z 918 stránek
Titul
Ia
Inhaltsübersicht
Ib
Ic
Vorrede
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
XIII
XIV
XV
XVI
XVII
XVIII
Edice
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
67
68
69
70
71
72
73
74
75
76
77
78
79
80
81
82
83
84
85
86
87
88
89
90
91
92
93
94
95
96
97
98
99
100
101
102
103
104
105
106
107
108
109
110
111
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157
158
159
160
161
162
163
164
165
166
167
168
169
170
171
172
173
174
175
176
177
178
179
180
181
182
183
184
185
186
187
188
189
190
191
192
193
194
195
196
197
198
199
200
201
202
203
204
205
206
207
208
209
210
211
212
213
214
215
216
217
218
219
220
221
222
223
224
225
226
227
228
229
230
231
232
233
234
235
236
237
238
239
240
241
242
243
244
245
246
247
248
249
250
251
252
253
254
255
256
257
258
259
260
261
262
263
264
265
266
267
268
269
270
271
272
273
274
275
276
277
278
279
280
281
282
283
284
285
286
287
288
289
290
291
292
293
294
295
296
297
298
299
300
301
302
303
304
305
306
307
308
309
310
311
312
313
314
315
316
317
318
319
320
321
322
323
324
325
326
327
328
329
330
331
332
333
334
335
336
337
338
339
340
341
342
343
344
345
346
347
348
349
350
351
352
353
354
355
356
357
358
359
360
361
362
363
364
365
366
367
368
369
370
371
372
373
374
375
376
377
378
379
380
381
382
383
384
385
386
387
388
389
390
391
392
393
394
395
396
397
398
399
400
401
402
403
404
405
406
407
408
409
410
411
412
413
414
415
416
417
418
419
420
421
422
423
424
425
426
427
428
429
430
431
432
433
434
435
436
437
438
439
440
441
442
443
444
445
446
447
448
449
450
451
452
453
454
455
456
457
458
459
460
461
462
463
464
465
466
467
468
469
470
471
472
473
474
475
476
477
478
479
480
481
482
483
484
485
486
487
488
489
490
491
492
493
494
495
496
497
498
499
500
501
502
503
504
505
506
507
508
509
510
511
512
513
514
515
516
517
518
519
520
521
522
523
524
525
526
527
528
529
530
531
532
533
534
535
536
537
538
539
540
541
542
543
544
545
546
547
548
549
550
551
552
553
554
555
556
557
558
559
560
561
562
563
564
565
566
567
568
569
570
571
572
573
574
575
576
577
578
579
580
581
582
583
584
585
586
587
588
589
590
591
592
593
594
595
596
597
598
599
600
601
602
603
604
605
606
607
608
609
610
611
612
613
614
615
616
617
618
619
620
621
622
623
624
625
626
627
628
629
630
631
632
633
634
635
636
637
638
639
640
641
642
643
644
645
646
647
648
649
650
651
652
653
654
655
656
657
658
659
660
661
662
663
664
665
666
667
668
669
670
671
672
673
674
675
676
677
678
679
680
681
682
683
684
685
686
687
688
689
690
691
692
693
694
695
696
697
698
699
700
701
702
703
704
705
706
707
708
709
710
711
712
713
714
715
716
717
718
719
720
721
722
723
724
725
726
727
728
729
730
731
732
733
734
735
736
737
738
739
740
741
742
743
744
745
746
747
748
749
750
751
752
753
754
755
756
757
758
759
760
761
762
763
764
765
766
767
768
769
770
771
772
773
774
775
776
777
778
779
780
781
782
783
784
785
786
787
788
789
790
791
792
793
794
795
796
797
798
799
800
801
802
803
804
805
806
Chronologisches Verzeichnis
807
808
809
810
811
812
813
814
815
816
817
818
819
820
821
822
823
824
825
826
827
828
829
830
Alphabetisches Register
831
832
833
834
835
836
837
838
839
840
841
842
843
844
845
846
847
848
849
850
851
852
853
854
855
856
857
858
859
860
861
862
863
864
865
866
867
868
869
870
871
872
873
874
875
876
877
878
879
880
881
882
883
884
885
886
887
888
889
Zusätze und Verbesserungen
890
891
892
893
894
895
896
897
- s. 249: ...wovor er bisher (von anderer Seite) noch nichts gehört habe (Straßburg AA 187 fol. 18 u. 19 orr. ch. ; Witte Regg....
- s. 256: ...Sachen stehen; damn komber und 35 not bi uns ist (Straßburg AA 186 fol. 46 or. ch.). 5 Bischof Ruprecht bittet Straßburg...
- s. 256: ...senden, da er etwas sacho vorhabe wegen des fremden Volkes (Straßburg AA 182 fol. 83 or. ch.]. 5 Frankfurt Reichssachen Nachtrag 1482e...
- s. 327: ...noch 15 mehr mitteilen, waas er nicht zu schreiben wage (Straßburg AA 190 fol. 48 or. chart.; gedr. Tuetey 2, 509 f....
- s. 433: ...dae Volk mit Hilfe der Reichsfürsten und Städte 55 vorzugehen (Straßburg AA 185 fol. 35 or. chart.). 50 85 40 15 Sept....
- s. 463: ...sei. datum feria 2. post vincula Petri 44 (fol. 88b.89a; Straßburg AA 189 fol. 27 or. mb. lit. cl.). Aug. 3 [2]...
- s. 464: ...2. a. Dyonisii wie im vorgen. Brief]. (fol. 113 ab; Straßburg AA 192 fol. 7 orr. 35 mb., Dat. fer. 2. post...
- s. 467: ...haben werde. Datum feria 4. undecim milium virginum (fol. 127b-128a; Straßburg AA 189 fol. 24 or. mb.). [16] An Zürich: ist bei...
- s. 515: ...sûchtind daselbs mit unscrer Eidgenossen von Basel Boten den Tag (Straßburg AA 191 fol. 22 or. chart.]. [6] Einen weiteren Bericht über...
- s. 516: ...am Schluß, es bei verunglimpfenden Reden doch freundlich zu verantworten (Straßburg AA 191 fol. 32 or. membr.; gedr. Schilter, Königshofen S. 973f.)....
- s. 520: ...selber würden morgen frih von Vilingen nach Friburg 15 gehen (Straßburg AA 190 fol. 5 or. chart.). Okz. 7 10 ORt. 7...
- s. 524: ...selbsl werde mit dem Herrn von Basel nach Kostens reiten (Straßburg AA 190 fol. 4 or. chart.). 5 Okt. 28 (kt. 27...
- s. 524: ...soriel isr davon wißt und euch zu offenbaren geburlich ist (Straßburg AA 186 fol. 63 or. chart.). a) For. ňat nur u....
- s. 526: ...was Straßburg von der abescheidung des Tages vernehmen 20 werde (Straßburg AA 191 fol. 27 or. membr.). 10 Nov. 7 Nov. 14...
- s. 526: ...seinen Herold Hanns Ungerlandt beir, ain werbung von unsern wegen (Straßburg AA 183 fol. 22 or. chart.; Unterfertig.: Dominus dux per se...
- s. 526: ...was ihr von disen sachen oder andern uns Wissenswertem wißt (Straßburg AA 191 fol. 13 or. membr.: gedr. Schilter S. 977). [6]...
- s. 533: ...(Pf.) vorgenommen habe. Dat. sabbate post b. Remigil confess. 44 (Straßburg AA 181 fol. 9 or. chart. lit. cl.). 20 91. 3...
- s. 547: ...an- kommt. Dat. Heidelberg quarta feria unte b. Galli 44 (Straßburg AA 181 fol. 13 or. chart. lit. cl.). — Okt. 14...
- s. 553: ...genomen hat 1. uf sampstag vor aller heiligen tag 44. (Straßburg AA 192 fol. 3 or. chart.; gedr. Schilter S. 990ff.; Regest...
- s. 553: ...und Städten grossen merglichen schaden getan hat und tegelich tut (Straßburg AA 181 fol. 15 or. chart. lit. cl.; Regest: Witte, Regg....
- s. 572: ...Teil in 5 Kürze von Frankreich nach Deutschland zichen wollten (Straßburg AA 189 or. mb.).—Straßburgs Juli 2s Bitte um 50 Bogenschützen und...
- s. 573: ...freunde und vor allem seinen. Dr. Greyor Hoymbürgk hilfeleistend zuzuweeisen (Straßburg AA 189 or. mb.). — Seinen in Straßburg liegenden Schützen verwies...
- s. 573: ...die Mannschoft Ulms und der anderen Städte werde baldigst nachkommen (Straßburg AA 189 or. chart.), — Auf ein [weiteres] Gesuch Straßburgs um...
- s. 579: ...sein Wille sei, sondern ihm mißfalle. Datum Vienne 13. Nov. (Straßburg AA 183, früher: GUP 17 ad fasc. 1, fol. 41 cop....
- s. 591: ...Gottes Hilje bald geschehen werde; es bittet um weitere Nachrichten (Straßburg AA 189 fol. 54 or. chart.). [7] Inzwischen war in Ulm...
- s. 593: ...weitere Nachrichten über die louffe und mere des fremden Volkes (Straßburg AA 189 fol. 70 or. chart.) [13] Zum Ergebris der Ulmer...
- s. 615: ...mitteilen zu wollen. Datum Sa. vor Andree 44 Nov. 28 (Straßburg AA 189 fol. 53 or. chart.). Nov. 25 Juni 2d 45...
- s. 704: ...freilassen werde; er verlangt Antwort bis morgen. (Franz. Orig. in Straßburg AA 193 fol. 24 or. ch. lit. cl.; gedr. Tuctay 1,...
- s. 704: ...von des abscheids wegen zu Trijer, das fremde Volk antreffend (Straßburg AA 1492 fol. 7 or. ch. lit. cl.). 20 25 80...
- s. 707: ...Brief noch Insiegel, weder Sühne noch Frieden gegen Basel gehalten (Straßburg AA 191 fol. 34 or. mb.; gedr. Schilter S. 969). Mürz...
Název:
Deutsche Reichstagsakten unter Kaiser Friedrich III. Abt. 3. (1442-1445)
Autor:
Kaemmerer, Walter
Rok vydání:
1963
Místo vydání:
München
Počet stran celkem:
918
Obsah:
- Ia: Titul
- Ib: Inhaltsübersicht
- I: Vorrede
- 1: Edice
- 807: Chronologisches Verzeichnis
- 831: Alphabetisches Register
- 890: Zusätze und Verbesserungen
upravit
Strana Ia
DEUTSCHE REICHSTAGSAKTEN UNTER KAISER FRIEDRICH III. DRITTE ABTEILUNG 1442—1445 HERAUSGEGEBEN VON WALTER KAEMMERER
DEUTSCHE REICHSTAGSAKTEN UNTER KAISER FRIEDRICH III. DRITTE ABTEILUNG 1442—1445 HERAUSGEGEBEN VON WALTER KAEMMERER
Strana Ib
Inhaltsübersicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1—11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III—XIV Literaturverzeichnis . . . . . . . . . . . . . XV.XVIII . Vorrede Vorwort Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages September bis Dezember 1442 Einleitung . . . . . . . . . . . . Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise König Friedrichs Nr. 1.20 . . B. Gesandtschaft zu Papst Eugen Nr. 21-29 . . . . . . . A. 1-10 11-46 47.65 Reichstag zu Nürnberg Fehruar 1443 Einleitung A. Vorbereitungen des Tages Nr. 30-40 . . . B. Akten zum Tage Nr. 41-45 . - . C. Schenkungen, Briefwechsel und Berichte Nr. 46.49 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66-70 71-81 81-110 110-112 Reichstag zu Nürnberg November 1443 bis Januar 1444 Einleitung A. Kurfürstliche Politik und Kirohenfrage 1443 Nr. 50-59 B. Vorbereitungen des Königs für ein drittes Konzil Nr. 60-87 . C. Einladungen, Besuch des Lages, Instruktionen Nr. 88-98. D. Akten des Tages Nr. 99-101 E. Briefwechsel und Berichte Nr. 102-110 Nachträge Nr. 88, c und 99 . . . . . . . . . . . . . . . - 113-126 127-147 148-193 193-205 206-214 214-223 224 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444 Einleitung Aa. Einladungen, Besuch des Reichstages Nr. 111-149 . . . . . . . Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den Reichstagen Nr. 150-158 Ac. Fehde Österreichs mit den Eidgenossen Nr. 159-162 B. Akten des Tages: a. Kirchenfrage Nr. 163-196 Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten Nr. 197-207 Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken Nr. 208-223 C. Briefwechsel und Berichte Nr. 224-239 . . . . . . . D. Bekämpfung der Eidgenossen und Armagnaken: Da. Verhandlungen außerhalb des Reichstages Nr. 240-247 Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen Nr. 248-259 De. Französische Besetzung von Epinal, Belagerung von Metz Nr. 260.270 E. Städtetagungen Nr. 271-289 Nachtrag Nr. 290 - . . 225.256 257-296 296-314 315-327 328-409 409-428 428-463 463-514 514-528 528-559 559-571 572-621 621-622 . . t . . . . .
Inhaltsübersicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1—11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III—XIV Literaturverzeichnis . . . . . . . . . . . . . XV.XVIII . Vorrede Vorwort Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages September bis Dezember 1442 Einleitung . . . . . . . . . . . . Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise König Friedrichs Nr. 1.20 . . B. Gesandtschaft zu Papst Eugen Nr. 21-29 . . . . . . . A. 1-10 11-46 47.65 Reichstag zu Nürnberg Fehruar 1443 Einleitung A. Vorbereitungen des Tages Nr. 30-40 . . . B. Akten zum Tage Nr. 41-45 . - . C. Schenkungen, Briefwechsel und Berichte Nr. 46.49 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66-70 71-81 81-110 110-112 Reichstag zu Nürnberg November 1443 bis Januar 1444 Einleitung A. Kurfürstliche Politik und Kirohenfrage 1443 Nr. 50-59 B. Vorbereitungen des Königs für ein drittes Konzil Nr. 60-87 . C. Einladungen, Besuch des Lages, Instruktionen Nr. 88-98. D. Akten des Tages Nr. 99-101 E. Briefwechsel und Berichte Nr. 102-110 Nachträge Nr. 88, c und 99 . . . . . . . . . . . . . . . - 113-126 127-147 148-193 193-205 206-214 214-223 224 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444 Einleitung Aa. Einladungen, Besuch des Reichstages Nr. 111-149 . . . . . . . Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den Reichstagen Nr. 150-158 Ac. Fehde Österreichs mit den Eidgenossen Nr. 159-162 B. Akten des Tages: a. Kirchenfrage Nr. 163-196 Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten Nr. 197-207 Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken Nr. 208-223 C. Briefwechsel und Berichte Nr. 224-239 . . . . . . . D. Bekämpfung der Eidgenossen und Armagnaken: Da. Verhandlungen außerhalb des Reichstages Nr. 240-247 Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen Nr. 248-259 De. Französische Besetzung von Epinal, Belagerung von Metz Nr. 260.270 E. Städtetagungen Nr. 271-289 Nachtrag Nr. 290 - . . 225.256 257-296 296-314 315-327 328-409 409-428 428-463 463-514 514-528 528-559 559-571 572-621 621-622 . . t . . . . .
Strana Ic
Inhaltsübersicht Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445 Einleitung . A. Königliche Gesandtschaften zu Konzil und P. Eugen IV. a. Gesandtschaft zum Baseler Konzil im Oktober und November 1444 Nr. 291-295 b. Gesandtschaften zwischen Kg. Friedrich und P. Eugen im Jahre 1445 - . - Nr. 296 304 . . . B. Kurfürstlicher Tag zu Frankfurt am 8. Dezember 1444 Nr. 305-308 C. Kurfürstlicher Tag zu Trier am 21. Dezember 1444 Nr. 309-315 D. Fürsten- und Städtetag zu Mergentheim vom 30. Dezember 1444 bis 2. Janmar . 1445 Nr. 316-320 . . E. Kurfürstlicher Tag zu Trier vom 10. bis 15. Februar 1445 Nr. 321-333 F. Botschafter-Treffen zu Mainz vom 21. bis 23. Februar 1444 Nr. 334-354 G. Städtetag zu Ulm vom 24. bis 27. Februar 1445 Nr. 355-361 . H. Königlicher Kurfürstentag zu Boppard vom 28. Februar bis 13. März1445 Nr. . . 362-369 Schiedstagung zu Rheinfelden vom 8. bis 16. März 1445 Nr. 370-386 I. K. Fürsten- und Städtetag zu Heilbronn und Leonberg am 1. und 19. Mai 1445 . . . . . . . Nr. 387-398 . . L. Reichstag zu Frankfurt vom 24. Juni bis 8. Juli 1445 Nr. 399.420 M. Tagungen zu Konstaniz in der 2. Jahreshälfte 1445 Nr. 421-435 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zusätze und Verbesserungen . . . . 623-648 649-670 649-660 660-670 671-676 676-683 683-689 689-707 708-726 727-733 734-742 743-756 757-766 766-786 787.806 807-830 831-889 890-897 . . . . Alphabetisches Register . .
Inhaltsübersicht Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445 Einleitung . A. Königliche Gesandtschaften zu Konzil und P. Eugen IV. a. Gesandtschaft zum Baseler Konzil im Oktober und November 1444 Nr. 291-295 b. Gesandtschaften zwischen Kg. Friedrich und P. Eugen im Jahre 1445 - . - Nr. 296 304 . . . B. Kurfürstlicher Tag zu Frankfurt am 8. Dezember 1444 Nr. 305-308 C. Kurfürstlicher Tag zu Trier am 21. Dezember 1444 Nr. 309-315 D. Fürsten- und Städtetag zu Mergentheim vom 30. Dezember 1444 bis 2. Janmar . 1445 Nr. 316-320 . . E. Kurfürstlicher Tag zu Trier vom 10. bis 15. Februar 1445 Nr. 321-333 F. Botschafter-Treffen zu Mainz vom 21. bis 23. Februar 1444 Nr. 334-354 G. Städtetag zu Ulm vom 24. bis 27. Februar 1445 Nr. 355-361 . H. Königlicher Kurfürstentag zu Boppard vom 28. Februar bis 13. März1445 Nr. . . 362-369 Schiedstagung zu Rheinfelden vom 8. bis 16. März 1445 Nr. 370-386 I. K. Fürsten- und Städtetag zu Heilbronn und Leonberg am 1. und 19. Mai 1445 . . . . . . . Nr. 387-398 . . L. Reichstag zu Frankfurt vom 24. Juni bis 8. Juli 1445 Nr. 399.420 M. Tagungen zu Konstaniz in der 2. Jahreshälfte 1445 Nr. 421-435 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten . . . . . . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Zusätze und Verbesserungen . . . . 623-648 649-670 649-660 660-670 671-676 676-683 683-689 689-707 708-726 727-733 734-742 743-756 757-766 766-786 787.806 807-830 831-889 890-897 . . . . Alphabetisches Register . .
Strana I
Vorrede Der letzte vollständige Band unserer Edition, die sich nicht immer an die Reihenfolge der Bandnummern halten konnte, der auj Grund der Sammlungen Gustav Beckmanns (ƒ 1928) von Helmut Weigel vorgelegte vierzehnte, war die „zweite Abteilang“ der „Deutschen Reichstagsakten unter König Albrecht II.“ (1439) und ist im Jahre 1935 erschienen. Die lange seitdem ver- strichene Zeit mag es rechtfertigen, daß hier dem vom Herausgeber verfaßten Vorwort eine be- sondere Vorrede vorgeeetzt wird. Als der Unterzeichnete im Juhre 1936 die Leitung der alteren Reihe der Deutschen Reichs- tagsakten übernommen hatle, durfte er, ermutigt durch die reiche Erjahrung der älteren Mitarbeiter Helmut Weigel und Walter Kaemmerer, bald auch durch den Schwung neuer junger Arbeits- genossen, hoffen und aussprechen, daß das oft beklagte langsame Tempo des Unternehmens be- schleunigt werden könne („Aus der Arbeit der Gesamldeutschen Historischen Kommission“, Historische Zeitschrift 168, 1943 S. 350). Mit dem im Jahre 1914 von Hermann Herre vor- gelegten 15. Band war die „erste Ableilung“ der „Deutschen Reichstagsakten unter Kaiser Friedrich III.“ in Angriff genommen und für die Jahre 1440—144I bearbeitet worden. Der nuch bereits kriegsbedingten Verzögerungen von Herre und Ludwig Quidde endlich im Jahre 1928 veröffentlichte 16. Band betraf als „zweite Abteilung“ die Jahre 1441—1442. Von der „dritten Abteilung", welche, wie unten vom Herausgeber dargelegt, die zehn Jahre bis zu Friedrichs Kuiserkrönung (1452) umjassen sollte, wurde in der Bearbeitung von Walter Kaemmerer kurz vor dem Ausbruch des zweiten Weltkrieges, im Sommer 1939, ein erstes Heft ausgegeben. Es kam nur in wenige Hände und Bibliotheken. Die Lagerbestände gingen bei einem Luftangriff auf Stutigart mit dem Gebaude der Deutschen Verlagsanstalt in Flammen auf nur ein verkoklter Rest des Archivexemplars ist später zum Vorschein gekommen. Seit Jakrzehnten bei der Kommis- sion erwachsene Unterlagen für die Fortsetzung verbrannten im April 1944 mit dem Gebäude der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Im selben Unglücksmonat verlor der Heraus- geber bei der Vernichtung seiner damaligen Aachener Wohnung alle seine schon weit gedishenen Arbeiten für den Rest des Bandes, dem wir inzwischen das Jahr 1445 als Ziel gesetzt hatten. Der erste Dank, der an der Spitze des nunmehr vorzulegenden 17. Bandes ausgesprochen werden muß, gilt Walter Kaemmerer. Es war seine Constantia animi, welche sich von der Vernichtung seiner Papiere nicht beirren ließ und mit welcher er neben unverminderter beruflicher Belasluny teils als Archivar leils als Lehrer die entsagungsvolle Arbeit ein zweites Mal auf sich nahm. Zwei Weltkriege und deren Folgen haben unserem Unternehmen geschadet. Aber wir wissen wohl, daß es nicht nur unter den Kriegen gelitten hat, daß vielmehr dem mit der Zeit Friedrichs III. anschwellenden Strom des Schreibwerkes nicht nur in schnellerem Tempo, sondern auch mil größerer Ubersichtlichkeit zugesetzt werden muß, als es die mit äußerster Akribie und Zuverlässig- keit gearbeiteten Bände 15 und 16 vermocht haben. Uber die an Band 15 sich anschließtenden heftigen Auseinandersetzungen und über die Möglichkeiten einer Reform der Editionsmethode für die noch ausstehenden Bände 18 bis 24 hat sich der Unterzeichnete ausführlich und, wie er hofft, eindringlich in einem Aufsatz geäußert, anf den Benutzer und Kritiker hier verwiesen werden müssen („Deutsche Reichstagsakten, Altere Reihe“, in: Die Historische Kommission bei der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. 1958 S. 82—117). Es liegt auf der Hand, daß der 17. Band, dessen erstes Heft nach den alten Richtlinien fertiggestellt war, ein Kompromiß zwi- schen Altem und Neuem suchen mußte. Uber Plan und Anlage des Bandes hat der Heraus-
Vorrede Der letzte vollständige Band unserer Edition, die sich nicht immer an die Reihenfolge der Bandnummern halten konnte, der auj Grund der Sammlungen Gustav Beckmanns (ƒ 1928) von Helmut Weigel vorgelegte vierzehnte, war die „zweite Abteilang“ der „Deutschen Reichstagsakten unter König Albrecht II.“ (1439) und ist im Jahre 1935 erschienen. Die lange seitdem ver- strichene Zeit mag es rechtfertigen, daß hier dem vom Herausgeber verfaßten Vorwort eine be- sondere Vorrede vorgeeetzt wird. Als der Unterzeichnete im Juhre 1936 die Leitung der alteren Reihe der Deutschen Reichs- tagsakten übernommen hatle, durfte er, ermutigt durch die reiche Erjahrung der älteren Mitarbeiter Helmut Weigel und Walter Kaemmerer, bald auch durch den Schwung neuer junger Arbeits- genossen, hoffen und aussprechen, daß das oft beklagte langsame Tempo des Unternehmens be- schleunigt werden könne („Aus der Arbeit der Gesamldeutschen Historischen Kommission“, Historische Zeitschrift 168, 1943 S. 350). Mit dem im Jahre 1914 von Hermann Herre vor- gelegten 15. Band war die „erste Ableilung“ der „Deutschen Reichstagsakten unter Kaiser Friedrich III.“ in Angriff genommen und für die Jahre 1440—144I bearbeitet worden. Der nuch bereits kriegsbedingten Verzögerungen von Herre und Ludwig Quidde endlich im Jahre 1928 veröffentlichte 16. Band betraf als „zweite Abteilung“ die Jahre 1441—1442. Von der „dritten Abteilung", welche, wie unten vom Herausgeber dargelegt, die zehn Jahre bis zu Friedrichs Kuiserkrönung (1452) umjassen sollte, wurde in der Bearbeitung von Walter Kaemmerer kurz vor dem Ausbruch des zweiten Weltkrieges, im Sommer 1939, ein erstes Heft ausgegeben. Es kam nur in wenige Hände und Bibliotheken. Die Lagerbestände gingen bei einem Luftangriff auf Stutigart mit dem Gebaude der Deutschen Verlagsanstalt in Flammen auf nur ein verkoklter Rest des Archivexemplars ist später zum Vorschein gekommen. Seit Jakrzehnten bei der Kommis- sion erwachsene Unterlagen für die Fortsetzung verbrannten im April 1944 mit dem Gebäude der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. Im selben Unglücksmonat verlor der Heraus- geber bei der Vernichtung seiner damaligen Aachener Wohnung alle seine schon weit gedishenen Arbeiten für den Rest des Bandes, dem wir inzwischen das Jahr 1445 als Ziel gesetzt hatten. Der erste Dank, der an der Spitze des nunmehr vorzulegenden 17. Bandes ausgesprochen werden muß, gilt Walter Kaemmerer. Es war seine Constantia animi, welche sich von der Vernichtung seiner Papiere nicht beirren ließ und mit welcher er neben unverminderter beruflicher Belasluny teils als Archivar leils als Lehrer die entsagungsvolle Arbeit ein zweites Mal auf sich nahm. Zwei Weltkriege und deren Folgen haben unserem Unternehmen geschadet. Aber wir wissen wohl, daß es nicht nur unter den Kriegen gelitten hat, daß vielmehr dem mit der Zeit Friedrichs III. anschwellenden Strom des Schreibwerkes nicht nur in schnellerem Tempo, sondern auch mil größerer Ubersichtlichkeit zugesetzt werden muß, als es die mit äußerster Akribie und Zuverlässig- keit gearbeiteten Bände 15 und 16 vermocht haben. Uber die an Band 15 sich anschließtenden heftigen Auseinandersetzungen und über die Möglichkeiten einer Reform der Editionsmethode für die noch ausstehenden Bände 18 bis 24 hat sich der Unterzeichnete ausführlich und, wie er hofft, eindringlich in einem Aufsatz geäußert, anf den Benutzer und Kritiker hier verwiesen werden müssen („Deutsche Reichstagsakten, Altere Reihe“, in: Die Historische Kommission bei der Bayerischen Akademie der Wissenschaften. 1958 S. 82—117). Es liegt auf der Hand, daß der 17. Band, dessen erstes Heft nach den alten Richtlinien fertiggestellt war, ein Kompromiß zwi- schen Altem und Neuem suchen mußte. Uber Plan und Anlage des Bandes hat der Heraus-
Strana II
II Vorrede geber das Nötige gesagt in dem Aufsatz: „Zum gegenwärtigen Standort der Reichstagsakten“ („Aus Reichstagen des 15. und 16. Jahrhunderts“. Schriftenreike der Historischen Kommission 5, 1958 S. 9—23). Nur das unten S. X vom Herausgeber Angedeutete dart hier unterstrichen werden. Wenn wir das uns anvertraute wertvolle Material überhaupt in abschbarer Zeit der Geschichtswissenschaft zur Verfügung stellen wollen, so dürjen wir nicht das Bessere dem Guten das Wünschenswerte dem Möglichen zu Feinden werden lassen. Mit unseren Kürzungen ent- täuschen wir den Philologen, den Juristen und den Landeshistoriker. Mögen die Enttäuschten bedenken, daß wir der Reichsgeschichte dienen müssen. Insbesondere können wir nicht alle philo- logischen oder rechtshistorischen Wünsche erfüllen. Was wir aber können und anstreben, ist die Wegweisung zu unseren Vorlagen. Wer die Sprache der Akten des fünfzehnten Jahrhunderts studieren, wer die Formen der Verträge erforschen will, muß in die Kanzleien, also selbst in die Archive gehen. Auch den Historiker will unsere Edition, nachdem sie ihm die Uberlieferung nach Sachen überblickbar gemacht hat, nicht aus dem Archiv führen, sondern ine Archiv leiten. Dabei ist der Editor des zwanzigsten Jahrhunderts gegenüber seinem Vorgänger des neunzehnten Jahrhunderts dadurch entlastet, daß das spezielle Interesse an Einzelstücken mit Photokopie und Schmalfilm leichter denn je befriedigt werden kann. Der Verlag unseres Werkes ist mit diesem Bande von der Deutschen Verlagsanstalt in Stuttgart, welche den 16. Band und noch das erste Heft des 17. Bandes verlegt hatte, nach von beiden Seiten in vornehmster Weise geführten Verhandlungen im Jahre 1953 an das Haus Vandenhoeck & Ruprecht in Göttingen übergegangen. Angesichts der Tatsache, daß die älteren Bände teils vergriffen, teits mit dem Lager des Verlags oder mit zerstörten Bibliotheken vernichtet waren, schien die Fortsetzung des Werkes nur sinnvoll zu sein, sein Absatz bei neu zu gewinnenden Abnehmern konnte nur dann erwartet werden, wenn die Bände I bis 17, I durch photomechanischen Nachdruck wieder angeboten werden konnten. In einer Zeit, im Sommer 1955, als solche Nach- drucke sich noch nicht wie gestern und heute als ein Geschäft ausgewiesen hatten, gewährie die Deutsche Forschungsgemeinschaft diesem photomechanischen Nachdruck in einem Wagemut und mit einer Schnelligkeit, die gerühmt werden müssen, großzügige Unterstützung. Für diese gebührt den Organen und den in diesen tätigen Persönlichkeiten der Deutschen Forschungs- gemeinschaft der lebhafte Dank der Historischen Kommission. Dem Unterzeichneten sind die Bemühungen des damaligen Präsidenten der Forschungsgemeinschaft, Professor Ludwig Raiser, ihres Generalsekretärs Dr. Kurt Zierold und der Herren Professor Bernhard Sticker und Dr. Woljgang Treue unvergeßlich. Das in unser Werk — skeptischen Außerungen zum Trotz — gesetzte Vertrauen hat sich in den vergangenen sieben Jahren in der Rückzahlung von nahezu der Hälfte der gewährten Summe durch den rührigen Verleger gerechtfertigt. Für Geduld und Pünktlichkeit im stets angenchmen Ablauf der Geschäfte ist dem Göttinger Verlag, besonders den Herren Hellmut Ruprecht und Dr. Arnold Fratzscher zu danken, der Druckerei Hubert & Co., besonders ihrem Leiter Herrn Theodor Hopfer und ebenso den durch keine noch so komplizierte Korrektur zu schreckenden Herren Setzern für alle dem Satz und dem Druck gewidmete Sorgfalt. Der erste und der letzte Dank ist wie vom Herausgeber so von der Kommission den Leitern, Beamten und Angestellten der Archive und der Bibliotheken des Auslandes und Deutschlands abzustatten, denen wir die von ihnen gehüteten Schriftstücke entnehmen durften. Uber den Forigang des Unternehmens mag gesagt werden, daß sich die erste Hälfte des von Helmut Weigel bearbeiteten 19. Bandes (Reichstag zu Regensburg 1454) im Satz befindet. Göttingen, am 17. Februar 1963 Für die Historische Kommission Hermann Heimpel
II Vorrede geber das Nötige gesagt in dem Aufsatz: „Zum gegenwärtigen Standort der Reichstagsakten“ („Aus Reichstagen des 15. und 16. Jahrhunderts“. Schriftenreike der Historischen Kommission 5, 1958 S. 9—23). Nur das unten S. X vom Herausgeber Angedeutete dart hier unterstrichen werden. Wenn wir das uns anvertraute wertvolle Material überhaupt in abschbarer Zeit der Geschichtswissenschaft zur Verfügung stellen wollen, so dürjen wir nicht das Bessere dem Guten das Wünschenswerte dem Möglichen zu Feinden werden lassen. Mit unseren Kürzungen ent- täuschen wir den Philologen, den Juristen und den Landeshistoriker. Mögen die Enttäuschten bedenken, daß wir der Reichsgeschichte dienen müssen. Insbesondere können wir nicht alle philo- logischen oder rechtshistorischen Wünsche erfüllen. Was wir aber können und anstreben, ist die Wegweisung zu unseren Vorlagen. Wer die Sprache der Akten des fünfzehnten Jahrhunderts studieren, wer die Formen der Verträge erforschen will, muß in die Kanzleien, also selbst in die Archive gehen. Auch den Historiker will unsere Edition, nachdem sie ihm die Uberlieferung nach Sachen überblickbar gemacht hat, nicht aus dem Archiv führen, sondern ine Archiv leiten. Dabei ist der Editor des zwanzigsten Jahrhunderts gegenüber seinem Vorgänger des neunzehnten Jahrhunderts dadurch entlastet, daß das spezielle Interesse an Einzelstücken mit Photokopie und Schmalfilm leichter denn je befriedigt werden kann. Der Verlag unseres Werkes ist mit diesem Bande von der Deutschen Verlagsanstalt in Stuttgart, welche den 16. Band und noch das erste Heft des 17. Bandes verlegt hatte, nach von beiden Seiten in vornehmster Weise geführten Verhandlungen im Jahre 1953 an das Haus Vandenhoeck & Ruprecht in Göttingen übergegangen. Angesichts der Tatsache, daß die älteren Bände teils vergriffen, teits mit dem Lager des Verlags oder mit zerstörten Bibliotheken vernichtet waren, schien die Fortsetzung des Werkes nur sinnvoll zu sein, sein Absatz bei neu zu gewinnenden Abnehmern konnte nur dann erwartet werden, wenn die Bände I bis 17, I durch photomechanischen Nachdruck wieder angeboten werden konnten. In einer Zeit, im Sommer 1955, als solche Nach- drucke sich noch nicht wie gestern und heute als ein Geschäft ausgewiesen hatten, gewährie die Deutsche Forschungsgemeinschaft diesem photomechanischen Nachdruck in einem Wagemut und mit einer Schnelligkeit, die gerühmt werden müssen, großzügige Unterstützung. Für diese gebührt den Organen und den in diesen tätigen Persönlichkeiten der Deutschen Forschungs- gemeinschaft der lebhafte Dank der Historischen Kommission. Dem Unterzeichneten sind die Bemühungen des damaligen Präsidenten der Forschungsgemeinschaft, Professor Ludwig Raiser, ihres Generalsekretärs Dr. Kurt Zierold und der Herren Professor Bernhard Sticker und Dr. Woljgang Treue unvergeßlich. Das in unser Werk — skeptischen Außerungen zum Trotz — gesetzte Vertrauen hat sich in den vergangenen sieben Jahren in der Rückzahlung von nahezu der Hälfte der gewährten Summe durch den rührigen Verleger gerechtfertigt. Für Geduld und Pünktlichkeit im stets angenchmen Ablauf der Geschäfte ist dem Göttinger Verlag, besonders den Herren Hellmut Ruprecht und Dr. Arnold Fratzscher zu danken, der Druckerei Hubert & Co., besonders ihrem Leiter Herrn Theodor Hopfer und ebenso den durch keine noch so komplizierte Korrektur zu schreckenden Herren Setzern für alle dem Satz und dem Druck gewidmete Sorgfalt. Der erste und der letzte Dank ist wie vom Herausgeber so von der Kommission den Leitern, Beamten und Angestellten der Archive und der Bibliotheken des Auslandes und Deutschlands abzustatten, denen wir die von ihnen gehüteten Schriftstücke entnehmen durften. Uber den Forigang des Unternehmens mag gesagt werden, daß sich die erste Hälfte des von Helmut Weigel bearbeiteten 19. Bandes (Reichstag zu Regensburg 1454) im Satz befindet. Göttingen, am 17. Februar 1963 Für die Historische Kommission Hermann Heimpel
Strana III
Vorwort Die Bearbeitung des Bandes Aufbereitung und Drucklegung des Gesamtstoffes fur diesen Band haben sich über genau vier Jahrzehnie erstreckt. Denn am I. April 1922 übernahm ich das Reichstagsakten-Erbe nach dem Tode Hermann Herres. Die Arbeiten konnten im Anfang nur langsam gefördert werden, da zu- nächst der Druck des zweiten Teiles von Band 16 zu besorgen war, den Herre im ganzen fertig hinterlassen hatte. Nur soueit es die Korrektur- und Registerarbeiten hierzu gestaiteten, durfie auch an die Vorbereitung des kommenden Bandes gedacht werden. Der Austrag der Kommission lautete, die Akten der Jahre 1442 bis 1452 in zwet Bänden zu bewältigen. Demgemäß war von vornherein auf eine gemäße Auswahl der zu bearbeitenden Stücke besonderes Augenmerk zu richten. Ich begann also zunächst mit der Durchsicht und Aufarbeitung des Handschriftenbestandes der Münchener Staatsbibliothek für die kirckenpolitischen Verhand- lungsakten der Jahre 1442 bis 1444. Die Verwertung einer größeren Aktenleihgabe des Königs- berger Staatsarchivs reihte aich an. Während eines Archivkurses am Hauptstaatsarchiv zu Mün- chen wurden weiterhin auch die Gesamtbestände der Münchener Archive für unsere Zwecke durch- gearbeitet und dabei alle Vorlagen, die auch über den Zeitraum der beiden nächsten Reichstags- aktenbände hinaus belangvoll sein konnten, genauer verzeichnet. Eine gleiche Bestandsaufnahme des Osterreichischen Haus-, Hof- und Staatsarchivs und der Nationalbibliothek zu Wien erfolgte während einer mehrwöchigen Archivreise im Jahre 1924. Demselben Zweck galten im Frühjahr 1925 meine Besuche der Archive und Bibliotheken von Rom, Florenz und Venedig. Ihnen schlossen sich im Lauje des Jahres 1926 längere Forschungen in den entsprechenden Schweizer und Pariser Instituten an. Auf weiteren Reisen jener Jahre sind schließlich noch die Stadt- archive des Elsaß und die Archive der ehemaligen Reichsstädte Nördlingen und Nürnberg sowie die Institute zu Prag mit nicht geringen Erjolgen aufgesucht und verzeichnet worden. Eine Durchsicht der übrigen deutschen Archive und Bibliotheken war bereits von Herre so weit abgeschlossen toorden, daß sich nach seinen Aufzeichnungen alle notwendigen Vorlagen aus ihnen jeweils unschwer besorgen ließen. Deshalb konnte ich nach meiner Ubersiedlung als Stadtarchinar nach Aachen im September 1928 endgültig an die Zusammenstellung der Akten für den 17. Band herangehen. Die Bearbeitung der Vorlagen auf dem angedeuteten Wege über Aktenversendungen und später mit Hilje von Kleinfilmaufnahmen, die von den Instituten in zunchmendem Maße anstelle der Originalstücke abgegeben wurden, bot zwar trotz der weiten Ent- fernung von unserem eigentlichen Editionsapparat in München keine unüberwindlichen Schwierig. keiten, ging aber langsamer als bisher vonstatten, da sie stets nebenberuflich erfolgen mußte. So entschloß sich denn die Kommission dazu, den Band in mehreren Teilen erscheinen zu lassen. Das erste Heft konnte gerade noch vor Kriegsbeginn, im Jahre 1939, veröffentlicht werden. Dagegen kam das zweite Heft, unter den erschwerten allgemeinen wie persönlichen Kriegs- und Nachkriegsbedingungen, erst 1956 in den Buchhandel; das dritte erschien schließlich im Jahre 1961. Zwei Jahre gründlicher Kleinarbeit waren weiterhin auch für die Hersiellung und Druck- legung der Regieter erforderlich, ist doch ihr Umfang infolge der angewachsenen Stoffmasse des Bandes merklich größer als in früheren Bänden.
Vorwort Die Bearbeitung des Bandes Aufbereitung und Drucklegung des Gesamtstoffes fur diesen Band haben sich über genau vier Jahrzehnie erstreckt. Denn am I. April 1922 übernahm ich das Reichstagsakten-Erbe nach dem Tode Hermann Herres. Die Arbeiten konnten im Anfang nur langsam gefördert werden, da zu- nächst der Druck des zweiten Teiles von Band 16 zu besorgen war, den Herre im ganzen fertig hinterlassen hatte. Nur soueit es die Korrektur- und Registerarbeiten hierzu gestaiteten, durfie auch an die Vorbereitung des kommenden Bandes gedacht werden. Der Austrag der Kommission lautete, die Akten der Jahre 1442 bis 1452 in zwet Bänden zu bewältigen. Demgemäß war von vornherein auf eine gemäße Auswahl der zu bearbeitenden Stücke besonderes Augenmerk zu richten. Ich begann also zunächst mit der Durchsicht und Aufarbeitung des Handschriftenbestandes der Münchener Staatsbibliothek für die kirckenpolitischen Verhand- lungsakten der Jahre 1442 bis 1444. Die Verwertung einer größeren Aktenleihgabe des Königs- berger Staatsarchivs reihte aich an. Während eines Archivkurses am Hauptstaatsarchiv zu Mün- chen wurden weiterhin auch die Gesamtbestände der Münchener Archive für unsere Zwecke durch- gearbeitet und dabei alle Vorlagen, die auch über den Zeitraum der beiden nächsten Reichstags- aktenbände hinaus belangvoll sein konnten, genauer verzeichnet. Eine gleiche Bestandsaufnahme des Osterreichischen Haus-, Hof- und Staatsarchivs und der Nationalbibliothek zu Wien erfolgte während einer mehrwöchigen Archivreise im Jahre 1924. Demselben Zweck galten im Frühjahr 1925 meine Besuche der Archive und Bibliotheken von Rom, Florenz und Venedig. Ihnen schlossen sich im Lauje des Jahres 1926 längere Forschungen in den entsprechenden Schweizer und Pariser Instituten an. Auf weiteren Reisen jener Jahre sind schließlich noch die Stadt- archive des Elsaß und die Archive der ehemaligen Reichsstädte Nördlingen und Nürnberg sowie die Institute zu Prag mit nicht geringen Erjolgen aufgesucht und verzeichnet worden. Eine Durchsicht der übrigen deutschen Archive und Bibliotheken war bereits von Herre so weit abgeschlossen toorden, daß sich nach seinen Aufzeichnungen alle notwendigen Vorlagen aus ihnen jeweils unschwer besorgen ließen. Deshalb konnte ich nach meiner Ubersiedlung als Stadtarchinar nach Aachen im September 1928 endgültig an die Zusammenstellung der Akten für den 17. Band herangehen. Die Bearbeitung der Vorlagen auf dem angedeuteten Wege über Aktenversendungen und später mit Hilje von Kleinfilmaufnahmen, die von den Instituten in zunchmendem Maße anstelle der Originalstücke abgegeben wurden, bot zwar trotz der weiten Ent- fernung von unserem eigentlichen Editionsapparat in München keine unüberwindlichen Schwierig. keiten, ging aber langsamer als bisher vonstatten, da sie stets nebenberuflich erfolgen mußte. So entschloß sich denn die Kommission dazu, den Band in mehreren Teilen erscheinen zu lassen. Das erste Heft konnte gerade noch vor Kriegsbeginn, im Jahre 1939, veröffentlicht werden. Dagegen kam das zweite Heft, unter den erschwerten allgemeinen wie persönlichen Kriegs- und Nachkriegsbedingungen, erst 1956 in den Buchhandel; das dritte erschien schließlich im Jahre 1961. Zwei Jahre gründlicher Kleinarbeit waren weiterhin auch für die Hersiellung und Druck- legung der Regieter erforderlich, ist doch ihr Umfang infolge der angewachsenen Stoffmasse des Bandes merklich größer als in früheren Bänden.
Strana IV
IV Vorwort Bei einer so lange währenden Bearbeitung blieben auf die Dauer mancherlei Unebenheiten. und technische Mängel nicht ganz vermeidbar. Die Darbietung von Texten solchen Umsangs läßt sich im ganzen wie in formgerechten Einzelheiten eben nur dann gleichmäßig gestalten, wenn sie in einem einzigen Arbeitszug erfolgen kann. Krieg und Nachkriegszeit, aber auch die Bindung des Herausgebers an seinen Hauptberuf hatten lange Pausen in der Ferligstellung der einzelnen Ableilungen erzwungen. So unterliefen trotz streng festliegender Richtlinien für die Textgestaltung manche Mängel und selbst vereinzelte Irrtümer. Soweit möglich, ist vieles an offensichtlicher Ungleichheit noch wahrend des Druckes verbessert, sind Verweisungen oder Literaturangaben im Korrekturumlauf noch rechtzeitig eingefügt worden. Uber anderes, das trotzdem stehengeblieben ist, wolle man sich, wie üblich, in unseren „Zusätzen und Verbesserungen“ unterrichten. Ich hoffe aber, daß unter den gegebenen Umständen die sonstigen Unebenheiten ein erträgliches Maß ausmachen und der Leser dabei nicht vor unüberwindlichen Schwierigkeiten steht. Auf einiges indes muß besonders hingewiesen werden. Es ist kein Versehen, daß Hefeles Konziliengeschichte nicht nach der französischen Neubearbeitung durch Leclercq, sondern noch immer nach der deutschen Originalausgabe benutzt und zitiert ist; denn diese dürfte vor allem in kleineren Bibliotheken eher anzutreffen sein als jene nur teilweise umgearbeitete Ubersetzung. Dabei werden Besitzer und Benutzer des französischen Werkes sich gegebenenfalls leicht zurecht- finden können, da ja in ihm die Seiten der deutschen Urfassung jeweils am Rande vermerkt sind. Unterschiedliche Angaben uird der Fachmann gelegentlich bei den Archivsignaturen fest- stellen. Auch diese wolle man der langen Bearbeitungszeil zugule halten. Denn im gleichen Zeit- raum sind in manchen Archiven Bestandsneuordnungen vorgenommen worden, wobei vielfach auch neue Signaturen nach dem mehr und mehr gebräuchlichen Ziffernsystem verwendet wurden. Deshalb mägen einzelne Stücke, die in den früher bearbeiteten Teilen des Bandes nach älterer Signatur verzeichnet sind, heute im Ursprungsarchiv unter anderer (Ziffern-)Signatur zu finden sein. Dem Benutzer dürften allerdings daraus gegebenenfalle keine Schwierigkeiten erwachsen, da die Archive gewöknlich über Konkordanzen der älteren und der neven Ordnung verfigen. Vielleicht wird der Historiker archivalische Umstellungen dieser Art sogar bedauern. Denn die älteren Be- standsbezeichnungen ließen meistens die Provenienz eines Stückes unmittelbar erkennen, was bei der aus praktischen Gründen eingeführten neuen Ziffernordnung nicht mehr möglich ist; zudem erlauben nur die ursprünglichen Signaturen die eindeutige Identifizierung mit den Angaben der älteren Literatur. So bliebe zu überlegen, ob nicht in Zukunft bei uns neben der jetzt gültigen neuen Signatur einer Vorlage auch die ältere Bestandsangabe in Klammern beigefügt werden sollte. In diesem Band war das vor allem wegen der Nachkriegsschurierigkeiten, mit denen nicht nur wir, sondern auch viele Archive mit ihren verlagerten Beständen zu kämpfen hatten, noch nicht durchführbar. In den besonderen Zeit- und Arbeitsumständen sind zuch die Nachträge begründet, mit denen die einzelnen Hefte dieses Bandes bestückt werden mußten. Es war ein Zufall, der mich bei einer nochmaligen Durchsicht der vordem mehrfach für unsere Zwecke benutzten Münchener Handschrift 85 die beiden Stücke nr. 88,c und 99 entdecken ließ, da ihre Bedeutung für die vorliegenden Akten sich erst aus dem Zusammenhang ergab. Hingegen verdanken die Nachträge zu den Kirchenakten des Nürnberger Reichstages 144d (nrr. 148. 186. 195 und 196,b) ihre sehr verspätete Einordnung den Nöten der Kriegs- und Nachkriegsjahre. Denn diese Stücke lagen zur letzten Uberarbeitung mit anderen auf dem Schreibtisch, als der Bearbeiter selber von einem Tolalbombenschaden betroffen wurde. Während andere dabei vernichtete Manuskriptteile nach 1945, wenn auch oft unter Schwierigkeiten, wiederbeschafft werden konnten, galten diese Dresdener Aktenstücke lange Zeit als verschollen. Erst jüngst, lange nach Drucklegung des Bandes, sind sie wieder zum Vorschein gekommen und konnten nun, soweit notwendig, neu bearbeitet werden, nachdem das Sächsische Landeshauptarchiv die erforderlichen Kleinbildaufnahmen in sehr dankenswerter Hilfsbereitschajt zur Verfugung gestellt hat. Man wolle also diese im Hauptteil als verschollen gemeldeten Stücke nunmehr unter „Zusätze und Verbesserungen“ am Schluß des Bandes nachlesen.
IV Vorwort Bei einer so lange währenden Bearbeitung blieben auf die Dauer mancherlei Unebenheiten. und technische Mängel nicht ganz vermeidbar. Die Darbietung von Texten solchen Umsangs läßt sich im ganzen wie in formgerechten Einzelheiten eben nur dann gleichmäßig gestalten, wenn sie in einem einzigen Arbeitszug erfolgen kann. Krieg und Nachkriegszeit, aber auch die Bindung des Herausgebers an seinen Hauptberuf hatten lange Pausen in der Ferligstellung der einzelnen Ableilungen erzwungen. So unterliefen trotz streng festliegender Richtlinien für die Textgestaltung manche Mängel und selbst vereinzelte Irrtümer. Soweit möglich, ist vieles an offensichtlicher Ungleichheit noch wahrend des Druckes verbessert, sind Verweisungen oder Literaturangaben im Korrekturumlauf noch rechtzeitig eingefügt worden. Uber anderes, das trotzdem stehengeblieben ist, wolle man sich, wie üblich, in unseren „Zusätzen und Verbesserungen“ unterrichten. Ich hoffe aber, daß unter den gegebenen Umständen die sonstigen Unebenheiten ein erträgliches Maß ausmachen und der Leser dabei nicht vor unüberwindlichen Schwierigkeiten steht. Auf einiges indes muß besonders hingewiesen werden. Es ist kein Versehen, daß Hefeles Konziliengeschichte nicht nach der französischen Neubearbeitung durch Leclercq, sondern noch immer nach der deutschen Originalausgabe benutzt und zitiert ist; denn diese dürfte vor allem in kleineren Bibliotheken eher anzutreffen sein als jene nur teilweise umgearbeitete Ubersetzung. Dabei werden Besitzer und Benutzer des französischen Werkes sich gegebenenfalls leicht zurecht- finden können, da ja in ihm die Seiten der deutschen Urfassung jeweils am Rande vermerkt sind. Unterschiedliche Angaben uird der Fachmann gelegentlich bei den Archivsignaturen fest- stellen. Auch diese wolle man der langen Bearbeitungszeil zugule halten. Denn im gleichen Zeit- raum sind in manchen Archiven Bestandsneuordnungen vorgenommen worden, wobei vielfach auch neue Signaturen nach dem mehr und mehr gebräuchlichen Ziffernsystem verwendet wurden. Deshalb mägen einzelne Stücke, die in den früher bearbeiteten Teilen des Bandes nach älterer Signatur verzeichnet sind, heute im Ursprungsarchiv unter anderer (Ziffern-)Signatur zu finden sein. Dem Benutzer dürften allerdings daraus gegebenenfalle keine Schwierigkeiten erwachsen, da die Archive gewöknlich über Konkordanzen der älteren und der neven Ordnung verfigen. Vielleicht wird der Historiker archivalische Umstellungen dieser Art sogar bedauern. Denn die älteren Be- standsbezeichnungen ließen meistens die Provenienz eines Stückes unmittelbar erkennen, was bei der aus praktischen Gründen eingeführten neuen Ziffernordnung nicht mehr möglich ist; zudem erlauben nur die ursprünglichen Signaturen die eindeutige Identifizierung mit den Angaben der älteren Literatur. So bliebe zu überlegen, ob nicht in Zukunft bei uns neben der jetzt gültigen neuen Signatur einer Vorlage auch die ältere Bestandsangabe in Klammern beigefügt werden sollte. In diesem Band war das vor allem wegen der Nachkriegsschurierigkeiten, mit denen nicht nur wir, sondern auch viele Archive mit ihren verlagerten Beständen zu kämpfen hatten, noch nicht durchführbar. In den besonderen Zeit- und Arbeitsumständen sind zuch die Nachträge begründet, mit denen die einzelnen Hefte dieses Bandes bestückt werden mußten. Es war ein Zufall, der mich bei einer nochmaligen Durchsicht der vordem mehrfach für unsere Zwecke benutzten Münchener Handschrift 85 die beiden Stücke nr. 88,c und 99 entdecken ließ, da ihre Bedeutung für die vorliegenden Akten sich erst aus dem Zusammenhang ergab. Hingegen verdanken die Nachträge zu den Kirchenakten des Nürnberger Reichstages 144d (nrr. 148. 186. 195 und 196,b) ihre sehr verspätete Einordnung den Nöten der Kriegs- und Nachkriegsjahre. Denn diese Stücke lagen zur letzten Uberarbeitung mit anderen auf dem Schreibtisch, als der Bearbeiter selber von einem Tolalbombenschaden betroffen wurde. Während andere dabei vernichtete Manuskriptteile nach 1945, wenn auch oft unter Schwierigkeiten, wiederbeschafft werden konnten, galten diese Dresdener Aktenstücke lange Zeit als verschollen. Erst jüngst, lange nach Drucklegung des Bandes, sind sie wieder zum Vorschein gekommen und konnten nun, soweit notwendig, neu bearbeitet werden, nachdem das Sächsische Landeshauptarchiv die erforderlichen Kleinbildaufnahmen in sehr dankenswerter Hilfsbereitschajt zur Verfugung gestellt hat. Man wolle also diese im Hauptteil als verschollen gemeldeten Stücke nunmehr unter „Zusätze und Verbesserungen“ am Schluß des Bandes nachlesen.
Strana V
Vorwort V Endlich ist auch das Register, entsprechend der angedeuteten Ausweitung und Umge- staltung des Bandinhaltes und veranlaßt durch Kritiken und Wünsche zu den vorausgegangenen Bänden, neu überprüft und in Richtung auf ein stärker belontes Sachverzeichnis umgeordnet und erweitert worden. Als man mit Band 10 begann, auch sachliche Betreffe in das bis dahin reine Namenregister einzubauen, waren die Bearbeiter sich dessen voll bewußt, daß damit nur ein Notbehelf geschaffen werden konnte, ein Ausweg allerdings, der für die Wünsche der meisten Benutzer ausreichen mochte. Schwierigkeiten ergaben sich jedoch immer dort, wo es Sachhinweise allgemeiner Art unterzubringen galt. Das geschah in der Regel dadurch, daß Allgemeinbegriffe bei den großen Namen-Stichworten wie Basel, Deutschland oder Rom untergebracht worden sind. Wer nun mit dieser Form von gekoppeltem Namen- und Sachregister — wie es sich übrigens in vielen gleich- artigen Werken vorfindet — einmal vertraut war, durfte im ganzen hinlänglich bedient sein. Manche Sonderwünsche jedoch, etwa nach rechts-, kriegs- oder wirtschaftsgeschichtlichen Hin- weisen, konnten auf diesem Wege nicht ausreichend erjüllt werde. Ihnen zu genügen, haben wir uns also zu einer gewissen Umgestaltung des Namenregisters durch Aufnahme besonderer Sacharlikel entschlossen, und zwar einigen Anregungen zujolge, die Hermann Krause in der Zeitschrift der Suviguy-Stiftung für Rechtsgeschichte (Germ. Abt. 77, 1960 S. 416) bei Be- sprechung der ersten zwei Lieferungen dieses Bandes gegeben hatte. Ein eigenes Sachverzeichnis neben dem Namenverzeichnis aufzustellen, verbot allerdings, wie nach sorgsamer Prüfung leicht einzuseken, die große Vielfültigkeit unserer Stoffe, die sich niemals in genügenden Sachstich- worten hätten ausschöpfen lassen. Somit blieb am Ende nur übrig, einige Allgemeinbegriffe der bezeichneten Art neu zu bilden und entgegen sonstiger Gepflogenheit als eigene Stichworte in das Namenverzeichnis einzuordnen. Es handelt sich im einzelnen um folgende Sachbetreffe: Finanz-, Geleits-, Gerichtswesen, Geselze, Goldene Bulle, Handel und Verkehr, Kaiser und Könige, Kirche, Konzilien, Kriegswesen, Münzwesen, Papsttum, Pragmatische Sanktionen, Recht, Reich, Reichstage, Ritterschaften, Universitäten. Wie man sieht, erscheinen damit auch die deutschen Kaiser und Könige nicht mehr, wie vordem, unter ihren Häusern, sondern in ihrer geschichtlichen Reihenfolge. Ebenso sind die Päpste nicht mehr unter Rom zusammengefaßt, sondern unter Papsttum für sich genommen, da es gerade für den vorliegenden Band einen Widerspruch in sich bedeutet hätte, den Gegenpapet dort suchen zu lassen, wo er niemals gewesen ist, eben in Rom. Bei der Reihe der Kaiser und der Päpste wurde, wie schon vordem bei uns üblich, der zeitlichen Reihenfolge vor der alphabetischen Anordnung trotz möglicher Einwande der Vorzug gegeben, weil ein solches vornehmlich von der Geschichte bestimmtes Register dem mit ihr einigermaßen vertrauten Benuizer zu dienen hat. Diese neue Form unseres Registers bietet sicherlich den Vorleil, den fräheren überlangen Grundartikeln eine Entlastung zu geben, aber auch neue allgemeine Sachangaben zu vermitteln. Soweit dabei möglich, wurde für ausreichende Hinweise gesorgt, die es dem Benutzer der früheren Bandregister unschwer gestatten, sich zwischen den alten und den neuen Stichuurten ohne große Mühe zurechtzufinden. Quellen und Material des Bandes Auf eine statistische Uhersicht aller im vorliegenden Band verarbeiteten Urkunden- und Aktenstoffe und ihrer Herkunft möchte auch dieses Mal um so weniger verzichtet werden, als hier neben den üblicken Textabdrucken eine ungleich größere Anzahl von Textausschnitten oder Inhaltswiedergaben in Sammelnummern oder Aktenreferaten zusammengefaßt worden ist. Ein solcher Nachweis der Herkunjt unserer Stucke soll damit weniger einer eigenen Rechtfertigung im Sinne des crstrebten Zieles dienen als vielmehr den Benuizer des Bandes darauf aufmerksam machen, wie schr das verfügbare Aktenmaterial für diesen und die nachfolgenden Bände anzu- schwellen beginnt. Er darf aber nebenher zugleich ale Rechenschaft uber unsere Versuche gelten, der Stofimassen Horr zu werden: das scheint gegenüber mancher achon geäußerten Kritik an zu vielen oder zu starken Kürzungen notwendig.
Vorwort V Endlich ist auch das Register, entsprechend der angedeuteten Ausweitung und Umge- staltung des Bandinhaltes und veranlaßt durch Kritiken und Wünsche zu den vorausgegangenen Bänden, neu überprüft und in Richtung auf ein stärker belontes Sachverzeichnis umgeordnet und erweitert worden. Als man mit Band 10 begann, auch sachliche Betreffe in das bis dahin reine Namenregister einzubauen, waren die Bearbeiter sich dessen voll bewußt, daß damit nur ein Notbehelf geschaffen werden konnte, ein Ausweg allerdings, der für die Wünsche der meisten Benutzer ausreichen mochte. Schwierigkeiten ergaben sich jedoch immer dort, wo es Sachhinweise allgemeiner Art unterzubringen galt. Das geschah in der Regel dadurch, daß Allgemeinbegriffe bei den großen Namen-Stichworten wie Basel, Deutschland oder Rom untergebracht worden sind. Wer nun mit dieser Form von gekoppeltem Namen- und Sachregister — wie es sich übrigens in vielen gleich- artigen Werken vorfindet — einmal vertraut war, durfte im ganzen hinlänglich bedient sein. Manche Sonderwünsche jedoch, etwa nach rechts-, kriegs- oder wirtschaftsgeschichtlichen Hin- weisen, konnten auf diesem Wege nicht ausreichend erjüllt werde. Ihnen zu genügen, haben wir uns also zu einer gewissen Umgestaltung des Namenregisters durch Aufnahme besonderer Sacharlikel entschlossen, und zwar einigen Anregungen zujolge, die Hermann Krause in der Zeitschrift der Suviguy-Stiftung für Rechtsgeschichte (Germ. Abt. 77, 1960 S. 416) bei Be- sprechung der ersten zwei Lieferungen dieses Bandes gegeben hatte. Ein eigenes Sachverzeichnis neben dem Namenverzeichnis aufzustellen, verbot allerdings, wie nach sorgsamer Prüfung leicht einzuseken, die große Vielfültigkeit unserer Stoffe, die sich niemals in genügenden Sachstich- worten hätten ausschöpfen lassen. Somit blieb am Ende nur übrig, einige Allgemeinbegriffe der bezeichneten Art neu zu bilden und entgegen sonstiger Gepflogenheit als eigene Stichworte in das Namenverzeichnis einzuordnen. Es handelt sich im einzelnen um folgende Sachbetreffe: Finanz-, Geleits-, Gerichtswesen, Geselze, Goldene Bulle, Handel und Verkehr, Kaiser und Könige, Kirche, Konzilien, Kriegswesen, Münzwesen, Papsttum, Pragmatische Sanktionen, Recht, Reich, Reichstage, Ritterschaften, Universitäten. Wie man sieht, erscheinen damit auch die deutschen Kaiser und Könige nicht mehr, wie vordem, unter ihren Häusern, sondern in ihrer geschichtlichen Reihenfolge. Ebenso sind die Päpste nicht mehr unter Rom zusammengefaßt, sondern unter Papsttum für sich genommen, da es gerade für den vorliegenden Band einen Widerspruch in sich bedeutet hätte, den Gegenpapet dort suchen zu lassen, wo er niemals gewesen ist, eben in Rom. Bei der Reihe der Kaiser und der Päpste wurde, wie schon vordem bei uns üblich, der zeitlichen Reihenfolge vor der alphabetischen Anordnung trotz möglicher Einwande der Vorzug gegeben, weil ein solches vornehmlich von der Geschichte bestimmtes Register dem mit ihr einigermaßen vertrauten Benuizer zu dienen hat. Diese neue Form unseres Registers bietet sicherlich den Vorleil, den fräheren überlangen Grundartikeln eine Entlastung zu geben, aber auch neue allgemeine Sachangaben zu vermitteln. Soweit dabei möglich, wurde für ausreichende Hinweise gesorgt, die es dem Benutzer der früheren Bandregister unschwer gestatten, sich zwischen den alten und den neuen Stichuurten ohne große Mühe zurechtzufinden. Quellen und Material des Bandes Auf eine statistische Uhersicht aller im vorliegenden Band verarbeiteten Urkunden- und Aktenstoffe und ihrer Herkunft möchte auch dieses Mal um so weniger verzichtet werden, als hier neben den üblicken Textabdrucken eine ungleich größere Anzahl von Textausschnitten oder Inhaltswiedergaben in Sammelnummern oder Aktenreferaten zusammengefaßt worden ist. Ein solcher Nachweis der Herkunjt unserer Stucke soll damit weniger einer eigenen Rechtfertigung im Sinne des crstrebten Zieles dienen als vielmehr den Benuizer des Bandes darauf aufmerksam machen, wie schr das verfügbare Aktenmaterial für diesen und die nachfolgenden Bände anzu- schwellen beginnt. Er darf aber nebenher zugleich ale Rechenschaft uber unsere Versuche gelten, der Stofimassen Horr zu werden: das scheint gegenüber mancher achon geäußerten Kritik an zu vielen oder zu starken Kürzungen notwendig.
Strana VI
VI Vorwort Der Band schließt mit nr. 435. Während aber in den früheren Bänden die Stückzahlen zugleich eine statistische Summenangabe bedeutete, können sie im vorliegenden Falle nur mehr als Ordnungs- ziffern genommen werden. Denn den 296 Einzelnummern stehen jetzl 125 Sammelnummern und 14 Aktenreferate gegenüber (wobei zu bemerken wäre, daß unter den gezählten Einzelstücken die nrr. 29, 44, 123, 193, 194 und 336 mit je einer lateinischen und einer deutschen Fassung ein und desselben Textes eigentlich uuch als Doppelnummern gewertet werden müßien, während nr. 3 nur Verweis auf ein bereits früher von uns abgedrucktes Stück ist). Die Sammelnummern setzen sich cinerseits aus Einzelstücken zusammen, die, sachlich ver- wandt, vornehmlich aus Zweckmüßigkeits- und technischen Kürzungsgründen, z. B. bei gleichem Absender, diplomatischer Zusammengehörigkeit oder gemeinsamer Quellenbeschreibung als a, b, c unter einer Gesamtüberschrift vereinigt sind, andererseits aus aufgereihten Stücken mit einer Untergliederung 1, 2, 3..., wenn es sich um einen textmäßig belegten einheitlichen Vorgang, etwa eine Städietagung, handelt. Daß bei dieser letztgenannten Form der Ubergang von einer Sammelnummer zum reinen Aktenreferat oft fließend ist, liegt auf der Hand; wir möchten vor- nehrulich dann von einem Aktenreferat sprechen, wenn sich der Inhalt der Nummer auf kürzeste Hinweise besprochener Texte und ihrer Vorlagen beschränken durfte; als solche haben wir die nrr. 22, 55, 97, 140, 150—152. 159, 163, 197—199, 201 und 271 angeschen. Wenn hier nun eine summarische Aufzählung aller im Bande verarbeiteten und in irgendeiner Weise vorgeführten Texte folgt, so sei beachtet, daß dabei auch diejenigen Urkunden oder Akten- betreffe beriicksichtigt sind, die aus naheliegenden Gründen schon in den Einleitungen verwertet worden sind oder in Fußnoten verwiesen werden mußten. Danach ergaben sich in unserem Bande an Einzeltexten nach der Art der Wiedergabe 430 Vollabdrucke, 625 Auszüge oder Teildrucke und 663 Regesten. Rechnet man dazu noch die 59 kollationierten Vorlagen von Urkunden oder 177 Schreiben für verschiedene Empfänger, so enthält der Band ingesamt 1777 Einzelbetreffe. In dieser Summe sind allerdings nicht die zahlreichen Notierungen anderer Uherlieferungen unserer Stücke in den Quellenbeschreibungen einbegriffen. Uber sie unterrichtet die unten folgende Uber- sicht der von uns benutzten Archive und Bibliotheken. Nun ist natürlich eine Reihe unserer Akteninhalte längst durch andere Veröffentlichungen bekannt gewesen. Wir zählen 340 Stücke, die schon in älteren Abdrucken vorliegen, weiterhin 12, die als Auszige, und 288, die in Regestform irgendwann und irgendwo publiziert worden sind, also ingesamt 640 bereits veröffentlichte Betreffe; das ist etwa ein Drittel unserer Vorlagen. Allerdings wäre mit diesen Zahlenangaben der editorische Sachverhalt nur unbestimmt erfaßt. Denn der weitaus größere Teil vor allem älterer Druckvorlagen kehrt in diesem Bande nicht in gleicher Weise als Abdruck wieder; die meisten davon sind vielmehr, gerade im Hinblick auf ihre vorausgegangene Veröffentlichung, bei uns soweit nur möglich in stark gekürzter Form — als Regest, in mehr oder weniger ausfährlicher Inhaltsangabe oder mit einem Hinweis — ab- getan worden. So ergibt sich denn, auf unsere 430 abgedruckten Stücke bezogen, daß davon 145 Stücke bisher schon irgendeinmal gedruckt, 5 in Auszügen und 53 als kurze Regesten vorhanden sind. Wir können demnach 227 noch unbekannte Textvorlagen, also mehr als die Hälfte, im vollen Wortlaut aufweisen. Das Verhältnis bei unseren nur auszugsweise vorgeführten Texten ist ent- sprechend. Zu wieder anderen Ergebnissen kommt man, wenn die Beiträge in unserem Bande zu- sammengerechnet werden, die aus den einzelnen Archiven und Bibliotheken stammen. Auch diese Zahlenbelege etwas ausführlicher vorzuführen erscheint schon in der Sinne gerechtfertigt, daß damit zugleich auch der Dank an alle zu benennenden Institute verbunden sein möchte, die unsere Arbeiten durch freundliche Bereitstellung ihrer Bestände großzügig gefördert haben. Insgesamt sind 2285 Einzelvorlagen aus Archiven und Bibliolheken des In- und Auslandes verwertet worden, und zwar 1626 Stücke aus den benutzten Archiven und 659 aus Bibliotheks- beständen. In der nachfolgenden Untergliederung dieser Zahlen wurden alle vorhandenen Einzel- vorlagen nach der Form der Wiedergabe aufgeschlüsselt. So erscheinen jeweils drei durch Trennungsstriche gekennzeichnete Gruppen, und zwar diejenigen der voll abgedruckten Terte,
VI Vorwort Der Band schließt mit nr. 435. Während aber in den früheren Bänden die Stückzahlen zugleich eine statistische Summenangabe bedeutete, können sie im vorliegenden Falle nur mehr als Ordnungs- ziffern genommen werden. Denn den 296 Einzelnummern stehen jetzl 125 Sammelnummern und 14 Aktenreferate gegenüber (wobei zu bemerken wäre, daß unter den gezählten Einzelstücken die nrr. 29, 44, 123, 193, 194 und 336 mit je einer lateinischen und einer deutschen Fassung ein und desselben Textes eigentlich uuch als Doppelnummern gewertet werden müßien, während nr. 3 nur Verweis auf ein bereits früher von uns abgedrucktes Stück ist). Die Sammelnummern setzen sich cinerseits aus Einzelstücken zusammen, die, sachlich ver- wandt, vornehmlich aus Zweckmüßigkeits- und technischen Kürzungsgründen, z. B. bei gleichem Absender, diplomatischer Zusammengehörigkeit oder gemeinsamer Quellenbeschreibung als a, b, c unter einer Gesamtüberschrift vereinigt sind, andererseits aus aufgereihten Stücken mit einer Untergliederung 1, 2, 3..., wenn es sich um einen textmäßig belegten einheitlichen Vorgang, etwa eine Städietagung, handelt. Daß bei dieser letztgenannten Form der Ubergang von einer Sammelnummer zum reinen Aktenreferat oft fließend ist, liegt auf der Hand; wir möchten vor- nehrulich dann von einem Aktenreferat sprechen, wenn sich der Inhalt der Nummer auf kürzeste Hinweise besprochener Texte und ihrer Vorlagen beschränken durfte; als solche haben wir die nrr. 22, 55, 97, 140, 150—152. 159, 163, 197—199, 201 und 271 angeschen. Wenn hier nun eine summarische Aufzählung aller im Bande verarbeiteten und in irgendeiner Weise vorgeführten Texte folgt, so sei beachtet, daß dabei auch diejenigen Urkunden oder Akten- betreffe beriicksichtigt sind, die aus naheliegenden Gründen schon in den Einleitungen verwertet worden sind oder in Fußnoten verwiesen werden mußten. Danach ergaben sich in unserem Bande an Einzeltexten nach der Art der Wiedergabe 430 Vollabdrucke, 625 Auszüge oder Teildrucke und 663 Regesten. Rechnet man dazu noch die 59 kollationierten Vorlagen von Urkunden oder 177 Schreiben für verschiedene Empfänger, so enthält der Band ingesamt 1777 Einzelbetreffe. In dieser Summe sind allerdings nicht die zahlreichen Notierungen anderer Uherlieferungen unserer Stücke in den Quellenbeschreibungen einbegriffen. Uber sie unterrichtet die unten folgende Uber- sicht der von uns benutzten Archive und Bibliotheken. Nun ist natürlich eine Reihe unserer Akteninhalte längst durch andere Veröffentlichungen bekannt gewesen. Wir zählen 340 Stücke, die schon in älteren Abdrucken vorliegen, weiterhin 12, die als Auszige, und 288, die in Regestform irgendwann und irgendwo publiziert worden sind, also ingesamt 640 bereits veröffentlichte Betreffe; das ist etwa ein Drittel unserer Vorlagen. Allerdings wäre mit diesen Zahlenangaben der editorische Sachverhalt nur unbestimmt erfaßt. Denn der weitaus größere Teil vor allem älterer Druckvorlagen kehrt in diesem Bande nicht in gleicher Weise als Abdruck wieder; die meisten davon sind vielmehr, gerade im Hinblick auf ihre vorausgegangene Veröffentlichung, bei uns soweit nur möglich in stark gekürzter Form — als Regest, in mehr oder weniger ausfährlicher Inhaltsangabe oder mit einem Hinweis — ab- getan worden. So ergibt sich denn, auf unsere 430 abgedruckten Stücke bezogen, daß davon 145 Stücke bisher schon irgendeinmal gedruckt, 5 in Auszügen und 53 als kurze Regesten vorhanden sind. Wir können demnach 227 noch unbekannte Textvorlagen, also mehr als die Hälfte, im vollen Wortlaut aufweisen. Das Verhältnis bei unseren nur auszugsweise vorgeführten Texten ist ent- sprechend. Zu wieder anderen Ergebnissen kommt man, wenn die Beiträge in unserem Bande zu- sammengerechnet werden, die aus den einzelnen Archiven und Bibliotheken stammen. Auch diese Zahlenbelege etwas ausführlicher vorzuführen erscheint schon in der Sinne gerechtfertigt, daß damit zugleich auch der Dank an alle zu benennenden Institute verbunden sein möchte, die unsere Arbeiten durch freundliche Bereitstellung ihrer Bestände großzügig gefördert haben. Insgesamt sind 2285 Einzelvorlagen aus Archiven und Bibliolheken des In- und Auslandes verwertet worden, und zwar 1626 Stücke aus den benutzten Archiven und 659 aus Bibliotheks- beständen. In der nachfolgenden Untergliederung dieser Zahlen wurden alle vorhandenen Einzel- vorlagen nach der Form der Wiedergabe aufgeschlüsselt. So erscheinen jeweils drei durch Trennungsstriche gekennzeichnete Gruppen, und zwar diejenigen der voll abgedruckten Terte,
Strana VII
Vorwart VII der| Teildrucke und der| Regesten. Der zweiten Gruppe mit mehr oder weniger ausfährlichen Textauszügen wurden außerdem nach Bedarf mittels eines + alle mit einem Vollabdruck kolla- tionierten Stücke zugeteilt, ebenso der dritten Gruppe die zahlreichen von uns erwühnien Vor- lagen eines unserer Stücke. Damit hoffen wir, eine klare Ubersicht aller irgendwis im Bande vorhandenen Unterlagen erreicht zu haben. In dieser Art hat für uns zunächst das alte Reichaarchiv im Haus-, Hof- und Slaats- Archiv zu Wien 20 Kopien 1 21 Teildrucke + 1 kollationierte Vorlage / und 130 unserer Re- gesten + 10 Erwähnungen beigesteuert. Die meisten Stijcke von daher entstammen den Reichs- registerbichern N und O; die wichtigsten der von uns aus Wien abgedruckten Urkunden sind allerdings schon vorker von Chmel veröffentlicht worden, so daß der Newertrag von dort nicht eben groß gewesen ist. Anders schon steht es mit den Beiträgen aus den ehemals hurfürstlichen Archiven; ihnen konnte eine ganze Reihe bislang unveröffentlichter Texte entnommen werden. So lieferte das Archiv des Mainzer Kurfürsten in Würzburg 12/ 2 + 4 / 8 + 11 Vorlagen. Aus dem kur- kölnischen Archiv in Düsseldorf (allerdings zusammen mit den jülich-bergischen und den klevi- schen Beständen) kamen 2/ 2 + 3 / 2 † I1 Stücke, von Kurfrier aus Koblenz 9/ 16 + 2/ 6 + 4 Beiträge. Das kurpfälzische Archiv im Geheimen Staatsarchiv in München iét mit 23 [ 6 + 4ƒ11 + 2 Belegen, das kursächsische Archiv in Dresden mit 43/ 28 + 6/ 17 + 15 Vor- lagen vertreten, Kurbrandenburg im Geheimen Hausarchin zu Berlin-Charlottenburg, jetzt im Deutschen Zentralarchiv, Abteilung Merseburg, mit 0( 1/ 6 + 12 Stücken. Wie man sieht, verdanken wir dem jetzigen Landeshauptarchiv in Dresden die meisten der im vollen Wortlaut wiedergegebenen Beiträge aus kurfürstlichen Registraturen, darunter neben vielen wertvollen Gesandtschaftsberichten vor allem außerordentlich wichtige Unterlagen zu den kirchenpolitischen Verhandlungen des Nürnberger Reichstages von 1444. Es folgen zahlenmäßig die pfalzgrüflicken Bestände in München mit den vielen bisher unbekannien Anordnungen des Pfalzgrafen als damaligem Reichshauptmann im Krieg gegen die Armagnaken. Schließlich muß auch auf die wertvollen und doch gänzlich unbekannten kurmainzischen Akienstücke aus Würz- burg mit ihrem Niederschlag der Verkandlungen zwischen dem Reich und Frankreich (nrr. 222, 223, 336 u. 339) eigens hingewiesen werden. Aus ehemals fürstlichem und adligem Archivbesitz haben uns verschiedenartige Beiträge geschenkt die Staats- und Standesarchive zu Bamberg (0 f 0/ 1 + 3), Breslau (9/7 10 + 1), Hannover (1 Regest), Karlsruhe (1/0 † 1/1), Königsberg, jetzt im Staatlichen Archivlager zu Göttingen (2/ 35 +2[14 + 6), Magdeburg (0[1/1), Münster (1 Regest), Hauptstaats- archiv München (7/8 + 6/ 16 + 4), Öhringen (3/7 + 1/7), Sigmaringen (1 Regest), Stuitgart (5/ 4 +2/ 45 + 4) und Weimar (0/2/ 0 + 7), dazu die österreichischen Landes- archive zu Innsbruck (2/0/2) und Salzburg (I Abdruck) sonie das Deutschordens-Zentral- archiv in Wien (2/0/1). Insgesamt fallen damit auf die eben genannten Staats und Landes- archive 23 Abdrücke / 64 Ausvige 1 12 Kollationierungen ƒ 91 Regesten + 25 Notierungen. Aus den Universitätaarchiven zu Heidelberg und Wien haben wir 1/2 + 1/ 3 Sonder- beiträge entnehmen können, während man die Stücke aus dem chemaligen Universitätsarchiv zu Köln unter den verwertelen Beständen des dortigen Stadtarchivs suchen müßte. Erheblich ist wieder der Anteil unserer Unterlagen aus den deutschen und österreichischen Stadtarchiven, groß auch die Zald der daraus bisher noch unveröffentlichten Stücke. Den Vor- rang hat Frankfurt (52/ 58 + 7/38 + 7); es folgt Nördlingen (38 ƒ 60 + 10/ 42 + 3), so- dann Nürnberg, dessen reichsstädtisches Archiv bekanntlich im dortigen Staatsarchiv lagert (29/ 72 + 5/ 55 +† 22), und Köln (14/11 +3/ 11 + 1). Die übrigen Stadtarchive von Augs- burg, Freiburg im Breisgau, Konstanz, Memmingen, Lüneburg, Passau, Rottweil, Soest, Speyer und Wien sind mit insgesamt 3/ 41 + 4/ 41 + 6 Vorlagen vertreten. Von den ehemals zum Reich gehörigen Städten des Elsaß und Lothringens steht Straßburg (21/ 78 † 15ƒ 42 — 5) weitaus an der Spitze. In den Rest ihrer Beiträge zum Armagnakenkrieg teilen sich (mit 7 15 +1/9 † 6) die Stadtarchive von Colmar, Hagenau, Kaysersberg, Oberehnheim und Metz.
Vorwart VII der| Teildrucke und der| Regesten. Der zweiten Gruppe mit mehr oder weniger ausfährlichen Textauszügen wurden außerdem nach Bedarf mittels eines + alle mit einem Vollabdruck kolla- tionierten Stücke zugeteilt, ebenso der dritten Gruppe die zahlreichen von uns erwühnien Vor- lagen eines unserer Stücke. Damit hoffen wir, eine klare Ubersicht aller irgendwis im Bande vorhandenen Unterlagen erreicht zu haben. In dieser Art hat für uns zunächst das alte Reichaarchiv im Haus-, Hof- und Slaats- Archiv zu Wien 20 Kopien 1 21 Teildrucke + 1 kollationierte Vorlage / und 130 unserer Re- gesten + 10 Erwähnungen beigesteuert. Die meisten Stijcke von daher entstammen den Reichs- registerbichern N und O; die wichtigsten der von uns aus Wien abgedruckten Urkunden sind allerdings schon vorker von Chmel veröffentlicht worden, so daß der Newertrag von dort nicht eben groß gewesen ist. Anders schon steht es mit den Beiträgen aus den ehemals hurfürstlichen Archiven; ihnen konnte eine ganze Reihe bislang unveröffentlichter Texte entnommen werden. So lieferte das Archiv des Mainzer Kurfürsten in Würzburg 12/ 2 + 4 / 8 + 11 Vorlagen. Aus dem kur- kölnischen Archiv in Düsseldorf (allerdings zusammen mit den jülich-bergischen und den klevi- schen Beständen) kamen 2/ 2 + 3 / 2 † I1 Stücke, von Kurfrier aus Koblenz 9/ 16 + 2/ 6 + 4 Beiträge. Das kurpfälzische Archiv im Geheimen Staatsarchiv in München iét mit 23 [ 6 + 4ƒ11 + 2 Belegen, das kursächsische Archiv in Dresden mit 43/ 28 + 6/ 17 + 15 Vor- lagen vertreten, Kurbrandenburg im Geheimen Hausarchin zu Berlin-Charlottenburg, jetzt im Deutschen Zentralarchiv, Abteilung Merseburg, mit 0( 1/ 6 + 12 Stücken. Wie man sieht, verdanken wir dem jetzigen Landeshauptarchiv in Dresden die meisten der im vollen Wortlaut wiedergegebenen Beiträge aus kurfürstlichen Registraturen, darunter neben vielen wertvollen Gesandtschaftsberichten vor allem außerordentlich wichtige Unterlagen zu den kirchenpolitischen Verhandlungen des Nürnberger Reichstages von 1444. Es folgen zahlenmäßig die pfalzgrüflicken Bestände in München mit den vielen bisher unbekannien Anordnungen des Pfalzgrafen als damaligem Reichshauptmann im Krieg gegen die Armagnaken. Schließlich muß auch auf die wertvollen und doch gänzlich unbekannten kurmainzischen Akienstücke aus Würz- burg mit ihrem Niederschlag der Verkandlungen zwischen dem Reich und Frankreich (nrr. 222, 223, 336 u. 339) eigens hingewiesen werden. Aus ehemals fürstlichem und adligem Archivbesitz haben uns verschiedenartige Beiträge geschenkt die Staats- und Standesarchive zu Bamberg (0 f 0/ 1 + 3), Breslau (9/7 10 + 1), Hannover (1 Regest), Karlsruhe (1/0 † 1/1), Königsberg, jetzt im Staatlichen Archivlager zu Göttingen (2/ 35 +2[14 + 6), Magdeburg (0[1/1), Münster (1 Regest), Hauptstaats- archiv München (7/8 + 6/ 16 + 4), Öhringen (3/7 + 1/7), Sigmaringen (1 Regest), Stuitgart (5/ 4 +2/ 45 + 4) und Weimar (0/2/ 0 + 7), dazu die österreichischen Landes- archive zu Innsbruck (2/0/2) und Salzburg (I Abdruck) sonie das Deutschordens-Zentral- archiv in Wien (2/0/1). Insgesamt fallen damit auf die eben genannten Staats und Landes- archive 23 Abdrücke / 64 Ausvige 1 12 Kollationierungen ƒ 91 Regesten + 25 Notierungen. Aus den Universitätaarchiven zu Heidelberg und Wien haben wir 1/2 + 1/ 3 Sonder- beiträge entnehmen können, während man die Stücke aus dem chemaligen Universitätsarchiv zu Köln unter den verwertelen Beständen des dortigen Stadtarchivs suchen müßte. Erheblich ist wieder der Anteil unserer Unterlagen aus den deutschen und österreichischen Stadtarchiven, groß auch die Zald der daraus bisher noch unveröffentlichten Stücke. Den Vor- rang hat Frankfurt (52/ 58 + 7/38 + 7); es folgt Nördlingen (38 ƒ 60 + 10/ 42 + 3), so- dann Nürnberg, dessen reichsstädtisches Archiv bekanntlich im dortigen Staatsarchiv lagert (29/ 72 + 5/ 55 +† 22), und Köln (14/11 +3/ 11 + 1). Die übrigen Stadtarchive von Augs- burg, Freiburg im Breisgau, Konstanz, Memmingen, Lüneburg, Passau, Rottweil, Soest, Speyer und Wien sind mit insgesamt 3/ 41 + 4/ 41 + 6 Vorlagen vertreten. Von den ehemals zum Reich gehörigen Städten des Elsaß und Lothringens steht Straßburg (21/ 78 † 15ƒ 42 — 5) weitaus an der Spitze. In den Rest ihrer Beiträge zum Armagnakenkrieg teilen sich (mit 7 15 +1/9 † 6) die Stadtarchive von Colmar, Hagenau, Kaysersberg, Oberehnheim und Metz.
Strana VIII
VIII Vorwort Von den ausländischen Archiven bot die Schweiz insgesamt 14/ 13 † 4/ 31 † 12 Vorlagen, und zwar aus den Staatsarchiven von Appenzell, Basel, Bern, Genf, Luzern, Schwyz und Zürich, samt dem Stifts- und Stadtarchiv zu St. Gallen. Verhältnismäßig gering war die Ausbeute aus italienischen und französischen Archiven, schr im Gegensatz zu den reichen Funden aus dortigen Bibliotheksbeständen. So konnten uir in den Staatsarchiven von Rom, Mailand, Turin und Venedig nur 1/ 12/1 +† I Stücke, dazu im Archiv des Vatikans 2/ 11 + 1/ 13 + 2 Beiträge für uns ermitteln. In Frankreich erbrachten die Bestände der Archives Nationales zu Paris und der Departementsarchive von Metz und Straßburg zusammen 2/ 7/ 4 + I wertvolle, französischerseits zwar schon zuvor veröffentlichte, aber für uns nicht leicht zugängliche Druckvorlagen. Während ans den Archiven vornehmlich Schriftwechsel aller Art, zumal im Hinblick auf die Armagnaken-Abwehr, gekommen sind, stammen die Verhandlungsakten zur Kirchenfrage begreiflicherweise hauptsächlich aus Aufzeichnungen in Bibliothekshandschriften. Wir zählen daher 115 Abdrucke / 63 Auszüge + 141 kollationierte Vorlagen/ 32 Regesten + 308 nur erwähnte Stücke. Sie verteilen sich im einzelnen wie folgt: Aus deutschen Staate, Stadt- und Instituts-Bibliotheken konnten insgesamt 58/ 41 + 78/ 19 + 93 Belege genommen werden. Bei ihnen überwiegt der Anteil der Bayerischen Staatsbibliothek in München mit 29/ 40 + 42/ 16 + 58 Beiträgen. Es folgt, dank der bisher nicht bekannt gewesenen Handschrift 797, die Herzog-August-Bibliothek von Wolfenbüttel (19/ 1 + 17/0 + 4). Alles übrige verteilt sich auf Handschriften der Staatsbibliothek Berlin, der Landesbibliothek Dresden, der Universitätsbibliothek Leipzig, auf die Stadtbibliotheken von Bres- lau, Leipzig und Mainz, sodann auf die Ordinariatsbibliothek zu Augsburg, die Hospitalbibliothek von Bernkastel-Kues, die Öttingen-Wallersteinsche-Bibliothek zu Maihingen, jetzt auf Schloß Harburg bei Nördlingen, und die Gräflich Schönbornsche Bibliothek Pommersfelden. Aus 16 Handschriften der Österreichischen Nationalbibliothek in Wien kamen 17/2 + 18/ 5 + 45 Einzelstücke, aus je einem Codex der Stiftsbibliothek von Melk und der elemaligen Bibliothek Lobkowitz in Prag 0/ 1 + 2/ 1 + 1. Ebenso boten 2 Handschriften der Bibliothèque Royale zu Brüssel ledigtich Abschriften von Id bei uns verzeichneten Briefen des Enea Silvio Piccolomini. Die Schweiz ist in unserem Bunde mil neun Handschrifien vertreten. Davon hat allein die Offentliche und Universitätsbibliothek in Basel aus fünf Codices 10/7 + 1/ 2 + 9 Stücke geliefert. Einer Handschrift der Bibliothèque Publique zu Genf konnte I Abdruck, die wichtige Originalurkunde nr. 294, entnommen werden, während sich in einer Handschrift der Stadt- bibliothek Bern und in zwei der Luzerner Zentral-(Vereinigten Bürger-Kantons-) Bibliothek zusammen nur 6 von uns lediglich vermerkte Vorlagen nachweisen ließen. In Italien, woher ein Gesamtanteil von 11/ 4 + 29/ 3 + 69 Stücken zu verzeichnen ist, bot wiederum die Vatikanische Bibliothek reiche Ausbeute (10 / 2 + 23/ 1 + 45). Alles übrige stammt aus fünf Codices der Biblioteca Laurenziana zu Florenz, aus einer Handschrijt der dortigen Riccardiana sowie je einer Handschrift der Ambrosiana in Mailand, der römischen Accademia dei Lincei und der Markushibliothek zu Venedig. Den Bibliotheken des heutigen Frankreich schließlich entnahmen wir insgesamt 16 8 + I1/2 + 66 Beiträge. Die ganz überwiegende Mehrzahl derselben kam aus 23 Handschriften der Bibliothèque Nationale zu Paris (15/ 8 + 11/ 2 + 64), nur vereinzeltes aus der Bibliothek des Pariser Institut de France sowie der Stadtbibliothek zu Colmar. Aus England entnahmen wir der Bibliothek des Britischen Museums 210 + 210 +2 Stücke, der Bodleiana in Oxford I notierte Vorlage. Entgegen herkömmlicher Gepflogenheit muß an dieser Stelle davon abgeschen werden, nahere Einzelheiten üher die Gattungen unserer Schriftstücke mitzuteilen. Denn die starken Kür- zungen, die sich sehr viele Texte zur Bewältigung des gesamten Stoffes gefallen lassen mußten, verbieten eine Gliederung und Betrachtung der Stücke nach diplomatischen Gesichtspunkten. Lediglich die beschränkte Zahl der in vollem Abdruck wiedergegebenen Stäcke könnie einem
VIII Vorwort Von den ausländischen Archiven bot die Schweiz insgesamt 14/ 13 † 4/ 31 † 12 Vorlagen, und zwar aus den Staatsarchiven von Appenzell, Basel, Bern, Genf, Luzern, Schwyz und Zürich, samt dem Stifts- und Stadtarchiv zu St. Gallen. Verhältnismäßig gering war die Ausbeute aus italienischen und französischen Archiven, schr im Gegensatz zu den reichen Funden aus dortigen Bibliotheksbeständen. So konnten uir in den Staatsarchiven von Rom, Mailand, Turin und Venedig nur 1/ 12/1 +† I Stücke, dazu im Archiv des Vatikans 2/ 11 + 1/ 13 + 2 Beiträge für uns ermitteln. In Frankreich erbrachten die Bestände der Archives Nationales zu Paris und der Departementsarchive von Metz und Straßburg zusammen 2/ 7/ 4 + I wertvolle, französischerseits zwar schon zuvor veröffentlichte, aber für uns nicht leicht zugängliche Druckvorlagen. Während ans den Archiven vornehmlich Schriftwechsel aller Art, zumal im Hinblick auf die Armagnaken-Abwehr, gekommen sind, stammen die Verhandlungsakten zur Kirchenfrage begreiflicherweise hauptsächlich aus Aufzeichnungen in Bibliothekshandschriften. Wir zählen daher 115 Abdrucke / 63 Auszüge + 141 kollationierte Vorlagen/ 32 Regesten + 308 nur erwähnte Stücke. Sie verteilen sich im einzelnen wie folgt: Aus deutschen Staate, Stadt- und Instituts-Bibliotheken konnten insgesamt 58/ 41 + 78/ 19 + 93 Belege genommen werden. Bei ihnen überwiegt der Anteil der Bayerischen Staatsbibliothek in München mit 29/ 40 + 42/ 16 + 58 Beiträgen. Es folgt, dank der bisher nicht bekannt gewesenen Handschrift 797, die Herzog-August-Bibliothek von Wolfenbüttel (19/ 1 + 17/0 + 4). Alles übrige verteilt sich auf Handschriften der Staatsbibliothek Berlin, der Landesbibliothek Dresden, der Universitätsbibliothek Leipzig, auf die Stadtbibliotheken von Bres- lau, Leipzig und Mainz, sodann auf die Ordinariatsbibliothek zu Augsburg, die Hospitalbibliothek von Bernkastel-Kues, die Öttingen-Wallersteinsche-Bibliothek zu Maihingen, jetzt auf Schloß Harburg bei Nördlingen, und die Gräflich Schönbornsche Bibliothek Pommersfelden. Aus 16 Handschriften der Österreichischen Nationalbibliothek in Wien kamen 17/2 + 18/ 5 + 45 Einzelstücke, aus je einem Codex der Stiftsbibliothek von Melk und der elemaligen Bibliothek Lobkowitz in Prag 0/ 1 + 2/ 1 + 1. Ebenso boten 2 Handschriften der Bibliothèque Royale zu Brüssel ledigtich Abschriften von Id bei uns verzeichneten Briefen des Enea Silvio Piccolomini. Die Schweiz ist in unserem Bunde mil neun Handschrifien vertreten. Davon hat allein die Offentliche und Universitätsbibliothek in Basel aus fünf Codices 10/7 + 1/ 2 + 9 Stücke geliefert. Einer Handschrift der Bibliothèque Publique zu Genf konnte I Abdruck, die wichtige Originalurkunde nr. 294, entnommen werden, während sich in einer Handschrift der Stadt- bibliothek Bern und in zwei der Luzerner Zentral-(Vereinigten Bürger-Kantons-) Bibliothek zusammen nur 6 von uns lediglich vermerkte Vorlagen nachweisen ließen. In Italien, woher ein Gesamtanteil von 11/ 4 + 29/ 3 + 69 Stücken zu verzeichnen ist, bot wiederum die Vatikanische Bibliothek reiche Ausbeute (10 / 2 + 23/ 1 + 45). Alles übrige stammt aus fünf Codices der Biblioteca Laurenziana zu Florenz, aus einer Handschrijt der dortigen Riccardiana sowie je einer Handschrift der Ambrosiana in Mailand, der römischen Accademia dei Lincei und der Markushibliothek zu Venedig. Den Bibliotheken des heutigen Frankreich schließlich entnahmen wir insgesamt 16 8 + I1/2 + 66 Beiträge. Die ganz überwiegende Mehrzahl derselben kam aus 23 Handschriften der Bibliothèque Nationale zu Paris (15/ 8 + 11/ 2 + 64), nur vereinzeltes aus der Bibliothek des Pariser Institut de France sowie der Stadtbibliothek zu Colmar. Aus England entnahmen wir der Bibliothek des Britischen Museums 210 + 210 +2 Stücke, der Bodleiana in Oxford I notierte Vorlage. Entgegen herkömmlicher Gepflogenheit muß an dieser Stelle davon abgeschen werden, nahere Einzelheiten üher die Gattungen unserer Schriftstücke mitzuteilen. Denn die starken Kür- zungen, die sich sehr viele Texte zur Bewältigung des gesamten Stoffes gefallen lassen mußten, verbieten eine Gliederung und Betrachtung der Stücke nach diplomatischen Gesichtspunkten. Lediglich die beschränkte Zahl der in vollem Abdruck wiedergegebenen Stäcke könnie einem
Strana IX
Vorwort IX solchen Unterfangen genügen. Doch würde man damit der Fülle des übrigen Urkunden- und Aktenstoffes in keiner Weise gerecht werden. Trotzdem sei auf einiges besonders hingewiesen, wobei wir uns auf die Reichstagsakten im strengeren Sinne, die in Borgis abgedruckten Stücke, beschränken mussen. Zu deren Bearbeitung ist noch zu bemerken, daß aus den insgesamt 234 Einzel- und Sammelnummern mit Borgistexten bestenfalls bei 324 Stücken ein vollgültiger Ab- druck in Betracht gezogen werden könnte. Tatsächlich zeigen aber nur 151 Aktenabdrucke und 90 Schreiben verschiedener Art die überlieferte Form vollständiger Wiedergabe. Weitere 83 Stücke sind wohl mit ihrem vollen Inhalt, jedoch — gemäl früheren Forderungen der Historischen Kommission — unter Fortlassung oder doch Kürzung der Titulaturen, Anschriften u. dgl. ab- gedruckt; selbst längere oder kürzere Auszüge und Regesten sind ganz gelegentlich diesen Borgis- Sammelnummern eingeordnet worden. Andererseits erscheinen verschiedene bedeutsame reichs-, jedoch nicht eigentlich reichstagsgeschichtliche Texte zwar in vollem Wortlaut, aher in Petitdruck. Amtliche Protokolle sind offenbar auf den Reichstagen unserer Zeit noch nicht geführt worden; jedenfalls sind sie nicht nachweisbar. Der Inhalt des Wolfenbütteler Codex 797, der für den Frankfurier Reichstag 1444 so ergiebig war, stellt auch nur die Aufzeichnungen eines schr ausmerksumen, aber wohl amtlich nicht beauftragten Reichtagsbesuchers dar. Wohl aber liegen protokollartige Niederschriften mit einiger Sicherheit über die Verhandlungen der Reichstags- gesandtschaften zu Basel und Rom des Jahres 1442 in den Akten des Konzils — also den Auf- zeichnungen Segovias (nr. 1) — und der Kurie (nr. 25—29) vor. Unserer Editionsform ent- sprechend konnten wir solche Verhandlungsakten hier und auch sonst nicht gesammelt als Ganzes geben oder sogar wiederherzustellen versuchen, sondern mußten sie in einzelne Stücke zergliedern, um so den Gang der Verhandlungen deutlicher zu machen. Zwei recht eigentliche und bemerkens- werte Protokolle liegen sich jedoch über die Konstanzer Schiedstagung von 1445 zwischen Öster- reich und den Eidgenossen ermitteln. Sie sind in einer Handschrift des Britischen Museums zu London enthallen. Während eine Niederschrift der Protokolljuhrung auf Schweizer Seite bereits früher aus anderer Quelle veröffentlicht worden war (nr. 431,b) and deshalb bei uns nur dem In- halt nach zu erscheinen brauchte, durften wir jetzt das unbekannie österreichische Gegenstück (in ur. 431, a und 432) im Wortlaut bringen. Es handell sich bei unserer Londoner Vorlage ohne Zweifel um die protokollarische Aufzeichnung der österreichischen Kanzlei, die mit dieser Handschrift Tiroler Provenienz nach England gekommen ist. Für die Kirchenverhandlungen des Frankfurter Reichslags 1444 bieten die Aufzeichnungen der sächsischen Gesandten im Verein mit den Privataufzeichnungen der Wolfenbütteler Hand- schrift 797 eine Art von Protokollersatz. Weitere dazu von uns beigebrachte Einzelstücke ergänzen das Verhandlungshild zu einem solchen Kranz von Reden und Gegenreden, von Gutachten und Erklärungen, von Anträgen mit einschränkenden Bedingungen, von Vorschlägen, Entwürjen und Abmachungen, daß der Tagungsablauf, wenn auch nicht zeitlich, so doch stofflich überaus gut verfolgbar ist. Da die meisten Stücke undatiert überliefert sind, war es notwendig, sie haupt- siichlich dem Inhall nach zu ordnen. Außerordentlich zahlreich, jedoch über den ganzen Band verstreut ist, was wir aus der königlichen Kanzlei an Regierungsakten des Königs in Urkunden und Erlassen vorgelegt haben. Ahnliches gilt von seinem damaligen Widerpart, dem König von Frankreich. Wir därfen uns hier auf den Hinweis beschränken, daß die unerjreulichen Auseinandersetzungen zwischen beiden Herrschern über die Anforderung der Armagnaken zu einem ausgedehnten Notenwechsel geführt haben, der wahre Lehratücke zwischenstaatlichen Schriftverkehrs enthält. Darlegungen von beiden Seiten, wie sie etwa in den nrr. 162,1. 338. 340. 366 gegeben sind, könnien geradezu als eine Art Vorläufer moderner politischer Aufklärungsschriften in Form der sogenannien Farbbücher gelten. Erfreulich umjangreich an Zuhl wie an Inhalt sind in diesem Bande auch die Gesandten- berichte von den einzelnen Tagungen. Ein erheblicher Teil davon war bisher unbekannt. Soweit einige, wie der Briefwechsel des Enea Silvio, schon friher veröffentlicht war, musten wir uns wieder zu Beschrünkungen auf notwendige Auszüge verstehen.
Vorwort IX solchen Unterfangen genügen. Doch würde man damit der Fülle des übrigen Urkunden- und Aktenstoffes in keiner Weise gerecht werden. Trotzdem sei auf einiges besonders hingewiesen, wobei wir uns auf die Reichstagsakten im strengeren Sinne, die in Borgis abgedruckten Stücke, beschränken mussen. Zu deren Bearbeitung ist noch zu bemerken, daß aus den insgesamt 234 Einzel- und Sammelnummern mit Borgistexten bestenfalls bei 324 Stücken ein vollgültiger Ab- druck in Betracht gezogen werden könnte. Tatsächlich zeigen aber nur 151 Aktenabdrucke und 90 Schreiben verschiedener Art die überlieferte Form vollständiger Wiedergabe. Weitere 83 Stücke sind wohl mit ihrem vollen Inhalt, jedoch — gemäl früheren Forderungen der Historischen Kommission — unter Fortlassung oder doch Kürzung der Titulaturen, Anschriften u. dgl. ab- gedruckt; selbst längere oder kürzere Auszüge und Regesten sind ganz gelegentlich diesen Borgis- Sammelnummern eingeordnet worden. Andererseits erscheinen verschiedene bedeutsame reichs-, jedoch nicht eigentlich reichstagsgeschichtliche Texte zwar in vollem Wortlaut, aher in Petitdruck. Amtliche Protokolle sind offenbar auf den Reichstagen unserer Zeit noch nicht geführt worden; jedenfalls sind sie nicht nachweisbar. Der Inhalt des Wolfenbütteler Codex 797, der für den Frankfurier Reichstag 1444 so ergiebig war, stellt auch nur die Aufzeichnungen eines schr ausmerksumen, aber wohl amtlich nicht beauftragten Reichtagsbesuchers dar. Wohl aber liegen protokollartige Niederschriften mit einiger Sicherheit über die Verhandlungen der Reichstags- gesandtschaften zu Basel und Rom des Jahres 1442 in den Akten des Konzils — also den Auf- zeichnungen Segovias (nr. 1) — und der Kurie (nr. 25—29) vor. Unserer Editionsform ent- sprechend konnten wir solche Verhandlungsakten hier und auch sonst nicht gesammelt als Ganzes geben oder sogar wiederherzustellen versuchen, sondern mußten sie in einzelne Stücke zergliedern, um so den Gang der Verhandlungen deutlicher zu machen. Zwei recht eigentliche und bemerkens- werte Protokolle liegen sich jedoch über die Konstanzer Schiedstagung von 1445 zwischen Öster- reich und den Eidgenossen ermitteln. Sie sind in einer Handschrift des Britischen Museums zu London enthallen. Während eine Niederschrift der Protokolljuhrung auf Schweizer Seite bereits früher aus anderer Quelle veröffentlicht worden war (nr. 431,b) and deshalb bei uns nur dem In- halt nach zu erscheinen brauchte, durften wir jetzt das unbekannie österreichische Gegenstück (in ur. 431, a und 432) im Wortlaut bringen. Es handell sich bei unserer Londoner Vorlage ohne Zweifel um die protokollarische Aufzeichnung der österreichischen Kanzlei, die mit dieser Handschrift Tiroler Provenienz nach England gekommen ist. Für die Kirchenverhandlungen des Frankfurter Reichslags 1444 bieten die Aufzeichnungen der sächsischen Gesandten im Verein mit den Privataufzeichnungen der Wolfenbütteler Hand- schrift 797 eine Art von Protokollersatz. Weitere dazu von uns beigebrachte Einzelstücke ergänzen das Verhandlungshild zu einem solchen Kranz von Reden und Gegenreden, von Gutachten und Erklärungen, von Anträgen mit einschränkenden Bedingungen, von Vorschlägen, Entwürjen und Abmachungen, daß der Tagungsablauf, wenn auch nicht zeitlich, so doch stofflich überaus gut verfolgbar ist. Da die meisten Stücke undatiert überliefert sind, war es notwendig, sie haupt- siichlich dem Inhall nach zu ordnen. Außerordentlich zahlreich, jedoch über den ganzen Band verstreut ist, was wir aus der königlichen Kanzlei an Regierungsakten des Königs in Urkunden und Erlassen vorgelegt haben. Ahnliches gilt von seinem damaligen Widerpart, dem König von Frankreich. Wir därfen uns hier auf den Hinweis beschränken, daß die unerjreulichen Auseinandersetzungen zwischen beiden Herrschern über die Anforderung der Armagnaken zu einem ausgedehnten Notenwechsel geführt haben, der wahre Lehratücke zwischenstaatlichen Schriftverkehrs enthält. Darlegungen von beiden Seiten, wie sie etwa in den nrr. 162,1. 338. 340. 366 gegeben sind, könnien geradezu als eine Art Vorläufer moderner politischer Aufklärungsschriften in Form der sogenannien Farbbücher gelten. Erfreulich umjangreich an Zuhl wie an Inhalt sind in diesem Bande auch die Gesandten- berichte von den einzelnen Tagungen. Ein erheblicher Teil davon war bisher unbekannt. Soweit einige, wie der Briefwechsel des Enea Silvio, schon friher veröffentlicht war, musten wir uns wieder zu Beschrünkungen auf notwendige Auszüge verstehen.
Strana X
X Vorwort Der Band bietet weiterhin mancherlei Unterlagen zu Vertragsurkunden aus diesen Jahren. Einige davon erscheinen im vollen Wortlaut, so der Münzvertrag rheinischer Kurfürsten (nr. 156), die königlichen und kurfürstlichen Zustimmungen zum Vertrag über die Neumark (nr. 206) und der Mergentheimer Fürstenbund von 1445 (nr. 317 u. 319), vor allem aber die Friedensabkommen zwischen Kurl VII. von Frankreich und René von Sizilien mit Metz (nr. 268 w. 269), die ver- schiedenen Verträge der Kurfürsten mit Frankreich (nr. 322. 324. 325. 332) und das Freund- schaftsbündnis zwischen Kurpfalz und Burgund (nr. 335,a). Dagegen war es nicht vertretbar, die verschiedenen kurzfristigen Landfriedenseinungen (nr. 150—152) auch inhaltlich wieder- zugeben. Wir wissen selber sehr wohl, daß Texte dieser Art als Studienstofje fehlen; wir halten dafär, daß eine Gesamtveröffentlichung von Einungsurkunden als eine rechtsgeschichtliche Editionsaufgabe baldiger Zukunft betrachtet werden sollte. Mit einem letzten Hinweis auf die mannigfachen Gutachten von Universitäten (nr. 68. 91. 88,c. 118,a,6. 164) und Bischofskonferenzen (nr. 123. 306,a), die Denkschriften namhafter Persönlichkeiten wie Tudeschis (nr. 42. 87. 167), Segovias (nr. 43), Carvajals (nr. 45. 177. 178) und des Kusaners (nr. 99 179), weiterhin die verschiedenartigen, inhaltlich so aufschluß- reichen Vollmachten und Instruktionen, endlich auch die größtenteils unveröffentlichten Kriegs- vorbereitungen, kann diese knappe Ubersicht des Aktenstoffes schon zum Inhalt des Bandes übergehen. Auch dabei wird sich unser Augenmerk auf einige besondere Inhalte und Zusammen- hänge beschränken dürfen, die bei der Anlage des Bandes weniger unmittelbar in Erscheinung treten, als es ihrer damaligen politischen Bedeutung vielleicht zukommt. Hauptsächlicher und zunächst sogar einziger Verhandlungspunkt der Reichstage von 1443 bis 1445 war die Kirchenfrage. Die von uns hierzu beigebrachten Unterlagen werden, da sie über den Rahmen der bis dahin bekannten Akten hinausgehen, in mancher Hinsicht nach einer Uberprüfung der bisher gältigen Urteile verlangen. Nicht als ob dadurch grundsätzlich neue Auffassungen zu erwarten waren. Aber immer schon blieben manche Einzelfragen offen, die nun vielleicht in anderem Lichte behandelt und beantwortet werden können als zuvor. Alle Erörterungen jener Jahre drängten auf eine Entscheidung darüber, wem innerhalb der Gesamtkirche die höchste und damit bindende Autorität nicht nur in Glaubenssachen, sondern mekr noch in Jurisdiktionsfragen und kirchlichen Verwaltungsangelegenheiten zukomme, wem also in letzter Zuständigkeit zu gehorsamen sei, dem Papst in Rom oder einem Generalkonzil. Im Ausland war solche Entscheidung längst ohne sonderliche Schwierigkeiten und Vorbehalle zugunsten Papst Eugens gefallen, wie sich damals auf die Ankündigung eines neuen Konzils durch König Friedrich (nr. 60—64) hin aus dem ganz überwiegenden Teil der eingelaufenen Antworten (nr. 71—87) ergab — in Frankreich längst ausgesprochen durch die bekannte Prag- matische Sanktion von Bourges des Jahres 1438. Demgegenüber bestand in Deutschland, vornehmlich infolge der Kurfürstlichen Neutralitäts- Erklärung von 1438, erhebliche Verwirrung in dieser Grundsatzfrage. Hierin Abhilfe zu schaffen, war das ständige, aber fast untösbar scheinende Anliegen der Reichstage jener Jahre. Uber die tieferen Gründe der kirchtichen Schwierigkeiten im Reich hat man bisher aus der ein- schlägigen Literatur nur wenige Einzelheiten erfahren können. Aus den vorliegenden Akten, be- sonders des Nürnberger Reichstages von 1444, zeichnen sie sich jetzt mit mehr Klarheit ab. Man erkennt nun, daß neben dem allgemeinen Vorbehalt der kurfürstlichen Neutralität gegenüber beiden kirchlichen Parleien zahlreiche Bindungen scheinbar untergeordneten Ranges ebenso im mittleren und unteren Klerus und bei geistlichen Gemeinschaften wie bei Einzelpersonen vorhanden waren, die einer klaren Entscheidung gegen das Konzil und für den Papst oder auch umgekehrt enlgegenslanden. Denn mit solchen Stellungnahmen wäre, wie besonders aus nr. 185 hervorgeht, offenbar die Rechtmäßigkeit vieler Würdenverleihungen oder Stellenbesetzungen, wären aber auch nicht wenige noch schwebende kirchliche Prozeßverfahren ernsthaft in Frage gestellt gewesen.
X Vorwort Der Band bietet weiterhin mancherlei Unterlagen zu Vertragsurkunden aus diesen Jahren. Einige davon erscheinen im vollen Wortlaut, so der Münzvertrag rheinischer Kurfürsten (nr. 156), die königlichen und kurfürstlichen Zustimmungen zum Vertrag über die Neumark (nr. 206) und der Mergentheimer Fürstenbund von 1445 (nr. 317 u. 319), vor allem aber die Friedensabkommen zwischen Kurl VII. von Frankreich und René von Sizilien mit Metz (nr. 268 w. 269), die ver- schiedenen Verträge der Kurfürsten mit Frankreich (nr. 322. 324. 325. 332) und das Freund- schaftsbündnis zwischen Kurpfalz und Burgund (nr. 335,a). Dagegen war es nicht vertretbar, die verschiedenen kurzfristigen Landfriedenseinungen (nr. 150—152) auch inhaltlich wieder- zugeben. Wir wissen selber sehr wohl, daß Texte dieser Art als Studienstofje fehlen; wir halten dafär, daß eine Gesamtveröffentlichung von Einungsurkunden als eine rechtsgeschichtliche Editionsaufgabe baldiger Zukunft betrachtet werden sollte. Mit einem letzten Hinweis auf die mannigfachen Gutachten von Universitäten (nr. 68. 91. 88,c. 118,a,6. 164) und Bischofskonferenzen (nr. 123. 306,a), die Denkschriften namhafter Persönlichkeiten wie Tudeschis (nr. 42. 87. 167), Segovias (nr. 43), Carvajals (nr. 45. 177. 178) und des Kusaners (nr. 99 179), weiterhin die verschiedenartigen, inhaltlich so aufschluß- reichen Vollmachten und Instruktionen, endlich auch die größtenteils unveröffentlichten Kriegs- vorbereitungen, kann diese knappe Ubersicht des Aktenstoffes schon zum Inhalt des Bandes übergehen. Auch dabei wird sich unser Augenmerk auf einige besondere Inhalte und Zusammen- hänge beschränken dürfen, die bei der Anlage des Bandes weniger unmittelbar in Erscheinung treten, als es ihrer damaligen politischen Bedeutung vielleicht zukommt. Hauptsächlicher und zunächst sogar einziger Verhandlungspunkt der Reichstage von 1443 bis 1445 war die Kirchenfrage. Die von uns hierzu beigebrachten Unterlagen werden, da sie über den Rahmen der bis dahin bekannten Akten hinausgehen, in mancher Hinsicht nach einer Uberprüfung der bisher gältigen Urteile verlangen. Nicht als ob dadurch grundsätzlich neue Auffassungen zu erwarten waren. Aber immer schon blieben manche Einzelfragen offen, die nun vielleicht in anderem Lichte behandelt und beantwortet werden können als zuvor. Alle Erörterungen jener Jahre drängten auf eine Entscheidung darüber, wem innerhalb der Gesamtkirche die höchste und damit bindende Autorität nicht nur in Glaubenssachen, sondern mekr noch in Jurisdiktionsfragen und kirchlichen Verwaltungsangelegenheiten zukomme, wem also in letzter Zuständigkeit zu gehorsamen sei, dem Papst in Rom oder einem Generalkonzil. Im Ausland war solche Entscheidung längst ohne sonderliche Schwierigkeiten und Vorbehalle zugunsten Papst Eugens gefallen, wie sich damals auf die Ankündigung eines neuen Konzils durch König Friedrich (nr. 60—64) hin aus dem ganz überwiegenden Teil der eingelaufenen Antworten (nr. 71—87) ergab — in Frankreich längst ausgesprochen durch die bekannte Prag- matische Sanktion von Bourges des Jahres 1438. Demgegenüber bestand in Deutschland, vornehmlich infolge der Kurfürstlichen Neutralitäts- Erklärung von 1438, erhebliche Verwirrung in dieser Grundsatzfrage. Hierin Abhilfe zu schaffen, war das ständige, aber fast untösbar scheinende Anliegen der Reichstage jener Jahre. Uber die tieferen Gründe der kirchtichen Schwierigkeiten im Reich hat man bisher aus der ein- schlägigen Literatur nur wenige Einzelheiten erfahren können. Aus den vorliegenden Akten, be- sonders des Nürnberger Reichstages von 1444, zeichnen sie sich jetzt mit mehr Klarheit ab. Man erkennt nun, daß neben dem allgemeinen Vorbehalt der kurfürstlichen Neutralität gegenüber beiden kirchlichen Parleien zahlreiche Bindungen scheinbar untergeordneten Ranges ebenso im mittleren und unteren Klerus und bei geistlichen Gemeinschaften wie bei Einzelpersonen vorhanden waren, die einer klaren Entscheidung gegen das Konzil und für den Papst oder auch umgekehrt enlgegenslanden. Denn mit solchen Stellungnahmen wäre, wie besonders aus nr. 185 hervorgeht, offenbar die Rechtmäßigkeit vieler Würdenverleihungen oder Stellenbesetzungen, wären aber auch nicht wenige noch schwebende kirchliche Prozeßverfahren ernsthaft in Frage gestellt gewesen.
Strana XI
Vorwort XI Andererseits mochten sich damals auch geistliche Körperschaften, Universitäten ebenso mie einzelne Orden, dem Konzil in einer Art von Gemeinschaftsgeist besonders verbunden fühlen. Zudem sollte nicht unbenchtet bleiben, wie sehr sich gerade in unserem Zeitabschnitt König und Kurfürsten in ihrer Meinungsbildung von den Gutachten ihrer Universitäten abhängig gemacht haben. Soviel geht jedenfalls aus alledem hervor, daß die Haltung jast uller Verantwortlichen im Reich zur Kirchenfrage nicht von machtpolitischem Denken allein bestimmt gewesen ist, wie dies eher für Frankreich gelten könnte. Neues Licht fällt nach dem Wortlaut unserer Akten auf Bestand, Dauer und Anschen des Baseler Konzile in diesen Jahren. Nach Hefeles Konziliengeschichte galt als ausgemacht, daß die letzte, nämlich 45. Baseler Sitzung schon im Mai 1443 stattgefunden habe. Aber unsere Ver- handlungsunterlagen aus dem Jahre 1445 (nr. 291—295) erweisen eine noch durchuus aktions- fähige Synode in Basel; nichts berechtigt dazu, eine schon vollzogene Schlußsitzung mit gleich- zeitigem Entscheid einer Wiedereröffnung nach drei Jahren in Lyon, wie solches im Dekret der 45. Session festgelegt wurde, zu unterstellen. Deshalb glaube ich, den letzten Buseler Sitzungs- termin zutreffender auf den 16. Mai 1446 verlegen zu dürfen; die nähere Begründung dafür wolle man in unserer Einleitung (S. 624j.) nachlesen. Ein größeres Gewicht, als gemeinhin üblich, darf man im gleichen Zusammenhang dem Be- schluß des Frankfurter Reichstages von 1445 (nr. 407 mit 408) beimessen. Denn er stellt so eingehende Richtlinien für ein allgemein gültiges Verhalten in der Kirchentrage bis zu neuen Lösungen auf, daß ihm geradezu eine Art von Schlüsselstellung im weiteren Verlauf der kirch- lichen Reichspolitik bis zum Konkordat von 1448 zugeschrieben werden darf. Dem widerspricht keinesfalls der zusätzliche Vermerk einer Abschrift (nr. 407 Vorlage C): Non sunt ista nisi inter omnes principes. Denn er will nicht etwa, wie man glauben könnte, den Inhalt des Ab- schiedes als trügerisch und wertlos hinstellen, sondern, als Kopfvermerk der Abschrift, die im Reichstagarezeß so deutlich betonte Einheit aller Fürsten in dieser wichtigen Reichssache doch eher noch unterstreichen. Uber den weiteren und so anders gearleten Verlauf der Kirchenfrage bis zum Konkordat sind an dieser Stelle Voraussagen noch keineswege am Platze. Denn sie würden die genaue Kennt- nis der einschlägigen Akten des folgenden Bandes voraussetzen. Doch zeichnen sich erste Schritte auf dem späteren Wege bereits in den anschließtenden Verhandlungen des päpstlichen Nuntius Johannes Carvajal mit König Friedrich (nr. 296) in den Berichten des königlichen Sekretärs (nr. 420) schon ab. Die zweite große Autgabe, vor die sich der Nürnberger Reichstag im Jahre 1444 sehr un- verschens gestellt sah, war die Bewältigung und Abwehr einer wirklichen oder vermeintlichen Reichsgefahr, des Anmarsches der Armagnaken. Uber Anlaß, Beweggründe und äußeren Verlauf dieses französischen Vorstoßes in der Richtung auf das Reich, infolge einer Bitte des deutschen Königs um Kriegshilfe gegen die Schweizer Eidgenossen, ist bereits so viel geschrieben und veröffentlicht worden, daß sich hier unsere Einführungen in der Behandlung der Vorge- schichte und ihrer Begleitumstände auf ein Mindestmaß beschränken durften. Nicht aber ent- hoben uns die Aktenpublikationen von Chmel aut deuischer und von Tuetey aui französischer Seite neben melen Sonderbeiträgen aus örtlichen Archiven von der Verpflichtung, diese Akten- stücke noch einmal, und zwar größtenteils im Wortlaut, nun aber im rechten Gegenüber zu bringen. Daneben werden andere nicht weniger wichtige, jedoch bisher gänzlich unbeachtete Unterlagen aus kurfürstlichen Archiven neben zahlreichen ebenfalls meist unbekannten Schreiben städtischer Herkunft die Verhandlungsvorgänge ungleich eindringlicher und auch vielseitiger verfolgen lassen. Man wird sich bei näherer Durchsicht der Akten kaum dem Eindruck verschließen können, daß die französischen Beziehungen oder Gegensätze zu Reich und Reichsständen sich doch viel fach in etwas anderem Licht zeigen, als es die älteren, manchmal allzu national gefärbten Dar- stellungen wahrhaben wollten. Die Armagnakenfrage war schließlich nicht von einem Reichstag, geschweige denn von dem dafür zuständigen, damals aber einseitig gebundenen und im Grunde schuldigen Reichsoberhaupt
Vorwort XI Andererseits mochten sich damals auch geistliche Körperschaften, Universitäten ebenso mie einzelne Orden, dem Konzil in einer Art von Gemeinschaftsgeist besonders verbunden fühlen. Zudem sollte nicht unbenchtet bleiben, wie sehr sich gerade in unserem Zeitabschnitt König und Kurfürsten in ihrer Meinungsbildung von den Gutachten ihrer Universitäten abhängig gemacht haben. Soviel geht jedenfalls aus alledem hervor, daß die Haltung jast uller Verantwortlichen im Reich zur Kirchenfrage nicht von machtpolitischem Denken allein bestimmt gewesen ist, wie dies eher für Frankreich gelten könnte. Neues Licht fällt nach dem Wortlaut unserer Akten auf Bestand, Dauer und Anschen des Baseler Konzile in diesen Jahren. Nach Hefeles Konziliengeschichte galt als ausgemacht, daß die letzte, nämlich 45. Baseler Sitzung schon im Mai 1443 stattgefunden habe. Aber unsere Ver- handlungsunterlagen aus dem Jahre 1445 (nr. 291—295) erweisen eine noch durchuus aktions- fähige Synode in Basel; nichts berechtigt dazu, eine schon vollzogene Schlußsitzung mit gleich- zeitigem Entscheid einer Wiedereröffnung nach drei Jahren in Lyon, wie solches im Dekret der 45. Session festgelegt wurde, zu unterstellen. Deshalb glaube ich, den letzten Buseler Sitzungs- termin zutreffender auf den 16. Mai 1446 verlegen zu dürfen; die nähere Begründung dafür wolle man in unserer Einleitung (S. 624j.) nachlesen. Ein größeres Gewicht, als gemeinhin üblich, darf man im gleichen Zusammenhang dem Be- schluß des Frankfurter Reichstages von 1445 (nr. 407 mit 408) beimessen. Denn er stellt so eingehende Richtlinien für ein allgemein gültiges Verhalten in der Kirchentrage bis zu neuen Lösungen auf, daß ihm geradezu eine Art von Schlüsselstellung im weiteren Verlauf der kirch- lichen Reichspolitik bis zum Konkordat von 1448 zugeschrieben werden darf. Dem widerspricht keinesfalls der zusätzliche Vermerk einer Abschrift (nr. 407 Vorlage C): Non sunt ista nisi inter omnes principes. Denn er will nicht etwa, wie man glauben könnte, den Inhalt des Ab- schiedes als trügerisch und wertlos hinstellen, sondern, als Kopfvermerk der Abschrift, die im Reichstagarezeß so deutlich betonte Einheit aller Fürsten in dieser wichtigen Reichssache doch eher noch unterstreichen. Uber den weiteren und so anders gearleten Verlauf der Kirchenfrage bis zum Konkordat sind an dieser Stelle Voraussagen noch keineswege am Platze. Denn sie würden die genaue Kennt- nis der einschlägigen Akten des folgenden Bandes voraussetzen. Doch zeichnen sich erste Schritte auf dem späteren Wege bereits in den anschließtenden Verhandlungen des päpstlichen Nuntius Johannes Carvajal mit König Friedrich (nr. 296) in den Berichten des königlichen Sekretärs (nr. 420) schon ab. Die zweite große Autgabe, vor die sich der Nürnberger Reichstag im Jahre 1444 sehr un- verschens gestellt sah, war die Bewältigung und Abwehr einer wirklichen oder vermeintlichen Reichsgefahr, des Anmarsches der Armagnaken. Uber Anlaß, Beweggründe und äußeren Verlauf dieses französischen Vorstoßes in der Richtung auf das Reich, infolge einer Bitte des deutschen Königs um Kriegshilfe gegen die Schweizer Eidgenossen, ist bereits so viel geschrieben und veröffentlicht worden, daß sich hier unsere Einführungen in der Behandlung der Vorge- schichte und ihrer Begleitumstände auf ein Mindestmaß beschränken durften. Nicht aber ent- hoben uns die Aktenpublikationen von Chmel aut deuischer und von Tuetey aui französischer Seite neben melen Sonderbeiträgen aus örtlichen Archiven von der Verpflichtung, diese Akten- stücke noch einmal, und zwar größtenteils im Wortlaut, nun aber im rechten Gegenüber zu bringen. Daneben werden andere nicht weniger wichtige, jedoch bisher gänzlich unbeachtete Unterlagen aus kurfürstlichen Archiven neben zahlreichen ebenfalls meist unbekannten Schreiben städtischer Herkunft die Verhandlungsvorgänge ungleich eindringlicher und auch vielseitiger verfolgen lassen. Man wird sich bei näherer Durchsicht der Akten kaum dem Eindruck verschließen können, daß die französischen Beziehungen oder Gegensätze zu Reich und Reichsständen sich doch viel fach in etwas anderem Licht zeigen, als es die älteren, manchmal allzu national gefärbten Dar- stellungen wahrhaben wollten. Die Armagnakenfrage war schließlich nicht von einem Reichstag, geschweige denn von dem dafür zuständigen, damals aber einseitig gebundenen und im Grunde schuldigen Reichsoberhaupt
Strana XII
XII Vorwort gelöst worden, sondern durch die Vermittlung der Kurfürsten. Das Ergebnis iet bekannt; jedoch über den Gang der Vorverhandlungen bietet erst unser Band die gehörigen Unterlagen (nr. 311 u. 312). Mit ihrer Hilje wird man nicht nur das Zustandekommen der grofien Vertragswerke (nr. 324 u. 325) samt allen von uns nachgewiesenen Vertragsurkunden nun besser als zuvor verfolgen können, sondern vielleicht auch manche neuen Einsichten über den Anteil der Kur- fürsten an der Reichsregierung gewinnen. Erheblich verwickelter zeigt sich die Armagnakenfrage im Verhältnis zwischen dem Deutschen und dem Französischen König. Unsere Wiedergabe aller erreichbaren Unterlagen erlaubt jetzt, die beiderscitigen Standpunkte im Gegenüber der Aussagen bequem zu überprüfen. Da allerdings infolge zeitlicher Anordnung der gesamte Aktenvorgang nicht geschlossen vorliegt, sondern über den ganzen Band verstreut ist, kann dem Benutzer die Mühe nicht erspart bleiben, die Belege im einzelnen nachzuschlagen. Er wird dabei feststellen, wieweit die gegenseitigen Vorwürfe wirklich in den vorausgegangenen, von uns genügend ausgewiesenen Tatbestanden begründet gewesen waren. Wenige Hinweise mögen auch hierbei wieder genägen. Unter den Vorwürfen, die französischerseits gegen König Friedrich erhoben wurden, kehren drei Behawptungen immer wieder: Nichteinhaltung der Absprache über die Versorgung der Armagnaken als Waffenhelfer gegen die Schweizer Eidgenossen, Mißbrauch der königlichen Vormundschaften über den jungen König Ladislaus und über Herzog Sigmund von Tirol und ungerechtferligte Parteinahme zugünsten Herzog Ludwigs von Baiern-Ingolstadt gegen deseen Vater (nr. 2I1. 222, d. 355. 366. 399,a. 400). Man stelle dem gegenüber, uas unsere Vorakten dazu sagen. Man wird demgemäß den vollstandigen Schriftwechsel uber die Anforderung der Armagnaken durch das Haus Habsburg, nicht von seiten König Friedrichs allein, zu überblicken haben (nr. 160. 162). Man wird alles vergleichen müssen, was urkundlich über die Erbausein- andersetzungen der Habsburger insgesamt, nicht nur über die genannten Vormundschaften, zu finden ist (nr. 203. 222, e. 376). Man muß schließlich alle vorgelegten Aktenstücke vergleichen, um sich ein zutreffendes Bild uber das Verhalten König Friedrichs zur Beseitigung der bestehenden Erbfeindschaft im Ingolstädter Fürstenhaus zu machen (nr. 154. 205). Man dürfte bei solcher Prüfung aller bekannten, aber auch der bisher ungenutzten Aktenvorgänge zu einer anderen Würdigung der Tathestände, auch zugunsten des Königs, kommen, als sie gemeinhin, nicht zuletzt gestützt auf einseitige Urteile von Zeitgenossen, besteht. Besondere Aufmerksamkeit konnte, dank genügender Vorakten, den Verträgen von König und Dauphin von Frankreich mit deutschen Reichsfürsten von 1445 (nr. 324 und 325) zugewendel werden. Es ist jedenfalls für diese Zeit ein seltener Glücksfall, daß sich der Werdegang eines Ver- tragswerkes von seinem ersten Entwurf bis zu den verschiedenen Ratifikationen urkundlich so gut verfolgen läßt wie in diesen zuzi Beispielen. Editionstechnisch war damit eine Aufgabe ge- stellt, die sich auf bisher bei uns gebräuchliche Weise nicht völlig lösen ließ. Wir haben deshalb ein etwas abgeändertes Verfahren ermittelt, das es gestattet, den inneren Zusammenhang der ein- zelnen Urkunden im oorliegenden Druckhild unschwer zu erkennen. Auf die geschichtliche Be- deutung des Hauptvertrages (nr. 325) ist in der Einleitung (S. 633f.) hingewiesen worden. Auch über den Verlauf der österreichischen Fehde mit den Eidgenossen konnten zu den altbekannten Aktenstücken wesentliche neue nachgewiesen und im Wortlaut gebracht werden; aus ihnen laßt sich nun der gesamte Verhandlungsgang vom Königlichen Tag zu Konstanz im Jahre 1442 (vgl. S. 4f.) üher die verschiedenartigsten Ausgleichsversuche der Parteien auf und neben dem Nürnberger Reichstag von 1444 bis zu den Konstanzer Schiedstagungen gegen Ende des Jahres 1445 allseitig verfolgen. Einzelheiten darüber aus unseren Registern zu ermitteln, be- gegnet keinen Schwierigkeiten. Umfangreich sind sodann die bis dahin unbekannten Belege zu den Maßnahmen des Pfalzgrafen als Reichshauptmann gegen die Armagnaken. Es ist wohl nicht übertrieben zu behaupten, daß sie zur Kriegsgeschichte des 15. Jahrhunderts, d. h. beim Uber- gang des Kriegswesens vom Gebrauch einfacher Handwaffen zu Feuerwaffen und der damit gekoppel- ten Umstellung in der Art der Kriegführung, sehr brauchtare Studienunterlagen bieten können.
XII Vorwort gelöst worden, sondern durch die Vermittlung der Kurfürsten. Das Ergebnis iet bekannt; jedoch über den Gang der Vorverhandlungen bietet erst unser Band die gehörigen Unterlagen (nr. 311 u. 312). Mit ihrer Hilje wird man nicht nur das Zustandekommen der grofien Vertragswerke (nr. 324 u. 325) samt allen von uns nachgewiesenen Vertragsurkunden nun besser als zuvor verfolgen können, sondern vielleicht auch manche neuen Einsichten über den Anteil der Kur- fürsten an der Reichsregierung gewinnen. Erheblich verwickelter zeigt sich die Armagnakenfrage im Verhältnis zwischen dem Deutschen und dem Französischen König. Unsere Wiedergabe aller erreichbaren Unterlagen erlaubt jetzt, die beiderscitigen Standpunkte im Gegenüber der Aussagen bequem zu überprüfen. Da allerdings infolge zeitlicher Anordnung der gesamte Aktenvorgang nicht geschlossen vorliegt, sondern über den ganzen Band verstreut ist, kann dem Benutzer die Mühe nicht erspart bleiben, die Belege im einzelnen nachzuschlagen. Er wird dabei feststellen, wieweit die gegenseitigen Vorwürfe wirklich in den vorausgegangenen, von uns genügend ausgewiesenen Tatbestanden begründet gewesen waren. Wenige Hinweise mögen auch hierbei wieder genägen. Unter den Vorwürfen, die französischerseits gegen König Friedrich erhoben wurden, kehren drei Behawptungen immer wieder: Nichteinhaltung der Absprache über die Versorgung der Armagnaken als Waffenhelfer gegen die Schweizer Eidgenossen, Mißbrauch der königlichen Vormundschaften über den jungen König Ladislaus und über Herzog Sigmund von Tirol und ungerechtferligte Parteinahme zugünsten Herzog Ludwigs von Baiern-Ingolstadt gegen deseen Vater (nr. 2I1. 222, d. 355. 366. 399,a. 400). Man stelle dem gegenüber, uas unsere Vorakten dazu sagen. Man wird demgemäß den vollstandigen Schriftwechsel uber die Anforderung der Armagnaken durch das Haus Habsburg, nicht von seiten König Friedrichs allein, zu überblicken haben (nr. 160. 162). Man wird alles vergleichen müssen, was urkundlich über die Erbausein- andersetzungen der Habsburger insgesamt, nicht nur über die genannten Vormundschaften, zu finden ist (nr. 203. 222, e. 376). Man muß schließlich alle vorgelegten Aktenstücke vergleichen, um sich ein zutreffendes Bild uber das Verhalten König Friedrichs zur Beseitigung der bestehenden Erbfeindschaft im Ingolstädter Fürstenhaus zu machen (nr. 154. 205). Man dürfte bei solcher Prüfung aller bekannten, aber auch der bisher ungenutzten Aktenvorgänge zu einer anderen Würdigung der Tathestände, auch zugunsten des Königs, kommen, als sie gemeinhin, nicht zuletzt gestützt auf einseitige Urteile von Zeitgenossen, besteht. Besondere Aufmerksamkeit konnte, dank genügender Vorakten, den Verträgen von König und Dauphin von Frankreich mit deutschen Reichsfürsten von 1445 (nr. 324 und 325) zugewendel werden. Es ist jedenfalls für diese Zeit ein seltener Glücksfall, daß sich der Werdegang eines Ver- tragswerkes von seinem ersten Entwurf bis zu den verschiedenen Ratifikationen urkundlich so gut verfolgen läßt wie in diesen zuzi Beispielen. Editionstechnisch war damit eine Aufgabe ge- stellt, die sich auf bisher bei uns gebräuchliche Weise nicht völlig lösen ließ. Wir haben deshalb ein etwas abgeändertes Verfahren ermittelt, das es gestattet, den inneren Zusammenhang der ein- zelnen Urkunden im oorliegenden Druckhild unschwer zu erkennen. Auf die geschichtliche Be- deutung des Hauptvertrages (nr. 325) ist in der Einleitung (S. 633f.) hingewiesen worden. Auch über den Verlauf der österreichischen Fehde mit den Eidgenossen konnten zu den altbekannten Aktenstücken wesentliche neue nachgewiesen und im Wortlaut gebracht werden; aus ihnen laßt sich nun der gesamte Verhandlungsgang vom Königlichen Tag zu Konstanz im Jahre 1442 (vgl. S. 4f.) üher die verschiedenartigsten Ausgleichsversuche der Parteien auf und neben dem Nürnberger Reichstag von 1444 bis zu den Konstanzer Schiedstagungen gegen Ende des Jahres 1445 allseitig verfolgen. Einzelheiten darüber aus unseren Registern zu ermitteln, be- gegnet keinen Schwierigkeiten. Umfangreich sind sodann die bis dahin unbekannten Belege zu den Maßnahmen des Pfalzgrafen als Reichshauptmann gegen die Armagnaken. Es ist wohl nicht übertrieben zu behaupten, daß sie zur Kriegsgeschichte des 15. Jahrhunderts, d. h. beim Uber- gang des Kriegswesens vom Gebrauch einfacher Handwaffen zu Feuerwaffen und der damit gekoppel- ten Umstellung in der Art der Kriegführung, sehr brauchtare Studienunterlagen bieten können.
Strana XIII
Vorwort XIII Wer freilich auch über das Auftreten der französischen Kriegsscharen auf deutschem Reichsboden über die schon bekannten Kriegsnachrichten hinaus neue Belehrung erwarten sollte, dürfte viel- leicht enttäuscht sein. Denn so sehr die von uns in vielen Archiven gesichteten Schriftwechsel zur wörtlichen Wiedergabe reizen mochten, mußsten wir uns doch auf jene kurzen Mitteilungen be- schrënken, die den tatzüchlicken Kriegsablauf im Vormarsch der Armagnaken zeitlich und örtlich erkennen ließen. Wir glaubten weiterhin, über den Rakmen eigentlicher Reichstagsakten hinaus auch dem kriegerischen wie diplomatischen Ringen um die Freiheit der lothringiscken Stadte Metz, Epinal, Toul und Verdun in ausfihrlicher Aktenwiedergabe gehörigen Raum geben za sollen. Denn daraus wird deutlich, wie sehr sich diese von Frankreich bedrohten und schließlich unterworfenen Städte damals noch durchaus zum Reich gehörig fühiten und von dorther Hilfe, wenn auch ver- geblich, erwartet haben. Demgegenäber mögen unsere Belege zu den Beziekungen Burgunds zum Reich vielleicht etwas versteckt und durftig erscheinen. Immerhin sind es sechs zum größten Teil unbekannte Nummern, in denen dieses Verhältnis mehrfachen Ausdruck findel, nämlich nr. 15 und 16 (Lehnsabhangigkeit Herzog Philipps vom Reich], nr. 55 (Streit um Luxemburg und Chiny), nr. 158 (Verhandlungen Konrads von Weinsberg mit einem Hinweis aut die Königstrage für Bur- gund), nr. 166 (Stellung Philipps zur Kirchenfrage) und nr. 335 (Beziehungen desselben zu dentschen Fürsten). In diesen Unterlagen sind einige Fragen über die künjtigen Beziehungen zwischen Burgund wnd dem Reich bereits angeschnitten, mit denen sich spätere Reichstagsakten- bände noch des näheren werden beschäftigen müssen. Soweit damals der innere Reichstriede zu gewährleisten war, hatte der Frankfurter Reichstag von 1442 mit der sogenannten „Reformatio Friderici“ (RTA. 16 nr. 209), wenigstens nach Auf- fassung König Friedrichs im Jahre 1444 (nr. 204), das Seine getan. Dies hinderte jedoch nicht, daß unabhängig davon Landfriedensbestrebungen der einzelnen Fürsten im Verein mit den Reichestädten auch fernerhin und sogar in verstärktem Maße weitergingen. Darüber untsrrichtet im vorliegenden Band eine Reihe von Tagungen. Soweit hierbei nur kurzfristige Einungen oder eine Verlängerung schon bestehender Bündnisse zustande kamen, haben wir uns auf eine Wieder- gabe der laufenden Verhandlungen in Aktenreferaten (nr. 150—152), nötigenfalls auj Inhalts- angaben der Vertragsurkunden (nr. 394 und 396) beschränken müssen, Eine Ausnahme bildet lediglich der Mergentheimer Fürstenbund von 1445 (nr. 317). Denn einerseits ist er eine Folge früherer in den Reichstagsakten wörtlich veröffentlichter fürstlicher Einungen, andererseits soll er nach herkömmlicher Ansicht schon eine Art Schlüsselstellung zum Verständnis des Städte- krieges von 1449 eingenommen haben. Es wird nun anhand aller von uns vorgelegten Unterlagen zu prüfen sein, ob und wieweit solche Anrahme aus der Haltung der Fürsten und Städte in diesen Jakren gerechtfertigt erscheint. Auf weitere Besprechungen verschiedener Einzelvorgänge im Reich, die der Band nebenher bringt, darf hier verzichtet werden. Nur eben genannt seien davon der Münzvertrag Rheinischer Kurfürsten (nr. 156), der Vergleich über die Neumark (nr. 206), die unterschiedlichen Be- ziehungen zum Hause Savoyen (nr. 15. 50. 53. 54. 160,c und öfter), die Einziehung der immer noch ausstehenden Juden Krönungsstewern (nr. 155. 202), die Bemihungen Konrade von Weinsberg, weiterhin politisch tätig zu bleiben (nr. 158 und 265), ferner die im ganzen Bande verstreuten Unterlagen über die Vorgänge in Ungarn, Böhmen und an der Etsch, über die Soester Fehde und über zahlreiche Städtetagungen in eigener Sache. Mit ihnen ist der Kreis unmittelbarer Reichstagsakten mehrfach überschritten worden, um im Rahmen des Möglichen die neuen Grund- sätze unseres Unternekmens im Hinblick auf die allgemeine Reichspolitik schon jetzt zu erfüllen. Schließlich sei nicht vergessen, noch darauf eigens hinzuweisen, daß der Band eine Reihe bisher unbekannt gebliebener Abhandlungen. Reden und gutachtlicher Beiträge von jenen nam- haften Persönlichkeiten dieser Zeit bringen kann, die neben ihrem politischen Einfluß auf das Zeitgeschehen auch das geistige Gesicht von damals geprägt haben und heute wieder stärker im Vordergrund wissenschaftlicher Forschung stehen; wir denken an Thomas Ebendorfer (nr. 2. 15.
Vorwort XIII Wer freilich auch über das Auftreten der französischen Kriegsscharen auf deutschem Reichsboden über die schon bekannten Kriegsnachrichten hinaus neue Belehrung erwarten sollte, dürfte viel- leicht enttäuscht sein. Denn so sehr die von uns in vielen Archiven gesichteten Schriftwechsel zur wörtlichen Wiedergabe reizen mochten, mußsten wir uns doch auf jene kurzen Mitteilungen be- schrënken, die den tatzüchlicken Kriegsablauf im Vormarsch der Armagnaken zeitlich und örtlich erkennen ließen. Wir glaubten weiterhin, über den Rakmen eigentlicher Reichstagsakten hinaus auch dem kriegerischen wie diplomatischen Ringen um die Freiheit der lothringiscken Stadte Metz, Epinal, Toul und Verdun in ausfihrlicher Aktenwiedergabe gehörigen Raum geben za sollen. Denn daraus wird deutlich, wie sehr sich diese von Frankreich bedrohten und schließlich unterworfenen Städte damals noch durchaus zum Reich gehörig fühiten und von dorther Hilfe, wenn auch ver- geblich, erwartet haben. Demgegenäber mögen unsere Belege zu den Beziekungen Burgunds zum Reich vielleicht etwas versteckt und durftig erscheinen. Immerhin sind es sechs zum größten Teil unbekannte Nummern, in denen dieses Verhältnis mehrfachen Ausdruck findel, nämlich nr. 15 und 16 (Lehnsabhangigkeit Herzog Philipps vom Reich], nr. 55 (Streit um Luxemburg und Chiny), nr. 158 (Verhandlungen Konrads von Weinsberg mit einem Hinweis aut die Königstrage für Bur- gund), nr. 166 (Stellung Philipps zur Kirchenfrage) und nr. 335 (Beziehungen desselben zu dentschen Fürsten). In diesen Unterlagen sind einige Fragen über die künjtigen Beziehungen zwischen Burgund wnd dem Reich bereits angeschnitten, mit denen sich spätere Reichstagsakten- bände noch des näheren werden beschäftigen müssen. Soweit damals der innere Reichstriede zu gewährleisten war, hatte der Frankfurter Reichstag von 1442 mit der sogenannten „Reformatio Friderici“ (RTA. 16 nr. 209), wenigstens nach Auf- fassung König Friedrichs im Jahre 1444 (nr. 204), das Seine getan. Dies hinderte jedoch nicht, daß unabhängig davon Landfriedensbestrebungen der einzelnen Fürsten im Verein mit den Reichestädten auch fernerhin und sogar in verstärktem Maße weitergingen. Darüber untsrrichtet im vorliegenden Band eine Reihe von Tagungen. Soweit hierbei nur kurzfristige Einungen oder eine Verlängerung schon bestehender Bündnisse zustande kamen, haben wir uns auf eine Wieder- gabe der laufenden Verhandlungen in Aktenreferaten (nr. 150—152), nötigenfalls auj Inhalts- angaben der Vertragsurkunden (nr. 394 und 396) beschränken müssen, Eine Ausnahme bildet lediglich der Mergentheimer Fürstenbund von 1445 (nr. 317). Denn einerseits ist er eine Folge früherer in den Reichstagsakten wörtlich veröffentlichter fürstlicher Einungen, andererseits soll er nach herkömmlicher Ansicht schon eine Art Schlüsselstellung zum Verständnis des Städte- krieges von 1449 eingenommen haben. Es wird nun anhand aller von uns vorgelegten Unterlagen zu prüfen sein, ob und wieweit solche Anrahme aus der Haltung der Fürsten und Städte in diesen Jakren gerechtfertigt erscheint. Auf weitere Besprechungen verschiedener Einzelvorgänge im Reich, die der Band nebenher bringt, darf hier verzichtet werden. Nur eben genannt seien davon der Münzvertrag Rheinischer Kurfürsten (nr. 156), der Vergleich über die Neumark (nr. 206), die unterschiedlichen Be- ziehungen zum Hause Savoyen (nr. 15. 50. 53. 54. 160,c und öfter), die Einziehung der immer noch ausstehenden Juden Krönungsstewern (nr. 155. 202), die Bemihungen Konrade von Weinsberg, weiterhin politisch tätig zu bleiben (nr. 158 und 265), ferner die im ganzen Bande verstreuten Unterlagen über die Vorgänge in Ungarn, Böhmen und an der Etsch, über die Soester Fehde und über zahlreiche Städtetagungen in eigener Sache. Mit ihnen ist der Kreis unmittelbarer Reichstagsakten mehrfach überschritten worden, um im Rahmen des Möglichen die neuen Grund- sätze unseres Unternekmens im Hinblick auf die allgemeine Reichspolitik schon jetzt zu erfüllen. Schließlich sei nicht vergessen, noch darauf eigens hinzuweisen, daß der Band eine Reihe bisher unbekannt gebliebener Abhandlungen. Reden und gutachtlicher Beiträge von jenen nam- haften Persönlichkeiten dieser Zeit bringen kann, die neben ihrem politischen Einfluß auf das Zeitgeschehen auch das geistige Gesicht von damals geprägt haben und heute wieder stärker im Vordergrund wissenschaftlicher Forschung stehen; wir denken an Thomas Ebendorfer (nr. 2. 15.
Strana XIV
XIV Vorwort 291), Nikolaus Tudeschi (nr. 42. 87. 167), Johannes von Segovia (nr. 43). Johannes Carvajal (nr. 45. 59. 177.178), Nikolaus von Kues (nr. 99 und 179) und Enea Silvio (nr. 299). Ihre Beiträge können nicht überschen werden, wenn von den Verfassern in anderem Zusammenhang die Rede ist. Es sei dem Bearbeiter am Ende eines langen Weges gestattet, sich dankend derer zu erinnern, die am Zustandekommen des Werkes so vielfachen persönlichen Anteil gehabt hatten. Das gilt zu- vörderet dem Andenken an Ludwig Quidde. Als einstiger Abteilungsleiter der älleren Reichslags- akten-Reihe hat er dem damals jungen „wissenschaftlichen Hilfsarbeiter" nicht nur die alte Weizsäckersche Tradition nebst seiner eigenen überlegenen Editionserfahrung bestens mitgegeben, sondern von Anbeginn auj Inhalt und Form dieses Bandes bestimmend und tätig eingewirkt. Während seiner öfteren Abwesenheit und in Stellvertretung hatte jahrelang der einstige Mitarbeiter der Reichstagsakten Karl Schellhaß, damals zu München im Ruhestand, ein gleiches Verdienst um Einführung in die Eigenart unserer Arbeiten; mit ihm verband mich auch späterhin noch persönliche Freundschaft in gegenseitiger editorischer Zusammenarheit. Dieses iberaus erfreu- liche Arbeitsverhältnis hat sich auch nicht geändert, als Hermann Heimpel später die Abteilungs- leitung übernahm. Ausdrücklich wurden von ihm die alten Grundsätze in der Anlage des Bandes anerkannt und in diesem Sinne die Arbeiten weiterhin gefördert; die von ihm vorgeschenen neuen Richtlinien sollten erst für die folgenden Bünde ganz in Kraft treten. Dankbar hervorzuheben sei mir erlaubt, in welch gutem Einvernehmen alle notwendig auftauchenden Fragen immer zwischen uns gelöst worden sind. Ahnliches gilt für die dauernde Hilfe, die mir bei Bearbeitung schwieriger Texte wie auch in der wissenschaftlichen Bewertung der ausgewahlten Aktenstücke jederzeit durch Helmut Weigel zuteil geworden ist; unsere jahrzehntelange Reichslagsakten-Gemeinschaft hat sich hier zum Vorteil der Arbeit, wie ich hoffe, bestens bewährt. Ein letzter Dank an dieser Stelle gilt schließlich den selbstlosen und siets freundlichst gewährten Korrekturhiljen, die mir während der Drucklegung des Bandes durch Ingeborg Most und Henny Grüncisen geboten worden sind. Umfassende und vielschichtige Werke, wie es Reichstuysaktenbände nun cinmal sind, können zu ihrer letzten Form nur in vertraulicher Arbeitsgemeinschaft kommen; hier war sie vorbildlich gegeben. Aachen, am 30. Januar 1963 Walter Kaemmerer
XIV Vorwort 291), Nikolaus Tudeschi (nr. 42. 87. 167), Johannes von Segovia (nr. 43). Johannes Carvajal (nr. 45. 59. 177.178), Nikolaus von Kues (nr. 99 und 179) und Enea Silvio (nr. 299). Ihre Beiträge können nicht überschen werden, wenn von den Verfassern in anderem Zusammenhang die Rede ist. Es sei dem Bearbeiter am Ende eines langen Weges gestattet, sich dankend derer zu erinnern, die am Zustandekommen des Werkes so vielfachen persönlichen Anteil gehabt hatten. Das gilt zu- vörderet dem Andenken an Ludwig Quidde. Als einstiger Abteilungsleiter der älleren Reichslags- akten-Reihe hat er dem damals jungen „wissenschaftlichen Hilfsarbeiter" nicht nur die alte Weizsäckersche Tradition nebst seiner eigenen überlegenen Editionserfahrung bestens mitgegeben, sondern von Anbeginn auj Inhalt und Form dieses Bandes bestimmend und tätig eingewirkt. Während seiner öfteren Abwesenheit und in Stellvertretung hatte jahrelang der einstige Mitarbeiter der Reichstagsakten Karl Schellhaß, damals zu München im Ruhestand, ein gleiches Verdienst um Einführung in die Eigenart unserer Arbeiten; mit ihm verband mich auch späterhin noch persönliche Freundschaft in gegenseitiger editorischer Zusammenarheit. Dieses iberaus erfreu- liche Arbeitsverhältnis hat sich auch nicht geändert, als Hermann Heimpel später die Abteilungs- leitung übernahm. Ausdrücklich wurden von ihm die alten Grundsätze in der Anlage des Bandes anerkannt und in diesem Sinne die Arbeiten weiterhin gefördert; die von ihm vorgeschenen neuen Richtlinien sollten erst für die folgenden Bünde ganz in Kraft treten. Dankbar hervorzuheben sei mir erlaubt, in welch gutem Einvernehmen alle notwendig auftauchenden Fragen immer zwischen uns gelöst worden sind. Ahnliches gilt für die dauernde Hilfe, die mir bei Bearbeitung schwieriger Texte wie auch in der wissenschaftlichen Bewertung der ausgewahlten Aktenstücke jederzeit durch Helmut Weigel zuteil geworden ist; unsere jahrzehntelange Reichslagsakten-Gemeinschaft hat sich hier zum Vorteil der Arbeit, wie ich hoffe, bestens bewährt. Ein letzter Dank an dieser Stelle gilt schließlich den selbstlosen und siets freundlichst gewährten Korrekturhiljen, die mir während der Drucklegung des Bandes durch Ingeborg Most und Henny Grüncisen geboten worden sind. Umfassende und vielschichtige Werke, wie es Reichstuysaktenbände nun cinmal sind, können zu ihrer letzten Form nur in vertraulicher Arbeitsgemeinschaft kommen; hier war sie vorbildlich gegeben. Aachen, am 30. Januar 1963 Walter Kaemmerer
Strana XV
Literaturverzeichnis (Liste der hänfig und abgekürzt zitierten Bücher und Aufsätze) d'Achery: Veterum aliquot scriptorum ... spieilegium. Opera et studio d. Lucae d'Acherii. Bd. 3 4. Paris 1659—61. Altmannt Die Urkunden Kaiser Sigmunds (1410—1437), verzeichnet von Wilhelm Altmann. 2 Bde. (Regesta imperii 11). Innsbruck. 1896—1200. Andreae, Joannis, Imis consulti Bononiensis in quinque decretalium libros, sextum decretalium librum et titulum de regulis iuris in sexto novella commentaria. Benutzte Ausgabe: Venedig 1612. Anselme de S. Maric, Père (Pierre de Guibours), Histoire de la maison royale de France et des grands officiers de la couronne... Bd. 33. Paris 1728. Archidiacnnus: Guidonis a Baiisio Rosarium seu in decretorum volumen commentaria. Benutzte Ausgabe: Venedig 1577. Ders., Super sexto decretalium commentaria. Benntzte Ansgahe: Venedig 1577. Bachmann, Adolf, Die deutschen Könige und die kurfürstliche Neutralität 1438—1447 (Archiv für Osterreichische Geschichte 75. 1889) S. 1—236. Baldi Petrusini in tres priores libres codicis praelectiones. Benutzte Ausgabe: Lyon 1564. Bardenhewer, Otto, Geschichte der altkirchlichen Literatur. Bd. 3, 1912. Bd. 4. 1—2, 1924. Bartoli a Saxoferrato in Digestum vetus commentaria ; desgl. in Digestum novum; desgl. in tres codicis Justiniani partes commentaria. Benutzte Ausgabe: Turin 1589. Beaucourt: Du Fresne de Beaucourt, Gaston, Histoire de Charles VII. Bd. 2. Paris 1882. Bd. 3. Paris 1885. Bd. 4. Paris 1888. Bertholet, Jean, Histoire occlesiastique et civile du duché de Luxembourg et comté de Chiny. Bd. 8. Luxein- burg 1743. Bianco, Franz Joseph van, Die alte Universität Köln und die spatern Gelehrten-Schulen dieser Stadt. Theil 1 Abtbeilung 1: Din alte Universität Köln. 1855. Blattau: Statuta synodalia, ordinationes et mandata archidioecesis Trevirensis. Nunc primum collegit ef edidit Joannes Jacobus Blattau. Bd. 1. 1844. Braun, Flacidus, Notitia bistorico-Eteraria de codicibus manuscriptis in bibliotheca... ad ss. Udalricum et Afram Augustae extantibus... 6 Bde. Augsburg 1791—1796. Cecconi, Eugenio, Studi storici sul concilio di Firenze...Parte Prima. Florenz 1869. Chiflet, Joannis Jacobus, Alsatia inre proprietatis Philippo IV, regi catholico vindicata... Antwerpen 1650. Chmel, Joseph, Geschichte Kaiser Friedrichs IV. und seines Sohnes Maximilian I. 2 Bde. 1840 1843. Ders.: Materialien zur osterreichischen Geschichte. Bd. 1: Beyträge zur Geschichte Kaiser Friedrichs IV. Heraus- gegeben von Joseph Chmel. Bd. 1 Heft 1. Linz 1832. Ders.: Regesta chronologico-diplomatica Friderici IV. Romanorum regis (imperatoris III.). Auszug aus den... Reichsregistraturbüchern vom Jahre 1440—1493. Nebst Auszügen aus Original-Urkunden, Manuskripten und Büchern. Wien 1838—1840. Codex diplomaticus Saxoniae regiae: Urkundenbuch der Universität Leipzig von 1409 bis 1555...herausgegeben von Bruno Stübel (Codex diplomatieus Saxoniae regiae... herausgegeben von Otto Posse und Hubert Ermisch, 2. Haupttheil Bd. 11). 1879. Codex diplomaticus Silesiae. Herausgegeben vom Vereine für Geschichte und Alterthum Schlesiens. Bd. 15: Acta Nicolai Gramis. Urkunden und Aktenstücke betrefiend die Beziehungen Schlesiens zum Baseler Konzile, herausgegeben von Wilhelm] Altmann. 1890. Concilium Basiliense: Studien und Quellen zur Geschichte des Concils von Basel. Herausgegeben mit Unter- stützung der Historischen und Antiquarischen Gesellschaft von Basel. 8 Bde. Basel 1896—1936. Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum editum consilio et impensis academiae litterarum caesareae Vindobonensis. Bd. 1ff. Wien (Prag, Leipzig) 1866ff. Cugnoni: Aeneac Silvii Piccolomini Senensis, qui postea fuit Pius II. pont. max., opera inedita descripsit, ex codicibus Chisianis vulgavit notisque illustravit Josephus Cngnoni (Atti della R. accademia dei Lincei Ser. B. Memorie deila classe di scienze morali, storiche e philologiche Bd. 8. Rom 1883) S. 319—686.
Literaturverzeichnis (Liste der hänfig und abgekürzt zitierten Bücher und Aufsätze) d'Achery: Veterum aliquot scriptorum ... spieilegium. Opera et studio d. Lucae d'Acherii. Bd. 3 4. Paris 1659—61. Altmannt Die Urkunden Kaiser Sigmunds (1410—1437), verzeichnet von Wilhelm Altmann. 2 Bde. (Regesta imperii 11). Innsbruck. 1896—1200. Andreae, Joannis, Imis consulti Bononiensis in quinque decretalium libros, sextum decretalium librum et titulum de regulis iuris in sexto novella commentaria. Benutzte Ausgabe: Venedig 1612. Anselme de S. Maric, Père (Pierre de Guibours), Histoire de la maison royale de France et des grands officiers de la couronne... Bd. 33. Paris 1728. Archidiacnnus: Guidonis a Baiisio Rosarium seu in decretorum volumen commentaria. Benutzte Ausgabe: Venedig 1577. Ders., Super sexto decretalium commentaria. Benntzte Ansgahe: Venedig 1577. Bachmann, Adolf, Die deutschen Könige und die kurfürstliche Neutralität 1438—1447 (Archiv für Osterreichische Geschichte 75. 1889) S. 1—236. Baldi Petrusini in tres priores libres codicis praelectiones. Benutzte Ausgabe: Lyon 1564. Bardenhewer, Otto, Geschichte der altkirchlichen Literatur. Bd. 3, 1912. Bd. 4. 1—2, 1924. Bartoli a Saxoferrato in Digestum vetus commentaria ; desgl. in Digestum novum; desgl. in tres codicis Justiniani partes commentaria. Benutzte Ausgabe: Turin 1589. Beaucourt: Du Fresne de Beaucourt, Gaston, Histoire de Charles VII. Bd. 2. Paris 1882. Bd. 3. Paris 1885. Bd. 4. Paris 1888. Bertholet, Jean, Histoire occlesiastique et civile du duché de Luxembourg et comté de Chiny. Bd. 8. Luxein- burg 1743. Bianco, Franz Joseph van, Die alte Universität Köln und die spatern Gelehrten-Schulen dieser Stadt. Theil 1 Abtbeilung 1: Din alte Universität Köln. 1855. Blattau: Statuta synodalia, ordinationes et mandata archidioecesis Trevirensis. Nunc primum collegit ef edidit Joannes Jacobus Blattau. Bd. 1. 1844. Braun, Flacidus, Notitia bistorico-Eteraria de codicibus manuscriptis in bibliotheca... ad ss. Udalricum et Afram Augustae extantibus... 6 Bde. Augsburg 1791—1796. Cecconi, Eugenio, Studi storici sul concilio di Firenze...Parte Prima. Florenz 1869. Chiflet, Joannis Jacobus, Alsatia inre proprietatis Philippo IV, regi catholico vindicata... Antwerpen 1650. Chmel, Joseph, Geschichte Kaiser Friedrichs IV. und seines Sohnes Maximilian I. 2 Bde. 1840 1843. Ders.: Materialien zur osterreichischen Geschichte. Bd. 1: Beyträge zur Geschichte Kaiser Friedrichs IV. Heraus- gegeben von Joseph Chmel. Bd. 1 Heft 1. Linz 1832. Ders.: Regesta chronologico-diplomatica Friderici IV. Romanorum regis (imperatoris III.). Auszug aus den... Reichsregistraturbüchern vom Jahre 1440—1493. Nebst Auszügen aus Original-Urkunden, Manuskripten und Büchern. Wien 1838—1840. Codex diplomaticus Saxoniae regiae: Urkundenbuch der Universität Leipzig von 1409 bis 1555...herausgegeben von Bruno Stübel (Codex diplomatieus Saxoniae regiae... herausgegeben von Otto Posse und Hubert Ermisch, 2. Haupttheil Bd. 11). 1879. Codex diplomaticus Silesiae. Herausgegeben vom Vereine für Geschichte und Alterthum Schlesiens. Bd. 15: Acta Nicolai Gramis. Urkunden und Aktenstücke betrefiend die Beziehungen Schlesiens zum Baseler Konzile, herausgegeben von Wilhelm] Altmann. 1890. Concilium Basiliense: Studien und Quellen zur Geschichte des Concils von Basel. Herausgegeben mit Unter- stützung der Historischen und Antiquarischen Gesellschaft von Basel. 8 Bde. Basel 1896—1936. Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum editum consilio et impensis academiae litterarum caesareae Vindobonensis. Bd. 1ff. Wien (Prag, Leipzig) 1866ff. Cugnoni: Aeneac Silvii Piccolomini Senensis, qui postea fuit Pius II. pont. max., opera inedita descripsit, ex codicibus Chisianis vulgavit notisque illustravit Josephus Cngnoni (Atti della R. accademia dei Lincei Ser. B. Memorie deila classe di scienze morali, storiche e philologiche Bd. 8. Rom 1883) S. 319—686.
