Strana I
MISTRA JANA HUSI TRACTATUS RESPONSIVUS Z jediného rukopisu Cod. C. 116 metropolitní kapitulní knihovny v Praze po prvé vydal S. HARRISON THOMSON PRAHA I92/

Strana II
SBIRKA PRAMENŮ ČESKÉHO HNUTI NABOŽENSKÉHO VE XIV. A XV. STOLETI ČÍSLO CELÉ SBÍRKY XV SPISŮ M. JANA HUSI Č. 10 TRACTATUS RESPONSIVUS V PRAZE 1927.

Strana III

Strana IV

Strana V

Strana VI

Strana VII
UVOD. Je tomu letos právě osmdesát let, co vyšel pod pseudony- mem Palackého spis »Die Vorläufer des Husitenthums«. Od té doby (r. 1846) se jeví vzrůstající zájem o tato předreformační hnutí, jimž se obecně říká wyclifství a husitství. V souhlase s duchem doby tento zájem se nesl ke kritickému a historic- kému hodnocení kulturních, národnostních, náboženských a cír- kevních činitelů při růstu těchto hnutí. Výzkum, kterým se zabýval značný poměrně počet moderních učenců, dostával ča sem ráz rozhořčené kontroversy. A vskutku není divu, že otázky dotýkající se tak hojných prvků západoevropského života při jejich vzniku a obsahující tolik možností pro odchylné nazírání, promítají se do přítomnosti podobně odchylným způsobem. Neboť historik, který přistupuje ke studiu období, které si zvolil, bez jakéhokoli strannického zaujetí, je stejně vzácný jako málo zajímavý. Pokud jde o husitské hnutí a obzvláště o Husa sa- mého, spory spojené s tvořením definitivního úsudku o jeho díle a místě v náboženských dějinách byly velmi ostré a často spíše rozhorlené než účelné. Otázky, které takto vznikly a byly projednávány, nejsou ještě ani zdaleka rozřešeny — z toho prostého důvodu, ze dosud nemáme po ruce všech dokumentů a spisů jak Jana Wyclifa, jehož napodobitelem a opisujícím žákem Hus byl podle tvrzení jedněch, tak předhusitských ná- boženských vůdců českých, jichž pokračovatelem Hus byl, jak tvrdí druzí; a nemáme pak ani zdaleka všech spisů Husa sa- mého v přístupném vydání. Avšak tyto mezery v našem vědění se vyplňují tak rychle, jak je to lidsky možno, prací poměrně malého počtu vážných badatelů obírajících se touto dobou. Námaha a čas, který vyžaduje vydání poněkud obšírnějšího traktátu, psaného pozdní středověkou latinou, odstrašuje jistě nemalou měrou. Avšak náš traktát, Husův Tractatus Res-

Strana VIII
VIII UVOD. ponsivus, je tak důležitý tím, jak osvětluje Husovy kompo siční methody uprostřed plodných několika posledních let jeho života, že, jak doufám, jeho vydání přinese nepopíratelný užitek těm, kdo se obírají tímto reformátorem a jeho dobou. Ukáže-li se tato naděje oprávněnou, bude to vrchovatá odměna za vy naložený čas a námahu. Vydavatel je hlubokými díky zavázán dru Václavu Novot- nému, profesoru českých dějin na universitě Karlově v Praze, za povzbudivé podněty a neocenitelnou pomoc, jíž nešetřil při vší své vlastní plně jej zaujímající práci. Prof. Novotný vymohl, že metropolitní kapitulní knihovna rukopis půjčila; její knihovník, biskup dr. Podlaha, zasloužil si vřelé díky vydavatelovy tím, že mu povolil používati rukopisu na dlouhou dobu. Prof. Novotný také prohlédl se mnou celý text a dával mi při tom velmi cenné pokyny, kterých by se mi nebylo dostalo od nikoho jiného. Je samozřejmé, že chyby nebo přehlédnutí, které se téměř jistě vyskytnou, jsou zaviněny všude vydavatelem samým. Ten jen doufá, že požadavku, který je také vroucím přáním prof. Novotného, aby totiž spravedlivý rozsudek byl vynesen o Husovi na soudu dějin, nebude ublíženo nedostatky ve vydání tohoto traktátu. Rukopis. Traktát existuje, pokud víme, v jediném rukopise, Cod. C 116 metropolitní kapitulní knihovny v Praze. Kodex byl již částečně popsán od dra Václava Flajšhansa ve Věstníku České Akademie, Ročník XI. str. 594—6, který naň první upozornil. Dr. Podlaha v Soupise Rukopisů, I., str. 313—14 podává po drobný popis celého kodexu, který obsahuje spisy a opisy starších spisů, napsaných rozličnými písaři na papíře hlavně v prvních letech 15. stol. Zdá se vhodné uvésti zde popis dra Podlahy in toto. 548 C CXVI chart., saec. XIV. exeuntis et primi dim. saec. XV., ff. 344, 22X15·5 cm, diversis manibus, invol. ant. simpl. la—36b Paschasii Radberti De corpore et Sanguine Christi. „Versus Pascasii de corpore et sanguine domini“ X „venire valeamus“. 37a—56a Paschasii (recte: Victoris Tunnunensis) Tractatus de poenitentia. „Penitenciarum officia et merita narraturus“ X „nulla capiaris oblivione victoris".

Strana IX
ÚVOD. IX 57a—105a (Henrici de Hassia) Tractatus de jugo laboris originali de origine censuum. „In sudore vltus tui vesceris pane“ X „1398. Deficiunt vires, hinc pro me vade libelle, certifica dubios contractus, argue pravos“. 106a—115b Johannis Caldrini de censibus. „Quicunque wult emere census licitos“ X „hec Johannis Caldrini et sic de aliis. 116a—125b Questio de censibus. „Queritur, utrum emens redditus aut censum de camera vel fisco“ X „inolevit". 126a—140b S. Hieronymi (et aliorum patrum) Auctoritates. „In epistola missa ad Augustinum et Alipium s. Innocentius presbiter“ X „que sibi cavenda sint, noverit“. 141a—150a (anepig.) „Notandum, quod oportet omnem salvandum odire animam suam, que est vita corporalis“ X „licet aliquos committentur“. 150b (Jacobelli de Misa) Contra cultum imaginum. „Utrum secundum legem evangelicam plebes Christi fideles incitantur in templis suis aliquam habendo imaginem colere, adorare vel aliter quomodolibet venerari. Argui- tur quod non“ X „Omnis veritas est in scriptura.“ (Cf. Bartoš, Lit. Činnost Jak. ze Stříbra, p. 50). 160b—177b (Nicholai de Dresd.) De iuramento. „Nota jurando vane et inutiliter dolose et fraudulenter.“ X „esse distanciam. Hec Crisostomus 95 Iurati.“ (Cf. Sedlák, Studie a Texty, I, 79.) 178a—184a Epistola Epiphanii ad Johannem episcopum a s. Hieronymo translata. „Domino dilectissimo fratri Johanni episcopo Epiphanius. Opor tebat nos“ X „sui inducat erroris. 184b—188b vacant. 189a—211a Tractatus de erroribus haereticorum fratris Reinheri ord. “ predicatorum quondam heresiarchae. „Audistis quia antichristus venit... 189b „Fidem Romane ecclesie probant et commendant“ X „heresis est Jouiniani." 211b—212b vacant. 215a—225b „Queritur utrum dici possit,Credo in sanctam ecclesiam, vel ,Sanctam ecclesiam catholicam'“ X „Pro quo Alexander magnus Halis doctor... 225b—226b Sermo s. Augustini super symbolum. „Queso, fratres caris- simi, ut nobis reserantibus exposicionem“ X „et profitendum est. Amen." 227a—306a Johannis Husii Tractatus responsivus. „Quia quidam articuli quorundam hominum iudicio verisimiliter temerarie condempnati...“ X „pro viribus introducant." 306b—310b vacant. 511a—317b De anima. „Nota ut dicit Viclef libro primo de anima...“ 318a—320b De colore, de visu, anathomia oculi, de auditu e. a. „Omnes philosophi consenciunt in hoc, quod omnis color... 321a—322a vacant. 323a—327a (anepig.) Sermo de sapientia ante collationem gradus magi- stri. „Prius parens rerum omnium alta sophia, lux nescia noctis“ X „Qui non colligit mecum dispergit." 327a—330b vacant. 351a—332b „Quantum ad tercium restat nostrum magistrandum...“ X „librum apertum tibi trado, ut te et alios docendo magister vite optimus efficiaris. In nomine Patris et filii.“

Strana X
X UVOD. 333a—337a (Wyclif) de sex iugis secularis brachii, que trahunt currum Christi. „Ut simplices sacerdotes zelo animarum succensi...“ X „eciam contra huiusmodi novitates. 337a—344b Miscellanea theologica latina manu XVI saec., quae fecit notas in marginibus per totum codicem. la in margine: „E bibliotheca Georgii Bartholdi Pontani a Braitenberg, praepositi Pragen." Je patrno, že Husův traktát je největší v kodexu a z vy- šetření písma celého kodexu je zcela zřejmo, že od písaře tohoto traktátu není v kodexu psáno už nic. Dva velmi zajímavé omyly mne vedou k závěru, že je to opis originálu, psaného podle- diktátu. Jestliže na dvou místech (f 292b a f 300a) písař napsal „omnibus" „omnium" misto „hominibus" „hominum", je to chyba, která je snadno vysvětlitelná při podobnosti výslovnosti, a tedy by mohla svědčiti, že rukopis psán podle diktátu. Není to sice naprosto přesvědčující, avšak vzhledem k nedostatku důkazu o opaku zdá se míti dosti pravděpodobnosti. Arci četné chyby písařské nasvědčují tomu, že rukopis je opis. Ale právě ona přepsání činí pravděpodobným, že předlohou našeho ruko- pisu byl prvopis psaný podle diktátu. Nalézáme také poznámky, které nám udávají počet stránek ve složkách, na nichž písař psal, jak to bylo zvykem při tehdejším psaní knih. Dole na f 238b je napsáno „primus“, což vzhledem k tomu, že první slova další stránky jsou „Et tunc“, mělo zřejmě naznačiti konec jeho první složky, t. j. 227 —238 inklusive, dohromady 12 listů. Rozvinuty by vydaly šest jednoduchých listů, to jest tak zvaný „sextern“. O 12 listů dále, na f 250b, nalézáme na při- bližně stejném místě v dolním pravém rohu slova „Antequam veniremus", kterými začíná následující stránka, f 251a, je to tedy t. zv. kustos. Stejně je tomu na konci každého sexternu: f 262b „Ubi tamen", 274b „et adorant super tecta etc.", „in- terrogando" na f 286b, objevuje se opět na 298b „Amplius". Dalších 12 stránek dovedlo by nás k f 310 b; ale od ff 306 b (a tedy i 310 b) jsou listy nepopsané, což ukazuje rozsah písa řova díla — sedm úplných sexternů po 12 listech, celkem 84 listy od f 227a do f 310b inklus., z nichž však je po- psáno jen 79, ostatních 5 je prázdno. Stránkování, jak je dnes nalézáme, je ovšem mnohem pozdějšího data. Bylo nejprve označeno tužkou a později bylo přepsáno číslovacím strojem. Jak Dr. Flajšhans ve své krátké zprávě o tomto rukopisu ukázal,

Strana XI
UVOD. XI je několik okrajových oprav psáno rukou písařovou, ale jsou tam také poznámky psané později, snad od dřívějšího majitele, Pontana z Breitenberka, jehož jakési „ex libris" je na první straně (viz výše). Titul „Johannis Hussii Tractatus Responsi- vus" je pravděpodobně psán touž rukou jako pozdější okrajové poznámky provázející celý text. Tyto marginalie jsou otištěny pod čarou, v poznámkách hvězdičkami označených a kde je to možné, je pověděno, jsou-li současné nebo pozdější — (eadem manu", „manu coeva" nebo „manu posteriori'). Písař ze začátku traktátu značil interpunkci, podtrhoval a omalovával iniciálky i význačná slova červeně, ale dostal se jen k f 262b, to jest na konec třetího sexternu; odtud větší velká písmena jsou vy- nechávána vůbec nebo je malé písmeno dosazeno na jejich místo. Jména autorit, Augustina, Rehoře, Jeronyma atd. a knih bibli- ckých jsou obyčejně podtržena červeně nebo černě podle toho, vyskytují-li se před nebo po f 262b. Počet řádek na stránce kolísá mezi 32 a 39, ale průměr se pravděpodobně blíží 35. Od f 287a do konce jsou stránky nahoře a dole linkovány. Písmo je dosti zřetelné a je veskrze jednotné. Zkratky jsou obvyklé, jako se objevují v theologických spisech z počátku 15. století. Občas se vyskytly zkratky, jichž řešení nebylo na snadě a podařilo se jen po delším úsilí. Jiné menší nesnáze byly odstraněny srovnáním dotyčného místa s příslušným citá- tem z Písma, církevního Otce nebo missálu. Autor vřadil do svého traktátu „posicio" Jakoubka ze Stří bra, hájící 32. a 33. článku z 45 článků Wyclifových zavržených radniční schůzí dne 16. července 1412. Tato posice, jakož i „po- sicio M. Frid. Epinge“, již Hus rovněž převzal, byla pronesena po třech „aktech" (actus) Husových, otištěných v Opera I, 111 násl. Měl jsem ku srovnání kopii této „posicio" z rkpu vídeňské Nár. knih. 4518, ff 44a—52b, a třebaže jsem nepro- vedl úplného srovnání s vídeňským rukopisem, přece jsem zji- stil podstatné rozdíly. Užil jsem také opisu Epingeovy obrany článku 11 (vídeňská nár. knihovna rkp. 4519, ff 119b—133b). Celá „posicio" je vřaděna do našeho traktátu ff 279a—291b. Vídeňský rukopis nemá tolik zkratek v odkazech na kanonické právo, a tím bylo umožněno rozluštění citátů jinak téměř ne- srozumitelných pro silné zkrácení, jako ex. de. off. or. = Extra- vagancia de officio iudicis ordinarii, nebo de off. de. le. c. fi. li. 6 = de officio delegati, capitulo finali, libro 6°. Až na ně-

Strana XII
XII ÚVOD. kolik vyjímek, vytčených v poznámkách pod čarou, mohl jsem zjistiti všechny odkazy z kanonického práva a Otců. Uváděti varianty Epingeovy „posicio" bylo by bez významu. Opis v na- šem traktátu je neobyčejně věrný, což ukazuje, jak je blízký prameni. Je vskutku možné, že Hus měl před sebou Epingův vlastní exemplář. Setkáváme se zde tudíž s něčím jedinečným v Husově literárním díle, s traktátem, který je ve skutečnosti složen ze tří, čtyř jednotlivých traktátů, stmelených naléhavostí společné věci a silou převládajícího charakteru. Ani jeden z těch tří traktátů nebyl dosud otištěn ve své originální formě. Autorství. Jak bylo svrchu řečeno, titul »Johannis Hussii Tractatus Responsivus« je připsán pozdější rukou. Nemáme tudíž přímého rukopisného ověření domněnky, že traktát je Husův. Není v něm dále téměř vůbec odkazů k Husovým polemikám, nebo k udá- lostem z jeho života, o kterých se často zmiňuje ve svých jiných spisech, jako na př. »De Ecclesia«, »Contra Paleč«, »Contra Octo Doctores« atd. Avšak již zcela povrchní pročtení obsahu ukazuje, že tento traktát se úplně shoduje v tónu a způsobu argumentace s ostatními traktáty, které vyšly z péra Husova v letech 1412—1414. Článek I, pojednávající o »plenitudo potestatis« římského papeže a o moci klíčů, užívá skoro téhož způsobu argumen- tace, jaký je v kapitole IV, VI, X a XIII Husova spisu »De- Ecclesia«. Je tam několik značně rozsáhlých částí převzatých z Wyclifova traktátu De Potestate Pape, zpracovaných pro argumentaci způsobem, kterého, jak víme, Hus užíval dosti hojně. Článek II. Autor prohlašuje, že jeho hanobitelé jej obvinili z věcí, kterých nedokázali. Vyvrácení jejich obžalob na f 238a se skoro shoduje s vyvrácením podobného obvinění v Husově spise »Ad Scripta M. Stephani Paleč« (Op. 1, 256a sqq.). Mi- mochodem stojí za připomenutí, že tón našeho traktátu je mno- hem umírněnější a méně trpký. Traktát je, jak uvidíme, značně starší. Pozdější polemiky učinily rekriminace a proti-rekriminace daleko ostřejší. Článek IV (ff 242b—254a) reprodukuje téměř úplně spis »Posicio M. Jacobelli de Misa, quam fecit pro articulo con-

Strana XIII
ÚVOD. XIII dempnato, videlicet: Ditare clerum est contra regulam Cristi lesu«. (Novotný, M. Jan Hus, I, 2, str. 142). Pravím »téměř úplně«, protože náš autor předesílá více než dvě stránky (ff 242 b—243 b) svých vlastních úvah dříve než počíná citovati Jakoubkovu »posicio«, kterou mimo to reprodukuje s mnohými menšími změnami, výpustky a přídavky. Celá první stránka, jak ji Jakoubek napsal, je zde zhuštěna do několika řádek, a náš autor přidává na konci celou vlastní stránku, kde podává čtveré třídění kněžstva podle jeho původu. Změny učiněné v podstatné části článku jsou dosti značné, zejména na počátku. Tvrzení dra Sedláka, že tato »posicio« byla úplně opsána, je tedy celkem správné, ač ne do slova. Dr. Sedlák vyslovil do- mněnku, že tato »posicio« je společným dílem Jakoubkovým a Husovým (Studie a Texty II, 196), a těch několik odchylek, které si náš autor zde dovoluje, zdá se, že potvrzuje toto mínění. Článek V (ff 254a—262b) přináší nový doklad Husova autorství. Celý argument je nápadně podoben argumentu v Trac- tatus adversus Indulgencias Papales. Jsou zde dále dokonce do- slovné paralely s Husovým spisem De Sex Erroribus a s argu- menty a citáty, kterých užívá ve spise De Ecclesia a v pozděj- ších spisech. Článek VI (ff 262 b—292 a), pojednávající o exkomunikaci, podává nám však nejzajímavější a nejpádnější důkaz, že Hus byl autorem tohoto díla. Autor počíná narážkou na exkomu- nikaci Husovu ve třetí osobě, což je dosti obvyklý způsob Husův, jehož užil často v traktátu De Ecclesia, a pokračuje v rozpravě asi na 17 stranách (ff 262b—279b). Tento oddíl je, jak se zdá, v podstatě, ač zdokonaleno a rozšířeno, stano- visko, jak je Hus zaujal ve svém komentáři k Lombardovým IV Sentencím (vyd. Flajšhans, str. 608—14). Ale autor našeho traktátu se většinou omezil na případy exkomunikace zazna- menané v Písmu, rozvádí učení Písma ve smyslu staršího svého komentáře. Pak na f 279 b připojuje se in toto »posicio« Mistra Fredericka Epinge, jež hájí článku 11. z 45 zavržených článků Wyclifových (viz nahoře, Jakoubek, čl. 32, 33). Epinge byl bakalářem církevního práva, a jak se dá očekávati, béře důkazy pro závěry, k nimž došel, většinou z církevního práva. Avšak srovnání s Husovou rozpravou o exkomunikaci v jeho komen- táři k Lombardovi odhaluje pozoruhodný fakt, že všecky Hu-

Strana XIV
XIV UVOD. sovy odkazy k církevnímu právu vyskytují se také (ovšem s do- datky) v Epingeově »posicio«. Zdá se velmi pravděpodobné, že zde jde o nový případ Husova spolupracovnictví s jeho druhy, jak to Dr. Sedlák nadhodil u svrchu zmíněného pří- padu Jakoubkova, a že Epinge buď rozvinul a rozšířil poznámky z Husových přednášek o Lombardovi, nebo že Hus mu vnukl způsob argumentace a jakých důkazů má užívati. Jisto je, že Hus si Epinga velice vážil. Pokud víme, nemluví o křesťan- ském charakteru žádného ze svých druhů s větší chválou než o Epingovi — »muži ctihodném i pokorném, jehož památka, doufám, se nyní chová v úctě« (f 279a), a ve spise De Eccle- sia — kde ho nazývá »oním dobrým křesťanem svaté paměti, oním velikým horlitelem pro zákon Kristův« (Op. I, f 249b). Epingova »posicio« zabírá dvanáct listů, ff 279a—291a, asi právě tolik co Jakoubkova. Je zde vložena, praví autor, pro ty, kdož si nemohou opatřiti četných spisů o tom jednajících — »specialiter illis, qui copiam librorum multorum ad istas sen tencias conquirendum habere non possunt, adducatur posicio M. Ffrederici Epinge, baccalarii juris canonici, iam defuncti, viri utique timorati ac humilis, cuius, ut spero, memoria in be- nediccione est.« (f 279a). V Husově spise De Ecclesia na místě, kde odkazuje čtenáře k »posicio« Epingově, nacházíme nej- pádnější důkaz Husova autorství našeho traktátu: »Hec bre- viter de excommunicacione, de qua fecit posicionem solemnem sancte memorie pius christianus et magnus zelator et scrutator legis Christi, M. Fredericus Epinge, bacc. iuris canonici, trac tans primum articulum: Nullus prelatus debet aliquem excom municare, nisi prius sciat ipsum esse excommunicatum a deo, de qua eciam alibi scripsi.« Toto »alibi« je patrně náš traktát. Syntaktickým antecedentem vazby »de qua alibi scripsi« je ne- pochybně »posicionem«. Namítne-li někdo, že »excommunica- cio« je také femininum a že je gramaticky stejně oprávněné antecedens jako »posicio«, nic se tím nemění na poznání, že Hus tím míní náš traktát, když nemá nikde jinde, s výjimkou našeho traktátu, tak rozsáhlého a důkladného pojednání o ex komunikaci, jako je pak podal v kapitole XXII spisu De Ec- clesia. Jistě by neodkazoval své čtenáře k stručnějšímu a méně přesvědčivému pojednání o tomto předmětě v spise De Sex Erroribus. Naše tvrzení se jaksi posiluje, pročteme-li kapitolu o exkomunikaci ve spisku De Sex Erroribus; ukáže se, že tam

Strana XV
ÚVOD. XV Hus jen opakoval argumenty, které sám byl načrtl nejméně o tři léta dříve (Super IV Sent.) a které přepracoval a znovu vydal se svým druhem Epingem v polovině roku 1412, které pak znovu zpracoval o několik měsíců později po smrti Epingeově v traktátu De Ecclesia. Čím zevrubněji studujeme jednotlivé spisy, tím lépe vidíme, jak jsou navzájem spojeny tvůrčí silou jediného ducha. Článek VII, pojednávající o papežově moci povolovati od- pustky, opakuje sice částečně látku, která byla již probrána v článku pátém, ale navazuje na ni úvahu o úřadu papežském. V tomto oddíle je mnoho převzato z Wyclifova traktátu De Potestate Pape a také je zde mnoho, co je potom opakováno tu úplněji, tu méně úplně, ve spise »Contra Paleč«. Důvody, proč považujeme Husa za autora našeho traktátu, můžeme shrnouti takto: 1. Celkový tón a obsah zřetelně ukazující na Husa. Obvi- nění, proti nimž se hájí, byla pronášena právě proti Husovi. 2. Způsob, jímž je užito Wyclifových traktátů, odpovídá užití jich v mnohých jiných spisech Husových. 3. Nápadná shoda mezi naším traktátem a spisem De Ecclesia, kap. XXII. v ocenění Epingeova charakteru a schopnosti. 4. Věta v díle právě jmenovaném: »o níž jsem psal jinde« se nepochybně vztahuje k Epingeově »posicio solemnis«. Pouze náš traktát odpovídá podmínkám tohoto odkazu. 5. Doslovné paralely s mnohými jinými Husovými spisy; zřejmá spontánnost těchto paralel svědčí o témž autoru. 6. Titul, ač připsán později, je také nemálo závažný. Datum. Byl-li Hus autorem tohoto Tractatus Responsivus, kdy jej napsal? Je zřejmo, že tím vznikají otázky, týkající se polemik jednoho období jeho života, kterých nebylo až do objevení tohoto spisu. Neznáme aspoň dosud oněch 16ti článků, které byly rozšiřovány v městech mimo Prahu jeho nepřáteli, vyjí- maje sedm zde uvedených. Je možno, že exemplář těchto článků bude ještě objeven v některé klášterní knihovně nebo v sou- kromé sbírce — je jistě naděje, že se tak může stát. Ale dokud se to nestane, musíme se spokojiti pokusem o určení okolností, které daly podnět k dílu, a data jeho sepsání.

Strana XVI
XVI UVOD. Vyslovili jsme již domněnku, že jde o opis psaný podle předlohy vzniklé z Husova diktátu. Je-li tomu tak, musíme vzíti v úvahu Husovu činnost v době, kdy mohl napsati tento traktát. Tato doba je podle nejstřízlivějšího uspořádání prů- kazného materiálu omezena na měsíce září a říjen roku 1412. Řada disputací, k nimž patří také Jakoubkova a Epingeova »posiciones«, konala se skoro jistě od poloviny do konce srpna- roku 1412 (Novotný, M. Jan Hus, I. 2, 140—142; Sedlák, M. Jan Hus, 248—252). Husův třetí »actus« je datován ze začátku srpna, a víme, že druzí dva přívrženci jej následovali v tomto pořádku, t. j. napřed Jakoubek a pak Epinge. Hus ve svých třech aktech hájil ze zavržených článků Wyclifových těchto: 13. a 14. v prvém, 16. v druhém 18., 15. a 4. v třetím. Bylo to, jak za to mám, u příležitosti těchto veřejných disputací, kdy Hus učinil prohlášení, jichž se jeho nepřátelé dychtivě chopili jako přesvědčivého dokladu jeho heterodoxie, a rozhodnuvše se vyhlásiti po celé zemi oněch 45 zavržených článků jakožto výstrahu a ochranné opatření proti dalšímu šíření kacířství, které obsahovaly, přidali k nim výroky, počtem 16, které při- pisovali Husovi a označili jako bludné, rozkolnické nebo ka- cířské podle toho, jak se věci měly nebo jak se jim zdály. Že tomu bylo tak, dokazuje několik zajímavých faktů. Pro šest ze sedmi článků, které jsme uvedli a rozebírali, můžeme najíti pů- vodní výroky nebo něco jim velmi blízkého buď v jednom ze tří »actus« Husových a ve dvou »posiciones«, Jakoubkově a Epingeově, nebo v Husově starším spise Contra Indulgencias Papales. S článkem I. našeho traktátu třeba srovnati Opera I, 128a sqq; s čl. II. Opera I., 134b; s čl. IV. Opera I, 117b sqq, ale zde je to ovšem z velké části dílo Jakoubkovo; s čl. V. Opera I, 174a sqq, Adversus Indulgencias Papales; s čl. VI. Opera I, 111b nebo lépe De Sex Erroribus nebo Epingea; s čl. VII. Opera I, 174a sqq a Adversus Indulgencias Papales, zvláště 185a. Avšak u článku třetího věc je spletitější. Hus sám ve svém díle, pokud můžeme zjistiti, neučinil nikde výroku, který se mu zde připisuje, totiž: sacerdos bonus et discretus, ut creditur, non tamen curatus sive appropriatus alicui parro- chie, potest absolvere alienum parrochianum absque licencia sui proprii sacerdotis minus discreti aut boni, ut supponitur. Avšak v tomto traktátě přijímá toto stanovisko a to zcela logicky, vzhledem k svému názoru o kněžství a o právu kázati. V tomto

Strana XVII
ÚVOD. XVII případě tedy jeho odpůrci odvodili důsledky za něho. Dne 4. září 1412 Páleč měl kázání, které mělo doplniti odpověď na obrany reformní strany, zahájenou Stanislavem v jeho »Sermo contra 5 articulos Wykleff condempnatos« a začínající: »Gaude Maria virgo, cunctas hereses, etc.« Kázání Pálčovo »contra ali- quos articulos Wickleff, reprobando eos« začíná: »Si spiritu vivimus, spiritu et ambulemus« (Gal 5:25). Obě tato kázání otiskl Dr. Sedlák v přílohách Hlídky, 1911, str. 5—81. Páleč rozebírá dva z těch článků; první je Illi, qui dimittunt predicare sive audire verbum dei propter excommunicacionem hominum, sunt excommunicati et in die iudicii traditores Christi habe- buntur; druhý: Licet alicui dyacono vel sacerdoti predicare verbum dei absque auctoritate sedis apostolice et episcopi catho holici. Vyvraceje druhý článek, Páleč činí závěry, které, jak shle- dáváme, přičetl Husovi samému. Uvažuje takto: In accepcione secundum usum catholicum est erroneus, cum tunc cuicunque in quocunque loco coram singulis, quibus posset in sermone communicare, licet predicare dyacono vel sacerdoti verbum dei absque auctoritate sedis apostolice, proprii episcopi vel plebani. Et consimili racione liceret uni episcopo sicut alteri in quacunque dyocesi ordines celebrare, loca consecrare et alia officia episco- palia exercere absque auctoritate sedis apostolice et episcopi loci . . . Tato tvrzení, kterých Hus neučinil, jeho odpůrci šířili po celé zemi (nikoli jen v Praze) jako učení Husovo a strany reformní. Byl to takový druh argumentu, který měl naději pů- sobit na představivost lidu na venkovských farnostech, odda- ného, jak je zcela přirozeno, svým místním kněžím. V dějinách je mnoho případů takovéhoto slovního překroucení za tím úče- lem, aby se vytvořila nálada pro lidi nebo myšlenky či proti nim. Toto prohlášení Husových odpůrců, obsahující těchto 16 člán ků, dostalo se při rozšiřování také do kláštera rokycanského, kde, jak lze předpokládati, byl někdo, kdo přál Husově straně. (Novotný, I, 2, str. 162, č. 1). Tento přítel přinesl nebo poslal Husovi články tyto, aby na ně odpověděl, jak tomu nasvědčují Husova slova: »Sedecim autem articuli sunt mihi oblati et de monasterio Rokyczanensi...« Vývoj těch všech událostí vyža- doval ovšem jisté doby. Hus sotva mohl začít pracovati o své odpovědi před počátkem září, což by bylo asi čtrnáct dní po Jakoubkově »posicio«, z které byl převzat článek IV. našeho traktátu. Doba potřebná k složení onoho »seznamu bludů« mohla b

Strana XVIII
XVIII být krátká, avšak jeho uveřejnění po celé zemi a zaslání zpět do Prahy mohlo snadno zabrati dva týdny nebo i více. Tím máme dán terminus a quo. Avšak díla o 80 foliových stranách nelze složiti a napsati přes noc. A terminus ad quem dá se snáze určiti, jak se zdá. Hus odešel z Prahy na počátku měsíce října roku 1412. (Novotný, I, 2, str. 182; Sedlák, 263). Opou štěje Prahu, přerušil diktování této odpovědi svým hanobitelům. Ta končí uprostřed stránky, ačkoli poslední věta dává plný smysl. Takový konec udělá spíše mluvčí než písař, který by jistě raději ukončil stránku. Tento případ, zdá se mi, velice upomíná na Mikuláše Hereforda, Wyclifova spolupracovníka, který musil uprchnouti na rychlo z Anglie do Francie, zane- chávaje nedokončený překlad Starého Zákona uprostřed apo- kryfní knihy Baruchovy. Rukopis dosud existuje a svědčí o ná- hlosti jeho útěku. Náš traktát je obdobný případ. Hus přestal diktovati jednoho odpoledne na počátku října, jak se můžeme domnívati, a byv uvědoměn o tom, jak situace ve městě se stále více přiostřuje následkem přitužení exkomunikace, rozhodl se že ihned opustí Prahu, a nikdy se už nedostal k dokončení této odpovědi. Jeho vyhnanství trvalo tak dlouho, že určitý cíl, který měl na mysli při skládání této odpovědi, patrně zatím ztratil na své naléhavosti, a tak použil materiálu, který byl takto sebral pod vlivem Wyclifových dvou traktátů, de Ecclesia a De Potestate Pape, k jinému, lépe uspořádanému a defini- tivnějšímu dílu, svému De Ecclesia. Dr. Sedlák a prof. Novotný již značnou měrou dospěli k podobnému datování, avšak ani jeden ani druhý se neodvážil vysloviti se tak určitě. Mám zato, že nutno klásti počátek sepsání traktátu do prvního týdne v září a konec do prvního týdne v říjnu. Toto časové určení vyho vuje po mém soudu všem podmínkám, vyplývajícím z dokladů, které máme, i pravděpodobnému stavu věci tam, kde nemáme dokladů. UVOD. Obsah traktátu. Něco bylo již řečeno o obsahu a celkovém účelu traktátu, ale snad neuškodí, podáme-li zde krátký obsah. Některé články byly neoprávněně zavrženy jistými muži a takto zavržené byly rozeslány kněžím na venkovských far nostech s nařízením, aby byly veřejně předčítány s odsouzením,

Strana XIX
UVOD. XIX kterého, jak se dovozuje, zasluhují. Šestnáct těchto článků přinesli Husovi z kláštera Rokycanského. Hus rozbírá je po pořádku. První článek má za blud »nevěřiti, že nejvyšší kněz má plnou moc v těch věcech, které spadají do jeho pravomoci; a žije-li ve smrtelném hříchu, nemá klíčů k rozvazování a sva- zování." Hus tvrdí, že je jeden nejvyšší kněz podle řádu Melchise- dechova, který v pravdě má plnou moc ve všech věcech nad veškerou církví. Je nejvyšším knězem všech jednotlivých církví, v Praze právě tak jako v Římě. A mluvíme-li o římském knězi Petrovi, který svým příkladem a učením prospěl církvi jako Pavel a ostatní apoštolové, jest nám uznati, že oni měli plnost moci v oboru své působnosti. Avšak tuto moc nebo nadpráví jen Kristus dává svým pravým následovníkům, (1) kteří žijíce v milosti, mají právo konati záslužné skutky milosrdenství; (2) nikdo žijící ve smrtelném hříchu nemůže konati těchto skutků sám ze sebe, aby byly prospěšné a Bohu milé; (3) zákonníci a farizeové za časů Kristových neměli takové moci; (4) žádný svatokupčící, nemravný, pokrytecký nebo lživý kněz nebo prelát nemůže dnes záslužně na pravou víru obraceti hříšníky, kteréžto moci se dostává jen uznaným synům (adoptivis) božím; (5) také nemohou tací falešní kněží záslužně svazovati nebo roz- vazovati nebo přisluhovati jinými svátostmi; (6) a proto žádný novodobý nejvyšší kněz, který je zván papežem, žije-li v hříchu, nemá takové plnosti moci, aniž může duchovně býti prospěš- ný církvi, leda že tomu je jako v případě Jidáše Iškariotského, který přiváděje na sebe sama zatracení, byl ku prospěchu církvi; (7) taková moc u křesťana se ztrácí smrtelným hříchem. Většina výkonných orgánů církve postrádá této moci, protože jí zneužily v minulosti, a Bůh může vzíti a béře moc nebo výsadu člověku jako trest za hřích. Žádný kacíř, praví Augustin, nemůže míti jakékoli moci, a ti, kdo hřeší svatokupectvím a smilstvím, jsou zajisté kacíři. Ale pokud jde o moc jiného druhu, totiž tu, které se knězi dostává svátostí svěcení, je nejlepší, uznáme-li svou nevědomost a doufáme-li, že boží milost se postará o naši potřebu svátostí. V žádném případě však nesmí křesťan pohrdati svátostmi, neboť Bůh skrze ně rozdává své nebeské dary svým dítkám. Lidská volba sama o sobě nemůže nikomu dáti donucovací síly; vskutku lidé volitelé mohli by zvoliti Antikrista za Kri-

Strana XX
XX ÚVOD. stova zástupce. Bůh není vázán chybností a sobeckostí lidského úsudku a není nucen poskytovati dary své milosti kterémukoli zvolenému. Avšak každý, kdo na sebe vezme kněžský úřad, ač se k němu nehodí, nebo kdo, ač nehoden, podává svátost ve čeře Páně, má si uvědomiti, že »odsouzení sobě jí a pije«. Neboť jsou takoví, kteří, žijíce ve smrtelném hříchu a bez mi- losti, mohou přece kázati užitečnou pravdu druhým. A tak zákonníci a farizeové mohou míti dar Ducha svatého od Boha a úřad nebo moc svěcení pro duchovní povznesení nikoli sebe samých, ale jiných. Avšak věrní musí rozhodnouti, zdali Bůh dal těmto kněžím žijícím hříšným životem dar, aby pro spívali církvi. Hus tvrdí, že je míra hříchu, které kněz nebo prelát nesmí přestoupit, má-li být považován za prospěšného církvi (f 234b). Avšak je ještě jiný druh moci, totiž vláda světská, které neudělil Kristus ani jeho apoštolové, nýbrž spíše Konstantin. Světská vláda náleží právoplatně světským knížatům a králům, nikoli však kněžím a duchovenstvu vůbec. Aniž je křesťan vázán poslušností zákonům, které nejsou založeny na Písmu, nýbrž jsou jen dodatky pozdějších papežů a prelátů. Naproti tomu je knížeti tohoto světa (= dáblu) dopřán nízký druh moci, proti které všichni věrní musí bojovati. Článek druhý: Je-li kněz ve smrtelném hříchu, nemůže od- pustiti hříchů svému farníku, který činí pokání a vyzná se ze svých hříchů. Avšak toto je tvrzení, praví Hus, o němž pů vodcové článků nedokázali, že je učinil Hus nebo někdo jiný z věrných kazatelů. Vykládáme-li však výraz »moci« jako »moci záslužně«, je článek správný. Je však ještě druhý smysl, ve kterém je správné říci, že kněz ve smrtelném hříchu může odpouštěti hříchy, tak totiž, že pouze ví, že hříšník se upřímě kaje, a že prohlásí jeho hříchy za odpuštěné před Bohem. Neboť Bůh dává svému slunci svítiti na nespravedlivé právě tak jako na spravedlivé. Papež však, tvrdí Hus, jenž nyní rozesílá své bully o odpustcích po celém světě, nemůže zajisté míti ani tohoto druhu moci, poněvadž, jsa neustále v Římě, nemůže věděti, zda ti, kdo je přijímají, činí vskutku pokání a je-li jim tedy odpuštěno před Bohem. Hus připouští, že v tomto druhém smyslu článek je nesprávný. A zde máme zajímavý rys Husovy povahy. Vyvrátiv, že vykládal článek v tomto smyslu, tvrdí, že protivníci nemohou mu dokázati, že

Strana XXI
ÚVOD. XXI by byl někdy takto učil, leda že, dodává, by svůj důkaz pro- vedli s použitím světské moci a před Pilátovým soudem, vy- povídajíce proti nevinnému: My máme zákon, a podle tohoto zákona musí zemříti (f 239b). V dalším truchlí nad tím, že tolik tak zvaných křesťanů zdá se býti spokojeno s bezcennými od- pustky obsaženými v těchto bullách. »Je zřejmo (f 240a), že nedbajíce zákona Kristova, slepě po svém zdání odsuzují tyto články a zbrkle je prohlašují za odsouzené bez opory v nepo- rušitelném zákoně Kristově, zakládajíce si na jméně a titulu svého mistrovství a doktorství.« Třetí článek, jak Hus uvádí, je hlásán na venkově s ka zatelen (in ambonibus) »proti nám« jako bludný: Dobrý a roz- vážný kněz, i když není farářem, ani není ustanoven v některé určité farnosti, může dáti rozhřešení farníku z jiné farnosti (pa rochianum alienum) bez dovolení (absque licencia) jeho vlast- ního kněze, o němž lze předpokládati, že je méně dobrý a roz- vážný. Hus definuje pojem »licencia« tak, aby ukázal, že po volení udělené neschopnými představenými není vůbec žádné povolení, a není-li ho, že není překážky, aby bylo povolení přijato přímo od Boha. Tercia est licencia absolvendi solum divina, spiritualis et invisibilis sine concursu alicuius pretensi superioris prelati symoniaci, eo quod Christus quodcunque po test operari in penitente per aliquem alium hominem aliquando (f 241a). Husův závěr je, že křesťané mají právo na ty věci, které jsou potřebné pro jejich spasení, a nemohou-li jich dojíti od svých kněží, jsou oprávněni přijímati kdekoli od dobrých kněží slovo boží, duchovní útěchu a svátosti. Lidská tradice nemá býti jistě více ctěna, než ustanovení Kristova. Čtvrtý článek praví, že papež ani jiní církevní preláti a du chovní nemají míti světských statků (f 242b). Když byl defi- noval vlastnictví světského majetku jako právo nabývání a trva- lého užívání, vykládá dále, jak je proti Písmu, když ti, kteří chtějí býti nástupci apoštolů, mají majetek tohoto druhu. Ten nad to ani s praktického hlediska není žádoucí — »distractivus plus et impeditivus« — pro věrnou a plodnou službu evangeliu Kristovu. Argument je podepřen obsáhlým citátem z Bernar- dových listů papeži Eugeniovi, jichž Hus často užíval. Husova vlastní úvaha při tomto čtvrtém článku je zcela stručná. Pod- statnou část této úvahy poskytla Jakoubkova »posicio« (ff 243b- 253b), která zase je z velké části sestavena z citátů z Jeronyma,

Strana XXII
XXII UVOD. Augustina, Jana Zlatoústého a Rehoře. Jak bylo poznamenáno nahoře, Hus si dovoluje některé úchylky od Jakoubkova textu, vkládaje nové dodatky a zkracuje takovým způsobem, že vzniká odůvodněné mínění, že je to především dílo vzniklé společnou prací. K této pozměněné »posicio« Hus přidal čtveré dělení stavu kněžského podle světských důchodů. První, ustanovený Kristem, je ten, v němž kněží dostávají od laiků potřeby životní za duchovní almužny; druhý, chvályhodný sice, ale méně pode- přený Písmem, v němž kněžstvo dostává desátky a ofěry jako ve Starém Zákoně; třetí stav kněžský byl dříve ve velké oblibě: kněží dostávali od vládců a bohatých laiků nadbytečné své bohatství ve formě almužny, s tím určením, že měli býti správci tohoto bohatství a rozdělovati je potřebným — nebezpečí toho jsou zcela zřejmá, ačkoli mnoho dobrých kněží vykonalo zde mnoho dobrého; čtvrtý stav, stav doby Husovy, kdy kněží hledají světského panství a bohatství k svému užitku, je na- prosto nezákonný a proti Písmu. Tento čtvrtý stav je vpravdě »ohavnost spuštění«. Pátý článek zní: »Tvrditi, že odpustky, které udílí papež nebo jiní církevní preláti podle rozhodnutí a ustanovení cír- kevních, jsou bezcenné, a že věrní jsou jimi klamáni, je bludné a rozkolnické.« Hus hájí tohoto článku dosti krátce (ff 254a- 256a) argumenty, kterých před tím užil ve svém traktátu »Ad- versus Indulgencias Papales« (Op. I, 175 sqq.). Definuje od- pustky zcela konvenčně jako libovolné odpuštění viny, kterou vinník by měl nésti za svůj přečin, kteréžto odpouštění je vy- hrazeno jediné Bohu, právě tak jako jediné Bůh odpouští hřích. Přes to, že odpouštění i odpustky náleží jediné Bohu, jest přece v církvi odpouštění služebné, spojené s úřadem kněžským a pastýřským, jakožto nedílná část posluhování evangeliem, pro který úřad dali svým zástupcům příklad apoštolové. Avšak takovým způsobem zlovolní a nevědomí papežové a knížata kněžská neudělují odpustků. Neboť svým špatným a sobeckým životem ztratili schopnost šířiti evangelium milosti a lásky. Spíše pracují pro satana a mají klíče od pekla místo od nebe, jsouce praví Antikristové pronásledující věrné (f 256a). Na tomto místě je odbočka, ve které Hus hovoří o způsobu moci, o které si Kristus přál, aby byla udělena jeho učenníkům, při čemž se argument točí, jak je přirozeno, kolem církevního učení o »po- testas clavium«. Kristus, praví Hus, ustanovil, aby jisté svátosti

Strana XXIII
UVOD. XXIII byly udíleny apoštoly, a jak se dohadujeme, jejich nástupci, »které ustanovil pro věčnou spásu lidstva«. Svátost pokání je jednou z takto ustanovených svátostí, kterou »skutečný smrtelný hřích a všední hřích jest odčiněn«. Přisluhovati touto svátostí tak jako i ostatními jest úkolem kněží čili presbyterů, pravých to nástupců Kristových apoštolů. Moc rozhodovati, zda hříšník se upřímně kaje a zda je hoden nebo nehoden, aby byl znovu připuštěn jako člen církve, je stanovena autoritou klíčů. Hus v souhlase s Lombardem cituje Augustina na podepření této definice. Spojiv takto otázku moci klíčů se svátostí pokání, Hus v dalším pojednává o důsledcích prakse odpustkové více s teo- retického hlediska. Ostatek tohoto článku (ff 257a—262b) po- dobá se velmi jeho vlastnímu komentáři k příslušným oddílům ve IV Sent. Lombardových. Sluší poznamenati mimochodem, že tento oddíl našeho traktátu je zřetelněji akademický a umír- něnější ve svém tónu, než mnohé Husovy spisy z tohoto ob- dobí. Kněz sám ze sebe, praví Hus, může sotva poznati stupeň pokání v nějakém daném případě, neboť Bůh za našich dnů zřídka dopřává takového zjevení. »Stačí jako všeobecné pra- vidlo, aby kněz řekl hříšníkovi, jak v daném případě se má káti« (f 259a) a jaké utrpení má být ochoten snášeti. Neboť žádný kněz, ať jakéhokoli řádu, nemůže věděti než přibližně o těch, kdož skutečně pokání činí, kolik přesně musí zasloužiti (merentur), aby trest (pena), kterého si zasloužili za své hříchy, byl odpuštěn na tomto světě nebo v očistci, poněvadž není žádného zjevení v této věci. A proto odpustky od trestu a viny, které jsou nyní běžné, ač je to nesprávné, jsou neodůvodněné (non sunt in rerum natura), aniž jsou založeny na Písmu a tudíž věrní je mají zavrhnouti a jimi pohrdati jakožto bludy a kacíř- stvím zasetým »otcem lží« (f 259b). Jediný jest, jenž může dopřáti odpuštění trestu a viny — nejvyšší velekněz Ježíš Kristus. Jeho praví zástupcové, přizpůsobující se jeho životu a přikázáním, mají ony dva klíče moci a vědění, kterými kající je prohlášen sváza- ným nebo rozvázaným od Boha. Aby někdo mohl míti klíč vě- dění, musí míti hlubokou znalost Starého i Nového Zákona, a předpis náležitého léku proti hříchu nedá se hledati v peně- žitých pokutách, nýbrž v zbožném přemítání a rozjímání o božím zákonu. Nad to tyto klíče více v moci měl a hodněji jich užíval Pavel než Petr následkem rozsáhlosti svého duchovního působení. Jejich nástupci by měli uvažovati o významu této přednosti.

Strana XXIV
XXIV UVOD. Článek šestý praví: Jestliže papež nebo jeho náměstkové nebo jiní preláti, mající pravomoc nad svými poddanými, ex- komunikují někoho, kdo byl udán, obžalován, pohnán k soudu a nedostavil se, není správné tvrditi, že taková exkomunikace je lehkomyslná (frivola) nebo podloudná a tudíž neplatná, nýbrž je to spíše protizákonné (f 262b). Hus zmiňuje se hned na počátku o exkomunikaci, kterou na něho uvalil Colonna v únoru roku 1411 (Doc. 202)*, způsobem, který má mnoho podobného v tónu a argumentaci s jeho listem z května (?) 1411, poslaným Janovi Barbatovi (Doc. 16—18; Novotný, Kor. a dokumenty, 89—92; Op. 94—95). Cituje Lombardovy vývody o oprávně- nosti exkomunikace, které také uvádí později ve spise De Ec- clesia (kap. X); dovozuje se v nich, že jeden z účelů exko- munikace je zabrániti, aby křesťané nebyli zachváceni bludy jednotlivcovými — tedy jakási duchovní karanténa. Avšak Hus zdůrazňuje, že je nutno, aby provinění nebo bludy byly spo lehlivě prozkoumány a aby, ukáže-li se potřeba, světská moc žádala o takové prozkoumání. Vyslovuje také mínění, že žádný jednotlivý prelát by neměl sám rozhodovati v takových věcech, nýbrž že »universitas fidelium in communitate illa« nebo vyšší duchovní ustanovený touto obcí by měl býti rozhodčím. Tento oddíl (ff 263a—264a), pojednávající o teorii donucovacího řízení při výslechu těch, kteří jsou »pohnáni«, je neobyčejně zajímavý svými církevně politickými důsledky. Dokonce se zmiňuje o roz- hodování podle duvodu, »aut sanioris partis illius (collegii sa- cerdotum«, f 264a). Shledává v Pavlově užívání exkomunikace oprávnění pro toto souzení skrze obec vyjádřené slovy apo- štolovými: »vobis congregatis in meo spiritu cum virtute Ihesu Christi tradere huiusmodi sathane« (f 264b). Tímto durazem, položeným na účast celé obce křesťanské při exkomunikaci, doufá Hus, že ochrání stát a církev před nespravedlivými tresty uloženými od sobeckých a pokryteckých prelátů, jak k nim až příliš často docházelo v jeho době. Tento závěrek podepírá * Že zde Hus myslí na tuto svou exkomunikaci a nikoli na ztížení exkomunikace kardinálem Petrem, je dosti zřejmo z toho, že mluví výhradně o exkomunikaci, ne také o agravaci, a dále z toho, že ztížení nebylo ohlášeno v Praze před polovicí září a pravděpodobně ani před 1. říjnem (Novotný, I, 2, str. 162—171; Sedlák, 260), a nad to není myslitelné, že by Hus byl zanedbal příležitost ukázati extrémy, jichž papežská strana se ne- zalekla, šlo-li o to znemožniti kázání evangelia. Tato část traktátu byla na- psána asi v polovině září podle chronologie, kterou jsme odůvodnili svrchu.

Strana XXV
ÚVOD. XXV Lombardem a Písmem, zdůrazňuje při tom mírnější stránku Kristova poselstvi. »Neboť tento Kristus nazval sebe sama lé- kařem, nikoli vládcem, neboť jest psáno (Jan 3), že Bůh neseslal svého Syna na svět, aby jej soudil, nýbrž aby svět skrze něho byl spasen.« (f 267b.) Ježto exkomunikace je vyloučení nebo zbavení společenství (communio), Hus podniká rozbor tří druhů společenství čili obcování. První způsob jest »communio sanctorum«, o kterém mluví apoštolské vyznání víry, článek to, jehož pravdivost není zaručena nějakým papežem nebo prelátem, nýbrž Kristem samým. Druhý druh záleží v účastenství na svátosti oltářní, která, je-li přijímána hodně, vede k obcování prvého druhu. V třetím smyslu toho slova je to shromáždění všech těch, kdož věří v Krista, dobrých i zlých, ať je jejich stupeň víry a křesťanské dokonalosti jakýkoliv. Hus dodává, že toto je obecně užívaný smysl slova »communio« (f 269b). Z tohoto širšího pojetí ob- cování vylučují papežové a preláti tak libovolně a často nespra- vedlivě lidi svými bullami o exkomunikaci. Avšak Hus dokazuje, že kdokoli je hoden účastenství v prvním druhu společenství (duchovním), musí býti připuštěn ke stolu Páně a účastní se obcování v druhém smyslu (svátostném). Tato hodnost se dá dosti snadno měřiti podle Kristových vodítek (f 271a). Avšak zajisté ten, kdo je hoden duchovního přijímání a následkem toho svátostného spojení s tělem Kristovým, nemá býti pokládán za ne- hodna státi se členem třetí oné širší veřejné společnosti, která, jak bylo připuštěno, zahrnuje mnoho bezbožných. Obráceně nikdo, kdo je nehoden třetího druhu obcování, neměl by se odvažo- vati účastniti se svátosti těla a krve Páně, poněvadž pak jí a pije sobě odsouzení. To znamená, že Hus podle duchovní hodnoty kře- sťanovy posuzuje veškero členství v církvi Kristově. Byv odmít- nut podle pravidel Kristova zákona jako nehodný, žádný »pout- ník« (viator) nemá práva připojiti se k ostatním křesťanským třídám: omnis christianus malus, qui abscisus est a communi- one primo modo dicta per peccatum mortale, tamquam putridum et mortuum membrum, abscisus est quoad participacionem vite et spiritus eciam a secunda com- munione, scil. sacramentali, iam de facto (f 273a). Z překroucení těchto prostých pravd Písma vzešlo podle Husa velké zlo, kterým církev trpěla po věky a obzvláště

Strana XXVI
XXVI ÚVOD. v době přítomné; toto zlo záleží v tom, že zbožní křesťané jsou nespravedlivě trestáni a bezbožní lidé zaujímají vysoká místa v církvi s mocí vyobcovati, koho se jim zalíbí. Tyfo stránky jsou nesmírně trpké ve svém odsuzování nemravnosti vládnoucí třídy kněžské a jsou psány s celým zápalem a často zesilovány obratně užitými výňatky z Písma a z Augustina — příčinu ještě poznáme. Dokončiv tento výklad, Hus připojuje Mistra Bedřicha Epinge obranu 11. článku z 45 Wyclifových článků: Nullus prelatus debet aliquem excommunicare, nisi sciat ipsum prius excommunicatum a deo; qui sic excommunicat, fit hereticus ex hoc et excommunicatus. Hus praví, že podává tuto »posicio« hlavně k prospěchu těch, kdož si nemohou opa- třiti potřebných knih. Tato »posicio« hned na počátku uvádí tři druhy obcování, které Hus podle jiného vzoru právě tak pečlivě definoval, a dále podává autor urovnaný výklad o práv- ních formalitách s nimi spojených, užívaje argumentů člověka dobře obeznámeného s církevním právem. Roztřiďuje své argu- menty do těchto osmi kapitol: 1. Rozlišení rozličných druhů exkomunikace (jako Hus svrchu). 2. Opatrnost, s kterou soudce musí postupovati, má-li do- spěti k rozhodnutí, aby exkomunikace byla vyhlášena. 3. Účely, pro které může býti vyhlášena. 4. Důkaz, že k exkomunikaci smí dojít, jen byl-li spáchán smrtelný hřích, a ani tehdy ne pravoplatně, není-li neposlech- nutí soudu. 5. Další důkaz, že nikdo nesmí být vyobcován ani v případě neuposlechnutí, leda by se vědělo, že byl vyobcován Bohem (viz. arg. 1). 6. Rozprava o moci vůbec, tak jak jest dána těm, kdo jsou u vlády. 7. Zevnější moc nemůže ublížiti spravedlivému pokud se týče jeho spravedlivosti. 8. Jak, kým a pokud jest se báti nespravedlivého rozsudku. Všech těch osm bodů je dokázáno nebo vyloženo pomocí ar- gumentů a obsáhlých citátů vhodně vybraných z církevního práva, z Písma a Otců. Závěry Epingeovy jsou ovšem v pod- statě tytéž jako Husovy. Sedmý článek (f 292a) zní: Tvrditi, že papež nemůže toho, kdo se kaje a vyzpovídá, ze spravedlivé nebo pro spravedlivou

Strana XXVII
ÚVOD. XXVII pohnutku osvoboditi od trestu a viny, je rozkolnické, když přece opak zdá se pravdou. Tento předmět byl částečně probrán v článku pátém (od- pustky), ale zde se Hus obírá papežským úřadem samým, jeho vznikem a zlořády, které provázejí jeho nynější povznesené a Písmu nepřiměřené postavení. Tvrdí, že systém papežské volby je směšný, dovoluje-li tři »zástupce Kristovy« najednou. Sku- tečnost, že většina křesťanstva schvaluje volbu, neznamená nic, jak Hus dokazuje poukazem na postavení Eliáše, jenž zůstal jediným ochráncem pravdy ve své době, a v pozdější době na Hilaria z Poitiers a Athanasia, kteří samojediní si udrželi pravou víru. Neboť volba lidská, usuzuje Hus, nestačí sama o sobě, aby zaručila jako článek víry, že tento (nebo onen) papež žijící takto (v hříchu) je před tváří boží pravým papežem nebo bi- skupem. Ale spíše dal Kristus vodítko ve svém evangeliu: »Podle ovoce jejich poznáte je«, podle kterého můžeme poznati, zdali tento nebo onen je takový a Bohem seslaný. Několik stránek věnuje novému výkladu fakta, dobře známého za jeho dnů (Ockam, Marsiglio a Wyclif uváděli je často), že Pavel jistě nebyl menší než Petr, že jej veřejně pokáral, a že žádný z ostatních jedenácti apoštolů nepřijímal rozkazů od Petra, aniž si Petr kdy činil nároky na takovou vyšší moc. Pojednává o tomto předmětě s mnoha hledisek, dokládaje z Písma a z Otců, že sídlo Petrovy pravomoci mělo být spíše v Antiochii než v Římě, že Konstantin neměl práva udělovati světskou moc žádnému biskupovi, že nástupcové ostetních apoštolů mají stejnou moc jako nástupci Petrovi. Vrací se pak k předmětu, o němž mluvil na počátku předcházející kapitoly, a ukazuje, »že ani papež ani ostatní biskupové nebo preláti, pokud jsou skutečnými nástupci apoštolů, nemají míti donucovací pravomoci nad dru- hými«. Upozorňuje, že Kristus nikdy nikoho nedonucoval, aby zachovával jeho zákon na tomto světě, a jeho následovníkům se nedoporučuje, aby někoho donucovali k zachovávání zákona. V tomto ohledu papežové a preláti užívající světské moci, aby vynutili duchovní kázeň, jsou neposlušni Kristova přikázání a pří kladu. Zákona Písma se nedá snadno použíti k potvrzení výkonu světské moci ať přímo nebo nepřímo. »Neboť zákon evangelia byl vydán, abychom jím byli bezprostředně řízeni ve věcech věčného spasení a k uvarování bídy, v čemž jest tento zákon vskutku postačitelný a dokonalý.« (f 305a.)

Strana XXVIII
XXVIII ÚVOD. Tak opravdový kněz, naplněný duchem Ježíšovým, má roz- suzovati všecky věci v duchu Mistrově a má oznamovati jiným věci, aby rozeznávali. A Hus uzavírá svou obranu sedmého článku (neboť zdá se, že argumentace je dokončena a jistě dále nešla) krátkým odstavcem o povinnostech světských vládců, aby udržovali kněžstvo prosté hříchu bohatství a světské moci a aby zachovávali původní neporušenost církve. (... et primevam Christi ordinacionem pro viribus introducant, f 306a). Prameny. V posledních asi čtyřiceti letech Husovy spisy byly zkou- mány s obzvláštní pečlivostí a snahou nalézti prameny jeho nauk. Bylo mnoho sporů o to, jak dalece je závislý na Wy- clifovi. Mnoho bylo dokázáno a mnohem více se tvrdilo bez dostatečných důkazů, avšak můžeme pokládati za jisté, že Hus často užíval Wyclifových slov a často celých stránek jeho spisů, aniž to výslovně přiznal. Dosud badatelé mimo několik vzác ných výjimek obyčejně přehlíželi, že v tehdejší době se něco takového jistě nepovažovalo za ethicky nesprávné. Mnohá díla Wyclifova byla dobře známa v Praze od let devadesátých, a po- zději bylo na universitě množství studentů, kteří byli tak dobře obeznámeni s Wyclifovými spisy jako Hus sám. Za takových okolností mohl sotva užívati výtěžků cizího ducha tak, že by je byl vydával za své vlastní — vždyť mnozí z jeho posluchačů znali Wyclifa právě tak dobře jako on. Mnoho z toho, co bylo řečeno o tomto předmětu jak v Československu, tak v cizině, nevšímá si zcela zřejmě tohoto zjevu, provázejícího podmínky literárního tvoření v době Husově. Stejně bychom musili viniti Husa, že se dopouštěl literární krádeže na Lombardovi nebo Tomáši Akvinském, když užíval ve svých přednáškách jejich definicí, aniž uvedl jejich autora, jako bychom ho mohli viniti, že v našem slova smyslu literárně bral z Wyclifa, uznaného doktora oxfordského, jehož spisy už z tohoto důvodu se staly ve skutečnosti veřejným majetkem. Wyclif sám mnoho převzal od Guillerma Peralda i od Grossetesta, aniž toho přiznal. Také nesmíme zapomínati, že velká část Husovy i Wyclifovy lite- rární produkce měla v nemalém stupni cíl pedagogický. Oba byli universitní profesoři z povolání. Ačkoli ještě nebylo vysloveno poslední slovo v této sporné

Strana XXIX
ÚVOD. XXIX otázce Husovy závislosti na Wyclifovi a jistě bude trvati léta než se tak stane, přece je možno s bezpečností očekávati, že konečné rozhodnutí nebude klásti takový důraz na slovné ob- doby vyskytující se v dílech obou reformátorů jako na sou- běžné, předcházející a průvodní podmínky, za kterých tito dva muži žili a tvořili. Zatím není radno, aby vážný badatel bral své poučení z druhé ruky z těch kruhů, jimž v celku lze vy týkat předpojatost proti Slovanům. Na příklad celkové hod- notě děl prof. Losertha v tomto oboru, ač jsou bez odporu vědecká, vadí, že autor podléhá příliš zjevnému sklonu činiti Husa úplně závislého na Wyclifovi, dokonce i pokud jde o ci- táty z bible! Právě v tomto plodném oboru vědecké práce je možno dokazovati příliš mnoho. Poznámky v textu nenaznačují sice úplně, ale přece objas- ňují způsob práce, zvláště jakých pramenů užíval Hus při sklá- dání traktátu. Jistě měl před sebou bibli, Walafrida Strabona »Glossa ordinaria« i »Glossa Interlinearis« Anselma z Laonu, Corpus iuris canonici, Lombardovy IV knihy Sentenciarum, Wyclifovy spisy De Ecclesia, De Potestate Pape a několik menších traktátů a — Matěje z Janova »Regulae«. Je rovněž možné, že užíval kodexů obsahujících díla prvních Otců, Augustina, Jana Zlatoústého, Jeronyma a Ambrože, avšak skoro všechny citáty, které vybírá z těchto spisovatelů, nalezneme v některé ze svrchu zmíněných příruček. V některých případech, jako na př. když Hus uvádí Lombardův citát z některého církevního otce, v kterém ve skutečnosti Lombard parafrasuje originál, je zcela zřetelné, že Hus užívá této autority nepřímo. Jindy je těžko rozhodnouti, použil-li pramene přímo čili nic. Občas se do- pouští chyb při citování, avšak pokud nejsou tak značné, aby změnily smysl, nezmiňujeme se o nich. Jeden citát z Aristote- lova spisu »Politica« (f 304a) mi způsobil nemálo potíží. Ne- mohl jsem nalézti, odkud je vzat, když jinak Aristotela přímo neužívá. Snad někdo lépe obeznámený se středověkou biblio- grafií bude moci vyplniti tuto mezeru. Jako jinde, užíval zde Hus Lombarda.* Právě vydaný svazek díla Matěje z Janova De regulis Veteris et Novi Testamenti (vyd. Odložilík 1926) umožňuje poznati — proti běžnému mí- * Srv. Loserth, Hus und Wiclif, 2. vyd. 1925, str. 189, kde rozlišení mezi sacramentum et res etc. je převzato přímo z Lombarda, IV, cap. a je přímo nesmyslné přičítati to Wyclifovi.

Strana XXX
XXX UVOD. nění — že Hus znal toto dílo a užíval ho měrou velmi vydat- nou. Celé pojednání o exkommunikaci, položené před posicí Epingeovou — našeho vydání str. 83—102 — je převzato z díla Matějova str. 30—50. Je možno, že se naleznou i. jiná místa, kde Hus užíval tohoto svého předchůdce. Ale poněvadž vy- dání mé bylo již hotovo, než mně traktát Matějův byl pří- stupný, omezuji se na toto konstatování.“ Jediný odkaz k Armacanovi (f 298a) je ovšem přímo pře- vzat z Wyclifova traktátu Ad argumenta emuli veritatis. Fitz- Ralphova díla nebyla pravděpodobně Husovi přístupna a vy- půjčiti si takový citát z knihy jiného autora bylo právě tak přípustné, jako citovati Augustina z Lombarda nebo církevního práva. Jinak to tenkrát nebylo možné. Nacházíme v tomto traktátu oddíly, které reprodukují, co Hus dříve napsal v trak- tátu »adversus Indulgencias Papales« a v nahoře zmíněných »actus« De decimis atd., zrovna tak jako argumenty, kterých užívá zde, uvádí i později, ač obyčejně v přepracované formě, v traktátech De Ecclesia, De Sex Erroribus, Contra Paleč, Ad Scripta M. Stanislai de Znoimo. Tyto odkazy byly pokud možno vytčeny v poznámkách, ale najdou se nepochybně i jiné, které, myslím, potvrdí datování ještě s větší jistotou. Vsunutí dvou »posiciones«, Jakoubkovy a Epingeovy, ob- jasňuje několik pozoruhodných faktů. V prvním případě nečiní se zmínka o Jakoubkovi, dobře známém spisovateli. Příčina je jasná. Hus byl pravděpodobně spoluautorem (Sedlák, Studie a Texty, II, 187) a dovoluje si další změny v textu, zkracuje a opravuje, kde to považuje za potřebné pro účely svého trak- tátu. V tomto případě nebylo třeba oznamovati částečné autor ství žijícího spolupracovníka, když jejich spolupracovnictví bylo pravděpodobně všeobecně dobře známo. V druhém pak pří- padě Hus se vlastně zmiňuje, že Epinge byl autorem, poněvadž podává traktát přesně tak, jak jej Epinge napsal, nepřidávaje ani nezkracuje, ačkoli je možné, že i zde bylo spolupracovnictvi jako u Jakoubka. A konečně i myšlenky Matěje z Janova byly obecným majetkem hnutí. Na posledních několika stranách »po- sice« (f 289b až do konce) je celá řada citátů, které jsou reprodu kovány v Husově díle De Sex Erroribus. Vypůjčoval-li si Hus od Epinga či pomáhal-li mladšímu druhovi hlavně při uspo Blíže míní se touto věcí zabývati Dr. Odložilík.

