z 242 stránek
Titul
1
2
3
4
Předmluva
5
6
Augustiniáni - eremité
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
Augustiniáni - kanovníci
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
Benediktini
85
86
87
88
89
90
91
92
Cisterciáci
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
Minorité
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
Premonstráti
163
164
165
166
167
168
169
170
Duchovenstvo světské
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
Obsah
241
242
Název:
Prameny k dějinám duchovenstva v době předhusitské a Husově
Autor:
Neumann, Augustin Alois
Rok vydání:
1926
Místo vydání:
Olomouc
Česká národní bibliografie:
Počet stran celkem:
242
Počet stran předmluvy plus obsahu:
242
Obsah:
- 1: Titul
- 5: Předmluva
- 7: Augustiniáni - eremité
- 69: Augustiniáni - kanovníci
- 85: Benediktini
- 93: Cisterciáci
- 151: Minorité
- 163: Premonstráti
- 171: Duchovenstvo světské
- 241: Obsah
upravit
Strana 1
P. AUGUSTIN NEUMANN, O. S. A. PRAMENY K DĚJINÁM DUCHOVENSTVA V DOBĚ PŘEDHUSITSKÉ A HUSOVĚ 1 9 2 6 NÁKLADEM MATICE CYRILOMETODĚJSKÉ VOLOMOUCI
P. AUGUSTIN NEUMANN, O. S. A. PRAMENY K DĚJINÁM DUCHOVENSTVA V DOBĚ PŘEDHUSITSKÉ A HUSOVĚ 1 9 2 6 NÁKLADEM MATICE CYRILOMETODĚJSKÉ VOLOMOUCI
Strana 2
Č. 13682 IMPRIMATUR Josephus Vyvlečka Praeses a. e. Consistorii Olomucii die 17. IX. 1926
Č. 13682 IMPRIMATUR Josephus Vyvlečka Praeses a. e. Consistorii Olomucii die 17. IX. 1926
Strana 3
STUDIE A TEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM
STUDIE A TEXTY K NÁBOŽENSKÝM DĚJINÁM ČESKÝM
Strana 4
Strana 5
PŘEDMLUVA Předkládám tímto sbírku nových dokladů o duchovenském stavu v době předhusitské a Husově. K vůli přehlednosti rozdělil jsem ji na dvě veliké skupiny: Na duchovenstvo řádové a světské. Jelikož jsem přišel při sbírání materiálu i na řadu nepovšimnutých tištěných již dokumentů, považoval jsem za záhodno předeslati každé skupině aktů více méně zevrubnou úvodní stať. Resultát z této publikace vyplývající jest: Obě větve řádu sv. Augustina měly dobrou řádovou observanci. Totéž lze říci i o minoritech, klariskách a cisterciácích. Pouze byly nepořádky u bene- diktinek u sv. Jiří a v řádě premonstrátském, které byly většinou zaviněny spory při obsazování opatských stolců. O nějaké mravní zkaženosti se téměř ničeho nedočítáme, ačkoliv se jedná o visitační akty a rejstříky řádových gene- rálů, v nichž svelikou zevrubností bylo vše zaznamenáváno. Nutno zvláště zdů- razniti přísné dozírání nad zachováváním evangelické chudoby v klášteřích, na základě čehož můžeme již nyní říci, že temný obraz klášterního života nakreslený Novotným ! není obrazem skutečného stavu řeholí doby předhusit- ské, neboť se v něm potkáváme netoliko se zjevy temnými, nýbrž i světlými, ba přímo zářícími. Kromě disciplinární stránky řeholního života jest dobře všimnouti sobě i jeho intellektuelní povahy. Po stránce ideové má jistě svůj význam, že augustini- áni-eremité studovali koncem XIV. století v Oxfortě a Cambrigdi, stejně jako jest důležito poznati organisaci řádových studií. Vysvítá z nich, že řeholníci byli na svou dobu velmi vzdělaní, a vzpomeneme-li si přitom na slova Janovova, dle nichž lid k nim tíhnul právě pro jejich inteligenci, kterou uplatňovali na kazatelně i ve zpovědnici tou měrou, že poměrně daleko méně vzdělané kněž- stvo světské nemohlo se s nimi ani z daleka měřiti, pak i zde nuceni jsme poopraviti mínění Novotného2 o ziskuchtivosti mnichů a jejich povrchní zevnějškovosti, jimiž lid byl k nim lákán. O řeholích možno tedy celkem říci, že dle svědectví našich dokladů svítily věřícímu lidu příkladným životem i vzděláním. Bylo-li v nich něco stinného, nechceme toho popírati, ale v zájmu pravdy nelze generalisovati, jak činí Novotný, 3 n brž při dobrém jejich stavu jest hodno a spravedlivo postupovati od případu k případu. Doklady o světském kněžstvu jsou méně příznivé. Dovídámeť se z nich 1 Náboženské hnutí české ve 14. a 15. stol., str. 55—56. 2 U. d., str. 56. 3Tamže, str. 55. 5
PŘEDMLUVA Předkládám tímto sbírku nových dokladů o duchovenském stavu v době předhusitské a Husově. K vůli přehlednosti rozdělil jsem ji na dvě veliké skupiny: Na duchovenstvo řádové a světské. Jelikož jsem přišel při sbírání materiálu i na řadu nepovšimnutých tištěných již dokumentů, považoval jsem za záhodno předeslati každé skupině aktů více méně zevrubnou úvodní stať. Resultát z této publikace vyplývající jest: Obě větve řádu sv. Augustina měly dobrou řádovou observanci. Totéž lze říci i o minoritech, klariskách a cisterciácích. Pouze byly nepořádky u bene- diktinek u sv. Jiří a v řádě premonstrátském, které byly většinou zaviněny spory při obsazování opatských stolců. O nějaké mravní zkaženosti se téměř ničeho nedočítáme, ačkoliv se jedná o visitační akty a rejstříky řádových gene- rálů, v nichž svelikou zevrubností bylo vše zaznamenáváno. Nutno zvláště zdů- razniti přísné dozírání nad zachováváním evangelické chudoby v klášteřích, na základě čehož můžeme již nyní říci, že temný obraz klášterního života nakreslený Novotným ! není obrazem skutečného stavu řeholí doby předhusit- ské, neboť se v něm potkáváme netoliko se zjevy temnými, nýbrž i světlými, ba přímo zářícími. Kromě disciplinární stránky řeholního života jest dobře všimnouti sobě i jeho intellektuelní povahy. Po stránce ideové má jistě svůj význam, že augustini- áni-eremité studovali koncem XIV. století v Oxfortě a Cambrigdi, stejně jako jest důležito poznati organisaci řádových studií. Vysvítá z nich, že řeholníci byli na svou dobu velmi vzdělaní, a vzpomeneme-li si přitom na slova Janovova, dle nichž lid k nim tíhnul právě pro jejich inteligenci, kterou uplatňovali na kazatelně i ve zpovědnici tou měrou, že poměrně daleko méně vzdělané kněž- stvo světské nemohlo se s nimi ani z daleka měřiti, pak i zde nuceni jsme poopraviti mínění Novotného2 o ziskuchtivosti mnichů a jejich povrchní zevnějškovosti, jimiž lid byl k nim lákán. O řeholích možno tedy celkem říci, že dle svědectví našich dokladů svítily věřícímu lidu příkladným životem i vzděláním. Bylo-li v nich něco stinného, nechceme toho popírati, ale v zájmu pravdy nelze generalisovati, jak činí Novotný, 3 n brž při dobrém jejich stavu jest hodno a spravedlivo postupovati od případu k případu. Doklady o světském kněžstvu jsou méně příznivé. Dovídámeť se z nich 1 Náboženské hnutí české ve 14. a 15. stol., str. 55—56. 2 U. d., str. 56. 3Tamže, str. 55. 5
Strana 6
o hmotné i mravní bídě a referujeme o nich bez obalu proto, aby nemohl nikdo mluviti o stranické zaujatosti. Nejcennějším z těchto dokladů jest až dosud neznámé nařízení Arnošta z Pardubic pro nejmenovaný obvod české provincie církevní po provedené kanonické visitaci. Nemenšího významu jsou i dictamina oseckého kodexu, z nichž jasně vysvítá libovolné osazování beneficií mocí světskou, jež své chráněnce zaopatřovala obročími i proti vůli duchovní vrchnosti. Při takových názorech mocných tohoto světa nelze opět souhlasiti s Novotným, 1 dle něhož „světská moc nebyla by toho mohla činiti, kdyby jí k tomu nebylo poskytnuto příležitosti, že užívajíc toho, co se jí na- bízelo, nestávala se původem zla, jenž tkvěl právě v systému papežském“. Není tím nijak řečeno, že by kuriální praxe bývala nebyla příčinou tolike- rého zla, nýbrž chceme pouze poukázati na nesprávnost mínění Novotného spatřujícího příčinu nešvarů při osazování beneficií výlučně v církevní praxi, nikoliv ale v moci světské, jež se snažila prosaditi svou vůli i tehdy, když se jí církev netoliko nestavěla k službám, nýbrž když se jí stavěla přímo na odpor. Celkový náš úsudek je tento: Na základě nových našich dokladů lze ozna- čiti stav řádového duchovenstva v době předhusitské za uspokojivý, stav svět- ského kleru za méně dobrý. V Brně na hromnice 1926. Autor. 1U. d., str. 9.
o hmotné i mravní bídě a referujeme o nich bez obalu proto, aby nemohl nikdo mluviti o stranické zaujatosti. Nejcennějším z těchto dokladů jest až dosud neznámé nařízení Arnošta z Pardubic pro nejmenovaný obvod české provincie církevní po provedené kanonické visitaci. Nemenšího významu jsou i dictamina oseckého kodexu, z nichž jasně vysvítá libovolné osazování beneficií mocí světskou, jež své chráněnce zaopatřovala obročími i proti vůli duchovní vrchnosti. Při takových názorech mocných tohoto světa nelze opět souhlasiti s Novotným, 1 dle něhož „světská moc nebyla by toho mohla činiti, kdyby jí k tomu nebylo poskytnuto příležitosti, že užívajíc toho, co se jí na- bízelo, nestávala se původem zla, jenž tkvěl právě v systému papežském“. Není tím nijak řečeno, že by kuriální praxe bývala nebyla příčinou tolike- rého zla, nýbrž chceme pouze poukázati na nesprávnost mínění Novotného spatřujícího příčinu nešvarů při osazování beneficií výlučně v církevní praxi, nikoliv ale v moci světské, jež se snažila prosaditi svou vůli i tehdy, když se jí církev netoliko nestavěla k službám, nýbrž když se jí stavěla přímo na odpor. Celkový náš úsudek je tento: Na základě nových našich dokladů lze ozna- čiti stav řádového duchovenstva v době předhusitské za uspokojivý, stav svět- ského kleru za méně dobrý. V Brně na hromnice 1926. Autor. 1U. d., str. 9.
Strana 7
ŘÁD AUGUSTINIÁNŮ-EREMITŮ 1330-1393
ŘÁD AUGUSTINIÁNŮ-EREMITŮ 1330-1393
Strana 8
Strana 9
I VEDENÍ ŘÁDU Vesko-moravské kláštery řádu augustiniánů-eremitů netvořily žádnou samostatnou provincii, nýbrž náležely (spolu s polskými) k provin- cii bavorské. Pouze v polovici XIV. století nastala na kratičkou dobu C (1358—69) změna. Bylo to založení česko-polské provincie. Jelikož se jedná o věc až dosud blíže neznámou, budeme se jí blíže zabývati. Podnětem k odtržení se českých konventů od bavorské provincie bylo zdo- konalení řádové organisace. Bavorská provincie, majíc ve svém obvodě i země koruny české a polské, byla územím tak rozsáhlým, že při tehdejší komunikaci a poměrně malé bezpečnosti cest bylo leckdys nemožno súčastniti se jednání na provinciálních kapitulách. 1 Tím ovšem nemálo trpělo vedení jednotlivých konventů, pročež kláštery na českém území se nacházející požádaly na podzim 1357 řádového generála o založení samostatné české provincie.2 Pomocnou ruku jim při tom podal štědrý podpůrce řádu na Moravě markrabí Jan, jenž získal k tomu přízeň Karla IV.3 Císař totiž podporoval snahy českých augu- stiniánů svou přímluvou na generální kapitole konané na svátky svatodušní v Montpellier a výsledkem jeho zakročení bylo, že listem daným dne 7. pro- since v Neapolioznámil generál bavorskému provinciálovi osamostatnění česko- moravských klášterů. 4 Jest možno, že kromě zmíněné již příčiny osamostatnění působil i antagonismus mezi augustiniány původu českého a mezi cizinci, neboť souvěký a zcela spolehlivý pramen se zvláštním důrazem praví, že českým pro- vinciálem se stal „regni Bohemie indigena“.5Dle listu generálova k bavorskému provinciálovi (8. pros. 1357) spadaly do pravomoci českého provinciála Čechy, Morava a Polsko. Při Bavořích zůstaly Rakousy a Korutany.6 Jest důležito seznati jurisdikci udělenou generálem prvnímu českému pro- vinciálovi fr. Václavovi. 7 Směl absolvovati členy, kteří jsouce exkomuniko- vaní nebo irregulární, sloužili mši sv. Podmínkou však bylo, že se nebude jednati o případy vyhražené sv. Stolici. Mohl absolvovati a do řádu zpět přijmouti čtyry apostaty. Každoročně bylo mu vykonati visitaci všech svých klášterů i kdyby však z jakýchkoliv důvodů nemohl tak učiniti, jest povinen jmenovat vikáře, jenž visitaci provede. Analecta aug., V., 27. 2 Viz výpisy z gen. archivu, 1357, 17. říj. 3 Tadra, Summa can- cellariae (Hist. arch. čes. akad., č. 6) 180. 4 Viz výpisy z gen. archivu ad annum. 5 Tadra, u. d., 180. 6 Analecta aug., V., 27. 7 Viz výpisy z gen. archivu 1357, 17. listop. 9
I VEDENÍ ŘÁDU Vesko-moravské kláštery řádu augustiniánů-eremitů netvořily žádnou samostatnou provincii, nýbrž náležely (spolu s polskými) k provin- cii bavorské. Pouze v polovici XIV. století nastala na kratičkou dobu C (1358—69) změna. Bylo to založení česko-polské provincie. Jelikož se jedná o věc až dosud blíže neznámou, budeme se jí blíže zabývati. Podnětem k odtržení se českých konventů od bavorské provincie bylo zdo- konalení řádové organisace. Bavorská provincie, majíc ve svém obvodě i země koruny české a polské, byla územím tak rozsáhlým, že při tehdejší komunikaci a poměrně malé bezpečnosti cest bylo leckdys nemožno súčastniti se jednání na provinciálních kapitulách. 1 Tím ovšem nemálo trpělo vedení jednotlivých konventů, pročež kláštery na českém území se nacházející požádaly na podzim 1357 řádového generála o založení samostatné české provincie.2 Pomocnou ruku jim při tom podal štědrý podpůrce řádu na Moravě markrabí Jan, jenž získal k tomu přízeň Karla IV.3 Císař totiž podporoval snahy českých augu- stiniánů svou přímluvou na generální kapitole konané na svátky svatodušní v Montpellier a výsledkem jeho zakročení bylo, že listem daným dne 7. pro- since v Neapolioznámil generál bavorskému provinciálovi osamostatnění česko- moravských klášterů. 4 Jest možno, že kromě zmíněné již příčiny osamostatnění působil i antagonismus mezi augustiniány původu českého a mezi cizinci, neboť souvěký a zcela spolehlivý pramen se zvláštním důrazem praví, že českým pro- vinciálem se stal „regni Bohemie indigena“.5Dle listu generálova k bavorskému provinciálovi (8. pros. 1357) spadaly do pravomoci českého provinciála Čechy, Morava a Polsko. Při Bavořích zůstaly Rakousy a Korutany.6 Jest důležito seznati jurisdikci udělenou generálem prvnímu českému pro- vinciálovi fr. Václavovi. 7 Směl absolvovati členy, kteří jsouce exkomuniko- vaní nebo irregulární, sloužili mši sv. Podmínkou však bylo, že se nebude jednati o případy vyhražené sv. Stolici. Mohl absolvovati a do řádu zpět přijmouti čtyry apostaty. Každoročně bylo mu vykonati visitaci všech svých klášterů i kdyby však z jakýchkoliv důvodů nemohl tak učiniti, jest povinen jmenovat vikáře, jenž visitaci provede. Analecta aug., V., 27. 2 Viz výpisy z gen. archivu, 1357, 17. říj. 3 Tadra, Summa can- cellariae (Hist. arch. čes. akad., č. 6) 180. 4 Viz výpisy z gen. archivu ad annum. 5 Tadra, u. d., 180. 6 Analecta aug., V., 27. 7 Viz výpisy z gen. archivu 1357, 17. listop. 9
Strana 10
Samostatná česká provincie netrvala pohříchu dlouho. Poměrně malá počet- nost členů, nezámožnost konventů, jakož i různice rozdělením nastalé 1 dávaly představeným tušiti nevalný výsledek roztržení bavorského obvodu. Podnětem k zasažení byla brzká smrt českého provinciála. Patrně to byli Bavoři, kteří přednesli celou záležitost na generální kapitule konané v Padově (1359) a žá- dali za zrušení české provincie a za její opětné připojení k bavorské. Byl to zase Karel IV., jenž se obrátil přímo na papeže Innocence VI. se žádostí o udržení samostatné provincie augustiniánské. Petici svou odůvodňoval poukazováním na prospěch řádu a jeho čest.2 Bohužel nestačila tentokráte ani císařská ani pa- pežská intervence. Právě na den sv. Augustina (1359) oznámil generál vikářovi pro Bavory zrušení českého obvodu, nařídiv, aby oba provinciálové resignovali do jeho rukou, načež měli si bratří obou okrsků zvoliti nového společného pro- vinciála. Po jeho zvolení mělo dojíti k volbě oficiálů.3 Po přičlenění česko-moravské provincie augustiniánské k dřívějšímu ob- vodu bavorskému měly oba obvody, jak již zmíněno, společného provinciála, voleného na dobu tří let. K vůli lepší správě tak obsáhlé provincie měl k ruce zvláštního vikáře pro české kláštery. Moc provinciála byla značně omezena, závisejíc téměř ve všem od generála. Byl sice povinen každoročně visitovati všechny kláštery sobě podřízené, ale bývaly též případy, kdy generál jmeno- val zvláštní visitátory. Opatření tato bývala tím citelnější, povážíme-li, že v některých případech byli tímto úkolem pověřeni lektoři pražského studia, čili jinak řečeno provinciálovi podřízení. Rovněž neměl provinciál práva pře- kládati členy z jednoho konventu do druhého. I to spadalo do pravomoci generálovy, a učinil-li někdy tak provinciál, bylo nutno hlásiti věc generálovi a žádati jej za potvrzení změny. V tom ohledu zaujímal zcela výjimečné po- stavení klášter brněnský, jehož převor jest nazýván již roku 1371 v zemských deskách moravských »prior perpetuus“, což znamená, že převor kláštera brněn- ského nebyl jmenován provinciální kapitulou na dobu tří let, nýbrž byl volen od svých domácích spolubratří doživotně.4 Klášteru se tím dostalo jakési zvláštní a dosud jedinečné neodvislosti netoliko vzhledem k provincii, ale i k samému generálovi. Kromě toho se stal převor téhož kláštera i generálním vikářem pro Moravu, což znamená, že moravské konventy nepodléhaly Praze, kde byl vi- kář český. Zvláštní při tom jest, že roku 1382 podléhal brněnskému převorovi, Jest možno, že ke sporům došlo k vůli rozdělení konventů, neboť dle výpisů pořízených z gen. archivu v 18. stol. „illi de Bavaria“ v odvetu na žádost konventuálů „de Bohemia“ před- ložili seznam domů, které si přáli, aby jim zůstaly. (Codex lat. monac. 8423, 269.) 2 Tadra, u. m. 3 Viz výpisy z gen. archivu, 1359, 28. srpna. 4 Janetschek, Das Augustiner-Eremitenstift St. Thomas, 26. 10
Samostatná česká provincie netrvala pohříchu dlouho. Poměrně malá počet- nost členů, nezámožnost konventů, jakož i různice rozdělením nastalé 1 dávaly představeným tušiti nevalný výsledek roztržení bavorského obvodu. Podnětem k zasažení byla brzká smrt českého provinciála. Patrně to byli Bavoři, kteří přednesli celou záležitost na generální kapitule konané v Padově (1359) a žá- dali za zrušení české provincie a za její opětné připojení k bavorské. Byl to zase Karel IV., jenž se obrátil přímo na papeže Innocence VI. se žádostí o udržení samostatné provincie augustiniánské. Petici svou odůvodňoval poukazováním na prospěch řádu a jeho čest.2 Bohužel nestačila tentokráte ani císařská ani pa- pežská intervence. Právě na den sv. Augustina (1359) oznámil generál vikářovi pro Bavory zrušení českého obvodu, nařídiv, aby oba provinciálové resignovali do jeho rukou, načež měli si bratří obou okrsků zvoliti nového společného pro- vinciála. Po jeho zvolení mělo dojíti k volbě oficiálů.3 Po přičlenění česko-moravské provincie augustiniánské k dřívějšímu ob- vodu bavorskému měly oba obvody, jak již zmíněno, společného provinciála, voleného na dobu tří let. K vůli lepší správě tak obsáhlé provincie měl k ruce zvláštního vikáře pro české kláštery. Moc provinciála byla značně omezena, závisejíc téměř ve všem od generála. Byl sice povinen každoročně visitovati všechny kláštery sobě podřízené, ale bývaly též případy, kdy generál jmeno- val zvláštní visitátory. Opatření tato bývala tím citelnější, povážíme-li, že v některých případech byli tímto úkolem pověřeni lektoři pražského studia, čili jinak řečeno provinciálovi podřízení. Rovněž neměl provinciál práva pře- kládati členy z jednoho konventu do druhého. I to spadalo do pravomoci generálovy, a učinil-li někdy tak provinciál, bylo nutno hlásiti věc generálovi a žádati jej za potvrzení změny. V tom ohledu zaujímal zcela výjimečné po- stavení klášter brněnský, jehož převor jest nazýván již roku 1371 v zemských deskách moravských »prior perpetuus“, což znamená, že převor kláštera brněn- ského nebyl jmenován provinciální kapitulou na dobu tří let, nýbrž byl volen od svých domácích spolubratří doživotně.4 Klášteru se tím dostalo jakési zvláštní a dosud jedinečné neodvislosti netoliko vzhledem k provincii, ale i k samému generálovi. Kromě toho se stal převor téhož kláštera i generálním vikářem pro Moravu, což znamená, že moravské konventy nepodléhaly Praze, kde byl vi- kář český. Zvláštní při tom jest, že roku 1382 podléhal brněnskému převorovi, Jest možno, že ke sporům došlo k vůli rozdělení konventů, neboť dle výpisů pořízených z gen. archivu v 18. stol. „illi de Bavaria“ v odvetu na žádost konventuálů „de Bohemia“ před- ložili seznam domů, které si přáli, aby jim zůstaly. (Codex lat. monac. 8423, 269.) 2 Tadra, u. m. 3 Viz výpisy z gen. archivu, 1359, 28. srpna. 4 Janetschek, Das Augustiner-Eremitenstift St. Thomas, 26. 10
Strana 11
čili moravskému vikářovi dokonce i klášter litomyšlský. Toho roku totiž prodali augustiniáni litomyšlští ves Džbánice, což se stalo „de et ex consensu religiosi in Christo Patris Augustini prioris ... in Brunna... vicarii per totam Moravie terram“. 1 Vysvětlení toho nám podává formulář Jana ze Středy. Dovídáme se z něho, že Litomyšl podléhala Brnu z důvodů hospodářských. Středa totiž věděl o neobyčejném hospodářském talentu brněnského převora Augustina, pročež žádal o dovolení, aby převor brněnský směl spravovati též i konvent litomyšlský.2 Pokud se pravomoci představených týče, byla ona zmenšována ještě privi- legiem apoštolského kaplanství. Jest to věc, kterou lze pozorovati v té době i u jiných řádů, a která neplynula z výsady samotné, n brž z jejího falešného výkladu. Komu se totiž dostalo titulu apoštolského kaplana, tomu se zároveň i dostalo exempce vzhledem k biskupovi nebo řádovému představenému. Však bylo to vynětí pouze pro případ bezvadného provádění všech povinností. Ně- kteří apoštolští kaplani však si věc vykládali tak, že mohou dělati, co se jim líbí, a představení nemohou jim nic vytýkati, poněvadž nemají nad nimi žádné moci. Proto Urban V. prohlásil roku 1363, že apoštolští kaplani podléhají v disciplinárních věcech svým představeným,3 leč hlasu jeho nebylo příliš dbáno. Bylo proto třeba znovu a znovu výrok Urbanův opakovati.4 Do čes- kých poměrů nad to ještě zasáhnul kardinál Pileus (1380),5 když prodléval v Praze. Tehdy se totiž k němu dostavili představení řádu se stížností, kterak v jejich řádě zneužívají apoštolští kaplani své exempce k vybočování z mezí řádového života, čímž může snadno dojíti k pohoršení. Legát jim řekl, že apoštol- ští kaplani jsou svým řádovým představeným poddáni, a jestli by některý zneužíval výsady sobě propůjčené, tedy ji beze všeho ztratí, neboť mu nebyla dána, by mohl klidně rušiti domácí řád. 1CDM, XI., 226. 2 Tadra, Cancellaria Johannis Noviforensis, (AOG, LXVIII)84. 3 Ana- lecta aug., V., 402. 4Rehoř IX, 1373 (u. d. 35, p. 2), Klement VII. 1380 (ibidem, 303—304) a Benedikt XIII., 1409 (u. m.). 5 Viz listinu datovanou v Praze, 10. kv., 1380. 11
čili moravskému vikářovi dokonce i klášter litomyšlský. Toho roku totiž prodali augustiniáni litomyšlští ves Džbánice, což se stalo „de et ex consensu religiosi in Christo Patris Augustini prioris ... in Brunna... vicarii per totam Moravie terram“. 1 Vysvětlení toho nám podává formulář Jana ze Středy. Dovídáme se z něho, že Litomyšl podléhala Brnu z důvodů hospodářských. Středa totiž věděl o neobyčejném hospodářském talentu brněnského převora Augustina, pročež žádal o dovolení, aby převor brněnský směl spravovati též i konvent litomyšlský.2 Pokud se pravomoci představených týče, byla ona zmenšována ještě privi- legiem apoštolského kaplanství. Jest to věc, kterou lze pozorovati v té době i u jiných řádů, a která neplynula z výsady samotné, n brž z jejího falešného výkladu. Komu se totiž dostalo titulu apoštolského kaplana, tomu se zároveň i dostalo exempce vzhledem k biskupovi nebo řádovému představenému. Však bylo to vynětí pouze pro případ bezvadného provádění všech povinností. Ně- kteří apoštolští kaplani však si věc vykládali tak, že mohou dělati, co se jim líbí, a představení nemohou jim nic vytýkati, poněvadž nemají nad nimi žádné moci. Proto Urban V. prohlásil roku 1363, že apoštolští kaplani podléhají v disciplinárních věcech svým představeným,3 leč hlasu jeho nebylo příliš dbáno. Bylo proto třeba znovu a znovu výrok Urbanův opakovati.4 Do čes- kých poměrů nad to ještě zasáhnul kardinál Pileus (1380),5 když prodléval v Praze. Tehdy se totiž k němu dostavili představení řádu se stížností, kterak v jejich řádě zneužívají apoštolští kaplani své exempce k vybočování z mezí řádového života, čímž může snadno dojíti k pohoršení. Legát jim řekl, že apoštol- ští kaplani jsou svým řádovým představeným poddáni, a jestli by některý zneužíval výsady sobě propůjčené, tedy ji beze všeho ztratí, neboť mu nebyla dána, by mohl klidně rušiti domácí řád. 1CDM, XI., 226. 2 Tadra, Cancellaria Johannis Noviforensis, (AOG, LXVIII)84. 3 Ana- lecta aug., V., 402. 4Rehoř IX, 1373 (u. d. 35, p. 2), Klement VII. 1380 (ibidem, 303—304) a Benedikt XIII., 1409 (u. m.). 5 Viz listinu datovanou v Praze, 10. kv., 1380. 11
Strana 12
II POMĚRY MAJETKOVÉ druhé polovici XIV. století, kdy pod vlivem t. zv. augustinské ná- lady počaly nové kláštery augustiniánské jeden po druhém vcházeti v život, bylo přirozenou nutností, že papež Urban V. povolil (1363) řádu, by mohl zakládati nové domy i ve městech. Klement VII. pak tuto privilej později (1379) rovněž potvrdil.1 Byla tím sice setřena původní pou- stevnická povaha řádu, leč význam její pro církev byl dalekosáhlý. Přibyliť františkánům a dominikánům noví pomocníci v působení mezi měšťany, jehož bylo nanejvýše třeba. Kromě této veliké koncese byla ještě jiná, majetková. Již při samém po- čátku řádu dostalo se mu privileje od Alexandra IV. (1269), dle níž mohl řád nabývati statků nefeudálních, ať již movitých nebo nemovitých, pokud by jich bratří dostali, kdyby bývali zůstali ve světě.2 Bulu tuto potvrdil pro české augustiniány císař Karel IV. (1363).3 Přesto lze se domnívati, že s bo- hatstvím českých augustiniánů nebylo to (až na několik výjimek) tak veliké. Důkazem toho jest zrušení (1359) sotva založené (1357) české provincie. Mezi příčinami, jež generál uvádí, dočítáme se i o chudobě českých klášterů augustiniánských.4 Za takových okolností se podivně vyjímá posměšek, jejž sobě učinil z augustiniánů Waldhauser (1364). Když totiž ve své rozmluvě s lektorem od sv. Tomáše v Praze vytýkal Waldhauser jeho řádu symonii, tu mu lektor odvětil, že mají papežskou i císařskou dispens, dle níž mohou oprávněně nabývati majetek. Waldhauser nato pronesl tento úsměšek: „Kéž byste měli již tolik jmění, abyste nemuseli žebrati, nýbrž abyste se mohli s ce- lou duší věnovati službě Boží.“ Zapomněl při tom, že ke sbírání almužen měli augustiniáni zvláštní sběrače právě k vůli tomu, aby sbírkami nebyli odda- lováni vlastnímu poslání.5 V čem však dála se chyba, bylo provádění privilegia o nabývání majetku. Někteří bratří (nepraví se, v kterých provinciích) vykládali si věc tak, ja- ko by mohli vládnouti statky úplně po způsobu laickém. Před smrtí totiž do- cela nerušeně odkazovali testamentárně anebo dědickou posloupností přená- šeli svůj majetek na jiné bratry nebo známé, jiní zase měli schovány u laiků „cartas publicas“ znějící na držení domů a podobné. Proto generální kapitula 1 Analecta aug., V., 354. 2Ibid., 351. 3 Pelzel, Urkundenbuch, I, 345. 4 Viz výpisy z gen. archivu 1359, srpen. 5 Viz listinu legáta Jana z roku 1372. 12
II POMĚRY MAJETKOVÉ druhé polovici XIV. století, kdy pod vlivem t. zv. augustinské ná- lady počaly nové kláštery augustiniánské jeden po druhém vcházeti v život, bylo přirozenou nutností, že papež Urban V. povolil (1363) řádu, by mohl zakládati nové domy i ve městech. Klement VII. pak tuto privilej později (1379) rovněž potvrdil.1 Byla tím sice setřena původní pou- stevnická povaha řádu, leč význam její pro církev byl dalekosáhlý. Přibyliť františkánům a dominikánům noví pomocníci v působení mezi měšťany, jehož bylo nanejvýše třeba. Kromě této veliké koncese byla ještě jiná, majetková. Již při samém po- čátku řádu dostalo se mu privileje od Alexandra IV. (1269), dle níž mohl řád nabývati statků nefeudálních, ať již movitých nebo nemovitých, pokud by jich bratří dostali, kdyby bývali zůstali ve světě.2 Bulu tuto potvrdil pro české augustiniány císař Karel IV. (1363).3 Přesto lze se domnívati, že s bo- hatstvím českých augustiniánů nebylo to (až na několik výjimek) tak veliké. Důkazem toho jest zrušení (1359) sotva založené (1357) české provincie. Mezi příčinami, jež generál uvádí, dočítáme se i o chudobě českých klášterů augustiniánských.4 Za takových okolností se podivně vyjímá posměšek, jejž sobě učinil z augustiniánů Waldhauser (1364). Když totiž ve své rozmluvě s lektorem od sv. Tomáše v Praze vytýkal Waldhauser jeho řádu symonii, tu mu lektor odvětil, že mají papežskou i císařskou dispens, dle níž mohou oprávněně nabývati majetek. Waldhauser nato pronesl tento úsměšek: „Kéž byste měli již tolik jmění, abyste nemuseli žebrati, nýbrž abyste se mohli s ce- lou duší věnovati službě Boží.“ Zapomněl při tom, že ke sbírání almužen měli augustiniáni zvláštní sběrače právě k vůli tomu, aby sbírkami nebyli odda- lováni vlastnímu poslání.5 V čem však dála se chyba, bylo provádění privilegia o nabývání majetku. Někteří bratří (nepraví se, v kterých provinciích) vykládali si věc tak, ja- ko by mohli vládnouti statky úplně po způsobu laickém. Před smrtí totiž do- cela nerušeně odkazovali testamentárně anebo dědickou posloupností přená- šeli svůj majetek na jiné bratry nebo známé, jiní zase měli schovány u laiků „cartas publicas“ znějící na držení domů a podobné. Proto generální kapitula 1 Analecta aug., V., 354. 2Ibid., 351. 3 Pelzel, Urkundenbuch, I, 345. 4 Viz výpisy z gen. archivu 1359, srpen. 5 Viz listinu legáta Jana z roku 1372. 12
Strana 13
v Arimini r. 1394 konaná takový nešvar co nejpřísněji zakázala, nařizujíc, aby při úmrtí se nebralo zřetele ani na přání, ani na testament člena, kdož pak měli mimo klášter poschovávané různé majetkové listiny, byli povinni vše odvésti do půl roku svým konventům. Jim připadal všechen majetek členů.1 Tolik mluví akta generálů augustiniánských. Jelikož se v nich mluví pouze všeobecně, nastává otázka, jak se měly věci v zemích českých. Doklady o ma- jetkových poměrech českých augustiniánů-eremitů jak z doby před kapitulou ariminskou, tak i pozdější dosvědčují, že měli sice svůj privátní majetek, ale při tom neporušovali řádových privilejí tak, jak nám o tom kapitula arimin- ská vypráví. Vycházíť z nich na jevo, že řeholníci brali pouze doživotní po- žitky z realit, jež po jejich smrti připadly klášteru, v němž žili. Pěkné dva příklady máme z Brna. Tam (1392) dal dvořenín markrabího Jošta a jeho manželka Kunigunda synovi svému, augustiniánovi brněnskému Frankovi, a celému tamnímu konventu pět domů před Veselou branou a to tak, že Frank měl z uvedených domů bráti doživotně všechny požitky, po smrti pak měly připadnouti klášteru.2 Tento odkaz nebyl vlastně žádným titulem k osobnímu vlastnictví, nýbrž byv dán zároveň klášteru, zaručoval Frankovi pouze právo požitečné, kdežto konvent se stával definitivním majetníkem základního ka- pitálu. Jiný případ se týká peněz. Fr. Petr z Krumlova, rovněž člen brněnské- ho domu, měl nějaké peníze. Nemoha jich jako řeholník míti, uzavřel smlou- vu s brněnským měšťanem Jakubem Rebilem a jeho manželkou Anežkou, dle níž mu za jeho peníze prodali půl hřivny ročního úroku.3 Dalším důležitým momentem pro majetkové poměry českých augustiniánů jest, že nebyli neomezenými správci svého majetku soukromého, nýbrž že pod- léhali v tom ohledu rozkazům představených. Tak na př. dal generál roku 1392 sekvestrovati všechen majetek fr. Alberta z kláštera Dobrotivé na za- placení jeho dluhů.4 Pouze zbytek měl mu býti ponechán. Dlužno k tomu podotknouti, že v nařízení generálově přichází v úvahu výslovně „bona sibi concessa ab ordine“. Někdy docházelo v majetkových poměrech ke komplikovaným případům. Nejčastější jejich příčinou bylo překládání členů z jednoho kláštera do dru- hého. Tak na př. přičlenil generál člena domažlického konventu fr. Jakuba klášteru pražskému. Jelikož měl Jakub svůj soukromý majetek, nařídil zá- roveň generál, že Jakubův majetek až do času přeložení, připadne původ- nímu jeho klášteru, co však nabude po přeložení do Prahy, spadne na konvent pražský.5 1Analecta aug., V., 127. 2 CDM, XI., 89. 3U. d., 102. 4 Viz výpisy z gen. archivu, 1392, 15. duben. 5Ibid., 1385, 7. čvn. 13
v Arimini r. 1394 konaná takový nešvar co nejpřísněji zakázala, nařizujíc, aby při úmrtí se nebralo zřetele ani na přání, ani na testament člena, kdož pak měli mimo klášter poschovávané různé majetkové listiny, byli povinni vše odvésti do půl roku svým konventům. Jim připadal všechen majetek členů.1 Tolik mluví akta generálů augustiniánských. Jelikož se v nich mluví pouze všeobecně, nastává otázka, jak se měly věci v zemích českých. Doklady o ma- jetkových poměrech českých augustiniánů-eremitů jak z doby před kapitulou ariminskou, tak i pozdější dosvědčují, že měli sice svůj privátní majetek, ale při tom neporušovali řádových privilejí tak, jak nám o tom kapitula arimin- ská vypráví. Vycházíť z nich na jevo, že řeholníci brali pouze doživotní po- žitky z realit, jež po jejich smrti připadly klášteru, v němž žili. Pěkné dva příklady máme z Brna. Tam (1392) dal dvořenín markrabího Jošta a jeho manželka Kunigunda synovi svému, augustiniánovi brněnskému Frankovi, a celému tamnímu konventu pět domů před Veselou branou a to tak, že Frank měl z uvedených domů bráti doživotně všechny požitky, po smrti pak měly připadnouti klášteru.2 Tento odkaz nebyl vlastně žádným titulem k osobnímu vlastnictví, nýbrž byv dán zároveň klášteru, zaručoval Frankovi pouze právo požitečné, kdežto konvent se stával definitivním majetníkem základního ka- pitálu. Jiný případ se týká peněz. Fr. Petr z Krumlova, rovněž člen brněnské- ho domu, měl nějaké peníze. Nemoha jich jako řeholník míti, uzavřel smlou- vu s brněnským měšťanem Jakubem Rebilem a jeho manželkou Anežkou, dle níž mu za jeho peníze prodali půl hřivny ročního úroku.3 Dalším důležitým momentem pro majetkové poměry českých augustiniánů jest, že nebyli neomezenými správci svého majetku soukromého, nýbrž že pod- léhali v tom ohledu rozkazům představených. Tak na př. dal generál roku 1392 sekvestrovati všechen majetek fr. Alberta z kláštera Dobrotivé na za- placení jeho dluhů.4 Pouze zbytek měl mu býti ponechán. Dlužno k tomu podotknouti, že v nařízení generálově přichází v úvahu výslovně „bona sibi concessa ab ordine“. Někdy docházelo v majetkových poměrech ke komplikovaným případům. Nejčastější jejich příčinou bylo překládání členů z jednoho kláštera do dru- hého. Tak na př. přičlenil generál člena domažlického konventu fr. Jakuba klášteru pražskému. Jelikož měl Jakub svůj soukromý majetek, nařídil zá- roveň generál, že Jakubův majetek až do času přeložení, připadne původ- nímu jeho klášteru, co však nabude po přeložení do Prahy, spadne na konvent pražský.5 1Analecta aug., V., 127. 2 CDM, XI., 89. 3U. d., 102. 4 Viz výpisy z gen. archivu, 1392, 15. duben. 5Ibid., 1385, 7. čvn. 13
Strana 14
Jak přísně dozíral řád v majetkovém ohledu na své členy, toho důkazem nad jiné výmluvným jest nařízení generální kapituly z roku 1365.1 Kdokoliv by vážně onemocněl, musí učiniti seznam všech věcí sobě řádem povolených. Mělo se tak státi u přítomnosti převora a starších konventu. Kdo by tak uči- nil nedbale aneb vůbec by odepřel tak učiniti, budiž zbaven všeho, co mu řádem bylo povoleno míti a budiž mu odepřen i církevní pohřeb. Do pozůstalosti náležely i svršky. Dle předpisů2 směl míti každý člen dva škapulíře, tři tuniky a kratší šat a jednu kukli (kapuci). Věci ony náležely domu, v němž člen umře. Pakli nemá předepsaný počet šatstva, nýbrž peníze nebo něco jiného, tedy se dostane klášteru náhrady z těchto věcí. Odškodnění se čítalo takto: Za kukli pět zlatých a za tuniky a škapulíře po osmi zlatých. Šaty po zemřelých se uschovaly pro novice.3 Z uvedených fakt lze činiti tyto závěry: 1. Soukromý majetek členů řádu augustiniánů-eremitů byl povolen sv. Stolicí a později i Karlem IV. 2. Jed- notlivec směl nabýti majetku jen se souhlasem představených, maje pouze doživotní požitky ze jmění plynoucí. 3. Jsa pod dozorem řádových předsta- vených, neměl volného disposičního práva. 4. Po smrti připadalo jmění řádu. Patrno tedy, že v řádě nebylo nešvaru známého později pode jménem svět- ského panování, a vybočil-li někdy jednotlivec z mezí jemu vykázaných, byl řádem přísně pro to stíhán. Za takových okolností již bude sotva (aspoň ohledně augustiniánů-eremitů) možno souhlasiti se slovy Novotného: 4 „.. také řehole zpronevěřily se svým úkolům... Mnich vládnoucí soukromým jmě- ním nebyl již opravdu vzácností.“ III ŘÁDOVÉ STUDIUM )ád vzdělával svůj dorost již od útlého mládí. Při klášteřích býval ja- kýsi druh triviálního školství, v němž se dítky učily čtení, psaní a počítání. Dle ustanovení generální kapituly v Sieně (1338) bylo toto R vyučování pouze pro dítky k řádovému životu zaslíbené. Až do té doby asi bývalo leckde zvykem vyučovati i jiné dítky k dorostu klášternímu nepatřící, Analecta aug., IV., 448. 2 Dle gen. kapituly z roku 1365. (Analecta aug., IV., 450—51.) 3U. d., V., 14. Kapitula v Kolíně n./R., 1371.4 Náboženské hnutí české atd., 55. 14
Jak přísně dozíral řád v majetkovém ohledu na své členy, toho důkazem nad jiné výmluvným jest nařízení generální kapituly z roku 1365.1 Kdokoliv by vážně onemocněl, musí učiniti seznam všech věcí sobě řádem povolených. Mělo se tak státi u přítomnosti převora a starších konventu. Kdo by tak uči- nil nedbale aneb vůbec by odepřel tak učiniti, budiž zbaven všeho, co mu řádem bylo povoleno míti a budiž mu odepřen i církevní pohřeb. Do pozůstalosti náležely i svršky. Dle předpisů2 směl míti každý člen dva škapulíře, tři tuniky a kratší šat a jednu kukli (kapuci). Věci ony náležely domu, v němž člen umře. Pakli nemá předepsaný počet šatstva, nýbrž peníze nebo něco jiného, tedy se dostane klášteru náhrady z těchto věcí. Odškodnění se čítalo takto: Za kukli pět zlatých a za tuniky a škapulíře po osmi zlatých. Šaty po zemřelých se uschovaly pro novice.3 Z uvedených fakt lze činiti tyto závěry: 1. Soukromý majetek členů řádu augustiniánů-eremitů byl povolen sv. Stolicí a později i Karlem IV. 2. Jed- notlivec směl nabýti majetku jen se souhlasem představených, maje pouze doživotní požitky ze jmění plynoucí. 3. Jsa pod dozorem řádových předsta- vených, neměl volného disposičního práva. 4. Po smrti připadalo jmění řádu. Patrno tedy, že v řádě nebylo nešvaru známého později pode jménem svět- ského panování, a vybočil-li někdy jednotlivec z mezí jemu vykázaných, byl řádem přísně pro to stíhán. Za takových okolností již bude sotva (aspoň ohledně augustiniánů-eremitů) možno souhlasiti se slovy Novotného: 4 „.. také řehole zpronevěřily se svým úkolům... Mnich vládnoucí soukromým jmě- ním nebyl již opravdu vzácností.“ III ŘÁDOVÉ STUDIUM )ád vzdělával svůj dorost již od útlého mládí. Při klášteřích býval ja- kýsi druh triviálního školství, v němž se dítky učily čtení, psaní a počítání. Dle ustanovení generální kapituly v Sieně (1338) bylo toto R vyučování pouze pro dítky k řádovému životu zaslíbené. Až do té doby asi bývalo leckde zvykem vyučovati i jiné dítky k dorostu klášternímu nepatřící, Analecta aug., IV., 448. 2 Dle gen. kapituly z roku 1365. (Analecta aug., IV., 450—51.) 3U. d., V., 14. Kapitula v Kolíně n./R., 1371.4 Náboženské hnutí české atd., 55. 14
Strana 15
leč kapitula sienská to jednou pro vždy přísně zakázala k vůli nepříjemnos- tem z toho plynoucím.1 Když dítky se dosti vyučily a dosáhly dostatečného věku, prodělaly novi- ciát, po němž nastalo studium. Nejnižší druh studia řádového bylo studium provinciální. Trvalo tři leta a dle zmíněné již generální kapituly sienské měla se za tu dobu na něm probrati „tota loyca nova et vetus“. Přednášel po celá tři leta lektor.2 To však jsou údaje velmi kusé. Jest na první pohled patrno, že pouhé studium filosofické nemohlo přece stačiti k vzdělání budoucích kněží- řeholníků, nýbrž že bylo třeba ještě studií biblických. Vítaný doplněk nám v tomto směru poskytují rejstříky augustiniánských generálů. V seznamu pro- fesorů se skutečně potkáváme s třemi biblisty, z nichž první známý Mistr Jan z Mnichova působil v Praze v tomto oboru v letech 1385—1388. Kromě toho měl ještě (1386) k ruce lektora Ondřeje ze sv. Hypolitu, jenž byl přeložen téhož roku do Bologne. 3 Bavorská provincie vzhledem ke své značné rozsáhlosti měla dvoje provin- ciální studium, v Praze a ve Vídni. 4 Původně měl v nich vše na starosti re- gens, jenž později měl k ruce ještě dva profesory bohosloví. Regenta i lek- tory jmenoval s počátku řádový generál, až teprve v roce 1386 dostala bavor- ská provincie právo opatřovati sobě aspoň lektory.5 Jest však pravděpodobno, že ono privilegium nebylo vždy generálem dodržováno, neboť i potom potká- váme se stále s lektory jmenovanými vždy generálem. Pokud se kvalifikace na provinciálních učilištích týká, žádalo se na regen- tovi mistrovství,6 na lektorech pak zkoušky z theologie a filosofie. 7 Lektory bývali zpravidla absolventi vyšších škol, t. zv. generálních studií, 8 jež možno nazvati kandidáty mistrovství. Generální studia se konala po ukončených studiích provinciálních. Ne- zbytnou podmínkou k nim byla dokonalá znalost gramatiky a plynná la- tinská mluva.9 Studia trvala dva roky, rozsahově pak lze o nich říci, že to bylo rozšíření studií provinciálních, jak nám ukazuje učebná látka z biblika pro pařížské studium stanovená. Za jediný rok měl se probrati celý Penta- teuch, Josue, Knihy soudců, Judith, knihy královské, Job a knihy moudrosti, Nový zákon pak celý. 10 Kdo projevil zvláštní nadání, býval ještě posílán na vysoká studia theo- logická. Dělo se tak na doporučení provinciálovo generálovi učiněné, jenž pak určil, kam se má kandidát odebrati. Celkem bylo šestero vysokých učení, na Analecta augustiniana, IV, 181. 2U. d., 178. 3Viz tabulku A. ' Kolde, Die deutsche Au- gustiner-Congregation, 48—49. 5 Viz výpisy z gen. archivu k 27. kv. 1386. 6 U. m. k 3. pros. 1385. 7Analecta aug., IV, 179. 8 Tamže, 178—179. Tamže, 110. 1Tamže, 12. 16
leč kapitula sienská to jednou pro vždy přísně zakázala k vůli nepříjemnos- tem z toho plynoucím.1 Když dítky se dosti vyučily a dosáhly dostatečného věku, prodělaly novi- ciát, po němž nastalo studium. Nejnižší druh studia řádového bylo studium provinciální. Trvalo tři leta a dle zmíněné již generální kapituly sienské měla se za tu dobu na něm probrati „tota loyca nova et vetus“. Přednášel po celá tři leta lektor.2 To však jsou údaje velmi kusé. Jest na první pohled patrno, že pouhé studium filosofické nemohlo přece stačiti k vzdělání budoucích kněží- řeholníků, nýbrž že bylo třeba ještě studií biblických. Vítaný doplněk nám v tomto směru poskytují rejstříky augustiniánských generálů. V seznamu pro- fesorů se skutečně potkáváme s třemi biblisty, z nichž první známý Mistr Jan z Mnichova působil v Praze v tomto oboru v letech 1385—1388. Kromě toho měl ještě (1386) k ruce lektora Ondřeje ze sv. Hypolitu, jenž byl přeložen téhož roku do Bologne. 3 Bavorská provincie vzhledem ke své značné rozsáhlosti měla dvoje provin- ciální studium, v Praze a ve Vídni. 4 Původně měl v nich vše na starosti re- gens, jenž později měl k ruce ještě dva profesory bohosloví. Regenta i lek- tory jmenoval s počátku řádový generál, až teprve v roce 1386 dostala bavor- ská provincie právo opatřovati sobě aspoň lektory.5 Jest však pravděpodobno, že ono privilegium nebylo vždy generálem dodržováno, neboť i potom potká- váme se stále s lektory jmenovanými vždy generálem. Pokud se kvalifikace na provinciálních učilištích týká, žádalo se na regen- tovi mistrovství,6 na lektorech pak zkoušky z theologie a filosofie. 7 Lektory bývali zpravidla absolventi vyšších škol, t. zv. generálních studií, 8 jež možno nazvati kandidáty mistrovství. Generální studia se konala po ukončených studiích provinciálních. Ne- zbytnou podmínkou k nim byla dokonalá znalost gramatiky a plynná la- tinská mluva.9 Studia trvala dva roky, rozsahově pak lze o nich říci, že to bylo rozšíření studií provinciálních, jak nám ukazuje učebná látka z biblika pro pařížské studium stanovená. Za jediný rok měl se probrati celý Penta- teuch, Josue, Knihy soudců, Judith, knihy královské, Job a knihy moudrosti, Nový zákon pak celý. 10 Kdo projevil zvláštní nadání, býval ještě posílán na vysoká studia theo- logická. Dělo se tak na doporučení provinciálovo generálovi učiněné, jenž pak určil, kam se má kandidát odebrati. Celkem bylo šestero vysokých učení, na Analecta augustiniana, IV, 181. 2U. d., 178. 3Viz tabulku A. ' Kolde, Die deutsche Au- gustiner-Congregation, 48—49. 5 Viz výpisy z gen. archivu k 27. kv. 1386. 6 U. m. k 3. pros. 1385. 7Analecta aug., IV, 179. 8 Tamže, 178—179. Tamže, 110. 1Tamže, 12. 16
Strana 16
nichž augustiniáni studovali a to: Siena, Perugia, Bologna, Florencie, Oxford a Cambridge. 1 Kromě toho někteří studovali též i v Paříži. Jak z tabulky druhé seznati lze, studovali augustiniáni v Cambridgi na řádovém studiu. Doporučení provinciálovo však nestačilo k přijetí na vysoká studia, neboť se kromě toho ještě vyžadovala i jakási učitelská praxe. Dle nařízení gene- rální kapituly konané v Sieně 1338 byl povinen každý kandidát někde v provincii po celý rok čísti jednu knihu logiky a jednu knihu filosofie. Te- prve pak mohl býti poslán na vysoká studia. Kapitula při tom výslovně mluví o studiu pařížském.2 Kdyby se klerik nehodil ani za lektora ani ke studiím pařížským, tedy měl přijíti do svého konventu, kdež měl dle slov kapituly sloužiti Bohu „in spiritu humilitatis“. Patrno tudíž, že minimální theologická studia v řádě augustiniánů-eremitů trvala tři leta, což na tehdejší dobu bylo zajisté velmi slušné. Z neúplně do- chovaných rejstříků generálů téhož řádu (z let 1358—1359 a 1384—1393) poznáváme, že celá řada českých augustiniánů studovala v té době v Ně- mecku, Italii, Francii a Anglii. Mužové tito vraceli se pak do vlasti s boha- tými vědomostmi a světovým rozhledem, což mělo pro řád trojí význam: Vynikal svým vzděláním nad kněžstvo světské, čehož přirozeným důsledkem bylo, že působil přitažlivě na obecenstvo, jak z pojednání o poměru řádu k duchovní správě lze poznati. Za druhé, že provinciální studium pražské nabylo zvučného jména, za třetí že řád měl členy, kteří se dovedli zname- nitě uplatniti na vysokých místech. Neklamným svědectvím o dobré pověsti pražského augustiniánského studia jest ta okolnost, že v letech devadesátých XIV. století byli tam posláni dva belgičtí klerikové a to přímo na přímluvu hraběte z Malines. Lze se tudíž domnívati, že pražské studium těšilo se dobré pověsti i v laických kruzích belgických, což zajisté jest samo sebou dobrou kvalifikací. Jiným dokladem schopnosti svatotomských profesorů a lektorů jest jejich povolávání na důle- žitá místa učitelská. Když roku 1385 na žádost vévody rakouského Albrechta byla ve Vídni založena generální studia, poslal tam generál pražského lektora Mikuláše z Domažlic. 3 Před tím (1358), když markrabě moravský přál si míti v brněnském konventě dobrého lektora, poslal mu tam generál pražského fr. Lva.4 Lektor biblika, Ondřej ze sv. Hypolitu byl roku 1386 přeložen z Prahy do Bologne, kde, jak známo, bylo vysoké studium bohoslovecké.5 Vynikajících členů z řádu augustiniánů-eremitů nacházíme celou řadu. Po stránce politicko-církevní byl to Augustin z Litomyšle, jenž roku 1358 1 Kolde, U. d., 48—49. 2 Analecta aug., IV., 178—179. 3 Viz výpisy z gen. archivu k 28. čci. 4Tamže, 17. listopadu. 5 Viz tabulku A. 16
nichž augustiniáni studovali a to: Siena, Perugia, Bologna, Florencie, Oxford a Cambridge. 1 Kromě toho někteří studovali též i v Paříži. Jak z tabulky druhé seznati lze, studovali augustiniáni v Cambridgi na řádovém studiu. Doporučení provinciálovo však nestačilo k přijetí na vysoká studia, neboť se kromě toho ještě vyžadovala i jakási učitelská praxe. Dle nařízení gene- rální kapituly konané v Sieně 1338 byl povinen každý kandidát někde v provincii po celý rok čísti jednu knihu logiky a jednu knihu filosofie. Te- prve pak mohl býti poslán na vysoká studia. Kapitula při tom výslovně mluví o studiu pařížském.2 Kdyby se klerik nehodil ani za lektora ani ke studiím pařížským, tedy měl přijíti do svého konventu, kdež měl dle slov kapituly sloužiti Bohu „in spiritu humilitatis“. Patrno tudíž, že minimální theologická studia v řádě augustiniánů-eremitů trvala tři leta, což na tehdejší dobu bylo zajisté velmi slušné. Z neúplně do- chovaných rejstříků generálů téhož řádu (z let 1358—1359 a 1384—1393) poznáváme, že celá řada českých augustiniánů studovala v té době v Ně- mecku, Italii, Francii a Anglii. Mužové tito vraceli se pak do vlasti s boha- tými vědomostmi a světovým rozhledem, což mělo pro řád trojí význam: Vynikal svým vzděláním nad kněžstvo světské, čehož přirozeným důsledkem bylo, že působil přitažlivě na obecenstvo, jak z pojednání o poměru řádu k duchovní správě lze poznati. Za druhé, že provinciální studium pražské nabylo zvučného jména, za třetí že řád měl členy, kteří se dovedli zname- nitě uplatniti na vysokých místech. Neklamným svědectvím o dobré pověsti pražského augustiniánského studia jest ta okolnost, že v letech devadesátých XIV. století byli tam posláni dva belgičtí klerikové a to přímo na přímluvu hraběte z Malines. Lze se tudíž domnívati, že pražské studium těšilo se dobré pověsti i v laických kruzích belgických, což zajisté jest samo sebou dobrou kvalifikací. Jiným dokladem schopnosti svatotomských profesorů a lektorů jest jejich povolávání na důle- žitá místa učitelská. Když roku 1385 na žádost vévody rakouského Albrechta byla ve Vídni založena generální studia, poslal tam generál pražského lektora Mikuláše z Domažlic. 3 Před tím (1358), když markrabě moravský přál si míti v brněnském konventě dobrého lektora, poslal mu tam generál pražského fr. Lva.4 Lektor biblika, Ondřej ze sv. Hypolitu byl roku 1386 přeložen z Prahy do Bologne, kde, jak známo, bylo vysoké studium bohoslovecké.5 Vynikajících členů z řádu augustiniánů-eremitů nacházíme celou řadu. Po stránce politicko-církevní byl to Augustin z Litomyšle, jenž roku 1358 1 Kolde, U. d., 48—49. 2 Analecta aug., IV., 178—179. 3 Viz výpisy z gen. archivu k 28. čci. 4Tamže, 17. listopadu. 5 Viz tabulku A. 16
Strana 17
studoval v Perugiu. Později (1379) se stal pode jménem Augustinus de Bohe- mia převorem v Brně, za deset let nato byl vysvěcen na titulárního biskupa concordienského, v kteréžto hodnosti byl dán za sufragána patriarchovi aqui- lejskému Stanislavovi (dříve biskupovi olomouckému). Byl zavražděn při řece Ticinu jako prostředkovatel mezi Stanislavem a Benátčany.1 Dva učení augustiniáni byli intimně spřáteleni s biskupem Janem ze Středy. Prvním byl Anděl z Doblína, bakalář bohosloví, za něhož se Středa přimlou- val u pařížského kardinála, aby se jeho chráněnci dostalo na Sorbonně doktor- ského diplomu.2 Nazývá při tom Anděla „singularem amicum meum et so- cium“. Druhým byl brněnský lektor fr. Ebrhard. Za tohoto se přimlouval u kardinála florenckého, aby se mu dostalo hodnosti světícího biskupa. Zove jej ve své suplice „virum utique probatum et moribus“, jenž byl se Středou vychován.3 Jinou vynikající osobností přispěli augustiniáni do alba českých mučed- níků. Byl to Heřman, titulární biskup nikopolský, jenž přišel do Prahy v roce 1393 jako lektor4 a jenž roku 1420 při dobytí hradu Příběnic byl utopen. Při kulturní činnosti řádu nelze omezovati se pouze na pole theologické. Výmluvným toho dokladem jest převor brněnský Filip, jenž byl sice lektorem theologie, ale kromě toho byl i vynikajícím stavitelem varhan. Že byl vskutku dobře znám, vysvítá z toho, že generál mu dal (1386) dovolení, aby se mohl spolu ještě s jedním spolubratrem odebrati všude, kamkoliv by ho volali k vůli stavbě varhan. Jeho činnost se neomezovala pouze na země české, neboť při uvedené právě koncesi dovolil mu generál postaviti varhany až v Tolentině, kam se ubíral Filip ke hrobu řádového světce Mikuláše tolentinského.5 A) UČITELSKÉ SÍLY NA PROVINCIÁLNÍM STUDIU AU- GUSTINIANU-EREMITŮV PRAZE V L. 1358-59 A 1364-93. 1358. Fr. Wlasko. Hlavní lektor. Od 17. listop. Fr. Jindřich ze Straubing. Lector secundarius. Od 16. listop. Fr. Lev. Lector. 17. listop. poslán za lec- tora do konventu brněnského. 1359. Fr. Wlasko. Lector. 5. září zproštěn úřadu a poslán za člena na Měl- ník. Fr. Jan Staiger. Lector secundarius. Povolán z Paříže 4. září. 1 Janetschek, Necrologia patrum et fratrum ordinis eremitarum S. Augustini in vicariatu Moraviac, 5—6. 2 Tadra, Cancellaria Johannis Noviforensis, AOG, LXVIII, 82—83. 3Ibid., 81—82. 4Viz výpisy z gen. archivu 1393, 18. srpna. 5Tamže, k 23. září, 1386. 17
studoval v Perugiu. Později (1379) se stal pode jménem Augustinus de Bohe- mia převorem v Brně, za deset let nato byl vysvěcen na titulárního biskupa concordienského, v kteréžto hodnosti byl dán za sufragána patriarchovi aqui- lejskému Stanislavovi (dříve biskupovi olomouckému). Byl zavražděn při řece Ticinu jako prostředkovatel mezi Stanislavem a Benátčany.1 Dva učení augustiniáni byli intimně spřáteleni s biskupem Janem ze Středy. Prvním byl Anděl z Doblína, bakalář bohosloví, za něhož se Středa přimlou- val u pařížského kardinála, aby se jeho chráněnci dostalo na Sorbonně doktor- ského diplomu.2 Nazývá při tom Anděla „singularem amicum meum et so- cium“. Druhým byl brněnský lektor fr. Ebrhard. Za tohoto se přimlouval u kardinála florenckého, aby se mu dostalo hodnosti světícího biskupa. Zove jej ve své suplice „virum utique probatum et moribus“, jenž byl se Středou vychován.3 Jinou vynikající osobností přispěli augustiniáni do alba českých mučed- níků. Byl to Heřman, titulární biskup nikopolský, jenž přišel do Prahy v roce 1393 jako lektor4 a jenž roku 1420 při dobytí hradu Příběnic byl utopen. Při kulturní činnosti řádu nelze omezovati se pouze na pole theologické. Výmluvným toho dokladem jest převor brněnský Filip, jenž byl sice lektorem theologie, ale kromě toho byl i vynikajícím stavitelem varhan. Že byl vskutku dobře znám, vysvítá z toho, že generál mu dal (1386) dovolení, aby se mohl spolu ještě s jedním spolubratrem odebrati všude, kamkoliv by ho volali k vůli stavbě varhan. Jeho činnost se neomezovala pouze na země české, neboť při uvedené právě koncesi dovolil mu generál postaviti varhany až v Tolentině, kam se ubíral Filip ke hrobu řádového světce Mikuláše tolentinského.5 A) UČITELSKÉ SÍLY NA PROVINCIÁLNÍM STUDIU AU- GUSTINIANU-EREMITŮV PRAZE V L. 1358-59 A 1364-93. 1358. Fr. Wlasko. Hlavní lektor. Od 17. listop. Fr. Jindřich ze Straubing. Lector secundarius. Od 16. listop. Fr. Lev. Lector. 17. listop. poslán za lec- tora do konventu brněnského. 1359. Fr. Wlasko. Lector. 5. září zproštěn úřadu a poslán za člena na Měl- ník. Fr. Jan Staiger. Lector secundarius. Povolán z Paříže 4. září. 1 Janetschek, Necrologia patrum et fratrum ordinis eremitarum S. Augustini in vicariatu Moraviac, 5—6. 2 Tadra, Cancellaria Johannis Noviforensis, AOG, LXVIII, 82—83. 3Ibid., 81—82. 4Viz výpisy z gen. archivu 1393, 18. srpna. 5Tamže, k 23. září, 1386. 17
Strana 18
1384. Fr. Konrád Burcer. Lector secundarius. Z Kostnice. Od 12. března. 1385. Mag. Jan z Mnichova. Regens. (Biblista.) Od 3. pros. Fr. Mikuláš z Prahy. Lector secundarius. Od 3. pros. 1386. Mag. Jan z Mnichova. Regens. Fr. Ondřej ze sv. Hypolitu. Lector secundarius. Přeložen do Bologne. Fr. Mikuláš z Domažlic. Lector secunda- rius. Místo Ondřeje (od 27. kv.). 1387. Mag. Jan z Mnichova. Regens. 1388. Mag. Jan Runshaimer(l). Regens. Místo Jana, jenž od 10. říj. kon- ventuálem mnichov. Fr. Mikuláš z Norimberka. Lector secundarius I. loco. Od 26. kv. Fr. Mikuláš z Domažlic. Lector secundarius II. loco. Od 25. kv. 1390. Fr. Pavel z Prahy. Lector. Od 15. června. 1391. Fr. Mikuláš z Domažlic. Lector. Od 12. září. Fr. Konrád z Norim- berka. Lector. Od 12. září. 1393. Mag. Jan z Mnichova. Regens. Od 18. srpna. Fr. Mikuláš z Domaž- lic. Lector principalis. Od 18. srpna. Fr. Herman z Mindelheimu. Lector. Od 18. srpna. Od r 1413 biskup nikopolský. B) PŘEHLED STUDENTŮ ZŘÁDU AUGUSTINIÁNŮ-ERE- MITU V LETECH 1357—59 A 1384—93. ARIMINIUM. 1391. Fr. Michal z Prahy. BOLOGNA. 1384. Fr. Albert z Brna. 1384. Fr. Jiljí z Prahy. 1387. Fr. Albert z Brna. 1391. Fr. Martin z Brna. 1393. Fr. Petr z Litomyšle. CAMBRIGDE. 1391. Fr. Petr z Dunycz. (Neznámo odkud. Na řádovém učilišti.) 1392. Fr. Petr z Litomyšle. FLORENCIE. 1384. Fr. Bedřich „Bohemus“. KOLIN N./RYNEM. 1358. Fr. Petr „de cervis“. Čechy. METY. 1357. Fr. Mikuláš z Prahy. OXFORD. 1388. Fr. Jiljí z Prahy. PADUA. 1359. Fr. Vilém z Čech. PAŘÍŽ. 1359. Mikuláš z Prahy. PERUGIA. 1357. Fr. Augustin z Litomyšle. 1358. Fr. Albert z Brna. PRAHA. 1358. Fr. Jan z Landshuta. 1385. Fr. Jan z Německa. 1386. Fr. Martin z Brna. 1386. Fr. Augustin z Arimini. 1386. Fr. Vavřinec de Caman(!). 1386. Fr. Mikuláš de Pis. (Provincie neoznačena.) 1387. Fr. Mikuláš z Juden- burku. 1388. Jan z Landshutu. 1389. Jan Mecenpok(!) z Řezna. 1390. Fr. 18
1384. Fr. Konrád Burcer. Lector secundarius. Z Kostnice. Od 12. března. 1385. Mag. Jan z Mnichova. Regens. (Biblista.) Od 3. pros. Fr. Mikuláš z Prahy. Lector secundarius. Od 3. pros. 1386. Mag. Jan z Mnichova. Regens. Fr. Ondřej ze sv. Hypolitu. Lector secundarius. Přeložen do Bologne. Fr. Mikuláš z Domažlic. Lector secunda- rius. Místo Ondřeje (od 27. kv.). 1387. Mag. Jan z Mnichova. Regens. 1388. Mag. Jan Runshaimer(l). Regens. Místo Jana, jenž od 10. říj. kon- ventuálem mnichov. Fr. Mikuláš z Norimberka. Lector secundarius I. loco. Od 26. kv. Fr. Mikuláš z Domažlic. Lector secundarius II. loco. Od 25. kv. 1390. Fr. Pavel z Prahy. Lector. Od 15. června. 1391. Fr. Mikuláš z Domažlic. Lector. Od 12. září. Fr. Konrád z Norim- berka. Lector. Od 12. září. 1393. Mag. Jan z Mnichova. Regens. Od 18. srpna. Fr. Mikuláš z Domaž- lic. Lector principalis. Od 18. srpna. Fr. Herman z Mindelheimu. Lector. Od 18. srpna. Od r 1413 biskup nikopolský. B) PŘEHLED STUDENTŮ ZŘÁDU AUGUSTINIÁNŮ-ERE- MITU V LETECH 1357—59 A 1384—93. ARIMINIUM. 1391. Fr. Michal z Prahy. BOLOGNA. 1384. Fr. Albert z Brna. 1384. Fr. Jiljí z Prahy. 1387. Fr. Albert z Brna. 1391. Fr. Martin z Brna. 1393. Fr. Petr z Litomyšle. CAMBRIGDE. 1391. Fr. Petr z Dunycz. (Neznámo odkud. Na řádovém učilišti.) 1392. Fr. Petr z Litomyšle. FLORENCIE. 1384. Fr. Bedřich „Bohemus“. KOLIN N./RYNEM. 1358. Fr. Petr „de cervis“. Čechy. METY. 1357. Fr. Mikuláš z Prahy. OXFORD. 1388. Fr. Jiljí z Prahy. PADUA. 1359. Fr. Vilém z Čech. PAŘÍŽ. 1359. Mikuláš z Prahy. PERUGIA. 1357. Fr. Augustin z Litomyšle. 1358. Fr. Albert z Brna. PRAHA. 1358. Fr. Jan z Landshuta. 1385. Fr. Jan z Německa. 1386. Fr. Martin z Brna. 1386. Fr. Augustin z Arimini. 1386. Fr. Vavřinec de Caman(!). 1386. Fr. Mikuláš de Pis. (Provincie neoznačena.) 1387. Fr. Mikuláš z Juden- burku. 1388. Jan z Landshutu. 1389. Jan Mecenpok(!) z Řezna. 1390. Fr. 18
Strana 19
Jan z Lipska(!). (Orig.! „de Lippia“.) 1390. Fr. Jakub z Bruges.(Na přímluvu hr. z Malines.) 1391. Fr. Augustin a Michal z Brna. 1391. Fr. Konrád Hagen z Windsheimu. 1391. Fr. Šimon z Tarvisu. 1391. Fr. Jan z Winchsheimu(!). 1391. Fr. Konrád z Auerpachu. 1391. Fr. Jan Reime z Norimberka. 1393. Fr. Rumold de Valle, z konventu v Malines. SIENA. 1387. Fr. Martin z Brna. IV DUCHOVNÍ SPRÁVA oměr mendikantů k duchovní správě tvoří, jak známo, důležitou složku v době předhusitské. Až dosud věnoval tomuto předmětu důkladnou pozornost pouze Chaloupecký.' Poněvadž ale předmětem jeho studie byl D Jan z Dražic, znamená to, že jmenovaný badatel stanul ve své studii pouze na prahu doby předhusitské. Učelem této statě bude tudíž probrati poměr men- dikantů k farskému duchovenstvu až po rok 1400, pokud s dějinami augus- tiniánů-eremitů souvisí. Navazuji na výsledky badání Chaloupeckého,2 jež jsou tyto: Celý spor mezi řády žebravými a farním duchovenstvem se točil kolem buly „Super cathedram“, vydané Klementem V. roku 1311 na koncilu viennském. Jí byl upraven poměr obou kategorií kněžstva tak, aby k dalším sporům ne- mohlo již docházeti a aby obojí mohli klidně vedle sebe působiti. Mendi- kantům se dostalo dovolení svobodně kázati, však měli položiti své promluvy tak, aby se nekonaly zároveň s kázáními v kostelích farních. V těchto směli mendikanti kázati pouze s dovolením plebánů anebo biskupů. Zpovídati směli pouze bratří doporučení představenými příslušnému biskupovi a jím potvrze- ní. Osadníci se směli dávati pohřbívati u mendikantů, leč kláštery jejich byly povinny odváděti příslušným farářům čtvrtinu poplatku. Provádění mandátu papežského nebylo však nijak snadné. Koncil vienský totiž nařídil, aby každý věřící se aspoň jednou ročně zpovídal svému vlast- nímu knězi. Tím však nebyl mendikant, z čehož plynula nutnost opatřiti sobě iurisdikci u svého biskupa. Toho zneužili ve svůj prospěch faráři, aby roztrušovali o nich mezi lidem klep, jako by bratří neměli vůbec práva udí- leti rozhřešení. Naproti tomu prý (Chaloupecký neuvádí žádného konkretního 1 Jan z Dražic, poslední biskup pražský, ČSPSČ, XVI. 2U. d., str. 143—45. 19
Jan z Lipska(!). (Orig.! „de Lippia“.) 1390. Fr. Jakub z Bruges.(Na přímluvu hr. z Malines.) 1391. Fr. Augustin a Michal z Brna. 1391. Fr. Konrád Hagen z Windsheimu. 1391. Fr. Šimon z Tarvisu. 1391. Fr. Jan z Winchsheimu(!). 1391. Fr. Konrád z Auerpachu. 1391. Fr. Jan Reime z Norimberka. 1393. Fr. Rumold de Valle, z konventu v Malines. SIENA. 1387. Fr. Martin z Brna. IV DUCHOVNÍ SPRÁVA oměr mendikantů k duchovní správě tvoří, jak známo, důležitou složku v době předhusitské. Až dosud věnoval tomuto předmětu důkladnou pozornost pouze Chaloupecký.' Poněvadž ale předmětem jeho studie byl D Jan z Dražic, znamená to, že jmenovaný badatel stanul ve své studii pouze na prahu doby předhusitské. Učelem této statě bude tudíž probrati poměr men- dikantů k farskému duchovenstvu až po rok 1400, pokud s dějinami augus- tiniánů-eremitů souvisí. Navazuji na výsledky badání Chaloupeckého,2 jež jsou tyto: Celý spor mezi řády žebravými a farním duchovenstvem se točil kolem buly „Super cathedram“, vydané Klementem V. roku 1311 na koncilu viennském. Jí byl upraven poměr obou kategorií kněžstva tak, aby k dalším sporům ne- mohlo již docházeti a aby obojí mohli klidně vedle sebe působiti. Mendi- kantům se dostalo dovolení svobodně kázati, však měli položiti své promluvy tak, aby se nekonaly zároveň s kázáními v kostelích farních. V těchto směli mendikanti kázati pouze s dovolením plebánů anebo biskupů. Zpovídati směli pouze bratří doporučení představenými příslušnému biskupovi a jím potvrze- ní. Osadníci se směli dávati pohřbívati u mendikantů, leč kláštery jejich byly povinny odváděti příslušným farářům čtvrtinu poplatku. Provádění mandátu papežského nebylo však nijak snadné. Koncil vienský totiž nařídil, aby každý věřící se aspoň jednou ročně zpovídal svému vlast- nímu knězi. Tím však nebyl mendikant, z čehož plynula nutnost opatřiti sobě iurisdikci u svého biskupa. Toho zneužili ve svůj prospěch faráři, aby roztrušovali o nich mezi lidem klep, jako by bratří neměli vůbec práva udí- leti rozhřešení. Naproti tomu prý (Chaloupecký neuvádí žádného konkretního 1 Jan z Dražic, poslední biskup pražský, ČSPSČ, XVI. 2U. d., str. 143—45. 19
Strana 20
ho dokladu) zase řádové žebraví zdráhali se odváděti farářům stanovenou čtvrtinu pohřební štóly. Za takových okolností docházelo k různým sporům mezi duchovenstvem světským a řády žebravými. Roku 1331 nezbylo Janovi z Dražic nic jiného, nežli dáti veřejně předčítati bulu „Super cathedram“ i se všemi trestnými kánony z ní plynoucími. Při té příležitosti došlo k ho- tové rvačce v kostele. Událost ona jest důležita tím, že při ní po prvé došlo k rozdělení lidu k vůli záležitostem církevním, a to tak, že měšťané přidali se k mnichům, drobný lid pak k farářům. K narovnání došlo až 29. listopadu 1334 listinou, kterou možno nazvati autentickou interpretací buly „Super cathedram“ pro země české.1 Světský klerus, jak praví listina, nebude překážeti věřícím v dávání almu- žen mendikantům. Mendikanti naproti tomu budou dohlížeti, aby při pohř- bech konaných k nim z farních kostelů, konala se u tří oltářů (farních) ofěra. Pakli by byly ohledně odvádění čtvrtiny z pohřební štóly nějaké pochyb- nosti, rozhodne o nich Kurie. Tento nález, jakož i bula „Super cathedram" byly základem celého působení mendikantů v duchovní správě. Od těchto všeobecných norem přejdeme nyní k augustiniánům-eremitům a jejich pomě- ru k pastoraci. V té době, kdy došlo v Praze k hotové řeži mezi minority a klerem svět- ským, veden byl tuhý spor o založení augustiniánského kláštera v Sušicích. Někdy před rokem 1331 dal k němu svolení Jan Lucemburský, než zmíně- ného právě leta ono povolení zrušil.2 Podobné rozhodnutí učinil o čtyry leta později (1335) syn jeho Karel.3 Však roku 1339 Jan Lucemburský konečně přece jenom svolil k založení sušického domu,4 čehož mniši hned využili ke stavbě kostela. Lze tak souditi z listiny z roku 1345, v níž se mluví o vybu- dovaném již oratoriu. Zároveň z ní vychází na jevo, že ona věc byla nemilou vyšehradské kapitule, jíž přináležel farní kostel v Sušicích, jakož i tamnímu světskému duchovenstvu. Do jakých rozměrů ono nepřátelství mezi augusti- niány vzrostlo, toho dokladem jest až dosud neznámá pamět o událostech su- šických. Arcijáhen kouřimský Bohuta spolu s kanovníkem vyšehradským řečeným „Paduanus“5 a s kaplanem sušickým Konrádem přepadli konvent, pobrali v něm všechna paramenta, knihy, potraviny, osení a kromě toho ještě způsobili každému ze čtrnácti bratří tam přítomných na pět kop grošů škody.6 1 Emler, Regesta IV., č. 109. 2Tamže, III, str. 712, č. 1825. 3Ibid., IV. str. 67, č. 173. 4 U. d., IV. str. 625, č. 1357. 5 Jan Paduanus připomíná se jako kanovník vyšehradský k roku 1330 (Podlaha, Series praepositorum etc. 27), Bohuta se připomíná výslovně jako arcijáhen kou- římský v r. 1313 r. 1329 byl oficiálem pražské konsistoře. (Podlaha, U. d., 21.) Lze tudíž onu událost klásti k roku 1330. 6 Viz doklad č. 1. 20
ho dokladu) zase řádové žebraví zdráhali se odváděti farářům stanovenou čtvrtinu pohřební štóly. Za takových okolností docházelo k různým sporům mezi duchovenstvem světským a řády žebravými. Roku 1331 nezbylo Janovi z Dražic nic jiného, nežli dáti veřejně předčítati bulu „Super cathedram“ i se všemi trestnými kánony z ní plynoucími. Při té příležitosti došlo k ho- tové rvačce v kostele. Událost ona jest důležita tím, že při ní po prvé došlo k rozdělení lidu k vůli záležitostem církevním, a to tak, že měšťané přidali se k mnichům, drobný lid pak k farářům. K narovnání došlo až 29. listopadu 1334 listinou, kterou možno nazvati autentickou interpretací buly „Super cathedram“ pro země české.1 Světský klerus, jak praví listina, nebude překážeti věřícím v dávání almu- žen mendikantům. Mendikanti naproti tomu budou dohlížeti, aby při pohř- bech konaných k nim z farních kostelů, konala se u tří oltářů (farních) ofěra. Pakli by byly ohledně odvádění čtvrtiny z pohřební štóly nějaké pochyb- nosti, rozhodne o nich Kurie. Tento nález, jakož i bula „Super cathedram" byly základem celého působení mendikantů v duchovní správě. Od těchto všeobecných norem přejdeme nyní k augustiniánům-eremitům a jejich pomě- ru k pastoraci. V té době, kdy došlo v Praze k hotové řeži mezi minority a klerem svět- ským, veden byl tuhý spor o založení augustiniánského kláštera v Sušicích. Někdy před rokem 1331 dal k němu svolení Jan Lucemburský, než zmíně- ného právě leta ono povolení zrušil.2 Podobné rozhodnutí učinil o čtyry leta později (1335) syn jeho Karel.3 Však roku 1339 Jan Lucemburský konečně přece jenom svolil k založení sušického domu,4 čehož mniši hned využili ke stavbě kostela. Lze tak souditi z listiny z roku 1345, v níž se mluví o vybu- dovaném již oratoriu. Zároveň z ní vychází na jevo, že ona věc byla nemilou vyšehradské kapitule, jíž přináležel farní kostel v Sušicích, jakož i tamnímu světskému duchovenstvu. Do jakých rozměrů ono nepřátelství mezi augusti- niány vzrostlo, toho dokladem jest až dosud neznámá pamět o událostech su- šických. Arcijáhen kouřimský Bohuta spolu s kanovníkem vyšehradským řečeným „Paduanus“5 a s kaplanem sušickým Konrádem přepadli konvent, pobrali v něm všechna paramenta, knihy, potraviny, osení a kromě toho ještě způsobili každému ze čtrnácti bratří tam přítomných na pět kop grošů škody.6 1 Emler, Regesta IV., č. 109. 2Tamže, III, str. 712, č. 1825. 3Ibid., IV. str. 67, č. 173. 4 U. d., IV. str. 625, č. 1357. 5 Jan Paduanus připomíná se jako kanovník vyšehradský k roku 1330 (Podlaha, Series praepositorum etc. 27), Bohuta se připomíná výslovně jako arcijáhen kou- římský v r. 1313 r. 1329 byl oficiálem pražské konsistoře. (Podlaha, U. d., 21.) Lze tudíž onu událost klásti k roku 1330. 6 Viz doklad č. 1. 20
Strana 21
Proč docházelo k rozbrojům mezi augustiniány a kurátním duchovenstvem? Případ sušický nám dává tušiti, že se jednalo o poškozování hmotných zájmů světského duchovenstva, jak se v uvedené již listině z roku 1345 výslovně dočítáme. To však k vysvětlení oné nevraživosti nestačí, nýbrž jest vniknouti do věci hlouběji. Jest nutno přihlížeti netoliko k poměru světského kněžstva k augustiniánům, nýbrž i k poměru publika k nim. Tu pak nastává otázka, proč obyvatelstvo se k nim tolik táhlo? Již Janov,1 mluvě povšechně o řeholní- cích, pravil, že jsou daleko vzdělanější a proto jejich kázání stojí vysoko nad promluvami kněží světských, kteří se po většině ani z daleka nemohli kláš- ternímu kleru vyrovnati. Akta generálních kapitul augustiniánů-eremitů po- tvrzují v tomto směru výrok Janovův na celé čáře. Na kapitule sienské, ko- nané v roce 13382 bylo stanoveno vzdělání k duchovní správě potřebné. Zpo- vídati a kázati směl pouze takový člen řádu, který byl licenciátem bohosloví. Kdo by se opovážil bez této kvalifikace zpovídati nebo kázati, tomu bylo celých čtrnácte dní seděti za trest v refektáři na zemi. Později (1351) na ka- pitule v Basileji konané byl předepsán minimální věk pro zpovědníka potřeb- ný. Žádalo se totiž, aby zpovědník měl aspoň dvacet let.3 Pozdější doklady svědčí o stupňované snaze řádu dodati, pokud možno, nejschopnější lidi do duchovní správy. Tak v roce 1374 nařídila generální kapitula v Kolíně nad Rýnem konaná, by provinciálové i převoři donutili všechny schopné bratry, aby se cvičili v posvátném řečnictví. Kteří by nechtěli tak činiti, bude jim zakázáno zpovídati laiky.4 Z uvedeného právě nařízení jasně vysvítá, že řád přikládal kazatelskému úřadu ještě větší význam nežli zpovědnickému, což jest vysvětlitelno tím, že zpovědník mohl působiti pouze individuelně, od oso- by k osobě, kdežto kazatel mohl míti vliv na celé masy lidu. Podobný a ještě zajímavější dokument jest nařízení veronské kapituly (1377), dle něhož každý lektor musel kázati aspoň jednou za měsíc pod ztrátou hodnosti.5 Vzpomene- me-li si, že lektoři konali vysoká bohoslovecká studia v Italii, Anglii a ve Francii, pak zajisté pochopíme, že mužové tak vysoce inteligentní a světového rozhledu (dle uvedených již slov Janovových) dovedli se na kazatelně uplat- niti tak znamenitě, že se jim skutečně mohl málo kdo vyrovnati. Pro bližší poznání pastorace jest důležito seznámiti se s tendencí, již řád při ní sledoval. Jest známo, že právě ve století XIV. augustiniáni-eremité rychle vzrůstali pod vlivem t. zv. augustiniánské nálady. Rozumí se samo sebou, že v takovém stadiu snažilo se vedení řádu z časové nálady co nejvíce vytěžiti. Proto sledovalo při kázání dvojí směr: 1. Vzhledem k světským hierarchům 1 Regulac, III, 66. Srovn. mou práci: Z dějin bohoslužeb v době husitské, 3o. 2 Analecta aug., IV, 180. 3Ibid. 277. 4 U. d., V., 13. 5 Tamže, 36. 21
Proč docházelo k rozbrojům mezi augustiniány a kurátním duchovenstvem? Případ sušický nám dává tušiti, že se jednalo o poškozování hmotných zájmů světského duchovenstva, jak se v uvedené již listině z roku 1345 výslovně dočítáme. To však k vysvětlení oné nevraživosti nestačí, nýbrž jest vniknouti do věci hlouběji. Jest nutno přihlížeti netoliko k poměru světského kněžstva k augustiniánům, nýbrž i k poměru publika k nim. Tu pak nastává otázka, proč obyvatelstvo se k nim tolik táhlo? Již Janov,1 mluvě povšechně o řeholní- cích, pravil, že jsou daleko vzdělanější a proto jejich kázání stojí vysoko nad promluvami kněží světských, kteří se po většině ani z daleka nemohli kláš- ternímu kleru vyrovnati. Akta generálních kapitul augustiniánů-eremitů po- tvrzují v tomto směru výrok Janovův na celé čáře. Na kapitule sienské, ko- nané v roce 13382 bylo stanoveno vzdělání k duchovní správě potřebné. Zpo- vídati a kázati směl pouze takový člen řádu, který byl licenciátem bohosloví. Kdo by se opovážil bez této kvalifikace zpovídati nebo kázati, tomu bylo celých čtrnácte dní seděti za trest v refektáři na zemi. Později (1351) na ka- pitule v Basileji konané byl předepsán minimální věk pro zpovědníka potřeb- ný. Žádalo se totiž, aby zpovědník měl aspoň dvacet let.3 Pozdější doklady svědčí o stupňované snaze řádu dodati, pokud možno, nejschopnější lidi do duchovní správy. Tak v roce 1374 nařídila generální kapitula v Kolíně nad Rýnem konaná, by provinciálové i převoři donutili všechny schopné bratry, aby se cvičili v posvátném řečnictví. Kteří by nechtěli tak činiti, bude jim zakázáno zpovídati laiky.4 Z uvedeného právě nařízení jasně vysvítá, že řád přikládal kazatelskému úřadu ještě větší význam nežli zpovědnickému, což jest vysvětlitelno tím, že zpovědník mohl působiti pouze individuelně, od oso- by k osobě, kdežto kazatel mohl míti vliv na celé masy lidu. Podobný a ještě zajímavější dokument jest nařízení veronské kapituly (1377), dle něhož každý lektor musel kázati aspoň jednou za měsíc pod ztrátou hodnosti.5 Vzpomene- me-li si, že lektoři konali vysoká bohoslovecká studia v Italii, Anglii a ve Francii, pak zajisté pochopíme, že mužové tak vysoce inteligentní a světového rozhledu (dle uvedených již slov Janovových) dovedli se na kazatelně uplat- niti tak znamenitě, že se jim skutečně mohl málo kdo vyrovnati. Pro bližší poznání pastorace jest důležito seznámiti se s tendencí, již řád při ní sledoval. Jest známo, že právě ve století XIV. augustiniáni-eremité rychle vzrůstali pod vlivem t. zv. augustiniánské nálady. Rozumí se samo sebou, že v takovém stadiu snažilo se vedení řádu z časové nálady co nejvíce vytěžiti. Proto sledovalo při kázání dvojí směr: 1. Vzhledem k světským hierarchům 1 Regulac, III, 66. Srovn. mou práci: Z dějin bohoslužeb v době husitské, 3o. 2 Analecta aug., IV, 180. 3Ibid. 277. 4 U. d., V., 13. 5 Tamže, 36. 21
Strana 22
a 2. vzhledem k řádu samému. V prvním stačí poukázati na boje mezi men- dikanty a světským kněžstvem, abychom pochopili tendenci řádem v tomto ohledu sledovanou. Řád se snažil, pokud možno dobře vycházeti se světskými preláty, a možno-li, získati si jejich přízeň. Proto generální kapitula v Sieně (1365) zakázala bratřím proti nim něco mluviti na kázání nebo kdekoliv jinde, doporučujíc naproti tomu, aby si hleděli získati jejich náklonnost.1 Z toho vyplývá druhá tendence, totiž učiniti řád oblíbeným. Aby se tak mohlo vskut- ku státi, zakázala táž generální kapitula pod přísným jednoměsíčním trestem, aby některý člen řádu obracel se v kázáních proti spolubratrům nebo proti řádu vůbec. O pět let později byl zákaz onen ještě zostřen usnesením kapi- tuly florentinské, která stanovila na popudlivá kázání dokonce i trest vězení.2 Za těchto okolností rozumíme poměru řádu k Fitz-Ralphovi. Nechtěje pře- nášeti spory se světskou hierarchií před nepovolané forum laické a nemoha zároveň zůstávati lhostejným k útokům Armachanovým, hájil se vším důra- zem své zájmy na kompetentním místě, u sv. Stolice. Bylo to roku 1358, kdy řádový prokurátor hlásil, že peníze poskytnuté řádem na vedení procesu proti Armachanovi jsou již úplně vyčerpány, ač tvořily sumu velikou. Proto žádal o novou podporu k dalšímu vedení pře. Generál tedy předepsal každé pro- vincii dávku deseti zlatých. Tato částka připadla i na česko-polskou pro- vincii.3 Podobné cíle sledoval řád i při úřadě zpovědnickém. Zpovědí přicházeli členové do úzkého styku s laiky i jejich rodinami, což bylo pro řádovou propa- gandu okolností zvláště příznivou. Nelze při tom souhlasiti s Chaloupeckým,4 dle něhož „za zpověď se platilo“. Alespoň se nedá něco podobného tvrditi o augustiniánech-eremitech, kteří styků v úřadě zpovědnickém nabytých sna- žili se využíti pouze způsobem dovoleným a řádu svému svrchovaně prospěš- ným. Vysvítá to z ustanovení kapituly konané v Kolíně nad Rýnem (1371), v němž se doporučovalo provinciálům, aby požádali bratří-zpovědníků, pokud měli mocné penitenty, ať na ně působí stran zakládání nových konventů aneb ohledně oprav klášterů již stávajících.5 Takový užitek z úřadu zpovědnické- ho pro řád plynoucí byl zajisté přípustný a ani v nejmenším svatokupecký. Po těchto spíše všeobecných dokladech všimneme sobě poměru českých au- gustiniánů k duchovní správě. Dovídáme se o nich z neznámé až dosud listiny papežského legáta Jana patriarchy alexandrinského. Doklad onen jest tím cennější, jelikož pochází z poslední doby činnosti Miličovy v Praze.6 Za jeho pobytu ve Vídni dostavili se k němu augustiniáni, stěžujíce sobě na jednání 1U. d., IV., 447. 2 Ibid., 475. 3 Viz výpisy = gen. archivu, 1358, 16. listop. 4U. d., str. 145. 5 Analecta aug., V, 14. 6 Viz listinu = 18. září, 1372. 22
a 2. vzhledem k řádu samému. V prvním stačí poukázati na boje mezi men- dikanty a světským kněžstvem, abychom pochopili tendenci řádem v tomto ohledu sledovanou. Řád se snažil, pokud možno dobře vycházeti se světskými preláty, a možno-li, získati si jejich přízeň. Proto generální kapitula v Sieně (1365) zakázala bratřím proti nim něco mluviti na kázání nebo kdekoliv jinde, doporučujíc naproti tomu, aby si hleděli získati jejich náklonnost.1 Z toho vyplývá druhá tendence, totiž učiniti řád oblíbeným. Aby se tak mohlo vskut- ku státi, zakázala táž generální kapitula pod přísným jednoměsíčním trestem, aby některý člen řádu obracel se v kázáních proti spolubratrům nebo proti řádu vůbec. O pět let později byl zákaz onen ještě zostřen usnesením kapi- tuly florentinské, která stanovila na popudlivá kázání dokonce i trest vězení.2 Za těchto okolností rozumíme poměru řádu k Fitz-Ralphovi. Nechtěje pře- nášeti spory se světskou hierarchií před nepovolané forum laické a nemoha zároveň zůstávati lhostejným k útokům Armachanovým, hájil se vším důra- zem své zájmy na kompetentním místě, u sv. Stolice. Bylo to roku 1358, kdy řádový prokurátor hlásil, že peníze poskytnuté řádem na vedení procesu proti Armachanovi jsou již úplně vyčerpány, ač tvořily sumu velikou. Proto žádal o novou podporu k dalšímu vedení pře. Generál tedy předepsal každé pro- vincii dávku deseti zlatých. Tato částka připadla i na česko-polskou pro- vincii.3 Podobné cíle sledoval řád i při úřadě zpovědnickém. Zpovědí přicházeli členové do úzkého styku s laiky i jejich rodinami, což bylo pro řádovou propa- gandu okolností zvláště příznivou. Nelze při tom souhlasiti s Chaloupeckým,4 dle něhož „za zpověď se platilo“. Alespoň se nedá něco podobného tvrditi o augustiniánech-eremitech, kteří styků v úřadě zpovědnickém nabytých sna- žili se využíti pouze způsobem dovoleným a řádu svému svrchovaně prospěš- ným. Vysvítá to z ustanovení kapituly konané v Kolíně nad Rýnem (1371), v němž se doporučovalo provinciálům, aby požádali bratří-zpovědníků, pokud měli mocné penitenty, ať na ně působí stran zakládání nových konventů aneb ohledně oprav klášterů již stávajících.5 Takový užitek z úřadu zpovědnické- ho pro řád plynoucí byl zajisté přípustný a ani v nejmenším svatokupecký. Po těchto spíše všeobecných dokladech všimneme sobě poměru českých au- gustiniánů k duchovní správě. Dovídáme se o nich z neznámé až dosud listiny papežského legáta Jana patriarchy alexandrinského. Doklad onen jest tím cennější, jelikož pochází z poslední doby činnosti Miličovy v Praze.6 Za jeho pobytu ve Vídni dostavili se k němu augustiniáni, stěžujíce sobě na jednání 1U. d., IV., 447. 2 Ibid., 475. 3 Viz výpisy = gen. archivu, 1358, 16. listop. 4U. d., str. 145. 5 Analecta aug., V, 14. 6 Viz listinu = 18. září, 1372. 22
Strana 23
farního duchovenstva. Ze žaloby vychází na jevo, že řád zachovával ustano- vení „Super cathedram“ ohledně zpovědníků. Představení totiž vždy presen- tovali příslušnému biskupovi schopného zpovědníka, leč přes to faráři nechtěli jich připouštěti ku zpovídání osadních, řkouce, že jest k tomu potřeba kromě jurisdikce biskupem udělené ještě také jejich výslovného povolení. Jinak prý nemají augustiniáni práva rozhřešovati, a činí-li tak, klamou lid. Spor o pro- vádění úřadu zpovědnického byl prvním bodem jejich stížnosti. Dovídáme se, jak hleděli faráři odvraceti lid od augustiniánů v tom ohledu. Když totiž kajícníci přišli k nim ke sv. přijímání, říkali jim plebáni: „Běžte si tam, kde jste se zpovídali!“ Dokonce zacházeli v tomto nedovoleném nátlaku tak da- leko, že odpírali udílení svátostí dokonce i nemocným. Kromě toho podrývali autoritu řeholních zpovědníků nepravým tvrzením, jako by jejich absoluce neměla práva než v jejich klášterním kostele. Ještě hůře bylo s pohřby. Snad proto, že se jednalo o ztenčení příjmů světského duchovenstva. Finanční strán- ka zde totiž vystupuje zřetelně v popředí a s ní pevně jest spiato i úsilí o od- vrácení farníků od klášterů. Augustiniáni byli napadáni dokonce i s kazatelen, přičemž faráři používali proti nim prostředků přímo neslýchaných. Zakazovali totiž svým věřícím — pod trestem exkomunikace — dávati se pochovávati u au- gustiniánů, ba dokonce se snažili své vývody opříti dogmaticky, tvrdíce, že jenom ve farních kostelích vstanou věřící se svými plebány z mrtvých! Kromě toho hleděli své vývody podepříti i kanonicky, předstírajíce neoprávněnost pohřbívání při klášteřích z toho důvodu, jelikož prý smí pochovávati jenom ten, kdo smí udělovati svátosti, a to jest příslušný farář. — O nic lépe tomu nebylo se sbírkami. Faráři zakazovali osadním, aby dávali řádovým sběračům almužny. Stejně zapověděli farníkům pomáhati bratřím při sbírkách, ba do- konce ani nepřipouštěli, aby augustiniáni směli pouze přednésti své prosby o almužny. Rozumí se ovšem, že to byla zase kazatelna, s níž se tyto výpady vedly. Legát učinil následující rozhodnutí: Zakázal pod trestem exkomunikace, aby plebáni odmítali přisluhování svátostmi těm farníkům, kteří sobě vyvolili pohřeb u augustiniánů. Prohlásil, že řádoví kněží presentovaní svými před- stavenými diecesánnímu biskupovi a jím potvrzení mají právo zpovídati bez povolení farářů, ba dokonce, je-li v místě klášter, mají právo zpovídati neto- liko ve svém kostele, ale i ve farním, ovšem s přivolením plebánovým. Není-li v místě konventu, budou beze všeho zpovídati ve farním chrámu, při čemž farář jim nesmí nikterak překážeti. Při osadách přifařených, kde žádného kos- tela ani kaple není, mají sobě vybrati nějaké místo k posvátnému úřadu způ- sobilé. Farářům při tom pohroženo trestem vyobcování z církve. Pod touže 23
farního duchovenstva. Ze žaloby vychází na jevo, že řád zachovával ustano- vení „Super cathedram“ ohledně zpovědníků. Představení totiž vždy presen- tovali příslušnému biskupovi schopného zpovědníka, leč přes to faráři nechtěli jich připouštěti ku zpovídání osadních, řkouce, že jest k tomu potřeba kromě jurisdikce biskupem udělené ještě také jejich výslovného povolení. Jinak prý nemají augustiniáni práva rozhřešovati, a činí-li tak, klamou lid. Spor o pro- vádění úřadu zpovědnického byl prvním bodem jejich stížnosti. Dovídáme se, jak hleděli faráři odvraceti lid od augustiniánů v tom ohledu. Když totiž kajícníci přišli k nim ke sv. přijímání, říkali jim plebáni: „Běžte si tam, kde jste se zpovídali!“ Dokonce zacházeli v tomto nedovoleném nátlaku tak da- leko, že odpírali udílení svátostí dokonce i nemocným. Kromě toho podrývali autoritu řeholních zpovědníků nepravým tvrzením, jako by jejich absoluce neměla práva než v jejich klášterním kostele. Ještě hůře bylo s pohřby. Snad proto, že se jednalo o ztenčení příjmů světského duchovenstva. Finanční strán- ka zde totiž vystupuje zřetelně v popředí a s ní pevně jest spiato i úsilí o od- vrácení farníků od klášterů. Augustiniáni byli napadáni dokonce i s kazatelen, přičemž faráři používali proti nim prostředků přímo neslýchaných. Zakazovali totiž svým věřícím — pod trestem exkomunikace — dávati se pochovávati u au- gustiniánů, ba dokonce se snažili své vývody opříti dogmaticky, tvrdíce, že jenom ve farních kostelích vstanou věřící se svými plebány z mrtvých! Kromě toho hleděli své vývody podepříti i kanonicky, předstírajíce neoprávněnost pohřbívání při klášteřích z toho důvodu, jelikož prý smí pochovávati jenom ten, kdo smí udělovati svátosti, a to jest příslušný farář. — O nic lépe tomu nebylo se sbírkami. Faráři zakazovali osadním, aby dávali řádovým sběračům almužny. Stejně zapověděli farníkům pomáhati bratřím při sbírkách, ba do- konce ani nepřipouštěli, aby augustiniáni směli pouze přednésti své prosby o almužny. Rozumí se ovšem, že to byla zase kazatelna, s níž se tyto výpady vedly. Legát učinil následující rozhodnutí: Zakázal pod trestem exkomunikace, aby plebáni odmítali přisluhování svátostmi těm farníkům, kteří sobě vyvolili pohřeb u augustiniánů. Prohlásil, že řádoví kněží presentovaní svými před- stavenými diecesánnímu biskupovi a jím potvrzení mají právo zpovídati bez povolení farářů, ba dokonce, je-li v místě klášter, mají právo zpovídati neto- liko ve svém kostele, ale i ve farním, ovšem s přivolením plebánovým. Není-li v místě konventu, budou beze všeho zpovídati ve farním chrámu, při čemž farář jim nesmí nikterak překážeti. Při osadách přifařených, kde žádného kos- tela ani kaple není, mají sobě vybrati nějaké místo k posvátnému úřadu způ- sobilé. Farářům při tom pohroženo trestem vyobcování z církve. Pod touže 23
Strana 24
pokutou nesměli faráři rozhlašovati (s kazatelny) nepravdivé zprávy, jako by řádové privileje ohledně duchovní správy a udílení odpustků neplatily. Le- gát při tom zdůraznil, že výsady nikým odvolány nebyly a proto také nikdo bratřím překážeti nesmí. Podobně plebáni nesměli působiti augustiniánům po- tíží při sbírání almužen, ať již se to týkalo jich anebo jejich pomocníků. Rozhodnutí legátovo bylo odpovědí na stížnosti augustiniánů z Bavor, Ra- kous, Polska a Čech, pročež jej můžeme považovati za vítaný příspěvek k bliž- šímu poznání poměru mendikantů k farnímu duchovenstvu. Vysvítá z něho, že (alespoň augustiniáni) se snažili vyhověti předepsaným kanonickým pod- mínkám, leč ani při nejlepší vůli nebylo možno, aby řád s kurátním klerem dobře vycházel. Patrno tedy, že nebyla vždy a ve všem vina na straně řádů žebravých, jak až dosud zvykli sobě naši historikové psáti. K vůli lepšímu porozumění jest záhodno se seznámiti se zásadami vedení řádu vzhledem k působení jeho členů na farách. Vysvítáť z nich, že augusti- niáni nejevili nikterak mnoho chuti, aby se uvazovali za příkladem starších řádů (benediktinů, cisterciáků a premonstrátů) ve fary, a že tudíž nelze tak snadno mluviti o zištném se vměšování do pastorace světského duchovenstva. Generální kapitula roku 1388 konaná stanovila, že ani generál ani žádný jiný řádový představený nesmí dovoliti některému členovi, by se uvázal v du- chovní správu při kostele nepatřícím řádu. Stejně neměl nikdo z bratří usídliti se při podobném kostele, i když nebylo při něm duchovní správy. Jestli ně- kde měl řád kostely k vůli tomu, že snad později při nich bude moci založiti nové domy, jsou představení povinni opatřiti sobě do roka od sv. Stolice po- volení ke stavbě konventu, jinak propadnou trestům vyměřeným na apostasii a neposlušnost vůči generálovi.1 Zvláštní ustanovení máme nad to ještě z roku 1391. Došlo k němu na generální kapitule ve Würcburku konané a pro nás má ten zvláštní význam, že se jedná výhradně o Německo, k jehož provincii patřili i čeští augustiniáni. Žádný převor nesměl totiž pod trestem suspense a inhability vésti po dobu svého úřadování (tři leta) duchovní správu.2 Všímáme-li si poměrů českých, poznáme, že usnesení nezůstávala pouze na papíře, nýbrž že se také skutečně zachovávala. Celý průběh o uvedení augu- stiniánů do duchovní správy se nám zachoval z let 1411—1413. Jednalo se o faru v Habersdorfu, kterou chtěl opustit dosavadní farář Volfard. Patron Jan z Bibrštejna chtěl faru svěřiti některému augustiniánovi,3 pročež arci- biskup delegoval místo sebe žitavského děkana, by vyšetřil, zdali Volfard chce skutečně dobrovolně resignovati.4 Před tím (25. září, 1411)5 patron uvědo- mil arcibiskupa, že předal dědičně duchovní správu svého kostela pražskému 1 Analecta aug., V., 79. 2Ibid., 102. 3 Viz listinu č. 8. 4 Listina č. 10. 5 Listina č. 9. 24
pokutou nesměli faráři rozhlašovati (s kazatelny) nepravdivé zprávy, jako by řádové privileje ohledně duchovní správy a udílení odpustků neplatily. Le- gát při tom zdůraznil, že výsady nikým odvolány nebyly a proto také nikdo bratřím překážeti nesmí. Podobně plebáni nesměli působiti augustiniánům po- tíží při sbírání almužen, ať již se to týkalo jich anebo jejich pomocníků. Rozhodnutí legátovo bylo odpovědí na stížnosti augustiniánů z Bavor, Ra- kous, Polska a Čech, pročež jej můžeme považovati za vítaný příspěvek k bliž- šímu poznání poměru mendikantů k farnímu duchovenstvu. Vysvítá z něho, že (alespoň augustiniáni) se snažili vyhověti předepsaným kanonickým pod- mínkám, leč ani při nejlepší vůli nebylo možno, aby řád s kurátním klerem dobře vycházel. Patrno tedy, že nebyla vždy a ve všem vina na straně řádů žebravých, jak až dosud zvykli sobě naši historikové psáti. K vůli lepšímu porozumění jest záhodno se seznámiti se zásadami vedení řádu vzhledem k působení jeho členů na farách. Vysvítáť z nich, že augusti- niáni nejevili nikterak mnoho chuti, aby se uvazovali za příkladem starších řádů (benediktinů, cisterciáků a premonstrátů) ve fary, a že tudíž nelze tak snadno mluviti o zištném se vměšování do pastorace světského duchovenstva. Generální kapitula roku 1388 konaná stanovila, že ani generál ani žádný jiný řádový představený nesmí dovoliti některému členovi, by se uvázal v du- chovní správu při kostele nepatřícím řádu. Stejně neměl nikdo z bratří usídliti se při podobném kostele, i když nebylo při něm duchovní správy. Jestli ně- kde měl řád kostely k vůli tomu, že snad později při nich bude moci založiti nové domy, jsou představení povinni opatřiti sobě do roka od sv. Stolice po- volení ke stavbě konventu, jinak propadnou trestům vyměřeným na apostasii a neposlušnost vůči generálovi.1 Zvláštní ustanovení máme nad to ještě z roku 1391. Došlo k němu na generální kapitule ve Würcburku konané a pro nás má ten zvláštní význam, že se jedná výhradně o Německo, k jehož provincii patřili i čeští augustiniáni. Žádný převor nesměl totiž pod trestem suspense a inhability vésti po dobu svého úřadování (tři leta) duchovní správu.2 Všímáme-li si poměrů českých, poznáme, že usnesení nezůstávala pouze na papíře, nýbrž že se také skutečně zachovávala. Celý průběh o uvedení augu- stiniánů do duchovní správy se nám zachoval z let 1411—1413. Jednalo se o faru v Habersdorfu, kterou chtěl opustit dosavadní farář Volfard. Patron Jan z Bibrštejna chtěl faru svěřiti některému augustiniánovi,3 pročež arci- biskup delegoval místo sebe žitavského děkana, by vyšetřil, zdali Volfard chce skutečně dobrovolně resignovati.4 Před tím (25. září, 1411)5 patron uvědo- mil arcibiskupa, že předal dědičně duchovní správu svého kostela pražskému 1 Analecta aug., V., 79. 2Ibid., 102. 3 Viz listinu č. 8. 4 Listina č. 10. 5 Listina č. 9. 24
Strana 25
konventu s výslovným podotknutím, že dosavadní plebán ustoupil bratřím zcela dobrovolně. Po tomto prohlášení udělil Jan z Bibrštejna konventu zmí- něnou faru s celým fundačním majetkem, klášter pak naproti tomu se zavá- zal, že bude dosazovati k uvedenému obročí vždy jen kněze hodné a vzdě- lané. Pakli by se některý někdy nehodil, svěří klášter vedení farnosti hned některému jinému členovi.1 Po dohodě kláštera s patronem došlo k jednání s ordinariátem. Vikáři totiž prohlásili, že až dosud nemají augustiniáni pa- pežského indultu pro administrování far. Jelikož již ale obdrželi od Jana z Bi- brštejna patronát, dovolili zatím fráteru Vavřincovi, aby vedl farnost až do sv. Jiří (1413), do kteréž doby jest se klášteru postarati o papežské dovolení.2 Patrně se tak stalo, neboť provinciál skutečně pražskému klášteru dovolil onu farnost administrovati, což (jak jsme již poznali) nemohli učiniti, leč na zá- kladě papežského privilegia.3 Z uvedených dokladů vysvítá následující: 1. Plebán nikterak nebyl z be- neficia řeholníky vyštván, nýbrž resignoval zcela dobrovolně. 2. Arcibiskup- ská kurie stála na zachování všech platných kanonických předpisů. 3. Řád učinil všem předepsaným požadavkům zadost. Případ jest obzvláště důležit tím, že se v něm po prvé jednalo o duchovní správu, vedenou augustiniány. Ostatní kláštery většinou far neměly, nýbrž zasahovaly pouze do duchovní správy v mezích sobě vykázaných. Jest zajímavo zjistiti, že, ačkoliv řád při tom zachovával všechny kanonické předpisy, přesto potkával se u světského duchovenstva s týmiž potížemi, jako před rokem 1372. Důkazem toho jest brněnský případ z roku 1400. Význam jeho jest poněkud širší, neb se vzta- hoval i na dominikány a minority. Mezi administrátorem od svatého Jakuba Konrádem a jmenovanými řády došlo ke sporům ohledně zpovídání a udílení svátostí, jež dosáhly takové síly, že lid byl jimi veřejně pohoršován. Biskup olomoucký Jan učinil tudíž konečné narovnání, z něhož vychází na jevo, že jako v roce 1372, tak i tehdy světské kněžstvo neuznávalo iurisdikce řehol- ních kněží, i když ji obdrželi od diecésního biskupa. Biskup totiž Konrádovi uložil, aby veřejně prohlásil s kazatelny, že řádoví kněží svými představe- nými ordináriovi presentovaní mají právo udíleti svátosti.4 Ze všech uvedených dokladů jest patrno, že nelze příčinu sporů plebánů s mendikanty spatřovati pouze v hrabivosti klášterníků, nýbrž nutno jest hle- dati vinu i na straně duchovenstva světského. Důsledkem toho pak jest, aby výpady t. zv. předchůdců Husových (zvláště Waldhausera) byly opatrněji posuzovány. 1 Listina č. 11. 2 Listina č. 12. 3 Doklad č. 13. 4CDM, XIII., 88. 26
konventu s výslovným podotknutím, že dosavadní plebán ustoupil bratřím zcela dobrovolně. Po tomto prohlášení udělil Jan z Bibrštejna konventu zmí- něnou faru s celým fundačním majetkem, klášter pak naproti tomu se zavá- zal, že bude dosazovati k uvedenému obročí vždy jen kněze hodné a vzdě- lané. Pakli by se některý někdy nehodil, svěří klášter vedení farnosti hned některému jinému členovi.1 Po dohodě kláštera s patronem došlo k jednání s ordinariátem. Vikáři totiž prohlásili, že až dosud nemají augustiniáni pa- pežského indultu pro administrování far. Jelikož již ale obdrželi od Jana z Bi- brštejna patronát, dovolili zatím fráteru Vavřincovi, aby vedl farnost až do sv. Jiří (1413), do kteréž doby jest se klášteru postarati o papežské dovolení.2 Patrně se tak stalo, neboť provinciál skutečně pražskému klášteru dovolil onu farnost administrovati, což (jak jsme již poznali) nemohli učiniti, leč na zá- kladě papežského privilegia.3 Z uvedených dokladů vysvítá následující: 1. Plebán nikterak nebyl z be- neficia řeholníky vyštván, nýbrž resignoval zcela dobrovolně. 2. Arcibiskup- ská kurie stála na zachování všech platných kanonických předpisů. 3. Řád učinil všem předepsaným požadavkům zadost. Případ jest obzvláště důležit tím, že se v něm po prvé jednalo o duchovní správu, vedenou augustiniány. Ostatní kláštery většinou far neměly, nýbrž zasahovaly pouze do duchovní správy v mezích sobě vykázaných. Jest zajímavo zjistiti, že, ačkoliv řád při tom zachovával všechny kanonické předpisy, přesto potkával se u světského duchovenstva s týmiž potížemi, jako před rokem 1372. Důkazem toho jest brněnský případ z roku 1400. Význam jeho jest poněkud širší, neb se vzta- hoval i na dominikány a minority. Mezi administrátorem od svatého Jakuba Konrádem a jmenovanými řády došlo ke sporům ohledně zpovídání a udílení svátostí, jež dosáhly takové síly, že lid byl jimi veřejně pohoršován. Biskup olomoucký Jan učinil tudíž konečné narovnání, z něhož vychází na jevo, že jako v roce 1372, tak i tehdy světské kněžstvo neuznávalo iurisdikce řehol- ních kněží, i když ji obdrželi od diecésního biskupa. Biskup totiž Konrádovi uložil, aby veřejně prohlásil s kazatelny, že řádoví kněží svými představe- nými ordináriovi presentovaní mají právo udíleti svátosti.4 Ze všech uvedených dokladů jest patrno, že nelze příčinu sporů plebánů s mendikanty spatřovati pouze v hrabivosti klášterníků, nýbrž nutno jest hle- dati vinu i na straně duchovenstva světského. Důsledkem toho pak jest, aby výpady t. zv. předchůdců Husových (zvláště Waldhausera) byly opatrněji posuzovány. 1 Listina č. 11. 2 Listina č. 12. 3 Doklad č. 13. 4CDM, XIII., 88. 26
Strana 26
OBSERVANCE ádový život po stránce disciplinární se nám jeví ve světle tuhé observan- ce. Sledujeme-li ustanovení generálních kapitul, pozorujeme ustavič- né zostřování řádových předpisů. Jelikož pak se většinou jedná o věci významu podřadného, není pochyby, že věci podstatné byly v pořádku, zvláště proto, že v jednotlivých ustanoveních nemluvili generálové všeobecně, nýbrž uváděli konkretní případy sloužící za podnět k nařízení. Roku 1358 dověděl se generál o rakouském konventě ve Volmarku, že čle- nové jeho používají peřin. I poručil na generální kapitule toho roku konané, aby klášter ihned všechny peřiny prodal kromě čtyř, jež měly zůstati pro ne- mocné. Později rušil řád všechny úlevy, jichž se členům dostalo. V roce 1365 se jednalo o Mistry theologie, kteří měli proti ostatním spolubratrům tu výho- du, že měli každý pro sebe socia a sluhu. Od toho roku byla ona privilej zmen- šena v tom smyslu, že zůstala v platnosti pouze pro regenta, kdežto Mistři o- statní měli od té doby jenom socia. Sluhové jim odpadli.2 O tři léta později (1368) zrušil generál všechny úlevy, jichž se některým bratřím dostalo ohledně chóru, refektáře, spárny, jakož i stran sociů a sluhů. Generál při tom výslovně prohlásil, že zmíněné úlevy byly na újmu řeholní poslušnosti.3 K tuhosti do- mácího života měla přispěti i oddělenost od světa, jak dokazuje nařízení ge- nerální kapituly ve Würcburku roku 1391 konané. Jím se bratřím zakázalo choditi do města nebo mimo hradby, jakož i jísti mimo refektář.4 Jak jsme již poznali, potíral řád důsledně zneužívání privilegia apoštolského kaplanství k vytrhování se z obedience řádové. Nastává nyní otázka, jaká byla obser- vance v českých klášteřích. Některé věci s touto otázkou související jsme již měli příležitost poznati. Seznali jsme odpor představených proti porušování slibu chudoby, jakož i proti nadužívání hodnosti apoštolského kaplana. Všimneme sobě nyní slibu čistoty. V době, která pro mravní stránku kněžstva jest tak rozkřičena, totiž na konci XIV. století, potkáváme se pouze s dvěma případy porušení celibátu. Nedá se zde namítati umlčování deliktů, neboť z generálských akt vysvítá, že v Římě byli o každém hnutí podrobně zpraveni. Trestání provinivších se členů dálo 1 Gen. archiv v Římě, Rkp. Dd, 1., fol. 155a. 2 Analecta aug. IV, 452. 3Tamže, 454. 4Ibi- dem V, 102. 26
OBSERVANCE ádový život po stránce disciplinární se nám jeví ve světle tuhé observan- ce. Sledujeme-li ustanovení generálních kapitul, pozorujeme ustavič- né zostřování řádových předpisů. Jelikož pak se většinou jedná o věci významu podřadného, není pochyby, že věci podstatné byly v pořádku, zvláště proto, že v jednotlivých ustanoveních nemluvili generálové všeobecně, nýbrž uváděli konkretní případy sloužící za podnět k nařízení. Roku 1358 dověděl se generál o rakouském konventě ve Volmarku, že čle- nové jeho používají peřin. I poručil na generální kapitule toho roku konané, aby klášter ihned všechny peřiny prodal kromě čtyř, jež měly zůstati pro ne- mocné. Později rušil řád všechny úlevy, jichž se členům dostalo. V roce 1365 se jednalo o Mistry theologie, kteří měli proti ostatním spolubratrům tu výho- du, že měli každý pro sebe socia a sluhu. Od toho roku byla ona privilej zmen- šena v tom smyslu, že zůstala v platnosti pouze pro regenta, kdežto Mistři o- statní měli od té doby jenom socia. Sluhové jim odpadli.2 O tři léta později (1368) zrušil generál všechny úlevy, jichž se některým bratřím dostalo ohledně chóru, refektáře, spárny, jakož i stran sociů a sluhů. Generál při tom výslovně prohlásil, že zmíněné úlevy byly na újmu řeholní poslušnosti.3 K tuhosti do- mácího života měla přispěti i oddělenost od světa, jak dokazuje nařízení ge- nerální kapituly ve Würcburku roku 1391 konané. Jím se bratřím zakázalo choditi do města nebo mimo hradby, jakož i jísti mimo refektář.4 Jak jsme již poznali, potíral řád důsledně zneužívání privilegia apoštolského kaplanství k vytrhování se z obedience řádové. Nastává nyní otázka, jaká byla obser- vance v českých klášteřích. Některé věci s touto otázkou související jsme již měli příležitost poznati. Seznali jsme odpor představených proti porušování slibu chudoby, jakož i proti nadužívání hodnosti apoštolského kaplana. Všimneme sobě nyní slibu čistoty. V době, která pro mravní stránku kněžstva jest tak rozkřičena, totiž na konci XIV. století, potkáváme se pouze s dvěma případy porušení celibátu. Nedá se zde namítati umlčování deliktů, neboť z generálských akt vysvítá, že v Římě byli o každém hnutí podrobně zpraveni. Trestání provinivších se členů dálo 1 Gen. archiv v Římě, Rkp. Dd, 1., fol. 155a. 2 Analecta aug. IV, 452. 3Tamže, 454. 4Ibi- dem V, 102. 26
Strana 27
se neúprosně a tvrdě a jest proto samo v sobě dokumentem pro tuhou řádovou disciplinu příznačným. Roku 1391 dověděl se generál Bartoloměj, že prý fr. Jimram z Pivonic zne- uctil Kateřinu Klementovu, augustiniánku z pražského kláštera sv. Kateřiny. Chtěje míti jistotu, nařídil pražským lektorům Mikulášovi z Domažlic a Kon- rádovi z Norimberka, by věc vyšetřili.1 Dověděl se to od samotného Jimrama, jenž podniknul cestu do Říma, aby se tam hájil, uprchnuv z klášterního kar- ceru. To byla generálovi zlá předzvěst, pročež nařídil oběma lektorům, aby pro případ viny Jimramovy jej hned uvrhnuli do vězení, kdyby ale byl ne- vinen, vrátí mu čest, pouze za útěk z vazby se mu mělo dostati trestu. Nařknu- tému poručil generál, aby se do měsíce dostavil před vyšetřující lektory,2 če- muž on také skutečně dostál. Šetření dopadlo pro něho nepříznivě a on puto- val do klášterního karceru v Krasikově (u Mor. Třebové).3 Byl tam zavřen do cely tak malé a nízké, že se v ní nemohl ani postaviti, ani si lehnouti. Ne- moha toho déle snášeti, šel znovu do Říma, tentokráte v prosinci! Generál mu vyšel tak dalece vstříc, že nařídil oběma lektorům, by dali Jimrama do někte- rého jiného kláštera moravského,4 jinou listinou pak rozhodnul, že po odpy- kání trestu měl Jimram přijíti zpět do Čech, nikoliv ale do Prahy.5 Asi někdy počátkem roku 1392 přišel Jimram zase zpět, leč ani tehdy nemohl sobě od- pykati stanovené pokání. Tentokráte to bylo světské rameno, jež ho vytrhlo z karceru. Nelze mysleti, že by ho i moc světská bývala chtěla stihati, neboť v listině o tom svědčící se výslovně praví, že Jimram od světské moci nežádal žádné pomoci. Tak se stalo, že nešťastný provinilec putoval do Říma — po třetí! Přišel tam někdy v lednu 1393.6 Oddané toto odpykávání trestu dojalo i samého generála, jenž vzhledem k třetí již cestě do Říma nařídil, aby trest byl Jimramovi zmírněn. Přehlédnuv celé dosavadní Jimramovo pokání, totiž: půl třetího měsíce karceru před odsouzením, půl druhého roku po vynešení rozsudku, zmenšil zbývajících mu 5 měsíců na dva, jež měl sobě odpykávati v Ročově. Po uplynutí trestu měl přijíti do Pivonic. Z uvedeného vysvítá, že — cestou milosti — odpykával sobě Jimram 22 měsíce v klášterních karce- rech. Vzpomeneme-li si, jak vypadalo vězení krasikovské, dojdeme zajisté k poznání, že trest byl skutečně velmi přísný, což zajisté samo o sobě vý- mluvně svědčí, kterak představení řádu bezohledně potírali hrubá provinění. O porušení klausury se dovídáme z kláštera sv. Dobrotivé. Tamější člen fr. Albert Ruprech byl nařknut u provinciála, že u něho v cele byla jakási žerská. Provinciál Leonhard, aniž by věc vyšetřil, dal Alberta uvrhnouti do karceru, 1Viz výpisy z gen. archivu, 1391, 12. září. 2U. m. 3List z 8. prosince 1391. 4Ibidem. 5List = 9. prosince 1391. 6 List z 2. února 1393. 27
se neúprosně a tvrdě a jest proto samo v sobě dokumentem pro tuhou řádovou disciplinu příznačným. Roku 1391 dověděl se generál Bartoloměj, že prý fr. Jimram z Pivonic zne- uctil Kateřinu Klementovu, augustiniánku z pražského kláštera sv. Kateřiny. Chtěje míti jistotu, nařídil pražským lektorům Mikulášovi z Domažlic a Kon- rádovi z Norimberka, by věc vyšetřili.1 Dověděl se to od samotného Jimrama, jenž podniknul cestu do Říma, aby se tam hájil, uprchnuv z klášterního kar- ceru. To byla generálovi zlá předzvěst, pročež nařídil oběma lektorům, aby pro případ viny Jimramovy jej hned uvrhnuli do vězení, kdyby ale byl ne- vinen, vrátí mu čest, pouze za útěk z vazby se mu mělo dostati trestu. Nařknu- tému poručil generál, aby se do měsíce dostavil před vyšetřující lektory,2 če- muž on také skutečně dostál. Šetření dopadlo pro něho nepříznivě a on puto- val do klášterního karceru v Krasikově (u Mor. Třebové).3 Byl tam zavřen do cely tak malé a nízké, že se v ní nemohl ani postaviti, ani si lehnouti. Ne- moha toho déle snášeti, šel znovu do Říma, tentokráte v prosinci! Generál mu vyšel tak dalece vstříc, že nařídil oběma lektorům, by dali Jimrama do někte- rého jiného kláštera moravského,4 jinou listinou pak rozhodnul, že po odpy- kání trestu měl Jimram přijíti zpět do Čech, nikoliv ale do Prahy.5 Asi někdy počátkem roku 1392 přišel Jimram zase zpět, leč ani tehdy nemohl sobě od- pykati stanovené pokání. Tentokráte to bylo světské rameno, jež ho vytrhlo z karceru. Nelze mysleti, že by ho i moc světská bývala chtěla stihati, neboť v listině o tom svědčící se výslovně praví, že Jimram od světské moci nežádal žádné pomoci. Tak se stalo, že nešťastný provinilec putoval do Říma — po třetí! Přišel tam někdy v lednu 1393.6 Oddané toto odpykávání trestu dojalo i samého generála, jenž vzhledem k třetí již cestě do Říma nařídil, aby trest byl Jimramovi zmírněn. Přehlédnuv celé dosavadní Jimramovo pokání, totiž: půl třetího měsíce karceru před odsouzením, půl druhého roku po vynešení rozsudku, zmenšil zbývajících mu 5 měsíců na dva, jež měl sobě odpykávati v Ročově. Po uplynutí trestu měl přijíti do Pivonic. Z uvedeného vysvítá, že — cestou milosti — odpykával sobě Jimram 22 měsíce v klášterních karce- rech. Vzpomeneme-li si, jak vypadalo vězení krasikovské, dojdeme zajisté k poznání, že trest byl skutečně velmi přísný, což zajisté samo o sobě vý- mluvně svědčí, kterak představení řádu bezohledně potírali hrubá provinění. O porušení klausury se dovídáme z kláštera sv. Dobrotivé. Tamější člen fr. Albert Ruprech byl nařknut u provinciála, že u něho v cele byla jakási žerská. Provinciál Leonhard, aniž by věc vyšetřil, dal Alberta uvrhnouti do karceru, 1Viz výpisy z gen. archivu, 1391, 12. září. 2U. m. 3List z 8. prosince 1391. 4Ibidem. 5List = 9. prosince 1391. 6 List z 2. února 1393. 27
Strana 28
ačkoliv právě visitoval v Praze. Generál proto nařídil, aby dva visitátoři vše důkladně prozkoumali, a shledali-li by Alberta vinným, nechť jej odsoudí, ne-li, jsou povinni zjednati mu satisfakci.1 To jsou případy, jež se udály během celého čtvrtstoletí. O přísnosti klausury svědčí výmluvně doklad z roku 1387, jímž generál dovolil pražskému lektorovi Mikulášovi, aby na své útraty mohl si postaviti o samotě domek a v něm bydleti.2 Provinciálova pravomoc k něčemu podob- nému nestačila, nýbrž bylo třeba žádati až v Římě. Za takové přísné kázně a poměrně vysoké inteligence (jak jsme nahoře po- znali) lze snadno pochopiti, že řád se těšil oblibě na místech nejvyšších. Pří- značné jest, že i Jenštejn, vyhledávající rád řeholníků, by se na jejich životě vzdělával, nezpečoval se dle slov svého životopisce „rozmlouvati ani s pou- "3 stevníky.“ 1 Viz výpisy z gen. archivu, 1392, 15. dubna. 2Tamže, 1387, 18. března. 3FRB, I, 444-
ačkoliv právě visitoval v Praze. Generál proto nařídil, aby dva visitátoři vše důkladně prozkoumali, a shledali-li by Alberta vinným, nechť jej odsoudí, ne-li, jsou povinni zjednati mu satisfakci.1 To jsou případy, jež se udály během celého čtvrtstoletí. O přísnosti klausury svědčí výmluvně doklad z roku 1387, jímž generál dovolil pražskému lektorovi Mikulášovi, aby na své útraty mohl si postaviti o samotě domek a v něm bydleti.2 Provinciálova pravomoc k něčemu podob- nému nestačila, nýbrž bylo třeba žádati až v Římě. Za takové přísné kázně a poměrně vysoké inteligence (jak jsme nahoře po- znali) lze snadno pochopiti, že řád se těšil oblibě na místech nejvyšších. Pří- značné jest, že i Jenštejn, vyhledávající rád řeholníků, by se na jejich životě vzdělával, nezpečoval se dle slov svého životopisce „rozmlouvati ani s pou- "3 stevníky.“ 1 Viz výpisy z gen. archivu, 1392, 15. dubna. 2Tamže, 1387, 18. března. 3FRB, I, 444-
Strana 29
DOKLADY 1. Zápis o svádách mezi farním kněžstvem a augustiniány v Sušicích. Kolem roku 1330. Arch. klášt. aug. v Praze, codex Thomaeus, ſol. XXXb Nota adversarios conventus in Sicca: Bohuta archidyaconus Curimensis et Johannes dictus Paduanus, canonicus Wyssegradensis et Conradus capellanus curie in Sicca, propter quos locum perdidimus et res infra notatas. Resconventus in Sicca ablate. He sunt res nobis ablate in Sicca: Primo VI calices, XII ornatus, quinqus missales libri, XII candelas ad elevacionem Corporis Christi pertinentes et alias VI magnas candelas. Item pro duabus sexagenis de cera parata(sic). Qua- uor viaticos officii. Pallas XX super altaria, ante vero altaria que pertinens. VI pallas, unam magnam campanam et II nolas. Item tres legendas de tempore et de sanctis, graduale, antiphoniarium, tria psalteria, bona [m] pixidem cum Corpore Christi, thabulam cum sanctuariis et aliam tabulam valentem II sexa- genas, duos crucifixos, cortine picte fuerunt IIII. Quatuor candelabra erea, am- pulas X, corporalia cum capsis VI.Tres cappas corales pro cantoribus. Due forme pro oblatis. Item de annona CC mensuras. De brasio brasiato VI et duas de cerevisia. Pisa XXX strichones. Item VI peruas. Item caseorum IIM. Item quatuor vaccas et VI porcos. Item de serratis asseribus pro duabus sexagenie Item VI mensalia. Item XL mensuras de avena et de feno X carratas. Item curiam ante civitatem cum stuba nowa. Item claustri domum singulariter cum upellectilibus omnibus, que requiruntur in domo, valentem domum illam prot LX sexagenis. Res fratrum ablate ibidem in Sicca. Item res fratrum. Fratres fuerunt XIV, quorum quilibet perdidit pro V se- xagenis, unus alteri coadunande, scilicet in libris, vestibus, parata pecunia, lectisterniis et in omnibus, que habere solent fratres, ut si unus minus habuit 29
DOKLADY 1. Zápis o svádách mezi farním kněžstvem a augustiniány v Sušicích. Kolem roku 1330. Arch. klášt. aug. v Praze, codex Thomaeus, ſol. XXXb Nota adversarios conventus in Sicca: Bohuta archidyaconus Curimensis et Johannes dictus Paduanus, canonicus Wyssegradensis et Conradus capellanus curie in Sicca, propter quos locum perdidimus et res infra notatas. Resconventus in Sicca ablate. He sunt res nobis ablate in Sicca: Primo VI calices, XII ornatus, quinqus missales libri, XII candelas ad elevacionem Corporis Christi pertinentes et alias VI magnas candelas. Item pro duabus sexagenis de cera parata(sic). Qua- uor viaticos officii. Pallas XX super altaria, ante vero altaria que pertinens. VI pallas, unam magnam campanam et II nolas. Item tres legendas de tempore et de sanctis, graduale, antiphoniarium, tria psalteria, bona [m] pixidem cum Corpore Christi, thabulam cum sanctuariis et aliam tabulam valentem II sexa- genas, duos crucifixos, cortine picte fuerunt IIII. Quatuor candelabra erea, am- pulas X, corporalia cum capsis VI.Tres cappas corales pro cantoribus. Due forme pro oblatis. Item de annona CC mensuras. De brasio brasiato VI et duas de cerevisia. Pisa XXX strichones. Item VI peruas. Item caseorum IIM. Item quatuor vaccas et VI porcos. Item de serratis asseribus pro duabus sexagenie Item VI mensalia. Item XL mensuras de avena et de feno X carratas. Item curiam ante civitatem cum stuba nowa. Item claustri domum singulariter cum upellectilibus omnibus, que requiruntur in domo, valentem domum illam prot LX sexagenis. Res fratrum ablate ibidem in Sicca. Item res fratrum. Fratres fuerunt XIV, quorum quilibet perdidit pro V se- xagenis, unus alteri coadunande, scilicet in libris, vestibus, parata pecunia, lectisterniis et in omnibus, que habere solent fratres, ut si unus minus habuit 29
Strana 30
quam pro V sexagenis, tunc alter habuit pro X sexagenis, ita computando dampnum unius minus habentis ad dampnum magis habentis, quod quilibet bene perdidit pro V sexagenis. Item frater quidam Nicolaus wlneratus usque in mortem, qui non potuit aliqualiter sanari et sic egrotando mortuus est. 2. Fr. Vít, konvrš augustiniánského kláštera v Bělé pod Bezdězem, činí po vstupu do řádu rozhodnutí o vydržování své rodiny. Únor, I. 1345. Březany. Knih. klašt. vyšnobrod. Rkp. 97, fol. CXIVa" Sub anno domini M°CCCXLV° , feria secunda in vigilia Purificacionis benivole hec acta sunt in Brzezen opido in domo iudicis Pessikonis dicti Wrty- elcze presentibus hiis viris, videlicet Jankone procuratore curie Lacznow ac iudice predicto Pessykone necnon (sic) consulibus subscriptis, scilicet Jacobo dicto Kukan, Petro sutore, Gyrzykone, Paulo Warmuzka et Pesskone Brze- zensibus et Andrea Wedlakone, Antossio Wechone, Nycolao dicto Czap, Blasio et Krzyzankone eciam consulibus de Zydynyewes facta est condicio inter Vitum conversum fratrem ordinis heremitarum monasterii Albe aque, filios ac filias eius ex una ac Johannem generum prefati Viti, que parte ver- titur ex altera in hunc modum: Ut ipse Johannes gener bonorum omnium mo- bilium et immobilium legitimus sit possessor et ea teneat, regat et possideat cuilibet sine impedimento hominis tali sub condicione: Cuilibet puero tene- bitur dare et solvere duas sexagenas grossorum argent e Jorum Pragensis monete et Vito prefato converso, patri dictorum puerorum et duas sexagenas, et si quis puerorum viam universe carnis transierit, ex tunc a primo usque ad ultimum in usus superstitum puerorum, quos pueros sepelatus Johannes gener tenebitur pertractare ac eis necessaria ministrare, victus et amictus iuxta sue facultatis exi- genciam tamquam propriis pueris sine dolo usque ad annos racionis puerorum. Quod si non fecerit et in eum doctum (!) fuerit coram iudice et iuratis, mox cuilibet puerorum tenebitur paratam solvere pecuniam, ut prefertur. Cuius fideiussores sunt hii: Matias Sedlaczko et Malezko carnifex et Clemens de Brzezen omnes manu indivisa. Datum et actum ut supra. 30
quam pro V sexagenis, tunc alter habuit pro X sexagenis, ita computando dampnum unius minus habentis ad dampnum magis habentis, quod quilibet bene perdidit pro V sexagenis. Item frater quidam Nicolaus wlneratus usque in mortem, qui non potuit aliqualiter sanari et sic egrotando mortuus est. 2. Fr. Vít, konvrš augustiniánského kláštera v Bělé pod Bezdězem, činí po vstupu do řádu rozhodnutí o vydržování své rodiny. Únor, I. 1345. Březany. Knih. klašt. vyšnobrod. Rkp. 97, fol. CXIVa" Sub anno domini M°CCCXLV° , feria secunda in vigilia Purificacionis benivole hec acta sunt in Brzezen opido in domo iudicis Pessikonis dicti Wrty- elcze presentibus hiis viris, videlicet Jankone procuratore curie Lacznow ac iudice predicto Pessykone necnon (sic) consulibus subscriptis, scilicet Jacobo dicto Kukan, Petro sutore, Gyrzykone, Paulo Warmuzka et Pesskone Brze- zensibus et Andrea Wedlakone, Antossio Wechone, Nycolao dicto Czap, Blasio et Krzyzankone eciam consulibus de Zydynyewes facta est condicio inter Vitum conversum fratrem ordinis heremitarum monasterii Albe aque, filios ac filias eius ex una ac Johannem generum prefati Viti, que parte ver- titur ex altera in hunc modum: Ut ipse Johannes gener bonorum omnium mo- bilium et immobilium legitimus sit possessor et ea teneat, regat et possideat cuilibet sine impedimento hominis tali sub condicione: Cuilibet puero tene- bitur dare et solvere duas sexagenas grossorum argent e Jorum Pragensis monete et Vito prefato converso, patri dictorum puerorum et duas sexagenas, et si quis puerorum viam universe carnis transierit, ex tunc a primo usque ad ultimum in usus superstitum puerorum, quos pueros sepelatus Johannes gener tenebitur pertractare ac eis necessaria ministrare, victus et amictus iuxta sue facultatis exi- genciam tamquam propriis pueris sine dolo usque ad annos racionis puerorum. Quod si non fecerit et in eum doctum (!) fuerit coram iudice et iuratis, mox cuilibet puerorum tenebitur paratam solvere pecuniam, ut prefertur. Cuius fideiussores sunt hii: Matias Sedlaczko et Malezko carnifex et Clemens de Brzezen omnes manu indivisa. Datum et actum ut supra. 30
Strana 31
3. Papež Urban (V2)1 nařizuje arcibiskupovi pražskému, aby světské kněžstvo zachovávalo rozhodnutí učiněné biskupem pražským Janem z Dražic. S. d., s. I. Arch. klašt. aug. v Praze, codex Thomaeus, fol. XXXIIIb. Urbanus episcopus, servus servorum Dei. Venerabili fratri archiepiscopo Pragensi salutem et apostolicam benediccionem. Exhibita nobis pro parte di- lectorum filiorum universorum religiosorum ordinis mendicancium provincie Bohemie secundum morem dicti ordinis peticio continebat, quod orta dudum inter ipsos ex parte una et dilectos filios, clerum dicte provincie ex altera super quarta funeralium corporum defunctorum, qui aput ipsorum religiosorum ec- clesias sive loca eligant sepulturam et nonnullis aliis articulis materia questionis, tandem partes ipse in bene memorie Johannem, tunc episcopum Pragensem et quondam Henricum prepositum ecclesie Lythomiericensis, Pragensis dyo- cesis tamquam arbitros, arbitratores et amicabiles compositores compromittere curaverunt ac sub pena arbitrium dictorum tunc episcopi et prepositi obser- vare promiserunt idemque episcopus et prepositus huiusmodi arbitrio sus- cepto et eius forma observata, equum tulerunt arbitrium inter partes, quod quidem arbitrium prefati clerus observare indebite contradicunt, quare pro parte dictorum religiosorum nobis fuit humiliter supplicatum, ut providere eis super premissis de benignitate apostolica dignaremur. Nos itaque huiusmodi supplicacionibus inclinati fraternitati tue per apostolica scripta mandamus, quatenus per dictos clerum ad observandum dictum arbitrium, prout iustum fue- rit, per penam in hiusmodi compromisso apostolica appellacione remota previa racione compellas, non obstantibus, si a quibus communiter vel divisim a Sede apostolica sit indultum, quod interdici, suspendi vel excommunicari non possit per literas apostolicas, non facientes plenam et expressam de verbo ad verbum de indulto mencionem. Datum etc. 1 Jelikož jest listina nedatovaná, nelze přesně určiti, o kterého papeže Urbana a arcibiskupa se jednalo. 31
3. Papež Urban (V2)1 nařizuje arcibiskupovi pražskému, aby světské kněžstvo zachovávalo rozhodnutí učiněné biskupem pražským Janem z Dražic. S. d., s. I. Arch. klašt. aug. v Praze, codex Thomaeus, fol. XXXIIIb. Urbanus episcopus, servus servorum Dei. Venerabili fratri archiepiscopo Pragensi salutem et apostolicam benediccionem. Exhibita nobis pro parte di- lectorum filiorum universorum religiosorum ordinis mendicancium provincie Bohemie secundum morem dicti ordinis peticio continebat, quod orta dudum inter ipsos ex parte una et dilectos filios, clerum dicte provincie ex altera super quarta funeralium corporum defunctorum, qui aput ipsorum religiosorum ec- clesias sive loca eligant sepulturam et nonnullis aliis articulis materia questionis, tandem partes ipse in bene memorie Johannem, tunc episcopum Pragensem et quondam Henricum prepositum ecclesie Lythomiericensis, Pragensis dyo- cesis tamquam arbitros, arbitratores et amicabiles compositores compromittere curaverunt ac sub pena arbitrium dictorum tunc episcopi et prepositi obser- vare promiserunt idemque episcopus et prepositus huiusmodi arbitrio sus- cepto et eius forma observata, equum tulerunt arbitrium inter partes, quod quidem arbitrium prefati clerus observare indebite contradicunt, quare pro parte dictorum religiosorum nobis fuit humiliter supplicatum, ut providere eis super premissis de benignitate apostolica dignaremur. Nos itaque huiusmodi supplicacionibus inclinati fraternitati tue per apostolica scripta mandamus, quatenus per dictos clerum ad observandum dictum arbitrium, prout iustum fue- rit, per penam in hiusmodi compromisso apostolica appellacione remota previa racione compellas, non obstantibus, si a quibus communiter vel divisim a Sede apostolica sit indultum, quod interdici, suspendi vel excommunicari non possit per literas apostolicas, non facientes plenam et expressam de verbo ad verbum de indulto mencionem. Datum etc. 1 Jelikož jest listina nedatovaná, nelze přesně určiti, o kterého papeže Urbana a arcibiskupa se jednalo. 31
Strana 32
4. Jan ze Středy, biskup olomoucký, maje odejeti s Karlem IV. do Italie, určuje knihy, jež mají v případě jeho smrti připadnouti pražským augustiniánům. Duben, I. 1368, Modřice. Tamže, fol. XXIIo-b. Dei et apostolice Sedis gracia Olomucensis episcopus Johannes. Notum fa- cimus tenore presencium, quod attendentes et exacta diligencia revolventes in animo humane fragilitatis eventus dubios et nichil morte fore cercius nichil- que incercius hora mortis, nominatim propter iter assumptum, in quo ad vota serenissimi et inclytissimi principis et domini, domini Karoli quarti divina favente clemencia Romanorum imperatoris semper augusti et Boemie regis il- lustris, domini nostri generosi versus Italiam proficiscimur, ne si disposicione divina nos ab hac luce migrare contingeret, inter nostros caros et devotos super mente nostra testamentaria quevis dubia relinquantur, animo deliberato, non per errorem aut provide, sed maturo precedente consilio, mente et corpore sanis, bone racioni sufficiencia, religiosis et honorabilibus viris priori et con- ventui monasterii sancti Thome, ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini in minore civitate Pragensi nomine veri testamenti et ex ultima voluntate et finali mentis nostre decreto testamur, legamus et nomine veri testamenti seu legati rite donamus infrascriptos libros nostros sitos et locatos in libraria dicti monasterii in nostro armario sub nostris clausuris, videlicet: Bibliam, item con- cordancias canonis Biblie, item Moralia sancti Gregorii, item Milleloquium pars prima, item eiusdem Milleloquii pars secunda, item Glossam Magistri super Paulum apostolum, item Nicolaum de Gorra super Paulum, item unum ex quatuor secundum cantorem Parisiensem, item Petrum cardinalem in duo- bus voluminibus, item Nicolaum de Gurra (sic) super epistolis canonicis, item Alexander super Johannem, item liber sentenciarum, item liber qui dicitur „Katholicon“, item Glos[sJam Holgoth super libro sapiencie, item librum Se- nece in omnibus suis dictis, item Tytum Livium, item Tragedie Senece, item Valerium Maximum, item Troyanam historiam, item hystoriam Karoli Magni, item librum Hugonis de sancto Victore de sacramentis, item librum Dantes Alig[hi]eri, item Glossam eiusdem Dantis, item tres libros Cassiodori in tribus voluminibus, item librum conciliorum, item nova edicio super Job in forma sermonum in duobus voluminibus, item librum „Summa“ domini Thome Brad- wardini de causa Dei contra Pelagium in duobus voluminibus, decernentes et 32