Strana XVI
XVI Literaturverzeichnis Datt: Volumen rerum Germanicarum novum sive de pace imperii publica libri 5 ... authore Johanne Philippo Datt. Ulm 1698. Doeberl, Michael, Entwicklungsgeschichte Bayerns. 2 Bde. 31916—1928. Duhamel, Léopold, Négociations de Charles VII et de Louis XI avec les éveques de Metz, pour la chatellenie d'Epinal 1441—1466 (Annales de la Société d'Emulation du Départemont dos Vosges. Bd. 12). Paris 1867. Dumont: Corps universel diplomatique du droit des gens... par Jean] Du Mont. Bd. 3. Amsterdam-La Haye 1726. Eidgenossische Abschiede: Die eidgenössischen Abschiede aus dem Zeitraume von 1421 bis 1477. Bearbeitet von Anton Philipp Segesser. Der amtlichen Abschiedesammlung Bd. 2. Luzern 1863. Eubel, Conrad, Hierarchia catholica medii aevi. Bd. 1 21913. Bd. 2 21914. Fea: Pius II. pont. max. a calumniis vindicatus ternis retractationibus eius, quibus dicta et scripta pro concilio Basiliensi contra Eugenium papam IV. eiuravit. Recensuit Carlus Fea. Rom 1823. Fechter, [Daniel Albert], Basel im Krieg mit den Armagnaken (Basler Taschenbuch 10. 1832) S. 1—71. Fugger, Johann Jacob. Spiegel der Ehren des...Erzhauses Oesterreich ... umgesetzet durch Sigmund von Birken. Nürnberg 1668. Gams, Pius Bonifacius, Series episcoporum ecclesiae catholicae... 1873. Gerbert: Historia Nigrae Silvae ordinis S. Benedicti coloniae. Opera et studio Martini Gerberti... Bd. 3: Codex diplomaticus Ilistoriac Silvae Nigrae. o.O. [St. Blasien] o. J. [1788]. Geerz, Adam, Regesten der Erzbischöfe zu Trier von Hetti bis Johann II. 814—1503. 1861. Goldast: DD.NN. Imperatorum caesarum augustorum regum et principum electorum s. Romani imperii recessus, constitutiones, ordinationes et rescripta studio... Melchioris Goldasti Haiminsfeldii. Bd. 3. Hanau 1610. Hansen, Joseph, Die Soester Fehlde (Westfalen und Rheinland im 15. Jahrhundert. Bd. 1 = Publikationen aus den K. Preußischen Staatsarchiven. Bd. 31). 1888. Hanscrecesse von 1431—1476. Bearbeitet von Goswin Freiherr von der Ropp. Bd. 3 (Hanserecesse 2. Abtheilung, herausgegeben vom Verein für Hansische Geschichte). 1881. Hardouin: Conciliorum collectio regia maxima... ad P. Philippi Labbei et P. Gabrielis Cossartii... labores haud modica accessione facta... studio P. Joannis Harduini... Acta conciliorum et epistolae decretales ac constituciones summorum pontifieum. Bd. 9. Paris 1714. Hefele, Carl Joseph, Conciliengeschichte. Bd. 1—6. 21873—1890. Bd. 7. 1874. Französische Neuausgabe der Bande 1—7: Histuire des conciles ... corrigée et augmentée de notes critiques et bibliographiques... Paris 1907—1916. Hegel, Karl: Die Chroniken der deutschen Städte, vom. 14. bis 16. Jahrhundert, herausgegeben durch die Hi- storische Commission bei der Königlichen[ Acadernie der Wissenschaften. Bd. 3 (Nürnberg Bd. 3) 1864. Bd. 4—5 (Augsburg Bd. 1—2) 1865—1866. Bd. 12 (Cöln Bd.1) 1875. Hontheim, Johannes Nicolaus ab. Historia Trevirensis diplomatica et pragmatica... Bd.2 (1301 —1567). Augsburg und Würzburg 1750. Hostiensis: Lectura sive apparatus domini Hostiensis super quinque libris decretalium. Benutzte Ausgabe: Straßburg 1512. Hufnagel, Otto, Caspar Schlick als Kanzler Friedrichs III. (MIOG Erg.-Bd. 8. 1911) S. 253—460. Isenburg, Wilhelm Karl Prinz von, Stammtafeln zur Geschichte der europäischen Staaten, Bd. 1: Die leut- schen Staaten. Bd. 2: Die außerdeutschen Staaten. Berichtigter und ergänzter Abdruck der 2. verbesserten Auflage von 1953, herausgegeben von Frank Baron Freytag von Loringhoven. 1956. Janssen: Frankfurts Reichscorrespondenz nebst anderen verwandten Aktenstücken von 1376—1519. Heraus- gegeben von Johannes Janssen. 2 Bde. 1863—1872. Joachim-Hubatsch: Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariaë Theutonicorum 1198—1525. Bearbeitet . von Erich Joachim. Herausgegeben von Walther Hubatsch. Pars I: Index tabularii Ordinis S. Mariae Theutonicorum. Regesten zum Ordensbriefarchiv. Bd. 1 (1198—1454) 1948. Pars II- Regesta privilegiorum Ordinis S. Mariae Theutonicorum. Regesten der Pergament-Urkunden aus der Zeit des Deutschen Ordens. 1948. Kanter, Erhard Waldemur, Markgraf Albrecht Achilles von Brandenburg, Burggraf von Nürnberg. Bd. 1 (Quellen und Untersuchungen zur Geschichte des Hlauses Hohenzollern. Bd. 10). 1911. Ders., Hans von Rechberg von Hohenrechberg. Diss. Zürich 1902. Kink, Rudolf, Geschichte der kaiserlichen Universität zu Wien. Bd. 1 Theil 2 (Urkundliche Beilagen). Wien 1854. Die Klingenberger Chronik, wie sie Schodoler, Tschudi, Stumpf, Guilliman und andere benützten, nach der von Tschudi besessenen und 4 anderen Handschriften zum erstenmal ganz, und mit Parallelen aus gleich- zeitigen ungedruckton Chroniken herausgegeben von Anton Henne von Sargans. 1861. Kollar: Analecta monumentorum omnis aevi Vindobonensia. Opera et studio Adami Francisci Kollarii,... Bd. 2. Wien 1762. Kraus, Viktor von, Deutsche Geschichte zur Zeit Albrechts II. und Friedrichs III. (1433—1486). (Deutsche Geschichte im Ausgang des Mittelalters 1438—1519. Bd. 1). 1905. Kreglinger, A., Extraits des cartulaires des archevéques-électeurs de Trèves, qui se trouvent à Coblence (Compto- rendu des séances de la commission royale d'histoire [de Belgique] Bd. 4. Brüssel 1841) S. 141—334,
XVI Literaturverzeichnis Datt: Volumen rerum Germanicarum novum sive de pace imperii publica libri 5 ... authore Johanne Philippo Datt. Ulm 1698. Doeberl, Michael, Entwicklungsgeschichte Bayerns. 2 Bde. 31916—1928. Duhamel, Léopold, Négociations de Charles VII et de Louis XI avec les éveques de Metz, pour la chatellenie d'Epinal 1441—1466 (Annales de la Société d'Emulation du Départemont dos Vosges. Bd. 12). Paris 1867. Dumont: Corps universel diplomatique du droit des gens... par Jean] Du Mont. Bd. 3. Amsterdam-La Haye 1726. Eidgenossische Abschiede: Die eidgenössischen Abschiede aus dem Zeitraume von 1421 bis 1477. Bearbeitet von Anton Philipp Segesser. Der amtlichen Abschiedesammlung Bd. 2. Luzern 1863. Eubel, Conrad, Hierarchia catholica medii aevi. Bd. 1 21913. Bd. 2 21914. Fea: Pius II. pont. max. a calumniis vindicatus ternis retractationibus eius, quibus dicta et scripta pro concilio Basiliensi contra Eugenium papam IV. eiuravit. Recensuit Carlus Fea. Rom 1823. Fechter, [Daniel Albert], Basel im Krieg mit den Armagnaken (Basler Taschenbuch 10. 1832) S. 1—71. Fugger, Johann Jacob. Spiegel der Ehren des...Erzhauses Oesterreich ... umgesetzet durch Sigmund von Birken. Nürnberg 1668. Gams, Pius Bonifacius, Series episcoporum ecclesiae catholicae... 1873. Gerbert: Historia Nigrae Silvae ordinis S. Benedicti coloniae. Opera et studio Martini Gerberti... Bd. 3: Codex diplomaticus Ilistoriac Silvae Nigrae. o.O. [St. Blasien] o. J. [1788]. Geerz, Adam, Regesten der Erzbischöfe zu Trier von Hetti bis Johann II. 814—1503. 1861. Goldast: DD.NN. Imperatorum caesarum augustorum regum et principum electorum s. Romani imperii recessus, constitutiones, ordinationes et rescripta studio... Melchioris Goldasti Haiminsfeldii. Bd. 3. Hanau 1610. Hansen, Joseph, Die Soester Fehlde (Westfalen und Rheinland im 15. Jahrhundert. Bd. 1 = Publikationen aus den K. Preußischen Staatsarchiven. Bd. 31). 1888. Hanscrecesse von 1431—1476. Bearbeitet von Goswin Freiherr von der Ropp. Bd. 3 (Hanserecesse 2. Abtheilung, herausgegeben vom Verein für Hansische Geschichte). 1881. Hardouin: Conciliorum collectio regia maxima... ad P. Philippi Labbei et P. Gabrielis Cossartii... labores haud modica accessione facta... studio P. Joannis Harduini... Acta conciliorum et epistolae decretales ac constituciones summorum pontifieum. Bd. 9. Paris 1714. Hefele, Carl Joseph, Conciliengeschichte. Bd. 1—6. 21873—1890. Bd. 7. 1874. Französische Neuausgabe der Bande 1—7: Histuire des conciles ... corrigée et augmentée de notes critiques et bibliographiques... Paris 1907—1916. Hegel, Karl: Die Chroniken der deutschen Städte, vom. 14. bis 16. Jahrhundert, herausgegeben durch die Hi- storische Commission bei der Königlichen[ Acadernie der Wissenschaften. Bd. 3 (Nürnberg Bd. 3) 1864. Bd. 4—5 (Augsburg Bd. 1—2) 1865—1866. Bd. 12 (Cöln Bd.1) 1875. Hontheim, Johannes Nicolaus ab. Historia Trevirensis diplomatica et pragmatica... Bd.2 (1301 —1567). Augsburg und Würzburg 1750. Hostiensis: Lectura sive apparatus domini Hostiensis super quinque libris decretalium. Benutzte Ausgabe: Straßburg 1512. Hufnagel, Otto, Caspar Schlick als Kanzler Friedrichs III. (MIOG Erg.-Bd. 8. 1911) S. 253—460. Isenburg, Wilhelm Karl Prinz von, Stammtafeln zur Geschichte der europäischen Staaten, Bd. 1: Die leut- schen Staaten. Bd. 2: Die außerdeutschen Staaten. Berichtigter und ergänzter Abdruck der 2. verbesserten Auflage von 1953, herausgegeben von Frank Baron Freytag von Loringhoven. 1956. Janssen: Frankfurts Reichscorrespondenz nebst anderen verwandten Aktenstücken von 1376—1519. Heraus- gegeben von Johannes Janssen. 2 Bde. 1863—1872. Joachim-Hubatsch: Regesta historico-diplomatica Ordinis S. Mariaë Theutonicorum 1198—1525. Bearbeitet . von Erich Joachim. Herausgegeben von Walther Hubatsch. Pars I: Index tabularii Ordinis S. Mariae Theutonicorum. Regesten zum Ordensbriefarchiv. Bd. 1 (1198—1454) 1948. Pars II- Regesta privilegiorum Ordinis S. Mariae Theutonicorum. Regesten der Pergament-Urkunden aus der Zeit des Deutschen Ordens. 1948. Kanter, Erhard Waldemur, Markgraf Albrecht Achilles von Brandenburg, Burggraf von Nürnberg. Bd. 1 (Quellen und Untersuchungen zur Geschichte des Hlauses Hohenzollern. Bd. 10). 1911. Ders., Hans von Rechberg von Hohenrechberg. Diss. Zürich 1902. Kink, Rudolf, Geschichte der kaiserlichen Universität zu Wien. Bd. 1 Theil 2 (Urkundliche Beilagen). Wien 1854. Die Klingenberger Chronik, wie sie Schodoler, Tschudi, Stumpf, Guilliman und andere benützten, nach der von Tschudi besessenen und 4 anderen Handschriften zum erstenmal ganz, und mit Parallelen aus gleich- zeitigen ungedruckton Chroniken herausgegeben von Anton Henne von Sargans. 1861. Kollar: Analecta monumentorum omnis aevi Vindobonensia. Opera et studio Adami Francisci Kollarii,... Bd. 2. Wien 1762. Kraus, Viktor von, Deutsche Geschichte zur Zeit Albrechts II. und Friedrichs III. (1433—1486). (Deutsche Geschichte im Ausgang des Mittelalters 1438—1519. Bd. 1). 1905. Kreglinger, A., Extraits des cartulaires des archevéques-électeurs de Trèves, qui se trouvent à Coblence (Compto- rendu des séances de la commission royale d'histoire [de Belgique] Bd. 4. Brüssel 1841) S. 141—334,
Strana XVII
Literaturverzeichnis XVII Labbe: Sacrosancta concilia ad regiam editionem exacta, quae olim quarta parte prodiit auctior studio Philipſpi] Labbei et Gabr[ielis] Cossartii..., nunc... locupletior et emendatior exhibetur curante Nicolan Coleti. Bd. 17. Venedig 1731. Lacomblet: Urkundenbuch für die Geschichte des Niederrheins... herausgegeben von Thend or] Jos[eph] Lacomblet. Bd. 4. 1858. Lager, [Johann Christian], Jakob von Sirk, Erzbischef und Kurfürst von Trier (Trierisches Archiv Heft 2 S.1—40; 3 S. 1—38; 5 S. 1—36). 1899—1900. Leroux, Alfred, Nouvelles recherches critiques sur les relations politiques de la France avec l'Allemagne de 1378 à 1461. Paris 1892. Lichnowsky, E[duard] Maria], Fürst, Geschichte des Hauses Habsburg. Bd. 6. Wien 1842. L. Th. K. = Lexikon für Theologie und Kirche. Begründet von Michael Buchberger... Herausgegeben von Josef Höfer und Karl Rahner. 21957ff. Lünig: Sperilegium ecclesiasticum des Teutschen Roichs-Archivs ... von Johann Christian Lünig. Theil 2 (Das Teutsche Reichs-Archiv Bd. 17) Leipzig o. J. [1716]. Mansi: Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, in qua ... exhibentur, quae Joannes Dominieus Mansi... evulgavit. Bd. 4 und 6. Florenz 1760—1761. Bd. 27, 29 und 30. Venedig 1784, 1788 und 1792. Marot, Pierre, L'expédition de Charles VII à Metz (1444—1445), documents inédits (Bibliothèque de l'Ecole des Chartes 102. 1941) S. 109—155. Martène et Durand: Thesaurus novus anecdotorum... studio et opera d. Edmundi Martène et d. Ursini Du- rand. Bd. 1. Paris 1717. Dies.: Voterum scriptorum et monumentorum ... amplissima collectio ... studio et opera d. Edmundi Martène et d. Ursini Durand. Bd. 8. Paris 1733. Migne: Patrologias cursus completus sive bibliotheca universalis ...omnium ss. patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum... Series prima [Latina].... accuraute Jaques] Plaul] Migne. 221 Bde. Paris 1844—1864. M. L.O.G. = Mitteilungen des Instituts für Oesterreichische Geschichtsforschung. Bd. 1ff. Innsbruek 1880fi. Monumenta conciliorum generalium seculi decimi quinti ediderunt caesareae academiac scientiarum socii delegati. Concilium Basiliense. Scriptorum tomi 2—3: Johannis de Sogovia..., Ilistoria gestorum generalis synodi Basiliensis... edidit Ernestus Birk, editionem ah E. R. inchoatam ... continuavit Rudolphus Beer. Wien (und Basel) 1873—1932, Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia. Rd. 2. Krakau 1876. Bd. 11—12. Krakau 1888—1891. Mossmann: Cartulaire de Mulhouse par Xlavier] Mossmann. Bd. 2. Straßburg und Colmar 1884. Ders., Matériaux pour servir à l'histoire de l'invasion des Armagnacs tirés des archives de la ville de Calmar (Revuo d'Alsace. Nouvollo série Bd. 4.1875) S. 145—192. Müller, Johann Joachim. Des hlg. Römischen Reichs Teutscher Nation Reichstags-Theatrum, wie selbiges unter Keyser Friedrichs V. allerhochsten Regiening von 1440 bis 1493 gestanden. Jena 1713. Palacky, Franz, Geschichte von Böhmen. Bd. 4. Prag 1857. Pastor, Ludwig Freiherr von, Geschichte der Päpste seit dem Ausgang des Mittelalters. Bd. 1. 5-1925. Patricius, Augustinus. Summa conciliorum Basileensis, Florentini, Lateranensis, Lausanensis etc. 1n: Ilar- douin Bd.9 S. 1081—1198. Pérouse, Gabriel, Le cardinal Louis Aleman et la fin du grand schisme. Lyon 1904. Pettenegg: Die Urkunden des Deutsch-Ordens-Centralarchivs zu Wien. In Regestenform herausgegeben... von Ed. Gaston Grafen von Pettenegg. Bd. 1 (1170—1809). Prag und Leipzig 1887. Pückert, Wilhelm, Die kurfürstliche Neutralität während des Basler Concils. 1858. Raynaldus, Odericus, Annales ecclesiastici ab a. 1198 usque a. 1534 continuati. Bd. 18. Köln 1691. Realency klopadie für protestantische Theologie und Kirche, begründet von Johann] Jsakob] Herzog. 3. Aufl. herausgegeben von Albert Hauck. 24 Bde. 1896—1913. Regesten der Markgrafen von Baden, vgl. Witte. Richter, Fritz], Der Luxemburgische Erbfolgestreit in den Jahren 1438—1443 (Westdeutsche Zeitschrift Ergbd. 5. 1889) S. 1—73. Riedel: Codex diplomatious Brandenhurgensis. Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Geschichts- quellen für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten. Herausgegeben von Adulph Friedrich Riedet. 2. Haupttheil Hd. 4 und 3. Haupttheil Btl. 1. 1847 und 1859. Riezler, Sigmund, Geschichte Baierns. Bd. 3. 1889. Roßmann, Wilhelm, Betruchtungen über das Zeitalter der Reformation. Mit archivalischen Beilagen. 1858. Rymer: Foedera, conventiones, literae et cuiuseunque acta publica inter reges Angliae et alins quosvis imperatores, reges, pontifices, principes vel communitates... accurante Thoma Rymer. Bd. 5. London 1708. Saulcy [Louis Felicien Caignart de] et Huguenin ainé [Jean-François], Relation du siège de Metz en 1444, par Charles VII et René d'Anjou... Metz 1835. Savigny, Friedrich Carl von, Geschichte des Römischen Rechts im Mittelalter. 6 Bde. 21834—1850.
Literaturverzeichnis XVII Labbe: Sacrosancta concilia ad regiam editionem exacta, quae olim quarta parte prodiit auctior studio Philipſpi] Labbei et Gabr[ielis] Cossartii..., nunc... locupletior et emendatior exhibetur curante Nicolan Coleti. Bd. 17. Venedig 1731. Lacomblet: Urkundenbuch für die Geschichte des Niederrheins... herausgegeben von Thend or] Jos[eph] Lacomblet. Bd. 4. 1858. Lager, [Johann Christian], Jakob von Sirk, Erzbischef und Kurfürst von Trier (Trierisches Archiv Heft 2 S.1—40; 3 S. 1—38; 5 S. 1—36). 1899—1900. Leroux, Alfred, Nouvelles recherches critiques sur les relations politiques de la France avec l'Allemagne de 1378 à 1461. Paris 1892. Lichnowsky, E[duard] Maria], Fürst, Geschichte des Hauses Habsburg. Bd. 6. Wien 1842. L. Th. K. = Lexikon für Theologie und Kirche. Begründet von Michael Buchberger... Herausgegeben von Josef Höfer und Karl Rahner. 21957ff. Lünig: Sperilegium ecclesiasticum des Teutschen Roichs-Archivs ... von Johann Christian Lünig. Theil 2 (Das Teutsche Reichs-Archiv Bd. 17) Leipzig o. J. [1716]. Mansi: Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, in qua ... exhibentur, quae Joannes Dominieus Mansi... evulgavit. Bd. 4 und 6. Florenz 1760—1761. Bd. 27, 29 und 30. Venedig 1784, 1788 und 1792. Marot, Pierre, L'expédition de Charles VII à Metz (1444—1445), documents inédits (Bibliothèque de l'Ecole des Chartes 102. 1941) S. 109—155. Martène et Durand: Thesaurus novus anecdotorum... studio et opera d. Edmundi Martène et d. Ursini Du- rand. Bd. 1. Paris 1717. Dies.: Voterum scriptorum et monumentorum ... amplissima collectio ... studio et opera d. Edmundi Martène et d. Ursini Durand. Bd. 8. Paris 1733. Migne: Patrologias cursus completus sive bibliotheca universalis ...omnium ss. patrum, doctorum scriptorumque ecclesiasticorum... Series prima [Latina].... accuraute Jaques] Plaul] Migne. 221 Bde. Paris 1844—1864. M. L.O.G. = Mitteilungen des Instituts für Oesterreichische Geschichtsforschung. Bd. 1ff. Innsbruek 1880fi. Monumenta conciliorum generalium seculi decimi quinti ediderunt caesareae academiac scientiarum socii delegati. Concilium Basiliense. Scriptorum tomi 2—3: Johannis de Sogovia..., Ilistoria gestorum generalis synodi Basiliensis... edidit Ernestus Birk, editionem ah E. R. inchoatam ... continuavit Rudolphus Beer. Wien (und Basel) 1873—1932, Monumenta medii aevi historica res gestas Poloniae illustrantia. Rd. 2. Krakau 1876. Bd. 11—12. Krakau 1888—1891. Mossmann: Cartulaire de Mulhouse par Xlavier] Mossmann. Bd. 2. Straßburg und Colmar 1884. Ders., Matériaux pour servir à l'histoire de l'invasion des Armagnacs tirés des archives de la ville de Calmar (Revuo d'Alsace. Nouvollo série Bd. 4.1875) S. 145—192. Müller, Johann Joachim. Des hlg. Römischen Reichs Teutscher Nation Reichstags-Theatrum, wie selbiges unter Keyser Friedrichs V. allerhochsten Regiening von 1440 bis 1493 gestanden. Jena 1713. Palacky, Franz, Geschichte von Böhmen. Bd. 4. Prag 1857. Pastor, Ludwig Freiherr von, Geschichte der Päpste seit dem Ausgang des Mittelalters. Bd. 1. 5-1925. Patricius, Augustinus. Summa conciliorum Basileensis, Florentini, Lateranensis, Lausanensis etc. 1n: Ilar- douin Bd.9 S. 1081—1198. Pérouse, Gabriel, Le cardinal Louis Aleman et la fin du grand schisme. Lyon 1904. Pettenegg: Die Urkunden des Deutsch-Ordens-Centralarchivs zu Wien. In Regestenform herausgegeben... von Ed. Gaston Grafen von Pettenegg. Bd. 1 (1170—1809). Prag und Leipzig 1887. Pückert, Wilhelm, Die kurfürstliche Neutralität während des Basler Concils. 1858. Raynaldus, Odericus, Annales ecclesiastici ab a. 1198 usque a. 1534 continuati. Bd. 18. Köln 1691. Realency klopadie für protestantische Theologie und Kirche, begründet von Johann] Jsakob] Herzog. 3. Aufl. herausgegeben von Albert Hauck. 24 Bde. 1896—1913. Regesten der Markgrafen von Baden, vgl. Witte. Richter, Fritz], Der Luxemburgische Erbfolgestreit in den Jahren 1438—1443 (Westdeutsche Zeitschrift Ergbd. 5. 1889) S. 1—73. Riedel: Codex diplomatious Brandenhurgensis. Sammlung der Urkunden, Chroniken und sonstigen Geschichts- quellen für die Geschichte der Mark Brandenburg und ihrer Regenten. Herausgegeben von Adulph Friedrich Riedet. 2. Haupttheil Hd. 4 und 3. Haupttheil Btl. 1. 1847 und 1859. Riezler, Sigmund, Geschichte Baierns. Bd. 3. 1889. Roßmann, Wilhelm, Betruchtungen über das Zeitalter der Reformation. Mit archivalischen Beilagen. 1858. Rymer: Foedera, conventiones, literae et cuiuseunque acta publica inter reges Angliae et alins quosvis imperatores, reges, pontifices, principes vel communitates... accurante Thoma Rymer. Bd. 5. London 1708. Saulcy [Louis Felicien Caignart de] et Huguenin ainé [Jean-François], Relation du siège de Metz en 1444, par Charles VII et René d'Anjou... Metz 1835. Savigny, Friedrich Carl von, Geschichte des Römischen Rechts im Mittelalter. 6 Bde. 21834—1850.
Strana XVIII
XVIII Literaturverzeichnis Schilter: Die älteste Teutsche sowol Allgomeine als insonderheit Elsassische und Straßburgische Chronicke, von Jacob von Königshoven... heransgegeben von Johann Schilter. Straßburg 1698. Schoepilin: Jofannis] Daniel[is] Schoepflini Alsatia aevi Merovingici, Carolingici, Saxonici, Salici, Suevici diplomatica. Operis pars I. Mannheim 1772. Alsatia periodi regum et imperatorum Habsburgicae, Luzel- burgicae, Austriacse tandemque Gallicae diplomatica. Operis pars II edidit... Andreas Lamey. Mannheim 1775. Schreiber: Urkundenbuch der Stadt Freiburg im Breisgau... bearbeitet von Heinrich Schreiber. Bd. 2 Ab- theilung 2. 1829. Schulte, Joh[ann] Friedrich von, Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts von Gratian bis auf Papst Gregor IX. 3 Bde. 1875—1880. Segesser s. Eidgenössische Abschiede. Segovia s. Monumenta conciliorum. Sinnacher, Franz Anton, Beyträge zur Geschichte der bischöflichen Kirche Säben und Brixen in Tyrol. Bd. 6. Brixen 1828/29. Städtechroniken s. Hegel. Theutonicus: Decretum Gratiani novissime ... impressum una cum glossis Joannis Theutonici et Bartholomei Brixiensis, additis etiam divisionibus Archidiaconi... 2 Bde. Benutzte Ausgabet Venedig 1525 und 1528. Tschudi, Aegidius von, Chronikon Helvetieum... herausgegeben ... von Johann Rudolff Isclin. Theil 2. Bauel 1736. Tuetey, Alexandre, Les écorcheurs sous Charles VII. Episodes de l'histoire militaire de la France an XVe siècle d'après des documents inédits. 2 Bde. Montbéliard 1874. Valois, Noel, Le pape et le concile 1418—1450. 2 Bde. Paris 1909. Voigt, Georg, Enea Silvio de’ Piccolomini, als Papst Pius II., und sein Zeitalter. 3 Bde. 1856—1863. Voigt, Johannes, Geschichte Preußens von den ältesten Zeiten bis zum Untergang der Herrschaft des Deutschen Ordens. Bd. 7. 1836. Wenckor: Apparatus et instructus archivorum ex usu nostri temporis, vulgo von Registratur und Renovatur, novis observationibus nocnon rerum Germanicarum praesidiis adornatus collectore Jacobo Wenckero. Straß- burg 1713. Wetzer und Welte's Kirchenlexikon oder Encyklopädie der katholischen Theologie und ihrer Hilfswissen- schaften. 13 Bde. 21882—1903. Witte, Hfeinrich]. Die Armagnaken im Elsaß 1439—1445 (Beiträge zur Landes- und Volkskunde von Elsaß- Lothringen 11). Straßburg 1889. Ders.: Regesten der Markgrafen von Baden von 1431 (1420)—1453. Bearbeitet von Heinrich Witte (Regesten der Markgrafen von Baden und IIachberg 1050—1515. Herausgegeben von der Badischen Ilistorischen Com- mission Bd. 3). Innsbruck 1907. Wolkan: Der Briefwechsel des Eneas Silvius Piccolomini. Herausgegeben von Rudolf Wolkan. 1. Abteilung 2 Bde. (Fontes rerum Austriacarum, herausgegeben von der Historischen Kommission der kaiserlsichon Akademie der Wissenschaften in Wien. 2. Abteilung Diplomataria et acta Bd. 61 und 62). Wien 1909. Wülcker, Ernst, Mittheilungen nus dom Frankfurter Stadt-Archive. Urkunden und Schreiben betreffend den Zug der Armagnaken (1439—1444). (Neujahrs-Blatt des Vereins für Geschichte und Alterthumskunde zu Frankfurt a. M. für das Jahr 1873). 1873. Würdtwein: Subsidia diplomatica ad selecta iuris ecclesiaslici Germaniae et historiarum capita clucidanda... edita a Stephano Alexandro Würdtwein. Bd. 9. Frankfurt und Leipzig 1776. Würth-Paquet, François Xavier, Table chronologique des chartes et diplomes relatifs à l'histoire de lancien pays de Luxembourg (Publications de la section historique de l'Institut royal grand-ducal de Luxem- bourg. Bd. 28 S. 1—192 und Bd. 29 S. 1—108). 1874/75. Württembergische Regesten [W.R.): Urkunden und Akten des K. Württembergischen Haus- und Staats- archivs. Herausgegeben von dem K. Haus- und Staatsarchiv in Stuttgart. 1. Abteilung: Württembergische Regesten von 1301—1500, 1. Altwürttemberg Teil 1. 1916. Zabarella: Franciscus de Zabarellis, Lectura super Clementinis. Benutzte Ausgabe: Lyon 1551.
XVIII Literaturverzeichnis Schilter: Die älteste Teutsche sowol Allgomeine als insonderheit Elsassische und Straßburgische Chronicke, von Jacob von Königshoven... heransgegeben von Johann Schilter. Straßburg 1698. Schoepilin: Jofannis] Daniel[is] Schoepflini Alsatia aevi Merovingici, Carolingici, Saxonici, Salici, Suevici diplomatica. Operis pars I. Mannheim 1772. Alsatia periodi regum et imperatorum Habsburgicae, Luzel- burgicae, Austriacse tandemque Gallicae diplomatica. Operis pars II edidit... Andreas Lamey. Mannheim 1775. Schreiber: Urkundenbuch der Stadt Freiburg im Breisgau... bearbeitet von Heinrich Schreiber. Bd. 2 Ab- theilung 2. 1829. Schulte, Joh[ann] Friedrich von, Geschichte der Quellen und Literatur des Canonischen Rechts von Gratian bis auf Papst Gregor IX. 3 Bde. 1875—1880. Segesser s. Eidgenössische Abschiede. Segovia s. Monumenta conciliorum. Sinnacher, Franz Anton, Beyträge zur Geschichte der bischöflichen Kirche Säben und Brixen in Tyrol. Bd. 6. Brixen 1828/29. Städtechroniken s. Hegel. Theutonicus: Decretum Gratiani novissime ... impressum una cum glossis Joannis Theutonici et Bartholomei Brixiensis, additis etiam divisionibus Archidiaconi... 2 Bde. Benutzte Ausgabet Venedig 1525 und 1528. Tschudi, Aegidius von, Chronikon Helvetieum... herausgegeben ... von Johann Rudolff Isclin. Theil 2. Bauel 1736. Tuetey, Alexandre, Les écorcheurs sous Charles VII. Episodes de l'histoire militaire de la France an XVe siècle d'après des documents inédits. 2 Bde. Montbéliard 1874. Valois, Noel, Le pape et le concile 1418—1450. 2 Bde. Paris 1909. Voigt, Georg, Enea Silvio de’ Piccolomini, als Papst Pius II., und sein Zeitalter. 3 Bde. 1856—1863. Voigt, Johannes, Geschichte Preußens von den ältesten Zeiten bis zum Untergang der Herrschaft des Deutschen Ordens. Bd. 7. 1836. Wenckor: Apparatus et instructus archivorum ex usu nostri temporis, vulgo von Registratur und Renovatur, novis observationibus nocnon rerum Germanicarum praesidiis adornatus collectore Jacobo Wenckero. Straß- burg 1713. Wetzer und Welte's Kirchenlexikon oder Encyklopädie der katholischen Theologie und ihrer Hilfswissen- schaften. 13 Bde. 21882—1903. Witte, Hfeinrich]. Die Armagnaken im Elsaß 1439—1445 (Beiträge zur Landes- und Volkskunde von Elsaß- Lothringen 11). Straßburg 1889. Ders.: Regesten der Markgrafen von Baden von 1431 (1420)—1453. Bearbeitet von Heinrich Witte (Regesten der Markgrafen von Baden und IIachberg 1050—1515. Herausgegeben von der Badischen Ilistorischen Com- mission Bd. 3). Innsbruck 1907. Wolkan: Der Briefwechsel des Eneas Silvius Piccolomini. Herausgegeben von Rudolf Wolkan. 1. Abteilung 2 Bde. (Fontes rerum Austriacarum, herausgegeben von der Historischen Kommission der kaiserlsichon Akademie der Wissenschaften in Wien. 2. Abteilung Diplomataria et acta Bd. 61 und 62). Wien 1909. Wülcker, Ernst, Mittheilungen nus dom Frankfurter Stadt-Archive. Urkunden und Schreiben betreffend den Zug der Armagnaken (1439—1444). (Neujahrs-Blatt des Vereins für Geschichte und Alterthumskunde zu Frankfurt a. M. für das Jahr 1873). 1873. Würdtwein: Subsidia diplomatica ad selecta iuris ecclesiaslici Germaniae et historiarum capita clucidanda... edita a Stephano Alexandro Würdtwein. Bd. 9. Frankfurt und Leipzig 1776. Würth-Paquet, François Xavier, Table chronologique des chartes et diplomes relatifs à l'histoire de lancien pays de Luxembourg (Publications de la section historique de l'Institut royal grand-ducal de Luxem- bourg. Bd. 28 S. 1—192 und Bd. 29 S. 1—108). 1874/75. Württembergische Regesten [W.R.): Urkunden und Akten des K. Württembergischen Haus- und Staats- archivs. Herausgegeben von dem K. Haus- und Staatsarchiv in Stuttgart. 1. Abteilung: Württembergische Regesten von 1301—1500, 1. Altwürttemberg Teil 1. 1916. Zabarella: Franciscus de Zabarellis, Lectura super Clementinis. Benutzte Ausgabe: Lyon 1551.
Strana 1
Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages zum Baseler Konzil und zu Papst Eugen von September bis Dezember 1442. Die umfangreichen Kirchenverhandlungen des Frankfurter Reichstages im Sommer 1442 waren mit dem Beschluß der Entsendung besonderer Gesandtschaften des Königs und der Kur- fürsten an P. Eugen in Florenz und an das Baseler Konzil abgebrochen worden. Der Reichstag hatte gehofft, auf diesem Wege dem schon von früheren Reichstagen in Aussicht genommenen dritten Konzil dadurch endlich einen festen Boden geben zu können, daß zunächst noch einmal 10 die Zustimmung der beiden streitenden Kirchenparteien zu diesem Plane eines neuen Konzils an- zustreben sei. Dies Unternehmen hatte sich allerdings als ein volliger Fehlschlag erwiesen, dessen Wirkung wie ein lahmender Alpdruck auf den Tagungen und Entschlüssen der kommenden Jahre liegen sollte. Es hätte vielleicht nake gelegen, die Akten dieser beiden Gesandtschaften noch jenen des 15 Frankfurter Tages anzugliedern oder der späteren Nürnberger Lichtmeß-Tagung voranzustellen. Aber nicht nur ihr Umfang, auch ihre Bedeulung im Zusammenhang des politischen Geschehens ist so groß, daß wir es vorgezogen haben, sie als besondere Hauptabteilung herauszustellen. Denn sie nehmen für die weitere Entwicklung der Kirchenfrage zwischen und auf den Reichstagen, wie man bei näherer Prüfung leicht erkennen wird, eine Schlüsselstellung oin, dic nicht besser 2o gekennzeichnet werden kann als durch ihre Sonderbehandlung in einer den Reichstagen gleich- wertigen Hauptabteilung. 5 Ein kurzer einführender Uberblick sei zunächst der allgemeinen kirchenpolitischen Lage ge- widmet. In Deutschland selbst sind schr bald nach der Auflösung des Frankfurter Reichstages die dort behandelten Pläne zur Beseitigung des kirchlichen Unfriedens dadurch erheblich gestört 2s worden, daß gerade die meistbeteiligten geistlichen Kurfürsten stillschweigend oder in aller Offenheit die kürzlich noch einmal beschworene „Neutralitat“ verletzt haben. Der Kölner Erz- bischof stelll sich in erklarten Widerspruch zu P. Eugen, den Trierer findet man zur gleichen Zeit im Lager des Gegenpapstes; die Haltung des Mainzers bleibt alwas undurchsichtig. Demgegen- über haben die weltlichen Kurfürsten im Grunde dem kirchlichen Streit immer zu fern gestanden, um sich außerhalb der Reichstagsverhandlungen wirksam an ihm zu beteiligen. Ihre Haltuny ist vielmehr teils durch persönliche Rücksichten bedingt, die gewissen Verpflichtungen gegen einzelne geistliche Kurfürsten entspringen, teils ist sie auf das Urteil gestellt, das ihnen auf Anfrage geistliche und wissenschaftliche Ratgeber ihres Hojes und Landes zugetragen haben. Dieser immer stärkeren Teilnahmslosigkeit an der Sache der Neutralität steht allein die Haltung 35 des Römischen Königs gegenüber, der auch jetzt noch ängstlich bemüht ist, die Verpstichtungen der Neutralität ebenso wie die Forderungen des letzten Reichetages mit aller Sorgfalt cinzuhalten. Das Ausland laßt ein stetig zunchmendes Abrücken vom Konzilsgedanken erkennen. Solche von seiten der Kurie sehr wohl beachtete Wandlung wird nicht zuletzt die ausnehmend scharfe Sprache veranlaßt haben, die damals Eugen gegen den een erst gekrönten Deutschen König an- 40 genommen hat. Sichtbare Erfolge bei andern Königen der Christenheit, vor allem der Friedens schluß mit seinem gefährlichsten Gegner im Süden, dem König von Aragon, erlauben ihm damals ein so festes Austreten. Mag sein, daß außerdem auck sein Unwille noch dadurck ge- 30 Deutsche Reichstugs-Akten XVII.
Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages zum Baseler Konzil und zu Papst Eugen von September bis Dezember 1442. Die umfangreichen Kirchenverhandlungen des Frankfurter Reichstages im Sommer 1442 waren mit dem Beschluß der Entsendung besonderer Gesandtschaften des Königs und der Kur- fürsten an P. Eugen in Florenz und an das Baseler Konzil abgebrochen worden. Der Reichstag hatte gehofft, auf diesem Wege dem schon von früheren Reichstagen in Aussicht genommenen dritten Konzil dadurch endlich einen festen Boden geben zu können, daß zunächst noch einmal 10 die Zustimmung der beiden streitenden Kirchenparteien zu diesem Plane eines neuen Konzils an- zustreben sei. Dies Unternehmen hatte sich allerdings als ein volliger Fehlschlag erwiesen, dessen Wirkung wie ein lahmender Alpdruck auf den Tagungen und Entschlüssen der kommenden Jahre liegen sollte. Es hätte vielleicht nake gelegen, die Akten dieser beiden Gesandtschaften noch jenen des 15 Frankfurter Tages anzugliedern oder der späteren Nürnberger Lichtmeß-Tagung voranzustellen. Aber nicht nur ihr Umfang, auch ihre Bedeulung im Zusammenhang des politischen Geschehens ist so groß, daß wir es vorgezogen haben, sie als besondere Hauptabteilung herauszustellen. Denn sie nehmen für die weitere Entwicklung der Kirchenfrage zwischen und auf den Reichstagen, wie man bei näherer Prüfung leicht erkennen wird, eine Schlüsselstellung oin, dic nicht besser 2o gekennzeichnet werden kann als durch ihre Sonderbehandlung in einer den Reichstagen gleich- wertigen Hauptabteilung. 5 Ein kurzer einführender Uberblick sei zunächst der allgemeinen kirchenpolitischen Lage ge- widmet. In Deutschland selbst sind schr bald nach der Auflösung des Frankfurter Reichstages die dort behandelten Pläne zur Beseitigung des kirchlichen Unfriedens dadurch erheblich gestört 2s worden, daß gerade die meistbeteiligten geistlichen Kurfürsten stillschweigend oder in aller Offenheit die kürzlich noch einmal beschworene „Neutralitat“ verletzt haben. Der Kölner Erz- bischof stelll sich in erklarten Widerspruch zu P. Eugen, den Trierer findet man zur gleichen Zeit im Lager des Gegenpapstes; die Haltung des Mainzers bleibt alwas undurchsichtig. Demgegen- über haben die weltlichen Kurfürsten im Grunde dem kirchlichen Streit immer zu fern gestanden, um sich außerhalb der Reichstagsverhandlungen wirksam an ihm zu beteiligen. Ihre Haltuny ist vielmehr teils durch persönliche Rücksichten bedingt, die gewissen Verpflichtungen gegen einzelne geistliche Kurfürsten entspringen, teils ist sie auf das Urteil gestellt, das ihnen auf Anfrage geistliche und wissenschaftliche Ratgeber ihres Hojes und Landes zugetragen haben. Dieser immer stärkeren Teilnahmslosigkeit an der Sache der Neutralität steht allein die Haltung 35 des Römischen Königs gegenüber, der auch jetzt noch ängstlich bemüht ist, die Verpstichtungen der Neutralität ebenso wie die Forderungen des letzten Reichetages mit aller Sorgfalt cinzuhalten. Das Ausland laßt ein stetig zunchmendes Abrücken vom Konzilsgedanken erkennen. Solche von seiten der Kurie sehr wohl beachtete Wandlung wird nicht zuletzt die ausnehmend scharfe Sprache veranlaßt haben, die damals Eugen gegen den een erst gekrönten Deutschen König an- 40 genommen hat. Sichtbare Erfolge bei andern Königen der Christenheit, vor allem der Friedens schluß mit seinem gefährlichsten Gegner im Süden, dem König von Aragon, erlauben ihm damals ein so festes Austreten. Mag sein, daß außerdem auck sein Unwille noch dadurck ge- 30 Deutsche Reichstugs-Akten XVII.
Strana 2
2 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. steigert war, daß er seine umfassenden Pläne und Bemühungen zur Bekämpfung der drohenden Türkengefahr1 im Osten durch das Ansinnen des Deutschen Reichstags und Königs bedenklich durchkreust und gefährdet sah: sicher ist, daß seine Sprache gegen das Roichsoberhaupt sich da- mals merklich von dem unterschied, mas man noch wenige Jahre zuvor von thm zu hören ge- wohnt war2. In Basel und auf der Seite des Gegenpapstes treten domgegenüber krampfhafte Bemühungen zulage, den jungen Römischen König für sich zu gewinnen. Die Mittel, die P. Felix dabei spielen laßt, sind allerdings zu aufdringlich, um selbst bei diesem politisch noch reichlich unerfahrenen, aber eifrig tätigen König ernsthaft verjangen zu können. Man merkt, die großen Politiker haben das Konzil langst verlassen; das Häuslein der dort Zurückgebliebenen kann den zunchmenden Verfall nicht mehr aufhalten. Zur gleichen Zeit, als Eugens Stern sichtlich wieder im Steigen begriffen ist, hält man in Basel die letzte feierliche Sitzung ab3. Aber noch ist der Konzils- gedanke selbst bei einem Teil der Christenheit lebendig, vor allem in deutschen Landen und an- erkannt durch den Deutschen Reichstag. 5 10 Unter solchen Aussichten gingen in Basel und Florenz Verhandlungen von statten, an deren 15 Ende ein für alle Teile unbefriedigendes Ergebnis steht. Letzter Grund solchen Mißerfolges ist natürlich die nicht oder nur ungenügend vorhandene Bereitwilligkeit der kirchlichen Parteien zu einem Nachgeben auf der vom Deutschen Reichstag geforderten Grundlage. Wie weit aber im einzelnen auch außere Umstände die Schwierigkeiten der Verhandlungen noch vergrößert haben, mag aus den Akten selbst entnommen werden. Der Verlauf beider Gesandischaften war vom Reichstag bis ins einzelne vorausbestimmt und festgelegt worden. Auch hierbei wird es zur rechten Beurteilung nolwendig sein, die tatsdchlichen Ereignisse, etwa in der Abwicklung des Reiseprogramms, im Verhalten der Gesandten und in anderen Punkten, mit den Vorschriften der Frankfurter Instruktion (RTA. 16 nr. 228) zu ver- gleichen. Es zeigen sich dabei leicht mancherlei Eigenmächtigkeiten auf seiten der Gesandten, 25 deren belastender Einfluß sich teilweise noch lange nachher unbiebsam bemerkbar gemacht hat. Als Ausgangspunkt für die Gesandtschaft zum Konzil war Breisach, für die zu P. Eugen Trient, als Reisetermin der 14. September bzw. der 16. Oktober bestimmt worden. Beides ist beachtenswert. Denn soweit es sich um die Orte handelt, scheint man sie mit der Reise des Königs in Einklang gebracht zu haben, die vom Reichstag aus mit bestimmten politischen Zielen in die 30 Lande der Schweizer Eidgenossen, nach Savoyen und Burgund unternommen worden ist. Soweit indes die Zeitpunkte in Frage stehen, möchte man vermuten, daß hierbei den Gesandten nach Florenz Gelegenheit gegeben werden sollte, die Konzilsantwort zuvor kennen zu lernen; denn es ist auffallend, daß ihre Abreise genau einen Monal und zwet Tage nach jener der nach Basel Abgeordneten liegen soll, also die Monatsfrist zu berücksichtigen scheint, die in der In- 36 struktion jür die einzelnen Verhandlungen ausdrücklich vorgeschen ist. Vielleicht aber gehen solche Erwägungen dennoch fehl, da es auch denkbar ist, daß der Reichstag unter entsprechender Berücksichtigung der Entfernungen nur die auch sonst üblichen Termine Kreuzerhöhung und Gallustag als zweckentsprechende Zeitpunkte der Abreise gewählt hat. Wie dem auch sei: der tatsächliche Verlauf der Gesandtschaftsreisen hat, soweit man sicht, die Termine der Instruktion 40 von Frankfurt außer acht lassen können, da offenbar alle Gesandten im Gefolge des Königs nach Süden mitgezogen sind. Daß aber die Abgeordneten zu P. Eugen die Konzilsantwort gekannt haben, ist so gut wie sicher". 20 1 Bulle Eugens vom I. Januar 1443 über die Er- hebung eines kirchlichen Zehnten zur Fortführung den Türkenkrieges gedr. Raynald ad 1443 § 13 ff. Vgl. die Ruhrigkeit Kard. Cesarinis i. J. 1443 am königlichen Hof (Briefwechsel Enea Silvios bei Wolkan). 2 Vgl. etwa RTA. 15 nr. 262. 3 Am 16. Mai 1143, vgl. Hefele 7, 807. Bis zum 13. Oktober werden die königlichen Diplome mehrfach von Sonnenberger unterfertigt, von 45 da ab (nachweisbar seit dem 17.) durch Bf. Silvester von Chiemsee, dem Mitglied der Gesandtschaft nach Basel (nicht wie Pückert S. 189 vermutet: nach Flo- renz). Kg. Friedrich ist vom 12.-17. Oktober in Frei- burg im Uchtland nachweisbar; dort hat zich die Ge- 60 sandtschaft au P. Eugen von ihm getrennt.
2 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. steigert war, daß er seine umfassenden Pläne und Bemühungen zur Bekämpfung der drohenden Türkengefahr1 im Osten durch das Ansinnen des Deutschen Reichstags und Königs bedenklich durchkreust und gefährdet sah: sicher ist, daß seine Sprache gegen das Roichsoberhaupt sich da- mals merklich von dem unterschied, mas man noch wenige Jahre zuvor von thm zu hören ge- wohnt war2. In Basel und auf der Seite des Gegenpapstes treten domgegenüber krampfhafte Bemühungen zulage, den jungen Römischen König für sich zu gewinnen. Die Mittel, die P. Felix dabei spielen laßt, sind allerdings zu aufdringlich, um selbst bei diesem politisch noch reichlich unerfahrenen, aber eifrig tätigen König ernsthaft verjangen zu können. Man merkt, die großen Politiker haben das Konzil langst verlassen; das Häuslein der dort Zurückgebliebenen kann den zunchmenden Verfall nicht mehr aufhalten. Zur gleichen Zeit, als Eugens Stern sichtlich wieder im Steigen begriffen ist, hält man in Basel die letzte feierliche Sitzung ab3. Aber noch ist der Konzils- gedanke selbst bei einem Teil der Christenheit lebendig, vor allem in deutschen Landen und an- erkannt durch den Deutschen Reichstag. 5 10 Unter solchen Aussichten gingen in Basel und Florenz Verhandlungen von statten, an deren 15 Ende ein für alle Teile unbefriedigendes Ergebnis steht. Letzter Grund solchen Mißerfolges ist natürlich die nicht oder nur ungenügend vorhandene Bereitwilligkeit der kirchlichen Parteien zu einem Nachgeben auf der vom Deutschen Reichstag geforderten Grundlage. Wie weit aber im einzelnen auch außere Umstände die Schwierigkeiten der Verhandlungen noch vergrößert haben, mag aus den Akten selbst entnommen werden. Der Verlauf beider Gesandischaften war vom Reichstag bis ins einzelne vorausbestimmt und festgelegt worden. Auch hierbei wird es zur rechten Beurteilung nolwendig sein, die tatsdchlichen Ereignisse, etwa in der Abwicklung des Reiseprogramms, im Verhalten der Gesandten und in anderen Punkten, mit den Vorschriften der Frankfurter Instruktion (RTA. 16 nr. 228) zu ver- gleichen. Es zeigen sich dabei leicht mancherlei Eigenmächtigkeiten auf seiten der Gesandten, 25 deren belastender Einfluß sich teilweise noch lange nachher unbiebsam bemerkbar gemacht hat. Als Ausgangspunkt für die Gesandtschaft zum Konzil war Breisach, für die zu P. Eugen Trient, als Reisetermin der 14. September bzw. der 16. Oktober bestimmt worden. Beides ist beachtenswert. Denn soweit es sich um die Orte handelt, scheint man sie mit der Reise des Königs in Einklang gebracht zu haben, die vom Reichstag aus mit bestimmten politischen Zielen in die 30 Lande der Schweizer Eidgenossen, nach Savoyen und Burgund unternommen worden ist. Soweit indes die Zeitpunkte in Frage stehen, möchte man vermuten, daß hierbei den Gesandten nach Florenz Gelegenheit gegeben werden sollte, die Konzilsantwort zuvor kennen zu lernen; denn es ist auffallend, daß ihre Abreise genau einen Monal und zwet Tage nach jener der nach Basel Abgeordneten liegen soll, also die Monatsfrist zu berücksichtigen scheint, die in der In- 36 struktion jür die einzelnen Verhandlungen ausdrücklich vorgeschen ist. Vielleicht aber gehen solche Erwägungen dennoch fehl, da es auch denkbar ist, daß der Reichstag unter entsprechender Berücksichtigung der Entfernungen nur die auch sonst üblichen Termine Kreuzerhöhung und Gallustag als zweckentsprechende Zeitpunkte der Abreise gewählt hat. Wie dem auch sei: der tatsächliche Verlauf der Gesandtschaftsreisen hat, soweit man sicht, die Termine der Instruktion 40 von Frankfurt außer acht lassen können, da offenbar alle Gesandten im Gefolge des Königs nach Süden mitgezogen sind. Daß aber die Abgeordneten zu P. Eugen die Konzilsantwort gekannt haben, ist so gut wie sicher". 20 1 Bulle Eugens vom I. Januar 1443 über die Er- hebung eines kirchlichen Zehnten zur Fortführung den Türkenkrieges gedr. Raynald ad 1443 § 13 ff. Vgl. die Ruhrigkeit Kard. Cesarinis i. J. 1443 am königlichen Hof (Briefwechsel Enea Silvios bei Wolkan). 2 Vgl. etwa RTA. 15 nr. 262. 3 Am 16. Mai 1143, vgl. Hefele 7, 807. Bis zum 13. Oktober werden die königlichen Diplome mehrfach von Sonnenberger unterfertigt, von 45 da ab (nachweisbar seit dem 17.) durch Bf. Silvester von Chiemsee, dem Mitglied der Gesandtschaft nach Basel (nicht wie Pückert S. 189 vermutet: nach Flo- renz). Kg. Friedrich ist vom 12.-17. Oktober in Frei- burg im Uchtland nachweisbar; dort hat zich die Ge- 60 sandtschaft au P. Eugen von ihm getrennt.
Strana 3
Einleitung. 3 Den Verhandlungen beider Gesandtschaften an Ort und Stelle ist das cine gemeinsam, daß sie von den Parteien durch Aufwerfen einer Reihe angeblicher Unklarheiten unverhältnismaßig in die Länge gezogen worden sind. Dadurch wird ebenso die Verblüffung und Unsicherheit der Empfänger über den Antrag des Reichstages wie das Bestreben offenbar, einer eindeutigen Ant- 5 wort auszuweichen oder glawbhafte Entschuldigungen für eine Ablehnung der Vorschläge zu finden. 10 Mit den Akten der Gesandtschaft nach Basel ist von uns weiterhin verbunden worden, was sich an vorwiegend politischem Verhandlungsstoff über die gleichzeitige Reise Kg. Friedrichs in die Schweiz, genauer in die Lande der Schweizer Eidgenossen, nuch Burgund und Savoyen, vorgefunden hat. Es ist nämlich zunächst einmal nicht zu verkennen, daß des Königs Anwesen- heit in unmittelbarer Nähe des Konzils verschiedene Berührungspunkte mit den amtlichen Ver- handlungen in Basel gebracht und die Haltung der Konzilsvater keineswegs unbeeinftußt ge- lassen hat. Weiterhin aber darf auch nicht übersehen werden, daß Zwecke und Ziele dieser Reise sich durchaus in den Rahmen einer allgemeinen, allerdings vom König aus gesehenen Reichs- 15 politik eingefügt und im Zuständigkeitsbereich der Aufgaben des vergangenen und der künftigen Reichstage gelegen haben. Friedrich hat damals ersichtlich gehofft, einzelne Fragen, die wahrend des Frankfurter Reichstages sich durch Mittelspersonen nicht hallen klären lassen, auf dieser Reise durch persönliche Fühlung mit der Gegenseite zu einem befriedigenden Austrag zu bringen. Dazu gehoren die Klärung über das Verhalten der Eidgenossen zum Reich und zum Hause Öster- 20 reich, das persönliche Verhaltnis des Königs zum Hause Savoyen, insbesondere zu dessen Ober- haupt, dem Gegenpapst Felix, und endlich die Frage der Reichslehenschaft Burgunds. Es liegt wie ein Verkangnis über dem Regierungsanfang des jugendlichen Königs, daß diese Reise statt der erwartelen persönlichen Erfolge nur gestenreiche Begegnungen mit den damals besuchten Fürsten gezeitigt hat, mehr noch, das schon hier die Wurzeln für jene unheilvollen Vorgänge 25 wakrend des Nürnberger Reichstages von 1444, den Einfall der französischen Armagnaken in Deutschland, gesucht werden müssen. A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs September his Dezember 1442 nr. 1�20. Die Gesandtschaft des Frankfurter Reichstages nach Basel weckt die Erinnerung an jenen 80 anderen Versuch, das Konzil zur Verlegung an einen anderen Ort zu bewegen, den der Mainzer Kongreß des Jahres 1439 unternommen hatte (vgl. RTA. I4, 3 ff. und nrr. 70 und 81 ff.). Damals allerdings fand die kurfürstliche Abordnung ein noch merklich anders geartetes Konzil vor, das jeden Gedanken einer Verlegung schroff abgewiesen hat. Den Treffpunkt der Gesandtschaft nach Basel hatte die Frankfurter Instruktion in Breisach 3s für den 14. September angesetzt. In Wirklichkeit aber findet man die Gesandten an diesem Tage bereits vor den Toren von Basel, wo sie sich von der Reisegesellschajt des Königs trennten, um das Konzil aufzusuchen. Kg. Friedrich selbst hat es damals streng vermieden, Konzilsboden zu betreten, bevor das Konzil zu dem Antrag des Reichstages Stellung genommen hatte. Der darauſhin von den Konzilsvätern ihm vor den Toren Basels erstattete Huldigungsbesuch erscheint jür die Haltung der Parteien ebenso beachtenswert wie der spätere Besuch des Königs beim Konzil und bei P. Felix, als die Antwort des Konzils förmlich vorgelegen hat. Man vergleiche hierüber wis über den Verlauf der Unterhandlungen die von uns als urr. I und 16 herausgestellten Berichte des Konzilschronisten Segovia. Gleichzeitige Berichte von Vertretern des Breslauer Domkapitels (nrr. 9 und 12) ergänzen das äußere Bild der damaligen Geschehnisse. Wichtiger als die Rahmenhandlung sind natürlich die einschlägigen Konzilsbeschlüsse selbst (nrr. 5—7), in denen die endgültige Antwort vorbereitet worden ist. Dabei bietet aller- 40 45
Einleitung. 3 Den Verhandlungen beider Gesandtschaften an Ort und Stelle ist das cine gemeinsam, daß sie von den Parteien durch Aufwerfen einer Reihe angeblicher Unklarheiten unverhältnismaßig in die Länge gezogen worden sind. Dadurch wird ebenso die Verblüffung und Unsicherheit der Empfänger über den Antrag des Reichstages wie das Bestreben offenbar, einer eindeutigen Ant- 5 wort auszuweichen oder glawbhafte Entschuldigungen für eine Ablehnung der Vorschläge zu finden. 10 Mit den Akten der Gesandtschaft nach Basel ist von uns weiterhin verbunden worden, was sich an vorwiegend politischem Verhandlungsstoff über die gleichzeitige Reise Kg. Friedrichs in die Schweiz, genauer in die Lande der Schweizer Eidgenossen, nuch Burgund und Savoyen, vorgefunden hat. Es ist nämlich zunächst einmal nicht zu verkennen, daß des Königs Anwesen- heit in unmittelbarer Nähe des Konzils verschiedene Berührungspunkte mit den amtlichen Ver- handlungen in Basel gebracht und die Haltung der Konzilsvater keineswegs unbeeinftußt ge- lassen hat. Weiterhin aber darf auch nicht übersehen werden, daß Zwecke und Ziele dieser Reise sich durchaus in den Rahmen einer allgemeinen, allerdings vom König aus gesehenen Reichs- 15 politik eingefügt und im Zuständigkeitsbereich der Aufgaben des vergangenen und der künftigen Reichstage gelegen haben. Friedrich hat damals ersichtlich gehofft, einzelne Fragen, die wahrend des Frankfurter Reichstages sich durch Mittelspersonen nicht hallen klären lassen, auf dieser Reise durch persönliche Fühlung mit der Gegenseite zu einem befriedigenden Austrag zu bringen. Dazu gehoren die Klärung über das Verhalten der Eidgenossen zum Reich und zum Hause Öster- 20 reich, das persönliche Verhaltnis des Königs zum Hause Savoyen, insbesondere zu dessen Ober- haupt, dem Gegenpapst Felix, und endlich die Frage der Reichslehenschaft Burgunds. Es liegt wie ein Verkangnis über dem Regierungsanfang des jugendlichen Königs, daß diese Reise statt der erwartelen persönlichen Erfolge nur gestenreiche Begegnungen mit den damals besuchten Fürsten gezeitigt hat, mehr noch, das schon hier die Wurzeln für jene unheilvollen Vorgänge 25 wakrend des Nürnberger Reichstages von 1444, den Einfall der französischen Armagnaken in Deutschland, gesucht werden müssen. A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs September his Dezember 1442 nr. 1�20. Die Gesandtschaft des Frankfurter Reichstages nach Basel weckt die Erinnerung an jenen 80 anderen Versuch, das Konzil zur Verlegung an einen anderen Ort zu bewegen, den der Mainzer Kongreß des Jahres 1439 unternommen hatte (vgl. RTA. I4, 3 ff. und nrr. 70 und 81 ff.). Damals allerdings fand die kurfürstliche Abordnung ein noch merklich anders geartetes Konzil vor, das jeden Gedanken einer Verlegung schroff abgewiesen hat. Den Treffpunkt der Gesandtschaft nach Basel hatte die Frankfurter Instruktion in Breisach 3s für den 14. September angesetzt. In Wirklichkeit aber findet man die Gesandten an diesem Tage bereits vor den Toren von Basel, wo sie sich von der Reisegesellschajt des Königs trennten, um das Konzil aufzusuchen. Kg. Friedrich selbst hat es damals streng vermieden, Konzilsboden zu betreten, bevor das Konzil zu dem Antrag des Reichstages Stellung genommen hatte. Der darauſhin von den Konzilsvätern ihm vor den Toren Basels erstattete Huldigungsbesuch erscheint jür die Haltung der Parteien ebenso beachtenswert wie der spätere Besuch des Königs beim Konzil und bei P. Felix, als die Antwort des Konzils förmlich vorgelegen hat. Man vergleiche hierüber wis über den Verlauf der Unterhandlungen die von uns als urr. I und 16 herausgestellten Berichte des Konzilschronisten Segovia. Gleichzeitige Berichte von Vertretern des Breslauer Domkapitels (nrr. 9 und 12) ergänzen das äußere Bild der damaligen Geschehnisse. Wichtiger als die Rahmenhandlung sind natürlich die einschlägigen Konzilsbeschlüsse selbst (nrr. 5—7), in denen die endgültige Antwort vorbereitet worden ist. Dabei bietet aller- 40 45
Strana 4
4 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. dings der Beschluß nr. 6 zunächst einige Schwierigkeiten, zumal seine Uberlieferung in der Wiener Handschrift 4954 ihn mit einer irreführenden Uberschrift verschen hat. Auch die un- klare Darstellung Segovias (nr. f art. 10) vermag die übrig bleibenden Zweifel nicht gerade zu beseitigen. Wir hoffen, mit unseren in den Kopfregesten und Anmerkungen zu den fraglichen Stücken gegebenen Erläuterungen dem Verhältnis der verschiedenen Vorschläge und Beschlüsse (nrr. 5-7 und II) zucinander nahe gekommen zu scin. Die Akten selbst lassen in allem die Verlegenheit des Konzils über das Ansinnen des Königs und der Kurfürsten erkennen. Auch die zwischengeschaltete Abordnung einer Gesandtschaft an den König zur Aujklärung angeblicher Unklarheiten im Antrag (nrr. 8 und I0) ist als Verlegen- heitsbeschluß zu werten, der denn auch den Gang der Verhandlungen nicht weiter beeinflußt hat. to Man hatte wokl selbst schon damit gerechnet, daß es nicht gelingen würde, den König zu unmittel- baren Verhandlungen mit dem Konzil zu bestimmen. Jedenfalls ist kurz nach der Rückkehr und Be- richterstatlung der Konzilsgesandten die bis dahin schon fertiggestellte Antwort erteilt worden. In seiner am 6. Oktober in feierlicher Sitzung eröffneten Antwort (nr. 11), die in die Form einer Bulle gekleidet ist, wendet sich das Konzil an sämtliche namentlich angefihrten Gesandten 15 und wiederholt zunächst deren Antrag. Es verbreitet sich sodann ganz ausführlich über die richter- liche Autorität der Konzilien und ihre Notwendigkeit, die als Vorausselzung für die nun folgende eigentliche Antwort gedacht ist; dementsprechend erklärt das Konzil zu dem Antrag des Königs und der Kurfürsten, daß es sich zur Verlegung aus eigener Machtvollkommenheit an einen anderen selbstgewählten, aber dem König genehmen Ort bereit finden wolle, wenn ihm gewisse 20 näherbezeicknete Sicherheiten (freies Geleit, persönliche Anwesenheit des Königs, Anerkennung des Konzils) dabei gewährleistet würden. Die Antwort schließt mit erneuter Versicherung, daß Haltung und Handeln des Konzils nur durch das Wohl der Kirche bestimmt werde, und klingt in einen Mahnruf an die Gesandten und ihre Auftraggeber aus, solches Bestreben des Konzils tatkräftig zu unterstützen. 25 Die unterdessen fortgesctzte Reise des Königs durch die Schweizer Lande, deren politische Bedeulung oben bereits von uns im allgemeinen umrissen worden ist, ist nach Art solcher Krö- nungsreisen zunächst durch eine Fülle von Privilegienerteilungen und -bestätigungen ansge- zeichnet; in ihnen spiegelt sich die angestrengte Tatigkeit der königlichen Kanzlei während der ganzen Reise wider, und ihre von Chmel nach dem Reichsregistraturbuch besorgte Veröffent- 30 lickung gibt ein ziemlich genaues Itinerar des Königs 1. Die ganze politische Tätigkeit des könig- lichen Hofes während dieser Zeit ist dort allerdings keineswegs erfaßt, da in den Reichsregistratur- büchern die weil wichtigeren königlichen Mandate, die gleichzeitig in nicht geringer Zahl von der Kanzlei hinausgesandt worden sind, noch fehlen. Deren Zusammenstellung würde zeigen, daß auch damals, wie sonst vornehmlich auf Reichstagen, viele Aufgaben der Reichsinnenpolitik 35 der königlichen Entscheidung äberantwortet worden sind. Unter den eigentlichen Zielen dieser Reise standen neben der ständig wieder berihrten Konzilsangelegenheit die Verhandlungen mit den Eidgenossen an erster Stelle. Das reichs- geschichtlich Bedeutsame darun waren die wiederholten Versuche der Eidgenossen, vom König die Bestätigung threr alten Privilegien zu erlangen2. Demgegenüber standen die Forderungen 40 Kg. Friedrichs, der hier zugleich als Wahrer der habsburgischen Belange und als Vertrags- partner der von den Eidgenossen befehdeten Stadt Zürich autgetreten ist, daß von jenen „nichts 1 Uber das ftinerar selbst vgl. N. Raedle im Anz. f. alle furwort], daz das dan [em., Vorl. das] dasselb Schweiz. Geschichte N.F. Bd. 2 (1874), S. 24, auch ort ufnemen moge. were aber sach, das er denn furer uczit an si wurbe, das da nieman nuczit fürer tuge 45 F. Rüegg, Hohe Gaste in Freiburg i. U. (in Freib. Gesch. Bl. 15, 1-69). noch antwurte denn mit der eidgnossen rat lfolgt 2 Auf einem zam 9. Sept. nach Luzern anberaumten durchstricken: wissen und willen]. (Rezeß in Luzern St. A. Alig. Abschiede A fol. 54ab; Datum Luzern Tag der eidgenössischen Boten stand diese Werbung secundo p. Verene 1442 [Sept. 3]: Regest in Eidgen. der Eidgenossen um ihre Freiheiten zur ausführlichen Abschiede 2, 162 nr. 249). Erörterung; es wurde beschlossen, welhen ort denn der kung sin friheit bestetigete [übergeschrieben: an 60
4 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. dings der Beschluß nr. 6 zunächst einige Schwierigkeiten, zumal seine Uberlieferung in der Wiener Handschrift 4954 ihn mit einer irreführenden Uberschrift verschen hat. Auch die un- klare Darstellung Segovias (nr. f art. 10) vermag die übrig bleibenden Zweifel nicht gerade zu beseitigen. Wir hoffen, mit unseren in den Kopfregesten und Anmerkungen zu den fraglichen Stücken gegebenen Erläuterungen dem Verhältnis der verschiedenen Vorschläge und Beschlüsse (nrr. 5-7 und II) zucinander nahe gekommen zu scin. Die Akten selbst lassen in allem die Verlegenheit des Konzils über das Ansinnen des Königs und der Kurfürsten erkennen. Auch die zwischengeschaltete Abordnung einer Gesandtschaft an den König zur Aujklärung angeblicher Unklarheiten im Antrag (nrr. 8 und I0) ist als Verlegen- heitsbeschluß zu werten, der denn auch den Gang der Verhandlungen nicht weiter beeinflußt hat. to Man hatte wokl selbst schon damit gerechnet, daß es nicht gelingen würde, den König zu unmittel- baren Verhandlungen mit dem Konzil zu bestimmen. Jedenfalls ist kurz nach der Rückkehr und Be- richterstatlung der Konzilsgesandten die bis dahin schon fertiggestellte Antwort erteilt worden. In seiner am 6. Oktober in feierlicher Sitzung eröffneten Antwort (nr. 11), die in die Form einer Bulle gekleidet ist, wendet sich das Konzil an sämtliche namentlich angefihrten Gesandten 15 und wiederholt zunächst deren Antrag. Es verbreitet sich sodann ganz ausführlich über die richter- liche Autorität der Konzilien und ihre Notwendigkeit, die als Vorausselzung für die nun folgende eigentliche Antwort gedacht ist; dementsprechend erklärt das Konzil zu dem Antrag des Königs und der Kurfürsten, daß es sich zur Verlegung aus eigener Machtvollkommenheit an einen anderen selbstgewählten, aber dem König genehmen Ort bereit finden wolle, wenn ihm gewisse 20 näherbezeicknete Sicherheiten (freies Geleit, persönliche Anwesenheit des Königs, Anerkennung des Konzils) dabei gewährleistet würden. Die Antwort schließt mit erneuter Versicherung, daß Haltung und Handeln des Konzils nur durch das Wohl der Kirche bestimmt werde, und klingt in einen Mahnruf an die Gesandten und ihre Auftraggeber aus, solches Bestreben des Konzils tatkräftig zu unterstützen. 25 Die unterdessen fortgesctzte Reise des Königs durch die Schweizer Lande, deren politische Bedeulung oben bereits von uns im allgemeinen umrissen worden ist, ist nach Art solcher Krö- nungsreisen zunächst durch eine Fülle von Privilegienerteilungen und -bestätigungen ansge- zeichnet; in ihnen spiegelt sich die angestrengte Tatigkeit der königlichen Kanzlei während der ganzen Reise wider, und ihre von Chmel nach dem Reichsregistraturbuch besorgte Veröffent- 30 lickung gibt ein ziemlich genaues Itinerar des Königs 1. Die ganze politische Tätigkeit des könig- lichen Hofes während dieser Zeit ist dort allerdings keineswegs erfaßt, da in den Reichsregistratur- büchern die weil wichtigeren königlichen Mandate, die gleichzeitig in nicht geringer Zahl von der Kanzlei hinausgesandt worden sind, noch fehlen. Deren Zusammenstellung würde zeigen, daß auch damals, wie sonst vornehmlich auf Reichstagen, viele Aufgaben der Reichsinnenpolitik 35 der königlichen Entscheidung äberantwortet worden sind. Unter den eigentlichen Zielen dieser Reise standen neben der ständig wieder berihrten Konzilsangelegenheit die Verhandlungen mit den Eidgenossen an erster Stelle. Das reichs- geschichtlich Bedeutsame darun waren die wiederholten Versuche der Eidgenossen, vom König die Bestätigung threr alten Privilegien zu erlangen2. Demgegenüber standen die Forderungen 40 Kg. Friedrichs, der hier zugleich als Wahrer der habsburgischen Belange und als Vertrags- partner der von den Eidgenossen befehdeten Stadt Zürich autgetreten ist, daß von jenen „nichts 1 Uber das ftinerar selbst vgl. N. Raedle im Anz. f. alle furwort], daz das dan [em., Vorl. das] dasselb Schweiz. Geschichte N.F. Bd. 2 (1874), S. 24, auch ort ufnemen moge. were aber sach, das er denn furer uczit an si wurbe, das da nieman nuczit fürer tuge 45 F. Rüegg, Hohe Gaste in Freiburg i. U. (in Freib. Gesch. Bl. 15, 1-69). noch antwurte denn mit der eidgnossen rat lfolgt 2 Auf einem zam 9. Sept. nach Luzern anberaumten durchstricken: wissen und willen]. (Rezeß in Luzern St. A. Alig. Abschiede A fol. 54ab; Datum Luzern Tag der eidgenössischen Boten stand diese Werbung secundo p. Verene 1442 [Sept. 3]: Regest in Eidgen. der Eidgenossen um ihre Freiheiten zur ausführlichen Abschiede 2, 162 nr. 249). Erörterung; es wurde beschlossen, welhen ort denn der kung sin friheit bestetigete [übergeschrieben: an 60
Strana 5
Eimleitung. 5 5 15 20 gegen des Reiches Stadt Zürich und auch gegen die Bürger von seiner und des Hauses Österreich Stadt Rapperswil im unguten unternommen würde, sondern daß vermeintliche Zusprüche aut dem Rechtswege zu suchen seien" 1. Dieser Rechtswag ist in der Tat von den Eidgenossen zunächst noch einmal beschritten? worden, worauf sie der König auj einen Tag nach Konstanz zu sich entboten hat 3. Besondere Höhepunkte auf dieser Reise Kg. Friedriche waren unzweijelhaft die Staats- besuche in Genf, Besançon und Basel. Man wußte bisher vielerlei iiber die äußere Aufmachung d, aber nur wenig über den eigentlichen Zweck dieser Besuche. Einige von uns beigebrachte Nach- richten und Aktenstücke ermöglichen es nun, auch dem politischen Inhalt der damals geführten 10 Besprechungen mehr als bisher nahezukommen. Der Aufenthalt Friedrichs am savoyischen Hofe in Gen| ist von jeher ausschließlich mit den Absichten einer Eheverbindung zwischen dem König und der verwitweten Margarethe von Anjou, der Tochter des Konzilspapstes und Schwester des regierenden Herzogs Ludwig von Savoyen, in Zusammenhang gebracht worden. Es trifft zu, daß diese Frage dort angeschnitten, aber von Friedrich bis zu seinem späteren Besuch bei Papst Felix in Basel zurückgestellt worden ist. Unter dem Zeichen der vom König ängstlich gehülelen kirchlichen Neutralität verdient allein schon der Plan einer solchen Heirat Beachtung. Aber eine Ansprache, die der eben vom Konzil zurück- gekehrte königliche Gesandte Thomas Ebendorfer bei dieser Gelegenheit im Namen des Königs gehalten hat (nr. 15), beweist, daß in Genf auch die Frage des Kirahenschismas weit mehr im Mittelpankt der allseitigen Aufmerksamkeit gestanden haben muß, als man bisher wissen wollte und konnte. Man wird dieser Rede im ganzen sogar eine erhöhte Bedeutung beimessen dürfen, da sie ja noch unter dem unmittelbaren Eindruck der soeben in Basel vernommenen Konzils- antwort gehalten worden ist. Sie ist eine Entgegnung auf die voraufgegangene Begrüßungs- ansprache in Namen des savoyischen Herzogs, gehalten zugleich in Anwesenheit einer burgun- 25 dischen Gesandtschaft. Aus ihr erhellt, mit welchen Absichten der König Savoyen besucht hat und in welchem Sinne er dort empfangen worden ist. Ebendorfer jührt in der ihm eigenen, floskelreichen Sprache aus, wie die Reise des Königs den Frieden in einer vom Kirchenschisma zerrütteten Welt dienen soll (art. 2a); der König begrüße die stets freundschaftlich bewährte Nachbarschaft von Österreich und Savoyen (25) s0 und begegne dem sanoiischen Hause mit dem Ausdruck seinor Ergebenheit (2e). Dznn wendet sich die Rede im zweiten Teil (art. 3) ziemlich schroff dem bedauerlichen Zustand der Kirche zu und verlangt das Aufgeben jeder rein abwartenden Haltung; der König empfinde die Hartnäckig- keit der Söhne der Kirche im Schisma um so schmerzlicher, als sie unbekimmert um die erfolgte königliche Salbung andauere (art. 4), und er wende sich an den Herzog mit der Aufforderung a5 zu tätiger Mithilfe im Kampfe gegen das Schisma (art. 5), damit zum Heile der Menschheit die Kirche wieder die gottgewollte Freiheit erlange. Die Rede enthalt manche Stellen, die sich einer brauchbaren Erklärung widerselzen; wahr- scheinlich sind einzelne Gedanken van Ebendorfer in der Niederschrist nur skizzenhaft ange- deuta und bleihen uns deshalb unverständlich. Es mag darum offen bleiben, ob etwa in 40 art. 2b auch auf die Heiratsabsicht des Köniys, oder an anderen Stellen auf das Verhaltnis des savoyischen Herzogs vu König und Reich wenigstens kingedeutel ist5. 50 1 Schreihen des Königs an Luzern aus Losen Sa. n. St. A. Urk. nr. 424 or. mb.; Unterf. Ad relacionem Gallen tag [0lt. 20ƒ 1442 in Luzern St. A. Deutsches domini marchionis u de Hochberg baillivi Alsacie; Reich fase. IX: Osterr. Territorien or. ch.; Untery. Reg. in Eidgen. Absch. 2, 164 zu nr. 254. 45 Commissio domini regis I in consilio; Reg. in Eidg. 4 Ausgaben des Herzogs von Savoyen anlaßlich des Abschiede 2, 163 nr. 252. kgl. Besuches in Genf gedr. bei Bruchet, Le chdteau de 2 Vgl. Schreiben Berns an Luzern vom 5. November Ripaille, Paris 1907, pag. 530 f.: zur Zusammenkunft in Anm. zu unserer ar. 17, wie äberhauptzu der ganzen von Besançon ist insbes. die Chronik des Olivier de la Frage Bd. 2 der Eidgen. Abschiede zu vergleicken ist. Marche, hag. von Beanne a. d'Arbaumont, 1, 276 ff. 3 Geleitsbrief Kg. Friedrichs für die Boischaft der zu vergleicken. Stadt Bern und der anderen Eidgenossen, Basel * Hierzu vergleiche man ein undatiert überliefertes Mi. n. Marleins tag [Nov. 147 1442 in Schwy: Schreiben Friedriche III. an die civitas Lausannensis
Eimleitung. 5 5 15 20 gegen des Reiches Stadt Zürich und auch gegen die Bürger von seiner und des Hauses Österreich Stadt Rapperswil im unguten unternommen würde, sondern daß vermeintliche Zusprüche aut dem Rechtswege zu suchen seien" 1. Dieser Rechtswag ist in der Tat von den Eidgenossen zunächst noch einmal beschritten? worden, worauf sie der König auj einen Tag nach Konstanz zu sich entboten hat 3. Besondere Höhepunkte auf dieser Reise Kg. Friedriche waren unzweijelhaft die Staats- besuche in Genf, Besançon und Basel. Man wußte bisher vielerlei iiber die äußere Aufmachung d, aber nur wenig über den eigentlichen Zweck dieser Besuche. Einige von uns beigebrachte Nach- richten und Aktenstücke ermöglichen es nun, auch dem politischen Inhalt der damals geführten 10 Besprechungen mehr als bisher nahezukommen. Der Aufenthalt Friedrichs am savoyischen Hofe in Gen| ist von jeher ausschließlich mit den Absichten einer Eheverbindung zwischen dem König und der verwitweten Margarethe von Anjou, der Tochter des Konzilspapstes und Schwester des regierenden Herzogs Ludwig von Savoyen, in Zusammenhang gebracht worden. Es trifft zu, daß diese Frage dort angeschnitten, aber von Friedrich bis zu seinem späteren Besuch bei Papst Felix in Basel zurückgestellt worden ist. Unter dem Zeichen der vom König ängstlich gehülelen kirchlichen Neutralität verdient allein schon der Plan einer solchen Heirat Beachtung. Aber eine Ansprache, die der eben vom Konzil zurück- gekehrte königliche Gesandte Thomas Ebendorfer bei dieser Gelegenheit im Namen des Königs gehalten hat (nr. 15), beweist, daß in Genf auch die Frage des Kirahenschismas weit mehr im Mittelpankt der allseitigen Aufmerksamkeit gestanden haben muß, als man bisher wissen wollte und konnte. Man wird dieser Rede im ganzen sogar eine erhöhte Bedeutung beimessen dürfen, da sie ja noch unter dem unmittelbaren Eindruck der soeben in Basel vernommenen Konzils- antwort gehalten worden ist. Sie ist eine Entgegnung auf die voraufgegangene Begrüßungs- ansprache in Namen des savoyischen Herzogs, gehalten zugleich in Anwesenheit einer burgun- 25 dischen Gesandtschaft. Aus ihr erhellt, mit welchen Absichten der König Savoyen besucht hat und in welchem Sinne er dort empfangen worden ist. Ebendorfer jührt in der ihm eigenen, floskelreichen Sprache aus, wie die Reise des Königs den Frieden in einer vom Kirchenschisma zerrütteten Welt dienen soll (art. 2a); der König begrüße die stets freundschaftlich bewährte Nachbarschaft von Österreich und Savoyen (25) s0 und begegne dem sanoiischen Hause mit dem Ausdruck seinor Ergebenheit (2e). Dznn wendet sich die Rede im zweiten Teil (art. 3) ziemlich schroff dem bedauerlichen Zustand der Kirche zu und verlangt das Aufgeben jeder rein abwartenden Haltung; der König empfinde die Hartnäckig- keit der Söhne der Kirche im Schisma um so schmerzlicher, als sie unbekimmert um die erfolgte königliche Salbung andauere (art. 4), und er wende sich an den Herzog mit der Aufforderung a5 zu tätiger Mithilfe im Kampfe gegen das Schisma (art. 5), damit zum Heile der Menschheit die Kirche wieder die gottgewollte Freiheit erlange. Die Rede enthalt manche Stellen, die sich einer brauchbaren Erklärung widerselzen; wahr- scheinlich sind einzelne Gedanken van Ebendorfer in der Niederschrist nur skizzenhaft ange- deuta und bleihen uns deshalb unverständlich. Es mag darum offen bleiben, ob etwa in 40 art. 2b auch auf die Heiratsabsicht des Köniys, oder an anderen Stellen auf das Verhaltnis des savoyischen Herzogs vu König und Reich wenigstens kingedeutel ist5. 50 1 Schreihen des Königs an Luzern aus Losen Sa. n. St. A. Urk. nr. 424 or. mb.; Unterf. Ad relacionem Gallen tag [0lt. 20ƒ 1442 in Luzern St. A. Deutsches domini marchionis u de Hochberg baillivi Alsacie; Reich fase. IX: Osterr. Territorien or. ch.; Untery. Reg. in Eidgen. Absch. 2, 164 zu nr. 254. 45 Commissio domini regis I in consilio; Reg. in Eidg. 4 Ausgaben des Herzogs von Savoyen anlaßlich des Abschiede 2, 163 nr. 252. kgl. Besuches in Genf gedr. bei Bruchet, Le chdteau de 2 Vgl. Schreiben Berns an Luzern vom 5. November Ripaille, Paris 1907, pag. 530 f.: zur Zusammenkunft in Anm. zu unserer ar. 17, wie äberhauptzu der ganzen von Besançon ist insbes. die Chronik des Olivier de la Frage Bd. 2 der Eidgen. Abschiede zu vergleicken ist. Marche, hag. von Beanne a. d'Arbaumont, 1, 276 ff. 3 Geleitsbrief Kg. Friedrichs für die Boischaft der zu vergleicken. Stadt Bern und der anderen Eidgenossen, Basel * Hierzu vergleiche man ein undatiert überliefertes Mi. n. Marleins tag [Nov. 147 1442 in Schwy: Schreiben Friedriche III. an die civitas Lausannensis
Strana 6
Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. Mehr als alle übrigen Besuche des Königs auf dieser Reise ist der Staatsbesuch Friedrichs bei Hzg. Philipp von Burgund beachtet worden, Ein. Augenzeuge, der Page Olivier de la Marche, hat ausführlich über die festlichen Tage von Besangon berichtet?. Über die politischen Gespráche und Unterhandlungen dort weiß er freilich nichts Brauchbares mitzuteilen. Was an. sonstigen Quellen bekannt wur, vermochte keine Geuwißheit über die politischen Hintergründe dieses Zu- samımentreffens der beiden Herrscher zu geben. Kigentümlicherweise ist dabei der Forschung bisher ein Aktenstürk ganz entgangen, in dem. damals das Ergebnis der Unterhandlungen und Vereinbarungen nolariell. festgelegt worden ist (nr. 16). Es dürfte fortan die Cyrundlage für alle Betrachtungen abgeben, die das Verhältnis Burgunds zum Reich und zum Deutschen König in jener Zeit erfassen wollen. Allerdings may dabei wohl beachtet werden, daß es sich um eine Urkunde handelt, die auf Veranlassung Burgunds angefertigt und mer von burgundischen Zeugen bekräftigt worden. ist. Inhaltlich zeigt dieses In- sirument, daß tm Vordergrunde der Unterhandlungen die Frage des Lehnsverhältnisses Burgunds zum Reiche gestanden hat, die jedoch burgundischerseits geschickt von der gleichzeitigen Lösung der Luzemburger Frage abhängig gemacht worden ist. Trotz dor gegenseitigen Versicherung besten Einwernehmens 4st. eine. Einigung "ur. dahin. erzielt worden, daß zunächst Kg. Fried- Tick 4n dem. schwebenden. Luzeinburger Streit zwischen Burgund und Sachsen vermitteln. sollte; danach erst würde mittels einer neuen Gesandtschaft bis Ostern des nächsten Jahres das Lehns- verhältnis Burgunds hinsichtlich der übrigen Länder, die das Instrument nicht nomentlich nennt, neu behandelt werden. Diesen hier urkundlich festgelegten «Tatbestand ergänzen spätere Schreiben und Urkunden beider Parteien zu einem brauchbaren Gesamtbild, Burgundischerseits ist hiernach in erster Linie die Darstellung heranzuziehen, die Hzy. Philipp über jene Verhandlungen von Besangon um 26. Oktober 1443 den Bevollmächtigten Sachsens übermittelt hat?, Zuvor schon war in einem Schreiben * Hıg. Philipps an die sächsischen Herzöge und an zwei rheinische Kurfürsten aus- driickłich auf dże Zusammenkunft von. Besangon Bezug genommen worden. Auch Kg. Friedrich hat sich später auf den Inhalt der Vereinbarungen zu Besangon be- rufen, so hinsichtlich eines dort besprochenen Vorschlags einer ehelichen Verbindung zwischen der Scluvester des Kónigs Katharina und Hzg. Philipps Neffen Johann von Cleve im Schreiben * Friedrichs an seinen Bruder Hzq, Albrecht vom 22. Februar 1445 und außerdem in der nicht vollzogenen Belehnungsurkunde® für Hzg. Philipp vom 20. September 1447, Ob Friedrich in Besangon auch wegen einer Hilfe gegen die Eidgenossen verhandelt hat, ist nicht ganz sicher zu entscheiden; einige allerdings meist eidgenössische Nachrichten sprechen dafür 9. (wahrscheinlich aue dem Jahre 1445), worin der König sich über Hzg. Laulwig von Savoyen beklagt, der nach Friedrichs Wahl und Krönung nie zu ihm venit aut misit feuda sua et investituram petiturus ac fidelitatem debitam majestati nostre, siout obnoxius erat, exhibiturus, v:imehr literis suis injuriarum plenis den Heg. Albrecht vow Üsterreich ausus fuerit diffidare, chschon. dieser mur die Rechte des Hauses . Österreich gegen die Schweizer Rebellion und die in- debitas invasiones [cim. 14134: evasiones] anderer zu schützen suche, sie sollen ihm in keiner Weise behilflich sein, sondern conatibus ejus injustis, soviel sie konnen, sic viriliter pro dignitate imperii widerstehen, quod apud nos commendandi ct abipso imperio privilegiis et. graciis gitis &mplioribus extollendi (München St. "R. elm. 5311 fol. 2342-2358; olm. 14134 fol, 1322), ! Vgl. S. ó Aum. 4. ? Publ. Luz, 28 nr. 236 [1443 Okt. 26]. bes. S. 143, 150 f. > Vom 29, Dezember [1442], in Dresden Loo. 9648 Schriften betr, Lütz, Rrbfolgestrejt Vol. TI fol, 58 or. (?} ch. ohne Siegel und Schnitte; darin heißt es u, a.: ipse preterea dominus rex, apud quem certis diebns Stetimusin civitate Bisuntinensi, nichil aliud pez eum in Franocfordin fuisse inroipsa dictum nut ordinatum nobis dixit aut declaravit, sicud necin eigdem litteris vestris eciam declaratur, et si quod esb aliud appunc- tuamentum, aut si aliquis est tractatus regie maje- statis auotoritate determinatus, tamen de eo «certi fuerimus, quis sib et qunlís, tunc nd eurn responzebi- mus, ut decebit. — Laut Pub. Lux. 28, 97, wo die- ser Brief als nr, 188 abgedruckt ist, haben ähnliche Schreiben Pf. Ludwig und Ebf. Jakob erhalten. 3 Gedruckt Chmel, Materialien 1,2 Ar. LIII. 5 Chanel, Heg. 2330. : * Nach der Darstellung Hzg. Philippo selbst (vgl. Anm, 2) ist die Forderung einer T'ruppenmacht tnner- halb eines Jahres zur Verfügung des Königs von der voravjgehenden Gesanıdltschaft des Kölner Erzbischofs (vgl. Anm. zw nr. 16) erhoben, worden. — Nach dem Besuch in Besancon aber lief bei den, Eidgenoseen. das Geriicht wm, wie Bern an Gf. Hans von Nuwenburg am 15
Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. Mehr als alle übrigen Besuche des Königs auf dieser Reise ist der Staatsbesuch Friedrichs bei Hzg. Philipp von Burgund beachtet worden, Ein. Augenzeuge, der Page Olivier de la Marche, hat ausführlich über die festlichen Tage von Besangon berichtet?. Über die politischen Gespráche und Unterhandlungen dort weiß er freilich nichts Brauchbares mitzuteilen. Was an. sonstigen Quellen bekannt wur, vermochte keine Geuwißheit über die politischen Hintergründe dieses Zu- samımentreffens der beiden Herrscher zu geben. Kigentümlicherweise ist dabei der Forschung bisher ein Aktenstürk ganz entgangen, in dem. damals das Ergebnis der Unterhandlungen und Vereinbarungen nolariell. festgelegt worden ist (nr. 16). Es dürfte fortan die Cyrundlage für alle Betrachtungen abgeben, die das Verhältnis Burgunds zum Reich und zum Deutschen König in jener Zeit erfassen wollen. Allerdings may dabei wohl beachtet werden, daß es sich um eine Urkunde handelt, die auf Veranlassung Burgunds angefertigt und mer von burgundischen Zeugen bekräftigt worden. ist. Inhaltlich zeigt dieses In- sirument, daß tm Vordergrunde der Unterhandlungen die Frage des Lehnsverhältnisses Burgunds zum Reiche gestanden hat, die jedoch burgundischerseits geschickt von der gleichzeitigen Lösung der Luzemburger Frage abhängig gemacht worden ist. Trotz dor gegenseitigen Versicherung besten Einwernehmens 4st. eine. Einigung "ur. dahin. erzielt worden, daß zunächst Kg. Fried- Tick 4n dem. schwebenden. Luzeinburger Streit zwischen Burgund und Sachsen vermitteln. sollte; danach erst würde mittels einer neuen Gesandtschaft bis Ostern des nächsten Jahres das Lehns- verhältnis Burgunds hinsichtlich der übrigen Länder, die das Instrument nicht nomentlich nennt, neu behandelt werden. Diesen hier urkundlich festgelegten «Tatbestand ergänzen spätere Schreiben und Urkunden beider Parteien zu einem brauchbaren Gesamtbild, Burgundischerseits ist hiernach in erster Linie die Darstellung heranzuziehen, die Hzy. Philipp über jene Verhandlungen von Besangon um 26. Oktober 1443 den Bevollmächtigten Sachsens übermittelt hat?, Zuvor schon war in einem Schreiben * Hıg. Philipps an die sächsischen Herzöge und an zwei rheinische Kurfürsten aus- driickłich auf dże Zusammenkunft von. Besangon Bezug genommen worden. Auch Kg. Friedrich hat sich später auf den Inhalt der Vereinbarungen zu Besangon be- rufen, so hinsichtlich eines dort besprochenen Vorschlags einer ehelichen Verbindung zwischen der Scluvester des Kónigs Katharina und Hzg. Philipps Neffen Johann von Cleve im Schreiben * Friedrichs an seinen Bruder Hzq, Albrecht vom 22. Februar 1445 und außerdem in der nicht vollzogenen Belehnungsurkunde® für Hzg. Philipp vom 20. September 1447, Ob Friedrich in Besangon auch wegen einer Hilfe gegen die Eidgenossen verhandelt hat, ist nicht ganz sicher zu entscheiden; einige allerdings meist eidgenössische Nachrichten sprechen dafür 9. (wahrscheinlich aue dem Jahre 1445), worin der König sich über Hzg. Laulwig von Savoyen beklagt, der nach Friedrichs Wahl und Krönung nie zu ihm venit aut misit feuda sua et investituram petiturus ac fidelitatem debitam majestati nostre, siout obnoxius erat, exhibiturus, v:imehr literis suis injuriarum plenis den Heg. Albrecht vow Üsterreich ausus fuerit diffidare, chschon. dieser mur die Rechte des Hauses . Österreich gegen die Schweizer Rebellion und die in- debitas invasiones [cim. 14134: evasiones] anderer zu schützen suche, sie sollen ihm in keiner Weise behilflich sein, sondern conatibus ejus injustis, soviel sie konnen, sic viriliter pro dignitate imperii widerstehen, quod apud nos commendandi ct abipso imperio privilegiis et. graciis gitis &mplioribus extollendi (München St. "R. elm. 5311 fol. 2342-2358; olm. 14134 fol, 1322), ! Vgl. S. ó Aum. 4. ? Publ. Luz, 28 nr. 236 [1443 Okt. 26]. bes. S. 143, 150 f. > Vom 29, Dezember [1442], in Dresden Loo. 9648 Schriften betr, Lütz, Rrbfolgestrejt Vol. TI fol, 58 or. (?} ch. ohne Siegel und Schnitte; darin heißt es u, a.: ipse preterea dominus rex, apud quem certis diebns Stetimusin civitate Bisuntinensi, nichil aliud pez eum in Franocfordin fuisse inroipsa dictum nut ordinatum nobis dixit aut declaravit, sicud necin eigdem litteris vestris eciam declaratur, et si quod esb aliud appunc- tuamentum, aut si aliquis est tractatus regie maje- statis auotoritate determinatus, tamen de eo «certi fuerimus, quis sib et qunlís, tunc nd eurn responzebi- mus, ut decebit. — Laut Pub. Lux. 28, 97, wo die- ser Brief als nr, 188 abgedruckt ist, haben ähnliche Schreiben Pf. Ludwig und Ebf. Jakob erhalten. 3 Gedruckt Chmel, Materialien 1,2 Ar. LIII. 5 Chanel, Heg. 2330. : * Nach der Darstellung Hzg. Philippo selbst (vgl. Anm, 2) ist die Forderung einer T'ruppenmacht tnner- halb eines Jahres zur Verfügung des Königs von der voravjgehenden Gesanıdltschaft des Kölner Erzbischofs (vgl. Anm. zw nr. 16) erhoben, worden. — Nach dem Besuch in Besancon aber lief bei den, Eidgenoseen. das Geriicht wm, wie Bern an Gf. Hans von Nuwenburg am 15
Strana 7
Einleitung. Die in Besançon versprochene Vermittlung des Königs in der Luxemburger Angelegenheit hat sich auf ein (etwa im Januar oder Februar 1443 erfolgtes 1) Ersuchen an den burgundischen Herzog beschränkt, den auf dem Frankfurter Reichstag geschlossenen Waffenstillstand mit Sachsen bis Juni 24 (Johannis Buptiste) zu verlängern. Im übrigen aber hat der König seine Zustimmung zu allem versagt, was späterhin zwischen Sachsen und Burgund bezüglich Luxem- burgs vereinbart worden ist2. Die Rückreise brachte zunächst den schon in Genf versprochenen Besuch bei P. Felix V. in Basel. Auf seiten des Konzils war man eifrigst bemüht, hierin ein konzilsfreundliches Be- kenninis des Königs zu erblicken (nr. 17). Wie weit dies berechtigt war, muß freilich dahin- 10 gestellt bleiben. Die Begrüßungsrede (nr. 18) und die nachfolgenden Aussprachen (nr. 17 art. 4) zeugen von der Sehnsucht, aus dem unerträglichen augenblicklichen Schwebezustand, den die Kirchenfrage hervorgerujen hatte, bald erlöst zu werden. Doch ließ sich auch hier der König zu keinen irgendwie bindenden Zusagen herbei; auch wenn der eigentliche Inhalt der geheimen Aussprache zwischen König und Papst selbst den anwesenden Kardinalen unbekannt geblieben 15 ist, so fühlt man doch in allem die Gegensätzlichkeit der Auffassungen heraus, die sich in der Zurüickhaltung des Königs" und der geftissentlich schönfärbenden Durstellung von Konzilsseite aus kundgibt. In Wahrheit mißfielen Friedrich die plumpen Anbiederungsversuche des Papstes, der mit der Hand seiner Tochter und einer Mitgift von 200000 Dukaten die Anerkennung des Königs zu erkaufen hoffte, zu schr, als daß selbst die vom Konzil in die Welt gesetzten Darstel- 20 lungen (nr. 19) über den wahren Sachverhalt hinwegtäuschen könnten (vgl. nr. 20). Nachhaltige Folgen hat der Besuch in Basel nur in einem gehabt: Friedrich übernahm damals den Sekretär Enea Silvio aus der Kanzlei des Konzils in seine eigene Hoſkanzlei und zog damit einen Mann in seine vertraute Umgebung, dessen Einftuß aui die königliche Politik der nächsten Jahre nicht unterschatzt werden darf4. Vor der endgültigen Rückkehr des Königs in die österreichischen Stammlande fand vom 2I. bis 29. November noch ein königlicher Städtetag zu Konstanz statt. Es sollte in der Hauptsache ein letzter Versuch sein, sich mit den Abgesandten der Eidgenossenschaft ausein- 5 25 23. Januar 1443 schreibt, daß der König beim Herzog von Burgund geweren sel und ihn getragt habe, wessen 30 er sich von ihm verschen soll, falls er (der König) mit den Eidgenossen von des Hauses Österreich wegen zu schaffen haben würde, and ob er ihm helfen wolle oder nicht; darauſhin soll ihm der Herzog Hilfe zugesagt haben. Doch seien beide, wie Bern höre, noch nicht einig; 85 Bern hätte das von dem Herzog wicht erwartet, da die Eid- genossen nichts wider ihn getan hätten; es fragt deshalb an, was darin beschechen si (Bern St. A. Deutsches Missivenbuch Nr. A pag 24f. cop.ch. ). —Auch die Chro- nik des Kaplans Erhard von Appenwiler (gedr. Basler 40 Chroniken 4, 425 f.) verzeichnet dies Gerücht, schon un- ter Erwähnung einer Mithilfe des Telfin, als Tatsache. 1 Das undatiert überlieferte Schreiben hierüber (gedr. Neues Arch. f. Sachs. Gesch. 7, 147 f.), das mancherlei Fehldeutungen veranlaßt hat, bestimmt sich dadurch 45 näher, daß Hzg. Philipp von Burgund in seinem Schreiben vom 29. Dezember (vgl. S. 6. Anm. 3] noch nichts von dieser Waffenstillstande-Verlänge- rung erwthnt. Andrerseits scheint ein Fermerk im Augsburger Ratsprotokoll 1442/47 (Bd. 2 pag. 55) Beziehung auf die Ubermittlung des königlichen Angebots za nehmen: Item dem Jogenkother dez kunigs botten, alz der vom herzog von Burgun- dien luff, I f. geliehen uf mittwochen vor kathedra Petri 1443 [Febr. 20]. Dae Angebot wird also aus 55 dem Januar zu datieren sein. 50 Trotz der am 14. Oktober 1d43 erteilten Zustim- mung, daß zwischen Sachsen und Burgund unmitiel- bare Verhandlungen stattfinden könnten, erkannte er späterhin den zwischen beiden Machten durch Fermiti- lung Ebf. Jakobs von Trier geschlossenen Friedens- vertrag nicht an. Vgl. darüber Lit. Aa des Martini- lages 1443. 3 Die Darstellung, die Enea Silvio kurz danach, am 5. Dezember, dem Erzbischof von Mailand Uber die Haltung des Königs in der Kirchenfrage gab (Wolkan I, I nr. 41, auch Chmel Friedr. IV. 2, 183 Anm. 1), entsprang moglicherwetsc schon höherer Anordnung. 4 Vgl. Wolkan I, I S. H7 Anm. a. — Durch die Herausgahe von Emsas Briefen durch Wolkan schen wir uns der Notwendigkeit enthoben, diese für die Jahre 1443 und 1444 so außerordentlich aufschluß- reichen Nachrichten vom Hofe im folgenden in allen Einzelleeiten zu wiederholen. Man wird deshalb zum vollen Verständnis der zwischen den Reichstagen spie- lenden Politik steis diese Briefe eigene heranzichen müssen. Die Ausgabe durch Wolkan ist freilich edi- tionstechnisch nicht in allem einwandfrei; eine um- fangreiche kritische Ergänzung dazu von dem verstor- benen Herausgeber der vorbergehenden RTA.-Bände Hermann Herre liegl in druckfertigem Manuskript vor; ihre úaldige Veröffentlichung ware sehr zu wün- schen.
Einleitung. Die in Besançon versprochene Vermittlung des Königs in der Luxemburger Angelegenheit hat sich auf ein (etwa im Januar oder Februar 1443 erfolgtes 1) Ersuchen an den burgundischen Herzog beschränkt, den auf dem Frankfurter Reichstag geschlossenen Waffenstillstand mit Sachsen bis Juni 24 (Johannis Buptiste) zu verlängern. Im übrigen aber hat der König seine Zustimmung zu allem versagt, was späterhin zwischen Sachsen und Burgund bezüglich Luxem- burgs vereinbart worden ist2. Die Rückreise brachte zunächst den schon in Genf versprochenen Besuch bei P. Felix V. in Basel. Auf seiten des Konzils war man eifrigst bemüht, hierin ein konzilsfreundliches Be- kenninis des Königs zu erblicken (nr. 17). Wie weit dies berechtigt war, muß freilich dahin- 10 gestellt bleiben. Die Begrüßungsrede (nr. 18) und die nachfolgenden Aussprachen (nr. 17 art. 4) zeugen von der Sehnsucht, aus dem unerträglichen augenblicklichen Schwebezustand, den die Kirchenfrage hervorgerujen hatte, bald erlöst zu werden. Doch ließ sich auch hier der König zu keinen irgendwie bindenden Zusagen herbei; auch wenn der eigentliche Inhalt der geheimen Aussprache zwischen König und Papst selbst den anwesenden Kardinalen unbekannt geblieben 15 ist, so fühlt man doch in allem die Gegensätzlichkeit der Auffassungen heraus, die sich in der Zurüickhaltung des Königs" und der geftissentlich schönfärbenden Durstellung von Konzilsseite aus kundgibt. In Wahrheit mißfielen Friedrich die plumpen Anbiederungsversuche des Papstes, der mit der Hand seiner Tochter und einer Mitgift von 200000 Dukaten die Anerkennung des Königs zu erkaufen hoffte, zu schr, als daß selbst die vom Konzil in die Welt gesetzten Darstel- 20 lungen (nr. 19) über den wahren Sachverhalt hinwegtäuschen könnten (vgl. nr. 20). Nachhaltige Folgen hat der Besuch in Basel nur in einem gehabt: Friedrich übernahm damals den Sekretär Enea Silvio aus der Kanzlei des Konzils in seine eigene Hoſkanzlei und zog damit einen Mann in seine vertraute Umgebung, dessen Einftuß aui die königliche Politik der nächsten Jahre nicht unterschatzt werden darf4. Vor der endgültigen Rückkehr des Königs in die österreichischen Stammlande fand vom 2I. bis 29. November noch ein königlicher Städtetag zu Konstanz statt. Es sollte in der Hauptsache ein letzter Versuch sein, sich mit den Abgesandten der Eidgenossenschaft ausein- 5 25 23. Januar 1443 schreibt, daß der König beim Herzog von Burgund geweren sel und ihn getragt habe, wessen 30 er sich von ihm verschen soll, falls er (der König) mit den Eidgenossen von des Hauses Österreich wegen zu schaffen haben würde, and ob er ihm helfen wolle oder nicht; darauſhin soll ihm der Herzog Hilfe zugesagt haben. Doch seien beide, wie Bern höre, noch nicht einig; 85 Bern hätte das von dem Herzog wicht erwartet, da die Eid- genossen nichts wider ihn getan hätten; es fragt deshalb an, was darin beschechen si (Bern St. A. Deutsches Missivenbuch Nr. A pag 24f. cop.ch. ). —Auch die Chro- nik des Kaplans Erhard von Appenwiler (gedr. Basler 40 Chroniken 4, 425 f.) verzeichnet dies Gerücht, schon un- ter Erwähnung einer Mithilfe des Telfin, als Tatsache. 1 Das undatiert überlieferte Schreiben hierüber (gedr. Neues Arch. f. Sachs. Gesch. 7, 147 f.), das mancherlei Fehldeutungen veranlaßt hat, bestimmt sich dadurch 45 näher, daß Hzg. Philipp von Burgund in seinem Schreiben vom 29. Dezember (vgl. S. 6. Anm. 3] noch nichts von dieser Waffenstillstande-Verlänge- rung erwthnt. Andrerseits scheint ein Fermerk im Augsburger Ratsprotokoll 1442/47 (Bd. 2 pag. 55) Beziehung auf die Ubermittlung des königlichen Angebots za nehmen: Item dem Jogenkother dez kunigs botten, alz der vom herzog von Burgun- dien luff, I f. geliehen uf mittwochen vor kathedra Petri 1443 [Febr. 20]. Dae Angebot wird also aus 55 dem Januar zu datieren sein. 50 Trotz der am 14. Oktober 1d43 erteilten Zustim- mung, daß zwischen Sachsen und Burgund unmitiel- bare Verhandlungen stattfinden könnten, erkannte er späterhin den zwischen beiden Machten durch Fermiti- lung Ebf. Jakobs von Trier geschlossenen Friedens- vertrag nicht an. Vgl. darüber Lit. Aa des Martini- lages 1443. 3 Die Darstellung, die Enea Silvio kurz danach, am 5. Dezember, dem Erzbischof von Mailand Uber die Haltung des Königs in der Kirchenfrage gab (Wolkan I, I nr. 41, auch Chmel Friedr. IV. 2, 183 Anm. 1), entsprang moglicherwetsc schon höherer Anordnung. 4 Vgl. Wolkan I, I S. H7 Anm. a. — Durch die Herausgahe von Emsas Briefen durch Wolkan schen wir uns der Notwendigkeit enthoben, diese für die Jahre 1443 und 1444 so außerordentlich aufschluß- reichen Nachrichten vom Hofe im folgenden in allen Einzelleeiten zu wiederholen. Man wird deshalb zum vollen Verständnis der zwischen den Reichstagen spie- lenden Politik steis diese Briefe eigene heranzichen müssen. Die Ausgabe durch Wolkan ist freilich edi- tionstechnisch nicht in allem einwandfrei; eine um- fangreiche kritische Ergänzung dazu von dem verstor- benen Herausgeber der vorbergehenden RTA.-Bände Hermann Herre liegl in druckfertigem Manuskript vor; ihre úaldige Veröffentlichung ware sehr zu wün- schen.
Strana 8
8 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. anderzusetzen und über die Berechtigung ihrer Forderungen zu befinden1. Auch von anderen Städten waren Vertreter nach Konstanz entboten oder freiwillig mit Anliegen dort erschienen, 80 vom Schwabischen Stadtebund und von den Stadten im Elsaß. Die Vereinigung der Reichs- städte in Schwaben hatte der König wegen ihres Streites mit der Ritterschaft vorgeladen2. Von den elsässischen Städten lagen Beschwerden gegen den Bischof von Straßburg wegen der Er- hebung von bischöflichen Zöllen3 vor, jerner wegen der Feindschaft des Heinrich von Luczelstein gegen Schlettstadt" und endlich auch gegen vermeintliche Ansprüche des Grafen Hans zu Eber- stein an die Stadt Colmars. Darüber hinaus lassen Nachrichten auch die Aujmerksamkeit ver- schiedener anderer Städte im Reich an dieser Tagung erkennen. So erkundigte sich damals Nürn- berge eingehend bei der Stadt Konstanz, wie sich der König dort hinsieldlich der Lehen der Stadle, 10 die sie von irs commawns wegen vom Reich empfangen, verhalten habe. Wahrscheinlich ist auch jene Gesandtschaft auf dem Wege zum Konstanzer Städtetag gewesen, die am 9. Oktober in Frankfurt erschienen war und dort berichtet hatte, sie sei auf dem Wege zu Kg. Friedrich wegen ihrer Herren von Hamburg, nachdem sie vor seiner koniglichen gnaden hoffegericht geheischen sin?. Uber irgendwelche Entscheidungen auf dieser Tagung, insbesondere zur eidgenössischen 15 Frage, liegen protokollwertige Nachrichten nicht vor. Nur aus gleichzoitigen Schweizer Chroniken wissen wir einiges über den Verlauf der Verhandlungen in Konstanz, die wiederum zu keinem abschließenden Ergebnis gefilhrt haben. Soweit die in den Eidgenössischen Abschieden8 mit- geteilten Nachrichten erkennen lassen, sind die Eidgenossen mit ihren Forderungen vom König an die Kurfürsten, die zum Lichtmeßtage nach Nürnberg kommen sollten, oder an 20 den Pfalzgrafen als Richter in Streitigkeiten des Königs mit Fürsten und Ständen des Reiches verwiesen worden. Tatsächlich scheint dieser zweite vorgeschlagene Weg auch von den Eidgenosson versucht worden zu sein°. Unsere Einleitung zur Armaqnakenfrage, die im Jahre 1444 den Deutschen Reichstag ausgiebig beschäftigt hat, wird im übrigen auf den weiteren Verlauf der eidgenössischen Frage noch zuriekkommen müssen. 5 1 Vgl. S. 4/. 2 Vgl. RTA. 16 nr. 283 und die Anmerkungen dazu. a Brief Colmars an Mülhausen vom 3. November (Abschr. in Colmar, gedr. Mossmann, Cartulaire de Mulhouse 2,106): Notizen über die Gesandtschaft imn Colmarer Kaufhausbuch; Brief Kg. Friedrichs an Bf. Ruprecht von Straßburg vom 30. November (Vid. in Hagenau); vgl. ferner Briefe Colmars an die Brüder von Hadstadt vom I. und 7. Dezember (Colmar, Mis- aivenprotokoll) und Akten v. J. 1443 in Hagenau. 4 Mandat Kg. Friedrichs an die Städte der Land- vogtei im Elsaß vom 25. November (Orig. in Straß- burg, Kopie in Colmar). 5 Briej Colmars an den Grafen vom 26. Februar 1443 (Abschr. in Colmar). 6 Am 3. Dezember, Abschr. in Nürnberg St. A. Briefbuch 15 fol. 353a, vgl. Brief vom selben Tage an Barth. Nithart ebenda fol. 353ab und Notiz in Nürnb. Jahresreg. IV fol. 469a. Der Rat zu Frankfurt beurkundet unter fer. 3 p. Franc. [Okl. 9] diese Durchreise des Meisters Joh. Quentin, des Rates und der Stadt Hamburg Schreibers und Sekretärs (Frankfurt Reichssachen-Akten fase. 52 nr. 4023,2 conc.). Das für Frankfurt bestimmie Be- glaubigungsschreiben Hamburgs für diesen Gesandten datiert vom 27. September (ebenda nr. 4023,1 or. mb., dat. Do. v. s. Michdelis 42). 8 Vgl. Eidgen. Abechiede 2, 164 nr. 254 mit Re- gesten aus Tschudi und der Klingenberger Chronik. 9 Das scheint aus einem uf der hl. non aben 30 [Mai 29] o. J. datierten Brief Ulrich Bocke und Obreh Schalcks an den Straßburger Ammeister Clawß Schan- lit hervorzugehen, in dem über Friedensverhandlungen zwischen Österreich und Zürich einer und den Eid- genossen andererseits wnd über die Bemühungen Pf. Ludwigs und der Stadteboten darum berichtel wird. Die Ansprüche Österreichs an die Eidgenossen sollen rechtlich ausgetragen werden vor einer Reichsstadt, die Kg. Friedrich aus 6 von den Eidgenossen vorgeschla- genen wählen kann, die Ansprüche der Eidgenossen 40 an Österreich dagegen vor Pl. Ludwig (Straßburg AA 242 or. ch.). — Ebenso wire die Darstellung der in Luzern versammelten Eidgenossen vom A. Juli 1443 an die Stadte Frankfurt (Reichssachen-Akten nr. 4075 or. ch.), Nördlingen (Missiven fasc. 39 15 or. ch.) und an Hag. Stephan von Baiern (Tschudi Chr. 2, 380, vgl. Eidg. Absch. 2, 169 nr. 267) über die wahren Ursachen ihrer Unstimmigkeiten mit dem König zu vergleichen. 35 50
8 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. anderzusetzen und über die Berechtigung ihrer Forderungen zu befinden1. Auch von anderen Städten waren Vertreter nach Konstanz entboten oder freiwillig mit Anliegen dort erschienen, 80 vom Schwabischen Stadtebund und von den Stadten im Elsaß. Die Vereinigung der Reichs- städte in Schwaben hatte der König wegen ihres Streites mit der Ritterschaft vorgeladen2. Von den elsässischen Städten lagen Beschwerden gegen den Bischof von Straßburg wegen der Er- hebung von bischöflichen Zöllen3 vor, jerner wegen der Feindschaft des Heinrich von Luczelstein gegen Schlettstadt" und endlich auch gegen vermeintliche Ansprüche des Grafen Hans zu Eber- stein an die Stadt Colmars. Darüber hinaus lassen Nachrichten auch die Aujmerksamkeit ver- schiedener anderer Städte im Reich an dieser Tagung erkennen. So erkundigte sich damals Nürn- berge eingehend bei der Stadt Konstanz, wie sich der König dort hinsieldlich der Lehen der Stadle, 10 die sie von irs commawns wegen vom Reich empfangen, verhalten habe. Wahrscheinlich ist auch jene Gesandtschaft auf dem Wege zum Konstanzer Städtetag gewesen, die am 9. Oktober in Frankfurt erschienen war und dort berichtet hatte, sie sei auf dem Wege zu Kg. Friedrich wegen ihrer Herren von Hamburg, nachdem sie vor seiner koniglichen gnaden hoffegericht geheischen sin?. Uber irgendwelche Entscheidungen auf dieser Tagung, insbesondere zur eidgenössischen 15 Frage, liegen protokollwertige Nachrichten nicht vor. Nur aus gleichzoitigen Schweizer Chroniken wissen wir einiges über den Verlauf der Verhandlungen in Konstanz, die wiederum zu keinem abschließenden Ergebnis gefilhrt haben. Soweit die in den Eidgenössischen Abschieden8 mit- geteilten Nachrichten erkennen lassen, sind die Eidgenossen mit ihren Forderungen vom König an die Kurfürsten, die zum Lichtmeßtage nach Nürnberg kommen sollten, oder an 20 den Pfalzgrafen als Richter in Streitigkeiten des Königs mit Fürsten und Ständen des Reiches verwiesen worden. Tatsächlich scheint dieser zweite vorgeschlagene Weg auch von den Eidgenosson versucht worden zu sein°. Unsere Einleitung zur Armaqnakenfrage, die im Jahre 1444 den Deutschen Reichstag ausgiebig beschäftigt hat, wird im übrigen auf den weiteren Verlauf der eidgenössischen Frage noch zuriekkommen müssen. 5 1 Vgl. S. 4/. 2 Vgl. RTA. 16 nr. 283 und die Anmerkungen dazu. a Brief Colmars an Mülhausen vom 3. November (Abschr. in Colmar, gedr. Mossmann, Cartulaire de Mulhouse 2,106): Notizen über die Gesandtschaft imn Colmarer Kaufhausbuch; Brief Kg. Friedrichs an Bf. Ruprecht von Straßburg vom 30. November (Vid. in Hagenau); vgl. ferner Briefe Colmars an die Brüder von Hadstadt vom I. und 7. Dezember (Colmar, Mis- aivenprotokoll) und Akten v. J. 1443 in Hagenau. 4 Mandat Kg. Friedrichs an die Städte der Land- vogtei im Elsaß vom 25. November (Orig. in Straß- burg, Kopie in Colmar). 5 Briej Colmars an den Grafen vom 26. Februar 1443 (Abschr. in Colmar). 6 Am 3. Dezember, Abschr. in Nürnberg St. A. Briefbuch 15 fol. 353a, vgl. Brief vom selben Tage an Barth. Nithart ebenda fol. 353ab und Notiz in Nürnb. Jahresreg. IV fol. 469a. Der Rat zu Frankfurt beurkundet unter fer. 3 p. Franc. [Okl. 9] diese Durchreise des Meisters Joh. Quentin, des Rates und der Stadt Hamburg Schreibers und Sekretärs (Frankfurt Reichssachen-Akten fase. 52 nr. 4023,2 conc.). Das für Frankfurt bestimmie Be- glaubigungsschreiben Hamburgs für diesen Gesandten datiert vom 27. September (ebenda nr. 4023,1 or. mb., dat. Do. v. s. Michdelis 42). 8 Vgl. Eidgen. Abechiede 2, 164 nr. 254 mit Re- gesten aus Tschudi und der Klingenberger Chronik. 9 Das scheint aus einem uf der hl. non aben 30 [Mai 29] o. J. datierten Brief Ulrich Bocke und Obreh Schalcks an den Straßburger Ammeister Clawß Schan- lit hervorzugehen, in dem über Friedensverhandlungen zwischen Österreich und Zürich einer und den Eid- genossen andererseits wnd über die Bemühungen Pf. Ludwigs und der Stadteboten darum berichtel wird. Die Ansprüche Österreichs an die Eidgenossen sollen rechtlich ausgetragen werden vor einer Reichsstadt, die Kg. Friedrich aus 6 von den Eidgenossen vorgeschla- genen wählen kann, die Ansprüche der Eidgenossen 40 an Österreich dagegen vor Pl. Ludwig (Straßburg AA 242 or. ch.). — Ebenso wire die Darstellung der in Luzern versammelten Eidgenossen vom A. Juli 1443 an die Stadte Frankfurt (Reichssachen-Akten nr. 4075 or. ch.), Nördlingen (Missiven fasc. 39 15 or. ch.) und an Hag. Stephan von Baiern (Tschudi Chr. 2, 380, vgl. Eidg. Absch. 2, 169 nr. 267) über die wahren Ursachen ihrer Unstimmigkeiten mit dem König zu vergleichen. 35 50
Strana 9
Einleitung. B. Gesandtschaft zu Papst Eugen November bis Dezember 1442 nr. 21—29. Auch für die Geaandtschaft des Königs und der Kurfürsten zu P. Eugen im Jahre 1442 haben die Reichstagsakten ein Gegenstück aus den Vorjahren aufzuweisen: die kurfürslliche Ge- 5 sandtschaft des Jahres 1438, die an den Papst einen gleichen Antrag auf Zustimmung zur Be- rujung eines dritten Konzils überbracht hatte (vgl. RTA. 13, 42 f. und 46 f.1). Damals hatte Eugen — ähnlich wie jetzt das Konzil — sich zu entsprechenden Vereinbarungen bereit gefunden, während zur selben Zeit eine Erörterung der gleichen Frage im Konzil unmöglich gewesen war. Im Jahre 1442 erscheinen demgegenüber die Rollen beider kirchlichen Parteien in der Stellung 10 zur Frage der Mitarbeit an einem dritten Konzil vertauscht. Man wird die schroffe Zurückweisung desselben Antrags durch den Papst zunächst, wie oben angedeutet, aus der inzwischen völlig ver- änderten Lage verstehen dürfen. Sicherlich hat aber auch jener besondere, durch den Gesandlen des Kölner Erzbischofs hervorgerufene Zwischenfall beim ersten Empfang der Gesandtschaft (vgl. nr. 22) an der offensichtlich gesteigerten Verärgerung des Papstes einen ganz wesentlichen Anteil gehabt. Von dem in der Frankfurter Instruktion jestgelegten Treffpunkt (Trient am 16. Oktober) scheint auch diese Gesandtschaft keinerlei Gebrauch gemacht zu haben. Aus der Unterfertigung der königlichen Diplome dieser Zeit läßt sich beweisen, daß die Beauftragten des Königs bis Freiburg im Uchtland in der Begleitung ilres königlichen Herrn gereist sind. Man möchte dazu annehmen, daß ebenso die Gesandten der Kurfürsten bereits von Frankfurt aus zusammen mit 20 dem Könige südwärts gezogen sind, und daß deshalb die weitere Reise nach Florenz kaum den Umweg über Trient hat nehmen dürfen. Am 7. November ist die Abordnung in Florenz einge- troffen (vgl. nr. 28), aber erst am 13. vom Papst empfangen worden (nr. 21). Sie bestand aus dem Führer, dem königlichen Kanzler Kaspar Schlick, und je einem Ge- sandten des Könige und der Kurfürsten. Davon sind dem Namen nach sicher bekannt der öster- 25 reichische Kanzler des Königs, Ulrich Sonnenberger, dem bei der Audienz die Ansprache an den Papst zusiel, und der sächsische Kanzler Magister Heinrich Engelhardi. Des weiteren scheint als stellvertretender Gesandter des brandenburgischen Kurfürsten der Naumburger Dompropst Johannes Magdeburg teilgenommen zu haben2; völlig unbekannt geblieben sind die Gesandten der drei rheinischen Kurfürsten, obwohl einer von ihnen, der des Erzbischofs von Köln3, jene so eigentümliche, der Frankfurter Instruktion zuwiderlaufende Sonderrolle gespielt hat. Uber den Verlauf der Gesandtschaft sind zwei Formen einer Art Berichterstattung seitens der Gesandten überlietert. Die eine liegt in den Originalaufzeichnungen des sächsischen Ge- sandten Engelhardi in einem Heft von vier Foliobogen vor (Dresden, Religionssachen A fol. 229 bis 236); sie enthalt der Reihe nach den Antrag (nr. 23), die Fragen der papstlichen Deputierten 35 (nr. 25), die Erlauterungen der Gesandten dazu (nr. 27) und die päpstliche Antwort in lateini- 15 Eine Gesandtschaft des Mainzer Kongresses zu suchen ist, vgl. nr. 22. — Daß auch der Trierer Ge- 1439 mit gleichem Ziel iet nicht zur Durchführung sandte besondere Aufträge mithatte, macht das Datum gekommen (vgl. RTA. 14 ntr. 68, 70 und 71). des 5. Dezember (Florentie 1442 nonis dec. pont. 12) 2 Entgegen den scharfen Bestimmungen der In- wahrscheinlich, unter dem vom Papste ein Privileg für an struktion (art. 19) ließen sich Sonnenberger (vgl. den Bruder des Ebfs. Jakob von Trier, Dompropet nr. 21 Anm.) und Magdeburg (papstliche Erlaubnis zu Philipp von Sirck, gewährt warde, das diesem alle einer Benefizien-Kumulation vom 6. Dezember 1442 in Benesizien, die er gegenwärtig besitzt oder später er- Vatik. Reg. 365 fol. 521 8-522a) besondere Privilegien langt, mit freiem Verfägungsrecht bestätigt. (Rom Vat. hewilligen. Auch Schliek hat damals wohl schon die A. Reg. Vat. 361 fol. 54 a-55 a cop. ch.; Unterschr. Jo. 45 pereönlicke Zusage erhalten, daß seinem Bruder Hein- de Cruce; Koblenz St.A. Adel, Edle Herren v. Sirk rich das nächste freiwerdende Bistum zuteil werden Urk. 102 or. mb.). Möglicherweise war bei gleicher collte (vgl. Hufnagel S. 293 f.). Möglich, daß auch Gelegenheit auch eine Dispens zur Heirat für den- andere im papstlicken Supplikenregister 380 verzeich- selben, bereite zum Diakon geweihten Propst beah- nete Gnadenerweise aus jener Zeit von einzelnen Ge- sichtigt, aber infolge der in nr. 20 erwähnten Weige- so sandten eingeholt worden sind. rung nicht weiter beantragt worden. (Koblenz 1 0 s Hinsichtlich des ebſt. kölnischen Gexandten, binter nr. 16205,3 conc. cb.). dem vielleicht der Propst Tilmann Johel von Linz
Einleitung. B. Gesandtschaft zu Papst Eugen November bis Dezember 1442 nr. 21—29. Auch für die Geaandtschaft des Königs und der Kurfürsten zu P. Eugen im Jahre 1442 haben die Reichstagsakten ein Gegenstück aus den Vorjahren aufzuweisen: die kurfürslliche Ge- 5 sandtschaft des Jahres 1438, die an den Papst einen gleichen Antrag auf Zustimmung zur Be- rujung eines dritten Konzils überbracht hatte (vgl. RTA. 13, 42 f. und 46 f.1). Damals hatte Eugen — ähnlich wie jetzt das Konzil — sich zu entsprechenden Vereinbarungen bereit gefunden, während zur selben Zeit eine Erörterung der gleichen Frage im Konzil unmöglich gewesen war. Im Jahre 1442 erscheinen demgegenüber die Rollen beider kirchlichen Parteien in der Stellung 10 zur Frage der Mitarbeit an einem dritten Konzil vertauscht. Man wird die schroffe Zurückweisung desselben Antrags durch den Papst zunächst, wie oben angedeutet, aus der inzwischen völlig ver- änderten Lage verstehen dürfen. Sicherlich hat aber auch jener besondere, durch den Gesandlen des Kölner Erzbischofs hervorgerufene Zwischenfall beim ersten Empfang der Gesandtschaft (vgl. nr. 22) an der offensichtlich gesteigerten Verärgerung des Papstes einen ganz wesentlichen Anteil gehabt. Von dem in der Frankfurter Instruktion jestgelegten Treffpunkt (Trient am 16. Oktober) scheint auch diese Gesandtschaft keinerlei Gebrauch gemacht zu haben. Aus der Unterfertigung der königlichen Diplome dieser Zeit läßt sich beweisen, daß die Beauftragten des Königs bis Freiburg im Uchtland in der Begleitung ilres königlichen Herrn gereist sind. Man möchte dazu annehmen, daß ebenso die Gesandten der Kurfürsten bereits von Frankfurt aus zusammen mit 20 dem Könige südwärts gezogen sind, und daß deshalb die weitere Reise nach Florenz kaum den Umweg über Trient hat nehmen dürfen. Am 7. November ist die Abordnung in Florenz einge- troffen (vgl. nr. 28), aber erst am 13. vom Papst empfangen worden (nr. 21). Sie bestand aus dem Führer, dem königlichen Kanzler Kaspar Schlick, und je einem Ge- sandten des Könige und der Kurfürsten. Davon sind dem Namen nach sicher bekannt der öster- 25 reichische Kanzler des Königs, Ulrich Sonnenberger, dem bei der Audienz die Ansprache an den Papst zusiel, und der sächsische Kanzler Magister Heinrich Engelhardi. Des weiteren scheint als stellvertretender Gesandter des brandenburgischen Kurfürsten der Naumburger Dompropst Johannes Magdeburg teilgenommen zu haben2; völlig unbekannt geblieben sind die Gesandten der drei rheinischen Kurfürsten, obwohl einer von ihnen, der des Erzbischofs von Köln3, jene so eigentümliche, der Frankfurter Instruktion zuwiderlaufende Sonderrolle gespielt hat. Uber den Verlauf der Gesandtschaft sind zwei Formen einer Art Berichterstattung seitens der Gesandten überlietert. Die eine liegt in den Originalaufzeichnungen des sächsischen Ge- sandten Engelhardi in einem Heft von vier Foliobogen vor (Dresden, Religionssachen A fol. 229 bis 236); sie enthalt der Reihe nach den Antrag (nr. 23), die Fragen der papstlichen Deputierten 35 (nr. 25), die Erlauterungen der Gesandten dazu (nr. 27) und die päpstliche Antwort in lateini- 15 Eine Gesandtschaft des Mainzer Kongresses zu suchen ist, vgl. nr. 22. — Daß auch der Trierer Ge- 1439 mit gleichem Ziel iet nicht zur Durchführung sandte besondere Aufträge mithatte, macht das Datum gekommen (vgl. RTA. 14 ntr. 68, 70 und 71). des 5. Dezember (Florentie 1442 nonis dec. pont. 12) 2 Entgegen den scharfen Bestimmungen der In- wahrscheinlich, unter dem vom Papste ein Privileg für an struktion (art. 19) ließen sich Sonnenberger (vgl. den Bruder des Ebfs. Jakob von Trier, Dompropet nr. 21 Anm.) und Magdeburg (papstliche Erlaubnis zu Philipp von Sirck, gewährt warde, das diesem alle einer Benefizien-Kumulation vom 6. Dezember 1442 in Benesizien, die er gegenwärtig besitzt oder später er- Vatik. Reg. 365 fol. 521 8-522a) besondere Privilegien langt, mit freiem Verfägungsrecht bestätigt. (Rom Vat. hewilligen. Auch Schliek hat damals wohl schon die A. Reg. Vat. 361 fol. 54 a-55 a cop. ch.; Unterschr. Jo. 45 pereönlicke Zusage erhalten, daß seinem Bruder Hein- de Cruce; Koblenz St.A. Adel, Edle Herren v. Sirk rich das nächste freiwerdende Bistum zuteil werden Urk. 102 or. mb.). Möglicherweise war bei gleicher collte (vgl. Hufnagel S. 293 f.). Möglich, daß auch Gelegenheit auch eine Dispens zur Heirat für den- andere im papstlicken Supplikenregister 380 verzeich- selben, bereite zum Diakon geweihten Propst beah- nete Gnadenerweise aus jener Zeit von einzelnen Ge- sichtigt, aber infolge der in nr. 20 erwähnten Weige- so sandten eingeholt worden sind. rung nicht weiter beantragt worden. (Koblenz 1 0 s Hinsichtlich des ebſt. kölnischen Gexandten, binter nr. 16205,3 conc. cb.). dem vielleicht der Propst Tilmann Johel von Linz
Strana 10
10 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. scher und deutscher Fassung (nr. 29). Der erlauternde Zwischentext erscheint dabei jeweils als besondere Uberschrift. Auf dem im übrigen leeren fol. 236 hat die sächsische Kanzlei außen vermerkt: Magister Heinricus Engelhardi attulit de Florencia et presentavit michi in Wittem- berg quarta post conversionis Pauli [Jan. 30] anno domini etc. 43. Spater ist zu den ursprüng- lichen drei Bogen des Heftes noch ein vierter (fol. 234 und 235) zugefügt worden, der die von b anderer Hand geschriebenen nrr. 39 und 44 enthält; das Heft diente also weiterhin den sächsi- schen Gesandten als Unterlage sür die Verhandlungen des Lichtmeß-Reichstages 1443. Einen etwas ausfährlicheren Verbindungstext, den wir als besondere nr. (24) herausge- stellt haben, hat die Hs. 176 der Leipziger Universitätsbibliothek und teilweise auch je eine Augs- burger und Woljenbütteler Handschrift überliefert; bei ihnen scheint die Wir-Form der Erzählung 10 anzudeuten, daß es sich um eine von den Gesandten vereinbarte1 kurze Formel der Bericht- erstattung handelt. Daneben gibt ein auf päpstlicher Seite geführtes Protokoll über den Fortgang der Verhand- lungen Rechenschaft, die zwischen den beiderseitigen Wortführern, dem Kardinal Johannes Juvenis und dem Kanzter Kaspar Schlick, an den einzelnen Tagen gefährt worden sind (nr. 26). 15 Die nach einigem Drängen der Gesandten (nr. 28) am 8. Dezember erteilte Antwort (nr. 29) läßt in ihrer dußeren Formlosigkeit, in der herausfordernden Bezeichnung des Königs als ,elec- tus“ und in ihrer gegenüber den „neutralen“ kurfürstlichen Antragstellern sehr ironischen, gegen die Baseler und ihre Anhänger aber ungemein ausfälligen Sprache die Uberraschung und den ganzen Unwillen des Papstes über den Antrag unverhüllt zutage treten. Die Antwort erkennt 20 zwar die Friedenssehnsucht des Königs und der Kurfürsten an, drüickt aber die Verwunderung des Papstes darüber aus, daß die Berufung cincs anderen Konzils verlangt werde: sie sicht darin einen Zweifel am Bestchen des Florentiner Konzils, das als Unionskonzil seine Berechtigung bewiesen habe und deshalb zur kirchlichen Befriedung und Reformation geeigneter sei als ein newes Konzil. Trotzdem will der Papst als Entgegenkommen gegen König und Kurfürsten das bestehende 2 Konzil in den Lateran verlegen und dort über eine Vergrößerung, über den Teilnehmerkreis und eine neue Geschäftsordnung beraten lassen. Da mangels Instruktionen eine Verhandlung hierüber mit den Gesandten nicht möglich sei, stellt Eugen eine Gegengesandtschaft in Aussicht, obwohl weitere Verhandlungen eigentlich ohne Aufgabe der Neutralitat und Rückkehr zur Obödienz zwecklos erschienen. Die Antwort schließt mit der Mahnung zur Abkehr von den Baselern und 30 zur Rückkehr zum Hause des Herrn. Wir haben neben dem Urtext der Antwort auch die von der sächsischen Kanzlei angefertigte deutsche Ubersetzung zum Abdruck gebracht, da sie, wie oben erkenntlich, ein Reichstagsakten- stück im eigentlichen Sinne ist. Es ist lehrreich genug zu vergleichen, wie sich der Inhalt der Antwort in der deutschen Ubertragung mehr oder weniger sinngerecht widerspiegelt, und zugleich 85 festzustellen, wie mit dieser Ubersetzung in der sächsischen Kanzlei die Vorbereitungen jür den kommenden Lichtmeßtag getroffen worden sind. 1 Die Instruktion hatte eine solche Vereinbarung vorgescken, allerdings uur im Falle der Verweigerung einer schriftlichen Antwort.
10 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. scher und deutscher Fassung (nr. 29). Der erlauternde Zwischentext erscheint dabei jeweils als besondere Uberschrift. Auf dem im übrigen leeren fol. 236 hat die sächsische Kanzlei außen vermerkt: Magister Heinricus Engelhardi attulit de Florencia et presentavit michi in Wittem- berg quarta post conversionis Pauli [Jan. 30] anno domini etc. 43. Spater ist zu den ursprüng- lichen drei Bogen des Heftes noch ein vierter (fol. 234 und 235) zugefügt worden, der die von b anderer Hand geschriebenen nrr. 39 und 44 enthält; das Heft diente also weiterhin den sächsi- schen Gesandten als Unterlage sür die Verhandlungen des Lichtmeß-Reichstages 1443. Einen etwas ausfährlicheren Verbindungstext, den wir als besondere nr. (24) herausge- stellt haben, hat die Hs. 176 der Leipziger Universitätsbibliothek und teilweise auch je eine Augs- burger und Woljenbütteler Handschrift überliefert; bei ihnen scheint die Wir-Form der Erzählung 10 anzudeuten, daß es sich um eine von den Gesandten vereinbarte1 kurze Formel der Bericht- erstattung handelt. Daneben gibt ein auf päpstlicher Seite geführtes Protokoll über den Fortgang der Verhand- lungen Rechenschaft, die zwischen den beiderseitigen Wortführern, dem Kardinal Johannes Juvenis und dem Kanzter Kaspar Schlick, an den einzelnen Tagen gefährt worden sind (nr. 26). 15 Die nach einigem Drängen der Gesandten (nr. 28) am 8. Dezember erteilte Antwort (nr. 29) läßt in ihrer dußeren Formlosigkeit, in der herausfordernden Bezeichnung des Königs als ,elec- tus“ und in ihrer gegenüber den „neutralen“ kurfürstlichen Antragstellern sehr ironischen, gegen die Baseler und ihre Anhänger aber ungemein ausfälligen Sprache die Uberraschung und den ganzen Unwillen des Papstes über den Antrag unverhüllt zutage treten. Die Antwort erkennt 20 zwar die Friedenssehnsucht des Königs und der Kurfürsten an, drüickt aber die Verwunderung des Papstes darüber aus, daß die Berufung cincs anderen Konzils verlangt werde: sie sicht darin einen Zweifel am Bestchen des Florentiner Konzils, das als Unionskonzil seine Berechtigung bewiesen habe und deshalb zur kirchlichen Befriedung und Reformation geeigneter sei als ein newes Konzil. Trotzdem will der Papst als Entgegenkommen gegen König und Kurfürsten das bestehende 2 Konzil in den Lateran verlegen und dort über eine Vergrößerung, über den Teilnehmerkreis und eine neue Geschäftsordnung beraten lassen. Da mangels Instruktionen eine Verhandlung hierüber mit den Gesandten nicht möglich sei, stellt Eugen eine Gegengesandtschaft in Aussicht, obwohl weitere Verhandlungen eigentlich ohne Aufgabe der Neutralitat und Rückkehr zur Obödienz zwecklos erschienen. Die Antwort schließt mit der Mahnung zur Abkehr von den Baselern und 30 zur Rückkehr zum Hause des Herrn. Wir haben neben dem Urtext der Antwort auch die von der sächsischen Kanzlei angefertigte deutsche Ubersetzung zum Abdruck gebracht, da sie, wie oben erkenntlich, ein Reichstagsakten- stück im eigentlichen Sinne ist. Es ist lehrreich genug zu vergleichen, wie sich der Inhalt der Antwort in der deutschen Ubertragung mehr oder weniger sinngerecht widerspiegelt, und zugleich 85 festzustellen, wie mit dieser Ubersetzung in der sächsischen Kanzlei die Vorbereitungen jür den kommenden Lichtmeßtag getroffen worden sind. 1 Die Instruktion hatte eine solche Vereinbarung vorgescken, allerdings uur im Falle der Verweigerung einer schriftlichen Antwort.
Strana 11
A. Königliche und kurfürstliche Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs September bis Dezember 1442 nr. 1�20. 5 1. Aufzeichnungen des Johannes von Segovia über Begrüßung Kg. Friedrichs durch das Baseler (1412) Sapl. 16 Konzil bei seinem Vorbeizug an Basel und über die Verhandlungen wegen Berujung eines bis neuen Konzils. [1442] September 14 bis Oktober 6. Okt. 6 10 A aas Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 282b.286" (Jo. de Segovia lib. 19 cap. 2·5) cop. mb. saec. 15. B coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 314b 318b (Seg. l. c.) cop. ch. et mb. caec. 15. In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 3438.347b (Seg. I. c.) cop. ch. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4183 fol. 249a 251b (Seg. l. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 3424.346a (Seg. l. c.). Druck: Monumenta conciliorum 3, 1215-1231. [I] Cum“ de mense augusti (prout 8. b manifestavit collectio) Romanorum rex Francfordie constitutus se ipsum recommendans legatis et oratoribus concilii predixerat, quod intendebat 15 mittere suos oratores ad ipsos et ad alios patres Basilee existentes ideoque rogabat illos re- commendatos haberi, in quem autem effectum recommendacio ista fieret, etsi noticia ha- bebatur ex conclusione prima diete Francfordensis aliis quoque multis, patuit evidencius ex tenore peticionisl eorum, et quanti extimaretur apud regem, eciam fuit manifestum ex ejus operibus, ut nisi data responsione intrare Basileam noluerit. multaque intervenerunt, ut patres 20 crederent rem agi ad concilii utilitatem, siquidem cum post regressum ex dieta Francfordensi Arelatensis et patriarcha Aquilegiensis", qui episcopus Tridentinus patruus regis Romanorum, cardinales ad ipsum iverint inclinaturi, ut Basileam personaliter veniret, die 14. mensis sep-Sept. 1 tembris, quo ipse prope Basileam ad tractum baliste pertransiit, plures ejus familiares primo mane Basileam ingressi visitantes papam Felicem in presencia cardinalium osculati sunt 25 pedes ejus. abinde autem cardinales omnes preter Panormitanum et Aquensem, quorum primum timor et alium retraxit podagre tumor, videlicet Arelatensis, de Varambone, Aqui- legiensis, Dertusensis, Vicensis, Gebennensis, Argensis, sancti Marcelli, sancti Sixti, sancti Martini et sancti Calixti, vicecamerarius et prelati obviam regi fuere ad unum Ytalicum miliare, paulisper ibidem spectantes reverenciam eidem facturi, postquam ex silva exivissent. sed 30 Arelatensis et Tridentinus precesserant velut regi ipsi amici conjunctiores. dum vero appro- pinquavit, datis dextris amice honorarunt se invicem; sic eciam et manum dedit prelatis et omnibus fere doctoribus; si que autem preter salutaciones precessere verba ex parte ejus, illa fuerunt recommendatam haberi suorum peticionem oratorum, qui en die vespere Basileam Sept. 14 ingressi fuerunt. precedentibus vero aliis cardinalibus, sed Arelatensi et Tridentino ab utroque 3s latere associantibus eum, vicecamerario autem prelatis et aliis patribus concilii retro se- quentibus circumcirca extra muros Basilienses per infra capellam sancte Margarete as- sociarunt eum honorifice usque ad ripariam ultra leprosariam sancti Jacobi defluentem. [HAS] Auourt 40 a) Die Uberschrift des canzen cap. 2 lantet: De obediencia comitis Douglas in regno Scocie, de transitu honorato regis Romanorum circumcirca muros Basllienses peticioneque oratorum suorum et electorum imperii ad celebracionem indubitati concilli pro danda in en occlesie pace. b) sm.; Vorll. 10. c) in. B dsl Mer von der Hand eines Italimiers (15. Jahrh.) am Rande bemerkt Iste cardlnalis Tridentinus perseveravit usque ad finem concilit Rasillensis, Unsere nr. 4.
A. Königliche und kurfürstliche Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs September bis Dezember 1442 nr. 1�20. 5 1. Aufzeichnungen des Johannes von Segovia über Begrüßung Kg. Friedrichs durch das Baseler (1412) Sapl. 16 Konzil bei seinem Vorbeizug an Basel und über die Verhandlungen wegen Berujung eines bis neuen Konzils. [1442] September 14 bis Oktober 6. Okt. 6 10 A aas Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 282b.286" (Jo. de Segovia lib. 19 cap. 2·5) cop. mb. saec. 15. B coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 314b 318b (Seg. l. c.) cop. ch. et mb. caec. 15. In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 3438.347b (Seg. I. c.) cop. ch. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4183 fol. 249a 251b (Seg. l. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 3424.346a (Seg. l. c.). Druck: Monumenta conciliorum 3, 1215-1231. [I] Cum“ de mense augusti (prout 8. b manifestavit collectio) Romanorum rex Francfordie constitutus se ipsum recommendans legatis et oratoribus concilii predixerat, quod intendebat 15 mittere suos oratores ad ipsos et ad alios patres Basilee existentes ideoque rogabat illos re- commendatos haberi, in quem autem effectum recommendacio ista fieret, etsi noticia ha- bebatur ex conclusione prima diete Francfordensis aliis quoque multis, patuit evidencius ex tenore peticionisl eorum, et quanti extimaretur apud regem, eciam fuit manifestum ex ejus operibus, ut nisi data responsione intrare Basileam noluerit. multaque intervenerunt, ut patres 20 crederent rem agi ad concilii utilitatem, siquidem cum post regressum ex dieta Francfordensi Arelatensis et patriarcha Aquilegiensis", qui episcopus Tridentinus patruus regis Romanorum, cardinales ad ipsum iverint inclinaturi, ut Basileam personaliter veniret, die 14. mensis sep-Sept. 1 tembris, quo ipse prope Basileam ad tractum baliste pertransiit, plures ejus familiares primo mane Basileam ingressi visitantes papam Felicem in presencia cardinalium osculati sunt 25 pedes ejus. abinde autem cardinales omnes preter Panormitanum et Aquensem, quorum primum timor et alium retraxit podagre tumor, videlicet Arelatensis, de Varambone, Aqui- legiensis, Dertusensis, Vicensis, Gebennensis, Argensis, sancti Marcelli, sancti Sixti, sancti Martini et sancti Calixti, vicecamerarius et prelati obviam regi fuere ad unum Ytalicum miliare, paulisper ibidem spectantes reverenciam eidem facturi, postquam ex silva exivissent. sed 30 Arelatensis et Tridentinus precesserant velut regi ipsi amici conjunctiores. dum vero appro- pinquavit, datis dextris amice honorarunt se invicem; sic eciam et manum dedit prelatis et omnibus fere doctoribus; si que autem preter salutaciones precessere verba ex parte ejus, illa fuerunt recommendatam haberi suorum peticionem oratorum, qui en die vespere Basileam Sept. 14 ingressi fuerunt. precedentibus vero aliis cardinalibus, sed Arelatensi et Tridentino ab utroque 3s latere associantibus eum, vicecamerario autem prelatis et aliis patribus concilii retro se- quentibus circumcirca extra muros Basilienses per infra capellam sancte Margarete as- sociarunt eum honorifice usque ad ripariam ultra leprosariam sancti Jacobi defluentem. [HAS] Auourt 40 a) Die Uberschrift des canzen cap. 2 lantet: De obediencia comitis Douglas in regno Scocie, de transitu honorato regis Romanorum circumcirca muros Basllienses peticioneque oratorum suorum et electorum imperii ad celebracionem indubitati concilli pro danda in en occlesie pace. b) sm.; Vorll. 10. c) in. B dsl Mer von der Hand eines Italimiers (15. Jahrh.) am Rande bemerkt Iste cardlnalis Tridentinus perseveravit usque ad finem concilit Rasillensis, Unsere nr. 4.
Strana 12
12 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. [2] Triduoa vero sequenti cum jam applicuissent alii pro electoribus, regis ipsius oratores 11442) Sept. 14 Silvester Chymensis episcopus, Thomas Hasselbach theologie professor, Erardus de Czelling bás Ou. 6 baro, pro Maguntino autem Joannes de Lysura, pro Treverensi Joannes de Francfordia Sept. 17 officialis, pro Coloniensi Henricus de Erpel, pro comite palatino Joannes de Leuwenbergb, theologie et juris doctores, omnes in trono tunc noviter facto tres gradus habente locato in a principio congregacionis a parte introitus ccclesic sedcrunt. surgentibus vero eisdem Chymensis episcopus dicens se a rege et electoribus missos presentavit credenciales litteras“ in personam ipsorum trium Romanorum regis datas Francfordie 14. augustil. quarum suprascripcio „Reverendissimis reverendisque patribus in sacro Basiliensi concilio congregatis, amicis nostris carissimis“; effectus vero erat, quod eos mittens ad sacrum cetum pro concernentibus iu pacem et unitatem ecclesie rogabat expediri votive. litterarum autem Maguntini Treverensis et palatini comitis titulus erat „Reverendissimis reverendisque patribus sacrosanctum con- cilium Basiliense constituentibus". Coloniensis2 vero littera aperta erat cum titulo „Universis et singulis etc.“ et referebat: quomodo tempore electionis Alberti Romanorum regis Franc- fordie constituti bonis respectibus inter se fecissent imperii electores unionem quandam3 et 15 crederetur fuisse ex inspiracione spiritus sancti; postea vero forcius illam confirmassent multasque tenuissent dietas tam personaliter quam per suos nuncios pro danda pace ecclesie et tunc ultimam Francfordie cum rege Romanorum, in qua conclusum extiterat fieri instancias mittendo ad partes pro practicando etc.; ideoque ipse mitteret dietum Henricum ded Erpel prepositum sancti Severini Coloniensis, committendo sibi credenciam. [2a] hiis autem 2 perlectis litteris cum Joannes de Lysura dixisset non presentatas fuisse litteras ducis Saxonie et marchionis Brandeburgensis electorum imperii, quoniam ipsi commiserant aliis dominis prosequi stare volentes in omnibus, prout illi facerent, et quia propter celeritatem adhuc non potuissent suos nuncios destinasse, Chymensis episcopus proposuit: quomodo ab inicio sui consensus ad imperium Romanorum regi nichil aliud tam fuisset desiderio quam laborare 25 pro unitate ecclesie; et sic per nuncios ac litteras invitaverat omnes reges et principes in- stituissetque dietas Maguntinam et Francfordensem, destinafise ad illas suis cum pleno mandato, quia nullatenus erat possibile eum tune venire; viso autem et cognito absque presencia sua captari non posse conclusionem, venisset personaliter Francfordiam; ubi cum suis principibus electoribus et aliis necnon prelatis et doctoribus habito consilio ad procuran- 30 AuC. N 1 Dieses sowie die meisten anderen Beglaubigungs. schreiben sind uns nicht überliefert, agl. aber Anm. 2. 2 Die Vollmacht Ebj. Dietrichs von Köln für seinen Gesandten ist in St.-A. Breslau Hs. D8: ood. Novofor. fol. 251 b bis 252 a unter der Uberschrift: Littera do- mini archiepiscopi Coloniensis ad mittendum ad ambas partes contendentes super suprema pote- state ecclesiastica überliefert und in MIOG. 13, 432 f. abgedruekt. Ebf. Dietrich schildert darin zu- nachst ausfuhrlich die Enistehung und Erneuerung der kft. Neutralität und erklärt, um die Ausbreitung des Schismas in Kirche und Reich zu unterbinden: unde juxta avisata et concordata [em., Vorl. con- corda] nunc per -- - Fredericum Romanorum regem etc. et sacri Romani imperii principes supradietos et me, concurrentibus eciam nobiseum in multitu- dine reverendis dominis archiepiscopis episcopis universitatibus studiorum prelatis doctoribus illu- stribus principibus ducibus marchionibus comitibus baronibus optimatibus necnon ambasiatoribus civi- tatum Germanice nacionis super mittendis iterato solompnibus ambasiatoribus nostris hincinde ad a) Forl. haben nier und weiterhin (auSer bet den Anfängen der Kapitel, nämlich artt. 3, 12 und 16) hein Alirea. b) B Löwemberg. e) A B add., in A unterpunktiert, presentavit litteras. d) om. B. e) B destinatisque. partes de et super suprema dignitate ac potestate ecclesiastica dissidentes, quantum hoe me et eccle- siam meam concernit, mitto unacum aliis oratoribus 85 ad hoc designatis honorabilem [Vorl. wiederholt am Anfang der Zeile honorabilem] Henricum de Eupel [so I] legum doctorem prepositum ecclesie s. Severini Coloniensis consiliarium et devotum meum difec- tum, injungens eidem per hec mea scripta, ut omni 40 studio omni solicitudine oum ceteris ad hoc deputatis procedat et exequatur commissa secundum in- strucciones sibi datas fideliter et diligenter apud partem Basilee residentem et ubi alias juxta tenorem instruceionum fuerit expediens et oportunum. Die 45 Vollmacht schließt mit einer eindringlichen, an partem ipsam gerichteten Bitte, quatenus dignetur et velit ambasiatam ipsam benigne suscipere et audire sibique non aliter quam michimetipsi, si in presencia loquetur, fidem plenariam impartiri ac 50 insuper facere se exorabilem ac acquiescere precibus et exhortacionibus tam honestis et justis, wie er- wartet wird und die Wichtigkeit der Sache es erfordert. 3 Vgl. RTA. 14 nr. 215.
12 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. [2] Triduoa vero sequenti cum jam applicuissent alii pro electoribus, regis ipsius oratores 11442) Sept. 14 Silvester Chymensis episcopus, Thomas Hasselbach theologie professor, Erardus de Czelling bás Ou. 6 baro, pro Maguntino autem Joannes de Lysura, pro Treverensi Joannes de Francfordia Sept. 17 officialis, pro Coloniensi Henricus de Erpel, pro comite palatino Joannes de Leuwenbergb, theologie et juris doctores, omnes in trono tunc noviter facto tres gradus habente locato in a principio congregacionis a parte introitus ccclesic sedcrunt. surgentibus vero eisdem Chymensis episcopus dicens se a rege et electoribus missos presentavit credenciales litteras“ in personam ipsorum trium Romanorum regis datas Francfordie 14. augustil. quarum suprascripcio „Reverendissimis reverendisque patribus in sacro Basiliensi concilio congregatis, amicis nostris carissimis“; effectus vero erat, quod eos mittens ad sacrum cetum pro concernentibus iu pacem et unitatem ecclesie rogabat expediri votive. litterarum autem Maguntini Treverensis et palatini comitis titulus erat „Reverendissimis reverendisque patribus sacrosanctum con- cilium Basiliense constituentibus". Coloniensis2 vero littera aperta erat cum titulo „Universis et singulis etc.“ et referebat: quomodo tempore electionis Alberti Romanorum regis Franc- fordie constituti bonis respectibus inter se fecissent imperii electores unionem quandam3 et 15 crederetur fuisse ex inspiracione spiritus sancti; postea vero forcius illam confirmassent multasque tenuissent dietas tam personaliter quam per suos nuncios pro danda pace ecclesie et tunc ultimam Francfordie cum rege Romanorum, in qua conclusum extiterat fieri instancias mittendo ad partes pro practicando etc.; ideoque ipse mitteret dietum Henricum ded Erpel prepositum sancti Severini Coloniensis, committendo sibi credenciam. [2a] hiis autem 2 perlectis litteris cum Joannes de Lysura dixisset non presentatas fuisse litteras ducis Saxonie et marchionis Brandeburgensis electorum imperii, quoniam ipsi commiserant aliis dominis prosequi stare volentes in omnibus, prout illi facerent, et quia propter celeritatem adhuc non potuissent suos nuncios destinasse, Chymensis episcopus proposuit: quomodo ab inicio sui consensus ad imperium Romanorum regi nichil aliud tam fuisset desiderio quam laborare 25 pro unitate ecclesie; et sic per nuncios ac litteras invitaverat omnes reges et principes in- stituissetque dietas Maguntinam et Francfordensem, destinafise ad illas suis cum pleno mandato, quia nullatenus erat possibile eum tune venire; viso autem et cognito absque presencia sua captari non posse conclusionem, venisset personaliter Francfordiam; ubi cum suis principibus electoribus et aliis necnon prelatis et doctoribus habito consilio ad procuran- 30 AuC. N 1 Dieses sowie die meisten anderen Beglaubigungs. schreiben sind uns nicht überliefert, agl. aber Anm. 2. 2 Die Vollmacht Ebj. Dietrichs von Köln für seinen Gesandten ist in St.-A. Breslau Hs. D8: ood. Novofor. fol. 251 b bis 252 a unter der Uberschrift: Littera do- mini archiepiscopi Coloniensis ad mittendum ad ambas partes contendentes super suprema pote- state ecclesiastica überliefert und in MIOG. 13, 432 f. abgedruekt. Ebf. Dietrich schildert darin zu- nachst ausfuhrlich die Enistehung und Erneuerung der kft. Neutralität und erklärt, um die Ausbreitung des Schismas in Kirche und Reich zu unterbinden: unde juxta avisata et concordata [em., Vorl. con- corda] nunc per -- - Fredericum Romanorum regem etc. et sacri Romani imperii principes supradietos et me, concurrentibus eciam nobiseum in multitu- dine reverendis dominis archiepiscopis episcopis universitatibus studiorum prelatis doctoribus illu- stribus principibus ducibus marchionibus comitibus baronibus optimatibus necnon ambasiatoribus civi- tatum Germanice nacionis super mittendis iterato solompnibus ambasiatoribus nostris hincinde ad a) Forl. haben nier und weiterhin (auSer bet den Anfängen der Kapitel, nämlich artt. 3, 12 und 16) hein Alirea. b) B Löwemberg. e) A B add., in A unterpunktiert, presentavit litteras. d) om. B. e) B destinatisque. partes de et super suprema dignitate ac potestate ecclesiastica dissidentes, quantum hoe me et eccle- siam meam concernit, mitto unacum aliis oratoribus 85 ad hoc designatis honorabilem [Vorl. wiederholt am Anfang der Zeile honorabilem] Henricum de Eupel [so I] legum doctorem prepositum ecclesie s. Severini Coloniensis consiliarium et devotum meum difec- tum, injungens eidem per hec mea scripta, ut omni 40 studio omni solicitudine oum ceteris ad hoc deputatis procedat et exequatur commissa secundum in- strucciones sibi datas fideliter et diligenter apud partem Basilee residentem et ubi alias juxta tenorem instruceionum fuerit expediens et oportunum. Die 45 Vollmacht schließt mit einer eindringlichen, an partem ipsam gerichteten Bitte, quatenus dignetur et velit ambasiatam ipsam benigne suscipere et audire sibique non aliter quam michimetipsi, si in presencia loquetur, fidem plenariam impartiri ac 50 insuper facere se exorabilem ac acquiescere precibus et exhortacionibus tam honestis et justis, wie er- wartet wird und die Wichtigkeit der Sache es erfordert. 3 Vgl. RTA. 14 nr. 215.
Strana 13
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 1. 13 11442) Sepř. 14 bis Okt. 8 dam ecclesie pacem captata fuerat conclusio, ut congregaretur concilium indubitatum. et super hoc injunxerat eis ad sacrum cetum ipsum accedere personaliter; quocirea erat merito excusandus, si pro pace ecclesie non majora hactenus fecerat; nam fecisset, quod potuit, et intendebat suos labores continuare, intelligens hoc proficere ad propagacionem glorie majoris 5 imperii. [2b] postremo autem dicens, quod eis commissa lacius explicaret dictus magister Thomas H. cum themate „dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei“1 ex generalibus deducta conclusione thematis retulit commissionem eisdem injunctam esse, quod patres concilii dirigerent vota, quatenus in tempore prefinito concilium fieret ab omnibus indubitatum in loce grato regi et clectoribus. prosecutus vero io thema tripharie causas allegabat, quare hoc fieri deberet, et quia sic requireret necessitas ecclesic ob relevacionemà calamitatum, quas paciebatur, et quiab sic subveniri posset, ut deteriora non evenirent, circa hoc mencione facta de periculo infidclium, et quia hoc eciam mereretur filialis devocio regis et electorum imperii postulancium; nec esset aliud medium quam ut, qui ex adverso erant, convenirent cum aliis in unum; jam enim patres concilii satis 15 fuissent passi hoc in loco et pro pace ecclesie omnia facere deberent Christi exemplo, qui de celo descendens pro ea passus est, siquidem communis vox omnium sapientiumd esset non passionatorum pro unione ecclesie haberi concilium; et si patres resisterent, non deesset, qui diceret, quod interesset non sanctus sed spiritus apostaticus. dicebat rursus de utilitate magna ex celebracione concilii hujus, quia inibi pax ecclesie daretur et stabiliretur generalium auc- 20 toritas conciliorum, de qua tam fiebant libere contrarie asserciones. alia vero multa docte pronunciavit et eloquenter, sed effectus iste est allocucionis sue, quantum est proposito attinentis. [2e] cum vero finem imposuisset, per Arelatensem concilii presidentem inter- rogacione facta“, si alii oratores eciam aliqua dicere vellent, quod vero „non“ facta responsione. juxta morem resumens principalia laudansque regis personam, gracias quoque deo et dominis 25 eos mittentibus agens respondit materiam propositam magni esse ponderis nec ad ipsum sed ad totum pertinere concilium eoque desuper videndum esse in deputacionibus, concludens offerendo concilium mittentibus dominis, missis quoque ipsis; namque libenter vellet facere, quod gratum foret eisdem; gratum denique patribus esset, ut cercius posset deliberari, si darent in scriptis suam peticionem. [2d] Chymensis vero episcopus de benigna audiencia 30 regraciatus est deque diligencia facta per concilium, ut illa haberetur. etenim die isto, quem- admodum Arelatensis dixerat, pro habenda generali congregacione primo mane concilii patres convenerant ad deputaciones. [3] Die! vero predictas sequenti proposiciones, quoniam urgens fiebat instancia, ut Sex. 1s quantocius deliberaretur, post tentas deputaciones facta est generalis congregacio, et con- 35 clusione communi ibi facta, quod deputati essent pro illarum singula octo ex prestancioribus equali ad naciones quatuor distribucione, de sero unacum cardinalibus coram papa omnes convenerunt, ipso autem modum assignante deliberacionis, ut solum motiva pro et contra aperirentur nec determinate in quam partem vota resolverentur, die isto cardinales dumtaxat locuti sunt in utramque partem raciones allegantes, ante eorum locucionem perlecta cedula 40 date peticionis per supranominatos regis et electorum nuncios tenoris sequentis: [es folgt der Wortlaut des Antrags, unsere nr. 4]. quoniam autem super hujus substancia peticionis, quanti oneris esset, morose s locuti fuerant cardinales, alia deputatorum multitudine mur- murante, quiah non determinate dixissent, communi omnium consensu, pape vero primum, 45 50 a) en, Vorll. relevacionum. b) B. c)ent.: Vorll subventre. d) sm.; Forlj. sapientum. 0) om. Forl. I] in A B bevinnt hier cup. 3 mit der Uhersckrift De patrum deliberacionibus eciam coram papa super peticione haberi inlubitatum concillum avisamentoque pape, ut ambassiata mitteretur ad regem Romanorum, quod veniret ad concilium, ut cum so plonc deliberaretur, et quia adversarius nominaretur ut pontirex summus. nominacio item locorum sex per oratores regis et electorum pro celebrando concillo deque cedula avisamento- rum per quatuor subdeputalus et quadam alla altérius a se ipso, juxta quam data est primo ad peticionem Imperfecta reaponsio. g) cm.; Vorll. more. h) A B et quis. Gal. 6, 10; den Wortlanl seiner Rede gibi unsere nr. 2.
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 1. 13 11442) Sepř. 14 bis Okt. 8 dam ecclesie pacem captata fuerat conclusio, ut congregaretur concilium indubitatum. et super hoc injunxerat eis ad sacrum cetum ipsum accedere personaliter; quocirea erat merito excusandus, si pro pace ecclesie non majora hactenus fecerat; nam fecisset, quod potuit, et intendebat suos labores continuare, intelligens hoc proficere ad propagacionem glorie majoris 5 imperii. [2b] postremo autem dicens, quod eis commissa lacius explicaret dictus magister Thomas H. cum themate „dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei“1 ex generalibus deducta conclusione thematis retulit commissionem eisdem injunctam esse, quod patres concilii dirigerent vota, quatenus in tempore prefinito concilium fieret ab omnibus indubitatum in loce grato regi et clectoribus. prosecutus vero io thema tripharie causas allegabat, quare hoc fieri deberet, et quia sic requireret necessitas ecclesic ob relevacionemà calamitatum, quas paciebatur, et quiab sic subveniri posset, ut deteriora non evenirent, circa hoc mencione facta de periculo infidclium, et quia hoc eciam mereretur filialis devocio regis et electorum imperii postulancium; nec esset aliud medium quam ut, qui ex adverso erant, convenirent cum aliis in unum; jam enim patres concilii satis 15 fuissent passi hoc in loco et pro pace ecclesie omnia facere deberent Christi exemplo, qui de celo descendens pro ea passus est, siquidem communis vox omnium sapientiumd esset non passionatorum pro unione ecclesie haberi concilium; et si patres resisterent, non deesset, qui diceret, quod interesset non sanctus sed spiritus apostaticus. dicebat rursus de utilitate magna ex celebracione concilii hujus, quia inibi pax ecclesie daretur et stabiliretur generalium auc- 20 toritas conciliorum, de qua tam fiebant libere contrarie asserciones. alia vero multa docte pronunciavit et eloquenter, sed effectus iste est allocucionis sue, quantum est proposito attinentis. [2e] cum vero finem imposuisset, per Arelatensem concilii presidentem inter- rogacione facta“, si alii oratores eciam aliqua dicere vellent, quod vero „non“ facta responsione. juxta morem resumens principalia laudansque regis personam, gracias quoque deo et dominis 25 eos mittentibus agens respondit materiam propositam magni esse ponderis nec ad ipsum sed ad totum pertinere concilium eoque desuper videndum esse in deputacionibus, concludens offerendo concilium mittentibus dominis, missis quoque ipsis; namque libenter vellet facere, quod gratum foret eisdem; gratum denique patribus esset, ut cercius posset deliberari, si darent in scriptis suam peticionem. [2d] Chymensis vero episcopus de benigna audiencia 30 regraciatus est deque diligencia facta per concilium, ut illa haberetur. etenim die isto, quem- admodum Arelatensis dixerat, pro habenda generali congregacione primo mane concilii patres convenerant ad deputaciones. [3] Die! vero predictas sequenti proposiciones, quoniam urgens fiebat instancia, ut Sex. 1s quantocius deliberaretur, post tentas deputaciones facta est generalis congregacio, et con- 35 clusione communi ibi facta, quod deputati essent pro illarum singula octo ex prestancioribus equali ad naciones quatuor distribucione, de sero unacum cardinalibus coram papa omnes convenerunt, ipso autem modum assignante deliberacionis, ut solum motiva pro et contra aperirentur nec determinate in quam partem vota resolverentur, die isto cardinales dumtaxat locuti sunt in utramque partem raciones allegantes, ante eorum locucionem perlecta cedula 40 date peticionis per supranominatos regis et electorum nuncios tenoris sequentis: [es folgt der Wortlaut des Antrags, unsere nr. 4]. quoniam autem super hujus substancia peticionis, quanti oneris esset, morose s locuti fuerant cardinales, alia deputatorum multitudine mur- murante, quiah non determinate dixissent, communi omnium consensu, pape vero primum, 45 50 a) en, Vorll. relevacionum. b) B. c)ent.: Vorll subventre. d) sm.; Forlj. sapientum. 0) om. Forl. I] in A B bevinnt hier cup. 3 mit der Uhersckrift De patrum deliberacionibus eciam coram papa super peticione haberi inlubitatum concillum avisamentoque pape, ut ambassiata mitteretur ad regem Romanorum, quod veniret ad concilium, ut cum so plonc deliberaretur, et quia adversarius nominaretur ut pontirex summus. nominacio item locorum sex per oratores regis et electorum pro celebrando concillo deque cedula avisamento- rum per quatuor subdeputalus et quadam alla altérius a se ipso, juxta quam data est primo ad peticionem Imperfecta reaponsio. g) cm.; Vorll. more. h) A B et quis. Gal. 6, 10; den Wortlanl seiner Rede gibi unsere nr. 2.
Strana 14
14 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 11442/ ea deliberacio capta est, ut per Arelatensem presidentem concilii ab ipsis oratoribus scis- Sept.14 citaretur, quatenus metipsi eorum peticionem specificarent. bis Okt. 6 Sept. 19 [4] Qui die altero cum de mane id ipsum dixissent coram deputatis omnibus eos allo- quente Arelatensi de facienda specificacione, Chymensis episcopus respondit, eos non decere et quia magis acceptum gratumque esset omnibus Christianis, si concilium per se illam 5 oblacionem faceret ad dandam ecclesie pacem, velle illud, quod in cedula continebatur, quam si diceretur ad requisicionem et imposicionem regis, quasi lex data fuisset eidem de modo et ordine faciendi, et rursus quia dominis suis interponentibus se quasi mediatores sic oportebat tenere se indifferentes insuspectos quoque, nea, si ipsi aperirent aliqua media, que essent in favorem concilii, quoniam hoc ignotum esse nequiret, alii, ad quos eciam super hac materia 10 proponendum erat, jam reputarentb eos favere et irritati assentire non vellent. sed id unum erat, quod de loco parati essent, quando patres id ipsum poscerent, ostendere vel aperire aliqua loca, ut concilium posset videre, an grata essent. cum autem in locucione sua visus fuisset dicere, aliud peti concilium a latere, interrogacione facta, quomodo id intelligeret, respondit nullatenus dicere voluisse de alio diverso, sed quod haberetur concilium indubi- 15 tatum. responderunt item : licet per se ipsos non liceret“ specificare amplius peticionem eorum, interrogati tamen parati essent respondere. [ô] Illis vero recedentibus et Arelatensi proponente, si interrogandi essent aut quod super principali deliberaretur, in ista et alia convencionel pro majori parte visum est dari paucos deputatos scripto redacturos per certa capitula, ut super illis deliberaretur, Arelatensi deinde et 20 Panormitano suadentibus, ut coram papa super tribus compendiose diceretur, gravitate materie sparsiloquium non ferente. equidem allegabatur de accessu regis Romanorum ad lo- cum concilii, priusquam conclusio fieret, deque securitatibus et caucionibusd necessariis ad translacionem. multa rursus aperiebantur tangencia statum pape et quomodo varie fuisset in conciliis antiquis servata practica indicentibus locum et ad concilia convocantibus2 Romanis 25 imperatoribus. [6] In secunda coram papa allocucione" cum cardinales et prelati preter Segobricensem electum et abbatem Ambroniaci conformiter dixissent de assenciendo mutacioni concilii, sed quantum ad practicam varie, de sero magister Franciscus de Fusce, postquam illi duo dixerunt, premittens, quomodo in deliberacione conclusionis accelerari oportebat, notando in 30 hoc majores, quia tam morose locuti fuissent, dixit se aliosque inferiores omnes convenisse insimul deliberasseque ad expedicionem faciliorem, ut ipse pro omnibus responderet. quorum votum erat, quod placebat principale de mutacione concilii in locum alterum; sed pro con- ferendo cum oratoribus super locis, item pro qualitatibus et modis congruis, quibus hoc fieret, designandis deputaretur ex singula nacione unus, Ytalicae Panormitanus, Hyspanica sancti 35 Calixti cardinales, Gallicana Metensis archidiaconus et Germanica auditor camere, utque in responsione facienda premittéretur, quam grave et periculosum erat mutari concilium, sed et quod primo instandum esset cum oratoribus ipsis, ut concilium Basilee sistens reaugeri posset. cum vero dixisset hec, interrogacioni ab aliis, utrum sic dicerent, responderunt: sic. sed Thomas de Courcellis dixit, presentem se fuisse et tacuisse; qui exprimens votum suum dicebat 40 conformiter, addens instandum esse pro accessu regis in Basileam, priusquam responderetur, allegata ad hec non commemoranda ad presens triplici racione. at quoniam modus ille die isto apertus, ut unus pro omnibus responderet, insuetus erat et nunquam fortasse in concilio visus (poterat namque multas parere factiones, ut inferiores, quorum major erat multitudo, seorsum convenientes de materiis in communi deliberacione propositis disponerent), ideo minus 45 a) srgänat. b) sm. Vorll. reputassent. e) em.; A BHeet. d) em.: Vorll. capcionibus. e) em.; Voril. Ytailce und dann Hyspanice, Gallicane, Germanice. 1 Wohl am folgenden Tage, aleo am 20. Sep. Studien zur Kirchen und Reichsreform des 15. Jahr- tember. hunderts (Heidelb. Sifz. Ber. 1929). 1 Uber die Möglichkeit der Konzilsberufung durch 3 Diese Beratung fand, wie man aus den Anjangs. 50 den Kaiser vgl. neben Hefele I, 5 etwa H. Heimpel, worten von art. 7 entnehmen darf, am 21. Sept. statt.