Strana XXXI
UVOD. XXXI řádávání pramenných důkazů, zdá se snad mamou otázkou, avšak velké procento citátů z Písma ukazuje poněkud na Hu- sovo vedení. Ale ať je tomu jakkoli, naznačuje to úzké styky mezi Husem, uznaným vůdcem reformní strany, a jeho druhy. Literatura. První se zmínil o tomto nedokončeném traktátu, jak už bylo podotčeno, Dr. Flajšhans pod nesprávným titulem »Proti Ro- kycanským«. Flajšhans tehdy myslil, že traktát patří do počátku roku 1413. Později vydal český překlad asi poloviny traktátu (ff 226a—269a) v Sebraných spisech Husových, I. 333 sl. Prof. Jan Sedlák o několik let později opravil omyl v titulu (Studie a Texty II, 196, 1914) a ve své knize M. Jan Hus (1915) na str. 252 v pozn. 3 mluvil o traktátu jako o »jeho první nedo- končené obraně proti doktorům« a dokazoval v dalším, že traktát patří do konce roku 1412 a upozorňoval, že Jakoubkova »posicio« byla vsunuta do traktátu. Prof. Sedlák však si ne- všiml, jak velice se Hus odchýlil od originálu »posice« svého přítele, avšak nadhodil domněnku námi přijatou, že jde o spo lupracovnictví (Studie a Texty, II, p. 195—6). O několik let později prof. Novotný podal velmi obsáhlý výtah spisu, ač nemohl použít rukopisu, v díle »M. Jan Hus, Život a učení«, I, 2, str. 161—2, určuje dobu jeho vzniku přesněji než oba dřívější badatelé a uváděje přesvědčivé důkazy pro hypotésu, na které je založen dohad na straně 15, totiž že Hus měl přátele v klášteře rokycanském, kteří mu ochotně dodali opis oněch 16 obvinění (na uv. m. str. 162, pozn. 1.) Seznam spisů Jakoubkových, vydaných nedávno od Dr. Bar- toše, udává, že náš traktát obsahuje »posicio« Jakoubkovu. Nikde však není zmínka o tom, že změny, které Hus učinil v Jakoubkově původní »posici«, jsou tak značné, jak my to shledáváme, ani o tom, že Epingeova »posicio« byla zde re- produkována in toto. Vydání. Vydávání jediného rukopisu nějakého díla a zvláště, je-li to originál nebo jeho přímý opis, nutí vydavatele, aby otiskl všechno, co je v mezích (incipitu a explicitu), i omyly. Vyda- vatel se snažil tomuto požadavku vyhověti. Nebral ovšem vůbec

Strana XXXII
UVOD. XXXII zřetel k interpunkci rukopisu, avšak pravopis ponechal jako v originálu, i když je nestejný způsob psaní, jako na př. apo- stoli a apostoli, nebo verumtamen a verumptamen. Několikrát se ukázala nutnost opraviti pravopis v textu, aby nedošlo k zmatku, ale znění originálu je vždy uvedeno v poznámce. Kde je psáno Xs, Xi, text předpisuje Christus, ale když písař vypsal Cristus, jak se to někdy děje, nebylo to změněno. Ti, kdo znají ná- mahu spojenou s vydáváním spisu takového druhu, psaného velmi zkracovanou latinou pozdního středověku, budou snad nakloněni ke křesťanskému milosrdenství a prominou nedostatky vydání. Vydavatel je si zcela vědom své nedostatečné průpravy k dílu tohoto druhu, ale bude-li tato jeho editio princeps alespoň trochu k potřebě, bude mu to více než odměnou za práce s ní spojené. S. Harrison Thomson. Princeton, N. J., Spoj. státy americké, v červenci 1926.

Strana 1
JOHANNIS HUSSII TRACTATUS RESPONSIVUS. * Quia quidam articuli, quorundam hominum iudicio verisimi *227a liter temerarie condempnati, ad parrochiarum rectores' in partibus sunt directi a doctoribus, ut estimatur, ad pronuncciandum po pulis condempnatos, superest videre, si isti articuli secundum legem dei et dicta sanctorum aliquid habeant veritatis vel er- roris. Sedecim autem articuli sunt mihi oblati et de monasterio Rokyczanensi portati, quorum primus est iste: Non credere, quod summus pontifex habeat ple 10 nitudinem“ potestatis in hiis, que adiurisdicionem suam pertinent, et quod claves ligandi atque sol- vendi, si est in peccato mortali, non habeat. Pro quo vigilanti animo cunctis fidelibus est perpendendum, quod est unus summus pontifex futurorum bonorum, pontifex, 15 inquam, animarum, sacerdos in eternum secundum ordinem Mel- chisedech, qui sacerdos magnus, non magnus in diviciis et gloria seculi aut castrorum, opidorum et villarum secundum mundanam reputacionem, non in sapiencia huius seculi dyabolica et terrena, sed magnus in divinitate et in futura gloria, in caritate, humili 20 tate, paciencia et paupertate ewangelica et in aliis multis karis- matibus, odibilibus pontificibus ydolorum; qui quidem summus pontifex stat fixe in medio domus ecclesie sue tamquam ad propria veniens, et sui eum non recipiunt nec cognoscuntl, qui promisit infallibiliter esse cum suis electis usque ad consuma 25 cionem seculi2 in tantum, quod nunquam in lege sua promisit 5 * In margine manu posteriori: Johannis Hussii tractatus'. a Titulus manu posteriori scriptus. b sunt in cod. deletum. quitur ,Ro‘ in cod. deletum. 1 Cf. Joh. 1: 10—11. 2 Cf. Mat. 28: 20. J. Hus: Tractatus Responsivus. c se- 30

Strana 2
2 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. *227b 15 20 35 ita ad semper dare visibiles duces pro direccione ad beatitudi- nem, sed tales fideles duces wlt aliquando hic in via auferre et maximos seductores in electos permittere eis in magis bonum, sed solus in intimis anime ex sua benignissima obligacione et promissione sapientissime ac potentissime eis semper adessea, et seipsum eis negare non potest, nec eciam suis electis potest finaliter deficere in adiuvando. * Talis ergo summus pontifex habet plenitudinem potestatis super totam ecclesiam triumphancium, militancium et dormien 10 cium in hiis, que ad iurisdicionem suam pertinent, eo quod sibi ut homini specialiter data est potestas in celo et in terra. Ideo sic habet plenitudinem potestatis, secundum quam homo debet exercere quemlibet suum actum voluntarium interiorem et ex- teriorem, naturales voluntarie de genere bonos et omnes meri- torios actus, per quemcunque fidelem impletos. Habet enim plenitudinem in intimis anime vivificandi, illuminandi, humi- liandi, confortandi, peccata et penas dimittendi, principalissime indulgendi a pena et culpa, et in bono ad finalem perseveran- ciam auxiliandi. Ipse quoque habet plenitudinem iurisdicionis ad discretissime iudicandum vivos et mortuos, quod declarat fere tota series legis Christi. Hic autem summus pontifex est pontifex omnium ecclesiarum et ergo est eciam pontifex sum- mus ecclesie Pragensis. Et si omnium ecclesiarum, tunc eciam est pontifex Romane ecclesie et per consequens ipse dominus 25 Ihesus Christus est summus pontifex Romanus. Non credere ergo, quod iste talis et tantus summus pontifex Romanus ha beat plenitudinem potestatis in hiis, que ad iurisdicionem suam pertinent, est erroneum et scismaticum. Si autem intelligitur per Romanum pontificem sanctus Petrus apostolus repletus spiritu 30 sancto, positus ad spiritualem edificacionem Romane ecclesie, cuius plenitudo potestatis fuit potestas, habilitas, sufficiencia sive licencia ad meritorie ecclesiam Christi edificandum per fidelem ewangelisacionem et per sancte vite exemplacionem et per spiritus fortitudinem ac constanciam in adversis et finaliter per mortis martirium ceteris posteris pastoribus in exemplum, tunc plenitudo potestatis ad sic faciendum utique pertinet ad quoddam ius divinum scilicet legis Christi dictamen, et per consequens ad quamdam iurisdicionem. Qualis eciam suo modo summus pontifex erat et Paulus, socius eius, conformem habens 40 a ,adese' cod. sequitur ,m' deletum.

Strana 3
ARTICULUS I: DE POTESTATE PAPE. plenitudinem potestatis ad conformem iurisdicionem pertinen- tem. Quam quidem plenitudinem potestatis et iurisdicionis habebant omnes apostoli, eo quod omnibus simul et divisim cuilibet dictum est eque, non prius * Petro, et per eum postea 228a aliis, Iohannis XX: Accipitel spiritum sanctum; quos 5 rum remiseritis peccata, etc., sicut et Paulum Christus elegit et vocavit et ad celum tercium rapuit et spiritum sanctum dedit cum plenitudine potestatis et iurisdicionis, non habendo" in hoc prius recursum ad Petrum, ut patet Galatas primo et prima Corinth. 12.2 Et patet, quod talem plenitudinem potestatis 10 cuiuscunque talis summi pontificis negares, quam lex tota divina approbat, esset omnino erroneum et hereticum. Talis autem potestas spiritualis supermundana non consistit in voluntate hominum, quando velint eam dare vel recipere, de qua potes- tate dicitur Iohannis I: quotquot, inquit, receperunt eum, id est Christum, scilicet fide formata, dedit eis po testatem sic filios dei fieri, ut meritorie liceat eis se spiritualiter edificare et dirigere fratres suos ac fraterne corrigere in via patris sui Christi, ut hoc eciam patet Matthei XVIII4. Et hanc licenciam, auctoritatem sive potestatem meritorie edi 20 ficandi sive pascendi spiritualiter solum dat veris et non fictis suis amatoribus, quodammodo in spiritu Petri et non in carne viventibus, ut patet Johannis XXI5, ubi Christus interrogavit ter Petrum, dicens: Petre, diligis me, etc., ad quam inter rogacionem Petrus ter respondit, ipsum dominum Ihesum sibi 25 in testimonium invocando, dicens: Tu scis, domine, quia amo te. Cui dominus: Pasce oves meas et agnos meos. In qua serie verborum primo presupponitur in Petro et suis sequacibus successoribus, quod Christum Ihesum vere diligant secundum eius viam, veritatem et vitam. Et tunc, ista radice 30 caritatis presupposita, superaddit donum ad spiritualiter pas cendum, edificandum oves Christi in eis, ipse scilicet dominus Ihesus Christus, quasi innueret, quod oves suas, preciosissimo sanguine redemptas, velud sibi preciosissimum thesaurum nollet committere, nisi maxime et specialissime diligentibus se, nec 35 fideles amatores Christi non possunt sibi in aliquo alio melius complacere, quam suas oves spiritualiter pascendo, eo quod 15 a Cod. ,habenti'. v Joh. 20: 22—23. Cf. Mat. 18: 15—17. b ,negare‘ additum in marg. Cf. Gal. 1: 15—18; I Cor. 12: 11. 3Joh. 1: 12. Cf. Joh. 21: 15 sq. 40

Strana 4
† Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. ipse ter dicit: Si diligis me, pasce oves meas sive agnos meos. Ex quibus patet, quod omnes fideles Christi, sine peccato *228b mortali in caritate“ existentes, ubique per orbem terrarum dis persi omnes et singuli et solum tales habentes potestatem filios dei fieri habent potestatem exercendi meritorie opera miseri- cordie, corporalia sive spiritualia, sine accepcione personarum divinitus et non humanitus concessam, et principalius ad exer- cenda opera misericordie spiritualia, de quibus solet iste asignari versus: Dic, consul, castiga, solare, remitte, fer, oral. Ex quibus secundo patet, quod nullus in mortali peccato existens habet huiusmodi potestatem ad meritorie et gratuite deo ac per se fructuose edificandum et pascendum spiritualiter oves Christi vel seipsum. Tercio ex predictis patet, quod tem 15 pore Christi vel suorum apostolorum pontifices, Pharisei et Scribe, Christo contrarii in moribus et in vita et in doctrina", non habuerunt huiusmodi potestatem, nec alii tunc temporis sapientes huius mundi. Sed deus et dominus Ihesus Christus abscondit hanc potestatem a sapientibus, divitibus et prudenti- 20 bus huius mundi, et dedit atque revelavit eam parvulis, simpli- cibus et pauperibus, mundo incognitis. Quarto sequitur ex predictis, quod nullus prelatus symoniacus, concubinarius, ple- banus vel ydolorum pontifex, predicator vel vicarius perversus vel pseudoreligiosus sive pseudopapa sive cardinales maximi, 25 mundi amatores, ceterique rectores tenebrarum sive falsarum indulgenciarum falsi promissores sive quicunque pseudopro- phete, yppocrite, cupidi et carnales clerici, mortalibus criminibus preoccupati, suas tradiciones magnificantes suis temporibus' et legem Christi pro nichilo ducentes, non habent huiusmodi po- 30 testatem, tantummodo filiis dei adoptivis concessam. Quinto patet, quod omnes tales avari et symoniaci et concubinarii non habent licenciam iuste et meritorie gignere filios dei per ewan gelium, et per consequens nec habent licenciam iuste et meri- torie remittendi vel retinendi, ligandi vel solvendi peccata. Nec 35 habent licenciam iuste et meritorie missandi et alia sacramenta 10 ,notabile in marg, manu post. a sequitur ,huiusm' deletum.suis temporibus in marg. Cf. Hus, De Ecclesia, Cap. 10. Op. I, 213b; Super IV Sent. (ed. Flajšhans) p. 596, et Op. I, 126a (De Decimis). *

Strana 5
ARTICULUS I: DE POTESIATE PAPE. fidelibus ministrandi, quamvis interdum indigne et demeritorie sibi in iudicium et dampnacionem absolutum vel * ligatum aput deum in foro ecclesie veridice denunccient. Ex quo sexto patet, quod quicunque modernus pontifex summus, vocatus papa, sive quicunque alius episcopus vel sacerdos existens in mortali pec cato non habeat huiusmodi potestatem, solis filiis adoptivis concessam, et si eam non habet, tunc nec plenitudinem illius potestatis habet, et per consequens nec habet plenitudinem illius potestatis ad ligandum vel solvendum nec ad aliquid boni spiri- tualis in ecclesia fructificandum. Patet hoc ex supradictis et con 10 cordat cum isto dictum salvatoris, Matthei sextol dicentis: Ar bor mala non potest facere fructus bonos. Si ergo iste papa vel alius quicunque episcopus, plebanus, vel vicarius vel quicunque sacerdos cupidus, cecus, yppocrita vel symoniacus est arbor mala in radice funditus corrupta tamquam tribulus 15 vel spina vel ramus, tunc non potest producere ficus spiritualis dulcedinis secundum racionem suam, nec uwas divine sapiencie et spiritualis consolacionis in Christi ovibus, nisi valde per ac cidens et remote ac occasionaliter, ut Iudas Scarioth profuit per suam tradicionem et yppocrisim toti ecclesie salvandorum, sed 20 non per se, sed per accidens et occasionaliter, aliis ad profectum et sibi ad dampnum. Sic isti moderni yppocrite, locum Iude tenentes, sub nomine pastorum et veste ovina lupi rapaces existentes, quantum est ex se primo et principali animo, nocent sibi et ecclesie, sed secundario per accidens atque occasionaliter 25 omnia, que faciunt, simulantes fraudulenter in testamentum dei, prosunt electis dei modo illo, quo dicit Apostolus ad Roma- nos VIII2. Ex quibus patet septimo, quod non est erroneum neque hereticum, quod istis temporibus vocatus summus pon- tifex Romanus, vel quicunque alius episcopus vel sacerdos, existens in mortali peccato, non habeat potestatem sive auctori- tatem sive licenciam et scienciam gratuitam, tamquam claves meritorie solvendi et ligandi supra fideles in ecclesia, ymmo hoc est verum et katholicum, ut potest colligi ex supradictis. Ulterius correlarie octavo sequitur ex predictis, quod * talis potestas in christiano perditur per mortale peccatum, cum3 sit illicitum tali aliquid operari. Et ista videtur esse sentencia beati 5 30 229a 35 229b a in marg. loco ,intendunt deleti. Cod. ramnust. 1 Mt. 7: 18. 2 Rom. 8: 28. Cf. Wyclif, De Potestate Pape, p. 41—42.

Strana 6
6 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. Gregorii pape, posita in decretis, XI qu. III. Ipsel, inquit, ligandi atque solvendi potestate se privat, qui hanc pro suis voluntatibus etnon subditorum mo- ribus exercet. Et sequitur: Iudicare digne de subditis nequeunt, qui in subditorum causis sua vel odio vel gracia secuntur. Tunc, inquit, vera est absolucio presidentis, cum interni sequitur arbitrium iudicis, quod bene quadriduani mortui Lazari resuscitacio illa significat, quia prius dominus mortuum susci- 10 tavit et vivificavit, dicens: Lazare, veni foras, et post modum is, qui vivus fuerat egressus, a disci- pulis est solutus. Et patet cum cursu ecclesie, quomodo maior pars iudicum ecclesie, tam in foro penitencie quam iuris, caret huiusmodi plenitudine potestatis filiorum dei ad iuste et meritorie iudicandum et fructificandum. Quorum confirmacio potest esse ex hoc, quod potestas talis, cum datur a deo ad tam excellens ministerium meritorie ad dei beneplacitum exercendum, est quoddam singulare privilegium, non2 ex sanguinibus neque voluntate humana, sed ex deo graciose concessum. 20 Sed secundum beatum Gregorium, ubi supra: Privilegium omnino tenetur sive meretur ammittere, qui com- missa sibi abutitur potestate. Cum ergo omnes prelati symoniaci hac abutantur potestate, eam ad turpe lucrum con- vertendo, et generaliter quandocunque eam pretendunt exercere 25 in mortali peccato, videtur, quod merentur huiusmodi potestatem ammittere, et cum deus insensibiliter talem licenciam sive po- testatem donet et auferrat, videtur, quod in penam peccati tunc deus aufferrat illam licenciam ab eis, quando ea sic criminaliter abutuntur. Item deus potest aufferre potestatem vel licenciam 30 ab homine pro delicto. Sed quando auffert graciosus dominus, si non tunc, quando homo seipsum dampnificat per peccatum et abusum, ad quod non habet licenciam? Ideo cum nemo potest abuti tali licencia nec virtute, sequitur intentum. Et idem videtur ex decreto beati Augustini, posito' XXIIII qu. I, ubi 35 dicit: * Omnes“ hereticos, id est peccato mortali ab ecclesia 230a 5 15 a Cod. ,positi'. Dec. II, XI, III c. 88, (Friedberg I, 668) solum partim; PL v. 76, col. 1200 (Hom. 26 in Evangelia). 2 Joh. 1: 13. 3 Verba haec Augustini non sunt, sed Cipriani: Omnino omnes hereticos et scismaticos nil habere potesta- 40 tis ac iuris. Sed cf. Dec. II, XXIV, qu I, c. 31; (Friedberg I, 977).

Strana 7
ARTICULUS I: DE POTESTATE PAPE. divisos, non habere aliquid potestatis. Et cum omnes symoniaci prelati, papa, cardinales, episcopi sunt heretici, se- quitur, quod non habent aliquid huiusmodi potestatis, verump tamen credendum est, quod opus talium hereticorum, bonum de genere sive ecclesiasticum, vertitur dignis ad comodum, ut supra tactum est, sicut deus per se supplet, quando prepositi excommunicati a deo subditis suis deficiunt. Sed" adhuc circa istam materiam est notandum, quod est una alia adhuc potestas, que solet vocari a scolasticis theologis potestas ordinis, que iuxta quid nominis vocatur sic potestas 10 spiritualis in se invisibilis, quam habet appropriate clericus ad ministrandum ecclesie sacramenta, ut spiritualiter prosit sibi et laicis, ut est potestas conficiendi, absolvendi et sacramenta mi- nistrandi et iurisdicione spirituali consciencias hominum deo et sue legi conformiter iudicandi atque ligacionem sive solucionem aput deum deo conformiter et similiter eciam promulgandi. Et ista potestas conficiendi ordinatur per se et inmediate ad hoc, ut sacerdos conficiat, sicut habitus virtutis moralis ordina- tur propter actus habitibus meliores, et cum sacerdos conficit, hoc est iam ex virtute supernaturali divina ex alto, que non 20 subiacet voluntati hominum secundum accepcionem personarum. Ista autem potestas aliquando datur a deo homini in signo sen- sibili, scilicet per unccionem sacramentalem, sicut gracia gratum faciens habili et digne disposito datur per sacramentum bap- tismi vel eukaristie vel quodcunque aliud sacramentum. Ali 25 quando talis potestas, que est donum supernaturale, sicut et gracia gratum faciens, datur sine signo sensibili inspiracione interna invisibili, mundo abscondita. Sepe autem contingit, quod signa sensibilia sacramentorum applicantur indispositis ad gra- ciam et omnino non capacibus, in quibus deus non operatur 30 graciam gratum facientem, nec donum sive potestatem ordinis. Aliquando * autem ex profundo abisso suorum iudiciorum, sine applicacione sacramentorum et absque signo sensibili, deus in- spirat suis parvulis graciam gratum facientem, que est maxima potestas hic in via secundum speciem suam, et consequenter 35 influit suis sic capacibus donum sapiencie et sciencie et sic donum potestatis ordinis ad edificandum proximos, quemad- modum tales potestates Christus communicavit ex speciali pri- 15 *230b a in marg. manu post. �Capitulum secundum'. Cod. ,profunda'. 40

Strana 8
8 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. vilegio suis apostolis et postea multis eorum successoribus. Unde vana est contencio, quando et quomodo apostoli facti fuerunt sacerdotes. Nam Christus, quando fecit ex suis discipulis apo- stolos, dedit eis potestatem sui officii, que est potestas sa- 5 cerdocii; nec sequitur, quod primo, quando precepit eis hec facere, habuerunt huiusmodi potestatem. Nam Iohannis IV le giture, quod veniente baptista, apostoli baptisaverunt et sic pre- dicaverunt et multa sacerdotis officia ante mortem Christi ex- ercuerunt. Nam et Judas tunc fuit episcopus et suum officium 10 practicavit, et quis potest discutere, quando apostoli baptisabantur vel ordinabantur in sacerdotes, vel an sempera circa divinas inspiraciones graciarum in corda fidelium sacramenta ministra- bant, vel an in' suscepcione graciarum, donorum et potestatum atque officiorum supernaturalium dei susceperunt sensibilia sa- 15 cramenta ecclesie secundum communem usum ecclesie instituta, ultra quam est in ewangeliis expressatum? Planum est, quod ad talia discucienda se intromittere est periculosum et inutile, sine fructu. Scivit enim Christus, quod infideles christiani, signa querentes, ad sacramenta sensibilia, dimissa re sacramenti, atten- 20 derent. Ideo' de ministerio sacramentorum huius mundi fecit in institucione apostolorum et aliorum discipulorum suorum modicam mencionem, sed, ut creditur, insensibiliter, sine sacra- mento sensibili, tamquam primus magister ordinavit suos apo- 231a stolos sacerdotes. Sic enim insensibiliter ordinavit Moysen * in 25 veteri testamento. Ipse autem fuit sacerdos, licet non' Aaronita sensibiliter ordinatus. Et ita ignoramus locum, tempus et for mam, quibus apostoli ordinati fuerant sacerdotes. Debemus tamen credere, quod si fuisset plus necessarium ad fidem ecclesie, spiritus sanctus in ewangelio expressisset. Vana ergo curiositas videtur, plus quam evidenter ex scriptura elicitur, tractare huius- modi conclusiones. Sed ignoranciam nostram confitendo, humi- liter debemus gracias agere deo, qui noticiam nostram sic sa lubriter moderavit. Non tamen ex hoc aliquis fidelis debet sacramenta ecclesie a Christo instituta spernere, quia hec sunt 35 instituta specialiter, que sunt ex Christi ordinacione nobis in firmis, ut, dum humiliter ad ea* disponimur ex applicacione 30 40 * in marg. Nota'. a sequitur rasura. deletum. h sequitur ,ac' deletum. Cf. Wyclif, De Pot. Pape, p. 32. 2 Cf. Joh. 4: 1—2. c sequitur ,aaro'

Strana 9
ARTICULUS I: DE POTESTATE PAPE 9 sacramentorum, graciam curacionis cottidie in bellis contra coti- dianam spiritualem wlneracionem recipiamus. Si autem non disponimus nos humiliter, quantum est in nobis, tunc plus in disponimur et wlneramur, et alii, ex occulto divino iudicio, sine applicacione horum sacramentorum, non contempnentes ex 5 malicia Christi sacramenta, sed solum ex negligencia et quadam ignorancia, dum tamen in simplicitate cordis permanent, digni fiunt occultis divinis inspiracionibus, graciis et potestatibus, or dinis officiis, supra iam aliqualiter tactis. Sicut ergo in primi- tiva ecclesia Christus non fuit limitatus sive restrictus per aliqua 10 signa sacramentorum cleri ad influendum suam potestatem or- dinis sive officii sacerdotalis secundum eorum inordinatam accepcionem personarum, sed fecit summe sapienter, ubi et quan do et cui volendo hanc potestatem influendo, sepe sine ponti- ficum, Phariseiorum et Scribarum cooperacione, sic verisimile 15 videtur, quod manus domini ad novissima tempora seculi con formiter faciendum non sit abreviata. Verisimile enim est, quod deus dat et dabit suis parvulis dona supermundana, abscondita a sapientibus huius mundi, scilicet a superbis, divitibus, ponti- ficibus, Scribis et Phariseis modernis; per que dona ex alto 20 resistent parvuli* antichristianis cleri, Iudeis et senibus, et sagitte *231b parvulorum fiunt et fient plage eorum, ut adhuc in senecta uberi bene pacientes sint, ut anunccient, et ut iustusl ut pal- ma floreat, et sicut cedrus Lebane multiplicetur in domo domini. Sed redeundo' ad propositum sciri debet, quod verum offi- cium sacerdotale Christi est potestas et donum excellens super- naturale, quod ipsum singulariter et supernaturaliter dari a deo, quod deus non videtur dare alicui in destruccionem ecclesie destructori. Et ergo humana eleccio se solo, non conformans 30 se divine eleccioni, nichil valet in eligendo papam, episcopum vel sacerdotem vel quemcunque alium prepositum, nisi forte esset talis eleccio conformis divine et divinam promulgaret elec- cionem conformiter ad divinum iudicium. Supponendo' enim, quod electores devient, eligendo unum inhabilem propter affec 35 cionem persone, pecunie, vel in penam peccati persone huma- nitus contra deum electe, non concordando divine sentencie, sive hoc sit in papatum sive in episcopatum vel alium gradum 23 a Cod. ,redendo'. Ps. 91: 13 sq. Cf. Wyclif, De Pot. Pape, p. 63—65. 40

Strana 10
10 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS ordinis, tunc, cum deus non approbat nec confirmat, quod pec cator, quem eligunt, sit eius vicarius, patet, quod coactiva eleccio non dat electo iusticiam quoad deum. Sic enim possent electores perverti, sicut iam communiter currit, quod eligant in Christi vicarium pessimum Antichristum. Ex quo patet falsitas illius opinionis, que dicit, quod eo ipso, quo quis eligitur, et eo, quo in eo maior pars consenserit electorum, quod aput deum statim hec auctorisatur eleccio, et quod subditi debent sequi eum, quo- cunque viaverit, vel debent eo ipso obedire illi electo in omnibus, 10 in quibus mandaverit. Nam si sic deus restringeretur et trahe retur ad consenciendum eleccioni malorum, tunc dyaboli membra cogerent deum ad malum, et fides ecclesie subverteretur per latitudinem itineris Antichristi. Ideo precise de tanto debet fidelis *232a * subditus suum superiorem prepositum vel sibi aut sue prepo- 15 siture legittime consentire, de quanto imitatus fuerit Christum vel docuerit legem suam, aut conversacione et opere ostenderit signum vivum sui officii. Patet ex decreto sancti pape Cipriani, distinccione VIII, Sil solus Christus. Et docet Apostolus, prima Corinthis XI, dicens: Imitatores2 mei estote, sicut 20 ego Christi. Ecce quam breviter forma exprimitur imitandi! Et hec est racio, quare apostoli non ediderunt novas leges, sed legem, quam a Christo acceperunt, sedule docuerunt. Se enim quasi vacuos et nichil dixerunt, ut patet prima Corinthis III3, et Christum, non se, vigilancius predicabant, ut patet secunda Corinthis 4° 4. Nichil enim periculosius in ecclesia, quam obum brare viam sequendi Christi vestigia, quia error talis iam pau- latim' crevit iam antiquatus in declinacionem maximam Anti- christi. Sive autem electores bene vel male ligant, operibus bonis debemus credere, et quicunque modus preficiendi papatum fuerit 30 iudicio Christi conformior, est eo melior. Nam Christus dicit, Iohannis X: Operibus5 credite. Et hinc dicit Crisostomus, de laudibus Pauli : Si,“ inquit, magisterii atque primatus adipiscendi gracia ad procuranda tanta negocia apostoli prosiluissent, consequenter essent de am 35 bicione culpabiles." Et sequitur: Sicut enim, qui prin ceps fuerit ordinatus, nisi digne sibi impositum 5 25 a b ,paulatem' Cod. sequitur ,s' deletum. Dec. I, dist. VIII. c. 9 (Friedberg I:15). Joh. 10: 38. 3: 4—7. 4 II Cor. 4: 5. 40 PGL 48: 830, 931; et 60: 205. 2 I Cor. 11 : 1. 3 I Cor. 6 PGL 50: 510—11, Cf.

Strana 11
ARTICULUS I: DE POTESTATE PAPE. 11 administraverit officium, meretur eciam maiora supplicia; sic alter, etsi non ordinetur, suscipiat tamen et sicut oportet impleat, non dico sacer docium, sed sollicitudinem curamque multorum, tunc profecto honore est dignissimus. Iste sanctus 5 non ponderavit nostras inordinatas elecciones, sed recta officia supermundana, que deus dat suis, quos ad hoc deputat sine inor- dinata hominum accepcione personarum, inhabilem personam ad hoc eligencium. Caveat autem sibi, ne quis inhabilis * ad officium *232b sacerdotale vel curam seu sollicitudinem salutis animarum se 10 ingerat, occasione supradictorum male capta, sive hoc faciat per signum sensibile sacramenti sive sine applicacione sacramenti sensibilis. Nam indignus hec faciens eciam quocunque horum duorum modorum, sicut indignus per peccatum mortale ingerit se ad magnam et preciosissimam cenam domini per vocacionem 15 christianitatis multiformem, sive accedat sensibiliter ad sacra- mentum eukaristie terribilissimum et divinissimum, sive non accedat sensibiliter, iudicium sibi manducat et bibit. Qui vero potest se disponere comodose humiliter ad sacramentum, et non facit, peccat in tantum communiter, quod graciam, quam in 20 suscepcione sacramenti non accipit, eciam sine suscepcione sac ramenti suscipere non est dignus. Qui vero comodose sacra- mentum corporis Christi suscipere non posset humiliter et pro viribus ad hoc se disponendo, impeditus forte per malos sacer- dotes et confessores vel aliunde per inimicos incarceratus, tunc 25 summus sacerdos et pontifex futurorum bonorum Ihesus Christus supplet vicem omnium sensibilium sacramentorum in intima anime dona graciarum influendo. Non enim talibus suis fide- libus potest deficere ille, qui dixit: Vobiscuml sum usque ad consumacionem seculi. Sic in casu stat, quod ad illud 30 donum supermundanum et supernaturale, scilicet ad sacerdotale Christi officium, aliqui sint digni et abiles. Quod si comodose ad institucionem ecclesie legittimam, sacramentalem, sensibilem, applicandam se offerrunt, dummodo hanc comodose possunt habere, bene faciunt, si autem gratis renuerent signum sensibile 35 sacramenti vel quoque approbacionem superiorum, timere de- berent tales, quod nec sine applicacione sacramenti a deo hanc graciam sive potestatem accipere mererentur. Quod si in casu sequitur ,sor deletum. Mt. 28: 20. 40

Strana 12
12 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 233a ad finem seculi “ aliqui digni et abiles essenta electi dei ut in primitiva ecclesia ad sacerdocium Christi, ad officium sive pote- statem ordinis supermundanam specialiter a deo venientem, non1 ex sanguinibus neque' ex voluntate humana secun- dum inordinatam accepcionem personarum, vellent libenter per signum sensibile sacramenti sive per conswetam approbacionem superiorum confirmari vel promulgari, et comodose non possent habere hoc a suis superioribus prelatis propter habundanciam iniquitatis, sic quod nollent aliquem acceptare ad gradus sacer- 10 docii vel ad predicandum, sive ad curam animarum, ut iam communiter currit: tunc tales sic coram deo ydonei, ex deo et non ex se abiles, fideles zelatores veritatis ewangelice, urgente caritate in necessitatis articulo, possunt licite et meritorie yppoc risim et cupiditatem cleri, qua coloratissime sub specie pietatis 15 seduxerunt populum cristianum suis ficticiis et tradicionibus supersticiosis, et ewangelicam veritatem necessariam ad salutem ceteris ignaris fideliter et caritative ac humiliter dillucidare. Sed ulterius hic hoc non est pretermittendum, quod potestas seu officium ordinis ad porigendum sacramenta vel predicandum veritatem ewangelicam, vel ad exercendum quemcunque alium actum proprium illi officio, cum sit in se donum supernaturale gratis datum, non autem ex se gratum faciens, potest tale donum dare deus alicui malo, sine caritate existenti in peccato mortali, ut patet de Balaam, cui deus dedit donum ac officium predi- 25 candi, sicut et Cayphe dedit deus officium episcopatus ad pro- phetandum a spiritu sancto, et Jude officium apostolatus. Et Matthei XX Christus dicit: Super2 kathedram Moysi sederunt Scribe et Pharisei. Omnia ergo, quecunque dixerint vobis, servate et facite: secundum vero- 30 opera eorum nolite facere. Kathedra? Moysi idem est, quod sedes apostolica, id est officium pastorale, quod est donum supernaturale ad dicendum veritatem legis apostolice sive mosaice utiliter fidelibus et alios actus proprios illius doni in christiano populo exercendum. Hoc ergo donum sive officium sive sedem spiritualem mo- 20 35 233b manus picta in margine. a eadem manu supra rigam. b sequuntur duae litterae erasae. se- quitur ,possunt deletum. d Moysi' in marg. eadem manu. 1 Joh. 1: 13. 2 Mt. 23: 2—3. 3 Cf. Hus, De Ecclesia, Op. I, 234a-b; 40 Ad scripta M. Stanislai, Op. I, 267b sqq.

Strana 13
ARTICULUS I: DE POTESTATE PAPE. 13 saicam sive apostolicam ad alios instruendum secundum legem dei habuerunt Scribe, Pharasei, ut dicit ewangelium iam me- moratum. Et ex tali officii dono dicebant veritatem de lege dei in populo et ex illo dono non poterant dicere nisi veritatem legis ad salutem populo pertinentem. Ideo dixit Christus: Que cunquel dicunt vobis, facite. Tales Scribe et Pharisei sedentes supra kathedram Moysi, id est dum innituntur illi dono officii supernaturali a deo sibi concesso, et dum ex hoc dono quidquid locuntur, veritas legis est. Si autem aliqui errorem dicerent in populo, non esset hoc iam sedere vel inniti sedi 10 apostolice vel kathedre Moysi. Ideo bene dixit, quod illi, qui sedent in kathedra, hoc est secundum illam racionem, qua sic sedent et innituntur dono et officio promulgandi veraciter legem dei, tunc sic quecunque dicunt, facite, quia non nisi veritatem legis dicunt. Sed post additur: secundum autem 15 opera eorum nolite facere, quia pravam vitam ducunt. Et sic sunt sine gracia in peccato mortali existentes, quamvis ceteris utilem veritatem dicant. Et sic Scribe et Pharisei possunt habere a deo donum spiritus sancti, officium sive potestatem ordinis ad edificandum non se, sed alios. Sufficiencia ergo to 20 talis talis doni et officii spiritualis est plenitudo spiritualis, que in se est invisibilis, que non exterius in corpore, sed intus in interiori homine infusa subiectatur, que hic a nobis non potest cognosci, nisi a posteriori debiliter et probabiliter noticia, quia est ex propriis operacionibus sive actibus illius officii sive doni extra sensibiliter ad proximos sive eorum edificacionem emanan tibus. Habent enim talia dona supernaturalia, gratis data et non ex se gratum faciencia, proprias operaciones, exterius sensibiles ad edificacionem proximorum, quamvis talia dona habentes sunt in peccato mortali * sine gracia gratum faciente. Ex quibus patet, 30 quod in papa vel quibuscunque episcopis sive prelatis symonia- cis, cupidis, concubinariis, ignaris in lege dei, salutem anima- rum negligentibus, neque actus proprios sacerdocii Christi ex- ercentibus, non est de substancia fidei, quod fideles credant in eis esse datum a deo illud donum supermundanum. Si enim 35 fideles considerarent in eis proprios actus sensibiles illius doni ad edificacionem animarum, tunc iuxta ewangelicam regulam deberent operibus credere, et ex illis operibus iudicare eos esse in tali officio a Christo constitutos, eciam si existerent 25 234a Mt. 23: 3. 40

Strana 14
14 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. sine gracia gratum faciente, ut, considerantes in eis predicacio- nem veritatis, secundum hoc deberent facere et eis obedire. Postquam autem paucos vel nullos actus proprios illius officii in eis inveniunt, quomodo possunt eos estimare esse in Christi 5 officio sacerdotali supernaturali, a deo specialiter concesso. Nam vocalis affirmacio hominum se sola nec sola eleccio humana, nec sola sensibilis corporalis atque cerimonialis inunccio sufficit sine speciali dei eleccione et doni infusione sacerdotem verum Christi facere. Et donum illius officii ac potestatis ex sangui 10 nibus et voluntate humana secundum accepcionem in- ordinatam personarum inhabilibus, a deo non approbatis non possunt conferre. Ex quibus patet, quod omnes fideles Christi debent diligenter attendere, si papa, cardinales et alii sacerdotes se esse in talibus officiis pretendentes, proprios actus sacerdocii Christi exercent, fructificando in ecclesia dei, tunc eos susci- piant et habeant quoad illos actus tamquam huiusmodi offi- ciales, quoad hoc Christi, licet quoad se prave viverent. Sic enim docet ewangelica regula dicens: Al fructibus eorum cognoscetis eos, et secundum hoc eciam, plenitudinem po 20 testatis sive iurisdicionem proporcionaliter ad actus proprios illius officii respiciendo, secundum magis vel minus credere vel dis- *234b credere. * Si autem papa, cardinales et alii prelati et clerici cupidi, avari, luxuriosi non exercent actus proprios sacerdocii Christi et illius doni sive potestatis spiritualis supernaturalis, sed magis 25 resistunt ordinacioni Christi et inpugnant veritatem ewangeli cam, membra Christi conculcant et ea persecuntur crudeliter, omnem deordinacionem et superhabundanciam iniquitatis sub speciebus pietatis implicite et expresse promovent et libertant potenter inter se in clero mutuo et alibi fere per omnes status 30 in populis christianis, docentque errores multiplices contra le gem Christi, magnificantes falsas et fictas ac symoniacas indul- gencias, longe lateque nimis per orbem ecclesie christianos po- pulos seducendo, tunca sunt officiales et sacerdotes ac pontifi- ces demoniorum et pessimi Antichristi et non veri sacerdotes 35 Christi, quia hoc est officium, ut iam dictum est, sacerdotum dyaboli et Antichristi, et omnes fideles et omnes reges terre et regna debent eos a se eicere et debent eos tamquam sal infa- tuatum contempnere racionabiliter, veritate in ewangelio dicente: 15 40 a 1 sequitur ,quod deletum. Mt. 7: 20.

Strana 15
ARTICULUS I: DE POTESTATE PAPE. 15 quodi si sal evanuerit, ad nichilum valet, nisi ut foras mittatur, et lohannes in Canonica sua dicit2, quod si non afferrunt doctrinam eorum, scilicet apostolorum, quod non suscipiant eos in domos nec ave eis dixerint. Cum ergo tales symoniaci sint heretici, brachium seculare propter eorum grande 5 delictum deberet eis aufferre temporalia, ne per ea tam poten ter Christi ordinacionem inpugnarent. Et patet ex dictis, atten dendo ad actus proprios officiorum dyaboli et Antichristi et officiorum Christi, an fideles credere vel non credere probabi- liter debeant, si Romanus pontifex habet plenitudinem potes 10 tatis in hiis, que ad iurisdicionem suam pertinent, vel si claves ligandi et solvendi habeat, existens in mortali peccato, etc. * Sed ulterius hoc non est pretermittendum, quod adhuc est *235a alia plenitudo potestatis pertinens ad iurisdicionem activam, que est potestas dominandi seculariter, quemadmodum reges et prin 15 cipes huius seculi ad iudicandum subditos christianos in causis et negociis secularibus ac de iniuriis propriis et mundanis personarum, a quibus negociorum involucionibus apostoli et eorum veri imi- tatores et successores fuerunt prohibiti. Talis, inquam, potestas dominandi super omnia temporalia mundi, affluencius super 20 omnes reges terre non a Christo nec suis appostolis, sed a Cesare Constantino contra ewangelicas et apostolicas regulas Romano pontifici, nomine pape ex dotacione nominato, fuit periculosius et infundabiliter donata. Cuius splendorem nimium in mundana prosperitate scolasticorum doctorum cuneus conspiciens, occasione 25 sue superbie ex sciencia inflante, traditus est in reprobum sen sum, sic quod cepit approbare huiusmodi plenitudinem pote- statis dominandi seculariter et coactivam iurisdicionem super omnem populum christianum et eorum bona fortune apparen- tibus racionibus, quasi hoc esset ex deo, approbant, quod tamen 30 non nisi operacione sathane, deo permittente, in penam peccati populi christiani et ad augendum meritum electorum, ut pon- tifex Romanus elevatus est per cesarem in eminenciam quasi montis excelsi, ubi, ante mentis oculos, altitudo sathane propo- suit sibi omnia regna mundi, et non tam sibi quam posteris 35 suis successoribus, in quibus stetit in summo et stat abhomi- nacio desolacionis, ut per hoc finaliter, implicite, nimis colorate et abscondite colatur et adoretur Antichristus tamquam ydolum; Mt. 5: 13. 2 Cf. II. Joh. 10. 40

Strana 16
16 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. *235 de quo Zacharie XI, O1 pastor et ydoluma, et in eo satha- nas, et ut sic avaricia2, que est ydolorum servitus, Ihesus Chri- stus crucifixus et pauperrimus in sua ecclesia conculcetur in lege sua et membris suis. Talis autem potestas, quamvis sit licita principibus secula- laribus et regibus ac dominis sive laicis, sicut potestas habendi uxorem in legittimo matrimonio, non tamen est licita pastoribus et sacerdotibus nec non vicariis propter inperfeccionem nego- ciorum secularium illius secularis potestatis, nec est phas cre 10 dere, quod a Christo et suis apostolis talis potestas pontificibus vel pastoribus apostolorum successoribus sit exemplificata, vel in lege fundata, sic quod iam non iure divino, sed usurpative et quadam presumpcione temeraria talem plenitudinem pote- statis secularem papa cum suo apostatico clero sibi iniuste 15 usurpant contra ewangelicam paupertatem sibi debitam, talem plenitudinem potestatis secularis. De quo dicit beatus Bern- hardus, libro secundo ad Eugenium papam: Quid3, inquit, di- misit tibi sanctus apostolus, scilicet Petrus: quod habeo, inquit, hoc tibi do. Quod est illud, unum 20 scio: non est aurum, neque argentum, cum ipse di- cat: Argentum et aurum non est michi. Si habere contingat vere, non pro libitu, sed pro malicia tem poris. Sic eciam utens illis quasi non utens. Ipsa quidem ad animi bonum non spectant, cuius modi 25 sunt divicie, que nec sunt per se bona nec mala, usus autem horum bonus, abusio mala, sollicitudo peior, questus turpior. Esto, ut alia racione hec tibi ven- dices, sed non ut apostolico iure, nec enim tibiille dare potuit, quod non habuit. Quod habuit, hoc 30 dedit: sollicitudinem, ut dixi, super ecclesias. Num quid dominacionem, audi ipsum. Non dominantes in clero, sed ut forma facti gregis. Et ne dictum sola humilitate putes, non eciam veritate, vox domini est in ewangelio: Reges4 gencium dominantur eorum, 35 etc., et infert: vos autem non sic. Planum est, quod a sequitur ,l' deletum. quod eadem manu supra rigam. sequi- tur ,inter' deletum. 2 Cf. Col. 3: 5. 3 PL v. 182, col. 748; cf. 1 Zach. 11: 17. Wyclif, De Pot. Pape, 136—138; cf. Hus, ad Scripta M. Stephani Paleč, Op. 40 I, 259a—b; Hus, De Decimis, Op. I, 131a—b.

Strana 17
ARTICULUS I: DE POTESTATE PAPE. 17 apostolis interdicitur dominatus, et ergo tu tibi usurpare audes aut dominus apostolatum aut apo stolicus dominatum. Planum est: ab utroque pro hiberis;* si utrumque simul habere voles, perdes *236a utrumque. Alioquin non te exceptum de illorum 5 numero putes, de quibus deus sic loquitur: Ipsi regnaverunt et non ex me; principes extiterunt et non cognovi eos. Iam si regnare sine deo iuvat, ha- bemus gloriam, sed non aput deum, acsi interdictum teneamus, audiamus edictum: Qui maiorest vestrum 10 fiat sicut minor, et qui precessor est, sicut qui mi- nistrat. Fforma apostolica hecest: dominacio inter- dicitur, inducitur ministracio exemplo ipsius legis latoris, qui consequenter adiungit: Ego autem in medio vestrum sum, tamquam qui ministrat. Hec 15 Bernhardus. Ecce iste sanctus intellexit et expressit, tam opere quam sermone, quod non licet sacerdoti Christi et specialiter Romano pontifici dominari in tantum quod papatus, vel utà con- formius scripture dicam, apostolatus et vera secularis dominacio, qualis est licite in laycis, contradicunt. Vixerunt apostoli sancti, monachi et heremite exproprietarie, dicentes tam vita quam verbo, quod dominus suis sacerdotibus hoc precepit. Aliquos tamen voluit habere usum temporalium largius et aliquos stric cius ex titulo elemosine secularium dominorum, subducto secu- lari dominio. Unde credo beatum Bernhardum habuisse noticiam 25 de toxica dominandi in Romano pontifice. Et ideo dicit libro tercio ad Eugenium: Nullum1 tibi venenum, nullum gladium plus tibi formido quam libidinem domi- nandi. Non enim sequitur ex illo Luce XXII2, quod docetur Petrum supra alios preeminere, sed eius oppositum. Et ideo libro 30 secundo, declarans Romani pontificis officium, dicit: Si3 nec facis, inquit, honorificas ministerium tuum. Non me- diocris est iste principatus. Hoc enim est extur bares malas bestias a terminis tuis, quo greges tui securi in pascua educantur, domabis lu: 35 pos, sed ovibus non dominaberis, * pascendas uti *2361 20 a ,velut correctum ex ,velud'. correctum ex,exturbare est. se- quitur ,sint' deletum. PL v. 182, col. 759. 2 Lu. 22: 31—32. PL v. 182, col. 749 (variata multa). J. Hus: Tractatus Responsivus. 40

Strana 18
18 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. que non puniendas suscepisti. Timebat enim iste sanctus ex dominacione illius sedis subversionem vocate ecclesie. Ideo non oportet credere tamquam articulum fidei, quod ex ordina- cione Christi ac suorum apostolorum“ ac legis ewangelice iuste et sancte papa habeat plenitudinem potestatis secularis et coactive iurisdicionis super omnia regna mundi, instar regum et princi- pum ac secularium dominorum. Cuius quidem articuli oppo- situm est a doctoribus quibusdam, prelatis adulantibus, tamquam heresis condempnatum. Sed notum debet esse fidelibus, quod 10 nec Constantinus nec papa cesareus neque alii prelati, contra regulas apostolicas in clero dominantes, neque Scribe neque Pharisei moderni sive doctores, qui sunt cauda secundum vati- cinium Ysaie IX1, tegens et coloratissime pallians verenda turpi- tudinis' bestialis patris sui Antichristi, habent potestatem con- dendi novos articulos fidei plus quam quicunque alius christi- anus. Sic enim posset* condere novam legem Christi et legem conditam abrogare. Non enim licet vel angelo de celo hono- rare sanctam ecclesiam novis articulis vel ritibus extra scripturam sacram, spiritu sancto doctam. Magna, inquam, libertas et pri- 20 vilegium fuit facillius, in quo Christus posuit suam ecclesiam, ut patet Gall. 22. Et hoc privilegium debent cuncti christiani defendere. Similiter non est possibile, quod fidei orthodoxe sit falsitas substrata, sed sepe contingit, quod Romanus pontifex non est papa, ymmo posito, quod sit, non est tamen necessa- 25 rium ad salutem cuilibet christiano hoc credere, quod sine hoc non posset salvari. Nam papa mortuo vel perverso et in no- centissimas ecclesie hereses prolapso cum suis apostaticis cardi- nalibus, non ex hoc titubat fides in electis dei, sicut utraque *237a * pars contrariorum vocatorum paparum dicit quasi necessario, 30 quod reliqua sit heretica et e converso. Et patet cuilibet in- tuenti ad supradicta, quid sit senciendum de primo articulo, etc. Posset adhuc ad predicta pro meliori intellectu adiungi, quod est aliqua prava potestas spiritualis permissa sathane in summo gradu exercendi et influendi in suos astutissimos yppo- 35 critas, dominando in eos secundum summum gradum efficacie 5 15 40 * sive angelus sive nos [sequitur ,sive deletum] evangelisaverit' in marg. manu posteriori. b,verenda turpitudinis in marg. eadem sequitur ,ecclesie deletum. manu. e sequitur ,ex s' deletum. 2 Gal. 2: 4. 1 Is. 9: 14.

Strana 19
ARTICULUS I: DE POTESTATE PAPE. 19 sue, potestatem et abilitatem, pronitatem et fomitem ad omne malum introducendum, dilatandum ac multiplicandum, et ad Christi ordinacionem omnis boni salutiferi destruendum et ex terminandum, si et in quantum esset possibile, sub apparentis sima et coloratissima specie pietatis in tantum, ut hec potestas 5 sive officium videretur esse vicariatus immediate domini Ihesu Christi ad dirigendum ecclesiam pro fine beatitudinis conse- quendo, vel sedes sive locus apostolicus, ad quem omnes et singuli christiani sub pena eterne dampnacionis haberent re- currere, ubi tamen non esset verum officium apostolicum, ne 10 que auctoritas sive habilitas, facultas sive sufficiencia a Christo ex alto infusa ad spiritualiter et directe secundum legem Chri- sti et dei beneplacitum edificandum ecclesiam, sed sub istius pretextu' latentissime et spiritualissime ac fradulentissime solum latitaret antichristianum officium, habilitas et potestas ac suffi 15 ciencia plena ad seducendum ecclesiam inserta corpori Anti- christi mistico et simulato sub nomine ecclesie sancte Romane, et precipue principi et capiti illius corporis dominanti fere per totam ecclesiam, quod iam diu secundum esse suum formale continuatur, et est idem quoad formam continue, quamvis quoad 20 ydemptitatem materie et individue persone sepe variatur. Talis ergo plena sufficiencia carnalibus sub maxima specie religiosi- tatis abscondita quodammodo eciam equivoce potest vocari plenitudo potestatis ad iurisdicionem coactivam simulate ac usurpative pertinens. Et hanc predicatores et defensores * Anti- christi sive eius pseudoapostoli si credunt plenitudinem pote- statis et fideles cogunt credere huiusmodi potestatem papam habere, in hoc certe seipsos cum papa condempnant. De qua potestate Antichristi eximius propheta David prophetavit, dicens: Quidi gloriaris in malicia, qui potens es in iniquis 30 tate. Ecce potestas, qua Antichristus potenter gloriatur in ma- licia et potens est in iniquitate, quantum est in eo, contra Chri- sti equitatem. Et quia talis est maxime religiositate tectus, quod sanctissimus et beatissimus appostolis seductis reputatur et pro clamatur, ideo dicit Psalmista in alio loco: laudatur2 pec 35 cator in desideriis suis et iniquus benedicitur. De quo Ezechielis octavo scribitur, de quo inter multa ad propo- 25 237b a Cod. ,protextu'. b Antichristi in marg. Correctum ex ,habere papam'. Ps. 9: 23. 2 Ps. 51: I. 40 2.

Strana 20
20 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. situm dicitur: Eccel vides, filii hominis, que seniores domus Israhel faciunt in tenebris, unusquisque in abscondito cubili sui: dicunt enim: Non videt dominus nos, dereliquit dominus terram. Et dixit ad me: Adhuc conversus videbis abhominaciones maiores, et cetera, ibidem ante et post. Quod ergo iam du dum venit illud officiale caput supremum mistici corporis Anti- christi, sic exteriori et apparenti religiositate in ecclesia splen- didissimum tamquam demonium meridianum — quod quidem 10 caput officiale quidam eius doctores constantissime defendunt, — de hoc plurimorum et autenticorum dicta cum allegacionibus sanctorum, prophetarum et ewangelistarum, nec non perswasio- num sunt alibi in scriptis redacta2. Talem ergo potestatem cre dere de papa probabiliter et pie et humiliter fidelibus est aput 15 dominum meritorium et acceptum, et ad istum sensum, qui bene eum conciperet, sciret, quid ad primum articulum deberet respondere, etc. 5 ARTICULUS SECUNDUS*. Secundus articulus est: Si sacerdos est in mortali 20 peccato, non potest absolvere suum parrochianum contritum et confessum. Error est. In quibus verbis adversarii nostri, dirigentes' sua scripta per civitates, opida et villas, eorum simulatissimo errori faventibus, et presertim ad eos declinantibus predicatoribus, innuunt implicite nos dogma 25 tisare publice, quod sacerdos, si est * in mortali peccato, non potest *238a absolvere suum parrochianum contritum et confessum — prout pseudopredicatores a pseudodoctoribus instigati in ambonibus ad populum quandoque individualiter et signate ex proprio nomine et quandoque circumlocutive nos dogmatisare asser- 30 runt in communi audiencia populorum3. Secundo quasi in no-- stram condempnacionem hic in scriptis addunt: Error, sed in ambonibus addunt, quod sit summa et profunda heresis. Primum * Rubrica ista in Cod. deest. a sequitur ,d' deletum. b,s' additum manu posteriori. 35 ex ,in nostram quasi. 1 Ezech. 8: 12. 2 Hic fortasse autor positionem Jacobelli de Antichristo (vide infra p. 30) intellegere videtur. 3 Cf. Ad Scripta M. Stephani Paleč, Op. I, 256a sq. c correctum

Strana 21
ARTICULUS II : DE ABSOLUCIONE SACERDOTIS 21 supponunt de nobis et non probant, et in secundo contra re- gulas iuris sentenciam condempnacionis inferunt nondum alia parte audita. Ex quibus in cordibus fidelium multas ambigui- tates generant et perplexitates et infinita scandala oriuntur. Et quomodo de tanto malo penitebunt, qui, traditi in sensum re- probum, tenebras cecitatis sue non cognoscunt, neque possunt de hoc humiliter deo confiteria? Ista patencia signa sunt, quod refriguit caritas et superhabundavit iniquitas. Hinc est, quod odia ubique et suspiciones, detracciones et amor conswetudi- nalis antiquatus ad prosperitatem seculi obnubilaverunt artam 10 viam ducentem ad vitam et asecuraverunt latam viam infinito numero stultorum, quasi recta videretur, et tamen novissima illius ducunt ad mortem dampnacionis. Sed redeundo ad ma- teriam propositam, pro discussione articuli istius secundi patere potest responsio iam ex supra declaratis. Nam ut aliqualiter col ligi potest ex supradictis, posse, vocando solum posse merito- rium secundum illam potestatem, qua conceditur fidelibus esse filios dei adoptivos, iuxta illud Iohannis I: deditl eis po testatem filios dei fieri, tunc ad istum sensum sacerdos in mortali peccato, non habens facultatem sive licenciam meri 20 toriam et gratuitam ad absolvendum contritum et confessum, ergo secundum posse illius potestatis sic accepte, sic meritorie non habet posse absolvere. Ergo quoad istum sensum verum et katholicum, verus est articulus a doctoribus condempnatus et pseudopredicatoribus directus, in ambonibus proclamatus, 25 * scilicet, quod sacerdos in mortali peccato existens non potest 238b absolvere, puta secundum posse meritorium et gratuitum. Et quamvis istum sensum prius nunquam memoror me dogmati- sasse in communi audiencia hominum, nec de aliis veris zela toribus veritatis hoc unquam scio esse predicatum, sed hic iam 30 hoc insero occasione articulorum, subdole et astute contra nos publicatorum. Sed adhuc et alius sensus potest esse in verbis articuli, sic quod hoc verbum ,potest' notet posse vel potesta- tem ad vere cognoscendum fidelem esse contritum in conspectu dei et confessum, et auctoritatem ad nude promulgandum talem 35 fidelem contritum sic et confessum in facie ecclesie, quod est a deo absolutus et vere conversus, veniam consecutus. Et quia hoc potest concedi sacerdoti in mortali peccato, sicut donum 15 Correctum ex ,confiteri deo'. Joh. 1: 12. 40

Strana 22
22 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 10 20 *239a 25 30 prophecie fuit concessum Balaam gentili et iniquo pontifici Cay phe, sic enim posse capiendo pro potestate et auctoritate ad cognoscendum et promulgandum in ecclesia contritum et con- fessum coram deo, tunc sacerdos in mortali peccato existens potest absolvere, quia talis potestas sive auctoritas sive donum non est in se donum gratum faciens, sed gracia gratis data, quam graciosissimus deus solet dare eciam malis et infidelibus, sicut solem suum oriri facit super bonos et malos. Ex quo primo patet: quod papa vel quicunque episcopus sive prelatus, non habens revelacionem specialem certam divinitus, presumptuose et spiritu cupiditatis et mendacii dirigit bullas indulgenciarum et cruciate per orbem terrarum, quasi daret absolucionem a pena et a culpa per suos pseudoapostolos in signis bullarum et men daciis. Patet iste error et hoc nocentissimum mendacium vene- 15 nosum ex hoc, quia papa, si esset ex deo pontifex et verus vicarius Christi et suorum apostolorum, tunc haberet donum sciencie et auctoritatis tamquam claves ecclesie ad cognoscen- dum vere quemlibet christianum esse verum contritum et con- fessum et esse prius vere et realiter absolutum coram deo", * et tunc auctoritatem in facie ecclesie, spiritu sancto appro- bante et conformiter legi Christi, promulgaret. Sed cum nec ubique adest presens personaliter, scrutando diligenter conscien- ciam cuiuslibet fidelis, quod nec Petro fuit concessum, nec per ewangelium gignit filios dei adoptivos sicut Paulus, cum ergo nulla propria fere opera officii apostolici secundum ordinacio- nem legis Christi exercet, quemadmodum exercuerunt veri Christi apostoli — apostoli non habuerunt posse dirigendi bullas per terras ad homines incognitos nescientes eorum consciencias, neque per ewangelium eos gignentes filios dei adoptivos, neque habuerunt posse auctoritativum a Christo, addere illud perisoma sophisti- cum contritis et confessis turpis lucri gracia ad coloratissime paliandum indulgencias fictas et chymerinas, que non sunt in rerum natura, — cum ergo papa, episcopi, prelati et omnes sacer- dotes cupidi et antichristiani in absolvendo vel excommuni- 35 cando et in aliis suis ritibus a sathana introductis non tenent se in limitibus legis Christi et suorum apostolorum, sed trans cendunt terminos patrum suorum, patet manifeste, quod omnes fideles nequaquam debent eis credere in eorum ficta auctoritate, * in inferiori parte paginae scriptum ,primus' et in angulo dextro alia 40 manu ,20°.

Strana 23
ARTICULUS II: DE ABSOLUCIONE SACERDOTIS. 23 quam ipsi de se fingunt, nec modum auctoritatis ac potestatis, quem modo exercent turpis lucri gracia supra limites aposto- lorum et legis Christi possunt fundare in lege dei. Non enim quidquam possunt, nisi conformiter legi Christi faciant, manendo in limitibus, quos tenuerunt patres nostri, apostoli cum suo ca 5 pitaneo pontifice, domino Ihesu Christo. Si ergo iuxta ewan- gelicas Christi regulas debent se fideles regere, a fructibus et operibus arguendo, patet, quod clerus tamquam corpus misticum cum suo capite Antichristo militant in destruccionem electorum. Sed ad hoc perisoma, quod dicitur, quod papa non dat nisi 10 contritis et confessis et sic nisi capacibus, respondetur, * quod 2390 dacio illa equivoce significat divine vere dacionis veram et con- formem promulgacionem. Talis autem auctoritas et potestas sive donum dei ad cognoscendum, ut prius dixi, vere confessum et contritum coram deo et ipsum esse talem in facie ecclesie pro 15 mulgandum, sepe datur sacerdoti humili et pauperi, intelligenti melius legem Christi et secundum eam melius viventi et pro christianis fidelibus in ecclesia melius proficienti quam papa. Ad quid ergo debet gloriacio pape et magnificacio potencie ficte, quam non ostendit per opera propria officii et potestatis, quam 20 de se fingit et non probat? Sed heu, potestas cesarea mundana quoad mundum nimis precellens terret nimis cum suis fictis fulminacionibus et comminacionibus in se et in suo antichri- stiano clero fideles, qui cognoscentes hoc venenum nimis dif fusum, non audent reclamare. Patet secundo ex istis dictis, 25 quoad istum secundum sensum, quod articulus iste secundus propositus est erroneus. Sed doceant adversarii publicantes in populis istos articulos, quis est ille inter nos, qui publice dogma tisasset errorem istius articuli. Sed estimo quod non probabunt efficaciter, nisi per mundanam potenciam, deo permittente, iu 30 dicio pilatino, dicentes contra innocentem: Nos1 legem ha- bemus, et secundum legem debet mori. Si autem ter- mini positi in hoc secundo articulo secundum carnalium et mundialium estimacionem, eo quod nomina sunt ad placitum imposita et ex corrupta et infecta mente sapientes huius mundi 35 trahunt significacionem terminorum, primarie veri boni in signi- ficacionem apparentis et sophistici et non existentis boni, tunc ex corrupta mente mundialium iuxta eorum estimacionem solum a Cod. ,in deest. b Joh. 19: 7. in eadam manu supra rigam. e Cod. ,quod. 40

Strana 24
Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 24 illi vocantur sacerdotes, qui nudum nomen habent sacerdotis et nudam et solam eleccionem ad hoc mundialium prelatorum, secundum inordinatam accepcionem personarum, secundum cons= wetum ritum hominum, non attendentes, an illa hominum elec- 5 cio sit racionabilis vel irracionabilis, utrum sit circa personam 240a habilem vel inhabilem,* aut utrum hanc hominum eleccionem deus approbet vel reprobet, vel an deus prius adhoc preveniat concurrendo sua eleccione. Item aput christianos mente cor- ruptos absolucio potest vocari absolucio pretensa et sophistica 10 in facie hominum secundum estimacionem falsam et iudicium erroneum, sicut propter estimacionem hominum corruptam et cordis seduccionem diabolus in scripturis vel mundus vel aliud huiusmodi dicitur deus quodammodo equivoce, et serpens eneus dicitur serpens, et vitulus aureus dicitur vitulus, et homo mor tuus sive depictus dicitur homo, et fides mortua dicitur fides, et christianus nominetenus tantum secundum nudam sensibilem participacionem sacramentorum dicitur equivoce christianus, ad illum christianum, qui invisibili unccione spiritus inunctus et viva fide et caritate ac spe de super ex alto infusa est' vivi- 20 ficatus. Tunc posset concedi ad istum sensum transsumptum ex peccato, quod nominetenus christiani, membra Antichristi, sicut sunt nominetenus et ex communicacione sensibili sacramen torum sacerdotes in facie hominum, deo non approbante nec eos ad hoc eligente, nec unccionem spiritus eis tribuente, sic suo modo valde equivoce absolvunt pretense, ut coram homi- nibus reputentur esse iustificati et soluti, licet vere in conspectu dei non sunt absoluti, cum post huiusmodi fictas absoluciones continue odiunt fratres suos, continue manent in tenebris sue inperceptibilis malicie sine luce gracie. Et de tali, heu, absolu 30 cione membra Antichristi sunt contenta. Et sic hanc equivoca- cionem attendendo, patet ad sensum hunc equivocum, quid est dicendum. Patet, quod non attendentes ad legem Christi, cece iuxta suam estimacionem condempnant articulos et condemp natos temere pronuncciant sine legis Christi inviolabilis funda- 35 mento, presumentes de nomine et titulo magistratus et docto- ratus sui et in comparatum bestie caracterem magnis sumptibus, plus quam in ignominiam Ihesu crucifixi. 15 25 a ,est in marg. b correctum ex equivocum hunc.