4. Jan ze Středy, biskup olomoucký, maje odejeti s Karlem IV. do Italie, určuje knihy, jež mají v případě jeho smrti připadnouti pražským augustiniánům. Duben, I. 1368, Modřice. Tamže, fol. XXIIo-b. Dei et apostolice Sedis gracia Olomucensis episcopus Johannes. Notum fa- cimus tenore presencium, quod attendentes et exacta diligencia revolventes in animo humane fragilitatis eventus dubios et nichil morte fore cercius nichil- que incercius hora mortis, nominatim propter iter assumptum, in quo ad vota serenissimi et inclytissimi principis et domini, domini Karoli quarti divina favente clemencia Romanorum imperatoris semper augusti et Boemie regis il- lustris, domini nostri generosi versus Italiam proficiscimur, ne si disposicione divina nos ab hac luce migrare contingeret, inter nostros caros et devotos super mente nostra testamentaria quevis dubia relinquantur, animo deliberato, non per errorem aut provide, sed maturo precedente consilio, mente et corpore sanis, bone racioni sufficiencia, religiosis et honorabilibus viris priori et con- ventui monasterii sancti Thome, ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini in minore civitate Pragensi nomine veri testamenti et ex ultima voluntate et finali mentis nostre decreto testamur, legamus et nomine veri testamenti seu legati rite donamus infrascriptos libros nostros sitos et locatos in libraria dicti monasterii in nostro armario sub nostris clausuris, videlicet: Bibliam, item con- cordancias canonis Biblie, item Moralia sancti Gregorii, item Milleloquium pars prima, item eiusdem Milleloquii pars secunda, item Glossam Magistri super Paulum apostolum, item Nicolaum de Gorra super Paulum, item unum ex quatuor secundum cantorem Parisiensem, item Petrum cardinalem in duo- bus voluminibus, item Nicolaum de Gurra (sic) super epistolis canonicis, item Alexander super Johannem, item liber sentenciarum, item liber qui dicitur „Katholicon“, item Glos[sJam Holgoth super libro sapiencie, item librum Se- nece in omnibus suis dictis, item Tytum Livium, item Tragedie Senece, item Valerium Maximum, item Troyanam historiam, item hystoriam Karoli Magni, item librum Hugonis de sancto Victore de sacramentis, item librum Dantes Alig[hi]eri, item Glossam eiusdem Dantis, item tres libros Cassiodori in tribus voluminibus, item librum conciliorum, item nova edicio super Job in forma sermonum in duobus voluminibus, item librum „Summa“ domini Thome Brad- wardini de causa Dei contra Pelagium in duobus voluminibus, decernentes et 32
Strana 33
de certa nostra sciencia expresse volentes, ut presens nostra donacio iure testa- menti valeat, et si non iure testamenti saltim iure legati aut codicillorum seu quovis alio iure melius subsistere poterit seu valebit presencium sub appenso nostro maiore sigillo testimonio literarum. Datum in castro nostro Modericz, anno Domini M°CCC° LXVIII°, die prima mensis Aprilis. 5. Jan patriarcha antiochenský a apoštolský legát, vynáší rozsudek v rozepři augustiniánů česko-polských a německých s farním duchovenstvem. Září, 18. 1372, Vídeň. Tamže, Jol. XXVIIa—XXVIII«. Johannes miseracione divina patriarcha Alexandrinus, in partibus Alaman- nie, Bohemie, Austrie, Ungarie, Polonie et nonnullis aliis apostolice Sedis nun- cius et legatus. Universis, ad quos litere presentes pervenerint, salutem in Do- mine sempiternam. Notum ipsarum tenore presencium facimus, quod anno Domini M°CCC° LXXII, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nosti Gregorii, divina providencia pape XI anno II°, die XVIII mensis Sep- tembris in Wyenna habitacionis nostre comparuerunt coram nobis fratres Leon- hardus in theologia magister et provincialis Austrie, Karinthie, Moravie, Bo- hemie, Polonie, Bawarie ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini cum pluribus eiusdem ordinis prioribus localibus, querulose et lacrimose exponen- tes, quod plurimi et fere omnes plebani et ecclesiarum rectores et animarum curam gerentes in ecclesiis in dictis provinciis et custodiis constituti in suis predicacionibus, quas publice in ambone ad populum faciunt, predicant et pu- blicant et publicare undique procurant circa capitula et infrascripta in grande preiudicium et enorme dicti ordinis et religionis et statum eiusdem, quorum effectus in personam dictorum fratrum notam infamie et proprie sustentacionis defectum. Primo enim private dicunt dicti plebani et publice predicant in ambone, quod fratres dicti ordinis presentati per suos superiores dyocesano ad confes- siones audiendas ipsos audire non posse absque requisicione plebanorum et legitima sine auctoritate in parochia cuiuscunque, ymo pocius sunt deceptores illorum, qui confitentur eisdem. Item quoscumque utriusque sexus, qui dictis fratribus confessi fuerint, retra- 33
de certa nostra sciencia expresse volentes, ut presens nostra donacio iure testa- menti valeat, et si non iure testamenti saltim iure legati aut codicillorum seu quovis alio iure melius subsistere poterit seu valebit presencium sub appenso nostro maiore sigillo testimonio literarum. Datum in castro nostro Modericz, anno Domini M°CCC° LXVIII°, die prima mensis Aprilis. 5. Jan patriarcha antiochenský a apoštolský legát, vynáší rozsudek v rozepři augustiniánů česko-polských a německých s farním duchovenstvem. Září, 18. 1372, Vídeň. Tamže, Jol. XXVIIa—XXVIII«. Johannes miseracione divina patriarcha Alexandrinus, in partibus Alaman- nie, Bohemie, Austrie, Ungarie, Polonie et nonnullis aliis apostolice Sedis nun- cius et legatus. Universis, ad quos litere presentes pervenerint, salutem in Do- mine sempiternam. Notum ipsarum tenore presencium facimus, quod anno Domini M°CCC° LXXII, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini nosti Gregorii, divina providencia pape XI anno II°, die XVIII mensis Sep- tembris in Wyenna habitacionis nostre comparuerunt coram nobis fratres Leon- hardus in theologia magister et provincialis Austrie, Karinthie, Moravie, Bo- hemie, Polonie, Bawarie ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini cum pluribus eiusdem ordinis prioribus localibus, querulose et lacrimose exponen- tes, quod plurimi et fere omnes plebani et ecclesiarum rectores et animarum curam gerentes in ecclesiis in dictis provinciis et custodiis constituti in suis predicacionibus, quas publice in ambone ad populum faciunt, predicant et pu- blicant et publicare undique procurant circa capitula et infrascripta in grande preiudicium et enorme dicti ordinis et religionis et statum eiusdem, quorum effectus in personam dictorum fratrum notam infamie et proprie sustentacionis defectum. Primo enim private dicunt dicti plebani et publice predicant in ambone, quod fratres dicti ordinis presentati per suos superiores dyocesano ad confes- siones audiendas ipsos audire non posse absque requisicione plebanorum et legitima sine auctoritate in parochia cuiuscunque, ymo pocius sunt deceptores illorum, qui confitentur eisdem. Item quoscumque utriusque sexus, qui dictis fratribus confessi fuerint, retra- 33
Strana 34
hunt a sacramento Eukaristie et denegant ministrare, dicentes publice: „Va- datis ad recipiendum sacramentum Eukaristie, ubi fuistis confessi!“ Item ho- minibus infirmis, qui dictis fratribus confessi fuerint, sacramentum Eukaristie et extreme unccionis petentibus ea ministrare denegando ex eo, quia fratribus confessi sunt, sine dictorum sacramentorum administracione mori permittunt. Item asserunt, quod fratres degentes per villas, ubi conventus non habent, confessiones audire non possunt in domibus seu locis honestis in villa existen- tibus, et si contrafecerint, illi qui confessi eisdem fuerint, absolucionis bene- ficium minime consecuntur. Item publice predicant in ambone sub anathematis pena et excommunicacio- nis, neminem laicum perswadere alteri laico, sicut pater filio vel e contrario vel vicinus vicino alibi sepulturam eligere quam in ecclesia parochiali, ex qua prohibicione sic de facto et contra ius facta homines retrahunt ab elec- cione sepulture in conventibus dictorum fratrum. Item et funera, que penes dictos fratres sepelienda sunt, dum secundum mo- rem terre in parochialibus ecclesiis efferunt, adeo sub quadam spe boni in ec- clesiis detinentur per plebanos et populum fatigantes, quamdiu funus de paro- chiali ecclesia apud fratres sepeliendum transfertur, vix aliquis secularis post funus subsequitur, quod totum fit in fraudem oblacionum, que occasione dicti funeris ad fratres pervenire deberent. Item docent et suggerunt populo suo wlgari, ne alibisepulturam eligant quam in sua parochiali ecclesia, ubi et non alibi debent cum suo pastore resurgere. Item suggerunt populo, quod si fratres haberent penes se sepulturas laycorum, eciam haberent administracionem sacramentorum. Subinferunt eciam, quod si fuisset eis concessum audire confessiones, eciam cetera sacramenta eis admini- strandum fuissent et per hec verba homines laycos retrahunt a confessionibus fratrum et ab eleccione sepulture penes ipsos. Item fratribus dicti ordinis in sua mendicacione degentibus prohibent plebani subditos suos preberi dictis fratribus mendicantibus adminiculum seu iuvamen, necnon aliquos ex ipsis subditis inter alios katholicos coadiutores seu coopera- tores eleemosynarum dictorum fratrum ab hoc cohibent et prohibent, ymo nec permittunt dictis fratribus necessitates suas ad populum publice intimare, super quibus, ut premissum est, in sui preiudicium et dicti ordinis notorie acceptatis publice in ambone et alibi adeo, quod non possunt aliqua terquestracione celari. Dictus provincialis et priores pecierunt sibi et dicto ordini provideri de re- medio oportuno et iusticiam ministrari summarie et de plano sicut in facto notorio, quo procedendum est iuris rigore et solempnitate obmissa. Nos igitur cupientes inter dictos plebanos et rectores ac prefatos fratres nedum zelum 34
hunt a sacramento Eukaristie et denegant ministrare, dicentes publice: „Va- datis ad recipiendum sacramentum Eukaristie, ubi fuistis confessi!“ Item ho- minibus infirmis, qui dictis fratribus confessi fuerint, sacramentum Eukaristie et extreme unccionis petentibus ea ministrare denegando ex eo, quia fratribus confessi sunt, sine dictorum sacramentorum administracione mori permittunt. Item asserunt, quod fratres degentes per villas, ubi conventus non habent, confessiones audire non possunt in domibus seu locis honestis in villa existen- tibus, et si contrafecerint, illi qui confessi eisdem fuerint, absolucionis bene- ficium minime consecuntur. Item publice predicant in ambone sub anathematis pena et excommunicacio- nis, neminem laicum perswadere alteri laico, sicut pater filio vel e contrario vel vicinus vicino alibi sepulturam eligere quam in ecclesia parochiali, ex qua prohibicione sic de facto et contra ius facta homines retrahunt ab elec- cione sepulture in conventibus dictorum fratrum. Item et funera, que penes dictos fratres sepelienda sunt, dum secundum mo- rem terre in parochialibus ecclesiis efferunt, adeo sub quadam spe boni in ec- clesiis detinentur per plebanos et populum fatigantes, quamdiu funus de paro- chiali ecclesia apud fratres sepeliendum transfertur, vix aliquis secularis post funus subsequitur, quod totum fit in fraudem oblacionum, que occasione dicti funeris ad fratres pervenire deberent. Item docent et suggerunt populo suo wlgari, ne alibisepulturam eligant quam in sua parochiali ecclesia, ubi et non alibi debent cum suo pastore resurgere. Item suggerunt populo, quod si fratres haberent penes se sepulturas laycorum, eciam haberent administracionem sacramentorum. Subinferunt eciam, quod si fuisset eis concessum audire confessiones, eciam cetera sacramenta eis admini- strandum fuissent et per hec verba homines laycos retrahunt a confessionibus fratrum et ab eleccione sepulture penes ipsos. Item fratribus dicti ordinis in sua mendicacione degentibus prohibent plebani subditos suos preberi dictis fratribus mendicantibus adminiculum seu iuvamen, necnon aliquos ex ipsis subditis inter alios katholicos coadiutores seu coopera- tores eleemosynarum dictorum fratrum ab hoc cohibent et prohibent, ymo nec permittunt dictis fratribus necessitates suas ad populum publice intimare, super quibus, ut premissum est, in sui preiudicium et dicti ordinis notorie acceptatis publice in ambone et alibi adeo, quod non possunt aliqua terquestracione celari. Dictus provincialis et priores pecierunt sibi et dicto ordini provideri de re- medio oportuno et iusticiam ministrari summarie et de plano sicut in facto notorio, quo procedendum est iuris rigore et solempnitate obmissa. Nos igitur cupientes inter dictos plebanos et rectores ac prefatos fratres nedum zelum 34
Strana 35
amoris et karitatis conservare, ymo quantum nobis Dominus ministraverit aug- mentare eciam intendentes, sicuti nec possemus decretali Clementine de sepul- turis, que quam plurimum et premissa tangit et decidit, in aliquo derogare, sed que de facto inter prefatos vertuntur, decidere et causa fovende concordie de- clarare, que et super premissis referendo nos ad capitula supradicta declaramus, fratres presentatos per suos superiores sui ordinis dyocesano pro confessionibus audiendis ipsos ex tunc posse audire absque plebani seu rectoris requisicione et auctoritate. Item prohibemus per censuram ecclesiasticam in virtute sancte obediencie et sub excommunicacionis pena, quam canonicis monicionibus premissis in con- trafacientes ferimus in hiis scriptis, ne plebani seu rectores ecclesiarum denique a sacramento Eukaristie seu extreme unccionis et sepulturam seu sacramentis aliis ecclesie quibuscumque retrahant seu retrahi procurent quovis modo illos, qui confessi fuerint peccata sua fratribus, que tam de sanis et bene valentibus tempore confessionis quam de infirmis fieri prohibemus. Item declaramus, quod in locis, in quibus fratres habent conventum, con- fessiones audiant hominum utriusque sexus benevalencium et sanorum vel in parochiali ecclesia, si placuerit plebano. Infirmorum vero confessiones audiant in domibus, quibus degunt. In locis autem, in quibus conventum non habent, audiant in parochiali ecclesia, et si forsan plebanus aut rector ecclesie inpedi- mentum in hoc prestiterit quoquo modo directe vel indirecte, excommunica- cioni subiaceat ipso facto et in illo casu licet fratribus alibi quam in ecclesia in locis honestis hominum sanorum confessiones audire et infirmorum in do- mibus, quibus degunt, et penitencias iniungere salutares. Item declaramus, plebanos seu rectores ecclesiarum non posse, nec debere prohibere publice seu occulte, nec ad populum predicare, quod laycus non inducat laycum, sicut pater filium vel e contra vel vicinus vicinum ad eligen- dum sepulturam in conventibus fratrum predictorum, reprobantes quod dicti plebani in suis predicacionibus subinferunt, videlicet quod in die extremi iu- dicii corpora parochianorum ipsorum habent resurgere cum plebano suo paro- chiali in cymiterio et non alibi, et adeo dicti parochiani in dicto cymiterio et non alibi debent eligere sepulturam, quod sic asserere esset contra fidem. Item prohibemus, ne de cetero plebani seu rectores ecclesiarum private do- ceant seu publice predicent, fratres predictos iure posse confessiones audire, nisi administrent et alia sacramenta ecclesiastica, quod sicut eis fuisset conces- sum de confessionibus audiendis, sic eciam fuisset de ceteris sacramentis admi- nistrandis. Per tales vero predicaciones et documenta privata homines retrahunt a sepultura penes dictos fratres eligenda, quod omnino talia predicari seu asse- 35
amoris et karitatis conservare, ymo quantum nobis Dominus ministraverit aug- mentare eciam intendentes, sicuti nec possemus decretali Clementine de sepul- turis, que quam plurimum et premissa tangit et decidit, in aliquo derogare, sed que de facto inter prefatos vertuntur, decidere et causa fovende concordie de- clarare, que et super premissis referendo nos ad capitula supradicta declaramus, fratres presentatos per suos superiores sui ordinis dyocesano pro confessionibus audiendis ipsos ex tunc posse audire absque plebani seu rectoris requisicione et auctoritate. Item prohibemus per censuram ecclesiasticam in virtute sancte obediencie et sub excommunicacionis pena, quam canonicis monicionibus premissis in con- trafacientes ferimus in hiis scriptis, ne plebani seu rectores ecclesiarum denique a sacramento Eukaristie seu extreme unccionis et sepulturam seu sacramentis aliis ecclesie quibuscumque retrahant seu retrahi procurent quovis modo illos, qui confessi fuerint peccata sua fratribus, que tam de sanis et bene valentibus tempore confessionis quam de infirmis fieri prohibemus. Item declaramus, quod in locis, in quibus fratres habent conventum, con- fessiones audiant hominum utriusque sexus benevalencium et sanorum vel in parochiali ecclesia, si placuerit plebano. Infirmorum vero confessiones audiant in domibus, quibus degunt. In locis autem, in quibus conventum non habent, audiant in parochiali ecclesia, et si forsan plebanus aut rector ecclesie inpedi- mentum in hoc prestiterit quoquo modo directe vel indirecte, excommunica- cioni subiaceat ipso facto et in illo casu licet fratribus alibi quam in ecclesia in locis honestis hominum sanorum confessiones audire et infirmorum in do- mibus, quibus degunt, et penitencias iniungere salutares. Item declaramus, plebanos seu rectores ecclesiarum non posse, nec debere prohibere publice seu occulte, nec ad populum predicare, quod laycus non inducat laycum, sicut pater filium vel e contra vel vicinus vicinum ad eligen- dum sepulturam in conventibus fratrum predictorum, reprobantes quod dicti plebani in suis predicacionibus subinferunt, videlicet quod in die extremi iu- dicii corpora parochianorum ipsorum habent resurgere cum plebano suo paro- chiali in cymiterio et non alibi, et adeo dicti parochiani in dicto cymiterio et non alibi debent eligere sepulturam, quod sic asserere esset contra fidem. Item prohibemus, ne de cetero plebani seu rectores ecclesiarum private do- ceant seu publice predicent, fratres predictos iure posse confessiones audire, nisi administrent et alia sacramenta ecclesiastica, quod sicut eis fuisset conces- sum de confessionibus audiendis, sic eciam fuisset de ceteris sacramentis admi- nistrandis. Per tales vero predicaciones et documenta privata homines retrahunt a sepultura penes dictos fratres eligenda, quod omnino talia predicari seu asse- 35
Strana 36
verari publice vel occulte prohibemus in virtute sancte obediencie et sub excom- municacionis pena, quam intulimus, predicantes premissa canonica monicione ferimus in hiis scriptis. Prohibemus sub eisdem penis, ne plebani seu rectores ecclesiarum per se vel per alium directe vel indirecte facto impediant in procuracione suarum eleemo- synarum, nec procuratores seu cooperatores per ipsos deputatos ad eleemosynas suscipiendas, nec eciam in mendicacione sua afferant, quominus necessitates suas et alias, que sibi competunt, valeant quiete et pacifice ad populum explicare. Sane et prefatorum provincialium, priorum et fratrum relacione et aliorum fide dignorum testimoniorum percepimus, fratres predictos in suis predicacio- nibus et confessionibus per quam plures plebanos et ecclesiarum rectores ausu temerario impedicionein afferi, licet ordinario pro talibus exercendis per supe- riores sui ordinis fuerint presentati, nisi dicti fratres premissis vocentur a licencia et assensu expresso prenominatorum rectorum et plebanorum, quod expresse est cum tenore privilegii felicis recordacionis domini Clementis pape quinti fratribus ordinis indulti, de quo nobis facta extitit plena fides, cui ex tunc post constituciones aliorum Romanorum pontificum nullatenus extitit derogatum, cum ad hoc esset necesse de dicto privilegio mencionem facere specialem. Qua- propter precipiendo mandamus omnibus et singulis plebanis et rectoribus in prelibatis provinciis et custodiis plebem seu curam animarum gerentibus, nec- non et aliis personis ecclesiasticis cuiuscumque status aut condicionis existant in provinciis nobis decretis constitutis, quatenus dictos fratres, nec ipsorum ali- quem in dictis suis predicacionibus seu confessionibus, neque subditos suos cuiuscumque status seu condicionis existant, dictis fratribus confiteri volentes, licet ipsosfaciant consensu plebanorum seu rectorum minime requisito, cum iuxta tenorem dicti privilegii ad hoc nullatenus sint astricti per se vel alium quovis modo ducere vel inducere, impedire seu molestare presumant sub excommuni- cacionis pena, quam, canonicis monicionibus premissis quacumque (sic) facien- tes preter quam in pontificali dignitate constitutis, incurrere volumus ipso facto. Ad illud autem, quod per quam plures plebanos publice predicatur ad po- pulum, videlicet privilegia et indulgencias dictis fratribus et suo ordini con- cessas fore et fuisse revocatas et iam de presenti esse nullas, nec occasione pre- dictorum privilegiorum fratres posse amplius uti, nec confessiones audire et cetera facere, que in dictis privilegiis continentur, occurrere cordialiter cupien- tes, prohibemus in virtute sancte obediencie et sub excommunicacionis pena, quam in contrarium facientes, canonica monicione premissa, ferimus in hiis scriptis, ne aliquis cuiuscumque status aut condicionis existat, talia de cetero ad populum seu alibi separatim publice vel occulte seu similia dicere aut pre- 36
verari publice vel occulte prohibemus in virtute sancte obediencie et sub excom- municacionis pena, quam intulimus, predicantes premissa canonica monicione ferimus in hiis scriptis. Prohibemus sub eisdem penis, ne plebani seu rectores ecclesiarum per se vel per alium directe vel indirecte facto impediant in procuracione suarum eleemo- synarum, nec procuratores seu cooperatores per ipsos deputatos ad eleemosynas suscipiendas, nec eciam in mendicacione sua afferant, quominus necessitates suas et alias, que sibi competunt, valeant quiete et pacifice ad populum explicare. Sane et prefatorum provincialium, priorum et fratrum relacione et aliorum fide dignorum testimoniorum percepimus, fratres predictos in suis predicacio- nibus et confessionibus per quam plures plebanos et ecclesiarum rectores ausu temerario impedicionein afferi, licet ordinario pro talibus exercendis per supe- riores sui ordinis fuerint presentati, nisi dicti fratres premissis vocentur a licencia et assensu expresso prenominatorum rectorum et plebanorum, quod expresse est cum tenore privilegii felicis recordacionis domini Clementis pape quinti fratribus ordinis indulti, de quo nobis facta extitit plena fides, cui ex tunc post constituciones aliorum Romanorum pontificum nullatenus extitit derogatum, cum ad hoc esset necesse de dicto privilegio mencionem facere specialem. Qua- propter precipiendo mandamus omnibus et singulis plebanis et rectoribus in prelibatis provinciis et custodiis plebem seu curam animarum gerentibus, nec- non et aliis personis ecclesiasticis cuiuscumque status aut condicionis existant in provinciis nobis decretis constitutis, quatenus dictos fratres, nec ipsorum ali- quem in dictis suis predicacionibus seu confessionibus, neque subditos suos cuiuscumque status seu condicionis existant, dictis fratribus confiteri volentes, licet ipsosfaciant consensu plebanorum seu rectorum minime requisito, cum iuxta tenorem dicti privilegii ad hoc nullatenus sint astricti per se vel alium quovis modo ducere vel inducere, impedire seu molestare presumant sub excommuni- cacionis pena, quam, canonicis monicionibus premissis quacumque (sic) facien- tes preter quam in pontificali dignitate constitutis, incurrere volumus ipso facto. Ad illud autem, quod per quam plures plebanos publice predicatur ad po- pulum, videlicet privilegia et indulgencias dictis fratribus et suo ordini con- cessas fore et fuisse revocatas et iam de presenti esse nullas, nec occasione pre- dictorum privilegiorum fratres posse amplius uti, nec confessiones audire et cetera facere, que in dictis privilegiis continentur, occurrere cordialiter cupien- tes, prohibemus in virtute sancte obediencie et sub excommunicacionis pena, quam in contrarium facientes, canonica monicione premissa, ferimus in hiis scriptis, ne aliquis cuiuscumque status aut condicionis existat, talia de cetero ad populum seu alibi separatim publice vel occulte seu similia dicere aut pre- 36
Strana 37
dicare presumat, nisi forsitan de revocatione dictorum privilegiorum facerent promptam fidem et per omnia indubitatam. Declaramus, quod quicumque fi- deles prelibatis fratribus ad audiendas confessiones presentatos (sic) confitentur, a dictis fratribus absoluti fuerint et a casibus eis a iure concessum absolucionis sunt beneficium consecuti et est satisfactum constitucioni „Omnes utriusque sexus“ proinde ac si suo plebano proprio confessi fuissent. Ceterum non est intencionis nostre, quod licet predicta declaraverimus et deciderimus iure or- dinario, virtute legacionis nobis iniuncte in provinciis de decretis spectancium per dictas declaraciones et sentenciam, nec per alia per nos una cum reveren- dissimo patre, domino Pragensi archiepiscopo interpositum et canonicos Pudis- sinenses ex una parte et fratres ex altera latam, privilegiis et libertatibus dicti ordinis in aliquo derogare, quam seu quas declarationes seu prohibiciones, deci- siones, ut premittitur, factas precipiendo mandamus in virtute sancte obediencie et sub excommunicacionis pena, quam, canonica monicione premissa, in con- tentores seu contravenientes ferimus in hiis scriptis inviolabiliter observari, verum quia propter plebanorum pluralitatem et locorum distanciam actemporist quo hic esse possumus brevitatem, in premissis declaracionibus non potuimu, plebanos et rectores coram nobis facere evocare, volumus, quatenus cum pre- misse declaraciones nostre et mandata eis publicabuntur, aliquid proponere seu allegare voluerint, hoc eis sit licitum coram nobis infra duos menses a die publicacionis, si infra provincias nobis deputatas degeremus, si autem extra provincias fuerimus, tunc eis liceat proponere coram conservatoribus ordinis sepedicti, quos conservatores in Domino hortamur, quatenus in premissis et ex eis dependentibus summarie et de plano procedentes absque more dispendio ministrent partibus iusticie complementum. Datum Wyenne sub sigillo nostro, pontificatus anno, die, mense et loco, quibus supra. 6. Kardinál Pileus prohlašuje na prosbu provinciála augustiniánů-eremitů, že všichni apoštolští kaplani podléhají svým představeným. Květen, 10. 1380, Praha. Tamže, fol. XXIb — XXII«. Pileus miseracione divina tituli sancte Praxedis presbyter cardinalis ad infra scripta apostolica auctoritate suffulti, omnibus, ad quos presentes perveniant, 37
dicare presumat, nisi forsitan de revocatione dictorum privilegiorum facerent promptam fidem et per omnia indubitatam. Declaramus, quod quicumque fi- deles prelibatis fratribus ad audiendas confessiones presentatos (sic) confitentur, a dictis fratribus absoluti fuerint et a casibus eis a iure concessum absolucionis sunt beneficium consecuti et est satisfactum constitucioni „Omnes utriusque sexus“ proinde ac si suo plebano proprio confessi fuissent. Ceterum non est intencionis nostre, quod licet predicta declaraverimus et deciderimus iure or- dinario, virtute legacionis nobis iniuncte in provinciis de decretis spectancium per dictas declaraciones et sentenciam, nec per alia per nos una cum reveren- dissimo patre, domino Pragensi archiepiscopo interpositum et canonicos Pudis- sinenses ex una parte et fratres ex altera latam, privilegiis et libertatibus dicti ordinis in aliquo derogare, quam seu quas declarationes seu prohibiciones, deci- siones, ut premittitur, factas precipiendo mandamus in virtute sancte obediencie et sub excommunicacionis pena, quam, canonica monicione premissa, in con- tentores seu contravenientes ferimus in hiis scriptis inviolabiliter observari, verum quia propter plebanorum pluralitatem et locorum distanciam actemporist quo hic esse possumus brevitatem, in premissis declaracionibus non potuimu, plebanos et rectores coram nobis facere evocare, volumus, quatenus cum pre- misse declaraciones nostre et mandata eis publicabuntur, aliquid proponere seu allegare voluerint, hoc eis sit licitum coram nobis infra duos menses a die publicacionis, si infra provincias nobis deputatas degeremus, si autem extra provincias fuerimus, tunc eis liceat proponere coram conservatoribus ordinis sepedicti, quos conservatores in Domino hortamur, quatenus in premissis et ex eis dependentibus summarie et de plano procedentes absque more dispendio ministrent partibus iusticie complementum. Datum Wyenne sub sigillo nostro, pontificatus anno, die, mense et loco, quibus supra. 6. Kardinál Pileus prohlašuje na prosbu provinciála augustiniánů-eremitů, že všichni apoštolští kaplani podléhají svým představeným. Květen, 10. 1380, Praha. Tamže, fol. XXIb — XXII«. Pileus miseracione divina tituli sancte Praxedis presbyter cardinalis ad infra scripta apostolica auctoritate suffulti, omnibus, ad quos presentes perveniant, 37
Strana 38
salutem in Domino. Nonnullis gracias concessimus diversas, quibus ad pro- lectum meritorum, si racionabiliter eisdem uterentur, possent ascendere. Avida vero mens et honoris rerumque cupida sepius huiusmodi gracias in libertatem peccati et in velamen erroris ac in materiam scandali concupiscenciis suis il- lecta committit et idcirco privilegium meretur amittere, qui sibi concessa abu- titur potestate. Sane nobis super huiusmodi abusione graciarum dilecti nobis in Christo filii Nicolai provincialis provincie Bawarie et Bohemie, Austrie et Karinthie, Polonie et Moravie, ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini peticio continebat, ut super gracias commensalium nostrorum et capellanorum honoris declaracionem auctoritatis eorum dignaremur scriptis ostendere, ne tales gracie abusus in ordinis scandalum verte re Jtur et de medicina salutis mors prodiret animarum. Cuius peticioni tamquam racionabili favorabiliter annu- entes, presentibus declaramus, quod quicumque frater eiusdem ordinis vel alte- rius a nobis capellanatus honorem susceperit, per eandem graciam a iugo or- dinis suis (sic) non est solutus aut liber, sed sub obediencia suorum prelatorum et regulari disciplina ac correccionibus eorumdem in omnibus et per omnia subiectus est et esse debet, prout suo voto congruit et saluti. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre declaracionis, exposicionis, interpreta- cionis infringere aut ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apo- stolorum eius se noverit incursurum. Datum Prage, VI. Idus Maii, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini, domini Urbani divina providencia pape sexti anno secundo. 7. Fr. Heřman provinciál augustiniánů-eremitů píše převorovi v Mor. Krumlově, jak se má chovati k vyhlášenému interdiktu. Po roce 13641. Tamže, fol. VII«. [Informacio interdicti reverendi patris, fratris Hermanni pie recordacionis, pro tunc provincialis provincie, quam scripserat priori de Krumnaw.] Prior de Krumnaw! Filii, prout consuluit providencia tua aliquando, prout attemptatum est aput te et conventum tuum per parochialis ecclesie rectores in Krumnaw, debeas abstinere a divinis, quando ipse rector tibi intimat ab- 1 Heřman de Lapide zvolen roku 1364 provinciálem. 38
salutem in Domino. Nonnullis gracias concessimus diversas, quibus ad pro- lectum meritorum, si racionabiliter eisdem uterentur, possent ascendere. Avida vero mens et honoris rerumque cupida sepius huiusmodi gracias in libertatem peccati et in velamen erroris ac in materiam scandali concupiscenciis suis il- lecta committit et idcirco privilegium meretur amittere, qui sibi concessa abu- titur potestate. Sane nobis super huiusmodi abusione graciarum dilecti nobis in Christo filii Nicolai provincialis provincie Bawarie et Bohemie, Austrie et Karinthie, Polonie et Moravie, ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini peticio continebat, ut super gracias commensalium nostrorum et capellanorum honoris declaracionem auctoritatis eorum dignaremur scriptis ostendere, ne tales gracie abusus in ordinis scandalum verte re Jtur et de medicina salutis mors prodiret animarum. Cuius peticioni tamquam racionabili favorabiliter annu- entes, presentibus declaramus, quod quicumque frater eiusdem ordinis vel alte- rius a nobis capellanatus honorem susceperit, per eandem graciam a iugo or- dinis suis (sic) non est solutus aut liber, sed sub obediencia suorum prelatorum et regulari disciplina ac correccionibus eorumdem in omnibus et per omnia subiectus est et esse debet, prout suo voto congruit et saluti. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre declaracionis, exposicionis, interpreta- cionis infringere aut ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apo- stolorum eius se noverit incursurum. Datum Prage, VI. Idus Maii, pontificatus sanctissimi in Christo patris et domini, domini Urbani divina providencia pape sexti anno secundo. 7. Fr. Heřman provinciál augustiniánů-eremitů píše převorovi v Mor. Krumlově, jak se má chovati k vyhlášenému interdiktu. Po roce 13641. Tamže, fol. VII«. [Informacio interdicti reverendi patris, fratris Hermanni pie recordacionis, pro tunc provincialis provincie, quam scripserat priori de Krumnaw.] Prior de Krumnaw! Filii, prout consuluit providencia tua aliquando, prout attemptatum est aput te et conventum tuum per parochialis ecclesie rectores in Krumnaw, debeas abstinere a divinis, quando ipse rector tibi intimat ab- 1 Heřman de Lapide zvolen roku 1364 provinciálem. 38
Strana 39
stinendum propter iniurias, quas sibi vel ecclesie sue fuerint, pro quibus in- iuriis repellendis ipse vellet abstinere et per hoc melius proficere, si tu et locus tuus consimiliter tacerent a divinis, tibi studuimus sic respondere: Iuxta sancte Matris ecclesie statutum generale, si est interdictum positum auctoritate pape, episcopi, legati, officialis vel si excommunicatus vel interdictus homo vel femina civitatem tuam ingrederetur, coram qua non liceret ex sentencia aliqua vel mandato celebrare, et te cessante ecclesia parochiali a divinis cessa, et tu ali- quando excommunicacioni et fratres se subicerent, si autem ecclesia parochialis, nullo mandato superioris occurente, sed sola voluntate propria cessare vellet a divinis, ut per hoc iniurias repelleret, tu non teneris tacere cum parochia. Racio est, quia ecclesia parochialis predicta non est collegium, nec capitulum, nec conventus secularis vel regularis, seculare vel regulare, quia si esset con- ventus, capitulum vel collegium, dubium esset. Et est alia racio, quia quando parochia tenet interdictum, tunc omnes religiosi debent tenere, sed quando parochia proprio motu tacet, tunc non est interdictum et ideo tacere non debes. Has informaciones sequaris. Vale et ora Deum pro me. 8. Pražští oficiálové arcibiskupští nařizují žitavskému děkanovi, by s Janem z Bibrštejna vyšetřil, chce-li farář v Habersdorfe Volfard dobrovolně ustoupiti augustiniánům, jež chce p. z Bibrštejna uvésti. Září, 14. 1411, Praha. Tamže, fol. CXXXII«. [De suscepcione parochye in Rychmberg, vicarii in spiritualibus domini archiepiscopi Pragensis, apostolice Sedis legati.] Expositum est nobis, qualiter dominus Wolfardus plebanus ecclesie in Ha- bersdorff, alias in Reychemberg, Pragensis dyecesis ex certis causis suum ani- mum moventibus sponte et libere eandem ecclesiam resignare proposuit et pro- ponit, et quia ad hoc faciendum propter pericula et discrimina viarum et alia inpedimenta nostram nequit personaliter accedere presenciam, ideo vobis hono- rabili viro, domino decano Zyttaviensi, plebano ecclesie in Cracavia commit- timus per presentes, quatenus assumpto vobis nobili domino Johanne de Bybr- stein dicte ecclesie patrono, dictum plebanum ecclesie in Habersdorff requiratis, an ipse eandem ecclesiam velit libere resignare, et si intellexeritis, ipsum hoc 39
stinendum propter iniurias, quas sibi vel ecclesie sue fuerint, pro quibus in- iuriis repellendis ipse vellet abstinere et per hoc melius proficere, si tu et locus tuus consimiliter tacerent a divinis, tibi studuimus sic respondere: Iuxta sancte Matris ecclesie statutum generale, si est interdictum positum auctoritate pape, episcopi, legati, officialis vel si excommunicatus vel interdictus homo vel femina civitatem tuam ingrederetur, coram qua non liceret ex sentencia aliqua vel mandato celebrare, et te cessante ecclesia parochiali a divinis cessa, et tu ali- quando excommunicacioni et fratres se subicerent, si autem ecclesia parochialis, nullo mandato superioris occurente, sed sola voluntate propria cessare vellet a divinis, ut per hoc iniurias repelleret, tu non teneris tacere cum parochia. Racio est, quia ecclesia parochialis predicta non est collegium, nec capitulum, nec conventus secularis vel regularis, seculare vel regulare, quia si esset con- ventus, capitulum vel collegium, dubium esset. Et est alia racio, quia quando parochia tenet interdictum, tunc omnes religiosi debent tenere, sed quando parochia proprio motu tacet, tunc non est interdictum et ideo tacere non debes. Has informaciones sequaris. Vale et ora Deum pro me. 8. Pražští oficiálové arcibiskupští nařizují žitavskému děkanovi, by s Janem z Bibrštejna vyšetřil, chce-li farář v Habersdorfe Volfard dobrovolně ustoupiti augustiniánům, jež chce p. z Bibrštejna uvésti. Září, 14. 1411, Praha. Tamže, fol. CXXXII«. [De suscepcione parochye in Rychmberg, vicarii in spiritualibus domini archiepiscopi Pragensis, apostolice Sedis legati.] Expositum est nobis, qualiter dominus Wolfardus plebanus ecclesie in Ha- bersdorff, alias in Reychemberg, Pragensis dyecesis ex certis causis suum ani- mum moventibus sponte et libere eandem ecclesiam resignare proposuit et pro- ponit, et quia ad hoc faciendum propter pericula et discrimina viarum et alia inpedimenta nostram nequit personaliter accedere presenciam, ideo vobis hono- rabili viro, domino decano Zyttaviensi, plebano ecclesie in Cracavia commit- timus per presentes, quatenus assumpto vobis nobili domino Johanne de Bybr- stein dicte ecclesie patrono, dictum plebanum ecclesie in Habersdorff requiratis, an ipse eandem ecclesiam velit libere resignare, et si intellexeritis, ipsum hoc 39
Strana 40
facere velle benivole, ex tunc auctoritate nostra, quam vobis presentibus im- pertimur absque omnibus pactis et condicionibus huiusmodi resignacionem in presencia notarii publici, si quem habere poteritis et coram testibus recipiatis et admittatis prefatoque domino Johanne de Bybrstein patrono, qui ibidem fratres ordinis heremitarum sancti Augustini locare intendit, intimetis, ut unum ex fratribus dicti ordinis pro commissione cure animarum cum suis literis paten- tibus nobis transmittat. Volumus autem, quod de huiusmodi resignacione per literas vestras aut instrumentum publicum presentem seriem in se continentem informare studeatis. Datum Prage, anno Domini M° CCCC° XI, die XIIII mensis Septembris. 9. Jan z Bibrštejna předává faru v Habersdorfé augustiniánům v Praze. Září, 25. 1411, Šárov. Tamže, fol. CXXXII«. [Donacio domini Johannis de Bybrstein de parochia in Rychemberg et ius patronatus. Reverendissimo in Christo patri ac domino, domino Zbynkony (sic) archie- piscopo Pragensi ac apostolice sedis legato aut eius vicariis in spiritualibus, nostris dominis valde generosis ad laudem Dei omnipotentis glorioseque Vir- ginis Marie ac tocius curie celestis pro divino cultu augendo dedimus et do- namus per presentes libere et pure propter Deum ius patronatus ecclesie in Rychemberg alias in Habersdorff religiosis et discretis fratribus, fratri Mathye priori ex nunc et conventui sancti Thome in Praga ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini in perpetuum tenendum, possidendum cum omnibus iuribus et libertatibus, quemadmodum tenuimus et habuimus cum pleno dominio usque ad presens, et quia dominus Wolfardus plebanus dicte ecclesie antedicto priori et fratribus conventus sancti Thome libere et non coactus absque omni pacto cessit et ad manus nostras coram fide dignis testibus, validis viris Zygismundo de Rogewycz burgravio nostro in Sarow, necnon in Fredeland, Nicolao Dachs burgravio nostro in Hamsteyn et coram prudentibus viris proconsule et consu- libus nostre civitatis Zarow, Henrych Hirsfelder, Nyczsche, Janko Nycolcz, lindemode (sic) et Nicolao Copprimek resignavit, ideo ne presens ecclesia accephala censeatur, supradicto fratri Mathie priori antedicti conventus et suis successoribus dignemini curam animarum impertiri, quem quidem priorem cum 40
facere velle benivole, ex tunc auctoritate nostra, quam vobis presentibus im- pertimur absque omnibus pactis et condicionibus huiusmodi resignacionem in presencia notarii publici, si quem habere poteritis et coram testibus recipiatis et admittatis prefatoque domino Johanne de Bybrstein patrono, qui ibidem fratres ordinis heremitarum sancti Augustini locare intendit, intimetis, ut unum ex fratribus dicti ordinis pro commissione cure animarum cum suis literis paten- tibus nobis transmittat. Volumus autem, quod de huiusmodi resignacione per literas vestras aut instrumentum publicum presentem seriem in se continentem informare studeatis. Datum Prage, anno Domini M° CCCC° XI, die XIIII mensis Septembris. 9. Jan z Bibrštejna předává faru v Habersdorfé augustiniánům v Praze. Září, 25. 1411, Šárov. Tamže, fol. CXXXII«. [Donacio domini Johannis de Bybrstein de parochia in Rychemberg et ius patronatus. Reverendissimo in Christo patri ac domino, domino Zbynkony (sic) archie- piscopo Pragensi ac apostolice sedis legato aut eius vicariis in spiritualibus, nostris dominis valde generosis ad laudem Dei omnipotentis glorioseque Vir- ginis Marie ac tocius curie celestis pro divino cultu augendo dedimus et do- namus per presentes libere et pure propter Deum ius patronatus ecclesie in Rychemberg alias in Habersdorff religiosis et discretis fratribus, fratri Mathye priori ex nunc et conventui sancti Thome in Praga ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini in perpetuum tenendum, possidendum cum omnibus iuribus et libertatibus, quemadmodum tenuimus et habuimus cum pleno dominio usque ad presens, et quia dominus Wolfardus plebanus dicte ecclesie antedicto priori et fratribus conventus sancti Thome libere et non coactus absque omni pacto cessit et ad manus nostras coram fide dignis testibus, validis viris Zygismundo de Rogewycz burgravio nostro in Sarow, necnon in Fredeland, Nicolao Dachs burgravio nostro in Hamsteyn et coram prudentibus viris proconsule et consu- libus nostre civitatis Zarow, Henrych Hirsfelder, Nyczsche, Janko Nycolcz, lindemode (sic) et Nicolao Copprimek resignavit, ideo ne presens ecclesia accephala censeatur, supradicto fratri Mathie priori antedicti conventus et suis successoribus dignemini curam animarum impertiri, quem quidem priorem cum 40
Strana 41
suis successoribus vobis de nomine duximus presentandum hiis in scriptis sin- cerrimo ex affectu vestram paternitatem rogantes, quatenus eundem priorem cum suis successoribus ad dictas ecclesias investire, instituere et confirmare dignemini pure propter Deum, prout ad vestram (sic) spectat officium, ipsisque curam in spiritualibus et temporalibus cum regimine animarum committendam. In cuius rei evidens testimonium nostrum sigillum proprium ex certa nostra sciencia presentibus duximus appendendum. Datum Sarow, feria sexta proxima ante Mychaelis, anno Domini M° CCCC° XI°. 10. Mikuláš Lehn, děkan žitavský, prohlašuje, že Volfard, farář v Habersdorfě dobrovolně se v přítomnosti jeho a svědků vzdal fary. Září, 29. [1411], Žitava. Tamže, fol CXXXII«. Honorabiles domini et patres! Mandatum vestrum sum exsecutus iuxta teno- rem vestre commissionis, quia discretus vir dominus Wolfardus constitutus personaliter, sanus per graciam mente et corpore et per omnia conpos sue ra- cionis, non compulsus seu coactus, nec aliquo modo seductus, sed ex certa sua sciencia et animo suo bene deliberato ex certis causis ipsum moventibus eccle- siam suam in Habersdorff alias Rychemberg, Pragensis dyocesis absque omni- bus pactis, condicionibus quibuscumque exclusis libere et benivole ad manus meas resignavit nomine et vigore commissionis, ipsoque die XXIX penultima mensis Septembris, hora vesperarum vel quasi in domo habitacionis Nicolai Kyrmesse concivis Zyttaviensis presentibus honorabilibus viris et dominis, plebanis Benedicto plebano in Sifritstorf, Hynco plebano in Magna Schoualoia (sic) et aliis quam pluribus fide dignis et de huiusmodi exsecutis mihi per vos co[m]missa et resignacione facta nomine meo me subscripsi et sigillum decanatus Zyttaviensis in fidem credenciamve subappressi. [Et hec litera originalis habetur in sacristia et est in papiero sub sigillo vicarii in spiritualibus et decani Zyttaviensis.] Nicolaus Lehn plebanus in Kraczawya, decanus Zyttawyensis. 41
suis successoribus vobis de nomine duximus presentandum hiis in scriptis sin- cerrimo ex affectu vestram paternitatem rogantes, quatenus eundem priorem cum suis successoribus ad dictas ecclesias investire, instituere et confirmare dignemini pure propter Deum, prout ad vestram (sic) spectat officium, ipsisque curam in spiritualibus et temporalibus cum regimine animarum committendam. In cuius rei evidens testimonium nostrum sigillum proprium ex certa nostra sciencia presentibus duximus appendendum. Datum Sarow, feria sexta proxima ante Mychaelis, anno Domini M° CCCC° XI°. 10. Mikuláš Lehn, děkan žitavský, prohlašuje, že Volfard, farář v Habersdorfě dobrovolně se v přítomnosti jeho a svědků vzdal fary. Září, 29. [1411], Žitava. Tamže, fol CXXXII«. Honorabiles domini et patres! Mandatum vestrum sum exsecutus iuxta teno- rem vestre commissionis, quia discretus vir dominus Wolfardus constitutus personaliter, sanus per graciam mente et corpore et per omnia conpos sue ra- cionis, non compulsus seu coactus, nec aliquo modo seductus, sed ex certa sua sciencia et animo suo bene deliberato ex certis causis ipsum moventibus eccle- siam suam in Habersdorff alias Rychemberg, Pragensis dyocesis absque omni- bus pactis, condicionibus quibuscumque exclusis libere et benivole ad manus meas resignavit nomine et vigore commissionis, ipsoque die XXIX penultima mensis Septembris, hora vesperarum vel quasi in domo habitacionis Nicolai Kyrmesse concivis Zyttaviensis presentibus honorabilibus viris et dominis, plebanis Benedicto plebano in Sifritstorf, Hynco plebano in Magna Schoualoia (sic) et aliis quam pluribus fide dignis et de huiusmodi exsecutis mihi per vos co[m]missa et resignacione facta nomine meo me subscripsi et sigillum decanatus Zyttaviensis in fidem credenciamve subappressi. [Et hec litera originalis habetur in sacristia et est in papiero sub sigillo vicarii in spiritualibus et decani Zyttaviensis.] Nicolaus Lehn plebanus in Kraczawya, decanus Zyttawyensis. 41
Strana 42
11. Klášter augustiniánů u sv. Tomáše v Praze přejímá od Jana z Bibrštejna faru v Habersdorfě s určitými závazky. Říjen, s. d. 1411, Praha. Tamže, fol. CXXXIIb. [Johannes de Bybrstein dominus in Zarow et in Beskow se ipsum in omni- bus cum prona voluntate famulandum.] Frater Mathias Tuczen prior, frater Nicolaus de Tusta, frater Hermannus sacre theologie professor, Wenczeslaus lector, et Stanislaus supprior, Johannes sacristanus, Mathyas procurator, Zygissmundus subsacristanus, Albertus Hum- peht predicator, Nicolaus senior de ferrea plathea, Georgius, Procopius de Be- nessow, Procopius de ferrea plathea eleemosinarius civitatis ceterique fratres conventus sancti Thome in Praga ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini notum facimus universis per presentes, quod ad laudem Dei Virginisque gloriose ac tocius celestis curie et augmentum cultus divini nobilis dominus, dominus Johannes de Bybrstein alias de Sarawia et de Bezkow nobis et nostris succes- soribus libere et pure propter Deum dedit et donavit ius patronatus ecclesie in Reychemberg, alias in Habersdorff cum allodiis, agris, pratis, silvis, rubetis, pascuis, ortis, rivis, aquis et agris, de cursibus et singulis iuribus et libertatibus ad ipsas ecclesias pertinentibus cum pleno dominio in perpetuum tenendum et possidendum et ipsas ecclesias veluti veri plebani et pastores regendas, sic tamen, quod quoscumque fratres vel fratrem ad predictas ecclesias locare nos nostrosque successores contingerit, qui vel quis scandalosus vel male fame et minus utilis pro prefato domino et successoribus ac populo eius in Rychemberls] vel in Habersdorff repertus fuerit vel fuerint, tunc mox alium fratrem honestum vel utilem ibidemque collocare omni excusacione penitus semota debemus. In cuius rei testimonium sigilla prioris et conventus presentibus sunt appensa. Datum Prage, anno Domini M° CCCC° XI, die“ mensis Octobris. a) Vacat. 42
11. Klášter augustiniánů u sv. Tomáše v Praze přejímá od Jana z Bibrštejna faru v Habersdorfě s určitými závazky. Říjen, s. d. 1411, Praha. Tamže, fol. CXXXIIb. [Johannes de Bybrstein dominus in Zarow et in Beskow se ipsum in omni- bus cum prona voluntate famulandum.] Frater Mathias Tuczen prior, frater Nicolaus de Tusta, frater Hermannus sacre theologie professor, Wenczeslaus lector, et Stanislaus supprior, Johannes sacristanus, Mathyas procurator, Zygissmundus subsacristanus, Albertus Hum- peht predicator, Nicolaus senior de ferrea plathea, Georgius, Procopius de Be- nessow, Procopius de ferrea plathea eleemosinarius civitatis ceterique fratres conventus sancti Thome in Praga ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini notum facimus universis per presentes, quod ad laudem Dei Virginisque gloriose ac tocius celestis curie et augmentum cultus divini nobilis dominus, dominus Johannes de Bybrstein alias de Sarawia et de Bezkow nobis et nostris succes- soribus libere et pure propter Deum dedit et donavit ius patronatus ecclesie in Reychemberg, alias in Habersdorff cum allodiis, agris, pratis, silvis, rubetis, pascuis, ortis, rivis, aquis et agris, de cursibus et singulis iuribus et libertatibus ad ipsas ecclesias pertinentibus cum pleno dominio in perpetuum tenendum et possidendum et ipsas ecclesias veluti veri plebani et pastores regendas, sic tamen, quod quoscumque fratres vel fratrem ad predictas ecclesias locare nos nostrosque successores contingerit, qui vel quis scandalosus vel male fame et minus utilis pro prefato domino et successoribus ac populo eius in Rychemberls] vel in Habersdorff repertus fuerit vel fuerint, tunc mox alium fratrem honestum vel utilem ibidemque collocare omni excusacione penitus semota debemus. In cuius rei testimonium sigilla prioris et conventus presentibus sunt appensa. Datum Prage, anno Domini M° CCCC° XI, die“ mensis Octobris. a) Vacat. 42
Strana 43
12. Arcibiskupští vikáři dávají pražskému augustiniánovi, Fr. Vavřinci, do sv. Jiří iurisdikci pro faru v Habersdorfě, do kdy musí sobě řád zjednati právo k administrování far. Červen, 21. 1412, Praha. Tamže, fol. 133“. [Vicarii in spiritualibus domini archiepiscopi Pragensis, apostolice sedis le- gati.] Informati sumus, qualiter viri ex fratribus fratrum heremitarum monasterii sancti Thome in Praga cura animarum ecclesie parochialis in Rychemberg, Pragensis dyocesis, cuius ius patronatus eidem monasterio est donatum, fuit com[m]issa ad tempus ita, quod infra dictum tempus dictis fratribus debuerunt docere per literas apostolicas, quod ecclesias parochiales possint regere et tenere, et quia huc usque per dictos fratres premissa facta non existant, ideo peticionibus dictorum fratrum inclinati adhuc ex superhabundanti fratri Laurencio curam animarum et regimen predicte ecclesie infra hinc et festum sancti Georgii venturs proximo committimus per presentes. Datum Prage, anno Domini M° CCCC" XII, die XXI mensis Junii. 13. Fr. Petr z Mnichova provinciál augustiniánů dovoluje pražskému konventu, aby převzal administrování fary. 1413, Mening. Tamže, fol. 133“. Frater Petrus de Monaco lector, prior provincialis provincie Bawarie, Bohe- mie, Austrie etc. ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini, venerabili ac religioso viro, priori in Praga ad sanctum Thomam eiusdem voti salutem in Do- mino eternam. Quia id, quod racionabile videtur a nobis et diffinitorio nostro postu las, videlicet ut parochia oblata conventui Pragensi per fratres nostriordinis possit gubernari per te et conventum ad hoc deputatos, quare tenore presencium et auctoritate nostri diffinitorii concedimus tibi licenciam eandem parochiam gubernandi et fratres honestos et utiles pro ipsa illic locandi de tuo conventu sive 43
12. Arcibiskupští vikáři dávají pražskému augustiniánovi, Fr. Vavřinci, do sv. Jiří iurisdikci pro faru v Habersdorfě, do kdy musí sobě řád zjednati právo k administrování far. Červen, 21. 1412, Praha. Tamže, fol. 133“. [Vicarii in spiritualibus domini archiepiscopi Pragensis, apostolice sedis le- gati.] Informati sumus, qualiter viri ex fratribus fratrum heremitarum monasterii sancti Thome in Praga cura animarum ecclesie parochialis in Rychemberg, Pragensis dyocesis, cuius ius patronatus eidem monasterio est donatum, fuit com[m]issa ad tempus ita, quod infra dictum tempus dictis fratribus debuerunt docere per literas apostolicas, quod ecclesias parochiales possint regere et tenere, et quia huc usque per dictos fratres premissa facta non existant, ideo peticionibus dictorum fratrum inclinati adhuc ex superhabundanti fratri Laurencio curam animarum et regimen predicte ecclesie infra hinc et festum sancti Georgii venturs proximo committimus per presentes. Datum Prage, anno Domini M° CCCC" XII, die XXI mensis Junii. 13. Fr. Petr z Mnichova provinciál augustiniánů dovoluje pražskému konventu, aby převzal administrování fary. 1413, Mening. Tamže, fol. 133“. Frater Petrus de Monaco lector, prior provincialis provincie Bawarie, Bohe- mie, Austrie etc. ordinis fratrum heremitarum sancti Augustini, venerabili ac religioso viro, priori in Praga ad sanctum Thomam eiusdem voti salutem in Do- mino eternam. Quia id, quod racionabile videtur a nobis et diffinitorio nostro postu las, videlicet ut parochia oblata conventui Pragensi per fratres nostriordinis possit gubernari per te et conventum ad hoc deputatos, quare tenore presencium et auctoritate nostri diffinitorii concedimus tibi licenciam eandem parochiam gubernandi et fratres honestos et utiles pro ipsa illic locandi de tuo conventu sive 43
Strana 44
de alio quocumque cum consensu tamen prioris localis, cuius talis fuerit vel tales fuerint pro tunc conventuales. Datum in Mening, anno Domini M° CCCC XIII provincialatus officii sub sigillo. 14. Výpisy z gen. archivu augustiniánů-eremitů v Římě. 1357. Rkp. Dd., I. Item die XXVII (Octobris) ... conventui Wratislaviensi auctoritatem et licenciam concessimus, [ut] res sacristie et librarie superfluas alienare possit pro necessitatibus presenciarum dicti conventus, predicta necessitate durante, dum tamen fratribus nostri ordinis nullo modo vendantur. Item die eadem respondimus provinciali Bavarie super divisione ipsius pro- vincie, quam petunt fieri fratres de Boemia, quod habebimus maturum con- silium, quid facere debeamus.1 [3. Novembris.] Fecimus studentem in conventu nostro de Perusio fratrem Augustinum de Lutemistchil (!) in forma.2 List, jímž se nařizuje řádné vydržování fr. Augustina z Litomyšle na studiích v Perugii. Listopad, 3. Item eadem die mandavimus provinciali Bavarie in forma, que sequitur:' Proposuit coram nobis frater Augustinus de Lutemischil (!), quod pro tribus annis elapsis, quibus stetit Perusiis studens, non recepit ex parte provincie pro provisionibus annualibus nisi duos florenos, cum tamen quolibet anno provincia tua debeat sibi quatuor. Igitur tenore presencium tibi districte precipiendo man- damus per obedienciam salutarem, quatinus, si ita est, eidem fratri Augustino, quem ex racionabili causa fecimus de nostra gracia studentem Perusii, debeas pro annis preteritis integraliter de prefatis provisionibus satisfacere et profuturis temporibus non deficere, sic quod de ceteris non audiamus querulam. 4. Novembris.] Scripsimus provincialibus Saxonie, Reni et Bavarie, ut nos 1 Fol. 362 a. 2369 a. 3370 a. 44
de alio quocumque cum consensu tamen prioris localis, cuius talis fuerit vel tales fuerint pro tunc conventuales. Datum in Mening, anno Domini M° CCCC XIII provincialatus officii sub sigillo. 14. Výpisy z gen. archivu augustiniánů-eremitů v Římě. 1357. Rkp. Dd., I. Item die XXVII (Octobris) ... conventui Wratislaviensi auctoritatem et licenciam concessimus, [ut] res sacristie et librarie superfluas alienare possit pro necessitatibus presenciarum dicti conventus, predicta necessitate durante, dum tamen fratribus nostri ordinis nullo modo vendantur. Item die eadem respondimus provinciali Bavarie super divisione ipsius pro- vincie, quam petunt fieri fratres de Boemia, quod habebimus maturum con- silium, quid facere debeamus.1 [3. Novembris.] Fecimus studentem in conventu nostro de Perusio fratrem Augustinum de Lutemistchil (!) in forma.2 List, jímž se nařizuje řádné vydržování fr. Augustina z Litomyšle na studiích v Perugii. Listopad, 3. Item eadem die mandavimus provinciali Bavarie in forma, que sequitur:' Proposuit coram nobis frater Augustinus de Lutemischil (!), quod pro tribus annis elapsis, quibus stetit Perusiis studens, non recepit ex parte provincie pro provisionibus annualibus nisi duos florenos, cum tamen quolibet anno provincia tua debeat sibi quatuor. Igitur tenore presencium tibi districte precipiendo man- damus per obedienciam salutarem, quatinus, si ita est, eidem fratri Augustino, quem ex racionabili causa fecimus de nostra gracia studentem Perusii, debeas pro annis preteritis integraliter de prefatis provisionibus satisfacere et profuturis temporibus non deficere, sic quod de ceteris non audiamus querulam. 4. Novembris.] Scripsimus provincialibus Saxonie, Reni et Bavarie, ut nos 1 Fol. 362 a. 2369 a. 3370 a. 44
Strana 45
informarent super conventibus, quos petunt illi de Bavaria, si divisio dicte pro- vincie (= Bavarie) fiat. 1 [8. Novembris.] Fecimus studentem in studio de Metis fratrem Nicolaum de Praga 2 in forma. Generál Rehoř z Rimini rozděluje bavorskou provincii na česko-polskou a bavorsko-rakouskou. Prosinec, 7. 1357, Neapol. [7. Decembris.] Bavarice provincie divisio. Item scripsimus fratribus, prio- ribus, ceterisque de corpore provincie Bavarie in forma, que sequitur:3 Propter preces et literas multiplices, tam fratrum de Boemia, quam etiam aliorum, provinciam Bavarie ex commissione nobis facta per diffinitorium ca- pituli generalis in duas duximus dividendas prout in nostris literis vicariatus dicte provincie futuri capituli, quas tibi cum presentibus destinamus, plenius et lacius continetur, et ideo revocatis per nos aliis literis nostris vicariatus pre- dicti, quas tibi de Perusio cum ordinacionibus nostris et literis domini summi penitenciarii duximus destinandas, has ultimas perlegi in capitulo facias me- morato, alias primas literas vicariatus clausas et integras nostro vicario fideliter assignando, cum hoc statim ut has nostras literas recipies, per totam provinciam tuam, tam in Bavaria, Austria et Carinthia, quam in Boemia, Polonia et Mo- ravia, notam facies fratribus dictorum locorum divisionem provincie supradicte in futuro capitulo proximo provinciali celebrando nostris literis publicandam, ut sic convenire valeant et statui provinciarum ipsarum providere iuxta con- suetudinem et nostri ordinis instituta. Volumus autem, ut usque ad aperturam et publicacionem literarum nostrarum in dicto capitulo faciendam una integra provincia reputetur et per te provincialem unicum regatur et eciam corrigatur, sicut temporibus retroactis. Totéž oznámení mluvící o intervenci Karla IV. ve prospěch českých augustiniánů.4 Prosinec, 8. 1357, s. 1. [8. Decembris.] Item scripsimus fratribus ... in forma, que sequitur: 1371 a. 2 373b. 3374a. Otisknuto v „Analecta Augustiniana“, V, 26—27. 4 Otisknuto tamže, 27—28. 45
informarent super conventibus, quos petunt illi de Bavaria, si divisio dicte pro- vincie (= Bavarie) fiat. 1 [8. Novembris.] Fecimus studentem in studio de Metis fratrem Nicolaum de Praga 2 in forma. Generál Rehoř z Rimini rozděluje bavorskou provincii na česko-polskou a bavorsko-rakouskou. Prosinec, 7. 1357, Neapol. [7. Decembris.] Bavarice provincie divisio. Item scripsimus fratribus, prio- ribus, ceterisque de corpore provincie Bavarie in forma, que sequitur:3 Propter preces et literas multiplices, tam fratrum de Boemia, quam etiam aliorum, provinciam Bavarie ex commissione nobis facta per diffinitorium ca- pituli generalis in duas duximus dividendas prout in nostris literis vicariatus dicte provincie futuri capituli, quas tibi cum presentibus destinamus, plenius et lacius continetur, et ideo revocatis per nos aliis literis nostris vicariatus pre- dicti, quas tibi de Perusio cum ordinacionibus nostris et literis domini summi penitenciarii duximus destinandas, has ultimas perlegi in capitulo facias me- morato, alias primas literas vicariatus clausas et integras nostro vicario fideliter assignando, cum hoc statim ut has nostras literas recipies, per totam provinciam tuam, tam in Bavaria, Austria et Carinthia, quam in Boemia, Polonia et Mo- ravia, notam facies fratribus dictorum locorum divisionem provincie supradicte in futuro capitulo proximo provinciali celebrando nostris literis publicandam, ut sic convenire valeant et statui provinciarum ipsarum providere iuxta con- suetudinem et nostri ordinis instituta. Volumus autem, ut usque ad aperturam et publicacionem literarum nostrarum in dicto capitulo faciendam una integra provincia reputetur et per te provincialem unicum regatur et eciam corrigatur, sicut temporibus retroactis. Totéž oznámení mluvící o intervenci Karla IV. ve prospěch českých augustiniánů.4 Prosinec, 8. 1357, s. 1. [8. Decembris.] Item scripsimus fratribus ... in forma, que sequitur: 1371 a. 2 373b. 3374a. Otisknuto v „Analecta Augustiniana“, V, 26—27. 4 Otisknuto tamže, 27—28. 45
Strana 46
Gloriosus Deus in sanctis suis et in maiestate mirabilis, ob merita clarissimi Patris nostri sancti Augustini doctoris eximii, novo semper fetu sacre nostre religionis ecclesiam suam fecundare dignatur in fines orbis terrarum ordinem extendendo et ampliando prefatum. Ex huiusmodi vero multiplicacione con- ventuum et locorum necesse fit, ut una quandoque provincia dividatur in duas, ne ex finibus provinciarum nimium dilatatis conventus paciantur in spiritua- libus et temporalibus detrimentum. Cum igitur provincia Bavarie, disponente clemencia Salvatoris, ut dicitur, in suis terminis diff lusa et ampliata conven- tibus, utpote per ducatuum Bavarie, Carinthie, Austrie, marchionatus Moravie, Boemie, Polonie regnorum ambitu[m] continetur, ultra quadraginta loca ordinis nostri pacifice obtinens et possidens infra terminos supradictos, continue loca alia de novo similiter adquirendo, propter quam excessivam distanciam per priorem provincialem eiusdem nequit dicta provincia annis singulis com[m lode visitari ac expensarum excessivis honeribus aggravetur, cum ad capitulum pro- vinciale fratres singulorum conventuum ire contingat iuxta morem ordinis su- pradicti, ut ea silencio transeamus, que procurante satore malorum per raptores et expoliatores fratribus ipsis gravamina cot[t idie fiunt ad loca itinerantibus tam remota, que fratres Boemie, Polonie et Moravie diligencius attendentes, apud nos et diffinitores nostri generalis capituli in Monte Pessulano de proximo celebrati, tam literis suis, quam vive vocis oraculo, necnon literis Serenissimi principis, domini Karoli, divina favente gracia Romanorum imperatoris semper Augusti et Boemie regis, precibus efficacibus induxerunt, ut dictam provinciam Bavarie dividere deberemus duas ex ea provincias faciendo, unam que Boemie, Polonie et Moravie districtibus integraretur, reliquam [que] Bavarie, Austrie et Carinthie districtus includeret, quorum peticionibus tamquam racionabilibus annuere satis nobis visi sunt diffinitores capituli generalis. Quia tamen res ardua videbatur, ut in ea procederetur cum maturitate maiori, tunc divisionem iam dictam minime facientes, eam per nos, si videretur fienda, nobis committere decreverunt. Nos vero expectantes super hoc vota fratrum provincie supradicte congregandorum in suo provinciali capitulo proxime celebrato et informacione ab eis recepta necnon intellectis racionibus et motivis eorum tam Boemorum quam eciam Bavarorum habitoque super hoc consilio et tractatu plurium vene- rabilium in sacra pagina magistrorum ac aliorum fratrum proborum, dum esse- mus apud Perusium personaliter constituti, causis et racionibus maxime nos moventibus supradictis provinciam ipsam vestram auctoritate commissionis pre- dicte in duas provincias dividimus presencium in tenore decernentes, ut de cetero due provincie habeantur, scilicet una, que districtus Bavarie, Austrie et Ca- rinthie comprehendat et provincia Bavarie nuncupetur, alia Boemie, Polonie 46
Gloriosus Deus in sanctis suis et in maiestate mirabilis, ob merita clarissimi Patris nostri sancti Augustini doctoris eximii, novo semper fetu sacre nostre religionis ecclesiam suam fecundare dignatur in fines orbis terrarum ordinem extendendo et ampliando prefatum. Ex huiusmodi vero multiplicacione con- ventuum et locorum necesse fit, ut una quandoque provincia dividatur in duas, ne ex finibus provinciarum nimium dilatatis conventus paciantur in spiritua- libus et temporalibus detrimentum. Cum igitur provincia Bavarie, disponente clemencia Salvatoris, ut dicitur, in suis terminis diff lusa et ampliata conven- tibus, utpote per ducatuum Bavarie, Carinthie, Austrie, marchionatus Moravie, Boemie, Polonie regnorum ambitu[m] continetur, ultra quadraginta loca ordinis nostri pacifice obtinens et possidens infra terminos supradictos, continue loca alia de novo similiter adquirendo, propter quam excessivam distanciam per priorem provincialem eiusdem nequit dicta provincia annis singulis com[m lode visitari ac expensarum excessivis honeribus aggravetur, cum ad capitulum pro- vinciale fratres singulorum conventuum ire contingat iuxta morem ordinis su- pradicti, ut ea silencio transeamus, que procurante satore malorum per raptores et expoliatores fratribus ipsis gravamina cot[t idie fiunt ad loca itinerantibus tam remota, que fratres Boemie, Polonie et Moravie diligencius attendentes, apud nos et diffinitores nostri generalis capituli in Monte Pessulano de proximo celebrati, tam literis suis, quam vive vocis oraculo, necnon literis Serenissimi principis, domini Karoli, divina favente gracia Romanorum imperatoris semper Augusti et Boemie regis, precibus efficacibus induxerunt, ut dictam provinciam Bavarie dividere deberemus duas ex ea provincias faciendo, unam que Boemie, Polonie et Moravie districtibus integraretur, reliquam [que] Bavarie, Austrie et Carinthie districtus includeret, quorum peticionibus tamquam racionabilibus annuere satis nobis visi sunt diffinitores capituli generalis. Quia tamen res ardua videbatur, ut in ea procederetur cum maturitate maiori, tunc divisionem iam dictam minime facientes, eam per nos, si videretur fienda, nobis committere decreverunt. Nos vero expectantes super hoc vota fratrum provincie supradicte congregandorum in suo provinciali capitulo proxime celebrato et informacione ab eis recepta necnon intellectis racionibus et motivis eorum tam Boemorum quam eciam Bavarorum habitoque super hoc consilio et tractatu plurium vene- rabilium in sacra pagina magistrorum ac aliorum fratrum proborum, dum esse- mus apud Perusium personaliter constituti, causis et racionibus maxime nos moventibus supradictis provinciam ipsam vestram auctoritate commissionis pre- dicte in duas provincias dividimus presencium in tenore decernentes, ut de cetero due provincie habeantur, scilicet una, que districtus Bavarie, Austrie et Ca- rinthie comprehendat et provincia Bavarie nuncupetur, alia Boemie, Polonie 46
Strana 47
et Moravie districtibus integretur et provincia nominetur Boemie cum omnibus iuribus, privilegiis, graciis, immunitatibus, libertatibus quibuscumque et one- ribus, tam realibus, quam personalibus, que singulis provinciis ordinis sunt in- ducta et utraque provincia de cetero suum provincialem habeat priorem etc. [Circa 8. Decembris.] Cum frater Nicolaus Wulpis nonnulla obviet et pro- ponat contra fratrem Ulricum de Volsparch(!), priorem Wienne dicte provin- cie, que probata ipsum fratrem Ulricum inhabilem ac eciam minime ydoneum redderet ad officium supradictum, nos propter predicti Ulrici absenciam(!) et quia non sine magno dispendio propter locorum magnam distanciam venire ad nos personaliter gravaretur, non valentes de ipsa causa cognoscere, vebis de quorum discrecione et zelo atque probitate in Domino gerimus fiduciam ple- niorem, auctoritate presencium committimus et mandamus, quatinus ad vos vocatis supradictis Nicolao Wolpis et Ulrico auditisque iuribus et racionibus utriusque partis et deffensionibus dicti fratris Ulrici, et que coram vobis utra- que pars curaverit allegare, procedatis et diffiniatis in ipsa causa, prout de iure decreveritis faciendum secundum nostri ordinis instituta, ita quod si obiecta contra fratrem Ulricum prefatum invenientur talia fore, que ipsum reddant indignum officio prioratus, a prioratu absolvatis eundem et electum in priorem postea per conventum eundem auctoritate nostra confirmare possitis. Quod si sepedictus frater Nicolaus Wolpis in obiectorum probacione defecerit, eundem punire curetis, prout nostri ordinis instituta decernunt. 1 1358. Generál nařizuje projednati záležitost fr. Oldřicha z Čech. Březen, 27. 1358, s. 1. Tamže, Rkp. Dd, I. [27. Martii.] Scripsimus priori provinciali provincie Bavarie in hac forma: De tuis responsionibus ambiguis et obscuris ad nostras literas, quas portavit frater Nicolaus Vulpis, quas nobis per tuas literas rescripsisti, non possumus mirari, cum minime nos declares, si de fratre Ulrico Boemo fecisti, quod nostra statuta decernunt. Apostolico enim edoceris oraculo: „Si hominibus placerem, Christi servus non essem.“2 Unde preposterus est ordo prius humanos favores attendere quam iusticie exercere censuram, ad quam exercendam sine accep- 1 Fol. 374a. 2 Ad Galat. I, 10. 47
et Moravie districtibus integretur et provincia nominetur Boemie cum omnibus iuribus, privilegiis, graciis, immunitatibus, libertatibus quibuscumque et one- ribus, tam realibus, quam personalibus, que singulis provinciis ordinis sunt in- ducta et utraque provincia de cetero suum provincialem habeat priorem etc. [Circa 8. Decembris.] Cum frater Nicolaus Wulpis nonnulla obviet et pro- ponat contra fratrem Ulricum de Volsparch(!), priorem Wienne dicte provin- cie, que probata ipsum fratrem Ulricum inhabilem ac eciam minime ydoneum redderet ad officium supradictum, nos propter predicti Ulrici absenciam(!) et quia non sine magno dispendio propter locorum magnam distanciam venire ad nos personaliter gravaretur, non valentes de ipsa causa cognoscere, vebis de quorum discrecione et zelo atque probitate in Domino gerimus fiduciam ple- niorem, auctoritate presencium committimus et mandamus, quatinus ad vos vocatis supradictis Nicolao Wolpis et Ulrico auditisque iuribus et racionibus utriusque partis et deffensionibus dicti fratris Ulrici, et que coram vobis utra- que pars curaverit allegare, procedatis et diffiniatis in ipsa causa, prout de iure decreveritis faciendum secundum nostri ordinis instituta, ita quod si obiecta contra fratrem Ulricum prefatum invenientur talia fore, que ipsum reddant indignum officio prioratus, a prioratu absolvatis eundem et electum in priorem postea per conventum eundem auctoritate nostra confirmare possitis. Quod si sepedictus frater Nicolaus Wolpis in obiectorum probacione defecerit, eundem punire curetis, prout nostri ordinis instituta decernunt. 1 1358. Generál nařizuje projednati záležitost fr. Oldřicha z Čech. Březen, 27. 1358, s. 1. Tamže, Rkp. Dd, I. [27. Martii.] Scripsimus priori provinciali provincie Bavarie in hac forma: De tuis responsionibus ambiguis et obscuris ad nostras literas, quas portavit frater Nicolaus Vulpis, quas nobis per tuas literas rescripsisti, non possumus mirari, cum minime nos declares, si de fratre Ulrico Boemo fecisti, quod nostra statuta decernunt. Apostolico enim edoceris oraculo: „Si hominibus placerem, Christi servus non essem.“2 Unde preposterus est ordo prius humanos favores attendere quam iusticie exercere censuram, ad quam exercendam sine accep- 1 Fol. 374a. 2 Ad Galat. I, 10. 47
Strana 48
cione personarum in partem sollicitudinis es vocatus. Et ideo Deum solum pre oculis habens, non declinans ad dexteram vel sinistram, delinquentes corrigas et castiges, nam tibi non prodesset non puniri peccato proprio, si puniendus esses alieno peccato. Nec assuescas de cetero tales nobis ambiguas transmittere responsivas, set (!) clare, specifice et distincte nostris mandatis tua responsa prebere.1 [20. Septembris.] Fecimus studentem in studio Colonie fratrem Petrum dictum „de cervis“ de Bohemia. 2 Oběžník, v němž se žádá, aby každá provincie přispěla 10 zlatými na proces proti Armachanovi. Listopad, 16. 1358, [Vídeň] Ad 13 provincias ultramontanas, id est Reni, Saxonie, Boemie, Ungarie, Bavarie et 12 italicas3 [16. Novembris]. Tuam caritatem credimus non latere, qualiter in curia Romana questio gravis et ardua cum ordinibus mendicancium ex una parte et domino Armachano, archiepiscopo in Ybernia agitatur ex altera. Pro eius prosecucione officii ne- gocii expense occurrunt multiplices oportune in advocatis et procuratoribus et aliis in litibus consuetis, sicut procurator ordinis nostri iam magnam summam pecunie nostrum ordinem contingentem pro re prefata nobis scripsit expendisse et maiores sumptus eciam futuros, cum sit in litis exordio prelibate. Propter quod nobis significavit pecuniam sibiesse predicta ex] causa necessario transmit- tendam. Nos igitur attendentes totum ordinem nostrum per dictum Armachanum graviter molestari, ex quo cogimur nostra iura in iudicio defensare, istinc exis- timamus dignum, omnes et singulas provincias ordinis memorati, quo factum(!) utiliter procuretur, in hac questione contribuere pro expensis sicut et alii religi- osi mendicantes iam fecisse noscuntur. Item pro deliberacione previa diligenti decem flor[enos] pro qualibet provincia ordinis nostri ad expedicionem cause prefate ad Romanam curiam transmittendos tenore presencium rogamus(!) et ordinamus et ideo tibi precipimus sub pena inobediencie nostre, quam ipso facto te noveris incursurum, quatenus infra sex menses a recepcione presencium lite- rarum procuratori ordinis in curia Romana decem florenos persolvi facias atque numerari per nos provincie tue, ut predicitur, iam taxatas pro lite et questione prefata viriliter prosequenda. Quos decem florenos inter conventus tue pro- vincie divides secundum consuetudinem in ipsa provincia hactenus observatam. 1 421b-422 a. 2 114a. 3 158a. 48
cione personarum in partem sollicitudinis es vocatus. Et ideo Deum solum pre oculis habens, non declinans ad dexteram vel sinistram, delinquentes corrigas et castiges, nam tibi non prodesset non puniri peccato proprio, si puniendus esses alieno peccato. Nec assuescas de cetero tales nobis ambiguas transmittere responsivas, set (!) clare, specifice et distincte nostris mandatis tua responsa prebere.1 [20. Septembris.] Fecimus studentem in studio Colonie fratrem Petrum dictum „de cervis“ de Bohemia. 2 Oběžník, v němž se žádá, aby každá provincie přispěla 10 zlatými na proces proti Armachanovi. Listopad, 16. 1358, [Vídeň] Ad 13 provincias ultramontanas, id est Reni, Saxonie, Boemie, Ungarie, Bavarie et 12 italicas3 [16. Novembris]. Tuam caritatem credimus non latere, qualiter in curia Romana questio gravis et ardua cum ordinibus mendicancium ex una parte et domino Armachano, archiepiscopo in Ybernia agitatur ex altera. Pro eius prosecucione officii ne- gocii expense occurrunt multiplices oportune in advocatis et procuratoribus et aliis in litibus consuetis, sicut procurator ordinis nostri iam magnam summam pecunie nostrum ordinem contingentem pro re prefata nobis scripsit expendisse et maiores sumptus eciam futuros, cum sit in litis exordio prelibate. Propter quod nobis significavit pecuniam sibiesse predicta ex] causa necessario transmit- tendam. Nos igitur attendentes totum ordinem nostrum per dictum Armachanum graviter molestari, ex quo cogimur nostra iura in iudicio defensare, istinc exis- timamus dignum, omnes et singulas provincias ordinis memorati, quo factum(!) utiliter procuretur, in hac questione contribuere pro expensis sicut et alii religi- osi mendicantes iam fecisse noscuntur. Item pro deliberacione previa diligenti decem flor[enos] pro qualibet provincia ordinis nostri ad expedicionem cause prefate ad Romanam curiam transmittendos tenore presencium rogamus(!) et ordinamus et ideo tibi precipimus sub pena inobediencie nostre, quam ipso facto te noveris incursurum, quatenus infra sex menses a recepcione presencium lite- rarum procuratori ordinis in curia Romana decem florenos persolvi facias atque numerari per nos provincie tue, ut predicitur, iam taxatas pro lite et questione prefata viriliter prosequenda. Quos decem florenos inter conventus tue pro- vincie divides secundum consuetudinem in ipsa provincia hactenus observatam. 1 421b-422 a. 2 114a. 3 158a. 48
Strana 49
[16. Novembris.] Posuimus fratrem Heinricum de Straubinga pro lectore secundo in conventu Pragensi. 1 Stvrzení fr. Václava za prvního českého provinciála. Listopad, 17. [Vídeň] [17. Novembris.] Misimus fratri Wenceslao priori provinciali Boemie lite- ras in hunc modum :2 Eleccionen de te in priorem provincialem Boemie canonice factam et con- firmacionem subsecutam gratam et ratam habemus sperantes in Domino, quod taliter ipsam provinciam gubernabis, in spiritualibus et temporalibus laudabi- liter ministrando, quod apud Dominum premium expectabis eternum et apud nos favoris et gracie beneficia consequeris. Quam curam ut melius et liberius exequaris, tibi tenore presencium concedimus, quod fratres tuos dicte provincie absolvere bis possis ab excommunicacionis sentenciis, quibus eos contigerit esse ligatos et bis super irregularitatis macula dispensare cum eis, si sic ligati forsitan divina officia celebrassent, nisi casus adeo esset enormis, quos Sedes apostolica veniet merito consulenda. Item tibi concedimus, quod quatuor apostatas ordinis nostri, quorum recepcio ad nos alias pertineret, ad ordinem recipere valeas, salva ordinis disciplina et ipsos ab excommunicacionum sentenciis absolvere, quas a iure et nostri ordinis institutis dampnabiliter incurrerunt et cum eis dis- pensare super irregularitate consimili. Item tibi concedimus de gracia speciali, ut in arduis casibus emergentibus in uno districtu provincie tue, tu forsitan in alio existens, nec vales commode illic accedere pro tunc unum vicarium vel visitatorem constituere vales ad visitandum et corrigendum secundum nostri ordinis instituta illis dumtaxat occurrentibus, ut prefertur, ita tamen, quod iuxta tenorem constitucionum nostrarum quelibet loca provincie tue saltem semel in anno debeas personaliter visitasse. Notificatur insuper tibi, quod con- ventum Pragensem de priore et lectoribus duximus providendum, prout in nostris aliis literis continetur, ac mittimus tibi literam vicariatus futuri capituli cele- brandi et duas alias literas nostras, inter quas ordinaciones nostras tibi duximus destinandas, quas curabis et facias a fratribus tue provincie firmiter custodiri et inviolabiliter observari. Ceterum studentem (sic) provincie vestre Parisius commorantem non possumus ante completum triennium graciam facere postu- latam, quam postulantibus aliis denegavimus usque modo. Nec alicui propo- nimus impertiri, nec eciam dispensamus cum fratre Theodorico, nisi prius infor- 1 Fol. 159 a. 2 L. c. 49
[16. Novembris.] Posuimus fratrem Heinricum de Straubinga pro lectore secundo in conventu Pragensi. 1 Stvrzení fr. Václava za prvního českého provinciála. Listopad, 17. [Vídeň] [17. Novembris.] Misimus fratri Wenceslao priori provinciali Boemie lite- ras in hunc modum :2 Eleccionen de te in priorem provincialem Boemie canonice factam et con- firmacionem subsecutam gratam et ratam habemus sperantes in Domino, quod taliter ipsam provinciam gubernabis, in spiritualibus et temporalibus laudabi- liter ministrando, quod apud Dominum premium expectabis eternum et apud nos favoris et gracie beneficia consequeris. Quam curam ut melius et liberius exequaris, tibi tenore presencium concedimus, quod fratres tuos dicte provincie absolvere bis possis ab excommunicacionis sentenciis, quibus eos contigerit esse ligatos et bis super irregularitatis macula dispensare cum eis, si sic ligati forsitan divina officia celebrassent, nisi casus adeo esset enormis, quos Sedes apostolica veniet merito consulenda. Item tibi concedimus, quod quatuor apostatas ordinis nostri, quorum recepcio ad nos alias pertineret, ad ordinem recipere valeas, salva ordinis disciplina et ipsos ab excommunicacionum sentenciis absolvere, quas a iure et nostri ordinis institutis dampnabiliter incurrerunt et cum eis dis- pensare super irregularitate consimili. Item tibi concedimus de gracia speciali, ut in arduis casibus emergentibus in uno districtu provincie tue, tu forsitan in alio existens, nec vales commode illic accedere pro tunc unum vicarium vel visitatorem constituere vales ad visitandum et corrigendum secundum nostri ordinis instituta illis dumtaxat occurrentibus, ut prefertur, ita tamen, quod iuxta tenorem constitucionum nostrarum quelibet loca provincie tue saltem semel in anno debeas personaliter visitasse. Notificatur insuper tibi, quod con- ventum Pragensem de priore et lectoribus duximus providendum, prout in nostris aliis literis continetur, ac mittimus tibi literam vicariatus futuri capituli cele- brandi et duas alias literas nostras, inter quas ordinaciones nostras tibi duximus destinandas, quas curabis et facias a fratribus tue provincie firmiter custodiri et inviolabiliter observari. Ceterum studentem (sic) provincie vestre Parisius commorantem non possumus ante completum triennium graciam facere postu- latam, quam postulantibus aliis denegavimus usque modo. Nec alicui propo- nimus impertiri, nec eciam dispensamus cum fratre Theodorico, nisi prius infor- 1 Fol. 159 a. 2 L. c. 49
Strana 50
matisimus detempore lapso post eius recessionem ad ordinem(!) et de vita ipsius postmodum subsecuta ac de causa apostasie, et an cum scandalo apostataverit et si penitenciam debitam iam perfecit. Postremo scias, nos esse Vienne, ubi usque post festum Epiphanie credimus commorari, nisi arduo casu cogeremur ante inde discedere et extunc per Bavariam declinare in provinciam Reni, ita ut simus ibi circa quadragesimam maiorem usque secuturam. Generál jmenuje pražského převora Vlaška lektorem u sv. Tomáše v Praze, dosazuje místo něho fr. Mikuláše řeč. Gestil, dříve převora ve sv. Dobrotivé a lektora pražského Lva jmenuje lektorem v Brně, jenž bude nahrazen Jin- drichem ze Strubing. Listopad, 17. 1358 [Vídeň]. [17. Novembris.] Scripsimus fratribus universis conventus Pragensis provin- cie Boemie literas in hunc modum:! Tenore presencium vobis facimus manifestum, quod fratrem Vlasconem prio- rem Pragensem ad instanciam et peticionem suam a prioratu Pragensi duximus absolvendum et ibidem fratrem Nicolaum dictum Gestil a prioratu conventus Insule absolutum preficimus in priorem. Eodem tenore lectorem principalem in studio Pragensi ponimus fratrem Wlasconem predictum, mandantes eidem, ut dictum officium humiliter suscipiens et devote illud com omni diligencia satagat laudabiliter exercere. Porro fratrem Leonem de Boemia iuxta diffini- cionem provincialis capituli proxime celebrati absolutum a lectoria Pragensi in conventu Brunne volumus esse lectorem, mandantes eidem, ut tam diligenter et sollicite debitos lectorie actus exerceat, ut de sua sollicitudine veris relaci- onibus possimus informari et d. marchio rationabiliter contentari, alioquin suam desidiam et negligenciam curaremus cum ipsius erubescencia emendare. Pro lectore vero secundario in dicto conventu Pragensi posuimus fratrem Henricum de Straubinga, provincie Bavarie et iam ad illum literam destinavimus lectorie, quem cum nos pro honore conventus Pragensis de dicta obediencia honeravi- mus(!), sibi forsitan non multum accepta, habere velitis racionabiliter commen- datum et ipsum benigno favore tractare. [7. Decembris.] P. generalis, Gregorius Ariminensis, scripsit provinciali Ba- varie die 7. Decembris super divisione provincie a Bohemia.2 17. Decembris.] Magister Joannes de Monaco regens studii in nostro conventu 1160 b. 2 CLM, 8423. fol. 142. 60
matisimus detempore lapso post eius recessionem ad ordinem(!) et de vita ipsius postmodum subsecuta ac de causa apostasie, et an cum scandalo apostataverit et si penitenciam debitam iam perfecit. Postremo scias, nos esse Vienne, ubi usque post festum Epiphanie credimus commorari, nisi arduo casu cogeremur ante inde discedere et extunc per Bavariam declinare in provinciam Reni, ita ut simus ibi circa quadragesimam maiorem usque secuturam. Generál jmenuje pražského převora Vlaška lektorem u sv. Tomáše v Praze, dosazuje místo něho fr. Mikuláše řeč. Gestil, dříve převora ve sv. Dobrotivé a lektora pražského Lva jmenuje lektorem v Brně, jenž bude nahrazen Jin- drichem ze Strubing. Listopad, 17. 1358 [Vídeň]. [17. Novembris.] Scripsimus fratribus universis conventus Pragensis provin- cie Boemie literas in hunc modum:! Tenore presencium vobis facimus manifestum, quod fratrem Vlasconem prio- rem Pragensem ad instanciam et peticionem suam a prioratu Pragensi duximus absolvendum et ibidem fratrem Nicolaum dictum Gestil a prioratu conventus Insule absolutum preficimus in priorem. Eodem tenore lectorem principalem in studio Pragensi ponimus fratrem Wlasconem predictum, mandantes eidem, ut dictum officium humiliter suscipiens et devote illud com omni diligencia satagat laudabiliter exercere. Porro fratrem Leonem de Boemia iuxta diffini- cionem provincialis capituli proxime celebrati absolutum a lectoria Pragensi in conventu Brunne volumus esse lectorem, mandantes eidem, ut tam diligenter et sollicite debitos lectorie actus exerceat, ut de sua sollicitudine veris relaci- onibus possimus informari et d. marchio rationabiliter contentari, alioquin suam desidiam et negligenciam curaremus cum ipsius erubescencia emendare. Pro lectore vero secundario in dicto conventu Pragensi posuimus fratrem Henricum de Straubinga, provincie Bavarie et iam ad illum literam destinavimus lectorie, quem cum nos pro honore conventus Pragensis de dicta obediencia honeravi- mus(!), sibi forsitan non multum accepta, habere velitis racionabiliter commen- datum et ipsum benigno favore tractare. [7. Decembris.] P. generalis, Gregorius Ariminensis, scripsit provinciali Ba- varie die 7. Decembris super divisione provincie a Bohemia.2 17. Decembris.] Magister Joannes de Monaco regens studii in nostro conventu 1160 b. 2 CLM, 8423. fol. 142. 60
Strana 51
Pragensi instituitur usque ad capitulum generale proxime futurum eodem die et anno.1 Frater Joannes de Landshuett(!) studens Prage. 1359. Zrušení česko-polské provincie. Srpen, 28. 1359, [Padova?] Tamže, rkp. Dd, I. Et dicto mense (= Augusto), die solempnitatis Patris nostri Augustini ad- dimus in litera vicariatus provincie Bavarie clausulam sequentem:2 Et quia provincia vestra, que ex certis causis in capitulo Montispessulano proxime preterito celebrato fuit ex commissione venerabilis viri' bone memorie facta divisa, nunc in Paduano capitulo propter defectus et discessiones ac eciam propter paupertatem dictorum fratrum Boemie et paucitatem personarum non potencium locis propriis et ordini debita honestate et congrua respondere est unita, ideo sub hac forma procedat noster vicarius in suo capitulo cum provin- cialibus provinciarum antea divisarum: Uterque provincialis in manibus nostri vicarii renunciabit officio et dicet culpam suam, et dictorum provincialium re- nunciacione acceptata procedent ad eleccionem omnes communiter provincialis futuri, qui vocem habent, sicque de omnibus officialibus celebrabitur eleccio, sicut ante quam esset divisa fiebat secundum nostri ordinis instituta. Datum ut supra. [4. Septembris.] Mandavimus fratri Johanni de Staiger studenti Parisius, quatenus officio lectorie per magistrum ibi regentem respondeat(!) pro lectore secundario in loco nostro de Praga, non obstante quod Parisius non comple- verit tempus suum. 3 [5. Septembris.] Fecimus studentem fratrem Wilhelmum de Bohemia in Padua de gracia speciali.4 Dicta die concessimus fratri Nicolao de Praga studenti Parisius, quatenus duobus annis in studio completis ad officium lectorie possit licenciari.5 (Téhož dne.) Fratrem Wlaskony lectorem absolutum a conventu Pragensi fecimus conventualem in nostro conventu de Melnikio usque ad sequens ca- pitulum provinciale et hoc de nostra gracia speciali.6 Dicta die absolvimus fratrem Dominicum a conventu Pragensi et fecimus 1 U. m. 2 Fol. 162a 2 a Rehoř z Rimini. 3 167. 4 185. 5 186. 6 163. 51
Pragensi instituitur usque ad capitulum generale proxime futurum eodem die et anno.1 Frater Joannes de Landshuett(!) studens Prage. 1359. Zrušení česko-polské provincie. Srpen, 28. 1359, [Padova?] Tamže, rkp. Dd, I. Et dicto mense (= Augusto), die solempnitatis Patris nostri Augustini ad- dimus in litera vicariatus provincie Bavarie clausulam sequentem:2 Et quia provincia vestra, que ex certis causis in capitulo Montispessulano proxime preterito celebrato fuit ex commissione venerabilis viri' bone memorie facta divisa, nunc in Paduano capitulo propter defectus et discessiones ac eciam propter paupertatem dictorum fratrum Boemie et paucitatem personarum non potencium locis propriis et ordini debita honestate et congrua respondere est unita, ideo sub hac forma procedat noster vicarius in suo capitulo cum provin- cialibus provinciarum antea divisarum: Uterque provincialis in manibus nostri vicarii renunciabit officio et dicet culpam suam, et dictorum provincialium re- nunciacione acceptata procedent ad eleccionem omnes communiter provincialis futuri, qui vocem habent, sicque de omnibus officialibus celebrabitur eleccio, sicut ante quam esset divisa fiebat secundum nostri ordinis instituta. Datum ut supra. [4. Septembris.] Mandavimus fratri Johanni de Staiger studenti Parisius, quatenus officio lectorie per magistrum ibi regentem respondeat(!) pro lectore secundario in loco nostro de Praga, non obstante quod Parisius non comple- verit tempus suum. 3 [5. Septembris.] Fecimus studentem fratrem Wilhelmum de Bohemia in Padua de gracia speciali.4 Dicta die concessimus fratri Nicolao de Praga studenti Parisius, quatenus duobus annis in studio completis ad officium lectorie possit licenciari.5 (Téhož dne.) Fratrem Wlaskony lectorem absolutum a conventu Pragensi fecimus conventualem in nostro conventu de Melnikio usque ad sequens ca- pitulum provinciale et hoc de nostra gracia speciali.6 Dicta die absolvimus fratrem Dominicum a conventu Pragensi et fecimus 1 U. m. 2 Fol. 162a 2 a Rehoř z Rimini. 3 167. 4 185. 5 186. 6 163. 51
Strana 52
eum conventualem in nostro loco de Insula usque ad sequens capitulum pro- vinciale. 1384. Tamže, Rkp. Dd, 2. [12. Martii.] Postulando scripsimus Magistro Leonardo provinciali Bavarie et Bohemie, quod inter secundarios lectores in studio Pragensi fratrem Cün- radum dictum Bürcer de Constancia collocaret.2 [13. Aprilis.] Fecimus fratrem Albertum de Brunna provincie Bavarie, studentem in Bononia de gracia speciali, quousque receperit literam obediencie pro dicto studio de iure sue provincie. 3 [22. Aprilis.] Fecimus fratrem Egidium de Praga studentem in Bononia de gracia speciali.4 [6. Iunii.] Dedimus in mandatis priori vel vices eius gerenti in conventu Mo- nacensi, ut previa veritatis indagine cum consilio fratrum de conventu reddat contentum fratrem Cristianum de libris suis et expensis, quas fecit laborando in servicio conventus in edificio domus cuiusdam queste, cum ipse se offerat ad satisfaciendum conventui de provisione pro tempore prioratus de dampno, quod recepit in perdicione equorum. Responsum celeberrime nobis dari vo- luimus, inhibentes ne dictus frater Cristianus per aliquem officialem nobis inferiorem molestetur racione recessus sui de provincia novissimi.5 (Téhož dne.) Concessimus fratri Cristiano de Thustaô provincie Bavarie licenciam permanendi in uno conventuum de propinquioribus sue provincie, cuius prior caritative eum retinere voluerit, quousque aliud de eo ordinave- rimus, nolentes quod aliquis officialis nobis inferior quovis modo eum molestet propter recessum suum novissimum de provincia.7 [12. Augusti.] Fecimus fratrem Fridericum Bohemum de Nuere[m]berg stu- dentem in Florencia de gracia speciali.8 Eodem die fecimus fratrem Vlricum Wernher de Nueremberg studentem, si frater Egidius de Praga inde recedere et frater Albertus de Brunna, quem misimus, accedere illuc non velit.9 1385. Tamže, Rkp. Dd, 2. [4. Maii.] Preceptum fecimus fratri Augustino priori Brunensi super cele- 1 164. 2 Fol. 9b. 3 12 a. 4 16 a. 5 19 a. Orig. 6 Thustam. 7 19b. 8 23. 9 L. c. 52
eum conventualem in nostro loco de Insula usque ad sequens capitulum pro- vinciale. 1384. Tamže, Rkp. Dd, 2. [12. Martii.] Postulando scripsimus Magistro Leonardo provinciali Bavarie et Bohemie, quod inter secundarios lectores in studio Pragensi fratrem Cün- radum dictum Bürcer de Constancia collocaret.2 [13. Aprilis.] Fecimus fratrem Albertum de Brunna provincie Bavarie, studentem in Bononia de gracia speciali, quousque receperit literam obediencie pro dicto studio de iure sue provincie. 3 [22. Aprilis.] Fecimus fratrem Egidium de Praga studentem in Bononia de gracia speciali.4 [6. Iunii.] Dedimus in mandatis priori vel vices eius gerenti in conventu Mo- nacensi, ut previa veritatis indagine cum consilio fratrum de conventu reddat contentum fratrem Cristianum de libris suis et expensis, quas fecit laborando in servicio conventus in edificio domus cuiusdam queste, cum ipse se offerat ad satisfaciendum conventui de provisione pro tempore prioratus de dampno, quod recepit in perdicione equorum. Responsum celeberrime nobis dari vo- luimus, inhibentes ne dictus frater Cristianus per aliquem officialem nobis inferiorem molestetur racione recessus sui de provincia novissimi.5 (Téhož dne.) Concessimus fratri Cristiano de Thustaô provincie Bavarie licenciam permanendi in uno conventuum de propinquioribus sue provincie, cuius prior caritative eum retinere voluerit, quousque aliud de eo ordinave- rimus, nolentes quod aliquis officialis nobis inferior quovis modo eum molestet propter recessum suum novissimum de provincia.7 [12. Augusti.] Fecimus fratrem Fridericum Bohemum de Nuere[m]berg stu- dentem in Florencia de gracia speciali.8 Eodem die fecimus fratrem Vlricum Wernher de Nueremberg studentem, si frater Egidius de Praga inde recedere et frater Albertus de Brunna, quem misimus, accedere illuc non velit.9 1385. Tamže, Rkp. Dd, 2. [4. Maii.] Preceptum fecimus fratri Augustino priori Brunensi super cele- 1 164. 2 Fol. 9b. 3 12 a. 4 16 a. 5 19 a. Orig. 6 Thustam. 7 19b. 8 23. 9 L. c. 52
Strana 53
bracione provincialis capituli in conventu Brunensi fiendi in festo beati Au- gustini proxime venturi, eo quod in preterito provinciali capitulo ipse frater Augustinus petierit capitulum ibidem celebrari.1 [4. Maii, Viennae.] Commisimus vices nostras venerabilibus viris Magistris Johanni Ergoni et Nicolao de Colonia et lectori Chunrado provinciali Reni, ut se informarent de causa rerum et librorum olim Magistri Johannis de Braculis, que vertitur inter provinciam Saxonie et conventum Pragensem, et determina- rent eandem iuris remedio iuste secundum allegata et probata procedendo.2 17. Iunii.] Incorporavimus fratrem Jacobum de Tusta conventui Pragensi ea condicione, quod consensus omnium fratrum dicti conventus requiratur, volentes eciam, quod bona omnia, que actualiter possidet et in antea acquisivit, devolvi debeant ad conventum, in cuius questu genitalem traxit originem, et que in posterum acquisiverit ad conventum Pragensem.3 [6. Iulii.] Fecimus fratrem Johannem de Alamania in studio nostro Pragensi.4 [16. Iulii.] Fecimus fratrem Albertum de Brunna studentem in studio Peru- sino de gracia nostra speciali.5 Fr. Bartoloměj, generál, zakládá gen. studium ve Vídni a doporučuje, aby druhým lektorem se stal Arnošt nebo Mikuláš z Domažlic. Červenec, 28. 1385, Benátky. Frater Bartolomeus etc.6 Dilecto nobis in Christo viro, venerabili Magistro Leonardo priori provinciali provincie Bavarie eiusdem ordinis salutem in Do- mino sempiternam. Cum nostre sit mentis et ad hoc racionis lumina permaxime dirigamus, ut mundi principibus et seculi dominis, quorum benignitate nutriri et proteccione tueri nostram sacram religionem credimus, incunctanter ut suis notis et dignis peticionibus annuamus, idcirco ad instanciam et peticionem il- lustrissimi principis et magnifici domini, domini Alberti inclyti ducis Austrie in nostro Viennensi conventu generale studium ponimus presencium in tenore, decernentes ex nunc, ut tu in dicto studio regens Magister existas, ubi hoc humiliter acceptare digneris et a tui provincialatus officio te vacare contingat, ubi vero non, quod actu habes, ut tu teneas contentamur, scilicet provincia- latus officium, et tunc volumus ad tardius hoc nobis cum vestri provincialis capituli actis intimari debere. De lectoribus autem secundariis fratrem Leo- poldum de Vienna ponimus primo loco, de secundo vero loco tibi committimus, 1 Fol. 39 a. 2 40 a. 3 4o b. 4 43 d. 547a. 6 49 a. 53
bracione provincialis capituli in conventu Brunensi fiendi in festo beati Au- gustini proxime venturi, eo quod in preterito provinciali capitulo ipse frater Augustinus petierit capitulum ibidem celebrari.1 [4. Maii, Viennae.] Commisimus vices nostras venerabilibus viris Magistris Johanni Ergoni et Nicolao de Colonia et lectori Chunrado provinciali Reni, ut se informarent de causa rerum et librorum olim Magistri Johannis de Braculis, que vertitur inter provinciam Saxonie et conventum Pragensem, et determina- rent eandem iuris remedio iuste secundum allegata et probata procedendo.2 17. Iunii.] Incorporavimus fratrem Jacobum de Tusta conventui Pragensi ea condicione, quod consensus omnium fratrum dicti conventus requiratur, volentes eciam, quod bona omnia, que actualiter possidet et in antea acquisivit, devolvi debeant ad conventum, in cuius questu genitalem traxit originem, et que in posterum acquisiverit ad conventum Pragensem.3 [6. Iulii.] Fecimus fratrem Johannem de Alamania in studio nostro Pragensi.4 [16. Iulii.] Fecimus fratrem Albertum de Brunna studentem in studio Peru- sino de gracia nostra speciali.5 Fr. Bartoloměj, generál, zakládá gen. studium ve Vídni a doporučuje, aby druhým lektorem se stal Arnošt nebo Mikuláš z Domažlic. Červenec, 28. 1385, Benátky. Frater Bartolomeus etc.6 Dilecto nobis in Christo viro, venerabili Magistro Leonardo priori provinciali provincie Bavarie eiusdem ordinis salutem in Do- mino sempiternam. Cum nostre sit mentis et ad hoc racionis lumina permaxime dirigamus, ut mundi principibus et seculi dominis, quorum benignitate nutriri et proteccione tueri nostram sacram religionem credimus, incunctanter ut suis notis et dignis peticionibus annuamus, idcirco ad instanciam et peticionem il- lustrissimi principis et magnifici domini, domini Alberti inclyti ducis Austrie in nostro Viennensi conventu generale studium ponimus presencium in tenore, decernentes ex nunc, ut tu in dicto studio regens Magister existas, ubi hoc humiliter acceptare digneris et a tui provincialatus officio te vacare contingat, ubi vero non, quod actu habes, ut tu teneas contentamur, scilicet provincia- latus officium, et tunc volumus ad tardius hoc nobis cum vestri provincialis capituli actis intimari debere. De lectoribus autem secundariis fratrem Leo- poldum de Vienna ponimus primo loco, de secundo vero loco tibi committimus, 1 Fol. 39 a. 2 40 a. 3 4o b. 4 43 d. 547a. 6 49 a. 53
Strana 54
ut horum alteri fratrum, videlicet Arnesto vel Nicolao de Tusta providere valeas pro tuo arbitrio voluntatis. Item ad tollenda litigia, que facilem habent ortum, committimus tibi, ut una cum nostro vicario diffinitoribus provincialis capituli convocatis, necnon et quatuor vel sex aliis fratribus venerabilibus tu cum horum consilio disposicionem habeas et debeas, qualiter, quantum et quo- modo in victu et provisionibus prefatus Viennensis conventus debeat Magistro regenti vel lectori principali ac lectoribus secundariis providere, et ut vestrum omnium hec circa nobis prudencia nota fiant(!), volumus ut quidquid per vos discrete actum fuerit, nobis per literas vestras limpide insinuare curetis. Actum, ut supra. [Venetiis, 28. Julii, 1385.] [2. Augusti.] In aliqua litera circulari, qua cavetur, ne aliquis presumat quovis modo, colore, forma seu quomodocunque procurare aut procurari facere per se vel per alium, ut aliquam promocionem obtineat ad lecturam Biblie vel libri sentenciarum pro forma ad magisterium consequendum aut aliquam gra- ciam intra nostrum ordinem, privilegium, officium, dignitatem etc. Vocatus provincialis Bavarie, Boemie, Austrie, Carinthie.2 [3. Decembris, Genuae.] Fecimus venerabilem virum fratrem Joannem de Monaco sacre pagine professorem in nostro Pragensi conventu et studio Ma- gistrum regentem pro presenti anno, quo tempore per ipsum volumus actus scholasticos singulos exerceri in studio et cathedra prelibata, quos in eodem in theologia doctores facere consueverunt.3 [3. Decembris.] Fecimus lectorem secundarium in nostro Pragensi studio fratrem Nicolaum de Praga lectorem primo loco, declarantes quod exempci- onibus, dignitatibus et privilegiis gaudeat, quibusstudiorum generalium lectores secundarii gaudere consueverunt. 4 Generál fr. Bartoloměj potvrzuje fr. Alberta z Řezna za bavorského provinciála a vymezuje mu iurisdikci. Prosinec, 3. s. 1. Frater Bartholomeus etc.5 Acceptavimus eleccionem provincialis provincie Bavarie, Boemie, Austrie et Karintie, videlicet fratris Alberti de Ratispona et gracias infrascriptas sibi concessimus ... Item, quod in conventibus sepe dicte provincie, ad quos personaliter accedere non poterit, visitatores possit instituere, quibus per ipsum sic institutis concedimus, quod visitare possint 1 Datum v CLM. 8423, fol. 276. 2 Dd, 2, fol. 50 a. 3 Ibid. 64 a. 4 Fol. 64b. 5 U. m. 54
ut horum alteri fratrum, videlicet Arnesto vel Nicolao de Tusta providere valeas pro tuo arbitrio voluntatis. Item ad tollenda litigia, que facilem habent ortum, committimus tibi, ut una cum nostro vicario diffinitoribus provincialis capituli convocatis, necnon et quatuor vel sex aliis fratribus venerabilibus tu cum horum consilio disposicionem habeas et debeas, qualiter, quantum et quo- modo in victu et provisionibus prefatus Viennensis conventus debeat Magistro regenti vel lectori principali ac lectoribus secundariis providere, et ut vestrum omnium hec circa nobis prudencia nota fiant(!), volumus ut quidquid per vos discrete actum fuerit, nobis per literas vestras limpide insinuare curetis. Actum, ut supra. [Venetiis, 28. Julii, 1385.] [2. Augusti.] In aliqua litera circulari, qua cavetur, ne aliquis presumat quovis modo, colore, forma seu quomodocunque procurare aut procurari facere per se vel per alium, ut aliquam promocionem obtineat ad lecturam Biblie vel libri sentenciarum pro forma ad magisterium consequendum aut aliquam gra- ciam intra nostrum ordinem, privilegium, officium, dignitatem etc. Vocatus provincialis Bavarie, Boemie, Austrie, Carinthie.2 [3. Decembris, Genuae.] Fecimus venerabilem virum fratrem Joannem de Monaco sacre pagine professorem in nostro Pragensi conventu et studio Ma- gistrum regentem pro presenti anno, quo tempore per ipsum volumus actus scholasticos singulos exerceri in studio et cathedra prelibata, quos in eodem in theologia doctores facere consueverunt.3 [3. Decembris.] Fecimus lectorem secundarium in nostro Pragensi studio fratrem Nicolaum de Praga lectorem primo loco, declarantes quod exempci- onibus, dignitatibus et privilegiis gaudeat, quibusstudiorum generalium lectores secundarii gaudere consueverunt. 4 Generál fr. Bartoloměj potvrzuje fr. Alberta z Řezna za bavorského provinciála a vymezuje mu iurisdikci. Prosinec, 3. s. 1. Frater Bartholomeus etc.5 Acceptavimus eleccionem provincialis provincie Bavarie, Boemie, Austrie et Karintie, videlicet fratris Alberti de Ratispona et gracias infrascriptas sibi concessimus ... Item, quod in conventibus sepe dicte provincie, ad quos personaliter accedere non poterit, visitatores possit instituere, quibus per ipsum sic institutis concedimus, quod visitare possint 1 Datum v CLM. 8423, fol. 276. 2 Dd, 2, fol. 50 a. 3 Ibid. 64 a. 4 Fol. 64b. 5 U. m. 54
Strana 55
iuxta formam ordinis et sentenciam excommunicacionis semel absolvere et se- mel cum eisdem super irregularitatis macula dispensare. Cuncta autem per ipsos reperta volumus, quod ad ipsum referant et ad correpcionem nonnisi de sua ordinacione procedant. Item quod in diversis districtibus sue provincie vicarium et vicarios semel et pluries, quando et quociens ei videbitur opor- tunum, ponere et instituere possit. Insuper prelibatam provinciam a gravi onere expensarum aleviemus inclinati eciam precibus Patrum dicte provincie hoc enixe flagitantibus, de nostra speciali gracia dispensamus, ne capitulum pro- vinciale in eadem provincia anno futuro, scil. 1386 celebretur, concedentes sibi, quatenus assumptis secum reverendo Magistro Leonardo et aliis sex vel ad minus quatuor fratribus sue provincie venerabilibus valeat collectam eius- dem suo tempore iuxta nostri ordinis statuta imponere... 1386. Tamže, Rkp. Dd, 2. [10. Martii.] Fecimus studentem in nostro Pragensi studio de nostra gracia speciali fratrem Martinum de Bruna.1 [8. Maii.] Fecimus studentem in nostro Pragensi studio fratrem Urbanum de Padua de nostra gracia speciali.2 [27. Maii.] Posuimus pro lectore in conventu Pragensi secundario fratrem Nicholaum(!) de Tusta, cum contigerit fratrem Andream de sancto Ypolito biblicum Bononiam accedere Bibliam lecturus(!).3 [27. Maii.] Fecimus infrascriptas gracias priori provinciali provincie Bava- rie. Primo, quod cum studentibus sue provincie in parte et in toto super studio triennali possit dispensare. Item quod conventui de Praga possit, quandocunque fuerit oportunum, de priore et lectoribus providere. Item quod conventibus sue provincie possit licenciam concedere vendendi precarias. Item quod possit de pena carceris cum illis dispensare, qui illam merentur habitu non deposito. Item (ut) vicariis suis committere possit, ut unum pro quolibet valeant ad ordi- nem apostatam recipere.4 [17. lunii.] Fecimus fratrem Augustinum de Arimino studentem in nostro conventu et studio Pragensi de nostra gracia speciali.5 [5. Iulii.] Instituimus et locavimus pro Magistro regente in conventu Pra- gensi Magistrum Johannem de Monaco pro anno 2° post capitulum de Stri- gonio cum omnibus exempcionibus, graciis et provisionibus etc.6 1 Fol. 82 a. 288 b. 391 a. 4 91 b. 594a. 6 96 a. 55
iuxta formam ordinis et sentenciam excommunicacionis semel absolvere et se- mel cum eisdem super irregularitatis macula dispensare. Cuncta autem per ipsos reperta volumus, quod ad ipsum referant et ad correpcionem nonnisi de sua ordinacione procedant. Item quod in diversis districtibus sue provincie vicarium et vicarios semel et pluries, quando et quociens ei videbitur opor- tunum, ponere et instituere possit. Insuper prelibatam provinciam a gravi onere expensarum aleviemus inclinati eciam precibus Patrum dicte provincie hoc enixe flagitantibus, de nostra speciali gracia dispensamus, ne capitulum pro- vinciale in eadem provincia anno futuro, scil. 1386 celebretur, concedentes sibi, quatenus assumptis secum reverendo Magistro Leonardo et aliis sex vel ad minus quatuor fratribus sue provincie venerabilibus valeat collectam eius- dem suo tempore iuxta nostri ordinis statuta imponere... 1386. Tamže, Rkp. Dd, 2. [10. Martii.] Fecimus studentem in nostro Pragensi studio de nostra gracia speciali fratrem Martinum de Bruna.1 [8. Maii.] Fecimus studentem in nostro Pragensi studio fratrem Urbanum de Padua de nostra gracia speciali.2 [27. Maii.] Posuimus pro lectore in conventu Pragensi secundario fratrem Nicholaum(!) de Tusta, cum contigerit fratrem Andream de sancto Ypolito biblicum Bononiam accedere Bibliam lecturus(!).3 [27. Maii.] Fecimus infrascriptas gracias priori provinciali provincie Bava- rie. Primo, quod cum studentibus sue provincie in parte et in toto super studio triennali possit dispensare. Item quod conventui de Praga possit, quandocunque fuerit oportunum, de priore et lectoribus providere. Item quod conventibus sue provincie possit licenciam concedere vendendi precarias. Item quod possit de pena carceris cum illis dispensare, qui illam merentur habitu non deposito. Item (ut) vicariis suis committere possit, ut unum pro quolibet valeant ad ordi- nem apostatam recipere.4 [17. lunii.] Fecimus fratrem Augustinum de Arimino studentem in nostro conventu et studio Pragensi de nostra gracia speciali.5 [5. Iulii.] Instituimus et locavimus pro Magistro regente in conventu Pra- gensi Magistrum Johannem de Monaco pro anno 2° post capitulum de Stri- gonio cum omnibus exempcionibus, graciis et provisionibus etc.6 1 Fol. 82 a. 288 b. 391 a. 4 91 b. 594a. 6 96 a. 55
Strana 56
[23. Septembris.] Concessimus licenciam fratri Philippo de Brunna, ut ire et stare possit cum uno socio ubicumque fuerit vocatus pro organis fiendis. Item sibi concessimus, ut ad visitandum corpus sancti Nicholai(!) de Tholentino ire possit ibidem mansurus, si opus fuerit, pro organis fiendis.! [23. Septembris.] Concessimus fratribus Nicholao de Austria et Leoni de Bohemia, ut visitare possint limina apostolorum Petri et Pauli.2 [13. Octobris.] Fecimus fratrem Laurencium de Caman(!) studentem in studio Pragensi de nostra gracia speciali. Fecimus studentem, fratrem Nicholaum Pis de Strigonio in nostro studio Pragensi de nostra gracia speciali.3 1387. Tamže, rkp. Dd, 2 a Dd, 3. [18. Marcii.] Confirmavimus incorporacionem, quam fecit Magister Nico- laus de Amatine(!) conventui Pragensi de fr. Nicolao seniore de Nova civi- tate, lectore, et donacionem librorum suorum, quorum medietatem conventui nativo et alteram medietatem conventui Pragensi est elargitus per eundem fr. Nicolaum ratam decernentes. Concessimus fratri Nicolao immediate predicto domunculam, quam, ut asserit, in conventu Pragensi suis sumptibus instauravit pro sua continua habitacione, immunem eum reddentes et exemptum ab omni pena per leges nostri ordinis habitantibus extra commune dormitorium fratrum debite infligenda. Fecimus conventualem in conventu Pragensi fratrem Egidium de Tepla de nostra gracia speciali. Concessimus licenciam fratri Petro Peschlini(!) de Chrumpnaw, ut visitare possit limina apostolorum Petri et Pauli in Urbe cum uno socio, habita prius licencia a suo priore.4 [8. Aprilis.] Mandavimus vicario et diffinitoribus provincialis capituli pro- vincie Bavarie5 celebrandi in conventu de Paden sub pena nostre rebellionis, quatenus fratrem Arnestum de Bruna audire debeant in capitulo prelibato super quadam querela nobis per ipsum facta contra fratrem Augustinum pri- orem dicti conventus, cuius querele habita veritatis noticia, debeant punire, sen- tenciare et determinare secundum nostri ordinis instituta. Et si huiusmodi que- rele non potuerint in dicto capitulo invenire veritatem, tunc mandavimus eis sub eadem pena, ut statim terminato ipso capitulo se omnes ad conventum 1 106b. 2 107 a. 3 111 a. ' Fol. 7 a. 5 Dd, 3, fol. 10 a. 56
[23. Septembris.] Concessimus licenciam fratri Philippo de Brunna, ut ire et stare possit cum uno socio ubicumque fuerit vocatus pro organis fiendis. Item sibi concessimus, ut ad visitandum corpus sancti Nicholai(!) de Tholentino ire possit ibidem mansurus, si opus fuerit, pro organis fiendis.! [23. Septembris.] Concessimus fratribus Nicholao de Austria et Leoni de Bohemia, ut visitare possint limina apostolorum Petri et Pauli.2 [13. Octobris.] Fecimus fratrem Laurencium de Caman(!) studentem in studio Pragensi de nostra gracia speciali. Fecimus studentem, fratrem Nicholaum Pis de Strigonio in nostro studio Pragensi de nostra gracia speciali.3 1387. Tamže, rkp. Dd, 2 a Dd, 3. [18. Marcii.] Confirmavimus incorporacionem, quam fecit Magister Nico- laus de Amatine(!) conventui Pragensi de fr. Nicolao seniore de Nova civi- tate, lectore, et donacionem librorum suorum, quorum medietatem conventui nativo et alteram medietatem conventui Pragensi est elargitus per eundem fr. Nicolaum ratam decernentes. Concessimus fratri Nicolao immediate predicto domunculam, quam, ut asserit, in conventu Pragensi suis sumptibus instauravit pro sua continua habitacione, immunem eum reddentes et exemptum ab omni pena per leges nostri ordinis habitantibus extra commune dormitorium fratrum debite infligenda. Fecimus conventualem in conventu Pragensi fratrem Egidium de Tepla de nostra gracia speciali. Concessimus licenciam fratri Petro Peschlini(!) de Chrumpnaw, ut visitare possit limina apostolorum Petri et Pauli in Urbe cum uno socio, habita prius licencia a suo priore.4 [8. Aprilis.] Mandavimus vicario et diffinitoribus provincialis capituli pro- vincie Bavarie5 celebrandi in conventu de Paden sub pena nostre rebellionis, quatenus fratrem Arnestum de Bruna audire debeant in capitulo prelibato super quadam querela nobis per ipsum facta contra fratrem Augustinum pri- orem dicti conventus, cuius querele habita veritatis noticia, debeant punire, sen- tenciare et determinare secundum nostri ordinis instituta. Et si huiusmodi que- rele non potuerint in dicto capitulo invenire veritatem, tunc mandavimus eis sub eadem pena, ut statim terminato ipso capitulo se omnes ad conventum 1 106b. 2 107 a. 3 111 a. ' Fol. 7 a. 5 Dd, 3, fol. 10 a. 56
Strana 57
Brunenssem(!) translerre debeant super causa predicta, et quem dictorum reum invenerint, illum debeant punire, ut supra dictum est, nostram auctoritatem super hiis plenariam concedentes.1 Insuper eis concessimus, ut pro dictorum veritate requirenda vocare possint ad se, si opus fuerit, quoscumque fratres dicte provincie eisque iuramentum prestare et sentenciam excommunicacionis inferre aliosque modos honestos et necessarios retinere, mandantes ut sub prefatis penis nobis debeant intimare, quicquid super hoc fecerint, sentenciaverint vel determinaverint in visitacione predicta, quam cicius notificando articulos, quos idem frater Arnestus coram eis deposuerit. 2 [9. Aprilis.] Fecimus studentem fratrem Nicolaum de Judenburga in nostro studio Pragensi de nostra gracia speciali.3 [3o. Iunii.] Fecimus Magistrum regentem in nostro conventu Pragensi R. Magistrum Johannem de Monaco4 usque ad capitulum generale proximo fu- turum cum omnibus libertatibus, exempcionibus, privilegiis, provisionibus an- nualibus et septimanalibus, aliisque immunitatibus, quibus Magistri regentes gaudere ibidem consueverunt. [2. Iulii.] Concessimus fratri Henrico de Tusta, ut visitare possit limina apostolorum Petri et Pauli cum uno socio.5 [19. Septembris.] Fecimus studentem Bononie fratrem Albertum de Bruna per omnia sicut suprascriptos tres immediate fecimus.6 [19. Maii.] Fecimus studentem in conventu Senarum fratrem Martinum de Brunna de nostra gracia speciali.7 1388. Tamže, rkp. Dd, 3. [23. Maii.] Fecimus studentem in Pragensi conventu fratrem Johannem de Lanczhuet de nostra gracia speciali.8 [25. Maii.] Fecimus studentem in conventu Pragensi fratrem Nicholaum Weynrici (!) de nostra gracia speciali. Fecimus lectorem secundarium immediate post Magistrum in nostro studio Pragensi fratrem Nicholaum de Nuremberga cum omnibus exempcionibus etc., concedentes sibi, ut semel nostra auctoritate confiteri possit et absolvi. Fecimus lectorem secundarium 2° loco post Magistrum fratrem Nicholaum de Tusta in studio Pragensi cum omnibus exempcionibus etc. Fecimus Ma- 1 10 a. 2 10 b. 3 Ibid. 4 26b. 5 27 a. 641a. ' 58b. s Fol. 63a. 57
Brunenssem(!) translerre debeant super causa predicta, et quem dictorum reum invenerint, illum debeant punire, ut supra dictum est, nostram auctoritatem super hiis plenariam concedentes.1 Insuper eis concessimus, ut pro dictorum veritate requirenda vocare possint ad se, si opus fuerit, quoscumque fratres dicte provincie eisque iuramentum prestare et sentenciam excommunicacionis inferre aliosque modos honestos et necessarios retinere, mandantes ut sub prefatis penis nobis debeant intimare, quicquid super hoc fecerint, sentenciaverint vel determinaverint in visitacione predicta, quam cicius notificando articulos, quos idem frater Arnestus coram eis deposuerit. 2 [9. Aprilis.] Fecimus studentem fratrem Nicolaum de Judenburga in nostro studio Pragensi de nostra gracia speciali.3 [3o. Iunii.] Fecimus Magistrum regentem in nostro conventu Pragensi R. Magistrum Johannem de Monaco4 usque ad capitulum generale proximo fu- turum cum omnibus libertatibus, exempcionibus, privilegiis, provisionibus an- nualibus et septimanalibus, aliisque immunitatibus, quibus Magistri regentes gaudere ibidem consueverunt. [2. Iulii.] Concessimus fratri Henrico de Tusta, ut visitare possit limina apostolorum Petri et Pauli cum uno socio.5 [19. Septembris.] Fecimus studentem Bononie fratrem Albertum de Bruna per omnia sicut suprascriptos tres immediate fecimus.6 [19. Maii.] Fecimus studentem in conventu Senarum fratrem Martinum de Brunna de nostra gracia speciali.7 1388. Tamže, rkp. Dd, 3. [23. Maii.] Fecimus studentem in Pragensi conventu fratrem Johannem de Lanczhuet de nostra gracia speciali.8 [25. Maii.] Fecimus studentem in conventu Pragensi fratrem Nicholaum Weynrici (!) de nostra gracia speciali. Fecimus lectorem secundarium immediate post Magistrum in nostro studio Pragensi fratrem Nicholaum de Nuremberga cum omnibus exempcionibus etc., concedentes sibi, ut semel nostra auctoritate confiteri possit et absolvi. Fecimus lectorem secundarium 2° loco post Magistrum fratrem Nicholaum de Tusta in studio Pragensi cum omnibus exempcionibus etc. Fecimus Ma- 1 10 a. 2 10 b. 3 Ibid. 4 26b. 5 27 a. 641a. ' 58b. s Fol. 63a. 57
Strana 58
gistrum regentem in studio Pragensi Magistrum Johannem Rouhaymer (!) pro primo anno tantum. Fecimus priorem Prage fratrem Johannem de Doeblino, mandantes sibi, quatenus inventaria predicti conventus diligenter innovari faciat revidendo singula, clare describendo, que in sacristia sunt, libraria, forestaria, cellario aut procuratorio, ut de omnibus visa computacione et de facta restauracione, si quod distractum est, publicum pocius propter quam proprium commodum augeatur, vitam quoque communem disponere studeat secundum possibilitatem conventus. Item sibi precipimus per obedienciam salutarem, ut a visis presen- tibus ad dictum conventum accedere debeat.2 [15. Decembris.] Concessimus fratri Egidio de Praga studenti Oxonie, ut tempore quadragesimali et vacacionum possit stare Londonii, quousque studens in Anglia remanebit, ibidem Alamanis predicando et ipsorum confessionibus audiendo.3 1389. Tamže. [11. Aprilis.] Concessimus licenciam fratri Johanni de Corona provincie Bavarie eundi Romam causa visitandi limina apostolorum Petri et Pauli de nostra gracia speciali.4 [10. Septembris.] Fecimus conventualem in Monacho Magistrum Johannem de Monacho, a quo non possit amoveri invitus per aliquem nobis inferiorem, nisi sua demerita postularent. Item ipsum exemimus a correccione cuiuscumque nobis inferioris in culpis tantum levibus et non in gravibus excessibus secun- dum formam definicionum capituli generalis Ymole celebrati, ipsam nobis tantum modo reservando. [15. Septembris.] Fecimus studentem Prage fratrem Johannem Mecenpok (!) de Ratisbona de nostra gracia speciali.5 [27. Octobris.] Fecimus conventualem fratrem Gerlacum de Bruna in con- ventu Middelburgensi mandantes eidem, ut infra tres dies illuc accedere de- beat a noticia presencium.6 [4. Novembris.] Commisimus Magistro Leonardo, provinciali Bavarie, ut conventui Pragensi de priore possit providere in casu, quo contingat illum, qui nunc est ibidem prior, ab eodem vacare officio. [6. Novembris.] Fecimus visitatorem nostrum ordinarium in conventu Pra- gensi fratrem Wolfardum de Valle speciosa cum plenaria auctoritate visitandi 1 66 b. 2 U. m. 385a. 497a. 5 117a. 6 118b. 68
gistrum regentem in studio Pragensi Magistrum Johannem Rouhaymer (!) pro primo anno tantum. Fecimus priorem Prage fratrem Johannem de Doeblino, mandantes sibi, quatenus inventaria predicti conventus diligenter innovari faciat revidendo singula, clare describendo, que in sacristia sunt, libraria, forestaria, cellario aut procuratorio, ut de omnibus visa computacione et de facta restauracione, si quod distractum est, publicum pocius propter quam proprium commodum augeatur, vitam quoque communem disponere studeat secundum possibilitatem conventus. Item sibi precipimus per obedienciam salutarem, ut a visis presen- tibus ad dictum conventum accedere debeat.2 [15. Decembris.] Concessimus fratri Egidio de Praga studenti Oxonie, ut tempore quadragesimali et vacacionum possit stare Londonii, quousque studens in Anglia remanebit, ibidem Alamanis predicando et ipsorum confessionibus audiendo.3 1389. Tamže. [11. Aprilis.] Concessimus licenciam fratri Johanni de Corona provincie Bavarie eundi Romam causa visitandi limina apostolorum Petri et Pauli de nostra gracia speciali.4 [10. Septembris.] Fecimus conventualem in Monacho Magistrum Johannem de Monacho, a quo non possit amoveri invitus per aliquem nobis inferiorem, nisi sua demerita postularent. Item ipsum exemimus a correccione cuiuscumque nobis inferioris in culpis tantum levibus et non in gravibus excessibus secun- dum formam definicionum capituli generalis Ymole celebrati, ipsam nobis tantum modo reservando. [15. Septembris.] Fecimus studentem Prage fratrem Johannem Mecenpok (!) de Ratisbona de nostra gracia speciali.5 [27. Octobris.] Fecimus conventualem fratrem Gerlacum de Bruna in con- ventu Middelburgensi mandantes eidem, ut infra tres dies illuc accedere de- beat a noticia presencium.6 [4. Novembris.] Commisimus Magistro Leonardo, provinciali Bavarie, ut conventui Pragensi de priore possit providere in casu, quo contingat illum, qui nunc est ibidem prior, ab eodem vacare officio. [6. Novembris.] Fecimus visitatorem nostrum ordinarium in conventu Pra- gensi fratrem Wolfardum de Valle speciosa cum plenaria auctoritate visitandi 1 66 b. 2 U. m. 385a. 497a. 5 117a. 6 118b. 68
Strana 59