14 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 11442/ ea deliberacio capta est, ut per Arelatensem presidentem concilii ab ipsis oratoribus scis- Sept.14 citaretur, quatenus metipsi eorum peticionem specificarent. bis Okt. 6 Sept. 19 [4] Qui die altero cum de mane id ipsum dixissent coram deputatis omnibus eos allo- quente Arelatensi de facienda specificacione, Chymensis episcopus respondit, eos non decere et quia magis acceptum gratumque esset omnibus Christianis, si concilium per se illam 5 oblacionem faceret ad dandam ecclesie pacem, velle illud, quod in cedula continebatur, quam si diceretur ad requisicionem et imposicionem regis, quasi lex data fuisset eidem de modo et ordine faciendi, et rursus quia dominis suis interponentibus se quasi mediatores sic oportebat tenere se indifferentes insuspectos quoque, nea, si ipsi aperirent aliqua media, que essent in favorem concilii, quoniam hoc ignotum esse nequiret, alii, ad quos eciam super hac materia 10 proponendum erat, jam reputarentb eos favere et irritati assentire non vellent. sed id unum erat, quod de loco parati essent, quando patres id ipsum poscerent, ostendere vel aperire aliqua loca, ut concilium posset videre, an grata essent. cum autem in locucione sua visus fuisset dicere, aliud peti concilium a latere, interrogacione facta, quomodo id intelligeret, respondit nullatenus dicere voluisse de alio diverso, sed quod haberetur concilium indubi- 15 tatum. responderunt item : licet per se ipsos non liceret“ specificare amplius peticionem eorum, interrogati tamen parati essent respondere. [ô] Illis vero recedentibus et Arelatensi proponente, si interrogandi essent aut quod super principali deliberaretur, in ista et alia convencionel pro majori parte visum est dari paucos deputatos scripto redacturos per certa capitula, ut super illis deliberaretur, Arelatensi deinde et 20 Panormitano suadentibus, ut coram papa super tribus compendiose diceretur, gravitate materie sparsiloquium non ferente. equidem allegabatur de accessu regis Romanorum ad lo- cum concilii, priusquam conclusio fieret, deque securitatibus et caucionibusd necessariis ad translacionem. multa rursus aperiebantur tangencia statum pape et quomodo varie fuisset in conciliis antiquis servata practica indicentibus locum et ad concilia convocantibus2 Romanis 25 imperatoribus. [6] In secunda coram papa allocucione" cum cardinales et prelati preter Segobricensem electum et abbatem Ambroniaci conformiter dixissent de assenciendo mutacioni concilii, sed quantum ad practicam varie, de sero magister Franciscus de Fusce, postquam illi duo dixerunt, premittens, quomodo in deliberacione conclusionis accelerari oportebat, notando in 30 hoc majores, quia tam morose locuti fuissent, dixit se aliosque inferiores omnes convenisse insimul deliberasseque ad expedicionem faciliorem, ut ipse pro omnibus responderet. quorum votum erat, quod placebat principale de mutacione concilii in locum alterum; sed pro con- ferendo cum oratoribus super locis, item pro qualitatibus et modis congruis, quibus hoc fieret, designandis deputaretur ex singula nacione unus, Ytalicae Panormitanus, Hyspanica sancti 35 Calixti cardinales, Gallicana Metensis archidiaconus et Germanica auditor camere, utque in responsione facienda premittéretur, quam grave et periculosum erat mutari concilium, sed et quod primo instandum esset cum oratoribus ipsis, ut concilium Basilee sistens reaugeri posset. cum vero dixisset hec, interrogacioni ab aliis, utrum sic dicerent, responderunt: sic. sed Thomas de Courcellis dixit, presentem se fuisse et tacuisse; qui exprimens votum suum dicebat 40 conformiter, addens instandum esse pro accessu regis in Basileam, priusquam responderetur, allegata ad hec non commemoranda ad presens triplici racione. at quoniam modus ille die isto apertus, ut unus pro omnibus responderet, insuetus erat et nunquam fortasse in concilio visus (poterat namque multas parere factiones, ut inferiores, quorum major erat multitudo, seorsum convenientes de materiis in communi deliberacione propositis disponerent), ideo minus 45 a) srgänat. b) sm. Vorll. reputassent. e) em.; A BHeet. d) em.: Vorll. capcionibus. e) em.; Voril. Ytailce und dann Hyspanice, Gallicane, Germanice. 1 Wohl am folgenden Tage, aleo am 20. Sep. Studien zur Kirchen und Reichsreform des 15. Jahr- tember. hunderts (Heidelb. Sifz. Ber. 1929). 1 Uber die Möglichkeit der Konzilsberufung durch 3 Diese Beratung fand, wie man aus den Anjangs. 50 den Kaiser vgl. neben Hefele I, 5 etwa H. Heimpel, worten von art. 7 entnehmen darf, am 21. Sept. statt.
Strana 15
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedriehs nr. 1. 15 11442/ Sapl. 1. a bis Okt. 6 attenta relacione dicti Francisci singillatim interrogati fuere omnes. cum eciam moris esset, quando plures erant specialiter deputati super quacumque re, quod eorum primus vel saltem ejus remissione de gestis per deputatos in deputacione referret, simili ut supra modo inferiores relacionem fieri voluere. sed restitit, qui loquitur, et per ipsum in deputacione fidei facta est » de premissis relacio, scrutatis igitur coram papa votis a singulis illorum, qui organo unius suum expresserant intentum, paucissimis aut nullis additis dixerunt conformiter voto illius. Joannes vero de Bachenstein sermonem extendens dicebat, quoniam procurator esset Her- bipolensis episcopi, quod interfuerat deliberacioni in dieta Francfordensi intellexissetque duas causas, quare peteretur concilii mutacio: ut inibi discuteretur de deposicione olim Eugenii 10 et electione Felicis, de statu eciam cardinalium, que liberius fieri poterant in alio loco; item quia vellent, ut decreta quedam Basilee facta mutarentur aliterque fierent, sed, cum jurassent Basiliensi concilio, in ipso hee ita comode fieri non possent. post vero omnium allocucionem papa referens de ordine gestorum super deliberacione hujusmodi dixit: se querelari. nam cum Francfordie ordinatum fuisset equalitatem servandam fore, ita ut vel neuter de papatu con- 15 tendencium papa appellaretur vel uterque eodem modo, sic eciam responsum ibidem fuerat legatis, quando allegaverant super contrariis instructionibus, modo tamen ipse intellexerat, quod electores tres saltem scriberent Gabrieli ut summo pontificil. item de Romanorum rege" (sed de hoc non tam certitudinaliter asserebat); quapropter ei videbatur non esse respondendum nunciis eorum, donec istud repararetur. Arelatensi vero et Aquilegiensi dicentibus, in itinere 20 super hoc locutos fuisse coram rege frequenter, et Panormitano referente ex racionibus aliquas per eum super hac materia regi expositis in Francfordia, cum per aliquos dictum fuisset, convenire debere nominatos quatuor pro avisamentis faciendis, id eciam pape placuit, qui jam nocte mandavit ad cardinalem sancti Calixti, quod loco ejus celebraturus esset cardinalis sanctí Martini. [7] Sequenti igitur die in festo sancti Mauriciib quatuor ipsi deputati convenientes Sext. 22 mane statimque post prandiumi scripto redegerunt avisamenta2. quorum cedula sero perlecta est coram papa necnon cardinalibus et deputatis, silencio tamen preteritis locis tribus, in quorum altero avisabant mutari posse concilium, multis vero loquentibus, quod cedula per deputatos ipsos adhuc videnda esset, aliis statime ponendam esse ad deputaciones, aliis, sn quod nuncii interrogarentur de locis, papa dicebat, quod oratores predicti fuissent missi ad concilium ideoque deputati ipsi super eorum peticione videre haberent, quasi a se nichil peteretur. unde replicavit die hesterno dicta per eum: quomodo intellexisset de scriptura Sext. 21 ad Gabrielem quasi ad summum pontificem; et super hoc aliqui debuerant loqui cum ora- toribus ipsis ; sed nichil fecissent, quasid hoc dixissent famuli. concludebat igitur instandum a5 esse pro reparacione, ne sic scriberetur, locucione hac sua non exigue notans astantes, quasi lux vultus sui in terram cecidisset verbaque oris sui ut cadencia secus viam fuissent con- culcata vel supra petrame quia non habentem humorem fructum aliquem non attulissent?. Arelatensis vero, cui et Aquilegiensi commissum fuerat desuper loqui, dixit vocatum ad se Chymensem episcopum et interrogatum certitudinaliter respondisse, usque in illum diem 40 nullam desuper ex parte regis factam aut conceptam litteram, multisque eciam aliis desuper allocutis papa avisabat super illo nichilominus esse providendum. [8] Cum vero dies esset dominicus, in quo consuetum non erat convenire deputaciones, Sspt. 23 deputatis quatuor simul cum Arelatensi et Aquilegiensi in capella majori constitutis ora- toribus regis et electorum Panormitanus proposuit: cum ipsi peterent concilium fieri in 45 loco grato regi et electoribus, ipsi igitur, que loca grata eisdem, specificarent. post vero diutinam seorsum deliberacionem, signis a dextra monstrantibus, quod non facile essent concordes, tandem Chimensis episcopus premittens eisdem fuisse gratum, ut concilium 25 a) om. Foril. b) Foril. add. in quo. c) B om. statim — allin. d) Vorll. wiederholen sl. c) A B add. vel. Hier ist wohl an die kfl. Vorschläge RTA. 16 50 nr. 225 zu denken. 2 Nicht autgefunden. 3 Vgl. Matth. 13, 4—6.
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedriehs nr. 1. 15 11442/ Sapl. 1. a bis Okt. 6 attenta relacione dicti Francisci singillatim interrogati fuere omnes. cum eciam moris esset, quando plures erant specialiter deputati super quacumque re, quod eorum primus vel saltem ejus remissione de gestis per deputatos in deputacione referret, simili ut supra modo inferiores relacionem fieri voluere. sed restitit, qui loquitur, et per ipsum in deputacione fidei facta est » de premissis relacio, scrutatis igitur coram papa votis a singulis illorum, qui organo unius suum expresserant intentum, paucissimis aut nullis additis dixerunt conformiter voto illius. Joannes vero de Bachenstein sermonem extendens dicebat, quoniam procurator esset Her- bipolensis episcopi, quod interfuerat deliberacioni in dieta Francfordensi intellexissetque duas causas, quare peteretur concilii mutacio: ut inibi discuteretur de deposicione olim Eugenii 10 et electione Felicis, de statu eciam cardinalium, que liberius fieri poterant in alio loco; item quia vellent, ut decreta quedam Basilee facta mutarentur aliterque fierent, sed, cum jurassent Basiliensi concilio, in ipso hee ita comode fieri non possent. post vero omnium allocucionem papa referens de ordine gestorum super deliberacione hujusmodi dixit: se querelari. nam cum Francfordie ordinatum fuisset equalitatem servandam fore, ita ut vel neuter de papatu con- 15 tendencium papa appellaretur vel uterque eodem modo, sic eciam responsum ibidem fuerat legatis, quando allegaverant super contrariis instructionibus, modo tamen ipse intellexerat, quod electores tres saltem scriberent Gabrieli ut summo pontificil. item de Romanorum rege" (sed de hoc non tam certitudinaliter asserebat); quapropter ei videbatur non esse respondendum nunciis eorum, donec istud repararetur. Arelatensi vero et Aquilegiensi dicentibus, in itinere 20 super hoc locutos fuisse coram rege frequenter, et Panormitano referente ex racionibus aliquas per eum super hac materia regi expositis in Francfordia, cum per aliquos dictum fuisset, convenire debere nominatos quatuor pro avisamentis faciendis, id eciam pape placuit, qui jam nocte mandavit ad cardinalem sancti Calixti, quod loco ejus celebraturus esset cardinalis sanctí Martini. [7] Sequenti igitur die in festo sancti Mauriciib quatuor ipsi deputati convenientes Sext. 22 mane statimque post prandiumi scripto redegerunt avisamenta2. quorum cedula sero perlecta est coram papa necnon cardinalibus et deputatis, silencio tamen preteritis locis tribus, in quorum altero avisabant mutari posse concilium, multis vero loquentibus, quod cedula per deputatos ipsos adhuc videnda esset, aliis statime ponendam esse ad deputaciones, aliis, sn quod nuncii interrogarentur de locis, papa dicebat, quod oratores predicti fuissent missi ad concilium ideoque deputati ipsi super eorum peticione videre haberent, quasi a se nichil peteretur. unde replicavit die hesterno dicta per eum: quomodo intellexisset de scriptura Sext. 21 ad Gabrielem quasi ad summum pontificem; et super hoc aliqui debuerant loqui cum ora- toribus ipsis ; sed nichil fecissent, quasid hoc dixissent famuli. concludebat igitur instandum a5 esse pro reparacione, ne sic scriberetur, locucione hac sua non exigue notans astantes, quasi lux vultus sui in terram cecidisset verbaque oris sui ut cadencia secus viam fuissent con- culcata vel supra petrame quia non habentem humorem fructum aliquem non attulissent?. Arelatensis vero, cui et Aquilegiensi commissum fuerat desuper loqui, dixit vocatum ad se Chymensem episcopum et interrogatum certitudinaliter respondisse, usque in illum diem 40 nullam desuper ex parte regis factam aut conceptam litteram, multisque eciam aliis desuper allocutis papa avisabat super illo nichilominus esse providendum. [8] Cum vero dies esset dominicus, in quo consuetum non erat convenire deputaciones, Sspt. 23 deputatis quatuor simul cum Arelatensi et Aquilegiensi in capella majori constitutis ora- toribus regis et electorum Panormitanus proposuit: cum ipsi peterent concilium fieri in 45 loco grato regi et electoribus, ipsi igitur, que loca grata eisdem, specificarent. post vero diutinam seorsum deliberacionem, signis a dextra monstrantibus, quod non facile essent concordes, tandem Chimensis episcopus premittens eisdem fuisse gratum, ut concilium 25 a) om. Foril. b) Foril. add. in quo. c) B om. statim — allin. d) Vorll. wiederholen sl. c) A B add. vel. Hier ist wohl an die kfl. Vorschläge RTA. 16 50 nr. 225 zu denken. 2 Nicht autgefunden. 3 Vgl. Matth. 13, 4—6.
Strana 16
16 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442 11442] Sept. 14 bs Okt. 6 Se p. ƒ25) Sept. 26 nominaret, sed quoniam intelligerent, si nominaretur per concilium, quod eo ipso adversarii ejus acceptare nollent, ideo ipsi nominabant Treverim, quia antiqua esset civitas, eciam onte Romam, item Metis Augustam Ratisponam et Constanciam; item quod de Friburgo inferiori apud eos fuisset habitus sermo, sed de hoc ad presons nichil dicerent amplius; et hec verba dicebant tanquam pro misterio, super quo non essent amplius interrogandi. cum 5 vero aperuissent designacionis hujus mentem, quod de loeis hiis Romanorum rex habebat eligere unum pro concilio, Panormitanus illico aggravans super verbo isto dicebat, id minime esse equum, sed quod aut ipsi nominarent et concilium eligeret vel e converso. post vero multa dixerunt: quod contenti essent rex et principes electores, ex nominatis per eos nomi- nari a concilio unum aut duo et alia plura eciam ex aliis locis, que vellet; sed, ut dixerant, 10 per regem eligendum esse unum ex illis. de quo facta relacione coram papa, ipse dedit cedu- lam se assentire de translacione concilii, sed, ut patres acquitarent consciencias suas coram rege de periculis in hoc inminentibus, invitandum eum fore Basileam venire, voluitque, ut desuper pera cardinales alios ac deputatos deliberaretur. [9] Perlectis igitur die alio coram cardinalibus et deputatis cedulis pape ac deputa- 1s torum et dicto, quod, ut veniret, ad exhortandum Romanorum regem ituri essent cardinalis Aquilegiensis, Lausanensis episcopus et abbas Ambroniaci et specialiter super scriptura ad Gabrielem sub nomine pape, magna intercessit difficultas eciam coram papa, si materia ponendab esset ad deliberandum in deputacionibus ante habitum responsum regis vel si generaliter aut specialiter, prout in cedulis pape ac deputatorum. atqui inexpectata com- 20 muni deliberacione (qua racione novit ipse, qui fecit) in altera deputacionum unus ex cardinalibus, qui deputati non fuerant, cedulam per ipsum editam tanquam sentencialiter diffinientem de mutacione concilii ad deliberacionem posuisset, in quam ipsa deputacio con- sensit unaque alia, quibus et aliis deputacionibus juxta avisamentum presidentis concilii deliberantibus super ambassiata ad Romanorum regem et utrum danda esset spes vel certa 25 promissio de sue acquiescendo peticioni, existimato, quod in aliquo omnes deputaciones con- cordes essent, eciamsi diu patres in loco generalis congregacionis permansere, pro ea die conclusum non fuit. deliberacio vero deputacionis illius, que voto suo alias tres conducere sum- opere laboravit, ista fuit: [Es folgt der Beschluß der Deputatio pro communibus, nr. 5.] [10] Die igitur sequenti 26. septembris deputacionibus tentis, in quibus lectis avisa- 30 mentol dominorum de duodecim, cedula item avisamentorum concepta per dictos quatuor deputatos2, item deliberacione supra inserta de communibus3, in quam consenserat deputacio pro reformatorio, licet quantum ad principale deliberacio concors esset omnium deputa- cionum, tamend ad annexa quamplures varietates erant, quocirca multis accelerantibus, instigacione eciam predictorum oratorum, ut prius materia concluderetur, quam ambassia-35 Sept. 26 tores Romanorum regem adirent, die isto generalis congregacio fuit hora 11., in qua post diuturnam expectacionem illorum de reformatorio et quia domini de duodecim concordare non poterant deliberaciones deputacionum, tandem lecto decreto 4 11. sessionis statuente, quod ad mutacionem concilii alium in locume vota patrum eciam in generali congregacione ex- quirenda erant, ita factum est. et fuerunt tunc vota centum septuaginta quinque, omnibus 4o unanimiter consencientibus, quod sacrum concilium offerret se propria auctoritate transforre ad peticionem regis etc. loco tempore et modis congruis deliberandis adhuc et cum securitati- bus necessariis 5. tres vero partes votorum fuerunt, ut concluderetur secundum tres deputa- ciones', quod in loco rebus agendis! accomodo et regi grato cum securitatibus necessariis etc., a) om. Vorll. b) B deponenda. 0) om. Vorlt. d) AB quo tamen. e) em., Vorli. allu in loco. 1) B gerendis. 45 1 Vgl. dis Einyanysworte der no. 7; das Avisamen- tum selbst ist uns im Wortlaut nicht mehr erhalten. 2 Vgl. S. 14 Z. 19f. a Unsere nr. 5. 4 Vom 27. April 1433 (gedr. Mansi 29, 52 ff., Mon. conc, 2. 352 ff.J. vgl. Hesele 7, 532. 5 Den Wortlaut des Beschlusses gibt nr. 7 wieder. 8 Das soll doch heißen: gemäs den Vorschlägen der drei Deputationen; man vergleiche zur obigen ctwas unklaren Darstellung Segovias unsere nrr. 6 und 7, die wir mit Segovias Bericht in Einklang zu bringen 50 versucht haben.
16 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442 11442] Sept. 14 bs Okt. 6 Se p. ƒ25) Sept. 26 nominaret, sed quoniam intelligerent, si nominaretur per concilium, quod eo ipso adversarii ejus acceptare nollent, ideo ipsi nominabant Treverim, quia antiqua esset civitas, eciam onte Romam, item Metis Augustam Ratisponam et Constanciam; item quod de Friburgo inferiori apud eos fuisset habitus sermo, sed de hoc ad presons nichil dicerent amplius; et hec verba dicebant tanquam pro misterio, super quo non essent amplius interrogandi. cum 5 vero aperuissent designacionis hujus mentem, quod de loeis hiis Romanorum rex habebat eligere unum pro concilio, Panormitanus illico aggravans super verbo isto dicebat, id minime esse equum, sed quod aut ipsi nominarent et concilium eligeret vel e converso. post vero multa dixerunt: quod contenti essent rex et principes electores, ex nominatis per eos nomi- nari a concilio unum aut duo et alia plura eciam ex aliis locis, que vellet; sed, ut dixerant, 10 per regem eligendum esse unum ex illis. de quo facta relacione coram papa, ipse dedit cedu- lam se assentire de translacione concilii, sed, ut patres acquitarent consciencias suas coram rege de periculis in hoc inminentibus, invitandum eum fore Basileam venire, voluitque, ut desuper pera cardinales alios ac deputatos deliberaretur. [9] Perlectis igitur die alio coram cardinalibus et deputatis cedulis pape ac deputa- 1s torum et dicto, quod, ut veniret, ad exhortandum Romanorum regem ituri essent cardinalis Aquilegiensis, Lausanensis episcopus et abbas Ambroniaci et specialiter super scriptura ad Gabrielem sub nomine pape, magna intercessit difficultas eciam coram papa, si materia ponendab esset ad deliberandum in deputacionibus ante habitum responsum regis vel si generaliter aut specialiter, prout in cedulis pape ac deputatorum. atqui inexpectata com- 20 muni deliberacione (qua racione novit ipse, qui fecit) in altera deputacionum unus ex cardinalibus, qui deputati non fuerant, cedulam per ipsum editam tanquam sentencialiter diffinientem de mutacione concilii ad deliberacionem posuisset, in quam ipsa deputacio con- sensit unaque alia, quibus et aliis deputacionibus juxta avisamentum presidentis concilii deliberantibus super ambassiata ad Romanorum regem et utrum danda esset spes vel certa 25 promissio de sue acquiescendo peticioni, existimato, quod in aliquo omnes deputaciones con- cordes essent, eciamsi diu patres in loco generalis congregacionis permansere, pro ea die conclusum non fuit. deliberacio vero deputacionis illius, que voto suo alias tres conducere sum- opere laboravit, ista fuit: [Es folgt der Beschluß der Deputatio pro communibus, nr. 5.] [10] Die igitur sequenti 26. septembris deputacionibus tentis, in quibus lectis avisa- 30 mentol dominorum de duodecim, cedula item avisamentorum concepta per dictos quatuor deputatos2, item deliberacione supra inserta de communibus3, in quam consenserat deputacio pro reformatorio, licet quantum ad principale deliberacio concors esset omnium deputa- cionum, tamend ad annexa quamplures varietates erant, quocirca multis accelerantibus, instigacione eciam predictorum oratorum, ut prius materia concluderetur, quam ambassia-35 Sept. 26 tores Romanorum regem adirent, die isto generalis congregacio fuit hora 11., in qua post diuturnam expectacionem illorum de reformatorio et quia domini de duodecim concordare non poterant deliberaciones deputacionum, tandem lecto decreto 4 11. sessionis statuente, quod ad mutacionem concilii alium in locume vota patrum eciam in generali congregacione ex- quirenda erant, ita factum est. et fuerunt tunc vota centum septuaginta quinque, omnibus 4o unanimiter consencientibus, quod sacrum concilium offerret se propria auctoritate transforre ad peticionem regis etc. loco tempore et modis congruis deliberandis adhuc et cum securitati- bus necessariis 5. tres vero partes votorum fuerunt, ut concluderetur secundum tres deputa- ciones', quod in loco rebus agendis! accomodo et regi grato cum securitatibus necessariis etc., a) om. Vorll. b) B deponenda. 0) om. Vorlt. d) AB quo tamen. e) em., Vorli. allu in loco. 1) B gerendis. 45 1 Vgl. dis Einyanysworte der no. 7; das Avisamen- tum selbst ist uns im Wortlaut nicht mehr erhalten. 2 Vgl. S. 14 Z. 19f. a Unsere nr. 5. 4 Vom 27. April 1433 (gedr. Mansi 29, 52 ff., Mon. conc, 2. 352 ff.J. vgl. Hesele 7, 532. 5 Den Wortlaut des Beschlusses gibt nr. 7 wieder. 8 Das soll doch heißen: gemäs den Vorschlägen der drei Deputationen; man vergleiche zur obigen ctwas unklaren Darstellung Segovias unsere nrr. 6 und 7, die wir mit Segovias Bericht in Einklang zu bringen 50 versucht haben.
Strana 17
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil imd Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 1. 17 sicut in preinserta deliberacione deputacionis pro communibus continetur, et quod per Panormitanum, sancti Calixti, Metensem ac Rûdesheim reaptarentur verba delibera- cionis de communibus salva substancia expedirenturque instructiones pro oratoribus ad regem ituris super accessu suo ad hunc locum. et sic hora tercia post meridiem conclusum 5 est 1. [I1] Conceptis igitur instructionibus per dictos quatuor longioribus et abbreviatis Lausanensis episcopus primas accepit. [12] Et" cum recessissent, iterum in deputacionibus ae generali congregacione multis instantibus, ut alii---b, qui primo tamen nominati iterum fuere deputati, octo pro qualibet 10 deputacione, ad conferendum cum predictis oratoribus et, si necesse eis videretur, quod ex se ipsis deputarent paucos relaturos omnia aliis deputatis, deputacionibus quoque: ipsi igitur neenon cardinales et deputati omnes convenientes in capella majori, vocatis ad se oratoribus, hii proposuerunt, se expectare responsum ad peticionem eorum‘ paratos illam suscipere, aut, si videretur amplius debere expectare vel cum eis quidquam conferrid, eciam 15 esse paratos; sciebant namque, quod instante eciam desuper Chymensi episcopo, uno ex ipsis, fuerunt noviter dati deputati. [12a] Arelatensis vero respondens eorum pro- posicioni memorabat diligenciam patrum concilii hactenus super eorum peticione, prout ipsimet sciebant, latente eos minime conclusione habita in generali congregacione; et quo- niam necessaria visa fuisset ad omnia complanandum presencia regis, cardinalis vero Aquilegiensis Lausanensisque episcopus et abbas Ambroniaci desuper ivissent ad eum, honestum non videbatur, priusquam sciretur de ejus accessu, si venire vellet aut non, dan- dam esse responsionem; verum quoniam materia ardua esset, gratum quoque, prout existi- mabatur, regi foret, si per oratores ipsos unacum patribus medio tempore omnia complana- rentur, offerebant igitur se ipsos paratos vel aliquos ex eis subdeputandos cum oratoribus 25 ipsis conferre. [12b] ad hec respondente Chymensi episcopo quemadmodum alias: non convenire, ut ex se ipsis mediae aperiri deberent, et tamen se respondere paratos ad inter- rogaciones, quemadmodum de materia loci pridie fecissent, nichilominus quod semper utile esset conferre, gratum habituro rege, ante suum adventum omnia appunctuata fore; Joannes de Lysura, velut dicto adversans illius, dicebat omnem moram in hac re multum 30 esse lesivam, quoniam interim fortassis ex adverso tractaretur cum hiis, ad quos per regem et electores intendebatur mitti, ut hoc agi non posset; quodque ipsi erant nuncii inibi ad proponendam peticionem responsionemque suscipiendam seu que per patres fierent avisamenta, aliaque omnia referrentur in dieta Núrenbergensi, ubi de hiis videretur. concludebat igitur indilate eis fore respondendum. [12e] Chymensi vero episcopo ad 85 hec replicanti, utcumque essent nuncii, libenter tamen, quando interrogarentur, respon- dere vellent et conferre; nec enim id temporis perdendum erat, quo a rege expectabatur responsum; verum quoniam patres coneilii plenius sciebant de hiis, que pro ea re necessaria, quemadmodum die alio, remittebant eis, ut et ipsi avisarent. [12d] Arela- tensis vero respondit super dictis per eos deliberaturos esse patres, et cum esset opus, eos 40 vocarent. [13] Viso igitur, quod parum aut nichil certi haberi poterat ab oratoribus ipsis, post- quam triduo aliquando mane et sero convenerunt deputati omnes super cedula per primos quatuor deputatos concepta, visum est, quod ipsi quatuor addito Joanne de Bachenstein scripto redigerent practicabiles modos et securitates pro translacione concilii, ex duabus, 20 (Sept. 25) 11442/ Sapt. I čis Okt. 6 45 50 a) in A B beginnt hier cap, 1 mid der Uberschrift Relacio ambassiate ad Romanorum regem: appropinquare velle sed non intrare Basijcam, donec responsin sue peticioni esset data, et de nominacione adversaril as quod ei ut paps per nuncios revereretur, sic in diéta Francfordensi fuisse ordinatum, super quo per cardinales seot- sun cum oratoribus regiis, quare id minime conveniret, ad dandam ecclerie parom ; permagne fuerunt colla clones quibusdam acrimoniis pione. by in A Bist zwar keine Lüche, aber ans dem Zusamereriang ergibd sich, daß ain Satzteil aurgefallen fst. c) B ipsorum. d) sm.; Vorlf. conferendo. 0r om. l. 1 Vgl. nr. 6 art. 3. Deutsche Raiehstags-Akten XVII.
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil imd Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 1. 17 sicut in preinserta deliberacione deputacionis pro communibus continetur, et quod per Panormitanum, sancti Calixti, Metensem ac Rûdesheim reaptarentur verba delibera- cionis de communibus salva substancia expedirenturque instructiones pro oratoribus ad regem ituris super accessu suo ad hunc locum. et sic hora tercia post meridiem conclusum 5 est 1. [I1] Conceptis igitur instructionibus per dictos quatuor longioribus et abbreviatis Lausanensis episcopus primas accepit. [12] Et" cum recessissent, iterum in deputacionibus ae generali congregacione multis instantibus, ut alii---b, qui primo tamen nominati iterum fuere deputati, octo pro qualibet 10 deputacione, ad conferendum cum predictis oratoribus et, si necesse eis videretur, quod ex se ipsis deputarent paucos relaturos omnia aliis deputatis, deputacionibus quoque: ipsi igitur neenon cardinales et deputati omnes convenientes in capella majori, vocatis ad se oratoribus, hii proposuerunt, se expectare responsum ad peticionem eorum‘ paratos illam suscipere, aut, si videretur amplius debere expectare vel cum eis quidquam conferrid, eciam 15 esse paratos; sciebant namque, quod instante eciam desuper Chymensi episcopo, uno ex ipsis, fuerunt noviter dati deputati. [12a] Arelatensis vero respondens eorum pro- posicioni memorabat diligenciam patrum concilii hactenus super eorum peticione, prout ipsimet sciebant, latente eos minime conclusione habita in generali congregacione; et quo- niam necessaria visa fuisset ad omnia complanandum presencia regis, cardinalis vero Aquilegiensis Lausanensisque episcopus et abbas Ambroniaci desuper ivissent ad eum, honestum non videbatur, priusquam sciretur de ejus accessu, si venire vellet aut non, dan- dam esse responsionem; verum quoniam materia ardua esset, gratum quoque, prout existi- mabatur, regi foret, si per oratores ipsos unacum patribus medio tempore omnia complana- rentur, offerebant igitur se ipsos paratos vel aliquos ex eis subdeputandos cum oratoribus 25 ipsis conferre. [12b] ad hec respondente Chymensi episcopo quemadmodum alias: non convenire, ut ex se ipsis mediae aperiri deberent, et tamen se respondere paratos ad inter- rogaciones, quemadmodum de materia loci pridie fecissent, nichilominus quod semper utile esset conferre, gratum habituro rege, ante suum adventum omnia appunctuata fore; Joannes de Lysura, velut dicto adversans illius, dicebat omnem moram in hac re multum 30 esse lesivam, quoniam interim fortassis ex adverso tractaretur cum hiis, ad quos per regem et electores intendebatur mitti, ut hoc agi non posset; quodque ipsi erant nuncii inibi ad proponendam peticionem responsionemque suscipiendam seu que per patres fierent avisamenta, aliaque omnia referrentur in dieta Núrenbergensi, ubi de hiis videretur. concludebat igitur indilate eis fore respondendum. [12e] Chymensi vero episcopo ad 85 hec replicanti, utcumque essent nuncii, libenter tamen, quando interrogarentur, respon- dere vellent et conferre; nec enim id temporis perdendum erat, quo a rege expectabatur responsum; verum quoniam patres coneilii plenius sciebant de hiis, que pro ea re necessaria, quemadmodum die alio, remittebant eis, ut et ipsi avisarent. [12d] Arela- tensis vero respondit super dictis per eos deliberaturos esse patres, et cum esset opus, eos 40 vocarent. [13] Viso igitur, quod parum aut nichil certi haberi poterat ab oratoribus ipsis, post- quam triduo aliquando mane et sero convenerunt deputati omnes super cedula per primos quatuor deputatos concepta, visum est, quod ipsi quatuor addito Joanne de Bachenstein scripto redigerent practicabiles modos et securitates pro translacione concilii, ex duabus, 20 (Sept. 25) 11442/ Sapt. I čis Okt. 6 45 50 a) in A B beginnt hier cap, 1 mid der Uberschrift Relacio ambassiate ad Romanorum regem: appropinquare velle sed non intrare Basijcam, donec responsin sue peticioni esset data, et de nominacione adversaril as quod ei ut paps per nuncios revereretur, sic in diéta Francfordensi fuisse ordinatum, super quo per cardinales seot- sun cum oratoribus regiis, quare id minime conveniret, ad dandam ecclerie parom ; permagne fuerunt colla clones quibusdam acrimoniis pione. by in A Bist zwar keine Lüche, aber ans dem Zusamereriang ergibd sich, daß ain Satzteil aurgefallen fst. c) B ipsorum. d) sm.; Vorlf. conferendo. 0r om. l. 1 Vgl. nr. 6 art. 3. Deutsche Raiehstags-Akten XVII.
Strana 18
18 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. Úkt. § Okt. 4 videlicet pape et deputatorum, una cedula dumtaxat conficienda. quod et ipsi fecerunt, fuitque laudata per omnes cardinales et deputatos. placuit eciam pape de racionibus, quare sic fuisset avisatum, eidem per Gebennensem et sancti Calixti cardinales facta relacione. adjecit autem, quod bonum esset audire Aquilegiensem cardinalem et alios ad regem desti- [I3a] quorum secundus, episcopus Lausanensis, die quarto octobris coram papa5 natos. et cardinalibus retulit [usw.; es folgi unsere nr. I0]. audita relacione hac cardinales seorsum intrinseca gravique raciocinacione appunctuabant super verbo illo, quod determinatum fuisset adversario scribi ut pape. [14] Ex condicto igitur sequenti die, prout nocte3 deliberaverant, confestim mane in palacio constituti, vocatis ad se Chimensi episcopo et Thoma magistro in theologia ora-10 toribus regis, Arelatensis exposuit de relacione facta perb Aquilegiensem et alios ad regem destinatos, commemorando specialiter datum illis responsum ordinatum fuisse, ut scriberetur adversario sub nomine Eugenii, quod idem erat, acsi diceretur „summo pontifici“, allega- cione autem facta nullatenus hoc convenire, et quia infringerentur decreta concilii et quia esset contra honorem Felicis et quia ex hoc ille amplius superbiret ideoque nollet consentire 15 celebracioni concilii indubitati. [14a] ad hec post deliberacionem inter se ipsos duos respondit Chymensis episcopus, quod de hoc non oporteret cum eis loqui, quia non conti- neretur in suis instructionibus desuper Basilee per eos conferendum, sed instabant pro ha- benda responsione celeri ad peticionem suam et quod per hujusmodi allocuciones, quin deliberarent, impediende non essent deputaciones. Thomas vero adjecit: an hujusmodi 20 nominacio conveniret, fuisset meditatum frequenter, sed quod aliud esset nominare per modum appellacionis; nam primum liceret Pauli exemplo, qui, ut in actibus apostolorum legitur1, Festum, qui gentilis erat, nominavit dicens ,„optime Feste“, cum tamen nec esset bonus; item Cusyc vocaverat Absolon regem Israhel2, qui tamen erat proditor regi David patri suo; super hoc eciam doctores theologi excusabant eum a peccato3. [I4b] auditis 25 hiis Panormitanus replicabat de capitulo „Frequens“4, quomodo in eo vocarentur ,de papatu contendentes"; utrumque eciam sciscitari debere ad concilium, et tamen Felix non esset requisitus; et quoniam concilium olim Eugenium deposuerat et elegerat Felicem, solius erat concilii de electione judicare, nec ipsorum regis et electorum vel aliorum quorum- cumque, cum esset in possessione papatus, intererat amovere obedienciam ei et aliod tribuere; 30 et rursum licet communiter ex nominacione titulus non acquireretur, tamen, cum inferior superiorem nominabat illi exhibens reverenciam, postea nequiret recusare obedienciam et subjectionem, et sic contingeret modo, si papam illum vocarent et tanquam talem revere- rentur; item quod anno elapso Romanorum rex scripsisset5 ad omnes principes honeste sub generali designacione ut „quicumque contendentes“, non vero quemquam specificando. [14c] cardinalis vero sancti Martini, qui penultimus, quoniam iturus erat ad deputacionem (siquidem ea hora ad deliberandum super responsione danda patres convenerant), dicto ipsius magistri Thome adversans dicebat : aliud fuisse licitum in veteri testamento et aliud in novo, quia jam sacramenta mutata essent; et hoc erat prohibitum in Calcedonensi concilio ", ut minime liceret nominare episcopum, qui esset dampnatus in synodo; sed qui aliud saperet, 40 hereticus et anathema esset; revereri igitur Gabrielem condempnatum, esset idolatrare et adorare idolum. [14d] cardinalis item sancti Calixti, quamvis ultimus racione eadem, quia accessurus erat deputacionem, obtenta licencia, dicebat in adversum dicte nomina- 35 f1442) Sept. 14 bis Olt. 6 s) B noctu. b) om B. c) B Chusi. d) sm., Vortl. alil. 45 1 Anh. apost. 26, 25. 2 2. Kön. 16, 16. a Vgl. Thomas Ebendorfers Denkschrift auj dem Mainzer Kongreß M441 (RTA. 15, nr. 354 art. 9 f.), wo genauer Nikolaus von Lyra als Interpret ange- führt ist (vgl. a. a. O. S. 828 Anm. 13). 4 Vom 9. Okt. 1417 (gedr. Mansi 27, 1159 ff.]. 5 In der Einladung zum Mainzer Kongreß vom 21. Mai 1440 (RTA. I5 nr. 302), wo es aber qui- cumque dissidentes heißt. “ Hierzu vergleiche man RTA. 15, 819 Anm. 20. 50
18 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. Úkt. § Okt. 4 videlicet pape et deputatorum, una cedula dumtaxat conficienda. quod et ipsi fecerunt, fuitque laudata per omnes cardinales et deputatos. placuit eciam pape de racionibus, quare sic fuisset avisatum, eidem per Gebennensem et sancti Calixti cardinales facta relacione. adjecit autem, quod bonum esset audire Aquilegiensem cardinalem et alios ad regem desti- [I3a] quorum secundus, episcopus Lausanensis, die quarto octobris coram papa5 natos. et cardinalibus retulit [usw.; es folgi unsere nr. I0]. audita relacione hac cardinales seorsum intrinseca gravique raciocinacione appunctuabant super verbo illo, quod determinatum fuisset adversario scribi ut pape. [14] Ex condicto igitur sequenti die, prout nocte3 deliberaverant, confestim mane in palacio constituti, vocatis ad se Chimensi episcopo et Thoma magistro in theologia ora-10 toribus regis, Arelatensis exposuit de relacione facta perb Aquilegiensem et alios ad regem destinatos, commemorando specialiter datum illis responsum ordinatum fuisse, ut scriberetur adversario sub nomine Eugenii, quod idem erat, acsi diceretur „summo pontifici“, allega- cione autem facta nullatenus hoc convenire, et quia infringerentur decreta concilii et quia esset contra honorem Felicis et quia ex hoc ille amplius superbiret ideoque nollet consentire 15 celebracioni concilii indubitati. [14a] ad hec post deliberacionem inter se ipsos duos respondit Chymensis episcopus, quod de hoc non oporteret cum eis loqui, quia non conti- neretur in suis instructionibus desuper Basilee per eos conferendum, sed instabant pro ha- benda responsione celeri ad peticionem suam et quod per hujusmodi allocuciones, quin deliberarent, impediende non essent deputaciones. Thomas vero adjecit: an hujusmodi 20 nominacio conveniret, fuisset meditatum frequenter, sed quod aliud esset nominare per modum appellacionis; nam primum liceret Pauli exemplo, qui, ut in actibus apostolorum legitur1, Festum, qui gentilis erat, nominavit dicens ,„optime Feste“, cum tamen nec esset bonus; item Cusyc vocaverat Absolon regem Israhel2, qui tamen erat proditor regi David patri suo; super hoc eciam doctores theologi excusabant eum a peccato3. [I4b] auditis 25 hiis Panormitanus replicabat de capitulo „Frequens“4, quomodo in eo vocarentur ,de papatu contendentes"; utrumque eciam sciscitari debere ad concilium, et tamen Felix non esset requisitus; et quoniam concilium olim Eugenium deposuerat et elegerat Felicem, solius erat concilii de electione judicare, nec ipsorum regis et electorum vel aliorum quorum- cumque, cum esset in possessione papatus, intererat amovere obedienciam ei et aliod tribuere; 30 et rursum licet communiter ex nominacione titulus non acquireretur, tamen, cum inferior superiorem nominabat illi exhibens reverenciam, postea nequiret recusare obedienciam et subjectionem, et sic contingeret modo, si papam illum vocarent et tanquam talem revere- rentur; item quod anno elapso Romanorum rex scripsisset5 ad omnes principes honeste sub generali designacione ut „quicumque contendentes“, non vero quemquam specificando. [14c] cardinalis vero sancti Martini, qui penultimus, quoniam iturus erat ad deputacionem (siquidem ea hora ad deliberandum super responsione danda patres convenerant), dicto ipsius magistri Thome adversans dicebat : aliud fuisse licitum in veteri testamento et aliud in novo, quia jam sacramenta mutata essent; et hoc erat prohibitum in Calcedonensi concilio ", ut minime liceret nominare episcopum, qui esset dampnatus in synodo; sed qui aliud saperet, 40 hereticus et anathema esset; revereri igitur Gabrielem condempnatum, esset idolatrare et adorare idolum. [14d] cardinalis item sancti Calixti, quamvis ultimus racione eadem, quia accessurus erat deputacionem, obtenta licencia, dicebat in adversum dicte nomina- 35 f1442) Sept. 14 bis Olt. 6 s) B noctu. b) om B. c) B Chusi. d) sm., Vortl. alil. 45 1 Anh. apost. 26, 25. 2 2. Kön. 16, 16. a Vgl. Thomas Ebendorfers Denkschrift auj dem Mainzer Kongreß M441 (RTA. 15, nr. 354 art. 9 f.), wo genauer Nikolaus von Lyra als Interpret ange- führt ist (vgl. a. a. O. S. 828 Anm. 13). 4 Vom 9. Okt. 1417 (gedr. Mansi 27, 1159 ff.]. 5 In der Einladung zum Mainzer Kongreß vom 21. Mai 1440 (RTA. I5 nr. 302), wo es aber qui- cumque dissidentes heißt. “ Hierzu vergleiche man RTA. 15, 819 Anm. 20. 50
Strana 19
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 1. 19 11442. Sept. Is bís Okt. 6 cionis : nulle modo licere linguam discrepare a corde, evangelio hoc ipsum dictante, precipue ut sermo cordi consonet1; alias esset decipere; unde si Romanorum rex non credebat illum esse papam verum, quomodo poterat sic nominare eum? preterea quod hoc esset totaliter contra intentum finem de habendo unionem, quia, cum multi reges illi obedirent, minime s vero rex Romanorum, si nunc revereretur ei tanquam pape, quomodo in concilium assentire vellet? diceret namque se habere omnes reges, et si scribendo ad reges vocaret ipsum sanctissi- mum, jam ergo dicerent: ex quo omnes in obediencia convenimus, quid ultra querendum? et rursus metipsi oratores regis dicebant adversarium, de quo sermo ageret, magnete“ esse duriorem; et jam hoc fuerat expertum prime dissolucionis tempore2, quo nunquam plausu in flecti potuerat, sed coactione, quando vidit Sigismundum per eum imperialibus infulis coro- natumb concurrere cum concilio, dominacionemque quoque Veneciarum: et tunc plus po- tuisset Andreas Donato mercator3 quam Sigismundus presencialiter apud eum constitutus, omnes quoque cardinales eciam genua flectentes et omnes reges per litteras et oratores suppli- cando, quod revocaret. sed prout auditum fuerat, ille dixerat de certa commissione, quam 15 haberet ex parte dominacionis, nisi fecisset, insuper quod in casu isto equalitas non serva- retur, quia Basilee reverenciam non fecissent aut Felicem nominassent neque requisissent eum desuper translacione; et tamen Francfordie, quando super hac materia fuerat allegatum per Panormitanum, responderat rex, quod vellet servare vicem boni mediatoris, et sic multi ex patribus intellexissent, cum audierunt in congregacione generali gestorum Francfordie 20 relacionem. nec satis videbatur esse, quod dicebatur ordinatum fuisse protestari ad partem, per quamcumque nominacionem non propterea credere eum aut tenere pro papa; etenim quando unum publicum et alind secretum, attenditur communiter ad id, quod publice agitur; denique si liceret aliud in publico aliud in secreto fieri et de hoc clam protestari, jam ergo aliqui dicere possent non confidendum esse de publica oblacione litterarum regis super salvis 25 conductihus et securitatibus concilio dandis in alio loco, quia posset protestari ad partem non velle intendere, quod publice agiture; item si istum vel illum esse papam spectabat ad fidem, quomodo ergo aliud simulari et aliud teneri in corde? dicebat igitur, quod, ut omnibus constabat, post datam eorum peticionem animose super translacione concilii labo- rasset, nullatenus credens de hujusmodi nominacione; sed fortasse id nunquam fecisset, so statimque esset iturus ad deputacionem, quia requisitus instanter, minime tamen revela- turus ibidem, que intellexisset de hujusmodi nominacione, ut cursum non impediret, siquidem in maguis judicium humanum sepe cogitaret aliter, quam deus ordinat faciendum. sed acqui- tando ibid conscienciam suam votum suum esset, quod non vellet dicere pro aut contra. [14e] ut vero intellexit ab hiis, qui remanserunt post recessum ejus, Vicensis Aquensis neenon 35 Panormitanus multa eciam dixere contra illam nominacionem. [I4f] illi tamen ultimate responderant : non oportere de hoc multum loqui, quia necesse erat minus malum eligendum vel sic fieri aut simplieiter obedienciam illi prestari, vellentque regi referre de hiis, que audie- rant, racionibus, non quidem omnibus, quarundam ex illis eum“ irritaturis. [Hg] ex quorum verbo intelligi potest, si aliquis finis alius quam adipisci pacem ecclesie per hujus- co modi protractiones in Germania dietarum intendebatur, quando jam erant determinati vel omnes vel eorum pars major reddere simpliciter obedienciam olim Eugenio. sed nec reddide- runt, usque quo ille hiis, que ab eo petebantur, annuit. nec enim protractio fiebat dietarum, ut eos, qui Basilee congregati erant, sibique adherentes ad illius obedienciam, tanquam foverent injusticiam, per diutinam eorum instructionem seu tractatum dicerent se reducere d5 velle, de hoc nunquam vel minimo verbo a tractatoribus ipsis in conspectu eorum vel suorum a) em; A B magne, in B ist dos Folgende bis nisi focisset von siner anderen Harl (15. Juhrh.) mit dem Vermerk Nota terschen. b) Bornatum. 0) sm. Forll.agi. d) Bita. e) om. B. 1 Vgl. Matth. 12, 34 und Luc. 6, 45. a Andrea Donalo war 1133 Gesandter Venedigs Ober die näheren Einzelheiten zum Folgenden ver- beim Papst. 50 gleiche man RTA. 10. bes. S. 720 ff.
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 1. 19 11442. Sept. Is bís Okt. 6 cionis : nulle modo licere linguam discrepare a corde, evangelio hoc ipsum dictante, precipue ut sermo cordi consonet1; alias esset decipere; unde si Romanorum rex non credebat illum esse papam verum, quomodo poterat sic nominare eum? preterea quod hoc esset totaliter contra intentum finem de habendo unionem, quia, cum multi reges illi obedirent, minime s vero rex Romanorum, si nunc revereretur ei tanquam pape, quomodo in concilium assentire vellet? diceret namque se habere omnes reges, et si scribendo ad reges vocaret ipsum sanctissi- mum, jam ergo dicerent: ex quo omnes in obediencia convenimus, quid ultra querendum? et rursus metipsi oratores regis dicebant adversarium, de quo sermo ageret, magnete“ esse duriorem; et jam hoc fuerat expertum prime dissolucionis tempore2, quo nunquam plausu in flecti potuerat, sed coactione, quando vidit Sigismundum per eum imperialibus infulis coro- natumb concurrere cum concilio, dominacionemque quoque Veneciarum: et tunc plus po- tuisset Andreas Donato mercator3 quam Sigismundus presencialiter apud eum constitutus, omnes quoque cardinales eciam genua flectentes et omnes reges per litteras et oratores suppli- cando, quod revocaret. sed prout auditum fuerat, ille dixerat de certa commissione, quam 15 haberet ex parte dominacionis, nisi fecisset, insuper quod in casu isto equalitas non serva- retur, quia Basilee reverenciam non fecissent aut Felicem nominassent neque requisissent eum desuper translacione; et tamen Francfordie, quando super hac materia fuerat allegatum per Panormitanum, responderat rex, quod vellet servare vicem boni mediatoris, et sic multi ex patribus intellexissent, cum audierunt in congregacione generali gestorum Francfordie 20 relacionem. nec satis videbatur esse, quod dicebatur ordinatum fuisse protestari ad partem, per quamcumque nominacionem non propterea credere eum aut tenere pro papa; etenim quando unum publicum et alind secretum, attenditur communiter ad id, quod publice agitur; denique si liceret aliud in publico aliud in secreto fieri et de hoc clam protestari, jam ergo aliqui dicere possent non confidendum esse de publica oblacione litterarum regis super salvis 25 conductihus et securitatibus concilio dandis in alio loco, quia posset protestari ad partem non velle intendere, quod publice agiture; item si istum vel illum esse papam spectabat ad fidem, quomodo ergo aliud simulari et aliud teneri in corde? dicebat igitur, quod, ut omnibus constabat, post datam eorum peticionem animose super translacione concilii labo- rasset, nullatenus credens de hujusmodi nominacione; sed fortasse id nunquam fecisset, so statimque esset iturus ad deputacionem, quia requisitus instanter, minime tamen revela- turus ibidem, que intellexisset de hujusmodi nominacione, ut cursum non impediret, siquidem in maguis judicium humanum sepe cogitaret aliter, quam deus ordinat faciendum. sed acqui- tando ibid conscienciam suam votum suum esset, quod non vellet dicere pro aut contra. [14e] ut vero intellexit ab hiis, qui remanserunt post recessum ejus, Vicensis Aquensis neenon 35 Panormitanus multa eciam dixere contra illam nominacionem. [I4f] illi tamen ultimate responderant : non oportere de hoc multum loqui, quia necesse erat minus malum eligendum vel sic fieri aut simplieiter obedienciam illi prestari, vellentque regi referre de hiis, que audie- rant, racionibus, non quidem omnibus, quarundam ex illis eum“ irritaturis. [Hg] ex quorum verbo intelligi potest, si aliquis finis alius quam adipisci pacem ecclesie per hujus- co modi protractiones in Germania dietarum intendebatur, quando jam erant determinati vel omnes vel eorum pars major reddere simpliciter obedienciam olim Eugenio. sed nec reddide- runt, usque quo ille hiis, que ab eo petebantur, annuit. nec enim protractio fiebat dietarum, ut eos, qui Basilee congregati erant, sibique adherentes ad illius obedienciam, tanquam foverent injusticiam, per diutinam eorum instructionem seu tractatum dicerent se reducere d5 velle, de hoc nunquam vel minimo verbo a tractatoribus ipsis in conspectu eorum vel suorum a) em; A B magne, in B ist dos Folgende bis nisi focisset von siner anderen Harl (15. Juhrh.) mit dem Vermerk Nota terschen. b) Bornatum. 0) sm. Forll.agi. d) Bita. e) om. B. 1 Vgl. Matth. 12, 34 und Luc. 6, 45. a Andrea Donalo war 1133 Gesandter Venedigs Ober die näheren Einzelheiten zum Folgenden ver- beim Papst. 50 gleiche man RTA. 10. bes. S. 720 ff.
Strana 20
20 Gesandtschafton des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 11432) legatorum atque oratorum publice vel occulte manifestato. quinimmo in eorum responsioni- Sept. 14 bus publicis, peticionibus quoque magna cum veneracione fatebantur eorum congrega- bis Okt. 6 cionem esse generale concilium, ceiam cum illis fuit revocatus salvus conductus et alius concessus, ut ex Basilea recedentes omni potirentur indempnitate. propter quod noticiam habentes se manutenere justiciam et veritatem, eciamsi viderent ipsorum multi per hujus- 5 modi tractatus in diversa tendentes non facile posse dari ecclesie pacem, quecumque in- tellexerant per relacionem dicte ambassiate oratorumque regis exposicione, ne impedimento fierent, aput semetipsos cardinales ac deputati retinentes operam unanimiter dederunt omnes, ut responsio fierct regic peticioni magna utique honestate preclaraa. [15] Isto igitur die, quo revelata fuere secreta hec secretorum, post sacrarum tencionem 10 deputacionum generalis congregacie pro responsione concludenda habita est. sed quia post expectacionem diutinam concordare non potuerunt domini de duodecim, duabus deputacio- num ad contenta in cedula adicientibus quedam adhuc posse addi vel diminui et specialiter quod quinque deputati adhuc illam reaptarent, cum desuper hiis precipue instaret deputacio de communibus, superveniente cardinali de Varambone et reservante votum suum usque 1s in crastinum, nulla hoc die facta est conclusio. [15a] sed de sero convenerunt cardinales cum papa. qui audita relacione de expositis per oratores regis aggravans materiam commen- dabat honorem suum dicens attendendum bene, quia, etsi bona haberent verba, non autem sic opera, sed semper quibuseumque aliis non attentis nitebantur obtinere, quod vellent; cumque adversarius fuisset condempnatus tanquam hereticus et sibi alias bene esset, acceptasset 20 autem eleccionem propter servicium ecclesie defensionemque fidei et auctoritatis, nec tamen requisissent eum, sed illum nominarent papam, intelligere poterant cardinales ipsi, quam esset hoe contra honorem suum, quemn illis recommendabat. dicto autem per aliquos ex inferioribus, quod desuper mitteret suos ad deputatos, id fecit; qua autem ex causa, nes- citur. sed nichil desuper sua ex parte propositum extitit. [I5b] coram vero omnibus 25 deputatis relacione facta de responsione habita a rege necnon et de collacione per car- dinales cum oratoribus suis. post magnam allocucionem in utramque raciocinando partem majori parti visum est de hujusmodi minime referendum esse in deputacionibus, sed quod expediretur ad peticionem responsio. [I6] Etb ita sequenti die actum est conclusione facta in generali congregacione, ut, in so quibus eis videretur, per nominatos quinque reaptaretur cedula responsionis. quod et fece- runt, in parvis utique, non in magnis, in ea subscribentes se preter archidiaconum Metensem. qui non erat presens. cedula igitur ipsa, unanimiter in eam omnibus consencientibus, conclusa, vocatis predictis oratoribus regis et electorum imperii Arelatensis raciones et motiva in illa con- tenta lacius exponens dicebat : quomodo patres tantopere laborassent pro manutencione auctori- 3s tatis generalium conciliorum declarate in Constanciensi concilio1 et quod intencionis eorum ac mentis esset in loco transferendi concilii declaracionem ipsam nullatenus in dubium revocari; et sic petebant, ut rex ac electores id non permitterent, ad quos spectabat eam defendere. rogabat igitur oratores ipsos, ut regi referrent et electoribus zelum patrum, labores quoque habitos super danda peticioni eorum responsione. qui licet potuissent“ racionabiliter, prout 40 alias fecerant in aliis peticionibus, peciisse plura capitula racionabilia et practicabilia, ni- chilominus, ut omnes agnoscerent eos principaliter querere ecclesie pacem, in cedula expli- caverant paucissima racionabilia quidem et practicabilia, facile confidenciam habentes de serenissimo rege eum, quia agnoscentem manifeste bonam intencionem concilii, adjuturum esse tota virtute, dicebat postremo non ferre eos moleste, si primo non fuerat data responsio, 45 FOkt. 5) 10H. a/ a] sm.; Vorl. preclare. b) in don Varlagen beginnt hier cap. 5 mit der Uberschrift De responsione dats uratoribus regis Romanorum et electorum impérii patribus in ea vota sua conferentibus ad celebracionem conclilindubltatidesuper loco ac tempore aillsque necessariis dato avlsamentu, de reciptoca item supputaclone concilli et regis nion fieri medio tempore privaciones. oy um. Vorll. potubsset. 1 In der 5. Session vom G. April 1415. vgl. Hefele 7, 102 f. 50
20 Gesandtschafton des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 11432) legatorum atque oratorum publice vel occulte manifestato. quinimmo in eorum responsioni- Sept. 14 bus publicis, peticionibus quoque magna cum veneracione fatebantur eorum congrega- bis Okt. 6 cionem esse generale concilium, ceiam cum illis fuit revocatus salvus conductus et alius concessus, ut ex Basilea recedentes omni potirentur indempnitate. propter quod noticiam habentes se manutenere justiciam et veritatem, eciamsi viderent ipsorum multi per hujus- 5 modi tractatus in diversa tendentes non facile posse dari ecclesie pacem, quecumque in- tellexerant per relacionem dicte ambassiate oratorumque regis exposicione, ne impedimento fierent, aput semetipsos cardinales ac deputati retinentes operam unanimiter dederunt omnes, ut responsio fierct regic peticioni magna utique honestate preclaraa. [15] Isto igitur die, quo revelata fuere secreta hec secretorum, post sacrarum tencionem 10 deputacionum generalis congregacie pro responsione concludenda habita est. sed quia post expectacionem diutinam concordare non potuerunt domini de duodecim, duabus deputacio- num ad contenta in cedula adicientibus quedam adhuc posse addi vel diminui et specialiter quod quinque deputati adhuc illam reaptarent, cum desuper hiis precipue instaret deputacio de communibus, superveniente cardinali de Varambone et reservante votum suum usque 1s in crastinum, nulla hoc die facta est conclusio. [15a] sed de sero convenerunt cardinales cum papa. qui audita relacione de expositis per oratores regis aggravans materiam commen- dabat honorem suum dicens attendendum bene, quia, etsi bona haberent verba, non autem sic opera, sed semper quibuseumque aliis non attentis nitebantur obtinere, quod vellent; cumque adversarius fuisset condempnatus tanquam hereticus et sibi alias bene esset, acceptasset 20 autem eleccionem propter servicium ecclesie defensionemque fidei et auctoritatis, nec tamen requisissent eum, sed illum nominarent papam, intelligere poterant cardinales ipsi, quam esset hoe contra honorem suum, quemn illis recommendabat. dicto autem per aliquos ex inferioribus, quod desuper mitteret suos ad deputatos, id fecit; qua autem ex causa, nes- citur. sed nichil desuper sua ex parte propositum extitit. [I5b] coram vero omnibus 25 deputatis relacione facta de responsione habita a rege necnon et de collacione per car- dinales cum oratoribus suis. post magnam allocucionem in utramque raciocinando partem majori parti visum est de hujusmodi minime referendum esse in deputacionibus, sed quod expediretur ad peticionem responsio. [I6] Etb ita sequenti die actum est conclusione facta in generali congregacione, ut, in so quibus eis videretur, per nominatos quinque reaptaretur cedula responsionis. quod et fece- runt, in parvis utique, non in magnis, in ea subscribentes se preter archidiaconum Metensem. qui non erat presens. cedula igitur ipsa, unanimiter in eam omnibus consencientibus, conclusa, vocatis predictis oratoribus regis et electorum imperii Arelatensis raciones et motiva in illa con- tenta lacius exponens dicebat : quomodo patres tantopere laborassent pro manutencione auctori- 3s tatis generalium conciliorum declarate in Constanciensi concilio1 et quod intencionis eorum ac mentis esset in loco transferendi concilii declaracionem ipsam nullatenus in dubium revocari; et sic petebant, ut rex ac electores id non permitterent, ad quos spectabat eam defendere. rogabat igitur oratores ipsos, ut regi referrent et electoribus zelum patrum, labores quoque habitos super danda peticioni eorum responsione. qui licet potuissent“ racionabiliter, prout 40 alias fecerant in aliis peticionibus, peciisse plura capitula racionabilia et practicabilia, ni- chilominus, ut omnes agnoscerent eos principaliter querere ecclesie pacem, in cedula expli- caverant paucissima racionabilia quidem et practicabilia, facile confidenciam habentes de serenissimo rege eum, quia agnoscentem manifeste bonam intencionem concilii, adjuturum esse tota virtute, dicebat postremo non ferre eos moleste, si primo non fuerat data responsio, 45 FOkt. 5) 10H. a/ a] sm.; Vorl. preclare. b) in don Varlagen beginnt hier cap. 5 mit der Uberschrift De responsione dats uratoribus regis Romanorum et electorum impérii patribus in ea vota sua conferentibus ad celebracionem conclilindubltatidesuper loco ac tempore aillsque necessariis dato avlsamentu, de reciptoca item supputaclone concilli et regis nion fieri medio tempore privaciones. oy um. Vorll. potubsset. 1 In der 5. Session vom G. April 1415. vgl. Hefele 7, 102 f. 50
Strana 21
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 1�2. 21 quoniam, ut ipsi viderant, patres super ea continue fuerant in labore. [16a] perlecta igitur responsionis cedula1 episcopus Chymensis assurgens respondebat gracias agens de celeri expedicione peticionis eorum facta per sacrum concilium, qui suam expectacionem minime reputabant moram sed expedicionem acceleratamà; cum vero adstatim recessuri 5 essent ad regem, supplicabant, quatenus daretur eis testimonium publicum de responsione. quia sic expediret; demum quia jam concessum fuisset per concilium, dispositum quoque de ipsius translacione pro pacificacione ecclesie, quod nomine regis et electorum supplica- bant, cum sic conveniret ad habendam ecclesie pacem, quod igitur tempore medio per con- cilium non procederetur ad privaciones contra quascumque personas sive ecclesiasticas 1o sive seculares; et quod ipsi libenti animo fideliterque relacionem facerent mittentibus eos de laboribus et diligencia per patres adhibitis super eorum expedicione, supplicantes per eos recommissum haberi sacrum Basiliense concilium, cui supplicabant et ipsi, ut eos re- commissos haberet, offerentes se omninob ad quevis mandata ejus. [16b] cum vero Arela- tensis, quod primo dixerat, replicasset non esse moris per instrumentum sed per bullam 15 exhiberi synodales responsiones, supplicabant, licet instrumentum non fieret, prout tamen lecta fuerat, dari eisdem cedulam responsionis manibus subscriptam notariorum concilii, et quod pro obtinenda bulla ipsi dimitterent sollicitatores. [16c] Arelatensis vero re- spondens eorum peticioni annuit de subscripcione notariorum, offerens concilium et patres ad ipsorum nunciorum honorem. et reciprocans graciarum acciones rogabat eos concilii ex 2 parte, apud regem instare ac electores imperii, ut fieri non permitteret privaciones contra patres concilii utque privati restituerentur operam daturi. [16d] ipsi vero oratores (1142) Sept. 14 hujusmodi annuentes exhortacioni illico datis manibus ad personas cardinalium recedendi licenciam acceperunt. 11422) Sept. 14 bis Okt. 6 bis Okt. 6 25 2. Rede des königlicken Gesandten Thomas Ebendorfer vor dem Baseler Konzil: fordert dessen It Sept.771 Einwilligung zur Berufung eines allgemeinen, von allen anerkannten Konzils. [1442 Sep- tember 172 Dasel.] 30 Aus Wien N.-B. end 4680 fol. 384b-388b conc. ch., von Ebendorters Hand geschrieben und korrigiert; Zusdtze und Ferbesserungen, zwiechen den Zeilen und auf den Rändern, sind von uns durch spitze Klammern gekennzeichnet. Im Auszug bei Segovia lib. 19 cap. 2 (siche nr. 1 art. 2b). Dum“ ego tantillus, inter infimos minimus, alias mandatum suscepissem (ad reverendo in Christo patre et ceteris presentibus et dominis ambasiatoribus invictissimi domini Ro- manorum regis et aliorum illustrium dominorum principum electorum se in presenciarum exhibentibus, ambasiatam nostram) per verba (quedam) exhortationis coram hoc 35 sacro cetu reverendissimarum reverendarumque paternitatum vestrarum in medium de- ducere super (viae quadam pacificandi Christi ecclesiam, qua) judicio (omnium maxime timoratorum) pax ecclesie dari oportunius et peregrina jam in ea super sua auctori- tate emersa dogmata retundi possunt (efficacius) et exsufflari solidius, cupiens a verbo dei exordiri et tamen fluctuans, in quo fundamentum jacerem, mox aperiens codicem apostolicum 4o et conjectis oculis ad primum occurrit verbum illud gratissimum „dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei“, ita exhortatur apostolus 45 n) B celeratam. b) A B add. de. c) in der Vorlaye folgde auf dum zuerst paueis ab horis; dafi wurde korriniert a diebus pridem; diees dret Worle sind dann durch ego— allas ersetzt worden. d) a — patre ist Randkorrektur füt a regia ipsa celsitudine. e) via — ecclesiam ist Korrehtur für translatione hujus sacri concilii In alium locum sacre regle majestati gratum, in quo fere omnium prudentum non passionatorum. 1 Unsere nr. 11. 2 Laul Segovia (nr. I art. 2b); die im wesentlichen treffliche Wiedergabe der Rede durch Segovia bietet übrigens manche Anhaltspunkte für eine durch die Kürzung absichtlich oder uxalcichich herbeigeführte Anderung des Sinnes augunsten des Konzils.
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 1�2. 21 quoniam, ut ipsi viderant, patres super ea continue fuerant in labore. [16a] perlecta igitur responsionis cedula1 episcopus Chymensis assurgens respondebat gracias agens de celeri expedicione peticionis eorum facta per sacrum concilium, qui suam expectacionem minime reputabant moram sed expedicionem acceleratamà; cum vero adstatim recessuri 5 essent ad regem, supplicabant, quatenus daretur eis testimonium publicum de responsione. quia sic expediret; demum quia jam concessum fuisset per concilium, dispositum quoque de ipsius translacione pro pacificacione ecclesie, quod nomine regis et electorum supplica- bant, cum sic conveniret ad habendam ecclesie pacem, quod igitur tempore medio per con- cilium non procederetur ad privaciones contra quascumque personas sive ecclesiasticas 1o sive seculares; et quod ipsi libenti animo fideliterque relacionem facerent mittentibus eos de laboribus et diligencia per patres adhibitis super eorum expedicione, supplicantes per eos recommissum haberi sacrum Basiliense concilium, cui supplicabant et ipsi, ut eos re- commissos haberet, offerentes se omninob ad quevis mandata ejus. [16b] cum vero Arela- tensis, quod primo dixerat, replicasset non esse moris per instrumentum sed per bullam 15 exhiberi synodales responsiones, supplicabant, licet instrumentum non fieret, prout tamen lecta fuerat, dari eisdem cedulam responsionis manibus subscriptam notariorum concilii, et quod pro obtinenda bulla ipsi dimitterent sollicitatores. [16c] Arelatensis vero re- spondens eorum peticioni annuit de subscripcione notariorum, offerens concilium et patres ad ipsorum nunciorum honorem. et reciprocans graciarum acciones rogabat eos concilii ex 2 parte, apud regem instare ac electores imperii, ut fieri non permitteret privaciones contra patres concilii utque privati restituerentur operam daturi. [16d] ipsi vero oratores (1142) Sept. 14 hujusmodi annuentes exhortacioni illico datis manibus ad personas cardinalium recedendi licenciam acceperunt. 11422) Sept. 14 bis Okt. 6 bis Okt. 6 25 2. Rede des königlicken Gesandten Thomas Ebendorfer vor dem Baseler Konzil: fordert dessen It Sept.771 Einwilligung zur Berufung eines allgemeinen, von allen anerkannten Konzils. [1442 Sep- tember 172 Dasel.] 30 Aus Wien N.-B. end 4680 fol. 384b-388b conc. ch., von Ebendorters Hand geschrieben und korrigiert; Zusdtze und Ferbesserungen, zwiechen den Zeilen und auf den Rändern, sind von uns durch spitze Klammern gekennzeichnet. Im Auszug bei Segovia lib. 19 cap. 2 (siche nr. 1 art. 2b). Dum“ ego tantillus, inter infimos minimus, alias mandatum suscepissem (ad reverendo in Christo patre et ceteris presentibus et dominis ambasiatoribus invictissimi domini Ro- manorum regis et aliorum illustrium dominorum principum electorum se in presenciarum exhibentibus, ambasiatam nostram) per verba (quedam) exhortationis coram hoc 35 sacro cetu reverendissimarum reverendarumque paternitatum vestrarum in medium de- ducere super (viae quadam pacificandi Christi ecclesiam, qua) judicio (omnium maxime timoratorum) pax ecclesie dari oportunius et peregrina jam in ea super sua auctori- tate emersa dogmata retundi possunt (efficacius) et exsufflari solidius, cupiens a verbo dei exordiri et tamen fluctuans, in quo fundamentum jacerem, mox aperiens codicem apostolicum 4o et conjectis oculis ad primum occurrit verbum illud gratissimum „dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei“, ita exhortatur apostolus 45 n) B celeratam. b) A B add. de. c) in der Vorlaye folgde auf dum zuerst paueis ab horis; dafi wurde korriniert a diebus pridem; diees dret Worle sind dann durch ego— allas ersetzt worden. d) a — patre ist Randkorrektur füt a regia ipsa celsitudine. e) via — ecclesiam ist Korrehtur für translatione hujus sacri concilii In alium locum sacre regle majestati gratum, in quo fere omnium prudentum non passionatorum. 1 Unsere nr. 11. 2 Laul Segovia (nr. I art. 2b); die im wesentlichen treffliche Wiedergabe der Rede durch Segovia bietet übrigens manche Anhaltspunkte für eine durch die Kürzung absichtlich oder uxalcichich herbeigeführte Anderung des Sinnes augunsten des Konzils.
Strana 22
22 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. (1442 Sept. 17/ et in currentis dominice1 (juxta Romane ecclesie consuetudinem hujus Basiliensis ecclesie) epistola lectum audivimus et ad Galatos 6. capitulo2 originaliter (exaratum) scriptis cogno- vimus. cujus et verba (instar tonitrui) digne omnium fidelium (in presenti statu enclesie) mentes (percellunt et aures auditorum) comm vent ob vite labentis fluxam incertitudinem. „dum tempus habemus“, (tempus enim breve est (1. ad Cor. 73)), ob future mercedis ultra € condignum retributionem inestimabilem „operemur bonum ad omnes“ ((ei enim, qui ope- ratur, merces imputatur, ad Romanos 44)) ob fraterne (unitatis neglectam) caritatem (in se tamen) inexhaustibilem, „maxime autem ad domesticos fidei“. hinc scriptura precipit „omnes honorate, fraternitatem diligite“ (1. Petri secundo capitulo 5). (ad quorum verborum gratam prosecutionem aperi“ labia mea, deus, et tenebras loquentis illustra, ut sit efficax to sermo meus et aures devocius demulceat auditorum. sparge rorem gratie tue supplicanti. infunde vocibus unctionem, que gratam quoque lingwam efficiat, que et sepius velocitate compulsa prius prorumpit in verba, quam concipiens ei spiritus delegasset. habet enim hoc animus perturbatus, quod plerumque sermonem inconcinnum parit, aliquando abortivum. que quidem verba, ut censeo, licet possint omnibus dici et signanter singulis singillatim,) 15 hawt (tamen) dubium, quin ad (generalia" sacra concilia ipsa) specialiter pertinere dinos- canturb, (quorum interest) tollere scandala de regno dei, surgentes succidere spinas errorum, tetros eliminare mores, (dare pacem gentibus, a scismate liberare populum domini) et omnium sedare querelas, (ne forte sua ex conniventia cathedralis dignitas evanescat et fidei, qua vivimus, deperiat rectitudo). Es folgt unter Berufung auf den von Bernhard von 20 Clairvaux gedeutelen? Ausspruch des Moses (Exod. 24, 14) eine Schilderung der verrotteten augenblicklichen Zustande, quibus malis ut occurratur oportunius, ne in presenti seismate vulnus inflictum ecclesie thabidam coalescat in putredinem, quatenus, „dum tempus habe- mus, bonum operemur ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei“, ne diucius claudicent in ambiguitate, ne inantea universalis ecclesie (et generalium conciliorum) 25 calumpnietur auctoritas, sed ipsius reflorescente unione fraterna (unitas) reintegretur (et) caritas, invictissimus Romanorum rex Fridericus etc. (semper augustus) juxta nominis sui qualitatem, quasi ,dives pacis“ vel ,in pacis dulcedine locuples“, (una cum reverendissi- mis ac illustribus sacri Romani imperii principibus electoribus) hortantur obsecrant et per viscera misericordie Jesu Christi requirendo suplices“ exorant vestrum amplissimum cetum, so quatenus (modisds congruis ad generale concilium omnibus indubitatum) in tempore diffinito et locum sue majestati gratum (suae conferre vota dignetur adf providendum ecclesie juxta dicta), ad obtundendum ora obloquentium et (in premissis) iniqua molicientium, eciam temporibus (profuturis), sicud et de magni Constantiensis concilii auctoritate et processu actum novimus hiis diebus retroactis, ut patcat universe fabriec mundi in vestra sacra 35 congregatione verificari verba preassumpta „dum tempus habetur, operetur (optatum“) bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei“, fideles videlicet, qui nobiscum in a) generalia - ipsa isl Korrektur für vestras reverendissimas reverendasque paternitates. b) ist korr. für di- nuscatur. c) kurr. aus suplex. 4) modis — indubitatum ist fandkorrectur far se suo sponte. e) sua — dignetur desgleicten fûr transferre disponat. f) ad — dicta uber der Zeile. g) unsicher. 40 1 Die Epistel aue Gal. 5, 25 bis 6, 10 wird nuch Röm. Ritus, auf den Ebendorfer hier durch den Zusatz eigena hinweist, am 16. So. nach Pfingsten verlesen. Da nach Segovia der Empfang am 17. Sept., also in der Woche nach dem 17. So., stattfand, wird der Schluß berechtigl sein, daß die Rede von Ebendorjer schon für die vorhergehende Woche vorbereitet war, in der nach seiner Berechnung der Empfang hätte stattfinden müssen. Die Zusätze lassen außerdem erkennen, daß Ebendorjer ursprünglich nur als Gesandter des Königs sprechen wollte, also zuerst noch eine zweite Rede durch einen Vertreter der Kurfürsten vorgeschen war. 2 Gul. 6, 10. 1. Cor. 7, 29. Röm. 4, 4. I. Petri 2, 17. Vgl. Psalm 50, 17. Brief ad episcopos el cardinales curide v. J. 114O (Migne 182, 353: epistola 188)/. 8 Man beachte hier die nachträgliche Einschiebung des Wortlauts des schriftlich überreichten Antrags (nr. 4]. 4 5 6 45 50
22 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. (1442 Sept. 17/ et in currentis dominice1 (juxta Romane ecclesie consuetudinem hujus Basiliensis ecclesie) epistola lectum audivimus et ad Galatos 6. capitulo2 originaliter (exaratum) scriptis cogno- vimus. cujus et verba (instar tonitrui) digne omnium fidelium (in presenti statu enclesie) mentes (percellunt et aures auditorum) comm vent ob vite labentis fluxam incertitudinem. „dum tempus habemus“, (tempus enim breve est (1. ad Cor. 73)), ob future mercedis ultra € condignum retributionem inestimabilem „operemur bonum ad omnes“ ((ei enim, qui ope- ratur, merces imputatur, ad Romanos 44)) ob fraterne (unitatis neglectam) caritatem (in se tamen) inexhaustibilem, „maxime autem ad domesticos fidei“. hinc scriptura precipit „omnes honorate, fraternitatem diligite“ (1. Petri secundo capitulo 5). (ad quorum verborum gratam prosecutionem aperi“ labia mea, deus, et tenebras loquentis illustra, ut sit efficax to sermo meus et aures devocius demulceat auditorum. sparge rorem gratie tue supplicanti. infunde vocibus unctionem, que gratam quoque lingwam efficiat, que et sepius velocitate compulsa prius prorumpit in verba, quam concipiens ei spiritus delegasset. habet enim hoc animus perturbatus, quod plerumque sermonem inconcinnum parit, aliquando abortivum. que quidem verba, ut censeo, licet possint omnibus dici et signanter singulis singillatim,) 15 hawt (tamen) dubium, quin ad (generalia" sacra concilia ipsa) specialiter pertinere dinos- canturb, (quorum interest) tollere scandala de regno dei, surgentes succidere spinas errorum, tetros eliminare mores, (dare pacem gentibus, a scismate liberare populum domini) et omnium sedare querelas, (ne forte sua ex conniventia cathedralis dignitas evanescat et fidei, qua vivimus, deperiat rectitudo). Es folgt unter Berufung auf den von Bernhard von 20 Clairvaux gedeutelen? Ausspruch des Moses (Exod. 24, 14) eine Schilderung der verrotteten augenblicklichen Zustande, quibus malis ut occurratur oportunius, ne in presenti seismate vulnus inflictum ecclesie thabidam coalescat in putredinem, quatenus, „dum tempus habe- mus, bonum operemur ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei“, ne diucius claudicent in ambiguitate, ne inantea universalis ecclesie (et generalium conciliorum) 25 calumpnietur auctoritas, sed ipsius reflorescente unione fraterna (unitas) reintegretur (et) caritas, invictissimus Romanorum rex Fridericus etc. (semper augustus) juxta nominis sui qualitatem, quasi ,dives pacis“ vel ,in pacis dulcedine locuples“, (una cum reverendissi- mis ac illustribus sacri Romani imperii principibus electoribus) hortantur obsecrant et per viscera misericordie Jesu Christi requirendo suplices“ exorant vestrum amplissimum cetum, so quatenus (modisds congruis ad generale concilium omnibus indubitatum) in tempore diffinito et locum sue majestati gratum (suae conferre vota dignetur adf providendum ecclesie juxta dicta), ad obtundendum ora obloquentium et (in premissis) iniqua molicientium, eciam temporibus (profuturis), sicud et de magni Constantiensis concilii auctoritate et processu actum novimus hiis diebus retroactis, ut patcat universe fabriec mundi in vestra sacra 35 congregatione verificari verba preassumpta „dum tempus habetur, operetur (optatum“) bonum ad omnes, maxime autem ad domesticos fidei“, fideles videlicet, qui nobiscum in a) generalia - ipsa isl Korrektur für vestras reverendissimas reverendasque paternitates. b) ist korr. für di- nuscatur. c) kurr. aus suplex. 4) modis — indubitatum ist fandkorrectur far se suo sponte. e) sua — dignetur desgleicten fûr transferre disponat. f) ad — dicta uber der Zeile. g) unsicher. 40 1 Die Epistel aue Gal. 5, 25 bis 6, 10 wird nuch Röm. Ritus, auf den Ebendorfer hier durch den Zusatz eigena hinweist, am 16. So. nach Pfingsten verlesen. Da nach Segovia der Empfang am 17. Sept., also in der Woche nach dem 17. So., stattfand, wird der Schluß berechtigl sein, daß die Rede von Ebendorjer schon für die vorhergehende Woche vorbereitet war, in der nach seiner Berechnung der Empfang hätte stattfinden müssen. Die Zusätze lassen außerdem erkennen, daß Ebendorjer ursprünglich nur als Gesandter des Königs sprechen wollte, also zuerst noch eine zweite Rede durch einen Vertreter der Kurfürsten vorgeschen war. 2 Gul. 6, 10. 1. Cor. 7, 29. Röm. 4, 4. I. Petri 2, 17. Vgl. Psalm 50, 17. Brief ad episcopos el cardinales curide v. J. 114O (Migne 182, 353: epistola 188)/. 8 Man beachte hier die nachträgliche Einschiebung des Wortlauts des schriftlich überreichten Antrags (nr. 4]. 4 5 6 45 50
Strana 23
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 2. 23 11442 Sep°.11) eadem domo ecclesie perseverant, ut dicit glosa 1, ubi thema, ut et singuli fidei Christi alumpni et simul exhortantes dicant „dum tempus habemus etc.", verba a principio proposita. (hujusa autem ordinis prosecutionem, quantum ad indubitati ab omnibus generalis concilii congre- gationem, ex tribus (persuadentb) verba proposita, videlicet) ipsius matris ecclesie varia 5 contricio et (visceraliter) deflenda calamitas, „dum tempus habemus“, (redicentes tempus, quoniam dies mali sunt (ad Ephesos 6 2)); ipsius debita sibi impendenda consolatio et filia- liter contemplanda necessitas, "(ut) operemur bonum ad omnes“ ((Johannis nono 3: venit nox, in qua nemo potest operari)); et ipsius matris ecclesie fideliter amplexanda prosecutio et summa utilitas, („maxime autem ad domesticos fidei“, qui enim domesticorum curam 10 non habet, infideli deterior judicatur, secundum apostolum.4) [I] deflenda, inquam, cala- mitas perpenditur ecclesie, que tam crudeliter laceratur hodie a filiis, confunditur ab hereticis, irridetur ab exteris nationibus, dum sic in ejus gremio collidunt filii et magna altrinsecus se altercatione confundunt rixantes (pro“ dignitatibus, nond) quidem quis ecclesie dei operosior oportunior et rei publice (presese sit et) utilior, (uti vereor), sed quis eorum 15 videatur esse major in terris, (unde et regiones Christianorum omnes confecte gwerris, referte simultatibus et scisse differentiis, „undique5 bella fremunt, omnes furor excitat, armis in- cumbunt reges regibus innumeris, impia confuso sevit discordia mundo, pax abiit terris“,) et, quod flebilius, Jerusalem ista terrestris, quam Christus suo sagwine moriendo purpuravit, jacet ancilla (quasi menstruis polluta) canibus et tributaria facta perfidis Sarracenis. Weiter 20 eine bilderreiche Schilderung der entehrten Kirche. (etf) nos pro (primato et) vicariatu Christi in terris (tamquam horum immemores) dissidentes minime percellimur in eo, quod nostra dolet hereditas ad alios devoluta. et ut multa paucis agam, nulli dubium (me judice), quin sub hoc scismate, nisi celerius occurratur, ingentias mala in utroque statu quasi quo- dam impetu facto cicius (irrumpant et) exuberent, que et adulationibus mediis (et laico- 25 rum presidiis) ecclesiam ipsam ad deteriora propensius usque perducant, quam hodie ad tantam fecem in semetipsa deductam cernimus, ut non modo tam secularis quam ecclesia- stice conditionis ordo a statu suo collapsus jaceat, sed eciam ipsa monastica disciplina solo- tenus, ut ita dixerim, reclinata ab asueta illa celsitudinis sue perfectione lagwescat. Es folgen Klagen über die gegenwärtige Lasterhaftigkeit und den allgemeinen Eigennutz, unter 30 denen die Kirche leidet. si in hiis ecclesie calamitatibus desint calumpniosa detrahentium labia, si (mille) absint factiones, (si mille eciam forefactorum fucandi artes inter ecclesie filios sicud presto habeantur pre oculis, claret) : quel quamvis in se subversionem non timeat, in suis tamen multa et varia (hiis diebus) patitur naufragia tempestatum (dum) quidam (infrunite 1) quasi (in ea) sine remige navigant. quibusdam ille oris sonus in fine terre olim 35 sonorus quasi penitus insonus factus est derisorius echo, alii Petri et Paulik, imo universalis ecclesie (monita levipendunt) hodie, (alii pertinaciter) non audiunt tonitrua, (alii patrum) probabili dubio aut conviciorum (profluvio congesto altrinsecus ad id) ipsos forcius im- pellente, (ut se sistant in medio) sed numquid, patres amplissimi, diucius hoc paciemini scandalum? sed pocius, dum tempus habetis, curabitis juxta premissa sancta desideria 40 Romani principis (ac suorum electorum principum) oportunum adhibere remedium, quo mediante den auspice ad desideratum pacis et uninnis bonum ipsa mater ecclesia poterit efficacius pervenire. quod erat primum principale. [2] adjeceram secundo loco persua- 46 a) hujus — tribus und verba — videlicet korr. für lanc translationem spontanee faciendam. b) üher der Zeile. c) pro diguitatibus borr. dus non. d) am Rande. e) 4o stand zuerst da; nachher wurde in der ersten Silhe korrigiert, aber so mangelhaft, dass der Zweck der Korrektur nicht mehr zu erkennen ds. 1) korr. fur dum. g) unsicher, weil kvrriniert. h) scil. eeclesia. 1) korr. für duble. k) em. Forl. Paulo. 1 Die Glossa ordinaria Walafridi Strabonis et interlincaria Anselms Laudonensts ſgedr. Straßburg 1478-1480] sagt zu „ad domesticos fidei“. Qui sunt 50 de familia nostra per fidem. 2 Wohl Anspielung auf Ephes. 6, 13. 3 Joh. 9, 4. 4 1. Tim 5,8. 5 Prosper, Pœema conjugis ad uxorem (Migne 51, 612).
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 2. 23 11442 Sep°.11) eadem domo ecclesie perseverant, ut dicit glosa 1, ubi thema, ut et singuli fidei Christi alumpni et simul exhortantes dicant „dum tempus habemus etc.", verba a principio proposita. (hujusa autem ordinis prosecutionem, quantum ad indubitati ab omnibus generalis concilii congre- gationem, ex tribus (persuadentb) verba proposita, videlicet) ipsius matris ecclesie varia 5 contricio et (visceraliter) deflenda calamitas, „dum tempus habemus“, (redicentes tempus, quoniam dies mali sunt (ad Ephesos 6 2)); ipsius debita sibi impendenda consolatio et filia- liter contemplanda necessitas, "(ut) operemur bonum ad omnes“ ((Johannis nono 3: venit nox, in qua nemo potest operari)); et ipsius matris ecclesie fideliter amplexanda prosecutio et summa utilitas, („maxime autem ad domesticos fidei“, qui enim domesticorum curam 10 non habet, infideli deterior judicatur, secundum apostolum.4) [I] deflenda, inquam, cala- mitas perpenditur ecclesie, que tam crudeliter laceratur hodie a filiis, confunditur ab hereticis, irridetur ab exteris nationibus, dum sic in ejus gremio collidunt filii et magna altrinsecus se altercatione confundunt rixantes (pro“ dignitatibus, nond) quidem quis ecclesie dei operosior oportunior et rei publice (presese sit et) utilior, (uti vereor), sed quis eorum 15 videatur esse major in terris, (unde et regiones Christianorum omnes confecte gwerris, referte simultatibus et scisse differentiis, „undique5 bella fremunt, omnes furor excitat, armis in- cumbunt reges regibus innumeris, impia confuso sevit discordia mundo, pax abiit terris“,) et, quod flebilius, Jerusalem ista terrestris, quam Christus suo sagwine moriendo purpuravit, jacet ancilla (quasi menstruis polluta) canibus et tributaria facta perfidis Sarracenis. Weiter 20 eine bilderreiche Schilderung der entehrten Kirche. (etf) nos pro (primato et) vicariatu Christi in terris (tamquam horum immemores) dissidentes minime percellimur in eo, quod nostra dolet hereditas ad alios devoluta. et ut multa paucis agam, nulli dubium (me judice), quin sub hoc scismate, nisi celerius occurratur, ingentias mala in utroque statu quasi quo- dam impetu facto cicius (irrumpant et) exuberent, que et adulationibus mediis (et laico- 25 rum presidiis) ecclesiam ipsam ad deteriora propensius usque perducant, quam hodie ad tantam fecem in semetipsa deductam cernimus, ut non modo tam secularis quam ecclesia- stice conditionis ordo a statu suo collapsus jaceat, sed eciam ipsa monastica disciplina solo- tenus, ut ita dixerim, reclinata ab asueta illa celsitudinis sue perfectione lagwescat. Es folgen Klagen über die gegenwärtige Lasterhaftigkeit und den allgemeinen Eigennutz, unter 30 denen die Kirche leidet. si in hiis ecclesie calamitatibus desint calumpniosa detrahentium labia, si (mille) absint factiones, (si mille eciam forefactorum fucandi artes inter ecclesie filios sicud presto habeantur pre oculis, claret) : quel quamvis in se subversionem non timeat, in suis tamen multa et varia (hiis diebus) patitur naufragia tempestatum (dum) quidam (infrunite 1) quasi (in ea) sine remige navigant. quibusdam ille oris sonus in fine terre olim 35 sonorus quasi penitus insonus factus est derisorius echo, alii Petri et Paulik, imo universalis ecclesie (monita levipendunt) hodie, (alii pertinaciter) non audiunt tonitrua, (alii patrum) probabili dubio aut conviciorum (profluvio congesto altrinsecus ad id) ipsos forcius im- pellente, (ut se sistant in medio) sed numquid, patres amplissimi, diucius hoc paciemini scandalum? sed pocius, dum tempus habetis, curabitis juxta premissa sancta desideria 40 Romani principis (ac suorum electorum principum) oportunum adhibere remedium, quo mediante den auspice ad desideratum pacis et uninnis bonum ipsa mater ecclesia poterit efficacius pervenire. quod erat primum principale. [2] adjeceram secundo loco persua- 46 a) hujus — tribus und verba — videlicet korr. für lanc translationem spontanee faciendam. b) üher der Zeile. c) pro diguitatibus borr. dus non. d) am Rande. e) 4o stand zuerst da; nachher wurde in der ersten Silhe korrigiert, aber so mangelhaft, dass der Zweck der Korrektur nicht mehr zu erkennen ds. 1) korr. fur dum. g) unsicher, weil kvrriniert. h) scil. eeclesia. 1) korr. für duble. k) em. Forl. Paulo. 1 Die Glossa ordinaria Walafridi Strabonis et interlincaria Anselms Laudonensts ſgedr. Straßburg 1478-1480] sagt zu „ad domesticos fidei“. Qui sunt 50 de familia nostra per fidem. 2 Wohl Anspielung auf Ephes. 6, 13. 3 Joh. 9, 4. 4 1. Tim 5,8. 5 Prosper, Pœema conjugis ad uxorem (Migne 51, 612).
Strana 24
24 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstagts Sept. bis Dez. 1442. 11449 8ept.17) sam esse (prefatia ordinis prosecutionem quantum ad generalis concilii indubii apud omnes institutionem) ob ecclesie filialem consolationem summopere necessa- riam, (ut „operemur bonum ad omnes“), si enim saucia queque mater letaliter necessa- riam a (piis) filiis expetit consolationem, si materfamilias a suis efflagitat filiis, quatenus suis in laribus omnem pro viribus (detegant deformitatem, conservent pulchritudinem,) expellant differentiam, tollant simultatem et reintegrent divisionem, quanto magis mater ecclesia, pulcherrima Christi sponsa, formosa altissimi, pulchra quidem facie, pulchrior moribus, pulcherrima fide, suam scissuram perhorrescit et, ut reuniatur, altis suspiriis clamat, ut depulsa omni deformitate solita (pacis) amenitate resplendeat. „omnis quippe pul- chritudo, que in partibus constat, laudabilior in toto quam in parte nitescit; sicud et corporis 10 humani singula membra queque pulchra sunt et ipsa (integra) sola laudamus, quanto magis totum corpus, cui singula membra, que simul pulchra sunt, conveniunt!“ (secundum Augusti- num primo super genesim contra Manicheum 1) hoc ipsum persuadet ordinata ecclesie a Christo institutio, quam non ut acephalam sine ministeriali capite aut bicipitem tricipitem sive monstruosam instituit, sed tamquam unam a se uno sub uno post se ministeriali capite 15 indubio, ut unitatem nobis commendaret, voluit habere exordium. rursum ut (hac premissa via) presens ecclesie scissura tollatur, quantocius expostulant (actus) Christi (et) doctrina exemplaris, qui, ut ecclesiam adunaret, eciam ex abissali amore proprium corpus penali- tatibus et dire morti subicere non dubitavit. multum sibi enim ecclesia cara est, non muris saxeis circumdata, sed fide circumsepta. „propter ecclesiam namque extensum est celum, 20 diffusum est mare, extensus est aer, terra fundata, paradisus plantatus terrestris“. propter cam „pelagus scindebatur et iterum suebatur, petra findebatur et iterum jungebatur, manna pluebat de celo. propter ecelesiam prophete, propter eeclesiam apostoli. et quid plura? propter ecelesiam unigenitus dei filius homo factus est, ut ecclesia mederetur, quia et sagwi- nem filii sui propter ecclesiam effudit“, ut lacius deducit Crisostomus in sermone de penthe- z5 coste 2. (si ergo altissimus de celo descendit, ut unitatem ecclesie efficeret, numquid mortalis homo ad cineres usque se humiliabit et omni temporali eciam se dignitate exuet, ut ecclesie det aut conservet unitatem?) persuadet denique ipsius indubitati concilii apud omnes insti- tutionem et hujus sacri concilii honestatis ostensio et legalitatis declaratio. quomodo enim post tot (que pertulit) convicia" blasphemas obtrectationes duobus et amplius lustris a so passionatis equanimiter toleratas jam ultra pacienter feret aut (suorum“) gestorum (ut pretenditur) ulterius discussionem subterfugiet more sibi male consciorum, dicente domino Johannis 7°: „nemo quippe in occulto aliquid facit et querit ipse in palam esse; si hoc facis, manifesta te ipsum mundo", quasi dicat „si facis mirabilia, ostende coram omnibus, ut laudari possis ab omnibus“ (secundum Augustinum 4). aliorsum quomodo obtrectantium 35 (evadetis, patres optimi, decipulas, quibus et sermo vulgaris et concepta favebit opinio, quod non mediator dei et hominum, sed aquilonaris apostaticus sit in vestrum medio, spiritus tenebrosus, ministrans discordias, qui ligwas vestras posuerit in divisiones et in pluralitatis articulos vestram disgregare compulit unitatem, dum nee vobis nec mundo consulitis, qui tot periculis propulsatur, imo quasi de Petri navicula, que tot ventorum flatibus rapitur, in dubio remige destituta non foret aliquante vobis cure, sed magis victoria propria presenti incolluctata?) hoc ipsum merito hortatur flebilis querela in hac sua calamitate Romano prin- cipi tacited (per ecclesiam) oblata, dum priscorum patrum Christi adventum precedentium ardore inflammata, omnium preteritorum malorum et quassationum immemor, hac unica 40 ab prefati— institutionem korr- fir hujus sacrk conciili translationem. b) in der Forlaga ist hier soer der Zvile 15 post hinzugefëgt. c) borr. für laudabllum. d) em.; Vort. tacitus. 1 De genesi contra Manichacos lib. 1 cap. 21 art. 32 (Magne 34, 188). = Die angeführten Stellen, hier frei zitiert, finden sich in dem unechten Sermo 1: In Pentecosten (Migne, Patr. Gracca 52, 806), tol. RTA. 15, 807 Anm. 7. 3 Joh. 7, 4. € In Johannis evang. trwct. 28 cap. 7 § 4 (Migne 35, 1623). 50
24 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstagts Sept. bis Dez. 1442. 11449 8ept.17) sam esse (prefatia ordinis prosecutionem quantum ad generalis concilii indubii apud omnes institutionem) ob ecclesie filialem consolationem summopere necessa- riam, (ut „operemur bonum ad omnes“), si enim saucia queque mater letaliter necessa- riam a (piis) filiis expetit consolationem, si materfamilias a suis efflagitat filiis, quatenus suis in laribus omnem pro viribus (detegant deformitatem, conservent pulchritudinem,) expellant differentiam, tollant simultatem et reintegrent divisionem, quanto magis mater ecclesia, pulcherrima Christi sponsa, formosa altissimi, pulchra quidem facie, pulchrior moribus, pulcherrima fide, suam scissuram perhorrescit et, ut reuniatur, altis suspiriis clamat, ut depulsa omni deformitate solita (pacis) amenitate resplendeat. „omnis quippe pul- chritudo, que in partibus constat, laudabilior in toto quam in parte nitescit; sicud et corporis 10 humani singula membra queque pulchra sunt et ipsa (integra) sola laudamus, quanto magis totum corpus, cui singula membra, que simul pulchra sunt, conveniunt!“ (secundum Augusti- num primo super genesim contra Manicheum 1) hoc ipsum persuadet ordinata ecclesie a Christo institutio, quam non ut acephalam sine ministeriali capite aut bicipitem tricipitem sive monstruosam instituit, sed tamquam unam a se uno sub uno post se ministeriali capite 15 indubio, ut unitatem nobis commendaret, voluit habere exordium. rursum ut (hac premissa via) presens ecclesie scissura tollatur, quantocius expostulant (actus) Christi (et) doctrina exemplaris, qui, ut ecclesiam adunaret, eciam ex abissali amore proprium corpus penali- tatibus et dire morti subicere non dubitavit. multum sibi enim ecclesia cara est, non muris saxeis circumdata, sed fide circumsepta. „propter ecclesiam namque extensum est celum, 20 diffusum est mare, extensus est aer, terra fundata, paradisus plantatus terrestris“. propter cam „pelagus scindebatur et iterum suebatur, petra findebatur et iterum jungebatur, manna pluebat de celo. propter ecelesiam prophete, propter eeclesiam apostoli. et quid plura? propter ecelesiam unigenitus dei filius homo factus est, ut ecclesia mederetur, quia et sagwi- nem filii sui propter ecclesiam effudit“, ut lacius deducit Crisostomus in sermone de penthe- z5 coste 2. (si ergo altissimus de celo descendit, ut unitatem ecclesie efficeret, numquid mortalis homo ad cineres usque se humiliabit et omni temporali eciam se dignitate exuet, ut ecclesie det aut conservet unitatem?) persuadet denique ipsius indubitati concilii apud omnes insti- tutionem et hujus sacri concilii honestatis ostensio et legalitatis declaratio. quomodo enim post tot (que pertulit) convicia" blasphemas obtrectationes duobus et amplius lustris a so passionatis equanimiter toleratas jam ultra pacienter feret aut (suorum“) gestorum (ut pretenditur) ulterius discussionem subterfugiet more sibi male consciorum, dicente domino Johannis 7°: „nemo quippe in occulto aliquid facit et querit ipse in palam esse; si hoc facis, manifesta te ipsum mundo", quasi dicat „si facis mirabilia, ostende coram omnibus, ut laudari possis ab omnibus“ (secundum Augustinum 4). aliorsum quomodo obtrectantium 35 (evadetis, patres optimi, decipulas, quibus et sermo vulgaris et concepta favebit opinio, quod non mediator dei et hominum, sed aquilonaris apostaticus sit in vestrum medio, spiritus tenebrosus, ministrans discordias, qui ligwas vestras posuerit in divisiones et in pluralitatis articulos vestram disgregare compulit unitatem, dum nee vobis nec mundo consulitis, qui tot periculis propulsatur, imo quasi de Petri navicula, que tot ventorum flatibus rapitur, in dubio remige destituta non foret aliquante vobis cure, sed magis victoria propria presenti incolluctata?) hoc ipsum merito hortatur flebilis querela in hac sua calamitate Romano prin- cipi tacited (per ecclesiam) oblata, dum priscorum patrum Christi adventum precedentium ardore inflammata, omnium preteritorum malorum et quassationum immemor, hac unica 40 ab prefati— institutionem korr- fir hujus sacrk conciili translationem. b) in der Forlaga ist hier soer der Zvile 15 post hinzugefëgt. c) borr. für laudabllum. d) em.; Vort. tacitus. 1 De genesi contra Manichacos lib. 1 cap. 21 art. 32 (Magne 34, 188). = Die angeführten Stellen, hier frei zitiert, finden sich in dem unechten Sermo 1: In Pentecosten (Migne, Patr. Gracca 52, 806), tol. RTA. 15, 807 Anm. 7. 3 Joh. 7, 4. € In Johannis evang. trwct. 28 cap. 7 § 4 (Migne 35, 1623). 50
Strana 25
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 2. 25 11442 Sept. 17) visitatione intenta, ardenti desiderio ad suum advocatum clamitare non cessat: „veni“, inquit, "ad liberandum me, princeps virtutum ; ostende faciem tue consolationis ceteris fere omnibus parciales se exhibentibus, et salva esse potero. hoc est, quod ingemisco, pro hiis alta suspiria traho, quatenus sub umbra alarum tuarum paulisper quiescere et ad amenita- s tem solite unionis te duce valeam pervenire". ad quam vocem merito turbatur (imperialis culminis excellentia et turbata compatitur medullitus, uti pius filius sue matri, cum suis principibus sepe nominatis). ceterum quia omnium sapientum non passionatorum consilio super hac thabida scismatis lue ecclesia vix veniet consolanda, nisi generalis ab omnibus recogniti concilii congregatione, quomodo id negando vel sub dissimulatione pretereundo 10 non est meretricis istius impie super se maledicta congerere? Nun folgt eine Anwendung von 3. Kön. 3, 26 (unter Berufung auf Augustins Erklarung im Sermo 39, 11) auf die Grausamkeit des schismatischen Zustandes. ecce quomodo propositum persuadet maledictorum evasio et maternalis ipsa persuasio. suadet hoc ipsum demum nonnullorum fratrum (hincinde) mise- randa pertinacia et fortassis finalis dampnatio, qui sapientum juditio nec alia via lucrari 15 neque sub alis matris ecclesie aliorsum sperantur revocari, attenta ipsorum tam in dictis quam in scriptis et factis furiosa pertinacia, sicud docet magistra rerum omnium exper- gentia. et hec de secundo principali indulgens brevitati sint dicta“. [3] et ut ad finem nostra usque dedueatur oratio, superest absolvere paucis tertium propositorum, videlicet quod generalis sacri concilii (indubitati" ab omnibus institutionem) suadet ecclesie 20 fidelis prosecutio et summa utilitas, („maxime autem ad domesticos fidei". „qui enim suorum et maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit et infideli deterior est“, inquit apostolus 2.) per hanc enim (speratur, imo) non ambigitur, quin presens pesti- ferum exsuffletur scisma et ecclesia solita tranquillitate gaudebit. Es folgen Belege für diese utilitas aus Cassiodorus: („omni regno — quesisse sentitur“), Auqustinus“ („tantum est — 25 melius inveniri“) und Prudentius5 (pax plenum — periculi“). nil placidum sine pace deo; (sine pace quippe et sanctimonia nemo videbit deum (ad Hebreos 12c 6).) „racio“, ut dicit Prosper7, „insontem vitam pacis amator agit". quantas eciam pax et tranquillitas utilitates afferatd, ex nocumentis discordiam et scisma subsequentibus clarius poterit elucere, dicente Salustio in de bello Jugurtino8 „concordia parve res crescunt, discordia maxime dilabuntur“; 30 sicud et salvator dicit (Matthei 129): „omne regnum in se divisum desolabitur" et lapis super lapidem caditin; quod et Cyceroll iste presensit in de amicicia dicens ,que domus tam stabilis, que civitas tam firma, que non odiis et discordiis funditus possit everti“, quia, ut durum ferrum mordax corrodit erugo, sic hominis lacerat intima livor edax. (item Ambro- sius de patriarchis 12: „nulla spacia possunt satis esse discordibus; quietis et pacificis angusta 35 habundant; dissonis eciam moribus spaciosa artantur“). o quantis e regione jocundabitur plausibus plebs fidelis, quantis tripudiis concrepabunt ipnos 13 deo devoti, si diebus suis fuerit ab auctore salutis indultum, ut scismatum satore ejecto, sopitis differentiis, exclusis dissen- sionibus in antiquitus solita pacis dulcedine sancta mater refloreat ecclesia, si per generale (ab omnibus indubitatum) concilium retundantur errores et peregrina a fide dogmata, si reformatis tetris moribus in capitibus et membris celum influat serenius et terra appareat innovata, si in apostolica sede resideat pastor ab omnibus indubius, qui malefacta condigne 40 a) trischen dicta und et sind zicel Zeiien freigetarsen. b) indubitati—inctitutionem ist Randhorrektur für translailenem. c) em.; Ferl. 13. di sic 1 Migne 39, 1822. 45 2 1. Tim. 5, 8. 3 M. Aur. Cassiodori Variarum lib. 1 epist. I (Migne. 69, 503). “ De civ. dei Lib. 19 cap. II (Migne 41, 637; Corp. scripl. 40, 2 S. 389). 50 Prychomachia cap. 10 (Migne 60, 77). “ Hebr. 12, 14. In den S. 23 Anm. 5 gen. Poema (Migne 51, 613). Bellum Jug. cap. 10 art. 6. Matth. 12. 25. 10 Vgl. Luc. 11, 17. 11 Laclius de amicitia 7. 23. 12 De Abraham 1i6. 2 cap. 6 art. 26 (Migne 14, 466; Сorp. sript. 32, u S. 582). 13 = hymnos.
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 2. 25 11442 Sept. 17) visitatione intenta, ardenti desiderio ad suum advocatum clamitare non cessat: „veni“, inquit, "ad liberandum me, princeps virtutum ; ostende faciem tue consolationis ceteris fere omnibus parciales se exhibentibus, et salva esse potero. hoc est, quod ingemisco, pro hiis alta suspiria traho, quatenus sub umbra alarum tuarum paulisper quiescere et ad amenita- s tem solite unionis te duce valeam pervenire". ad quam vocem merito turbatur (imperialis culminis excellentia et turbata compatitur medullitus, uti pius filius sue matri, cum suis principibus sepe nominatis). ceterum quia omnium sapientum non passionatorum consilio super hac thabida scismatis lue ecclesia vix veniet consolanda, nisi generalis ab omnibus recogniti concilii congregatione, quomodo id negando vel sub dissimulatione pretereundo 10 non est meretricis istius impie super se maledicta congerere? Nun folgt eine Anwendung von 3. Kön. 3, 26 (unter Berufung auf Augustins Erklarung im Sermo 39, 11) auf die Grausamkeit des schismatischen Zustandes. ecce quomodo propositum persuadet maledictorum evasio et maternalis ipsa persuasio. suadet hoc ipsum demum nonnullorum fratrum (hincinde) mise- randa pertinacia et fortassis finalis dampnatio, qui sapientum juditio nec alia via lucrari 15 neque sub alis matris ecclesie aliorsum sperantur revocari, attenta ipsorum tam in dictis quam in scriptis et factis furiosa pertinacia, sicud docet magistra rerum omnium exper- gentia. et hec de secundo principali indulgens brevitati sint dicta“. [3] et ut ad finem nostra usque dedueatur oratio, superest absolvere paucis tertium propositorum, videlicet quod generalis sacri concilii (indubitati" ab omnibus institutionem) suadet ecclesie 20 fidelis prosecutio et summa utilitas, („maxime autem ad domesticos fidei". „qui enim suorum et maxime domesticorum curam non habet, fidem negavit et infideli deterior est“, inquit apostolus 2.) per hanc enim (speratur, imo) non ambigitur, quin presens pesti- ferum exsuffletur scisma et ecclesia solita tranquillitate gaudebit. Es folgen Belege für diese utilitas aus Cassiodorus: („omni regno — quesisse sentitur“), Auqustinus“ („tantum est — 25 melius inveniri“) und Prudentius5 (pax plenum — periculi“). nil placidum sine pace deo; (sine pace quippe et sanctimonia nemo videbit deum (ad Hebreos 12c 6).) „racio“, ut dicit Prosper7, „insontem vitam pacis amator agit". quantas eciam pax et tranquillitas utilitates afferatd, ex nocumentis discordiam et scisma subsequentibus clarius poterit elucere, dicente Salustio in de bello Jugurtino8 „concordia parve res crescunt, discordia maxime dilabuntur“; 30 sicud et salvator dicit (Matthei 129): „omne regnum in se divisum desolabitur" et lapis super lapidem caditin; quod et Cyceroll iste presensit in de amicicia dicens ,que domus tam stabilis, que civitas tam firma, que non odiis et discordiis funditus possit everti“, quia, ut durum ferrum mordax corrodit erugo, sic hominis lacerat intima livor edax. (item Ambro- sius de patriarchis 12: „nulla spacia possunt satis esse discordibus; quietis et pacificis angusta 35 habundant; dissonis eciam moribus spaciosa artantur“). o quantis e regione jocundabitur plausibus plebs fidelis, quantis tripudiis concrepabunt ipnos 13 deo devoti, si diebus suis fuerit ab auctore salutis indultum, ut scismatum satore ejecto, sopitis differentiis, exclusis dissen- sionibus in antiquitus solita pacis dulcedine sancta mater refloreat ecclesia, si per generale (ab omnibus indubitatum) concilium retundantur errores et peregrina a fide dogmata, si reformatis tetris moribus in capitibus et membris celum influat serenius et terra appareat innovata, si in apostolica sede resideat pastor ab omnibus indubius, qui malefacta condigne 40 a) trischen dicta und et sind zicel Zeiien freigetarsen. b) indubitati—inctitutionem ist Randhorrektur für translailenem. c) em.; Ferl. 13. di sic 1 Migne 39, 1822. 45 2 1. Tim. 5, 8. 3 M. Aur. Cassiodori Variarum lib. 1 epist. I (Migne. 69, 503). “ De civ. dei Lib. 19 cap. II (Migne 41, 637; Corp. scripl. 40, 2 S. 389). 50 Prychomachia cap. 10 (Migne 60, 77). “ Hebr. 12, 14. In den S. 23 Anm. 5 gen. Poema (Migne 51, 613). Bellum Jug. cap. 10 art. 6. Matth. 12. 25. 10 Vgl. Luc. 11, 17. 11 Laclius de amicitia 7. 23. 12 De Abraham 1i6. 2 cap. 6 art. 26 (Migne 14, 466; Сorp. sript. 32, u S. 582). 13 = hymnos.
Strana 26
26 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. [142 Sept. 17] puniat, indirecta dirigat, saluti comuni fidelium paterne provideat, collapsa restituat et in omnibus una cum moderatore imperialis culminis causam dei contra perfidos et rebelles incunctanter assummat. (ad) horum omnium fructuosos effectus spei fertilis indicia colligo et fiducie facilis argumenta compono, si justis votis (gloriosissimi*) domini nostri Friderici Romanorum regis (et suorum principum electorum) obsecundare sanctitas vestra 5 decreverit, vos hora postulationis inveniat et consentientes in hac a deo provisa. (adb quas interpellandas iterum atque iterum in visceribus Jesn Christi) non ab re (cum suis prin- cipibus electoribus ducitur) regie majestatis industria. qui tanto forcius ad ipsius (digne) ecclesie consolationem aspirant, quanto suis de casibus (merito) alcius doloris aculeo con- punguntur, quanto eciam propinquius pre cunctis regibus et mundi principibus Romane et 10 universali ecclesie (Romanum) imperium vicinatur. cesset ergo, patres optimi, nunc altrin- secus et ad alios omnis dissensio nec angelo tenebrarum se plerumque in angelum lucis trans- formanti ad disrumpendum unitatem gregis dominici inantea (quevis) divisionis prebeatur occâsio, sed pax et justicia (veritate concomitante) veluti due sorores se invicem amplexantur, in generalis concilii (ut premittitur) institutione sibi locum vendicent et invocata cle- 15 mentia ejus, cujus est a summo celo egressio, ad sancta opera concilio generali debita spiritu dei procedentes et divino intuitu excitati, consulcius provideatur (comuni paci et) fidei, in quo ecclesie omnia juditia pondera subeant equitatis, omni passione semota. (hec attendentes, patres optimi, satagite,) quatenus oportunitatem temporis nacti et ad domesti- 11442 corumd fidei bonum bene operantes (ete sic temporalem pacem ecclesie fideliter promo- 20 Sept.17) ventes una vobiscum in eterna pacis dulcedine repausare mereamur sine fine. amen). 11442) Sept. 17 3. Protestation Kg. Friedrichs und der Kurfürsten vor dem Baseler Konzil gegen eine Mißs- deutung ihrer Gesandtschaft. f1442] September 17 Basel. Druck: RTA. 16 nr. 227, vgl. dort Quellenbeschreibung zu Vorlage C. 11412 Sepl.18] 4. Antrag der königlichen und kurfürstlichen Gesandtschaft an das Baseler Konzil zur Ein- 25 berufung eines neuen Konzils. ƒ 1442 September 181 Basel.] A aus Paris Bibl. Nat. cod. ms. lat. 1490 fol. 218b cop. mh., Hs. früher im Besiiz des Kard. von Arles; €gl. auch RTA. 16 nr. 131, Vorl. P. B coll. ebenda cod. ms. lat. 1490 fol. 211b mb., inseriert in nr. H. C coll. Dresden H. St. A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 227a cop. ch. D coll. München St.-B. cod. lat. 85 fol. 193a cop. ch. E coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 3543 fol. 85a cop. mb., ins. wie B. F coll Wien N.-B. cod. ms. 5111 fol. 223a cop. ch. 30 Ferner in cimtlichen Handschriften, welche die Antwort des Konzils (unsere nr. 11) ganz oder teilweise enthalien, souie in den Segovia-Hes. (lib. 19 cap. 3) und in Wien cod. 4954 (unserer 35 Nr. 7). Drucke: tgl. unter nr. 11. Dignentur2 vestref reverendissime paternitates ad exhortacionem et devotam postula- cionem serenissimi domini nostri Romanorum regis etc. necnon suorums principum € elec- torum sua vota conferre i, quatinus modis congruis ad generalis concilii ab omnibus indubitati con- 40 11442 gregacionem infra unius anni spacium perveniatur loco sue majestati et suis principibus' electori- Sapt.18) bus n grato etn rebus gerendis° accomodo. a) korr. fir invietissimi. bj ad — Chrlsti korr für ad quam interponendam movetur igitur et movetur. c) ut premittitur Randkorrektur für in allo loco. d) em.; Vorl. domesticos. e) et-amen korr. für in eterna pace concivon cuse morcamur, amen. i) Edominationes et reverendissime paternitates vestro. k)om. F. 45 h) F add et. 1) Dofferre. k) Dhujus. 1) F add. ct. m) D doctoribus. 1] om ACE, Fac. o)EF agendis. 1 Vgl. nr. 1 artt. 2c und 3. 2 Ubereinstimmungen mit nr. 23 in Petit.
26 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. [142 Sept. 17] puniat, indirecta dirigat, saluti comuni fidelium paterne provideat, collapsa restituat et in omnibus una cum moderatore imperialis culminis causam dei contra perfidos et rebelles incunctanter assummat. (ad) horum omnium fructuosos effectus spei fertilis indicia colligo et fiducie facilis argumenta compono, si justis votis (gloriosissimi*) domini nostri Friderici Romanorum regis (et suorum principum electorum) obsecundare sanctitas vestra 5 decreverit, vos hora postulationis inveniat et consentientes in hac a deo provisa. (adb quas interpellandas iterum atque iterum in visceribus Jesn Christi) non ab re (cum suis prin- cipibus electoribus ducitur) regie majestatis industria. qui tanto forcius ad ipsius (digne) ecclesie consolationem aspirant, quanto suis de casibus (merito) alcius doloris aculeo con- punguntur, quanto eciam propinquius pre cunctis regibus et mundi principibus Romane et 10 universali ecclesie (Romanum) imperium vicinatur. cesset ergo, patres optimi, nunc altrin- secus et ad alios omnis dissensio nec angelo tenebrarum se plerumque in angelum lucis trans- formanti ad disrumpendum unitatem gregis dominici inantea (quevis) divisionis prebeatur occâsio, sed pax et justicia (veritate concomitante) veluti due sorores se invicem amplexantur, in generalis concilii (ut premittitur) institutione sibi locum vendicent et invocata cle- 15 mentia ejus, cujus est a summo celo egressio, ad sancta opera concilio generali debita spiritu dei procedentes et divino intuitu excitati, consulcius provideatur (comuni paci et) fidei, in quo ecclesie omnia juditia pondera subeant equitatis, omni passione semota. (hec attendentes, patres optimi, satagite,) quatenus oportunitatem temporis nacti et ad domesti- 11442 corumd fidei bonum bene operantes (ete sic temporalem pacem ecclesie fideliter promo- 20 Sept.17) ventes una vobiscum in eterna pacis dulcedine repausare mereamur sine fine. amen). 11442) Sept. 17 3. Protestation Kg. Friedrichs und der Kurfürsten vor dem Baseler Konzil gegen eine Mißs- deutung ihrer Gesandtschaft. f1442] September 17 Basel. Druck: RTA. 16 nr. 227, vgl. dort Quellenbeschreibung zu Vorlage C. 11412 Sepl.18] 4. Antrag der königlichen und kurfürstlichen Gesandtschaft an das Baseler Konzil zur Ein- 25 berufung eines neuen Konzils. ƒ 1442 September 181 Basel.] A aus Paris Bibl. Nat. cod. ms. lat. 1490 fol. 218b cop. mh., Hs. früher im Besiiz des Kard. von Arles; €gl. auch RTA. 16 nr. 131, Vorl. P. B coll. ebenda cod. ms. lat. 1490 fol. 211b mb., inseriert in nr. H. C coll. Dresden H. St. A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 227a cop. ch. D coll. München St.-B. cod. lat. 85 fol. 193a cop. ch. E coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 3543 fol. 85a cop. mb., ins. wie B. F coll Wien N.-B. cod. ms. 5111 fol. 223a cop. ch. 30 Ferner in cimtlichen Handschriften, welche die Antwort des Konzils (unsere nr. 11) ganz oder teilweise enthalien, souie in den Segovia-Hes. (lib. 19 cap. 3) und in Wien cod. 4954 (unserer 35 Nr. 7). Drucke: tgl. unter nr. 11. Dignentur2 vestref reverendissime paternitates ad exhortacionem et devotam postula- cionem serenissimi domini nostri Romanorum regis etc. necnon suorums principum € elec- torum sua vota conferre i, quatinus modis congruis ad generalis concilii ab omnibus indubitati con- 40 11442 gregacionem infra unius anni spacium perveniatur loco sue majestati et suis principibus' electori- Sapt.18) bus n grato etn rebus gerendis° accomodo. a) korr. fir invietissimi. bj ad — Chrlsti korr für ad quam interponendam movetur igitur et movetur. c) ut premittitur Randkorrektur für in allo loco. d) em.; Vorl. domesticos. e) et-amen korr. für in eterna pace concivon cuse morcamur, amen. i) Edominationes et reverendissime paternitates vestro. k)om. F. 45 h) F add et. 1) Dofferre. k) Dhujus. 1) F add. ct. m) D doctoribus. 1] om ACE, Fac. o)EF agendis. 1 Vgl. nr. 1 artt. 2c und 3. 2 Ubereinstimmungen mit nr. 23 in Petit.
Strana 27
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 2—6. 27 5. Beschluß ƒder Deputatio pro communibus1 des Konzils]: bedingte Bereitwilligkeit zur Ver- 11442 Sept.25/ legung, Einladung des Röm. Königs nach Basel. [1442 September 252 Basel] A aus Basel U.-R. ms. A. III. 41 fol. 284ab (Segovia lib. 19 cap. 3) cop. mb. saec. 15. B coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 316b (Seg. l. c.) cop. mb. saec. 15. In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 345a (Sog. l. e.). — Rom Bibl. Vat. cod.Vat. 4183 fol. 250a b (Seg. I. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 344° (Seg. l. c.). Druck: Monumenta conciliorum 3,1222—1223. Sancta Basiliensis synodus in Basiliensi civitate inclite nacionis Germanice in spiritu sancto congregata et usque in presentem diem legittime continuata [I] offert se para- 10 tam, suo tempore ad locum ejusdem nacionis rebus agendis accomodum et imperiali celsi- tudini gratum sua propria auctoritate modis congruis se ipsam transferre, securitatibus tamen ante hujusmodi translacionem decernendam et fiendam in talibus prestari solitis et aliis necessariis datis et prestitis. obsecrat autem prefata synodus eandem regiam celsitu- dinem, qualiter dignetur rem hanc aliis regibus et principibus intimare, eos toto ingenio et 15 nisu inducendo, ut et illam ipsi amplectantur veniantque personaliter aut suos solempnes oratures mittant ac prelatos et alios, qui generalibus conciliis de jure vel consuetudine debent interesse, dicionis eorum ad veniendum inducanta, quatenus unanimi omnium consensu pax et unio ecclesie sancte dei dari possit. [2] et quia pro predictis modis et aliis ne- cessariis, que in hujusmodi requiruntur, complanandis et exequendis reputat ipsa sancta 20 synodus regie celsitudinis presenclam in hac presenti civitate Basiliensi plurimum utilem et fructuosam, censuit et decrevit ad regiam celsitudinem solempnem ambassiatam mittere ad exhortandum et obsecrandum, ut ad hanc ipsam civitatem Basiliensem, quam primum poterit, pro premissis se conferre dignctur. (1449 Sept.25/ 25 6. [Vorschlag3) des Zwölferausschusses für eine Antwort des Konzils über bedingte Bereit- 1142 willigheit zur Konzilsverlegung sart. 1u. 2]; von der Generalkongregation angenommener [Zusatzantragl über Abjassung von Instruktionen für die Gesandtschaft an den König 1442 September 26 Basel. Lart. 37. Sept. 26 30 Aus Wien N.-B. cod. 4954 fol. 352s cop. ch. Uberschrift Concordatum per dominos de duo- decim et conclusum in congregacione generali die mercurii 26. septembris anno a nati- vitate domini etc. 1442. Sancta synodus Basiliensis in spiritu sancto legitime congregata et usque ad presentem diem continuata universalem ecclesiam representans [I] gaudet fidei clementie ejus- dem serenitatis, quod religiosum studium dignanter impendit, ut pax ecclesiastica renovetur, que quorundam dissensionibus videtur esse turbata. debetur enim hee specialiter glorie a5 sue, ut ab istis omnibus scandalis, que contra katholicam ecclesiam inimicus excitaverat, una eademque per totum mundum sit confessio veritatis. quamobrem contemplacione pre- fate regie majestatis ut pia mater universorum, que materna caritate salutem omnium con- quirit, offert“ se paratam, suo tempore ad locum ejusdem nationis rebus gerendis accommodum et im- a) en; A E mittant. 40 1 Dies ergibt sich aus nr. I arl. 10. =Vgl. nr. 1 art. 9. Wie sich aus dem Veryleich des Inhalts mit unseren nrr. 5 und 7 und der endgültigen Antwort nr. 11 unter Berücksichtigung der Darlegungen Se- 45 govias (nr. I art. 10) ergitt, ist das vorliegende Stück der Entwurf zu einer Antwort geblieben. Nach der eindeutigen Uberschrift in der Hs. stammt dieser Vor- schlag von dem Ausschuß der Zwölfherren; nach Se- govia dagegen könnte es ebenoogut ein Entwurf dor 50 S. 16 Z. 31 f. genaanten vier Deputierten sein. Ein Konzileschreiber oder ein späterer Abschreiber scheint dabei dem eigentlichen Entwurf für die Antwort (artt. 1 u. 2) den von der Generalkongregation ange- nommenen Zusatzantrag (art. 3) unmittelbar ange- fügt za haben. Damit würde sich dann auch die offen- bar nicht zulreffende Uberschrift der Hs. erklären, deren „conclusum“ sich nur auf das Grundadtzliche der Antwort („worüber sich alle einig waren", wgl. S. 16 Z.33), im übrigen abernuraufart. 3beziehenkann. 1 Das in Petit Gesetzte stimmi mit dem Beschluß der Dep. pro comm. vom 25. Sept. (nr. 4) iterein.
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 2—6. 27 5. Beschluß ƒder Deputatio pro communibus1 des Konzils]: bedingte Bereitwilligkeit zur Ver- 11442 Sept.25/ legung, Einladung des Röm. Königs nach Basel. [1442 September 252 Basel] A aus Basel U.-R. ms. A. III. 41 fol. 284ab (Segovia lib. 19 cap. 3) cop. mb. saec. 15. B coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 316b (Seg. l. c.) cop. mb. saec. 15. In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 345a (Sog. l. e.). — Rom Bibl. Vat. cod.Vat. 4183 fol. 250a b (Seg. I. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 344° (Seg. l. c.). Druck: Monumenta conciliorum 3,1222—1223. Sancta Basiliensis synodus in Basiliensi civitate inclite nacionis Germanice in spiritu sancto congregata et usque in presentem diem legittime continuata [I] offert se para- 10 tam, suo tempore ad locum ejusdem nacionis rebus agendis accomodum et imperiali celsi- tudini gratum sua propria auctoritate modis congruis se ipsam transferre, securitatibus tamen ante hujusmodi translacionem decernendam et fiendam in talibus prestari solitis et aliis necessariis datis et prestitis. obsecrat autem prefata synodus eandem regiam celsitu- dinem, qualiter dignetur rem hanc aliis regibus et principibus intimare, eos toto ingenio et 15 nisu inducendo, ut et illam ipsi amplectantur veniantque personaliter aut suos solempnes oratures mittant ac prelatos et alios, qui generalibus conciliis de jure vel consuetudine debent interesse, dicionis eorum ad veniendum inducanta, quatenus unanimi omnium consensu pax et unio ecclesie sancte dei dari possit. [2] et quia pro predictis modis et aliis ne- cessariis, que in hujusmodi requiruntur, complanandis et exequendis reputat ipsa sancta 20 synodus regie celsitudinis presenclam in hac presenti civitate Basiliensi plurimum utilem et fructuosam, censuit et decrevit ad regiam celsitudinem solempnem ambassiatam mittere ad exhortandum et obsecrandum, ut ad hanc ipsam civitatem Basiliensem, quam primum poterit, pro premissis se conferre dignctur. (1449 Sept.25/ 25 6. [Vorschlag3) des Zwölferausschusses für eine Antwort des Konzils über bedingte Bereit- 1142 willigheit zur Konzilsverlegung sart. 1u. 2]; von der Generalkongregation angenommener [Zusatzantragl über Abjassung von Instruktionen für die Gesandtschaft an den König 1442 September 26 Basel. Lart. 37. Sept. 26 30 Aus Wien N.-B. cod. 4954 fol. 352s cop. ch. Uberschrift Concordatum per dominos de duo- decim et conclusum in congregacione generali die mercurii 26. septembris anno a nati- vitate domini etc. 1442. Sancta synodus Basiliensis in spiritu sancto legitime congregata et usque ad presentem diem continuata universalem ecclesiam representans [I] gaudet fidei clementie ejus- dem serenitatis, quod religiosum studium dignanter impendit, ut pax ecclesiastica renovetur, que quorundam dissensionibus videtur esse turbata. debetur enim hee specialiter glorie a5 sue, ut ab istis omnibus scandalis, que contra katholicam ecclesiam inimicus excitaverat, una eademque per totum mundum sit confessio veritatis. quamobrem contemplacione pre- fate regie majestatis ut pia mater universorum, que materna caritate salutem omnium con- quirit, offert“ se paratam, suo tempore ad locum ejusdem nationis rebus gerendis accommodum et im- a) en; A E mittant. 40 1 Dies ergibt sich aus nr. I arl. 10. =Vgl. nr. 1 art. 9. Wie sich aus dem Veryleich des Inhalts mit unseren nrr. 5 und 7 und der endgültigen Antwort nr. 11 unter Berücksichtigung der Darlegungen Se- 45 govias (nr. I art. 10) ergitt, ist das vorliegende Stück der Entwurf zu einer Antwort geblieben. Nach der eindeutigen Uberschrift in der Hs. stammt dieser Vor- schlag von dem Ausschuß der Zwölfherren; nach Se- govia dagegen könnte es ebenoogut ein Entwurf dor 50 S. 16 Z. 31 f. genaanten vier Deputierten sein. Ein Konzileschreiber oder ein späterer Abschreiber scheint dabei dem eigentlichen Entwurf für die Antwort (artt. 1 u. 2) den von der Generalkongregation ange- nommenen Zusatzantrag (art. 3) unmittelbar ange- fügt za haben. Damit würde sich dann auch die offen- bar nicht zulreffende Uberschrift der Hs. erklären, deren „conclusum“ sich nur auf das Grundadtzliche der Antwort („worüber sich alle einig waren", wgl. S. 16 Z.33), im übrigen abernuraufart. 3beziehenkann. 1 Das in Petit Gesetzte stimmi mit dem Beschluß der Dep. pro comm. vom 25. Sept. (nr. 4) iterein.
Strana 28
28 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 114° periali celsitudini gratum sua propria auctoritate se à ipsam transferre, securitatibus tamen ante hujus- Sept. 26 modi translationem in talibus prestari solitis et aliis necessariis datis, obsecrans eandem regiam celsi- tudinem quatenus dignetur, quantum ad eam spectabit, operam efficacem dare, ut omnes, cujuscunque status dignitatis et preeminencie ecclesiastice aut mundane existant, qui synodalibus conventibus interesse consueverunt, per se vel procuratores in loco conveniant, s ut sic merito dici possit generale et indubitatum concilium. [2] verum quia pro premisso- rum execucione opus presentia celsitudinis imperialis est, estb visum, ut e vestigio mittatur ambasiata ad eandem, obsecrando ac per viscera misericordie Jesu Christi requirendo. ut pro tanto bono et supradictis modis congruis exequendis et complanandis apud presentem civitatem Basiliensem se conferre indilate dignetur, [3] et quod domini deputati, videlicet 10 reverendissimi domini Panormitanus et sancti Calixti cardinales, domini archidiaconus Metensis et Rudolfus auditor camere, habeant facere et ordinare instructiones dominis 1442 legatis ad regem Romanorum destinandis cum potestate illas instructiones expediendi nec- Sept. 26 non eandem deliberationem reaptandi, substantia non mutata. 1442 7. Beschluß [der Dreiviertel-Mehrheit] des Konzils sin Anlehnung an den Beschluß der 15 Sept. 26 Deputalio pro communibus] über den Wortlaut der zu ortoilenden Antwort und über die Abordnung einer Gesandtschaft an den König. 1442 September 26 Basel. Ans Wien N.-B. cod. 4954 fol. 352h-353a cop. ch. Uberschrift Mercurii 26. die septembris 1442 in generali congregatione sacri concilii Basiliensis. Super avisamento1 dominorum de duodecim incipiente „pro concordie 2 resolutione 20 capienda etc.“, concernente responsionem faciendam ambaxiatoribus serenissimi Roma- norum regis et dominorum electorum super petitione alias per eosdem porrecta, cujus tenor sequitur et est talis: [es folgt unsere nr. 4], prehabita matura deliberacione in sacris de- putationibus et successive in congregatione generali scrutatis singulorum votis, placuit sancte synodo generali Basiliensi universalem ecclesiam representanti, pro pacificacione ecclesie 25 universalis divina favente gracia consequenda et ut morem predicte peticioni gerat respondere in modum, qui sequitur: [la quod ipsa sancta“ synodus in Basiliensi nivitate inclite nacionis Ger- manice in spiritu sancto congregata et usque in presentem diem legitime continuata offert se paratam suo tempore ad locum predicte nationis rebus gerendis accomodum et imperiali celsitudini gratum sua propria auctoritate modis congruis se ipsam transferre, securitatibus tamen ante hujusmodi trans- 30 lationem decretandam et fiendam in talibus prestari solitis et aliis necessariis datis et prestitis. [Ib] obsecrat" autem prefata synodus eandem regiam celsitudinem, quatenus dignetur rem hanc aliis regibus et principibus intimarc, cos toto ingenio et nisu inducendo, ut et illam ipsi amplectantur veniant- que personaliter aut suos solemnes oratores mittante ac prelatos et alios, qui generalibus conciliis de jure vel consuetudine debent interesse, dicionis eorum eciam ad veniendum inducant, quatenus unanimi om- 35 nium consensu et sedulitate pax et unio ecclesie sancte dei dari possit. [2] et quia pro predictis modis et aliis necessariis, que in hujusmodi requiruntur, complanandis et exequendis reputat ipsa sanctu synodus regic celsitudinis presentiam in hac presenti civitate Basiliensi plurimum utilem et fructuosam. censuit et decrevit adf regiam serenitatem solenmiem ambaxiatam mittere ad exhortandum‘ et ob- 1449 secrandum, ut suam presentiam ad hane ipsam civitatem Basiliensem, quam primum poterit, pro 40 Sopt. 20 premissis conferre dignetur. a) se ipsam ergänat nach S. 27 Z. II. b) fehlt in der Vorl. c) cm. Vorl. cocordi. de Forl. hat hier Alinea. e)em.; Vorl. mittat. f) ad regiam ergänet nach S. 27 Z. 21. 8em. ncck S. 27 Z. 22; Vorl. exhortandam und obsecrandam. 1 Hieraus auf ein 2. avisamentum des Zwölfer- ausschusses (vgl. nr. 6) schtießen zu wollen, erscheint nicht unbedingt nötig, da die Worte ,pro concordi... dit ursprüngliche Uberschrijt der Cedula gewesen sein können denen der Abschreiber von unserer nr. 6 mit „Concordatum .. uur eine ntéue Eingangsfassung 43 gegeben hat. 2 Vgl. die Anfangsworte van art.I0 unserer nr. I. 3 Das in Petit Gesetzte stammi aus dem Beschluß der Dep. pro comm., ar. 5.
28 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 114° periali celsitudini gratum sua propria auctoritate se à ipsam transferre, securitatibus tamen ante hujus- Sept. 26 modi translationem in talibus prestari solitis et aliis necessariis datis, obsecrans eandem regiam celsi- tudinem quatenus dignetur, quantum ad eam spectabit, operam efficacem dare, ut omnes, cujuscunque status dignitatis et preeminencie ecclesiastice aut mundane existant, qui synodalibus conventibus interesse consueverunt, per se vel procuratores in loco conveniant, s ut sic merito dici possit generale et indubitatum concilium. [2] verum quia pro premisso- rum execucione opus presentia celsitudinis imperialis est, estb visum, ut e vestigio mittatur ambasiata ad eandem, obsecrando ac per viscera misericordie Jesu Christi requirendo. ut pro tanto bono et supradictis modis congruis exequendis et complanandis apud presentem civitatem Basiliensem se conferre indilate dignetur, [3] et quod domini deputati, videlicet 10 reverendissimi domini Panormitanus et sancti Calixti cardinales, domini archidiaconus Metensis et Rudolfus auditor camere, habeant facere et ordinare instructiones dominis 1442 legatis ad regem Romanorum destinandis cum potestate illas instructiones expediendi nec- Sept. 26 non eandem deliberationem reaptandi, substantia non mutata. 1442 7. Beschluß [der Dreiviertel-Mehrheit] des Konzils sin Anlehnung an den Beschluß der 15 Sept. 26 Deputalio pro communibus] über den Wortlaut der zu ortoilenden Antwort und über die Abordnung einer Gesandtschaft an den König. 1442 September 26 Basel. Ans Wien N.-B. cod. 4954 fol. 352h-353a cop. ch. Uberschrift Mercurii 26. die septembris 1442 in generali congregatione sacri concilii Basiliensis. Super avisamento1 dominorum de duodecim incipiente „pro concordie 2 resolutione 20 capienda etc.“, concernente responsionem faciendam ambaxiatoribus serenissimi Roma- norum regis et dominorum electorum super petitione alias per eosdem porrecta, cujus tenor sequitur et est talis: [es folgt unsere nr. 4], prehabita matura deliberacione in sacris de- putationibus et successive in congregatione generali scrutatis singulorum votis, placuit sancte synodo generali Basiliensi universalem ecclesiam representanti, pro pacificacione ecclesie 25 universalis divina favente gracia consequenda et ut morem predicte peticioni gerat respondere in modum, qui sequitur: [la quod ipsa sancta“ synodus in Basiliensi nivitate inclite nacionis Ger- manice in spiritu sancto congregata et usque in presentem diem legitime continuata offert se paratam suo tempore ad locum predicte nationis rebus gerendis accomodum et imperiali celsitudini gratum sua propria auctoritate modis congruis se ipsam transferre, securitatibus tamen ante hujusmodi trans- 30 lationem decretandam et fiendam in talibus prestari solitis et aliis necessariis datis et prestitis. [Ib] obsecrat" autem prefata synodus eandem regiam celsitudinem, quatenus dignetur rem hanc aliis regibus et principibus intimarc, cos toto ingenio et nisu inducendo, ut et illam ipsi amplectantur veniant- que personaliter aut suos solemnes oratores mittante ac prelatos et alios, qui generalibus conciliis de jure vel consuetudine debent interesse, dicionis eorum eciam ad veniendum inducant, quatenus unanimi om- 35 nium consensu et sedulitate pax et unio ecclesie sancte dei dari possit. [2] et quia pro predictis modis et aliis necessariis, que in hujusmodi requiruntur, complanandis et exequendis reputat ipsa sanctu synodus regic celsitudinis presentiam in hac presenti civitate Basiliensi plurimum utilem et fructuosam. censuit et decrevit adf regiam serenitatem solenmiem ambaxiatam mittere ad exhortandum‘ et ob- 1449 secrandum, ut suam presentiam ad hane ipsam civitatem Basiliensem, quam primum poterit, pro 40 Sopt. 20 premissis conferre dignetur. a) se ipsam ergänat nach S. 27 Z. II. b) fehlt in der Vorl. c) cm. Vorl. cocordi. de Forl. hat hier Alinea. e)em.; Vorl. mittat. f) ad regiam ergänet nach S. 27 Z. 21. 8em. ncck S. 27 Z. 22; Vorl. exhortandam und obsecrandam. 1 Hieraus auf ein 2. avisamentum des Zwölfer- ausschusses (vgl. nr. 6) schtießen zu wollen, erscheint nicht unbedingt nötig, da die Worte ,pro concordi... dit ursprüngliche Uberschrijt der Cedula gewesen sein können denen der Abschreiber von unserer nr. 6 mit „Concordatum .. uur eine ntéue Eingangsfassung 43 gegeben hat. 2 Vgl. die Anfangsworte van art.I0 unserer nr. I. 3 Das in Petit Gesetzte stammi aus dem Beschluß der Dep. pro comm., ar. 5.
Strana 29
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 6-9. 29 8. Ansprache cines nichtgen. Mitgliedes der Gesandtschaft des Baseler Konzils und P. Felix' V. 1442 Sept. &x. vor [Kg. Friedrich]: gibt der Freude üher des Königs Erscheinen in dorliger Gegend Ausdruck; begrüßt ihn als Bräutigam und Beschützer der Kirche und ruft ihn zur Ver- teidigung des die Kirche verkörpernden Baseler Konzils und zum Beistand für die Person P. Felix' auf; bittet schließlich um Gehör für die den anwesenden Konzilsvätern übertragenen besonderen Anliegen. ƒ1442 September ex.1 Zürich.] In Florenz Bihl. Riccard. cod. 407 fol. 2933�295b cop. ch. ohne Uberschrifl und Datum. Inc. Si cuiquam dicendi. 10 9. Die Kapläne und Domherren Nficolaus] Weygil und Johann Sneschowict an das Breslauer f1142] Olt. I Domkapitel über ihre Verhandlungen mit dem Baseler Konzil und die gleichzeitige Anwesen- heit des Königs und der kgl. und kft. Gesandtschaft dort. [1442] Oktober I Basel. Aus Breslau St.-A. Sammlung Paritius: Corresp. 1442 Okt. 1 or. ch. lit. cl.; Vorl. teilweise be- schädigt, siche unsere Ergänzangen. Druck: Cod. dipl. Silesiae 15, 214-216, ur. 153. 15 Schreiben: de successu itineris nostri de Lipezk certificavimus dominaciones vestras duabus litteris cum certis avizatis per dominum regem et clectores in Frankfordia. nunc vero den duce incolumes cor- poribus ef rebus intravimus Basileam ipso die sancti Mauricii de vespere, proxime in via antecessit nos Sept. 22 rex Romanorum visitans civitates imperiales ad prestandum sibi homagium et die erueis erat prope Basi- ISept. leam; non tamen intravit et sibi ob hoc quasi omnes patres concilii obviarunt etc. Sie schreiben dann aus. 117 20 führlich iber die von ihnen in der Angelegenheit betr. Nicolaus Gramis unternommenen Schritte bet den Konzils- vätern Herrn Augustinus [Awer], Herrn Thomas Rade, cardinali dicto Tridentino, der sic feria 2. zur Tafel Scpt. 24 eingeladen hatte, cardinalibus Arelatensi, sancti Sixti et sancti Martini and endlich Herrn Marquard [de Sciten] und bemerken dazu: revertendo ad factum, quia patres et totum concilium propter presenciam amhasiatorum quasi omnium (seil a regis et electorum) in causa translacionis concilii, que videbatur 25 eis pre omnibus aliis negociis, que tractata sunt in dicto concilio, magis ardua, et propter hoc fuerunt una die similiter in deputacionibus ad 12 horas meridiei, altera die ad secundam horam post meridiem, et sic aliis diebus continuando etc. Sie setzen hierauf die Schilderung ihrer Bemühungen in vorerwahnter Ange- legenheit jort und berichten von einem Besuch beim Kanzler des Konzils, dem Kardinal von Arles, bei dem ihr Prokurator Thomae Rode in Gegenwart des Bischofs von Marseille und des Thomas de Curcellis über das 30 Breslauer Domkapitel a. a. ausführi. „reperio, qued ambulant via regia; stant hodie in protestacione domi- norum regis et clectorum et appellarunt contra monitorium episcopi Wratislaviensis super adhesionc Gramisb et eandem appellacionem sibi insinuarunt“ 2, und berichten dann über die weitere Entwicklung der Dinge bis zum gegenwärtigen Tage. Darauf: ea vero", que nune aguntur et acta sunt in concilio, ad com- placendum vestris dominacionibus decrevimus scribere. nam in crastino orucis archidiaconus3 ex regno Sept. I6 35 Scocie, qui cum ambasiatoribus etc. Basileam intravit, habens mandatum et litteras gubernatoris et tuto- rum regis Scocie, fecit publice ct sollempniter obedienciam saero concilio, casn autem reperimus, quod littere hujusmodi essent apud notarium concilii; et ita obtinuimus copias earundem et cum hoc copias litterarum ambasiatorum regis et electorum, quas hic mittimus inclusas, et hodie dictorum regis et electo- Okt. 1 rum ambasiatores sunt in Basilea. et licet ipsi habeant responsum, quod d.......... nis“ proxima feria 1n quinta, vidclicet quod sacrum concilium ad complacendum regi et electoribus et pro bono pacis consentiret 0ct. 4 in translacionem loci in Germania pro tercio concilio indubitato celebrando, tamen sub certis con- a) scil. — Et irl übergeschrieben. b) der Cod. Sil. liest Baailienainm. c) äbergeschrieben. 1) ex— Scoctejnr saetilgter Scorforum. e) Lunko fiir etum 2-3 Warte, vielieicht detur fonor reмponsionis. Aus dem Inhult geht hervor, daß die Rede von dem 45 Mitglied einer besonderen Abordnung des Konzils und P. Felix' V. an den in has propinquiores regiones zugereisten, nicht genaunden König, den Nachfolger K. Sigmunds und Kg. Albrechis, also an Frisdrich III. gerichtet ist. Da in den letzten, oben inhaltlich wieder- 5n gegebenen Worten der Rede auch der Zweck der Ge- sandtschaft wenigstens angedeutel ist, kann die Rede nur gelegentlich der Anwesenheit Kg. Friedrichs in der Nähe der Konzilestadt Baael, das wäre beim Emp- fang der Oesandfschaft des Bischofs Georg van Lan- sanne in Zürich (agl. nr. 10], gehalten sein und ist alm nuch dementsprechend zu datieren. 2 Die von den Gesandten dem Kardinal d'Aleman vorgelegte Denkschrift über die Kings des Breslauer Domhapitelo gegen Gramiô iét abschriftlich über- liefert (Klose fol. 156a) und abgedruckt a. a. O. S. 217. Das Kapitel gibt darin die Gründe an, weshalb es in protestacione principum usque presens stehe und sich bisher nicht für das Konzil erklart habe. 3 Wilhelm de Tindalia?
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 6-9. 29 8. Ansprache cines nichtgen. Mitgliedes der Gesandtschaft des Baseler Konzils und P. Felix' V. 1442 Sept. &x. vor [Kg. Friedrich]: gibt der Freude üher des Königs Erscheinen in dorliger Gegend Ausdruck; begrüßt ihn als Bräutigam und Beschützer der Kirche und ruft ihn zur Ver- teidigung des die Kirche verkörpernden Baseler Konzils und zum Beistand für die Person P. Felix' auf; bittet schließlich um Gehör für die den anwesenden Konzilsvätern übertragenen besonderen Anliegen. ƒ1442 September ex.1 Zürich.] In Florenz Bihl. Riccard. cod. 407 fol. 2933�295b cop. ch. ohne Uberschrifl und Datum. Inc. Si cuiquam dicendi. 10 9. Die Kapläne und Domherren Nficolaus] Weygil und Johann Sneschowict an das Breslauer f1142] Olt. I Domkapitel über ihre Verhandlungen mit dem Baseler Konzil und die gleichzeitige Anwesen- heit des Königs und der kgl. und kft. Gesandtschaft dort. [1442] Oktober I Basel. Aus Breslau St.-A. Sammlung Paritius: Corresp. 1442 Okt. 1 or. ch. lit. cl.; Vorl. teilweise be- schädigt, siche unsere Ergänzangen. Druck: Cod. dipl. Silesiae 15, 214-216, ur. 153. 15 Schreiben: de successu itineris nostri de Lipezk certificavimus dominaciones vestras duabus litteris cum certis avizatis per dominum regem et clectores in Frankfordia. nunc vero den duce incolumes cor- poribus ef rebus intravimus Basileam ipso die sancti Mauricii de vespere, proxime in via antecessit nos Sept. 22 rex Romanorum visitans civitates imperiales ad prestandum sibi homagium et die erueis erat prope Basi- ISept. leam; non tamen intravit et sibi ob hoc quasi omnes patres concilii obviarunt etc. Sie schreiben dann aus. 117 20 führlich iber die von ihnen in der Angelegenheit betr. Nicolaus Gramis unternommenen Schritte bet den Konzils- vätern Herrn Augustinus [Awer], Herrn Thomas Rade, cardinali dicto Tridentino, der sic feria 2. zur Tafel Scpt. 24 eingeladen hatte, cardinalibus Arelatensi, sancti Sixti et sancti Martini and endlich Herrn Marquard [de Sciten] und bemerken dazu: revertendo ad factum, quia patres et totum concilium propter presenciam amhasiatorum quasi omnium (seil a regis et electorum) in causa translacionis concilii, que videbatur 25 eis pre omnibus aliis negociis, que tractata sunt in dicto concilio, magis ardua, et propter hoc fuerunt una die similiter in deputacionibus ad 12 horas meridiei, altera die ad secundam horam post meridiem, et sic aliis diebus continuando etc. Sie setzen hierauf die Schilderung ihrer Bemühungen in vorerwahnter Ange- legenheit jort und berichten von einem Besuch beim Kanzler des Konzils, dem Kardinal von Arles, bei dem ihr Prokurator Thomae Rode in Gegenwart des Bischofs von Marseille und des Thomas de Curcellis über das 30 Breslauer Domkapitel a. a. ausführi. „reperio, qued ambulant via regia; stant hodie in protestacione domi- norum regis et clectorum et appellarunt contra monitorium episcopi Wratislaviensis super adhesionc Gramisb et eandem appellacionem sibi insinuarunt“ 2, und berichten dann über die weitere Entwicklung der Dinge bis zum gegenwärtigen Tage. Darauf: ea vero", que nune aguntur et acta sunt in concilio, ad com- placendum vestris dominacionibus decrevimus scribere. nam in crastino orucis archidiaconus3 ex regno Sept. I6 35 Scocie, qui cum ambasiatoribus etc. Basileam intravit, habens mandatum et litteras gubernatoris et tuto- rum regis Scocie, fecit publice ct sollempniter obedienciam saero concilio, casn autem reperimus, quod littere hujusmodi essent apud notarium concilii; et ita obtinuimus copias earundem et cum hoc copias litterarum ambasiatorum regis et electorum, quas hic mittimus inclusas, et hodie dictorum regis et electo- Okt. 1 rum ambasiatores sunt in Basilea. et licet ipsi habeant responsum, quod d.......... nis“ proxima feria 1n quinta, vidclicet quod sacrum concilium ad complacendum regi et electoribus et pro bono pacis consentiret 0ct. 4 in translacionem loci in Germania pro tercio concilio indubitato celebrando, tamen sub certis con- a) scil. — Et irl übergeschrieben. b) der Cod. Sil. liest Baailienainm. c) äbergeschrieben. 1) ex— Scoctejnr saetilgter Scorforum. e) Lunko fiir etum 2-3 Warte, vielieicht detur fonor reмponsionis. Aus dem Inhult geht hervor, daß die Rede von dem 45 Mitglied einer besonderen Abordnung des Konzils und P. Felix' V. an den in has propinquiores regiones zugereisten, nicht genaunden König, den Nachfolger K. Sigmunds und Kg. Albrechis, also an Frisdrich III. gerichtet ist. Da in den letzten, oben inhaltlich wieder- 5n gegebenen Worten der Rede auch der Zweck der Ge- sandtschaft wenigstens angedeutel ist, kann die Rede nur gelegentlich der Anwesenheit Kg. Friedrichs in der Nähe der Konzilestadt Baael, das wäre beim Emp- fang der Oesandfschaft des Bischofs Georg van Lan- sanne in Zürich (agl. nr. 10], gehalten sein und ist alm nuch dementsprechend zu datieren. 2 Die von den Gesandten dem Kardinal d'Aleman vorgelegte Denkschrift über die Kings des Breslauer Domhapitelo gegen Gramiô iét abschriftlich über- liefert (Klose fol. 156a) und abgedruckt a. a. O. S. 217. Das Kapitel gibt darin die Gründe an, weshalb es in protestacione principum usque presens stehe und sich bisher nicht für das Konzil erklart habe. 3 Wilhelm de Tindalia?
Strana 30
30 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. Sept. 27 diccionibus à et modificacionibus, de quibus nondum facta est conclusio, et dicta quinta feria exivit b domi- nus cardinalis Tridentinus Basileam cum certis sibi adjunctis; et accedentes dominum regem sub spe inducendi ipsum, ut velit venire Basileam, quia dominus Felix ex corde ipsum videre affectat. quando autem veniat, adhuc non constat. et rex pro tune est in Turego vulgariter Czurich 8 miliaribus a Basilea distante. sperant ipsum intraturum Basileam, propter quod dominus Tridentinus cum certis sibi adjunctis 5 ipsum acgessit, ad presens plura non sunt acta digna relacione; sed agenda in futurum declarabimus vestris Okl. 2 dominacionibus propria in persona domino concedente. et utinam ego Johannes Sneschewicz crastina F1adey diec exire deherem looum bursas evacuantem. scriptum Basilce in crastino Jeronimi prima octobris Okt. I sine d forma et confuse, de quibus indulgere dignemini etc. 114d2) 10. Bericht Bf. Georgs von Lausanne vor dem Konzil über Verhandlungen einer Konzilsgesandt- 10 Ok. 4 schaft mit gen. Bevollmächtigten Kg. Friedrichs in Winterthur: Einladung des Königs nach Basel wegen der Frage der Konzilsverlegung (nach Segovia). [1442/ Oktober 4 [Basel]. A aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 285a (Segovia lib. 19 cap. 4) cop. mb. saec. 15. B col. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 317a b (Seg. I. c.) cop. ch. saec. 15. In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 346a (Seg. l. c.). - Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 15 4183 fol. 250b-251" (Seg. I. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 344b (Seg. l. c.). Drucht Monumenta conciliorum 3, 1225-1226. [1442) Okt. Episcopus, Lausanensis die quarto octobris coram papa et cardinalibus retulit. [I] re- perisse eos regem in Turego1 dieta fere cum media a Basilea distante expositoque eidem, ut sua dignaretur majestas Basileam venire pro complanandis nonnullis difficultatibus peti-20 cionem suam et electorum de celebracione concilii indubitati concernentibus; quodque mira- rentur, quia relatum eisdem fuisset quosdam electorum imperii Gabrieli scribere tanquam pape fueratque eciam dictum de rege ipso, sed id patres non crederent, racionibus allegatis coram eo, quare id fieri nullatenus deceret; fuisse responsum eisdem per Gasparem Slick cancellarium regis, quod libenter videret eos, sed de materia, quia adstatim inde recessurus 25 ( Sept.s0 erat ad opidum Wintertorn 2 duobus distans miliaribus, ibi respondere vellet. [2] quod on. fuit factum eciam die eadem, summa responsionis id continente: regem nullo modo posse Okt. 1) Basileam accedere nisi primo omnibus complanatis; sed ipse vellet alios eum primis ora- toribus mittere, ut complanari posset; quodque ex responsione primo data per concilium satisfactum non esset sue peticioni; sed et de litteris sub nomine Eugenii, videlicet sub titulo so „clementissimo domino Eugenio“ nichil immutari posset, quia sic fuerat ordinatum Franc- fordie. [3] replicacione vero facta, quod adhuc vellet plenius intendere super responso dareque deputatos ade conferendum, quomodo non satisfactum fuisset, quod Gurcensis episcopus, Gaspar Slick et Joannes de Niperg miles deputati die altero quantum ad locum exposuerant, satisfactum non extitisse, quia dicebatur „ejusdem nacionis“ et rex voluisset 35 ad manum ejus libere poni de loci nominacione, de tempore similiter, quia non fuisset de- terminatum. [4] audita vero raciocinacione contra primum de capitulo „Frequens“ expresse dicente, quod mutacio concilii debet esse ad locum propinquiorem ejusdemque nacionis, de tempore rursus determinari non posse, quia oportebat notificari primo omnibus principibus, Gaspar responderat, racionem de tempore justam videri, sed non de loco, quin- 40 immo instanciam magnopere fecisset, dandam esse regi simpliciter libertatem. [5] iterum vero per oratores replicato, quomodo esset contra omnem racionis equitatem scribi adversario tanquam pape, responsum acceperant, quod non oporteret electores scandalizari, quia sine illorum consensu nichil mutari posset. [6] interrogacione demum facta de securitatibus dandis concilio Gaspar responderat, regem velle plene concedere, prout Sigismundus fecerat3, 45. omnes salvos conductus in forma. [7] et iterum, si promittere vellet adherere concilio a) em., Vorl. contradicc. b) folg durchstrichen obviam. c) folgt durchatrichen de loen. d) sine—etc. ist nachoetragen. e) om. AB. 1 Aufenthall des Königs in Zürich vom 20. bis 28. Sept. (Chmel, Reg. nr. 1126-1164). 2 Aufenthalt in Winterthur am 30. Sept. und I. Okl. (Chmel, Reg. nr. 1165-1173). s RTA. 10 nr. 101. 50
30 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. Sept. 27 diccionibus à et modificacionibus, de quibus nondum facta est conclusio, et dicta quinta feria exivit b domi- nus cardinalis Tridentinus Basileam cum certis sibi adjunctis; et accedentes dominum regem sub spe inducendi ipsum, ut velit venire Basileam, quia dominus Felix ex corde ipsum videre affectat. quando autem veniat, adhuc non constat. et rex pro tune est in Turego vulgariter Czurich 8 miliaribus a Basilea distante. sperant ipsum intraturum Basileam, propter quod dominus Tridentinus cum certis sibi adjunctis 5 ipsum acgessit, ad presens plura non sunt acta digna relacione; sed agenda in futurum declarabimus vestris Okl. 2 dominacionibus propria in persona domino concedente. et utinam ego Johannes Sneschewicz crastina F1adey diec exire deherem looum bursas evacuantem. scriptum Basilce in crastino Jeronimi prima octobris Okt. I sine d forma et confuse, de quibus indulgere dignemini etc. 114d2) 10. Bericht Bf. Georgs von Lausanne vor dem Konzil über Verhandlungen einer Konzilsgesandt- 10 Ok. 4 schaft mit gen. Bevollmächtigten Kg. Friedrichs in Winterthur: Einladung des Königs nach Basel wegen der Frage der Konzilsverlegung (nach Segovia). [1442/ Oktober 4 [Basel]. A aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 285a (Segovia lib. 19 cap. 4) cop. mb. saec. 15. B col. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 317a b (Seg. I. c.) cop. ch. saec. 15. In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 346a (Seg. l. c.). - Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 15 4183 fol. 250b-251" (Seg. I. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 344b (Seg. l. c.). Drucht Monumenta conciliorum 3, 1225-1226. [1442) Okt. Episcopus, Lausanensis die quarto octobris coram papa et cardinalibus retulit. [I] re- perisse eos regem in Turego1 dieta fere cum media a Basilea distante expositoque eidem, ut sua dignaretur majestas Basileam venire pro complanandis nonnullis difficultatibus peti-20 cionem suam et electorum de celebracione concilii indubitati concernentibus; quodque mira- rentur, quia relatum eisdem fuisset quosdam electorum imperii Gabrieli scribere tanquam pape fueratque eciam dictum de rege ipso, sed id patres non crederent, racionibus allegatis coram eo, quare id fieri nullatenus deceret; fuisse responsum eisdem per Gasparem Slick cancellarium regis, quod libenter videret eos, sed de materia, quia adstatim inde recessurus 25 ( Sept.s0 erat ad opidum Wintertorn 2 duobus distans miliaribus, ibi respondere vellet. [2] quod on. fuit factum eciam die eadem, summa responsionis id continente: regem nullo modo posse Okt. 1) Basileam accedere nisi primo omnibus complanatis; sed ipse vellet alios eum primis ora- toribus mittere, ut complanari posset; quodque ex responsione primo data per concilium satisfactum non esset sue peticioni; sed et de litteris sub nomine Eugenii, videlicet sub titulo so „clementissimo domino Eugenio“ nichil immutari posset, quia sic fuerat ordinatum Franc- fordie. [3] replicacione vero facta, quod adhuc vellet plenius intendere super responso dareque deputatos ade conferendum, quomodo non satisfactum fuisset, quod Gurcensis episcopus, Gaspar Slick et Joannes de Niperg miles deputati die altero quantum ad locum exposuerant, satisfactum non extitisse, quia dicebatur „ejusdem nacionis“ et rex voluisset 35 ad manum ejus libere poni de loci nominacione, de tempore similiter, quia non fuisset de- terminatum. [4] audita vero raciocinacione contra primum de capitulo „Frequens“ expresse dicente, quod mutacio concilii debet esse ad locum propinquiorem ejusdemque nacionis, de tempore rursus determinari non posse, quia oportebat notificari primo omnibus principibus, Gaspar responderat, racionem de tempore justam videri, sed non de loco, quin- 40 immo instanciam magnopere fecisset, dandam esse regi simpliciter libertatem. [5] iterum vero per oratores replicato, quomodo esset contra omnem racionis equitatem scribi adversario tanquam pape, responsum acceperant, quod non oporteret electores scandalizari, quia sine illorum consensu nichil mutari posset. [6] interrogacione demum facta de securitatibus dandis concilio Gaspar responderat, regem velle plene concedere, prout Sigismundus fecerat3, 45. omnes salvos conductus in forma. [7] et iterum, si promittere vellet adherere concilio a) em., Vorl. contradicc. b) folg durchstrichen obviam. c) folgt durchatrichen de loen. d) sine—etc. ist nachoetragen. e) om. AB. 1 Aufenthall des Königs in Zürich vom 20. bis 28. Sept. (Chmel, Reg. nr. 1126-1164). 2 Aufenthalt in Winterthur am 30. Sept. und I. Okl. (Chmel, Reg. nr. 1165-1173). s RTA. 10 nr. 101. 50
Strana 31
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 9-11. 31 in alium translato locum, illi quoque obedire ac obediri facere, responderat, desuper hoc non fuisse collatum cum rege, sed crederet, quod sie vellet. id eciam asseruerat dictus miles prefatus secunda vice. [8] ultimo vero responsio illis data fuisset; regem non velle Basi- leam intrare, donce omnia complanata essent, vellet tamen propinquare ad duo miliaria, 5 ut illo patres accedentes cum eo practicare possent. 11442) Okt. 11. Antwort des Baseler Konzils auf den Antrag Kg. Friedrichs und der Kurfürsten: erklart sich zu eigener Verlegung gegen bestimmte Sicherheiten nach einem vom Konzil zu wählen- den, dem König genehmen Ort bereit. 1442 Oktober 6 Basel. 1442 Okt. 6 15 20 25 A aus Rom Bibl. Vat. eod. Vat. lat. 3543 fol. 854-87b cop. mb. Die Abschrift 1st, wie alle in dieser Handechrift enthaltenen Aktenstücke, laut Bemerkung auf fol. 91a vom Konzilsnotar Michael Galteri mit dem Original verglichen. B coll. Dresden H. St. A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 227a-228b cop. ch. ohne Schnitte. Diese und die Vorlagen D E enthalten nur den Antrag nr. 4 (vgl. dort Vorl. C und unten S. 32 Z. 5) und die Antwort des Konzils von primo sancta (S. 32 Z. 17) bis expedire (S. 34 Z.6). — Bemerkung der sächsischen Kanzlei zu Anfang am Rande Apportata per H. Engelhardi 1442 de Florencia. C coll. Paris Bibl. Nat. cod. ms. lat. 1490 fol. 211 a�214a cop. mb. Die Handschrift uar früher Eigentum des Kardinals von Arles. (Vgl. RTA. 16 nr. 131, Quellenbeschreibung unter P.) D coll. Wolfenbüttel L.-B. ood. Helmst. 1239 fol. 197b-20lb cop. ch. Vgl. oben Bemerkungen zu Vorl. B. Die Hs. stammt aus St. Florian (Oberösterreich). E coll. Würzburg St.-A. Geistl. Schrank lad. 18 nr. 5 Libell 4 fol. 157a.158a cop. ch. Vgl. oben unter B. In Basel U.-B. ms. A. I. 26 fol. 74b-77a. — Ebenda ms. E. I. 4. fol. 380s-382b. — Bernkastel- Kues Hosp.-Bibl. cod. 167 (früher F 38) fol. 291a�293b. Hs. aus dem Besitz der Artisten- fakultät Köla. — Florena Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 12 fol. 139a 141b. — Leipzig U.-B. ms. 176 fol. 211b-213a. — Mailand Bibt. Ambr. cod. G 80 sup. fol. 174a-177b. — Or- ford Bibl. Bodl. ms. Roe 20 fol. 67b-69a, vom Notar Galteri mit dem Orig. coll. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4192 fol. 384 a-386b. — Wien N. B. cod. 4954 fol. 356 a.359b. — Ebenda cod. 5080 fol. 675 a-677b. — Ebenda cod. 5116 fol. 80 b 83a. — Ebenda cod. 5139 fol. 97 a-1008. — Wolfenbüttel L.-B. cod. Aug. 78. 1 fol. 185a.186 a. 10 80 35 40. Ferner in den folgenden Hss., die (wie Forll. BDE) nur den Antrag und die Artikel der Ant- wort enthallen: Augsburg Ordin.-Bibl. cod. 41 fol. 1243-127b. — Basel U.-B. ms. A. II. 25 fol. 88ab und 91s. — Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Relig.-sachen A fol. 258s�259a; Vorl. ge- hört zu den Aklen der kirchenpolit. Verhandlungen des Nürnberger RT. aus Anjang Okt. 1444 und ist von einem Zeitgenossen mit dem Vermerk versehen: Responsum sacri concilii, juxta cujus tenorem domini Coloniensis et Saxonie voluerunt consentire in translacionem sacri concilii Basiliensis. — Maihingen Ött.-Wallerst. Bibl. Sammelband I, 3 Fol. 18 fol. 7a-8a. — München St.-B. cod. Iat. 85 fol. 193a-194b. — Paris Bibl. Nat. ms. latin 12100 fol. 287h bis 288b. — Pommersfelden Gfi. Schönbornsche Bibl. cod. ms. nr. 2726 fol. 129a-130a. — Wien N.-B. ood. 4943 fol. 131a�132a. — Ebenda cod. 5111 fol. 2238�224b. — Ebenda cod. 5359 fol. 144ab. — Wotfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 127a-128a. — Außerdem in aämilichen Segovia-Hes. : lib. 19 cap. 5. Drucke: Kölner Konzilienausgabe Bd. 2 (1538) fol. 744b-746a. — Goldast Bd. 3 (1713) S. 475 bis 477. — Müller, RT.-theatrum Bd. I (1713) S. 203-206. — Hardouin Bd. 3 (1714) Sp. 1431-1435. — Lünig Bd. 15 (1716) S. 307-316 nr. 155. — Labbé Bd. 17 (1731) Sp. 569 bis 573. — Mansi Bd. 29 (1788) Sp. 368-372. — Monumenta conciliorum 3, 1231-1235. — Teilweise gedruckt (nur die-Artikel]: Martène Bd. 8 (1733) Sp. 959-962. — Mansi Bd. 30 (1792) Sp. 1231-1233. — Braun 6, 186 ff. nr. XV. Regesten: Chmel, Reg. Frid. nr. 1178. — Georgisch, Regesta chrondl.-dipl. 2, 1109. — Lich- nowsky 6 nr. 421. 55. Sacrosancta usw. ad futuram rei memoriam. peticionem vestram audivit hec sancta synodus, quam nomine carissimi ecclesie filii Frederici regis Romanorum illustris et venerabilium .. archiepiscoporum ac nobilium virorum principum clectorum sacri Romani imperii vos, venerabilis Silvester episcope Chimensis, et dilecti ejusdem ecclesie filii Erharde
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 9-11. 31 in alium translato locum, illi quoque obedire ac obediri facere, responderat, desuper hoc non fuisse collatum cum rege, sed crederet, quod sie vellet. id eciam asseruerat dictus miles prefatus secunda vice. [8] ultimo vero responsio illis data fuisset; regem non velle Basi- leam intrare, donce omnia complanata essent, vellet tamen propinquare ad duo miliaria, 5 ut illo patres accedentes cum eo practicare possent. 11442) Okt. 11. Antwort des Baseler Konzils auf den Antrag Kg. Friedrichs und der Kurfürsten: erklart sich zu eigener Verlegung gegen bestimmte Sicherheiten nach einem vom Konzil zu wählen- den, dem König genehmen Ort bereit. 1442 Oktober 6 Basel. 1442 Okt. 6 15 20 25 A aus Rom Bibl. Vat. eod. Vat. lat. 3543 fol. 854-87b cop. mb. Die Abschrift 1st, wie alle in dieser Handechrift enthaltenen Aktenstücke, laut Bemerkung auf fol. 91a vom Konzilsnotar Michael Galteri mit dem Original verglichen. B coll. Dresden H. St. A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 227a-228b cop. ch. ohne Schnitte. Diese und die Vorlagen D E enthalten nur den Antrag nr. 4 (vgl. dort Vorl. C und unten S. 32 Z. 5) und die Antwort des Konzils von primo sancta (S. 32 Z. 17) bis expedire (S. 34 Z.6). — Bemerkung der sächsischen Kanzlei zu Anfang am Rande Apportata per H. Engelhardi 1442 de Florencia. C coll. Paris Bibl. Nat. cod. ms. lat. 1490 fol. 211 a�214a cop. mb. Die Handschrift uar früher Eigentum des Kardinals von Arles. (Vgl. RTA. 16 nr. 131, Quellenbeschreibung unter P.) D coll. Wolfenbüttel L.-B. ood. Helmst. 1239 fol. 197b-20lb cop. ch. Vgl. oben Bemerkungen zu Vorl. B. Die Hs. stammt aus St. Florian (Oberösterreich). E coll. Würzburg St.-A. Geistl. Schrank lad. 18 nr. 5 Libell 4 fol. 157a.158a cop. ch. Vgl. oben unter B. In Basel U.-B. ms. A. I. 26 fol. 74b-77a. — Ebenda ms. E. I. 4. fol. 380s-382b. — Bernkastel- Kues Hosp.-Bibl. cod. 167 (früher F 38) fol. 291a�293b. Hs. aus dem Besitz der Artisten- fakultät Köla. — Florena Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 12 fol. 139a 141b. — Leipzig U.-B. ms. 176 fol. 211b-213a. — Mailand Bibt. Ambr. cod. G 80 sup. fol. 174a-177b. — Or- ford Bibl. Bodl. ms. Roe 20 fol. 67b-69a, vom Notar Galteri mit dem Orig. coll. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4192 fol. 384 a-386b. — Wien N. B. cod. 4954 fol. 356 a.359b. — Ebenda cod. 5080 fol. 675 a-677b. — Ebenda cod. 5116 fol. 80 b 83a. — Ebenda cod. 5139 fol. 97 a-1008. — Wolfenbüttel L.-B. cod. Aug. 78. 1 fol. 185a.186 a. 10 80 35 40. Ferner in den folgenden Hss., die (wie Forll. BDE) nur den Antrag und die Artikel der Ant- wort enthallen: Augsburg Ordin.-Bibl. cod. 41 fol. 1243-127b. — Basel U.-B. ms. A. II. 25 fol. 88ab und 91s. — Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Relig.-sachen A fol. 258s�259a; Vorl. ge- hört zu den Aklen der kirchenpolit. Verhandlungen des Nürnberger RT. aus Anjang Okt. 1444 und ist von einem Zeitgenossen mit dem Vermerk versehen: Responsum sacri concilii, juxta cujus tenorem domini Coloniensis et Saxonie voluerunt consentire in translacionem sacri concilii Basiliensis. — Maihingen Ött.-Wallerst. Bibl. Sammelband I, 3 Fol. 18 fol. 7a-8a. — München St.-B. cod. Iat. 85 fol. 193a-194b. — Paris Bibl. Nat. ms. latin 12100 fol. 287h bis 288b. — Pommersfelden Gfi. Schönbornsche Bibl. cod. ms. nr. 2726 fol. 129a-130a. — Wien N.-B. ood. 4943 fol. 131a�132a. — Ebenda cod. 5111 fol. 2238�224b. — Ebenda cod. 5359 fol. 144ab. — Wotfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 127a-128a. — Außerdem in aämilichen Segovia-Hes. : lib. 19 cap. 5. Drucke: Kölner Konzilienausgabe Bd. 2 (1538) fol. 744b-746a. — Goldast Bd. 3 (1713) S. 475 bis 477. — Müller, RT.-theatrum Bd. I (1713) S. 203-206. — Hardouin Bd. 3 (1714) Sp. 1431-1435. — Lünig Bd. 15 (1716) S. 307-316 nr. 155. — Labbé Bd. 17 (1731) Sp. 569 bis 573. — Mansi Bd. 29 (1788) Sp. 368-372. — Monumenta conciliorum 3, 1231-1235. — Teilweise gedruckt (nur die-Artikel]: Martène Bd. 8 (1733) Sp. 959-962. — Mansi Bd. 30 (1792) Sp. 1231-1233. — Braun 6, 186 ff. nr. XV. Regesten: Chmel, Reg. Frid. nr. 1178. — Georgisch, Regesta chrondl.-dipl. 2, 1109. — Lich- nowsky 6 nr. 421. 55. Sacrosancta usw. ad futuram rei memoriam. peticionem vestram audivit hec sancta synodus, quam nomine carissimi ecclesie filii Frederici regis Romanorum illustris et venerabilium .. archiepiscoporum ac nobilium virorum principum clectorum sacri Romani imperii vos, venerabilis Silvester episcope Chimensis, et dilecti ejusdem ecclesie filii Erharde
Strana 32
Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 32 Zelking baro, Thoma de Haselbach in theologia magister, Johannes de Lisura decretorum doctor preposite ecclesie sancte Marie ad gradus Maguntinensis, Johannes de Francfordia officialis Confluencie, Henrice de Herpel preposite sancti Severini Coloniensis, Johannes de Lemberg etiam in theologia magister, premissis disertis“ orationibus porrexistis. cujus qui- dem petitionis tenor talis est: [Es folgt der Wortlaut des Antrags, nr. 4.] vestras autem 5 devotiones latere non putamus, quantum necesse sit, ut judicia conciliorum generalium, que pro fide catholica b et salute animarum proferuntur, firma et stabilia permaneant, quan- taque jactura ipsius fidei et ecclesie discipline immineat, si illa mutare et vacillare nec robur et stabilitatem habere permittantur. Mit der Gefährdung€ der Autorität des gegenwärtigen, durch die Autoritat zweter vorhergehender Konzilien und zweier Papste versamamelten und von 10 fast allen Königen und Fürsten anerkannten Konzils würden auch alle zukünftigen Synoden, ja das Ansshen der Kirche selhst in Frage gestellt. et“ pro pace ecclesie petitionem premissam postulastis! adimpleri. quam si reiceremus, plurima discrimina graviorque ipsius ecclesie dei lesio sequi posset. Im Vertrauen auf die Rechtschaffenheit des Königs und der Fürsten, durch die eine Sicherheit für die Konzilsautorität gewährleistet erschcine. prefate vestre petitioni 15 respondendum duximus juxta seriem articulorum sequentium sub hac forma: [II Primoe sancta synodus comendat devotionem et sinceram intentionem. quam prefati serenissimus Romanorum rex et illustres principes ad unionem et pacifi- cationem ecclesie sancte dei habent et pridem per vosf predictos solemness nuncios et oratores suosh cum eorum litteris ad hoc sacrum concilium destinatosl in congregacione 20 generali facundek et prudenter explicarunt. [2] secundo vobis "i prefatis oratoribus commemorat", quomodo in hac civitate Basiliensi hactenus fuerit et hodie sit generale con- cilium universalem ecclesiam representans, quod merito apud omnes christicolas multiplici ratione debet dici et reputari indubitatum et unicum, et° quod sine maximis periculis in- comoditatibus laboribus sumptibus et difficultatibus ab hine ad alium locum mutatio hujus ? 25 sacri concilii fieri non poterit, prout res hec se ipsam cunctis" diligenter intuentibus indicat et hec ipsa sancta synodus sepius per oratores suos in diversis ambassiatis et in isto loco verbo etr scriptis oratoribus regum et principums seculi multipharie luculenter ostendit" unde" premissis aliisque plurimis attente consideratis videretur v huic sancte synodo, quod hec insignis civitas Basiliensis, cujus idoneitas multiplici experientia diuturne comprobata s0 extitit, esset locus aptus et rebus gerendis accommodus, ad quem cooperantibus prefatis dominis serenissimo Romanorum rege et electoribus non solum ex inclita natione Germanica sed ex omni fidelium natione, que sub celo est, convenire possent omnes, qui generalibus conciliis interesse debent et consueverunt, ut " unacum patribus, qui in hoc* concilio con- stanter hactenus perseverarunt, pax et unio ecclesie desiderata dari posset, precipue cum 35. hoc sacrum concilium inter alia sancta opera specialiter extitit congregatum ad pacem om- nium Christianorum, nichilominusz hiis non obstantibus, ut predicti serenissimus rex* et principes electores ceterique reges et principes ac cuncti fideles clare pereipiant reetam et puram intentionem, quam habetbb hoc sacrum concilium ad unitatem et pacem ecclesie et hactenus semper habuit, quodque patres in eo perseverantes parati sunt reddere rationem 40 omni poscenti de ea, que in eis est, fide utque prefati serenissimus rex et sui principes electores evidenter cognoscant, quod sacrum concilium cupit votis eorundem complacere 1442 Okt. 6 a) A desertis. b) C orthodoxa. c) C add. nune. d) C postulatis. el won hier an sind BDE kallationier!: ADB haben kein Alinea; BE add. quod. f) om. BDE. g) in Č durchgestrichen. h) om. BDE. i) BE destinatis. k. E faciende. 1) B—E haben hier und bei art. 2b—d Alinea. m) om. DE. I)C commemoret; B commamorstur- n) E add consequenter subjungatur. 1) Bom. hujus sacri. q) A add. se. r) CE add. in. s) Eadd hujus. t) E respondit. u) E hat Alinea. V) BE videtur; B hat patrihus hujus saerl conellii stalt hule —sinodo. w) B et, D om. ut —perseverarunt. x) D eodem. y)R add. ad. z) B—E haben Alinea. an) D add. Romanorum. bb) om. B. re) Č D ipsis. 45 1 Hierzu sind Belege aus alterer Zeit beigebracht van Augustinus (Epist. 43, 7: Migne 33, 169; Corp. script. eccl. 34, 2 8. 101), P. Celasius (an die Bi- schöfe vn Dardania: Migne 59, 62 f.; Corp. &r. eccl. 35, 1 S. 370 j.; vgl. Jaffé nr. 664) und den 50 Kaisern Marcian und Falentinian (an P. Leo vom 15. Febr. 441, vgl. Manci 6,215 ff.).
Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 32 Zelking baro, Thoma de Haselbach in theologia magister, Johannes de Lisura decretorum doctor preposite ecclesie sancte Marie ad gradus Maguntinensis, Johannes de Francfordia officialis Confluencie, Henrice de Herpel preposite sancti Severini Coloniensis, Johannes de Lemberg etiam in theologia magister, premissis disertis“ orationibus porrexistis. cujus qui- dem petitionis tenor talis est: [Es folgt der Wortlaut des Antrags, nr. 4.] vestras autem 5 devotiones latere non putamus, quantum necesse sit, ut judicia conciliorum generalium, que pro fide catholica b et salute animarum proferuntur, firma et stabilia permaneant, quan- taque jactura ipsius fidei et ecclesie discipline immineat, si illa mutare et vacillare nec robur et stabilitatem habere permittantur. Mit der Gefährdung€ der Autorität des gegenwärtigen, durch die Autoritat zweter vorhergehender Konzilien und zweier Papste versamamelten und von 10 fast allen Königen und Fürsten anerkannten Konzils würden auch alle zukünftigen Synoden, ja das Ansshen der Kirche selhst in Frage gestellt. et“ pro pace ecclesie petitionem premissam postulastis! adimpleri. quam si reiceremus, plurima discrimina graviorque ipsius ecclesie dei lesio sequi posset. Im Vertrauen auf die Rechtschaffenheit des Königs und der Fürsten, durch die eine Sicherheit für die Konzilsautorität gewährleistet erschcine. prefate vestre petitioni 15 respondendum duximus juxta seriem articulorum sequentium sub hac forma: [II Primoe sancta synodus comendat devotionem et sinceram intentionem. quam prefati serenissimus Romanorum rex et illustres principes ad unionem et pacifi- cationem ecclesie sancte dei habent et pridem per vosf predictos solemness nuncios et oratores suosh cum eorum litteris ad hoc sacrum concilium destinatosl in congregacione 20 generali facundek et prudenter explicarunt. [2] secundo vobis "i prefatis oratoribus commemorat", quomodo in hac civitate Basiliensi hactenus fuerit et hodie sit generale con- cilium universalem ecclesiam representans, quod merito apud omnes christicolas multiplici ratione debet dici et reputari indubitatum et unicum, et° quod sine maximis periculis in- comoditatibus laboribus sumptibus et difficultatibus ab hine ad alium locum mutatio hujus ? 25 sacri concilii fieri non poterit, prout res hec se ipsam cunctis" diligenter intuentibus indicat et hec ipsa sancta synodus sepius per oratores suos in diversis ambassiatis et in isto loco verbo etr scriptis oratoribus regum et principums seculi multipharie luculenter ostendit" unde" premissis aliisque plurimis attente consideratis videretur v huic sancte synodo, quod hec insignis civitas Basiliensis, cujus idoneitas multiplici experientia diuturne comprobata s0 extitit, esset locus aptus et rebus gerendis accommodus, ad quem cooperantibus prefatis dominis serenissimo Romanorum rege et electoribus non solum ex inclita natione Germanica sed ex omni fidelium natione, que sub celo est, convenire possent omnes, qui generalibus conciliis interesse debent et consueverunt, ut " unacum patribus, qui in hoc* concilio con- stanter hactenus perseverarunt, pax et unio ecclesie desiderata dari posset, precipue cum 35. hoc sacrum concilium inter alia sancta opera specialiter extitit congregatum ad pacem om- nium Christianorum, nichilominusz hiis non obstantibus, ut predicti serenissimus rex* et principes electores ceterique reges et principes ac cuncti fideles clare pereipiant reetam et puram intentionem, quam habetbb hoc sacrum concilium ad unitatem et pacem ecclesie et hactenus semper habuit, quodque patres in eo perseverantes parati sunt reddere rationem 40 omni poscenti de ea, que in eis est, fide utque prefati serenissimus rex et sui principes electores evidenter cognoscant, quod sacrum concilium cupit votis eorundem complacere 1442 Okt. 6 a) A desertis. b) C orthodoxa. c) C add. nune. d) C postulatis. el won hier an sind BDE kallationier!: ADB haben kein Alinea; BE add. quod. f) om. BDE. g) in Č durchgestrichen. h) om. BDE. i) BE destinatis. k. E faciende. 1) B—E haben hier und bei art. 2b—d Alinea. m) om. DE. I)C commemoret; B commamorstur- n) E add consequenter subjungatur. 1) Bom. hujus sacri. q) A add. se. r) CE add. in. s) Eadd hujus. t) E respondit. u) E hat Alinea. V) BE videtur; B hat patrihus hujus saerl conellii stalt hule —sinodo. w) B et, D om. ut —perseverarunt. x) D eodem. y)R add. ad. z) B—E haben Alinea. an) D add. Romanorum. bb) om. B. re) Č D ipsis. 45 1 Hierzu sind Belege aus alterer Zeit beigebracht van Augustinus (Epist. 43, 7: Migne 33, 169; Corp. script. eccl. 34, 2 8. 101), P. Celasius (an die Bi- schöfe vn Dardania: Migne 59, 62 f.; Corp. &r. eccl. 35, 1 S. 370 j.; vgl. Jaffé nr. 664) und den 50 Kaisern Marcian und Falentinian (an P. Leo vom 15. Febr. 441, vgl. Manci 6,215 ff.).
Strana 33
A. Gesandtschaft zum Base ler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 11. 33 pro pacificatione universalis ecclesie divina favente clementia consequenda, [2a] ipsa 1442 Okt. 6 sancta synodus in hac civitate Basiliensi inclite nationis Germanice in spiritu sancto congregata et usque in presentem diem legitime continuata universalem ecclesiam representans offert se para- tam in tempore, de quo infra fit mentio, ad locum ejusdem nationis rebus gerendis acco- 5 modum et regie celsitudini gratum sua propria auctoritate modis congruis se ipsam transferre, securitatibus tamen ante hujusmodi translationem decretandam et fiendam in talibus prestaria solitis et aliis necessariis datis et prestitis, obseerat" autem prefata synodus eandem regiam celsitudinem. quatenus dignetur rem hanc aliis regibus et principibus intimare, eos toto ingenio et nisu inducendo, ut illam ipsi" amplectantur veniantque personaliter aut suos solemnes oratores mittant ac prelatos et 1o alios, qui in gencralibus conciliis de jure vel consuctudine debent interesse, dicionis" eorundem etiam ad veniendum inducant, ut pax st unin ecelesie sancte dei dari possit. [2b] securitates? vero et alia, que necessaria esse reputat et intendit hec sancta synodus, sunt ea, que sequuntur: primoe quod screnissimus ipse dominus rex prestet suum et sacri Romani imperii salvumconductum 1 ipsi sacro concilio ad alium locum transferendo 15 pro omnibus accedentibus ad ipsum stantibus et recedentibus« in plena forma detque operam, ut locus eligendus etiam det plenissimamh securitatem et salvumconductum cum libertatibus circa jurisdictionem ac etiam super habitationibus victualibus et aliis requisitis; similiterquek dabit operam, quod principes ecclesiastici et seculares ac loca ipsi concilio vicina dent 1 suos salvosconductus quodque predicti salviconductus 20 serenissimi domini regis, loci concilii aliorumque dominorum et locorum sint irrevo- cabiles durentque continuem usque ad quatuor menses post finitum concilium. exhorta- tur autem sancta synodus regiam celsitudinem, si que guerre aut graves discordie tunc inter illos aut illa essent, dignetur se interponere pro treuga autu pace inter illos com- ponenda. iteme petit sancta synodus, quod serenissimus ipse dominus rex Roma- 2 norum ipsi concilio intersit personaliter, legitimo cessante impedimento (quo ad- veniente aliquem potentem et magne auctoritatis principem sacro concilio gratum in ejus protectorem instituere habeat) polliceaturque sub verbo regio per suas litteras patentes, quod non faciet nec fieri permittetr deo auctore, quantum in eo fuerit, quod sit vel esse possit directe vel indirecte contra ipsius concilii auctoritatem et libertatem. item" ne so inanis et frustratoria reddatur hujusmodir sacri concilii translatio, que sine magnis peri- culis et difficultatibus fieri non potest, videtur permaxime necessarium, cum juxta declara- tionems sancte et magne synodi Constanciensis3 quicunque fidelis teneatur obedire man- datis statutis ordinationibus autt preceptis cujuscunque" generalis concilii, quod domini rex et electores prefati per suas litteras patentes hoc sacrum concilium Basiliense ante 3s ipsius translationem decretandam certificent, quod concilium, dum in illo loco fuerit, recognoscent pro vero generali concilio et indubitato eique adherebunt cum effectu inconcusse, quamdiu durabit et continuatum fuerit, statutisque et y ordinationibus decretis et mandatis per illud inihi fiendis acquiescent et obtemperabunt et, quantum in eis erit, inviolabiliter facient observari, etiamsi adversarn ad illud non venerint. [2e] loca 40 vero, que predicte translationi et rebus gerendis videntur accomoda et regie celsitudini grata, nominabit sacrum concilium, quando ipsius serenitati videbitur expedire, quorum alterum pro majori gratitudine contentatur sacrum concilium, quod ipse dominus rex auctori- tate hujus sacri concilii eligat et assignet. [2d] postquam autem dicte securitates 45 n) Oprestare. b) B hei Alinea. c) E ipsam. d) B diciones. of B—E kaben Alinea. 1)A sal- vunconductum, und 4o tuch gleich nachher. g) A recedeuntibus. h) B plenam, 1) Binhabitacionibus. k) R aimiliter; B—E haben Alinea. D E dant. m) om. CE; B contnuo. 1) E et. 0) B—E haben Alines; E add. hec Ainter petit. p) E permittat; D om. den auctore. J) H—E haben Alinea. I)B hujns. s) om. B. 1) Eet. u) A cujuslibel. V om. B—F. Das in Petit Geecttte ist dem Heschluß der on Generalkongregation vom 26. Sept., nr. 7, extlehat. 2 Uber die Ansarbeitung dor „Sicherheifen“ vgl. Segovia (nr. I art. 8). a Im Dekr. der 5. Seasion vom 6. April 1415 (Mansi 27, 590/.). Deutsche Relchstags-Akten XVII 3
A. Gesandtschaft zum Base ler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 11. 33 pro pacificatione universalis ecclesie divina favente clementia consequenda, [2a] ipsa 1442 Okt. 6 sancta synodus in hac civitate Basiliensi inclite nationis Germanice in spiritu sancto congregata et usque in presentem diem legitime continuata universalem ecclesiam representans offert se para- tam in tempore, de quo infra fit mentio, ad locum ejusdem nationis rebus gerendis acco- 5 modum et regie celsitudini gratum sua propria auctoritate modis congruis se ipsam transferre, securitatibus tamen ante hujusmodi translationem decretandam et fiendam in talibus prestaria solitis et aliis necessariis datis et prestitis, obseerat" autem prefata synodus eandem regiam celsitudinem. quatenus dignetur rem hanc aliis regibus et principibus intimare, eos toto ingenio et nisu inducendo, ut illam ipsi" amplectantur veniantque personaliter aut suos solemnes oratores mittant ac prelatos et 1o alios, qui in gencralibus conciliis de jure vel consuctudine debent interesse, dicionis" eorundem etiam ad veniendum inducant, ut pax st unin ecelesie sancte dei dari possit. [2b] securitates? vero et alia, que necessaria esse reputat et intendit hec sancta synodus, sunt ea, que sequuntur: primoe quod screnissimus ipse dominus rex prestet suum et sacri Romani imperii salvumconductum 1 ipsi sacro concilio ad alium locum transferendo 15 pro omnibus accedentibus ad ipsum stantibus et recedentibus« in plena forma detque operam, ut locus eligendus etiam det plenissimamh securitatem et salvumconductum cum libertatibus circa jurisdictionem ac etiam super habitationibus victualibus et aliis requisitis; similiterquek dabit operam, quod principes ecclesiastici et seculares ac loca ipsi concilio vicina dent 1 suos salvosconductus quodque predicti salviconductus 20 serenissimi domini regis, loci concilii aliorumque dominorum et locorum sint irrevo- cabiles durentque continuem usque ad quatuor menses post finitum concilium. exhorta- tur autem sancta synodus regiam celsitudinem, si que guerre aut graves discordie tunc inter illos aut illa essent, dignetur se interponere pro treuga autu pace inter illos com- ponenda. iteme petit sancta synodus, quod serenissimus ipse dominus rex Roma- 2 norum ipsi concilio intersit personaliter, legitimo cessante impedimento (quo ad- veniente aliquem potentem et magne auctoritatis principem sacro concilio gratum in ejus protectorem instituere habeat) polliceaturque sub verbo regio per suas litteras patentes, quod non faciet nec fieri permittetr deo auctore, quantum in eo fuerit, quod sit vel esse possit directe vel indirecte contra ipsius concilii auctoritatem et libertatem. item" ne so inanis et frustratoria reddatur hujusmodir sacri concilii translatio, que sine magnis peri- culis et difficultatibus fieri non potest, videtur permaxime necessarium, cum juxta declara- tionems sancte et magne synodi Constanciensis3 quicunque fidelis teneatur obedire man- datis statutis ordinationibus autt preceptis cujuscunque" generalis concilii, quod domini rex et electores prefati per suas litteras patentes hoc sacrum concilium Basiliense ante 3s ipsius translationem decretandam certificent, quod concilium, dum in illo loco fuerit, recognoscent pro vero generali concilio et indubitato eique adherebunt cum effectu inconcusse, quamdiu durabit et continuatum fuerit, statutisque et y ordinationibus decretis et mandatis per illud inihi fiendis acquiescent et obtemperabunt et, quantum in eis erit, inviolabiliter facient observari, etiamsi adversarn ad illud non venerint. [2e] loca 40 vero, que predicte translationi et rebus gerendis videntur accomoda et regie celsitudini grata, nominabit sacrum concilium, quando ipsius serenitati videbitur expedire, quorum alterum pro majori gratitudine contentatur sacrum concilium, quod ipse dominus rex auctori- tate hujus sacri concilii eligat et assignet. [2d] postquam autem dicte securitates 45 n) Oprestare. b) B hei Alinea. c) E ipsam. d) B diciones. of B—E kaben Alinea. 1)A sal- vunconductum, und 4o tuch gleich nachher. g) A recedeuntibus. h) B plenam, 1) Binhabitacionibus. k) R aimiliter; B—E haben Alinea. D E dant. m) om. CE; B contnuo. 1) E et. 0) B—E haben Alines; E add. hec Ainter petit. p) E permittat; D om. den auctore. J) H—E haben Alinea. I)B hujns. s) om. B. 1) Eet. u) A cujuslibel. V om. B—F. Das in Petit Geecttte ist dem Heschluß der on Generalkongregation vom 26. Sept., nr. 7, extlehat. 2 Uber die Ansarbeitung dor „Sicherheifen“ vgl. Segovia (nr. I art. 8). a Im Dekr. der 5. Seasion vom 6. April 1415 (Mansi 27, 590/.). Deutsche Relchstags-Akten XVII 3
Strana 34
34 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 OR. 6 sacro huic concilio fuerint prestite cum effectu ac per regiam serenitatem unus ex locis eidem" specificandis pro translatione concilii nominatus et de biis aliisque premissis sacrum concilium per snas litteras regias patentes fuerit certificatum, hec sancta synodus suam translationem in illum locum publice ac in solemni sessione decretabit fiendam ad tempus, quod eidem synodo ac dicte regie majestati" consideratis temporum circumstanciis" 5 et necessitated ecclesie videbitur expediree. Videtis', preclari oratores, quantum pacem ecclesie hec sancta synodus exoptet, quanta liberalitate desideriis regie serenitatis et aliorum illustrium dominorum vos mittentium satisfacere desiderat, nichil aliud querens, nisi ut publice saluti ecclesie convenienter et efficaciter consulatur, vestrum erit, jam eorundem principum animos inducere, ut matrem 10 suam ecclesiam, ex qua spiritualiter regenerati sunt, virtuosis adjuvent auxiliis, quatenus corum ope sacri concilii Constanciensis et hujus Basiliensis et aliarum universalium synodo- rum illesa permaneat« auctoritas, fides vigeat, sacris canonibus reverentia debita exhibeatur, procuretur animarum salus. ad que semper summeh hujus sancte synodi aspiravit intentio. que etsi per impletionem vestre postulationis obmitti aut negligi! contingeret, grave judi- 15 cium a domino super ipsos principes inclitos et super vos pertimescendum foret, sed ita illo- rum piam devotionem et vestram in cunctis agere speramus, ut ex laboribus fructuosis a datum Basilee in nostra generali congregatione domino promereamini premia gloriosa. pridie' nonas octobris anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo quadragesimo secundo. 1149 Drt. 6 20 1442 Okt. 4-10 12. Berichte gen. Vertreter des Breslauer (DomJ-kapitels über Vorgänge beim Baseler Konzil. [1442] Oktober 4-10 Bascl. Aus Breslaw St.-A. Hs. Klose 124 cop. ch. saec. 18, mit Abschrijten der nicht mehr worliegenden Originale der Breslauer Dombibl., die von Klose zu Anfang des Cod. nach ihrer äußeren Beschaffenheit genau beschrieben und in der Reihenfolge der alten Signaturen kopiert sind. 25 Druck: Cod. Dipl. Silesiae 15 S. 221 ff., nr. 158, Amm. zu S. 226 und nrr. 160 u. 161. [I] Nach dent ersten Bericht der beiden Breslauer Gesandten vom I. Okt. (nr. 8) schreibt Kaplan Johannes Sneschewicz am 4. (Basilee ipso die sancti Francisi) u. a., sie hatten in ihrer eigenen Angelegenheit, der Ent- setzung des Nicolaus Gramis von seinem Amte, bisher nichts erreichen können, weil es, ut novit episcopus, non expediebat; neque potuimus proponere hincinde, prout necessarium fuisset, propter arduos tractatus so translacionis concilii sub condicionibus et modism propter quos domini cardinales en certi deputati per plures dies simul fuerunt die ac nocte nec vacabat ipsis hora comedendi usque in diem scilicet crastinum saneti Francisci, ubi in plena congregacione, in qua dabitur finale responsum ambasintoribus etc. (fol. 134 u mil der Sign. G 81). [2] Unter dem unmittelbaren Eindruck der Konzilsantwort hat einer der beiden Gesandten dann Jam 38 8. oder 9. Okt.] einen BriefI an das Domkapitel begonnen, worin er über folgende Einzelheiten berichtet: non du- bito, quin vestris paternitatibus constet n de avizatis et conclusis in dieta Franckenfordensi, quorum copiam domino nostro generoso episcopo transmisi. et eadem me in Basilea existente fuerunt sollempniter et publice proposita in generali congregacione concilii per dominos ambasiatores regis Romanorum et principum electorum petentes super eisdem votivum responsum. et quia sacrum concilium reputat hanc 40 rem multiplicibus de causis fore valde arduam, et ita per integras ebdomades se occuparunt. et fuit hincinde notabilis diversitas super danda finali responsione. attenta, prout non dubito, inspiracione Okt. s sancti spiritus, qui est auctor concordie et unionis, 6. octobris die Saturni similiter in plena et generali congregacionc concilii sollempniter et publice fuit datum hujusmodi responsum juxta tenorem ejus cedule, que lecta erat; cujus copia presentibus est inclusa, et, prout expost audivi, tunc dicti domini ambasia- 45 Okt. 7 tores de hujusmodi responsione bene erant contenti et statim crastina die ad dominos suos, quilibet ad ( kt. 5 d) C necessitati. a) om. E. b) B celsitudini. c) A drcunstanciis. bolladioniert. 1) A hat kein Alivea. g) C servetur. 1) om. C. D)C2. m) em.; Vorl. and. n) em., Vorl. constat. gregatione. e) prr. C; bir hierher sind BDE 1) A neglegi. k) 0 om in— con- Die Bewertung der einzelnen Aktenstüicke und thres Zusammenhanges weicht bei uns etwas van der- jenigen Alimanns im Cod. Silesiae ab. 50
34 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 OR. 6 sacro huic concilio fuerint prestite cum effectu ac per regiam serenitatem unus ex locis eidem" specificandis pro translatione concilii nominatus et de biis aliisque premissis sacrum concilium per snas litteras regias patentes fuerit certificatum, hec sancta synodus suam translationem in illum locum publice ac in solemni sessione decretabit fiendam ad tempus, quod eidem synodo ac dicte regie majestati" consideratis temporum circumstanciis" 5 et necessitated ecclesie videbitur expediree. Videtis', preclari oratores, quantum pacem ecclesie hec sancta synodus exoptet, quanta liberalitate desideriis regie serenitatis et aliorum illustrium dominorum vos mittentium satisfacere desiderat, nichil aliud querens, nisi ut publice saluti ecclesie convenienter et efficaciter consulatur, vestrum erit, jam eorundem principum animos inducere, ut matrem 10 suam ecclesiam, ex qua spiritualiter regenerati sunt, virtuosis adjuvent auxiliis, quatenus corum ope sacri concilii Constanciensis et hujus Basiliensis et aliarum universalium synodo- rum illesa permaneat« auctoritas, fides vigeat, sacris canonibus reverentia debita exhibeatur, procuretur animarum salus. ad que semper summeh hujus sancte synodi aspiravit intentio. que etsi per impletionem vestre postulationis obmitti aut negligi! contingeret, grave judi- 15 cium a domino super ipsos principes inclitos et super vos pertimescendum foret, sed ita illo- rum piam devotionem et vestram in cunctis agere speramus, ut ex laboribus fructuosis a datum Basilee in nostra generali congregatione domino promereamini premia gloriosa. pridie' nonas octobris anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo quadragesimo secundo. 1149 Drt. 6 20 1442 Okt. 4-10 12. Berichte gen. Vertreter des Breslauer (DomJ-kapitels über Vorgänge beim Baseler Konzil. [1442] Oktober 4-10 Bascl. Aus Breslaw St.-A. Hs. Klose 124 cop. ch. saec. 18, mit Abschrijten der nicht mehr worliegenden Originale der Breslauer Dombibl., die von Klose zu Anfang des Cod. nach ihrer äußeren Beschaffenheit genau beschrieben und in der Reihenfolge der alten Signaturen kopiert sind. 25 Druck: Cod. Dipl. Silesiae 15 S. 221 ff., nr. 158, Amm. zu S. 226 und nrr. 160 u. 161. [I] Nach dent ersten Bericht der beiden Breslauer Gesandten vom I. Okt. (nr. 8) schreibt Kaplan Johannes Sneschewicz am 4. (Basilee ipso die sancti Francisi) u. a., sie hatten in ihrer eigenen Angelegenheit, der Ent- setzung des Nicolaus Gramis von seinem Amte, bisher nichts erreichen können, weil es, ut novit episcopus, non expediebat; neque potuimus proponere hincinde, prout necessarium fuisset, propter arduos tractatus so translacionis concilii sub condicionibus et modism propter quos domini cardinales en certi deputati per plures dies simul fuerunt die ac nocte nec vacabat ipsis hora comedendi usque in diem scilicet crastinum saneti Francisci, ubi in plena congregacione, in qua dabitur finale responsum ambasintoribus etc. (fol. 134 u mil der Sign. G 81). [2] Unter dem unmittelbaren Eindruck der Konzilsantwort hat einer der beiden Gesandten dann Jam 38 8. oder 9. Okt.] einen BriefI an das Domkapitel begonnen, worin er über folgende Einzelheiten berichtet: non du- bito, quin vestris paternitatibus constet n de avizatis et conclusis in dieta Franckenfordensi, quorum copiam domino nostro generoso episcopo transmisi. et eadem me in Basilea existente fuerunt sollempniter et publice proposita in generali congregacione concilii per dominos ambasiatores regis Romanorum et principum electorum petentes super eisdem votivum responsum. et quia sacrum concilium reputat hanc 40 rem multiplicibus de causis fore valde arduam, et ita per integras ebdomades se occuparunt. et fuit hincinde notabilis diversitas super danda finali responsione. attenta, prout non dubito, inspiracione Okt. s sancti spiritus, qui est auctor concordie et unionis, 6. octobris die Saturni similiter in plena et generali congregacionc concilii sollempniter et publice fuit datum hujusmodi responsum juxta tenorem ejus cedule, que lecta erat; cujus copia presentibus est inclusa, et, prout expost audivi, tunc dicti domini ambasia- 45 Okt. 7 tores de hujusmodi responsione bene erant contenti et statim crastina die ad dominos suos, quilibet ad ( kt. 5 d) C necessitati. a) om. E. b) B celsitudini. c) A drcunstanciis. bolladioniert. 1) A hat kein Alivea. g) C servetur. 1) om. C. D)C2. m) em.; Vorl. and. n) em., Vorl. constat. gregatione. e) prr. C; bir hierher sind BDE 1) A neglegi. k) 0 om in— con- Die Bewertung der einzelnen Aktenstüicke und thres Zusammenhanges weicht bei uns etwas van der- jenigen Alimanns im Cod. Silesiae ab. 50
Strana 35
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 11—13. 35 suum dominun, sunt reversi. dicitur, quod consimilis ambasiata mittatur ad dominum Eugenium; et 11142) quotquot audivi, tune spe ... (fol. 156a cop. ch., nach einem Orig.-Zettel unter der Sign. G 102, offenbar OFt. d-10 dem Brieſkonzept). [3] Der Brief blieb unvollendet, weil der Schraiher inzwischen anderes zu berichten hatte. Er benutzle offenbar 5 jedoch das einmal begonnene Konzept als Einlage zu einem Brief, den beide Breslauer Gesandte am 10. Okt. an das Domkapitel sandten. Auf die Rückseite des obengenannten Briefkonzeptes aber wurden weitere Mit- teilungen aufgezeichnet, die wohl als ein Aszug aus dem im Brief genannten Bericht an Bj. Konrad von Breslau zu werten sind: Die Saturni 6. octobris in plena congregacione sacri concilii, ubi presens eram1, fuit sollempniter datum responsum et dictis dominis ambasiatoribus, videlicet domino episcopo et 10 Thome Haselbach pro parte domini regis, preposito Coloniensi pro parte domini episcopi Colo- niensis, Joanni de Lesura doctori pro parte Treverensis, cuidam doctori decretorum domini Maguntini, Joanni de Lembergo doctori pro parte comitis Palatini; seilicet nemo comparuit pro parte dominorum ducis Saxonum eta marchionis Brandenburgensie et copiam ejusdem cedule de verbo ad verbum vestre paternilati mitto presentibus inclusam, facta hujusmodi responsione predicti ambasiatores 15 ad suos dominos sunt reversi. et consimiles ambasiatores ad dominum Eugenium similiter mittuntur. [Das Foigende am Rander] cedula in presencia dictorum dominorum ambasiatorum scilicet episcopi et Thome Hnsilbach pro parteb domini regis et quatuor doctorum pro parte quatuor dominorum electorum scilicet Coloniensis Treverensis Maguntini et comitis Palatini; scilicet pro parte dominorum ducis Saxonie et marchionis Brandenburgensis nemo presens erat. (fol. 155b; nach einer Orig.-Notiz auf der Rüchseite des 20 vorhergehenden, unvollendeten Briejes; Sign. G 102.) [4 Als weitere Beilage zu dem nachslehenden Brief vom 10. Okt. hat zueifellos ein Zettel gedient, der Auszeichnungen über die Verhandlungen der Breslauer Gesandten mit den Kardinëlen in Basel sogleich nach Erteilung der Antwort an die kgl. und kft. Gesandtschaft am 6. Okt. enthielt, diese Aufzeichnungen, die dem Inhalt nach am 9. oder 10. Okl. auigesetst sein dürften, beginnen: Sabbato post Francisci data fuit in plena 0k. 6 25 congregacione concilii responsio ambasiatoribus regis et electorum et ante hoe patres concilii c ot singule deputaciones adeo erant occupate propter finalem responsionem dandam, propter quam ambasiatores a festo crucis usque in dictum diem moratid sunt, quod non patehat accessus ad cosdem. (fol. 154b, nach dem Orig.-Zellel mil der Sign. G 101.) [5 Die geaamten Auszeichnungen der Zunschenzeit (2—4) wurden offenbar mil einem Schreiben der 30 beiden Gesandten vom 10. Okt. (scriptum velocissime in erastino sancti Dionisii 42) an daa Domkapitel zu Bredlau übersandt; jedenfalls erwähnen sie in diesem Briefe eingangs, daß dudum littere presentibus colligate seripte fuerunt, aber dominus Nicolaus Croel cognatus magistri Nicolai Wolf 2, der nach Polen gehen wollte, habe sich bis heute in Busel aufgehalten. Der Brief schlieft: item mitLimus vestris dominacionibus respon- sionem sacri concilii factam ambasiatoribus regis Romanorum et principum electorum in plena congre- s5 gacione concilii, ubi presentes oramus. et ccdula hujusmodi tenoris fuit publice lecta et alta voce sabbato 10k. 8) post Francisci. (fol. 133ab, nach dem Orig. mit der Sign. G 80. Die Abschrift der genannten Konzilsantwort ist a. a. O. nicht vorhanden.) Okt. 8 13. Das Baseler Konzil an Rektor, Doktoren und Magtster der Unin. Wien 3. übersendet die Ant- 14d OFt. 19 wort (nr. II) mit der Bitte um weitere Mitarbeit zugunsten des Konzils. 1442 Okt. 19 Basel. 40 Aus Wien U.-A. Lade XLI nr. 28 or. mb. lit. cl. c. bulla plumb. pend. mit Placet-Vermerken. Inc. Memores semper sumus; Unterfertig- Johannes Vydemoyd. Teiltneiter Druck: Kink 1. 2 S. 73. — Reg.: Zeihig in Wiener Sitzungsberichie 8, 6lfi. Unler Hinweis auf das Eintreten der Briefempfünger für die Autoritat der allgemeinen Konzilien und zur Sicherung der Arbeiten in Konstanz. Siena und Basel pro reformacione ipsius ecclesie dei in capite et 45 in membris hält es das Konzil fir richtig, die Univereitat üher die Verhandlungen zu unterriehten, die von ihm a) om. Forl. b) om. Vorl. c) cm., Vorl. consilii. d) om. Vorf. 1 Altmann (Cod. Silesine S. 226 Z. 34) will hier- aus schließen, das Snesch. bei Aufzeichnung dieser Mitteilungen schon aus Basel abgereist war. Das ist so nicht notwendig, wenn man annimmi, daß die Zeilen im Hinblick auf die bevorstehende Abreise, die der Schreiber im Brief vom 10. Okt. in Aussicht stelll, geschrieben zind. 2 Vorl. Wif. Es erscheint unter den Akten betr. Nic. 55 Gramis im Cod. Silesiae ein Breslauer Domherr Nico- laus Wolf, Archid iakon in Oppeln. Warum der Be- arbeiter des Goder W. Altmann stati dessen an ohiger Stelle an einen gleichzeitig erscheinenden Licentiaten und Domherrn Slephan Wolf denkt, ist unerfindlich. a P. Felix sandte am 8. Nov. (Basilee 2. non. maji 1442 pont. 2) ein Schreiben an die Univ. Wien, durch das er begehrie, nt universitas consilin ineat cum legatis apostoliois archiepiscopo Pragensi et pre- posito Brunensi (Wien U.-A. Lade XLI nr. 40 or mb. c. bulla; rücks. Kanzleivermerk Eneas; ugl. Kink I. 2 S. 73).
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 11—13. 35 suum dominun, sunt reversi. dicitur, quod consimilis ambasiata mittatur ad dominum Eugenium; et 11142) quotquot audivi, tune spe ... (fol. 156a cop. ch., nach einem Orig.-Zettel unter der Sign. G 102, offenbar OFt. d-10 dem Brieſkonzept). [3] Der Brief blieb unvollendet, weil der Schraiher inzwischen anderes zu berichten hatte. Er benutzle offenbar 5 jedoch das einmal begonnene Konzept als Einlage zu einem Brief, den beide Breslauer Gesandte am 10. Okt. an das Domkapitel sandten. Auf die Rückseite des obengenannten Briefkonzeptes aber wurden weitere Mit- teilungen aufgezeichnet, die wohl als ein Aszug aus dem im Brief genannten Bericht an Bj. Konrad von Breslau zu werten sind: Die Saturni 6. octobris in plena congregacione sacri concilii, ubi presens eram1, fuit sollempniter datum responsum et dictis dominis ambasiatoribus, videlicet domino episcopo et 10 Thome Haselbach pro parte domini regis, preposito Coloniensi pro parte domini episcopi Colo- niensis, Joanni de Lesura doctori pro parte Treverensis, cuidam doctori decretorum domini Maguntini, Joanni de Lembergo doctori pro parte comitis Palatini; seilicet nemo comparuit pro parte dominorum ducis Saxonum eta marchionis Brandenburgensie et copiam ejusdem cedule de verbo ad verbum vestre paternilati mitto presentibus inclusam, facta hujusmodi responsione predicti ambasiatores 15 ad suos dominos sunt reversi. et consimiles ambasiatores ad dominum Eugenium similiter mittuntur. [Das Foigende am Rander] cedula in presencia dictorum dominorum ambasiatorum scilicet episcopi et Thome Hnsilbach pro parteb domini regis et quatuor doctorum pro parte quatuor dominorum electorum scilicet Coloniensis Treverensis Maguntini et comitis Palatini; scilicet pro parte dominorum ducis Saxonie et marchionis Brandenburgensis nemo presens erat. (fol. 155b; nach einer Orig.-Notiz auf der Rüchseite des 20 vorhergehenden, unvollendeten Briejes; Sign. G 102.) [4 Als weitere Beilage zu dem nachslehenden Brief vom 10. Okt. hat zueifellos ein Zettel gedient, der Auszeichnungen über die Verhandlungen der Breslauer Gesandten mit den Kardinëlen in Basel sogleich nach Erteilung der Antwort an die kgl. und kft. Gesandtschaft am 6. Okt. enthielt, diese Aufzeichnungen, die dem Inhalt nach am 9. oder 10. Okl. auigesetst sein dürften, beginnen: Sabbato post Francisci data fuit in plena 0k. 6 25 congregacione concilii responsio ambasiatoribus regis et electorum et ante hoe patres concilii c ot singule deputaciones adeo erant occupate propter finalem responsionem dandam, propter quam ambasiatores a festo crucis usque in dictum diem moratid sunt, quod non patehat accessus ad cosdem. (fol. 154b, nach dem Orig.-Zellel mil der Sign. G 101.) [5 Die geaamten Auszeichnungen der Zunschenzeit (2—4) wurden offenbar mil einem Schreiben der 30 beiden Gesandten vom 10. Okt. (scriptum velocissime in erastino sancti Dionisii 42) an daa Domkapitel zu Bredlau übersandt; jedenfalls erwähnen sie in diesem Briefe eingangs, daß dudum littere presentibus colligate seripte fuerunt, aber dominus Nicolaus Croel cognatus magistri Nicolai Wolf 2, der nach Polen gehen wollte, habe sich bis heute in Busel aufgehalten. Der Brief schlieft: item mitLimus vestris dominacionibus respon- sionem sacri concilii factam ambasiatoribus regis Romanorum et principum electorum in plena congre- s5 gacione concilii, ubi presentes oramus. et ccdula hujusmodi tenoris fuit publice lecta et alta voce sabbato 10k. 8) post Francisci. (fol. 133ab, nach dem Orig. mit der Sign. G 80. Die Abschrift der genannten Konzilsantwort ist a. a. O. nicht vorhanden.) Okt. 8 13. Das Baseler Konzil an Rektor, Doktoren und Magtster der Unin. Wien 3. übersendet die Ant- 14d OFt. 19 wort (nr. II) mit der Bitte um weitere Mitarbeit zugunsten des Konzils. 1442 Okt. 19 Basel. 40 Aus Wien U.-A. Lade XLI nr. 28 or. mb. lit. cl. c. bulla plumb. pend. mit Placet-Vermerken. Inc. Memores semper sumus; Unterfertig- Johannes Vydemoyd. Teiltneiter Druck: Kink 1. 2 S. 73. — Reg.: Zeihig in Wiener Sitzungsberichie 8, 6lfi. Unler Hinweis auf das Eintreten der Briefempfünger für die Autoritat der allgemeinen Konzilien und zur Sicherung der Arbeiten in Konstanz. Siena und Basel pro reformacione ipsius ecclesie dei in capite et 45 in membris hält es das Konzil fir richtig, die Univereitat üher die Verhandlungen zu unterriehten, die von ihm a) om. Forl. b) om. Vorl. c) cm., Vorl. consilii. d) om. Vorf. 1 Altmann (Cod. Silesine S. 226 Z. 34) will hier- aus schließen, das Snesch. bei Aufzeichnung dieser Mitteilungen schon aus Basel abgereist war. Das ist so nicht notwendig, wenn man annimmi, daß die Zeilen im Hinblick auf die bevorstehende Abreise, die der Schreiber im Brief vom 10. Okt. in Aussicht stelll, geschrieben zind. 2 Vorl. Wif. Es erscheint unter den Akten betr. Nic. 55 Gramis im Cod. Silesiae ein Breslauer Domherr Nico- laus Wolf, Archid iakon in Oppeln. Warum der Be- arbeiter des Goder W. Altmann stati dessen an ohiger Stelle an einen gleichzeitig erscheinenden Licentiaten und Domherrn Slephan Wolf denkt, ist unerfindlich. a P. Felix sandte am 8. Nov. (Basilee 2. non. maji 1442 pont. 2) ein Schreiben an die Univ. Wien, durch das er begehrie, nt universitas consilin ineat cum legatis apostoliois archiepiscopo Pragensi et pre- posito Brunensi (Wien U.-A. Lade XLI nr. 40 or mb. c. bulla; rücks. Kanzleivermerk Eneas; ugl. Kink I. 2 S. 73).
Strana 36
36 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 in diesen Tagen mil den Gesandten Kg. Friedrichs, der Erzbischöfe und der Kurfürsten gepslogen worden sind, OF. IS und schiekt ihr deshalb den Worllaut seiner Antwort an die genannten Gesandten. Hieraus wollen probitates vestre den Beweis für die Friedensbereitschaft des Konzils entnehmen und wie hisher justiciam ejus und des Friedensfreundes and Verteidigers der Konzilsautoritat, P. Felix, in Wort und Schrift verkunden et tam apud serenitatem regiam quam alios virtuose laboretis, ne hoc sacrum concilium tantis laboribus pro 5 1442 communi utilitate Christianorum continuatum debito et salutifero frustretur effectu, - datum Basilce Okt. 19 14. kalendas novembris anno 1142. 1442 14. Kard. Ludwig von Arles an [Konrad von Weinsberg: über sein Zusammensein mit Okt. 20 Kg. Friedrich und die Reiseabsichten des Königs. [Nachschriften: I/ betr. Angelegenheiten des Empfängers und Nachricht fiber P. Felix; f2] bevorstehender Empfang des Könijs in 10 1442 Oktober 20 Basel. Lausanne and Genj. Ans Ohringen Hohenlohesches Haus-A. Lade G nr. 61 or. ch. lib. cl. c. sig. in v. impr. Rück- seitige Anschrift: Magnifico baroni domino Joanni [8o] comiti de Vinsperg saeri Romani imperii hereditario, amico nostro precarissimo; darunter Ludovicus cardinalis Arelatensis. Text, Datum und Anshrift samt Namen des Absenders von der Hand eines Schreibers. Korrek- 15 turen und Nachschriften aamt Unterschrift vom Kardinal eigenhändig. 1442 Okt. 20 Noč. J Seit ihrem Auseinandergehen in Frankfurt habe er keine Nachricht vom Empfänger. venimus enim usque Solitstat cum regia prefata majestate, que semper sua clementi benignitate et humilitate nos suo more solito multipliciter honoravit. postea vero, postquam hie regressi fuimus, iterum in Engnessain pro certis arduis tractandis negociis accessimus presenciam sue majestatis et ibidem morem fecimus aliquibus z0 diebusl, et a in illo castro seu oppido iterato multum me honoravit et gratanter tractavit, dando habunde factaque visitacione per ipsam regiam majestatem in suis ibidem dominiis accessit de bonis suis2. celsitudo sun ad alia diversa loca in partibus proximis supcrioribus in Turego Friburgo et Berna, et nune, ut fertur, apud Lausannam* in Sabaudia esse debet, deinde Gebennam, ut creditur, et hanc civitatem Basi- leensem b visitaturns. ubi pridem ad sacrum coneilium “ misit suos oratores eum aliis oratoribus domino- 25 rum electorum sacri Romani imperii ad aliqua ardua cum ipso sacro concilio tractanda, pro unione vide- licet et pace in ecclesia dei. et licet materia gravis esset valde, tamen, ut toti mundo appareat d de inten- cione sacri concilii justissima, supplicacionibus regiis et dominorum electorum annuere voluit, wie Emp- janger des naheren durch seinen Kaplan. Uberbringer dieses Schreibens, erfahren werde. ex Basilea 20. oetobris 1442. [Nachschriff 1:/ Uber des Empfängers Angelegenheit, um die sich das Konzil, der 30 Papst und der Kardinal selbst bemühen werden, werde ihn der genannte (Kaplan] Johannes unterrich- ten, idem dominus noster papa lapso festo omnium sanctorum intendit ire Lausannam pro ista veme facienda de beneplacito sacri concilii pro sanitate persone suet, quia multum dubitat asperi- tatem et frigiditatem future yemis propter infirmitatem gule, quam interdum patitur, et propter 1a3 alias causas utiles et fructuosas ecclesie et hujus sacri connilii et sue honorificencie, ut alias sencietis, 35 April reversurus ad hane sanctam sinodum infallanter de mense aprilis proxime preterito et antea, si esset magna neccessitas, quia de presenti potest se melius absentare quam alias, ex quo est recepta bona conclusio per sacrum eoncilium Bagiljonse et suam honorificenciam cum ambassiatoribus dictorum do- minorum regis Romanorum et sacri imperii electorum, qui ambassiatores valde contenti et consolati cum bonis conclusione et responcione sacri concilii verbo et in scriptis factis a sacro concilio et dominto nostro 10 papa et a Basilia recesserunt. et pendentibus istis tractatibus habendis per dictum deminum regem et dictos dominos cum aliis regibus et principibus ecclesiasticis et secularibus et adversariis ecclesie et concilii a) ot — bonis guls vom Kardinal eiganhandig am Rauda nachgatragen, b) Mtsicher, borr. ave Barileam? u1 dn. Vorl, consillum. d) em., Vorl. apporeat. I Der König war vom 5. bis J. Sepl. in Enstsheim: vgl. Chmel, Reg. nrr. 1094-1107. 2 Vgl. den Schutzbrief Kg. Friedrichs für den Kard. von Arles, die Kirche von Arles und die Abtei Mont- majour aus Solothurn ƒ1442 zu. Okt. f und 6/ (Chmel Reg. nr. I175). 3 Dort urkuwlele Friedrich am 20. Okt., »gl. Chmel, Reg. nr. 1205. 4 P. Felix V. schrieb am 19. Okl. an Konrad von Winsperg, imperiali camerario unter anderem: pro sanitate corporis conservanda proximis diehns ad nostram patriam Sabaudie recedemus, quod tibi 4f notifficamus, ut negocia nostra et universalis ecclesie nobis tantum corpore absentibus eo animo pro- sequaris, quo hactenus fecisti. persuadeas quoque tibi, nos ad vota tua honesta semper paratos exi- stere, quod re magis quam verbis, dum oportu 50 nitas se offeret, com peries. Dat. Basilee sub anulo piscatoris 19. octobris 1442, p. 3. Unterfert. Marti- nus (Ohringen Hoh. H.-A. Lade G nr. 53,3 or. mb. lit. cl. ). 55
36 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 in diesen Tagen mil den Gesandten Kg. Friedrichs, der Erzbischöfe und der Kurfürsten gepslogen worden sind, OF. IS und schiekt ihr deshalb den Worllaut seiner Antwort an die genannten Gesandten. Hieraus wollen probitates vestre den Beweis für die Friedensbereitschaft des Konzils entnehmen und wie hisher justiciam ejus und des Friedensfreundes and Verteidigers der Konzilsautoritat, P. Felix, in Wort und Schrift verkunden et tam apud serenitatem regiam quam alios virtuose laboretis, ne hoc sacrum concilium tantis laboribus pro 5 1442 communi utilitate Christianorum continuatum debito et salutifero frustretur effectu, - datum Basilce Okt. 19 14. kalendas novembris anno 1142. 1442 14. Kard. Ludwig von Arles an [Konrad von Weinsberg: über sein Zusammensein mit Okt. 20 Kg. Friedrich und die Reiseabsichten des Königs. [Nachschriften: I/ betr. Angelegenheiten des Empfängers und Nachricht fiber P. Felix; f2] bevorstehender Empfang des Könijs in 10 1442 Oktober 20 Basel. Lausanne and Genj. Ans Ohringen Hohenlohesches Haus-A. Lade G nr. 61 or. ch. lib. cl. c. sig. in v. impr. Rück- seitige Anschrift: Magnifico baroni domino Joanni [8o] comiti de Vinsperg saeri Romani imperii hereditario, amico nostro precarissimo; darunter Ludovicus cardinalis Arelatensis. Text, Datum und Anshrift samt Namen des Absenders von der Hand eines Schreibers. Korrek- 15 turen und Nachschriften aamt Unterschrift vom Kardinal eigenhändig. 1442 Okt. 20 Noč. J Seit ihrem Auseinandergehen in Frankfurt habe er keine Nachricht vom Empfänger. venimus enim usque Solitstat cum regia prefata majestate, que semper sua clementi benignitate et humilitate nos suo more solito multipliciter honoravit. postea vero, postquam hie regressi fuimus, iterum in Engnessain pro certis arduis tractandis negociis accessimus presenciam sue majestatis et ibidem morem fecimus aliquibus z0 diebusl, et a in illo castro seu oppido iterato multum me honoravit et gratanter tractavit, dando habunde factaque visitacione per ipsam regiam majestatem in suis ibidem dominiis accessit de bonis suis2. celsitudo sun ad alia diversa loca in partibus proximis supcrioribus in Turego Friburgo et Berna, et nune, ut fertur, apud Lausannam* in Sabaudia esse debet, deinde Gebennam, ut creditur, et hanc civitatem Basi- leensem b visitaturns. ubi pridem ad sacrum coneilium “ misit suos oratores eum aliis oratoribus domino- 25 rum electorum sacri Romani imperii ad aliqua ardua cum ipso sacro concilio tractanda, pro unione vide- licet et pace in ecclesia dei. et licet materia gravis esset valde, tamen, ut toti mundo appareat d de inten- cione sacri concilii justissima, supplicacionibus regiis et dominorum electorum annuere voluit, wie Emp- janger des naheren durch seinen Kaplan. Uberbringer dieses Schreibens, erfahren werde. ex Basilea 20. oetobris 1442. [Nachschriff 1:/ Uber des Empfängers Angelegenheit, um die sich das Konzil, der 30 Papst und der Kardinal selbst bemühen werden, werde ihn der genannte (Kaplan] Johannes unterrich- ten, idem dominus noster papa lapso festo omnium sanctorum intendit ire Lausannam pro ista veme facienda de beneplacito sacri concilii pro sanitate persone suet, quia multum dubitat asperi- tatem et frigiditatem future yemis propter infirmitatem gule, quam interdum patitur, et propter 1a3 alias causas utiles et fructuosas ecclesie et hujus sacri connilii et sue honorificencie, ut alias sencietis, 35 April reversurus ad hane sanctam sinodum infallanter de mense aprilis proxime preterito et antea, si esset magna neccessitas, quia de presenti potest se melius absentare quam alias, ex quo est recepta bona conclusio per sacrum eoncilium Bagiljonse et suam honorificenciam cum ambassiatoribus dictorum do- minorum regis Romanorum et sacri imperii electorum, qui ambassiatores valde contenti et consolati cum bonis conclusione et responcione sacri concilii verbo et in scriptis factis a sacro concilio et dominto nostro 10 papa et a Basilia recesserunt. et pendentibus istis tractatibus habendis per dictum deminum regem et dictos dominos cum aliis regibus et principibus ecclesiasticis et secularibus et adversariis ecclesie et concilii a) ot — bonis guls vom Kardinal eiganhandig am Rauda nachgatragen, b) Mtsicher, borr. ave Barileam? u1 dn. Vorl, consillum. d) em., Vorl. apporeat. I Der König war vom 5. bis J. Sepl. in Enstsheim: vgl. Chmel, Reg. nrr. 1094-1107. 2 Vgl. den Schutzbrief Kg. Friedrichs für den Kard. von Arles, die Kirche von Arles und die Abtei Mont- majour aus Solothurn ƒ1442 zu. Okt. f und 6/ (Chmel Reg. nr. I175). 3 Dort urkuwlele Friedrich am 20. Okt., »gl. Chmel, Reg. nr. 1205. 4 P. Felix V. schrieb am 19. Okl. an Konrad von Winsperg, imperiali camerario unter anderem: pro sanitate corporis conservanda proximis diehns ad nostram patriam Sabaudie recedemus, quod tibi 4f notifficamus, ut negocia nostra et universalis ecclesie nobis tantum corpore absentibus eo animo pro- sequaris, quo hactenus fecisti. persuadeas quoque tibi, nos ad vota tua honesta semper paratos exi- stere, quod re magis quam verbis, dum oportu 50 nitas se offeret, com peries. Dat. Basilee sub anulo piscatoris 19. octobris 1442, p. 3. Unterfert. Marti- nus (Ohringen Hoh. H.-A. Lade G nr. 53,3 or. mb. lit. cl. ). 55
Strana 37
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs ur. 13—15. 37 et domini nostri comodius idem dominus noster pupa potest se absentare. Propria Ludovius cardinalis 141: . 20 Arelatensis. [2] Si dictus dominus rex vadat Lausannam et Gebenram, per illustriosimos principes dominum ducem Sabaudie et comitem Gebennensem et patriam honorantissime et magnificentissime recipietur a et tracta- 5 bitur, quantum circonstanoie et brevitas temporis patientur. Empfehlung an die Angehärigen. 15. Thomas Ebendorfer1 erwidert in Namen Kg. Friedrichs auf eine im Austrage des Herzogs von Savoyen gehaltene Ansprache und wendet sich dabei zugleich an eine Gesandtschaft des Herzogs von Burgund. ƒ 1442 Oktober 24? Genf./ 1442 Účt. 24) 10 Aus Wien N.-B. cod. 4680 fol. 432a-4d3b und 436ab conc. ch. von der Hand Ebendorfers. Uberschrift Ad ducem Gebenensem, sed in parte ad Burgundie ducis oratores 1442. Au/ fol. 434 und 435 sind 2 Blatt mit anderen Niederschrifsen dazwischengeheftet.— Bei art. 3 beginnt eine neue Feder; Zusätze sind von uns durch spitze Klammern kenntlich gemacht. 25 I!Ex que de vestre excellentie jussu, princeps magnifice et gloriose, invictissimus dominus noster Romanorum rex semper augustus per organun venerabilis istius doctoris 15 proponentis (politissima oracione digesta) audivit et plenius intellexit, exploratissimam responsionem exquirerent, si fata (mihi) concessissent, (qui responsalis mandatus sum in hac parte), et facundie donum pariterque eciam eloquentie stilum. sed quid prefatus glorio- sissimus dominus noster (respondendo) dicere potest ad hee, que et affectuose et effectuose uti ab heri et nudiustertius sua celsitudo cognovit in hiis partibus sibi et suis exhiberi? 20 respondere potuerint b nisi id“ ewangeliste, quod in currentis dominice ewangelio 3 exaratum agnovit „credidit ipse et domus ejus tota d"! verba sunt devotissimi istius reguli devotius postulantis sui unici incolumitatem, antequam morirctur. ideo medullitus interpellabat medicorum medicum: domine descende, priusquam? moriatur filius meusf. qui et audire meruit: vade, filius tuus vivit (ubi thema). 12] Cujus personam induere non crubescens" in hiis ecclesie fluctuosis calamitatibus, in hiis scopulosis angustiis, quibus quatitur ipsa mater ecclesia, dum sie laceratur a filiis, irride- tur a perfidis et conculcatur lamentabilius ab externis nationibus, unde fides orthodoxa infici- tur, pudicicia periit, religio corruit, omnium sanctarum virtutum turma a nobis procul abscessit et e regione omnium viciorum monstra quasi quodam furto in impetu feraliter emerserunt 30 in omni statu, etate pariter et sexu, unde „undique “ bella fremunt, omnes furor excitat, armis incumbunt reges regibus innumeris, impia confuso sevit discordia (mundo)“, mala et alia innumera esse suborta: [2a] hec nedum ipse gloriosissimus noster rex prenominatus credidit, sed et oculata fide (sciens scit et videndo) dietim conspicit et conspiciendo credidit et hoc ipsum domus ejus, tota sancta militans ecclesiai, quam commemorans ss apostolus": „in domo“, inquit, „magna non solum vasa sunt ad honorem, sed eciam ad contumeliam" et rursus prima ad Thymoteum tercio k6 suadet optime „conversari in O. 23 und 27/ 40 a) cis.; Vort. reclpient et truetabunt. b) Lesurt unsicner. u sulyl durrenstrichen quod; das folgende quod ist a Rande nachgefugt. dl folgt durchstricken Joh. e) priusquam mor, iber durchstrichensm ut sanes. 1) folgl dirahstricken ubi thema. g) dat folgende, jetzt verbessert oder durchstrichen, lautete ursprünglich eui dominus: ego veniam et eurabo eum, ubi thema. h) der Salz bleibl unvollendet, toenn man nicht die für munde (Z. 31) rebrawchte Abkürzung der Forl. in responden auflisen mill i fol turchstrichen le. k) folgt durchstrichen da oder de, also rielleicht dícit. 1 Uber den Inhalt vgl. Einl. S. 5. 2 Der offizielle Empfang des Königs durch den Her- 45 zog hat gemaß Ebendorfers Worten in Z. 19 zwei Tage nach dem Einzug in Genf statigefunden. Am ersten Page nach der Ankunjt war eine Begriistung durců den Genfer Rat. Das Konzept der Ansprache seitens des Rates an den König bei Uberreichang eines Geschenkes 80 (minusculum) ist noch erhallen (Genf St.-A. Pièces hist. nr. 547, Uberschr. Arenga fienda imperatori). Es enthält am Schluß die won zuuiter Hund beigefügien Bemerkungen: Friderieus imperator in- travit Gebenne die lune 22 mensis octobris anno dom. 1442 et fuerunt date ferie in curia officiali per octo dies, darunter r. d. 1443 et sabbato 21. m. sept. intravit papa Felix civitatem Gebennensom. In- haldich ist diese Rede fur uas ohne Bedeutung. s Die Perikope Joh. 4 16-53 falll anf den 20. So. nach Pfingsten, des war 1442 Okt. 7. 1 Vgl. S. 23 Anm. 5. 5 2. Thimat. 2, 20. f. Thimor. 3, 15. 6
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs ur. 13—15. 37 et domini nostri comodius idem dominus noster pupa potest se absentare. Propria Ludovius cardinalis 141: . 20 Arelatensis. [2] Si dictus dominus rex vadat Lausannam et Gebenram, per illustriosimos principes dominum ducem Sabaudie et comitem Gebennensem et patriam honorantissime et magnificentissime recipietur a et tracta- 5 bitur, quantum circonstanoie et brevitas temporis patientur. Empfehlung an die Angehärigen. 15. Thomas Ebendorfer1 erwidert in Namen Kg. Friedrichs auf eine im Austrage des Herzogs von Savoyen gehaltene Ansprache und wendet sich dabei zugleich an eine Gesandtschaft des Herzogs von Burgund. ƒ 1442 Oktober 24? Genf./ 1442 Účt. 24) 10 Aus Wien N.-B. cod. 4680 fol. 432a-4d3b und 436ab conc. ch. von der Hand Ebendorfers. Uberschrift Ad ducem Gebenensem, sed in parte ad Burgundie ducis oratores 1442. Au/ fol. 434 und 435 sind 2 Blatt mit anderen Niederschrifsen dazwischengeheftet.— Bei art. 3 beginnt eine neue Feder; Zusätze sind von uns durch spitze Klammern kenntlich gemacht. 25 I!Ex que de vestre excellentie jussu, princeps magnifice et gloriose, invictissimus dominus noster Romanorum rex semper augustus per organun venerabilis istius doctoris 15 proponentis (politissima oracione digesta) audivit et plenius intellexit, exploratissimam responsionem exquirerent, si fata (mihi) concessissent, (qui responsalis mandatus sum in hac parte), et facundie donum pariterque eciam eloquentie stilum. sed quid prefatus glorio- sissimus dominus noster (respondendo) dicere potest ad hee, que et affectuose et effectuose uti ab heri et nudiustertius sua celsitudo cognovit in hiis partibus sibi et suis exhiberi? 20 respondere potuerint b nisi id“ ewangeliste, quod in currentis dominice ewangelio 3 exaratum agnovit „credidit ipse et domus ejus tota d"! verba sunt devotissimi istius reguli devotius postulantis sui unici incolumitatem, antequam morirctur. ideo medullitus interpellabat medicorum medicum: domine descende, priusquam? moriatur filius meusf. qui et audire meruit: vade, filius tuus vivit (ubi thema). 12] Cujus personam induere non crubescens" in hiis ecclesie fluctuosis calamitatibus, in hiis scopulosis angustiis, quibus quatitur ipsa mater ecclesia, dum sie laceratur a filiis, irride- tur a perfidis et conculcatur lamentabilius ab externis nationibus, unde fides orthodoxa infici- tur, pudicicia periit, religio corruit, omnium sanctarum virtutum turma a nobis procul abscessit et e regione omnium viciorum monstra quasi quodam furto in impetu feraliter emerserunt 30 in omni statu, etate pariter et sexu, unde „undique “ bella fremunt, omnes furor excitat, armis incumbunt reges regibus innumeris, impia confuso sevit discordia (mundo)“, mala et alia innumera esse suborta: [2a] hec nedum ipse gloriosissimus noster rex prenominatus credidit, sed et oculata fide (sciens scit et videndo) dietim conspicit et conspiciendo credidit et hoc ipsum domus ejus, tota sancta militans ecclesiai, quam commemorans ss apostolus": „in domo“, inquit, „magna non solum vasa sunt ad honorem, sed eciam ad contumeliam" et rursus prima ad Thymoteum tercio k6 suadet optime „conversari in O. 23 und 27/ 40 a) cis.; Vort. reclpient et truetabunt. b) Lesurt unsicner. u sulyl durrenstrichen quod; das folgende quod ist a Rande nachgefugt. dl folgt durchstricken Joh. e) priusquam mor, iber durchstrichensm ut sanes. 1) folgl dirahstricken ubi thema. g) dat folgende, jetzt verbessert oder durchstrichen, lautete ursprünglich eui dominus: ego veniam et eurabo eum, ubi thema. h) der Salz bleibl unvollendet, toenn man nicht die für munde (Z. 31) rebrawchte Abkürzung der Forl. in responden auflisen mill i fol turchstrichen le. k) folgt durchstrichen da oder de, also rielleicht dícit. 1 Uber den Inhalt vgl. Einl. S. 5. 2 Der offizielle Empfang des Königs durch den Her- 45 zog hat gemaß Ebendorfers Worten in Z. 19 zwei Tage nach dem Einzug in Genf statigefunden. Am ersten Page nach der Ankunjt war eine Begriistung durců den Genfer Rat. Das Konzept der Ansprache seitens des Rates an den König bei Uberreichang eines Geschenkes 80 (minusculum) ist noch erhallen (Genf St.-A. Pièces hist. nr. 547, Uberschr. Arenga fienda imperatori). Es enthält am Schluß die won zuuiter Hund beigefügien Bemerkungen: Friderieus imperator in- travit Gebenne die lune 22 mensis octobris anno dom. 1442 et fuerunt date ferie in curia officiali per octo dies, darunter r. d. 1443 et sabbato 21. m. sept. intravit papa Felix civitatem Gebennensom. In- haldich ist diese Rede fur uas ohne Bedeutung. s Die Perikope Joh. 4 16-53 falll anf den 20. So. nach Pfingsten, des war 1442 Okt. 7. 1 Vgl. S. 23 Anm. 5. 5 2. Thimat. 2, 20. f. Thimor. 3, 15. 6
Strana 38
38 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. (1448 kt. 24/ domo dei, que est ecclesia, columpna et (firmamentuma) veritatis“. credidit eciam et ipse cum ecclesia, quod sue majestatisb precipue et aliorum seculi principum interest suis diebus pacatam tenere hanc suam matrem ecclesiam, ut Augustinus super Johannem de- ducit omelia 15.1; qua et occasione jam priscis diebus diversas Alemanies et nunc Galliarum (et harum parcium Sabaudie) loca actuata pervagacione studuit (fidenter) in- 5 visere, (si forte sua majestated altissimus graciosius populum suum dignetur visitare et insolita pacis et unitatis dulcitudine celerius adunare), quatenus non impar constancia, sed par in perferendis laboribus, par in pungna, par victoria et suis cum predecessoribus divis imperatoribus non impar esset, eciam in corona hie in via pere graciam et illorum superio- rum! civium agminibus sociari per gloriam. [2b] credidit eciam sua regia celsitudo 10 ea, que oblata sunt vestre magnificencie nomine, et domus sua, tota domus dixerim propagantis genitture, domus ista clarissima Austrie, que, sicuti inclita cum domo Sabaudie noscitur contermina vicinitate, ita non minori nectitur caritate subnixa, unde neque multis ab anno- rum decursibus aut bellum subortum aut ullum legitur substitutum discidium, in quibus et terminisg sperat regalis ipsa providentia et vestram excellentiam semper persistere et per 15 hoc in materia unionis ecclesie proch dolor jam laboranti periculoso in scismate se exhibere cooperatorem possetenus efficacem, sicut et id ipsum creatori omnium, sancte matri ecclesie et Romano imperio multipliciter dinoscimur obnoxii, prestolaturi praemium immarcessibile, quod ipsa veritas pacificish finaliter et perhenniter repromisit se daturum (Mt. quinto 2). [2c] demum et sua regalis magnificencia (una cum sua domo tota pro hac tum specialiter visitacione) se optimo voluntatis affectu, se exhibet paratam ad omnia et singula vestre excellentie grata. [3] Sed1 numquid graciam dei in vanum recipietis, ut et graciam et gloriam sui decessoris evacuetisk hac intercidente scissura? numquid (---1 cum ceteris similibus) vobis gentes imputant, quod ab allophilis archa domini capitur, quod a laycis ecclesia conculcatur, quod 2s gladium Petri tociens vibratum rubigo absumit, quod Christi sacramenta vilescunt, quod terribile nomen domini in vanum assumitur 3, quod sub pretextu perjurii m legitima conjugia dissolvuntur, ubi imputant, quod Malchus* in Christum, quod Pfassur 5 in Jeremiam, quod Balthasar" in vasa domini temulentas manus extenditn? [3a] nec° sufficientem dicere hujus grandis mali nec causam me dijudico nec quantumlibet prestitisse occasionem P. constat 30 enim, quod in tanta hominum prelatione non satis est malum non facere, nisi eciam fiat bonum faciendo malum de medio sufferre. nam juxta salvatoris parabola 7non solum arbor, quiq malos facit, excidetur, sed et qui dignos fructus non efficit, in ignem mitti divina sentencia [3b] quid est, quod rumorr insonuit et publica jam crebrescit opinio, quod precipitur. jam ecelesic violenter apud alios intruduntur apud alios sub dissimulatione concinatur opinio nunc illius nunc istius pro summo pontificatu contendente? tabescere‘ me fecit zeluss tuus, quia obliti verba tua, vere obliti verbum, inquam, tuum; et domine, „domus? mea domus oracionis“, non intrusionis, et rursus „domum10 tuam decet, domine, sanctitudo“, non tumultuacio, non intrusio, non unius partis fortificacio, fortassis dubitabilis apud timoratos. 20 35 1) üher fundamentum, bl verbessert uus majestus. c) folgt durchstricken partes. d) folg durchstrichen dignatur. 40 €) em., Vorl pro, dhulich spiter, ioo aber pro glorlum in per gl. verbratert worden it. f sm., Vorl. super morum oder ähnlich. H2 oder coronis, Lasart zwejfelhaft. I) falgt durchstrichen ropromittere. I) am Rand- pc. k) em., Vorl. evacuet. 1) Vvrl. abre fals Abkürung:), m) em., Vorl. prejuril. n) am Rande: Effusa est contemcio super principes et errare fecit eos in Invin et uon in via [Pt. 106,40]. o) Vorl. hat hier und weiterhin bei unseren Artikein Atinet. pr folgt durchstrichen quia. q) om. Fort., hat das 45 folgende malos Uber dvrehstrichenem dignos non. r) folgt durchatrichen nerescit. s) erpánat. 1 In Johannis evang. tract. 11 c.H. (Migne 35, 1483. 2 Vgl. Matth. 5, 9. 3 Vgl. Exod. 20, 7. a Vgl. Joh. 18, 10. 5 Vgl. Jerem. 20, I ff. - 2 10 uVgl. Dan. 5, 2. Matth. 7, 19, vgl. 3, 10. 8 Vgl. Psalm 118, 139. Isaias 56. 7. Psalm 92, 5. 50
38 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. (1448 kt. 24/ domo dei, que est ecclesia, columpna et (firmamentuma) veritatis“. credidit eciam et ipse cum ecclesia, quod sue majestatisb precipue et aliorum seculi principum interest suis diebus pacatam tenere hanc suam matrem ecclesiam, ut Augustinus super Johannem de- ducit omelia 15.1; qua et occasione jam priscis diebus diversas Alemanies et nunc Galliarum (et harum parcium Sabaudie) loca actuata pervagacione studuit (fidenter) in- 5 visere, (si forte sua majestated altissimus graciosius populum suum dignetur visitare et insolita pacis et unitatis dulcitudine celerius adunare), quatenus non impar constancia, sed par in perferendis laboribus, par in pungna, par victoria et suis cum predecessoribus divis imperatoribus non impar esset, eciam in corona hie in via pere graciam et illorum superio- rum! civium agminibus sociari per gloriam. [2b] credidit eciam sua regia celsitudo 10 ea, que oblata sunt vestre magnificencie nomine, et domus sua, tota domus dixerim propagantis genitture, domus ista clarissima Austrie, que, sicuti inclita cum domo Sabaudie noscitur contermina vicinitate, ita non minori nectitur caritate subnixa, unde neque multis ab anno- rum decursibus aut bellum subortum aut ullum legitur substitutum discidium, in quibus et terminisg sperat regalis ipsa providentia et vestram excellentiam semper persistere et per 15 hoc in materia unionis ecclesie proch dolor jam laboranti periculoso in scismate se exhibere cooperatorem possetenus efficacem, sicut et id ipsum creatori omnium, sancte matri ecclesie et Romano imperio multipliciter dinoscimur obnoxii, prestolaturi praemium immarcessibile, quod ipsa veritas pacificish finaliter et perhenniter repromisit se daturum (Mt. quinto 2). [2c] demum et sua regalis magnificencia (una cum sua domo tota pro hac tum specialiter visitacione) se optimo voluntatis affectu, se exhibet paratam ad omnia et singula vestre excellentie grata. [3] Sed1 numquid graciam dei in vanum recipietis, ut et graciam et gloriam sui decessoris evacuetisk hac intercidente scissura? numquid (---1 cum ceteris similibus) vobis gentes imputant, quod ab allophilis archa domini capitur, quod a laycis ecclesia conculcatur, quod 2s gladium Petri tociens vibratum rubigo absumit, quod Christi sacramenta vilescunt, quod terribile nomen domini in vanum assumitur 3, quod sub pretextu perjurii m legitima conjugia dissolvuntur, ubi imputant, quod Malchus* in Christum, quod Pfassur 5 in Jeremiam, quod Balthasar" in vasa domini temulentas manus extenditn? [3a] nec° sufficientem dicere hujus grandis mali nec causam me dijudico nec quantumlibet prestitisse occasionem P. constat 30 enim, quod in tanta hominum prelatione non satis est malum non facere, nisi eciam fiat bonum faciendo malum de medio sufferre. nam juxta salvatoris parabola 7non solum arbor, quiq malos facit, excidetur, sed et qui dignos fructus non efficit, in ignem mitti divina sentencia [3b] quid est, quod rumorr insonuit et publica jam crebrescit opinio, quod precipitur. jam ecelesic violenter apud alios intruduntur apud alios sub dissimulatione concinatur opinio nunc illius nunc istius pro summo pontificatu contendente? tabescere‘ me fecit zeluss tuus, quia obliti verba tua, vere obliti verbum, inquam, tuum; et domine, „domus? mea domus oracionis“, non intrusionis, et rursus „domum10 tuam decet, domine, sanctitudo“, non tumultuacio, non intrusio, non unius partis fortificacio, fortassis dubitabilis apud timoratos. 20 35 1) üher fundamentum, bl verbessert uus majestus. c) folgt durchstricken partes. d) folg durchstrichen dignatur. 40 €) em., Vorl pro, dhulich spiter, ioo aber pro glorlum in per gl. verbratert worden it. f sm., Vorl. super morum oder ähnlich. H2 oder coronis, Lasart zwejfelhaft. I) falgt durchstrichen ropromittere. I) am Rand- pc. k) em., Vorl. evacuet. 1) Vvrl. abre fals Abkürung:), m) em., Vorl. prejuril. n) am Rande: Effusa est contemcio super principes et errare fecit eos in Invin et uon in via [Pt. 106,40]. o) Vorl. hat hier und weiterhin bei unseren Artikein Atinet. pr folgt durchstrichen quia. q) om. Fort., hat das 45 folgende malos Uber dvrehstrichenem dignos non. r) folgt durchatrichen nerescit. s) erpánat. 1 In Johannis evang. tract. 11 c.H. (Migne 35, 1483. 2 Vgl. Matth. 5, 9. 3 Vgl. Exod. 20, 7. a Vgl. Joh. 18, 10. 5 Vgl. Jerem. 20, I ff. - 2 10 uVgl. Dan. 5, 2. Matth. 7, 19, vgl. 3, 10. 8 Vgl. Psalm 118, 139. Isaias 56. 7. Psalm 92, 5. 50
Strana 39
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 15. 39 11142 Okt. 24/ utinam nostro evo repropicietura dominusl: „noli timere, filia Syon“, civitas Jerusalem, „gloriosa" dicta sunt de te, civitas dei“, gloriam illarum humiliabo, et qui te humiliant, confundentur. [4 O detestanda pernicies, ob ambicio deploranda! filii eeclesie abierunt in consilio s impietatis, dum se erigunt contra matrem. quos nec unctionis oleum nec virtus ---d nec timoratorum crebra" exhortacio nec dei timor nec ecclesie reverencia nee sue fame dispen- dium nec exemplum paterne mansuetudinis nec pusillorum scandalum" a sua pertinacia reflectit, de adulatorum suasionibus deliniti incedentes per viam Roboam 4 consilium vene- rande maturitatis abiciunt. dolet, quod inter primicias sue dominacionis hec presumit hu- 10 mana audatia et inter initia uncionis regie hoc attemptat. (uncionis dixerim). magna etenim est hujus efficacia sacramenti. nam de David, postquam a Samuele unctus est, scriptura5 testatur, quod directus est spiritus domini in David a die illa et in reliquumi. Saul quoque die illa, qua olei lenticula a Samuele perfusus ests, mutatus est in virum alterum et insiliente in eum spiritu domini, cum ad cuneum prophetarum accessisset, et cum eis prophetare cepit. 15 et de statu regni sui juxta doctorum sentenciam varias spiritu prophetico sentencias edidit. 4a] porro honorem sponse sue zelabit dominus et „malos male" perdet“ 7, „retribuet. 1b] non debet manus layca ad sacramenta habundanter facientibus superbiam“s. manus porrigere. numquid Oza9 percussus est a domino eo, quod in archam manus devote quidem sed indigne porrexit? et temporibus Jasonis!" ille perpetuus ignis, qui a tempore 20 Jeremie usque ad Useiam 11 duraverat, extinctush est eo, quod Antiochus occasione Jasonis ad sacerdotalia manum mittere non erubuit. et1 regnum Balthasar!2 a Persis occupatum est eo, quod vasa domini in convivio prophanasset. [5] Quod si ex corde aget vestra serenitas causam Christi, dabit 13 nedum voci sed et. scriptis vocem virtutis et voluntaria oris beneplacita1d efficiet; cor potentis et resistentis 25 ad tuum vertet arbitrium ille, in cujus manu corda sunt regum 15. [5a] si jam exhorta- cionem contempnet hic, ipse contemptus tibi cedet ad gloriam. „lampas 16 enim contempta apud cogitaciones potentum, parata erit ad tempus statutum", tempus, inquam, de quo in psalmo 17: „cum accepero tempus, ego justicias judicabo’. [5b] „Benedictusk 18 deus et pater domini nostri Jesu Christi“, qui tandem respiciens in faciem testamenti sui vos 30 preelegit, ut per graciam prudentie et facundie divinitus vobis date scissura scismatis con- sueretur ad unitatem, et ecclesia dei de variis laboribus respiraret ad pacem. Petri quidem navicula diutissime tempestuosis fluctibus estuavit 19, cumque mirabiles 20 essent elationes maris, mirabilior in altis dominus statuit21 procellam in auram, dum! persecutor ecclesie fiat filius, lupus in agnem, hostis in amicum et de superbo devote humiliatus m. [5c] ecce 35 alii divicias congerunt, alii promissiones exaggerant. ut ecclesie quietem perturbent, ut 409 a) sm., Fart hat Abbtrzung für reprocictur. b) cm. Vorl. a. c) der bli der Forl, mit neuem Alinea kinter edidit 12. 15) stehende Satz quos — abiciunt int durch Verweintingericker Ainter matrem wnl tor quos al Nachdrag za diener Stedle gekaanzeichnel. 1) Forl. hat Renia für rin Wort va cima Jiuf Burhstahen. e) Vorl. tebra oder cebra, ohne Abksrzungszeichen. f1 em. Verl. scandalium. g) êir., Vorl. malos. b) srinz. i) Vorl. hat Alinez, add. quod hückr nt. k] aa Runde caput :140. 1) kinter dum folg in Forl. de, daanicht, tie sin gleiches de ver hoatis, gestricken worden ist. mpem, Vorl, afentaar versokrichen hutinliatus. 45 50 Sophonine 3, 16, vl. Joh. 12, 15. Psalm 86, 3. 3 Vgl. Pealm 1, 1. 4 Vgl. 3 Reg. 12, 8. 5 1 Reg. 16. 13. Vgl. 1 Reg. 10, 1. 9 10. Matth. 21, 41. 8 Psalm 30, 24. 9 Vgl. 2 Paral. 26, 16 ff. 10 Vgl. 2 Macc. 4-5. 11 Lesart sweifelhaft; cielleicht ial der Prophel Osea gemeint. 2 s 11 Vgl. Dan. 5, 1 /. 13 Vgl. Psalm 65, 34. 14 Vgl. Psalm 118, 108. 15 Vgl. Proverb. 21, 1. 16 Job 12, 5. 1' Pealnt 74, 3. 2. Corinth. I, 3; Ephes. 1, 3; 1. Petr. 1, 3. LS 11 Vgl. Matth. 8. 24. 20 Psalm 92, 4. 2 Val. Psulm 106, 29. 1
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 15. 39 11142 Okt. 24/ utinam nostro evo repropicietura dominusl: „noli timere, filia Syon“, civitas Jerusalem, „gloriosa" dicta sunt de te, civitas dei“, gloriam illarum humiliabo, et qui te humiliant, confundentur. [4 O detestanda pernicies, ob ambicio deploranda! filii eeclesie abierunt in consilio s impietatis, dum se erigunt contra matrem. quos nec unctionis oleum nec virtus ---d nec timoratorum crebra" exhortacio nec dei timor nec ecclesie reverencia nee sue fame dispen- dium nec exemplum paterne mansuetudinis nec pusillorum scandalum" a sua pertinacia reflectit, de adulatorum suasionibus deliniti incedentes per viam Roboam 4 consilium vene- rande maturitatis abiciunt. dolet, quod inter primicias sue dominacionis hec presumit hu- 10 mana audatia et inter initia uncionis regie hoc attemptat. (uncionis dixerim). magna etenim est hujus efficacia sacramenti. nam de David, postquam a Samuele unctus est, scriptura5 testatur, quod directus est spiritus domini in David a die illa et in reliquumi. Saul quoque die illa, qua olei lenticula a Samuele perfusus ests, mutatus est in virum alterum et insiliente in eum spiritu domini, cum ad cuneum prophetarum accessisset, et cum eis prophetare cepit. 15 et de statu regni sui juxta doctorum sentenciam varias spiritu prophetico sentencias edidit. 4a] porro honorem sponse sue zelabit dominus et „malos male" perdet“ 7, „retribuet. 1b] non debet manus layca ad sacramenta habundanter facientibus superbiam“s. manus porrigere. numquid Oza9 percussus est a domino eo, quod in archam manus devote quidem sed indigne porrexit? et temporibus Jasonis!" ille perpetuus ignis, qui a tempore 20 Jeremie usque ad Useiam 11 duraverat, extinctush est eo, quod Antiochus occasione Jasonis ad sacerdotalia manum mittere non erubuit. et1 regnum Balthasar!2 a Persis occupatum est eo, quod vasa domini in convivio prophanasset. [5] Quod si ex corde aget vestra serenitas causam Christi, dabit 13 nedum voci sed et. scriptis vocem virtutis et voluntaria oris beneplacita1d efficiet; cor potentis et resistentis 25 ad tuum vertet arbitrium ille, in cujus manu corda sunt regum 15. [5a] si jam exhorta- cionem contempnet hic, ipse contemptus tibi cedet ad gloriam. „lampas 16 enim contempta apud cogitaciones potentum, parata erit ad tempus statutum", tempus, inquam, de quo in psalmo 17: „cum accepero tempus, ego justicias judicabo’. [5b] „Benedictusk 18 deus et pater domini nostri Jesu Christi“, qui tandem respiciens in faciem testamenti sui vos 30 preelegit, ut per graciam prudentie et facundie divinitus vobis date scissura scismatis con- sueretur ad unitatem, et ecclesia dei de variis laboribus respiraret ad pacem. Petri quidem navicula diutissime tempestuosis fluctibus estuavit 19, cumque mirabiles 20 essent elationes maris, mirabilior in altis dominus statuit21 procellam in auram, dum! persecutor ecclesie fiat filius, lupus in agnem, hostis in amicum et de superbo devote humiliatus m. [5c] ecce 35 alii divicias congerunt, alii promissiones exaggerant. ut ecclesie quietem perturbent, ut 409 a) sm., Fart hat Abbtrzung für reprocictur. b) cm. Vorl. a. c) der bli der Forl, mit neuem Alinea kinter edidit 12. 15) stehende Satz quos — abiciunt int durch Verweintingericker Ainter matrem wnl tor quos al Nachdrag za diener Stedle gekaanzeichnel. 1) Forl. hat Renia für rin Wort va cima Jiuf Burhstahen. e) Vorl. tebra oder cebra, ohne Abksrzungszeichen. f1 em. Verl. scandalium. g) êir., Vorl. malos. b) srinz. i) Vorl. hat Alinez, add. quod hückr nt. k] aa Runde caput :140. 1) kinter dum folg in Forl. de, daanicht, tie sin gleiches de ver hoatis, gestricken worden ist. mpem, Vorl, afentaar versokrichen hutinliatus. 45 50 Sophonine 3, 16, vl. Joh. 12, 15. Psalm 86, 3. 3 Vgl. Pealm 1, 1. 4 Vgl. 3 Reg. 12, 8. 5 1 Reg. 16. 13. Vgl. 1 Reg. 10, 1. 9 10. Matth. 21, 41. 8 Psalm 30, 24. 9 Vgl. 2 Paral. 26, 16 ff. 10 Vgl. 2 Macc. 4-5. 11 Lesart sweifelhaft; cielleicht ial der Prophel Osea gemeint. 2 s 11 Vgl. Dan. 5, 1 /. 13 Vgl. Psalm 65, 34. 14 Vgl. Psalm 118, 108. 15 Vgl. Proverb. 21, 1. 16 Job 12, 5. 1' Pealnt 74, 3. 2. Corinth. I, 3; Ephes. 1, 3; 1. Petr. 1, 3. LS 11 Vgl. Matth. 8. 24. 20 Psalm 92, 4. 2 Val. Psulm 106, 29. 1
Strana 40
40 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. I1442 Ol. 247 variis largitionibus infastiditi sapientes seculi et potentum favores aucupentur et graciam magnatorum: problematio“ Joathan" de Abimelech, filio Gedeonis, quemb ducem elegerunt, non olivam non vitem, sed rampnum, a quo ignis exivit, qui cedros Libani absumpsit et totum orbem tumultuose concussit. [5d] princeps capitis in re publica optinet locum, uni subjectus deo, ut solo mentis justo regatur arbitrio, quem divina disposicio in arce rei s publice collocavit. [6] Es folgen einige aligemeine Satze darüber, quod animabus ad salutem, populis ad quietem, quod ecclesie libertatem honorem deo et rei publice, ecclesie a presenti (sue scis- matis) conferat liberationem, ferner [6a] ubi pietas in terris habitaret, gloriosius assereret matri cedere quam de eadem triumphare; und [ôb], quod ex importuno accessu aut inconsulto lo sermone res, que ex voto procederet, periculum aut defectum incideret“ --- [6c] olim materiali vinculo se milites astringebant, quod starent pro rei publice statu, quod in acie non fugerent et quod vite proprie utilitatem publicam prehaberent. hodie eciam tyrones prasz enses suos de altari accipiunt, ut profiteantur se filios ecclesie atque ad honorem sacerdotii Okt. 24) ad tuitionem pauperum ad vindictam malefactorum et patrie liberacionent gladium accepisse. 15 1442 INon. ƒ716. Aufzeichnung über Verhandlungen Kg. Friedrichs mit Hag. Philipp von Burgund betr. nichtgen. reichslehnbare Länder und Herrschaften (Notariatsinstrument). [November 2J 7 Besançon. 1442 Aus Wien H. H. St.-A. Urkunden (Belg. Archiv) or. mb. lit. pat. c. signatura und notarieller Beglaubigung dee Notars Johannes Bourjadi de Tholosa presbiter Bisuntinensis diocesis 20 bacalarius in decretis publicus apostolica et imperiali auctoritatibus notarius curieque Bisuntinensis juratus. [Non. I7 1442 ind. 5 die mercurit 7. octobris pont. Eugenii IV. anno 12. hora ipsius diei quarta post meridiem vel circa kamen einerseits Kg. Friedrich und andrerseits Hzg. Philipp von Burgund und Brabant und auch dessen Gemallin zusammen, fecit proponi et exponi dictus dominus rex Romanorum per dominum Jo. 25 hannem Nyperger militem consiliarium dicti domini regis in teutonico et deinde in latino conformiter ad teutonicum per reverendum in Christo patrem et dominum dominum episcopum Ckymensem consiliarium dicti domini regis ea, que sequuntur: [I] et primo quod hactenus habite sunt multe questiones inter sere- nissimos principes imperatores et Romanorum reges predecessores ipsins domini regis et dictum domi- num ducem et suos predecessores de et super certis terris et dominiis, quas et qued idem dominus s0 dux Burgundie et sui predecessores tenuerunt et possederunt, ut dicebat, sub sacro imperio et corum occasione, super quibus questionihus aliqui tractatus agitati sunt per - -- archiepiscopum Colonien- sem3 sacri imperii electorem; qui tractatus complementum non acceperunt. [2] et deinde post adventum bl em., Vurl. ha! 14d2 a) Verl. hat Alinea; die Abbirzung probleio ist zweifelhaft, vielleicht problematur zu lesen. Abkurzung far que. c) em., Vorl. ther Abkürzung für incidere. d) em. Vorl quos. 35 1 Vgl. Judic. 9, 7 ff. „ Der Irrtum der Monatsangabe wird durch die Angabe des Wochentages wieder ausgeglichen. 3 Uber diese vorausgehende Ge€andtschaft des Kölner Ebfs. schreibt der König am 26. Sept. aus Zürich Imittichen vor s. Michels tag 42] an Kf. Friedrich von Sachsen: Ebf. Dietrich, der sich under- namen hatte, zwischen dir, dem Hag. Philipp v. Burgund and der Hzgin. Elisabeth v. Görlicz freundlich zu taidingen und dazu eines gütlichen besteens unz zu allerheiligen tag (Nov. I) nachst- kômende veramt ward, wie dir und deine Brader Wilhelm und seinen Räten solches alles woll wissentlich ist, hat zur Werbung solcher Sachen den Hojrichter Gumprechten v. Newnar und den Propst zu Covelencz Tillman von Lyns vorn Frankfurter Tage zum Hag. u. Burgund cilunde gesandt. Dieselben sind beim Hag. in seinem Lande gewesen, haben die Werbung an ihn gebracht und sind heule alher gerichts aus Burgund zu uns gekommen und haben uns die ihnen ge- wordene Antwwrt vorgebracht; danach scheint es dem Hag. noch nicht beraten noch anmûtig zu sein, solhen sachen nachzugeen, als die zu Frankfurt veramt worden warn, als wir doch wolten, daz er getan hette und nachdem und wir sôlh sach deiner liebe zu gût vil dester gerinklicher dargeen liessen und vervolgeten: dies schreiben wir dir, dich mil deinen Sachen im Lande Lüczelmburg danach zu richten (Dresden H. St..A. Loc. 9648: Schrifton botr. Lütz. Erbfolgestreit Vol. I fol. 10 or. ch. lit. cl., ebd. Loe. 4357: Kaps. IV Reg. C fol. 59a cop. ch.). — Auf diese taiding mit dem Hag. v. Burgund durck N. den von Köln unseren Neffen nimmt Kg. Friedrich auch späterhin in seinem Brief vom 22. Febr. 1445 an Hag. Albrecht noch einmal Bezag (Chmel, Mut. 1, 2 nr. LIII). 40 45 50
40 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. I1442 Ol. 247 variis largitionibus infastiditi sapientes seculi et potentum favores aucupentur et graciam magnatorum: problematio“ Joathan" de Abimelech, filio Gedeonis, quemb ducem elegerunt, non olivam non vitem, sed rampnum, a quo ignis exivit, qui cedros Libani absumpsit et totum orbem tumultuose concussit. [5d] princeps capitis in re publica optinet locum, uni subjectus deo, ut solo mentis justo regatur arbitrio, quem divina disposicio in arce rei s publice collocavit. [6] Es folgen einige aligemeine Satze darüber, quod animabus ad salutem, populis ad quietem, quod ecclesie libertatem honorem deo et rei publice, ecclesie a presenti (sue scis- matis) conferat liberationem, ferner [6a] ubi pietas in terris habitaret, gloriosius assereret matri cedere quam de eadem triumphare; und [ôb], quod ex importuno accessu aut inconsulto lo sermone res, que ex voto procederet, periculum aut defectum incideret“ --- [6c] olim materiali vinculo se milites astringebant, quod starent pro rei publice statu, quod in acie non fugerent et quod vite proprie utilitatem publicam prehaberent. hodie eciam tyrones prasz enses suos de altari accipiunt, ut profiteantur se filios ecclesie atque ad honorem sacerdotii Okt. 24) ad tuitionem pauperum ad vindictam malefactorum et patrie liberacionent gladium accepisse. 15 1442 INon. ƒ716. Aufzeichnung über Verhandlungen Kg. Friedrichs mit Hag. Philipp von Burgund betr. nichtgen. reichslehnbare Länder und Herrschaften (Notariatsinstrument). [November 2J 7 Besançon. 1442 Aus Wien H. H. St.-A. Urkunden (Belg. Archiv) or. mb. lit. pat. c. signatura und notarieller Beglaubigung dee Notars Johannes Bourjadi de Tholosa presbiter Bisuntinensis diocesis 20 bacalarius in decretis publicus apostolica et imperiali auctoritatibus notarius curieque Bisuntinensis juratus. [Non. I7 1442 ind. 5 die mercurit 7. octobris pont. Eugenii IV. anno 12. hora ipsius diei quarta post meridiem vel circa kamen einerseits Kg. Friedrich und andrerseits Hzg. Philipp von Burgund und Brabant und auch dessen Gemallin zusammen, fecit proponi et exponi dictus dominus rex Romanorum per dominum Jo. 25 hannem Nyperger militem consiliarium dicti domini regis in teutonico et deinde in latino conformiter ad teutonicum per reverendum in Christo patrem et dominum dominum episcopum Ckymensem consiliarium dicti domini regis ea, que sequuntur: [I] et primo quod hactenus habite sunt multe questiones inter sere- nissimos principes imperatores et Romanorum reges predecessores ipsins domini regis et dictum domi- num ducem et suos predecessores de et super certis terris et dominiis, quas et qued idem dominus s0 dux Burgundie et sui predecessores tenuerunt et possederunt, ut dicebat, sub sacro imperio et corum occasione, super quibus questionihus aliqui tractatus agitati sunt per - -- archiepiscopum Colonien- sem3 sacri imperii electorem; qui tractatus complementum non acceperunt. [2] et deinde post adventum bl em., Vurl. ha! 14d2 a) Verl. hat Alinea; die Abbirzung probleio ist zweifelhaft, vielleicht problematur zu lesen. Abkurzung far que. c) em., Vorl. ther Abkürzung für incidere. d) em. Vorl quos. 35 1 Vgl. Judic. 9, 7 ff. „ Der Irrtum der Monatsangabe wird durch die Angabe des Wochentages wieder ausgeglichen. 3 Uber diese vorausgehende Ge€andtschaft des Kölner Ebfs. schreibt der König am 26. Sept. aus Zürich Imittichen vor s. Michels tag 42] an Kf. Friedrich von Sachsen: Ebf. Dietrich, der sich under- namen hatte, zwischen dir, dem Hag. Philipp v. Burgund and der Hzgin. Elisabeth v. Görlicz freundlich zu taidingen und dazu eines gütlichen besteens unz zu allerheiligen tag (Nov. I) nachst- kômende veramt ward, wie dir und deine Brader Wilhelm und seinen Räten solches alles woll wissentlich ist, hat zur Werbung solcher Sachen den Hojrichter Gumprechten v. Newnar und den Propst zu Covelencz Tillman von Lyns vorn Frankfurter Tage zum Hag. u. Burgund cilunde gesandt. Dieselben sind beim Hag. in seinem Lande gewesen, haben die Werbung an ihn gebracht und sind heule alher gerichts aus Burgund zu uns gekommen und haben uns die ihnen ge- wordene Antwwrt vorgebracht; danach scheint es dem Hag. noch nicht beraten noch anmûtig zu sein, solhen sachen nachzugeen, als die zu Frankfurt veramt worden warn, als wir doch wolten, daz er getan hette und nachdem und wir sôlh sach deiner liebe zu gût vil dester gerinklicher dargeen liessen und vervolgeten: dies schreiben wir dir, dich mil deinen Sachen im Lande Lüczelmburg danach zu richten (Dresden H. St..A. Loc. 9648: Schrifton botr. Lütz. Erbfolgestreit Vol. I fol. 10 or. ch. lit. cl., ebd. Loe. 4357: Kaps. IV Reg. C fol. 59a cop. ch.). — Auf diese taiding mit dem Hag. v. Burgund durck N. den von Köln unseren Neffen nimmt Kg. Friedrich auch späterhin in seinem Brief vom 22. Febr. 1445 an Hag. Albrecht noch einmal Bezag (Chmel, Mut. 1, 2 nr. LIII). 40 45 50
Strana 41
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 15-17. 41 regie majestatis in hane civitatem Bisuntinensem inter certos consiliarios ipsius regie majestatis ab ea 1142 ad hoe deputatos et certos alios consiliarios dicti domini duois Burgundie ab en eciam ad hoc deputatos 'NCV.I? fuerunt habite invicem plures collocuciones super dictis tractatibus et ad finem amicicie et concordie inter dietos principes, et quia majestas regia desiderat amplecti bonam concordiam et amiciciam cum 5 celsitudine dicti domini ducis, dolet ipsa regia majestas, quod nune adimplere non potest suam volun- tatem circa hoc, quia ipsa regia majestas non erat de presenti in sua libertate ad ea adimplendum obstan- tibus certis litteris" per eum concessis duci Saxonie; sed quamcito fuerit in Germaniis, ad quas de presenti tendit, immediate transmictet am bassiatores suos ad dictum Saxonie ducem, et tantum faciet apud cum, quod dictus dominus rex erit in libertate sua, de quo non faciebat dictus dominus rex dubium, quin 10 haberet libertatem suam. [3] et deinde infra pascha proxime venturum ipsa regia majestas mictet am- bassiatam suam solempnem ad dictum dominum ducem Burgundie eum plena potestate et mandato tractandi et concludendi super dictis questionibus et controversiis et ad habendum concordiam et ami- ciciam aum dicto domino duce Burgundie, prout plurimum affectabat et desiderabat ipsa regia majestas, sive per medium ducatus Luceburgensis, sive per medium matrimonii, sive eciam per quecumque 15 alia media debita et rationabilia. [4] insuper dictus dominus rex Romanorum se traxit ad partem versus dominum ducem predictum dicens in teutonico, prout postea fuit expositum in gallico sermone per no- biles et potentes vires dominos Johannem comitem Friburgi et de Novo Castro marescallum Burgundie" et per marchionem de Rutelin 3, in effectu videlicet: precor vos, carissime cognate, quod velitis contentari do responsione nunc facta mea ex parte, quia, quod non potest fieri nunc super premissis, flet postea, et 20 ea, que proposuit nunc predictus episcopus de parte mea, sunt et procedunt de meo beneplacito et vo- luntate. [5] deinde post predicta sie, ut premictitur, pro parte dicti domini regis et in ipsius presentia au eciam per eum prefato domino duci Burgundie dicta et exposita prefatus dominus dux per organum.. Johannis episcopi Cabilonensis illico fecit dici et exponi ipsi majestati regie adhuc ibidem presentia in latino sermenc, quod ipse dominus dux Burgundie regratiabatur toto affectu, toto posse ac toto conamine de optima voluntate ipsius regie majestatis, quam habebat erga ipsum dominum ducem Bur- gundie, ac eciam optimo desiderio ad amicieiam eum ec amplectandam, quodque erat ipse dominus dux Burgundie contentus de dicta dilacione, ex quo serenitati regie ita placebat; et quod insuper ipse dominus dux erat et erit in futurum paratus semper facere omne suum debitum, ad quod tenetur erga sacrum im- perium et suam regiam majestatem. de et super quibus omnibus et singulis suprascriptis nobilis et 30 potens dominus dominus Nicolaus Rolini miles-dominus de Athuma et cancellarius sepedicti domini dueis Burgundie pro et nomine presentis domini ducis peciit a me notario publico subecripto unum et plura instrumentum seu instrumenta, tot quot prefato domino duci Burgundie fuerint necessarta. acta fuerunt hee Bisuncii in domo fratrum minorum anno die indictione pontificatu et hora predictis, presentibus ibidem prefato .. Johanne episcopo Cabilononsi, ac nobilibus et potentibus viris dominis Johanne 35 comite Friburgi et de Novo Castro marescallo Burgundie predicto et Petro de Bofremont domino de 144? Charny et cambellano prefati domini ducis Burgundie militibus, testihus ad premissa voeatis et rogatis. [Nos. 25 11443/ April 21 17. Aujzeichnungen des Johannes von Segovia über den Aufenthalt Kg. Friedrichs III. vn. 1144?) Okt. 30 Basel und seine Zusammenkunft mit P. Felix V. [1442] Oktober 30 bis November 16. bir Nor. In 40 A aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 287b-288b (Segovia lib. 19 cap. 7 und 8) cop. ub. B coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 320b-321b (Seg. l. c.) cop. mb. In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 349b-351b cop. ch. -.. Rom Bibl. Vat. cod. Vat.. lat. 4183 fol. 253ab (Seg. 1. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 347b-348b (Sog. L. o.). Druck: Monumenta conciltorum 3, 1237-1241. [Ij Postquamb septembrio mense transitum fecit Romanorum rex circumcirca muros 45 Basilienses, visitatis Turego et aliis communitatibus superioribus Lausanam venit sub dicione ducis Sabaudie aliaque plura loca illius insignia, Ripaliam presertim, ubi Felix papa, dum adhuc ducali nomine uteretur, vitam velut in heremo duxerat per aliquot annos, tricesimo- quee die octobris e Gebennis vicecamerarius accedens retulit regem eidem mandasse signi- Olt. d0 ficare, quod ab ista die in novem vita comite Basileam accessurus esset4. hortabatur igitur, 50 1) dm., Forl. presente. b) cap. 7 trünt die Uberichrift De ingresau regis Romanerum recepeionisque modo ac de viaitacione nomine facta concilii et illius responsiunc desiderare se laborare pro ecclesle pace. c) B'tricesimaque. 1 Verpflichtungsurkunde vom 21. Mai 1442, vgl. RTA.16, 157.—Im übrigen vgl. zu den Erklarungen Kg. Friedrichs in Besançon Hrg. Phdipps Schreiben 55 an die Sdehsischen Herzöge und Rhein. Kurfürsten vom 29. Dez. 1442 (gedr. Publ. Lux. 28,97 nr. 188). = Uber seine Anwesenheit vgl. auch den Bericht Oli- viers de la Marche (hsg.Beaune et d'Arbaumont I, 273). 2 Uber die Reise Mof. Wilhelme v. Hochberg-Röteln tgl. Wille, Reg. d. Marhgr. v. Baden 2 nr. 1733 fr. 4 Hierzu ein Brief Berns an Luzern vom 5. Non..
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 15-17. 41 regie majestatis in hane civitatem Bisuntinensem inter certos consiliarios ipsius regie majestatis ab ea 1142 ad hoe deputatos et certos alios consiliarios dicti domini duois Burgundie ab en eciam ad hoc deputatos 'NCV.I? fuerunt habite invicem plures collocuciones super dictis tractatibus et ad finem amicicie et concordie inter dietos principes, et quia majestas regia desiderat amplecti bonam concordiam et amiciciam cum 5 celsitudine dicti domini ducis, dolet ipsa regia majestas, quod nune adimplere non potest suam volun- tatem circa hoc, quia ipsa regia majestas non erat de presenti in sua libertate ad ea adimplendum obstan- tibus certis litteris" per eum concessis duci Saxonie; sed quamcito fuerit in Germaniis, ad quas de presenti tendit, immediate transmictet am bassiatores suos ad dictum Saxonie ducem, et tantum faciet apud cum, quod dictus dominus rex erit in libertate sua, de quo non faciebat dictus dominus rex dubium, quin 10 haberet libertatem suam. [3] et deinde infra pascha proxime venturum ipsa regia majestas mictet am- bassiatam suam solempnem ad dictum dominum ducem Burgundie eum plena potestate et mandato tractandi et concludendi super dictis questionibus et controversiis et ad habendum concordiam et ami- ciciam aum dicto domino duce Burgundie, prout plurimum affectabat et desiderabat ipsa regia majestas, sive per medium ducatus Luceburgensis, sive per medium matrimonii, sive eciam per quecumque 15 alia media debita et rationabilia. [4] insuper dictus dominus rex Romanorum se traxit ad partem versus dominum ducem predictum dicens in teutonico, prout postea fuit expositum in gallico sermone per no- biles et potentes vires dominos Johannem comitem Friburgi et de Novo Castro marescallum Burgundie" et per marchionem de Rutelin 3, in effectu videlicet: precor vos, carissime cognate, quod velitis contentari do responsione nunc facta mea ex parte, quia, quod non potest fieri nunc super premissis, flet postea, et 20 ea, que proposuit nunc predictus episcopus de parte mea, sunt et procedunt de meo beneplacito et vo- luntate. [5] deinde post predicta sie, ut premictitur, pro parte dicti domini regis et in ipsius presentia au eciam per eum prefato domino duci Burgundie dicta et exposita prefatus dominus dux per organum.. Johannis episcopi Cabilonensis illico fecit dici et exponi ipsi majestati regie adhuc ibidem presentia in latino sermenc, quod ipse dominus dux Burgundie regratiabatur toto affectu, toto posse ac toto conamine de optima voluntate ipsius regie majestatis, quam habebat erga ipsum dominum ducem Bur- gundie, ac eciam optimo desiderio ad amicieiam eum ec amplectandam, quodque erat ipse dominus dux Burgundie contentus de dicta dilacione, ex quo serenitati regie ita placebat; et quod insuper ipse dominus dux erat et erit in futurum paratus semper facere omne suum debitum, ad quod tenetur erga sacrum im- perium et suam regiam majestatem. de et super quibus omnibus et singulis suprascriptis nobilis et 30 potens dominus dominus Nicolaus Rolini miles-dominus de Athuma et cancellarius sepedicti domini dueis Burgundie pro et nomine presentis domini ducis peciit a me notario publico subecripto unum et plura instrumentum seu instrumenta, tot quot prefato domino duci Burgundie fuerint necessarta. acta fuerunt hee Bisuncii in domo fratrum minorum anno die indictione pontificatu et hora predictis, presentibus ibidem prefato .. Johanne episcopo Cabilononsi, ac nobilibus et potentibus viris dominis Johanne 35 comite Friburgi et de Novo Castro marescallo Burgundie predicto et Petro de Bofremont domino de 144? Charny et cambellano prefati domini ducis Burgundie militibus, testihus ad premissa voeatis et rogatis. [Nos. 25 11443/ April 21 17. Aujzeichnungen des Johannes von Segovia über den Aufenthalt Kg. Friedrichs III. vn. 1144?) Okt. 30 Basel und seine Zusammenkunft mit P. Felix V. [1442] Oktober 30 bis November 16. bir Nor. In 40 A aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 287b-288b (Segovia lib. 19 cap. 7 und 8) cop. ub. B coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 320b-321b (Seg. l. c.) cop. mb. In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 349b-351b cop. ch. -.. Rom Bibl. Vat. cod. Vat.. lat. 4183 fol. 253ab (Seg. 1. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 347b-348b (Sog. L. o.). Druck: Monumenta conciltorum 3, 1237-1241. [Ij Postquamb septembrio mense transitum fecit Romanorum rex circumcirca muros 45 Basilienses, visitatis Turego et aliis communitatibus superioribus Lausanam venit sub dicione ducis Sabaudie aliaque plura loca illius insignia, Ripaliam presertim, ubi Felix papa, dum adhuc ducali nomine uteretur, vitam velut in heremo duxerat per aliquot annos, tricesimo- quee die octobris e Gebennis vicecamerarius accedens retulit regem eidem mandasse signi- Olt. d0 ficare, quod ab ista die in novem vita comite Basileam accessurus esset4. hortabatur igitur, 50 1) dm., Forl. presente. b) cap. 7 trünt die Uberichrift De ingresau regis Romanerum recepeionisque modo ac de viaitacione nomine facta concilii et illius responsiunc desiderare se laborare pro ecclesle pace. c) B'tricesimaque. 1 Verpflichtungsurkunde vom 21. Mai 1442, vgl. RTA.16, 157.—Im übrigen vgl. zu den Erklarungen Kg. Friedrichs in Besançon Hrg. Phdipps Schreiben 55 an die Sdehsischen Herzöge und Rhein. Kurfürsten vom 29. Dez. 1442 (gedr. Publ. Lux. 28,97 nr. 188). = Uber seine Anwesenheit vgl. auch den Bericht Oli- viers de la Marche (hsg.Beaune et d'Arbaumont I, 273). 2 Uber die Reise Mof. Wilhelme v. Hochberg-Röteln tgl. Wille, Reg. d. Marhgr. v. Baden 2 nr. 1733 fr. 4 Hierzu ein Brief Berns an Luzern vom 5. Non..
Strana 42
42 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. (1442) quod abinde papa non recederet primo, dicebat preterea camerarius ipse, quod rex in locu- Okč. 30 bis cione communi eum tanquam papam nominaret, immo quod Gurtzensis episcopus in so- Non. 16 lempni missa coram suis curialibus dixerat collectam pro ipso nominando eum. [2] Dominicoa igitur die novembris 11. post conciliarem missam pronunciato a pro- motore concilii, hora tercia ingressurum Romanorum regem ideoque prelati et alii dispone-5 rent se in equis obviam illi ituros oum cardinalibus, sic actum extitit camcrario precunte, prout moris, cum familia pape, comite quoque Gebennarum, qui venerat redeuntem ad patriam associaturus patrem suum. cardinales autem in campo extra vineas salutarunt eum prout alias datis manibus, prelati similiter et alii majores concilii. magister autem civium et consulatus pede receperunt eum parumper extra portam Burgundie, abinde processio 10 cleri cum reliquiis et luminaribus, Basiliensis vero episeopus cum canonicis suis in porta ipsa. et precedentibus omnibus, qui processionaliter, hos, qui crant in equis, ordine, prout poterant, tubicinis hos subsequentibus, cardinales regem precedebant, quorum Arelatensis et Aquilegiensis a dextris et a sinistris ejus, prope autem Brunswicensis dux et comes Gebenna- rum. prelati vero inmediate subsequebantur. [2a] prius vero quam portam intraret, 1s cum inter multos exiticiosb equum ejus circumstantes unus esset notatus, quod diebus proxime transactis noctu occidisset filium sculteti, cives magnam fecerunt instanciam, ut ille non intraret, dicentes vix defendi posse, quin a parentibus occideretur. quibus cum respondisset utrumque se velle uti libertate sua, necessitatem in virtutem convertentes [2b] rex autem processionaliter comi- 20 assignarunt ei clientes aliquos custodientes eum. tatus per carrerias magis publicas in ecclesiam venit et patribus concilii sedentibus prout in generalie congregacione, cum ante altare concilii reliquiis et luminaribus ornatum paratum esset faldistorium, ut ibi genibus flexis oraret, ab hoc retrahentibus eum suis, chorum intravit oracionem facturus, ubi erat Basiliensis episcopus cum suis canonicis, ibique ad oracionem stetit, donec fuit cantatum „Te deum laudamus“ in organis et per cantores 25 concilii in ambone solito sistentes, post vero dicta fuit super eum benedictio per Basilien- sem episcopum, et sie de ecclesia recessit comitantibus eum, qui primo, preter processio- nales, usque in palacium suum. [3] Tercio vero sequenti die ex commissione per quosdam ex cardinalibus archiepiscopis et episcopis ac doctoribus concilii in palacio suo visitatus est. quo post missam in medio w cardinalium sedente aliorumque prelatorum proposuit cardinalis Vicensis cum thematel „dic ergo illi, ut me adjuvet“, thema inducens quam multipliciter, quod ad eum spectaret juvare ecclesiam in ea, quam paciebatur, tribulacione. prosequebatur autem tria puncta, exponendo primo regie splendorem celsitudinis memoratis dictis singularibus de tante apice dignitatis, consequenter gesta referendo in favorem fidei et ecclesie per catholicos impera- 35 tores, Constantinum specialiter Justinianum et Karolum Magnum, postremo gracias agendo eidem de laboribus sumptis pro unione ecclesie et in favorem Basiliensis concilii, singulariter autem de suo in Basileam accessu, commendans eidem ecclesie causam ac Basiliensis concilii, Felicis quoque pape, offerens item ei oraciones patrum et omnia, que eum deo posset sancta synodus, supplicans, ut adjuvare eam dignaretur. [3a] post oracionem vero istam spacio 40 Noo. 11 Nov. II u) Vorll. baben hier und arb. 3 und 5 kn Alinea. b) B exeticios. e) Hor generail — concilli. P. Felix hat unsere Botschaft zu senden begehrt, die mit ihm am vergangenen Freitag [Nov.2] von statt harui- wert zichen solle; denn er in sin erborn heimet durch sinr person sterkrung willen mût hett. Das taten wir. Die Boten sind nun zuriick mit dem Bericht, daß der Röm. König seiner Heiligkeit geschrieben habe an statt ze bliben, denn der König wolle nächsten zins- tag nach s. Martins tag [Nov. 13] zu Basel bei ihm sein. Deshalb werde der König auf diese Zeit nicht zu Costencz sein, wohin er euch und anderen Hidgenossen tag gesetzt hat. Teilt dies den anderen Eidgenossen mit. Wir werden unsere Bolschaft nach Basel zur Erkun- digung senden, ob sucre bestatigung dasolbs zůgan môcht, und da ze werben, da dies für uns und euch dort 45 komlicher denn ze Costenez wer. Wax sie vernekmen, wollen wir euch zu wissen tun und weder Kosten noch Arbeit sparen, damit euer aller Freiheiten Be- stätigang güllich furgang gewunn (Luzern St.-A. Papste, Felix V. or. ch. lit. cl.). Luc. 10, 40. 50
42 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. (1442) quod abinde papa non recederet primo, dicebat preterea camerarius ipse, quod rex in locu- Okč. 30 bis cione communi eum tanquam papam nominaret, immo quod Gurtzensis episcopus in so- Non. 16 lempni missa coram suis curialibus dixerat collectam pro ipso nominando eum. [2] Dominicoa igitur die novembris 11. post conciliarem missam pronunciato a pro- motore concilii, hora tercia ingressurum Romanorum regem ideoque prelati et alii dispone-5 rent se in equis obviam illi ituros oum cardinalibus, sic actum extitit camcrario precunte, prout moris, cum familia pape, comite quoque Gebennarum, qui venerat redeuntem ad patriam associaturus patrem suum. cardinales autem in campo extra vineas salutarunt eum prout alias datis manibus, prelati similiter et alii majores concilii. magister autem civium et consulatus pede receperunt eum parumper extra portam Burgundie, abinde processio 10 cleri cum reliquiis et luminaribus, Basiliensis vero episeopus cum canonicis suis in porta ipsa. et precedentibus omnibus, qui processionaliter, hos, qui crant in equis, ordine, prout poterant, tubicinis hos subsequentibus, cardinales regem precedebant, quorum Arelatensis et Aquilegiensis a dextris et a sinistris ejus, prope autem Brunswicensis dux et comes Gebenna- rum. prelati vero inmediate subsequebantur. [2a] prius vero quam portam intraret, 1s cum inter multos exiticiosb equum ejus circumstantes unus esset notatus, quod diebus proxime transactis noctu occidisset filium sculteti, cives magnam fecerunt instanciam, ut ille non intraret, dicentes vix defendi posse, quin a parentibus occideretur. quibus cum respondisset utrumque se velle uti libertate sua, necessitatem in virtutem convertentes [2b] rex autem processionaliter comi- 20 assignarunt ei clientes aliquos custodientes eum. tatus per carrerias magis publicas in ecclesiam venit et patribus concilii sedentibus prout in generalie congregacione, cum ante altare concilii reliquiis et luminaribus ornatum paratum esset faldistorium, ut ibi genibus flexis oraret, ab hoc retrahentibus eum suis, chorum intravit oracionem facturus, ubi erat Basiliensis episcopus cum suis canonicis, ibique ad oracionem stetit, donec fuit cantatum „Te deum laudamus“ in organis et per cantores 25 concilii in ambone solito sistentes, post vero dicta fuit super eum benedictio per Basilien- sem episcopum, et sie de ecclesia recessit comitantibus eum, qui primo, preter processio- nales, usque in palacium suum. [3] Tercio vero sequenti die ex commissione per quosdam ex cardinalibus archiepiscopis et episcopis ac doctoribus concilii in palacio suo visitatus est. quo post missam in medio w cardinalium sedente aliorumque prelatorum proposuit cardinalis Vicensis cum thematel „dic ergo illi, ut me adjuvet“, thema inducens quam multipliciter, quod ad eum spectaret juvare ecclesiam in ea, quam paciebatur, tribulacione. prosequebatur autem tria puncta, exponendo primo regie splendorem celsitudinis memoratis dictis singularibus de tante apice dignitatis, consequenter gesta referendo in favorem fidei et ecclesie per catholicos impera- 35 tores, Constantinum specialiter Justinianum et Karolum Magnum, postremo gracias agendo eidem de laboribus sumptis pro unione ecclesie et in favorem Basiliensis concilii, singulariter autem de suo in Basileam accessu, commendans eidem ecclesie causam ac Basiliensis concilii, Felicis quoque pape, offerens item ei oraciones patrum et omnia, que eum deo posset sancta synodus, supplicans, ut adjuvare eam dignaretur. [3a] post oracionem vero istam spacio 40 Noo. 11 Nov. II u) Vorll. baben hier und arb. 3 und 5 kn Alinea. b) B exeticios. e) Hor generail — concilli. P. Felix hat unsere Botschaft zu senden begehrt, die mit ihm am vergangenen Freitag [Nov.2] von statt harui- wert zichen solle; denn er in sin erborn heimet durch sinr person sterkrung willen mût hett. Das taten wir. Die Boten sind nun zuriick mit dem Bericht, daß der Röm. König seiner Heiligkeit geschrieben habe an statt ze bliben, denn der König wolle nächsten zins- tag nach s. Martins tag [Nov. 13] zu Basel bei ihm sein. Deshalb werde der König auf diese Zeit nicht zu Costencz sein, wohin er euch und anderen Hidgenossen tag gesetzt hat. Teilt dies den anderen Eidgenossen mit. Wir werden unsere Bolschaft nach Basel zur Erkun- digung senden, ob sucre bestatigung dasolbs zůgan môcht, und da ze werben, da dies für uns und euch dort 45 komlicher denn ze Costenez wer. Wax sie vernekmen, wollen wir euch zu wissen tun und weder Kosten noch Arbeit sparen, damit euer aller Freiheiten Be- stätigang güllich furgang gewunn (Luzern St.-A. Papste, Felix V. or. ch. lit. cl.). Luc. 10, 40. 50
Strana 43
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 17. 43 (1442/ Obt. 30 bit NOF. I6 factam hore unius ferme cum dimidia, consultacione paulisper habita cum suis, ad priorem redeunte locum ipsius regis nomine Thomas de Wienna in theologia magister cum themate? „impone manum super eam et vivet“ proposita" resumens principalia eorum, que dicta fuerant, prout alloquebatur, parte reverendissimorum patrum in sacro Basiliensi concilio 5 congregatorum, exponebat multa de excellencia ecclesie ejusque hodierna depressione la- boribusque regis in preterito ac magnis, quos pro unitate et pace ecclesie in futurum inten- debat subire, attenta rerum diversitate circa obedienciam et varietate opinionum inter doctissimos, attentis eciam variis prelatorum affectionibus aliisque difficultatibus multis. in fine autem regis nomine regraciabatur de patrum visitacione oblacioneque oracionum, 1o quas continuari supplicabat, de oblacione rursus concilii thema applicando, quod in ejus manu esset eciam juvare ad dandam ecclesie unitatem, si intenderet ac prosequeretur peti- cionem regiam expositam pridem et datam illi responsionem, itaque concilium manum suam super ecclesiam apponeret b et viveret; rex vero libenter cuperet laborare pro pace et unitate ecelesie. [4] Die“ vero sequenti 15. novembris Romanorum rex papam visitavit Felicem ordine modoque sequentibus. advesperascente jam die rex intravit cameram viridem sived papagai, Nvc. 15 nullam habens cooperturam in capite, et cum eo dux Brunswicensis, Chimensis episcopus, camerarius, marescallus, duo item ejus consiliarii antiqui et alii octo nobiles. ipso autem ibidem constituto papa Felix, indutus cappa de cremesino rubeo foderata arminiis sed aperta 2o ante, cruce preeunte intravit dictam cameram associatus cardinalibus novem, cui obviam rex venit factaque per ipsum ac suos honesta pro tempore reverencia proposuit Chimensis episcopus: regem ad clemencie sue presenciam venissee haudque mirandum, si in ea visita- cione modum non tenuisset, quem Romanorum reges tenere soliti sunt, cum primum acce- dunt Romanos pontifices, quoniam hoc bonis fecisset respectibus; ipseque episcopus regie 2s celsitudinis mandato, in quo pocius interpres regie voluntatis quam propositor esset, porrigere habebat peticionem unam ad suam benignitatem et reverendissimos dominos cardinales eidem assistentes; illa vero esset: regem supplicare, quatenus vellent se reddere dispositos ad pacem et unionem ecclesie; rex namque per labores suos multum ad hoc intenderet, nec necesse erat explicare de laboribus suis in preteritum desuper habitis dietas indicendo mitten- 30 doque ad ipsas ac eciam veniendo personaliter; etenim reverendissimi domini cardinales aliique oratores concilii et sui, prout credebat, plenam de hiis jam fecissent relacionem; quamvis autem intelligerent, opus hoc esse difficultatibus plenum et quasi supra vires suas, intendebat nichilominus laborare toto conatu dandam esse pacem ecclesie; hoc enim semper fuerat cordi suo adstatim, quo acceperat regendi culmen imperii; qua de re misisset ad reges 35 et principes, cum quibus intendebat ad hoc laborare. [4a] hiis dictis Felix papa tenui premittens verbo, ad dictam proposicionem responderi posse per aliquem ex dominis cardi- nalibus, qui magis eo exercitati fuissent in officio ecclesiastico, expectato paululum nec per eum alicui tunef responderi commisso per se resumens predictam proposicionem plu- ralis numeri semper auctoritativoque usus sermone respondit: audisse et intellexisse pro- 40 posicionem per dictum Chimensem episcopum factam ex parte carissimi filii regis Roma- norum ibidem presentis libentique animo videre in sua presencia regiam celsitudinem seque de visitacione sua multum gaudere. nec oportebat excusari de visitacionis modo; credebat namque, quod in corde suo firmiter de veritate senciebat; sed modernum tempus aliud fieri non paciebatur; et licet facere voluisset ipse. id non vellet pro eo, ut rex cum majori pro- 15 45 50 a) E preposita. b B apponct. e) Ferl. begiendrt hier cap. 3 mil dr Uinrschrijft De visltacione persouali regis Romanorum ad papam Felicem, quali receptus sit modo deque sux petlelone ad pacem écclesie, qui responslone accepta ex ore pape graeius egit pape et cardinalibus, quia ad pacem omnino disposltis, dicto per interlocutorem suum pape speciullter, qund rex non loqueretur, sed sufficeret, quod haberst totum cor et anlmum suum. de recessu item regis reverenclando pape. d) sive papagai ist ifl A vom Schreiber am Rande kinzugefigt. e) om Forll. f) Bextune. Matth. 9, 18. Vgl. unsere ur. 18.
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 17. 43 (1442/ Obt. 30 bit NOF. I6 factam hore unius ferme cum dimidia, consultacione paulisper habita cum suis, ad priorem redeunte locum ipsius regis nomine Thomas de Wienna in theologia magister cum themate? „impone manum super eam et vivet“ proposita" resumens principalia eorum, que dicta fuerant, prout alloquebatur, parte reverendissimorum patrum in sacro Basiliensi concilio 5 congregatorum, exponebat multa de excellencia ecclesie ejusque hodierna depressione la- boribusque regis in preterito ac magnis, quos pro unitate et pace ecclesie in futurum inten- debat subire, attenta rerum diversitate circa obedienciam et varietate opinionum inter doctissimos, attentis eciam variis prelatorum affectionibus aliisque difficultatibus multis. in fine autem regis nomine regraciabatur de patrum visitacione oblacioneque oracionum, 1o quas continuari supplicabat, de oblacione rursus concilii thema applicando, quod in ejus manu esset eciam juvare ad dandam ecclesie unitatem, si intenderet ac prosequeretur peti- cionem regiam expositam pridem et datam illi responsionem, itaque concilium manum suam super ecclesiam apponeret b et viveret; rex vero libenter cuperet laborare pro pace et unitate ecelesie. [4] Die“ vero sequenti 15. novembris Romanorum rex papam visitavit Felicem ordine modoque sequentibus. advesperascente jam die rex intravit cameram viridem sived papagai, Nvc. 15 nullam habens cooperturam in capite, et cum eo dux Brunswicensis, Chimensis episcopus, camerarius, marescallus, duo item ejus consiliarii antiqui et alii octo nobiles. ipso autem ibidem constituto papa Felix, indutus cappa de cremesino rubeo foderata arminiis sed aperta 2o ante, cruce preeunte intravit dictam cameram associatus cardinalibus novem, cui obviam rex venit factaque per ipsum ac suos honesta pro tempore reverencia proposuit Chimensis episcopus: regem ad clemencie sue presenciam venissee haudque mirandum, si in ea visita- cione modum non tenuisset, quem Romanorum reges tenere soliti sunt, cum primum acce- dunt Romanos pontifices, quoniam hoc bonis fecisset respectibus; ipseque episcopus regie 2s celsitudinis mandato, in quo pocius interpres regie voluntatis quam propositor esset, porrigere habebat peticionem unam ad suam benignitatem et reverendissimos dominos cardinales eidem assistentes; illa vero esset: regem supplicare, quatenus vellent se reddere dispositos ad pacem et unionem ecclesie; rex namque per labores suos multum ad hoc intenderet, nec necesse erat explicare de laboribus suis in preteritum desuper habitis dietas indicendo mitten- 30 doque ad ipsas ac eciam veniendo personaliter; etenim reverendissimi domini cardinales aliique oratores concilii et sui, prout credebat, plenam de hiis jam fecissent relacionem; quamvis autem intelligerent, opus hoc esse difficultatibus plenum et quasi supra vires suas, intendebat nichilominus laborare toto conatu dandam esse pacem ecclesie; hoc enim semper fuerat cordi suo adstatim, quo acceperat regendi culmen imperii; qua de re misisset ad reges 35 et principes, cum quibus intendebat ad hoc laborare. [4a] hiis dictis Felix papa tenui premittens verbo, ad dictam proposicionem responderi posse per aliquem ex dominis cardi- nalibus, qui magis eo exercitati fuissent in officio ecclesiastico, expectato paululum nec per eum alicui tunef responderi commisso per se resumens predictam proposicionem plu- ralis numeri semper auctoritativoque usus sermone respondit: audisse et intellexisse pro- 40 posicionem per dictum Chimensem episcopum factam ex parte carissimi filii regis Roma- norum ibidem presentis libentique animo videre in sua presencia regiam celsitudinem seque de visitacione sua multum gaudere. nec oportebat excusari de visitacionis modo; credebat namque, quod in corde suo firmiter de veritate senciebat; sed modernum tempus aliud fieri non paciebatur; et licet facere voluisset ipse. id non vellet pro eo, ut rex cum majori pro- 15 45 50 a) E preposita. b B apponct. e) Ferl. begiendrt hier cap. 3 mil dr Uinrschrijft De visltacione persouali regis Romanorum ad papam Felicem, quali receptus sit modo deque sux petlelone ad pacem écclesie, qui responslone accepta ex ore pape graeius egit pape et cardinalibus, quia ad pacem omnino disposltis, dicto per interlocutorem suum pape speciullter, qund rex non loqueretur, sed sufficeret, quod haberst totum cor et anlmum suum. de recessu item regis reverenclando pape. d) sive papagai ist ifl A vom Schreiber am Rande kinzugefigt. e) om Forll. f) Bextune. Matth. 9, 18. Vgl. unsere ur. 18.
Strana 44
44 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 11442I sequeretur libertate opera sua ad dandam pacem et unitatem ecclesie. quocirca peticionem, quam Okt. 30 bis sua ex parte Chimensis proposuerat episcopus, gratam haberet, similiter et fratres sui domini Nov. 16 cardinales, ipseque rex experiretur, quod papa ipse et predicti fratres sui semper dispositi essent pro justicia et veritate ecclesie laborarentque pro habenda pace. ad quam rem eciam hortabatur et rogabat affectuose, quantum poterat, regem ipsum, quod omni tempore intendere vellet, 5 ut, sicut laudabiliter inceperat et bene mediaverat, continuare et finem dare vellet opere hujusmodi pre ceteris principibus ad eum spectante, cum esset specialis advocatus et pro- tector ecclesie, regraciabatur denique serenitati sue de honore et favoribus impensis fratri- bus suis cardinalibus Arelatensi Panormitano et sancti Calixti in dieta Francfordie, offerens se ipsum ad quecumque facere posset pro honore regio ae suis ejus contemplacione. et quo- 10 niam ex relacione dictorum trium legatorum plene intellexerat diligenciam suamque pru- denciam et sollicitudinem hactenus pro ecclesie bono, speraret, quod pax daretur ecclesie per ejus labores. pro quo affectuose eum deprecabatur, et quod cito ac sine mora faceret, eum manifeste cognosceret ecclesic auctoritatem conculcari magis ac magis in dies. ipse autem acceptaverat electionem de se factam non ex ambicione, quia nullo egebat, sed ne 15 auctoritas ecclesie conculcaretur et generalium conciliorum. pro conclusione autem dicebat, quod, si hec sua faceret celsitudo, in hoc mundo haberet ab hominibus" laudem et gloriam, in alio vero celeste regnum, quod sibi concederet omnipotens deus pater, filius et spiritus sanctus. per astantes vero submissa voce responsum est amen. 4b] postquam autem, qui parumper retraxerant se, rex ac sui in priorem redierunt locum, Chymensis episcopus 29 proposuit: celsitudinem regiam gavisam fuisse multum de data responsione; qui summe regraciaretur sue clemencie ac dominis cardinalibus de bona eorum disposicione ad ecclesie pacem libenterque suscipiebat exhortacionem, ut pro ea in futurum laboraret; et licet bac- tenus non tam operatus fuisset obstantibus multis nec ostendere potuisset, quid teneret in mente, de cetero tamen vellet et specialiter in dieta Núrenbergensi. [4c]) papa autem 2s respondit: libenter audire se verba hec regie celsitudinis, videns cciam illa tendere, ad quem ipse desiderabat effectum. [4d] retractione vero iterum facta cum requisisset cardi- nalem sancti Martini, nepotem Alberti Bavarie ducis, quoniam latina lingua tam exerci- tatus non esset, quod explicaret suum bonum animum, illo excusante se tamen, rediit ad priorem locum. [4e] Chymensis episcopus dirigens verba ad papam dixit verba hec: 30 „rex non loquitur, sed sufficit, quod habetis totum cor et animum suum“. [4f] et tunc rex magis appropinquavit et papa tenuit eum per manus amboque ceperunt loqui secrete. et continuo fuerunt cum ipsis regis ex parte Chymensis episcopus, antiqui sui consiliarii duo et camerarius, pape vero Gebennarum comes, marescallus, vicecamerarius et Bolomerii. post vero allocucionem aliquantisper durantem eardinales Aquilegiensis et Arelatensis appro- 35 pinquarunt et, prout in parte perceptum est, locucio erat de communibus, pote de condi- cionibus patriarum etc. abinde apportata collacione comite Gebennarum ministrante regi de confectionibus et pape marescallo Sabaudie, papa illi mandavit facere credenciam regi, fuitque ministratum de vino per alios duos, rege in omnibus hiis multum reverenter se habente. [4g] facta demum collacione per cardinales aliosque astantes post duarum 40 spacium horarum, quibus insimul fuere, quantum percipi potuit, multa utrimque adessente exhilaracione facta pape reverencia dataque manu omnibus novem cardinalibus et aliis prelatis, qui tempore collacionis interfuerant, cum papa remanentibus rex ipse, sicut venerat, dominis Arelatensi et Aquilegiensi associatus rediit in domum suam. papa vero, que gesta fuerant, laudans multo cum gaudio, ut aperte monstrabat, reversus est ad cameram suam. [5] Rex autem Romanorum die sequenti secunda post meridiem hora ordine, quo introiit, associatus e Basilea recessit1, circuitum tamen faciens per subtus domum pape reverenter 48 Nor. 16 1) A omnibus. 1 Kurzer Vermerk über den Aufenthalt des Königs vom I1. bis 16. Nov. im Baseler Öffnungsbuch I. pag. 156, gedr. Baster Chroniken 1, 52. — Uber die Abreise Felix' V. aus Basel am 17. Nor. und die Gründe dazu berichtet Segovia anschließend líb. 19 s0 cap. 9 (gedr. Mon. conc. 3. 1242 ff.].
44 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 11442I sequeretur libertate opera sua ad dandam pacem et unitatem ecclesie. quocirca peticionem, quam Okt. 30 bis sua ex parte Chimensis proposuerat episcopus, gratam haberet, similiter et fratres sui domini Nov. 16 cardinales, ipseque rex experiretur, quod papa ipse et predicti fratres sui semper dispositi essent pro justicia et veritate ecclesie laborarentque pro habenda pace. ad quam rem eciam hortabatur et rogabat affectuose, quantum poterat, regem ipsum, quod omni tempore intendere vellet, 5 ut, sicut laudabiliter inceperat et bene mediaverat, continuare et finem dare vellet opere hujusmodi pre ceteris principibus ad eum spectante, cum esset specialis advocatus et pro- tector ecclesie, regraciabatur denique serenitati sue de honore et favoribus impensis fratri- bus suis cardinalibus Arelatensi Panormitano et sancti Calixti in dieta Francfordie, offerens se ipsum ad quecumque facere posset pro honore regio ae suis ejus contemplacione. et quo- 10 niam ex relacione dictorum trium legatorum plene intellexerat diligenciam suamque pru- denciam et sollicitudinem hactenus pro ecclesie bono, speraret, quod pax daretur ecclesie per ejus labores. pro quo affectuose eum deprecabatur, et quod cito ac sine mora faceret, eum manifeste cognosceret ecclesic auctoritatem conculcari magis ac magis in dies. ipse autem acceptaverat electionem de se factam non ex ambicione, quia nullo egebat, sed ne 15 auctoritas ecclesie conculcaretur et generalium conciliorum. pro conclusione autem dicebat, quod, si hec sua faceret celsitudo, in hoc mundo haberet ab hominibus" laudem et gloriam, in alio vero celeste regnum, quod sibi concederet omnipotens deus pater, filius et spiritus sanctus. per astantes vero submissa voce responsum est amen. 4b] postquam autem, qui parumper retraxerant se, rex ac sui in priorem redierunt locum, Chymensis episcopus 29 proposuit: celsitudinem regiam gavisam fuisse multum de data responsione; qui summe regraciaretur sue clemencie ac dominis cardinalibus de bona eorum disposicione ad ecclesie pacem libenterque suscipiebat exhortacionem, ut pro ea in futurum laboraret; et licet bac- tenus non tam operatus fuisset obstantibus multis nec ostendere potuisset, quid teneret in mente, de cetero tamen vellet et specialiter in dieta Núrenbergensi. [4c]) papa autem 2s respondit: libenter audire se verba hec regie celsitudinis, videns cciam illa tendere, ad quem ipse desiderabat effectum. [4d] retractione vero iterum facta cum requisisset cardi- nalem sancti Martini, nepotem Alberti Bavarie ducis, quoniam latina lingua tam exerci- tatus non esset, quod explicaret suum bonum animum, illo excusante se tamen, rediit ad priorem locum. [4e] Chymensis episcopus dirigens verba ad papam dixit verba hec: 30 „rex non loquitur, sed sufficit, quod habetis totum cor et animum suum“. [4f] et tunc rex magis appropinquavit et papa tenuit eum per manus amboque ceperunt loqui secrete. et continuo fuerunt cum ipsis regis ex parte Chymensis episcopus, antiqui sui consiliarii duo et camerarius, pape vero Gebennarum comes, marescallus, vicecamerarius et Bolomerii. post vero allocucionem aliquantisper durantem eardinales Aquilegiensis et Arelatensis appro- 35 pinquarunt et, prout in parte perceptum est, locucio erat de communibus, pote de condi- cionibus patriarum etc. abinde apportata collacione comite Gebennarum ministrante regi de confectionibus et pape marescallo Sabaudie, papa illi mandavit facere credenciam regi, fuitque ministratum de vino per alios duos, rege in omnibus hiis multum reverenter se habente. [4g] facta demum collacione per cardinales aliosque astantes post duarum 40 spacium horarum, quibus insimul fuere, quantum percipi potuit, multa utrimque adessente exhilaracione facta pape reverencia dataque manu omnibus novem cardinalibus et aliis prelatis, qui tempore collacionis interfuerant, cum papa remanentibus rex ipse, sicut venerat, dominis Arelatensi et Aquilegiensi associatus rediit in domum suam. papa vero, que gesta fuerant, laudans multo cum gaudio, ut aperte monstrabat, reversus est ad cameram suam. [5] Rex autem Romanorum die sequenti secunda post meridiem hora ordine, quo introiit, associatus e Basilea recessit1, circuitum tamen faciens per subtus domum pape reverenter 48 Nor. 16 1) A omnibus. 1 Kurzer Vermerk über den Aufenthalt des Königs vom I1. bis 16. Nov. im Baseler Öffnungsbuch I. pag. 156, gedr. Baster Chroniken 1, 52. — Uber die Abreise Felix' V. aus Basel am 17. Nor. und die Gründe dazu berichtet Segovia anschließend líb. 19 s0 cap. 9 (gedr. Mon. conc. 3. 1242 ff.].
Strana 45
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 17-19. 45 caput discooperiens in directo fenestre, ubi intelligebat papama aspicientem esse. qui pro benedictione super eum fecit signum crucis, amoto eciam capello. cum fuit extra vineas civitatis, pro ultimo vale manum dedit cardinalibus et aliis prelatis. 1442/ OK. 30 bis Non. 10 5 18. Antwort Thomas Ebendorfers im Namen Kg. Friedrichs auf eine Ansprache, die der Bischof von Vich im Auftrage des Baseler Konzils an den König gerichtet hatte: betont (mit ähnlichen Gedanken wie in ur. 15] den Wunsch des Königs, der Kirche za helfen. bittet um die Mithilje des Konzils zu diesen Bestrebungen des Königs und dankt für das 1442 November 131 Basel. seinem Herrn gespendete Lob. 1442 Nov. 13 10 In Wien N.-B. cod. 4680 fol. 430a.431b cop. ch. Uberschrijt Responsio ad propositionem domini Vicensis Basilce 1442 Brictii [Nov. 13]. Inc.: Quod ad orationem miro verborum lepore. Ex. horum patrum dominorum .-- industria. Die Rede ist von Ebendorfer geschrieben vnd horrigiert. 15 19. Kard. Johannes [Grünwalder] Kaplan Hzg. Albrechts von Baiern, an den Herzog: über Kg. Friedrichs Basdler Einzug und Zusammenkunft mit P. Felix; veränderte politische Einstellung des Bischofs von Augsburg; Besprechung des Kardinals mit dem König; P. Eu- [1442] November 16 Basel. gens Konzilsfeindlichkeit. 11442 Nov. 16 Aus München H. St.-A. Fürstensachen Tom. V fol. 111 or. ch. Ml. cl. [I] Bisher keine Neuigkeiten; ieilt jeizt mit. daß der Römische König an sand Marteins tag umh vier Nar 11 stund nach mittemtag zu Basel ingeriten ist ; und das ganz concilii und manichleich gaistleich und welt- 20 leich sind seiner majestet engegen geriten und gangen, und ist mit grousser wirdichait ingefurt worden als ein vogt und beschirmer des b heiligen coneili; und haben in gefurt in die kirchen in die heiligen samnung und da gesungen „Te deum Iaudamus“ auf das hôchst. [2] darnach ist er geriten an dem pfinztag nach Martini umb vier stund nach dem mittentag zu P. Felix V. in seinen palast. dapei ist niemant ge- wesen, nur sein gehaimist rat, unser heiliger vater und wir cardindl. da hat unser heiliger vater in enphangen 25 mit praiten armen. desgleichs unser herr der konig hat sich in aller erwirdichait erzaigt, als dann einem vogt der heiligen kirchen zugepurt. auch in aller lieb und freuntschaft von einander geschaiden sind auf dise nacht. Gott Dank, daß er die zuei Hüapter in lieb und freuntschaft zu einander yefügt hat! [3] der von Auspurg ist dapei nit gewesen noch kainer, der dem heiligem concili sein gelub und aid nit gehalten hat. in kennt auch nu mein herr der Romisch kunig und hat sein prief und sigel unvermailigten in seiner 30 hant gehabt, mit dem er sich verschriben hat ze beleiben pei dem heiligen concili und pei allen besliessung, die in dem C heiligen concili pis auf den heutigen tag beschechen sind. im ist auch furpracht worden sein nid, den er dem heiligen concilii gesworn hat, all gesaczt ordnung und decret hanthaben und beschirmen etc. der kains hab er pisher gehalten, dapei sind sein rât, auch der cardinal und patriarch gewesen Aqui- legensis. und get nu als oft nit gen hof als vor. ich hoff, er sull nu pas erkennt werden und ander, die 35 solchs getan haben. [4] auf heut hebt er sich gen Kostnicz ze reitn, zu beschen, ob er den adel ver- Nov. 16 [5] ich pin auch selbs pei seinen gnaden gewesen in seinem ge- richten mng mit den steten etn. haimem rat mitsampt dem patriarchen und hab im gesagt seinen frumen und schaden, der im aus den sachen des heiligen concili komen mug, und besunder ain stuck: „gedenkt, genadiger her, ob ewch ain pabst wider recht absetzât von ewr kunichleicher wirdichait, wem welt ir ewr smâch klagen? furbar in 40 mocht und kunt anderswo hin kain ander zuflucht nit haben dann zw den heiligen concili. lat ir die drucken pei ewrn zeiten, so ist es geschehen umb ewr gnad und all fursten, auch all Kristenmenschen und zevodrist umb den heiligen glauben". das alles hat er von mir gutichleich aufgenomen und maint [6] es ie mit der hilf gots die heiligen concili ze beschirmen. des ich von ganzem herzen erfraut pin. wil auch unser widersach nit furkomen weder in dem noch in ainem andern coneili, als man uns fur war 15 sagt. hoff wir hinz dem almachtigen got, solchs sull sein sach nit pesser machen, er wer ain iezigen seinen glauben gen den fursten verliesen. 17] Weitere Nachrichten werden nach Bedarf folgen. Gruß an des Empfängers Familie. (x Basilea 16. novembris. Nov. Ii 1442 Noc. 16 a] om. R. b)en orin. der. €) es.; orig. den. 1 Nach Segovias Bericht (ur. 17 art. 3a) müßte 50 die Rede am 14. Nor. gehalten uorden sein.
A. Gesandtschaft zum Baseler Konzil und Schweizer Reise Kg. Friedrichs nr. 17-19. 45 caput discooperiens in directo fenestre, ubi intelligebat papama aspicientem esse. qui pro benedictione super eum fecit signum crucis, amoto eciam capello. cum fuit extra vineas civitatis, pro ultimo vale manum dedit cardinalibus et aliis prelatis. 1442/ OK. 30 bis Non. 10 5 18. Antwort Thomas Ebendorfers im Namen Kg. Friedrichs auf eine Ansprache, die der Bischof von Vich im Auftrage des Baseler Konzils an den König gerichtet hatte: betont (mit ähnlichen Gedanken wie in ur. 15] den Wunsch des Königs, der Kirche za helfen. bittet um die Mithilje des Konzils zu diesen Bestrebungen des Königs und dankt für das 1442 November 131 Basel. seinem Herrn gespendete Lob. 1442 Nov. 13 10 In Wien N.-B. cod. 4680 fol. 430a.431b cop. ch. Uberschrijt Responsio ad propositionem domini Vicensis Basilce 1442 Brictii [Nov. 13]. Inc.: Quod ad orationem miro verborum lepore. Ex. horum patrum dominorum .-- industria. Die Rede ist von Ebendorfer geschrieben vnd horrigiert. 15 19. Kard. Johannes [Grünwalder] Kaplan Hzg. Albrechts von Baiern, an den Herzog: über Kg. Friedrichs Basdler Einzug und Zusammenkunft mit P. Felix; veränderte politische Einstellung des Bischofs von Augsburg; Besprechung des Kardinals mit dem König; P. Eu- [1442] November 16 Basel. gens Konzilsfeindlichkeit. 11442 Nov. 16 Aus München H. St.-A. Fürstensachen Tom. V fol. 111 or. ch. Ml. cl. [I] Bisher keine Neuigkeiten; ieilt jeizt mit. daß der Römische König an sand Marteins tag umh vier Nar 11 stund nach mittemtag zu Basel ingeriten ist ; und das ganz concilii und manichleich gaistleich und welt- 20 leich sind seiner majestet engegen geriten und gangen, und ist mit grousser wirdichait ingefurt worden als ein vogt und beschirmer des b heiligen coneili; und haben in gefurt in die kirchen in die heiligen samnung und da gesungen „Te deum Iaudamus“ auf das hôchst. [2] darnach ist er geriten an dem pfinztag nach Martini umb vier stund nach dem mittentag zu P. Felix V. in seinen palast. dapei ist niemant ge- wesen, nur sein gehaimist rat, unser heiliger vater und wir cardindl. da hat unser heiliger vater in enphangen 25 mit praiten armen. desgleichs unser herr der konig hat sich in aller erwirdichait erzaigt, als dann einem vogt der heiligen kirchen zugepurt. auch in aller lieb und freuntschaft von einander geschaiden sind auf dise nacht. Gott Dank, daß er die zuei Hüapter in lieb und freuntschaft zu einander yefügt hat! [3] der von Auspurg ist dapei nit gewesen noch kainer, der dem heiligem concili sein gelub und aid nit gehalten hat. in kennt auch nu mein herr der Romisch kunig und hat sein prief und sigel unvermailigten in seiner 30 hant gehabt, mit dem er sich verschriben hat ze beleiben pei dem heiligen concili und pei allen besliessung, die in dem C heiligen concili pis auf den heutigen tag beschechen sind. im ist auch furpracht worden sein nid, den er dem heiligen concilii gesworn hat, all gesaczt ordnung und decret hanthaben und beschirmen etc. der kains hab er pisher gehalten, dapei sind sein rât, auch der cardinal und patriarch gewesen Aqui- legensis. und get nu als oft nit gen hof als vor. ich hoff, er sull nu pas erkennt werden und ander, die 35 solchs getan haben. [4] auf heut hebt er sich gen Kostnicz ze reitn, zu beschen, ob er den adel ver- Nov. 16 [5] ich pin auch selbs pei seinen gnaden gewesen in seinem ge- richten mng mit den steten etn. haimem rat mitsampt dem patriarchen und hab im gesagt seinen frumen und schaden, der im aus den sachen des heiligen concili komen mug, und besunder ain stuck: „gedenkt, genadiger her, ob ewch ain pabst wider recht absetzât von ewr kunichleicher wirdichait, wem welt ir ewr smâch klagen? furbar in 40 mocht und kunt anderswo hin kain ander zuflucht nit haben dann zw den heiligen concili. lat ir die drucken pei ewrn zeiten, so ist es geschehen umb ewr gnad und all fursten, auch all Kristenmenschen und zevodrist umb den heiligen glauben". das alles hat er von mir gutichleich aufgenomen und maint [6] es ie mit der hilf gots die heiligen concili ze beschirmen. des ich von ganzem herzen erfraut pin. wil auch unser widersach nit furkomen weder in dem noch in ainem andern coneili, als man uns fur war 15 sagt. hoff wir hinz dem almachtigen got, solchs sull sein sach nit pesser machen, er wer ain iezigen seinen glauben gen den fursten verliesen. 17] Weitere Nachrichten werden nach Bedarf folgen. Gruß an des Empfängers Familie. (x Basilea 16. novembris. Nov. Ii 1442 Noc. 16 a] om. R. b)en orin. der. €) es.; orig. den. 1 Nach Segovias Bericht (ur. 17 art. 3a) müßte 50 die Rede am 14. Nor. gehalten uorden sein.
Strana 46
46 Gesandtschatton des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 20. Mgf. Wilhelm von Hochberg, Landvogt, an Ebf. Jakobl von Trier: über die Verhandlungen Nor. 25 des Königs in Geni, Besançon und Basel, seine weiteren Reiseabsichten, sein Verhaltnis zu den Eidgenossen u. a. m. 1442 November 25 Konstanz. Aus Koblena St..A. Abt. 1 C nr. 16205 (Kurtrier, Personalien der Erzbischofe nr. 5) fol. 37 und 50 or. ch. lit. cl. mit Schnitten; betr. Nachschrift vgl. Anm. 4.; Anschrift auf fol. 50. 5 Schreibt im Anschluß an eeinen Brief aus Genf: so ist zů Genff von bapst Felix tochter wegen die se antreffen ganz nuczit beslossen worden sunder furgeschoben unz gen Basel, und alz unser herre der kunig gen Bisenez kommen ist, ist sin gnade daselbs von dem herzogen von Burgunien gar erlich empfangen und vil zucht und ere erbotten worden durch min herren von Burgunien und siner gemahel. es ward aber darinn dehein einhellikeit zwuschent in gemacht umb sach willen, daz sich unser herre der kûnig mit minem herren dem herzogen von Sachssen alz von der graufschaft Luczelburg wegen verschriben hat. doch ist alda verlassen, daz unser herre der kunig sin treffenlich volmechtig bottschaft uf stunde schicken sol zû minem herren von Sachssen, mit im von den sachen ze reden und umb gewalt ze sehen mit minem herren von Burgunien fúrer zû tedingen. und alz unser herre der kunig zû Basel ingeritten ist, ist min herre der grave von Genff im daselbs engegen geritten und hat unser herre der kung die sach 15 von der e wegen bapst Felix tochter antreffen ganz von sin selbs wegen von hand geslagen 2. aber von unsers herren herzog Albrechtz wegen ist wol von den sachen gerett worden, es ist aber darinn noch nuezit geendet noch beslossen worden. doch so sol hie zwuschent und sant Gerientag nehstkompt furer von den nů ist unser herre der kunig uf zinstag nechstvergangen alhar gen Costencz Nov. 20 sachen gerett werden. Noo. 2s kommen und ist in willen, uf morn sonnentag oder mentag alhie von statt ze riten und sich hinabe gen 20 der 26 Osterrich ze fugen. Weiter über seine Rücksprache mit seinem Bruder Gf. Hans von Friburgs, die Sache des Pfalzgrafen wegen anzubringen an den Herzog von Burgund; Zustimmung geinee Bruders Uf. Hans zu [dem Vorschlag] von unser beder kinder wegen4. Weis sonst nichts zu schreiben, denn daz die sachen zwûschent minem herren dem kunig und den eidgenossen zumal wildeclich stand, und ich ver- ex Constancia ipsa die Katherine 25 1442 sich mich, daz die zũ krieg kommen werden. gebieten mir alzit. Nor. 25 virginis anno etc. 442. (14131 April 83 10 1 Der Erzbischof wurde über Einzelheiten der kgl. Reise achon unter dem 25. Okt. (an sant Crispini und Crispiniani tag) aus Genj von seinem Kammer- meister Hanns Ungnad unterrichtet. Dieser bezicht sich zunächst auf verschiedene in cinem Brief des Erz- bischofs enthaltene Angelegenheiten und teilt mit, der König habe den Erzbischof in allen seinen Sachen mit sundern gnaden bevolhen; Caspar [Schlick ) sei dies- mals nicht ze hofe, sondern vom König mit den Bot- schaften des Erzbischojs und der anderen Kurfürsten zu P. Eugen geschickt worden; er sci auch des Königs Kanzler geworden, und sunderer hofmer wais ich ewrn gnaden zû disen zeiten nicht ze schreiben, denn daz unser herr der kûnig an seinem gevert ist gen Bisuncx ze ziehen, daselbs der von Burgundj zu im komen wirdet, als ir das in seiner kuniglichen gnaden schreiben ow am nuchston getan wol ver- nomen habt (Koblenz St.-A. 1 C nr. 16205: Kurtrier, Personalien der Erzbischöfe nr. 5 fol. 36 or. ch. lit. cl. c. sig. del). 3 Man vergleiche hierzu, was Enea Silvio über des Königs Einstellung zu dieser Ehe in sinen „Commen- taria in dicta et facta Alphonai regis“ lib. II, 46 zu erzählen weiß (gedr. Chmel, Friedr. IV. 2, 183 Anm. 1), auch die von Müller (RT.-theatrum 1, 259) mitgeteilte abjällige Bemerkung des Königs über diesen Handel um den popstsichen Stuhl. a Ex ist wohl der gleiche Graf von Freiburg und Neuenburg, der in nr. 16 als Zeuge erscheint. 4 Erläuterungen zu dem hier nur berührten Ehe- plan gibl eine Nachschrift auf besonderem Zettel 30 (l. c. fol. 38) : der Markgraf hatte nach Abackluß des Briefes die Botschaft des Erzhischofs erhalten, daß des Erzbischofs Bruder nicht welllich werden wolle; Markgraf will deswegen bis u. l. fr. tag purificacionis [14d3 Febr. 2] persönlich beim Erzbischof sein von 35 unser kinder wegen; dazu noch die Mitteilung: ouch kan ich nit verstan, daz min herre der kunig selbs uf dem tag zů Nûrremberg sin welle etc. — Weiteren Aufschluß über die oben angeschnittenen Fragen (agl. auch Lager in Trier. Archiv 5, 16] gibt der ebenda 40 fol. 29 vorhandene Entwurf zu einem Schreiben der Kgin. Isabell von Jerusalem und Sizilien, worin sie den Papst, um ein Aussterben des von ihren Vor- fahren abstammenden Hauses Sirck zu verhüten, um Ehedispens für den Diakon Philipp van Sirck ohne 45 dessen Wissen nacheucht. Drei weitere Konzeple ebenda fol. 33-35 enthalten den Entwurf der päpstlichen Ehe- dispens für den Diakon Philipp von Sirck, Propst von Trier. Anscheinend war Ungnad (vgl. Anm. I) auf dem Wege, diese diplomatische Sendung aus. 50 zuführen.
46 Gesandtschatton des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 20. Mgf. Wilhelm von Hochberg, Landvogt, an Ebf. Jakobl von Trier: über die Verhandlungen Nor. 25 des Königs in Geni, Besançon und Basel, seine weiteren Reiseabsichten, sein Verhaltnis zu den Eidgenossen u. a. m. 1442 November 25 Konstanz. Aus Koblena St..A. Abt. 1 C nr. 16205 (Kurtrier, Personalien der Erzbischofe nr. 5) fol. 37 und 50 or. ch. lit. cl. mit Schnitten; betr. Nachschrift vgl. Anm. 4.; Anschrift auf fol. 50. 5 Schreibt im Anschluß an eeinen Brief aus Genf: so ist zů Genff von bapst Felix tochter wegen die se antreffen ganz nuczit beslossen worden sunder furgeschoben unz gen Basel, und alz unser herre der kunig gen Bisenez kommen ist, ist sin gnade daselbs von dem herzogen von Burgunien gar erlich empfangen und vil zucht und ere erbotten worden durch min herren von Burgunien und siner gemahel. es ward aber darinn dehein einhellikeit zwuschent in gemacht umb sach willen, daz sich unser herre der kûnig mit minem herren dem herzogen von Sachssen alz von der graufschaft Luczelburg wegen verschriben hat. doch ist alda verlassen, daz unser herre der kunig sin treffenlich volmechtig bottschaft uf stunde schicken sol zû minem herren von Sachssen, mit im von den sachen ze reden und umb gewalt ze sehen mit minem herren von Burgunien fúrer zû tedingen. und alz unser herre der kunig zû Basel ingeritten ist, ist min herre der grave von Genff im daselbs engegen geritten und hat unser herre der kung die sach 15 von der e wegen bapst Felix tochter antreffen ganz von sin selbs wegen von hand geslagen 2. aber von unsers herren herzog Albrechtz wegen ist wol von den sachen gerett worden, es ist aber darinn noch nuezit geendet noch beslossen worden. doch so sol hie zwuschent und sant Gerientag nehstkompt furer von den nů ist unser herre der kunig uf zinstag nechstvergangen alhar gen Costencz Nov. 20 sachen gerett werden. Noo. 2s kommen und ist in willen, uf morn sonnentag oder mentag alhie von statt ze riten und sich hinabe gen 20 der 26 Osterrich ze fugen. Weiter über seine Rücksprache mit seinem Bruder Gf. Hans von Friburgs, die Sache des Pfalzgrafen wegen anzubringen an den Herzog von Burgund; Zustimmung geinee Bruders Uf. Hans zu [dem Vorschlag] von unser beder kinder wegen4. Weis sonst nichts zu schreiben, denn daz die sachen zwûschent minem herren dem kunig und den eidgenossen zumal wildeclich stand, und ich ver- ex Constancia ipsa die Katherine 25 1442 sich mich, daz die zũ krieg kommen werden. gebieten mir alzit. Nor. 25 virginis anno etc. 442. (14131 April 83 10 1 Der Erzbischof wurde über Einzelheiten der kgl. Reise achon unter dem 25. Okt. (an sant Crispini und Crispiniani tag) aus Genj von seinem Kammer- meister Hanns Ungnad unterrichtet. Dieser bezicht sich zunächst auf verschiedene in cinem Brief des Erz- bischofs enthaltene Angelegenheiten und teilt mit, der König habe den Erzbischof in allen seinen Sachen mit sundern gnaden bevolhen; Caspar [Schlick ) sei dies- mals nicht ze hofe, sondern vom König mit den Bot- schaften des Erzbischojs und der anderen Kurfürsten zu P. Eugen geschickt worden; er sci auch des Königs Kanzler geworden, und sunderer hofmer wais ich ewrn gnaden zû disen zeiten nicht ze schreiben, denn daz unser herr der kûnig an seinem gevert ist gen Bisuncx ze ziehen, daselbs der von Burgundj zu im komen wirdet, als ir das in seiner kuniglichen gnaden schreiben ow am nuchston getan wol ver- nomen habt (Koblenz St.-A. 1 C nr. 16205: Kurtrier, Personalien der Erzbischöfe nr. 5 fol. 36 or. ch. lit. cl. c. sig. del). 3 Man vergleiche hierzu, was Enea Silvio über des Königs Einstellung zu dieser Ehe in sinen „Commen- taria in dicta et facta Alphonai regis“ lib. II, 46 zu erzählen weiß (gedr. Chmel, Friedr. IV. 2, 183 Anm. 1), auch die von Müller (RT.-theatrum 1, 259) mitgeteilte abjällige Bemerkung des Königs über diesen Handel um den popstsichen Stuhl. a Ex ist wohl der gleiche Graf von Freiburg und Neuenburg, der in nr. 16 als Zeuge erscheint. 4 Erläuterungen zu dem hier nur berührten Ehe- plan gibl eine Nachschrift auf besonderem Zettel 30 (l. c. fol. 38) : der Markgraf hatte nach Abackluß des Briefes die Botschaft des Erzhischofs erhalten, daß des Erzbischofs Bruder nicht welllich werden wolle; Markgraf will deswegen bis u. l. fr. tag purificacionis [14d3 Febr. 2] persönlich beim Erzbischof sein von 35 unser kinder wegen; dazu noch die Mitteilung: ouch kan ich nit verstan, daz min herre der kunig selbs uf dem tag zů Nûrremberg sin welle etc. — Weiteren Aufschluß über die oben angeschnittenen Fragen (agl. auch Lager in Trier. Archiv 5, 16] gibt der ebenda 40 fol. 29 vorhandene Entwurf zu einem Schreiben der Kgin. Isabell von Jerusalem und Sizilien, worin sie den Papst, um ein Aussterben des von ihren Vor- fahren abstammenden Hauses Sirck zu verhüten, um Ehedispens für den Diakon Philipp van Sirck ohne 45 dessen Wissen nacheucht. Drei weitere Konzeple ebenda fol. 33-35 enthalten den Entwurf der päpstlichen Ehe- dispens für den Diakon Philipp von Sirck, Propst von Trier. Anscheinend war Ungnad (vgl. Anm. I) auf dem Wege, diese diplomatische Sendung aus. 50 zuführen.