Strana 25
25 ARTICULUS TERCIUS* * Tercius articulus publicatur in ambonibus ad populos contra *240b nos iste tamquam erroneus: Sacerdos bonus et discretus, ut creditur, non tamen curatus sive appropriatus alicui parrochie, potest absolvere alienum parro= 5 chianum absque licencia sui proprii sacerdotis minus discreti aut boni, ut supponitur. Error est. Ubi advertenduma, secundum quod potest trahi ex supra- dictis, quod bonum et discretum sacerdotem posse absolvere aliquem alium christianum aut contingit secundum licenciam 10 humanam tantum et non dei, aut secundum licenciam humanam et divinam simul, aut secundum licenciam divinam tantum. Prima licencia humana tantum et non dei est, quando conce- ditur licencia a superioribus prelatis alicui sacerdoti ad absol- vendum aliquos de certa plebe vel parrochia, qui est inhabilis 15 coram deo et quem deus non approbat ad hanc licenciam absol- vendi, a superioribus indiscrete et cece secundum inordinatam accepcionem personarum concessam, cui eciam deus non dat neque specialiter concedit suam propriam licenciam ad absol- vendum. Et hec est licencia pretensa a superioribus prelatis sy- 20 moniacis ac cecis ducibus inferioribus simulatis sacerdotibus et yppocritis concessas. Et ista licencia absolvendi est nimis appre- ciata in membris Antichristi in corpore mistico, magno et lato per orbem ecclesie, quia pre pondere peccati et amoris ad pro- spera mundi non possunt se levare et attendere et super omnia 25 appreciare, ubi et quando et qualiter in absolucionibus currit licencia et approbacio summi pontificis domini Ihesu Christi. Secunda licencia absolvendi sive posse sive facultas ad absol- vendum est humana et divina, dum scilicet in homine penitente summus sacerdos secundum ordinem Melchisedech, pontifex 30 futurorum bonorum, interius operatur contricionem, fidem, cari- tatem et spem ac firmum propositum perseverandi usque in finem, qui dat custodiam a peccatis et fortitudinem resistendi temptacionibus et tum, quando sacerdos cognoscit vere sic penitentis conscienciam dispositam ad divinam influenciam, eciam 35 rite eum absolvit, id est * coram deo absolutum pronuncciat. 241a Tercia est licencia absolvendi solum divina, spiritualis et invi- * Rubrica ista deest in Cod. sequitur ,ex deletum. concessa in marg.

Strana 26
26 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. sibilis sine concursu alicuius pretensi superioris prelati symoniaci, eo quod Christus quodcunque potest operare in penitente per ali- quem alium hominem aliquando, hoc potest quando sibi placet per se sine concursu alicuius prelati simoniaci in eodem penitente homine operari. Et isto modo sepe contingit, quod bonis et dis- cretis sacerdotibus vollentibus predicare ewangelicam veritatem necessariam penitentibus ad salutem superbi, avari, yppocrite ac pretensi prelati, furesl et latrones, qui non intraverunt ad ovile per hostium Christi, sed aliunde, non solum non dant 10 licenciam absolvendi sive predicandi sive alia opera sacerdotalia in populo exercendi sacerdotibus talibus bonis et discretis, sed eciam prohibent eos ac suspendunt ab omni fructuosa sacerdo- tali operacione sub pena gravi carceris vel pretense excommuni- cacionis. Sacerdotes autem boni et discreti, qui spiritu dei du- 15 cuntur, cognoscunt, quod ista prohibicio iniquorum prelatorum ab utili et bono opere est inordinata et contra Christi ordina- cionem, et per consequens quod non est a Christo deo, quia Christus nunquam dat potestatem sive auctoritatem contra se ipsum et esset divisus in se ipsum. Et eciam cognoscentes, quod 20 plus in talibus debet obediri deo quam hominibus, moventur spiritu Ihesu, et caritas Christi urget eos, ut, considerantes maximam seduccionem in populo ab yppocritis et falsis pro- phetis, et quod maxima fames verbi dei invalescit in populis christianis, predicant populo verbum dei et veritatem ewange 25 licam ad salutem necessariam, annuncciant populo scelera eorum et detegunt fraudulentissimam seduccionem plebibus, per quam clerus cupidus, a Christi lege apostaticus, seducit sub specie pietatis fere ubique per orbem ecclesie totum cristianismum. *241 Potest ergo ubique in parrochiis vel saltim* in pluribus contin- 30 gere, quod plebani essent avari, ceci, scandalosi, negligentes sa- lutem animarum neque pascentes verbo dei et sacramentis ac exemplis bonis legem domini, et potest contingere, quod eciam haberent tales vicarios sibi similes, in malo consencientes: tunc in tali casu plebei, cum illa, que sunt eis necessaria ad salutem, 35 non possunt habere a suis pastoribus nominetenus et pretense vocatis neque ab eorum vicariis in malicia consentaneis, possunt alibi ubicunque a bonis, discretis sacerdotibus consilia, verbum dei, sacramenta in necessitate eorum acciperes, et sacerdotes boni, discreti ex caritatis compassione, urgente caritate ad hoc, possunt 5 40 a sequitur ,possunt deletum. accipere in marg. Cf. Joh. 10: I.

Strana 27
ARTICULUS III: DE LICENCIA ABSOLVENDI. 27 eis meritorie et predicare verbum dei fideliter et cetera omnia alia necessaria saluti ministrare, non obstante, quod pessimi plebani sive vicarii sive superiores eorum Antichristi contradi- cant. Sic enim olym a malis pontificibus, Scribis et Phariseis dictum est bonis, discretis ac sanctis sacerdotibus et predicato- ribus: precipientes precipimus“ vobis, ne in nomine hoc Ihesu predicetis. Actuum Vl. Humana ergo licencia sive auctoritas absolvendi non oportet, quod ita ad semper et firme teneatur secundum appropriacionem et limitacionem parro= chiarum, quemadmodum licencia et auctoritas supermundana, 10 que secundum constitucionem legis Christi operatur efficaciter in electis dei usque ad consumacionem seculi. Et ergo si ali- quando constitucio ex habundancia iniquitatis deficit propter deordinaciones multiplices, supplet tamen vicem Christus, verus pastor animarum, qui promisit esse cum suis usque ad consu- macionem seculi. Habere ergo curatum licenciam absolvendi tantum in sua parrochia, que quandoque propter deordinacionem cleri est violabilis — unde habetur in Canone, 95 distinccione2, ubi sub auctoritate beati Jeronimi dicitur: Olym, inquit, erat idem presbiter, qui et episcopus, et antequam dya 20 boli instinctu studia in religione fierent et dice- retur in populis: Ego sum Pauli, ego sum Appollo, * ego sum Cephe, communi presbiterorum consilio *242a ecclesiegubernabantur. Postquam autem unusquis- que eos, quos baptisaverat, suos esse putabat et 25 non Christi, in toto orbe decretum est, ut unus de presbiteris superponeretur et scismatum semina tollerentur. Et paulo post: Sicut ergo presbiteri sciunt se ecclesie' conswetudine ei, qui sibi prepo situs fuerit, esse subiectos, ita episcopi noverint 30 se magis conswetudine quam dispensacionis domi- nice veritate presbiteris esse maiores, et in com- muni debere ecclesiam regere. Hec ille. Redeundo ergo ad propositum dicitur, quod bonus sacerdos discretus quemcunque laicum de vocata aliena parrochia, se 35 cundum estimacionem hominum, urgente spiritu dei et caritate 15 in marg. ,Actis'. b ,quod in marg. Cod. ,excellere correctum secundum decretum. Act. 5: 28. 2 Dec. I. XCV., c. 5 (Friedberg 1, 331); cf. Wyclif, De Pot. Pape, 24 sq., 201 sq. * a 40

Strana 28
28 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. Christi, potest absolvere, verbum dei et consilium sanum dare ac sacramenta porigere. Sed si constitucionibus humanis stantibus circa appropriacionem et limitacionem potestatis plebanis curatis parrochiarum curreret ordo secundum Christi ordinacionem, sic quod curati essent boni et discreti, predicantes fideliter verbum dei, bona exempla dantes, sacramenta, quociens indiguerint, minis- trantes et omnem necessitatem, quantum requiritur, ad eos plebibus facientes, tunc de aliis bonis discretis sacerdotibus non esset neces- sarium in talibus plebibus, cum sine ipsis plebes haberent omnia 10 necessaria ad salutem. Et sic tradiciones humane cum ordinacione Christi si servarentur a clero, non tam sepe solverentur tradi- ciones humane. Sed postquam ordinacio Christi abicitur et tra dicio prelatorum supra Christum preponderatur, oportet pro' ordinacione Christi restauranda, tradicionibus pape et episco- 15 porum ac prelatorum et residui apostatici cleri ab electis ut contradicatur usque ad eorum destruccionem et violacionem, quod zelatores paternarum tradicionum, sicut olym Saulus, repu- tant maximum inconveniens et errorem. Et patet ex dictis quid sit dicendum ad hunc tercium articulum, etc. 5 *242b ARTICULUS QUARTUS*. * Quartus articulus: Quod papa et alii ecclesie pre lati ac viri ecclesiastici non débeant possidere proprietatem bonorum temporalium iuxta illud Matthei X: Nolitel possidere aurum et argentum. 25 Error est hoc tenere ymmo hereticum. Supponatur' primo, quod possidere proprietatem bonorum temporalium sit“ habere iurisdicionem super temporalia ad ven- dicandum ea sibi et appropriandum et ab alio prohibendum coram iudice coactivo, sic ex equo ea ad libitum“ retinere, qua 30 liter iam fere totus clerus sic possidet secundum hanc condi- cionem proprietatum, instar omnium aliorum secularium et gen- tilium. Tunc isto presupposito quid nominis potest argui, quod papa et prelati ceterique viri ecclesiastici nuncupati non debeant secundum huiusmodi appropriacionem seculariter dominandi 20 35 ? Rubrica ista deest in Cod. a ,pro' rubricatum additum supra rigam loco ,pro' inepte scripti. b cor= rectum ex ,ab electis contradicatur ut'. c ,sit in marg. loco ,est deleti. d correctum ex ,ad libitum ea'. 1 Mt. 10: 9. 2 Cf. Hus, Jus Actus, Op. I, 125b—128a.

Strana 29
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 29 temporalia possidere. Et primo sic: religiosi, ut puta predica- tores vel minores, qui secundum suas regulas pretendunt se vitam apostolicam ducere, non debent taliter sibi temporalia appropriare iuxta sancciones suarum regularum. Cum ergo papa et ceteri pontifices pretendunt se esse in maioribus officiis et dignitatibus supra multitudines populi constituti, patet, quod proporcionabiliter ad maioritatem status et officii ac dignitatis requiritur maioritas sanctitatis et perfeccionis vitea. Et quia status exproprietarius vivendi, abrenuncciando tali mundane iurisdi- cioni super temporalia, quem statum Christus et apostoli" mas 10 xime clero suo in posterum usque ad diem iudicii exemplavit, est melior et perfeccior ac conveniencior officio vero sacerdotali Christi quam status secundum iurisdicionem mundanam sibi appropriandi temporalia iuxta supposicionem supra positam, — qui quidem status proprietarie dominandi est distractivus plus 15 et impeditivus veram et fructuosam Christi ewangelisacionem, ut patet ex experiencia et actibus apostolorum, — sequitur, quod papa et alii pontifices ac viri ecclesiastici tamquam immediaciores vicarii Christi et Petri et' tamquam obligaciores hanc aposto- licam vitam exproprietariam debeant arripere. Et hoc intendebat 20 beatus Bernhardus ad Eu“genium papam, libro secundo dicens, *243a sicut supra dictum est1: Quid2 dimiserit pape sanctus apostolus Petrus: Quod habeo, inquit, hoc tibi do. Quid est illud? Certe non est aurum neque argen- tum, cum ipse dicat: Argentum et aurum non est 25 mihi. Si habere contingat, utere non pro libito, sed pro tempore; ipsa quidem, quantum ad bonum hominis spectat, nec bona sunt nec mala, usus tamen horum bonus, abusio mala, sollicitudo peior, ques- tus turpior. Esto, ut alia quacunque racione hec 30 tibi vendices, sed non apostolico iure, nec enim tibi dare, quod non habuit, potuit. Quod habuit, hoc dedit: sollicitudinem, ut dixi, super ecclesias, nunquid dominacionem? Audi ipsum. Non domi- nantes, ait, in clero; sed forma facti gregis. Et ne 35 hoc dictum sola humilitate putes et non veritate, vox domini est in ewangelio: Reges gencium do a correctum ex ,vite et perfeccionis'. b sequitur ,suo' deletum. conveniencior in marg. eadem manu. d et superpositum rigae. Cf. supra p. 16. 2 Cf. Wyclif, De Pot. Pape, 170—171, c ,ac 40

Strana 30
30 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. minantur eorum, vos autem non sic. Planum est: apostolis interdicitur dominatus. Hec Bernhardus. Ubi manifeste dicit, quod non iure apostolico papa habet bona temporalia secundum iurisdicionem dominandi, contraria sibi appropriando. Unde libro IV postea idem Bernhardus super- addit, dicens: In1 hiis successisti, non Petro, sed Con- stantino. Et patet, quod hiis verbis prohibetur modus pos sidendi proprietarie temporalia et modus vivendi apostolicus pertinens ad veros vicarios iniungitur“ et mandatur. Patet ulte rius, quod unus est status exproprietarius clero debitus, qui est et erat olym status cleri conversandi sine dotacione et elemo- sinacione perpetua secularium dominorum. Secundus status est proprietarius, quem clerus sibi usurpavit non iure apostolico secundum Bernhardum, conversandi ex dotacione et elemosi- 15 nacione perpetua secularium dominorum, et istum secundum statum periculosum iam clerus cupidus vecorditer elegit, fimo temporalium cecatus, primewum statum deserens velud statum spiritualis Iherusalem, et descendit2 per viam latam in Yericho et incidit in latrones et ab eis wlneratur in naturalibus et in 20 interioribus anime et bonis gratuitis spoliatur,* in tantum quod *243b iam toti ecclesie gravissimum minatur periculum, contra quam invaluerunt gravissimi hostes domestici in omni seduccione sathane nimis longe, late et profunde per orbem ecclesie, quod, si possibile esset, eciam electi inducerentur in errorem3. Ergo ex predictis videtur patere, quod papam et alios supe- riores prelatos non habere dominandi iurisdicionem et proprie- tatem super temporalia secundum modum supra dictum, non est hereticum neque error, sed verum et katholicum. Preterea ad idem probandum sic arguitur: Eo4 ipso, quo homo fungitur aliquo nomine in ecclesia a deo imposito, et vivit contrarie illi nomini, peccat graviter tamquam apostata, sic autem est' de quolibet ditato clerico, papa, prelato, abbate dominante et iuris- dicionem habente super temporalia, vel quocunque alio spirituali fungente nomine clerici. Ergo quilibet clericus talis habens iuris- 35 dicionem dominandi super temporalia et ea proprietarie possi- 10 25 30 b ,est in marg. sequitur ,m' deletum. PL. vol. 182, col. 776; cf. Hus, Ad Scripta M. Stephani Paleč, Op. I, Cf. Mt. 34: 34. * Ab ,Eo ipso' usque ad 270b. 2 Cf. Lu 10: 29 sq. adversariorum' ƒ 253b (p. 53), positio Mgri. Jacobelli de Misa. Cf. Bartoš, Lit. 40 činnost M. Jakoubka ze Stříbra (1925) p. 30 sq. Cf. Introd. et Addendum ibidem. a

Strana 31
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 31 dendi contra racionem nominis a deo sibi impositi peccat gra- viter tamquam apostata. Et per consequens verum et katholicum est, non erroneum neque hereticum, quod nec papa nec suus clerus debeant sic seculariter dominari. Prima pars assumpti patet, quia quilibet homo debet sortiri nomen, specialiter quoad merendum vel demerendum, ex facto rei. Clericus autem dicitur a cleros, quod est sors sive hereditas, eo quod non debet habere in mundo partem aliam sive sortem quam deum, dum debet vivere de elimosinis populi gratis datis, sicut vixerunt Christus et sui apostoli. Sed quia non sic vivit sed aliter, scilicet de 10 hereditibus propriis, sicut domini temporales, sequitur, quod non debet aliter dominari. Et istam racionem pretendit beatus Je- ronimus in epistola ad Nepocianum sic dicens, et habetur trans sumptive in Canone XII, qu. 1a: Clericusl qui servit Christi ecclesie, interpretetur primum vocabulum 15 suum et, nominis diffinicione prolata, innitatur esse, quod dicitur. Si enim cleros grece, latine sors appellatur, propterea clerici dicuntur, quia de sorte domini sunt, vel quia ipse dominus sors et pars clericorum est. Et quod vel ipse, scilicet clerus, pars 20 domini est" vel dominum partem habet, talem ergo *244a se exhibere debet, scilicet clericus, ut ipse possideat dominum et ipse possideatur a domino. Qui domi- num possidet et cum propheta dicit: pars2 mea do- minus, nichil extra dominum habere potest. Quod 25 si quispiam aliud habuerit preter dominum, pars eius non erit dominus; verbi gracia, si aurum, si argentum, si possessiones, si variam suppelecti- lem; cum istis partibus dominus non dignatur fieri pars eius. Si autem ego pars domini sum, et funi 30 culus hereditatis eius, non accipio partem inter ceteras tribus, sed quasi levita et sacerdos vivode decimis et altari serviens altaris oblacione susten- tor. Habens victum et vestitum, hiis contentus ero, et nudam crucem nudus sequar. Hec Jeronimus. Item 35 idem Jeronimus ad quemdam suum levitam de duobus gene- ribus hominum, et habetur ibidem ut supra, XII qu. Ia, ubi sic 2 Cod. ,oblaciones'. PL v. 161: 439; Dec. II, XII, qu. I, c. 5 (Friedberg I: 677). 72: 26. 2 Ps. 40

Strana 32
32 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. dicit: Duol sunt genera christianorum. Est autem unum genus, quod est mancipatum divino officio et deditum contemplacioni et oracioni, quibus ab omni strepitu temporalium rerum cessare convenit, utsunt clerici et deo devoti videlicet et conversib Cleros enim grece, latine dicitur sors. Inde huius- modi homines vocantur clerici, id est sorte electi. Omnes enim deus in suos elegit. Hii namque sunt reges, id est se et alios in virtutibus regentes, et 10 ita in deo regnum habent, et hoc designat corona in capite. Hanc coronam habent ad institucionem" Romane ecclesie in signum regni, quod in Christo expectant. Rasio vero capitis est temporalium om- nium deposicio. Illi enim victu et vestitu contenti, 15 nullam inter se proprietatem habentes, debent ha- bere omnia communia. Aliud vero christianorum genus est, ut sunt layci. Laos enim grece, latine po pulus dicitur. Hiis licet temporalia possidere, sed non nisi ad usum. Nichil enim miserius est quam 20 propter nummum contempnere deum. Hiis conces- sum est uxorem ducere, terram colere, inter virum et virum iudicare, causas agere, oblacionesque su per altaria ponere, decimas reddere, et ita salvari poterint, si vicia tamen beneficiendo devitaverint. 25 Hec Jeronimus, etc. * Item Numeri 182 et Deuteronomii eciam 183, Ezechielis 444 *244b simpliciter precipitur negative, ut neque sacerdotes Aaronite neque Levite habeant partem hereditatis cum tribubus aliis, sed quod pure vivant de decimis et oblacionibus. Cum ergo patres legis veteris erant quasi adhuc in puerili etate seculi, nec ad tantam perfeccionem obligabantur, sicut sacerdotes legis gracie, iuxta illud Matthei 5: Nisi5 iusticia vestra habunda- verit plus quam Scribarum et Phariseorum, non intrabitis in regnum celorum, videtur, quod minus fuisset 35 illicitum ipsis antiquis sacerdotibus temporales redditus habuisse 5 30 b a sequitur ,priores deletum. correctum ex,et conversi videlicet. e ,sunt supra rigam. d Hieronymus (in Canone) et Ms. Pal. Vindo. 4518 (= B) ƒ. 44b habent: ab institucione. 1PL ubi supra. Dec. II, XII, qu. I, c. 7 (Friedberg I: 678). 'Mt. 5: 20. Ezech. 44: 28. 40 18: 20. 3 Deut. 18: 1. 2 Num.

Strana 33
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 33 quam sacerdotibus tempore legis gracie. Cum ergo ista lex vetus fuit per Christum tam verbo quam opere confirmata, sequitur, quod clerus in tempore legis gracie debet plus aspirare ad ce lestia, et senescente mundo plus declinare avariciam. Item of ficium, quod Christus instituit in suis apostolis, debet in eorum vicariis precipue observari, sed illud fuit predicacio verbi et operis divinia et contemptus mundi et dyaboli. Sed episcopi et sacerdotes curati succedunt in statum apostolorum, ut preten dunt', ergo debent istud precipue observare. Constat autem certum ex fide et experiencia infallibili, quod occupacio circa mundum et temporalia maxime distrahit ab officio apostolicod. Ergo cum episcopi nostri, prelati et residuus clerus cupidus non sunt acucioris ingenii, quam erant apostoli, patet, quod non de bent cum mundialibus et temporalibus et dominiis ac aliis ne- gociis secularibus occupari. Ecce auctoritates et raciones ad hoc 15 militant, quod papam, cardinales, episcopos ceteros et prelatos non possidere neque dominari secundum appropriacionem se- cularem, est verum et katholicum et non erroneum neque he- reticum. Preterea ille magnus Augustinus, testis fidelis huius katholice sentencie, veniet in testimonium', libro de Contemptu 20 Mundi, ubi sic dicit: Auditel, fratres mei karissimi, salu tiferam patris mei doctrinam. Qui non terrenam, sed eternam concupiscitis hereditatem, qui non wltis sortem accipere in terra moriencium, sed cum Psal- mista decantare, »porcio mea in terra vivencium«, 25 qui Egiptum reliquistis et ad promissionis * terram 245a festinatis. Audite itaque, fratres, habentes aures au diendi pium patrem ad hereditatem celorum vos vo- cantem et dicentem: Venite, filii, audite me, timo- rem domini docebo vos. Quis est, qui wlt vitam? 30 Quis es, qui vis ad vitam ingredi? Serva mandata dei. Quorum mandatorum alia sunt specialia, alia communia. Specialia sunt proprie canonicorum sive clericorum et monachorum; communia vero sunt omnium katholicorum. Specialia sunt hec: »Si vis 35 esse perfectus, vende omnia, que habes, et da pau 10 b B ,ut pretendunt deest. a B ,et operis divini deest. B ,et B ,ab officio predicandi'. B ,Ecce... in temporalia maxime' deest. d testimonium' deest. 1 PL v. 40: 1215. Hus : Tractatus Responsivus. 40

Strana 34
34 Mag. J. HUS TRACIATUS RESPONSIVUS. peribus et sequere me«. Et iterum. »Omnis qui re- liquerit domum, aut matrem aut fratres, sorores ac filios aut filias propter me, centuplum accipiet et vitam eternam possidebit.« Et ad discipulos dicit: »Vos qui secuti“ estis me, in regeneracione, cum sederit filius hominis in sede magestatis sue, et vos sedebitis super sedes duodecim, iudicantes XII tribus Israhel.« Hec itaque, quanto singularia, tanto precipua et graciora, nam dicit iterum sal- 10 vator: »Qui non renuncciaverit omnibus que pos- sidet non potest meus esse discipulus.« Quod di- cens' nichil proprii a suis discipulis possideri vo- luit. Quicunque aliquid possidet in terra remotus est a Christi disciplina. Qui autem non est disci- 15 pulus Christi, quomodo presumit sibi ligandi at- que solvendi potestatem, qui in terra presumit pos sidere facultatem? Audite, fratres, verba ewangelii dicentis: Intravit Ihesus ad discipulos, ianuis clau sis, »et inflans dixit eis: Accipite spiritum sanc 20 tum. Quorum remiseritis peccata, remittentur eis. Et quorum retinueritis, etc.« Numquid illi aliquid proprium habuerunt, quibus magister indixerat: »Nichil tuleritis in via.« De quibus Lucas ewan- gelista refert: »Erant eis omnia communia.« Vi- 25 dete, quid Petrus dicat ad Ihesum: »Ecce nos reli- quimus omnia et secuti sumus te.« Qui omnia relin querant, nichil sibi retinuerant. Unde ergo sibi arrogant ligandi atque solvendi potestatem, qui in terra presumunt possidere facultatem? Quo 30 modo non erubescunt dicere: dominus pars here- ditatis mee? Ubi est illud apostolicum, »que con- vencio Christi ad Belial?« Qui terrenas possessio nes relinquere nolunt, cur peccata populi comedunt? Si decimas cum filiis Levi accipiunt, quomodo inter 35 ceteras tribus partem accipient, si non sui ethimo- 245b logiam attendunt? Cur clerici a sorte * dicti sunt, 5 a Cod. ,secutis'. deletum. b Cod. ,in generacione' et B. sequitur ,a sui

Strana 35
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 35 quia dominus eorum sors est vel hereditas. Cur sortes pera signa clericatus a laicis discernuntur, non perpendunt, non enim sine causa capita eo rum raduntur et tonduntur, sed perspicacissima et evidentissima racione, etc. Et infra modicum post 5 dicit: Audiamus eciam, quid dicat Christus suis imitatoribus: »Si vis perfectus esse, vade et ven de omnia, que habes, et da pauperibus.« Item, »nisi quis abrenuncciaverit omnibus que possidet, non potest meus esse discipulus.« Item »nemo potest 10 duobus dominis servire, scilicet deo et mam mone.« Vidit peritus magister discipulos suos luctaturos cum mundo, qui, si haberent aliqua unde tenerentur, levius deicerentur. Tulit igitur arma suis hostibus, cum nos privavit suis posses 15 sionibus'. Nudus namque latrones non solet ti- mere; qui se mundanis implicat, tela parat, quibus confodiatur. Qui ergo non wlt confodi, nudus pro cedat per viam huius consilii. Et infra. Que precepit diligere sunt illa, que per Moysen dedit deus, scis 20 licet: »diliges dominum deum tuum ex toto corde tuo et proximum sicut teipsum.« Proximús tantum in terra diligi precipitur, qui celestis regni here- ditatem consortitur'. Et infra: Quisnam puer tam benignum patrem non possit diligere? Quis ei de 25 tantis beneficiis aliquid dignum possit retribuere? Hec tanta beneficia admirans, Psalmista ait: »Quid retribuam domino, etc.« et subiungit suam requi- sicionem: »Calicem salutaris accipiam, etc.« Quan- tulacunque hiis retribucio calicem domini acci 30 pere, nulla tamen alia digne dicitur passioni do minice congrua ac utique racione, ut quemadmodum sanguinem suum dedit pro nostra redempcione, a ,per' supra rigam. b sequitur ,mund deletum. B habet: »In quo caritate divina profusi scriptura testante, que ait: ut oves nostros sicud nos 35 ipsos diligamus, illi eciam cum propter opera nostra mala inimici essemus eius, prior dilexit nos et cum essemus servi inutiles in, filios suos nos adopta vit et heredes, filium suum unigenitum tradens pro nobis, ut nos eriperet a perpetue mortis laqueo. Quisnam puer« etc. 37

Strana 36
36 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. sic et nos fundamus sanguinem nostrum pro sui nominis confessione. Sed quomodo pro Christo dabit suum sanguinem, qui pro Christo non wlt abicere mundi vanitatem, cum nos magis quam no- stra diligamus? Quomodo proChristo vitam tradit, qui querit temporalia hic vana et falsa possidere? Ipse enim dicit: »Si diligitis me, mandata mea servate.« Loquitur eciam Johannes apostolus: »qui dicit se deum diligere et mandata eius non custo dit, mendax esse convincitur«. Itaque se et non deum diligit, qui mandata eius non wlt custodire. Cum Christus sita pro nobis pauper et egenus, nos cur pro Christo pauperes esse erubescimus? Num- 246a quid suos“ pauperes non facit divites, veritate at- 15 testante: Regnum celorum non divitum, sed paupe- rum esse dicit, namque pauperibus dicitur: »Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum celorum.« Si ergo regnum celorum est pauperum, restat, ut infernus sit divitum. Hoc quoque de- 20 clarat nobis ewangelista dicens: »Homo quidam erat dives,« et post pauca subiungit: »Erat autem servus quidam mendicus, nomine Lazarus, qui iace bat ad ianuam eius, ulceribus plenus. Factum est, ut moreretur mendicus. Portatus est ab angelis in 25 sinum Abrahe. Mortuus est autem et dives et se- pultus est in inferno.« Non reputet hec verba quis- que Augustini, sed sunt verba veritatis et non ho- minis, que nec possunt falli nec fallere. Quisquis igitur vis regnare cum Christo, dilige paupertatem 30 cum ipso, ut resquiescas cum Lazaro mendico. Nemo enim potest gaudere cum seculo et regnare cum Christo. Audi apostolum dicentem: »per mul- tas tribulaciones oportet nos intrare regnum dei,« et iuxta vocem veritatis primo nos oportet cali- 35 cem bibere domini, ut sic pertingamus ad confes sionem regni. Qui autem wlt epulari cum divite, preparat se epulans' vermibus gehenne, in qua 5 10 a B sit factus pro nobis.B epulari vermibus.

Strana 37
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI 37 pro gaudio momentaneo ardebit perpetue cum ca pite suo dyabolo. In felix comercium pro tam brevi gaudio celesti privari regno. Ffelix paupertas, per quam celestis aquiritur hereditas. Felix co mercium pro temporalia perpetuo eterna accipere, 5 et quod ineffabile est bonum cum Christo regnare. Econtra ineffabilis miseria perpetua cum dyabolo pati supplicia. Quapropter, fratres karissimi, nos illud ewangelium imitantes, quid prodest homini, si totum mundum lucretur, anime vero sue detri 10 mentum paciatur, vel quam commutacionem homo dabit pro anima sua, vanitatem et divicias' nunc deponamus, eas pro Christo dimittendo, ne, quod absit, pro transitoriis“ ammittamus antidotum momentanee amaritudinis, ut quando, id est ali 15 quando" percipiamus universa gaudia salutis. Sic modo curramus, ut in futuro apprehendamus. Ubi inveniemur, ibi iudicabimur. Non perdamus tem pus acceptabile; non erit aput inferos tempus pe- nitencie. Dum igitur vacat, dum sumus in via, ad 20 versario nostro legi consenciamuse. Hec Augustinus. * Eccef quomodo sancti confitentur vita et doctrina veritatem *246b ewangelicam, quod clerici non debeant possidere proprietarie, iure humano sive civili et seculari secundum dominacionem ac iurisdicionem coactivam, sicut allegatum est in articulo verbum 25 ewangelicum: Nolitel possidere aurum neque argen- tum. Non ergo hoc error neque heresis est“, cum Christus et sui apostoli et postea ceteri sancti, vita et sermone efficaciter probaverunt. a Cod. ,pro temporali in marg.; B deest. b B ,et divicias deest. se 30 quitur ,hauriamus antid' deletum. d ,id est aliquando' supra rigam; B deest. e B prosequitur: Lex quippe divina ideo dicitur noster adversarius, quia nostris carnalibus voluptatibus adversatur; adversario nostro itaque ewangelio, dum rex expectat, dum nos ad hanc pacem invitat, nunccios imitemur, cum eo pacis fedus miramur, cum veniret magnus ille paterfamilias, non ut servos inutiles 35 puniendos, sed ut filios hereditarios veniat secumque introducat ad nupcias, ut de suis beneficiis filii per homines reddamus gracias Jhesu Christo domino nostro, qui cum deo patre vivit et regnat in secula seculorum. Amen. Item dotacio cleri valde inpedit etc. f B, ,Ecce ... valde inpedit' deest. g ,est in marg. 40 1 Mt. 10: 9.

Strana 38
38 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. Rursus ad idem universaliter vel communiter': ditacio cleri superhabundans' secundum appropriacionem, dominacionem ac iurisdicionem valde impedit implecionem regule Christi et apo stolice, sed absque ditacione huiusmodi" paupertas ewangelica meritoria multum promoveret et facillitaret clerum ad obser- vandum regulam Christi et explendum digne suum officium sacerdotale, ergo universaliter ditacio cleri secundume huius modi humanam appropriacionem ac iurisdicionem est contra regulam Christi. Sicut paupertas ewangelica est valde pro regula 10 Christi, sic huiusmodi ditacio cleri maxime contraria paupertati ewangelice est maxime contra regulam Christi. Et argumentum tenet, quia illud generaliter“ et communiter, quod impedit regulam Christi, est contra regulam Christi. Et antecedens pro- batur, scilicet quod talis ditacio impedit implecionem regule Christi, paupertas vero promovet et facillitat implere ewange licam legem, quia, ut dicit Crisostomus, super Epistolam ad Hebreos, sermone 18, hoc confirmando: Abiciamusl, inquit, ergo prudenciam carnis, id est intelligencias car- nales. Que autem sunt carnalia? Quecunque cor 20 pus florere faciunt et luxuriari, viciant autem ani- mam. Hoc nimis, ut sunt divicie, delicie et gule, cuncta hec carnis sunt, amor corporum. Non igitur hec amemus, sed paupertatem consectemur sem per. Ista enim, scilicet paupertas, facit magnum, sed humilem quippe et abiectum. Ista magnam fi- duciam nobis tribuit, sed sapiencia, inquis, pau- pertatis pro nichilo habetur, et a camino pauper- tatis libera me, domine, et divicias et paupertatem ne dederis. Sed hanc professus est Christus, licet antiqui veteris legis eam detestabantur. Ubi multa racio diviciarum habebatur, paupertatis pluribus erat contemptus, et ubi hec olym malediccio' erat, hec iam est benediccio. Discipulis enim dixit: 247a »Nolite possidere aurum neque argentum* neque 15 25 30 35 40 b Cod. ,subhabundans', a ,universaliter vel communiter' in marg. B.,superhabundans...iurisdicionem' deest. c B.,Ecce... valde inpedit deest. d ,huiusmodi in marg. B. secundum ... iurisdicionem deest. f sequi- h § B. ,generaliter et communiter‘ deest. B. ,sci- tur ,quod‘ deletum. i Cod. ,maledictum'. licet... legem‘ deest. 1 PGL v. 63: 136.

Strana 39
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 39 divicias neque duas tunicas. Et Petrus: »Auruml et argentum non est mihi.« Divicie enim faciunt hominem servum et miserum, non paupertas vo luntaria, que facit fiduciam magnam coram dos mino. Valde enim fortis est pauper huiusmodi vo- luntarius et non habet, unde iniuriam paciaturvel ledatur, dives undique facilis est ad captivitatem. Nullus igitur putet paupertatem inhonoracionis causam. Si enim virtus assit, omnes mundi divicie nec ut ludus necut stipula erunt aput eum. Hanc 10 igitur sectemur, si volumus intrare ad regnum ce lorum. »Nam2 vende«, inquit Christus, »omnia et da pauperibus et habebis thesaurum in celo.« Et iterum: »Difficile3 est divitem intrare regnum ce lorum.« Ipsa enim est exercitacio querere magna 15 et admirabilis portus tranquillus. Attende, tu pro cibo graciam postulas divitis. Ille autem pro de cem millibus causis impudens existit, ut plura ha- beat, nec quisquam obloquatur Christo, qui per- feccionem illam dixit esse virtutis, dicens: »Si2 20 vis esse perfectus, vade et vende omnia, que habes et da pauperibus.« Hec enim ipse verbis dixit et operibus ostendit et per discipulos suos docuit. Nichilenim opulencius eo, qui paupertatem sponte diligit, et cum alacritate suscipit. Hec Crisostomus 25 ubi supra. Ecce quomodo appropriacio, iurisdicio ac dominacio cleri in temporalibus impedit maxime observanciam legis Christi, ewangelica vero paupertas sibi contraria est multum promotiva facilius implere legem Christi, quod erat probandum antece- dens. Et confirmatur idem per eundem beatum Crisostomum, 30 super Mattheum, de opere perfecto morali ultimo4: Paupe rem, inquit, voluntate non est necesse adulari ne- que indigere principibus: neque enim' multis in- diget, neque oportet eum turpiter servire neque oportet eum formidare neque suspicari et timere 35 calumpniatorum ora sicut cupidus diviciarum. 5 ,et supra rigam. B ,Ecce...antecedens' deest.B ,enim“ 2 Mt. 19: 21. Mt. 19: 23. PGL v. 58: 791 Act. 3: 6. liberrime laudata. a deest. 40

Strana 40
40 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. *247b Non' enim est paupertas aliquid tale servitutis miserum utavaricia, sed paupertas est portus tran- quillus, pallestra et gympnasium philosophie. Aus dite, pauperes, magis autem et quicunque ditari 5 concupiscitis, non pauperem esse malum est, sed non velle pauperem esse; et neque malum existima paupertatem et non erit tibi malum. Si enim philo- sopharis, decem“millium bonorum erit tibi fons. Et si quis tibi principatum et civiles potestates et di- 10 vicias proponeret cum paupertate et libera opcio unius illorum tibi daretur, hanc, scilicet pauper- tatem, confestim raperes, si tamen eius cognosce res pulchritudinem. Nam paupertas puelle cuidam speciose et pulchre similis esse videtur. Avaricia 15 autem mulieris fere formam tenet. Non mihi eos, qui accusant paupertatem, in medium afferas, sed eos, qui per eam fulserunt. Cum hac Elyas educa tus, raptus est. Apostoli vero omnes cum illa pro- fecerunt, Achab vero et Yezabel sine illa et Gezy 20 et Judas et Cayphas condempnati sunt. Intueamur huius puelle pulchritudinem! Etenim oculus eius purus et preclarus nichil habens turbulenti sicut oculus avaricie, manswetus, tranquillus oculus eius et delectabilis, mitis, humilis, nullum odio ha- 25 bens. Hec Crisostomuss. Ecce quomodo ewangelica paupertas et voluntaria sine appropriacione, iurisdicione ac dominacione cleri in temporalibus iuvat et facillitat vivere secundum regu- lam Christi. Divicie autem mundane in clero ex gravi sarcina et superhabundancia temporalium valde impediunt vivere secun- 30 dum regulam Christi. Quod quidem impedimentum tam no- civum in ecclesiam operacione sathane est introductum. Rursum“ ad probandum idem arguitur sic: regula Christi est veritas vite et doctrine eius, sed veritas sua est vita pau v B sequitur: Ex cuius verbis patet cuilibet a correctum ex ,nonne'. 35 diligenter intuenti, quod sicud voluntaria paupertas ewangelica valde iuvat et facilitat secundum Christi regulam vivere, sic ditacio mundana cleri ex gravi e B habet: Et per consequens hec ditacio est contra regulam sarcina — Christi et operacione sathane contra Christi ordinacionem in clerum introducta d B habet: Item regula Christi, prout supra dictum est, est veritas vite — 40 e sequitur ,s' deletum.

Strana 41
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 41 per, penalis et laboriosaa, quam omnes viri spirituales in statu cleri debent observare et veri perfecciores in ea Christum de bent maxime imitari aliis in exemplum ad contempnendum seculi vanitatem. Ergo ditare clerum superhabundancia tempo- ralium est contra regulam Christi, quia est contra eius veri 5 tatem vite et doctrine. Consequencia patet tamquam per se, sed prima pars antecedentis patet per Augustinum super illud Psalmo 68: Ynfixusl sum in lymo profundi et non est substancia, dicit, quomodo Christus loquitur de incar- nacione sua, qua humanitus infixus est, cum non habet modo, scilicet mundano, substanciam, hoc est divicias. Ergo', inquit, paupertatem volens nobis comendare fortasse di xit, non est substancia. Et sequitur diffinicio Augustini sine formidine: ad summam enim pervenit pauperta tem, quando formam servi induit. Hec Augustinus. 15 * Sed quid alibi auctoritates sanctorum in scripturis queruntur, *248a cum secundum veritatem fidei ipse solus pontifex futurorum bonorum de facto in se ostendit, et maxime nobis clericis exem- plando formam dedit et diligentissime hoc nobis, scilicet veri- tatem vite sue per ewangelium insinuavit, quod videlicet humis 20 litatem prius et mundialium ac temporalium verum contemptum tam verbo quam exemplo docuit. In summa quidem humilitate ac temporalium contemptu hunc mundum ingressus est, sciens ipse, quod non minus, ymmo magis, opere seu exemplo docentur homines quam sermone, iuxta illud Senece epistolarum, Epis 25 tola IX: Quid faciendum a faciente discendum. Vo luit ergo Christus, ut suo nos prius exemplo quam sermone doceret, ete ideo voluit in summa voluntarie paupertate, in summa humilitate ac contemptu mundi nasci. Unde Luce II" dicitur, quod pannis4 eum involuit beata virgo et recli- navit in presepio, ubi scilicet locus bestie erat et pabulum. Et verisimile est, quod pannis alienis eum involuit, quia beata virgo et Joseph peregrini et viatores erant ibidem. Pauper eciam natus, pauper vixit iam eciam etate provectus. Unde loquens 10 30 a B habet : Et quoad mundum contemptibilis et ignominiosa, quám omnes —. 35 b sequitur ,x' deletum. B ,regulam...contra‘ deest. d sequitur ,facto“ deletum. e B et sic, in summa voluntate paupertate nasci. Unde —. 2 PL v. 36: 844. 1 Ps. 68: 3. 3 Senecae Opera (1649) Tom. II p. 19. Epistola laudata, sed ibi nihil istius sensus invenitur. 2 Lu. 2: 7. 40

Strana 42
44 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. ad possessam superhabundanciam temporalium, quia ab illo occulto bono homines nesciunt exemplariter edificari, nec mo- ventur ex hoc ad contemptum mundanorum, sed debet ad edi- ficacionem spiritualem et exemplarem in populo quoad effectum exterius in prospectu hominum abrenuncciare temporalibus, sicut Christus et sui apostoli et alii pastores sancti, eorum veri imitatores, ad profectum ecclesie effectualiter ostenderunt. Sic enim secundum Gregorium, primo Moralium: Jobl vir sanc tus summis virtutibus fultus, existens in diviciis et 10 prosperitatibus mundi solum sibi notus erat et ideo: qui si non flagellaretur, per ablacionem scilicet tempo ralium effectualem et subtraccionem corporalis sanitatis, a nobis nullatenus cognosceretur, nec' tam evidens nobis exem- plar paciencie monstraretur, immo, que ei dedit dominus prius, postea abstulit, ut sue vite sanctitas sit exterius in effectu in conspectu hominum pauper et humilis, contempta et dolorosa, multum paciens, manifeste exterius probata, ut sic pateret omni- bus in exemplum. Item secundum supra dicta, cum duplex sit genus christianorum, scilicet perfectorum et inperfectorum — inper 20 fectorum est genus laicorum, sed perfectorum est status et genus clericorum, sacerdotum et pastorum, ut allegatum est supra ex dictis Augustini, de Contemptu Mundi2, — modo generi inperfecto laicorum sufficit mandata dei observare, de peccatis se preser- vare criminalibus, et divicias temporales possidendo ad eas non 25 affici, neque eas diligere, sed ad necessitatem cum moderamine eis utendo, residuum pro indigencioribus, ubi oportet, ad dei beneplacitum errogare, sed generi et statui clericorum sive sacer- dotum plus requiritur, qui non solum secundum affectum, sed 249b eciam effectum abrenuncciant * vel saltem abrenuncciare debent 30 temporalibus, patenter coram omnibus mundana contempnendo, sicut“ paulo ante dictum est, ceteris in exemplum. Hinc est, quod beatus Gregorius dicit in omelia super illud Mt.: Vigilates, quia nescitis qua hora dominus etc., sic inquiens: Magnum nobis donum est, fratres karissimi, et 35 valde congruum, valde comodum et maxime omni- bus appetendum, ut unusquisque sit obediens 5 15 a ,et' supra rigam. B ,Nec tam... immo' deest. B ,sit... homi- num deest. d B sicut supra dictum est. 2 Cf. supra p. 33, n. 1; PL 40: 1215. PLv. PL v. 75: 519. 40 76: 1118. Homilia forte hic laudata, sed verba haec non inveniuntur. Mt. 24: 42.

Strana 43
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 45 Christo, vendat, que possidet et elemosinam det, ut de terra cor ad celum levet et avariciam calcet, ut ad perfeccionis culmen tota mentis intencione festinet, ut non sit sollicitus, que sunt mundi, sed que sunt domini, ut mundum crucifixum habeat 5 seque mundo crucifixum exhibeat, ut sit omnino pauper in seculo et dives in deo. Quisquis ergo tan- tam virtutem accipit a domino,utomnia que sunt in mundo, regni celestis amore contempnat, que habet, vendat et egenis impendat. Ecce effectualis et vo 10 luntaria paupertas perfectorum, quodproprium de beret esse clericis. Deinde de imperfecto genere laicorum consequenter subinfert beatus Gregorius, dicens: Qui vero tante virtutis nondum est, de hiis, que habet, quantum habet, elemosinam faciat; tantuin operetur bona 15 voluntas, quantum suppetit facultas. Et subdit de perfectis, dicens: Perfectus omnis possideat primum virtutis locum. Imperfectus autem saltem perve- niat ad secundum. Efficiaturille gloriose indignus, sit iste laudabiliter largus, sit ille sanctissime pau 20 pertatis amator ardentissimus, sit iste sanctorum pauperum piissimus consolator. Hec Gregorius. Sed quia heu! totus clerus cupidus multiplicatus super nu- merum longe declinavit ab ista ewangelica paupertate, vita et moribus ei contradicendo, per quod fidelem populum deducunt 25 suis perversis exemplis operum ad desperacionem futuri seculi, quoniam et in deliciis, voluptatibus et gloria seculi vivunt fere omnes ecclesiarum vocati ministri, episcopi seu presbiteri et re- liqui communiter clerici. Manifestius autem hii, qui super maio res thronos ecclesie sedent, vivunt irregulariter, inpingwati, di 30 latati et ditati contra regulam Christi in tantum, ut futurum dei iudicium in alio seculo nullatenus credere videantur. Qua enim secundum deum consciencia pontifices et prelati * et ce- teri sacerdotes ecclesiastica temporalia pauperibus donata con- sumunt in mundi vanitatibus, ex furto et rapina tempora 35 lium viventes, que per fideles legata sunt propter ewangeli- sancium et reliquorum pauperum sustentacionem, de quibus non tantum se, sed suos consanguineos ditant superhabundanter, haud dubium pauperes spoliantes contra eciam conscienciam, 250a deest Cod. 40

Strana 44
Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 42 de sui paupertate, Matt. VIII et Luce IX dixit: Wlpesl foveas habent et volucres celi nidos: filius autem ho- minis non habet, ubi caput suum reclinet. Et hunc statum tamquam perfecciorem ceteris observatis, ut decet, pre- ceptis atque consiliis docuit Christus eligere eos, qui sui esse volunt discipuli atque eorum vicarii: maxime successores ipsius in officio precipui obligantur maxime esse eius imitatores in hac voluntaria et ewangelica paupertate. Unde Matt. XIXa et Marci X et Luce cuidam interroganti ab ipso: Magister 10 bone, quid faciens vitam eternam possidebo? Dixit autem ei lhesus: Mandata nosti; non occides etc. Qui ait: Hec omnia custodivi a iuventute mea. Quo audito Ihesus ait ei: Adhuc unum tibi deest. Si vis esse perfectus, ut dicitur in Matheo, omnia que- 15 cunque habes, vende et da pauperibus et habebis thesaurum in celo. Rursum eiusdem Luce dicit veritas: Si c' ergo omnis ex vobis, qui non renuncciaverit omni- bus, que possidet, non potest meus esse discipulus. Ecce quomodo ex veritate vite et doctrine precipitur, quod status 20 paupertatis et mundi contemptus decet omnem perfectum', pre- 248b cipue * Christi discipulum et succesorem eius in officium pastorale, quinymmo quasi necessarius est talis status debenti swadere aliis mundi contemptum, si sua doctrina seu predica- cione proficere velit. Nam si talis divicias possideat et princi- patus ambiat, qui eos, quos alloquitur, hec spernere docet, ipse quidem sui accione sermonem proprium manifeste redarguit. Unde Chrisostomus contra tales in libro de Compunccione Cordis inquid : Dicere4 et non facere non solum lucri nichil est, sed et dampni plurimum. Grandis enim 30 condempnacio est componenti sermonem suum, vitam vero negligenti. Et ideo, qui novit omnia qualiter conveniencius fienda, fuit Christus vo lens sermones suos credibiles fieri, quibus mundi docetur contemptus, vanitatum et carnalium vo- 35 luptatum spretus et fuga, sermones monuit ope- ribus conformari. Non ergo dicatur, quod papa, episcopus, 5 25 a correctum ex ,IX addita littera ,X' rubricata. e sequitur ,X deletum. Mt. 8: 70; Lu. 9: 58. 2 Mt. 19: 16 sqq.; Mc. 10: 17; Lu. 19: 18 PGL v. 47: 410. 40 sqq.; sequitur praesertim Lucam. Lu. 14: 23. b ,et supra rigam.

Strana 45
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 43 prelatus vel quicunque pastor sit castus in deliciis et pauper in diviciis, et quod habendo superhabundanciam temporalium, non autem amando hec sufficeret sibi ad debite statum regendum et fidelibus exemplandum. Nam in talibus diviciis et deliciis, licet eas non amarent, tamen habent nimiam anime sue distraccionem et suavi spiritus ac devocionis diminucionem propter nimiam sollicitudinem eorundem temporalium. Eciam quia sub hoc pre textu pietatis, quod dicitur, sufficit in deliciis esse castum, in diviciis pauperem, multi capiunt licenciam et libertatem abutendi diviciis, quorum licencia huiusmodi sit offendiculum et laqueus 10 dampnacionis, non solum ipsismet divitibus prelatis, sed eciam fere toti populo christiano. Eciam quia viri spirituales, prelati et pastores, si quoad deum essent pauperes spiritu, possidendo superhabundanciam temporalium non ita lucerent in operibus exemplariter populo christiano, sicut si ex caritate non ficta 15 abrenuncciarent voluntarie, non solum affectu in corde, sed eciam in effectu' patenter exterius coram hominibus. Quia ergo spirituales viri debent esse perfecti, plus docendo exemplari vita quam verbo, videtur ex regula Christi et ex ista racione non solum affectu, sed eciam effectu, quod debeant abdicare tempo 20 ralibus, eo ad maiorem edificacionem spiritualem ecclesie. Sic enim scriptum est Matt. V pro ista racione: Nonl potest. civitas abscondi supra montem posita. Nec ac cendit lucernam et ponit eam sub modio “sed super 249a candelabrum, ut luceat omnibus, qui sunt in domo. 25 Et sequitur expresse ad propositum: Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona et glorificent patrem vestrum, qui in celis est. Sic inquam: luceat lux vestra, id est doctrina vestra, que luci comparatur, ut videant opera vestra bona. Et ibi glosa: 30 opera2 requiro, ut videantur et sic confirmetur doctrina, aliter enim sermonibus et doctrine parum creditur. Et patet ex istis, quod clerus, qui debet esse maxime exemplaris vite in dei ecclesia populo christiano, qui debet esse lux mundi, sal terre, qui debet poni in edificacionem spiritualem 35 et non in destruccionem ecclesie, non solum debet esse sic pauper spiritu, solum non' habendo affectum cordis occultum a ,effectu bis scriptum, primum deletum. correctum ex ,pauper sic'. e correctum ex ,non solum habendo'. 2 Glosa? non Strabonis. 3 Cf. II Cor. 10: 8. 40 Mt. 5: 14 sqq.

Strana 46
46 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. qui propter ewangelii ministerium contenti deberent esse ali- mentis et hiis, quibus tegantur, ut dicit Apostolus ad Thymo- theum 61. In tot pretera necessariis bona pauperum consu- munt in equis, familiis, conviviis ac reliquis vanitatibus et vo- luptatibus manifestis et occultis. Que vero de ecclesiasticorum officiorum et beneficiorum seu temporalium distribucione fiunt inconveniencia, pertranseo. Nam plurimum prece ac precio et favore aput potentes divites seculi obtinenda, si phas est dicere, Magi Symonis ministris oblata, talia conferuntur ignorantibus, 10 criminosis, pueris incognitis, in vita non approbatis ac ydiotis, indignis et inhabilibus manifeste secundum tocius wlgi senten- ciam, cum tamen Apostolus, prima ad Thimotheum 3°, preci- piat officiales ecclesiasticos debere cognosci tamquam probatos et perfectos vita seu moribus et doctrina. Sic enim ibi dicitur: 15 Oportet2 autemillum, scilicet episcopum sive presbiterum, testimonium habere bonum ab hiis, qui foris sunt, quanto magis ab hiis, qui intra ecclesiam sunt. Et infra parum in eodem: Dyaconos similiter pudicos...et hiiautem probentur primum; et sic ministrent, nullum cri- 20 men habentes. Quod ne singula inconveniencium dinume- rare temptemus, breviter dicitur, quod clerus modernus tantum a Christo et a sua lege modernis temporibus apostatant ad vo- luptates, vanitates, ad temporalia et ad seculi principatus exar- descunt et hec omni conamine non iure, sed iniuria occulta et 25 manifesta persecuntur et occupant, que tamen omnia Christus et sui apostoli et eorum veri imitatores spreverunt et spernere docuerunt et preceperunt spernere eos maxime temporalia, qui aliis ewangelisare debent abrenuncciacionem temporalium et con- temptum mundanorum. Nec" valet obicere contra supradicta, quod legitur Gen. XLVII: In3 universa terra Egipti regibus' quinta pars 250b solvitur* et factum est hoc quasi in legem absque terra sacerdotali, que libera ab hac condicione fuit. Ex quo quibusdam videretur sequi, quod sacerdotes" terram pos- 35 sidebant in Egipto a Pharaone rege, et non erant in servitutem cum terra sua sacerdotali redacti, neque cum ceteris Egipciis vendiderunt seipsos. Et per consequens videretur, quod libertas 5 30 40 b sequitur ,necessarium' deletum. a r In marg. ,Obieccio. Cod. d sequitur ,in Egipto' deletum. Sic Vulgata. Cod. ,rebus. cognoscere'. 2 I Tim. 3:7 sqq. I Tim. 6: 8. Gen. 47: 26.

Strana 47
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 47 et possessio terrena sive ditacio cleri sit in lege domini fundata. Sed nunc moderni sacerdotes, sic terrena possidentes, non Christi, sed magis Pharaonis esse videntur, et quod ista racio ex hac auctoritate procedens concedit superhabundanciam temporalium sacerdotibus Faraonis, non autem sacerdotibus Christi. Unde Origenes super Genesim, omelia XVI, dicit, quod sacerdotes Pharaonis in Egipto per hoc nequiores ceteris ostenduntur esse, qui pro nimia familiaritate, que eis est cum Pharaone, nichil mu tacionis“ recipiant, sed permanent in mala possessione. Et sicut hiis, qui in fide et sanctitate profecerant, dicit dominus: Iami non dicam vos servos sed amicos meos. Denique vis scire, quid intersit inter sacerdotes dei et sa- cerdotes Pharaonis? Pharao terras concedit sacer dotibus suis. Dominus autem sacerdotibus suis partem non concedit in terra, sed dicit eis: Ego 15 sum pars vestra. Observate ergo, qui hec legitis, omnes dei sacerdotes, et videte, que sit differencia sacerdotum, ne forte, qui partem habent in terre et terrenis cultibus ac studiis vacant, non tam domini quam Pharaonis sacerdotes esse videantur. Ille est 20 enim, qui wlt sacerdotes suos habere possessiones" terrarum et exercere agri non anime culturam, ruri et non legi operam dare. Christus autem dominus noster sacerdotibus suis quid precipiat, audiamus: »Qui non,« inquit, »renuncciaverit omnibus, que 25 possidet, non potest meus esse discipulus.« Contre- misco hec dicens. Meus enim primo omnium, in quam, accusator existo, meas condempnaciones lo- quor. Negat Christus suum esse discipulum, quem viderit aliquid possidentem et eum, qui non re 30 nuncciat omnibus, que possidet. Et quid agimus? Quomodo hec aut ipsi legimus, aut populo exponi- mus, qui non solum non renuncciamus hiis, que possidemus, sed aquirere volumus ea, que nunquam habuimus"", “antequam veniremus? Nunquidnam quia 10 35 *251a * In marg. ,Solucio'. In parte inf. pag. legitur: ,antequam veniremus et alia manu, ,21. a Sic B. Cod. ,imitacionis'. b Cod. ,possesiones. c Cod. ,iuri'. PGL v. 12: 250 sq. 40

Strana 48
48 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. nos redarguit consciencia, tegere et non' proferre, que scripta sunt, possumus? Nolo duplicis crimi- nis fieri reus. Confiteor palam populo audiente hec scripta esse, eciamsi nondum me implessenovi. 5 Sed ex hoc saltem conmoniti festinemus hec in- plere, festinemus transire a sacerdotibus Pharao- nis, quibus' terrena possessio est, ad sacerdotes, quibus in terra pars non est, quibus porcio domi- nus est. Hec Origenes. Item Proverbiorum 30‘ Salomon, qui figurabat sacerdotem summum Christum et alios suos posteriores consacerdotes in dedicacione templi et aliis multis, sic deum alloquitur: Vani- tateml et mendacia longe fac a me, mendicitatem et divicias ne dederis michi. Tribue tantum victui 15 meo necessaria, ne forte saturatus illiciar ad ne gandum et dicam: Quis est dominus? et egestatem furer" et periurer nomen dei mei. Et Apostolus Ia Thi- mothei VI dicit de nobis sacerdotibus: habentes2 alimenta et quibus tegamur, hiis contenti simus. Et sic vixe 20 runt sacerdotes et prophete sub regibus in veteri testamento. Sic docuit Christus verbo et opere episcopos sive apostolos suos vivere, ut patet ex lege ewangelii. Ex istis duabus auctoritatibus formetur talis racio: aliqua est regula in scriptura sacra ad conproporcionandum tam nu- 25 mero quam officio sacerdotes ad laycos per totum cristianis- mum. Sed nulla alia, si non ista regula, direxit ecclesiam, quando fuit maior affeccio eius in veteri lege ad terrena. Multo magis tempore gracie ista regula debet ecclesia regulari, quando de berent sacerdotes terrena despicere instar sui domini, nec est 30 possibile disposicionem plus consonam esse, quam spiritus sanctus docuit in scriptura. Ideo magna securitas boni sacerdotis debet esse confidere in domino, pure ipso dicente ad Hebreos 13: Sint3 mores sine avaricia, contenti presentibus; ipse enim dixit: Non te deseram, neque derelin- quam. Ita ut confidenter dicamus: Dominus mihi adiutor est; non timebo, quid faciat mihi homo. Nec valet dicere, quod leges supradicte veteris testamenti non 10 35 40 a ita B, Cod. ,non‘ deest. b Cod. ,a quibus'. c Cod. ,3°. e sic cod. f sic B. Cod. ,regulam'. cod. loco ,egestate compulsus. 2 I Tim. 6: 7.3 Prov. 30: 8. Heb. 13: 5—6; cf. Jos. 1: 5. sic

Strana 49
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 49 obligant nos in novo testamento, quia Christus, qui venit non" solvere legem, sed implere, cuius factum est * interpres, quomodo 2518 vetus testamentum debet intelligi et servari; docuit enim, quo modo ipse et sui apostoli et eorum vicarii deberent vivere pau- perem vitam exproprietarie, quod duravit per trecentos annos 5 et amplius usque ad dotacionem Cesaris Constantini, ad cuius dotacionis crementum proporcionaliter decrevit et valde defecit possessionata multitudo secularium dominorum et hoc in vir tute et potencia quoad suum officium. Item omnia moralia iudicialium et ceremonialium veteris 10 testamenti sunt observanda hodie. Cum ergo conversacio pauper et exproprietaria sit moralis, videtur, quod post Christum pau- perem et apostolos pauperes, maxime nobis in exemplum da- tosa, videtur, quod talis conversacio pauper specialiter a clero debeat observari. Sicut enim nunc mater ecclesia ad finem se 15 culi est senior, sic debet esse specialiter in clero religiosior et per consequens deserendo mundum sponso Christo propinquior. Sed heu! in hoc clerus maxime retrocedit, igitur etc. Item de- cimas et illa, que sonant in lucrum, nos clerici accipimus, non expressa auctoritate legis nove, sed tantum veteris. Videtur 20 ergo, quod magis religiosum sit temporalibus abdicare et se- cundum ewangelicam pauperem vitam clericis vivere, quod est in ewangelio expressatum, quam decimas tollere sine expressa auctoritate ewangelica. Nam constat ex facto Christi, quod uti- que minus religiosum est congregare decimas et oblaciones quam 25 vivere exproprietarie vita paupere ewangelica, non congregando decimas et oblaciones etc. Sed si contra supradicta obicitur per illud I ad Thimotheum 3° et ad Tituin 2°: Oportet2 episcopum esse hospita- lem, quod non bene videtur posse fieri sine dotacione tempo 30 ralium, igitur etc., ad hoc potest responderi, quod oportere episcopum hospitalem esse', duobus modis potest intelligi: uno modo necessitate simpliciter et absolute, alio modo ex condi- cione. Rursum episcopum esse hospitalem eciam potest duobus modis intelligi: vel quantum ad effectum et firmum propositum 35 solum, vel quantum ad affectum et exteriorem effectum. Si ergo ly oportet intelligatur necessitate absolute simpliciter suo modo, hospitalis vero dum notat hospitalitatem quoad efectum princi- a Cod. ,datis'. b ,esse' additur in marg. rubricatum. Cf. Mr. 5: 17. 2 I Tim. 3: 2; Tit. 2: 5. J. Hus: Tractatus Responsivus. 40

Strana 50
50 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. * 252 paliter et propositum, tunc verum * est secundum Apostolum, quod episcopum oportet simpliciter et absolute vela ad semper esse hospitalem quoad afectum sive voluntatem et quoad pro- positum subveniendi, suscipiendi et compaciendi miseris ac pe regrinis. Et sic Christus et sui apostoli erant hospitales omnes necessario, licet erant valde pauperes, quia affectum, voluntatem bonam et propositum semper habebant subveniendi miseris, quod et divitibus huius mundi swadebant ostendere in efectu, licet ipsi personaliter in temporalibus deficiebant. Propter quo- 10 rum temporalium carenciam miseris in efectu non subvenie- bant. Sic Paulus fuit hospitalis, sic omnes episcopos et pastores ceteros atque sacerdotes oportet esse hospitales, quod bene fieri potest, eciam si nunquam essent ditati superhabundancia tem- poralium. Et ergo quoad illum sensum auctoritas Apostoli sup 15 radicta non arguit effectualiter clerum habere superhabundan- ciam et ditacionem temporalium. Si vero ly oportet dicit neces- sitatem condicionatam et hospitalis notat hospitalitatem non solum in afectu, proposito" sive voluntate, sed eciam in efectu exterius, ut sit sensus, quod oportet episcopum non simpliciter 20 et absolute, sed ex condicione, ut si, quando habuerit, loco et tempore oportunis secundum posse hospitalitatem miseris in- digentibus exhibeat. Et ad illum sensum iterum dictum Apostoli est verum, quod oportet episcopum esse hospitalem, hoc est, si et in quantum et quando occurreret a casu et ex improviso 25 habere temporalia, quod de eis tunc exigere deberet hospitali- tatem indigentibus. Intelligendo autem ly oportet pro necessi- tate absoluta simpliciter et absolute suo modo et in suo ge- nere, et hospitalitatem intelligendo quoad suum effectum, sic quod simpliciter et absolute et ad semper necessario require 30 retur, quod episcopus esset in efectu exterius hospitalis in tem- poralibus, sic non est ad illum sensum dictum Apostoli verum, nec sic debet intelligi. Non enim oportet episcopum habere temporalia superhabundanter et possessionate atque seculariter ea sibi conservare atque eadem sibi vendicare, contenciose eis 35 intendere atque talibus dominari. Nam summus pontifex Chris- tus secundum exteriorem effectum ut communiter hospitalitas a,vel' supra rigam loco ,et deleti. b B miseris, licet in effectu com- muniter in temporalibus deficiebant, nec ea habebant ceteris subvenire. Sic d e correctum ex ,carenciam temporalium'. B ,proposito Paulus... 40 sive voluntate deest. e sèquitur ,occ deletum.