et inquirendi veritatem obiectorum et obiciendorum priori Pragensi et fratri Egidio de Tepla, quoscumque fratres Prage morantes et alibi ac alios, ut vi- derit expedire, ac eosdem puniendi, renunciacionem prioris acceptandi, ipsum- que absolvendi, prout nos possemus secundum ordinis instituta, mandantes singulis fratribus antedictis, ut sibi tamquam nobis in prefatis debeant obedire. Sibi autem mandamus sub pena nostre inobediencie, ut a noticia presencium infra X dies dictam visitacionem in conventu Pragensi debeat incepisse et sic inceptam infra mensem ad tardius terminare, volentes quod quicquid in pre- dictis invenerit et determinaverit, nobis suis literis debeat intimare. Addimus tamen, ut si Magister Leonardus provincialis Bavarie tempore dicte visita- cionis in Praga repererit, quod eandam incipere, mediare simulque finire debeat visitacionem. Si vero non, quod ipse solus cum socio, quem duxerit eligendum ea, que precepimus debeat adimplere. Si vero non, quod ipse solus cum socio, quem duxerit eligendum, ea que precepimus, debeat adimplere.4 1390. [15. Iunii.] Precepimus omnibus prelatis et prioribus, ut fratrem Paulum de Praga lectorem debeant cum omni 'tota comitiva sua caritative in conventu recipere et velud (!) fratrem ordinis in singulis pertractare non obstante, quod ipse sub ordinis obediencia non existat.1 [8. Iunii.] Fecimus studentem fratrem Johannem de Lippia (!) in nostro studio Pragensi de nostra gracia speciali.2 Fecimus studentem Prage fratrem Jacobum de Brugis de nostra gracia spe- ciali.3 1391. Tamže. [15. Maii.] Fecimus studentem in nostro studio de Praga fratrem Augusti- num de Bruna de nostra gracia speciali. Fecimus studentem fratrem Michaelem de Brunia (!) in nostro studio Pra- gensi de nostra gracia speciali.1 Fecimus studentem fratrem Rumoldum de Valle in conventu Pragensi de nostra gracia speciali.2 [18. Maii.] Fecimus studentem Prage fratrem Petrum Dunycz in nostro studio Cantabrigiensi de nostra gracia speciali.3 1 119b. 2 127b. 3 1289. 4 U. m. 5 148b. 6 149 a. 7 130 a. 69
et inquirendi veritatem obiectorum et obiciendorum priori Pragensi et fratri Egidio de Tepla, quoscumque fratres Prage morantes et alibi ac alios, ut vi- derit expedire, ac eosdem puniendi, renunciacionem prioris acceptandi, ipsum- que absolvendi, prout nos possemus secundum ordinis instituta, mandantes singulis fratribus antedictis, ut sibi tamquam nobis in prefatis debeant obedire. Sibi autem mandamus sub pena nostre inobediencie, ut a noticia presencium infra X dies dictam visitacionem in conventu Pragensi debeat incepisse et sic inceptam infra mensem ad tardius terminare, volentes quod quicquid in pre- dictis invenerit et determinaverit, nobis suis literis debeat intimare. Addimus tamen, ut si Magister Leonardus provincialis Bavarie tempore dicte visita- cionis in Praga repererit, quod eandam incipere, mediare simulque finire debeat visitacionem. Si vero non, quod ipse solus cum socio, quem duxerit eligendum ea, que precepimus debeat adimplere. Si vero non, quod ipse solus cum socio, quem duxerit eligendum, ea que precepimus, debeat adimplere.4 1390. [15. Iunii.] Precepimus omnibus prelatis et prioribus, ut fratrem Paulum de Praga lectorem debeant cum omni 'tota comitiva sua caritative in conventu recipere et velud (!) fratrem ordinis in singulis pertractare non obstante, quod ipse sub ordinis obediencia non existat.1 [8. Iunii.] Fecimus studentem fratrem Johannem de Lippia (!) in nostro studio Pragensi de nostra gracia speciali.2 Fecimus studentem Prage fratrem Jacobum de Brugis de nostra gracia spe- ciali.3 1391. Tamže. [15. Maii.] Fecimus studentem in nostro studio de Praga fratrem Augusti- num de Bruna de nostra gracia speciali. Fecimus studentem fratrem Michaelem de Brunia (!) in nostro studio Pra- gensi de nostra gracia speciali.1 Fecimus studentem fratrem Rumoldum de Valle in conventu Pragensi de nostra gracia speciali.2 [18. Maii.] Fecimus studentem Prage fratrem Petrum Dunycz in nostro studio Cantabrigiensi de nostra gracia speciali.3 1 119b. 2 127b. 3 1289. 4 U. m. 5 148b. 6 149 a. 7 130 a. 69
Strana 60
[19. Maii.] Fecimus studentem fratrem Conradum Hagn de Windsheim in nostro studio de Praga de gracia.1 [21. Maii.] Confirmavimus in priorem provincialem provincie Bavarie Magistrum Leonardum de Carinthia2... [28. Maii.] Mandavimus Magistro Leonardo provinciali provincie Bavarie sub pena nostre inobediencie ac solucionis de proprio, quatenus infra sex menses a notitia presencium debeat artare priorem conventus de Tusta ad solvendum decem ducatos procuratori ordinis, in quibus dictus conventus de Tusta obli- gabatur conventui Romano Sti. Triphonis pro morte fratris Nicolay de con- ventu antedicto et sepulti ibidem, de quibus decem ducatis ordinis procurator convencionem habuit cum sepedicto conventu de Tusta per prius pro parte dicti conventus Sti. Triphonis, quam convencionem confirmavimus.3 [6. Septembris.] Fecimus studentem fratrem Symonem de Tarvisio in con- ventu de Praga secum dispensantes de studio triennali de nostra gracia speciali.4 [11. Septembris.] Fecimus studentem fratrem Nicolaum de Praga in nostro studio de Arimino de nostra gracia speciali. Fecimus studentem fratrem Martinum de Brunna in studio nostro de Bo- nonia de nostra gracia speciali.5 Bartoloměj, generál augustiniánů, nařizuje přísné vyšetření žalob na fr. Jimrama člena kláštera pivonického vznesených. 12. Septembris. Frater Bartholomeus," prior generalis etc.7 Venerabilibus in Christo viris, fratribus Nicolao de Tusta lectori et Conradino de Nure[n]bergha lectori Pragensi eiusdem etc. Cum frater Gimramus de Piwonio alias infamatus de impregnacione sororis Catharine Clementisse monialis nostri monasterii sancte Catharine de Praga noviter ad nos venerit, de dicto crimine se asserens in- nocentem, paratus tamen stare iudicio racionis et ordinis humiliter suscipere disciplinam, hinc est, quod nolentes quemquam gravare indebite, ac cum non possimus per nos ipsos huius rei iuridice perquirere veritatem, de sinceritate vestrarum conscienciarum et prudencia specialem in Domino fiduciam opti- nentes (!) tenore presencium vos nostros instituimus visitatores in et super causa impregnacionis antedicte monialis prefatum Gimramum vel alium contingente, dantes vobis in hoc casu tantum omnem auctoritatem nostram visitandi quos- cumque vel quascumque nostros et nostras subditos et subiectas, necnon et 150 b. 2 151 b. 3 U. m. 4 154 b. 5 155a. 6 U. m. 7 Ibid. 60
[19. Maii.] Fecimus studentem fratrem Conradum Hagn de Windsheim in nostro studio de Praga de gracia.1 [21. Maii.] Confirmavimus in priorem provincialem provincie Bavarie Magistrum Leonardum de Carinthia2... [28. Maii.] Mandavimus Magistro Leonardo provinciali provincie Bavarie sub pena nostre inobediencie ac solucionis de proprio, quatenus infra sex menses a notitia presencium debeat artare priorem conventus de Tusta ad solvendum decem ducatos procuratori ordinis, in quibus dictus conventus de Tusta obli- gabatur conventui Romano Sti. Triphonis pro morte fratris Nicolay de con- ventu antedicto et sepulti ibidem, de quibus decem ducatis ordinis procurator convencionem habuit cum sepedicto conventu de Tusta per prius pro parte dicti conventus Sti. Triphonis, quam convencionem confirmavimus.3 [6. Septembris.] Fecimus studentem fratrem Symonem de Tarvisio in con- ventu de Praga secum dispensantes de studio triennali de nostra gracia speciali.4 [11. Septembris.] Fecimus studentem fratrem Nicolaum de Praga in nostro studio de Arimino de nostra gracia speciali. Fecimus studentem fratrem Martinum de Brunna in studio nostro de Bo- nonia de nostra gracia speciali.5 Bartoloměj, generál augustiniánů, nařizuje přísné vyšetření žalob na fr. Jimrama člena kláštera pivonického vznesených. 12. Septembris. Frater Bartholomeus," prior generalis etc.7 Venerabilibus in Christo viris, fratribus Nicolao de Tusta lectori et Conradino de Nure[n]bergha lectori Pragensi eiusdem etc. Cum frater Gimramus de Piwonio alias infamatus de impregnacione sororis Catharine Clementisse monialis nostri monasterii sancte Catharine de Praga noviter ad nos venerit, de dicto crimine se asserens in- nocentem, paratus tamen stare iudicio racionis et ordinis humiliter suscipere disciplinam, hinc est, quod nolentes quemquam gravare indebite, ac cum non possimus per nos ipsos huius rei iuridice perquirere veritatem, de sinceritate vestrarum conscienciarum et prudencia specialem in Domino fiduciam opti- nentes (!) tenore presencium vos nostros instituimus visitatores in et super causa impregnacionis antedicte monialis prefatum Gimramum vel alium contingente, dantes vobis in hoc casu tantum omnem auctoritatem nostram visitandi quos- cumque vel quascumque nostros et nostras subditos et subiectas, necnon et 150 b. 2 151 b. 3 U. m. 4 154 b. 5 155a. 6 U. m. 7 Ibid. 60
Strana 61
ut omnes tales ad dicendum, quod sciverint, in predictis cogere valeatis omnibus hiis modis, penis et sentenciis, quibus nos ipsi prefatos et prefatas pro veritate dicenda possemus abstringere, volentes et mandantes, ut secundum per vos reperta contra prefatum fratrem sive contra alium, qui culpabilis dicti fuerit sceleris iuxta ordinis possitis et debeatis procedere sancciones, eundem carceri mancipando pro eo tempore in eo conventu, hiis modis et condicionibus, qui- bus vestris discrecionibus esse videbitur faciendum. Si vero dictum fratrem Gimramum repereretis prefate impregnacionis culpabilem non fuisse, tunc volumus ut ipsum pristine reddatis fame et habilem ad omnia facta ordinis declaretis, ut ante sibi impositum scelus erat, nulla ipsum gravando penitencia, eo quod de carceribus fugiens hinc inde, licet non deposito habitu, saltem tunica et scapulari extra ordinis loca et sine licencia iverit discurrendo inde- bite, ipsum nihilominus de hiis eciam punientes, si causa fuisset facinoris se- pedicti. Et ut quicquid sentenciaveritis, debitum sorciatur effectum, singulis prelatis nobis inferioribus sub pena privacionis a suis officiis, quam ipso facto incurrant, si contempserint obedire, stricte ponimus in mandatis, ut in exe- quendo predictam iusticiam vobis tamquam persone nostre obedire studeant cum effectu. Ut autem, que superius ordinavimus, in longum non nimium protrahantur, per mensem tantum post recepcionem presencium huiusmodi vobis impositum visitacionis officium volumus perdurare. Quicquid autem inveneritis ac feceritis in predictis, vestris studeatis nobis multipliciter litteris intimare. Datum etc. Augustiniánský generál Bartoloměj nařizuje fr. Jimramovi, tehdy v Římě prodlévajícímu, aby se vrátil domů k nařízenému vyšetření. 13. Septembris.1 Frater Bartholomeus prior generalis etc. Dilecto nobis in Christo fratri Gimramo de Piwonio eiusdem ordinis etc. Cum post infamiam, quod quam- dam nostri monasterii impregnaveris monialem, ac post fugam de carceribus, in quibus inclusus fueras ob predicta, nunc ad nos noviter accesseris, negans te prefatum facinus commisisse, paratus tamen stare iusticie ac ordinis disci- pline, hinc est, quod nolentes cuiquam iusticiam denegare aut quod quisquam condempnetur sine debita forma iuris, non valentes per nos immediate pre- fatorum inquirere veritatem, tenore presencium per aliam nostram litteram super hiis visitatoribus institutis te ad propria remittimus unius mensis tibi 1 U. m. 61
ut omnes tales ad dicendum, quod sciverint, in predictis cogere valeatis omnibus hiis modis, penis et sentenciis, quibus nos ipsi prefatos et prefatas pro veritate dicenda possemus abstringere, volentes et mandantes, ut secundum per vos reperta contra prefatum fratrem sive contra alium, qui culpabilis dicti fuerit sceleris iuxta ordinis possitis et debeatis procedere sancciones, eundem carceri mancipando pro eo tempore in eo conventu, hiis modis et condicionibus, qui- bus vestris discrecionibus esse videbitur faciendum. Si vero dictum fratrem Gimramum repereretis prefate impregnacionis culpabilem non fuisse, tunc volumus ut ipsum pristine reddatis fame et habilem ad omnia facta ordinis declaretis, ut ante sibi impositum scelus erat, nulla ipsum gravando penitencia, eo quod de carceribus fugiens hinc inde, licet non deposito habitu, saltem tunica et scapulari extra ordinis loca et sine licencia iverit discurrendo inde- bite, ipsum nihilominus de hiis eciam punientes, si causa fuisset facinoris se- pedicti. Et ut quicquid sentenciaveritis, debitum sorciatur effectum, singulis prelatis nobis inferioribus sub pena privacionis a suis officiis, quam ipso facto incurrant, si contempserint obedire, stricte ponimus in mandatis, ut in exe- quendo predictam iusticiam vobis tamquam persone nostre obedire studeant cum effectu. Ut autem, que superius ordinavimus, in longum non nimium protrahantur, per mensem tantum post recepcionem presencium huiusmodi vobis impositum visitacionis officium volumus perdurare. Quicquid autem inveneritis ac feceritis in predictis, vestris studeatis nobis multipliciter litteris intimare. Datum etc. Augustiniánský generál Bartoloměj nařizuje fr. Jimramovi, tehdy v Římě prodlévajícímu, aby se vrátil domů k nařízenému vyšetření. 13. Septembris.1 Frater Bartholomeus prior generalis etc. Dilecto nobis in Christo fratri Gimramo de Piwonio eiusdem ordinis etc. Cum post infamiam, quod quam- dam nostri monasterii impregnaveris monialem, ac post fugam de carceribus, in quibus inclusus fueras ob predicta, nunc ad nos noviter accesseris, negans te prefatum facinus commisisse, paratus tamen stare iusticie ac ordinis disci- pline, hinc est, quod nolentes cuiquam iusticiam denegare aut quod quisquam condempnetur sine debita forma iuris, non valentes per nos immediate pre- fatorum inquirere veritatem, tenore presencium per aliam nostram litteram super hiis visitatoribus institutis te ad propria remittimus unius mensis tibi 1 U. m. 61
Strana 62
terminum assignantes, infra quem nostris visitatoribus te debeas presentasse, mandantes omnibus et singulis nobis subditis, ut infra dictum mensem te in nullo debeant molestare sub pena inobediencie generalis; sed ut pocius te ca- ritative et fraterne in Domino pertractare studeant cum effectu. Insuper de- claramus, te per nos esse ab excommunicacionis absolutum sentencia, necnon esse super irregularitatis macula dispensatum. Si modo aliquo propter antedicta prefatam incurrisses sentenciam aut dictam maculam post ipsam excommuni- cacionem te immiscendo divinis modo aliquo contraxisses. Datum etc. [6. Novembris.] Commisimus vicario districtus Boemie, provincie Bavarie, quatenus fratrem Wenceslaum de Tusta de eodem districtu possit conventua- liter locare in aliquo sibi subdito conventu, ut ei videbitur de nostra gracia speciali. 1 Generál fr. Bartoloměj nařizuje brněnskému převorovi Filipovi, aby moravský gen. vikář stanovil fru. Jimramovi jiný kláštěr na odpykání trestu, neboť karcer v klášteře krasikovském (u Mor. Třebové) je nesnesitelný. 8. Decembris. Frater Bartholomeus prior generalis etc.2 Venerabili viro, fratri N. vicario districtus Moravie,3 provincie Bavarie eiusdem etc. Cum frater Gimramus de Piwonia per venerabiles viros, fratres et lectores Nicolaum de Tusta et Conradum de Nurenberga, nostros pro tunc visitatores fuerit ad carceres iudi- catus in conventu de Corona, ad quem accedens conventum eandam penam humiliter portaturus, carceris eiusdem loci timuit artidudinem, cum per suam relacionem nec in ipso plene se erigere, nec plene se extendere potuisset, inde ad nos veniens, humiliter postulavit, ut de carcere non tam diro velemus mi- sericorditer providere. Et quia iudicatus ad carcerem non perpetue, sed ad tempus tam artum carcerem assignare non est in ordine secundum consuctu- dinem minusque id nostre precipiunt religionis sancciones, ideo dicti fratris racionabilibus precibus inclinati, tenore presencium, si sic est ut explicatur superius, tibi concedimus, ut possis et debeas prefato fratri Gimramo in districtu Moravie unum conventum assignare alium, ubi sit carcer competens et discre- tus, in quo quidem penitenciam carceris sibi per nostros antedictos visitatores assignatam [facere] debeat et per te abstringatur absque impedimento cuius- cumque nobis inferioris secundum formain et per tempus ab eisdem nostris visitatoribus tradita et ordinata substinere (!), ut per ipsorum litteram huic tue 1 157 a. 2 157b. 3 Filip z Brna. 62
terminum assignantes, infra quem nostris visitatoribus te debeas presentasse, mandantes omnibus et singulis nobis subditis, ut infra dictum mensem te in nullo debeant molestare sub pena inobediencie generalis; sed ut pocius te ca- ritative et fraterne in Domino pertractare studeant cum effectu. Insuper de- claramus, te per nos esse ab excommunicacionis absolutum sentencia, necnon esse super irregularitatis macula dispensatum. Si modo aliquo propter antedicta prefatam incurrisses sentenciam aut dictam maculam post ipsam excommuni- cacionem te immiscendo divinis modo aliquo contraxisses. Datum etc. [6. Novembris.] Commisimus vicario districtus Boemie, provincie Bavarie, quatenus fratrem Wenceslaum de Tusta de eodem districtu possit conventua- liter locare in aliquo sibi subdito conventu, ut ei videbitur de nostra gracia speciali. 1 Generál fr. Bartoloměj nařizuje brněnskému převorovi Filipovi, aby moravský gen. vikář stanovil fru. Jimramovi jiný kláštěr na odpykání trestu, neboť karcer v klášteře krasikovském (u Mor. Třebové) je nesnesitelný. 8. Decembris. Frater Bartholomeus prior generalis etc.2 Venerabili viro, fratri N. vicario districtus Moravie,3 provincie Bavarie eiusdem etc. Cum frater Gimramus de Piwonia per venerabiles viros, fratres et lectores Nicolaum de Tusta et Conradum de Nurenberga, nostros pro tunc visitatores fuerit ad carceres iudi- catus in conventu de Corona, ad quem accedens conventum eandam penam humiliter portaturus, carceris eiusdem loci timuit artidudinem, cum per suam relacionem nec in ipso plene se erigere, nec plene se extendere potuisset, inde ad nos veniens, humiliter postulavit, ut de carcere non tam diro velemus mi- sericorditer providere. Et quia iudicatus ad carcerem non perpetue, sed ad tempus tam artum carcerem assignare non est in ordine secundum consuctu- dinem minusque id nostre precipiunt religionis sancciones, ideo dicti fratris racionabilibus precibus inclinati, tenore presencium, si sic est ut explicatur superius, tibi concedimus, ut possis et debeas prefato fratri Gimramo in districtu Moravie unum conventum assignare alium, ubi sit carcer competens et discre- tus, in quo quidem penitenciam carceris sibi per nostros antedictos visitatores assignatam [facere] debeat et per te abstringatur absque impedimento cuius- cumque nobis inferioris secundum formain et per tempus ab eisdem nostris visitatoribus tradita et ordinata substinere (!), ut per ipsorum litteram huic tue 1 157 a. 2 157b. 3 Filip z Brna. 62
Strana 63
inclusam et per nos apertam particulariter est expressum. Et in qua quidem littera singula alia contenta integraliter volumus observari per illum priorem, in cuius conventu prefatum fratrem duxeris carcerandum. Datum etc. Generál fr. Bartoloměj nařizuje gen. vikáři v Čechách, aby určil fr. Jimramovi po odpykání trestu některý český konvent kromě pražského, jelikož nezná jiné řeči. Zároveň uděluje pokyny o úrocích Anny z Říčan augustiniánky u sv. Kateřiny v Praze. 8. Decembris. Frater Bartholomeus prior generalis etc. Venerabili viro fratri A. vicario districtus Boemie etc. Cum quilibet frater in propria nacione amplius possit ordini in cotft idianis obedienciis famulari quam in ea patria cuius ydioma est simpliciter ignorans, ideo tibi ponimus in mandatis, ut fratrem Gimramum in aliquo conventu tui districtus Boemie preterquam in Praga conventualiter debeas collocare, postquam sibi assignatam per nostros visitatores penam car- ceris complete substinuerit, dummodo talis collocacio absque scandalo nostre religionis apud seculum fieri valeat atque possit, non obstante in hac parte prefatorum visitatorum ordinacione, nihilominus volentes prohibicionem de ipsius fratris non accedere ad conventum Pragensem in suo robore permanere. Insuper cum idem frater se asserit quendam emisse censum annualem cum una de nostris sororibus sancte Katerine (!) de Praga, qui propter propositum dicti monasterii iam in tribus persolvendis terminis est retemptus (!) nulla sufficienti causa assignata, ideo cum noster ordo in similibus excessibus non consueverit penam pecu[njia[lit Jer infligere, tibi sub pena nostre inobediencie et solucio- nis de bonis tibi concessis ab ordine stricte ponimus in mandatis, ut a recep- cione presencium infra mensem eundem propositum astringere debeas cum effectu ad satisfaciendum dicto fratri vel alteri pro eo, quem suo loco duxerit ordinandum, de tribus terminis persolucionis eiusdem census sibi de preterito non persolutis. Pro futuro autem taliter ordinamus, ut quod ipsa monialis sive monasterium partem census dicti fratris redimat aut quod ipse frater partem monialis recuperet e contrario. Et si neutrum predictorum ipsa soror Anna de Ryczan et monasterium facere recusaverint, tunc tibi et antedicto preposito, qui pro tempore fuerit, sub penis antescriptis ponimus in mandatis, ut semper in terminis ordinariis vel ad tardius infra mensem post quemlibet terminum ordinarie solucionis eiusdem census partem prefatum fratrem contingentem 63
inclusam et per nos apertam particulariter est expressum. Et in qua quidem littera singula alia contenta integraliter volumus observari per illum priorem, in cuius conventu prefatum fratrem duxeris carcerandum. Datum etc. Generál fr. Bartoloměj nařizuje gen. vikáři v Čechách, aby určil fr. Jimramovi po odpykání trestu některý český konvent kromě pražského, jelikož nezná jiné řeči. Zároveň uděluje pokyny o úrocích Anny z Říčan augustiniánky u sv. Kateřiny v Praze. 8. Decembris. Frater Bartholomeus prior generalis etc. Venerabili viro fratri A. vicario districtus Boemie etc. Cum quilibet frater in propria nacione amplius possit ordini in cotft idianis obedienciis famulari quam in ea patria cuius ydioma est simpliciter ignorans, ideo tibi ponimus in mandatis, ut fratrem Gimramum in aliquo conventu tui districtus Boemie preterquam in Praga conventualiter debeas collocare, postquam sibi assignatam per nostros visitatores penam car- ceris complete substinuerit, dummodo talis collocacio absque scandalo nostre religionis apud seculum fieri valeat atque possit, non obstante in hac parte prefatorum visitatorum ordinacione, nihilominus volentes prohibicionem de ipsius fratris non accedere ad conventum Pragensem in suo robore permanere. Insuper cum idem frater se asserit quendam emisse censum annualem cum una de nostris sororibus sancte Katerine (!) de Praga, qui propter propositum dicti monasterii iam in tribus persolvendis terminis est retemptus (!) nulla sufficienti causa assignata, ideo cum noster ordo in similibus excessibus non consueverit penam pecu[njia[lit Jer infligere, tibi sub pena nostre inobediencie et solucio- nis de bonis tibi concessis ab ordine stricte ponimus in mandatis, ut a recep- cione presencium infra mensem eundem propositum astringere debeas cum effectu ad satisfaciendum dicto fratri vel alteri pro eo, quem suo loco duxerit ordinandum, de tribus terminis persolucionis eiusdem census sibi de preterito non persolutis. Pro futuro autem taliter ordinamus, ut quod ipsa monialis sive monasterium partem census dicti fratris redimat aut quod ipse frater partem monialis recuperet e contrario. Et si neutrum predictorum ipsa soror Anna de Ryczan et monasterium facere recusaverint, tunc tibi et antedicto preposito, qui pro tempore fuerit, sub penis antescriptis ponimus in mandatis, ut semper in terminis ordinariis vel ad tardius infra mensem post quemlibet terminum ordinarie solucionis eiusdem census partem prefatum fratrem contingentem 63
Strana 64
alteri fratri vel persone per eum ad hoc ordinatum faciatis integraliter assig- nari. Datum etc. 1392. Tamže. 16. Aprilis.] Fecimus studentem fratrem Petrum de Luthomusl in conventu et studio Cantabricensi (!) provincie Anglie de nostra gracia speciali." Generál fr. Bartoloměj nařizuje pražským lektorům, fru. Mikulášovi a Petrovi, aby vyšetřili, zdali fr. Albert ze sv. Dobrotivé byl provinciálem nevinně trestán pro porušení klausury a zdali mu byl jeho majetek (představenými dovolený) nespravedlivě sequestrován. 6. Octobris. Bartholomeus prior generalis etc.2 Venerabilibus viris, fratribus Nicolao de Tusta lectori et Petro de Verona etc. Noviter Albertus dictus Humprech de Insula in nostra presencia constitutus nobis cum postulacione iusticie pro- posuit querulose, quod per venerabilem in Christo virum, fratrem Leonardum sacre pagine professorem, priorem provincialem provincie Bavarie fuerat car- ceri adiudicatus pretextu et causa, quod quandam in sua cella habuerit mu- lierem, pro qua prius frater Laurencius de Praga fuerat carceri mancipatus. De qua quidem sentencia idem frater Albertus se gravatum plurimum repu- tabat, tum ut asserit quia numquam in sua prefata mulier cella fuit, tum quia de eodem crimine non visitatus, non requisitus, non auditus per ipsum pro- vincialem aut per eius aliquem delegatum extitit quoquo modo, ymo non visus per eundem provincialem tempore quo ipse Pragensem visitavit conventum, ex qua videtur visitacione eundem ad carceres iudicasse, cum pro tunc idem frater eodem presens non fuerit in conventu, unde idem frater Albertus, ut se ab eo quod pretendit gravamine sublevaret, ad maioris auctoritatem infra tempus, quod a iure conceditur appellavit, suos postmodum satis cito versus nos dirigens gressus prosecuturus appellacionem, quam fecerat coram nobis. Et quia iusticia cogimur prelatis nobis inferioribus favorem prestare in lici- tis, eisdem inobedientes, ut ipsis cum humilitate pareant, cohercentes, ita ta- men, ut eorum subditos ab iniustis similiter gravaminibus relevemus. Ideo non valentes per nos superius narratorum perquirere veritatem ob loci distanciam 1 Fol. 161b. — 2 171b. 64
alteri fratri vel persone per eum ad hoc ordinatum faciatis integraliter assig- nari. Datum etc. 1392. Tamže. 16. Aprilis.] Fecimus studentem fratrem Petrum de Luthomusl in conventu et studio Cantabricensi (!) provincie Anglie de nostra gracia speciali." Generál fr. Bartoloměj nařizuje pražským lektorům, fru. Mikulášovi a Petrovi, aby vyšetřili, zdali fr. Albert ze sv. Dobrotivé byl provinciálem nevinně trestán pro porušení klausury a zdali mu byl jeho majetek (představenými dovolený) nespravedlivě sequestrován. 6. Octobris. Bartholomeus prior generalis etc.2 Venerabilibus viris, fratribus Nicolao de Tusta lectori et Petro de Verona etc. Noviter Albertus dictus Humprech de Insula in nostra presencia constitutus nobis cum postulacione iusticie pro- posuit querulose, quod per venerabilem in Christo virum, fratrem Leonardum sacre pagine professorem, priorem provincialem provincie Bavarie fuerat car- ceri adiudicatus pretextu et causa, quod quandam in sua cella habuerit mu- lierem, pro qua prius frater Laurencius de Praga fuerat carceri mancipatus. De qua quidem sentencia idem frater Albertus se gravatum plurimum repu- tabat, tum ut asserit quia numquam in sua prefata mulier cella fuit, tum quia de eodem crimine non visitatus, non requisitus, non auditus per ipsum pro- vincialem aut per eius aliquem delegatum extitit quoquo modo, ymo non visus per eundem provincialem tempore quo ipse Pragensem visitavit conventum, ex qua videtur visitacione eundem ad carceres iudicasse, cum pro tunc idem frater eodem presens non fuerit in conventu, unde idem frater Albertus, ut se ab eo quod pretendit gravamine sublevaret, ad maioris auctoritatem infra tempus, quod a iure conceditur appellavit, suos postmodum satis cito versus nos dirigens gressus prosecuturus appellacionem, quam fecerat coram nobis. Et quia iusticia cogimur prelatis nobis inferioribus favorem prestare in lici- tis, eisdem inobedientes, ut ipsis cum humilitate pareant, cohercentes, ita ta- men, ut eorum subditos ab iniustis similiter gravaminibus relevemus. Ideo non valentes per nos superius narratorum perquirere veritatem ob loci distanciam 1 Fol. 161b. — 2 171b. 64
Strana 65
ac maioribus impediti et ne inde iusticia negligatur, de vestra prudenti con- sciencia specialem in Domino fiduciam obtinentes, presencium in tenore nos- tros visitatores facimus in nostro conventu de Praga, in et super hiis tantum modo, que sunt superius explicata. Et ut id possitis liberius adimplere vobis plenariam concedimus facultatem, ut omnibus viis et modis, quibus nos pos- semus singulos nobis subditos ad prefatorum veritatem inquirendam quomodo- libet oportunos valeatis ad vos vocare, super hiis iuramento prestito aut ex- communicacionis lata sentencia visitare et quibuscumque penis eciam carceris abstringere, si fuerit oportunum, volentes ut antedictus provincialis et Magi- ster vobis debeat assignare deponentem et testificantes contra prefatum fratrem Albertum de crimine antedicto, quod ut faciat ab eodem nostra littera postu- lacio, ut quantum prefata habeant veritatis facilius patefiat. Et si per vestram visitacionem sufficienti probacione in ipsius fratris Alberti cella prefatam fuisse inveneritis mulierem, tunc per id tempus ad carceres iudicetis, ut pro huius- modi delictis in nostris sanccionibus est statutum, ac si ulterius repereritis, quod sibi tempus defensionis debitum per venerabilem provincialem fuerit assignatum, tunc penam eidem inferatis et assignetis, que debetur frivole apel- lantibus secundum ordinis instituta. Si autem eum de sepedicte mulieris ad eius cellam introduccione repereritis innocentem, tunc ipsius provincialis con- tra eundem fratrem Albertum nullam fuisse declaretis sentenciam, eum in conventu Pragensi in omni actu et statu ordinis reponendo, in quibus ante tale contra ipsum latum iudicium existebat, nolentes ex tunc, quod dictus frater Albertus a dicto conventu per aliquem nobis inferiorem valeat amoveri, nisi oppositum eius probata demerita postularent. Insuper cum idem frater Alber- tus conqueratur, per eundem venerabilem provincialem esse bona sibi concessa ab ordine racione quorundam precessorum debitorum aut alia ex causa in- debite sequestrata, ideo volumus, ut similibus modis et forma, quibus supra huius rei debeatis perquirere veritatem. Et si eundem fratrem Albertum ali- cui inveneritis obligatum de sic sequestratis, creditoribus satisfiat, sibi si quid residuum fuerit aut si nulli fuerit obligatus, omnia sua bona restitui facientes, nisi ordinis instituta ob aliud oppositum statuerent faciendum. Expensas au- tem, si que fierent ob causam predictorum, idem frater Albertus se obtulit faciendas. Et ut sic faciat, presentibus ordinamus facturi postmodum, quod iusticia postulabit. Et ut dilacione temporis in prefatis vicium mora non tra- hat (!), vobis ponimus in mandatis, ut a noticia presencium infra quindenam ad conventum Pragensem, si ibidem non fueritis, debeatis accessisse prefate visitacionis officium inchoando, quod postquam inceperitis, per mensem tan- tum volumus perdurare. Et si per vos predicto fratri Alberto penam carceris 65
ac maioribus impediti et ne inde iusticia negligatur, de vestra prudenti con- sciencia specialem in Domino fiduciam obtinentes, presencium in tenore nos- tros visitatores facimus in nostro conventu de Praga, in et super hiis tantum modo, que sunt superius explicata. Et ut id possitis liberius adimplere vobis plenariam concedimus facultatem, ut omnibus viis et modis, quibus nos pos- semus singulos nobis subditos ad prefatorum veritatem inquirendam quomodo- libet oportunos valeatis ad vos vocare, super hiis iuramento prestito aut ex- communicacionis lata sentencia visitare et quibuscumque penis eciam carceris abstringere, si fuerit oportunum, volentes ut antedictus provincialis et Magi- ster vobis debeat assignare deponentem et testificantes contra prefatum fratrem Albertum de crimine antedicto, quod ut faciat ab eodem nostra littera postu- lacio, ut quantum prefata habeant veritatis facilius patefiat. Et si per vestram visitacionem sufficienti probacione in ipsius fratris Alberti cella prefatam fuisse inveneritis mulierem, tunc per id tempus ad carceres iudicetis, ut pro huius- modi delictis in nostris sanccionibus est statutum, ac si ulterius repereritis, quod sibi tempus defensionis debitum per venerabilem provincialem fuerit assignatum, tunc penam eidem inferatis et assignetis, que debetur frivole apel- lantibus secundum ordinis instituta. Si autem eum de sepedicte mulieris ad eius cellam introduccione repereritis innocentem, tunc ipsius provincialis con- tra eundem fratrem Albertum nullam fuisse declaretis sentenciam, eum in conventu Pragensi in omni actu et statu ordinis reponendo, in quibus ante tale contra ipsum latum iudicium existebat, nolentes ex tunc, quod dictus frater Albertus a dicto conventu per aliquem nobis inferiorem valeat amoveri, nisi oppositum eius probata demerita postularent. Insuper cum idem frater Alber- tus conqueratur, per eundem venerabilem provincialem esse bona sibi concessa ab ordine racione quorundam precessorum debitorum aut alia ex causa in- debite sequestrata, ideo volumus, ut similibus modis et forma, quibus supra huius rei debeatis perquirere veritatem. Et si eundem fratrem Albertum ali- cui inveneritis obligatum de sic sequestratis, creditoribus satisfiat, sibi si quid residuum fuerit aut si nulli fuerit obligatus, omnia sua bona restitui facientes, nisi ordinis instituta ob aliud oppositum statuerent faciendum. Expensas au- tem, si que fierent ob causam predictorum, idem frater Albertus se obtulit faciendas. Et ut sic faciat, presentibus ordinamus facturi postmodum, quod iusticia postulabit. Et ut dilacione temporis in prefatis vicium mora non tra- hat (!), vobis ponimus in mandatis, ut a noticia presencium infra quindenam ad conventum Pragensem, si ibidem non fueritis, debeatis accessisse prefate visitacionis officium inchoando, quod postquam inceperitis, per mensem tan- tum volumus perdurare. Et si per vos predicto fratri Alberto penam carceris 65
Strana 66
contingerit (!) assignari, ut vestra eadem sentencia debitum sorciatur effectum sub simili pena regenti conventum, in quo ipsum determinaveritis, carceris penam pati stricte ponimus in mandatis, ut eciam nostro cessante officio vobis in hoc tamquam nobis nostroque officio debeat obedire, cuiuscumque nostri inferioris precepto tam in hoc, quam in eisdem suis restituendis bonis, si id duxeritis ordinandum ad oppositum non obstante. Quicquid autem repereritis ac iudicaveritis in sepedictis, volumus ut nobis de verbo ad verbum vestris debeatis litteris intimare. Datum etc. [6. Octobris.] Fecimus priorem in conventu nostro de Praga fratrem Ni- colaum de Tusta lectorem, dantes ei omnem auctoritatem, quam huiusmodi prioribus in spiritualibus et temporalibus concedunt nostri ordinis sancciones in nomine Patris] etc. Insuper mandavimus singulis fratribus dicti conventus, ut ei tamquam eorum vero priori et pastori obedire debeant. Item mandavi- mus sibi in virtute sancte obediencie, ut dictum debeat acceptare officium et ad dictum conventum accedere ad id prosequendum a presencium noticia infra quindenam.1 Mandavimus fratri priori conventus de Insula sub pena solucionis de proprio ac privacionis a suo prioratus officio, quatenus infra sex menses a presencium noticia debeat reddidisse vel aliter eam contentasse de viginti sexagenis iam per triennium detentis venerabili domine Anne relicte quondam domini Vlrici Leporis de Mendico alias de Subyro (!) vel de Waldek, si contra voluntatem dicte domine detente sunt prefate viginti sexagene et indebite, ut nobis est propositum. Quas quidem XX sexagenas predecessor in prioratu receperat. Item amonuimus eum et conventum predictum, ut de anniversariis fiendis pro predecessoribus dicte domine et defunctis, ut promissum est, debeant integre observare.2 17. Octobris.] Arrestavimus omnia bona3 olim domini Augustini episcopi Concordiensis, que sunt in conventu Brune vel de Bruna racione cuiusdam debiti, in quo dictus dominus episcopus obligabatur conventui de Praga, vide- licet in quinquaginta marchis, quas Pragensis conventus in conventu de Bruna deposuerat, mandantes priori et toti conventui antedicto de Bruna sub penis furti et solucionis de proprio, quatenus de hiis nihil cuiquam assignet vel de deposito recipere permittat, quou slque per nostrum provincialem, si in dis- trictu fuerit Boemie aut Moravie aut si non fuerit in aliquo predictorum dis- trictuum, quousque per ambos vicarios eorundem districtuum determinatum fuerit iuridice, quid fiendum, ita quod si prefati vicarii non simul in sentencia 1 172 a. 2 U. m. 3 Ibid. Biskupem concordienským byl člen řádu fr. Augustin de Bohemia od roku 1380 do 7. března 1389, kdy zemřel (Eubel, Hierarchia catholica, I, str. 209). 66
contingerit (!) assignari, ut vestra eadem sentencia debitum sorciatur effectum sub simili pena regenti conventum, in quo ipsum determinaveritis, carceris penam pati stricte ponimus in mandatis, ut eciam nostro cessante officio vobis in hoc tamquam nobis nostroque officio debeat obedire, cuiuscumque nostri inferioris precepto tam in hoc, quam in eisdem suis restituendis bonis, si id duxeritis ordinandum ad oppositum non obstante. Quicquid autem repereritis ac iudicaveritis in sepedictis, volumus ut nobis de verbo ad verbum vestris debeatis litteris intimare. Datum etc. [6. Octobris.] Fecimus priorem in conventu nostro de Praga fratrem Ni- colaum de Tusta lectorem, dantes ei omnem auctoritatem, quam huiusmodi prioribus in spiritualibus et temporalibus concedunt nostri ordinis sancciones in nomine Patris] etc. Insuper mandavimus singulis fratribus dicti conventus, ut ei tamquam eorum vero priori et pastori obedire debeant. Item mandavi- mus sibi in virtute sancte obediencie, ut dictum debeat acceptare officium et ad dictum conventum accedere ad id prosequendum a presencium noticia infra quindenam.1 Mandavimus fratri priori conventus de Insula sub pena solucionis de proprio ac privacionis a suo prioratus officio, quatenus infra sex menses a presencium noticia debeat reddidisse vel aliter eam contentasse de viginti sexagenis iam per triennium detentis venerabili domine Anne relicte quondam domini Vlrici Leporis de Mendico alias de Subyro (!) vel de Waldek, si contra voluntatem dicte domine detente sunt prefate viginti sexagene et indebite, ut nobis est propositum. Quas quidem XX sexagenas predecessor in prioratu receperat. Item amonuimus eum et conventum predictum, ut de anniversariis fiendis pro predecessoribus dicte domine et defunctis, ut promissum est, debeant integre observare.2 17. Octobris.] Arrestavimus omnia bona3 olim domini Augustini episcopi Concordiensis, que sunt in conventu Brune vel de Bruna racione cuiusdam debiti, in quo dictus dominus episcopus obligabatur conventui de Praga, vide- licet in quinquaginta marchis, quas Pragensis conventus in conventu de Bruna deposuerat, mandantes priori et toti conventui antedicto de Bruna sub penis furti et solucionis de proprio, quatenus de hiis nihil cuiquam assignet vel de deposito recipere permittat, quou slque per nostrum provincialem, si in dis- trictu fuerit Boemie aut Moravie aut si non fuerit in aliquo predictorum dis- trictuum, quousque per ambos vicarios eorundem districtuum determinatum fuerit iuridice, quid fiendum, ita quod si prefati vicarii non simul in sentencia 1 172 a. 2 U. m. 3 Ibid. Biskupem concordienským byl člen řádu fr. Augustin de Bohemia od roku 1380 do 7. března 1389, kdy zemřel (Eubel, Hierarchia catholica, I, str. 209). 66
Strana 67
concordarent, tunc voluimus, quod eadem determinacio iterum ad provincia- latus officium revertatur. [13. Octobris.] ... concessimus, ut conventibus Pragensi et de Wienna de priore et lectoribus providere valeat, quocienscumque vacare contigerit.1 [18. Octobris.] Fecimus studentes fratres Johannem de Winschaim(!), Con- radum de Aurpach(!) et Johannem Reimer de Nurenberga in nostro studio et conventu de Praga de nostra gracia speciali.2 [27. Novembris.] Fecimus studentem fratrem Petrum de Leuthmiszil(!) in studio Bononiensi pro forma Parisiensi de nostra gracia speciali, quousque socii sui per nos graciose sint expediti.3 1393. Tamže. [2. Februarii.] Fecimus studentem in nostro conventu Pragensi fratrem Egi- dium comiti de Michilinia(!) de nostra gracia speciali.4 Generál fr. Bartoloměj zmírňuje fru. Jimramovi zbytek trestu, jelikož konal pokání velmi svědomitě a třikráte putoval do Říma. Po ukončení trestu má se odebrati z Ročova do Pivonic. 1. Martii. Frater Bartholomeus etc.5 Fratri Gimramo eiusdem ordinis etc. Cum per nostros visitatores quinque mensibus ad penam carceris iudicatus, dum eandem penam humiliter substineres, inde extractus violenter fueris per brachium se- culare, tua, ut asseris, ordinacione vel procuracione non previa nec scitu, unde postmodum ad omnem eciam carceris portandam penitenciam te tam provin- ciali quam vicariis districtus Boemie subiecisti, de quo quilibet predictorum se intromittere recusavit. Quare ad nos veniens personaliter te obtulisti paratum omni cum prom pltitudine ad penam carceris seu quamcumque aliam substi- tuendam, prout nostre foret placitum voluntati, semper tamen misericordiam postulando. Ideo nos attendentes tuam prom pltam obedienciam ac trinum tuum ad nos accessum et ad Ytaliam necnon, quod ante nostrorum visitatorum antedictorum sentenciam circa duos menses cum dimidio et post circa unum mensem et dimidium in carceribus ob eandem causam permansisti, volentes ri- gorem iusticie misericordia temperare, presencium in tenore residuum pene car- 1 151 a. 2 174 a. 3 177b. 4 179. 5 181b. 67
concordarent, tunc voluimus, quod eadem determinacio iterum ad provincia- latus officium revertatur. [13. Octobris.] ... concessimus, ut conventibus Pragensi et de Wienna de priore et lectoribus providere valeat, quocienscumque vacare contigerit.1 [18. Octobris.] Fecimus studentes fratres Johannem de Winschaim(!), Con- radum de Aurpach(!) et Johannem Reimer de Nurenberga in nostro studio et conventu de Praga de nostra gracia speciali.2 [27. Novembris.] Fecimus studentem fratrem Petrum de Leuthmiszil(!) in studio Bononiensi pro forma Parisiensi de nostra gracia speciali, quousque socii sui per nos graciose sint expediti.3 1393. Tamže. [2. Februarii.] Fecimus studentem in nostro conventu Pragensi fratrem Egi- dium comiti de Michilinia(!) de nostra gracia speciali.4 Generál fr. Bartoloměj zmírňuje fru. Jimramovi zbytek trestu, jelikož konal pokání velmi svědomitě a třikráte putoval do Říma. Po ukončení trestu má se odebrati z Ročova do Pivonic. 1. Martii. Frater Bartholomeus etc.5 Fratri Gimramo eiusdem ordinis etc. Cum per nostros visitatores quinque mensibus ad penam carceris iudicatus, dum eandem penam humiliter substineres, inde extractus violenter fueris per brachium se- culare, tua, ut asseris, ordinacione vel procuracione non previa nec scitu, unde postmodum ad omnem eciam carceris portandam penitenciam te tam provin- ciali quam vicariis districtus Boemie subiecisti, de quo quilibet predictorum se intromittere recusavit. Quare ad nos veniens personaliter te obtulisti paratum omni cum prom pltitudine ad penam carceris seu quamcumque aliam substi- tuendam, prout nostre foret placitum voluntati, semper tamen misericordiam postulando. Ideo nos attendentes tuam prom pltam obedienciam ac trinum tuum ad nos accessum et ad Ytaliam necnon, quod ante nostrorum visitatorum antedictorum sentenciam circa duos menses cum dimidio et post circa unum mensem et dimidium in carceribus ob eandem causam permansisti, volentes ri- gorem iusticie misericordia temperare, presencium in tenore residuum pene car- 1 151 a. 2 174 a. 3 177b. 4 179. 5 181b. 67
Strana 68
ceris dictorum quinque mensium penam graviorum culparum per duos menses tibi misericorditer permutantes, tecum eciam in prostracionibus et habitu de pleniori gracia dispensantes, pro qua quidem penitencia substinenda tibi con- ventum in Roczow presentibus assignamus, te eadem completa penitencia in conventu tue originis de Pivonio conventualem de nostra speciali gracia faci- entes. Datum etc. [18. Marcii.] Fecimus studentem in nostro conventu Pragensi fratrem Hein- richum de Verchaym de nostra gracia speciali. [13. Iulii.] Concessimus licenciam fratri Petro de Lutmissen(!) provincie Bavarie et Johanni de provincia Ungarie, quatenus sub Magistro regenti con- ventus Bononie lectorie gradum possint consequi de nostra gracia speciali, quo- ciescumque voluerint, non obstante quod triennium non compleverint in dicto studio, prius tamen perlectis leccionibus ac laudabili patrum dicti conventus deposicione more solito non obstantibus quibuscumque ordinacionibus in con- trarium editis." [8. Augusti.] Fecimus studentem in nostro conventu et studio de Praga frat- rem Rumoldum de Valle, de conventu Machlinie de nostra gracia speciali. [18. Augusti.] Fecimus Magistrum regentem in nostro conventu de Praga pro anno presenti Magistrum Johannem de Monacho, ubi frater Nicolaus nunc ibidem lector principalis, si sibi videlicet prefato Magistro Johanni dicto Ruoshaymer, voluerit cedere et sponte dictam cathedram in suis manibus re- signare de nostra gracia speciali. Precepimus fratri Hermanno de Mindelhaim lectori sub penis inobediencie prioris generalis et privacionis vocis active et passive, quas ipso facto incurrat, si contempserit obedire, quatenus a presencium noticia infra duos menses de- beat reddidisse quatuor florenos fratri Bernardo de Constancia, quos ei com- prestitit, dum esset studens Wienne, iam sunt tres anni elapsi vel aliter ipsum contentum fecisse, si sic est, ut premittitur.3 1 181b. 2 187 a. 3 188a. Při tomto poslednim zápisu jest pozdější rukou připsáno: Epis- copus Nicopolensisan. 1413. Potom rukou ještě pozdější: Factus Hussita.
ceris dictorum quinque mensium penam graviorum culparum per duos menses tibi misericorditer permutantes, tecum eciam in prostracionibus et habitu de pleniori gracia dispensantes, pro qua quidem penitencia substinenda tibi con- ventum in Roczow presentibus assignamus, te eadem completa penitencia in conventu tue originis de Pivonio conventualem de nostra speciali gracia faci- entes. Datum etc. [18. Marcii.] Fecimus studentem in nostro conventu Pragensi fratrem Hein- richum de Verchaym de nostra gracia speciali. [13. Iulii.] Concessimus licenciam fratri Petro de Lutmissen(!) provincie Bavarie et Johanni de provincia Ungarie, quatenus sub Magistro regenti con- ventus Bononie lectorie gradum possint consequi de nostra gracia speciali, quo- ciescumque voluerint, non obstante quod triennium non compleverint in dicto studio, prius tamen perlectis leccionibus ac laudabili patrum dicti conventus deposicione more solito non obstantibus quibuscumque ordinacionibus in con- trarium editis." [8. Augusti.] Fecimus studentem in nostro conventu et studio de Praga frat- rem Rumoldum de Valle, de conventu Machlinie de nostra gracia speciali. [18. Augusti.] Fecimus Magistrum regentem in nostro conventu de Praga pro anno presenti Magistrum Johannem de Monacho, ubi frater Nicolaus nunc ibidem lector principalis, si sibi videlicet prefato Magistro Johanni dicto Ruoshaymer, voluerit cedere et sponte dictam cathedram in suis manibus re- signare de nostra gracia speciali. Precepimus fratri Hermanno de Mindelhaim lectori sub penis inobediencie prioris generalis et privacionis vocis active et passive, quas ipso facto incurrat, si contempserit obedire, quatenus a presencium noticia infra duos menses de- beat reddidisse quatuor florenos fratri Bernardo de Constancia, quos ei com- prestitit, dum esset studens Wienne, iam sunt tres anni elapsi vel aliter ipsum contentum fecisse, si sic est, ut premittitur.3 1 181b. 2 187 a. 3 188a. Při tomto poslednim zápisu jest pozdější rukou připsáno: Epis- copus Nicopolensisan. 1413. Potom rukou ještě pozdější: Factus Hussita.
Strana 69
II AUGUSTINIÁNI-KANOVNÍCI
II AUGUSTINIÁNI-KANOVNÍCI
Strana 70
Strana 71
tomto řádě se nám nezachovalo mnoho dokladů, z nichž by bylo lze čerpati zprávy o jeho stavu v době předhusitské. Na štěstí prame- ny, jež máme, stačí jakž takž k utvoření představy o zřízení a dis- ciplině v řeholi augustiniánských kanovníků. Jsou to jejich statuta dochovaná v rukopise někdejšího kláštera roudnického, nyní v kodexu děčínském č. 101 a v manuskriptu studijní knihovny olomoucké č. II 72. Tento druhý exemp- lár jest opisem z roku 1600 pořízený prvním proboštem kanonie olomoucké Janem Šťávkou dle statutu bývalého kláštera téhož řádu v Lanškrouně. Dru- hým dokladem jest naučení Vojtěcha Raňkova k třeboňským augustiniánům ohledně závaznosti řádových předpisů, třetím pak visitační protokol o celko- vém stavu českých kanonií v roce 1398. Pro nedostatek místa otiskuji pouze dva poslední doklady. Konstituce v rukopise děčínském a olomouckém dochované mají svůj zvláštní význam. Jak níže z řádové visitace roku 1398 konané poznáme, nařídil arci- biskup pražský Jan z Jenštejna, aby všechny české kanonie řídily se jednot- nými konstitucemi a to řádem mateřského kláštera roudnického. Poněvadž text konstitucí roudnických a lanškrounských jest úplně shodný, jest patrno, že roudnická statuta byla skutečně normou i v jiných domech a že tudíž na základě nich poznáváme zřízení celého řádu v době předhusitské. Roudnická statuta měla svůj význam i v době pozdější, neboť, jak jsme dokázali, sloužila v roce 1600 zmíněnému již proboštovi Šťávkovi za podklad domácího řádu obnovené kanonie lanškrounské se sídlem v Olomouci.2 Řádový dorost. Po obláčce vstupuje kandidát do noviciátu. Představeným jeho i ostatním spolubratřím se doporučovalo, aby se k němu chovali s jistou shovívavostí. Vždyť se rozumí samo sebou, že obléknutím hábitu nemění se ještě úplně jeho povaha. Zůstává v něm ještě mnoho různých světských sla- bostí, jichž se může zhostiti pouze výchovou, t. j. po čase, nikoliv okamžitě. Nejprve se učí znáti reguli a zřízení domu, recitovati a zpívati officia a jak chovati se v choru.3 Dokud toho nezná, nesmí jej nikdo ničím jiným obtě- žovati. Doporučuje se však členům, aby ho v krušném noviciátním roce po- silovali. Pro novice byl určen v klášteře zvláštní od ostatních oddělený trakt, aby se v něm nerušeně věnovali svému poslání. Po ukončení noviciátu jednalo se v kapitule, t. j. shromáždění všech členů se slavnými sliby za předsednictví probošta nebo jeho zástupce o připuštění novice 1 Neumann, Neznámá statuta moravská. Otisk z Hlídky, 1916-18, str. 20. 2 U. m. 3 Komicky se vyjímá napomenutí, aby novic neházel za sebe ani vedle sebe nosní nebo krční hlen, nýbrž aby jej hodil pod sebe na zem a rozšlapal nohou. Patrně asi neznali ještě kapesníků. 71
tomto řádě se nám nezachovalo mnoho dokladů, z nichž by bylo lze čerpati zprávy o jeho stavu v době předhusitské. Na štěstí prame- ny, jež máme, stačí jakž takž k utvoření představy o zřízení a dis- ciplině v řeholi augustiniánských kanovníků. Jsou to jejich statuta dochovaná v rukopise někdejšího kláštera roudnického, nyní v kodexu děčínském č. 101 a v manuskriptu studijní knihovny olomoucké č. II 72. Tento druhý exemp- lár jest opisem z roku 1600 pořízený prvním proboštem kanonie olomoucké Janem Šťávkou dle statutu bývalého kláštera téhož řádu v Lanškrouně. Dru- hým dokladem jest naučení Vojtěcha Raňkova k třeboňským augustiniánům ohledně závaznosti řádových předpisů, třetím pak visitační protokol o celko- vém stavu českých kanonií v roce 1398. Pro nedostatek místa otiskuji pouze dva poslední doklady. Konstituce v rukopise děčínském a olomouckém dochované mají svůj zvláštní význam. Jak níže z řádové visitace roku 1398 konané poznáme, nařídil arci- biskup pražský Jan z Jenštejna, aby všechny české kanonie řídily se jednot- nými konstitucemi a to řádem mateřského kláštera roudnického. Poněvadž text konstitucí roudnických a lanškrounských jest úplně shodný, jest patrno, že roudnická statuta byla skutečně normou i v jiných domech a že tudíž na základě nich poznáváme zřízení celého řádu v době předhusitské. Roudnická statuta měla svůj význam i v době pozdější, neboť, jak jsme dokázali, sloužila v roce 1600 zmíněnému již proboštovi Šťávkovi za podklad domácího řádu obnovené kanonie lanškrounské se sídlem v Olomouci.2 Řádový dorost. Po obláčce vstupuje kandidát do noviciátu. Představeným jeho i ostatním spolubratřím se doporučovalo, aby se k němu chovali s jistou shovívavostí. Vždyť se rozumí samo sebou, že obléknutím hábitu nemění se ještě úplně jeho povaha. Zůstává v něm ještě mnoho různých světských sla- bostí, jichž se může zhostiti pouze výchovou, t. j. po čase, nikoliv okamžitě. Nejprve se učí znáti reguli a zřízení domu, recitovati a zpívati officia a jak chovati se v choru.3 Dokud toho nezná, nesmí jej nikdo ničím jiným obtě- žovati. Doporučuje se však členům, aby ho v krušném noviciátním roce po- silovali. Pro novice byl určen v klášteře zvláštní od ostatních oddělený trakt, aby se v něm nerušeně věnovali svému poslání. Po ukončení noviciátu jednalo se v kapitule, t. j. shromáždění všech členů se slavnými sliby za předsednictví probošta nebo jeho zástupce o připuštění novice 1 Neumann, Neznámá statuta moravská. Otisk z Hlídky, 1916-18, str. 20. 2 U. m. 3 Komicky se vyjímá napomenutí, aby novic neházel za sebe ani vedle sebe nosní nebo krční hlen, nýbrž aby jej hodil pod sebe na zem a rozšlapal nohou. Patrně asi neznali ještě kapesníků. 71
Strana 72
ke slibům. Kdyby celá kapitula nebo některý člen uváděli proti připuštění novice ke slibům bezdůvodné námitky, dá jim probošt měsíc na rozmyšlenou a kdyby ani potom od svého nesprávného názoru neupustili, připustí kandidáta ke slibům na svou vlastní odpovědnost. Novic, složiv sliby, stal se klerikem. Na venek se ona změna vyznačovala velikou tonsurou. O klericích se nedo- čítáme mnoho. Víme pouze, že obývali oddělený noviciátní trakt, který jim snad byl i určen ke studiu. Co studovali, nelze přesně říci, neboť se v kon- stitucích mluví pouze o těch, kdož mají buď učiti sebe anebo jiných o Písmě sv., o řádě a zvyklostech církevních a jiných věcech pro život. Možno tedy říci aspoň tolik, že řádové studium v augustiniánských kanoniích mělo dvojí rys: biblický a kanonický. Disciplina byla přísná. Vzhledem k provinilcům nařizovala statuta násle- dující postup: Nejprve představený sám napomenul zcela mírně. Když to nepomohlo, domluvil mu přísně před dvěma jinými spolubratry a když i dru- hé napomenutí se ukázalo bezvýsledným, postavil rušitele domácího pořádku před kapitulu. Ovšem, nejprve se mu bylo přesvědčiti, neskrývá-li se za obvi- něním osobní nevraživost. Obžalovanému členu se zakazovalo poklesků svých vymlouvati. Měl hned přiznati svou vinu a prositi za pokání. Při udílení trestu se kladlo proboštovi neb jeho zástupci na srdce, aby nikdy nebyl příliš přís- ným, nýbrž aby volil vždy pouze přiměřenou culpu. Poklesky podléhající trestání byly: Porušování silencia, chyby při recitování nebo zpívání officia, rušení nočního klidu, přijetí nebo dání něčeho bez dovolení představeného, nechození k jídlu zároveň s ostatními. Pro stav českých kanonií augustini- ánských jest zajisté chvalitebným příznakem, že o mravních deliktech se ve statutech neděje vůbec ani zmínky. O přísnosti řeholního života svědčí předpisy pro spárnu (dormitář). Dokud nebyla spuštěna záclonka, nesměl se nikdo svlékati. Při svlékání se měl každý chovati tak opatrně, aby mu ani nohou nebylo viděti. Kdyby v místnosti bylo veliké horko, směli se členové odhaliti jen na nohou, hlavě a ramenou. Dívati se po druhých, i když již leželi, se přísně zakazovalo, stejně jako se zapoví- dalo rušiti noční klid. Při tom se dovídáme o zajímavé podrobnosti z intelek- tuelního života. Praví se totiž, že, kdyby někdo chtěl něco studovati nebo psáti v noci, může tak činiti ve spárně, leč tak, aby hýbnutí rukou nerušilo nikoho ze spánku. Ustanovení toto zajisté svědčí o píli, s jakou se věnovali augusti- niánští kanovníci vědecké a umělecké práci. Společenský život můžeme si představiti na základě několika málo narážek. Bratřím se doporučuje svornost, jakožto základ pospolitého života. Aby tedy byla stálá harmonie mezi konventem a představeným, nařizovalo se konati 72
ke slibům. Kdyby celá kapitula nebo některý člen uváděli proti připuštění novice ke slibům bezdůvodné námitky, dá jim probošt měsíc na rozmyšlenou a kdyby ani potom od svého nesprávného názoru neupustili, připustí kandidáta ke slibům na svou vlastní odpovědnost. Novic, složiv sliby, stal se klerikem. Na venek se ona změna vyznačovala velikou tonsurou. O klericích se nedo- čítáme mnoho. Víme pouze, že obývali oddělený noviciátní trakt, který jim snad byl i určen ke studiu. Co studovali, nelze přesně říci, neboť se v kon- stitucích mluví pouze o těch, kdož mají buď učiti sebe anebo jiných o Písmě sv., o řádě a zvyklostech církevních a jiných věcech pro život. Možno tedy říci aspoň tolik, že řádové studium v augustiniánských kanoniích mělo dvojí rys: biblický a kanonický. Disciplina byla přísná. Vzhledem k provinilcům nařizovala statuta násle- dující postup: Nejprve představený sám napomenul zcela mírně. Když to nepomohlo, domluvil mu přísně před dvěma jinými spolubratry a když i dru- hé napomenutí se ukázalo bezvýsledným, postavil rušitele domácího pořádku před kapitulu. Ovšem, nejprve se mu bylo přesvědčiti, neskrývá-li se za obvi- něním osobní nevraživost. Obžalovanému členu se zakazovalo poklesků svých vymlouvati. Měl hned přiznati svou vinu a prositi za pokání. Při udílení trestu se kladlo proboštovi neb jeho zástupci na srdce, aby nikdy nebyl příliš přís- ným, nýbrž aby volil vždy pouze přiměřenou culpu. Poklesky podléhající trestání byly: Porušování silencia, chyby při recitování nebo zpívání officia, rušení nočního klidu, přijetí nebo dání něčeho bez dovolení představeného, nechození k jídlu zároveň s ostatními. Pro stav českých kanonií augustini- ánských jest zajisté chvalitebným příznakem, že o mravních deliktech se ve statutech neděje vůbec ani zmínky. O přísnosti řeholního života svědčí předpisy pro spárnu (dormitář). Dokud nebyla spuštěna záclonka, nesměl se nikdo svlékati. Při svlékání se měl každý chovati tak opatrně, aby mu ani nohou nebylo viděti. Kdyby v místnosti bylo veliké horko, směli se členové odhaliti jen na nohou, hlavě a ramenou. Dívati se po druhých, i když již leželi, se přísně zakazovalo, stejně jako se zapoví- dalo rušiti noční klid. Při tom se dovídáme o zajímavé podrobnosti z intelek- tuelního života. Praví se totiž, že, kdyby někdo chtěl něco studovati nebo psáti v noci, může tak činiti ve spárně, leč tak, aby hýbnutí rukou nerušilo nikoho ze spánku. Ustanovení toto zajisté svědčí o píli, s jakou se věnovali augusti- niánští kanovníci vědecké a umělecké práci. Společenský život můžeme si představiti na základě několika málo narážek. Bratřím se doporučuje svornost, jakožto základ pospolitého života. Aby tedy byla stálá harmonie mezi konventem a představeným, nařizovalo se konati 72
Strana 73
denně kapitulu, v níž by všichni mohli vyměňovati své názory o různých do- mácích záležitostech. Péči o společenství v pravém slova smyslu poznáváme z napomenutí, dle něhož po druhém zazvonění po nóně měli přijíti do refek- táře na korbel všichni, i ti, kteří nepili. Jednalo se tedy o přátelské posezení, jehož se bylo všem súčastniti. Péče o nemocné je účinným důkazem bratrské lásky. V konventě byla zvláštní místnost pro nemocné. Statuta nařizovala, aby se jim dostalo všeho potřebného jak pro duši, tak i pro tělo. Bratří měli hojně navštěvovati ne- mocné a těšiti jich přátelskými rozmluvami a vybranými partiemi duchovní četby. Jestli návštěva nemocných se doporučovala, pak bdění u lože umíra- jícího spolubratra se přímo předpisovalo a to tak, aby vždy dva bratří ve dne v noci u něho byli. — Zvláštní kapitulu věnovali roudničtí augustiniáni pouštění žilou. Kdo toho potřebuje, požádá v kapitule o dovolení. Obdržev je, odebéře se do klášterní nemocnice, kde ztráví plné tři dny. Klášter mu dodá všechno, čeho potřebuje. Vlastnictví. Statuta nepřipouštějí žádného soukromého vlastnictví. Proto nesměl nikdo říkati; „To jest moje“, nýbrž: „To je naše“. Zakázané slovo „moje“ mohl vysloviti augustiniánský kanovník pouze, mluvil-li o otci, matce aneb o své vině. Předpisy pro chór jsou nejobsáhlejší a také nejpřísnější, důkaz to, že cti a slávě Boží věnovali augustiniáni-kanovníci tu nejlepší péči. Na každé špat- né uklonění nebo vyslovování při recitaci hodinek byl trest. Rovněž ani ne- směl nikdo nikam jinam hleděti, nežli jak bylo předepsáno. Konvršům (bratřím laikům) zaměnili představení officium a mši sv. za určitý počet Otčenášů a Zdrávasů. Za matutinum a nešpory vyměřili jim představení po 30 Otče- náších, za hóry 20, za kompletář 16 a za mši sv. 50 Otčenášů. Kromě toho měli ještě augustiniáni t. zv. menší officium, totiž ke cti P. Marie, pro které měli laici zase jiné výměry. Za matutinum se modlili 16, za hóry 9 a za neš- pory s kompletářem 15 Otčenášů. Knihovny klášterní měly svůj zvláštní řád. Při tehdejší drahotě knih a po- chopení, jež měli řádoví představení pro kulturní věci, chápeme, proč jim věnovali tolik pozornosti. Jelikož knihovní řád byl pracován vzhledem k o- sobám mimo klášter stojícím, lze se domnívati, že i snaživcům-neřeholníkům bylo dobře známo, jaké poklady se v bibliotékách augustiniánských kanonií skrývají. Knihovníkům se tudíž předpisovalo, aby osobám z venku půjčovali jenom tehdy, dají-li jim za ně do zástavy knihy jiné, buď téže ceny aneb mož- no-li ještě cennější, po případě jinou zástavu rovnocennou. Kromě toho měl vždy knihovník zapsati si jméno vypůjčovatele a titul spisu. K vůli větší ještě 73
denně kapitulu, v níž by všichni mohli vyměňovati své názory o různých do- mácích záležitostech. Péči o společenství v pravém slova smyslu poznáváme z napomenutí, dle něhož po druhém zazvonění po nóně měli přijíti do refek- táře na korbel všichni, i ti, kteří nepili. Jednalo se tedy o přátelské posezení, jehož se bylo všem súčastniti. Péče o nemocné je účinným důkazem bratrské lásky. V konventě byla zvláštní místnost pro nemocné. Statuta nařizovala, aby se jim dostalo všeho potřebného jak pro duši, tak i pro tělo. Bratří měli hojně navštěvovati ne- mocné a těšiti jich přátelskými rozmluvami a vybranými partiemi duchovní četby. Jestli návštěva nemocných se doporučovala, pak bdění u lože umíra- jícího spolubratra se přímo předpisovalo a to tak, aby vždy dva bratří ve dne v noci u něho byli. — Zvláštní kapitulu věnovali roudničtí augustiniáni pouštění žilou. Kdo toho potřebuje, požádá v kapitule o dovolení. Obdržev je, odebéře se do klášterní nemocnice, kde ztráví plné tři dny. Klášter mu dodá všechno, čeho potřebuje. Vlastnictví. Statuta nepřipouštějí žádného soukromého vlastnictví. Proto nesměl nikdo říkati; „To jest moje“, nýbrž: „To je naše“. Zakázané slovo „moje“ mohl vysloviti augustiniánský kanovník pouze, mluvil-li o otci, matce aneb o své vině. Předpisy pro chór jsou nejobsáhlejší a také nejpřísnější, důkaz to, že cti a slávě Boží věnovali augustiniáni-kanovníci tu nejlepší péči. Na každé špat- né uklonění nebo vyslovování při recitaci hodinek byl trest. Rovněž ani ne- směl nikdo nikam jinam hleděti, nežli jak bylo předepsáno. Konvršům (bratřím laikům) zaměnili představení officium a mši sv. za určitý počet Otčenášů a Zdrávasů. Za matutinum a nešpory vyměřili jim představení po 30 Otče- náších, za hóry 20, za kompletář 16 a za mši sv. 50 Otčenášů. Kromě toho měli ještě augustiniáni t. zv. menší officium, totiž ke cti P. Marie, pro které měli laici zase jiné výměry. Za matutinum se modlili 16, za hóry 9 a za neš- pory s kompletářem 15 Otčenášů. Knihovny klášterní měly svůj zvláštní řád. Při tehdejší drahotě knih a po- chopení, jež měli řádoví představení pro kulturní věci, chápeme, proč jim věnovali tolik pozornosti. Jelikož knihovní řád byl pracován vzhledem k o- sobám mimo klášter stojícím, lze se domnívati, že i snaživcům-neřeholníkům bylo dobře známo, jaké poklady se v bibliotékách augustiniánských kanonií skrývají. Knihovníkům se tudíž předpisovalo, aby osobám z venku půjčovali jenom tehdy, dají-li jim za ně do zástavy knihy jiné, buď téže ceny aneb mož- no-li ještě cennější, po případě jinou zástavu rovnocennou. Kromě toho měl vždy knihovník zapsati si jméno vypůjčovatele a titul spisu. K vůli větší ještě 73
Strana 74
jistotě měl knihy venkovským osobám půjčiti vždy u přítomnosti několika spolubratří jakožto svědků. O klášterní kanceláři a s ní souvisícím expedování aktů dovídáme se rov- něž některé podrobnosti. Statuta rozeznávají dva druhy aktů: Cartae a literae. Pod prvním jménem dlužno rozuměti profesní listy, jež nabývaly svého záko- nitého významu složením slibů u přítomnosti představeného a kapituly. Do druhé skupiny spadají dispositivní listiny, k jejichž vyhotovení se žádalo: 1. Přečtení v kapitule. 2. Zpečetění v kapitule po jejím předchozím souhlasu s obsahem listiny. 3. Vyhotovení kopie a uložení jí u sakristána. Pak teprve se směla listina expedovati. Konventní pečeť opatrovali tři členové, převor, sakristán a některý z bratří.2 Z uvedených právě statutů jsme poznali zřízení českých kanonií augustini- ánských, jakož i horlivého řeholního ducha z nich vanoucího. Jak úzkostlivě nahlíželi augustiniáni na plnění svých řeholních povinností, o tom si můžeme učiniti představu z listu Vojtěcha Raňkova k třeboňským kanovníkům. Ti se obrátili na Vojtěcha se žádostí, by jim vysvětlil, zdali všechny předpisy v reguli sv. Augustina obsažené zavazují pod těžkým hříchem. Dopis jejich se nám sice nedochoval, ale z úvodních slov Raňkových můžeme považovati jejich dotaz za projev až úzkostlivého zachovávání řehole. Praví se v nich, kterak někteří členové poukazují na to, že všechna ustanovení regule se ne- zachovávají, a dovozují z toho, že všichni jsou proto ve stavu těžkého hříchu. Raněk spatřuje v takových skrupulích dvojí nebezpečí: Odpuzování od ře- holního života a trápení vlastního svědomí. Chtěje odpověděti na dotaz třeboňskou kanonií učiněný, rozlišuje nejprve přikázání na božská a lidská. Prohlašuje přikázání božská za absolutně dobrá 1 Jelikož se jedná o náš snad nejstarší knihovní řád, tedy jej podávám doslovně: „Monaste- rii ac loci religionis nostre dispendiis, que ex commodacione seu consessione librorum plerumque contingunt, precavere consulcius intendentes, conventuali consilio duximus statuendum, ut nul- latenus libri concedantur extraneis, nisi meliores aut equivalentes aut aliquid competens vadium ipsorum loco in libraria reponatur. Fiat quoque de personis, quibus dicti libri fuerint commo- dati, et librorum nominibus seu titulis memorialis scriptura, que in monasterio ad tempus resti- tucionis eorundem cum diligencia conservetur. Huiusmodi vero librorum concessionem et re- sumpcionem in presencia saltem aliquorum fratrum fieri volumus, ne per oblivionem aliquatenus deperdantur.“ (Rkp. olom. stud. knih. II 72, fol. 8 a.) 2 „Sigillum conventus sub tribus clavibus diligenter custodiatur, quarum unam servet prior, secundam sacristanus, terciam frater per conventuales fratres electus. Nulla eciam litera si- gilletur conventus sigillo, nec cuiquam ex parte conventus dirigatur, nisi prius lecta fuerit in capitulo et copia ipsius per sacristanum reservata. Si que autem conventui per aliquem fuerit directa, in conventu aperiatur, ostendatur et legatur, ut fratres ipsa audita et in- tellecta sciant, quid circa ipsam debeant facere vel ad ipsam respondere.“ (Ibid., fol. 8 a.) 74
jistotě měl knihy venkovským osobám půjčiti vždy u přítomnosti několika spolubratří jakožto svědků. O klášterní kanceláři a s ní souvisícím expedování aktů dovídáme se rov- něž některé podrobnosti. Statuta rozeznávají dva druhy aktů: Cartae a literae. Pod prvním jménem dlužno rozuměti profesní listy, jež nabývaly svého záko- nitého významu složením slibů u přítomnosti představeného a kapituly. Do druhé skupiny spadají dispositivní listiny, k jejichž vyhotovení se žádalo: 1. Přečtení v kapitule. 2. Zpečetění v kapitule po jejím předchozím souhlasu s obsahem listiny. 3. Vyhotovení kopie a uložení jí u sakristána. Pak teprve se směla listina expedovati. Konventní pečeť opatrovali tři členové, převor, sakristán a některý z bratří.2 Z uvedených právě statutů jsme poznali zřízení českých kanonií augustini- ánských, jakož i horlivého řeholního ducha z nich vanoucího. Jak úzkostlivě nahlíželi augustiniáni na plnění svých řeholních povinností, o tom si můžeme učiniti představu z listu Vojtěcha Raňkova k třeboňským kanovníkům. Ti se obrátili na Vojtěcha se žádostí, by jim vysvětlil, zdali všechny předpisy v reguli sv. Augustina obsažené zavazují pod těžkým hříchem. Dopis jejich se nám sice nedochoval, ale z úvodních slov Raňkových můžeme považovati jejich dotaz za projev až úzkostlivého zachovávání řehole. Praví se v nich, kterak někteří členové poukazují na to, že všechna ustanovení regule se ne- zachovávají, a dovozují z toho, že všichni jsou proto ve stavu těžkého hříchu. Raněk spatřuje v takových skrupulích dvojí nebezpečí: Odpuzování od ře- holního života a trápení vlastního svědomí. Chtěje odpověděti na dotaz třeboňskou kanonií učiněný, rozlišuje nejprve přikázání na božská a lidská. Prohlašuje přikázání božská za absolutně dobrá 1 Jelikož se jedná o náš snad nejstarší knihovní řád, tedy jej podávám doslovně: „Monaste- rii ac loci religionis nostre dispendiis, que ex commodacione seu consessione librorum plerumque contingunt, precavere consulcius intendentes, conventuali consilio duximus statuendum, ut nul- latenus libri concedantur extraneis, nisi meliores aut equivalentes aut aliquid competens vadium ipsorum loco in libraria reponatur. Fiat quoque de personis, quibus dicti libri fuerint commo- dati, et librorum nominibus seu titulis memorialis scriptura, que in monasterio ad tempus resti- tucionis eorundem cum diligencia conservetur. Huiusmodi vero librorum concessionem et re- sumpcionem in presencia saltem aliquorum fratrum fieri volumus, ne per oblivionem aliquatenus deperdantur.“ (Rkp. olom. stud. knih. II 72, fol. 8 a.) 2 „Sigillum conventus sub tribus clavibus diligenter custodiatur, quarum unam servet prior, secundam sacristanus, terciam frater per conventuales fratres electus. Nulla eciam litera si- gilletur conventus sigillo, nec cuiquam ex parte conventus dirigatur, nisi prius lecta fuerit in capitulo et copia ipsius per sacristanum reservata. Si que autem conventui per aliquem fuerit directa, in conventu aperiatur, ostendatur et legatur, ut fratres ipsa audita et in- tellecta sciant, quid circa ipsam debeant facere vel ad ipsam respondere.“ (Ibid., fol. 8 a.) 74
Strana 75
a dovozuje z toho, že každé porušení příkazů Božích jest proto zlem a věřící jest povinen zachovávati v případě nesnází slova sv. Pavla: „Sluší se Boha poslouchati více než lidí.“ U přikázání lidských rozlišuje příkaz od rady. Věnuje při tom pozornost radě jakožto činiteli pro řeholní život zvláště významnému. Rada může pů- sobiti přímo a nepřímo. Přímo k vůli uvarování se budoucího zla nebo spá- chaného poklesku, nepřímo k dosáhnutí dobra. Děje-li se příkaz cum prima obligatione a se souhlasem toho, jenž ho přijímá, jest to podklad řeholních závazků. Nejprve se kandidát seznamuje s regulí a hlavně se všemi závazky z ní plynoucími. Rozhodne-li se k zachovávání řehole, pak ovšem se zavazuje k zachovávání všeho v ní obsaženého. Jakmile však tak učinil, pak již se ne- jedná o žádné rady, nýbrž o příkaz, jejž na sebe dobrovolně převzal. Závazek onen trvá i když náhodou řádový představený ho nezdůrazní a to jednoduše proto, že jest vysloven regulí, na kterou řeholník sliboval. V důsledku toho potírá Vojtěch Raňkův falešné mínění některých mnichů domnívajících se, že jest úplně stačitelné, zachovávají-li tři apoštolské sliby a některá ustanovení regule, nikoli ale všechna. Výjimka může toliko vyplývati buď z fysické nemožnosti (nemoci) anebo z dispense udělené papežem anebo řádovým před- staveným. K vůli úplnosti připomíná, že při řeholních statutech jest uvážiti, zdali zakladatel chtěl zavazovati pod vinou a trestem, či nikoliv. Jestli takový závazek je, tedy i věc sama o sobě dobrá, poněvadž jest mu zakázána, může mu býti kamenem úrazu. I má proto každý řeholník (je-li v pochybnostech) zkoumati závaznost ustanovení předpisů, zdali zavazují pod hříchem těžkým či lehkým anebo snad pouze pod časným trestem. Obyčejně však zavazují řádové předpisy aspoň pod hříchem lehkým. Z toho pak dochází k následu- jícímu praktickému závěru: Přestupuje-li někdo klášterní předpisy povahy indiferentní, nemusí se vždy tím dopustiti těžkého hříchu. To záleží na intenci, jež zakladatele řádu při tom vedla. Nařídil-li to pod přísným závazkem, pak ovšem předpis váže pod těžkým hříchem, ale i tu považoval Raněk za dobře podotknouti, že podřízení mají býti na to upozorněni. Tak na př. nezacho- vávání silencia nemusí býti vždy těžkým hříchem a podotýká, že stupeň pro- vinění nelze vždy posuzovati dle závaznosti předpisu, nýbrž i také dle stupně neúcty k němu, jakož i dle záliby v jeho přestupování. Napomenutí své končí Mistr Vojtěch přiznáním, že zachování vlastní spásy jest přednější nežli pře- třásání různých problémů. Celkem lze říci, že Vojtěchovo stanovisko vůči závaznosti řádových před- pisů bylo úplně střízlivé. Neklonil se ani k rigoristům, spatřujícím přísnou závaznost všech předpisů, ani k méně přísným, omezujícím se na pouhé řeholní 76
a dovozuje z toho, že každé porušení příkazů Božích jest proto zlem a věřící jest povinen zachovávati v případě nesnází slova sv. Pavla: „Sluší se Boha poslouchati více než lidí.“ U přikázání lidských rozlišuje příkaz od rady. Věnuje při tom pozornost radě jakožto činiteli pro řeholní život zvláště významnému. Rada může pů- sobiti přímo a nepřímo. Přímo k vůli uvarování se budoucího zla nebo spá- chaného poklesku, nepřímo k dosáhnutí dobra. Děje-li se příkaz cum prima obligatione a se souhlasem toho, jenž ho přijímá, jest to podklad řeholních závazků. Nejprve se kandidát seznamuje s regulí a hlavně se všemi závazky z ní plynoucími. Rozhodne-li se k zachovávání řehole, pak ovšem se zavazuje k zachovávání všeho v ní obsaženého. Jakmile však tak učinil, pak již se ne- jedná o žádné rady, nýbrž o příkaz, jejž na sebe dobrovolně převzal. Závazek onen trvá i když náhodou řádový představený ho nezdůrazní a to jednoduše proto, že jest vysloven regulí, na kterou řeholník sliboval. V důsledku toho potírá Vojtěch Raňkův falešné mínění některých mnichů domnívajících se, že jest úplně stačitelné, zachovávají-li tři apoštolské sliby a některá ustanovení regule, nikoli ale všechna. Výjimka může toliko vyplývati buď z fysické nemožnosti (nemoci) anebo z dispense udělené papežem anebo řádovým před- staveným. K vůli úplnosti připomíná, že při řeholních statutech jest uvážiti, zdali zakladatel chtěl zavazovati pod vinou a trestem, či nikoliv. Jestli takový závazek je, tedy i věc sama o sobě dobrá, poněvadž jest mu zakázána, může mu býti kamenem úrazu. I má proto každý řeholník (je-li v pochybnostech) zkoumati závaznost ustanovení předpisů, zdali zavazují pod hříchem těžkým či lehkým anebo snad pouze pod časným trestem. Obyčejně však zavazují řádové předpisy aspoň pod hříchem lehkým. Z toho pak dochází k následu- jícímu praktickému závěru: Přestupuje-li někdo klášterní předpisy povahy indiferentní, nemusí se vždy tím dopustiti těžkého hříchu. To záleží na intenci, jež zakladatele řádu při tom vedla. Nařídil-li to pod přísným závazkem, pak ovšem předpis váže pod těžkým hříchem, ale i tu považoval Raněk za dobře podotknouti, že podřízení mají býti na to upozorněni. Tak na př. nezacho- vávání silencia nemusí býti vždy těžkým hříchem a podotýká, že stupeň pro- vinění nelze vždy posuzovati dle závaznosti předpisu, nýbrž i také dle stupně neúcty k němu, jakož i dle záliby v jeho přestupování. Napomenutí své končí Mistr Vojtěch přiznáním, že zachování vlastní spásy jest přednější nežli pře- třásání různých problémů. Celkem lze říci, že Vojtěchovo stanovisko vůči závaznosti řádových před- pisů bylo úplně střízlivé. Neklonil se ani k rigoristům, spatřujícím přísnou závaznost všech předpisů, ani k méně přísným, omezujícím se na pouhé řeholní 76
Strana 76
předpisy, nýbrž vybízel k náležitému zkoumání jednotlivých statutů, zdali zavazují více, či méně přísně. Poznavše domácí řád českých kanonií augustiniánských, jakož i názory o jeho závaznosti, všimneme si nyní, jak byl skutečně zachováván. Zpravuje nás o tom visitační protokol z roku 1398. Ještě arcibiskup Jenštejn poručil svému oblíbenému převorovi roudnickému Petrovi, aby zvisitoval všechny kanonie na území českomoravském. Jenštejn si přál, aby ve všech kanoniích byla jednotná observance. Poněvadž pak všechny české kláštery založeny byly z roudnického, tedy se měly i říditi jeho domácími předpisy. Chtěje viděti, jak se toto jeho přání provádí, zplno- mocnil roudnického převora Petra, by jeho jménem provedl visitaci všech stávajících klášterů. Petr tak učinil a neshledal „nihil... enormis, scandalosi seu erronei.. quo a sanctae religionis observantia declinaret“. Pouze některé maličkosti chtěl Jenštejn zdůrazniti, leč běh událostí mu provedení úmyslu znemožnil. Proto nástupce jeho, arcibiskup Olbram, vzal na se úkol svého předchůdce a nařídil: 1. Zachovávati neztenčeně ve všech českých kanoniích augustiniánských statuta roudnického kláštera. 2. Slib chudoby až do té doby ve všech klášteřích zachovávaný budiž držen se vší přísností. Představení nesmějí se od konventu odlišovati žádnými zvláštními mensálními příjmy. 3. Klausura se zostřuje v tom smyslu, že do ní nesmí netoliko vkročiti žádná žena, nýbrž i mužům omezen do ní přístup na minimum. 4. Každý klášter musí míti řádné hospodářské knihy a jmenovitě příjmy a vydání jest přesně zapisovati. 5. Budiž všude týž kůr a hábit jako v Roudnici. 6. Nařízení tato se připíší v každé kanonii k domácím statutům a budou s nimi zároveň před- čítána, avšak mají míti pouze povahu informace. Stav českomoravských kanonií augustiniánských byl tedy na konci XIV. století uspokojivý. O nějaké znemravnělosti jeho členů nelze vůbec mluviti.
předpisy, nýbrž vybízel k náležitému zkoumání jednotlivých statutů, zdali zavazují více, či méně přísně. Poznavše domácí řád českých kanonií augustiniánských, jakož i názory o jeho závaznosti, všimneme si nyní, jak byl skutečně zachováván. Zpravuje nás o tom visitační protokol z roku 1398. Ještě arcibiskup Jenštejn poručil svému oblíbenému převorovi roudnickému Petrovi, aby zvisitoval všechny kanonie na území českomoravském. Jenštejn si přál, aby ve všech kanoniích byla jednotná observance. Poněvadž pak všechny české kláštery založeny byly z roudnického, tedy se měly i říditi jeho domácími předpisy. Chtěje viděti, jak se toto jeho přání provádí, zplno- mocnil roudnického převora Petra, by jeho jménem provedl visitaci všech stávajících klášterů. Petr tak učinil a neshledal „nihil... enormis, scandalosi seu erronei.. quo a sanctae religionis observantia declinaret“. Pouze některé maličkosti chtěl Jenštejn zdůrazniti, leč běh událostí mu provedení úmyslu znemožnil. Proto nástupce jeho, arcibiskup Olbram, vzal na se úkol svého předchůdce a nařídil: 1. Zachovávati neztenčeně ve všech českých kanoniích augustiniánských statuta roudnického kláštera. 2. Slib chudoby až do té doby ve všech klášteřích zachovávaný budiž držen se vší přísností. Představení nesmějí se od konventu odlišovati žádnými zvláštními mensálními příjmy. 3. Klausura se zostřuje v tom smyslu, že do ní nesmí netoliko vkročiti žádná žena, nýbrž i mužům omezen do ní přístup na minimum. 4. Každý klášter musí míti řádné hospodářské knihy a jmenovitě příjmy a vydání jest přesně zapisovati. 5. Budiž všude týž kůr a hábit jako v Roudnici. 6. Nařízení tato se připíší v každé kanonii k domácím statutům a budou s nimi zároveň před- čítána, avšak mají míti pouze povahu informace. Stav českomoravských kanonií augustiniánských byl tedy na konci XIV. století uspokojivý. O nějaké znemravnělosti jeho členů nelze vůbec mluviti.
Strana 77
DOKLADY Vojtěch Raňkův k augustiniánům v Třeboni o závaznosti řádových předpisů. (S. d., s. l.) (Univ. knih. pr., A) D, 20, B) I, G, 11.) Sancti Spiritus assit nobis gracia. Amen.a) Reverendi Patres! Voluistis, ut vobis scripto responderem ad duo dubia. Primum fuit de obligacione regula- rium sancti Augustini ordinis, que consurgit ex regula, utrum videlicet omnia illa, que continentur in regula sancti Augustini, cadant sub pre/ cepto.") Se- cundum dubium fuit de visione divina, quam sancti habent in patria, qualis sit illa, an corporalis, an mentalis. Et quantum mihi apparet in prima questione, movit vos" istud verbum Au- gustini, quod dicit in proverbio sue regule: „Hec sunt, que, ut observetis pre- cipimus“1 etc. Videtur ergo, quod cadant sub precepto et quia forte videretur istud nimis durum, quia multa contenta in dicta regula non servantur et sic omnes illam regulam professi dampnarentur, quod dicere esset homines a re- gula retrahere et laqueum conscienciis nectere, et quia questio ista prima est satis positiva et moralis, requirit magis processum narratorium quam sil[Iogis- ticum et disputatorium, propter quod sunt alique distincciones premittende antequam conclusio de questione proposita inferatur. Et primo sciendum est, quod est quoddam preceptum divinum et quoddam humanum. Preceptum divinum est, quod continet ea, que [sunt] per se et ab- solute de genere bonorum et“ cuius contrarium est per se malum, et tale pre- ceptum est de iure nature et debet includi in omni iure humano, quia omnes tale preceptum obligat ita, quod si ei contrarietur preceptum humanum, non est ei obediendum,! sede) est contempnendum, quia „magis oportet Deo obe- dire, quam hominibus“2 Act. 5. c. Preceptum autem humanum est, quod continet ea, que licite et absque peccato, quantum est de se, possunt' fieri et non fieri, ut sunt ex se et indiffe- rencia," que possunt et bene et male fieri. De precepto autem humano sciendum, quod in se dupliciter potest fieri circa illa, que pertinent ad ipsum vel absque a) A deest. b) B in marg.: 1. c) A deest. d) B škrtnuto: quorum quod. e) B škrtnuto: tale preceptum. 1) B škrtnuto: potest. 8) B: ex se indifferencia. 1 Migne, P. L., XXXII, str. 1452. 2 V. 29. 77
DOKLADY Vojtěch Raňkův k augustiniánům v Třeboni o závaznosti řádových předpisů. (S. d., s. l.) (Univ. knih. pr., A) D, 20, B) I, G, 11.) Sancti Spiritus assit nobis gracia. Amen.a) Reverendi Patres! Voluistis, ut vobis scripto responderem ad duo dubia. Primum fuit de obligacione regula- rium sancti Augustini ordinis, que consurgit ex regula, utrum videlicet omnia illa, que continentur in regula sancti Augustini, cadant sub pre/ cepto.") Se- cundum dubium fuit de visione divina, quam sancti habent in patria, qualis sit illa, an corporalis, an mentalis. Et quantum mihi apparet in prima questione, movit vos" istud verbum Au- gustini, quod dicit in proverbio sue regule: „Hec sunt, que, ut observetis pre- cipimus“1 etc. Videtur ergo, quod cadant sub precepto et quia forte videretur istud nimis durum, quia multa contenta in dicta regula non servantur et sic omnes illam regulam professi dampnarentur, quod dicere esset homines a re- gula retrahere et laqueum conscienciis nectere, et quia questio ista prima est satis positiva et moralis, requirit magis processum narratorium quam sil[Iogis- ticum et disputatorium, propter quod sunt alique distincciones premittende antequam conclusio de questione proposita inferatur. Et primo sciendum est, quod est quoddam preceptum divinum et quoddam humanum. Preceptum divinum est, quod continet ea, que [sunt] per se et ab- solute de genere bonorum et“ cuius contrarium est per se malum, et tale pre- ceptum est de iure nature et debet includi in omni iure humano, quia omnes tale preceptum obligat ita, quod si ei contrarietur preceptum humanum, non est ei obediendum,! sede) est contempnendum, quia „magis oportet Deo obe- dire, quam hominibus“2 Act. 5. c. Preceptum autem humanum est, quod continet ea, que licite et absque peccato, quantum est de se, possunt' fieri et non fieri, ut sunt ex se et indiffe- rencia," que possunt et bene et male fieri. De precepto autem humano sciendum, quod in se dupliciter potest fieri circa illa, que pertinent ad ipsum vel absque a) A deest. b) B in marg.: 1. c) A deest. d) B škrtnuto: quorum quod. e) B škrtnuto: tale preceptum. 1) B škrtnuto: potest. 8) B: ex se indifferencia. 1 Migne, P. L., XXXII, str. 1452. 2 V. 29. 77
Strana 78
prima obligacione et consensu eorum, quibus precipitur vel cum eorum con- sensu et obligacione. Primo modo nullus hominum potest precipere ea, que pertinent per se ad humana precepta vel preceptum, nisi fuerit prelatus aut princeps ordinarie illis, quibus precipit, prepositus, que cum ab ipso precipi non debent, nisi innuente causa racionabili, qua contingente peccaret trans- grediens id, quod preceptum est, ac si non preciperetur. Sed ex causa minus evidenti et minus necessaria possunt precipi humano precepto a prelato vel principe omnibus generaliter illa, que sunt ex se indifferencia. Illa autem, que sunt bona prerogativa et pertinent ad consilia, ab eo precipi nulli debent, nisi ex evidenti causa et valde necessaria. De istis autem, que referuntur ad preceptum,! sed de istis, que pertinent ad consilium, sciendum quod dupliciter precipi posunt, scilicet vel directe vel in- directe. Directe ob fugam mali futuri vel emendacionem mali preteriti, quem- admodum posset precipi continencia alicui, si casus emergeret talis, quod ali- oquin periclitaretur ecclesia. Ob emendacionem mali preteriti, quemadmodum indicitur seu precipitur alicui perpetua continencia racione perpetracionis de- licti incestus vel uxoriandi et aliis, que notantur 31, q. 1. in principio.)) Indirecte propter adepcionem boni, quemadmodum precipitur continencia volentibus ad maiores ordines promoveri, ut patet di. 31., c. 1. et di. 84., c. „Cum in prete- rito,“ unde et dicitur ipsis precipiendo, cum promoventur ad ordines maiores: „Si prius incesti, amodo casti.“ Si autem fiat preceptum prima obligacione et consensu eius,ch) cui precipitur, iste est modus precipiendi, qui pertinet ad re- gulas religiosorum et fit hec modo et debet fieri:" Primo enim debet legi regula illi, qui ad eam se" wlt obligare et debent exprimi omnia illa, que et qualia sint, ad quel) se debet obligare. Si tamen velit, quod voluerit et consensum"ad- hibuerit! et se obligare voluerit observancie regule, et omnium contentorum in ea se obligabit. Quo facto illa omnia, que ad regulam pertinent, etsi sibi primo erant in consilio tantum, iam facta sunt sic se obliganti in precepto et tunc debet vel potest institutor regule aut eius vicem gerens quasi resumendo con- tenta in regula et prius proposita sub forma consilii illi iniungere sub forma precepti, dicendo: „Hec sunt, que ut observetis precipimus,“ sed quod dicit be- atus Augustinus in principio sue regule, unde statim sequitur: „In monasterio constituti“3 et sive ille, qui preest hoc dicat sive non dicat, cum ipsa regula eidem hoc dicat, necesse est, quod omnia illa in precepto et sub precepto te- neat, unde falsa est illa opinio quorumdam religiosorum sibimet applauden- h) B in marg.: Decretum. ch) B in marg.: Nota bene. i) B hoc modo aut: (skrtnuto) debet fieri. il A: se et (škrtnuto) wlt... k) B: que (wlt ob...) škrtnuto. 1) A: consensu. 3 Migne, u. m. 78
prima obligacione et consensu eorum, quibus precipitur vel cum eorum con- sensu et obligacione. Primo modo nullus hominum potest precipere ea, que pertinent per se ad humana precepta vel preceptum, nisi fuerit prelatus aut princeps ordinarie illis, quibus precipit, prepositus, que cum ab ipso precipi non debent, nisi innuente causa racionabili, qua contingente peccaret trans- grediens id, quod preceptum est, ac si non preciperetur. Sed ex causa minus evidenti et minus necessaria possunt precipi humano precepto a prelato vel principe omnibus generaliter illa, que sunt ex se indifferencia. Illa autem, que sunt bona prerogativa et pertinent ad consilia, ab eo precipi nulli debent, nisi ex evidenti causa et valde necessaria. De istis autem, que referuntur ad preceptum,! sed de istis, que pertinent ad consilium, sciendum quod dupliciter precipi posunt, scilicet vel directe vel in- directe. Directe ob fugam mali futuri vel emendacionem mali preteriti, quem- admodum posset precipi continencia alicui, si casus emergeret talis, quod ali- oquin periclitaretur ecclesia. Ob emendacionem mali preteriti, quemadmodum indicitur seu precipitur alicui perpetua continencia racione perpetracionis de- licti incestus vel uxoriandi et aliis, que notantur 31, q. 1. in principio.)) Indirecte propter adepcionem boni, quemadmodum precipitur continencia volentibus ad maiores ordines promoveri, ut patet di. 31., c. 1. et di. 84., c. „Cum in prete- rito,“ unde et dicitur ipsis precipiendo, cum promoventur ad ordines maiores: „Si prius incesti, amodo casti.“ Si autem fiat preceptum prima obligacione et consensu eius,ch) cui precipitur, iste est modus precipiendi, qui pertinet ad re- gulas religiosorum et fit hec modo et debet fieri:" Primo enim debet legi regula illi, qui ad eam se" wlt obligare et debent exprimi omnia illa, que et qualia sint, ad quel) se debet obligare. Si tamen velit, quod voluerit et consensum"ad- hibuerit! et se obligare voluerit observancie regule, et omnium contentorum in ea se obligabit. Quo facto illa omnia, que ad regulam pertinent, etsi sibi primo erant in consilio tantum, iam facta sunt sic se obliganti in precepto et tunc debet vel potest institutor regule aut eius vicem gerens quasi resumendo con- tenta in regula et prius proposita sub forma consilii illi iniungere sub forma precepti, dicendo: „Hec sunt, que ut observetis precipimus,“ sed quod dicit be- atus Augustinus in principio sue regule, unde statim sequitur: „In monasterio constituti“3 et sive ille, qui preest hoc dicat sive non dicat, cum ipsa regula eidem hoc dicat, necesse est, quod omnia illa in precepto et sub precepto te- neat, unde falsa est illa opinio quorumdam religiosorum sibimet applauden- h) B in marg.: Decretum. ch) B in marg.: Nota bene. i) B hoc modo aut: (skrtnuto) debet fieri. il A: se et (škrtnuto) wlt... k) B: que (wlt ob...) škrtnuto. 1) A: consensu. 3 Migne, u. m. 78
Strana 79
cium, dicencium, quod tantum ea, que pertinent ad substancialia et vota prin- cipalia religionis, ut sunt castitas sive continencia, paupertas et obediencia et quedam alia divina precepta et apostolorum consilia posita in regula cadunt sub precepto, non autem omnia in regula posita, quod falsum est ut michi apparet. Nam licet consilia, I in quantum consilia sunt, non cadant sub pre- cepto Dei et apostolorum consulencium tantum, in quantum sub voto et obli- gacione firmata, iam non sunt consilia tantum ei, qui vovit ea et se adm) illa obligavit, ymo cadunt iam sub precepto illius sive hominis sive regule, cui se obligavit, unde non est inconveniens, quod ea, que ex se et existencia sua sunt consilia, sint ex voto et obligacione precepta. Quantumcumque ergo illa, que cadunt in regula beati Augustini vel quecumque alia pertineant ad consilia, si tamen premittitur sic: „Hec sunt, que ut observetis precipimus,“ sicut in re- gula beati Augustini premittitur, quecumque secuntur, nisi expresse designentur, quod ad) preceptum illius generalis promissi non pertineant," sub precepto cadunt et quod amplius est: Esto, quod illa clausula: „Hec sunt, que ut obser- vetis precipimus“ non premittatur, sed ista: „Hec sunt, que ut observetis“ mo- nemus, nisi alia fieret determinacio, omnia que in regula continentur, adhuc caderent sub precepto postquam ad observanciam regule et omnium contento- rum in ea se quis/ obligavit. Que enim ei primo sunt admonita ut voluntaria, deinde sunt precepta ut necessaria. Aliter enim ex voto non plus obligaretur aliquis ad illa, quantum sine voto, quod est inconveniens dicere, propter quod, ut michi apparet, tuciorem viam vobis demonstrando dico, quod omnia illa in regula beati Augustini contenta sub precepto sunt hiis, qui ipsam regulam sunt professi, nisi infirmitas aut pape dispensacio aut superioris prelati relaxacio rigorem huius mee opinionis voluerit mitigare. Et si quis velit inspicere expo- sicionemp) venerabilis Magistri Hugonis de sancto Victore,4 quam fecit super regula sancti Augustini et dicta doctoris solempnis 6. „Quod licet,“ q. 17 non videbit michi longe a veritate distare. Si autem aliquis quereret de actibus indiflerentibus, an videlicet transgrediens statuta religionis et certa indifferencia de se, que licita essent, si non essent pro- hibita, peccet mortaliter. Pro quo dubio et ipsius aliquali declaracione et prioris dubii forsitan mitigacione est sciendum, quod circa institucionem regularium statutoI rum duo sunt attendenda." Primum institucionis forma," secundum intencio instituentis per formam statuti expressa. De utroque ergo istorum ob- 4 Migne, P. L., sv. 176, str. 920. „Ad hoc quidem data sunt ista regularia praecepta, ut cuncta serventur...Non enim possumus aliquid praeterire negligenter sine periculo animae nostrae." m) A: ad (et) škrtnuto. n) A: quod a ad. o) B. A: pertineat. P) B. Za tím škrtnuto: regule. qB in margine : Nota bene. 1) B in margine: Hic di... 79
cium, dicencium, quod tantum ea, que pertinent ad substancialia et vota prin- cipalia religionis, ut sunt castitas sive continencia, paupertas et obediencia et quedam alia divina precepta et apostolorum consilia posita in regula cadunt sub precepto, non autem omnia in regula posita, quod falsum est ut michi apparet. Nam licet consilia, I in quantum consilia sunt, non cadant sub pre- cepto Dei et apostolorum consulencium tantum, in quantum sub voto et obli- gacione firmata, iam non sunt consilia tantum ei, qui vovit ea et se adm) illa obligavit, ymo cadunt iam sub precepto illius sive hominis sive regule, cui se obligavit, unde non est inconveniens, quod ea, que ex se et existencia sua sunt consilia, sint ex voto et obligacione precepta. Quantumcumque ergo illa, que cadunt in regula beati Augustini vel quecumque alia pertineant ad consilia, si tamen premittitur sic: „Hec sunt, que ut observetis precipimus,“ sicut in re- gula beati Augustini premittitur, quecumque secuntur, nisi expresse designentur, quod ad) preceptum illius generalis promissi non pertineant," sub precepto cadunt et quod amplius est: Esto, quod illa clausula: „Hec sunt, que ut obser- vetis precipimus“ non premittatur, sed ista: „Hec sunt, que ut observetis“ mo- nemus, nisi alia fieret determinacio, omnia que in regula continentur, adhuc caderent sub precepto postquam ad observanciam regule et omnium contento- rum in ea se quis/ obligavit. Que enim ei primo sunt admonita ut voluntaria, deinde sunt precepta ut necessaria. Aliter enim ex voto non plus obligaretur aliquis ad illa, quantum sine voto, quod est inconveniens dicere, propter quod, ut michi apparet, tuciorem viam vobis demonstrando dico, quod omnia illa in regula beati Augustini contenta sub precepto sunt hiis, qui ipsam regulam sunt professi, nisi infirmitas aut pape dispensacio aut superioris prelati relaxacio rigorem huius mee opinionis voluerit mitigare. Et si quis velit inspicere expo- sicionemp) venerabilis Magistri Hugonis de sancto Victore,4 quam fecit super regula sancti Augustini et dicta doctoris solempnis 6. „Quod licet,“ q. 17 non videbit michi longe a veritate distare. Si autem aliquis quereret de actibus indiflerentibus, an videlicet transgrediens statuta religionis et certa indifferencia de se, que licita essent, si non essent pro- hibita, peccet mortaliter. Pro quo dubio et ipsius aliquali declaracione et prioris dubii forsitan mitigacione est sciendum, quod circa institucionem regularium statutoI rum duo sunt attendenda." Primum institucionis forma," secundum intencio instituentis per formam statuti expressa. De utroque ergo istorum ob- 4 Migne, P. L., sv. 176, str. 920. „Ad hoc quidem data sunt ista regularia praecepta, ut cuncta serventur...Non enim possumus aliquid praeterire negligenter sine periculo animae nostrae." m) A: ad (et) škrtnuto. n) A: quod a ad. o) B. A: pertineat. P) B. Za tím škrtnuto: regule. qB in margine : Nota bene. 1) B in margine: Hic di... 79
Strana 80
servandorum in statutis distinguendum est, quoniam statutum aut simpliciter aut absolute institutum est et instituens simplicem et absolutam intencionem habuit eius observancie absque omni obligacione culpe vel pene aut institutum sub certa obligacione. Si secundo modo, licet prohibita essent ex natura sua licita, obligarent tamen et ad culpam et ad penam iuxta id, quod in forma statuti esset expressum iuxta illud Genesis 2. c.: „De ligno sciencie boni et mali non comedetis !5 In quacumque autem die comederitis, morte moriemini.“ Super quo verbo beatus Augustinus 8. li. super Genesim ad literam c. 1. dicit 6: „Ab eo ligno, quod malum non erat, prohibitus est homo Adam, ut ipsa per se pre- cepti obligacio bonum illi esset et malum transgressio, nec potuit et melius et diligencius demonstrari, quantum malum sit sola inobediencia, cum ideo' reus iniquitatis factus est homo, quia eam rem/ tetigit contra prohibicionem, quam si non prohibitus tetigisset, non utique peccasset.“ In hoc ergo casu videat qui- libet statuta religionis sue et iuxta formam obligacionis") institutorum intelligat transgressorie obligari ad culpam mortalem vel venialem vel forte ad solam penam, licet raro religiosus obligetur ad penam solum et non ad culpam saltem venialem, si non ad mortalem. Si autem primo modo, videlicet quod instituens statutum aliquod regulare habuit simplicem et absolutam intencionem condendi tale statutum absque omni determinata obligacione ad culpam aut penam, tunc obligacio statuti intelligenda est secundum communis iuris et racionis recte interpretacionem. Queritur ergo: Dicendum est minorem') recitando opinio- nem et*) a prima non recedendo, quod transgrediens statuta religionis maxime circa illa, que alias ex se essent indifferencia, de quibus formatur dubium? Non semper peccat mortaliter, quantum est de natura talis statuti/ simpliciter et absolute propositi, nisi forte ex speciali intencione statuens intenderit trans- gressores obligari ad mortale, que intencio propter periculum si fieri potest, debet subditis esse nota, ut si statutum sit in aliqua religione simpliciter et ab- solute, ut non loquantur post completorium, aliquis frangens silencium non semper peccat mortaliter, ymo quandoque tantum' venialiter et non discer- nuntur in talibus transgressio mortalis et venialis ex natura statuti, sed solum ex qualitate et quantitate contemptus et ex qualitate et ex quantitate libidinis in transgrediente. Et credo, quod pro aliquali vestra informacione ista nunc sufficiunt, donec michi Dominus communicaverit alciora. Quia vere timorez pestilencie sic animum meum ad studium tardum et hebetem invenio, quod nec dic t Jare valeo nec scriptitare et plus nunc de salute anime mee cogitare 5 V. 9. 6 Není na u. m. s) A deest. t)B. ergo (škrtnuto). u) B: institucionis (škrtnuto). v) B miciorem. X) B: per (škrtnuto). v) A deest. z) A timore timore. 80
servandorum in statutis distinguendum est, quoniam statutum aut simpliciter aut absolute institutum est et instituens simplicem et absolutam intencionem habuit eius observancie absque omni obligacione culpe vel pene aut institutum sub certa obligacione. Si secundo modo, licet prohibita essent ex natura sua licita, obligarent tamen et ad culpam et ad penam iuxta id, quod in forma statuti esset expressum iuxta illud Genesis 2. c.: „De ligno sciencie boni et mali non comedetis !5 In quacumque autem die comederitis, morte moriemini.“ Super quo verbo beatus Augustinus 8. li. super Genesim ad literam c. 1. dicit 6: „Ab eo ligno, quod malum non erat, prohibitus est homo Adam, ut ipsa per se pre- cepti obligacio bonum illi esset et malum transgressio, nec potuit et melius et diligencius demonstrari, quantum malum sit sola inobediencia, cum ideo' reus iniquitatis factus est homo, quia eam rem/ tetigit contra prohibicionem, quam si non prohibitus tetigisset, non utique peccasset.“ In hoc ergo casu videat qui- libet statuta religionis sue et iuxta formam obligacionis") institutorum intelligat transgressorie obligari ad culpam mortalem vel venialem vel forte ad solam penam, licet raro religiosus obligetur ad penam solum et non ad culpam saltem venialem, si non ad mortalem. Si autem primo modo, videlicet quod instituens statutum aliquod regulare habuit simplicem et absolutam intencionem condendi tale statutum absque omni determinata obligacione ad culpam aut penam, tunc obligacio statuti intelligenda est secundum communis iuris et racionis recte interpretacionem. Queritur ergo: Dicendum est minorem') recitando opinio- nem et*) a prima non recedendo, quod transgrediens statuta religionis maxime circa illa, que alias ex se essent indifferencia, de quibus formatur dubium? Non semper peccat mortaliter, quantum est de natura talis statuti/ simpliciter et absolute propositi, nisi forte ex speciali intencione statuens intenderit trans- gressores obligari ad mortale, que intencio propter periculum si fieri potest, debet subditis esse nota, ut si statutum sit in aliqua religione simpliciter et ab- solute, ut non loquantur post completorium, aliquis frangens silencium non semper peccat mortaliter, ymo quandoque tantum' venialiter et non discer- nuntur in talibus transgressio mortalis et venialis ex natura statuti, sed solum ex qualitate et quantitate contemptus et ex qualitate et ex quantitate libidinis in transgrediente. Et credo, quod pro aliquali vestra informacione ista nunc sufficiunt, donec michi Dominus communicaverit alciora. Quia vere timorez pestilencie sic animum meum ad studium tardum et hebetem invenio, quod nec dic t Jare valeo nec scriptitare et plus nunc de salute anime mee cogitare 5 V. 9. 6 Není na u. m. s) A deest. t)B. ergo (škrtnuto). u) B: institucionis (škrtnuto). v) B miciorem. X) B: per (škrtnuto). v) A deest. z) A timore timore. 80
Strana 81
debeo quam questiones exercitare, quod mihi concedat omnipotens Deus, Pater et Filius et Spiritus sanctus. Amen. De secundo dubio nichil scribo pro nunc, scripturus alias, si Deus mihi concesserit vitam, lacius de hac materia. 2. Olbram ze Škvorce, arcibiskup pražský prohlašuje, že visitace augustiniánských kanonií českomoravských nařízená Jenštejnem skončila s dobrým výsledkem, a stanoví některé menší předpisy. Unor, 10. 1398, Roudnice. [Zem. archiv český, opisy = arcibiskupského archivu Roudnice.] Wolframus Dei gracia sanctae Pragensis ecclesiae archiepiscopus et aposto- licae sedis legatus. Venerabilibus ac religiosis viris, dominis abbatibus, prae- positis et conventibus eorum universis ordinis canonicorum regularium beati Augustini per et infra Pragensem dioecesim, necnon Olomucensem ac Lutho- misliensem dioeceses nobis metropolico iure subiectis salutem in Domino. Et cum religionis augmento sanctae conversationis commoda custodire, subditorum regimini, quantum nobis ex alto conceditur praesidentes, curis sollicitamur continuis et ex traditae nobis dispensationis officio commodis ac profectibus subditorum et praesertim religiosorum assiduae sollicitudinis studio intendamus. Sane relatione veridica et litterarum attestatione comperuimus, quod reveren- dissimus in Christo Pater et dominus, dominus Joannes olim archiepiscopus Pragensis, praedecessor noster dudum decreverat et seriose mandaverat, ut per singula monasteria praefati ordinis infra dioeceses memoratas statuta et con- suetudines monasterii in Rudnicz reciperentur, legerentur et sine cuiuspiam excusationis diffugio per omnia servarentur. Cum enim a gremio praefati mo- nasterii aliae domus eiusdem ordinis fundamentaliter traxerunt originem, dignum reputavit ac congruum, ut abinde etiam suae conversationis recipiant formam pariter et exemplum, haec siquidem fundatorum intentio fuisse cog- noscitur exoptata, summoque pium cuilibet communitati aestimavit et necessa- rium, ut artis sui agnoscens et colens originem, eidem cunctis inhaereat moribus vitaeque unanimis legibus dirigatur. Propter quod praefatus praedecessor noster religiosum virum Petrum priorem praefati monasterii Rudnicensis, capellanum suum ac nostrum devotum in Christo dilectum per suas litteras mandatum 81
debeo quam questiones exercitare, quod mihi concedat omnipotens Deus, Pater et Filius et Spiritus sanctus. Amen. De secundo dubio nichil scribo pro nunc, scripturus alias, si Deus mihi concesserit vitam, lacius de hac materia. 2. Olbram ze Škvorce, arcibiskup pražský prohlašuje, že visitace augustiniánských kanonií českomoravských nařízená Jenštejnem skončila s dobrým výsledkem, a stanoví některé menší předpisy. Unor, 10. 1398, Roudnice. [Zem. archiv český, opisy = arcibiskupského archivu Roudnice.] Wolframus Dei gracia sanctae Pragensis ecclesiae archiepiscopus et aposto- licae sedis legatus. Venerabilibus ac religiosis viris, dominis abbatibus, prae- positis et conventibus eorum universis ordinis canonicorum regularium beati Augustini per et infra Pragensem dioecesim, necnon Olomucensem ac Lutho- misliensem dioeceses nobis metropolico iure subiectis salutem in Domino. Et cum religionis augmento sanctae conversationis commoda custodire, subditorum regimini, quantum nobis ex alto conceditur praesidentes, curis sollicitamur continuis et ex traditae nobis dispensationis officio commodis ac profectibus subditorum et praesertim religiosorum assiduae sollicitudinis studio intendamus. Sane relatione veridica et litterarum attestatione comperuimus, quod reveren- dissimus in Christo Pater et dominus, dominus Joannes olim archiepiscopus Pragensis, praedecessor noster dudum decreverat et seriose mandaverat, ut per singula monasteria praefati ordinis infra dioeceses memoratas statuta et con- suetudines monasterii in Rudnicz reciperentur, legerentur et sine cuiuspiam excusationis diffugio per omnia servarentur. Cum enim a gremio praefati mo- nasterii aliae domus eiusdem ordinis fundamentaliter traxerunt originem, dignum reputavit ac congruum, ut abinde etiam suae conversationis recipiant formam pariter et exemplum, haec siquidem fundatorum intentio fuisse cog- noscitur exoptata, summoque pium cuilibet communitati aestimavit et necessa- rium, ut artis sui agnoscens et colens originem, eidem cunctis inhaereat moribus vitaeque unanimis legibus dirigatur. Propter quod praefatus praedecessor noster religiosum virum Petrum priorem praefati monasterii Rudnicensis, capellanum suum ac nostrum devotum in Christo dilectum per suas litteras mandatum 81
Strana 82
suum speciale habentem ad singula monasteria praefati ordinis in praedictis dioecesibus vice et nomine suis submiserat, ut sanctae visitacionis officium tam in capitibus, quam in membris juxta discrecionem a Deo sibi traditam exerceret, et signanter, an statuta et consuetudines praefati Rudnicensis monasterii tene- rentur. Verum, cum praefatus dominus Petrus huiusmodi visitacionis officium sibi impositum per singula praefati ordinis prosequeretur monasteria, nihil per gratiam Altissimi enormis, scandalosi seu erronei comperit, quo a sanctae religionis observantia declinaret exceptis paucis, quae reformata, intentionis tamen praefati praedecessoris nostri fuisse cognovimus eadem reformata in suis scriptis authenticis voluisse dirigere, ut eo studiosius reformentur et diligentius imposterum observentur, sed quia diversis emergentibus et impedientibus causis propositum suum laudabile et incremento sanctae religionis perutile ad effectum deducere non potuit, ne per cessionem suam sua frustraretur intentio, nos cupientes desiderium suum ad effectum felicem deducere, seriose volumus et mandamus praesentibus, ut statuta praefati monasterii Rudnicensis cum suis clausulis integre sine ulla mutatione viciosa ea etiam que sunt recepta susci- piantur, reportentur, legantur, teneantur et regulariter a singulis observentur. Ne tamen cuiquam laqueum videamur inicere, volentes paternam mansuetu- dinem servare in singulis, dispensacionem ipsorum pro loco et tempore discre- tioni committimus praelatorum, ita tamen, quod nihil in levipensionem et abiectionem, contemptum vel an nJulationem eorundem statutorum, in quo eorum consciencias oneramus. Item, quavis proprietatis abdicatione in quolibet religiosis adiunctis poenis gravibus, cum id certis religionis specialibus multi- pliciter exprimat ius commune ac etiam uniuscuiusque professio id confirmet. Quia tamen attente solet recipi, quod praecipitur generaliter, igitur per viscera misericordiae Domini nostri praecipimus et mandamus, ut nil ad vicium pesti- ferae proprietatis pertinens ex quacunque causa vel necessitatis occasione habeatur, cum ex regulari mandato etiam nil dicere proprium debeatur, sed vita communis hactenus tenta et inventa inviolabiliter custodiatur et imposte- rum teneatur, districtissime quoque praecipiendo sub vindicta divini iudicii adicimus, ne praelati ullo modo aliquid de temporalibus reditibus ac pecuniis se a conventibus seiungendo pro suis mensis habeant assignatum, sed de funi- culo sortis Domini nostri Jesu Christi ipsorum administrationi concesso coelitus pascant et procurent se et sibi coniunctos in lege Dei militantes. Per huiusmodi enim sanctae communionis unitatem parcitur incommodis, periculis, scandalis et expensis. Sic etiam naturali ab initio conditionis humanae omnia omnibus erant communia et in primordio nascentis ecclesiae talis describitur fuisse conversatio et vita apostolica, quorum actus sunt veri ordinis fundamenta, talis 82
suum speciale habentem ad singula monasteria praefati ordinis in praedictis dioecesibus vice et nomine suis submiserat, ut sanctae visitacionis officium tam in capitibus, quam in membris juxta discrecionem a Deo sibi traditam exerceret, et signanter, an statuta et consuetudines praefati Rudnicensis monasterii tene- rentur. Verum, cum praefatus dominus Petrus huiusmodi visitacionis officium sibi impositum per singula praefati ordinis prosequeretur monasteria, nihil per gratiam Altissimi enormis, scandalosi seu erronei comperit, quo a sanctae religionis observantia declinaret exceptis paucis, quae reformata, intentionis tamen praefati praedecessoris nostri fuisse cognovimus eadem reformata in suis scriptis authenticis voluisse dirigere, ut eo studiosius reformentur et diligentius imposterum observentur, sed quia diversis emergentibus et impedientibus causis propositum suum laudabile et incremento sanctae religionis perutile ad effectum deducere non potuit, ne per cessionem suam sua frustraretur intentio, nos cupientes desiderium suum ad effectum felicem deducere, seriose volumus et mandamus praesentibus, ut statuta praefati monasterii Rudnicensis cum suis clausulis integre sine ulla mutatione viciosa ea etiam que sunt recepta susci- piantur, reportentur, legantur, teneantur et regulariter a singulis observentur. Ne tamen cuiquam laqueum videamur inicere, volentes paternam mansuetu- dinem servare in singulis, dispensacionem ipsorum pro loco et tempore discre- tioni committimus praelatorum, ita tamen, quod nihil in levipensionem et abiectionem, contemptum vel an nJulationem eorundem statutorum, in quo eorum consciencias oneramus. Item, quavis proprietatis abdicatione in quolibet religiosis adiunctis poenis gravibus, cum id certis religionis specialibus multi- pliciter exprimat ius commune ac etiam uniuscuiusque professio id confirmet. Quia tamen attente solet recipi, quod praecipitur generaliter, igitur per viscera misericordiae Domini nostri praecipimus et mandamus, ut nil ad vicium pesti- ferae proprietatis pertinens ex quacunque causa vel necessitatis occasione habeatur, cum ex regulari mandato etiam nil dicere proprium debeatur, sed vita communis hactenus tenta et inventa inviolabiliter custodiatur et imposte- rum teneatur, districtissime quoque praecipiendo sub vindicta divini iudicii adicimus, ne praelati ullo modo aliquid de temporalibus reditibus ac pecuniis se a conventibus seiungendo pro suis mensis habeant assignatum, sed de funi- culo sortis Domini nostri Jesu Christi ipsorum administrationi concesso coelitus pascant et procurent se et sibi coniunctos in lege Dei militantes. Per huiusmodi enim sanctae communionis unitatem parcitur incommodis, periculis, scandalis et expensis. Sic etiam naturali ab initio conditionis humanae omnia omnibus erant communia et in primordio nascentis ecclesiae talis describitur fuisse conversatio et vita apostolica, quorum actus sunt veri ordinis fundamenta, talis 82
Strana 83
nihilominus sanctorum status erit in gloria, ubi Deus erit omnia omnibus in commune. Insuper, quia sicut de vestimentis procedit tinea, utque de carbo- nibus scintillae dissiliunt, de ferro rubigo nutritur et morbos aspides dissemi- nant, sic mulier concupiscentiae venena diffundit, quare expedit et ad hoc praelatorum cum effectu tendat intentio, quod nulla mulier, quacunque causa ingrediatur officinas monasterii et fratrum habitacula, etiam viri nonnisi no- tabiles et hi raro conventum ingredi admittantur secundum consuetudines laudabiles monasterii memorati, in quo periculis conscientiae et famae lauda- bili consuletur. Praeterea cum opes monasteriorum sint patrimonium Jesu Christi crucifixi et ad usum concesse pauperibus et quod superfluit, debeat inopum usibus deputari, igitur [ut] circa diminutionem vel augmentum earum haberi possit noticia, praecipimus, ut de ipsis fiant registra, inventaria et in- terdum ab his, ad quos pertinet, videantur, ratio quoque fiat singulis mensibus de expositis et perceptis. Ceterum, cum in statu quolibet uniformitate homines exemplentur communiter et difformitate vestium habitus notabilis iudicetur, diversitate quoque operum arguatur diversitas animorum, volumus et preci- pimus, ut habitus vestri incessus intra et extra in colore et forma habeatur conformis capisque in choro in certis horis et temporibus est utendum, prout agitur in praefato monasterio Rudnicensi. Postremo volumus, ut in aliis consuetudinibus bonis et ceremoniis, videlicet cantu, pausis, modis legendi et accentuandi, prout possibile est et congruit, quasi ad exemplar et immitationem ad praefatum monasterium Rudnicense recitetur et in his eidem conformari honeste et laudabiliter studeatur. Volumus etiam, ut haec iniuncta per modum reformationis, quin pro statuto, suscepta copia eorum statutis ascribatur et legatur, ne per oblivionem aliquid negligatur. Nulli ergo vestrum licet hanc paginam nostrae approbationis, ammonitionis et reformationis infringere aut eis ausu temerario contraire. Nos enim haec ad effectum deducere cupientes quavis contradictione et rebellione non obstante in contradictores et rebellos non obmittemus procedere ecclesiasticam per censuram. In cuius rei fidem et testimonium sigilla nostra presentibus sunt appensa. Datum in Rudnitz, anno Domini millesimo CCCLXXXXVIII, die decima mensis Februarii. [Napsáno pozdní rukou opisovače: L. S. penduli oblongi ex pergamena (sic) in alba cera impressi.]
nihilominus sanctorum status erit in gloria, ubi Deus erit omnia omnibus in commune. Insuper, quia sicut de vestimentis procedit tinea, utque de carbo- nibus scintillae dissiliunt, de ferro rubigo nutritur et morbos aspides dissemi- nant, sic mulier concupiscentiae venena diffundit, quare expedit et ad hoc praelatorum cum effectu tendat intentio, quod nulla mulier, quacunque causa ingrediatur officinas monasterii et fratrum habitacula, etiam viri nonnisi no- tabiles et hi raro conventum ingredi admittantur secundum consuetudines laudabiles monasterii memorati, in quo periculis conscientiae et famae lauda- bili consuletur. Praeterea cum opes monasteriorum sint patrimonium Jesu Christi crucifixi et ad usum concesse pauperibus et quod superfluit, debeat inopum usibus deputari, igitur [ut] circa diminutionem vel augmentum earum haberi possit noticia, praecipimus, ut de ipsis fiant registra, inventaria et in- terdum ab his, ad quos pertinet, videantur, ratio quoque fiat singulis mensibus de expositis et perceptis. Ceterum, cum in statu quolibet uniformitate homines exemplentur communiter et difformitate vestium habitus notabilis iudicetur, diversitate quoque operum arguatur diversitas animorum, volumus et preci- pimus, ut habitus vestri incessus intra et extra in colore et forma habeatur conformis capisque in choro in certis horis et temporibus est utendum, prout agitur in praefato monasterio Rudnicensi. Postremo volumus, ut in aliis consuetudinibus bonis et ceremoniis, videlicet cantu, pausis, modis legendi et accentuandi, prout possibile est et congruit, quasi ad exemplar et immitationem ad praefatum monasterium Rudnicense recitetur et in his eidem conformari honeste et laudabiliter studeatur. Volumus etiam, ut haec iniuncta per modum reformationis, quin pro statuto, suscepta copia eorum statutis ascribatur et legatur, ne per oblivionem aliquid negligatur. Nulli ergo vestrum licet hanc paginam nostrae approbationis, ammonitionis et reformationis infringere aut eis ausu temerario contraire. Nos enim haec ad effectum deducere cupientes quavis contradictione et rebellione non obstante in contradictores et rebellos non obmittemus procedere ecclesiasticam per censuram. In cuius rei fidem et testimonium sigilla nostra presentibus sunt appensa. Datum in Rudnitz, anno Domini millesimo CCCLXXXXVIII, die decima mensis Februarii. [Napsáno pozdní rukou opisovače: L. S. penduli oblongi ex pergamena (sic) in alba cera impressi.]
Strana 84
Strana 85
III ŘÁD SV. BENEDIKTA
III ŘÁD SV. BENEDIKTA
Strana 86
Strana 87
této řeholi jsou doklady nám dochované ještě řidší. Vztahují se na klášter svatojirský a postoloprtský, zpravujíce nás o způsobě O volby abatyše a vnitřních poměrech klášterních, u druhého opat- ství se dovídáme o majetkových poměrech konventuálů. K dokladům těmto přikročuje ještě slibová formule pro bratry-laiky zachovaná v klášteře raj- hradském. V době Arnoštově volily benediktinky u sv. Jiří skrutiniem. Hlasy ode- vzdávaly do urny u přítomnosti dvou zástupců arcibiskupových, kteří pak stanovili, pro kterou kandidátku hlasovala většina a která tedy jest zvolena. Dovídáme se i o výjimečném patrně případě, totiž jak se volilo, když všechny benediktinky nebyly v klášteře. V takovém případě volily všechny právě přítomné, načež oba komisaři odevzdané hlasy zapečetili a dali do uschování (nepraví se komu). Až došly nepřítomné, volily ještě ony, načež komisaři otevřeli zapečetěné hlasy z prvního hlasování, zjistili, na koho připadla vět- šina hlasů a prohlásili dotyčnou kandidátku za zvolenou. Jiná listina zpravuje nás o rozháraných poměrech u sv. Jiří. Jak známo, dospěly poměry v klášteře tak daleko, že Arnošt z Pardubic byl nucen dáti jej do klatby. Doklady o tom v jeho formulářil dochované jsou jen kusé a nedatované. Jest nám proto vítaným příspěvkem listina kodexu oseckého datovaná dne 13. května 1353. Dovídáme se z ní, že opatství bylo tehdy již tři léta v interdiktu. K nemalému roztrpčení arcibiskupovu se tehdy propůj- čili někteří kněží od sv. Víta k porušení interdiktu, vykonavše do kláštera slavnostní průvod k velikému pohoršení pražské veřejnosti. Arnošt je proto k sobě citoval s podotknutím, že neuposlechnuvší propadnou samo sebou ex- kommunikaci. Zajímavá jest postoloprtská bula Innocence VI, jíž se dostává jmenova- nému klášteru privilegia, aby mohl sobě přivtěliti všechen nefeudální maje- tek, jehož by bratří získali tak, jako by byli ještě mimo klášter. Listinou se dává nepřímý souhlas k soukromému majetku jednotlivých členů, což asi bylo jádrem celé buly. Lze tak usuzovati proto, že se jedná nade vši pochybu o falsum, jež sobě asi zhotovil buď klášter jako takový anebo některý kon- ventuál. Registra vatikánská z té doby již otisknutá nevědí totiž o podobné výsadě naprosto ničeho. U augustiniánů-eremitů jsme poznali, že měli od Karla IV. podobnou výsadu, k níž ovšem vedení řádu zaujímalo jisté stano- visko. I jest za takových okolností možno, že i benediktini postoloprtští chtěli rovněž míti právo nabývati soukromý majetek, jenž by potom přecházel 1 Tadra, Cancellaria Arnesti, A O G, LXI. str. 345. 87
této řeholi jsou doklady nám dochované ještě řidší. Vztahují se na klášter svatojirský a postoloprtský, zpravujíce nás o způsobě O volby abatyše a vnitřních poměrech klášterních, u druhého opat- ství se dovídáme o majetkových poměrech konventuálů. K dokladům těmto přikročuje ještě slibová formule pro bratry-laiky zachovaná v klášteře raj- hradském. V době Arnoštově volily benediktinky u sv. Jiří skrutiniem. Hlasy ode- vzdávaly do urny u přítomnosti dvou zástupců arcibiskupových, kteří pak stanovili, pro kterou kandidátku hlasovala většina a která tedy jest zvolena. Dovídáme se i o výjimečném patrně případě, totiž jak se volilo, když všechny benediktinky nebyly v klášteře. V takovém případě volily všechny právě přítomné, načež oba komisaři odevzdané hlasy zapečetili a dali do uschování (nepraví se komu). Až došly nepřítomné, volily ještě ony, načež komisaři otevřeli zapečetěné hlasy z prvního hlasování, zjistili, na koho připadla vět- šina hlasů a prohlásili dotyčnou kandidátku za zvolenou. Jiná listina zpravuje nás o rozháraných poměrech u sv. Jiří. Jak známo, dospěly poměry v klášteře tak daleko, že Arnošt z Pardubic byl nucen dáti jej do klatby. Doklady o tom v jeho formulářil dochované jsou jen kusé a nedatované. Jest nám proto vítaným příspěvkem listina kodexu oseckého datovaná dne 13. května 1353. Dovídáme se z ní, že opatství bylo tehdy již tři léta v interdiktu. K nemalému roztrpčení arcibiskupovu se tehdy propůj- čili někteří kněží od sv. Víta k porušení interdiktu, vykonavše do kláštera slavnostní průvod k velikému pohoršení pražské veřejnosti. Arnošt je proto k sobě citoval s podotknutím, že neuposlechnuvší propadnou samo sebou ex- kommunikaci. Zajímavá jest postoloprtská bula Innocence VI, jíž se dostává jmenova- nému klášteru privilegia, aby mohl sobě přivtěliti všechen nefeudální maje- tek, jehož by bratří získali tak, jako by byli ještě mimo klášter. Listinou se dává nepřímý souhlas k soukromému majetku jednotlivých členů, což asi bylo jádrem celé buly. Lze tak usuzovati proto, že se jedná nade vši pochybu o falsum, jež sobě asi zhotovil buď klášter jako takový anebo některý kon- ventuál. Registra vatikánská z té doby již otisknutá nevědí totiž o podobné výsadě naprosto ničeho. U augustiniánů-eremitů jsme poznali, že měli od Karla IV. podobnou výsadu, k níž ovšem vedení řádu zaujímalo jisté stano- visko. I jest za takových okolností možno, že i benediktini postoloprtští chtěli rovněž míti právo nabývati soukromý majetek, jenž by potom přecházel 1 Tadra, Cancellaria Arnesti, A O G, LXI. str. 345. 87
Strana 88
v držení kláštera. Chtějíce pak dodati oné praxi nejvyšší sankci, vyhotovili si na to bulu. Jest to způsob, s jakým se potkáváme již u padělků XII. a XIII. století.2 Že se věci skutečně také prováděly, o tom nás zpravuje jiná listina, kterou benediktin z Postoloprt J. (blíže jméno neoznačeno) potvrzuje spolu se svým bratrem Mikulášem příjem podílu po rodičích. 2 Redlich, Urkundenlehre, III, Privaturkunden, 150.
v držení kláštera. Chtějíce pak dodati oné praxi nejvyšší sankci, vyhotovili si na to bulu. Jest to způsob, s jakým se potkáváme již u padělků XII. a XIII. století.2 Že se věci skutečně také prováděly, o tom nás zpravuje jiná listina, kterou benediktin z Postoloprt J. (blíže jméno neoznačeno) potvrzuje spolu se svým bratrem Mikulášem příjem podílu po rodičích. 2 Redlich, Urkundenlehre, III, Privaturkunden, 150.