Strana 47
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 21. 47 B. Königliche und kurfirstliche Gesandtschaft zu Papst Eugen November bis Dezember 1442 nr. 21—29. 5 21. Ansprache [des Kanzlers] Utrich [von Sonnenberg1] an P. Eugen. Bitte um Zustimmung €ur Berufung eines von allen anerkannten Konzils an einem dem König und den Kurtürsten genehmen und zweckentsprechenden Orte. 1442 [November 132/ Florenz. I42 (Non. 13 1U A aus Wien N.-B. end. 5116 fol. 83a-85a cop. ch. B coll. ebda cod. 5089 fol. 272a-274a cop. ch. Uberschrift Posicio ambasiatorum regis Roma- norum Frederici et electorum ejus ad Eugenium papam quartum in Florencia per magi- strum Ulriaum anno 1442. ineipit oracio. Die Abschrift ist an zvei Stellen von einem Zeit- genossen korrigiert (vgl. die Varianten). In Wien N.-B. cod. 5080 fol. 677b-680n, Abachriff von A. Beatissime pater et domine clementissime. [!] soliti sunt viri clarissimi minores suos in palestra premittere et sapientes, suam ut pallient industriam, impericiores quosque in concione sibi predestinare. quorum vestigiis inherentes magnificus et generosus dominus 16 Caspar dominus Novi Castri, terrarum Egre" et Cubiti capitaneus, serenissimi et invictissimib principis et domini domini Friderici Romanorum regis ac Austrie etc. ducis cancellarius dignissimus, spectabilesque‘ et egregii viri reverendissimorum etd illustrium dominorum sacri Romani imperii principum electorum ambasiatores et oratores in exposicione nostre ambasiate me minimum jubent frena lingue laxare. horum itaque, dum subterfugium michi 20 locus negasset, mandatis devictus qualitereunque balbuciendo in eo, qui linguas solvit mutorum et fauces infancium reddit disertas, spei mee defigens anchoram humilibus menti- bus devotis vocibus et provolutis poplitibus in personis dominorum nostrorum prefatorum nos mittencium exorabo. [21 et priusquam principalis ambasiate nostre materiam attin- gain, si quis facti forsan ignarus juxta philosophi sentenciam opinionem conjectete hesitando apud se cogitans, our hiis diebus ecclesic tam lacrimosis confecte meroribus regalis cure vigilancia non properaverit celeriorem opem expectate consolacionis afferre, ideirco non incongruum censui, ex rerum ante gestarum serie et contextu brevissime pauca proferre t in medium, per que ipsius facti veritate agnita cesset opinio et patule cognoscatur dicto domino nostro Romanorum regi gloriosissimo in eo nec studium nec diligenciam 30 umquam defuisse, nam mox ut culmen regie dignitatis conscenderat, inter cunctas sollici- tudines super eum tumultuatim irruentes hane unam et solam pre aliis cordi suos tenacius impressit, ut omni conatu omnique solercia vias et modos apciores perquireret, quibus anxiate matri sue tamquam devotus filius et fidus advocatus consuleret ac laceratam et divisam in unitatis gloriam efficacius perduceret ad pacem, attendens regalis sublimitas ad 35 ampliorem laudis sibi gloriam cedere, si profligatis discordiarum turbinibus suo tempore sancta dei ecclesia salubriter constituatur pacata. propter quod plures successive so- lempnés diétas instituit, ad quarum primam Maguncie3 habitam fere omnes reges ca- 25 n) A Egri. b) Binclfllssdml. c) Aom. que. d) Aom. of-illustrinm. e) B conjecturet. f)em.; A B perferre: g) 4 sun. Enigegen dem Verbot der Annahme von Privi- legien (RTA.16 nr. 228 art. 19) wird dem Ulrico Sunnonbergher rectori parochialis ecclesie in Laa Pataviensis diocesis licentiato in decretis von P. Eugen am 2d. Nov. (Florentie — 1442 octavo kl. 45 decembr.) angesichts seines ehren- und verdienstvollen Lebenswandels (qui . carissimi in Christo filii nostri Frederici Romanorum regis illustris [man beachte diese Pitulatur des Königs!] prothonotarius existis) mit apostolischer Autoritdt de speciali gratia 5o Dispens erteill, innerhalb der nächsten [ünf Juhre zur Erlangung eines Benefiziums oder selbat einer böheren. dignitas nickt gehalten oder gezwnngen zu sein, ad aliquam sacram etiam subdiaconatus ordinem pro- moveri te facere, wenn sonsl für Verwaltung und Sceloorge an der betr. Kirche gesorgt ist (Rom A. V. Reg. Vat. 361 fol. 53b-51a cop. ch. Unterechr. B. de Callio und gratis de mandato domini nostri pape; am Bande der ersten Zeile B. Roverella). 2 Die Rede enthalt den Antrag vom 13. Nov. (nr. 23). ist also von diesem Tage zu datieren. 3 Vgl. Mainzer RT. und Kongreß von 1441 (RTA. 15), dann die beiden Frankfurter RTT. von I4I und 1442 (RTA. 16). 40
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 21. 47 B. Königliche und kurfirstliche Gesandtschaft zu Papst Eugen November bis Dezember 1442 nr. 21—29. 5 21. Ansprache [des Kanzlers] Utrich [von Sonnenberg1] an P. Eugen. Bitte um Zustimmung €ur Berufung eines von allen anerkannten Konzils an einem dem König und den Kurtürsten genehmen und zweckentsprechenden Orte. 1442 [November 132/ Florenz. I42 (Non. 13 1U A aus Wien N.-B. end. 5116 fol. 83a-85a cop. ch. B coll. ebda cod. 5089 fol. 272a-274a cop. ch. Uberschrift Posicio ambasiatorum regis Roma- norum Frederici et electorum ejus ad Eugenium papam quartum in Florencia per magi- strum Ulriaum anno 1442. ineipit oracio. Die Abschrift ist an zvei Stellen von einem Zeit- genossen korrigiert (vgl. die Varianten). In Wien N.-B. cod. 5080 fol. 677b-680n, Abachriff von A. Beatissime pater et domine clementissime. [!] soliti sunt viri clarissimi minores suos in palestra premittere et sapientes, suam ut pallient industriam, impericiores quosque in concione sibi predestinare. quorum vestigiis inherentes magnificus et generosus dominus 16 Caspar dominus Novi Castri, terrarum Egre" et Cubiti capitaneus, serenissimi et invictissimib principis et domini domini Friderici Romanorum regis ac Austrie etc. ducis cancellarius dignissimus, spectabilesque‘ et egregii viri reverendissimorum etd illustrium dominorum sacri Romani imperii principum electorum ambasiatores et oratores in exposicione nostre ambasiate me minimum jubent frena lingue laxare. horum itaque, dum subterfugium michi 20 locus negasset, mandatis devictus qualitereunque balbuciendo in eo, qui linguas solvit mutorum et fauces infancium reddit disertas, spei mee defigens anchoram humilibus menti- bus devotis vocibus et provolutis poplitibus in personis dominorum nostrorum prefatorum nos mittencium exorabo. [21 et priusquam principalis ambasiate nostre materiam attin- gain, si quis facti forsan ignarus juxta philosophi sentenciam opinionem conjectete hesitando apud se cogitans, our hiis diebus ecclesic tam lacrimosis confecte meroribus regalis cure vigilancia non properaverit celeriorem opem expectate consolacionis afferre, ideirco non incongruum censui, ex rerum ante gestarum serie et contextu brevissime pauca proferre t in medium, per que ipsius facti veritate agnita cesset opinio et patule cognoscatur dicto domino nostro Romanorum regi gloriosissimo in eo nec studium nec diligenciam 30 umquam defuisse, nam mox ut culmen regie dignitatis conscenderat, inter cunctas sollici- tudines super eum tumultuatim irruentes hane unam et solam pre aliis cordi suos tenacius impressit, ut omni conatu omnique solercia vias et modos apciores perquireret, quibus anxiate matri sue tamquam devotus filius et fidus advocatus consuleret ac laceratam et divisam in unitatis gloriam efficacius perduceret ad pacem, attendens regalis sublimitas ad 35 ampliorem laudis sibi gloriam cedere, si profligatis discordiarum turbinibus suo tempore sancta dei ecclesia salubriter constituatur pacata. propter quod plures successive so- lempnés diétas instituit, ad quarum primam Maguncie3 habitam fere omnes reges ca- 25 n) A Egri. b) Binclfllssdml. c) Aom. que. d) Aom. of-illustrinm. e) B conjecturet. f)em.; A B perferre: g) 4 sun. Enigegen dem Verbot der Annahme von Privi- legien (RTA.16 nr. 228 art. 19) wird dem Ulrico Sunnonbergher rectori parochialis ecclesie in Laa Pataviensis diocesis licentiato in decretis von P. Eugen am 2d. Nov. (Florentie — 1442 octavo kl. 45 decembr.) angesichts seines ehren- und verdienstvollen Lebenswandels (qui . carissimi in Christo filii nostri Frederici Romanorum regis illustris [man beachte diese Pitulatur des Königs!] prothonotarius existis) mit apostolischer Autoritdt de speciali gratia 5o Dispens erteill, innerhalb der nächsten [ünf Juhre zur Erlangung eines Benefiziums oder selbat einer böheren. dignitas nickt gehalten oder gezwnngen zu sein, ad aliquam sacram etiam subdiaconatus ordinem pro- moveri te facere, wenn sonsl für Verwaltung und Sceloorge an der betr. Kirche gesorgt ist (Rom A. V. Reg. Vat. 361 fol. 53b-51a cop. ch. Unterechr. B. de Callio und gratis de mandato domini nostri pape; am Bande der ersten Zeile B. Roverella). 2 Die Rede enthalt den Antrag vom 13. Nov. (nr. 23). ist also von diesem Tage zu datieren. 3 Vgl. Mainzer RT. und Kongreß von 1441 (RTA. 15), dann die beiden Frankfurter RTT. von I4I und 1442 (RTA. 16). 40
Strana 48
48 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstags Sept. bis Dez. 1442. 1442 ſNat. 137 tholicos pro mittendis suis idoneis oratoribus in hujusmodi consulturisa negocio accuracius deprecatus est, reverendissimis ac illustribus sacri Romani imperii electoribus aliis- que principibus ecclesiasticis et secularibus inclite nacionis Germanice ad easdem dietas precepcione regia seriosius convocatis, firmiter proponens singulis ipsis dietis personaliter interesse. sed cum in accedendo primas duas dietas ex causis arduissimis; inevitabilibus atque notoriis idem dominus noster Romanorum rex legitime prepeditus fuisset, ad ambas illas suos solempnissimos ambasiatores et oratores principes et alios tam sanguinis alti gloria luureatos quam alias dignitate sciencia nobilitate virtutum preconiis rerum argumentis et experiencia comprobatos plenissimo mandato suffultos pro concupita tranquillitate ecclesie consequenda transmisit, seb non sine multa sua 10 et suorum incommoditate in tercia dieta novissime Frankfordie celebrata exhibendo, nil in votis gerens ardencius, nil exquirens laboriosius", quam ut ecelesiad sancta dei in pulchritudine ete in pacis federe feliciter regeretur et per hoc in unum ovile cum salute disperse reducerentur reliquie. unde post avisatos in predicta dieta varios Christi ecclesiam pacificandi modos, ad unum tandem plus inter ceteros aptum et convenienciorem deventum 15 est, quo judicio omnium maxime timoratorum pax ecclesie dari oportunius et peregrina jam in ea super sua auctoritate emersa dogmata retundi possunt efficacius et exsufflarif, quemadmodum, pater beatissime, vestre sanctitati, cui gloriosissimus dominus noster Ro- manorum rex simul cum prefatis dominis sacri Romani imperii principibus electoribus affectuose commendat unitatem ecclesie sancte dei, cum omni humilitate expositurus us-2 summo verbum illud Joannis 4. scriptumd, quod“ in ewangelio alias transacte dominice 2 juxta ritum Romane ecclesie lectum audivimus: „domine descende, antequam moriatur filius meus“. 3] clamant obnixiush, beatissime pater, saucii ad medicum, egeni ad sub- sidium, vociferant i oppressi ad patrocinium et lugubria attollunt suspiria morituri filii piorum ! parentum ad suffragium, flebiles denique voces non ab re attollit sancta mater 25 ecclesia, dum presenti pestifero scismate opprimitur!, a perfidis scinditur, attenuatur a domesticis et a propriis filiis sauciatur. in ejus m gremio collidunt filii et magna altrinsecus se altercacione" confundunt, rixantes pro dignitatibus, non quidem qui ecclesie dei operosior oportunior et rei publice preses sit utilior, uti vereor, sed quis eorum videatur esse major in terris, a quo beneficia et dignitates habere valeant, circa unam partem succumbentes 30 ad aliam confugiunt, et pene cum dedecore suam perducetur ad fossuram, nisi, pater beu- tissime, celerius occurratur°. subjuncturus itaque mox exhortacionem et peticionem effec- tualem predictorum dominorum nostrorum Romanorum regis et suorum principum elec- torum verbis? thematis artatus et salvatoris nostri loquendi modo patrem nostrum, qui in celis est, tuisando arcius constrictus fidenter resummo verba preassumpta „domine ab descende, antequam moriatur tilius meus". descende, inquam, et votum 3 tuum ad id con- ferre digneris, ut modis congruis ad generalis et ab omnibus indubitati concilii congregacionem in loco gloriosissimo domino nostro Romanorum q regi et suis principibus electoribus grato et rebus ge- rendis accommodo infra unius anni spacium perveniatur; pro quo dictir domini nostri rex gloriosissimus et ejus principes electores hortantur obsecrant et per viscera misericordie Jesu Christi requirendo sancti- 4n tatem tuam supplices exorant. quo concilio deo duce tamquam in singulari portu refugii inter tot profunda periclitantis mundi naufragia, inter tot immanes hummane perdicionis voragines hoc presens monstrum scismatis omnium prudentum non passionatorum judicio efficacius suffocari et omnibus excussis stimulantibus" differenciis mater nostra dei ecclesia supra firmam petram fundata, Christo Jesu unico sponso suo desponsata, ejus sanguine consecrata 45 a) B consulaturis. b) B add. tandem. c) A laborosius. 1) A ecclesiam sanctam. e) et in erganzl. 1) A sufflare. g) sm. A B et. h) Bobnoxius. 1) B voclferantur. k) Bprierum. 1) in B von ainem Zaitgenassen korrigiert für opprimuntur. m) B ejusque. n) B alteracione. 0) A accuriatur. P)A add. et. 1) om. B. r) B dictus dominus noster stalt dleti — nostri. s) B simultatis. 1 Joh. 4, 49. 2 Die Perikope aus Joh. 4 fällf auf den 22. So. nach Pfingsten, also 1442 Okt. 21. 3 Obereinslimmuny mát hr. 23 an. Peřitdrucka 50
48 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstags Sept. bis Dez. 1442. 1442 ſNat. 137 tholicos pro mittendis suis idoneis oratoribus in hujusmodi consulturisa negocio accuracius deprecatus est, reverendissimis ac illustribus sacri Romani imperii electoribus aliis- que principibus ecclesiasticis et secularibus inclite nacionis Germanice ad easdem dietas precepcione regia seriosius convocatis, firmiter proponens singulis ipsis dietis personaliter interesse. sed cum in accedendo primas duas dietas ex causis arduissimis; inevitabilibus atque notoriis idem dominus noster Romanorum rex legitime prepeditus fuisset, ad ambas illas suos solempnissimos ambasiatores et oratores principes et alios tam sanguinis alti gloria luureatos quam alias dignitate sciencia nobilitate virtutum preconiis rerum argumentis et experiencia comprobatos plenissimo mandato suffultos pro concupita tranquillitate ecclesie consequenda transmisit, seb non sine multa sua 10 et suorum incommoditate in tercia dieta novissime Frankfordie celebrata exhibendo, nil in votis gerens ardencius, nil exquirens laboriosius", quam ut ecelesiad sancta dei in pulchritudine ete in pacis federe feliciter regeretur et per hoc in unum ovile cum salute disperse reducerentur reliquie. unde post avisatos in predicta dieta varios Christi ecclesiam pacificandi modos, ad unum tandem plus inter ceteros aptum et convenienciorem deventum 15 est, quo judicio omnium maxime timoratorum pax ecclesie dari oportunius et peregrina jam in ea super sua auctoritate emersa dogmata retundi possunt efficacius et exsufflarif, quemadmodum, pater beatissime, vestre sanctitati, cui gloriosissimus dominus noster Ro- manorum rex simul cum prefatis dominis sacri Romani imperii principibus electoribus affectuose commendat unitatem ecclesie sancte dei, cum omni humilitate expositurus us-2 summo verbum illud Joannis 4. scriptumd, quod“ in ewangelio alias transacte dominice 2 juxta ritum Romane ecclesie lectum audivimus: „domine descende, antequam moriatur filius meus“. 3] clamant obnixiush, beatissime pater, saucii ad medicum, egeni ad sub- sidium, vociferant i oppressi ad patrocinium et lugubria attollunt suspiria morituri filii piorum ! parentum ad suffragium, flebiles denique voces non ab re attollit sancta mater 25 ecclesia, dum presenti pestifero scismate opprimitur!, a perfidis scinditur, attenuatur a domesticis et a propriis filiis sauciatur. in ejus m gremio collidunt filii et magna altrinsecus se altercacione" confundunt, rixantes pro dignitatibus, non quidem qui ecclesie dei operosior oportunior et rei publice preses sit utilior, uti vereor, sed quis eorum videatur esse major in terris, a quo beneficia et dignitates habere valeant, circa unam partem succumbentes 30 ad aliam confugiunt, et pene cum dedecore suam perducetur ad fossuram, nisi, pater beu- tissime, celerius occurratur°. subjuncturus itaque mox exhortacionem et peticionem effec- tualem predictorum dominorum nostrorum Romanorum regis et suorum principum elec- torum verbis? thematis artatus et salvatoris nostri loquendi modo patrem nostrum, qui in celis est, tuisando arcius constrictus fidenter resummo verba preassumpta „domine ab descende, antequam moriatur tilius meus". descende, inquam, et votum 3 tuum ad id con- ferre digneris, ut modis congruis ad generalis et ab omnibus indubitati concilii congregacionem in loco gloriosissimo domino nostro Romanorum q regi et suis principibus electoribus grato et rebus ge- rendis accommodo infra unius anni spacium perveniatur; pro quo dictir domini nostri rex gloriosissimus et ejus principes electores hortantur obsecrant et per viscera misericordie Jesu Christi requirendo sancti- 4n tatem tuam supplices exorant. quo concilio deo duce tamquam in singulari portu refugii inter tot profunda periclitantis mundi naufragia, inter tot immanes hummane perdicionis voragines hoc presens monstrum scismatis omnium prudentum non passionatorum judicio efficacius suffocari et omnibus excussis stimulantibus" differenciis mater nostra dei ecclesia supra firmam petram fundata, Christo Jesu unico sponso suo desponsata, ejus sanguine consecrata 45 a) B consulaturis. b) B add. tandem. c) A laborosius. 1) A ecclesiam sanctam. e) et in erganzl. 1) A sufflare. g) sm. A B et. h) Bobnoxius. 1) B voclferantur. k) Bprierum. 1) in B von ainem Zaitgenassen korrigiert für opprimuntur. m) B ejusque. n) B alteracione. 0) A accuriatur. P)A add. et. 1) om. B. r) B dictus dominus noster stalt dleti — nostri. s) B simultatis. 1 Joh. 4, 49. 2 Die Perikope aus Joh. 4 fällf auf den 22. So. nach Pfingsten, also 1442 Okt. 21. 3 Obereinslimmuny mát hr. 23 an. Peřitdrucka 50
Strana 49
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen fr. 21. 49 1442 INov. apostolorumque predicacione solidata, tot martirum tot sanctorum meritis et virtutibus auctata, magnifice fidelium principum et Christiani populi devocione dotata, tam diuque“ diviciis et honoribus prosperata, evo vero nostro (proch dolor) innumeris periculis et ad- versitatibus circumdata, votiva unionis amenitate gaudere, divisa reuniri, lacerata reparari s et deformata poterit reformari, sicut et de magni Constanciensis concilii auctoritate et pro- cessu actum novimus diebus hiis retroactis. nam fere omnis disciplina negligitur!, debita clero reverencia non exhibetur, canonice sanctionis instituta calcantur et mater nostra ecclesia velut fornicaria duobus sponsis ridiculo videtur alligata. unus excommunicat, in ipsius autem contemptum alter absolvit; et quem unus beatificat, alter ad baratrum usque 1o condempnat, partes se invicem nichilominus hereticando scismaticos appellant", ipsis virisd eruditissimis assistentibus et" acta gratificantibus eorundem. unde obscuratum jacet aurum ecclesie et ejus doctrina argentea hiis dicbus commutatur in scoriam, sanctum datur canibusl, margarite porcis disparciunturf et lapides sanctuarii viliores sceno platearum arbitrantur, per que fidem nostram catholicam ab infidelibus irrideri et tamquam e vestigio exsufflari 15 a Christicolis et presertim laicis in vacillacionem et totum statum ecclesiasticum, in cujus cervices hujus scissure bellum crassari judicatur, ad interitum usque perduci cernimus. et quid residui prestolabimurs, nisi quod uniuscujusque mucro in proximum et comparem suum ad interfeccionem usque deveniath, pater tumultuet in filios, filia in matrem, nurus erga socrum? et sic deinceps ad' concilii congregacionem in loco gloriosissimo domino nostro 20 Romanorum regi et suis principibus electoribus grato et rebus gerendis accommodo infra unius anni spacium perveniatur, ut predixi : descende itaque, domine, ut sanes filium meum, juxta themak, filium quidem meum primogenitum, id est ecclesiasticum statum tuum. per assensum, ut indubitatum congregetur concilium, descende, paternum per affectum et since- rum per effectum, ne moriatur filius meus prelibatus, ne scismatis ex pretextu fides polluatur 25 Christiana. quantoque enim major es, humilia te in omnibus et ecce salvatorem nostrum, qui, ut ecclesiam mederetur, de celo descendit et homo factus sanguinem proprium effun- dendo dire mortis supplicium subire 1 non erubuit, si ergo altissimus de celo descendit, ut unitatem ecclesie efficeret, numquit homo mortalis ad cineres usque se humiliabit, ut ecclesie det et m conservet unitatem? nec queso a mente excidat tue sanctitatis, quam olim in simili 30 casu sancti amplexati sunt viam, qui, ut sedicionem sui occasione subortam compescerent, non solum concilia evocari" consueverunt, sed eciam sponte se omni dignitate vera aut pre- tensa eciam non interpellati denudaverunt, dicentes : si propter me hec tempestas commota est, mittite me in mari, ut fidelium quiescat turma populorum, ita magnus legitur fecisse Gregorius Nazantius 02, cujus memoria in oblivionem non abiit, quia in pace factus est locus a5 ejus, eo quod temporalem pacem sue dignitati preponere studuerit ". [4] sie fortasse e regione sanctitasr tua obicit: quid opus est congregacio concilii? numquit orbis et Urbs de unico suo contentantur pastore? numquit et id cederet hoc tempore in notam sedis apo- stolice? absit, pater sanctissime'] libeat non me tantillum, sed et tuum magistrum et cre- atorem nostrum parumper attendere, qui scribis et Phariseis ipsum increpantibust ajebat „quis ex vobis arguit" me de “ peccato?“ (Joannis 83.) ecce omnium dominus, qui peccatum non fecit, non dedignatur ex racione ostendere se peccatorem non esse, qui ex virtute divini- tatis poterat peccatores justificare. et quid in hoc tue glorie detrahitur aut Romane et apo- stolice sedi prejudicatur, si generale congregatur w concilium? quod enim inx hiis urgentibus 137 40 45 2) B diu denique. b) B add. viciorum fructibus fomes prebetur, virtutum trames pessundatur. c) m. A. d) B add. utrimque. c) B add. contra consclenciam. 1) B disperguntur. g) A prestolabuntur. I) A devenfet. 1) om. A B. kJ Badd propositum. 1) B perpetl. m) B aut. n) B add. dignum. 0) F Naxanzenus. p) B studuit. B sed. r) B stans statt s.t. s) B sancte. † B Incertantibus. ul Barguet. v) A ex. w) B rogetur. X) om. B. 50 1Vgl. Matth. 7, 6. Von Gregor von Nazianz, der sich allerdings in jungen Jahren in einer für sein Leben bedeutsamen Seenot befunden hat (vgl. Acia sanctorum, Maji II, 375 /., auch Bardenhewer, Gesch. d. altkircht. Lit. 3, 166), ist dieser Ausspruch nicht übertiefert. a Joh. 8, 46. Deutsche Reichstags-Akten XVII
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen fr. 21. 49 1442 INov. apostolorumque predicacione solidata, tot martirum tot sanctorum meritis et virtutibus auctata, magnifice fidelium principum et Christiani populi devocione dotata, tam diuque“ diviciis et honoribus prosperata, evo vero nostro (proch dolor) innumeris periculis et ad- versitatibus circumdata, votiva unionis amenitate gaudere, divisa reuniri, lacerata reparari s et deformata poterit reformari, sicut et de magni Constanciensis concilii auctoritate et pro- cessu actum novimus diebus hiis retroactis. nam fere omnis disciplina negligitur!, debita clero reverencia non exhibetur, canonice sanctionis instituta calcantur et mater nostra ecclesia velut fornicaria duobus sponsis ridiculo videtur alligata. unus excommunicat, in ipsius autem contemptum alter absolvit; et quem unus beatificat, alter ad baratrum usque 1o condempnat, partes se invicem nichilominus hereticando scismaticos appellant", ipsis virisd eruditissimis assistentibus et" acta gratificantibus eorundem. unde obscuratum jacet aurum ecclesie et ejus doctrina argentea hiis dicbus commutatur in scoriam, sanctum datur canibusl, margarite porcis disparciunturf et lapides sanctuarii viliores sceno platearum arbitrantur, per que fidem nostram catholicam ab infidelibus irrideri et tamquam e vestigio exsufflari 15 a Christicolis et presertim laicis in vacillacionem et totum statum ecclesiasticum, in cujus cervices hujus scissure bellum crassari judicatur, ad interitum usque perduci cernimus. et quid residui prestolabimurs, nisi quod uniuscujusque mucro in proximum et comparem suum ad interfeccionem usque deveniath, pater tumultuet in filios, filia in matrem, nurus erga socrum? et sic deinceps ad' concilii congregacionem in loco gloriosissimo domino nostro 20 Romanorum regi et suis principibus electoribus grato et rebus gerendis accommodo infra unius anni spacium perveniatur, ut predixi : descende itaque, domine, ut sanes filium meum, juxta themak, filium quidem meum primogenitum, id est ecclesiasticum statum tuum. per assensum, ut indubitatum congregetur concilium, descende, paternum per affectum et since- rum per effectum, ne moriatur filius meus prelibatus, ne scismatis ex pretextu fides polluatur 25 Christiana. quantoque enim major es, humilia te in omnibus et ecce salvatorem nostrum, qui, ut ecclesiam mederetur, de celo descendit et homo factus sanguinem proprium effun- dendo dire mortis supplicium subire 1 non erubuit, si ergo altissimus de celo descendit, ut unitatem ecclesie efficeret, numquit homo mortalis ad cineres usque se humiliabit, ut ecclesie det et m conservet unitatem? nec queso a mente excidat tue sanctitatis, quam olim in simili 30 casu sancti amplexati sunt viam, qui, ut sedicionem sui occasione subortam compescerent, non solum concilia evocari" consueverunt, sed eciam sponte se omni dignitate vera aut pre- tensa eciam non interpellati denudaverunt, dicentes : si propter me hec tempestas commota est, mittite me in mari, ut fidelium quiescat turma populorum, ita magnus legitur fecisse Gregorius Nazantius 02, cujus memoria in oblivionem non abiit, quia in pace factus est locus a5 ejus, eo quod temporalem pacem sue dignitati preponere studuerit ". [4] sie fortasse e regione sanctitasr tua obicit: quid opus est congregacio concilii? numquit orbis et Urbs de unico suo contentantur pastore? numquit et id cederet hoc tempore in notam sedis apo- stolice? absit, pater sanctissime'] libeat non me tantillum, sed et tuum magistrum et cre- atorem nostrum parumper attendere, qui scribis et Phariseis ipsum increpantibust ajebat „quis ex vobis arguit" me de “ peccato?“ (Joannis 83.) ecce omnium dominus, qui peccatum non fecit, non dedignatur ex racione ostendere se peccatorem non esse, qui ex virtute divini- tatis poterat peccatores justificare. et quid in hoc tue glorie detrahitur aut Romane et apo- stolice sedi prejudicatur, si generale congregatur w concilium? quod enim inx hiis urgentibus 137 40 45 2) B diu denique. b) B add. viciorum fructibus fomes prebetur, virtutum trames pessundatur. c) m. A. d) B add. utrimque. c) B add. contra consclenciam. 1) B disperguntur. g) A prestolabuntur. I) A devenfet. 1) om. A B. kJ Badd propositum. 1) B perpetl. m) B aut. n) B add. dignum. 0) F Naxanzenus. p) B studuit. B sed. r) B stans statt s.t. s) B sancte. † B Incertantibus. ul Barguet. v) A ex. w) B rogetur. X) om. B. 50 1Vgl. Matth. 7, 6. Von Gregor von Nazianz, der sich allerdings in jungen Jahren in einer für sein Leben bedeutsamen Seenot befunden hat (vgl. Acia sanctorum, Maji II, 375 /., auch Bardenhewer, Gesch. d. altkircht. Lit. 3, 166), ist dieser Ausspruch nicht übertiefert. a Joh. 8, 46. Deutsche Reichstags-Akten XVII
Strana 50
50 Geaandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. procellosis ecclesie tempestatibus necessarius sit in tercio loco regie celsitudini et ejus prin- cipibus electoribus grato patrum conventus, nullus ambigit nisi qui aliorsum fascinatus“ matris ecclesie angustias, filiorum rogatus viscerosos, status luctuososb juxta premissa minime attendit, postquam inpudica“ insolencia laicorum, impudencia clericorum, ignorancia sacerdotum, ambicio antistitum, indevocio regularium et, quod flebilius, subdole suasionesd nostro infelicissimo evo sic Christi turbant ecclesiam. nece minus sola hac practica ora lo- quennium et in premissis iniqua moliencium obtundenturf eciam temporibus profuturis, ac tua sanctitas ab universis recte respicientibus ab emulorum conviciosis latratibus immunis judicabitur et penitus expurgata. quibus non semper satis est, si jurgium feraliter non effluat aut temperatam" silencii censurah linguam compescat. sed tunc veracius convicii sagitta 10 locum sibi non invenit, ubi mens conviciati sese plus debito in humilitate quasi a suo fastigio inclinata deponit. [5] veni1 igitur, beatissime pater, ad redimendum nos in brachio extenso et, qui stas in signum populorum, veni ad liberandum nos! jamk noli tardare! veni et educ de conclusione vinctum et de domo carceris in tenebris sedentes, ut illud dissidium sequatur! tranquillitas et secundum plagarum multitudinem sequatur graciarum magni- 15 tudo! o mirabilis mutacio dexteri excelsi! o preclarum diem et quem merito faustum dixerim, quo hoc fieri continget m! o beatos oculos, qui hoc videre meruerintn! o felicem° locum, quem dominus ad hoc eligere dignatus fuerit! sed o magis laudanda atque extollenda immensa dei clemencia, que pulsis preteritis malis ingens sue largitatis beneficium ad id conferre disponet, ut ibidem in concilio generali luceat veritas fidei omnibus, qui in domo dei sunt, et 20 1442 affectata dudum unione ecclesie militantis consecuta ad triumphantem per gloriam venire mere- [Nov. 13 amur, quod nobis concedere dignetur, qui sine fine vivit et regnat in secula benedictus. amen. 1442 Nor. 131 zu 1442 22. Nachrichten von päpstlicher Seite über einen durch den kurfürstlich-kölnischen Gesandten Nor. 137 hervorgerufenen Zwischenfall beim Emptang der Gesandtschaft durch den Papst. 1442 November 13.J. ſzu 25 Bei dem feierlichen Empfang der königlichen und kurfürstlichen Gesandten durch Papst Eugen IV. am 13. Nov. wurde durch den besonderen Abgeordneten des Ebfs. Dietrich von Köln ein Zwischenfall hervorge. rufen; die Kenninis hierzon ist erst drei Jahre später an die Öffentlichkeit gedrungen, als gegen die beiden Erzbischöfe von Köln€ und Trier ein Prozeß wegen Ungehorsam eingeleitet und thre Absetzung vom Papste ausgesprochen wurde. Dabei erstattete der päpstliche Fiskalprokurator Ventura de Castello in einer an den 30 Papst gerichteten Anklageschrift einen ausfuhrlichen Bericht über die Verfehlungen des Erzbischofs, in der es hinsichtlich der genannten Vorfälle heißt: non latet sanctitati vestre, quod, dum serenissimus princeps dominus Fredericus rex Romanorum et ejus electores, de quorum numero fuerat dictus Theodericus, ad sanctitatem vestram post prophanacionem iniquitatis alumpni Amedei, olim ducis Sabaudie, pro elec- tione tereii loci oratores miserunt, dicti serenissimi domini regis orator specialis et dictorum slectorum 35 orator communis successive oracionem suam ad sanctitatem vestram in generali consistorio existentem palam et publice ut ad summum pontificem et unicum Christi vicarium direxerunt et tamquam talem debite honorarunt et colucrunt et adorarunt, nuncius vero specialis dicti Theoderici, qui cum illis erat, se speciale mandatum habere a dicto Theoderico ad protestandum in dicto consistorio, quod non com- parebat coram vestra sanctitate tanquam coram summo pontifice, nec eum pro tali recognoscebat, nec 40 volebat, quod oratio predicta pro parte domini sui dirigeretur ad sanctitatem vestram tamquam ad papam, publice dixit et literas patentes dicti Theodorici predicta continentes ibidem publice ostendit et illas cum importunitate legi peciit in loco predicto; quas sanctitas vestra ad satisfaciendum suo importunitati ox solita vestra benignitate legi mandavit et fecit per unum ex vestre sanctitatis secretariis. ex quorum lectura n) R add.sancte. b) A luctuosus. c) A injudlta. 1) om. A. e) B ut unlus statt nec minus. fB 4 obtunderentur. g) B temperati. h) em., A B eensuram, B lingua. i) 2u dem Folgenden ist in A auf dem unteren Rande con fol. 86 a bemerkt: ecce proposicio illa contlnet itlolatriam manifestam, attribuit sibi enim verbu sonancia ad salvatorem nostrum Jesum Christum, cum papa olfm Eugenius jam manifestus deciaratus sit hereticus ete. k) Badd. amplius. 1) B add pacis. m) in B von den obenertedhnten Zeit- aanosten korriniert für contlngat. n) A mernerunt. o) B add. denione. 50 1 Schon am 14. Juli 1443 (Senis - . 1443 prid. id. jul. pont. 13) hatte P. Eugen eine Verfügung gegen den Kölner Erzbischof erlassen, durch die alle litteras, si que sint, die von Offizialen des Ebfs. Dietrich auf Grund von dessen Follmachten ale legatus natus iher exempte geistliche und weltliche Personen der Stadt und Diözese Lüttich ergangen sind, widerrufen und kassiert wurden. (Rom A.V. Reg. Vat. 361 pag. 226b bis 227 a cop. ch., Untertert. Jo. de Steccatis; ebd. AA Arm. 1-XVIII nr. 1287 pag. 163 b-165 a cop.ch. s. 17.).5
50 Geaandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. procellosis ecclesie tempestatibus necessarius sit in tercio loco regie celsitudini et ejus prin- cipibus electoribus grato patrum conventus, nullus ambigit nisi qui aliorsum fascinatus“ matris ecclesie angustias, filiorum rogatus viscerosos, status luctuososb juxta premissa minime attendit, postquam inpudica“ insolencia laicorum, impudencia clericorum, ignorancia sacerdotum, ambicio antistitum, indevocio regularium et, quod flebilius, subdole suasionesd nostro infelicissimo evo sic Christi turbant ecclesiam. nece minus sola hac practica ora lo- quennium et in premissis iniqua moliencium obtundenturf eciam temporibus profuturis, ac tua sanctitas ab universis recte respicientibus ab emulorum conviciosis latratibus immunis judicabitur et penitus expurgata. quibus non semper satis est, si jurgium feraliter non effluat aut temperatam" silencii censurah linguam compescat. sed tunc veracius convicii sagitta 10 locum sibi non invenit, ubi mens conviciati sese plus debito in humilitate quasi a suo fastigio inclinata deponit. [5] veni1 igitur, beatissime pater, ad redimendum nos in brachio extenso et, qui stas in signum populorum, veni ad liberandum nos! jamk noli tardare! veni et educ de conclusione vinctum et de domo carceris in tenebris sedentes, ut illud dissidium sequatur! tranquillitas et secundum plagarum multitudinem sequatur graciarum magni- 15 tudo! o mirabilis mutacio dexteri excelsi! o preclarum diem et quem merito faustum dixerim, quo hoc fieri continget m! o beatos oculos, qui hoc videre meruerintn! o felicem° locum, quem dominus ad hoc eligere dignatus fuerit! sed o magis laudanda atque extollenda immensa dei clemencia, que pulsis preteritis malis ingens sue largitatis beneficium ad id conferre disponet, ut ibidem in concilio generali luceat veritas fidei omnibus, qui in domo dei sunt, et 20 1442 affectata dudum unione ecclesie militantis consecuta ad triumphantem per gloriam venire mere- [Nov. 13 amur, quod nobis concedere dignetur, qui sine fine vivit et regnat in secula benedictus. amen. 1442 Nor. 131 zu 1442 22. Nachrichten von päpstlicher Seite über einen durch den kurfürstlich-kölnischen Gesandten Nor. 137 hervorgerufenen Zwischenfall beim Emptang der Gesandtschaft durch den Papst. 1442 November 13.J. ſzu 25 Bei dem feierlichen Empfang der königlichen und kurfürstlichen Gesandten durch Papst Eugen IV. am 13. Nov. wurde durch den besonderen Abgeordneten des Ebfs. Dietrich von Köln ein Zwischenfall hervorge. rufen; die Kenninis hierzon ist erst drei Jahre später an die Öffentlichkeit gedrungen, als gegen die beiden Erzbischöfe von Köln€ und Trier ein Prozeß wegen Ungehorsam eingeleitet und thre Absetzung vom Papste ausgesprochen wurde. Dabei erstattete der päpstliche Fiskalprokurator Ventura de Castello in einer an den 30 Papst gerichteten Anklageschrift einen ausfuhrlichen Bericht über die Verfehlungen des Erzbischofs, in der es hinsichtlich der genannten Vorfälle heißt: non latet sanctitati vestre, quod, dum serenissimus princeps dominus Fredericus rex Romanorum et ejus electores, de quorum numero fuerat dictus Theodericus, ad sanctitatem vestram post prophanacionem iniquitatis alumpni Amedei, olim ducis Sabaudie, pro elec- tione tereii loci oratores miserunt, dicti serenissimi domini regis orator specialis et dictorum slectorum 35 orator communis successive oracionem suam ad sanctitatem vestram in generali consistorio existentem palam et publice ut ad summum pontificem et unicum Christi vicarium direxerunt et tamquam talem debite honorarunt et colucrunt et adorarunt, nuncius vero specialis dicti Theoderici, qui cum illis erat, se speciale mandatum habere a dicto Theoderico ad protestandum in dicto consistorio, quod non com- parebat coram vestra sanctitate tanquam coram summo pontifice, nec eum pro tali recognoscebat, nec 40 volebat, quod oratio predicta pro parte domini sui dirigeretur ad sanctitatem vestram tamquam ad papam, publice dixit et literas patentes dicti Theodorici predicta continentes ibidem publice ostendit et illas cum importunitate legi peciit in loco predicto; quas sanctitas vestra ad satisfaciendum suo importunitati ox solita vestra benignitate legi mandavit et fecit per unum ex vestre sanctitatis secretariis. ex quorum lectura n) R add.sancte. b) A luctuosus. c) A injudlta. 1) om. A. e) B ut unlus statt nec minus. fB 4 obtunderentur. g) B temperati. h) em., A B eensuram, B lingua. i) 2u dem Folgenden ist in A auf dem unteren Rande con fol. 86 a bemerkt: ecce proposicio illa contlnet itlolatriam manifestam, attribuit sibi enim verbu sonancia ad salvatorem nostrum Jesum Christum, cum papa olfm Eugenius jam manifestus deciaratus sit hereticus ete. k) Badd. amplius. 1) B add pacis. m) in B von den obenertedhnten Zeit- aanosten korriniert für contlngat. n) A mernerunt. o) B add. denione. 50 1 Schon am 14. Juli 1443 (Senis - . 1443 prid. id. jul. pont. 13) hatte P. Eugen eine Verfügung gegen den Kölner Erzbischof erlassen, durch die alle litteras, si que sint, die von Offizialen des Ebfs. Dietrich auf Grund von dessen Follmachten ale legatus natus iher exempte geistliche und weltliche Personen der Stadt und Diözese Lüttich ergangen sind, widerrufen und kassiert wurden. (Rom A.V. Reg. Vat. 361 pag. 226b bis 227 a cop. ch., Untertert. Jo. de Steccatis; ebd. AA Arm. 1-XVIII nr. 1287 pag. 163 b-165 a cop.ch. s. 17.).5
Strana 51
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 21 23. 51 totum collegium reverendissimorum patrum dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium et octeri zu 1442 Romane curie prelati et alii ibidem existentes scandalizati et contristati fuerunt. Der Wortlaut dieser An- Nou. 13) klageschrijt wurde in die öffentliche Forladung des Kölner Erzbischofs durch den Kardinal Johannes tit. s. Laurencii in Lucina Morinensis vulgariter nuncupatus, die am 20. Juli 1145 in Rom erlassen wurde, 5 übernommen. (Soest Stadt-A. XX 7 fol. 207 cop. ch.; gedr. Hansen I, 154 f. nr. 166). Eine etwas kürzere und abgewandelte Darstellung dieses Forfalles warde sodann in einen Teil der papst- lichen Urkunden und Schreiben ibernommen, die zur Abselzong des Ebjs. Dietrich ausgeslelll und dem neu- ernannten Ebj. Adolf von Kleve ausgehändigt worden sind. Da dieser aber durch die nachfolgenden Ereignisse an der Ausübung der Regierung verhindert worden€ ist, sind sämlliche Erlasse nicht an die eigentlichen 10 Adressaten gelangt, sondern im Klevischen Archiv (Düsseldorf St.-A. Urkk. Kleve-Mark) verblieben. Von ihnen beziehen sich auf den Vorfall in Florenz ausdrücklich die Absetzungsbulle vom 24. Jan. 1446 (a. a. 0. nr. 1742; ehd. nrr. 1790, 1797, 1812, 1813 copp. ck. aus der päpstlichen Kanzlei als Beilagen zu den papst- licken Schreiben an die Städte Bonn und Köln sowie an den Minoriten- und den Dominikanergeneral; betr. weiterer Abschriften vgl. den Druck bei Hansen 1, 176 j. nr. 189; auch gedr. Birck, Dietrich G/. v. Mörs 15 S. 80), jerner die Mitteilung von der Absetzung des Kölner Erzbischojsan Kg. Friedrich vom 9. und t0. Febr. 1446 (ebd. nr. 1799 und 1805, gedr. Hansen 1, 188 f. nr. 198), und die bisher nicht abgedruckte Milteilung an Kf. Friedrich von Brandenburg vom 9. Febr. (ebd. nr. 1722), in der es heipt: nam eum omnium aliorum littere nos qua decet reverentia summum pontificem Romanum dei vicarium appellarent, oratores quoque idem verbo fecissent, illius solius sathane filii littere id tacuerunt, sed et „contendentem de papatu" 20 nominarunt, et in eundem modum ac pojus suus orator est etiam loeutus, quud certe scimus omnibus electoribus presertim tibi, qui semper fuisti bonus et devotus noster et Romane ecclesie filius, displicuisse. Eine Erganzung zu diesen amtlichen Darstellungen über die Forgänge beim Empfang finden sich in einigen als Adversaria historica bezeichneten chronikalischen Bemerkungen im Codex Gaddianus 48 3 der Laurentianischen Bibl. zu Florenz; die einschlägige Stelle darin (fol. 50b) lautet: Ducdecima novembris ora- 25 tores venere ex Romanorum rege ac electoribus imperatoris pro singulo singulus, qui publice in consisto- riali loco auditi fuerunt; pro omnium parte generale concilium infra annum indici petierunt in loco eorum dominis accomodo, quibus asserentes propter aaisma et scandala, que in ecciesia emersere, csse pornecessa- rium. singuli tantum in litteris summum pontificem Eugenium nominarunt dempto archie piscopo Coloniensi, qui in suo mandato nullum appellavit pontificem, sed Florentie existentem. quibus summus pontifex respondit, 30 quod, si scandala facta erant, illi corrigant, qui causam dederant, se autem paratum offerebat, ut scandala 12u 1442 sedarentur; sed oum suis fratribus cardinalibus colloquio habito deliberatum se daturum responsum edixit. Nor. 13/ Inn. 1 23. Antrag der kgl. und kft. Gesandtschaft an Papst Eugen aaf Einberufung eines allgemeinen 14d2 1442 November 13 Florenz. Konzils. N c. 13 3 40 45 A aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Relgionssachen A fol. 229a cop. ch. codeva. Uberschrift Tenor cedule domino Eugenio pape IV. per ambasiatores serenissimi principis Romano- rum regis et suorum principum electorum porrecte Florencie die martis 13. novembris 1442; links daneben steht von der Hand des Schreibers Apportata de Florencia par Heinri- eum Engelhardi 1442, 16. januarii. Vgl. Einl. S. 9f. B coll. Leiprig U.-B. Is. 176 fol. 208 a cop. ch. saec. 15. Uberschrift wie in A. Am Rande neben dem Text steht: propositio porrecta domino pape. Vgl. unsere nr. 24 Forl. A. C coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4187 fol. 405 a cop. ch. saec. 15. D coll. Wien N.-B. cod. ms. 5104 fol. 81) cop. ch. coneva. Uberschrift Sequitur peticio ad do- minum Engenium ex parte regis Romanorum st principum elcetorum. E coll. Wolfenbättel L.-B. cod. Helmst. 797 fol 132b cop. ch. saec. f5. Uberschrijt wie in A; nur heißt ee 13. kal. novembris [Okt. 20] anno domini 1442. In Augsbarg Ordin.-Bibl. ood. 41 fol. 133ab; Uberschrift wie in A.— Florenz Bibl. Laur. cod. Strozzi 33 fol. 220a mb. — Pommersfelden Gft. Schönb.-B. cod. 2726 fol. 130s. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 350a. — Venedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 77a. Drucke: Braun 8, 192 in nr. XVIII. — Archivio stor. Ital. 6. Serie tom. I p. 64. 50 Beatissime€ pater et domineb clementissime. dignetur sanctitas vestra votum suum ad id conferre, ut modis congruis ad generalie et ab omnibus indubitati concilii congregationem a) B reverendissimc. b) om. E. c) B paternitas. 1 Vgl. Hansen 1, 71* ff. Der Sinn einer Doppelausfertigung ist unerfind- 55 lich, ebenso die Verschiedenheit der Daten (quinto idus februarii und quarto idus febr.), auf die Hansen aber nicht weiter eingeht. a Die Aufzeichnungen, von mehreren Händen ge- schrieben, reichen vom Jahre 1423 bis in dit Milte des 15. Jahrh.; in Bandinis Katalog im Benützersaal der Bibl. vermerkt eine moderne Hand dazu: auctore Andrea de Sancta Croce. 4 Ubereinstimmungen mit nr. 4 in Petil.
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 21 23. 51 totum collegium reverendissimorum patrum dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium et octeri zu 1442 Romane curie prelati et alii ibidem existentes scandalizati et contristati fuerunt. Der Wortlaut dieser An- Nou. 13) klageschrijt wurde in die öffentliche Forladung des Kölner Erzbischofs durch den Kardinal Johannes tit. s. Laurencii in Lucina Morinensis vulgariter nuncupatus, die am 20. Juli 1145 in Rom erlassen wurde, 5 übernommen. (Soest Stadt-A. XX 7 fol. 207 cop. ch.; gedr. Hansen I, 154 f. nr. 166). Eine etwas kürzere und abgewandelte Darstellung dieses Forfalles warde sodann in einen Teil der papst- lichen Urkunden und Schreiben ibernommen, die zur Abselzong des Ebjs. Dietrich ausgeslelll und dem neu- ernannten Ebj. Adolf von Kleve ausgehändigt worden sind. Da dieser aber durch die nachfolgenden Ereignisse an der Ausübung der Regierung verhindert worden€ ist, sind sämlliche Erlasse nicht an die eigentlichen 10 Adressaten gelangt, sondern im Klevischen Archiv (Düsseldorf St.-A. Urkk. Kleve-Mark) verblieben. Von ihnen beziehen sich auf den Vorfall in Florenz ausdrücklich die Absetzungsbulle vom 24. Jan. 1446 (a. a. 0. nr. 1742; ehd. nrr. 1790, 1797, 1812, 1813 copp. ck. aus der päpstlichen Kanzlei als Beilagen zu den papst- licken Schreiben an die Städte Bonn und Köln sowie an den Minoriten- und den Dominikanergeneral; betr. weiterer Abschriften vgl. den Druck bei Hansen 1, 176 j. nr. 189; auch gedr. Birck, Dietrich G/. v. Mörs 15 S. 80), jerner die Mitteilung von der Absetzung des Kölner Erzbischojsan Kg. Friedrich vom 9. und t0. Febr. 1446 (ebd. nr. 1799 und 1805, gedr. Hansen 1, 188 f. nr. 198), und die bisher nicht abgedruckte Milteilung an Kf. Friedrich von Brandenburg vom 9. Febr. (ebd. nr. 1722), in der es heipt: nam eum omnium aliorum littere nos qua decet reverentia summum pontificem Romanum dei vicarium appellarent, oratores quoque idem verbo fecissent, illius solius sathane filii littere id tacuerunt, sed et „contendentem de papatu" 20 nominarunt, et in eundem modum ac pojus suus orator est etiam loeutus, quud certe scimus omnibus electoribus presertim tibi, qui semper fuisti bonus et devotus noster et Romane ecclesie filius, displicuisse. Eine Erganzung zu diesen amtlichen Darstellungen über die Forgänge beim Empfang finden sich in einigen als Adversaria historica bezeichneten chronikalischen Bemerkungen im Codex Gaddianus 48 3 der Laurentianischen Bibl. zu Florenz; die einschlägige Stelle darin (fol. 50b) lautet: Ducdecima novembris ora- 25 tores venere ex Romanorum rege ac electoribus imperatoris pro singulo singulus, qui publice in consisto- riali loco auditi fuerunt; pro omnium parte generale concilium infra annum indici petierunt in loco eorum dominis accomodo, quibus asserentes propter aaisma et scandala, que in ecciesia emersere, csse pornecessa- rium. singuli tantum in litteris summum pontificem Eugenium nominarunt dempto archie piscopo Coloniensi, qui in suo mandato nullum appellavit pontificem, sed Florentie existentem. quibus summus pontifex respondit, 30 quod, si scandala facta erant, illi corrigant, qui causam dederant, se autem paratum offerebat, ut scandala 12u 1442 sedarentur; sed oum suis fratribus cardinalibus colloquio habito deliberatum se daturum responsum edixit. Nor. 13/ Inn. 1 23. Antrag der kgl. und kft. Gesandtschaft an Papst Eugen aaf Einberufung eines allgemeinen 14d2 1442 November 13 Florenz. Konzils. N c. 13 3 40 45 A aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Relgionssachen A fol. 229a cop. ch. codeva. Uberschrift Tenor cedule domino Eugenio pape IV. per ambasiatores serenissimi principis Romano- rum regis et suorum principum electorum porrecte Florencie die martis 13. novembris 1442; links daneben steht von der Hand des Schreibers Apportata de Florencia par Heinri- eum Engelhardi 1442, 16. januarii. Vgl. Einl. S. 9f. B coll. Leiprig U.-B. Is. 176 fol. 208 a cop. ch. saec. 15. Uberschrift wie in A. Am Rande neben dem Text steht: propositio porrecta domino pape. Vgl. unsere nr. 24 Forl. A. C coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4187 fol. 405 a cop. ch. saec. 15. D coll. Wien N.-B. cod. ms. 5104 fol. 81) cop. ch. coneva. Uberschrift Sequitur peticio ad do- minum Engenium ex parte regis Romanorum st principum elcetorum. E coll. Wolfenbättel L.-B. cod. Helmst. 797 fol 132b cop. ch. saec. f5. Uberschrijt wie in A; nur heißt ee 13. kal. novembris [Okt. 20] anno domini 1442. In Augsbarg Ordin.-Bibl. ood. 41 fol. 133ab; Uberschrift wie in A.— Florenz Bibl. Laur. cod. Strozzi 33 fol. 220a mb. — Pommersfelden Gft. Schönb.-B. cod. 2726 fol. 130s. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 350a. — Venedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 77a. Drucke: Braun 8, 192 in nr. XVIII. — Archivio stor. Ital. 6. Serie tom. I p. 64. 50 Beatissime€ pater et domineb clementissime. dignetur sanctitas vestra votum suum ad id conferre, ut modis congruis ad generalie et ab omnibus indubitati concilii congregationem a) B reverendissimc. b) om. E. c) B paternitas. 1 Vgl. Hansen 1, 71* ff. Der Sinn einer Doppelausfertigung ist unerfind- 55 lich, ebenso die Verschiedenheit der Daten (quinto idus februarii und quarto idus febr.), auf die Hansen aber nicht weiter eingeht. a Die Aufzeichnungen, von mehreren Händen ge- schrieben, reichen vom Jahre 1423 bis in dit Milte des 15. Jahrh.; in Bandinis Katalog im Benützersaal der Bibl. vermerkt eine moderne Hand dazu: auctore Andrea de Sancta Croce. 4 Ubereinstimmungen mit nr. 4 in Petil.
Strana 52
52 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 Nov. 13 in loco gloriosissimo domino nostro Romanorum? regi et suis principibus electoribus grato ac rebus gerendis accommodo infra unius anni spacium perveniaturb. pro quo dictic domini nostri rex gloriosissimusd et ejus principes electorese hortantur obsecrantf et per viscera misericordies Jesu Christi requirendo sanctitatem vestram supplicesh exorant. 1442 24. Aufzeichnungen [seitens der Gesandtschaft des Königs und der Kurfürsten] über ihre Ver- 5 ziischůt 1442 zwischen November 13 und Dezember 8 Florenz. handlungen mit der Kurie. NOv. IJ tnd DEZ. & A aus Leipzig U.-B. ms. 176 fol. 208ab cop. ch. Uber dem Stück De neutralitate, daneben untereinander Eugenii pape und concilii Basilensis, dann declarationes respectu electorum imperii. Diese Eemerkungen bezichen sich nicht nur auf das vorliegende Stück, sondern auch auf die im Codex folgenden. B coll. Augsburg Ordin.-Bibl. cod. 41 fol. 133b-134b cop. ch. C coll. Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 132b cop. ch., enthält nur art. I und den ersten Satz von art. 2 bis infrascripte als Uberschrift zu Abschrift von nr. 27. Druch: Braun 6, 192 in nr. XVIII ans Vorl. B. 10 [I] Superi qua peticione [d. i. den Antrag, nr. 23, der unmittelbar vorausgeht] nobis dati 15 fuerunt per dominumk Eugenium deputati infrascripiz1: primol cardinalis sancte Crucis, cardinalis Grecus, cardinalis Morinensism, cardinalis sancti Sixti scilicet n Johannes de Turrecremata, archiepiscopus Floren- tinus, episcopus Paduanus, episcopus Ariminensis ° et abbas Grecus extra Urbem, Johannes Carvial auditor et magister Thomas dyaconus p pape, qui moverunt nobis super dicta cedula dubia infrascripta, que eis pecierunt declarari. [Daran schließt sich als never Abaatz das Verlangen der päpstlichen Deputierten um Erläuterung einiger Ausdrücke, unsere nr. 25 an.] [2] Superq quibus dubiis dictis deputatis per prefatos ambasiatores date fuerunt declaraciones infra- scripte primo verbo2: quas masticarunt bene decem diebus, et cum sepius pro responso dando tam Nov. 2s dominus papax quam ipsi deputati pulsati fuissent, tandem, videlicet die lune 26. novembris, que fuit 2 proxima dies post sancte Katherine, prefati deputatis3 ex parte pape pecierunt dictas declaraciones eis in seriptis dari pro celeriori responso nobis dando. que cis promisse fucrunt sub condicione infrascripta, videlicet quod illis datis de cetero non insistere velimus disputacionibus aliquibus, et quod eciam papa nobis responsum det in scriptis. de quo certificati dare vellemus in scriptis declaraciones nostras. Die vero martis 27. novembris papa nos certificavit de responso in scriptis nobis dando“. quare depu- 30 tatis dedimus declaraciones in seriptis ut sequitur. [Es folgen die Erläuterungen, unsere nr. 27.] 20 Něv. 27 1442 Nov. 114/ 25. Schrijtliches Verlangen der päpstlichen Beauftragten auf Erläuterung einiger Ausdrücke in dem Antrag vom 13. November (nr. 23). 1442 November ƒ145] Florenz. A aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 229a cop. ch. coaeva. Uberschrift Super qua peticione [d. i. nr. 23 Vorl. A] domini deputati per dominum nostrum papam 35 moverunt et in scriptis dederunt ipsis ambassiatoribus dubia infrascripta, que ipsis pecierunt declarari. B coll. Florenz Bibl. Laur. cod. Strozzi 33 fol. 220a cop. mb. scec. 15. Uberschrift Secuntur interrogatoria data ad declarationem dicte cedule [d. i. nr. 23] per reverendissimum dominum cardinalem Morinensem, qui deputatus a sanctissimo domino nostro unacum 40 reverendissimis dominis meis sancte Crucis et sancti Sixti cardinalibus interrogationes fecit, que sequuntur. coll. Leiprig U.-B. ms. 176 fol. 208a cop. ch. saec. 15, interiert in nr. 24 Vorl. A. a) om. D. bi C perveniant. c) D dominus noster statt dieti —nostri; om. E. d) om. D. c) om. D. 1) om. D; E et obsecrantur. g) E add. domini nostri. h) B suppliciter; om D. i) in A am Rande 45 Responslo pape. k) in B übergeschrieben olim. 1)om. B. m) C Wormlensls. ni C om scil.—Turreer. o) A Armensis, BArimensis. p) C om. dyac pape. q) in A am Rande Declaratio ambasiatorum. 1) int B tlbergeschrisben elim. 9) in A mit anderer Tinte über durchetrichenem dubitati. 1 Die Angaben bei Valois 2, 252 Anm. 2 über die zur Prüfung der Vorschläge auserschenen drei Kar- dinäle sind unzulänglich; sie stützen sich auf die Uber- schrijt von Handschriften unserer nr. 25 (Vort. B und verwandte Handschriften). 2 Verbo heißt hier mündlich.— Vgl. nr. 26 art. 1—le. a Vgl. nr. 26 artt. 12—18. 4 Vgl. nr. 26 art. 19. 5 Vgl. S. 53 Anm. 2. 50
52 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 Nov. 13 in loco gloriosissimo domino nostro Romanorum? regi et suis principibus electoribus grato ac rebus gerendis accommodo infra unius anni spacium perveniaturb. pro quo dictic domini nostri rex gloriosissimusd et ejus principes electorese hortantur obsecrantf et per viscera misericordies Jesu Christi requirendo sanctitatem vestram supplicesh exorant. 1442 24. Aufzeichnungen [seitens der Gesandtschaft des Königs und der Kurfürsten] über ihre Ver- 5 ziischůt 1442 zwischen November 13 und Dezember 8 Florenz. handlungen mit der Kurie. NOv. IJ tnd DEZ. & A aus Leipzig U.-B. ms. 176 fol. 208ab cop. ch. Uber dem Stück De neutralitate, daneben untereinander Eugenii pape und concilii Basilensis, dann declarationes respectu electorum imperii. Diese Eemerkungen bezichen sich nicht nur auf das vorliegende Stück, sondern auch auf die im Codex folgenden. B coll. Augsburg Ordin.-Bibl. cod. 41 fol. 133b-134b cop. ch. C coll. Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 132b cop. ch., enthält nur art. I und den ersten Satz von art. 2 bis infrascripte als Uberschrift zu Abschrift von nr. 27. Druch: Braun 6, 192 in nr. XVIII ans Vorl. B. 10 [I] Superi qua peticione [d. i. den Antrag, nr. 23, der unmittelbar vorausgeht] nobis dati 15 fuerunt per dominumk Eugenium deputati infrascripiz1: primol cardinalis sancte Crucis, cardinalis Grecus, cardinalis Morinensism, cardinalis sancti Sixti scilicet n Johannes de Turrecremata, archiepiscopus Floren- tinus, episcopus Paduanus, episcopus Ariminensis ° et abbas Grecus extra Urbem, Johannes Carvial auditor et magister Thomas dyaconus p pape, qui moverunt nobis super dicta cedula dubia infrascripta, que eis pecierunt declarari. [Daran schließt sich als never Abaatz das Verlangen der päpstlichen Deputierten um Erläuterung einiger Ausdrücke, unsere nr. 25 an.] [2] Superq quibus dubiis dictis deputatis per prefatos ambasiatores date fuerunt declaraciones infra- scripte primo verbo2: quas masticarunt bene decem diebus, et cum sepius pro responso dando tam Nov. 2s dominus papax quam ipsi deputati pulsati fuissent, tandem, videlicet die lune 26. novembris, que fuit 2 proxima dies post sancte Katherine, prefati deputatis3 ex parte pape pecierunt dictas declaraciones eis in seriptis dari pro celeriori responso nobis dando. que cis promisse fucrunt sub condicione infrascripta, videlicet quod illis datis de cetero non insistere velimus disputacionibus aliquibus, et quod eciam papa nobis responsum det in scriptis. de quo certificati dare vellemus in scriptis declaraciones nostras. Die vero martis 27. novembris papa nos certificavit de responso in scriptis nobis dando“. quare depu- 30 tatis dedimus declaraciones in seriptis ut sequitur. [Es folgen die Erläuterungen, unsere nr. 27.] 20 Něv. 27 1442 Nov. 114/ 25. Schrijtliches Verlangen der päpstlichen Beauftragten auf Erläuterung einiger Ausdrücke in dem Antrag vom 13. November (nr. 23). 1442 November ƒ145] Florenz. A aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 229a cop. ch. coaeva. Uberschrift Super qua peticione [d. i. nr. 23 Vorl. A] domini deputati per dominum nostrum papam 35 moverunt et in scriptis dederunt ipsis ambassiatoribus dubia infrascripta, que ipsis pecierunt declarari. B coll. Florenz Bibl. Laur. cod. Strozzi 33 fol. 220a cop. mb. scec. 15. Uberschrift Secuntur interrogatoria data ad declarationem dicte cedule [d. i. nr. 23] per reverendissimum dominum cardinalem Morinensem, qui deputatus a sanctissimo domino nostro unacum 40 reverendissimis dominis meis sancte Crucis et sancti Sixti cardinalibus interrogationes fecit, que sequuntur. coll. Leiprig U.-B. ms. 176 fol. 208a cop. ch. saec. 15, interiert in nr. 24 Vorl. A. a) om. D. bi C perveniant. c) D dominus noster statt dieti —nostri; om. E. d) om. D. c) om. D. 1) om. D; E et obsecrantur. g) E add. domini nostri. h) B suppliciter; om D. i) in A am Rande 45 Responslo pape. k) in B übergeschrieben olim. 1)om. B. m) C Wormlensls. ni C om scil.—Turreer. o) A Armensis, BArimensis. p) C om. dyac pape. q) in A am Rande Declaratio ambasiatorum. 1) int B tlbergeschrisben elim. 9) in A mit anderer Tinte über durchetrichenem dubitati. 1 Die Angaben bei Valois 2, 252 Anm. 2 über die zur Prüfung der Vorschläge auserschenen drei Kar- dinäle sind unzulänglich; sie stützen sich auf die Uber- schrijt von Handschriften unserer nr. 25 (Vort. B und verwandte Handschriften). 2 Verbo heißt hier mündlich.— Vgl. nr. 26 art. 1—le. a Vgl. nr. 26 artt. 12—18. 4 Vgl. nr. 26 art. 19. 5 Vgl. S. 53 Anm. 2. 50
Strana 53
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 23—26. 53 D coll. Rom Bibl. Fat. cod. Vat. lat. 4187 fol. 405ab. Uberschrift wie B. E coll. Wien N.-B. cod. ms. 5104 fol. 82a cop. ch. coaeva. Uherschrift Sequitur interrogatoria per dominos deputatos cardinales sancte Crucis, Grecum, Morinensem, sanctí Sixti de Turrecremata, archiepiscopum Florentinum, episcopum Paduanum, episcopum Ari- minensem, abbatem Grecum extra Urbem, Johannem Carvajal auditorem etc. ad decla- racionem dicte cedule [d. i. nr. 23 Vorl. Dj. F coll. Woljenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 132b cop. ch., inscriert in nr. 24 Vorl. C. In Augsburg Ordin.-Bibl. cod. 41 fol. 133b-134s, inseriert in nr. 24 Vorl, B. — Rom Bibl. Val. cod. Vat. lat. 4184 fol. 3502. — Venedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 77a. Druck: Braun 6, 192 in nr. XVIII. 1442 Nov. [14I 10 15 [I Primo cum verbum „votum“ in materia subjecta vario modo intelligi possit, vide- licet auctoritative aut per assensum, quomodo ipsum intelligant. [2] item super verbo“ „modis congruis“, qui sintb illi modi. [3] item super verbo „indubitati“, an intelligant" de indubitato simpliciter and vero respective ad aliud concilium, quod dicature dubium'. [4) item super verbo „loco:“, an intendant alios principes excludere, ita videlicet quod, si locus ipsis sit gratus, quamquamh aliis non gratus aut accommodus, de eo intelligant. [6] superm verbo [5] item" super verbok „rebus gerendis“, que sint1 hec res gerende. „requirendo"“ consueverunt" uti pares apud pares aut superiores apudp inferiores, quo- modo eciam intelligant. 1442 Nov. 111j 20 26. Aufzeichnungen [von päpstlicher Seite] über die Verhandlungen der päpstlichen Beauftragten mit den Gesandten des Königs und der Kurfürsten wegen Erlauterung des Antrags vom 1442 November ƒ 15] bis 29 Florenz. 13. November (nr. 23). H42 Nav. 126/ bis 29 25 A aus Florenz Bibl. Laur. cod. Strozzi 33 fol. 220a-221b cop. mb. Uberschrift Sequuntur interrogationes facte ad hujusmodi interrogatoria. Die sehr flüchtig geschriebene Vorlage gibl zu zaldreichen Berichtigangen Anlaß (vyl. die Fariaxten). B coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4187 fol. 405b.411b cop. ch. Uberschrift Sequuntur responsiones facte [em., Vorl. sancte] ad hujusmodi interrogatoria. In Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 350a-351b (art. 1-16) und 353a (art. 17-23) cop. ch. Uberschrift wie B. — Venedig Bibl. Mare. cod. lat. Z 167 fol. 77a-79b cop. ch. Uberschrift 30 wie A. [I. Verhandlungen am 15. November.] [Il Respondit ad hocq1 dominus Gaspar cancellarius domini imperatoris suo et conso- ciorum nomine die sequenti2: [Ia] primo quod per verbum „votum“ intelligebant hoer videlicet quod per convocationem et indictionem fiendam per sanctissimum dominum nostrum [Ib] per verbum „modis congruis“, hoc est modis melioribus ct a veniretur ad concilium. [Ie] per verbum „indubitati“, quia concilium Florentinum forma, quibus fieri poterit. asseriturs dubium a nonnullis'. [Id] super verbo „loco grato“ respondit, quod sanctissi- mus dominus noster gratificaret " de ' loco domino regi Romanorum et suis principibus clecto- [Ie] super verbo ribus hortareturque alios principes ad ita faciendum et consentiendum 3. Non. 15] 40 a) E verbis. B em., Forll sunl. c) F inbelligerint. d) Fautstait an vero. e) E dicitur. f) Findubitatum. g) E loon grato; Fgrato loco. 1) F add. et. i) om. AC. k) B DE verblsp in C korr. swe verbis. DBDF sunt. m) Fltem super. n) B requirere; E aad. quomodo. 0) F add. enim ilii. p) F ad. q) B hec. r) Abec. 2) asseritur dubinm ergänet nach S. 55 Z. 18. t) A Lal nonullis mil Uberstrich ülber o und Punkten unter no; Bnuilis. u) B gratificat. V) in den Vorlagen felgt de loco eest nach Romanorum. 45 60 1 Das ist die in nr. 25 abgedruckte Anfrage der papstlichen Deputierten, die in unseren Vorlagen un- mittelbar vorangeht. Nimmi man an, daß die Dubia der päpstlichen De- patierten (nr. 25) den Gesandten am Tage nach der Uberreichung der Petitio (nr. 23) zugestellt wurden, so würde ,die sequenti“ auf den 15. Nov. za deulea sein. Damit last sich auch die Angabe in nr. 24 art. 2 und in der Uberschrijt der Vorlage B unserer nr. 27 vereinigen, daß die Deputierten etwa zchn Tage über Schlicks Antwort beraten und dann am 26. Nov. deren schrijtliche Milleilung verlangt hatten. 8 Eine Antwort auf nr. 25 art. 5 fehlt in den Vor. lagen, wie sich unten aus art. 4e und as nur. 27 art. 4 ergibt.
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 23—26. 53 D coll. Rom Bibl. Fat. cod. Vat. lat. 4187 fol. 405ab. Uberschrift wie B. E coll. Wien N.-B. cod. ms. 5104 fol. 82a cop. ch. coaeva. Uherschrift Sequitur interrogatoria per dominos deputatos cardinales sancte Crucis, Grecum, Morinensem, sanctí Sixti de Turrecremata, archiepiscopum Florentinum, episcopum Paduanum, episcopum Ari- minensem, abbatem Grecum extra Urbem, Johannem Carvajal auditorem etc. ad decla- racionem dicte cedule [d. i. nr. 23 Vorl. Dj. F coll. Woljenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 132b cop. ch., inscriert in nr. 24 Vorl. C. In Augsburg Ordin.-Bibl. cod. 41 fol. 133b-134s, inseriert in nr. 24 Vorl, B. — Rom Bibl. Val. cod. Vat. lat. 4184 fol. 3502. — Venedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 77a. Druck: Braun 6, 192 in nr. XVIII. 1442 Nov. [14I 10 15 [I Primo cum verbum „votum“ in materia subjecta vario modo intelligi possit, vide- licet auctoritative aut per assensum, quomodo ipsum intelligant. [2] item super verbo“ „modis congruis“, qui sintb illi modi. [3] item super verbo „indubitati“, an intelligant" de indubitato simpliciter and vero respective ad aliud concilium, quod dicature dubium'. [4) item super verbo „loco:“, an intendant alios principes excludere, ita videlicet quod, si locus ipsis sit gratus, quamquamh aliis non gratus aut accommodus, de eo intelligant. [6] superm verbo [5] item" super verbok „rebus gerendis“, que sint1 hec res gerende. „requirendo"“ consueverunt" uti pares apud pares aut superiores apudp inferiores, quo- modo eciam intelligant. 1442 Nov. 111j 20 26. Aufzeichnungen [von päpstlicher Seite] über die Verhandlungen der päpstlichen Beauftragten mit den Gesandten des Königs und der Kurfürsten wegen Erlauterung des Antrags vom 1442 November ƒ 15] bis 29 Florenz. 13. November (nr. 23). H42 Nav. 126/ bis 29 25 A aus Florenz Bibl. Laur. cod. Strozzi 33 fol. 220a-221b cop. mb. Uberschrift Sequuntur interrogationes facte ad hujusmodi interrogatoria. Die sehr flüchtig geschriebene Vorlage gibl zu zaldreichen Berichtigangen Anlaß (vyl. die Fariaxten). B coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4187 fol. 405b.411b cop. ch. Uberschrift Sequuntur responsiones facte [em., Vorl. sancte] ad hujusmodi interrogatoria. In Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 350a-351b (art. 1-16) und 353a (art. 17-23) cop. ch. Uberschrift wie B. — Venedig Bibl. Mare. cod. lat. Z 167 fol. 77a-79b cop. ch. Uberschrift 30 wie A. [I. Verhandlungen am 15. November.] [Il Respondit ad hocq1 dominus Gaspar cancellarius domini imperatoris suo et conso- ciorum nomine die sequenti2: [Ia] primo quod per verbum „votum“ intelligebant hoer videlicet quod per convocationem et indictionem fiendam per sanctissimum dominum nostrum [Ib] per verbum „modis congruis“, hoc est modis melioribus ct a veniretur ad concilium. [Ie] per verbum „indubitati“, quia concilium Florentinum forma, quibus fieri poterit. asseriturs dubium a nonnullis'. [Id] super verbo „loco grato“ respondit, quod sanctissi- mus dominus noster gratificaret " de ' loco domino regi Romanorum et suis principibus clecto- [Ie] super verbo ribus hortareturque alios principes ad ita faciendum et consentiendum 3. Non. 15] 40 a) E verbis. B em., Forll sunl. c) F inbelligerint. d) Fautstait an vero. e) E dicitur. f) Findubitatum. g) E loon grato; Fgrato loco. 1) F add. et. i) om. AC. k) B DE verblsp in C korr. swe verbis. DBDF sunt. m) Fltem super. n) B requirere; E aad. quomodo. 0) F add. enim ilii. p) F ad. q) B hec. r) Abec. 2) asseritur dubinm ergänet nach S. 55 Z. 18. t) A Lal nonullis mil Uberstrich ülber o und Punkten unter no; Bnuilis. u) B gratificat. V) in den Vorlagen felgt de loco eest nach Romanorum. 45 60 1 Das ist die in nr. 25 abgedruckte Anfrage der papstlichen Deputierten, die in unseren Vorlagen un- mittelbar vorangeht. Nimmi man an, daß die Dubia der päpstlichen De- patierten (nr. 25) den Gesandten am Tage nach der Uberreichung der Petitio (nr. 23) zugestellt wurden, so würde ,die sequenti“ auf den 15. Nov. za deulea sein. Damit last sich auch die Angabe in nr. 24 art. 2 und in der Uberschrijt der Vorlage B unserer nr. 27 vereinigen, daß die Deputierten etwa zchn Tage über Schlicks Antwort beraten und dann am 26. Nov. deren schrijtliche Milleilung verlangt hatten. 8 Eine Antwort auf nr. 25 art. 5 fehlt in den Vor. lagen, wie sich unten aus art. 4e und as nur. 27 art. 4 ergibt.
Strana 54
54 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 Nov. 115/ bis 28 „requirere“ dixita, quod deus fecit duo luminaria magnal, unum ut preesset diei, hoc est papab, aliud ut preesset nocti, hoc est temporalibus, et illud est imperator. unde hee due potestates sunt disfincte juxta illud 2 „ecce duo gladii“, item dixit Christus3 ,reddite, que sunt cesaris, cesari et, que sunt dei, deo“. unde mirari non debebamuse, si verbo „requirere utitur dominus rex Romanorum, qui est advocatus ecclesie in hac ecclesie calamitate, cum 5 eciam quilibet Christianus uti possit eo verbo et presertim quia nomine superioris, hoc est per viscera domini nostri Jesu Christi, fiebat hujusmodi requisitio. [2] Sequuntur replicationes facte ad hujusmodi responsiones per eundem reveren- dissimum patrem dominumd Morinensem: reverendissimi domini mei ex levi causa moti sunt ad faciendum hujusmodi difficultates, et primo super verbo „votum con- 10 [2a] quia in cedula vestra ponitur „votum conferre“, quod est tantum dicere ferre“, quantum „simul ferre“ et ita videmini" innuere, quod alia vocatio fieri debeat, [2b] item quia vos aut aliqui ex vobis Basilee fuistis et consimilem petitionem fecistis. et quamquam reverendissimi domini mei credant dominum regem Romanorum et suos principes electores non ignorare, quod proprium est summi pontificis et apostolice sedis 15 privilegium concilia generalia congregare, dicente canone 4: synodorum vero congregan- darum auctoritas' soli est apostolice sedi privata auctoritate concessa, neque ullam um- quam synodum ratam esse legimus, que ejus non fuerit auctoritate congregata vel fulta, quodque „qui aufferre conatur privilegium ecclesie Romane ab ipso capite traditum, in heresim procul dubio labitur"5, dominum regem et ipsos‘ intelligere, quod sanctissimus dominus 20 noster et auctoritative congreget concilium, propter tamen predicta cuperent declarari. [2e] item cum hec res tam ardua sit et apud Basilienses, ut premittitur, fueritish, verisimiliter cogitare et considerare debuistis de Basiliensibus, an vocandi essent et, si vocandi, quomodo vocarentur, an videlicet tanquam membra concilii an vero tanquam recognituri errorem suum. si tanquam menbra concilii, considerare potuistis, quonam modo fieri potest, cum a 25 sua sanctitate et a sacra ycumenica synodo Florentino universalem ecclesiam representante dampnati sint. si tanquam recognituri i errorem suum, cuperent intelligere, avisando vos, quod hic non est modus inventus ink jure ad extinctionem notorie scismaticoruml. si enim intelligitis de antipapa, modus traditus est a jure, quod ipsi audiencia denegetur, de suis autem sequacibus, quod per potestates opprimantur seculares. unde de dicto antipapa dicere debe- 30 mus, prout de Cornelio, qui successit Eusebio, dicit textus 7 q. 16: „factus est Cornelius epi- scopus de dei et Christi ejus judicio, de clericorum pene omnium testimonio, de plebis, que tune affuit, suffragio, de sacerdotum antiquorum et beatorum virorum consensu, eum nemo ante se factus esset; cum Fabiani locus, id est cum locus Petri et gradus cathedre sacerdotalis vacaret. quo occupato et tali et de dei voluntate atque omniuin nostrum consensione confir- 35 mato, quisquis episcopus fieri voluerit, foris fiat necesse est, nee habet ecclesiasticam ordina- tionem, qui m ecclesie non tenet unitatem, quisquis ille fuerit, licet de se multum jactans et plurimum sibi vendicans, prophanus est, alienus est, foris est; et cum post primum esse non possit quisquis post unum, qui solus esse debet, factus est jam non secundus ille, sed nullus est“. [3] Respondit dictus dominus Gaspar et suo et consociorum nomine, [3a] quod 40 intelligebant, sanctissimum dominum nostrum esse illum, qui haberet convocare concilium eo modo, quo debebat et quomodo sibi permittebatur a jure, et quod hoe serenitas sua sciebat. [3b] de Basiliensibus autem verum est, quod sui fuerant7 ad requirendum eos, cum faciant partem, ut vellent se constituere in concilio et vocare partem sibi obedientem. de ipsis autem, ar em.; Vorll. dieit. bl em., Voril, papam. c) B debeamus. d) B add.cardinalem, hat Morinensin; Vorll. 45 haben im folgenden (bei reverend.) Alinsa. e) A videmus. f) om., Forll. auctoritate. g) A Ipse. h) A fueriti, il Brocogniti. k)Ba. Dom. A B eismaticorum. ni) A que. Vgl. Gen. 1, 16. Luc. 22, 38. 3 Matth. 22, 21; Marc. 12, 17; Luc. 20, 25. * Vgl. c. 2 D. 17. 1 2 5 6 С. I D. 22. c. 5 Č. 7 q.1. Man ergänze aus dem Folgenden apud eos. 50
54 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 Nov. 115/ bis 28 „requirere“ dixita, quod deus fecit duo luminaria magnal, unum ut preesset diei, hoc est papab, aliud ut preesset nocti, hoc est temporalibus, et illud est imperator. unde hee due potestates sunt disfincte juxta illud 2 „ecce duo gladii“, item dixit Christus3 ,reddite, que sunt cesaris, cesari et, que sunt dei, deo“. unde mirari non debebamuse, si verbo „requirere utitur dominus rex Romanorum, qui est advocatus ecclesie in hac ecclesie calamitate, cum 5 eciam quilibet Christianus uti possit eo verbo et presertim quia nomine superioris, hoc est per viscera domini nostri Jesu Christi, fiebat hujusmodi requisitio. [2] Sequuntur replicationes facte ad hujusmodi responsiones per eundem reveren- dissimum patrem dominumd Morinensem: reverendissimi domini mei ex levi causa moti sunt ad faciendum hujusmodi difficultates, et primo super verbo „votum con- 10 [2a] quia in cedula vestra ponitur „votum conferre“, quod est tantum dicere ferre“, quantum „simul ferre“ et ita videmini" innuere, quod alia vocatio fieri debeat, [2b] item quia vos aut aliqui ex vobis Basilee fuistis et consimilem petitionem fecistis. et quamquam reverendissimi domini mei credant dominum regem Romanorum et suos principes electores non ignorare, quod proprium est summi pontificis et apostolice sedis 15 privilegium concilia generalia congregare, dicente canone 4: synodorum vero congregan- darum auctoritas' soli est apostolice sedi privata auctoritate concessa, neque ullam um- quam synodum ratam esse legimus, que ejus non fuerit auctoritate congregata vel fulta, quodque „qui aufferre conatur privilegium ecclesie Romane ab ipso capite traditum, in heresim procul dubio labitur"5, dominum regem et ipsos‘ intelligere, quod sanctissimus dominus 20 noster et auctoritative congreget concilium, propter tamen predicta cuperent declarari. [2e] item cum hec res tam ardua sit et apud Basilienses, ut premittitur, fueritish, verisimiliter cogitare et considerare debuistis de Basiliensibus, an vocandi essent et, si vocandi, quomodo vocarentur, an videlicet tanquam membra concilii an vero tanquam recognituri errorem suum. si tanquam menbra concilii, considerare potuistis, quonam modo fieri potest, cum a 25 sua sanctitate et a sacra ycumenica synodo Florentino universalem ecclesiam representante dampnati sint. si tanquam recognituri i errorem suum, cuperent intelligere, avisando vos, quod hic non est modus inventus ink jure ad extinctionem notorie scismaticoruml. si enim intelligitis de antipapa, modus traditus est a jure, quod ipsi audiencia denegetur, de suis autem sequacibus, quod per potestates opprimantur seculares. unde de dicto antipapa dicere debe- 30 mus, prout de Cornelio, qui successit Eusebio, dicit textus 7 q. 16: „factus est Cornelius epi- scopus de dei et Christi ejus judicio, de clericorum pene omnium testimonio, de plebis, que tune affuit, suffragio, de sacerdotum antiquorum et beatorum virorum consensu, eum nemo ante se factus esset; cum Fabiani locus, id est cum locus Petri et gradus cathedre sacerdotalis vacaret. quo occupato et tali et de dei voluntate atque omniuin nostrum consensione confir- 35 mato, quisquis episcopus fieri voluerit, foris fiat necesse est, nee habet ecclesiasticam ordina- tionem, qui m ecclesie non tenet unitatem, quisquis ille fuerit, licet de se multum jactans et plurimum sibi vendicans, prophanus est, alienus est, foris est; et cum post primum esse non possit quisquis post unum, qui solus esse debet, factus est jam non secundus ille, sed nullus est“. [3] Respondit dictus dominus Gaspar et suo et consociorum nomine, [3a] quod 40 intelligebant, sanctissimum dominum nostrum esse illum, qui haberet convocare concilium eo modo, quo debebat et quomodo sibi permittebatur a jure, et quod hoe serenitas sua sciebat. [3b] de Basiliensibus autem verum est, quod sui fuerant7 ad requirendum eos, cum faciant partem, ut vellent se constituere in concilio et vocare partem sibi obedientem. de ipsis autem, ar em.; Vorll. dieit. bl em., Voril, papam. c) B debeamus. d) B add.cardinalem, hat Morinensin; Vorll. 45 haben im folgenden (bei reverend.) Alinsa. e) A videmus. f) om., Forll. auctoritate. g) A Ipse. h) A fueriti, il Brocogniti. k)Ba. Dom. A B eismaticorum. ni) A que. Vgl. Gen. 1, 16. Luc. 22, 38. 3 Matth. 22, 21; Marc. 12, 17; Luc. 20, 25. * Vgl. c. 2 D. 17. 1 2 5 6 С. I D. 22. c. 5 Č. 7 q.1. Man ergänze aus dem Folgenden apud eos. 50
Strana 55
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 26. 55 1442 Non. (16/ his 29 an essent vocandi et quomodo vocandi, hoe non spectabat ad eos sed ad suam sanctitatem declarare, cui incumbebat et vocatio et modus vocandi. li- [4] Ad* hee fuit per prefatum dominum cardinalem Morinensem replicatum! benterb domini mei voluissent, ut latiorem commissionem habuissetis declarandi has res, et adhuc non sufficiunt admirari tum propter gravitatem materie tum etiam propter relationem dominie Johannis Carvajal, auditoris rote et perantea in partibus Germanie nuncii apostolici, qui dicit de hiis rebus fuisse actum in dieta Maguntina, in qua oratores domini regis Anglie existentes tractatum quendam confecerunt ad ostendendum difficultatem immo impossibili- io tatem d convocationis hujus tereii loci 1. et male hiis declaratis non poterit hiis, que petitis, clara responsio dari, quam cupiunt reverendissimi domini mei ad honorem dei, statum sanctissimi domini nostri et apostolice sedis ac hujus sacre yeumenice Florentine synodi fieri, remanent- que domini mei non minus dubii, immo magis obscuri quam ante. [a] et primo circa verbum „votum“ duas videmini ponere potestates, in quantum dicitis, quod Basilienses 15 vocent partem suam. [4b] circa verbum „modis congruis“, hoc est melioribus mode et via, quibus id fieri poterit, est idem per idem ignotume per ignotius. (4e] circa verbum „indubitati“ credebant et interpretabantur in meliorem partem, videlicet simpliciter, non autem quod „indubitatum“ diceretur respectu hujus sacri ycumenici concilii, quia asseratur dubitatum seu dubium. et advertant dominationes vestre, quomodo hac cedula et sensu illius 20 declaratis subsistenter potest sanctissimus dominus noster ad ea, que petitis, condescendere. primo namque dubium reddit, quod sanctitas sua, prout debuit, firmum et inviolabile? omnibus asseruit hoc sacrum yeumenieum concilium, unde aliud inconveniens sequitur, videlicet quod omnia acta in hoc concilio, quibus ab 800 annis citra nulla clariora et celebriora facta fuerunt, videlicet unio Grecorum Armenorum et Ethiopum, in dubium revolverentur contra id, quod 25 dicit 2 Marcianus imperator in l. nullus C. de summa trinitate et fide catholica: „injuriam enim facit judicio reverendissime synodi, qui ea, que in ea decisa sunt, disputare publice et in dubium revolvere contendit“. item alibi synodus simul gesta condempnanss ad nova concilia venire non sinit, essetque perpetuam notam et maculam nedum in ecclesia Romana et aposto- lica sede verum in universali ecclesia ponere, et certe, quamquam aliqui minush recte sapientes 3o de i hoc concilio dubitant, non propterea debet dici dubium nec aliud propterea concilium con- vocari. numquam enim fuit, quando in ecclesia essent aliqui mali, sed de eis dicendum est, prout imperator in 1. decurionum C. de penis3, videlicet „vane voces populi audiende non sunt“ voluerunt enim nocentem absolvere et innocentem condempnarek. [4d] ad verbum „grato ete.“ cuperent eciam iidem reverendissimi domini mei magis mi declarari. pecierunt enim 35 alii principes, puta dominus rex Francie, aliud concilium celebrari4, et cum humilitate, item quod unica fieret vocatio et auctoritate sanctissimi domini nostri, item in Avinione, que est civitas ecclesie, item quod daret sua sanctitas modos et regulas, quibus concilium ipsum dirigeretur. preterea pro commodo sanctissimi domini nostri et aliorum dominorum, qui illuc haberent convenire, item videretur vos velle loca, quibus difficulter immo impossibile foret c0 Orientales convenire, absque quibus concilium dici non posset generale. 4e] super verbo „rebus gerendig"“ declarastis „id est pro extinctione scismatis". jam responsum est quoad scisma super titulo papatus", quod videlicet nullum est P, in responsione data super verbo „vo- tum". si autem super aliquo decreto aut constitutione facta " declarandis in concilio petiissetis, respondissent vobis domini mei, prout beatus Gregorius“, videlicet : quociens de aliqua univer- 2)A n) B fribt Ad — repile. mit roter Tinte. b) Vorll. haben Alinea. e) om. A. d) A impossibilitatls. ignotus et ignotins stattign per ign. 1) sm. Voril. inviolabilem. g) am. A condempnes B condempuens. h) A nimis. 1) em.; Vorlt. ad. k) em.; Vorl. condempnari. 1) sm.; Vorll. gratum. m) em.; Vorll. ad magls. n) sm.; A sotomodis, B accomodo. n) B preparatus. p)om. A. Q ENI; Vorll. de- clarandl ſzir] facla. 1) A petissetis. 45 50 1 Vgl. RTA. 15, 574. 2 Das hier frei wiedergegebene Zital sleht in l. 4 nemo G. 1, 1. 3 l. 12 C. IX. 47. 4 Vgl. Beaucourt 3, 376 ff. 5 Es ist hier wohl an den Brief Gregors I. an Bf. Quirious (Migne 77, 1204 ff., sp. 67) gedacht; ugl. Migne 77, 1208.
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 26. 55 1442 Non. (16/ his 29 an essent vocandi et quomodo vocandi, hoe non spectabat ad eos sed ad suam sanctitatem declarare, cui incumbebat et vocatio et modus vocandi. li- [4] Ad* hee fuit per prefatum dominum cardinalem Morinensem replicatum! benterb domini mei voluissent, ut latiorem commissionem habuissetis declarandi has res, et adhuc non sufficiunt admirari tum propter gravitatem materie tum etiam propter relationem dominie Johannis Carvajal, auditoris rote et perantea in partibus Germanie nuncii apostolici, qui dicit de hiis rebus fuisse actum in dieta Maguntina, in qua oratores domini regis Anglie existentes tractatum quendam confecerunt ad ostendendum difficultatem immo impossibili- io tatem d convocationis hujus tereii loci 1. et male hiis declaratis non poterit hiis, que petitis, clara responsio dari, quam cupiunt reverendissimi domini mei ad honorem dei, statum sanctissimi domini nostri et apostolice sedis ac hujus sacre yeumenice Florentine synodi fieri, remanent- que domini mei non minus dubii, immo magis obscuri quam ante. [a] et primo circa verbum „votum“ duas videmini ponere potestates, in quantum dicitis, quod Basilienses 15 vocent partem suam. [4b] circa verbum „modis congruis“, hoc est melioribus mode et via, quibus id fieri poterit, est idem per idem ignotume per ignotius. (4e] circa verbum „indubitati“ credebant et interpretabantur in meliorem partem, videlicet simpliciter, non autem quod „indubitatum“ diceretur respectu hujus sacri ycumenici concilii, quia asseratur dubitatum seu dubium. et advertant dominationes vestre, quomodo hac cedula et sensu illius 20 declaratis subsistenter potest sanctissimus dominus noster ad ea, que petitis, condescendere. primo namque dubium reddit, quod sanctitas sua, prout debuit, firmum et inviolabile? omnibus asseruit hoc sacrum yeumenieum concilium, unde aliud inconveniens sequitur, videlicet quod omnia acta in hoc concilio, quibus ab 800 annis citra nulla clariora et celebriora facta fuerunt, videlicet unio Grecorum Armenorum et Ethiopum, in dubium revolverentur contra id, quod 25 dicit 2 Marcianus imperator in l. nullus C. de summa trinitate et fide catholica: „injuriam enim facit judicio reverendissime synodi, qui ea, que in ea decisa sunt, disputare publice et in dubium revolvere contendit“. item alibi synodus simul gesta condempnanss ad nova concilia venire non sinit, essetque perpetuam notam et maculam nedum in ecclesia Romana et aposto- lica sede verum in universali ecclesia ponere, et certe, quamquam aliqui minush recte sapientes 3o de i hoc concilio dubitant, non propterea debet dici dubium nec aliud propterea concilium con- vocari. numquam enim fuit, quando in ecclesia essent aliqui mali, sed de eis dicendum est, prout imperator in 1. decurionum C. de penis3, videlicet „vane voces populi audiende non sunt“ voluerunt enim nocentem absolvere et innocentem condempnarek. [4d] ad verbum „grato ete.“ cuperent eciam iidem reverendissimi domini mei magis mi declarari. pecierunt enim 35 alii principes, puta dominus rex Francie, aliud concilium celebrari4, et cum humilitate, item quod unica fieret vocatio et auctoritate sanctissimi domini nostri, item in Avinione, que est civitas ecclesie, item quod daret sua sanctitas modos et regulas, quibus concilium ipsum dirigeretur. preterea pro commodo sanctissimi domini nostri et aliorum dominorum, qui illuc haberent convenire, item videretur vos velle loca, quibus difficulter immo impossibile foret c0 Orientales convenire, absque quibus concilium dici non posset generale. 4e] super verbo „rebus gerendig"“ declarastis „id est pro extinctione scismatis". jam responsum est quoad scisma super titulo papatus", quod videlicet nullum est P, in responsione data super verbo „vo- tum". si autem super aliquo decreto aut constitutione facta " declarandis in concilio petiissetis, respondissent vobis domini mei, prout beatus Gregorius“, videlicet : quociens de aliqua univer- 2)A n) B fribt Ad — repile. mit roter Tinte. b) Vorll. haben Alinea. e) om. A. d) A impossibilitatls. ignotus et ignotins stattign per ign. 1) sm. Voril. inviolabilem. g) am. A condempnes B condempuens. h) A nimis. 1) em.; Vorlt. ad. k) em.; Vorl. condempnari. 1) sm.; Vorll. gratum. m) em.; Vorll. ad magls. n) sm.; A sotomodis, B accomodo. n) B preparatus. p)om. A. Q ENI; Vorll. de- clarandl ſzir] facla. 1) A petissetis. 45 50 1 Vgl. RTA. 15, 574. 2 Das hier frei wiedergegebene Zital sleht in l. 4 nemo G. 1, 1. 3 l. 12 C. IX. 47. 4 Vgl. Beaucourt 3, 376 ff. 5 Es ist hier wohl an den Brief Gregors I. an Bf. Quirious (Migne 77, 1204 ff., sp. 67) gedacht; ugl. Migne 77, 1208.
Strana 56
56 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1448 Non, (15] bís 29 sali synodo dubitatio nascitur, ad recipiendum de eo, quod non intelligunt, rationem aut sponte hii, qui salutem anime sue desiderant, ad sedem apostolicam pro recipienda ratione conveniant aut si forte, sient de talibus scriptum est 1 "peccator, eum venerit in profundum malorum, contempnit“, ita obstinati et pertinaces“ extiterunt, ut doceri non velint, aut ab apostolicis sedibus abstrahi ad salutem necesse est vel, ne perditio aliorum esse possint, per s seculares opprimi potestates b. [4fl quoad verbum „requirere“ non dixerunt reverendissimi domini mei causa contendendi de hiis duabus potestatibus, videlicet papali et imperiali, sed pro elueidatione veritatis, quia verbum „requirere“ de jure competit de pari ad parem, ut est glosa2 in Clementinis 1 in „de bereticis“ super „requirere“, aut de superiori ad inferiorem, ut in c. „cum concessa“ in „de“ electione“3. scimus enim in terris nullum superiorem nec 10 equalem esse summo pontifici vicario Christi et imperatorem juramentad sibi fidelitatis prestare et unctionem et coronationem ab eo recipere. [5] Replicavit prenominatus dominus Gaspar suo et suorume consociorum nomine: [5a] ad primum, quod non intelligebant nisi de una vocatione et quod fuerant apud‘ Basi- lienses, ut, cum se facerent partem, deberent se cum parte suas constituere in concilio. 15 [5b] ad verbum „universale", intelligebant de generali. [5c] ad verbum „grato“, suppli- cabant, expectabant h etc., scicbantque regem Francie supplicasse et adhuc supplicare debere. [6a] primo, quod domini mei contentabantur errasse, [6] Ad que fuit supplicatum4: quod ita non fiet. [6b] ad responsum de universali non faciunt vim inter universale et generale, sed generale esse illud, quod a papa vel ejus legato cum omnibus episcopis statuitur. 20 unde oportet adesse patres Orientis, presertim cum de eorum interesse agatur. lex enim k est imposita rebus et non verbis. [6c] ad aliud de loco referimus nos sanctissimo domino nostro. [II Verhandlungen am 24. November.] Nov. 24 17] Comparuerunt denuo die 24. novembris dicti oratores et dixit idem dominus Gaspar 25 etiam sio et sociorum ejus nomine, quod ultimo remanseramus in hoc, videlicet quod re- ferremus! eidem dominu nostro dicta perm eos et postea sibin diceremus, que nobis per suam sanctitatem imposita forent. comparuerunt" igitur audituri, quod eis dicere volebamus. 8] Respondit autem prefatus dominus cardinalis Morinensis, quod ultimo remanserant in hoc, videlicet quod reverendissimi domini sui non obstantibus declarationibus per eosden 30 oratores circa predictam cedulam datis non minus dubii et obscuri remanserant quam prius. verum quia dicebant, se nullas alias declarationes dare posse nec ulterius super hiis difficulta- tibus interrogari, diximus, quod referremus? sanctissimo domino nostro etc. qui prout et nos dubins manet cuperetque magis declarari, ut clarum vobis dare posset responsum. propterea dixistis hoc solum vobis superesse, videlicet nominatio locorum, reddereque etiam rationes, 35 propter quas loca ipsa merito pro concilio celebrando judicabantur" accomoda, paratir sunt reverendissimi domini mei audire, quecunque dicere placuerit. [9] Posts deliberationem vero respondit idem dominus Gaspar nomine quo supra, quod domini sui non cogitaverant nec pariter ipsi de hiis difficultatibus. quas si scivissent tempore recessus, venissent plenissime declarati, eas autem declarationes dederunt, quas possunt, et 40 ulterius transire essett transgredi mandatum, hoc est instructiones suas, quare ete. loca vero eis imposita erant civitates Metensis, que potest dici sita in Gallia" et ideoma gallicum habet, Constanciensis Treverensis Augustensis Ratisponensis seu oppidum Friburgense in Brisgaw a) A pertinenten. b) A potantes. c) B declaratione stuit de elect. d) A juramen. e om. A. f) em.; Vorll, ad. g) in den Forlagen fala se. h) em. Vorit. experabant. 1) universale — sed fehit in den Vor- 45 lagen. k) so cod. Var. 4184; A B vim. Dem.; Vorll. referemus. m) A pro en; B per eo. n) em.; Forll seribi. o) B comparerunt. pl em.; Forll referemus. ") A indicabuntur. r) em. Vorfl. parti, om. sunt. s) A pro deliberatione. f) Betlam. u) sm.; Vorll. Gallis. sierint. 1 Prov. 18, 3. z Andreae zu Clementinarum V. 3 c. 1: requi- 3 Clement. I. 3 c. 8. 4 Wohl von aciten Schlicks? oder ist za em.: 50 duplicatum?
56 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1448 Non, (15] bís 29 sali synodo dubitatio nascitur, ad recipiendum de eo, quod non intelligunt, rationem aut sponte hii, qui salutem anime sue desiderant, ad sedem apostolicam pro recipienda ratione conveniant aut si forte, sient de talibus scriptum est 1 "peccator, eum venerit in profundum malorum, contempnit“, ita obstinati et pertinaces“ extiterunt, ut doceri non velint, aut ab apostolicis sedibus abstrahi ad salutem necesse est vel, ne perditio aliorum esse possint, per s seculares opprimi potestates b. [4fl quoad verbum „requirere“ non dixerunt reverendissimi domini mei causa contendendi de hiis duabus potestatibus, videlicet papali et imperiali, sed pro elueidatione veritatis, quia verbum „requirere“ de jure competit de pari ad parem, ut est glosa2 in Clementinis 1 in „de bereticis“ super „requirere“, aut de superiori ad inferiorem, ut in c. „cum concessa“ in „de“ electione“3. scimus enim in terris nullum superiorem nec 10 equalem esse summo pontifici vicario Christi et imperatorem juramentad sibi fidelitatis prestare et unctionem et coronationem ab eo recipere. [5] Replicavit prenominatus dominus Gaspar suo et suorume consociorum nomine: [5a] ad primum, quod non intelligebant nisi de una vocatione et quod fuerant apud‘ Basi- lienses, ut, cum se facerent partem, deberent se cum parte suas constituere in concilio. 15 [5b] ad verbum „universale", intelligebant de generali. [5c] ad verbum „grato“, suppli- cabant, expectabant h etc., scicbantque regem Francie supplicasse et adhuc supplicare debere. [6a] primo, quod domini mei contentabantur errasse, [6] Ad que fuit supplicatum4: quod ita non fiet. [6b] ad responsum de universali non faciunt vim inter universale et generale, sed generale esse illud, quod a papa vel ejus legato cum omnibus episcopis statuitur. 20 unde oportet adesse patres Orientis, presertim cum de eorum interesse agatur. lex enim k est imposita rebus et non verbis. [6c] ad aliud de loco referimus nos sanctissimo domino nostro. [II Verhandlungen am 24. November.] Nov. 24 17] Comparuerunt denuo die 24. novembris dicti oratores et dixit idem dominus Gaspar 25 etiam sio et sociorum ejus nomine, quod ultimo remanseramus in hoc, videlicet quod re- ferremus! eidem dominu nostro dicta perm eos et postea sibin diceremus, que nobis per suam sanctitatem imposita forent. comparuerunt" igitur audituri, quod eis dicere volebamus. 8] Respondit autem prefatus dominus cardinalis Morinensis, quod ultimo remanserant in hoc, videlicet quod reverendissimi domini sui non obstantibus declarationibus per eosden 30 oratores circa predictam cedulam datis non minus dubii et obscuri remanserant quam prius. verum quia dicebant, se nullas alias declarationes dare posse nec ulterius super hiis difficulta- tibus interrogari, diximus, quod referremus? sanctissimo domino nostro etc. qui prout et nos dubins manet cuperetque magis declarari, ut clarum vobis dare posset responsum. propterea dixistis hoc solum vobis superesse, videlicet nominatio locorum, reddereque etiam rationes, 35 propter quas loca ipsa merito pro concilio celebrando judicabantur" accomoda, paratir sunt reverendissimi domini mei audire, quecunque dicere placuerit. [9] Posts deliberationem vero respondit idem dominus Gaspar nomine quo supra, quod domini sui non cogitaverant nec pariter ipsi de hiis difficultatibus. quas si scivissent tempore recessus, venissent plenissime declarati, eas autem declarationes dederunt, quas possunt, et 40 ulterius transire essett transgredi mandatum, hoc est instructiones suas, quare ete. loca vero eis imposita erant civitates Metensis, que potest dici sita in Gallia" et ideoma gallicum habet, Constanciensis Treverensis Augustensis Ratisponensis seu oppidum Friburgense in Brisgaw a) A pertinenten. b) A potantes. c) B declaratione stuit de elect. d) A juramen. e om. A. f) em.; Vorll, ad. g) in den Forlagen fala se. h) em. Vorit. experabant. 1) universale — sed fehit in den Vor- 45 lagen. k) so cod. Var. 4184; A B vim. Dem.; Vorll. referemus. m) A pro en; B per eo. n) em.; Forll seribi. o) B comparerunt. pl em.; Forll referemus. ") A indicabuntur. r) em. Vorfl. parti, om. sunt. s) A pro deliberatione. f) Betlam. u) sm.; Vorll. Gallis. sierint. 1 Prov. 18, 3. z Andreae zu Clementinarum V. 3 c. 1: requi- 3 Clement. I. 3 c. 8. 4 Wohl von aciten Schlicks? oder ist za em.: 50 duplicatum?
Strana 57
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 26. 57 Constantiensis diocesis. rationes addiderunt de commoditate locorum primo propter patrie securitatem, secundo propter copiam victualium, tertio propter fidelitatem nationis ad apo- stolicam sedem, quarto ut, ubia hec divisio inchoata est, omninob cederetur, que tamen in- valuit, ut filius sit in hac parte diversusc a patre et ed converso. [10] Respondit iterum idem dominus cardinalis Morinensis repetendo‘ predicta, videlicet quod non essent clari predicti domini sui reverendissimif etc., quod, quando ad concilium venfendi essent", non ignorabant dominationes sue reverendissime. ad commoditatem locorum plura alia requiri, quam dixissent" dicti oratores, que in hujusmodi locis deerant, quodque rationes ipsorum pro efficacibus non admittebant. sed referrentk sanctissimo domino nostro 1o et, quantum juberet! suis dominacionibus ulterius faciendum, facerent et eis intimarent. [II] Dixit ad m hec dictus dominus Gaspar: quod dominus imperator erat advocatus ecclesie et sic propterea succurrisset" ecclesie quodque sui predecessores plura in favorem sedis apostolice fecissent, propter que etiam ipsius favore, quando alia non subesset ratio, esset sibi et suis principibus electoribus complectendum. 1412 Non. 115] bia 29 15 [III. Verhandlungen am 26. November Nou. [12] Alia autem die" comparuit dictus dominus Gaspar, quem in hunc modum fuit allo- cutus prefatus dominus cardinalis Morinensis : voluisset sanctissimus dominus noster et eciam reverendissimi domini mei magis super predicta cedula et dubiis ad eam datis declarari, ut eo convenientius et clarius potuisset dari responsum. petunt, si alique alie apud vos declara- 2n tiones extant, pro tanto bono non tedeat eas in medium adducere. et si in ea responsione persistere velitis, videlicet quod alias dare non potestis, petunt declaraciones per vos ad cedulam et interrogatoria factas? dari in scriptis, ut maturius super eis deliberatio fieri possit? ad effectum expedicionis, quam cito fieri desideramus ad honorem dei", sanctissimi domini nostri et hujus sedis. [13] Post longam vero deliberationem respondit prenominatus", dominus Gaspar suo et ejus sociorum nomine, quod certi erant predictos dominoss cardinales deputatos menti habere, que per eos dicta fuerant, quodque responsionet data melius replicasset prefatus dominus cardinalis Morinensis, quod ipse dominus Gaspar protulisset, et nichilominus offerebant se paratos, si" de aliquibus non recordarentur idem domini cardinales, de novo verbo eos in- 3o formare, non autem dare in scriptis. [14] Replicavit postea dictus dominus cardinalis Morinensis: cuperent reverendissimi domini mei has declarationes in scriptis habere, quia, licet memoria" teneant ea, que per eos dicta fuerant, hoc est per me, non tamen ita menti habent, sicuti dum dicta fuerunt, essetque temerarius, qui in re tam gravi vellet in hac parte de memoria confidere, ut videlicet sine ea, 35 que memorie commendasset, habemus deliberare sanctissimus dominus noster et reveren- dissimi domini mei cardinales. est enim gravis tum propter personas mittentium w tum propter rem in se tum propter personas, quas negotium hujusmodi concernit. quare petunt, hujus- modi declarationes * in scriptis dari. [15 Respondit ad hee post deliberationem idem dominus Gaspar nomine predicto, quod erant 40 contenti dare in scriptis, cum duabus tamen conditionibus, prima videlicet, quod ab eis ulteriores non peterentur declarationes nec alia interrogatoria fierent, cum intentione etiam breviter expediendi; secundo sicut in scriptis darent, ita et in scriptis sanctissimus dominus noster responsum suum daret. 25 120) 45 a) A ibi. b) Bomnia. 61 A diversis. di Rejus verso satt e converso. e) A repetanda. 1) om B. g) B esset. h) Bdixlsset. 1/ ent.; Forll. qui. k) em.; Vorl. referent. 1) om; Vorll. jubent. m) om. A.— die Vorlagen habn hein Alnea. n) ont.f A anecheinend imunirisse, B immerse. 0) em.; Vorit. fantn. P) fehlt in den Forlagen. q) om. A. r) Aprelibatus. S) cm.; Forll. domini. t) em.; Vorli. responsa. u) em.; Vorll. se. v) om, AB memorie. w) A mittentum, X) A declarationem. 1 Am 26. Nov., lant unserer nr. 24; der 25. Nov. fiel anj einen Sountag.
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 26. 57 Constantiensis diocesis. rationes addiderunt de commoditate locorum primo propter patrie securitatem, secundo propter copiam victualium, tertio propter fidelitatem nationis ad apo- stolicam sedem, quarto ut, ubia hec divisio inchoata est, omninob cederetur, que tamen in- valuit, ut filius sit in hac parte diversusc a patre et ed converso. [10] Respondit iterum idem dominus cardinalis Morinensis repetendo‘ predicta, videlicet quod non essent clari predicti domini sui reverendissimif etc., quod, quando ad concilium venfendi essent", non ignorabant dominationes sue reverendissime. ad commoditatem locorum plura alia requiri, quam dixissent" dicti oratores, que in hujusmodi locis deerant, quodque rationes ipsorum pro efficacibus non admittebant. sed referrentk sanctissimo domino nostro 1o et, quantum juberet! suis dominacionibus ulterius faciendum, facerent et eis intimarent. [II] Dixit ad m hec dictus dominus Gaspar: quod dominus imperator erat advocatus ecclesie et sic propterea succurrisset" ecclesie quodque sui predecessores plura in favorem sedis apostolice fecissent, propter que etiam ipsius favore, quando alia non subesset ratio, esset sibi et suis principibus electoribus complectendum. 1412 Non. 115] bia 29 15 [III. Verhandlungen am 26. November Nou. [12] Alia autem die" comparuit dictus dominus Gaspar, quem in hunc modum fuit allo- cutus prefatus dominus cardinalis Morinensis : voluisset sanctissimus dominus noster et eciam reverendissimi domini mei magis super predicta cedula et dubiis ad eam datis declarari, ut eo convenientius et clarius potuisset dari responsum. petunt, si alique alie apud vos declara- 2n tiones extant, pro tanto bono non tedeat eas in medium adducere. et si in ea responsione persistere velitis, videlicet quod alias dare non potestis, petunt declaraciones per vos ad cedulam et interrogatoria factas? dari in scriptis, ut maturius super eis deliberatio fieri possit? ad effectum expedicionis, quam cito fieri desideramus ad honorem dei", sanctissimi domini nostri et hujus sedis. [13] Post longam vero deliberationem respondit prenominatus", dominus Gaspar suo et ejus sociorum nomine, quod certi erant predictos dominoss cardinales deputatos menti habere, que per eos dicta fuerant, quodque responsionet data melius replicasset prefatus dominus cardinalis Morinensis, quod ipse dominus Gaspar protulisset, et nichilominus offerebant se paratos, si" de aliquibus non recordarentur idem domini cardinales, de novo verbo eos in- 3o formare, non autem dare in scriptis. [14] Replicavit postea dictus dominus cardinalis Morinensis: cuperent reverendissimi domini mei has declarationes in scriptis habere, quia, licet memoria" teneant ea, que per eos dicta fuerant, hoc est per me, non tamen ita menti habent, sicuti dum dicta fuerunt, essetque temerarius, qui in re tam gravi vellet in hac parte de memoria confidere, ut videlicet sine ea, 35 que memorie commendasset, habemus deliberare sanctissimus dominus noster et reveren- dissimi domini mei cardinales. est enim gravis tum propter personas mittentium w tum propter rem in se tum propter personas, quas negotium hujusmodi concernit. quare petunt, hujus- modi declarationes * in scriptis dari. [15 Respondit ad hee post deliberationem idem dominus Gaspar nomine predicto, quod erant 40 contenti dare in scriptis, cum duabus tamen conditionibus, prima videlicet, quod ab eis ulteriores non peterentur declarationes nec alia interrogatoria fierent, cum intentione etiam breviter expediendi; secundo sicut in scriptis darent, ita et in scriptis sanctissimus dominus noster responsum suum daret. 25 120) 45 a) A ibi. b) Bomnia. 61 A diversis. di Rejus verso satt e converso. e) A repetanda. 1) om B. g) B esset. h) Bdixlsset. 1/ ent.; Forll. qui. k) em.; Vorl. referent. 1) om; Vorll. jubent. m) om. A.— die Vorlagen habn hein Alnea. n) ont.f A anecheinend imunirisse, B immerse. 0) em.; Vorit. fantn. P) fehlt in den Forlagen. q) om. A. r) Aprelibatus. S) cm.; Forll. domini. t) em.; Vorli. responsa. u) em.; Vorll. se. v) om, AB memorie. w) A mittentum, X) A declarationem. 1 Am 26. Nov., lant unserer nr. 24; der 25. Nov. fiel anj einen Sountag.
Strana 58
58 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 [16] Ad hec fuit replicatum per prefatos dominos cardinales deputatos, quod sperabant, Nor. 115) dictos oratores tales dare debere declarationes, quod aliter opus non esset. ad secundum is B0 de expeditione: quod ad b hunc finem petebantur. ad tertium : quod erant parati idem domini cardinales dare in scriptis, que dixerant, et hoc sufficiebat, quodque per hunc modum inter eos omnes servabatur equalitas. [17] Responderunt dicti oratores, omnino velle habere in scriptis. [18] Super° quo dixerunt prefati domini cardinales, quod, cum hoc ab eis non dependeret. sed a sanctitate sanctissimi domini nostri, eum consulerentd et postea responsum facerent ac de hora conventionis intimarent per cursorem. [IV. Erklürung des Papstes am 27. November. 10 [19] Respondit' sanctissimus dominus noster per organum prenominati domini Johannis Carvajal, quod erat contentus dare responsum in scriptis. et ute in scriptis ipsi oratores secun- das declarationes darent, miserunt dicti domini cardinales deputati primas' per eosdem oratores datas in scriptis, ut cum eis adderent illas secundas, quas dederunt, ut infra continetur3. V. Verhandlungen am 29. November.] 15 Nov. 29 [20] Penultima vero die novembris comparuerunt idem oratores et fueruntf interrogati, quare secundas declarationes in scriptis non dedissent, cum ille petite fuissent et, ne esset ignorantie loeus, in scriptis fuissent“ posite etiam prime. ad evitandum circuitum et ne crederent, si eas clare non peciissent prefati domini cardinales et, primis datis dumtaxat, ut dederunt ipsi oratores, secundas peciissent idem domini cardinales differendi causa et protra- 29 hendi tempus in longum, dixerunt: optare scire causam, quare id obmisissent facere dicti oratores, an videlicet quia recordati non fuissent an alia de causa. [21] Post longam deliberationem respondit prenominatus dominus Gaspar nomine quo supra, quod in proxima conventione remanserunt in hoc cum prefatis dominis cardinalibus, videlicet quod darent in scriptis eth consimiliteri darent responsum in scriptis; secundok 25 quod ab eis ille4 declarationes non peterentur! nec ulteriora fierent interrogatoria; item quod ad m hoc non tenebatur nee poterat respondere, nisi ad ea, super quibus interrogabatur, et quod ad interrogata dederant declarationes primas, quas in scriptis posuerant. reliqua autem per eos dicta fuerant ejusdem" conversationis inter eos omnes. [22] Replicatum fuit ad hoc primo quoad primam conditionem°, quod erat satisfactum, 30 quia dominus noster erat contentus in scriptis dare. ad secundum dictum fuerat, quod spera- batur eos daturos tales declarationes, que mentem dictorum dominorum cardinalium sic declararent, ut aliis opus non esset, ad tertiam partem dictum fuit, quod nichil de novo inter- rogabatur, sed solum responsum obscurum et ambiguum declarari. et insuper dixit dictus dominus cardinalis? Morinensis in hunc modum: habent enim reverendissimi domini mei 35 responsum ambiguum pro non responso et causa" dubitandi, cum declarationes per vos primo loco factes non satisfecerint“ eis, preterea hucusque non dedistis" declarationes secun- das v. dixistis w per modum ejusdem conversationis, non autem tanquam a dominis vestris provenirent et in vestris continerenturx instructionibus. quod si scivissent, alio modo locuti a) A secundam. b) B adhuc statt ad hunc. c) die Vorlagen haben kein Alinea. d) A consulent. e) B tune. 40 f) ferlt in den Forlagen. g) em Vorll. fuerant. I) fchlt in den Vorlaoen. 1) A miederhoit darent In scriptis consimiliter. kl em.; Vorll.secunda. I) em.; Vorll petentur. m) E homp statt ad hoe. n) an.; Vorll. puiusdem; conversationis em. femd Z.38, Vorll. haben commlssionis. 0) A conclusionem. p) om. A. q) am.; Vorl, caure. 1) 6i4.; Forli. doclaratione. s) cm.; A ac; om. B. t.) A satisfecerunt. 11) sR.; Vorll. dixistis. V) A predictas. W) em.; Vorll. dixisset. X) A contineretur. 45 Am 27. Nov., laut unserer nr. 24. 2 Daa sind die in art. la-le enthaltenen. 3 Das ist nr. 27. 1 4 In diesen Worien liegt eine offenbare Irreführung durch Schlick vor, vgl. art. 15, wo von ulteriores declarationes die Rede 1st.
58 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 [16] Ad hec fuit replicatum per prefatos dominos cardinales deputatos, quod sperabant, Nor. 115) dictos oratores tales dare debere declarationes, quod aliter opus non esset. ad secundum is B0 de expeditione: quod ad b hunc finem petebantur. ad tertium : quod erant parati idem domini cardinales dare in scriptis, que dixerant, et hoc sufficiebat, quodque per hunc modum inter eos omnes servabatur equalitas. [17] Responderunt dicti oratores, omnino velle habere in scriptis. [18] Super° quo dixerunt prefati domini cardinales, quod, cum hoc ab eis non dependeret. sed a sanctitate sanctissimi domini nostri, eum consulerentd et postea responsum facerent ac de hora conventionis intimarent per cursorem. [IV. Erklürung des Papstes am 27. November. 10 [19] Respondit' sanctissimus dominus noster per organum prenominati domini Johannis Carvajal, quod erat contentus dare responsum in scriptis. et ute in scriptis ipsi oratores secun- das declarationes darent, miserunt dicti domini cardinales deputati primas' per eosdem oratores datas in scriptis, ut cum eis adderent illas secundas, quas dederunt, ut infra continetur3. V. Verhandlungen am 29. November.] 15 Nov. 29 [20] Penultima vero die novembris comparuerunt idem oratores et fueruntf interrogati, quare secundas declarationes in scriptis non dedissent, cum ille petite fuissent et, ne esset ignorantie loeus, in scriptis fuissent“ posite etiam prime. ad evitandum circuitum et ne crederent, si eas clare non peciissent prefati domini cardinales et, primis datis dumtaxat, ut dederunt ipsi oratores, secundas peciissent idem domini cardinales differendi causa et protra- 29 hendi tempus in longum, dixerunt: optare scire causam, quare id obmisissent facere dicti oratores, an videlicet quia recordati non fuissent an alia de causa. [21] Post longam deliberationem respondit prenominatus dominus Gaspar nomine quo supra, quod in proxima conventione remanserunt in hoc cum prefatis dominis cardinalibus, videlicet quod darent in scriptis eth consimiliteri darent responsum in scriptis; secundok 25 quod ab eis ille4 declarationes non peterentur! nec ulteriora fierent interrogatoria; item quod ad m hoc non tenebatur nee poterat respondere, nisi ad ea, super quibus interrogabatur, et quod ad interrogata dederant declarationes primas, quas in scriptis posuerant. reliqua autem per eos dicta fuerant ejusdem" conversationis inter eos omnes. [22] Replicatum fuit ad hoc primo quoad primam conditionem°, quod erat satisfactum, 30 quia dominus noster erat contentus in scriptis dare. ad secundum dictum fuerat, quod spera- batur eos daturos tales declarationes, que mentem dictorum dominorum cardinalium sic declararent, ut aliis opus non esset, ad tertiam partem dictum fuit, quod nichil de novo inter- rogabatur, sed solum responsum obscurum et ambiguum declarari. et insuper dixit dictus dominus cardinalis? Morinensis in hunc modum: habent enim reverendissimi domini mei 35 responsum ambiguum pro non responso et causa" dubitandi, cum declarationes per vos primo loco factes non satisfecerint“ eis, preterea hucusque non dedistis" declarationes secun- das v. dixistis w per modum ejusdem conversationis, non autem tanquam a dominis vestris provenirent et in vestris continerenturx instructionibus. quod si scivissent, alio modo locuti a) A secundam. b) B adhuc statt ad hunc. c) die Vorlagen haben kein Alinea. d) A consulent. e) B tune. 40 f) ferlt in den Forlagen. g) em Vorll. fuerant. I) fchlt in den Vorlaoen. 1) A miederhoit darent In scriptis consimiliter. kl em.; Vorll.secunda. I) em.; Vorll petentur. m) E homp statt ad hoe. n) an.; Vorll. puiusdem; conversationis em. femd Z.38, Vorll. haben commlssionis. 0) A conclusionem. p) om. A. q) am.; Vorl, caure. 1) 6i4.; Forli. doclaratione. s) cm.; A ac; om. B. t.) A satisfecerunt. 11) sR.; Vorll. dixistis. V) A predictas. W) em.; Vorll. dixisset. X) A contineretur. 45 Am 27. Nov., laut unserer nr. 24. 2 Daa sind die in art. la-le enthaltenen. 3 Das ist nr. 27. 1 4 In diesen Worien liegt eine offenbare Irreführung durch Schlick vor, vgl. art. 15, wo von ulteriores declarationes die Rede 1st.
Strana 59
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 26-27. 59 n fuissent. unde cum hoc antea eis notum non fuerit, mirari non debetis, si in scriptis petunt eas sibi dari" finaliter. ubi in hoc sistere velitis, videlicet de non dando, alias referemus sanc- tissimo domino nostro et amplissimo cordis affectuc responsum, quod ad honorem dei sanc- tissimi domini nostri hujus sedis apostolice et sancted ycumenice Florentine synodi conserva- 5 tionem cedat, dari et fieri quanto cicius procurabimuse. [23] Ultimo regraciatus est ipse dominus Gaspar et dixit, quod libenter ulterius decla- rasset, si in mandato habuisset, obtuleruntque dominos promereri de labore suscepto per nos etc. 113 Now. [157 bis 29 27. Erläuterung des Antrags (nr. 23) durch die Gesandtschaft. 1442 November ƒ281 Florenz]. 1442 Nov. (28] 15 20 A aus Dresden H. St.-A. LOc. 4369: Religionssanhen A fol. 229a.230s cop. ch. Uberschrift Super quibus motis dubiis [vgl. nr. 25] dictis deputatis per prefatos ambassiatores date fuerunt post multas hincinde factas conversationes declarationes infrascripte primo verbo et demum bene 15 diebus lapsis in scriptis cum ea condicione firmâta per papam, ut responsum eciam in scriptis ipsis daret ambassiatoribus. Fgl. nr. 21 art. 2. B coll. Leipzig U.-B. ms. 176 fol. 208b-209a cop. ch. saec. 15. — Vorlagen BUD mit vielen Schreibſehlern. C coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4187 fol. 411b-412b cop. ch. sacc. 15. D coll. Wien N.-B. cod. ms. 5104 fol. 82ab cop. ch. Uberschrift Responsio oratorum etc. super dubiis seu interrogatoriis premissis [vgl. nr. 23 unter D]. E coll. Woljenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 132b�133a cop. ch. Bezüglich der Uberschrijt vgl. unsere nr. 24. In Augsburg Ordin. Bibl. cod. 41 fol. 134b-136a. — Florenz Bibl. Laur. cod. Strozzi 33 fol. 221 b bis 222a. — Pommersfelden Gfl. Schönh. Ribl. cod. 2726 fol. 130b.131a. — Rom Bibl. Fat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 353ab. — Venedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 79b-80a. Druck: Braun 6, 192 f. in ar. XVIII. 19 25 Supplicaciof sacre regie majestatis et dominorum sacri imperii principum electorum. Beatissime" pater et clementissime domine etc. ut supra [d. i. wic in nr. 23. bis exorant] et quia vestre" reverendissime paternitates dieunt illa verba esse aliqualiter muda et petunt in hiis per nos amplius declararil, ut clarior et celerior nobis expedicio dari possit, nos oratores 30 volentes vestris reverendissimis paternitatibus morem gerere, quamvis id opus non esset, cum peticio clara sit et non exk capciosa sed ex" pura et sincera intencione dominorum nostrorum, quam gerunt ad pacem ecclesie, procedat, dicimus m [I Quod per „votum suum conferre dignetur" etc.“ intelligitur, ut per sanctitatis sue ° convocationem et indictionem ad generalis concilii congregationem perveniatur et hoc via 35 modo et forma melioribusp, quibus hoc fieri poterit. et hoc important illa verba „modis con- gruis“. [2] Item dicitur postea „indubitati concilii etc.“, et hoc propter opinionem multorum hominum, qui habere asseruntur dubium, an Florencie vel Basilee sit concilium generale. et ideo cupiunt domini nostri in alio loco generale concilium celebrari, quod sperant ab omni- 40 bus deo" cooperante indubitatum" haberi. [3] Sequitur postea „in loco domino regi et suis principibus etc. grato“, an domini nostri gratitudinem domini“ summi pontificis et regum per hoc velint excludere etc. reverendissimi patres, immo domini nostri desiderant et cordialiter petunt, ut dominus noster t contem- 45 a) sm., Forl. peterent. b) A dare. e) fehit in den Vorlagen. () A sacre. e) B procuravimus. IAR E om. supplicacfo — supra. g. C om. beatissime — supra. hi E reverendissime pater, vestri. 1) E add. et informari. k) om D. Dom. ČE. I) in A Bstcht dicimus an der Spitze des folgenden Alinea. n) om. D. 0) E ipslus. p) om. C. q) Dadeo, om cooperante. �) E pro indubltato. s)C add. nostri. t) D add. sanctiszimus. 1 Vgl. nr. 28, nach nr. 26 arlt. 19-23 scheinen die 5o Eriauterungen erst am 29. Nov. übergeben worden au sein; keineswegs beweisen laßt sich, daß die Erklärung sogleich nach dem papstlichen Einvernehmen, also an 27. Nov., abgegeben worden ist.
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 26-27. 59 n fuissent. unde cum hoc antea eis notum non fuerit, mirari non debetis, si in scriptis petunt eas sibi dari" finaliter. ubi in hoc sistere velitis, videlicet de non dando, alias referemus sanc- tissimo domino nostro et amplissimo cordis affectuc responsum, quod ad honorem dei sanc- tissimi domini nostri hujus sedis apostolice et sancted ycumenice Florentine synodi conserva- 5 tionem cedat, dari et fieri quanto cicius procurabimuse. [23] Ultimo regraciatus est ipse dominus Gaspar et dixit, quod libenter ulterius decla- rasset, si in mandato habuisset, obtuleruntque dominos promereri de labore suscepto per nos etc. 113 Now. [157 bis 29 27. Erläuterung des Antrags (nr. 23) durch die Gesandtschaft. 1442 November ƒ281 Florenz]. 1442 Nov. (28] 15 20 A aus Dresden H. St.-A. LOc. 4369: Religionssanhen A fol. 229a.230s cop. ch. Uberschrift Super quibus motis dubiis [vgl. nr. 25] dictis deputatis per prefatos ambassiatores date fuerunt post multas hincinde factas conversationes declarationes infrascripte primo verbo et demum bene 15 diebus lapsis in scriptis cum ea condicione firmâta per papam, ut responsum eciam in scriptis ipsis daret ambassiatoribus. Fgl. nr. 21 art. 2. B coll. Leipzig U.-B. ms. 176 fol. 208b-209a cop. ch. saec. 15. — Vorlagen BUD mit vielen Schreibſehlern. C coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4187 fol. 411b-412b cop. ch. sacc. 15. D coll. Wien N.-B. cod. ms. 5104 fol. 82ab cop. ch. Uberschrift Responsio oratorum etc. super dubiis seu interrogatoriis premissis [vgl. nr. 23 unter D]. E coll. Woljenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 132b�133a cop. ch. Bezüglich der Uberschrijt vgl. unsere nr. 24. In Augsburg Ordin. Bibl. cod. 41 fol. 134b-136a. — Florenz Bibl. Laur. cod. Strozzi 33 fol. 221 b bis 222a. — Pommersfelden Gfl. Schönh. Ribl. cod. 2726 fol. 130b.131a. — Rom Bibl. Fat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 353ab. — Venedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 79b-80a. Druck: Braun 6, 192 f. in ar. XVIII. 19 25 Supplicaciof sacre regie majestatis et dominorum sacri imperii principum electorum. Beatissime" pater et clementissime domine etc. ut supra [d. i. wic in nr. 23. bis exorant] et quia vestre" reverendissime paternitates dieunt illa verba esse aliqualiter muda et petunt in hiis per nos amplius declararil, ut clarior et celerior nobis expedicio dari possit, nos oratores 30 volentes vestris reverendissimis paternitatibus morem gerere, quamvis id opus non esset, cum peticio clara sit et non exk capciosa sed ex" pura et sincera intencione dominorum nostrorum, quam gerunt ad pacem ecclesie, procedat, dicimus m [I Quod per „votum suum conferre dignetur" etc.“ intelligitur, ut per sanctitatis sue ° convocationem et indictionem ad generalis concilii congregationem perveniatur et hoc via 35 modo et forma melioribusp, quibus hoc fieri poterit. et hoc important illa verba „modis con- gruis“. [2] Item dicitur postea „indubitati concilii etc.“, et hoc propter opinionem multorum hominum, qui habere asseruntur dubium, an Florencie vel Basilee sit concilium generale. et ideo cupiunt domini nostri in alio loco generale concilium celebrari, quod sperant ab omni- 40 bus deo" cooperante indubitatum" haberi. [3] Sequitur postea „in loco domino regi et suis principibus etc. grato“, an domini nostri gratitudinem domini“ summi pontificis et regum per hoc velint excludere etc. reverendissimi patres, immo domini nostri desiderant et cordialiter petunt, ut dominus noster t contem- 45 a) sm., Forl. peterent. b) A dare. e) fehit in den Vorlagen. () A sacre. e) B procuravimus. IAR E om. supplicacfo — supra. g. C om. beatissime — supra. hi E reverendissime pater, vestri. 1) E add. et informari. k) om D. Dom. ČE. I) in A Bstcht dicimus an der Spitze des folgenden Alinea. n) om. D. 0) E ipslus. p) om. C. q) Dadeo, om cooperante. �) E pro indubltato. s)C add. nostri. t) D add. sanctiszimus. 1 Vgl. nr. 28, nach nr. 26 arlt. 19-23 scheinen die 5o Eriauterungen erst am 29. Nov. übergeben worden au sein; keineswegs beweisen laßt sich, daß die Erklärung sogleich nach dem papstlichen Einvernehmen, also an 27. Nov., abgegeben worden ist.
Strana 60
60 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 Nov. 1287 placione regie majestatis principumque suorum electorum ad id gratitudinem suam impartiri dignetur, reges principes“ omnesque et singulos devotos suis persuasionibus et motivis racionabilibus paterno more inducendo, quatenus ad locum talem pro unione ecclesie reinte- granda, qua nil sanctius fieri poterit, se conferant. et nos profecto speramus, quod regia majestas et sui principes electores b, qui usque modo in hac re tot labores sustulerunt, inanteas eciam non deferent operam suam in id ipsum conferre, et domini nostri minime dubitant, quin hujusmodi gratificatio profutura sit ad honorem dei pacem ecclesied et sedis apostolice. [3a] loca autem grata et tantis rebus gerendis plus omnibus aliis locis accommoda propter rationes et motiva per nos pridem! oretenus expressata8 sunt hech: Metensis, Treverensis, Constanciai, Augusta, Ratispona seu opidum Friburgense in Brissgaw Constanciensis dio- 10 cesis. 1442 Nov. (28/ ] Item sequitur „rebus gerendis accommodo etc.“, et hoc pro tanto, ut in tali concilio succurratur calamitatibus ecclesie, scisma eradicetur et ecclesie pax votiva reddatur. et ideo non indigne petitur locus tantis rebus accommodus. [5] Ultimok petitur, quid intelligatur per hoc verbum „requirendo etc.“ dicimus, quod, 15 ex quo tanta est conjunctio ecclesie et imperii, id est ecclesiastice et temporalis potestatis (prout scriptura satis! declarat dicens „fecit deus duo luminaria magna etc.“, item M „reddite cesari, que sunt cesaris, et, que sunt dei, deo“, item „ecce duo gladii etc.“). quod extune non sit mirandum, sin regia majestas sub bona fiducia et pretextu tanti glutinii „requirat“ domi- num summum pontificem. qui eciam tamquam advocatus ecclesie eidem merito succurrere 20 habet in tantis calamitatibus constitute, ubi eciam minimus Christianus fiducialiter „requi- rere“ posset. „requirit“ eciam sua° majestas unacum suis principibus electoribus? auctoritate superiori", hoc est per viscera misericordie dominir nostri Jesu Christi tamquam ejus ministri et hoc faciunt pura et bona intencione et sperant, quod talis requisicio eis meritos reputari debeat ad bonam partem". [6] Preterea nos oratores exoramus vestras reverendissimas paternitates ex parte prefa- torum graciosissimorum dominorum nostrorum, quatenus omnia et singula verba supratacta dignentur recipere et intelligere ea u bona et sincera intencionev, quam profecto clare cognosci- mus in dominis nostris, qui non capciose sed pure et fiducialiter in re ista procedunt, atque nos nomine eorundem procedimus ad honorem dei et pacem ecclesie sue sancte. 25 30 1H42) 28. Bitte der Gesandtschaft um Antwort auf ihren Antrag, da die für ihren Aufenthalt fin Flo- Nor. 29 renz] vorgesehene Zeit am 7. Dezember ablaufe. [ 1442 ] November 29 [Florenz]. Aus Wien N.-B. cod. ms. 5104 fol. 82b cop. ch. Uberschrift Hee cedula fuit postea1 data. Am Schluß steht Predicta supplicacio porrecta fuit in palacio in vigilia sancti Andree [Nov. 29] circa horam 18. 35 Beatissime pater et clementissime domine. post exposicionem nostre legationis et varias collocuciones atque tractatus, quos postea et jam per tres septimanas habuimus cum reverendissimis dominis deputatis, credebamus " a sanctitate vestra nos aliquod consecuturos fuisse responsum. nunc autem prefati reverendissimi domini nostri deputati a nobis primo pecierunt ex parte vestre sanctitatis illa, que inter nos dicta sunt, reverendissimis paternitatibus 40 nostris dari in scriptis. et quamvis id opus non fuisset, tamen gerentes morem vestre sanctitati et cupientes dare operam expedicioni nostre declaraciones supplicacionis nostre, quatenus a) D principesque omnes aatt princi omnesque. b) om. A-D. a) in B durch Korrsktur undeutiich, an- schoinend different; C descrant, D deserent, E deserantur. e) A-C haben hier Alinea. d) om. C. f) E quidem. g) BE expressa. Ii) D udd. sellicet. 15 C Constanctensis D om. Constancla — dlocesis, 45 add. etc. k) D item ultimo petitur, om. quid intelligatur. I) E pacis. m) Dom item — del deo. 1) E quod. o) C add. regia. p)om ABD. q) E superiortr, om. hoc ent. r) Dom domini — Christl, add. etc. s) C mentio reputatl. t) E add. ete. u) A ex. v) Cmentione. w) sm. Forl. anscheinend modo. 1 Vgl. nr. 27 Forl. D. 50
60 Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. 1442 Nov. 1287 placione regie majestatis principumque suorum electorum ad id gratitudinem suam impartiri dignetur, reges principes“ omnesque et singulos devotos suis persuasionibus et motivis racionabilibus paterno more inducendo, quatenus ad locum talem pro unione ecclesie reinte- granda, qua nil sanctius fieri poterit, se conferant. et nos profecto speramus, quod regia majestas et sui principes electores b, qui usque modo in hac re tot labores sustulerunt, inanteas eciam non deferent operam suam in id ipsum conferre, et domini nostri minime dubitant, quin hujusmodi gratificatio profutura sit ad honorem dei pacem ecclesied et sedis apostolice. [3a] loca autem grata et tantis rebus gerendis plus omnibus aliis locis accommoda propter rationes et motiva per nos pridem! oretenus expressata8 sunt hech: Metensis, Treverensis, Constanciai, Augusta, Ratispona seu opidum Friburgense in Brissgaw Constanciensis dio- 10 cesis. 1442 Nov. (28/ ] Item sequitur „rebus gerendis accommodo etc.“, et hoc pro tanto, ut in tali concilio succurratur calamitatibus ecclesie, scisma eradicetur et ecclesie pax votiva reddatur. et ideo non indigne petitur locus tantis rebus accommodus. [5] Ultimok petitur, quid intelligatur per hoc verbum „requirendo etc.“ dicimus, quod, 15 ex quo tanta est conjunctio ecclesie et imperii, id est ecclesiastice et temporalis potestatis (prout scriptura satis! declarat dicens „fecit deus duo luminaria magna etc.“, item M „reddite cesari, que sunt cesaris, et, que sunt dei, deo“, item „ecce duo gladii etc.“). quod extune non sit mirandum, sin regia majestas sub bona fiducia et pretextu tanti glutinii „requirat“ domi- num summum pontificem. qui eciam tamquam advocatus ecclesie eidem merito succurrere 20 habet in tantis calamitatibus constitute, ubi eciam minimus Christianus fiducialiter „requi- rere“ posset. „requirit“ eciam sua° majestas unacum suis principibus electoribus? auctoritate superiori", hoc est per viscera misericordie dominir nostri Jesu Christi tamquam ejus ministri et hoc faciunt pura et bona intencione et sperant, quod talis requisicio eis meritos reputari debeat ad bonam partem". [6] Preterea nos oratores exoramus vestras reverendissimas paternitates ex parte prefa- torum graciosissimorum dominorum nostrorum, quatenus omnia et singula verba supratacta dignentur recipere et intelligere ea u bona et sincera intencionev, quam profecto clare cognosci- mus in dominis nostris, qui non capciose sed pure et fiducialiter in re ista procedunt, atque nos nomine eorundem procedimus ad honorem dei et pacem ecclesie sue sancte. 25 30 1H42) 28. Bitte der Gesandtschaft um Antwort auf ihren Antrag, da die für ihren Aufenthalt fin Flo- Nor. 29 renz] vorgesehene Zeit am 7. Dezember ablaufe. [ 1442 ] November 29 [Florenz]. Aus Wien N.-B. cod. ms. 5104 fol. 82b cop. ch. Uberschrift Hee cedula fuit postea1 data. Am Schluß steht Predicta supplicacio porrecta fuit in palacio in vigilia sancti Andree [Nov. 29] circa horam 18. 35 Beatissime pater et clementissime domine. post exposicionem nostre legationis et varias collocuciones atque tractatus, quos postea et jam per tres septimanas habuimus cum reverendissimis dominis deputatis, credebamus " a sanctitate vestra nos aliquod consecuturos fuisse responsum. nunc autem prefati reverendissimi domini nostri deputati a nobis primo pecierunt ex parte vestre sanctitatis illa, que inter nos dicta sunt, reverendissimis paternitatibus 40 nostris dari in scriptis. et quamvis id opus non fuisset, tamen gerentes morem vestre sanctitati et cupientes dare operam expedicioni nostre declaraciones supplicacionis nostre, quatenus a) D principesque omnes aatt princi omnesque. b) om. A-D. a) in B durch Korrsktur undeutiich, an- schoinend different; C descrant, D deserent, E deserantur. e) A-C haben hier Alinea. d) om. C. f) E quidem. g) BE expressa. Ii) D udd. sellicet. 15 C Constanctensis D om. Constancla — dlocesis, 45 add. etc. k) D item ultimo petitur, om. quid intelligatur. I) E pacis. m) Dom item — del deo. 1) E quod. o) C add. regia. p)om ABD. q) E superiortr, om. hoc ent. r) Dom domini — Christl, add. etc. s) C mentio reputatl. t) E add. ete. u) A ex. v) Cmentione. w) sm. Forl. anscheinend modo. 1 Vgl. nr. 27 Forl. D. 50
Strana 61
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 27—29. 61 5 ex instructionibus et mente dominorum nostrorum potuimus, reverendissimis paternitatibus 11442/ Nor. 29 eorum pridie in scriptis presentari fecimus. et tamen usque modo nichil dictum est nobis. et quia hic demorandi tempus“, quod est unus b mensis!, a dominis nostris deputatum a crastina Nor. 30 die veneris per octo dies expirabit nec ammodo nobis stare conveniet, quod eciam sanctitati Dea 7 vestre et reverendissimis dominis nostris deputatis sepius diximus et dici fecimus et per hanc cedulam iterum insinuamus, ideo supplicamus devotissime vestram sanclitatem, ut ad expedicionem nostram ut speramus benignam " vestra sanctitas sine ulteriori dilacione dignetur intercedere, ne illo brevi tempore nostro labente nos vacuos recedere oporteat. in eo vestra sanctitas dominis nostris et nobis clemenciam et graciam faciet singularem. 10 29. Antwort P. Eugens IV. an die kgl. und kfl. Gesandtschaft: stellt, trotz seiner Verwunderung über den Antrag, Beratungen über ein neues Konzil durch das in den Lateran zu ver- legende Florentiner Konzil und weiterhin eine Gesandtschaft an König und Kurfürsten in Aussicht. 1442 Dezember 8 Florenz. 1442 Dez. 8 15 Laleinischer Texb: A aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 230ab cop. ch. Uberschrift Sequitur responsum per dominum Eugenium papam in consistorio secreto assistentibus sibi cardinalibus datum super peticione et declaracionibus supraseriptis [ugl. nrr. 23 und 27] prefatis ambasiatoribus Romanorum regis et principum electorum Florencie ipso die concepcionis Marie virginis [Dez. 8] 1442. Vgl. Einl. S.9 Z. 35. 20 B coll. Leipzig U.-B. ms. 176 fol. 209a-210a cop. ch. Uberschrift Responsum datum per domi- num Engenium papam in consistorio secreto assistentibus cardinalibus dominis ambasia- toribus.Romani regis et principum electorum Florencie die concepcionis Marie [Dez. &] 1442, 2u diesem Datum bemerkt der Schreiber am Rande die octava mensis decembris. 25 U coll. Pommersfelden Gfl. Schönb. Bibl. cod. ms. nr. 2726 fol. 131ab cop. ch. Uberschrift wie B, doch heißt es olim Eugenium, Romanorum, in die und beate Marie anno domini nostri 1442. D coll. Rom Bibl. Fat. end. Vat. lat. 4181 fol. 329b-330a (Segovia lib. 19 cap. 15) cop. ch. et mb. E coll. Wien N.-B. cod. me. nr. 5089 fol. 274a-275a cop. ch. — Uberschristen der Vorll. E-G bedeutungslos. 30 35 40 45 F coll. benda cod. ms. 5116 fol. 85b-86a cop. ch. G coll. Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 129a.130a cop. ch ; enthält viele Schreibfehler. H coll. Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenb. Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Lib. IV fol. 76b-77h cop. ch. Uberschrift: Responsio data ambasiatoribus regis Romanorum et principum electorum Florencie per olim Eugenium papam in consistorio secreto in die concepcionis [Dez. &] 1042 [sic]; enthalt zahtreiche Schreihfehler, In Augsburg Ord. Bibl. cod. 41 fol. 128a-130a. — Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 295ab (Segovia lib. 19 cap. 15). — Ebenda ms. E. I. 4 fol. 439ab. — Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 359b-360a (Seg. l. c.): — Ebenda cod. Strozzi 33 fol. 222ab. — Maikingen Ött.-Wallerst. B. ms. L. 3 Fol. 18 fol. 9ab. — Müncher St.-B. egm. 1586 fol. 34b. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4183 fol. 259a (Seg. l. o.). — Ebenda cod. Vat. lat. 4184 fol. 3522.— Ebenda cod. Vat. lat. 4187 fol. 412b-414b. — Venedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 80ad. — Wien. N.-B. cod. 4943 fol. 132b-1338. — Ebenda cod. 4954 fol. 359b-361a. — Ebenda cod. 5049 fol. 355b-356a (Seg. 1. c.). — Ebenda cod. 5080 fol. 680a-681a. — Ebenda cod. 5104 fol. 82ab. — Ebenda cod. 5111 fol. 225ab. — Würzburg St.-A. Mainz geistl. Schrank L. 18 nr. 5 Lib. IV fol. 76b-77b. 50 Dracke: Hardouin 9, 1190; Patricius p. 1190; Wurdtwein, Subsidia dipl. 9, 57-60; Braun 6, 188 /. tr. XVI: Archimo storico Italiano 5. Seris tom. I p. 65-67; Mon, conc. 3, 1269—1271. Inhaltsangabe bei Bulaeus, Hist. univ. Paric. 5, 521. Dautsche Ubersetzung: Aus Dresden. H. St.-A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 231a bis. 232a cop. ch. Uberschrift Responsum suprascriptum vulgarisatum. a) fehlt in der Voriage. b) sm.; Forl. unum mensem. c) om. Forl. et kleo supplicaclonem statt iden suppli- camus. d) m.: Vorl, benignum. 1 Val. RTA. 16 nr. 228 art. 14.
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 27—29. 61 5 ex instructionibus et mente dominorum nostrorum potuimus, reverendissimis paternitatibus 11442/ Nor. 29 eorum pridie in scriptis presentari fecimus. et tamen usque modo nichil dictum est nobis. et quia hic demorandi tempus“, quod est unus b mensis!, a dominis nostris deputatum a crastina Nor. 30 die veneris per octo dies expirabit nec ammodo nobis stare conveniet, quod eciam sanctitati Dea 7 vestre et reverendissimis dominis nostris deputatis sepius diximus et dici fecimus et per hanc cedulam iterum insinuamus, ideo supplicamus devotissime vestram sanclitatem, ut ad expedicionem nostram ut speramus benignam " vestra sanctitas sine ulteriori dilacione dignetur intercedere, ne illo brevi tempore nostro labente nos vacuos recedere oporteat. in eo vestra sanctitas dominis nostris et nobis clemenciam et graciam faciet singularem. 10 29. Antwort P. Eugens IV. an die kgl. und kfl. Gesandtschaft: stellt, trotz seiner Verwunderung über den Antrag, Beratungen über ein neues Konzil durch das in den Lateran zu ver- legende Florentiner Konzil und weiterhin eine Gesandtschaft an König und Kurfürsten in Aussicht. 1442 Dezember 8 Florenz. 1442 Dez. 8 15 Laleinischer Texb: A aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 230ab cop. ch. Uberschrift Sequitur responsum per dominum Eugenium papam in consistorio secreto assistentibus sibi cardinalibus datum super peticione et declaracionibus supraseriptis [ugl. nrr. 23 und 27] prefatis ambasiatoribus Romanorum regis et principum electorum Florencie ipso die concepcionis Marie virginis [Dez. 8] 1442. Vgl. Einl. S.9 Z. 35. 20 B coll. Leipzig U.-B. ms. 176 fol. 209a-210a cop. ch. Uberschrift Responsum datum per domi- num Engenium papam in consistorio secreto assistentibus cardinalibus dominis ambasia- toribus.Romani regis et principum electorum Florencie die concepcionis Marie [Dez. &] 1442, 2u diesem Datum bemerkt der Schreiber am Rande die octava mensis decembris. 25 U coll. Pommersfelden Gfl. Schönb. Bibl. cod. ms. nr. 2726 fol. 131ab cop. ch. Uberschrift wie B, doch heißt es olim Eugenium, Romanorum, in die und beate Marie anno domini nostri 1442. D coll. Rom Bibl. Fat. end. Vat. lat. 4181 fol. 329b-330a (Segovia lib. 19 cap. 15) cop. ch. et mb. E coll. Wien N.-B. cod. me. nr. 5089 fol. 274a-275a cop. ch. — Uberschristen der Vorll. E-G bedeutungslos. 30 35 40 45 F coll. benda cod. ms. 5116 fol. 85b-86a cop. ch. G coll. Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 129a.130a cop. ch ; enthält viele Schreibfehler. H coll. Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenb. Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Lib. IV fol. 76b-77h cop. ch. Uberschrift: Responsio data ambasiatoribus regis Romanorum et principum electorum Florencie per olim Eugenium papam in consistorio secreto in die concepcionis [Dez. &] 1042 [sic]; enthalt zahtreiche Schreihfehler, In Augsburg Ord. Bibl. cod. 41 fol. 128a-130a. — Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 295ab (Segovia lib. 19 cap. 15). — Ebenda ms. E. I. 4 fol. 439ab. — Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 359b-360a (Seg. l. c.): — Ebenda cod. Strozzi 33 fol. 222ab. — Maikingen Ött.-Wallerst. B. ms. L. 3 Fol. 18 fol. 9ab. — Müncher St.-B. egm. 1586 fol. 34b. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4183 fol. 259a (Seg. l. o.). — Ebenda cod. Vat. lat. 4184 fol. 3522.— Ebenda cod. Vat. lat. 4187 fol. 412b-414b. — Venedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 80ad. — Wien. N.-B. cod. 4943 fol. 132b-1338. — Ebenda cod. 4954 fol. 359b-361a. — Ebenda cod. 5049 fol. 355b-356a (Seg. 1. c.). — Ebenda cod. 5080 fol. 680a-681a. — Ebenda cod. 5104 fol. 82ab. — Ebenda cod. 5111 fol. 225ab. — Würzburg St.-A. Mainz geistl. Schrank L. 18 nr. 5 Lib. IV fol. 76b-77b. 50 Dracke: Hardouin 9, 1190; Patricius p. 1190; Wurdtwein, Subsidia dipl. 9, 57-60; Braun 6, 188 /. tr. XVI: Archimo storico Italiano 5. Seris tom. I p. 65-67; Mon, conc. 3, 1269—1271. Inhaltsangabe bei Bulaeus, Hist. univ. Paric. 5, 521. Dautsche Ubersetzung: Aus Dresden. H. St.-A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 231a bis. 232a cop. ch. Uberschrift Responsum suprascriptum vulgarisatum. a) fehlt in der Voriage. b) sm.; Forl. unum mensem. c) om. Forl. et kleo supplicaclonem statt iden suppli- camus. d) m.: Vorl, benignum. 1 Val. RTA. 16 nr. 228 art. 14.
Strana 62
1442 Dez. 8 62 De venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecelesie cardinalium consilio re- spoudemus, ub*-sequibur : desiderium ca- rissimi in Christo filii nostri Friderici^ in regem Romanorum electi illustris ac venera- bilium fratrum* et dilectorum filiorum nobi- lium electorum imperii, in quantum pacem et unionem ecclesie, sicut eorum nomine dixistis, desiderare videntur, in domino com- mendamus. verum nobis universale conci- lium, in quo tota Christi representatur eccle- sia, celebrantibus, quod sancte? apostolice sedis? concurrente patriarcharum tocius orbis consensu firmavit auctoritas ací mirabilium dei operum gloria sublimavit illudque cunctis seculis celeberrimum reddidit?, in quo eci- am reliqua ad unitatem et: pacem ac refor- mationem ecclesie necnon* dubiorum decla- rationem, st que! forent, ample et salubriter perfici possent, non suffieimus admirari vos ex prefatorum electi et electorum parte supplicasge, ut votum! nostrum ad alterius generalism indubiteti concilii convocationem con- ferre velimus, quasi innuere volueritis hoc ipsum sacrum?" universale concilium et pro divinis illius^ operibus omni seculo ve- nerabile dubium reputari; quod nichil aliud esset, quam saluti innumerabilium anima- rum contraire, oppugnare? fidem catholicam ac dei ordinationi resistere, ? optaremust valde, ut hii, qui* tali errore tenentur, recte' instruerentur, quo rejectis stultis ac perfidis Basiliensium" dogmati- bus doctrinam ipsius sanete apostolice sedis, in qua Christiana religio semper inviolata permansit quamque dominus noster Jesus Christus fidei matrem et magistram instituit, que eciam generalia concilia recte ac rite cele- brata cum omni veneracione suscepit, sicut 8) 6 om. ut sequitur, — b) on. D FG. g) om. E; P reddebat. anchgetragen. 1) DEF qua. cione. €) E add. nostrorum. h) B ecclesiam; Z ecclesia. m) 2 add, et. Y) in. A bemerkt Schreiber wm Rande noto. Gesandtachaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis De... 1442, Nach rat der erwirdigen der heiligen Ro- mischen kirchen cardinall unser bruder ant- wurten wir als hernach begriffen ist: wir loben in got die begir des durchluchtigen unsers allerliebsten in got sons Pridexichen ; erwelten Romischen konigs und der erwirdi- gen und edeln unser liben bruder und sone des reichs kurfursten, so verre sie fride und einickeit der kirchen begern, als ir danne von iren wegen geworben habt. doch als wir io itzunt ein gemein concihum, darinne die ganze Cristenlich kirche bedewt wirt, halten, das danne der gewalt des bebistlichen stuls und der patriarchen der ganzen Cristenheit bestetiget und die ere der wunderlichen werg 15 gots erhôet und allerloblichst gemacht hat, darinne auch ander sachen fride einickeit und reformirung der kirchen entreffinde und auch lautrung der zweifel, was der worn, wol und heilverticlichen volbracht mochten »o werden, wundert uns zumale vast, das ir von des vorgenanten erwelten und der kur- fursten wegen begert habt, das wir unsern willen darzu geruchten zu geben, damit ein ander gemein und unzweifelich concilium 25 gesammet werde, gleich ale ir sprechen wolt, das dasselb heilige gemein und gar ersam concilium von seiner gotlichen werg wegen zweifelhaftig geschatzt würde, das dach nicht anders were danne widderwertig zu so sein unzellicher selen selickeit, widderstreben Kristemlichem glauben und der ordenuge gots widdersteen, nu bogerten wir vast, das die, die in sol- chem irthum verhefft sein, recht underwiset 35 wurden, damit sie die tórechten und un- glaubigen lere der Besilschen hinwurfen und der lere des heiligen bebistlichen stuls, dar- inne Cristenlicher orden? alzeit unzirbrochen bliben ist und die unser herre Jhesus Christus + ein müter und meistrin des glaubens gesetzt. hat, die auch die gemeinen concilia, die recht 4) B add. et. 2) E add. et. £) D ad. i) Cad. k) B necnon dum; non ds! ther der Zeile 9) D £ Pis; om. G. p) D add. ot. q) F ordina- 45 8) Dadd.in, t) CDP G rucione. u) O Baalllensibus. n) om.. v) B bemerkt hierzu am Ronde stulta et pero dogmata Baslilensium; X5 doomütimus, om. doctrinam. ı Der Petitdruck kennzeichnet den in. die Antwort übernommenen Wortlaut des Antrages. 2 Die Vorlagen haben keine Absätze; diese sind von Orden, sondern Religion bedeutet. uns zum besseren Vergleich des deutschon und lateini- schen Textes eingefügt. $ Diese Überseizung ist zweifellos unrichtig, da religio nach dem ganzen Zusammenhang hier nicht
1442 Dez. 8 62 De venerabilium fratrum nostrorum sancte Romane ecelesie cardinalium consilio re- spoudemus, ub*-sequibur : desiderium ca- rissimi in Christo filii nostri Friderici^ in regem Romanorum electi illustris ac venera- bilium fratrum* et dilectorum filiorum nobi- lium electorum imperii, in quantum pacem et unionem ecclesie, sicut eorum nomine dixistis, desiderare videntur, in domino com- mendamus. verum nobis universale conci- lium, in quo tota Christi representatur eccle- sia, celebrantibus, quod sancte? apostolice sedis? concurrente patriarcharum tocius orbis consensu firmavit auctoritas ací mirabilium dei operum gloria sublimavit illudque cunctis seculis celeberrimum reddidit?, in quo eci- am reliqua ad unitatem et: pacem ac refor- mationem ecclesie necnon* dubiorum decla- rationem, st que! forent, ample et salubriter perfici possent, non suffieimus admirari vos ex prefatorum electi et electorum parte supplicasge, ut votum! nostrum ad alterius generalism indubiteti concilii convocationem con- ferre velimus, quasi innuere volueritis hoc ipsum sacrum?" universale concilium et pro divinis illius^ operibus omni seculo ve- nerabile dubium reputari; quod nichil aliud esset, quam saluti innumerabilium anima- rum contraire, oppugnare? fidem catholicam ac dei ordinationi resistere, ? optaremust valde, ut hii, qui* tali errore tenentur, recte' instruerentur, quo rejectis stultis ac perfidis Basiliensium" dogmati- bus doctrinam ipsius sanete apostolice sedis, in qua Christiana religio semper inviolata permansit quamque dominus noster Jesus Christus fidei matrem et magistram instituit, que eciam generalia concilia recte ac rite cele- brata cum omni veneracione suscepit, sicut 8) 6 om. ut sequitur, — b) on. D FG. g) om. E; P reddebat. anchgetragen. 1) DEF qua. cione. €) E add. nostrorum. h) B ecclesiam; Z ecclesia. m) 2 add, et. Y) in. A bemerkt Schreiber wm Rande noto. Gesandtachaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis De... 1442, Nach rat der erwirdigen der heiligen Ro- mischen kirchen cardinall unser bruder ant- wurten wir als hernach begriffen ist: wir loben in got die begir des durchluchtigen unsers allerliebsten in got sons Pridexichen ; erwelten Romischen konigs und der erwirdi- gen und edeln unser liben bruder und sone des reichs kurfursten, so verre sie fride und einickeit der kirchen begern, als ir danne von iren wegen geworben habt. doch als wir io itzunt ein gemein concihum, darinne die ganze Cristenlich kirche bedewt wirt, halten, das danne der gewalt des bebistlichen stuls und der patriarchen der ganzen Cristenheit bestetiget und die ere der wunderlichen werg 15 gots erhôet und allerloblichst gemacht hat, darinne auch ander sachen fride einickeit und reformirung der kirchen entreffinde und auch lautrung der zweifel, was der worn, wol und heilverticlichen volbracht mochten »o werden, wundert uns zumale vast, das ir von des vorgenanten erwelten und der kur- fursten wegen begert habt, das wir unsern willen darzu geruchten zu geben, damit ein ander gemein und unzweifelich concilium 25 gesammet werde, gleich ale ir sprechen wolt, das dasselb heilige gemein und gar ersam concilium von seiner gotlichen werg wegen zweifelhaftig geschatzt würde, das dach nicht anders were danne widderwertig zu so sein unzellicher selen selickeit, widderstreben Kristemlichem glauben und der ordenuge gots widdersteen, nu bogerten wir vast, das die, die in sol- chem irthum verhefft sein, recht underwiset 35 wurden, damit sie die tórechten und un- glaubigen lere der Besilschen hinwurfen und der lere des heiligen bebistlichen stuls, dar- inne Cristenlicher orden? alzeit unzirbrochen bliben ist und die unser herre Jhesus Christus + ein müter und meistrin des glaubens gesetzt. hat, die auch die gemeinen concilia, die recht 4) B add. et. 2) E add. et. £) D ad. i) Cad. k) B necnon dum; non ds! ther der Zeile 9) D £ Pis; om. G. p) D add. ot. q) F ordina- 45 8) Dadd.in, t) CDP G rucione. u) O Baalllensibus. n) om.. v) B bemerkt hierzu am Ronde stulta et pero dogmata Baslilensium; X5 doomütimus, om. doctrinam. ı Der Petitdruck kennzeichnet den in. die Antwort übernommenen Wortlaut des Antrages. 2 Die Vorlagen haben keine Absätze; diese sind von Orden, sondern Religion bedeutet. uns zum besseren Vergleich des deutschon und lateini- schen Textes eingefügt. $ Diese Überseizung ist zweifellos unrichtig, da religio nach dem ganzen Zusammenhang hier nicht
Strana 63
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 29. ek nos suscepimus? et amplectimur, humi- liter sequerentur simulque cognoscerent, quam apertos inimicos et hostes spiritui? sancto se facerent, qui ut unitatis et pacis > zuctor tantarum gencium populos nationes eb lingwae multis retro seculis ab ipsa suncta sede apostolies dissidentes? in unam fidei veritatem! per nostrum et ipsius? univer- Salis concilii ministerium! mirabiliter copu- 16 lavit. qua de re si quid ad pacem. et reforma- tionem ecclesie ae dubiorum declarationem superesse videatur, in lioc ipso universali concilio recte atque accommodet absolvi 15 potest; quin eeiam et alio convenienciori modo quam? per eonvocacionem novi con- cili hiis rebus bene consuli posse dubium non est}. ub tamen electo et electoribus predictis, 2 quantum cum deo valemusk, morem gera- mus}, nos cum prefato universali concilio m ad almam urbem Romam" in* Latera- nense patriarchinum omnium ecclesiarum primum? transferre intendimus! indeque 25 a) C-F, H suscipimus. €) om. D К, gerimus, 1) В misterium. m) B roneilio. ! Der. Befehl des Papstes, daB die Kurie vom 30 20. Dez. ub für 10 Tage geschlossen und von Florenz nach Hom verlegt werden solle, wohin auch der Papet sich begeben wolle, wurde am 10. Dez. (Florentie - - - die decima mensis decembris ind. 4 1442 poni. 12) von Angelus epise. Tra. 5 gurzensie, Protonotar des Papstes und Stellvertreter des päpetlichen Kämmerera Kard. Luduigs von Aquileja, an allc Kardinàle, Pairiarchen, Erzbischüfe wów. verkindet (Mińchen St.-B. cgm. 1586 fol. 34b cop. ch.; Wien N.-B. cod. 5111 fol. 225 cop. ch.). — 40 Dazu berichtel der in nr, 22 erwihnte cod. Gaddisnus 18 sn Florenz (iol. 318): Undevima decembris omni- bus minime sporantibus, quin ymmo jam hyeme saltem ad ver delatum esse recessum opinantibus, ponuntur cedule recessus Romam, quibus papa inti- 45 mat se infra 15 dies post vicesimam recessurum Romamque curiam velle transferre, quam elausam suspengamque post viocsimam esse decrevit. tertie januariifitin palatioapostolico generaliscongregatio trium statuum concilii, in qua propositum est, si 50 expediret concilium ex Florentin Lateranum trans- ferre; omnium ore conelusum extitit tranelationem fiendam deputatique ex qualibet stntn tres ad b) DX @ spiritue smucti salt aptritul sancta. 8) O-F, H comode. n) C-E Romunam, &tatf in — patrlarehinum; £ in Tatoranonscm patriatchatum, 68 und rcdlichen besammet werden, mit aller ersamkeit ufgenomen hat, als wir danne auch aufgenomen haben und die aufnemen, die- mutielich nachvolgten und erkenten, wie gar offinwar fiende und widdersachen dem heiligen geiste si sich machten, der als ein merer der einickeit und frids mancherlei volk nacion und zÜngen, die da langezit von dem heiligen bebst- lichen stül geteilt sint gewesen, durch unser und dcs gemein concilii dinstperkeit wunder- lich in ein warheit des glaubens bracht hat. darumb ab ichts, das zu einickeit und refor- macion der kirchen und auch zu einer er- clerung eincher zwifel gehoret, nach ver- handen were, ist dhein zwifel nicht, das muge in demselben gemein concilio recht und fuglicher entscheiden und den sachen baß geraten werden und auch durch ein andern fuglichen weg, wanne durch beruffung eins nauwen concihi. doch das wir dem vorgenanten erwelten und kurfursten, so verre wir mit got mogen, zu willen werden, sein wir in willen, uns mit dem egnanten gemein concilio geim Rom zu sante Johanns zu Lateran; die da ist ein houbtkirche aller kirchen, kórzlichen zu ©) D discedentes. — d) E unitatem, h).D quasl. 1!) E esse, kk) D vaesmus. 1) C 0) C D.P € in Tatzrancnaem. ct (om, C) patrlarecharam p) CFE prima. bullam translationis conficiendam. de quo confectu est bulla per deputatos et 5 ejusdem in generali con- gregatione summo pontifice presente lecta. et. tota synodo &pprobante conclusa, cujus seriem in gestis concilialibus aseripsi. — 7Xe genannte Bulle Mise- rator et miseticora, durch die der Papal das Konze] von Florenz nach Rom verlegt und erklärt, daß es dort in basilica Lateranensi dic prima post quintam deci- mari introitus nostri in ipsam aImam Urbem forf- gesetzt. werden. soil, wurde am 24. Febr. 1443 (Flo- renóie 1442 8. kalendas maroii pont, a. 12) erlassen (Wien N.-B.cod. 5089 fol. 2602-2612 cop. ch.) — Der Papas! verließ Florenz am 7, März (Notizen dea Jacobus Radulphi in Rom Vat.-4. Arm, 31 vol.52 fol. 178 not. ch. and im Diario des Stefano Caffari in Rom Archivio comun. Diari di St. Caffari vol. 1, gedr. Archivio della società Homana di storia patrin Vol. 8 рад. 565); er verweilte den Sommer über in Siena und traf am 28. Sept. (nach Vaiois 2, 286 am 29. Sept.) in. Rom ein, Am 14. Okt. (1443 pridie idus octobris pont. I3) wurde die Bue Humani gencris über Br- Offnung des Laterankonzils erlassen ( München St.-B, clm. 86 fol. 348a-249b. Wien N.-B. cod. 5114 fol, 7300). 1442 Dez. 8
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 29. ek nos suscepimus? et amplectimur, humi- liter sequerentur simulque cognoscerent, quam apertos inimicos et hostes spiritui? sancto se facerent, qui ut unitatis et pacis > zuctor tantarum gencium populos nationes eb lingwae multis retro seculis ab ipsa suncta sede apostolies dissidentes? in unam fidei veritatem! per nostrum et ipsius? univer- Salis concilii ministerium! mirabiliter copu- 16 lavit. qua de re si quid ad pacem. et reforma- tionem ecclesie ae dubiorum declarationem superesse videatur, in lioc ipso universali concilio recte atque accommodet absolvi 15 potest; quin eeiam et alio convenienciori modo quam? per eonvocacionem novi con- cili hiis rebus bene consuli posse dubium non est}. ub tamen electo et electoribus predictis, 2 quantum cum deo valemusk, morem gera- mus}, nos cum prefato universali concilio m ad almam urbem Romam" in* Latera- nense patriarchinum omnium ecclesiarum primum? transferre intendimus! indeque 25 a) C-F, H suscipimus. €) om. D К, gerimus, 1) В misterium. m) B roneilio. ! Der. Befehl des Papstes, daB die Kurie vom 30 20. Dez. ub für 10 Tage geschlossen und von Florenz nach Hom verlegt werden solle, wohin auch der Papet sich begeben wolle, wurde am 10. Dez. (Florentie - - - die decima mensis decembris ind. 4 1442 poni. 12) von Angelus epise. Tra. 5 gurzensie, Protonotar des Papstes und Stellvertreter des päpetlichen Kämmerera Kard. Luduigs von Aquileja, an allc Kardinàle, Pairiarchen, Erzbischüfe wów. verkindet (Mińchen St.-B. cgm. 1586 fol. 34b cop. ch.; Wien N.-B. cod. 5111 fol. 225 cop. ch.). — 40 Dazu berichtel der in nr, 22 erwihnte cod. Gaddisnus 18 sn Florenz (iol. 318): Undevima decembris omni- bus minime sporantibus, quin ymmo jam hyeme saltem ad ver delatum esse recessum opinantibus, ponuntur cedule recessus Romam, quibus papa inti- 45 mat se infra 15 dies post vicesimam recessurum Romamque curiam velle transferre, quam elausam suspengamque post viocsimam esse decrevit. tertie januariifitin palatioapostolico generaliscongregatio trium statuum concilii, in qua propositum est, si 50 expediret concilium ex Florentin Lateranum trans- ferre; omnium ore conelusum extitit tranelationem fiendam deputatique ex qualibet stntn tres ad b) DX @ spiritue smucti salt aptritul sancta. 8) O-F, H comode. n) C-E Romunam, &tatf in — patrlarehinum; £ in Tatoranonscm patriatchatum, 68 und rcdlichen besammet werden, mit aller ersamkeit ufgenomen hat, als wir danne auch aufgenomen haben und die aufnemen, die- mutielich nachvolgten und erkenten, wie gar offinwar fiende und widdersachen dem heiligen geiste si sich machten, der als ein merer der einickeit und frids mancherlei volk nacion und zÜngen, die da langezit von dem heiligen bebst- lichen stül geteilt sint gewesen, durch unser und dcs gemein concilii dinstperkeit wunder- lich in ein warheit des glaubens bracht hat. darumb ab ichts, das zu einickeit und refor- macion der kirchen und auch zu einer er- clerung eincher zwifel gehoret, nach ver- handen were, ist dhein zwifel nicht, das muge in demselben gemein concilio recht und fuglicher entscheiden und den sachen baß geraten werden und auch durch ein andern fuglichen weg, wanne durch beruffung eins nauwen concihi. doch das wir dem vorgenanten erwelten und kurfursten, so verre wir mit got mogen, zu willen werden, sein wir in willen, uns mit dem egnanten gemein concilio geim Rom zu sante Johanns zu Lateran; die da ist ein houbtkirche aller kirchen, kórzlichen zu ©) D discedentes. — d) E unitatem, h).D quasl. 1!) E esse, kk) D vaesmus. 1) C 0) C D.P € in Tatzrancnaem. ct (om, C) patrlarecharam p) CFE prima. bullam translationis conficiendam. de quo confectu est bulla per deputatos et 5 ejusdem in generali con- gregatione summo pontifice presente lecta. et. tota synodo &pprobante conclusa, cujus seriem in gestis concilialibus aseripsi. — 7Xe genannte Bulle Mise- rator et miseticora, durch die der Papal das Konze] von Florenz nach Rom verlegt und erklärt, daß es dort in basilica Lateranensi dic prima post quintam deci- mari introitus nostri in ipsam aImam Urbem forf- gesetzt. werden. soil, wurde am 24. Febr. 1443 (Flo- renóie 1442 8. kalendas maroii pont, a. 12) erlassen (Wien N.-B.cod. 5089 fol. 2602-2612 cop. ch.) — Der Papas! verließ Florenz am 7, März (Notizen dea Jacobus Radulphi in Rom Vat.-4. Arm, 31 vol.52 fol. 178 not. ch. and im Diario des Stefano Caffari in Rom Archivio comun. Diari di St. Caffari vol. 1, gedr. Archivio della società Homana di storia patrin Vol. 8 рад. 565); er verweilte den Sommer über in Siena und traf am 28. Sept. (nach Vaiois 2, 286 am 29. Sept.) in. Rom ein, Am 14. Okt. (1443 pridie idus octobris pont. I3) wurde die Bue Humani gencris über Br- Offnung des Laterankonzils erlassen ( München St.-B, clm. 86 fol. 348a-249b. Wien N.-B. cod. 5114 fol, 7300). 1442 Dez. 8
Strana 64
1442 Doe, 8 , omni deformitate" ac scandalorum occasione . 64 prelatos aliquos ex omni nacione convo- care, cum quibus an eciam aliud concilium. numeroslus indicere expediat et qui ad id admitti vel* qui repeli debeant ac de modo in eo procedendi deliberemus, quo^ sublata, velutique ex novo procedendi modo hiis nostris temporibus perniciose invaluit, obvietur. super quibus vobiseum? conferre voluigse- mus, si ad ea venissetis instructi. quod cum factum non sit, ut et vos requisiti sepjus dixistis, intendimus oratores nostros ad prefatum electum et electores mittere, qui cum eis de predictis conferre habeant, quam- quam nullo modo videre possimus?, quid cum eis ultra dicere valeamus, nisi eorum neutralitate! seu animorum suspenstone de- posita, quam Christi fides ignorat. ad pristi- nam nobis et huic sancte? apostolice sedi reverenciam et obediencuun primo rever- tantur, ut debent et ex salutis sue necessi- tate tenentur. quo uno, si bene! considerent, absque alio labore unitas in dei ecelesia reintegrari* po- test, eb maxime cum non videamus, quo- modo! ad ipsum concilium admitti et in eo consedere? debeant neutirales, quod? si velut fideles et hujus sancte apo- stolice sedis devoti effecerint, ut speramus et per visoera misericordie domini nostri Josu Christi requirimus, habita posimodum super predictis collacione eum eis et prelati? vocandi simul cum aliis hic existentibus aliud eciam nume- roBius concilium indicendum suaserint, id deo auctore facere intendimus ac nostrum tunc propositum reliquis regibus et principi- bus, qui constanter permanserunt! nobiscum in temptacionibus nostris et* fideliter secuti sunt, intimaret, quatenus ipsis consultis res ipsa celebrior firmior" atque stabilior ha- beatur. 2)CDet, b)Dque €) E delormitatls. Sektreiber am Rande nota. m) C om. in ev. woeandl. ng) om. C; Duna. z) BG add. et, n) E eonsceudere alias cozinidere. r) C mangerunt, om. noblsenm. : Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. fugen und daselbist hin etlich prelaten. aller nacion berufien und mit in zu rate werden, ob niitz sei, ein anders vollcomlicher concilium zu besamnen, und welch man darzu lassen ader verwerfen und wie man darinne proce- s diern sull; damit alle unschicklichkeit und ursach der schanden aufgehaben werden und den sachen, die als auls einem neuwen weg, der zu diesen unsern zeiten schedlich ufer- standen ist, begegend werd. 1 daraubb wir uns mit uch besprochen wolten haben, ob ir darzu underweist komen wert. sint aber das nicht geschen ist, als ir dann das nach mancherlei ermanuge oft gesprochen habt, sein wir in willen unser sendeboten zn 1s dem obgenanten erwelten und kurfursten zu schicken, dic mit in von den obgerurten sachen reden werden, wiewol wir nicht sehin mdgen, was wir merer mit in reden mügen, wan das sie ir neutraliteten und aufschiebung 2o ires gemüts, das der glauben Christi nicht weis, ablegen und zu der vordern unser und des heiligen Romischen stuls ersamkeit und undertenickeit widderkomen, als sie sullen und nach notturft irs heils pflichtig sein zu thun. 2 und so das geschicht, ab sie das wollen merken, so mag die einigkeit in der Kristen- lichen kirchen an alle ander arbeit dadurch widderpracht werden, und sunderlich dar- umb wan wir nicht sehin, wie die neutrales so zu dem selben concilio zugelassen werden ader darinne sitzen sullen. und so si das als getrew und disses heiligen bebistlichen stuls andechtigen volpringen, als wir hoffen und wir si durch die innersten 35 barmherzickeit unsers herren Jhesu Christi ermanen, so wir uns dan mit in uf die ob- gemelten stugk underreden und die prelaten, die darzu gerufft werden sollen, mit den andern, die hie sein, raten, das ein anders 10 volliclichers concilium gesamniet sull werden, das meinen wir mit gots hulf za thén und alsdanne unsern vursatz andern konigen und fursten, die in unsern anfechtugen stetic- - lich bie uns bliben sint und getreuwlich nach- 1s gevolget haben, zu embiten, damit nach irem rate dieselbe sache dester loblicher kreftiger und bestentlicher behalten werde. d) DIG om. voblacum. e) .D possumus. f) iR A bemerkt h) om.O H. i) Etantum. k) Breintegrare. 1) om. B. 59 0) C em. quod si. p) D preletls vocandie stat prelati a) Com. et Adeliter. ti Bin timore, u) om. C.