Strana 51
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 51 tem non tenuit, cum dixit: Efiliusl hominis non habet, ubi reclinet caput. Et tante paupertatis fuit ipse dominus, unde ut daret tributa modo humano, non haberet. De quo igitur et in quo' tunc servasset hospitalitatem secundum exte- riorem effectum, quamvis tamen secundum * interiorem affec tum illam semper observavit. Et ergo provisorem futurorum aut reservatorem temporalium oportet interdum esse episco pum, si et in quantum poterit, non tamen propter se, sed propter pauperes, dummodo in spirituali ewangelisacione per hec non inpediretur nec negligeretur, ut patet ex glosa super 10 illud Iohannis XXI: Pasce2 oves meas. Alio modo al- ciori diceretur ad modum loquendi beati Gregorii in omelia super illud Matthei: Vigilate3, quia nescitis etc.: Quia grex boni pastoris familia est redemptoris, dis pensator vero, quem oportet esse fidelem pari 15 ter et prudentem, Paulus nobis apostolos, epis copos et doctores quousque ostendens esse ait: »Oportet enim episcopum sine crimine esse sicut dei dispensatorem.« Servi ergo patrisfamilias sumus; dispensatores domini sumus;mensuram tritici, quam 20 vobis errogemus, accipimus. Que vero sit ista men- sura tritici, queramus. Ipsam quoque beatus Paulus apostolus ostendit, dicens: »unicuique sicut deus di- visit mensuram fidei«; quam ergo mensuram Christus nuncupavit, ipsam mensuram fidei Paulus appellat, 25 ut cognoscamus, non aliud esse spirituale triticum quam christiane fidei venerabile sacramentum. Huius tritici mensuram vobis in nomine domini damus, quociens illuminati dono gracie spiritualis secundum regulam vere fidei disputamus, ut eandem 30 tritici mensuram per dominicos dispensatores acci piatis, quociens per dei famulos veritatis verbum auditis. Ecce mensura spiritualis tritici et per consequens spiri- tualis hospitalitatis dispensatoris familie Christi, hoc est epis- copi, secundum quam ipsum oportet esse hospitalem spiritua 35 liter et dispensare ac dare mensuram fidei familie Christi, sicut fecit summus pontifex futurorum bonorum Christus et sui 252b a Cod. ,iniquo'. b Cod. male Ioh. XIII. ,dispensatores' Cod. 2 Glosa ordinaria (Strabonis) in Joh. 21: 17, PL v. Lu. 9: 58. 114:422 sq., Mt. 25:13; Cf. supra, p. 44, n. 3. 40 3.

Strana 52
Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 32 episcopi apostoli, non habundantes in hospitalitate tempora- lium. Oportet ergo episcopum habere in se legem Christi et in eius sapiencia habundare et esse plenum spiritualibus donis spiritus sancti et hec spiritualia carismata fideliter dispensare pro capacitate fidelium, abrenuncciando secundum apostolicam et ewangelicam regulam possessionibus mundanis et superha- bundanti temporalium hospitalitati et eius nimie sollicitudini, que distrahit et inpedit debitam sacerdotalem sive episcopalem in populis ewangelisacionem. Et iste videtur esse sensus beati 10 Gregorii, quem spiritus sanctus“ pretendit, et Paulus in illis verbis, in quibus dicit: Oportetlepiscopum esse hospi- * 253a talem. * Et sic patet responsio ad obiectum. Commendemus ergo temporalium hospitalitatem laycis et nobis hospitalitatem, deo mandante, spiritualium carismatum reservemus. Sed ad hoc, quod 15 obiciunt contra istam sentenciam de beato Ambrosio, qui ha buit agros, ut patet per eundem De Tradendis Basilicis2, di- citur, quod Ambrosius et alii habentes agros et alia inmobilia" non dixerunt ea sic esse ecclesie, quia in dominio vendendi, alienandi, vendicandi, vel in potestate fuerunt episcopi, et hoc 20 in proprio vel communi, neque habuerunt iurisdicionem mun- danam pro talibus rebus in foro contendere, qui quidem epis- copi, prelati nomine ecclesie persepe nominantur, sed supra- dicti sancti observantes statum paupertatis habuerunt agros sic, quoniam proventus inde veniens ad cultum cleri et ad susten- 25 tacionem ministrorum ewangelicorum datus erat quoad simpli- cem et parcum" ac moderatum usum nature necessarium illarum rerum per legislatores vel dominos temporales, aput quos qui- dem dominos remanebat dominium et iurisdicio aufferendi sive vendicandi predictos agros a quocunque clerico eis abutente. 30 Ideo dixit Ambrosius: Sis agros desideret imperator, potestatem habet vendicandorum. Nemo nostrum, scilicet episcoporum, intervenit. Et infra: Tollat eos, sci- licet agros, sibi libitumest imperatori: non dono, sed non nego. Non sic autem dicerent episcopi moderni parati ad 35 pugnam pro temporalibus'. Et tamen Ambrosius, si scivisset se peccare mortaliter in non defendendo seu non negando agros, certum est, quod ipse sibi negasset, precipue si ad hospitalitatem 40 a sequitur ,et Paulus deletum. b sequitur ,et de' deletum. csic B, Cod. ,mobilia'. d ,et parcum' in marg. e sic B, Cod. ,talibus. 3 PL 16: 1017. PL 16: 1007 sqq. 2 Tit. 1: 7—8.

Strana 53
ARTICULUS IV: DE DITACIONE CLERI. 53 superiorem fuisset simpliciter obligatus, quemadmodum somp- niare videntur iam, qui in Israhel magistri sunt, nec talia igno- rare deberent. Et idem potest dici de beato Gregorio in suo papatu. Verumptamen, quia inpeditus fuit curis secularibus in divina contemplacione, et quod temporalia eum non promove 5 runt, sed magis inpediverunt in officio pastorali, deplangit hoc et penitenciam agit ac querulose deponit in quadam epistola, sic dicens: Duml contemplacionis alta conscribitis anime mee, mihi gemitum renovatis, quia audivi, quid intus perdidi, cum foras ad culmen regiminis 10 ascendi. Tantum autem me percussum' merore cogno- scite, ut vix loqui“sufficiam. Nolite ergo me vocare *253b Noemi, id est pulchrum; sed vocate me Mara, quia amaritudine plenus sum. Hec ille. Ecce quod beatus Gre- gorius habuit impedimentum in culmine regiminis per curam 15 et sollicitudinem temporalium, de quo penitenciam egit, ut patet ex verbis supradictis. Et patet responsio per hec ad obiecta plurima adversariorum2. Sed adhuc pro maiori declaracione istius articuli est notan- dum de quattuor statibus cleri habendi se secundum habitu 20 dinem ad temporalia. Primus* status est, quem Christus instituit, in quo clerus secluderetur a mundo, recipiendo a laicis alimenta et tegumenta necessaria ad laborem, quibus retribueret neces- sariores elemosinas spirituales. Per istum itaque statum exclu deretur symonia, sacerdotalis insolencia et monstruositas disco 25 larum. Secundus* status laudabilis, sed minus validus est vel fuit, quando clerus, dimissa cerciori Christi institucione pura, apostolica, clerus plene recipiebat decimas, oblaciones et privatas elemosinas, sicut in veteri testamento, que sors eorum divide batur in quattuor partes secundum decretum beati Gregorii, 30 ut una pars signetur curato sive episcopo cum sua familia, se- cunda clericis, qui debent esse adiutores episcopi, tercia paupe- ribus, et quarta ecclesiis reparandis, si foret indigencia, ut patet 12 qu 2a, Mos est3 et Quatuor4 autem. Sed in isto statu iacet ex sophisticacione maius periculum. Tercius status olym 35 In marg. successive: ,1us, 2us, 3us, 4us. a correctum ex ,percussum me'. Cod. ,privatus'. PL 77: 450 sq. 2 Finis positionis Jacobelli. Cf. Proemium. Dec. Dec. I, I, c. 4 non apte laudata II, XII, qu. II, c. 30 (Friedberg I, 697). (Friedberg I: 1). * 40

Strana 54
54 Mag. J. HUS TRACIATUS RESPONSIVUS. 5 *254a 15 20 cleri postea fuit adhuc inferior, quo clerus recepit a laicis et potentibus et divitibus seculi nedum predictam partem domi- nii“, sed predia et domos atque superhabundantes divicias lai- cales sub forma tamen et titulo elemosine, ut invigilent officio sacerdotali attencius, et residua preter necessaria elemosine di- stribuant prudentibus usibus egenorum. In isto autem statu est maior deviacio a via apostolorum ad seculum, et sic undique maius periculum, licet aliqui miraculose possunt facere in isto statu felicem exitum, ut pie creditur de pluribus sanctis supra 10 memoratis. Quartus* status cleri est ethnicus, quem clerus in hiis novissimis temporibus est vecorditer amplexatus, supra quem dei beneplacitum non quiescit, et est clerum dimisso sacerdotali officio adiectoque elimosinarum titulo dominacionemb* et iuris- dicionem coactivam secularem sive civilem supra bonis pauperum sibi vendicare, ad quod necessario consequitur negociis secula- ribus implicari. A quo veneno deus preservet ecclesiam suam sanctam! Nam in tali statu omnis sacerdos existens est dampna- bilis, licet possit illum statum deserere et finaliter penitere. Et patet, quod sancti olym, licet habebant temporalia sub forma titulo elemosine preter necessaria, tamen fideliter convertebant pro in- digentibus. Iste autem ultimus status quartus, quem clerus mo- dernus infideliter occupat contra ewangelicam prohibicionem, est abhominacio desolacionis. Et ex istis patet, quid sit ad quartum articulum supra memoratum dicendum etc. 25 ARTICULUS QUINTUS** Quintus articulus sequitur et est iste: Asserrere, quod indulgencie, quas papa dat vel ceteri ecclesie pre lati secundum diffinicionem et statuta ecclesie, non valeant, et quod Christi fideles per eas deci- 30 piantur, erroneum est et scismaticum. Cural, quôd est notandum primo, quod indulgencia est actus indulgentis, sic quod non est aliud nisi habentem ad hoc potenciam indul- gere. Et est indulgere gratis concedere sive remittere vindictam, quam reus deberet pro excessu sustinere, et sic indulgere primo 35 * In marg. successive: ,1us, 2us, 3us, 4uss ** Rubrica ista in Cod. deest. Cod. ,domini'. b sequitur ,civi deletum. Cf. Wyclif, De Ecclesia, 549; Hus, Adv. Indulgencias Papales, Op. I, 175a.

Strana 55
ARTICULUS V: DE INDULGENCHS. 55 et principaliter auctoritative et originaliter est proprium deo, sicut et peccata dimittere. Et sic sumitur Judith 8: Indul- genciami domini cum lacrimis postulemus. Sed et alio modo indulgencia sumitur, partim per theologos et partim per iuristas vocatos canonistas. Nam aliquando secundum eos indulgencia connotat remissionem pene secundum humanum ius infligendea, et sic sumitur 22 qu., capitulo Indulgencia2. Quandoque concessionem active connotat. Precipue ergo in- dulgencia pene, que infligitur in foro contencioso persone ree, indulgencia in proposito sumatur pro remissione, dicitur, quod 10 preter illam auctoritativam et originalem veri domini Ihesu Christi remittendi spiritualiter et abscondite in interioribus anime capaci iuxta sui disposicionem et capacitatem, secundum quam summus pontifex Christus non potest deficere suis fidelibus, dummodo ipsi fideles disponant se ad hoc fideliter, quantum 15 in ipsis est. Que quidem indulgencia, sicut iam dixi, soli agno competit, qui tollit peccata mundi. Sed preter hanc * in ecclesia 254h indulgencia vel remissio instrumentalis, officialis convenit pa- storibus et sacerdotibus Christi conformiter legi Christi et secundum formam, quam apostoli suis pastoribus vicariis ex 20 emplarunt, scilicet ewangelisando fidelibus et eis eorum scelera anuncciando, nunc pie caritative hortando, ad bonum alliciendo et a malo retrahendo, nunc comminando et terrendo, arguendo, obsecrando, increpando vita et doctrina ac fideli et spirituali oracione, sic ut per hoc homines conpungantur, a malo cessent 25 et in vitam bonam comitentur. Per quod a tam bonis pasto- ribus et predicatoribus secundario instrumentaliter et coopera- tive remittunt, id est diminuunt peccata hominibus, quia in eis diminuunt malum amorem corruptuin ad seculi vanitatem et malas consuetudines et accendunt magis ac magis ad divi 30 num amorem. In tali enim fructuosa ewangelisacione in homi- nibus capacibus fit continue remissio, diminucio sive minoracio peccati tamquam morbi ex medici sanacione, et continue maior ac maiors intensio divini amoris ac spiritualis vite. Et sic Paulus apostolus, Corinthios gignendo' tamquam filios per ewan 35 gelium dei, et sic sancti, destruentes veterem hominem et fa- cientes cooperative et instrumentaliter novum hominem secun- dum deum in Christo Ihesu, dicuntur quodammodo remittere a Cod. infligendam'. sequitur intencio' deletum. 1 Jud. 8: 14. 2 Lib. 6t1, V, Tit. X, c. 3. (Friedberg II, 1093). 3 Cf. I Cor. 4: 15. 40

Strana 56
56 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 255a vel indulgere et peccatum delere. Et sic videtur Augustinus remissionem vel indulgenciam capere, libro de Vera et Falsa Penitencia sic dicens: Deus1 Lazarum, quem de monu mento iam resuscitavit, obtulit discipulis solven- dum, per hoc ostendens potestatem solvendi con- cessam sacerdotibus. Dicit enim, quecunque sol- veritis super terram, solventur et in celis etc, hoc est: Ego Deus et omnes ordines celestis milicie et omnes sancti in ea gloria laudantes vobiscum 10 confirmant, quos ligatis et solvitis. Non dixit, quos putatis ligare et solverea. Et sequitur ad propositum: sed in quo exercetis opera iusticie aut misericor- die, semper per verbum dei ewangelisando et bona exempla operibus ostendendo, instar Christi et suorum apostolorum. 15 Alia autem opera vestra in peccatores non cogno- sco. Et de isto modo indulgendi vel remittendi peccata ac edificandi spiritualiter Christi ecclesiam papa, cardinales et. episcopi et ceteri“ prelati cupidi et avari, ignorantes legem Chri- sti, nec scientes ewangelisare, non indulgent nec dant indul 20 gencias peccatorum. Patet ex quid nominis indulgencie huius- modi, quia neque predicant neque ewangelisant, sicut apostoli, neque vivunt exemplariter ewangelice coram hominibus, neque anuncciant populo scelera eorum. Ymmo videtur, quod non solum non dant isto modo indulgencias, sed quod nec habent 25 auctoritatem dandi huiusmodi indulgencias, isto modo captas. Quod potest sic argui, quia non habent habilitatem et dispo- sitivam in se sufficienciam ad fideliter et fructuose in se ewan gelisandum sive ewangelice vivendum ceteris in exemplum, neque meditantur2 in lege domini die ac nocte. Et ergo sequitur, 30 quod non habent habilitatem ad sic indulgendum, sive indul- gencias dandum fidelibus et per consequens nec auctoritatem nec potestatem. Patet, quia talis habilitas per vitam et doctri- nam ewangelicam edificandi spiritualiter ecclesiam est clavis, potestas sive auctoritas ad sic dandum indulgencias fidelibus, 55 instar Christi et suorum apostolorum. Magis autem e contrario in talibus simplicibus prelatis, ydiotis et ignaris per eorum pra- a sequitur ,secundum in‘ deletum. sequitur ,p' deletum. sequi- tur ,et deletum. 1 PL 40: 1122. Cf. Hus, Adv. Indulgencias, Op. I, 186a; De Decimis, Cf. Ps. 1 2. 40 Op. I, 134b.

Strana 57
ARTICULUS V.: DE INDULGENCIIS. 37 vam vitam et scandalosam videtur competere potestas et aucto- ritas seducendi fideles a Christo, a sua lege et via ac veritate ducente ad beatitudinem. Quod patet, quia seducunt multos et sunt tamquam malel arbores, que non possunt bo- nos fructus ferre, sicut spine non possunt ferre uwas, nec tribuli ficus, ut patet Mt. VII. Cum ergo sunt plus dispositi ac magis habiles et potenciores, efficaciores fide libus impedire viam salvandi et eam obstruendi et ducere per viam latam in perdicionem et sic plus valent, quantum est in eis, fidelibus claudere celum et aperire infernum, et sic pocius 10 approbabile deberent habere claves inferni, id est ad aperien- dum viam damnacionis et claudendi aditum celorum. Isti enim videntur esse stelle erratice, coloratissima simulacione exterius in oculis hominum rutilantes et sic ecclesiam seducentes et corpus Antichristi componentes in unum et in unam magnam 15 stellam, scilicet Antichristum, redigentes, cui data est clavis inferni, hoc est ad aperiendum hominibus late viam dampna cionis et non regni celorum. Cui sensui videtur concordare prophecia Apokalipsis IX, ubi sic dicitur: Et2 vidi stellam de celo cecidisse in terram, et data est illi clavis 20 putei abissi; et aperuit“ puteum abissi, et ascendit *455b fumus putei, sicut fumus fornacis magne; et ob scuratus est sol et aer de fumo putei. Et de fumo putei exierunt locuste in terram, et data est illis potestas sicut habent potestatem scorpiones terre 25 etc. Ecce potestas clavis et auctoritas permissa huic stelle pre- cludendi viam ad regnum celorum et aperiendi viam ad infer- num. Et istam potestatem, ut creditur, habent nunc papa cum ceteris cardinalibus, episcopis et prelatis, symoniaci et yppo crite existentes, qui, quantum est in eis, inpugnant Christi ordi 30 nacionem et tanquam Antichristus sevissimus, persecuntur Chri- sti fideles, qui pie volunt vivere in Christo. Non enim ista est auctoritas vel potestas apostolica, cum apostoli non habue runt potestatem inpugnandi electos dei et destruendi ordina- cionem Christi, nec habebant auctoritatem captivandi vel in 35 carcerandi fideles, neque per suas iniquas citaciones sic contra regulam caritatis habuerunt potestatem trahendi ad se paupe- res. Non enim, ut dixi, est hec apostolica potestas, sed anti- 5 sequitur ,in deletum. b ,sensui' in marg. Mt. 7: 16 sqq. 2 Apос. 9: 1—3. 40

Strana 58
58 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. christiana. De Antichristo enim prophetatum est, quod suo capiti et suis lateribus permittetur ista clavis sive potestas ad seducendum. De Antichristo enim in Psalmo dicitur: Con- stituel, domine, legislatorem super eos, ut sciant gentes, quoniam homines sunt. Qui quidem legislator secundum glosam est Antichristus. Sub quo quia magna tri- bulacio predicitur Christi fidelibus, ideo consequenter subditur in Psalmo: Ut2 quid domine recessisti longe, despi cis in oportunitatibus, in tribulacione? Et sequitur 10 de superbia illius Antichristi et conculcacione pauperum: Dum superbit impius, incenditur pauper. Comprehen duntur in consiliis, quibus cogitant. Quoniam laudatur peccator in desideriis anime sue, et ini- qus benedicitur, id est Antichristus, qui potentissime in 15 malicia gloriatur, quod talis a christianismo populo in suis ini- quis desideriis non respuitur neque contempnitur, sed magis in suis pessimis desideriis exequendis honoratur et colitur, approbatur et laudatur et existens tam iniqus benedicitur, id est ab hominibus beatissimus et sanctissimus appellatur. De 20 cuius potestate modicum infra subditur ad frivole et iniuste contra regulam caritatis excommunicandum et maledicendum et ad se pauperes Christi fideles per citaciones trahendum. Cuius' malediccione, inquit Psalmus, os plenum est et 256a amaritudine“ et dolo, sublingua eius laboret dolor. 25 Et sequitur de eius generali et iniquo consilio ad subtilius colorandum sua machinamenta antichristiana. Sedet4, inquit, in insidiis cum divitibus in occultis, ut interfi- ciat innocentem. Oculi eius in pauperem respi- ciunt. Insidiatur in abscondito quasi leo in spe 30 lunca sua. Insidiatur, ut rapiat pauperem; rapere pauperem, dum attrahit, scilicet per citacionem frivolam et falsam excommunicacionem etc., ibidem. Talem potestatem permissam ad solvendum Ihesum non habuerunt apostoli, in quorum persona dicit Apostolus 2a Corinthis ultimo: Non 35 enim possumus aliquid adversus veritatem, sed pro veritate. Cum ergo opera ista et potestas usurpata et permissa, quam exercent papa, cardinales, episcopi ac totus cle- rus symoniacus et yppocriticus contra ordinacionem Christi in 5 1Ps. 9: 21. Cf. Bib. Lat. Basil. 1478—80 in loco. 40 3 Ps. 13: 3. 4 I Cor. 13: 8. Ps. 10: 5 sqq. Ps. 10: 1—3.

Strana 59
ARTICULUS V: DE INDULGENCHS. 59 christianum populum, quam numquam apostoli exercuerunta, vel exercere potuerunt, videtur, quod huiusmodi clerici et yp- pocrite non sint successores apostolorum, sed quod papa sit caput, et collegium cardinalium cum ceteris adherentibus in malicia contra Christum sunt corpus Antichristi, quamvis false 3 et nimis simulatorie sub coloratissima specie pietatis pretendant se esse apostolorum successores, etc. Sed et adhuc amplius restat ostendere, quid potestatis auc- toritatis et quale iudicium Christus apostolis et ipsorum suc- cessoribus concedere voluit et de facto concesserit ex virtute 10 verborum scripture sacre. Inter cetera vero, que de hoc expres- siorem significacionem habere videntur, sunt ea, que Christus protulit ad Petrum, Mt. 16, cum dixit: Tibil dabo claves regni celorum. Similiter quoque dicta per eundem Christum ad apostolos omnes Mt. 16° et Joh. 20, dum dixit Christus: 15 Quecunque2 alligaveritis super terram, ligata erunt et in celo; et quorum remisseritis peccata, remit- tentur eis. Ex hiis enim verbis occasionem cepit precipue opinio de plenitudine potestatis, quam sibi breviter Romanus ascribit episcopus. Pro quo animadvertendum est, quod Chris 20 stus, verus deus et verus homo, venit in hunc mundum per- hibere testimonium" veritati, ut dicitur Joh. 183, veritati, inquam, credendorum, agendorum et sperandorum ad vitam eternam humano generi consequendam, quam sermone docuit et exem- plo monstravit in scriptis, quod demum tradidit per ewangelis 25 tarum et suorum apostolorum dictamina, ut per talem scriptu- ram in ipsius et apostolorum suorum absencia dirigi possemus * in hiis, que sunt eterne salutis. Et hoc fuit officium, quod *256b suis successoribus apostolis exercendum commisit. Nam post resurreccionem eis quasi omni novissime dixit illud Mt. 28 et 30 ultimo: Euntes4 ergo docete omnes gentes, bapti- santes eas in nomine patris et filii et spiritus sancti, docentes eas servare omnia, quecunque mandavi vobis. Verum per baptismi administracionem, quod Christus administrari precepit, fecit eos intelligere eciam alios 35 rum sacramentorum administracionem, que propter humanam b a correctum ex ,execuerunt', superposito ,r' rubro. Cod.,Mt. 18'. d sequitur ,per deletum. ,potestatis quid'. 2 Mt. 16: 19; Joh. 20: 25. 1 Mt. 16: 19. 3 Joh. 18: 37. Mt. 28: 19 sq. correctum ex 40

Strana 60
Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 60 salutem eternam instituit. Quorum est penitencie sacramentum, quo anime humane actualis culpa mortalis et venialis deletur, et in ipsa propter culpam corrupta dei gracia reformatur, et absque quo humana opera sic ordinante deo meritoria non fie= rent ad vitam eternam. Unde ad Romanos 6 dicitur: Gracia dei vita eterna. Huius itaque sacramenti sicut reliquorum ministri sunt sacerdotes seu presbiteri, veri successores aposto- lorum Christi, quibus omnibus in persona Petri et reliquorum apostolorum potestas clavium seu conferende penitencie sacra- 10 mentum, id est solvendi vel ligandi homines a peccatis, que idem sunt, tradita fuisse convincitur per verba scripture pre- dicte. Unde Ieronimus super illud Mt. 16: Et2 tibi dabo claves regni celorum sic inquit: Habent quidem ean- dem iurisdiciariam potestatem alii apostoli, qui 15 bus post resurreccionem ait: Accipite spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, remittentur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt. Habet eciam omnis ecclesia in presbiteris et episcopis, sed ideo Petrus eam specialiter accepit, ut omnes 20 intelligant, quod quicunque ab unitate fidei ac societate eius se separaverit, nec a peccatis ab solvi nec celum ingredi potest. Et dixit Ieronimus ab unitate fidei nec dixit ab unitate Petri vel Romani episcopi, quoniam ipsorum aliqui poterant heretici fore aut aliter per- 25 versi, ut cursus moderni iam ostendunt, quia iam de facto comperti sunt tales, ut patet ex multis cronicis, Martimiani et Cestrensis3. Hec autem judiciaria potestas est clavium auctori- tas secundum Ieronimum et Augustinum ibidem. De quibus dicit Augustinus: Claves4 sunt discernendi sciencia 30 et potencia, qua dignos recipere et indignos ex- cludere debet a regno sacerdos. Qualiter autem acci- pere et qualiter excludere a regno, consequenter patebit. Et ex hoc patet, que, quantave sit harum clavium * per Christum Petro et apostolis concessa potestas. Primum tamen oportet at- 5 *257a 1 2 Rom. 6: 23. Mt. 16: 19; Hieronymi verba laudata allata sunt secundum Lombardum, Sup. IV Sent., PL 192: 890. Martinus Polonus, MG. SS. v. XXII; Monachus Cestrensis, i. e. Ranulphus Higden, Polychroni- con, ed. Babington et Lumby, Rolls Series (1866 sqq.); cf. Hus, De Ecclesia, capp. XIII, XVI, etc., ubi Hus ista chronica utitur. PL 192: 885. Cf. Hus 40 De Ecclesia, 214a et Super IV Sent., 606. 35

Strana 61
ARTICULUS V: DE INDULGENCHS. 61 tendere, quod in anima peccantis mortaliter generatur culpa et corumpitur divina gracia sibi collata prius, qua siquidem culpa peccator obligatur debito dampnacionis eterne pro statu fu turi seculi. In qua eciam culpa persistens, a consorcio fidelium in hoc seculo preciditur per coreccionem quamdam aput Christi fideles vocatam excommunicacionem. Et econtra debemus ad- vertere, quod peccator per confessionem et contricionem sui de- licti, de quo triplex beneficium consequitur penitens: primum quidem, quoniam ab interiori culpa mundatur et in ipso dei gracia reformatur ; secundum vero, quoniam a debito dampna- cionis eterne, ad quam ex culpa obligatus fuerat, absolvitur; tercium autem, quoniam ecclesie reconciliatur, id est fidelium consorcio reunitur, seu reuniri debet. Hec igitur in peccatore facere, videlicet a culpa et eterne dampnacionis debito ac fide- lium consorcio reunire vel excludere impenitentem, est quodam 15 modo' solvere vel ligare, quod aliqualiter fieri habet per cla- vium potestatem sacerdoti concessam. Hiis itaque sic premissis ad propositum accendentes secundum mentem Magistri Senten- ciarum, quinymmo scripture atque sanctorum, quorum auctori- tate loquitur libro 4°, distinccione 181, et eciam secundum in 20 tencionem Richardi in quodam libello de clavium sacerdotalium potestate2, ubi intendunt, quod in peccatore vere penitente, con- trito et confitente secundum ordinacionem legis Christi non solum contricio et propositum firmum perpetue cessandi a pec- cato mortali debent esse, sed eciam confessio quedam princi 25 palis interior cum erubescencia et magno timore et spiritualis in conspectu dei non semel et raro, sed creberrime, usque ad mortem, cum maxima humiliacione et“ abieccione ac detesta- cione sui ipsius. Secundo debet esse eciam confessio ex priori spiritualie confessione prorumpens coram iustis hominibus, pre 30 sertim sacerdotibus, specialiter sanctis, non seductoribus, sub specie ovina lupis rapacibus, ut tangit Augustinus in De Vera et Falsa Penitencia', scilicet quod penitens debet accedere ad sacerdotes, qui sunt in humilitate antique ecclesie primitive et eiusdem spiritus consilii cum sanctis primitivis dei, alias si sunt 35 10 a Cod. ,quoddammodo'. sequitur ,quod deletum. e sequitur ,in d e correctum ex confessione ,et' supra rigam. penitente' deletum. spirituali'. PL 192: 885. 2 PL 196: 1165. Cf. Hus, De Ecclesia, Op. I, 214b. 3 PL 40: 1122 sq. 40

Strana 62
62 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. divisi sacerdotes ab illa vera, non ficta unitate primitivorum sanctorum dei, tunc laicis simplicibus volentibus penitere ad eos venire est periculum animarum, quia valde est timendum, ne 2257b sacerdotes sic * divisi in privatis confessionibus simplices ho- 5 mines seducant a vera unitate spiritus antique et primitive ec clesie sanctorum, ut communiter accidit, quod homines venientes ad sacerdotes yppocritas, cecos et ignaros, a Christo divisos et a suo ewangelio, non lucrum et salutem, sed dispendium anime et maiorem involucionem ac perplexitatem se implicant, sicut 10 olym Judas, confessus pontificibus, quod peccavit tradens inno- centem sangwinem, nichil salutis ab eis reportavit, sed despe racionem incurrit, quia laqueo se suspendit. Sed ante hanc con fessionem conswetam in ecclesia fieri penitentibus coram illu minatis et veris sacerdotibus et ante omnem sacerdotis accionem 15 instrumentalem aliqua solus deus operatur in penitente, scilicet expulsionem culpe occultam nimis et gracie reformacionem ac debiti eterne dampnacionis remissionem. Quod autem predicta Christus solus operetur, probat Magister libro 4°, distinccione 18, capitulo 4°1 per auctoritates scripture atque sanctorum. Pri- 20 mum quidem auctoritate Psalmiste dicentis in persona dei: Ego2 solus deleo iniquitates et peccata populi. Rursum auctoritate Ambrosii dicentis: Verbum dei dimittit pec cata. Sacerdos est iudex. Sacerdos quidem officium suum exhibet, sed nullius potestatis iura exercet. Adhuc idem Ambrosius: Ille solus dimittit peccata, qui pro peccatis nostris solus' mortuus est. Amplius per Augustinum dicentem: Nemo tollit peccata mundi, nisi solus Christus, qui est agnus tollens peccata mundi. Quod autem hoc faciat deus ante omnem sacerdotis accionem, 30 deducit Magister ex dictis Augustini, super illud Psalmi: Quo rum' tecta sunt peccata. Ex hiis, inquit Magister, aperte ostenditur, quod deus ipse penitentem solvit a de bito pene; et tunc solvit, quando intus illuminatur, inspirando veram cordis contricionem. Cui sen 35 tencie racio suffragatur et auctoritates attestan tur. Nemo enim de peccato nunc conpungitur, ha- bens cor contritum et humiliatum, nisi in caritate. Qui autem caritatem habet, dignus est vita. Nemo 25 40 a ,in penitente in marg. solus in marg. 3 Ps. 31: 1. 2 Is. 43: 25. PL 192: 886.

Strana 63
ARTICULUS V.: DE INDULGENCIIS. 63 autem simul dignus est vita et morte. Non est igi tur tunc ligatus debito eterne mortis. Ffilius enim ire desiit esse, ex quo diligenter penitere cepit. Ex tunc igitur solutus est ab ira, que non manet super illum, qui credit in Christum semper vivaci 5 ter fide “ illa, que per dileccionem operatur, sed super il *258a lum, qui non credit illa fide. Non igitur postmodum per sacerdotem, cui confitetur, ab ira eterna libe- rabitur, a qua liberatus est iam per dominum, ex quo in interioribus anime contritus dixit: Confite 10 borl adversum me iniusticiam meam domino. So- lus igitur deus hominem mundat a macula pec- cati et a debito eterne pene solvit. Consequenter autem Magister repetit auctoritates Psalmiste atque sanctorum prius adductas, post que eciam epilogans inquit: hiis aliis 15 que pluribus testimoniis docetur, deum solum per se peccata dimittere, ut sicut dimittit quibus dam, ita et aliorum quorundam peccata retinet. Wlt tamen ut plurimum secundum communem cursum, quod inferiores simplices superioribus sanctis a deo missis sacerdotibus 20 confiteantur sua delicta, ut humiliando se confundantur et eru- bescant et plus mereantur, et ut informacionem sanam de lege domini capiant, ac ut sacerdotes fideles Christi compaciantur peccatis simplicium et inferiorum et doleant de eis, ac cum lacri- mis pro eis fundant preces ad dominum, quod aliqualiter tangit 25 Magister libro 4° Sentenciarum, distinccione 22, capitulo 4°2, ubi querit, an sufficiat soli deo confiteri peccata; ubi determinat, quod secundum communem cursum et legem currentem auctori- tatibus scripture quod non, si facultas affuerit sacerdotis; quod si non affuerit, sufficit soli deo confessum esse. Et ita secundum 30 Magistrum dicitur, quod' solus deus dimittit peccata et retinet et tamen ecclesie sacerdotibus contulit potestatem' solvendi et ligandi. Sed aliter ipse solvit vel ligat, aliter ecclesia, id est sacerdotes. Ipse enim per se tantum dimittit ita peccatum, quia et 35 animam mundat ab interiori macula et a debito eterne mortis solvit. Non autem hoc sacerdotibus a sequitur ,ligandi deletum. 1 Ps. 31: 5. 2 sic. Cod, sed male; recte IV, dist 17, c. 3—4, PL 192: 881 sq. Sent. IV, dist. 18, c. 5—6, PL 192: 887. 40

Strana 64
64 Mag. J. HUS TRACIATUS RESPONSIVUS. concessit, quibus tamen tribuit potestatem sol- vendi et ligandi, id est ostendendi homines solu tos vel ligatos. In quo expressit, propter quid requiratur in penitencia officium seu ministerium sacerdotis, et consequenter id declarans dixit: Unde eciam dominus leprosum prius sanitati per se restituit, denique ad sacer dotes misit, quorum iudicio ostenderetur mun datus. Ita eciam Lazarum iam vivificatum obtulit discipulis solvendum, quia etsi aliquis aput deum 10 sit solutus, non tamen in facie, id est in noticia, eccle sie solutus habetur, nisi per iudicium sacerdotis. In solvendis igitur culpis aut retinendis ita ope- »258b ratur sacerdos ecclesiasticus * et iudicat, sicut olym legalis in hiis, qui contaminati erant lepra, 15 que peccatum significat. Hanc quoque sentenciam repetit circa finem capitoli sexti ipsamque confirmat auctoritate Iero- nimi super illud Mt. 16: Etl tibi dabo claves regni celorum. Inquit Ieronimus: Id2 iuris et officii habent ewangelici sacerdotes, quod' olym sub lege habe 20 bant legales in curandis leprosis. Hii ergo pec cata dimittunt vel retinent, dum dimissa a deo vel retenta iudicant et ostendunt. Unde in Levitico osten- dere se sacerdotibus iubentur leprosi, quos illi non faciunt leprosos vel mundos, sed discernunt, qui mundi vel immundi. 25 Est et aliud, quod deus eciam operatur ad peccatorem non sine ministerio‘ sacerdotis - et idem Magister atque Richardus4 sen- serunt, — videlicet commutacio pene eterne pro peccato mortali in temporalem, sive futuram penam purgatorii in penalitates huius vite, sicut olym factum fuit a deo per Nathan prophetam et sacerdotem cum David, ut dicitur 21 Regum 125. Nam dixit Nathan ad David: Dominus quoque transtulit pec catum tuum: non morieris semper iam propter hoc pec catum mortale finaliter dampnacione perpetua. Et sequitur ibidem ad propositum: Verumtamen quoniam blasfemare fe 35 cisti inimicos nomen domini propter verbum hoc, filius, qui natus est tibi, morte morietur. Et paulo ante dixit Nathan ad David: Hec' dicit dominus: Ecce, 5 30 a habetur‘ in marg. b sequitur ,I' deletum. Cod. ,misterio'. Mt. 16: 19. 2 Cf. Hier. Comm. in Math., PL 26: 118. II Reg. 12: 13—14, 11. * PL 196: 1162. 40 Lev. 14. Cf.

Strana 65
ARTICULUS V.: DE INDULGENCHS. 65 ego suscitabo super te malum de domo tua et tollam uxores tuas in oculis tuis, et dabo proximo tuo, et dormiet cum uxoribus tuis in oculis solis huius. Tu enim fecisti abscondite: ego vero ver- bum istud faciam in conspectu omnis Israhel et 5 in conspectu solis huiusa. Ecce quomodo dominus per prophetam ipsi David penitenti commutavit penam etérnam in temporalemb. Nathan autem propheta hoc indicavit penitenti David ex revelacione dei ac eius revelacione, quod ita distincte declaravit ipsi David penitenti, quantas et quam multas pena 10 litates temporales hic in mundo debuit subire pro scelere suo commisso et pro pena eterna illi sceleri debita. Nunc autem sacerdotes eciam boni et intelligentes ac iusti secundum com munem cursum non habent tales revelaciones, immo nesciunt sic distincte exprimere et ita certitudinaliter, * qualiter penitenti pro gravibus peccatis eternam penam deus commutet in tempo- ralem, et distincte nesciunt dicere, ad quam magnam et quam mul- tiplicem penam in corde vel exterius sensibiliter. Sufficit enim sacerdoti penitenti secundum legem declarare, quantum in gene- rali debet dolere, scilicet quod super omnia dampna mundi 20 corporalia vel mundana de offensa divine magestatis et feda- cione turpissima proprie consciencie in oculis dei debet dolere, et hoc creberrime usque ad mortem, sicut scriptum est: Lavabo" per singulas noctes lectum meum, etc., et quod volun- tarie et libenter subeat omnia adversa futura sine omni reinur 25 muracione, et quod sit maxime humilis, paciens et manswetus, in amoris caritate perseverans, eciam ad inimicos et ab omni crimine se diligentissime custodiens. Distinctos autem gradus doloris cordis ac singulares penalitates a deo penitenti infli- gendas temporaliter, in quas deus commutat graciose damp 30 nacionis eterne penam eternam, sacerdos nescit certitudinaliter et distincte hoc penitenti exprimere; quod si sacerdos interdum iniungit penitenti quedam ieiunia vel quasdam maceraciones, abstimencias vel oraciones certis temporibus faciendas, non hoc sic facit, quod non plus neque minus deberet pati pro peccatis 35 suis penitens, nisi secundum iniunctum sacerdotis, et neque sic, quod tantum precise secundum illas penalitates a sacerdote 15 2594 a correctum ex ,huius solis'. delefum. nescit cod. 1 Ps. 6: 7. J. Hus: Tractatus Responsivus. b sequitur ,Hoc autem Nathan propheta" 40

Strana 66
Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 259b 66 iniunctas puniret penitentem sic et non plus neque minus, sed hoc est de bene esse, quod a sacerdote iniungitur leve quid et modicum, restant multa alia magis ardua ad penitentem. Expec- tanda enim est sibi penitencia continue maior ac maior a deo infligenda, ut puta interiores crebri dolores cordis ac gemitus pro perpetratis sceleribus, quos sacerdos non habet in pote state, quando wlt penitenti concedere, sed deus metuendissimus in secreto suorum tremendissimorum iudiciorum hec servavit, quando et quam multum, ubi et quibus tales spirituales afflic- 10 ciones et gemitus concedit in interioribus anime penitentis, secundum suam mirabilem, sapientem et graciosam dispensa- cionem. Et iterum, quando exterius a mundo infligit penalitates, adversa et pericula, mortem et alias * persecuciones, ista deus sibi reservavit. Sacerdos ista omnia a deo infligenda graciose 15 penitenti interius et exterius iniungendo distincte nescit decla- rare. Ideo cum penitens cessat et proponit usque in finem absti- nere ab omni crimine mortali et sepe gemit de peccatis et in timore dei vivit ac in observancia mandatorum dei, probabiliter commutat sibi in generali et confuse, id est a deo commutatam 20 ostendit, dando spem venie, scilicet eternam penam in tempo ralem. Ex quo patet, quod nemo sacerdos distincte scit, ad quantum sibi indulgetur a deo de futuris penis a deo iniun- gendis hic in via vel in futuro in purgatorio, nisi super hoc haberet specialem desuper revelacionem, quam credere non 25 necessitamur ex fide in nostris modernis sacerdotibus. Ex quo ulterius patet, quod nullus sacerdos in quacunque dignitate constitutus potest scire distincte et certitudinaliter de vere peni- tentibus, ad quantum merentur precise, ut eis remittatur pena debita pro peccatis in hac via, vel in purgatorio, cum non 30 habeant revelacionem super isto. Et per consequens indulgencie a pena et a culpa iam ficte curentes, que non sunt in rerum natura, non sunt fundabiles in scriptura et ergo a fidelibus non sunt suscipiende, sed tamquam errores ac hereses a patre mendacii seminate contempnende. Nam secundum Augustinum sacerdotes 35 Christi, quibus remittunt racionabiliter et rite secundum claves sibi concessas, opus iusticie exercent in peccatores, cum eos conformiter dei iudicio iusta pena ligant, opus misericordie exercent, dum de ea aliquid relaxant, dum dei veram relaxandi sentenciam promulgant vel sacramentorum communioni confor- 40 miter deo reconciliant, alia opera in peccatores exercere nequeunt,

Strana 67
ARTICULUS V: DE INDULGENCIIS. 67 ut supra allegatum est. Ex quibus patere potest, quod iuxta merita penitencium non plus de culpa vel pena relaxare potest Romanus episcopus, quam alter quicunque sacerdos. Secundo patet, quod non plus vel minus potest prelatus, episcopus vel papa vel quicunque alius indulgere a pena vel culpa ministe 5 rialiter et vicarie, nisi quantum penitens meruit secundum suam capacitatem. Cum ergo communiter papa et prelati nesciant com muniter distincte merita christianorum, patet, quod frivole pro- nuncciant eis et presumptuose * ex luciferina superbia, nullius 260a cognoscentes meritum adequatum neque capacitatem neque super 10 hoc dei revelacionem habentes. Et patet error modernorum pre- latorum, qui sub specie pietatis questum querentes, seducunt populum christianum per indulgencias et falsas promissiones a spiritu cupiditatis et mendacii et non a spiritu veritatis adin- ventas. Et patet, quam periculosa sunt iam tempora Antichristi, 15 in quibus populus christianus non docetur de lege dei, quomodo debet penitere per artam viam ducentem ad celum, sed peri- culosissime assecuratur, beatificatur populus, quod sit absolutus a peccatis; et non solum a culpa, sed a pena, non solum a pre- senti pena, sed a futura, quod periculum multi non cognoscunt, 20 nisi in exitu mortis; cui populo dicitur a domino per prophetam Ysaiam: Populel meus, qui te dicunt beatum, ipsi te decipiunt. Et licet iam aliqualiter dictum sit de clavibus ecclesie, que per Christi sacerdotes exercentur, tamen adhuc pro clariori in 25 tellectu de eis est amplius disserendum. Notum enim debet essea et pro fide haberi, quod solus summus pontifex futurorum bonorum, virtute increate et benedicte trinitatis verus deus et homo, culpam et debitum eterne dampnacionis vere penitenti remittit: aliquando priusquam sacerdoti confitetur, aliquando 30 tunc, quando confitetur, aliquando post confessionem, quoniam ipse est solus agnus dei, qui tollit peccata mundi, qui non potest ignorare, quibus remittendum sit peccatum, qui eciam affeccione perversa neque iudicat neque errat, quemquam iniuste condempnando. Non autem sic ecclesia militans et a forciori, 35 non sic papa, episcopus vel quicunque sacerdos. Nam ecclesia fallit et fallitur', et quilibet episcoporum potest errare quando- que vel inclinari affeccione perversa, vel utroque modo ab ewan sequitur ,et pro' deletum.b Is. 3: 12. In marg, manu post. ,fallit et fallitur'. 40 5.

Strana 68
68 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. gelico iudicio declinare. Propter quod, si vere penitenti in de- bito proposito aut eciam actu confitendi subsecuto non remit- teretur peccatum seu culpa ministerialiter forinsecus in foro ecclesie a sacerdote nolente absolvere ex ignorancia vel malicia vel utroque, tunc periret persepe fidelis et ewangelica Christi promissio, qua bonis premia eterne gloriea, malis vero gehenne supplicia se dixit daturum. Unde sicut eciam frequenter evenire contingit hiis novissimis temporibus periculosis, esto peccatorem 260b aliquem * ficte ac indebite delicta confessum alicui sacerdoti et 10 sic ex sacerdotis ignorancia vel malignitate aut utroque modo absolucionem, benediccionem accepisse, esto rursum alium quen- dam sufficienter et debite sacerdoti peccata confessum, recusasse quoque illi sacerdotem aliquem vel ex ignorancia sive malicia vel utroque modo absolucionem et benediccionem inpendere: 15 numquid sunt prioris ficte confitentis peccata dimissa, et num- quid posterioris vere penitentis peccata sunt retenta? Tenendum est firmiter et indubie credendum, quod non. Unde Crisostomus super illud Iohannis 20: Accipitel spiritum sanctum: quorum remiseritis peccata, etc., sic inquit: Non' 20 enim sacerdos, sed neque angelus neque archan- gelus operari potest aliquid in hiis, que data sunt a deo. Sacerdos autem suam benediccionem et ma- num tribuit. Non enim iustum est, ut propter alte- rius maliciam contra simbola nostre salutis ledi 25 eos, qui ad fidem veniunt. Idem quoque Ieronimus dicit, super illud Mt. 16: Et3 tibi dabo claves regni celorum, etc., sic inquit: Hunc4 locum quidam non intelligentes aliquid sumunt de supercilio Phariseorum: ut dampnare innoxios, vel solvere se putant noxios, 30 cum aput deum non sentencia sacerdotum, sed reo- rum vita queratur. Post que verba subiungit Magister, 4° Sentenciarum, distinccione 18, capitulo sexto, quod ex5 hoc aperte ostenditur, quod non sequitur deus ecclesie iudicium, id est sacerdotum in ecclesia constitu 35 torum, que quidem ecclesia subrepcionem et igno- 5 a sequitur ,premia' deletum. §PL 26: 118. 2 PGL 59: 472—3. Joh. 20: 22. Mt. 16: 19. 5 PL 192: Sed verba Hieronymi laudantur ex Lombardo, PL 192: 887. 887 sqq. Cf. Hus, De Sex Erroribus, Op. I, 192a i. e. Cap. III, ubi plenius 40 sumitur e Lombardo.

Strana 69
ARTICULUS V: DE INDULGENCIIS. 69 ranciam interdum iudicat, hoc eciam addens 8° capitulo eiusdem distinccionis: Interdum enim, qui foras mitti- tur, id est extra ecclesiam per sacerdotem esse iudicatur, intus est; et qui foris est, secundum veritatem, intus retineri videtur, per falsum videlicet iudicium sacerdotum. Presumpcio ergo dyabolica foret asserrere, quod homo remittat malivolenciam tanti domini dei, ipso tamen domino deo non approbante, licet autem sacerdos Christi claves habeat, ut iam supradictum est, ad sentenciam dei secundum legem divinam fideliter promulgandum. Que promulgacio vocatur solucio vel absolucio sive quodam 10 modo peccati remissio. Ideo dixit Christus Petro, Mt. 181 et in persona eius cuicunque presbitero: Quodcunque solveris super terram, erit solutum et in celis et cetera. * Pro *261a fide ergo, ut dicere ceperam, debet teneri, quod impossibile est quemquam de militante vel triunphante ecclesia absolvere vel 15 ligare, nisi de quanto conformat se in absolvendo vel ligando summo capiti universalis et katholice ecclesie, scilicet domino Ihesu Christo. Et sic vicaria solucio vel ligacio exterior instru- mentalis est valde equivoca in comparacione ad solucionem vel ligacionem propriam deo. Non enim ista vicaria remissio sive 20 absolucio videtur esse aliud quam fidelis promulgacio divine sentencie principalis, qua deus summe principaliter ligat vel solvit penitentem, qui prius deliquit contra ipsum. Et sic vere dicitur, quod oportet Christi vicarium habere duas claves, sci- licet potestatem et scienciam, ut sic per potestatem et scienciam 25 a deo dimissa peccata pronuncciet, per clavem, inquama, sciencie aperiendo et inducendo per monicionem fidelis verbi Ihesu er- rantem ovem ad pascua sua, ipsam cibo suo confortare et nu- trire et filium iam mortuum et perditum sic ad domum patris sui intromittere et admittere ad vitulum2 saginatum et preparatum. 30 Et ista sunt instrumenta sacerdotis precipua tanquam suppelec tilia in domo et hospicio communi domini nostri Ihesu Christi, quibus quidem clavibus necesse est, ut sacerdotes omnibus et singulis intrantibus et exientibus apperiant et claudant cottidie vicibus iteratis, ita eciam hiis clavibus tanquam dispensatores 35 fideles sumunt potum conformiter ad dei voluntatem', ubi non est necesse, non exponant, sed claudant et claves serent et ali- quando, ubi est necesse, et quibus dispensent, racionabiliter inquam' in marg. post. volunt sequitur ,ubu' deletum. 2 Cf. Lu. 15: 23. Sic Cod.; recte Mt. 16: 12. 40

Strana 70
70 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. clave aperientes et exportantes. Et ita clavis sciencie est verbum legis ac predicacionis, quo peccata hominum et consciencie rese- rantur. Et iuxta hanc clavem iterum alia clavis auctoritatis ad promulgandum aliquem a deo esse ligatum vel solutum, ita ut ex clave verbi dei sciencie ac discrecionis clavis auctoritatis exerceatur in promulgando divinam sentenciam et cetera sacra- menta fidelibus ministrando. Et patet, quod ad clavem sciencie in sacerdote habendam oportet esse cognicionem habundan- ciorem legis Christi et decalogi. Nam non nisi in prevaricacione 10 legis dei contra deum peccatur, et ergo ars apponendi medicinam ad animam delinquentis non consistit in exhortacione pecunie *261b vel lucri * proprii, quia hoc esset simulata pietas et blasfemia contra deum, sed consistit in sancta, fideli ac prudenti exhor- tacione de lege dei in penitente ada non amplius sic peccandum, 15 et in sancto consilio contra peccati gravedinem ad remedia de- bita aptandum. Et patet sentencia de duabus clavibus, que sunt potestas et sciencia ad edificandum ecclesiam, que signanter debent esse in quolibet sacerdote. Et estimatur probabiliter, quod in Paulo erant excellencius quam in Petro, cuius racio 20 est, quia impium videtur et sine racione ponere in Petro ocium et potestatis abusum sive negligenciam, Paulus autem, ut dicitur Ie Corinthis XVI, plus omnibus laboravit. Ergo videtur, quod habuit amplius potestatis, cum plus potuit proficere et amplius edificare ecclesiam quam Petrus. Laboravit, inquam, Paulus ewan gelisando, scribendo et persecuciones amplius paciendo. Clavis autem potestatis regiminis, quam dicimus auctoritatem et singu- lariter Petro competere super omnes alios, sic ut ab eo omnibus aliis claves huiusmodi deriventur, adhuc hoc non vidi nec audivi fundari in lege dei vel efficaci racione. Potestas enim ad regen- 30 dum ecclesiam datur cuicunque episcopo vel sacerdoti, quantum potest matri sue ecclesie proficere, sive ewangelisando sive sacra- menta ministrando sive oracione, contemplacione vel exempla- cione edificando. Unde propter excellenciam, quam debemus habere, claves iste dicuntur signanter sacerdotibus Christi com- 35 petere, sic quod potestas sit quasi materiale spiritualis clavis in sacerdote. Fformale autem eius est sciencia dei, que debet esse in sacerdote, de qua scriptum est: Dedit2 illi scien- ciam sanctorum: non sciencia mathematica, non logica vel 5 25 40 a ad supra rigam. Cf. I Cor. 15: 10. b sequitur ,quod delefum. 2 Sap. 10: 10.

Strana 71
ARTICULUS V: DE INDULGENCHIS. 71 disputacio scolastica, sed sciencia scripture, qua episcopus sive sacerdos debet excellenter cognoscere et docere. Unde sicut ma- teria prima non potest esse sine forma materiali, nec econtra, sic videtur probabiliter, quod potestas clavium sacerdotalium non potest esse sine predicta sciencia, nec econtra. Unde Io- hannes 22us et alii seculum sapientes, quia non excesserant in istis clavibus superexcellenter sicut olym sancti, in eorum officiis finxerunt claves potestatis et auctoritatis, per quas congregando pecunias, simplices sue tyrrannidi et yppocrisi subriecerunt. 262a Sicut enim sunt due vie, una descendendi in viciis ad infernum, 10 et alia ascendendi in virtutibus ad ecclesiam triunphantem, sic sunt due porte sive introitus duo. Sacerdos autem debet habere claves ad serandum portas inferi a simplicibus sibi subditis et ad ape- riendum simplicibus portas celi. Et sic debet aperire pascendis ovi- bus thesaurum virtutum et ipse primo virtuosis operibus exem- 15 plantibus et excitantibus introire et sequelam prebere ovibus. Quod autem claves iste specificantur et inordinate trahuntur ficte et simulate nimis ad frivolas excommunicaciones et ad fictas in- dulgenciarum absoluciones, deus huius seculi per fastum et avari- ciam cecando simplices introduxit. Et sic potest intelligi decretum, 20 24, questio I, Quicunquel cum eis similibus, que omnia oportet intelligi potestate militantis' ecclesie non errante, quod solum est verum, quando iudici triumphantis ecclesie est con- formis. Non enim potest aliter aperire ianuam regni celorum eciam sibi ipsi. Si autem claves iste quoad materiam sint verse 25 in affeccionem terrenam, et quoad formam declinent monstruose a sciencia apostolorum ad artem Luciferi, necesse est, quod tales suis clavibus aperiant portas suas, et dogmatisent disci- pulorum suorum precipicium ad infernum. Et patet de fictis indulgenciis, turpis lucri gracia adinventis pape et prelatorum 30 symoniacorum et hereticorum secundum eorum diffiniciones et statuta malignantis eorum ecclesie, quod non valeant et quod Christi fideles per eas decipiuntur, eo quod non intendunt nec ex spiritu sancto cognoscunt per revelacionem, quibus prius deus indulget culpas et penas, sed absolvunt mendaciter, quos 35 deus non absolvit, et ligant iniuste, quos deus non ligat, ut inpleretur scriptura, prophetans de talibus pseudosacerdotibus rubro. a Cod. ,millitantis'. bprius ,ligant scriptum, postmodo ,n' deletum Dec. II, XXIV, qu. I, c. 27 (Friedberg I, 977). 40

Strana 72
72 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. Antichristi Ezechielis 13: Hecl, inquit, dicit dominus: Ve, qui consumunt pulvilos sub omni cubito ma- nus et faciunt cervicalia sub capite universe eta tis ad capiendas animas, ut caperent animas po 5 puli mei. Vivificabant animas eorum et violabant me ad populum meum propter pugillum ordei et fragmen panis, ut interficerent animas, que non moriuntur, et vivificarent animas, que non vivunt, 262b * mencientes populo meo credenti mendaciis, et ce 10 tera ibidem que secuntur. Tales ergo ficte indulgencie extra terminum et limites legis dei ex mendaciis coloratissimis Anti- christi procedentes, planum est, quod de se non valent ad salutem fidelibus, sed sunt nocentissimum ac pestiferum venenum et fraudulentissime seductivum animarum. Indulgencie autem a Christo originaliter procedentes per quemcunque sacerdotem iuxta terminum et limites legis dei et secundum mensuram donacionis promulgate fidelibus capacibus, sunt a nobis cre dende et non negande. Nam iste indulgencie sunt articulus in symbolo positus de remissione peccatorum sue sponse ecclesie, 20 tam quoad esse culpe, quam quoad esse pene. Et tantum de illo articulo quinto. 15 ARTICULUS SEXTUS' Sequitur articulus sextus in hiis verbis: Item si papa aut eius vicem gerentes nec non et alii ecclesie 25 prelati, iurisdicionem super subditos suos haben- tes, quemquam denuncciatum, accusatum, citatum et contumacem excommunicaverint, asserrere, quod illa excommunicacio sit frivola aut subrepticia et per consequens nulla, verum non est, ymmo iuri 30 contrarium etc. Ad istum articulum posset breviter res ponderi, quod a papa et prelatis excommunicacio fulminata** contra Magistrum Johannem Hus propter eius divini verbi ewangelisacionem, quia est contra ewangelicas regulas et super omnia contra regulam caritatis ex odio fulminata, est frivola 35 et subrepticia. Quod dicere est iuri divino ewangelico conso- * Rubrica ista in Cod. deest. * In marg. manu posteriori ,Johannes Hust. Ezech. 13: 18 sq.

Strana 73
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE 73 num, quamvis sit contrarium tradicionibus Scribarum et Pha riseorum modernorum. Quia iam prelati cum papa fere omnes symonia cecati ad tantum exorbitant, quod illos, quibus deus benedicit, illos ipsi excommunicant et eis maledicunt, et quibus deus maledicit ut avaris, adulteris, fornicatoribus et ceteris criminibus irretitis, secundum illud Psalmi: Maledicti1 qui declinant a mandatis tuis, talibus tales prelati, opera- cione sathane seducti, benedicunt falsa et deceptoria benedic cione, que aput deum vertitur in malediccionem non solum ipsis prelatis benedicentibus, sed eciam' ipsis, quibus benedici 10 tur, secundum illud Malachie: Maledicam2 benediccio nibus vestris*. * Ubi tamen pro ampliori intellectu est no *263a tandum, quod preter modum privatum ligandi vel solvendi in foro consciencie ac private concessionis Christi sacerdotibus concessum, iam supra dictum in precedenti capitulo et articulo, 15 est alius modus ligandi atque solvendi manifestus in facie ec clesie, ad quem similiter requiritur accio Christi sacerdotis per excommunicacionem vel eius manifestam publicam absolucio nem. Hic autem modus, ut dicit Magister in 4°, distinccione 18, capitulo 7, fieri habet, cum' quis secundum cano 20 nicam disciplinam tercio vocatus ad emendacio- nem manifesti delicti et satisfacere vilipendens, sentencia ecclesie a loco oracionis et sacramento rum communione et fidelium consorcio preciditur, ut erubescat et pudore sceleris conversus peni 25 teat, ut spiritus eius salvus sit. Quod si peniten- ciam profitens a delicto suo resipuerit, negate communioni admittitur et ecclesie reconciliatur. Hec autem ecclesie anathematisacio hanc penam illis taliter peccantibus infligit, quia dei gracia 30 et proteccio illis amplius subtrahitur, ac sibi ipsis relinquuntur, ut sit illis liberum ruere in interi- tum peccati, in quos eciam dyabolo maior seviendi potestas conceditur. Oraciones quoque ecclesie et benediccionum ac meritorum suffragia eis nequa 35 quam suffragari putantur. Circa predicta quidem ulte * In parte inf. pag.,Ubi tamen' et alia manu ,22'. sequitur ,ipsius q' deletum. Mal. 2: 2. Ps. 118: 21. Sent., p. 608. 3PL 192: 888. Cf. Hus, Super IV 40

Strana 74
74 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 15 263b 25 35 rius, ut sciatur, cuius vel quorum sit et secundum quem mo dum excommunicandi potestas fiat, oportet attendere quod in excommunicacione iudicatur reus ad penam quodam iudicio discrecionis secundum regulam divine legis, non iudicio coac- cionis mundano, sed iudicio, ut dixi, discrecionis, ut medicus indicat morbum, et eidem infligitur pena quedam gravis eciam pro statu vite presentis, ut quia diffamatur publice sibique interdicitur aliorum consorcium, ex quo eciam civili commu nione atque comoditate privatur, et licet prima pene infliccio 10 interdum fideli non noceat pro statu futuri seculi, quia deus non semper sequitur ecclesie, id est sacerdotum, iudicium, dum scilicet iniuste quemquam iudicant, leditur tamen nonnunquam sic iniuste percussus a sacerdote gravissime pro statu vite pre- sentis, ut quia diffamatur et civili communicacione privatur similiter et a communione sacramentorum sepe * iniuste et ir- racionabiliter semovetur. Et propterea videtur dicendum, quod licet ad tale iudicium promulgandum“ requiratur vox et accio sacerdotis, non tamen ad aliquem solum unum aut tantummodo ad ipsorum collegium superiorum prelatorum pertinet iudicium 20 coactivum et preceptum dare de excommunicandis aut absol- vendis, sed quod a sanctis sacerdotibus secundum divinam sapienciam inbutis fideliter promulgetur iudicium secundum legem dei in populo, et tunc iudex constitutus a populo pro- vincie vel civitatis vel ecclesie, fidelis coram deo et hominibus, vocando reum, examinet, iudicet, absolvat aut condempnet sic publice diffamandum aut a fidelium consorcio precidendum, universitate et communitate illa approbante, in qua debet tales quicunque tali iudicio iudicari. Debet enim fieri fidelis exa- minacio criminis, si tale fuerit crimen, propter quod debet quis 30 excommunicari. Sacerdotes namque quodam iudicio discrecionis ewangelice debent crimina iudicare seu discernere, quibus se- cundum legem ewangelicam debet quis a fidelium precidi con- sorcio, et hoc per superiores in communitate fidelium, coacti- vam iurisdicionem habentes, ne alios inficiat, quemadmodum medicus aut medicorum collegium iudicio discrecionis iudicare habent de morbo corporali, propter quem debet quis, ne alios in- ficiat, ut leprosus, ab aliorum consorcio separari. Et rursum debet esse crimen huiusmodi, quod certo testimonio probari possit, per aliquem fore comissum. Et propterea sicut non ad medicum quem- 40 2 inter,u' et ,l', aliud ,l' inepte scriptum.

Strana 75
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 75 quam aut ipsorum tantummodo collegium iudicium coactivum seu potestas expellendi leprosos sive iudicium coactivum statuere ad tales expellendos pertinet, sed ad civium fidelium pertinet universitatem aut ipsorum partem valenciorem, sic quoque prop- ter anime crimen notorium expellendorum a communi consorcio 5 iurisdicio coactiva sive potestas coactiva ad nullum sacerdotem solum, ymmo nec ad ipsorum tantum collegium sacerdotum perti- neta sic coactive iudicare, quoniam ipsi tenentur tantum scire legem divinam in qua deter“minata sunt crimina, propter que debet *264a alicui criminoso fidelium non criminosorum interdici consorcium. 10 Labial namque sacerdotis custodiunt scienciam, et legem requirunt ex ore eius, ut dicitur Malachie II°. Utrum autem huiusmodi crimen commiserit is, cui crimen in ponitur, non oportet per solum episcopum aut sacerdotem iudi- cari, sed per fidelium universitatem in communitate illa vel per 15 superiorem aliquem et iudicem ab illa universitatis communi- tate institutum ad hoc, sive sacerdotem sive non sacerdotem. Ymmo magis per non sacerdotem sed secularem, quia potestas coactiva seculi a Christo suis' apostolis et eorum vicariis est prohibita, dicente ipso Christo in ewangelio: Neque' virgam 20 tuleritis in via — secundum Ambrosium, id est potestatem coactivam — sed magis potestatem per ewangelium benigne et caritative edificandi ecclesiam electorum. Secundum tamen pro- baciones inductas, etsi per testes convictus fuerit in crimine“, propter quod debeat excommunicari, in quo solo iudicio col 25 legii sacerdotum debete stari aut sanioris partis illius, tunc per supradictum iudicem aut fidelium universitatem illius loci sta- tutum, ad hoc debet sic criminosus excommunicandus per sen- tenciam nunciari. Et fieri debet execucio sentencie voce sacer- dotis, pro quanto tangit reum eciam pro statu venturi seculi. 30 Demonstrat autem verum esse', quod diximus scriptura ex qua ortum sumpsisse videtur hec correccionis species, et est Mt. XVIII°, cum dixit Christus: Si' peccaverit in te frater tuus, vade et coripe eum inter te et ipsum solum. Si te audierit, lucratus eris fratrem. Si autem te 35 non audierit, adhibe tecum unum vel duos testes, correctum ex ,pertinet sacerdotum'. c in supra ,suis in marg. b d,in in ,crimine additum supra rigam. e correctum ex ,debet rigam. sequitur ,quod d' deletum. stari collegii sacerdotum iudicio'. 2 Mt. 18: 15 sqq. 3 Mal. 2: 7. Lu. 9: 3. a 40

Strana 76
76 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. ut in ore duorum vel trium testium stet omne ver- bum. Quod si eos non audierit, dic ecclesie. Si au tem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Dixit ergo Christus: dic ecclesie, nec dixit: dic apostolo vel episcopor seu presbitero aut ipsorum soli collegio. Et intellexit ibi Christus ecclesiam fidelium multi- tudinem aut iudicem, ad hoc illius auctoritate institutum, quo modo usi sunt hoc nomine apostoli et ecclesia primitiva“. Et quod sic Christus intellexerit ecclesiam, id est credencium seu 10 fidelium multitudinis universitatem, et quod huius sit talem sta- *264b tuere iudicem aut tale iudicium * ferre in contumaces aut ta- liter criminosos, demonstrat per Apostolum I Corinthis quinto, ubi causam et formam et modum tradit, per quos hoc iudicium in quemquam fieri debeat, Christi verborum sequens et expla- 15 nans sentenciam, dum dixit: Egol quidem absens corpore, presens autem spiritu, iam iudicavi ut presens eum, qui sic est operatus, in nomine domini lhesu Christi, congregatis vobis in meo spiritu, cum vir- tute domini Ihesu, tradere huiusmodi sathane, cri- 20 minosum quemdam, qui patris sui uxorem cognoverat car- naliter. Ubi glosa secundum Augustinum: Hoc2 modo iu dicavi, ut vos congregati in unum, absque aliqua dissensione, quibus mea auctoritas et virtus Christi cooperabitur, tradatis sathane huiusmodi. Ecce ergo 25 propter quid, quibus et qualiter aliquis excommunicandus est secundum intencionem et doctrinam Apostoli. In cuius mandato fortasse magis attenditur consilium, quam preceptum, eciam se cundum legem divinam, quoniam esto, quod illum criminosum tollerassent inter ipsos conversari propter ipsorum pacienciam, 30 quamvis non sine scandalo et periculo infeccionis aliorum, nil minus salvari et meritoria opera facere poterant. Amplius esto, quod preceptum stricte sumendo fuisset secundum legem divi- nam, non tamen fuit preceptum hoc fieri per solum sacerdotem aut episcopum, vel ipsorum tantummodo collegium. Et ideo 35 cum dixit Apostolus: Ego quidem absens corpore, pre- sens autem spiritu, iam iudicavi ut presens eum, qui 5 40 a sequitur ,testimonium deletum. b correctum ex ,steto'. e sequitur d sequitur ,si- ,vel' deletum; verba sequencia correcta ex ,presbitero suo'. cut deletum. I Cor. 5: 31 sqq. 2 Strabonis, PL 114: 526 sq.