Strana 89
DOKLADY 1. Arnošt z Pardubic pohání všechny, kdož porušili interdikt u sv. Jiří. Květen, 15. 1555, s. 1. [Formulář osecký, II/57a-b.] Arnestus etc. ecclesie nostre Pragensis ministris in eadem salutem in Do- mino et debitam diligenciam in commissis. Quamvis interdictum ecclesiasticum per nos dudum in monasterio sancti Georgii in castro Pragensi certis ex causis positum a tribus an[n is ultra continue inviolabiliter et inconcusse usque ad dominicam, qua cantatum fuit „Iubilate Deo“ nuper preterita per prelatos, canonicos, ministros et alias personas ecclesiasticas ecclesie nostre servatum fuisset, in ipsa tamen dominica quidam de ecclesia nostra huiusmodi interdicti immemores nervum censure ecclesiastice disrumpere, quantum in eis fuerit, mol[I ientes, ordinata solempni processione, vexillis precedentibus et voce paschali cantantes, monasterium predictum per nos, ut premittitur, dudum processionaliter interdictum, sunt et fuerunt ingressi, cantus qui eis videbantur ipso (!) cum cordis hilaritate psallentes, licet autem ex huiusmodi facto cum detestabili inordinato pernicioso exemplo et contemptu pleno apud clericos et laycos censure et reverencie ecclesiastice zelatores non modicum scandalum et turbacio fuerint et sint generata, auctores tamen huiusmodi tam detestabilis et inordinati facti ac omni animadversione pleni velud aspis surda aures suas obdurantes, ne vocem incantantis audiant, se nichil fecisse simulantes, a pre- dicta dominica citra ad nostram presenciam, ut suum reatum recognoscerent hactenus venire non curarunt neque curant, nuperrime se pro tam contemptibili facto transire arbitrantes, quia vero negligenter ea, que male usurpantur, omittere procul dubio et excessus viam aliis aperire iuxta canonicas sancciones, nos qui ex debito nostri officii male preassumpta, quantum possumus, tene- mur evellere vitamque subditorum nostrorum et plectendo et quandoque ignoscendo in melius reformare, ne tam execrabile delictum dissimulando palpare, viam quoque excessibus et rebellionibus aperire videamur, discrecioni vestre committimus sub excommunicacionis pena, quam in vos, si presentibus non parueritis, cum effectu ferimus in hiis scriptis districte mandantes, quatenus 89
DOKLADY 1. Arnošt z Pardubic pohání všechny, kdož porušili interdikt u sv. Jiří. Květen, 15. 1555, s. 1. [Formulář osecký, II/57a-b.] Arnestus etc. ecclesie nostre Pragensis ministris in eadem salutem in Do- mino et debitam diligenciam in commissis. Quamvis interdictum ecclesiasticum per nos dudum in monasterio sancti Georgii in castro Pragensi certis ex causis positum a tribus an[n is ultra continue inviolabiliter et inconcusse usque ad dominicam, qua cantatum fuit „Iubilate Deo“ nuper preterita per prelatos, canonicos, ministros et alias personas ecclesiasticas ecclesie nostre servatum fuisset, in ipsa tamen dominica quidam de ecclesia nostra huiusmodi interdicti immemores nervum censure ecclesiastice disrumpere, quantum in eis fuerit, mol[I ientes, ordinata solempni processione, vexillis precedentibus et voce paschali cantantes, monasterium predictum per nos, ut premittitur, dudum processionaliter interdictum, sunt et fuerunt ingressi, cantus qui eis videbantur ipso (!) cum cordis hilaritate psallentes, licet autem ex huiusmodi facto cum detestabili inordinato pernicioso exemplo et contemptu pleno apud clericos et laycos censure et reverencie ecclesiastice zelatores non modicum scandalum et turbacio fuerint et sint generata, auctores tamen huiusmodi tam detestabilis et inordinati facti ac omni animadversione pleni velud aspis surda aures suas obdurantes, ne vocem incantantis audiant, se nichil fecisse simulantes, a pre- dicta dominica citra ad nostram presenciam, ut suum reatum recognoscerent hactenus venire non curarunt neque curant, nuperrime se pro tam contemptibili facto transire arbitrantes, quia vero negligenter ea, que male usurpantur, omittere procul dubio et excessus viam aliis aperire iuxta canonicas sancciones, nos qui ex debito nostri officii male preassumpta, quantum possumus, tene- mur evellere vitamque subditorum nostrorum et plectendo et quandoque ignoscendo in melius reformare, ne tam execrabile delictum dissimulando palpare, viam quoque excessibus et rebellionibus aperire videamur, discrecioni vestre committimus sub excommunicacionis pena, quam in vos, si presentibus non parueritis, cum effectu ferimus in hiis scriptis districte mandantes, quatenus 89
Strana 90
presentibus receptis sine more diffugio ipsas in ecclesia nostra publice coram prelatis, canonicis, ministris et aliis clericis ecclesie nostre, quorum copiam tunc habere poteritis per nos alium seu alios legatis et publicetis, legi et publi- cari procuretis, omnes et singulos processionis predicto die dominico ad mo- nasterium sancti Georgii auctores seu auctorem et illos eciam, qui eidem, ut fieret, dederunt auxilium, consilium vel favorem, in genere publice moneatis ex superhabundanti et requiratis, quem et quos et nos presentibus monemus et requirimus, ut infra tres dies a crastino die, qui erit feria IV. proxima post dominicam „Cantate“ ipsa inclusa continue numerandos, quorum unum pro primo, secundum pro secundo et tercium pro tercio ac peremptorio termino ac monicione canonica presentibus ipsis et ipsorum cuilibet assignamus, ad cor redeuntes suam culpam coram nobis aut nobis absentibus coram vicariis nostris in spiritualibus recognoscant de tanto delicto veniam humiliter petituri seu petituris(!), ipsum seu ipsos,quia,quodpremittitur, non fecerit seu non fecerint, cum effectu lapso termino iam dicto publice die dominico immediate sequenti, videlicet quo cantatur „Vocem iocunditatis“ et post singulis aliis diebus do- minicis et festis in ecclesia nostra solito tempore ad talia et consueta vos ambo vel alter vestrum absque aliqua requisicione, nisi specialibus nostris literis presens mandatum nostrum duximus revocandum in ambone excommunicatum et excommunicatos in genere nuncietis, quos et nos ipsorum quemlibet dicta canonica monicione premissa in eventum condicionis predicte similiter in ge- nere excommunicamus in hiis scriptis in denunciacione huiusmodi tam diu processuri, donec a nobis aliud receperitis in mandatis. Inhibemus nihilominus omnibus penitenciariis nostris et aliis nobis subditis, ne talibus seu tali, qui taliter, ut premittitur, nostras sentencias incurrerre presumpserit, possint mu- nus absolucionis inpendere sine nostra licencia speciali. Reddite presentes, execucione facta, quibus in execucionis vestre testimonium inprimatis sigilla. Datum LIII°, XIII die Maii. a) Original: qui qui 90
presentibus receptis sine more diffugio ipsas in ecclesia nostra publice coram prelatis, canonicis, ministris et aliis clericis ecclesie nostre, quorum copiam tunc habere poteritis per nos alium seu alios legatis et publicetis, legi et publi- cari procuretis, omnes et singulos processionis predicto die dominico ad mo- nasterium sancti Georgii auctores seu auctorem et illos eciam, qui eidem, ut fieret, dederunt auxilium, consilium vel favorem, in genere publice moneatis ex superhabundanti et requiratis, quem et quos et nos presentibus monemus et requirimus, ut infra tres dies a crastino die, qui erit feria IV. proxima post dominicam „Cantate“ ipsa inclusa continue numerandos, quorum unum pro primo, secundum pro secundo et tercium pro tercio ac peremptorio termino ac monicione canonica presentibus ipsis et ipsorum cuilibet assignamus, ad cor redeuntes suam culpam coram nobis aut nobis absentibus coram vicariis nostris in spiritualibus recognoscant de tanto delicto veniam humiliter petituri seu petituris(!), ipsum seu ipsos,quia,quodpremittitur, non fecerit seu non fecerint, cum effectu lapso termino iam dicto publice die dominico immediate sequenti, videlicet quo cantatur „Vocem iocunditatis“ et post singulis aliis diebus do- minicis et festis in ecclesia nostra solito tempore ad talia et consueta vos ambo vel alter vestrum absque aliqua requisicione, nisi specialibus nostris literis presens mandatum nostrum duximus revocandum in ambone excommunicatum et excommunicatos in genere nuncietis, quos et nos ipsorum quemlibet dicta canonica monicione premissa in eventum condicionis predicte similiter in ge- nere excommunicamus in hiis scriptis in denunciacione huiusmodi tam diu processuri, donec a nobis aliud receperitis in mandatis. Inhibemus nihilominus omnibus penitenciariis nostris et aliis nobis subditis, ne talibus seu tali, qui taliter, ut premittitur, nostras sentencias incurrerre presumpserit, possint mu- nus absolucionis inpendere sine nostra licencia speciali. Reddite presentes, execucione facta, quibus in execucionis vestre testimonium inprimatis sigilla. Datum LIII°, XIII die Maii. a) Original: qui qui 90
Strana 91
2. Papež Innocenc VI. dovoluje benediktinům v Postoloprtech ponechati sobě ma- jetek zemřelých členů, vyjma statků feudálních. Cervenec, 30, 1361, Lyon. (Mest. knih. Vratisl., Rkp. 379, fol. 134a1). Innocencius episcopus, servus servorum Dei. Dilectis filiis abbati et con- ventui monasterii de Porta apostolorum ordinis sancti Benedicti Pragensis dio- cesis salutem et apostolicam benediccionem. Devocionis vestre precibus incli- vati presencium vobis auctoritate concedimus, ut possessiones et alia bona mobilia et immobilia, que liberas personas fratrum vestri monasterii post fac- tam possessionem in ipso successionis vel quocumque alio iusto titulo, si re- mansissent in seculo, contigissent, exceptis rebus fenodalibus (!), petere, percipere ac retinere libenter valeatis. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc at t lemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Lugduni, IIIo kalendas Augusti pontificatus nostri anno octavo. 3. J., benediktin z Postoloprt a jeho bratr Mikuláš z R. prohlašují, že obdrželi od bratra V. z R. dědický podíl po otci. (S. d., s. I.) (Měst. knih. Vratisl., Rkp. 379, fol. 126b.). Nos J., professus-frater ordinis sancti Benedicti cenobii Porte apostolorum et Nicolaus frater ipsius de R. presentibus recongnoscimus et publice protesta- mur, nos a V.ffratre (!) nostro de R. omnem porcionem omnium bonorum mobi- lium et immobilium, que nos ex paterne hereditatis funiculo concernebat, vera divisione vere in tote (sic) et plenarie recepisse iuxta decisionem et arbitracio- nem per honestos viros W. de K. et J. de R. inter nos veros arbitros electos et potentes factam omnimode et conclusam. Quocirca promittimus bona fide et 1 Falsifikát. (Srov. MVB., II, str. 497—498.) 91
2. Papež Innocenc VI. dovoluje benediktinům v Postoloprtech ponechati sobě ma- jetek zemřelých členů, vyjma statků feudálních. Cervenec, 30, 1361, Lyon. (Mest. knih. Vratisl., Rkp. 379, fol. 134a1). Innocencius episcopus, servus servorum Dei. Dilectis filiis abbati et con- ventui monasterii de Porta apostolorum ordinis sancti Benedicti Pragensis dio- cesis salutem et apostolicam benediccionem. Devocionis vestre precibus incli- vati presencium vobis auctoritate concedimus, ut possessiones et alia bona mobilia et immobilia, que liberas personas fratrum vestri monasterii post fac- tam possessionem in ipso successionis vel quocumque alio iusto titulo, si re- mansissent in seculo, contigissent, exceptis rebus fenodalibus (!), petere, percipere ac retinere libenter valeatis. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre concessionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc at t lemptare presumpserit, indignacionem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum eius se noverit incursurum. Datum Lugduni, IIIo kalendas Augusti pontificatus nostri anno octavo. 3. J., benediktin z Postoloprt a jeho bratr Mikuláš z R. prohlašují, že obdrželi od bratra V. z R. dědický podíl po otci. (S. d., s. I.) (Měst. knih. Vratisl., Rkp. 379, fol. 126b.). Nos J., professus-frater ordinis sancti Benedicti cenobii Porte apostolorum et Nicolaus frater ipsius de R. presentibus recongnoscimus et publice protesta- mur, nos a V.ffratre (!) nostro de R. omnem porcionem omnium bonorum mobi- lium et immobilium, que nos ex paterne hereditatis funiculo concernebat, vera divisione vere in tote (sic) et plenarie recepisse iuxta decisionem et arbitracio- nem per honestos viros W. de K. et J. de R. inter nos veros arbitros electos et potentes factam omnimode et conclusam. Quocirca promittimus bona fide et 1 Falsifikát. (Srov. MVB., II, str. 497—498.) 91
Strana 92
omni sine dolo spondemus, predictum V. fratrem nostrum et heredes ipsius in omnibus bonis seu rebus, que iam habet et possidet vel in tempore habebit et possidebit, mobilibus et immobilibus in quibuscunque rebus existant et quo- cumque vocabulo nuncupentur, nullis umquam temporibus impedire, aggra- vare vel quomodolibet molestare, sed bonis ipsorum abrenunciamus et presen- tibus abrenunciamus ad predictum V., heredes ipsius et bona ipsius et [in bona ipsorum numcquam aliquam impeticionem imperpetuum facientes sub nostre puritate fidei et honoris. Huius rei testes sunt honesti viri V. de K. et J. de R., arbitri per nos ex utraque parte in hac causa electi et P. de V. et J. de C., quorum sigilla una cum sigillis nostris eciaim de scitu et consensu nostri ad speciales preces nostras in robur premissorum et testimonium perpetuo vali- turum presentibus sunt appensa. Datum... 4. Slibová formule benediktina-laika. Konec XIV. stol. (Archiv klašt. rajhrad., Rkp. č. 401, fol. 30 b— 31a.) (Professio fratrum conuersorum.) Slibugi vstauyczenstwie swe, promyenenye obyczieyow mých, czistotu, dob- rowlnu (sic) chudobu y poslussenstwie podle rzehuli (sic) swateho Benedikta przed bohem, przied wsiemy swatymi geho i przied tebu knyeze N. opate. Zdarz buoh.
omni sine dolo spondemus, predictum V. fratrem nostrum et heredes ipsius in omnibus bonis seu rebus, que iam habet et possidet vel in tempore habebit et possidebit, mobilibus et immobilibus in quibuscunque rebus existant et quo- cumque vocabulo nuncupentur, nullis umquam temporibus impedire, aggra- vare vel quomodolibet molestare, sed bonis ipsorum abrenunciamus et presen- tibus abrenunciamus ad predictum V., heredes ipsius et bona ipsius et [in bona ipsorum numcquam aliquam impeticionem imperpetuum facientes sub nostre puritate fidei et honoris. Huius rei testes sunt honesti viri V. de K. et J. de R., arbitri per nos ex utraque parte in hac causa electi et P. de V. et J. de C., quorum sigilla una cum sigillis nostris eciaim de scitu et consensu nostri ad speciales preces nostras in robur premissorum et testimonium perpetuo vali- turum presentibus sunt appensa. Datum... 4. Slibová formule benediktina-laika. Konec XIV. stol. (Archiv klašt. rajhrad., Rkp. č. 401, fol. 30 b— 31a.) (Professio fratrum conuersorum.) Slibugi vstauyczenstwie swe, promyenenye obyczieyow mých, czistotu, dob- rowlnu (sic) chudobu y poslussenstwie podle rzehuli (sic) swateho Benedikta przed bohem, przied wsiemy swatymi geho i przied tebu knyeze N. opate. Zdarz buoh.
Strana 93
IV CISTERCIÁCI
IV CISTERCIÁCI
Strana 94
Strana 95
ajímavé a dosud skoro vesměs neznámé doklady o českých cisterciá- cích v době předhusitské zachovaly se nám ve formuláři kláštera oseckého a vyšnobrodského. Na první upozornil Palacký v práci Z „Uber Formelbücher“ v pojednáních král. české společnosti nauk (1841-42). Jelikož Palacký všímal sobě tohoto druhu pramenů pouze pokud podávaly nové příspěvky k českým dějinám, zůstaly důležité údaje oseckého kodexu pro dějiny řádové nepovšimnuty až do dnešního dne. Formulář vyšnobrodský pak jest až dosud úplně neznámý. K vůli důležitosti si všimneme obou ruko- pisů blíže. Formulář osecký jest pergamenový rukopis, v němž dvě různé osoby úhled- ně zaznamenaly rozličná dictamina. V první části časově starší potkáváme se s listinami kláštera v Plasích, Nepomuku a jednou žďárskou. Jádrem jejím jsou visitační akty pocházející asi z doby kolem roku 1360. Visitace ony konali skoro vesměs opatové kláštera v Plasích. Poněvadž jest silně pochybno, že by na př. v Nepomuku bývali měli visitační akty ze Žďáru, Velehradu, Zlaté Koruny, Mnichova Hradiště, pak lze pravděpodobně souditi, že formulář vznikl v sídle řádových visitátorů, kde se tyto věci všechny chovaly, t. j. v Plasích. Zůstává zde ovšem nezodpověděna otázka, proč by býval plasský cisterciák používal ke svým formulím předloh z kláštera nepomuckého? Zde jest jediná odpověď ta, že v Pomuku byl v době Arnošta z Pardubic členem Fr. Jindřich, jenž jako notář zastupoval klášter u arcibiskupské kurie. Okol- nost tato jest sama sebou dobrou kvalifikací právnickou, i jest tedy možno, že dobře stylisované akty Jindřichovy vzal si plassk mnich za vzor při sestavo- vání formuláře. Při všech těchto pochybnostech je jedna věc zcela jista: Jeli- kož obsahově se vztahuje první část skoro výlučně na Plasy a Nepomuk, kdež- to druhých klášterů se dotýká jenom zdaleka, pak jistě v některém z těchto dvou domů formulář onen vznikl. Časově ho kladu k roku 1350, poněvadž obsahuje žalobu Karla IV. k opatovi v Citeaux, kterou položil Palacký do prosince 1348. Pravdivost tohoto dohadu potvrzuje visitační protokol ze Zlaté Koruny mluvící o řádových novelách r. 1350 vydaných a resignační listina opata žďárského Hynka s datem 1361. Z časového určení dokladů v kodexu oseckém obsažených lze tedy říci, že nás zpravuje o stavu českých cisterciáků na počátku t. zv. doby předhusitské. Druhá část rukopisu jest mladšího původu a obsahuje listiny zbraslavské známé již z publikace Tadrovy.2 Kodex vyšnobrodský se podstatně liší od oseckého tím, že nenese stop sku- 1 Doklad č. 14. 2 Listiny kláštera zbraslavského. (Hist. archiv čes. akademie, sv. 23, Praha 1903.) 96
ajímavé a dosud skoro vesměs neznámé doklady o českých cisterciá- cích v době předhusitské zachovaly se nám ve formuláři kláštera oseckého a vyšnobrodského. Na první upozornil Palacký v práci Z „Uber Formelbücher“ v pojednáních král. české společnosti nauk (1841-42). Jelikož Palacký všímal sobě tohoto druhu pramenů pouze pokud podávaly nové příspěvky k českým dějinám, zůstaly důležité údaje oseckého kodexu pro dějiny řádové nepovšimnuty až do dnešního dne. Formulář vyšnobrodský pak jest až dosud úplně neznámý. K vůli důležitosti si všimneme obou ruko- pisů blíže. Formulář osecký jest pergamenový rukopis, v němž dvě různé osoby úhled- ně zaznamenaly rozličná dictamina. V první části časově starší potkáváme se s listinami kláštera v Plasích, Nepomuku a jednou žďárskou. Jádrem jejím jsou visitační akty pocházející asi z doby kolem roku 1360. Visitace ony konali skoro vesměs opatové kláštera v Plasích. Poněvadž jest silně pochybno, že by na př. v Nepomuku bývali měli visitační akty ze Žďáru, Velehradu, Zlaté Koruny, Mnichova Hradiště, pak lze pravděpodobně souditi, že formulář vznikl v sídle řádových visitátorů, kde se tyto věci všechny chovaly, t. j. v Plasích. Zůstává zde ovšem nezodpověděna otázka, proč by býval plasský cisterciák používal ke svým formulím předloh z kláštera nepomuckého? Zde jest jediná odpověď ta, že v Pomuku byl v době Arnošta z Pardubic členem Fr. Jindřich, jenž jako notář zastupoval klášter u arcibiskupské kurie. Okol- nost tato jest sama sebou dobrou kvalifikací právnickou, i jest tedy možno, že dobře stylisované akty Jindřichovy vzal si plassk mnich za vzor při sestavo- vání formuláře. Při všech těchto pochybnostech je jedna věc zcela jista: Jeli- kož obsahově se vztahuje první část skoro výlučně na Plasy a Nepomuk, kdež- to druhých klášterů se dotýká jenom zdaleka, pak jistě v některém z těchto dvou domů formulář onen vznikl. Časově ho kladu k roku 1350, poněvadž obsahuje žalobu Karla IV. k opatovi v Citeaux, kterou položil Palacký do prosince 1348. Pravdivost tohoto dohadu potvrzuje visitační protokol ze Zlaté Koruny mluvící o řádových novelách r. 1350 vydaných a resignační listina opata žďárského Hynka s datem 1361. Z časového určení dokladů v kodexu oseckém obsažených lze tedy říci, že nás zpravuje o stavu českých cisterciáků na počátku t. zv. doby předhusitské. Druhá část rukopisu jest mladšího původu a obsahuje listiny zbraslavské známé již z publikace Tadrovy.2 Kodex vyšnobrodský se podstatně liší od oseckého tím, že nenese stop sku- 1 Doklad č. 14. 2 Listiny kláštera zbraslavského. (Hist. archiv čes. akademie, sv. 23, Praha 1903.) 96
Strana 96
tečného formuláře. Neníť v něm žádných jmenných vynechávek, nýbrž akty jsou opisovány doslovně. Pořídil je na samém počátku hnutí husitského (kolem roku 1417) převor vyšnobrodský Stajče. Časově se vztahuje formulář asi na léta 1360—1417. Dokladů ze století XIV. není v něm poměrně mnoho, zato však z rozhraní XIV. a XV. věku zaznamenal převor Stajče mnoho cenného materiálu. V ztahuje se sice většinou na jeho sféru, t. j. na jihočeské cisterciáky, leč obsahově lze považovati jeho formulář za vítaný doplněk rukopisu osecké- ho, neboť jako tento nás zpravuje o cisterciácích v severozápadních Čechách na počátku doby předhusitské, tak zase vyšebrodský kodex předvádí poměry v řádu (většinou) za doby Husovy a na počátku válek husitských. V době pozdější pokračovali v práci Stajčově ještě někteří členové, kteří zaznamenali nemnohé sice, ale rovněž cenné doklady pro druhou polovici XV. století. Na základě obou rukopisů, jakož i jiného, dosud nepovšimnutého materiálu po- kusím se načrtnouti obraz cisterciáků v letech 1350—1415. Nejprve si všimneme postavení řádu na venek. Můžeme říci, že nebylo nijak příznivé, neboť řádu bylo se brániti jak proti vrchnosti duchovní, tak i světské. Jako později, za Jenštejna, měl řád s arcibiskupem tuhé boje, tak již i v době Arnoštově byl v podobné situaci. Z jedné stížnosti k papeži se dočí- táme, že řád nenachází u episkopátu dostatečné opory při hájení svých privi- legií, ba právě naopak, biskupové místo aby výsad řádu bránili, sami jich nešetří. I žádali cisterciáci papeže, by se jich ujal a biskupům nařídil, aby své jednání změnili.4 Za konkretní doklad k této stížnosti můžeme považovati plnou moc opata nepomuckého Ebrharta, danou konventuálovi a zároven i kláš- ternímu notáři Jindřichovi. Opat jej ustanovuje zástupcem a obráncem kláš- tera při arcibiskupské kurii tak, aby mohl předváděti svědky, odpovídati na žaloby a případně i podniknouti procesuelní řízení.5 Oč se jednalo, nelze přes- ně říci, prameny nám o tom nic nevypravují. Jest ale možno, že předmětem rozepří bylo odvádění určitých dávek arcibiskupovi, jak tomu bylo později za Jenštejna. Dává nám to tušiti jeden list formuláře vyšnobrodského r. 1414 Čeňkem z Vartmberka Konrádovi z Vechty zaslaný.6 Vartmberk, jakožto pro- tektor kláštera, se ohražuje u arcibiskupa, aby cisterciáci měli mu platiti dáv- ky, poukazuje, kterak jeho předchůdci se vždy důsledně a rázně ohradili proti všem podobným pokusům jeho předchůdci učiněným. Jestliže se ve sporech řádu s vrchností duchovní jednalo o exempci, pak v poměru k moci světské, ke králi a šlechtě, přicházely v úvahu záležitosti hospodářské. S panovníkem se dalo ještě jednati, jak poznáváme z jedné listi- ny kláštera v Plasích.7 Ve své příslovečné náklonnosti ke stavu duchovnímu 4 Čís. 5. 5 Čís. 6. 5 Čís. 9. 7 Čís. 7. 96
tečného formuláře. Neníť v něm žádných jmenných vynechávek, nýbrž akty jsou opisovány doslovně. Pořídil je na samém počátku hnutí husitského (kolem roku 1417) převor vyšnobrodský Stajče. Časově se vztahuje formulář asi na léta 1360—1417. Dokladů ze století XIV. není v něm poměrně mnoho, zato však z rozhraní XIV. a XV. věku zaznamenal převor Stajče mnoho cenného materiálu. V ztahuje se sice většinou na jeho sféru, t. j. na jihočeské cisterciáky, leč obsahově lze považovati jeho formulář za vítaný doplněk rukopisu osecké- ho, neboť jako tento nás zpravuje o cisterciácích v severozápadních Čechách na počátku doby předhusitské, tak zase vyšebrodský kodex předvádí poměry v řádu (většinou) za doby Husovy a na počátku válek husitských. V době pozdější pokračovali v práci Stajčově ještě někteří členové, kteří zaznamenali nemnohé sice, ale rovněž cenné doklady pro druhou polovici XV. století. Na základě obou rukopisů, jakož i jiného, dosud nepovšimnutého materiálu po- kusím se načrtnouti obraz cisterciáků v letech 1350—1415. Nejprve si všimneme postavení řádu na venek. Můžeme říci, že nebylo nijak příznivé, neboť řádu bylo se brániti jak proti vrchnosti duchovní, tak i světské. Jako později, za Jenštejna, měl řád s arcibiskupem tuhé boje, tak již i v době Arnoštově byl v podobné situaci. Z jedné stížnosti k papeži se dočí- táme, že řád nenachází u episkopátu dostatečné opory při hájení svých privi- legií, ba právě naopak, biskupové místo aby výsad řádu bránili, sami jich nešetří. I žádali cisterciáci papeže, by se jich ujal a biskupům nařídil, aby své jednání změnili.4 Za konkretní doklad k této stížnosti můžeme považovati plnou moc opata nepomuckého Ebrharta, danou konventuálovi a zároven i kláš- ternímu notáři Jindřichovi. Opat jej ustanovuje zástupcem a obráncem kláš- tera při arcibiskupské kurii tak, aby mohl předváděti svědky, odpovídati na žaloby a případně i podniknouti procesuelní řízení.5 Oč se jednalo, nelze přes- ně říci, prameny nám o tom nic nevypravují. Jest ale možno, že předmětem rozepří bylo odvádění určitých dávek arcibiskupovi, jak tomu bylo později za Jenštejna. Dává nám to tušiti jeden list formuláře vyšnobrodského r. 1414 Čeňkem z Vartmberka Konrádovi z Vechty zaslaný.6 Vartmberk, jakožto pro- tektor kláštera, se ohražuje u arcibiskupa, aby cisterciáci měli mu platiti dáv- ky, poukazuje, kterak jeho předchůdci se vždy důsledně a rázně ohradili proti všem podobným pokusům jeho předchůdci učiněným. Jestliže se ve sporech řádu s vrchností duchovní jednalo o exempci, pak v poměru k moci světské, ke králi a šlechtě, přicházely v úvahu záležitosti hospodářské. S panovníkem se dalo ještě jednati, jak poznáváme z jedné listi- ny kláštera v Plasích.7 Ve své příslovečné náklonnosti ke stavu duchovnímu 4 Čís. 5. 5 Čís. 6. 5 Čís. 9. 7 Čís. 7. 96
Strana 97
odpustil jmenovanému klášteru na plná dvě leta placení daní, dodávání vozů k vojsku, jakož i pohostinství, jímž byl klášter vzhledem k němu i jeho dru- žině zavázán. Hůře bylo se šlechtou. Ta v rozepři s řádem jednoduše okupo- vala jeho statky, při čemž docházelo i k násilnostem. Žádaliť představení u sv. Stolice o fakultu, by mohli absolvovati od exkomunikace a irregularity všechny cisterciáky, kteří se proti násilí bránili zase násilím. V poměru řádu k moci světské, zvláště pak ke šlechtě, působila mnoho zla otázka národnostní. Cisterciáci zůstali řádem většinou ryze německým a to uvědoměle německým. Dávaliť českému obyvatelstvu na jevo své protičeské smýšlení, odmítajíce přijímání českých kandidátů do noviciátu. Ještě horší bylo, že přijímali do svých domů výhradně cizince (alienigenas et exteras tantum personas2). I není divu, že české obyvatelstvo bylo nad takovým jed- náním rozhořčeno. Zvláště česká šlechta nesla velmi těžce, že cisterciáci ne- chtěli přijímati kandidátů z jejích řad, poukazujíc na nevděčnost řádu, který z rukou předků přijal fundační statky, ale potomků fundatorských znáti ne- chce. Cisterciáci se naproti tomu omlouvali na starý zvyk, dle něhož se patrně řád rekrutoval z Porýní (odtud název: rýnští mniši), ale představitelé moci světské i duchovní, Karel IV. a Arnošt z Pardubic, takovým omluvám neroz- uměli a zakročili o nápravu na nejvyšších místech. Císař obrátil se k papeži a k vedení řádu, 4arcibiskup ke generálnímu opatovi v Citeaux.5 Oba ve svých listech zdůraznili neblahé následky pro řád z odmítání českých kandidátů plynoucí. Dle výpovědi císařovy pozbyl řád sympatií u laiků, kteří od té doby vztáhli od něho ochrannou ruku. Arcibiskup, odvolávaje se na toto svě- dectví, upozorňuje generálního opata, že česká šlechta změní své jednání vůči řádu, bude-li se on chovati jinak k českým kandidátům. Vidno tedy, že v po- měru šlechty k řádu nepřicházely v úvahu pouze věci hospodářské, nýbrž i ná- rodnostní, o nichž stížnost řádu k papeži nepraví ničeho. Bylo by však křivdou, kdybychom spatřovali příčinu nepřízně české ve- řejnosti k cisterciákům pouze v jejich nacionálním stanovisku. Byl tu ještě jiný činitel a to beneficiátní praxe papežské kurie. Dovídáme se o ní z listu císařova k papeži,6 jemuž se v něm zcela bez obalu líčí neblahé její následky pro řád cisterciátský. Reservace papežské způsobily, že v čelo klášterů českých cisterciáků dostali se cizinci neznalí netoliko řeči lidu, ale ani domácích po- měrů. Následek toho pak jest, že řád upadá na venek ztrátou sympatií u do- mácího obyvatelstva a uvnitř klesáním discipliny, jak ani nemůže jinak býti, když představení jsou poměrů neznalí. K vůli lepší názornosti vyličuje po- měry v klášteřích za doby dřívější. Dokud bývalo zvykem voliti opata ze 1 Čís. 4. 2 Čís. 1. 3 Čís. 2. 4 Čís. 1. a 3. 5 Čís. 2. ° Čís. 3. 97
odpustil jmenovanému klášteru na plná dvě leta placení daní, dodávání vozů k vojsku, jakož i pohostinství, jímž byl klášter vzhledem k němu i jeho dru- žině zavázán. Hůře bylo se šlechtou. Ta v rozepři s řádem jednoduše okupo- vala jeho statky, při čemž docházelo i k násilnostem. Žádaliť představení u sv. Stolice o fakultu, by mohli absolvovati od exkomunikace a irregularity všechny cisterciáky, kteří se proti násilí bránili zase násilím. V poměru řádu k moci světské, zvláště pak ke šlechtě, působila mnoho zla otázka národnostní. Cisterciáci zůstali řádem většinou ryze německým a to uvědoměle německým. Dávaliť českému obyvatelstvu na jevo své protičeské smýšlení, odmítajíce přijímání českých kandidátů do noviciátu. Ještě horší bylo, že přijímali do svých domů výhradně cizince (alienigenas et exteras tantum personas2). I není divu, že české obyvatelstvo bylo nad takovým jed- náním rozhořčeno. Zvláště česká šlechta nesla velmi těžce, že cisterciáci ne- chtěli přijímati kandidátů z jejích řad, poukazujíc na nevděčnost řádu, který z rukou předků přijal fundační statky, ale potomků fundatorských znáti ne- chce. Cisterciáci se naproti tomu omlouvali na starý zvyk, dle něhož se patrně řád rekrutoval z Porýní (odtud název: rýnští mniši), ale představitelé moci světské i duchovní, Karel IV. a Arnošt z Pardubic, takovým omluvám neroz- uměli a zakročili o nápravu na nejvyšších místech. Císař obrátil se k papeži a k vedení řádu, 4arcibiskup ke generálnímu opatovi v Citeaux.5 Oba ve svých listech zdůraznili neblahé následky pro řád z odmítání českých kandidátů plynoucí. Dle výpovědi císařovy pozbyl řád sympatií u laiků, kteří od té doby vztáhli od něho ochrannou ruku. Arcibiskup, odvolávaje se na toto svě- dectví, upozorňuje generálního opata, že česká šlechta změní své jednání vůči řádu, bude-li se on chovati jinak k českým kandidátům. Vidno tedy, že v po- měru šlechty k řádu nepřicházely v úvahu pouze věci hospodářské, nýbrž i ná- rodnostní, o nichž stížnost řádu k papeži nepraví ničeho. Bylo by však křivdou, kdybychom spatřovali příčinu nepřízně české ve- řejnosti k cisterciákům pouze v jejich nacionálním stanovisku. Byl tu ještě jiný činitel a to beneficiátní praxe papežské kurie. Dovídáme se o ní z listu císařova k papeži,6 jemuž se v něm zcela bez obalu líčí neblahé její následky pro řád cisterciátský. Reservace papežské způsobily, že v čelo klášterů českých cisterciáků dostali se cizinci neznalí netoliko řeči lidu, ale ani domácích po- měrů. Následek toho pak jest, že řád upadá na venek ztrátou sympatií u do- mácího obyvatelstva a uvnitř klesáním discipliny, jak ani nemůže jinak býti, když představení jsou poměrů neznalí. K vůli lepší názornosti vyličuje po- měry v klášteřích za doby dřívější. Dokud bývalo zvykem voliti opata ze 1 Čís. 4. 2 Čís. 1. 3 Čís. 2. 4 Čís. 1. a 3. 5 Čís. 2. ° Čís. 3. 97
Strana 98
středu konventu, stával se jím vždy ten nejzpůsobilejší. Takový opat dovedl získati řádu sympatií u laiků a tím napomáhal k rozkvětu kláštera na venek, a jsa vybírán z nejlepších členů, byl zárukou i vnitřního jeho rozkvětu. Přicházíme takto k vnitřním záležitostem řádovým. V čele řádu byl opat ze Citeaux, jenž každoročně svolával všechny opaty do svého sídla na gene- rální kapitulu. Rozumí se samo sebou, že za obtížné v těch dobách komunikace a poměrně malé bezpečnosti pocestných bylo velmi těžko podobným závaz- kům vyhověti. Komu nebylo možno jednání se súčastniti, tomu bylo se omlu- viti u generála, a možno-li, dáti se někým jiným zastupovati. Patrna z toho snaha o udržení konnexe kolébky řádu s jednotlivými domy a to v zájmu observance. Z jednoho nařízení se dovídáme, kterak se řád snažil zachovati si právě u generálních kapitul úplnou neodvislost od moci světské. V roce 1350 usnesli se Otcové v Citeaux shromáždění, že nikdo nesmí předložiti generální kapitule nějakou žádost podanou panovníkem nebo šlechticem, není-li pode- psána ona nejprve tím mnichem, jenž dal k ní podnět.! Z nařízení onoho zcela jasně poznáváme, že vedení řádu nechtělo trpěti, aby členové si od něho vy- máhali různé koncesse, nastrkujíce při tom místo sebe mocné tohoto světa, jimž ovšem bylo těžko nevyhověti. Na generální kapitule se obšírně probíraly po- měry klášterů v různých zemích. Všechny věci potřebující nápravy byly se- psány a učiněna o nich zvláštní nařízení, v nichž se buď odkazovalo na dřívější opatření anebo se udělovaly nové rozkazy. Tak vznikla usnesení generálních kapitul, jež spolu s velkou chartou a reformními statuty Benedikta XII. (1341) tvořila základ klášterního života cisterciátského. Vlastní dozírání nad observancí v jednotlivých domech měl vždy pater- -abbas, t. j. opat kláštera, z něhož do toho nebonoho domu přišli první členové. Dle předpisů vykonal pater-abbas každoročně visitaci synovských konventů, nemohl-li tak učiniti, zplnomocnil k tomu některého jiného opata. Uvádíme tu některá nařízení ohledně visitací za doby předhusitské. Někteří visitátoři byli od svých klášterů příliš vzdáleni (na př. francouzský opat z Morimondu visitoval Waldsassy na českých hranicích položené!) Poněvadž visitovaný ji- mi dům byl jim povinen hraditi všechna cestovní vydání, vznikaly z toho ne- malé nesnáze. I nařídila generální kapitula (1322),1 by patres-abbates příliš vzdálení delegovali místo sebe některého bližšího opata k vůli zmenšení vý- dajů. Z téhož důvodu se později (1333)3 visitátorům přísně zakázalo, aby ne- zneužívali svého úřadu k přijímání peněžitých darů od klášterů jimi visitova- ných anebo k vystrojování přílišných hostin. Tresty visitátorům vyměřené 1 Novely k statutům papežským z roku 1350 v rkpe. oseckém č. 68, fol. 67a. 2 Akta gen. kapitul v rkp. vyšnobrodském č. XCVI, fol. 1 a-b. 3 U. d., fol. 5a. 98
středu konventu, stával se jím vždy ten nejzpůsobilejší. Takový opat dovedl získati řádu sympatií u laiků a tím napomáhal k rozkvětu kláštera na venek, a jsa vybírán z nejlepších členů, byl zárukou i vnitřního jeho rozkvětu. Přicházíme takto k vnitřním záležitostem řádovým. V čele řádu byl opat ze Citeaux, jenž každoročně svolával všechny opaty do svého sídla na gene- rální kapitulu. Rozumí se samo sebou, že za obtížné v těch dobách komunikace a poměrně malé bezpečnosti pocestných bylo velmi těžko podobným závaz- kům vyhověti. Komu nebylo možno jednání se súčastniti, tomu bylo se omlu- viti u generála, a možno-li, dáti se někým jiným zastupovati. Patrna z toho snaha o udržení konnexe kolébky řádu s jednotlivými domy a to v zájmu observance. Z jednoho nařízení se dovídáme, kterak se řád snažil zachovati si právě u generálních kapitul úplnou neodvislost od moci světské. V roce 1350 usnesli se Otcové v Citeaux shromáždění, že nikdo nesmí předložiti generální kapitule nějakou žádost podanou panovníkem nebo šlechticem, není-li pode- psána ona nejprve tím mnichem, jenž dal k ní podnět.! Z nařízení onoho zcela jasně poznáváme, že vedení řádu nechtělo trpěti, aby členové si od něho vy- máhali různé koncesse, nastrkujíce při tom místo sebe mocné tohoto světa, jimž ovšem bylo těžko nevyhověti. Na generální kapitule se obšírně probíraly po- měry klášterů v různých zemích. Všechny věci potřebující nápravy byly se- psány a učiněna o nich zvláštní nařízení, v nichž se buď odkazovalo na dřívější opatření anebo se udělovaly nové rozkazy. Tak vznikla usnesení generálních kapitul, jež spolu s velkou chartou a reformními statuty Benedikta XII. (1341) tvořila základ klášterního života cisterciátského. Vlastní dozírání nad observancí v jednotlivých domech měl vždy pater- -abbas, t. j. opat kláštera, z něhož do toho nebonoho domu přišli první členové. Dle předpisů vykonal pater-abbas každoročně visitaci synovských konventů, nemohl-li tak učiniti, zplnomocnil k tomu některého jiného opata. Uvádíme tu některá nařízení ohledně visitací za doby předhusitské. Někteří visitátoři byli od svých klášterů příliš vzdáleni (na př. francouzský opat z Morimondu visitoval Waldsassy na českých hranicích položené!) Poněvadž visitovaný ji- mi dům byl jim povinen hraditi všechna cestovní vydání, vznikaly z toho ne- malé nesnáze. I nařídila generální kapitula (1322),1 by patres-abbates příliš vzdálení delegovali místo sebe některého bližšího opata k vůli zmenšení vý- dajů. Z téhož důvodu se později (1333)3 visitátorům přísně zakázalo, aby ne- zneužívali svého úřadu k přijímání peněžitých darů od klášterů jimi visitova- ných anebo k vystrojování přílišných hostin. Tresty visitátorům vyměřené 1 Novely k statutům papežským z roku 1350 v rkpe. oseckém č. 68, fol. 67a. 2 Akta gen. kapitul v rkp. vyšnobrodském č. XCVI, fol. 1 a-b. 3 U. d., fol. 5a. 98
Strana 99
byly (vzhledem k jejich důležitému úkolu) přísné. Bylo to vyobcování z cír- kve, anebo zápověď vstoupiti do kostela. Generální kapitula si vyhradila (1350)1 trestání všech visitátorů, kteří by se dopouštěli úplatnosti. Co do roz- sahu pravomoci měl visitátor právo zasahovati do všech záležitostí klášterních, ať duchovních nebo finančních. K nejdůležitějším úkolům visitátora náleželo provedení volby nového opata. Zemřel-li opat, oznámil převor jeho úmrtí opatovi-otci, prose ho za udělení nutných pokynů. K listu přiložil pečet opatovu zapečetěnou pečetmi jiných opatů.2 Pater-abbas vzal truchlivou zprávu na vědomí a poněvadž dle charty caritatis spadlo smrtí opatovou vedení synovského kláštera na něho, nařídil převorovi, by se do zvolení nového opata všemožně staral o udržení řádové discipliny i o hmotné blaho kláštera. Pater-abbas také určil den volby a na- pomenul kapituláry, aby sobě vyvolili muže takových vlastností, jak před- pisuje charta caritatis.3 Zatím doma sepsal převor s podpřevorem, cellariem a se 3—4 seniory inventář po zesnulém opatovi,4 bratří pak se radili, koho by měli vybrati k úkolu tak odpovědnému. Docházelo-li někdy k roze- přím, zasáhnul pater-abbas napomenutím k bratrské lásce a svornosti. 5 Dle kanonických předpisů měla se volba opata provésti nejdéle do tří měsíců,“ aby dlouhým interregnem nehynula domácí kázeň. Před volbou měl někdo ku všem shromážděným kapitulárům řeč, v níž jim ještě jednou připomenul důležitost okamžiku a vlastnosti, jakými se má vyznačovati před- stavený kláštera. Taková volební promluva se nám zachovala ve Vyšším Brodě.7 Kazatel radí konventuálům, aby si zvolili takového muže, který by byl přísným k sobě samému, k druhým pak aby byl mírným a který by všem svítil vzdělaností i ctností. Zajímavo jest, že zároveň i zdůraznil svo- bodu volby, t. j. její neodvislost od vlivů vnějších. Považoval totiž za ne- hodna každého, kdo by hleděl působiti na voliče nátlak nějakými doporu- čovacími listy představitelů moci světské. Takový kandidát netoliko nemá býti zvolen, nýbrž má býti ze seznamu volitelů vyloučen.8 Pak se přikročilo k volbě, o jejímž průběhu se dovídáme ze Zlaté Koruny (1370).9 Volbě předsedal pater-abbas z Plas, volilo se pomocí volitelů. Konvent totiž zvolil ze svého středu celkem devět členů, jejichž jména byla veřejně v kapitulní 1Novela v rkpe. oseckém č. 68. 2 Čís. 22. 3 Čís. 23. 4 Akta gen. kapitul 3 roku 1330, rkp. vyšnobrodský XLVI, fol. 2b. 5 Cis. 25. 6 Čís. 27. 7 Rkp. 92, fol. 139a — 141b. s Rkp. vyšnobrodský, č. 92, fol. 139: „Indignum autem dico ad prelaturam, qui sub orna- cione vel induccione, suggilacione vel falsa suggestione vel literarum procuracione a principi- bus vel quocumque modo se eligi procuraverit vel fecerit procurari, ymo talis non solum debet non eligi, sed est ab eleccione facienda tamquam dissensum membrum secundum apostolum removeri.“ 9 Cís. 27. 99
byly (vzhledem k jejich důležitému úkolu) přísné. Bylo to vyobcování z cír- kve, anebo zápověď vstoupiti do kostela. Generální kapitula si vyhradila (1350)1 trestání všech visitátorů, kteří by se dopouštěli úplatnosti. Co do roz- sahu pravomoci měl visitátor právo zasahovati do všech záležitostí klášterních, ať duchovních nebo finančních. K nejdůležitějším úkolům visitátora náleželo provedení volby nového opata. Zemřel-li opat, oznámil převor jeho úmrtí opatovi-otci, prose ho za udělení nutných pokynů. K listu přiložil pečet opatovu zapečetěnou pečetmi jiných opatů.2 Pater-abbas vzal truchlivou zprávu na vědomí a poněvadž dle charty caritatis spadlo smrtí opatovou vedení synovského kláštera na něho, nařídil převorovi, by se do zvolení nového opata všemožně staral o udržení řádové discipliny i o hmotné blaho kláštera. Pater-abbas také určil den volby a na- pomenul kapituláry, aby sobě vyvolili muže takových vlastností, jak před- pisuje charta caritatis.3 Zatím doma sepsal převor s podpřevorem, cellariem a se 3—4 seniory inventář po zesnulém opatovi,4 bratří pak se radili, koho by měli vybrati k úkolu tak odpovědnému. Docházelo-li někdy k roze- přím, zasáhnul pater-abbas napomenutím k bratrské lásce a svornosti. 5 Dle kanonických předpisů měla se volba opata provésti nejdéle do tří měsíců,“ aby dlouhým interregnem nehynula domácí kázeň. Před volbou měl někdo ku všem shromážděným kapitulárům řeč, v níž jim ještě jednou připomenul důležitost okamžiku a vlastnosti, jakými se má vyznačovati před- stavený kláštera. Taková volební promluva se nám zachovala ve Vyšším Brodě.7 Kazatel radí konventuálům, aby si zvolili takového muže, který by byl přísným k sobě samému, k druhým pak aby byl mírným a který by všem svítil vzdělaností i ctností. Zajímavo jest, že zároveň i zdůraznil svo- bodu volby, t. j. její neodvislost od vlivů vnějších. Považoval totiž za ne- hodna každého, kdo by hleděl působiti na voliče nátlak nějakými doporu- čovacími listy představitelů moci světské. Takový kandidát netoliko nemá býti zvolen, nýbrž má býti ze seznamu volitelů vyloučen.8 Pak se přikročilo k volbě, o jejímž průběhu se dovídáme ze Zlaté Koruny (1370).9 Volbě předsedal pater-abbas z Plas, volilo se pomocí volitelů. Konvent totiž zvolil ze svého středu celkem devět členů, jejichž jména byla veřejně v kapitulní 1Novela v rkpe. oseckém č. 68. 2 Čís. 22. 3 Čís. 23. 4 Akta gen. kapitul 3 roku 1330, rkp. vyšnobrodský XLVI, fol. 2b. 5 Cis. 25. 6 Čís. 27. 7 Rkp. 92, fol. 139a — 141b. s Rkp. vyšnobrodský, č. 92, fol. 139: „Indignum autem dico ad prelaturam, qui sub orna- cione vel induccione, suggilacione vel falsa suggestione vel literarum procuracione a principi- bus vel quocumque modo se eligi procuraverit vel fecerit procurari, ymo talis non solum debet non eligi, sed est ab eleccione facienda tamquam dissensum membrum secundum apostolum removeri.“ 9 Cís. 27. 99
Strana 100
síni oznámena. Těchto devět mnichů-professů odebralo se pak do chóru v ko- stele, kdež po vzývání Ducha sv. zvolili opata. Byl jím tamní převor Ger- hard z Borků (de Borken). Po zvolení vrátili se volitelé do kapitulní síně, prosíce otce-opata o potvrzení volby. Visitátor, uváživ, že kandidát vyho- vuje všem právním požadavkům, t. j. že jest manželského původu, má již přes třicet let, jest knězem, má dostatečné vzdělání a jest života naprosto bez- úhonného, potvrdil jej za opata, uděliv mu jurisdikci v záležitostech duchov- ních i světských. Nato vedli nově zvoleného opata za zpěvu „Te Deum laudamus“ do konventního kostela, by mu tam veřejně vzdali hold a složili poslušnost. O celém aktu pak byl vyhotoven protokol. S poněkud méně obvyklou formou volby se potkáváme na dominiu rožm- berském a to ve Vyšším Brodě, kde kromě volby přistupovala ještě jakási konfirmace rodiny fundátorské. Dovídáme se o tom z listu kanovníka Petra z Rožmberka zaslaného členům tamního kláštera před volbou roku 1380 konanou. Žádal jich, aby u přítomnosti jeho domácího kaplana hlasovali, koho si přejí míti opatem, jeho zástupce mu pak oznámí vůli konventu a on jim volbu potvrdí. Jednalo se zde patrně o formální zastoupení fundátorské rodiny při volbě a její potvrzení, neboť Petr se zaříkal, že nechce působiti na kapitulu nižádným vlivem, ale zdůraznil, že by nesnesl, aby vyšnobrodští cisterciáci ignorovali při volbě rodinu rožmberskou. Jestli by skutečně tak učinili, pak by nesměli počítati více s její blahovůlí. Kromě volby opatův měl visitátor tu a tam ještě jinou, méně příjemnou povinnost: Sesazení nebo resignaci představeného. Příklad máme ze Zďáru, kde roku 1351 se vzdal svého úřadu opat Hynek.2 Jelikož se jedná o udá- lost až dosud blíže neznámou (historikové kláštera žďárského Steinbach a Drož nevědí o ní blíže ničeho), budeme se jí důkladněji zabývati. O svatoduš- ních svátcích 1351 provedl opat nepomucký Ebrhart visitaci ve Žďáře, při níž resignoval do jeho rukou tamní opat Hynek zvolený teprve před dvěma roky. Příčina toho spočívala patrně v hájení zájmů klášterních na venek. Mělť Hynek řadu rozepří se svými sousedy, pány z Lichtnburka a nakonec upadl i v nemilost u markrabí Jana. Že rozhodovaly skutečně jenom pod- něty z venku přicházející, vysvítá z toho, že v protokole o tom sestaveném vyslovuje se odstupujícímu opatovi spokojenost a dává se mu „de suis bene- meritis“ za souhlasu celého konventu v užívání jistý blíže neoznačený dvůr. Hůře bylo s provedením. Markrabí Jan, jsa na Hynka rozezlen, odňal mu onen dvůr, trvaje na tom, aby se vrátil do kláštera. Na přímluvu vlivných osobností vrátil markrabě klášteru dvůr Hynkovi určený, však s podmínkou, 1 Čís. 26. 2 Čís. 28. 100
síni oznámena. Těchto devět mnichů-professů odebralo se pak do chóru v ko- stele, kdež po vzývání Ducha sv. zvolili opata. Byl jím tamní převor Ger- hard z Borků (de Borken). Po zvolení vrátili se volitelé do kapitulní síně, prosíce otce-opata o potvrzení volby. Visitátor, uváživ, že kandidát vyho- vuje všem právním požadavkům, t. j. že jest manželského původu, má již přes třicet let, jest knězem, má dostatečné vzdělání a jest života naprosto bez- úhonného, potvrdil jej za opata, uděliv mu jurisdikci v záležitostech duchov- ních i světských. Nato vedli nově zvoleného opata za zpěvu „Te Deum laudamus“ do konventního kostela, by mu tam veřejně vzdali hold a složili poslušnost. O celém aktu pak byl vyhotoven protokol. S poněkud méně obvyklou formou volby se potkáváme na dominiu rožm- berském a to ve Vyšším Brodě, kde kromě volby přistupovala ještě jakási konfirmace rodiny fundátorské. Dovídáme se o tom z listu kanovníka Petra z Rožmberka zaslaného členům tamního kláštera před volbou roku 1380 konanou. Žádal jich, aby u přítomnosti jeho domácího kaplana hlasovali, koho si přejí míti opatem, jeho zástupce mu pak oznámí vůli konventu a on jim volbu potvrdí. Jednalo se zde patrně o formální zastoupení fundátorské rodiny při volbě a její potvrzení, neboť Petr se zaříkal, že nechce působiti na kapitulu nižádným vlivem, ale zdůraznil, že by nesnesl, aby vyšnobrodští cisterciáci ignorovali při volbě rodinu rožmberskou. Jestli by skutečně tak učinili, pak by nesměli počítati více s její blahovůlí. Kromě volby opatův měl visitátor tu a tam ještě jinou, méně příjemnou povinnost: Sesazení nebo resignaci představeného. Příklad máme ze Zďáru, kde roku 1351 se vzdal svého úřadu opat Hynek.2 Jelikož se jedná o udá- lost až dosud blíže neznámou (historikové kláštera žďárského Steinbach a Drož nevědí o ní blíže ničeho), budeme se jí důkladněji zabývati. O svatoduš- ních svátcích 1351 provedl opat nepomucký Ebrhart visitaci ve Žďáře, při níž resignoval do jeho rukou tamní opat Hynek zvolený teprve před dvěma roky. Příčina toho spočívala patrně v hájení zájmů klášterních na venek. Mělť Hynek řadu rozepří se svými sousedy, pány z Lichtnburka a nakonec upadl i v nemilost u markrabí Jana. Že rozhodovaly skutečně jenom pod- něty z venku přicházející, vysvítá z toho, že v protokole o tom sestaveném vyslovuje se odstupujícímu opatovi spokojenost a dává se mu „de suis bene- meritis“ za souhlasu celého konventu v užívání jistý blíže neoznačený dvůr. Hůře bylo s provedením. Markrabí Jan, jsa na Hynka rozezlen, odňal mu onen dvůr, trvaje na tom, aby se vrátil do kláštera. Na přímluvu vlivných osobností vrátil markrabě klášteru dvůr Hynkovi určený, však s podmínkou, 1 Čís. 26. 2 Čís. 28. 100
Strana 101
že klášter se o svého bývalého opata jinak postará. Konvent na radu pana Jindřicha [z Lichtnburka?] rozhodl se souhlasem visitátorovým takto: Hynek bude bydleti v klášteře a to v místnostech obývaných dřívějším opatem. Ročně bude dostávati devět hřiven stříbra ve dvou částkách: na sv. Michala a na sv. Jiří. Bude dostávati dvojnásobnou porci jídla i pití, ve sklepě budou pro něho dva sudy vína. Šat bude dostávati jako převor a bude míti svého sluhu vydržovaného klášterem. Od chóru jej visitátor absolvoval, pro pří- pad, že by se ho někdy súčastnil, vyhradil mu čestné místo uprostřed hned za opatem. Rovněž nebyl povinen jísti s ostatními v refektáři, nýbrž oddě- leně, ve svém bytě s osobním kaplanem, jejž sobě mohl vyvoliti. Kromě toho dostalo se mu ještě té úlevy, že směl jísti i maso a mluviti v klášterní budově s jakýmikoliv laiky. Pouze s členy nemohl jednati, kdy by se mu bylo za- líbilo. Jak patrno, dovedl se konvent dobře postarati o opata donuceného k resignaci vlivem nepřízně mocných tohoto světa. Hlavním úkolem visitátorovým bylo důkladné seznání domácích poměrů, dle něhož pak nařídil případné opravy. Proto jsou visitační protokoly prvo- třídnými prameny pro poznání stavu řádu. Naše akta jsou tím důležitější, jelikož až dosud nemáme žádných zpráv o vnitřním životě v klášteřích čes- kých cisterciáků za doby předhusitské. Můžeme říci, že visitační nařízení kolem roku 1350 učiněná nejsou cister- ciákům k necti. Vycházíť z nich na jevo, že „nejtěžším proviněním“ byla hra v karty, které se oddávali někteří členové ve Zlaté Koruně. Při této pří- ležitosti můžeme se zároveň i přesvědčiti, že nařízení vydávaná generální kapitulou v Citeaux nezůstávala pouze na papíře, nýbrž že se i skutečně pro- váděla. Visitátor odvolávaje se na t. zv. „Novelly“ roku 1350 vydané,“ prohlašuje, že, kdo by hrál karty, bude po prvé za to potrestán postavením na nejposlednější místo v konventě a po celý rok bude na všechny pátky o chlebě a vodě. Pakli by ani to nepomohlo, bude zbaven řeholního šatu. V klášteře velehradském2 zase vysedávali dlouho při korbelích, ve Ždáře dělalo zle klevetnictví3 a s ním souvisící svády. V některých domech (Zlatá Koruna, Žďár, Velehrad) nezachovávali přísného silencia, jinde zase (Zlatá Koruna, Ždár) nebývali vždy představení doma, což bylo na škodu domácí kázni. Ve Ždáře vycházeli konventuálové bez vážné příčiny do sousedního městečka. Ve Zlaté Koruně zase někteří nerádi konali svá officia, činíce tak s reptáním anebo hledajíce místo sebe zástupce. Ve Ždáře dovolováno bez vážných příčin pojídati maso. To jsou „delikty“, s nimiž se potkáváme ve visitačních aktech cisterciátských s počátku předhusitské doby. O nějaké 1 Čís. 14. 2 Čís. 16. 3 Čís. 17. 101
že klášter se o svého bývalého opata jinak postará. Konvent na radu pana Jindřicha [z Lichtnburka?] rozhodl se souhlasem visitátorovým takto: Hynek bude bydleti v klášteře a to v místnostech obývaných dřívějším opatem. Ročně bude dostávati devět hřiven stříbra ve dvou částkách: na sv. Michala a na sv. Jiří. Bude dostávati dvojnásobnou porci jídla i pití, ve sklepě budou pro něho dva sudy vína. Šat bude dostávati jako převor a bude míti svého sluhu vydržovaného klášterem. Od chóru jej visitátor absolvoval, pro pří- pad, že by se ho někdy súčastnil, vyhradil mu čestné místo uprostřed hned za opatem. Rovněž nebyl povinen jísti s ostatními v refektáři, nýbrž oddě- leně, ve svém bytě s osobním kaplanem, jejž sobě mohl vyvoliti. Kromě toho dostalo se mu ještě té úlevy, že směl jísti i maso a mluviti v klášterní budově s jakýmikoliv laiky. Pouze s členy nemohl jednati, kdy by se mu bylo za- líbilo. Jak patrno, dovedl se konvent dobře postarati o opata donuceného k resignaci vlivem nepřízně mocných tohoto světa. Hlavním úkolem visitátorovým bylo důkladné seznání domácích poměrů, dle něhož pak nařídil případné opravy. Proto jsou visitační protokoly prvo- třídnými prameny pro poznání stavu řádu. Naše akta jsou tím důležitější, jelikož až dosud nemáme žádných zpráv o vnitřním životě v klášteřích čes- kých cisterciáků za doby předhusitské. Můžeme říci, že visitační nařízení kolem roku 1350 učiněná nejsou cister- ciákům k necti. Vycházíť z nich na jevo, že „nejtěžším proviněním“ byla hra v karty, které se oddávali někteří členové ve Zlaté Koruně. Při této pří- ležitosti můžeme se zároveň i přesvědčiti, že nařízení vydávaná generální kapitulou v Citeaux nezůstávala pouze na papíře, nýbrž že se i skutečně pro- váděla. Visitátor odvolávaje se na t. zv. „Novelly“ roku 1350 vydané,“ prohlašuje, že, kdo by hrál karty, bude po prvé za to potrestán postavením na nejposlednější místo v konventě a po celý rok bude na všechny pátky o chlebě a vodě. Pakli by ani to nepomohlo, bude zbaven řeholního šatu. V klášteře velehradském2 zase vysedávali dlouho při korbelích, ve Ždáře dělalo zle klevetnictví3 a s ním souvisící svády. V některých domech (Zlatá Koruna, Žďár, Velehrad) nezachovávali přísného silencia, jinde zase (Zlatá Koruna, Ždár) nebývali vždy představení doma, což bylo na škodu domácí kázni. Ve Ždáře vycházeli konventuálové bez vážné příčiny do sousedního městečka. Ve Zlaté Koruně zase někteří nerádi konali svá officia, činíce tak s reptáním anebo hledajíce místo sebe zástupce. Ve Ždáře dovolováno bez vážných příčin pojídati maso. To jsou „delikty“, s nimiž se potkáváme ve visitačních aktech cisterciátských s počátku předhusitské doby. O nějaké 1 Čís. 14. 2 Čís. 16. 3 Čís. 17. 101
Strana 102
nemravnosti tam není vůbec ani stopy, ba právě naopak z protokolů k nám mluví přísná, ba přímo nemilosrdná kázeň. Stačí připomenouti, že ždárští nesměli bez vážného důvodu vůbec z kláštera vykročiti, že ve Zlaté Koruně bývali veřejně v kapitule mrskáni ti členové, kteří v klášterní nemocnici popíjeli s hostmi a že v tomtéž konventě byla degradace a vězeňská strava (chléb a voda) po všechny pátky v roce za jediné zahrání v karty! O dobrém stavu cisterciáků v době pozdější, Husově, svědčí doklady vyšnobrodské. V první řadě to jest anonymní přímluva o přijetí jakéhosi sirotka do novi- ciátu. Přímluvce praví: „Jelikož váš čestný život jest u mnohých chvalitebně znám, touží mnozí vnuknutím Ducha sv. za vašeho vedení sloužiti Bohu.“ Že se nejednalo o žádné lichocení, vysvítá z konkretních dokladů.1 Visitá- tor vytknul tamějším cisterciákům pouze nezachovávání přestávky upro- střed každého verše, což jest zajisté maličkost svědčící o vzorné jinak domácí observanci a bdělosti visitátorově.2 Stejně jest vyšnobrodským ke cti napo- menutí dané otcem-opatem za interregna v roce 1387. Opat-otec napomíná ke svornosti, neboť nikdy nebylo ve Vyšším Brodě slýcháno o domácích nesrovnalostech.3 Nelze rovněž opominouti souvěkého kázání jednoho cister- ciáka téhož kláštera,4 v němž se doporučuje řádovým představeným, aby poněkud slevili na své přísnosti. Vždyt upřílišněným trestáním pozbývají opatové vážnosti u podřízených sobě spolubratří a také ani nedosahují kýže- ných výsledků, neboť přeháněním se nikdo z nich nenapraví ani nezachrání pro věčnost. O něco dále prohlašuje týž kazatel krutost představených za největší vadu souvěkých řeholí. Podmínkou klášterního života jest vzájemná harmonie mezi představeným a konventem. Kde však opat v přísnosti pře- hání, tam bratří, místo aby k němu lnuli, v pravém smyslu slova před ním utíkají. Přicházíme takto k světlým stránkám klášterního života cisterciáků. K nejpěknějším zjevům, s nimiž se v domácím životě potkáváme, náleží podporování chudiny a pohostinství. Jest jistě příznačným zjevem, že ve visitačních protokolech nenacházíme ani jednoho, v němž by se nemluvilo o některém z těchto skutků křesťanské charity. Protokol první visitace ve Ždáře konané5 pěkně ukazuje, jak regule sv. Benedikta vybízela k lásce k trpícímu bližnímu. Visitátor, opat plasského kláštera Jakub, poukazuje na slova řehole, dle nichž, přijímá-li klášter chudé a nemocné, přijímá v nich 1 Cís. 30. 2 Cís. 19. 3 Cís. 25. 4 Necesse est ergo prelatos moderni temporis severitati ali- quid detrahere, ne correccio veniat in contemptum, unde dicit canon, quod leviter castigatus reverenciam exhibet castiganti. Austeritas autem ...[nec] correpcionem recipit nec salutem... Audacter dico, quod nescio hodie maius periculum animarum in religione, quam quod subditi fugiunt prelatos suos ... (Rkp. vyšnobrod. č. 92, fol. 1341-135b. 5 Čís. 17. 102
nemravnosti tam není vůbec ani stopy, ba právě naopak z protokolů k nám mluví přísná, ba přímo nemilosrdná kázeň. Stačí připomenouti, že ždárští nesměli bez vážného důvodu vůbec z kláštera vykročiti, že ve Zlaté Koruně bývali veřejně v kapitule mrskáni ti členové, kteří v klášterní nemocnici popíjeli s hostmi a že v tomtéž konventě byla degradace a vězeňská strava (chléb a voda) po všechny pátky v roce za jediné zahrání v karty! O dobrém stavu cisterciáků v době pozdější, Husově, svědčí doklady vyšnobrodské. V první řadě to jest anonymní přímluva o přijetí jakéhosi sirotka do novi- ciátu. Přímluvce praví: „Jelikož váš čestný život jest u mnohých chvalitebně znám, touží mnozí vnuknutím Ducha sv. za vašeho vedení sloužiti Bohu.“ Že se nejednalo o žádné lichocení, vysvítá z konkretních dokladů.1 Visitá- tor vytknul tamějším cisterciákům pouze nezachovávání přestávky upro- střed každého verše, což jest zajisté maličkost svědčící o vzorné jinak domácí observanci a bdělosti visitátorově.2 Stejně jest vyšnobrodským ke cti napo- menutí dané otcem-opatem za interregna v roce 1387. Opat-otec napomíná ke svornosti, neboť nikdy nebylo ve Vyšším Brodě slýcháno o domácích nesrovnalostech.3 Nelze rovněž opominouti souvěkého kázání jednoho cister- ciáka téhož kláštera,4 v němž se doporučuje řádovým představeným, aby poněkud slevili na své přísnosti. Vždyt upřílišněným trestáním pozbývají opatové vážnosti u podřízených sobě spolubratří a také ani nedosahují kýže- ných výsledků, neboť přeháněním se nikdo z nich nenapraví ani nezachrání pro věčnost. O něco dále prohlašuje týž kazatel krutost představených za největší vadu souvěkých řeholí. Podmínkou klášterního života jest vzájemná harmonie mezi představeným a konventem. Kde však opat v přísnosti pře- hání, tam bratří, místo aby k němu lnuli, v pravém smyslu slova před ním utíkají. Přicházíme takto k světlým stránkám klášterního života cisterciáků. K nejpěknějším zjevům, s nimiž se v domácím životě potkáváme, náleží podporování chudiny a pohostinství. Jest jistě příznačným zjevem, že ve visitačních protokolech nenacházíme ani jednoho, v němž by se nemluvilo o některém z těchto skutků křesťanské charity. Protokol první visitace ve Ždáře konané5 pěkně ukazuje, jak regule sv. Benedikta vybízela k lásce k trpícímu bližnímu. Visitátor, opat plasského kláštera Jakub, poukazuje na slova řehole, dle nichž, přijímá-li klášter chudé a nemocné, přijímá v nich 1 Cís. 30. 2 Cís. 19. 3 Cís. 25. 4 Necesse est ergo prelatos moderni temporis severitati ali- quid detrahere, ne correccio veniat in contemptum, unde dicit canon, quod leviter castigatus reverenciam exhibet castiganti. Austeritas autem ...[nec] correpcionem recipit nec salutem... Audacter dico, quod nescio hodie maius periculum animarum in religione, quam quod subditi fugiunt prelatos suos ... (Rkp. vyšnobrod. č. 92, fol. 1341-135b. 5 Čís. 17. 102
Strana 103
samého Krista. Z nařízení daných klášteru nepomuckému l a zlatokorunskému2 se dovídáme, jak prakticky si cisterciáci v podporování chudých počínali. V Nepomuku dávali chudým obnošené hábity a boty, ve Zlaté Koruně činili tak rovněž, jenom že se při tom dovídáme zajímavou podrobnost. V klášteře měli patrně na zřeteli Spasitele samotného, vyvolivše si k pod- porování tolik chudých, kolik měl Kristus kolem sebe apoštolů. Visitátor jim totiž přísně naporučil, aby každoročně dávali obnošený šat a obuv dva- nácte chudým. O nemocných se dočítáme v prvním visitačním protokolu žďárském, v němž se výslovně nařizuje, aby byli v místnosti oddělené od hostů. Pro členy bývala v klášteře zvláštní místnost. Infirmarius byl po- vinen se starati, aby nemocní spolubratří měli všechny potřebné věci a aby klášterní nemocnice nezneužívali zdraví členové k vysedávání při pivě (patrně u příležitosti návštěv nemocných). V některých konventech učinil visitátor zvláštní opatření o úpravě místnosti pro nemocné. Tak na př. ve Ždáře poručil ji důkladně opraviti, ve Zlaté Koruně nařídil, aby na smrt nemocní byli odděleni jakousi umělou stěnou od druhých méně těžce nemoc- ných. O zacházení s neduživými členy dočítáme se v protokole velehrad- ském. Infirmariovi se poroučí, aby s nemocnými a slabými jednal vždy las- kavě a poskytnul jim předepsanou stravu. Opat měl časem na klášterní ne- mocnici dohlédnouti, jak se s nemocnými v ní zachází, a v případě potřeby jejího správce donutiti k zachovávání povinností. O pohostinství se dočítáme ve visitaci zlatokorunské. V přijímání hostů spatřuje visitátor povinnost vyplývající z křesťanské lásky. Jak se tento zá- vazek v kterém klášteře plní, takovou jest také jeho pověst. Zlatokorunským se proto nařizuje, by hostům i chudým věnovali náležitou pozornost, posky- tujíce jim pohostinství dle jejich stavu. Vůči zeměpánovi i jeho družině bylo pohostinství závazkem a sice dosti těžkým, jak můžeme sobě představiti na klášteře v Plasích,3 jenž byl na dvě leta osvobozen od této povinnosti, aby se mohl finančně vzpamatovati. O značné a upřímné péči pohostinství věno- vané svědčí i nařízení generální kapituly z r. 1334, dle něhož nesměly se ni- komu postoupiti hostinské místnosti, aby tím netrpělo pohostinství.4 Kromě soucitu s chudými a nemocnými potkáváme se v cisterciátských klášteřích ještě s jiným sympatickým zjevem, s tělesnými pracemi. Ve visi- tačním protokolu velehradském se výslovně poroučí, aby všichni členové, jakmile se zazvoní k práci, vzali na sebe škapulíř a šli za svým povoláním. Jaké dílny na Velehradě byly, o tom se nedovídáme, ale visitace v Nepo- muce konaná dává nám tušiti, že se v první řadě asi jednalo o výrobu věcí 1 Čís. 13. 2 Čís. 14. 3 Čís. 7. 4 Rkp. vyšnobrod. XCVI, fol. 6a . 103
samého Krista. Z nařízení daných klášteru nepomuckému l a zlatokorunskému2 se dovídáme, jak prakticky si cisterciáci v podporování chudých počínali. V Nepomuku dávali chudým obnošené hábity a boty, ve Zlaté Koruně činili tak rovněž, jenom že se při tom dovídáme zajímavou podrobnost. V klášteře měli patrně na zřeteli Spasitele samotného, vyvolivše si k pod- porování tolik chudých, kolik měl Kristus kolem sebe apoštolů. Visitátor jim totiž přísně naporučil, aby každoročně dávali obnošený šat a obuv dva- nácte chudým. O nemocných se dočítáme v prvním visitačním protokolu žďárském, v němž se výslovně nařizuje, aby byli v místnosti oddělené od hostů. Pro členy bývala v klášteře zvláštní místnost. Infirmarius byl po- vinen se starati, aby nemocní spolubratří měli všechny potřebné věci a aby klášterní nemocnice nezneužívali zdraví členové k vysedávání při pivě (patrně u příležitosti návštěv nemocných). V některých konventech učinil visitátor zvláštní opatření o úpravě místnosti pro nemocné. Tak na př. ve Ždáře poručil ji důkladně opraviti, ve Zlaté Koruně nařídil, aby na smrt nemocní byli odděleni jakousi umělou stěnou od druhých méně těžce nemoc- ných. O zacházení s neduživými členy dočítáme se v protokole velehrad- ském. Infirmariovi se poroučí, aby s nemocnými a slabými jednal vždy las- kavě a poskytnul jim předepsanou stravu. Opat měl časem na klášterní ne- mocnici dohlédnouti, jak se s nemocnými v ní zachází, a v případě potřeby jejího správce donutiti k zachovávání povinností. O pohostinství se dočítáme ve visitaci zlatokorunské. V přijímání hostů spatřuje visitátor povinnost vyplývající z křesťanské lásky. Jak se tento zá- vazek v kterém klášteře plní, takovou jest také jeho pověst. Zlatokorunským se proto nařizuje, by hostům i chudým věnovali náležitou pozornost, posky- tujíce jim pohostinství dle jejich stavu. Vůči zeměpánovi i jeho družině bylo pohostinství závazkem a sice dosti těžkým, jak můžeme sobě představiti na klášteře v Plasích,3 jenž byl na dvě leta osvobozen od této povinnosti, aby se mohl finančně vzpamatovati. O značné a upřímné péči pohostinství věno- vané svědčí i nařízení generální kapituly z r. 1334, dle něhož nesměly se ni- komu postoupiti hostinské místnosti, aby tím netrpělo pohostinství.4 Kromě soucitu s chudými a nemocnými potkáváme se v cisterciátských klášteřích ještě s jiným sympatickým zjevem, s tělesnými pracemi. Ve visi- tačním protokolu velehradském se výslovně poroučí, aby všichni členové, jakmile se zazvoní k práci, vzali na sebe škapulíř a šli za svým povoláním. Jaké dílny na Velehradě byly, o tom se nedovídáme, ale visitace v Nepo- muce konaná dává nám tušiti, že se v první řadě asi jednalo o výrobu věcí 1 Čís. 13. 2 Čís. 14. 3 Čís. 7. 4 Rkp. vyšnobrod. XCVI, fol. 6a . 103
Strana 104
k běžným potřebám nutným. Dočítáme se totiž o obuvnické dílně. Není ovšem pochyby, že se jednalo i o umělecké předměty, leč o těch se v našich aktech nedočítáme. Uvedené doklady dokazují, že cisterciáci se nevěnovali pouze životu rozjímavému, nýbrž i pracovali tělesně, a poněvadž představení přísně na plnění oněch prací naléhali, nedá se jim vyčítati (jak později činili husité všem řeholníkům bez rozdílu), že se modlili, ale nepracovali. Výtka, že řeholníci nepracují, nemohla obstáti ani po jiné stránce. V kláš- teřích nebylo tolik členů, že by tam nebylo pro ně zaměstnání. Jak z visi- tačního protokolu nepomuckého vysvítá, byl v klášteře numerus clausus. Mnichů tam smělo býti nejvýše šedesát, bratří-laiků (konvršů) třicet pět. Ve Ždářel zase visitátor jednoduše zakázal na neurčitou dobu přijímání do novi ciátu a to proto, že klášter by již více členů nemohl uživiti. Přicházíme takto k noviciátu a s ním spojeným řádovým studiím. Věc je nad míru důležita proto, že se nám naskytuje příležitost poznati vzdělání řá- dového dorostu až dosud poměrně málo známé. Dle nařízení generální kapi- tuly z roku 13372 nesměl žádný opat přijati nikoho, kdo neuměl aspoň čísti a kdo neznal latinské gramatiky. T. zv. primitivní studia spočívala ve studiích gramatických a v logice. Konala se v domácím klášteře, kde byl k tomu cíli určen lektor. Ten měl býti v každém domě, kde bylo aspoň 40 členů, nebylo-li ho tam, studovali nastávající cisterciáci někde jinde.3 Dotyčnému klášteru musel jejich opat platiti za vydržování každého scholára deset pa- řížských liber. Po těchto přípravných gramaticko-filosofických studiích po- čala theologie. I té se vyučovalo s počátku doma, jak poznáváme na klášteře v Mnichově Hradišti.4 Z visitačního protokolu téhož kláštera se dovídáme, že bohoslovecká studia se již konala v jazyce latinském, neboť klerikům se nařizovalo mluviti „literaliter... et latine“, na kandidátech se pak žádalo, aby dovedli jednotlivé články víry dokázati autoritou Písma sv. Dle reform- ních statut Benedikta XII.5 (1335) měli cisterciáci k větvi morimundské náležející (k níž patřili i naši) ještě svá zvláštní „studia primitiva“ v Metách. Každý klášter čítající aspoň 18—30 členů měl tam poslati alespoň jednoho studenta.6 Rozumí se ovšem samo sebou, že si ho musel také sám vydržovati, což obnášelo 15 túrských liber. Jevil-li mladý cisterciák vlohy a dobré osobní vlastnosti, poslali jej představení na vyšší studia, t. zv. generální studia. Bylo jich celkem pět a ta (jak ze jmén patrno) byla v nejpřednějších universit- ních městech: V Paříži, Oxfortu, Tolose, Montpellier a Bologni.7 Když pak došlo k založení pražské university, tu řádové novely (1350) položily i tam 1Čís. 18. 2 Rkp. vyšnobrod. XCVI, fol. 7a . 3 Tamže, fol. 3a . (1331). 4 Čís. 15. 5 Kap. knih. pr., rkp. I, 69, fol. 10a"—b'. 6 Tamže, 11a'. 7Tamže, fol. 10a — 13b . 104
k běžným potřebám nutným. Dočítáme se totiž o obuvnické dílně. Není ovšem pochyby, že se jednalo i o umělecké předměty, leč o těch se v našich aktech nedočítáme. Uvedené doklady dokazují, že cisterciáci se nevěnovali pouze životu rozjímavému, nýbrž i pracovali tělesně, a poněvadž představení přísně na plnění oněch prací naléhali, nedá se jim vyčítati (jak později činili husité všem řeholníkům bez rozdílu), že se modlili, ale nepracovali. Výtka, že řeholníci nepracují, nemohla obstáti ani po jiné stránce. V kláš- teřích nebylo tolik členů, že by tam nebylo pro ně zaměstnání. Jak z visi- tačního protokolu nepomuckého vysvítá, byl v klášteře numerus clausus. Mnichů tam smělo býti nejvýše šedesát, bratří-laiků (konvršů) třicet pět. Ve Ždářel zase visitátor jednoduše zakázal na neurčitou dobu přijímání do novi ciátu a to proto, že klášter by již více členů nemohl uživiti. Přicházíme takto k noviciátu a s ním spojeným řádovým studiím. Věc je nad míru důležita proto, že se nám naskytuje příležitost poznati vzdělání řá- dového dorostu až dosud poměrně málo známé. Dle nařízení generální kapi- tuly z roku 13372 nesměl žádný opat přijati nikoho, kdo neuměl aspoň čísti a kdo neznal latinské gramatiky. T. zv. primitivní studia spočívala ve studiích gramatických a v logice. Konala se v domácím klášteře, kde byl k tomu cíli určen lektor. Ten měl býti v každém domě, kde bylo aspoň 40 členů, nebylo-li ho tam, studovali nastávající cisterciáci někde jinde.3 Dotyčnému klášteru musel jejich opat platiti za vydržování každého scholára deset pa- řížských liber. Po těchto přípravných gramaticko-filosofických studiích po- čala theologie. I té se vyučovalo s počátku doma, jak poznáváme na klášteře v Mnichově Hradišti.4 Z visitačního protokolu téhož kláštera se dovídáme, že bohoslovecká studia se již konala v jazyce latinském, neboť klerikům se nařizovalo mluviti „literaliter... et latine“, na kandidátech se pak žádalo, aby dovedli jednotlivé články víry dokázati autoritou Písma sv. Dle reform- ních statut Benedikta XII.5 (1335) měli cisterciáci k větvi morimundské náležející (k níž patřili i naši) ještě svá zvláštní „studia primitiva“ v Metách. Každý klášter čítající aspoň 18—30 členů měl tam poslati alespoň jednoho studenta.6 Rozumí se ovšem samo sebou, že si ho musel také sám vydržovati, což obnášelo 15 túrských liber. Jevil-li mladý cisterciák vlohy a dobré osobní vlastnosti, poslali jej představení na vyšší studia, t. zv. generální studia. Bylo jich celkem pět a ta (jak ze jmén patrno) byla v nejpřednějších universit- ních městech: V Paříži, Oxfortu, Tolose, Montpellier a Bologni.7 Když pak došlo k založení pražské university, tu řádové novely (1350) položily i tam 1Čís. 18. 2 Rkp. vyšnobrod. XCVI, fol. 7a . 3 Tamže, fol. 3a . (1331). 4 Čís. 15. 5 Kap. knih. pr., rkp. I, 69, fol. 10a"—b'. 6 Tamže, 11a'. 7Tamže, fol. 10a — 13b . 104
Strana 105
nové generální studium, však s výhradou, že nebude nikterak škoditi studiu pařížskému. Vrchní dozor nad nově založeným vysokým učilištěm cisterciát- ským připadnul opatovi zbraslavskému.1 Jak známo, dostali později cister- ciáci budovu pro své studenty zvanou Jerusalem, leč studiu se valně v Praze nedařilo. Zachoval se nám blíže nedatovaný list,2 v němž se připomíná řá- dovým představeným nařízení Karla IV., aby z každého kláštera studovali v Praze dva členové. Z listu jasně vysvítá, že Jerusalem byl vlastně pouhým studijním konviktem, protože cisterciáci měli studovati na bohoslovecké fa- kultě. Vyšší studia byla velice důkladná, jak z trvání jejich si lze snadno představiti. Dle statut Benedikta XII. trvala všude šest let. Kandidáti z nich vyšlí mohli se habilitovati pro biblická studia, pakli studovali ještě dva roky, měli právo vykládati sentence.3 Ráz studií byl čistě theologický, z kteréžto příčiny pod trestem propuštění z učiliště nesměl žádný posluchač studovati kanonické právo.4 Při takových důkladných studiích snadno chápeme, proč Hus měl na koncilu kostnickém nebezpečné odpůrce i v cisterciácích. Mělit zajisté důkladnější theologické vzdělání nežli on, světový rozhled, vlastní jenom lidem prošlým kus Evropy, mu pak chyběl úplně. Všimněme si dále právního postavení jednotlivých členů. Někteří cister- ciáci vystupovali jako právně samostatné osoby, což úplně odporovalo ka- nonickému právu. Generální kapitula roku 13345 konaná se proti tomu ohra- dila a zakázala mnichům uzavírání smluv na jejich vlastní jméno, uzavřené smlouvy pak zrušila. Kromě toho ještě zapovědělo řádové shromáždění, aby si jednotlivci zakupovali od opatů doživotní platy a sice pod trestem exkom- munikace. Zakoupil-li se někdo u některého cizího představeného, jest tento povinen do uplynutí jednoho měsíce vrátiti přijaté peníze klášteru, do něhož onen mnich náleží. Kdyby se ale zakoupil u vlastního opata, padá každo- ročně onen doživotní úrok na dům. Ve věcech disciplinárních se řád snažil o naprosté znemožnění vlivů světských. Někteří členové se totiž z bázně před tresty utíkali o pomoc k pánům světským. Kapitula roku 1333 v Citeaux konaná prohlásila,6 že jestli by takový člen byl ještě tři dny v klášteře, aby nad ním byl vyhlášen interdikt. Oprávněnost tak ostrého nařízení ukázala se v roce 1338,7 kdy vyšlo najevo, že mnišky proti čistotě se prohřešivší (ne- 1 Novellae v rkpe. oseckém č. 68, fol. 75b : „In civitate Pragensi, metropoli regni Bohe- mie, ordinatur construi studium ordinis generale, ad quod mittant, qui voluerint, dum tamen observetur statutum domini Benedikti pape XII de studio Parisiensi, cui non intenditur nul- latenus derogari et remaneat dictum studium sub regimine abbatis de Aula regia cum plenitu- dine ordinarie potestatis.“ 2 Palacký, Uber Formelbücher, II, 156. 3 Rkp. knih. kap. pr. I, 69, fol. 13. 4 U. d., fol. 12a. —“ . 5 Rkp. vyšnobrod. XCVI, fol. 6a . 6 Tamže, fol. 5a. 7 Ibid. Fol. 8a. 105
nové generální studium, však s výhradou, že nebude nikterak škoditi studiu pařížskému. Vrchní dozor nad nově založeným vysokým učilištěm cisterciát- ským připadnul opatovi zbraslavskému.1 Jak známo, dostali později cister- ciáci budovu pro své studenty zvanou Jerusalem, leč studiu se valně v Praze nedařilo. Zachoval se nám blíže nedatovaný list,2 v němž se připomíná řá- dovým představeným nařízení Karla IV., aby z každého kláštera studovali v Praze dva členové. Z listu jasně vysvítá, že Jerusalem byl vlastně pouhým studijním konviktem, protože cisterciáci měli studovati na bohoslovecké fa- kultě. Vyšší studia byla velice důkladná, jak z trvání jejich si lze snadno představiti. Dle statut Benedikta XII. trvala všude šest let. Kandidáti z nich vyšlí mohli se habilitovati pro biblická studia, pakli studovali ještě dva roky, měli právo vykládati sentence.3 Ráz studií byl čistě theologický, z kteréžto příčiny pod trestem propuštění z učiliště nesměl žádný posluchač studovati kanonické právo.4 Při takových důkladných studiích snadno chápeme, proč Hus měl na koncilu kostnickém nebezpečné odpůrce i v cisterciácích. Mělit zajisté důkladnější theologické vzdělání nežli on, světový rozhled, vlastní jenom lidem prošlým kus Evropy, mu pak chyběl úplně. Všimněme si dále právního postavení jednotlivých členů. Někteří cister- ciáci vystupovali jako právně samostatné osoby, což úplně odporovalo ka- nonickému právu. Generální kapitula roku 13345 konaná se proti tomu ohra- dila a zakázala mnichům uzavírání smluv na jejich vlastní jméno, uzavřené smlouvy pak zrušila. Kromě toho ještě zapovědělo řádové shromáždění, aby si jednotlivci zakupovali od opatů doživotní platy a sice pod trestem exkom- munikace. Zakoupil-li se někdo u některého cizího představeného, jest tento povinen do uplynutí jednoho měsíce vrátiti přijaté peníze klášteru, do něhož onen mnich náleží. Kdyby se ale zakoupil u vlastního opata, padá každo- ročně onen doživotní úrok na dům. Ve věcech disciplinárních se řád snažil o naprosté znemožnění vlivů světských. Někteří členové se totiž z bázně před tresty utíkali o pomoc k pánům světským. Kapitula roku 1333 v Citeaux konaná prohlásila,6 že jestli by takový člen byl ještě tři dny v klášteře, aby nad ním byl vyhlášen interdikt. Oprávněnost tak ostrého nařízení ukázala se v roce 1338,7 kdy vyšlo najevo, že mnišky proti čistotě se prohřešivší (ne- 1 Novellae v rkpe. oseckém č. 68, fol. 75b : „In civitate Pragensi, metropoli regni Bohe- mie, ordinatur construi studium ordinis generale, ad quod mittant, qui voluerint, dum tamen observetur statutum domini Benedikti pape XII de studio Parisiensi, cui non intenditur nul- latenus derogari et remaneat dictum studium sub regimine abbatis de Aula regia cum plenitu- dine ordinarie potestatis.“ 2 Palacký, Uber Formelbücher, II, 156. 3 Rkp. knih. kap. pr. I, 69, fol. 13. 4 U. d., fol. 12a. —“ . 5 Rkp. vyšnobrod. XCVI, fol. 6a . 6 Tamže, fol. 5a. 7 Ibid. Fol. 8a. 105
Strana 106
praví se, v které zemi) na nátlak světských pánů vracely se do kláštera, kde chtěly zaujímati totéž místo, jaké měly před svým odchodem. Jednání to budilo velikou a zajisté i oprávněnou nespokojenost druhých sester, jež své povinnosti svědomitě konaly (que castimonia decorate religiose semper vivere studuerint). Přicházíme takto k ženské větvi řádové. O českých cistercienkách se mi, bohužel, nepodařilo ničeho nalézti, tak že jediným pramenem k poznání jejich života i zřízení jsou nařízení generál- ních kapitul. Zní sice všeobecně, však vzhledem k přísnému jejich provádění lze se domnívati, že byla normou i v našich zemích a že tudíž pro nás jsou alespoň částečnou náhradou za ztracená bohemica. Jest zase litovati, že v čes- kých klášteřích zachovala se statuta pouze z první polovice XIV. století, tak- že naše údaje bude možno doplniti teprve později, až vyjdou tiskem texty ge- nerálních kapitul z celého XIV. století. Hlavní starostí řádových představených bylo, aby sestry neměly žádného styku se světem. V roce 13331 bylo zakázáno, aby laici i mniši jedli u sester. Stejně ani ony nesměly s muži jísti. Kněží stojící s klášterem cistercienek ve spojení neměli bez žádné vážné příčiny dovoleno vstoupiti do jejich cel. Také o mendikantech, kteří mívali u sester kázání, ustanoveno (1334),2 aby po ká- zání šli do pohostinského pokoje a odtud domů. Mají-li sestry s nimi mlu- viti, vždy musí býti při tom aspoň dvě. Rovněž domácí kaplani ani sluhové nesměli do konventu bez vážného důvodu. Abatyše, která by mlčky trpěla porušování tohoto předpisu (1339),3 měla býti při prvním případě potrestána zákazem vstupu do kostela po dobu čtyř neděl, pakli by se to častěji dálo, měla býti sesazena. Sestry měly za každý prokázaný případ býti o chlebě a vodě. Při volbě opatů jakož i při právním postavení cisterciáků jsem se zmínil o finančních poměrech řádu. Jest záhodno připojiti k tomu ještě některé po- známky. Řádoví představení se starali, aby osoby vedoucí klášterní hospo- dářství nezneužívaly svého postavení k vlastnímu prospěchu nebo svých pří- buzných a známých na úkor domu. Proto (dle gen. kapituly z roku 1329)4 museli se všichni nastupující funkcionáři přísahou zavázati, že budou svědo- mitě hospodařiti. Později (1338)5 vzati pod přísahu i mniši posílaní na statky jako výběrčí. Museli slíbiti, že nebudou při vybírání platů nijak klášter po- škozovati. Nařízení toto vyvolalo patrně odpor, protože o dvě leta později (1340)° se z akt generálních kapitul dočítáme o členech nechtějících onu pří- sahu skládati. Tolik po stránce všeobecné. U českých klášterů se dá souditi, že nejvíce jim byly na závadu finanční operace se statky konané. Pročítá- 1 Tamže, fol. 5a . 2 Fol. 6a . 3 Fol. 8b . 4 Fol. 1b. 5 Fol. 8a .6 Fol. 9a, 106
praví se, v které zemi) na nátlak světských pánů vracely se do kláštera, kde chtěly zaujímati totéž místo, jaké měly před svým odchodem. Jednání to budilo velikou a zajisté i oprávněnou nespokojenost druhých sester, jež své povinnosti svědomitě konaly (que castimonia decorate religiose semper vivere studuerint). Přicházíme takto k ženské větvi řádové. O českých cistercienkách se mi, bohužel, nepodařilo ničeho nalézti, tak že jediným pramenem k poznání jejich života i zřízení jsou nařízení generál- ních kapitul. Zní sice všeobecně, však vzhledem k přísnému jejich provádění lze se domnívati, že byla normou i v našich zemích a že tudíž pro nás jsou alespoň částečnou náhradou za ztracená bohemica. Jest zase litovati, že v čes- kých klášteřích zachovala se statuta pouze z první polovice XIV. století, tak- že naše údaje bude možno doplniti teprve později, až vyjdou tiskem texty ge- nerálních kapitul z celého XIV. století. Hlavní starostí řádových představených bylo, aby sestry neměly žádného styku se světem. V roce 13331 bylo zakázáno, aby laici i mniši jedli u sester. Stejně ani ony nesměly s muži jísti. Kněží stojící s klášterem cistercienek ve spojení neměli bez žádné vážné příčiny dovoleno vstoupiti do jejich cel. Také o mendikantech, kteří mívali u sester kázání, ustanoveno (1334),2 aby po ká- zání šli do pohostinského pokoje a odtud domů. Mají-li sestry s nimi mlu- viti, vždy musí býti při tom aspoň dvě. Rovněž domácí kaplani ani sluhové nesměli do konventu bez vážného důvodu. Abatyše, která by mlčky trpěla porušování tohoto předpisu (1339),3 měla býti při prvním případě potrestána zákazem vstupu do kostela po dobu čtyř neděl, pakli by se to častěji dálo, měla býti sesazena. Sestry měly za každý prokázaný případ býti o chlebě a vodě. Při volbě opatů jakož i při právním postavení cisterciáků jsem se zmínil o finančních poměrech řádu. Jest záhodno připojiti k tomu ještě některé po- známky. Řádoví představení se starali, aby osoby vedoucí klášterní hospo- dářství nezneužívaly svého postavení k vlastnímu prospěchu nebo svých pří- buzných a známých na úkor domu. Proto (dle gen. kapituly z roku 1329)4 museli se všichni nastupující funkcionáři přísahou zavázati, že budou svědo- mitě hospodařiti. Později (1338)5 vzati pod přísahu i mniši posílaní na statky jako výběrčí. Museli slíbiti, že nebudou při vybírání platů nijak klášter po- škozovati. Nařízení toto vyvolalo patrně odpor, protože o dvě leta později (1340)° se z akt generálních kapitul dočítáme o členech nechtějících onu pří- sahu skládati. Tolik po stránce všeobecné. U českých klášterů se dá souditi, že nejvíce jim byly na závadu finanční operace se statky konané. Pročítá- 1 Tamže, fol. 5a . 2 Fol. 6a . 3 Fol. 8b . 4 Fol. 1b. 5 Fol. 8a .6 Fol. 9a, 106
Strana 107
me-li visitační akty cisterciátské, tu vidíme, že v každém klášteře dostali na- pomenutí, aby nepropůjčovali svých statků k žádným ročním platům, aby nečinili dluhů, neboť to všechno by příspívalo k drobení majetku jednotli- vých domů.
me-li visitační akty cisterciátské, tu vidíme, že v každém klášteře dostali na- pomenutí, aby nepropůjčovali svých statků k žádným ročním platům, aby nečinili dluhů, neboť to všechno by příspívalo k drobení majetku jednotli- vých domů.
Strana 108
DOKLADY 1. Karel IV. žádá opata v Citeaux, aby nařídil cisterciáckým opatům v zemích čes- kých přijímání českých kandidátů. Prosinec, 1348, Drážďany. Formulář osecký/ II. fol. 47 b — 48 a. Karolus, Dei gracia Romanorum rex semper augustus etc. Venerabili abbate (sic) Cysterciensi, devoto nostro dilecto graciam regiam et omne bonum. Licet apud eum, qui cuncta disposuit et sue largitatis munere dirigit universa, non sit personarum accepcio, sed [qui] ex omnigente timet ipsum eiusque ma[n data cu- stodit acceptus est ille, sicut ex sacre Scripture colligitur in aperto. Tamen abba- tes et prelati possessionis tue in regno nostro Boemie per loca quam plurima degentes ad sua monasteria, que clare memorie illustrium quondam regum Boe- mie, progenitorum nostrorum, necnon nobilium baronum et ceterorum christi- fidelium amplis sunt dotata stipendiis et largis prediis communita, alienigenas et exteras tantum personas in sua recipientes collegia, nostros regnicolas recipere dedignantur, quo fit, ut ad loca ipsorum ab incolis regni predicti minor habea- tur devocio et tepescente caritatis ardore, bona, ville, curie, grangie, possessio- nes ipsorum ac predia a baronibus, nobilibus et ceteris regni predicti habitato- ribus eo protegantur debilius et felicibus more solito non proficiant incrementis, quo casu predicto sublato sorte felici procul dubio successu temporis feliciter augerentur. Quapropter devocionem tuam affectuose requirimus et hortamur, quatenus universis abbatibus, prepositis et prelatis tui ordinis in predicto regno nostro Boemie constitutis seriose velis commitere ac eciam districte mandare, quod predicta consuetudine que pocius abusio seu corruptela censetur, penitus relegata, nostros regnicolas et alios homines nacionis alterius, quos bone fame et vite laudabilitas recommendat, indifferenter accipiant, nec ammodo in per- sonis distingwant, presertim cum ad felicitatem sulutis eterne cunctos vocaverit bonorum omnium magnificus elargitor nosque ad consequendum iura, libertates, emmunitates (sic) et gracias monasteriorum huiusmodi tanto sincerius anima- bimur, quanto flagranciori affectu nostre voluntatis iustum propositum studue- ritis effectu debito mancipare. Datum Drazdan. Otisknul Palacký, Uber Formelbücher, I. (Abhandl. BGW, 1841—42), str. 361—362. 108
DOKLADY 1. Karel IV. žádá opata v Citeaux, aby nařídil cisterciáckým opatům v zemích čes- kých přijímání českých kandidátů. Prosinec, 1348, Drážďany. Formulář osecký/ II. fol. 47 b — 48 a. Karolus, Dei gracia Romanorum rex semper augustus etc. Venerabili abbate (sic) Cysterciensi, devoto nostro dilecto graciam regiam et omne bonum. Licet apud eum, qui cuncta disposuit et sue largitatis munere dirigit universa, non sit personarum accepcio, sed [qui] ex omnigente timet ipsum eiusque ma[n data cu- stodit acceptus est ille, sicut ex sacre Scripture colligitur in aperto. Tamen abba- tes et prelati possessionis tue in regno nostro Boemie per loca quam plurima degentes ad sua monasteria, que clare memorie illustrium quondam regum Boe- mie, progenitorum nostrorum, necnon nobilium baronum et ceterorum christi- fidelium amplis sunt dotata stipendiis et largis prediis communita, alienigenas et exteras tantum personas in sua recipientes collegia, nostros regnicolas recipere dedignantur, quo fit, ut ad loca ipsorum ab incolis regni predicti minor habea- tur devocio et tepescente caritatis ardore, bona, ville, curie, grangie, possessio- nes ipsorum ac predia a baronibus, nobilibus et ceteris regni predicti habitato- ribus eo protegantur debilius et felicibus more solito non proficiant incrementis, quo casu predicto sublato sorte felici procul dubio successu temporis feliciter augerentur. Quapropter devocionem tuam affectuose requirimus et hortamur, quatenus universis abbatibus, prepositis et prelatis tui ordinis in predicto regno nostro Boemie constitutis seriose velis commitere ac eciam districte mandare, quod predicta consuetudine que pocius abusio seu corruptela censetur, penitus relegata, nostros regnicolas et alios homines nacionis alterius, quos bone fame et vite laudabilitas recommendat, indifferenter accipiant, nec ammodo in per- sonis distingwant, presertim cum ad felicitatem sulutis eterne cunctos vocaverit bonorum omnium magnificus elargitor nosque ad consequendum iura, libertates, emmunitates (sic) et gracias monasteriorum huiusmodi tanto sincerius anima- bimur, quanto flagranciori affectu nostre voluntatis iustum propositum studue- ritis effectu debito mancipare. Datum Drazdan. Otisknul Palacký, Uber Formelbücher, I. (Abhandl. BGW, 1841—42), str. 361—362. 108
Strana 109
2. Arnošt z Pardubic žádá opata v Citeaux, aby zrušil tradicionelní odmitání do- mácích kandidátů českých. Cervenec, 3o. 1348, [Praha?] Tamže, fol. 48 a-b. Venerabili fratri abbati Cysterciensi Arnestus Dei et apostolice Sedis gracia sancte Pragensis ecclesie archiepiscopus salutem et prosperos ad vota successus. Cum in officiis caritatis primo loco illis teneamur esse obnoxii, a quibus cogno- vimus beneficia recepisse, nam benefactoribus nostris naturaliter ad antydota obligamur. Cum igitur tam principes nostri, scilicet duces et reges regni Boe- mie, quam eciam nobiles et barones et ceteri incole dicti regni nonnulla predia et possessiones amplas et diffusas monasteriis vestri ordinis in predicto regno situatis duxerint conferenda, abbates tamen et prelati monasteriorum et ordinis premissorum veluti beneficiorum immemores, predictorum spernentes nobilium et baronum filios ac reliquos regnicolas in monachos suorum monasteriorum recipere atque Iratres aliarum nacionum, homines et personas ad eadem mona- steria recipiunt et assumunt, pro excusatione sua quadam, que dici debet pocius corruptela, consuetudinem pretendentes, vigore cuius ad recepcionem dictorum regnicolarum minime teneantur, et quia scriptum reperitur in canone, quod per Incarnacionem Christi gracia fidei ubique dilatata est, nec iam dicitur domui Jude vela) domui Israel, sed: „Euntes docete omnes gentes“1 et in omni gente quicumque timet Deum et operatur iusticiam acceptus est illi nec eleccio mu- neris queritur in successionem generis, sed in perfectionem vite et sinceritate m (sic) sciencie, quare honestatem vestram exhortamur in Domino et quantum valeamus consulimus et suademus, ut predictis abbatibus et prelatis in dicto regno degentibus velitis precipere et mandare, ut prefatos regnicolas, si privata lege ducti ad frugem melioris vite aspiraverint seque in dictis monasteriis recipi postulaverint et assumi, ipsos et precipue, quibus morum honestas et alia virtu- tum merita suffragantur, ad prelibata monasteria sine difficultate recipiant, ut premittitur, et assumant, ut per hoc serenissimus princeps et dominus noster, dominus Ka[rolus] Romanorum et Boemorum rex, cuius cordi dicte recepionis negocium insidet et insedet predictique nobiles et barones ad pietatis et humi- litatis subsidia et ad caritatis et defensionis beneficia et officia prelibatis mo- a) Škrtnuto domus Israel. Mat. XXIII, 19. 109
2. Arnošt z Pardubic žádá opata v Citeaux, aby zrušil tradicionelní odmitání do- mácích kandidátů českých. Cervenec, 3o. 1348, [Praha?] Tamže, fol. 48 a-b. Venerabili fratri abbati Cysterciensi Arnestus Dei et apostolice Sedis gracia sancte Pragensis ecclesie archiepiscopus salutem et prosperos ad vota successus. Cum in officiis caritatis primo loco illis teneamur esse obnoxii, a quibus cogno- vimus beneficia recepisse, nam benefactoribus nostris naturaliter ad antydota obligamur. Cum igitur tam principes nostri, scilicet duces et reges regni Boe- mie, quam eciam nobiles et barones et ceteri incole dicti regni nonnulla predia et possessiones amplas et diffusas monasteriis vestri ordinis in predicto regno situatis duxerint conferenda, abbates tamen et prelati monasteriorum et ordinis premissorum veluti beneficiorum immemores, predictorum spernentes nobilium et baronum filios ac reliquos regnicolas in monachos suorum monasteriorum recipere atque Iratres aliarum nacionum, homines et personas ad eadem mona- steria recipiunt et assumunt, pro excusatione sua quadam, que dici debet pocius corruptela, consuetudinem pretendentes, vigore cuius ad recepcionem dictorum regnicolarum minime teneantur, et quia scriptum reperitur in canone, quod per Incarnacionem Christi gracia fidei ubique dilatata est, nec iam dicitur domui Jude vela) domui Israel, sed: „Euntes docete omnes gentes“1 et in omni gente quicumque timet Deum et operatur iusticiam acceptus est illi nec eleccio mu- neris queritur in successionem generis, sed in perfectionem vite et sinceritate m (sic) sciencie, quare honestatem vestram exhortamur in Domino et quantum valeamus consulimus et suademus, ut predictis abbatibus et prelatis in dicto regno degentibus velitis precipere et mandare, ut prefatos regnicolas, si privata lege ducti ad frugem melioris vite aspiraverint seque in dictis monasteriis recipi postulaverint et assumi, ipsos et precipue, quibus morum honestas et alia virtu- tum merita suffragantur, ad prelibata monasteria sine difficultate recipiant, ut premittitur, et assumant, ut per hoc serenissimus princeps et dominus noster, dominus Ka[rolus] Romanorum et Boemorum rex, cuius cordi dicte recepionis negocium insidet et insedet predictique nobiles et barones ad pietatis et humi- litatis subsidia et ad caritatis et defensionis beneficia et officia prelibatis mo- a) Škrtnuto domus Israel. Mat. XXIII, 19. 109
Strana 110
nasteriis et abbatibus eorumdem per eos inpendenda non inmerito moneantur... Datum et actum die mensis XX. Julii. Regest u Palackého, u. d. str. 245. 3. Karel IV. žádá papeže o zrušení provisí a reservací na česká opatství cisterciátská pro jejich škodlivost. Kolem roku 1348. Tamže I., fol. 2 b. Cum ad regimina monasteriorum ordinis Cisterciensis in regno nostro Boe- mie, que de clare memorie illustrium Boemie regum progenitorum nostrorum pia fundacione erecta noscuntur et nobilium baronum regni predicti ac alio- rum fidelium largicione competentibus munita sint prediis et suffulta stipendiis generosis, ex eleccione conventualium digni et [ha]biles rectores, terrigene et incole, videlicet assumi consueverunt, qui et mores hominum et regionis con- suetudinem diuturna cognicione noscentes monasteriis ipsis sic prefuerunt hac- tenus, ut temporalibus non sint diminuta presidiis et auctore Domino spiritua- libus profecerint incrementis, admodum timemus et verisimili nobis presump- cione nobis occurrit, quod propter reservacionem abbaciarum talium, que per S[anctitatem] V[estram] facta refertur, ipsa monasteria dampnose prolabi con- tinget et irremedialibus vastari stipendiis, nisi talibus Vlestre] Sanctitatis] pro- visio dignetur occurrere generose. Nam dum personis exteris et linguam, mores et statum (regni)a) nescientibus sic provisum extiterit, vix aut difficulter mona- steria ab invasoribus tueri poterint et a regnicolis, quorum ope et auxilio loca ipsa profecisse noscuntur et cottidiana felicitate proficiunt, largiendi gracia pe- nitus aufertur. Etenim dum personis huiusmodi, sicud premittitur, mores et disciplinas ac regulares observancias ordinis et regni consuetudinem ignoran- tibus providetur, necesse sit, ut talia monasteria a consueta frequencius honestate labantur et pereant in spiritualibus disciplinis. Idcirco Slanctitatem] V[estram] attento studio et humiliter supplicamus, quatenus consideratis premissis et in examen provide discussionis adductis contemplacione nostri ac ad evitandum infinita pericula, que seriatim exprimere non sunt prolixitas reservaciones hu- ius modi], si que facte sunt et provisiones, si quas Vlestra] S anctitas] in futu- a) Interpolováno. 110
nasteriis et abbatibus eorumdem per eos inpendenda non inmerito moneantur... Datum et actum die mensis XX. Julii. Regest u Palackého, u. d. str. 245. 3. Karel IV. žádá papeže o zrušení provisí a reservací na česká opatství cisterciátská pro jejich škodlivost. Kolem roku 1348. Tamže I., fol. 2 b. Cum ad regimina monasteriorum ordinis Cisterciensis in regno nostro Boe- mie, que de clare memorie illustrium Boemie regum progenitorum nostrorum pia fundacione erecta noscuntur et nobilium baronum regni predicti ac alio- rum fidelium largicione competentibus munita sint prediis et suffulta stipendiis generosis, ex eleccione conventualium digni et [ha]biles rectores, terrigene et incole, videlicet assumi consueverunt, qui et mores hominum et regionis con- suetudinem diuturna cognicione noscentes monasteriis ipsis sic prefuerunt hac- tenus, ut temporalibus non sint diminuta presidiis et auctore Domino spiritua- libus profecerint incrementis, admodum timemus et verisimili nobis presump- cione nobis occurrit, quod propter reservacionem abbaciarum talium, que per S[anctitatem] V[estram] facta refertur, ipsa monasteria dampnose prolabi con- tinget et irremedialibus vastari stipendiis, nisi talibus Vlestre] Sanctitatis] pro- visio dignetur occurrere generose. Nam dum personis exteris et linguam, mores et statum (regni)a) nescientibus sic provisum extiterit, vix aut difficulter mona- steria ab invasoribus tueri poterint et a regnicolis, quorum ope et auxilio loca ipsa profecisse noscuntur et cottidiana felicitate proficiunt, largiendi gracia pe- nitus aufertur. Etenim dum personis huiusmodi, sicud premittitur, mores et disciplinas ac regulares observancias ordinis et regni consuetudinem ignoran- tibus providetur, necesse sit, ut talia monasteria a consueta frequencius honestate labantur et pereant in spiritualibus disciplinis. Idcirco Slanctitatem] V[estram] attento studio et humiliter supplicamus, quatenus consideratis premissis et in examen provide discussionis adductis contemplacione nostri ac ad evitandum infinita pericula, que seriatim exprimere non sunt prolixitas reservaciones hu- ius modi], si que facte sunt et provisiones, si quas Vlestra] S anctitas] in futu- a) Interpolováno. 110
Strana 111
rum deliberasset facere, Dei eciam intuitu ducti monasteriis paterno compa- cientes affectu dignemini misericorditer revocare, nam nisi notabilis et evidens monasteriorum id postularet necessitas et nisi manifestam ipsorum discrecionem videremus, indubie nullo modo S anctitati] Vlestre] sub tanto sedulitatis af- fectu presencia scriberemus. Personam Vestram etc. Otisknul Palacký, tamže str. 362. 4. Nejmenovaný cisterciátský klášter prosí sv. Stolici o pomoc před utiskováním šlechty. S. d., s. 1. Tamže I., fol. 2b — 3°. Ad Sanctitatis Vestre noticiam cupimus pervenire, quod inter religiosos palmites a Domino Sabaoth vinea, quam dextera Domini plantavit, Cister- ciensis ordo dilatatur uberius. Itaque palmes ille floridus religione et decore tale monasterium vestrum quo cum odore vivifico tales partes Boemie... istis morsibus ferinis depascitur et nisi sancte Paternitatis Vestre providencia se murum deſensionis opposuerit exterminatori, quod avertat Dominus, in proximo subiacebit. Nam circumsedentes nobiles omnis nobilitatis potius!... bona nostra occupant et invadunt, sicque ipsi fide vacui manibus sacrilegis ... suis eleemo- sinis extruxerunt. Cum igitur Paternitatis Vestre instancia... et unamquamque secundum quod familiarius adherere Deo dinoscitur specialiori gracia zeletis, nos pauperes et orphani paterne discrecioni Vestre commissi tamquam ad imi- tacionis Vestre presidium, sic ad Sanctitatis Vestre graciam recurrentes, suspi- riosis precibus imploramus, quatenus perversorum maliciis taliter obviare curetis, quod vivere nobis liceat in voto quiecius et divino servicio animum a tumultu liberum mancipare. Quod si Sanctitati Vestre placeat, concedatis nostro monasterio rerum conservatores et causarum iudices, quod... lator presencium nominabit. i Vytečkovaná místa jsou zcela nečitelna. 111
rum deliberasset facere, Dei eciam intuitu ducti monasteriis paterno compa- cientes affectu dignemini misericorditer revocare, nam nisi notabilis et evidens monasteriorum id postularet necessitas et nisi manifestam ipsorum discrecionem videremus, indubie nullo modo S anctitati] Vlestre] sub tanto sedulitatis af- fectu presencia scriberemus. Personam Vestram etc. Otisknul Palacký, tamže str. 362. 4. Nejmenovaný cisterciátský klášter prosí sv. Stolici o pomoc před utiskováním šlechty. S. d., s. 1. Tamže I., fol. 2b — 3°. Ad Sanctitatis Vestre noticiam cupimus pervenire, quod inter religiosos palmites a Domino Sabaoth vinea, quam dextera Domini plantavit, Cister- ciensis ordo dilatatur uberius. Itaque palmes ille floridus religione et decore tale monasterium vestrum quo cum odore vivifico tales partes Boemie... istis morsibus ferinis depascitur et nisi sancte Paternitatis Vestre providencia se murum deſensionis opposuerit exterminatori, quod avertat Dominus, in proximo subiacebit. Nam circumsedentes nobiles omnis nobilitatis potius!... bona nostra occupant et invadunt, sicque ipsi fide vacui manibus sacrilegis ... suis eleemo- sinis extruxerunt. Cum igitur Paternitatis Vestre instancia... et unamquamque secundum quod familiarius adherere Deo dinoscitur specialiori gracia zeletis, nos pauperes et orphani paterne discrecioni Vestre commissi tamquam ad imi- tacionis Vestre presidium, sic ad Sanctitatis Vestre graciam recurrentes, suspi- riosis precibus imploramus, quatenus perversorum maliciis taliter obviare curetis, quod vivere nobis liceat in voto quiecius et divino servicio animum a tumultu liberum mancipare. Quod si Sanctitati Vestre placeat, concedatis nostro monasterio rerum conservatores et causarum iudices, quod... lator presencium nominabit. i Vytečkovaná místa jsou zcela nečitelna. 111
Strana 112
5. Cisterciátské kláštery (české?) prosí sv. Stolici o pomoc proti šlechtě a episkopátu. S. d., s. 1. Tamže, fol. 2b . Quia multorum iam caritas infriguisse cernitur, quod vix in filiis hominum, qui servet equitatem, iusticie reperitur, non est qui tueatur pauperes, qui foveat iustum in iure, nec protegat innocentes et maxime pupilli, domine [et] fratres ordinis Cisterciensis pressuras et iniurias a perversis sustinentes in rebus et per- sonis non inveniunt protectores, nec a suis dyocesanis eciam quibus deberet incumbere, nullum possunt respirandi consilium invenire. Nam et ipsi dyoce- sani privilegia, que vos et piissimi predecessores vestri benignitate solita con- tulistis, oblita non observant nec faciunt observari et sic omni destituuntur auxilio dicti fratres, nisi Sedis apostolice fulciantur presidio, cuius patrocinio nutriuntur. Quapropter nos coram Sanctitatis Vestre precibus spiritu proster- nentes duximus cum suspiriosis precibus supplicandum, quatenus devotis in Christo filiis paterna providencia subvenire velitis et per mandatum curetis apostolicum nostros ad hoc dyocesanos inducere, quod super indultis, privilegiis et super iuri nostro studeant magis solito nos fovere. 6. Ebrhard opat nepomucký dává plnou moc svému klášternímu notáři, fru Jin- dřichovi, aby zastupoval zájmy kláštera u arcibiskupa Arnošta z Pardubic. Kolem r. 1355. Tamže, fol. 28a. 7. Nejmenovaný král (Karel IV?) osvobozuje klášter plasský na dvě leta od platů, vozů k vojsku a povinného pohostinství své družině prokazovaného. S. d., s. 1. Tamže, fol. 21“ . Laudum preconia divinaque premia et fructuose insuper obvencionis adi- pisci credimus incrementa cum religiosis, quamdiu ab intestine corrixacionis 112
5. Cisterciátské kláštery (české?) prosí sv. Stolici o pomoc proti šlechtě a episkopátu. S. d., s. 1. Tamže, fol. 2b . Quia multorum iam caritas infriguisse cernitur, quod vix in filiis hominum, qui servet equitatem, iusticie reperitur, non est qui tueatur pauperes, qui foveat iustum in iure, nec protegat innocentes et maxime pupilli, domine [et] fratres ordinis Cisterciensis pressuras et iniurias a perversis sustinentes in rebus et per- sonis non inveniunt protectores, nec a suis dyocesanis eciam quibus deberet incumbere, nullum possunt respirandi consilium invenire. Nam et ipsi dyoce- sani privilegia, que vos et piissimi predecessores vestri benignitate solita con- tulistis, oblita non observant nec faciunt observari et sic omni destituuntur auxilio dicti fratres, nisi Sedis apostolice fulciantur presidio, cuius patrocinio nutriuntur. Quapropter nos coram Sanctitatis Vestre precibus spiritu proster- nentes duximus cum suspiriosis precibus supplicandum, quatenus devotis in Christo filiis paterna providencia subvenire velitis et per mandatum curetis apostolicum nostros ad hoc dyocesanos inducere, quod super indultis, privilegiis et super iuri nostro studeant magis solito nos fovere. 6. Ebrhard opat nepomucký dává plnou moc svému klášternímu notáři, fru Jin- dřichovi, aby zastupoval zájmy kláštera u arcibiskupa Arnošta z Pardubic. Kolem r. 1355. Tamže, fol. 28a. 7. Nejmenovaný král (Karel IV?) osvobozuje klášter plasský na dvě leta od platů, vozů k vojsku a povinného pohostinství své družině prokazovaného. S. d., s. 1. Tamže, fol. 21“ . Laudum preconia divinaque premia et fructuose insuper obvencionis adi- pisci credimus incrementa cum religiosis, quamdiu ab intestine corrixacionis 112
Strana 113
discidia et turbacionis dispendia, angustias, erumpnas, graves afflicciones et calamitosas molestias sunt perpessi de nostre benignitatis gracia liberali sub- venimus remedio, quo a sua releventur penuria et valeant ab incommodis respirare. Eapropter scire volumus per presentes, quod nos ad remedium nostre anime et merita ... abbatis monasterii de Plaz ab omni exaccione collecte seu st ejure et transmissione curruum ad nostrum exercitum necnon ab omni am- ministracione expensarum nobis et hospitibus nostris per duorum annorum spacium a data mandatorum presenciui liberum liberaliter esse volumus et immune. Quare damus omnibus collectoribus st eluri, exaccionis seu collecte firmiter in mandatis sub obtentu nostre gracie iniungentes, quatenus hanc im- munitatis et relaxacionis servitiorum nostre graciam non presumatis infringere vel modo aliquo violare. Si quis autem in tantam proruperit temeritatis auda- ciam, ut dictam nostram graciam in aliquo violet vel infringat, nostram in- dignacionem se noverit incurrisse. 8. Nejmenovaný opat prosí papeže o právo absolvovati členy upadlé do censur, jelikož ze sebeobrany sáhli na světské nebo i řádové kleriky, anebo kteří se dos- tali symonisticky do řádu. S. d., s. 1. Tamže, fol. 3°. Quoniam nullus absque peccati macula vitaim ducit in hoc mortali corpore, viros religiosos eciam, qui se pre ceteris solicite et diligenter custodire satagunt, aliquando contingit, prout est humana fragilitas, in casibus in quibus excom- municacionis sentenciam et notam irregularitatis incurrunt. Sic aliqui de nostris hanc incurrisse dubitant in scrupulo consciencie constituti. Quapropter S anctitati] V[estre] duximus humiliter supplicandum, quatenus si quis de nostris monachis et conversis per violentam manuum inieccionem vel in secu- lares clericos vel in religiosos sive religiosas personas pro defensione proprii corporis sive per conspiracionis offensam vel casibus aliis incurrerent sentenciam vel laqueum excommunicacionis, vel si quis forte symoniacum habuerit ingres- sum, sic de benignitate solita velitis super hoc saluti sue paterna diligencia providere. Quod si pie Paternitati Vestre placeat, faciatis nobis graciam con- cedendo facultatem, quod possimus absolucionis beneficium predictis inpendere 113
discidia et turbacionis dispendia, angustias, erumpnas, graves afflicciones et calamitosas molestias sunt perpessi de nostre benignitatis gracia liberali sub- venimus remedio, quo a sua releventur penuria et valeant ab incommodis respirare. Eapropter scire volumus per presentes, quod nos ad remedium nostre anime et merita ... abbatis monasterii de Plaz ab omni exaccione collecte seu st ejure et transmissione curruum ad nostrum exercitum necnon ab omni am- ministracione expensarum nobis et hospitibus nostris per duorum annorum spacium a data mandatorum presenciui liberum liberaliter esse volumus et immune. Quare damus omnibus collectoribus st eluri, exaccionis seu collecte firmiter in mandatis sub obtentu nostre gracie iniungentes, quatenus hanc im- munitatis et relaxacionis servitiorum nostre graciam non presumatis infringere vel modo aliquo violare. Si quis autem in tantam proruperit temeritatis auda- ciam, ut dictam nostram graciam in aliquo violet vel infringat, nostram in- dignacionem se noverit incurrisse. 8. Nejmenovaný opat prosí papeže o právo absolvovati členy upadlé do censur, jelikož ze sebeobrany sáhli na světské nebo i řádové kleriky, anebo kteří se dos- tali symonisticky do řádu. S. d., s. 1. Tamže, fol. 3°. Quoniam nullus absque peccati macula vitaim ducit in hoc mortali corpore, viros religiosos eciam, qui se pre ceteris solicite et diligenter custodire satagunt, aliquando contingit, prout est humana fragilitas, in casibus in quibus excom- municacionis sentenciam et notam irregularitatis incurrunt. Sic aliqui de nostris hanc incurrisse dubitant in scrupulo consciencie constituti. Quapropter S anctitati] V[estre] duximus humiliter supplicandum, quatenus si quis de nostris monachis et conversis per violentam manuum inieccionem vel in secu- lares clericos vel in religiosos sive religiosas personas pro defensione proprii corporis sive per conspiracionis offensam vel casibus aliis incurrerent sentenciam vel laqueum excommunicacionis, vel si quis forte symoniacum habuerit ingres- sum, sic de benignitate solita velitis super hoc saluti sue paterna diligencia providere. Quod si pie Paternitati Vestre placeat, faciatis nobis graciam con- cedendo facultatem, quod possimus absolucionis beneficium predictis inpendere 113
Strana 114
et cum eis in casibus memoratis et aliis, quam largius expedire, maxime cum vos contemplacioni deditus distractibus cohiberi et ad Vestram presenciam viarum quam plurimum periculosus habeatur accessus. 9. [Čeněk z Vartemberka jako poručník Oldřicha z Rožmberka] protestuje u arci- biskupa Konráda z Vechty proti dávkám uloženým arcibiskupem klášteru vyšnobrodskému. Prosinec, 23. 1414, s. 1. Knih. klašt. vyšnobrod. Rkp. č. 49, fol. 27a-b. (Sequitur rescripcio et tuicio (sic) monasterii per dominum fundatorem pro nunc et gubernatorem predicti dominii monasterii ad hoc dominium perti- nentem domino archiepiscopo in hec verba.) Reverendissime Pater, domine et amice favorose! Deductum est ad mei noticiam per venerabiles et religiosos abbatem et conventum monasterii, de- votos meos dilectos, qualiter venerabilis dominus FF. prepositus, B. tamquam executor literarum apostolicarum monet eosdem sub excommunicacionis, sus- pensionis et interdicti sentenciis, quatenus decimas Paternitati Vestre infra sex dies a monicione continuos tradant et assignent cum effectu, cum tamen nec Paternitatem Vestram, nec prefatum dominum FF. libertates, immunitates et exempciones dictorum fratrum sicuti nec ceterorum monasteriorum ordinis Cisterciensis latet. Scripsique Paternitati Vestre pridem, qualiter predecessores mei domini de Rosis numquam abbates, plebanos et capellanos suos voluerunt talibus contribucionibus submittere, nec tributarios fieri, cum tamen idem circa eosdem predecessores Vestros et eciam dominium fuerit attemptatum, quibus intrepide resistentes prefatos abbates, plebanos et capellanos suos circa liber- tates et immunitates eorum tuendo, eosdem diligencius conservarunt. Quare, reverendissime Pater, ex premissis poterit Vestra Paternitas colligere, si ad aliud, quam predecessores mei submitterem eosdem tempore mei regiminis, quod inde proverbium tamquam deses et remissus gubernator dominii michi commissi non modicum reportare m]. Peto igitur studiosius, quatenus eosdem a predictis decimis habeatis generosius supportatos, ne per adhesionem appel- lacionibus iam dudum interpositis, quam iam de facto coram notario publico fecerunt, contingat ipsos fratres et eorum monasterium sumptus facere inutiles 114
et cum eis in casibus memoratis et aliis, quam largius expedire, maxime cum vos contemplacioni deditus distractibus cohiberi et ad Vestram presenciam viarum quam plurimum periculosus habeatur accessus. 9. [Čeněk z Vartemberka jako poručník Oldřicha z Rožmberka] protestuje u arci- biskupa Konráda z Vechty proti dávkám uloženým arcibiskupem klášteru vyšnobrodskému. Prosinec, 23. 1414, s. 1. Knih. klašt. vyšnobrod. Rkp. č. 49, fol. 27a-b. (Sequitur rescripcio et tuicio (sic) monasterii per dominum fundatorem pro nunc et gubernatorem predicti dominii monasterii ad hoc dominium perti- nentem domino archiepiscopo in hec verba.) Reverendissime Pater, domine et amice favorose! Deductum est ad mei noticiam per venerabiles et religiosos abbatem et conventum monasterii, de- votos meos dilectos, qualiter venerabilis dominus FF. prepositus, B. tamquam executor literarum apostolicarum monet eosdem sub excommunicacionis, sus- pensionis et interdicti sentenciis, quatenus decimas Paternitati Vestre infra sex dies a monicione continuos tradant et assignent cum effectu, cum tamen nec Paternitatem Vestram, nec prefatum dominum FF. libertates, immunitates et exempciones dictorum fratrum sicuti nec ceterorum monasteriorum ordinis Cisterciensis latet. Scripsique Paternitati Vestre pridem, qualiter predecessores mei domini de Rosis numquam abbates, plebanos et capellanos suos voluerunt talibus contribucionibus submittere, nec tributarios fieri, cum tamen idem circa eosdem predecessores Vestros et eciam dominium fuerit attemptatum, quibus intrepide resistentes prefatos abbates, plebanos et capellanos suos circa liber- tates et immunitates eorum tuendo, eosdem diligencius conservarunt. Quare, reverendissime Pater, ex premissis poterit Vestra Paternitas colligere, si ad aliud, quam predecessores mei submitterem eosdem tempore mei regiminis, quod inde proverbium tamquam deses et remissus gubernator dominii michi commissi non modicum reportare m]. Peto igitur studiosius, quatenus eosdem a predictis decimis habeatis generosius supportatos, ne per adhesionem appel- lacionibus iam dudum interpositis, quam iam de facto coram notario publico fecerunt, contingat ipsos fratres et eorum monasterium sumptus facere inutiles 114
Strana 115
et expensas ac ulterius fatigari. Super premissis peto mihi latorem per pre- sentem generosius responderi. Datum dominica ante Nativitatem Christi, anno etc. XIIII°. 10. Nejmenovaný opat kláštera nepomuckého se omlouvá, že se nemůže súčastniti gen. kapituly pro nemoc a jmenuje místo sebe zástupce. S. d., s. 1. Tamže, fol. 5b. (Excusacio de capitulo generali.) Coram vobis reverendis in Christo patribus, dominis Cisterciensi et universis in capitulo generali congregatis abbatibus ego... abbas in Pomuk dicti ordinis, Pragensis diocesis protestor, quod propter defectum virium et infirmitatem notabilem ac eciam propter alias causas legittimas non sufficio, prout ordo requirit, capitulum generale ad presens visitare, propter quod facio, ordino et constituo fratrem H. de T. loco monachum talis loci presentem et manda- tum sponte suscipientem (si absens est, scribatur: „absentem tamquam presen- tem“) meum verum et legitimum procuratorem et nuncium specialem ad alle- gandum et probandum, excusandum, proponendum causas supradictas et alias absencie mee literas quitacionis et absolucionis petendum necnon ad prestandum super hiis et aliis in animam meam cuiuslibet generis scriptum, dans et eidem potestatem alium seu alios procuratorem seu procuratores substituendi et re- vocandi et in se onus procuracionis resumendi, quando et quociens fuerit oportunum, ratum et gratum perpetuo habiturus, quidquid per dictum pro- curatorem vel substitutum actum, procuratum fuerit in premissis seu aliquo premissorum. In cuius rei testimonium sigillum meum una cum sigillo con- ventus mei duxi presentibus apponendum. Et nos H. prior et B... cellarius et conventus de Pomuk premissa omnia vera esse testamur sub apposicione sigilli nostri, prefatum nostrum abbatem humiliter excusantes. Actum et da- tum etc. 115
et expensas ac ulterius fatigari. Super premissis peto mihi latorem per pre- sentem generosius responderi. Datum dominica ante Nativitatem Christi, anno etc. XIIII°. 10. Nejmenovaný opat kláštera nepomuckého se omlouvá, že se nemůže súčastniti gen. kapituly pro nemoc a jmenuje místo sebe zástupce. S. d., s. 1. Tamže, fol. 5b. (Excusacio de capitulo generali.) Coram vobis reverendis in Christo patribus, dominis Cisterciensi et universis in capitulo generali congregatis abbatibus ego... abbas in Pomuk dicti ordinis, Pragensis diocesis protestor, quod propter defectum virium et infirmitatem notabilem ac eciam propter alias causas legittimas non sufficio, prout ordo requirit, capitulum generale ad presens visitare, propter quod facio, ordino et constituo fratrem H. de T. loco monachum talis loci presentem et manda- tum sponte suscipientem (si absens est, scribatur: „absentem tamquam presen- tem“) meum verum et legitimum procuratorem et nuncium specialem ad alle- gandum et probandum, excusandum, proponendum causas supradictas et alias absencie mee literas quitacionis et absolucionis petendum necnon ad prestandum super hiis et aliis in animam meam cuiuslibet generis scriptum, dans et eidem potestatem alium seu alios procuratorem seu procuratores substituendi et re- vocandi et in se onus procuracionis resumendi, quando et quociens fuerit oportunum, ratum et gratum perpetuo habiturus, quidquid per dictum pro- curatorem vel substitutum actum, procuratum fuerit in premissis seu aliquo premissorum. In cuius rei testimonium sigillum meum una cum sigillo con- ventus mei duxi presentibus apponendum. Et nos H. prior et B... cellarius et conventus de Pomuk premissa omnia vera esse testamur sub apposicione sigilli nostri, prefatum nostrum abbatem humiliter excusantes. Actum et da- tum etc. 115
Strana 116
11. Otík, opat vyšebrodský se omlouvá, že pro nebezpečí cest a nepokoje nemůže se dostaviti na gen. kapitulu. Kol. 1380—1415. Rkp. vyšnobrod. č. 49, fol. 5“. Reverendo in Christo Patri et domino, venerabili abbati Cistercii totique collegio capituli generalis. Frater Otto abbas monasterii Altivadensis debite subieccionis reverenciam tam humilem quam devotam. Cum propter terrarum discrimina, quibus undique pergimur, vallamur, a latere ducis terre insdiias formidantes, a parte altera incursus ducum Austrie cottidie pro foribus expec- tantes preter intestiva bella, quibus nostri domestici nos collidunt, ad vestrum generale capitulum hoc anno sine gravissimo domus nostre dispendio seu rerum ac persone nostre periculo venire nequiverimus, licet ad illud alias volenti animo et ultronei venissemus, universitatem vestram devocione, qua possumus, requirimus et rogamus, quatenus super huiusmodi nostris incom[mlodis spiritu compassionis assumpte nos ab eodem capitulo habere dignemini excusatos, ex premissis paterne colligentes, quod processum nostra retardaverit necessitas, non contemptus. Datum etc. 12. Nejmenovaný visitátor oznamuje jistému opatovi, aby poslal mu naproti do kláštera nepomuckého, s jehož opatem přijede visitovati. S. d., s. 1. Formulař osecký, fol. II9“. Scire dileccionem vestram cupimus, quod ad vos annue visitacionis et mutui gracia solacii una cum reverendo et dilecto patre domino abbate de Pomuk.. venire intendimus Domino concedente. Quapropter vos requirimus et roga- mus, quatenus proxima secunda feria post diem Ascensionis dominice hora cene ad monasterium Pomukcense aliquos de vestris iuxta consuetudinem ve- litis transmittere, qui nos in crastino post sumpcionem mixti(!) in Pomuk con- ducant ad locum, quem cum ipsiſs] decreveritis pro nocturno. 116
11. Otík, opat vyšebrodský se omlouvá, že pro nebezpečí cest a nepokoje nemůže se dostaviti na gen. kapitulu. Kol. 1380—1415. Rkp. vyšnobrod. č. 49, fol. 5“. Reverendo in Christo Patri et domino, venerabili abbati Cistercii totique collegio capituli generalis. Frater Otto abbas monasterii Altivadensis debite subieccionis reverenciam tam humilem quam devotam. Cum propter terrarum discrimina, quibus undique pergimur, vallamur, a latere ducis terre insdiias formidantes, a parte altera incursus ducum Austrie cottidie pro foribus expec- tantes preter intestiva bella, quibus nostri domestici nos collidunt, ad vestrum generale capitulum hoc anno sine gravissimo domus nostre dispendio seu rerum ac persone nostre periculo venire nequiverimus, licet ad illud alias volenti animo et ultronei venissemus, universitatem vestram devocione, qua possumus, requirimus et rogamus, quatenus super huiusmodi nostris incom[mlodis spiritu compassionis assumpte nos ab eodem capitulo habere dignemini excusatos, ex premissis paterne colligentes, quod processum nostra retardaverit necessitas, non contemptus. Datum etc. 12. Nejmenovaný visitátor oznamuje jistému opatovi, aby poslal mu naproti do kláštera nepomuckého, s jehož opatem přijede visitovati. S. d., s. 1. Formulař osecký, fol. II9“. Scire dileccionem vestram cupimus, quod ad vos annue visitacionis et mutui gracia solacii una cum reverendo et dilecto patre domino abbate de Pomuk.. venire intendimus Domino concedente. Quapropter vos requirimus et roga- mus, quatenus proxima secunda feria post diem Ascensionis dominice hora cene ad monasterium Pomukcense aliquos de vestris iuxta consuetudinem ve- litis transmittere, qui nos in crastino post sumpcionem mixti(!) in Pomuk con- ducant ad locum, quem cum ipsiſs] decreveritis pro nocturno. 116
Strana 117
13. Výsledky visitace kláštera nepomuckého, provedené Albertem opatem ebrašským. Před r. 1344. Tamže, fol. I16a. Anno Domini etc. Nos Albertus! abbas in Ebra filie nostre in Pomuk [offi- cium] visitacionis secundum formam ordinis personaliter inpendentes, sub- missorum observanciam indicimus ibidem omnibus ad nostre professionis re- gulam obligatis. Inprimis sicud in artificialibus per manus agencium grana a paleis separantur mediante ventilabro, ita in spiritualibus per industriam presidencium nutancia subiectorum corda in virtutum merito solidantur. Ea propter prioresà huius domus quicumque pro tempore fuerint omni qua possimus diligencia ammo- nemus, ut ad monastice discipline observanciam adeo studiose invigilent et intendant, quod ex sua operosa solicitudine ad augmentum proprie salutis de- structa restaurentur, curvata erigantur, erecta vero in omni sanctitatis gracia conserventur. Cum omnis indifferenter ad chori divini , cultus leccionisque frequenciam spellendo et privata colloquia in locis suspectis quasi non divina, cum talia magis scissionem pacis quam unionem redolere videantur, caucius sub obtentu nostre promocionis evitando. Item, ne ibi fraus vel dolus introveniant, quod est salubriter pro pauperum suffragio deputatum, statuimus et modis omnibus volumus, ut deinceps nova vestimenta sub obediencie debito et panis et aque pena singulis sextis [feriis] usque ad proximam visitacionem necnon calcei de sutoria non tribuantur statuto tempore, nisi prius et absque vendicione seu permutacione antiqua vestimenta de illo panno ordinis, quem unusquisque de camera recipit una cum calceis antiquis resignaverit, ut ex eisdem premissi Christi pauperes specialiter recre- entur. 2)2 — Omnibus quoque monachis et conversis de speciali habundancia domini abbatis, et hoc necessitate exigente, [ut] inordinatis calceis utpote ocreis 1 Weigand, P. Geschichte d. fränkichen Cistercienser-Abtei Ebrach, (Landshut, 1834) str. 34 klade Alberta = Aufeldu do I. 1328—44. 2 Regule sv. Benedikta nařizuje: „Acci- pientes nova, vetera semper reddant in praesenti, reponenda in vestiario propter pauperes.“ (Migne, PL, 66, str. 771.) al In marg.: Prior exhortatur. b) Tamže: Ut nullus habeat privata colloquia. c) Tamže. Ut quisque resignet antiqua dum recipit nova. 117
13. Výsledky visitace kláštera nepomuckého, provedené Albertem opatem ebrašským. Před r. 1344. Tamže, fol. I16a. Anno Domini etc. Nos Albertus! abbas in Ebra filie nostre in Pomuk [offi- cium] visitacionis secundum formam ordinis personaliter inpendentes, sub- missorum observanciam indicimus ibidem omnibus ad nostre professionis re- gulam obligatis. Inprimis sicud in artificialibus per manus agencium grana a paleis separantur mediante ventilabro, ita in spiritualibus per industriam presidencium nutancia subiectorum corda in virtutum merito solidantur. Ea propter prioresà huius domus quicumque pro tempore fuerint omni qua possimus diligencia ammo- nemus, ut ad monastice discipline observanciam adeo studiose invigilent et intendant, quod ex sua operosa solicitudine ad augmentum proprie salutis de- structa restaurentur, curvata erigantur, erecta vero in omni sanctitatis gracia conserventur. Cum omnis indifferenter ad chori divini , cultus leccionisque frequenciam spellendo et privata colloquia in locis suspectis quasi non divina, cum talia magis scissionem pacis quam unionem redolere videantur, caucius sub obtentu nostre promocionis evitando. Item, ne ibi fraus vel dolus introveniant, quod est salubriter pro pauperum suffragio deputatum, statuimus et modis omnibus volumus, ut deinceps nova vestimenta sub obediencie debito et panis et aque pena singulis sextis [feriis] usque ad proximam visitacionem necnon calcei de sutoria non tribuantur statuto tempore, nisi prius et absque vendicione seu permutacione antiqua vestimenta de illo panno ordinis, quem unusquisque de camera recipit una cum calceis antiquis resignaverit, ut ex eisdem premissi Christi pauperes specialiter recre- entur. 2)2 — Omnibus quoque monachis et conversis de speciali habundancia domini abbatis, et hoc necessitate exigente, [ut] inordinatis calceis utpote ocreis 1 Weigand, P. Geschichte d. fränkichen Cistercienser-Abtei Ebrach, (Landshut, 1834) str. 34 klade Alberta = Aufeldu do I. 1328—44. 2 Regule sv. Benedikta nařizuje: „Acci- pientes nova, vetera semper reddant in praesenti, reponenda in vestiario propter pauperes.“ (Migne, PL, 66, str. 771.) al In marg.: Prior exhortatur. b) Tamže: Ut nullus habeat privata colloquia. c) Tamže. Ut quisque resignet antiqua dum recipit nova. 117
Strana 118
extra monasterium uti potuerint, indicimus et mandamus, ut intra septa mo- nasterii eisdem calceis non utantur, sed magis corrigiatis, prout nostram gravem indignacionem voluerint evitare." Volumus quoque violatores silencii) vel notabiles inusitacionum voces inter signa emittentes aut terciam personam pro utriusque eloquii suscepcione, sta- tuentes in medium cum pena in difinicionibus posita necnon uno die penitencia levis culpe taliter castigari, quod per hoc ceteri summo timore Dei ac proprie consciencie debito saltem acerbitate penarum ab huiusmodi excessibus retra- hantur. Eidem pene subiaceant, qui in infirmitorio, in mensa silencium viola- verint et cum de infirmitorio per infirmarium, cum audierit vel sibi innotuerit, sub eadem pena, quam portabit, ad conventum expellantur. Inhibemus insuper auctoritate visitatoria, ne de cetero aliqua persona ad habitum ultra numerum, quem pro nunc taxamus et statuimus ordine ex de- bito,“) hoc est monachorum LX personarum et conversorum XXXV recipi- antur per quemcumque. Quod si successu temporis persone sunt recipiende, non alio modo recipiantur, nisi secundum ordinacionem domini pape et con- sensu omnium sacerdotum et hoc de quacumque nacione, nostro eciam con- sensu specialiter accedente, secus si factum fuerit, tunc talis recepcio sit irrita et inanis. Ceterum domino abbati omni negotio monasterii secundum matrem nostram regulam seu quecumque ordinis nostri statuta committimus ordinanda et dis- ponenda, prout infallibili iudici in extremo examine nobisque in futura visi- 1) tacione et proximo capitulo generali voluerit respondere." Item quoniam fraterne caritatis unio omnes actus meritorioris perfeccionis provehit ad sublime, statuimus ut quicumque brigas et contenciones suscita- verit, vicia que probare non poterit, obiecerit, dudum emendatos excessus inproperaverit, tractata tempore visitacionis maliciose refricaverit, unionem seu pacem per nos salubriter ordinatam dissipaverit, ad portam Ebracensem de maturo et bono consilio domini abbatis et aliorum, quorum interest, diri- gatur, talionem secundum sua demerita ibidem recepturus. Preterea inhibemus, ne possessio distrahatur, ne pensio vendatur, ne debita et maxime ad usuras contrahantur, nisi secundum statuta domini pape et hoc de nostra licencia speciali." Hanc autem cartam alternis mensibus in capitulo volumus etc. a) Ibid. Ut nullus utatur calceis inordinatis in monasterio. b) Tamže. De silencio. c) In margine: Taxacio personarum. d) Tamže: Ut abbas disponat omni[a] negocia monasterii. e) Ibid.: Ut nullus presumat suscitare brigas. 1) In marg.: Inhibicio. 118
extra monasterium uti potuerint, indicimus et mandamus, ut intra septa mo- nasterii eisdem calceis non utantur, sed magis corrigiatis, prout nostram gravem indignacionem voluerint evitare." Volumus quoque violatores silencii) vel notabiles inusitacionum voces inter signa emittentes aut terciam personam pro utriusque eloquii suscepcione, sta- tuentes in medium cum pena in difinicionibus posita necnon uno die penitencia levis culpe taliter castigari, quod per hoc ceteri summo timore Dei ac proprie consciencie debito saltem acerbitate penarum ab huiusmodi excessibus retra- hantur. Eidem pene subiaceant, qui in infirmitorio, in mensa silencium viola- verint et cum de infirmitorio per infirmarium, cum audierit vel sibi innotuerit, sub eadem pena, quam portabit, ad conventum expellantur. Inhibemus insuper auctoritate visitatoria, ne de cetero aliqua persona ad habitum ultra numerum, quem pro nunc taxamus et statuimus ordine ex de- bito,“) hoc est monachorum LX personarum et conversorum XXXV recipi- antur per quemcumque. Quod si successu temporis persone sunt recipiende, non alio modo recipiantur, nisi secundum ordinacionem domini pape et con- sensu omnium sacerdotum et hoc de quacumque nacione, nostro eciam con- sensu specialiter accedente, secus si factum fuerit, tunc talis recepcio sit irrita et inanis. Ceterum domino abbati omni negotio monasterii secundum matrem nostram regulam seu quecumque ordinis nostri statuta committimus ordinanda et dis- ponenda, prout infallibili iudici in extremo examine nobisque in futura visi- 1) tacione et proximo capitulo generali voluerit respondere." Item quoniam fraterne caritatis unio omnes actus meritorioris perfeccionis provehit ad sublime, statuimus ut quicumque brigas et contenciones suscita- verit, vicia que probare non poterit, obiecerit, dudum emendatos excessus inproperaverit, tractata tempore visitacionis maliciose refricaverit, unionem seu pacem per nos salubriter ordinatam dissipaverit, ad portam Ebracensem de maturo et bono consilio domini abbatis et aliorum, quorum interest, diri- gatur, talionem secundum sua demerita ibidem recepturus. Preterea inhibemus, ne possessio distrahatur, ne pensio vendatur, ne debita et maxime ad usuras contrahantur, nisi secundum statuta domini pape et hoc de nostra licencia speciali." Hanc autem cartam alternis mensibus in capitulo volumus etc. a) Ibid. Ut nullus utatur calceis inordinatis in monasterio. b) Tamže. De silencio. c) In margine: Taxacio personarum. d) Tamže: Ut abbas disponat omni[a] negocia monasterii. e) Ibid.: Ut nullus presumat suscitare brigas. 1) In marg.: Inhibicio. 118
Strana 119
14. Protokol visitace provedené Jakubem I., opatem plasským ve Zlaté koruně." Kolem r. 1350. Tamže, fol. 6a. Anno Domini M° etc. Nos fr. Johannes abbas in Plaz in filia nostra mo- nasterio sancte Corone annue visitacionis officium secundum modum et formam nostri ordinis celebrantes, ea que sequuntur, debita deliberacione previa sta- tuta ibidem duximus relinquenda. Inprimis, cum ex iniuncto nobis onere teneamur, ut sancte religionis insti- tucio salutaris incrementis optatis assidue proficiat exacta diligencia et curis solicitis providere, idque non possimus melius exequi, quam si nutrire que recta sunt, et corrigere que profectum virtutum impediunt commissa nobis auctoritate curemus. Eapropter prioribus huius domus paterno affectu et vigilanti studio commit- timus,a) ut disciplinam ordinis et regulares observancias sic in se et in aliis sine reprehensione studeant observare, cuncta que discipline et bonis moribus ob- viant reprimendo et exstirpando per suam circumspeccionem et industriam taliter, ut exinde nobis gaudendi de spirituali profectu subditorum prebeatur materia, ipsique a summo pastore et rectore omnium, qui nullum bonum irre- muneratum dimittit, celestis vite premia et a nobis in futurum digne commen- dacionis titulum consequantur. Et ut hoc per priores ipsos efficacius valeat adimpleri, volumus et mandamus, ut prior huius loci postpositis exteriorum curis negociorum assiduis circa con- ventum, prout ad ipsius spectat officium, commorare frequencius, ut ex ipsius presencia regularis observancia uberius calescat.) Nempe cum ex mandato sancte regule abbati cura inponatur maxima, ne infirmi in aliquo negligantur, committimus domino abbati, quatenus de cameris et commodis pro infirmis taliter ordinet et disponat, ut decumbentes et egro- tantes mortetenus ab hiis, de quorum speratur convalescencia, per aliqua inter- sticia parietum propter loci deputati pro infirmis artitudinem separentur." Verum quia ex devota suscepcione hospitum et peregrinorum adventancium procuracione caritatis adimpletur debitum et notabilius bona fama domus cu- iuslibet et ordinis ampliatur, merito domino abbati iniungimus et mandamus, 1 Steinbach, Diplomatische Sammlung, I, 168, klade Jakuba I. k r. 1337—50. a) In margine: Prior curam habeat. b) Tamže: Presens sit. c) De infirmis. 119
14. Protokol visitace provedené Jakubem I., opatem plasským ve Zlaté koruně." Kolem r. 1350. Tamže, fol. 6a. Anno Domini M° etc. Nos fr. Johannes abbas in Plaz in filia nostra mo- nasterio sancte Corone annue visitacionis officium secundum modum et formam nostri ordinis celebrantes, ea que sequuntur, debita deliberacione previa sta- tuta ibidem duximus relinquenda. Inprimis, cum ex iniuncto nobis onere teneamur, ut sancte religionis insti- tucio salutaris incrementis optatis assidue proficiat exacta diligencia et curis solicitis providere, idque non possimus melius exequi, quam si nutrire que recta sunt, et corrigere que profectum virtutum impediunt commissa nobis auctoritate curemus. Eapropter prioribus huius domus paterno affectu et vigilanti studio commit- timus,a) ut disciplinam ordinis et regulares observancias sic in se et in aliis sine reprehensione studeant observare, cuncta que discipline et bonis moribus ob- viant reprimendo et exstirpando per suam circumspeccionem et industriam taliter, ut exinde nobis gaudendi de spirituali profectu subditorum prebeatur materia, ipsique a summo pastore et rectore omnium, qui nullum bonum irre- muneratum dimittit, celestis vite premia et a nobis in futurum digne commen- dacionis titulum consequantur. Et ut hoc per priores ipsos efficacius valeat adimpleri, volumus et mandamus, ut prior huius loci postpositis exteriorum curis negociorum assiduis circa con- ventum, prout ad ipsius spectat officium, commorare frequencius, ut ex ipsius presencia regularis observancia uberius calescat.) Nempe cum ex mandato sancte regule abbati cura inponatur maxima, ne infirmi in aliquo negligantur, committimus domino abbati, quatenus de cameris et commodis pro infirmis taliter ordinet et disponat, ut decumbentes et egro- tantes mortetenus ab hiis, de quorum speratur convalescencia, per aliqua inter- sticia parietum propter loci deputati pro infirmis artitudinem separentur." Verum quia ex devota suscepcione hospitum et peregrinorum adventancium procuracione caritatis adimpletur debitum et notabilius bona fama domus cu- iuslibet et ordinis ampliatur, merito domino abbati iniungimus et mandamus, 1 Steinbach, Diplomatische Sammlung, I, 168, klade Jakuba I. k r. 1337—50. a) In margine: Prior curam habeat. b) Tamže: Presens sit. c) De infirmis. 119
Strana 120
ut cure sue sit ordinare et providere de dono hospitum, quod advenientes hospites et peregrini, ceterique pauperes, quibus secundum status sui exigen- ciam competentibus victualibus procurentur.a) Addentes denique, iuri fore consonum et convenire notabilius equitati ut consimile, [ut qui] percipiunt stipendium simile, eciam sentire debeant et la- borem; et quidam iuvenes huius monasterii, dum scribuntur ad officium, ea dedignantur facere aut differendo ad eorum beneplacitum aut gravando alios, quibus ipsa eadem officia facienda iniungunt. Hoc ipsum fieri de cetero serio- sius prohibemus sub pena corporalis discipline cum penitencia panis et aque, ut quilibet eorum, dum ordo eum tetigerit, designatum per se ad minus per dies 4°r iuxta usum ordinis exequatur officium vel causam legitimam inpedien- tem ipsum in capitulo omnibus manifestet.b) Intellecto preterea non sine cordis stupore, quod quedam persone in hac domo ad tantam quandoque prorumpunt insolenciam, ut ludo vacare non ti- meant taxillorum, cupientes huius ausum temerarium et monachali modestie omnio contrarium refrenare, talibus presumptoribus penas in novellis! pro- mulgatas infligi per dominum abbatem volumus, precipimus et mandamus, videlicet ut pro prima vice, si super hoc convicti fuerint, per annum integrum ultimi omnium habeantur et notabilius omni feria sexta eiusdem anni sint in pane et aqua. Quodsi nec sic fuerint emendati, priventur habitu regulari.) Statutum eciam visitacionis proxime preterite de duodecim tunicis veteri- bus et totidem paribus calceorum dandis anno quolibet potario pro pauperibus, in suo vigore volumus permanere.d) Item inhibemus diligenciae qua possumus, ne persone seculares in infirmi- torio cum fratribus ad conviandum vel potandum aliquatenus admittantur, nisi forte prior personam familiarem monasterio aut alias notabilem et ho- nestam aliquando, quod tamen temperate et sine aliorum scandalo debet fieri, duxerit admittendam. Adtrahentes autem seculares huius modi] et cum eis talia convivia exercentes volumus et precipimus sub obtentu nostri favoris per infirmarium denunciare prioribus et cum virgarum disciplina in capitulo irremissibiliter castigari. Et quia contra violatores regularis silencii penas ordinis salubriter editas2 proficere non videmus, eo quod per priores delinquentibus remittuntur, nos a) Ibid.: De hospitibus. b) De nolentibus facere officium in conventu. c) De ludo ta- xillorum. d) De vestitu pauperum. e) Ne monachi cum secularibus bibant. f) De silencio servando. I Novelly řádové z r. 1350 (Rkp. osecký, č. 68). 2 Regule sv. Benedikta prohlašuje rušení silencia za hrubý přečin (Migne, u. d., str. 672). 120