1442 Doe, 8 , omni deformitate" ac scandalorum occasione . 64 prelatos aliquos ex omni nacione convo- care, cum quibus an eciam aliud concilium. numeroslus indicere expediat et qui ad id admitti vel* qui repeli debeant ac de modo in eo procedendi deliberemus, quo^ sublata, velutique ex novo procedendi modo hiis nostris temporibus perniciose invaluit, obvietur. super quibus vobiseum? conferre voluigse- mus, si ad ea venissetis instructi. quod cum factum non sit, ut et vos requisiti sepjus dixistis, intendimus oratores nostros ad prefatum electum et electores mittere, qui cum eis de predictis conferre habeant, quam- quam nullo modo videre possimus?, quid cum eis ultra dicere valeamus, nisi eorum neutralitate! seu animorum suspenstone de- posita, quam Christi fides ignorat. ad pristi- nam nobis et huic sancte? apostolice sedi reverenciam et obediencuun primo rever- tantur, ut debent et ex salutis sue necessi- tate tenentur. quo uno, si bene! considerent, absque alio labore unitas in dei ecelesia reintegrari* po- test, eb maxime cum non videamus, quo- modo! ad ipsum concilium admitti et in eo consedere? debeant neutirales, quod? si velut fideles et hujus sancte apo- stolice sedis devoti effecerint, ut speramus et per visoera misericordie domini nostri Josu Christi requirimus, habita posimodum super predictis collacione eum eis et prelati? vocandi simul cum aliis hic existentibus aliud eciam nume- roBius concilium indicendum suaserint, id deo auctore facere intendimus ac nostrum tunc propositum reliquis regibus et principi- bus, qui constanter permanserunt! nobiscum in temptacionibus nostris et* fideliter secuti sunt, intimaret, quatenus ipsis consultis res ipsa celebrior firmior" atque stabilior ha- beatur. 2)CDet, b)Dque €) E delormitatls. Sektreiber am Rande nota. m) C om. in ev. woeandl. ng) om. C; Duna. z) BG add. et, n) E eonsceudere alias cozinidere. r) C mangerunt, om. noblsenm. : Gesandtschaften des Frankfurter Reichstages Sept. bis Dez. 1442. fugen und daselbist hin etlich prelaten. aller nacion berufien und mit in zu rate werden, ob niitz sei, ein anders vollcomlicher concilium zu besamnen, und welch man darzu lassen ader verwerfen und wie man darinne proce- s diern sull; damit alle unschicklichkeit und ursach der schanden aufgehaben werden und den sachen, die als auls einem neuwen weg, der zu diesen unsern zeiten schedlich ufer- standen ist, begegend werd. 1 daraubb wir uns mit uch besprochen wolten haben, ob ir darzu underweist komen wert. sint aber das nicht geschen ist, als ir dann das nach mancherlei ermanuge oft gesprochen habt, sein wir in willen unser sendeboten zn 1s dem obgenanten erwelten und kurfursten zu schicken, dic mit in von den obgerurten sachen reden werden, wiewol wir nicht sehin mdgen, was wir merer mit in reden mügen, wan das sie ir neutraliteten und aufschiebung 2o ires gemüts, das der glauben Christi nicht weis, ablegen und zu der vordern unser und des heiligen Romischen stuls ersamkeit und undertenickeit widderkomen, als sie sullen und nach notturft irs heils pflichtig sein zu thun. 2 und so das geschicht, ab sie das wollen merken, so mag die einigkeit in der Kristen- lichen kirchen an alle ander arbeit dadurch widderpracht werden, und sunderlich dar- umb wan wir nicht sehin, wie die neutrales so zu dem selben concilio zugelassen werden ader darinne sitzen sullen. und so si das als getrew und disses heiligen bebistlichen stuls andechtigen volpringen, als wir hoffen und wir si durch die innersten 35 barmherzickeit unsers herren Jhesu Christi ermanen, so wir uns dan mit in uf die ob- gemelten stugk underreden und die prelaten, die darzu gerufft werden sollen, mit den andern, die hie sein, raten, das ein anders 10 volliclichers concilium gesamniet sull werden, das meinen wir mit gots hulf za thén und alsdanne unsern vursatz andern konigen und fursten, die in unsern anfechtugen stetic- - lich bie uns bliben sint und getreuwlich nach- 1s gevolget haben, zu embiten, damit nach irem rate dieselbe sache dester loblicher kreftiger und bestentlicher behalten werde. d) DIG om. voblacum. e) .D possumus. f) iR A bemerkt h) om.O H. i) Etantum. k) Breintegrare. 1) om. B. 59 0) C em. quod si. p) D preletls vocandie stat prelati a) Com. et Adeliter. ti Bin timore, u) om. C.
Strana 65
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 29. 65 5 10 superest, ut dictos electum" et electores hortemur in domino, ut salubria monita nostra suscipientes illosb perditionis filiose Basilee existentes domum dei cum" tantae ejus offensa nostraque et hujus sancte apostolice sedis necnon prelatorum regum! principum et aliorum fidelium injuria am- plius profanarer non sinant, sed ipsis ab- jectis atque exterminatis nobiscum in domo domini ambulent eum consensu1, quon di- gnos fructus deo! reddant etk animarum suarum salutem cum dei benedictione conse- quantur!. daruber ist, das wir die egenanten erwelten und kurfursten ermanen in got, das sie unsere selige ermanunge aufnemen und die verthumbten sün, die zu Basel sind, das hauws gots mit versmehung sollicher lestrung unser und dises heiligen bebstlichen stuls und der prelaten kunige fursten und ander ge- treuwen ungerechtikeit nicht lassen entwirdi- gen, sunder die ablegen und außreuwten und mit uns in dem hauws gots geen mit ein- mutikeit, damit sie wirdige frucht got geben und ir sel selickeit mit gots benedeiûnge er- werben můgen. amen. 1442 Dax. 8 1442 DeZ S 15 a) C-H stellen um electores et clectum, b)om. D.G. c) in A bemerkt Schreiber am Rande Basilionses perdi- clonit 11il. d) A.C H contempta stalt cum tanta. e) om. D. 1)Eadd. et. 2) B proinvore. h) E et, I)E def. k) E quo. D) B U add. etc. Vgl. Ps. 54, 15. Deutsche Relchstage-Akten XVII.
B. Gesandtschaft zu Papst Eugen nr. 29. 65 5 10 superest, ut dictos electum" et electores hortemur in domino, ut salubria monita nostra suscipientes illosb perditionis filiose Basilee existentes domum dei cum" tantae ejus offensa nostraque et hujus sancte apostolice sedis necnon prelatorum regum! principum et aliorum fidelium injuria am- plius profanarer non sinant, sed ipsis ab- jectis atque exterminatis nobiscum in domo domini ambulent eum consensu1, quon di- gnos fructus deo! reddant etk animarum suarum salutem cum dei benedictione conse- quantur!. daruber ist, das wir die egenanten erwelten und kurfursten ermanen in got, das sie unsere selige ermanunge aufnemen und die verthumbten sün, die zu Basel sind, das hauws gots mit versmehung sollicher lestrung unser und dises heiligen bebstlichen stuls und der prelaten kunige fursten und ander ge- treuwen ungerechtikeit nicht lassen entwirdi- gen, sunder die ablegen und außreuwten und mit uns in dem hauws gots geen mit ein- mutikeit, damit sie wirdige frucht got geben und ir sel selickeit mit gots benedeiûnge er- werben můgen. amen. 1442 Dax. 8 1442 DeZ S 15 a) C-H stellen um electores et clectum, b)om. D.G. c) in A bemerkt Schreiber am Rande Basilionses perdi- clonit 11il. d) A.C H contempta stalt cum tanta. e) om. D. 1)Eadd. et. 2) B proinvore. h) E et, I)E def. k) E quo. D) B U add. etc. Vgl. Ps. 54, 15. Deutsche Relchstage-Akten XVII.
Strana 66
Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. Der Frankfurter Reichstag von 1442 hatte für die Kirchenfrage in Deutschland keine abschließende Lösung finden können und sich deshalb auf ein halbes Jahr vertagt, um inzwischen die Zustimmung der beiden streitenden kirchlichen Parteien zu einem vam Reichstag in Aussicht s genommenen dritten Konzil einzuholen. Am Lichtmeßtage 1443 sollie man sich in Nürnberg wieder versammeln. die Berichte der Gesandten aus Basel und Florenz entgegennehmen und be- raten, was fürderhin zu tun seil. Die deutliche Ablehnung aber, die dem Antrag des Königs und der Kurfürsten vor allem von seiten P. Eugens zuteil geworden war, stellte der Arbeit des kom- wtenden Reichstages ganz unerwartete Schwierigkeiten entgegen. Man wird in einer entsprechenden 10 Rallosigkeit der beteiligten Reichsstände über die durch jene Antworten neugeschaffene Lage den eigentlichen Grund für den schleppenden Fortgang sehen dürfen, den die kirchenpolitischen Ver- handlungen der drei kommenden Nürnberger Reichstage genommen haben. Wenn daher maßgebende und kirchlich hervorragend beteiligte Kreise außerhalb des Reichstages eigehe Wege und Lösungen gesucht haben und wenn überhaupt wichtige Verhandlungen mehr zwischen den Tagungen als 15 auf ihnen selbst gepflogen worden sind, so ist dies für den Zusammenhang besonders zu beachten und verpflichtet uns, von solchen nur scheinbar abliegenden Akten gebührende Kenntnis zu nehmen. Wir haben den Nürnberger Lichtmeßtag einen Reichstag genannt, was möglicherweise zum Widerspruch herausfordern wird. Nach den im ersten Bande aufgestellten Richtlinien Weizsäckers sind Reichstage nur solche Versammlungen, in denen sowohl Fürsten als Städte sich zur Beratung 20 von Reichsangelegenheiten — wenn auch zuweilen getrennt voneinander — zusammengefunden haben. Dieses äußere Merkmal trifft beim Nürnberger Lichtmeßtage 1443 allerdings nicht zu: es fehlen die Vertreter der Städte bei den Beratungen, während andererseits entgegen der allge- meinen Gepflogenheit damals, wie schon früher sinmal2, die deutschen Universitäten eigens hin- zugezogen worden sind. Hall man sich nun an die von Weizsäcker gegebenen Regeln, so wäre diese 25 Tagung als königlicher Fürstentag zu bezeichnen. Allein nach dem Kreis der Beswcher be- urteilt, ast sie nur eine Gesandtenkonferenz geblieben. Wenn wis sie trotzdem als Reichstag bezeichnen möchten, so verlangt das eine nähere Erklärung. Es ist zunächst einmal daran festzuhalten, daß der Nürnberger Lichtmeßtag bereits vom Frankfurter Reichstag jür die weitere Behandlung der Kirchenfrage angesetzt worden, also zweifel- 30 los als ein ordnungsmäßiger Reichstag beabsichtigt gewesen ist. Dementsprechend ist er auch vom König als ein „gemeiner Tag", d. i. nach damaligem Sprachgebrauch als Reichstag, ausgeschrieben wordens. Die Abwesenheit der Städte und die außergewöhnliche Heranziehung von Hochschul- vertretern aber ist durch den Rahmen der kirchenpolitischen Verhandlungen bedingt oder doch wenigstens erklärlich. Wie man die Einladung der deutschen Hochschulen zu den Reichstagen in damaliger Zeit zu beurteilen hat, ist bereits in der Einleitung zum Frankfurter Reichstag 1441 auseinandergesetzt worden 4. Zum gleichen Zwecke wie 144I sind ihre Vertreter auch im Jahre 1443 geladen worden 5 35 1 ETA. 16 nr. 229 art. 4. 2 RT. zn Frankfurl Nov. 1441. § Vgl. nr. 30. RTA. 16, 39. 4 5 Vgl. unsere nr. 10. 40
Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. Der Frankfurter Reichstag von 1442 hatte für die Kirchenfrage in Deutschland keine abschließende Lösung finden können und sich deshalb auf ein halbes Jahr vertagt, um inzwischen die Zustimmung der beiden streitenden kirchlichen Parteien zu einem vam Reichstag in Aussicht s genommenen dritten Konzil einzuholen. Am Lichtmeßtage 1443 sollie man sich in Nürnberg wieder versammeln. die Berichte der Gesandten aus Basel und Florenz entgegennehmen und be- raten, was fürderhin zu tun seil. Die deutliche Ablehnung aber, die dem Antrag des Königs und der Kurfürsten vor allem von seiten P. Eugens zuteil geworden war, stellte der Arbeit des kom- wtenden Reichstages ganz unerwartete Schwierigkeiten entgegen. Man wird in einer entsprechenden 10 Rallosigkeit der beteiligten Reichsstände über die durch jene Antworten neugeschaffene Lage den eigentlichen Grund für den schleppenden Fortgang sehen dürfen, den die kirchenpolitischen Ver- handlungen der drei kommenden Nürnberger Reichstage genommen haben. Wenn daher maßgebende und kirchlich hervorragend beteiligte Kreise außerhalb des Reichstages eigehe Wege und Lösungen gesucht haben und wenn überhaupt wichtige Verhandlungen mehr zwischen den Tagungen als 15 auf ihnen selbst gepflogen worden sind, so ist dies für den Zusammenhang besonders zu beachten und verpflichtet uns, von solchen nur scheinbar abliegenden Akten gebührende Kenntnis zu nehmen. Wir haben den Nürnberger Lichtmeßtag einen Reichstag genannt, was möglicherweise zum Widerspruch herausfordern wird. Nach den im ersten Bande aufgestellten Richtlinien Weizsäckers sind Reichstage nur solche Versammlungen, in denen sowohl Fürsten als Städte sich zur Beratung 20 von Reichsangelegenheiten — wenn auch zuweilen getrennt voneinander — zusammengefunden haben. Dieses äußere Merkmal trifft beim Nürnberger Lichtmeßtage 1443 allerdings nicht zu: es fehlen die Vertreter der Städte bei den Beratungen, während andererseits entgegen der allge- meinen Gepflogenheit damals, wie schon früher sinmal2, die deutschen Universitäten eigens hin- zugezogen worden sind. Hall man sich nun an die von Weizsäcker gegebenen Regeln, so wäre diese 25 Tagung als königlicher Fürstentag zu bezeichnen. Allein nach dem Kreis der Beswcher be- urteilt, ast sie nur eine Gesandtenkonferenz geblieben. Wenn wis sie trotzdem als Reichstag bezeichnen möchten, so verlangt das eine nähere Erklärung. Es ist zunächst einmal daran festzuhalten, daß der Nürnberger Lichtmeßtag bereits vom Frankfurter Reichstag jür die weitere Behandlung der Kirchenfrage angesetzt worden, also zweifel- 30 los als ein ordnungsmäßiger Reichstag beabsichtigt gewesen ist. Dementsprechend ist er auch vom König als ein „gemeiner Tag", d. i. nach damaligem Sprachgebrauch als Reichstag, ausgeschrieben wordens. Die Abwesenheit der Städte und die außergewöhnliche Heranziehung von Hochschul- vertretern aber ist durch den Rahmen der kirchenpolitischen Verhandlungen bedingt oder doch wenigstens erklärlich. Wie man die Einladung der deutschen Hochschulen zu den Reichstagen in damaliger Zeit zu beurteilen hat, ist bereits in der Einleitung zum Frankfurter Reichstag 1441 auseinandergesetzt worden 4. Zum gleichen Zwecke wie 144I sind ihre Vertreter auch im Jahre 1443 geladen worden 5 35 1 ETA. 16 nr. 229 art. 4. 2 RT. zn Frankfurl Nov. 1441. § Vgl. nr. 30. RTA. 16, 39. 4 5 Vgl. unsere nr. 10. 40
Strana 67
Einleitung. 67 um eben als Gutachter und Sachberater bet den Verhandlungen zugegen zu sein. Hall man nun an dieser Erkenntnis einer gewissen Wandlungsfähigkeit des Teilnehmerkreises bei den damaligen Reichstagen — ganz im Gegensatz zu späteren Zeiten — einmal jest, so folgt daraus unschwer, daß dieser Kreis auch wohl gelegentlich je noch dem Verhandlungsstoff beschränkt werden konnte. 5 Wir wissen aus früheren Reichstagsakten von Sonderberatungen einzelner Gruppen, insbesondere der Kurfürsten und Fürsten untereinander, und die Verhandlungen des Frankfurter Reichstages 1442 zeigen deutlich, daß die Stadtegesandten zu den Kirchenverhandlungen keineswegs grund- satzlich, sondern erst zu einem ziemlich späten Zeitpunkt hinzugezogen worden sind und da viel- loicht auch mehr zum Zweck einer Urderweisung als in der Absicht, die Meinung der Städte zu 10 hören und ihre Zustimmung einzuholen. Somit kann kein Zweifel sein, daß man die Anwesenheit stadtischer Vertreter bei den Verhandlungen über die Kirchenfrage nicht für unbedingt erforderlich gehalten hat. Wahrscheinlich wären sie zu einem schon fortgeschrittenen Stand der Kirchenver- handlungen wiederum gerufen worden, wie sie ja auch späterhin zum Nürnberger Reichstag 1444 vom König geladen worden sind, allerdings „nicht allein in der heiligen Kirchen- sondern auch 15 in des heiligen Reiches und Deutscher Lande Sachen" Es laßt sich also in dieser Zeit, da die Formen einer Reichsversammlung noch immer nicht völlig gefestigt erscheinen, die Bestimmung cines solchen Reichstages nicht allein aus dem äußseren Merkmal des Teilnehmerkreises ableiten. Vielmehr müssen wir gerade im vorliegenden Falle den Nachdruck auf den Zweck und Inhalt der Tagung legen. Daß aber die Kirchenfrage damals die 2o wichtigste Reichsangelegenheit gewesen ist, beweisen die großen Reichstage zu Frankfurt 1442 und Nürnberg 1444, in deren Mittelpunkt die Bemühungen um die Beseitigung des Schismas gestanden haben. Zwischen beiden bilden die Nürnberger Verhandlungen von 1443 notwendige Zwischenglieder, deren Besprechungen und Abschiede von jenem zu diesem hinüberleiten. Dor Wille des Frankfurter Reichstages und censo des Königs, aber auch die Anschauung der Zeit- 25 genossen sah in ihnen Reichstage in eigentlichen Sinne, wofür selbst der Unwille der Städte über ihre Nichtachtung ein mittelbarer Beweis sein kann. Hieran ändert auch das geringe Ergebnis dieser Tagungen nichts, das, wie wir schon feststellten, mehr in der Ratlosigkeit der Teilnehmer als etwa in der Abwesenheit des Königs und der Kurfürsten begründel erscheint. A. Vorbereitungen des Tages nr. 30—40. 35 Uber irgendwelche Anstallen und Vorbereitungen der Reichsstände für den kommenden Reichstag fehlt jegliche Nachricht. Nur die Akten der kursächsischen Kanzlei und die Anucisung der Kurfürsten von Sachsen und Brandenburg (nr. 39) zeigen, daß man auf dieser Seite der Wichtigkeit der bevorstehenden Tagung gerecht zu werden versucht hat. Demgegenüber bemerkt man die geistlichen Kurfürsten auf politischen Pfaden, die von den Riehtlinien des letzten Reichs- tages weit abführen. Anzeichen für Vorbereitungen ihrerseits zur Mitarbeit an den Aufgaben des kommenden Tages fehlen gänzlich, wobei nicht vergessen werden darf, daß daran auch die früh- zeitige Nachricht über das Fernbleiben des Königs] wesentliche Schuld gehabt haben mag. Man hat wohl cine Tagung 2u St. Goar am 17. Januar für Vorbesprechungen der Rheini- schen Kurfürsten zum kommenden Reichstag beanspruchen wollen2. Aber wir wissen über diese 30 40 1 Vom Konsianzer Tage aus berichlet Enea Silvio un Amidano (Wolkan I, I nr. 39) über die Weiterreise des kgl. Hofes und bemerkt: incertum est, an Nurem- bergam venturi simus; es ist fraglich, aber nicht ausgeschlossen, daß Enea hier an den Nürnberger 45 RT. denkt. 2 Hansen (I, 63* nr. 1), dessen Mitteilung Kraus (S. 109) übernommen hat, führt als Beleg für diese Kurjüreten-Besprechung zu St. Goar cine Stelle aus dem Briefkopiar Kleve-Mark. Verhaltnis zu Kur- keln nr. 40 (fol. 19b) des Düsseldorfer Staatsarchivs an. Die betr. Worte enistammen jedcch nicht der Ab- schrift eines Originalschreibens, sondern dem ver- bindenden und erklärenden Zwischentext des Kopisten, der damit einen gleich darauf in Abschrijt wieder- gegebenen Brief des Gf. [Friedrich] von Môrs an Hzg. [Adolf von Kieve] (fol. 19b-20a) inhaltlich vorweg. nimmt. Darin teill der Graf u. a. mit, daß Ebf. [Dietrich] von Köln zu einem gewilnschten Tage am 6. Jan. nicht kommen könne: want he op sent
Einleitung. 67 um eben als Gutachter und Sachberater bet den Verhandlungen zugegen zu sein. Hall man nun an dieser Erkenntnis einer gewissen Wandlungsfähigkeit des Teilnehmerkreises bei den damaligen Reichstagen — ganz im Gegensatz zu späteren Zeiten — einmal jest, so folgt daraus unschwer, daß dieser Kreis auch wohl gelegentlich je noch dem Verhandlungsstoff beschränkt werden konnte. 5 Wir wissen aus früheren Reichstagsakten von Sonderberatungen einzelner Gruppen, insbesondere der Kurfürsten und Fürsten untereinander, und die Verhandlungen des Frankfurter Reichstages 1442 zeigen deutlich, daß die Stadtegesandten zu den Kirchenverhandlungen keineswegs grund- satzlich, sondern erst zu einem ziemlich späten Zeitpunkt hinzugezogen worden sind und da viel- loicht auch mehr zum Zweck einer Urderweisung als in der Absicht, die Meinung der Städte zu 10 hören und ihre Zustimmung einzuholen. Somit kann kein Zweifel sein, daß man die Anwesenheit stadtischer Vertreter bei den Verhandlungen über die Kirchenfrage nicht für unbedingt erforderlich gehalten hat. Wahrscheinlich wären sie zu einem schon fortgeschrittenen Stand der Kirchenver- handlungen wiederum gerufen worden, wie sie ja auch späterhin zum Nürnberger Reichstag 1444 vom König geladen worden sind, allerdings „nicht allein in der heiligen Kirchen- sondern auch 15 in des heiligen Reiches und Deutscher Lande Sachen" Es laßt sich also in dieser Zeit, da die Formen einer Reichsversammlung noch immer nicht völlig gefestigt erscheinen, die Bestimmung cines solchen Reichstages nicht allein aus dem äußseren Merkmal des Teilnehmerkreises ableiten. Vielmehr müssen wir gerade im vorliegenden Falle den Nachdruck auf den Zweck und Inhalt der Tagung legen. Daß aber die Kirchenfrage damals die 2o wichtigste Reichsangelegenheit gewesen ist, beweisen die großen Reichstage zu Frankfurt 1442 und Nürnberg 1444, in deren Mittelpunkt die Bemühungen um die Beseitigung des Schismas gestanden haben. Zwischen beiden bilden die Nürnberger Verhandlungen von 1443 notwendige Zwischenglieder, deren Besprechungen und Abschiede von jenem zu diesem hinüberleiten. Dor Wille des Frankfurter Reichstages und censo des Königs, aber auch die Anschauung der Zeit- 25 genossen sah in ihnen Reichstage in eigentlichen Sinne, wofür selbst der Unwille der Städte über ihre Nichtachtung ein mittelbarer Beweis sein kann. Hieran ändert auch das geringe Ergebnis dieser Tagungen nichts, das, wie wir schon feststellten, mehr in der Ratlosigkeit der Teilnehmer als etwa in der Abwesenheit des Königs und der Kurfürsten begründel erscheint. A. Vorbereitungen des Tages nr. 30—40. 35 Uber irgendwelche Anstallen und Vorbereitungen der Reichsstände für den kommenden Reichstag fehlt jegliche Nachricht. Nur die Akten der kursächsischen Kanzlei und die Anucisung der Kurfürsten von Sachsen und Brandenburg (nr. 39) zeigen, daß man auf dieser Seite der Wichtigkeit der bevorstehenden Tagung gerecht zu werden versucht hat. Demgegenüber bemerkt man die geistlichen Kurfürsten auf politischen Pfaden, die von den Riehtlinien des letzten Reichs- tages weit abführen. Anzeichen für Vorbereitungen ihrerseits zur Mitarbeit an den Aufgaben des kommenden Tages fehlen gänzlich, wobei nicht vergessen werden darf, daß daran auch die früh- zeitige Nachricht über das Fernbleiben des Königs] wesentliche Schuld gehabt haben mag. Man hat wohl cine Tagung 2u St. Goar am 17. Januar für Vorbesprechungen der Rheini- schen Kurfürsten zum kommenden Reichstag beanspruchen wollen2. Aber wir wissen über diese 30 40 1 Vom Konsianzer Tage aus berichlet Enea Silvio un Amidano (Wolkan I, I nr. 39) über die Weiterreise des kgl. Hofes und bemerkt: incertum est, an Nurem- bergam venturi simus; es ist fraglich, aber nicht ausgeschlossen, daß Enea hier an den Nürnberger 45 RT. denkt. 2 Hansen (I, 63* nr. 1), dessen Mitteilung Kraus (S. 109) übernommen hat, führt als Beleg für diese Kurjüreten-Besprechung zu St. Goar cine Stelle aus dem Briefkopiar Kleve-Mark. Verhaltnis zu Kur- keln nr. 40 (fol. 19b) des Düsseldorfer Staatsarchivs an. Die betr. Worte enistammen jedcch nicht der Ab- schrift eines Originalschreibens, sondern dem ver- bindenden und erklärenden Zwischentext des Kopisten, der damit einen gleich darauf in Abschrijt wieder- gegebenen Brief des Gf. [Friedrich] von Môrs an Hzg. [Adolf von Kieve] (fol. 19b-20a) inhaltlich vorweg. nimmt. Darin teill der Graf u. a. mit, daß Ebf. [Dietrich] von Köln zu einem gewilnschten Tage am 6. Jan. nicht kommen könne: want he op sent
Strana 68
68 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Fobruar 1443. kurfürstliche Zusammenkunft selbst nichte und alle daran gekmiipften Vermutungen entbehren jeglicher Grundlage. Die besonderen Unternehmungen, in die sich damals und während des laufenden Jahres der Trierer Kurfürst auf eigene Rechnung oder im Auftrage der Sächsischen Herzöge eingelassen hat, gaben allerdings mehrfuch Anlaß 2u Besprechungen mit Vertretern anderer Kurfürsten. Aber es muß auf Grund eingehender Prüsung der einschlagigen Akten davor gewarnt werden, hierun weitergehende Rückschlüisse auf gleichwcitige Besprechungen reichs- und kirchenpolitischer Art zu knüpfen, wie es im Schrifttum bisher öfters geschehen ist. Verschieden sorgfältig waren die Vorbereilungen zu einer gebührenden Vertretung auf dem kommenden RT., die man bei den streitenden kirchlichen Parteien Konzil und Papst beobachten kann; sie entsprachen ganz der Haltung, die beide vordem zum Vorschlag eines dritten Konzils 10 eingenommen hatten. P. Eugen beorderte wiederum Johannes van Carvajal und Nicolaus von Kues als seine Vertreter nach Nürnbery ab (nr. 37). Obwohl aber nur Carvajal zu erreichen war und auch erst nach dem Abschied beim RT. cintraf, führten seine dort abgegebenen Gegenerklarungen zur Denkschrijt Tudeschis (nr. 45) unter den noch anwesenden Besuchern des Tages zu einer leb- 15 haften kirchenpolitischen Aussprache. Erhebliche Vorbereitungen unternahm das Baseler Konzil in der Absicht, die Beratungen des zukünftigen RT. aut mehreren Wegen in seinem Sinne zu becinflussen. Hierzu gehören zu- nächst die verschiedenen Denkschriften und Außerungen von Mitgliedern des Konzils zur Ant- wort P. Eugens, über deren Vorlage auf dem RT. einiges in der folgenden Litera zu sagen sein 20 wird (vgl. auch nr. 32). Sodann aber war man bemüht, durch eine große Gesandtschaft in Nürn- berg Einfluß zu gewinnen. Allein die Unterhandlungen darüber mit dem in Lausanne weilenden P. Felix verliefen außerordentlich schwerfallig, und die rechtzeitige Abordnung der Gesandtschajt scheiterte außer an der Personenfrage nicht zuletzt auch an der Schwierigkeit, in der zur Ver- fügung stehenden Zeit die notwendigen Gelder aufzubringen. Segovia freilich, der dies in seinem 25 Bericht (nr. 33) nicht zugeben möchte, macht am Schluß andere Gründe dafür geltend. 5 B. Akten zum Tage nr. 41—45. Zu den uns überlieserten Hauptakten des Lichtmeß-Reichstages scheint zunächst nur der Abschied (nr. 44) au gehören. Daß wir dariiber hinaus weitere Aktenstücke in dieser Ab- teilung vereinigt haben, die äußerlich nur Vorakten zu sein scheinen und ihre Behandlung auf 30 dem RT. nicht ofne weiteres erkennen lassen, muß hier näher begründet werden. Das Baseler Konzil entjaltete sogleich nach Bekanntwerden der päpstlichen Antwort und im Zusammenhang mit den Vorbereitungen zur Beschickung des Lichtmeßtages eine lebhafte publi- zistische Tätigkeit gegen P. Eugen. Nach Segovias Bericht sind zunächst 5 Punkte der papst- lichen Antwort von Tudeschi zu einer Art Flugschrift1 verarbeitet worden (nr. 42), die den 35 deutschen Kurfürsten beweisen sollte, wie tief sie durch ihr Festhalten an der Neutraluat und Anthoenis dage [Jun. 17] ze Sent Guwere sijn müeste, umb der kurzonge wille dede ich mime herren van Köln boitschaft, den Tag mit dem Herzog von Kleve auf Di. vor u. 1. fr. dach lichtmyssen [Jan. 29) zu verlegen. — Da ihrigens auch der i Sachen der sächoisch-savoyischen Heirat vnd Luxemburgs zum Erzbischof von Trier abgeordnete süchstsche Gesandte Apel Vilztum am 9 Jan. diesen bevorstehenden Tag zu Sanct Gwere uf dem Ryne erwahnt (Dresden Loc. 9648: Schriften Vol. I fol. 13 or. ch.) dürfte es sich um eine Beaprechung zwischen den Erzbischöfen von Köln und Trier gehandelt haben; vielleicht war es die gleiche Angelegenheid über die kurz zunor, am So. R. s. Andrets dage 1442 (Dez. 2] zu Andernach eine Urkunde der beiden Erzbischöfe ausgestelll worden ist, nach der betde in ihren Straitig- keiten (stoiß) wegen der Städle, Schlösser und Festun- gen Sinczich and Remagen die Zeil füir einen Tag var 40 Gf. Philipps zu Kaczenelnbogen von etnem Monat bis auf palmsuntagh [April 14/ verlängern (Koblenz Kurtrier Abt. 1 A Urk. or. ch. 6. 2 sigg. ini. subl. impr. del.). Jedenfalls findel sich für die Annahme einer Besprechung aller Rheinischen Kurfärsten über 45 die Kirchenfrage kein Anhaltspunkt. So von Hufnagel (8, 297 An. 6) bezeichnet, der damit den propagandistischen Charakter des Stückes recht glücklich trifft; man ugl. den gleichen Zweck bei Curvajals Geyenschrift in unserer nr. 88a. 50
68 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Fobruar 1443. kurfürstliche Zusammenkunft selbst nichte und alle daran gekmiipften Vermutungen entbehren jeglicher Grundlage. Die besonderen Unternehmungen, in die sich damals und während des laufenden Jahres der Trierer Kurfürst auf eigene Rechnung oder im Auftrage der Sächsischen Herzöge eingelassen hat, gaben allerdings mehrfuch Anlaß 2u Besprechungen mit Vertretern anderer Kurfürsten. Aber es muß auf Grund eingehender Prüsung der einschlagigen Akten davor gewarnt werden, hierun weitergehende Rückschlüisse auf gleichwcitige Besprechungen reichs- und kirchenpolitischer Art zu knüpfen, wie es im Schrifttum bisher öfters geschehen ist. Verschieden sorgfältig waren die Vorbereilungen zu einer gebührenden Vertretung auf dem kommenden RT., die man bei den streitenden kirchlichen Parteien Konzil und Papst beobachten kann; sie entsprachen ganz der Haltung, die beide vordem zum Vorschlag eines dritten Konzils 10 eingenommen hatten. P. Eugen beorderte wiederum Johannes van Carvajal und Nicolaus von Kues als seine Vertreter nach Nürnbery ab (nr. 37). Obwohl aber nur Carvajal zu erreichen war und auch erst nach dem Abschied beim RT. cintraf, führten seine dort abgegebenen Gegenerklarungen zur Denkschrijt Tudeschis (nr. 45) unter den noch anwesenden Besuchern des Tages zu einer leb- 15 haften kirchenpolitischen Aussprache. Erhebliche Vorbereitungen unternahm das Baseler Konzil in der Absicht, die Beratungen des zukünftigen RT. aut mehreren Wegen in seinem Sinne zu becinflussen. Hierzu gehören zu- nächst die verschiedenen Denkschriften und Außerungen von Mitgliedern des Konzils zur Ant- wort P. Eugens, über deren Vorlage auf dem RT. einiges in der folgenden Litera zu sagen sein 20 wird (vgl. auch nr. 32). Sodann aber war man bemüht, durch eine große Gesandtschaft in Nürn- berg Einfluß zu gewinnen. Allein die Unterhandlungen darüber mit dem in Lausanne weilenden P. Felix verliefen außerordentlich schwerfallig, und die rechtzeitige Abordnung der Gesandtschajt scheiterte außer an der Personenfrage nicht zuletzt auch an der Schwierigkeit, in der zur Ver- fügung stehenden Zeit die notwendigen Gelder aufzubringen. Segovia freilich, der dies in seinem 25 Bericht (nr. 33) nicht zugeben möchte, macht am Schluß andere Gründe dafür geltend. 5 B. Akten zum Tage nr. 41—45. Zu den uns überlieserten Hauptakten des Lichtmeß-Reichstages scheint zunächst nur der Abschied (nr. 44) au gehören. Daß wir dariiber hinaus weitere Aktenstücke in dieser Ab- teilung vereinigt haben, die äußerlich nur Vorakten zu sein scheinen und ihre Behandlung auf 30 dem RT. nicht ofne weiteres erkennen lassen, muß hier näher begründet werden. Das Baseler Konzil entjaltete sogleich nach Bekanntwerden der päpstlichen Antwort und im Zusammenhang mit den Vorbereitungen zur Beschickung des Lichtmeßtages eine lebhafte publi- zistische Tätigkeit gegen P. Eugen. Nach Segovias Bericht sind zunächst 5 Punkte der papst- lichen Antwort von Tudeschi zu einer Art Flugschrift1 verarbeitet worden (nr. 42), die den 35 deutschen Kurfürsten beweisen sollte, wie tief sie durch ihr Festhalten an der Neutraluat und Anthoenis dage [Jun. 17] ze Sent Guwere sijn müeste, umb der kurzonge wille dede ich mime herren van Köln boitschaft, den Tag mit dem Herzog von Kleve auf Di. vor u. 1. fr. dach lichtmyssen [Jan. 29) zu verlegen. — Da ihrigens auch der i Sachen der sächoisch-savoyischen Heirat vnd Luxemburgs zum Erzbischof von Trier abgeordnete süchstsche Gesandte Apel Vilztum am 9 Jan. diesen bevorstehenden Tag zu Sanct Gwere uf dem Ryne erwahnt (Dresden Loc. 9648: Schriften Vol. I fol. 13 or. ch.) dürfte es sich um eine Beaprechung zwischen den Erzbischöfen von Köln und Trier gehandelt haben; vielleicht war es die gleiche Angelegenheid über die kurz zunor, am So. R. s. Andrets dage 1442 (Dez. 2] zu Andernach eine Urkunde der beiden Erzbischöfe ausgestelll worden ist, nach der betde in ihren Straitig- keiten (stoiß) wegen der Städle, Schlösser und Festun- gen Sinczich and Remagen die Zeil füir einen Tag var 40 Gf. Philipps zu Kaczenelnbogen von etnem Monat bis auf palmsuntagh [April 14/ verlängern (Koblenz Kurtrier Abt. 1 A Urk. or. ch. 6. 2 sigg. ini. subl. impr. del.). Jedenfalls findel sich für die Annahme einer Besprechung aller Rheinischen Kurfärsten über 45 die Kirchenfrage kein Anhaltspunkt. So von Hufnagel (8, 297 An. 6) bezeichnet, der damit den propagandistischen Charakter des Stückes recht glücklich trifft; man ugl. den gleichen Zweck bei Curvajals Geyenschrift in unserer nr. 88a. 50
Strana 69
Einleitung. 69 durch die Forderung eines allgemeinen Konzils in der Einschätzung des Papstes stünden. Diese Denkschrift ist nach der Uberschrift der Wiener Handschrift cod. 5104 den königlichen Gesandten — d. h. also auf dem Nürnberger Tage — zugegangen. Daß sein Inhalt dort auch zur Sprache ge- kommen ist, geht unschwer aus der späteren, den Reichstagsmitgliedern vorgetragenen Replik 5 Carvajals (nr. 45) hervor. Die Denkschrift muß deshalb als Aktenstück des Tages selbst betrachtet werden. Neben Tudeschi haite sich auch Segovin in bekannter breiter Ausführlichkeit mit der päpst- lichen Antwort befaßt (nr. 13). Aus unersichtlichen Gründen hat sie der Verfasser nicht in seine Konzilsgeschichte aufgenommen, sondern dort als unerhebliche Privatarbeit' beiseite geschoben. 10 Wahrscheinlich hat auch sie dem Reichstag vorgelegen, wie man aus ihrer Uberlieferung in der Wiener Handschrift cod. 5116, einem Koder aus dem Besitz des kgl. Gesandten in Nürnberg Thomas Ebendorfer, und in den hurmainzischen Akten des Würzburger Staatsarchivs schließen darf. Noch ein weiteres Konzilsmitglied, der Prüsident Aleman selbst, nahm in ausführlichem 15 Schreiben an Kg. Friedrich Stellung zur päpstlichen Antwort (nr. 41). Merkwürdig dabei ist, daß von diesem Brief in Segovias Chronik nichts erwähnt ist, um so eigentümlicher, als wir an- nekmen möchten, daß die dem Schreiben beigefügte Abschrift der Antwort nicht der einfache Wort- laut, sondern der mit Segovias weitschweifigen kritischen Bemerkungen (nr. 43) verschene Text gewesen sein muß. Denn es ware keineswegs einzusehen, warum Aleman sonst eine Abschrift den 20 Antwort dem König übersandt haben sollte, da er doch deren Kenntnis bei diesemn hat voraussetzen missen. Für die enge Zusommengehörigkeit beider Stücke (nrr. 4I u. 43) spricht deuilich, daß beide durch Ebendorfers Hundschrift cod. 5116 in Wien überliefert sind. Der letzte Umstand also macht wiederum wahrscheinlich, daß auch Alemans Schreiben schon dem Reichstag vor- gelegen hat. Auf diesem kürzeren Wege dürfte sein Wortlaut zur Kenntnis des dort tätigen Ge- 25 sandten Ebendorfer gekommen sein. Segovia berichtet nun, nachdem er sich über die Beschlüisse des Reichstags ansführlich ver- breitet hat, daß noch vor dem Auseinandergehen des Reichstags der päpstliche Gesandte Johannes Carvajal in Nürnbery erschienen sei und gewisse Erklärungen aur päpstlichen Antwort abgegeben habe, um dadurch die Streitschriften der Baseler zur selben Antwort zu entkrästen 20 (nr. 18, art. 2). Segovias Andeutungen hieriber sind schr unbestimmt gehalten. Aber man kann kaum zweifeln, dall es sich hierbei um die im Wortlaut überlieferten, von uns als nr. 45 abge- druckten Erwiderungen Carvajals auf Tudeschis Thesen zur päpstlichen Antwort handelt, die Carvajal absichtlich zunächst nur kurz und dadurch einprägsam gehalten hat2, um sie späterhin — auf dem Aschaffenhurger Provinzialkonzil und in Wien vor Kg. Friedrich in ausführlicher 35 Rede genauer zu erlautern. An Hand von Segovias Bericht bapt sich nun auch diese Gegen- erklärung des päpstlichen Beauftragten annähernd datieren: sie kunn uur nach dem Abschied vom 16. Februar, muß aber noch vor dem 25. Februar angesetzt werden, an dom der Bericht über den Reichstag und Carrajals dortiges Auftreten in Basel eingelausen ist. Ja, man wird soyar mit Rücksicht auf die Ubermiulung des Bericlds von Nürnberg nuch Basel noch genauer 40 den 17. oder 18. Februar als Zeit der Abjassung von Carvajals Gegenschrift bestimmen dürfen. Damil scheint auch die Zuordnung dieser nr. 45 zu den Akten des Tages selbst hinreichend gerechtfertigt. Die schlecht genug besuchte Reichstagsversammlung3 hatte sich, wie man schon aus dem wenigen Gesagten und weiterhin aus dem Abschied selbst (nr. 44) erkennen mag, also keineswegs 45 damit begnügt, ihre Unzuständigkeit für irgendwelche bindenden Beschlüsse zu erklaren, und des- 1 Wgl. undere fr. 48. 2 Vgl. unsere nr. 88a. 3 In dem schon in RTA. I6 (S. 384 Anm. 6) aus- zugsweise mitgeteilten Brief des Hofschreibers Hans 50 Gysles an die Stadt Lübeck aus Wien an 1. fr. abent purificacionis 43 [Febr. I] ist bemerkt: ich hab euch am neisten zu guter maß von des tags wegen zu Nurnberg geschriben, do man dann von der bêbste und eins anderen concilii wegen reden wirt. aber ich versehe mich nicht, das iemt endlichs von fursten dohin kom (gedr. Lübeck. Urh. Buch I, 8 S. 149 f. nach Or. im St.-A. Lübeck).
Einleitung. 69 durch die Forderung eines allgemeinen Konzils in der Einschätzung des Papstes stünden. Diese Denkschrift ist nach der Uberschrift der Wiener Handschrift cod. 5104 den königlichen Gesandten — d. h. also auf dem Nürnberger Tage — zugegangen. Daß sein Inhalt dort auch zur Sprache ge- kommen ist, geht unschwer aus der späteren, den Reichstagsmitgliedern vorgetragenen Replik 5 Carvajals (nr. 45) hervor. Die Denkschrift muß deshalb als Aktenstück des Tages selbst betrachtet werden. Neben Tudeschi haite sich auch Segovin in bekannter breiter Ausführlichkeit mit der päpst- lichen Antwort befaßt (nr. 13). Aus unersichtlichen Gründen hat sie der Verfasser nicht in seine Konzilsgeschichte aufgenommen, sondern dort als unerhebliche Privatarbeit' beiseite geschoben. 10 Wahrscheinlich hat auch sie dem Reichstag vorgelegen, wie man aus ihrer Uberlieferung in der Wiener Handschrift cod. 5116, einem Koder aus dem Besitz des kgl. Gesandten in Nürnberg Thomas Ebendorfer, und in den hurmainzischen Akten des Würzburger Staatsarchivs schließen darf. Noch ein weiteres Konzilsmitglied, der Prüsident Aleman selbst, nahm in ausführlichem 15 Schreiben an Kg. Friedrich Stellung zur päpstlichen Antwort (nr. 41). Merkwürdig dabei ist, daß von diesem Brief in Segovias Chronik nichts erwähnt ist, um so eigentümlicher, als wir an- nekmen möchten, daß die dem Schreiben beigefügte Abschrift der Antwort nicht der einfache Wort- laut, sondern der mit Segovias weitschweifigen kritischen Bemerkungen (nr. 43) verschene Text gewesen sein muß. Denn es ware keineswegs einzusehen, warum Aleman sonst eine Abschrift den 20 Antwort dem König übersandt haben sollte, da er doch deren Kenntnis bei diesemn hat voraussetzen missen. Für die enge Zusommengehörigkeit beider Stücke (nrr. 4I u. 43) spricht deuilich, daß beide durch Ebendorfers Hundschrift cod. 5116 in Wien überliefert sind. Der letzte Umstand also macht wiederum wahrscheinlich, daß auch Alemans Schreiben schon dem Reichstag vor- gelegen hat. Auf diesem kürzeren Wege dürfte sein Wortlaut zur Kenntnis des dort tätigen Ge- 25 sandten Ebendorfer gekommen sein. Segovia berichtet nun, nachdem er sich über die Beschlüisse des Reichstags ansführlich ver- breitet hat, daß noch vor dem Auseinandergehen des Reichstags der päpstliche Gesandte Johannes Carvajal in Nürnbery erschienen sei und gewisse Erklärungen aur päpstlichen Antwort abgegeben habe, um dadurch die Streitschriften der Baseler zur selben Antwort zu entkrästen 20 (nr. 18, art. 2). Segovias Andeutungen hieriber sind schr unbestimmt gehalten. Aber man kann kaum zweifeln, dall es sich hierbei um die im Wortlaut überlieferten, von uns als nr. 45 abge- druckten Erwiderungen Carvajals auf Tudeschis Thesen zur päpstlichen Antwort handelt, die Carvajal absichtlich zunächst nur kurz und dadurch einprägsam gehalten hat2, um sie späterhin — auf dem Aschaffenhurger Provinzialkonzil und in Wien vor Kg. Friedrich in ausführlicher 35 Rede genauer zu erlautern. An Hand von Segovias Bericht bapt sich nun auch diese Gegen- erklärung des päpstlichen Beauftragten annähernd datieren: sie kunn uur nach dem Abschied vom 16. Februar, muß aber noch vor dem 25. Februar angesetzt werden, an dom der Bericht über den Reichstag und Carrajals dortiges Auftreten in Basel eingelausen ist. Ja, man wird soyar mit Rücksicht auf die Ubermiulung des Bericlds von Nürnberg nuch Basel noch genauer 40 den 17. oder 18. Februar als Zeit der Abjassung von Carvajals Gegenschrift bestimmen dürfen. Damil scheint auch die Zuordnung dieser nr. 45 zu den Akten des Tages selbst hinreichend gerechtfertigt. Die schlecht genug besuchte Reichstagsversammlung3 hatte sich, wie man schon aus dem wenigen Gesagten und weiterhin aus dem Abschied selbst (nr. 44) erkennen mag, also keineswegs 45 damit begnügt, ihre Unzuständigkeit für irgendwelche bindenden Beschlüsse zu erklaren, und des- 1 Wgl. undere fr. 48. 2 Vgl. unsere nr. 88a. 3 In dem schon in RTA. I6 (S. 384 Anm. 6) aus- zugsweise mitgeteilten Brief des Hofschreibers Hans 50 Gysles an die Stadt Lübeck aus Wien an 1. fr. abent purificacionis 43 [Febr. I] ist bemerkt: ich hab euch am neisten zu guter maß von des tags wegen zu Nurnberg geschriben, do man dann von der bêbste und eins anderen concilii wegen reden wirt. aber ich versehe mich nicht, das iemt endlichs von fursten dohin kom (gedr. Lübeck. Urh. Buch I, 8 S. 149 f. nach Or. im St.-A. Lübeck).
Strana 70
70 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. halb die Berufung eines neuen, vom König und allen Reichsständen zu besuchenden Tages inner- halb eines halben Jahres in Aussicht zu nchmen. Wenn wir die Beschlüsse oder richtiger „Rat- schläge“ dieses Lichtmeßtages als Abschied bezeichnen, so sind wir uns dabei wohl bewußt, daß sie weder dem Inhalt noch der Form nach mit jenen recessus imperii späterer Zeiten zu vergleichen sind, sondern mehr ein Reichsgutachten darstellen, das dem König oder dem nachfolgenden Reichstag zur weiteren Behandlung und Entscheidung überantwortet werden sollte. Dies mag auch bei jeder weiteren Bewertung des Stückes setbst beachtet werden. Wir begegnen also auch hier wieder jener oben besprochenen Eigenart cines damaligen Reichstages, wandelbar in seiner Form zu sein, wie andererseits der letzte große Frankfurter Tag selbst keinen eigentlichen Abschluß in einem besonderen „Abschied gefunden hat, vielmehr — wie auch gegebenenorts schon erwähnt — 10 über die Gesandtschaften nach Basel und Florenz in den Verhandlungen der Nürnberger Tage von 1443 und 1444 seine Fortsetzung finden sollte. Die einhellig gefaßten Dringlichkeitsbeschlüsse dieses Lichtmeßtages, nach denen der König neben der Einberufung eines neuen Tages zugleich auch die Vorbereitung des dritten Konzils in Angriff nehmen sollte (art. 3), und durch die weiterhin dem neuen Reichstag unbedingte Beschlußfähigkeit zuerkannt werden sollte (art. 4), zeigen besser, als es jeder persönliche Bericht vermochte, die von den Gesandien erkannte Gefahr für das Reich und das ernste Gebot der Stunde. In den merkwürdigen Artikeln 5a—c des Abschiedes liegt ein kurz gefaßtes Protokoll über die im Reichstag gepftogenen Verhandlungen vor, aus dem mancherlei über die zwiespaltige Stellung der Kurfürsten und Erzbischöfe zu der damals brennenden Frage einer Aufgabe der kurfürstlichen 20 Protestation und Neutralität zu erkennen ist, — vorausgesetzt natürlich, daß die von uns gegebene Deutung jener in zwei Handschrijten uberlieferten Abkürzungsbuchstaben€ richtig ist; unsere Auflösung derselben stützt sich insbesondere auf die Nürnberger Weinliste (nr. 46); sie wird sich allerdings wohl kaum durch eine bessere Deutung ersetzen lassen. Wie weit König und Kurfürsten im übrigen den Anregungen des „Abschiedes“ tatsachlich 25 nachgekommen sind, werden die Vorbereitungen und der Verlauf des Martinitages noch im einzelnen zeigen. 5 15 C. Schenkungen, Briefwechsel und Berichte nr. 46—49. Die Akten dieser Schlußabteilung sollen unsere Kenntnis über den Verlauf des Tages ab- runden. Sie berichten mittelbar und helfen damit den äußeren Rahmen der Ereignisse gestalten, 30 so verschiedenartig sie auch an sich sein mögen. Unter ihnen sind besonderer Aufmerksamkeit die Awszeichnungen der Stadt Nürnberg wert, die über städtische Ausgaben jür Schenkungen anläßlich des Reichstages Aufschluß geben (nrr. 46 bis 47). Denn es dürfte darin der kleine Kreis der Reichstagsbesucher ziemlich lückenlos wieder- zufinden sein. Wenn man unter ihnen auch Abgesandten einzelner Städte begegnet, so ist zu beden- 35 ken, daß diese in besonderen Angelegenheiten zum König gekommen waren, den man ja in Nürnberg anzutreffen hoffte, hatte doch Kg. Friedrich selbst auf dem Konstanzer Städtetag des vergangenen Jahres die eidgenössischen Vertreter zu diesem Lichtmeßtage nach Nürnberg eigens entboten 2. 1 Vgl. die Varianten. z Vgl. oben S. &. 40
70 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. halb die Berufung eines neuen, vom König und allen Reichsständen zu besuchenden Tages inner- halb eines halben Jahres in Aussicht zu nchmen. Wenn wir die Beschlüsse oder richtiger „Rat- schläge“ dieses Lichtmeßtages als Abschied bezeichnen, so sind wir uns dabei wohl bewußt, daß sie weder dem Inhalt noch der Form nach mit jenen recessus imperii späterer Zeiten zu vergleichen sind, sondern mehr ein Reichsgutachten darstellen, das dem König oder dem nachfolgenden Reichstag zur weiteren Behandlung und Entscheidung überantwortet werden sollte. Dies mag auch bei jeder weiteren Bewertung des Stückes setbst beachtet werden. Wir begegnen also auch hier wieder jener oben besprochenen Eigenart cines damaligen Reichstages, wandelbar in seiner Form zu sein, wie andererseits der letzte große Frankfurter Tag selbst keinen eigentlichen Abschluß in einem besonderen „Abschied gefunden hat, vielmehr — wie auch gegebenenorts schon erwähnt — 10 über die Gesandtschaften nach Basel und Florenz in den Verhandlungen der Nürnberger Tage von 1443 und 1444 seine Fortsetzung finden sollte. Die einhellig gefaßten Dringlichkeitsbeschlüsse dieses Lichtmeßtages, nach denen der König neben der Einberufung eines neuen Tages zugleich auch die Vorbereitung des dritten Konzils in Angriff nehmen sollte (art. 3), und durch die weiterhin dem neuen Reichstag unbedingte Beschlußfähigkeit zuerkannt werden sollte (art. 4), zeigen besser, als es jeder persönliche Bericht vermochte, die von den Gesandien erkannte Gefahr für das Reich und das ernste Gebot der Stunde. In den merkwürdigen Artikeln 5a—c des Abschiedes liegt ein kurz gefaßtes Protokoll über die im Reichstag gepftogenen Verhandlungen vor, aus dem mancherlei über die zwiespaltige Stellung der Kurfürsten und Erzbischöfe zu der damals brennenden Frage einer Aufgabe der kurfürstlichen 20 Protestation und Neutralität zu erkennen ist, — vorausgesetzt natürlich, daß die von uns gegebene Deutung jener in zwei Handschrijten uberlieferten Abkürzungsbuchstaben€ richtig ist; unsere Auflösung derselben stützt sich insbesondere auf die Nürnberger Weinliste (nr. 46); sie wird sich allerdings wohl kaum durch eine bessere Deutung ersetzen lassen. Wie weit König und Kurfürsten im übrigen den Anregungen des „Abschiedes“ tatsachlich 25 nachgekommen sind, werden die Vorbereitungen und der Verlauf des Martinitages noch im einzelnen zeigen. 5 15 C. Schenkungen, Briefwechsel und Berichte nr. 46—49. Die Akten dieser Schlußabteilung sollen unsere Kenntnis über den Verlauf des Tages ab- runden. Sie berichten mittelbar und helfen damit den äußeren Rahmen der Ereignisse gestalten, 30 so verschiedenartig sie auch an sich sein mögen. Unter ihnen sind besonderer Aufmerksamkeit die Awszeichnungen der Stadt Nürnberg wert, die über städtische Ausgaben jür Schenkungen anläßlich des Reichstages Aufschluß geben (nrr. 46 bis 47). Denn es dürfte darin der kleine Kreis der Reichstagsbesucher ziemlich lückenlos wieder- zufinden sein. Wenn man unter ihnen auch Abgesandten einzelner Städte begegnet, so ist zu beden- 35 ken, daß diese in besonderen Angelegenheiten zum König gekommen waren, den man ja in Nürnberg anzutreffen hoffte, hatte doch Kg. Friedrich selbst auf dem Konstanzer Städtetag des vergangenen Jahres die eidgenössischen Vertreter zu diesem Lichtmeßtage nach Nürnberg eigens entboten 2. 1 Vgl. die Varianten. z Vgl. oben S. &. 40
Strana 71
A. Vorbereitungen des Tages nr. 30—40. 30. Kg. Friedrich an Hrg. Albrecht von Baiern1 und an Ebf. Friedrich von Salzburg (ein- 143 Ag. 14 zeln): ladet zu dem für Lichtmeß nach Nürnberg anberaumten Tage; verbietet vorläufigen Bei- bzw. 16 1442 August 14 bzw. 15 Frankfurt. tritt zu einer der beiden Parteien. 10 An Hzg. Albrecht von Baicen: A aus München Geh. St.-A. Kasten schwarz 156/1: Reiohstngs- handlungen 1440-1486 fcl. 31 or. ch. lit. cl. Rücks. Anchrift Dem hochgebornen Albrechten phallenezgraven bey Rein herezogen in Beyern und graven zu Voburg, unserm lieben Sheim und fürsten. An Ebf. Friedrich von Salzburg: B coll. München St.-B. end. germ. 1586 fol. 34a cop. ch.; um rechten Rende beschädigt. Anrede: Erwirdiger furst und lieber andächtiger. Datum: Zu Frangkfurt an unser lieben fraun tag assumpcionis anno etc. 42 unsers reichs im dritter: jare. Die Unterfertigung fehll. Adresse unter der Nachschrif: Dem erwirdigen Fridrichen erz- bischoven zu Saltzburg unserem fursten und lieben andachtigen. Inhaltsangabe bei Segovia lib. 18 cap. 17 (Mon. conc. 3, 1021 Z. 1-12j; Dat. in vigilia assumpe, 5 Fridreich tsw. Hochgeborner lieber oheim und furst. [I] wan wir von der swêrn zwit- trêcht wegen, damit die heilig Cristenlich kirche zu disen zeiten laider grôslich bekumert ist, bey dem gemeinen tag yecz am nachsten zu Franckfürt gehalten mit den erwirdigen und hoch- geborn unsern lieben neven ôheimen und kurfürsten, auch andern unsern und des heiligen" reichs geistlichen und weltlichen fůrsten graven und herren, die daselbs personlich bei uns ge- zo wesen sind, und der andern, so nicht da waren, erberen senndboten zu rat worden sein 2, daz wir und unser benant kurfürsten zu beden parthien unser treflich botschaft fürderlichen schikchen wellen, zu begern, ain künftig gemain concili an ain ander gelegen stat zu berüffen und zu samen, darynne dann " die obgemelten‘ zwitrecht abgestellet und entschaiden und die heilig kirche in begirlich fride und gemach geseczt werden mügen, haben wir auch ainen 25 andern gemainen tag auf unser lieben frawen tag purificacionis schirstkumftig gen Nurem- berg geseczt. daselbshin alsdenn unser und unserr kurfürsten vorgemelt botschêft widerumb kômen und zu erkennen geben sullen, was in von beden parthien zu anttwurt gegeben oder begegent sey, daz man sich bei demselben tag zu Nuremberg darnach wisse zu richten hier- umb begern wir an dein liebd mit ernste, gebieten dir auch vestiklich, daz du auf den vor- 30 genanten unserr frawen tag purificacionis gen Nuremberg personlich komest oder, ob dich ehafft sachen daran sawmten, dein botschafft mit macht schikchest, zu raten unde helffen fürzunemen, was alsdann von der obgemelteu zwilrecht wegen nach aller gelegenheit füt- basser zum nuezisten und besten zu tûn sey, wan wir desgelichen unser und des reichs kur- 1443] Febr. 2 Febr. 2 15 al om. B. b) B den. ) Begemelten. d Bandacht. e) B add. zu. 35 1 Zu diesem Briefe gthort ein kleiner, aus der Baierischen Kanzlei stammender Papierzettel, der hinter fol. 31 eingeheftet ist und auf der Rückscite dic Spuren sines Siegels zeigt. Er lautef: item der brief, darin der konig meinen herrn herzog Albrechten 40 zum tag gên Nürmberg vordert auf die liechtmessen [Febr. 2] und in darin verpewt, dhainem tail an- zebangen, ist gen Můnchen geantwort worden an critag vor sand Thamas dez heiliger zwelfpoten tag [Dez. 18] anno domini etc. 42. 2 VgI. RTA. 16 nr. 226.
A. Vorbereitungen des Tages nr. 30—40. 30. Kg. Friedrich an Hrg. Albrecht von Baiern1 und an Ebf. Friedrich von Salzburg (ein- 143 Ag. 14 zeln): ladet zu dem für Lichtmeß nach Nürnberg anberaumten Tage; verbietet vorläufigen Bei- bzw. 16 1442 August 14 bzw. 15 Frankfurt. tritt zu einer der beiden Parteien. 10 An Hzg. Albrecht von Baicen: A aus München Geh. St.-A. Kasten schwarz 156/1: Reiohstngs- handlungen 1440-1486 fcl. 31 or. ch. lit. cl. Rücks. Anchrift Dem hochgebornen Albrechten phallenezgraven bey Rein herezogen in Beyern und graven zu Voburg, unserm lieben Sheim und fürsten. An Ebf. Friedrich von Salzburg: B coll. München St.-B. end. germ. 1586 fol. 34a cop. ch.; um rechten Rende beschädigt. Anrede: Erwirdiger furst und lieber andächtiger. Datum: Zu Frangkfurt an unser lieben fraun tag assumpcionis anno etc. 42 unsers reichs im dritter: jare. Die Unterfertigung fehll. Adresse unter der Nachschrif: Dem erwirdigen Fridrichen erz- bischoven zu Saltzburg unserem fursten und lieben andachtigen. Inhaltsangabe bei Segovia lib. 18 cap. 17 (Mon. conc. 3, 1021 Z. 1-12j; Dat. in vigilia assumpe, 5 Fridreich tsw. Hochgeborner lieber oheim und furst. [I] wan wir von der swêrn zwit- trêcht wegen, damit die heilig Cristenlich kirche zu disen zeiten laider grôslich bekumert ist, bey dem gemeinen tag yecz am nachsten zu Franckfürt gehalten mit den erwirdigen und hoch- geborn unsern lieben neven ôheimen und kurfürsten, auch andern unsern und des heiligen" reichs geistlichen und weltlichen fůrsten graven und herren, die daselbs personlich bei uns ge- zo wesen sind, und der andern, so nicht da waren, erberen senndboten zu rat worden sein 2, daz wir und unser benant kurfürsten zu beden parthien unser treflich botschaft fürderlichen schikchen wellen, zu begern, ain künftig gemain concili an ain ander gelegen stat zu berüffen und zu samen, darynne dann " die obgemelten‘ zwitrecht abgestellet und entschaiden und die heilig kirche in begirlich fride und gemach geseczt werden mügen, haben wir auch ainen 25 andern gemainen tag auf unser lieben frawen tag purificacionis schirstkumftig gen Nurem- berg geseczt. daselbshin alsdenn unser und unserr kurfürsten vorgemelt botschêft widerumb kômen und zu erkennen geben sullen, was in von beden parthien zu anttwurt gegeben oder begegent sey, daz man sich bei demselben tag zu Nuremberg darnach wisse zu richten hier- umb begern wir an dein liebd mit ernste, gebieten dir auch vestiklich, daz du auf den vor- 30 genanten unserr frawen tag purificacionis gen Nuremberg personlich komest oder, ob dich ehafft sachen daran sawmten, dein botschafft mit macht schikchest, zu raten unde helffen fürzunemen, was alsdann von der obgemelteu zwilrecht wegen nach aller gelegenheit füt- basser zum nuezisten und besten zu tûn sey, wan wir desgelichen unser und des reichs kur- 1443] Febr. 2 Febr. 2 15 al om. B. b) B den. ) Begemelten. d Bandacht. e) B add. zu. 35 1 Zu diesem Briefe gthort ein kleiner, aus der Baierischen Kanzlei stammender Papierzettel, der hinter fol. 31 eingeheftet ist und auf der Rückscite dic Spuren sines Siegels zeigt. Er lautef: item der brief, darin der konig meinen herrn herzog Albrechten 40 zum tag gên Nürmberg vordert auf die liechtmessen [Febr. 2] und in darin verpewt, dhainem tail an- zebangen, ist gen Můnchen geantwort worden an critag vor sand Thamas dez heiliger zwelfpoten tag [Dez. 18] anno domini etc. 42. 2 VgI. RTA. 16 nr. 226.
Strana 72
72 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1442 Attg. 14 brW. 15 fürsten und ander fürsten geistlich und weltlich, dahin ze komen oder zu schikchen, auch also beschriben und ervordert haben. und sein selber in willen, uns zu dem benanten tag auch in aygner personn zu fûgen oder, ob wir durch unvermeidlich sachen daran verhindert würden (des wir ye nicht getrawen) unser botschaft darczu mit macht zu schikchen. [2] dann als unser egenanten kurfûrsten vor czeitten umb redlich ursachen, die sy darczu bewegten, beezeugnûss und aynigung, die man zu latein protestacion und union phligt zu nennen, fürgenomen und getan haben, daryn menig geistlich und weltlich fürsten grafen herren und ander des heiligen reichs undertanen zu in getreten sind 1, ist bey dem obgenanten tag zu Franckfurt auch durch zeitigen wolbedachten rat fürgenomen und betrachtet, wie uns als Römischen kûnig wol gebûre und zyme, sôlh beczeugnüsse" und ainigung zu hannthaben, 10 damit das heilig Rômisch reich und sunderlich Deutsche lannd vor zuertrennung verwaret und in eynikait dester bass gehalten werden. also gebieten wir dir auch von Rômischer kûnig- licher macht ernstlich und vestiklich, daz du zu dheiner obgemelten b parthie nicht zufallest noch dich erklerest, sunder dich in der masse haltest, als wir und unser oftgenant kurfürsten und ander, die in denselben" beczeugnûss und aynigung sind, uns vorher gehalten haben 15 und noch maynen zu halten, so lang uncz wir und dieselben unser kurfürsten und ander unser und des reichs geistlich und weltlich fursten aber zu rat werden, wie man sich von sôlher obgemelten zwittrecht wegen alsdenn fürbasser halten sûlle. darumb wir dann den egemelten gemeynen tag gen Nuremberg geseczt haben. sunder solt du wider die vorge- melten beczeugnůsse und aynigung selber nicht tun noch yemand, als vil an dir ist, gestatten 20 ze tun. wann wer das ûbertrête oder dawider icht tête in ainend stukchen oder mer, in welhen wirden eren oder stannde er were, der sol darumb verfallen in die peen in denselben beczeugnûss und aynigung begriffen und mit namen verliesung alles seines gûtes, halbes zu geben und zu anttwûrtten in unser und des heiligen reichs kamer und des andern halben tails dem oder den, die wider solich vorgemelt beczeugnüss und aynigung damit geleidigt 25 würden, und sol darczu derselb übertrêter als ain verserer gemaynes frides an dheinen ennden nicht geleitte haben noch geleittet werden. das ist genczlich unser maynung. geben zu Franckfurt an unserr lieben frawn abend assumpcionis anno etc. quadragesimo secundo. [Nachschrift an Erzbischof von Salzburg:] Auch entpfelhen wir dir, das du solichen tag 1442 in unsern briefen begriffen deinen suffraganen verkunden wellest, das si auch an alles ver- 30 AUg. I4 ban. Is ziehen auf denselben tag komen oder aber ir volmechtig sendboten darzue schigken. Ad mandatum domini regis in consilio. 142 31. Kg. Friedrich an gen. deutsche Universitäten: ersucht um Abordnung von Rechisgelehrten zum Nov. 22 Nürnberger Tage zwecks Entgegennahme der Antwort beider kirchlichen Parteien und Erörte- rung von Mitteln gegen das Schisma. 1442 November 22 Konstanz. 38 a) B gezeugnusse. by B der egemelten parthelen statt obgemelten parthie, c) B derselben. d) B ainem stugk statt alnen stukchen. An die Univ. Wien 2. A aus Wien U.-A. Fasc. V Lit. B nr. 1 or. ch. lit. cl. — Druck: Kink 1, 2 §. 73-74; rücks. Anschrift Honorabilibus et egregiis .. rectori magistris doctoribus toti- que universitati studii Wiennensis devotis nobis sincere dilectis. An die Univ. [Erfurt]: B coll. Wurzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburg, Geistl. Schrank Lade 18 nr. 4 Libell II fol. 119b-120a cop. ch. Anschrift und Unterfertigung fehlen. — In Würz. burg St.-A. ebenda Lade 18 nr. 5 Libell III fol. 87b-88a cop. ch. sacc. 16. An die Univ. [Köln]: C coll. Wien N.-B. ms. 5104 fol. 80ab cop. ch. Uberschrift Heo littera fuit lecta coram universitate studii Coloniensis in aula fratrum minorum anno domini 1443 4č die jovis mensis decembris 27. Anschrift wie in Vorl. A mit Coloniensis; Unterjertigung fehlt. 40 Vgl. Union ven 1438 (RTA. I3 nrr. 130 u. 144) und deren Erneverung 1439 (RTA. 14 nrr. 214 u. 215). 1 2 Nach den Protokoll der Wiener Artistenfakultdt (Univ.-A. Acta facultatis artium lib. II. fol. 153b bis 154a cop. ch. coaeva, teilw. gedr. Kink S. 75] wurde
72 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1442 Attg. 14 brW. 15 fürsten und ander fürsten geistlich und weltlich, dahin ze komen oder zu schikchen, auch also beschriben und ervordert haben. und sein selber in willen, uns zu dem benanten tag auch in aygner personn zu fûgen oder, ob wir durch unvermeidlich sachen daran verhindert würden (des wir ye nicht getrawen) unser botschaft darczu mit macht zu schikchen. [2] dann als unser egenanten kurfûrsten vor czeitten umb redlich ursachen, die sy darczu bewegten, beezeugnûss und aynigung, die man zu latein protestacion und union phligt zu nennen, fürgenomen und getan haben, daryn menig geistlich und weltlich fürsten grafen herren und ander des heiligen reichs undertanen zu in getreten sind 1, ist bey dem obgenanten tag zu Franckfurt auch durch zeitigen wolbedachten rat fürgenomen und betrachtet, wie uns als Römischen kûnig wol gebûre und zyme, sôlh beczeugnüsse" und ainigung zu hannthaben, 10 damit das heilig Rômisch reich und sunderlich Deutsche lannd vor zuertrennung verwaret und in eynikait dester bass gehalten werden. also gebieten wir dir auch von Rômischer kûnig- licher macht ernstlich und vestiklich, daz du zu dheiner obgemelten b parthie nicht zufallest noch dich erklerest, sunder dich in der masse haltest, als wir und unser oftgenant kurfürsten und ander, die in denselben" beczeugnûss und aynigung sind, uns vorher gehalten haben 15 und noch maynen zu halten, so lang uncz wir und dieselben unser kurfürsten und ander unser und des reichs geistlich und weltlich fursten aber zu rat werden, wie man sich von sôlher obgemelten zwittrecht wegen alsdenn fürbasser halten sûlle. darumb wir dann den egemelten gemeynen tag gen Nuremberg geseczt haben. sunder solt du wider die vorge- melten beczeugnůsse und aynigung selber nicht tun noch yemand, als vil an dir ist, gestatten 20 ze tun. wann wer das ûbertrête oder dawider icht tête in ainend stukchen oder mer, in welhen wirden eren oder stannde er were, der sol darumb verfallen in die peen in denselben beczeugnûss und aynigung begriffen und mit namen verliesung alles seines gûtes, halbes zu geben und zu anttwûrtten in unser und des heiligen reichs kamer und des andern halben tails dem oder den, die wider solich vorgemelt beczeugnüss und aynigung damit geleidigt 25 würden, und sol darczu derselb übertrêter als ain verserer gemaynes frides an dheinen ennden nicht geleitte haben noch geleittet werden. das ist genczlich unser maynung. geben zu Franckfurt an unserr lieben frawn abend assumpcionis anno etc. quadragesimo secundo. [Nachschrift an Erzbischof von Salzburg:] Auch entpfelhen wir dir, das du solichen tag 1442 in unsern briefen begriffen deinen suffraganen verkunden wellest, das si auch an alles ver- 30 AUg. I4 ban. Is ziehen auf denselben tag komen oder aber ir volmechtig sendboten darzue schigken. Ad mandatum domini regis in consilio. 142 31. Kg. Friedrich an gen. deutsche Universitäten: ersucht um Abordnung von Rechisgelehrten zum Nov. 22 Nürnberger Tage zwecks Entgegennahme der Antwort beider kirchlichen Parteien und Erörte- rung von Mitteln gegen das Schisma. 1442 November 22 Konstanz. 38 a) B gezeugnusse. by B der egemelten parthelen statt obgemelten parthie, c) B derselben. d) B ainem stugk statt alnen stukchen. An die Univ. Wien 2. A aus Wien U.-A. Fasc. V Lit. B nr. 1 or. ch. lit. cl. — Druck: Kink 1, 2 §. 73-74; rücks. Anschrift Honorabilibus et egregiis .. rectori magistris doctoribus toti- que universitati studii Wiennensis devotis nobis sincere dilectis. An die Univ. [Erfurt]: B coll. Wurzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburg, Geistl. Schrank Lade 18 nr. 4 Libell II fol. 119b-120a cop. ch. Anschrift und Unterfertigung fehlen. — In Würz. burg St.-A. ebenda Lade 18 nr. 5 Libell III fol. 87b-88a cop. ch. sacc. 16. An die Univ. [Köln]: C coll. Wien N.-B. ms. 5104 fol. 80ab cop. ch. Uberschrift Heo littera fuit lecta coram universitate studii Coloniensis in aula fratrum minorum anno domini 1443 4č die jovis mensis decembris 27. Anschrift wie in Vorl. A mit Coloniensis; Unterjertigung fehlt. 40 Vgl. Union ven 1438 (RTA. I3 nrr. 130 u. 144) und deren Erneverung 1439 (RTA. 14 nrr. 214 u. 215). 1 2 Nach den Protokoll der Wiener Artistenfakultdt (Univ.-A. Acta facultatis artium lib. II. fol. 153b bis 154a cop. ch. coaeva, teilw. gedr. Kink S. 75] wurde
Strana 73
A. Vorbereitungen des Tages nr. 30-31 73 E An die Univ. Heidelberg1: D coll. Heidelberg U.-A. Cod. 1 3, 2 fol. 178b cop. ch. Anschrift wie 1412 in Vorl. A mit Heydalbergensis unter dem Stück, darunter der Vermerk Nota. propinavi- Non. 22 mus nuncio portanti predictam litteram unum florenum et rogavimus eum, quod universi- tatem nostram regie majestati recommendaret. qui fuit bene contentus. — Regest : Winkel- mann, Urk. Buch d. Univ, Heidelberg 2, 36 nr. 308. Fridericus --- etc.: Honorabiles, sincere dilecti. inter gravissimas curas, quibus assidue premimur, ea precipue animum nostrum sollicitudine pulsat assidua, ut temporibus nostris b pacatam conservantes ecclesiam divisiones quaslibet, sicut ex advocacionis obligamur officio“, Christianorum finibus propulsemus. hinc est, quod nos, quemadmodum devocionem 10 vestram credimus non latere, ad consulendumd et providendum super calamitatibus variis ac languoribus, quibus in presenti tabido scismate Christiana religio conquassatur, diversase dietas instituimus et cum in‘ illis ob multorum vocatorum, qui necessarii ad tantam rem vide- bantur, absenciam juxta votum et desiderium nostrum provideri oportune non potuisset, tandem duce altissimo ins proxima Franckfordensi dieta unacum sacri Romani imperii 15 principibus electoribus et aliis pluribus ecclesiasticis et secularibus in hanc concordem senten- ciam devenimus, ut ad partes hincinde dissidentes oum eisdem principibus electoribus solennes destinare curaremus ambasiatores ad promovendum et laborandum, si fortassis generale et communiter ab omnibus indubitatum concilium ex voluntate et opera ipsarum parcium posset institui, quare, cum earum parcium responsa ad dietam in festo purifica- 20 cionis proxime venturo apud Nurembergam celebrandam sine dilacione ab eisdem am- basiatoribus perferri debeant, cumque propter professionem vestram et sciencie do- numh, quo sanctam dei tenemini illuminare et consolari ecclesiam, vos maxime deceat animarum salutem et pacem Christiani populi promovere, eandem vestram devocionem attentius requirimus et seriosius exhortamur, quatenus ex vobis aliquos viros prestantes et 25 tam divini quam humani juris poriciam habentes plenoque vestro mandato suffultos ad locum et dietam hujusmodi ac ini presignato tempore destinare? curetis ad consulendum et 11413! Fečr. 2 a) om. B D, in O Jolgt hier Anschrift, vgl. Quellenbeschreituag. b)om. B. chom. B. d) Bconfidendum. c)om. B. 1om. B. H)OM. B. H) B dominl. 11owb. D. die königliche Einladung am 28. Dez. in einer Sitzung so der Universität verlesen und einem Ausschuß, der sick aus je zwet Abgeordreten der einzelnen Fakuliäten zusammensetzte, zur weiteren Beratung äberwiesen. Der bet Kink nicht abgedruckte Teil des Protokolls berichtet: deputati una cum rectore convenientes 25 deliberaverunt, quod ex pluribus causis jam non esset aliquis mittendus ad illam dietam, precipue tamen propter defectum expensarum, et quod in adventu regis universitas deberet se pulchre de non mittendo excusare et cum motivis. Dieser Beschluß 40 muirde der Universität am 30. Dez. vorgetragen und von ihr per pluralitatem angenommen (den Wortlaut vergleiche man in dem Druck bei Kink S. 7á). 1 Antwort der Univ. siche vr. 40. 2 Wahrend vor diesem RT. noch ausschließtich die 45 Mitarbeit der deutschen Universitäten vom Könige in der Kirckenfrage beaneprucht wurde, meldete sich zu gleicher Zeit die Universitat Paris von selbel zw Wort. Am 17. oder 22. Jan. dricken Rektor und Universität Paris in einem Schreiben an thre Gesandten beim 50 Baccler Konzil Dyowisius de Sabrevais und Nicolaus Amici ihre Genugtuung uber die Bereituilligkeit des Konzile zu seiner Verlegung aus, teilen mit, daß sie dies auch dem Konzil und dem Römischen König schreiben wollten, and legen Abschriften beider Schrei- 55 ben bes. (Der Briej ist unter zumi verschiedenen Daten überlieiert 1. Parisius in nostra congregcaione generali apud sauctum Maturinum solempniter cele- brata a. d. 1442 die 17. januarii in Basel U.-B. Ms. E. I. 4 fol. 503ab cop. ch. ; München St.-B. egm. 1586 fol. 102a cop. ch., im Datum Martinum, Unterschrift Rector et universitas studii Parisiensis Hebert; Wien N.-B. cod. 5104 fol. 187b cop. ch.; — 2. mit Datum —- 1443 die vero 22. jan. in Basel Ms. A. III. 41 fol. 294a (Segovia lib. 19 c. 14) cop. mb.; Melk Stifte-B. cod. 842 fol. 1981 cop. ch.; Wien cod. 5393 fol. 52a cop. ch.) — Der Brief an das Konzil vom. 22. Jan. enthali, daß die Universitdt von der vom Konzil pro pace componenda ausgesprochenen Be- reitwilligkeit zu einer Verlegung vernommen hat und diese tamquam pacis olivam aufnimmt; der König von Frankreich und auch der Römische König werden magna ad pacem ecelesie, sicut apud nos fertur, diebus nostris habendam bereit sein; sie danken dem Römischen König, dum nostris votis descendens in- justas a sui regni finibus jussit aboleri privaciones litteris patentibus nobis de hujusmodi re gratis con- cessin; das Konzil möge nun dafür wirken, ut post terribilia, que cernimus, populus acquisicionis in pace respiret (Busel Ms. E. I. 4 fol. 503a; Melk Stifts-B. cod. 842 fol. 199 ab. München ogm. 1586 fol. 101 ab; ebenda clm. 17543 fol. 200b-201a; Wien eod. 5393 fol. 52a-53a). — In dem Schreiben an Kg.
A. Vorbereitungen des Tages nr. 30-31 73 E An die Univ. Heidelberg1: D coll. Heidelberg U.-A. Cod. 1 3, 2 fol. 178b cop. ch. Anschrift wie 1412 in Vorl. A mit Heydalbergensis unter dem Stück, darunter der Vermerk Nota. propinavi- Non. 22 mus nuncio portanti predictam litteram unum florenum et rogavimus eum, quod universi- tatem nostram regie majestati recommendaret. qui fuit bene contentus. — Regest : Winkel- mann, Urk. Buch d. Univ, Heidelberg 2, 36 nr. 308. Fridericus --- etc.: Honorabiles, sincere dilecti. inter gravissimas curas, quibus assidue premimur, ea precipue animum nostrum sollicitudine pulsat assidua, ut temporibus nostris b pacatam conservantes ecclesiam divisiones quaslibet, sicut ex advocacionis obligamur officio“, Christianorum finibus propulsemus. hinc est, quod nos, quemadmodum devocionem 10 vestram credimus non latere, ad consulendumd et providendum super calamitatibus variis ac languoribus, quibus in presenti tabido scismate Christiana religio conquassatur, diversase dietas instituimus et cum in‘ illis ob multorum vocatorum, qui necessarii ad tantam rem vide- bantur, absenciam juxta votum et desiderium nostrum provideri oportune non potuisset, tandem duce altissimo ins proxima Franckfordensi dieta unacum sacri Romani imperii 15 principibus electoribus et aliis pluribus ecclesiasticis et secularibus in hanc concordem senten- ciam devenimus, ut ad partes hincinde dissidentes oum eisdem principibus electoribus solennes destinare curaremus ambasiatores ad promovendum et laborandum, si fortassis generale et communiter ab omnibus indubitatum concilium ex voluntate et opera ipsarum parcium posset institui, quare, cum earum parcium responsa ad dietam in festo purifica- 20 cionis proxime venturo apud Nurembergam celebrandam sine dilacione ab eisdem am- basiatoribus perferri debeant, cumque propter professionem vestram et sciencie do- numh, quo sanctam dei tenemini illuminare et consolari ecclesiam, vos maxime deceat animarum salutem et pacem Christiani populi promovere, eandem vestram devocionem attentius requirimus et seriosius exhortamur, quatenus ex vobis aliquos viros prestantes et 25 tam divini quam humani juris poriciam habentes plenoque vestro mandato suffultos ad locum et dietam hujusmodi ac ini presignato tempore destinare? curetis ad consulendum et 11413! Fečr. 2 a) om. B D, in O Jolgt hier Anschrift, vgl. Quellenbeschreituag. b)om. B. chom. B. d) Bconfidendum. c)om. B. 1om. B. H)OM. B. H) B dominl. 11owb. D. die königliche Einladung am 28. Dez. in einer Sitzung so der Universität verlesen und einem Ausschuß, der sick aus je zwet Abgeordreten der einzelnen Fakuliäten zusammensetzte, zur weiteren Beratung äberwiesen. Der bet Kink nicht abgedruckte Teil des Protokolls berichtet: deputati una cum rectore convenientes 25 deliberaverunt, quod ex pluribus causis jam non esset aliquis mittendus ad illam dietam, precipue tamen propter defectum expensarum, et quod in adventu regis universitas deberet se pulchre de non mittendo excusare et cum motivis. Dieser Beschluß 40 muirde der Universität am 30. Dez. vorgetragen und von ihr per pluralitatem angenommen (den Wortlaut vergleiche man in dem Druck bei Kink S. 7á). 1 Antwort der Univ. siche vr. 40. 2 Wahrend vor diesem RT. noch ausschließtich die 45 Mitarbeit der deutschen Universitäten vom Könige in der Kirckenfrage beaneprucht wurde, meldete sich zu gleicher Zeit die Universitat Paris von selbel zw Wort. Am 17. oder 22. Jan. dricken Rektor und Universität Paris in einem Schreiben an thre Gesandten beim 50 Baccler Konzil Dyowisius de Sabrevais und Nicolaus Amici ihre Genugtuung uber die Bereituilligkeit des Konzile zu seiner Verlegung aus, teilen mit, daß sie dies auch dem Konzil und dem Römischen König schreiben wollten, and legen Abschriften beider Schrei- 55 ben bes. (Der Briej ist unter zumi verschiedenen Daten überlieiert 1. Parisius in nostra congregcaione generali apud sauctum Maturinum solempniter cele- brata a. d. 1442 die 17. januarii in Basel U.-B. Ms. E. I. 4 fol. 503ab cop. ch. ; München St.-B. egm. 1586 fol. 102a cop. ch., im Datum Martinum, Unterschrift Rector et universitas studii Parisiensis Hebert; Wien N.-B. cod. 5104 fol. 187b cop. ch.; — 2. mit Datum —- 1443 die vero 22. jan. in Basel Ms. A. III. 41 fol. 294a (Segovia lib. 19 c. 14) cop. mb.; Melk Stifte-B. cod. 842 fol. 1981 cop. ch.; Wien cod. 5393 fol. 52a cop. ch.) — Der Brief an das Konzil vom. 22. Jan. enthali, daß die Universitdt von der vom Konzil pro pace componenda ausgesprochenen Be- reitwilligkeit zu einer Verlegung vernommen hat und diese tamquam pacis olivam aufnimmt; der König von Frankreich und auch der Römische König werden magna ad pacem ecelesie, sicut apud nos fertur, diebus nostris habendam bereit sein; sie danken dem Römischen König, dum nostris votis descendens in- justas a sui regni finibus jussit aboleri privaciones litteris patentibus nobis de hujusmodi re gratis con- cessin; das Konzil möge nun dafür wirken, ut post terribilia, que cernimus, populus acquisicionis in pace respiret (Busel Ms. E. I. 4 fol. 503a; Melk Stifts-B. cod. 842 fol. 199 ab. München ogm. 1586 fol. 101 ab; ebenda clm. 17543 fol. 200b-201a; Wien eod. 5393 fol. 52a-53a). — In dem Schreiben an Kg.
Strana 74
74 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1442 Non. 22 collaborandum super modis et viis, quibus predicto scismate penitus extirpato pax et unio ipsius ecclesie efficacius procurari possit et inclita nacio nostra Germanica a pericu- datum Constancie die 22. mensis novem- losiori divisione salubrius valeat preservari. bris anno domini etc. 42, regni vero nostri anno tercio. Ad mandatum domini regis in consilio. H1dé3 32. Das Bascler Konzil an Bf. Paulus fvon Olmützl|: Aufforderung zur Obödienz angesichts Anfand] der zustimmenden Antwort des Konzils und der Absage P. Eugens zu den königlichen und kurfürstlicken Antragen (nr. 4 und 23). [Basel 1443 Anjang27. Aus Basel U.-B. Ms. E. I. 4 fol. 431ab cop. ch. Inc. Libenter de hiis. Erinnert den Bischof an die Berufung des Baseler Konzils durch zwei vorwasgegangene Konzilien und 10 zwet Römische Päpste und an die Begründung seiner Autorität durch jene Erklarung3 des Konstanzer Konzils. erinnert weiter an die Herbeiführung des Schismas in der Berufung eines anderen Konzils durch Eugen IV., was neben anderem dessen Absetzung durch das Baseler Konzil zur Folge gehabt habe. jam quoque Christicole conspiciunt hoc fuisse necessarium fieri pro salute publica ecclesie, conservacione fidei ac universe religionis Christiane simulque attendunt longam pacienciam et benignitatem hujus sancte sinodi, que -- tot ad-15 versitates tolleravit et simul cum justicia, quam prosequebatur, eciam paratam se obtulit ad viam pacis condescendens benigne peticionibus carissimi ecclesie filii Friderici Romanorum regis et prelatorum ac principum electorum Romani imperii in ea re exhibitis. ipse vero, qui a papatu depositus justicie et veri- tati adversabatur, pacem eciam repulit reddens ipsis catholicis principibus responsionem capciosam plenam rigore obprobriis et injuriis, ita ut omnes jam manifeste cognoscere possint injusticiam ejus et 20 justiciam ecclesie luculenter intueri, unde opus est, ut tua devocio als Künder und Verteidiger der Glaubens- wahrheiten und als Seelenhirte inducendo eos [Klerus und Volk] efficaciter ad rectum tramitem vere obe- diencie erga ipsam ecclesiam et hanc sanctam sinodum ipsam representantem neenon - -- Felicem papam quintum verum et indubitatum summum pontificem et vicarium Christi per eandem sanctam sinodum legitime electum et assumptum, simulque resistat probitas tua illis, qui oves tue providencie commissas 25 11443 per devia errorum seducere et ab ipsa vera obediencia ecelesie variis artibus abducere moliuntur. Schluß- Anfangl wunsch. datum etc. 1443 Fdr. 1. Fohr. 33. Aufzeichnungen Segovias über die Verhandlungen des Baseler Konzils wegen Beschickung 1443 Januar und Februar. des Nürnberger Reichstages. A aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 292ab (Jo. de Segovia lib. 19 cap. 12) cop. mb. B coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 325b-326b (Seg. l. c.) cop. mb. C coll. Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 355b-356b (Seg. l. c.) cop. ch. In Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4183 fol. 256a-257a. — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 352ab. Druck: Monumenta conciliorum 3, 1235-1257. 30 Febr. [I] Mensis decursu februarii preterita explicacione litterarum4 receptarum precipue 35 referendum est de facta a patribus diligencia super destinanda legacione solemni, magna Friedrich billel die Universität zu befehlen, nostras nominaciones sacri generalis Basiliensis concilii decretacionibus ac regis Christianissimi et domini nostri supremi pragmatice sanctioni convenientes per totum vestre serenitatis imperium et precipue in loois hujus regni sacro tamen imperio subjectis cursum habere liberum, und daß darüber impe- rialis littera gratis concedatur, velut vestra regalis magnifloencia dignata est agere super iniquarum privacionum sancta et justa abolicione (Basel U.-B. Ms. E. I. 10 fol. 322ab cop. ch.; im Datum 22. die mensis jan. 1442 more Gallicano; ebenda Ms. E. I. 4 fol. 503b-504a cop. ch.;). 1 Von den wenigen Bischöfen des Namens,,Paulus“, die (nach Gams] i. J. 1443 zu finden sind, dürite dieser einzige deutsche Bischof als nächeter in Frage kommen. Möglicherwetse besteht hier ein Zusammen- hang mit der damals im Konzil verhandelten Angelegen- heit des Nic. Gramis fvgl. urr. 9 und 12); man vyl. 40 Cod. dipl. Silesiae 15, 28 f. nr. 26 und 27. 2 Das Datum ist in etwa durch das Bskannt- werden der päpstlichen Antwort in Konzil bestimnt, das nach nr. 43 Vorl. A am 13. Jan. erfolgt ist. Eine nähere Veranlassung zw dem Schreiten an den ge- 45 nannten Adressaten ist nicht erkennbar. Egl. aber Anm. I. 3 Vgl. die Dekrete der 4. und 5. Session vom 30. März und 6. April 1415 (Munsi 27, 585 und 590). Uber die verschiedenen, zu Anfang 1443 im 50 Konzil behandelten Briefs, daranter Schreiben der
74 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1442 Non. 22 collaborandum super modis et viis, quibus predicto scismate penitus extirpato pax et unio ipsius ecclesie efficacius procurari possit et inclita nacio nostra Germanica a pericu- datum Constancie die 22. mensis novem- losiori divisione salubrius valeat preservari. bris anno domini etc. 42, regni vero nostri anno tercio. Ad mandatum domini regis in consilio. H1dé3 32. Das Bascler Konzil an Bf. Paulus fvon Olmützl|: Aufforderung zur Obödienz angesichts Anfand] der zustimmenden Antwort des Konzils und der Absage P. Eugens zu den königlichen und kurfürstlicken Antragen (nr. 4 und 23). [Basel 1443 Anjang27. Aus Basel U.-B. Ms. E. I. 4 fol. 431ab cop. ch. Inc. Libenter de hiis. Erinnert den Bischof an die Berufung des Baseler Konzils durch zwei vorwasgegangene Konzilien und 10 zwet Römische Päpste und an die Begründung seiner Autorität durch jene Erklarung3 des Konstanzer Konzils. erinnert weiter an die Herbeiführung des Schismas in der Berufung eines anderen Konzils durch Eugen IV., was neben anderem dessen Absetzung durch das Baseler Konzil zur Folge gehabt habe. jam quoque Christicole conspiciunt hoc fuisse necessarium fieri pro salute publica ecclesie, conservacione fidei ac universe religionis Christiane simulque attendunt longam pacienciam et benignitatem hujus sancte sinodi, que -- tot ad-15 versitates tolleravit et simul cum justicia, quam prosequebatur, eciam paratam se obtulit ad viam pacis condescendens benigne peticionibus carissimi ecclesie filii Friderici Romanorum regis et prelatorum ac principum electorum Romani imperii in ea re exhibitis. ipse vero, qui a papatu depositus justicie et veri- tati adversabatur, pacem eciam repulit reddens ipsis catholicis principibus responsionem capciosam plenam rigore obprobriis et injuriis, ita ut omnes jam manifeste cognoscere possint injusticiam ejus et 20 justiciam ecclesie luculenter intueri, unde opus est, ut tua devocio als Künder und Verteidiger der Glaubens- wahrheiten und als Seelenhirte inducendo eos [Klerus und Volk] efficaciter ad rectum tramitem vere obe- diencie erga ipsam ecclesiam et hanc sanctam sinodum ipsam representantem neenon - -- Felicem papam quintum verum et indubitatum summum pontificem et vicarium Christi per eandem sanctam sinodum legitime electum et assumptum, simulque resistat probitas tua illis, qui oves tue providencie commissas 25 11443 per devia errorum seducere et ab ipsa vera obediencia ecelesie variis artibus abducere moliuntur. Schluß- Anfangl wunsch. datum etc. 1443 Fdr. 1. Fohr. 33. Aufzeichnungen Segovias über die Verhandlungen des Baseler Konzils wegen Beschickung 1443 Januar und Februar. des Nürnberger Reichstages. A aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 292ab (Jo. de Segovia lib. 19 cap. 12) cop. mb. B coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 325b-326b (Seg. l. c.) cop. mb. C coll. Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 355b-356b (Seg. l. c.) cop. ch. In Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4183 fol. 256a-257a. — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 352ab. Druck: Monumenta conciliorum 3, 1235-1257. 30 Febr. [I] Mensis decursu februarii preterita explicacione litterarum4 receptarum precipue 35 referendum est de facta a patribus diligencia super destinanda legacione solemni, magna Friedrich billel die Universität zu befehlen, nostras nominaciones sacri generalis Basiliensis concilii decretacionibus ac regis Christianissimi et domini nostri supremi pragmatice sanctioni convenientes per totum vestre serenitatis imperium et precipue in loois hujus regni sacro tamen imperio subjectis cursum habere liberum, und daß darüber impe- rialis littera gratis concedatur, velut vestra regalis magnifloencia dignata est agere super iniquarum privacionum sancta et justa abolicione (Basel U.-B. Ms. E. I. 10 fol. 322ab cop. ch.; im Datum 22. die mensis jan. 1442 more Gallicano; ebenda Ms. E. I. 4 fol. 503b-504a cop. ch.;). 1 Von den wenigen Bischöfen des Namens,,Paulus“, die (nach Gams] i. J. 1443 zu finden sind, dürite dieser einzige deutsche Bischof als nächeter in Frage kommen. Möglicherwetse besteht hier ein Zusammen- hang mit der damals im Konzil verhandelten Angelegen- heit des Nic. Gramis fvgl. urr. 9 und 12); man vyl. 40 Cod. dipl. Silesiae 15, 28 f. nr. 26 und 27. 2 Das Datum ist in etwa durch das Bskannt- werden der päpstlichen Antwort in Konzil bestimnt, das nach nr. 43 Vorl. A am 13. Jan. erfolgt ist. Eine nähere Veranlassung zw dem Schreiten an den ge- 45 nannten Adressaten ist nicht erkennbar. Egl. aber Anm. I. 3 Vgl. die Dekrete der 4. und 5. Session vom 30. März und 6. April 1415 (Munsi 27, 585 und 590). Uber die verschiedenen, zu Anfang 1443 im 50 Konzil behandelten Briefs, daranter Schreiben der
Strana 75
A. Vorbereitungen des Tages nr. 31—33. 75 1443 Jan. quippe erat expectacio et patrum in sancta synodo congregatorum et, quo percipi potuit, omnium fere de Germania pro pace habenda ecclesie plenopere agendum fore in dieta Nüren- bergensi ordinata in festo purificacionis, siquidem in ea publicanda erant responsa tam a Febr.2 sacro concilio quam ab olim Eugenio obtenta super celebracione indubitati concilii, et spera- 5 batur, favorem prestandum esse assencienti proposito, aliter vero ab illo refugienti. cujus profecto impendendi favoris non mediocrem spem dederat allocucio personalis“ Romanorum regis cum papa Felice illius nomine respondente 1 Chymensi episcopo, quod, licet hactenus regia majestas obstantibus multis non tam operata fuisset neque potuisset ostendere, quid teneret in mente, de cetero tamen vellet et specialiter in dieta Núrenbergensi. [2] propter 10 quod patres a mense preterito magna cum instancia et sollicitudine laborarunt, ut solemnis Jan. legacio ad illam mitteretur. ad quod unacum cardinalibus juxta avisamentum presidentis concilii deputati sunt octo ex qualibet deputacionum. quorum majori partib videbatur, retento 2 beneplacito pape: Aquilegiensis, Panormitanus" et sancti Calixti cardinales. super hoc autem scriptum est pape, sue disposicioni omnia remittendo, quoniam existimabant 15 patres eidem cercius notum fore de d rerum disposicione. et ne in anterioracione aut posteriora- cionee nominis ejus ac synodi displicencia notari posset, fuerunt scripte eidem littere cre- denciales, cardinalibus quoque penes eum constitutis sub appellacione cardinalium et ali- quorum ex deputatis concilii, destinato desuper magistro Francisco de Fusce. [3] qui ex Lausana die 24. januarii regressus brevia pape attulit ad cardinales, item ad Arelatensem Jan. 7 20 et deputatos concilii, similiter et litteram cardinalium constitutorum apud papam. quorum omnium effectus erat, ut illi crederetur super responso habito. [3a] qui coram cardinali- bus seorsum et abinde coram illis ac deputatis retulit: exposuisse omnia eidem commissa pape primo et consequenter eidem coram cardinalibus, cumque tres essent peticiones de ambassiata mittenda solempni et de aliquibus oratoribus ante illam premittendis deque 25 materia instruccionum, si danda potestas esset non quidem premittendis sed legacioni, ut nomine concilii concordare haberet super determinacione loci et temporis ad celebracionem al O perscnaliter. *) C omm. b) EC parte. c BČ Panormitano. d) M. C.) BC posteriaractone. Kurjürsten von Mainz und Pfalz zugunslen des 30 Bischofe von Konstanz unter Berufung auf die f Frank- furter] Union svon 1442J zwischen Reichsfürsten und König, vgl. Segevia lib. 19 cap. 11. (gedr. Mon. conc. 3. 1249 f.). 1 Vgl. nr. 18. 35 2 Der Papst weilte damais in Lausanne. Uber seine Abreise nach der Zusammenkunft mit Kg. Friedrich in Basel berichtet Segonia (lib. 19 cap. 9): Siquidem responsione data de celebracione indubitati concilii oratoribus Romanorum regis et electorum imperii 40 fortassis inter alias en sistente causa, quoniam in peticione illa tam intrinsecus ipsins tangente statum de eo nulla mencio faota est. Drei Tage apater falto am 9. Okt. J eröffnete er den Kardinälen seine Absicht, den Konzilsori zu verlassen, und erzuchte, ut de 45 modo personisque associaturis [Vorl. associaturus] eum manente concilii integritate deliberaretur. Er erhielt zur Antwort, daß er dies in den Depulationen vortragen lassen müsse. Demgemas erschienen am 18. Okt. der cardinalis Panormitanus und gen, intimi 50 domestici des Papstes in der Deputacio fidei und trugen hier wie auch in den anderen Deputationen vor, propter necessitatem corporee infirmitatis papam déliberasse absentare se usque Lausanam ibidemque stare usque transacta hieme; er trapreche statim redire éciam a concilio non vocatus, et primo si requireretur, quando esset necesse; ferner wolle er, wie er es in Basel getan habe, auch weiterhin pro- videre de necessitatibus concilii videlicet nunciis et ambassiatis mittendis usw.; er könne dort (in Lausanne) melius providere, quia faoilius inibi posset habere florenum quam Basilee grossum. Um die unanimitas et caritas zwischen thm und dem Konzil aufrechtzuerhalien, moge jede Deputation vier ihrer Mitglieder abordnen, die mit den Kardinälen coram sanctitate sua avisaturi [essent] de modis oportunis. Die Deputationen beschlossen jedoch, es dem Papst zu überlassen, wer ihn begleiten solle. Dementsprechend wurde der näher bezeichnete Kreis des papetlichen Hofstaates ausgewahlt. Der Papst reiste ab, begleitet vom comes Gebennarum und vielen anderen nobiles ex Sabaudia et Germania, ceremoniis integre atque magnifice observatis, que de recessu pape a quovis loco mansionis sue scri- buntur in libro vocato ceremonialc Romane curie (Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 288b-289a cop. mb.; gedr. Mon. conc. 3, 1242 ff.). — Das Baseler Offnungsbuch I (pag. 156) verzeichnet die Abreise des Papsles unter Sa. n. Marlini [Nov. 17], einen Tag nach der Abreise des Königs (gedr. Basl. Chron. 4, 52).
A. Vorbereitungen des Tages nr. 31—33. 75 1443 Jan. quippe erat expectacio et patrum in sancta synodo congregatorum et, quo percipi potuit, omnium fere de Germania pro pace habenda ecclesie plenopere agendum fore in dieta Nüren- bergensi ordinata in festo purificacionis, siquidem in ea publicanda erant responsa tam a Febr.2 sacro concilio quam ab olim Eugenio obtenta super celebracione indubitati concilii, et spera- 5 batur, favorem prestandum esse assencienti proposito, aliter vero ab illo refugienti. cujus profecto impendendi favoris non mediocrem spem dederat allocucio personalis“ Romanorum regis cum papa Felice illius nomine respondente 1 Chymensi episcopo, quod, licet hactenus regia majestas obstantibus multis non tam operata fuisset neque potuisset ostendere, quid teneret in mente, de cetero tamen vellet et specialiter in dieta Núrenbergensi. [2] propter 10 quod patres a mense preterito magna cum instancia et sollicitudine laborarunt, ut solemnis Jan. legacio ad illam mitteretur. ad quod unacum cardinalibus juxta avisamentum presidentis concilii deputati sunt octo ex qualibet deputacionum. quorum majori partib videbatur, retento 2 beneplacito pape: Aquilegiensis, Panormitanus" et sancti Calixti cardinales. super hoc autem scriptum est pape, sue disposicioni omnia remittendo, quoniam existimabant 15 patres eidem cercius notum fore de d rerum disposicione. et ne in anterioracione aut posteriora- cionee nominis ejus ac synodi displicencia notari posset, fuerunt scripte eidem littere cre- denciales, cardinalibus quoque penes eum constitutis sub appellacione cardinalium et ali- quorum ex deputatis concilii, destinato desuper magistro Francisco de Fusce. [3] qui ex Lausana die 24. januarii regressus brevia pape attulit ad cardinales, item ad Arelatensem Jan. 7 20 et deputatos concilii, similiter et litteram cardinalium constitutorum apud papam. quorum omnium effectus erat, ut illi crederetur super responso habito. [3a] qui coram cardinali- bus seorsum et abinde coram illis ac deputatis retulit: exposuisse omnia eidem commissa pape primo et consequenter eidem coram cardinalibus, cumque tres essent peticiones de ambassiata mittenda solempni et de aliquibus oratoribus ante illam premittendis deque 25 materia instruccionum, si danda potestas esset non quidem premittendis sed legacioni, ut nomine concilii concordare haberet super determinacione loci et temporis ad celebracionem al O perscnaliter. *) C omm. b) EC parte. c BČ Panormitano. d) M. C.) BC posteriaractone. Kurjürsten von Mainz und Pfalz zugunslen des 30 Bischofe von Konstanz unter Berufung auf die f Frank- furter] Union svon 1442J zwischen Reichsfürsten und König, vgl. Segevia lib. 19 cap. 11. (gedr. Mon. conc. 3. 1249 f.). 1 Vgl. nr. 18. 35 2 Der Papst weilte damais in Lausanne. Uber seine Abreise nach der Zusammenkunft mit Kg. Friedrich in Basel berichtet Segonia (lib. 19 cap. 9): Siquidem responsione data de celebracione indubitati concilii oratoribus Romanorum regis et electorum imperii 40 fortassis inter alias en sistente causa, quoniam in peticione illa tam intrinsecus ipsins tangente statum de eo nulla mencio faota est. Drei Tage apater falto am 9. Okt. J eröffnete er den Kardinälen seine Absicht, den Konzilsori zu verlassen, und erzuchte, ut de 45 modo personisque associaturis [Vorl. associaturus] eum manente concilii integritate deliberaretur. Er erhielt zur Antwort, daß er dies in den Depulationen vortragen lassen müsse. Demgemas erschienen am 18. Okt. der cardinalis Panormitanus und gen, intimi 50 domestici des Papstes in der Deputacio fidei und trugen hier wie auch in den anderen Deputationen vor, propter necessitatem corporee infirmitatis papam déliberasse absentare se usque Lausanam ibidemque stare usque transacta hieme; er trapreche statim redire éciam a concilio non vocatus, et primo si requireretur, quando esset necesse; ferner wolle er, wie er es in Basel getan habe, auch weiterhin pro- videre de necessitatibus concilii videlicet nunciis et ambassiatis mittendis usw.; er könne dort (in Lausanne) melius providere, quia faoilius inibi posset habere florenum quam Basilee grossum. Um die unanimitas et caritas zwischen thm und dem Konzil aufrechtzuerhalien, moge jede Deputation vier ihrer Mitglieder abordnen, die mit den Kardinälen coram sanctitate sua avisaturi [essent] de modis oportunis. Die Deputationen beschlossen jedoch, es dem Papst zu überlassen, wer ihn begleiten solle. Dementsprechend wurde der näher bezeichnete Kreis des papetlichen Hofstaates ausgewahlt. Der Papst reiste ab, begleitet vom comes Gebennarum und vielen anderen nobiles ex Sabaudia et Germania, ceremoniis integre atque magnifice observatis, que de recessu pape a quovis loco mansionis sue scri- buntur in libro vocato ceremonialc Romane curie (Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 288b-289a cop. mb.; gedr. Mon. conc. 3, 1242 ff.). — Das Baseler Offnungsbuch I (pag. 156) verzeichnet die Abreise des Papsles unter Sa. n. Marlini [Nov. 17], einen Tag nach der Abreise des Königs (gedr. Basl. Chron. 4, 52).
Strana 76
76 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 146 concilii indubitati, quod super duobus primis commiserat cardinalibus et aliis quatuor, ut Jan. �. Febr. deliberarent, demum eciam super tercio; et quod juxta illorum avisamenta papa respondisset, eidem videri conveniens premittendum esse cardinalem Aquilegiensem associatis eidem vicecamerario, archidiacono Metensi, Nicolao Amici et Joanne de Bachenstein; verum si Aquilegiensis non ita cito esset dispositus, quod illi quatuor preirent et continuo cardinales s quatuor, Arelatensis, Panormitanus, sancti Martini et sancti Calixti, vel preter tercium alii tres; vellet tamen certificari primum, si dieta teneretur aut per adversarium mitteretur ambassiata solemnis, quia nollet facere expensas inutiles, et quod quatuor cardinales non mittuntur“ cum fabis et, quando semel extrahitur pecunia, quod nunquam redit integra. instructiones autem quod fuissent sibi date in scriptis et quod responsum hoc dixisset sibi 10 Anthonius Pyocheti. sed postea habuisset ex ore pape, quib paratum se obtulerat ad omnes necessarias expensas pro negociis concilii, ne umquam dici posset ejus defectu non fuisse prosecucionem. jamque vocatus fuisset vicecamerarius, qui Gebennis erat, illico ad concilium venturus, nisi certitudinem habuissent“ de prorogacione diete. [3b] instructiones vero date eidem non fuerunt lecte coram deputatis racione reddita tempore missionis mani- 15 Febr. 3 festandas esse. [4] post hec autem mense isto februarii die tercio Laurencius de Rotella a rege Romanorum veniens exhibuit cardinalibus, pro quo fecerat instanciamd, salvum Jan. 13 conductum regis Romanorum sub data die" 13. januarii pro oratoribus ex Basilea accessuris Febr. 2 ad dietam Nurenbergensem de festo purificacionis. et retulit: quod rex personaliter non esset iturus ad dietam ipsam, quoniam, cum post mortem regine Ungarie1, que obierat ad 20 octo dies post contractum matrimonium cum rege Polonie, ad ipsum pertineret tutela La- dislai, postumi Alberti Romanorum regis predecessoris sui, oportebat eum ire in Wiennam et Karinthiam habiturum dominia ad4 illum pertinencia pro administracione eorum, et quod rex mittebat ad dietam Gaspar Slick cancellarium suum, Chymensem episcopum et Thomam Hasselbach, infallanterque dieta teneretur; et quoniam concilium haberet in curia 25 regis plures inimicos quam amicos, necesse erat se juvare mittendo ambassiatam solempnem; similiter quod necesse foret capere partitum cum rege Aragonum. [5] hiis aliisque forme hujus perceptis cardinales et deputati in unum convenientes deliberarunt, eundem Laurencium papam Felicem adire et cardinales cum eo sistentes, datis eidem litteris creden- cialibus instruccionibus quoque, quatenus sanctitas sua provideret de festina missione, et s0 communi dicto avisabatur de Aquilegiensi, Panormitano et sancti Calixti et aliis“, quos sua sanctitas nominaret. [6] rediens autem Laurencius ipse retulit de diligencia facta per eum juxta instructiones sibi datas, presentatis vero per eum brevio ac littera cardina- lium credencialibus! in personam cardinalis2 Vicensis, qui ex Lausana tunc fuerat regressus, hic retulit, quod post multas deliberaciones papa resolverat: se mittere3 velle cum domino 35 Aquilegiensi doctores quatuor ets expensas pro eis facturum; quorum duobus Núrenberge mansuris alii eum associarent ad Romanorum et Polonie reges; de expensis vero pro cardinali ipso manualiter providere non posset, sed quod illas haberet vel de quinto denario provi- sionis ecclesie Saltzburgensis vel de denario sancti Petri in regno Polonie, assignatis ei duobus milibus ducatorum pro quatuor mensibus, et quod concilium deberet eciam providere de 40 modo habendi pecunias ad providendum in necessitatibus. [7] super quo aperti fuerunt modi plures, de quorum nonnullis vel spes tunc habendi aderat, sed temporis successu nullus efficax repertus est, nisi ut pape supplicaretur, quatenus, ut consueverat, providere digna- retur, sicut et postea fecit, quod vero diebus hiis mencionatam dederit responsionem tam 1) BC mittantur. b) BC quin. c) sic. 1) om. C. e) cm.; ARC alios. f C m. cred. — cardinalis. 45 g) Jehll in den Yorll. l) em. ARC Nurenbergam. 1 Uber den Tod der Kgin. Elisabeth von Ungarn am 19. Dez. 1442 und seine politischen Folgen vgl. insbes. Chmel Gesch. Kg. Friedriche IV. 2, 209 ff. 3 Georg de Ornós, Bischof von Vich, seit 12. Okt. 1d40 Kard. tit. 6. Anastasiae, wgl. Brief Kg. Fried- richs an ihn, bei Wolkan I, 2 nr. XIII, der jalsch- lich an Ebf. Dietrich von Köln denkt. a Uber diese Gesandischaft vgl. Lit. Ab des Martini- RT. 1443. 50
76 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 146 concilii indubitati, quod super duobus primis commiserat cardinalibus et aliis quatuor, ut Jan. �. Febr. deliberarent, demum eciam super tercio; et quod juxta illorum avisamenta papa respondisset, eidem videri conveniens premittendum esse cardinalem Aquilegiensem associatis eidem vicecamerario, archidiacono Metensi, Nicolao Amici et Joanne de Bachenstein; verum si Aquilegiensis non ita cito esset dispositus, quod illi quatuor preirent et continuo cardinales s quatuor, Arelatensis, Panormitanus, sancti Martini et sancti Calixti, vel preter tercium alii tres; vellet tamen certificari primum, si dieta teneretur aut per adversarium mitteretur ambassiata solemnis, quia nollet facere expensas inutiles, et quod quatuor cardinales non mittuntur“ cum fabis et, quando semel extrahitur pecunia, quod nunquam redit integra. instructiones autem quod fuissent sibi date in scriptis et quod responsum hoc dixisset sibi 10 Anthonius Pyocheti. sed postea habuisset ex ore pape, quib paratum se obtulerat ad omnes necessarias expensas pro negociis concilii, ne umquam dici posset ejus defectu non fuisse prosecucionem. jamque vocatus fuisset vicecamerarius, qui Gebennis erat, illico ad concilium venturus, nisi certitudinem habuissent“ de prorogacione diete. [3b] instructiones vero date eidem non fuerunt lecte coram deputatis racione reddita tempore missionis mani- 15 Febr. 3 festandas esse. [4] post hec autem mense isto februarii die tercio Laurencius de Rotella a rege Romanorum veniens exhibuit cardinalibus, pro quo fecerat instanciamd, salvum Jan. 13 conductum regis Romanorum sub data die" 13. januarii pro oratoribus ex Basilea accessuris Febr. 2 ad dietam Nurenbergensem de festo purificacionis. et retulit: quod rex personaliter non esset iturus ad dietam ipsam, quoniam, cum post mortem regine Ungarie1, que obierat ad 20 octo dies post contractum matrimonium cum rege Polonie, ad ipsum pertineret tutela La- dislai, postumi Alberti Romanorum regis predecessoris sui, oportebat eum ire in Wiennam et Karinthiam habiturum dominia ad4 illum pertinencia pro administracione eorum, et quod rex mittebat ad dietam Gaspar Slick cancellarium suum, Chymensem episcopum et Thomam Hasselbach, infallanterque dieta teneretur; et quoniam concilium haberet in curia 25 regis plures inimicos quam amicos, necesse erat se juvare mittendo ambassiatam solempnem; similiter quod necesse foret capere partitum cum rege Aragonum. [5] hiis aliisque forme hujus perceptis cardinales et deputati in unum convenientes deliberarunt, eundem Laurencium papam Felicem adire et cardinales cum eo sistentes, datis eidem litteris creden- cialibus instruccionibus quoque, quatenus sanctitas sua provideret de festina missione, et s0 communi dicto avisabatur de Aquilegiensi, Panormitano et sancti Calixti et aliis“, quos sua sanctitas nominaret. [6] rediens autem Laurencius ipse retulit de diligencia facta per eum juxta instructiones sibi datas, presentatis vero per eum brevio ac littera cardina- lium credencialibus! in personam cardinalis2 Vicensis, qui ex Lausana tunc fuerat regressus, hic retulit, quod post multas deliberaciones papa resolverat: se mittere3 velle cum domino 35 Aquilegiensi doctores quatuor ets expensas pro eis facturum; quorum duobus Núrenberge mansuris alii eum associarent ad Romanorum et Polonie reges; de expensis vero pro cardinali ipso manualiter providere non posset, sed quod illas haberet vel de quinto denario provi- sionis ecclesie Saltzburgensis vel de denario sancti Petri in regno Polonie, assignatis ei duobus milibus ducatorum pro quatuor mensibus, et quod concilium deberet eciam providere de 40 modo habendi pecunias ad providendum in necessitatibus. [7] super quo aperti fuerunt modi plures, de quorum nonnullis vel spes tunc habendi aderat, sed temporis successu nullus efficax repertus est, nisi ut pape supplicaretur, quatenus, ut consueverat, providere digna- retur, sicut et postea fecit, quod vero diebus hiis mencionatam dederit responsionem tam 1) BC mittantur. b) BC quin. c) sic. 1) om. C. e) cm.; ARC alios. f C m. cred. — cardinalis. 45 g) Jehll in den Yorll. l) em. ARC Nurenbergam. 1 Uber den Tod der Kgin. Elisabeth von Ungarn am 19. Dez. 1442 und seine politischen Folgen vgl. insbes. Chmel Gesch. Kg. Friedriche IV. 2, 209 ff. 3 Georg de Ornós, Bischof von Vich, seit 12. Okt. 1d40 Kard. tit. 6. Anastasiae, wgl. Brief Kg. Fried- richs an ihn, bei Wolkan I, 2 nr. XIII, der jalsch- lich an Ebf. Dietrich von Köln denkt. a Uber diese Gesandischaft vgl. Lit. Ab des Martini- RT. 1443. 50
Strana 77
A. Vorbereitungen des Tages nr. 33-36. 77 5 differentem a precedente, nescitur pro certo, sed illa causa in aperto est, quia fuit certifi- catus ad dietam venturum non esse Romanorum regem. sed et fortasse illa distraxit, quia pro tunc tam ex parte regis Aragonum, ad quem“ cum Ludovico Chescasas illius secretario iverat cardinalis Vicensis per duosque steterat menses, similiter et cum quibusdam de Ger- mania multi eidem offerebantur tractatus et de illis spe concepta hujusmodi legacionem tam necessariam non reputabat. 1443 Jas. 4. Febr. 34. Niirnberg an Kg. Friedrich: wird seiner Anordnung gemäß den Besuchern des RT. das sichere Erscheinen von kol. Gesandten in Aussicht stellen. 1443 Januar 9 [Nürnberg]. 144s Jan. 9 10 Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 16 fol. 1a conc. ch. Uberschrift Hern Fridrichen Romischem etc, kung. Wir haben uf gestern eritag durch reitenden Boten den Brief eurer kgl. Gnaden erhalten. und als ewer Jan. 6 kunglich majestat in demselben brieve under anderm nemlich begert, ob einich herschaft oder botschaft vor derselben ewer kunglichen majestat botschaft zu uns hier gen Nurmberg uf den tag zu liechtmeß schierst Pebr.2 kômen, das wir den dann trostlich zusagen sollen, das ewer kunglich durchluchtikeit ewer treffenlich pot- 15 schaft gewißlieh on alles verziehen auch daher senden werde etc.: also ewern kunglichen gnaden zu wolge- vallen wollen wir des ganz b geflissen sein, wann wamit wir uns beweisen und erzaigen mochten, das ewer kunglichen grosmechtigkeit anneme und beheglich were, des wern wir allezeit willig und bereit. Schluß. scriptum feria quarta post epiphanias domini anno quadragesimo 3. wunsch. 1443 Jan. 9 20 35. Briejwechsel Nürnbergs mil gen. Städten1 über das Zustandekommen des Reichstages. 1443 Januar 18 bis Februar 11. 14 JUR. M bís Febr. 11 Ans Nürnberg St.-A. Briefbuch 16 copp. ch. [I] Nürnberg beantwortet am 18. Jan. [6. post Anthonii] eine Anfrage UIms von des kunglichen tags Jan. 18 wegen, der auf n. fr. tag liechtmeß nach Nürnberg anberaumt sei, ob derselb tag alsdann furgank gewinn Pehr. 2 oder nicht, indem es die Abschrift eines ihm newlich vom König zugegangenen Briefes zur Kenntnis übersen- 25 det; meht wüßte es auch nicht, wolle aber gegebenenfalls weitere Nochricht geben. Des weiteren teilt Nürnherg noch auf Anfrage die nächste Sitzung des Landgerichts mit (fol. 4b—5a). [2] In der gleichen Weise wird am 30. Jan. (feria quarta post conversionis Pauli) der Stadt Mainz Jun. 30 auf ihre Anfrage nach dem vom König gescizten „gemeinen Tag“ geantwortet (fol. 10 ab). [3] Auf eine weitere Anfrage der Stadt Uim erwidert Nürnberg am 11. Febr. (feria secunda post Scolastice Febr. 11 30 virginis), daß für den König der Bischof Silvester zu Kemsce gekommen set und daß man den kgl. Kanzler Caspar Slick täglich erwarte. so sein auch etlicher unserer gnedigen herren der kurfursten und etlicher stette botschefte auch hie, wie es sich aber hinfur mit demselben tage machen werde, kunden wir unsere teils kein eigenschaft nicht gewissen (fol. 151). a) am ; ARC quod. b) folgt durgestrichen willig. 35 1 Das Interesse der Sticle am RT. bzw. am Kommen des Königs war zum großen Teile wohl durch Son- derwinsche eingegeben. So bevotlmächtigl Frankfurt am 22. Jan. (1443 feria tercia ante conversionis sanoti Pauli) den Advokaten der Stadl Diether von 40 Alczey, den Bürger Walther van Swarczenberg den alden und den Schreiber Johannes Bechtenhenne zu seiner Vertretung auf sinem Rechtstag vor dem Könige in eeinem Hofe, und zwar gejen den Landrichter des Landgerichts zu Nurenberg (Frankj. Stadt-A. Reichs- 15 sachen Aktennr. 4045, 1 conc. ch.) und gegen Bürger- meister und Rat zum Nuwenmarckt (ebenda nr. 4045, 2 conc.mb., verbessertes Original einer Vollmucht für Dietker von Alzei und Henrich Wissen zum Klobelauch vom 17. Sept. 1442 in gleicher Angelegenheit). Die Instruktion an die Gen, (ebenda nr. 4045, 3 cop. ch.) in rein stadtischen Angelegenkeiten lautet auf den Tag of purificacionis Marie zu Nuremberg, eventuell un den kgl. Hof. — Ein Eintrag im Frankf, Rechen- buch (fol. 63a) berichtet unter sabato post conver- sionom Pauli [Jan. 26] : item 1721/2 gulden han ver- zeret meister Diether und Heinrich Wisse zum Klobelauch selger 6 wochen zu pherde selb fonfte zu unserm gnedigen herren konig Friderich gein Frijburg in Ochteland von der vom Nuwenmarekt wegen, als unser herre der konig einen rechtdag darumb vor sich gesast hatte und die sache doch ofgeslagen ward biß purificacionis gen Nuremberg.
A. Vorbereitungen des Tages nr. 33-36. 77 5 differentem a precedente, nescitur pro certo, sed illa causa in aperto est, quia fuit certifi- catus ad dietam venturum non esse Romanorum regem. sed et fortasse illa distraxit, quia pro tunc tam ex parte regis Aragonum, ad quem“ cum Ludovico Chescasas illius secretario iverat cardinalis Vicensis per duosque steterat menses, similiter et cum quibusdam de Ger- mania multi eidem offerebantur tractatus et de illis spe concepta hujusmodi legacionem tam necessariam non reputabat. 1443 Jas. 4. Febr. 34. Niirnberg an Kg. Friedrich: wird seiner Anordnung gemäß den Besuchern des RT. das sichere Erscheinen von kol. Gesandten in Aussicht stellen. 1443 Januar 9 [Nürnberg]. 144s Jan. 9 10 Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 16 fol. 1a conc. ch. Uberschrift Hern Fridrichen Romischem etc, kung. Wir haben uf gestern eritag durch reitenden Boten den Brief eurer kgl. Gnaden erhalten. und als ewer Jan. 6 kunglich majestat in demselben brieve under anderm nemlich begert, ob einich herschaft oder botschaft vor derselben ewer kunglichen majestat botschaft zu uns hier gen Nurmberg uf den tag zu liechtmeß schierst Pebr.2 kômen, das wir den dann trostlich zusagen sollen, das ewer kunglich durchluchtikeit ewer treffenlich pot- 15 schaft gewißlieh on alles verziehen auch daher senden werde etc.: also ewern kunglichen gnaden zu wolge- vallen wollen wir des ganz b geflissen sein, wann wamit wir uns beweisen und erzaigen mochten, das ewer kunglichen grosmechtigkeit anneme und beheglich were, des wern wir allezeit willig und bereit. Schluß. scriptum feria quarta post epiphanias domini anno quadragesimo 3. wunsch. 1443 Jan. 9 20 35. Briejwechsel Nürnbergs mil gen. Städten1 über das Zustandekommen des Reichstages. 1443 Januar 18 bis Februar 11. 14 JUR. M bís Febr. 11 Ans Nürnberg St.-A. Briefbuch 16 copp. ch. [I] Nürnberg beantwortet am 18. Jan. [6. post Anthonii] eine Anfrage UIms von des kunglichen tags Jan. 18 wegen, der auf n. fr. tag liechtmeß nach Nürnberg anberaumt sei, ob derselb tag alsdann furgank gewinn Pehr. 2 oder nicht, indem es die Abschrift eines ihm newlich vom König zugegangenen Briefes zur Kenntnis übersen- 25 det; meht wüßte es auch nicht, wolle aber gegebenenfalls weitere Nochricht geben. Des weiteren teilt Nürnherg noch auf Anfrage die nächste Sitzung des Landgerichts mit (fol. 4b—5a). [2] In der gleichen Weise wird am 30. Jan. (feria quarta post conversionis Pauli) der Stadt Mainz Jun. 30 auf ihre Anfrage nach dem vom König gescizten „gemeinen Tag“ geantwortet (fol. 10 ab). [3] Auf eine weitere Anfrage der Stadt Uim erwidert Nürnberg am 11. Febr. (feria secunda post Scolastice Febr. 11 30 virginis), daß für den König der Bischof Silvester zu Kemsce gekommen set und daß man den kgl. Kanzler Caspar Slick täglich erwarte. so sein auch etlicher unserer gnedigen herren der kurfursten und etlicher stette botschefte auch hie, wie es sich aber hinfur mit demselben tage machen werde, kunden wir unsere teils kein eigenschaft nicht gewissen (fol. 151). a) am ; ARC quod. b) folgt durgestrichen willig. 35 1 Das Interesse der Sticle am RT. bzw. am Kommen des Königs war zum großen Teile wohl durch Son- derwinsche eingegeben. So bevotlmächtigl Frankfurt am 22. Jan. (1443 feria tercia ante conversionis sanoti Pauli) den Advokaten der Stadl Diether von 40 Alczey, den Bürger Walther van Swarczenberg den alden und den Schreiber Johannes Bechtenhenne zu seiner Vertretung auf sinem Rechtstag vor dem Könige in eeinem Hofe, und zwar gejen den Landrichter des Landgerichts zu Nurenberg (Frankj. Stadt-A. Reichs- 15 sachen Aktennr. 4045, 1 conc. ch.) und gegen Bürger- meister und Rat zum Nuwenmarckt (ebenda nr. 4045, 2 conc.mb., verbessertes Original einer Vollmucht für Dietker von Alzei und Henrich Wissen zum Klobelauch vom 17. Sept. 1442 in gleicher Angelegenheit). Die Instruktion an die Gen, (ebenda nr. 4045, 3 cop. ch.) in rein stadtischen Angelegenkeiten lautet auf den Tag of purificacionis Marie zu Nuremberg, eventuell un den kgl. Hof. — Ein Eintrag im Frankf, Rechen- buch (fol. 63a) berichtet unter sabato post conver- sionom Pauli [Jan. 26] : item 1721/2 gulden han ver- zeret meister Diether und Heinrich Wisse zum Klobelauch selger 6 wochen zu pherde selb fonfte zu unserm gnedigen herren konig Friderich gein Frijburg in Ochteland von der vom Nuwenmarekt wegen, als unser herre der konig einen rechtdag darumb vor sich gesast hatte und die sache doch ofgeslagen ward biß purificacionis gen Nuremberg.
Strana 78
78 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1441 36. Kg. Friedrich bevollmächtigt drei gen. Räte für den Nürnberger RT. zur Anhörung der Jan. 22 Gesandtschaftsberichte und zu Verhandlungen üher Mittel zur Wiederherstellung des Kirchen- friedens. 1443 Januar 22 Innsbruck. Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch N fol. 144 ab cop. ch. Zu Anfang rechts am Rande Procuratorium ad dietam Nurembergensem ambasiatorum. Regesten: Chmel, Reg. Frid. nr. 1367 (mit teilw. Abdruck). — Lichnowsky 6 nr. 502. Notum facimus literarum presencium inspectoribus, quod nos mittentes venerabilem Silvestrum episcopum Kyemensem principem et magnificum Gaspar dominum Novi Castri Egrensem et Cubitensem burggravium, aule nostre regie cancellarium, et honorabilem magistrum Thomam Haselpach sacre pagine professorem, consiliarios nostros devotos di- 10 Febr. 2 lectos, ad dietam Nürembergensem in festo purificacionis beate Marie virginis proxime futuro super negocio universalis ecclesie de mandato et ordinacione nostris celebrandam nuncios et oratores nostros sperantesque negocia ibi gerenda tanto melius ac facilius ex- pediri, quanto nuncii et oratores ipsi pleniori fuerint potestate et auctoritate suffulti, eisdem vel duobus ex eis, si tercius aliquo forsan fuerit impedimento detentus, interessendi in eadem 15 dieta necnon ea, que nostri ac venerabilium et illustrium principum electorum sacri Romani imperii oratores ad partes hincinde contendentes missi retulerint, audiendi et ulterius in negociis ipsis jam inchoatis, quibus mediis ad unionem et pacem universalis ecclesie dante domino reintegrandam salubrius et comodius valeat perveniri, una cum prefatis electoribus ac aliis tam ecclesiasticis quam secularibus principibus aut oratoribus et nunciis eorum, 2e qui ibidem interfuerint, seu cum majori parte eorum, prout ipsis melius et conveniencius visum fuerit, avizandi disponendi ordinandi et concludendi plenam liberam et omnimodam potestatem et facultatem auctoritate nostra Romana regia concessimus et concedimus per presentes, ratum et gratum habituri, quitquid per dictos oratores nostros vel duos ex eis avisatum ordinatum dispositum et conclusum fuerit in premissis, idque faciemus, quantum 25 14a3 in nobis fuerit, efficaciter prosequi et inviolabiliter observari. datum Insprugk 22. ja- Jan. 22 nuarii anno etc. 43. Rex. Wilhelmus Tacz. 1443 Jan.2. bis 31 37. Ausgaben der papstlichen Kammer für Johannes Carvajal und Nikolaus von Kues als päpstliche Gesandtel nach Deutschland. 1443 Januar 23 bis 31 f Florenz]. Jan. 28 Am 23. Januar 1443 wies der stellvertretende päpstliche Kämmerer und Thesaurar, Bf. Angelus von Tran, 30 den Kubikular Francisous de Padua un, er solle zahlen venerabili viro domino Johanni Carvajal auditori palatii apostolici florenos auri de camera 320 sine retentione pro sua provisione quatuor mensium pro eundo ad serenissimum dominum imperatorem et ad alia loca cum octo equis ad racionem unius tercii unius floreni pro quolibet equo et quolibet die, et florenos similes 100 pro portando ad dominum Nicolaum de Cusa in partibus Almanie existentem pro factis sanctissimi domini nostri pape, constituentes in totum florenos auri 35 similes 420 (Rom St. A. Tosoro pontificio, Mandati 1439—1443 fol. 203 b cop. ch. coaeva. Unterschrift Robertus Paradisi). Die Betrüge wurden laut Eintrag in den päpstlichen Kammerregistern? (Rom Arch. Vat. Introitus et exitus vol. 408 fol. 157a not. ch. coaeva) am 26. Januar ausbezahlt. — Auf eine spätere, vom 28. Januar datierte Anweisung (Rom St.-A. a. a. O. fol. 205 a cop. ch., Unterschrift wie oben), der Kubikular colle von den Geldern, die er einnimmi, zurückbehalten 50 fl. 25 sol. pro totidem per vos solutis pro duobus equis datis 40 (Magdeburg St.-A. Erzstift Magdeburg, Urkk. Abt. XXVII nr. 1 or. mb. lit. cl. c. bulla pend. abec. Datum Florentie 1442 idus januarii pont. 12. Rück- seitiger gleichzeitiger Vermerk einer Magdeburger Hand Registratum in causa inter Guntherum archi- 45 episcopum Magde burgensem et Frederieum marchi- onem Brandeburgensem). 2 Der Eintrag stimmt mut. mut. mit der Anweisung überein; es fehlen jedoch die Worte et ad alia loca hinter imperatorem, unius hinter tercii und die 50 Schlußworte in partibus Almanie bis similes 420. 1 Die Bevollmächtigung der beiden Gesandten mußs schon in der ersten Haljte des Januar erteill worden sein, wie man ans einem Schreiben P. Eugens an den Erzbischof von Magdeburg vom 13. Jan. entnehmen darf. Es laulet: commisimus dilectis filiis magistro Johanni de Carvajal sacri palatii causarum auditori capellano nostro et Nicolao de Cusa preposito Mo- nasteriensi, oratoribus nostris, aliqua tue fraterni- tati referenda honorem dei sancte sedis apostolice et patrie illius tue concernentia, quibus velit ipsa fraternitas fidem in dicendis plenariam adhibere 1443 Jan. 23
78 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1441 36. Kg. Friedrich bevollmächtigt drei gen. Räte für den Nürnberger RT. zur Anhörung der Jan. 22 Gesandtschaftsberichte und zu Verhandlungen üher Mittel zur Wiederherstellung des Kirchen- friedens. 1443 Januar 22 Innsbruck. Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch N fol. 144 ab cop. ch. Zu Anfang rechts am Rande Procuratorium ad dietam Nurembergensem ambasiatorum. Regesten: Chmel, Reg. Frid. nr. 1367 (mit teilw. Abdruck). — Lichnowsky 6 nr. 502. Notum facimus literarum presencium inspectoribus, quod nos mittentes venerabilem Silvestrum episcopum Kyemensem principem et magnificum Gaspar dominum Novi Castri Egrensem et Cubitensem burggravium, aule nostre regie cancellarium, et honorabilem magistrum Thomam Haselpach sacre pagine professorem, consiliarios nostros devotos di- 10 Febr. 2 lectos, ad dietam Nürembergensem in festo purificacionis beate Marie virginis proxime futuro super negocio universalis ecclesie de mandato et ordinacione nostris celebrandam nuncios et oratores nostros sperantesque negocia ibi gerenda tanto melius ac facilius ex- pediri, quanto nuncii et oratores ipsi pleniori fuerint potestate et auctoritate suffulti, eisdem vel duobus ex eis, si tercius aliquo forsan fuerit impedimento detentus, interessendi in eadem 15 dieta necnon ea, que nostri ac venerabilium et illustrium principum electorum sacri Romani imperii oratores ad partes hincinde contendentes missi retulerint, audiendi et ulterius in negociis ipsis jam inchoatis, quibus mediis ad unionem et pacem universalis ecclesie dante domino reintegrandam salubrius et comodius valeat perveniri, una cum prefatis electoribus ac aliis tam ecclesiasticis quam secularibus principibus aut oratoribus et nunciis eorum, 2e qui ibidem interfuerint, seu cum majori parte eorum, prout ipsis melius et conveniencius visum fuerit, avizandi disponendi ordinandi et concludendi plenam liberam et omnimodam potestatem et facultatem auctoritate nostra Romana regia concessimus et concedimus per presentes, ratum et gratum habituri, quitquid per dictos oratores nostros vel duos ex eis avisatum ordinatum dispositum et conclusum fuerit in premissis, idque faciemus, quantum 25 14a3 in nobis fuerit, efficaciter prosequi et inviolabiliter observari. datum Insprugk 22. ja- Jan. 22 nuarii anno etc. 43. Rex. Wilhelmus Tacz. 1443 Jan.2. bis 31 37. Ausgaben der papstlichen Kammer für Johannes Carvajal und Nikolaus von Kues als päpstliche Gesandtel nach Deutschland. 1443 Januar 23 bis 31 f Florenz]. Jan. 28 Am 23. Januar 1443 wies der stellvertretende päpstliche Kämmerer und Thesaurar, Bf. Angelus von Tran, 30 den Kubikular Francisous de Padua un, er solle zahlen venerabili viro domino Johanni Carvajal auditori palatii apostolici florenos auri de camera 320 sine retentione pro sua provisione quatuor mensium pro eundo ad serenissimum dominum imperatorem et ad alia loca cum octo equis ad racionem unius tercii unius floreni pro quolibet equo et quolibet die, et florenos similes 100 pro portando ad dominum Nicolaum de Cusa in partibus Almanie existentem pro factis sanctissimi domini nostri pape, constituentes in totum florenos auri 35 similes 420 (Rom St. A. Tosoro pontificio, Mandati 1439—1443 fol. 203 b cop. ch. coaeva. Unterschrift Robertus Paradisi). Die Betrüge wurden laut Eintrag in den päpstlichen Kammerregistern? (Rom Arch. Vat. Introitus et exitus vol. 408 fol. 157a not. ch. coaeva) am 26. Januar ausbezahlt. — Auf eine spätere, vom 28. Januar datierte Anweisung (Rom St.-A. a. a. O. fol. 205 a cop. ch., Unterschrift wie oben), der Kubikular colle von den Geldern, die er einnimmi, zurückbehalten 50 fl. 25 sol. pro totidem per vos solutis pro duobus equis datis 40 (Magdeburg St.-A. Erzstift Magdeburg, Urkk. Abt. XXVII nr. 1 or. mb. lit. cl. c. bulla pend. abec. Datum Florentie 1442 idus januarii pont. 12. Rück- seitiger gleichzeitiger Vermerk einer Magdeburger Hand Registratum in causa inter Guntherum archi- 45 episcopum Magde burgensem et Frederieum marchi- onem Brandeburgensem). 2 Der Eintrag stimmt mut. mut. mit der Anweisung überein; es fehlen jedoch die Worte et ad alia loca hinter imperatorem, unius hinter tercii und die 50 Schlußworte in partibus Almanie bis similes 420. 1 Die Bevollmächtigung der beiden Gesandten mußs schon in der ersten Haljte des Januar erteill worden sein, wie man ans einem Schreiben P. Eugens an den Erzbischof von Magdeburg vom 13. Jan. entnehmen darf. Es laulet: commisimus dilectis filiis magistro Johanni de Carvajal sacri palatii causarum auditori capellano nostro et Nicolao de Cusa preposito Mo- nasteriensi, oratoribus nostris, aliqua tue fraterni- tati referenda honorem dei sancte sedis apostolice et patrie illius tue concernentia, quibus velit ipsa fraternitas fidem in dicendis plenariam adhibere 1443 Jan. 23
Strana 79
A. Vorbereitungen des Tages nr. 36-38. 79 domino Johanni Carvajal pro eundo ad partes Almanie et certa loca pro factis s. d. n. pape, ist in den Kant- 1443 merregistern (Rom A. V. a. a. . fol. 157a ] vermerkt, daß dicta die [sc. die 31. ejusdem mens. jan.] Franciscus Jan. 31 de Padua de mandato des stellvertretenden Kämmerers Angelus retinuit florenos auri de camera quinquaginta solidos viginti quinque monete Romane per eum solutes pro duobus equis datis domino Johanni Carvajal 5 pro eundo ad partes Almanie, ut apparet per mandatum factum die 28. ejusdem mensis. Jan.21. 38. [Heinrich Reuß von Plaven,] Komtur zw Elbing, und [Andreas Ruperti,] Pfarrer zu Danzig, an den Hochmeister: üher Vorbereitung und Beschickung des Nürnberger RT. und über die Antwort P. Eugens. [1443 Januar 231 Innsbruck]. HAS Jan.23/ 10 Aus Königsberg St.-A. Schbl. II/a nr. 49 or. ch. c. dig. in v. impr. del. ohne Datum und Unler- schrift. Ebenda nr. 15 eine Abschrift, die nur artt. 1-7 enthäll. Regest: Lewicks, Monum. Polonice tom. XI reg. 2399. Artl. 1—7 (entsprechend den Alineas) bringen zunachst einen ansfithrlichen Bericht üher den Verlauf der Reiec, Geldjragen und Ordensangelegenheiten. [8] Item als wir denne euweren gnaden vormols von Leipezke geschreben haben die antwert, die das concilium zu Basel des herren Romischen koniges und der korfursten sendeboten gegeben hat, so geruche euwer gnade vort zu wissen, daz unser gnedigster herre von seinent wegen zu Eugenio geschicket hatte her Caspar Slick des reichs und meister Ulriche zu Osterreich seinen canzeler, die dem pfarrer zu Dantezk des bobestes Eugenij antwert in eimer geheime lissen lesen, sunder nicht tursten in schrifften laessen werden 20 vor dem tage, in dem man zu Nurenberg sulche antwert inbrengen wirt wf purificacionis, daz ist lichtmessen, zu dem der koning personlich dureh todes willen der koniginnen zu Ungeren am Mittwoch vor St. Thomastag (und mus ken Osterreich, wf daz die land bestalt werden etc.) nicht wirt komen; sunder her sendet dorhin mit macht von seiner wegen den bischof zu Kymissen, er Caspar Slicken und einen doctorem in der heiligen schrift, Thomas Haselbach genant. her hat geschreben allen kurfursten und anderen fursten des reiches, 25 daz sie zu dem selbigen tage sullen komen adir ire mechtige botschaft darzu schicken, und begert wol, daz der pfarrer zu Dantzke zu dem genanten tage sich hette gefuget, noch zemelicher des pfarrers entschuldunge vrogete uns her durch den canceller er Caspar Slick, ap euwer gnade och zu dem, deme benumten tage, nachdem und seine gnade euch von Franckenford am Maijn durch den doctorem und pfarrer zu Dantzk entboten hette, daz alle erzbischofe fursten herren etc. sulden ir botschait senden. unser antwert: der pfarrer 30 hett' es euwern gnaden ingebracht. eigentlich wuste wir dach nicht, ab ir dar schicken wurdet; sunder wir hofften, ir wurd dar senden. er Caspar der canceler sprach, es wurde dem herren koning nicht zu willen sem, schicket ir nicht zu dem tage, wenne da wurde grosse macht ane legen; die von Basel werden zwin cardinale mit andern prelaten de hen schicken. [91 Antwert des bobestes Eugenij: undera vil anderen worten stehet dor if, er wundere sich sore, dan 35 der erwelte und die korfursten des reiches begeren, das ein volkomener concilium werde vorsammelt. weren die sendeboten mit besser underweisunge von iren herren usgericht, so welde her mit den selbigen boten dovon handelunge gehabt. die heilige kirche wuste keine neutralitete nach ufzihunge der gemute, her hette ein gemein gros concilium gehalden, zu dem her seine bruder die cardinael und patriarchen mit anderen darzu nach rechte geborig prelaten gerufen hette, in dem her sam durch wunderliche werk gotis die verre 40 weit gelegene gehôrte zu eintracht der heiligen Romischen kirchen gebrocht hette. were er kein gebrechen inne gewesen und dem heiligen gemeinen von ehm gehaldenen concilio vorgebracht, her welde gehulfen haben ehn reformiren. her welde zihen ken Rome und zu sich verboten semliche prelaten und welde mit den rates leben, ab es ouch sich zeme, ein volkomener concilium zu vorsamelen, und wuste nicht, wie die zu Basel dorzu sulden werden gelasen, die etc., und heiset sie ketzerh. her bittet und irmanet den Romischen Febr. 2 [1442] Dez. 19 15 25 1) Fort. und. b) em., Vorl. seltzer. Das Datum ergibt sich einmal aus art. 10 und storbenen Königin za Ungeren und mil seinem Bruder weiter aus cinem anderen Brief der Gesandten an den Hrg. Ulbrecht; sie selen ihm nach Salzburg nachge- Hochmeister aus Ysprug an der Etsch Mi. v. conver- zogen, wo sie am 3. Jan. gehört hatten, daß er am * Johannistag [Dez. 27] nach Bozen und Trient ge- sionis Pauli [Jan. 23) M43 (Königsberg Schbl. 50 LXXVI nr. 85 or. ch.; ebenda Schbl. XXIV nr. 30 zogen sci, aber wieder nuch Inusbruck zurüchkommen conc. ohne Datum). Sie erinnern an ihr Schreiben ~us werde; sie seien am 11. Jan., der König am 16. nach Innsbruck gekommen. Weiter über ihre Verhandlungen Leipzig über des Königs Aufenthalt in Innsbruck; sie hätten aber in Nürnberg von des Könige Abreise er- mit dem König am 29. Jan. betr. Ordensangelegen- heiten. — Vermutlich hat diesem Brief, der oben als fahren, da er über Weihnachten in Salzburg sein und nr. 38 mitgeteilte undatierte Bericht als Anlage bei- 56 von dort nach Wien gehen wollte, um einen Tag an dem Ungerschen gemerke mit der finzwischen] ver- gelegen.
A. Vorbereitungen des Tages nr. 36-38. 79 domino Johanni Carvajal pro eundo ad partes Almanie et certa loca pro factis s. d. n. pape, ist in den Kant- 1443 merregistern (Rom A. V. a. a. . fol. 157a ] vermerkt, daß dicta die [sc. die 31. ejusdem mens. jan.] Franciscus Jan. 31 de Padua de mandato des stellvertretenden Kämmerers Angelus retinuit florenos auri de camera quinquaginta solidos viginti quinque monete Romane per eum solutes pro duobus equis datis domino Johanni Carvajal 5 pro eundo ad partes Almanie, ut apparet per mandatum factum die 28. ejusdem mensis. Jan.21. 38. [Heinrich Reuß von Plaven,] Komtur zw Elbing, und [Andreas Ruperti,] Pfarrer zu Danzig, an den Hochmeister: üher Vorbereitung und Beschickung des Nürnberger RT. und über die Antwort P. Eugens. [1443 Januar 231 Innsbruck]. HAS Jan.23/ 10 Aus Königsberg St.-A. Schbl. II/a nr. 49 or. ch. c. dig. in v. impr. del. ohne Datum und Unler- schrift. Ebenda nr. 15 eine Abschrift, die nur artt. 1-7 enthäll. Regest: Lewicks, Monum. Polonice tom. XI reg. 2399. Artl. 1—7 (entsprechend den Alineas) bringen zunachst einen ansfithrlichen Bericht üher den Verlauf der Reiec, Geldjragen und Ordensangelegenheiten. [8] Item als wir denne euweren gnaden vormols von Leipezke geschreben haben die antwert, die das concilium zu Basel des herren Romischen koniges und der korfursten sendeboten gegeben hat, so geruche euwer gnade vort zu wissen, daz unser gnedigster herre von seinent wegen zu Eugenio geschicket hatte her Caspar Slick des reichs und meister Ulriche zu Osterreich seinen canzeler, die dem pfarrer zu Dantezk des bobestes Eugenij antwert in eimer geheime lissen lesen, sunder nicht tursten in schrifften laessen werden 20 vor dem tage, in dem man zu Nurenberg sulche antwert inbrengen wirt wf purificacionis, daz ist lichtmessen, zu dem der koning personlich dureh todes willen der koniginnen zu Ungeren am Mittwoch vor St. Thomastag (und mus ken Osterreich, wf daz die land bestalt werden etc.) nicht wirt komen; sunder her sendet dorhin mit macht von seiner wegen den bischof zu Kymissen, er Caspar Slicken und einen doctorem in der heiligen schrift, Thomas Haselbach genant. her hat geschreben allen kurfursten und anderen fursten des reiches, 25 daz sie zu dem selbigen tage sullen komen adir ire mechtige botschaft darzu schicken, und begert wol, daz der pfarrer zu Dantzke zu dem genanten tage sich hette gefuget, noch zemelicher des pfarrers entschuldunge vrogete uns her durch den canceller er Caspar Slick, ap euwer gnade och zu dem, deme benumten tage, nachdem und seine gnade euch von Franckenford am Maijn durch den doctorem und pfarrer zu Dantzk entboten hette, daz alle erzbischofe fursten herren etc. sulden ir botschait senden. unser antwert: der pfarrer 30 hett' es euwern gnaden ingebracht. eigentlich wuste wir dach nicht, ab ir dar schicken wurdet; sunder wir hofften, ir wurd dar senden. er Caspar der canceler sprach, es wurde dem herren koning nicht zu willen sem, schicket ir nicht zu dem tage, wenne da wurde grosse macht ane legen; die von Basel werden zwin cardinale mit andern prelaten de hen schicken. [91 Antwert des bobestes Eugenij: undera vil anderen worten stehet dor if, er wundere sich sore, dan 35 der erwelte und die korfursten des reiches begeren, das ein volkomener concilium werde vorsammelt. weren die sendeboten mit besser underweisunge von iren herren usgericht, so welde her mit den selbigen boten dovon handelunge gehabt. die heilige kirche wuste keine neutralitete nach ufzihunge der gemute, her hette ein gemein gros concilium gehalden, zu dem her seine bruder die cardinael und patriarchen mit anderen darzu nach rechte geborig prelaten gerufen hette, in dem her sam durch wunderliche werk gotis die verre 40 weit gelegene gehôrte zu eintracht der heiligen Romischen kirchen gebrocht hette. were er kein gebrechen inne gewesen und dem heiligen gemeinen von ehm gehaldenen concilio vorgebracht, her welde gehulfen haben ehn reformiren. her welde zihen ken Rome und zu sich verboten semliche prelaten und welde mit den rates leben, ab es ouch sich zeme, ein volkomener concilium zu vorsamelen, und wuste nicht, wie die zu Basel dorzu sulden werden gelasen, die etc., und heiset sie ketzerh. her bittet und irmanet den Romischen Febr. 2 [1442] Dez. 19 15 25 1) Fort. und. b) em., Vorl. seltzer. Das Datum ergibt sich einmal aus art. 10 und storbenen Königin za Ungeren und mil seinem Bruder weiter aus cinem anderen Brief der Gesandten an den Hrg. Ulbrecht; sie selen ihm nach Salzburg nachge- Hochmeister aus Ysprug an der Etsch Mi. v. conver- zogen, wo sie am 3. Jan. gehört hatten, daß er am * Johannistag [Dez. 27] nach Bozen und Trient ge- sionis Pauli [Jan. 23) M43 (Königsberg Schbl. 50 LXXVI nr. 85 or. ch.; ebenda Schbl. XXIV nr. 30 zogen sci, aber wieder nuch Inusbruck zurüchkommen conc. ohne Datum). Sie erinnern an ihr Schreiben ~us werde; sie seien am 11. Jan., der König am 16. nach Innsbruck gekommen. Weiter über ihre Verhandlungen Leipzig über des Königs Aufenthalt in Innsbruck; sie hätten aber in Nürnberg von des Könige Abreise er- mit dem König am 29. Jan. betr. Ordensangelegen- heiten. — Vermutlich hat diesem Brief, der oben als fahren, da er über Weihnachten in Salzburg sein und nr. 38 mitgeteilte undatierte Bericht als Anlage bei- 56 von dort nach Wien gehen wollte, um einen Tag an dem Ungerschen gemerke mit der finzwischen] ver- gelegen.