Strana 77
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 77 sic est operatus, in nomine domini lhesu Christi, congregatis vobis in meo' spiritu, cum virtute Ihesu, tradere huiusmodi sathane, etc., intelligi debet iudicio ewangelice discrecionis, non mundane coaccionis in sacerdote. Propter quod subditur multitudinis tocius populi coaccio: Con 5 gregatis, inquit, vobis et in meob spiritu, etc. Unde et eis formam tradidit, ex qua inter ipsos ex hoc contencio non posset oriri, quoniam ipsis congregatis in unum, maxime si per modum iudicii coactivi hoc fieri debebatur. ideo secundum Augustinum inquit: Ut vos congregati in unum, absque 10 aliqua dissensione, * id est de communi consensu, per 265a vos fiat, vel iudicem ex communi consensu per vos statutum ad hoc, quod idem est. Et ideo non mandavit hec Apostolus fieri per presbiterum aliquem, nec aliqui episcopo vel presbi- tero scripsit hoc fiendum per ipsum, cum tamen ad ipsos tunc 15 mitteret Thimotheum, qui episcopus erat et pastor ipsorum Corinthiorum et aliorum multorum, quod tamen fecisset, si hoc iudicium ad solius sacerdotis auctoritatem pertinere no- visset, quemadmodum in aliis fecerat. Quoniam cercius et absque suspicione magis fit tale iudicium per communitatem 20 christianorum multorum timencium deum, quam per solam vo- luntatem unici sacerdotis symoniaci, yppocrite aut ipsorum ta- lium sacerdotum solius' collegii, cuius aut quorum iudicium amore vel odio aut inspectu de proprio comodo cicius perver- tetur, quam universitatis fidelium, ad quam in necessitate semper 25 appelare contingit, quamvis interdum execucio talis sentencie per sacerdotem fiat, pro quanto invocatur in hoc seculo divina virtus ad penam aliquam criminose infligendum in hoc seculo, que per hominis potestatem non posset inferri, ut demonis vexacionem. Et eciam quia pro statu futuri seculi similiter iudicat ad penam 30 et tercio iudicat, quod privatur talis peccator ecclesie suffragiis, quod fortasse proprium videtur esse sacerdotis. Item si episcopo seu presbitero soli, aut soli collegio clericorum conveniat quem- libet excommunicare absque fidelis universitatis consensu, se quitur ex hoc, quod sacerdotes sive ipsorum collegia possent 35 aufferre posse a principibus et regibus, habentibus posse super regna et seculi dominia. Nam excommunicato quocunque prin- cipe sive rege, excommunicabitur consequenter sibi subiecta a b Cod. ,eo'. ,m' additum supra rigam. quod suprascriptum d loco ,quod deleti. Cod. ,sollius'. e ,universitas' Cod. 40

Strana 78
78 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 *265b multitudo, si excommunicato regi sive principi obedire voluerit, sicque cuiuslibet principis erit cassa potestas. Cuius oppositum voluit doctor gencium, ad Romanos 13 et prima ad Thimotheum sexto, et Augustinus ibidem in glossai. Ex quibus patef, ut supra est commemoratum, quod in vere penitente peccatore, id est de peccato commisso dolente, aliqua solum deus operatur, eciam absque sacerdotis * ministerio preveniente, videlicet mentis illuminacionem, culpe seu macule peccati purgacionem et eterne dampnacionis remissionem. Alia vero sunt, que deus in eodem 10 peccatore penitente non secundum se solum operatur, sed per ministerium sui sacerdotis, sicut est ostendere eum in ecclesie facie, quod aput deum solutus vel ligatus a peccatis habeatur. Amplius est et aliud, quod deus operatur' circa peccatorem' per ministerium sacerdotis: commutacio scilicet vel verius ostensio 15 vera divine sentencie conformis, ita quod in penitente commu- tatur sibi pena eterne dampnacionis in finitam penam' et tem- poralem. Operatur eciam deus per sacerdotem fideliter ewan gelisantem et predicantem verbum divine legis, ut se peccatores audientes cognoscant in peccatis et super eis timeant, et ut ad 20 deum convertantur et dignos agant fructus penitencie et sic per eos ac per ewangelium Christi generent“ filios dei adoptivos. Et utinam sic nostri prelati, pape et episcopi, ut Paulus, gigne rent filios per ewangelium Christi! Sed heu! proscripta est fidelis ewangelisacio ab eis et invaluit in eis contra dei electos gentilis 28 ac tortorum crudelis tyrrannisacio, et nescientes ewangelisare di dicerunt torquere et tyrrannisare. Sic eciam a sacramentorum communione per sacerdotem excluduntur contumaces, quia per eos tales iudicantur coram deo esse contumaces et in facie ec-- elesie ostenduntur esse indigni communione sacramentorum. Et 30 hec videtur esse sentencia Magistri, libro 4° Sentenciarum, dis- tinccione 18, capitulo VIII2. Aliquando autem sacerdotes ad pauca respicientes, de se presumentes, habentes cor exercitatum in avaricia, non attendentes ad verum prius internum dei arbi- trium ostendunt ligatos vel solutos, qui aput deum in rei veri- 35 tate non sunt ligati vel soluti. Ligant illos, qui non sunt ligandi, et solvunt eos, qui non sunt solvendi, et indignos sacramentis admittunt, dignos autem abiciunt et excludunt. Ideo predicta 40 a Cod.,opera'. b Cod. sacerdotem'. escriptor inceptum ,p' statim delevit. Cod. ,generet'. sequitur ,g' deletum. in Rom. PL 114: 512 sq.; in I Cor. ibid. 527 sq. 2 PL 192: 888.

Strana 79
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 79 auctoritas ewangelica, scilicet: Quodcunque solveritis su per terram, solutum erit et in celis, et quodcunque ligaveritis, etc., intelligenda est in illis, quorum merita solvi vel ligari postulant, secundum Magistrum in 4° ubi supra. * Tunc enim sentencia sacerdotis iudicio dei et to cius celestis curie approbatur et confirmatur, cum ita ex discrecione prodit, ut reorum merita non contradicant. Quoscunque ergo solvunt et ligant, adhibentes clavem discrecionis reorum meritis, sol vuntur vel ligantur in celis, id est aput deum, quia 10 divino iudicio sentencia sacerdotis sic progressa approbatur et confirmatur. Quos ergo secundum merita sentencia ecclesie percellit vel ledit sive percutit, et illi foris sunt aput deum. Qui autem non meruit, sentencia ecclesia non leditur, nisi con 15 tempnat. Unde Origines: Exiit quis a veritate, a fide et caritate, per hoc exiit a castris ecclesie, eciamsi episcopi voce non abiciatur, sicut econtra aliquis non recto iudicio foras mittitur, sed si non egit, ut mereatur exire, nichil leditur. Interdum enim, 20 qui foris mittitur, intus est, et qui foris est, intus videtur retinerib. Et dicit consequenter ibidem Magister quasi epilogans: Ecce qualis et quantus est usus apo stolicarum clavium. Iam ostensum est ex parte, qua- liter sacerdotes dimittunt peccata vel retinent, et 25 tamen retinet sibi deus quamdam singularem po testatem dimittendi vel“ retinendi, quia ipse solus per se debitum eterne mortis solvit et animam in- terius purgat. Unde Ambrosius, ut supra dictum est, dicit, quod verbuml dei dimittit peccata, sacerdos est iu 30 dex. Sacerdos quidem officium exhibet suum, sed nullius potestatis iura exercet. Et in ista materia qui- dam ponunt exemplum familiare dicentes, quod sicut per ver- bum sive sentenciam iudicis huius seculi principantis dampnatur aut absolvitur reus a pena et a culpa civili, sic per verbum di- vinum aliquis simpliciter solvitur aut ligatur a culpa et debito dampnacionis seu pene pro statu futuri seculi. Et sicut accione 2662 35 a correctum ex ,intelligendum'. b Cod. ,retinere'. c sequitur, remit- tendi deletum. PL 192: 886 et Dec. II: XXXIII, qu. III, c. 51 (Friedberg I, 117). 40

Strana 80
80 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. clavigeris mundani principis nemo a civili culpa vel pena sol- vitur aut dampnatur, per ipsius tamen accionem, qua carcerem claudit vel aperit, reus ostenditur solutus“ vel dampnatus, sic quasi conformiter per sacerdotis' accionem nullus solvitur aut ligatur * culpa et debito dampnacionis eterne, sed ostenditur in ecclesie facie, quis solutus aut ligatus habeatur a deo, dum a sacerdote benediccionem accipit et ad sacramentorum admit- titur communionem. Et ideo sicut claviger mundani iudicis, aperiendo vel claudendo carcerem, officium suum exhibet, nul- 10 lius tamen iurisdiciarie potestatis absolvendi vel ligandi iura exercet, quoniam etsi de facto carcerem aperiret alicui reo, non absoluto per iudicem, ipsumque populo absolutum sua pace annuncciaret, non propter hoc reus solutus esset a pena vel culpa civili, et econtra, si carcerem aperire recusaret suoque verbo 15 nunciaret non esse absolutum sed dampnatum, quem vere iudex per suam absolvisset sentenciam, non propter hoc" ille debitor esset culpe aut pene civilis: sic proporcionabiliter sacerdos cla- viger celestis iudicis officium suum exhibet per absolucionis aut ligamenti seu malediccionis verbalem pronunciacionem. Quod si 20 vere dampnandos per supernum iudicem aut iam dampnatos sacerdos ipse ignorancia vel surrepcione aut utroque modo ab- solvendos vel absolutos pronunciaret aut econtra, non tamen propter hoc essent primi solvendi et secundi dampnati, eo quod clavem aut claves cum discrecione non adhibuisset reorum me- 25 ritis. Et ideo suum officium exhibet, et sicut dicit Ambrosius: Nulliusl tamen potestatis iura exercet, quoniam vere solutos aut absolvendos aput deum quandoque in ecclesie facie sacerdos pro futuro seculo ligatos aut ligandos pronuncciat et econtra. Et propterea iura potestatis non exercet sacerdos. Sic 30 enim quandoque divina iusticia et repromissio perire posset. Ille igitur solus iura potestatis exercet in hiis et iudex est, id est coactivam habens potenciam, qui solus nec fallit de humanis cogitacionibus', qui nec falli de humanis cogitacionibus et ope- *267a racionibus potest, eo quod omnia* nuda et aperta sunt oculis 35 eius, et qui solus nec quidquam wlt perverse, quia dicitur Thobie 266" 40 a ,lutus' sequitur postquam in praecedenti ,sol' ultima littera incuria scribae minus distincta appareat. b sequitur,acc' deletum. e Cod. libito'. d ,hoc ecorrectum ex, essent propter hoc. additum supra rigam. opera deletum. ubi supra apud Lombardum. sequitur ,et

Strana 81
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 81 3°: Quoniaml iustus“ es, domine, et omnia iudicia tua iusta sunt, et omnes' vie tue misericordia et veritas et iudicium. Ideoque unicus ipse iudex est talis. Unde Jacobi 4° dicitur: Unus? est enim legislator et iudex, qui potest perdere et liberare. Tu autem, quis es, qui iudicas proximum tuum? etc. Quod Ja- cobus nec de seipso aut aliquo dixit apostolorum, cum tamen esset unus de hiis tribus, qui videbantur esse columpne ecclesie. Voluit autem Christus huiusmodi sentencias, per ipsum latas aut ferendas in alio seculo per sacerdotes pronunciari quodam 10 iudicio ewangelice discrecionis a spiritu Ihesu, quo spiritualis omnia diiudicat, quasi quodam iudicio prenostico, quod ex hoc peccatores in hoc mundo terreantur et a sceleribus revocentur ad penitenciam. Quomodo si medicus corporalis sanitatis, cui docendi et operandi secundum artem medicine potestas est data 15 ex institucione iudicis seu legislatoris humani, de futuris sanis aut morituris iudicium secundum medicinalem scienciam in po- pulo promulgaret, ut ex hoc homines sobriam ducerent vitam et ab intemperata revocarentur propter corporis sanitatem con- servandam aut aquirendam, precepta quoque seu documenta 20 talium exhiberet, preciperet utique talia medicus observari, et observatores futuros sanos et transgressores infirmos aut mori- turos iudicaret, quos ille neque sanaret neque infirmaret prin- cipaliter, sed natura hominum, ministerium tamen aliquod ex- hiberet, nec rursum posset medicus sui auctoritate sanum aut infirmum ad talia facienda, quantumcunque corporali sanitati conferenda, compellere, sed solummodo exhortari et docere, per sui iudicium pronosticum eis annuncciando sanitatem, ex quo rum observacione* mortem evaderet, aut egritudinem ex talium *2675 transgressione incurreret: sic eciam proporcionabiliter medicus 30 animarum, sacerdos scilicet, de hiis, que ad eternam anime sa- nitatem perducunt, vel ad mortem eternam aut penam tempo- ralem pro statu venturi seculi, iudicat et hortatur, ad que ta men iudicio coactivo neminem arcere potest, neque debet in hoc seculo secundum illud Luce IX: Neque virgam in via tu 35 leritis; quia reges gencium et principes seculi exercent huius- modi potestatem coactivam in subditos suos. Ideo sacerdos in suo iudicio non debet in omnibus comparari iudicio coactivo 25 sequitur ,cit deletum. b sequitur vie' deletum. Thob. 3: 2. Jac. 4: 12sq. Luc. 9: 3. J. Hus: Tractatus Responsivus. 40

Strana 82
82 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. seculari, eo quod aliud est sacerdotis Christi ewangelicum iu- dicium et aliud iudicium coactivum seculi eciam circa quam- cunque materiam. Habet enim sacerdos Christi auctoritatem do- cendi aut operandi, consulendi, hortandi, ammonendi quemad- modum medicus, non tamen in quemquam debet agere poten- ciam coactivam. Sic enim Christus se vocavit medicum, non principem, dicens: Non1 egent medico, qui sani sunt, sed qui male habent; nèc dixit: iudice indigent, quoniam in mundum de contenciosis coactivum iudicium exercere non 10 venerat. Sic enim dicitur Iohannis 3°, quod non2 misit deus filium suum in mundum, ut iudicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Sed vivos et mortuos tali iudicio iudicaturus est in die illa, de qua dixit Apostolus 2a Thimotei, ultimo: In3 reliquo reposita est mihi co 15 rona iusticie, quam reddet mihi dominus in die illa, iustusa iudex. Tunc enim coactivo iudicio penas infli- get hiis, qui legem latam per ipsum inmediate in hoc seculo transgressib fuerint. Et propterea signanter dixit Ihesus Petro: Tibi4 dabo claves regni celorum; neque dixit: tibi 20 dabo iudicium regni celorum. Ex quibus iam potest patere 268a responsio ad articulum hunc in ordine sextum. * Et conclu sive potest dici, quod prophete et apostoli in officio aposto- lico et sacerdocio Christi habuerunt terminum positum et pre fixum a deo secundum regulas ewangelicas, in laborando et edificando ac perficiendo, in ligando et absolvendo, utique habuerunt a deo certos limites ad regendum se et alios. Iste autem regule, termini et limites et mensure ewangelice anti- quorum patrum, Christi et suorum apostolorum, sunt nobis tradite et presertim eorum vicariis, prelatis et pastoribus, pape et episcopis, quibus non licet nec expedit transgredi terminos limitatos per ewangelicam legem, per antiquos patres, scilicet Christum et suos apostolos. Consideremus ergo diligenter: si prelati, utputa papa et alii, in regendo ecclesiam manent in limitibus ewangelicis et apostolicis ac Christi in ligando et absol- 35 vendo, tunc sunt acceptanda et credenda. Si autem isti moderni prelati transgrediuntur terminos illorum patrum et regulas ewan gelicas abiciunt et periculose suis tradicionibus sapientibus fastum et avariciam innituntur, sicut iam nostris temporibus 5 25 30 40 sequitur ,iudex deletum. 2 Joh. 3: 17. Matt. 9: 12. sequitur ,fuerant' deletum. II Tim. 4: 8. Matt. 16: 19.

Strana 83
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 83 accidit de cruciata, operacione sathane emanata, et de fictis indul- genciis, que non sunt in rerum natura, turpis lucri gracia adin- ventis, planum est, quod talia non sunt acceptanda a fidelibus, quia sunt contra legem dei et regulas caritatis. Similiter excommu nicacio seu absolucio a prelatis iam communiter, que secundum regulas apostolicas et limites ewangelicos et non secundum ordinem a spiritu sancto in ewangelio expressatum, est abicienda et contempnenda tamquam frivola et subreptiva, et specialiter que iniuste et ex odio fulminatur hiis temporibus contra zelatores veritatis. Notum enim est, quod talis coram deo nulla est. Tali 10 enim excommunicacione pretensa a clero fuit Christus excom- municatus false et sui apostoli. Sic enim Christus suis predixit, quod vexabuntur ista frivola excommunicacione, dicens: Abs quel synagogis facient vos; sed et venit hora, ut omnis, qui interficit vos, arbitretur, se obsequium 15 prestare deo; et hec facient vobis, quia non nove- runt * patrem neque me. Sed hec locutus sum *2680 vobis, ut cum venerit' hora eorum, reminiscamini, quia ego dixi vobis, ut dicitur Johannis 162. Et patet, quam incaute et presumptuose cum istis articulis in ambonibus ceci 20 predicatores, seducentes populum, hereticant et seducunt, nimis audientes, veritatem eis absconditam non percipientes. Licet iam dictum sit utcunque de debita execucione clavium secundum regulas et terminos patrum antiquorum, apostolorum et eorum sequacium per Christi sacerdotes ad edificacionem 25 spiritualem ecclesie, tamen adhuc sequendo vestigia sanctorum in hac materia aliquid est de excommunicacione dicendum. Pro quo vigilanti animo est pensandum, quod cum excommunicare aliquem vere secundum ordinem ecclesied et legis Christi sit a com munione Christi aliquem abicere, sive abiectum in facie ecclesie 30 nunciare, videndum est primo de communione, quid sit, et tunc postea, quid excommunicacio vera, que est ab illa vera Christi communione exclusio, et quam gravis sit et periculosa, et qui sunt excommunicandi tali excommunicacione. Ergo primo notandum est, quod ad spiritum sanctum pertinent sanctorum communio vel 35 communicacio, id est unioe membrorum in corpore ecclesie, et ad caput et adinvicem, sicut spiritus hominis in corpore humano a Cod. ,frivolo'. Correctum ex, vener additis litteris ,it alio atramento. t sequitur,adhuc' deletum. d sequitur, et legis deletum. e Cod.,uniorum'. 2 Joh. 16: 2 sq. Cf. Joh. 16: 2—3. 40 6.

Strana 84
84 Mag. J. HUS TRACIATUS RESPONSIVUS. 5 *269a membra unit, cuius unionis signum est sacramentum dominici corporis. Item ad spiritum sanctum pertinet communio, quam habent adinvicem in hoc, quod sunt socii et spirituales fratres sine peccato mortali existentes, participantes in lucro spirituali et divinis indulgenciis, a capite Christo influxis, iuxta capaci- tatem uniuscuiusque sui membri. Quam Christi indulgenciarum participacionem a sanctis Christi membris veris nullus pontifex Romanus vel quicunque alius potest inpedire, sicut et nullus talis habet potestatem pro mamona distribuere infideliter et 10 symoniace illis, quibus Christus, principale caput, suam veram indulgenciam non influit. Quam communionem et participa- cionem in divino fluxu et veris Christi * indulgenciis ewangelicis tangit Psalmista, dicens: Particepsl ego sum omnium timencium te et custodiencium' mandata tua. In 15 communione ergo sanctorum tria intelligamus, scilicet sacra- mentum communionis mistici corporis ecclesie, communionem, scilicet sancte societatis, ex qua accidit, quod quilibet, qui est de ecclesia, vel partem habet in omnibus bonis, que fiunt in ecclesia; ad quam communionem sequi debet eciam communi- 20 cacio tam bonorum quam malorum temporalium, ut mala pro- ximorum nobis assumamus per comparacionem et bona nostra eis communicemus per elimosinarum largicionem'. Et iste modus accepcionis de communione corporis Christi adhuc tripartitur. Primus modus est secundum communem usum sermonis, quo 25 communio Christi dicitur esse societas ipsorum sanctorum se- cundum Augustinum, prout eciam ecclesia sanctorum et suorum talium est unum corpus Christi misticum, cuius caput est Chri- stus. In qua ecclesia seu communitate fidelium talis est et tanta unio, ut quodlibet membrum eius sit particeps omnium bonorum, 30 que fiunt in ecclesia, et tota ecclesia in nullo bono a singulis membris dividatur, nisi sit membrum per mortale peccatum mor- tuum et abscisum. Exemplum illius accipe de corpore humano penes doctrinam Apostoli in multis locis. Et de illa communione, id est omnium beatorum bonorum participacione, que fiunt in 35 ecclesia, est articulus in symbolo, ubi dicitur: Sanctorum communionem, quem articulum nec papa nec aliquis alius Antichristus potest destruere, ne scilicet vera membra et viva 40 a sequitur ,om‘ deletum. b sequitur ,ut deletum. uno modo dicitur communio corporis Christi' deletum. Ps. 118: 63. sequitur ,et sic

Strana 85
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 85 Christi a spiritu Ihesu vivificata participent adinvicem et a suo capite principali. Et ab ista donacione vera indulgenciarum Christus, summus pontifex, assistens fideliter suis usque ad consumacionem seculi, non potest deficere, quia eis seipsum" tanquam fidelis negare non potest. Secundo modo communio signat sacramentum corporis et san guinis Ihesu Christi, per cuius sumpcionem dignam homo ingeritur ad communionem primo modo acceptam et fit de societate sancto rum. Et istud dicit Augustinus in omelia super lohannem, super illo verbo ewangelii: Carol mea vere est cibus et sang 10 wis meus vere est potus. Corpus, inquit, domini, a quibus sumitur, * inmortales et incorruptibiles reddit, et facit eos sanctos et sanctorum consortes, ubi pax erit perfecta et unitas plena. Propterea quippe, sicut eciam ante nos hoc intellexerunt 15 homines, dominus noster' Ihesus Christus corpus et sangwinem suum comendavit, que ad unum ali- quod rediguntur. Ex multis namque granis unus panis conficitur, et ex multis racemis vinum con fluit. Et idem super illo verbo: Litigabant2 igitur Iudei, 20 etc, dicit: Litigabant, quia panem hunc non intelli- gebant. Nam qui manducant hunc panem, non liti- gant adinvicem, quoniam unus panis et unum cor- pus multi sumus omnes, qui de uno calice et uno pane participamus. Et per hunc facit deus unius moris 25 habitare in domo. Hec ille. Tercio modo capitur communio pro congregacione omnium credencium in Christum et fide formata et formata caritate et fide informi, bonorum christianorum" simul et malorum. Et hec est wlgaris accepcio communis et minus propria. Et ab ista com 30 munione sic accepta fit excommunicacio hominum a iudicibus ecclesie, que fertur quam plurimum non pro mortali peccato contra hominem et quandoque solum de facto et non de iure, quandoque non de iure et de facto, sed solum pro veniali peccato, aliquando fit nec pro veniali, sed pro meritorio facto 35 et iusto opere. Et talis excommunicacio non est a deo, sed a diabolo et eius membris et Antichristi, que hodie solet fulmi 269b a sequitur ,neque' erasum. b sequitur ,ihu' deletum. PL ,modi'. d post correcturam litterae ,o' minus distincte scriptae. Joh. 6: 55; PL 35: 1614. 2 Joh. 6: 52; PL 35: 1613. 40

Strana 86
86 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 10 270a 15 nari contra fideles zelatores et promulgatores ewangelice veritatis, que a fidelibus debet respui tanquam machinamentum iniquum et dolosum Antichristi. Prima communio est dicta principaliter et proprie et est solum bonorum et iustorum. Communio secundo modo accepta dicitur proprie ad efectum, quem facit, sed non principaliter, nisi solum ob racionem prime, et est malorum et bonorum, quantum ad sacramentalem manducacionem. Com- munio tercio modo accepta est dicta neque principaliter neque proprie, quia boni christiani cum malis non habent unitatem * vite et spiritus in Christo, sicut nec vivum membrum habet unitatem cum mortuo, sicut nec potest esse communicacio Christi cum Belial, nec lumen potest habere societatem cum tenebris. Unde Apostolus: Nonl potestis calicem Christi bi- bere et calicem demoniorum; et iterum: Que est con vencio Christi ad Belial, aut que participacio lucis ad tenebras? Sed solum huiusmodi communio tercio modo accepta est bonorum christianorum et malorum dumtaxat in actu credendi et in conversacione mutua et in ceremoniis et in adinvencionibus et tradicionibus seniorum et in sensibili 20 communicacione sacramentorum. Ex quibus iam dictis sequitur primo, quod omnis christia- nus, qui est particeps communionis primo modo accepte, est dignus ad communionem secundo modo dictam, et expedit sibi ac utile est, ut sepe se disponat ad communionem sacramen- 25 talem secundo modo dictam. Patet hoc, quia omnis talis, exi- stens vivum et verum membrum ecclesie Christi et eius com- munionis, iam manducat corpus Christi spiritualiter per fidem, spem et caritatem. Sed omnis talis spiritualiter manducans po- test et expedit sibi sepe corporis sacramentum Christi mandu- 30 care. Item omnis talis est assumptus in societatem sanctorum et filiorum dei. Ergo omnis talis debet edere de altari seu de mensa2 filiorum dei, de quo altari non habent potestatem edere hii, qui thabernaculo corporis deserviunt, id est carnalibus concu- piscenciis consenciunt in miserabilem peccati servitutem. Item 35 omnis talis est membrum vivum sui corporis, quod vitam accipit ab hoc uno pane. Sed quodlibet vivum membrum, ut crescat in corpore et vitam continuet, necesse habet sepe sumere propor- cionaliter corporis sui nutrimentum, igitur, etc. Unde Augustinus 40 a sequitur ,fi' deletum. II Cot. 6: 14—15. sequitur ,d' deletum. Cf. Heb. 13: 10.

Strana 87
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 87 super illo verbo: Caro mea vere est cibus, Apostolusl, inquit, exponens hunc panem dicit: Unus panis, unum corpus multi sumus. O sacramentum pietatis! O sig- num unitatis! O vinculum caritatis! Qui wlt vivere, habet unde vivat. Accedat, credat, incorporetur, ut 5 vivificetur. Non abhorreat a compage membrorum, nonsit putridum membrum, quod resecari mereatur, non sit distortum, de quo erubescat; sit pulchrum, sit aptum, sit sanum; hereat corpori, vivat deo. Item omnis talis * christianus dereliquit mundum saltem mente, ita ut 10 208 sit habens2 divicias, quasi non habens, et uxorem habens tanquam non habens eam, et emens et vendens tanquam non emens et ven- dens, et utens hoc mundo tanquam non utens eo, vel si dereliquit seculum mente et de facto, sicut apostoli et eorum successores, ex persona quorum dicitur: Ecce3 nos relinquimus omnia 15 et secuti sumus te, etc., ut vivat deo per Christum; dereli- quit mundi vitam, ut habeat in Christo vitam, dereliquit seculi delicias, ut fruatur cum Christo deliciis, dereliquit ollas carnium, cepas et porcos Egipti, ut comedat agnum paschalem, et exivit in desertum, ut sit ibi dignus manna cottidie preparatum, omne 20 delectamentum continens, suaviter manducarea. Sed nullus talis est a cena agni repellendus, cum dominus dicat: Omnem4, qui veniet ad me, non eiciam foras. Et venire ad se parvulos non prohibere stricte demandavit, ymmo cum invitati venire recusarunt ad cenam sue beatitudinis, compellendum cecos, 25 claudos et debiles et quicunque in exitu sepium et viarum inveniri poterant, suos servos cum festinacione misit et eis impe ravit. Cui dicitur a Christo: Hic' est panis pro mundi vita, quasi diceret: Omnis, qui dereliquit propter Christum vitam lubricam huius mundi, talis habet vitam Christi sibi tra 30 ditam in hoc pane, sed qui wlt vivere, habet unde vivat; accedat, credat et incorporetur, ut vivifice- tur: vivat deo de deo. Item dicit: Hic est panis pro mundi vita, id est, qui in hoc mundo wlt vivere in Christo per fidem, que per dileccionem operatur, hic est panis sibi tra 35 ditus pro vita huius mundi, accipiendo mundum in bono, id est pro vita in Christo Ihesu electorum adhuc degencium in a Cod. ,manducaret. Joh. 6: 56; PL 35: 1613. 2 Cf. ICor. 7, 29 sq. Luc. 18: 28. 3 Cf. Mt. 22: 8 sq., et Lu. 14: 21 sq. Joh. 6: 50 sq. Joh. 6: 37. 40

Strana 88
Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. * 271a 88 hoc mundo vel in hac via continuanda et augenda. Quemad- modum cibus corporis est homini traditus, ut eum frequenter sumendo, continuet suam vitam corporalem in hoc mundo, sic iste panis celestis, scilicet sacramentum, continuatus vel sepe * comestus continuat vitam Christi in homine in hoc mundo. Et exinde dicitur panis viaticus, ex eo quod eius frequentacion prebet sanctis in deo vivere in via huius mundi. Unde domi- nus: Amenl, amen, dico vobis; nisi manducaveritis carnem filii hominis et biberitis eius sanguinem, 10 non habebitis vitam in vobis. Item omnis talis iam habet Christum in se manentem et cum eo epulantem realiter, sicut scriptum est: Ubi2 duo vel tres congregati fuerint in nomine meo, ego sum in medio eorum. Sed omnis talis, qui audierit vocem Christi et apperuerit sibi ianuam, ut Chris- 15 tus ad eum introeat, dignus est cenare cum Christo, eciam corpus et sangwinem eius manducando, precipue hoc attento, quod iste panis est, qui habitare facit unius moris in domo. Rursum cum membra, que in suo corpore existunt, cottidie wlnerantur, caput eius, corpus, nec non et alia membra debent 20 ei compati, sed ad doctrinam Apostoli et de medicina contra huiusmodi wlnera debet providere et eidem cottidie ministrare. Sed omnem christianum degentem in hac vita contingit cottidie wlnerari, sicut scriptum est: Septies3 in die cadit iustus. Communio autem ista sacramenti est medicina peccaminum, 25 prout dicit dominus ministrans hoc sacramentum: Hic4 est sangwis novi testamenti, misterium fidei, qui provobis et promultis effundetur in remissionem peccatorum. Et ad hoc dicit Ambrosius, De Sacramentis: Si' quocienscun que funditur sangwis Christi, in remissionem pecca 30 torum funditur, debeo illum semper accipere, ut mihi semper peccata dimittantur. Qui semper pecco, debeo acci- pere medicinam; et in decreto De Consecracione, distinc cione IIa, Si6 quocienscunque, etc., dicit ibi glosa inter- linealis: Semper," id est cottidie. Et Augustinus, tractans 35 illud Matthei: Panems nostrum cottidianum da no bis hodie, dicit prorsus idem. Et licet iam per hec videar a ,frequentacionibus Cod. b sequitur ,d' deletum. 2 Mt. 18: 20. 2 3Prov. 24: 16. Joh. 6: 54. s 6 Dec. III, dist. II, c. 14 (Friedberg I: 1319). PL 16: 446. 8 Mt. 6: 11; PL 38: 389 sq. 40 Lat. Basil. 1478, in loco, v. 4. Mt. 26: 28. Bib.

Strana 89
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 89 a materia proposita disgredi, tamen necessario sequitur, quod nullus ista prima communione et secunda dignus debet a quibus- cunque prelatis quomodolibet excommunicari, etc. * Et patet ulterius ex supra dictis, quod omnis, qui est de 2715 communione primo modo accepta, non solum est dignus com 5 munione secundo modo, sed eciam est dignus communione tercio modo capta, secundum quam communicant boni et mali chris tiani, dumtaxat in actu credendi et in conversacione mutua et in ceremoniis et in adinvencionibus et tradicionibus seniorum et in ecclesie sacramentis, quamvis non omnis, qui eiectus est 10 de tercia communione, dum videlicet per excommunicacionem iudicis eicitur a sensibili, scilicet hominum communicacione, est eiectus de prima et secunda communione. Patet hoc, nam multi iudices ferunt sentenciam excommunicacionis non ex zelo cari- tatis, nec propter crimen mortale, sed zelo vindicte proprie in 15 iurie, ex fomite iracundie ad hoc concitati, sangwine quoque et carne ad hoc moventibus et non spiritu Ihesu. Et sic hodie sim plices timentes deum ac fideles confessores sive promulgatores ewangelice veritatis frequenter eiciuntur a communione tercio modo dicta per prelatos simoniacos et per falsas bullas anti 20 christianas, ab eorum capite Antichristo emanatas. Et talis eiec cio iniusta et violenta a communicacione christianorum sensibili tercio modo dicta non nocet electis dei eam humiliter tolleran- tibus pro Christi nomine et pro eius ewangelica veritate, sed magis talibus diligentibusl deum cooperatur in bonum 25 et ad salutem. Hoc enim Christus suis predixit discipulis in ewangelio, dicens Iohannis 16: Absque' sinagogis facient vos; sed veniet“ hora, ut omnis, qui interficit vos, arbitretur obsequium se prestare deo. Et hec fa cient vobis, quia non noverut patrem neque me. 30 Et Mt. 5° talem eieccionem a symoniacis et excommunicacionem pretensam pro confessione ewangelice veritatis pacientibus dicit salvator, animando eos: Beatis estis, cum maledixerint vobis homines, et persecuti vos fuerint, et dixerint omne malum adversum vos, mencientes, propter me: 35 gaudete in illa die, et exultate, quoniam merces vestra copiosa est in celis. Sic enim persecuti sunt et prophetas, qui fuerunt ante vos. Et spiritus sanctus correctum ex ,eicitur iudicis'. discipulis in marg. c Cod.,venit. Joh. 16: 2 sq. Mt. 5: 11—12; Cod. male ,4°°. 40 Rom. 8: 28

Strana 90
90 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. per David prophetavit de hac symoniacorum pretensa excom- municacione sive malediccione contra dei electos, quod vertitur * eis in benediccionem, dum dicit: Maledicenti illi et tu benedices. Patet autem eciam ex predictis, quod magis ti- 5 mendum est eici de communione primo modo accepta, hoc est per mortale peccatum, cuilibet christiano, quam eici a tercia vel secunda. Et iustus quilibet et electus dei existens in commu nione primo modo dicta, licet possit eici a communione tercio modo dicta, sicut Christus et sui apostoli, non tamen potest 10 eici ipso nollente a symoniacis de communione primo modo dicta, nisi ipse solus velit consentire peccato. Et“ minus perni- ciosum est et incautum communicare cum scito excommunicato a iudice, quam cum scito mortaliter peccante. Patet, quia pri- mum quandoque prohibetur' solum puta a iudice errante in sen 15 tenciam ferendo et non a deo, sed secundum prohibetur a do- mino — unde Apostolus: Nolite2 communicare homini- bus, eorum infructuosis operibus" tenebrarum — et ab homine non errante, ut postea patebit. Item secundum est semper contagiosum et communicativum peccatis aliorum, pri 20 mum vero quandoque non. Sequitur insuper correlarie, quod nulli christiano, qui est de prima communione, id est de so- cietate sanctorum, est periculum ingerere se frequenter ad com- munionem secundam, id est ad corpus Christi manducandum. Patet ex predictis. Item nulli, qui est digne in tercia commu 25 nione, id est in congregacione fidelium vel existencium in com- munitate ecclesie, puta quod habet aliquem statum certum vel ordinem in ecclesia dei, ut coniugalem vel virginalem vel vidua- lem vel alias penitentis et digne vocacione, qua vocatus est, am- bulat, est tali periculosum accedere sepe ad secundam commu- 30 nionem, id est corpus Christi. Patet hoc, quod talis christianus iam est et de prima communione. Item solum illi christiano, qui indigne est in tercia communione fidelium et inutiliter, quia non digne, prout decet christianum, conversatur seu inordinate vivit, ita quod nullum statum prefert, vel indigne ambulat sua voca- 35 cione, inquam, est valde periculosum se ingerere ad secundam communionem, non dico sepe, sed eciam semel in anno. Qui a' *272 a correctum ex,e'. prohibetur in marg. Cod. ,ferente. ope- ribus in marg. Ps. 109: 28. 2 Eph. 5: 11. Cf. I Cor. II: 29.

Strana 91
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 91 quocienscunque manducat et bibit, huiusmodi iudi- cium sibi manducat et bibit, et magis gravatur seu induratur in peccatis et per consequens magis accelerat suam perdicionem. * Item sequitur ulterius ex predictis, quod omnis, qui est de *272b communione primo modo accepta, puta de societate sanctorum, 5 particeps est omnium bonorum, que fiunt in ecclesia; et quid quid ipse boni faciat in ecclesia, omnes eius sunt participes. Patet ex conclusione. Et quia est articulus fidei, ubi dicitur: Credo in spiritum sanctum, sequitur communionem sanctorum. Item quia est una vital, unus spiritus, una fides, unus panis, unus 10 dominus omnium, qui est deus benedictus in secula seculorum. Secundo sequitur: cuiuslibet manducantis corpus Christi sunt omnes alii in ecclesia participes. Patet hoc iterum ex predictis, quia digna manducacio sacramenti est factum simpliciter bonum, quod si alicui est malum, hoc est ex accidenti et secundum quid, puta quia malus est in se manducans et excisus a communione sanctorum. Tercio sequitur, quod nulli est inconveniens chris- tiano digno hoc sacramento, sive sit vir sive mulier, puta quod velit et promittat se sumere corpus Christi pro aliis fidelibus sive eorum salute. Patet ex predictis. Nam quamvis hoc non 20 eligat alias voluntate actuali neque in verbo exprimat, tamen ita est de facto, ita quod non tantum pro se sumit, sed pro aliis, ut declaratum est; ymno tenetur hoc velle voluntate saltim habi- tuali. Item sequitur, quod persone devote laicales utriusque se- xus, frequenter corpus Christi manducantes, valde prosunt toti 25 communitati christiane, ex qua multi occupati circa secularia ne- gocia negligunt, vel recusant, vel non audent corpus Christi manducare. Ex quo ulterius sequitur, quod devoti penitentes utriusque sexus debent promoveri a populis christianis ad va- candum devocioni et frequentacioni sacramenti. Debent, inquam, 30 promoveri eciam bonis temporalibus et elimosinis et deinde de bent hortari, quia per hoc faciunt magnum gaudium in plebi- bus et in spiritu profectum, sicut et boni sacerdotes faciunt consolacionem plebibus Christi, multas sepe missas celebrantes. Et sicut nemo debet scandalisari in bonis sacerdotibus, sic nec 35 in bonis penitentibus cuiuscunque sexus * laicalis debet quis *273a quam scandalisari, sed magis spiritualiter edificari. Ulterius ex istis patere potest et quodammodo correlarie deduci, quod omnis christianus malus, qui abscisus est a com- 15 Cf. Eph. 4. 4 sq. 40

Strana 92
92 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. munione primo modo dicta per peccatum mortale tamquam pu- tridum et mortuum membrum abscisus est quoad participacio- nem vite et spiritus eciam a secunda communione, scilicet sa- cramentali, iam de facto. Quod si talis se ingerat ad sacramenta ecclesie, iudicium sibi manducat et bibit. Nam omnis talis no- torius peccator inter christianos, qui est a prima communione abscisus, est manifeste excommunicatus coram deo et secundum legem suam aput christianos singulos debet haberi pro excom- municato, et deberet repelli per aliquam modestam censuram 10 et a secunda et a tercia communione, utpote per denunciacionem in ambonibus ecclesiarum, ut sic illi, qui tales sunt, confusi ti- more et erubescencia, cicius cessarent a peccato, et ut ceteri timorem haberent, dicente Apostolo: peccanteml publice argue. Et prima Corinthis 5° dicit: Scripsi2 vobis, ut non commisceamini fornicariis, etc., et intrab: propter quod tradidi huiusmodi sathane. Et idem dicit beatus Iohannes in canonica sua: Si' quis venit ad vos, et hanc doctrinam non affert, nolite eum recipere in domos, nec ave ei dixeritis. Et ad idem videtur sonare Augustinus, 20 De Ecclesiasticis Dogmatibus4, ubi dicit, quod nisi peccatum sit ta le, ut excommunicandus sit aliquis, hoc est nisi mortale peccatum sit notorium, propter quod peccator a communione secunda est se movendus. Nam solum pro talibus, scilicet capitalibus criminibus et mortalibus, olym excommunicabant homines et separabant a 25 communione secundo modo et tercio modo dicta. Et ita fiebat communiter in ecclesia primitiva per multa tempora, prout dicit Crisostomus in omelia super ad Hebreos, Omelia 175, quod dia coni denunciabant in communi non communicandos exire de ec- clesia. Et utinam hodie essent tam racionales excommunicaciones 30 instinctu" spiritus sancti contra publice avaros, simoniacos, * for 2273b nicatores, adulteros, concubinarios et concubinas et manifesta scorta. Tunc enim ecclesia purgaretur a multis deordinacionibus antiquatis, quia tunc fideles Christi zelatores, in virtutibus cres- centes, potirentur libertate, et malicia potens debilitaretur, et 35 Antichristus in sua fallacia occideretur spiritu oris dei. Sed res heu! versa est in oppositam qualitatem, scilicet quod, qui in 5 15 instinctu' et in marg, manu post. ,ut additum supra rigam. potius,supra'. C,scilicet additum suprarigam. 2 I Cor. 5: 9. 3 4 I Tim. 5: 20. II Joh. 10. PL 42: 1217 sq. 40 » PGL 63: 132 sq. *

Strana 93
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 93 veritate sunt excommunicandi et qui sunt vere et realiter a prima communione exclusi, presumptuose et patenter ingerunt se ad secundam communionem sacramentorum et in tercia tir- rannice dominantur et vera Christi membra, in prima commu- nione existencia, contra Christi regulas et eius ordinacionem repellunt a secunda communione et de tèrcia tamquam here ticos proiciunt extra sinagogas. Notum enim debet esse fideli- bus ex lege et sepe dictis beati Pauli, quod notorii peccatores, ut adulteri, mechi et concubine, usurarii, simoniaci, odia et iram invicem manifeste exhibentes et alii huiusmodi debent 10 publice nominatim denunciari et a communione sacramentorum repelli, ita ut publice et a secunda et a tercia communione fide- lium expellantur, ut sciant fideles cum talibus non communi- care in sacramentis, nec eciam conversari, ne malis eorum pol- luantur et ne tamquam consencientes puniantur. Ministri enim 15 ecclesie tales denunciantes iam non publicarent peccata talium ita frequenter, sed ex adipel malicie eorum iniquitas in publicum prodiit iam et scandalose pertransivit fere totam multitudinem ecclesie. Et tales sunt publice arguendi, ne alii eorum malis involvantur. Exemplum illius habetur in Moyse de Datan et 20 Abiron, Numeri 16, ubi quod Moyses ex mandato dei dixit ad turbam populorum: Recedite2 a thabernaculis ho minum impiorum et nolite tangere, que ad eos per tinent, ne involvamini peccatis eorum. Et ad hoc est preceptum domini in multis locis veteris testamenti, ubi 25 iussit dominus aufferri malum de medio Israhel, * ne multus *274a populus a contagione letali unius iniqui communiter experiatur divinam ulcionem. Idem patet ex eo, quia sepe excommunicantur fideles a communione tercio modo dicta per sentencias iudicum frivolas et cecas, quandoque propter causas pecuniales et ple- 30 rum innocenter, vel solum propter peccata venialia, utpote pro modica offensa clerici, vel negligencia ad parendum iuri in pre- sencia iudicis, vel alias propter inobedienciam, que non pro cedit ex contemptu dei vel superioris, sed solum ex infirmi- tate vel ignorancia iuris vel facti, et aliquando ex odio vel 35 malicia solum accenduntur ad persequendum suis supersticiosis fulminacionibus zelatores ewangelice veritatis. Qui tamen zela tores fideles nullomodo sunt a communione primo modo et Cf. Ps. 72: 7. 2 Num. 16: 26.

Strana 94
94 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 *274b 30 secundo modo dicta eiecti, quia eos deus nequaquam sine culpa mortali excommunicavit. Quare ergo non excommunicarentur illi predicti notorii peccatores, scilicet symoniaci, concubinarii, con- cubine, usurarii et omnes pseudofratres populum seducentes publice ex propriis nominibus in ecclesiis, solempniter pulsatis campanis et extinctis chandelis, ex quo iam de facto sunt a prima communione eiecti per dei iudicium et a secunda debe- rent repelli, quia ex contemptu dei et eius ecclesie peccant scandalose ceteris in ruinam et quia sunt contagiosi sancte 10 plebi ex multis causis: tum quia plebs tanta peccata et tam gravia, prout in se sunt, non attendunt, neque tantum exhor- rescunt talia admittere, videntes ea impunita pertransire; tum quia alliciunt et ipsi ad peccandum peccatis similibus; tum quia facilius admittunt alia peccata alii inferiores et habent excusa 15 cionem sue malicie, dicentes: »Nonne isti talia faciunt, et isti talia, et tamen impuniti pertranseunt«, et dicunt tunc: »Debe- rent omnes dampnari, quia talia faciunt.« Ac si dicerent: »Non est verum, quod sit peccatum vel quod sacerdotes dicunt esse peccatum;« tum quia tota communitas ex consensu propter 20 consensum dampnatur coram deo propter tales publicos pecca- tores et oportet eam pati penas divine vindicte. Et merito et iuste condempnatur, quia permittit * deo suo ita publice ad- versari, deum palam contempnere et blasphemari impunite. Ex quo nullus zelans contra illos tales iniquos pro deo ab eius 25 dilectis exhibetur — merito, inquam, omnes plangendi sunt quem admodum consencientes sicut facientes. Et de hoc habetur exemplum in multis locis in veteri testamento, ut de ydolo Belphegor et Balaam, ut patet Numeri 251, ubi tota commu nitas fuit subiecta divine vindicte et passa est propter quosdam mechos, sed et principes tribuum missi sunt suspendi contra solem. Ideo ve principibus! Nam dicitur, Sapiencie VI: Quam' durissimum iudicium fiet cum hiis, qui presunt. Unde Finees zelo dei iratus duos coeuntes in ingwine perfodit, ut dicitur Numeri 253, et tunc cessavit quassacio. Et patet simi 35 liter de Nachor anathemate in libro Iosue, et de Yonatha et aliis valde multis, ubi tota communitas fuit confusa propter crimen persone unius et est tota plebs passa exicium et eiectu- ram. Et idcirco modo eciam veniunt pestilencie publice et stra- Num. 25: 1—9. 2 Sap. 6: 6.3 Num. 25: 8.

Strana 95
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 95 ges et fames et in populo christiano debachantur. Quod inde videtur manifeste venire, quod nequam huiusmodi peccando publice domini nomen Ihesu factis blasphemando puniuntur a iudicibus, sed permittuntur cum fidelibus communicare in ec clesia divinis sacramentis et impunes pertransire. Et tales mas 5 nifesti peccatores, quia sunt excommunicati et eiecti a commu nione primo modo dicta, sunt solum nomine christiani, qui confundunt ecclesiam dei per vitam inordinatam, ac nomen Ihesu Christi propter mala eorum opera blasphematur inter gen- tes manifeste, ut sunt illi, qui publice deferunt signa evidencia 10 superbie, qui portant, scilicet, calceos rostratos in pedibus, aurum et argentum in cingulis, cornuti in pedibus et barbis, omnes fere induti veste cotata et peregrina, que sunt signa superbie manifesta, ita ut nullam possunt excusacionem racionabilem pro se allegare, ut inpleretur, quod scriptum est Sophonie 1°: dis 15 perdami de loco reliquias Baal, et nomina edituos rum cum sacerdotibus, et eos, qui adorant super tecta miliciani celi“, * et adorant super tecta, etc. *275a ibidem, que dicuntur de hiis, qui manifesta signa superbie de ferunt in publico. Nam subditur infra, ibidem: Et erit: In 20 die hostie domini visitabo super principes et super filios regis et super omnes, qui induti sunt veste peregrina; et visitabo super omnem, qui arroganter ingreditur super limen in die illa, qui complent domum domini iniquitate et dolo. 25 Hec notet pastor, prelatus et quilibet sacerdos, si habet intel- ligenciam sacre scripture, et qui' habet aures audiendi, audiat, ut saltem iam cognoscat, quod tempus istius prophecie im pletur et est impletum. Ffilii enim Belial sunt christiani pes- simi, et filie Babilonis, mulieres pompose et delicate ac ociose 30 luxuriantes, auro et argento se aliis ad concupiscendum or- nantes, usurarii multi, nimis per contractus illicitos questum conquirentes, clerici inhabiles ad unum beneficium, plura et pingwia beneficia sibi cupide usurpantes aliis scandalum et in detrimentum et sibi in dampnacionem, inter negociato 35 res iniusta pondera habentes, symoniacum multum comercium inter populum et clerum secundum iniustas exacciones et ta- xaciones spiritualium pro temporalibus. Multa eciam sunt ni- * in inf. parte pag. ,et adorant super tecta' et alia manu ,23'. 1 Soph. 1: 4 sqq. nequaquam' Cod. 2 Mat. 11: 15. 40

Strana 96
96 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. mis furta et latrocinia in clientibus et militibus predaciones, spoliaciones, que sunt manifesta“ indicia avaricie, et in communi populo crapula et ebrietas, frequentacio thabernarum, precipue in diebus festivis, scurilitas, insanie, congregacio meretricum in publicis domibus, qui tenent et fovent easdem in viciis suis et domibus, ubi admittunt publicas coreas virorum et mulierum promiscue ac publice et maxime in diebus festis, vel eciam in noctibus: que omnia sunt signa fornicacionis. Generaliter ubique maxima odia christianorum adinvicem, rixe et contenciones, sic 10 ut nec pacifice sibi possunt loqui mutuo, nec benigne salutare seipsos possunt, in vicis et platheis detrahentes sibi invicem vel alias male de se invicem loquentes, qui omnes sunt anathemate a deo percussi et eiecti a communione primo modo dicta. Qui * 275b consequenter * eiciendi sunt per electorum et sanctorum eccle- 15 siam a secundo modo et tercio modo dicta communione; de quibus dicit Apostolus ad Galatas quinto: Manifestal sunt opera carnis, que sunt fornicacio, inmundicia, im- pudicicia, luxuria, ydolorum servitus, veneficia, inimicicie, contenciones, emulaciones, rixe, ire, dis- 20 sensiones, secte, invidie, homicidia, ebrietates, com messaciones et hiis similia; que predico vobis, si- cut predixi, quoniam qui talia agunt, regnum dei non consequentur. Nam quia »non probaverunt tales deum habere in noticia, ideo iam tradidit2 illos in reprobum sensum, 25 ut faciant ea, que non conveniunt, repletos omni iniquitate, ma- licia, fornicacione, avaricia, nequicia, plenos invidia, homicidiis, contencione et dolo, malignitate, susurrones, detractores, deo odibiles, contumeliosos, superbos, elatos, inventores malorum, parentibus non obedientes, insipientes, incompositos', sine af- 30 feccione, absque federe, sine misericordia. Qui cum iusticiam dei cognovissent, non intellexerunt, quoniam qui talia agunt, digni sunt morte, non solum qui faciunt ea, sed eciam qui con- senciunt facientibus.« Quod autem talibus omnibus et singulis sit utile et necessarium arceri per censuram ecclesie a talibus 35 sceleribus, puta per denunciacionem publicam et expulsionem' de plebe, potest pateri ex illo Mt. 5t°: Audistiss, quia dic- tum est antiquis: Non occides; qui autem occide rit, reus erit iudicio. Ego autem dico vobis: quia 40 sequitur iud' deletum. b sequitur,a deletum. ,u' scriptum supra,e'. Gal. 5: 19—21. 2 Cf. Rom. 1: 28 sq. Mt. 5: 21 sqq.

Strana 97
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 97 omnis, qui irascitur fratri suo, reus est iudicio. Qui autem dixerit fratri suo: Racha, reus est concilio. Qui autem dixerit: Fatue, reus erit gehenne ignis. Et hoc quantum ad signa iracundie. Sequitur infra quoad signa luxurie: Audistis, quia dictum est antiquis: Non mes 5 chaberis. Ego autem dico vobis, quoniam omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, me chatus est eam in corde suo. Quod si oculus tuus dexter scandalisat te, erue eum, et proice abs te; expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuo 10 rum, quam totum corpus * tuum eat in gehennam. *276a Quod si dextra manus scandalisat te, abscide eam, et proice abs te; expedit enim tibi, ut pereat unum membrum tuum, quam totum corpus tuum eat in ge- hennam. Ecce hic liquide apparet, quod hic dominus loquatur 15 ad corpus ecclesie in eius membris, ut sit sensus ad propositum, quod si unum membrum ecclesie, eciam principale, per sua facta nepharia et evidencia totam ecclesiam scandaliset, expedit ecclesie, ut abscidatur illud membrum et foras eiciatur, quam tota ec- clesia scandalisetur. Quia hoc dominus luculencius, puta Mt. 20 18 edisserit, dicens: Quil scandalis averit unum de pu sillis istis minimis, qui in me credunt, expedit ei, ut suspendatur molaa asinaria in collo eius, et ut demergatur in profundo maris. Ve mundo a scan dalis! Necesse est, ut veniat scandala. Verumptamen 25 ve homini illi, per quem scandalum venit! Si au tem manus tua vel pes tuus scandaliset te, abscide eum, et proice eum abs te, etc. Quod exponens dominus, de membris humani corporis non debere intelligi, sed magis de membris corporis sui mistici, id est ecclesie sanctorum, mox et 30 inmediate notanter subiungit, dicens: Videte, ne contemp natis unum ex hiis pusillis'. Quod vero illud dominus loquatur de correccione pretaxata, puta que est per excommu nicacionis vexacionem, sive per eieccionem a communione se- cundo modo et tercio modo dicta, potest patere manifeste ex 35 subiunctis, ubi dicitur: Si autem peccaverit in te frater tuus, vade, coripe eum inter te et ipsum solum. Si te audierit, lucratus es fratrem tuum. Si autem te sequitur ,s' deletum.b Mt. 18: 6 sqq. J. Hus: Tractatus Responsivus. a sequitur ,Quod vero' deletum. 40

Strana 98
98 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 10 276b 25 non audierit, adhibe tecum unum vel duos, ut in ore duorum vel trium stet omne testimonium. Quod si non audierit, dic ecclesie; si autem ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Et tunc sequitur notanter ad propositum: Amen, dico vo bis, quecunque ligaveritis super terram, erunt li- gata et in celis, etc. Ecce quam palam dominus loquitur illos fore eiciendos a communionibus predictis, qui ecclesiam dei publice et notorie contempnunt, ac confundunt manifeste, vivendo scandalose, et signa manifesta peccatorum mortalium deferendo; * quod adhuc manifestius explicat Apostolus 1a Co- rinthis Vo, ubi dicit: Omninol auditur inter vos forni- cacio, et infra: Et vos inflati estis et non magis luc tum habuistis, ut tollatur de medio vestrum, qui 15 hoc opus fecit. Ego quidem, absens corpore, pre sens autem spiritu, iam iudicavi ut presens eum, qui sic operatus est, in nomine domini nostri lhesu Christi, congregatis vobis et in meo spiritu cum virtute domini Ihesu tradere huiusmodi hominem 20 sathane in interitum carnis, ut spiritus salvus sit in die domini nostri Ihesu Christi. Non est bona gloriacio vestra. Nescitis, quia modicum fermentum totam massam corrumpit? Expurgate vetus fermen- tum, ut sitis nova conspersio, sicut estis asymi. Etenim pascha nostrum ymmolatus est Christus. Itaque epulemur, non in fermento veteri, neque in fermento malicie et nequicie, sed in azymis since ritatis et veritatis. Scripsi vobis in epistola: Ne commisceamini fornicariis huius mundi, aut avaris, 30 aut rapacibus, aut ydolis servientibus; alioquin debueratis dehocmundo exisse. Nunc autem scripsi vobis non commisceri; si is, qui frater nominatur inter vos, est fornicator, aut avarus, aut ydolis ser- viens, aut maledicus, aut ebriosus, aut rapax, cum 35 huiusmodi nec cibum sumere. Quid enim mihi de hiis, qui foris sunt, iudicare? Nonne de hiis, qui intus sunt, vos iudicatis? Nam eos qui foris sunt deus iudicabit. Aufferte malum ex vobis ipsis. Hec apostolus Paulus. Ecce quam limpide Apostolus decrevit huius- 40 1I Cor. 5: 1—13.

Strana 99
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 99 modi scandalosos christianos prefatos per eieccionem a con- versacione fratrum publice confutandos, ut ceteri timorem habeant et cicius mala sua recognoscant. Nec obstat huic pro- posito illud, quod loquitur Augustinus in libello De Christiana Religione, dicens: Ecclesial omnibus errantibus utitur ad profectus suos et ad errancium ipsorum correc cionem, cum evigilare voluerint. Utitur enim genti bus ad materiam operacionis sue, heriticis ad proba cionem doctrine sue, scismaticis ad stabilitatem doctrine sue, Iudeis ad comparacionem pulchritu 10 dinis sue. Alios igitur invitat, alios * excludit, alios *277 relinquit, alios antecedit. Carnales suos, id est car- naliter viventes, ecclesia tollerat tanquam paleas, quibus in horrea frumenta tuciora sunt, donec tali- bus regiminibus exuantur; et tamdiu sustinentur 15 peccatum aut error cuiuslibet, donec aut accusa torem inveniat, aut pravam opinionem pertinaci animositate defendat. Exclusi autem aut peni- tendo redeunt, aut in nequiciam male libere deflu unt ad amonicionem diligencie nostre; aut scis 20 mata faciunt ad exercitacionem paciencie nostre; aut heresim gignunt ad examen et occupacionem intelligencie nostre. Hii sunt exitus christiano rum carnalium, qui non poterunt corigi aut susti- neri. Hec Augustinus. Ex quibus verbis Augustini patet, quod 25 quoad peccata carnalium occulta in ecclesia minus scandalosa, que non habent accusatorem coram hominibus, aut alias mani- festam coram ecclesia probacionem, de talibus enim occultis ecclesia non iudicat. Sed peccata manifesta, scandalosa iudicio ecclesie submittuntur manifesto, ut est concubinatus, symonia 30 et alia peccata cleri et aliorum carnalium christianorum, quia iam publice suos operarios revelant et accusant, et exhibent contra se manifestam probacionem. Ergo operatores iniquitatis huiusmodi merentur ab ecclesia dei expulsionem. Sic enim fe cerunt beatus Gregorius et alii sancti iudicantes spiritu dei 35 manifeste peccantes criminose et scandalose esse excommuni- candos et de communitate fidelium expellendos. Sed* si obicitur contra supradicta, quod excommunicare sic malos et criminosos * 1 In marg. ,Obieccio'. PL 34: 127. (De Vera Religione, c. VI). 40

Strana 100
100 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. esset nimis onerosum et multorum periculum exinde ecclesie immineret, presertim aput infirmos christianos, quos oportet non eici ab ecclesia, sed equanimiter tollerare iuxta preceptum domini ad quosdam respondentis, qui dixerunt: Dominel, 5 nonne bonum semen seminasti in agro tuo? Unde ergo est zyzania? Respondit dominus: Inimicus homo hoc fecit; quibus dicentibus: Vis, ibimus et colligimus ea? ait dominus: Sinite utraque cres cere usque ad messem, ne forte cum zyzania eradi 10 cetis simul et triticum, ad* hoc convenienter potest *277 responderi, quod huiusmodi excommunicacio * per ministros ecclesie vere et debite lata non est nisi excommunicacionis iam pridem et coram deo facte proclamacio. Omnes autem carnales, communiter deum non timentes, non curant malediccionem et 15 excommunicacionem aput deum, sed solum pensant sibi sensi- bilem presbiterorum proclamacionem, quia coram hominibus confunduntur, quia solum illam confusionem humanam in oculis hominum pensant, et non illam, que est in oculis dei. Et ergo tales, qui iam letantur, cum male fecerint et exultant in rebus 20 pessimis, eiciantur a plebe fidelium, neque fideles communicent cum eis, eiciantur eciam a communione sacramentorum tanquam indigni, si saltem forte sic ad cor redeant et reatum suum recognoscant et sic tandem ut per penitenciam ad ecclesiam redeant emendati, iuxta illud Psalmi: Imple2 facies eorum ignominia, et querent nomen tuum, domine. Si autem peccatis suis exigentibus post hoc plus indurantur, habeantur ab ecclesia tanquam notorii ethnici et publicani, pro quibus est proverbium sapientis: Impiuss, cum in profundum ma lorum ceciderit, contempnit. Nec infirmis christianis 30 debet esse huiusmodi excommunicacio scandalosa vel periculosa, sed debet eis esse purgacio ab errore et a seduccione malorum. Propter hoc enim a fidelibus eiciuntur indurati et obstinati, ne per eos fideles infirmi seducantur vel scandalisentur per vitam abhominabilem et doctrinam pravam. Nec est dura vel crudelis 35 talis excommunicacio, sed est pia ac caritativa medicina, dum- modo fit debite prioris, scilicet divine excommunicacionis, fidelis et nuda promulgacio. Hoc enim magis pium est peccanti, quam per penas corporales vel per mortem peccantes punire. Licet ergo 25 40 In marg. ,Solucio'. Mt. 13: 27—29. 2 Ps. 82: 7. Prov. 18: 3.