ut cure sue sit ordinare et providere de dono hospitum, quod advenientes hospites et peregrini, ceterique pauperes, quibus secundum status sui exigen- ciam competentibus victualibus procurentur.a) Addentes denique, iuri fore consonum et convenire notabilius equitati ut consimile, [ut qui] percipiunt stipendium simile, eciam sentire debeant et la- borem; et quidam iuvenes huius monasterii, dum scribuntur ad officium, ea dedignantur facere aut differendo ad eorum beneplacitum aut gravando alios, quibus ipsa eadem officia facienda iniungunt. Hoc ipsum fieri de cetero serio- sius prohibemus sub pena corporalis discipline cum penitencia panis et aque, ut quilibet eorum, dum ordo eum tetigerit, designatum per se ad minus per dies 4°r iuxta usum ordinis exequatur officium vel causam legitimam inpedien- tem ipsum in capitulo omnibus manifestet.b) Intellecto preterea non sine cordis stupore, quod quedam persone in hac domo ad tantam quandoque prorumpunt insolenciam, ut ludo vacare non ti- meant taxillorum, cupientes huius ausum temerarium et monachali modestie omnio contrarium refrenare, talibus presumptoribus penas in novellis! pro- mulgatas infligi per dominum abbatem volumus, precipimus et mandamus, videlicet ut pro prima vice, si super hoc convicti fuerint, per annum integrum ultimi omnium habeantur et notabilius omni feria sexta eiusdem anni sint in pane et aqua. Quodsi nec sic fuerint emendati, priventur habitu regulari.) Statutum eciam visitacionis proxime preterite de duodecim tunicis veteri- bus et totidem paribus calceorum dandis anno quolibet potario pro pauperibus, in suo vigore volumus permanere.d) Item inhibemus diligenciae qua possumus, ne persone seculares in infirmi- torio cum fratribus ad conviandum vel potandum aliquatenus admittantur, nisi forte prior personam familiarem monasterio aut alias notabilem et ho- nestam aliquando, quod tamen temperate et sine aliorum scandalo debet fieri, duxerit admittendam. Adtrahentes autem seculares huius modi] et cum eis talia convivia exercentes volumus et precipimus sub obtentu nostri favoris per infirmarium denunciare prioribus et cum virgarum disciplina in capitulo irremissibiliter castigari. Et quia contra violatores regularis silencii penas ordinis salubriter editas2 proficere non videmus, eo quod per priores delinquentibus remittuntur, nos a) Ibid.: De hospitibus. b) De nolentibus facere officium in conventu. c) De ludo ta- xillorum. d) De vestitu pauperum. e) Ne monachi cum secularibus bibant. f) De silencio servando. I Novelly řádové z r. 1350 (Rkp. osecký, č. 68). 2 Regule sv. Benedikta prohlašuje rušení silencia za hrubý přečin (Migne, u. d., str. 672). 120
Strana 121
penas ipsas propter transgressorum frontem effrenatam tali rigore duximus innuendis, ut priores penas easdem domino abbati presente in monasterio nul[1ji valeant aut debeant relaxare. Inhibemus etiam auctoritate paterna et visitatoria, ne possessiones mona- sterii vendantur seu quovis alienacionis titulo exponantur, ne debita contra- hantur precipue usuraria, ne persona recipiatur ad habitum vel ad victum sine speciali nostra licencia quesita notabilius et optenta salvis eciam in omnibus papalibus institutis.1 Et ut excusacio delinquentibus auferatur, volumus ut presens nostre visita- cions carta etc. 16. Jan II.,2 opat plasský, visituje klášter v Mnichově Hradišti. Kolem r. 1358. Tamže, fol. 7a. Anno Domini M° etc. Nos frater Johannes dictus abbas in Plaz in filia nostra monasterio Gredicensi annue visitacionis officium more nostri ordinis celebrantes, ad augmentum religionis monastice submissa ibidem diligencius providimus facienda. Inprimis prioribusa) huius domus paterno affectu et studiosa diligencia com- mittimus et mandamus, ut disciplinam ordinis sic in se et in aliis observare irreprehensibiliter studeant quelibet discipline et honestati, moribus obviancia refrenando et intercipiendo cum discrecione et maturo verborum moderamine taliter, ut ex hoc nobis gaudendi in Domino de spirituali subditorum profectu prebeatur materia, ipsique a Deo remuneracionem bonorum omnium merce- dem et a nobis in futurum digne commendacionis titulum consequantur. Preterea statutum nostrum de visitacione preterita,' videlicet quod iuvenes in colloquiis litteraliter loqui debeant et latine, et quod singuli eorum singulas auctoritates de sacra pagina proferre debeant, cum sit utile et devotum, ne- cessario iterantes mandamus prioribus seriose, ut id prout nobis placere desi- derant, servari faciant et procurent efficacius quam huc usque. 1 Statuta papalia daná Benediktem XII. 2 Z čís. 17. vysvítá, že se jedná o Jana II., neb se tam mluví o plnomoci dané mu k visitaci ve Zdáře opatem nepomuckým Ebrhardem kr. 1355 připomínaným. (Štědrý, Příspěvek k životopisu sv. Jana Nep., SHK, IV [1903] str. 6). Jan I. žil v letech 1306-1334. (Steinbach, Diplomatische Sammlung, I, 168). a) In margine: Exhortacio prioris. b) Iuvenes loquuntur latine. 121
penas ipsas propter transgressorum frontem effrenatam tali rigore duximus innuendis, ut priores penas easdem domino abbati presente in monasterio nul[1ji valeant aut debeant relaxare. Inhibemus etiam auctoritate paterna et visitatoria, ne possessiones mona- sterii vendantur seu quovis alienacionis titulo exponantur, ne debita contra- hantur precipue usuraria, ne persona recipiatur ad habitum vel ad victum sine speciali nostra licencia quesita notabilius et optenta salvis eciam in omnibus papalibus institutis.1 Et ut excusacio delinquentibus auferatur, volumus ut presens nostre visita- cions carta etc. 16. Jan II.,2 opat plasský, visituje klášter v Mnichově Hradišti. Kolem r. 1358. Tamže, fol. 7a. Anno Domini M° etc. Nos frater Johannes dictus abbas in Plaz in filia nostra monasterio Gredicensi annue visitacionis officium more nostri ordinis celebrantes, ad augmentum religionis monastice submissa ibidem diligencius providimus facienda. Inprimis prioribusa) huius domus paterno affectu et studiosa diligencia com- mittimus et mandamus, ut disciplinam ordinis sic in se et in aliis observare irreprehensibiliter studeant quelibet discipline et honestati, moribus obviancia refrenando et intercipiendo cum discrecione et maturo verborum moderamine taliter, ut ex hoc nobis gaudendi in Domino de spirituali subditorum profectu prebeatur materia, ipsique a Deo remuneracionem bonorum omnium merce- dem et a nobis in futurum digne commendacionis titulum consequantur. Preterea statutum nostrum de visitacione preterita,' videlicet quod iuvenes in colloquiis litteraliter loqui debeant et latine, et quod singuli eorum singulas auctoritates de sacra pagina proferre debeant, cum sit utile et devotum, ne- cessario iterantes mandamus prioribus seriose, ut id prout nobis placere desi- derant, servari faciant et procurent efficacius quam huc usque. 1 Statuta papalia daná Benediktem XII. 2 Z čís. 17. vysvítá, že se jedná o Jana II., neb se tam mluví o plnomoci dané mu k visitaci ve Zdáře opatem nepomuckým Ebrhardem kr. 1355 připomínaným. (Štědrý, Příspěvek k životopisu sv. Jana Nep., SHK, IV [1903] str. 6). Jan I. žil v letech 1306-1334. (Steinbach, Diplomatische Sammlung, I, 168). a) In margine: Exhortacio prioris. b) Iuvenes loquuntur latine. 121
Strana 122
Denique materiam et occasionem dissolucionum quorumlibet resecare de medio cupientes, ut qui virtutis amore non abstinent a vetitis, pene saltem formidine arceantur. Stricte striccius inhibemus sicud antea factum noscitur, ne post completo- rium in ecclesia decantatum aliquis descendere ad ipsam ecclesiam seu alias audeat vel presumat, prout rigore penitencie levis culpe sustinende per tri- duum uno die in pane et aqua voluerit evitare. Et quoniam iuxta beati Patris nostri Benedicti consilium diebus quadra- gesimalibusa debemus negli[glencias aliorum temporum diluere et de cibo, potu ac sompno nobis subtrahere, necnon et ab aliis superſluitatibus diligen- cius solito abstinere, ideo prohibemus, ne hiis sacre quadragesime diebus sic indifferenter ut in aliis temporibus de vigiliis se fratres debeant absentare; pro una autem vice in ebdomada qui carere noluerit, poterit de licencia autem se recongnoscendo in capitulo, ut consuetum est, de vigiliis declinare. Verum quia [per] statuta ordinis contra violatores regularis silencii satis congrue est provisum, quicumque in hoc excessu et quociescumque culpabiles reperti fuerint, constitutas ab ipso ordine penas irremissibiliter paciantur. Tandem inhibemus districte, ne sine nostra licencia pro nunc habita aut in posterum, si necesse fuerit, requirenda et eciam obtinenda debita contralantur, c) maxime ad usuras, ne possessiones monasterii distrahantur aut pensiones vendantur annue aut persona recipiatur quelibet ad habitum vel ad victum, et quia excedentes et devii solent quod ,ad excusandas excusaciones in peccatis“2 ignoranciam allegare pro remedio contra allegatam huiusmodi. Volumus et cantori committimus, ut presentem nostre visitacionis cartulam ante futuram visi[tacionem] etc. 16. Jan II., opat plasský, visituje klášter na Velehradě. Kolem r. 1358. Tamže, fol. 7b . Anno Domini M° etc. Nos frater Johannes dictus, abbas in Plaz, in vigilia Ascensionis Domini filie nostre monasterii Welegradensis debite visitacionis 1 Migne, PL, 66. str. 735. 2 Ž. 140, 4. a) Ne monachi in quadragesima vadant de vigiliis. b) De silencio. c) Inhibicio. 122
Denique materiam et occasionem dissolucionum quorumlibet resecare de medio cupientes, ut qui virtutis amore non abstinent a vetitis, pene saltem formidine arceantur. Stricte striccius inhibemus sicud antea factum noscitur, ne post completo- rium in ecclesia decantatum aliquis descendere ad ipsam ecclesiam seu alias audeat vel presumat, prout rigore penitencie levis culpe sustinende per tri- duum uno die in pane et aqua voluerit evitare. Et quoniam iuxta beati Patris nostri Benedicti consilium diebus quadra- gesimalibusa debemus negli[glencias aliorum temporum diluere et de cibo, potu ac sompno nobis subtrahere, necnon et ab aliis superſluitatibus diligen- cius solito abstinere, ideo prohibemus, ne hiis sacre quadragesime diebus sic indifferenter ut in aliis temporibus de vigiliis se fratres debeant absentare; pro una autem vice in ebdomada qui carere noluerit, poterit de licencia autem se recongnoscendo in capitulo, ut consuetum est, de vigiliis declinare. Verum quia [per] statuta ordinis contra violatores regularis silencii satis congrue est provisum, quicumque in hoc excessu et quociescumque culpabiles reperti fuerint, constitutas ab ipso ordine penas irremissibiliter paciantur. Tandem inhibemus districte, ne sine nostra licencia pro nunc habita aut in posterum, si necesse fuerit, requirenda et eciam obtinenda debita contralantur, c) maxime ad usuras, ne possessiones monasterii distrahantur aut pensiones vendantur annue aut persona recipiatur quelibet ad habitum vel ad victum, et quia excedentes et devii solent quod ,ad excusandas excusaciones in peccatis“2 ignoranciam allegare pro remedio contra allegatam huiusmodi. Volumus et cantori committimus, ut presentem nostre visitacionis cartulam ante futuram visi[tacionem] etc. 16. Jan II., opat plasský, visituje klášter na Velehradě. Kolem r. 1358. Tamže, fol. 7b . Anno Domini M° etc. Nos frater Johannes dictus, abbas in Plaz, in vigilia Ascensionis Domini filie nostre monasterii Welegradensis debite visitacionis 1 Migne, PL, 66. str. 735. 2 Ž. 140, 4. a) Ne monachi in quadragesima vadant de vigiliis. b) De silencio. c) Inhibicio. 122
Strana 123
oflicium secundum morem nostri ordinis personaliter inpendentes, ea que sequuntur, discipline regularis intuitu ibidem providenter duximus statuenda. Inprimis cum inter solicitudines prelati cuiuslibet illa noscatur acceptissima, que merito debeat esse precipua, per quam divini cultus obsequium et mo- nastice religionis studium optata semper recipiant incrementa. Hinc est, quod principaliter priores huius domus attento studio deprecamur, quatenus, prout ad eorum spectat officium, regulares observancias et alia salubria ordinis in- stituta devota et debita diligenter in se et in aliis, prout a nobis grates repor- tare voluerint, studeant observare curam habendo notabilius, ut officium divinum in ecclesia cum reverencia et pausacione, quam convenit, celebretur et signanter ut supplicacio letanie post horas canonicas, videlicet „Kyrie [el- leison“ dicatur cum alicuius pausule intervallo et respiracionis intersticio conpetenti. Verum cum id, quod pro recreacione communis infirmitatis institutum est, pietatis effectu carere non debeat, infirmario domus duximus cum omni dili- gencia committendum,“ quatenus fratribus debilibus et egrotis, quos infirmi- tatum suarum incommoditas ad infirmariam coegerit declinare, pie ut tenetur compatiens, ipsis de necessariis et oportunis cibariis iuxta cuiuslibet indigenciam, prout facultates sui officii paciuntur, studeat providere. Ad quod inplendum dominus abbas, cuius interest principaliter de infirmis curam gerere, eundem teneat et compellat. Et ne consuetudo ordinis hactenus utencium moribus approbata per aliquo- d) rum negligenciam aut proterviam deveniat in oblivionis lubricum et abusum, statuimus et firmiter sub pena corporalis vindicte precipimus observare, ut omni tempore a regula et ordine deputato, dum percutitur tabula ad labores, omnes, qui conventuales fuerint, induti scapularibus se ad percucionem ipsius tabule presentent in ambitum. Volentes notabilius et mandantes, ut inter nonam decantatam et vesperas estatis tempore habeatur aliquantulum prolixius intervallum, cum brevitas e huiusmodi intervalli occasione videatur prebuisse aliquibus scapularia minime induendi. Sane quia convenit, ut quos timor Dei a malo non revocat, pene saltem corporalis cohibeat et compescat;" et audito, quia quidam fratres huius mo- nasterii priori interdum in infirmitorio conbibentes, licet ipse prior competenti tempore ad dormitorium se recipiat, ipsi tamen notabilius presumpcione te- a) Exhortacio priorum. b) Ut hore devote legantur. c) De provisione infirmorum per infir- maritim et eciam abbatem.d) Ut omnes occurrant ad percussionem tabule.e) Quod spacium inter nonam et vesperas prolongetur. 4) Ut de nocte de dormitorio nullus se absentet. 123
oflicium secundum morem nostri ordinis personaliter inpendentes, ea que sequuntur, discipline regularis intuitu ibidem providenter duximus statuenda. Inprimis cum inter solicitudines prelati cuiuslibet illa noscatur acceptissima, que merito debeat esse precipua, per quam divini cultus obsequium et mo- nastice religionis studium optata semper recipiant incrementa. Hinc est, quod principaliter priores huius domus attento studio deprecamur, quatenus, prout ad eorum spectat officium, regulares observancias et alia salubria ordinis in- stituta devota et debita diligenter in se et in aliis, prout a nobis grates repor- tare voluerint, studeant observare curam habendo notabilius, ut officium divinum in ecclesia cum reverencia et pausacione, quam convenit, celebretur et signanter ut supplicacio letanie post horas canonicas, videlicet „Kyrie [el- leison“ dicatur cum alicuius pausule intervallo et respiracionis intersticio conpetenti. Verum cum id, quod pro recreacione communis infirmitatis institutum est, pietatis effectu carere non debeat, infirmario domus duximus cum omni dili- gencia committendum,“ quatenus fratribus debilibus et egrotis, quos infirmi- tatum suarum incommoditas ad infirmariam coegerit declinare, pie ut tenetur compatiens, ipsis de necessariis et oportunis cibariis iuxta cuiuslibet indigenciam, prout facultates sui officii paciuntur, studeat providere. Ad quod inplendum dominus abbas, cuius interest principaliter de infirmis curam gerere, eundem teneat et compellat. Et ne consuetudo ordinis hactenus utencium moribus approbata per aliquo- d) rum negligenciam aut proterviam deveniat in oblivionis lubricum et abusum, statuimus et firmiter sub pena corporalis vindicte precipimus observare, ut omni tempore a regula et ordine deputato, dum percutitur tabula ad labores, omnes, qui conventuales fuerint, induti scapularibus se ad percucionem ipsius tabule presentent in ambitum. Volentes notabilius et mandantes, ut inter nonam decantatam et vesperas estatis tempore habeatur aliquantulum prolixius intervallum, cum brevitas e huiusmodi intervalli occasione videatur prebuisse aliquibus scapularia minime induendi. Sane quia convenit, ut quos timor Dei a malo non revocat, pene saltem corporalis cohibeat et compescat;" et audito, quia quidam fratres huius mo- nasterii priori interdum in infirmitorio conbibentes, licet ipse prior competenti tempore ad dormitorium se recipiat, ipsi tamen notabilius presumpcione te- a) Exhortacio priorum. b) Ut hore devote legantur. c) De provisione infirmorum per infir- maritim et eciam abbatem.d) Ut omnes occurrant ad percussionem tabule.e) Quod spacium inter nonam et vesperas prolongetur. 4) Ut de nocte de dormitorio nullus se absentet. 123
Strana 124
meraria post eum in loco predicto remanere et vacare potacionibusa diucius non formidant, sic quod quandoque aliqui ex ipsis tota nocte de dormitorio excludantur. Ad reprimendum huiusmodi temeritatis ausum precipimus et mandamus, ut quicumque de excessu predicto convictus fuerit esse reus, pri- vetur habitu regulari usque ad nutum nostrum et ultimus omnium collo- cetur. Statutum preterea salubre visitacionis ultimo preterite de missis duabusb ad minus qualibet [hjebdomada a quolibet sacerdote conventuali non impedito legitime legendis sub eisdem penis, videlicet discipline corporalis et panis et aque in suo vigore propter quorumdam pigriciam et devocionem minus fervi- dam decrevimus et volumus permanere. Denique prioribus sub debito obe- diencie iniungimus et mandamus, ut violatoribus regularis silencii penas contra tales ab ordine promulgatas, prout ipsi eas in futura visitacione, si remissi fuerint, evitare voluerint, infligere indispensabiliter non obmittant precipue hiis, qui passim et indifferenter excedere in tali violacione silencii divino et humano timore postposito non verentur. Postremo vendicionem possessionum et distraccionem rerum monasteru“ ac alienaciones quaslibet necnon contractus debitorum precipue ad usuras ac eciam personarum recepcionem ad habitum vel ad victum fieri sine nostra licencia et assensu auctoritate, qua fungimur, inhibemus forma statutorum pa- palium in omnibus semper salva. Et ut predicta memorie melius commendentur et excusacionis velamen de- linquentibus auferatur, singulis sabbatis quatuor temporum antequam denuo visitetur, premissa nostre visitacionis statuta volumus in capitulo in auribus omnium recitari, etc. 17. Jakub I., opat plasský, visituje klášter žďárský v zastoupení opata nepomuckého. Před r. 1350. Tamže, fol. 75. Anno Domini etc. Nos fr. Jacobus abbas monasterii Placensis ex commis- sione reverendi in Christo Patris, domini E[brhardi] abbatis in Pomuk, mo- nasterii Sarensis filie ipsius annue visitacionis officium iuxta formam ordinis a) Orig. Patacionibus. b) De silencio. e) De missis legendis. d) Prohibicio. 124
meraria post eum in loco predicto remanere et vacare potacionibusa diucius non formidant, sic quod quandoque aliqui ex ipsis tota nocte de dormitorio excludantur. Ad reprimendum huiusmodi temeritatis ausum precipimus et mandamus, ut quicumque de excessu predicto convictus fuerit esse reus, pri- vetur habitu regulari usque ad nutum nostrum et ultimus omnium collo- cetur. Statutum preterea salubre visitacionis ultimo preterite de missis duabusb ad minus qualibet [hjebdomada a quolibet sacerdote conventuali non impedito legitime legendis sub eisdem penis, videlicet discipline corporalis et panis et aque in suo vigore propter quorumdam pigriciam et devocionem minus fervi- dam decrevimus et volumus permanere. Denique prioribus sub debito obe- diencie iniungimus et mandamus, ut violatoribus regularis silencii penas contra tales ab ordine promulgatas, prout ipsi eas in futura visitacione, si remissi fuerint, evitare voluerint, infligere indispensabiliter non obmittant precipue hiis, qui passim et indifferenter excedere in tali violacione silencii divino et humano timore postposito non verentur. Postremo vendicionem possessionum et distraccionem rerum monasteru“ ac alienaciones quaslibet necnon contractus debitorum precipue ad usuras ac eciam personarum recepcionem ad habitum vel ad victum fieri sine nostra licencia et assensu auctoritate, qua fungimur, inhibemus forma statutorum pa- palium in omnibus semper salva. Et ut predicta memorie melius commendentur et excusacionis velamen de- linquentibus auferatur, singulis sabbatis quatuor temporum antequam denuo visitetur, premissa nostre visitacionis statuta volumus in capitulo in auribus omnium recitari, etc. 17. Jakub I., opat plasský, visituje klášter žďárský v zastoupení opata nepomuckého. Před r. 1350. Tamže, fol. 75. Anno Domini etc. Nos fr. Jacobus abbas monasterii Placensis ex commis- sione reverendi in Christo Patris, domini E[brhardi] abbatis in Pomuk, mo- nasterii Sarensis filie ipsius annue visitacionis officium iuxta formam ordinis a) Orig. Patacionibus. b) De silencio. e) De missis legendis. d) Prohibicio. 124
Strana 125
inpendentes, pro custodia regularis discipline et aliis, que reformacione ibidem indigere conspicimus, statuenda duximus subnotata. Inprimis, cum ad ea, que nostre religionis commodum respiciunt et profec- tum, merito intendere debeamus.a Ea propter priores huius domus et alios, quorum interest, obsecramus in Domino et hortamur, quatenus disciplinam ordinis sic in se et in aliis foveant, nutriant et conservent per pacis et caritatis semitam, que omnes actus bonos facit meritorios abundando, ut exinde divine retribucionis premium et humanam favoris graciam iure debeant reportare. Verum promovere cupientes, ut reliquie sanctorum veneracione debita non fraudentur,' domino abbati ac custodi seriose duximus committendum, qua- tenus omni diligencia providere studeant, ut consueta luminaria ante sanctorum altarea (!) accendantur, ne ipsi, quod absit, si id neglexerint, ab eterne lucis consorcio excludantur. Item cum id, quod pro recreacione communis infirmitatis institutum est,c) pietatis effectum carere non debeat, infirmario huius domus damus striccius in mandatis, quatenus fratres tam sanos quam infirmos ad infirmitorium decli- nantes de consuetis graciis ita respicere studeat, quod querimonia generalis contra eum habita conquiescat et ipse patris abbatis indignacionem in futura visitacione merito non debeat formidare. Preterea statuta patris-abbatis anno preterito hic relicta" de hiis, qui rarius legunt missas et qui non occurrunt ad horas persolvendas, in infirmitorio precipue vigilias et completorium minus bene servata, ut intelleximus, neces- sario renovantes statuimus, ut qui ad horas hius modi] persolvendas cum ceteris non occurrerit, pro vice qualibet cum penitencia panis et aque eidem occur- ratur ac debite castigetur, huic pene subicientes, qui ad minus semel in [hleb- domada non obstantibus inpedimentis legitimis missam negligunt celebrare. Denique adtendentes, quod iuxta regulam Patris nostri sanctissimi Benedicti omnino non expedit animabus monachorum extra monasterium divagari,e) ab- bati et prioribus duximus inhibendum, ne cuilibet pro levi causa licenciam intrandi adiacens opidum tribuat, nisi evidens necessitas aut utilitas monasterii aut sibi commissi officii id requirat. Camerario quoque domus interdicimus seriose, ne cuiquam pannum non sartitum seu formatum pro habitu ordinis dare audeat vel presumat. Ceterum ut loca ac spacia sacrata in debita reverencia ac decencia tenean- tur," cellario, infirmario ac alios, quos tangit, prout proprium dampnum a) In margine: Exhortacio prioris. b) Ut luminaria accendantur in ecclesia. c) Ut infirma- rius bene provideat infirmis. d) Renovacio transgrediuncium (!) mandata priora. e) Ut nullus in- tret forum. f) Ut camerarius nulli det pannum non sartitum. 8) Ut loca sacrata munde serventur. 126
inpendentes, pro custodia regularis discipline et aliis, que reformacione ibidem indigere conspicimus, statuenda duximus subnotata. Inprimis, cum ad ea, que nostre religionis commodum respiciunt et profec- tum, merito intendere debeamus.a Ea propter priores huius domus et alios, quorum interest, obsecramus in Domino et hortamur, quatenus disciplinam ordinis sic in se et in aliis foveant, nutriant et conservent per pacis et caritatis semitam, que omnes actus bonos facit meritorios abundando, ut exinde divine retribucionis premium et humanam favoris graciam iure debeant reportare. Verum promovere cupientes, ut reliquie sanctorum veneracione debita non fraudentur,' domino abbati ac custodi seriose duximus committendum, qua- tenus omni diligencia providere studeant, ut consueta luminaria ante sanctorum altarea (!) accendantur, ne ipsi, quod absit, si id neglexerint, ab eterne lucis consorcio excludantur. Item cum id, quod pro recreacione communis infirmitatis institutum est,c) pietatis effectum carere non debeat, infirmario huius domus damus striccius in mandatis, quatenus fratres tam sanos quam infirmos ad infirmitorium decli- nantes de consuetis graciis ita respicere studeat, quod querimonia generalis contra eum habita conquiescat et ipse patris abbatis indignacionem in futura visitacione merito non debeat formidare. Preterea statuta patris-abbatis anno preterito hic relicta" de hiis, qui rarius legunt missas et qui non occurrunt ad horas persolvendas, in infirmitorio precipue vigilias et completorium minus bene servata, ut intelleximus, neces- sario renovantes statuimus, ut qui ad horas hius modi] persolvendas cum ceteris non occurrerit, pro vice qualibet cum penitencia panis et aque eidem occur- ratur ac debite castigetur, huic pene subicientes, qui ad minus semel in [hleb- domada non obstantibus inpedimentis legitimis missam negligunt celebrare. Denique adtendentes, quod iuxta regulam Patris nostri sanctissimi Benedicti omnino non expedit animabus monachorum extra monasterium divagari,e) ab- bati et prioribus duximus inhibendum, ne cuilibet pro levi causa licenciam intrandi adiacens opidum tribuat, nisi evidens necessitas aut utilitas monasterii aut sibi commissi officii id requirat. Camerario quoque domus interdicimus seriose, ne cuiquam pannum non sartitum seu formatum pro habitu ordinis dare audeat vel presumat. Ceterum ut loca ac spacia sacrata in debita reverencia ac decencia tenean- tur," cellario, infirmario ac alios, quos tangit, prout proprium dampnum a) In margine: Exhortacio prioris. b) Ut luminaria accendantur in ecclesia. c) Ut infirma- rius bene provideat infirmis. d) Renovacio transgrediuncium (!) mandata priora. e) Ut nullus in- tret forum. f) Ut camerarius nulli det pannum non sartitum. 8) Ut loca sacrata munde serventur. 126
Strana 126
evitare voluerint, duximus iniungendum, quatenus porcos suos et alia animalia sub tali teneant custodia, ne de cetero ambitum seu alia loca veneranda in- trent et ea defedent, alias indulgemus conventualibus, ut quidquid in huius- modi locis repererint, statim mactent de prioris scitu et licencia in infirmitorio sibi inde solacium facientes. Salubriter duximus eciam statuendum, ut violatoribus silencii pena scripta in diffinicionibus absque dispensacionis gracia infligatur.a) Reformacionem quoque stillicidiorum et emendacionem edificiorum ruinas minancium precipue in infirmitorio domino abbati et cellario sic in tempore faciendam committimus, ne ex dilacione id oporteat fieri gravioribus sumpti- bus et expensis.) Item secundum beati Benedicti documentum (sic) in regula1 Christus in pauperibus recipiatur et infirmis. Mandamus hospitalario, quatenus cameram cum necessariis inibi studeat preparare pro ipsis, qui postquam in domo hos- pitum comederint, nec inter alios hospites dormire consueverint, ut idem iuxta antiquam huius domus consuetudinem collocentur, ne quod eis ministratum est ex caritate, per abnegacionem hospicii destruatur. Item cum iuxta dictum Sapientis „mors et vita hominis in manibus lingue sit dependens“2" et ne de falsis suspeccionibus ipsis possit inpingi aliqua cri- minis macula sive nota, mandamus, ne aliquis alterum verbo aut signo per- turbare notabiliter audeat vel presumat, quod si quis transgressus fuerit, in sequenti capitulo proclamatus vapulet et notabilius penitenciam panis et aque sustineat illa die. Inhibemus notabilius auctoritate visitatoria nobis commissa, ne possessiones aut pensiones annue vendantur, ne debita contrahantur precipue ad usuras, ne persona recipiatur ad habitum vel ad victum nisi secundum formam sta- tutorum papalium et patris abbatis requisita licencia et obtenta. Hanc vero cartam ante futuram visitacionem VIe in capitulo committimus cantori recitandam, ne se tueantur ignorancia delinquentes. a) De silencio. b) De stillicidiis emendandis. c) De pauperibus recipiendis. d) Ut alter alte- rum non offendat verbo vel facto. e) Prohibicio. 1 Migne, P. L. 66, str. 749. 2 Proverb. XVIII, 21. 126
evitare voluerint, duximus iniungendum, quatenus porcos suos et alia animalia sub tali teneant custodia, ne de cetero ambitum seu alia loca veneranda in- trent et ea defedent, alias indulgemus conventualibus, ut quidquid in huius- modi locis repererint, statim mactent de prioris scitu et licencia in infirmitorio sibi inde solacium facientes. Salubriter duximus eciam statuendum, ut violatoribus silencii pena scripta in diffinicionibus absque dispensacionis gracia infligatur.a) Reformacionem quoque stillicidiorum et emendacionem edificiorum ruinas minancium precipue in infirmitorio domino abbati et cellario sic in tempore faciendam committimus, ne ex dilacione id oporteat fieri gravioribus sumpti- bus et expensis.) Item secundum beati Benedicti documentum (sic) in regula1 Christus in pauperibus recipiatur et infirmis. Mandamus hospitalario, quatenus cameram cum necessariis inibi studeat preparare pro ipsis, qui postquam in domo hos- pitum comederint, nec inter alios hospites dormire consueverint, ut idem iuxta antiquam huius domus consuetudinem collocentur, ne quod eis ministratum est ex caritate, per abnegacionem hospicii destruatur. Item cum iuxta dictum Sapientis „mors et vita hominis in manibus lingue sit dependens“2" et ne de falsis suspeccionibus ipsis possit inpingi aliqua cri- minis macula sive nota, mandamus, ne aliquis alterum verbo aut signo per- turbare notabiliter audeat vel presumat, quod si quis transgressus fuerit, in sequenti capitulo proclamatus vapulet et notabilius penitenciam panis et aque sustineat illa die. Inhibemus notabilius auctoritate visitatoria nobis commissa, ne possessiones aut pensiones annue vendantur, ne debita contrahantur precipue ad usuras, ne persona recipiatur ad habitum vel ad victum nisi secundum formam sta- tutorum papalium et patris abbatis requisita licencia et obtenta. Hanc vero cartam ante futuram visitacionem VIe in capitulo committimus cantori recitandam, ne se tueantur ignorancia delinquentes. a) De silencio. b) De stillicidiis emendandis. c) De pauperibus recipiendis. d) Ut alter alte- rum non offendat verbo vel facto. e) Prohibicio. 1 Migne, P. L. 66, str. 749. 2 Proverb. XVIII, 21. 126
Strana 127
18. Ebrhard opat nepomucký visituje klášter ve Žďáře. Kolem r. 1355. Tamže, fol. 8a Anno Domini M° etc. Nos fr. E[brhardus] abbas in Pomuk, abbatiam in Zar filiam nostram visitantes, omnia ibidem correcione indigencia statutis emendari volumus subnotatis. Inprimis quia tocius nostre religionis efficacia ad beatitudinis sublimitatem erigitura et salutis, cum maioritatis circumspeccio recte conversandi normam sibi prebet sine intermissionis medio recommissis, priores huius domus benig- nitate paterna ammonemus studiosius et hortamur, ut exclusis favoribus omnes nostrorum statutorum transgressores equaliter corrigant et castigent sicud eorum demerita exegerint faciendum, ut per eos correccionis solicitudinem disciplina ordinis quasi male consuetudinis voragine pro magna parte absorpta ad omni- potentis Dei gloriam et animarum salutem cicius reformetur. Et ut affectus nostri effectus efficacius subsequantur'), volumus ut uno pri- orum in infirmitorio aut alias extra conventum existente, alter, nisi evidens necessitas inpediat, semper maneat cum conventu. Preterea quia intelleximus, statuta visitacionis nostre proxime preterite de hiis, qui ad divinum officium persolvendum tempore et loco debito, occur- rerint, non bene observata, eadem seriosius duximus innovanda, statuentes ac prioribus districte iniungentes sub nostri favoris obtentu, ut tales diligenter considerent et si quos deinceps repererint, qui ad [huius modi horas in choro vel in infirmitorio et precipue nocturnas ac completorium tempore debito cum ceteris non occurrerint, sequenti die pro qualibet vice cum penitencia panis et aque occurrantur ac corporalis discipline acrius castigentur. Violatores quoque silencii" eidem pene iuxta nostri ordinis statuta sub- mittimus hoc addentes, quod nec dominus abbas, nec aliquis priorum cum talibus aliquatenus valeat dispensare, donec eandem pestiferam consuetudinem in domo ista inolitam intelleximus quievisse, et si nec sic cessaverint et alias pluries hoc modo correctus non resipuerit, eum privari volumus habitu regu- lari. Item qui potacionibus et sessionibus nocturnis vacaverinte) et infra spacium a) Prior exhortator. b) Ut unus priorum semper maneat in conventu. c) Ut nullus se absentet ab horis canonicis. d) De silencio.e) Ut post completorium nullus vacet potacionibus. 127
18. Ebrhard opat nepomucký visituje klášter ve Žďáře. Kolem r. 1355. Tamže, fol. 8a Anno Domini M° etc. Nos fr. E[brhardus] abbas in Pomuk, abbatiam in Zar filiam nostram visitantes, omnia ibidem correcione indigencia statutis emendari volumus subnotatis. Inprimis quia tocius nostre religionis efficacia ad beatitudinis sublimitatem erigitura et salutis, cum maioritatis circumspeccio recte conversandi normam sibi prebet sine intermissionis medio recommissis, priores huius domus benig- nitate paterna ammonemus studiosius et hortamur, ut exclusis favoribus omnes nostrorum statutorum transgressores equaliter corrigant et castigent sicud eorum demerita exegerint faciendum, ut per eos correccionis solicitudinem disciplina ordinis quasi male consuetudinis voragine pro magna parte absorpta ad omni- potentis Dei gloriam et animarum salutem cicius reformetur. Et ut affectus nostri effectus efficacius subsequantur'), volumus ut uno pri- orum in infirmitorio aut alias extra conventum existente, alter, nisi evidens necessitas inpediat, semper maneat cum conventu. Preterea quia intelleximus, statuta visitacionis nostre proxime preterite de hiis, qui ad divinum officium persolvendum tempore et loco debito, occur- rerint, non bene observata, eadem seriosius duximus innovanda, statuentes ac prioribus districte iniungentes sub nostri favoris obtentu, ut tales diligenter considerent et si quos deinceps repererint, qui ad [huius modi horas in choro vel in infirmitorio et precipue nocturnas ac completorium tempore debito cum ceteris non occurrerint, sequenti die pro qualibet vice cum penitencia panis et aque occurrantur ac corporalis discipline acrius castigentur. Violatores quoque silencii" eidem pene iuxta nostri ordinis statuta sub- mittimus hoc addentes, quod nec dominus abbas, nec aliquis priorum cum talibus aliquatenus valeat dispensare, donec eandem pestiferam consuetudinem in domo ista inolitam intelleximus quievisse, et si nec sic cessaverint et alias pluries hoc modo correctus non resipuerit, eum privari volumus habitu regu- lari. Item qui potacionibus et sessionibus nocturnis vacaverinte) et infra spacium a) Prior exhortator. b) Ut unus priorum semper maneat in conventu. c) Ut nullus se absentet ab horis canonicis. d) De silencio.e) Ut post completorium nullus vacet potacionibus. 127
Strana 128
VII psalmorum post completorium in choro decantatum dormitorium non ascenderint, excepta habitus privacione predicte pene per omnia volumus subiacere, nisi legitima et evidenti causa se possint excusare. Ceterum, ut homo noster exterior interiori), qui debet redolere, [per] puri- tatem conformetur, volumus ut cimiterium, dormitorium et alia loca precipue conventualia per eos, quorum interest, mundentur et ab animalium ingressu ac alliis spurciis in maiori quam hactenus decenter conserventur. Denique cum iuxta dictum apostolib), qui secundum carnem vivunt mortis habent interitum formidare, nos saltim quorumdam consulere et abusum contra sanctissimi Patris nostri Benedicti1 monita aperte militantem avide amputare cupientes, domino abbati et eis qui eo absente vices ipsius gesserint, sub divina ulcione ac nostra auctoritate visitatoria inhibemus, ne de cetero esum carnium ita faciliter prout hactenus cuiquam indulgeant vel concedant, nisi iuxta dis- pensacionem regule omnino debilibus et infirmis. Item quia omne cadit meritum, quod non fuerit perfecte humilitatis et obediencie debito solidatum, statuimus ut quicumque laxaverint honestatis frena, utpote dissensiones seu contenciones in conventu suis inpertinitatibus(!), verbis, actis vel signis, protervis rebellionibus in capitulo vel extra seu inpro- periis super proclamacionibus tempore visitacionis factis vel in cottidianis capitulis siscitando et se suis superioribus opponendo, pro qualibet vice peni- tenciam peragat levis culpe. Adtendentes preterea statum huius ecclesied victualium ob defectum aug- mentum personarum non posse tollerare, auctoritate visitatoria recepcionem earumdem simpliciter inhibemus, nisi evidens monasterii necessitas aut urgens utilitas aliquem recipi swadeat et requirat, quod tamen nisi cum nostra licen- cia fieri volumus et iuxta papalia ordinis instituta. Addentes premissis, ne possessiones aut annue pensiones vendantur, ne de- bita contrahantur maxime ad usuram, nisi secundum formam eorumdem pa- palium statutorum nostra notabilius licencia prius requisita et obtenta. Hanc autem cartam alternis mensibus in capitulo ante futuram visitacionem per cantorem volumus recitari, ne quisquam per ignorancie nebulam se possit aliquatenus excusare etc. a] Ut loca Deo dedicata in debita reverencia teneantur. b Ut esus carnium restringatur. c) Ut non cessentur rixe et dissensiones in conventu. d) Ne alias ad ordinem recipiantur. Migne, P. L. 66 str. 616 128
VII psalmorum post completorium in choro decantatum dormitorium non ascenderint, excepta habitus privacione predicte pene per omnia volumus subiacere, nisi legitima et evidenti causa se possint excusare. Ceterum, ut homo noster exterior interiori), qui debet redolere, [per] puri- tatem conformetur, volumus ut cimiterium, dormitorium et alia loca precipue conventualia per eos, quorum interest, mundentur et ab animalium ingressu ac alliis spurciis in maiori quam hactenus decenter conserventur. Denique cum iuxta dictum apostolib), qui secundum carnem vivunt mortis habent interitum formidare, nos saltim quorumdam consulere et abusum contra sanctissimi Patris nostri Benedicti1 monita aperte militantem avide amputare cupientes, domino abbati et eis qui eo absente vices ipsius gesserint, sub divina ulcione ac nostra auctoritate visitatoria inhibemus, ne de cetero esum carnium ita faciliter prout hactenus cuiquam indulgeant vel concedant, nisi iuxta dis- pensacionem regule omnino debilibus et infirmis. Item quia omne cadit meritum, quod non fuerit perfecte humilitatis et obediencie debito solidatum, statuimus ut quicumque laxaverint honestatis frena, utpote dissensiones seu contenciones in conventu suis inpertinitatibus(!), verbis, actis vel signis, protervis rebellionibus in capitulo vel extra seu inpro- periis super proclamacionibus tempore visitacionis factis vel in cottidianis capitulis siscitando et se suis superioribus opponendo, pro qualibet vice peni- tenciam peragat levis culpe. Adtendentes preterea statum huius ecclesied victualium ob defectum aug- mentum personarum non posse tollerare, auctoritate visitatoria recepcionem earumdem simpliciter inhibemus, nisi evidens monasterii necessitas aut urgens utilitas aliquem recipi swadeat et requirat, quod tamen nisi cum nostra licen- cia fieri volumus et iuxta papalia ordinis instituta. Addentes premissis, ne possessiones aut annue pensiones vendantur, ne de- bita contrahantur maxime ad usuram, nisi secundum formam eorumdem pa- palium statutorum nostra notabilius licencia prius requisita et obtenta. Hanc autem cartam alternis mensibus in capitulo ante futuram visitacionem per cantorem volumus recitari, ne quisquam per ignorancie nebulam se possit aliquatenus excusare etc. a] Ut loca Deo dedicata in debita reverencia teneantur. b Ut esus carnium restringatur. c) Ut non cessentur rixe et dissensiones in conventu. d) Ne alias ad ordinem recipiantur. Migne, P. L. 66 str. 616 128
Strana 129
19. Kapitulní řeč, v níž se cisterciákům připomínají nařízení visitátorova stran kůru a silencia. Kolem r. 1400. Knih. kl. vyšnobrod., Rkp. č. 49, fol. 40a-b Exhortacio ad capitulum. Karissimi! Ecce, tenorem carte visitatorie audistis et clare intellexistis. Qua- propter moneo et hortor, ut quanto studiosius ad singula observanda nos dis- ponamus et maxime ad cultum divinum devocius persolvendum. Idcirco vos, cantores karissimi, secundum tenorem karte et formam beati Bernhardi Patris nostri vos regatis et mutuo in cantu concordetis et demum in consuetudinem inducatis, sicud per Dei graciam post recessum domini visitatoris bene et pul- chre inceperatis, sed iam iterato secundum priorem consuetudinem vos regitis et male, quia continue sunt dissonancie, nullus modus, modo si iterato esset visitacio, iterato reprehenderemur et bene possemus supportari ab illis repre- hensionibus, quia sicut, ut dixi, bene inceperatis, sic continuaretis, bene esset, sed incipere bene operari et non perficere est magis derisione dignum quam laude, quia in fine laus cantori et corona tribuitur. Ideo ut secundum vestram diligenciam omnes nos consuescamus et psallamus taliter, qualiter a Deo in futuro remuneremur et a visitantibus nos pocius benedicamur quam maledi- camur. Alias vere, si essetis ingrati, incurabiles, pro certo cum adiutorio do- mini abbatis, si non facietis benivole, tunc facietis coacte, propter quod mer- cede divine retribucionis privabimini et hic turbabimini, quia luce clarius patet, quod quelibet servicia coacta Deo non sunt accepta et ex hoc timendum est, ne illud in nobis verificetur Jeremiel: „Maledictus omnis, qui facit opus Dei negligenter.“ Quam malediccionem ut evitemus, karissimi, moneo vos non ego, sed beatus Bernardus, pure, semper ac strenue divinis interesse laudibus. Non pigri, non sompnolenti, nec vocibus parcentes, non precidentes verba dimidia, non integra transilientes, sed affectu devoto voces vestras devocione Deo depromentes psalmodiam non nimium protrahamus, sed rotunda et una voce psallamus, nullus teneat, nullus ibi caudam faciat, sed omnes cantores auscultent et vocibus cantorum se conforment et cantores summam diligenciam ad hoc apponant, negligentes vero aut se proterve vobis opponentes, ut emen- dentur, caritative proclametis. Si vero vos circa premissa negligentes fueritis 148, 10. 129
19. Kapitulní řeč, v níž se cisterciákům připomínají nařízení visitátorova stran kůru a silencia. Kolem r. 1400. Knih. kl. vyšnobrod., Rkp. č. 49, fol. 40a-b Exhortacio ad capitulum. Karissimi! Ecce, tenorem carte visitatorie audistis et clare intellexistis. Qua- propter moneo et hortor, ut quanto studiosius ad singula observanda nos dis- ponamus et maxime ad cultum divinum devocius persolvendum. Idcirco vos, cantores karissimi, secundum tenorem karte et formam beati Bernhardi Patris nostri vos regatis et mutuo in cantu concordetis et demum in consuetudinem inducatis, sicud per Dei graciam post recessum domini visitatoris bene et pul- chre inceperatis, sed iam iterato secundum priorem consuetudinem vos regitis et male, quia continue sunt dissonancie, nullus modus, modo si iterato esset visitacio, iterato reprehenderemur et bene possemus supportari ab illis repre- hensionibus, quia sicut, ut dixi, bene inceperatis, sic continuaretis, bene esset, sed incipere bene operari et non perficere est magis derisione dignum quam laude, quia in fine laus cantori et corona tribuitur. Ideo ut secundum vestram diligenciam omnes nos consuescamus et psallamus taliter, qualiter a Deo in futuro remuneremur et a visitantibus nos pocius benedicamur quam maledi- camur. Alias vere, si essetis ingrati, incurabiles, pro certo cum adiutorio do- mini abbatis, si non facietis benivole, tunc facietis coacte, propter quod mer- cede divine retribucionis privabimini et hic turbabimini, quia luce clarius patet, quod quelibet servicia coacta Deo non sunt accepta et ex hoc timendum est, ne illud in nobis verificetur Jeremiel: „Maledictus omnis, qui facit opus Dei negligenter.“ Quam malediccionem ut evitemus, karissimi, moneo vos non ego, sed beatus Bernardus, pure, semper ac strenue divinis interesse laudibus. Non pigri, non sompnolenti, nec vocibus parcentes, non precidentes verba dimidia, non integra transilientes, sed affectu devoto voces vestras devocione Deo depromentes psalmodiam non nimium protrahamus, sed rotunda et una voce psallamus, nullus teneat, nullus ibi caudam faciat, sed omnes cantores auscultent et vocibus cantorum se conforment et cantores summam diligenciam ad hoc apponant, negligentes vero aut se proterve vobis opponentes, ut emen- dentur, caritative proclametis. Si vero vos circa premissa negligentes fueritis 148, 10. 129
Strana 130
respectu personarum propter lavorem, ex tunc pro certo penam illorum susti- neretis. Ceterum, karissimi, vos qui estis, quorum interest, respicere et lovere disciplinam regularis observancie, supprior, circatores ceterique seniores, in- tendatis ad observacionem mandatorum domini visitatoris, maxime ut silen- cium plus solito foveatur et diligencius servetur, quia „mors et vita in mani- bus lingue“1 Transgressores zelo ordinis et amore fraterne caritatis corripiatis, proclametis, sed ne culpa in aliis reprehensa ac correpta in nos deseviat nos- que redarguat, necesse est, ut omnia, que in nostris subditis nobis apparuerint contraria, in factis nostris indicemus non agenda, ne illud apostolicum inpro- peretur nobis: „Qui alium doces et te ipsum non doces“2 ad hoc custodiendum non tantum nos prelatos, qui pro tempore sumus, sed et omnes, quorum est respicere disciplinam morum, ille articulus carte visitatorie insertus, ubi dicit: „Turpe est doctorem esse, quando culpa redarguit ipsum.“ Idcirco prius nos ipsos custodiamus et demum alios regamus, ut sic nostris subditis existenciam bone conversacionis ostendamus et ipsos salubriter regamus ac paternis am- plexibus foveamus, ut post hanc vitam una cum ipsis retribucionem divine remuneracionis percipiamus. Heřman, opat zbraslavský, rovná neshody mezi opatem mnichovo-hradištským Matějem a skalickým opatem Petrem s jedné strany a bývalým převorem skalickým Matějem a konventuálem Petrem s druhé strany. Cerven, I. 1378. Arch. kap. pr. Rkp. XCII, fol. 56a. In nomine Domini Amen. Ipsiusque nomine invocato nos Hermannus di- vina miseracione abbas monasterii Aule Regie ordinis Cisterciensis Pragensis diocesis, arbiter, arbitrator et amicabilis compositor concorditer et unanimiter a partibus infrascriptis hincinde electus et assumptus ad sopiendum et deci- dendum lites et controversias ac questiones, que vertebantur inter venerabiles patres et dominos Mathiam in Gredisa) Monachorum ordinis et diocesis pre- dictorum et Petrum abbatem dicti monasterii in Sacro campo ac conventum eiusdem monasterii ex una et fratrem Petrum dictum de Holohlaw, prefati monasterii in Sacro campo professum, necnon fratrem Mathiam quondam eiusdem loci priorem parte ex altera, occasione seu intuitu quarumdam elec- Proverb. XVIII, 21. 2 Rom. II., 21. a) Pod tím škrtnuto: „In Sacro campo“. 130
respectu personarum propter lavorem, ex tunc pro certo penam illorum susti- neretis. Ceterum, karissimi, vos qui estis, quorum interest, respicere et lovere disciplinam regularis observancie, supprior, circatores ceterique seniores, in- tendatis ad observacionem mandatorum domini visitatoris, maxime ut silen- cium plus solito foveatur et diligencius servetur, quia „mors et vita in mani- bus lingue“1 Transgressores zelo ordinis et amore fraterne caritatis corripiatis, proclametis, sed ne culpa in aliis reprehensa ac correpta in nos deseviat nos- que redarguat, necesse est, ut omnia, que in nostris subditis nobis apparuerint contraria, in factis nostris indicemus non agenda, ne illud apostolicum inpro- peretur nobis: „Qui alium doces et te ipsum non doces“2 ad hoc custodiendum non tantum nos prelatos, qui pro tempore sumus, sed et omnes, quorum est respicere disciplinam morum, ille articulus carte visitatorie insertus, ubi dicit: „Turpe est doctorem esse, quando culpa redarguit ipsum.“ Idcirco prius nos ipsos custodiamus et demum alios regamus, ut sic nostris subditis existenciam bone conversacionis ostendamus et ipsos salubriter regamus ac paternis am- plexibus foveamus, ut post hanc vitam una cum ipsis retribucionem divine remuneracionis percipiamus. Heřman, opat zbraslavský, rovná neshody mezi opatem mnichovo-hradištským Matějem a skalickým opatem Petrem s jedné strany a bývalým převorem skalickým Matějem a konventuálem Petrem s druhé strany. Cerven, I. 1378. Arch. kap. pr. Rkp. XCII, fol. 56a. In nomine Domini Amen. Ipsiusque nomine invocato nos Hermannus di- vina miseracione abbas monasterii Aule Regie ordinis Cisterciensis Pragensis diocesis, arbiter, arbitrator et amicabilis compositor concorditer et unanimiter a partibus infrascriptis hincinde electus et assumptus ad sopiendum et deci- dendum lites et controversias ac questiones, que vertebantur inter venerabiles patres et dominos Mathiam in Gredisa) Monachorum ordinis et diocesis pre- dictorum et Petrum abbatem dicti monasterii in Sacro campo ac conventum eiusdem monasterii ex una et fratrem Petrum dictum de Holohlaw, prefati monasterii in Sacro campo professum, necnon fratrem Mathiam quondam eiusdem loci priorem parte ex altera, occasione seu intuitu quarumdam elec- Proverb. XVIII, 21. 2 Rom. II., 21. a) Pod tím škrtnuto: „In Sacro campo“. 130
Strana 131
cionum de prelibatis fratre Petro nunc abbate et dictis fratribus Petro de Holohlawet Mathia priore in discordia celebratis. Primo et ante omnia auditis hincinde partibus predictis et eorum racionibus et causis diligenter visis, in- tellectis et provida deliberacione discussis de consilio et assensu venerabilis Patris domini Petri abbatis monasterii in Camencz dicti ordinis Wratislavien- sis diocesis, nostri ad subscripta assessoris, ordinamus, arbitramur, componi- mus, diffinimus, pronunciamus et laudamus, quod prefatus Pater et dominus Petrus nunc abbas per prefatum dominum Mathiam Patrem—abbatem in huiusmodi loci abbatem confirmatus et investitus solide et firmiter abbas ma- neat et perseveret monasterii in Sacro campo predicti. Item precipimus, pro- nunciamus, arbitramur et mandamus, quod ipse idem dominus Petrus abbas ad karitatem et graciam sine cuiuslibet cordis scrupulo omnique rancore et odio procul motis prefatos fratres Petrum de Holohlaw et Mathiam olim priorem antedicti monasterii ad paternalem graciam et favorem suscipiat eosque more paternali, firma karitate prosequatur. Item pronunciamus, dif- finimus, laudamus et mandamus prefatis fratribus Petro et Mathie, ut ipsi omni odio et rancore de corde suo sive de cordibus ipsorum abiectis pura fide et sincera karitate dictum Patrem et dominum abbatem suum pertractent eique obediant in omnibus secundum Deum et ordinis ipsorum instituta mutuaque karitate se invicem prosequantur. Volumus eciam, ut dictus frater Petrus de Holohlaw in continenti obedienciam faciat et professionem manualem domino Petro abbati predicto. Addicimus eciam et mandamus, ut prefatus frater Ma- thias incontinenti veniens absolucionem petat et recipiat obedienciamque et professionem faciat manualem domino Petro abbati predicto sepedictusque abbas graciam suam et absolucionem circumductis et dimissis omnibus penis et penitenciis eidem fratri Mathie mox impartire teneatur omnino. Preterea ordinamus, diffinimus, precipimus et mandamus, ut prefatus frater Petrus de Holohlaw ad effectum sue placacionis et animi sui molliendi tamquam offici- alis et obedienciarius prefati domini Petri sui abbatis habeat curam et regimen ac disposicionem curie dicte Oczieliycz dicti monasterii cum omni instauracione segetum et animalium prout nunc instaurata et informata consistit exceptis magnis carponibus, qui ad prolificandum sunt missi in fossatum ibidem in Oczielicz, quos conventui in communes piscinas idem frater Petrus reddere teneatur in eademque curia velud officialis et obedienciarius residens et eandem excolens, prout melius et utilius poterit, ipsius curie fructuum tam agrorum quam animalium duas partes prob se retinens, terciam partem eorumdem fruc- a) Za tím škrtnuto: reddere. b) Orig.: (Pro) pro se. 131
cionum de prelibatis fratre Petro nunc abbate et dictis fratribus Petro de Holohlawet Mathia priore in discordia celebratis. Primo et ante omnia auditis hincinde partibus predictis et eorum racionibus et causis diligenter visis, in- tellectis et provida deliberacione discussis de consilio et assensu venerabilis Patris domini Petri abbatis monasterii in Camencz dicti ordinis Wratislavien- sis diocesis, nostri ad subscripta assessoris, ordinamus, arbitramur, componi- mus, diffinimus, pronunciamus et laudamus, quod prefatus Pater et dominus Petrus nunc abbas per prefatum dominum Mathiam Patrem—abbatem in huiusmodi loci abbatem confirmatus et investitus solide et firmiter abbas ma- neat et perseveret monasterii in Sacro campo predicti. Item precipimus, pro- nunciamus, arbitramur et mandamus, quod ipse idem dominus Petrus abbas ad karitatem et graciam sine cuiuslibet cordis scrupulo omnique rancore et odio procul motis prefatos fratres Petrum de Holohlaw et Mathiam olim priorem antedicti monasterii ad paternalem graciam et favorem suscipiat eosque more paternali, firma karitate prosequatur. Item pronunciamus, dif- finimus, laudamus et mandamus prefatis fratribus Petro et Mathie, ut ipsi omni odio et rancore de corde suo sive de cordibus ipsorum abiectis pura fide et sincera karitate dictum Patrem et dominum abbatem suum pertractent eique obediant in omnibus secundum Deum et ordinis ipsorum instituta mutuaque karitate se invicem prosequantur. Volumus eciam, ut dictus frater Petrus de Holohlaw in continenti obedienciam faciat et professionem manualem domino Petro abbati predicto. Addicimus eciam et mandamus, ut prefatus frater Ma- thias incontinenti veniens absolucionem petat et recipiat obedienciamque et professionem faciat manualem domino Petro abbati predicto sepedictusque abbas graciam suam et absolucionem circumductis et dimissis omnibus penis et penitenciis eidem fratri Mathie mox impartire teneatur omnino. Preterea ordinamus, diffinimus, precipimus et mandamus, ut prefatus frater Petrus de Holohlaw ad effectum sue placacionis et animi sui molliendi tamquam offici- alis et obedienciarius prefati domini Petri sui abbatis habeat curam et regimen ac disposicionem curie dicte Oczieliycz dicti monasterii cum omni instauracione segetum et animalium prout nunc instaurata et informata consistit exceptis magnis carponibus, qui ad prolificandum sunt missi in fossatum ibidem in Oczielicz, quos conventui in communes piscinas idem frater Petrus reddere teneatur in eademque curia velud officialis et obedienciarius residens et eandem excolens, prout melius et utilius poterit, ipsius curie fructuum tam agrorum quam animalium duas partes prob se retinens, terciam partem eorumdem fruc- a) Za tím škrtnuto: reddere. b) Orig.: (Pro) pro se. 131
Strana 132
tuum fideliter domino.... abbati et monasterio predictis per tercionarium eiusdem domini abbatis dare, reddere et assignare teneatur omnino. Volumus eciam, ut idem frater Petrus predicta faciat sine fraude animaliaque iumenta ibidem, si non potest augmentare minime eadem minorando. Quodque sepe- dictus frater Petrus in habitacione sua in curia prelibata et in regimine ipsius se honeste et religiose ac sine scandalo secundum Deum et ordinis predicti instituta conservet nec abinde sive a regimine eiusdem curie predictus frater Petrus sine racionabilibus, manifestis et veris causis seu culpis ipsius valeat amoveri. Item pronunciamus et mandamus, quod sepefatus frater Petrus in regimine dicte curie habeat et habere debet ligna de silvis monasterii antedicti pro edificiis et igne in curia prelibata et hoc tamen in loco, ubi sibia) et suis fuerit ostensum. Item idem frater Petrus habeat et habere debet messoresb) pro messe ad dictam curiam ab antiquo spectantes. Item pronunciamus et man- damus, quod dictus frater Petrus careat et carere debet prebenda camere et sit solutus) a choro et officiis chori et conventus exceptis tamen solempnitatibus precipuis, videlicet quibus sermo fit in capitulo monasterii antedicti et memo- ratus frater Petrus debet et tenetur legere missas, videlicet de beata Virgine et pro defunctis in monasterio predicto. Precipimus eciam et mandamus, ut dictus frater Petrus una cum prefato fratre Mathia mox et incontinenti omnibus suis iuribus, iusticiis, privilegiis, appellacionibus, literis et munimentis renun- cient eademque tradant et assignent in et ad manus domini abbatis sepefati, que omnia ex nunc nos dicta arbitraria" potestate cassamus, irritamus, annul- lamus nulliusque efficacie ipsam volumus esse vel momenti. Et si aliqua verba vel facta iniuriosa seu conniciosa (!) (hincinde) coram quibuscumque personis sunt prolata. quod una pars alteri eadem nullatenus reminiscatur, sed omnia dimittantur in pace. Hec autem omnia et singula precipimus et mandamus sub periculo et penis ordinis, status et periurii ac honoris et cause perdicionis, quociens et quando per aliquam partem parcium predictarum contraventum sive factum fuerit per se vel alium seu alios verbo vel facto in premissis et quolibet premissorum. Insuper reservamus nobis potestatem et auctoritatem dubia, si que emerserint, corrigendi, declarandi et interpretandi, si opus fuerit, et quociens ac quando videbitur expedire.) In cuius rei testimonium presentem nostram pronunciacionem per Nicolaum de Masczow notarium publicum infrascriptum scribi et publicari mandavimus*) et nostri ac domini Petri ab- batis monasterii in Camencz assessoris nostri suprascripti sigillis appensione a) Za tím škrtnuto: fuerit...b) Idem: Pro utilitates... c) Idem: Ach. d) Orig: dicta (ar- bitria) arbitria. e) Pripsáno na fol. 57a a na fol. 57 b napsáno: „Verte folium sub tali signo." f) Za tím škrtnuto: et sigilli nostri una cum appens ... sigil... 132
tuum fideliter domino.... abbati et monasterio predictis per tercionarium eiusdem domini abbatis dare, reddere et assignare teneatur omnino. Volumus eciam, ut idem frater Petrus predicta faciat sine fraude animaliaque iumenta ibidem, si non potest augmentare minime eadem minorando. Quodque sepe- dictus frater Petrus in habitacione sua in curia prelibata et in regimine ipsius se honeste et religiose ac sine scandalo secundum Deum et ordinis predicti instituta conservet nec abinde sive a regimine eiusdem curie predictus frater Petrus sine racionabilibus, manifestis et veris causis seu culpis ipsius valeat amoveri. Item pronunciamus et mandamus, quod sepefatus frater Petrus in regimine dicte curie habeat et habere debet ligna de silvis monasterii antedicti pro edificiis et igne in curia prelibata et hoc tamen in loco, ubi sibia) et suis fuerit ostensum. Item idem frater Petrus habeat et habere debet messoresb) pro messe ad dictam curiam ab antiquo spectantes. Item pronunciamus et man- damus, quod dictus frater Petrus careat et carere debet prebenda camere et sit solutus) a choro et officiis chori et conventus exceptis tamen solempnitatibus precipuis, videlicet quibus sermo fit in capitulo monasterii antedicti et memo- ratus frater Petrus debet et tenetur legere missas, videlicet de beata Virgine et pro defunctis in monasterio predicto. Precipimus eciam et mandamus, ut dictus frater Petrus una cum prefato fratre Mathia mox et incontinenti omnibus suis iuribus, iusticiis, privilegiis, appellacionibus, literis et munimentis renun- cient eademque tradant et assignent in et ad manus domini abbatis sepefati, que omnia ex nunc nos dicta arbitraria" potestate cassamus, irritamus, annul- lamus nulliusque efficacie ipsam volumus esse vel momenti. Et si aliqua verba vel facta iniuriosa seu conniciosa (!) (hincinde) coram quibuscumque personis sunt prolata. quod una pars alteri eadem nullatenus reminiscatur, sed omnia dimittantur in pace. Hec autem omnia et singula precipimus et mandamus sub periculo et penis ordinis, status et periurii ac honoris et cause perdicionis, quociens et quando per aliquam partem parcium predictarum contraventum sive factum fuerit per se vel alium seu alios verbo vel facto in premissis et quolibet premissorum. Insuper reservamus nobis potestatem et auctoritatem dubia, si que emerserint, corrigendi, declarandi et interpretandi, si opus fuerit, et quociens ac quando videbitur expedire.) In cuius rei testimonium presentem nostram pronunciacionem per Nicolaum de Masczow notarium publicum infrascriptum scribi et publicari mandavimus*) et nostri ac domini Petri ab- batis monasterii in Camencz assessoris nostri suprascripti sigillis appensione a) Za tím škrtnuto: fuerit...b) Idem: Pro utilitates... c) Idem: Ach. d) Orig: dicta (ar- bitria) arbitria. e) Pripsáno na fol. 57a a na fol. 57 b napsáno: „Verte folium sub tali signo." f) Za tím škrtnuto: et sigilli nostri una cum appens ... sigil... 132
Strana 133
iussimus communiria) et eadem pronunciacione sic lecta et publicata mox ibi- dem religiosi viri fratres Petrus de Holohlaw et Mathias olim prior monasterii in Sacro campo antedicti omnia et singula mox ibidem fecerunt tempore et loco prout ipsis in dicta pronunciacione per prefatum dominum Hermannum abbate[m] et arbitrum est mandatum, videlicet obedienciam et professionem manualem et nichilominus prefate partes hinc inde ac fratres de toto con- ventu monasterii antedicti'statim ibidem eandem pronunciacionem in omnibus suis clausulis emologaverunt et approbaverunt ac pro rato et grato habuerunt, petentes ipsis hinc inde per me, notarium subscriptum, super premissis omnibus et singulis fieri et confici unum vel plura publicum instrumentum seu publica instrumenta. Lata et lecta est pronunciacio anno, indiccione, die, mense, hora, pontificatu et loco, quibus supra, presentibus honorabilibus, religiosis et dis- cretis viris dominis Petro) abbate monasterii in Camencz Cisterciensis ordinis Wratislaviensis diocesis, predicto Johanne scolastico sacre Wissegradensis [ecclesiel prope Pragam, Mauricio bursario Aule regie, Michaele cantore in Camencz, Johanne preposito in Zleb monasteriorum, Wenceslao rectore ec- clesie parochialis in Jablona ordinisd Cisterciensis antedicti, Benessio in Alto Ugezd, Tyczkone in Czrnyelow ecclesiarum parochialium plebanis sive rectoribus Pragensis et Wratislaviensis diocesum predictarum et aliis pluribus testibus fide dignis. Inserováno v listině datované 1. čna 1378. 21. Otík opat vyšnobrodský poroučí, aby vyběhlý jeho mnich Petr byl přiveden do kláštera zpět. Z 1. 1387—1415. Knih. kl. vyšnobrod. Rkp. č. 49, fol. 12 a-b. Notum sit omnibus literam hanc visuris, quod nos fr. Otto, abbas monaste- rii Altivadensis ordinis Cisterciensis diocesis Pragensis exhibitores presencium monasterii nostri videlicet fratrem N. sacerdotem et monachum cum aliis qui- busdam de nostris dirigimus pro una ove erronea, videlicet pro fratre Petro, qui fragilitate devictus humana inopinato instabilitatis motu perturbavit men- a) Idem: Lata et lecta est. b) Idem: mox.c) Za tím škrtnuto: Johanne. d) Za tím škrtnuto: et diocesis antedicte. 133
iussimus communiria) et eadem pronunciacione sic lecta et publicata mox ibi- dem religiosi viri fratres Petrus de Holohlaw et Mathias olim prior monasterii in Sacro campo antedicti omnia et singula mox ibidem fecerunt tempore et loco prout ipsis in dicta pronunciacione per prefatum dominum Hermannum abbate[m] et arbitrum est mandatum, videlicet obedienciam et professionem manualem et nichilominus prefate partes hinc inde ac fratres de toto con- ventu monasterii antedicti'statim ibidem eandem pronunciacionem in omnibus suis clausulis emologaverunt et approbaverunt ac pro rato et grato habuerunt, petentes ipsis hinc inde per me, notarium subscriptum, super premissis omnibus et singulis fieri et confici unum vel plura publicum instrumentum seu publica instrumenta. Lata et lecta est pronunciacio anno, indiccione, die, mense, hora, pontificatu et loco, quibus supra, presentibus honorabilibus, religiosis et dis- cretis viris dominis Petro) abbate monasterii in Camencz Cisterciensis ordinis Wratislaviensis diocesis, predicto Johanne scolastico sacre Wissegradensis [ecclesiel prope Pragam, Mauricio bursario Aule regie, Michaele cantore in Camencz, Johanne preposito in Zleb monasteriorum, Wenceslao rectore ec- clesie parochialis in Jablona ordinisd Cisterciensis antedicti, Benessio in Alto Ugezd, Tyczkone in Czrnyelow ecclesiarum parochialium plebanis sive rectoribus Pragensis et Wratislaviensis diocesum predictarum et aliis pluribus testibus fide dignis. Inserováno v listině datované 1. čna 1378. 21. Otík opat vyšnobrodský poroučí, aby vyběhlý jeho mnich Petr byl přiveden do kláštera zpět. Z 1. 1387—1415. Knih. kl. vyšnobrod. Rkp. č. 49, fol. 12 a-b. Notum sit omnibus literam hanc visuris, quod nos fr. Otto, abbas monaste- rii Altivadensis ordinis Cisterciensis diocesis Pragensis exhibitores presencium monasterii nostri videlicet fratrem N. sacerdotem et monachum cum aliis qui- busdam de nostris dirigimus pro una ove erronea, videlicet pro fratre Petro, qui fragilitate devictus humana inopinato instabilitatis motu perturbavit men- a) Idem: Lata et lecta est. b) Idem: mox.c) Za tím škrtnuto: Johanne. d) Za tím škrtnuto: et diocesis antedicte. 133
Strana 134
tem nostram, nec hisdem adhuc ad cor reversus aut penitencia ductus, sed abiecto ordine vagabundus preciosam exposuit periculo animam, quam Domi- nus proprio sanguine consecravit, ut predictus per eorum industriam domui nostre reducatur cum executione plenarie potestatis, ratum habentes super hoc ex parte nostri quidquid fuerit actitatum, quem eciam parati sumus recipere et tenere prout congruit fidelissimo archimandrite et vero pastori paterna quem- admodum sollicitudine saluti intendere filiorum. Quare universitati vestre in Domino supplicamus, quatenus ob divine remuneracionis intuitum ubicum- que predicti in hoc negocio vestri indiguerint auxilio, ipsis fideliter assistatis. Datum. 22. Prosebný list k vyběhlému mnichovi vyšnobrodskému Petrovi, aby se vrátil do kláštera. Z l. 1387—1415. Tamže, fol. 12b—13b. [Sequitur epistola blanda et pulchra ad revocandam ovem errore apostasie infectam.] Salutacione paterna et affectuosa cum promptitudine benevolencie semper bene faciendi cordialiter premissa. Fili mi Petre, fili dilecte et ex milibus mihi peramande! Doleo super te et vehementer nimis doleo super perdicione tua et contricione mea. Et revera utrisque dolendum et condolendum est principali- ter mihi, quod ovem a summo Pastore mihi creditam et commissam et in die judicii requirendam tam diu ab ovili dominico divagari sencio, sed non minus tibi compaciendo existimo, qui salutem propriam parvipendens tamdiu lupi- nis morsibus dilaniatus et dilaceratus thezauro omnium preciosissimo castita- tisa) dispoliatus, professionem abiciens, castitatem deserens, obedienciam au- fugiens, paupertatem, quam vovisti delinquens, seculo nequam adherens, im- mundiciis inherens, ovis sine pastore faucibus infernalibus appropinquans Deum tuum dereliquisti, cui te voto obtulisti et maligno subdidisti et sic semivivus, ymmo ut verius dicam pènitus mortuus in anima, in fama ovis sine stabulario, qui tui curam gererent non queris. Sed forte dices: „Putruerunt et corrupte sunt cicatrices mee a facie insipiencie mee“1 et iuxta aliam propheciam: „Plane hec a) Za tím škrtnuto: disposiatus. 1Z. XXXVII, 16. 134
tem nostram, nec hisdem adhuc ad cor reversus aut penitencia ductus, sed abiecto ordine vagabundus preciosam exposuit periculo animam, quam Domi- nus proprio sanguine consecravit, ut predictus per eorum industriam domui nostre reducatur cum executione plenarie potestatis, ratum habentes super hoc ex parte nostri quidquid fuerit actitatum, quem eciam parati sumus recipere et tenere prout congruit fidelissimo archimandrite et vero pastori paterna quem- admodum sollicitudine saluti intendere filiorum. Quare universitati vestre in Domino supplicamus, quatenus ob divine remuneracionis intuitum ubicum- que predicti in hoc negocio vestri indiguerint auxilio, ipsis fideliter assistatis. Datum. 22. Prosebný list k vyběhlému mnichovi vyšnobrodskému Petrovi, aby se vrátil do kláštera. Z l. 1387—1415. Tamže, fol. 12b—13b. [Sequitur epistola blanda et pulchra ad revocandam ovem errore apostasie infectam.] Salutacione paterna et affectuosa cum promptitudine benevolencie semper bene faciendi cordialiter premissa. Fili mi Petre, fili dilecte et ex milibus mihi peramande! Doleo super te et vehementer nimis doleo super perdicione tua et contricione mea. Et revera utrisque dolendum et condolendum est principali- ter mihi, quod ovem a summo Pastore mihi creditam et commissam et in die judicii requirendam tam diu ab ovili dominico divagari sencio, sed non minus tibi compaciendo existimo, qui salutem propriam parvipendens tamdiu lupi- nis morsibus dilaniatus et dilaceratus thezauro omnium preciosissimo castita- tisa) dispoliatus, professionem abiciens, castitatem deserens, obedienciam au- fugiens, paupertatem, quam vovisti delinquens, seculo nequam adherens, im- mundiciis inherens, ovis sine pastore faucibus infernalibus appropinquans Deum tuum dereliquisti, cui te voto obtulisti et maligno subdidisti et sic semivivus, ymmo ut verius dicam pènitus mortuus in anima, in fama ovis sine stabulario, qui tui curam gererent non queris. Sed forte dices: „Putruerunt et corrupte sunt cicatrices mee a facie insipiencie mee“1 et iuxta aliam propheciam: „Plane hec a) Za tím škrtnuto: disposiatus. 1Z. XXXVII, 16. 134
Strana 135
infirmitas mea et portaboa) eam.“1Et iterum: „Desperavi, nequaquam revertar ultra."2 Sed numquid, qui aversus est revertetur aut ,qui cecidit non adiciet, ut resurgat?3 Sepciens,“ inquit sapiens, »cadet et resurget iustus.“4 Tu autem quid? Forte dices: „Insanabilis est dolor meus et pessima plaga mea.“ Vide, fili mi care, Domini ad hec responsionem: „Numquid parvula est manus mea et inva- lida, ut salvare non possim?5 Numquid potest mulier oblivisci infantis, ut non misereatur fructui ventris sui?“ Et si illa oblita fuerit ait Dominus: „Ego tamen non obliviscar tui.“6 „Revertere ergo,“ dicit Dominus, „et ego suscipiam te.“7 Sed forte tu adhuc turgidus conquereris et dicis: „Quare non fugerem? An non licet vel non expedit fugere ferientem et cedere persecutori, vitare emu- los, quam uni pluribus resistere?“ Recte, per omnia assencio. Plane fugere per- secutorem non est culpa fugientis, sed persequentis. Non contradico. Obmitto, quod factum est, non requiro iam, cur vel quomodo est, culpas non discucio, non retracto causas, non recordor iniurias, nam hec solent magis instigare quam mitigare discordias. Solum hoc, quod me incessanter torquet, quod irremedia- biliter defleo, hoc loquor et me fateor esse miserum, quod tui careo, quod te non video, quod sine te vivo, pro quo me mori vivere est, et sine quo vivere mori est. Non igitur quero, cur abieris, sed quod tamdiu redire tardaveris, que- ror et Dei Filio conqueror, nec causas discessionis, sed moras causor regressio- nis. Veni, igitur, dilecte mi fili, veni et pax erit. Revertere et satisfactum est. Redi, inquam, redi et letus cantabo: „Mortuus fuerat et revixit, perierat et in- ventus est."8 Nec quod fecisti ex presumpcione et stulticia fatuili a modo tibi inputabitur. Si non vero austeritatem meam presciam pertimescis et formidas, noveris omnino, me iam non esse qui tunc eram, quia nec et ego puto, te esse mihi qui tunc eras, mutatum enim me invenies, et quem metuebas ante velud severum magistrum, iam amplectere velud patrem indulgentissimum. Neque enim formidandum est tibi, quod revertenti vellem esse formidolosus, cuieciam absenti iam tanto sum corde prostratus. Intrepidus ergo veni et securus et vere securus accede! Si fugisti senum et severum, revertere ad mansuetum et pium, non enim adiciam ultra, ut te hostiliter affligam, sed ut paterne foveam et nutriam. Unde, fili mi, quam cordialiter, quam viscerose te cupiam duci! Non in spiritu servitutis iterum in timore, sed spiritu adopcionis filiorum, in quo spiritu et tu non confundaris clamare et dicere: „Abba, pater!“9 Nam ego tamquam unicus amator tuus curam tanti meroris, tam mei, quam tui, tuique patrui senioris quem molestasti, turbasti, omnesque tuos parentes gravi dolore al Orig.: Pertabo. 1 Jerem. X, 19. 2 Job, VII, 16. 3 Ž. 40, 9. “ Proverb. XXIV, 16. 5 1s. 50, 2. 6 Is. 49, 15. 7 Jerem. III, 1. s Luk. XV, 24. 9 Rom. VIII, 15. 135
infirmitas mea et portaboa) eam.“1Et iterum: „Desperavi, nequaquam revertar ultra."2 Sed numquid, qui aversus est revertetur aut ,qui cecidit non adiciet, ut resurgat?3 Sepciens,“ inquit sapiens, »cadet et resurget iustus.“4 Tu autem quid? Forte dices: „Insanabilis est dolor meus et pessima plaga mea.“ Vide, fili mi care, Domini ad hec responsionem: „Numquid parvula est manus mea et inva- lida, ut salvare non possim?5 Numquid potest mulier oblivisci infantis, ut non misereatur fructui ventris sui?“ Et si illa oblita fuerit ait Dominus: „Ego tamen non obliviscar tui.“6 „Revertere ergo,“ dicit Dominus, „et ego suscipiam te.“7 Sed forte tu adhuc turgidus conquereris et dicis: „Quare non fugerem? An non licet vel non expedit fugere ferientem et cedere persecutori, vitare emu- los, quam uni pluribus resistere?“ Recte, per omnia assencio. Plane fugere per- secutorem non est culpa fugientis, sed persequentis. Non contradico. Obmitto, quod factum est, non requiro iam, cur vel quomodo est, culpas non discucio, non retracto causas, non recordor iniurias, nam hec solent magis instigare quam mitigare discordias. Solum hoc, quod me incessanter torquet, quod irremedia- biliter defleo, hoc loquor et me fateor esse miserum, quod tui careo, quod te non video, quod sine te vivo, pro quo me mori vivere est, et sine quo vivere mori est. Non igitur quero, cur abieris, sed quod tamdiu redire tardaveris, que- ror et Dei Filio conqueror, nec causas discessionis, sed moras causor regressio- nis. Veni, igitur, dilecte mi fili, veni et pax erit. Revertere et satisfactum est. Redi, inquam, redi et letus cantabo: „Mortuus fuerat et revixit, perierat et in- ventus est."8 Nec quod fecisti ex presumpcione et stulticia fatuili a modo tibi inputabitur. Si non vero austeritatem meam presciam pertimescis et formidas, noveris omnino, me iam non esse qui tunc eram, quia nec et ego puto, te esse mihi qui tunc eras, mutatum enim me invenies, et quem metuebas ante velud severum magistrum, iam amplectere velud patrem indulgentissimum. Neque enim formidandum est tibi, quod revertenti vellem esse formidolosus, cuieciam absenti iam tanto sum corde prostratus. Intrepidus ergo veni et securus et vere securus accede! Si fugisti senum et severum, revertere ad mansuetum et pium, non enim adiciam ultra, ut te hostiliter affligam, sed ut paterne foveam et nutriam. Unde, fili mi, quam cordialiter, quam viscerose te cupiam duci! Non in spiritu servitutis iterum in timore, sed spiritu adopcionis filiorum, in quo spiritu et tu non confundaris clamare et dicere: „Abba, pater!“9 Nam ego tamquam unicus amator tuus curam tanti meroris, tam mei, quam tui, tuique patrui senioris quem molestasti, turbasti, omnesque tuos parentes gravi dolore al Orig.: Pertabo. 1 Jerem. X, 19. 2 Job, VII, 16. 3 Ž. 40, 9. “ Proverb. XXIV, 16. 5 1s. 50, 2. 6 Is. 49, 15. 7 Jerem. III, 1. s Luk. XV, 24. 9 Rom. VIII, 15. 135
Strana 136
wlnerasti, hos letifica, sicud filius prodigus letificat patrem sua in reversione, sua confessione. Hos edifica vita tua in melius permutacione et securus rever- tere. Animam enim meam pro anima tua ponam et si quis tibi nocere voluerit, nocebit et mihi. Propter quod, fili mi, ne timeas neque expavescas, solum re- vertere et me letificasti, Deum placasti, omnesque tuos parentes pro te flentes consolasti et animam tuam de inferno inferiori liberasti. Veni, dilecte mi, paratus sum tui in amplexum exire, an nJulum misericordie ministrare, stola id est gradu tuo restituendo te vestire, calciamentis indui, oracionibus devotis suffragari pro conformacione tue stabilitatis, ut valeam iocundari ac epulari et cum patrefamilias cantare: „Mortuus frater et revixit“ etc. et rursum te habenti (sic) pristine fame reintegrando, te paterne fovendo et tecum hic gau- dendo et post una pariter portas celi ingrediendo, quod mihi et tibi prestare dignetur, qui vivit et regnat etc. 23. Probošt Petr z Rožmberka nařizuje nejmenovanému jihočeskému klášteru cister- ciáků obnovení přísného slibu chudoby. Před r. 1384. Tamže, fol. 16b — 173. [Litera felicis recordacionis domini Petri sacerdotis, domini de Rosenberch, que erat missa, ut vicium proprietatis omnino extirparetur, quam pro priore dictaverat et pronunciaverat.] Sincera in Domino caritate preadmissa. Devocionem vestram scire affec- tamus, quod per plurimas ydoneas) et literatas ac timentes Deum personas multociens graviter redarguti sumus, quod monachos et alias religiosas perso- nas in fundacionibus nostris in abhominabili scelere proprietatis contra Deum et sacros canones in dispendium animarum suarum et grave scandalum alio- rum stare permitteremus, cum tamen Deo teste numquam aliquid tale in nos- tris fundacionibus sine gravissimo cordis merore reperti sumus. Sed adhuc propter honestatem ordinis et prelatorum hucusque aliud facere noluimus, nisi quod vobiscum locuti sumus aliquociens, ut illud nephandum crimen, per quod tota religio destruitur et annichilatur, a vestro cenobio evellere et era- dicare, cum id ad vestrum pertineat officium, deberetis in hoc nullius favo- rem aut displicenciam advertendo, quia revera formidamus, quod culpe om- Srov. mé Studie o době předhusitské v Hlídce, 1926, str. 63—64. a) Za tím škrtnuto: personas. 136
wlnerasti, hos letifica, sicud filius prodigus letificat patrem sua in reversione, sua confessione. Hos edifica vita tua in melius permutacione et securus rever- tere. Animam enim meam pro anima tua ponam et si quis tibi nocere voluerit, nocebit et mihi. Propter quod, fili mi, ne timeas neque expavescas, solum re- vertere et me letificasti, Deum placasti, omnesque tuos parentes pro te flentes consolasti et animam tuam de inferno inferiori liberasti. Veni, dilecte mi, paratus sum tui in amplexum exire, an nJulum misericordie ministrare, stola id est gradu tuo restituendo te vestire, calciamentis indui, oracionibus devotis suffragari pro conformacione tue stabilitatis, ut valeam iocundari ac epulari et cum patrefamilias cantare: „Mortuus frater et revixit“ etc. et rursum te habenti (sic) pristine fame reintegrando, te paterne fovendo et tecum hic gau- dendo et post una pariter portas celi ingrediendo, quod mihi et tibi prestare dignetur, qui vivit et regnat etc. 23. Probošt Petr z Rožmberka nařizuje nejmenovanému jihočeskému klášteru cister- ciáků obnovení přísného slibu chudoby. Před r. 1384. Tamže, fol. 16b — 173. [Litera felicis recordacionis domini Petri sacerdotis, domini de Rosenberch, que erat missa, ut vicium proprietatis omnino extirparetur, quam pro priore dictaverat et pronunciaverat.] Sincera in Domino caritate preadmissa. Devocionem vestram scire affec- tamus, quod per plurimas ydoneas) et literatas ac timentes Deum personas multociens graviter redarguti sumus, quod monachos et alias religiosas perso- nas in fundacionibus nostris in abhominabili scelere proprietatis contra Deum et sacros canones in dispendium animarum suarum et grave scandalum alio- rum stare permitteremus, cum tamen Deo teste numquam aliquid tale in nos- tris fundacionibus sine gravissimo cordis merore reperti sumus. Sed adhuc propter honestatem ordinis et prelatorum hucusque aliud facere noluimus, nisi quod vobiscum locuti sumus aliquociens, ut illud nephandum crimen, per quod tota religio destruitur et annichilatur, a vestro cenobio evellere et era- dicare, cum id ad vestrum pertineat officium, deberetis in hoc nullius favo- rem aut displicenciam advertendo, quia revera formidamus, quod culpe om- Srov. mé Studie o době předhusitské v Hlídce, 1926, str. 63—64. a) Za tím škrtnuto: personas. 136
Strana 137
nium subditorum vestrorum, qui tempore regiminis vestri erraverunt, in hoc scelere in conscienciam vestram redundabunt, cum de pastoribus scriptum sit:1 „Oves meas requiram de manu tua“, et beatus Gregorius dicit,2 quod pastores tot mortibus digni sunt, quot per negligenciam eorum sunt interempti. Idcirco cum omnium religiosorum in sancta ecclesia super tribus punctis, videlicet castitatis, obediencie et abdicacione proprietatis fundata sit religio, rogamus, in quantum possumus, ne per crimen predictum totalem substanciam religio- nis nostro et vestro monasterio destrui permittatis. Dicunt enim sacri canones, prout nobis in eisdem evidenter est demonstratum, quod paupertas ita ut ca- stitas cuilibet religioni est annexa, contra quam nec summo pontifici licitum est dispensare. Si autem, quod absit, prefatum vicium inveniremus inter mo- nachos vestros non esse funditus eradicatum, tunc sciatis et certissime creda- tis, quod omnem graciam et devocionem, quam hactenus ad monasterium ve- strum habuimus, totaliter amittemus, ac si numquam per progenitores nostros fuisset fundatum. Nimium enim perhorremus, quod de bonis per predecessores nostros dotatis homines vivant, qui sub pretextu pietatis manifeste ad inferna descendant. Sperare enim non possumus, quod finibus infernalibus circum- plexi, alios a talibus oracionibus suis possint extrahere et adiuvare, et non putetis, quod solum in loco vestro talia desideremus, quia eciam de Crumlo- wiensi monasterio monialem cum sexcentis marcis exire procuravimus, que tantum pecunie post mortem prefate monialis apud predictum locum mona- sterii perpetue debebant permanere et ideo in casu, ubi talia non intercipie- tis, oporteret nos omnibus viis, quas excogitare possemus, de remedio providere oportuno, quia de hoc iam nulla racione desistemus. Datum etc. 24. Jan Stajče převor vyšnobrodský oznamuje Jakubovi opatovi ve Wilheringách úmrtí vyšnobrodského opata Otty a posílá mu jeho pečeť. 1415, Vyšší Brod. Tamže, fol. 13b —14a . Venerabili Patri in Christo, karissimo domino Ja]cobo] 3 abbati talis loci. 1 Ezech. 34, 11. 2 Migne, PL, 77, str. 468. 3 Jakub opat ve Wilheringách, pater-abbas vyšnobrodského kláštera (1386—1421). Brunner, Ein Cistercienserbuch, str. 506. Opat vyš- nobrodský za něho zemřelý jest Otto IV. (1387 až 1415.) Dle toho pochází náš list z roku 1415 a to od převora Jana Stajče. 137
nium subditorum vestrorum, qui tempore regiminis vestri erraverunt, in hoc scelere in conscienciam vestram redundabunt, cum de pastoribus scriptum sit:1 „Oves meas requiram de manu tua“, et beatus Gregorius dicit,2 quod pastores tot mortibus digni sunt, quot per negligenciam eorum sunt interempti. Idcirco cum omnium religiosorum in sancta ecclesia super tribus punctis, videlicet castitatis, obediencie et abdicacione proprietatis fundata sit religio, rogamus, in quantum possumus, ne per crimen predictum totalem substanciam religio- nis nostro et vestro monasterio destrui permittatis. Dicunt enim sacri canones, prout nobis in eisdem evidenter est demonstratum, quod paupertas ita ut ca- stitas cuilibet religioni est annexa, contra quam nec summo pontifici licitum est dispensare. Si autem, quod absit, prefatum vicium inveniremus inter mo- nachos vestros non esse funditus eradicatum, tunc sciatis et certissime creda- tis, quod omnem graciam et devocionem, quam hactenus ad monasterium ve- strum habuimus, totaliter amittemus, ac si numquam per progenitores nostros fuisset fundatum. Nimium enim perhorremus, quod de bonis per predecessores nostros dotatis homines vivant, qui sub pretextu pietatis manifeste ad inferna descendant. Sperare enim non possumus, quod finibus infernalibus circum- plexi, alios a talibus oracionibus suis possint extrahere et adiuvare, et non putetis, quod solum in loco vestro talia desideremus, quia eciam de Crumlo- wiensi monasterio monialem cum sexcentis marcis exire procuravimus, que tantum pecunie post mortem prefate monialis apud predictum locum mona- sterii perpetue debebant permanere et ideo in casu, ubi talia non intercipie- tis, oporteret nos omnibus viis, quas excogitare possemus, de remedio providere oportuno, quia de hoc iam nulla racione desistemus. Datum etc. 24. Jan Stajče převor vyšnobrodský oznamuje Jakubovi opatovi ve Wilheringách úmrtí vyšnobrodského opata Otty a posílá mu jeho pečeť. 1415, Vyšší Brod. Tamže, fol. 13b —14a . Venerabili Patri in Christo, karissimo domino Ja]cobo] 3 abbati talis loci. 1 Ezech. 34, 11. 2 Migne, PL, 77, str. 468. 3 Jakub opat ve Wilheringách, pater-abbas vyšnobrodského kláštera (1386—1421). Brunner, Ein Cistercienserbuch, str. 506. Opat vyš- nobrodský za něho zemřelý jest Otto IV. (1387 až 1415.) Dle toho pochází náš list z roku 1415 a to od převora Jana Stajče. 137
Strana 138
Fr. Johannes, prior in Altovado reverenciam debitam cum obediencia filiali. A lamentabili materia sumit exordium presens epistola, quam pro decessu nostri Patris vobis duximus dirigendam, cuius sublacio tanto gravius nos per- cussit, quanto idem monasterium rexit utilius et nobis fructuosius tam in spi- ritualibus quam in temporalibus ministravit. Verum quia sine regimine capi- tis nequeunt membra subsistere et absque pastoris presencia rapaces lupi oves solent morsibus inpetere et a recto tramite deviare, idcirco Vestram Pater- nitatem exoro attencius, quatenus desolacionis nostre periculo dignemini con- silium oportunum adhibere. Mittimus vobis sigillum domus nostre secundum formam ordinis talium sigillo abbatum interclusum. 25. Jakub opat ve Wilheringách bere na vědomí úmrtí opata vyšnobrodského, dávaje převorovi pokyny o řízení kláštera za interregna. 1415. Wilheringen. Tamže, fol. 14. [Ad hanc literam responsum patris-abbatis, ut sollicite intendat circa divina et curam domus diligenter exequatur, sub tali forma dicit.] Frater Jascobus] abbas in Wylhering dilecto priori de Altovado salutem et Spiritus sancti consolacionem. Cum pie recordacionis abbas vester viam universe carnis sit ingressus (vel sic: Cum venerabilis Co[nradus?] abbas noster, Pater vester cesserit sponte sua oneri abbacie), quia vero secundum cartam caritatis ad Patrem-abbatem spectat cura domus vacantis, sinceritati vestre benigne mandamus, in remissionem omnium peccatorum vestrorum iniungen- tes, quod circa disciplinam ordinis et curam animarum et domus vestre statum tam in spiritualibus quam in temporalibus sollicite vigiletis, ne vacante sede depereat apud vos, quod absit, observancia ordinis, neque deterioretur domus vestre substancia temporalis. Nos autem diem eleccionis vobis assignabimus, cum viderimus expedire, vos vero in tantuim Dominum exoretis, ut domui vestre provideat virum, qualem describit capitulum generale. 138
Fr. Johannes, prior in Altovado reverenciam debitam cum obediencia filiali. A lamentabili materia sumit exordium presens epistola, quam pro decessu nostri Patris vobis duximus dirigendam, cuius sublacio tanto gravius nos per- cussit, quanto idem monasterium rexit utilius et nobis fructuosius tam in spi- ritualibus quam in temporalibus ministravit. Verum quia sine regimine capi- tis nequeunt membra subsistere et absque pastoris presencia rapaces lupi oves solent morsibus inpetere et a recto tramite deviare, idcirco Vestram Pater- nitatem exoro attencius, quatenus desolacionis nostre periculo dignemini con- silium oportunum adhibere. Mittimus vobis sigillum domus nostre secundum formam ordinis talium sigillo abbatum interclusum. 25. Jakub opat ve Wilheringách bere na vědomí úmrtí opata vyšnobrodského, dávaje převorovi pokyny o řízení kláštera za interregna. 1415. Wilheringen. Tamže, fol. 14. [Ad hanc literam responsum patris-abbatis, ut sollicite intendat circa divina et curam domus diligenter exequatur, sub tali forma dicit.] Frater Jascobus] abbas in Wylhering dilecto priori de Altovado salutem et Spiritus sancti consolacionem. Cum pie recordacionis abbas vester viam universe carnis sit ingressus (vel sic: Cum venerabilis Co[nradus?] abbas noster, Pater vester cesserit sponte sua oneri abbacie), quia vero secundum cartam caritatis ad Patrem-abbatem spectat cura domus vacantis, sinceritati vestre benigne mandamus, in remissionem omnium peccatorum vestrorum iniungen- tes, quod circa disciplinam ordinis et curam animarum et domus vestre statum tam in spiritualibus quam in temporalibus sollicite vigiletis, ne vacante sede depereat apud vos, quod absit, observancia ordinis, neque deterioretur domus vestre substancia temporalis. Nos autem diem eleccionis vobis assignabimus, cum viderimus expedire, vos vero in tantuim Dominum exoretis, ut domui vestre provideat virum, qualem describit capitulum generale. 138
Strana 139
26. Jakub opat vilherinský dává plnomoc svému konventuálovi Janovi, by jej za- stupoval při volbě ve Vyšším Brodě. 1415. Wilheringen. Tamže, fol. 14a-b. [De codem sequitur]. Frater Jacobus, abbas etc. ut supra. Karissimis in Christo filiis priori et conventui salutem etc. Cum domus vestra suo sit viduata pastore ac nobis in- cumbat desolatis filiis paterna sollicitudine providere, ne diuturna pastoris carencia vobis pariat detrimentum, dilectum in Christo filium fratrem Johan- nem latorem presencium, monachum nostrum vice nostra duximus destinan- dum, dantes eidem et abbatibus, quos ad hoc opus secum assumpserit, nostram plenariam potestatem, que nos nostre Paternitati in domo vestra contingit. Hinc est, quod vobis omnibus maxime autem electoribus firmiter precipiendo man- damus, quatenus de consilio eorum invocacione Spiritus sancti presencia talis persona possibilitatis modulo eligatur, que sit ad irriganda corda subditorum quasi fluvius paradisi volens et valens) a vili tamquam os Domini secernere preciosum. 27. Jakub opat vilherinský (?) napomíná konvent vyšnobrodský (2), aby za inter- regna zachovali bratrskou (u nich až dosud tradicionelní) lásku. S. d., s. 1. Tamže, fol. 14b. [Pater-abbas scribit priori et conventui vacante domo, ne inter se fraternam caritatem deserant.] Salutem et nomen religionis in habitum commutare. Miramur admodum et non sufficimus ammirari, quis in vobis seminaverit murmuris zizaniam, cum fueritis hactenus domus in circuitu vestro recte vite speculum ad currendam viam mandatorum Domini nostri Jhesu Christi. Quare vos rogamus, monemus et hortamur attente, benigne mandantes, quatenus ad caritatem, que ordini prebuit fundamentum, vestrum intu i tum convertentes, murmuratores, si qui a Za tím škrtnuto: Tamquam. 139
26. Jakub opat vilherinský dává plnomoc svému konventuálovi Janovi, by jej za- stupoval při volbě ve Vyšším Brodě. 1415. Wilheringen. Tamže, fol. 14a-b. [De codem sequitur]. Frater Jacobus, abbas etc. ut supra. Karissimis in Christo filiis priori et conventui salutem etc. Cum domus vestra suo sit viduata pastore ac nobis in- cumbat desolatis filiis paterna sollicitudine providere, ne diuturna pastoris carencia vobis pariat detrimentum, dilectum in Christo filium fratrem Johan- nem latorem presencium, monachum nostrum vice nostra duximus destinan- dum, dantes eidem et abbatibus, quos ad hoc opus secum assumpserit, nostram plenariam potestatem, que nos nostre Paternitati in domo vestra contingit. Hinc est, quod vobis omnibus maxime autem electoribus firmiter precipiendo man- damus, quatenus de consilio eorum invocacione Spiritus sancti presencia talis persona possibilitatis modulo eligatur, que sit ad irriganda corda subditorum quasi fluvius paradisi volens et valens) a vili tamquam os Domini secernere preciosum. 27. Jakub opat vilherinský (?) napomíná konvent vyšnobrodský (2), aby za inter- regna zachovali bratrskou (u nich až dosud tradicionelní) lásku. S. d., s. 1. Tamže, fol. 14b. [Pater-abbas scribit priori et conventui vacante domo, ne inter se fraternam caritatem deserant.] Salutem et nomen religionis in habitum commutare. Miramur admodum et non sufficimus ammirari, quis in vobis seminaverit murmuris zizaniam, cum fueritis hactenus domus in circuitu vestro recte vite speculum ad currendam viam mandatorum Domini nostri Jhesu Christi. Quare vos rogamus, monemus et hortamur attente, benigne mandantes, quatenus ad caritatem, que ordini prebuit fundamentum, vestrum intu i tum convertentes, murmuratores, si qui a Za tím škrtnuto: Tamquam. 139
Strana 140
apparuerint, taliter castigetis, quod metuim incuciat similia perpendendi et ne nos oporteat manum paponere duriorem. 28. Probošt Petr z Rožmberka žádá důrazně vyšnobrodských cisterciáků, aby při volbě respektovali zástupce fundátorské rodiny. Březen, 12. 1380, Č. Krumlov. Tamže, fol. 26 a-b. [Litera domini Petri de Rosenberg.] Sincera premissa caritate. Dominum Deum testem invocamus, quia sincero corde non aliud, nisi profectum monasterii nostri pretendentes, vestram mul- tum seriose requirimus caritatem, quatenus propter salubrem statum ipsius monasterii de intencione, quam per capellanos nostros vobis intimamus, con- senciatis prudenter recolentes, quia alios preter nos non habetis benefactores, qui in cunctis dicti loci necessitatibus vobis possint subvenire. Quapropter cordialem nostram, quam ad vos habemus, affeccionem a vobis perpetuis tem- poribus non retrudatis, nam si tantam diffidenciam de nobis in vobis, quod absit, inveniremus, tunc ammodo numquam ad nos in factis monasterii, quamdiu nos cum fratre nostro vixerimus, recursum minime habeatis, de quo tamen ex intimis cordis doleremus. Estuanti enim corde semper desideramus, quod locus ille per nos auxiliante Domino debet elevari, et si salva vestri reverencia per proterviam vestram eandem in nobis destruetis devocionem, speramus quia in brevi Dominus nos de vobis vindicabit, et quod, licet sero, vexacio vobis appe- riet intellectum, nec putetis, quod hec scribamus solum proptercomminacionem, sed quia dolor cordis nobis) est, quod sic a loco pre cunctis nobis amabili, nos oportet alienari et Deus inter nos et vos iudicet, quia culpam in nobis non inveniemus. Prout enim in principio scripsimus, non aliud querimus, nisi quod pro domus est honestate, videlicet quod dominum abbatem T. L. et priorem T. L. singuli, qui ad eleccionem pertinent, sigillatim peraudiantu[r] coram capellano nostro domino N., et quod affectus singulorum per ipsum dominum N. annotentur, quem prefati Patres ad ... deberent deportare, quia tunc secundum consilium iplsorum] de Patre ydoneo et valenti vobis vellemus pro- videre. Si vero in tantum essetis indurati, quod omnem graciam et favorem a) Za tím škrtnuto: Instant. b) Text porušen. 140
apparuerint, taliter castigetis, quod metuim incuciat similia perpendendi et ne nos oporteat manum paponere duriorem. 28. Probošt Petr z Rožmberka žádá důrazně vyšnobrodských cisterciáků, aby při volbě respektovali zástupce fundátorské rodiny. Březen, 12. 1380, Č. Krumlov. Tamže, fol. 26 a-b. [Litera domini Petri de Rosenberg.] Sincera premissa caritate. Dominum Deum testem invocamus, quia sincero corde non aliud, nisi profectum monasterii nostri pretendentes, vestram mul- tum seriose requirimus caritatem, quatenus propter salubrem statum ipsius monasterii de intencione, quam per capellanos nostros vobis intimamus, con- senciatis prudenter recolentes, quia alios preter nos non habetis benefactores, qui in cunctis dicti loci necessitatibus vobis possint subvenire. Quapropter cordialem nostram, quam ad vos habemus, affeccionem a vobis perpetuis tem- poribus non retrudatis, nam si tantam diffidenciam de nobis in vobis, quod absit, inveniremus, tunc ammodo numquam ad nos in factis monasterii, quamdiu nos cum fratre nostro vixerimus, recursum minime habeatis, de quo tamen ex intimis cordis doleremus. Estuanti enim corde semper desideramus, quod locus ille per nos auxiliante Domino debet elevari, et si salva vestri reverencia per proterviam vestram eandem in nobis destruetis devocionem, speramus quia in brevi Dominus nos de vobis vindicabit, et quod, licet sero, vexacio vobis appe- riet intellectum, nec putetis, quod hec scribamus solum proptercomminacionem, sed quia dolor cordis nobis) est, quod sic a loco pre cunctis nobis amabili, nos oportet alienari et Deus inter nos et vos iudicet, quia culpam in nobis non inveniemus. Prout enim in principio scripsimus, non aliud querimus, nisi quod pro domus est honestate, videlicet quod dominum abbatem T. L. et priorem T. L. singuli, qui ad eleccionem pertinent, sigillatim peraudiantu[r] coram capellano nostro domino N., et quod affectus singulorum per ipsum dominum N. annotentur, quem prefati Patres ad ... deberent deportare, quia tunc secundum consilium iplsorum] de Patre ydoneo et valenti vobis vellemus pro- videre. Si vero in tantum essetis indurati, quod omnem graciam et favorem a) Za tím škrtnuto: Instant. b) Text porušen. 140
Strana 141
nostrum villipenderetis, tunc ambo, videlicet nos et frater noster vobis dicimus sub iuramento, quia deinceps nos de vobis et factis vestris non intromittentes, sed erit nobis locus ire ac si numquam fuisset de progenitorum fundacione. Sciatis eciam firmiter, quia nullam personam in corde nostro adhuc habemus diffinitam, sed secundum consilium Patrum premissorum, prout ipsis Dominus inspirabit, illud ipsius auxilio diffiniemus. Datum in Crumnaw, anno Domini M'CCCLXXX°, feria secunda post „Judica“. [Religiosis viris conventualibus monasterii in Altowado.] 29. Mikuláš IV., opat v Plasích, potvrzuje volbu opata zlatokorunského Erharta z Borken. Leden, 2. 1370, Zlatá Koruna. Formulář osecký, fol. 9b—10“. Nos frater Nycolaus ordinacione divina monasterii in Plass ordinis Cister- ciensis Pragensis dyocesis, visitator et pater-abbas monasterii ad sanctam Co- ronam ordinis et dyocesis eorumdem per presentem paginam in perpetuum valituram universis et singulis cupimus fore notum, quod abbacia dicte nostre filialis ecclesie per mortem sive obitum venerabilis Patris domini Henrici ultimi et immediati abbatis eiusdem decima septima die mensis Decembris anni proxime transacti, sicut Deo placuit, vacante ac corpore ipsius ecclesiastice tradito sepulture, nos vero attendentes sacris canonibus fore tantum, ut ultra tres menses non vacet ecclesia regularis, ne lupus rapax propter defectum pastoris gregem dominicum invadat aut in suis facultatibus ecclesia viduata grave dispendium paciatur, eapropter ad dictum monasterium nostre filialis ecclesie pro eleccione futuri abbatis rite celebranda ad rogatum et requisici- onem conventus eiusdem, sicut lieri consuevit, personaliter accedentes capitu- lumque ibidem proeleccione pastoris una cum fratribus tocius conventus eiusdem monasterii secunda die mensis Ianuarii anni presentis celebravimus secundum nostri ordinis instituta. In quo quidem capitulo, prout ad nostrum spectabat officium, Gerhardo etc. iniunximus et nostra auctoritate dedimus in mandatis, ut secedentes et ad partem se trahentes pro electoribus, quorum nomen dum- taxat esse mandavimus, convenirent nominandis) et ad se vocandis. Quo facto dicti fratres ad capitulum reddeuntes electores statim ibidem de dicto mandato a) Originál: nominandos, nadepsáno i. 141
nostrum villipenderetis, tunc ambo, videlicet nos et frater noster vobis dicimus sub iuramento, quia deinceps nos de vobis et factis vestris non intromittentes, sed erit nobis locus ire ac si numquam fuisset de progenitorum fundacione. Sciatis eciam firmiter, quia nullam personam in corde nostro adhuc habemus diffinitam, sed secundum consilium Patrum premissorum, prout ipsis Dominus inspirabit, illud ipsius auxilio diffiniemus. Datum in Crumnaw, anno Domini M'CCCLXXX°, feria secunda post „Judica“. [Religiosis viris conventualibus monasterii in Altowado.] 29. Mikuláš IV., opat v Plasích, potvrzuje volbu opata zlatokorunského Erharta z Borken. Leden, 2. 1370, Zlatá Koruna. Formulář osecký, fol. 9b—10“. Nos frater Nycolaus ordinacione divina monasterii in Plass ordinis Cister- ciensis Pragensis dyocesis, visitator et pater-abbas monasterii ad sanctam Co- ronam ordinis et dyocesis eorumdem per presentem paginam in perpetuum valituram universis et singulis cupimus fore notum, quod abbacia dicte nostre filialis ecclesie per mortem sive obitum venerabilis Patris domini Henrici ultimi et immediati abbatis eiusdem decima septima die mensis Decembris anni proxime transacti, sicut Deo placuit, vacante ac corpore ipsius ecclesiastice tradito sepulture, nos vero attendentes sacris canonibus fore tantum, ut ultra tres menses non vacet ecclesia regularis, ne lupus rapax propter defectum pastoris gregem dominicum invadat aut in suis facultatibus ecclesia viduata grave dispendium paciatur, eapropter ad dictum monasterium nostre filialis ecclesie pro eleccione futuri abbatis rite celebranda ad rogatum et requisici- onem conventus eiusdem, sicut lieri consuevit, personaliter accedentes capitu- lumque ibidem proeleccione pastoris una cum fratribus tocius conventus eiusdem monasterii secunda die mensis Ianuarii anni presentis celebravimus secundum nostri ordinis instituta. In quo quidem capitulo, prout ad nostrum spectabat officium, Gerhardo etc. iniunximus et nostra auctoritate dedimus in mandatis, ut secedentes et ad partem se trahentes pro electoribus, quorum nomen dum- taxat esse mandavimus, convenirent nominandis) et ad se vocandis. Quo facto dicti fratres ad capitulum reddeuntes electores statim ibidem de dicto mandato a) Originál: nominandos, nadepsáno i. 141
Strana 142
publice nominaverunt, scilicet etc. monachos professos sancte nostre filialis ecclesie supradicte, qui quidem novem dumtaxat electores de nostro mandato et voluntate tocius conventus chorum ecclesie intrantes, invocata prius sancti Spiritus gracia per inspiracionem divinam in nomine Patris et Filii et Spititus sancti, in dominum et abbatem sibi et suo monasterio concorditer elegerunt et unusquisque vive vocis oraculo elegit venerabilem et religiosum virum Ger- hardum de Borken tunc priorem nostre filialis ecclesie antedicte et deinde de choro ad capitulum statim reversi, huiusmodi eleccionem ac nomine ipsius electi publicarunt, petentes ipsum electum per nos, prout ad nostrum spectabat officium, ad abbaciam monasterii sancte Corone confirmari nosque eorum pre- cibus merito inclinati, diligenti inquisicione prehabita, nullum peccatum vel vicium in materia neque in forma huiusmodi eleccionis invenimus, prefatum electum tamquam virum plene et mature etatis utpote qui iam dudum trece- simum etatis sue annum excessit, de legitimo matrimonio procreatum et [in] presbyteratus ordine constitutum, moribus, vita et literarum sciencia merito commendandum ac in quibuscumque aliis ad huiusmodi dignitatem exigentibus sufficientem et ydoneum auctoritate nostra secundum ritum ordinis nostri fra- tribus dicti conventus et ipsi monasterio prefato electo hoc desiderante onereque ipsius prelature sibi voluntarie assumente, in dominum et abbatem instituimus et ad eandem prelaturam ipsum confirmamus, administracionem, gubernacio- nem et regimen dicti monasterii tam in spiritualibus quam temporalibus cum plena potestate administrandi, gubernandi, necnon regendi more solito sibi concedendo, quem, ut prefertur, confirmatum ad chorum ecclesie in stallum et sedem abbatis duximus, sicut fieri solet „Te Deum laudamus“ etc. cum fratribus dicti conventus laudabiliter decantando, demum iterum ad locum capitularem redeuntes, quilibet fratrum dicti conventus eidem confirmato ibi- dem professionem et obedienciam tamquam suo vero abbati secundum nostri ordinis instituta fecit humiliter et devote, sperantes indubie, quod auctore Deo ipsis fratribus et eorum monasterio velud pastor utilis et ydoneus preesse debeat memoratique fratres sibi ibidem per nos commissi sub eius regimine possint Deo salubriter famulari. In quorum omnium et singulorum premissorum tes- timonium hanc paginam in decretum supradicte eleccionis et eius consumma- cionis prefato abbati assignandum ex certa nostra sciencia nostro sigillo fecimus roborari. Datum et actum anno a Nativitate Christi millesimo trecentesimo septuagesimo, secunda die mensis Ianuarii presentibus religiosis et discretis viris, fratribus H. priore, WI. camerario, H. de Monte Petrino in dicto nostro mo- nasterio Placensi monachis professis, et Nycolao quondam Petri de Mendico presbytero Pragensis dyocesis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. 142
publice nominaverunt, scilicet etc. monachos professos sancte nostre filialis ecclesie supradicte, qui quidem novem dumtaxat electores de nostro mandato et voluntate tocius conventus chorum ecclesie intrantes, invocata prius sancti Spiritus gracia per inspiracionem divinam in nomine Patris et Filii et Spititus sancti, in dominum et abbatem sibi et suo monasterio concorditer elegerunt et unusquisque vive vocis oraculo elegit venerabilem et religiosum virum Ger- hardum de Borken tunc priorem nostre filialis ecclesie antedicte et deinde de choro ad capitulum statim reversi, huiusmodi eleccionem ac nomine ipsius electi publicarunt, petentes ipsum electum per nos, prout ad nostrum spectabat officium, ad abbaciam monasterii sancte Corone confirmari nosque eorum pre- cibus merito inclinati, diligenti inquisicione prehabita, nullum peccatum vel vicium in materia neque in forma huiusmodi eleccionis invenimus, prefatum electum tamquam virum plene et mature etatis utpote qui iam dudum trece- simum etatis sue annum excessit, de legitimo matrimonio procreatum et [in] presbyteratus ordine constitutum, moribus, vita et literarum sciencia merito commendandum ac in quibuscumque aliis ad huiusmodi dignitatem exigentibus sufficientem et ydoneum auctoritate nostra secundum ritum ordinis nostri fra- tribus dicti conventus et ipsi monasterio prefato electo hoc desiderante onereque ipsius prelature sibi voluntarie assumente, in dominum et abbatem instituimus et ad eandem prelaturam ipsum confirmamus, administracionem, gubernacio- nem et regimen dicti monasterii tam in spiritualibus quam temporalibus cum plena potestate administrandi, gubernandi, necnon regendi more solito sibi concedendo, quem, ut prefertur, confirmatum ad chorum ecclesie in stallum et sedem abbatis duximus, sicut fieri solet „Te Deum laudamus“ etc. cum fratribus dicti conventus laudabiliter decantando, demum iterum ad locum capitularem redeuntes, quilibet fratrum dicti conventus eidem confirmato ibi- dem professionem et obedienciam tamquam suo vero abbati secundum nostri ordinis instituta fecit humiliter et devote, sperantes indubie, quod auctore Deo ipsis fratribus et eorum monasterio velud pastor utilis et ydoneus preesse debeat memoratique fratres sibi ibidem per nos commissi sub eius regimine possint Deo salubriter famulari. In quorum omnium et singulorum premissorum tes- timonium hanc paginam in decretum supradicte eleccionis et eius consumma- cionis prefato abbati assignandum ex certa nostra sciencia nostro sigillo fecimus roborari. Datum et actum anno a Nativitate Christi millesimo trecentesimo septuagesimo, secunda die mensis Ianuarii presentibus religiosis et discretis viris, fratribus H. priore, WI. camerario, H. de Monte Petrino in dicto nostro mo- nasterio Placensi monachis professis, et Nycolao quondam Petri de Mendico presbytero Pragensis dyocesis, testibus ad premissa vocatis specialiter et rogatis. 142
Strana 143
30. E[brhard, opat nepomucký,] stanoví s konventem žďárským požitky resignovavšího žďárského opata Hynka. Červen, 8. 1351, [Žďár]. Tamže, fol. 1“. Nos fratres a. abbas, b. prior, c. cellarius, d. subprior totusque conventus monasterii t. recognoscimus tenore presencium universis presentibus et futuris, quod cum anno M'CCC LI, quarta feria in festo Pentecostes venerabilis Pater et dominus E[brhardus], abbas in t., assidente sibi reverendo in Christo Patre et domino, domino f. abbate in g. nostro monasterio officium annue visitaci- onis inpendisset, et cum dictus Pater domini Hynconis olim abbatis nostri cessionem officii sui abbaciatus recepisset, eidem domino Hlynconi] de suis benemeritis de consensu et ordinacione Patrum predictorum ad ipsius provi- sionem contuleramus curiam nostram in t. sitam cum omnibus suis pertinenciis et cum sex sexagenis annui census ad tempora vite sue possidendam. Sed quia illustris princeps et dominus, dominus Jo[hannes] marchio Moravie existens molestus prefato dominot. predictam curiam abstulit minus iuste, nolens ipsum dominum t. in curia, sed in nostro monasterio permanere. Tandem ipse domi- nus marchio devictus precibus multorum nobilium et instanciis, necnon domini H[enrici] de t. fundatoris nostri precipui, curiam nostro monasterio restituit prelibatam, demandans per eundem dominum Henricum, ut sepedicto domino Hlynconi] aliam provisionem ordinaremus loco ipsius curie, pro qua ipsi do- mino marchioni et nobis idem dominus Hlynco] posset regraciari, et quia me- lius pro suis necessitatibus valeret contentari, nos vero...abbas et conventus monasterii antedicti prefato domino Hlynconi] aliam provisionem vice ipsius ordinare cupientes, ordinacionem huius ex utraque parte ad arbitrium pre- scripti domini Henrici de t. reposuimus, qui sibi novem marcas annuatim in vero censu LXIIII grossos pro marca computando de nostra bursa in festo beati Georgii quintam dimidiam et totidem in festo beati Michaelis singulis annis sibi ad tempora vite ipsius dari arbitravit, qua mediante pecunia ipse dominus Hlynco] proprium ad libitum suis usibus necessaria poterit comparare aut fratres conventuales dicti monasterii pro voluntate sua et domini... ab- batis vel prioris aut locum eius tenentis licencia suo tempore poterit consolari, quem eciam censum eidem domino Hlynconi] in certis, ut premissum est, sibi invicem succedentibus bona nostra fide et mente sincera, bonaque voluntate, sine dolo dare promittimus et spondemus. Quod si non fecerimus et aliquem 143
30. E[brhard, opat nepomucký,] stanoví s konventem žďárským požitky resignovavšího žďárského opata Hynka. Červen, 8. 1351, [Žďár]. Tamže, fol. 1“. Nos fratres a. abbas, b. prior, c. cellarius, d. subprior totusque conventus monasterii t. recognoscimus tenore presencium universis presentibus et futuris, quod cum anno M'CCC LI, quarta feria in festo Pentecostes venerabilis Pater et dominus E[brhardus], abbas in t., assidente sibi reverendo in Christo Patre et domino, domino f. abbate in g. nostro monasterio officium annue visitaci- onis inpendisset, et cum dictus Pater domini Hynconis olim abbatis nostri cessionem officii sui abbaciatus recepisset, eidem domino Hlynconi] de suis benemeritis de consensu et ordinacione Patrum predictorum ad ipsius provi- sionem contuleramus curiam nostram in t. sitam cum omnibus suis pertinenciis et cum sex sexagenis annui census ad tempora vite sue possidendam. Sed quia illustris princeps et dominus, dominus Jo[hannes] marchio Moravie existens molestus prefato dominot. predictam curiam abstulit minus iuste, nolens ipsum dominum t. in curia, sed in nostro monasterio permanere. Tandem ipse domi- nus marchio devictus precibus multorum nobilium et instanciis, necnon domini H[enrici] de t. fundatoris nostri precipui, curiam nostro monasterio restituit prelibatam, demandans per eundem dominum Henricum, ut sepedicto domino Hlynconi] aliam provisionem ordinaremus loco ipsius curie, pro qua ipsi do- mino marchioni et nobis idem dominus Hlynco] posset regraciari, et quia me- lius pro suis necessitatibus valeret contentari, nos vero...abbas et conventus monasterii antedicti prefato domino Hlynconi] aliam provisionem vice ipsius ordinare cupientes, ordinacionem huius ex utraque parte ad arbitrium pre- scripti domini Henrici de t. reposuimus, qui sibi novem marcas annuatim in vero censu LXIIII grossos pro marca computando de nostra bursa in festo beati Georgii quintam dimidiam et totidem in festo beati Michaelis singulis annis sibi ad tempora vite ipsius dari arbitravit, qua mediante pecunia ipse dominus Hlynco] proprium ad libitum suis usibus necessaria poterit comparare aut fratres conventuales dicti monasterii pro voluntate sua et domini... ab- batis vel prioris aut locum eius tenentis licencia suo tempore poterit consolari, quem eciam censum eidem domino Hlynconi] in certis, ut premissum est, sibi invicem succedentibus bona nostra fide et mente sincera, bonaque voluntate, sine dolo dare promittimus et spondemus. Quod si non fecerimus et aliquem 143
Strana 144
termin or um predictorum neglexerimus in solvendo, ex tunc elapsis postea XV diebus predicto censu non soluto, idem dominus Hlynco] vel qui presentes literas ipsius domini Hlynconis] nomine habuerit, eundem neglectum censum apud christianos vel Iudeos recipere poterit nostro periculo sub usura, quam eciam pecuniam sic ad dampna apud Christianos [ vel]. Iudeos receptam una cum dampnis supercrescentibus, si infra unum mensem non persolveremus integra- liter et in toto, ex tunc ipse dominus Hlynco] vel qui presentes literas habuerit occasione dicte pecunie non solute et dampnis bona nostra mobilia et immo- bilia, res quascumque et homines nostros in terra Boemie et Moravie arrestare, inpignorare, occupare sine strepitu tam spiritualis quam secularis iudicii po- terunta . . ...., quousque vel ipsis de sepedicta capitali pecunia et dampnis quibuscumque supercrescentibus per nos aut nostros successores plene fuerit satisfactum, dantes insuper et promittentes sibi domino Hlynconi] omnes gra- cias per dominum... visitatorem prius in cessione sua concessas. Primo vide- licet, quod in choro et in omnibus aliis locis in medietate debet se dere] et stare post dominum abbatem et priorem et a choro ac ab omnibus officiis et laboribus conventus penitus adesse absolutus. Commodum domini N. olim nostri abbatis debet ad tempora vite sue pacifice possidere) ..... capelanum monachum de conventu cum consensu .. abbatis poterit eligere, cum quo in predicto commodo comedendi, bibendi et in aliis locis ordinatis tam carnes quam regularia, dum sibi poterit procurare et loquendi licenciam infra septa monasterii habeat. Hanc autem loquendi graciam cum quibuslibet secularibus, exceptis monachis, sibi duximus dilatandam. Item duplicem prebendam in pane, cerevisia, pulmentis, pictanciis et duas mensuras vini durante r] in cel- lario abbatis et conventus cottidie habebit. In vestitu sibi tamquam priori pro- videatur, famulum quoque idem dominus Hynco habebit, cui nos providere de prebenda tamquam uni de nostris familiaribus tenebimur, ut est moris. Testes huius ordinacionis etc. 31. Efbrhard] opat nepomucký povoluje požitečné právo dědického dílu svému členovi Janovi z Vipper. S. d., s. 1. Tamže, fol. 9" Procuratorium. Universis et singulis iudicibus etc. Nos fr. E[brhardus] dictus, abbas totus- que conventus monasterii in Pomuk ordinis Cisterciensis Pragensis diocesis a) Nečitelno. b) Nečitelno. 144
termin or um predictorum neglexerimus in solvendo, ex tunc elapsis postea XV diebus predicto censu non soluto, idem dominus Hlynco] vel qui presentes literas ipsius domini Hlynconis] nomine habuerit, eundem neglectum censum apud christianos vel Iudeos recipere poterit nostro periculo sub usura, quam eciam pecuniam sic ad dampna apud Christianos [ vel]. Iudeos receptam una cum dampnis supercrescentibus, si infra unum mensem non persolveremus integra- liter et in toto, ex tunc ipse dominus Hlynco] vel qui presentes literas habuerit occasione dicte pecunie non solute et dampnis bona nostra mobilia et immo- bilia, res quascumque et homines nostros in terra Boemie et Moravie arrestare, inpignorare, occupare sine strepitu tam spiritualis quam secularis iudicii po- terunta . . ...., quousque vel ipsis de sepedicta capitali pecunia et dampnis quibuscumque supercrescentibus per nos aut nostros successores plene fuerit satisfactum, dantes insuper et promittentes sibi domino Hlynconi] omnes gra- cias per dominum... visitatorem prius in cessione sua concessas. Primo vide- licet, quod in choro et in omnibus aliis locis in medietate debet se dere] et stare post dominum abbatem et priorem et a choro ac ab omnibus officiis et laboribus conventus penitus adesse absolutus. Commodum domini N. olim nostri abbatis debet ad tempora vite sue pacifice possidere) ..... capelanum monachum de conventu cum consensu .. abbatis poterit eligere, cum quo in predicto commodo comedendi, bibendi et in aliis locis ordinatis tam carnes quam regularia, dum sibi poterit procurare et loquendi licenciam infra septa monasterii habeat. Hanc autem loquendi graciam cum quibuslibet secularibus, exceptis monachis, sibi duximus dilatandam. Item duplicem prebendam in pane, cerevisia, pulmentis, pictanciis et duas mensuras vini durante r] in cel- lario abbatis et conventus cottidie habebit. In vestitu sibi tamquam priori pro- videatur, famulum quoque idem dominus Hynco habebit, cui nos providere de prebenda tamquam uni de nostris familiaribus tenebimur, ut est moris. Testes huius ordinacionis etc. 31. Efbrhard] opat nepomucký povoluje požitečné právo dědického dílu svému členovi Janovi z Vipper. S. d., s. 1. Tamže, fol. 9" Procuratorium. Universis et singulis iudicibus etc. Nos fr. E[brhardus] dictus, abbas totus- que conventus monasterii in Pomuk ordinis Cisterciensis Pragensis diocesis a) Nečitelno. b) Nečitelno. 144
Strana 145
cum oracionibus nostris in Christo devotis sinceram in Domino salutem. Cum secundum iuris communis exigenciam nos motu proprio ob vicium symonie nichil de bonis cuiuscumque nostri monachi vel professi repetere vel exigere debeamus, regula tamen sancti Benedicti, funda[ men ]tum et origo ordinis nostri, quidquid puer seu persona ordinis aut parentes ipsius de facultate et bonis suis de propria voluntate dare voluerint vel offerre, permittit notabilis regula ipsa huiusmodi nostri ordinis monachis et professis usufructum rerum et do- nacionum earumdem. Unde cum parentes fratris Johannis de Vipper, monachi et professi monasterii nostri exhibicione presencium huiusmodi donacionem in pecuniis et rebus aliis predicto fratri Johanni filio suo ac nobis et nostro, ut audivimus, fecerunt monasterio, vobis omnibus et singulis, quorum interest vel intererit, facimus manifestum, quod nos supradictum fratrem Johannem ad percipiendum, exigendum, extorquendum et levandum pecunias, res et bona alia tam mobilia quam immobilia eidem seu nobis et nostro monasterio ex donacione et assignacione predictam suorum parentum aut alias de iure quo- cuinque modo competenti auctoritate nostra et ordinis presentibus habilem facimus et capacem, dantes et concedentes iam dicto fratri Johanni plenam auctoritatem et omnimodam licenciam coram vobis aut vestrum altero contra Hermannum de C.et Hillam de T. eius uxorem Coloniensis dyocesis, pecu- niarum, rerum et bonorum predictorum seu quoscumque alium vel alios no- mine ipsorum intervenientes ad agendum pro se et nostro monasterio defen- dendi, excipiendi, replicandi libellum, et libellos dandum et recipiendum, litem seu lites contestis (!) in animam suam calumpnie et veritatis dicende, scriptum presentandi, ponendum et articulandum posicionibus et articulis respondendum, interrogatoria dandum, testes, instrumenta, literas, munimenta in modum probacionis producendum, productos et producta per partem ad- versam inpugnandi, crimina et defectus opponendum et cetera omnia usque ad et ipsorum arbitrium ratificandum ac finem, quitacionem et absolucionem, liberacionem de perceptis ac ulterius non petendo faciendum et de gravamine protestantis alium seu alios procuratorem seu procuratores loco sui, qui similem in premissis habeat seu habeant potestatem substituendi eundem et eosdem revocandum et onus huius procuracionis in se iterum resumendum tociens quociens sibi visum fuerit expedire et generaliter omnia et singula faciendum et exercendum, que verus et legitimus facere potest et debet procurator, ratum et gratum habentes, quidquid dictus frater Johannes pro se ac pro nobis no- mine procuratorio aut substitutus vel substituti ab eodem fecerint in premissis eciam quolibet eorumdem, quod universitati vestre et omnibus, quorum interest sub sigillis nostris presentibus appensis duximus significandum. Datum etc. 145
cum oracionibus nostris in Christo devotis sinceram in Domino salutem. Cum secundum iuris communis exigenciam nos motu proprio ob vicium symonie nichil de bonis cuiuscumque nostri monachi vel professi repetere vel exigere debeamus, regula tamen sancti Benedicti, funda[ men ]tum et origo ordinis nostri, quidquid puer seu persona ordinis aut parentes ipsius de facultate et bonis suis de propria voluntate dare voluerint vel offerre, permittit notabilis regula ipsa huiusmodi nostri ordinis monachis et professis usufructum rerum et do- nacionum earumdem. Unde cum parentes fratris Johannis de Vipper, monachi et professi monasterii nostri exhibicione presencium huiusmodi donacionem in pecuniis et rebus aliis predicto fratri Johanni filio suo ac nobis et nostro, ut audivimus, fecerunt monasterio, vobis omnibus et singulis, quorum interest vel intererit, facimus manifestum, quod nos supradictum fratrem Johannem ad percipiendum, exigendum, extorquendum et levandum pecunias, res et bona alia tam mobilia quam immobilia eidem seu nobis et nostro monasterio ex donacione et assignacione predictam suorum parentum aut alias de iure quo- cuinque modo competenti auctoritate nostra et ordinis presentibus habilem facimus et capacem, dantes et concedentes iam dicto fratri Johanni plenam auctoritatem et omnimodam licenciam coram vobis aut vestrum altero contra Hermannum de C.et Hillam de T. eius uxorem Coloniensis dyocesis, pecu- niarum, rerum et bonorum predictorum seu quoscumque alium vel alios no- mine ipsorum intervenientes ad agendum pro se et nostro monasterio defen- dendi, excipiendi, replicandi libellum, et libellos dandum et recipiendum, litem seu lites contestis (!) in animam suam calumpnie et veritatis dicende, scriptum presentandi, ponendum et articulandum posicionibus et articulis respondendum, interrogatoria dandum, testes, instrumenta, literas, munimenta in modum probacionis producendum, productos et producta per partem ad- versam inpugnandi, crimina et defectus opponendum et cetera omnia usque ad et ipsorum arbitrium ratificandum ac finem, quitacionem et absolucionem, liberacionem de perceptis ac ulterius non petendo faciendum et de gravamine protestantis alium seu alios procuratorem seu procuratores loco sui, qui similem in premissis habeat seu habeant potestatem substituendi eundem et eosdem revocandum et onus huius procuracionis in se iterum resumendum tociens quociens sibi visum fuerit expedire et generaliter omnia et singula faciendum et exercendum, que verus et legitimus facere potest et debet procurator, ratum et gratum habentes, quidquid dictus frater Johannes pro se ac pro nobis no- mine procuratorio aut substitutus vel substituti ab eodem fecerint in premissis eciam quolibet eorumdem, quod universitati vestre et omnibus, quorum interest sub sigillis nostris presentibus appensis duximus significandum. Datum etc. 145
Strana 146
32. Nejmenovaný se přimlouvá za přijetí jistého sirotka Přibíka do kláštera vyšno- brodského proslulého vzorným řeholním životem. Kolem r. 1400. Knih. klášt. vyšnobrod. Rkp. č. 49, fol. 17b . Honorabiles religiosique viri! Quia status vite vestre honeste multis patescit laudisone, ab hoc nonnulli Spiritu sancto instigati vestris sub manibus Deo cupiunt militare. Hinc est, amici karissimi et dilecti, Przibico scolaris vester hospitalensis, orphanus, prout edocti sumus, bonis ac a legitimis parentibus natus et educatus et bene conservatus tali desiderio accensus, luce divina, ut speramus, illustratus, toto cordis conamine, corde et corpore vestram sub tuicionem in vestro monasterio Deo affectat famulari in habitu fratrum con- versorum. Quapropter honorandam vestram ac vestrum omnium aggrediendo pietatem studiose flagitantes, quatenus intuitu Dei omnipotentis et gloriose Virginis Marie et nostrarum precum instanciam dictum iuvenem honestis moribus imbutum, iuvenem utique, ut relatu didicimus, bone indolis et lauda- bilis conversacionis dignemini recipere et ipsius pium ac devotum conceptum in vestros paternos et fraternos assumatis amplexus, ut per hec et alia bona vestra opera tezaurum eternum colligatis. Confidimus etenim et speramus audacter de vestra benignitate, quod in hac devota nostra postulacione nostrum affectum deducetis illico ad effectum taliter, qualiter idem iuvenis spe sua non frustretur, sed nostra promocione letetur, ac vestra paterna suscepcione in virum Deo devotum educetur per hoc, ut anima Christi sanguine redempta salvetur. Datum etc. 33. Promluva k vyšnobrodskému konventu o povinnostech řeholních. Kolem r. 1400. Tamže, fol. 58b — 59". Karissimi! Perpendatis quilibet ingressum suum ad sacrum ordinem. Ad quid venimus? Estimo enim et indubitanter confido, quod propter vitam eter- nam capescendam ex merito iugis divine laudis et ex aliarum virtutum cumu- lacione. Qua ex re audeo dicere, quia officii auctoritas compellit me depro- 146
32. Nejmenovaný se přimlouvá za přijetí jistého sirotka Přibíka do kláštera vyšno- brodského proslulého vzorným řeholním životem. Kolem r. 1400. Knih. klášt. vyšnobrod. Rkp. č. 49, fol. 17b . Honorabiles religiosique viri! Quia status vite vestre honeste multis patescit laudisone, ab hoc nonnulli Spiritu sancto instigati vestris sub manibus Deo cupiunt militare. Hinc est, amici karissimi et dilecti, Przibico scolaris vester hospitalensis, orphanus, prout edocti sumus, bonis ac a legitimis parentibus natus et educatus et bene conservatus tali desiderio accensus, luce divina, ut speramus, illustratus, toto cordis conamine, corde et corpore vestram sub tuicionem in vestro monasterio Deo affectat famulari in habitu fratrum con- versorum. Quapropter honorandam vestram ac vestrum omnium aggrediendo pietatem studiose flagitantes, quatenus intuitu Dei omnipotentis et gloriose Virginis Marie et nostrarum precum instanciam dictum iuvenem honestis moribus imbutum, iuvenem utique, ut relatu didicimus, bone indolis et lauda- bilis conversacionis dignemini recipere et ipsius pium ac devotum conceptum in vestros paternos et fraternos assumatis amplexus, ut per hec et alia bona vestra opera tezaurum eternum colligatis. Confidimus etenim et speramus audacter de vestra benignitate, quod in hac devota nostra postulacione nostrum affectum deducetis illico ad effectum taliter, qualiter idem iuvenis spe sua non frustretur, sed nostra promocione letetur, ac vestra paterna suscepcione in virum Deo devotum educetur per hoc, ut anima Christi sanguine redempta salvetur. Datum etc. 33. Promluva k vyšnobrodskému konventu o povinnostech řeholních. Kolem r. 1400. Tamže, fol. 58b — 59". Karissimi! Perpendatis quilibet ingressum suum ad sacrum ordinem. Ad quid venimus? Estimo enim et indubitanter confido, quod propter vitam eter- nam capescendam ex merito iugis divine laudis et ex aliarum virtutum cumu- lacione. Qua ex re audeo dicere, quia officii auctoritas compellit me depro- 146
Strana 147
mere, quod, heu!, animarum nostrarum in dispendium plus intendimus de ventris saturitate, quam de nostra salute, et precipue in divine laudis nimia extepiditate existimus in opere Dei negligentes, desidiosi, accidiosi, pigri, sompnolenti, ingrati. Nec memorie cordis infigimus, nec pertimescimus male- diccionem illam: „Maledictus homo, qui facit opus Dei negligenter!“ Videa- mus ergo: Cantores non curant et nos, qui deberemus negligentes corrigere, desides sumus et ceteri simili (sic), quotquot sumus, per omnia et in omni laude divina. O, quantum deficimus et deficiendo divinam animadversionem summo opere formidemus, quia illam requiem, quam cottidie estuanti desiderio suspirando querimus, non aliter, nisi ex labore divine laudis ab omnipotente Deo accipere nos confidamus, quia beatus Augustinus loquens de cantu eccle- siastico in X° libro consonum dicit sic, et hoc dictum, fratres et domini di- lectissimi, intenta mente auscultate et cordis armario inprimite. Et dicit: „Cum mihi accidit, ut me amplius cantus quam res, que canitur, moveat, venialiter " me peccare confiteor et tunc mallem non audire cantantem vel in psalmodia. Et ad idem beatus Bernardus: „Vos moneo, dilectissimi, pure semper ac stre- nue divinis interesse laudibus.“ Strenue quidem, ut sicud reverenter, ita et alacriter Domino assistatis. Pure vero, ut nil aliud, dum psallitis, quam quod psallitis, cogitetis. Nec solas dico, non ego, sed beatus Bernardus vitandas cogitaciones vanas et ociosas, sed vitande sunt et ille illa dumtaxat hora et illo loco, quos officiales fratres pro communi necessitate quasi necessario fre- quenter admittere compelluntur. Sed ne illa quidem pro facto recipere tunc consuluerimus, que forte paulo ante in claustro sedentes in codicibus legeratis, qualia et nunc me viva voce disserente ex hoc auditorio Spiritus sancti re- tencia reperiatis, salubria sunt, si minima illa salubriter inter psallendum revolvitis, quia Spiritus sanctus illa hora gratum non recipit, quidquid aliud quam debet, neglecto eo, quod debes, si obtuleris. Hiis attentis, eya, o, milites Christil, arripite arma laudisone psalmodie, diligenciam operosam adhibete in devota horarum persolucione, tepiditatem abicite, sompnolenciam excutite et anime refeccionem talibus epulis providete, ut mereamur illam dulcissimam vocacionem pii Salvatoris audire dicentis: „Venite ad me omnes, qui labo- ratis et onerati estis et ego reficiam vos.“ Ad quam refeccionem perducat nos piissimus remunerator, ille, qui nullum malum inpunitum, nullum vero bonum remuneratum reliquit, Jhesus Christus Dominus noster, qui est benedictus in secula. 147
mere, quod, heu!, animarum nostrarum in dispendium plus intendimus de ventris saturitate, quam de nostra salute, et precipue in divine laudis nimia extepiditate existimus in opere Dei negligentes, desidiosi, accidiosi, pigri, sompnolenti, ingrati. Nec memorie cordis infigimus, nec pertimescimus male- diccionem illam: „Maledictus homo, qui facit opus Dei negligenter!“ Videa- mus ergo: Cantores non curant et nos, qui deberemus negligentes corrigere, desides sumus et ceteri simili (sic), quotquot sumus, per omnia et in omni laude divina. O, quantum deficimus et deficiendo divinam animadversionem summo opere formidemus, quia illam requiem, quam cottidie estuanti desiderio suspirando querimus, non aliter, nisi ex labore divine laudis ab omnipotente Deo accipere nos confidamus, quia beatus Augustinus loquens de cantu eccle- siastico in X° libro consonum dicit sic, et hoc dictum, fratres et domini di- lectissimi, intenta mente auscultate et cordis armario inprimite. Et dicit: „Cum mihi accidit, ut me amplius cantus quam res, que canitur, moveat, venialiter " me peccare confiteor et tunc mallem non audire cantantem vel in psalmodia. Et ad idem beatus Bernardus: „Vos moneo, dilectissimi, pure semper ac stre- nue divinis interesse laudibus.“ Strenue quidem, ut sicud reverenter, ita et alacriter Domino assistatis. Pure vero, ut nil aliud, dum psallitis, quam quod psallitis, cogitetis. Nec solas dico, non ego, sed beatus Bernardus vitandas cogitaciones vanas et ociosas, sed vitande sunt et ille illa dumtaxat hora et illo loco, quos officiales fratres pro communi necessitate quasi necessario fre- quenter admittere compelluntur. Sed ne illa quidem pro facto recipere tunc consuluerimus, que forte paulo ante in claustro sedentes in codicibus legeratis, qualia et nunc me viva voce disserente ex hoc auditorio Spiritus sancti re- tencia reperiatis, salubria sunt, si minima illa salubriter inter psallendum revolvitis, quia Spiritus sanctus illa hora gratum non recipit, quidquid aliud quam debet, neglecto eo, quod debes, si obtuleris. Hiis attentis, eya, o, milites Christil, arripite arma laudisone psalmodie, diligenciam operosam adhibete in devota horarum persolucione, tepiditatem abicite, sompnolenciam excutite et anime refeccionem talibus epulis providete, ut mereamur illam dulcissimam vocacionem pii Salvatoris audire dicentis: „Venite ad me omnes, qui labo- ratis et onerati estis et ego reficiam vos.“ Ad quam refeccionem perducat nos piissimus remunerator, ille, qui nullum malum inpunitum, nullum vero bonum remuneratum reliquit, Jhesus Christus Dominus noster, qui est benedictus in secula. 147
Strana 148
34. ÚMRTNÍ OZNÁMENÍ CISTERCIÁKŮ Jindřich, opat nepomucký, oznamuje jména zemřelých spolubratří v uply- nulém roce s prosbou o potvrzení správného doručení a přijetí posla. Kolem r. 1363 — 1367. Formulář osecký, fol. 55 Universis Christifidelibus presentes literas inspecturis. Fr. H[enricus]1dictus abbas in T. Cisterciensis ordinis Pragensis diocesis salutem in eo, qui est omnium vera salus. Cum animabus christifidelium post hanc vitam plenam miseriis deposito carnis velamine viam regiam gradientibus, sicud appertissime sacra Scriptura in plerisque locis confitetur, nil salubrius, nilque iocundius redoleat oracionum suffragiis devotarum, eapropter universos et singulos, qui- bus exhibitor presencium brevia fratrum nostri conventus hoc anno defuncto- rum presentaverit, devotissime deprecamur, quatenus ipsorum pie memores in vestris devotis oracionibus cum recommendacione speciali memoriam ha- beatis, ut quidquid fragilitatis suadente dyabolo contraxerint, Deus Pater nunc deleat, eis tribuens eterne glorie porcionem. Diem eciam, quo lator pre- sencium apud vos fuerit, presentibus annotantes eique divine remuneracionis intuitu humanitatis et pietatis officium inpendentes. Datum in Pomuk. 35. Nejmenovaný opat sděluje zvláště cisterciátským klášterům úmrtí spolubratří s touže prosbou. Tamže, fol. 6a. Universis christifidelibus, omnium ordinum rectoribus et conventibus tam fratrum quam sororum et maxime ordinis Cisterciensis, ad quos presentes pervenerint. Fr. H..2 dictus abbas salutem in eo, qui est consolacio creden- cium viatorum et exultacio quiescencium beatorum. Quamvis anime defuncto- rum, qui in Domino moriuntur requiescant a laboribus operandi, non tamen 1 Štědrý, Příspěvek k životopisu sv. Jana Nep. (SH K. IV (1903), str. 6) klade Jindřicha do let 1363 — 67. 2 Nelze určiti, zda se jedná o zmíněného právě opata, či o opata Hynka ve Zďáře. 148
34. ÚMRTNÍ OZNÁMENÍ CISTERCIÁKŮ Jindřich, opat nepomucký, oznamuje jména zemřelých spolubratří v uply- nulém roce s prosbou o potvrzení správného doručení a přijetí posla. Kolem r. 1363 — 1367. Formulář osecký, fol. 55 Universis Christifidelibus presentes literas inspecturis. Fr. H[enricus]1dictus abbas in T. Cisterciensis ordinis Pragensis diocesis salutem in eo, qui est omnium vera salus. Cum animabus christifidelium post hanc vitam plenam miseriis deposito carnis velamine viam regiam gradientibus, sicud appertissime sacra Scriptura in plerisque locis confitetur, nil salubrius, nilque iocundius redoleat oracionum suffragiis devotarum, eapropter universos et singulos, qui- bus exhibitor presencium brevia fratrum nostri conventus hoc anno defuncto- rum presentaverit, devotissime deprecamur, quatenus ipsorum pie memores in vestris devotis oracionibus cum recommendacione speciali memoriam ha- beatis, ut quidquid fragilitatis suadente dyabolo contraxerint, Deus Pater nunc deleat, eis tribuens eterne glorie porcionem. Diem eciam, quo lator pre- sencium apud vos fuerit, presentibus annotantes eique divine remuneracionis intuitu humanitatis et pietatis officium inpendentes. Datum in Pomuk. 35. Nejmenovaný opat sděluje zvláště cisterciátským klášterům úmrtí spolubratří s touže prosbou. Tamže, fol. 6a. Universis christifidelibus, omnium ordinum rectoribus et conventibus tam fratrum quam sororum et maxime ordinis Cisterciensis, ad quos presentes pervenerint. Fr. H..2 dictus abbas salutem in eo, qui est consolacio creden- cium viatorum et exultacio quiescencium beatorum. Quamvis anime defuncto- rum, qui in Domino moriuntur requiescant a laboribus operandi, non tamen 1 Štědrý, Příspěvek k životopisu sv. Jana Nep. (SH K. IV (1903), str. 6) klade Jindřicha do let 1363 — 67. 2 Nelze určiti, zda se jedná o zmíněného právě opata, či o opata Hynka ve Zďáře. 148
Strana 149
requiescunt a laboribus supplicia paciendi, quia illorum anime, quorum contricio non fuit sufficiens ad delecio nem] tocius peccati et quorum satis- faccio non potuit perfici, quia morte sunt preventi temporali, transeunt ad purgatorium labores in suppliciis perpessure. Hinc est, quod caritati vestre obitus confratrum et aliorum carorum nostrorum hoc anno defunctorum cu- ramus intimare suppliciter postulantes, ut pro animabus ipsorum oracionum vestrarum Domino offeratis hostias salutares, quatenus suffragiis vestris adiuti a laboribus suis, si quos perferunt, plenius liberentur, scientes procul dubio, quod vestris defunctis vicissitudinem inpendemus. Ceterum Henrico latori presencium in vie (!) viteque necessariis propter Deum et ordinis reverenciam misericorditer dignemini subvenire, diem quoque, quo apud vos fuerit, pre- senti pagine annotantes. Datum etc.
requiescunt a laboribus supplicia paciendi, quia illorum anime, quorum contricio non fuit sufficiens ad delecio nem] tocius peccati et quorum satis- faccio non potuit perfici, quia morte sunt preventi temporali, transeunt ad purgatorium labores in suppliciis perpessure. Hinc est, quod caritati vestre obitus confratrum et aliorum carorum nostrorum hoc anno defunctorum cu- ramus intimare suppliciter postulantes, ut pro animabus ipsorum oracionum vestrarum Domino offeratis hostias salutares, quatenus suffragiis vestris adiuti a laboribus suis, si quos perferunt, plenius liberentur, scientes procul dubio, quod vestris defunctis vicissitudinem inpendemus. Ceterum Henrico latori presencium in vie (!) viteque necessariis propter Deum et ordinis reverenciam misericorditer dignemini subvenire, diem quoque, quo apud vos fuerit, pre- senti pagine annotantes. Datum etc.