Strana 80
80 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. [1413 koning und die korfursten durch die ingewit der barmherziheit unsers herren Jesu Christi, daz sie die heilige Jar. 23] Romische kirche, die ein houbt und meisterinne ist aller andern, irkenne und vor ire muter halden etc. idach zu willen dem Romischen konige und gnannten seinen fursten wil her seine botschaft zu dem tage ken Nurenberg senden wf unser frauwen tag lichtmessen. [10] Hag. Ulbrecht von Monchen empfängt heute, d. i. die milttwochea nach Vincenti], sein Leheni zn 5 Y[sprugk]. Der König wird von Ysprug nach Saltezpurg ziehen, wo Hag. Heinrich auch sein Lehen empfangen wird2, und von Saltczburg nach Oslerreich, wohin die Absender mitziehen werden. Febr. 2 Jan. 23 1443 Jan. 31 39. Anweisung für nicht gen. Gesandte3 Hzg. Friedrichs von Sachsen und Mgj. Friedrichs von Brandenburg zum Nümberger Tage. 1443 Januar 31 Wittenberg. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 232b-233a cop. ch. Uberschrift 10 Instrueciones gegebin miner herren von Sachsen und Brandemburg sendeboten, die zu Nuremberg uf [Vorl. ut] purificacionis [Febr. 2] schirst sin sollen. Vgl. S. 10 Z. 5 j. Druck: Bachmann S. 225 /. ebendaher; teilw. Pückert S. 192 A. I. Febr. & Nachdem und als unser gnedigen herren von Sachsen und von Brandemburg bißher in der heiligen kirchen sache einhellig gewest sind, ist uf hute dornstag noch Pauli conversionis 15 anno domini etc. 43 zu Wittemberg durch unsern herren von Sachsen und siner gnaden rete an eim und unsers herren von Brandemburg treffliche rete am andern teil einmuticlichen beslossen, das irer beider gnaden sendboten, die sie von beider sit iczund uf den tag gein Nuremberg uf lichtmesse schirst schicken werden, sich halden sollen, in maßen als hirnoch vorzeichent ist. [I] Zum ersten das sollich unser herren von Sachsen und von Brandemburg sendboten sich 20 uf dem gemeltin tage zusampne halden, in allem handel mit einander rat und gespreche haben, einhellige vorbrengung und antworte thun und sich nicht anders halden sollen, danne ab sie in eins herren botschaft weren. [2] Item das sie doran sin und doruf stehen sullen, das ein ander gemein concilium in einer der stete, als nehst zu Frangkfurt verlaßen ist, durch beide partien ader ie durch ir ein, ab 25 das die ander nicht verfolgen wolte, binnen der zit am nehsten zu Frangkfurt beslossen ader einer andern beqwemlicher zit gesammet werde, dorinne erkant muge werden, wellicher partie unser herren der kunig und dieb kurfursten billich zufallen sollen. [3] Item ab derselb nehste weg nicht furgang haben muchte und unser herre der kunig sollichen tag uf ein andern nemlichen tag erlengen wolde, das sie das vorwilligen mugen, also 30 das uf sollichen tag unsere herren der kunig und die kurfursten personlich komen und auch unser herre der kunig alle andere fursten, geistlich und wertlich, und universiteten heischen solle, daselbst zu beslissen einmuticlichen, was in den sachen fur das beste furzunemen sie; und ab sollicher weg furgang gewunne, das alsdanne, so ferre als der andern kurfursten send- boten das vorfolgeten, unser herre der kunig einen boten fur sich und die kurfursten ader alle 3. kurfursten auch einen boten do mitschiekten an die partien, da des not wirt sin, sie zu ver- manen umb ein ander concilium, in maßen als iezunt geschen ist. sollich bot ader boten sich auch dornoch richten sollen", das sie uf denselben tag wider kemen, ire relacion zu thun, dornoch sich unser herren der kunig und kurfursten wußten furder in der sachen zu halden. [4] Item ab ie der obgemeltin wege keiner furgang haben mochte und unser herre der 40 kunig mitsampt unserm herren von Coln zu eim und die andern drie kurfursten bei Ryne zum andern teil fallen wolten, das sich alsdanne unser herren sendboten in maßen halden, das sie von keim teil vermerkt werden, sundern beider teil meinunge eigentlichen vorstehen und merken und bliben doruf, ein sollichs an unser herren zu brengen, wanne sich unser herren zu dißem male uf keinen zufall zu thun bedacht haben. 144s Jan. 31 45 a) Ergdarungen gemäß ateren Bleistiftnotizen in Or. sind in ohice Klammern gesetzt. b) fehlt in der Vor- InE. c) despl. 1 Vgl. Chmel Reg. Nr. 1372; or. im Geh. St.-A. München. 2 Am 30. Jan., egl. Chmel Nr. 1382; or. im Geh. St.-A. München. * Die Namen siche in den Nürnherger Ausgaber (nr. 46). 80
80 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. [1413 koning und die korfursten durch die ingewit der barmherziheit unsers herren Jesu Christi, daz sie die heilige Jar. 23] Romische kirche, die ein houbt und meisterinne ist aller andern, irkenne und vor ire muter halden etc. idach zu willen dem Romischen konige und gnannten seinen fursten wil her seine botschaft zu dem tage ken Nurenberg senden wf unser frauwen tag lichtmessen. [10] Hag. Ulbrecht von Monchen empfängt heute, d. i. die milttwochea nach Vincenti], sein Leheni zn 5 Y[sprugk]. Der König wird von Ysprug nach Saltezpurg ziehen, wo Hag. Heinrich auch sein Lehen empfangen wird2, und von Saltczburg nach Oslerreich, wohin die Absender mitziehen werden. Febr. 2 Jan. 23 1443 Jan. 31 39. Anweisung für nicht gen. Gesandte3 Hzg. Friedrichs von Sachsen und Mgj. Friedrichs von Brandenburg zum Nümberger Tage. 1443 Januar 31 Wittenberg. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Religionssachen A fol. 232b-233a cop. ch. Uberschrift 10 Instrueciones gegebin miner herren von Sachsen und Brandemburg sendeboten, die zu Nuremberg uf [Vorl. ut] purificacionis [Febr. 2] schirst sin sollen. Vgl. S. 10 Z. 5 j. Druck: Bachmann S. 225 /. ebendaher; teilw. Pückert S. 192 A. I. Febr. & Nachdem und als unser gnedigen herren von Sachsen und von Brandemburg bißher in der heiligen kirchen sache einhellig gewest sind, ist uf hute dornstag noch Pauli conversionis 15 anno domini etc. 43 zu Wittemberg durch unsern herren von Sachsen und siner gnaden rete an eim und unsers herren von Brandemburg treffliche rete am andern teil einmuticlichen beslossen, das irer beider gnaden sendboten, die sie von beider sit iczund uf den tag gein Nuremberg uf lichtmesse schirst schicken werden, sich halden sollen, in maßen als hirnoch vorzeichent ist. [I] Zum ersten das sollich unser herren von Sachsen und von Brandemburg sendboten sich 20 uf dem gemeltin tage zusampne halden, in allem handel mit einander rat und gespreche haben, einhellige vorbrengung und antworte thun und sich nicht anders halden sollen, danne ab sie in eins herren botschaft weren. [2] Item das sie doran sin und doruf stehen sullen, das ein ander gemein concilium in einer der stete, als nehst zu Frangkfurt verlaßen ist, durch beide partien ader ie durch ir ein, ab 25 das die ander nicht verfolgen wolte, binnen der zit am nehsten zu Frangkfurt beslossen ader einer andern beqwemlicher zit gesammet werde, dorinne erkant muge werden, wellicher partie unser herren der kunig und dieb kurfursten billich zufallen sollen. [3] Item ab derselb nehste weg nicht furgang haben muchte und unser herre der kunig sollichen tag uf ein andern nemlichen tag erlengen wolde, das sie das vorwilligen mugen, also 30 das uf sollichen tag unsere herren der kunig und die kurfursten personlich komen und auch unser herre der kunig alle andere fursten, geistlich und wertlich, und universiteten heischen solle, daselbst zu beslissen einmuticlichen, was in den sachen fur das beste furzunemen sie; und ab sollicher weg furgang gewunne, das alsdanne, so ferre als der andern kurfursten send- boten das vorfolgeten, unser herre der kunig einen boten fur sich und die kurfursten ader alle 3. kurfursten auch einen boten do mitschiekten an die partien, da des not wirt sin, sie zu ver- manen umb ein ander concilium, in maßen als iezunt geschen ist. sollich bot ader boten sich auch dornoch richten sollen", das sie uf denselben tag wider kemen, ire relacion zu thun, dornoch sich unser herren der kunig und kurfursten wußten furder in der sachen zu halden. [4] Item ab ie der obgemeltin wege keiner furgang haben mochte und unser herre der 40 kunig mitsampt unserm herren von Coln zu eim und die andern drie kurfursten bei Ryne zum andern teil fallen wolten, das sich alsdanne unser herren sendboten in maßen halden, das sie von keim teil vermerkt werden, sundern beider teil meinunge eigentlichen vorstehen und merken und bliben doruf, ein sollichs an unser herren zu brengen, wanne sich unser herren zu dißem male uf keinen zufall zu thun bedacht haben. 144s Jan. 31 45 a) Ergdarungen gemäß ateren Bleistiftnotizen in Or. sind in ohice Klammern gesetzt. b) fehlt in der Vor- InE. c) despl. 1 Vgl. Chmel Reg. Nr. 1372; or. im Geh. St.-A. München. 2 Am 30. Jan., egl. Chmel Nr. 1382; or. im Geh. St.-A. München. * Die Namen siche in den Nürnherger Ausgaber (nr. 46). 80
Strana 81
A. Vorbereitungen des Tages nr. 38—40. B. Akten zum Tage nr. 41. 81 40. Rektor und Universität Heidelberg an den König und die Besucher des Nürnberger RT.: entschuldigen ihre bisherige Untätigkeit gegenüber der Kirchenspaltung; schicken gen. Gesandte mit Vollmacht und Empfehlung. [1441 zu November 11, wiederholt 1443 zu Februar 2] Heidelberg. [141I zu Nov. 11. wiader- holt 1443 z Fobr. 27 10 Aus Heidelberg U.-A. Cod. 1 3, 2 fol. 179a cop. ch. Uber dem Stück: Nota. secundum formam infrascriptam, quam concepi, deputati erant oratores et procuratores universitatis primo ad dietam Francfordiensem et postea ad dietam Nûrembergensem predictam. in qua tamen dieta Nûrembergensi neo rex nec principes electores erant presentes nec con- venerant. Regest: Urkundenbuch d. Univ. Heidelberg, hrsg. van E. Winkelmann 2, 36 nr. 309 bendaher. Dem Römischen König Friedrich, den Karfürsten bzw. ihren Gesandien, den übrigen Fürsten, Bischöfen, Prälaten und allen anderen in Nürnberg Versammelten empfehlen sich N. rector! ac tota universitas docto- rum et magistrorum studif Heydalbergensis Wormaciensis dyocesis und erklären ihre Bereitschaft zur Mitarbeit cogitantibus nobis quincerte dolentibus, rem publicam Christianam nostris diebus proch dolor 1s diversis perturbacionibus agitari .--. et si ex nobis usque modo actum non sit, quod per nos? solos agi non potuit quodque sine aliis profici desperabatur, desideravimus tamen ferventibus animis, ut aliquando alios. per quos hee resh prosperarie, sancta mater ecclesia consolationem recipere etd inclita nacio nostra Ger- manica a periculosiori divisione salubrius preservari posset, inveniremus coadunatos et in re ipsa intentos. .. nunc vero quia --. vestram serenissimam regiam majestatem, vestras eciam precellentissimas 20 dominaciones conspicimus et speramus in caritate dei pro ejus honore atque unione et sublimacione rei Christiane, sancte et universalis ecclesie ac sedis apostolice conflatas et ob id in unum gaudemus esse collectas vel aaltem colligendas, si ex parvitate nostra in rebus ipsis aliquid per operas nostras afferri pot- est, summum nobis hoc gaudium esset et voluntarios promptissimosque utinam fructuosos subiremus labores. ea propter ad vestras, quas supra commemorati sumus, illustrissimam majestatem regiam ela- 25 rissimasque dominaciones ordinavimus et froimus atque ordinamus et facimus oratores nostros nuncios et ambasiatores generales et speciales spectabiles videlicet sollempnesque viros et magistros Nicolaum de Wachenhein? in sacra pagina professorem et Johannem de Aureo Cipho Spirensem licenciatum in decretis --- dantes ipsis mandatum et potestateru per presentes nostrum zelum nostras sincerissimas affectiones nostrosque in singulis et agendi et laborandi et complacendi conatus, quos ad unionem et exal- 30 tacionem --- ecclesie sedisque apostolice atque vestras summam regalem magnificenciam et domina piones . gerimus et habemus, eisdem orandi et exponendi, et item, dum opus sit et res exigit dumque [IAMI 2u ad hoc assumpti et vocati fuerint, tractatibus consiliis deliberacionibus et determinacionibus in rebus ipsis Nov. 11. toisder- nostra parte et pro nobis interessendi consulendi avisandi et agendi omniaque et singula alia faciendi, bolt que ad rem ipsam spectant et ipsi nos facere possemus: bitten um Zulassung und Gehör für ihre Gesandten. 1443 tu 15 Schlußwunsch. datum Heydalberge anno eto. sub nostri rectoratus sigillo presentibus appenso. Febr. 27 B. Akten zum Tage nr. 41—45. 41. Kard. Ludwig von Arles an Kg. Friedrich: ermahnt im Hinblick auf die konzilsfeindliche 11441 zw. Antwort P. Eugens zur Obodienz gegen das Baseler Konzil und P. Felix. ƒ 1443 zw. Jan. 24 Januar 243 u. Februar 2] Bascl. K. Febr. 31 40 Avs Wien N.-B. cod. ms. nr. 5116 fol. 86 b-89b cop. ch. Uberschrift Epistola reverendissimi patris domini Ludovici cardinalis Arelatensis ad regem Ronianorum invictissimum ete.; Flüchtigkeitsfehler der Vorl. sind unberücksichtigt geblieben. In Wien N.-B. cod. ms. nr. 5080 fol. 681a-684b cop. ch. coaeva, Abschrift von A. Serenissime et invictissime princeps ac excellentissime domine semper auguste, humili et t6 obsequiosa recommendacione premissa. [I] vidi copiam responsionis, que facta dicitur a) thergeschrichen. b) Forl. add. ot. cl folg durchstrichen ut. d) et —preservart am Rande mit Verweisung. Rehtor war seit dem 20. Dez. 1442 Nikolaus de Wissenburg. 2Uber ihn vgl. G. Ritter, Die Unin. Heidelberg, 50 1936, 8. 346, 361. 3 Terminus post quem tet zunschst der 14. Jan. an dem das Konzil eine Abschrift der päpstlichen Ant- wort erhielt, weiterhin der 24. Jan., an dem nach Segovia (nr. 33 art. 3) die Nachricht über die Stel- Deutsche Refchstags-Akton XVII. 6
A. Vorbereitungen des Tages nr. 38—40. B. Akten zum Tage nr. 41. 81 40. Rektor und Universität Heidelberg an den König und die Besucher des Nürnberger RT.: entschuldigen ihre bisherige Untätigkeit gegenüber der Kirchenspaltung; schicken gen. Gesandte mit Vollmacht und Empfehlung. [1441 zu November 11, wiederholt 1443 zu Februar 2] Heidelberg. [141I zu Nov. 11. wiader- holt 1443 z Fobr. 27 10 Aus Heidelberg U.-A. Cod. 1 3, 2 fol. 179a cop. ch. Uber dem Stück: Nota. secundum formam infrascriptam, quam concepi, deputati erant oratores et procuratores universitatis primo ad dietam Francfordiensem et postea ad dietam Nûrembergensem predictam. in qua tamen dieta Nûrembergensi neo rex nec principes electores erant presentes nec con- venerant. Regest: Urkundenbuch d. Univ. Heidelberg, hrsg. van E. Winkelmann 2, 36 nr. 309 bendaher. Dem Römischen König Friedrich, den Karfürsten bzw. ihren Gesandien, den übrigen Fürsten, Bischöfen, Prälaten und allen anderen in Nürnberg Versammelten empfehlen sich N. rector! ac tota universitas docto- rum et magistrorum studif Heydalbergensis Wormaciensis dyocesis und erklären ihre Bereitschaft zur Mitarbeit cogitantibus nobis quincerte dolentibus, rem publicam Christianam nostris diebus proch dolor 1s diversis perturbacionibus agitari .--. et si ex nobis usque modo actum non sit, quod per nos? solos agi non potuit quodque sine aliis profici desperabatur, desideravimus tamen ferventibus animis, ut aliquando alios. per quos hee resh prosperarie, sancta mater ecclesia consolationem recipere etd inclita nacio nostra Ger- manica a periculosiori divisione salubrius preservari posset, inveniremus coadunatos et in re ipsa intentos. .. nunc vero quia --. vestram serenissimam regiam majestatem, vestras eciam precellentissimas 20 dominaciones conspicimus et speramus in caritate dei pro ejus honore atque unione et sublimacione rei Christiane, sancte et universalis ecclesie ac sedis apostolice conflatas et ob id in unum gaudemus esse collectas vel aaltem colligendas, si ex parvitate nostra in rebus ipsis aliquid per operas nostras afferri pot- est, summum nobis hoc gaudium esset et voluntarios promptissimosque utinam fructuosos subiremus labores. ea propter ad vestras, quas supra commemorati sumus, illustrissimam majestatem regiam ela- 25 rissimasque dominaciones ordinavimus et froimus atque ordinamus et facimus oratores nostros nuncios et ambasiatores generales et speciales spectabiles videlicet sollempnesque viros et magistros Nicolaum de Wachenhein? in sacra pagina professorem et Johannem de Aureo Cipho Spirensem licenciatum in decretis --- dantes ipsis mandatum et potestateru per presentes nostrum zelum nostras sincerissimas affectiones nostrosque in singulis et agendi et laborandi et complacendi conatus, quos ad unionem et exal- 30 tacionem --- ecclesie sedisque apostolice atque vestras summam regalem magnificenciam et domina piones . gerimus et habemus, eisdem orandi et exponendi, et item, dum opus sit et res exigit dumque [IAMI 2u ad hoc assumpti et vocati fuerint, tractatibus consiliis deliberacionibus et determinacionibus in rebus ipsis Nov. 11. toisder- nostra parte et pro nobis interessendi consulendi avisandi et agendi omniaque et singula alia faciendi, bolt que ad rem ipsam spectant et ipsi nos facere possemus: bitten um Zulassung und Gehör für ihre Gesandten. 1443 tu 15 Schlußwunsch. datum Heydalberge anno eto. sub nostri rectoratus sigillo presentibus appenso. Febr. 27 B. Akten zum Tage nr. 41—45. 41. Kard. Ludwig von Arles an Kg. Friedrich: ermahnt im Hinblick auf die konzilsfeindliche 11441 zw. Antwort P. Eugens zur Obodienz gegen das Baseler Konzil und P. Felix. ƒ 1443 zw. Jan. 24 Januar 243 u. Februar 2] Bascl. K. Febr. 31 40 Avs Wien N.-B. cod. ms. nr. 5116 fol. 86 b-89b cop. ch. Uberschrift Epistola reverendissimi patris domini Ludovici cardinalis Arelatensis ad regem Ronianorum invictissimum ete.; Flüchtigkeitsfehler der Vorl. sind unberücksichtigt geblieben. In Wien N.-B. cod. ms. nr. 5080 fol. 681a-684b cop. ch. coaeva, Abschrift von A. Serenissime et invictissime princeps ac excellentissime domine semper auguste, humili et t6 obsequiosa recommendacione premissa. [I] vidi copiam responsionis, que facta dicitur a) thergeschrichen. b) Forl. add. ot. cl folg durchstrichen ut. d) et —preservart am Rande mit Verweisung. Rehtor war seit dem 20. Dez. 1442 Nikolaus de Wissenburg. 2Uber ihn vgl. G. Ritter, Die Unin. Heidelberg, 50 1936, 8. 346, 361. 3 Terminus post quem tet zunschst der 14. Jan. an dem das Konzil eine Abschrift der päpstlichen Ant- wort erhielt, weiterhin der 24. Jan., an dem nach Segovia (nr. 33 art. 3) die Nachricht über die Stel- Deutsche Refchstags-Akton XVII. 6
Strana 82
82 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. [143 per olim Eugenium oratoribus vestre serenitatis et dominorum electorum, cujus tenorem! W. Jan. 24 cum presentibus transmitto eidem vestre serenitati, que melius potest scire certitudinem ejus- u. dem responsionis. nam eos, quos miseratis, jam extimo ad vos rediisse. ex hujusmodi autem Fsbr. 2/ [2] dicit enim responsione possunt omnes inspicere intencionem ejus et ad quid tendit. in ea responsione se mirari, quod electus in regem Romanorum (recusans vos vocare regem, licet coronatus sitis) et domini electores petant, ut ipse votum suum conferat ad alterius in- dubitati concilii convocacionem, cum ipse, ut dicit, actu celebret universale concilium, quod per peticionem vestram vultis innuere dubium reputari; quod nichil aliud esset", quam saluti innumerabilium animarum contraire, oppungnare fidem catholicam et dei ordinacioni resistere. notat insuper vos et omnes principes nacionis Germanice nee non reges Francie Castelle et 10 ceteros atque eciam prelatos universitates studiorum et alios catholicos, qui illi conciliabulo Florentino non adheserunt nec ipsum pro universali concilio recongnoverunt, fuisse et esse in errore b. — sed veritas catholica manifestavit et manifestat contrarium, quod non illi, sed ipse in errore fuit et est, qui illicite erexit illud conciliabulum contra auctoritatem sacrorum concilio- rum, faciendo scisma gravissimum, quod et adhuc illicite continuat obduratus in suo scismate 15 et errore. quod conciliabulum feeit ad persequendum hoc sacrum concilium et evitandum re- formacionem inchoatam suppeditandumque hoc sacrum concilium et prosternendum aucto- [3] dicit, quod in eo mirabilia opera dei facta sunt et ritatem conciliorum predictam. quod magnarum geneium populi naciones et ligue per ministerium ejus uniti sunt sedi aposto- lice, et vocat vos et omnes principes et ceteros, qui predicto conciliabulo non adheserunt, apertos hostes et inimicos spiritus sancti, qui, ut dicit, feeit illam unitatem.— sed ipsi principes et et alii catholici bene res intellexerunt, quomodo procedebant et ad quid tendebant, cognove- runtque Grecos non recte uniri posse in scismate, quod ipse olim Eugenius faciebat dividendo, quantum in se erat, Latinam et vere catholicam ac Romanam ecclesiam, aperteque viderunt illud seisma non esse opus dei et spiritus sancti, quoniam .,non est deus dissensionis sed pacis“2. 25 quam pacem ipse olim Eugenius manifeste rupit et violavit, dividens se ab ipsa catholica ecclesia et eam scindens, quam in unitate et pace repererat, separando se ab hoc sacro concilio ipsam catholicam ecclesiam representante et ab orthodoxis principibus prelatis et aliis catho- licis dispersis per orbem huic sacro concilio adherentibus et illud conciliabulum per ipsum erectum abnegantibus. unde propter scisma, quod faciebat, et contumaciam suam gravissi- s0 mam legittime suspensus erat ab administracione papali, eciam priusquam Greci venirent ad portum Latinum, nec ullatenus poterat hoc sacrum concilium ad eum locum, ubi ipse sic suspensus presideret et dominaretur, se transferre. nec fuerunt tam imprudentes prelati et principes catholici, ut vellent de toto confundi auctoritatem conciliorum generalium et refor- macionem abici, pro qua tot annis laboratum erat, sub incerto eventu reduccionis Grecorum, 3s de qua nesciebatur, quando fieret vel quantum facta duraret. bene insuper prospiciunt, quomodo ipse olim Eugenius implicat se ipsum, dum vult dicere Grecos esse bonos catholices et Latinos hereticos pro eo, quod Latini ipsi sustinent auctoritatem generalium conciliorum declaratam in concilio Constanciensi, cum tamen etiam ipsi Greci numquam sibi concesserunt nec concedere voluerunt, quod Romanus pontifex sic se erigere possit supra et contra univer- 40 salia concilia, quod de hiis et de diffinicionibus atque canonibus et decretis eorum possit agere, quidquid sibi videtur, et quomodo ipsi Greci sibi obediant et in quibus et qualiter, deus seit. a quibus numquam obtinere potuit, quod vellent ad eum mittere pro confirmacione pretensi 5 20 n) on. Vorl. cet ut. b) Randhorriktur für robore. lung P. Felix' V. zur Beschichung des RT. in Basel eintrafs da der Brief an den in Närnberg erwarteten König gerichtet und als vorlaufiger Ersatz einer Konzilsgesandtschaft gedacht ist, wird man ihn besser nach dem zweiten Datum ansetzen. Terminus ante wäre zundchet der 3. Febr., an dem dae Konzil vom Nichterscheinen des Könige beim RT. erfuhr, richtiger 45 aber der 2. Febr. als Termin des RT.-Beginnes, da der Brief eine konzilsfreundliche Beeinflussung des Königs sür die Verhandlungen berweckt. 1Unsere nr. 29, vgl. oben S. 69. 2 1. Cor. 14, 33. 50
82 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. [143 per olim Eugenium oratoribus vestre serenitatis et dominorum electorum, cujus tenorem! W. Jan. 24 cum presentibus transmitto eidem vestre serenitati, que melius potest scire certitudinem ejus- u. dem responsionis. nam eos, quos miseratis, jam extimo ad vos rediisse. ex hujusmodi autem Fsbr. 2/ [2] dicit enim responsione possunt omnes inspicere intencionem ejus et ad quid tendit. in ea responsione se mirari, quod electus in regem Romanorum (recusans vos vocare regem, licet coronatus sitis) et domini electores petant, ut ipse votum suum conferat ad alterius in- dubitati concilii convocacionem, cum ipse, ut dicit, actu celebret universale concilium, quod per peticionem vestram vultis innuere dubium reputari; quod nichil aliud esset", quam saluti innumerabilium animarum contraire, oppungnare fidem catholicam et dei ordinacioni resistere. notat insuper vos et omnes principes nacionis Germanice nee non reges Francie Castelle et 10 ceteros atque eciam prelatos universitates studiorum et alios catholicos, qui illi conciliabulo Florentino non adheserunt nec ipsum pro universali concilio recongnoverunt, fuisse et esse in errore b. — sed veritas catholica manifestavit et manifestat contrarium, quod non illi, sed ipse in errore fuit et est, qui illicite erexit illud conciliabulum contra auctoritatem sacrorum concilio- rum, faciendo scisma gravissimum, quod et adhuc illicite continuat obduratus in suo scismate 15 et errore. quod conciliabulum feeit ad persequendum hoc sacrum concilium et evitandum re- formacionem inchoatam suppeditandumque hoc sacrum concilium et prosternendum aucto- [3] dicit, quod in eo mirabilia opera dei facta sunt et ritatem conciliorum predictam. quod magnarum geneium populi naciones et ligue per ministerium ejus uniti sunt sedi aposto- lice, et vocat vos et omnes principes et ceteros, qui predicto conciliabulo non adheserunt, apertos hostes et inimicos spiritus sancti, qui, ut dicit, feeit illam unitatem.— sed ipsi principes et et alii catholici bene res intellexerunt, quomodo procedebant et ad quid tendebant, cognove- runtque Grecos non recte uniri posse in scismate, quod ipse olim Eugenius faciebat dividendo, quantum in se erat, Latinam et vere catholicam ac Romanam ecclesiam, aperteque viderunt illud seisma non esse opus dei et spiritus sancti, quoniam .,non est deus dissensionis sed pacis“2. 25 quam pacem ipse olim Eugenius manifeste rupit et violavit, dividens se ab ipsa catholica ecclesia et eam scindens, quam in unitate et pace repererat, separando se ab hoc sacro concilio ipsam catholicam ecclesiam representante et ab orthodoxis principibus prelatis et aliis catho- licis dispersis per orbem huic sacro concilio adherentibus et illud conciliabulum per ipsum erectum abnegantibus. unde propter scisma, quod faciebat, et contumaciam suam gravissi- s0 mam legittime suspensus erat ab administracione papali, eciam priusquam Greci venirent ad portum Latinum, nec ullatenus poterat hoc sacrum concilium ad eum locum, ubi ipse sic suspensus presideret et dominaretur, se transferre. nec fuerunt tam imprudentes prelati et principes catholici, ut vellent de toto confundi auctoritatem conciliorum generalium et refor- macionem abici, pro qua tot annis laboratum erat, sub incerto eventu reduccionis Grecorum, 3s de qua nesciebatur, quando fieret vel quantum facta duraret. bene insuper prospiciunt, quomodo ipse olim Eugenius implicat se ipsum, dum vult dicere Grecos esse bonos catholices et Latinos hereticos pro eo, quod Latini ipsi sustinent auctoritatem generalium conciliorum declaratam in concilio Constanciensi, cum tamen etiam ipsi Greci numquam sibi concesserunt nec concedere voluerunt, quod Romanus pontifex sic se erigere possit supra et contra univer- 40 salia concilia, quod de hiis et de diffinicionibus atque canonibus et decretis eorum possit agere, quidquid sibi videtur, et quomodo ipsi Greci sibi obediant et in quibus et qualiter, deus seit. a quibus numquam obtinere potuit, quod vellent ad eum mittere pro confirmacione pretensi 5 20 n) on. Vorl. cet ut. b) Randhorriktur für robore. lung P. Felix' V. zur Beschichung des RT. in Basel eintrafs da der Brief an den in Närnberg erwarteten König gerichtet und als vorlaufiger Ersatz einer Konzilsgesandtschaft gedacht ist, wird man ihn besser nach dem zweiten Datum ansetzen. Terminus ante wäre zundchet der 3. Febr., an dem dae Konzil vom Nichterscheinen des Könige beim RT. erfuhr, richtiger 45 aber der 2. Febr. als Termin des RT.-Beginnes, da der Brief eine konzilsfreundliche Beeinflussung des Königs sür die Verhandlungen berweckt. 1Unsere nr. 29, vgl. oben S. 69. 2 1. Cor. 14, 33. 50
Strana 83
B. Akten zum Tage nr. 41. 83 patriarche Constantinopolitani, quem ipsi elegerunt post mortem alteriusl. et amplius, quo- 1144s ☞w. modo res haheant se, veritas monstrabit in futurum. [4! ina quanto autem despectu Jan. 21 habeat ipsam auctoritatem universalium conciliorum, verba ejus manifestant, dum in eadem 3. Febr. 2/ responsione vocat stulta et perfida dogmata hujus sacri concilii Basiliensis, que quidem 5 explicant auctoritatem conciliorum universalium conformiter ad decreta sacri concilii Constan- ciensis et doctrinam sacre scripture ac sacrorum doctorum, sed dum ipse tam opprobriosa et injuriosa loqui et doctrinam ecclesie stultam et perfidam dicere non veretur, videat, ne ipse tale opprobrium incurrat, quale de pastore stulto refert sacra scriptura dicens in libro Zacharje prophete: „sume tibi vasa pastoris stulti, quia ecce ego suscitabo pastorem in terra, qui 10 derelicta non visitabit, dispersa non queret et contritum non sanabit et id, quod constat, non enutriet et carnes pinguium comedet et ungulas eorum dissolvet. o pastor et idolum, dere- linquens gregem", super quo dicit beatus Jeronimus in epistolaà ad Nepocianum, quod quando juxta Zacharjam prophetam stultus pastor esse ceperit, decrescente sapiencia refrigescet caritas multorum. si talia tempore suo contigerunt, sic dereliquit gregem, si dispersit, si 15 contrivit Christianitatem, quod dolenter dico, per scandalosum et stultum regimen, videant cuncti, cum ipse potuisset omnia in unitate et bona pace conducere magnosque fructus in orbe toto efficere, si sapienter gubernasset. [5] dicit autem, quod suscipit et amplectitur cum a omni veneracione concilia rite celebrata. — sed attendite, quomodo in hoc procedit ! vult enim ad libitum suum facere de conciliis generalibus, ut, quando fiet, quod sibi libuerit, dicat con- 20 cilium rite celebratum ; quando vero procedetur ad reformacionem, que sibi non placuerit, tunc dicat non esse rite celebratum, sicut apparet ex actis ejus. nam reputavit4 concilium istud rite celebratum, priusquam fieret citatorium5 ad correctionem ipsius, et volebat adhunc repu- tare verum concilium, dummodo cessaretur a predicto eitatorio nec fieret aliqua novitas contra ipsum aut cardinales aut presidentes suos, qui in concilio fuerant, quorum unus erat accusatus 25 de crimine falsi et postea fuit convictus et condempnatusé: si vero procederetur in predictis, dissolvebat concilium et transferebat in Ferrariam". ac deinde propter hoc, quod fuit accusata contumacia sua et factum monitorium, ut revocaret illam pretensam translacionem, declaravit illud concilium esse translatum. sed" et mundus conspicit, quid ipse tenet de omnibus decretis concernentibus reformacionem, quecunque facta sunt a principio concilii usque nunc, eciam 30 de illis, in quibus sui presidentes interfuerunt et expresse consenserunt, quomodo ea duriter oppugnavit et oppugnat nec ullum solum umquam posuit ad execucionem efficacem, quomodo contempsit hoc sacrum concilium auctoritate duorum precedencium conciliorum et duorum Romanorum pontificum congregatume, cui omnes prelati catholici inheserunt omnesque reges et communiter omnes magni principes incorporati fuerunt et solempnia prestiterunt jura- 35 menta. et si umquam fuit aliquod concilium legittimum et legittime convocatum et congrega- tum, istud fuit ac in magna libertate semper rite et legittime continuatum, sed quia quesivit agere reformacionem capitis, que ipsi olim Eugenio displicuit, vult nunc dicere ipsum non rite celebratum et dicit eos, qui in eo fuerunt et qui doctrinam sacri concilii Constanciensis tenue- runt, esse stultos et perfidos. et in quocumque loco eciam in Laterano, ubi vult ipsum ponere, 40 a) Forl. hat nier und bei “. 5, f, und 7 Alinee. h) sm. Vorl. BrgO. M)em. Forf.se. d) Vorl. hal Alineg. e) ergána Uber die griechisch-römischen Verhandlungen zur Patriarchenwahl in Florenz nach dem Tode des Patri- archen Joseph am 10. Juni 1439 vgl. Hefele 7, 756 f. 4 ' Zach. 11, 16-17. 8 Hieron. epist, ad Nepotianum (Migne 22, 530 in ep. 52; Corp. sript. eccl. 54, 420 nr. 52). * Durch die Bullen „Dudum sacrum generale“ vom 1. Aug. und 15. Dez. 1433 (Manci 29, 574 j. und 50 78-89; Mon. conc. 2, 470 f. und 565-574); vgl. auch Hefele 7, 540 f. und 5621., jerner RTA. II. I51/. und RTA. 16, 295 Anm. 5. 5 Durch die Bulle „Cum Christi ecclesia“ vom 31. Juli 1437 (gedr. Mansi 29, 137-141 und Mon. conc. 2, 1010-1013); egl. Hefele 7, 649 f. 6 Ebl. Johannes von Tarent; man ugl. hierzu Se- govia lib. 11 cap. 17-20 (Mon. conc. 2, 983-992). Durch die Bulle „Pridem ex justis“ vom 30. Dez. 1437 (gedr. Hardouin 9, 707 /.; Cecconi I, 2 pag. CCCCLXII-CCCCLXIV; Mon. conc. 2, 1143-1144); rgl. auch Hefele 7, 659 und RTA. 13, 36.
B. Akten zum Tage nr. 41. 83 patriarche Constantinopolitani, quem ipsi elegerunt post mortem alteriusl. et amplius, quo- 1144s ☞w. modo res haheant se, veritas monstrabit in futurum. [4! ina quanto autem despectu Jan. 21 habeat ipsam auctoritatem universalium conciliorum, verba ejus manifestant, dum in eadem 3. Febr. 2/ responsione vocat stulta et perfida dogmata hujus sacri concilii Basiliensis, que quidem 5 explicant auctoritatem conciliorum universalium conformiter ad decreta sacri concilii Constan- ciensis et doctrinam sacre scripture ac sacrorum doctorum, sed dum ipse tam opprobriosa et injuriosa loqui et doctrinam ecclesie stultam et perfidam dicere non veretur, videat, ne ipse tale opprobrium incurrat, quale de pastore stulto refert sacra scriptura dicens in libro Zacharje prophete: „sume tibi vasa pastoris stulti, quia ecce ego suscitabo pastorem in terra, qui 10 derelicta non visitabit, dispersa non queret et contritum non sanabit et id, quod constat, non enutriet et carnes pinguium comedet et ungulas eorum dissolvet. o pastor et idolum, dere- linquens gregem", super quo dicit beatus Jeronimus in epistolaà ad Nepocianum, quod quando juxta Zacharjam prophetam stultus pastor esse ceperit, decrescente sapiencia refrigescet caritas multorum. si talia tempore suo contigerunt, sic dereliquit gregem, si dispersit, si 15 contrivit Christianitatem, quod dolenter dico, per scandalosum et stultum regimen, videant cuncti, cum ipse potuisset omnia in unitate et bona pace conducere magnosque fructus in orbe toto efficere, si sapienter gubernasset. [5] dicit autem, quod suscipit et amplectitur cum a omni veneracione concilia rite celebrata. — sed attendite, quomodo in hoc procedit ! vult enim ad libitum suum facere de conciliis generalibus, ut, quando fiet, quod sibi libuerit, dicat con- 20 cilium rite celebratum ; quando vero procedetur ad reformacionem, que sibi non placuerit, tunc dicat non esse rite celebratum, sicut apparet ex actis ejus. nam reputavit4 concilium istud rite celebratum, priusquam fieret citatorium5 ad correctionem ipsius, et volebat adhunc repu- tare verum concilium, dummodo cessaretur a predicto eitatorio nec fieret aliqua novitas contra ipsum aut cardinales aut presidentes suos, qui in concilio fuerant, quorum unus erat accusatus 25 de crimine falsi et postea fuit convictus et condempnatusé: si vero procederetur in predictis, dissolvebat concilium et transferebat in Ferrariam". ac deinde propter hoc, quod fuit accusata contumacia sua et factum monitorium, ut revocaret illam pretensam translacionem, declaravit illud concilium esse translatum. sed" et mundus conspicit, quid ipse tenet de omnibus decretis concernentibus reformacionem, quecunque facta sunt a principio concilii usque nunc, eciam 30 de illis, in quibus sui presidentes interfuerunt et expresse consenserunt, quomodo ea duriter oppugnavit et oppugnat nec ullum solum umquam posuit ad execucionem efficacem, quomodo contempsit hoc sacrum concilium auctoritate duorum precedencium conciliorum et duorum Romanorum pontificum congregatume, cui omnes prelati catholici inheserunt omnesque reges et communiter omnes magni principes incorporati fuerunt et solempnia prestiterunt jura- 35 menta. et si umquam fuit aliquod concilium legittimum et legittime convocatum et congrega- tum, istud fuit ac in magna libertate semper rite et legittime continuatum, sed quia quesivit agere reformacionem capitis, que ipsi olim Eugenio displicuit, vult nunc dicere ipsum non rite celebratum et dicit eos, qui in eo fuerunt et qui doctrinam sacri concilii Constanciensis tenue- runt, esse stultos et perfidos. et in quocumque loco eciam in Laterano, ubi vult ipsum ponere, 40 a) Forl. hat nier und bei “. 5, f, und 7 Alinee. h) sm. Vorl. BrgO. M)em. Forf.se. d) Vorl. hal Alineg. e) ergána Uber die griechisch-römischen Verhandlungen zur Patriarchenwahl in Florenz nach dem Tode des Patri- archen Joseph am 10. Juni 1439 vgl. Hefele 7, 756 f. 4 ' Zach. 11, 16-17. 8 Hieron. epist, ad Nepotianum (Migne 22, 530 in ep. 52; Corp. sript. eccl. 54, 420 nr. 52). * Durch die Bullen „Dudum sacrum generale“ vom 1. Aug. und 15. Dez. 1433 (Manci 29, 574 j. und 50 78-89; Mon. conc. 2, 470 f. und 565-574); vgl. auch Hefele 7, 540 f. und 5621., jerner RTA. II. I51/. und RTA. 16, 295 Anm. 5. 5 Durch die Bulle „Cum Christi ecclesia“ vom 31. Juli 1437 (gedr. Mansi 29, 137-141 und Mon. conc. 2, 1010-1013); egl. Hefele 7, 649 f. 6 Ebl. Johannes von Tarent; man ugl. hierzu Se- govia lib. 11 cap. 17-20 (Mon. conc. 2, 983-992). Durch die Bulle „Pridem ex justis“ vom 30. Dez. 1437 (gedr. Hardouin 9, 707 /.; Cecconi I, 2 pag. CCCCLXII-CCCCLXIV; Mon. conc. 2, 1143-1144); rgl. auch Hefele 7, 659 und RTA. 13, 36.
Strana 84
84 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 11443 fieret, si de correctione ejus ageretur, reprobaret illud et prius transferret ad Indos, quam non 2i. Jan. 24 obtineret" intencionem suam, reputat autem suum conciliabulum rite celebrari, cui prelati et 3. principes orbis contradicunt una cum isto sacro concilio, immo quod eciam ipsi Greci non Febr. 2) reputant esse universale concilium, qui ante tres annos inde recesserunt. et numquam in sex annis factum est ibi unum solum decretum pro reformacione ecclesie nec est ibi libertas, sed agitur illud, quod sibi placet, et non aliud. et adhue apparet in responsione sua, quantam estimacionem facit de illo conciliabulo, quod vocat concilium universale, quando in re tam gravi non facit mencionem, quod donet hujusmodi responsionem illo approbante concilio pretenso, sed solum de consilio, ut inquit, cardinalium. postea per unam cedulam episcopus Traguerensis de mandato, ut inquit, sibi viva voce facto per ipsum olim Eugenium denun- 10 ciaviti, quod idem olim Eugenius cum sua curia vult se transferre absque hoc, quod ibi aliqua mencio fiat de illo pretenso concilio, quod apud se esse dicit. [6] vult enim, ut dicit, nunc transferre illud pretensum concilium ad Romam in Lateranum et ibi deliberare, an expediat indicere aliud concilium numerosius et qui ad id admitti vel repelli debeant ac de modo in eo procedendi, quo omni deformitate, ut inquit, ac scandalorum occasione sublata, veluti que ex 15 novo procedendi modo hiis nostris temporibus perniciose invaluit, obvietur.— videtis, quomodo ludit de conciliis generalibus et de ecclesia, ponens pro libito suo concilium pretensum modo in Ferraria modo in Florencia modo in Roma. deinde, si aliud celebratur, vult judicare, qui repellentur et qui admittentur ad illud, et non habeant ibi vocem, nisi quos ipse voluerit, et sic obtineat voluntatem suam, vult eciam, ut inquit, deliberare de modo procedendi dicens 20 deformitatem et seandalorum occasionem ex novo procedendi modo ipsis, ut ait, temporibus nostris perniciose invaluisse. in quo videtur conari reprobare modos procedendi, qui in Constan- ciensi Senensi et hoc Basiliensi tenti sunt. nam temporibus nostris hec concilia celebrata sunt. sed non potest reprobare ista concilia, que per omnes catholicos fuerunt approbata, et ipsemet in sua adhesione approbavit2 istud concilium legittime continuatum fuisse et esse, in quo 25 observabatur ille moduse, qui et nunc tenetur b, procedendi per deputaciones et congregaciones ac sessiones generales. qui modus dirigente spiritu sancto ordinatus fuit a principio et deinde per legatum ipsius olim Eugenii et alios suos presidentes semper continuatus. et quandoque unum concilium tenet unum modum procedendi quandoque aliud tenet alium, secundum quod ipso dictante spiritu saneto pro tempore videtur expedire, nec occasio deformitatum et scanda- 30 lorum ortum habuit ex modo procedendi conciliorum, cum vix concilium aliquid adhue egisset, quando a principio ipsum impugnare cepit et dissolvere4 prefatus olim Eugenius. deinde postquam ei adhesit 5, rejecit" decreta ejus conforma legi“ divine in canonibus sanctorum patrum concernencia bonum publicum toeius ecclesie et salutem animarum; majoresque abusus et deformitates in sua curia enutrivit quamprius et ecclesias particulares in diversis partibus 35 orbis divisit et scandalisavit per reservaciones, quas contra electiones faciebat, nec cessabat practicare et machinari in dispersionem et dissolucionem hujus sacri concilii, ubi juvare debe- bat, quod omnia recte disponerentur, et tandem apperte pugnavit contra ipsum sacrum con- cilium dissolvendo transferendo et, licet nulliter, excommunicando privando inhabilitando interdicta ponendo mandando, quod non afferrentur victualia existentibus in eodem concilio 40 et quod afferentes spoliarentur, scribendo", quod fieret persecucio in supposita hujus sancte synodi tamquam in hostes fidei Christiane, ecce ex hiis et malo regimine suo tam in destruc- a.) amc. Vorl. obtineri. b)em.; Vorl. tuetur. e) em., Vorl. lege. 1 Vgl. S. 63 Anm. 1. 2 Vgl. S. 83 Anm. 4. z Geschäftsordnurg des Konzils vom 26. Sept. 1d32 (gedr. Mansi 29, 377-380, Mon. conc. 2, 260-263); vgl. Hefele 7, 494 f. 4 Durch die Bullen „Quoniam alto" vom 12. Nov. bzw. 18. Dez. und ,Postquam divina“ vom 12. Non. 1431; vgl. RTA. 10, 146 ƒ. und Hefele 7, 443 ft. 5 Durch die S. &3 Anm. 4 gen. Bullen. 6 Bulle „Moyses" vom 4. Sept. 1439 (Hardouin 45 9, 1001; Mon. conc. 3, 382 ff.); vgl. Hefele 7, 782. 7 Gedacht ist wohl an die Bulle „Multa sanctorum" vom 23. März 1440 (Mon. conc. 3, 480 ff.). 50
84 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 11443 fieret, si de correctione ejus ageretur, reprobaret illud et prius transferret ad Indos, quam non 2i. Jan. 24 obtineret" intencionem suam, reputat autem suum conciliabulum rite celebrari, cui prelati et 3. principes orbis contradicunt una cum isto sacro concilio, immo quod eciam ipsi Greci non Febr. 2) reputant esse universale concilium, qui ante tres annos inde recesserunt. et numquam in sex annis factum est ibi unum solum decretum pro reformacione ecclesie nec est ibi libertas, sed agitur illud, quod sibi placet, et non aliud. et adhue apparet in responsione sua, quantam estimacionem facit de illo conciliabulo, quod vocat concilium universale, quando in re tam gravi non facit mencionem, quod donet hujusmodi responsionem illo approbante concilio pretenso, sed solum de consilio, ut inquit, cardinalium. postea per unam cedulam episcopus Traguerensis de mandato, ut inquit, sibi viva voce facto per ipsum olim Eugenium denun- 10 ciaviti, quod idem olim Eugenius cum sua curia vult se transferre absque hoc, quod ibi aliqua mencio fiat de illo pretenso concilio, quod apud se esse dicit. [6] vult enim, ut dicit, nunc transferre illud pretensum concilium ad Romam in Lateranum et ibi deliberare, an expediat indicere aliud concilium numerosius et qui ad id admitti vel repelli debeant ac de modo in eo procedendi, quo omni deformitate, ut inquit, ac scandalorum occasione sublata, veluti que ex 15 novo procedendi modo hiis nostris temporibus perniciose invaluit, obvietur.— videtis, quomodo ludit de conciliis generalibus et de ecclesia, ponens pro libito suo concilium pretensum modo in Ferraria modo in Florencia modo in Roma. deinde, si aliud celebratur, vult judicare, qui repellentur et qui admittentur ad illud, et non habeant ibi vocem, nisi quos ipse voluerit, et sic obtineat voluntatem suam, vult eciam, ut inquit, deliberare de modo procedendi dicens 20 deformitatem et seandalorum occasionem ex novo procedendi modo ipsis, ut ait, temporibus nostris perniciose invaluisse. in quo videtur conari reprobare modos procedendi, qui in Constan- ciensi Senensi et hoc Basiliensi tenti sunt. nam temporibus nostris hec concilia celebrata sunt. sed non potest reprobare ista concilia, que per omnes catholicos fuerunt approbata, et ipsemet in sua adhesione approbavit2 istud concilium legittime continuatum fuisse et esse, in quo 25 observabatur ille moduse, qui et nunc tenetur b, procedendi per deputaciones et congregaciones ac sessiones generales. qui modus dirigente spiritu sancto ordinatus fuit a principio et deinde per legatum ipsius olim Eugenii et alios suos presidentes semper continuatus. et quandoque unum concilium tenet unum modum procedendi quandoque aliud tenet alium, secundum quod ipso dictante spiritu saneto pro tempore videtur expedire, nec occasio deformitatum et scanda- 30 lorum ortum habuit ex modo procedendi conciliorum, cum vix concilium aliquid adhue egisset, quando a principio ipsum impugnare cepit et dissolvere4 prefatus olim Eugenius. deinde postquam ei adhesit 5, rejecit" decreta ejus conforma legi“ divine in canonibus sanctorum patrum concernencia bonum publicum toeius ecclesie et salutem animarum; majoresque abusus et deformitates in sua curia enutrivit quamprius et ecclesias particulares in diversis partibus 35 orbis divisit et scandalisavit per reservaciones, quas contra electiones faciebat, nec cessabat practicare et machinari in dispersionem et dissolucionem hujus sacri concilii, ubi juvare debe- bat, quod omnia recte disponerentur, et tandem apperte pugnavit contra ipsum sacrum con- cilium dissolvendo transferendo et, licet nulliter, excommunicando privando inhabilitando interdicta ponendo mandando, quod non afferrentur victualia existentibus in eodem concilio 40 et quod afferentes spoliarentur, scribendo", quod fieret persecucio in supposita hujus sancte synodi tamquam in hostes fidei Christiane, ecce ex hiis et malo regimine suo tam in destruc- a.) amc. Vorl. obtineri. b)em.; Vorl. tuetur. e) em., Vorl. lege. 1 Vgl. S. 63 Anm. 1. 2 Vgl. S. 83 Anm. 4. z Geschäftsordnurg des Konzils vom 26. Sept. 1d32 (gedr. Mansi 29, 377-380, Mon. conc. 2, 260-263); vgl. Hefele 7, 494 f. 4 Durch die Bullen „Quoniam alto" vom 12. Nov. bzw. 18. Dez. und ,Postquam divina“ vom 12. Non. 1431; vgl. RTA. 10, 146 ƒ. und Hefele 7, 443 ft. 5 Durch die S. &3 Anm. 4 gen. Bullen. 6 Bulle „Moyses" vom 4. Sept. 1439 (Hardouin 45 9, 1001; Mon. conc. 3, 382 ff.); vgl. Hefele 7, 782. 7 Gedacht ist wohl an die Bulle „Multa sanctorum" vom 23. März 1440 (Mon. conc. 3, 480 ff.). 50
Strana 85
B. Akten zum Tage nr. 41. 85 tione terrarum ecclesie quam in aliis venerunt scandala et deformitates. nec oportet, quod 11a3 2E. arguat modum procedendi conciliorum ad excusandum excusaciones in peccatis. bene eciam Jan. 2. u. videtur in verbis et dogmatibus suis tam nunc quam alias dispersis. et quieumque Febr. 2/ modus procedendi teneretur in concilio, non vellet tamen recipere nec in execucionem ponere nisi illud, quod ei placeret, reputans suum judicium qualecumque debere semper preferri sen- tencie et auctoritati tocius concilii. [7] post predicta autem dicit, quod intendit mittere oratores suos ad vos, quem electum vocat, et ad electores, qui cum eis, inquit, de predictis con- ferre habeant, quamquam nullo modo videre possit, quid cum eis ultra dicere valeat, nisi eorum neutralitate seu animorum suspensione deposita, quam fides Christi ignorat, ad pristi- 10 nam sibi reverenciam" et obedienciam primo revertantur, ut debent, inquit, et exb salutis sue necessitate tenentur. „quo uno", ait, „si bene considerent, absque alio labore unitas in dei ecclesia reintegrari potest“, maxime cum non videat, „quomodo ad ipsum concilium admitti et in eo consedere debent neutrales“, quod si fecerint, tunc postmodum habita collacione cum eis et si prelati, qui secum erunt, suaserint aliud concilium numerosius indicendum, id 15 facere intendit et propositum suum reliquis principibus intimare. — videtise clare, serenissime princeps, ad quid tendit conclusio sua, quod sibi omnes plane obediatis primo et ante omnia, et per hoc absque alio labore dicit pacem posse reintegrari. et postquam hoc fecissetis, quid curaret de congregacione alterius concilii, considerare potestis. nec dicit, quod eciam tunc consentiret in congregacionem illius, sed ponit condicionem illam, si hoc suaserint, qui secum 20 erunt, tunc id facere intendit. et finaliter exhortatur, quod abjectis et exterminatis illis, qui unded iste sunt conclusiones sue, quod sibi sunt in isto sacro concilio, consenciatis ei. reddatur primo obediencia et quod istud concilium destruatur, et reddita sibi obediencia predicta deliberabit cum illis, qui tunc secum crunt, quid videbitur agendum de congregacione alterius concilii. et deus seite, quid ipse faceret, satisque ostendunt preterita, quid esset pre- 28 sumendum de futuris. et quid intendat de conservacione autoritatis ecclesie et sacrorum con- ciliorum, de fide, de reformacione, de pace, et quomodo trufari velit de ipsis conciliis et prin- cipibus prelatis ac aliis catholicis ac pro libito dominari et omnia in suam tyrannidem redi- gere, considerare potestis. quid? eciam illum errorem perniciosum in destructionem ecclesie vult introducere per orbem et manutenere, ut, quidquid per quodeumque concilium universale 30 umquam determinetur! pro fide catholica, pro salute animarum, pro bono statu universalis ecclesie, ipse olim Eugenius nichil de hiis habeat tenere s nec agere, nisi prout eidem videbitur, quodque deinceps eciam homo unus, eciamsi stultus et perversus fuerit, possit preferre judi- cium suum judicio tocius ecclesie et dictamini spiritus sancti, ex arbitrioque unius fallibilis, 18 qui cottidie errare et cadere potest, pendeat fides catholica et tota Christiana religio. 35 unde jam necesse est, vestram serenitatem sieud fidelem advocatum ecclesie adjuvare ipsam dei ecclesiam et non eciam permittere sic pessumdari et suppeditari in diebus vestris, sed realiter et aperte fovere justiciam et veritatem propter honorem dei et salutem animarum, conservacionem universalis ceclesie et singularum ccclesiarum orbis, ne unus homo peccator possit contra jura divina et humana de omnibus sic libito suo agere contemptis conciliis gene- 40 ralibus spretis sacris canonibus et reformacione suppressa, que jam a 36 annis a toto orbe desiderata et prosecuta est tamquam necessaria et pro qua tot concilia jam celebrata sunt, nec post tanta certamina ille prevalere et obtinere permittatur, qui pro ipsa reformacione evitanda in tantum ecclesiam scandalizavit decoloravit divisit laceravit et conturbavit, quam et in majorem destructionem conatur adducere, nisi manus dei omnipotentis et ejus clemencia provideret, que semper huic sacro concilio succurrere dignata est et ipsum adversus omnes temptaciones persecuciones et practicas ipsius olim Eugenii manutenere, prout et manutenet de presenti, pro salute tocius ecclesie, immo quanto ille magis ipsum concilium dissolvere conatus est, tanto favente divina gracia solidius firmiusque permansit. vidistis autem, quo- modo ipsum sacrumn concilium et sanctissimus dominus noster justiciam suam publice et 5 45 50 a) Vorl. referencinm. b) em.; Verl. hec. c) Forl, hat Alineu. d) dergl. e) em., Vorl.sit. 1)om.; g) sm.; Vorl. teneri. Vorl. determinet.
B. Akten zum Tage nr. 41. 85 tione terrarum ecclesie quam in aliis venerunt scandala et deformitates. nec oportet, quod 11a3 2E. arguat modum procedendi conciliorum ad excusandum excusaciones in peccatis. bene eciam Jan. 2. u. videtur in verbis et dogmatibus suis tam nunc quam alias dispersis. et quieumque Febr. 2/ modus procedendi teneretur in concilio, non vellet tamen recipere nec in execucionem ponere nisi illud, quod ei placeret, reputans suum judicium qualecumque debere semper preferri sen- tencie et auctoritati tocius concilii. [7] post predicta autem dicit, quod intendit mittere oratores suos ad vos, quem electum vocat, et ad electores, qui cum eis, inquit, de predictis con- ferre habeant, quamquam nullo modo videre possit, quid cum eis ultra dicere valeat, nisi eorum neutralitate seu animorum suspensione deposita, quam fides Christi ignorat, ad pristi- 10 nam sibi reverenciam" et obedienciam primo revertantur, ut debent, inquit, et exb salutis sue necessitate tenentur. „quo uno", ait, „si bene considerent, absque alio labore unitas in dei ecclesia reintegrari potest“, maxime cum non videat, „quomodo ad ipsum concilium admitti et in eo consedere debent neutrales“, quod si fecerint, tunc postmodum habita collacione cum eis et si prelati, qui secum erunt, suaserint aliud concilium numerosius indicendum, id 15 facere intendit et propositum suum reliquis principibus intimare. — videtise clare, serenissime princeps, ad quid tendit conclusio sua, quod sibi omnes plane obediatis primo et ante omnia, et per hoc absque alio labore dicit pacem posse reintegrari. et postquam hoc fecissetis, quid curaret de congregacione alterius concilii, considerare potestis. nec dicit, quod eciam tunc consentiret in congregacionem illius, sed ponit condicionem illam, si hoc suaserint, qui secum 20 erunt, tunc id facere intendit. et finaliter exhortatur, quod abjectis et exterminatis illis, qui unded iste sunt conclusiones sue, quod sibi sunt in isto sacro concilio, consenciatis ei. reddatur primo obediencia et quod istud concilium destruatur, et reddita sibi obediencia predicta deliberabit cum illis, qui tunc secum crunt, quid videbitur agendum de congregacione alterius concilii. et deus seite, quid ipse faceret, satisque ostendunt preterita, quid esset pre- 28 sumendum de futuris. et quid intendat de conservacione autoritatis ecclesie et sacrorum con- ciliorum, de fide, de reformacione, de pace, et quomodo trufari velit de ipsis conciliis et prin- cipibus prelatis ac aliis catholicis ac pro libito dominari et omnia in suam tyrannidem redi- gere, considerare potestis. quid? eciam illum errorem perniciosum in destructionem ecclesie vult introducere per orbem et manutenere, ut, quidquid per quodeumque concilium universale 30 umquam determinetur! pro fide catholica, pro salute animarum, pro bono statu universalis ecclesie, ipse olim Eugenius nichil de hiis habeat tenere s nec agere, nisi prout eidem videbitur, quodque deinceps eciam homo unus, eciamsi stultus et perversus fuerit, possit preferre judi- cium suum judicio tocius ecclesie et dictamini spiritus sancti, ex arbitrioque unius fallibilis, 18 qui cottidie errare et cadere potest, pendeat fides catholica et tota Christiana religio. 35 unde jam necesse est, vestram serenitatem sieud fidelem advocatum ecclesie adjuvare ipsam dei ecclesiam et non eciam permittere sic pessumdari et suppeditari in diebus vestris, sed realiter et aperte fovere justiciam et veritatem propter honorem dei et salutem animarum, conservacionem universalis ceclesie et singularum ccclesiarum orbis, ne unus homo peccator possit contra jura divina et humana de omnibus sic libito suo agere contemptis conciliis gene- 40 ralibus spretis sacris canonibus et reformacione suppressa, que jam a 36 annis a toto orbe desiderata et prosecuta est tamquam necessaria et pro qua tot concilia jam celebrata sunt, nec post tanta certamina ille prevalere et obtinere permittatur, qui pro ipsa reformacione evitanda in tantum ecclesiam scandalizavit decoloravit divisit laceravit et conturbavit, quam et in majorem destructionem conatur adducere, nisi manus dei omnipotentis et ejus clemencia provideret, que semper huic sacro concilio succurrere dignata est et ipsum adversus omnes temptaciones persecuciones et practicas ipsius olim Eugenii manutenere, prout et manutenet de presenti, pro salute tocius ecclesie, immo quanto ille magis ipsum concilium dissolvere conatus est, tanto favente divina gracia solidius firmiusque permansit. vidistis autem, quo- modo ipsum sacrumn concilium et sanctissimus dominus noster justiciam suam publice et 5 45 50 a) Vorl. referencinm. b) em.; Verl. hec. c) Forl, hat Alineu. d) dergl. e) em., Vorl.sit. 1)om.; g) sm.; Vorl. teneri. Vorl. determinet.
Strana 86
86 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. f1ll3 palam manifestarunt", mittendo ad singulas dietas et ad principes, cum magna paciencia zw. Jan. 24 beneplacita ipsorum dominorum et principum expectandob, sufferendo omnem adversitatem. u. ut salutem rei publice efficerent. qui eciam tandem ad ea, que videbantur ipsis dominis prin- Febr. 2) cipibus esse oportuna pro pace querenda, benigne condescenderunt. pro‘ deo detis operam, quod ecclesia ab hiis agitacionibus liberetur et justicia locum habeat. nam per hoc medium habebitis pacem et conservabitis auctoritatem conciliorum et statum universalis ecclesie dabi- turque lex et norma omnibus summis pontificibus, ut bene regant ecclesiam ad salutem ani- marum et in edificacionem ad gloriam dei, sicut predecessores eorum facere solebant, et non eam scandalizent decolorent " nec dispergant conturbent et lacerent, sicut hactenus factum est et in deterius fieret“, si nunc veritas et justicia opprimi permitterentur, pro quibus hoc sacrum concilium et sanctissimus dominus noster decertarunt et decertant seque et sua exposuerunt, adversitates et pericula subeundo pro bono publico tocius ecclesie. etf dum alius requirit, ut deponatur neutralitas, bonum erit deponere cam non ad intencionem suam sed plene adherendo justicie et veritati atque huic sacro concilio et prefato domino nostro sanctissimo efficacem obedienciam prestari faciendo, sicut non dubito, omnia melius considera- 1s bit vestra serenitas per sapienciam sibi datam a domino et alios inducet, ut cum effectu ipsam veritatem et justiciam amplexentur ad salutem ipsorum et tocius religionis Christiane. nam maxi- IA43 na. mam oportunitatem ad agendum jam undique prestare videtur divina miseracio, que digna- Jan. 24 tur misereri ecclesie sue in tempore necessitatis, quam suppliciter exoro, ut vestram serenita- u. ex Basilea. 20 Febr. 2/ tem in omni salute et prosperitate per longevos dies conservare dignetur. 10 11443 42. Folgerungen des Ebjs. Nicolaus [Tudeschi] von Palermo aus der Antwort P. Eugens IV. Jan. 16/ [1443 Januar 161 Basel.] A aus Wien N.-B. cod. 5359 fol. 145b-146b cop. ch. Uberschrift Responsio data super preli- bata2 responsione. Am Schluß ist vom Schreiber bemerkt Hec Nicolaus Penormitanus cardinalis 12 apostolorum vulgariter nuncupatus. B coll. Leipzig U.-B. ms. 176 fol. 210a-211a cop. ch. C coll. Maihingen Fstl. Ötinges—Wallerst. Bibl. Ms. I 3 Fol. 18 fol. 10a-11s cop. ch.; über dem Stück Anno etc. 1442. D coll. Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 130a�132a cop. ch. Uberschrift Hec, que secuntur, sunt conclusiones elicite per reverendissimum dominum et patrem cardinalem 30 Panormitanum ex responsione quondam Eugenii facta serenissimo principi Romano- rum regi et illustrissimis principíbus electoribus succincte. In Augsburg Ordin. Bibl. cod. 41 fol. 1302-133a. Uberschrijt Sequuntur inde conclusiones, que tamquam erronce ex eadem responsione olim Eugenii elieiuntur per dominum Pan- ormitanum videlicet ex responsione hiis diebus per quondam Eugenium papam quintum [I] serenissimi regis Romanorum sacrique imperii electorum ambasiatoribus et oratoribus data etc. — Wien N.-B. cod. 5104 fol. 80b-81b. Uberwchrift Conclusiones reverendissimi patris et domini archiepiscopi Panormitani super responsione quondam Eugenii data ambaxatoribus regis Romanorum etc. Am Schluß Hec sunt conclusiones reverendissimi domini Panormitani cardinalis super responsione quondam Eugenii pape facta regi 40 Romanorum et suis eloctoribus. Die Vorlage ist schr mangelhaft. — Ebenda cod. 5111 fol. 2262-227a mil Zusatz am Schluß; vyl. S. 89 Anm. 7. Freie, verkürzte Wiedergabe in Wien N.-B. cod. 4954 fol. 361b-362a cop. ch. Uberschrift Replicatio domini Panormitani. Druck: Braun 6, 190 1. nr. KUII aus Augshary. — Im Auszuge bei Segovia lib. 19 cap. 15. 45 (Mon. conc. 3, 1268 f.). 25 35 Ex responsiones hiis proximish diebus per quondam Eugenium papam quartum! sere- nissimi domini regis Romanorum sacrique imperii electorum ambasiatoribus et oratoribus data a) em.; Forl. manifestamur. b) om., Vorl. expectacionem. r) Forl. hat Alinea. d)em Forl. decolorant. g)C add. premissa, da čeren Abschrift im Cod. vorameyehť. 50 f) Vorl. hat Alinea. v) em.;Vorl. flerent. 1 om. BC. i) B quintum: om. D. Das Datum jolgt aus Segovias Bericht funserer nr. 48). 1 Die Antwort Eugens IV, steht nicht in der Hand- schrift. Sie sollte aber wahrscheinlich auf fol. 144b.145b
86 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. f1ll3 palam manifestarunt", mittendo ad singulas dietas et ad principes, cum magna paciencia zw. Jan. 24 beneplacita ipsorum dominorum et principum expectandob, sufferendo omnem adversitatem. u. ut salutem rei publice efficerent. qui eciam tandem ad ea, que videbantur ipsis dominis prin- Febr. 2) cipibus esse oportuna pro pace querenda, benigne condescenderunt. pro‘ deo detis operam, quod ecclesia ab hiis agitacionibus liberetur et justicia locum habeat. nam per hoc medium habebitis pacem et conservabitis auctoritatem conciliorum et statum universalis ecclesie dabi- turque lex et norma omnibus summis pontificibus, ut bene regant ecclesiam ad salutem ani- marum et in edificacionem ad gloriam dei, sicut predecessores eorum facere solebant, et non eam scandalizent decolorent " nec dispergant conturbent et lacerent, sicut hactenus factum est et in deterius fieret“, si nunc veritas et justicia opprimi permitterentur, pro quibus hoc sacrum concilium et sanctissimus dominus noster decertarunt et decertant seque et sua exposuerunt, adversitates et pericula subeundo pro bono publico tocius ecclesie. etf dum alius requirit, ut deponatur neutralitas, bonum erit deponere cam non ad intencionem suam sed plene adherendo justicie et veritati atque huic sacro concilio et prefato domino nostro sanctissimo efficacem obedienciam prestari faciendo, sicut non dubito, omnia melius considera- 1s bit vestra serenitas per sapienciam sibi datam a domino et alios inducet, ut cum effectu ipsam veritatem et justiciam amplexentur ad salutem ipsorum et tocius religionis Christiane. nam maxi- IA43 na. mam oportunitatem ad agendum jam undique prestare videtur divina miseracio, que digna- Jan. 24 tur misereri ecclesie sue in tempore necessitatis, quam suppliciter exoro, ut vestram serenita- u. ex Basilea. 20 Febr. 2/ tem in omni salute et prosperitate per longevos dies conservare dignetur. 10 11443 42. Folgerungen des Ebjs. Nicolaus [Tudeschi] von Palermo aus der Antwort P. Eugens IV. Jan. 16/ [1443 Januar 161 Basel.] A aus Wien N.-B. cod. 5359 fol. 145b-146b cop. ch. Uberschrift Responsio data super preli- bata2 responsione. Am Schluß ist vom Schreiber bemerkt Hec Nicolaus Penormitanus cardinalis 12 apostolorum vulgariter nuncupatus. B coll. Leipzig U.-B. ms. 176 fol. 210a-211a cop. ch. C coll. Maihingen Fstl. Ötinges—Wallerst. Bibl. Ms. I 3 Fol. 18 fol. 10a-11s cop. ch.; über dem Stück Anno etc. 1442. D coll. Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 130a�132a cop. ch. Uberschrift Hec, que secuntur, sunt conclusiones elicite per reverendissimum dominum et patrem cardinalem 30 Panormitanum ex responsione quondam Eugenii facta serenissimo principi Romano- rum regi et illustrissimis principíbus electoribus succincte. In Augsburg Ordin. Bibl. cod. 41 fol. 1302-133a. Uberschrijt Sequuntur inde conclusiones, que tamquam erronce ex eadem responsione olim Eugenii elieiuntur per dominum Pan- ormitanum videlicet ex responsione hiis diebus per quondam Eugenium papam quintum [I] serenissimi regis Romanorum sacrique imperii electorum ambasiatoribus et oratoribus data etc. — Wien N.-B. cod. 5104 fol. 80b-81b. Uberwchrift Conclusiones reverendissimi patris et domini archiepiscopi Panormitani super responsione quondam Eugenii data ambaxatoribus regis Romanorum etc. Am Schluß Hec sunt conclusiones reverendissimi domini Panormitani cardinalis super responsione quondam Eugenii pape facta regi 40 Romanorum et suis eloctoribus. Die Vorlage ist schr mangelhaft. — Ebenda cod. 5111 fol. 2262-227a mil Zusatz am Schluß; vyl. S. 89 Anm. 7. Freie, verkürzte Wiedergabe in Wien N.-B. cod. 4954 fol. 361b-362a cop. ch. Uberschrift Replicatio domini Panormitani. Druck: Braun 6, 190 1. nr. KUII aus Augshary. — Im Auszuge bei Segovia lib. 19 cap. 15. 45 (Mon. conc. 3, 1268 f.). 25 35 Ex responsiones hiis proximish diebus per quondam Eugenium papam quartum! sere- nissimi domini regis Romanorum sacrique imperii electorum ambasiatoribus et oratoribus data a) em.; Forl. manifestamur. b) om., Vorl. expectacionem. r) Forl. hat Alinea. d)em Forl. decolorant. g)C add. premissa, da čeren Abschrift im Cod. vorameyehť. 50 f) Vorl. hat Alinea. v) em.;Vorl. flerent. 1 om. BC. i) B quintum: om. D. Das Datum jolgt aus Segovias Bericht funserer nr. 48). 1 Die Antwort Eugens IV, steht nicht in der Hand- schrift. Sie sollte aber wahrscheinlich auf fol. 144b.145b
Strana 87
B. Akten zum Tage nr. 41—42. 87 nonnulle conclusiones statum et personas prefati domini regis et dominorum electorum pun- 11143 Jan. 18. gentes mordentes ac acerbissime notantes elici possunt, quarum“ prima hec est: [1] Primab: prefatus quondam Eugenius in prefata" responsione videtur dubitare de electione facta de predicto domino Romanorum rege seu de dignitate ejus persone vel de utrisque. hee conclusio probatur ex eo, quiad in multiplici loco dicte responsionis vocat eum „electum in regem“ et nunquam appellat eum simplicitere „regem Romanorum“. nam si non dubitaret de validitate eleccionis sue aut idoneitate persone, appellaret eum simpliciter ,regem Romancrum". ubi' aperte probatur in Clementina1 „Romani“ in versiculo „nos eodem“, de jure jurandos, quin immo voluit glosator2 in capitulo „legimush“ 93.1 distinctionek 10 et 1 in capitulo „quanto“ 63. — distinctione, quod sola eleccio principum electorum facit imperatorem, licet quedam alia opinio nonnullorum doctorum et antiqua conswetudo habeat, ut post eleccionem et ante coronacionem factam a Romano pontifice vocetur „rex Romano- rum“ et non „electus in regem Romanorum". hinc est, quod ex sola eleccione habet plenam potestatem administrandi, acsi esset coronatus, ut notatur pern glosam notabilem in dicta 15 Clementina „Romani?“ 2] Secunda conclusio: quod prefatus rex Romanorum et electores, tamquam dubitantes universale concilium et indubitatum esse aput ipsum quondam Eugenium impugnant fidem katholicamP, saluti innumerabilium animarum contradicunt et dei ordinacioni" resistunt ac apertos inimicos et hostes spiritus sancti se faciunt. hec conclusio probatur ex verbis dicte 20 responsionis, si bene ponderentur. et notant r hee verba apertissime cosdem principes, quod" non solum dubitaruntt, immo firmiter tenuerunt universale concilium minime fuisse durante hoc sacro Basiliensi concilio in u Ferraria vel Florencia. considerent prefati principes, quid w hec verba velintx, quid importenty, quantum venenum nutriant in z tempore effundendum a in eo, qui se gerit pro Romano pontifice, nam quis dubitat Romanorum regem et electores to impungnantes fidem katholicamb', dei ordinacioni resistentes et apertos inimicos et hostes spiritus sancti" se facientes deposicione ab eorum dignitatibus esse d' dignose, quinimo nullo modo in eorum dignitatibus sustinendos ? nec dubitamus?, quin hec verba venenosa s' habeant tacitamh comminacionem . cuik in tempore obvianduim est; nam sero medicina paratur? cum mala prolongantur 3 etc. [3] Tercia conclusio: quod prefati rex Romanorum et electores, nisi ipsi quondam Eugenio pristinam obedienciam et reverenciam restituant, sunt in statu dampnacionis. hoo m' aper- tissime patet ex eo, dum in illa responsione dicitur, quod hoc tenetur"' ex salutis sue ne- cessitate" , et sic habet eos pro notorie precisis ab ecclesia, cum notorie constetp ipsos non esse reversos ad pristinam ejus obedienciam. quod et in quantum hec conclusio sitr falsa, 35 nemo est qui nesciat, cum dampnato abs' ecclesia nullo modo sit obediendum. non enim mentitur veritast inquiens ,qui non obedierit" ecclesie, sit tibi sieut ethnicus et publicanus (Mathei 184). 5 30 40 45 a) Uom. quarum — eat. b) om. BD;Cadd, conclusio, c Dadd.bun. 1] 9.A. e) M. D. BECDul. g A intrando. b) A legum. i) A 94, udd. questiune ; B 14. k) A add.1;B2. 1) A 4 dolt et in : B om. et. m) C 64. 1) A a glosa: B om. per ginsam, hat per hane notabilem Cementinim vau notali em —Clementina, dabei ist Clementinam Korrektur fir in dicta Clementine. o) D Romana ; B add. de jure jurando. p) B D add. et. q) Bordinacionem. r) Bnotantur. s) BCD qui. t) B dubita- verunt. u) B in Ferrariam vel in Florenclam translatum statt in — Florencia. V) E considerant. w) B zdd. por. x) B voluif statt vell it. y) ADinportant. z) om. A: B add. et. a) Doffendendi. b)BCD add. et. 6) C nt. d') om. A. e) A add. non Indlgnos. 1) BCD dubitandum. g') Badd tantam. h') om. B; Ctantam. 1) D conjuracionem. k'. B Cquo. 1) Aom. paratur—etc. m') E hee ; C D hen conclusip. n) BCD tonentur. o%) A necessitatis. P°) D constat. q A quam In quantls statt quod — hec. r) om. C. Dest. t') D add, slc. s') A abjecto datt ab ecclesia. n°1.A obedlret; Daudlerit ecclesian. 50 eingetragen werden, da das unters Drittel der zweiten Spalte von fol. 144b, die beiden Spalten von fol. 145a und die linke Spalte von fol. 145b leer gelassen sind. 1c. unum II. 9 in Cl m. 2 Zw dem Wort „imperatorem" in c. 24 D. 93 be- 55 merkt die Glosse, ex sola enim electione principum dico eum verum imperatorem, antequam a papa confirmetur. In der Glosse zu c. 10 D. 63 ist am Raade bemerkt: Electo an jus acquiritur per consen- sum eligentium. 3 Vgl. Ovid, Remedid amoris 92. 4 Matih. 18, 17.
B. Akten zum Tage nr. 41—42. 87 nonnulle conclusiones statum et personas prefati domini regis et dominorum electorum pun- 11143 Jan. 18. gentes mordentes ac acerbissime notantes elici possunt, quarum“ prima hec est: [1] Primab: prefatus quondam Eugenius in prefata" responsione videtur dubitare de electione facta de predicto domino Romanorum rege seu de dignitate ejus persone vel de utrisque. hee conclusio probatur ex eo, quiad in multiplici loco dicte responsionis vocat eum „electum in regem“ et nunquam appellat eum simplicitere „regem Romanorum“. nam si non dubitaret de validitate eleccionis sue aut idoneitate persone, appellaret eum simpliciter ,regem Romancrum". ubi' aperte probatur in Clementina1 „Romani“ in versiculo „nos eodem“, de jure jurandos, quin immo voluit glosator2 in capitulo „legimush“ 93.1 distinctionek 10 et 1 in capitulo „quanto“ 63. — distinctione, quod sola eleccio principum electorum facit imperatorem, licet quedam alia opinio nonnullorum doctorum et antiqua conswetudo habeat, ut post eleccionem et ante coronacionem factam a Romano pontifice vocetur „rex Romano- rum“ et non „electus in regem Romanorum". hinc est, quod ex sola eleccione habet plenam potestatem administrandi, acsi esset coronatus, ut notatur pern glosam notabilem in dicta 15 Clementina „Romani?“ 2] Secunda conclusio: quod prefatus rex Romanorum et electores, tamquam dubitantes universale concilium et indubitatum esse aput ipsum quondam Eugenium impugnant fidem katholicamP, saluti innumerabilium animarum contradicunt et dei ordinacioni" resistunt ac apertos inimicos et hostes spiritus sancti se faciunt. hec conclusio probatur ex verbis dicte 20 responsionis, si bene ponderentur. et notant r hee verba apertissime cosdem principes, quod" non solum dubitaruntt, immo firmiter tenuerunt universale concilium minime fuisse durante hoc sacro Basiliensi concilio in u Ferraria vel Florencia. considerent prefati principes, quid w hec verba velintx, quid importenty, quantum venenum nutriant in z tempore effundendum a in eo, qui se gerit pro Romano pontifice, nam quis dubitat Romanorum regem et electores to impungnantes fidem katholicamb', dei ordinacioni resistentes et apertos inimicos et hostes spiritus sancti" se facientes deposicione ab eorum dignitatibus esse d' dignose, quinimo nullo modo in eorum dignitatibus sustinendos ? nec dubitamus?, quin hec verba venenosa s' habeant tacitamh comminacionem . cuik in tempore obvianduim est; nam sero medicina paratur? cum mala prolongantur 3 etc. [3] Tercia conclusio: quod prefati rex Romanorum et electores, nisi ipsi quondam Eugenio pristinam obedienciam et reverenciam restituant, sunt in statu dampnacionis. hoo m' aper- tissime patet ex eo, dum in illa responsione dicitur, quod hoc tenetur"' ex salutis sue ne- cessitate" , et sic habet eos pro notorie precisis ab ecclesia, cum notorie constetp ipsos non esse reversos ad pristinam ejus obedienciam. quod et in quantum hec conclusio sitr falsa, 35 nemo est qui nesciat, cum dampnato abs' ecclesia nullo modo sit obediendum. non enim mentitur veritast inquiens ,qui non obedierit" ecclesie, sit tibi sieut ethnicus et publicanus (Mathei 184). 5 30 40 45 a) Uom. quarum — eat. b) om. BD;Cadd, conclusio, c Dadd.bun. 1] 9.A. e) M. D. BECDul. g A intrando. b) A legum. i) A 94, udd. questiune ; B 14. k) A add.1;B2. 1) A 4 dolt et in : B om. et. m) C 64. 1) A a glosa: B om. per ginsam, hat per hane notabilem Cementinim vau notali em —Clementina, dabei ist Clementinam Korrektur fir in dicta Clementine. o) D Romana ; B add. de jure jurando. p) B D add. et. q) Bordinacionem. r) Bnotantur. s) BCD qui. t) B dubita- verunt. u) B in Ferrariam vel in Florenclam translatum statt in — Florencia. V) E considerant. w) B zdd. por. x) B voluif statt vell it. y) ADinportant. z) om. A: B add. et. a) Doffendendi. b)BCD add. et. 6) C nt. d') om. A. e) A add. non Indlgnos. 1) BCD dubitandum. g') Badd tantam. h') om. B; Ctantam. 1) D conjuracionem. k'. B Cquo. 1) Aom. paratur—etc. m') E hee ; C D hen conclusip. n) BCD tonentur. o%) A necessitatis. P°) D constat. q A quam In quantls statt quod — hec. r) om. C. Dest. t') D add, slc. s') A abjecto datt ab ecclesia. n°1.A obedlret; Daudlerit ecclesian. 50 eingetragen werden, da das unters Drittel der zweiten Spalte von fol. 144b, die beiden Spalten von fol. 145a und die linke Spalte von fol. 145b leer gelassen sind. 1c. unum II. 9 in Cl m. 2 Zw dem Wort „imperatorem" in c. 24 D. 93 be- 55 merkt die Glosse, ex sola enim electione principum dico eum verum imperatorem, antequam a papa confirmetur. In der Glosse zu c. 10 D. 63 ist am Raade bemerkt: Electo an jus acquiritur per consen- sum eligentium. 3 Vgl. Ovid, Remedid amoris 92. 4 Matih. 18, 17.
Strana 88
88 Reichstag zu Nürnberg vom 2. his 16. Februar 1443. [4] Quarta conclusio: quod prefati principes et omnes electores“ sive neutrales inb presenciarum sunt apertissime heretici et“ extra dei ecclesiam. hoc patet ex eo, dum dicitur, quod non videt a, quomodo ad concilium universale congregandum admitti et in eo sedere" debeant neutrales etc. namf hec verba non possunt verificari nisi in hereticis manifeste, qui nullo modo debent admitti ad concilium universale cum fidelibus, ut probat« textus in capitulo 5 „cum quibus“ 24. q.3h 1. et sic aperte notat 1 acerbissime ipsum regem Romanorum et elec- tores, quod durante eorum neutralitate non sunt digni interesse concilio universali et quod nullus locus in tali concilio est eis assignandus. quodk quantum periculosa est hec conclusio et vituperosa, nemo sane mentis ignorare debet, immo eciam" judico m contra" „contra fas“ 79.02 distinctione et contra mentem capituli „Frequens“ in concilio Constanciensi editips etc. [5] Quinta conclusio: simpliciter" intellecta, ut ipse respondens intelligere videtur, si omniar verba diligenter ponderenturs, presertim quatenus videtur se velle eciam in causa fidei efferre supra ecclesiam in unum collectam, sapit errorem manifeste, videlicett quod sedes apostolica sit fidei materu et magistra a domino nostro Jesu Ohristo instituta, prout" dicitur in illa responsione, et precipue si intelligit, ut intelligere videtur, per verha prope finem 15 posità de sedente in sede apostolica. nam papa potest esse hereticus, ut in " c. „si papa“ 40.x di.4 et in capitulo „Anastasius“ 19. distinctione 5 et in capitulo „nunc“ 21. di.r6 idem si intelligit de papa et cardinalibus. nam si sedes apostolica esset properez simpliciter et stricte fidei mater et magistra, profecto errare non posset, quia“ mater fidei a domino nostro Jesu Christo non potest nisi rectam fidem concipere et parere. quod tamen falsum est in sede apostolica, cum 20 possit errare, sicut experimento compertum est. quod"' autem dicitur, quod ecclesia errare non potest, non debet intelligi de sede apostolica, quia illa non est ecclesia universalis, sed de cor pore ecclesie universalis, ut notanter dicit glosa in capitulo „ecce“ 99. distinctionec 7. ideo notanter dicit glosa" in c. „a recta"'“24 q. 1, quod ipsa congregacio fidelium dicitur ecclesiae que errare non potest vel desinere" esse. hine est, quod nemo negat, quod, ubi agitur de fide, judicium sacri concilii universalis prefertur judicio pape et sedis apostolice, ut notat glosa? in a prelibato capitulo „Anastasius". ipsa ergo ecclesia universalis vel n' sinodus ipsam representans est fidei mater et magistra. hinc cum i quisk' baptizatur, ut dicit Augustinus ad Neophytos10 et transsumptive de consecracione 3.1' capitulo prima accione11 etc., interrogatur m', an credat in sanctam ecclesiam"', quia sancta ecclesia recte credit in deum, quod nen sie dicitur de papa 30 vel sede apostolica. et idem habetur in symbolo apostolorum. unde° et si respectu singulorum de ecclesia et inpropere possit sedes apostolica mater et magistra fidei dici, properep' tamen 10 25 1144s Jan. 18/ a) BCDom. electores sive. b) E provinciarum statt in presenciarum ; D om. in pres. c) A iuxta eiast et extra; D om. et — acclesiani. d) C vident. e) BO consedere. f) B eciam nam. g) BO probatur extra sal probat textus. h) BO add. et in capitulo „quociens“ 1. q. 7 10 81 juncta glosa. i) A voluit 35 apertissime et statt notat. k) Det. DUDeam. m) C add, uperte. n) A aperte contra ea ras 8 q. d. dalt contra — distinctlone et; C om. contra — Frequens. 0) ACD 78. p) C editam verbessert aud editl. q) BC om. simpliciter — collectam. r) D add. ipsius. s) in A undeutlich: D ponderarentur. t) D videmus. u) A nostre itatt mater et. v) A quod videtur statt prout dicitur. w) D notat c. stall in c. x) A 4. F) BC add. et in capitulo „Achacius“ 24. q.1. z) B % om. propere — stricte. a ) BC om. quia — com- 40 pertum est. b') BC attamen quod stait quod autem. c) B de consecracione d. 1 stait distinctione. d') A arepta; D eher archiepiscopo. e°) C add. de consecr. di. 1. ecclesia. f.) C de jure. g) C glo. 2. sabbato rapituli sait glosa in prelb. cap. h’)Cjam. 1°) A enim; Bsi. k)O quibus. 1) BD di. 1 In capitulo 1 igitur, C di. 3. capitull 1 igitur statt 3 — acclone. m') A si interrogatur. n') Dadd. catholi- enm. o)B0 om. undc — publicanus (Jeronimus); B dafürete. F)A Bom. propere — Ildei, uid. u1. 45 1 c. 36 C. 24 q.3. a c. 8 D. 79 „si duo forte contra fas." 3 Dekr. der 39. Session vom 9. Okt. 1417 (gedr. Mansi 27, 1159-61). * 6. 6 D. 40. 1 č.9 D. 19. 8 С.7 D. 21. 7 c. 5 fin. D. 99. 8 Die Glosse 2u c. 9 C. 24 q. 1 sagt u.a.; Hec [d. i. Romana ecclesia] mater est omnium ecclesiarum; que nunquam errat nee ullis hcreticis novitatibus damnatur. 9 Die Glosse bemerkt zu c. 9 D. 19. Concilio. Vide- tur ergo, quod papa tenetur requirere concilium episcoporum; quod verum est, ubi de fide agitur, et 50 tune synodus major est papa. 10 Im unechten Sermo de mysterio baptismatis (Migne 40, 1210; Maurin. 6, 1763). 11 Gemeint ist wohl Decreti III. pars: De consecra- fione Di. 4 c. 73. 66
88 Reichstag zu Nürnberg vom 2. his 16. Februar 1443. [4] Quarta conclusio: quod prefati principes et omnes electores“ sive neutrales inb presenciarum sunt apertissime heretici et“ extra dei ecclesiam. hoc patet ex eo, dum dicitur, quod non videt a, quomodo ad concilium universale congregandum admitti et in eo sedere" debeant neutrales etc. namf hec verba non possunt verificari nisi in hereticis manifeste, qui nullo modo debent admitti ad concilium universale cum fidelibus, ut probat« textus in capitulo 5 „cum quibus“ 24. q.3h 1. et sic aperte notat 1 acerbissime ipsum regem Romanorum et elec- tores, quod durante eorum neutralitate non sunt digni interesse concilio universali et quod nullus locus in tali concilio est eis assignandus. quodk quantum periculosa est hec conclusio et vituperosa, nemo sane mentis ignorare debet, immo eciam" judico m contra" „contra fas“ 79.02 distinctione et contra mentem capituli „Frequens“ in concilio Constanciensi editips etc. [5] Quinta conclusio: simpliciter" intellecta, ut ipse respondens intelligere videtur, si omniar verba diligenter ponderenturs, presertim quatenus videtur se velle eciam in causa fidei efferre supra ecclesiam in unum collectam, sapit errorem manifeste, videlicett quod sedes apostolica sit fidei materu et magistra a domino nostro Jesu Ohristo instituta, prout" dicitur in illa responsione, et precipue si intelligit, ut intelligere videtur, per verha prope finem 15 posità de sedente in sede apostolica. nam papa potest esse hereticus, ut in " c. „si papa“ 40.x di.4 et in capitulo „Anastasius“ 19. distinctione 5 et in capitulo „nunc“ 21. di.r6 idem si intelligit de papa et cardinalibus. nam si sedes apostolica esset properez simpliciter et stricte fidei mater et magistra, profecto errare non posset, quia“ mater fidei a domino nostro Jesu Christo non potest nisi rectam fidem concipere et parere. quod tamen falsum est in sede apostolica, cum 20 possit errare, sicut experimento compertum est. quod"' autem dicitur, quod ecclesia errare non potest, non debet intelligi de sede apostolica, quia illa non est ecclesia universalis, sed de cor pore ecclesie universalis, ut notanter dicit glosa in capitulo „ecce“ 99. distinctionec 7. ideo notanter dicit glosa" in c. „a recta"'“24 q. 1, quod ipsa congregacio fidelium dicitur ecclesiae que errare non potest vel desinere" esse. hine est, quod nemo negat, quod, ubi agitur de fide, judicium sacri concilii universalis prefertur judicio pape et sedis apostolice, ut notat glosa? in a prelibato capitulo „Anastasius". ipsa ergo ecclesia universalis vel n' sinodus ipsam representans est fidei mater et magistra. hinc cum i quisk' baptizatur, ut dicit Augustinus ad Neophytos10 et transsumptive de consecracione 3.1' capitulo prima accione11 etc., interrogatur m', an credat in sanctam ecclesiam"', quia sancta ecclesia recte credit in deum, quod nen sie dicitur de papa 30 vel sede apostolica. et idem habetur in symbolo apostolorum. unde° et si respectu singulorum de ecclesia et inpropere possit sedes apostolica mater et magistra fidei dici, properep' tamen 10 25 1144s Jan. 18/ a) BCDom. electores sive. b) E provinciarum statt in presenciarum ; D om. in pres. c) A iuxta eiast et extra; D om. et — acclesiani. d) C vident. e) BO consedere. f) B eciam nam. g) BO probatur extra sal probat textus. h) BO add. et in capitulo „quociens“ 1. q. 7 10 81 juncta glosa. i) A voluit 35 apertissime et statt notat. k) Det. DUDeam. m) C add, uperte. n) A aperte contra ea ras 8 q. d. dalt contra — distinctlone et; C om. contra — Frequens. 0) ACD 78. p) C editam verbessert aud editl. q) BC om. simpliciter — collectam. r) D add. ipsius. s) in A undeutlich: D ponderarentur. t) D videmus. u) A nostre itatt mater et. v) A quod videtur statt prout dicitur. w) D notat c. stall in c. x) A 4. F) BC add. et in capitulo „Achacius“ 24. q.1. z) B % om. propere — stricte. a ) BC om. quia — com- 40 pertum est. b') BC attamen quod stait quod autem. c) B de consecracione d. 1 stait distinctione. d') A arepta; D eher archiepiscopo. e°) C add. de consecr. di. 1. ecclesia. f.) C de jure. g) C glo. 2. sabbato rapituli sait glosa in prelb. cap. h’)Cjam. 1°) A enim; Bsi. k)O quibus. 1) BD di. 1 In capitulo 1 igitur, C di. 3. capitull 1 igitur statt 3 — acclone. m') A si interrogatur. n') Dadd. catholi- enm. o)B0 om. undc — publicanus (Jeronimus); B dafürete. F)A Bom. propere — Ildei, uid. u1. 45 1 c. 36 C. 24 q.3. a c. 8 D. 79 „si duo forte contra fas." 3 Dekr. der 39. Session vom 9. Okt. 1417 (gedr. Mansi 27, 1159-61). * 6. 6 D. 40. 1 č.9 D. 19. 8 С.7 D. 21. 7 c. 5 fin. D. 99. 8 Die Glosse 2u c. 9 C. 24 q. 1 sagt u.a.; Hec [d. i. Romana ecclesia] mater est omnium ecclesiarum; que nunquam errat nee ullis hcreticis novitatibus damnatur. 9 Die Glosse bemerkt zu c. 9 D. 19. Concilio. Vide- tur ergo, quod papa tenetur requirere concilium episcoporum; quod verum est, ubi de fide agitur, et 50 tune synodus major est papa. 10 Im unechten Sermo de mysterio baptismatis (Migne 40, 1210; Maurin. 6, 1763). 11 Gemeint ist wohl Decreti III. pars: De consecra- fione Di. 4 c. 73. 66
Strana 89
B. Akten zum Tage nr. 42. 89 et simpliciter ipsa ecclesia universalis debet mater et magistra fidei censeri et appellaria, utpoteb inobliqualis. non enim potest errare in fide nec desinere esse juxta salvatoris vocem „et porte inferi non prevalebunt adversus eam“, scilicet ecclesiam, et alibi" „ego pro te rogavi, Petre, ut non deficiat fides tua“, id est fides ecclesie universalis, quia Petrus erravit et multi 5 alii" successores erraverunt. ideo debet intelligi de ecclesia universali, ut communiter intelli- gunt theologi et canoniste. eciam pro hoc optime facit capitulum „firmiter“ extrad una de summa trinitate3, ubi dicitur quod „una est fidelium universalis ecclesia, extra quam nullus omnino salvatur". et sic nullus salvari potest nisi in fide ecclesie universalis. et Jeronimus, ut habetur in capitulo „omnibus“ 24 q. 14 sic notabiliter" de ecclesia universali inquit: „omni- 1o bus consideratis puto me non temere dicere, alios ita esse in domo dei, ut ipsi sint eciam ipsa domus dei, que dicitur edificata supra firmam petram, que unica columba appellatur, que sponsa pulchra sine macula et ruga et ortus conclusus et fons signatus et puteus aque vive et paradisus cum fructu pomorum, que domus accepit claves ac potestatem solvendi et li- gandi. hanc domum si quis corrigentem corripientemquef contempserit, sit tibi tamquam 15 ethnicus et publicanus“ (Jeronimus). [6] Ultimos obmitto multos alios errores, qui ex dicta responsione elici possunt in eo, quod appellat illud conciliabulum universaleh concilium etc. et se papam contra judicium et sentenciam sancte synodi Basiliensis universalis. et predictas conclusiones tamquam pericu- losissimas, quibus occurrendum! est, sub compendio elicui. obmitto eciam, quod recusandok 20 congregare, quantum in eo est, seu venire ad universale concilium ex utraque obediencia congregandum, etsi nullum jus habet in papatu, attamen ex hujusmodi subterfugiis et ver- suciis perdit ipso facto omne! jus, si quod sibi in papatu competere pretendit. et ultra hoc ad quaslibet dignitates active et passive inhabilis fit. hoc aperte est de mente preallegati5 capituli „Frequens“ in versiculo „si vero quod absit“ in concilio Constanciensi editi etc. que constitucio 25 nisi de magna misericordia in ipso quondam Eugenio quoad audienciam sibim prestandam et ad" alia concernentia secundum" favorem servari non deberet P, cum fuerit ipse dampnatus in universali sinodo Basiliensi tunc precipue indubitata et judicium universalis sinodi est supremum et ultimum judicium, nullum enim majus judicium veritas ipsa ewangelica requirits, cum dixit „qui non obedierit ecclesie, sit tibi sicut ethnicus et publicanus“ (Ma- 30 theit 18 u 6). et sic est finis responsionis 7. [1413 Jan. 161 (1443 Jan. 16/ 35 a) in A bemerkt eine gleichzeitice Hand am Rande sed ecclesla vel sinodus eam representans propere dicitur. b) Dut par est in aliquibus et in criminalibus statt utpote Inobliqualis. o) Dejus. d) Dom extrs una ; A om. una. e) D nobilissime. f) D se corripere. g) D add. věro. h) Dadd. Basillense. i) BC suc- currendum. ki B recusavit. DA esse. m) om C. 1) om. BC. o) BCDejus. p) A debetur; Bdebent. qABDIndubitato. H BUD allud. 3) A requirat. t) HUD om. Mathei — responsionis ; D add. etc. explcit. 1) cm, A 8. titulo sciencia inrefragabilis. cui dicamus ex veteri Matth. 16, 18. Luc. 22, 32. et novo testamento. ex vetericum vidua dicere possi- mus quasi num ecclesia, que una ratione vidua est, c. 1 X de summatrin. I. 1. c. 20 C. 24 q. 1. ad prophetam ,in isto cognovi, quoniam vir dei esto § Vgl. S. 88 Z. 10. et verbum domini in ore tuo verum est“, ut scribitur “ Matth. 18, 17. in libris Regum ... capitulo [d. i. 3. Reg. 17]. ex Cod. 5111 in Wien ha! den Schluß dieser Deak- novo dicamus cum Hebreis per sanctum apiritum pre- schrift noch durch folgenden Zusatz erweitert: domini ter intentionem illud Mathei 22 [Vl. 21]: „magister, scimus, quia verax es [Fl. est] ct viam dei in veritate 45 reverendissimi Nicolal cardinalis 12 apostolorum, doces [Vl. doce] et non est tibi cura de aliquo; non vulgariter Panormitanus nuncupatus, incorrigibilis enim respicis personas hominum", scilicet divitis inrefragabilis, contra responsionem Gabrielis factam aut potentis, pauperis ac debilis juxta illud Levi- oratoribus imperatoris et electorum imperii. et tici 19: „non consideres personam pauperis nec bene,12 apostolorum cardinalis“ dicitur, qui simul honores vultum [Vl. multum] potentis". sic ergo cum so juncti concilium fecerunt in terris quadruplex, Petro ad Christum „domine, verba vite eterne a quibus alia quattuor majora juxta quattuor evan- habes“ [Joh. 6, 69], et mundus totus eum ecclesia gelia dependent. a quibus et cetera apta temporibus dicat de Christo cum Judeis „numquam sio loqutus nostris et usque ad finem mundi robur adceperunt et adcipient, et cum tante dignitatis nomine et est homo“ [Joh.7, 46] etc. 40 3 2
B. Akten zum Tage nr. 42. 89 et simpliciter ipsa ecclesia universalis debet mater et magistra fidei censeri et appellaria, utpoteb inobliqualis. non enim potest errare in fide nec desinere esse juxta salvatoris vocem „et porte inferi non prevalebunt adversus eam“, scilicet ecclesiam, et alibi" „ego pro te rogavi, Petre, ut non deficiat fides tua“, id est fides ecclesie universalis, quia Petrus erravit et multi 5 alii" successores erraverunt. ideo debet intelligi de ecclesia universali, ut communiter intelli- gunt theologi et canoniste. eciam pro hoc optime facit capitulum „firmiter“ extrad una de summa trinitate3, ubi dicitur quod „una est fidelium universalis ecclesia, extra quam nullus omnino salvatur". et sic nullus salvari potest nisi in fide ecclesie universalis. et Jeronimus, ut habetur in capitulo „omnibus“ 24 q. 14 sic notabiliter" de ecclesia universali inquit: „omni- 1o bus consideratis puto me non temere dicere, alios ita esse in domo dei, ut ipsi sint eciam ipsa domus dei, que dicitur edificata supra firmam petram, que unica columba appellatur, que sponsa pulchra sine macula et ruga et ortus conclusus et fons signatus et puteus aque vive et paradisus cum fructu pomorum, que domus accepit claves ac potestatem solvendi et li- gandi. hanc domum si quis corrigentem corripientemquef contempserit, sit tibi tamquam 15 ethnicus et publicanus“ (Jeronimus). [6] Ultimos obmitto multos alios errores, qui ex dicta responsione elici possunt in eo, quod appellat illud conciliabulum universaleh concilium etc. et se papam contra judicium et sentenciam sancte synodi Basiliensis universalis. et predictas conclusiones tamquam pericu- losissimas, quibus occurrendum! est, sub compendio elicui. obmitto eciam, quod recusandok 20 congregare, quantum in eo est, seu venire ad universale concilium ex utraque obediencia congregandum, etsi nullum jus habet in papatu, attamen ex hujusmodi subterfugiis et ver- suciis perdit ipso facto omne! jus, si quod sibi in papatu competere pretendit. et ultra hoc ad quaslibet dignitates active et passive inhabilis fit. hoc aperte est de mente preallegati5 capituli „Frequens“ in versiculo „si vero quod absit“ in concilio Constanciensi editi etc. que constitucio 25 nisi de magna misericordia in ipso quondam Eugenio quoad audienciam sibim prestandam et ad" alia concernentia secundum" favorem servari non deberet P, cum fuerit ipse dampnatus in universali sinodo Basiliensi tunc precipue indubitata et judicium universalis sinodi est supremum et ultimum judicium, nullum enim majus judicium veritas ipsa ewangelica requirits, cum dixit „qui non obedierit ecclesie, sit tibi sicut ethnicus et publicanus“ (Ma- 30 theit 18 u 6). et sic est finis responsionis 7. [1413 Jan. 161 (1443 Jan. 16/ 35 a) in A bemerkt eine gleichzeitice Hand am Rande sed ecclesla vel sinodus eam representans propere dicitur. b) Dut par est in aliquibus et in criminalibus statt utpote Inobliqualis. o) Dejus. d) Dom extrs una ; A om. una. e) D nobilissime. f) D se corripere. g) D add. věro. h) Dadd. Basillense. i) BC suc- currendum. ki B recusavit. DA esse. m) om C. 1) om. BC. o) BCDejus. p) A debetur; Bdebent. qABDIndubitato. H BUD allud. 3) A requirat. t) HUD om. Mathei — responsionis ; D add. etc. explcit. 1) cm, A 8. titulo sciencia inrefragabilis. cui dicamus ex veteri Matth. 16, 18. Luc. 22, 32. et novo testamento. ex vetericum vidua dicere possi- mus quasi num ecclesia, que una ratione vidua est, c. 1 X de summatrin. I. 1. c. 20 C. 24 q. 1. ad prophetam ,in isto cognovi, quoniam vir dei esto § Vgl. S. 88 Z. 10. et verbum domini in ore tuo verum est“, ut scribitur “ Matth. 18, 17. in libris Regum ... capitulo [d. i. 3. Reg. 17]. ex Cod. 5111 in Wien ha! den Schluß dieser Deak- novo dicamus cum Hebreis per sanctum apiritum pre- schrift noch durch folgenden Zusatz erweitert: domini ter intentionem illud Mathei 22 [Vl. 21]: „magister, scimus, quia verax es [Fl. est] ct viam dei in veritate 45 reverendissimi Nicolal cardinalis 12 apostolorum, doces [Vl. doce] et non est tibi cura de aliquo; non vulgariter Panormitanus nuncupatus, incorrigibilis enim respicis personas hominum", scilicet divitis inrefragabilis, contra responsionem Gabrielis factam aut potentis, pauperis ac debilis juxta illud Levi- oratoribus imperatoris et electorum imperii. et tici 19: „non consideres personam pauperis nec bene,12 apostolorum cardinalis“ dicitur, qui simul honores vultum [Vl. multum] potentis". sic ergo cum so juncti concilium fecerunt in terris quadruplex, Petro ad Christum „domine, verba vite eterne a quibus alia quattuor majora juxta quattuor evan- habes“ [Joh. 6, 69], et mundus totus eum ecclesia gelia dependent. a quibus et cetera apta temporibus dicat de Christo cum Judeis „numquam sio loqutus nostris et usque ad finem mundi robur adceperunt et adcipient, et cum tante dignitatis nomine et est homo“ [Joh.7, 46] etc. 40 3 2
Strana 90
90 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 11443 n. 43. Kritische Bemerkungen f des Johannes von Segonia] zur Antwort P. Eugens IV. Jan. 13/ nach Januar 131 Basel.] [1443 A ans Wien N.-B. cod. ms, nr. 5116 fol. 903-1000 cop. ch. Uberschrift Copia responsionis Gabrielis ad ambasiatores regis Romanorum, cedula ista eum hujusmodi titulo fuit missa ad unum ex patribus sacri Basiliensis concilii de una insigni civitate Ytalie, que ma-5 xime videtur illi obedire, et fuit in loco concilii divulgata die dominica. 13. januarii2 anno etc. 43. Die Vorlage ist, außer bei unseren Artikeln 1, 7, 8 und 9, ohne Abeütze ge- schrieben. Die Stellen der päpstlicken Antwort am Anfang jedes Artikels sind durch größere Schrift hervorgehoben. B coll. ebenda cod. ms. nr. 5080 fol. 684b-697b cop. ch., offenbar Abschrift van A mit gleicher 10 Uberschrift (bis auf die Schtußsworte anno domini 1443). mit zahlreichen (in den Varianten nicht berücksichligten) Fehlern und Auslassungen und verschen mit einzelnen Verbease- rungen eines anderen Zeitgenossen; Stellen der päpstlichen Antwort unterstrichen. C coll. Würzburg St.-A. Mainz-Aschaff. Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell IV fol. 331-42b cop. ch. Uberschrift Responsio olim Eugenii data ambasiatoribus regis Romanorum et 15 electorum imperii petentibus tercium locum concilii etc. et scriptum desuper reveren- dissimi cardinalis sancti Calixti. Die Vorlage ist außer bei den Arlikeln 6 und 8 ohne Ab- saize geschrieben: Stellen der päpstlichen Antwort wie in A in größerer Schrijt. [I„De' venerabilium — respondemus, ut sequitur“. responsio ista continet in se octo partes. prima est commendativa exiliter. exordium autem ipsius est „de venera- 20 bilium fratrum etc." in quo exordio actor responsionis hujus ostendit, quam veneracionem habet ad auctoritatem generalium conciliorum, cum se dicat celebrare universale concilium et de re, que ad deliberacionem concilii maxime pertinereta, videlicet convocacioneb nova ejusdem vel alterius concilii, nulla deliberacione cum ibidem congregatis in comuni habita, respondere presumat solum de consilio cardinalium, immo determinat se transferre concilium 25 in loco sibi placito absque illius deliberacione et consensu. unde satis apparet, quanta in illa congregacione sit patrum incorporatorum libertas aut si deliberacione communi omnium negocia ecclesie inibi expediuntur, quando nee fit mencio, quod peticio, ad quam respondet, fuerit in ipsa congregacione proposita. et item asserit rem ipsam pertinere ad fidem, nec tamen communicat illis, ut super ea deliberent. sed forte allegabit, quod sibi soli, non autem 30 congregacioni fuit facta peticio, licet alia fuerit causa, quare non fuerit sua congregacio requisita. illi tamen intellexerunt de illibertate congregacionis, quoniam actor pretendebat omnia dependere ex sua dumtaxat aut principaliter voluntate. estne ista exhortacio, que con- tinetur in prima sessione 4 aut verins discessione sue congregacionis Ferrariensis, quod omnia et singula supposita ipsius presencia et futura pervigili cura et sollicito studio intenderent ss super hiis, que pertinerent ad fidem pacem populi Christiani et reformacionem ecclesie in ca- pite et in membris, pro quibus, ut dicebat, sacrum olim Basiliense concilium ab inicio fuerat institutum? equidem respondetur hic super ipsis tribus, nec tamen fit mencio, quod de illis in communi fuerit propositum aut deliberatum, sed et illud advertere licet, quod, cum, ut communiter, in qualibet generali sinodo in prima sessione pronuncietur, quod dec omnibus 40 ibidem sinodaliter congregatis plena sit et libera loquendi et consulendi facultas super rebus ad concilium pertinentibus, in congregacione hujus actoris, quam vocat universale concilium. nec cum apud Ferrariam aut Florenciam fuerit, verbum de hujusmodi libertate incorpora- torum non reperitur in aliqua diffinicione positum. nec mirum, si hoc ab inicio non fuerit publi- catum. nam prout a multis, qui illa in congregacione fuerunt, asseritur et ab extra sentitur, 4s in ipsa practicatur erronea illa doctrina bulle „deus novit“5 per eum revocate, quod, si papa a) A B pertinent. b) A B convocacionem novam. c) om. C. 1 Das Ditum folgt aus Z. 6. 2 Vgl. aber nr. 48 art. 1. €Der Petitdruck gibt die zon Segovia seinen Aus- jührungen vorangestellten Teile ans der päpstlichen Antwort wieder. Wir zitieren nur Anfang und Ende der betreffenden Textaielle und bemerken daru, daß der Wortlaut der obigen Stellen jenem der Vorlage D von nr. 29 am nächsten kommt. Am 10. Jan. 1138; vgl. Hefele 7, 669. 5 Vom 13. Sept. 1433, gedr. Mansi 29, 82-89. 50
90 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 11443 n. 43. Kritische Bemerkungen f des Johannes von Segonia] zur Antwort P. Eugens IV. Jan. 13/ nach Januar 131 Basel.] [1443 A ans Wien N.-B. cod. ms, nr. 5116 fol. 903-1000 cop. ch. Uberschrift Copia responsionis Gabrielis ad ambasiatores regis Romanorum, cedula ista eum hujusmodi titulo fuit missa ad unum ex patribus sacri Basiliensis concilii de una insigni civitate Ytalie, que ma-5 xime videtur illi obedire, et fuit in loco concilii divulgata die dominica. 13. januarii2 anno etc. 43. Die Vorlage ist, außer bei unseren Artikeln 1, 7, 8 und 9, ohne Abeütze ge- schrieben. Die Stellen der päpstlicken Antwort am Anfang jedes Artikels sind durch größere Schrift hervorgehoben. B coll. ebenda cod. ms. nr. 5080 fol. 684b-697b cop. ch., offenbar Abschrift van A mit gleicher 10 Uberschrift (bis auf die Schtußsworte anno domini 1443). mit zahlreichen (in den Varianten nicht berücksichligten) Fehlern und Auslassungen und verschen mit einzelnen Verbease- rungen eines anderen Zeitgenossen; Stellen der päpstlichen Antwort unterstrichen. C coll. Würzburg St.-A. Mainz-Aschaff. Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell IV fol. 331-42b cop. ch. Uberschrift Responsio olim Eugenii data ambasiatoribus regis Romanorum et 15 electorum imperii petentibus tercium locum concilii etc. et scriptum desuper reveren- dissimi cardinalis sancti Calixti. Die Vorlage ist außer bei den Arlikeln 6 und 8 ohne Ab- saize geschrieben: Stellen der päpstlichen Antwort wie in A in größerer Schrijt. [I„De' venerabilium — respondemus, ut sequitur“. responsio ista continet in se octo partes. prima est commendativa exiliter. exordium autem ipsius est „de venera- 20 bilium fratrum etc." in quo exordio actor responsionis hujus ostendit, quam veneracionem habet ad auctoritatem generalium conciliorum, cum se dicat celebrare universale concilium et de re, que ad deliberacionem concilii maxime pertinereta, videlicet convocacioneb nova ejusdem vel alterius concilii, nulla deliberacione cum ibidem congregatis in comuni habita, respondere presumat solum de consilio cardinalium, immo determinat se transferre concilium 25 in loco sibi placito absque illius deliberacione et consensu. unde satis apparet, quanta in illa congregacione sit patrum incorporatorum libertas aut si deliberacione communi omnium negocia ecclesie inibi expediuntur, quando nee fit mencio, quod peticio, ad quam respondet, fuerit in ipsa congregacione proposita. et item asserit rem ipsam pertinere ad fidem, nec tamen communicat illis, ut super ea deliberent. sed forte allegabit, quod sibi soli, non autem 30 congregacioni fuit facta peticio, licet alia fuerit causa, quare non fuerit sua congregacio requisita. illi tamen intellexerunt de illibertate congregacionis, quoniam actor pretendebat omnia dependere ex sua dumtaxat aut principaliter voluntate. estne ista exhortacio, que con- tinetur in prima sessione 4 aut verins discessione sue congregacionis Ferrariensis, quod omnia et singula supposita ipsius presencia et futura pervigili cura et sollicito studio intenderent ss super hiis, que pertinerent ad fidem pacem populi Christiani et reformacionem ecclesie in ca- pite et in membris, pro quibus, ut dicebat, sacrum olim Basiliense concilium ab inicio fuerat institutum? equidem respondetur hic super ipsis tribus, nec tamen fit mencio, quod de illis in communi fuerit propositum aut deliberatum, sed et illud advertere licet, quod, cum, ut communiter, in qualibet generali sinodo in prima sessione pronuncietur, quod dec omnibus 40 ibidem sinodaliter congregatis plena sit et libera loquendi et consulendi facultas super rebus ad concilium pertinentibus, in congregacione hujus actoris, quam vocat universale concilium. nec cum apud Ferrariam aut Florenciam fuerit, verbum de hujusmodi libertate incorpora- torum non reperitur in aliqua diffinicione positum. nec mirum, si hoc ab inicio non fuerit publi- catum. nam prout a multis, qui illa in congregacione fuerunt, asseritur et ab extra sentitur, 4s in ipsa practicatur erronea illa doctrina bulle „deus novit“5 per eum revocate, quod, si papa a) A B pertinent. b) A B convocacionem novam. c) om. C. 1 Das Ditum folgt aus Z. 6. 2 Vgl. aber nr. 48 art. 1. €Der Petitdruck gibt die zon Segovia seinen Aus- jührungen vorangestellten Teile ans der päpstlichen Antwort wieder. Wir zitieren nur Anfang und Ende der betreffenden Textaielle und bemerken daru, daß der Wortlaut der obigen Stellen jenem der Vorlage D von nr. 29 am nächsten kommt. Am 10. Jan. 1138; vgl. Hefele 7, 669. 5 Vom 13. Sept. 1433, gedr. Mansi 29, 82-89. 50
Strana 91
B. Akten zum Tage nr. 43. 91 f1443n. vel legatus ejus vellet aliqua disponere, que contra concilium affectaret, pape sentencia vel ejus legati, non concilii voluntas sequenda foret, eum super omnia concilia papa habet potesta- tem, nee negare valet hanc erroneam doctrinam esse suam. etenim in eo libro, quem vocat pium dogma, destinato1 per eum in Francia ad principes et universitates studiorum sic dicit: „quis evangelici vel surdus auditor ignoret beatissimo Petro omnium apostolorum principi tocius gregis dominici curam fuisse mandatam et ipsum in universali ecclesia et super uni- versalem ecclesiam dispersam per orbem" vel conciliariter congregatam fuisse supremum pontificem constitutum“? concordatne pium hoc dogma cum doctrina sancte et magne Constanciensis sinodi, que diffinit� omnem fidelem, etiamsi sit papalis dignitatis, teneri obedire 10 mandatis et ordinacionibus cujuseumque generalis concilii legittime congregati? et quod actor hocb senciat, ut concilium pape, non autem papa concilio obedire teneatur, apparet ex clausula in responsione, cum subjungit se velle deliberare, qui ad coneilium admitti vel repelli debent et de modo in eo procedendi, itaque “ se regulare concilium, non autem ab eo vult ipse regulari. nec excusat racio ab eo posita, cum dicit ,quo omnid deformitate etc.“ fuerat enim 15 magna deformitas et scandalorum occasio in secundo Ephesino concilio' racione sublate liber- tatis patrum eciam cum“ gladiis supra eorum capita tensis. sed cum Leo misit suos ad sequen- tem sinodum Calcedonensem4, omni cum humilitate precatus estf recommissos haberi nec primum determinative presumpsit de modo procedendi illius sancti concilii. [2] „Desiderfum carissimi — in domino commendamus“. hec est prima pars exiliter 20 commendativa, immo nulliter. notat enim hiis verbis regem Romanorum et elec- tores imperii. namque fateri non vult desideria eorum esse ad pacem et unitatem ecelesie, sed subjungit „in quantum pacem et unitatem ecclesie desiderare videntur, sicut eorum nomine dixistis“, et quis est Christianus, qui non desiderat pacem et unitatem ecclesie? cottidie enim in missa oratur', ut ecclesiam suam deus custodire et pacificare dignetur. mani- 25 feste ostendit, quod labores et preces eorum attendit modo multo minus quam ante sinodale judicium" de sua deposicione a papatu. etenim cum esset Ferrarie" anno domini 1438, ad proposicionem factam eidem perh oratores suos ex parte electorum imperii, ut consentire vellet in alium locum pro yeumenico concilio, de mense maji respondit7 sic: „per ea, que nobis pru- Mai denter et accurate exposuistis, studium atque diligenciam venerabilium fratrum et dilecto- 30 rum filiorum sacri Romani imperii electorum ad extinguendas exortas in dei ecclesia dissen- siones tutandamque ipsius pacem et unitatem plene intelligimus plurimumque commendamus. propter que apostolica sedes preter divinam mercedem pronior efficitur ad retribucionem condignam". ecce quam fecunde tune commendabat! sed mos judicatorum est, quando se putant in tuto esse, ut contra eos non fiat sentencie execucio, tunc magis superbiunt, etiam 3s contempnunt corrigentes et ad solita perpetrandum audaciores fiunt, ut enim dicit sacra scripturas: „quia non infertur cito contra malos sentencia, absque timore ullo filii hominum perpetrant mala“, similiter? et quod „impius, cum in profundum peccatorum venerit, con- tempnit“. 1433 Jan. 135 3 „Verun nobis universale — sancte apostolice sedisk . - -“ hec est secunda pars 40 irrevocabiliter admirativa, dicit enim se admirari, quod, cum ipse celebret universale concilium, petitur ab eo, ut votum suum conferat ad alterius generalis concilii indubitati u) B C add. terrarum. b) U hic. c) 0 om. que. d) C oum difformitate statt onml deformitate. e) 0 tune. f) C et. g) 0 add. de. h) 0 procuratores statt per oratores. Dl om. AB. k) in C folgt hie schon der Pastus concurrente patrlarchurum bir del ordinacioni resistere, der in Aweiter unten fart. 3*) stehe. 15 1 Fgl. RTA. 16, 245 Anm. 4. 2 Dekrete der 4. und 5. Session vom 30. März und 6. April 1415 (Mansi 27, 590). 2 Sogenaunte Räubersynode vom Jahre 449, vgl. Hejele 2, 368 ff. 50 4 Vgl. Caspar, Gesch. d. Papetiume I, 509 f. Im Anfang des Meßkanons. 8 Durch Dekret der 34. Session vom 25. Juni 1439 (gedr. Mansi 29, 179—181: Mon. conc. 3, 325 ff.. Conc. Bas. 6, 527 ff.). In der woll am 28. Mai 1438 erteilten Antwort an die kurfürstlichen Gesandien, FTA. I3 nr. 173. 8 Ecclestastes d. I1. * Proverb. 18, 3.
B. Akten zum Tage nr. 43. 91 f1443n. vel legatus ejus vellet aliqua disponere, que contra concilium affectaret, pape sentencia vel ejus legati, non concilii voluntas sequenda foret, eum super omnia concilia papa habet potesta- tem, nee negare valet hanc erroneam doctrinam esse suam. etenim in eo libro, quem vocat pium dogma, destinato1 per eum in Francia ad principes et universitates studiorum sic dicit: „quis evangelici vel surdus auditor ignoret beatissimo Petro omnium apostolorum principi tocius gregis dominici curam fuisse mandatam et ipsum in universali ecclesia et super uni- versalem ecclesiam dispersam per orbem" vel conciliariter congregatam fuisse supremum pontificem constitutum“? concordatne pium hoc dogma cum doctrina sancte et magne Constanciensis sinodi, que diffinit� omnem fidelem, etiamsi sit papalis dignitatis, teneri obedire 10 mandatis et ordinacionibus cujuseumque generalis concilii legittime congregati? et quod actor hocb senciat, ut concilium pape, non autem papa concilio obedire teneatur, apparet ex clausula in responsione, cum subjungit se velle deliberare, qui ad coneilium admitti vel repelli debent et de modo in eo procedendi, itaque “ se regulare concilium, non autem ab eo vult ipse regulari. nec excusat racio ab eo posita, cum dicit ,quo omnid deformitate etc.“ fuerat enim 15 magna deformitas et scandalorum occasio in secundo Ephesino concilio' racione sublate liber- tatis patrum eciam cum“ gladiis supra eorum capita tensis. sed cum Leo misit suos ad sequen- tem sinodum Calcedonensem4, omni cum humilitate precatus estf recommissos haberi nec primum determinative presumpsit de modo procedendi illius sancti concilii. [2] „Desiderfum carissimi — in domino commendamus“. hec est prima pars exiliter 20 commendativa, immo nulliter. notat enim hiis verbis regem Romanorum et elec- tores imperii. namque fateri non vult desideria eorum esse ad pacem et unitatem ecelesie, sed subjungit „in quantum pacem et unitatem ecclesie desiderare videntur, sicut eorum nomine dixistis“, et quis est Christianus, qui non desiderat pacem et unitatem ecclesie? cottidie enim in missa oratur', ut ecclesiam suam deus custodire et pacificare dignetur. mani- 25 feste ostendit, quod labores et preces eorum attendit modo multo minus quam ante sinodale judicium" de sua deposicione a papatu. etenim cum esset Ferrarie" anno domini 1438, ad proposicionem factam eidem perh oratores suos ex parte electorum imperii, ut consentire vellet in alium locum pro yeumenico concilio, de mense maji respondit7 sic: „per ea, que nobis pru- Mai denter et accurate exposuistis, studium atque diligenciam venerabilium fratrum et dilecto- 30 rum filiorum sacri Romani imperii electorum ad extinguendas exortas in dei ecclesia dissen- siones tutandamque ipsius pacem et unitatem plene intelligimus plurimumque commendamus. propter que apostolica sedes preter divinam mercedem pronior efficitur ad retribucionem condignam". ecce quam fecunde tune commendabat! sed mos judicatorum est, quando se putant in tuto esse, ut contra eos non fiat sentencie execucio, tunc magis superbiunt, etiam 3s contempnunt corrigentes et ad solita perpetrandum audaciores fiunt, ut enim dicit sacra scripturas: „quia non infertur cito contra malos sentencia, absque timore ullo filii hominum perpetrant mala“, similiter? et quod „impius, cum in profundum peccatorum venerit, con- tempnit“. 1433 Jan. 135 3 „Verun nobis universale — sancte apostolice sedisk . - -“ hec est secunda pars 40 irrevocabiliter admirativa, dicit enim se admirari, quod, cum ipse celebret universale concilium, petitur ab eo, ut votum suum conferat ad alterius generalis concilii indubitati u) B C add. terrarum. b) U hic. c) 0 om. que. d) C oum difformitate statt onml deformitate. e) 0 tune. f) C et. g) 0 add. de. h) 0 procuratores statt per oratores. Dl om. AB. k) in C folgt hie schon der Pastus concurrente patrlarchurum bir del ordinacioni resistere, der in Aweiter unten fart. 3*) stehe. 15 1 Fgl. RTA. 16, 245 Anm. 4. 2 Dekrete der 4. und 5. Session vom 30. März und 6. April 1415 (Mansi 27, 590). 2 Sogenaunte Räubersynode vom Jahre 449, vgl. Hejele 2, 368 ff. 50 4 Vgl. Caspar, Gesch. d. Papetiume I, 509 f. Im Anfang des Meßkanons. 8 Durch Dekret der 34. Session vom 25. Juni 1439 (gedr. Mansi 29, 179—181: Mon. conc. 3, 325 ff.. Conc. Bas. 6, 527 ff.). In der woll am 28. Mai 1438 erteilten Antwort an die kurfürstlichen Gesandien, FTA. I3 nr. 173. 8 Ecclestastes d. I1. * Proverb. 18, 3.
Strana 92
92 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1tdtd n. convocâcionem, primum licet advertere, quod aliter refert peticionem, quam sibi porrecta Jan. 13) fuerit. peticio enim sice habebat „descendere, inquam, et votum tuum ad id conferre digneris, ut modis congruis ad generalis et ab omnibus indubitati concilii congregacionem in loco glo- riosissimo domino nostro regi et suis principibus electoribus grato et rebus gerendis accom- modo infra unius anni spacium perveniatur“. sed fortassis ideo mutavit verbum, quasi velit s significare, quod oratores ipsi credant suam congregacionem esse generale concilium. verbum enim „alterius“ est relativum; quem sensum confirmat, cum dicit „quasi innuere volueritis hoc ipsum sacrum universale concilium dubium reputari“, jam enim desiderat suam congre- gacionem ab eis reputari universale concilium licet dubium. sed illud racionabiliter intelligere non debuit. primo ex eorum peticione, que solum ad personam suam dirigebatur, nec in eorum 10 proposicione publica vel alias ab ipsis audivit, quod suam congregacionem nominarent uni- versale concilium, secundo ex preteritis, quia numquam domini eos mittentes tamquam talem reputarunt nunch illam congregacionem. nam a principio suc congregacionis Ferrariensis, cum multiplices litteras ad eos destinasset, quod ad eam venirent aut mitterent, numquam hoc facere voluerunt, tercio quia cum, ut premissum est1, quando oratores ipsorum iverunt ad 15 eum in Ferrariam, ubi tunc Greci actu erant, numquam suam congregacionem nominarunt concilium generale, quarto ex frequentatis eorum ambasiatis ad sacrum Basiliense concilium destinatis. quorum oratores multo post suam pretensam translacionem nominibus eorum confessi sunt publice, sanctam Basiliensem sinodum universale concilium representare. quinto ex salvis conductibus post dictam pretensam translacionem ipsi sacro concilio concessis. 20 sexto ex acceptacione decretorum facta2 per eos de mense marcii anno 1439, ubi expresse fatentur tunc stare apude sacrum Basiliense concilium. septimo ex ultima ambasiata ad sacrum Basiliense concilium destinata, in qua expresse recognoverunt3 ipsum sacrum con- cilium. itaque non oportuit gravari hujus actorem, quasi innuere voluerint oratores ipsi dubium esse, quod dicit universale concilium. sed potuit expresse intelligere, quod illud 2s credebantd esse nullum, scientes determinacionem jam de hoc expresse factam per eccle- siam, quod, „sicut 4 unica est ecclesia sancta catholica“, „cum unitas divisionem non accipiate, sic' esse non potest nisi unicum generale concilium ipsam sanctam ecclesiam representans“ quodque durante sacro Basiliensi concilio, quod et ipsi durare hactenus confessi sunt, quecunque« alia congregacio sub nomine generalis concilii per quem-30 cunque, eciamsi papalis aut imperialis etc. dignitatis foret, erigeretur, illa non catholice ecclesie concilium sed esset conventiculum scismaticorum. [3a] „concurrenteh patriarcha- sicut ejus congregacio in scismate fuit fundata, ita rum — ac dei ordinacioni resistere“. gloriatur concurrisse ad eum consensum scismaticorum. loquitur enim de consensu patriarcha- rum, qui sunt in ecclesia Grecorum; et notum est omnibus catholicis, si tempore, quo ipse 3 illam congregacionem erexit, reputabantur catholici aut heretici, et principalis eorum fuit mortuus, priusquam fieret per ipsum laudata unio eorum. non audet asserere, quod fuerit sua congregacio concurrente consensu quorumvis regum catholicorum, item nec patriarcharum primatum archiepiscoporum etc. existencium tune extra Ytaliam. nullus enim horum aut vix paucissimi possunt denotari, qui personaliter interfuerant vel suos ad illam auctentice co miserunt. sed archiepiscopi ipsi ac oratores regum et principum et alii, qui tempore sue pre- tense dissolucionis intererant sacro Basiliensi concilio, perseverantes in eo numquam parere voluerunt, illi resistentes expresse. conmendat autem suam congregacionem, quasi propter c) fehlt in den Yorll. 1) C add. se. b) ist in A mit hellerer Tinte aoer der Zeile nachgetragen; om. C. d) sm.; A-C debebat. e) C accipit. f) A si. g) in A korr. für quaeunque alia congregaulone, 45 h) der folgende Pasrur bis resistere stcht in Obschon weiter oben (vol. S. 91 Var. k): A hat Alinea. 1429 Marz Kgl. S. 91 Z. 26 ff. 2 Wgl. Hefele 7, 774 und RTA. 14 nr. 56. a Eine Entstellung der Tatsachen; die Anerkennung geschah nicht durch ausdrückliche Erklärung, wohl aber durch die Abeendung der Gesandtschaft. Se- govia hâtte also richtiger per quam statt in qua sagen müssen. 4 D krst der 8. Stes. vom 18. Dez. 1432 (Mansi 29, 45—47; Mon. conc. 2, 290f.).
92 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1tdtd n. convocâcionem, primum licet advertere, quod aliter refert peticionem, quam sibi porrecta Jan. 13) fuerit. peticio enim sice habebat „descendere, inquam, et votum tuum ad id conferre digneris, ut modis congruis ad generalis et ab omnibus indubitati concilii congregacionem in loco glo- riosissimo domino nostro regi et suis principibus electoribus grato et rebus gerendis accom- modo infra unius anni spacium perveniatur“. sed fortassis ideo mutavit verbum, quasi velit s significare, quod oratores ipsi credant suam congregacionem esse generale concilium. verbum enim „alterius“ est relativum; quem sensum confirmat, cum dicit „quasi innuere volueritis hoc ipsum sacrum universale concilium dubium reputari“, jam enim desiderat suam congre- gacionem ab eis reputari universale concilium licet dubium. sed illud racionabiliter intelligere non debuit. primo ex eorum peticione, que solum ad personam suam dirigebatur, nec in eorum 10 proposicione publica vel alias ab ipsis audivit, quod suam congregacionem nominarent uni- versale concilium, secundo ex preteritis, quia numquam domini eos mittentes tamquam talem reputarunt nunch illam congregacionem. nam a principio suc congregacionis Ferrariensis, cum multiplices litteras ad eos destinasset, quod ad eam venirent aut mitterent, numquam hoc facere voluerunt, tercio quia cum, ut premissum est1, quando oratores ipsorum iverunt ad 15 eum in Ferrariam, ubi tunc Greci actu erant, numquam suam congregacionem nominarunt concilium generale, quarto ex frequentatis eorum ambasiatis ad sacrum Basiliense concilium destinatis. quorum oratores multo post suam pretensam translacionem nominibus eorum confessi sunt publice, sanctam Basiliensem sinodum universale concilium representare. quinto ex salvis conductibus post dictam pretensam translacionem ipsi sacro concilio concessis. 20 sexto ex acceptacione decretorum facta2 per eos de mense marcii anno 1439, ubi expresse fatentur tunc stare apude sacrum Basiliense concilium. septimo ex ultima ambasiata ad sacrum Basiliense concilium destinata, in qua expresse recognoverunt3 ipsum sacrum con- cilium. itaque non oportuit gravari hujus actorem, quasi innuere voluerint oratores ipsi dubium esse, quod dicit universale concilium. sed potuit expresse intelligere, quod illud 2s credebantd esse nullum, scientes determinacionem jam de hoc expresse factam per eccle- siam, quod, „sicut 4 unica est ecclesia sancta catholica“, „cum unitas divisionem non accipiate, sic' esse non potest nisi unicum generale concilium ipsam sanctam ecclesiam representans“ quodque durante sacro Basiliensi concilio, quod et ipsi durare hactenus confessi sunt, quecunque« alia congregacio sub nomine generalis concilii per quem-30 cunque, eciamsi papalis aut imperialis etc. dignitatis foret, erigeretur, illa non catholice ecclesie concilium sed esset conventiculum scismaticorum. [3a] „concurrenteh patriarcha- sicut ejus congregacio in scismate fuit fundata, ita rum — ac dei ordinacioni resistere“. gloriatur concurrisse ad eum consensum scismaticorum. loquitur enim de consensu patriarcha- rum, qui sunt in ecclesia Grecorum; et notum est omnibus catholicis, si tempore, quo ipse 3 illam congregacionem erexit, reputabantur catholici aut heretici, et principalis eorum fuit mortuus, priusquam fieret per ipsum laudata unio eorum. non audet asserere, quod fuerit sua congregacio concurrente consensu quorumvis regum catholicorum, item nec patriarcharum primatum archiepiscoporum etc. existencium tune extra Ytaliam. nullus enim horum aut vix paucissimi possunt denotari, qui personaliter interfuerant vel suos ad illam auctentice co miserunt. sed archiepiscopi ipsi ac oratores regum et principum et alii, qui tempore sue pre- tense dissolucionis intererant sacro Basiliensi concilio, perseverantes in eo numquam parere voluerunt, illi resistentes expresse. conmendat autem suam congregacionem, quasi propter c) fehlt in den Yorll. 1) C add. se. b) ist in A mit hellerer Tinte aoer der Zeile nachgetragen; om. C. d) sm.; A-C debebat. e) C accipit. f) A si. g) in A korr. für quaeunque alia congregaulone, 45 h) der folgende Pasrur bis resistere stcht in Obschon weiter oben (vol. S. 91 Var. k): A hat Alinea. 1429 Marz Kgl. S. 91 Z. 26 ff. 2 Wgl. Hefele 7, 774 und RTA. 14 nr. 56. a Eine Entstellung der Tatsachen; die Anerkennung geschah nicht durch ausdrückliche Erklärung, wohl aber durch die Abeendung der Gesandtschaft. Se- govia hâtte also richtiger per quam statt in qua sagen müssen. 4 D krst der 8. Stes. vom 18. Dez. 1432 (Mansi 29, 45—47; Mon. conc. 2, 290f.).
Strana 93
B. Akten zum Tage nr. 43. 93 hoc fuerit universale concilium, quia intervenit consensus quatuor patriarcharum Grecorum. vultne inferre, quod sancta Constanciensis sinodus non fuerit universale concilium, quia non concurrit consensus dictorum" patriarcharum? similiter et Senensis? adhuc etiam et Basi- liensis, quam ipse professus fuit universale concilium per septem annos, nec tamen aderat s consensus dictorum quatuor patriarcharum, sed, quod tanti ponderis est, consensus expressus omnium fere cardinalium patriarcharum catholicorum primatum archiepiscoporum episco- porum universitatum studiorum generalium necnon imperatoris Romanorum ac regum et principum catholicorum? qui per se aut suos cum juramento ei sinodo incorporati fuerunt, cxpresseque consenserunt in confirmacioneml doctrine dcclarate per sacrum Constanciense to concilium, que in responsione ista vocatur stultum dogma. [3b] „admirabiliumb dei operum“. fortassis vocat admirabilia dei opera, quae dicit unionesd Grecorum et Armenorum, qui tune interfuerunt nec erant illi congregacioni incorporati. qualia dicant de ipsis, non decet explicari. sed interrogandus venit actor, utrum vocet mirabilia opera, que illa congregacio laudavit et fecit, videlicet quod debuit papa invito generali concilio, quod actu 1s laborabat in causa fidei cum Boemis, ipsum dissolvere, ne procederetur contra se ipsum multi- pliciter et notorie diffamatum aut contra suum oratorem2, qui convictus erat de crimine falsi; item si ex ista causa debuit excommunicare privare et inabilitare omnes patres ipsum con- cilium celebrantes; item si mandare debuit, quod in causa fidei non possete generale concilium se intromittere ultra 30 dies; item si pro dicta causa debuit derogare omnibus declaracionibus, 20 contrariis etiam fidei factis in generalibus conciliis immo, quod eo ipso erant derogate; item si pro eo, quod patres concilii perseverarunt ad defensionem veritatum fidei, debebant nomi- nari hostes fidei Christiane, revocari salvi conductus eis concessi, victualia subtrahi tradique prede et brachio seculari; item si (quod cum dolore animi referendum est) debuit veritas declarata per concilium! in sancta et magna sinodo Constanciensi dampnari et reprobari. 2s heceine est gloria aut ignominia" admirabilium operum congregacionis sue, que non eam sublimavit sed ad contemptum dejecit et cunctis seculis abhominabilem reddidit. [30 addere potuit „et obstupescere". admiracio enim est de re in- „non sufficimus admimri“. credibili, putavit enim juxta cogitatum suum vertigine movereh corda fidelium catholicorum, ut, si faceret Grecos ad se venire et dixisset eos sibi unitos fuisse, similiter et quinque Armenos, so quos odduxit, unde voluit, tune omnis ecclesia catholica! desereret veritates fidei determinatas in generalibus conciliis, quas ipse nisus est reprobare, secuta in hoc sue libitum voluntatis. cum autem videat, quod nec antequam Greci venirent nec cum apud eum essent nec post eorum recessum fideles voluerint recognoscere suam congregacionem pro universali concilio, immo transactis jam quinque annis, postquam pretendit se erexisse hoe conventiculum suum, 35 manifeste cognoscit, quod confitentur sacrum Basiliense concilium, non solum admirari sed obstupescere silere et acquiescere debuit nec repugnare tam agnite veritati. etenim multiplici experimento constat, quod non ab hominibus est hoc sanctum Basiliense concilium sed ex deo. unde merito cessare jam debet a persecucione ejus, ne et deo repugnare videatur. et fortassis quia presentit sic necesse eum facere, non sufficit admirari. [3d] „saluti innumerabilium 40 animarum“. loquitur de animabus Grecorum et Armenorum, quos dicit multis retro seculis a sede apostolica dissidentes postea interveniente magnarum elargicione pecuniarum sibi mirabiliter fuisse copulatos. nec cura illi est de salute innumerabilium animarum catholi- corum, qui nunquam assentire voluerunt in suum conventiculum. quorum saluti animarum non est contraire, si per conventum catholicorum episcoporum in unum locum firmetur jam 45 declarata veritas fidei, quod actori hujus responsionis non lieuit absque ejus consensu dis- solvere universale concilium actu laborans in materia fidei ex tam causa turpi, ne procederetur [Id�3 n. Jan. 73/ al Cudd, quatuor. b) A Chaben hier anmie bei art. 3c und dAlinea. c) em.; A-Oquos. dy 0 uniotls. e) C possit. i) Ceccleniam. c) Cignavia. h) em.; A�C manere. 11 om. C. 1 Im Dekret der 1. Session vom 14. Dez. 1431 (ugl. 2 Ebj. Johannes von Tarent. so Mansi 29, 5 f.; Mon. conc. 2, 49 f.).
B. Akten zum Tage nr. 43. 93 hoc fuerit universale concilium, quia intervenit consensus quatuor patriarcharum Grecorum. vultne inferre, quod sancta Constanciensis sinodus non fuerit universale concilium, quia non concurrit consensus dictorum" patriarcharum? similiter et Senensis? adhuc etiam et Basi- liensis, quam ipse professus fuit universale concilium per septem annos, nec tamen aderat s consensus dictorum quatuor patriarcharum, sed, quod tanti ponderis est, consensus expressus omnium fere cardinalium patriarcharum catholicorum primatum archiepiscoporum episco- porum universitatum studiorum generalium necnon imperatoris Romanorum ac regum et principum catholicorum? qui per se aut suos cum juramento ei sinodo incorporati fuerunt, cxpresseque consenserunt in confirmacioneml doctrine dcclarate per sacrum Constanciense to concilium, que in responsione ista vocatur stultum dogma. [3b] „admirabiliumb dei operum“. fortassis vocat admirabilia dei opera, quae dicit unionesd Grecorum et Armenorum, qui tune interfuerunt nec erant illi congregacioni incorporati. qualia dicant de ipsis, non decet explicari. sed interrogandus venit actor, utrum vocet mirabilia opera, que illa congregacio laudavit et fecit, videlicet quod debuit papa invito generali concilio, quod actu 1s laborabat in causa fidei cum Boemis, ipsum dissolvere, ne procederetur contra se ipsum multi- pliciter et notorie diffamatum aut contra suum oratorem2, qui convictus erat de crimine falsi; item si ex ista causa debuit excommunicare privare et inabilitare omnes patres ipsum con- cilium celebrantes; item si mandare debuit, quod in causa fidei non possete generale concilium se intromittere ultra 30 dies; item si pro dicta causa debuit derogare omnibus declaracionibus, 20 contrariis etiam fidei factis in generalibus conciliis immo, quod eo ipso erant derogate; item si pro eo, quod patres concilii perseverarunt ad defensionem veritatum fidei, debebant nomi- nari hostes fidei Christiane, revocari salvi conductus eis concessi, victualia subtrahi tradique prede et brachio seculari; item si (quod cum dolore animi referendum est) debuit veritas declarata per concilium! in sancta et magna sinodo Constanciensi dampnari et reprobari. 2s heceine est gloria aut ignominia" admirabilium operum congregacionis sue, que non eam sublimavit sed ad contemptum dejecit et cunctis seculis abhominabilem reddidit. [30 addere potuit „et obstupescere". admiracio enim est de re in- „non sufficimus admimri“. credibili, putavit enim juxta cogitatum suum vertigine movereh corda fidelium catholicorum, ut, si faceret Grecos ad se venire et dixisset eos sibi unitos fuisse, similiter et quinque Armenos, so quos odduxit, unde voluit, tune omnis ecclesia catholica! desereret veritates fidei determinatas in generalibus conciliis, quas ipse nisus est reprobare, secuta in hoc sue libitum voluntatis. cum autem videat, quod nec antequam Greci venirent nec cum apud eum essent nec post eorum recessum fideles voluerint recognoscere suam congregacionem pro universali concilio, immo transactis jam quinque annis, postquam pretendit se erexisse hoe conventiculum suum, 35 manifeste cognoscit, quod confitentur sacrum Basiliense concilium, non solum admirari sed obstupescere silere et acquiescere debuit nec repugnare tam agnite veritati. etenim multiplici experimento constat, quod non ab hominibus est hoc sanctum Basiliense concilium sed ex deo. unde merito cessare jam debet a persecucione ejus, ne et deo repugnare videatur. et fortassis quia presentit sic necesse eum facere, non sufficit admirari. [3d] „saluti innumerabilium 40 animarum“. loquitur de animabus Grecorum et Armenorum, quos dicit multis retro seculis a sede apostolica dissidentes postea interveniente magnarum elargicione pecuniarum sibi mirabiliter fuisse copulatos. nec cura illi est de salute innumerabilium animarum catholi- corum, qui nunquam assentire voluerunt in suum conventiculum. quorum saluti animarum non est contraire, si per conventum catholicorum episcoporum in unum locum firmetur jam 45 declarata veritas fidei, quod actori hujus responsionis non lieuit absque ejus consensu dis- solvere universale concilium actu laborans in materia fidei ex tam causa turpi, ne procederetur [Id�3 n. Jan. 73/ al Cudd, quatuor. b) A Chaben hier anmie bei art. 3c und dAlinea. c) em.; A-Oquos. dy 0 uniotls. e) C possit. i) Ceccleniam. c) Cignavia. h) em.; A�C manere. 11 om. C. 1 Im Dekret der 1. Session vom 14. Dez. 1431 (ugl. 2 Ebj. Johannes von Tarent. so Mansi 29, 5 f.; Mon. conc. 2, 49 f.).
Strana 94
94 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februur 1443. ƒ1443 n. contra eum aut oratorem suum. cum enim hoc major pars omnium catholicorum, quea suo Fan. 137 conventiculo noluit acquiescere, firmiter éredit, quam maxime proficit eorum saluti. nec hoc est fidem catholicam oppugnare, sed proficit ejus integritati ne quisb papa criminosus in futurum audeat derogare veritatibus fidei, ut contra eum non possit procedi. proficit nee minus ejus stabilitati, ut contra veritates per ecclesiam declaratas nemo, eciamsi summus s sit pontifex, insurgere audeat. proficit demum statui omnium, qui in sublimitate sunt consti- tuti, ne sue pro libito voluntatis papa deponat eos a statu sumens pro imprissiae, siout et actor hujus, quod nullus mortalium, comprehendendo eciam generale concilium, audet diseeptare de ejus voluntate seu judicio. quantum vero proficiat ad reformacionem ecclesie et ad pacem populi Christiani, alio in loco fuit plenius declaratuml. nec convenire insimul in unum locum 10 pro pace ecclesie esset, ut inquit, dei ordinacioni resistere, que habet, ut pacem non solum inquirere sed prosequid debeamus. sed videat ipse, quantum resistite dei ordinacioni, quomodo resistens illi nisus est interimere potestatem concilii, cui ipsum fore subditum declaravit deus existens in medio patrum, qui convencrunt in Constanciensi concilio. [4] „Optaremus valde — mirabiliter copulavit". tercia pars vituperativa non 15 mediocriter, dicit' namque regem Romanorum et electores imperii errore teneri quodque se faciunt apertos inimicos et hostes spiritus sancti, ut Sapiencia inquit2: „audite reges et in- telligite, discite eciam, judices finium terre". si is, qui sinodali judicio condempnatus est tam- quam hereticus et multipliciter criminosus, contra regem Romanorum et electores suos, quos fatetur sibi nons obedire, tam utitur lingua magniloqua, si videreth se in statu firmatum, zo utrum putaret se posse mutare tempora et leges, attento illo quod asserit, qui sue voluntati contravenit, quod dei ordinacioni resistit. [4a] „racione! instruerentur“. hoc deside- rium suum tam impletum est, quod fortassis cum peniteat non mediocriter. et namque patres celebrantes sanctam Basiliensem sinodum et qui eorum doctrinam, quam vocat errorem, sequuntur, tam sunt racione instructi, quod ante reges et presides et in quibusvis magnis con- 25 gregacionibus, ubi magna multitudo principum catholicorum et episcoporum ac virorum litteratorum convenit, publica fronte dilucidant, quam manutenent, justiciam et veritatem. unde in sinodali responsione, quam pridem dederunt" ad similem peticionem, que eis sieut actori hujus porrecta fuit, inter alias causas, quare consenciebant, ut indubitatum concilium congregaretur, dixerunt, quod parati sunt necdum Basilee sed ubicunque omni poscentik 30 reddere racionem de ea, que in ipsis est, fide, servantes in hoc ewangelii verbum, quod precipit4 doctrinam Christi esse dicendam in lumine et predicandam super tecta, namque veritas non querit angulos, sed, uti ex hac responsione colligitur, ipse refugit in publicum venire conven- tum, quia voluntas erroris semper timet confundi. [4b] „stultis Basiliensium dogmatibus“. hujnsmodi opprobria exprobancium non exterrent divine veritatis predicatores, sciunt enim 35 similia dicta esse sanctis apostolis, quia juxta Pauli doctrinam" „verbum crucis pereuntibus stulticia est et hiis, qui salvi fiunt, dei virtus". etenim perdit deus sapienciam sapiencium et reprobat prudentum prudenciam. „stulta namque mundi eligit deus, ut confundat sapientes“, in oculis suis, „et infirma, ut confundat forcia“s. premunivit de hoc Christus discipulos suos, ne propter hujusmodi exprobraciones a prosecucione! veritatis desisterent, cum inter prima 40 precepta, quando eligit " eos, inquit7: „non est discipulus super magistrum nec servus super dominum suum. sufficit discipulo, ut sit sieut magister ejus, et servo sicut dominus ejus. si patrem familias Belczebuch vocaverunt, quanto magis domesticos ejus?“ unde hec tamquam minora patres sanctam Basiliensem sinodum celebrantes pacienter ferunt. majora enim contra 1) C qui. b) C quivis. e) in A Porrigiert, Lesart nicht sicher; Cimpressia. d) A persequi. e) A B restillt. 45 ☞) B sicut regem namque statt dleit —regem. g) om. B. h) B videtur. i) A-C haben hior und bei art. 4h und e Alinea. ki A B pascenti. 1) C persecuclone. m) C elegit. 1 2 Nicht nachweisbar. Sap. 6, 2. Uncere nr. II. 1 Vgl. Matth. 10, 27 und Luc. 12, 3. 6 51. Cor. 1, 181. Ebenda 1, 27, hier gekürzt wiedergegehen. Matth. 10. 24 f.: LuC. 6, 40. 50
94 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februur 1443. ƒ1443 n. contra eum aut oratorem suum. cum enim hoc major pars omnium catholicorum, quea suo Fan. 137 conventiculo noluit acquiescere, firmiter éredit, quam maxime proficit eorum saluti. nec hoc est fidem catholicam oppugnare, sed proficit ejus integritati ne quisb papa criminosus in futurum audeat derogare veritatibus fidei, ut contra eum non possit procedi. proficit nee minus ejus stabilitati, ut contra veritates per ecclesiam declaratas nemo, eciamsi summus s sit pontifex, insurgere audeat. proficit demum statui omnium, qui in sublimitate sunt consti- tuti, ne sue pro libito voluntatis papa deponat eos a statu sumens pro imprissiae, siout et actor hujus, quod nullus mortalium, comprehendendo eciam generale concilium, audet diseeptare de ejus voluntate seu judicio. quantum vero proficiat ad reformacionem ecclesie et ad pacem populi Christiani, alio in loco fuit plenius declaratuml. nec convenire insimul in unum locum 10 pro pace ecclesie esset, ut inquit, dei ordinacioni resistere, que habet, ut pacem non solum inquirere sed prosequid debeamus. sed videat ipse, quantum resistite dei ordinacioni, quomodo resistens illi nisus est interimere potestatem concilii, cui ipsum fore subditum declaravit deus existens in medio patrum, qui convencrunt in Constanciensi concilio. [4] „Optaremus valde — mirabiliter copulavit". tercia pars vituperativa non 15 mediocriter, dicit' namque regem Romanorum et electores imperii errore teneri quodque se faciunt apertos inimicos et hostes spiritus sancti, ut Sapiencia inquit2: „audite reges et in- telligite, discite eciam, judices finium terre". si is, qui sinodali judicio condempnatus est tam- quam hereticus et multipliciter criminosus, contra regem Romanorum et electores suos, quos fatetur sibi nons obedire, tam utitur lingua magniloqua, si videreth se in statu firmatum, zo utrum putaret se posse mutare tempora et leges, attento illo quod asserit, qui sue voluntati contravenit, quod dei ordinacioni resistit. [4a] „racione! instruerentur“. hoc deside- rium suum tam impletum est, quod fortassis cum peniteat non mediocriter. et namque patres celebrantes sanctam Basiliensem sinodum et qui eorum doctrinam, quam vocat errorem, sequuntur, tam sunt racione instructi, quod ante reges et presides et in quibusvis magnis con- 25 gregacionibus, ubi magna multitudo principum catholicorum et episcoporum ac virorum litteratorum convenit, publica fronte dilucidant, quam manutenent, justiciam et veritatem. unde in sinodali responsione, quam pridem dederunt" ad similem peticionem, que eis sieut actori hujus porrecta fuit, inter alias causas, quare consenciebant, ut indubitatum concilium congregaretur, dixerunt, quod parati sunt necdum Basilee sed ubicunque omni poscentik 30 reddere racionem de ea, que in ipsis est, fide, servantes in hoc ewangelii verbum, quod precipit4 doctrinam Christi esse dicendam in lumine et predicandam super tecta, namque veritas non querit angulos, sed, uti ex hac responsione colligitur, ipse refugit in publicum venire conven- tum, quia voluntas erroris semper timet confundi. [4b] „stultis Basiliensium dogmatibus“. hujnsmodi opprobria exprobancium non exterrent divine veritatis predicatores, sciunt enim 35 similia dicta esse sanctis apostolis, quia juxta Pauli doctrinam" „verbum crucis pereuntibus stulticia est et hiis, qui salvi fiunt, dei virtus". etenim perdit deus sapienciam sapiencium et reprobat prudentum prudenciam. „stulta namque mundi eligit deus, ut confundat sapientes“, in oculis suis, „et infirma, ut confundat forcia“s. premunivit de hoc Christus discipulos suos, ne propter hujusmodi exprobraciones a prosecucione! veritatis desisterent, cum inter prima 40 precepta, quando eligit " eos, inquit7: „non est discipulus super magistrum nec servus super dominum suum. sufficit discipulo, ut sit sieut magister ejus, et servo sicut dominus ejus. si patrem familias Belczebuch vocaverunt, quanto magis domesticos ejus?“ unde hec tamquam minora patres sanctam Basiliensem sinodum celebrantes pacienter ferunt. majora enim contra 1) C qui. b) C quivis. e) in A Porrigiert, Lesart nicht sicher; Cimpressia. d) A persequi. e) A B restillt. 45 ☞) B sicut regem namque statt dleit —regem. g) om. B. h) B videtur. i) A-C haben hior und bei art. 4h und e Alinea. ki A B pascenti. 1) C persecuclone. m) C elegit. 1 2 Nicht nachweisbar. Sap. 6, 2. Uncere nr. II. 1 Vgl. Matth. 10, 27 und Luc. 12, 3. 6 51. Cor. 1, 181. Ebenda 1, 27, hier gekürzt wiedergegehen. Matth. 10. 24 f.: LuC. 6, 40. 50
Strana 95
B. Akten zum Tage nr. 43. 95 eos dicere consuevit, imponendo, quod in Basiliensea latrocinium tocius orbis demonia con- fluxisse videbantur et quod eam sinodum celebrantes gestabant trabes in oculis propriis, sed ipse nullas eciam minimas haberet festucas 1. quantum autem ex aliis suish scriptis comprehen- ditur, notat in responsione ista esse stulta dogmata Basiliensium, quia sustinent doetrinam 5 déclaratam2 per sacrum Constanciense concilium de auctoritate generalium conciliorum, videlicet quod sinodalibus statutis et mandatis quilibet fidelis, eciamsi papalis dignitatis sit, obedire tenetur. unde quia doctrinam hanc maxime abhorreate, omnes id asserentes stultosd reputat. sed et illud licet advertere, quod juxta commune dictum evidentissimum signum est stulticie omnes alios stultos putare. nec est illud novum improperium contra tenentes doctri- 10 nam sinodalem. sic enim prout habetur libro historie tripartite3, multa obiciebantur contra eos, qui sustinebant patrem et filium in divinis esse unius substancie. que fuit doctrina Niceni coneiliit. et quid actor hujus tempore prime sue dissolucionis dicebat contra Basilienses? quod sibi false ascribebant nomen et auctoritatem generalis concilii et se contra catholicam et apostolicam ecclesiam et sanctorum patrum decreta extollebant, vocabatque eorum congrega- 15 cionem conventum malignum aliaque similia multa. sed postea quando multitudo patrum et catholicorum principum convenientes in unum audierunt utriusque raciones ipseque presensite eos acquiescere veritati, congregacionem, quam vocavit conventum malignum, confessus est“ semper fuisse generale concilium in spiritu sancto legittime congregatum et celebratum. unde nunc sicut et tunc per hujusmodi improperia, quasi dicat, quod super stultis dogmatibus non zo debent in unum convenire, subterfugere nititur, quam multum formidat, veritatis et justicie propalacionem. vult in hoc significare id, [4c] „fidei matrem et magistram instituit“. quod desiderat ab omnibus credi, quod eciam in hiis, que sunt fidei, concilium generale summo pontifici, non autem ipse generali concilio acquiescere teneatur. excederet intencionem operis. super hac materia in contrarium deducere allegaciones. sed illud unum debuit meminisse, 25 quia illi sessioni interfuit, quando sancta simodus Constanciensis diffinivit", quod electus qui- cunque in summum pontificem, priusquam sua eleccio publicetur, corde et ore debet profiteri, quamdiu in hac fragili vita constitutus fuerit, se firmiter credere et tenere sanctam fidem catholicam secundum tradiciones apostolorum et generalium conciliorum eamque fidem usque ad unum! apicem inmutilatam servare et usque ad animam et sanguinem confirmare de- 30 fensure et predicare, item meminisse debuit, quomodo sui presidentes tres interfuerunt sessioni illi sacri Basiliensis conciliis, quod summus pontifex hanc professionem confessionis et predica- cionis catholice fidei secundum tradiciones specialiter nominando Constanciensis et Basiliensis generalium conciliorum facere tenetur. nec ista prefessio est noviter instituta per hec duo generalia concilia, sed ita legitur eam fecisse ab antiquo summos pontifices. eni professioni, 35 quod sic fieret, racionabile visum est consideratas resistencia Petro in faciem facta per Paulum", quia occasionem prestabat, ut non servaretur sinodale decretum factum in concilio apostolorum Jerosalomitano 1°. deducat autem in medium actor hujus, quascunque velit, alle- gaciones et reperiat, si potest, unquam fuisse ordinatum auctentice, quod sinodus generalis profiteri debeat in sui principio se tenere et predicare fidem catholicam secundum tradiciones so summorum pontificum, nisi jam fuissent per generale concilium approbate. unde per hoc ver- (1443n. Jan. 131 a) em.; Vorli. Basiien. b) C sive oder sine. c) C abhorret, korr. ant abhorreat. d) em.; A-C stultas e) C presumpsit. fom. C. r) Cadd. ab antiono summos reputant ; C korr. repufant 2n reputat. pontifices. 1 Egl. Matth. 7, 3; Luc. 6, 41. 45 2 Am 6. April 1415. gl. Mansi 27, 390, auch Hefele 7, 102 f. Vgl. M. Aurelii Cassiodori historia eccl. vocata tripartita lib. 2 cap. 7 (Migne 69, 9�6 f.). 4 Vol. Hefele 1, 314 ff. 505 In den päpstlichen Schreiben aus der Zeit der ersten Auflinung des Baseler Konzile wörtlich nicht nachweisbar. 6 Vgl. S. 83, Anm. 4. Im Dekret „Frequens“ der 39. Session votm 9. Okt. 1417 (Mansi 27, 1159 ff.). 8 In der 16. Sitzung vom 6. Febr. 1434, in der die Bulle „Dudum sacrum“ vom 15. Dez. 1433 (vgl. S. 83 Anm. 4) verlesen und angenommen wurde. » Vgl. Gal. 2, II. 10 Actus apost. 16.
B. Akten zum Tage nr. 43. 95 eos dicere consuevit, imponendo, quod in Basiliensea latrocinium tocius orbis demonia con- fluxisse videbantur et quod eam sinodum celebrantes gestabant trabes in oculis propriis, sed ipse nullas eciam minimas haberet festucas 1. quantum autem ex aliis suish scriptis comprehen- ditur, notat in responsione ista esse stulta dogmata Basiliensium, quia sustinent doetrinam 5 déclaratam2 per sacrum Constanciense concilium de auctoritate generalium conciliorum, videlicet quod sinodalibus statutis et mandatis quilibet fidelis, eciamsi papalis dignitatis sit, obedire tenetur. unde quia doctrinam hanc maxime abhorreate, omnes id asserentes stultosd reputat. sed et illud licet advertere, quod juxta commune dictum evidentissimum signum est stulticie omnes alios stultos putare. nec est illud novum improperium contra tenentes doctri- 10 nam sinodalem. sic enim prout habetur libro historie tripartite3, multa obiciebantur contra eos, qui sustinebant patrem et filium in divinis esse unius substancie. que fuit doctrina Niceni coneiliit. et quid actor hujus tempore prime sue dissolucionis dicebat contra Basilienses? quod sibi false ascribebant nomen et auctoritatem generalis concilii et se contra catholicam et apostolicam ecclesiam et sanctorum patrum decreta extollebant, vocabatque eorum congrega- 15 cionem conventum malignum aliaque similia multa. sed postea quando multitudo patrum et catholicorum principum convenientes in unum audierunt utriusque raciones ipseque presensite eos acquiescere veritati, congregacionem, quam vocavit conventum malignum, confessus est“ semper fuisse generale concilium in spiritu sancto legittime congregatum et celebratum. unde nunc sicut et tunc per hujusmodi improperia, quasi dicat, quod super stultis dogmatibus non zo debent in unum convenire, subterfugere nititur, quam multum formidat, veritatis et justicie propalacionem. vult in hoc significare id, [4c] „fidei matrem et magistram instituit“. quod desiderat ab omnibus credi, quod eciam in hiis, que sunt fidei, concilium generale summo pontifici, non autem ipse generali concilio acquiescere teneatur. excederet intencionem operis. super hac materia in contrarium deducere allegaciones. sed illud unum debuit meminisse, 25 quia illi sessioni interfuit, quando sancta simodus Constanciensis diffinivit", quod electus qui- cunque in summum pontificem, priusquam sua eleccio publicetur, corde et ore debet profiteri, quamdiu in hac fragili vita constitutus fuerit, se firmiter credere et tenere sanctam fidem catholicam secundum tradiciones apostolorum et generalium conciliorum eamque fidem usque ad unum! apicem inmutilatam servare et usque ad animam et sanguinem confirmare de- 30 fensure et predicare, item meminisse debuit, quomodo sui presidentes tres interfuerunt sessioni illi sacri Basiliensis conciliis, quod summus pontifex hanc professionem confessionis et predica- cionis catholice fidei secundum tradiciones specialiter nominando Constanciensis et Basiliensis generalium conciliorum facere tenetur. nec ista prefessio est noviter instituta per hec duo generalia concilia, sed ita legitur eam fecisse ab antiquo summos pontifices. eni professioni, 35 quod sic fieret, racionabile visum est consideratas resistencia Petro in faciem facta per Paulum", quia occasionem prestabat, ut non servaretur sinodale decretum factum in concilio apostolorum Jerosalomitano 1°. deducat autem in medium actor hujus, quascunque velit, alle- gaciones et reperiat, si potest, unquam fuisse ordinatum auctentice, quod sinodus generalis profiteri debeat in sui principio se tenere et predicare fidem catholicam secundum tradiciones so summorum pontificum, nisi jam fuissent per generale concilium approbate. unde per hoc ver- (1443n. Jan. 131 a) em.; Vorli. Basiien. b) C sive oder sine. c) C abhorret, korr. ant abhorreat. d) em.; A-C stultas e) C presumpsit. fom. C. r) Cadd. ab antiono summos reputant ; C korr. repufant 2n reputat. pontifices. 1 Egl. Matth. 7, 3; Luc. 6, 41. 45 2 Am 6. April 1415. gl. Mansi 27, 390, auch Hefele 7, 102 f. Vgl. M. Aurelii Cassiodori historia eccl. vocata tripartita lib. 2 cap. 7 (Migne 69, 9�6 f.). 4 Vol. Hefele 1, 314 ff. 505 In den päpstlichen Schreiben aus der Zeit der ersten Auflinung des Baseler Konzile wörtlich nicht nachweisbar. 6 Vgl. S. 83, Anm. 4. Im Dekret „Frequens“ der 39. Session votm 9. Okt. 1417 (Mansi 27, 1159 ff.). 8 In der 16. Sitzung vom 6. Febr. 1434, in der die Bulle „Dudum sacrum“ vom 15. Dez. 1433 (vgl. S. 83 Anm. 4) verlesen und angenommen wurde. » Vgl. Gal. 2, II. 10 Actus apost. 16.
Strana 96
96 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1436 bum „fidei matrem et magistram instituit“ non significatur illa supreme excellencie auctoritas, quod papa non teneatur acquiescere circa diffiniciones fidei sacro generali concilio. professores in theologia vocantur magistri sacre pagine, sed nec eximuntur propterea, quin teneantur acquiescere summi pontificis aut concilii generalis determinacioni. reddat quicunque sum- mus pontifex debitum suum ecclesie et generali concilio, sicut ipse vult sibi reddi. hec est enim 5 determinacio1 Constanciensis concilii, quod de necessitate salutis est credere, Romanam ecclesiam esse supremam inter alias ecclesias, si per ecelesiam intelligatur universalis ecclesia aut generale concilium, aut quod primatus summi pontificis est non super universalem eccle- [4d] „sieut et nos suscipi- siam et generale concilium sed super alias ecclesias particulares. mus et amplectimur“. quomodo ista verba debent intelligi, attendatur ad doctrinam 10 summorum pontifioum Oregorii et Innocencii, que ponuntur in volumine decreti. qui ex equoa dicunt se recipere et venerari canones sinodales fidem apostolicam et sancta quatuor ewange- lia. actor vero hujus responsionis utrum sic susceperit et fuerit amplexus decreta sacrorum Constanciensis et Basiliensis conciliorum, non expedit dicere multa verba, quia testimonio sunt notorie operab. vix enim aut numquam vel minimum eorum ea racione in observanciam 15 duxit et veritates fidei per ipsa declaratas condempnavit et reprobavit, et tamen audet dicere „sicut et nos suscipimus et amplectimur“. si modo suo predecessores sui Romani pontifices amplexi fuissent sancta quatuor ewangelia et fidem apostolicam, jam quicunque illa profi- teretur, sicut ipse pretendit se fecisse in libello „Moyses“2, condempnatus reputari deberet. et numquam illi condempnarunt veritates contentas in evangeliis, eciamsi quamplurimi heretici 20 circa illas reprobum sensum habuerunt in facto et in verbo, intermiscet autem hie clausulam „recte et rite celebrata“, per quam se putat evadere omnem redargucionem de operibus suis contrariis, si hujusmodi libertas permittitur summo pontifici, quod illa dumtaxat concilia generalia amplectatur, que ,recte et rite celebrata“ judicaverit, actum est de generalium con- ciliorum auctoritate et de catholica fide, que declarata est in generalibus conciliis, quenam illa 25 sentencia est, contra quam allegari vel apparenterd non possit? sed Christus dixit? Petro „si ecclesiam non audierit, sit tibi sieut ethnicus et publicanus". in quo verbe constituit eam judicem suum. fortassis putat actor hujus, quod ita est de sentenciis sinodalibus sicut de judi- ciis legatorum, in quorume litteris facultatum quasi ultima clausula ponitur „nos enim senten- cias, quas recte tuleritis etc., faciemus auctore domino usque ad satisfaccionem condignam 30 inviolabiliter observari". unde reservatur judicium summo pontifici examinare! sentenciam sui legati, qui potestatem habet ab ipso. sed sinodus generalis non a papa, sed a deo inmediate potestatem habet et obedire tenetur eidem. hec est quarta pars [5] „Qua de re, si quid — bene consuli posse dubium" non est“. excusativa, frivole namque fateri non vult hodie aliquid deesse! ad pacem et reforma- 35 cionem ecclesie ac dubiorum declaracionemi quodque, si aliquid superest, in sua congrega- cione recte atque commode absolvi potest. nee mirum, si in multis deficit actork hujus inmemor verborum, que dudum ab eo super hiis dicta fuerunt. equidem in epistola4 sua ad sanctam Basiliensem sinodum de anno 34 et incipit „Existimaret forsitan“ sic dicebat: ,super- est, ut eo affectu, quo cepistis, in deum cottidie succrescentes ad generalem ecclesie reforma- 40 cionem sine ulteriori mora vigiles sitis. sic devociones vestras exhortamur in domino. nostis enim, quantum ea indigeat religio Christiana, quia, ut ait propheta,5 sa planta pedis usque ad verticem non est in ea sanitas"". memor eciam esse debuit, quomodo in bullas sua pretense [1443n. Jan. 13/ a' C quo. b) C aperta. c) Cset. d) Capponenter. e) C quarum. f) Cexaminari. s) om. A-G. h) C esse. 1) om. AB. M) AB auctor. 46 1 Durch die Verdammung des gegenteiligen Artikels 4I des Johann Wicleff, vgl. Mansi 27, 1209. 2 Vom 4. Sept. 1439 (gedr. Mon. conc. 3, 382-386). a Matth. 18, 17. * Vom 23. Juni 1434 (gedr. Mansi 29, 578 ff.; Ceceoni 1, 2 pag. LXIIf., Mon. conc. 2, 714 f.). 5 Isaias I, 6. „Dcctoris gentium“ vom 18. Sept. 1437 (gedr. Cecconi 1, 2 pag. CCCCXIII ff.; Mon. conc. 2. 1033 ff.); vgl. auch RTA. 13, 37 und Hefele 7, 651. 50
96 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1436 bum „fidei matrem et magistram instituit“ non significatur illa supreme excellencie auctoritas, quod papa non teneatur acquiescere circa diffiniciones fidei sacro generali concilio. professores in theologia vocantur magistri sacre pagine, sed nec eximuntur propterea, quin teneantur acquiescere summi pontificis aut concilii generalis determinacioni. reddat quicunque sum- mus pontifex debitum suum ecclesie et generali concilio, sicut ipse vult sibi reddi. hec est enim 5 determinacio1 Constanciensis concilii, quod de necessitate salutis est credere, Romanam ecclesiam esse supremam inter alias ecclesias, si per ecelesiam intelligatur universalis ecclesia aut generale concilium, aut quod primatus summi pontificis est non super universalem eccle- [4d] „sieut et nos suscipi- siam et generale concilium sed super alias ecclesias particulares. mus et amplectimur“. quomodo ista verba debent intelligi, attendatur ad doctrinam 10 summorum pontifioum Oregorii et Innocencii, que ponuntur in volumine decreti. qui ex equoa dicunt se recipere et venerari canones sinodales fidem apostolicam et sancta quatuor ewange- lia. actor vero hujus responsionis utrum sic susceperit et fuerit amplexus decreta sacrorum Constanciensis et Basiliensis conciliorum, non expedit dicere multa verba, quia testimonio sunt notorie operab. vix enim aut numquam vel minimum eorum ea racione in observanciam 15 duxit et veritates fidei per ipsa declaratas condempnavit et reprobavit, et tamen audet dicere „sicut et nos suscipimus et amplectimur“. si modo suo predecessores sui Romani pontifices amplexi fuissent sancta quatuor ewangelia et fidem apostolicam, jam quicunque illa profi- teretur, sicut ipse pretendit se fecisse in libello „Moyses“2, condempnatus reputari deberet. et numquam illi condempnarunt veritates contentas in evangeliis, eciamsi quamplurimi heretici 20 circa illas reprobum sensum habuerunt in facto et in verbo, intermiscet autem hie clausulam „recte et rite celebrata“, per quam se putat evadere omnem redargucionem de operibus suis contrariis, si hujusmodi libertas permittitur summo pontifici, quod illa dumtaxat concilia generalia amplectatur, que ,recte et rite celebrata“ judicaverit, actum est de generalium con- ciliorum auctoritate et de catholica fide, que declarata est in generalibus conciliis, quenam illa 25 sentencia est, contra quam allegari vel apparenterd non possit? sed Christus dixit? Petro „si ecclesiam non audierit, sit tibi sieut ethnicus et publicanus". in quo verbe constituit eam judicem suum. fortassis putat actor hujus, quod ita est de sentenciis sinodalibus sicut de judi- ciis legatorum, in quorume litteris facultatum quasi ultima clausula ponitur „nos enim senten- cias, quas recte tuleritis etc., faciemus auctore domino usque ad satisfaccionem condignam 30 inviolabiliter observari". unde reservatur judicium summo pontifici examinare! sentenciam sui legati, qui potestatem habet ab ipso. sed sinodus generalis non a papa, sed a deo inmediate potestatem habet et obedire tenetur eidem. hec est quarta pars [5] „Qua de re, si quid — bene consuli posse dubium" non est“. excusativa, frivole namque fateri non vult hodie aliquid deesse! ad pacem et reforma- 35 cionem ecclesie ac dubiorum declaracionemi quodque, si aliquid superest, in sua congrega- cione recte atque commode absolvi potest. nee mirum, si in multis deficit actork hujus inmemor verborum, que dudum ab eo super hiis dicta fuerunt. equidem in epistola4 sua ad sanctam Basiliensem sinodum de anno 34 et incipit „Existimaret forsitan“ sic dicebat: ,super- est, ut eo affectu, quo cepistis, in deum cottidie succrescentes ad generalem ecclesie reforma- 40 cionem sine ulteriori mora vigiles sitis. sic devociones vestras exhortamur in domino. nostis enim, quantum ea indigeat religio Christiana, quia, ut ait propheta,5 sa planta pedis usque ad verticem non est in ea sanitas"". memor eciam esse debuit, quomodo in bullas sua pretense [1443n. Jan. 13/ a' C quo. b) C aperta. c) Cset. d) Capponenter. e) C quarum. f) Cexaminari. s) om. A-G. h) C esse. 1) om. AB. M) AB auctor. 46 1 Durch die Verdammung des gegenteiligen Artikels 4I des Johann Wicleff, vgl. Mansi 27, 1209. 2 Vom 4. Sept. 1439 (gedr. Mon. conc. 3, 382-386). a Matth. 18, 17. * Vom 23. Juni 1434 (gedr. Mansi 29, 578 ff.; Ceceoni 1, 2 pag. LXIIf., Mon. conc. 2, 714 f.). 5 Isaias I, 6. „Dcctoris gentium“ vom 18. Sept. 1437 (gedr. Cecconi 1, 2 pag. CCCCXIII ff.; Mon. conc. 2. 1033 ff.); vgl. auch RTA. 13, 37 und Hefele 7, 651. 50
Strana 97
B. Akten zum Tage nr. 43. 97 secunde dissolucionis dixit se transferre in Ferrariam sacrum „Basiliense concilium ad omnes et singulos effectus inchoatos et inchoandos et eisdem causis, pro quibus fuerat Basilce congre- gatum“. hoe eciam, ut supra tactum est!, fuit promulgatum in prima sua discessione Ferra- riensi. cum igitur" dixerit tociens se congregacionem illam erexisse pro reformacione ecclesie s quodque ea indigeret religio Christiana, quia „a planta pedis usque ad verticem non esset in ea sanitas“, nec umquam vel minimum decretum in ea publice promulgatum est tangens reformacionem ecclesie, quomodo nunc dicit „si quidb superest ad reformacio- nem“" similiter dicit quantum ad pacem, non vacat deplorare dissidia eciam per contrarias asserciones pertinentes ad catholicam fidem, quibus hodie ecclesia catholica premitur, et 10 tamen loquitur dubie „si quid desit ad pacem ecclesie“. dicitur in libro Sapiencie2 de aberrantibus a veritate, quod „non suffecerat errasse cos circa dei scienciam, sed in magno viventes insciencie bello tot et tanta mala pacem appellant", simili modo loquitur quantum ad declaracionem dubiorum. seit tamen aut merito seire debet racione persecucionis ecclesie, quam ipse a primo anno sui olim pontificatus excitavit, prima et secunda vice dissolvendo 15 sacrum Basiliense concilium, vix aut numquam ab inicio seculi in tam brevi tempore tot tractatus scriptos? fuisse contraria sibi invicem eciam in questionibus fidei sencientes. [5a] „recte atque comode absolvi potest". supra3 dixerat "ample et salubriter“. quantum ad reformacionem jam habemus experimentum, quia sex quasi sunt anni, quibus ad id erexisse promulgavit� suam congregacionem. nec tamen vel unum decretum de reformacione ecclesie 20 promulgavit, nec causari potest, quod non habebit effectum, quia gloriatur se habere in sua obediencia et Latinam et Grecam ecclesiam. unde" merito spes datur preterita memorande, quod in sua congregacione ample fiat reformacio similiter et salubriter. quo modo reforma- cionem factam per sacrum Basiliense concilium, quam acceptavit major pars religionis Christiane, numquam voluit custodire, imo eam observantes persequitur violatoribus prestans 25 favores et beneficia, eo modo eciam utitur circa reformacionem factam per sacrum Constan- ciense concilium, quam commode autem ibi sit reformacio facienda, opera, que hactenus fecit, testimonium perhibent et qui in sua pretensa curia obtinent beneficia, quia de annata aut communi servicio, ut primo fiebat, quod solvatur, non sit extimacio, sed attenditur in collacione ad plus offerentem et si habet in cambio, unde solvat statim, eciam priusquam sup- 3o plinacio deferatur ad registrum. de recte, quoniam, ut predictum est, nullum fuit adhuc inibi decretum factum, ab exemplis non habetur experimentum. sed et in declaracione5 dubiorum satis fuit ostensum tempore existencie Grecorum, quando januis clausis fiebant disputaciones nec introire permittebantur plures magistri et doctores. item referre piget, quam ignominiosee Greci fuerunt locuti de ecclesia catholica' dicentes °, se iden abstinuisse a confessione veritatis, 35 quod spiritus sanctus procederet a patre et filio, quia videbatur eis Latinos" asserere spiri- tum sanctum ex patre et filio procedere tamquam ex duobus principiis duabus inspiracionibus, passique sunt ipse et interessentes sue congregacioni hee poni in eo, quod vocant decretum ad perpetuam rei memoriam et confusionem ecclesie catholice. potuerant namque dicere eis, quomodo ipsimet Greci hoc pretendere non poterant. interfuerant enim in duobus conciliis generalibus apud Latinam ecclesiam celebratis, ubi hec materia eis consencientibus diffinita fuit. et in secundo, videlicet Lugdunensi, expresse siu dicitur? „fideli ac devota professione fatemur, quod spiritus sanctus eternaliter a patre et filio non tamquam ex duobus principiis, sed tamquam ab uno principio, non duabus spiracionibus, sed unica spiracione procedit“ et quociensh hujusmodi diffinicio illis intimata fuit, et cum ecclesiam Romanam sui oratores 40 [Me3 n. Jon. 13/ 45 al C enim. b) B auis. c) cm. A-C scripti fuerunt. d) C add. et. e) em. A Rignominose ; C igno- miniosi. i) C add. q1od. s) em.; A � Latinas. hl C om. quaclens—fuit. 1 Vgl. art. 2. z Sap. 14, 22. 3 Vgl. art. 3a. 60 * Durch die Bulle „Pridem er justis“ vom 30. Dez. 1437, vgl. S. 83 Anm. 7. 5 Vgl. Hejele 7. 674 ff. 8 Zut den Verhandlungen in Ferrara ther das filioque vgl. Hefcle 7, 680 ff. 7 Vgl. c. I de summa trin. I.1 in 11. Deutsche Reichstaga-Akten XVII.