Strana 101
ARTICULUS VI: DE EXCONMUNICACIONE. 101 reprobi huiusmodi debitam excommunicacionem, que provenit instinctu spiritus seculi, vertunt in venenum mortiferum mortis et dampnacionis. Electis tamen dei est in magnum bonum, quia secundum Apostolum: Omnial sunt munda mundis. Inquinatis autem nichil est mundum; et2 diligen 5 tibus deum omnia cooperantur in bonum, hiis, qui secundum propositum vocati sunt sancti. * Ad auctoritatem ergo ewangelicam, quando dicitur: Sinites utraque crescere, et nolite eradicare, ne forte cum zizania simul et triticum eradicetis, dicitur, quod 10 nequaquam intelligitura ibi eradicacio illa de censura ecclesiastica, quia obviaret hoc aliis ewangelii locis et scripture, ubi pluries mandatur viris ewangelicis, ut, habentes spiritum sanctum, sol- vant vel ligent homines super terram. Sed magis in hoc, quod dictum est: Sinite utraque crescere usque ad messem, 15 prohibetur a Christo condempnacio finalis communitatis homi- num, puta per mortem novissimam pessimorum. Nam alias ecclesia non extirparet maleficos convictos per excommunica- cionem vel mortem. Et patet, quare iudices seculares vel clericales ordinarii presertim iuris periti excommunicacionem sic publicam, 20 ut dictum est, contra tales notorios peccatores non exercent. Ubi tamen alias pro sola non paricione in iudicio, vel profana, vel pro modica iniuria verbali, vel pro modico dampno, puta pro duobus vel tribus grossis, excommunicacionem ferunt, palam et solempniter anathematisant christianos in causis forensibus, 25 et publicos notorie peccatores in causa dei ac iniuria eius non curant excommunicare. Cuius causa potest multiplex assignari: prima, quia ipsi sunt iudices omnium causarum, ut ipsi dicunt soli, que deferuntur ad eos. Ad eos autem non deferuntur cause alie, nisi que possunt ab hominibus probari, allegari ex 30 eo, quod iudex quilibet debet iudicare solum secundum allegata et probata. Et iste est fucus sophisticus simoniacorum et cupi- dorum clericorum ac mundanorum christianorum, quia accusa= tores, qui deberent accusare dei iniuriam, non accusant, nisi propriam iniuriam coram iudicibus. Peccata tamen publica et 35 manifesta tanquam peccata Sodome et Gomorre clamant et accu sant in auribus iudicum et usque ad celum ascendunt, que sunt cerciores probaciones quam testium in foro iudicii, qui possunt 2782 sequitur ,ibi' deletum. h pro fama' Cod. 2 Rom. 14: 20. Tit. 1: 15. 3 Mt. 13: 30, 29. 40

Strana 102
102 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 278b corrumpi, et sepe * corrumpuntur. Malus ergo est ille fucus sophisticus ad excusandas excusaciones in peccatis. Sed quia omnes, que sua sunt, querunt, et non que lhesu Christi, proprias iniurias accusant et iudicant et graviter puniunt. Iniuriam con- sulum puniunt, iniuriam regis puniunt, iniuriam prelatis illatam accusant, citant, excommunicant, puniunt, captivant, incarcerant, et publicam et maximam et nimis latam iniuriam contra dominum Ihesum Christum nec clericales nec seculares iudices curant fide liter punire. Et ergo non mirum, quod pro manifestisa iniuriis 10 malorum, deo illatis et Christo Ihesu, prelati non excommu nicant, sed iniuste et inordinate solum pro suis iniuriis excom- municant, quia fere omnes christiani carnales sunt seipsos amantes plus quam deum. Ideo commune est eis proprias iniurias impacienter vindicare, sed iniurias dei et ecclesie dissimulando preterire. Hinc est, quod homines de privatis suis comodis sunt valde solliciti, sed de communi re publica non curant. Hinc est, quod in populo christiano et eorum re publica civili furta et latrocinia per iudices districte ulciscuntur, ubi tamen maiora crimina, puta adulteria, fornicaciones, contra deum blasphemie, 20 homicidia, iniuria facta parentibus, detracciones, mendacia, do- gmatisacio in ambonibus prave doctrine, periuria, falsa testi- monia, manifesta superbia, avaricia, simonia et cleri concubinatus et multa alia, hec vindicari negliguntur a iusticiariis et ordinariis christianis. Et illius causa est, ut dictum est, quia iniurias dei 25 leviter ferunt et dissimulant, sed iniurias proprias nimio zelo vindicant. Lex autem dei data per Moysen non sic constituit, sed furtis et rapinis miciorem penam expressit, ut patet Exodi 221, quia ibi pro bove furtim ablato pena est restitui quinque boves et pro ove furtim ablata quattuor alias ovess. Et simile 30 dicitur in Proverbiis Salomonis2. Sed crimina, que de directo »279a dei contemptum * dei exprimunt, valde lex domini decrevit esse punienda; ut est de violacione diei sabbati vel de blas- femia vel de adulterio vel de aliis huiusmodi. Ex quibus omnibus iam supradictis potest perpendere fidelis 35 tantam deordinacionem in clero apostatico, quod iam iusti male- dicuntur a prelatis et iudicibus pretensis, quibus deus benedicit et quibus prelati symoniaci benedicunt, deus illis maledicit, ipso per Malachiam prophetam dicente: Maledicam' bene 5 15 40 a sequitur ,do' deletum. b boves' cod. csic cod. 2 Cf. Prov. 6: 30. Mal. 2: 2. Ex. 22: 1. 3

Strana 103
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 105 diccionibus vestris, quia secundum Gregorium in canone Ia, qu. I' non consecrant, sed execrantur: eoruml benediccio vertitur in malediccionem. Sed pro ampliori declaracione huius materie de excommuni- cacione, ut legentibus ex diversis in unum colecta comportentur, specialiter illis, qui copiam librorum multorum ad istas senten- cias conquirendum habere non possunt, adducatur posicio de hac materia, scripturis et canonibus bene fundata, Magistri Ffri- derici Epinge2 Baccalaurii iuris canonici, iam defuncti, viri utique timorati ac humilis, cuiuss, ut spero, memoria in 10 benediccione est. Et assumens pro themate de symbolo sic inquit: Verbum Credo Communionem Sanctorum scribitur in symbolo apostolorum. Quia spiritus sanctus habitat in sanctis, per quem caritas diffunditur in cordibus nostris, qui non agit perperam secundum Augustinum XI, qu. III, Illud4, et 15 cum ad eundem spiritum sanctum pertineat sanctorum communi- cacio, id est unio membrorum in corpore ecclesie et ad caput et adinvicem, sicut spiritus hominis in corpore humano membra unit, ad spiritum sanctum eciam pertinet communio, quam ha bent sancti adinvicem in hoc, quod sunt socii in lucro; quod 20 in eodem spiritu tangit David, dicens: Particeps' ego sum omnium timencium te et custodiencium mandata tua. Psalmo 118. Verum, ut distinccius et declaracius proce datur, est sciendum, quod tribus modis dicitur communion eciam secundum communem usum loquendi. Dicitur enim com 25 munio, ut convenit corpori Christi mistico, societas ipsorum sanctorum secundum Augustinum, prout ecclesias sanctorum, et solum talium est unum corpus Christi misticum, cuius caput est Christus. * In qua ecclesia seu communitate fidelium talis 2795 est et tanta unio, quod quodlibet membrum eius sit particeps 30 omnium bonorum, que fiunt in ecclesia, et tota ecclesia in nullo bono a singulis membris dividatur, nisi sit membrum per peccatum mortuum et abscisum. Et de illa communione, id est omnium bonorum et beatorum participacione, que fiunt in ecclesia, est articulus fidei preassumptus. Sed heu! heu! 35 quantum hodie laceratus est iste articulus fidei per iniquas cen- suras, per vanas fraternitates, per falsas promissiones, per fa- a Communio‘ in marg. ,ecclesie' cod. Dec. II, I, qu. I, c. 4 (Friedberg I, 358). 2 Cf. Proemium, p. 9. Ecc. 5 45: 1. Dec. II, XI, qu. III, c. 87 (Friedberg I, 667). Ps. 118: 63. * 40

Strana 104
104 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. * 280- tuas assecuraciones, per fictas indulgencias et per mendosas remissiones, hereticas et simoniacas declinaciones, nec non ini- quorum declinancium yppocritice ad obligaciones, quis corde recogitet in hoc seculo existens, ignoro. Nonne iam quasi omnes declinant ad iniquitatis obligaciones, volentes per omnia contra- rium huius fidei articuli, ut in yppocrisi loquentes mendacium, modo propter questum suum consequendum, quem putant esse pietatem, volunt" illos, qui eis dant, facere participes propter datum, alios vero, quia non dant eis, secludere, quantum in eis 10 est, non verentur a participio, ex quo eis vel sociis ipsorum secum in eadem obligacione iniquitatis, ad quam declinaverunt, consistencium, nichil dant vel dederunt, modo vero per iniustas excommunicacionum sentencias, propter quas tamen pocius parti- cipium in eis augetur et quandoque eciam, licet occasionaliter, 15 tantum efficitur participium, quod prius non erat, quam dimi- nuatur vel tollatur. Secundo modo communio significat sacra- mentum corporis et sangwinis Ihesu Christi, per cuius sump cionem dignam homo ingeritur ad communionem primo modo acceptam et fit de societate sanctorum, qui et litigare non" 20 possunt. Tercio capitur communio pro congregacione omnium credencium in Christum et fide formata et fide informi, bono- rum christianorum simul et malorum. Et hec est wlgaris accepcio communionis et minus propria. Primo modo communio dicta est principaliter et proprie, et est solorum bonorum. Secundo 25 modo proprie dicitur ab efectu, quem facit, sed non principa- liter, nisi solum ob racionem prime, et est malorum et bonorum quantum ad sacramentalem manducacionem. * Tercio modo accepta est dicta neque principaliter neque proprie, quia boni christiani cum malis non habent unitatem vite et spiritus in 30 Christo, sicut vivum membrum cum mortuis et lumen cum tene bris. Huiusmodi ergo communio est bonorum christianorum et malorum tantum in actu credendi et conversacione mutua in ce- remoniis, in adinvencionibus" et seniorum tradicionibus, et in" ecclesie sacramentis. A communione primo modo dicta excom- 35 municatur quis aput deum per peccatum mortale. A tercia autem fit excommunicacio hominum a iudicibus ecclesie, veris et pretensis, et hoc eciam vere vel pretense tantum, ut infra patebit. Est igitur sanctorum communio primo modo dicta bo- correctum ex ,voluit. e sequitur ,potest sequitur ,ut deletum. b d Cod. ,advencionibus. e 40 deletum. ,in additum supra rigam. a

Strana 105
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 105 norum spiritualium per sanctos aquisitorum participacio, de qui- bus unusquisque in ecclesia, quia numero et merito existens in tantum participat, in quantum se capacem efficit, mediante adiu- torio gracie divine, ut sibi inperciatur meritum Christi, adiuto- rium et meritum sanctorum in celo et in terra. Nam sicut in eccles 5 sia est credenciuml cor unum et anima una, ut dicitur Actuum 4°, ita omnia bona spiritualia sunt eis communia, quamvis unus plus participat de illis quam alter, prout ipse se plus disponit ad capacitatem applicando vires suas cum maiori fervore, desiderio et labore. Et ad hoc quilibet debet conaria, 10 ut possit proficere ecclesie et aliquid boni ad communionem sanctorum apportare, ut ipse possit de aliorum bonis eo plus particeps esse et fieri. Causa autem, propter quam bona ecclesie sunt communia, est caritas, quia ill a2 non querit que sua sunt, sed quod est utile et bonum multis. Est enim ipsa caritas 15 boni diffusiva seu distributiva, quemadmodum in simili est in homine, in quo cibus, cum fuerit bene digestus, dirigitur ad singula membra sana, similiter in arbore, in qua humor per radicem attractus dividitur in singulos eius ramos non aridos. Cum autem ab homine aliquod membrum vel ab arbore aliquis 20 ramus amputatur, ad illud vel illum non mittitur nutrimentum, sic quando ab ecclesia aliquis prescinditur vel decidit per cari- tatis ammissionem, tunc sanctorum communione et bonorum ecclesie participacione* privatur. Hoc autem quilibet christia 280b norum debet valde horrere et fugere, quia sic abscisus, nisi 25 penituerit, est in statu vel via dampnacionis et omnibus bonis ecclesie privatus quoad participium. Non est enim capax bono- rum gratuitorum, vite eterne meritorum. Sed in caritate dei permanentes, a deo per extrema non possunt evelli, quia se- cundum Augustinum: Caritas“ est rectissima affeccio, 30 que nos deo coniungit. Et4 deus caritas est, et qui manet in caritate, in deo manet et deus in eo, I Joh. 50b. Unde Augustinus: Sectamini5 caritatem, dulce, ce lebre vinculum, sine qua dives pauper est, cum qua pauper dives est. Hec in adversis tollerat, in 35 prosperitatibus temperat; in duris passionibus correctum ex ,conari debet'. b sequitur ,se' deletum. 2 I Cor. 10: 24. 3 Cf. Augustinum (PL 40: 137) Act. 4: 32. ad Simplicianum II.; »et charitas omnia tolerat atque ideo non scindit unitatem, PL 39: 1534. 40 I Joh. 4: 16. cujus ipsa est fortissimum vinculum«. a

Strana 106
106 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. fortis est, in bonis operibus hilaris; in tempta- cione invictissima, in hospitalitate latissima; in ter veros fratres letissima, inter falsos pacientis sima etc. Hec Augustinus, libro De Laudibus Caritatis. Et idem ibidem: Caritas inter obprobria secura est, inter odia benefica, inter iras placida, inter insi- dias innocens; in iniquititate gemens, in veritate respirans. Hec est bonum semen, quod signatum erat in agris cordium fidelium, in qua vita aquirebatur et conservabatur. Sed 10 quia dolet1 versutus hostis et erubescit caritatem, quam in celo nequivit habere, homines constantes ex lutea materia semovet a caritate et in terra wlt eos per amorem tenere, ut patet XVI, qu. IIa, Visis. Ideo inimi- cus2 superseminavit zizaniam et invidia dyaboli 15 mors introivit in orbem terrarum. Sapiencie 2°. Et' quia habundat nunc iniquitas, ideo refrigescit mul- torum caritas, Mt. 24. Sic4 est detestanda iniquorum perversitas, abstinere nescit a vetitis nec debito modo gaudere concessis. Extravagans de Concessis Pre- 20 bendis, Detestanda, li. 6. Et5 quod promissum erat in remedium, nunc tendit ad noxam. Extra. De Excepcio nibus, Pia, li. 6. Versutus' enim hostis mille nocendi modos habet, necignoramus astuciam eius. Conatur namque a principio ruine sue unitatem ecclesie 25 rescindere, caritatem wlnerare, sanctorum operum »281a dulcedinem invidie felle inficere " et omnibus modis humanum genus evertere et perturbare, XVI, qu. IIa, Visis, diversis adinvencionibus et dampnosis abduccionibus ac detestandis presumpcionibus contra legem Ihesu Christi inmacu 30 latam perfecte libertatis, eciam in singulis electis eius, ita ut a modo audiens confiteri veritatem legis eiusdem, pro heretico habeatur et per iniustas censuras ab antichristianis nunc rega nantibus et ipsam legem oppressantibus vexetur et opprimatur et lucerna eius extingwatur. Cum ergo inter XLV articulos' 35 condempnatos aliqui loquantur de censura ecclesiastica, per quam 5 * In marg. manu post. ,Viglef 45 articuli condemnati'. Mt. Dec. II, XVI, qu. II., c. 1 (Friedberg I, 785). 2 Sap. 2: 24. 24: 12. Lib. 6ti, Lib. III, Tit. VII, c. 2 (Friedberg II, 1037). 5 Lib. 6ti, 5 Lib. II, Tit. XII, c. I (Friedberg II, 1004). Dec. II, XVI, qu. II, c. 1. (Fried 40 berg I, 785).

Strana 107
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 107 nunc graviter illi articulo fidei preassumpto, scilicet Credo Com munionem Sanctorum, derogari videtur, quantum in illis est, qui illi articulo resistere nituntur, licet non possint aliquem de manu domini eruere Ihesu Christi, filii dei, ipso testante: Ego' servabam eos in nomine meo, quos dedisti mihi, ego custodivi, et nemo ex eis periit, nisi filius perdicionis, Joh. 17. Neque2 possint animam occi- dere, Mt. 10; ymmo3 nec unum capillum aut album aut nigrum facere, Mt. 5: Ideo ex permissione matris mee, alme universitatis studii Pragensis, iuxta conclusionem eiusdem assumpsi tractandos articulos duos, si deus tribuerit, de excom- municacione loquentes, quorum primus est, quod Nullus' prelatus debet aliquem excommunicare, nisi prius sciat ipsum esse excommunicatum a deo. 2us: Qui sic excommunicat, ex hoc fit hereticus vel excom 15 municatus. Et protestor una cum conclusione et protestacione predicte universitatis, quibus volo subesse, ut teneor, quod nichil in tendo dicere nunc vel alias, nisi in honorem Ihesu Christi et ob amorem veritatis inquirende, parati animi acquiescere cui- 20 cunque sanam doctrinam exhibenti secundum legem dei vel alias, prout debet sufficere et fieri coram deo racionibus con- gruis et infallibilibus * eciam ad oscula vestigiorum pedum *281b cuiuslibet conformiter legi dei et voluntati eius informantis cum gratitudine suscepturus. Hoc igitur ordine procedam, quia primo 25 inter cetera genera excommunicacionum distingwam; secundo, quomodo difficulter sit iudici procedendum ad fulminacionem excommunicacionis; tercio, ad quem finem sit ferenda; quarto, quod non, nisi pro mortali peccato, eciam tamen non proprie, nisi pro contumacia sit ferenda; quinto, quod non, nisi de scito 30 tali, scilicet, quia a deo prius excommunicato; et hoc respicit directe articulum primum, quem pre manibus habemus nunc aliqualiter tractandum; sexto, de potestate potentibus a deo collata: septimo, quod iustus non potest ledi quoad iusticiam suam, quantum est ex parte anime, per cuiuscunque potenciam 35 ab extrinseco applicatam; octavo, quomodo sentencia iniusta et cui vel quibus et qualiter sit timenda vel non timenda. 10 a ,Nullus... excommunicatus' maioribus litteris scriptum. con‘ deletum. Joh. 17: 12. 2 Mt. 10: 28. Mt. 5: 36. a sequitur 40

Strana 108
108 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 10 30 282a Quoad primum notandum est, quod excommunicacio dici- tur extra communionem posicio, 24, qu. 3a, Cum aliqui- busl. Et quia multiplex est excommunicacio, sicut et multi plex communio, quia triplex, ideo videndum est, que excommu- nicacio ex qua communione sit posicio. Unde licet secundum canonistas communiter distingwatur duplex genus excommuni- cacionis, scilicet maioris et minoris, quod forte veritatem suffi- cienter continet saltem per reduccionem, tamen pro ampliori elucidacione aliqualiter lacius explicabo, ut eciam habeamus ali- qualem correspondenciam quoad triplicem communionem pre- dictam, non tamen sine canonibus procedendo, finaliter tamen in duobus excommunicacionum generibus resideboa, videlicet minori et maiori, prout canoniste communiter distingwnt, ut in iuribus, vi- delicet Extra. de Sentencia Excommunicacionis, Si quem, de cle 15 ricorum excommunicacione, cap. finali 2, de Excepcionibus, cap. II3, in quibus habemus, quod minor excommunicacio removet a percepcione sacramentorum, maior autem excommunicacio sepa- rat a communione fidelium. Ut autem ista clarius exprimantur, potest sic dici: quod ista excommunicacio minor est proprie 20 excommunicacio interior secundum se talis, videlicet, quia se parat a communiones sanctorum, id est participacione omnium bonorum spiritualium, ut sibi non imperciatur meritum Christi ac adiutorium et meritum sanctorum in celo et in terra, quia est posicio extra communionem primo modo dictam, que est 25 articulus fide credendus, ut sit sanctorum communio, ut supra patet.4 Et ergo ista eciam coram deo separat a percepcione sacra mentorum, quia proprie indignum percepcione facit. Et de iure coram deo sumere non potest, et si sumit presertim sacramen- tum corporis et sangwinis domini nostri Ihesu Christi, indigne sumit, in veritate sibi * iudicium manducans et bibens, licet de facto permissus, nec ab homine prohibitus sumere possit, salvo honore presentis seculi per ippocrisim. Et hoc nunquam incurritur, nisi per peccatum mortale verum vel estimatum a commitente; nec in ista proprie est differencia saltem notabilis 35 inter ius et factum, quia quandocunque quis tali excommunica- cione est excommunicatus de iure, tunc eciam est excommuni- a b sequitur ,sacramentorum' deletum. sequitur ,videlicet erasum. Dec. II, XXIV, qu. III, c. 36 (Friedberg I, 1000). 2 Dec. Greg. V, 3 Tit. XXXIX, c. 59 (Friedberg II, 912). Dec. Greg. II, Tit. XXV, c. 2 1 40 (Friedberg II, 374). Cfr. supra p. 103.

Strana 109
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 109 catus de facto et e converso. Ista autem est excommunicacio deterioracio, qua quis peccando ponit se extra communionem sanctorum, id est indisponit seipsum ad participandum meri- tis ecclesie, ut est de quolibet mortuo per peccatum. Et ista auffert iusticiam et virtutem et non potest a quocunque inferri alicui renittenti vel non consencienti, ut quia nec commissive nec ommissive peccant mortaliter. De ista scribit beatus Jeronimus in Canone sic: Quando1 deus, qui videt in abscondito, perspicit alicuius mentem et animum viciis ac pas sionibus servientes et in corde eius non se diligi, 10 sedaut avariciam, autlibidinem, autiactanciam, aut alia huiusmodi, istum talem ipse dominus tradit sathane. Quomodo eum tradit sathane? Discedit a mente eius et avertit se et refugit a cogitacioni- bus eius malis et desideriis eius indignis et reli 15 quit domum cordis eius vacuam. Hec Jeronimus, XI, qu. IIIa, Audi. Nam2 et ex reatu quis excommunica tur aput deum, XI, qu. III, Non solum. Et3 qui in deum peccat, sacramenti celestis ammittit consor- cium, 32, qu. 4a, Nemo, Ambrosius. Unde Origenes: Cum4 20 aliquis exit a veritate, a timore dei, a fide, a cari- tate, exit de castris ecclesie, eciam si per episcopi vocem minime abiciatur, 24, qu. 3a, Cum aliquis. Et5 certum est, quod qui impius est, omnino a deo separatus est, sicut eciam ille, qui anathematis a 25 tus est tanquam impius, separatus est. Nichil enim aliud significat anathema, quam a deo separacio nem, 24, qu. IIIa, Certum. De ista autem minori et interiori excommunicacione dicit sanctus Ciprianus: Quomodo' pos sunt duo vel tres in nomine Christi colligi, quos 30 constat a Christo et ab eius ewangelio separari, 24, qu. Ia, Alienus. Et Jeronimus: Qui' non colligit tecum, dispergit; hoc est, qui Christi non est, Anti- christi est, 24, qu. 1a, Quoniam vetus. Et Augustinus: Quis a corpore Christi prescinditur, spiritum iusti 35 1 Dec. II, XI, qu. III, c. 21 (Friedberg I, 648). 2 Dec. II, XI, qu. III, c. 85 (Friedberg I, 666). 3 Dec. II, XXXII, qu. IV, c. 4 (Friedberg I, 1128). 4 Dec. II. XXIV, qu. III, c. 7 (Friedberg I, 992). Dec. II, XXIV, qu. III, c. 9 (Fried berg I, 992). Dec. II, XXIV, qu. I, c. 19 (Friedberg I, 997). Dec. II, XXIV, qu. I, c. 25 (Friedberg I, 975). Dec. II, XXIII, qu. VII, c. 4 (Friedberg I, 952). 40

Strana 110
110 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 282b 10 15 cie tenere non potest, 23, qu. VIIa, Quemadmodum. Unde Johannes in canonica sua: Quil dicit se in Christo manere, debet, sicut ille ambulavit, et ipse ambu lare, Ia Johannis 2°. Et Jeronimus, De Penitencia, dis. 2a; Si2 enim. Convivium3 aut donum est * unitas cor- poris Christi, non solum in sacramento altaris, sed eciam in vinculo pacis, 23, qu. 1a, Ipsa pietas. Unde Jeronimus: Quomodo4 misceri possunt bona opera Christi et opera mala Antichristi, in prealle- gato cap. Si enim. Unde Gregorius: Tanto' sollicicius oportet cavere ab illis antichristianis, quanto apercius deprehenduntur divinis legibus obpug nare, 35, qu. 5, Porro. Unde iterum Jeronimus: Si4 susce pimus Christum in hospicio pectoris nostri, illico fugamus dyabolum. Si peccavimus et per peccati ianuam ingressus fuerit dyabolus, protinus Chri- stus recedit, in preallegato cap. Si enim. Unde subdit ibidem post quedam interposita: Eligat igitur adversa- rius e duobus, quod wlt, opcionem damus; manet 20 in Christo, an non manet. Si manet, igitur ita am bulet, ut Christus. Si autem non manet, temera rium est similitudinem virtutum domini polliceri; non manet in Christo, quia non graditur ut Chri- stus. Hec ille, etc. Alia est excommunicacio maiora, exterior, 25 ecclesiastica, que et anathema vocatur, quam ecclesia vel prelati et sacerdotes ecclesie ferre dicuntur et denunciant notorium peccatorem esse positum extra communionem sanctorum; et in terdicit sibi socialem communionem fidelium ac sacramentorum percepcionem, ut pocius peniteat et ne alios' inficiat. Et ista non 30 auffert iusticiam vel virtutem, nec infert peccatum, quia tunc esset iniusta, sed separacionem a communione sanctorum ostendit et communicacionem cum ecclesia militante vel eius sacramentis medicinaliter interdicit. Et hec est mors ecclesiastica, que et alio nomine civilis vocatur, quia est a fidelium communione 35 proscripcio. Hec autem distinccio per multa iura probatur. Unde a sequitur ,est' deletum. b correctum ex ,alios ne'. sequitur ,t erasum. I Joh. 2: 6. 2 Dec. II, XXXIII, qu. III, De Pen. dis. II, c. 40 (Friedberg 4 v. supra. I, 1202). 3 Dec. II, XXIII, qu. IV, c. 24 (Friedberg I, 909). 5 Dec. II, XXXV, qu. V. c. 3 (Friedberg I, 1274). 40 n. 2.

Strana 111
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 111 scribitur: Excommunicacionisi penam dupliciter su= bimus: et dum reatum incurrimus, ecce prima, et dum sentencia notamur, ecce secunda, XI, qu. IIIa, § Verum, et cap. Audi2, Jeronimus. Unde subdit ibidem, per iudicem au tem aut canonem exteriori excommunicacione traduntur pec 5 catores in interitum carnis, cum pro delictis suis a Christi corpore separantur. Unde omnis' christia- nus, qui a sacerdotibus excommunicatur, sathane traditur, XI, qu. IIIa, Omnis, Augustinus. Unde illos, quos tunc apostolus' sathane esse traditos' predicat, excommunicatos 10 a se demonstrat, ut ibi patet. Istud4 autem anathema est mortis dampnacio, scilicet ecclesiastice sive civilis, XI, qu. IIIa, Nemo episcoporum. Removet' autem a corpo re Christi, quod est ecclesia, scilicet a communione fidelium, III', qu. 4, Engeldrudam. Verumtamen6 ex 15 communicacio est disciplina, non eradicacio, scilicet quoad vitam eternam, 24, qu. 3a, Notandum, Urbanus papa. Est igitur tantum pena in ecclesia militante, ut videtur, * quia '283a huiusmodi excommunicacio per ministros ecclesie secundum se non est nisi excommunicacionis iam pridem coram deo facte“ pro 20 clamacio aput wlgus. Unde dicit Bartholomeus Brixiensis, 24, qu. 3a, Certum", quod quoad deum sive veritatem eque separatur quis a deo per peccatum, sicut per excom- municacionem. Sic et excommunicatus non plus dicitur li- gari per denuncciacionem excommunicacionis, qua prius erat 25 ligatus per excommunicacionis lacionem, Extra. de Appelacio- nibus, Pastoraliss. Est autem pena magna, qua nulla maior est in ecclesia, 24, qu. 3a, Coripiantur', Augustinus. Adhuc tercium genus excommunicacionis posset notari, de quo' scribit Gracianus sic: Quandoquelo arcetur quis a liminibus 30 ecclesie et a communione corporis et sangwinis a e correc= correctum ex ,apostolos‘. b correctum ex ,traditos esse'. tum ex ,corpore'. d Cod. ,facta'. e sequitur ,subdit deletum. 1 Dec. II, XI, qu. III, c. 20 (Friedberg I, 648). 2 Dec. II, XI, qu. III, Dec. II, XI, qu. III, c. 32 (Friedberg I, 653). 35 c. 21 (Friedberg I, 648). Dec. II, XI, qu. III, c. 41 (Friedberg I, 655). Dec. II, III, qu. IV, c. 12 6 (Friedberg I, 514). Dec. II, XXIV, qu. III, c. 37 (Friedberg 1, 1000). Dec. II, XXIV, qu. III, c. 9 (Friedberg I, 992). Dec. cum apparatu Bar. Brix. Ven. 1479, in loco bb 7. 8 Greg. II, Tit. XXVII, c. 53 (Friedberg II, 432). 16 Dec. II, XXIV, qu. III, c. 17 (Friedberg I, 995). Dec. II, XI, qu. III, 40 c. 24 (Friedberg I, 650).

Strana 112
112 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. Christi, vel teste consciencia, vel sentencia eccle siastica, sicut penitentes, quibus tempore prefinito beneficium reconciliacionis impenditur. Hec sen- tencia excommunicacio vocatur. Que a communione 5 corporis et sangwinis Christi notatum prohibet, sicut Adam ab esu ligni vite excommunicatus est, XI, qu. 3a, Evidenter. Unde dicit ibidem Bartholomeus Bri- xiensis in glossa II1, quod eciam iudex secularis potest aliquem excommunicare, id est a legittimis actibus 10 prohibere, allegat digesta de penis lege moris', con- corditer de consti. Ex litteris?. Et isto modo excommunicati sumus a qualibet re mundi, et hoc quantum ad eius abusum et quantum versaremur circa eam contra bonos mores, contra ra- cionem vel contra legem dei. Et sic sumus expulsi et excom- 15 municati a paradiso terrestri propter transgressionem prothoplasti etc. Sed de ista non intendo pro nunc prosequi saltem principa liter. Unde circa premissa dico, quod non omnis, qui est eiec- tus de tercia communione, id est, qui excommunicatus est maiori et exteriori, est eiectus de prima, nec de iure de secunda, id est 20 excommunicatus minori et interiori. Patet, nam sepe fertur sen- tencia iudicis sine peccato mortali. Item magis timendum est eici de communione primo modo dicta, hoc est per mortale pec catum, cuilibet christiano, id est excommunicari minori, quam eici a secunda vel a tercia, et presertim tantum de facto, et minus perniciosum et incautum est communicare cum scito excommu- nicato a iudice et maiori exteriori, quam cum scito mortaliter peccante et excommunicato minori interiori. Patet, quia primum quandoque prohibetur solum a iudice errante in sentenciam fe- rendo, et non a deo, sed secundum prohibetur a deo per Apo- 30 stolum dicentem: Nolite3 communicare operibus eorum infructuosis tenebrarum, et ab homine non errante. Item 283b secundum est semper contagiosum * et excommunicativum pecca tis aliorum, primum vero quandoque non. Hec autem infra pro babuntur, licet forte non expresse repetentur. Hec de primo, etc. De secundo, videlicet, quod non debent esse proni iudices 25 35 a Cod. ,al. ff. de penis 1. moris concor de consti ex litteris'. Cod. Pal. Vindo. 4519, f. 124a (= B) ,concor de ... litteris' deest. b sequitur ,p' deletum. 2 Lib. 6ti V, Tit. IX, de poenis (?) Cf. supra p. 111, n. 7 in loco. t. 2. (Friedberg II, 1090) ; cf. De Constitutionibus, Greg. I, Tit. II, c. 11 (Fr. II, 14). 40 3 Eph. 5: 11.

Strana 113
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 115 ad excommunicandum, et cavere, ne excommunicent iniuste et sine causa, patet per multas auctoritates, quia iudex debet iuste iudicare, alias non meretur dici iudex, quia non potest esse iudex, in quo non est iusticia, secundum Ysidorum, Extra. de Verbo- rum Significacione, Forusl. Finis enim iudicii est iuste iudicare secundum Jeronimum super Abakuk primo. Omnise namque potestas tribuitur a deo ad faciendum ius- ticiam rectumque iudicium, Extra. de Homicidio, Pro- humani, li. 6. Quia3 et missi sunt potentes a deo ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum, XI, qu. 3a, Magnum, Ambrosius, et prima Petri 2°4. Unde allo- quitur dominus ipsos iudices per prophetas dicens: Iuste" iudica proximo tuo, Levitici 19, et alibi: Auditeé illos et iuste iudicate, Deuteronomii 1°. Et diligite7 iusti- ciam, qui iudicatis terram, Sapiencie 1°. Item verita 15 tems et iudicium pacis iudicate in portis vestris, Zacharie 8. Et iudicium' verum iudicate et nolite ca- lumpniari, Zacharie VII. Nolitel° iudicare secundum faciem, sed iustum iudicium iudicate, Joh. VII. Item nonii opprimatis inique, Jeremie 22. Quial2 non est bo- 20 num dampnum inferre iusto, Proverbiorum 17. Item n e13 insidieris et queras impietatem in domo iusti ne- que vastes requiem eius, Proverbiorum 24. Item non14 facies, quod iniquum est, nec iniuste iudicabis, Le vitici 19. Et bonum15 est te sustentare iustum, sed et 25 ab illo ne subtrahas manum tuam, Ecclesiastes VII. Unde et Katho dicit: Bonis bene facito. Summuml6 autem in rebus bonum est colere iusticiam ac sua cuique iura servare et in subiectos non sinere, quod potestatis est, fieri, sed quod equum est custodiri, XIIa, qu. 2a, 30 Cum devotissimuma, Gregorius. Nam et partes in iudicem gravari non debent, Extra. de Dolo et Contumacia17, finem. Unde iudices1s, quem iustum esse prospexerint, illi iusti- 10 a Cod. ,devotissimam'. 1 Greg. V, Tit. XL, c. 10 (Friedberg I, 914). 2 Lib. 6ti, V, Tit. IV, c. I 35 (Friedberg II, 1080). 3 Dec. II, XI, qu. III, c. 28 (Friedberg I, 652). 4 I Pet. 2: 14. 5 Lev. 19: 15. 6 Deut. 1: 16. Sap. 1: 1. 8 Zach. 8: 16. 9 Zach. 7: 9. 1° Joh. 7: 24. 11 Jer. 22: 3. 12 Prov. 17: 26. 1 Prov. 24: 15. 1 Lev. 19: 15. 15 Eccl. 7: 19. 16 Dec. II, XII, qu. II, c. 9. (Fried 18. Deut. 25: 1. 40 berg I, 688). 1 Clem. II, Tit. IV (Friedberg II, 1145). J. Hus : Tractatus Responsivus. 8

Strana 114
114 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 *284a 25 cie palmam dabunt; quem impium, condempnabunt, Deuteronomiia 25°. Unde papa sic est debitor uni in iusticia, quod tamen alii non faciat iniusticiam, Extra. de Foro Compe- tenti, Ex tenorel. Unde et beatus Gregorius sic dicit: Qui2 dei iusticiam oculis suis preponit, semper timens et tremens, in dei negocio formidet, ne de iusticie tramite devians cadat, 45 distinccione, Omnis. Et hec de secundo breviter, etc. * De tercio autem, ad quem finem sit ferenda, dico, quod 10 cum excommunicacio' maior sit disciplina, non era dicacio, scilicet quoad vitam eternam, 24, qu. 3a, Notan dum, Urbanus papa, et de Sent. Excom. cap. 1, li. 64, igitur iudex ecclesiasticus debet providere, ut in excom municacionis lacione prosequatur, quod est corigentis 15 et medentis; et est medicinalis et non mortalis, ut ibidem. Unde dicit Johannes Andree ibi in Novella, quod5 excommunicacio maior medicinalis est tam in agente, qui recte operatur, quam in paciente, qui paret hu militer. Debet enim proferens ad medelam anime, non ad mor- 20 tem intendere, XI, qu. 3a, Audi'. Et ita medicinalis est in profe- rente, qui debet medicare, et medicinalis in paciente, qui debet me dicari, quia confusus ex eo, quod vitari se videt, facilius revertitur ad ovile, ut preallegato capitulo Audi, et ut' contumacia eius reprimatur et ad humilitatis et reconciliacionis graciam inclinetur, Extra. de Excepcionibus, Pia, li. 6. Et econtra mortalis est quolibet ipsorum non recte se habente. Et hac racione tenuit Thomas in 4° Sentenciarum', quod pre latus medicus, qui videt hanc medicinam excommunicacionis eciam iuste late non proficere, sed officere, illam discrete tollere 30 potest, durante contumacia, ex quo videt illius saluti sic pro- ficere, facit, 24, qu. 5a, Prodest?. Ubi habetur secundum Au- gustinum, quod tam plectendo quam ignoscendo hoc solum bene agitur, ut vita hominum corigatur. Sic 35 a sequitur ,15' deletum. b Cod. ,nulla'. 1 Greg. II, Tit. II, c. 11 (Friedberg II, 251). 2 Dec. I, dist. XLV, c. 10 (Friedberg I, 164). Dec. II, XXIV, qu. III, c. 37 (Friedberg I, 1000). 4 Lib. 6ti, V, XI, c. I (Friedberg II, 1093). Joh. And. Novella. ed. Venetiis 1581, Dec. II, XI, qu. III, c. 21 (Friedberg I, 648). VI. 157b. Lib. 6ti, II, 8 Thomas super IV Sent. in Li. IV, d. XIX Tit. XII, c. I (Friedberg II, 1004). Dec. II, XXIII, qu. V, c. 4 (Fried 40 in fine, fol. Ven. 1593. Tom. 7, 122a. berg I, 930).

Strana 115
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 115 et Apostolus excommunicavit ad interitum carnis, ut spi- ritus fieret salvus, ut in preallegato cap. Audi. Debet igitur excommunicacio exerceri ad medicinalem peccatorum vel populi terrorem, ut peccatum caucius caveatur, nec habet ec clesia potestatem sibi a deo datam quemquam aliter excommus 5 nicandi, ut videtur. Omnis igitur excommunicans excommunicare debet ex instinctu spiritus sancti et debet intendere caritatem et bonum excommunicati et bonum ecclesie, alias peccat graviter potestate, magno dei dono, abutendo. Et tantum de tercio. De quarto autem, quod non nisi pro mortali peccato, non 10 tamen nisi pro contumacia sit excommunicacionis sentencia fe renda, patet; nam scribitur, quial aput deum non senten cia sacerdotum, sed vita eoruma queritur, quia non est notandus sentencia, quem peccati macula non inficit, 24, qu. 3a. § Hiis ita respondetur. Si2 quis non 15 recto iudicio eorum, qui presunt ecclesie, depella tur et foras mittatur, si ante non exiit, hoc est si non ita egit, ut mereretur exire, nichil leditur in eo, quod non recto iudicio ab hominibus videtur expulsus. Et ita fit, ut interdum qui foras mittitur, 20 intus sit, et ille foris, qui intus videtur retineri, 23, qu. 3a, S i *284b quisl, Jeronimus. Unde sepe fit, ut erga quemlibet pro- ximum odio vel gracia moveatur pastor, ut ve dampnet immeritos vel solvat ligatos. Unde recte per prophetamdicitur: »Mortificabant animas, que 25 non moriuntur, et vivificabant animas, que non vivunt«. Non morientemquippe mortificat, qui ius tum condempnat; et non victurum vivificare niti- tur, qui reum a suplicio solvere conatur. Cause igitur pensande sunt, et tunc ligandi acet solvendi 30 potestas est exercenda. Unde videndum est, que culpa precessit et que sit penitencia secuta post culpam, ut, quos omnipotens deus per compunc cionis graciam visitat, illos pastoris sentencia ab solvat. Tunc enim vera est absolucio etc. Ex qua 35 consideracione intuendum, quod illos debemus nos per pastoralem auctoritatem solvere, quos auc 2 a Cod. ,reorum'. Dec. II, XXIV. qu. III, in capite. (Friedberg I, 987). qu. III, c. 4, sed male laudatum (Friedberg I, 990). 2 Dec. II, XXIII, 40

Strana 116
116 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 15 * 285a torem nostrum cognoscimus per suscitantem gra- ciam vivificare; et infra: veniat itaque foras mor- tuus, idest culpam confiteatur peccator. Venientem autemforassolvunt discipuli, quiapastores ecclesie debent ei penam amovere, quam meruit, qui non erubuit confiteri, quod fecit, XI, qu. 3a, Plerumquel, Gregorius. Vinculum2 sentencie excommunicacionis non solvitur, nisi ab alligante, XI, qu. 3à, Nemo. Unde si3 aliquis non recto iudicio foras mittitur, si ante 10 non exierit, id est non egerit, ut mereretur exire, non leditur. Interdum enim, qui foras mittitur, in tus est, et qui foris est, intus videtur retineri, 24, qu. 3a. Cum aliquis, Origenes. Et certum4 est, quod qui impius est, omnino a deo separatus est, 24, qu. 3a, Certum. Unde dicit Bartholomeus Brixiensis, XI, qu. 3a, Si inimicus', quod maior excommunicacio imponitur vel pro maiori crimine vel pro contumacia, minor infligitur pro quolibet mortali. Et propter facinora sunt aliqui excommunicandi, XI, qu. 3a, Meritos, ex Concilio 20 Cartasiensi. Item errantes et in errorem mittentes debent excom- municari, 24, qu. 3a, Apostolice", Pelagius papa. Dimittes, Israhel, tu Iuda, propter maliciam suam, quia separatum est convivium eorum, id est excommunicatum, Lira, Osee 4 in fine. Excommunicari quis non debet, nisi de crimine, 2, 25 qu. 1a, Multi, Augustinus. Iusto enim non est lex po- sita, Extra. de Regularibus, Licet1°. Verum licet premissa vi- deantur velle, quod propter crimen sit aliquis excommunicandus, hoc bene habet veritatem in excommunicacione, * que est de- terioracio, qua quis est excommunicatus aput deum secundum 30 se, et qua quis peccando ponit se extra communionem fidelium, ut non participet meritis ecclesie. Et hoc fit solum per quod- libet mortale peccatum. Et hec est interior excommunicacio certa et directa. Sed in excommunicacione exteriori ecclesiastica, que Dec. II, XI, qu. III. Dec. II, XI, qu. III, c. 88 (Friedberg I, 667). 2 35 c. 41 (Friedberg I, 655). 3 Dec. II, XXIV, qu. III, c. 7 (Friedberg I, 992). 4 Dec. II, XXIV, qu. III, c. 9 (Friedberg I, 992). 5 Dec. II, XI, qu. III, c. 15 (Friedberg I, 647). Bar. Brix. op. cit. in loco t. 6 Dec. II, XI, qu. III, c. 29 Dec. II, XXIV, qu. III, c. 13 (Fried (Friedberg I, 652) recte »Qui merito«. 8 Bib. Lat. cum postillis Lirae, Ven. 1482—3. Tom. 2. in loco berg I, 994). 10 Greg. III, 40 in Osee 4: 17 sq. Dec. II, II, qu. 1, c. 18 (Friedberg I, 446). Tit. XXXI, c. 18 (Friedberg II, 575).

Strana 117
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 117 fit per iudicem, non habet veritatem secundum se, quia illa so- lum debet ferri pro contumacia. Verum illa non potest fieri, nisi in crimine precedente; et ita premissa debent intelligi. Sola enim contumacia est, propter quam quis licite excommunicatur, XI, qu. 3a, Certuml. Et hoc expresse determinatum est, quod pro nulla presenti vel preterita culpa potest ferri sentencia, nisi contumacia introvenerit, Extra. de Sentencia Excommunicacio- nis, Romana, li. 62. Et ergo non debet quis excommunicari, nisi monicio precedat, alias autem eciam iusta causa excommu- nicans punitur, ut Extra. de Sentencia Excommunicacionis, S a 10 cro3. Et ergo eciam a sentencia excommunicacionis non potest appellari. Racio: quia nemo excommunicatur, nisi pro contu- macia, sed contumax non auditur appelans, 2a, qu. 6, Est autem'. Ymmo et absolutus nolens satisfacere pro eo, pro quo fuit excommunicatus, reducitur in pristinam sentenciam, Extra. 15 de Officio Iudicis Ordinarii, Ad reprimendam'. Et dicit Bartholomeus Brixiensis XI, qu. 3a, Episcopis, glossa 17, quod sive crimen sit magnum sive parvum, nunquam ali- quis est excommunicandus, nisi sit contumax, sed quidam dicunt, quod ab homine non est aliquis 20 excommunicandus, nisi pro contumacia, sed a ca none bene. Sed hoc non videtur esse verum, quia quandoque quis excommunicatur pro contumacia, quandoque pro crimine, de Verborum Significa= cione, Ex partes. Sed certe illa decretalis dicit, quod 25 pro offensa sit aliquis excommunicandus, cum non wlt satis facere, et ergo alia distinccio melior“. Unde et dicit argumento de Excepcionibus, Pia9, li. 6 super verbo contumacia, quod maior excommunicacio propter solam con= tumaciam est ferenda; et illius sentencie dicit fuisse Hugonem 30 et Innocentem dicentes, quod pro solo crimine non est quis excommunicandus, si velit se' corigere. Et hoc bene concordat * In marg. ,extra'. a Cod. ,sic. 1 Dec. II. XI, qu. III, c. 43 (Friedberg I, 656). 2 Lib. 6ti, V, Tit. XI, c. 5 35 a Greg. V. Tit. XXXIX, c. 48 (Friedberg II, 909). (Friedberg II, 1095). Dec. II, II, qu. VI, c. 41, § 1 (Friedberg I, 481). Greg. 1, Tit. XXXI, o Dec. I, XI, qu. III, c. 8 (Friedberg I, 645). c. 8 (Friedberg II, 189). Greg. V, XL, c. 23 (Friedberg II, 918). Cf. 8 Bar. Brix. op. cit. in loco. Bar. Brix. in loco. Lib. 6ti, II, Tit. XII, c. I (Friedberg II, 1004). 40

Strana 118
118 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. cum sentencia salvatoris, Mt. XVIII1, ubi excommunicacio est fundata, ubi patet quod oportet triplicem correpcionem prece- dere et hoc contra eum qui peccat, et quarto, stante contumacia, ex hinc excommunicacionem succedere. Sicut enim nemo sine 5 perseverencia coronatur secundum Gregorium, et nemo coro- natur, nisi qui legittime certaverit secundum Apostolum, et qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit, Mt. 242, et nemo mittens manum ad aratrum et respiciens 285b retro, aptus est regno dei, Luce 93, * sic nemo sine contu- 10 macia condempnatur, et proporcionaliter ad contumaciam oportet esse dampnacionem, ut si fuerit finalis contumacia, que est pec catum in spiritum sanctum, tunc est eterna dampnacio adap tanda. Et si contumacia post triplicem monicionem hominis le gittimam fuerit, tunc est excommunicacio inferenda. Et sic patet, 15 cum quanto examine sit procedendum, ante quam ad excom- municacionem procedatur. Nam et iudicium ecclesie imitari de- bet divinum iudicium, quantum potest, XI, qu. 3a, Tunc vera4, ubi Gregorius dicit sic: Tunc vera est absolucio presi- dentis, cum interni sequitur arbitrium iudicis, si- 20 cut prius dominus Lazarum mortuum suscitavit et vivificavit, dicens: Lazare, veni foras, et postmo- dum is, qui vivus fuerat egressus, a discipulis est solutus. Et sic eciam est in ligando sive in excommunicando. Et hoc de quarto, etc. De quinto, videlicet, quod excommunicacio non debet ferri in aliquem per prelatum, nisi ipse prelatus sciat ipsum prius a deo excommunicatum, quia hoc directe respicit articulum, quem habemus pre manibus, primo ergo premitto, quod hic volo lo- qui de duplici excommunicacione, prout premisi in primo dicto, 30 scilicet de generibus excommunicacionum, scilicet de excommus nicacione minori interiori et eciam de excommunicacione maiori et exteriori ecclesiastica, sic videlicet, quod li excommunicare in prima parte articuli capiatur pro maiori excommunicacione, quando sic dicitur: Nullus prelatus debet aliquem ex 35 communicare, scilicet excommunicacione maiori exteriori ec- clesiastica, et ly excommunicatum in secunda parte articuli capiatur pro minori, quando sic dicitur: nisi sciat ipsum 25 a sequitur ,m' deletum. b sequitur ,pro' deletum. Mt. 18: 15 sqq. . 2 Mt. 24: 13. Lu. 9: 62. 40 qu. III, c. 62 (Friedberg I, 660). Dec. II, XI,

Strana 119
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 119 prius a deo excommunicatum, scilicet excommunicacione minori interiori, alias articulus esset ineptus. Et tunc pro veri- ficacione illius articuli sub intencione conclusionis huius alme universitatis studii Pragensis nuper facte, cui consensi, consencio, et consentire propono, deo constanciam largiente, ac protestas 5 cione eiusdem proxime facta' nec non sub protestacione mea propria hic premissa, antequam de generibus excommunica- cionum tractare cepi, tali utar racione: si nullus prelatus debet aliquem excommunicare, nisi sciat ipsum in mortali peccato constitutum, tunc nullus prelatus debet aliquem excommuni 10 care, nisi sciat ipsum prius a deo excommunicatum. Sed nul lus prelatus debet aliquem excommunicare, nisi sciat ipsum in mortali peccato constitutum, igitur articulus verus. Conse- quencia tenet, quia arguitur a tota condicionali a posicione antecedentis ad posicionem consequentis. Veritas condicionalis, que est maior, patet, quia ipsa est consequencia per se, in qua arguitur a convertibili ad convertibile, cum omnis in peccato mortali constitutus sit excommunicatus a deo et e converso, ut sufficienter et clare patet, scilicet in primo dicto. Minor, que est posicio antecedentis, probatur, quia dicit beatus Jeronimus: 20 Eos1, quorum peccata manifesta sunt, de ecclesia eiciamus. Ubi autem peccatum evidens non est, eicere de ecclesia neminem possumus, ne forte era dicantes zizania, eradicemus simul cum illis et tri- ticum, XI, qu. 3a, Nolite, 1°. Unde et in concilio Meldensi 25 adhuc expressius ponitur, in quo sic dicitur: Nemo2 episco porum quemlibet sine certa et manifesta peccati causa communione privet ecclesiastica; quia autem anathema mortis est dampnacio, igitur non nisi pro mortali debet imponi crimine, et illis, qui non 30 poterint aliter corigi, XI, qu. 3a, Nemo episcoporum, et simile in capitulo sequenti. Ecce quam notanter dicit istud contra tria, videlicet primo, quod iudex non debet anathemati- sare, id est maiori excommunicacione excommunicare, nisi pro mortali peccato; secundo, quod non nisi illud peccatum sit 35 manifestum, quia dicitur, quod non sine certa et manifesta pec 15 286a a Cod. ,facte'. b Correctum ex ,propria mea'. c in cod sequitur crimine per incuriam scribae positum. 2 Dec. II, XI, qu. III, c. 41 Dec. II, qu. III, c. 22 (Friedberg 1, 649). (Friedberg I, 655). Cf. Hus. Op. I, 192a. 40

Strana 120
120 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. cati causa; et tercio, quod tantum illos, qui non potuerint aliter corigi; per quod patet manifeste, quod dictum est, scilicet dicto proximo, quod nec pro peccato debet aliquem excommunicare, nisi correptus ewangelice contumax fuerit, alias non debet ex- communicari per prelatum. Et hec correpcio alibi per canonistas vocatur canonica monicio. Item concilium commune Parisiense dicit: Nemolpresbiter excommunicet aliquem, ante quam causa probetur, 24, qu. 3a, De illicita. Nec2 cog nicio causarum impediri debet, Extra. de Restitucione 10 Spoliatorum, Frequens, li. 6. Nec veritas debet occultari, de Probacionibus, Quoniam3. Unde propheta: Seminate4 in veritate iusticiam, Osee 10. Nullus autem debet excom municari absque' manifesta et racionabili causa. Extra. de Sentencia Excommunicacionis, Sacro. Nec debet iudex 15 excommunicacionem ferre sine causa eciam expressa, et grave est excommunicacionem sine debita maturitate fulminare, Extra. de Sentencia Excommunicacionis, cap. 1, li. 66. Unde non debet excommunicari quis, nisi de crimine convictus vel confessus, 2a, qu. 1a, Multi“, Augustinus. Cum8 enim fuerint obscura 20 iura, iudices promciores debent esse ad absolven- dum, quam ad condempnandum, Extra. de Probacionibus, Ex litteris; de Fide Instrumentorum, Inter dilectose, *286b et est regula iuris, li. 61°. Unde Ambrosius: * Non11 arguas et impugnes, cuius crimen non deprehenderis, XI, 25 qu. 3a, Si quis vero. Unde scribitur: Et12 nos in quem- quam sentenciam ferre non possumus, nisi aut con- victum aut sponte confessum, 2a, qu. 1a, cap. 1°, Augu- stinus, et cap. 2°, Constantinus Imperator, et cap. 3°, Gregorius, et cap. 4, Ffelix papa, et quasi per totam illam questionem. 30 Unde Melciades papa: Primo13 semper omnia diligenter inquirite, ut cum iusticia et caritate diffiniatis; neminem condempnetis ante verum et iustum iudi- cium; nullum iudicetis suspicionis arbitrio, sed 5 1 Dec. II, XXIV, qu. III, c. 6 (Friedberg I, 990). 2 Lib. 6ti, II, Tit. V. 3 Greg. II, Tit. XIX, c. 11 (Friedberg II, 313). 35 c. I (Friedberg II, 999). Osee 10: 12. 5 Greg. V, Tit. XXXIX, c. 48 (Friedberg II, 909). 6 Lib. 6ti, V, Tit. XI, c. 1 (Friedberg I, 1093). Dec. II, II, qu. I, c. 18 (Friedberg I. 446). 8 Greg. II, Tit. XIX, c. 3 (Friedberg II, 307). ° Greg. II, Tit. XXII, c. 3 (Fried- 10 Lib. 6ti, Regulae Iuris, Reg. XXX (Friedberg II, 1122). berg II, 345). 12 Dec. II, XI, qu. I, c. 1, 40 11 Dec. II, XI, qu. III, c. 13 (Friedberg I, 646). 12 Dec. Il, II, qu. I, c. 13 (Friedberg I, 444). 2, 3, 5 (Friedberg I, 613).

Strana 121
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 121 primum probate et postea caritativam ferte senten- ciam; et quod vobis non wltis fieri, alteri facere nolite, 2a, qu. 1a, Primo. Item Augustinus: Deusl qui maledicit, meritum designat eius, cui maledici tur, et sentenciam promit, utpote quem non fallit 5 neque peccati qualitas, neque peccantis affectus. Homo, quia hoc non potest scire, neque ei propo situm mentemque alterius alius videtur aut cog noscere potest, idcirco eciam si iudicantis vel sen tenciam promentis intuitu proferat maledictum, 10 maledicendi non potest esse causa, ubi ignoratur peccantis affectus, maxime cumhumanumiudicium tunc sciat maledicta proferre, cum forte conviciis aut iniuriis provocatur etc., 24, qu. 3a, Deusqui. Nemo? siquidem scit, an amore an odio dignus sit, Eccle 15 siastes 9°. Unde Augustinus: Non' temere, sed per iudi- cium aufferendi sunt mali ab ecclesie communione, ut si per iudicium aufferri non possunt, tollerentur pocius, ne perverse malos evitando abecclesia ipse discedens, eos, quos fugere videtur, vincat ad ges 20 hennam. Non debet homo ab homine iudicari ex arbitrio suspicionis, vel eciam extraordinarioa usur pato iudicio, sed pocius ex lege dei secundum ordi- nem, sive ultro confessum, sive accusatum atque convictum. Si quis autem nominatur fornicator etc. 25 intelligi debet de nominacione, que fit in quem- quam, cum sentencia ordine iudiciario atque inte- gritate profertur. Nam si simplex nominacio profi- ceret, multi innocentes dampnandi essent, quia falso in quoquam crimina nominantur etc., 2a, qu. 3a, Multi. 30 Iudicantem4 ergo oportet cuncta rimari et ordinem b *287a rerum plenainquisicione discutere, * interrogandi et respondendi obiciendique prebita paciencia ab eo, ut ibi accio“ ambarum parcium illuminata sit * In inf. parte pag. custos ,interrogando' et alia manu ,24°. b Cod. ,interrogando'. a correctum ex ,extraordinacio'. ,inaccio; correctum secundum Decretum. 2 1 Dec. II, XXIV, qu. III, c. 38 (Friedberg I, 1000). 3 Dec. II, II, qu. I, c. 18 (Friedberg I, 446). Cod. male ,qu. 3as. XXX, qu. V. c. 11 (Friedberg I, 1107). c Cod. Eccles. 9: 1. Dec. II, 35 40

Strana 122
Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 122 pleniter, nec litigantibus iudex sua prius velit sen tencia obviare, nisi quando iam peractis omnibus nichil habent in questione, quod proponant: et tam diu accio ventilletur, quousque ad veritatem perve- niatur. Frequenter interrogari oportet, ne aliquid pretermissum forte remaneat, quod anecti conve- niat, 30, qu. V, Judicantem. Et igitur eciam, ut de veritate constare possit; ubil crimen admittitur, ibi causa debet ventilari, 3, qu. 6, quasi per totum. Unde Gregorius: Satis' 10 est perversum et indecens, ut in re dubia certa sen- tencia detur. XI, qu. 3a, Grave. Et' quamvis vera sunt quedam, tamen iudici non sunt credenda, nisi certis indiciis demonstrentur, XI, qu. 3a, Quamvis, Augusti- nus. Item Damasus papa: Antequam4 audias et scruteris, 15 non reprehendas; intellige prius, et tunc increpa, XI, qu. 3a, Eorum. Item Gregorius: Nolite“ ante tempus iudicare, quoadusque veniat dominus, quoniam adhuc nescimus, qualis quis in terribili iudicio sit futurus. Nam sunt multa, que de iudicio illius ho 20 mines ignorant: quia forte, quem vos laudatis, ille reprehendit, et quem vos reprehenditis, ipse lau dabit, XI, qu. 1a, Sacerdotibus. Secundo probatur veritas articuli sic: Nullus debet asse rere dubia pro certis in grave preiudicium proximorum; sed 25 omnis prelatus excommunicans aliquem, quem non scit prius excommunicatum a deo, asserit dubium pro certo in grave pre- iudicium proximorum, igitur nullus prelatus debet excommu- nicare aliquem, quem non scit prius excommunicatum a deo. Consequencia tenet. Maior patet, quia in dubio tucius est absti- 30 nere a iudicando secundum iussum salvatoris dicentis: Nolitee iudicare et non iudicabimini, Luce 6. Quod intelligitur de incertis sive non manifestis, ut patet per venerabilem Bedam, in omelia super eodem ewangelio", et in regula, Estote8 miseri- cordes, de Regulis Iuris, Extra. Minor, videlicet, quod est in 5 a sequitur ,toci' deletum. Dec. II, III, qu. VI, c. I sqq. (Friedberg I, 519). 2 Dec. II, XI, qu. III, c. 74 (Friedberg I, 663). Dec. II, XI, qu. III, c. 75 (Friedberg I, 663). Dec. II, XI, qu. III, c. 76 (Friedberg I, 663). Dec. II, XI, qu. I, c. 41 (Friedberg I, 8 638). PL 92: 408. Greg. V, Tit. XLI, c. 2 (Fried- Lu. 6: 37. 40 berg II, 927). 35

Strana 123
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 123 grave preiudicium proximorum, patet, quia sentencia, licet eciam iniusta, tamen multipliciter timenda est, et eciam patebit amplius infra. Et posset tam maior quam minor multipliciter probari ex predictis. Et hoc de quinto, etc. * De sexto, scilicet de potestate potentibus a deo collata, 5 scribitur sic: Omnisl potestas tribuitur a domino ad faciendum iusticiam et rectum iudicium, Extra. de Homicidio, Pro humani, li. 6. Unde et regina Saba dixit ad Salomonem: Idcirco2 constituit te regem, ut faceres iudicium et iusticiam, 3i Regum 10, et 2' Paralippomenon 10 9. Missi autem sunt potentes a deo“ ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum, XI, qu. 3a, Magnum, Ia Petri 2°3. Unde Apostolus: Omnis4 anima potestatibus sublimiori- bus subdita sit', non est enim potestas nisi a deo; que autem sunt, a deo ordinata sunt. Itaque qui 15 resistit potestati, dei ordinacioni resistit; qui au- tem resistunt, ipsi sibi dampnacionem adquirunt. Nam principes non sunt timori boni operis, sed mali. Vis autem non timere potestatem? Bonum fac et habebis laudem ex illa. Dei enim minister 20 est tibi in bonum. Si autem male feceris, time; non enim sine causa gladium portat. Dei enim minister est, vindex in iram eidem, qui malum agit etc. Ro manis 13. Et hoc de iure. Sed de facto nunc contingit oppositum. Potestas autem debet timeri, ut mali5 coherceantur et boni 25 quiete vivant, 23, qu. 5a, Non frustra, Augustinus. Et6 sicut potestas portat gladium ad vindictam male- factorum, laudem vero bonorum, sic sacerdotes habent claves ad exclusionem excommunicando rum et reconciliacionem penitencium, 2a, qu. VII, 30 § Sicut. Nemo igitur debet excedere limites" potestatis sibi tradite, de Officio Delegati, cap. finali, li. 6. Et8 racio, que movet delegantem, eciam debet movere dele- +9 gatum, Extra. de Rescriptis, rescripta Super literis. Et 2875 sequitur ,v' deletum. b Cod. ,sunt. Lib. 6 ti V, Tit. IV, c. I. (Friedberg II, 1080). 2 III Reg. 10: 9; II Pa- ralip. 9: 8. 3 Dec. II, XI, qu. I, c. 28 (Friedberg I, 634); I Pet. 2: 14. 4 Rom. 13: 1—4. Dec. II, XXIII, qu. V. c. 18 Cod. male , qu III°. (Friedberg I, 936). Dec. II, II, qu. VII, c. 41 (Friedberg I, 497). 7 Lib. 6 ti, I, Tit. XIV, c. 15 (Friedberg II, 982). 8 Greg. I, Tit. III, c. 20 (Friedberg 40 9 Greg. I, Tit. III, c. 22 (Friedberg II, 25). Il, 25). a 35

Strana 124
124 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. *288a 10 15 25 forma mandati diligenter est observanda, alias si proceditur contra formam mandati, nichil agitur, Extra. rescripta, Cum dilecta, quia non servans formam mandati, nichil agit, Extra. de Officio Delegati, Venerabilil. Et ergo forma statuta 5 necessario est servanda pro tanto eciam, quod testimonio legis civilis probatur; in ommitendo bene nocet domino, non autem in commitendo, § de Aquisitis Possessionibus, libro 1°2. Instruit ergo Augustinus potentes, ne abutantur potencia, dicens: Debes' cogitare de dono dei, non facere contra dominum, * 23, qu. 1a, Noli existimare. Nam et iudex non debet aliquid facere contra potestatem sue' iurisdicionis, Extra. de Officio Delegati, Cum super4. Et5 restringenda est sub racione potestas, XI, qu. 3a, I1la. Habent igitur diligenter attendere in potestatibus constituti, ne conentur excedere limites sibi tradite potestatis, nec ascribant sibi, quod solius dei est, gloriam divinam usurpando, sicut heu! hodie faciunt graviter blasphemantes putantesque, quod possint inmutare leges et tempora, quemadmodum prophetisatum est de Antichristo, Da- nielis 7°6. Contra quos scribitur: Que' dei sunt, ab homi- 20 ne dari non possunt, 8, qu. 1a, Plerique, Hilarius papa et alibi: Sicuts quisquam aput deum non valet ali- quem ledere, sic' non preter eius intencionem valet quis alicui subvenire, 22, qu. 5a, Ex hiis omnibus. Nam' nemo potest corigere, quem' deus despexerit, Ecclesiastes 7' et multa in eodem libro ad propositum. C um10 autem gressus hominis a deo dirigantur, nec sint in homine vie eius, corripere quidem potest, cori- gere autem non valet, pulsare potest, non aperire, manus comprimere, non animum mutare, 47 dist. § Quod tunc. Necll enim possunt unum capillum album facere, aut nigrum, Mt. 5°. Omnial2 namque per ipsum facta sunt. Quisquis ergo credat posse 30 a Cod. ,sine'. Cod. sicut. Cod. , quomodo'. Greg. I, Tit. XXIX, c. 37 (Friedberg II, 181). 2 In titulo De Trans 35 actionibus (?) Greg. I, Tit. XXXVI (Friedberg II, 206) per totum ista invenitur 3 Dec. II, XXIII, qu. I, c. 3 sententia, sed hoc ,incipit‘ non potui invenire. 4 Greg. I, Tit. XXIX. c. 23 (Friedberg II, 166). 5 Dec. (Friedberg I, 892). Dec. II, VIII, II, XI, qu. III. c. 67 (Friedberg I, 662). 6 Dan. 7: 20 sqq. 8 Dec. II, XXII, qu. V, c. 13 (Friedberg I, 886). qu. I, c. 5 (Friedberg I, 591). 1I Mt. 5: 36. 40 Eccles. 7: 14. 10 Dec. I, dist. XLVII, c. 8 (Friedberg I, 172). 12 Dec. II, XXVI, qu. V, c. 12 (Friedberg I, 1030),