Strana 150
Strana 151
ŘÁD SV. FRANTIŠKA
ŘÁD SV. FRANTIŠKA
Strana 152
Strana 153
ejstarší a dosud neznámý doklad o domácím životě českých minoritů máme z roku 1340, kdy se konala provinciální kapitula v městě Klad- sku. Souvisela s reformním i snahami papeže Benedikta XII. Ten na- řídil řádovému generálovi Erhartovi, aby zvisitoval celý svůj řád, což také skutečně generál provedl. K úkolu tak velikému potřeboval plných deset let. Již předešlý papež Jan XXII. vydal r. 1317 (13. dubna) zvláštní dekret o nošení minoritského hábitu, o něž vznikl v řádě spor. Někteří členové totiž nosili šat neodpovídající františkánskému ideálu chudoby, což u přísnějších minoritů vyvolalo odpor. Učinil tedy papež autoritativní rozhodnutí, jemuž se měli všichni chybující podrobiti, ale někteří bratří svých představených neupo- slechli, nosíce hábity nepřípustného střihu dále. I vznesli představení opětov- nou stížnost za Benedikta XII., jenž nařídil, aby provinciálové a případně i kvardiánové rozhodli o rozměrech šatu i jakosti a barvě sukna. Hlavní pod- mínkou bylo, aby již ze šatu samého bylo pozorovati františkánskou chudobu. S ohlasem tohoto papežského nařízení potkáváme se na kapitule kladské. Generála na ní zastupovali fr. Jakub a fr. Vilém, kteří vyslechnuvše zástupce jednotlivých konventů, rozhodli o nošení hábitu takto: Vzhledem k chlad- nému podnebí minoritské provincie česko-polské dovoluje se bratřím nositi v zimè kožíšky, protože řád již učinil s nošením nedosti teplého šatstva v zimě trpké zkušenosti. Případ tento jest výmluvným dokladem přísné discipliny, jaká v řádě minoritském vládla. Představení věděli na vlastní zkušenost, že nedostatečný oděv škodil bratřím na zdraví, ale přesto neučinili v nošení hábitu po tak dlouho žadné změny, dokud jim to zástupcové generálovi nedovolili! Jestliže doklad z kapituly kladské jest spíše rázu povšechného, pak do- kumenty jihočeské výmluvně svědčí o vzorné a přísné observanci v tamních klášteřích. Jako cisterciáci, tak i minorité a klarisky vděčili tam za své zalo- žení a vydržování Rožmberkům. A jako v druhé polovici XIV. stol. probošt Petr z Rožmberka2 přísně dozíral nad řeholním životem cisterciáků, tak i obě františkánské větve jím na panství pětilisté růže uvedené podléhaly jeho dozoru. Dozor, jejž měl nad minority a klariskami, byl tak tuhý, že ho svým cisterciákům dal za odstrašující příklad. Vypravuje jim totiž, kterak jedna sestra v Českém Krumlově měla tajně u sebe šest hřiven. Dověděv se o tom, rozezlil se tak, že sestru z kláštera vypudil, poněvadž pro takovou osobu ne- bylo u klarisek místa. I po smrti Petrově byla v Čes. Krumlově tuhá řeholní kázeň. Vypravují nám o ní tři přímluvné listy cisterciáků vyšnobrodských k tamnímu kvardiánovi minoritskému. 1 Čís. 6. 2 Neumann, Studie o době předhusitské, Hlídka 1926, str. 61 n. 163
ejstarší a dosud neznámý doklad o domácím životě českých minoritů máme z roku 1340, kdy se konala provinciální kapitula v městě Klad- sku. Souvisela s reformním i snahami papeže Benedikta XII. Ten na- řídil řádovému generálovi Erhartovi, aby zvisitoval celý svůj řád, což také skutečně generál provedl. K úkolu tak velikému potřeboval plných deset let. Již předešlý papež Jan XXII. vydal r. 1317 (13. dubna) zvláštní dekret o nošení minoritského hábitu, o něž vznikl v řádě spor. Někteří členové totiž nosili šat neodpovídající františkánskému ideálu chudoby, což u přísnějších minoritů vyvolalo odpor. Učinil tedy papež autoritativní rozhodnutí, jemuž se měli všichni chybující podrobiti, ale někteří bratří svých představených neupo- slechli, nosíce hábity nepřípustného střihu dále. I vznesli představení opětov- nou stížnost za Benedikta XII., jenž nařídil, aby provinciálové a případně i kvardiánové rozhodli o rozměrech šatu i jakosti a barvě sukna. Hlavní pod- mínkou bylo, aby již ze šatu samého bylo pozorovati františkánskou chudobu. S ohlasem tohoto papežského nařízení potkáváme se na kapitule kladské. Generála na ní zastupovali fr. Jakub a fr. Vilém, kteří vyslechnuvše zástupce jednotlivých konventů, rozhodli o nošení hábitu takto: Vzhledem k chlad- nému podnebí minoritské provincie česko-polské dovoluje se bratřím nositi v zimè kožíšky, protože řád již učinil s nošením nedosti teplého šatstva v zimě trpké zkušenosti. Případ tento jest výmluvným dokladem přísné discipliny, jaká v řádě minoritském vládla. Představení věděli na vlastní zkušenost, že nedostatečný oděv škodil bratřím na zdraví, ale přesto neučinili v nošení hábitu po tak dlouho žadné změny, dokud jim to zástupcové generálovi nedovolili! Jestliže doklad z kapituly kladské jest spíše rázu povšechného, pak do- kumenty jihočeské výmluvně svědčí o vzorné a přísné observanci v tamních klášteřích. Jako cisterciáci, tak i minorité a klarisky vděčili tam za své zalo- žení a vydržování Rožmberkům. A jako v druhé polovici XIV. stol. probošt Petr z Rožmberka2 přísně dozíral nad řeholním životem cisterciáků, tak i obě františkánské větve jím na panství pětilisté růže uvedené podléhaly jeho dozoru. Dozor, jejž měl nad minority a klariskami, byl tak tuhý, že ho svým cisterciákům dal za odstrašující příklad. Vypravuje jim totiž, kterak jedna sestra v Českém Krumlově měla tajně u sebe šest hřiven. Dověděv se o tom, rozezlil se tak, že sestru z kláštera vypudil, poněvadž pro takovou osobu ne- bylo u klarisek místa. I po smrti Petrově byla v Čes. Krumlově tuhá řeholní kázeň. Vypravují nám o ní tři přímluvné listy cisterciáků vyšnobrodských k tamnímu kvardiánovi minoritskému. 1 Čís. 6. 2 Neumann, Studie o době předhusitské, Hlídka 1926, str. 61 n. 163
Strana 154
V Českém Krumlově byli u minoritů dva bratří zvaní Pražákové. Byli tam jako klerikové. Jeden z nich, Fr. Vít, uprchl z kláštera, leč za nějakou dobu zatoužil opět po samotě klášterní. Obávaje se přísných trestů, uchýlil se do Vyššího Brodu s prosbou za přímluvu u kvardiána. Převor vyšnobrod- ský Stajče napsal kvardiánovi přímluvný list, jenž znamenitě vystihuje du- ševní náladu mladého kajícníka. Uznává své poblouznění a tak je oplakává, že s ním musí cítiti ne srdce lidské, ale kamenné.1 S dopisem poslal převor bývalého Fr. Víta k minoritům do Českého Krumlova, však Vít nechtěl tam za žádnou cenu jíti. Prohlásil, že by ho kvardián přísně trestal karcerem a i jinak. Na ta slova napsal převor ještě druhý dopis,2 v němž kvardiánovi píše, že nezná sice jejich řádových předpisů disciplinárních, však u nich, cis- terciáků, jsou tresty mladým provinilcům vyměřené vždy mírnější nežli starším již členům. Chce-li jej tedy přijati s milosrdenstvím, nechť mu napíše, on pak Víta k němu pošle. Svou prosbu zesílil i podotknutím, že též opat vyšnobrodský se o mladíkův osud zajímá. Kdyby býval neměl jiných důleži- tějších záležitostí, býval by osobně zajel ke kvardiánovi. Jak se zdá, nepo- mohl ani tento dopis. Musel zakročiti dokonce i sám vyšnobrodský opat Otík.6 Jeho dopis nesl se však jiným, důraznějším tónem nežli převorův. Jsa patrně rozmrzen kvardiánovou přísností, zdůrazňuje, že se jedná o pouhou mladickou unáhlenost a připomíná mu, aby v záležitosti Víta Pražákova neza- pomínal na milosrdenství Boží. Kristus na kříži potupně umírající mu výmluv- ně ukazuje, co má všechno představený učiniti pro spásu duší sobě svěřených. Chce-li on, kvardián, dojíti jedenkráte u Boha milosrdenství, nesmí jeho odpírati druhým. Konečný výsledek zůstává zahalen rouškou zapomenutí, leč pro vnitřní tuhou kázeň klášterní jsou to doklady zajisté přesvědčující. Jako jest nám umožněno aspoň částečně nahlédnouti do poměrů v někte- rých konventech řádu sv. Františka, tak stejně můžeme i pozorovati jednotlivé jejich členy. Pražský minorita Hartmann jest nám až dosud znám pouze jako inkvisitor v Čechách působící.3 Nejmenovaný člen řádu4 nám jej předvádí jako muže svítícího životem i vědou. Byl prý tak vynikajícím lektorem, jakého česko-polská provincie minoritská od té doby ještě neměla. Jakožto „persona egregia“ byl po dvanáct let provinciálem a ačkoliv zaujímal v řádě postavení tak význačné, přece byl tak pokorného ducha (propter humilitatem nimiam), že chodil po Praze s žebráckou mošnou po sbírkách. Rozumíme proto dobře, proč s takovým důrazem vypravuje životopisec Jenštejnův,5 že arcibiskup měl zalíbení — v pokorných minoritech. 1 Čís. 3. 2 Čís. 4. 3 Čís. 5. 4 Haupt, Waldensertum und Inquisition, 25. 5 Čis. 6. 6 F. R. B., I. 164
V Českém Krumlově byli u minoritů dva bratří zvaní Pražákové. Byli tam jako klerikové. Jeden z nich, Fr. Vít, uprchl z kláštera, leč za nějakou dobu zatoužil opět po samotě klášterní. Obávaje se přísných trestů, uchýlil se do Vyššího Brodu s prosbou za přímluvu u kvardiána. Převor vyšnobrod- ský Stajče napsal kvardiánovi přímluvný list, jenž znamenitě vystihuje du- ševní náladu mladého kajícníka. Uznává své poblouznění a tak je oplakává, že s ním musí cítiti ne srdce lidské, ale kamenné.1 S dopisem poslal převor bývalého Fr. Víta k minoritům do Českého Krumlova, však Vít nechtěl tam za žádnou cenu jíti. Prohlásil, že by ho kvardián přísně trestal karcerem a i jinak. Na ta slova napsal převor ještě druhý dopis,2 v němž kvardiánovi píše, že nezná sice jejich řádových předpisů disciplinárních, však u nich, cis- terciáků, jsou tresty mladým provinilcům vyměřené vždy mírnější nežli starším již členům. Chce-li jej tedy přijati s milosrdenstvím, nechť mu napíše, on pak Víta k němu pošle. Svou prosbu zesílil i podotknutím, že též opat vyšnobrodský se o mladíkův osud zajímá. Kdyby býval neměl jiných důleži- tějších záležitostí, býval by osobně zajel ke kvardiánovi. Jak se zdá, nepo- mohl ani tento dopis. Musel zakročiti dokonce i sám vyšnobrodský opat Otík.6 Jeho dopis nesl se však jiným, důraznějším tónem nežli převorův. Jsa patrně rozmrzen kvardiánovou přísností, zdůrazňuje, že se jedná o pouhou mladickou unáhlenost a připomíná mu, aby v záležitosti Víta Pražákova neza- pomínal na milosrdenství Boží. Kristus na kříži potupně umírající mu výmluv- ně ukazuje, co má všechno představený učiniti pro spásu duší sobě svěřených. Chce-li on, kvardián, dojíti jedenkráte u Boha milosrdenství, nesmí jeho odpírati druhým. Konečný výsledek zůstává zahalen rouškou zapomenutí, leč pro vnitřní tuhou kázeň klášterní jsou to doklady zajisté přesvědčující. Jako jest nám umožněno aspoň částečně nahlédnouti do poměrů v někte- rých konventech řádu sv. Františka, tak stejně můžeme i pozorovati jednotlivé jejich členy. Pražský minorita Hartmann jest nám až dosud znám pouze jako inkvisitor v Čechách působící.3 Nejmenovaný člen řádu4 nám jej předvádí jako muže svítícího životem i vědou. Byl prý tak vynikajícím lektorem, jakého česko-polská provincie minoritská od té doby ještě neměla. Jakožto „persona egregia“ byl po dvanáct let provinciálem a ačkoliv zaujímal v řádě postavení tak význačné, přece byl tak pokorného ducha (propter humilitatem nimiam), že chodil po Praze s žebráckou mošnou po sbírkách. Rozumíme proto dobře, proč s takovým důrazem vypravuje životopisec Jenštejnův,5 že arcibiskup měl zalíbení — v pokorných minoritech. 1 Čís. 3. 2 Čís. 4. 3 Čís. 5. 4 Haupt, Waldensertum und Inquisition, 25. 5 Čis. 6. 6 F. R. B., I. 164
Strana 155
Oblíbenost minoritů dosvědčuje prosebný list žatecké rady k provinciální kapitule v Opolu (1386) konané. Žatečtí prosili za ponechání minoritského kvardiána u nich a to k vůli vynikajícímu jeho působení ve městě. Praví o něm, že Fr. Erhart jest „civitatis nostre hospes solempnis, auctor fidelis, rector diligens, edificiorum et structurarum erector intentissimus, ymmo divi- norum officiorum indeses ordinator et assiduus dilatator“. Jeho řeholní i pas- torační horlivost dovedla mu získati sympatií celého města. Lid se hrnul do kostela minoritského a odkazoval klášteru četná obdarování. Městská rada proto poukazovala, že jest v zájmu dalšího rozkvětu konventu, aby kvardián v Žatci tak výborně působící zůstal tam. Žateckou supliku nelze jen tak pominouti, jelikož má svůj zvláštní vý- znam. Je totiž opětovným důkazem,2 že řeholníci nelákali k sobě lid zevnějšími slavnostmi církevními, nýbrž svou pastorační činností a kromě toho, jak ze žatecké supliky vysvítá, i dobrými osobními vlastnostmi. Tento moment jest nutno tím více zdůrazniti, jelikož o konventě žateckých minoritů jsme nevě- děli z doby předhusitské nic, nežli že měl půtky s Waldhauserem. Jestli že tehdy byl klášter v prudkém boji s měšťanstvem3 a jest-li o dvacet let později právě městská rada vzdávala témuž klášteru takovou chválu, pak tento vyložený převrat ve smýšlení měšťanstva jest nesporným dokladem vý- borného působení jeho členů a hlavně představeného. Jest ale také možna domněnka o umělém vyvolání konfliktu kázáními Waldhauserovými. Kdyby bývali žatečtí minorité skutečně tak špatnými, pak by jim měšťané bývali jistě nebyli ani po letech zapomenuli! Bude tudiž záhodno, aby historikové zachovávali velmi reservované stanovisko ke kusým zprávám o bojích mezi Waldhauserem a mendikanty.4 Konkretním dokladem k působení minoritů v Žatci bude asi mimo vši pochybu případ manželů Mikuláše a Kateřiny Sdenklových.5 Ti předstoupili před arcibiskupského oficiála Jana a prohlásili, že stále žili spolu tak jako v klášteře, t. j. v naprostém zachovávání čistoty. Nechtějíce však porušovati účelu manželství, prosili, aby směli i dále žíti v ustavičné čistotě. Officiál přijav od nich přísahu, dovolil jim zachovávati čistotu až do konce života. V žádosti manželů Sdenklových slušno zdůrazniti jednu věc: Život klášterní jakožto vzor mravně dokonalého života. I jest na snadě závěr: Kdyby bývali žatečtí minorité nevedli vzorný život řeholní, nikdy by si bývali manželé Sdenklovi nebrali klášterní život za vzor ustavičné čistoty. 1 Čís. 2. 2 Srov. Neumann, Studie o době předhusitské, Hlídka 1926, 404. 3 Menčík, Konrád Waldhauser, Pojedn. Č. S. N., 1881. 4 Srov. Neumann. Studie o době předhu- sitské, Hlídka 1925, 462—463. 5 Čís 1.
Oblíbenost minoritů dosvědčuje prosebný list žatecké rady k provinciální kapitule v Opolu (1386) konané. Žatečtí prosili za ponechání minoritského kvardiána u nich a to k vůli vynikajícímu jeho působení ve městě. Praví o něm, že Fr. Erhart jest „civitatis nostre hospes solempnis, auctor fidelis, rector diligens, edificiorum et structurarum erector intentissimus, ymmo divi- norum officiorum indeses ordinator et assiduus dilatator“. Jeho řeholní i pas- torační horlivost dovedla mu získati sympatií celého města. Lid se hrnul do kostela minoritského a odkazoval klášteru četná obdarování. Městská rada proto poukazovala, že jest v zájmu dalšího rozkvětu konventu, aby kvardián v Žatci tak výborně působící zůstal tam. Žateckou supliku nelze jen tak pominouti, jelikož má svůj zvláštní vý- znam. Je totiž opětovným důkazem,2 že řeholníci nelákali k sobě lid zevnějšími slavnostmi církevními, nýbrž svou pastorační činností a kromě toho, jak ze žatecké supliky vysvítá, i dobrými osobními vlastnostmi. Tento moment jest nutno tím více zdůrazniti, jelikož o konventě žateckých minoritů jsme nevě- děli z doby předhusitské nic, nežli že měl půtky s Waldhauserem. Jestli že tehdy byl klášter v prudkém boji s měšťanstvem3 a jest-li o dvacet let později právě městská rada vzdávala témuž klášteru takovou chválu, pak tento vyložený převrat ve smýšlení měšťanstva jest nesporným dokladem vý- borného působení jeho členů a hlavně představeného. Jest ale také možna domněnka o umělém vyvolání konfliktu kázáními Waldhauserovými. Kdyby bývali žatečtí minorité skutečně tak špatnými, pak by jim měšťané bývali jistě nebyli ani po letech zapomenuli! Bude tudiž záhodno, aby historikové zachovávali velmi reservované stanovisko ke kusým zprávám o bojích mezi Waldhauserem a mendikanty.4 Konkretním dokladem k působení minoritů v Žatci bude asi mimo vši pochybu případ manželů Mikuláše a Kateřiny Sdenklových.5 Ti předstoupili před arcibiskupského oficiála Jana a prohlásili, že stále žili spolu tak jako v klášteře, t. j. v naprostém zachovávání čistoty. Nechtějíce však porušovati účelu manželství, prosili, aby směli i dále žíti v ustavičné čistotě. Officiál přijav od nich přísahu, dovolil jim zachovávati čistotu až do konce života. V žádosti manželů Sdenklových slušno zdůrazniti jednu věc: Život klášterní jakožto vzor mravně dokonalého života. I jest na snadě závěr: Kdyby bývali žatečtí minorité nevedli vzorný život řeholní, nikdy by si bývali manželé Sdenklovi nebrali klášterní život za vzor ustavičné čistoty. 1 Čís. 2. 2 Srov. Neumann, Studie o době předhusitské, Hlídka 1926, 404. 3 Menčík, Konrád Waldhauser, Pojedn. Č. S. N., 1881. 4 Srov. Neumann. Studie o době předhu- sitské, Hlídka 1925, 462—463. 5 Čís 1.
Strana 156
DOKLADY 1. Jan, arcibiskupský oficiál pražský, dovoluje manželům Sdenklovým v Žatci, aby žili v ustavičné čistotě. S. d., S. 1. Arch. kap. pr. Rkp. VII., 77a. [Licencia danda religionem intrare volentibus, qui sunt matrimonialiter copulati.] Nos Jenczo etc. Notum facimus presentibus universis, quod constituti in presencia nostra Nicolaus dictus Sdenkl et Katharina nati (!) Fridrici de Zacz, coniuges desiderantes, ut dicebant, perpetuis in antea temporibus vite ipsorum, videlicet Nicolaus vitam ducens monasticam et Katharina predicta alias religiose vivens continenciam et castitatem servare supplicaverunt hu- militer, ut ipsis ad hoc auctoritate ordinaria benivolum dignaremur tradere assensum. Nos igitur attendentes, quod dicti coniuges adeo tales existunt, quibus etas repungnat (!) in hac parte peticioni quoque ipsorum tamquam racio- nabili favorabiliter annuentes, recepto prius ab ipsis ad sancta Dei ewangelia corporali et proprio iuramento, ipsis Nicolao et Katharine, ut vinculo matri- monii, quo invicem sunt ligati non obstante incontinencia (!) et castitate ipsorum prefatis (!) donec vita ipsis comes affuerit, egerint in humanis, perseverare et persistere libere valeant, presentibus indulgemus. In quorum omnium testimo- nium etc. 2. Městská rada žatecká prosí provinciální kapitulu minoritů v Opolu konanou, aby Gerhart kvardián žatecký u nich zůstal pro vynikající působení. Květen, 9., 1386, [Žatec.] Mest. knih. Vratislav., Rkp. 379, fol. 110 a. Anteeant cuncta, que servituti, beneplacitis congruunt et honori. Servi Dei totaliter reverendi! Evidenter honestus vir, frater Gerhardus, gardianus mo- 166
DOKLADY 1. Jan, arcibiskupský oficiál pražský, dovoluje manželům Sdenklovým v Žatci, aby žili v ustavičné čistotě. S. d., S. 1. Arch. kap. pr. Rkp. VII., 77a. [Licencia danda religionem intrare volentibus, qui sunt matrimonialiter copulati.] Nos Jenczo etc. Notum facimus presentibus universis, quod constituti in presencia nostra Nicolaus dictus Sdenkl et Katharina nati (!) Fridrici de Zacz, coniuges desiderantes, ut dicebant, perpetuis in antea temporibus vite ipsorum, videlicet Nicolaus vitam ducens monasticam et Katharina predicta alias religiose vivens continenciam et castitatem servare supplicaverunt hu- militer, ut ipsis ad hoc auctoritate ordinaria benivolum dignaremur tradere assensum. Nos igitur attendentes, quod dicti coniuges adeo tales existunt, quibus etas repungnat (!) in hac parte peticioni quoque ipsorum tamquam racio- nabili favorabiliter annuentes, recepto prius ab ipsis ad sancta Dei ewangelia corporali et proprio iuramento, ipsis Nicolao et Katharine, ut vinculo matri- monii, quo invicem sunt ligati non obstante incontinencia (!) et castitate ipsorum prefatis (!) donec vita ipsis comes affuerit, egerint in humanis, perseverare et persistere libere valeant, presentibus indulgemus. In quorum omnium testimo- nium etc. 2. Městská rada žatecká prosí provinciální kapitulu minoritů v Opolu konanou, aby Gerhart kvardián žatecký u nich zůstal pro vynikající působení. Květen, 9., 1386, [Žatec.] Mest. knih. Vratislav., Rkp. 379, fol. 110 a. Anteeant cuncta, que servituti, beneplacitis congruunt et honori. Servi Dei totaliter reverendi! Evidenter honestus vir, frater Gerhardus, gardianus mo- 166
Strana 157
nasterii beatorum Petri et Pauli apostolorum, civitatis nostre hospes solempnis, auctor fidelis, rector diligens, edificiorum et structurarum erector et instaurator intentissimus, ymmo divinorum officiorum indeses ordinator et assiduus dila- tator veraciter attestatur, idipsum sincera asserimus veritate. Ex eo vestre eminencie magno peticionis conamine obviamus, quatenus eundem fratrem Gerhardum circa preessenciam gardianie, cui nunc preest, in laciora tempora conservetis, nam indubie hec domus sua providencia, ereccione structurarum, cremento perpetuorum testamentorum, attraccione favoris populi et aliis multi- modis emolumentis nimirum instauratur. Ob hoc nos cum universitate seu di- cione nostris eidem monasterio seu domui ymmo toti ordini cunctimodis promo- cionibus et elargicionibus volumus sistere et parere. Datum sub nostre civitatis sigilli evidencia, die IX. mensis Maii, anno Domini MoCCCLXXXVIo. Iudex, prothoconsul, ceterique iuris consules civitatis Zacensis. Deo grate religionis viris et fratribus, ministro et diffinitoribus ordinis fratrum Minorum nuncdastini (!) capituli Opoliensis. 3. Jan Stajče, převor kláštera vyšnobrodského, přimlouvá se u kvardiána minoritů v Českém Krumlově, by přijal zpět uprchlého akolytha Víta Pražákova. Vyšší Brod, 1413. Knihovna vyšnobrod., Rkp. 49. fol. 1°—2 “. (Item litera intercessoria Johannis dicti Staicze pro quodam apostata fratrum minorum.) Cum devotis oracionibus affectum tocius amoris nichilominus et honoris. Si universi status vestri prospere disponuntur, procul dubio vobis totis visce- ribus congaudemus. Legimus enim in ewangelio, quemdam hominem habuisse duos filios, unum obedientem, alium vero non obedientem. Sed ego, qui hoc loquor, prior Staicze vester in omnibus, quam in hoc verbo accipiam pro illo homine, nisi vos habentem duas soboles bone indolis iuvenes, filios videlicet Prazakonis, quorum unus obediens, suscepto habitu sancte religionis, pullulat ac fructificat perseverando et de die in diem" proficiendo, alter vero, videlicet a) Orig.: de die in diem in diem. 167
nasterii beatorum Petri et Pauli apostolorum, civitatis nostre hospes solempnis, auctor fidelis, rector diligens, edificiorum et structurarum erector et instaurator intentissimus, ymmo divinorum officiorum indeses ordinator et assiduus dila- tator veraciter attestatur, idipsum sincera asserimus veritate. Ex eo vestre eminencie magno peticionis conamine obviamus, quatenus eundem fratrem Gerhardum circa preessenciam gardianie, cui nunc preest, in laciora tempora conservetis, nam indubie hec domus sua providencia, ereccione structurarum, cremento perpetuorum testamentorum, attraccione favoris populi et aliis multi- modis emolumentis nimirum instauratur. Ob hoc nos cum universitate seu di- cione nostris eidem monasterio seu domui ymmo toti ordini cunctimodis promo- cionibus et elargicionibus volumus sistere et parere. Datum sub nostre civitatis sigilli evidencia, die IX. mensis Maii, anno Domini MoCCCLXXXVIo. Iudex, prothoconsul, ceterique iuris consules civitatis Zacensis. Deo grate religionis viris et fratribus, ministro et diffinitoribus ordinis fratrum Minorum nuncdastini (!) capituli Opoliensis. 3. Jan Stajče, převor kláštera vyšnobrodského, přimlouvá se u kvardiána minoritů v Českém Krumlově, by přijal zpět uprchlého akolytha Víta Pražákova. Vyšší Brod, 1413. Knihovna vyšnobrod., Rkp. 49. fol. 1°—2 “. (Item litera intercessoria Johannis dicti Staicze pro quodam apostata fratrum minorum.) Cum devotis oracionibus affectum tocius amoris nichilominus et honoris. Si universi status vestri prospere disponuntur, procul dubio vobis totis visce- ribus congaudemus. Legimus enim in ewangelio, quemdam hominem habuisse duos filios, unum obedientem, alium vero non obedientem. Sed ego, qui hoc loquor, prior Staicze vester in omnibus, quam in hoc verbo accipiam pro illo homine, nisi vos habentem duas soboles bone indolis iuvenes, filios videlicet Prazakonis, quorum unus obediens, suscepto habitu sancte religionis, pullulat ac fructificat perseverando et de die in diem" proficiendo, alter vero, videlicet a) Orig.: de die in diem in diem. 167
Strana 158
fr. Vitus accolitus, filius inobediencie, exiens obviam, profectus est in regio- nem longinquam ab ordine apostatando et per orbem omni malicia et dolo plenum divagando consumpsit omnem substanciam et male, quia in semitis hostis antiqui incedit, tamen iam ad se reversus, dixit et dicit: „Quid ego miser, quid feci? Quanti boni et devoti in domo patris mei, cui voluntatem meam et me totum spontanee in professione obtuli et nunc contra ipsum inique et infideliter egi. O, quanti in illa domo habundant bonis virtutibus et ego hic in miseria viciis saturari non valeo et nefer (sic) fame pereo, quia mors, licet senibus sit inferioribus, mihi vero insidiis illa me preveniente, heu!, cum anima et corpore in perdicionem eo. Quid faciam?" dicit, „scio, quid faciam. Pec- cavi contra te, Pater celi, contra te Pater, beate Francisce, et contra te, mi Pater, domine gardiane et coram universo ordinis mei congregacione. Iam non sum dignus vocari filius, sed fac me unum de minimis, tantummodo me in sinum Vestre Paternitatis suscipite.“ Legatis intervenientibus, obsecrat vos nosque visitavit, vobis appropinquando, eiulando et plorando, humiliter confitendo exitum sue apostasie et reverti desiderando et omnia prospera et adversa pro Dei amore et recuperacione neglecti temporis pati promittendo et perseveranter stabilire, discolum suum animum1.....olendo supplicavit et devote rogavit meam ad vos pro se fieri intercessionem. Cuius gemitibus non tantum cor hu- manum, ymo lapideum si esset, compati oporteret. Idcirco sibi compaciendo, dilecte domine, noster fautor et promotor semper generose, ad exemplum illius ewangelici patris contra filium ad se revertentem paterne exite ipsum ad se revocando, osculum prebete, ipsum in congregacionem colligendo, an njulum date misericorditer ipsum tractando, vitulum occidite, ipsum in omni bono divinis adhortacionibus et paternis amplexibus pocius quam duris castigacio- nibus exhortando, et si cui, ut puta filio adolescenciori, hoc faciendo contra- rium fore senseritis, ut puta statutis et penis ordinis vestri, ex tunc dicite illi: „Fili mi, gaudere et epulari oportebat, quia filius meus, filius meus dilectus, frater Vitus mortuus fuerat apostatando et iam revixit rediendo, misericordiam exaltetis iudicio, severitatem permutetis in pietatem, quia singulariter confido, has preces meas in conspectu vestre venerande favorabilitatis et devote reli- giositatis fore acceptas ita, ut sint huic in tali exilio sic periclitanti salus et vita, hic per vestrum ad ipsum generosum actum in suscipiendo et in futuro peredu- cacionem vestram, ut pariter Pater cum filio coronetur in regno celorum in seculorum secula. Amen. Datum anno etc. XIII per me fratrem Johannem priorem dictum Staicze vestrum ad cuncta beneplacita animo indefessum. 1 Rkp. porušen. 158
fr. Vitus accolitus, filius inobediencie, exiens obviam, profectus est in regio- nem longinquam ab ordine apostatando et per orbem omni malicia et dolo plenum divagando consumpsit omnem substanciam et male, quia in semitis hostis antiqui incedit, tamen iam ad se reversus, dixit et dicit: „Quid ego miser, quid feci? Quanti boni et devoti in domo patris mei, cui voluntatem meam et me totum spontanee in professione obtuli et nunc contra ipsum inique et infideliter egi. O, quanti in illa domo habundant bonis virtutibus et ego hic in miseria viciis saturari non valeo et nefer (sic) fame pereo, quia mors, licet senibus sit inferioribus, mihi vero insidiis illa me preveniente, heu!, cum anima et corpore in perdicionem eo. Quid faciam?" dicit, „scio, quid faciam. Pec- cavi contra te, Pater celi, contra te Pater, beate Francisce, et contra te, mi Pater, domine gardiane et coram universo ordinis mei congregacione. Iam non sum dignus vocari filius, sed fac me unum de minimis, tantummodo me in sinum Vestre Paternitatis suscipite.“ Legatis intervenientibus, obsecrat vos nosque visitavit, vobis appropinquando, eiulando et plorando, humiliter confitendo exitum sue apostasie et reverti desiderando et omnia prospera et adversa pro Dei amore et recuperacione neglecti temporis pati promittendo et perseveranter stabilire, discolum suum animum1.....olendo supplicavit et devote rogavit meam ad vos pro se fieri intercessionem. Cuius gemitibus non tantum cor hu- manum, ymo lapideum si esset, compati oporteret. Idcirco sibi compaciendo, dilecte domine, noster fautor et promotor semper generose, ad exemplum illius ewangelici patris contra filium ad se revertentem paterne exite ipsum ad se revocando, osculum prebete, ipsum in congregacionem colligendo, an njulum date misericorditer ipsum tractando, vitulum occidite, ipsum in omni bono divinis adhortacionibus et paternis amplexibus pocius quam duris castigacio- nibus exhortando, et si cui, ut puta filio adolescenciori, hoc faciendo contra- rium fore senseritis, ut puta statutis et penis ordinis vestri, ex tunc dicite illi: „Fili mi, gaudere et epulari oportebat, quia filius meus, filius meus dilectus, frater Vitus mortuus fuerat apostatando et iam revixit rediendo, misericordiam exaltetis iudicio, severitatem permutetis in pietatem, quia singulariter confido, has preces meas in conspectu vestre venerande favorabilitatis et devote reli- giositatis fore acceptas ita, ut sint huic in tali exilio sic periclitanti salus et vita, hic per vestrum ad ipsum generosum actum in suscipiendo et in futuro peredu- cacionem vestram, ut pariter Pater cum filio coronetur in regno celorum in seculorum secula. Amen. Datum anno etc. XIII per me fratrem Johannem priorem dictum Staicze vestrum ad cuncta beneplacita animo indefessum. 1 Rkp. porušen. 158
Strana 159
4. Týž prosí opětně téhož o přijetí Víta Pražákova. [1413]. Tamže, fol. 2a—3“. Reverende domine mi generose! Literas hiis promotoriis firmatis ac sigil- latis, predictum iuvenem exhortando movimus, ut per se personaliter visitando, quantocius festinaret confugere ad sinum Vestre Paternitatis. Hoc audito, ter- ritus et perterritus et fere totus exanimis (sic) effectus, totus trepidabat. Con- solacione mea et plurium fratrum existens consolatus ad se reversus est et ad nostre requisicionis instanciam respondit, nullo modo audere per se litteras portare et comparere coram oculis vestris pre nimio rubore et timore pene statutoruma vestri ordinis et maxime incarceracionem aut reclusionem, quem cum interrogassemus, quam tam graves essent pene vel statuta, nullo modo nos voluit edocere, in quo facto“ specialem eius sapienciam experti sumus et vere multum edificati, quod ita tacitus est, nolens revelare secreta ordinis sui. Unde, reverende Pater, pro summo Deo perpendatis in iuventutem suam, quia maior est spes in iuvene de recuperacione et emendacione vite, quain in sene inveterato. Quapropter lex nostre regule ita sonat, ut iuvenes fratres et ado- lescentes non nimis dure arguantur carceribus et talibus gravibus penis, sed ut sit in eis pia consideracio, ut misericorditer et caritative tractentur et emen- dentur. Hoc est lex nostra de iuvenibus. Qualis vero vestra sit lex, ignoramus et multum miramur, propter quam in tantum terretur cum talibus literis pro- motoriis personaliter comparere. Propter beatam Virginem misericordiam fa- ciatis, ne iuvenis desperet et per desperacionem ne in eternum pereat, sed graciam, quam dignemini secum facere, ipsum colligere vel non, nobis per presentem literatorie intimetis. Si graciam debet consequi, indilate nostrum per nunccium dirigemus, si vero non, tunc de loco suo, in quo est, in quo ipsum esse scimus, in suam viam abire permittemus. Et pro certo sciatis, si graciam propter domini nostri abbatis (intercessionem?) consequetur, qua gracia con- soletur, magnam graciam facietis et eandem a Domino Deo consequemini et favorem specialem a domino abbate habebitis, quia intendebat per se perso- naliter ad vos equitare causa predicti iuvenis in tantum sibi compaciendo, si ardue cause ab hoc itinere ipsum non retraxissent. Et scimus, si non suscipietur a) Orig. Statutorum (vestrorum) vestri ordinis. b) Orig.: essent pene (et que) que vel sta- tuta... c) Orig.: facto specialiter (škrtnuto specialem eius etc.). 169
4. Týž prosí opětně téhož o přijetí Víta Pražákova. [1413]. Tamže, fol. 2a—3“. Reverende domine mi generose! Literas hiis promotoriis firmatis ac sigil- latis, predictum iuvenem exhortando movimus, ut per se personaliter visitando, quantocius festinaret confugere ad sinum Vestre Paternitatis. Hoc audito, ter- ritus et perterritus et fere totus exanimis (sic) effectus, totus trepidabat. Con- solacione mea et plurium fratrum existens consolatus ad se reversus est et ad nostre requisicionis instanciam respondit, nullo modo audere per se litteras portare et comparere coram oculis vestris pre nimio rubore et timore pene statutoruma vestri ordinis et maxime incarceracionem aut reclusionem, quem cum interrogassemus, quam tam graves essent pene vel statuta, nullo modo nos voluit edocere, in quo facto“ specialem eius sapienciam experti sumus et vere multum edificati, quod ita tacitus est, nolens revelare secreta ordinis sui. Unde, reverende Pater, pro summo Deo perpendatis in iuventutem suam, quia maior est spes in iuvene de recuperacione et emendacione vite, quain in sene inveterato. Quapropter lex nostre regule ita sonat, ut iuvenes fratres et ado- lescentes non nimis dure arguantur carceribus et talibus gravibus penis, sed ut sit in eis pia consideracio, ut misericorditer et caritative tractentur et emen- dentur. Hoc est lex nostra de iuvenibus. Qualis vero vestra sit lex, ignoramus et multum miramur, propter quam in tantum terretur cum talibus literis pro- motoriis personaliter comparere. Propter beatam Virginem misericordiam fa- ciatis, ne iuvenis desperet et per desperacionem ne in eternum pereat, sed graciam, quam dignemini secum facere, ipsum colligere vel non, nobis per presentem literatorie intimetis. Si graciam debet consequi, indilate nostrum per nunccium dirigemus, si vero non, tunc de loco suo, in quo est, in quo ipsum esse scimus, in suam viam abire permittemus. Et pro certo sciatis, si graciam propter domini nostri abbatis (intercessionem?) consequetur, qua gracia con- soletur, magnam graciam facietis et eandem a Domino Deo consequemini et favorem specialem a domino abbate habebitis, quia intendebat per se perso- naliter ad vos equitare causa predicti iuvenis in tantum sibi compaciendo, si ardue cause ab hoc itinere ipsum non retraxissent. Et scimus, si non suscipietur a) Orig. Statutorum (vestrorum) vestri ordinis. b) Orig.: essent pene (et que) que vel sta- tuta... c) Orig.: facto specialiter (škrtnuto specialem eius etc.). 169
Strana 160
et graciam non consequetur et veniet iterato, pro certo dominus abbas, omnibus postpositis, personaliter equitabit ad vos. Unde timorem ipsius iuvenis tantum dicto abbati intimare noluimus, ne fatigaretur itinere. Unde petimus ex pre- dictis generosum responsum nuncium per presentem. 5. Otík, opat vyšnobrodský, přimlouvá se za zpětné přijetí Víta Pražákova k minoritům v Českém Krumlově. Červen, 2., 1413, Vyšší Brod. Tamže, fol. 3a-b. [Item pro eodem apostata intercessio domini abbatis.] Sincere dileccionis affectum et pietatis visceribus habundare. Ille peritis- simus medicus animarum Jhesus Christus, qui „non wult mortem peccatoris , sed peccator „ut convertatur et vivat“ ,1 qui pro transgressoribus intercedendo dormivit in crucis patibulo sompno mortis, ille docet prelatum quemlibet, quantum animarum sibi creditarum salutem zelare debeat et periculum ab- horrere, nam omnia vota nostra ad ea debemus dirigere, que virtuti congruunt et salutem respiciunt animarum. Idcirco bonis propositis illorum nos convenit assentire, qui semetipsos abnegare iuxta preceptum ewangelii cupientes sub melioris vite studio desiderant in religionis habitu uni virtutum Domino fa- mulari. Inde est, quod exhibitor presencium fr. Vitus, accolytus, Prazakonis ibidem de Crum[ naw] filius, vestro in ordine, vestra sub tuicione professus, fallaciis maligni hostis deceptus, iuvenili levitate seductus ab ordine disces- sit, habitum reiecit et voluntate libera utens huic mundo miserabili adhesit, cui tamen prius abnegaverat, in quo quasi ovis errabunda divagatus iam locum male dimissum reppetit Spiritu sancto ductus. Deinceps firmato proposito decernens permanere, prout vovit, ac regulariter vivere, compunctus super sua transgressione et iuvenili fatuitate plurimum dolens nos personaliter adiit et nostram intercessionem pro se fieri imploravit omni satisfaccioni se humi- liter subiciendo, tantummodo ut dignaremini ipsum paterne colligere. Cuius suspiriis conpassi suaque humilitate ad misericordiam moti suoque bono pro- posito plurimum edificati, graciam nostre intercessionis vestre diligende favo- rabilitati porrigimus supplicantes, quatenus amore Patris misericordiarum et 1 Ezech. 33, 11. 160
et graciam non consequetur et veniet iterato, pro certo dominus abbas, omnibus postpositis, personaliter equitabit ad vos. Unde timorem ipsius iuvenis tantum dicto abbati intimare noluimus, ne fatigaretur itinere. Unde petimus ex pre- dictis generosum responsum nuncium per presentem. 5. Otík, opat vyšnobrodský, přimlouvá se za zpětné přijetí Víta Pražákova k minoritům v Českém Krumlově. Červen, 2., 1413, Vyšší Brod. Tamže, fol. 3a-b. [Item pro eodem apostata intercessio domini abbatis.] Sincere dileccionis affectum et pietatis visceribus habundare. Ille peritis- simus medicus animarum Jhesus Christus, qui „non wult mortem peccatoris , sed peccator „ut convertatur et vivat“ ,1 qui pro transgressoribus intercedendo dormivit in crucis patibulo sompno mortis, ille docet prelatum quemlibet, quantum animarum sibi creditarum salutem zelare debeat et periculum ab- horrere, nam omnia vota nostra ad ea debemus dirigere, que virtuti congruunt et salutem respiciunt animarum. Idcirco bonis propositis illorum nos convenit assentire, qui semetipsos abnegare iuxta preceptum ewangelii cupientes sub melioris vite studio desiderant in religionis habitu uni virtutum Domino fa- mulari. Inde est, quod exhibitor presencium fr. Vitus, accolytus, Prazakonis ibidem de Crum[ naw] filius, vestro in ordine, vestra sub tuicione professus, fallaciis maligni hostis deceptus, iuvenili levitate seductus ab ordine disces- sit, habitum reiecit et voluntate libera utens huic mundo miserabili adhesit, cui tamen prius abnegaverat, in quo quasi ovis errabunda divagatus iam locum male dimissum reppetit Spiritu sancto ductus. Deinceps firmato proposito decernens permanere, prout vovit, ac regulariter vivere, compunctus super sua transgressione et iuvenili fatuitate plurimum dolens nos personaliter adiit et nostram intercessionem pro se fieri imploravit omni satisfaccioni se humi- liter subiciendo, tantummodo ut dignaremini ipsum paterne colligere. Cuius suspiriis conpassi suaque humilitate ad misericordiam moti suoque bono pro- posito plurimum edificati, graciam nostre intercessionis vestre diligende favo- rabilitati porrigimus supplicantes, quatenus amore Patris misericordiarum et 1 Ezech. 33, 11. 160
Strana 161
precum nostrarum interventu ipsum Iratrem vestris sacris ovibus misericordie visceribus permoti aggregare et graciosius pertractare velitis. Nam in omni- bus libris sacre pagine legimus, misericordiam iusticie preponi, quam miseri- cordiam omnes desideramus, eo quod omnes peccamus, et ideo egemus mise- ricordia Dei, quam misericordiam et nostris subditis de via erronea ad viam rectitudinis sponte revertentibus inpendamus, quam misericordiam nos cum predicto iuvene facimus pro ipso intercedendo et vos faciatis paterne et ge- nerose suscipiendo, misericordiam iudicio exaltando taliter, ut idem frater nostram promocionem erga vos, quam speramus esse exaudiendam efficaciter senciat sibi proficuam. Datum anno etc. XIII°, in vigilia sancte et individue Trinitatis, nostro in monasterio Altovadensi sigilli nostri sub apposicione. 6. Zápisky o českých minoritech z let 1338—1340. CLM, 18002 fol. 299 b. Item sub anno dicto istius Biblie due partes sunt scripte per fratrem Wen- ceslaum, fratrum de penitencia beatorum martirum, ordinis sancti Augusti ni conventualem ad sanctam Crucem in Praga ad instanciam fratris Johannis dicti de Hrusczicz de ordine fratrum minorum ordinis sancti Francisci, con- ventualis ad sanctum Franciscum in Praga. Prima pars huius Biblie inchoata fuit sub anno Domini MCCCXXXVIII° secundo Nonas Septembrarii et sic sribendo per ordinem, quando frater Wen[ceslaus] poterat de choro et de officio, quod in ecclesia tenetur, facere, finita fuit. Secunda vero pars sub anno Domini M°CC C°X°LI°, nono Kalendas Julii. Item sub anno Domini MCC C XXXVIII°, tercio Idus Maii ab ec- clesia sancti Valentini tota Iudea in longitudine et latitudine usque ad sanc- tum Franciscum et ecclesie tectum ad sanctum Franciscum cum pulcherrimo campanili alto et lato fuit crematum et campana liquata. Eodem anno fuit ista Biblia inchoata, ut superius habetur. Item sub anno Domini M'CC C XL° in Exaltacione sancte Crucis cele- bratum fuit capitulum provinciale in Bohemia, in civitate Glacz. Eodem tempore reverendus vir frater Geraldus Pater et minister generalis fratrum Minorum de disposicione sanctissimi Patris et domini pape Benedicti XII totum ordinem Minorum infra decennium visitavit. Eiusdem reverendi Patris, fratris Gera[I di supradicti nuncii, videlicet frater Jacobus de Aquitania et 161
precum nostrarum interventu ipsum Iratrem vestris sacris ovibus misericordie visceribus permoti aggregare et graciosius pertractare velitis. Nam in omni- bus libris sacre pagine legimus, misericordiam iusticie preponi, quam miseri- cordiam omnes desideramus, eo quod omnes peccamus, et ideo egemus mise- ricordia Dei, quam misericordiam et nostris subditis de via erronea ad viam rectitudinis sponte revertentibus inpendamus, quam misericordiam nos cum predicto iuvene facimus pro ipso intercedendo et vos faciatis paterne et ge- nerose suscipiendo, misericordiam iudicio exaltando taliter, ut idem frater nostram promocionem erga vos, quam speramus esse exaudiendam efficaciter senciat sibi proficuam. Datum anno etc. XIII°, in vigilia sancte et individue Trinitatis, nostro in monasterio Altovadensi sigilli nostri sub apposicione. 6. Zápisky o českých minoritech z let 1338—1340. CLM, 18002 fol. 299 b. Item sub anno dicto istius Biblie due partes sunt scripte per fratrem Wen- ceslaum, fratrum de penitencia beatorum martirum, ordinis sancti Augusti ni conventualem ad sanctam Crucem in Praga ad instanciam fratris Johannis dicti de Hrusczicz de ordine fratrum minorum ordinis sancti Francisci, con- ventualis ad sanctum Franciscum in Praga. Prima pars huius Biblie inchoata fuit sub anno Domini MCCCXXXVIII° secundo Nonas Septembrarii et sic sribendo per ordinem, quando frater Wen[ceslaus] poterat de choro et de officio, quod in ecclesia tenetur, facere, finita fuit. Secunda vero pars sub anno Domini M°CC C°X°LI°, nono Kalendas Julii. Item sub anno Domini MCC C XXXVIII°, tercio Idus Maii ab ec- clesia sancti Valentini tota Iudea in longitudine et latitudine usque ad sanc- tum Franciscum et ecclesie tectum ad sanctum Franciscum cum pulcherrimo campanili alto et lato fuit crematum et campana liquata. Eodem anno fuit ista Biblia inchoata, ut superius habetur. Item sub anno Domini M'CC C XL° in Exaltacione sancte Crucis cele- bratum fuit capitulum provinciale in Bohemia, in civitate Glacz. Eodem tempore reverendus vir frater Geraldus Pater et minister generalis fratrum Minorum de disposicione sanctissimi Patris et domini pape Benedicti XII totum ordinem Minorum infra decennium visitavit. Eiusdem reverendi Patris, fratris Gera[I di supradicti nuncii, videlicet frater Jacobus de Aquitania et 161
Strana 162
frater Wilhelmus cum plena auctoritate Patris Geraldi, sepedicti ministri ge- neralis, qui interfuerit Glacensi capitulo. Qui nuncii auditis singulis, que in eodem capitulo fuerint proposita, dicta et tractata, inter cetera considerantes frigidas partes regionis et cognoscentes ex hoc multa pericula evenisse fratri- bus et posse evenire, portare pellicea ammodo et uti pelliciis libere fratribus misericorditer in nomine indulserunt. Item sub anno Domine M°C C C XL° , primo Kalendas Maii obiit re- verendus vir, frater Hartmannus de ordine sancti Francisci fratrum Minorum, in domo sancti Jacobi in Praga, etatis sue anno octogesimo, ut reor, secundo vel quinto cum plena racione, quousque anima egressa fuit. Qui fuit lector notabilior, quem provincia Bohemie et Polonie unquam habuit ante eum. Hic fuit minister Bohemie et Polonie XII annis, persona egregia existens, minister propter humilitatem nimiam solus transivit cum sacco in civitate Pragensi mendicatum.
frater Wilhelmus cum plena auctoritate Patris Geraldi, sepedicti ministri ge- neralis, qui interfuerit Glacensi capitulo. Qui nuncii auditis singulis, que in eodem capitulo fuerint proposita, dicta et tractata, inter cetera considerantes frigidas partes regionis et cognoscentes ex hoc multa pericula evenisse fratri- bus et posse evenire, portare pellicea ammodo et uti pelliciis libere fratribus misericorditer in nomine indulserunt. Item sub anno Domine M°C C C XL° , primo Kalendas Maii obiit re- verendus vir, frater Hartmannus de ordine sancti Francisci fratrum Minorum, in domo sancti Jacobi in Praga, etatis sue anno octogesimo, ut reor, secundo vel quinto cum plena racione, quousque anima egressa fuit. Qui fuit lector notabilior, quem provincia Bohemie et Polonie unquam habuit ante eum. Hic fuit minister Bohemie et Polonie XII annis, persona egregia existens, minister propter humilitatem nimiam solus transivit cum sacco in civitate Pragensi mendicatum.
Strana 163
VI ŘÁD PREMONSTRÁTSKÝ
VI ŘÁD PREMONSTRÁTSKÝ
Strana 164
Strana 165
ako u cisterciáků jsme poznali snahu Karla IV. k odstranění národnostní- ho stranictví čelící, tak zase u premonstrátů vidíme, jak záleželo císaři na povznesení řádu. Z nedatovaného listu k opatovi v Premontré se totiž dovídáme, že řád jeho v území koruny české značně upadl a to neschopností visi- tátorů. — Chtěje řádu pomoci, dal se zpraviti o nejvhodnějším řeholníkovi k onomu tak odpovědnému úřadu, k čemuž mu doporučen probošt chotě- šovský. Císař se nato obrátil k řádovému generálovi se žádostí, aby jmenoval uvedeného probošta visitátorem. Jiný doklad, jak se starala vrchnost světská o obnovení řádové discipliny, podává nám dopis probošta Petra z Rožmberka k nejmenovanému klášteru premonstrátek. Vysvítá z něho, že v klášteře onom bylo tradicionelní již po- rušování slibu chudoby. Panny, znajíce reformní horlivost Rožmberkovu, obrátily se naň s prosbou o radu, jak učiniti jmenovanému zlu přítrž. Petr jim napsal důtklivý list, v němž na základě Písma sv., kanonického práva i působením na cit hleděl premonstrátky přesvědčiti o nepřípustnosti dosa- vadní praxe.1 Z jiné listiny2 se dovídáme o způsobě volby opata na Strahově. Jest zají- mavo, že to byl zase Karel IV., jenž tuto volbu vynutil na opatu steinfeldském. Když zemřel strahovský opat Petr (1358) zůstal jeho stolec neobsazen. Situace byla pro kláštertím svízelnější, poněvadž již za zesnulého opata trpěl mnoho jeho sporem o opatství při kurii vedeným. Císař, obávaje se, aby dlouhým interreg nem neutrpěl klášter ještě dalších škod jak po stránce duchovní tak i hmotné, obrátil se na opata steinfeldského, aby jako pater-abbas nařídil strahovským brzkou volbu. Opat ovšem, chtěj nechtěj, byl nucen císaři vyhověti a tak došlo k volbě (16. listopadu). Provedla se takto: Za účasti opata želivského a proboštů z Doxan a Lunovic sešli se všichni strahovští kapituláři a usnesli se nejprve, aby se volilo kompromisem. I zvolili si dva komisaře a dali jim právo jmenovati pět volitelů (compromissarii). Volitelé nato přisahali, že zvolí toho, jenž jest nejlépe kvalifikován, ponechávajíce stranou všechny osobní ohledy. Ti zvolili na místě odděleném (in conclavi) nového opata, dali sepsati hned o volbě protokol a volbu jeho za opata prohlásili. Zvolili prý „virum utique plene et mature etatis, in regula doctum, morum, vita et literarum sciencia commendatum, zelatorem religionis, in spiritualibus et tem- poralibus circumspectum“. — Jak patrno, jeví se i zde starostlivost císařova o povznešení života řeholního. o 1 Viz o tom obšírněji mé pojednání: Studie o době předhusitské v Hlídce, 1926, str. 64-65. 2 Arch. kap. pr. Rkp. VII, fol. 119a. (Listinu nelze otisknouti pro spoustu chyb a řadu slov místy naprosto nečitelných.) 165
ako u cisterciáků jsme poznali snahu Karla IV. k odstranění národnostní- ho stranictví čelící, tak zase u premonstrátů vidíme, jak záleželo císaři na povznesení řádu. Z nedatovaného listu k opatovi v Premontré se totiž dovídáme, že řád jeho v území koruny české značně upadl a to neschopností visi- tátorů. — Chtěje řádu pomoci, dal se zpraviti o nejvhodnějším řeholníkovi k onomu tak odpovědnému úřadu, k čemuž mu doporučen probošt chotě- šovský. Císař se nato obrátil k řádovému generálovi se žádostí, aby jmenoval uvedeného probošta visitátorem. Jiný doklad, jak se starala vrchnost světská o obnovení řádové discipliny, podává nám dopis probošta Petra z Rožmberka k nejmenovanému klášteru premonstrátek. Vysvítá z něho, že v klášteře onom bylo tradicionelní již po- rušování slibu chudoby. Panny, znajíce reformní horlivost Rožmberkovu, obrátily se naň s prosbou o radu, jak učiniti jmenovanému zlu přítrž. Petr jim napsal důtklivý list, v němž na základě Písma sv., kanonického práva i působením na cit hleděl premonstrátky přesvědčiti o nepřípustnosti dosa- vadní praxe.1 Z jiné listiny2 se dovídáme o způsobě volby opata na Strahově. Jest zají- mavo, že to byl zase Karel IV., jenž tuto volbu vynutil na opatu steinfeldském. Když zemřel strahovský opat Petr (1358) zůstal jeho stolec neobsazen. Situace byla pro kláštertím svízelnější, poněvadž již za zesnulého opata trpěl mnoho jeho sporem o opatství při kurii vedeným. Císař, obávaje se, aby dlouhým interreg nem neutrpěl klášter ještě dalších škod jak po stránce duchovní tak i hmotné, obrátil se na opata steinfeldského, aby jako pater-abbas nařídil strahovským brzkou volbu. Opat ovšem, chtěj nechtěj, byl nucen císaři vyhověti a tak došlo k volbě (16. listopadu). Provedla se takto: Za účasti opata želivského a proboštů z Doxan a Lunovic sešli se všichni strahovští kapituláři a usnesli se nejprve, aby se volilo kompromisem. I zvolili si dva komisaře a dali jim právo jmenovati pět volitelů (compromissarii). Volitelé nato přisahali, že zvolí toho, jenž jest nejlépe kvalifikován, ponechávajíce stranou všechny osobní ohledy. Ti zvolili na místě odděleném (in conclavi) nového opata, dali sepsati hned o volbě protokol a volbu jeho za opata prohlásili. Zvolili prý „virum utique plene et mature etatis, in regula doctum, morum, vita et literarum sciencia commendatum, zelatorem religionis, in spiritualibus et tem- poralibus circumspectum“. — Jak patrno, jeví se i zde starostlivost císařova o povznešení života řeholního. o 1 Viz o tom obšírněji mé pojednání: Studie o době předhusitské v Hlídce, 1926, str. 64-65. 2 Arch. kap. pr. Rkp. VII, fol. 119a. (Listinu nelze otisknouti pro spoustu chyb a řadu slov místy naprosto nečitelných.) 165
Strana 166
DOKLADY 1. Karel IV. prosí opata v Prémontré, by jmenoval chotěšovského probošta visi- tátorem premonstrátů v Čechách k vůli povznesení řádu. S. d., s. 1. Formulář osecký, II. fol. 48a. (Supplicat imperator capitulo Premonstratensi, quod propter inordinatas visitaciones ipsum capitulum committat visitaciones in regno Boemie preposito Chotissoviensi.) Karolus Dei gracia etc. Venerabili abbati Premonstratensi etc. ut supra. Licet ex commissi nobis cura regiminis universorum saluti teneamur intendere, precipue tamen mentem nostram ad prosequendum ea, que ministrorum Dei salutem et tranquilitatem prospiciunt, solicitudo cottidiana fatigat, ut Dei ser- vitus et divini numinis honor et gloria sub nostro felici regimine increbrescat feliciter et optate devocionis continuum suscipiat incrementum. Eapropter attendentes multiplicia incommoda et iacturas, quibus monasteria ordinis tui in regno nostro Boemie constituta propter inordinatos et inprovidos visitatores et ipsorum multiplices negligencias cottidianis sunt colapsa dispendiis et de die in diem collabuntur amplius, nisi defectibus huiusmodi tua discrecio previa consiliis et remediis oportunis substancialiter occurratur (!), devocionem tuam attente requirimus et hortamur, quatenus religioso fratri preposito Chotisso- viensi, cui de monasteriorum et terre ritu, consuetudine bene constat, quique ad restauracionem deperditia) et emendacionem quorumcumque defectuum promptus et [hlabilis invenitur, virum utique ydoneum, de quo ab omnibus laudabile testimonium perhibetur, officium visitacionis et correpcionis in omni- bus et singulis monasteriis regni nostri auctoritate tua committas, mandans et precipiens sibi iuxta ritum et consuetudinem regule Premonstratensis ab uni- versis abbatibus, prepositis et ceteris tui ordinis prelatis in omnibus obedire, et quod supradicti prepositi Chotissoviensis regimine, dummodo plenam sibi potestatem attribuas, adiutorio Dei omnipotentis et nostro regali presidio me- diante speramus, totum statum monasteriorum posse resurgere resque et bona ipsa, quibus satis attenuata noscuntur et incrementis uberibus feliciter adaugeri a) Orig. deperdidi. 166
DOKLADY 1. Karel IV. prosí opata v Prémontré, by jmenoval chotěšovského probošta visi- tátorem premonstrátů v Čechách k vůli povznesení řádu. S. d., s. 1. Formulář osecký, II. fol. 48a. (Supplicat imperator capitulo Premonstratensi, quod propter inordinatas visitaciones ipsum capitulum committat visitaciones in regno Boemie preposito Chotissoviensi.) Karolus Dei gracia etc. Venerabili abbati Premonstratensi etc. ut supra. Licet ex commissi nobis cura regiminis universorum saluti teneamur intendere, precipue tamen mentem nostram ad prosequendum ea, que ministrorum Dei salutem et tranquilitatem prospiciunt, solicitudo cottidiana fatigat, ut Dei ser- vitus et divini numinis honor et gloria sub nostro felici regimine increbrescat feliciter et optate devocionis continuum suscipiat incrementum. Eapropter attendentes multiplicia incommoda et iacturas, quibus monasteria ordinis tui in regno nostro Boemie constituta propter inordinatos et inprovidos visitatores et ipsorum multiplices negligencias cottidianis sunt colapsa dispendiis et de die in diem collabuntur amplius, nisi defectibus huiusmodi tua discrecio previa consiliis et remediis oportunis substancialiter occurratur (!), devocionem tuam attente requirimus et hortamur, quatenus religioso fratri preposito Chotisso- viensi, cui de monasteriorum et terre ritu, consuetudine bene constat, quique ad restauracionem deperditia) et emendacionem quorumcumque defectuum promptus et [hlabilis invenitur, virum utique ydoneum, de quo ab omnibus laudabile testimonium perhibetur, officium visitacionis et correpcionis in omni- bus et singulis monasteriis regni nostri auctoritate tua committas, mandans et precipiens sibi iuxta ritum et consuetudinem regule Premonstratensis ab uni- versis abbatibus, prepositis et ceteris tui ordinis prelatis in omnibus obedire, et quod supradicti prepositi Chotissoviensis regimine, dummodo plenam sibi potestatem attribuas, adiutorio Dei omnipotentis et nostro regali presidio me- diante speramus, totum statum monasteriorum posse resurgere resque et bona ipsa, quibus satis attenuata noscuntur et incrementis uberibus feliciter adaugeri a) Orig. deperdidi. 166
Strana 167
et super hiis literaliter rescribere, quantocius tua providencia poterit, medi- tetur. Datum et actum. 2. Probošt Petr z Rožmberka vybízí klášter nejmenovaných premonstrátek k ob- novení přísného slibu chudoby. Před r. 1384. Knih. klašt. vyšnobrod. Rkp. 49, fol. 35b-36a. (Epistola eiusdem domini Petri ad quasdam moniales ordinis Premonstratensis de proprietate in se perpetuo non habenda). Sincera premissa caritate. Intellecta vestre caritatis legacione, quam fecistis de vicio proprietatis a monasterio vestro extirpacione, cor nostrum et anima nostra in Domino exultavit, sibique, licet (sic) viles et indignas retulimus gra- ciarum acciones, qui neminem wlt perire virtutis et gracie sue lumen cordibus errancium infundendo. Quapropter per viscera misericordie eius vestram rogamus et hortamur caritatem, quatenus propositum sanctissimum, quod in- spirante divina clemencia concepistis, firmiter et stabiliter teneatis, alterutrum invicem exhortando ad illius beatissimi propositi execucionem, illud precipue verbum Salvatoris frequencius ad memoriam revocando, ubi dicit, quia ,„nemo mittens manum ad aratrum et aspiciens retro aptus est regno Dei.“ Qui retro- aspectus propriissime intelligitur de religiosis, qui omnem abiurantes in sua professione proprietatem post mortem maiori subiciuntur dampnacioni, per- iurium propter viles, quas habere volunt res, incurrendo, quorum corda iusto Dei iudicio ex tali iniquitate ad instar lapidum indurantur, quod vix et raro ab ipso vicio possunt revocari, falsas recipiendo ad suam dampnacionem excu- saciones, videlicet asserentes, quia tales consuetudines sint ab antiquo observate. Que tamen non consuetudines, sed pocius abusiones sunt dicende. Unde duricia talium per uxorem Loth figuratur, que exiens de Sodomis et retro contra di- vinum preceptum aspiciens mutata fuit in statuam salis. Sic religiosi, qui de illecebris seculi ad sacrum statum religionis egrediuntur, si retro aspiciant volentes habere, quod per iuramentum abnegaverant, in statuas salis, videlicet eterne amaritudinis, convertuntur, ut eternaliter, quod Dominus avertat, lin- gantur per capturas infernales. Et maxime, cum in tribus punctis tota vis et substancia consistant cuiuslibet approbate religionis, videlicet in castitate, 1 Luc. IX, 62. 167
et super hiis literaliter rescribere, quantocius tua providencia poterit, medi- tetur. Datum et actum. 2. Probošt Petr z Rožmberka vybízí klášter nejmenovaných premonstrátek k ob- novení přísného slibu chudoby. Před r. 1384. Knih. klašt. vyšnobrod. Rkp. 49, fol. 35b-36a. (Epistola eiusdem domini Petri ad quasdam moniales ordinis Premonstratensis de proprietate in se perpetuo non habenda). Sincera premissa caritate. Intellecta vestre caritatis legacione, quam fecistis de vicio proprietatis a monasterio vestro extirpacione, cor nostrum et anima nostra in Domino exultavit, sibique, licet (sic) viles et indignas retulimus gra- ciarum acciones, qui neminem wlt perire virtutis et gracie sue lumen cordibus errancium infundendo. Quapropter per viscera misericordie eius vestram rogamus et hortamur caritatem, quatenus propositum sanctissimum, quod in- spirante divina clemencia concepistis, firmiter et stabiliter teneatis, alterutrum invicem exhortando ad illius beatissimi propositi execucionem, illud precipue verbum Salvatoris frequencius ad memoriam revocando, ubi dicit, quia ,„nemo mittens manum ad aratrum et aspiciens retro aptus est regno Dei.“ Qui retro- aspectus propriissime intelligitur de religiosis, qui omnem abiurantes in sua professione proprietatem post mortem maiori subiciuntur dampnacioni, per- iurium propter viles, quas habere volunt res, incurrendo, quorum corda iusto Dei iudicio ex tali iniquitate ad instar lapidum indurantur, quod vix et raro ab ipso vicio possunt revocari, falsas recipiendo ad suam dampnacionem excu- saciones, videlicet asserentes, quia tales consuetudines sint ab antiquo observate. Que tamen non consuetudines, sed pocius abusiones sunt dicende. Unde duricia talium per uxorem Loth figuratur, que exiens de Sodomis et retro contra di- vinum preceptum aspiciens mutata fuit in statuam salis. Sic religiosi, qui de illecebris seculi ad sacrum statum religionis egrediuntur, si retro aspiciant volentes habere, quod per iuramentum abnegaverant, in statuas salis, videlicet eterne amaritudinis, convertuntur, ut eternaliter, quod Dominus avertat, lin- gantur per capturas infernales. Et maxime, cum in tribus punctis tota vis et substancia consistant cuiuslibet approbate religionis, videlicet in castitate, 1 Luc. IX, 62. 167
Strana 168
obediencia et voluntaria paupertate, que paupertas tantum quantum castitas annexa est cuilibet religioni, contra quam iuxta sacros canones nec summo pontifici licet dispensare, sicud nec contra-votum castitatis. Et tamen quidam sibi blandiantur dicentes, se licite habere proprietates de consensu suorum superiorum. Hii nimirum totum nituntur subvertere statum monastice profes- sionis. Cum enim absque fundamento edificia eriguntur, quid aliud agitur, nisi ut congregata periculosius subverta n tur? Sic est de religiosis, quando super virtutes fratrum firmum non edificant fundamentum, quod est castitas, obe- diencia et paupertas. Quanto alcius per apparenciam hominibus eriguntur tanto periculosius ad infima demerguntur ad similitudinem primi angeli, de quo scriptum est: „Quomodo caruisti, Lucifer, qui mane oriebaris?“ Quid enim prodest exterior affectus apparens hominibus, sicud est habitus vilis et humilis et sequestracio a tumultu populari, cum illud, sine quo impossibile est salvari, absque simulacione non observatur? Tunc enim scribis et phariseis assimilatur, de quibus veritas dicit:2 „Ve vobis“ qui mandatis, que foris sunt, »qui similes estis sepulchris dealbatis, que interius plena sunt fetore et spurcicia." Item „ve vobis, qui decimatis mentam et cynimum,“ id est matu a kmyn „et precepta maiora negligitis, culicem" id est komar, „liquentes, camelum glucientes." Ad quod beatus Jeronymus dicit, quod: Similata equitas est duplex iniquitas. Sed speramus de divina bonitate, quia ex sua paterna benignitate dignatus est mentes vestras illustrare, quod periculum, in quo stetistis et vestri prede- cessores, iam formidatis, ille qui consolidabit et confirmabit vestram puram intencionem, sic quod confidimus, ac e rescet cumulus meritorum, de quo a) plurimi per exemplum vestrum ab errore eodem revocabuntur, per quod, ut confidimus, acrescet cumulus meritorum, de quo specialiter humillime Domino debetis regraciari, quod per vestrum principium ipso largiente vestra religio in ordine vestro debet reformari. Et si quid nos adhuc possumus cooperari, gaudenti animo et benivole faciemus, tantummodo aliquem prudentem ordinis nobis destinetis, qui det informacionem, quid ad talia facere debeamus, cum quo plenius de hac materia vellemus pertractare. Speramus enim indubitanter, quia quicumque ad tale nephas in ecclesia sancta extirpandum manus por- rexerit adiutrices, plus apud Dominum merebitur, quam [si] fundator esset monasteriorum plurimorum. Amen. 1 Is. XIV, 12. 2 Mat. XXIII, 27. 3 Tamže, v. 23.. a) Skrtnuto v textu.
obediencia et voluntaria paupertate, que paupertas tantum quantum castitas annexa est cuilibet religioni, contra quam iuxta sacros canones nec summo pontifici licet dispensare, sicud nec contra-votum castitatis. Et tamen quidam sibi blandiantur dicentes, se licite habere proprietates de consensu suorum superiorum. Hii nimirum totum nituntur subvertere statum monastice profes- sionis. Cum enim absque fundamento edificia eriguntur, quid aliud agitur, nisi ut congregata periculosius subverta n tur? Sic est de religiosis, quando super virtutes fratrum firmum non edificant fundamentum, quod est castitas, obe- diencia et paupertas. Quanto alcius per apparenciam hominibus eriguntur tanto periculosius ad infima demerguntur ad similitudinem primi angeli, de quo scriptum est: „Quomodo caruisti, Lucifer, qui mane oriebaris?“ Quid enim prodest exterior affectus apparens hominibus, sicud est habitus vilis et humilis et sequestracio a tumultu populari, cum illud, sine quo impossibile est salvari, absque simulacione non observatur? Tunc enim scribis et phariseis assimilatur, de quibus veritas dicit:2 „Ve vobis“ qui mandatis, que foris sunt, »qui similes estis sepulchris dealbatis, que interius plena sunt fetore et spurcicia." Item „ve vobis, qui decimatis mentam et cynimum,“ id est matu a kmyn „et precepta maiora negligitis, culicem" id est komar, „liquentes, camelum glucientes." Ad quod beatus Jeronymus dicit, quod: Similata equitas est duplex iniquitas. Sed speramus de divina bonitate, quia ex sua paterna benignitate dignatus est mentes vestras illustrare, quod periculum, in quo stetistis et vestri prede- cessores, iam formidatis, ille qui consolidabit et confirmabit vestram puram intencionem, sic quod confidimus, ac e rescet cumulus meritorum, de quo a) plurimi per exemplum vestrum ab errore eodem revocabuntur, per quod, ut confidimus, acrescet cumulus meritorum, de quo specialiter humillime Domino debetis regraciari, quod per vestrum principium ipso largiente vestra religio in ordine vestro debet reformari. Et si quid nos adhuc possumus cooperari, gaudenti animo et benivole faciemus, tantummodo aliquem prudentem ordinis nobis destinetis, qui det informacionem, quid ad talia facere debeamus, cum quo plenius de hac materia vellemus pertractare. Speramus enim indubitanter, quia quicumque ad tale nephas in ecclesia sancta extirpandum manus por- rexerit adiutrices, plus apud Dominum merebitur, quam [si] fundator esset monasteriorum plurimorum. Amen. 1 Is. XIV, 12. 2 Mat. XXIII, 27. 3 Tamže, v. 23.. a) Skrtnuto v textu.
Strana 169
3. Dovolení, aby na Sv. Kopečku se smělo v zimě sloužiti mimo kostel. S. d., s. 1. Knih. kap. olom. Codex 582, fol. 23b. Considerata necessitate et debilitate religiosorum fratrum A. Montis sancti etc. ipsis, ut tempore yemis et frigoris divina officia in altari viatico, in locis honestis et ipsis convenientibus celebrare valeant atque possint, constitucione provinciali in contrarium edita non obstante, presentibus in Dei nomine in- dulgemus. Datum.
3. Dovolení, aby na Sv. Kopečku se smělo v zimě sloužiti mimo kostel. S. d., s. 1. Knih. kap. olom. Codex 582, fol. 23b. Considerata necessitate et debilitate religiosorum fratrum A. Montis sancti etc. ipsis, ut tempore yemis et frigoris divina officia in altari viatico, in locis honestis et ipsis convenientibus celebrare valeant atque possint, constitucione provinciali in contrarium edita non obstante, presentibus in Dei nomine in- dulgemus. Datum.
Strana 170
Strana 171
VII DUCHOVENSTVO SVĚTSKÉ
VII DUCHOVENSTVO SVĚTSKÉ
Strana 172
Strana 173
první řadě se jedná o arcijáhenskou visitaci v Praze a okolí roku 1379 konanou. Pro historika doby předhusitské jest to pramen vysoce důležitý, neboť jej zpravuje o pastorální činnosti kněžstva jakož i o jeho mravním stavu. Visitaci oné jest záhodno tím větší pozornost věnovati, protože dva historikové, kteří až dosud měli ona akta v ruce, ne- podali o ní zprávy odpovídající tu a tam pravdě. Tomekl zabýval se visi- tačními protokoly příliš zběžně, čímž některé jeho údaje se staly velmi ne- přesnými, Loserth2 naproti tomu pořídil výpisy z visitačních aktů tak, že nikdo v nich nepozná originálu. Budeme nejprve věnovati pozornost samotné povaze pramene, načež přikročíme k jednotlivostem. Po stránce vnější jest rozlišovati ve visitačních aktech dvě hlavní části: První obsahující visitační protokoly, druhou (od folia 124) sestávající ze zá- vazků provinilých kněží a kleriků. Obě tyto části tedy spolu těsně souvisí, neboť jedna zpravuje nás o deliktech, druhá pak o trestech. Souvislost ona jest tím větší, jelikož již při celé řadě zápisů v prvním oddílu nacházíme od- lišnou rukou připsané tresty. Tento vztah unikl pozornosti Tomkově a zavinil některé nepřesnosti, neboť Tomek, nenaleznuv soudního nálezu v první části, domníval se, že delinkvent nebyl vůbec potrestán, ačkoliv rozsudek jeho jest zapsán v části druhé, jak níže při faráři od sv. Ondřeje v Praze poznáme. Po stránce vnitřní přichází v úvahu povaha pramene. Sedlák,3 který z no- vějších historiků měl snad jediný visitační protokoly z roku 1379 v ruce, upozornil, „že jsou to udání, nikoliv vyšetřené a dokázané případy“. Krofta4 za to Sedlákovi vytknul tendenční znehodnocování pramenů, ale způsob, ja- kým to učinil, nebyl správný. Sedlák totiž za citovaným již výrokem praví že některé údaje jsou nepochybně pravdivé, jiné nutno bráti s reservou: „O- všem,“ tak praví, „kde se obviněný sám přiznává nebo kde svědčí sami ne- podezřelí kněží, tam není pochybnosti, ale jinde mohou to býti pouhé klepy. Patrno tedy, že Krofta výrok Sedlákův překroutil nebo aspoň nepřesně citoval, pravil-li, „že případy kněžské nemravnosti tam uváděné nebyly úředně zjiš- těny, nýbrž jen podle denunciací často nespolehlivých zaznamenány“. Pro- studovav akta, došel jsem k názoru o správnosti mínění Sedlákova: Pramen jest věrohodný, pokud se jedná o případy úředně zjištěné, jinak však jest bráti jeho údaje s velikou obezřetností, neboť se jedná skutečně o pouhá udání někdy hodně nespolehlivá, jak dokazují tyto konkretní případy: Farníci u sv. Michala v Opatovicích vyprávěli arcijáhnovi, že z kostela jejich zmizela záhadným způsobem monstrance. Svou výpověď uvádí svědkové 1 Dějepis města Prahy, III. 237 n 2 Hus und Wielif, 261 — 265.3 Hus, str. 17, p. 3.4Re- cense Sedlakova Husa v ČČH, 1916, str. 176. 173
první řadě se jedná o arcijáhenskou visitaci v Praze a okolí roku 1379 konanou. Pro historika doby předhusitské jest to pramen vysoce důležitý, neboť jej zpravuje o pastorální činnosti kněžstva jakož i o jeho mravním stavu. Visitaci oné jest záhodno tím větší pozornost věnovati, protože dva historikové, kteří až dosud měli ona akta v ruce, ne- podali o ní zprávy odpovídající tu a tam pravdě. Tomekl zabýval se visi- tačními protokoly příliš zběžně, čímž některé jeho údaje se staly velmi ne- přesnými, Loserth2 naproti tomu pořídil výpisy z visitačních aktů tak, že nikdo v nich nepozná originálu. Budeme nejprve věnovati pozornost samotné povaze pramene, načež přikročíme k jednotlivostem. Po stránce vnější jest rozlišovati ve visitačních aktech dvě hlavní části: První obsahující visitační protokoly, druhou (od folia 124) sestávající ze zá- vazků provinilých kněží a kleriků. Obě tyto části tedy spolu těsně souvisí, neboť jedna zpravuje nás o deliktech, druhá pak o trestech. Souvislost ona jest tím větší, jelikož již při celé řadě zápisů v prvním oddílu nacházíme od- lišnou rukou připsané tresty. Tento vztah unikl pozornosti Tomkově a zavinil některé nepřesnosti, neboť Tomek, nenaleznuv soudního nálezu v první části, domníval se, že delinkvent nebyl vůbec potrestán, ačkoliv rozsudek jeho jest zapsán v části druhé, jak níže při faráři od sv. Ondřeje v Praze poznáme. Po stránce vnitřní přichází v úvahu povaha pramene. Sedlák,3 který z no- vějších historiků měl snad jediný visitační protokoly z roku 1379 v ruce, upozornil, „že jsou to udání, nikoliv vyšetřené a dokázané případy“. Krofta4 za to Sedlákovi vytknul tendenční znehodnocování pramenů, ale způsob, ja- kým to učinil, nebyl správný. Sedlák totiž za citovaným již výrokem praví že některé údaje jsou nepochybně pravdivé, jiné nutno bráti s reservou: „O- všem,“ tak praví, „kde se obviněný sám přiznává nebo kde svědčí sami ne- podezřelí kněží, tam není pochybnosti, ale jinde mohou to býti pouhé klepy. Patrno tedy, že Krofta výrok Sedlákův překroutil nebo aspoň nepřesně citoval, pravil-li, „že případy kněžské nemravnosti tam uváděné nebyly úředně zjiš- těny, nýbrž jen podle denunciací často nespolehlivých zaznamenány“. Pro- studovav akta, došel jsem k názoru o správnosti mínění Sedlákova: Pramen jest věrohodný, pokud se jedná o případy úředně zjištěné, jinak však jest bráti jeho údaje s velikou obezřetností, neboť se jedná skutečně o pouhá udání někdy hodně nespolehlivá, jak dokazují tyto konkretní případy: Farníci u sv. Michala v Opatovicích vyprávěli arcijáhnovi, že z kostela jejich zmizela záhadným způsobem monstrance. Svou výpověď uvádí svědkové 1 Dějepis města Prahy, III. 237 n 2 Hus und Wielif, 261 — 265.3 Hus, str. 17, p. 3.4Re- cense Sedlakova Husa v ČČH, 1916, str. 176. 173
Strana 174
takto: „Dicunt, sed non asserunt.“ (Fol. 1b ). O něco dále (fol. 73 ) praví farník od sv. Klementa na Poříčí, že prý jejich plebán měl hříšný poměr s výslov- ným podotknutím písaře: „Hoc deponit de fama, nunc autem nichil dicitur de eo.“ Stejně vypovídá i druhý svědek Dětřich, že plebán byl nařknut z konkubinátu, řka, že „modo de hoc non audire loqui“. Některé údaje se stávají ještě pochybnějšími, jsou-li pronášeny samotnými kněžími. Tak na př. farář od sv. Leonharda obvinil plebána u Panny Marie na Rybníčku ze styku s podezřelými ženštinami. Své udání pak skončil následovně: „Sed nescit, si commiscetur cum eisdem et credit, quod non gratis intrant ibidem ad pleba- num.“ (fol. 21a ). I plebán u sv. Maří Magdaleny na Újezdě pronáší týmiž slovy svou žalobu na probošta tamního ženského kláštera: „Et ut audit, quod commiscentur interdum simul, sed ipse nescit, si sit verum.“ (fol. 37b ). Jestli uvedené právě příklady mluví o udáních pochybné ceny, pak jiné obžaloby jsou vyloženě nepravdivé. U sv. Klementa na Poříčí obvinil farník Dětřich vikáře Václava z konkubinátu. Farář Mikuláš naproti tomu vypo- věděl, »quod ista infamia fuit sibi inpuncta propter maliciam, ut postea ab aliis percepit.“ (fol.7a). Svědectví jest tím důležitější, jelikož dosvědčuje, že plebán o tom slyšel a také se o věci informoval a vyslechnutím různých svědků na- byl přesvědčení o vikářově nevině. Nelze rovněž opomenouti okolnost, že plebánovi již na vikáři pranic nezáleželo, protože již nebyl u něho. Jiný případ máme od sv. Haštala. Tamní plebán Jan, pravil (ut audit), že jeho oltářník jest nařknut z konkubinátu. Oltářník Mikuláš z Ústí však naproti tomu vypovídá, „quod Frana pistor, parochianus dicte ecclesie ex invidia dic- tum presbyterum accuset“. (Fol. 19“). Jiné dvě žaloby se vztahují na pasto- rační činnost kněží. V Budině si stěžovali konšelé na vikáře nechtící zaopatřo- vati v přifařených obcích, nepošlou-li jim farníci koně. Plebán Ondřej však prohlásil: „Quando pauperes homines non habent equos, nunc vicarii sui equitant in equis ipsius et interdum transiunt pedestrim.“ Při tom výslovně podotknul, „quod numquam fuit aliquis infirmorum neglectus per eosdem“. (Fol. 68a ). Těžkou obžalobu vznesl na svého faráře zbraslavský farník Tomáš. Prý chtěl jíti na Velký pátek (!) ke sv. přijímání, leč farář prý se jej tázal, má-li peníze. Když mu odvětil záporně, hodil prý Tělo Páně na oltář a vy- nadal prý mu přede všemi. Plebán naproti tomu vypověděl, že, když mu po- dával, tedy mu řekl, aby mu dal ráz dřeva, jak opat zbraslavský byl poru- čil (105a-b). Korektní to sice nebylo, ale jest zajisté patrno na první pohled, jaký rozdíl jest mezi oběma výpovědmi. Aby mi snad nebyla vytýkána dů- věřivost k obhajobám kněží a nedůvěra k nařknutím od laiků, tedy předvádím některé příklady osvětlující věrohodnost výpovědí na základě vzájemného 174
takto: „Dicunt, sed non asserunt.“ (Fol. 1b ). O něco dále (fol. 73 ) praví farník od sv. Klementa na Poříčí, že prý jejich plebán měl hříšný poměr s výslov- ným podotknutím písaře: „Hoc deponit de fama, nunc autem nichil dicitur de eo.“ Stejně vypovídá i druhý svědek Dětřich, že plebán byl nařknut z konkubinátu, řka, že „modo de hoc non audire loqui“. Některé údaje se stávají ještě pochybnějšími, jsou-li pronášeny samotnými kněžími. Tak na př. farář od sv. Leonharda obvinil plebána u Panny Marie na Rybníčku ze styku s podezřelými ženštinami. Své udání pak skončil následovně: „Sed nescit, si commiscetur cum eisdem et credit, quod non gratis intrant ibidem ad pleba- num.“ (fol. 21a ). I plebán u sv. Maří Magdaleny na Újezdě pronáší týmiž slovy svou žalobu na probošta tamního ženského kláštera: „Et ut audit, quod commiscentur interdum simul, sed ipse nescit, si sit verum.“ (fol. 37b ). Jestli uvedené právě příklady mluví o udáních pochybné ceny, pak jiné obžaloby jsou vyloženě nepravdivé. U sv. Klementa na Poříčí obvinil farník Dětřich vikáře Václava z konkubinátu. Farář Mikuláš naproti tomu vypo- věděl, »quod ista infamia fuit sibi inpuncta propter maliciam, ut postea ab aliis percepit.“ (fol.7a). Svědectví jest tím důležitější, jelikož dosvědčuje, že plebán o tom slyšel a také se o věci informoval a vyslechnutím různých svědků na- byl přesvědčení o vikářově nevině. Nelze rovněž opomenouti okolnost, že plebánovi již na vikáři pranic nezáleželo, protože již nebyl u něho. Jiný případ máme od sv. Haštala. Tamní plebán Jan, pravil (ut audit), že jeho oltářník jest nařknut z konkubinátu. Oltářník Mikuláš z Ústí však naproti tomu vypovídá, „quod Frana pistor, parochianus dicte ecclesie ex invidia dic- tum presbyterum accuset“. (Fol. 19“). Jiné dvě žaloby se vztahují na pasto- rační činnost kněží. V Budině si stěžovali konšelé na vikáře nechtící zaopatřo- vati v přifařených obcích, nepošlou-li jim farníci koně. Plebán Ondřej však prohlásil: „Quando pauperes homines non habent equos, nunc vicarii sui equitant in equis ipsius et interdum transiunt pedestrim.“ Při tom výslovně podotknul, „quod numquam fuit aliquis infirmorum neglectus per eosdem“. (Fol. 68a ). Těžkou obžalobu vznesl na svého faráře zbraslavský farník Tomáš. Prý chtěl jíti na Velký pátek (!) ke sv. přijímání, leč farář prý se jej tázal, má-li peníze. Když mu odvětil záporně, hodil prý Tělo Páně na oltář a vy- nadal prý mu přede všemi. Plebán naproti tomu vypověděl, že, když mu po- dával, tedy mu řekl, aby mu dal ráz dřeva, jak opat zbraslavský byl poru- čil (105a-b). Korektní to sice nebylo, ale jest zajisté patrno na první pohled, jaký rozdíl jest mezi oběma výpovědmi. Aby mi snad nebyla vytýkána dů- věřivost k obhajobám kněží a nedůvěra k nařknutím od laiků, tedy předvádím některé příklady osvětlující věrohodnost výpovědí na základě vzájemného 174
Strana 175
poměru stran. Věc ta, jak níže poznáme, má důležitý význam pro úsudky Tomkovy o ceně odpovědí na žaloby. Tomek! při Kojatovi poukazuje na střídníka a zvoníka, kteří ho před arci- jáhnem hájili. Prý „musili se ujmouti pána svého“. Kdo však pročetl pozorně všechny protokoly, dojde poznání, že poměr mezi představeným a podřízeným nebyl vždy dobrý, což mělo vliv i na jejich výpovědi. Tím docházelo k trap- ným výjevům, při nichž někdy farníci svého faráře hájili, zatím co spolubratří naň útočili. Takový případ máme u sv. Martina ve zdi, kde oltářník Martin, stěžující sobě na přetěžování od plebána, vypovídá proti němu, že žije v kon- kubinátě, zatím sladovník Tomáš prohlašuje faráře za čestného muže, uváděje za důvod, že bydlí hned proti faře. (Fol. 11a.) Podobný případ byl v Běsné, kde se jednalo o zjištění, zdali farář residuje, či nikoliv. Jeden farník vy- povídá, že plebán jest málo kdy doma, což potvrzuje zvoník Jan z Loun, konšelé naproti tomu svědčí, že farář jest stále doma! (120b.) Jak z uvedených dvou případů vysvítá, nevyzněly výpovědi podřízených vždy ve prospěch představených. Nastává otázka, která udání lze považovati za hodnověrná. Zodpovědění její není nikterak nesnadné. V celé řadě případů se totiž provinilí kněží udávají nebo přiznávají sami, takže o těchto deliktech nelze míti ani těch nejmenších pochybností. Ostatní případy lze považovati za prokázané tehdy, potkáváme-li se s připsaným u nich trestním výnosem anebo se závazkem v druhé části akt (obligationes). Lze tudíž na základě takto zaznamenaných udání zcela přesně zjistiti, jedná-li se o případy prokázané, či pochybné anebo dokonce vyloženě vymyšlené. Tím ovšem padá tvrzení Tomkovo,2 dle něhož „nesnadno bylo by zastati se všech tuto nejmenovaných, jakožto prostých vší ouhony, protože se na ně při visitací nic neproneslo, neb to mohlo i sice míti své příčiny“. Při- kládám proto statistickou tabulku o pastorační činnosti a mravním stavu kněž- stva arcijáhenství pražského. Na základě této statistiky nelze naprosto souhlasiti s dalšími slovy cito- vaného právě úsudku Tomkova: „Vždy jest počet těch, kteří byli zřejmě viněni, tak velký, že tím padá skvrna na celou tuto třídu duchovenstva, tedy právě na ty, kterým hlavně byla svěřena správa duší.“ Jak z tabulky patrno, nevisitoval arcijáhen pouze kostely a kněžstvo kurátní, nýbrž i nekurátní. Jednalo se totiž o t. zv. generální visitaci, při níž všichni bez rozdílu v té či oné farnosti prodlévající byli povinni se dostaviti k arcijáhnovi od arcibiskupa zplnomocněného. Proto se dočítáme v protokolech netoliko o plebánech a vi- kářích, nýbrž i o nekurátních kazatelích, oltářnících, kněžích-studentech, kně- 1U. d., 245. 2 U. M. 175
poměru stran. Věc ta, jak níže poznáme, má důležitý význam pro úsudky Tomkovy o ceně odpovědí na žaloby. Tomek! při Kojatovi poukazuje na střídníka a zvoníka, kteří ho před arci- jáhnem hájili. Prý „musili se ujmouti pána svého“. Kdo však pročetl pozorně všechny protokoly, dojde poznání, že poměr mezi představeným a podřízeným nebyl vždy dobrý, což mělo vliv i na jejich výpovědi. Tím docházelo k trap- ným výjevům, při nichž někdy farníci svého faráře hájili, zatím co spolubratří naň útočili. Takový případ máme u sv. Martina ve zdi, kde oltářník Martin, stěžující sobě na přetěžování od plebána, vypovídá proti němu, že žije v kon- kubinátě, zatím sladovník Tomáš prohlašuje faráře za čestného muže, uváděje za důvod, že bydlí hned proti faře. (Fol. 11a.) Podobný případ byl v Běsné, kde se jednalo o zjištění, zdali farář residuje, či nikoliv. Jeden farník vy- povídá, že plebán jest málo kdy doma, což potvrzuje zvoník Jan z Loun, konšelé naproti tomu svědčí, že farář jest stále doma! (120b.) Jak z uvedených dvou případů vysvítá, nevyzněly výpovědi podřízených vždy ve prospěch představených. Nastává otázka, která udání lze považovati za hodnověrná. Zodpovědění její není nikterak nesnadné. V celé řadě případů se totiž provinilí kněží udávají nebo přiznávají sami, takže o těchto deliktech nelze míti ani těch nejmenších pochybností. Ostatní případy lze považovati za prokázané tehdy, potkáváme-li se s připsaným u nich trestním výnosem anebo se závazkem v druhé části akt (obligationes). Lze tudíž na základě takto zaznamenaných udání zcela přesně zjistiti, jedná-li se o případy prokázané, či pochybné anebo dokonce vyloženě vymyšlené. Tím ovšem padá tvrzení Tomkovo,2 dle něhož „nesnadno bylo by zastati se všech tuto nejmenovaných, jakožto prostých vší ouhony, protože se na ně při visitací nic neproneslo, neb to mohlo i sice míti své příčiny“. Při- kládám proto statistickou tabulku o pastorační činnosti a mravním stavu kněž- stva arcijáhenství pražského. Na základě této statistiky nelze naprosto souhlasiti s dalšími slovy cito- vaného právě úsudku Tomkova: „Vždy jest počet těch, kteří byli zřejmě viněni, tak velký, že tím padá skvrna na celou tuto třídu duchovenstva, tedy právě na ty, kterým hlavně byla svěřena správa duší.“ Jak z tabulky patrno, nevisitoval arcijáhen pouze kostely a kněžstvo kurátní, nýbrž i nekurátní. Jednalo se totiž o t. zv. generální visitaci, při níž všichni bez rozdílu v té či oné farnosti prodlévající byli povinni se dostaviti k arcijáhnovi od arcibiskupa zplnomocněného. Proto se dočítáme v protokolech netoliko o plebánech a vi- kářích, nýbrž i o nekurátních kazatelích, oltářnících, kněžích-studentech, kně- 1U. d., 245. 2 U. M. 175
Strana 176
Děkanstvíl Počet Pastorace Počet konkubinátů Far Kněží VDI D DS N 00 T O Praha (město a venkov) 44 111 (39) 5 16 7 4 1 11 10 Podbrdsko Benešovsko Slansko Brandýssko Klumín Říčany Ořech 27 16 50 22 19 30 51 33 94 (4) 41 (2) 30 48 (9) o o o o 4 6 o 6 2 5 5 12 o 2 o 2 7 4 3 3 5 7 4 3 18 13 33 13 9 10 13 20 12 24 15 5 9 1 2 2 2 Rakovník 33 (2) 49 (2) 50 65 o 5 3 9 2 27 7 15 3 Úhrnem 290 (4) 551 (54) 14 55 32 35 137 118 21 žích-školmistrech, zámeckých kaplanech, jáhnech a minoristech. Není proto pravda, jako by se bývalo jednalo pouze o klerus v duchovní správě. Ještě méně lze souhlasiti se slovy, dle nichž arcijáhenská visitace staví do nepěkného světla všechno kurátní duchovenstvo. Jest sice pravda, že prokázaných pří- padů konkubinátu jest 20% (ze 605 kněží 118), ale netoliko každý historik, nýbrž každý člověk mající jenom trochu smysl pro spravedlnost uzná, že by bylo velmi nespravedlivo, aby zbývajících 80% kněžstva mělo trpěti k vůli oněm dvaceti! Tím přicházíme k dalšímu důležitému bodu arcijáhenské visi- tace, totiž k metodě práce Tomkovy a ke způsobu excerptování Loserthova. Aby mi někdo nevytýkal (jako Krofta Sedlákovi) nějakou tendenci, tedy jednoduše uvádím vedle sebe citáty z obou autorů a text originálu. Loserth, Hus und Wiclif. Visitační akta: Str. 262. Fol. 3b. Vitko sagt aus: quod dominus Gre- gorius archidiaconus Belinensis ha- ... quod dominus Gregorius archi- diaconus Bielinensis habet concubi- 1 Vysvětlení značek: VD = Velmi dobrá. D = Dobrá. DS = Dostatečná. N = Nedo- statečná. 00 = Neudáno. † = Dokázané případy.? = Neprokázané. O = Nepravdivé. Číslice v závorkách položené značí visitované nekurátní kněze nebo filiální kostely. 176
Děkanstvíl Počet Pastorace Počet konkubinátů Far Kněží VDI D DS N 00 T O Praha (město a venkov) 44 111 (39) 5 16 7 4 1 11 10 Podbrdsko Benešovsko Slansko Brandýssko Klumín Říčany Ořech 27 16 50 22 19 30 51 33 94 (4) 41 (2) 30 48 (9) o o o o 4 6 o 6 2 5 5 12 o 2 o 2 7 4 3 3 5 7 4 3 18 13 33 13 9 10 13 20 12 24 15 5 9 1 2 2 2 Rakovník 33 (2) 49 (2) 50 65 o 5 3 9 2 27 7 15 3 Úhrnem 290 (4) 551 (54) 14 55 32 35 137 118 21 žích-školmistrech, zámeckých kaplanech, jáhnech a minoristech. Není proto pravda, jako by se bývalo jednalo pouze o klerus v duchovní správě. Ještě méně lze souhlasiti se slovy, dle nichž arcijáhenská visitace staví do nepěkného světla všechno kurátní duchovenstvo. Jest sice pravda, že prokázaných pří- padů konkubinátu jest 20% (ze 605 kněží 118), ale netoliko každý historik, nýbrž každý člověk mající jenom trochu smysl pro spravedlnost uzná, že by bylo velmi nespravedlivo, aby zbývajících 80% kněžstva mělo trpěti k vůli oněm dvaceti! Tím přicházíme k dalšímu důležitému bodu arcijáhenské visi- tace, totiž k metodě práce Tomkovy a ke způsobu excerptování Loserthova. Aby mi někdo nevytýkal (jako Krofta Sedlákovi) nějakou tendenci, tedy jednoduše uvádím vedle sebe citáty z obou autorů a text originálu. Loserth, Hus und Wiclif. Visitační akta: Str. 262. Fol. 3b. Vitko sagt aus: quod dominus Gre- gorius archidiaconus Belinensis ha- ... quod dominus Gregorius archi- diaconus Bielinensis habet concubi- 1 Vysvětlení značek: VD = Velmi dobrá. D = Dobrá. DS = Dostatečná. N = Nedo- statečná. 00 = Neudáno. † = Dokázané případy.? = Neprokázané. O = Nepravdivé. Číslice v závorkách položené značí visitované nekurátní kněze nebo filiální kostely. 176
Strana 177
bet Kaczkam concubinam in domo sua... Tamže. Item dicit Henricus, quod in do- mo abbatis et conventus monasterii Sedlicensis moretur guidam notarius nomine Hersso, de quo dicitur, quod daret pecunias ad usuras. Tamże. « « « Item dixit: dominus W ence- slaus vicarius ipsius ecclesie sancti Clementis habeat concubinam, que olim fuerit nutrix Rotlebi pie me- morie, ex qua duos pueros procrea- vit, qui testis nuper fuit per quandam mulierem petitus, ut dicte concubine puerum baptizaret, quod facere no- luit. Tamze. Von einem Mónch im Slaven- kloster wird behauptet, er habe ein Haus, in welchem er Concubinen halte. Tomek, Praha, III, str. 238. Nicméně nestalo se těmto dvěma farářům nic, aby byli k residenci nam Kaczkam in domo sua et alias in aliis domibus tenet ipsam, guando timet per archiepiscopum vel alios se citari propter ipsam, guam tenet ab annis bene VIII ... Tamze. Item dicit Henricus, quod in do- mo abbatis et conventus monasterii Sedliceusis moretur quidam notarius nomine Hersso, de quo dicitur, quod daret pecunias ad usuras, sed ipse testis pro certo nescit, sed wlt super eo melius suscitari. Tamże. Dominus Nicolaus plebanus dicte ecclesie . . dixit, quod habeat vicarium nomine W enceslaum . . et quod habet concubinam, sed. de hoc nescit. et cre- dat, quod ista infamacio fuit sibi in- punctapropter maliciam, aliterse bene conservavit. Fol. 85. Dominus Nicolaus crucifer cum stella . . . plebanus dicte ecclesie... dicit, quod quidam monachus Scla- vorum nomine Brdo habeat unam domum in plebe sua, qui apostatave- rat, sed nescit, si ipse in dicta domo sua habeat concubinam. Visitaćni akta (obligationes). Fol. 1289, Obligacio plebani sancti Andree
bet Kaczkam concubinam in domo sua... Tamže. Item dicit Henricus, quod in do- mo abbatis et conventus monasterii Sedlicensis moretur guidam notarius nomine Hersso, de quo dicitur, quod daret pecunias ad usuras. Tamże. « « « Item dixit: dominus W ence- slaus vicarius ipsius ecclesie sancti Clementis habeat concubinam, que olim fuerit nutrix Rotlebi pie me- morie, ex qua duos pueros procrea- vit, qui testis nuper fuit per quandam mulierem petitus, ut dicte concubine puerum baptizaret, quod facere no- luit. Tamze. Von einem Mónch im Slaven- kloster wird behauptet, er habe ein Haus, in welchem er Concubinen halte. Tomek, Praha, III, str. 238. Nicméně nestalo se těmto dvěma farářům nic, aby byli k residenci nam Kaczkam in domo sua et alias in aliis domibus tenet ipsam, guando timet per archiepiscopum vel alios se citari propter ipsam, guam tenet ab annis bene VIII ... Tamze. Item dicit Henricus, quod in do- mo abbatis et conventus monasterii Sedliceusis moretur quidam notarius nomine Hersso, de quo dicitur, quod daret pecunias ad usuras, sed ipse testis pro certo nescit, sed wlt super eo melius suscitari. Tamże. Dominus Nicolaus plebanus dicte ecclesie . . dixit, quod habeat vicarium nomine W enceslaum . . et quod habet concubinam, sed. de hoc nescit. et cre- dat, quod ista infamacio fuit sibi in- punctapropter maliciam, aliterse bene conservavit. Fol. 85. Dominus Nicolaus crucifer cum stella . . . plebanus dicte ecclesie... dicit, quod quidam monachus Scla- vorum nomine Brdo habeat unam domum in plebe sua, qui apostatave- rat, sed nescit, si ipse in dicta domo sua habeat concubinam. Visitaćni akta (obligationes). Fol. 1289, Obligacio plebani sancti Andree
Strana 178
přinuceni...a proti faráři u sv. On- dřeje nenachází se žádné nařízení v aktech visitací, patrně proto, že lehkosti takové nebyly neobyčejné. Maioris civitatis Pragensis, domini Petri. „..et non absentabit se ab ecclesia sua predicta sine licencia suorum su- periorum subpena in statutis provin- cialibus contenta et pena V sex. gr. pro qualibet vice." U. d., str. 246. Typ nálezů arcijáhenských. Fol. 102 b. Již na synodě roku 1366 dávala se vina arcijáhnům, že na visitacích nebyli dosti přísní, že nevyhledávali toho, co Kristovo jest, než spíše ha- nebného zisku, a dávali se podpláceti dary, aby kuběnářů neudali arcibis- kupským vikářům a korektorům.. Nacházíme to také při visitaci praž- ské roku 1379, že se neužívalo mno- ho důrazu v zamezování a trestání shledaných přestupků. Sotva, že ně- které hrubší měly za následek naří- zení arcijáhna, aby se budoucně ne- dály. Ibidem dominus archidiacon Pra- gensis mandavit ipsi plebano depo- nenti ut dictam Swatissam(!) mulie- rem evadat infra III dies ... et nec ipsam,necquamcumque aliam in dote sua vel extra in cura sua teneat pro concubina sub pena carcerum pro tribus mensibus et pena XII sex. pro fabrica ecclesie et archidiacono sol- vendarum... Item mandavit eidem plebano, ut aliquo dierum infra VIII dies veniens Pragam faciat sibi fidem sufficientem, quod dictam mulierem evasit cum effectu. Mimořádné přídavky k nálezům: Ouk, farář z Ričan, fol. 124b. Ibidem dictus dominus archidia- conus mandavit eidem domino Otti- coni plebano in Rziczano, ut pro ab- lucione delictorum suorum feria quinta proxime futura incipiendo visitet offi- cium divinum in ecclesia Pragensi per XIIII dies, infra quos XIIII dies emant unum stamen panni griseum pro C gr. dividendum per dominum 178
přinuceni...a proti faráři u sv. On- dřeje nenachází se žádné nařízení v aktech visitací, patrně proto, že lehkosti takové nebyly neobyčejné. Maioris civitatis Pragensis, domini Petri. „..et non absentabit se ab ecclesia sua predicta sine licencia suorum su- periorum subpena in statutis provin- cialibus contenta et pena V sex. gr. pro qualibet vice." U. d., str. 246. Typ nálezů arcijáhenských. Fol. 102 b. Již na synodě roku 1366 dávala se vina arcijáhnům, že na visitacích nebyli dosti přísní, že nevyhledávali toho, co Kristovo jest, než spíše ha- nebného zisku, a dávali se podpláceti dary, aby kuběnářů neudali arcibis- kupským vikářům a korektorům.. Nacházíme to také při visitaci praž- ské roku 1379, že se neužívalo mno- ho důrazu v zamezování a trestání shledaných přestupků. Sotva, že ně- které hrubší měly za následek naří- zení arcijáhna, aby se budoucně ne- dály. Ibidem dominus archidiacon Pra- gensis mandavit ipsi plebano depo- nenti ut dictam Swatissam(!) mulie- rem evadat infra III dies ... et nec ipsam,necquamcumque aliam in dote sua vel extra in cura sua teneat pro concubina sub pena carcerum pro tribus mensibus et pena XII sex. pro fabrica ecclesie et archidiacono sol- vendarum... Item mandavit eidem plebano, ut aliquo dierum infra VIII dies veniens Pragam faciat sibi fidem sufficientem, quod dictam mulierem evasit cum effectu. Mimořádné přídavky k nálezům: Ouk, farář z Ričan, fol. 124b. Ibidem dictus dominus archidia- conus mandavit eidem domino Otti- coni plebano in Rziczano, ut pro ab- lucione delictorum suorum feria quinta proxime futura incipiendo visitet offi- cium divinum in ecclesia Pragensi per XIIII dies, infra quos XIIII dies emant unum stamen panni griseum pro C gr. dividendum per dominum 178
Strana 179
Jacobum penitenciarium ecclesie Pra- gensis pauperibus ibidem infra eccle- siam residentibus... Mikuláš řeč. Vrabec, vikář ve Zlechově, fol. 126“. Ibidem promisit ad manus domini archidiaconi... quod ipse numquam dictam Maretham, vel Zdenkam, vel quacumque aliam in cura sua in dicta domo vel extra tenebit pro concubina sub pena carcerum pro uno mense et vendat dictam domum suam infra duos menses vel ipsam fratri suo re- signet infra tempus memoratum ... Jindrich, plehán smolnický, fol. 126b. ...promisit ad manus domini ar- chidiaconi, quod ...nec cum eadem Maretha aliquod consorcium habe- bit, propter quam obligatus prius fuit sub pena privacionis ecclesie... Ibid., str. 238. Také Zvěst, farář sv. Mikuláše v Podskalí a Martin Tvořidlo, fa- rář Psářský nepřebývali při svých kostelích, nýbrž na Vyšehradě. Tito dva vymlouvali se na starou zvyk- lost. Zvěst totiž, že i jeho předchůdci nezachovávali residencí, když měli jiné nějaké beneficium. Fol. 30 b. Dominus Zwiest plebanus ibidem a XVIII annis interrogatus dicit, quod ipse testis resedit circa eccle- siam suam prius medio anno et pre- decessores sui, qui habe[ba nt aliqua beneficia, numquam resederunt. U. m. Nicméně nestalo se dvěma těmto farářům nic, aby byli residencí při- drženi... ... et alii multi parochiani ibidem dicunt, plebem bene stare et commen- dant plebanum et licet deberet resi- 179
Jacobum penitenciarium ecclesie Pra- gensis pauperibus ibidem infra eccle- siam residentibus... Mikuláš řeč. Vrabec, vikář ve Zlechově, fol. 126“. Ibidem promisit ad manus domini archidiaconi... quod ipse numquam dictam Maretham, vel Zdenkam, vel quacumque aliam in cura sua in dicta domo vel extra tenebit pro concubina sub pena carcerum pro uno mense et vendat dictam domum suam infra duos menses vel ipsam fratri suo re- signet infra tempus memoratum ... Jindrich, plehán smolnický, fol. 126b. ...promisit ad manus domini ar- chidiaconi, quod ...nec cum eadem Maretha aliquod consorcium habe- bit, propter quam obligatus prius fuit sub pena privacionis ecclesie... Ibid., str. 238. Také Zvěst, farář sv. Mikuláše v Podskalí a Martin Tvořidlo, fa- rář Psářský nepřebývali při svých kostelích, nýbrž na Vyšehradě. Tito dva vymlouvali se na starou zvyk- lost. Zvěst totiž, že i jeho předchůdci nezachovávali residencí, když měli jiné nějaké beneficium. Fol. 30 b. Dominus Zwiest plebanus ibidem a XVIII annis interrogatus dicit, quod ipse testis resedit circa eccle- siam suam prius medio anno et pre- decessores sui, qui habe[ba nt aliqua beneficia, numquam resederunt. U. m. Nicméně nestalo se dvěma těmto farářům nic, aby byli residencí při- drženi... ... et alii multi parochiani ibidem dicunt, plebem bene stare et commen- dant plebanum et licet deberet resi- 179
Strana 180
dere circa ecclesiam, tamen favent sibi, quod residet in Wyssegrado.. et dicunt, quod eciam in medio noctis non negliguntur, quando aliqui indi- gent sacramentis. Z uvedených iuxtaposicí jasně vysvítá, že Tomek vypisoval ze svého pra- mene dosti povrchně, kdežto Loserth si ve svém excerptování počínal způsobem vyloženě nepřípustným, uváděje pouze provinění s opominutím pochvalných výpovědí nebo svědectví ve prospěch nařknutých svědčící. Rozumí se samo sebou, že za takových okolností předvedli oba historikové obraz tehdejšího duchovenstva v barvách velmi temných. V některých případech naskytuje se historikovi příležitost seznati nové příčiny mravní pokleslosti jisté části kleru. Poznávámet v řadě případů, že špatní kněží se rekrutovali ze školních mistrů. Klerik, nemoha se v duchovní správě hned uchytiti, nedal se proto vysvětiti, živě se zatím vyučováním. Uči- telování pak bylo v některých případech velmi špatnou průpravou k duchov- nímu stavu. Tak na př. plebán strojetický, když byl školmistrem v Kralovi- cích, zplodil tam syna.1 Školmistr v Jílovém, Jakub, byl před svou ordinací rozkřičen z konkubinátu.2 Jak si „vážili“ kněžského svěcení kantoři, toho dů- kazem je Prokop z Unhoště, o němž se v aktech visitačních dočítáme, že byl sice již ordinován, ale až do té chvíle prý ještě necelebroval!3 Ještě horším exemplářem byl Mořic, plebán v Hostimi. Před tím byl učitelem ve Vilhar- ticích, kde měl s konkubinou Batou syny Erasma a Osvalda. Při arcijáhenské visitaci se zjistilo, že dva klerici, jež měl u sebe, jsou jeho synové-levobočci. Vrcholem všeho bylo, že Mořic si přál, aby se stali — kněžími!4 Z několika jiných případů seznáváme, že se jednalo o jakýsi levobočný kněžský dorost. Tak na př. plebán v Zapech měl u sebe syny za akolythy.5 Jaký život koli- kráte vedli různí akolythové, podjáhnové a jáhnové na farách působíci, o tom nás poučují též různé případy, svědčící o naprostém nedostatku asketické vý- chovy v duchovenstvu. Tato okolnost, jakož i fakt, že někteří kněží-deli- kventi nebyli svěceni doma, nýbrž v cizině (Řím, Uhry, Rakousy), nás vedou na stopu dvěma novým, až dosud nepovšimnutým příčinám smutných zjevů v životě duchovenském. K tomu ještě přikročuje zjev jiný, totiž neblahé ná- sledky vlivů světských. Tak na př. v Loděnicích byl plebánem jistý Přech, o němž arcijáhen zjistil, že je konkubinář, ale sotva asi mohl něco proti němu zakročiti, neboť při výslechu se dověděl, že sám Václav VI. mu dal onu faru.6 1 Visitační akta 1379—80, fol. 112b. 2 Fol. 10ob. 3 Fol. 9ob. 4 Fol. 89b. 5 Fol. 79a. 6 Fol. 108b. 180
dere circa ecclesiam, tamen favent sibi, quod residet in Wyssegrado.. et dicunt, quod eciam in medio noctis non negliguntur, quando aliqui indi- gent sacramentis. Z uvedených iuxtaposicí jasně vysvítá, že Tomek vypisoval ze svého pra- mene dosti povrchně, kdežto Loserth si ve svém excerptování počínal způsobem vyloženě nepřípustným, uváděje pouze provinění s opominutím pochvalných výpovědí nebo svědectví ve prospěch nařknutých svědčící. Rozumí se samo sebou, že za takových okolností předvedli oba historikové obraz tehdejšího duchovenstva v barvách velmi temných. V některých případech naskytuje se historikovi příležitost seznati nové příčiny mravní pokleslosti jisté části kleru. Poznávámet v řadě případů, že špatní kněží se rekrutovali ze školních mistrů. Klerik, nemoha se v duchovní správě hned uchytiti, nedal se proto vysvětiti, živě se zatím vyučováním. Uči- telování pak bylo v některých případech velmi špatnou průpravou k duchov- nímu stavu. Tak na př. plebán strojetický, když byl školmistrem v Kralovi- cích, zplodil tam syna.1 Školmistr v Jílovém, Jakub, byl před svou ordinací rozkřičen z konkubinátu.2 Jak si „vážili“ kněžského svěcení kantoři, toho dů- kazem je Prokop z Unhoště, o němž se v aktech visitačních dočítáme, že byl sice již ordinován, ale až do té chvíle prý ještě necelebroval!3 Ještě horším exemplářem byl Mořic, plebán v Hostimi. Před tím byl učitelem ve Vilhar- ticích, kde měl s konkubinou Batou syny Erasma a Osvalda. Při arcijáhenské visitaci se zjistilo, že dva klerici, jež měl u sebe, jsou jeho synové-levobočci. Vrcholem všeho bylo, že Mořic si přál, aby se stali — kněžími!4 Z několika jiných případů seznáváme, že se jednalo o jakýsi levobočný kněžský dorost. Tak na př. plebán v Zapech měl u sebe syny za akolythy.5 Jaký život koli- kráte vedli různí akolythové, podjáhnové a jáhnové na farách působíci, o tom nás poučují též různé případy, svědčící o naprostém nedostatku asketické vý- chovy v duchovenstvu. Tato okolnost, jakož i fakt, že někteří kněží-deli- kventi nebyli svěceni doma, nýbrž v cizině (Řím, Uhry, Rakousy), nás vedou na stopu dvěma novým, až dosud nepovšimnutým příčinám smutných zjevů v životě duchovenském. K tomu ještě přikročuje zjev jiný, totiž neblahé ná- sledky vlivů světských. Tak na př. v Loděnicích byl plebánem jistý Přech, o němž arcijáhen zjistil, že je konkubinář, ale sotva asi mohl něco proti němu zakročiti, neboť při výslechu se dověděl, že sám Václav VI. mu dal onu faru.6 1 Visitační akta 1379—80, fol. 112b. 2 Fol. 10ob. 3 Fol. 9ob. 4 Fol. 89b. 5 Fol. 79a. 6 Fol. 108b. 180
Strana 181
Naproti tomu Jan z Beškovic působil jinak řádnému knězi, svému plebánu Benešovi, takové potíže, že na Zvtěsování Panny Marie (1380) musel sloužiti při zavřených dveřích k vůli ochraně sebe a farníků. Ještě markantnější pří- pad máme z Mělníka, kde plebán pohrozil exkomunikací všem přechováva- čům nevěstek. Za nedlouho přišel k němu panoš ve službách pánů Vítka a Litolda z Landštejna a prohlásil, že ženština v domě proboštově bydlící jest konkubinou Vítka z Landštejna, a žádal, aby mohla dále v onom domě neru- šeně přebývati.2 To byla jiná slabina duchovní správy doby předhusitské. Kde totiž působil dobrý kněz, tam zase leckdes mu překážela moc světská. Doklady o duchovní správě jsou důležity i po stránce národnostní. Doví- dámeť se na základě nich o německých farnostech pražských. U sv. Jana na Zábradlí u mostu pražského si stěžoval lazebník Haymann, že plebán jim ne- drží žádného německého vikáře,3ačkoliv jest ve farnosti polovice Němců. Na Poříčí u sv. Klementa si zase osadní stěžovali, že farář se jim nepostaral o ně- meckého zpovědníka, třebas jej o to prosili. Farář, byv v tom ohledu arcijáh- nem napomenut, hájil se mimo jiné i poukazem na nedostatečnost prostředků k vydržování německého kněze.4 Kromě toho nacházíme německé kazatele u sv. Havla5 a u sv. Michala na Starém městě.6 S německými kazateli na venkovè se potkáváme v Berouně, kde působil jistý Kuneš, kněz diecése ře- zenské? a s dvěma na Rakovnicku: V Jesenici8 a Soběchlubech.9 V této osadě si farníci sebevědomě stěžovali prý, „plebanus ipsorum nesciat theutunicum et ipsi [sunt] theutunici“. Jelikož v řadě míst působilo kněžstvo z Říše, dá se z toho pravděpodobně usuzovati na nedostatek domácího německého kněžstva. Pro duchovenstvo předhusitské to jest jistě příznačná vlastnost. Na základě nahoře položené statistické tabulky nelze však mluviti o pří- lišném počtu ani u českých duchovních. Uvážíme-li, že na 250 farách a 4 ne- kurátních beneficiích bylo dohromady 551 duchovních správců a 54 neku- rátních kněží, pak to nejsou žádné přehnané cifry. Vždyť průměrně připadá na jeden kostel 1—2 kněží! K našim aktům se pojí jiný doklad podobné povahy, totiž Nařízení po arcijáhenské visitaci. Neznámý tento pramen se chová v kodexu olomoucké kapitulní knihovny č. 362 (fol. 38 —41b). Týká se arcijáhenské visitace v obvodě pražského arci- biskupství, jak vysvítá ze dvou narážek: Visitátor se domáhá určitých po- 1 Fol. 128b. 2 Fol. 34b. Srov. Tomek, Praha III., 246. 3 Fol. 13a. 4 Fol. 6b. 5 27b. 6 29a. 7 Tamže. 8 118b. 9 121b. 181
Naproti tomu Jan z Beškovic působil jinak řádnému knězi, svému plebánu Benešovi, takové potíže, že na Zvtěsování Panny Marie (1380) musel sloužiti při zavřených dveřích k vůli ochraně sebe a farníků. Ještě markantnější pří- pad máme z Mělníka, kde plebán pohrozil exkomunikací všem přechováva- čům nevěstek. Za nedlouho přišel k němu panoš ve službách pánů Vítka a Litolda z Landštejna a prohlásil, že ženština v domě proboštově bydlící jest konkubinou Vítka z Landštejna, a žádal, aby mohla dále v onom domě neru- šeně přebývati.2 To byla jiná slabina duchovní správy doby předhusitské. Kde totiž působil dobrý kněz, tam zase leckdes mu překážela moc světská. Doklady o duchovní správě jsou důležity i po stránce národnostní. Doví- dámeť se na základě nich o německých farnostech pražských. U sv. Jana na Zábradlí u mostu pražského si stěžoval lazebník Haymann, že plebán jim ne- drží žádného německého vikáře,3ačkoliv jest ve farnosti polovice Němců. Na Poříčí u sv. Klementa si zase osadní stěžovali, že farář se jim nepostaral o ně- meckého zpovědníka, třebas jej o to prosili. Farář, byv v tom ohledu arcijáh- nem napomenut, hájil se mimo jiné i poukazem na nedostatečnost prostředků k vydržování německého kněze.4 Kromě toho nacházíme německé kazatele u sv. Havla5 a u sv. Michala na Starém městě.6 S německými kazateli na venkovè se potkáváme v Berouně, kde působil jistý Kuneš, kněz diecése ře- zenské? a s dvěma na Rakovnicku: V Jesenici8 a Soběchlubech.9 V této osadě si farníci sebevědomě stěžovali prý, „plebanus ipsorum nesciat theutunicum et ipsi [sunt] theutunici“. Jelikož v řadě míst působilo kněžstvo z Říše, dá se z toho pravděpodobně usuzovati na nedostatek domácího německého kněžstva. Pro duchovenstvo předhusitské to jest jistě příznačná vlastnost. Na základě nahoře položené statistické tabulky nelze však mluviti o pří- lišném počtu ani u českých duchovních. Uvážíme-li, že na 250 farách a 4 ne- kurátních beneficiích bylo dohromady 551 duchovních správců a 54 neku- rátních kněží, pak to nejsou žádné přehnané cifry. Vždyť průměrně připadá na jeden kostel 1—2 kněží! K našim aktům se pojí jiný doklad podobné povahy, totiž Nařízení po arcijáhenské visitaci. Neznámý tento pramen se chová v kodexu olomoucké kapitulní knihovny č. 362 (fol. 38 —41b). Týká se arcijáhenské visitace v obvodě pražského arci- biskupství, jak vysvítá ze dvou narážek: Visitátor se domáhá určitých po- 1 Fol. 128b. 2 Fol. 34b. Srov. Tomek, Praha III., 246. 3 Fol. 13a. 4 Fol. 6b. 5 27b. 6 29a. 7 Tamže. 8 118b. 9 121b. 181
Strana 182
platků, dokládaje, že přísluší to „ad nos racione archidiaconatus nostri“ (fol. 413). Před tím pak cituje faráře „coram nobis Prage, in domo habitacionis nostre in Hradczano“ (fol. 40b). Časově se dá určiti náš doklad srovnáním jistých na- řízení s ustanoveními synodálními. První se týká lichvy. Vyvrací se v něm názor, jako by nebylo těžkým hříchem půjčovati deset kop grošů za jednu kopu ročních úroků. S článkem tohoto obsahu se potkáváme v synodálních článcích z roku 13771 a 1381.2 Druhé nařízení odsuzuje přísně přechovávání podezřelých žen na farách. S tím se potkáváme v synodě z roku 1381.9 Lze tedy pravděpodobně položiti vznik našeho pramene k roku 1382. Kterého ar- cijáhenství se nařízení týkají, nelze nijak určiti. S jistotou lze pouze říci, že se jednalo o venkov, neboť arcijáhen napomíná „plebanos in civitatibus et opi- dis." Arcijáhen vytýká: Provinění proti čistotě, nedbalou pastoraci, nedostatky při službách Božích a co jest zvláště zajímavo, objasňuje v synodálních před- pisech tak často zdůrazňovanou potřebu pečetě. V arcibiskupské kanceláři totiž na plebánech žádali, aby ke každému přípisu přivěsili své pečetě na zna- mení správného doručení. Někdy však se stávalo, že plebáni, nemajíce pečeti, dávali si k mandátu připevniti pečeť cizí, oficiálům neznámou, jimž se takto kontrola úplně znemožňovala. Farářům, kteří pečeť měli, nařizoval arcijáhen aby nikdy k jejich listům jich nepřivěsovali, dokud nařízení v nich obsažené neprovedou. Stávalo se totiž, že nemohli nařízení provésti, ale posel s arcijá- henským listem již odešel, nesa s sebou přivěšenou pečeť farářovu na důkaz provedeného rozkazu, ač tomu tak nebylo. Arcijáhen poukazoval na falešné listiny, jimiž sobě různí lidé chtěli dopomáhati k penězům, podotýkaje, že se má dopřáti víry jenom listům arcibiskupovým nebo jeho vikářům a osoby jim, se vykazující mají býti kněžím tak známy jako jejich děkan. Týkalo se to po- nejvíce spekulantů s falešnými odpustky. Z dalších dokladů o světském kněžstvu jsou nejzajímavější dva listy o po- měru pověstného dvořana Racka z Rýzmberka řečeného Kobyla k ducho- venstvu. První se týká jednoho pražského kanovníka a jest zajímavý po strán- ce právní. Nejmenovaný kanovník přiznává, kterak Racek a jeho lid mu po- brali příjmy a majetek a zároveň, že ani on, ani žádný jiný nebude se domá- hati odškodnění, stejně jako nepodnikne žádných kroků směřujících ve pros- pěch svůj a v neprospěch Rackův. Jest možno, že se jedná o pouhé dictamen, ale i kdyby se jednalo pouze o předlohu k aktu, má přece svůj určitý význam tím, že historikovi dává tušiti nemožnost dovolati se utiskovanému knězi práva. Druhý pramen nám referuje o tom, jak zacházel Racek s kněžstvem. Jest tím 1 Hofler, Concilia Pragensia (Abhandlungen BGW, 1862) str. 21. 2 U. d., str. 31. 9 Str. 28. 182
platků, dokládaje, že přísluší to „ad nos racione archidiaconatus nostri“ (fol. 413). Před tím pak cituje faráře „coram nobis Prage, in domo habitacionis nostre in Hradczano“ (fol. 40b). Časově se dá určiti náš doklad srovnáním jistých na- řízení s ustanoveními synodálními. První se týká lichvy. Vyvrací se v něm názor, jako by nebylo těžkým hříchem půjčovati deset kop grošů za jednu kopu ročních úroků. S článkem tohoto obsahu se potkáváme v synodálních článcích z roku 13771 a 1381.2 Druhé nařízení odsuzuje přísně přechovávání podezřelých žen na farách. S tím se potkáváme v synodě z roku 1381.9 Lze tedy pravděpodobně položiti vznik našeho pramene k roku 1382. Kterého ar- cijáhenství se nařízení týkají, nelze nijak určiti. S jistotou lze pouze říci, že se jednalo o venkov, neboť arcijáhen napomíná „plebanos in civitatibus et opi- dis." Arcijáhen vytýká: Provinění proti čistotě, nedbalou pastoraci, nedostatky při službách Božích a co jest zvláště zajímavo, objasňuje v synodálních před- pisech tak často zdůrazňovanou potřebu pečetě. V arcibiskupské kanceláři totiž na plebánech žádali, aby ke každému přípisu přivěsili své pečetě na zna- mení správného doručení. Někdy však se stávalo, že plebáni, nemajíce pečeti, dávali si k mandátu připevniti pečeť cizí, oficiálům neznámou, jimž se takto kontrola úplně znemožňovala. Farářům, kteří pečeť měli, nařizoval arcijáhen aby nikdy k jejich listům jich nepřivěsovali, dokud nařízení v nich obsažené neprovedou. Stávalo se totiž, že nemohli nařízení provésti, ale posel s arcijá- henským listem již odešel, nesa s sebou přivěšenou pečeť farářovu na důkaz provedeného rozkazu, ač tomu tak nebylo. Arcijáhen poukazoval na falešné listiny, jimiž sobě různí lidé chtěli dopomáhati k penězům, podotýkaje, že se má dopřáti víry jenom listům arcibiskupovým nebo jeho vikářům a osoby jim, se vykazující mají býti kněžím tak známy jako jejich děkan. Týkalo se to po- nejvíce spekulantů s falešnými odpustky. Z dalších dokladů o světském kněžstvu jsou nejzajímavější dva listy o po- měru pověstného dvořana Racka z Rýzmberka řečeného Kobyla k ducho- venstvu. První se týká jednoho pražského kanovníka a jest zajímavý po strán- ce právní. Nejmenovaný kanovník přiznává, kterak Racek a jeho lid mu po- brali příjmy a majetek a zároveň, že ani on, ani žádný jiný nebude se domá- hati odškodnění, stejně jako nepodnikne žádných kroků směřujících ve pros- pěch svůj a v neprospěch Rackův. Jest možno, že se jedná o pouhé dictamen, ale i kdyby se jednalo pouze o předlohu k aktu, má přece svůj určitý význam tím, že historikovi dává tušiti nemožnost dovolati se utiskovanému knězi práva. Druhý pramen nám referuje o tom, jak zacházel Racek s kněžstvem. Jest tím 1 Hofler, Concilia Pragensia (Abhandlungen BGW, 1862) str. 21. 2 U. d., str. 31. 9 Str. 28. 182
Strana 183
cennější, jelikož nám označuje krajinu, v níž se všechno dělo, a zároveň i ozna- čuje rok, totiž 1414. Jednalo se o děkanství klatovské, tedy o onu část Čech, jež byla mezi prvními, které se přidaly k husitství. Racek z Rýzmberka při- pravil tamní kněžstvo o celou polovici sklizně a dávky. Věc jest pro nás tím důležitější, jelikož se dovídáme, že Racek jednal na přímý rozkaz krále Václava. Těžce zkoušené kněžstvo se uchýlilo ke sv. Stolici, jmenovavši svým zástupcem plebána ojenického Jana, jakožto děkana rokycanského. Poněvadž pak usnesení praví, že kromě zmíněných již škod někteří byli i požáry stíhá- ni, máme tu pravděpodobný důkaz, že v Čechách pracoval oheň dříve nežli v Kostnici. Třetí zajímavou skupinu tvoří dictamina oseckého formuláře. Tlumočí nám vliv moci světské na osazování beneficií, jakož i na přijímání do kláštera. V prvním případě se jedná o královské supliky ve prospěch jakéhosi klerika, v druhém se král přimlouvá za přijetí kohosi do nejmenovaného řádu řehol- ních kanovníků. Panovník se dovolává své hodnosti císařské. Poněvadž pak doklady v kodexu oseckém zachované jsme položili k roku 1350, jest souditi, že se jedná o Karla IV. Jelikož kuriální praxe v té době u nás teprve se po- čínala uplatňovati, mají naše dictamina zvláštní význam, svědčíce o velmi vy- vinutém vlivu moci světské na osazování beneficií i na přijímání do klášterů v té době, kdy podobný vliv se strany kurie byl teprve v samých počátcích. Pro poměr moci duchovní a světské jsou to doklady zajímavé. V t. zv. „pre- ces primariae“ se odvolává císař na starý zvyk, dle něhož každý duchovní hodnostář říše římské jest povinen vyhověti panovníkovi, když jej o něco po- žádá. Zásadu tuto rozvádí císař v suplice druhé (preces secundariae). Vytý- kaje opatovi, že jeho první žádosti neučinil zadost, praví, že jeho suplika ob- sahuje v sobě do jisté míry zákonitou oprávněnost, a působí na klášter nepří- mý nátlak prohlášením, dle něhož zachová práva opatství ve všem nezten- čena, bude-li ono respektovati jeho práva. Ještě určitěji hájí svou ingerenci v záležitostech duchovních v třetí suplice, stavě ji na roveň právu a zvyku (ius et consuetudo) a snaží se dokázati, že jest de iure divino. Činí tak na zá- kladě známých slov: „Boží Bohu, císařovo císaři“ a dovozuje na základě toho ještě důrazněji nežli v druhé suplice: Jestli mu opat nevyhoví, odvrátí svou pomocnou ruku i on od kláštera. Nejdůrazněji mluví císař v poslední, čtvrté suplice. Když všechny předchozí petice byly marny, přičiní se, aby za pří- kladem jiných církevních hodnostářů kráčel po stezkách imperia. Proto ho naposledy vyzývá, by císařskému chráněnci udělil nějaké beneficium, jinak mu je udělí císař — sám! Jak patrno, mluví k nám z těchto dictamin naprostá suverenita moci světské v obsazování beneficií.
cennější, jelikož nám označuje krajinu, v níž se všechno dělo, a zároveň i ozna- čuje rok, totiž 1414. Jednalo se o děkanství klatovské, tedy o onu část Čech, jež byla mezi prvními, které se přidaly k husitství. Racek z Rýzmberka při- pravil tamní kněžstvo o celou polovici sklizně a dávky. Věc jest pro nás tím důležitější, jelikož se dovídáme, že Racek jednal na přímý rozkaz krále Václava. Těžce zkoušené kněžstvo se uchýlilo ke sv. Stolici, jmenovavši svým zástupcem plebána ojenického Jana, jakožto děkana rokycanského. Poněvadž pak usnesení praví, že kromě zmíněných již škod někteří byli i požáry stíhá- ni, máme tu pravděpodobný důkaz, že v Čechách pracoval oheň dříve nežli v Kostnici. Třetí zajímavou skupinu tvoří dictamina oseckého formuláře. Tlumočí nám vliv moci světské na osazování beneficií, jakož i na přijímání do kláštera. V prvním případě se jedná o královské supliky ve prospěch jakéhosi klerika, v druhém se král přimlouvá za přijetí kohosi do nejmenovaného řádu řehol- ních kanovníků. Panovník se dovolává své hodnosti císařské. Poněvadž pak doklady v kodexu oseckém zachované jsme položili k roku 1350, jest souditi, že se jedná o Karla IV. Jelikož kuriální praxe v té době u nás teprve se po- čínala uplatňovati, mají naše dictamina zvláštní význam, svědčíce o velmi vy- vinutém vlivu moci světské na osazování beneficií i na přijímání do klášterů v té době, kdy podobný vliv se strany kurie byl teprve v samých počátcích. Pro poměr moci duchovní a světské jsou to doklady zajímavé. V t. zv. „pre- ces primariae“ se odvolává císař na starý zvyk, dle něhož každý duchovní hodnostář říše římské jest povinen vyhověti panovníkovi, když jej o něco po- žádá. Zásadu tuto rozvádí císař v suplice druhé (preces secundariae). Vytý- kaje opatovi, že jeho první žádosti neučinil zadost, praví, že jeho suplika ob- sahuje v sobě do jisté míry zákonitou oprávněnost, a působí na klášter nepří- mý nátlak prohlášením, dle něhož zachová práva opatství ve všem nezten- čena, bude-li ono respektovati jeho práva. Ještě určitěji hájí svou ingerenci v záležitostech duchovních v třetí suplice, stavě ji na roveň právu a zvyku (ius et consuetudo) a snaží se dokázati, že jest de iure divino. Činí tak na zá- kladě známých slov: „Boží Bohu, císařovo císaři“ a dovozuje na základě toho ještě důrazněji nežli v druhé suplice: Jestli mu opat nevyhoví, odvrátí svou pomocnou ruku i on od kláštera. Nejdůrazněji mluví císař v poslední, čtvrté suplice. Když všechny předchozí petice byly marny, přičiní se, aby za pří- kladem jiných církevních hodnostářů kráčel po stezkách imperia. Proto ho naposledy vyzývá, by císařskému chráněnci udělil nějaké beneficium, jinak mu je udělí císař — sám! Jak patrno, mluví k nám z těchto dictamin naprostá suverenita moci světské v obsazování beneficií.
Strana 184
DOKLADY VISITAČNÍ AKTA I. Interrogatoria archidiaconi in visitacione plebanorum. (Olom. stud. knih. Rkp. II., 130.) Utrum scitis vel creditis vel fama est aliquem plebanum vel aliquem bene- ficiatum vel clericum habentem in domo vel extra domum concubinam, quam tenet suis sumptibus et expensis. Item utrum aliquis horum habeat mulierem suspectam. Et si sic, queratur an libera vel maritata. Item quod(!) pueros ex ea procreavit. Item quomodo te- neat ipsam concubinam, utrum emit ei vestes preciosas vel agros aut posses- siones. Item si habuit prius concubinam et alienavit eam. Queritur quando et ubi disposuit sibi habitacionem et si tenet eam in expensis suis. Item qualem habeat ancillam, utrum aliquando sibi cohabitavit. Utrum scitis vel creditis vel fama est aliquem beneficiatum plebanum vel altaristam ex pacto vel convencione dedisse vel promisisse aliquid temporale vel aliquam pecuniam pro presentacionibus ad beneficia vel promisisse patrono vel alicui alteri non repetere ab eo decimas vel alia iura ecclesiastica. Item utrum sacramenta munde custodit et2... sacramentum eucharistie vid. et baptisterium. Item quomodo dispositum est baptisterium, utrum babeata) bo- num vel porosum vel si est) ... interius. Item quociens mutat sacramentum eukaristie et purgat...“ Item si ex defectu plebani vel suorum aliqui sunt mortui sine procuracione sene vel pueri sine baptismo. Item utrum ornamenta habeant an calices ac libros et quomodo illa custodit. Item utrum more solito antiquitus sine diminucione cultus divinus peragitur et iuxta rubricam ecclesie Olomucensis. Item utrum sciat aliquos obligatores vel dilapidatores aut alienatores rerum ecclesiasticarum vel consumentes vel male administrantes. 1 Z pozůstalosti † dra Sedláka. 2 Dvě slova nečitelna. al Rkp. habeant. b) Vacat (u Sedláka). c) Poslední slovo (dle opisu) nečitelno. 184
DOKLADY VISITAČNÍ AKTA I. Interrogatoria archidiaconi in visitacione plebanorum. (Olom. stud. knih. Rkp. II., 130.) Utrum scitis vel creditis vel fama est aliquem plebanum vel aliquem bene- ficiatum vel clericum habentem in domo vel extra domum concubinam, quam tenet suis sumptibus et expensis. Item utrum aliquis horum habeat mulierem suspectam. Et si sic, queratur an libera vel maritata. Item quod(!) pueros ex ea procreavit. Item quomodo te- neat ipsam concubinam, utrum emit ei vestes preciosas vel agros aut posses- siones. Item si habuit prius concubinam et alienavit eam. Queritur quando et ubi disposuit sibi habitacionem et si tenet eam in expensis suis. Item qualem habeat ancillam, utrum aliquando sibi cohabitavit. Utrum scitis vel creditis vel fama est aliquem beneficiatum plebanum vel altaristam ex pacto vel convencione dedisse vel promisisse aliquid temporale vel aliquam pecuniam pro presentacionibus ad beneficia vel promisisse patrono vel alicui alteri non repetere ab eo decimas vel alia iura ecclesiastica. Item utrum sacramenta munde custodit et2... sacramentum eucharistie vid. et baptisterium. Item quomodo dispositum est baptisterium, utrum babeata) bo- num vel porosum vel si est) ... interius. Item quociens mutat sacramentum eukaristie et purgat...“ Item si ex defectu plebani vel suorum aliqui sunt mortui sine procuracione sene vel pueri sine baptismo. Item utrum ornamenta habeant an calices ac libros et quomodo illa custodit. Item utrum more solito antiquitus sine diminucione cultus divinus peragitur et iuxta rubricam ecclesie Olomucensis. Item utrum sciat aliquos obligatores vel dilapidatores aut alienatores rerum ecclesiasticarum vel consumentes vel male administrantes. 1 Z pozůstalosti † dra Sedláka. 2 Dvě slova nečitelna. al Rkp. habeant. b) Vacat (u Sedláka). c) Poslední slovo (dle opisu) nečitelno. 184
Strana 185
Item si aliqua sunt alienata ab ecclesia de bonis mobilibus et inmobilibus et per quem.a) Item si sciat aliquos hereticos vel suspectos de heresi. Item si sciat aliquos conspiratores vel coniuratores contra episcopum vel prelatum. Item an sciat aliquos adulteros vel incestuose coniunctos. Item an habeat statuta provincialia et sinodalia. Item an habeat rubricam Olomucensem. Item an habeat sigillum. Item an habeat formatas. Item an habeat plebanus corfirmacionem et conventor curam animarum. Item utrum sciat aliquos, qui dimiserunt ecclesias suas et vagantur et serviunt aliis vel convenerunt alias ecclesias. Item si sciat aliquos non residentes circa suas ecclesias. Item utrum admittit clericos vagos et ignotos ad celebrandum in ecclesia et si hospitat tales. Item utrum statutum provinciale contra invasores et depredatores bonorum ecclesiasticorum observat et si scit aliquos non observantes et exequi contra- venientes. Item si pronuncciat statutum de contemptu. Item si pronuncciat statutumb) [contra] usurariorum pravitatem. Item de bonis vacancium beneficiorum. Item si sciat aliquos deferentes arma. Item utrum habeat campanatorem. Item quomodo transeunt cum sacramen- to. Item si domini eorum prohibent facere testamenta et elemosinas. Item si aliquis excommunicatus usurarius vel manifeste interdictus sit se- pultus in cimiterio vel ecclesia. Item si aliquis est in ecclesia. Item si aliquis est sepultus non procuratus sacramentis vel interfectus. Item utrum vitricus facit racionem. Item si sciat aliquos qui captivaverunt clericum. Item de matrimoniis. Item de temporibus prohibitis. Item de baptismate quot compatres admittit. Item pro sacramentorum administracione quid exigunt. Item de usuris et blasphemiis. Item de vaccis ecclesie. Item de pecuniis orpha- norum et ecclesie. Item de sortilegiis. Item si hortatur plebem ad confessionem. Item si facit singulis diebus dominicis et festivis sermonem et docet omnem dominicam (sic). Item si scit aliquos non celebrantes festa. Item si scit aliquos, qui non sunt confessi. Item si scit aliquos, qui inducunt nova festa. Item oppressores puero- rum. Item de indicibus, qui indicant in diebus festis. Item de excommunicatis. Item de presbiteris non dicentibus horas. Item de incendariis. Item de fuma- libus et iuribus archidiaconi. Item de omnibus defectibus ecclesie. a) Rkp. quemper quem. b) Rkp. statum. 185
Item si aliqua sunt alienata ab ecclesia de bonis mobilibus et inmobilibus et per quem.a) Item si sciat aliquos hereticos vel suspectos de heresi. Item si sciat aliquos conspiratores vel coniuratores contra episcopum vel prelatum. Item an sciat aliquos adulteros vel incestuose coniunctos. Item an habeat statuta provincialia et sinodalia. Item an habeat rubricam Olomucensem. Item an habeat sigillum. Item an habeat formatas. Item an habeat plebanus corfirmacionem et conventor curam animarum. Item utrum sciat aliquos, qui dimiserunt ecclesias suas et vagantur et serviunt aliis vel convenerunt alias ecclesias. Item si sciat aliquos non residentes circa suas ecclesias. Item utrum admittit clericos vagos et ignotos ad celebrandum in ecclesia et si hospitat tales. Item utrum statutum provinciale contra invasores et depredatores bonorum ecclesiasticorum observat et si scit aliquos non observantes et exequi contra- venientes. Item si pronuncciat statutum de contemptu. Item si pronuncciat statutumb) [contra] usurariorum pravitatem. Item de bonis vacancium beneficiorum. Item si sciat aliquos deferentes arma. Item utrum habeat campanatorem. Item quomodo transeunt cum sacramen- to. Item si domini eorum prohibent facere testamenta et elemosinas. Item si aliquis excommunicatus usurarius vel manifeste interdictus sit se- pultus in cimiterio vel ecclesia. Item si aliquis est in ecclesia. Item si aliquis est sepultus non procuratus sacramentis vel interfectus. Item utrum vitricus facit racionem. Item si sciat aliquos qui captivaverunt clericum. Item de matrimoniis. Item de temporibus prohibitis. Item de baptismate quot compatres admittit. Item pro sacramentorum administracione quid exigunt. Item de usuris et blasphemiis. Item de vaccis ecclesie. Item de pecuniis orpha- norum et ecclesie. Item de sortilegiis. Item si hortatur plebem ad confessionem. Item si facit singulis diebus dominicis et festivis sermonem et docet omnem dominicam (sic). Item si scit aliquos non celebrantes festa. Item si scit aliquos, qui non sunt confessi. Item si scit aliquos, qui inducunt nova festa. Item oppressores puero- rum. Item de indicibus, qui indicant in diebus festis. Item de excommunicatis. Item de presbiteris non dicentibus horas. Item de incendariis. Item de fuma- libus et iuribus archidiaconi. Item de omnibus defectibus ecclesie. a) Rkp. quemper quem. b) Rkp. statum. 185
Strana 186
Item si plebanus est hospitalis. Item [si] dos sua sit bene munita et edificata. Item si cimiterium est bene munitum. Item si aliqui pueri reservantur bapti- sandi ultra mensem. Pridáno: Nota hoc est extractum de statutis ecclesie Olomucensis de officio archidiaconi ipsius ecclesie O. (20 řádků.) 2. Z aktů visitace po arcijáhenství pražském roku 1379—1380 konané. (Arch. kap. pr. Codex XIV.) Ecclesia Sti. Michaelis in Opathowicz. Item interrogatus,1 si sciret aliquos plebanos altaristas vel vicarios civitatis Pragensis tenere vel fovere concubinas, respondit, quod non.2 — Qui dixit, vix interdum infra unum mensem extra necessitatem se extra dotem suam exire. De aliis interrogatus respondit, sibi non constare salvo quia audivit, quod ecclesie Sti. Stephani in muro quidam census sunt abstracti. (1a.) Dicunt eciam, sed non asserunt, quod fuerit quedam pixis pro corpore Christi valoris duarum sexagenarum, quam nesciunt, quo per plebanum modernum sit conversa, tamen quod sit de sacrario furtive effracta. (1b.) [Vitko custos carceris... respondit quod dominus Gregorius archidiaconus Bielinensis habet Kaczkam concubinam in domo sua let alias in aliis domibus tenet ipsam, quando timet per archiepiscopum vel alios se citari propter ipsam, quam tenet ab annis bene VIII ...] Item dicit,3quod in domo dominorum abbatis et conventus monasterii Cedlic- zensis moretur quidam notarius nomine Hersso, de quo dicitur, quod daret pe- cunias ad usuras [sed ipse testis pro certo nescit, sed wlt super eo melius sus- citari]. Ecclesia S. Egidii. Dominus Jaxo Wenceslai de Praga predicator ecclesie sancti Egidii... ad plures articulos dixit, quod stetit circa dictam ecclesiam VIII° annis. Interro- gatus, si sciat aliquos concubinarios laicos vel clericos, respondit, quod non, salvo 1 Petr plebán opatovický. 2 Hranaté závorky značí Loserthem (Hus und Wiclif) 261—265 vynechaná místa. 3 Farář od sv. Jiljí Jindřich. 186
Item si plebanus est hospitalis. Item [si] dos sua sit bene munita et edificata. Item si cimiterium est bene munitum. Item si aliqui pueri reservantur bapti- sandi ultra mensem. Pridáno: Nota hoc est extractum de statutis ecclesie Olomucensis de officio archidiaconi ipsius ecclesie O. (20 řádků.) 2. Z aktů visitace po arcijáhenství pražském roku 1379—1380 konané. (Arch. kap. pr. Codex XIV.) Ecclesia Sti. Michaelis in Opathowicz. Item interrogatus,1 si sciret aliquos plebanos altaristas vel vicarios civitatis Pragensis tenere vel fovere concubinas, respondit, quod non.2 — Qui dixit, vix interdum infra unum mensem extra necessitatem se extra dotem suam exire. De aliis interrogatus respondit, sibi non constare salvo quia audivit, quod ecclesie Sti. Stephani in muro quidam census sunt abstracti. (1a.) Dicunt eciam, sed non asserunt, quod fuerit quedam pixis pro corpore Christi valoris duarum sexagenarum, quam nesciunt, quo per plebanum modernum sit conversa, tamen quod sit de sacrario furtive effracta. (1b.) [Vitko custos carceris... respondit quod dominus Gregorius archidiaconus Bielinensis habet Kaczkam concubinam in domo sua let alias in aliis domibus tenet ipsam, quando timet per archiepiscopum vel alios se citari propter ipsam, quam tenet ab annis bene VIII ...] Item dicit,3quod in domo dominorum abbatis et conventus monasterii Cedlic- zensis moretur quidam notarius nomine Hersso, de quo dicitur, quod daret pe- cunias ad usuras [sed ipse testis pro certo nescit, sed wlt super eo melius sus- citari]. Ecclesia S. Egidii. Dominus Jaxo Wenceslai de Praga predicator ecclesie sancti Egidii... ad plures articulos dixit, quod stetit circa dictam ecclesiam VIII° annis. Interro- gatus, si sciat aliquos concubinarios laicos vel clericos, respondit, quod non, salvo 1 Petr plebán opatovický. 2 Hranaté závorky značí Loserthem (Hus und Wiclif) 261—265 vynechaná místa. 3 Farář od sv. Jiljí Jindřich. 186
Strana 187
quod audivit, dominum Stephanum! predictum tenere concubinam. Interro- gatus, si clerici dicte plebis ludant taxillos, respondit quod non, salvo quod causa deduccionis in domo plebani sepius ludunt in alea et ipse cum eis pro una pinta vini et cerevisie; cui mandavit dominus archidiaconus predictus, quod amplius in alia (!) non ludat et alios de non ludendo inducat. Nicolaus Kunlini de Nachod altarista altaris sancte Katherine in ecclesia sti. Egidii interrogatus, si sciret aliquos presbyteros vel laycos habentes con- cubinas, visitantes tabernas, taxillos ludentes etc. respondit, quod nesciat aliquos tales (3b). Vla dictus Ziluercayger... parochianus dicte ecclesie sancti Egidii... interrogatus, utrum alique negligencie in dicta ecclesia per plebanum vel suos vicarios circa plebem committantur, respondit quod non. Idem Antonius (panicida) fuit examinatus per inquisitorem heretice pra- vitatis, quod ab annis XII non fuit confessus, nec corpus dominicum recepisset.. Vlricus quondam vicenotarius tabularum regni Bohemie, nunc civis Pra- gensis... vidit aliquos presbyteros familiares plebani et ministros dicte ecclesie quadam vice exire tabernam, in qua vinum et cerevisia propinabatur. Inter- rogatus, si aliqui sint deffectus in procurando sacramentis populum dicte plebis, respondit, quod non. Interrogatus respondit, quod maxime negligencie in dicta ecclesia committuntur ex eo, quia decanus prohibuit domino Francisco adhuc per plebanum deputato, ne predicaret... (5a ) Angelus apothecarius ... plebesanus dicte ecclesie ... dixit, quod sepius audit lites et gwerras oriri inter dominos ipsorum, decanum, plebanum, sacris- tanum, campanatorem, sed ex qua causa hic sic dixit, se nescire. Petrus Conradi de Praga quondam capellanus... dicit, quod decanus fe- cerat quandam insolenciam infra sermonem pulsare mandando ... (6a ). Ecclesia sancti Clementis in Porziecz. Ecclesia bene ornata, sacramenta sub bona custodia habentur. Petrus re- novator pannorum, plebesanus dicte ecclesie a XXIX novem (1) annis inter- rogatus dixit, quod plebanus habuit quandam concubinam, de cuius nomine ignorat, in plebe sancti Stephani in muro et hoc deponit de fama, nunc autem nichil dicitur de eo .. . Item dicit, quod dominus plebanus sancti Petri in Porziecz libenter visitat tabernas (et taxillas ludat)) et sepius inebriatur et habeat concubinam, quam adhuc tenet, ut audivit, sed de nomine ipsius igno- 1 Protonotář král. českého. a) Interpol. 187
quod audivit, dominum Stephanum! predictum tenere concubinam. Interro- gatus, si clerici dicte plebis ludant taxillos, respondit quod non, salvo quod causa deduccionis in domo plebani sepius ludunt in alea et ipse cum eis pro una pinta vini et cerevisie; cui mandavit dominus archidiaconus predictus, quod amplius in alia (!) non ludat et alios de non ludendo inducat. Nicolaus Kunlini de Nachod altarista altaris sancte Katherine in ecclesia sti. Egidii interrogatus, si sciret aliquos presbyteros vel laycos habentes con- cubinas, visitantes tabernas, taxillos ludentes etc. respondit, quod nesciat aliquos tales (3b). Vla dictus Ziluercayger... parochianus dicte ecclesie sancti Egidii... interrogatus, utrum alique negligencie in dicta ecclesia per plebanum vel suos vicarios circa plebem committantur, respondit quod non. Idem Antonius (panicida) fuit examinatus per inquisitorem heretice pra- vitatis, quod ab annis XII non fuit confessus, nec corpus dominicum recepisset.. Vlricus quondam vicenotarius tabularum regni Bohemie, nunc civis Pra- gensis... vidit aliquos presbyteros familiares plebani et ministros dicte ecclesie quadam vice exire tabernam, in qua vinum et cerevisia propinabatur. Inter- rogatus, si aliqui sint deffectus in procurando sacramentis populum dicte plebis, respondit, quod non. Interrogatus respondit, quod maxime negligencie in dicta ecclesia committuntur ex eo, quia decanus prohibuit domino Francisco adhuc per plebanum deputato, ne predicaret... (5a ) Angelus apothecarius ... plebesanus dicte ecclesie ... dixit, quod sepius audit lites et gwerras oriri inter dominos ipsorum, decanum, plebanum, sacris- tanum, campanatorem, sed ex qua causa hic sic dixit, se nescire. Petrus Conradi de Praga quondam capellanus... dicit, quod decanus fe- cerat quandam insolenciam infra sermonem pulsare mandando ... (6a ). Ecclesia sancti Clementis in Porziecz. Ecclesia bene ornata, sacramenta sub bona custodia habentur. Petrus re- novator pannorum, plebesanus dicte ecclesie a XXIX novem (1) annis inter- rogatus dixit, quod plebanus habuit quandam concubinam, de cuius nomine ignorat, in plebe sancti Stephani in muro et hoc deponit de fama, nunc autem nichil dicitur de eo .. . Item dicit, quod dominus plebanus sancti Petri in Porziecz libenter visitat tabernas (et taxillas ludat)) et sepius inebriatur et habeat concubinam, quam adhuc tenet, ut audivit, sed de nomine ipsius igno- 1 Protonotář král. českého. a) Interpol. 187
Strana 188
rat et multipliciter commendat una cum predicto testel dominum plebanum. [Theodricus pannifex, plebesanus dicte ecclesie a XXX annis ... dicit, quod dominus plebanus (fuit infamatus de)a) concubinatu... sed modo de hoc non audire loqui.] Item dixit, quod dominus Wenceslaus vicarius ipsius ecclesie sancti Clementis habeat concubinam, que olim fuerit nutrix Rotlebi pie memorie, ex quo duos pueros procreavit, qui testis fuit nuper per quan- dam mulierem petitus, ut dicte concubine puerum baptisaret, quod facere noluit. Nicolaus balneator balnei plebani de sancto Valentino, plebesanus dicte iam ecclesie a XVI annis et citra ... respondit, plebem suam bene stare et plebanum esse bonum hominem. Dominus Nicolaus plebanus dicte ecclesie a VII annis... dixit, quod ha- beat vicarium nomine Wenceslaum, qui...hodie recessit ab eodem et amplius non stabit secum et credit, quod stabit circa plebem in Zakawia archidiaco- natus Pilznensis pro anno futuro, et quod habet concubinam, sed de hoc nescit et credat, quod ista infamia fuit sibi inpuncta propter maliciam, ut postea ab aliis percepit, aliter se bene conservavit (7a ). Ecclesia sancti Petri in Porziec. Duchco pincerna, plebesanus dicte ecclesie ... dixit, quod plebanus habuit concubinam, quam ante quinque annos habuit, sed modo non audit, quod haberet. Et dicit, quod antequam plebanus fuit Rome, lusit in alea, set postquam venit de Roma plus intendit divino officio (7a ). Paulus dictus Sauch pistor, plebesanus natus circa dictam ecclesiam ... interrogatus, quid sibi constaret, respondit, quod recordatur III plebanos pre- decessores plebani moderni, quod numquam habuerunt ita bonum plebanum, qui ita bono modo cultum divinum dirigeret prout presens plebanus et quod ecclesia ipsorum bene stat (7b ). Ecclesia sancti Henrici in foro feni. Ecclesia sancti Henrici...bene ornata; sacramenta sub bona custodia (7°). Martinus dictus Psseniczka.. . dicit... quod plebanus dicte ecclesie fuit infamatus et est infamatus cum quadam Kacziena muliere... (8a) 1 Vaněk rybář. a) Interpol. 188
rat et multipliciter commendat una cum predicto testel dominum plebanum. [Theodricus pannifex, plebesanus dicte ecclesie a XXX annis ... dicit, quod dominus plebanus (fuit infamatus de)a) concubinatu... sed modo de hoc non audire loqui.] Item dixit, quod dominus Wenceslaus vicarius ipsius ecclesie sancti Clementis habeat concubinam, que olim fuerit nutrix Rotlebi pie memorie, ex quo duos pueros procreavit, qui testis fuit nuper per quan- dam mulierem petitus, ut dicte concubine puerum baptisaret, quod facere noluit. Nicolaus balneator balnei plebani de sancto Valentino, plebesanus dicte iam ecclesie a XVI annis et citra ... respondit, plebem suam bene stare et plebanum esse bonum hominem. Dominus Nicolaus plebanus dicte ecclesie a VII annis... dixit, quod ha- beat vicarium nomine Wenceslaum, qui...hodie recessit ab eodem et amplius non stabit secum et credit, quod stabit circa plebem in Zakawia archidiaco- natus Pilznensis pro anno futuro, et quod habet concubinam, sed de hoc nescit et credat, quod ista infamia fuit sibi inpuncta propter maliciam, ut postea ab aliis percepit, aliter se bene conservavit (7a ). Ecclesia sancti Petri in Porziec. Duchco pincerna, plebesanus dicte ecclesie ... dixit, quod plebanus habuit concubinam, quam ante quinque annos habuit, sed modo non audit, quod haberet. Et dicit, quod antequam plebanus fuit Rome, lusit in alea, set postquam venit de Roma plus intendit divino officio (7a ). Paulus dictus Sauch pistor, plebesanus natus circa dictam ecclesiam ... interrogatus, quid sibi constaret, respondit, quod recordatur III plebanos pre- decessores plebani moderni, quod numquam habuerunt ita bonum plebanum, qui ita bono modo cultum divinum dirigeret prout presens plebanus et quod ecclesia ipsorum bene stat (7b ). Ecclesia sancti Henrici in foro feni. Ecclesia sancti Henrici...bene ornata; sacramenta sub bona custodia (7°). Martinus dictus Psseniczka.. . dicit... quod plebanus dicte ecclesie fuit infamatus et est infamatus cum quadam Kacziena muliere... (8a) 1 Vaněk rybář. a) Interpol. 188
Strana 189
Ecclesia sancti Wenceslai in Zderasio. Frana dictus Donat braseator . . . dicit, ecclesiam ipsorum bene stare et col[ Iaudat plebanum. Pesko brasiator ... dicit, plebanum esse bonum et collaudat statum eccle- sie (8b ). Ecclesia sancti Stephani in Rybniczka. Dominus Nicolaus crucifer (cum stella)a) ... plebanus dicte ecclesie . . . dicit, quod quidam monachus Sclavorum nomine Brdol habeat unam domum in plebe sua, qui apostataverat (8b ), sed nescit, si ipse in dicta domo sua habeat concubinam. Ecclesia sancte Crucis Minoris in Maiori civitate. Dominus Nicolaus plebanus dicte ecclesie . .. dicit, se habere bonam ple- bem . . . Huntyerz brasiator, civis Pragensis, parochianus ... dixit, quod plebanus fuit inlamatus pro quadam filia sua, pro qua fuit incarceratus et punitus, set iam a festo sti. Georgii nichil audit (9b — 10a ). Marso braxator ... aliter dicit, plebem ipsorum bene stare (10“ ). Ecclesia sancti Stephani in Muro. Ecclesia sancti Stephani. Predicta ecclesia bene ornata, habens tria altaria sacramenta sub bona custodia (10a ). Ecclesia sancti Martini in Muro. Jacobus Hodislai de Nimburk super Albea presbyter a XVI annis, vicarius predicte ecclesie . . . dicit, plebem ipsorum bene stare. Eligass (1) col[Iector hospitum, vitricus ecclesie...dicit, quod audivit, quod, plebanus habeat concubinam, quam solet continue et ipse eam visitare (10° ). Thomas brasiator, parochianus ecclesie sancti Martini predicti dicit, eccle- siam ipsorum bene stare et plebanum (non agnovit incontinenter)') vivere et scit pro eo et ex eo quia moratur ex opposito domus sue. a) Interpol. b) Interpolováno. Pod tím škrtnuto caste. 1 Loserth, u. d., 262. 189
Ecclesia sancti Wenceslai in Zderasio. Frana dictus Donat braseator . . . dicit, ecclesiam ipsorum bene stare et col[ Iaudat plebanum. Pesko brasiator ... dicit, plebanum esse bonum et collaudat statum eccle- sie (8b ). Ecclesia sancti Stephani in Rybniczka. Dominus Nicolaus crucifer (cum stella)a) ... plebanus dicte ecclesie . . . dicit, quod quidam monachus Sclavorum nomine Brdol habeat unam domum in plebe sua, qui apostataverat (8b ), sed nescit, si ipse in dicta domo sua habeat concubinam. Ecclesia sancte Crucis Minoris in Maiori civitate. Dominus Nicolaus plebanus dicte ecclesie . .. dicit, se habere bonam ple- bem . . . Huntyerz brasiator, civis Pragensis, parochianus ... dixit, quod plebanus fuit inlamatus pro quadam filia sua, pro qua fuit incarceratus et punitus, set iam a festo sti. Georgii nichil audit (9b — 10a ). Marso braxator ... aliter dicit, plebem ipsorum bene stare (10“ ). Ecclesia sancti Stephani in Muro. Ecclesia sancti Stephani. Predicta ecclesia bene ornata, habens tria altaria sacramenta sub bona custodia (10a ). Ecclesia sancti Martini in Muro. Jacobus Hodislai de Nimburk super Albea presbyter a XVI annis, vicarius predicte ecclesie . . . dicit, plebem ipsorum bene stare. Eligass (1) col[Iector hospitum, vitricus ecclesie...dicit, quod audivit, quod, plebanus habeat concubinam, quam solet continue et ipse eam visitare (10° ). Thomas brasiator, parochianus ecclesie sancti Martini predicti dicit, eccle- siam ipsorum bene stare et plebanum (non agnovit incontinenter)') vivere et scit pro eo et ex eo quia moratur ex opposito domus sue. a) Interpol. b) Interpolováno. Pod tím škrtnuto caste. 1 Loserth, u. d., 262. 189
Strana 190
Johannes Jovian Nicolai de Wormdycz Varmiensis diocesis, altarista sancte Katherine in ecclesia predicta a VIII° annis ... dicit, quod audivit ex relatu, quod dominus plebanus (adheret)) cuidam mulieri Anna nomine, que visitavit ipsum (sepius isto anno), que ipsi plebano vendit carnes, panem et alia necessaria et dicit, quod ipse plebanus procreavit filiam ex eadem. Et dicit, quod plebanus libenter astringet ipsorum testem, ut cotidie of fliciaret in dicta ecclesia unam missam, quod ipse testis facere non curat neque wlt, sed of fliciat interdum septimanatim IIII'r missas et interdum V ...(11a ) Testis. Vitko custos carcerum curie archiepiscopalis Pragensis ... dicit: Plebanus ecclesie sti. Andree in Praga est lusor taxillorum manifestus et col- lector furum, videlicet Johannis dicti Anime quondam campanatoris ecclesie sti. Egidii in Maiori civitate Pragensi, nunc plebani in Cruppa et Crucis de Sedlecz clerici, nunc presbyteri omnes suos sacros ordines in curia Romana receptis (!) socio (!) dicti Anime. Item dicit, quod idem dominus Petrus plebanus sancti Andree, de quo supra, te[nJuit socios infames, videlicet Przibikonem heremitam, Petrum Krss, Alsso- nem quondam fratrem Johannis sartoris Minoris civitatis Pragensis et Petrum dictum Melnik, qui infamantur de furto, quod commiserunt ad sanctum Jo- hannem in curia Romana in ecclesia sancte Marie Minerve in monasterio fratrum Minorum. Item dicit, quod dominus Cunsso vicecantor dictus Mlss habet concubinam nomine Kaczkam ... quam post prohibicionem dominorum correctorum . . . tenet ... (11b). Ecclesia sti. Andree Maioris civitatis Pragensis. Thomas dictus Tele... parochianus ecclesie sti. Andree predicte ... dicit, quod plebanus ipsorum non sit circa ecclesiam pro nunc et dicit, quod vica- rius ipsorum raro officiet missam ... (12a). Laurencius de Ungaria campanarius dicte ecclesie a duobus annis... dicit, quod in domo ex oposito ecclesie predicte (= sv. Martin na Novém Městě) ... moretur quedam mulier... quam aliquociens plebanus visitavit, sed cor- rectus per plebesanos ipsam visitare iam postmisit et quod predicta mulier de ipsa domo plebani iam exivit... (12b ). a) Interpol. b) Interpol. c) In margine. 190
Johannes Jovian Nicolai de Wormdycz Varmiensis diocesis, altarista sancte Katherine in ecclesia predicta a VIII° annis ... dicit, quod audivit ex relatu, quod dominus plebanus (adheret)) cuidam mulieri Anna nomine, que visitavit ipsum (sepius isto anno), que ipsi plebano vendit carnes, panem et alia necessaria et dicit, quod ipse plebanus procreavit filiam ex eadem. Et dicit, quod plebanus libenter astringet ipsorum testem, ut cotidie of fliciaret in dicta ecclesia unam missam, quod ipse testis facere non curat neque wlt, sed of fliciat interdum septimanatim IIII'r missas et interdum V ...(11a ) Testis. Vitko custos carcerum curie archiepiscopalis Pragensis ... dicit: Plebanus ecclesie sti. Andree in Praga est lusor taxillorum manifestus et col- lector furum, videlicet Johannis dicti Anime quondam campanatoris ecclesie sti. Egidii in Maiori civitate Pragensi, nunc plebani in Cruppa et Crucis de Sedlecz clerici, nunc presbyteri omnes suos sacros ordines in curia Romana receptis (!) socio (!) dicti Anime. Item dicit, quod idem dominus Petrus plebanus sancti Andree, de quo supra, te[nJuit socios infames, videlicet Przibikonem heremitam, Petrum Krss, Alsso- nem quondam fratrem Johannis sartoris Minoris civitatis Pragensis et Petrum dictum Melnik, qui infamantur de furto, quod commiserunt ad sanctum Jo- hannem in curia Romana in ecclesia sancte Marie Minerve in monasterio fratrum Minorum. Item dicit, quod dominus Cunsso vicecantor dictus Mlss habet concubinam nomine Kaczkam ... quam post prohibicionem dominorum correctorum . . . tenet ... (11b). Ecclesia sti. Andree Maioris civitatis Pragensis. Thomas dictus Tele... parochianus ecclesie sti. Andree predicte ... dicit, quod plebanus ipsorum non sit circa ecclesiam pro nunc et dicit, quod vica- rius ipsorum raro officiet missam ... (12a). Laurencius de Ungaria campanarius dicte ecclesie a duobus annis... dicit, quod in domo ex oposito ecclesie predicte (= sv. Martin na Novém Městě) ... moretur quedam mulier... quam aliquociens plebanus visitavit, sed cor- rectus per plebesanos ipsam visitare iam postmisit et quod predicta mulier de ipsa domo plebani iam exivit... (12b ). a) Interpol. b) Interpol. c) In margine. 190
Strana 191
Ecclesia sancti Johannis in Vado prope pontem Pragensem. Haymannus balneator, plebesanus (12° )... dicit, quod plebs ipsorum bene staret, si plebanus ipsis teneret aliquem vicarium Theotuneum, quia media pars ipsorum sunt Theotunici . . . Item dicit, quod sepius parochiani dicte ecclesie vellent confiteri in Theo- tunico et interdum in Bohemico, qui interdum non habent, cui confitentur propter absenciam ... (13a). Ecclesia ste. Marie in Lacu. Dominus Friczko plebanus ... dicit, [quod] audivit, quod Nicolaus capel- lanus Czayselmeyster interdum suffunditur et ludit taxillos, qui dominus Nicolaus est vicarius Mgri Drusonis in ecclesia sti. Apollinaris et non habet statuta synodalia neque provincialia (14a ). Henzlinus dictus Czeyselmeyster ... dicit, quod pro maiori parte sunt homines parochiani dicte ecclesie Teotonici et si plebanus teneret ipsis pre- dicatorem Theotonicum, multum alicerentur ad ipsam ecclesiam, sed ex quo non facit, tunc eciam non curant et intrant ecclesias alienas. Ecclesia sancti Martini Minoris in Maiori civitate. 1380. Marquardus et Petrus aurifaber... dicunt, sibi nichil constare (175). Ecclesia sancti Gastuli. Dominus Johannes plebanus ibidem in septimo anno ... dicit, ut audit, quod dominus Henzlinus altarista sancte Margarethe ... infamatur de con- cubitu cum Mara, quam tenet in domo secum ...(18b ). Nicolaus de Usk super Albea presbyter a XXVI annis vel citra, altarista altaris sancte Marie in dicta ecclesia XVII anno ... dicit de Henzlino alta- rista, de quo supra, quod infametur de concubitu cum muliere, de qua supra, sed credit, quod Frana pistor, parochianus dicte ecclesie ex invidia dictum presbyterum ac[cJuset...(19a ). Johannes alias Henzlinus de Broda Ungaricali... (19 ) . . . dicit, quod monitus per plebanum suum prescriptum cum monicione domini archidiaconi 1 Půta- 191
Ecclesia sancti Johannis in Vado prope pontem Pragensem. Haymannus balneator, plebesanus (12° )... dicit, quod plebs ipsorum bene staret, si plebanus ipsis teneret aliquem vicarium Theotuneum, quia media pars ipsorum sunt Theotunici . . . Item dicit, quod sepius parochiani dicte ecclesie vellent confiteri in Theo- tunico et interdum in Bohemico, qui interdum non habent, cui confitentur propter absenciam ... (13a). Ecclesia ste. Marie in Lacu. Dominus Friczko plebanus ... dicit, [quod] audivit, quod Nicolaus capel- lanus Czayselmeyster interdum suffunditur et ludit taxillos, qui dominus Nicolaus est vicarius Mgri Drusonis in ecclesia sti. Apollinaris et non habet statuta synodalia neque provincialia (14a ). Henzlinus dictus Czeyselmeyster ... dicit, quod pro maiori parte sunt homines parochiani dicte ecclesie Teotonici et si plebanus teneret ipsis pre- dicatorem Theotonicum, multum alicerentur ad ipsam ecclesiam, sed ex quo non facit, tunc eciam non curant et intrant ecclesias alienas. Ecclesia sancti Martini Minoris in Maiori civitate. 1380. Marquardus et Petrus aurifaber... dicunt, sibi nichil constare (175). Ecclesia sancti Gastuli. Dominus Johannes plebanus ibidem in septimo anno ... dicit, ut audit, quod dominus Henzlinus altarista sancte Margarethe ... infamatur de con- cubitu cum Mara, quam tenet in domo secum ...(18b ). Nicolaus de Usk super Albea presbyter a XXVI annis vel citra, altarista altaris sancte Marie in dicta ecclesia XVII anno ... dicit de Henzlino alta- rista, de quo supra, quod infametur de concubitu cum muliere, de qua supra, sed credit, quod Frana pistor, parochianus dicte ecclesie ex invidia dictum presbyterum ac[cJuset...(19a ). Johannes alias Henzlinus de Broda Ungaricali... (19 ) . . . dicit, quod monitus per plebanum suum prescriptum cum monicione domini archidiaconi 1 Půta- 191
Strana 192
prescripti recessit de domo dicte domine et mariti. Interrogatus, qua de causa fuerit sibi mandatum predictum, respondit quod forte fuit infamatus cum eadem, quam tamen dicit se numquam cognovisse carnaliter... (19° ). Ecclesia sancti Leonhardi in foro pullorum. Dominus Procopius plebanus dicte ecclesie . .. (20° ) . . . dicit, quod inter- dum ... vidit mulieres suspectas in domo plebani scte Marie in Lacu et dictum plebanum eisdem consedere, sed nescit, si commiscetur eisdem et credit, quod non gratis intrant ibidem ad plebanum. Conradus de Usk in Albea presbyter XXII annis vel ultra, altarista altaris sanctorum Sebastiani et Fabiani... dicit, plebem ipsorum bene stare et ple- banum cum omnibus sociis et altaristis esse bonum, sicut ipse considerat, aliud nescit. Nicolaus de Gera ... altarista in dicta ecclesia ... dicit, quod studet in theoloia . . . dicit sibi nichil constare, quia ipse intendit studio suo et non sciscitatur de talibus, sed plebs ipsorum bene stat... Paulus de Trzietez presbyter a tribus annis, altarista... in dicta ecclesia... dicit, sibi... de statu plebis nichil constare neque de plebano elt] sociis suis (21a ). Ecclesia sancte Crucis in Maiore (!) civitate. Jacobus molendinator ... dictus Ungarus et Pesko pistor, parochiani dicte ecclesie... dicunt, plebem ipsorum bene stare et nichil sinistri sciunt in do- minis plebano et sociis suis (22b ). Ecclesia sancti Benedicti. Peregrinus de Nauslicz presbyter...dicit, ut audivit, quod dominus Ni- colaus prius plebanus et commendator domus sancti Benedicti ab ecclesia ipsa, quando transtulit se in Brodam Teotunicalem, unum humerale cum perlis et margaritis et aliquas pallas [alienavit], sed pro certo nescit... (23b ). Frater Mathias de Budyegowicz professus ordinis Cruciferorum sancte Marie de domo Theotonica ... dicit plebem bene stare (24a ). Ecclesia sancte Marie ante Letam curiam. Johannes de Hrersperg Wratislaviensis diocesis, presbyter in quinto anno... 192
prescripti recessit de domo dicte domine et mariti. Interrogatus, qua de causa fuerit sibi mandatum predictum, respondit quod forte fuit infamatus cum eadem, quam tamen dicit se numquam cognovisse carnaliter... (19° ). Ecclesia sancti Leonhardi in foro pullorum. Dominus Procopius plebanus dicte ecclesie . .. (20° ) . . . dicit, quod inter- dum ... vidit mulieres suspectas in domo plebani scte Marie in Lacu et dictum plebanum eisdem consedere, sed nescit, si commiscetur eisdem et credit, quod non gratis intrant ibidem ad plebanum. Conradus de Usk in Albea presbyter XXII annis vel ultra, altarista altaris sanctorum Sebastiani et Fabiani... dicit, plebem ipsorum bene stare et ple- banum cum omnibus sociis et altaristis esse bonum, sicut ipse considerat, aliud nescit. Nicolaus de Gera ... altarista in dicta ecclesia ... dicit, quod studet in theoloia . . . dicit sibi nichil constare, quia ipse intendit studio suo et non sciscitatur de talibus, sed plebs ipsorum bene stat... Paulus de Trzietez presbyter a tribus annis, altarista... in dicta ecclesia... dicit, sibi... de statu plebis nichil constare neque de plebano elt] sociis suis (21a ). Ecclesia sancte Crucis in Maiore (!) civitate. Jacobus molendinator ... dictus Ungarus et Pesko pistor, parochiani dicte ecclesie... dicunt, plebem ipsorum bene stare et nichil sinistri sciunt in do- minis plebano et sociis suis (22b ). Ecclesia sancti Benedicti. Peregrinus de Nauslicz presbyter...dicit, ut audivit, quod dominus Ni- colaus prius plebanus et commendator domus sancti Benedicti ab ecclesia ipsa, quando transtulit se in Brodam Teotunicalem, unum humerale cum perlis et margaritis et aliquas pallas [alienavit], sed pro certo nescit... (23b ). Frater Mathias de Budyegowicz professus ordinis Cruciferorum sancte Marie de domo Theotonica ... dicit plebem bene stare (24a ). Ecclesia sancte Marie ante Letam curiam. Johannes de Hrersperg Wratislaviensis diocesis, presbyter in quinto anno... 192
Strana 193
dicit, quod ipse deponens morat ur] in domo quadam in platea, que dicitur Czaltnerii cum sociis infrascriptis: Primo cum domino Frenzlino nunc predi- cante in ecclesia sancti Nicolai (in foro pullorum),al. domino Johanne plebano in Moyss Wratislaviensis diocesis, capellano ad sanctum Nicolaum, Nicolao de Krakovia capellano cuiusdam fraternitatis! in ecclesia sancte Marie pre- dicta, Nicolao de Ratbor Wratislaviensis diocesis capellano Johannis dicti ed Monte et quodam cliente Georgio filio Francisci Nymburgerii, civis Pra- gensis, qui intendit presbyterari. Que quidem domus est commissa domino Johanni predicatori ecclesie sancti Galli Pragensis et est per dominam Annam relictam Bernhardi pistoris donata pro presbyteris, ut ibidem morantur pro nunc, sed nescit, si sic donata pro mansione presbyterorum (perpetue),b (do- mini supradicti)" qui ibidem bursam componunt et expediunt, qui faciunt eisdem provisiones componendo interdum per mediam sexagenam, interdum per unam et dicit, quod habeant unam ancillam cokam et unum famulum portulanum et unus ex eisdem Nicolaus de Ratbor presbyter supradictus facit eisdem provisionem. Item dicit, quod ipse deponens a X annis interpollatim audivit lecciones in Theologia et fuit quondam scolaris et servitor domini Milicii pie memorie (25a ). Nikolaus de Kant dictus de Krakovia . . . interrogatus, si dicti presbyteri teneant aliqua ieiunia communia per ecclesiam non instituta respondit, quod non et dicit, quod non legitur ipsis ad mensam, quam tamen habent commu- nem...sed ipse deponens aliquociens legit intra se, cum comedere non potuit. Nicolaus de Ratibor ...presbyter ab VIII° annis, dicit interrogatus, quod habet VIII° sexagenas a Jeskone de Montibus cive Pragensi ad placitum ipsius, qui in ecclesia sancte Marie in Leta curia legit missas, cum habe a]t devocionem et se in alio loco disponeret, dictus Jesko hoc idem faceret, qui wlt studere in iure canonico et dicit, quod stat cum presbyteris sex in domo, de quibus supra....Et dicit, quod ipse sit procurator dictorum presbytero- rum et dicit quia pro pensione domus nichil dant, quia hospita huius domus pro Deo ipsos hospitat in eadem. (25b). Ecclesia sancti Galli Maioris civitatis. Johannes de Misa predicator Theotonicorum dicte ecclesie...(27b)... dicit, ut audivit, quod domini Nicolaus et Jacobus fratres presbyteri... quod ipsi essent infamati de concubitu ante tres annos, quid autem modo sit, ignorat. 1 Kupecké bratrstvo. (Dle výpovědi Mikulášovy, fol. 25b ). a) Interpol. b) Interpol. c) Interpol. 193
dicit, quod ipse deponens morat ur] in domo quadam in platea, que dicitur Czaltnerii cum sociis infrascriptis: Primo cum domino Frenzlino nunc predi- cante in ecclesia sancti Nicolai (in foro pullorum),al. domino Johanne plebano in Moyss Wratislaviensis diocesis, capellano ad sanctum Nicolaum, Nicolao de Krakovia capellano cuiusdam fraternitatis! in ecclesia sancte Marie pre- dicta, Nicolao de Ratbor Wratislaviensis diocesis capellano Johannis dicti ed Monte et quodam cliente Georgio filio Francisci Nymburgerii, civis Pra- gensis, qui intendit presbyterari. Que quidem domus est commissa domino Johanni predicatori ecclesie sancti Galli Pragensis et est per dominam Annam relictam Bernhardi pistoris donata pro presbyteris, ut ibidem morantur pro nunc, sed nescit, si sic donata pro mansione presbyterorum (perpetue),b (do- mini supradicti)" qui ibidem bursam componunt et expediunt, qui faciunt eisdem provisiones componendo interdum per mediam sexagenam, interdum per unam et dicit, quod habeant unam ancillam cokam et unum famulum portulanum et unus ex eisdem Nicolaus de Ratbor presbyter supradictus facit eisdem provisionem. Item dicit, quod ipse deponens a X annis interpollatim audivit lecciones in Theologia et fuit quondam scolaris et servitor domini Milicii pie memorie (25a ). Nikolaus de Kant dictus de Krakovia . . . interrogatus, si dicti presbyteri teneant aliqua ieiunia communia per ecclesiam non instituta respondit, quod non et dicit, quod non legitur ipsis ad mensam, quam tamen habent commu- nem...sed ipse deponens aliquociens legit intra se, cum comedere non potuit. Nicolaus de Ratibor ...presbyter ab VIII° annis, dicit interrogatus, quod habet VIII° sexagenas a Jeskone de Montibus cive Pragensi ad placitum ipsius, qui in ecclesia sancte Marie in Leta curia legit missas, cum habe a]t devocionem et se in alio loco disponeret, dictus Jesko hoc idem faceret, qui wlt studere in iure canonico et dicit, quod stat cum presbyteris sex in domo, de quibus supra....Et dicit, quod ipse sit procurator dictorum presbytero- rum et dicit quia pro pensione domus nichil dant, quia hospita huius domus pro Deo ipsos hospitat in eadem. (25b). Ecclesia sancti Galli Maioris civitatis. Johannes de Misa predicator Theotonicorum dicte ecclesie...(27b)... dicit, ut audivit, quod domini Nicolaus et Jacobus fratres presbyteri... quod ipsi essent infamati de concubitu ante tres annos, quid autem modo sit, ignorat. 1 Kupecké bratrstvo. (Dle výpovědi Mikulášovy, fol. 25b ). a) Interpol. b) Interpol. c) Interpol. 193
Strana 194
Anthonius de Luthomierzicz .... dicit, quod habuit Kaczam domesticam quatuor annis ante X annos, que nunc venit ad eundem sepe et quasi singulis septimanis, quam dicit tunc temporis virginem fuisse, sed nescit, si adhuc sit virgo, quia numquam habuit aliquid agere cum eadem carnaliter. Et dicit, quod dominus Przibiko in visitacione, cum dicta mulier debeat secum stare, per duas septimanas petivit eum, ut permitteret ipsam secum stare ad termi- num, qui deponens termino adveniente ipsam dimisit et dicit, quod presencia- liter dicta mulier stat in dicta domo sua cum hospite Frana nomine..(28a.) Ecclesia sancti Nicolai in Podskalo. Velislaus, Guntherus, Thomas, Jesko, Gallus, Nicolaus et Mathias Kwas- nicze et alii multi parochiani ibidem interrogati dicunt, plebem bene stare et commendant plebanum et licet deberet residere circa ecclesiam, tamen favent sibi, quod residet in Wissegrado, sed tamen melius esset, ut dicunt, si resideret circa ecclesiam et hoc optarent et dicunt, quod predecessor plebani moderni resedit circa ecclesiam et iste eciam prima vice resedit, sed nunc non residet. Et dicunt, quod eciam in medio noctis non negliguntur, quando aliqui indigent sacramentis procurari. Dominus Zwiest plebanus ibidem a XVIII annis interrogatus dicit, quod ipse testis resedit circa ecclesiam suam prius medio anno et predecessores sui, qui habent(!) aliqua beneficia, numquam resederunt. (3ob.) Ecclesia sancti Johannis in orto Melnicensi. Dominus Thomas plebanus dicte ecclesie in secundo anno interrogatus dicit per iuramentum, quod quedam mulier publica moratur in domo prepositi Mel- nicensis patroni dicte ecclesie et quadam vice (ante Carnisprivium)a) in exor- tacione in ecclesia per vicarium suum Petrum nomine monuit et exortatus est in gener e] omnes parochianos suos, ut mulieres aliquas in domibus eorum suspectas non tenerent, alias vellet ipsos hospites domorum excommunicare, etb) tunc quadam vice in quadragesima presenti venit quidam cliens monoculus met secundus ad plebanum cum hospite domus prepositi predicti dicens, se esse ex parte domini Vitkonis et domini Litoldi fratrum de Landstayn desti- natum et dixit, quod ipse plebanus familiam dominorum de domibus eorum movere non debeat, que quidem mulier die hodierna ibidem in domo moratur et (dicta mulier) dicit, se esse concubinam domini Vitkonis predicti. a) Interpol. b) Interpol. 194
Anthonius de Luthomierzicz .... dicit, quod habuit Kaczam domesticam quatuor annis ante X annos, que nunc venit ad eundem sepe et quasi singulis septimanis, quam dicit tunc temporis virginem fuisse, sed nescit, si adhuc sit virgo, quia numquam habuit aliquid agere cum eadem carnaliter. Et dicit, quod dominus Przibiko in visitacione, cum dicta mulier debeat secum stare, per duas septimanas petivit eum, ut permitteret ipsam secum stare ad termi- num, qui deponens termino adveniente ipsam dimisit et dicit, quod presencia- liter dicta mulier stat in dicta domo sua cum hospite Frana nomine..(28a.) Ecclesia sancti Nicolai in Podskalo. Velislaus, Guntherus, Thomas, Jesko, Gallus, Nicolaus et Mathias Kwas- nicze et alii multi parochiani ibidem interrogati dicunt, plebem bene stare et commendant plebanum et licet deberet residere circa ecclesiam, tamen favent sibi, quod residet in Wissegrado, sed tamen melius esset, ut dicunt, si resideret circa ecclesiam et hoc optarent et dicunt, quod predecessor plebani moderni resedit circa ecclesiam et iste eciam prima vice resedit, sed nunc non residet. Et dicunt, quod eciam in medio noctis non negliguntur, quando aliqui indigent sacramentis procurari. Dominus Zwiest plebanus ibidem a XVIII annis interrogatus dicit, quod ipse testis resedit circa ecclesiam suam prius medio anno et predecessores sui, qui habent(!) aliqua beneficia, numquam resederunt. (3ob.) Ecclesia sancti Johannis in orto Melnicensi. Dominus Thomas plebanus dicte ecclesie in secundo anno interrogatus dicit per iuramentum, quod quedam mulier publica moratur in domo prepositi Mel- nicensis patroni dicte ecclesie et quadam vice (ante Carnisprivium)a) in exor- tacione in ecclesia per vicarium suum Petrum nomine monuit et exortatus est in gener e] omnes parochianos suos, ut mulieres aliquas in domibus eorum suspectas non tenerent, alias vellet ipsos hospites domorum excommunicare, etb) tunc quadam vice in quadragesima presenti venit quidam cliens monoculus met secundus ad plebanum cum hospite domus prepositi predicti dicens, se esse ex parte domini Vitkonis et domini Litoldi fratrum de Landstayn desti- natum et dixit, quod ipse plebanus familiam dominorum de domibus eorum movere non debeat, que quidem mulier die hodierna ibidem in domo moratur et (dicta mulier) dicit, se esse concubinam domini Vitkonis predicti. a) Interpol. b) Interpol. 194
Strana 195
Wanko, Martinus et Wenceslaus (et Mathias)) parochiani ibidem.... dicunt, quod numquam est aliquis neglectus tempore ipsorum et officiatur eis missa singulis dominicis et aliis (fes[tis])b apostolorum, sed plebanus ipsorum vix tercia vice fecit circa plebem. (34b.) Ecclesia sancti Johannis Baptiste in Ugezd. Crux parochianus dicte ecclesie interrogatus per iuramentum dicit, sibi nichil constare, nam plebes ipsorum bene sta[n]t. Dominus Stanislaus plebanus dicte ecclesie .... dicit, quod in plebe sua nesciat aliquos def(f)ectus. Respondit deliberatus. Bohuslaus presbyter de Krzieczowes habens in censu annuo XXVIII se- xagenas gros. a dominis monasterii Cartusiensis et ibidem moratur in mona- sterio et sepe officiat et audit confessiones in dicta ecclesia racione meriti et propter Deum. (35a.) Ecclesia Strahoviensis. Paulus, Henricus et Vitus de Trzessovicz et Georgius de Tynecz parochiani ecclesie et monasterii Strahoviensis interrogati dicunt per iuramentum, quod plebs ipsorum bene stat.... (36a.) Ecclesia sancte Marie Magdalene in Ugezd. Dominus Rudko plebanus ecclesie .... dicit, quod ad cameram prepositi predicti sepissime intrant mulieres diverse et virgines seculares et religiose de die tantum et consedent [circa] ipsum prepositum et, ut audit, quod commis- centur interdum simul, sed ipse nescit, si sit verum. Valentinus balneator, parochianus dicte ecclesie.. dicit, sibi nichil constare. Dominus Johannes prepositus monasterii monialium sancte Marie Magda- lene . . . dicit, quod interdum pauperes homines parochiani dicte ecclesie con- queruntur eidem preposito, quod interdum tardantur per plebanum in confes- sione et aliis pro eo quia est antiquus et infirmos(!) (37b.) Ecclesia sancti Benedicti in Brzewnow. Staniek de Welislawina et Marzik, Hermannus, Jesko, Michael, Marsso a) Interpol. b) Škrtnuto. 1 Sv. Maří Magd. na Újezdě. Probošt Jan. 196
Wanko, Martinus et Wenceslaus (et Mathias)) parochiani ibidem.... dicunt, quod numquam est aliquis neglectus tempore ipsorum et officiatur eis missa singulis dominicis et aliis (fes[tis])b apostolorum, sed plebanus ipsorum vix tercia vice fecit circa plebem. (34b.) Ecclesia sancti Johannis Baptiste in Ugezd. Crux parochianus dicte ecclesie interrogatus per iuramentum dicit, sibi nichil constare, nam plebes ipsorum bene sta[n]t. Dominus Stanislaus plebanus dicte ecclesie .... dicit, quod in plebe sua nesciat aliquos def(f)ectus. Respondit deliberatus. Bohuslaus presbyter de Krzieczowes habens in censu annuo XXVIII se- xagenas gros. a dominis monasterii Cartusiensis et ibidem moratur in mona- sterio et sepe officiat et audit confessiones in dicta ecclesia racione meriti et propter Deum. (35a.) Ecclesia Strahoviensis. Paulus, Henricus et Vitus de Trzessovicz et Georgius de Tynecz parochiani ecclesie et monasterii Strahoviensis interrogati dicunt per iuramentum, quod plebs ipsorum bene stat.... (36a.) Ecclesia sancte Marie Magdalene in Ugezd. Dominus Rudko plebanus ecclesie .... dicit, quod ad cameram prepositi predicti sepissime intrant mulieres diverse et virgines seculares et religiose de die tantum et consedent [circa] ipsum prepositum et, ut audit, quod commis- centur interdum simul, sed ipse nescit, si sit verum. Valentinus balneator, parochianus dicte ecclesie.. dicit, sibi nichil constare. Dominus Johannes prepositus monasterii monialium sancte Marie Magda- lene . . . dicit, quod interdum pauperes homines parochiani dicte ecclesie con- queruntur eidem preposito, quod interdum tardantur per plebanum in confes- sione et aliis pro eo quia est antiquus et infirmos(!) (37b.) Ecclesia sancti Benedicti in Brzewnow. Staniek de Welislawina et Marzik, Hermannus, Jesko, Michael, Marsso a) Interpol. b) Škrtnuto. 1 Sv. Maří Magd. na Újezdě. Probošt Jan. 196
Strana 196
de Brzewnyow et Benak de Villa Tynecz parochiani dicte ecclesie...dicunt, se nescire, nam plebs ipsorum bene stat per omnia. Fr. Paulus professus monasterii Brewnoviensis, qui ibidem fuit inventus confessiones audiens ... dicit, quod ad presens Fr. Przibislaus iuvat dictum frem. Cunikonem! audire confessiones plebis presencialiter ex eo, quia idem Cunico nunc2 propter sermones, quos facit ad plebem, personaliter omnes au- dire non potest. Et dicit, quod idem dominus Cunico habet curam animarum dicte plebis ex commissione abbatis et abbas ex commissione archiepiscopi. (38a). Ecclesia in Podol. Dominus Paulus plebanus dicte ecclesie XXIII annis ... dicit, se habere bonam plebem. Adalbertus piscator, Nicolaus et Leonhardus vinitores, parochiani...dicunt, sibi nichil constare. (38 a.) Ecclesia in Verona. Item dicit (Kunešvikář),quod dominus Friczko altarista ibidem3 sepius visitat tabernas...et suffunditur et sic increpat laicos, cum quibus sedet in ordine... propter quod est a mensa et familiaritate plebani amotus. (39a.) Ecclesia in Mendico. Bartholomeus dictus Rod presbyter a XVI annis, vicarius dicte ecclesie a festo sti Georgii.... dicit, se nullam habere concubinam neque scit, quid sit concubina... Jakobus Hawranek, Ludwikus et Neostup consules...dicunt, plebem ip- sorum bene stare. (40b.) Ecclesia in Rzebrziko. Dominus Nicolaus plebanus ibidem a VII annis ... dicit, quod habuit prius concubinam nomine Petram, que fuit uxor coloni sui et erat infamatus cum eadem et sic infamatus existens correctus fuit per dominum archidiaconum tunc visitantem, ipsam dimisit. 1 Farář břevnovský. 2 21. března 1380. 3 V Neumětelích. 196
de Brzewnyow et Benak de Villa Tynecz parochiani dicte ecclesie...dicunt, se nescire, nam plebs ipsorum bene stat per omnia. Fr. Paulus professus monasterii Brewnoviensis, qui ibidem fuit inventus confessiones audiens ... dicit, quod ad presens Fr. Przibislaus iuvat dictum frem. Cunikonem! audire confessiones plebis presencialiter ex eo, quia idem Cunico nunc2 propter sermones, quos facit ad plebem, personaliter omnes au- dire non potest. Et dicit, quod idem dominus Cunico habet curam animarum dicte plebis ex commissione abbatis et abbas ex commissione archiepiscopi. (38a). Ecclesia in Podol. Dominus Paulus plebanus dicte ecclesie XXIII annis ... dicit, se habere bonam plebem. Adalbertus piscator, Nicolaus et Leonhardus vinitores, parochiani...dicunt, sibi nichil constare. (38 a.) Ecclesia in Verona. Item dicit (Kunešvikář),quod dominus Friczko altarista ibidem3 sepius visitat tabernas...et suffunditur et sic increpat laicos, cum quibus sedet in ordine... propter quod est a mensa et familiaritate plebani amotus. (39a.) Ecclesia in Mendico. Bartholomeus dictus Rod presbyter a XVI annis, vicarius dicte ecclesie a festo sti Georgii.... dicit, se nullam habere concubinam neque scit, quid sit concubina... Jakobus Hawranek, Ludwikus et Neostup consules...dicunt, plebem ip- sorum bene stare. (40b.) Ecclesia in Rzebrziko. Dominus Nicolaus plebanus ibidem a VII annis ... dicit, quod habuit prius concubinam nomine Petram, que fuit uxor coloni sui et erat infamatus cum eadem et sic infamatus existens correctus fuit per dominum archidiaconum tunc visitantem, ipsam dimisit. 1 Farář břevnovský. 2 21. března 1380. 3 V Neumětelích. 196
Strana 197
Ecclesia in Tman. Hoda mulier ibidem reperta interrogata dicit, quod moratur circa plebanum tribus annis cum filia sua ... et dicit, [quod] ipsam habuit cum quodam Bar- tholomeo suo marito legitimo in Bezdyedicz et negat se fore cognitam per plebanum. Dominus Pasko plebanus ibidem ... dicit, quod nobilis Smil de Libomisl habens legitimam uxorem quandam virginem clientalem nomine Marzie de- floravit...quam tenet in Tman...et sepius expellitur per plebanum et semper postmodum recidivat. ... plebesani dicte ecclesie dicunt, plebem ipsorum bene stare. (41a.) Ecclesia in Wseradicz. Dominus Jacobus plebanus ibidem ... dicit: Plebanus de Neumyetel ha- buit quandam concubinam Margaretam nomine ante duos annos, sed dicit, quod fuit correctus pro eo et nunc bene stat. (39".) Ecclesia in Mrtnik. Dominus Johannes plebanus ibidem...dicit, quod monasterium in Ostrov plebis sue, ordinis fratrum heremitarum usurpant(!) sibi tres villas ad dictam plebem suam pertinentes, quarum villarum incolas procurant sacramentis, re- cipiunt ad sepulturas (et alia iura) et proptèr hoc iura parochialia ipsius ecclesie deperiunt. Ecclesia in Kostelec. (Benešovsko.) Manka de Zwyekow mulier ibidem reperta domestica plebani in Kostelec duobus annis... dicit, quod ... plebanus nullam habet concubinam. (55b.) Ecclesia in Druzecz. (Slansko). Wanco, Gallus et Thomas consules, dicte ecclesie parochiani... dicunt, quod plebes ipsorum et plebanus stant valde bene. (58a.) a) Interpol. 197
Ecclesia in Tman. Hoda mulier ibidem reperta interrogata dicit, quod moratur circa plebanum tribus annis cum filia sua ... et dicit, [quod] ipsam habuit cum quodam Bar- tholomeo suo marito legitimo in Bezdyedicz et negat se fore cognitam per plebanum. Dominus Pasko plebanus ibidem ... dicit, quod nobilis Smil de Libomisl habens legitimam uxorem quandam virginem clientalem nomine Marzie de- floravit...quam tenet in Tman...et sepius expellitur per plebanum et semper postmodum recidivat. ... plebesani dicte ecclesie dicunt, plebem ipsorum bene stare. (41a.) Ecclesia in Wseradicz. Dominus Jacobus plebanus ibidem ... dicit: Plebanus de Neumyetel ha- buit quandam concubinam Margaretam nomine ante duos annos, sed dicit, quod fuit correctus pro eo et nunc bene stat. (39".) Ecclesia in Mrtnik. Dominus Johannes plebanus ibidem...dicit, quod monasterium in Ostrov plebis sue, ordinis fratrum heremitarum usurpant(!) sibi tres villas ad dictam plebem suam pertinentes, quarum villarum incolas procurant sacramentis, re- cipiunt ad sepulturas (et alia iura) et proptèr hoc iura parochialia ipsius ecclesie deperiunt. Ecclesia in Kostelec. (Benešovsko.) Manka de Zwyekow mulier ibidem reperta domestica plebani in Kostelec duobus annis... dicit, quod ... plebanus nullam habet concubinam. (55b.) Ecclesia in Druzecz. (Slansko). Wanco, Gallus et Thomas consules, dicte ecclesie parochiani... dicunt, quod plebes ipsorum et plebanus stant valde bene. (58a.) a) Interpol. 197
Strana 198
Ecclesia in Msecz. (Rakovnicko.) Pezoldus presbyter a XX sex annis vicarius ibidem... dicit, sibi nichil constare quia plebes ipsorum bene sta[n t. (62 a.) Ecclesia in Pozdna. (Slansko). . ..laici consules ibidem ... dicunt, plebem ipsorum bene stare. (62 a.) Ecclesia in Budina. ...consules dicte civitatis...dicunt, quod sepius veniunt homines pauperes de villis parochie dicte ecclesie ad consules et iudicem conquerendo, quod vicarii plebani non sunt proniad transiendum cum sacramentis [ad] infirmos, nam nolunt transire ad villas, sed volunt quod ad[d ucerentur ipsis equi, in quibus equitent, quos pauperes homines habere non possunt, de quo ut plurimum causantur. Item ibidem dominus Andreas plebanus ibidem interrogatus, utrum inve- nisset hoc, ut homines pauperes ad[dJucant equum pro vicariis, quando debet aliquis infirmus in parochia ipsius procurari, respondit, quod hec consuetudo fuit ab antiquo talis tempore predecessorum suorum, quod semper equus mit- [tlebatur et ad[dJucebatur pro vicariis et ipse sic invenit, sed dicit, quod quando pauperes homines non habent equos, nunc vicarii sui equitant in equis ipsius et interdum transiunt(!) pedestrim. Et dicit, quod numquam fuit aliquis infir- morum neglectus per eosdem. (68 a.) Větší Páleč. Item dicit plebanus et deponentes predicti', quod petitores pro papa omnes, qui predicacionibus eorum non interfuerunt, reputaverunt esse in excommu- nicacione papali. Petivit declarari, si debeant eos admittere ad divina, et quis posset absolvere. (69a.) Ecclesia in Drziewczicz. (Brandýssko). Wenceslaus de Zap presbyter a XV annis, vicarius ibidem XI annis:.. dicit, quod plebanus ipsius? numquam habuit aliquam concubinam neque habet. (83a.) 1 Plebán Jan a kooperatoři Štěpán a Hrško, všichni z kláštera roudnického. 2 Kněz Jan. 198
Ecclesia in Msecz. (Rakovnicko.) Pezoldus presbyter a XX sex annis vicarius ibidem... dicit, sibi nichil constare quia plebes ipsorum bene sta[n t. (62 a.) Ecclesia in Pozdna. (Slansko). . ..laici consules ibidem ... dicunt, plebem ipsorum bene stare. (62 a.) Ecclesia in Budina. ...consules dicte civitatis...dicunt, quod sepius veniunt homines pauperes de villis parochie dicte ecclesie ad consules et iudicem conquerendo, quod vicarii plebani non sunt proniad transiendum cum sacramentis [ad] infirmos, nam nolunt transire ad villas, sed volunt quod ad[d ucerentur ipsis equi, in quibus equitent, quos pauperes homines habere non possunt, de quo ut plurimum causantur. Item ibidem dominus Andreas plebanus ibidem interrogatus, utrum inve- nisset hoc, ut homines pauperes ad[dJucant equum pro vicariis, quando debet aliquis infirmus in parochia ipsius procurari, respondit, quod hec consuetudo fuit ab antiquo talis tempore predecessorum suorum, quod semper equus mit- [tlebatur et ad[dJucebatur pro vicariis et ipse sic invenit, sed dicit, quod quando pauperes homines non habent equos, nunc vicarii sui equitant in equis ipsius et interdum transiunt(!) pedestrim. Et dicit, quod numquam fuit aliquis infir- morum neglectus per eosdem. (68 a.) Větší Páleč. Item dicit plebanus et deponentes predicti', quod petitores pro papa omnes, qui predicacionibus eorum non interfuerunt, reputaverunt esse in excommu- nicacione papali. Petivit declarari, si debeant eos admittere ad divina, et quis posset absolvere. (69a.) Ecclesia in Drziewczicz. (Brandýssko). Wenceslaus de Zap presbyter a XV annis, vicarius ibidem XI annis:.. dicit, quod plebanus ipsius? numquam habuit aliquam concubinam neque habet. (83a.) 1 Plebán Jan a kooperatoři Štěpán a Hrško, všichni z kláštera roudnického. 2 Kněz Jan. 198
Strana 199
Ecclesia in Swemislicz. Jan Pesko et Vitko et Krzten parochiani ibidem interrogati dicunt, quod habent bonum plebanum et plebes ipsorum bene stant. (83 a.) Ecclesia in Slussicz. (Říčansko). Item dicit Bartholomeus vicarius subscriptus, quod plebanus ipsorum infa- matur de concubitu cum Cuna muliere, que est ibidem in dote pro domestica, quam tamen ipse plebanus dicit esse affinem. Et dicit, quod aliquocies depo- nens spiculatus est plebanum et ipsam Cunam, volens pervenire ad veritatem et numquam potuit rescire et credit, quod nichil habet agere cum eadem. Ecclesia in Tchow. Pesko alias Pecha et Benessius consules, incole dicte ville interrogati dicunt, plebem ipsorum bene stare et plebanum! commendant per omnia. (98a.) Ecclesia in Cunicz. Pabyan consul et Hermannus incole dicte ville interrogati dicunt, esse ple- banum 2 hominem laudabilis vite et bone fame. (98a.) Ecclesia in Jazlovicz. Gyra colonus domini Roprechti (sic) et Pesko incole ville ibidem dicunt, plebem ipsorum bene stare et commendant plebanum.3 (99 a.) Ecclesia in Popowicz. Item dicunt, quod aliqui parochiani sunt negligentes solvere decimas et dominus plebanus 4 non curat repetere. Dominus archidiaconus mandavit, ut repetat decimas suas sub pena suspensionis ab ingressu ecclesie. (99a.) Ecclesia in Conraticz. . .. parochiani interrogati dicunt, quod dominus Cunsso conventor ipsius 1 Mořic; byl již na místě 12 let. 2 Václav. V místě 15 let. 3 Mikuláš. V místě 20 let. 4 Václav. 199
Ecclesia in Swemislicz. Jan Pesko et Vitko et Krzten parochiani ibidem interrogati dicunt, quod habent bonum plebanum et plebes ipsorum bene stant. (83 a.) Ecclesia in Slussicz. (Říčansko). Item dicit Bartholomeus vicarius subscriptus, quod plebanus ipsorum infa- matur de concubitu cum Cuna muliere, que est ibidem in dote pro domestica, quam tamen ipse plebanus dicit esse affinem. Et dicit, quod aliquocies depo- nens spiculatus est plebanum et ipsam Cunam, volens pervenire ad veritatem et numquam potuit rescire et credit, quod nichil habet agere cum eadem. Ecclesia in Tchow. Pesko alias Pecha et Benessius consules, incole dicte ville interrogati dicunt, plebem ipsorum bene stare et plebanum! commendant per omnia. (98a.) Ecclesia in Cunicz. Pabyan consul et Hermannus incole dicte ville interrogati dicunt, esse ple- banum 2 hominem laudabilis vite et bone fame. (98a.) Ecclesia in Jazlovicz. Gyra colonus domini Roprechti (sic) et Pesko incole ville ibidem dicunt, plebem ipsorum bene stare et commendant plebanum.3 (99 a.) Ecclesia in Popowicz. Item dicunt, quod aliqui parochiani sunt negligentes solvere decimas et dominus plebanus 4 non curat repetere. Dominus archidiaconus mandavit, ut repetat decimas suas sub pena suspensionis ab ingressu ecclesie. (99a.) Ecclesia in Conraticz. . .. parochiani interrogati dicunt, quod dominus Cunsso conventor ipsius 1 Mořic; byl již na místě 12 let. 2 Václav. V místě 15 let. 3 Mikuláš. V místě 20 let. 4 Václav. 199
Strana 200
ecclesie, qui nunc est plebis director, est homo bone fame et laudabilis con- versacionis... Zdenka de Chwaleticz ibidem reperta ... que prius servivit circa dominum Enochum de Oskobrh archidiaconum Gradicensem medio anno, ubi idem do- minus Cunsso fuit vicarius et ibidem cepit noticiam ipsius et sic venit ad ipsum et moratur cum eodem. (103a.) Ecclesia in Modrzan. Hroznata et Wenceslaus consules, parochiani ibidem interrogati dicunt, pro nunc plebem ipsorum bene stare et melius quam umquam stetit. (103b.) Ecclesia in Zlechow. (Rakovnicko). Marzik et Simon et Velko de Hluboczek et Swasko procurator curie mo- nasterii Cartusiensis... dicunt, plebanum esse absentem, propter cuius tamen absenciam dicunt plebem non esse neglectam. (104a.) Slivenec. ... parochiani et villani dicte ville et ecclesie... dicunt, sibi nichil constare, nam habent bonam plebem et plebanum. (104b.) Ecclesia Sti Galli in Aula Regia. Item dicit Thomas, quod feria sexta magna, quando ipse Thomas decesserat altare volens communicare, tunc ipse plebanus recipiens Corpus dominicum ad manum dixit: „Ponas ad deponentem, ponas pecuniam super altare!“ Et cum non habuisset pecuniam, proiecit Corpus Christi iterum super aram et demum ipsum maxime infamavit sic, quod omnes homines scandalizabantur. (105a.) Item dicit (= plebanus), quod monuit Thomam testem, de quo supra, in magna feria VI tenens Corpus Christi in manu, quando idem voluit com- municare, ut daret sibi unum plaustrum lignorum, prout dominus abbas man- daverat sibi. (105b.) Ecclesia in Tochlewicz. . .. consules, parochiani dicte ecclesie... dicunt, quod admittuntur plu- 200
ecclesie, qui nunc est plebis director, est homo bone fame et laudabilis con- versacionis... Zdenka de Chwaleticz ibidem reperta ... que prius servivit circa dominum Enochum de Oskobrh archidiaconum Gradicensem medio anno, ubi idem do- minus Cunsso fuit vicarius et ibidem cepit noticiam ipsius et sic venit ad ipsum et moratur cum eodem. (103a.) Ecclesia in Modrzan. Hroznata et Wenceslaus consules, parochiani ibidem interrogati dicunt, pro nunc plebem ipsorum bene stare et melius quam umquam stetit. (103b.) Ecclesia in Zlechow. (Rakovnicko). Marzik et Simon et Velko de Hluboczek et Swasko procurator curie mo- nasterii Cartusiensis... dicunt, plebanum esse absentem, propter cuius tamen absenciam dicunt plebem non esse neglectam. (104a.) Slivenec. ... parochiani et villani dicte ville et ecclesie... dicunt, sibi nichil constare, nam habent bonam plebem et plebanum. (104b.) Ecclesia Sti Galli in Aula Regia. Item dicit Thomas, quod feria sexta magna, quando ipse Thomas decesserat altare volens communicare, tunc ipse plebanus recipiens Corpus dominicum ad manum dixit: „Ponas ad deponentem, ponas pecuniam super altare!“ Et cum non habuisset pecuniam, proiecit Corpus Christi iterum super aram et demum ipsum maxime infamavit sic, quod omnes homines scandalizabantur. (105a.) Item dicit (= plebanus), quod monuit Thomam testem, de quo supra, in magna feria VI tenens Corpus Christi in manu, quando idem voluit com- municare, ut daret sibi unum plaustrum lignorum, prout dominus abbas man- daverat sibi. (105b.) Ecclesia in Tochlewicz. . .. consules, parochiani dicte ecclesie... dicunt, quod admittuntur plu- 200
Strana 201
res compatres quaim tres ... in aliis multum commendant plebanum. (108a.) Ecclesia in Ugezd. Wenceslaus Siska et Przibiko clientes domini regis, incole ibidem ... com- mendabant dominum Alssonem plebanum predictum per omnia. (114b.) Ecclesia in Kněžoves. Ffrenczl sutor, Hanns et Bertold, villani ibidem, Henslinus iudex ibidem, Heul vitricus ecclesie predicte dicunt, quod symbolum non docentur, quia vicarius et plebanus fuerunt Boemi et ipsi Teutunici. (120 “.) Ecclesia in Weczlow. Sezema et Waczlaw villani ibidem dicunt, quod plebanus (ibidem) sit laudabilis vite et honeste conversacionis et bonus hospes et dicunt, quod sep- timana preterita habuit tres presbyteros omni die celebrantes divina. (120b.) Ecclesia in Byesna. Stephanus villanus ibidem...dicit, quod raro est in domo plebanus ibidem. Similiter dicit coca ibidem. Endress consul, Hanz Ffidlar, vilani ibidem nichil dicunt, sed dicunt, quod plebanus ibidem sit in dote semper. Johannes de Luna campanarius ibidem dicit, quod plebanus raro est in dote. (120b.) 3. Nařízení nejmenovaného arcijáhna pražského po vykonané visitaci. Kolem r. 1381. Kap. knih. olom. Rkp. 362, fol. 38a - 41b. Primo invenimus, quod plerique plebani tardi sunt et satis tepidi circa di- vina officia, raro vel [njumquam per seipsos predicant, non advertentes, quod a) Interpol. 201
res compatres quaim tres ... in aliis multum commendant plebanum. (108a.) Ecclesia in Ugezd. Wenceslaus Siska et Przibiko clientes domini regis, incole ibidem ... com- mendabant dominum Alssonem plebanum predictum per omnia. (114b.) Ecclesia in Kněžoves. Ffrenczl sutor, Hanns et Bertold, villani ibidem, Henslinus iudex ibidem, Heul vitricus ecclesie predicte dicunt, quod symbolum non docentur, quia vicarius et plebanus fuerunt Boemi et ipsi Teutunici. (120 “.) Ecclesia in Weczlow. Sezema et Waczlaw villani ibidem dicunt, quod plebanus (ibidem) sit laudabilis vite et honeste conversacionis et bonus hospes et dicunt, quod sep- timana preterita habuit tres presbyteros omni die celebrantes divina. (120b.) Ecclesia in Byesna. Stephanus villanus ibidem...dicit, quod raro est in domo plebanus ibidem. Similiter dicit coca ibidem. Endress consul, Hanz Ffidlar, vilani ibidem nichil dicunt, sed dicunt, quod plebanus ibidem sit in dote semper. Johannes de Luna campanarius ibidem dicit, quod plebanus raro est in dote. (120b.) 3. Nařízení nejmenovaného arcijáhna pražského po vykonané visitaci. Kolem r. 1381. Kap. knih. olom. Rkp. 362, fol. 38a - 41b. Primo invenimus, quod plerique plebani tardi sunt et satis tepidi circa di- vina officia, raro vel [njumquam per seipsos predicant, non advertentes, quod a) Interpol. 201
Strana 202
beneficium datum est eis propter officium. Unde monemus vos omnes et hor- tamur studiose, quatenus excucientes omnem negligenciam, torporem(!), divinis officiis diligencius visitatis per vos ipsos, non per mercenarios predicantes et divina officia atque animarum curam exercentes, in sermonibus quoque vestris ad populum moneatis in genere tantummodo, ut si qui sunt usurarii et preci- pue illi, qui X sexagenas mut u ant super una sexagena asserentes mendose, esse censum, cum sit vera usura. Et si qui sunt alii concubinarii aut in illegittimo matrimonio constituti vel alias quibuscumque criminibus irretiti, ut cito corrigant suum errorem et ve- niant ad penitenciam. Item informare debetis plebes vestras, quomodo et qualiter pueros suos tempore necessitatis baptisare debea[n]t, similiter et dominicam oracionem et simbolum [38 a] omni die dominico eis in materna lingwa pronunciare curetis secundum textum ewangelii, a quo multi propter suas simplicitates et eciam supersticiones deviarunt. Item cum post Deum [ad] matrem Jhesu Christi precipuum reffugium [sic habeamus utpote peccatorum reconciliatricem et omnium afflictorum piissimam adiutricem, hortamur vos, ut singulis diebus circa crepusculum ter pulsum faciatis ad „Ave Maria“, prout in multis locis observat laudabilis consuetudo, et docete plebem vestram, ut ad huiusmodi signum flexis genibus orent Deum et genitricem eius pro salute principis et aliorum fidelium ac pro bono statu et pro pace regni; vos quoque plebanos in civitatibus et opidis, ubia) sunt scole clericorum et alios omnes, qui habere possunt copiam cantacionum, obsec- ramus in Domino, ut singulis diebus in quadragesima ante crepusculum dato signo campane „Salve regina“ tantum cum collecta consweta solemniter et devote cantetis ad honorem Dei et gloriose virginis, matris eius Marie, scilicet ducendo populum, ut cum intrent ecclesiam et preces fideliter fundant pro domino imperatore cum domino papa et felicibus successoribus eorumdem ac pro bono statu et pace regni nostri et salutem(!) omnium fidelium vivorum atque defunctorum. Item invenimus, quod quidam simplices presbiteri, dum in altari sacrosanc- tam Eukaristiam conficiunt, in prolacione Christi conficitur, ore suo faciunt cruces et sufflant in calicem, cum tamen ad illa conficienda sufficiat prolacio verborum illorum cum aliis signis debitis et conswetis. Alii in missis et horis dicendis ex quadam supersticione discrepant a metropolitana ecclesia, cuius rubricam sequi et servare tenentur. Alii alienos parochianos admittunt in suis ecclesiis ad divina et interdum eciam ministrant talibus sacramenta contra a) Rkp. ut. b) Orig.: metropollicacio. 202
beneficium datum est eis propter officium. Unde monemus vos omnes et hor- tamur studiose, quatenus excucientes omnem negligenciam, torporem(!), divinis officiis diligencius visitatis per vos ipsos, non per mercenarios predicantes et divina officia atque animarum curam exercentes, in sermonibus quoque vestris ad populum moneatis in genere tantummodo, ut si qui sunt usurarii et preci- pue illi, qui X sexagenas mut u ant super una sexagena asserentes mendose, esse censum, cum sit vera usura. Et si qui sunt alii concubinarii aut in illegittimo matrimonio constituti vel alias quibuscumque criminibus irretiti, ut cito corrigant suum errorem et ve- niant ad penitenciam. Item informare debetis plebes vestras, quomodo et qualiter pueros suos tempore necessitatis baptisare debea[n]t, similiter et dominicam oracionem et simbolum [38 a] omni die dominico eis in materna lingwa pronunciare curetis secundum textum ewangelii, a quo multi propter suas simplicitates et eciam supersticiones deviarunt. Item cum post Deum [ad] matrem Jhesu Christi precipuum reffugium [sic habeamus utpote peccatorum reconciliatricem et omnium afflictorum piissimam adiutricem, hortamur vos, ut singulis diebus circa crepusculum ter pulsum faciatis ad „Ave Maria“, prout in multis locis observat laudabilis consuetudo, et docete plebem vestram, ut ad huiusmodi signum flexis genibus orent Deum et genitricem eius pro salute principis et aliorum fidelium ac pro bono statu et pro pace regni; vos quoque plebanos in civitatibus et opidis, ubia) sunt scole clericorum et alios omnes, qui habere possunt copiam cantacionum, obsec- ramus in Domino, ut singulis diebus in quadragesima ante crepusculum dato signo campane „Salve regina“ tantum cum collecta consweta solemniter et devote cantetis ad honorem Dei et gloriose virginis, matris eius Marie, scilicet ducendo populum, ut cum intrent ecclesiam et preces fideliter fundant pro domino imperatore cum domino papa et felicibus successoribus eorumdem ac pro bono statu et pace regni nostri et salutem(!) omnium fidelium vivorum atque defunctorum. Item invenimus, quod quidam simplices presbiteri, dum in altari sacrosanc- tam Eukaristiam conficiunt, in prolacione Christi conficitur, ore suo faciunt cruces et sufflant in calicem, cum tamen ad illa conficienda sufficiat prolacio verborum illorum cum aliis signis debitis et conswetis. Alii in missis et horis dicendis ex quadam supersticione discrepant a metropolitana ecclesia, cuius rubricam sequi et servare tenentur. Alii alienos parochianos admittunt in suis ecclesiis ad divina et interdum eciam ministrant talibus sacramenta contra a) Rkp. ut. b) Orig.: metropollicacio. 202
Strana 203
sacrorum canonum instituta. Hortamur itaque vos, ut in missis officiandis et in horis dicendis sequamini ecclesiam matrem vestram Pragensem et vicarios vestros ac alios, ut huiusmodi indecentes et inquietos gestus circa confeccionem sacramentorum evitent. Informetis alienos parochianos, sine suorum plebano- rum [38b] speciali licencia nullatenus eos] admittentes. Item invenimus, quod multi ex vobis statuta provincialia non habent et illi, qui habent, in eis legere ac studere non curant, et quia in eisdem statutis multa utilia statuuntur ad horumà) observacionem vos teneri non esse dubium, qui institucionibus seu confirmacionibus vestris specialiter iuratis statuta, in quantum vos concernunt, observare, advertentes igitur, quod iuramentum vestrum in hac parte, nisi statuta habeatis et in eis frequencius studeatis, servare non potestis, ymo multi, si bene advertunt, periurium incurrerunt, propter quod de iure beneficiis deberent privari. Igitur mandamus vobis omnibus et singulis, quibus cura animarum est commissa, sub pena unius sexagene solvenda irremissibiliter pro fabrica ecclesie Pragensis, quatenus a publicacione presen- cium infra trium mensium spacium, quem terminum vobis pro peremptorio preffi ngimus, habeatis statuta provincialia vobis et ecclesiis vestris propria et in eis deinceps, obmissis aliis pessimis occupacionibus, legatis et studeatis, quanto frequencius poteritis, prout penam suprapredictam cupitis evitare. Item invenimus, quod nonnulli vestrum sigillis propriis carentes ad litteras domini officialis Pragensis aut nostras seu aliorum delegatorum sigilla ap- ponunt aliena, mandatori omnino incognita. Alii eciam sigilla sua apponunt litteris exsecutoriis propter festinacionem nuncii antequam mandatum sunt exsecuti, postmodum non invenientes ipsum, qui citandus fuerat vel monendus, decipiunt mandatorem. Alii eciam diem, qua mandatum executi sunt, non subscribunt. Alii vero propter confraternitatem, ymo verius inquam, conspi- racionem sepius citandum vel monendum se non posse invenire [sic] menciun- tur, non modicum in hoc consciencias suas ledentes. Cum ergo in constitucio- nibus vestris omnes iuramentis obedienciam et reverenciam vestris superioribus [promisistis], fallendo aut si mandatorem periurii notam procul dubio incur- ritis, mandamus vobis omnibus et vestrum cuilibet sub pena unius fertonis, ut vestrum quilibet, qui curam habet animarum, habeat sigillum suum pro- prium infra [39"] unius mensis spacium. Item, quod numquam aliud ad litteram exsecutoriam apponat, nisi postquam mandatum fuerit exsecutus cum effectu et tunc scribat diem, qua mandatum est exsecutus, neque fingat, se eum invenire non posse, cuius copiam commode potest habere. a) Orig.: chorum. 203
sacrorum canonum instituta. Hortamur itaque vos, ut in missis officiandis et in horis dicendis sequamini ecclesiam matrem vestram Pragensem et vicarios vestros ac alios, ut huiusmodi indecentes et inquietos gestus circa confeccionem sacramentorum evitent. Informetis alienos parochianos, sine suorum plebano- rum [38b] speciali licencia nullatenus eos] admittentes. Item invenimus, quod multi ex vobis statuta provincialia non habent et illi, qui habent, in eis legere ac studere non curant, et quia in eisdem statutis multa utilia statuuntur ad horumà) observacionem vos teneri non esse dubium, qui institucionibus seu confirmacionibus vestris specialiter iuratis statuta, in quantum vos concernunt, observare, advertentes igitur, quod iuramentum vestrum in hac parte, nisi statuta habeatis et in eis frequencius studeatis, servare non potestis, ymo multi, si bene advertunt, periurium incurrerunt, propter quod de iure beneficiis deberent privari. Igitur mandamus vobis omnibus et singulis, quibus cura animarum est commissa, sub pena unius sexagene solvenda irremissibiliter pro fabrica ecclesie Pragensis, quatenus a publicacione presen- cium infra trium mensium spacium, quem terminum vobis pro peremptorio preffi ngimus, habeatis statuta provincialia vobis et ecclesiis vestris propria et in eis deinceps, obmissis aliis pessimis occupacionibus, legatis et studeatis, quanto frequencius poteritis, prout penam suprapredictam cupitis evitare. Item invenimus, quod nonnulli vestrum sigillis propriis carentes ad litteras domini officialis Pragensis aut nostras seu aliorum delegatorum sigilla ap- ponunt aliena, mandatori omnino incognita. Alii eciam sigilla sua apponunt litteris exsecutoriis propter festinacionem nuncii antequam mandatum sunt exsecuti, postmodum non invenientes ipsum, qui citandus fuerat vel monendus, decipiunt mandatorem. Alii eciam diem, qua mandatum executi sunt, non subscribunt. Alii vero propter confraternitatem, ymo verius inquam, conspi- racionem sepius citandum vel monendum se non posse invenire [sic] menciun- tur, non modicum in hoc consciencias suas ledentes. Cum ergo in constitucio- nibus vestris omnes iuramentis obedienciam et reverenciam vestris superioribus [promisistis], fallendo aut si mandatorem periurii notam procul dubio incur- ritis, mandamus vobis omnibus et vestrum cuilibet sub pena unius fertonis, ut vestrum quilibet, qui curam habet animarum, habeat sigillum suum pro- prium infra [39"] unius mensis spacium. Item, quod numquam aliud ad litteram exsecutoriam apponat, nisi postquam mandatum fuerit exsecutus cum effectu et tunc scribat diem, qua mandatum est exsecutus, neque fingat, se eum invenire non posse, cuius copiam commode potest habere. a) Orig.: chorum. 203
Strana 204
Item invenimus, quod quidam questores ele[e mosinarum venientes ad sim- plices presbiteros cum litteris et ignotis sigillis decipiunt plIJjurimos et indul- gencias, quarum non est numerus, largiuntur. Alii eciam mencientes, se nostros esse nuncios, proponunt mendacia et alii dona et pecunias ab aliquibus plebanis nostro sub nomine extorquent. Hortamur itaque vos, ut secundum formam statuti provincialis nullum penitus cum litteris quibuscumque ad colligendam ele[e mosinam in ecclesiis et parochiis vestris admittatis, nisi habuerint pa- tentes domini nostri archiepiscopi Pragensis litteras omni prorsus suspicione carentes aut in spiritualibus vicariorum et tunc ampliorem indulgenciam pro- ponere non admittant, quam in ipsis litteris est expressa. Simili modo nullum pro nuncio nostro suscipiant, nisi nostras ostenderit litteras evidentes, quibus possit fiducia adhiberi aut idem nuncians alias esset itaque cognitus, utpote decani vestri, qui litteris non indigent. Si quis autem cum falsis ad vos venerit litteris, huiusmodi falsarium deprehensum protinus ad decanum transmittite nobis Pragam nostris simplicibus dirigendum. Item invenimus, quod quidam simplices sacerdotes in dedicacionibus aut festivitatibus suarum ecclesiarum et in novis missis celebrant divina in altari viatico in ecclesiis aut cimiteriis sine licencia domini archiepiscopi aut suorum vicariorum speciali. Inhibemus igitur, ne de cetero talia at t emptare presu- ma[njt sub pena in statuto contenta, et si qui iam acceptarunt, veniant ad presenciam [nostram] alioquin contra eos, quantum de iure fuerit, procedemus, quia ut statutum dicit, tales taliter celebrantes sunt ipso facto suspensi ab of- ficio per unum mensem, et si interim, id est, durante [39"] tali suspensione celebrant, sint irregulares, a qua nonnisi per Sedem apostolicam poterunt liberari. Item invenimus, quod aliqui plebani et eciam eorum vicarii pro sacris ex- hibendis faciunt pactum et committunt symoniam. Alii eciam, ut eo amplius percipiant, plures faciunt compatres ad baptisandum puerum evocari. Alii quoqe pro sepultura peccuniam (sic) intrepide exigunt, quasdam conswetudines vel verius corruptelas ,ad excusandas exccusasiones in peccatis“ pretendentes. Alii quoqe in tabernis et aliis locis inhonestis commorari et hospitari non verentur. Alii eciam venacionibus intenti et ludo taxillorum officium divinum negligunt, ymmo missas nesciunt legere, nisi titubando. Alii concubinas ma- nileste tenent in suis domibus et eciam extra domos, nonnulli eciam in me- moriam peccaminum suorum nepotes suos utpote pueros suorum filiorum aut filiarum sub pretextu eiusdem inique pietatis tenent secum et fovent in scanda- lum plurimorum. Hec et alia hiis similia, per que divina offenditur Maiestas 1Ž. 140, 4. 204
Item invenimus, quod quidam questores ele[e mosinarum venientes ad sim- plices presbiteros cum litteris et ignotis sigillis decipiunt plIJjurimos et indul- gencias, quarum non est numerus, largiuntur. Alii eciam mencientes, se nostros esse nuncios, proponunt mendacia et alii dona et pecunias ab aliquibus plebanis nostro sub nomine extorquent. Hortamur itaque vos, ut secundum formam statuti provincialis nullum penitus cum litteris quibuscumque ad colligendam ele[e mosinam in ecclesiis et parochiis vestris admittatis, nisi habuerint pa- tentes domini nostri archiepiscopi Pragensis litteras omni prorsus suspicione carentes aut in spiritualibus vicariorum et tunc ampliorem indulgenciam pro- ponere non admittant, quam in ipsis litteris est expressa. Simili modo nullum pro nuncio nostro suscipiant, nisi nostras ostenderit litteras evidentes, quibus possit fiducia adhiberi aut idem nuncians alias esset itaque cognitus, utpote decani vestri, qui litteris non indigent. Si quis autem cum falsis ad vos venerit litteris, huiusmodi falsarium deprehensum protinus ad decanum transmittite nobis Pragam nostris simplicibus dirigendum. Item invenimus, quod quidam simplices sacerdotes in dedicacionibus aut festivitatibus suarum ecclesiarum et in novis missis celebrant divina in altari viatico in ecclesiis aut cimiteriis sine licencia domini archiepiscopi aut suorum vicariorum speciali. Inhibemus igitur, ne de cetero talia at t emptare presu- ma[njt sub pena in statuto contenta, et si qui iam acceptarunt, veniant ad presenciam [nostram] alioquin contra eos, quantum de iure fuerit, procedemus, quia ut statutum dicit, tales taliter celebrantes sunt ipso facto suspensi ab of- ficio per unum mensem, et si interim, id est, durante [39"] tali suspensione celebrant, sint irregulares, a qua nonnisi per Sedem apostolicam poterunt liberari. Item invenimus, quod aliqui plebani et eciam eorum vicarii pro sacris ex- hibendis faciunt pactum et committunt symoniam. Alii eciam, ut eo amplius percipiant, plures faciunt compatres ad baptisandum puerum evocari. Alii quoqe pro sepultura peccuniam (sic) intrepide exigunt, quasdam conswetudines vel verius corruptelas ,ad excusandas exccusasiones in peccatis“ pretendentes. Alii quoqe in tabernis et aliis locis inhonestis commorari et hospitari non verentur. Alii eciam venacionibus intenti et ludo taxillorum officium divinum negligunt, ymmo missas nesciunt legere, nisi titubando. Alii concubinas ma- nileste tenent in suis domibus et eciam extra domos, nonnulli eciam in me- moriam peccaminum suorum nepotes suos utpote pueros suorum filiorum aut filiarum sub pretextu eiusdem inique pietatis tenent secum et fovent in scanda- lum plurimorum. Hec et alia hiis similia, per que divina offenditur Maiestas 1Ž. 140, 4. 204
Strana 205
et proximi scandalisantur, fieri de cetero districcius prohibemus. Que, ut vos non lateant, in aliis pluribus locis eiusdem libri invenietis, ad quorum evitacio- nem per ipsum statutum arcemini, ad cuius observacionem vos per iuramentum vestrum in vestris constitucionibus (vos) obligastis. Item monemus universos et singulos plebanos et vicarios, qui in domibus suis vel extra domos concubinas tenent, quorun nomina et facta nos non latent, sed ex causa publicare obmittimus, ut statim post publicacionem presencium ipsas ac pueros ipsarum amoveant et a cura sua omnino dimittant cum effectu. Et quia, prout statutum provinciale dicit, tales ipso iure sunt ab officio suspensi, quia durante suspensione, si ymmo quia (!) celebraverunt, sunt irregulares et ab huiusmodi irregularitate absolvi non possunt, nisi per Sedem apostolicam [4oa]. Quapropter omnes tales concubinarios, quisbuscumque vocentur nomi- nibus seu cciam eos, qui concubinas habuerunt et eas dimiserunt vel si mortue sunt ipse concubine, quia (ut creditur) dispensacione[ im] non possunt (habere), tenoreb) presencium, ad nostram presenciam citamus, ut infra hinc et domini- cam „Oculi“ proxime venture (sic) affuturam (sic) simul vel sigillatim (!), prout eis visum fuerit, expedire coram nobis Prage in domo habitacionis nostre in Hradczano cum dispensacionibus, si quas habent, et alias eciam absque dispensacionibus peremptorie compareant, consilium salubre et salutare super commissis penitenciam recepturi, alioquin, ut prefertur, nomina eorum et facta non ignoremus ad puniendum tales tamquam convictos et notorios concubi- narios procedemus, eorum contumacia non obstante, quia, ut dicunt sacri canones, dignum est, ut quos Dei timor“) a malo non removet,d ecclesiastica saltem cohorceat disciplina. Item invenimus, quod quidam plebani sacros liquores tempore pascali a deca- no suo non recipiunt, sed magis unus ab alio illos recipit, alii eciam cum antiquis liquoribus contra prohibicionem canonum sanctificant novum fontem. Mone[m]- us igitur tales, quicumque sint illi, ut pro commissis huiusmodi ad penitenciam veniant et de cetero talia non presumant, alioquin ipsos, si infra predictum tempus ad nos non veniunt, publicabimus et graviori penitencie subiciemus. Item invenimus, quod aliqui plebani res ecclesiarum suarum, videlicet libros, calices, ornatus et campanas alienarunt et eciam obligarunt. Alii ordinatam vitam suam, hospitalitatem debitam obmittunt, curie eorum et domus sunt deserte et ruinam minantur. Monemus eos igitur, ut res alienas non obligatas recuperent, ecclesias suas conservent indempnes, hospitalitatem eciam per seipsos competentem teneant et edificia studeant [40b] reformare alioquin contra tales tanquam dillapidatores [sic] procedemus. a] Orig.: et. b) Orig.: teneri. c) Orig:: timos. d) Rkp.: renovat. 206
et proximi scandalisantur, fieri de cetero districcius prohibemus. Que, ut vos non lateant, in aliis pluribus locis eiusdem libri invenietis, ad quorum evitacio- nem per ipsum statutum arcemini, ad cuius observacionem vos per iuramentum vestrum in vestris constitucionibus (vos) obligastis. Item monemus universos et singulos plebanos et vicarios, qui in domibus suis vel extra domos concubinas tenent, quorun nomina et facta nos non latent, sed ex causa publicare obmittimus, ut statim post publicacionem presencium ipsas ac pueros ipsarum amoveant et a cura sua omnino dimittant cum effectu. Et quia, prout statutum provinciale dicit, tales ipso iure sunt ab officio suspensi, quia durante suspensione, si ymmo quia (!) celebraverunt, sunt irregulares et ab huiusmodi irregularitate absolvi non possunt, nisi per Sedem apostolicam [4oa]. Quapropter omnes tales concubinarios, quisbuscumque vocentur nomi- nibus seu cciam eos, qui concubinas habuerunt et eas dimiserunt vel si mortue sunt ipse concubine, quia (ut creditur) dispensacione[ im] non possunt (habere), tenoreb) presencium, ad nostram presenciam citamus, ut infra hinc et domini- cam „Oculi“ proxime venture (sic) affuturam (sic) simul vel sigillatim (!), prout eis visum fuerit, expedire coram nobis Prage in domo habitacionis nostre in Hradczano cum dispensacionibus, si quas habent, et alias eciam absque dispensacionibus peremptorie compareant, consilium salubre et salutare super commissis penitenciam recepturi, alioquin, ut prefertur, nomina eorum et facta non ignoremus ad puniendum tales tamquam convictos et notorios concubi- narios procedemus, eorum contumacia non obstante, quia, ut dicunt sacri canones, dignum est, ut quos Dei timor“) a malo non removet,d ecclesiastica saltem cohorceat disciplina. Item invenimus, quod quidam plebani sacros liquores tempore pascali a deca- no suo non recipiunt, sed magis unus ab alio illos recipit, alii eciam cum antiquis liquoribus contra prohibicionem canonum sanctificant novum fontem. Mone[m]- us igitur tales, quicumque sint illi, ut pro commissis huiusmodi ad penitenciam veniant et de cetero talia non presumant, alioquin ipsos, si infra predictum tempus ad nos non veniunt, publicabimus et graviori penitencie subiciemus. Item invenimus, quod aliqui plebani res ecclesiarum suarum, videlicet libros, calices, ornatus et campanas alienarunt et eciam obligarunt. Alii ordinatam vitam suam, hospitalitatem debitam obmittunt, curie eorum et domus sunt deserte et ruinam minantur. Monemus eos igitur, ut res alienas non obligatas recuperent, ecclesias suas conservent indempnes, hospitalitatem eciam per seipsos competentem teneant et edificia studeant [40b] reformare alioquin contra tales tanquam dillapidatores [sic] procedemus. a] Orig.: et. b) Orig.: teneri. c) Orig:: timos. d) Rkp.: renovat. 206
Strana 206
Item invenimus, quod quidam plebani et eciam eorum vicarii sine procla- macione suos plebesianos copularunt, credentes hoc sufficere, quod recipiunt promissum a copulandis vel eorum amicis, quod nullum inter ipsos est impe- dimentum. Tales nimirum seipsos decipiunt et veniunt contra statutum pro- vinciale, quod observare iuraverunt. Monemus itaque eos, ut ammodo nullum copullent (sic), ne [e]opulare permittant sine proclamacione, et si contra vene- runt, veniant ad auctoritatem domini nostri archiepiscopi tam pro transgres- sione statuti, quam [pro] violacione iuramenti penitenciam recepturi. Item invenimus, quod plerique plebani moriuntur, quibus debite exequie non peraguntur, quorum res male distrahuntur. Committimus vobis, domino decano, et damus firmissime in mandatis, ut quocienscumque aliquem pleba- num vestri decanatus infirmari contigerit, assumtis vobis duobus vel tribus so- ciis, primo res per ipsum relinquendas, deinde, si qua sunt debita, cui vel ex qua causa teneatur, fideliter conscribatis et fidelibus personis pro successore conservandas diligentissime commendetis. Hortamur eciam vos, dominum de- canum et omnes alios plebanos atque vicarios et obsecramus in Domino, qua- tenus statim postquam ad vestram noticiam mors alicuius plebani pervenerit, una cum decano ad locum venientes, corpus mortui, peractis vigiliis et missis defunctorum, honeste et decenter tradere curetis ecclesiastice sepulture. Pro- testamur tamen, quod totum offertorium, quod in die deposicionis huiusmodi obvenerit, ad nos racione archidiaconatus nostri et antiqua consuetudine per- tinet. Similiter et offertorium, quod provenit in loco, ubi primarius lapis ponitur, ad nos pertinet, nisi per nos fuerit decano donatum specialiter (et con- swetum." Item invenimus, quod multi, proch dolor, laborant Sodomitico vicio et illud confiteri verecundantur. Alii mutuant [41a] decem sexagenas prouna sexagena, nominantes esse censum solitum, cum verius sit usura. Alii stant in malo matri- monio coniuncti, utpote, qui prius cum aliis contraxerint vel in linea con- sangwineitatis, affinitatis et compaternitatis. Alii et multi, heu, dimissis propriis uxoribus, alienas subinducunt. Alii divinacionibus et sortilegiis insistunt et credunt illa habere vigorem, facientes cum sacramentis ecclesiasticis, que de ecclesiis furantur vel sepius a clericis emunt, dyabolicas incantaciones. Alii autem variis criminibus irretiti confiteri negligunt et alii propter simplicem [animum] credunt, se in hiis non peccare. Igitur vos et quemlibet vestrum monemus et hortamur, ut quanto expedire frequencius videritis exinde (!) [de pretactis peccatis in sermonibus vestris ad populum, caute tamen et discrete valde, mencionem faciatis et magnitudinem horum exponentes eisdem tales a) Připsáno touže rukou. 206
Item invenimus, quod quidam plebani et eciam eorum vicarii sine procla- macione suos plebesianos copularunt, credentes hoc sufficere, quod recipiunt promissum a copulandis vel eorum amicis, quod nullum inter ipsos est impe- dimentum. Tales nimirum seipsos decipiunt et veniunt contra statutum pro- vinciale, quod observare iuraverunt. Monemus itaque eos, ut ammodo nullum copullent (sic), ne [e]opulare permittant sine proclamacione, et si contra vene- runt, veniant ad auctoritatem domini nostri archiepiscopi tam pro transgres- sione statuti, quam [pro] violacione iuramenti penitenciam recepturi. Item invenimus, quod plerique plebani moriuntur, quibus debite exequie non peraguntur, quorum res male distrahuntur. Committimus vobis, domino decano, et damus firmissime in mandatis, ut quocienscumque aliquem pleba- num vestri decanatus infirmari contigerit, assumtis vobis duobus vel tribus so- ciis, primo res per ipsum relinquendas, deinde, si qua sunt debita, cui vel ex qua causa teneatur, fideliter conscribatis et fidelibus personis pro successore conservandas diligentissime commendetis. Hortamur eciam vos, dominum de- canum et omnes alios plebanos atque vicarios et obsecramus in Domino, qua- tenus statim postquam ad vestram noticiam mors alicuius plebani pervenerit, una cum decano ad locum venientes, corpus mortui, peractis vigiliis et missis defunctorum, honeste et decenter tradere curetis ecclesiastice sepulture. Pro- testamur tamen, quod totum offertorium, quod in die deposicionis huiusmodi obvenerit, ad nos racione archidiaconatus nostri et antiqua consuetudine per- tinet. Similiter et offertorium, quod provenit in loco, ubi primarius lapis ponitur, ad nos pertinet, nisi per nos fuerit decano donatum specialiter (et con- swetum." Item invenimus, quod multi, proch dolor, laborant Sodomitico vicio et illud confiteri verecundantur. Alii mutuant [41a] decem sexagenas prouna sexagena, nominantes esse censum solitum, cum verius sit usura. Alii stant in malo matri- monio coniuncti, utpote, qui prius cum aliis contraxerint vel in linea con- sangwineitatis, affinitatis et compaternitatis. Alii et multi, heu, dimissis propriis uxoribus, alienas subinducunt. Alii divinacionibus et sortilegiis insistunt et credunt illa habere vigorem, facientes cum sacramentis ecclesiasticis, que de ecclesiis furantur vel sepius a clericis emunt, dyabolicas incantaciones. Alii autem variis criminibus irretiti confiteri negligunt et alii propter simplicem [animum] credunt, se in hiis non peccare. Igitur vos et quemlibet vestrum monemus et hortamur, ut quanto expedire frequencius videritis exinde (!) [de pretactis peccatis in sermonibus vestris ad populum, caute tamen et discrete valde, mencionem faciatis et magnitudinem horum exponentes eisdem tales a) Připsáno touže rukou. 206
Strana 207
in confessionibus, in sermonibus, prout melius poteritis, ad penitenciam pro- vocetis et devios ad veritatis viam omni, qua potestis diligencia, reducatis, quia si taceretis, anime ipsorum de vestris manibus in discreto iudicio requi- rentur. Si qui autem ex premissis essent notorii et ad vestram hortacionem penitere ac desistere non curarent, huiusmodi personas cum omnibus circum- stanciis earum domino nostro archiepiscopo aut suis vicariis vel nos in scriptis dare curetis, ut contra eos, ne alios malo suo exemplo possint cor[r]umpere, in quantum de iure fuerit, procedatur. Nespolehlivá kopie XV. století. 4. Dictamina tlumočící názory panovníkovy o záležitostech beneficiátních. Kolem r. 1350. Formulář osecký. Preces primarie. Cum in nostre sublimacionis exordio qüelibet ecclesia in Romano imperio constituta sub provisione unius persone primicias precum nostrarum ex anti- qua et approbata consuetudine advertere teneatur, primarias tibi offerimus pre- ces nostras, devocionem tuam attencius exorantes ac R. T. N. A. M. quatenus T. latori presencium nobis sufficientis sciencie commendatum de beneficio ec- clesiastico ad tuam collacionem spectante, si quod vacat ad presens vel quam primum ad id obtulerit se facultas, cures liberaliter providere ob nostram et sacri imperii reverenciam specialem, ita quod te et tuam ecclesiam speciali pro- sequemur gracia et favore condignisque teneamur honoribus ampliare. [43a. Item preces secundarie. Licet alias pro tali vobis direxerimus preces primarias,a) ut ipsum secundum antiquam et approbatam sacri imperii consuetudinem de ecclesiastico beneficio ad vestram collacionem spectante studeretis liberaliter providere, vos literis huiusmodi parvipensis, non attendentes, quod eedem regie preces in se ius con- tinent, easdem advertere neglexistis. Hinc est, quod vestram devocionem ex- a) Orig. primum. 207
in confessionibus, in sermonibus, prout melius poteritis, ad penitenciam pro- vocetis et devios ad veritatis viam omni, qua potestis diligencia, reducatis, quia si taceretis, anime ipsorum de vestris manibus in discreto iudicio requi- rentur. Si qui autem ex premissis essent notorii et ad vestram hortacionem penitere ac desistere non curarent, huiusmodi personas cum omnibus circum- stanciis earum domino nostro archiepiscopo aut suis vicariis vel nos in scriptis dare curetis, ut contra eos, ne alios malo suo exemplo possint cor[r]umpere, in quantum de iure fuerit, procedatur. Nespolehlivá kopie XV. století. 4. Dictamina tlumočící názory panovníkovy o záležitostech beneficiátních. Kolem r. 1350. Formulář osecký. Preces primarie. Cum in nostre sublimacionis exordio qüelibet ecclesia in Romano imperio constituta sub provisione unius persone primicias precum nostrarum ex anti- qua et approbata consuetudine advertere teneatur, primarias tibi offerimus pre- ces nostras, devocionem tuam attencius exorantes ac R. T. N. A. M. quatenus T. latori presencium nobis sufficientis sciencie commendatum de beneficio ec- clesiastico ad tuam collacionem spectante, si quod vacat ad presens vel quam primum ad id obtulerit se facultas, cures liberaliter providere ob nostram et sacri imperii reverenciam specialem, ita quod te et tuam ecclesiam speciali pro- sequemur gracia et favore condignisque teneamur honoribus ampliare. [43a. Item preces secundarie. Licet alias pro tali vobis direxerimus preces primarias,a) ut ipsum secundum antiquam et approbatam sacri imperii consuetudinem de ecclesiastico beneficio ad vestram collacionem spectante studeretis liberaliter providere, vos literis huiusmodi parvipensis, non attendentes, quod eedem regie preces in se ius con- tinent, easdem advertere neglexistis. Hinc est, quod vestram devocionem ex- a) Orig. primum. 207
Strana 208
hortandam affectuosissime duximus et monendam R. V. N. A. M., quatenus facientes de necessitate virtutem, eidem de dicto beneficio, si vacat, ad presens vel quam primum etc. liberaliter providere curetis, ius nostrum in hac parte taliter servaturi, quod iura vestra et monasterii vestri vice versa teneamur ser- vare et eciam ampliare, nec oporteat nos super hoc contra vos famulum que- rere compellentem. [43a] Preces tercie. Cum primo primarias et secundo secundarias pro tali vobis fiducialiter ob- tulerimus preces nostras, ut eundem T. in vestra ecclesia iuxta approbatam et antiquam sacri imperii consuetudinem reciperetis, ut decuit, in canonicum et confratrem, mirari compellimur velementer, qua fronte tam frivolas causas et racione carentes producere potuistis in medium, quibus huiusmodi preces nos- tras, que iuris et consuetudinis tramite fulciuntur, prout antiquitas statuit et mo- dernitas approbavit. Adhuc a prompte exaudicionis promptuario adeo impu- denter et pertinaciter seclusistis in nostrum et imperii Romani non leve dispen- dium et iacturam, quibusdam statutis non tam iustis quam voluntariis insistentes. Cum igitur omnes constituciones et leges legum conditori subiaceant et repre- hensibile videatur a subditis iura presidencium quibuslibeteumque(!) calidita- tibus enervari, providenciam vestram nunc tercio omni, quo possumus, studio et affectu duximus deposcendam, quatenus iuxta divine precepcionis edictum, quo „Deo, que Dei, et Cesari, que Cesaris sunt“ reddere quisque debet, predic- tum saltem hac vice in vestrum concanonicum et fratrem liberaliter admittatis, ut pro me vos et vestram ecclesiam condignis debeamus perpetue prevenire fa- voribus et fecundis honoribus ampliare. Sin on , quod absit, secus evenire con- tingeret et in spiritum contradiccionis assumeremini iuxta proprie libitum vo- luntatis, non inconveniens arbitrari poteris, si tuicionem sceptrigere dextere vobis in vestris oportunitatibus vice reciproca subtrahamus. [23b Preces tercie. a) Porrectis vobis duplicatis nostre Serenitatis literis pro T., nec primarias, nec secundarias nostras preces iure consuetudinis nullatenus repellendas hactenus admittere distulistis, quod licet in nostrum et sacri imperii redundent iniuriam et contemptum, non tamen id tam acerbe, quantum vestra meretur tarditas pro- 1 Luc. XX, 25. 208
hortandam affectuosissime duximus et monendam R. V. N. A. M., quatenus facientes de necessitate virtutem, eidem de dicto beneficio, si vacat, ad presens vel quam primum etc. liberaliter providere curetis, ius nostrum in hac parte taliter servaturi, quod iura vestra et monasterii vestri vice versa teneamur ser- vare et eciam ampliare, nec oporteat nos super hoc contra vos famulum que- rere compellentem. [43a] Preces tercie. Cum primo primarias et secundo secundarias pro tali vobis fiducialiter ob- tulerimus preces nostras, ut eundem T. in vestra ecclesia iuxta approbatam et antiquam sacri imperii consuetudinem reciperetis, ut decuit, in canonicum et confratrem, mirari compellimur velementer, qua fronte tam frivolas causas et racione carentes producere potuistis in medium, quibus huiusmodi preces nos- tras, que iuris et consuetudinis tramite fulciuntur, prout antiquitas statuit et mo- dernitas approbavit. Adhuc a prompte exaudicionis promptuario adeo impu- denter et pertinaciter seclusistis in nostrum et imperii Romani non leve dispen- dium et iacturam, quibusdam statutis non tam iustis quam voluntariis insistentes. Cum igitur omnes constituciones et leges legum conditori subiaceant et repre- hensibile videatur a subditis iura presidencium quibuslibeteumque(!) calidita- tibus enervari, providenciam vestram nunc tercio omni, quo possumus, studio et affectu duximus deposcendam, quatenus iuxta divine precepcionis edictum, quo „Deo, que Dei, et Cesari, que Cesaris sunt“ reddere quisque debet, predic- tum saltem hac vice in vestrum concanonicum et fratrem liberaliter admittatis, ut pro me vos et vestram ecclesiam condignis debeamus perpetue prevenire fa- voribus et fecundis honoribus ampliare. Sin on , quod absit, secus evenire con- tingeret et in spiritum contradiccionis assumeremini iuxta proprie libitum vo- luntatis, non inconveniens arbitrari poteris, si tuicionem sceptrigere dextere vobis in vestris oportunitatibus vice reciproca subtrahamus. [23b Preces tercie. a) Porrectis vobis duplicatis nostre Serenitatis literis pro T., nec primarias, nec secundarias nostras preces iure consuetudinis nullatenus repellendas hactenus admittere distulistis, quod licet in nostrum et sacri imperii redundent iniuriam et contemptum, non tamen id tam acerbe, quantum vestra meretur tarditas pro- 1 Luc. XX, 25. 208
Strana 209
sequi, immo, quantum possumus, vobis parcere cupientes propter hoc maxime, quod, ut credimus, nec propriis, nec privatis polletis consiliis, hiis ultimis nos- tris precibus vos rogamus, quatenus corrigentes errorem vestrum circa primarias et secundarias nostras preces commissum, saltem adhuc predicto clerico de ec- clesiastico beneficio ad collacionem vestraim spectante taliter providere et ad providendum eidem vos per patentes vestras literas obligare curetis, quod sicut odium et indignacionem sibi comparat vestra remissio et negligencia sicut de- vota devocio ac necessaria precum nostrarum exaudicio favoris et gracie bene- ficenciam mereatur. Preces tercie. b) Porrectis tibi multiplicibus et multiplicatis nostre Serenitatis literis pro tali, tu easdem preces surdis auribus preteris et ipsas admittere negligis et contemp- nis tamquam ignarus, quid nobis et sacro imperio in cunctis ecclesiis et prelatis iuris competat de primis precibus necessarie admittendis. Adhuc itaque iuri nostro fideliter inherentes mandamus, ut sicud te et tuum monasterium per ne- cessariam nostre Maiestatis subvencionem et tuicionem diligis promoveri, sic- ud preces nostras non differas exaudire. c) Cum nobis ad memoriam reducitur et in nostra presencia ventilatum vestre proterve obstinateque elacionis materia, admiracio simul et indignacio se in mentis nostre secretario commiscentes, regiam clemenciam in ulciscentem ira- cundiam non immerito provocarent pro eo, quod Celsitudinis regie immemo- res, iura regia subripitis, dum debita regalia exsolvere denegatis. Certe priva- torum ius auferre denegans vel non exsequens predoni non absone perhibetur parilis, quanto amplius petulatus(!) crimine censeri potest nobilitas principis ius defraudans? Ecce, iteratis precibus et mandatis vobis direximus scripta nos- tra, ut T. in vestre religionis assumeretis consorcium et confratrem ob precum nostrarum primicias, nostram sacrique imperii reverenciam ius ad nos delatum a divis imperatoribus et regibus servatur sicud a ceteris Romani imperii fide- libus prelatis et personis ecclesiasticis observatur. Vos more surde aspidis pre- ces nostras admittere non curastis in elisionem et contemptum imperialis cul- minis et nostre regie dignitatis. Quapropter sine iuris incandescentis commo- cionis strepitu in vos possemus exardescere, vique per vim repulsa cum inchoate tutele moderamine ius, quod ad nos antiqua et approbata consuetudo detulit, 209
sequi, immo, quantum possumus, vobis parcere cupientes propter hoc maxime, quod, ut credimus, nec propriis, nec privatis polletis consiliis, hiis ultimis nos- tris precibus vos rogamus, quatenus corrigentes errorem vestrum circa primarias et secundarias nostras preces commissum, saltem adhuc predicto clerico de ec- clesiastico beneficio ad collacionem vestraim spectante taliter providere et ad providendum eidem vos per patentes vestras literas obligare curetis, quod sicut odium et indignacionem sibi comparat vestra remissio et negligencia sicut de- vota devocio ac necessaria precum nostrarum exaudicio favoris et gracie bene- ficenciam mereatur. Preces tercie. b) Porrectis tibi multiplicibus et multiplicatis nostre Serenitatis literis pro tali, tu easdem preces surdis auribus preteris et ipsas admittere negligis et contemp- nis tamquam ignarus, quid nobis et sacro imperio in cunctis ecclesiis et prelatis iuris competat de primis precibus necessarie admittendis. Adhuc itaque iuri nostro fideliter inherentes mandamus, ut sicud te et tuum monasterium per ne- cessariam nostre Maiestatis subvencionem et tuicionem diligis promoveri, sic- ud preces nostras non differas exaudire. c) Cum nobis ad memoriam reducitur et in nostra presencia ventilatum vestre proterve obstinateque elacionis materia, admiracio simul et indignacio se in mentis nostre secretario commiscentes, regiam clemenciam in ulciscentem ira- cundiam non immerito provocarent pro eo, quod Celsitudinis regie immemo- res, iura regia subripitis, dum debita regalia exsolvere denegatis. Certe priva- torum ius auferre denegans vel non exsequens predoni non absone perhibetur parilis, quanto amplius petulatus(!) crimine censeri potest nobilitas principis ius defraudans? Ecce, iteratis precibus et mandatis vobis direximus scripta nos- tra, ut T. in vestre religionis assumeretis consorcium et confratrem ob precum nostrarum primicias, nostram sacrique imperii reverenciam ius ad nos delatum a divis imperatoribus et regibus servatur sicud a ceteris Romani imperii fide- libus prelatis et personis ecclesiasticis observatur. Vos more surde aspidis pre- ces nostras admittere non curastis in elisionem et contemptum imperialis cul- minis et nostre regie dignitatis. Quapropter sine iuris incandescentis commo- cionis strepitu in vos possemus exardescere, vique per vim repulsa cum inchoate tutele moderamine ius, quod ad nos antiqua et approbata consuetudo detulit, 209
Strana 210
illibatum penitus conservare, verum ut simplicitati vestre parcere videamur, tercio vobis scribimus, vobisque scriptis mandamus et precipimus, quatenus re- legato eminus excusacionis velamine, T. dictum vestro collegio aggregetis, ka- ritative et benigne ipsum, prout regule vestre vita unaminis exigit, pertractan- tes. Volumus vos, N., recolere et ad memoriam revocare exploratorum iuris regulam comminantem, quod frustra debitum petit, quidquid ex debito volu- erint, non inpendit. Preces quarte. Si diligenter attenderes et in trutina(!) tue consideracionis revolveres, quam dispendiosa pericula tibi tuoque monasterio potuerint provenire ex eo, quod preces nostras primarias et secundarias et tercias, quas tibi pro tali porreximus iuxta nostram et Romani imperii consuetudinem a divis imperatoribus et re- gibus, nostris predecessoribus ad tempora nostra productas hactenus tam vere- cunde a prompte exaudicionis promptuario seclusisti, easdem sine difficultate qualibet non exspectatis secundariis et terciis precibus admisisses, sed tuam in bono duriciam evincamus et recognicionem iuris imperii te semitam perduca- mus, tibi cum reiteracione precum nostrarum auctoritate regia firmiter iniun- gimus et mandamus, quatenus saltem adhuc predicto N., si quod beneficium vacat, ad presens conferas vel de conferendo, cum se facultas optulerit(!), te sibi tuis patentibus literis non differas obligare, alioquin formidare poteris non immerito, quod pro iuris nostri et imperii conservacione, pro quo et iam ser- vando corporale prestitimus sacramentum, de fructibus ad mensam tuam spec- tantibus in alicuius beneficii ad tuam collacionem spectantis equivalenciam faciemus et volumus dicto clerico provideri. 5. Arnošt z Pardubic dává kanovníkům Buškovi Leonardovu a Mikulášovi řeč. „Ho- lubec“ právo stíhati všechny zpronevěřitele peněz na stavbu pražské kathedrály. Před r. 1359.1 Praha. Formulář osecký, III48b — 49a. Arnestus, Dei et apostolice Sedis gracia sancte Pragensis ecclesie archiepis- 1 Podlaha, Series, str. 37, klade úmrtí Holubcovo kol. r. 1359. 210
illibatum penitus conservare, verum ut simplicitati vestre parcere videamur, tercio vobis scribimus, vobisque scriptis mandamus et precipimus, quatenus re- legato eminus excusacionis velamine, T. dictum vestro collegio aggregetis, ka- ritative et benigne ipsum, prout regule vestre vita unaminis exigit, pertractan- tes. Volumus vos, N., recolere et ad memoriam revocare exploratorum iuris regulam comminantem, quod frustra debitum petit, quidquid ex debito volu- erint, non inpendit. Preces quarte. Si diligenter attenderes et in trutina(!) tue consideracionis revolveres, quam dispendiosa pericula tibi tuoque monasterio potuerint provenire ex eo, quod preces nostras primarias et secundarias et tercias, quas tibi pro tali porreximus iuxta nostram et Romani imperii consuetudinem a divis imperatoribus et re- gibus, nostris predecessoribus ad tempora nostra productas hactenus tam vere- cunde a prompte exaudicionis promptuario seclusisti, easdem sine difficultate qualibet non exspectatis secundariis et terciis precibus admisisses, sed tuam in bono duriciam evincamus et recognicionem iuris imperii te semitam perduca- mus, tibi cum reiteracione precum nostrarum auctoritate regia firmiter iniun- gimus et mandamus, quatenus saltem adhuc predicto N., si quod beneficium vacat, ad presens conferas vel de conferendo, cum se facultas optulerit(!), te sibi tuis patentibus literis non differas obligare, alioquin formidare poteris non immerito, quod pro iuris nostri et imperii conservacione, pro quo et iam ser- vando corporale prestitimus sacramentum, de fructibus ad mensam tuam spec- tantibus in alicuius beneficii ad tuam collacionem spectantis equivalenciam faciemus et volumus dicto clerico provideri. 5. Arnošt z Pardubic dává kanovníkům Buškovi Leonardovu a Mikulášovi řeč. „Ho- lubec“ právo stíhati všechny zpronevěřitele peněz na stavbu pražské kathedrály. Před r. 1359.1 Praha. Formulář osecký, III48b — 49a. Arnestus, Dei et apostolice Sedis gracia sancte Pragensis ecclesie archiepis- 1 Podlaha, Series, str. 37, klade úmrtí Holubcovo kol. r. 1359. 210
Strana 211