Strana 125
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 125 fieri aliquam creaturam, aut in melius, aut in de- terius mutari, aut transformari in aliam speciem vel in aliam similitudinem nisi ab ipso creatore, qui omnia fecit et per quem omnia facta sunt, procul dubio infidelis est et pagano deterior, 26, 5 qu. 5a, Episcopi, in concilio Anquirensi. Beatus ergo Paulus, vas eleccionis, cavebat usurpare ampliorem potestatem, quam deus sibi dederat. Unde dixit: Omnial agam secundum potestatem, quam dedit mihi dominus in edifica cionem et non in destruccionem, 2' Corintiis, ultimo 10 et cap. X. Nam2 pro cura ecclesie condicionem po test facerea meliorem, non deteriorem, 16, qu. 6, Illud, Gelasius papa. Non autem homo potest quidquam accipere, nisi ei fuerit datum de celo, Johannis 3°. Dicit ergo Apostolus: Militamus4 destruentes omnem altitu 15 dinem extollentem se adversus scienciam dei in captivitatem redigentes omnem intellectum * in 288b obsequium Christi, 2- Corintiis 10. Quia secundum Augus tinum diligentissimi rectores sunt, qui malos, ut a malo fugiant, persequuntur, 23, qu. 5a, Si vos'. Sed proch dolor multi nunc 20 excedunt graviter blasphemantes et ea, que dei sunt, hominibus puris creaturis attribuentes, presertim quoad officium sacerdotum etc. Qui, si humiliter studio scripturarum insisterent et virtutem eorum adverterent, talia evitarent. Unde dicit beatus Gregorius: Illos' debemus nos per pastoralem auctoritatem 25 solvere, quos auctorem nostrum cognoscimus per suscitantem graciam vivificare. Et infra: Veniat itaque foras mortuus, id est culpam confiteatur peccator. Venientem autem foras solvunt disci- puli etc., XI, qu. 3a, Plerumque. Unde Bartholomeus Bri 30 xiensis, XI, qu. III, Tunc vera", dicit, quod sacerdos ne- minem absolvit, nisi precesserit absolucio dei. Et Ambrosius : Verbums dei dimittit peccata; sacerdos est iudex, sacerdos quidem officium exhibet et a sequitur ,melioracionem' deletum. b Cod.,scienciam bis scriptum. 35 1 II Cor. 10: 8. 2 Dec. II, XVI, qu. VI, c. 8 (Friedberg I, 799). 3 Cf. II Cor. 10: 5. Dec. II, XXIII, qu. V, c. 35 (Friedberg I, Joh. 3: 27. Dec. II, XI, qu. III, c. 88 (Friedberg I, 667). Dec. II, XI, qu. 940). Dec. II. XXXIII, III, c. 62 (Friedberg I, 660) Bar. Brix. op. cit. in loco. t 4. qu. III, dist. I, c. 51 (Friedberg I, 1170). 40

Strana 126
126 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 25 *289a nullius potestatis iura exercet, de Penitencia, dist. 1a, Verbum dei. Et alibi scribitur: Nemol tollit peccata mundi nisi solus Christus, qui est agnus tollens peccata mundi, de Consecracione, dist. 4. Nemo, Augus tinus. Ubi2 enim Christus non est fundamentum, nullius boni est superedificium, 1a, qu. 1a, Paulus, Gregorius. Omnia autem, que in altari ponuntur, non ab hominea, sed a deo sanctificantur, 1a, qu. 1a, Non nocet, Gregorius. Unde Crisostomus: Nont homo 10 est, qui ligat, sed Christus, XI, qu. 3, Nemo con tempnat. Unde dicit Henricus, Extra. de Sentencia Excom municacionis, A nobis', distinccione 2a ad finem post Astensem, quods triplex est iudicium, scilicet dei, Petri et curie celestis: primum est, quomodo deus animam 15 in contricione mundat, et hoc precedit alia duo tempore, dignitate et effectu; secundum iudicium est Petri presbiteri, qui potestate clavium ligat vel solvit in terris; et post hoc sequitur tercium iudi- cium, scilicet approbacionis curie celestis. Unde 20 expone illud: Quodcunque ligaveris super terram, scilicet iudicio Petri, iuste, iuste erit ligatum et in celis, scilicet per approbacionem curie celestis. Et hunc intellectum Gregorius et Leo papa appro- bant, XI, qu. III, Tunc vera", et 24, qu. 1a, Manents. * Unde et Bartholomeus Brixiensis, 24, qu. 2a, Legatur, super verbo et in celis dicit: Hoc exaudi de vera liga- cione. Nam vere ligatus non est, qui quoad deum absolutus est, Extra. de Sentencia Excommunica cionis, A nobis1o, II. Et ergo communiter dicitur, quod- 30 cunque ligaveris, etc., scilicet clave non errante. Unde Jo- a in loco eraso. b Ligatur' Cod. 1 2 Dec. II, I, qu. I, c. 26 Dec. III, dist. IV, c. 141 (Friedberg I, 1407). (Friedberg I, 369) recte, Cum Paulus. 3 Dec. II, I, qu. I, c. 89 (Friedberg I, 390). 4 Dec. II, XI, qu. III, c. 31 (Friedberg I, 653).5 Greg. V, Tit. XXXIX, Henricus de Bouhic (of. Schulte, Lit. u. Gesch. c. 28 (Friedberg II, 899). d. Kan. Rechts, II, 266 sqq.) Distinctiones super 5 libros Decretalium, 1498, Lugd. Lib. V, fol. XCI, d. Dec. II, XI, qu. III, c. 62 (Friedberg I, 660). 8 Dec. II, XXIV, qu. 1, c. 5 (Friedberg I, 968) recte ,Manet'. 2 Dec. II, XXIV, qu. II, c. 2 (Friedberg I, 984). Bar. Brix. op. cit. in loco bb 5. 40 10 Greg. V, Tit. XXXIX, c. 28 (Friedberg II, 899). 35

Strana 127
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 127 hannes Andree dicit super cap. Tanta1, Extra. de Excessio nibus Prelatorum, quod clavis potestatis sine clave sciencie parum valet et econtra. Et ideo dicit Augustinus: Cui dimi- seritis vel quodcunque ligaveritis, non autem cui putaveritis dimitti, vel quod putatis ligare, etc. Et 5 Henricus, de Sentencia Excommunicacionis, A nobis, IIa, dist. I in fine, dicit, quod2 ibi nota et' Abbas et Johannes Andree, quod ligacio vel absolucio, quam facit ecclesia clave errante, nec ligat nec solvit aput deum. Hoc de sexto, etc. Quantum ad septimum et octavum, videlicet an iustus ledi possit et quomodo sentencia iusta vel iniusta et cui vel quibus et qualiter sit timenda, aliqualiter intermiscue procedam. Unde scribitur: Benediccio' dei super caput iusti, iusticia liberabit a morte, Proverbiis 10. Verum4 sentencia iusta 15 excommunicacionis est multum timenda, quia sen tencia pastoris, sive iusta sive iniusta fuerit, ti- menda est, XI, qu. IIIa, Sentencia, Gregorius. Sed ipse Gregorius non dicit sentenciam iniuste latam esse servandam, sed timendam. Sic et Urbanus: Timenda5 est igitur, id'est 20 non ex superbia contempnenda, XI, qu. III, Si epis copus. Sed iusta valde est timenda. Unde Augustinus: Ni chils sic debet formidare christianus, quam sepa rari a corpore Christi. Si enim separatur a corpore Christi, non est membrum eius. Si non est membrum 25 eius, non vegetatur spiritu eius, XI, qu. 3a, Nichil. Et eciam iniusta sentencia excommunicacionis multis de causis est timenda: tum primo ex eo, quia iniuste excommunicatus debet diligenter examinare seipsum iuxta scripturam sacram, ne in aliquo sit conscius sibi ipsi; tum secundo debet timere de 30 iniuste excommunicantis periculo; tercio de dampno fratrum, quod ex prohibicione doctrine sive excommunicacione eveniret, quia fatue hominem excommunicans quandoque est causa per- dicionis multorum, cum quibus communicando, si non esset excommunicatus, eos in via fidei, veritatis et virtutis instrueret; 35 10 b sequitur, tm' deletum. ,et additum supra rigam. ,et' supra rigam. 2 Henricus de Bouhic, Greg. V, Tit. XXXI, c. 18 (Friedberg II, 843). 3 Prov. 10: 6 et 10:2. op. cit. fol. XCIb. ,Abbas', cf. Schulte II, 130 sqq. Dec. II, XI, qu. III, c. 40 Dec. II, XI, qu. III, c. I (Friedberg I, 642). 6 (Friedberg I, 655). Dec. II, XI, qu. III, c. 33 (Friedberg I, 653). a 40

Strana 128
128 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. »289b * quarto est timendum, ne plures scandalisentur de excommuni- cante iniuste; quinto, ne eciam iniurientur excommunicato ipsum vitando et blasphemando et opera caritatis quamvis debita in- debite subtrahendo; sexto timendum est ipsi excommunicato de impaciencia, quam ipse forte incurret; septimo bene nunc iniusta valde est timenda sentencia ex factorum occurrencia, quia sepissime fertur. Iusta vero nunc rarissime promulgatur, quia re- gulariter non iam excommunicantur simoniaci, heretici, fornica tores, adulteri, prevaricatores, cupidi, elati, blasphemi, raptores, invidi, homicide, percussores, deceptores, concussores, lusores, ebriosi, mendaces, sacrilegi, nigromantici, yppocrite, calumpnia- tores, sed simplices, devoti, legem Christi zelantes, Christum confitentes et in verbo legis Ihesu Christi laborantes iam fre quenter excommunicari attemptantur. Et hec supradicta occa- sionaliter de facto et per accidens debent intelligi. Quantum autem de per se proprie de directo respiciendo sentenciam ex- communicacionis vel alterius censure iniustam iuste vel iniuste excommunicato et quoad efectum iuris, non videtur esse timen dum. Unde iusto non est timendum quidquid contra eum fit, 20 nec excommunicacio ecclesiastica hominis iniusta. Signanter enim scribitur: Cuilillata est sentencia, deponat errorem; si iniusta est, tanto eam curare non debet, quanto aput deum et eius ecclesiam neminem potest gra vare iniqua sentencia. Ita ergo ea se absolvi non 25 desideret, qua se nullatenus obligatum perspicit, XI, qu. 3a, Cui illata, Gelasius papa. Cepisti2 habere tanquam publicanum fratrem tuum: ligas eum in terra, sed utrum iuste alligas, vide. Nam iniusta vin- cula disrumpit iusticia, XI, qu. 3a, Cepisti, Augustinus. 30 Cum subditi excommunicantur, qui ad malum cogi non pos- sunt, tunc sentencie non est obediendum, quia nec aput deum nec aput ecclesiam eius quemquam gravat iniqua sentencia, XI, qu. 3a, Cum ergo3. Si4 non est offensio populi huius coram deo suo, non poterimus resistere illis, Judith 5°. * Non' in perpetuum dampnamur, cum iniuste iudi- camur, dicente Psalmista: Nec dampnabit eum, cum 5 10 15 35 *290 1 Dec. II, XI, qu. III, c. 46 (Friedberg I, 652) Cf. Hus, De Sex Erroribus, Op. I, 192a sq. 2 Dec. II, XI, qu. III, c. 48 (Friedberg I, 657).3 Dec. Jud. 5: 25. Dec. II, XXIV, II, XI, qu. III, c. 21 (Friedberg I, 649). 40 qu. III, c. 5 (Friedberg I, 990).

Strana 129
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 129 iudicabitur illi, 24, qu. 3a, Non in perpetuum, Raba- nus. Qui innocentes sunt, ab alterius crimine dampnari non pos- sunt, 24, qu. 3a, § Illicital. Item dicit Bartholomeus Brixi- ensis, 24, qu. 3, Si quis2, glosa super verbo intus, quod non obstat excommunicacio tali, qui est intus quantum ad recipiendum unitatem sanctorum, leditur autem ad percipienda ecclesiastica misteria. Dicit Johannes Andree, de Sentencia Excommunicacionis, cap. 1°, libro 6, in Novella3, quod secundum argumentum timor excommu nicacionis non est iustus metus, quia et tempore Anti« 10 christi fideles ut excommunicati habebuntur secundum Thomam4 in Compendio. Iniuste excommunicatus sine gravamine debet absolvi, de Sentencia Excommunicacionis, Sacroô. Sentencia iuri contraria non valet, de Empcione et Vendicione, Cum dilecti6. Item dicit Batholomeus Brixiensis, XI, qu. 3a, Sen- 15 tencia', quod in duobus casibus sentencia excommunicacionis non est timenda, scilicet cum post appelacionem lata est et cum" continet intollerabilem errorem, de Sentencia Excom municacionis, Per tuas. Tercium casum apponunt quidam, cum pro indebitis exaccionibus aliquis excommunicatur, de Communi 20 Preb., Cum ad quorundam?. Tu 10 benedices iusto, Psalmo 5°. Quill custodierint iusticiam, iuste iudi- cabuntur, Sapiencie 6. Nossel2 te, domine, iusticia con- sumata est; et scire iusticiam et virtutem tuam radix est inmortalitatis, Sapiencie 15. Cumi8 eterni iudicis 25 tribunal illum reum non habeat, quem iniuste iudex condempnat, testante propheta, nec dampnabit eum, cum iudicabitur illi de Sentencia et Re Iudicata, Cum eterni, li. 6. Unde Katho: Esto animo forti, cum sis dampnatus inique: Nemo diu gaudet, qui iudice 30 5 a Cod. ,viri'. 2 Dec. II, XXIV, qu. 1 Dec. II, XXIV, qu. III, c. 1 (Friedberg I, 990). 3 Lib. 6t II, Tit. XI, III, c. 4 (Friedberg I, 990), Bar. Brix. op. cit in loco. c. 1 (Friedberg II, 1093)? Joh. Andree v. supra p. 114 n. 5. in loco. 4 Thomas Strasburgensis (de Argentina). 5 Greg. V, Tit. XXXIX, c. 48 (Friedberg Dec. II, XI, II, 909). 6 Greg. III, Tit. XVII, c. 3 (Friedberg II, 518). 8 Greg. V, XXXIX, c. 40 (Friedberg II, 906). qu. III, c. 1 (Friedberg I, 642). Greg. V, Tit. XXXI, c. 7 (Friedberg II, 837) sic Cod. recte ,de Excessibus 12 13 11 Sap. 6: 11. Sap. 15: 3. Prelatorum'. 1° Ps. 5: 13. Lib. 6ti II, Tit. XIV, c. 1 (Friedberg II, 1014). J. Hus: Tractatus Responsivus. 35 40 9

Strana 130
Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 130 vincit iniquo. Viribusl caret sentencia iniuste pro lata, XI, qu. 3a, Iniustum, Calixtus papa. In2 cunctis, que in hac vita adversa proveniunt, sola est, sicut nostis, omnipotentis dei districcio pensanda at- que ad cor proprium semper concurrendum, ut nullius ibi lingwa inplicet, ubi consciencia non accusat. Quem enim consciencia non offendit, li- ber est inter accusaciones: et liber sine accusa cione esse non potest, si sola, que interius addicit, 10 consciencia accuset, XI, qu. 3, In cunctis, Gregorius 290b * Unde Katho: Cum recte vivas, non cures verba malorum; arbitrii nostri non est, quod quisque lo- quatur. Et' si ad tempus dampnaris ab homine et si dixeris sentenciam proconsulis in Ciprianum, aliud est sella terrena, aliud tribunal celeste. Ab inferiori accipit sentenciam, a superiore coronam, XI, qu 3a, Et si, Augustinus. Custodi4 intus innocen- ciam tuam, ubi nemo opprimit causam tuam. Pre valebit in te falsum testimonium, sed aputhomines, non aput deum. Inter iustum iudicem et conscien- ciam tuam noli timere, nisi causam tuam, XI, qu. 3a, Custodi, Augustinus. Non' timeo hominum iudicium, habiturus" iudicem meum, Jeronimus, ut allegat Johan- nes Andree, de Sentencia et Re Iudicata, Cum eterni, li. 6°, in Novella. Quis custodit veritatem in secu lum, facit iudicium iniuriam pacientibus, Psalmo 145. In" memoria eterna erunt iusti; ab audicione mala non timebunt, Psalmo CXI°. Vox8 exultacio nis et salutis in thabernaculis iustorum, Psalmo C 17. Iusticia? rectorum liberabit eos, Proverbiis XI. Non10 contristabit iustum, quidquid ei acciderit. In semita iusticie vita, Proverbiorum 12. Iusticia11 custodit innocentis viam, Proverbiis 13. Inter12 iustos 5 15 20 25 30 35 a sequitur ,iudicium' deletum. 1 Dec. II, XI, qu. III, c. 89 (Friedberg I, 668) Viribus ... prolata, titulus Dec. II, XI, qu. III, c. 52 (Friedberg I, 657) Cf. Hus, De Sex 2 capituli. 3 Dec. II, XI, qu. III, c. 53 (Friedberg I, 658). Erroribus, cap. V, Op. I, 193b. Dec. II, XI, qu. III, c. 54 (Friedberg I, 658). 5 Lib. 6ti, II, Tit. XIV, c. I (Fried berg II, 1007) Joh. Andree, cf. p. 129, n. 4. Ps. 145: 7. Ps. 111: 7. 8 Ps. 40 117: 15. Prov. 11:6. 10 Prov. 12: 21. Prov. 13:6. 12 Prov. 9: 32.

Strana 131
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 131 morabitur gracia. Sperat iustus in morte sua, Pro- verbiorum 14. Prol iusticia agonisare pro anima tua et usque ad mortem certaa pro iusticia, et domi- nus expugnabit pro te inimicos tuos, Ecclesiastici 4°. Oculi2 domini super iustos et aurès eius in pre ces eorum, Psalmo 33. Multe tribulaciones iusto rum, et de omnibus hiis liberavit eos dominus, ibi. Custodit dominus omnia ossa eorum. Unum ex hiis non conteretur, ibi. Spiritualis' iudicat omnia, et ipse a nemine iudicatur, 12 Corintiis 2°. Beati4, qui 10 esuriunt et siciunt iusticiam, etc. Mt. 5°. Iusto5 non est lex posita, sed iniustis etc. 1a Thimo. 3°. In6 veri- tate comperi, quoniam non est acceptor persona rum dominus, sed in omni gente, qui timet deum et facit iusticiam, acceptus est illi, Actuum 10. Si7 15 quid patimini propteriusticiam, beati eritis, 1a Petri, 3°. Des die in diem animam iusti iniquis operibus * cruciabunt, sed novit dominus pios de tempta *291a cione eripere, iniquos vero in die iudicii crucian- dos reservare, 2a Petri 2°. Omnis?, qui facit iusticiam, 20 ex deo natus est, 1a Johannis 3°. Occurristi 10 letanti et facienti iusticiam, Isaie 64, Semel11 perceptam gra ciam Christi non ammittit quis, nisi propria in pietate, de Consideracione, dist. 4°, Queris, Augustinus. Secundum12 katholicam fidem, nec dei nature no 25 cere quisquam potest, nec natura dei iniuste no- cere cuiquam potest, nec noceri iniuste patitur quemquam, XI, qu. 3a, Secundum Augustinum de Summo Bono. Quid13 enim obest homini, quod ex illa tabula wlt eum delere humana ignorancia, si de libro vi 30 vencium non deleat eum iniqua consciencia, XI, qu. 3a, Quid obest, Augustinus. Senti14 de Augustino quid quid libet: sola me in oculis dei consciencia non accuset, ibi, Senti; idem. Nolitel' eos timere, qui occi sequitur, pro iusticia pro anima tua' deletum. b sequitur,tue deletum. 35 Eccl. 4: 33. 2 Ps. 33: 16, 20, 21. 31 Cor. 2: 15. Mt. 5: 6. 5 I Tim. 1: 9. I Pet. 3: 14. Act. 10: 34 sq. 8II Pet. 2: 8, 9. * I Joh. 3: 7, 9. Dec. III, dist. IV. c. 129 (Friedberg I, 1° Is. 64: 5. 11 13 Dec. II, XI, 12 Dec. II, XI, qu. III. c. 47 (Friedberg I, 656). 1402). 11 Dec. II, XI, qu. III, c. 51 (Friedberg I, 40 qu. III, c. 50 (Friedberg I, 657). 15 Lu. 21: 18. 657). a 9.

Strana 132
132 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. dunt corpus etc. Capillus de capite vestro non pe ribit, Luce 21. Et1 capilli capitis vestri omnes nume- rati sunt, Mt. 10. Maledicent2 illi, et tu benedices, Psalmo c 8. Quomodo' maledicam, cui non male 5 dixit deus? Num. 23. Quod4 deus purificavit, tu ne commune dixeris, Act. 10. Quod5 deus coniunxit, homo non separet“, Mt. 19. Si6 deus pro nobis, quiss contra nos? Quis accusabit adversus electos dei? Deus, qui iustificat; quis est, qui condempnet? etc. 10 Romanorum 8°. Spiritus" sanctusb habitans in sanctis, per quem quisque ligatur aut solvitur, inmeritam nulli ingerit penam. Per eum quippe diffunditur caritas in cordibus nostris, qui non agit perperam. Pax ecclesie, id est spiritus sanctus, dimittit pec 15 cata et ab ecclesie pace alienis tenet peccata, non secundum arbitrium hominum, sed secundum ar- bitrium dei. Petra tenet, petra dimittit: columba tenet, columba dimittit, XI, qu. 3a, Illud, Augustinus. Verum igitur debemus quereres regnum dei, Mt. 6°. Unde 20 salvator: Nolite? timere, pusillus grex, quia compla cuit patri vestro dare vobis regnum, Luce 12. Spiri- tus 10 autem adiuvat infirmitatem nostram; et ipse postulat pro nobis gemitibus inennarrabilibus, Ro *291b manorum 8°. * Unde Apostolus ibidem: Existimo autem, 25 quod non sint condigne passiones huius temporis ad futuram gloriam. Fidelis11 autem deus, qui non permittit nos temptari ultra id, quod possumus. Ia Corintiis 10. Unde licet nunc rarissime sentencie excommunica cionis iuste ferantur, quia non excommunicantur Christum et 30 eius legem et virtutes abnegantes, sed ipsum confitentes verbo vel opere, ut experiencia docet clarissime, ut iam luculenter et ma- nifeste videatur inpleri. Hoc quidem scribit Haymo super Apo- kalipsim12, et Thomasl3 in Compendio, scilicet, quod tunc, sci- a Cod. ,separat'.post correcturam. e sequitur ,hom' deletum. 2 Ps. 108: 28. Mt. 10: 30. Num. 23: 8. Act. 10: 15. Dec. II, XI, qu. III, c. 87 (Fried- Mt. 19: 6. 5 Rom. 8: 31, 33 sq. 7 8 Mt. 6: 33. Lu. 12: 32. 10 Rom. 8; 26. 11 I Cor. berg I, 667). PL 117: 1102: Tempore itaque Antichristi nemo talium (id 12 10: 13. est bonorum praedicatorum) poterit vendere aut emere, id est, nemo poterit 40 praedicare libere Christum, quia carceribus recludentur, et insuper interficientur 13 Thomas Strasburgensis. 35

Strana 133
ARTICULUS VI: DE EXCOMMUNICACIONE. 133 licet tempore Antichristi, fideles non predicabunt, sed tamquam excommunicati habebuntur. Consolatur tamen nos dominus mul- tipliciter. Unde dicit per beatum Augustinum: Quil iustus est et iniuste maledicitur, premium illi redditur, XI, qu. 3a, Qui iustus. Sic erat de omnibus illis, qui tem 5 pore Christi propter eum extra sinagogam fiebant. Similiter et de illis, qui tempore Antichristi extra ecclesiam malignancium antichristicam sathane synagogam eiciuntur vel eicientur propter Christum et ipsius veritatem, quando et gloriosiores martires fiunt et fient prioribus, ut quidam scripserunt. Et in Vitis Pa 10 trum2 legitur, quod quidam sanctus pater dixit posteriores sanctos futuros quasi patres priorum. Unde et salvator amplius consolando dicit: Beatis eritis, cum vos oderint homi- nes et cum maledixerint vobis homines et expro braverint vos et persecuti vos fuerint et cum se15 paraverint vos et cum eiecerint nomen vestrum tamquam malum et dixerint omne malum adver- sus vos, mencientes propter me. Gaudete in illa die et exultate, ecce enim merces vestra multa et copiosa est in celis, Mt. 5°, Luce 6°. Ubi4 iusti fulge 20 bunt sicut sol in regno patris eorum, Mt. 13. Nec5 tamen oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, que preparavit dominus dili- gentibus se, Ia Corintiis 2°6 Ex predictis iam patere potest, qualiter fideles possunt cog 25 noscere, quod papa et cardinales necnon alii prelati sive epi- scopi, cecati cupiditate, possunt * errare, inferendo sentenciam *292a excommunicacionis contra iustos et innocentes, non conformando se dei iudicio et legi sue. Et quia hoc fidelibus expedit cog- noscere, ne per tales pretensas excommunicaciones seducantur, 30 patet, quod fideles per spiritum sapiencie et intellectus possunt inter seipsos asserrere et docere huiusmodi excommunicaciones esse frivolas et subrepticias et sic nullas et tandem sic, ut eas non advertant, sed pro nichilo ducant. Et tantum de illo arti- culo sufficiat pro presenti. 35 Dec. II, XI, qu. III, c. 90 (Friedberg I, 668). v v. 73, 74. Mr. 5: 11 sqq.; Lu. 6: 22 sqq. Finis positionis Mgri. Epinge. 2: 9. 2 Vitae Patrum, PL Mt. 13: 43. I Cor.

Strana 134
134 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. ARTICULUS SEPTIMUS“. (S)equitur alius articulus septimus in hec verba: Asser rere, quod papa non possit contritum et confes- sum ex iusta causa aut propter iusta motiva ab 5 solvere a pena et a culpa, cum tamen oppositum videatur verum propter plenitudinem potestatis, scismaticum est. Quia materia istius articuli septimi de absolucione pape est iam dicta aliqualiter et declarata in quinto articulo, ubi agebatur de indulgenciis fictis et symoniacis contra 10 ordinacionem apostolicam introductis, ubi eciam dicebatur de limitacione clavium secundum regulacionem et expressionem atque limitacionem legis Christi, quam quidem limitacionem legis Christi excedere in execucione clavium in absolucionibus et indulgenciis est a via veritatis aberrare et a lege Christi et 15 eius fide et apostolica longius exorbitare, tamen, quia in isto septimo articulo fit mencio de nomine pape, pro clariori decla- racione in Christo parvulorum, quod 1 hoc nomen papa secun- dum suam significacionem equivocam iam exit in medium communiter, primo, quia in lege pura Christi nulibi exprimi- 20 tur, nec in veteri nec in nova, sed est ab interieccione pape dictum et divinatum, quod admiracionem significat, unde* eis convenit proprie, qui in conversacione sunt admirabiles sancti- tate. Ad quem sensum Ihesus noster est summus papa possi- bilis, cum de eo scribitur Ysaie IX: Et2 vocabitur no- 25 men eius admirabilis, consiliarius, deus fortis, princeps pacis. Olym autem vocati sunt quicunque sancti episcopi sancti pape, sic quod fuit olim idem sanctus sacerdos sive episcopus, in sanctitate vite ceteris admirabilis, et sanctus *292b papa * et quasi convertibilia erant. Unde epistola VIIIa Jeronimus 30 ad Augustinum sic loquitur: Domino' vere sancto et bea- tissimo pape Augustino, Jeronimus salutem: Item Augustinus, epistola XVIII ad Paulinum, sic loquitur: Libros4 * Rubrica ista in Cod. deest. ** In marg. manu post. ,unde papa dicitur. a sequitur rasura. Cf. Wyclif, De Pot. Pape, 165—6 hic fere verbotenus; et Hus, ad 2 Is. 9: 6. Sub isto numero Scripta M. Stanislai, cap. 3. Op. I, 273b. VIII talis epistola non invenitur, sed salutatio similis in fere omnibus epistolis Hieronymi ad Augustinum inveniri potest, PL 22: 830, Epistolae Hieronymi, 4 40 Ep. CII; cf. et col. 916. Ep. XXXI. PL 33: 125. 35

Strana 135
ARTICULUS VII: DE ABSOLUCIONE. 135 sanctissimi pape Ambrosii credo habere sanctita- tem tuam; eos autem multum desidero, quos adver- sus nonnullos imperitissimos et superbissimos, qui de plurimis libris, etc. ibidem. Item epistola ad Aure lium scribunt Allippius et Augustinus: Dominol beatissisi mo pape Aurelio. Et tamen nullus istorum erat Romanus pontifex. Et ita communiter olym vocabantur episcopi pape. Sed quia non est vis in significacione termini et nomina sunt ad placitum, ideo in presenti nostro ewo hoc nomen papa in bono secundum communiter loquentes videtur significare epis 10 scopum illum, qui gerit altissime et similime ac propinquissime vicem Christi, sicut fecit Petrus post ascensionem eius. Et tunc consequenter dicitur, quod sic habent se isti moderni Romani pontifices secundum eleccionem hominumà succedentes. Sed quia videtur mirabilis esse iste saltus et infundabilis a Christo ad totum genus Romanorum pontificum, nam veri logici cogno- scunt, quod hoc argumentum non valet: Petrus fuit vere a Chri- sto electus in apostolatum, quod foret verus vicarius Christi, ergo isti Romani vocati pontifices, secundum eleccionem homi- num sibi invicem succedentes, sunt conformiter veri vicarii 20 Christi instar Petri. Nam si hoc argumentum esset bonum iuxta doctores heroldos paparum, tunc tres vel quattuor electi in papatum et pontificatum Romanum simul secundum eleccionem hominum essent simul tres veri vicarii Christi instar Petri, quod doctores uni ex illis adherentes et ipsum secundum altitudi 25 nem sathane defendentes' in sua yppocrisi non audent conce- dere, quia illico perderent graciam et favorem. Si autem dice- rent predicti scolastici, quod non solum sufficit eleccio ho minum ad hoc, ut aliquis sit papa sive Romanus pontifex, sed requiritur eciam eleccio et approbacio divina et ordina 30 cio debita circa hoc legis Christi et spiritus sancti: ostendant 2932 ergo doctores, vel quicunque scolastici mo * derni, quod iste moderne elecciones cardinalium, episcoporum ac prelatorum symoniacorum et ippocritarum potencium in malicia, quibus communiter" eligunt super se yppocrisiarcham sive principem 35 ippocritarum, fiant secundum eleccionem divinam et dei ap- 15 a Cod. ,omnium, cf. infra ,secundum eleccionem hominum'. quattuor' in marg. c sequitur ,in yppo' deletum. letum. b ,vel sequitur ,ex' de PL 33: 158; Ep. Aug. XLI. 40

Strana 136
Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 25 30 293b 136 probacionem instar Petria. Quod si dicunt, quod maior pars cleri sic approbat et famat istum esse verum papam vel illum, et regna consenserunt et sue iurisdicioni se submiserunt, et non est verisimile, quod tanta multitudo christianorum erraret, ergo videtur, quod eciam deus approbet illam eleccionem: Sed hoc mundanum argumentum sophisticum solvitur negando minorem, quia secundum ewangelicam legem verisimile est et valde pro- babile est, hiis novissimis temporibus maior multitudo christia- norum errat a via et veritate caritatis et sic a lege Christi et a vero 10 dei iudicio et ab observancia mandatorum eius, et per consequens maior pars christianorum secundum eleccionem suam, spiritu' men dacii subtilissime agitata, longe exorbitat nunc in eligendo sibi prepositos cecos, ut sic ceci duces cecum populum ducant in foveam dampnacionis. Cui bene illudit illud ewangelicum: Multil vo 15 cati, pauci electi, Mt. 20. Et illud Mt. VII: Lata2 est porta, et spaciosa via, que ducit ad perdicionem, et multi sunt, qui intrant per eam. Quam angusta porta et arta via, que ducit ad vitam et pauci sunt, qui inveniunt ea m. Unde Origenes super Jeremiam, Omelia 14a, sic inquit ad 20 propositum: Ut3 credas in consumacione seculi de- teriora nobis eventura, quam evenerunt Iudeis, audio salvatorem in ewangelio predicantem: »Cum multiplicate fuerint iniquitates, refrigescet cari tas multorum; qui autem perseveraverit in finem, iste salvus erit.« Et in alio loco: »Faciet signa et prodigia in celo et in terra ad decipiendum, si fieri potest, eciam electos.« Tantaque incredulitas, id est subintellige defectus fidei vive, que per dileccionem operatur, universo humano generi futura est, ut salvator noster, qui omnia, que sunt ventura, cognoverat, loqueretur: »Putas, veniens filius hominis, inveniet fidem super terram?« * Vere quippe si iudicemus fidem et veritatem, non multitudinem, et respicia- mus voluntates hominum, non congregacionem, 35 videbimus in tanto numero ecclesiarum fidelem difficile reperiri. Tunc erant vere fideles, quando martirum victime ferebantur, quando cruentas exe sequitur ,Quod si d' deletum. b correctum ex ,spiritum'. 3 PGL 33: 287, 240 (secundum 2 Mt. 7: 13 sq. Mt. 20: 16. 40 Hieronymum, Hom. XIV, nunc IV numerata).

Strana 137
ARTICULUS VII: DE ABSOLUCIONE. 137 quias prosecuti, tristes ad ecclesiam reverteban- tur et omnis erat multitudo lugencium, quando cathecumini in prima statim fide pro ferendo mar tirio ducebantur, quando muliercule et infirmus sexus usque ad mortem manebat intrepiduss, tunc 5 vere signa de celo erant, tunc fiebant portenta de terra, tunc, erant pauci quidem, sed vere fideles, angustam et artam ingredientes viam, que ducit ad vitam. Nunc autem, scilicet novissimis temporibus Anti- christi, quando, inquit, facti sumus plures, quia diffis 10 cile est plures esse bonos, neque enim mentitur Ihesus dicens: »Multi vocati, pauci autem electi,« ex tantis christianam fidem pollicentibus pauci satis reperiuntur, qui habeant fidem et veritatem et beatitudine digni sint. Sic itaque dicit:»Primum 15 propter peccata dimisi Israhel et reliqui eum in comigracionem; Judas autem audiens ea, que acci= derant Israhel, noluit ad me converti,« ait dominus omnipotens. De nostris loquitur peccatis, qui, legentes ea, que passus est populus Iudeorum, non timemus, 20 neque dicimus: Si naturalibus ramis non pepercit, quanto magis nec nobis parcet deus? Si illos glo riantes esse se olivam bonam et de radice patri- archarum Abraham, Ysaac et Jacob Christus cle- mentissimus pro suo merito eradicavit, quanto mas 25 gis neque nobis parcet, si similia fecerimus? Vide benignitatem esse veritatem dei. Neque enim be- nignus est tantum, et non severus; neque severus tantum, et non eciam benignus. Si benignus esset tantummodo, bonitatem eius contempneremus, si 30 severus, desperacio nos salutis propter peccata, que facimus, precipitaret in vicia. Hec Origenes. Ex cuius dictis patet ymmo non solum ex dictis sed ex factis cur- rentibus, quod maior pars christianorum est infidelis suo * do 2294a mino Ihesu Christo, a spiritu Ihesu desolata et inmundol spis 35 ritu cum septem nequioribus visitata, cuius novissima heu! timendum est, ne fiant peiora prioribus. Et talis maior pars in ecclesia yppocritarum est amicta omni conswetudine et specie sequitur ,tc‘ deletum. sunt Cod. Cf. Mt. 20: 45. 40

Strana 138
138 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. religionis christiane, ut nichil videatur differre a sanctis et veris christianis, nisi solum in caritate unica et cordiali. Et quia sunt eciam armati omni armatura apostolorum et prophetarum, id est auctoritate et sciencia ipsorum, in cathedra Moysi collocati, 5 et quia sunt nimis multiplicati per ecclesiam excessive super nu- merum sanctorum christianorum velud in diebus Achab regisl, ubi Elias unus fidelis ex parte dei et quadringenti propheta- rum falsorum ex parte regis huius mundi sunt inventi, et olim in captivitate babilonica filiorum Israhel ad condempnacionem 10 iniquam Susanne solus inventus est contradicere adolescens Da- niel contra senes et approbacionem tocius populi Israhel, et in tempore predicacionis domini Ihesu Christi, cum unus Ihesus cum pusillo grege suo discipulorum esset ex parte veritatis et virtutis et tota communitas Iherusalem et magistratus templi 15 principum sacerdotum et seniorum populi erant ex parte regni huius mundi vel regni cupiditatis huius mundi, et in tempore Leonis pape et imperatore illo tempore imperante Iustino sive Iustiniano“ atque tunc existente Arriana heresi, cum similiter com muniter principes sacerdotum, id est episcopi ecclesie, et seniores 20 omnis populi, id est reges et presides atque barones, erant ex parte Arriani nequissimi heretici et per consequens ex parte regni cu piditatis et superbie et pauculi christiani et doctores absconditi et fugientes atque peregrini erant super terram, utpote Hilarius Picta- viensis et Athanasius episcopus, qui in Treveri in fossa humo 25 absconditus retinuit fidem rectam katholicam et dictavit, ita et nunc accipe de falsis prophetis et infinita multitudine yppocri- tarum thronos et sedes ecclesie occupantes, non quod hiis dictis ego ipsos facerem tales, sed quod facta et opera et fructus eorum »294b * patule ostendunt ipsos esse tales et testimonium de eis per- 30 hibent multo evidencius, quam testes appreciati falsi in foro iudicii curie Romane, ubi iniqua testimonia producuntur contra ecclesiam electorum, velud contra Susannam in Babilone. Cum ergo fideles Christi non tenentur credere sub pena dampna- cionis eterne tamquam pro articulo fidei, quod eleccio isto- 35 rum vel aliorum cardinalium sive quorumcunque episcoporum ad hoc, quod aliquis" sit papa, sic super omnes admirabilis in sanctitate, cum huiusmodi cardinales et ceteri electores possunt 40 d b Cod. ,occupantes'. a Cod. ,Iustuniano'. correctum ex ,aliquem esse papam'. 1 Cf. III Reg. 18. e ad hoc in marg.

Strana 139
ARTICULUS VII : DE ABSOLUCIONE. 139 esse simoniaci, ceci et spiritu mendacii seducti, ut possunt eli- gere unum super se yppocritam supremum Antichristum, qui sub summa et coloratissima simulacione summe potenter et no- centissime per suum corpus misticum contrariaretur ecclesie elec- torum, patet, quod fideles non tenentur credere, quod electores quibuscunque sceleribus depravati, quem eligunt in papam sic admirabilis sanctitatis, quod eundem deus eligat et approbet, cum deus non necessitatur neque est alligatus ad approbandum et ratificandum, quidquid eorum ficta simulacio dictaverit ope racione sathane. Si ergo non tenentur fideles credere hunc vel 10 illum ab omnibus electum esse verum papam super omnes admi- rabilis vite et sanctitatis, tunc non tenentur eciam fideles cre- dere, quod ipse contritum et confessum racione huius indubii et incerti papatus vel ab hominibus conficti absolveret a pena et a culpa, quia bene sequitur: Iste non est papa vel episcopus 15 gracia exempli forte propter symoniacum ingressum aliunde quam per hostium, ergo non absolvit a pena et a culpa, quia nemo potest absolvere a pena et a culpa per communiter lo- quentes in ista materia, nisi sit episcopus verus' coram deo sive papa. Et oppositum antecedentis est dubium fidelibus, ergo et consequens eiusdem. Ymmo probabilius fidelibus ex multis evi- denciis noticia probabili esse iudicandum, quod iste vel iste vocatus ab hominibus electus papa vel episcopus, cardinalis vel alius prelatus, propter eius symoniacum ingressum et propter eius patentem * ambicionem et propter eius manifestam vitam abhominabilem, si ex fructibus et operibus secundum ewange licam regulam debet argui, tunc fit communiter, quia talis de solatus a spiritu Ihesu, quidquid agit, agit a spiritu mendacii et ergo non est verus episcopus neque verus papa, ex quo non agitur a spiritu veritatis, et per consequens non absolvit a pena 30 et a culpa. Si enim vere absolveret a pena et a culpa, illa abso- lucio procederet a spiritu veritatis. Cum ergo ipsum non ha- bent, quomodo dant id, quo carent? Eleccio enim hominum se sola non sufficit dare fidem ad tenendum pro articulo fidei, quod iste papa sic electus, sic vivens', sit coram deo verus papa 35 vel episcopus, sed magis Christus dedit regulam ewangelii: Al fructibus et operibus eos cognoscere, si ipse est 5 20 25 295a a seqúitur ,consequencia tenet erasum. b sequitur rasura. c sequi tur ,vel episcopus' deletum. Mt. 7: 16. 40

Strana 140
140 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. *295b talis et tantus a deo missus. Unde Augustinus ad Orrosium: Cognoscel missum a deo, quem non paucorum homi- num laudacio vel pocius adulacio elegit, sedillum, quem vita et mores optimi et examinacio apostoli- 5 corum sacerdotum approbata, vel universorum po- pulorum iudicio acceptatus; qui non appetit preesse, qui pecuniam non dat, ut episcopatum accipiat. N am qui preesse festinat, ut' quidam patrum eleganter expressit, sciat se non esse episcopum, qui preesse 10 desiderat et non prodesse. Hec Augustinus. Et patere potest iam aliqualiter ex istis dictis, quid esset ad istum septi- mum articulum respondendum'. Sed pro clariori adhuc intellectu huius articuli est notandum, quod moderni superaddunt super priorem significacionem pape 15 modum specialem" connotandi, scilicet, quod papa significetur persona, in ecclesia statum supremum apostolicum summe admi- rabilem in sanctitate vite obtinense, a quo velud a fonte vita singulis membris ecclesie dirivatur et quod sine eius auctori- tate nemo possit esse fidelis et quod sine eius approbacione 20 nemo esset baptisatus, nemo in sacerdocium consecratus, nemo episcopus vel alius quicunque pastor curatus et ita nemo pos set salvari, nisi ab eo. Et sic ecclesia orientalium secundum ewangelium Pauli conversa et edocta in fide Ihesu Christi * non haberet spem salutis. Non ergo debet credi alia persona talis 25 summe et mirabilis sanctitatis, ex qua sibi esse et vivere fon- taliter hauriunt universi et sine qua nemo potest salvari preter quam dominus Ihesus Christus. Nam nec aliquis apostolorum habuit preeminenciam supra alium in essenciali dignitate sacer- dotali, scilicet sibi datam a Christo. Nam Luce 22 legitur, quod 30 Christus, tribuens apostolis potestatem ad eukaristie sacramen tum conficiendum, inquit ad eos: Hoc2 est enim corpus meum, quod pro vobis tradetur: hoc facite in meam commemoracionem; id est, hoc faciendi potestatem habete proferendo verba consimilia, quando actum hunc exercere de- 35 betis, sic videlicet dicendo: Hoc est enim corpus meum. Nec dixit hec verba plus ad Petrum beatum, quam ad alios. a ,approbat in marg. b correctum ex ,at. sequitur ,Sed deletum. sequitur commutandi deletum. e obtinens in marg. 2 Lu. 22: 19. Ista series locorum scripturae PL 42: 669 sqq. (?). 40 invenitur et apud Hus, De Ecclesia, cap. X in fine. d

Strana 141
ARTICULUS VII: DE ABSOLUCIONE. 141 Non enim dixit Christus: Fac tu hoc, Petre, et aliis apostolis sic faciendi tribuas potestatem, sed dixit: Facite in plurali et omnibus indifferenter. Idem quoque per omnia senciendum est de clavium potestate, sive eisdem verbis tradita fuerit apo- stolis, sive aliis aut alio tempore, ut hiis, que habentur lohan 5 nis 20. Postquam enim Christus dixit apostolis: Sicut1 misit me pater, et ego mitto vos. Insufflavit et dixit eis: Accipite spiritum sanctum. Quorum remiseritis peccata, remissa erunt, et quorum retinueritis, re- tenta sunt. Dixit ergo Christus: Mitto vos sicut pater 10 me misit. Nec dixit Petro aut alteri apostolo singulariter: Mitto te sicut pater etc. et tu alios mitte. Nec rursum dicitur: Christus insufflavit ei, sed dixit eis, non uni per alterum. Nec dixit Christus ad Petrum: Accipe spiritum sanctum tu primum ante alios omnes et aliis postmodum tribue, sed dixit eis: Acci- 15 pite in plurali et indifferenter omnibus loquens. Et hoc eciam est, quod habetur Mt. ultimo, dum dixit Christus ad eos: Eun- tes2 ergo docete omnes gentes. Et dixit euntes plura- liter et indifferenter, non dicens Petro: Vade ergo et alios mitte. Quod amplius exprimens Apostolus ad hanc questionem diffi- 20 niendam, ut videlicet nemo crederet aliquem apostolorum hanc habuisse prerogativam seu auctoritatem super alios, eam expresse removens a Petro, de quo fortasse videbatur hoc magis propter aliqua sibi a Christo singulariter dicta et quia senior ceteris erat, 2° Gall. inquit sic: Michis enim, qui videbantur 25 esse aliquid, nichil contulerunt, sed e contra, cum vidissent, quia creditum est michi ewangelium prepucii, sicut Petro circumcisionis, (qui enim ope ratus est Petro in apostolatum circumcisionis,) operatus est michi inter gentes, et cum cognovissent graciam, 30 que data est michi, Jacobus et Cephas et Johannes et qui videbantur columpne esse, dextras dederunt michi et Barnabe societatis etc. Qui ergo operatus fuit Petro in apostolatu, operatus fuit et Paulo. Hic autem fuit Christus; ergo huiusmodi officium non suscepit a Petro, nec 35 apostoli reliqui susceperunt apostolatum a Petro. Ubi eciam glosa secundum Augustinum hoc amplius exprimens inquit: * *296a b sequitur ,d' deletum. ,qui... circumcisionis' omissum incuria scri bae, suppletum secundum Vulgatam. 2 Joh. 20: 21 sqq. Mt. 28: 19. 3 Gal. 2: 6 sqq. 40

Strana 142
142 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 25 * 290 Illil, qui videbantur esse aliquid, scilicet qui fue runt cum domino, scilicet Petrus et alii, nichil con tulerunt, id est addiderunt michi. In quo patet, quod non illis inferior sum, quia a domino deo perfectus“ factus, ut nichil deesset', quod in col- lacione mee perfeccioni addant. Ecce quod Paulus non fuit inferior Petro nec aliis. Consequenter ad hanc intencionem subiungit glosa: Cum vidissent, quod ewangelium pre- pucii creditum est michi ut fideli ita principaliter 10 sicut et Petro ewangelium circumcisionis. Ecce quod eque principaliter missus fuit Paulus quemadmodum et Petrus et non a Petro aut apostolorum aliquo, sed a Christo inme- mediate. Quod amplius exprimens Apostolus eadem epistola 1° capitulo sic ait: Non2 ab hominibus neque per homi- 15 nem, sed per Ihesum Christum et deum patrem. Ubi glosa secundum Ambrosium dicit: Paulus3 apostolus non electus vel missus ab hominibus, sed nec ab Ana- nia, ut quidam dicebant, vel ab aliis, ut quidam ab apostolis electi et missi fuerunt. Deinde parum infra 20 subdit glosa secundum Augustinum: Ceteri4 enim apostoli videbantur esse maiores, quia priores: iste mini- mus, quia novissimus. Sed inde apparet dignior, quia priores constituti sunt per Christum adhuc ex parte hominem et mortalem, novissimus vero Paulus per Christum " iam totum deum, id est ex omni parte inmortalem et deum patrem, qui hoc fecit per filium. Atque ut aperiret, cur dixerit: neque per homi- nem, subdit: Qui suscitavit eum a mortuis, et ita dignius constituit me per inmortalem Christum, quam alios 30 per mortalem. Rursum confirmans hoc Apostolus eodem ait: Notum enim vobis facio, fratres, ewangelium, quod a correctum ex ,prefectus'; fortasse secundum glossam marginalem ,alias perfectus'. b Glossa habet ,esset. 1 Glossa Strabonis, PL 114: 573, sed nullomodo verbotenus. Hus laudat 35 forte e memoria. Cf. Aug. Expos. Ep. ad Gal. in loco, PL 35: 2112: Et ideo absentibus illis, qui priores facti sunt apostoli, Paulus a Domino perfectus est: ut quando cum eis contulit, nihil esset quod perfeccioni adderent. Et cf. Hus. 2 Gal. 1: 1. 3 Strabo ubi supra: of. Ad Scripta M. Paleč, Op. I, 261a. Ambro. in Galatas in loco, PL. 17: 339. Non verbotenus ex Ambr. nec e glosa Strabo ubi supra, PL 114: 570; sed Hus evidenter alio texto 40 sumptum. completiori usus est. Cf. PL 35: 2107 sq.

Strana 143
ARTICULUS VII: DE ABSOLUCIONE. 143 ewangelisatum est a me, quia non est secundum hominem, neque enim ego ab homine accepi illud neque didici, sed per revelacionem Ihesu Christi. Ubi glosa secundum Augustinum: Notuml enim vobis facio, fratres, ewangelium, quod ewangelisatum est a me, quia non est secundum hominem docen tem me, et vere non est ab homine, neque enim ac cepi illud neque didici ab homine, ut homo me mitteret ad ewangelisandum, ut michi iniungeret, neque didici ab homine docente me, sed per reve 10 lacionem Ihesu Christi. Ecce quod nec Petrus nec alius apostolorum aut homo quisquam elegit, misit, aut iniunxit Paulo ministerium ewangelii. Idem quoque iudicandum est de apostolis reliquis. Nullam ergo potestatem, eo minus coactivam iurisdi- cionem habuit Petrus a deo supra apostolos reliquos, neque 15 instituendi eos in officio sacerdotali, neque segregandi eos, seu mittendi ad officium predicacionis, nisi quod hoc sane concedi potest, ipsum fuisse priorem aliis etate vel officio fortasse se- cundum tempus aut apostolorum eleccione, qui eum propterea reverebantur merito, quamvis hanc eleccionem ex scriptura nemo 20 convincere possit. Signum autem horum esse, que diximus, quo niam beatum Petrum' nullam sibi assumpsisse singulariter aucto ritatem supra reliquos apostolos invenimus ex scriptura, sed magis cum ipsis equalitatem servasse. Non sibi etenim assumpsit auctoritatem determinandi, que dubia erant circa ewangelii pre 25 dicacionem, quod pertinet ad doctrinam, sed que dubia fuerunt, in hoc ex communi deliberacione apostolorum et aliorum fide- lium magis doctorum determinabantur, non Petri aut alterius apostoli * seorsum determinacione. Unde Actuum 15, dissen 2297a sione orta inter predicatores ewangelii, an oporteret circumcidere 30 incircumcisos fideles ad salutem eternam consequendam, qui- busdam dicentibus oportere, Paulo vero et Barnaba reclaman- tibus contra hoc, convenerunt apostoli et seniores videre de verbo hoc; super quo locuti sunt Petrus et Jacobus non opor- tere, quorum sentencie seniores et reliqui consenserunt apostoli. 35 Unde subditur infra: Tunc2 placuit apostolis et senio ribus cum omni ecclesia elligere viros et mittere 5 a sequitur,i' deletum. b ,beatus Petrus cod. Glossa ista invenitur apud Anselmum Laudunensem (Glossa Interlinearis). Act. 15: 22 sqq. Cf. Bib. Lat, Basil. 1478—80 in loco. 40

Strana 144
144 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. Antiochiam etc. scribentes per manus eorum: Apo stoli et seniores fratres hiis, qui sunt Antiochie et Sirie et Cilicie, fratribus ex gentibus', salutem: Simile eciam habetur infra eodem, continuata sentencia, cum dicitur: Placuit ergo nobis in unum collectis ellis gere viros et mittere ad vos. Rursum ibidem eodem infra parum: Visum est enim spiritui sancto et nobis, ni- chil ultra imponere vobis honeris. Non ergo Petrus determinavit supradicta dubia circa fidem de plenitudine po 10 testatis, quam sompniantes magistri in Israhel habere dicunt Romanum episcopum, qui prenuncciaverunt in verbo, scriptis et dogmatibus, quod non ausus est Petrus sibi ascribere“, ea, que circa fidem dubia sunt, determinare posse. Deliberavit ergo dubiuni, determinavit, elegit et scripsit honorabilium theologo- 15 rum congregacio, puta apostolorum, et hac auctoritate validum fuit sic determinatum atque mandatum. Congregacio enim apo- stolorum amplioris fuit auctoritatis, quam solus Petrus. Unde ab ipsa legimus Petrum missum in Samariam, ut patet Actuum VIII: Cuml autem audissent apostoli, qui erant Ihe 20 rosolimis, quia recepit Samaria verbum dei, mise- runt ad eos Petrum et Johannem. Cur ergo et unde assumunt adulatores sacrilegi dicere, quemquam episcopum ha- bere plenitudinem potestatis eciam in clericos nedum in laicos, sic quod nemo post illum posset habere aliquam auctoritatem, 25 nisi a predicto pontifice, cum beatus Petrus aut alter apo- stolus nunquam talem sibi potestatem ascribere presumpsit, »297b * opere vel sermone. Hoc enim asserentes deridendi sunt, cum scripture oppositum clament et illiterati ipsarum manifesto sensu contradicunt. Nam beatus Petrus super apostolos aut alios nun- 30 quam talem habuit potestatem, sed cum ipsis pocius, ut iam diximus, equalitatem. Nolite2 vocari rabi, unus est enim magister vester, Christus. Omnes enim vos fratres estis, id est equales. Et dixit omnes neminem excipiendo. po Confirmatur autem sentencia hec per Apostolum ad Gall. 2°, 35 ubi sic ait: Ascendi' autem secundum revelacionem et contuli cum illis ewangelium, quod predico in 5 a correctum ex ,hii'. b Cod. ,exigentibus. c sibi ascribere' intra rigas. loco ,fuit datum“ deleti. 2 Mt. 23: 8. Gal. 2: 2, 8. Act. 8: 14. ,ausus est in marg.

Strana 145
ARTICULUS VII: DE ABSOLUCIONE. 145 gentibus. Ubi glosa secundum Augustinum: Etl non di- dici ab illis tamquam maioribus, a Petro scilicet, nec ab aliis principalioribus apostolorum, de quibus infra dicetur, sed contuli cum eis tamquam amicis et pari- bus. Idem rursum infra eodem inquit Apostolus: Cum autem venisset Cephas Antiochiam, in faciem ei restitia, quia reprehensibilis erat. Ubi glosa secundum Jeroni- mum: Ipsi? nichil michi contulerunt, sed ego con tuli Petro. Et subiungitur consequenter: Ego3 restiti ei tamquam par. Hoc enim non auderet facere, nisi 10 sciret se non imparem fore. Ecce ergo, quod Paulus fuit par officio et dignitate Petro, non inferior, licet Petrus fuit etate senior et tempore prior pastor. Ex quibus apparet per modum correlarii, quod fideles christiani orientales tenentes et obser- vantes ewangelium a beato Paulo traditum, licet non subiciantur 15 Romano pape, sunt in via salutis habentque vera carismata spi- ritualia, ut puta officia, dignitates regalis et spiritualis sacer- docii Christi et vera sacramenta pro medicamine suarum ani- marum, non recipiendo auctoritatem, potestatem sive benedic cionem vel qualemcunque auctorisacionem sive consensum super 20 isto specialiter a Romano papa. Patet ulterius ex eadem racione, quod sicut in ecclesia orientali, sic in ecclesia ista nostra occi- dentali vel quacunque alia ecclesia particulari, ubicunque loco- rum pro tempore sue viacionis deviat, potest habere eadem ca- rismata spiritualia et sacramenta, officia, ministeria necessaria ad 25 salutem sine quacunque cooperacione Romani pape et sine eius auctorisacione instar * Grecorum. Nec deberet esse subieccio fidelium tam ceco duci sive iurisdicioni, nisi quia voluntarie ex antiquata et infecta conswetudine populi, lingwe et gentes ac regna se ei vecorditer subiecerunt. Sed adhuc alio modo per 30 acutissimum sophistam, sathanam, et per patrem mendacii, qui continuo sophistice loquitur in cor cleri et per ipsum ad uni- versam ecclesiam seducendum per fallaciam equivocacionis huius nominis papa, sumitur abusive hoc nomen4 papa pro quocun- 5 298a a Cod. ,restitit'. b sequitur ,sicut deletum. Sequitur ,ve‘ deletum. 35 1 Glossa. Cf. Bib. Lat. Bas. 1478—80 in loco (Anselmi Laudunensis). 2 Apud Strabonem ista glossa non invenitur, sed cf. Hier. in Gal. in loco PL 26: 385 sq. Strabo, PL 114: 574.€ ,nomen... cum gracia consumante, verbotenus e tractatu Wyclif De Potestate Pape (pp. 215—216) sumptum. Cf. etiam Wyclif, Ad argumenta Emuli Veritatis, Op. Minora, p. 262. 40 J. Hus: Tractatus Responsivus. 10

Strana 146
146 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 *298° que, quem occidentalis ecclesia acceptat ad capitaliter deciden- dum causas ecclesie, ad precipiendum fidelibus infundabiliter et blasfeme pro congregandis pecuniis et mundanis honoribus et sue iurisdicioni qualitercunque operanti parendum. Sine dubio abusio est termini infundabilis, iuxta quam oportet in casu concedere, quod maximus hereticus et Antichristus sit papa, sed et rudis- simus laicus vel femella; et periret fides vel religio capiti ec clesie adhibenda. Unde notaremus cronicas, quod non inolevit huiusmodi papalis dignitas secundum hanc abusivam accepcio- 10 nem, prout narrat dominus Armacanus libro VII', capitulo 24 de Questionibus Armenorum, quomodo imperator Constantinus circa annum domini trecentesimum primum" hoc censuit et pre cepit, quod suus episcopus papa ab omnibus vocaretur. Et Ffoca imperator circa annum domini sexingentesimum hoc idem ex cleri 15 instancia confirmavit, ut legitur in suis annalibus. Horribile ita- que et necessario defectibile fundamentum ecclesie a secularí principe taliter introductum! Numquid credimus, quod humana eleccio plus iuris per se tribuit, quam Christi eleccio? Christi autem eleccio non est per se sufficiens ad constituendum quam- 20 cunque partem ecclesie, cum requiritur eterna' predestinacio cum gracia consumante. Nullus ergo sic erat nec sic vocatus fuit papa in primitiva ecclesia“ ante dotacionem ecclesie, neque Christus, neque Petrus, neque Clemens, nec aliquis aliorum sanctorum ante ecclesie dotacionem. Nam secundum communem accepcio- 25 nem cleri et universi populi seducti nomen pape, ut iam dicere ceperam, notat episcopum se pretendentem esse inmediatum Christi vicarium hic in terris habentem preeminentem * potes tatem tam in spiritualibus, quam in temporalibus supra omnes alios episcopos conversantes. Talis enim dignitas et nominacio 30 dicitur a Silvestro pro tempore dotacionis ecclesie inchoasse. Et capta ista descripcione pape ex cunctis circumstanciis, quas pre tendit, planum est, quod nullus prelatus huiusmodi debet esse. Nam neque Petrus neque aliquis aliorum apostolorum supra reliquos habuerunt preeminenciam seu potestatem in distribuen- 35 dis temporalibus oblatis primitive ecclesie. Unde Actuum 4° le gitur: Quotquotl enim possessores agrorum et do- morum erant, vendentes, offerrebant precia eorum, 40 In marg. alia manu posteriori ,De nomine pape nota'. minus distincte in rasura. sequitur ,31m' deletum. b Act. 4: 34 sq.

Strana 147
ARTICULUS VII: DE ABSOLUCIONE. 147 et ponebant ante pedes apostolorum; dividebant autem singulis prout cuique opus erat. Ecce quod disposicio temporalium oblatorum ecclesie fiebat per apostolos communiter, non a solo Petro. Non enim dicitur: ponebant ante pedes Petri, sed apostolorum. Nec dicitur: divisit au- tem Petrus, sed dividebant. Dic igitur michi, unde Roma- norum pape venit auctoritas talia pro voto distribuendi vel legata in hominum testamentis ad pias causas, aliis tamen com missa conservari aut distribui, tamquam sibi soli debita repe tendi, cum nec sibi soli, aut cum alio liceat divino aut humano 10 iure talia petere, que aliorum fidei et custodie per leges racio- nabiles commissa sunt. Non enim potest racio sumi ex scrip tura sacra fidem faciens ad hanc potestatem Romani pape aut cuiuscunque alterius episcopi fore, sed magis contrarium in lege domini pluries invenitur. Nam sicut Petrus hanc non habuit 15 supra reliquos apostolos, ita nec Petri successores in episcopali sede Romana supra successorum reliquorum apostolorum vicem. Non enim habuit Petrus potestatem sacerdotalem, apostolatum aut episcopatum eis conferendi, quoniam omnes a Christo po testatem seu auctoritatem hanc inmediate non per Petri minis 20 terium plus quam e converso sumpserunt, quemadmodum ex scriptura patenter claret. Quod eciam expresse dicit Augustinus, de Questionibus Veteris et Novi Testamenti questione 44a, ubi sic ait: Eodeml die, id est Penthecosten, lex lata est, quo et spiritus sanctus in discipulos, ut auctoritatem 25 caperent ac scirent ewangelicum ius predicare * Amplius, sicut Petrus Antiochie legitur electus in episcopum per fidelium multitudinem, aliorum apostolorum confirmacione non indigens, sic et apostolorum reliqui prefuerunt in aliis provinciis absque Petri sciencia, institucione vel consecracione. Aliqui enim 30 fuerunt per Christum consecrati sufficienter, propter quod simi- liter opinandum, horum apostolorum successores non indiguisse aliqua confirmacione successorum Petri, quin ymmo multi suc cessores apostolorum fuerunt electi et instituti episcopi rite ipso rumque provincias sancte rexerunt absque alia institucione vel 35 confirmacione de ipsis facta per successores Petri. Et exstitit hoc sic legittime observatum usque quasi ad tempora Constantini *299a * In infer. parte pag. custos ,Amplius' et alia manu ,25'. pape in marg. PL 35: 2240—2243; sed haec verba ibi non inveniuntur. 40 10.

Strana 148
148 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 20 *299b 25 imperatoris, qui quamdam preeminenciam et potestatem tribuit episcopis et ecclesie Romanorum super ceteras mundi ecclesias. Hanc siquidem Petri et apostolorum equalitatem significavit Apostolus Gallathas 2°: dextrasi dederunt, inquit, michi et Barnabe societatis Jacobus, Petrus atque Jo hannes, ut nos in gentes, ipsi autem in circumci- sionem, — dextram societatis ergo et equalitatis, ut est glosa secundum Augustinum, satis ostensum est supra, quamvis in hoc dictum Apostoli sic sit apertum, ut glosa non egeat, ut patet 10 ex epistola Ieronimi ad Ewandrum, dicentis: Omnes- epis copos, sive Rome, sive alibi, eiusdem sacerdocii, meriti seu potestatis a Christo collate. Quod si tamen beatus Petrus a quibusdam sanctorum apostolorum princeps scribebatur, large sumendo vocabulum principis, et nisi sit aperte 15 contra Christi sentenciam et oraculum, ubi Mt. 20 et Luce 22, inquit: Principes' gencium dominantur eorum, vos autem non sic, ideo dicendum est, sanctos locutos fuisse non propter potestatem aliquam a Christo super apostolos sibi datam, sed fortasse, quia etate senior, aut quia Christum prius confessus est fuisse verum dei consubstancialem filium, vel quia fortasse fuit in fide fervencior ac constancior, aut quia cum Christo conversatus et frequencius vocatus in consiliis * et secretis. Unde Apostolus, Gallathas 2°: Jacobus4 et Cephas, id est Petrus, et Johannes videbantur columpne esse. Ubi glosa secundum Ambrosium: quia' honoranciores erant in apostolis, quia semper in secretis cum domino fuerunt; cuius rei exemplum conveniens sumi potest ex princi- patibus seculi, qui nec presunt sibi invicem aliqua potestate, ut comites eiusdem regni, quorum unus“ alteri non subest iuris 30 dicione vel auctoritate, sed omnes inmediate regi, cum tamen quandoque inter alios unus aut plures ceteris honoranciores habeantur, ut quia seniores aut aliqua vel aliquibus virtutibus excellenciores vel magis obsequiosi regi aut regno, propter quod a rege vel populo magis diliguntur et reverenciores habentur; 35 a sequitur ,alit deletum. 2 PL 22: 1194 (potius »ad Evangelum« sive »ad Eva- Gal. 2: 9. grium«) et in Dec. I, dist. XCIII, c. 24, (Friedberg I, 327) Cf. Hus, ad Scripta M. Paleč, Op. I, 261a; et Hus, De Ecclesia, cap. XV, ubi plenius epistola Gal. 2: 9. Mt. 22: 25; Lu. 22: 25. PL 17: 349 e Decreto datur. 40 (libere laudatum).