copus. Honorabili viro, domino Bohu[skoni] Leonardicanonico nostre Pragensis ecclesie et discreto viro Nycolao dicto Holubecz nostro vicario, rectoribus nove fabrice ecclesie nostre Pragensis salutem in Domino et debitam diligenciam in commissis. Quia nonnulli negligencias et fraudes circa pecunias, que a christi- fidelibus pro nova fabrica ecclesie nostre Pragensis dantur et commiserunt et committunt et verisimile est, quod committerent in futurum, ubi eorum mali- ciis locus daretur. Nos igitur premissa precidere cupientes, vobis presentibus committimus, quatenus vos ambo aut unus vestrum contra tales cuiuscumque preeminencie, condicionis aut status fuerint, ipsis ad vestri evocatis presenciam, si eos culpabiles reperietis, per censuram ecclesiasticam suspensis, videlicet ex- communicacionis et interdicti sentencias procedere possitis, ipsis eciam, si humi- liter pecierint et causa suberit, iuxta formam ecclesie absolucionis beneficium inpercientes, nos enim ratum et gratum habebimus, quidquid per vos seu alte- rum ex vobis rite actum fuerit in premissis. Datum et actum Prage. 6. Arcibiskup Arnošt z Pardubic odměňuje kanovníky Buška Leonardova a Ho- lubce za poctivé služby při budování kostela sv. Víta. Září 7. před r. 1359. Praha. Tamže, II, fol. 49 a. Nos Arnestus, Dei et apostolice Sedis gracia sancte Pragensis ecclesie ar- chiepiscopus. Universis, ad quos presentes pervenerint, volumus esse notum, quod quia honorabilis vir, dominus Bus Leonardi, canonicus nostre Pragensis ecclesie et discretus vir Nycolaus Holub noster vicarius, rectores operis nove fabrice memorate nostre Pragensis ecclesie in cura huiusmodi eis per nos com- missa se bene, fideliter, legaliter et sollicite gesserunt et habuerunt et non du- bitamus, quod habebunt in futurum. Nos pro eo ipsos pro eorum laboribus premiare volentes, cum „operarius dignus sit mercede“latque, ut ipsi eo liben- cius cure eis credite intendant, ipsis annuatim de pecuniis nove fabrice nostre prefate ecclesie viginti sexagenas grossorum Pragensium equaliter inter eos di- videndas, videlicet in festo sancti Georgii X et in festo beati Galli X dedimus et presentibus damus tamdiu, donec curam fabrice habuerint memorate amplio- rem nichilominus graciam ultra XX sexagenas predictas eis facere non dene- 1 Luc. X., 17. 211
copus. Honorabili viro, domino Bohu[skoni] Leonardicanonico nostre Pragensis ecclesie et discreto viro Nycolao dicto Holubecz nostro vicario, rectoribus nove fabrice ecclesie nostre Pragensis salutem in Domino et debitam diligenciam in commissis. Quia nonnulli negligencias et fraudes circa pecunias, que a christi- fidelibus pro nova fabrica ecclesie nostre Pragensis dantur et commiserunt et committunt et verisimile est, quod committerent in futurum, ubi eorum mali- ciis locus daretur. Nos igitur premissa precidere cupientes, vobis presentibus committimus, quatenus vos ambo aut unus vestrum contra tales cuiuscumque preeminencie, condicionis aut status fuerint, ipsis ad vestri evocatis presenciam, si eos culpabiles reperietis, per censuram ecclesiasticam suspensis, videlicet ex- communicacionis et interdicti sentencias procedere possitis, ipsis eciam, si humi- liter pecierint et causa suberit, iuxta formam ecclesie absolucionis beneficium inpercientes, nos enim ratum et gratum habebimus, quidquid per vos seu alte- rum ex vobis rite actum fuerit in premissis. Datum et actum Prage. 6. Arcibiskup Arnošt z Pardubic odměňuje kanovníky Buška Leonardova a Ho- lubce za poctivé služby při budování kostela sv. Víta. Září 7. před r. 1359. Praha. Tamže, II, fol. 49 a. Nos Arnestus, Dei et apostolice Sedis gracia sancte Pragensis ecclesie ar- chiepiscopus. Universis, ad quos presentes pervenerint, volumus esse notum, quod quia honorabilis vir, dominus Bus Leonardi, canonicus nostre Pragensis ecclesie et discretus vir Nycolaus Holub noster vicarius, rectores operis nove fabrice memorate nostre Pragensis ecclesie in cura huiusmodi eis per nos com- missa se bene, fideliter, legaliter et sollicite gesserunt et habuerunt et non du- bitamus, quod habebunt in futurum. Nos pro eo ipsos pro eorum laboribus premiare volentes, cum „operarius dignus sit mercede“latque, ut ipsi eo liben- cius cure eis credite intendant, ipsis annuatim de pecuniis nove fabrice nostre prefate ecclesie viginti sexagenas grossorum Pragensium equaliter inter eos di- videndas, videlicet in festo sancti Georgii X et in festo beati Galli X dedimus et presentibus damus tamdiu, donec curam fabrice habuerint memorate amplio- rem nichilominus graciam ultra XX sexagenas predictas eis facere non dene- 1 Luc. X., 17. 211
Strana 212
gantes, dantes eis in testimonium presentes literas sigillorum nostrorum appen- sione munitas. Datum et actum Prage, octava mensis Septembris. 7. Kapitula boleslavská prohlašuje, že listina podaná Kurii stran boleslavské kus- todie byla vyhotovena bez jejího vědomí a svolení. Před r. 1364. Knih. kap. olom. Codex, 582, fol. 129a. [Forma, quando littere sigillantur sine scitu capituli.] In nomine Domini. Amen. In mei notarii etc. honorarii et honesti viri Blei- cus, decanus, P. scolasticus, Jo. Pauli, Johanne]s dictus Jacobus, N. dictus Holubecz et ceteri canonici ecclesie Boleslaviensis personaliter constituti, ca- pitulariter more solito congregati, intellexerunt et veridice perceperunt, quod quedam littere sigillo capituli Boleslaviensis sint et essent sigillate contra sci- enciam, consensum, voluntatem ipsorum, ipsisque penitus ignorantibus proces- serunt et emanaverunt ad Curiam Romanam et specialiter super custodia pre- dicte Boleslaviensis ecclesie, quod esset et fuisset dignitas et prelatura in dicta ecclesia Boleslaviensi, cum sit simplex ministerium, prout eciam per reveren- dum in Christo Patrem et dominum, dominum Arnestum seu archiepiscopum Pragensem extitit per statuta ipsius domini archiepiscopi declaratum, sicut ab antiquo nudum ministerium et simplex fuit, quam declaracionem predicti do- mini non intendunt in aliquo impedire nec ei verbo vel facto umquam contra- riare, sed ipsaim pocius volunt inviolabiliter observare, protestantes sane et eciam legitime et expresse, quod si alique littere super dicta custodia ipsis in- sciis sub sigillo ipsorum capituli emanassent vel emanaverint contra volunta- tem ipsorum, ut dicitur, quod ipsis litteris nulla fides sit adhibenda, nec ali- cuius sint roboris et momenti, sed tamquam false, subrepticie sunt procurate et obtente, de quibus omnibus et singulis predicti domini petiverunt per me no- tarium infrascriptum eis fieri publicum instrumentum, quod et feci. Acta sunt hec etc. 212
gantes, dantes eis in testimonium presentes literas sigillorum nostrorum appen- sione munitas. Datum et actum Prage, octava mensis Septembris. 7. Kapitula boleslavská prohlašuje, že listina podaná Kurii stran boleslavské kus- todie byla vyhotovena bez jejího vědomí a svolení. Před r. 1364. Knih. kap. olom. Codex, 582, fol. 129a. [Forma, quando littere sigillantur sine scitu capituli.] In nomine Domini. Amen. In mei notarii etc. honorarii et honesti viri Blei- cus, decanus, P. scolasticus, Jo. Pauli, Johanne]s dictus Jacobus, N. dictus Holubecz et ceteri canonici ecclesie Boleslaviensis personaliter constituti, ca- pitulariter more solito congregati, intellexerunt et veridice perceperunt, quod quedam littere sigillo capituli Boleslaviensis sint et essent sigillate contra sci- enciam, consensum, voluntatem ipsorum, ipsisque penitus ignorantibus proces- serunt et emanaverunt ad Curiam Romanam et specialiter super custodia pre- dicte Boleslaviensis ecclesie, quod esset et fuisset dignitas et prelatura in dicta ecclesia Boleslaviensi, cum sit simplex ministerium, prout eciam per reveren- dum in Christo Patrem et dominum, dominum Arnestum seu archiepiscopum Pragensem extitit per statuta ipsius domini archiepiscopi declaratum, sicut ab antiquo nudum ministerium et simplex fuit, quam declaracionem predicti do- mini non intendunt in aliquo impedire nec ei verbo vel facto umquam contra- riare, sed ipsaim pocius volunt inviolabiliter observare, protestantes sane et eciam legitime et expresse, quod si alique littere super dicta custodia ipsis in- sciis sub sigillo ipsorum capituli emanassent vel emanaverint contra volunta- tem ipsorum, ut dicitur, quod ipsis litteris nulla fides sit adhibenda, nec ali- cuius sint roboris et momenti, sed tamquam false, subrepticie sunt procurate et obtente, de quibus omnibus et singulis predicti domini petiverunt per me no- tarium infrascriptum eis fieri publicum instrumentum, quod et feci. Acta sunt hec etc. 212
Strana 213
8. Probošt Petr z Rožmberka těší svou sestru Annu v Římě prodlévajici 1378-84. Knih. klášt. vyšnobrod. Rkp. 49, fol. 34 a .35a. [Item epistola domini Petri de Rosenberg ad dominam Ankam in curia Romana, in hospitali Deo famtulantem.] Quia beato Job attestante „milicia est vita hominis super terram,“2 idcirco ad pungnam contra validos adversarios cottidie necesse est preparari. In qua pungna secundum beatum Gregorium tantum de prudencia, quantum de forti- tudine indigemus. Et quia astucie dyaboli humani generis plerique resistere et precavere nescientes a bono incepto ceciderunt, necessarium est igitur, ut callidis eius insidiis per divinam sapienciam, quam maxime humilitate et ora- cionibus valemus promereri, obviemus, maxime cum hiis temporibus plus per astuciam, quam per manifestum bellum hostis antiquus conetur pie viventes superare. In primitiva enim ecclesia robore suo et apler to bello christifideles subiugare sibi nitebatur, perfidos principes et tyrannos contra ipsos excitando. Nunc vero, quia per Dei graciam eum in aperto christiani superaverint, ter- rores et tormenta, ut patet in martyribus, parvipendendo, idcirco ut serpens astutus mordere cupiens, ubi minime previdetur, omnem suam exhibet machi- nacionem, mala sub specie boni piis mentibus suggerendo. Si enim per mani- festam maliciam bonos aggredi attemptaret, scit eos auxilio Dei in talibus non posse superare, quia a laqueo evidenti se student viriliter custodire. Unde, cum per malum pretendit coram oculis simplicium apparentem et non existen- tem bonitatem, videlicet ipsis suggerendo, ut per nimiam sui corporis castiga- cionem repente deficiant, quod nec sibi, nec aliis diu prodesse possint per exemplum, et precipue ubi per defectum persone unius scit multorum esse detrimentum. Quia sepe per unam personam in spiritualibus et temporalibus plurimi possint consolari, unde caritatem vestram in Domino hortamur stu- diose, quatenus personam vestram sic prudenter regere velitis et gubernare, ut adversarius vester, qui cuncta bona anhelat dissipare, de victoria in vobis non possit gloriari. Hec idcirco scribimus timentes, ne per magnos labores et abstinencias deficiatis, quia per defectum persone vestre multe misere persone et indigentesa) presentes et futuri magnum defectum paterentur, de quo utique malignus spiritus gloriaretur, quod sic subtiliter multa bona intercepisset, ma- 1 Srov. Neumann, Studic o době předhusitské. Hlídka, 1926, str. 65. 2 VII, 1. a. Za tím škrtnuto: putes. 213
8. Probošt Petr z Rožmberka těší svou sestru Annu v Římě prodlévajici 1378-84. Knih. klášt. vyšnobrod. Rkp. 49, fol. 34 a .35a. [Item epistola domini Petri de Rosenberg ad dominam Ankam in curia Romana, in hospitali Deo famtulantem.] Quia beato Job attestante „milicia est vita hominis super terram,“2 idcirco ad pungnam contra validos adversarios cottidie necesse est preparari. In qua pungna secundum beatum Gregorium tantum de prudencia, quantum de forti- tudine indigemus. Et quia astucie dyaboli humani generis plerique resistere et precavere nescientes a bono incepto ceciderunt, necessarium est igitur, ut callidis eius insidiis per divinam sapienciam, quam maxime humilitate et ora- cionibus valemus promereri, obviemus, maxime cum hiis temporibus plus per astuciam, quam per manifestum bellum hostis antiquus conetur pie viventes superare. In primitiva enim ecclesia robore suo et apler to bello christifideles subiugare sibi nitebatur, perfidos principes et tyrannos contra ipsos excitando. Nunc vero, quia per Dei graciam eum in aperto christiani superaverint, ter- rores et tormenta, ut patet in martyribus, parvipendendo, idcirco ut serpens astutus mordere cupiens, ubi minime previdetur, omnem suam exhibet machi- nacionem, mala sub specie boni piis mentibus suggerendo. Si enim per mani- festam maliciam bonos aggredi attemptaret, scit eos auxilio Dei in talibus non posse superare, quia a laqueo evidenti se student viriliter custodire. Unde, cum per malum pretendit coram oculis simplicium apparentem et non existen- tem bonitatem, videlicet ipsis suggerendo, ut per nimiam sui corporis castiga- cionem repente deficiant, quod nec sibi, nec aliis diu prodesse possint per exemplum, et precipue ubi per defectum persone unius scit multorum esse detrimentum. Quia sepe per unam personam in spiritualibus et temporalibus plurimi possint consolari, unde caritatem vestram in Domino hortamur stu- diose, quatenus personam vestram sic prudenter regere velitis et gubernare, ut adversarius vester, qui cuncta bona anhelat dissipare, de victoria in vobis non possit gloriari. Hec idcirco scribimus timentes, ne per magnos labores et abstinencias deficiatis, quia per defectum persone vestre multe misere persone et indigentesa) presentes et futuri magnum defectum paterentur, de quo utique malignus spiritus gloriaretur, quod sic subtiliter multa bona intercepisset, ma- 1 Srov. Neumann, Studic o době předhusitské. Hlídka, 1926, str. 65. 2 VII, 1. a. Za tím škrtnuto: putes. 213
Strana 214
xime quia hospitale per nos inceptum et ibidem cura pauperum, persona vestra deficiente, proch dolor! deperiret. Beatus enim Paulus dicit, quod exercicium corporis ad medicum valet, pietas autem ad omnia, quia „diligen- tibus Deum omnia cooperantur in bonum.“1 Sive enim comedamus et bibamus vel requiescamus, si veram habeamus caritatem, omnia nobis proficiunt ad salutem, cum refeccionem nostram pura facimus intencione, videlicet non propter voluptatem, sed ut sub honore Dei diucius possimus laborare et pro- ximis nostris validius et diucius possimus subvenire. Intelleximus eciam, quia temptaciones et turbaciones diversas ab aliquibus pravis hominibus sustinetis, de quo in corde consolacionem habeatis singula- rem, Domino Deo specialiter regraciando, quod sic ipse ob hoc de celis des- cendit, ut vituperia et mortem crudelissimam pro nobis peccatoribus susti n ere, quod eciam vobis donare dignetur propter se aliqualem passionem tollerare. Nullum enim secundum totam Scripturam cercius signum divini amoris ad nos reperitur, quam illud, quod Deus permittit in hoc mundo super suos di- versas afflicciones, sicud enim a principio christianitatis usque in hodiernum diem in amicis suis karissimis manifeste demonstravit. Beatissima enim geni- trix ipsius et sanctus Johannes Baptista, qui numquam peccaverunt, amaris- simas in hoc seculo sustinuerunt tribulaciones et afflicciones. Idem beati apostoli, martyres et omnes sancti, quamdiu in hac vita fuerunt, sustinuerunt. Per omnes enim sanctos doctores virtus paciencie est, scilicet quando adversa ab hominibus humiliter et caritative sustinentur, plus commendatur, quam abstinencie et labores, qui per se ipsum corpori proprio inferuntur, quia per nullam rem seu actum virtuosum sic Deo possumus uniri et coniungi, prout per dileccionem inimicorum. Ipse enim de celis nostram miseriam intrare dignatus est pro inimicis, beato Paulo attestante.2 De qua caritate numquam sibi maiorem vicissitudinem possumus exhibere, nisi cum mala perversorum hominum pacienter toleramus, ipsos adversarios diligendo. Beatus Gregorius eciam dicit, quia adversa hominum pacienter sufferre et puro corde diligere inimicum martirio comparatur. Et tales cum sanctis martyribus in eterna vita parem merentur retribucionem. Intelleximus eciam, quod multe turbaciones a quibusdam perversis homi- nibus inferuntur, in quibus summopere est vigilandum, ne mens ad inpacien- ciam pertrahatur. Virtus enim paciencie multo plus quam abstinencie a sanctis doctoribus commendatur. Ait enim beatus Gregorius, quia adversarius noster tunc perfecte vincitur, cum in malorum hominum adversitate et persecucione virtus paciencie custoditur et cum inter temptamenta maligni spiritus moriun- 1 Rom. VIII, 28. 2 Rom. V, 12. 214
xime quia hospitale per nos inceptum et ibidem cura pauperum, persona vestra deficiente, proch dolor! deperiret. Beatus enim Paulus dicit, quod exercicium corporis ad medicum valet, pietas autem ad omnia, quia „diligen- tibus Deum omnia cooperantur in bonum.“1 Sive enim comedamus et bibamus vel requiescamus, si veram habeamus caritatem, omnia nobis proficiunt ad salutem, cum refeccionem nostram pura facimus intencione, videlicet non propter voluptatem, sed ut sub honore Dei diucius possimus laborare et pro- ximis nostris validius et diucius possimus subvenire. Intelleximus eciam, quia temptaciones et turbaciones diversas ab aliquibus pravis hominibus sustinetis, de quo in corde consolacionem habeatis singula- rem, Domino Deo specialiter regraciando, quod sic ipse ob hoc de celis des- cendit, ut vituperia et mortem crudelissimam pro nobis peccatoribus susti n ere, quod eciam vobis donare dignetur propter se aliqualem passionem tollerare. Nullum enim secundum totam Scripturam cercius signum divini amoris ad nos reperitur, quam illud, quod Deus permittit in hoc mundo super suos di- versas afflicciones, sicud enim a principio christianitatis usque in hodiernum diem in amicis suis karissimis manifeste demonstravit. Beatissima enim geni- trix ipsius et sanctus Johannes Baptista, qui numquam peccaverunt, amaris- simas in hoc seculo sustinuerunt tribulaciones et afflicciones. Idem beati apostoli, martyres et omnes sancti, quamdiu in hac vita fuerunt, sustinuerunt. Per omnes enim sanctos doctores virtus paciencie est, scilicet quando adversa ab hominibus humiliter et caritative sustinentur, plus commendatur, quam abstinencie et labores, qui per se ipsum corpori proprio inferuntur, quia per nullam rem seu actum virtuosum sic Deo possumus uniri et coniungi, prout per dileccionem inimicorum. Ipse enim de celis nostram miseriam intrare dignatus est pro inimicis, beato Paulo attestante.2 De qua caritate numquam sibi maiorem vicissitudinem possumus exhibere, nisi cum mala perversorum hominum pacienter toleramus, ipsos adversarios diligendo. Beatus Gregorius eciam dicit, quia adversa hominum pacienter sufferre et puro corde diligere inimicum martirio comparatur. Et tales cum sanctis martyribus in eterna vita parem merentur retribucionem. Intelleximus eciam, quod multe turbaciones a quibusdam perversis homi- nibus inferuntur, in quibus summopere est vigilandum, ne mens ad inpacien- ciam pertrahatur. Virtus enim paciencie multo plus quam abstinencie a sanctis doctoribus commendatur. Ait enim beatus Gregorius, quia adversarius noster tunc perfecte vincitur, cum in malorum hominum adversitate et persecucione virtus paciencie custoditur et cum inter temptamenta maligni spiritus moriun- 1 Rom. VIII, 28. 2 Rom. V, 12. 214
Strana 215
tur et inter flagella Dei, videlicet infirmitatem, egestatem et consimilia a murmuratione preservatur etc. 9. Erhard z Doupova na Okounově, prosí jako patron kostela libědického arci- biskupa pražského, by Machek, plebán v Libědicích, mohl býti po tři léta mimo farnost, protože tam nemá výživy. Březen, 4, 1387, [Okounov.] Měst. knih. Vratisl.. Rkp. 379, fol. 119a. Eximie et bene vigorate dignitatis! Reverendissimo in Christo Patri et do- mino, domino archiepiscopo ecclesie Pragensis et apostolice sedis legato. Erhardus de Dupow, residens in Okunow, quidquid valet vel demum valebit efficere humili sinceritate, constanti obediencia et cunctimoda servitute. Cum devotus Dei servus, dominus Machco, plebanus ecclesie in Libedicz, vestre diocesis, cuius ecclesie ius patronatus ad me dinoscitur pertinere, ob (sic) omnino rebus, fortunis carentem hospitalitatis adepcionem per antecessorem suum relictorum debitorum nimiam quantitatem et per ignis exusturam in tandem congregatis bonis in dote multum dampnifere sibi factam, grandia, inlestatoria et gravatoria incom[m oda sustineat, unde et ex quibus non tan- tum wlt, ymmo cogitur ecclesiam suam exponere ad tres annos, ut sic paupe- riem sustinendo, debitorum pressuram extenuare,) fertilibus com mJodis restaurari, necnon plebi tandem ubere preesse valeat huiusmodi pastorie prees- sencia, ut requirit. Ob hoc et ex eo deprecor intente Dei nomine postulando, quatenus antedicto domino Machconi ecclesie absenciam ad triennium pie, misericorditer et propter Deum precipue conferatis. Idipsum, si umquam prodesse poterint, mea exigua servicie remerebor, ymmo verissime vestre emi- nenti dignitati siccine non scriberem, nisi singula certitudinaliter ita forent. Datum sub mei sigilli evidencia, IIII° die mensis Marcii, de anno Domini MCCCLXXXVII°. a) Před tím škrtnuto: extenuando. 215
tur et inter flagella Dei, videlicet infirmitatem, egestatem et consimilia a murmuratione preservatur etc. 9. Erhard z Doupova na Okounově, prosí jako patron kostela libědického arci- biskupa pražského, by Machek, plebán v Libědicích, mohl býti po tři léta mimo farnost, protože tam nemá výživy. Březen, 4, 1387, [Okounov.] Měst. knih. Vratisl.. Rkp. 379, fol. 119a. Eximie et bene vigorate dignitatis! Reverendissimo in Christo Patri et do- mino, domino archiepiscopo ecclesie Pragensis et apostolice sedis legato. Erhardus de Dupow, residens in Okunow, quidquid valet vel demum valebit efficere humili sinceritate, constanti obediencia et cunctimoda servitute. Cum devotus Dei servus, dominus Machco, plebanus ecclesie in Libedicz, vestre diocesis, cuius ecclesie ius patronatus ad me dinoscitur pertinere, ob (sic) omnino rebus, fortunis carentem hospitalitatis adepcionem per antecessorem suum relictorum debitorum nimiam quantitatem et per ignis exusturam in tandem congregatis bonis in dote multum dampnifere sibi factam, grandia, inlestatoria et gravatoria incom[m oda sustineat, unde et ex quibus non tan- tum wlt, ymmo cogitur ecclesiam suam exponere ad tres annos, ut sic paupe- riem sustinendo, debitorum pressuram extenuare,) fertilibus com mJodis restaurari, necnon plebi tandem ubere preesse valeat huiusmodi pastorie prees- sencia, ut requirit. Ob hoc et ex eo deprecor intente Dei nomine postulando, quatenus antedicto domino Machconi ecclesie absenciam ad triennium pie, misericorditer et propter Deum precipue conferatis. Idipsum, si umquam prodesse poterint, mea exigua servicie remerebor, ymmo verissime vestre emi- nenti dignitati siccine non scriberem, nisi singula certitudinaliter ita forent. Datum sub mei sigilli evidencia, IIII° die mensis Marcii, de anno Domini MCCCLXXXVII°. a) Před tím škrtnuto: extenuando. 215
Strana 216
10. Mikuláš Ceiselmeister, arcijáhen horšovský, žádá za potrestání domažlického krčmáře, jenž působí v městě pohoršení. Kolem r. 1408. Arch. kap. pr. Codex XCII, II. přídeští. Oracionum frequenciam omni cum subiugio fideliter premissis. Cum vive vocis oraculo domini et magistri Nicolai Czeslmeister, decretorum doctoris necnon archidiaconi Horssoviensis in ecclesia Pragensi huiusmodi in mandatis quosque scandalosos homines in archidiaconatu ipsis constitutos ad presenciam mei citare et pro excessibus eorum notoriis eosdem corrigere et punire. Tamen quidam Venceslaus mandatum meum contempnens ludum ta xil lorum isto sacratissimo tempore in sua taberna admisit, lusores ad se convocans in con- temptum sancte Matris ecclesie, eciam non advertens prohibicionem domino- rum scabinorum Tustensium, qui ludum in civitate prohibuerunt isto sacra- tissimo tempore; qui quidem Venceslaus per me monitus sepius, ut ludum tesserum in sua taberna non permitteret, meas moniciones minime advertit, sed de civitate Tustensi ad ludendum nonnullos ad se invitavit, cui in talibus nolens supersedere nec ei tales actus illicitos admittens perpetrare, eum ad presenciam vestram ad feriam quartam proximam post dominicam „Iudica me“ citavi, ut coram Paternitate vestra compareat, sibi predictum terminum assignando. Quorum vestram honorabilitatem petito(!) rogatibus cum immen- sis, quatenus eundem Venceslaum, si paruerit, coram vobis correccione con- digna corrigatis pro modo culpe, ne de cetero in contemptum ecclesie talia audeat perpetrare. Si vero non paruerit, ex tunc peto, ut contumaciam feratis contra eum in scriptis, mihi eam per exhibitorem presencium destinantes. Silně porušený text. 11. Václav IV. žádá opata vyšnobrodského Otu IV., aby zachoval vodňanský kostel pro jeho notáře M. Zdeňka z Labouně. 1408, listopad 6. Žebrák. Knih. klášt. vyšnobrod. Rkp. 49, fol. 39a . Wenczeslaus, Dei gracia Romanorum rex semper Augustus et Boemie rex. 216
10. Mikuláš Ceiselmeister, arcijáhen horšovský, žádá za potrestání domažlického krčmáře, jenž působí v městě pohoršení. Kolem r. 1408. Arch. kap. pr. Codex XCII, II. přídeští. Oracionum frequenciam omni cum subiugio fideliter premissis. Cum vive vocis oraculo domini et magistri Nicolai Czeslmeister, decretorum doctoris necnon archidiaconi Horssoviensis in ecclesia Pragensi huiusmodi in mandatis quosque scandalosos homines in archidiaconatu ipsis constitutos ad presenciam mei citare et pro excessibus eorum notoriis eosdem corrigere et punire. Tamen quidam Venceslaus mandatum meum contempnens ludum ta xil lorum isto sacratissimo tempore in sua taberna admisit, lusores ad se convocans in con- temptum sancte Matris ecclesie, eciam non advertens prohibicionem domino- rum scabinorum Tustensium, qui ludum in civitate prohibuerunt isto sacra- tissimo tempore; qui quidem Venceslaus per me monitus sepius, ut ludum tesserum in sua taberna non permitteret, meas moniciones minime advertit, sed de civitate Tustensi ad ludendum nonnullos ad se invitavit, cui in talibus nolens supersedere nec ei tales actus illicitos admittens perpetrare, eum ad presenciam vestram ad feriam quartam proximam post dominicam „Iudica me“ citavi, ut coram Paternitate vestra compareat, sibi predictum terminum assignando. Quorum vestram honorabilitatem petito(!) rogatibus cum immen- sis, quatenus eundem Venceslaum, si paruerit, coram vobis correccione con- digna corrigatis pro modo culpe, ne de cetero in contemptum ecclesie talia audeat perpetrare. Si vero non paruerit, ex tunc peto, ut contumaciam feratis contra eum in scriptis, mihi eam per exhibitorem presencium destinantes. Silně porušený text. 11. Václav IV. žádá opata vyšnobrodského Otu IV., aby zachoval vodňanský kostel pro jeho notáře M. Zdeňka z Labouně. 1408, listopad 6. Žebrák. Knih. klášt. vyšnobrod. Rkp. 49, fol. 39a . Wenczeslaus, Dei gracia Romanorum rex semper Augustus et Boemie rex. 216
Strana 217
Devote, dilecte! Devocionem tuam affectuose requirimus et hortamur desi- derantes, quatenus honorabilem Sdenkonem, Magistrum in artibus et bacca- larium in medicinis, canonicum Pragensem, plebanum Wodnanensem,a) re- galium expensarum nostrarum notarium, devotum nostrum dilectum et negocia sua singula habens tibi propensius recommissa et nequaquam aliquos processus seu literas papales, seu ab eo delegatorum in preiudicium eiusdem Magistri Sdenkonis occasione predicte ecclesie sue Wodnanensis, cuius ius patronatus seu presentandi ad nos pertinet, circa quam ipsum Magistrum Sdenkonem, qui eciam ad ipsam per dyocesim legitime confirmatus existit et neminem alium conservare volumus quovis modo urgente suscipere aut ipsarum vigore execucionem per te vel tuos facere debeas vel presumas. Facies enim in hoc Celsitudini nostre complacenciam multum gratam, cuius erga te et monasterium tuum suo tempore in casu simili et maiori vice reciproca volumus reminisci. Datum Mendici, die VI. Novembris regnorum nostrorum anno Boemie XLVo Romano vero XXXII. Ad mandatum domini regis Jacobus canonicus Pragensis. Honorabili et religioso abbati monasterii in Altovado, devoto nobis sin- cere dilecto. 12. Nejmenovaný kanovník pražský se zaručuje, že nebude žádati žádné náhrady za škody Rackem z Rýzmburka řeč. „Kobyla“ sobě způsobené a poddává se pro příště v majetkových věcech sv. Stolici nebo arcibiskupovi. S. d., s. 1. Knih. kap. olom. Codex 58a, fol. 26" . In nomine Domini. Amen. etc. Constitutus personaliter A. canonicus Pra- gensis per aliquod ingenium non deceptus, nec vi nec metu compulsus vel fraude aliqua inductus, sed ex certa sciencia et mea spontanea voluntate pure, libere et irrevocabiliter et perpetue et sine spe reddeundi provisit data fide et stipulacione solempni et valida, quod redditus, census, alia bona mobilia et utensilia, si que per Raczkonem dictum Kobyla vel suos sunt alienata vel ablata, ammodo non repetere per se vel per alium ducere vel inducere, vel alias quovis quesito colore, et quoad hoc idem B (1) canonicus renunciavit doli, male fraudis, lesionis et omni iuris canonici et civilis auxilio et omni a) Original: Woldnanensem 217
Devote, dilecte! Devocionem tuam affectuose requirimus et hortamur desi- derantes, quatenus honorabilem Sdenkonem, Magistrum in artibus et bacca- larium in medicinis, canonicum Pragensem, plebanum Wodnanensem,a) re- galium expensarum nostrarum notarium, devotum nostrum dilectum et negocia sua singula habens tibi propensius recommissa et nequaquam aliquos processus seu literas papales, seu ab eo delegatorum in preiudicium eiusdem Magistri Sdenkonis occasione predicte ecclesie sue Wodnanensis, cuius ius patronatus seu presentandi ad nos pertinet, circa quam ipsum Magistrum Sdenkonem, qui eciam ad ipsam per dyocesim legitime confirmatus existit et neminem alium conservare volumus quovis modo urgente suscipere aut ipsarum vigore execucionem per te vel tuos facere debeas vel presumas. Facies enim in hoc Celsitudini nostre complacenciam multum gratam, cuius erga te et monasterium tuum suo tempore in casu simili et maiori vice reciproca volumus reminisci. Datum Mendici, die VI. Novembris regnorum nostrorum anno Boemie XLVo Romano vero XXXII. Ad mandatum domini regis Jacobus canonicus Pragensis. Honorabili et religioso abbati monasterii in Altovado, devoto nobis sin- cere dilecto. 12. Nejmenovaný kanovník pražský se zaručuje, že nebude žádati žádné náhrady za škody Rackem z Rýzmburka řeč. „Kobyla“ sobě způsobené a poddává se pro příště v majetkových věcech sv. Stolici nebo arcibiskupovi. S. d., s. 1. Knih. kap. olom. Codex 58a, fol. 26" . In nomine Domini. Amen. etc. Constitutus personaliter A. canonicus Pra- gensis per aliquod ingenium non deceptus, nec vi nec metu compulsus vel fraude aliqua inductus, sed ex certa sciencia et mea spontanea voluntate pure, libere et irrevocabiliter et perpetue et sine spe reddeundi provisit data fide et stipulacione solempni et valida, quod redditus, census, alia bona mobilia et utensilia, si que per Raczkonem dictum Kobyla vel suos sunt alienata vel ablata, ammodo non repetere per se vel per alium ducere vel inducere, vel alias quovis quesito colore, et quoad hoc idem B (1) canonicus renunciavit doli, male fraudis, lesionis et omni iuris canonici et civilis auxilio et omni a) Original: Woldnanensem 217
Strana 218
consuetudine statuto fori et cuiusvis privilegio ac omni iuri (!), per (quod) a) generalis renunciacio reprobatur vel dicitur non valere, renunciatis omnibus excepcionibus et cavillacionibus, que in hoc facto dicto domino A. canonico prodesse possent et dicto Raczconi obesse. Insuper sepedictus dominus A. ca- nonicus per observacionem omnium premissorum submisit omnia bona sua mobilia et immobilia ecclesiastica presencia et futura cohercioni, compulsioni et iurisdiccioni camere apostolice vel curie archiepiscopalis Pragensis, ad quas ipse Raczko voluerat recurrere omni excepcione remota. Super quibus omni- bus et singulis prefatus dominus A. canonicus peciit sibi per me, notarium publicum etc. Acta sunt anno etc. 13. Kněžstvo děkanství klatovského dává děkanu rokycanskému Janovi, plebánovi ojenickému, plnomoc k zakročení u Kurie proti Rackovi z Rýzmburka. 1414, Klatovy. Arch. kap. pr., Rkp. XCII, fol. 23a . In nomine domini. Amen. Anno Nativitatis eiusdem millesimo quadrin- gentesimo XIIII° etc. Constituti personaliter honorabiles et circumspecti viri, domini Sla ... de S. Jo[hannis] etc. plebani sive parochialium ecclesiarum rectores archidiaconatus Plznensis, decanatus Glathoviensis, Pragensis diocesis, habita, ut moris est, convocacione generali, insimul congregati ante altare sum- mum in ecclesia parochiali oppidi Glathowiensis, matura deliberacione sano- que et unanimi consilio desuper habitis, dicti viri honorandi et circumspecti plebani seu parochialium ecclesiarum rectores decanatus supradicti, cupientes ecclesiarum suarum parochialium commoda et libertates a multis temporibus retroactis habita et habitas disponere et ordinare suasque libertates pro posse secundum iusticiam defensare exaccionibusque insolitis et inconsuetis nullo modo volentes consentire ex causis racionabilibus, nam quidam eorum sunt ex mandato serenissimi principis domini et domini Venczeslai, divina gracia Bohemie regis et Romanorum regis per Raczkonem Cobylam in mediis fructi- bus exaccionati, alii vero per Raczkonem de Ryzmberg et ipsius complices in an[nJonis taxati, quidam vero exspoliati in armentis et pecudibus, nonnulli per ignem exusti penuriaque multa aggravati atque depressi. Ex causis igitur a) Interpol. 218
consuetudine statuto fori et cuiusvis privilegio ac omni iuri (!), per (quod) a) generalis renunciacio reprobatur vel dicitur non valere, renunciatis omnibus excepcionibus et cavillacionibus, que in hoc facto dicto domino A. canonico prodesse possent et dicto Raczconi obesse. Insuper sepedictus dominus A. ca- nonicus per observacionem omnium premissorum submisit omnia bona sua mobilia et immobilia ecclesiastica presencia et futura cohercioni, compulsioni et iurisdiccioni camere apostolice vel curie archiepiscopalis Pragensis, ad quas ipse Raczko voluerat recurrere omni excepcione remota. Super quibus omni- bus et singulis prefatus dominus A. canonicus peciit sibi per me, notarium publicum etc. Acta sunt anno etc. 13. Kněžstvo děkanství klatovského dává děkanu rokycanskému Janovi, plebánovi ojenickému, plnomoc k zakročení u Kurie proti Rackovi z Rýzmburka. 1414, Klatovy. Arch. kap. pr., Rkp. XCII, fol. 23a . In nomine domini. Amen. Anno Nativitatis eiusdem millesimo quadrin- gentesimo XIIII° etc. Constituti personaliter honorabiles et circumspecti viri, domini Sla ... de S. Jo[hannis] etc. plebani sive parochialium ecclesiarum rectores archidiaconatus Plznensis, decanatus Glathoviensis, Pragensis diocesis, habita, ut moris est, convocacione generali, insimul congregati ante altare sum- mum in ecclesia parochiali oppidi Glathowiensis, matura deliberacione sano- que et unanimi consilio desuper habitis, dicti viri honorandi et circumspecti plebani seu parochialium ecclesiarum rectores decanatus supradicti, cupientes ecclesiarum suarum parochialium commoda et libertates a multis temporibus retroactis habita et habitas disponere et ordinare suasque libertates pro posse secundum iusticiam defensare exaccionibusque insolitis et inconsuetis nullo modo volentes consentire ex causis racionabilibus, nam quidam eorum sunt ex mandato serenissimi principis domini et domini Venczeslai, divina gracia Bohemie regis et Romanorum regis per Raczkonem Cobylam in mediis fructi- bus exaccionati, alii vero per Raczkonem de Ryzmberg et ipsius complices in an[nJonis taxati, quidam vero exspoliati in armentis et pecudibus, nonnulli per ignem exusti penuriaque multa aggravati atque depressi. Ex causis igitur a) Interpol. 218
Strana 219
premissis sencientes se gravatos timentesque plus in posterum gravari, appel- lacioni seu appelacionibus, honorabilis et circumspecti viri, domini Johannis plebani sive ecclesie parochialis (inOgenicz)a) rectori[s], necnon decani Roky- cazanensis (!) ac aliis omnibus cum supradicto domino Johanne appellantibus adheserunt atque adherent effective et nichilominus predicti adherentes ibidem constituti meliori modo, via, iure, forma et causa, quibus melius et efficacius fieri potest et debet, fecerunt, constituerunt et solempniter ordinaverunt suum verum, legitimum et indubitatum procuratorem, actorem, factorem, negociorum suorum gestorem et nuncium specialem atque generalem, dominum Johannem plebanum in Ogenicz supradictum apsentem (sic) tamquam presentem, ratificantes et ante omnia approbantes omnes et singulos actus pro adherentibus per ipsum factos et fiendos quomodolibet in futurum, dantes et concedentes predicto suo pro- curatori plenam, liberam et omnimodam potestatem in causa seu causis, quas habent seu habere possent, propter quosdam processus per sanctissimum in Christo Patrem, dominum et dominum nostrum Johannem, divina providen- cia papam vicesimum tercium supradictum pro parte venerabilis domini et domini Conradi, sacrosancte Pragensis ecclesie archiepiscopo (sic) pro exac- cione duarum decimarum protensos (!) et emanatos necnon monicionem eorum- dem habituram seu habituras") coram quocumque iudice seu iudicibus a Sede apostolica dato seu datis, dando vel dandis, surrogato vel surrogatis, surrogando vel surrogandis, necnon ad agendum et defendendum etc. prout in forma. NEDATOVANÉ DOKLADY 1. Pražští mansionáři prosí, aby na zmírnění bídy směli prodati staré nachové sukno. Knih. kap. olom. Kodex 582, fol. 152". In nomine Domini. Amen, etc. Constitutus personaliter a, b et c, maiores mansionarii chori beate Marie Virginis in ecclesia Pragensi capitulariter con- gregati, unanimiter et concorditer proposuerunt et protestati sunt, quod ipsi et quilibet ipsorum adeo sunt egentes et defectus plures in victu et amictu paciuntur pro ista vice, ut asserebant, non habentes aliquas porciones, quibus a) Pripsáno in margine: Inogenicz. b) Za tím škrtnuto: necnon. c) Orig.: quoram. 219
premissis sencientes se gravatos timentesque plus in posterum gravari, appel- lacioni seu appelacionibus, honorabilis et circumspecti viri, domini Johannis plebani sive ecclesie parochialis (inOgenicz)a) rectori[s], necnon decani Roky- cazanensis (!) ac aliis omnibus cum supradicto domino Johanne appellantibus adheserunt atque adherent effective et nichilominus predicti adherentes ibidem constituti meliori modo, via, iure, forma et causa, quibus melius et efficacius fieri potest et debet, fecerunt, constituerunt et solempniter ordinaverunt suum verum, legitimum et indubitatum procuratorem, actorem, factorem, negociorum suorum gestorem et nuncium specialem atque generalem, dominum Johannem plebanum in Ogenicz supradictum apsentem (sic) tamquam presentem, ratificantes et ante omnia approbantes omnes et singulos actus pro adherentibus per ipsum factos et fiendos quomodolibet in futurum, dantes et concedentes predicto suo pro- curatori plenam, liberam et omnimodam potestatem in causa seu causis, quas habent seu habere possent, propter quosdam processus per sanctissimum in Christo Patrem, dominum et dominum nostrum Johannem, divina providen- cia papam vicesimum tercium supradictum pro parte venerabilis domini et domini Conradi, sacrosancte Pragensis ecclesie archiepiscopo (sic) pro exac- cione duarum decimarum protensos (!) et emanatos necnon monicionem eorum- dem habituram seu habituras") coram quocumque iudice seu iudicibus a Sede apostolica dato seu datis, dando vel dandis, surrogato vel surrogatis, surrogando vel surrogandis, necnon ad agendum et defendendum etc. prout in forma. NEDATOVANÉ DOKLADY 1. Pražští mansionáři prosí, aby na zmírnění bídy směli prodati staré nachové sukno. Knih. kap. olom. Kodex 582, fol. 152". In nomine Domini. Amen, etc. Constitutus personaliter a, b et c, maiores mansionarii chori beate Marie Virginis in ecclesia Pragensi capitulariter con- gregati, unanimiter et concorditer proposuerunt et protestati sunt, quod ipsi et quilibet ipsorum adeo sunt egentes et defectus plures in victu et amictu paciuntur pro ista vice, ut asserebant, non habentes aliquas porciones, quibus a) Pripsáno in margine: Inogenicz. b) Za tím škrtnuto: necnon. c) Orig.: quoram. 219
Strana 220
possent inopiam ipsorum relevare, et quod ipsi propter defectus ipsorum huius- modi duos pannos, qui wlgariter „nachones“ nuncupantur, caplplas et aliquas alias plures res, et quod dicti panni sive „nachones“, caplple et alie, ut pre- mittitur superflue, possint vetustate consumi et quasi in nichilum redigi, unde dicebant, se velle easdem res et specialiter „nachones“ vendere et alienare sine tamen preiudicio et diminucione cultus divini, et pecunias, quas receperint, pro eisdem exponere et committere et pro usu et necessitate ipsorum, qua minime carere possunt, protestantes nichilominus, quod ipsi omnes et singuli de omnibus premissis sponte et libere consenserunt et consenciunt de presenti, petentes ipsi per me notarium ... 2. Pražští mansionáři prosí (Karla IV2) o úpravu postavení, jakož i o dovolení, aby mohli býti svěceni na kněze. Formulář osecký II, fol. 58 a-b. (Mansionarii petunt pro suis laboribus remunerari et quod vicissim succedant post mortem aliorum et quod ad ordines promoveantur.) Vestre regie Majestati mirifice et clemencie inaudite vestre mansionarii iuniores, revera seduli ac devoti oratores uniformiter omnes et singulariter, universi preces supplices porrigunt et intensas, nullum post Deum velud or- phani de re licti refugium habentes, nisi vestri excellentissimi culminis pre- sidium singulare, in quod tamquam spem unicam cordis oculos defixerunt, sperantes egestatis et penurie defectus et miserie et inoportunitate creditorum eveniencium, qui pridem ex non distribucione propter quandam disordina- cionem contracta sunt et adhuc adherent, nichilominus in servicio Dei et beate Virginis constanter persistentibus eis per vos, ut per patrem misericordie fieri relevamen. Porro dictum ewangelicum crebro pectore gestant, dignum fore premium mercenarii et Augustinus: „Iusticia est preclarissima virtutum, red- dens unicuique, quod suum est,“ secundum Sapientem id a vestra inestimabili liberalitate cupientes, propensius rogitant et obnixe, ut cum aliquis, Deo volente, maior mansionarius ab hoc migrav[er it seculo, minor mansionarius sibi succedat et succedere valeat, vestro favore et gracia roborante. Presertim, ut cultus divinus et maxime missarum sanctarum [numerus] multiplicatus augeatur, ex quo vobis et eis succrescat gracia salutaris, petunt devote devocius, ut possint 220
possent inopiam ipsorum relevare, et quod ipsi propter defectus ipsorum huius- modi duos pannos, qui wlgariter „nachones“ nuncupantur, caplplas et aliquas alias plures res, et quod dicti panni sive „nachones“, caplple et alie, ut pre- mittitur superflue, possint vetustate consumi et quasi in nichilum redigi, unde dicebant, se velle easdem res et specialiter „nachones“ vendere et alienare sine tamen preiudicio et diminucione cultus divini, et pecunias, quas receperint, pro eisdem exponere et committere et pro usu et necessitate ipsorum, qua minime carere possunt, protestantes nichilominus, quod ipsi omnes et singuli de omnibus premissis sponte et libere consenserunt et consenciunt de presenti, petentes ipsi per me notarium ... 2. Pražští mansionáři prosí (Karla IV2) o úpravu postavení, jakož i o dovolení, aby mohli býti svěceni na kněze. Formulář osecký II, fol. 58 a-b. (Mansionarii petunt pro suis laboribus remunerari et quod vicissim succedant post mortem aliorum et quod ad ordines promoveantur.) Vestre regie Majestati mirifice et clemencie inaudite vestre mansionarii iuniores, revera seduli ac devoti oratores uniformiter omnes et singulariter, universi preces supplices porrigunt et intensas, nullum post Deum velud or- phani de re licti refugium habentes, nisi vestri excellentissimi culminis pre- sidium singulare, in quod tamquam spem unicam cordis oculos defixerunt, sperantes egestatis et penurie defectus et miserie et inoportunitate creditorum eveniencium, qui pridem ex non distribucione propter quandam disordina- cionem contracta sunt et adhuc adherent, nichilominus in servicio Dei et beate Virginis constanter persistentibus eis per vos, ut per patrem misericordie fieri relevamen. Porro dictum ewangelicum crebro pectore gestant, dignum fore premium mercenarii et Augustinus: „Iusticia est preclarissima virtutum, red- dens unicuique, quod suum est,“ secundum Sapientem id a vestra inestimabili liberalitate cupientes, propensius rogitant et obnixe, ut cum aliquis, Deo volente, maior mansionarius ab hoc migrav[er it seculo, minor mansionarius sibi succedat et succedere valeat, vestro favore et gracia roborante. Presertim, ut cultus divinus et maxime missarum sanctarum [numerus] multiplicatus augeatur, ex quo vobis et eis succrescat gracia salutaris, petunt devote devocius, ut possint 220
Strana 221
provehi ad gradus sacerdocii, in quo persistentes memoriam vestri et vestrorum predecessorum votivam habeant in missis singulis peragendis. Ceterum asserunt hoc expediens et racionabile, nec sub silencio transeundum cum maioribus mansionariis per I sexagenam pro mitris, cappis et superpeliciis auxeritis (!) non tardatis, minores oblivioni eandem cordam trahentes, pondus diei et noctis cum eis inseparabiliter et concomitative portantes, ut pariter cum eis pot u Jerint dicere: „Vivat rex in eternum!" 3. Bušek, opat v Postoloprtech doporučuje arcibiskupovi Janovi [z Jenštejna?] chudého kněze Jana ordinovaného v Římě. Cerven, 11. Měst. knih. Vratisl., Rkp. 379, fol. 143b"—144“. [Bussco, miseracione divina abbas monasterii Porte apostolorum, ordinis sancti Benedicti reverendissime venerabilitatis viro, domino Johanni, sancte Pragensis ecclesie archiepiscopo, apostolice sedis legato etc. scribit.] Totali facultate oracionum et cunctorum serviciorum' predirecta. Reveren- dissime in Christo Pater et domine! Dominum Johannem, pauperem, omnino tamen honestum presbyterum, qui pridem non obtenta sui dyocesani licencia, in curia Romana sacros sacerdocii ordines est adeptus, dirigo vestre autentice (sic) dignitati intenta diligencia precipue in Dei nomine postulando, quatenus sibi amodo in vestra dyocesi per receptoriam exercendi sacerdotale officium licenciam pie et misericorditer conferatis, nam quod pro eo scribo, eius bona conservacio hoc effecit michi per plurimos designata. — Datum XI die mensis Iunii etc. 4. Nejmenovaný plebán doporoučí druhému vikáře znalého obou řečí. Knih. kap. olom. Kodex 284, fol. 101 ". (Plebanus plebano vicarium ordinat.) Oracionum constancia sedule precurrente vicinorum deposcit condicio sibi 1 Orig.: servimium. 221
provehi ad gradus sacerdocii, in quo persistentes memoriam vestri et vestrorum predecessorum votivam habeant in missis singulis peragendis. Ceterum asserunt hoc expediens et racionabile, nec sub silencio transeundum cum maioribus mansionariis per I sexagenam pro mitris, cappis et superpeliciis auxeritis (!) non tardatis, minores oblivioni eandem cordam trahentes, pondus diei et noctis cum eis inseparabiliter et concomitative portantes, ut pariter cum eis pot u Jerint dicere: „Vivat rex in eternum!" 3. Bušek, opat v Postoloprtech doporučuje arcibiskupovi Janovi [z Jenštejna?] chudého kněze Jana ordinovaného v Římě. Cerven, 11. Měst. knih. Vratisl., Rkp. 379, fol. 143b"—144“. [Bussco, miseracione divina abbas monasterii Porte apostolorum, ordinis sancti Benedicti reverendissime venerabilitatis viro, domino Johanni, sancte Pragensis ecclesie archiepiscopo, apostolice sedis legato etc. scribit.] Totali facultate oracionum et cunctorum serviciorum' predirecta. Reveren- dissime in Christo Pater et domine! Dominum Johannem, pauperem, omnino tamen honestum presbyterum, qui pridem non obtenta sui dyocesani licencia, in curia Romana sacros sacerdocii ordines est adeptus, dirigo vestre autentice (sic) dignitati intenta diligencia precipue in Dei nomine postulando, quatenus sibi amodo in vestra dyocesi per receptoriam exercendi sacerdotale officium licenciam pie et misericorditer conferatis, nam quod pro eo scribo, eius bona conservacio hoc effecit michi per plurimos designata. — Datum XI die mensis Iunii etc. 4. Nejmenovaný plebán doporoučí druhému vikáře znalého obou řečí. Knih. kap. olom. Kodex 284, fol. 101 ". (Plebanus plebano vicarium ordinat.) Oracionum constancia sedule precurrente vicinorum deposcit condicio sibi 1 Orig.: servimium. 221
Strana 222
mutuo debite favencium, quod alter alterius utilitatem provideat et profectum. Igitur discrete domine, mi vicine, percepi veraciter, quod nunc vicario careatis. Igitur, si vicarium habere gliscitis, per cartulam nuncietis, quoniam vobis ydo- neum et in utroque ydeomate expertum Bohemico similiter et Theutonico vobis veraciter ordinabo sciens, quod nequaquam pro eo non laborem, si ad hoc officium non valeret. 6. Nejmenovaný žádá, aby v jeho farnosti nastala náprava, jinak se sám postará o pořádek. Knih. kap. pr., Rkp. O, LIX, fol. 81 “. Amica salutacione premissa. Discrete vir! Quidam vestri concives venerunt pridie ad nostri presenciam querulantes, quasi lacrimabilis (sic) dicentes: „Nos nulla sequitur iusticia a nostro viceplebano, quia nec nobis sermocinatur, nec nobis festa intimantur, licet sumus sibi parati, ut de jure tenemur, ad decimas, et alia servicia exhibentes, tamen, proh dolor!, solicita indagacione desinit animam nostram condempnare.“ Ideo peto ex parte avei, pariterque domini mei mandato, quatenus subinde eis fiat iusticie complementum, prout exigit ordo. Teneatis unum2 vicarium pro eis et aliis in sermone tam Bohemicali, quam Theutunicali valentem, sin autem secus feceritis, ex tunc scitote, me una cum domino meo eis utique super eo providere de remedio oportuno. Datum... 6. Kněz Václav podává pod přísahou svědectví o své velké chudobě. Arch. kap. pr. Kodex XCII, fol. 93b. Ego Wenceslaus pauper presbyter, nullum beneficium obtinens, solum de servicio meo vivens, in causa michi mota per dominum Stephanum olim con- ventorem fructuum ecclesie in Sesslicz iuro ad hec sancta Dei ewangelia, quod ad tantam et extremam paupertatem deveni, quod oportet me recurrere et ex 1 Rkp.: theutonico. 2 Orig.: Unum. 3 Rkp.:t... 222
mutuo debite favencium, quod alter alterius utilitatem provideat et profectum. Igitur discrete domine, mi vicine, percepi veraciter, quod nunc vicario careatis. Igitur, si vicarium habere gliscitis, per cartulam nuncietis, quoniam vobis ydo- neum et in utroque ydeomate expertum Bohemico similiter et Theutonico vobis veraciter ordinabo sciens, quod nequaquam pro eo non laborem, si ad hoc officium non valeret. 6. Nejmenovaný žádá, aby v jeho farnosti nastala náprava, jinak se sám postará o pořádek. Knih. kap. pr., Rkp. O, LIX, fol. 81 “. Amica salutacione premissa. Discrete vir! Quidam vestri concives venerunt pridie ad nostri presenciam querulantes, quasi lacrimabilis (sic) dicentes: „Nos nulla sequitur iusticia a nostro viceplebano, quia nec nobis sermocinatur, nec nobis festa intimantur, licet sumus sibi parati, ut de jure tenemur, ad decimas, et alia servicia exhibentes, tamen, proh dolor!, solicita indagacione desinit animam nostram condempnare.“ Ideo peto ex parte avei, pariterque domini mei mandato, quatenus subinde eis fiat iusticie complementum, prout exigit ordo. Teneatis unum2 vicarium pro eis et aliis in sermone tam Bohemicali, quam Theutunicali valentem, sin autem secus feceritis, ex tunc scitote, me una cum domino meo eis utique super eo providere de remedio oportuno. Datum... 6. Kněz Václav podává pod přísahou svědectví o své velké chudobě. Arch. kap. pr. Kodex XCII, fol. 93b. Ego Wenceslaus pauper presbyter, nullum beneficium obtinens, solum de servicio meo vivens, in causa michi mota per dominum Stephanum olim con- ventorem fructuum ecclesie in Sesslicz iuro ad hec sancta Dei ewangelia, quod ad tantam et extremam paupertatem deveni, quod oportet me recurrere et ex 1 Rkp.: theutonico. 2 Orig.: Unum. 3 Rkp.:t... 222
Strana 223
nunc recurro ad illud miserabile suffragium iuris concessum „Odardus“ et aliis defectuosis et ultima paupertate gravatis. Iuro ad inferius descripta: Primo, quod ad presens iudicata, texta, texata et expensas litis in eadem causa ad presens habere non valeo, nec possum, nec per me, nec per alium seu alios. Item iuro, quod ad solucionem dictorum iudicatorum et aliorum, ad que sum condempnatus, nullam caucionem habere possum, nec fideiussoriam, nec pigno- ranciam, nec aliam quamcumque, que me in premissis vel premissorum aliquo relevare posset. Quare suffragante mihi predicto remedio iuris et ipsius necessi- tate peto me per vos, honorandum dominum officialem absolvi a sentenciis et aliis processibus occasione premissorum in me latis et ex nunc cedo omnibus meis mobilibus et immobilibus ubicumque consistentibus. Eciam iuro, quod postquam Deo disponente ad pingwiorem fortunam pervenero vel me pervenire contigerit, quod offero me dicta, iudicata et alia, ad que sum condempnatus, soluturum, ad arbitrium vestrum predictamque cessionem bonorum meorum, quibus ex nunc cedo, peto per vos, domine officialis, admitti et recipi et alia omnia per me superius expressa et petita et premissa inferius consistencia, si fuerit necesse, offero me probaturum legitime et peto admitti ea solum, que pro intencione mea fundanda sufficere videbuntur, alioquin si secus foret fac- tum, ex tunc protestor de gravamine et de appo[nen do, ut moris est. 7. Kardinál sv. Vavřince Vilém absolvuje prostřednictvím probošta Beneše p. Konráda z Radonic, jenž násilně oslepil jistého kněze a stanoví mu veřejné pokání. Arch. kap. pr. VII, 85 b. [Absolucio unius layci a summo penitenciario domino officiali commissa.] Jenczo prepositus etc. Discretis viris, dominis: in Ponte, in Byelina et in: ecclesiarum plebanis salutem in Domino sempiternam. Noveritis, quod reveren- dissimus in Christo Pater et dominus, dominus Guillerinus, miseracione divina etc. sancti Laurencii in Lutina cardinalis suas nobis quasdam literas ab eiusdem sigillo clausas direxit et transtulit continentes, qualiter Conradus de Radonicz Pragensis dyocesis coram ipso per procuratorem suum constitutus peticionem obtulerat, quod ipse olim, prout eciam nobis exposuit, in excecacione cuiusdam presbiteri auxilium, consilium dedit et favorem, propter quod excommunica- 223
nunc recurro ad illud miserabile suffragium iuris concessum „Odardus“ et aliis defectuosis et ultima paupertate gravatis. Iuro ad inferius descripta: Primo, quod ad presens iudicata, texta, texata et expensas litis in eadem causa ad presens habere non valeo, nec possum, nec per me, nec per alium seu alios. Item iuro, quod ad solucionem dictorum iudicatorum et aliorum, ad que sum condempnatus, nullam caucionem habere possum, nec fideiussoriam, nec pigno- ranciam, nec aliam quamcumque, que me in premissis vel premissorum aliquo relevare posset. Quare suffragante mihi predicto remedio iuris et ipsius necessi- tate peto me per vos, honorandum dominum officialem absolvi a sentenciis et aliis processibus occasione premissorum in me latis et ex nunc cedo omnibus meis mobilibus et immobilibus ubicumque consistentibus. Eciam iuro, quod postquam Deo disponente ad pingwiorem fortunam pervenero vel me pervenire contigerit, quod offero me dicta, iudicata et alia, ad que sum condempnatus, soluturum, ad arbitrium vestrum predictamque cessionem bonorum meorum, quibus ex nunc cedo, peto per vos, domine officialis, admitti et recipi et alia omnia per me superius expressa et petita et premissa inferius consistencia, si fuerit necesse, offero me probaturum legitime et peto admitti ea solum, que pro intencione mea fundanda sufficere videbuntur, alioquin si secus foret fac- tum, ex tunc protestor de gravamine et de appo[nen do, ut moris est. 7. Kardinál sv. Vavřince Vilém absolvuje prostřednictvím probošta Beneše p. Konráda z Radonic, jenž násilně oslepil jistého kněze a stanoví mu veřejné pokání. Arch. kap. pr. VII, 85 b. [Absolucio unius layci a summo penitenciario domino officiali commissa.] Jenczo prepositus etc. Discretis viris, dominis: in Ponte, in Byelina et in: ecclesiarum plebanis salutem in Domino sempiternam. Noveritis, quod reveren- dissimus in Christo Pater et dominus, dominus Guillerinus, miseracione divina etc. sancti Laurencii in Lutina cardinalis suas nobis quasdam literas ab eiusdem sigillo clausas direxit et transtulit continentes, qualiter Conradus de Radonicz Pragensis dyocesis coram ipso per procuratorem suum constitutus peticionem obtulerat, quod ipse olim, prout eciam nobis exposuit, in excecacione cuiusdam presbiteri auxilium, consilium dedit et favorem, propter quod excommunica- 223
Strana 224
cionis incurrit sentenciam in tales generaliter promulgatam et quod per perpe- tuum impedimentum sui corporis sedem apostolicam non posset personaliter visitare super hoc beneficium absolucionis debite petiturus supplicari, faciens humiliter sibi super hoc eandem Sedema) de optimo remedio misericorditer provideri idemque dominus cardinalis auctoritate domini pape, cuius peniten- ciarie) gerit curam, nobis commisit, quatenus, si ita est, postquam dictus Con- radus armiger communes maiores ecclesias illius loci etc. usque ad datum ex- clusive duobus tantum verbis mutatis. videlicet ubi dicitur: „Absolvatis“ ibi „absolvere deberemus“, et ubi dicitur: „Iniungatis inde“ etc., ibi ponatur „Iniungeremus , quibus diligenter inspectis et intellectis, volentes mandatum huius exequi reverenter, cum nobis constet prout eciam ex dicti Conradi per- sona evidenter apparet, quod contenta in huiusmodi literis veritas suffragatur, dictum Conradum armigerum a prefata sentencia et huiusmodi excommunica- cionis reatu absolvimus in forma ecclesie consueta sibique, ut in prefatis ecclesiis vestris nudus et discalciatus, brachiis duntaxat retentis, virgam ferens in mani- bus et corrigiam circa collum et alias iuxta formam superius annotatam se feritur v er berari pro penitencia publica iniungentes, quapropter vobis dominis supra- dictis committimus et sub excommunicacionis pena mandamus, quatenus post- quam dictus Conradus armiger prefataim sibi iniunctam penitenciam impleverit cum effectu, ipsum a dicta sentencia absolutum publice nuncietis et in ecclesiis, in quibus necessarium fuerit, nunciari faciatis. Datum etc. 8. Bernard, arcikněz kostela P. Marie v údolí labutském činí ostré výčitky Kubíkovi, plebánovi v Mutině, že zištně a na škodu příbuzných provedl testament Henzlína ze Šitboru, strýce Bernardova. Měst. knih. Vratisl., Rkp. 379, fol. 125""—125b". Leonhardus archiplebanus ecclesie sancte Marie de valle Laventinensi in Karinthia situata, Cubiconi plebano ecclesie in Mutyn favorem, si que mere- bitur, cum oracionibus omne bonum. Pragensi in civitate et alibi valencium virorum fidedignis relacionibus sum edoctus, eciam vicinorum districtus tui declaracione veridica intellexi, qualiter de domini Henslini de Schutbor, awunculi mei felicis recordacionis, testamento, cum quodam alio meliori, tamen a) Za tím škrtnuto: aper ... b) Skrtnuto: regit. 224
cionis incurrit sentenciam in tales generaliter promulgatam et quod per perpe- tuum impedimentum sui corporis sedem apostolicam non posset personaliter visitare super hoc beneficium absolucionis debite petiturus supplicari, faciens humiliter sibi super hoc eandem Sedema) de optimo remedio misericorditer provideri idemque dominus cardinalis auctoritate domini pape, cuius peniten- ciarie) gerit curam, nobis commisit, quatenus, si ita est, postquam dictus Con- radus armiger communes maiores ecclesias illius loci etc. usque ad datum ex- clusive duobus tantum verbis mutatis. videlicet ubi dicitur: „Absolvatis“ ibi „absolvere deberemus“, et ubi dicitur: „Iniungatis inde“ etc., ibi ponatur „Iniungeremus , quibus diligenter inspectis et intellectis, volentes mandatum huius exequi reverenter, cum nobis constet prout eciam ex dicti Conradi per- sona evidenter apparet, quod contenta in huiusmodi literis veritas suffragatur, dictum Conradum armigerum a prefata sentencia et huiusmodi excommunica- cionis reatu absolvimus in forma ecclesie consueta sibique, ut in prefatis ecclesiis vestris nudus et discalciatus, brachiis duntaxat retentis, virgam ferens in mani- bus et corrigiam circa collum et alias iuxta formam superius annotatam se feritur v er berari pro penitencia publica iniungentes, quapropter vobis dominis supra- dictis committimus et sub excommunicacionis pena mandamus, quatenus post- quam dictus Conradus armiger prefataim sibi iniunctam penitenciam impleverit cum effectu, ipsum a dicta sentencia absolutum publice nuncietis et in ecclesiis, in quibus necessarium fuerit, nunciari faciatis. Datum etc. 8. Bernard, arcikněz kostela P. Marie v údolí labutském činí ostré výčitky Kubíkovi, plebánovi v Mutině, že zištně a na škodu příbuzných provedl testament Henzlína ze Šitboru, strýce Bernardova. Měst. knih. Vratisl., Rkp. 379, fol. 125""—125b". Leonhardus archiplebanus ecclesie sancte Marie de valle Laventinensi in Karinthia situata, Cubiconi plebano ecclesie in Mutyn favorem, si que mere- bitur, cum oracionibus omne bonum. Pragensi in civitate et alibi valencium virorum fidedignis relacionibus sum edoctus, eciam vicinorum districtus tui declaracione veridica intellexi, qualiter de domini Henslini de Schutbor, awunculi mei felicis recordacionis, testamento, cum quodam alio meliori, tamen a) Za tím škrtnuto: aper ... b) Skrtnuto: regit. 224
Strana 225
nescio, si vocatus te intromiseris dispensandum, ipsumque testamentum tui sit marsupii (!) repletum, sed Jo[annem],a notarius civitatis(!) Zaczensis cum fratre eius filiorum ipsius penitus destructum. Constat tamen michi et cuilibet, qui ipsum novit, eum semper fuisse de dicioribus recensitum, quamvis filiis ipsius bonorum suorum id, quod tibi placuit, tribuisti, et licet de bonis ipsius fusaveris et veneris omnia, que tua inercia adoptavit, deventum est ad vestes, quas adhuc frivole restituere non intendis. O, avaricia intermina! O, loculi dulces! O, io- cunda pecunia!, quomodo eciam sacerdotum precordia obsedisti ea fortissime obstringendo, nam ubi deberent sacerdotes sanctam el(1)e[e mosynam atrito dente rodere, orfanorum sudoribus cupiunt saturari. Vere melius erat illis in nemoribus spolia perpetrare, et ubi deberent testamenta eis fideliter commissa dirigere promovendo, ea nituntur supprimere, ventres suos de ipsis viliter in- saccando. Sit tibi vel cuilibet tali brevis vita et miseria infinita! Memento quoque mei, nisi cum dictis orfanis concordaveris, ipsos totaliter evadendo, agnoscet dedecus tota Boemia tuum, nec nobiles de Rosenberk, quos tua versucia circumvenisti, latebit tua impia intencio nostris epistolis declarata, eciam cog- noscet talia bene potens imperator Karolus Romanorum, et tu rescies, quia eciam astute wlpes luporum falcastris tempore obtruncantur. DODATEK Satira na kněžstvo, laiky a Oldřicha z Hradce. Před r. 1388. Knih. dečín. Rkp. 211, fol. 295b. Hanc teneas rite normam tibi, clere perite: Nunc lege, nunc ora vel cum fervore labora, Nunc contemplare, nunc scripturas meditare, Nunc tu doctorum cape doctrinas meliorum, Nunc eciam pausa, ne mortis sis tibi causa, Mors tua, mors Christi, fraus mundi, gloria celi Et dolor inferni sunt meditanda tibi, Quod sibi quisque serit presentis tempore vite, Hoc sibi messis erit, cum dicitur: „Ite, venite. a) Druhé znění (fol. 143b): Johannos (škrtnuto), nad tím: ni. 226
nescio, si vocatus te intromiseris dispensandum, ipsumque testamentum tui sit marsupii (!) repletum, sed Jo[annem],a notarius civitatis(!) Zaczensis cum fratre eius filiorum ipsius penitus destructum. Constat tamen michi et cuilibet, qui ipsum novit, eum semper fuisse de dicioribus recensitum, quamvis filiis ipsius bonorum suorum id, quod tibi placuit, tribuisti, et licet de bonis ipsius fusaveris et veneris omnia, que tua inercia adoptavit, deventum est ad vestes, quas adhuc frivole restituere non intendis. O, avaricia intermina! O, loculi dulces! O, io- cunda pecunia!, quomodo eciam sacerdotum precordia obsedisti ea fortissime obstringendo, nam ubi deberent sacerdotes sanctam el(1)e[e mosynam atrito dente rodere, orfanorum sudoribus cupiunt saturari. Vere melius erat illis in nemoribus spolia perpetrare, et ubi deberent testamenta eis fideliter commissa dirigere promovendo, ea nituntur supprimere, ventres suos de ipsis viliter in- saccando. Sit tibi vel cuilibet tali brevis vita et miseria infinita! Memento quoque mei, nisi cum dictis orfanis concordaveris, ipsos totaliter evadendo, agnoscet dedecus tota Boemia tuum, nec nobiles de Rosenberk, quos tua versucia circumvenisti, latebit tua impia intencio nostris epistolis declarata, eciam cog- noscet talia bene potens imperator Karolus Romanorum, et tu rescies, quia eciam astute wlpes luporum falcastris tempore obtruncantur. DODATEK Satira na kněžstvo, laiky a Oldřicha z Hradce. Před r. 1388. Knih. dečín. Rkp. 211, fol. 295b. Hanc teneas rite normam tibi, clere perite: Nunc lege, nunc ora vel cum fervore labora, Nunc contemplare, nunc scripturas meditare, Nunc tu doctorum cape doctrinas meliorum, Nunc eciam pausa, ne mortis sis tibi causa, Mors tua, mors Christi, fraus mundi, gloria celi Et dolor inferni sunt meditanda tibi, Quod sibi quisque serit presentis tempore vite, Hoc sibi messis erit, cum dicitur: „Ite, venite. a) Druhé znění (fol. 143b): Johannos (škrtnuto), nad tím: ni. 226
Strana 226
Rustice vel civis pauper cum divite quivis Ffac bene dum vivis, post mortem nescis, quo ibis, Mors stat ante fores, tibi dico: „Corrige mores, Mors non (est)a) subita, quam processerit bona vita, Nec eius merita minuit, qui vix erit ita, Qui Christum bene scit, satis est, si cetera nescit, Hoc est nescire sine Christo plurima scire, Cum domino psallis psallendo, bis tria serves, Ergo, cor sursum profer, bene respice sensum, Sit mons sublimis, pes iunctus, vis in ymis. Qui biberit merum pisum, post hoc credo verum, Obtinet hic scelerum veniam quadraginta dierum, Quam dedit Urbanus papa sub nomine sextus, Hoc impetravit Vlricus, quando meavit Romam pro scelere, veniam qui cupit habere Dum sumis vinum debes premittere primum In tuo me nomine salvum fac, O Deus alme, Hic fuit Vlricus, Nove domus baro et icus, Pisa laudare decrevi et vitup[er ]are Pellibus ablatis (tibi)b) pisa sunt bona satis, Bohemus comedat pisa, bona bibatis postea vina, Nam tunc meretur, si fortiter inebrietur, Pisis cum pellibus vivis vilibus demeretur Pisa cum lardo Bohemo mandere mando Conturbat clerum, si caret mensula merum, Ne vox sit rauca, bibe vinum, quod bibit auca, Vel lege vel canta, si credere pro alpa (sic) Est australis olus (non) manducat pisa Boemus. a) Interpolováno. b) Interpol. c) Interpol. 1 V satiře se mluví o odpustcích udělených Urbanem VI. Oldřichovi z Hradce, „quando meavit Romam pro scelere“. MVB, v., str. 197, č. 351 uvádí jubilejní odpustky pro Oldřicha a řadu jiných šlechticů. Však udělil je Bonifác IX (1390) a nikoliv v souvislosti s cestou do Říma. Proto kladu satiru před r. 1388, kdy Urban IV. zemřel. 226
Rustice vel civis pauper cum divite quivis Ffac bene dum vivis, post mortem nescis, quo ibis, Mors stat ante fores, tibi dico: „Corrige mores, Mors non (est)a) subita, quam processerit bona vita, Nec eius merita minuit, qui vix erit ita, Qui Christum bene scit, satis est, si cetera nescit, Hoc est nescire sine Christo plurima scire, Cum domino psallis psallendo, bis tria serves, Ergo, cor sursum profer, bene respice sensum, Sit mons sublimis, pes iunctus, vis in ymis. Qui biberit merum pisum, post hoc credo verum, Obtinet hic scelerum veniam quadraginta dierum, Quam dedit Urbanus papa sub nomine sextus, Hoc impetravit Vlricus, quando meavit Romam pro scelere, veniam qui cupit habere Dum sumis vinum debes premittere primum In tuo me nomine salvum fac, O Deus alme, Hic fuit Vlricus, Nove domus baro et icus, Pisa laudare decrevi et vitup[er ]are Pellibus ablatis (tibi)b) pisa sunt bona satis, Bohemus comedat pisa, bona bibatis postea vina, Nam tunc meretur, si fortiter inebrietur, Pisis cum pellibus vivis vilibus demeretur Pisa cum lardo Bohemo mandere mando Conturbat clerum, si caret mensula merum, Ne vox sit rauca, bibe vinum, quod bibit auca, Vel lege vel canta, si credere pro alpa (sic) Est australis olus (non) manducat pisa Boemus. a) Interpolováno. b) Interpol. c) Interpol. 1 V satiře se mluví o odpustcích udělených Urbanem VI. Oldřichovi z Hradce, „quando meavit Romam pro scelere“. MVB, v., str. 197, č. 351 uvádí jubilejní odpustky pro Oldřicha a řadu jiných šlechticů. Však udělil je Bonifác IX (1390) a nikoliv v souvislosti s cestou do Říma. Proto kladu satiru před r. 1388, kdy Urban IV. zemřel. 226
Strana 227
SEZNAM DOKLADŮ 1. Datované doklady. Kolem r. 1330. Zápis o svádách mezi farním duchovenstvem a augus- tiniány v Sušicích . Zprávy o českých minoritech z let 1338-1340 . Před r. 1344. Výsledky visitace kláštera nepomuckého provedené Albertem opatem ebrašským Únor, I. 1345. Březany. Fr. Vít konvrš aug. kláštera v Bělé pod Bez- dězem činí po vstupu do řádu rozhodnutí o vydržování své rodiny Kolem r. 1348. Karel IV. žádá papeže Klementa VI. o zrušení pro- visí a reservací na česká opatství cisterciátská Cervenec, 3o. 1348. (Praha?) Arcibiskup Arnošt z Pardubic žádá opata v Citeaux, by zrušil tradicionelní odmítání českých kandidátů Prosinec, s. d. 1348, Drážďany, Karel IV. žádá opata v Citeaux, by nařídil cisterciákům přijímání českých kandidátů Před r. 135o. Jakub I. opat plasský visituje klášter žďárský místo opata . nepomuckého Kolem r. 1350. Dictamina tlumočící názory panovníkovy o záležitos- tech beneficiátních . Kolem r. 1350. Protokol visitace provedené Jakubem I. opatem plas- ským ve Zlaté koruně . Červen, 8. 1351. (Ždár). Ebrhart opat nepomucký stanoví požitky re- signovavšího opata ždárského Hynka Květen, 13. 1353, S. 1. Arcibiskup Arnošt z Pardubic pohání rušitele interdiktu u sv. Jiří v Praze Kolem r. 1355. Ebrhard opat nepomucký visituje klášter ve Ždáře . Kolem r. 1355. Ebrhard opat nepomuck zmocňuje svého klášterního notáře fra. Jindřicha, by zastupoval klášter u Arnošta z Pardubic . Listopad, 3. 1357. S. 1. Rehoř z Rimini, generál aug.-erem., nařizuje řádné vydržování fr. Augustina z Litomyšle . Prosinec, 7. 1357. Neapol. Rehoř z Rimini, generál aug.-erem., rozděluje bavorskou provincii na česko-polskou a bavorsko-rakouskou . Prosinec, 8. 1357. S. 1. Totéž prohlášení mluvící o intervenci Karla IV. ve prospěch českých augustiniánů Kolem r. 1358. Jan II., opat plasský, visituje klášter v Mnichově Hra- dišti . 29 161 117 30 110 109 108 124 207 119 143 89 127 112 44 46 45 . 121 227
SEZNAM DOKLADŮ 1. Datované doklady. Kolem r. 1330. Zápis o svádách mezi farním duchovenstvem a augus- tiniány v Sušicích . Zprávy o českých minoritech z let 1338-1340 . Před r. 1344. Výsledky visitace kláštera nepomuckého provedené Albertem opatem ebrašským Únor, I. 1345. Březany. Fr. Vít konvrš aug. kláštera v Bělé pod Bez- dězem činí po vstupu do řádu rozhodnutí o vydržování své rodiny Kolem r. 1348. Karel IV. žádá papeže Klementa VI. o zrušení pro- visí a reservací na česká opatství cisterciátská Cervenec, 3o. 1348. (Praha?) Arcibiskup Arnošt z Pardubic žádá opata v Citeaux, by zrušil tradicionelní odmítání českých kandidátů Prosinec, s. d. 1348, Drážďany, Karel IV. žádá opata v Citeaux, by nařídil cisterciákům přijímání českých kandidátů Před r. 135o. Jakub I. opat plasský visituje klášter žďárský místo opata . nepomuckého Kolem r. 1350. Dictamina tlumočící názory panovníkovy o záležitos- tech beneficiátních . Kolem r. 1350. Protokol visitace provedené Jakubem I. opatem plas- ským ve Zlaté koruně . Červen, 8. 1351. (Ždár). Ebrhart opat nepomucký stanoví požitky re- signovavšího opata ždárského Hynka Květen, 13. 1353, S. 1. Arcibiskup Arnošt z Pardubic pohání rušitele interdiktu u sv. Jiří v Praze Kolem r. 1355. Ebrhard opat nepomucký visituje klášter ve Ždáře . Kolem r. 1355. Ebrhard opat nepomuck zmocňuje svého klášterního notáře fra. Jindřicha, by zastupoval klášter u Arnošta z Pardubic . Listopad, 3. 1357. S. 1. Rehoř z Rimini, generál aug.-erem., nařizuje řádné vydržování fr. Augustina z Litomyšle . Prosinec, 7. 1357. Neapol. Rehoř z Rimini, generál aug.-erem., rozděluje bavorskou provincii na česko-polskou a bavorsko-rakouskou . Prosinec, 8. 1357. S. 1. Totéž prohlášení mluvící o intervenci Karla IV. ve prospěch českých augustiniánů Kolem r. 1358. Jan II., opat plasský, visituje klášter v Mnichově Hra- dišti . 29 161 117 30 110 109 108 124 207 119 143 89 127 112 44 46 45 . 121 227
Strana 228
Kolem r. 1358. Týž visituje klášter velehradský Březen, 27. 1358. S. 1. Rehoř z Rimini, generál aug.-erem., nařizuje projednati záležitost fr. Oldřicha z Čech Listopad, 16. 1358. (Vídeň). Oběžník, jímž Rehoř z Rimini, generál aug.-erem., nařizuje dávky na vedení procesu proti Armachanovi Listopad, 17. 1358 (Vídeň). Stvrzení fr. Václava za prvního českého provinciála řádu erem. sv. Augustina Listopad, 17. 1358 (Vídeň). Generál aug.-erem. činí některé personální změny na studiu pražském a brněnském . Před r. 1359. Praha. Arnošt z Pardubic dává kanovníkům Buškovi Leonardovu a Mikuláši řeč. Holubec právo stíhati zpronevěřitele peněz na stavbu pražské katedrály Září, 7. [před r. 1359]. Praha. Arnošt z Pardubic odměňuje kanovníka Buška Mikuláše Holubce za poctivé služby při stavbě kostela sv. Víta Srpen, 28. 1359 (Padova?) Zrušení česko-polské provincie aug.-erem. Cervenec, 30. 1361. Lyon. Papež Innocenc VI. dovoluje benediktinům v Postoloprtech ponechati sobě majetek vyjma feudalií Kolem r. 1363-67. Jindřich opat nepomucký oznamuje jména spolu- bratří zesnulých běham roku Před r. 1364. S. 1. Kapitula boleslavská prohlašuje, že listina podaná Kurii stran boleslavské kustodie byla vyhotovena bez jejího vědomí Po r. 1364. Fr. Heřman, provinciál aug.-erem., píše převorovi v Mor. . Krumlově, jak se má chovati k vyhlášenému interdiktu Duben, I. 1368. Modřice. Jan ze Středy biskup olomoucký, maje ode- jeti do Italie, určuje knihy, jež mají v případě jeho smrti připadnouti . pražským augustiniánům Leden, 2. 1370. Zlatá Koruna. Mikuláš IV., opat plasský, potvrzuje volbu Erharta z Borken za opata zlatokorunského Září, 18. 1372. Vídeň. Jan patriarcha antiochenský a ap. legát, vynáší rozsudek v rozepři augustiniánů s farním duchovenstvem . Červen, 1. 1378. S. 1. Heřman opat zbraslavský rovná neshody mezi klášterem mnichovo-hradištským a skalickým . 1379-1380, Praha. Z aktů visitace po arcijáhenství pražském Březen, 12. 1380. Č. Krumlov. Probošt Petr z Rožmberka žádá vyšno- brodských cisterciáků, aby při volbě opata respektovali zástupce fun- dátorské rodiny Květen, 10. 1380. Praha. Kard. Pileus prohlašuje na prosbu provinciála aug.-erem., že všichni apošt. kaplani podléhají svým představeným 48 49 650 210 211 51 91 148 212 38 32 141 33 130 186 122 47 140 37 228
Kolem r. 1358. Týž visituje klášter velehradský Březen, 27. 1358. S. 1. Rehoř z Rimini, generál aug.-erem., nařizuje projednati záležitost fr. Oldřicha z Čech Listopad, 16. 1358. (Vídeň). Oběžník, jímž Rehoř z Rimini, generál aug.-erem., nařizuje dávky na vedení procesu proti Armachanovi Listopad, 17. 1358 (Vídeň). Stvrzení fr. Václava za prvního českého provinciála řádu erem. sv. Augustina Listopad, 17. 1358 (Vídeň). Generál aug.-erem. činí některé personální změny na studiu pražském a brněnském . Před r. 1359. Praha. Arnošt z Pardubic dává kanovníkům Buškovi Leonardovu a Mikuláši řeč. Holubec právo stíhati zpronevěřitele peněz na stavbu pražské katedrály Září, 7. [před r. 1359]. Praha. Arnošt z Pardubic odměňuje kanovníka Buška Mikuláše Holubce za poctivé služby při stavbě kostela sv. Víta Srpen, 28. 1359 (Padova?) Zrušení česko-polské provincie aug.-erem. Cervenec, 30. 1361. Lyon. Papež Innocenc VI. dovoluje benediktinům v Postoloprtech ponechati sobě majetek vyjma feudalií Kolem r. 1363-67. Jindřich opat nepomucký oznamuje jména spolu- bratří zesnulých běham roku Před r. 1364. S. 1. Kapitula boleslavská prohlašuje, že listina podaná Kurii stran boleslavské kustodie byla vyhotovena bez jejího vědomí Po r. 1364. Fr. Heřman, provinciál aug.-erem., píše převorovi v Mor. . Krumlově, jak se má chovati k vyhlášenému interdiktu Duben, I. 1368. Modřice. Jan ze Středy biskup olomoucký, maje ode- jeti do Italie, určuje knihy, jež mají v případě jeho smrti připadnouti . pražským augustiniánům Leden, 2. 1370. Zlatá Koruna. Mikuláš IV., opat plasský, potvrzuje volbu Erharta z Borken za opata zlatokorunského Září, 18. 1372. Vídeň. Jan patriarcha antiochenský a ap. legát, vynáší rozsudek v rozepři augustiniánů s farním duchovenstvem . Červen, 1. 1378. S. 1. Heřman opat zbraslavský rovná neshody mezi klášterem mnichovo-hradištským a skalickým . 1379-1380, Praha. Z aktů visitace po arcijáhenství pražském Březen, 12. 1380. Č. Krumlov. Probošt Petr z Rožmberka žádá vyšno- brodských cisterciáků, aby při volbě opata respektovali zástupce fun- dátorské rodiny Květen, 10. 1380. Praha. Kard. Pileus prohlašuje na prosbu provinciála aug.-erem., že všichni apošt. kaplani podléhají svým představeným 48 49 650 210 211 51 91 148 212 38 32 141 33 130 186 122 47 140 37 228
Strana 229
Kolem r. 1381. (Praha). Nařízení nejmenovaného arcijáhna pražského po vykonané visitaci . . . 1578-1 384. Probošt Petr z Rožmberka | těší svou sestru Annu v Římě Předr. 1384. Probošt Petr z Rožmberka nařizuje nejmenovanému jiho- českému klášteru cisterciátskému zavedení přísné chudoby . . Před r. 1384. Týž vybízí nejmenovaný klášter premonstrátek k obno- vení přísného slibu chudoby "PCT C ervenec, 28.1385, Benátky. Fr. Bartoloměj, generál aug.-erem., jme- nuje pražské lektory na nově založené studium vídeňské . . . Prosinec, s. d. 1385. Fr. Bartoloměj, generál aug.-erem. jmenuje fr. Al- berta z Řezna bavorským provinciálem a vymezuje mu iurisdikci Květen, 9. 1386. Žatec. Městská rada žatecká prosí provinciální kapi- tulu minoritskou v Opolu, aby Gerhart, kvardián žatec., zůstal v místě Březen, 4. 1387. (Okounov). Erhard z Doupova na Okounově, prosí, aby jeho plebán v Libědicích Machek mohl býti 3 léta mimo far- nost pro nedostatek výživy . . . . . . . Před r. 1388. Vojtěcha Raňkova list k auguatiniánüm třeboňským ozá- vaznosi KYádovych predpisá . . . . . . . . . . Před r. 1388. Satira na laiky a kněžstvo . . . . . . . Září, 12. 1391. (S. 1.) Fr. Bartoloměj, generál aug.-erem.,nařizuje přísné vyšetření žalob na fr. Jimrama z kláštera pivonického . . . Září, 13. 1391. (S. 1.) Týž nařizuje fru. Jimramovi, aby se vrátil domů k vyšetřování S. . . . . . . . . . . . . Prosinec, 8. 1391. S. 1. Fr. Bartoloměj, generál aug.-erem., nalizuje brněnskému převorovi Filipovi, aby určil fru Jimramovi jiny kláster k odpykání trestu . . . . . . Téhož dne. Týž nařizuje gen. vikáři svého řádu v Čechách, by určil fru Jimramovi konvent po odpykání trestu, a Jává pokyny stran mnišky Anny z Říčan W « © s s P" Říjen, 6. 13y2. S. 1. Bartoloměj, generál aug.-erem., nařizuje vyšetřiti, zdali fr. Albert ze sv. Dobrotivé byl nevinně trestán "PT Březen, 1. 1593, S. 1. F:. Bartoloměj, generál aug.-erem., promíjí fru Jimramovi zbytek trestu a vykazuje mu konvent pivonický . . Únor, 10. 1398, Roudnice. Olbram ze Skvorce, arcibiskup pražský, prohlašuje visitaci aug. -kanovníků za uspokojivou a stanoví některé menší předpisy.. <. 0.0.00... 4 0. Kolem r. 1400. Kapitulní řeč, v níž se cisterciákům připomínají naří- zení visitátorova stran kůru a silencia . . E" e. . 229 201 213 136 167 53 54 156 215 77 226 60 62 63 64 81 129
Kolem r. 1381. (Praha). Nařízení nejmenovaného arcijáhna pražského po vykonané visitaci . . . 1578-1 384. Probošt Petr z Rožmberka | těší svou sestru Annu v Římě Předr. 1384. Probošt Petr z Rožmberka nařizuje nejmenovanému jiho- českému klášteru cisterciátskému zavedení přísné chudoby . . Před r. 1384. Týž vybízí nejmenovaný klášter premonstrátek k obno- vení přísného slibu chudoby "PCT C ervenec, 28.1385, Benátky. Fr. Bartoloměj, generál aug.-erem., jme- nuje pražské lektory na nově založené studium vídeňské . . . Prosinec, s. d. 1385. Fr. Bartoloměj, generál aug.-erem. jmenuje fr. Al- berta z Řezna bavorským provinciálem a vymezuje mu iurisdikci Květen, 9. 1386. Žatec. Městská rada žatecká prosí provinciální kapi- tulu minoritskou v Opolu, aby Gerhart, kvardián žatec., zůstal v místě Březen, 4. 1387. (Okounov). Erhard z Doupova na Okounově, prosí, aby jeho plebán v Libědicích Machek mohl býti 3 léta mimo far- nost pro nedostatek výživy . . . . . . . Před r. 1388. Vojtěcha Raňkova list k auguatiniánüm třeboňským ozá- vaznosi KYádovych predpisá . . . . . . . . . . Před r. 1388. Satira na laiky a kněžstvo . . . . . . . Září, 12. 1391. (S. 1.) Fr. Bartoloměj, generál aug.-erem.,nařizuje přísné vyšetření žalob na fr. Jimrama z kláštera pivonického . . . Září, 13. 1391. (S. 1.) Týž nařizuje fru. Jimramovi, aby se vrátil domů k vyšetřování S. . . . . . . . . . . . . Prosinec, 8. 1391. S. 1. Fr. Bartoloměj, generál aug.-erem., nalizuje brněnskému převorovi Filipovi, aby určil fru Jimramovi jiny kláster k odpykání trestu . . . . . . Téhož dne. Týž nařizuje gen. vikáři svého řádu v Čechách, by určil fru Jimramovi konvent po odpykání trestu, a Jává pokyny stran mnišky Anny z Říčan W « © s s P" Říjen, 6. 13y2. S. 1. Bartoloměj, generál aug.-erem., nařizuje vyšetřiti, zdali fr. Albert ze sv. Dobrotivé byl nevinně trestán "PT Březen, 1. 1593, S. 1. F:. Bartoloměj, generál aug.-erem., promíjí fru Jimramovi zbytek trestu a vykazuje mu konvent pivonický . . Únor, 10. 1398, Roudnice. Olbram ze Skvorce, arcibiskup pražský, prohlašuje visitaci aug. -kanovníků za uspokojivou a stanoví některé menší předpisy.. <. 0.0.00... 4 0. Kolem r. 1400. Kapitulní řeč, v níž se cisterciákům připomínají naří- zení visitátorova stran kůru a silencia . . E" e. . 229 201 213 136 167 53 54 156 215 77 226 60 62 63 64 81 129
Strana 230
Kolem r. 1400. Nejmenovaný se přimlouvá za přijetí sirotka Přibíka do kláštera vyšnobrodského. Kolem r. 1400. Promluva k vyšnobrodskému konventu o povinnostech řeholních . Kolem r. 1408. Mikuláš Ceiselmeister, arcijáhen horšovský, žádá za potrestání domažlického krčmáře působícího ve městě pohoršení . Listopad, 6. 1408. Žebrák. Václav IV. žádá opata vyšnobrodského Otu IV., aby zachoval vodňanský kostel pro jeho notáře Zdeňka z Labouně Září, 14. 1411. Praha. Pražští oficiálové žádají žitavského děkana, by vyšetřil, chce-li Volfard, farář v Habersdorfě, dobrovolně ustoupit augustiniánům . Září, 25. 1411. Šárov. Jan z Bibrštejna předává faru v Habersdorfě augustiniánům-erem. v Praze Září, 29. 1411. Žitava. Mikuláš Lehn, děkan žitavský, prohlašuje, že Volfard, farář v Habersdorfě se dobrovolně vzdal fary Říjen, S. d., 1411. Praha. Pražští augustiniáni-erem. přijímají pod ur- čitými podmínkami faru v Habersdorfě Červen, 21. 1412, Praha. Arcibiskupští vikáři pražští dávají Fr. Vav- řinci iurisdikci na faru v Habersdorfě 1413. S. d. Vyšší Brod. Jan Stajče, převor vyšnobrodský, přimlouvá se u kvardiána minoritů v Č. Krumlově o zpětné přijetí uprchlého akolytha Víta Pražákova . . (1413.) Vyšší Brod. Týž prosí téhož opětně v téže záležitosti Červen, 2. 1413, Vyšší Brod. Ota IV., opat vyšnobrodský, prosí za zpětné přijetí Víta Pražákova . Z 1. 1387—1415. Ota IV., opat vyšnobrodský, se omlouvá od účasti na gen. kapitule Z 1. 1387—1415. Ota IV., opat vyšnobrodský, poroučí přivésti do kláštera odpadlého mnicha Petra Z 1. 1387—1415. Týž prosí vyběhlého mnicha Petra, by se vrátil do kláštera 1413, S. d. Mening. Fr. Petr z Mnichova, provinciál aug.-erem., do- voluje pražskému konventu převzíti faru v Habersdorfě 1414, S. d. Klatovy. Kněžstvo děkanství klatovského dává děkanu ro- kycanskému Janovi, plebánovi v Ojenicích, právo zakročiti u Kurie proti Rackovi z Rýzmburka Prosinec, 23. 1414. S. 1. Čeněk z Vartmberka protestuje u arcibiskupa . 114 pražského proti ukládání dávek vyšnobrodským cisterciákům. 146 216 216 39 40 41 42 43 167 159 160 116 133 134 43 146 218 230
Kolem r. 1400. Nejmenovaný se přimlouvá za přijetí sirotka Přibíka do kláštera vyšnobrodského. Kolem r. 1400. Promluva k vyšnobrodskému konventu o povinnostech řeholních . Kolem r. 1408. Mikuláš Ceiselmeister, arcijáhen horšovský, žádá za potrestání domažlického krčmáře působícího ve městě pohoršení . Listopad, 6. 1408. Žebrák. Václav IV. žádá opata vyšnobrodského Otu IV., aby zachoval vodňanský kostel pro jeho notáře Zdeňka z Labouně Září, 14. 1411. Praha. Pražští oficiálové žádají žitavského děkana, by vyšetřil, chce-li Volfard, farář v Habersdorfě, dobrovolně ustoupit augustiniánům . Září, 25. 1411. Šárov. Jan z Bibrštejna předává faru v Habersdorfě augustiniánům-erem. v Praze Září, 29. 1411. Žitava. Mikuláš Lehn, děkan žitavský, prohlašuje, že Volfard, farář v Habersdorfě se dobrovolně vzdal fary Říjen, S. d., 1411. Praha. Pražští augustiniáni-erem. přijímají pod ur- čitými podmínkami faru v Habersdorfě Červen, 21. 1412, Praha. Arcibiskupští vikáři pražští dávají Fr. Vav- řinci iurisdikci na faru v Habersdorfě 1413. S. d. Vyšší Brod. Jan Stajče, převor vyšnobrodský, přimlouvá se u kvardiána minoritů v Č. Krumlově o zpětné přijetí uprchlého akolytha Víta Pražákova . . (1413.) Vyšší Brod. Týž prosí téhož opětně v téže záležitosti Červen, 2. 1413, Vyšší Brod. Ota IV., opat vyšnobrodský, prosí za zpětné přijetí Víta Pražákova . Z 1. 1387—1415. Ota IV., opat vyšnobrodský, se omlouvá od účasti na gen. kapitule Z 1. 1387—1415. Ota IV., opat vyšnobrodský, poroučí přivésti do kláštera odpadlého mnicha Petra Z 1. 1387—1415. Týž prosí vyběhlého mnicha Petra, by se vrátil do kláštera 1413, S. d. Mening. Fr. Petr z Mnichova, provinciál aug.-erem., do- voluje pražskému konventu převzíti faru v Habersdorfě 1414, S. d. Klatovy. Kněžstvo děkanství klatovského dává děkanu ro- kycanskému Janovi, plebánovi v Ojenicích, právo zakročiti u Kurie proti Rackovi z Rýzmburka Prosinec, 23. 1414. S. 1. Čeněk z Vartmberka protestuje u arcibiskupa . 114 pražského proti ukládání dávek vyšnobrodským cisterciákům. 146 216 216 39 40 41 42 43 167 159 160 116 133 134 43 146 218 230
Strana 231
1415. S. d. Vyšší Brod. Jan Stajče, převor vyšnobrodský, oznamuje . opatu-otci ve Vilheringách, Jakubovi, že opat Ota IV. zemřel 1415. S. d. Wilheringen. Jakub, opat vilherinský, béře na vědomí zprávu o úmrtí opata vyšnobrodského Oty a dává rozkazy pro in- terregnum . 1415. S. d. Wilheringen. Týž zplnomocňuje svého konventuála Jana, 139 by ho zastupoval při volbě ve Vyšším Brodě S. d. S. 1. Týž(?) napomíná konvent vyšnodrodský k zachování bra- . . 139 trské lásky za interregna 137 138 2. Nedatované doklady. Pražští mansionáři prosí, aby na zmírnění bídy směli prodati staré na- chové sukno Tíž prosí (Karla IV.?) o úpravu postavení a právo býti svěcenu na kněze Nejmenovaný cisterciátský klášter prosí sv. Stolici o pomoc před utis- kováním šlechty Cisterciáci (čeští?) prosí sv. Stolici o pomoc proti episkopátu a šlechtě Nejmenovaný král (Karel?) osvobozuje klášter v Plasích na dvě leta od vojen. platů a povinného pohostinství své družině. Nejmenovaný opat prosí papeže o právo absolvovati členy do censur upadlé Nejmenovaný opat nepomucký se omlouvá od účasti na gen. kapitule Ebrhard, opat nepomucký, povoluje požitečné právo dědického podílu svému členovi Janovi z Vipper. . Umrtní oznámení cisterciátská. Karel IV. prosí opata v Prémontré, by jmenoval chotěšovského pro- bošta visitátorem premonstrátů v Čechách Papež Urban (V.?) nařizuje arcibiskupovi pražskému, aby světské kněž- stvo zachovávalo rozhodnutí učiněné biskupem Janem z Dražic . Slibová formule benediktina-laika. Jan, arcibiskupský oficiál pražský, dovoluje manželům Sdenklovým v Žatci, aby žili v ustavičné čistotě . (Biskup olomoucký) dovoluje sloužiti na Sv. Kopečku v zimě mimo kostel . Dotazník pro arcijáhenskou visitaci na Olomucku . Bušek, opat v Postoloprtech, doporučuje arcibiskupovi chudého kněze Jana, ordinovaného v Římě. 219 220 111 112 112 113 116 144 148 166 31 92 166 168 184 . 221 231
1415. S. d. Vyšší Brod. Jan Stajče, převor vyšnobrodský, oznamuje . opatu-otci ve Vilheringách, Jakubovi, že opat Ota IV. zemřel 1415. S. d. Wilheringen. Jakub, opat vilherinský, béře na vědomí zprávu o úmrtí opata vyšnobrodského Oty a dává rozkazy pro in- terregnum . 1415. S. d. Wilheringen. Týž zplnomocňuje svého konventuála Jana, 139 by ho zastupoval při volbě ve Vyšším Brodě S. d. S. 1. Týž(?) napomíná konvent vyšnodrodský k zachování bra- . . 139 trské lásky za interregna 137 138 2. Nedatované doklady. Pražští mansionáři prosí, aby na zmírnění bídy směli prodati staré na- chové sukno Tíž prosí (Karla IV.?) o úpravu postavení a právo býti svěcenu na kněze Nejmenovaný cisterciátský klášter prosí sv. Stolici o pomoc před utis- kováním šlechty Cisterciáci (čeští?) prosí sv. Stolici o pomoc proti episkopátu a šlechtě Nejmenovaný král (Karel?) osvobozuje klášter v Plasích na dvě leta od vojen. platů a povinného pohostinství své družině. Nejmenovaný opat prosí papeže o právo absolvovati členy do censur upadlé Nejmenovaný opat nepomucký se omlouvá od účasti na gen. kapitule Ebrhard, opat nepomucký, povoluje požitečné právo dědického podílu svému členovi Janovi z Vipper. . Umrtní oznámení cisterciátská. Karel IV. prosí opata v Prémontré, by jmenoval chotěšovského pro- bošta visitátorem premonstrátů v Čechách Papež Urban (V.?) nařizuje arcibiskupovi pražskému, aby světské kněž- stvo zachovávalo rozhodnutí učiněné biskupem Janem z Dražic . Slibová formule benediktina-laika. Jan, arcibiskupský oficiál pražský, dovoluje manželům Sdenklovým v Žatci, aby žili v ustavičné čistotě . (Biskup olomoucký) dovoluje sloužiti na Sv. Kopečku v zimě mimo kostel . Dotazník pro arcijáhenskou visitaci na Olomucku . Bušek, opat v Postoloprtech, doporučuje arcibiskupovi chudého kněze Jana, ordinovaného v Římě. 219 220 111 112 112 113 116 144 148 166 31 92 166 168 184 . 221 231
Strana 232
Nejmenovaný žádá, by v jeho farnosti se stala náprava . Kněz Václav podává přísežné svědectví o své chudobě . Vilém, kard. sv. Vavřince, stanoví pokání Konrádovi z Radonic za to, že oslepil kněze. Bernard, arcikněz labutský, činí ostré výtky Kubíkovi, plebánovi v Mutině. . 224 J., benediktin v Postoloprtech, a jeho bratr Mikuláš z R. prohlašují, že obdrželi od bratra V. z R. dědický podíl. 91 Nejmenovaný kanovník pražský slibuje, že nebude žádati žádné ná- hrady za škody způsobené Rackem z Rýzemberka, řeč. „Kobyla“ 217 Nejmenovaný plebán doporoučí kněze znalého obou řečí za vikáře . 221 222 222 223
Nejmenovaný žádá, by v jeho farnosti se stala náprava . Kněz Václav podává přísežné svědectví o své chudobě . Vilém, kard. sv. Vavřince, stanoví pokání Konrádovi z Radonic za to, že oslepil kněze. Bernard, arcikněz labutský, činí ostré výtky Kubíkovi, plebánovi v Mutině. . 224 J., benediktin v Postoloprtech, a jeho bratr Mikuláš z R. prohlašují, že obdrželi od bratra V. z R. dědický podíl. 91 Nejmenovaný kanovník pražský slibuje, že nebude žádati žádné ná- hrady za škody způsobené Rackem z Rýzemberka, řeč. „Kobyla“ 217 Nejmenovaný plebán doporoučí kněze znalého obou řečí za vikáře . 221 222 222 223
Strana 233
REJSTŘÍK Alexandr IV., papež, 12. Ambit klášterní, 126. Alma, vdova po p. Oldř. z Hazm- burka, 66. Archiv (klášterní sakristie) 74. Armachan, 22, 48. Augustin, sv. 74. regule, závaznost, 74— 76, 77—81. A. biskup Conkordienský, 66. Augustiniání eremité. Vedení řádu, 9—10. Poměry majetkové, 12 — 14, studium 14— 19. Duch. správa, 19—26, 33— 57. Ob- servance 36— 38. Generál Řehoř z Rimini, 45, 50. Bartoloměj, 53, 60. Provinciálové: Heřman, 38. Le- onhart, 27, 53, 58, 59, 60. Mi- kuláš, 38. Petrz Mnichova, 43. Václav, 49. Albertz Řezna, 54. Česká provincie, 44, 45— 47, 49 —50, 51. Viz Bělá, Brno, sv. Dobrotivá, Domažlice, Krasi- kov (Mor.), Krumlov Mor., Litomyšl, Ostrov, Praha, Ro- čov. Augustiniáni-kanovníci, 71— 76. . Viz Roudnice, Třeboň. Bělá pod Bezdězem, augustiniáni - eremité. Fr. Vít, 5o. Benedikt XII, papež, 98, 105, 153. Benediktini, viz Praha - sv. Ji¥, Břevnov. Postoloprty, 87, 91. Bušek, opat, 221. 233 Rajhrad, 92. Beroun, 180, 196. Běsná, 175, 201. Biblickaá studia rádová,15, 54,55,72. Z Bibritejna, Jan, 24— 25, 59 — 43. Boleslav, Stará. Kapitula, 212. Bologna, 16, 52, 55, 57, 60, 67, 68, 104- brevíř (klášterní), 72, 73, 76, 101, 117,122,123,125,127,129— 130. (světský), 202. Brno, augustiniáni- eremité, Převoři, Augustin, 11, 17, 52, 56. Filip, 17, 56, 62. Členové, Frank a Petr, 13, Albert, 52, 53. Martin, 55, 57, 6o. Arnošt, 56, 57. Albert, 57. Jar- loch, 58. Augustin, 59. Michal, 59. Lektori, Filip, 17. Lev, 50. Sv. Jakub, fara, 25. Bruges (Belgie), 18, 59. Budina, fara, 174, 198. Cambrigde, 16, 59, 64. Circator, 130. Cisterciici, viz Brod Vy#¥, Citeaux, Ebrach, Hradiště Mnichovo, Mo- rimond, Kamenec, Koruna Zlatá, Osek, Plasy, Pomuk,Sedlec,Ska- lice C, Velehrad, W ilheringen, Zbraslav, Zdär. Citeaux, 95, 97, 98, 101, 105, 108. Dachs Mikuláš, purkrabí v Ham- štejně, 4o.
REJSTŘÍK Alexandr IV., papež, 12. Ambit klášterní, 126. Alma, vdova po p. Oldř. z Hazm- burka, 66. Archiv (klášterní sakristie) 74. Armachan, 22, 48. Augustin, sv. 74. regule, závaznost, 74— 76, 77—81. A. biskup Conkordienský, 66. Augustiniání eremité. Vedení řádu, 9—10. Poměry majetkové, 12 — 14, studium 14— 19. Duch. správa, 19—26, 33— 57. Ob- servance 36— 38. Generál Řehoř z Rimini, 45, 50. Bartoloměj, 53, 60. Provinciálové: Heřman, 38. Le- onhart, 27, 53, 58, 59, 60. Mi- kuláš, 38. Petrz Mnichova, 43. Václav, 49. Albertz Řezna, 54. Česká provincie, 44, 45— 47, 49 —50, 51. Viz Bělá, Brno, sv. Dobrotivá, Domažlice, Krasi- kov (Mor.), Krumlov Mor., Litomyšl, Ostrov, Praha, Ro- čov. Augustiniáni-kanovníci, 71— 76. . Viz Roudnice, Třeboň. Bělá pod Bezdězem, augustiniáni - eremité. Fr. Vít, 5o. Benedikt XII, papež, 98, 105, 153. Benediktini, viz Praha - sv. Ji¥, Břevnov. Postoloprty, 87, 91. Bušek, opat, 221. 233 Rajhrad, 92. Beroun, 180, 196. Běsná, 175, 201. Biblickaá studia rádová,15, 54,55,72. Z Bibritejna, Jan, 24— 25, 59 — 43. Boleslav, Stará. Kapitula, 212. Bologna, 16, 52, 55, 57, 60, 67, 68, 104- brevíř (klášterní), 72, 73, 76, 101, 117,122,123,125,127,129— 130. (světský), 202. Brno, augustiniáni- eremité, Převoři, Augustin, 11, 17, 52, 56. Filip, 17, 56, 62. Členové, Frank a Petr, 13, Albert, 52, 53. Martin, 55, 57, 6o. Arnošt, 56, 57. Albert, 57. Jar- loch, 58. Augustin, 59. Michal, 59. Lektori, Filip, 17. Lev, 50. Sv. Jakub, fara, 25. Bruges (Belgie), 18, 59. Budina, fara, 174, 198. Cambrigde, 16, 59, 64. Circator, 130. Cisterciici, viz Brod Vy#¥, Citeaux, Ebrach, Hradiště Mnichovo, Mo- rimond, Kamenec, Koruna Zlatá, Osek, Plasy, Pomuk,Sedlec,Ska- lice C, Velehrad, W ilheringen, Zbraslav, Zdär. Citeaux, 95, 97, 98, 101, 105, 108. Dachs Mikuláš, purkrabí v Ham- štejně, 4o.
Strana 234
Dante, Alighieri, (spisy), 32 Dictamína, 183, 207. dílny klášterní, 118, 123. Sv. Dobrotivá, augustiniáni-eremi- té, 13. Fr. Albert člen, 13, 27. Domažlice, augustiniání - eremité, 13, 60. Z D. Arnošt, lektor, 54. Z D. Mikuláš, lektor, 27, 51— 54, 55, 57, 6o, 64, 66. Z D. Kiistan, aug.-erem. 82. Z D. Jakub, 53. Jindřich, 57. Krčmář, 216. Dominikáni, vübec, 25. dormitát, 72, 125, 128. Dorost kněžský, 180. d. klášterní, viz noviciát. Z Doupova, Erhart, 215. Z Dražic, Jan, biskup pražský, 20. Dřevčice, 198. Družec, 197. Duchovní správa, 19— 28, 33— 43, 174; 182, 186 — 201, 201 — 207, 222. Ebrach, cisterciáci, 117, 118. episkopát, 112. exempce klášterní, 96. Exkomunikace, 23, 34, n, 38 — 39, 55, 57, 87, 89—90. Florencie, 16, 52. formuláře, 95—96. Habersdorf, fara, 24— 25. hádl.y (v klásterích), 101, 102, 118, 121, 126, 128, 139. 234 Herman, z Mindelheimu, biskup nikopolsky, 17, 68. hospodářství (klášterní), 76,83, 106, 121, 122, 126, 128, 151—132. Farní, 205. Hostim, 180. Z Hradce, Oldřich, 225— 226. Hradiště Mnichovo (cisterciáci), 104, 121—122. opat Matěj, 130. Hus, 96, 102, 105. Ze sv. Hypolitu Ondřej, lektor, 15, 55. Charita (klášterní), a) chudinství, 103, 117, 119. b) nemocní, 73, 103, 118, 119, 123, 125, 127. c) pohostinství, 103, 119, 126. Chudoba řeholní, 12—14, 29— 30, 53, 55, 58, 66, 73, 76, 82, 87, 91 —92, 158, 167—168. knézská, 222. Inkvisitor, Hartmann (O. Min.) 154, 162, 187. Interregnum (klášterní), 137— 140. Jan, markrabí moravský, 100. Jan, patriarcha antiochenský, 33— 57. Z Janova, Matěj M., 21. Jazlovice, 199. Z Jenštejna Jan, arcibiskup, 28, 37, 76, 81. Jesenice, 1841. Z Ježova, Raňkův, Vojtěch, 71, 74—76, 77—81.
Dante, Alighieri, (spisy), 32 Dictamína, 183, 207. dílny klášterní, 118, 123. Sv. Dobrotivá, augustiniáni-eremi- té, 13. Fr. Albert člen, 13, 27. Domažlice, augustiniání - eremité, 13, 60. Z D. Arnošt, lektor, 54. Z D. Mikuláš, lektor, 27, 51— 54, 55, 57, 6o, 64, 66. Z D. Kiistan, aug.-erem. 82. Z D. Jakub, 53. Jindřich, 57. Krčmář, 216. Dominikáni, vübec, 25. dormitát, 72, 125, 128. Dorost kněžský, 180. d. klášterní, viz noviciát. Z Doupova, Erhart, 215. Z Dražic, Jan, biskup pražský, 20. Dřevčice, 198. Družec, 197. Duchovní správa, 19— 28, 33— 43, 174; 182, 186 — 201, 201 — 207, 222. Ebrach, cisterciáci, 117, 118. episkopát, 112. exempce klášterní, 96. Exkomunikace, 23, 34, n, 38 — 39, 55, 57, 87, 89—90. Florencie, 16, 52. formuláře, 95—96. Habersdorf, fara, 24— 25. hádl.y (v klásterích), 101, 102, 118, 121, 126, 128, 139. 234 Herman, z Mindelheimu, biskup nikopolsky, 17, 68. hospodářství (klášterní), 76,83, 106, 121, 122, 126, 128, 151—132. Farní, 205. Hostim, 180. Z Hradce, Oldřich, 225— 226. Hradiště Mnichovo (cisterciáci), 104, 121—122. opat Matěj, 130. Hus, 96, 102, 105. Ze sv. Hypolitu Ondřej, lektor, 15, 55. Charita (klášterní), a) chudinství, 103, 117, 119. b) nemocní, 73, 103, 118, 119, 123, 125, 127. c) pohostinství, 103, 119, 126. Chudoba řeholní, 12—14, 29— 30, 53, 55, 58, 66, 73, 76, 82, 87, 91 —92, 158, 167—168. knézská, 222. Inkvisitor, Hartmann (O. Min.) 154, 162, 187. Interregnum (klášterní), 137— 140. Jan, markrabí moravský, 100. Jan, patriarcha antiochenský, 33— 57. Z Janova, Matěj M., 21. Jazlovice, 199. Z Jenštejna Jan, arcibiskup, 28, 37, 76, 81. Jesenice, 1841. Z Ježova, Raňkův, Vojtěch, 71, 74—76, 77—81.
Strana 235
Jílové, 180. Jindřich, probošt litoměřický, 31. Jošt, markrabí mor., 15, 5o (?). Kamenec (cisterciáci),opat Petr,131. Michal Kantor, 133. kancelář arcibiskupská, 182, kláš- terní, 74. kanonické právo, 72. kapitula klášterní, 73. generální (cisterc.), 115. provinciální (minorit.) 153, 155, 157. kaplanií apoštolští, 11. Karcl IV .císař 9, 10, 45 — 46, 87,97, 108,110,165, 166, 183, 219, 220. karty (hra), 101, 120. kazatelství, 21, 33, 35, 106. Kladsko (minor.) 153, 161. Klarisky, 137, 153. Klatovy, 218. klausura, 64, 76, 83, 125. Klement V. papež, 19. Kněžoves, 201. knihy, 53, 73—74. Kojata, Ludv., farář v Podskalí, 175. Kolín n. R., 48, 145. Z K. Mikuláš, 53. Konratice, 199. Konvzii (laici řádoví), 73, 104. Koruna Zlatá (cisterciáci), 95, 99, 101, 103, 119— 121. Opat: z Borkà, Gerhart, 100, 141. Kostelec (Benešovsko), 197. Kostnice, 52, 68. Kralovice, 180. Krasikov (u Mor. Třebové), kláš- ter augustiniánů, 27, 58, b2. Krumlov, Český, klarisky, 157,153. minorité, 15, Vít Prazálküv, kle- rik, 154, 157—160. K. moravsky, augustiniáni-erem., 38 — 39. Kulturní činnost řádů, 72. Kunice, 199. Z Labouně, Zdeněk, M., 216. Z Landshutu, Jan, klerik august. - erem., 51, 57. Z Landitejna, Vítek a Litold, 181. Lektoři klášterní, 15, 54, 55, 67,68. Lichva, 202. listiny padělané, 87 — 88, 182, 204. Litomyšl, augustiniáni-eremité, 11. Fr. Augustin z L., 44. Fr, Petr = L., 64, 67, 68. Livius, Titus (spisy), 32. Loděnice (Čechy), 180. Loserth, 173, 176—177, 180. Louny, 175. Malincs (Belgie), 16, 67, 68. mansionáti (postavení), 219, 220. Mělník, aug.-erem., 51, plebán, 181, fara, 194. Mendikanti, 20 n., 31, 106. Miliz, z Kroměříže, 193. Minorité, vübec, 25, 153—155. Generál Gerald, 161 — 162. Viz Krumlov C, Praha, Zatec. Inkvisitor. Mniii-odpadlíci, 133— 136. Z Mnichova, Jan, Mistr, 15, 50, 54, 55. Mnichov, aug.-erem., 52. Mocsvětskáacírkev, 183,207— 210.
Jílové, 180. Jindřich, probošt litoměřický, 31. Jošt, markrabí mor., 15, 5o (?). Kamenec (cisterciáci),opat Petr,131. Michal Kantor, 133. kancelář arcibiskupská, 182, kláš- terní, 74. kanonické právo, 72. kapitula klášterní, 73. generální (cisterc.), 115. provinciální (minorit.) 153, 155, 157. kaplanií apoštolští, 11. Karcl IV .císař 9, 10, 45 — 46, 87,97, 108,110,165, 166, 183, 219, 220. karty (hra), 101, 120. kazatelství, 21, 33, 35, 106. Kladsko (minor.) 153, 161. Klarisky, 137, 153. Klatovy, 218. klausura, 64, 76, 83, 125. Klement V. papež, 19. Kněžoves, 201. knihy, 53, 73—74. Kojata, Ludv., farář v Podskalí, 175. Kolín n. R., 48, 145. Z K. Mikuláš, 53. Konratice, 199. Konvzii (laici řádoví), 73, 104. Koruna Zlatá (cisterciáci), 95, 99, 101, 103, 119— 121. Opat: z Borkà, Gerhart, 100, 141. Kostelec (Benešovsko), 197. Kostnice, 52, 68. Kralovice, 180. Krasikov (u Mor. Třebové), kláš- ter augustiniánů, 27, 58, b2. Krumlov, Český, klarisky, 157,153. minorité, 15, Vít Prazálküv, kle- rik, 154, 157—160. K. moravsky, augustiniáni-erem., 38 — 39. Kulturní činnost řádů, 72. Kunice, 199. Z Labouně, Zdeněk, M., 216. Z Landshutu, Jan, klerik august. - erem., 51, 57. Z Landitejna, Vítek a Litold, 181. Lektoři klášterní, 15, 54, 55, 67,68. Lichva, 202. listiny padělané, 87 — 88, 182, 204. Litomyšl, augustiniáni-eremité, 11. Fr. Augustin z L., 44. Fr, Petr = L., 64, 67, 68. Livius, Titus (spisy), 32. Loděnice (Čechy), 180. Loserth, 173, 176—177, 180. Louny, 175. Malincs (Belgie), 16, 67, 68. mansionáti (postavení), 219, 220. Mělník, aug.-erem., 51, plebán, 181, fara, 194. Mendikanti, 20 n., 31, 106. Miliz, z Kroměříže, 193. Minorité, vübec, 25, 153—155. Generál Gerald, 161 — 162. Viz Krumlov C, Praha, Zatec. Inkvisitor. Mniii-odpadlíci, 133— 136. Z Mnichova, Jan, Mistr, 15, 50, 54, 55. Mnichov, aug.-erem., 52. Mocsvětskáacírkev, 183,207— 210.
Strana 236
Modřany, 200. Modřice, 33. Montpellier, 10, 51, 104. Morimond, 98. Mravní stav: aug.-erem. aug.-kanov., 72, 76, 82. benediktinek, cisterciáků, 101—102,105—106, 146—147. klarisek, 137, 153. minoritü, 153—155. kněžstva svět., 175—181, 186— 201. 204— 206. laiků, 155, 156, 206 — 207. Mrtnik, 197. Miec, 198. Mutina, plebán Kubík, 224. Němci (ve farnostech), 58, 181,221. v klášteřích, 97, 108—109. nemocnice (klášterní), viz charita. Z Norimberka, Fr. Bedřich Bohe- mus, 52. z N. Oldřich Wernher, 52. Jan Reimer, 67. notář, 96. Noviciát, augustiniáni-eremité. aug.-kanovníci, 71—72. cisterciści, 104, 108— 109, 121, 128, 146. Obrazy, cena, 29. Ożelice (dvi cist.), 131. Odpustky, 24. Ojenice, pleban Jan, 218. Okounov, 215. Fr. Oldźich (z Cech), aug.-erem., 47- IV vw O. vicenotát Ces. desk zem., 187. Opatovice (u Prahy), 175, 186. Opol (minorité), 157. Osek (cisterciáci), 95. Ostřihom, = O. Mik. Pis, august.- erem., 56. Ostrov, aug.-erem., 52, 64, 66. Oxford, 16, 58, 104. Padova, 51, 55. Páleč, Větší, 198. Z Pardubic, Arnošt, arcibiskup, 96, 97, 109, 210, 211. Paříž, 51, 67, 104. pater-abbas (cisterciáci) 98, 99. pečeť, farářská, 182. konventní, 74. opatská, 99, 139. Perugia, 16, 44, 45, 53. Pileus kardinál, 13, 37—38. Pivonice, klášter augustiniánů. Fr. Jinram, 27. 60— 64, 67. Plasy (cisterciáci), 95, 99, 112. Opat Jakub L, 124- Jan I., 119. Jan II., 121, 122. Mikuláš IV., 141. lenové, 142. "platy klášterů, státu, 112. církvi, 114. soukromé, 122. počet kněží, 176, 181. mnichů (Nepomuk), 118. Podolí (u Prahy) fara 196. pohostinství klášterní, viz charita. Pohřbívání (u řeholníků), 23, 60. Pomuk (cisterciáci), 95, 103, 104, 115, 116, 117—118.
Modřany, 200. Modřice, 33. Montpellier, 10, 51, 104. Morimond, 98. Mravní stav: aug.-erem. aug.-kanov., 72, 76, 82. benediktinek, cisterciáků, 101—102,105—106, 146—147. klarisek, 137, 153. minoritü, 153—155. kněžstva svět., 175—181, 186— 201. 204— 206. laiků, 155, 156, 206 — 207. Mrtnik, 197. Miec, 198. Mutina, plebán Kubík, 224. Němci (ve farnostech), 58, 181,221. v klášteřích, 97, 108—109. nemocnice (klášterní), viz charita. Z Norimberka, Fr. Bedřich Bohe- mus, 52. z N. Oldřich Wernher, 52. Jan Reimer, 67. notář, 96. Noviciát, augustiniáni-eremité. aug.-kanovníci, 71—72. cisterciści, 104, 108— 109, 121, 128, 146. Obrazy, cena, 29. Ożelice (dvi cist.), 131. Odpustky, 24. Ojenice, pleban Jan, 218. Okounov, 215. Fr. Oldźich (z Cech), aug.-erem., 47- IV vw O. vicenotát Ces. desk zem., 187. Opatovice (u Prahy), 175, 186. Opol (minorité), 157. Osek (cisterciáci), 95. Ostřihom, = O. Mik. Pis, august.- erem., 56. Ostrov, aug.-erem., 52, 64, 66. Oxford, 16, 58, 104. Padova, 51, 55. Páleč, Větší, 198. Z Pardubic, Arnošt, arcibiskup, 96, 97, 109, 210, 211. Paříž, 51, 67, 104. pater-abbas (cisterciáci) 98, 99. pečeť, farářská, 182. konventní, 74. opatská, 99, 139. Perugia, 16, 44, 45, 53. Pileus kardinál, 13, 37—38. Pivonice, klášter augustiniánů. Fr. Jinram, 27. 60— 64, 67. Plasy (cisterciáci), 95, 99, 112. Opat Jakub L, 124- Jan I., 119. Jan II., 121, 122. Mikuláš IV., 141. lenové, 142. "platy klášterů, státu, 112. církvi, 114. soukromé, 122. počet kněží, 176, 181. mnichů (Nepomuk), 118. Podolí (u Prahy) fara 196. pohostinství klášterní, viz charita. Pohřbívání (u řeholníků), 23, 60. Pomuk (cisterciáci), 95, 103, 104, 115, 116, 117—118.
Strana 237
Opatové: Ebrhart, 96, 100, 125, 127, 143. Jindřich, 148. Mniši: Jindřich, notář, 96. ZVi- per, Jan, 144—345. Popovice, 199. posty, 122, 128. Pozdná, 198. Pozůstalosti kněžské, 206. práce tělesná (v klášteřích cist.), 105— 4. Praha. Metrop. kapitula :Kanovníci: Bużek Leonhardiv, 210, 211. Ja- kub, 217. Mikuláš, řeč. Holubec, 210, 211. Z Labouně, Zdenek, 216. Arcijáhni: Bohuta, arcijáh. kouřim.,20,29. Ceiselmeistr, Mi- kuláš, arcij. horiov. 216. Řehoř, arcij. bílinský, 176, 186. Kapitula vyschrad.:Jan „Paduanus”, 20,29. Fary: sv. Hażtala, 174, 191. sv. Havla, 181, 193. sv. Jana, 191. sv. Jiljí, 186. sv. Kříže (Staré Město), 182, 192. sv. Klemen- ta (Poříčí), 174, 177, 181, 187. sv. Leonharta, 192. sv. Maří Magd. (Újezd), 174. sv. Mar- tina ve zdi, 175, 189. tyż (St. Město), 191. sv. Michala (St. Msto), 181, sv. Mikuláš (Pod- skalí), 179, 194. sv. Ondtej (St. Město), 190. sv. Petr (Poříč), 188. Strahov, 195. sv. Štěpán (na Rybníčku), 189. týž (ve zdi), 175, 189. sv. Václav (Zde- raz), 189. Kláštery: Augustiniáni-erem. Pře- vor Matěj Tučen, 40. Vlażek 237 50. Jan z Deblina, 58. Mikul. z Domażlic, 66. Členové: Fr. Dominik, 51. Fr. Jakub, 13. Fr. Jilji, 58, 59. Fr. Pavel, 59. Fr. Vavřinec, 26. Studium: M. Jan rektor, 15, 5o, 54, 55, 57, 58, 68. Lektoři: Z Domažlic Mikul., 16, 54, 55, 57, 64, 66. Burcer Konrád, 52, 60. Z Norimberka Mikul. 57. Runshaimer Jan, 58, 68. klášter sv. Tomáše, 53, 64, 67. augustiniánky-erem. (sv. Kateři- na): Klementova Kateřina, 60, 61. Z Říčan Anna, 62. Benediktini: Břevnov, 195. E- mauzy, 177. Benediktinky: sv. Jiří, 87, 89. sv. Františka: 161. Magdalenitky, 195. Strahov, viz Premonstráti. praxe kuriálnt, 97, 110. Premonstráti, Doxany, 165. Chotě- šov, 165. Lunovice, 165. Kopeček Sv., 169. Prémontré, 165, 166. Strahov, opat Petr, 165. Żeliv, 165. Pronásledování kněžstva, 217, 218, 223 Z Radonic, Konrád, 223. Řebřík, 196. refektář, 73, 101. residence (řehol. představených), 119, 127. farářů, 179— 180. resignace opata, 100— 101. Z Rezna, Jan Mlcenpok (1), 58.
Opatové: Ebrhart, 96, 100, 125, 127, 143. Jindřich, 148. Mniši: Jindřich, notář, 96. ZVi- per, Jan, 144—345. Popovice, 199. posty, 122, 128. Pozdná, 198. Pozůstalosti kněžské, 206. práce tělesná (v klášteřích cist.), 105— 4. Praha. Metrop. kapitula :Kanovníci: Bużek Leonhardiv, 210, 211. Ja- kub, 217. Mikuláš, řeč. Holubec, 210, 211. Z Labouně, Zdenek, 216. Arcijáhni: Bohuta, arcijáh. kouřim.,20,29. Ceiselmeistr, Mi- kuláš, arcij. horiov. 216. Řehoř, arcij. bílinský, 176, 186. Kapitula vyschrad.:Jan „Paduanus”, 20,29. Fary: sv. Hażtala, 174, 191. sv. Havla, 181, 193. sv. Jana, 191. sv. Jiljí, 186. sv. Kříže (Staré Město), 182, 192. sv. Klemen- ta (Poříčí), 174, 177, 181, 187. sv. Leonharta, 192. sv. Maří Magd. (Újezd), 174. sv. Mar- tina ve zdi, 175, 189. tyż (St. Město), 191. sv. Michala (St. Msto), 181, sv. Mikuláš (Pod- skalí), 179, 194. sv. Ondtej (St. Město), 190. sv. Petr (Poříč), 188. Strahov, 195. sv. Štěpán (na Rybníčku), 189. týž (ve zdi), 175, 189. sv. Václav (Zde- raz), 189. Kláštery: Augustiniáni-erem. Pře- vor Matěj Tučen, 40. Vlażek 237 50. Jan z Deblina, 58. Mikul. z Domażlic, 66. Členové: Fr. Dominik, 51. Fr. Jakub, 13. Fr. Jilji, 58, 59. Fr. Pavel, 59. Fr. Vavřinec, 26. Studium: M. Jan rektor, 15, 5o, 54, 55, 57, 58, 68. Lektoři: Z Domažlic Mikul., 16, 54, 55, 57, 64, 66. Burcer Konrád, 52, 60. Z Norimberka Mikul. 57. Runshaimer Jan, 58, 68. klášter sv. Tomáše, 53, 64, 67. augustiniánky-erem. (sv. Kateři- na): Klementova Kateřina, 60, 61. Z Říčan Anna, 62. Benediktini: Břevnov, 195. E- mauzy, 177. Benediktinky: sv. Jiří, 87, 89. sv. Františka: 161. Magdalenitky, 195. Strahov, viz Premonstráti. praxe kuriálnt, 97, 110. Premonstráti, Doxany, 165. Chotě- šov, 165. Lunovice, 165. Kopeček Sv., 169. Prémontré, 165, 166. Strahov, opat Petr, 165. Żeliv, 165. Pronásledování kněžstva, 217, 218, 223 Z Radonic, Konrád, 223. Řebřík, 196. refektář, 73, 101. residence (řehol. představených), 119, 127. farářů, 179— 180. resignace opata, 100— 101. Z Rezna, Jan Mlcenpok (1), 58.
Strana 238
z Říčan, Anna, augustiniánka praž- ská, 63. Plebán Otík, 1 78. Rimini, 60. Řím, aug.-erem. (sv. Tryphon), Go, 67—68. Roëov, klášter augustiniánů, 27, 67 —68.. Z Rojevic, Zikmund, purkrabí na Šárově, 40. Rokycany (dekanät), 2, 18. Roudnice, aug.-kanov., 81 —83. statuta roudnická, 76, 81, 82. Petr převor, 76, 81, 82. Členové- kaplani: Jan, Štěpán, Hriko, 198, p. 1. Z Rožmberka, Anna, 213. Oldřich, 114. Petr (proboët), 136— 137, 140 — 141, 153, 165, 167 — 168, 213. rod, 114, 225. Z Ryzmberka, Racek, řeč. Kobyla, 182—183, 217, 218. Sat řeholní, 76, 83, 101, 103, 117. Sbírky pro řády, 24, 34, 36, 55. Sedläk, 173, 176. Sedlec (cist.), 177, 186. Seneca (spisy), 32. Siena, 16, 22, 57. silencium, 72, 75, 76, 117, 118, 120—121, 122, 124, 126, 127. Skalice C. (cisterciáci), opat Petr, 130, ex-převor Matěj, 130. Školy, 202. Školmistři, 180. Ze Škvorce, Olbram, arcibiskup pražský, 76, 81. šlechta, 97; 111, 112. sliby řeholní, 75, 79, 92 Slivenec, 200. Slušice, 199. Smolnice (fara), 179. Soběchluby, 181. statuta klášterní, viz Benedikt XII, Roudnice. diecésní, 203. ťtávka Jan, probošt aug.-kanov. v Olomouci, 71. ze Středy, Jan, biskup olomoucký, (testament) 32. Studia řádová, augustiniáni -erem. 14— 19, 55. augustiniáni-kanov- níci, 72. cisterciáci, 104 — 106, 121. Sušice, augustiniáni-emerité, 20. Kontád, kaplan, 20, 29. Svemyslice, 199. světla oltářní, 125. Tarvis, 60. Tchov, 199. Tmény, 197- Tochlevice, 200. Tolentino, 17, 56. Tolosa, 104. Tomek, 173, 175, 177 — 180. Třeboň, aug.-kanov., 77. Tresty řeholní, augustiniáni-erem. 26—28, 55, 58, 59, 60—64, 65. aug.-kanovníci, 72, 73. cistercidci, 105—100, 113—114, 118, 120, 126, 127. Üjezd (Praha), 195. Úmrtní rotuly (cist.), 148— 149. Urban V., papež, 11, 31 (?).
z Říčan, Anna, augustiniánka praž- ská, 63. Plebán Otík, 1 78. Rimini, 60. Řím, aug.-erem. (sv. Tryphon), Go, 67—68. Roëov, klášter augustiniánů, 27, 67 —68.. Z Rojevic, Zikmund, purkrabí na Šárově, 40. Rokycany (dekanät), 2, 18. Roudnice, aug.-kanov., 81 —83. statuta roudnická, 76, 81, 82. Petr převor, 76, 81, 82. Členové- kaplani: Jan, Štěpán, Hriko, 198, p. 1. Z Rožmberka, Anna, 213. Oldřich, 114. Petr (proboët), 136— 137, 140 — 141, 153, 165, 167 — 168, 213. rod, 114, 225. Z Ryzmberka, Racek, řeč. Kobyla, 182—183, 217, 218. Sat řeholní, 76, 83, 101, 103, 117. Sbírky pro řády, 24, 34, 36, 55. Sedläk, 173, 176. Sedlec (cist.), 177, 186. Seneca (spisy), 32. Siena, 16, 22, 57. silencium, 72, 75, 76, 117, 118, 120—121, 122, 124, 126, 127. Skalice C. (cisterciáci), opat Petr, 130, ex-převor Matěj, 130. Školy, 202. Školmistři, 180. Ze Škvorce, Olbram, arcibiskup pražský, 76, 81. šlechta, 97; 111, 112. sliby řeholní, 75, 79, 92 Slivenec, 200. Slušice, 199. Smolnice (fara), 179. Soběchluby, 181. statuta klášterní, viz Benedikt XII, Roudnice. diecésní, 203. ťtávka Jan, probošt aug.-kanov. v Olomouci, 71. ze Středy, Jan, biskup olomoucký, (testament) 32. Studia řádová, augustiniáni -erem. 14— 19, 55. augustiniáni-kanov- níci, 72. cisterciáci, 104 — 106, 121. Sušice, augustiniáni-emerité, 20. Kontád, kaplan, 20, 29. Svemyslice, 199. světla oltářní, 125. Tarvis, 60. Tchov, 199. Tmény, 197- Tochlevice, 200. Tolentino, 17, 56. Tolosa, 104. Tomek, 173, 175, 177 — 180. Třeboň, aug.-kanov., 77. Tresty řeholní, augustiniáni-erem. 26—28, 55, 58, 59, 60—64, 65. aug.-kanovníci, 72, 73. cistercidci, 105—100, 113—114, 118, 120, 126, 127. Üjezd (Praha), 195. Úmrtní rotuly (cist.), 148— 149. Urban V., papež, 11, 31 (?).
Strana 239
Václav IV., 183, 216. Valerius, Maximus (spisy), 32. Varhany, zhotovování, 17. z Vartenberka, Čeněk, 96, 114. Veclov, 201. z Vechty, Konrád, arcibiskup, 96, 114- Velehrad (cisterciáci), 101, 122- 124. Vídeň, aug.-erem., 53, 67. Vienna, koncil 19. Vilhartice, 180. Vásitace: 1. aug.-erem., 58, 59, 64. 2. aug.-kanov., 76. 3. cisterciáci, 98, 101, 103, 116 —128. 4. premonstráti, 165, 166. 5. Arcijáhenská pražská (1379— 80), 173—181. 6. Nejmenovaná v Čechách (ko- lem r. 1381), 181 — 182. 7. Dotazník pro v. na Moravě, 184— 185. volba abatyše (u sv. Jiří), 87. opata, 99— 100, 158—142, 166. Vratislav, aug.-erem., 44- Všeradice, 197. Vyšehrad, 179, 180. Vyšší Brod (cisterciáci), 95, 99, 102, 114. Opat: Otík, 116, 133, 154, 160, 216. Převor: Stajče, Jan, 96, 137, 154, 157— 159. Mnich-odpadlík Petr, 134. Kan- didát Přibík, 146. Waldhauser, Konrád, 25, 155. Waldsassy, 98. Wilheringy (cisterciáci), opat Ja- kub, 137—139. Mnich Jan, 139. Windsheim, 59, 67. Wircburk, 24 26. Zapy, 180. zásobárna klášterní, 29. Žatec, 155—157. Minorité, 155, 156. Kvardián Gerhart, 156. Zbraslav, cisterciáci, 105, p. 1. opat Heřman, 130. Mořic bursarius, 133. duch. správa, 174, 200. Zlechov, 179, 200. zlistnění, 74. Zpovědníci, 21— 23, 34, 36, 57. Ždár (cisterciáci), 95, 101, 102, 103, 104; 124—128. Opatové: Hynek, 95, 100—101, 143— 144. budova klášterní, 126. městečko, 125. Žebrák, 196. Žleb (cisterciáci), Jan probošt, 133.
Václav IV., 183, 216. Valerius, Maximus (spisy), 32. Varhany, zhotovování, 17. z Vartenberka, Čeněk, 96, 114. Veclov, 201. z Vechty, Konrád, arcibiskup, 96, 114- Velehrad (cisterciáci), 101, 122- 124. Vídeň, aug.-erem., 53, 67. Vienna, koncil 19. Vilhartice, 180. Vásitace: 1. aug.-erem., 58, 59, 64. 2. aug.-kanov., 76. 3. cisterciáci, 98, 101, 103, 116 —128. 4. premonstráti, 165, 166. 5. Arcijáhenská pražská (1379— 80), 173—181. 6. Nejmenovaná v Čechách (ko- lem r. 1381), 181 — 182. 7. Dotazník pro v. na Moravě, 184— 185. volba abatyše (u sv. Jiří), 87. opata, 99— 100, 158—142, 166. Vratislav, aug.-erem., 44- Všeradice, 197. Vyšehrad, 179, 180. Vyšší Brod (cisterciáci), 95, 99, 102, 114. Opat: Otík, 116, 133, 154, 160, 216. Převor: Stajče, Jan, 96, 137, 154, 157— 159. Mnich-odpadlík Petr, 134. Kan- didát Přibík, 146. Waldhauser, Konrád, 25, 155. Waldsassy, 98. Wilheringy (cisterciáci), opat Ja- kub, 137—139. Mnich Jan, 139. Windsheim, 59, 67. Wircburk, 24 26. Zapy, 180. zásobárna klášterní, 29. Žatec, 155—157. Minorité, 155, 156. Kvardián Gerhart, 156. Zbraslav, cisterciáci, 105, p. 1. opat Heřman, 130. Mořic bursarius, 133. duch. správa, 174, 200. Zlechov, 179, 200. zlistnění, 74. Zpovědníci, 21— 23, 34, 36, 57. Ždár (cisterciáci), 95, 101, 102, 103, 104; 124—128. Opatové: Hynek, 95, 100—101, 143— 144. budova klášterní, 126. městečko, 125. Žebrák, 196. Žleb (cisterciáci), Jan probošt, 133.
Strana 240
Strana 241
OBSAH Augustiniáni-eremité. Augustiniáni- kanovníci Benediktini . Cisterciáci Minorité Premonstráti . Duchovenstvo světské . . 69 86 93 161 163 171
OBSAH Augustiniáni-eremité. Augustiniáni- kanovníci Benediktini . Cisterciáci Minorité Premonstráti . Duchovenstvo světské . . 69 86 93 161 163 171
Strana 242
STUDIE A TEXTY k náboženským dějinám českým P. Augustin Neumann, O. S. A. Prameny k dějinám duchovenstva v době předhusitské a Husově Vytiskla Arcibiskupská knih- a kamenotiskárna v Olomouci Vydala Matice cyrilometodějská v Olomouci L. P. 1926
STUDIE A TEXTY k náboženským dějinám českým P. Augustin Neumann, O. S. A. Prameny k dějinám duchovenstva v době předhusitské a Husově Vytiskla Arcibiskupská knih- a kamenotiskárna v Olomouci Vydala Matice cyrilometodějská v Olomouci L. P. 1926
- 1: Array
- 5: Array
- 7: Array
- 69: Array
- 85: Array
- 93: Array
- 151: Array
- 163: Array
- 171: Array
- 241: Array