Strana 149
ARTICULUS VII: DE ABSOLUCIONE. 149 quo eciam modo debemus opinari de apostolis invicem et ad Christum: omnes enim sub Christi potestate et auctoritate fuerunt, inmediate ab ipso suam institucionem sacerdocii et apostolatus suscipientes, non abinvicem, ut in aperto ubique clamat scriptura et sancti sequentes ipsam, quamvis inter omnes i beatus Petrus honorancior fuerit propter iam dictas causas, non tamen propter aliquam sibi a Christo super aliquos traditam potestatem. Hanc enim eis invicem interdixit, ut patet ex Mt. 23, ubi directe ad propositam intencionem dixit eis: Nolite- vocari Rabi: Unus est enim magister vester, vos 10 autem omnes fratres estis etc. Similiter autem nec iurisdicionem coactivam habuit super reliquos apostolos plus quam e converso, nec consequenter ipsorum successores invicem. Hanc enim sibi Christus penitus interdixit, Mt. 20 et Luce 22, directe ad propositam intencionem. 15 Cum enim facta esset contencio inter eos, quis eorum esset maior, dixit eis Christus: Reges' gencium et principes dominantur eorum et qui maiores sunt, potesta- tem exercent in eos. Vos autem non sic. Nec posset hoc Christus magis aperte negare. Cur ergo crederet aliquis de 20 hoc humane magis tradicioni, quam apertissimo Christi elloquio? * Contra quos loquitur Christus, Mt. quindecimoa dicens: In 300a vanum' autem colunt me, docentes doctrinas et precepta hominum. Relinquentes enim mandata dei, tenetis tradiciones hominum. Et parum infra: 25 Unde irritum facitis preceptum dei, et tradicio nem vestram servatis'. Quod faciunt docentes humanas decretales, que Romano episcopo dicunt convenire potestatem et dominium temporalium non solum ecclesiasticorum, verum eciam imperialium, facientes irritum dei preceptum, ut suam tra 30 dicionem de bonis temporalibus ad ipsorum comodum servent. Quod si tamen apostoli beatum Petrum tamquam sibi episcopum elegissent aut principaliorem propter ipsius etatem et sanctitatem aquisitam excellenciorem, ut habetur ex quodam Anacleti pape decreto in Isidori codice contento, cuius series est: Ceteri 4 vero 35 apostoli cum eodem Petro, scilicet pari consorcio, honorem et a Sic Cod., sed recte Marci 7: 7—8; in Cod. Marci deletum et Mt. q'n“ b sequitur ,quod fa‘ deletum. suprascriptum. 2 Mt. 20: 25; Lu. 22: 25. a Mar. 7: 7. Dec. Mt. 23: 8. I, dist. XXII, c. 2 (Friedberg I. 74). 40

Strana 150
150 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. potestatem acceperunt ipsumque principem eorum esse volu- erunt, non tamen ex hoc sequeretur, quod ipsius successor in Romana sede vel alia, si alibi fuisset episcopus, hanc prioritatem habuit super aliorum successores, nisi a reliquis successoribus eligeretur. Ad hoc enim maioris virtutis fuerunt aliqui succes- sores aliorum quibusdam successoribus, quamvis quilibet pro- prie episcopus indifferenter sit successor cuiuslibet apostoli quantum ad officium, licet non locum. Rursum cur magis con= veniret hoc successori eius in sede Romana, quam in Anthiocena 10 vel Iherosolimitana, vel alia, si episcopus in pluribus exstitisset? Item quilibet episcopus, quantum ad intrinsecam dignitatem inseparabilem, indifferenter est successor cuiuslibet apostoli et eiusdem meriti sive perfeccionis, quantum ad dignitatem pre- dictam sive karacterem, quia omnes habent hunc eundem ab uno 15 efficiente sive datore, secundum naturam inmediate a Christo, non ab eo, qui manus inponit; neque enim refert, quis apostolorum manus inposuerit. Unde 1a Corinthis 3° dicitur: Nemol in ho minibus' glorietur, sive Paulus, sive Appolo, sive Cephas etc. vos baptisaverunt vel aliter manus inposuerunt, non 20 refert.* Unde subdit: Vos autem Christi estis, id est interius 300b signaculum a Christo habetis; ubi glosa: Vos2 autem Chri- sti, non hominum creacione vel recreacione, que semper fit per sacramentum. Item propter manuum inposicionem Romanus epi- scopus non est aut dici debet singulariter beati Petri succes- 25 sor. Fuerunt enim sancti viri quamplures, quibus beatus Petrus fortasse ad hanc dignitatem manus inposuit, et quoniam con- tingit Romanum episcopum sepe esse, cui non inposuit manus beatus Petrus nec mediate nec inmediate, nec rursum propter sedem sive loci determinacionem. Primum quidem, quia nullus 30 apostolorum lege divina determinatus fuit ad aliquem populum vel locum. Nam Mt. ultimo dictum est omnibus: Euntes' ergo docete omnes gentes. Item beatus Petrus prius le gitur Antiochie fuisse, quam Rome. Rursum quoniam si Roma fieret inhabitabilis, non propterea periret Petri successio. Item 35 neque per legem divinam de necessitate convinci potest quem- quam credere, aut per Christum aut aliquem apostolorum vel ipsorum collegium fuisse statutum, episcopum alicuius determi- 5 Cod. male ,omnibus'. Cf. Proem. et supra p. 135. 2 Glossam istam invenire non potui; nec est Stra- I Cor. 3: 2I sqq. 40 bonis, nec Amb., nec Aug. in loco. Mt. 28: 19. a

Strana 151
ARTICULUS VII : DE ABSOLUCIONE. 151 nate provincie sive dyocesis debere vocari vel esse Petri vel alterius appostoli singularem successorem ceterisque priorem. Esto quacunque appostolorum auctoritate impares extitisse, sed ille vel illi magis sunt aliquo modo beati Petri et reliquorum appostolorum successores, qui vite et ipsorum sanctis moribus amplius conformantura. Tales enim responderunt beati apostoli fore successores suos, interrogati de hiis instar Christi, eorum magistri, qui Mt. 12°, respondens sibi dicenti: Materl tua et fratres tui foris stant querentes te, ait: Que est mater mea et fratres mei? Et extendens manus in 10 discipulos suos, dixit: Ecce mater mea et fratres mei. Quicunque enim fecerit voluntatem patris mei, qui in celis est, ipse est frater meus et soror et mater est. Qui ergo episcoporum aut sacerdotum magis * meretur dici successor? Is certe, qui eos amplius moribus et virtutibus imitatur. Quod si dicam episcopum aliquem beati Petri singulariter et principaliter successorem, quia per patro- num aut per ipsum clerum cum reliquo populo ad episcopatum eligitur, et eo fieri episcopum universalis ecclesie, quamquam specialiter civitatem Romanam respiciat, quamdiu exstiterit ipsa? 20 Quamvis autem hoc dictum multiplices possit pati calumpnias, unico tamen modo sufficienter repelli potest, scilicet quoniam ex sacra scriptura convinci hoc non potest, sed oppositum ma gis. Sed quemadmodum beatus Paulus generaliter fuit missus ad omnes naciones, sicut quilibet reliquorum apostolorum, un 25 de Actuum IX: Vas? eleccionis est iste michi, ut por- tet nomen meum coram gentibus et regibus et fi liis Israhel, tamen singulariter fuit apostolus gencium, sic et Petrus Iudeorum, tam per revelacionem, quam secundum apo stolorum invicem ordinacionem. Unde Gallathas 2°: Cum3 vi 30 dissent Jacobus, Petrus et Johannes, quia credi tum est michi ewangelium prepucii, id est gencium, sicut Petro circumcisions, id est Iudeorum. In quo in tendit Apostolus et sibi et Petro utriusque populi curam ha- bere, quoniam et Petrus gentibus et Paulus Iudeis poterant 35 predicare, si causa vel necessitas exstitisset, quamvis principali- tas in gentibus per dispensacionem esset Pauli et ad Iudeos 15 *501а rigam. a Cod. ,confirmantur'. correcfum ex ,quia. per additum supra 2 Act. 9: 15. 3 Gal. 2: 7. Mt. 12: 47 sqq. 40

Strana 152
152 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 *501- esset beati Petri. Item Actuum 22 dictum est Paulo in stupore mentis sue per revelacionem: Vadel, quoniam in naciones longe mittam te. Et Actuum 28 et ultimo dicit Lucas: Et sic venimus Romam. Et infra parum loquens Apostolus Iudeis in Roma inquit: Notum ergo sit vobis, quoniam gentibus hoc missum est salutare dei, et ipse gen- tes audient. Mansit autem biennio toto in suo con- ductu, et suscipiebat omnes, qui ingrediebantur ad eum', predicans regnum dei. Et ad Romanos XI dicit: 10 Vobiss, inquit, dico gentibus: quamdiu ego sum apo stolus gencium, ministerium meum honorificabo, si quomodo * ad emulandum provocem carnem meam. Cum igitur per scripturam constat evidenter, Paulum Rome fuisse biennio et ibidem omnes suscepisse gentiles con- 15 verti volentes, eisdemque predicasse, constat ipsum fuisse Ro- manum episcopum specialiter eo, quod ibidem officium pasto- ris exercuit auctoritate a Christo et revelacione mandatum et aliorum appostolorum eleccione consensum. De beato vero Petro dico, per scripturam sacram convinci non posse ipsum fuisse 20 Romanum episcopum. Sed per scripturam sacram indubitanter tenendum est, beatum Paulum fuisse Romanum episcopum, bea tum vero Petrum Antiochie, ut apparet ad Gallathas 2°4. Rome vero non contradico, sed verisimiliter teneo in hoc ipsum non prevenisse Paulum, sed pocius e converso. Ergo ex lege et scrip 25 tura secundum essencialem dignitatem sacerdocii Christi Ro- manus pontifex non magis tenet vicem Petri, quam alterius appostoli. Sed adhuc redeundo ad materiam in principio inmediate precedentis capitoli, restat ostendere, quod neque papa nec alii 30 episcopi seu prelati, in quantum sunt successores veri aposto- lorum, debent habere iurisdicionem coactivam super alios. Nam Luce IX scribitur: Nichil5 tuleritis in via, neque vir- gam, neque peram, neque panem, neque pecuniam, neque duas tunicas habeatis, etc. Super quo Ambrosius 35 dicit: Non' virgam in manu iubentur tollere apo stoli. Sic enim Matheus scribendum putavit. Quid est autem virga, nisi preferende potestatis insigne a Cod. ,deum'. be Act. 22: 21. 2 40 2: 14. Lu 9: 3. sequitur,ipsum' deletum. e sequitur ,ita' deletum. 3 Rom. 11: 13 sq. Act. 28: 14, 28, 30. 1 6 PL 15: 1714. Gal.

Strana 153
ARTICULUS VII : DE ABSOLUCIONE. 153 et ulciscendi instrumentum doloris? Et ergo hu milis dominus — »In humilitate enim iudicium eius sublimatum' est« — humile, inquam, domini precep tum. Discipuli eius humilitatis officium execun tur; eos enim misit ad seminandam fidem, qui 5 non cogerent, sed docerent, nec vim potestatis exercerent, sed doctrinam humilitatis attolerent. Quo loco humilitati putavit eciam pacienciam co pulandam, quia ipse quoque iuxta testimonium Petri, cum malediceret, non maledicebat, cum pate 10 retur, non cominabatur. Hoc est ergo * dicere: *302a Imitatores mei estote, ulcionis studia deponite, insolenciam verberancium non iniurie relacione, sed magnanimitate paciencie supportate. Nemo in se debet, quod in alio reprehendit, imitari; graviora 15 etc. ibidem. Hec Ambrosius. Ex cuius verbis patet, quod Chris tus non ordinavit arceri quemquam ad per ipsum legis late observacionem in hoc seculo. Et propterea nec iudicem coacti- vam habentem potenciam huius legis transgressores arcendi sta- tuit in eodem. Unde ewangelica lex potest dupliciter compas 20 rari ad homines, super quos est lata per Christum: uno quidem modo ad ipsos in statu et pro statu' vite presentis, et ut sic ra- cionem habet magis doctrine speculative aut operative vel utrius que, quantum ad diversas sui partes. Et sic videtur secundum istam racionem lex, quod non habeat racionem legis, quia non 25 habet regulam coactivam, secundum quam transgressor arcetur per potenciam coactivam traditam iudicanti. Nunc autem per ewan gelicam doctrinam nemo cogi precipitur in hoc seculo ad eorum observacionem, que in ipsa precipiuntur in hoc seculo fieri vel obmitti. Et secundum hoc dicunt quidam, quod ista racione 30 deberet dici doctrina et non lex. Et ista videtur esse sentencia Apostoli 2a Thimoteum 3°, cum dixit: Omnis1 scriptura divinitus inspirata utilis est ad docendum, ad ar guendum et coripiendum, ad erudiendum in iusti- cia; nusquam vero dixit Apostolus ad cogendum vel punien 35 dum in hoc seculo. Unde 2a Corin. 1° dicit: Non2 quia do- minamur fidei vestre, sed adiutores sumus gaudii vestri, quia fide statis. Ubi Ambrosius: Et' ne, inquit, a Cod. ,sublatum'. II Tim. 3: 16. b correctum ex ,statutu'. c correctum ex ,fides. 2 II Cor. 1: 23. PL 114: 553. 40

Strana 154
154 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. *502b indignentur Corinthii quasi de domino, eo quod dixerat Apostolus, »parcens vobis, non veni«, subdit Apostolus: »Non enim dico parcens, quia domine mur fidei vestre«, id est quia dominium et coaccio 5 nem paciatur fides vestra, que voluntatis est, non necessitatis, sed ideo dico, quia adiutores sumus, si wltis cooperari. Ecce adiutores per doctrinam, scilicet et si * wltis cooperari, nam fide, que per dileccionem operatur, statis, non dominio. Alio modo vero comparari potest ewangelica 10 scriptura seu lex ad omnes pro ipsorum statu in alio seculo, in quo solummodo, non in isto, arcebuntur pena vel supplicio, qui iam transgressi fuerint in vita presenti, et ut sic nomen legis propriissime“ dicte sortitur, et secundum eam iudex Christus districtissime iudicabit in die iudicii cum apostolis. Sacerdos 15 autem seu episcopus quicunque in statu vite presentis non debet quemquam arcere, licet habeat diiudicare inter lepram et lepram spiritualem, ut medicus se habet ad iudicium sanitatis corporalis hominum absque coactiva cuiuscunque potencie. Et ista videtur esse sentencia Crisostomi libro dyalogorum de Dignitate Sacerdo 20 tali. Propter hoc inquit: Multel opus est artis auxilio, ut persuadeaturhominibus, ut se ultimo, cumegrotant, sacerdotum prebeant medecine, non solum hoc, sed et gratificentur curandis. Sive enim aliquis resultet' ligatus, habet quippe in hoc liberam potestatem, 25 malum suum deterius faciat, sive ea verba, que vice ferri erant profutura, respuerit, aliud sibi de con temptu wlnus adiungit fitque curacionis occasio morbi perniciosioris instrumentum. Non est enim, qui curare possit invitum. Et tunc aliquibus interpo 30 sitis, que in corigendo, nontamen in cogendo, debet attendere pastor animarum, infra subiungit: Homo vero, si a fide recta fuerit abductus, multum sacer doti imminet exhortacionis, industrie et paciencie, quia non potest errantem ad talem vi reducere; sed persuadere conabitur, ut ad fidem rectam revertatur, a qua primitus corruit. Ecce qualiter sanctus iste separat iudi- cium sacerdotum a iudicio principancium, quoniam sacerdotum iudicium coactivum nec est, nec esse debet, quia potestas coactiva a 35 40 a post correcturam. b sequitur ,curatus' deletum. PGL 48: 634, 635 (De Sacerdotio).

Strana 155
ARTICULUS VII: DE ABSOLUCIONE. 155 * secularibus principibus est originata, que sacerdotibus olim 2303a concessa non erat. Hec rursum fuit sentencia beati Hilarii ad Constantinum imperatorem, qui inter' cetera sic dicit: Deus cognicionem sui docuit pocius, et exegit operacio- nem celestium admirandam, preceptis suis consis5 lians, auctoritatem coactivam confitendi se asper- natus est. Ecce, quod wlt deus cognicionem sui et confes sionem homines doceri, per fidem scilicet, cogi vero quemquam minime, sed hoc aspernatur. Eadem quoque parum infra repetit, dicens: Non requirit deus coactivam confessionem. 10 Rursumque infra, eadem in persona omnium sacerdotum lo- quens, sic inquit: Non possum nisi volentem recipere, nisi orantem audire, nisi profitentem signare. Non wlt ergo deus coactivam sui confessionem nec quemquam ad hoc trahi per violentam alicui accionem seu conpulsionem. Unde 15 idem contra Auxencium" Mediolanensem episcopum, quem Ar- rianum reputavit, et qui per armatam potenciam homines fateri, que sue opinionis erant certa, ymmo verius contra fidem katho- licam, ut dicitur, curabat arceri, ipsumque arguens, eciamsi vera docuisset, sic ait: Ac2 primum' misereri licet nostre 20 etatis labori et presencium temporum stultas con- gemiscere opiniones, quibus patrocinari deo hu mana credimur et ad tuendam Christi ecclesiam ambicione seculari laboramur. Rursus ad eundem ibi- dem: At nunc proch dolor! inopsque virtutis sue 25 Christus, dum ambicio nomini suo consiliatur, ar guitur. Terret exiliis et carceribus ecclesia, credi que sibi cogit, que exiliis et carceribus credita est. Et loquitur de ecclesia pro‘ collegio sacerdotum seu episcopo- rum et reliquorum templi ministrorum, quos vocant clericos. 30 Hoc eciam Ambrosius“ ad Walencianum imperatorem epistola secunda', que intitulatur ad plebem, sensit aperte, cum dixit: Dolere3 * potero, flere potero, gemere potero: ad * 305b * In marg. eadem manu: Ambrosius contra coactivam potenciam cleri'. a sequitur ,su‘ deletum. b post correcturam. sequitur,co deletum. 35 e I sequitur ,vel' deletum. correctum ex ,printi'. Cod. ,Maxencium“. g sequitur ,ad pl‘ deletum. 1 PL 10: 561: Deus cognitionem sui docuit potius, quam exegit: et ope- rationum coelestium admiratione praeceptis suis concilians auctoritatem, coactam confitendi se adspernatus est voluntatem. 2PL 10: 610 sq. PL 10: 1008. 40 d

Strana 156
156 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. versus arma, milites Gottosque lacrime mee arma sunt; talia enim munimenta sunt sacerdotis. Aliter nec debeo, nec possum resistere. Ecce quod non debet, esto quod non posset arma vel potenciam coactivam in quem- quam movere aut moveri iubere vela exhortari sacerdos, ma- xime contra Christi fideles. Cuius oppositum contra documentum sacri canonis et sanctorum omnis' iste mundus de quibusdam sacerdotibus sentire potest. Secundum veritatem igitur et apertam intencionem Apostoli atque sanctorum, qui doctores ecclesie seu 10 fidei extiterunt aliorum precipui, nemo cogi precipitur in hoc seculo pena vel suplicio ad legis ewangelice precepta servanda per sacerdotem precipue nedum fidelis, verum eciam nec infi- delis. Propter quod huius legis ministri, episcopi seu presbiteri, nec quemquam iudicare possunt in hoc seculo iudicio coactivo manifesto et seculari, nec quemquam invitum compellere pena vel supplicio quoquam ad preceptorum divine legis observa- cionem, presertim absque secularis principis auctoritate, quo niam tale iudicium secundum legem divinam in hoc seculo exerceri non debet, aut eius execucio fieri, sed in futuro tan- 20 tummodo. Unde Mt. 19: Ihesusl autem dixit illis, id est apostolis, Amen, dico vobis, quod vos, qui se- cuti estis me, in regeneracione, cum sederit filius hominis in sede magestatis sue, sedebitis et vos super sedes duodecim, iudicantes duodecim tribus 25 Israhel. Ecce quando assesuri erant apostoli cum Christo tam- quam coniudices potestativi et coactivi, quoniam in alio seculo, non in isto. Ubi glosa: In2 regeneracione, id est, quando mortui resurgent incorrupti. Unde secundum glossam: Dues sunt regeneraciones, prima ex aqua et spiritu 30 sancto, secunda ex resurreccione. Unde sedebitis et vos, dicit glosa secundum Augustinum; formam servi, que iudicata est, Christi scilicet, qui in hoc mundo iudicatus * 304a fuit, scilicet coactivo iudicio, * non iudicans tali modo, cum iudiciariam exercuerit potestatem. In resurreccione, scilicet, eritis 35 et vos mecum iudices. Ecce ergo secundum Christi oraculum ewangelicum et sanctorum exposicionem, quod Christus non 5 15 a correctum ex ,velle'. sequitur ,est deletum. sequitur ,humana" deletum. 1 Mt. 19: 28. 2 40 Basil. 1478—80, in loco. Anselmi Landunensis (Glossa Interlinearis) Bib. Lat. 3 Strabonis, PL 114: 149.

Strana 157
ARTICULUS VII: DE ABSOLUCIONE. 157 exercuit in hoc seculo iudiciariam potestatem coactivam, sed pocius in forma servi existens, ab alio iudicatus est tali iudicio, et quod talem iudiciariam potestatem coactivam cum exercuerit in alio seculo', tunc apostoli cum ipso sedebunt ad iudicandum tali iudicio, non ante ea. Unde admiracione dignum est valde, cur sibi assumat epis copus seu presbiter aliquis, quicunque sit ille, maiorem aut aliam auctoritatem, quam Christus aut eius apostoli habere voluerunt in hoc seculo. Ipsi enim in forma servorum iudicati sunt per seculi principes, iam vero eorum nostri moderni vocati succes 10 sores presbiteri principibus non solum subesse recusant, contra Christi et apostolorum exemplum atque preceptum, verum eciam principibus et potestatibus supremis coactiva iurisdicione preesse se dicunt, cum tamen' dixit Christus Mt. 10: Ad1 reges et ad presides ducemini propter me; nec dixit: presides 15 aut reges eritis. Et infra subiungit: Non est discipulus super magistrum, nec servus super dominum suum. Nullum ergo iudicium, principatum seu dominium coactivum potest aut debet in hoc seculo presbiter seu episcopus aliquis inquantum huiusmodi exercere. Ffuit eciam hec aperte sentencia 20 famosi philosophi Aristotelis, 4° Polliticorum, capitulo IX. Prop ter? quod non omnes, neque electos, neque sorcia- les ponendum principes puto sacerdotes primo. Hoc enim aliquid preter polliticos principatus po- nendum. Adhuc et distributores et precones, eli 25 guntur autem et legati. Sunt autem hee quidem po litice curarum vel omnium civium ad quamdam operacionem. Et parum infra subdit: Hee autem ycono mice sunt. Quoniam si voluisset Christus sacerdotes nove legis iudices esse, iudicio coactivo videlicet, contenciosos ho 30 minum actus in hoc seculo* per talem diffiniendo sentenciam 304b tradidisset, utique in lege huiusmodi sua specialia precepta ta- lium eis expressisset, quemadmodum Moysi fecit in antiqua lege, quem oraculo suo et non per hominem deus principem et Iudeorum iudicem coactivum instituit, sicut habetur Actuum 35 V°3. Propter quod eciam deus illi legem statuit observandorum in statu et pro statu vite presentis ad contenciones hominum b sequitur ,x' deletum. sequitur ,cum' deletum. Mt. 10: 18, 24. 2 Sic Cod. sed recte Polit. IV, cap. XV (ed. Didot 3 Act. 5: 31. I, 561). a 40

Strana 158
158 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. 5 20 25 *305a dirimendas precepta talium specialiter continentem et in hoc proporcionaliter se habentem humane legi, quantum ad aliquam sui partem. Ad que siquidem observanda compellebantur et arcebantur homines in hoc seculo per Moysen eta ipsius substi- tutos iudices coactivos pena vel supplicio, minime vero per sa- cerdotem aliquem, sicut Exodi XVIII1 evidenter apparet. Ve- rum huiusmodi precepta in ewangelica lege non tradidit Chri- stus, sed tradita vel tradenda supposuit in humanis legibus, quas observari et principantibus secundum eas omnem animam 10 humanam obedire precepit in hiis saltem, que non' adversantur legi salutis. Unde Mt. 22 et Marci XII dicitur: Reddite2 que sunt cesaris cesari, per cesarem significans quemlibet prin cipantem; sic eciam Apostolus ad Romanos 13 dicit: Omnis anima subdita sit potestatibus sublimioribus; sic 15 eciam infra ad Thitum ultimo4 eciam dominis infidelibus, et ibidem glosa secundum Augustinum5, ex quibus apparet liqui- de“ intencionem Christi apostolis sanctorum fuisse humanis legibus et secundum ipsas iudicibus cunctos homines subesse debere. Amplius ex hiis palam est, quoniam non omnia, que in lege seu testamento veteri iudaico populo' consulta vel custo- diri precepta fuerunt, observare tenentur fideles, quinymmo quo- rumdam est ipsis observacio interdicta, ut que ceremoniarum sunt, sub pena perdicionis eterne, quemadmodum docet Apo stolus ad Romanos 3°6 et 7°, et Gallathas 2°, 3° et 5°, et ad Ephesios 2°, et ad Hebreos 7° et decimo. Quam sentenciam Ieronimus et Augustinus in ipsorum mutuis epistolis in hoc * dicentes asserunt talium cerimoniarum observatores, sive veros sive simulatos, post publicacionem ewangelice legis in dyaboli baratrum fore devolutos. Ad' legalium quoque similiter observa- 30 cionem minime tenentur Christi fideles, ut apparet per Apostolum ubi supra etc. Cum igitur nec in lege gracie tradita sint precepta specialiter pro contenciosis actibus hominum civiliter reducendis ad equalitatem, ad comensuracionem debitam pro statu seu suf- ficiencia vite presentis, eo quod Christus in mundum non venit ad 35 huiusmodi regulandos pro vita presenti, sed futura tantummodo, e correctum ex: Thi a sequitur ,sub' deletum. b ,non in marg. f correctum ex ,ab'. moteum. d liquidem cod. e populo bis scriptum. 1 Ex. 18: 21 sqq. 2 Mt. 22: 21; Mc. 12: 17. 3 Rom. 13: 1. 4 Tit. 3: 1. 5 PL 114: 641 (Strabonis). Rom. 3: 19 sqq; 7: 6; Gal. 2: 16; 3: 23 sqq., 40 5:18; Eph. 2: 8 sqq.; Heb. 7: 16, 19, 10: 28 sq.

Strana 159
ARTICULUS VII: DE ABSOLUCIONE PAPALI. 159 et propterea diversa est temporalium et humanorum actuum regula, diversimode dirigens ad hos fines, lex autem divina nullomodo' docet contendere aut repetere in iudicio, licet non prohibet laicis, ideoque nec de talibus specialia tradit precepta. Reliqua vero horum actuum, ut sunt negocia secularia, humana lex precipit arceri et transgressores suos puniri. Propter quod Luce 12 petenti a Christo humanum iudicium inter se et fratrem suum respondit ipse: Homol, quis me constituit iudi cem aut divisorem inter vos? quasi diceret: Non veni tale iudicium exercendum; ubi glosa: Non2 dignatur esse 10 iudex licium nec arbiter facultatum, qui vivorum et mortuorum habet iudicium. Non ergo per ewange licam legem comensurari possent sufficienter actus humani pro fine huius seculi, quoniam nec regule talium actuum comensu- rative ad proporcionem, quam volunt homines, et licite pro statu 15 vite presentis, sunt in ea tradite, sed ab humanis legibus sup- posite vel tradite vel tradende. Non ergo lex ewangelica est imperfecta. Est enim ad hoc data, ut per ipsam dirigamur inme- diate de hiis, que sunt eterne salutis, consequende hominibus“, et miserie declinande, in quibus est valde sufficiens et perfecta. 20 Non autem data fuit, nec est lex Christi ad civilia litigiosa negocia dirimenda propter finem, quem volunt * homines et *305b licite in vita humana. Si enim ex hoc diceretur inperfecta, eque convenienter inperfecta dici posset, quam per ipsam medicari corporales egritudines vel occeanum navigare nescimus. Et huius 25 sentencie testatur glosa secundum Gregorium super sextum capi- tulum prime ad Corinthios, ubi sic ait: Ad' reverenciam vestram dico, ut videlicet hii terrenas causas exami- nent, qui exteriorum rerum sapienciam percepe runt; qui autem' spiritualibus donis dotati sunt, 30 terrenis non debent negociis implicari; quod si per sapienciam rerum exteriorum et terrenarum causarum seu conten cionum intellexisset sacram scripturam, non dixisset: Qui autem spiritualibus donis dotati sunt, id est' scriptura sacra, terrenis non debent negociis implicari, nec tales secundum has doctrinas invis 35 a b hic foramen in pag. dia. I cm. inter verba sequitur ,do' deletum. ,humani pro' et ,actuum comensurative'. Cod. ,tradita'. d post correctu- ram. e sic. cod. f sequitur ,in' deletum. 8 ,id est supra scriptum ,sed deleto. Lu. 12: 13 sq. 2 Apud Strabonem (PL 114: 206) non exstat, sed in Bib. 3 Strabonis PL 114: 528. 40 Lat. Basil. 1478—80 in margine in loco invenitur.

Strana 160
160 Mag. J. HUS TRACTATUS RESPONSIVUS. cem separasset, amplius, quia talem sapienciam habentes exterio- rum rerum prius vocaverat Apostolus et sancti secundum exposicio nem unam contemptibiles in ecclesia, quod tamen nec Apostolus aut sancti exponentes eius seriem senserunt de doctis in sacra scriptura'. Clerici ergo docti a spiritu sancto in lege dei iudicent iudicio discrecionis et non coactivo de peccatis inter lepram et lepram spiritualem', de deordinacionibus maximis in ecclesia per omnes et singulos status, de abhominacionel desolacionis, iamdudum stante in loco sancto, ubi non debet, symoniaca heresi, de con- 10 cubinatu pseudosacerdotum, de yppocrisi ubique diffusa; iudi- cent, inquam, illuminati sacerdotes de hiis nephandissimis malis currentibus sic, quemadmodum medicus iudicat“ urinam esse sanam vel egram circa infirmum potentem et divitem, non habens super eum iurisdicionem vel iudicium coactivum. Sic spiritualis 15 sacerdos, spiritu Ihesu afflatus, omnia diiudicet secundum spi- ritum Ihesu, et aliis discernenda publicet. Seculares vero domini, * 306a informati fideliter a sacerdotibus per eorum * spirituale iudicium discrecionis, non coactivum, iudicent iudicio coactivo malos obsti- natos, nollentes voluntarie converti ad viam veritatis secundum 20 sapienciam dei per sanctos sacordotes eis donatam. Et per illud coactivum iudicium seculares domini et principes secundum huiusmodi regulacionem destruent symoniacam heresim in clero, avariciam, concubinatum, superfluas divicias, a debito ministerio clericali eos retardantes aufferant caritativa et serpentina pru- 25 dencia, et pro honestacionee rei publice et Christi fidelium pau perum convertant pseudoprelatos et falsos predicatores, plebanos et vicarios scandalosos et seductores de temporalibus, in malicia non foveant neque nutriant, sed magis a talibus decimas et census aufferendo, pro sacerdotibus fideliter ewangelisantibus populis et 30 ministerium sacerdotale pro salute hominum debite explentibus ordinent et disponant, et omnem deordinacionem per simulatum et symoniacum clerum iam antiquatam eradicent, furta, homicidia, latrocinia, adulteria, fornicaciones et omnia crimina patencia in subditis destruant et primevam Christi ordinacionem pro viribus 35 introducant. a ,Cl. in fine lineae deletum. b sequitur ,et' deletum. supra fora- men ,ubi deletum, d correctum ex ,iudicant'. e honestacione in mar- f Cod. ,potencia. gine loco ,gesta racione' deleti. Cf. Dan. 9: 27.

Strana 161
DODATEK. K potřebě těch, kdož se zajímají o srovnání s Jakoubkovým traktátem, jsou zde otištěny in toto první stránky obsahující látku, kterou Hus buď vynechal nebo zkrátil a která je příliš rozsáhlá, aby mohla býti připojena v poznámkách. Cod. Pal. Vindob (Nár. knih.) 4518, ff 44a—b. Srv. Bartoš, Lit. čin. Jakoubka ze Stříbra, Praha 1925. Sequitur posicio Magistri Jacobelli de Misa, quam fecit pro articulo condempnato, videlicet: Ditare clerum est contra regu lam Cristi lesu. Iste est articulus tricesimus secundus. Subpono, quod regula Christi in proposito vocetur veritas vite et doctrine Christi et sua ewangelisacio ad dirigendum fideles ad beatitudinem et hec est lex ewangelica. Patet hec supposicio, quia non videtur competencius, quid aliud vocaretur regula Christi ex dictis sanctorum, nisi hoc, quod dictum est iam. Secunda sup- posicio, quod ditare clerum est tribuere clero superhabundanciam rerum temporalium, dominium, potestatem sive iurisdicionem se cularem eas sibi ad vendicandum et appropriandum modo mun dano et ab aliquo prohibendum coram iudice coactivo. Tunc quod sic ditare clerum sit contra regulam Christi, ar- guitur primo sic: Eo ipso, quod homo fungitur nomine in ecclesia a deo inposito et vivit contrarie illi nomini, peccat graviter tan quam apostata. Sic autem est de quolibet ditato, fungente no- mine clerici. Ergo quilibet talis clericus ditatus peccat tanquam apostata, quod est contra legem et regulam Christi. Igitur arti- culus iste est verus et katholicus, licet ab hominibus condemp natus. Et prima pars antecedentis patet, quia quilibet homo debet sortiri nomine specialiter quoad merendum vel demeren- dum ex facto rei, et minor, quia clericus dicitur a cleros, quod est sors sive hereditas, eo quod non habet in mundo partem aliam sive sortem quam deum, dum vivit de elemosinis populi J. Hus : Tractatus Responsivus.

Strana 162
162 DODATEK. gratis datis sicud vixerunt Christus et sui apostoli. Cum ergo clerus ditatus vivit de redditibus propriis sicud domini tempo- rales, videtur, quod non sunt proprie clerici, nisi forte nimis equivoce in comparacione ad clerum (in marg) priorem in primi- tiva ecclesia. Cum ergo ille olim clerus primitive ecclesie sine dotacione vixit secundum regulam Christi, consequens est, quod iste clerus modernus ex ditacione temporalium vivens tam con- trarie primitivo pauperi clero, ditacionem mundanam et domi- nacionem secularem tenent contra regulam Christi, cum primiti- vus clerus olym, nobis in exemplum positus nobis [sic], non fuit ausus contra dei preceptum subire hanc ditacionem atque do- minacionem secularem. Quare ergo modernus clerus vicarius et vicemgerens non conformaret se in vita et moribus olym sanc- torum clero, ex quo in auctoritate et clavibus et in potestatis plenitudine wlt sibi coequari? Et si in persona* Petri date sunt claves regni celorum moderno clero, quare in persona Petri non esset preceptum a Christo, ut clerus sequeretur Christum in vita humili, paupere et penali sine ditacione et dominacione seculari temporalium rerum. Et istam racionem ... etc. * sequitur ,cleri deletum.

Strana 163
INDEX LOCORUM SCRIPTURAE. Gen. 47:26 . . . . . . . + + 46 Exod. 18:21. . . . . . . - - 158 22:1. 21.2 222222 20 102 Lev. 19:15. . ........ 113 Num. 16:26......... 93 18:20 . ....... .. 32 23:8. . . . . . lr. 132 25:1—-9 .. .. ..... 94 2598 f add ns ihn Di 94 Deut. 1:16 ......... 113 18:1. . . ... s. +. - 32 25:1. . .... ..... 113 Jos.1:5. . . . . . .. . .. 48 I! Reg. 12: 11, 13,14 . . . . . 64 IH Reg.10:9 ........ 125 18:.... . . . . . . . . . 158 IIParahp.9:8. .. . . . . . 125 Tobie5:2. . . . . .. ... 81 Judith 5: 25. . ....... 128 8:14. .......... 55 Psalm.1:2 . ........ 56 5:13........... 129 64, 5 1 1 5 D = 5 65 9*2] à » «sS = = = 58 9:25. « o uns... 19 10:1—3 ......... 58 10: 5sqq.. . . . . . . . . 58 1399. ."u- o: tàn. 58 MĚ lcd 5 . RR: 9 z ned 62 3: « aan +% co 63 33:16 200000000000. 131 35:20sq.. . . . . . . . + 131 SENS 22x... 19 OE sire RD 41 AAO m dý à cet 31 91:15sq.. . . . - - . - - 9 108:28. . ... .. . e 90, 132 Psalm. 109: 28 . . .. .. . . 9 111:7 .......... 150 117:15. . . . . B. 0 4 150 118:21. .. .. ..... 75 118:63. . . . .. . . + + 84 145:7 |... . . +. + +. . 130 Proverb.9:32 . . .... .. 130 TOD2Rk 7 > s ye. a. 3 s 127 1126. .. ........ 130 12:221... # DB © e 6 130 13:60 0000000000040 - 130 17:26 .. .. ...... 115 18353. . 5 2992.2... 100 22002 . eu 5 yć . i a 102 24:15 . . .. .. . . + + 113 24:16 .. ........ 88 50:8... ...... t. 48 Ecclesiastes 4: 33. . . . . . . 131 VE A A... « ad 124 ZAM Afro c. o ag 113 DA cz m AZ 121 45:1... ........ 103 Sap.1:1 .......... 113 D 248-4108 = 2 n d ns 106 Gy » BŁ)... ai 94 6:1]. . . .... . . + + 129 10:10 .......... 70 Ecclesiastici 4:33. . . . . . . 131 Ysaie 3:12 .. .. . . « «+ + 67 076 gf 5. x8 3c 154 9:14. .......... 18 43:25 . . ........... 62 64:5. 2022222 2 220 131 Jeremie 22:5 . .. ..... 113 Ezech. 8:12 ......... 20 13:18 . . ...... . +. 72 44:28 ........ i. 32 

Strana 164
164 INDEX LOCORUM SCRIPTURAE. Daniel. 7: 20sqq. ...... 124 9:27. . . .. . +... . 160 Osee 4: 17sqq. . ... . . . 116 10:12 |... .-.. . +. 120 Albacuc ls sy sy c « oma 115 Sophonie 1:4sq. .. .... 95 Zacharie 7:9 ......-. 113 8:16. . . .. . . +... 113 ME : 88. 29 5 16 Malachie 2:2 . . . . . . . 72, 102 27 ga. ng oo a. 75 Matth. 5:6 ...... - +. . 131 5:llsq.. ......- 89, 150 I 2 vy dec < ede o Sb 15 Me 1 ue 90 co cR ovs 45 Sk17. zu ius ss 49 5:20. .. .. .. - +... 52 5:21sqq. ........ 96 35.568. a o. ctm 8 107, 124 OBLT z mp ň s o cb s 88 6338. .. .... 2... 132 7:15sq. . . .... . . V 134 7:16... ...... . 57, 139 DIS. wee ^. > SEDO 5 TES. zyc e a W. 14 8:20. .......... 2 9:12... ........ 82 10:06 + © = z a 218 & 28, 57 10: 18, 24. . .. ..... 157 10:28 , ... ... . +. + 107 10:30 |, .....-.. 132 11:25... .... . +. 95 12:47sqq. . . . . . . + + 151 138:27sqq. . .. . . . = 100 13690. 4... 2.5497. 101 13:45 ....... +. .- 133 16:12 .. 2.222244 69 16:19 .. . .. 58, 60, 64, 68, 82 18:6sqq.. ........ 97 18:15sqq. ....... 75, 118 18:15—17 . .. . . . . . 5,75 18:20 .......... 88 16 sm 2 : > 568. a 132 19:16 sqq. . . . . . - . . 42 TUPI po 9» 9 45 orze 39 VES) + 3. suw we 39 19:28 ........ .. 156 20:5sq. . . + x 0 Www 16 Matth. 20: 16 . ...... . 136 2058258 . mt um onc. c as 149 20:45 |... . . . . 137 22: 8sq. .. . . +. . +. 87 225320] SE A = c T 158 22229 *. b duh e + 2 Sl 148 2559, & «s «2» 2s 12 poj e s 2 ere. ru e 15 235184 x: és . i oo 144, 149 24E 121088 # me oo s ga ag 106 24% 159 age ss o os e dra à 118 24:34 |... .. . . . 30 24:42 |... ...... 44 26-2865 9: 5 cH © 88 28: 19sgg. . . . . . 59, 141, 150 28620 4.8... nm. ol Marci 7:7sq. ........ 149 107 178 5% sę = 5 a» A 4 42 10:42sq.. . . . .. ... 16 PAA, 4 . m... ne: 157 Luce 2:7 . ... .. . . . 41 6:22sqq.. . . . . . . . . 133 OL: 5745 = es 1 10 122 NA zeť ad: oo 75, 81, 152 9558 3x 41 1 2e 4 5 42,51 9:62. .......... 118 12:13sq.. . . . . . . . . 159 120432 qd me . ep cUm 132 lég21squses < wmm. 87 13:525 & ss. = © oe v je 42 15:23 .......... ó9 18:18 . . . . .. . . .. 42 18:928 &&5 * . sme 87 20 21sqqs = s 4 we 141 24:18 .. ... 24 c. 131 22:19 |... ... ... 140 22:25 . ..... . . . 0 148 22E:5]Sque, < ssh moa. 17 Johannis 1:10sq. . . . . . . 1 AŽ: om o5 «m. 5,21 DEN. 4 s s.n nz 6,121 3:17. . . .. . . . . .. 82 SPD TY SP aes s oo nter 125 4n lisque 5 owe maus 8 CEN as cR HERE NR > 87 EDO ov 2 & anas me os 87 6:52. .......... 85 6:54... 2... ll. 87, 88 

Strana 165
INDEX LOCORUM SCRIPTURAE. Johannis 6:55 . ...... 85 JEW24-. . ERO * 279 115 TO x ame nx © 26 10:38 2000000000004 10 16:2sq. . .... . +. 83, 89 EM, oo i so e 107 SEP a aa EO o = 5 40 59 IO > tyn © a a 9 2t 25 20:21sqq. . . . . . . - . 141 20:22 .......... 68 20:22sq.. . . .. +. . . 3, 59 ZERO. Da A a 3 CESKO» o zy i pn s o a a 39 43928. fw 54 9 sc 105 4534. .. .. ls. 146 SIL 27 Bl. © me so» a an On 157 SETA. sd 205 2 2 3 5 144 MS. 0 151 10:15 .......... 132 10:54 ........ ++ 131 15: 22sqq. . . . . . + + - 143 22821 uw. .-.-9-83 152 28:14,28,30 . ...... 152 Rom. 1:27sq. . . . . . + - + 96 3:19sqg.. .......- 158 632340 2: s 29 03 60 7/36! (ey 7 5 © 90 uta 158 8:26... . ls 132 8:28. .......... 5, 89 8: 51,33sq.. . . . . . . + 152 IIS m. s > > 195 > 152 13:... 60 dl mo a > oa doma a 158 13:14 |. ....... 125 14:20 ..........- 101 ICor.2:9. . ........ 135 ye UE dee nos 131 s » ©» amb a 4 10 3:21sqq.. . . . . . . . . 150 4:15. . . .. . +. . +... 55 5:1-13 ......... 98 5:3sqq. . . . .. .. . + 76 s]; 3 5 ct» ONONO 23 2 4 92 SEO be a > due ao > 92 Gbhaxs amp oka 9 9 5 = 6 159 ZSZ NR” 87 10539038 . 5 ji e e = onus 132 lCor 10:24 . ...... 105 1:1........ 10 Thao a o: 22.9 m 3 90 12:341 m... rn 3 138:8........... 58 SLO edel. 5 2 x5 wd 70: II:€0r323- 2 4. s dw 132 EB 2 aa: Bio soa 10 6:14sq. . . . oo. 86: 7:29sq. . . ..... .- 87 105m a 2 225 X68 3 125 10805 3... mgs Ba 125 12:80 p. ..... 5 s 3 1$:::: 252 2 m am 125 15:10 . ....... .- 70 Gal.1:1sqq. ........ 142. 1:15sqq.. . . . . . . . . 3 2932 es ^ . - 4e» da 144 2:14 ... . ......... 18 2:6sqq. . . . .. . +... 141 DNA RER EG 151 2:8 Sb: 5 55 DDR 144 259 . 352. 2 2: 3 5 148 2:44. - 1 1 2 m. s 152 2:16. . ......... 158 2:23sqq.. . . . . . . +. 158 SS Sn ÉRERR 158 5:kid9lsqq.. . «e o oes 96 Ephes. 2: 8sqq. ....... 158 4:4sq.. . . . .. . .... 91 5:11 ......... 90, 112 IIhimild9 : sg sg. s s 131 SU 20. xe 0 kp Ro. 49 ZIS: má oo o 46 3420k .. 1....... 92 6:1 ........... 78 6:8 .. ........ 46, 48 IL Thim. 5:16 . . . . . . .. 155 p TE 82 Tit.1:7sq. ....... .. 52 1:15. . . . ....... 101 2 SÉ Lor. 9:4. 49 Bl Aes: soon 158 Heb. 7:16,19 . . . . . . . . 158 10:328'sq.q s 2 2 999 158 138:5sq. .. .. .. . . 48 13:10 ........ . -. 86 Jacobi 4:12sq. . .. .... 81 165 

Strana 166
166 IPeti2:]4. . . . . . . 113, 123 3:14. .......... 131 11 Petri 2:8sq. . . . . . . . 131 IJoh. 2:6. . . . . . . ... 110 INDEX NOMINUM. I Johu35:4729 :s49&. - o 6 me 131 TIO; ..- .m- --e3928 105 llJoh.10 ......... 15,92 Apokal.9:1. . ....... 57 INDEX NOMINUM. Aaronita 8, 32. Abbas (antiquus) 127. Abiron 95. Abraham 36, 137. Achab 40, 158. Adam 112. Allipius 135. Ambrosius 52, 62, 75, 89, 80, 88, 109, 113, 120, 125, 135, 142, 152, 153, 155. Anacletus 149. Ananias 142. Andree vide Johannes. Anquirense concilium 125. Antichristus 10, 14, 15, 18, 19, 24, 25, 27, 57, 58, 59, 72, 84, 85, 89, 90, 92, 129, 155, 137, 159, 146. Antiochia 144, 145, 147, 150, 152. Apostolus (vide ef Paulus) 5, 10, 46, 48, 50, 58, 76, 77, 82, 88, 92, 96, 98, 101, 111, 115,118, 123, 125,127, 132, 141, 142, 144, 148, 151, 153, 154, 156, 158, 160. Appollo 27, 150. Aquinas vide Thomas. Aristoteles 157. Armacanus 146. Arriana heresis 158. Arrianus 155. Astensis 126. Athanasius 138. Augustinus 6, 33, 36, 37, 41, 44, 56, 60, 61, 62, 66, 76, 77, 78, 84, 86, 88, 92, 99, 105, 105, 106, 109, 111, 114, 120, 121, 125, 124, 125, 126, 127,128, 150, 151, 132, 135, 134, 140, 142, 145, 145, 147, 148, 156, 158. Aurelius 135. Auxencius 155. Baal 95. Babilon 95, 158. Balaam 12, 22, 94. Barnabas 141, 145, 148. Bartholomeus Brixiensis 111, 112, 116, 117, 125, 126, 129. Beda 122. Belial 34, 86, 95. Belphegor 94. Bernhardus 16, 29, 30. Calixtus papa 130. Cartasiense concilium 116. Cayphas 12, 22, 40. Cephas 27, 141, 145, 148. Cesar 158. Cestrensis (Higden Chronicon) 60. Chrisostomus 10, 58, 59, 40, 42, 68, 92, 126, 154. Cilicia 144. Ciprianus 10, 109, 150. Constantinus 15, 30, 49, 120, 146, 155. Corinthii 55, 77, 154. Damasus papa 122. Daniel 138. Datan 93. David 64, 65, 103. (cf Psalmísta) Decretum 6, 10, 27, 31, 52, 53, 55, 71, 79, 88, 105, 106, 108—135, 148, 149. Diabolus 15, 24. Ecclesia Pragensis 2. Ecclesia Romana 52. Egiptus 33, 46, 87. Elias 40, 138. Engeldruda 111. Epinge Fridericus 105. Eügenius papa 16, 29. Ewander 148. 

Strana 167
INDEX NOMINUM. 167 Felix papa 120. Foca imperator 146. Finees 94. Gelasius papa 125, 128. Gezy 40. Glossa 43, 51, 58, 76, 78, 88, 129, 142, 143, 145, 150, 156, 158, 159. Gomorra 101. Gotti 156. Gracianus 111. Gregorius 6, 44, 45, 51, 52, 53, 99, 110, 113, 114, 116, 118, 120, 122, 126. 127, 130, 159. Haymo 132. Henricus (de Bouhic) 126, 127. Hilarius papa 124. Hilarius Pictavensis 138. Hugo 117. Hus 1, 72; in notis 4, 12, 16, 20, 28 30, 54, 56, 60, 61, 68, 73, 134, 140, 142, 148. Lazarus 6, 36, 56, 64, 118. Lebanon 9. Leo papa 126, 138. Levita 32. Lira 116. Lombardus Petrus 61, 62, 63, 64, 68, 73, 78, 79. Lucas 152. Lucifer 71. Magister Sentenciarum vide Lom- bardus. Malachias 102. Mara 53. Martimianum (chronicon) 60. Matheus 152. Matthias de Janov in nota 83. Maxencius vide Auxencius. Mediolanensis episcopus 155. Melchisedech 1, 25. Melciades papa 120. Meldense concilium 119. Moyses 8, 12, 35, 93, 102, 138, 157, 158. Jacob 137. Jacobellus (de Misa) in notis 20, 30, 53. Jeremias 136. Jeronimus 27, 31, 32, 60, 64, 68, 109, 110, 111, 115, 119, 130, 134, 145, 148, 158. Iherusalem 30, 138, 144, 150. Innocens 117. lsidorus (Ysidorus) 113, 149. Israhel 34, 53, 65, 116, 137, 138, 151, 156. Job 44. Johannes 110, 141, 144, 148, 151. Johannes XXII papa 71. Johannes Andree 114, 126, 127, 129, 130. Joseph 41. Josua 94. Juda 116, 137. Judas (Scarioth) 5, 8, 12, 40, 62. Judei 9, 85, 99, 137, 151, 157. Justinus (Justunianus) 138. Nachor 94. Nathan 64, 65. Nepocianus 31. Noemi 53. Origenes 47, 48, 79, 109, 116, 135, 137. Orrosius 140. Parisiense concilium 120. Paulinus 134. Paulus (vide et Apostolus) 2, 3, 22, 27, 50, 51, 52, 55, 70, 78, 93, 98, 125, 141, 142, 143, 144, 145, 151, 152. Pelagius 116. Petrus 2, 3, 22, 29, 30, 34, 39, 59, 60, 69, 70, 126, 135, 136, 140—152. Pharao (Farao) 46, 47. Pharisei 4, 12, 13, 18, 27, 32, 68. Pragensis ecclesia 2. Pragensis universitas 107, 119. Psalmista 35, 62, 63, 84, 128 (cf David) Katho 113, 129, 130. Rabanus 129. Richardus de Sto. Victore 61, 64.

Strana 168
168 INDEX RERUM. Rokyzcanense monasterium 1. Roma 148, 149, 151, 152. Timotheus 77. Treveris 138. Saba 123. Salomo 48, 102, 123. Samaria 144. Sathanas 15, 16. Scarioth vide Judas. Scribe 4, 12, 13, 18, 27, 32. Seneca 41. Silvester papa 146. Simon Magus 46. Siria 144. Sodom 101. Solomon vide Salomo. Susanna 138. Thomas (Aquinas) 114. Thomas Strasburgensis 129, 132. Universitas vide Pragensis. Urbanus papa 111, 114, 127. Virgo beatu 41. de S. Victore vide Richardus. Walencianus 155. Wiclef 106; in notis 5, 8, 9, 16, 27, 29, 54, 134, 145. Yericho 30. Yezabel 40. Yonatha 94. Ysaac 137. Ysaias 67. Ysidorus 113. INDEX RERUM. Abhominacio desolacionis 15. Abissus 7. Absolucio 6, 25; asnes ficte 24; aso a pena presenti et futura 67; aso dei precedit a-nem sacerdotis 125; a-o papalis 134 sqq. Actus proprii sacerdocii 12 sqq. Adulter 73. Adulterium 160. Agnus paschalis 87; ass tollens peccata mundi 126. Amaritudo 58. Ambones 1, 20. 83, 92, 102. Anathema 109 sqq.; a-a est excommunicacio maior 119; a-atisacio ecclesie 73. Angelus 18. Apostoli sacerdotes facti 8; a-orum imitatores 46; asorum successores 59, 150 sqq.; a-orum eleccio 143; asi quando habebunt potestatem coactivam 157. Arbor mala 5. Armatura apostolorum 138. Articulus fidei 84, 91, 103 sqq., 107; a-i duo condempnati 107. Auctoritas absolvendi 27; a-s clavium 60; a-s pastoralis 125; a-s Petri supra reliquos apostolos 142 sqq. Aurum 38 sq. Avaricia 40, 45, 71, 82; a-ie iudicia 95. Baptismus a Christo institutus 59. Baptista 8.

Strana 169
INDEX RERUM. 169 Baratrum dyaboli 158. Blasfemia 70. Bona ecclesie communia 105; bza temporalia 149. Bos 102. Bulla indulgenciarum 22. Calcei rostrati 95. Candelabrum 43. Canoniste 55, 108. Captivitas babilonica 139. Cardinales 4 et passim. Carismata spiritualia 52. Caritas 103 sqq. Cedrus Lebane 9. Cena domini 11; vide et Eukaristia. Censura ecclesiastica 101, 106 ; ce inique 103. Ceremonialia Veteris testamenti 49. Chandele 94. Christus caput ecclesie Romane 2, Pragensis 2, omnium ecclesiarum 2; pontifex summus 2, 50; sponsus ecclesie 49; hospitalis 49, caput uni- versalis et katholice ecclesie 69; homo et deus 142; C-i successores 42. 59 et passim. Christiani nominetenus 24; corum maior pars potest errare 136. Clavis putei 57; ces sciencie 69—71, 126; ces potestatis 69—73, 126; c-es ecclesie 22; ces inferni 57; ces sacerdotum 123; ces ligandi 5; ces apostolice 79. Clerici inhabiles 95 ; c-i carnales 4. Cleros 32. Clerus 23; ces antiquus 23; ces apostaticus 16; ces cupidus 45; ces symonia- cus 58; ces yppocriticus 58. Collegium medicorum 74, 75 ; cam sacerdotum 75—78, 155; cam clericorum 77; cem apostolorum 150. Communicacio sensibilis sacramenti 24; co cum scito excommunicato 90. Communio civilis 74; co sacramentalis 74, 86; co Christi 83; c-o sanctorum 83; c-o corporis Christi triplex 84 sqq., 103 sqq.; czo fre- quens 86 sqq.; c-o cottidiana 88. Communitas fidelium 74; ces bonorum in ecclesia primitiva 147; cs homi- num 101 ; ces christianorum 77. Commutacio pene eterne in temporalem 64 sq., 78. Concubinarius 4, 92. Concubinatus pseudosacerdotum 160. Concubine 62. Confessio privata 62; co soli deo an sufficit 63; co coactiva 155; c-nis beneficium triplex 61. Congregacio omnium credencium 104; co apostolorum 144. Coniudices coactivi apostoli cum Christo 156. Consanguinei prelatorum 45. Consules 102.

Strana 170
170 INDEX RERUM. Contemptus mundi 33, 44. Contractus illiciti 95. Contricio cordis 62. Contumacia 115 sqq.; c-a finalis 118. Corpus Antichristi misticum 119. Corpus Christi misticum 103; ces ecclesie 103. Crimina capitalia et mortalia 92. Criminosi expellendi 99 sq.; corum consorcium 75. Cruciata 83. Culpa mortalis et venialis 60. Curia celestis 126. Dacio 23. Decretales humane 149. Dedicacio templi Salomonis 48. Demonium meridianum 20. Deordinacio cleri 27. Deus non necessario sequitur iudicium ecclesie 68; dei accio in sacramento penitencie 62 sq. Diaconi 92. Dies sabbati 102. Digni a sacramentis exclusi 78. Dispensacio dei 66. Ditacio cleri 30 sqq. Doctoratus 24. Doctores scolastici 15, 135; des Antichristi 20; des paparum 135. Doctrina prava 102; d�a ewangelica 153. Doloris cordis gradus 65 sq. Dolus 58. Dominacio interdicitur 17. Dominium seculare 28 sqq. ; d�m coactivum 157. Dominus secularis 16 sq. Donum prophecie 21 sq.; dem sciencie et auctoritatis 22. Dona spiritualia 159. Dotacio ecclesie tempore Silvestri 146. Dubia in causa pro certis non asserenda 122. Dyocesis 151. Ebrietates 95. Ecclesia Pragensis 2; e-a Romana 2, 19; e-a primitiva 9, 12, 61, 76, 92; e-a malignancium 71, 133; e-a triumphans 71; esa militans 71, 110; esa electorum 75, 138; esa orientalis 140, 145; e-a occidentalis 146; e-a universalis 151. Eleccio in sacerdocium 9 sq.; e�o coactiva 10; e�o humana 14, 146; eso di-- vina 135; e-o Christi 146. Electi 2; e-i dei 78, 90. Elemosinarum largicio 84; ese titulus 17, 54; e-e private 53. Episcopus non debet quemquam arcere 154; ees Romanus 62; e-i fallibi- litas 67; e-i vocabantur pape 135.

Strana 171
INDEX RERUM. 171 Equalitas apostolorum 148; e-s comitum cuiuscunque regni 148. Equitas Christi 19. Eukaristia 7, 11, 140 sq. Exacciones iniuste 95. Excommunicacio quid sit 83; eso pretensa 89 sq., 133; e-o malorum medi- cina caritativa 100; eso publica 101; e-o iniusta 103 sqq.; eo diffini- tur 107 sq ; e-o maior et minor 108, 118 sq.; eso maior est disciplina et medicinalis 114 sq.; eso imponitur pro contumacia 115 sqq.; eso interior 116; e-o ecclesiastica 116; e-nis proclamacio 100, 111; e-nes frivole 71 sqq., 83. Excommunicati a deo 7. Fames 95. Fastum 71, 82. Ficus spiritualis dulcedinis 5. Fideles orientales 145. Fides ecclesie quomodo subvertitur 9 sq.; fes orthodoxa 18. Fides formata et informata 104; fes katholica 138, 155. Filie Babilonis 95. Filii dei gignendi 22; f-i dei adoptivi 78. Filius Belial 95. Forma materialis 71. Forma mandati observanda 124. Fornicator 74, 92. Fornicacionis signa 95; f-nes 160. Forum iudicii 101. Fratres spirituales 84. Fructus gracie penitencie 78. Fucus sophisticus 101 sq. Fundamentum ecclesie a principe seculari 146. Genus christianorum duplex 44. Gladius portatus a potestate 123. Gracia gratum faciens 7; gsa gratis data 22. Homicidia 95, 160. Homo mortuus sive depictus 24. Hospitalitas episcopi duplex 49 sqq. Hostis versutus 106. Indulgencia quid sit 54 sqq.; ise 14, 54 sqq., 84 sq.; ise ficte 14, 66, 71 sq., 83, 104, 134; ise divine 84. Indulgendi potestas et auctoritas 56. Ingressus inhabilis ad curam animarum 11; iss inhabilis ad sacramentum eukaristie 11. Iniuria dei 102. Inobediencia 93. Inposicio manuum 150.

Strana 172
172 INDEX RERUM. Insolencia sacerdotalis 53. Inunccio ceremonialis 14. lracundie signa 97. Iter Antichristi 10. ludex constitutus 74; iex ecclesiasticus 114; isces seculares 102; i-ces ec clesie 104. Iudicium Pilatinum 23; iem discrecionis ewangelice 74, 77, 81, 160; iam coac tivum 81 sq., 154, 160; iem iustum 101. lurisdicio coactiva 15, 18, 37, 54, 74 sqq., 149, 152, 160; iso mundana 52; i-nis plenitudo 2. Kathedra Moysi 13, 138. Laos 32. Laqueus 62. Latrocinia 95. Leprosi 64, 74. Lex apostolica 12; lex mosaica 12; 1-x gracie 33; 1ex vetus 33, 49, 102 ; 1ex Christi 56, 159; 1ex antiqua 157; lex ewangelica 158; 1ex divina 159; lages non ab apostolis edite 10. Libertas legis Christi 106. Licencia gignendi filios dei 4; I-a remittendi peccata 4; l-a absolvendi tri- plex 25 sq. Ligacio instrumentalis 69; l20 vera 126. Lucerna legis Christi 106. Lucrum turpe 6, 22, 23. Lucrum spirituale 84. Luxurie signa 97. Lymus 40. Magistratus 24. Manducacio sacramentalis 36. Martires 133. Materia prima 71. Mecha 93. Medela anime 114. Medicus 55, 74, 81, 154. Membra dyaboli 10; m a Antichristi 24; m a Christi 93. Mendacia 48. Mensa filiorum dei 86. Meritum sanctorum 105; mea ecclesie 109. Milicia celestis 56. Ministri ecclesie 93, 111. Missa 91. Missio apostolorum 141. Monicio canonica 120. Morbus 55, 74. Mors ecclesiastica 110.

Strana 173
INDEX RERUM. 173 Natura hominum 81. Negocia secularia 15. Oblaciones clero 53. Officium predicandi 12; o-m episcopatus 12; o-m apostolicum 12, 73, 81; o-ia ecclesiastica 46. Opera misericordie 4; osa caritatis 128. Ordinacio Christi sine cooperacione pontificum 9. Ovis 102; oses Christi 3, 5. Palma 9. Panis celestis 88. Panni 41. Papa in mortali peccato existens 5; pa cesareus 18; pa mortuus vel per- versus 18; pra et prelati possunt errare 133; p-a, nomen quid significat 134; pea solum verus coram deo potest absolvere 139; pre fallibilitas 67; pre vicemgerentes 72; p-e excommunicacio 72; pe auctoritas 140; pe tres vel quattuor simul 135. Participacio bonorum ecclesie 105 sqq. Patres antiqui 82; pes legis veteris 32. Paupertas ewangelica 16, 38 sqq. Peccatum mortale 104, 108, 111, 112 sq.; pem excommunicativum 112; pra publica 101; pra occulta 99; pra in spiritum sanctum 118; p-orum mor- talium signa 98. Perfeccio vite requiritur 29. Perisoma 22. Periuria 102. Pestilencie publice 94. Pietas 70. Plage 9. Plebanus 4. Plenitudo potestatis 1, 3 sqq.; pro potestatis Petri quid sit 2; vide et Potestas. Pontifex summus 1; pex summus erat et Paulus 2, et apostoli 3. Posse meritorium 21. Possessiones temporales 28 sqq. Potencia coactiva 153, 156. Potentes missi a deo 123. Potestas spiritualis 3; pes conficiendi 7; pes ordinis 7, 13; pes temporalis 15; p-s secularis 16; pes prava sathane permissa 17 sq.; pas cesarea 22; pes gignendi filios dei adoptivos 22; pas indulgendi 56; pas seducendi fideles 57; pes iudiciaria 60; pes clavium 60, 126; pes coactiva 75, 81, 154; pes hominis 77; pes principis 78; pes ligandi ac solvendi 115; petis limites 123 sqq. Precones 157. Predia 54. Predicacio veritatis 12; p-o verbi 33. Predicatores Antichristi 19.

Strana 174
174 INDEX RERUM. Preeminencia in apostolis 140. Prelatus medicus 114; pati symoniaci 101 sqq. Presbiter 76 sq., 100. Principes seculares 16, 77 sq. Prohibicio iniquorum prelatorum 26. Prothoplasti transgressio 112. Purgatorium 94. Rasio capitis 32, 35. Ramus 5. Rectores tenebrarum 4. Reges 16, 77 sq. Regula iuris 21; rea Christi 40 sqq.; rsa caritatis 58; rza coactiva 153; rsa apostolica 82 sqq. Religiositas 19. Remissio instrumentalis 55; renes mendose 104. Res communis publica 102 ; res sacramenti 8. Reus iudicatur 74. Revelacio specialis 22. Rixe 95. Sacerdos magnus I; ses in mortali peccato existens absolvere non potest 5; 20 sqq.; ses humilis et pauper legem dei intelligens 23; ses legis gracie 32; s-tis officium in Veteri test. 8; s-tes dyaboli et Antichristi 14; s-tes nominetenus 24; setes Pharaonis 47. Sacramentum baptismi 59; penitencie 60 sqq.; eukaristie vide Eukaristia; sam corporis domini 84, 104 sqq., 108; ssa a Christo instituta 8 sq.; szorum signa sensibilia 7; s-orum administracio 59. Sal 14, 15, 43. Sanitas corporalis 81, 154; ses anime 81. Sapiencie donum 7; setes huius mundi 23. Sarcina 40. Sathanas acutissimus sophista 145; ses pater mendacii 145. Sciencia dei scripture 71, vide Donum et Clavis. Scorta 92. Scorpiones terre 57. Sedes mosaica 12; ses apostolica 13. Senioritas etate Petri 148. Sentencia ecclesie 79; ssa iniusta timenda 123 sqq.; s-a excommunicacionis quando non timenda 129 sq. Serpens eneus 24. Signa sacramentorum sensibilia indispositis applicata 7. Societas sanctorum 85 sqq., 103 sqq. Sollicitudo super ecclesias 29. Solucio vicaria 69. Spelunca 58. Spina 5. Spiritus sanctus 103; s-s sai dona 7.

Strana 175
INDEX RERUM. 175 Status cleri 29; ses quattuor 30, 53 sq.; ses dampnacionis 105. Stelle erratice 57. Stipula 39. Strages 94. Superbia luciferina 67; s-ie signa evidencia 95. Supplicia gehenne malis 68. Susurones 95. Symbolum 103. Symonia 53, 73. Symoniacus 4, 92. Taxaciones spiritualium 95. Temporalia 28 sqq. Tonsura 35. Tradicio humana 149; t-nes humane 28; t-nes senorium 104. Tribulus 5. Triticum spirituale 51. Tyrranisacio prelatorum modernorum 78. Unccio sacramentalis 7; u�o spiritus 24. Unitas corporis Christi 110. Universitas studii Pragensis 107, 119; u-s fidelium 75 sqq. Usurarii 93, 95. Vanitas 48. Vermes gehenne 36. Vestigia Christi 10. Vinculum caritatis 105. Vindicta 54. Vitulus aureus 24. Wlpes 42. Ydolum 94; y orum servitus 95. Yppocrita 4; y a supremus Antichristus 139.