B. Akten zum Tage nr. 43. 97 secunde dissolucionis dixit se transferre in Ferrariam sacrum „Basiliense concilium ad omnes et singulos effectus inchoatos et inchoandos et eisdem causis, pro quibus fuerat Basilce congre- gatum“. hoe eciam, ut supra tactum est!, fuit promulgatum in prima sua discessione Ferra- riensi. cum igitur" dixerit tociens se congregacionem illam erexisse pro reformacione ecclesie s quodque ea indigeret religio Christiana, quia „a planta pedis usque ad verticem non esset in ea sanitas“, nec umquam vel minimum decretum in ea publice promulgatum est tangens reformacionem ecclesie, quomodo nunc dicit „si quidb superest ad reformacio- nem“" similiter dicit quantum ad pacem, non vacat deplorare dissidia eciam per contrarias asserciones pertinentes ad catholicam fidem, quibus hodie ecclesia catholica premitur, et 10 tamen loquitur dubie „si quid desit ad pacem ecclesie“. dicitur in libro Sapiencie2 de aberrantibus a veritate, quod „non suffecerat errasse cos circa dei scienciam, sed in magno viventes insciencie bello tot et tanta mala pacem appellant", simili modo loquitur quantum ad declaracionem dubiorum. seit tamen aut merito seire debet racione persecucionis ecclesie, quam ipse a primo anno sui olim pontificatus excitavit, prima et secunda vice dissolvendo 15 sacrum Basiliense concilium, vix aut numquam ab inicio seculi in tam brevi tempore tot tractatus scriptos? fuisse contraria sibi invicem eciam in questionibus fidei sencientes. [5a] „recte atque comode absolvi potest". supra3 dixerat "ample et salubriter“. quantum ad reformacionem jam habemus experimentum, quia sex quasi sunt anni, quibus ad id erexisse promulgavit� suam congregacionem. nec tamen vel unum decretum de reformacione ecclesie 20 promulgavit, nec causari potest, quod non habebit effectum, quia gloriatur se habere in sua obediencia et Latinam et Grecam ecclesiam. unde" merito spes datur preterita memorande, quod in sua congregacione ample fiat reformacio similiter et salubriter. quo modo reforma- cionem factam per sacrum Basiliense concilium, quam acceptavit major pars religionis Christiane, numquam voluit custodire, imo eam observantes persequitur violatoribus prestans 25 favores et beneficia, eo modo eciam utitur circa reformacionem factam per sacrum Constan- ciense concilium, quam commode autem ibi sit reformacio facienda, opera, que hactenus fecit, testimonium perhibent et qui in sua pretensa curia obtinent beneficia, quia de annata aut communi servicio, ut primo fiebat, quod solvatur, non sit extimacio, sed attenditur in collacione ad plus offerentem et si habet in cambio, unde solvat statim, eciam priusquam sup- 3o plinacio deferatur ad registrum. de recte, quoniam, ut predictum est, nullum fuit adhuc inibi decretum factum, ab exemplis non habetur experimentum. sed et in declaracione5 dubiorum satis fuit ostensum tempore existencie Grecorum, quando januis clausis fiebant disputaciones nec introire permittebantur plures magistri et doctores. item referre piget, quam ignominiosee Greci fuerunt locuti de ecclesia catholica' dicentes °, se iden abstinuisse a confessione veritatis, 35 quod spiritus sanctus procederet a patre et filio, quia videbatur eis Latinos" asserere spiri- tum sanctum ex patre et filio procedere tamquam ex duobus principiis duabus inspiracionibus, passique sunt ipse et interessentes sue congregacioni hee poni in eo, quod vocant decretum ad perpetuam rei memoriam et confusionem ecclesie catholice. potuerant namque dicere eis, quomodo ipsimet Greci hoc pretendere non poterant. interfuerant enim in duobus conciliis generalibus apud Latinam ecclesiam celebratis, ubi hec materia eis consencientibus diffinita fuit. et in secundo, videlicet Lugdunensi, expresse siu dicitur? „fideli ac devota professione fatemur, quod spiritus sanctus eternaliter a patre et filio non tamquam ex duobus principiis, sed tamquam ab uno principio, non duabus spiracionibus, sed unica spiracione procedit“ et quociensh hujusmodi diffinicio illis intimata fuit, et cum ecclesiam Romanam sui oratores 40 [Me3 n. Jon. 13/ 45 al C enim. b) B auis. c) cm. A-C scripti fuerunt. d) C add. et. e) em. A Rignominose ; C igno- miniosi. i) C add. q1od. s) em.; A � Latinas. hl C om. quaclens—fuit. 1 Vgl. art. 2. z Sap. 14, 22. 3 Vgl. art. 3a. 60 * Durch die Bulle „Pridem er justis“ vom 30. Dez. 1437, vgl. S. 83 Anm. 7. 5 Vgl. Hejele 7. 674 ff. 8 Zut den Verhandlungen in Ferrara ther das filioque vgl. Hefcle 7, 680 ff. 7 Vgl. c. I de summa trin. I.1 in 11. Deutsche Reichstaga-Akten XVII.
Strana 98
98 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. f1413 n. visitarunt aut nuncii apostolicia ipsos, merito autem posset quivis infideles, si termini eis Jan. 13) declarentur, catholicos b reputare plus quam rudes et ebetes, quod rem tam“ notorie impossi- bilem pro fide tenerent, spiritum sanctum procedere a patre et filio tamquam a duobus principiis et duabus inspiracionibus. similiter cum fuisset a tantis centenariis annorum usita- tumd, Latinie eciam sancti doctores declarassent, quod ecclesia catholica multo conformius ad s institucionem Christi conficiebat‘ in azimo quam Greci in fermentato. ex equo approbavit1 ipse utriusque ritum ecclesic, immo quod peccarent, si conficerent in azimo, sed forte illis consensit, ut dicere posset, quod et ipsi assentirent in ultimo articulo, quos voluit se extollere supra totam ecclesiam catholicam vel dispersam vel conciliariter congregatam. illud autem ostendens, quod recte in sua congregacione fierent diffiniciones in materia fidei, pretereundum 1e non est, quod ausus est reprobare et dampnare veritates fidei declaratas per ecelesiam in sancta Constanciensi sinodo magna. itaque considerari potest magna cum fiducia ad suam congrega- cionem accedere illosh posse, qui veritates fidei declaratas per generalia concilia persecun- tur. [5b] „alio1 convenienciori modo". clam retinere non potest, quantum abhorreat celebracionem generalis concilii in libertate. non fit mencio quantum ad reformacionem, quia 15 de hac notissimum est, quanto fiat conveniencius per generale concilium. unde quod de refor- macione in ecclesia dei firmum permanet actum, legitur in generalibus conciliis. sed quantum ad dubiorum declaracionem et repressionem heresum, merito potuit meminisse doctrine beati Ysidori in libro 6. ethimologiarum dicentis2, quod „canones generalium conciliorum a tem- poribus Constantini ceperunt. et quia precedentibus annis persecucione fervente docendarum 20 plebium minime dabatur facultas, indek Christianitas in diversas hereses scissa est, quia non erat licencia episcopis in unum convenire". similiter et quod legitur in libro accionum aposto- licarum3: cum Petrus Paulus Barnabas ceterique apostoli conformiter predicarent non esse! necessariam conservacionem legalium cerimoniarum veteris legis simul cum lege ewan- gelica, nichilominus populus fidelis, qui tunc erat, non acquievit eorum doctrine, donec fuit 2s factus sinodalis conventus, in quo libere auditis, qui super ea re dicere voluerunt, communi deliberacione apostolorum seniorum et fratrum fuit facta diffinicio. hujus vero actor inquit, quod alio convenienciori modo quam per convocacionem novi concilii predictis tribus bene consuli posse dubium non est. et forte preter intentum suum vera loquitur, quia, cum in sua legittima congregacione semper manserit et hodie permanet sacrum generale Basiliense 30 concilium, si plenior in eo fiat conventus patrum, per ipsum, cujus experiencia diucius probata jam extitit, predictis rebus bene consuli dubium non est. [6] „Ut tamen electo — ex salutis sue necessitate tenentur“. hec est quinta pars responsiva nulliter. ponit enim tot condiciones et dilaciones, ut merito, qui porrexerunt peticionem, intelligant denegatam fuisse. [6a] „ad urbem Romanam in Lateranensem“. 35 hoc est primum signum peticionis exaudite, cum enim rex Romanorum et electores deside- rarent, ut verisimiliter presumitur, quod sinodalis conventus fieret in uno communi loco, ad quem, qui meritorie in arbitrantur se laborare pro pace ecclesie, possent convenire, si locus Florencie distat ab eis longinque, nunc, ut illis placeat, vult locum communis congregacionis 14ss ponere longius ad quinque dietas. jam simile fecit de anno 38. nam certo apunctuamento 40 facto4 cum oratoribus hujus actoris per oratores regis Romanorum principum et communita- tum Germanie in dieta Nurenbergensi de festo Galli, quod sacrum Basiliense concilium transferet se in alium locum Germanie et ibi tractaretur de unione Grecorum, quando oratores ipsi super ea re in concilio faciebant instanciam, non expectato quovis responso nec obstante dicto apunctuamento, ut magis propinquaret" Germaniam, ubi concilium fieri debebat, as a) C add. apud. b) A B eatholicas. c) C toto statt tam notorie. d) A B visitatum. e) C Latine. 1) C conficlebant. 3) qua. h) cm.; A-C illi; in A posse korr. aus possunt ; B possunt. DAU haben Alinea. k) C unde. D C est. m) C inmeritorie. n) O appropinquaret. Okt. 16 1 Durch die Unionsbulle „Laetentur coeli“ vom 6. Juli 1439 (gedr. Hefele 7, 746 ff.) 2 Etymologiarum lib. 6 cap. 16 (Migne 82, 243). 3 Vgl. Actus apost. 15. 4 Vgl. RTA. 13 nr. 392, auch ebenda S. 683 Z. 7 ſf. 5.
98 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. f1413 n. visitarunt aut nuncii apostolicia ipsos, merito autem posset quivis infideles, si termini eis Jan. 13) declarentur, catholicos b reputare plus quam rudes et ebetes, quod rem tam“ notorie impossi- bilem pro fide tenerent, spiritum sanctum procedere a patre et filio tamquam a duobus principiis et duabus inspiracionibus. similiter cum fuisset a tantis centenariis annorum usita- tumd, Latinie eciam sancti doctores declarassent, quod ecclesia catholica multo conformius ad s institucionem Christi conficiebat‘ in azimo quam Greci in fermentato. ex equo approbavit1 ipse utriusque ritum ecclesic, immo quod peccarent, si conficerent in azimo, sed forte illis consensit, ut dicere posset, quod et ipsi assentirent in ultimo articulo, quos voluit se extollere supra totam ecclesiam catholicam vel dispersam vel conciliariter congregatam. illud autem ostendens, quod recte in sua congregacione fierent diffiniciones in materia fidei, pretereundum 1e non est, quod ausus est reprobare et dampnare veritates fidei declaratas per ecelesiam in sancta Constanciensi sinodo magna. itaque considerari potest magna cum fiducia ad suam congrega- cionem accedere illosh posse, qui veritates fidei declaratas per generalia concilia persecun- tur. [5b] „alio1 convenienciori modo". clam retinere non potest, quantum abhorreat celebracionem generalis concilii in libertate. non fit mencio quantum ad reformacionem, quia 15 de hac notissimum est, quanto fiat conveniencius per generale concilium. unde quod de refor- macione in ecclesia dei firmum permanet actum, legitur in generalibus conciliis. sed quantum ad dubiorum declaracionem et repressionem heresum, merito potuit meminisse doctrine beati Ysidori in libro 6. ethimologiarum dicentis2, quod „canones generalium conciliorum a tem- poribus Constantini ceperunt. et quia precedentibus annis persecucione fervente docendarum 20 plebium minime dabatur facultas, indek Christianitas in diversas hereses scissa est, quia non erat licencia episcopis in unum convenire". similiter et quod legitur in libro accionum aposto- licarum3: cum Petrus Paulus Barnabas ceterique apostoli conformiter predicarent non esse! necessariam conservacionem legalium cerimoniarum veteris legis simul cum lege ewan- gelica, nichilominus populus fidelis, qui tunc erat, non acquievit eorum doctrine, donec fuit 2s factus sinodalis conventus, in quo libere auditis, qui super ea re dicere voluerunt, communi deliberacione apostolorum seniorum et fratrum fuit facta diffinicio. hujus vero actor inquit, quod alio convenienciori modo quam per convocacionem novi concilii predictis tribus bene consuli posse dubium non est. et forte preter intentum suum vera loquitur, quia, cum in sua legittima congregacione semper manserit et hodie permanet sacrum generale Basiliense 30 concilium, si plenior in eo fiat conventus patrum, per ipsum, cujus experiencia diucius probata jam extitit, predictis rebus bene consuli dubium non est. [6] „Ut tamen electo — ex salutis sue necessitate tenentur“. hec est quinta pars responsiva nulliter. ponit enim tot condiciones et dilaciones, ut merito, qui porrexerunt peticionem, intelligant denegatam fuisse. [6a] „ad urbem Romanam in Lateranensem“. 35 hoc est primum signum peticionis exaudite, cum enim rex Romanorum et electores deside- rarent, ut verisimiliter presumitur, quod sinodalis conventus fieret in uno communi loco, ad quem, qui meritorie in arbitrantur se laborare pro pace ecclesie, possent convenire, si locus Florencie distat ab eis longinque, nunc, ut illis placeat, vult locum communis congregacionis 14ss ponere longius ad quinque dietas. jam simile fecit de anno 38. nam certo apunctuamento 40 facto4 cum oratoribus hujus actoris per oratores regis Romanorum principum et communita- tum Germanie in dieta Nurenbergensi de festo Galli, quod sacrum Basiliense concilium transferet se in alium locum Germanie et ibi tractaretur de unione Grecorum, quando oratores ipsi super ea re in concilio faciebant instanciam, non expectato quovis responso nec obstante dicto apunctuamento, ut magis propinquaret" Germaniam, ubi concilium fieri debebat, as a) C add. apud. b) A B eatholicas. c) C toto statt tam notorie. d) A B visitatum. e) C Latine. 1) C conficlebant. 3) qua. h) cm.; A-C illi; in A posse korr. aus possunt ; B possunt. DAU haben Alinea. k) C unde. D C est. m) C inmeritorie. n) O appropinquaret. Okt. 16 1 Durch die Unionsbulle „Laetentur coeli“ vom 6. Juli 1439 (gedr. Hefele 7, 746 ff.) 2 Etymologiarum lib. 6 cap. 16 (Migne 82, 243). 3 Vgl. Actus apost. 15. 4 Vgl. RTA. 13 nr. 392, auch ebenda S. 683 Z. 7 ſf. 5.
Strana 99
B. Akten zum Tage Dr. 43. 99 transtulit se et suam congregacionem in Florenciam distantem plus quam Ferrariam per quatuor quasi dietas. apparet nunc manifeste, si subterfugit veritatis manifestacionem nec- dum racione majoris distancie sed qualitatis loci. Florencia namque, que politice regitur, mul- tum gloriatur, quod in ea sit cuique libertas. quare de oppressione“ et violencia directe et publice inibi omnibus congregatis fienda per hujus actorem non tam presumitur. sed cum Roma sit plene sub regimine suo in spiritualibus et temporalibus, quod ibi celebretur univer- sale concilium, in quo agi debet de ejus statu, qui circumstancias novit, satis intelligere potest, si desiderat vel abhorret concilium generale, in quo sit libertas congregatis libere diffiniendi et exequendi. offerebatl pro tempore prime sue dissolucionis, quod, si sacrum Basiliense concilium 10 vellet se transferre in Bononiam vel alium ex terris ecclesie locum, quod et locum ipsum ac omnia ejus castra et fortalicia ponerentur libere in manibus concilii. nunc autem sine aliqua fiducia securitatis dieit se velle transferre suam congregacionem in Urbem, ut congregatis plenior libertas assit, audacter asserens b, quod inibi de reformacione ecclesie et pace recte et salubriter profici potest. [6b] „transferre intendimus“. ecce manifestissimum 15 testimonium de libertate sue congregacionis, quam vocat concilium universale. demonstrat naiuque se tenere eam in suo posse sicut altare portatile, ita ut, quocumque transferat se ip- sum, et illa simul transferatur, ita se putavit agere de sacro concilio Basiliensi. sed patres attendentes doctrinam apostoli", ut exhiberent se coram den inmaculatos et irreprehensibiles, manserunt fundati inmobiles et stabiles in veritate fidei declarata per concilium Constanciense. 20 unde modo de congregacione sua verificature dictum illorum, qui intus fuerunt etd extra locuntur, quod habet pocius condicionem Romane curie quam veritatem et majestatem generalis concilii tantumque agere habent preter paucos sibi gratos superiores, qui ad illam congregacionem vocantur, sicut quando vocantur ad generale consistorium, quia audiunt, que inibi publicantur, nec tamen super illo primo consuluerunt, aut, si primo aliquibus committi- 25 tur, quod videre debeant de agendis, quecunque ipsi deliberaverint, nisi grata sint hujus actori, numquam in communi publicantur nec execucioni traduntur, sed, ut supra allegatum est3, inibi practicatur illa doctrina per eum revocata, quod voluntas sua, qui se pro papa gerit, sequenda est, eciamsi sua congregacio contra affectet. [6e] „indeque prelatos aliquos ex omni nacione convocare“. hoc est secundum signum, quod cito velit acquiescere peticioni 30 porrecte. primo enim intendit se ipsum et suam congregacionem transferre in ecclesiam Lateranensem et, cum inibi fuerit, abinde prelatos ex omni nacione convocare. primum incertum est, si transferet se ipsum; et si non transferet, secundum responsioneme snam non convocabit prelatos ad consulendum. nec dicit, cum inibi fuerit, quod statim convocabit. addit „ex omni nacione“; ut facilius fiat responsio (et si non veniant ex omni nacione, tunc 35 non obligabitur respondere), cum tamen ipse sciat, quod jam a 6 annis fecit“ convocaciones plures ad suam congregacionem et quod prelati fuerunt de Germania Francia et Yspania, qui, harum nacionum principibus nolentibus recognoscere suam congregacionem pro universali concilio, ob suam vocacionem ad illam personaliter accesserunt auts suos ad hoc procuratores miserunt. notum est eciam, quam h sit hodie propter guerras Ytalie facilis transitus ex Florencia 40 ad Romam, quia vix peregrini pauperes audent accedere. quid erit de prelatis, qui habent ecclesias redditibus habundantes? [6d] „aliud concilium numerosius indicere“. manifestat, quod in visceribus tenet, cum enim generalis sinodus dicatur congregacio illa, ad quam libere possunt accedere omnes, qui de jure ire tenentur aut consueverunt, ex propria condicione sua generale concilium non limitatur certo numero. ad illud enim omnes vocantur. et namque 45 ad usque certum numerum majorem vel minorem instituere fieri aliquam congregacionem, 143 n. Ian. 131 a) C opinione. c) A B verffcantur. b) Cosecrtus. 1) A B volentibus. - g) em.; A.0 sed etsi. h) C quod. d) C add. ad. 1ABet. e) B disposicionern. 1 Vgl. die Bulle „Quoniam alto“ vom 18. Dez. 1437 50 (Manci 29, 564 ff.; Mon. conc. 2, 72 f.], auch Hefele 7, 448 ff. 2 Col. I. 22. 3 Vgl. art. 6a, auch art. 4. a Vgl. art. 5a.
B. Akten zum Tage Dr. 43. 99 transtulit se et suam congregacionem in Florenciam distantem plus quam Ferrariam per quatuor quasi dietas. apparet nunc manifeste, si subterfugit veritatis manifestacionem nec- dum racione majoris distancie sed qualitatis loci. Florencia namque, que politice regitur, mul- tum gloriatur, quod in ea sit cuique libertas. quare de oppressione“ et violencia directe et publice inibi omnibus congregatis fienda per hujus actorem non tam presumitur. sed cum Roma sit plene sub regimine suo in spiritualibus et temporalibus, quod ibi celebretur univer- sale concilium, in quo agi debet de ejus statu, qui circumstancias novit, satis intelligere potest, si desiderat vel abhorret concilium generale, in quo sit libertas congregatis libere diffiniendi et exequendi. offerebatl pro tempore prime sue dissolucionis, quod, si sacrum Basiliense concilium 10 vellet se transferre in Bononiam vel alium ex terris ecclesie locum, quod et locum ipsum ac omnia ejus castra et fortalicia ponerentur libere in manibus concilii. nunc autem sine aliqua fiducia securitatis dieit se velle transferre suam congregacionem in Urbem, ut congregatis plenior libertas assit, audacter asserens b, quod inibi de reformacione ecclesie et pace recte et salubriter profici potest. [6b] „transferre intendimus“. ecce manifestissimum 15 testimonium de libertate sue congregacionis, quam vocat concilium universale. demonstrat naiuque se tenere eam in suo posse sicut altare portatile, ita ut, quocumque transferat se ip- sum, et illa simul transferatur, ita se putavit agere de sacro concilio Basiliensi. sed patres attendentes doctrinam apostoli", ut exhiberent se coram den inmaculatos et irreprehensibiles, manserunt fundati inmobiles et stabiles in veritate fidei declarata per concilium Constanciense. 20 unde modo de congregacione sua verificature dictum illorum, qui intus fuerunt etd extra locuntur, quod habet pocius condicionem Romane curie quam veritatem et majestatem generalis concilii tantumque agere habent preter paucos sibi gratos superiores, qui ad illam congregacionem vocantur, sicut quando vocantur ad generale consistorium, quia audiunt, que inibi publicantur, nec tamen super illo primo consuluerunt, aut, si primo aliquibus committi- 25 tur, quod videre debeant de agendis, quecunque ipsi deliberaverint, nisi grata sint hujus actori, numquam in communi publicantur nec execucioni traduntur, sed, ut supra allegatum est3, inibi practicatur illa doctrina per eum revocata, quod voluntas sua, qui se pro papa gerit, sequenda est, eciamsi sua congregacio contra affectet. [6e] „indeque prelatos aliquos ex omni nacione convocare“. hoc est secundum signum, quod cito velit acquiescere peticioni 30 porrecte. primo enim intendit se ipsum et suam congregacionem transferre in ecclesiam Lateranensem et, cum inibi fuerit, abinde prelatos ex omni nacione convocare. primum incertum est, si transferet se ipsum; et si non transferet, secundum responsioneme snam non convocabit prelatos ad consulendum. nec dicit, cum inibi fuerit, quod statim convocabit. addit „ex omni nacione“; ut facilius fiat responsio (et si non veniant ex omni nacione, tunc 35 non obligabitur respondere), cum tamen ipse sciat, quod jam a 6 annis fecit“ convocaciones plures ad suam congregacionem et quod prelati fuerunt de Germania Francia et Yspania, qui, harum nacionum principibus nolentibus recognoscere suam congregacionem pro universali concilio, ob suam vocacionem ad illam personaliter accesserunt auts suos ad hoc procuratores miserunt. notum est eciam, quam h sit hodie propter guerras Ytalie facilis transitus ex Florencia 40 ad Romam, quia vix peregrini pauperes audent accedere. quid erit de prelatis, qui habent ecclesias redditibus habundantes? [6d] „aliud concilium numerosius indicere“. manifestat, quod in visceribus tenet, cum enim generalis sinodus dicatur congregacio illa, ad quam libere possunt accedere omnes, qui de jure ire tenentur aut consueverunt, ex propria condicione sua generale concilium non limitatur certo numero. ad illud enim omnes vocantur. et namque 45 ad usque certum numerum majorem vel minorem instituere fieri aliquam congregacionem, 143 n. Ian. 131 a) C opinione. c) A B verffcantur. b) Cosecrtus. 1) A B volentibus. - g) em.; A.0 sed etsi. h) C quod. d) C add. ad. 1ABet. e) B disposicionern. 1 Vgl. die Bulle „Quoniam alto“ vom 18. Dez. 1437 50 (Manci 29, 564 ff.; Mon. conc. 2, 72 f.], auch Hefele 7, 448 ff. 2 Col. I. 22. 3 Vgl. art. 6a, auch art. 4. a Vgl. art. 5a.
Strana 100
100 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. ƒ 1443 n. Jan. 13/ 1409 illud non esset generale concilium indicere, quia non possent ad illud venire omnesb, qui tenentur aut consueverunt interesse. secus esset, si diceret se daturum operam, ut numerosius fiat. sed quia inquit "aliud numerosius concilium indicere“, significare videtur, quod ex natura sue indiccionis“ dependeret, utrum numerosius aut non fiet universale concilium, ita quod in sua potestate est limitare numerum veniencium ad concilium generale. hunc autem 5 sensum demonstrant aperte sequentes clausule „et qui ad id admitti vel repelli debeant“. itaque non satis est sibi, limitare numerum veniencium ad generale concilium, sed primo quam venientes incipiant de rebus sinodaliter agendis deliberare, ipse habet determinare, qui admitti vel repelli debent. nec dua ista sufficiunt sue menti, quam habet ad generalium conciliorum veneracionem, sed eciam vult determinare primo „de modo procedendi“, qui 10 in eo concilio teneri debet. itaque vult dare regulam et mensuram concilio generali et in numero personarum veniencium et in qualitate admittendorum ad illud et in modo celebra- cionis. similiter et in prefixione temporis, quia pretendit se posse dissolvere, quando sibi apparebit utile vel necesse. quid post hec omnia restat, nisi quod vult taliter celebrari generale concilium, quod in eo nichil aliud fieri possit, nisi quod ipse velit? petebaturne in hunc finem 15 votum suum ad generalis concilii indubitati celebracionem, ut ibidem concurrentibus in numerosa multitudine prelatis oratoribus principum et universitatum aliisque, qui consueve- runt, nichil aliud inibi fiat, nisi quod sue libitum fuerit voluntati? si ita futurum erat et juste sic fieri putat, absque magnis dilacionibus, quas in sua responsione tangit, potuisset dicere, que sunt illa, que supersunt fieri quantum ad reformacionem et pacem ecclesie ac dubiorum de- 20 claracionem, et que ex illis ipse vult fieri. si namque congregato concilio nichil aliud fieri debet, nisi quod ipse velit, ad vitandos circuitus exprimere potuit statim, quod desiderat in ipso fieri concilio, quantum vero ad unum ex hiis tribus, quod d ipse velit fieri, absconderee non potuit. petit enim, ut sibi tamquam summo pontifici plene obediatur et quod hoc uno unitas in dei ecclesia reintegrarif potest. quia hoc desiderat et odit reformacionem, alterum 25 instanter petit, alterum ponit in disperacionem s. [6e] „ex novo procedendi modo“. eum, qui se vocat omnium Christianorum patremh et doctorem, latere! non debuit, quomodo vix aut numquam circa deliberaciones previas autk diffiniciones in conciliis generalibus servatus est unus et idem procedendi modus. sed prout convenire judicant tempore, quo patres ad concilia conveniunt, illum statuunt procedendi modum. et jam de suo tempore potuit recor- 30 dari, quomodo in tribus conciliis fuit diversus modus procedendi. in concilio enim Pisano celebrato anno domini millesimo 409 fiebant deliberaciones provinciales, ita quod illi, qui erant de una provincia, uno in loco se congregabant ad deliberandum, illi de alia in alio, in concilio vero Constanciensi per naciones, in sacro vero Basiliensi concilio per deputaciones 1. ipse autem in sua congregacione nullum istorum servavit, sed vix est, qui dieat, quis modus 35 ibi sit fixus, ut conveniant congregati ad deliberandum. quanto autem sit plenior libertas pociorque sanctimonie observacio deliberando per deputaciones quam per naciones, quia excederet conventi modum, dicere supersedetur. sed illud commemorandum est, quod de- formitas et scandala non ex novo procedendi modo in sacro Basiliensi concilio, ut ipse inquit, orta sunt nostris temporibus, sed ex rebellione et resistencia actoris hujus, quia numquam an voluit effectualiter acceptare sinodalia decreta illaque ducere et ab aliis duci facere in obser- vanciam1, immo continue illa transgressus per se observantes ca persequebatur, transgressoribus tribuens beneficia et favores. et quod magis deformitatem scandalaque introduxit, illud est, quia plurimo conatu insurrexit, quantum in se fuit, operando, ut prosterneretur in terram a) A B posset. b) in A korr. für dominus. c) B condicionis. d). C quid. e) Bostendere. 1) C con- 45 gregari. g) C desperacionem. b) C plebanum. i) C Lateranensem. k) C autem. D em-, Vorl. observancia. 1 Uber die vam Herkommen abueichenden Abstim- mungsformen in Konstanz und Basel vgl. Hefele 7, 83 und 134 f.; auch die Leipz. Dissertationen von Siebe- king und O. Richter iber die Organisation und Ge- schäftsordnung des Kostnitzer wnd des Basler Konzils; Hollnsteiner, Studien z. Geschäftserdnung am Kon- stanzer Konzil (Vorreformationsgesch. Forschungen, 50 Suppl.-Bd., 1925).
100 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. ƒ 1443 n. Jan. 13/ 1409 illud non esset generale concilium indicere, quia non possent ad illud venire omnesb, qui tenentur aut consueverunt interesse. secus esset, si diceret se daturum operam, ut numerosius fiat. sed quia inquit "aliud numerosius concilium indicere“, significare videtur, quod ex natura sue indiccionis“ dependeret, utrum numerosius aut non fiet universale concilium, ita quod in sua potestate est limitare numerum veniencium ad concilium generale. hunc autem 5 sensum demonstrant aperte sequentes clausule „et qui ad id admitti vel repelli debeant“. itaque non satis est sibi, limitare numerum veniencium ad generale concilium, sed primo quam venientes incipiant de rebus sinodaliter agendis deliberare, ipse habet determinare, qui admitti vel repelli debent. nec dua ista sufficiunt sue menti, quam habet ad generalium conciliorum veneracionem, sed eciam vult determinare primo „de modo procedendi“, qui 10 in eo concilio teneri debet. itaque vult dare regulam et mensuram concilio generali et in numero personarum veniencium et in qualitate admittendorum ad illud et in modo celebra- cionis. similiter et in prefixione temporis, quia pretendit se posse dissolvere, quando sibi apparebit utile vel necesse. quid post hec omnia restat, nisi quod vult taliter celebrari generale concilium, quod in eo nichil aliud fieri possit, nisi quod ipse velit? petebaturne in hunc finem 15 votum suum ad generalis concilii indubitati celebracionem, ut ibidem concurrentibus in numerosa multitudine prelatis oratoribus principum et universitatum aliisque, qui consueve- runt, nichil aliud inibi fiat, nisi quod sue libitum fuerit voluntati? si ita futurum erat et juste sic fieri putat, absque magnis dilacionibus, quas in sua responsione tangit, potuisset dicere, que sunt illa, que supersunt fieri quantum ad reformacionem et pacem ecclesie ac dubiorum de- 20 claracionem, et que ex illis ipse vult fieri. si namque congregato concilio nichil aliud fieri debet, nisi quod ipse velit, ad vitandos circuitus exprimere potuit statim, quod desiderat in ipso fieri concilio, quantum vero ad unum ex hiis tribus, quod d ipse velit fieri, absconderee non potuit. petit enim, ut sibi tamquam summo pontifici plene obediatur et quod hoc uno unitas in dei ecclesia reintegrarif potest. quia hoc desiderat et odit reformacionem, alterum 25 instanter petit, alterum ponit in disperacionem s. [6e] „ex novo procedendi modo“. eum, qui se vocat omnium Christianorum patremh et doctorem, latere! non debuit, quomodo vix aut numquam circa deliberaciones previas autk diffiniciones in conciliis generalibus servatus est unus et idem procedendi modus. sed prout convenire judicant tempore, quo patres ad concilia conveniunt, illum statuunt procedendi modum. et jam de suo tempore potuit recor- 30 dari, quomodo in tribus conciliis fuit diversus modus procedendi. in concilio enim Pisano celebrato anno domini millesimo 409 fiebant deliberaciones provinciales, ita quod illi, qui erant de una provincia, uno in loco se congregabant ad deliberandum, illi de alia in alio, in concilio vero Constanciensi per naciones, in sacro vero Basiliensi concilio per deputaciones 1. ipse autem in sua congregacione nullum istorum servavit, sed vix est, qui dieat, quis modus 35 ibi sit fixus, ut conveniant congregati ad deliberandum. quanto autem sit plenior libertas pociorque sanctimonie observacio deliberando per deputaciones quam per naciones, quia excederet conventi modum, dicere supersedetur. sed illud commemorandum est, quod de- formitas et scandala non ex novo procedendi modo in sacro Basiliensi concilio, ut ipse inquit, orta sunt nostris temporibus, sed ex rebellione et resistencia actoris hujus, quia numquam an voluit effectualiter acceptare sinodalia decreta illaque ducere et ab aliis duci facere in obser- vanciam1, immo continue illa transgressus per se observantes ca persequebatur, transgressoribus tribuens beneficia et favores. et quod magis deformitatem scandalaque introduxit, illud est, quia plurimo conatu insurrexit, quantum in se fuit, operando, ut prosterneretur in terram a) A B posset. b) in A korr. für dominus. c) B condicionis. d). C quid. e) Bostendere. 1) C con- 45 gregari. g) C desperacionem. b) C plebanum. i) C Lateranensem. k) C autem. D em-, Vorl. observancia. 1 Uber die vam Herkommen abueichenden Abstim- mungsformen in Konstanz und Basel vgl. Hefele 7, 83 und 134 f.; auch die Leipz. Dissertationen von Siebe- king und O. Richter iber die Organisation und Ge- schäftsordnung des Kostnitzer wnd des Basler Konzils; Hollnsteiner, Studien z. Geschäftserdnung am Kon- stanzer Konzil (Vorreformationsgesch. Forschungen, 50 Suppl.-Bd., 1925).
Strana 101
B. Akten zum Tage nr. 43. 101 veritas supranominata de auctoritate generalium conciliorum, temptando tociens eo invito (1443 n. dissolvere" sacrum Basiliense concilium. hec autem constant ex sua confessione publica in orbem, sic enim dieit1 in litteris adhesionis sue: „Eugenius etc. ad perpetuam rei memoriam. dudum sacrum generale Basiliense concilium per generalium Constanciensis et Senensis con- 5 ciliorum statuta ordinacionemque felicis recordacionis Martini pape V. ac nostram pro extir- pacione heresum pace populi Christiani ac generali reformacione ecelesie in capite et in membris et pertinentibus ad ea legittime inchoatum ex certis causis in aliis nostris expressis de fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio dissolvimus. verum cum ex dicta dissolucione orte sint graves dissensiones et graviores b oriri possent ete.“ ecce mani- 10 festissima ejus confessio, quod ex sua prima dissolucione orte sunt in ecclesia dei graves dissensiones et graviores oriebantur, nisi repararet, constat autem dilucide hanc secundam" sacri Basiliensis concilii translacionemd in Ferrariam multo fuisse dampnabiliorem, ut alias" multipliciter ostensum fuit. non ergo ex novo procedendi modo, quem ipsemet per suam adhesionem et postea multipliciter laudavit, sed ex sua secunda dissolucione, quam num- 15 quam, licet monitus, sicut primam reparare voluit, orta fuere, queounque sunt, scandala in ecclesia dei. et racio illa est, quia ex malo non sequitur nisi malum. unde si confitetur ex sua dissolucione sccutas fuisse dissenciones dampnabiles in ecclesia dei, consequens est illam fuisse dampnabilem. quantum autem presumitur per illud verbum „omnie deformitate“! intelligit decreta salutaris reformacionis facte per sanctam sinodum Basiliensem. notum 20 etenim est, quantam instanciam hactenus fecit" apud regem Francie, quod revocaretur in illo regno observacio, que continet hujusmodi decreta, aut suspenderetur ejus execucio. quod autem cum multis de nacione Germanica super hac re sui nuncii practicarunt, latere non potuit. unde multum dolet, quod hujusmodi reformacio facta per sacrum Basiliense concilium, quam jam ipse notats „deformitatem“, nostris temporibus invaluit. [61 25 „super quibus voluissemus“. hoc est tercium signum regie peticionis admisse. ponit namque terciam dilativam condicionem, quod super pertinentibus ad peticionem ipsam intendit suos nuncios mittere ad ipsos mittentes ad conferendum cum eis circa tractatus arduos. inter magnos principes cum talis remissio datur pro responsione, communis practica intelligit denegatam simpliciter fuisse peticionem. sed ex tenore hujus nichil eciam ab extra 30 intelligendo satis apparet hoc ipsum, dicit enim, quod nullo modo videre potest, quid cum ipsis rege et electoribus ultra dicere possit, nisi primum neutralitatem seu mentis suspensionem deponant et sibi plenam obedienciam reddant, itaque nec per se vult dare operam ad congre- gacionem indubitati concilii nec eciam per suos oratores super hiis conferre, nisi primum compleatur desiderium suum, quod reputetur et venereturh ab omnibus catholicis tamquam 35 summus pontifex unieus et indubitatus. 17] „Quo uno, si bene considerent —in en consedere debeant neutrales“. hec est sexta pars ostensiva intencionis finaliter et est quartum signum peticionis accepte. arbitratur namque nichil deesse ad pacem ecclesie, nisi quod ipse sit reputatus ab omnibus, quod nimie desiderat, quam summus pontifex indubitatus. itaque intendit, quod primum sit reintegrata 40 unitas et pax ecclesie, et tunc votum suum conferet, ut infra* subjungit super oblata eadem peticione, requiritur, ut conferat votum suum in eum modum, per quemi credunt offerentes, quod dabitur pax ecclesie; et ipse respondet, quod fiat primo pax et postea conferat votum suum ad modum illum. sed et illud, quod dicit, nimium distat a verisimili. Gregorius magnus aliique plures summi pontifices non habuerunt concurrentes in papatu competitores. sed 45 utrum diebus illorum fuerit pax et tranquillitas in dei ecelesia, legantur annalia et premaxime Jan. 14/ a) O dissolvondo. b) C graves. ) U add de. d) em.; A.C translacione. el sm.; A-C cum. D) em.; A�C practlcarent. E) denotat. 1) en. A B veneratur; C revereatur. 1) C esse. 1 Vgl. S. 83 Anm. 4. 2 Man könnie hier an Segovias Aussührungen in 50 RTA. 15 nr. 349 art. 46-46 1. denken, ebenso an RTA. 14 nr. 17 Abschn. A I und II (S. 34-41). † Vgl. Beaucourt 3, 364 ff. 4 Vgl. art. 8.
B. Akten zum Tage nr. 43. 101 veritas supranominata de auctoritate generalium conciliorum, temptando tociens eo invito (1443 n. dissolvere" sacrum Basiliense concilium. hec autem constant ex sua confessione publica in orbem, sic enim dieit1 in litteris adhesionis sue: „Eugenius etc. ad perpetuam rei memoriam. dudum sacrum generale Basiliense concilium per generalium Constanciensis et Senensis con- 5 ciliorum statuta ordinacionemque felicis recordacionis Martini pape V. ac nostram pro extir- pacione heresum pace populi Christiani ac generali reformacione ecelesie in capite et in membris et pertinentibus ad ea legittime inchoatum ex certis causis in aliis nostris expressis de fratrum nostrorum sancte Romane ecclesie cardinalium consilio dissolvimus. verum cum ex dicta dissolucione orte sint graves dissensiones et graviores b oriri possent ete.“ ecce mani- 10 festissima ejus confessio, quod ex sua prima dissolucione orte sunt in ecclesia dei graves dissensiones et graviores oriebantur, nisi repararet, constat autem dilucide hanc secundam" sacri Basiliensis concilii translacionemd in Ferrariam multo fuisse dampnabiliorem, ut alias" multipliciter ostensum fuit. non ergo ex novo procedendi modo, quem ipsemet per suam adhesionem et postea multipliciter laudavit, sed ex sua secunda dissolucione, quam num- 15 quam, licet monitus, sicut primam reparare voluit, orta fuere, queounque sunt, scandala in ecclesia dei. et racio illa est, quia ex malo non sequitur nisi malum. unde si confitetur ex sua dissolucione sccutas fuisse dissenciones dampnabiles in ecclesia dei, consequens est illam fuisse dampnabilem. quantum autem presumitur per illud verbum „omnie deformitate“! intelligit decreta salutaris reformacionis facte per sanctam sinodum Basiliensem. notum 20 etenim est, quantam instanciam hactenus fecit" apud regem Francie, quod revocaretur in illo regno observacio, que continet hujusmodi decreta, aut suspenderetur ejus execucio. quod autem cum multis de nacione Germanica super hac re sui nuncii practicarunt, latere non potuit. unde multum dolet, quod hujusmodi reformacio facta per sacrum Basiliense concilium, quam jam ipse notats „deformitatem“, nostris temporibus invaluit. [61 25 „super quibus voluissemus“. hoc est tercium signum regie peticionis admisse. ponit namque terciam dilativam condicionem, quod super pertinentibus ad peticionem ipsam intendit suos nuncios mittere ad ipsos mittentes ad conferendum cum eis circa tractatus arduos. inter magnos principes cum talis remissio datur pro responsione, communis practica intelligit denegatam simpliciter fuisse peticionem. sed ex tenore hujus nichil eciam ab extra 30 intelligendo satis apparet hoc ipsum, dicit enim, quod nullo modo videre potest, quid cum ipsis rege et electoribus ultra dicere possit, nisi primum neutralitatem seu mentis suspensionem deponant et sibi plenam obedienciam reddant, itaque nec per se vult dare operam ad congre- gacionem indubitati concilii nec eciam per suos oratores super hiis conferre, nisi primum compleatur desiderium suum, quod reputetur et venereturh ab omnibus catholicis tamquam 35 summus pontifex unieus et indubitatus. 17] „Quo uno, si bene considerent —in en consedere debeant neutrales“. hec est sexta pars ostensiva intencionis finaliter et est quartum signum peticionis accepte. arbitratur namque nichil deesse ad pacem ecclesie, nisi quod ipse sit reputatus ab omnibus, quod nimie desiderat, quam summus pontifex indubitatus. itaque intendit, quod primum sit reintegrata 40 unitas et pax ecclesie, et tunc votum suum conferet, ut infra* subjungit super oblata eadem peticione, requiritur, ut conferat votum suum in eum modum, per quemi credunt offerentes, quod dabitur pax ecclesie; et ipse respondet, quod fiat primo pax et postea conferat votum suum ad modum illum. sed et illud, quod dicit, nimium distat a verisimili. Gregorius magnus aliique plures summi pontifices non habuerunt concurrentes in papatu competitores. sed 45 utrum diebus illorum fuerit pax et tranquillitas in dei ecelesia, legantur annalia et premaxime Jan. 14/ a) O dissolvondo. b) C graves. ) U add de. d) em.; A.C translacione. el sm.; A-C cum. D) em.; A�C practlcarent. E) denotat. 1) en. A B veneratur; C revereatur. 1) C esse. 1 Vgl. S. 83 Anm. 4. 2 Man könnie hier an Segovias Aussührungen in 50 RTA. 15 nr. 349 art. 46-46 1. denken, ebenso an RTA. 14 nr. 17 Abschn. A I und II (S. 34-41). † Vgl. Beaucourt 3, 364 ff. 4 Vgl. art. 8.
Strana 102
102 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 134 Juli 36 omelie sancti Gregorii, qui inquit1: „gentem super gentem exurgere eorumque pressuras terris insistere plus jam in nostris tribulacionibus cernimus quam in codicibus legimus“. fuit precessor suus inmediatus absque competitore aliquo plurimo tempore sui pontificatus. sed utrum fucrit pax et unitas in ecclesia dei, testimonio sunt tociens exercitus congregati super materia fidei in regno Bohemie. sed et ipse, quando accepit suum olim pontificatum, huic rei potissimum s est testimonium: quomodo tunc ecclesia Romana preter Bohemorum causam in pace erat habundabatque omni prosperitate et pace in terris Ytalie, sed infra paucos menses ipso vel non dante operam omnia fuerunt conturbata. ipse eciam, prout sacro concilio Basiliensi 30. die jullii anno etc. 34 fuit intimatum in generali congregacione " per oratorem eorum, Romanis suplicantibus eidem, ut vellet eis dare pacem tempore, quo princeps 4 faciebat guerram contra 10 Urbem, respondit eis : „aut me vultis aut pacem; si pacem, ego abiero statim ; si me, guerram fieri oportet; et ego dabo vobis posteaa perpetuam pacem“. quantob autem" plene sit com- pletum hujus promissionis verbum, desolacio Rome et aliarum terrarum ecclesie clamant aperte. sed ut evidencius aperiatur nullatenus verisimile esse, quod dicit, certum est, hodie in ecclesia dei preter illam, que de papatu est, multiplices differencias esse, que eciam per vene- 15 racionem, quam concupiscit, de papatu tolli ideo non possunt, scit enim acceptata fuisse in majori parte Christianitatis decreta sacri Basiliensis concilii de eleccionibus confirmandis5, de communibus serviciis et anmatis non solvendis“, de sublatis reservacionibus", de diffinicione causarum in partibus', de revocacione expectativarum et certo modo collacionis beneficio- rum°. volentd qui acceptarunt hujusmodi uti decretis; volet et ipse, ut e solitus est, contraria 20 facere, in singulis ecclesiis erit unus electus, alter provisus; et ita de contrarietatibus aliorum decretorum quelihet parcium conabitur se tucri actore potente et necessario in illam maximam cause fidei dissensionem devenient, si papa tenetur preceptis et statutis sinodalibus obedire aut omnia rumpere pro libito voluntatis, allegabunt illi declaracionem10 sancti et magni concilii Constanciensis, allegabunt et isti reprobacionem et dampnacionem illius contentam in libello11 25 „Moises“. dicent illi hoe non fuisse factum in generali concilio sed in conventiculo scismati- corum, dicent et isti, sicut jam predicant, congregacionem Constanciensem non fuisse generale concilium nisi a tempore insimul unionis trium obedienciarum, aut, quod magis honeste putabunt diei, quod, licet fuerit decretum generalis concilii, decet! tamen intelligi secundum doctrinam sanctorum aliorumque doctorum, quorum opiniones, quantum pro sua faciunt 30 parte, quilibet magnificabit, illique replicabunt, doctrinam ecclesie seu generalis concilii, cui sua judicia submittunt omnes doctores, non esse8 eorum discipulam sed magistram eoque pocius standum esse dicte 12 declaracioni Constanciensis concilii. nonh vacat dicere, quot eciam papatus differencia non obstante essent in ecclesia divisiones. nec super hiis licet multa dicere, quia cuilibet eciam leviter intuenti manifestissime patent, attenta pre- 35 maxime, ut alio in loco deductum fuit, sua personali condicione. si namque, prout sancta sinodus Basiliensis judicavit 13, hereticus ipse est et a fide devius, omnis autem hereticus juxta [143 R. Jan. 13] a) AB primo. b) C om quanto — aperte. sed. c) cm.; Vorll. aut. d) cm. A�Cnolent ebense apdier nulet. e) Cqui. 1)C debet. g) A B est. h) C nec. 1 Vgl. S. Gregorii Magni komiliarum in evangelia lib. II. hom. 35 (Migne 76, 1259). 2 D. i. Martin V. 3 Vgl. Segovia lib. 8 cap. 23 (Mon. conc. 2, 717 ff.). 4 Antonio Colonna, Fürst von Salerno; über die Kampfe der Colonna mit P. Eugen vgl. Gregorovius 7, 28 ff. 5 2. Dekret der 12. Session vom 13. Juli 1433 (Mansi 29, 61 ff., Mon. conc. 2, 402 ff.], ugl. Hefele 7, 538 f. I. Dekret der 21. Session vom 9. Juni 1435 (Mansi 29, 104, Mon. conc. 2, 801), vgl. Hefele 7, 596. 6. Dekret der 23. Session v. 25. März 1436 (Mansi 29, 120; Mor. cone. 2, 866); vgl. Hefele 7, 633. 8 1. Dekret der 31. Session vom 24. Jan. 1438 40 (Mansi 29, 159f.; Mon. conc. 3, 20 f.), vgl. Hefele 7, 661 f. s 2. Dekret der 31. Session vom 24. Jan. 1438 (Man-i. 29, 161 f.; Mon. conc. 3, 21 ff.); vgl. Hefele 7, 662. 10 Vgl. die Dekrete der 4. und 5. Session vom 45 30. Mära und 6. April 1415 (Mansi 27, 585 und 590), auch Hefele 7, 100 ff. 11 Bulle vom 4. Sept. 1439 (Mon. conc. 3, 382 ff.). 12 Vgl. Anm. 10. 13 Im Dekret der 34. Session vom 25. Juni 1439 s0 (Mansi 29, 179 ff., Mon. conc. 3, 325 ff.; Conc. Bas. 6, 527 ff.).
102 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 134 Juli 36 omelie sancti Gregorii, qui inquit1: „gentem super gentem exurgere eorumque pressuras terris insistere plus jam in nostris tribulacionibus cernimus quam in codicibus legimus“. fuit precessor suus inmediatus absque competitore aliquo plurimo tempore sui pontificatus. sed utrum fucrit pax et unitas in ecclesia dei, testimonio sunt tociens exercitus congregati super materia fidei in regno Bohemie. sed et ipse, quando accepit suum olim pontificatum, huic rei potissimum s est testimonium: quomodo tunc ecclesia Romana preter Bohemorum causam in pace erat habundabatque omni prosperitate et pace in terris Ytalie, sed infra paucos menses ipso vel non dante operam omnia fuerunt conturbata. ipse eciam, prout sacro concilio Basiliensi 30. die jullii anno etc. 34 fuit intimatum in generali congregacione " per oratorem eorum, Romanis suplicantibus eidem, ut vellet eis dare pacem tempore, quo princeps 4 faciebat guerram contra 10 Urbem, respondit eis : „aut me vultis aut pacem; si pacem, ego abiero statim ; si me, guerram fieri oportet; et ego dabo vobis posteaa perpetuam pacem“. quantob autem" plene sit com- pletum hujus promissionis verbum, desolacio Rome et aliarum terrarum ecclesie clamant aperte. sed ut evidencius aperiatur nullatenus verisimile esse, quod dicit, certum est, hodie in ecclesia dei preter illam, que de papatu est, multiplices differencias esse, que eciam per vene- 15 racionem, quam concupiscit, de papatu tolli ideo non possunt, scit enim acceptata fuisse in majori parte Christianitatis decreta sacri Basiliensis concilii de eleccionibus confirmandis5, de communibus serviciis et anmatis non solvendis“, de sublatis reservacionibus", de diffinicione causarum in partibus', de revocacione expectativarum et certo modo collacionis beneficio- rum°. volentd qui acceptarunt hujusmodi uti decretis; volet et ipse, ut e solitus est, contraria 20 facere, in singulis ecclesiis erit unus electus, alter provisus; et ita de contrarietatibus aliorum decretorum quelihet parcium conabitur se tucri actore potente et necessario in illam maximam cause fidei dissensionem devenient, si papa tenetur preceptis et statutis sinodalibus obedire aut omnia rumpere pro libito voluntatis, allegabunt illi declaracionem10 sancti et magni concilii Constanciensis, allegabunt et isti reprobacionem et dampnacionem illius contentam in libello11 25 „Moises“. dicent illi hoe non fuisse factum in generali concilio sed in conventiculo scismati- corum, dicent et isti, sicut jam predicant, congregacionem Constanciensem non fuisse generale concilium nisi a tempore insimul unionis trium obedienciarum, aut, quod magis honeste putabunt diei, quod, licet fuerit decretum generalis concilii, decet! tamen intelligi secundum doctrinam sanctorum aliorumque doctorum, quorum opiniones, quantum pro sua faciunt 30 parte, quilibet magnificabit, illique replicabunt, doctrinam ecclesie seu generalis concilii, cui sua judicia submittunt omnes doctores, non esse8 eorum discipulam sed magistram eoque pocius standum esse dicte 12 declaracioni Constanciensis concilii. nonh vacat dicere, quot eciam papatus differencia non obstante essent in ecclesia divisiones. nec super hiis licet multa dicere, quia cuilibet eciam leviter intuenti manifestissime patent, attenta pre- 35 maxime, ut alio in loco deductum fuit, sua personali condicione. si namque, prout sancta sinodus Basiliensis judicavit 13, hereticus ipse est et a fide devius, omnis autem hereticus juxta [143 R. Jan. 13] a) AB primo. b) C om quanto — aperte. sed. c) cm.; Vorll. aut. d) cm. A�Cnolent ebense apdier nulet. e) Cqui. 1)C debet. g) A B est. h) C nec. 1 Vgl. S. Gregorii Magni komiliarum in evangelia lib. II. hom. 35 (Migne 76, 1259). 2 D. i. Martin V. 3 Vgl. Segovia lib. 8 cap. 23 (Mon. conc. 2, 717 ff.). 4 Antonio Colonna, Fürst von Salerno; über die Kampfe der Colonna mit P. Eugen vgl. Gregorovius 7, 28 ff. 5 2. Dekret der 12. Session vom 13. Juli 1433 (Mansi 29, 61 ff., Mon. conc. 2, 402 ff.], ugl. Hefele 7, 538 f. I. Dekret der 21. Session vom 9. Juni 1435 (Mansi 29, 104, Mon. conc. 2, 801), vgl. Hefele 7, 596. 6. Dekret der 23. Session v. 25. März 1436 (Mansi 29, 120; Mor. cone. 2, 866); vgl. Hefele 7, 633. 8 1. Dekret der 31. Session vom 24. Jan. 1438 40 (Mansi 29, 159f.; Mon. conc. 3, 20 f.), vgl. Hefele 7, 661 f. s 2. Dekret der 31. Session vom 24. Jan. 1438 (Man-i. 29, 161 f.; Mon. conc. 3, 21 ff.); vgl. Hefele 7, 662. 10 Vgl. die Dekrete der 4. und 5. Session vom 45 30. Mära und 6. April 1415 (Mansi 27, 585 und 590), auch Hefele 7, 100 ff. 11 Bulle vom 4. Sept. 1439 (Mon. conc. 3, 382 ff.). 12 Vgl. Anm. 10. 13 Im Dekret der 34. Session vom 25. Juni 1439 s0 (Mansi 29, 179 ff., Mon. conc. 3, 325 ff.; Conc. Bas. 6, 527 ff.).
Strana 103
B. Akten zum Tage nr. 43. 103 doctrinam apostolicam? 1 in semetipso subversus est, et quia juxta doctrinam philosophi2, qualis unusquisque est, talia dicit et operatur, eo ipso, quod quis est a fide devius, quietis impaciens alios nititur subvertere. item quia juxta doctrinamb Augustinis omnis hereticus necesse est superbus et presumptuosus, ideo criminibusc suis non contentus propria illius 5 condicio est reficere facta, reordinare ordinata, ita ut, quitquid ipse non fecit aut non ordinavit, non rite factum nee recte existimat ordinatum, non fit autem mencio de aliis condicionibus, quod stabilis non est in factis dictis et promissionibus suis eciam juramento vallatis, quod in consultacione sequitur minorem consulencium partem, quod divisiones fovet, quod eandem rem pluribus scienter tribuit. satis est uno concludere, quod illud ultimum crimen, propter 10 quod a sancta sinodo judicatus esta, videlicet quod est inutilis et dampnosus administrator Romani pontificii, qui cognoscit ejus condicionem, non audet negare, quare existimacio sua, quod, si reddatur sibi obediencia, eo ipso reintegrabitur unitas et pax in ecclesia, quantum deficiat a veritate, immo a verisimilitudine, satis facile percipi potest. [7b] „consedere debeant neutralesd". jam igitur istos excludit a suad congregacione, si quam facere vellet. 1s et si istos excludit, ubi ergo admitteret, si in sua potestate foret, quos seit obedire plene sacro Basiliensi concilio et sanctissimo domino Felici pape quinto? si eos, quos appellate neutrales, non videt, quomodo ad congregacionem debeant admitti et consedere, quomodo respiceret illos, qui ipsum predicant hereticum et multipliciter criminosum? dicebat superius' se con- vocaturum« prelatos ex omni nacione, cum quibus deliberaret, qui admitti vel repelli deberent. 20 nunc autem eciam ante illorum vocacionem jam ipse determinat. adh quid igitur dicebat se convocaturum illos? sed, ut sepe dictum est et oportet repeti, abscondere nequit, quem habet conceptum ad veneracionem generalis concilii, quod alio modo esse illud abhorret, nisi certus sit ibi nichil aliud fieri, nisi quod sue sit libitum voluntati. unde cum jam constet de mente sua, in futurum laborare apud ipsum, quod sua operante voluntate fiat generale concilium, ubi 25 sit plena libertas judicandi de statu ejus et aliorum, quos diligit, quantum proficiet, jam ipse in sua secunda dissoluciones Basiliensis concilii plene ostendit, quoniam concilium ipsum, quod in omni Christiana religione erat in veneracione, si! procederet contra ipsum vel ora- torem suum, extunc inmediate dissolvere se pretendit. non minus ageret in quacunque alia congregacione, si putaret ex sua dumtaxat voluntate seu auctoritate pendere. de quo jam 2o tribuit arras7, quando ante tempus judicat se non videre, quomodo neutrales admitti aut debeant consedere. neutralitatem autem utrum, sicut dicit, Christi fides ignoret vel sapiat vel quomodo se habeat ad illam dicere, non est presentis consideracionis. sed a decem annis satis in ecclesia divulgata8 est materia decreti „Frequens“, quo cavetur, quomodocunque in ecclesia scisma oriri contingeret, quod generale concilium est locus judicii et ad illud venire tenentur ibidemque interesse usque ad diffinicionem et ipsi contendentes de papatu et qui ipsis obediunt, quantumeunque hii illos vel econtra scismaticos reputent et extra ecclesiam, imo et ipsi cardinales, qui intrusum nulliter et per metum in papam elegerunt, similiter etsi, qui cum ipso manerent, sunt principales, quibus injungitur, quod interesse debeant concilio. soit m eciam actor hujus, quod, priusquam Greci fuissent, ut inquit, sibi uniti, admisit eos in 40 sua congregacione Ferrariensi in sua 3. et quarta discessione?, nunc autem non videt, quo- modo admittere debeat regem Romanorum et electores imperii. et fortassis juxta intencionem ipsorum verum loquitur, quia, cum ipsi congregacionem actoris hujus, prout supradictum est 10, 35 11443 n. Jan. 13) 46 a1 C apostoli. b) C add, beatl. e) A crIminis. d) om. C. e) A B uppellant. f) AB respiceretur. 1) C dielt. k) em.; A-C quomedo. 1) em.; A.C non s) C convocaturos. h) em., A-Cutquid. procederetur. m AB sit. 50 1 ad Titum 3, 11. Aristoteles, Ethita Nicomachea lih. Il cap. 7. Nicht nachweisbar. 4 Vgl. das in Anm. 13 E. 102 genaante Dekret. Vgl. artt. 6, 6c und 6d. Am 18. Sept. 1437, vgl. S. 96 Anm. 6. Wohl von arrha: Unterpfand, Kaufgeld. 3 5 8 Durch das Dekret der I. Session, vgl. S. 93 Anm. I. „ Vgl. die Dekrets der 3. und 4. Session von Ferrara vom 9. April 1438 und 10. Januar 1439 (Cecconi I, 2 pag. DLXXXV i.. Mon. conc. 3, 62 /. und 217). 10 Fgl. art. 3.
B. Akten zum Tage nr. 43. 103 doctrinam apostolicam? 1 in semetipso subversus est, et quia juxta doctrinam philosophi2, qualis unusquisque est, talia dicit et operatur, eo ipso, quod quis est a fide devius, quietis impaciens alios nititur subvertere. item quia juxta doctrinamb Augustinis omnis hereticus necesse est superbus et presumptuosus, ideo criminibusc suis non contentus propria illius 5 condicio est reficere facta, reordinare ordinata, ita ut, quitquid ipse non fecit aut non ordinavit, non rite factum nee recte existimat ordinatum, non fit autem mencio de aliis condicionibus, quod stabilis non est in factis dictis et promissionibus suis eciam juramento vallatis, quod in consultacione sequitur minorem consulencium partem, quod divisiones fovet, quod eandem rem pluribus scienter tribuit. satis est uno concludere, quod illud ultimum crimen, propter 10 quod a sancta sinodo judicatus esta, videlicet quod est inutilis et dampnosus administrator Romani pontificii, qui cognoscit ejus condicionem, non audet negare, quare existimacio sua, quod, si reddatur sibi obediencia, eo ipso reintegrabitur unitas et pax in ecclesia, quantum deficiat a veritate, immo a verisimilitudine, satis facile percipi potest. [7b] „consedere debeant neutralesd". jam igitur istos excludit a suad congregacione, si quam facere vellet. 1s et si istos excludit, ubi ergo admitteret, si in sua potestate foret, quos seit obedire plene sacro Basiliensi concilio et sanctissimo domino Felici pape quinto? si eos, quos appellate neutrales, non videt, quomodo ad congregacionem debeant admitti et consedere, quomodo respiceret illos, qui ipsum predicant hereticum et multipliciter criminosum? dicebat superius' se con- vocaturum« prelatos ex omni nacione, cum quibus deliberaret, qui admitti vel repelli deberent. 20 nunc autem eciam ante illorum vocacionem jam ipse determinat. adh quid igitur dicebat se convocaturum illos? sed, ut sepe dictum est et oportet repeti, abscondere nequit, quem habet conceptum ad veneracionem generalis concilii, quod alio modo esse illud abhorret, nisi certus sit ibi nichil aliud fieri, nisi quod sue sit libitum voluntati. unde cum jam constet de mente sua, in futurum laborare apud ipsum, quod sua operante voluntate fiat generale concilium, ubi 25 sit plena libertas judicandi de statu ejus et aliorum, quos diligit, quantum proficiet, jam ipse in sua secunda dissoluciones Basiliensis concilii plene ostendit, quoniam concilium ipsum, quod in omni Christiana religione erat in veneracione, si! procederet contra ipsum vel ora- torem suum, extunc inmediate dissolvere se pretendit. non minus ageret in quacunque alia congregacione, si putaret ex sua dumtaxat voluntate seu auctoritate pendere. de quo jam 2o tribuit arras7, quando ante tempus judicat se non videre, quomodo neutrales admitti aut debeant consedere. neutralitatem autem utrum, sicut dicit, Christi fides ignoret vel sapiat vel quomodo se habeat ad illam dicere, non est presentis consideracionis. sed a decem annis satis in ecclesia divulgata8 est materia decreti „Frequens“, quo cavetur, quomodocunque in ecclesia scisma oriri contingeret, quod generale concilium est locus judicii et ad illud venire tenentur ibidemque interesse usque ad diffinicionem et ipsi contendentes de papatu et qui ipsis obediunt, quantumeunque hii illos vel econtra scismaticos reputent et extra ecclesiam, imo et ipsi cardinales, qui intrusum nulliter et per metum in papam elegerunt, similiter etsi, qui cum ipso manerent, sunt principales, quibus injungitur, quod interesse debeant concilio. soit m eciam actor hujus, quod, priusquam Greci fuissent, ut inquit, sibi uniti, admisit eos in 40 sua congregacione Ferrariensi in sua 3. et quarta discessione?, nunc autem non videt, quo- modo admittere debeat regem Romanorum et electores imperii. et fortassis juxta intencionem ipsorum verum loquitur, quia, cum ipsi congregacionem actoris hujus, prout supradictum est 10, 35 11443 n. Jan. 13) 46 a1 C apostoli. b) C add, beatl. e) A crIminis. d) om. C. e) A B uppellant. f) AB respiceretur. 1) C dielt. k) em.; A-C quomedo. 1) em.; A.C non s) C convocaturos. h) em., A-Cutquid. procederetur. m AB sit. 50 1 ad Titum 3, 11. Aristoteles, Ethita Nicomachea lih. Il cap. 7. Nicht nachweisbar. 4 Vgl. das in Anm. 13 E. 102 genaante Dekret. Vgl. artt. 6, 6c und 6d. Am 18. Sept. 1437, vgl. S. 96 Anm. 6. Wohl von arrha: Unterpfand, Kaufgeld. 3 5 8 Durch das Dekret der I. Session, vgl. S. 93 Anm. I. „ Vgl. die Dekrets der 3. und 4. Session von Ferrara vom 9. April 1438 und 10. Januar 1439 (Cecconi I, 2 pag. DLXXXV i.. Mon. conc. 3, 62 /. und 217). 10 Fgl. art. 3.
Strana 104
104 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 11443n. Jan 13) Juli non reputent generale concilium, si dumtaxat fieret ejus auctoritate, rennuentibus eis, sicut hattenus fecerunt, ibidem interesse, jam ergo non videt, quomodo admitti et in eo debeant consedere. sed in ista aliisque multiplicibus redargucionibus in sua responsione contentis satis apparet, quantum illis congratulabatur“ pro laboribus vigiliis et impensis per eos factis ad pacem ecclesie quodque, nisi se interposuissent, jam in maxima parteb Germanie plene fuissetc facta execucio sentencie sinodalis. [8] ,Quod si velut fideles — firmior et stabilior habeatur“ hee est septima pars responsio- nis conclusiva. et in ea superadditurd aliud signum peticionis accepte, videlicet de consensu primo habendo regum et principum. non satis erant quatuor superius expressa, quod, ut facilius veniat ad locum communis concilii, vult se ipsum et suam congregacionem in longius transferre, 10 quod ad deliberandum super peticione sibi facta vult primo ex omni nacione prelatos vocare, quod vult sucs nuncios mittere ad conferendum super dubiis motis per eum, quod vult primo esse pacem ecclesie vel, quod idem reputat, plenariam sibi reddi obedienciam. nunc auteme superadicit, quod eciam intendit suum propositum intimare regibus et principibus pro habendo, ut intelligi debet, illorum consensuf. nam consultis illis si non consentirent, res ipsa secundum 15 eum non esset firmior et stabilior, non exposuit tantarum philateria 1 dilacionum, quomodos eo temporeh, si contra eum vel suum oratorem procederetur, dixit2 se in Ferrariam transferre sacrum Basiliense concilium introduxitque scisma execrabile in dei ecclesia erigendo altare sacrilegum contra legitimum. sciebat tamen omnes reges et quammultos principes incorpo- ratos in ipso in eoque existere majorum ex illis oratores sollempnes. et sicut postea fuit 20 relatum sancte sinodo, per suos oratores in Constantinopoli promiserat 3 Grecis, postquam illorum consensum haberet, quod faceret per omnes reges revocari oratores ac subditos suos, qui perseverabant in sacro concilio, et illos venturos ad locum electum per ipsum. promitte- bat tune regum et principum mandata, priusquam illos consuleret; et nunc ad id opus, quod plene est in sua potestate et ab eo pètebatur pro danda pace ecclesie, dicit se primo velle 25 habere illorum consensum. sed quanta cum necessitate hoc dicat, ex eo patet, quod oratoribus ipsorum electorum imperii super peticione simili hanc eandem dedit responsionem; sunt jam quasi transacti quinque anni. sic enim tune dicebat4 ad illos „et quoniam ex hiis, que exposuistis, id videbatur potissimum ad pacem conferre, ut in alium locum pro ycomenico concilio consentire dignaremur, idem' a nobis fieri eorum nomine cum instancia peti- 30 vistis“, et infra „equum esse judicamus ipsius regis Romanorum et aliorum regum et prin- cipum, de quorum oratoribus ad nos infra paucos dies destinandis noticiam habuimus, in ea re requirere et postulare consilia, ut sic tam ardua res quanto majori tocius ecclesie unanimitate sic tanto salubrius dirigatur". preterea, ut racione presumitur, sciebat jam, quomodo in dieta Francfordie fuerat conclusum5 in mense julii de hujusmodi requisicione 35 sibi facienda. [8a] „effecerint, ut speramus". hie aperte ostendit suam intencionem, quod non intendit, ut sui oratores conferant cum rege Romanorum et electoribus super dictis dubiis nec habere consilium de! hiis cum illis, quos apud se tenet, et aliis pre- latis vocandis, nisi primum reddatur ei obediencia. unum ergo est, quod semper repetit. [8b] „qui constanter permanserunt“. qui dicit se velle deliberare, utrum debeat vel non 40 persistere in proposito, non constanter permanet. sed fortassis in alium finem hec imponit. scit namque aut scire merito potuit, regem Francie expresse fuisse protestatum“, quod a) AB congratulantur. b) B C add, toclus. e) A Bfuissent. d) Cponitur. e) om. C. f) C consensum. g) in C am Rande allas quando. h) Cipso. I) C priusquam. k) em.; Forll. 1demque. 1) Ceum hlis de illis. 5 1 Wohl = phylacteria: Amulette, Schaustücke. 2 Bulle „Doctoris gentium“, vgl. S. 96 Anm. 6. 3 Vgl. Hefele 7, 648 f. 4 In seiner Antwort an sine kurfurstliche Gesandt- schaft, s. RTA. 13 xr. 173. 5 Vgl. die allerdinge erst am 13. Aug. 1442 be- schlomsene Instruktion (RTA. 16 nr. 228), in der jedoch die Ende Juli und Anfang Aug. auf dem RT. 4 gefaßten Beschlüsse (ugh. ebendort nrr. 221 und 222) zur Auswirkung gelangten. “ Protest Kg. Karls VII. vom Sept. 1440 zu Bourges in: Preavz des libertcz de l'église Gallicane, 3. édition, Paris 1731, tome I, 2 S. 200 nr. XXIV; vgl. Beau. 50. court 3, 372 f.
104 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 11443n. Jan 13) Juli non reputent generale concilium, si dumtaxat fieret ejus auctoritate, rennuentibus eis, sicut hattenus fecerunt, ibidem interesse, jam ergo non videt, quomodo admitti et in eo debeant consedere. sed in ista aliisque multiplicibus redargucionibus in sua responsione contentis satis apparet, quantum illis congratulabatur“ pro laboribus vigiliis et impensis per eos factis ad pacem ecclesie quodque, nisi se interposuissent, jam in maxima parteb Germanie plene fuissetc facta execucio sentencie sinodalis. [8] ,Quod si velut fideles — firmior et stabilior habeatur“ hee est septima pars responsio- nis conclusiva. et in ea superadditurd aliud signum peticionis accepte, videlicet de consensu primo habendo regum et principum. non satis erant quatuor superius expressa, quod, ut facilius veniat ad locum communis concilii, vult se ipsum et suam congregacionem in longius transferre, 10 quod ad deliberandum super peticione sibi facta vult primo ex omni nacione prelatos vocare, quod vult sucs nuncios mittere ad conferendum super dubiis motis per eum, quod vult primo esse pacem ecclesie vel, quod idem reputat, plenariam sibi reddi obedienciam. nunc auteme superadicit, quod eciam intendit suum propositum intimare regibus et principibus pro habendo, ut intelligi debet, illorum consensuf. nam consultis illis si non consentirent, res ipsa secundum 15 eum non esset firmior et stabilior, non exposuit tantarum philateria 1 dilacionum, quomodos eo temporeh, si contra eum vel suum oratorem procederetur, dixit2 se in Ferrariam transferre sacrum Basiliense concilium introduxitque scisma execrabile in dei ecclesia erigendo altare sacrilegum contra legitimum. sciebat tamen omnes reges et quammultos principes incorpo- ratos in ipso in eoque existere majorum ex illis oratores sollempnes. et sicut postea fuit 20 relatum sancte sinodo, per suos oratores in Constantinopoli promiserat 3 Grecis, postquam illorum consensum haberet, quod faceret per omnes reges revocari oratores ac subditos suos, qui perseverabant in sacro concilio, et illos venturos ad locum electum per ipsum. promitte- bat tune regum et principum mandata, priusquam illos consuleret; et nunc ad id opus, quod plene est in sua potestate et ab eo pètebatur pro danda pace ecclesie, dicit se primo velle 25 habere illorum consensum. sed quanta cum necessitate hoc dicat, ex eo patet, quod oratoribus ipsorum electorum imperii super peticione simili hanc eandem dedit responsionem; sunt jam quasi transacti quinque anni. sic enim tune dicebat4 ad illos „et quoniam ex hiis, que exposuistis, id videbatur potissimum ad pacem conferre, ut in alium locum pro ycomenico concilio consentire dignaremur, idem' a nobis fieri eorum nomine cum instancia peti- 30 vistis“, et infra „equum esse judicamus ipsius regis Romanorum et aliorum regum et prin- cipum, de quorum oratoribus ad nos infra paucos dies destinandis noticiam habuimus, in ea re requirere et postulare consilia, ut sic tam ardua res quanto majori tocius ecclesie unanimitate sic tanto salubrius dirigatur". preterea, ut racione presumitur, sciebat jam, quomodo in dieta Francfordie fuerat conclusum5 in mense julii de hujusmodi requisicione 35 sibi facienda. [8a] „effecerint, ut speramus". hie aperte ostendit suam intencionem, quod non intendit, ut sui oratores conferant cum rege Romanorum et electoribus super dictis dubiis nec habere consilium de! hiis cum illis, quos apud se tenet, et aliis pre- latis vocandis, nisi primum reddatur ei obediencia. unum ergo est, quod semper repetit. [8b] „qui constanter permanserunt“. qui dicit se velle deliberare, utrum debeat vel non 40 persistere in proposito, non constanter permanet. sed fortassis in alium finem hec imponit. scit namque aut scire merito potuit, regem Francie expresse fuisse protestatum“, quod a) AB congratulantur. b) B C add, toclus. e) A Bfuissent. d) Cponitur. e) om. C. f) C consensum. g) in C am Rande allas quando. h) Cipso. I) C priusquam. k) em.; Forll. 1demque. 1) Ceum hlis de illis. 5 1 Wohl = phylacteria: Amulette, Schaustücke. 2 Bulle „Doctoris gentium“, vgl. S. 96 Anm. 6. 3 Vgl. Hefele 7, 648 f. 4 In seiner Antwort an sine kurfurstliche Gesandt- schaft, s. RTA. 13 xr. 173. 5 Vgl. die allerdinge erst am 13. Aug. 1442 be- schlomsene Instruktion (RTA. 16 nr. 228), in der jedoch die Ende Juli und Anfang Aug. auf dem RT. 4 gefaßten Beschlüsse (ugh. ebendort nrr. 221 und 222) zur Auswirkung gelangten. “ Protest Kg. Karls VII. vom Sept. 1440 zu Bourges in: Preavz des libertcz de l'église Gallicane, 3. édition, Paris 1731, tome I, 2 S. 200 nr. XXIV; vgl. Beau. 50. court 3, 372 f.
Strana 105
B. Akten zum Tage nr. 43. 105 paratus erat „audire ecclesiam legittime congregatam“ et, „ubi debite informatus esset de meritis“ sue deposicionis et eleccionis „sive per concilium ycumenicum aut aliud generale concilium seu eciam per congregacionem ecclesie sue Gallicane melius et extensius con- vocande cum ducibus baronibus ac confederatis suis, aut in convencione principum Christi- 5 anorum, tunc veritate comperta et discussa, stabit cum" ea et adherebit veritati catholice“. eece si ista dicenda sit permansio stabilis, apud autem nullum illorumb regum fuit per oratores intimacio. nec dicere necesse est, quomodo tunc res acte fuerunt. sed hoc notorium est, quod rex diebus illis erat quam maxime occupatus in factis armorum, quia instabat mittere succursum in Arraflor contra obsidionem Anglicorum 1, quia vero in Germania, 10 ubi celebratur sancta Basiliensis sinodus, notificata est debite veritas et id potissimum, quod nitebatur eam obfuscare, quod communie nomine appellatum est decretum parvi concilii2, jam fuit totaliter evacuatum; unde recognoscunt legittimum fuisse ac perseverare ipsum concilium, hinc actor responsionis hujus tam in responsione ista honorat regem Ro- manorum et electores imperii, apud quos diligencia facta est in notificando justiciam et 15 veritatem. [9] „Superest ut dictos electores et electum -- cum dei tuicioned consequantur“. hec est ultima pars totaliter peticioni contraria propter clausulam subintellectam, quam, licet non exprimat, vult tamen impleri, priusquam directe respondeat peticioni sibi facte. instabant rex Romanorum et electores pro pace danda; et nune ipse hortature, ut occidant 20 partem alteram dicendo patres sacri Basiliensis concilii extra terminos mundi poni debere. et sic eosf agere dicit „salubria monita suscipientes?", attencius considerans officium me- diatorum esse, ut per violenciam exterminent alteram parcium, priusquam media pacis proponat. [9a] „electores et electum“. non satis fuit, quod in tota responsione ista nominare noluit regem Remanorum, cum jam sciat ipsum coronatum, sed nune in ultimo 25 passu, ubi secundum eum tamquam papa auctentice loquitur, postposuit eum suis electoribus deprimens non mediecriterh ejus honorem. ex ordine scripture hujus aliisque! contra eum ac suos electores supra objectis intelligere potest rex Romanorum, quem animum habet ad ejus exaltacionem imperii. [9b] „perdicionis filios“. filius perdicionis vocatur ab apostolo3 „qui adversatur et extollitur supra omne, quod dicitur deus aut colitur, ita ut 30 in templo dei sedeat ostendens se tamquam sit deus“. quantum hujusmodi condicioncs con- veniant minime patribus sacri Basiliensis concilii, judicium lectori relinquitur. [9c] „do- mum dei cum ejus offensa“. juxta doctrinam apostoli4 domus dei est „ecclesia dei vivi columpna et firmamentum veritatis". hanc non prophanare sed defensare conantur patres sacri Basiliensis concilii sustinentes omnem persecucionem, ne de ipsa, que numquam nisi as sancta esse non potest, credatur, quod aliquando erret in hiis, que sunt fidei et morum, quemadmodum si esset aliqua prophana communitas. sic enim patres, qui fundarunt sacrum Basiliense concilium, ad oratores actoris hujus, quos primum misit, dixerunt in responsione „Cogitanti“5. nec comparandum est corpus ecclesie aliis politicisk corporibus civitatum et universitatum, quia in medio hujus corporis est Christus, qui ipsum regit, ne 40 erret. alia autem politica corpora humanis et variis voluntatibus gubernantur. unde quia patres sacri Basiliensis concilii firma assercione credunt, congregacionen Constanciensem fuisse generale concilium in spiritu sancto legitime congregatum ae per consequens quod in medio ejus fuit Christus, ne erraret, opponunt se murum pro domo dei Israel 5, resistentes, IIIA3 n. Jun. 131 45 a) C om. cum es. b) O allorum. c) C communiter statt communi nomtne. d) C timore und darüber geschritben allas tuicione. e) AB oratur. f)AB eas. g) em.; A-C suscipere. li) U modicum. 1) A B allique. k) A B policitis. 1 Zur Belagerang van Harfleur i. J. 1439 ugl. Beaucourt 3, 20 f. 2 Minoritätsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. RTA. I6. 50 296 Anmerkung 7. a 2. Thessal. 2, 3-4. “1 ad Timoth. 3, 15. 5 Vom 3. September 1432 (Mansi 29, 239-267; Mon. conc. 2, 234-258]. Vgl. RTA. 10, 310 An- merkung 6. 8 Vgl. Ezechiel 13, 5.
B. Akten zum Tage nr. 43. 105 paratus erat „audire ecclesiam legittime congregatam“ et, „ubi debite informatus esset de meritis“ sue deposicionis et eleccionis „sive per concilium ycumenicum aut aliud generale concilium seu eciam per congregacionem ecclesie sue Gallicane melius et extensius con- vocande cum ducibus baronibus ac confederatis suis, aut in convencione principum Christi- 5 anorum, tunc veritate comperta et discussa, stabit cum" ea et adherebit veritati catholice“. eece si ista dicenda sit permansio stabilis, apud autem nullum illorumb regum fuit per oratores intimacio. nec dicere necesse est, quomodo tunc res acte fuerunt. sed hoc notorium est, quod rex diebus illis erat quam maxime occupatus in factis armorum, quia instabat mittere succursum in Arraflor contra obsidionem Anglicorum 1, quia vero in Germania, 10 ubi celebratur sancta Basiliensis sinodus, notificata est debite veritas et id potissimum, quod nitebatur eam obfuscare, quod communie nomine appellatum est decretum parvi concilii2, jam fuit totaliter evacuatum; unde recognoscunt legittimum fuisse ac perseverare ipsum concilium, hinc actor responsionis hujus tam in responsione ista honorat regem Ro- manorum et electores imperii, apud quos diligencia facta est in notificando justiciam et 15 veritatem. [9] „Superest ut dictos electores et electum -- cum dei tuicioned consequantur“. hec est ultima pars totaliter peticioni contraria propter clausulam subintellectam, quam, licet non exprimat, vult tamen impleri, priusquam directe respondeat peticioni sibi facte. instabant rex Romanorum et electores pro pace danda; et nune ipse hortature, ut occidant 20 partem alteram dicendo patres sacri Basiliensis concilii extra terminos mundi poni debere. et sic eosf agere dicit „salubria monita suscipientes?", attencius considerans officium me- diatorum esse, ut per violenciam exterminent alteram parcium, priusquam media pacis proponat. [9a] „electores et electum“. non satis fuit, quod in tota responsione ista nominare noluit regem Remanorum, cum jam sciat ipsum coronatum, sed nune in ultimo 25 passu, ubi secundum eum tamquam papa auctentice loquitur, postposuit eum suis electoribus deprimens non mediecriterh ejus honorem. ex ordine scripture hujus aliisque! contra eum ac suos electores supra objectis intelligere potest rex Romanorum, quem animum habet ad ejus exaltacionem imperii. [9b] „perdicionis filios“. filius perdicionis vocatur ab apostolo3 „qui adversatur et extollitur supra omne, quod dicitur deus aut colitur, ita ut 30 in templo dei sedeat ostendens se tamquam sit deus“. quantum hujusmodi condicioncs con- veniant minime patribus sacri Basiliensis concilii, judicium lectori relinquitur. [9c] „do- mum dei cum ejus offensa“. juxta doctrinam apostoli4 domus dei est „ecclesia dei vivi columpna et firmamentum veritatis". hanc non prophanare sed defensare conantur patres sacri Basiliensis concilii sustinentes omnem persecucionem, ne de ipsa, que numquam nisi as sancta esse non potest, credatur, quod aliquando erret in hiis, que sunt fidei et morum, quemadmodum si esset aliqua prophana communitas. sic enim patres, qui fundarunt sacrum Basiliense concilium, ad oratores actoris hujus, quos primum misit, dixerunt in responsione „Cogitanti“5. nec comparandum est corpus ecclesie aliis politicisk corporibus civitatum et universitatum, quia in medio hujus corporis est Christus, qui ipsum regit, ne 40 erret. alia autem politica corpora humanis et variis voluntatibus gubernantur. unde quia patres sacri Basiliensis concilii firma assercione credunt, congregacionen Constanciensem fuisse generale concilium in spiritu sancto legitime congregatum ae per consequens quod in medio ejus fuit Christus, ne erraret, opponunt se murum pro domo dei Israel 5, resistentes, IIIA3 n. Jun. 131 45 a) C om. cum es. b) O allorum. c) C communiter statt communi nomtne. d) C timore und darüber geschritben allas tuicione. e) AB oratur. f)AB eas. g) em.; A-C suscipere. li) U modicum. 1) A B allique. k) A B policitis. 1 Zur Belagerang van Harfleur i. J. 1439 ugl. Beaucourt 3, 20 f. 2 Minoritätsdekret vom 7. Mai 1437, vgl. RTA. I6. 50 296 Anmerkung 7. a 2. Thessal. 2, 3-4. “1 ad Timoth. 3, 15. 5 Vom 3. September 1432 (Mansi 29, 239-267; Mon. conc. 2, 234-258]. Vgl. RTA. 10, 310 An- merkung 6. 8 Vgl. Ezechiel 13, 5.
Strana 106
106 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. [144J n. Jan. 13] ne declaracio inibi factal de auctoritate generalium conciliorum, quod quilibet fidelis, eciam summus pontifex, tenetur obedire concilio generali, extinguatur nostris diebus, quemad- modum actor hujus, qui ab inicio sui olim pontificatus eam persecutus est, summe de- siderat, qui jam, quantum in se fuit, dixit 2 se eam reprobare et condempnare. et licet. fuerint plures differencie inter sacrum concilium et ipsum, hec tamen semper fuit princi-5 palis. si autem defensio veritatis hujus sit offensa deia, judicet, qui illam abhorret b. simi- liter et apostolica“ sedes, que, si pro summo pontifice intelligatur illa, pre ceteris obligata est, ut supra a fuit declaratum, eam veritatem eciam usque ad animam et sanguinem con- firmare et defensare et predicare, idemd etiam est offendere prelatos, qui fuerunt in illo sacro concilio a sui principio. nam si a principio non fuit generale concilium aut quod 10 erravit faciens predictam declaracionem, cume se nominaverint generale concilium, quis excusaref illos potest ab errore dampnabili? similiter et clare memorie Sigismundum impera- torem Romanorum, qui semper a principio fuit illius concilii singularis protector? fuerunt eciam in illo concilio multi reges incorporati, et postmodum de consensu quasi omnium regum interessentibuss oratoribus éorum fuit eadem veritas in sacro Basiliensi concilio in 15 novata et confirmata, dicere generaliter verba, satis facile1 potest, sed ipse nullatenus exprimit, in quo patres sacri Basiliensis concilii injurientur prelatis regibus et principibus. notavit numquami illos specifice, sicut et ipse regem Romanorum et electores in hac fecitk respon- sione, vocando eos apertos inimicos! et hostes spiritus sancti, silencio pretereundo notoriamm dignitatis denominationem et supprimendo honorem. [9d] „nobiscum" in domo domini 20 ambulent cum consensu“. petit consensum, et cum° apostolus4 doceat: „qui mala agunt, digni sunt morte, non solum qui faciunt, sed qui consenciunt ea facientibus“, non fit mencio, si esset ambulare in domo domini regi et electoribus consentire in peccata alia, de quibus ille est depravatusp, sed cum decreta sinodalia tangencia reformacionem acceptata sunt" auttentice per Germaniam 5 et ipse vocat ea corruptelas adversas omni humano et 25 juri divino, si in hoc debeant eidem consentire, facile judicari potest; similiter in reprobacione aut resistencia, quam fecit contra veritatem declaratam per sacrum Constanciense concilium. unde circa hoc illud venit ultimo commmemorandum, cum juxta doctrinam apostoli“ deceat cum modestia corripere eos, qui resistunt veritati, quod hoc non habet locum in summo pontifice, quando deviat a veritate. fuit nobis exemplo idem apostolus", qui, cum vidisset, so quod Petrus non ambularet ad veritatem ewangelii, nec ad horam sustinuit sed restitit ei in faciem, conformans se in hoe ejus doctrine, qui in sua canonica8 precepit fidelibus resistere fortes in fide, quando leo rugiens circuit querens, quem devoret. tunc autem adversarius noster dyabolus precipue rugit, quando, qui se pro papa gerit, suffultus temporali auxilio nititur trahere omnes fideles ad sensum sui erronci dogmatis. quo periculo vix aliquod 35 majus assignari potest in Christiana religione. unde actor responsionis hujus eciam in consensu, quem ipse requirit, prestat signum bone exaudicionis ad porrectam sibi peticionem volens, ut rex Romanorum et sui electores primum ambulent cum eo in consensu, detrahentes salu- tari reformacioni veritatemque fidei reprobantes, et demum deliberabit super peticione eorum. Hec dicta suntr per modum consideracionis circa dictam responsionem, submittendo 40 [1143n. Jan. 13) libere correccioni et judicio sancte Basiliensis sinodi et eujuscunque sanius intelligentis etc.s a/ um. C. b) A abhorreat. c) em. A C apostolice sedis. d) em.; A-C itém et si statl idem eflam. s) C add. sicud. f) C cos excusare poterit statt excusare illos poteat. 1) U interessentibusque. b) C facere. 1) am.; A-C ne umquam. k) B C facit. 1) om. C. m) A Bnotarlam, n) om. A-O nobis. 0] U tamen apost. docet. p) A B deptivatus. q) Č sint. r) Č sint. s) B add et sic est finis, cum datur gloris 45 trinis. amen; C explicit. 1 Vgl. das Dekret der 2. Session vom 15. Febr. 1432 (Mansi 29, 21-23; Mon. conc. 2, 124-126); auch das Dekret der 18. Session vom 26. Juni 1434 (Mansi 29, 91; Mor. Conc. 2, 713). 2 Gedacht ist wohl an die Bulle „Etsi non dubite- mus“, vgl. RTA. 16, 300 Anm. 3. 3 Vgl. art. 4c. 4 Röm. 1, 32. RTA. 14 nr. 56. 2. Timoth. 2, 25. Vgl. Gal. 2, 11. I. Petri 5, 8 /. 5 50
106 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. [144J n. Jan. 13] ne declaracio inibi factal de auctoritate generalium conciliorum, quod quilibet fidelis, eciam summus pontifex, tenetur obedire concilio generali, extinguatur nostris diebus, quemad- modum actor hujus, qui ab inicio sui olim pontificatus eam persecutus est, summe de- siderat, qui jam, quantum in se fuit, dixit 2 se eam reprobare et condempnare. et licet. fuerint plures differencie inter sacrum concilium et ipsum, hec tamen semper fuit princi-5 palis. si autem defensio veritatis hujus sit offensa deia, judicet, qui illam abhorret b. simi- liter et apostolica“ sedes, que, si pro summo pontifice intelligatur illa, pre ceteris obligata est, ut supra a fuit declaratum, eam veritatem eciam usque ad animam et sanguinem con- firmare et defensare et predicare, idemd etiam est offendere prelatos, qui fuerunt in illo sacro concilio a sui principio. nam si a principio non fuit generale concilium aut quod 10 erravit faciens predictam declaracionem, cume se nominaverint generale concilium, quis excusaref illos potest ab errore dampnabili? similiter et clare memorie Sigismundum impera- torem Romanorum, qui semper a principio fuit illius concilii singularis protector? fuerunt eciam in illo concilio multi reges incorporati, et postmodum de consensu quasi omnium regum interessentibuss oratoribus éorum fuit eadem veritas in sacro Basiliensi concilio in 15 novata et confirmata, dicere generaliter verba, satis facile1 potest, sed ipse nullatenus exprimit, in quo patres sacri Basiliensis concilii injurientur prelatis regibus et principibus. notavit numquami illos specifice, sicut et ipse regem Romanorum et electores in hac fecitk respon- sione, vocando eos apertos inimicos! et hostes spiritus sancti, silencio pretereundo notoriamm dignitatis denominationem et supprimendo honorem. [9d] „nobiscum" in domo domini 20 ambulent cum consensu“. petit consensum, et cum° apostolus4 doceat: „qui mala agunt, digni sunt morte, non solum qui faciunt, sed qui consenciunt ea facientibus“, non fit mencio, si esset ambulare in domo domini regi et electoribus consentire in peccata alia, de quibus ille est depravatusp, sed cum decreta sinodalia tangencia reformacionem acceptata sunt" auttentice per Germaniam 5 et ipse vocat ea corruptelas adversas omni humano et 25 juri divino, si in hoc debeant eidem consentire, facile judicari potest; similiter in reprobacione aut resistencia, quam fecit contra veritatem declaratam per sacrum Constanciense concilium. unde circa hoc illud venit ultimo commmemorandum, cum juxta doctrinam apostoli“ deceat cum modestia corripere eos, qui resistunt veritati, quod hoc non habet locum in summo pontifice, quando deviat a veritate. fuit nobis exemplo idem apostolus", qui, cum vidisset, so quod Petrus non ambularet ad veritatem ewangelii, nec ad horam sustinuit sed restitit ei in faciem, conformans se in hoe ejus doctrine, qui in sua canonica8 precepit fidelibus resistere fortes in fide, quando leo rugiens circuit querens, quem devoret. tunc autem adversarius noster dyabolus precipue rugit, quando, qui se pro papa gerit, suffultus temporali auxilio nititur trahere omnes fideles ad sensum sui erronci dogmatis. quo periculo vix aliquod 35 majus assignari potest in Christiana religione. unde actor responsionis hujus eciam in consensu, quem ipse requirit, prestat signum bone exaudicionis ad porrectam sibi peticionem volens, ut rex Romanorum et sui electores primum ambulent cum eo in consensu, detrahentes salu- tari reformacioni veritatemque fidei reprobantes, et demum deliberabit super peticione eorum. Hec dicta suntr per modum consideracionis circa dictam responsionem, submittendo 40 [1143n. Jan. 13) libere correccioni et judicio sancte Basiliensis sinodi et eujuscunque sanius intelligentis etc.s a/ um. C. b) A abhorreat. c) em. A C apostolice sedis. d) em.; A-C itém et si statl idem eflam. s) C add. sicud. f) C cos excusare poterit statt excusare illos poteat. 1) U interessentibusque. b) C facere. 1) am.; A-C ne umquam. k) B C facit. 1) om. C. m) A Bnotarlam, n) om. A-O nobis. 0] U tamen apost. docet. p) A B deptivatus. q) Č sint. r) Č sint. s) B add et sic est finis, cum datur gloris 45 trinis. amen; C explicit. 1 Vgl. das Dekret der 2. Session vom 15. Febr. 1432 (Mansi 29, 21-23; Mon. conc. 2, 124-126); auch das Dekret der 18. Session vom 26. Juni 1434 (Mansi 29, 91; Mor. Conc. 2, 713). 2 Gedacht ist wohl an die Bulle „Etsi non dubite- mus“, vgl. RTA. 16, 300 Anm. 3. 3 Vgl. art. 4c. 4 Röm. 1, 32. RTA. 14 nr. 56. 2. Timoth. 2, 25. Vgl. Gal. 2, 11. I. Petri 5, 8 /. 5 50
Strana 107
B. Akten zum Tage nr. 43—44 107 44. Abschied des Nürnberger Lichtmestages Berufung eines neuen RT. innerhalb eines halben Jahres und Vorbereitungen für ein allgemeines Konzil durch den König; Vorschläge über Zusammensetzung, Tagungsort und Aufgabe des neven RT. 1443 Februar 16 Nürnberg. 1443 Febr. 16 10 Deutscher Urtext: A aus Dresden H. St.-A. Loo. 1369; Religionssachen A fol. 233b-234b cop. ch. okne Schnitte. Uberschrift Die antwort von dem tage zu Nuremberg uf purifica- cionis [Febr. 2] anno etc. 43 gehalden, gein Turgaw bracht. Vgl. S. 10. — B coll. ebenda fol. 2375�238s cop. ch. ohne Schnitle und Uberschrijt. Die Abschrift rükri von anderer Hand als A her. — C coll. Mathingen Ött.-Wallerst. Bibl. Ms. I 3 Fol. 18 fol. 15ab cop. ch. Uber- schrifl Anno etc. 1443: Ratschlag auf dem tag zů Nwernberg von wegen ain concili und ander tag anzuslagen. — D coll. Wien N.-B. cod. 5116 fol. 100b-101b cop. ch. Uberschrift Conclusio in dieta Nurembergensi purificacionis [Febr. 2] 1443 anno a nativitate domini etc. tenta. Die Handschrijt stummt ans Thomas Ebendorfers Besitz. 15 Laleinische Ubersetzung der artt. 2-1 und 6: E aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 294b-295a (Segovia lib. 19 cap. 15) cop. mb. — F coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 329s (Seg. l. c.) cop. ch. — In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 359a (Seg. 1. c.) cop. ch. codeva. — Rom Bibl. Val. cod. Vat. lat. 4183 fol. 258b-259a (Seg. l. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 355nb. Druck des deutschen Textes. Bachmann S. 226-223 aus A; desgl. der latein. Ubersetzung: Monumenta conciliorum 3, 1267. 20 [I] Als bie dem tage zu Franckfurt am nestin gehalden vorlassen wurden ist, das relacion der sendboten, die unser gnedigster“ herre der Romisch kunig und unser gnedigen herren die kurfursten gein Basil und gein Florencz geschickt haben, uf difem tage iecz zu der lichtmesse Febr. 2 hie zu Nuremberg solle gehoret und geraten werden, was in der heiligen kirchen sache noch aller gelegenheit furder' zu thun sei, also“ sind von erst uf demselbin " tage hie zu Nuremberg 25 geboret wurden die antworte, so die egemelten sendboten von beiden vorgnanten enden ge- bracht haben. [2] Unde wanne nu sollich antworte nicht so einhelligt noch so luther sin, als unseres herren der kunig und sine kurfursten gehoffet 30 hetten, auch doruf mit beider partien willen ein kunftig gemein concili dißmals nicht mag gesammet werdenh, so i ist eintrechticlich ge- ratslaget, das unser herre der Romische ku- nigk einen andern gemeinen tag setze binnen" ss einem halben jare, von dem ersten tage des mandes marcii schirstkunftig zu zelen, ader dornoch uf das lengest binnen m einem ader zweien manden ungeverlich, also das sine kunigliche majestat zu demselben tage per- 40 sonlich kome und nicht ussen blibe und dorzu furdere alle unsere herren die kurfursten furstenn, geistlich und weritlich, herren und universitett und ander der Dutzschen° na- cion, die vormals zu sollichen tagen zu komen 45 gewondlich gefordert wurden sein, und das die auch personlich zu sollichem tage komen und nicht ussen bliben. [2] Et quoniam responsiones non concordes nec tam clare sunt, sicut dominus noster Ro- manorum rex et sui electores sperabant, et super hiis cum ambarum parcium consensu unum futurum generale concilium ista vice non potest congregari, propter ea concorditer nobis visum est, quod nostri domini Romano- rum rex et electores aliam generalem dietam constituant in uno medio anno a prima die marcii computandop vel post ad longius in uno vel duobus mensibus dolo et fraude se- clusis, ita tamen quod sua regalis maje- stas personaliter in eadem dieta compareat et convocare habeat omnes electores et prin- cipes spirituales et seculares ac universitates et ceteros de nacione Germanica, qui alias talibus" dietis vocati interfuerunt, et quod hii propriis in personis compareant. Märg 1 50 1) UD genadlger. b) CD furbas. c) D hat hier Alinea. 1) C D denselben tug hie gewest und gehort worden zu Nurenberg statt demselbin — wurden. e) Dohne Alinea. 1)ODaigslich. ) D unser hert. h) A E werde. I) D hat kier Alinea. k) C add. und seyn curfürsten. I)CD in. m) CD in n) om. CD. o) D Romischen. p) rms.: EF computandum."E tabuils.
B. Akten zum Tage nr. 43—44 107 44. Abschied des Nürnberger Lichtmestages Berufung eines neuen RT. innerhalb eines halben Jahres und Vorbereitungen für ein allgemeines Konzil durch den König; Vorschläge über Zusammensetzung, Tagungsort und Aufgabe des neven RT. 1443 Februar 16 Nürnberg. 1443 Febr. 16 10 Deutscher Urtext: A aus Dresden H. St.-A. Loo. 1369; Religionssachen A fol. 233b-234b cop. ch. okne Schnitte. Uberschrift Die antwort von dem tage zu Nuremberg uf purifica- cionis [Febr. 2] anno etc. 43 gehalden, gein Turgaw bracht. Vgl. S. 10. — B coll. ebenda fol. 2375�238s cop. ch. ohne Schnitle und Uberschrijt. Die Abschrift rükri von anderer Hand als A her. — C coll. Mathingen Ött.-Wallerst. Bibl. Ms. I 3 Fol. 18 fol. 15ab cop. ch. Uber- schrifl Anno etc. 1443: Ratschlag auf dem tag zů Nwernberg von wegen ain concili und ander tag anzuslagen. — D coll. Wien N.-B. cod. 5116 fol. 100b-101b cop. ch. Uberschrift Conclusio in dieta Nurembergensi purificacionis [Febr. 2] 1443 anno a nativitate domini etc. tenta. Die Handschrijt stummt ans Thomas Ebendorfers Besitz. 15 Laleinische Ubersetzung der artt. 2-1 und 6: E aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 294b-295a (Segovia lib. 19 cap. 15) cop. mb. — F coll. Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 329s (Seg. l. c.) cop. ch. — In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 359a (Seg. 1. c.) cop. ch. codeva. — Rom Bibl. Val. cod. Vat. lat. 4183 fol. 258b-259a (Seg. l. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 355nb. Druck des deutschen Textes. Bachmann S. 226-223 aus A; desgl. der latein. Ubersetzung: Monumenta conciliorum 3, 1267. 20 [I] Als bie dem tage zu Franckfurt am nestin gehalden vorlassen wurden ist, das relacion der sendboten, die unser gnedigster“ herre der Romisch kunig und unser gnedigen herren die kurfursten gein Basil und gein Florencz geschickt haben, uf difem tage iecz zu der lichtmesse Febr. 2 hie zu Nuremberg solle gehoret und geraten werden, was in der heiligen kirchen sache noch aller gelegenheit furder' zu thun sei, also“ sind von erst uf demselbin " tage hie zu Nuremberg 25 geboret wurden die antworte, so die egemelten sendboten von beiden vorgnanten enden ge- bracht haben. [2] Unde wanne nu sollich antworte nicht so einhelligt noch so luther sin, als unseres herren der kunig und sine kurfursten gehoffet 30 hetten, auch doruf mit beider partien willen ein kunftig gemein concili dißmals nicht mag gesammet werdenh, so i ist eintrechticlich ge- ratslaget, das unser herre der Romische ku- nigk einen andern gemeinen tag setze binnen" ss einem halben jare, von dem ersten tage des mandes marcii schirstkunftig zu zelen, ader dornoch uf das lengest binnen m einem ader zweien manden ungeverlich, also das sine kunigliche majestat zu demselben tage per- 40 sonlich kome und nicht ussen blibe und dorzu furdere alle unsere herren die kurfursten furstenn, geistlich und weritlich, herren und universitett und ander der Dutzschen° na- cion, die vormals zu sollichen tagen zu komen 45 gewondlich gefordert wurden sein, und das die auch personlich zu sollichem tage komen und nicht ussen bliben. [2] Et quoniam responsiones non concordes nec tam clare sunt, sicut dominus noster Ro- manorum rex et sui electores sperabant, et super hiis cum ambarum parcium consensu unum futurum generale concilium ista vice non potest congregari, propter ea concorditer nobis visum est, quod nostri domini Romano- rum rex et electores aliam generalem dietam constituant in uno medio anno a prima die marcii computandop vel post ad longius in uno vel duobus mensibus dolo et fraude se- clusis, ita tamen quod sua regalis maje- stas personaliter in eadem dieta compareat et convocare habeat omnes electores et prin- cipes spirituales et seculares ac universitates et ceteros de nacione Germanica, qui alias talibus" dietis vocati interfuerunt, et quod hii propriis in personis compareant. Märg 1 50 1) UD genadlger. b) CD furbas. c) D hat hier Alinea. 1) C D denselben tug hie gewest und gehort worden zu Nurenberg statt demselbin — wurden. e) Dohne Alinea. 1)ODaigslich. ) D unser hert. h) A E werde. I) D hat kier Alinea. k) C add. und seyn curfürsten. I)CD in. m) CD in n) om. CD. o) D Romischen. p) rms.: EF computandum."E tabuils.
Strana 108
108 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1443 Fehr. 16 [3] Es ist auch eintrechticlich geratslagt, das dozwischen unser herre der kunig vlis thu, wo und wie in das bedunke" nucz und not- turft sein, mit botschaften und geschriften ader sust, das ein kunftig gemein concili durch die fuglichsten b wege und so “ furder- lichst das gescheen müge gesamet werde, nachdem und man danne zu Frangkfurt zum leczstend eintrechticlich abgescheiden ist mit sollicher meinung, das sine kunigliche majes- tat allen flis thun sal, ab die parthien iren willen dorzu nicht geben woldene, das man dannoch zu einem gemeinem concilio kome, als danne die instruccion uf demselben! tage daselbs zu Franckfurt gemacht clerlichen in- heldet1. [4] Meher ist eintrechticlich geratslaget, das bies sollichem tage nimands) abewesen, der€ darzu gefordert werek und nicht komen wurde, kein vorhindern! brengen solle, es werde dannoch durch die, so m alsdanne da- selbs geginwertig sein werden, sollichem tage nochgegangen noch notturft. [3] Similiter concorditer nobis visum est quod interim dominus noster Romanorum rex diligenciam faciat, ubi sibi visum foret ex- pedire, eum nunciis et litteris vel alias, quod unum futurum generale concilium per vias et modos convenienciores cicius, quo fieri potest, congregetur, secundum quod in fine Francfordensis diete unanimiter conclusum fuit, tali condicione, ut sua regalis majestas diligenciam facere debeat. etsi ambe partes 1c nollent consentire, nichilominus regalis ma- jestas ordinet, quod habeatur generale con- cilium, prout in instructionibus Francfordie factis clarissime continetur. [4] Ulterius concorditer avisatum est, quod nullus, qui vocatus fuerit, se quoquo modo absentet vel, si venire non possit, nullum presentibus prestare debet impedimentum, 2c quin ad ulteriora in prefata dieta absencia eorum non obstante procedatur. 15 [5a] Auch2 haben in disem ratslage etliche sendboten3 gemeldet, sollichen tag gein Franck- furt zu sctzen und " ußzuschriben in foim, das uf demselbin tage uß der protestacion° ge- 25 gangen4 werde p, in massen als die protestacion inheldet, und haben begert, sollichs an unsern herren den kunig zu brengen und sine gnad mit fliss zu bitten, das er den tag geruche also ußzuschriben und zu setzen ". [5b] So haben etliche ander sendboten5 gemeldet, das sollicher tag gein Nuremberg geseczet worde, daselbsr einmuticlichen zu beslißen, was in der heiligen kirchen sachen zum s0 besten furzunemen sie, unds begeret, dasselb auch an unsern herren den kunig zu brengen und sin gnade mit vlies zu bitten, das also ußzuschriben und dorzu personlich zu koment. [5c] Dornoch haben etliche andere sendeboten" iren rat dorinne zu unserm herren dem kunige gestellet, also das er sollichen tag setze uf stat zit meinunge und forme, die sinen gnaden dorzu fugsam nucz und gut bedunken werden u. 35 [6] Ufv sollich vorberurt melden und be- [6] Postremo premissos articulos et con- gern ist auch eintrechticlich geratslaget, das sultaciones desideramus concorditer ad illu- alle vor geschriben meinunge an unsern herren strissimi domini regis Romanorum noticiam den kunig gebracht werden durch die send- per vos prefatos oratores prefati domini regis a) D bedunket. b) OD furgolagten. c) Czu. d) D nachsten. o)OD wurden. 1) D denselben tag. 40 g) D dam; C den solehen tagen. b) CD add. solle. D) CD were. k) C wurde, om D. DUD ver- hinderung. m) D also. 1) CDadd. auch. 0) D add. nicht. P)Dwurde. q) CD add. M. et T., vermutlich Meneze et Trier. r)OD und doselbst einiglich statt daselbs einmuticlichen. s) D edd. haben. t) CD add. S. et B., vermuttich Sachsen ot Brandenburg. 1) D wurdet; C D add. M. S. B oum P., ver- mutlich Maidburg, Salczbura, Bremen eum Palatina. v) D auch. 45 RTA. 16 nr. 228 art. 17. Zu den artt. 5a-c und 6 ugl. Einl. S. 70 Z. 18 ff. 3 Vgl. Variante q. 4 Bedeutsam ist die Var.o von Vorl. D, die — offenbar in irgendeiner bestimraten Absicht — den 1 2 Sinn des Ratschlages ins Gegenteil verkehrt; man be- achte dabei, daß die Vorl. aus Ebendorfers Besitz stammt. 5 Vgl. Variante t. 6 Vgl. Variante u. 50
108 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. 1443 Fehr. 16 [3] Es ist auch eintrechticlich geratslagt, das dozwischen unser herre der kunig vlis thu, wo und wie in das bedunke" nucz und not- turft sein, mit botschaften und geschriften ader sust, das ein kunftig gemein concili durch die fuglichsten b wege und so “ furder- lichst das gescheen müge gesamet werde, nachdem und man danne zu Frangkfurt zum leczstend eintrechticlich abgescheiden ist mit sollicher meinung, das sine kunigliche majes- tat allen flis thun sal, ab die parthien iren willen dorzu nicht geben woldene, das man dannoch zu einem gemeinem concilio kome, als danne die instruccion uf demselben! tage daselbs zu Franckfurt gemacht clerlichen in- heldet1. [4] Meher ist eintrechticlich geratslaget, das bies sollichem tage nimands) abewesen, der€ darzu gefordert werek und nicht komen wurde, kein vorhindern! brengen solle, es werde dannoch durch die, so m alsdanne da- selbs geginwertig sein werden, sollichem tage nochgegangen noch notturft. [3] Similiter concorditer nobis visum est quod interim dominus noster Romanorum rex diligenciam faciat, ubi sibi visum foret ex- pedire, eum nunciis et litteris vel alias, quod unum futurum generale concilium per vias et modos convenienciores cicius, quo fieri potest, congregetur, secundum quod in fine Francfordensis diete unanimiter conclusum fuit, tali condicione, ut sua regalis majestas diligenciam facere debeat. etsi ambe partes 1c nollent consentire, nichilominus regalis ma- jestas ordinet, quod habeatur generale con- cilium, prout in instructionibus Francfordie factis clarissime continetur. [4] Ulterius concorditer avisatum est, quod nullus, qui vocatus fuerit, se quoquo modo absentet vel, si venire non possit, nullum presentibus prestare debet impedimentum, 2c quin ad ulteriora in prefata dieta absencia eorum non obstante procedatur. 15 [5a] Auch2 haben in disem ratslage etliche sendboten3 gemeldet, sollichen tag gein Franck- furt zu sctzen und " ußzuschriben in foim, das uf demselbin tage uß der protestacion° ge- 25 gangen4 werde p, in massen als die protestacion inheldet, und haben begert, sollichs an unsern herren den kunig zu brengen und sine gnad mit fliss zu bitten, das er den tag geruche also ußzuschriben und zu setzen ". [5b] So haben etliche ander sendboten5 gemeldet, das sollicher tag gein Nuremberg geseczet worde, daselbsr einmuticlichen zu beslißen, was in der heiligen kirchen sachen zum s0 besten furzunemen sie, unds begeret, dasselb auch an unsern herren den kunig zu brengen und sin gnade mit vlies zu bitten, das also ußzuschriben und dorzu personlich zu koment. [5c] Dornoch haben etliche andere sendeboten" iren rat dorinne zu unserm herren dem kunige gestellet, also das er sollichen tag setze uf stat zit meinunge und forme, die sinen gnaden dorzu fugsam nucz und gut bedunken werden u. 35 [6] Ufv sollich vorberurt melden und be- [6] Postremo premissos articulos et con- gern ist auch eintrechticlich geratslaget, das sultaciones desideramus concorditer ad illu- alle vor geschriben meinunge an unsern herren strissimi domini regis Romanorum noticiam den kunig gebracht werden durch die send- per vos prefatos oratores prefati domini regis a) D bedunket. b) OD furgolagten. c) Czu. d) D nachsten. o)OD wurden. 1) D denselben tag. 40 g) D dam; C den solehen tagen. b) CD add. solle. D) CD were. k) C wurde, om D. DUD ver- hinderung. m) D also. 1) CDadd. auch. 0) D add. nicht. P)Dwurde. q) CD add. M. et T., vermutlich Meneze et Trier. r)OD und doselbst einiglich statt daselbs einmuticlichen. s) D edd. haben. t) CD add. S. et B., vermuttich Sachsen ot Brandenburg. 1) D wurdet; C D add. M. S. B oum P., ver- mutlich Maidburg, Salczbura, Bremen eum Palatina. v) D auch. 45 RTA. 16 nr. 228 art. 17. Zu den artt. 5a-c und 6 ugl. Einl. S. 70 Z. 18 ff. 3 Vgl. Variante q. 4 Bedeutsam ist die Var.o von Vorl. D, die — offenbar in irgendeiner bestimraten Absicht — den 1 2 Sinn des Ratschlages ins Gegenteil verkehrt; man be- achte dabei, daß die Vorl. aus Ebendorfers Besitz stammt. 5 Vgl. Variante t. 6 Vgl. Variante u. 50
Strana 109
B. Akten zum Tage nr. 44-45. 109 boten, die von siner kuniglichen majestat deduci, et quod sua majestas suam intencio- wegin a iecz hie zu Nuremberg sien, und das nem super premissis deliberacionibus dominis derselbe unser herre der kunig sine meimunge nostris electoribus per sua scripta notificet, uf dissen vor geschriben ratslag unsern quam cicius fieri poterit. 5 herren den kurfursten dornoch schriftlich 1 und eigentlich zu wissen thu, als furderlichst das gescheen mûge an geverde. Der vor geschriben ratslag ist gescheen zu Nuremberg am sampstag noch Valentini mar- 10 tiris anno etc.b 43. Premissa conclusa sunt Núrenberge die sabbati post festum Valentini martiris anno etc. 43. 1143 Febr. 16 1443 Febr. 16 45. Erwiderung des [päpstlichen Gesandten ] Johannes von Carvajal auf die Folgerungen Tudes- H2J Fedr. 12 chis (nr. 42) aus der Antwort P. Eugens. [1413 Februar 17 od. 182 Nürnberg]. oder 18) 15 A aus Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4134 fol. 115ab cop. ch., eingefügt der Rede Carvajals nr. 59. B coll. Wolfenbütiel L.-R. cod. Helmst. 797 fol. 128b 129a cop. ch. Uberschrift Replicant [Vorlage Replicat] Carvayal et sui adjutores contra domini Panormitani conclusiones infra positas [vol. Forl. D unserer nr. £2]. [I] Vera conclusio contra primam Basiliensium: ex responso sanetissimi domini nostri colligi non potest, quod sanctitas sua dubitet de domini nostri regis Romanorum electione; sed illud responsum ostendit, quod sua beatitudo electum eum canonice scit et de sua electione 20 letatur. [2] Vera conclusio contra secundam Basiliensium: quod verba posita in responso domini nostri sanctissimi, scilicet „impungnant fidem catholicam, saluti innumerabilium animarum contradicunt, dei ordinacioni resistunt et apertos hostes“ etc., non referuntur ad principes nec de eis intelligi possunt. [3] Vera conclusio contra terciam Basiliensium: dominus noster sanctissimus non reputat Christianissimum dominum regem et principes electores precisosd ab ecclesia, sed filios ecclesie peculiares, nec diffidit de eorum obedientia. bene monet, quod in obedientia perse- verent, que est de necessitate salutis. [4] Vera conclusin contra quartam Basiliensium: dominus noster sanctissimus non vide- 3o tur dampnare neutralitatem nec animorum suspensionem per illa verba scilicet „quam Christi fides ignorat" et per illa „non videmus, quomodo admitti debent ad concilium et in“ eo con- sedere neutrales", quia neutralitatem bona intencione factam, ut calliditatibus Basiliensium resisteretur, judicavit et judicat sanctitas sua. [5] Vera conclusio contra quintam Basiliensium: secundum evangelicam doctrinam, 35 patrumf regulas, instituta principum ecclesia Romana mater est fidei et magistra. [6] Vera resolutio contra resolucionem Basiliensium: nullus error potest colligi ex respon- sione domini nostri, sed omnia, que in responsione continentur, ins litteris sanctis scripta leguntur. nec subterfugit congregare concilium, sed congruum modum dath; nec alius sic rebus stantibus dari potest sine divisione ecclesie et regum injuria, capitulum „Frequens“3 40 non habet locum in presenti currente casu; et si in hoc casu disponit, satisfactum est! ei ; dominus noster sanctissimus non estk depositus ab universali synodo, quia synodus non 25 a) D wegeren. b) C domini. c) om. H. d) sm. A prescisos, B prexitos. 4 om. A. f) B putrumque. g) om. AB. h) B dedit. ij Besse. k) in A folgt durchstrichen damnotua ab uni. Dieser Ratschlag über eine schriftliche Verstan. 45 digung zwischen König und Kurfürsten vor Zu- sammentritt des neuen RT. ist seitens des Konige, coweil wir wissen, völlig unbeachtet geblieben — gan2 im Gegensztz 2u dem Ratschlag in art. 3 über die Vor- bereitungeines 3. Konzils (rgl. Martini-ET. Abt.Ba). 2 Wegen der Datierung vgl. Einleitung S. 69 Z. 36 ff. 3 Vgl. S. 88 Anm. 3.
B. Akten zum Tage nr. 44-45. 109 boten, die von siner kuniglichen majestat deduci, et quod sua majestas suam intencio- wegin a iecz hie zu Nuremberg sien, und das nem super premissis deliberacionibus dominis derselbe unser herre der kunig sine meimunge nostris electoribus per sua scripta notificet, uf dissen vor geschriben ratslag unsern quam cicius fieri poterit. 5 herren den kurfursten dornoch schriftlich 1 und eigentlich zu wissen thu, als furderlichst das gescheen mûge an geverde. Der vor geschriben ratslag ist gescheen zu Nuremberg am sampstag noch Valentini mar- 10 tiris anno etc.b 43. Premissa conclusa sunt Núrenberge die sabbati post festum Valentini martiris anno etc. 43. 1143 Febr. 16 1443 Febr. 16 45. Erwiderung des [päpstlichen Gesandten ] Johannes von Carvajal auf die Folgerungen Tudes- H2J Fedr. 12 chis (nr. 42) aus der Antwort P. Eugens. [1413 Februar 17 od. 182 Nürnberg]. oder 18) 15 A aus Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4134 fol. 115ab cop. ch., eingefügt der Rede Carvajals nr. 59. B coll. Wolfenbütiel L.-R. cod. Helmst. 797 fol. 128b 129a cop. ch. Uberschrift Replicant [Vorlage Replicat] Carvayal et sui adjutores contra domini Panormitani conclusiones infra positas [vol. Forl. D unserer nr. £2]. [I] Vera conclusio contra primam Basiliensium: ex responso sanetissimi domini nostri colligi non potest, quod sanctitas sua dubitet de domini nostri regis Romanorum electione; sed illud responsum ostendit, quod sua beatitudo electum eum canonice scit et de sua electione 20 letatur. [2] Vera conclusio contra secundam Basiliensium: quod verba posita in responso domini nostri sanctissimi, scilicet „impungnant fidem catholicam, saluti innumerabilium animarum contradicunt, dei ordinacioni resistunt et apertos hostes“ etc., non referuntur ad principes nec de eis intelligi possunt. [3] Vera conclusio contra terciam Basiliensium: dominus noster sanctissimus non reputat Christianissimum dominum regem et principes electores precisosd ab ecclesia, sed filios ecclesie peculiares, nec diffidit de eorum obedientia. bene monet, quod in obedientia perse- verent, que est de necessitate salutis. [4] Vera conclusin contra quartam Basiliensium: dominus noster sanctissimus non vide- 3o tur dampnare neutralitatem nec animorum suspensionem per illa verba scilicet „quam Christi fides ignorat" et per illa „non videmus, quomodo admitti debent ad concilium et in“ eo con- sedere neutrales", quia neutralitatem bona intencione factam, ut calliditatibus Basiliensium resisteretur, judicavit et judicat sanctitas sua. [5] Vera conclusio contra quintam Basiliensium: secundum evangelicam doctrinam, 35 patrumf regulas, instituta principum ecclesia Romana mater est fidei et magistra. [6] Vera resolutio contra resolucionem Basiliensium: nullus error potest colligi ex respon- sione domini nostri, sed omnia, que in responsione continentur, ins litteris sanctis scripta leguntur. nec subterfugit congregare concilium, sed congruum modum dath; nec alius sic rebus stantibus dari potest sine divisione ecclesie et regum injuria, capitulum „Frequens“3 40 non habet locum in presenti currente casu; et si in hoc casu disponit, satisfactum est! ei ; dominus noster sanctissimus non estk depositus ab universali synodo, quia synodus non 25 a) D wegeren. b) C domini. c) om. H. d) sm. A prescisos, B prexitos. 4 om. A. f) B putrumque. g) om. AB. h) B dedit. ij Besse. k) in A folgt durchstrichen damnotua ab uni. Dieser Ratschlag über eine schriftliche Verstan. 45 digung zwischen König und Kurfürsten vor Zu- sammentritt des neuen RT. ist seitens des Konige, coweil wir wissen, völlig unbeachtet geblieben — gan2 im Gegensztz 2u dem Ratschlag in art. 3 über die Vor- bereitungeines 3. Konzils (rgl. Martini-ET. Abt.Ba). 2 Wegen der Datierung vgl. Einleitung S. 69 Z. 36 ff. 3 Vgl. S. 88 Anm. 3.
Strana 110
110 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. I1413 potest dici universalis, que ecclesiam non audit vel cui ecclesia contradicit. hoc, quod Basi- Febr. 17 oder 18/ lienses dicunt, maxime injuriosum est toti ecclesie. dicunt se representare universalem eccle- siam in presumpta deposicione sanctissimi domini nostri, et in ea noluerunt representari im- perator nec reges Christianitatis et prelati, pariter ergo arguunt istos, qui noluerunt represen- tari, esse extra ecclesiam. est ergo fumus caligine plenus obtenebrans oculos stolidorum super- 5 bus sermo Basiliensium. C. Schenkungen, Briefwechsel und Berichte nr. 46—49. 1443 46. Weinschenkungen Nürnbergs zur Zeit des Reichstages daselbst. 1443 Januar 9 bis Jan. 9 März 21 [Nürnberg]. bir Mdrz 21 Aus Nürnbery St.-A. Amts- und Standbücher nr. 315 (fräher Schenkbuch 1422-1445) 10 fol. 1708-171 b not. ch. 1443 Jan. 9 bis Fobr. 8 1í3 Febr. 9 bir Mdrz 21 [I. In der mmölften Bürgermeisterperinde des Rechnungajahres 1442, d. i. feria 4. post Erhardi bis feria 4. post purificacionis:] propinavimus hern Conraten Marschalck von Bappenheym 6 qr., facit 18 s. — item doctori Kunhofer 6 qr., facit 18 s. — item viern von Bamberg 6 qr., facit 18 s. — item hern Gorgen von Schawnberg, hern Gôrgen von Kinßperg, Mathes und Heintzen von Liechtenstein und Michel von Hermstat 15 12 qr., facit 1 lb. newl 16 s. — item den von Bayrrewt (holten ein urtail) 4 qr., facit 12 s. —item hern Jo- hannsen von Eyb, vicari zu Eysteten 6 qr., facit 18 s. — item Peter Zollner von Windsheim 4 qr., facit 12 s. — item Emeran Muckentaler 4 qr., facit 12 s. — marggraff Johansen und marggraff Albrechten 32 qr., facit 4 lb. n. 16 s. — item Hansen Fladung von Sweinfurt 4 qr., facit 12 s. — item herr Conraten Marschalck und herr Jacob Truchses 12 qr., facit 11b, n, 16 s. — item Hansen Kuchenmeister von Newburg 8 qr., 20 facit 1 lb. n. 4 s. — item den von Amberg und Sulczpach auf ein hochzeit hie 16 qr., facit 2 lb. n. 8 s. — item dem burgermeister von Stetin 6 qr., facit 18 s. — item Walther Swarezenberg von Franckfurt2 6 qr., facit 18 s. — item der bischôve von Maidburg und Premen reten 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — item dem jüngern von Haideck 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — item zwaien des rats vom Newenmarckt° 4 qr., facit 12 s. [2. In der dreizehnten Bürgermeisterperiade des Rechnungsjahres 1442, d. i. foria 4. post purificacionis 25 propinavimus Hansen Pock, der von Meintz bottschaft, 6 qr., bis feria 5. in die sancti Benedicti.] facit 18 s. — herren Heinrichen von Hawsen und herrn Ulrich Sack, des von Sachssen rête, 12 qr., facit 1 1b. n. 16 s. — den von der Newenstat (holten ein urtail) 4 qr., facit 16 s. — des bischofs von Mentz reten meister Heinrichen Lupi und meister Helbig 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — meister Johan von Franckfurt, des bischofs von Trier rate, 6 qr., facit 18 s.— dem apt von Hailsprunn 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — meister so Hansen Sachssen, des bischofs von Saltzpurg râte, 6 qr., facit 18 s. — des bischofs von Halberstat rate 6 qr., facit 18 s. — dem bischof von Kynsee 16 qr., facit 2 lb. n. 8 s. — meister Dietrich Poxstorff, herr Heinrichen Henghart und eim unterkanzler, des von Sachesen reten, 12 qr., facit 1 lb. n. 16 s. — herr Caspar Slicken4 16 qr., facit 2 lb. n. 8 s. — dem brobst von Perlin und eim doctori, des margraven rete von Bran- demburg, 10 qr., facit 1 1b. n. 10 s. — hern Hansen vom Ratenhan und zweien Truchsessen 10 qr., facit 35 1 lb. n. 10 s. — Eyteln Westernach 4 qr., facit 12 s. — herren Hansen Schaneken von Bamberg 6 qr., facit 18 s, — meister Johann von Lyntz und eim kanzler, des bischofs von Koln reten, 10 qr., facit 1 lb. n. 10 s. — des alten pabst bottschaft Johan Karmigal 10 qr., facit 1 lb. n. 10 s. — meister Niclas Bachrach und meister Johan Guldeinkoppf 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s.,des pfalzgrafen vom Reyn rêten. — herru Hartung Glux 6 qr., facit 18 s. — item Hanscn Lantschad und eim von Helmstat und dem lantschreiber von Amberg, 40 herzog Fridrichs von der Pfalez rêten, 10 qr., facit 1 lb. n. 10 s. — meister Heinrichen Übelein von Bamberg 4 qr., facit 12 s. — item eim von Eger 4 qr., facit 12 s. — herrn Boß Vieztum undb Gorgen von Bebemburg, des von Sachssen reten, 14 qr., facit 2 lb. n. 3 s. 4hlr. — Herman Tzitericz und Hansen Pock auß der Slesii 1443 10 qr., facit 1 lb. n. 10 s. — doctori Goswein, meister Hansen Marquardi unsers ratschreibers bruder. Jan. 9 bfs 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — dem abt zum heiligen crewez von Swebisch-Werd 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — hern 45 März 21 Herman Flosser von Wirezpurg 4 qr., facit 12 s. a) om A. b) em.; Vorl. von. 1 Vgl. Hegel in den Chroniken der deutschen Stadte 1, 244 ff. Uber die Graandtschaften Fraakfurts nach Nürn- berg vgl. S. 77 Anm. 1. s Vgl. S. 77 Anm. I. “ Im Nürnberger Jahresregister IV fol. 470b ist unter den Ausgaben der 14. Frage (2w. Febr. 6 und März 6) vermerkt: Item 6 1b. 11 sh. 6 hlr. hat Jacob Craftshover verzert mit 9 pferden, als er mit herr Caspar Slicken rait gen Bamberg; weiterhin: Item so I guldein unsers herrn kunigs botten zu stewr an der zerung und furgab, wie in der jung von Haidecke berawbt solte haben.
110 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. I1413 potest dici universalis, que ecclesiam non audit vel cui ecclesia contradicit. hoc, quod Basi- Febr. 17 oder 18/ lienses dicunt, maxime injuriosum est toti ecclesie. dicunt se representare universalem eccle- siam in presumpta deposicione sanctissimi domini nostri, et in ea noluerunt representari im- perator nec reges Christianitatis et prelati, pariter ergo arguunt istos, qui noluerunt represen- tari, esse extra ecclesiam. est ergo fumus caligine plenus obtenebrans oculos stolidorum super- 5 bus sermo Basiliensium. C. Schenkungen, Briefwechsel und Berichte nr. 46—49. 1443 46. Weinschenkungen Nürnbergs zur Zeit des Reichstages daselbst. 1443 Januar 9 bis Jan. 9 März 21 [Nürnberg]. bir Mdrz 21 Aus Nürnbery St.-A. Amts- und Standbücher nr. 315 (fräher Schenkbuch 1422-1445) 10 fol. 1708-171 b not. ch. 1443 Jan. 9 bis Fobr. 8 1í3 Febr. 9 bir Mdrz 21 [I. In der mmölften Bürgermeisterperinde des Rechnungajahres 1442, d. i. feria 4. post Erhardi bis feria 4. post purificacionis:] propinavimus hern Conraten Marschalck von Bappenheym 6 qr., facit 18 s. — item doctori Kunhofer 6 qr., facit 18 s. — item viern von Bamberg 6 qr., facit 18 s. — item hern Gorgen von Schawnberg, hern Gôrgen von Kinßperg, Mathes und Heintzen von Liechtenstein und Michel von Hermstat 15 12 qr., facit 1 lb. newl 16 s. — item den von Bayrrewt (holten ein urtail) 4 qr., facit 12 s. —item hern Jo- hannsen von Eyb, vicari zu Eysteten 6 qr., facit 18 s. — item Peter Zollner von Windsheim 4 qr., facit 12 s. — item Emeran Muckentaler 4 qr., facit 12 s. — marggraff Johansen und marggraff Albrechten 32 qr., facit 4 lb. n. 16 s. — item Hansen Fladung von Sweinfurt 4 qr., facit 12 s. — item herr Conraten Marschalck und herr Jacob Truchses 12 qr., facit 11b, n, 16 s. — item Hansen Kuchenmeister von Newburg 8 qr., 20 facit 1 lb. n. 4 s. — item den von Amberg und Sulczpach auf ein hochzeit hie 16 qr., facit 2 lb. n. 8 s. — item dem burgermeister von Stetin 6 qr., facit 18 s. — item Walther Swarezenberg von Franckfurt2 6 qr., facit 18 s. — item der bischôve von Maidburg und Premen reten 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — item dem jüngern von Haideck 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — item zwaien des rats vom Newenmarckt° 4 qr., facit 12 s. [2. In der dreizehnten Bürgermeisterperiade des Rechnungsjahres 1442, d. i. foria 4. post purificacionis 25 propinavimus Hansen Pock, der von Meintz bottschaft, 6 qr., bis feria 5. in die sancti Benedicti.] facit 18 s. — herren Heinrichen von Hawsen und herrn Ulrich Sack, des von Sachssen rête, 12 qr., facit 1 1b. n. 16 s. — den von der Newenstat (holten ein urtail) 4 qr., facit 16 s. — des bischofs von Mentz reten meister Heinrichen Lupi und meister Helbig 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — meister Johan von Franckfurt, des bischofs von Trier rate, 6 qr., facit 18 s.— dem apt von Hailsprunn 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — meister so Hansen Sachssen, des bischofs von Saltzpurg râte, 6 qr., facit 18 s. — des bischofs von Halberstat rate 6 qr., facit 18 s. — dem bischof von Kynsee 16 qr., facit 2 lb. n. 8 s. — meister Dietrich Poxstorff, herr Heinrichen Henghart und eim unterkanzler, des von Sachesen reten, 12 qr., facit 1 lb. n. 16 s. — herr Caspar Slicken4 16 qr., facit 2 lb. n. 8 s. — dem brobst von Perlin und eim doctori, des margraven rete von Bran- demburg, 10 qr., facit 1 1b. n. 10 s. — hern Hansen vom Ratenhan und zweien Truchsessen 10 qr., facit 35 1 lb. n. 10 s. — Eyteln Westernach 4 qr., facit 12 s. — herren Hansen Schaneken von Bamberg 6 qr., facit 18 s, — meister Johann von Lyntz und eim kanzler, des bischofs von Koln reten, 10 qr., facit 1 lb. n. 10 s. — des alten pabst bottschaft Johan Karmigal 10 qr., facit 1 lb. n. 10 s. — meister Niclas Bachrach und meister Johan Guldeinkoppf 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s.,des pfalzgrafen vom Reyn rêten. — herru Hartung Glux 6 qr., facit 18 s. — item Hanscn Lantschad und eim von Helmstat und dem lantschreiber von Amberg, 40 herzog Fridrichs von der Pfalez rêten, 10 qr., facit 1 lb. n. 10 s. — meister Heinrichen Übelein von Bamberg 4 qr., facit 12 s. — item eim von Eger 4 qr., facit 12 s. — herrn Boß Vieztum undb Gorgen von Bebemburg, des von Sachssen reten, 14 qr., facit 2 lb. n. 3 s. 4hlr. — Herman Tzitericz und Hansen Pock auß der Slesii 1443 10 qr., facit 1 lb. n. 10 s. — doctori Goswein, meister Hansen Marquardi unsers ratschreibers bruder. Jan. 9 bfs 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — dem abt zum heiligen crewez von Swebisch-Werd 8 qr., facit 1 lb. n. 4 s. — hern 45 März 21 Herman Flosser von Wirezpurg 4 qr., facit 12 s. a) om A. b) em.; Vorl. von. 1 Vgl. Hegel in den Chroniken der deutschen Stadte 1, 244 ff. Uber die Graandtschaften Fraakfurts nach Nürn- berg vgl. S. 77 Anm. 1. s Vgl. S. 77 Anm. I. “ Im Nürnberger Jahresregister IV fol. 470b ist unter den Ausgaben der 14. Frage (2w. Febr. 6 und März 6) vermerkt: Item 6 1b. 11 sh. 6 hlr. hat Jacob Craftshover verzert mit 9 pferden, als er mit herr Caspar Slicken rait gen Bamberg; weiterhin: Item so I guldein unsers herrn kunigs botten zu stewr an der zerung und furgab, wie in der jung von Haidecke berawbt solte haben.
Strana 111
C. Schenkungen, Briefwechsel und Berichte nr. 46—48. 111 47. Schenkungen1 Nürnbergs an gen. königliche Gesandte aus Anlaß des Reichstages daselbst. 1443 szw. Februar 6 und 212 Nürnberg]. 1443 ſz. Fehr. 6 tud 21] Aus Nurnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 489ab nott. ch. coaevae, und zwar art. I auf fol. 489a unter der Uberschrift Künigschenk, art. 2 unter Schenk fürsten und herren. [I] Item hern Caspar Slicken canzler, als er her kam auf den kunglichen tage purificacionis Marie 1143 anno 43, ein silbrein vergulten gefüeßten pecher, wag 6 mark 51/, lot, die mark umb 12 guldein. facit 76 gul- Febr. ? dein 1/2 ort. — item 5 sh. von demselben pecher außzubereiten. — item 6 1b. n. 10 sh. umb visch ; schankt man auch herr Caspar zu dem wein, als im schenkpuch geschriben steet 3. [2] Item 6 1b. n. 10 sh. 6 hlr. umh visch ; schankt man dem von Kymsec unsers herren kûnigs rate, 10 als er auch auf dem tage purificacionis von unsers herren kungs wegen hie was, zu dem wein, als im schenk- Febr.2 buch geschriben steet 4. 48. Aufzeichnungen des Johannes von Segovia über die Beschlüsse des Nürnberger RT. und die Jan. 14 bir Stellungnahme des Konzils zur Antwort P. Eugens IV. Januar 14 bis Februar 25. Febr. 23 15 A aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 294b-295a (Jo. de Segovia lib. 19 cap. 15) cop. mb. B coll. Rom Bibl. Fat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 329ab (Segovia l. c.) cop. ch. In Florenz Bibl. Laur. Plut, 16 cod. 11 fol. 359ab (Seg. l. c.). — Rom Bibl. Pat. cod. Vat. lat. 4183 fol. 258b�259a. — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 355ab. Druck: Monumenta conciliorum 3, 1267 ff. [I] Que autem fuerit ad illam [scil. peticionem Romanorum regis et electorum imperii] 20 Florencie data" responsio, in noticiam patrum venit die 14. januarii" et die 25. hujus [scil. februarii], quid superordinatumb extiterit in dieta Núrenbergensi ad festum purificacionis, profecto differenter multo ab eo, quod inibi manifestatis responsionibus utrimque habitis fiendum existimabatur. propter quod magnopere ab inicio anni hujus insteterunt patres, ut ad illam persolemnis legacio destinaretur. sed eventus ostendit gratis accessuram fuisse, cum 25 vix aliis quam oratoribuse regis Romanorum et electorum imperii convenientibus id, quod commune erat omnibus Germanied dietis, aliam parere dietam", non plene effecerit, remissione ad Romanorum regem et electores imperii, quatenus de loco disponerent, tempore quoque. sic enim dicit scriptura illorum multis ex patribus concilii notificata, preambulo et quibusdam, in que non omnes conveniebant, omissis: [es folgen die in der rechten Spalte unserer nr. 44 30 abgedruckten artt. 2—4 und 6 des Abschiedes.] [2] fuit preterea eciam in scriptis Basilee notificatum, quod recedere a loco volentibus oratoribus ipsis comparuerat Joannes Carvajal, nuncius olim Eugenii, hujus parte certas faciens interrogaciones et* excusaciones vel modi- ficaciones quasdam apponens responsioni per illum date, que hujus tempore scripture, ut fieret specificacio, non occurrere?. sed id dicitur, quod divulgata prefata responsione olim 35 Eugenii estf copia cardinalibus“ aliisque communicata, in adversum illius multa adicientibus multis. biduo sequenti? cardinalis Panormitanus scripto eciam publicavit, ex ipsa elici respon- sione quinque conclusiones. quarum prima usw.: es folgt ein Auszug aus unserer nr. 42]. collecta Febr. 25 Jan. I8 [Jan. 18] a) sm.; A R dato responso. b) B supraordinatum. c] em.; A Boratorum. d) B Germanice. el H vel- A add. vol. 1) am. AB et. 40 1 Mil dem Inhalt dieser Aufzeichnungen stimmt vollkommen überein, was in den Städtechroniken, 3 397 f. aus dem Nürnberger Schenkbuch (Nürnberg St. A. Mss. nr. 487 fol. 35b nott. ch. coaeuae) abge- druckt ist; nur sind dori die 5 Schillinge für Aue- 45 stattung des Bechers jortgelaasen. Ein Abdruck er- übrigl sich also für uns. Das Datum ergibt sich teile aus nr. 46 art. 2, teils aus nr. 49. 3 Vgl. nr. 46 art. 2. 4 Vgl. ebenda. 5 Die Vorlage A unserer nr. 43 nennt den 13. Jan. Vgl. dort die Quellenbeschreibung. * Vgl. dasselbe Witzwort bei Enea Silvio (Wolkan I, I nr. 139). das Foigt (Enea Silvio I, 333 Anm. I) auf den Kard. Aleman zurück ührt. 7 Wohl nr. 45. D. i. den Kardindlen Felix' V. »Es kunn zweifelhaft sein, mit welchem der in art. I genannten Dalen diese Angabe in Verbindung zu bringen ict, ob mit dem 14. Jan. oder dem 25. Febr. Das erstere scheint wahracheinlicher. 50
C. Schenkungen, Briefwechsel und Berichte nr. 46—48. 111 47. Schenkungen1 Nürnbergs an gen. königliche Gesandte aus Anlaß des Reichstages daselbst. 1443 szw. Februar 6 und 212 Nürnberg]. 1443 ſz. Fehr. 6 tud 21] Aus Nurnberg St.-A. Jahresregister IV fol. 489ab nott. ch. coaevae, und zwar art. I auf fol. 489a unter der Uberschrift Künigschenk, art. 2 unter Schenk fürsten und herren. [I] Item hern Caspar Slicken canzler, als er her kam auf den kunglichen tage purificacionis Marie 1143 anno 43, ein silbrein vergulten gefüeßten pecher, wag 6 mark 51/, lot, die mark umb 12 guldein. facit 76 gul- Febr. ? dein 1/2 ort. — item 5 sh. von demselben pecher außzubereiten. — item 6 1b. n. 10 sh. umb visch ; schankt man auch herr Caspar zu dem wein, als im schenkpuch geschriben steet 3. [2] Item 6 1b. n. 10 sh. 6 hlr. umh visch ; schankt man dem von Kymsec unsers herren kûnigs rate, 10 als er auch auf dem tage purificacionis von unsers herren kungs wegen hie was, zu dem wein, als im schenk- Febr.2 buch geschriben steet 4. 48. Aufzeichnungen des Johannes von Segovia über die Beschlüsse des Nürnberger RT. und die Jan. 14 bir Stellungnahme des Konzils zur Antwort P. Eugens IV. Januar 14 bis Februar 25. Febr. 23 15 A aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 294b-295a (Jo. de Segovia lib. 19 cap. 15) cop. mb. B coll. Rom Bibl. Fat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 329ab (Segovia l. c.) cop. ch. In Florenz Bibl. Laur. Plut, 16 cod. 11 fol. 359ab (Seg. l. c.). — Rom Bibl. Pat. cod. Vat. lat. 4183 fol. 258b�259a. — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 355ab. Druck: Monumenta conciliorum 3, 1267 ff. [I] Que autem fuerit ad illam [scil. peticionem Romanorum regis et electorum imperii] 20 Florencie data" responsio, in noticiam patrum venit die 14. januarii" et die 25. hujus [scil. februarii], quid superordinatumb extiterit in dieta Núrenbergensi ad festum purificacionis, profecto differenter multo ab eo, quod inibi manifestatis responsionibus utrimque habitis fiendum existimabatur. propter quod magnopere ab inicio anni hujus insteterunt patres, ut ad illam persolemnis legacio destinaretur. sed eventus ostendit gratis accessuram fuisse, cum 25 vix aliis quam oratoribuse regis Romanorum et electorum imperii convenientibus id, quod commune erat omnibus Germanied dietis, aliam parere dietam", non plene effecerit, remissione ad Romanorum regem et electores imperii, quatenus de loco disponerent, tempore quoque. sic enim dicit scriptura illorum multis ex patribus concilii notificata, preambulo et quibusdam, in que non omnes conveniebant, omissis: [es folgen die in der rechten Spalte unserer nr. 44 30 abgedruckten artt. 2—4 und 6 des Abschiedes.] [2] fuit preterea eciam in scriptis Basilee notificatum, quod recedere a loco volentibus oratoribus ipsis comparuerat Joannes Carvajal, nuncius olim Eugenii, hujus parte certas faciens interrogaciones et* excusaciones vel modi- ficaciones quasdam apponens responsioni per illum date, que hujus tempore scripture, ut fieret specificacio, non occurrere?. sed id dicitur, quod divulgata prefata responsione olim 35 Eugenii estf copia cardinalibus“ aliisque communicata, in adversum illius multa adicientibus multis. biduo sequenti? cardinalis Panormitanus scripto eciam publicavit, ex ipsa elici respon- sione quinque conclusiones. quarum prima usw.: es folgt ein Auszug aus unserer nr. 42]. collecta Febr. 25 Jan. I8 [Jan. 18] a) sm.; A R dato responso. b) B supraordinatum. c] em.; A Boratorum. d) B Germanice. el H vel- A add. vol. 1) am. AB et. 40 1 Mil dem Inhalt dieser Aufzeichnungen stimmt vollkommen überein, was in den Städtechroniken, 3 397 f. aus dem Nürnberger Schenkbuch (Nürnberg St. A. Mss. nr. 487 fol. 35b nott. ch. coaeuae) abge- druckt ist; nur sind dori die 5 Schillinge für Aue- 45 stattung des Bechers jortgelaasen. Ein Abdruck er- übrigl sich also für uns. Das Datum ergibt sich teile aus nr. 46 art. 2, teils aus nr. 49. 3 Vgl. nr. 46 art. 2. 4 Vgl. ebenda. 5 Die Vorlage A unserer nr. 43 nennt den 13. Jan. Vgl. dort die Quellenbeschreibung. * Vgl. dasselbe Witzwort bei Enea Silvio (Wolkan I, I nr. 139). das Foigt (Enea Silvio I, 333 Anm. I) auf den Kard. Aleman zurück ührt. 7 Wohl nr. 45. D. i. den Kardindlen Felix' V. »Es kunn zweifelhaft sein, mit welchem der in art. I genannten Dalen diese Angabe in Verbindung zu bringen ict, ob mit dem 14. Jan. oder dem 25. Febr. Das erstere scheint wahracheinlicher. 50
Strana 112
112 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. Jan.14 hec summatim ex scriptis Panormitani in dictam responsionem. super qua eciam qualiter bis Febr. 25 plenius scripsit1 cardinalis sancti Calixti, notando quam multa ex verbis in eadem contentis. sed quia non sie publice ut Panormitanus notificavit et rursus breviande relacionis causa, nec summarie de contentis in hujusmodi allegacione describitur in eum precipue tendente effectum, quod ex verbis predicte responsionis pateret perspicue, quam ex illis aut nulla apud ipsum olim Eugenium esset reverencia atque veneracio auctoritatis generalium conci- liorum et quam toto nisu refugeret celebracionem concilii generalis fiendam in libertate, quo amplius requirebatur, dictis suis operibus quoque id ipsum peramplius manifestando. tenor dicte responsionis sequitur [es tolgt unsere nr. 29]. 5 1443 49. Nürnberg an gen. Städte: Nachricht über Besuch und Handlungen des Reichstages. 1443 10 Febr. Februar 21-23 Nürnberg. 21-23 An Ulm [IJ; A aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 16 fol. 21a cop. ch. — Druck: Städtechroniken 3, 398 Анж. I. An Windsheim [2J: B coll. ebenda fol. 21b. [1] Auf eine abermaligs2 Erkundigung Ulms über Fortgang oder Verschtebung des kgl. Tages er- 15 widert Nürnberg am 21. Febr. (feria quinta ante cathedram Petri), das itzunt der erwirdig fürst her Silvester bischof zu Kymsee, her Caspar Slick canzler und meister Thomas Haselbach doctor geistlicher rechten von wegen des allerdurchluchtigisten fursten unsers gnedigisten herrn des Romischen küngsa und sust der andern unser gnedigen herren der kurfürsten botscheftob hie gewesen, die nû alle von hinnen gescheiden sein. soc hat auch babst Eugenius einen doctor her geschickt, der noch also 20 hie ligt. und vernemen nicht, das ichts hie gehandelt oder beslossen sei, dann das die laut hie ist, das der vorgenant unser gnedigister herre der Romisch kûng in einem halbend jar einen andern tag setzen und den andern Cristenlichen kûngen fursten und herren verkunden und zuschreiben sull. wenn aber und wahin in derselben zoite soin künglich majostat den genanten tag setzen werde, das ist, als wir versten, derselben seiner kunglichen majestat heimgesetzt. sust wissen wir nicht eigenschaft von den dingen. 25 [2] Fast wörtlich wird am 23. Febr. (in vigilia Mathie apostoli) auch der Stadt Windaheim auf eine Anfrage über den kgl. Tag geantwortet, wabei aber die Erwähnung der päpstlichen Gesandtschaft fortgelassen und am Schluß noch beigejügt ist: so vermerken wir auch nicht, das die obgenanten unsers 1443 gnedigisten herrn des kungs rete mit seiner majestat insigel hie icht gehandelt oder das sie imands umb Febr. 21�23 eincherlei confirmation hie ersucht die außpracht oder erworben habe. 30 a) B add. etc. b) in B am Rande mit Vermeisung. c) Bom. so — ligt. d) B add., tohl nachtrdglich, schirst, 1 nr. 43, zgl. Einl. S. 69. 2 Vgl. nr. 35.
112 Reichstag zu Nürnberg vom 2. bis 16. Februar 1443. Jan.14 hec summatim ex scriptis Panormitani in dictam responsionem. super qua eciam qualiter bis Febr. 25 plenius scripsit1 cardinalis sancti Calixti, notando quam multa ex verbis in eadem contentis. sed quia non sie publice ut Panormitanus notificavit et rursus breviande relacionis causa, nec summarie de contentis in hujusmodi allegacione describitur in eum precipue tendente effectum, quod ex verbis predicte responsionis pateret perspicue, quam ex illis aut nulla apud ipsum olim Eugenium esset reverencia atque veneracio auctoritatis generalium conci- liorum et quam toto nisu refugeret celebracionem concilii generalis fiendam in libertate, quo amplius requirebatur, dictis suis operibus quoque id ipsum peramplius manifestando. tenor dicte responsionis sequitur [es tolgt unsere nr. 29]. 5 1443 49. Nürnberg an gen. Städte: Nachricht über Besuch und Handlungen des Reichstages. 1443 10 Febr. Februar 21-23 Nürnberg. 21-23 An Ulm [IJ; A aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 16 fol. 21a cop. ch. — Druck: Städtechroniken 3, 398 Анж. I. An Windsheim [2J: B coll. ebenda fol. 21b. [1] Auf eine abermaligs2 Erkundigung Ulms über Fortgang oder Verschtebung des kgl. Tages er- 15 widert Nürnberg am 21. Febr. (feria quinta ante cathedram Petri), das itzunt der erwirdig fürst her Silvester bischof zu Kymsee, her Caspar Slick canzler und meister Thomas Haselbach doctor geistlicher rechten von wegen des allerdurchluchtigisten fursten unsers gnedigisten herrn des Romischen küngsa und sust der andern unser gnedigen herren der kurfürsten botscheftob hie gewesen, die nû alle von hinnen gescheiden sein. soc hat auch babst Eugenius einen doctor her geschickt, der noch also 20 hie ligt. und vernemen nicht, das ichts hie gehandelt oder beslossen sei, dann das die laut hie ist, das der vorgenant unser gnedigister herre der Romisch kûng in einem halbend jar einen andern tag setzen und den andern Cristenlichen kûngen fursten und herren verkunden und zuschreiben sull. wenn aber und wahin in derselben zoite soin künglich majostat den genanten tag setzen werde, das ist, als wir versten, derselben seiner kunglichen majestat heimgesetzt. sust wissen wir nicht eigenschaft von den dingen. 25 [2] Fast wörtlich wird am 23. Febr. (in vigilia Mathie apostoli) auch der Stadt Windaheim auf eine Anfrage über den kgl. Tag geantwortet, wabei aber die Erwähnung der päpstlichen Gesandtschaft fortgelassen und am Schluß noch beigejügt ist: so vermerken wir auch nicht, das die obgenanten unsers 1443 gnedigisten herrn des kungs rete mit seiner majestat insigel hie icht gehandelt oder das sie imands umb Febr. 21�23 eincherlei confirmation hie ersucht die außpracht oder erworben habe. 30 a) B add. etc. b) in B am Rande mit Vermeisung. c) Bom. so — ligt. d) B add., tohl nachtrdglich, schirst, 1 nr. 43, zgl. Einl. S. 69. 2 Vgl. nr. 35.
Strana 113
Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. Der zu Martini 1443 nach Nürnberg einberwfene Reichstag verdankte dem Beschluß des Nürnberger Lichtmeßtages 1443 sein Entstehen. Für seine Bewertung und Bezeichnung als „Reichstag“ müssen dieselben Erwägungen gelten, die uns dazu gebracht haben, jenen Lichtmeßtag bereits als Reichstag anzusprechen, dieses Mal sogar in noch bevorzugtem Maße. Man wolle wiederum beachten: Was an äußeren Merkmalen hinderlich sein kann, im Martini- lage einen ordentlichen Reichstag zu sehen, ist hauptsächlich das Fehlen von Einladungen an die Stadte. Weniger ausschlaggebend ist, daß der König im Wortlaut der übrigen Einladungen 10 den Tag nicht als einen „gemeinen Tag“ bezeichnet hat. Die Stadte haben eine solche Zurücksetzung schr deullich emplunden, weshalb sie sich zu eigenem Handeln „wegen der bedenklichen Zeitläufte" zusammenfinden wollten. Das aber war der entscheidende Grund, aus dom sie nicht zum Reichstag selbst geladen worden sind1; denn über Reichsangelegenheiten, die den Städten zu beraten vordringlich schien, etwa über die Landfriedensfrage, sollte dieser Martinitag nicht befinden; ihm 15 war nur die Lösung der Kirchenjrage als Aufgabe gestellt. Uber die Bedeutung des Tages sind sich auch die Stadte keineswegs im unklaren gewesen; das beweist dentn Nürnbergs Entrüstung darüber, daß der König ganz im Gegensatz zu früheren Kaisern und Königen die Städte bei der Einladung ibergangen habe, wie das Verhalten Frankfurts, das unaujgefordert einen Beohachter zum Reichstag enisandt hatte. Uberhaupt wwrde gerade die- 20 sem Tage selbst allerseits gröfte Beachtung geschenkt, wie auch die Vorbereitungen dazu auf seiten des Königs und einzelner Reichsstände ganz außergewöhnlich gewesen sind. Man sicht jedenfalls, daß die Zeitgenossen der Nürnberger Versammlung zu Martini mit großer Erwartung, als einem jür das Reich entscheidenden Tage, entgegengeschen haben. Wenn demgegenüber dieser Tag nach langer Dauer zur kläglichen Bedeutungslosigkei in der 25 Folge der Reichstagsverhandlungen iher die Kirchenfrage herabgesunken ist, so hat das an mancherlei Umständen gelegen, zu denen in erster Linie das Fernbleiben des Königs zu rechnen ist. Man wird sich zum Verständnis der damaligen Verhälewisse daran erinnern müssen, welchen Schwierigkeiten und Anfgaben Kg. Friedrich bei seiner Rückkehr von der Krönungs- und Schwei- zerreise gegenübergestanden hat. Da waren zundchst die Auseinandersetzungen mit svinem Bruder Hzg. Albrecht über dessen Mitherrschaft in den Österreichischen Erblanden, die in RTA. 16 (S. 147 ff.) bereits ausführlicher behandelt worden sind; für den weiteren Verlauf dieses von mancherlei Zwischenfällen begleitelen innerösterreichischen Bruderzwistes bis zur vorläufigen Aussöknung beider Brüder im Vertrage von Wiener Neustadt2 darf auf die einschlägigen Darstellungen, insbesondere bei Chmel, 35 verwiesen werden. Ahnliche innerpolitische Schwierigkeiten bestanden damals für den König als Verweser des Landes Tirol, das ihm bzw. seinem Mündel Sigmund von Hzg. Albrecht von Öster- 30 Man beachte übrigens, daß Kg. Friedrich selbst in mehreren Schreiben (unseren nrr. 60 und 61 und Wolkan I, 2 ur. XXVII) von einer Teilnahme der 40 Städte am kommenden RT. spricht. 2 Vom 36. März 1413, vgl. Chmel, Reg. ur. 1398. Deutsche Reienstags-Akten XVII. 8
Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. Der zu Martini 1443 nach Nürnberg einberwfene Reichstag verdankte dem Beschluß des Nürnberger Lichtmeßtages 1443 sein Entstehen. Für seine Bewertung und Bezeichnung als „Reichstag“ müssen dieselben Erwägungen gelten, die uns dazu gebracht haben, jenen Lichtmeßtag bereits als Reichstag anzusprechen, dieses Mal sogar in noch bevorzugtem Maße. Man wolle wiederum beachten: Was an äußeren Merkmalen hinderlich sein kann, im Martini- lage einen ordentlichen Reichstag zu sehen, ist hauptsächlich das Fehlen von Einladungen an die Stadte. Weniger ausschlaggebend ist, daß der König im Wortlaut der übrigen Einladungen 10 den Tag nicht als einen „gemeinen Tag“ bezeichnet hat. Die Stadte haben eine solche Zurücksetzung schr deullich emplunden, weshalb sie sich zu eigenem Handeln „wegen der bedenklichen Zeitläufte" zusammenfinden wollten. Das aber war der entscheidende Grund, aus dom sie nicht zum Reichstag selbst geladen worden sind1; denn über Reichsangelegenheiten, die den Städten zu beraten vordringlich schien, etwa über die Landfriedensfrage, sollte dieser Martinitag nicht befinden; ihm 15 war nur die Lösung der Kirchenjrage als Aufgabe gestellt. Uber die Bedeutung des Tages sind sich auch die Stadte keineswegs im unklaren gewesen; das beweist dentn Nürnbergs Entrüstung darüber, daß der König ganz im Gegensatz zu früheren Kaisern und Königen die Städte bei der Einladung ibergangen habe, wie das Verhalten Frankfurts, das unaujgefordert einen Beohachter zum Reichstag enisandt hatte. Uberhaupt wwrde gerade die- 20 sem Tage selbst allerseits gröfte Beachtung geschenkt, wie auch die Vorbereitungen dazu auf seiten des Königs und einzelner Reichsstände ganz außergewöhnlich gewesen sind. Man sicht jedenfalls, daß die Zeitgenossen der Nürnberger Versammlung zu Martini mit großer Erwartung, als einem jür das Reich entscheidenden Tage, entgegengeschen haben. Wenn demgegenüber dieser Tag nach langer Dauer zur kläglichen Bedeutungslosigkei in der 25 Folge der Reichstagsverhandlungen iher die Kirchenfrage herabgesunken ist, so hat das an mancherlei Umständen gelegen, zu denen in erster Linie das Fernbleiben des Königs zu rechnen ist. Man wird sich zum Verständnis der damaligen Verhälewisse daran erinnern müssen, welchen Schwierigkeiten und Anfgaben Kg. Friedrich bei seiner Rückkehr von der Krönungs- und Schwei- zerreise gegenübergestanden hat. Da waren zundchst die Auseinandersetzungen mit svinem Bruder Hzg. Albrecht über dessen Mitherrschaft in den Österreichischen Erblanden, die in RTA. 16 (S. 147 ff.) bereits ausführlicher behandelt worden sind; für den weiteren Verlauf dieses von mancherlei Zwischenfällen begleitelen innerösterreichischen Bruderzwistes bis zur vorläufigen Aussöknung beider Brüder im Vertrage von Wiener Neustadt2 darf auf die einschlägigen Darstellungen, insbesondere bei Chmel, 35 verwiesen werden. Ahnliche innerpolitische Schwierigkeiten bestanden damals für den König als Verweser des Landes Tirol, das ihm bzw. seinem Mündel Sigmund von Hzg. Albrecht von Öster- 30 Man beachte übrigens, daß Kg. Friedrich selbst in mehreren Schreiben (unseren nrr. 60 und 61 und Wolkan I, 2 ur. XXVII) von einer Teilnahme der 40 Städte am kommenden RT. spricht. 2 Vom 36. März 1413, vgl. Chmel, Reg. ur. 1398. Deutsche Reienstags-Akten XVII. 8
Strana 114
114 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. reich im Verein mit den Grafen von Cilli streitig gemacht wurde; im Jahre 1443 war diese von den Tiroler Ständen an Friedrich übertragene Vormundschaft abgelaufenl; sie wurde aber im Juli nochmals um 6 Jahre verlängert2, anscheinend um dadurch der Gefahr anderweitiger Ansprüche zu begegnen. Nebenher zogen in diesem Jahre die Ereignisse in und um Ungarn die Aufmerksamkeit des 5 Königs auf sich. Es galt hier für ihn, ebenfalls als Vormund, die Rechte des dreijährigen Ladislaus Posthumus gegenüber den Forderungen zu behawpten, die besonders nach dem unverschenen Tode der Königin-Witwe Elisabeth durch den Polenkonig Wladislaus auf die Regentschaft in Ungarnreich erhoben umrden. Zugleich drohte in Osten, in erster Linie dem Ungarnlande selbst, der Einfall der Türken. Um dieser doppelten Kriegsgejahr zu begegnen, hatle P. Eugen den 10 Kardinal Julian Cesarini entsandt3. Die Vermittlung dicses äußerst rührigen päpstlichen Le- gaten in den ungarischen Wirren geschah also in der bestimmten Absicht, die Beteiligten für den gemeinsamen Kampf gegen die Türken zu gewinnen. Es gelang ihm auch, einen Waffenstillstand zwischen dem Polenkonig und Kg. Friedrich im Sommer 1443 herbeizuführen, doch fehlten für Friedrich sämtliche Voraussstzungen zu einer Beteiligung am Türkenkrieg. Die Bekämpfung 15 des türkischen Heeres blieb zundchst noch Sache des Polenkonigs, der dabei ebenso wie Cesarini 1444 den Tod finden sollte. Gleichzeitig mit den Verhandlungen um Ungarn liefen verschiedene tractatus mit den Böh- men4. Hierbei stand die Frage der Wiederbesetzung des böhmischen Königsthrones im Vorder- grund — durch die damit verbundene Kurwürde auch eine Frage von reichspolitischer Tragweite5. 20 Seit Kg. Albrechts Tode war die böhmische Krone frei, und trotz lebhafter Umschau gelang es den Böhmischen Standen nicht, einen geeigneten Anwärter dafür zu finden. So hatte unter anderen Hzg. Albrecht von Baiern nach anfänglicher Zusage letztlich aus persönlichen Gründen auf die Annahme der Krone wieder verzichtet. Nach mancherlei weiteren fruchtlosen Versuchen und Verhandlangen waren die Böhmen schließlich im Jahre 1443 bereit, der schon von der Königin 25 Elisabeth von Ungarn angestrebten Einselzung ihres Sohnes Ladislaus Posthumus zuzustimmen, jalls Kg. Friedrich die Regentschaft für ihn übernehmen würde. Verhandlungen in dieser Richtung waren durch eine böhmische Gesandtschaft nach Wien im Mai 1443 mit dem Romischen König aufgenommen worden"; sie blieben aus nicht erkennbaren Griinden ohne Ergebnis und wurden im September und Oktober desselben Jahres eindringlicher wiederholl7. Da aber auch dieses Mal 30 Friedrich den bölmischen Forderungen nicht entsprach, blieb die böhmische Kronfrage noch wei- terhin ungelöst. Hinter diesen Hausmachts- und Ostfragen traten beim König damals die Forderungen der Reichspolitik sichtlich zurück, wenn auch nicht verkannt werden soll, daß bei der Festsetzung der verschiedenen Tagungen im Osten fast inmer gehörig auf die bevorstehenden Reihstage 35 Rücksicht genommen worden ist. Schwerer wiegt, daß sich latsächlich der König von den Reichs- tagen des Jahres 1443 durch seine österreichischen Angelegenheiten jernhalten ließ und sie da- durch zur Unfruchtbarkeit verdammte; aus den gleichen Gründen mußte der Nünberger Reichs- tag 1444 immer wieder verschoben werden. Wenn demgegenüber eine häufige Beschäftigung des Hofes mit den schwebenden kirchen-40 politischen Fragen zu beobachten ist, so geht man kaum ſehb, dahinter als treibende Krafte jene Hofkreise zu vermuten, die an der Lösung der Schismafrage irgendwie milarbeiten wolllen 1 Chmel, Reg. nr. 1481. 2 Chmel, Reg. nr. 1496 und Mat. nr. XXX. 3 Casarini selhat bezeichnet beides als Ansgaben seiner Gesandtschaft (im Briej an Enea Silvio vom I. Mai, Wolkan I, I nr. 45). — Die Inanspruch- nahme Kg. Friedrichs durch die ungarische Ange- legenheil i. J. 14d3 geht zur Genüge aus dem Brief- wechsel Eneas und der königlichen Kanzlei heroor. 4 Brief Wenzels von Bochow vom 15. Mai 1443 (Wolkan I, 2 nr. X, vyl. auch nr. V). 5 Vgl. RTA. 15, 113 ft. und 525. 6. Vgl. u. a. Briefe des Kanziers Schlick aus dem Mai (gedr. MIGG. 31, 336 f., und Wolkan I, 2 45 nr. XV). 7 Die Vorschläge der böhmischen Gusandten und die Antwort Kg. Friedrichs befinden sich nach Lich- nowsky (6 nr. 704 und 705) im Schuwrzenhergschen Archiv in Wittingau. 50
114 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. reich im Verein mit den Grafen von Cilli streitig gemacht wurde; im Jahre 1443 war diese von den Tiroler Ständen an Friedrich übertragene Vormundschaft abgelaufenl; sie wurde aber im Juli nochmals um 6 Jahre verlängert2, anscheinend um dadurch der Gefahr anderweitiger Ansprüche zu begegnen. Nebenher zogen in diesem Jahre die Ereignisse in und um Ungarn die Aufmerksamkeit des 5 Königs auf sich. Es galt hier für ihn, ebenfalls als Vormund, die Rechte des dreijährigen Ladislaus Posthumus gegenüber den Forderungen zu behawpten, die besonders nach dem unverschenen Tode der Königin-Witwe Elisabeth durch den Polenkonig Wladislaus auf die Regentschaft in Ungarnreich erhoben umrden. Zugleich drohte in Osten, in erster Linie dem Ungarnlande selbst, der Einfall der Türken. Um dieser doppelten Kriegsgejahr zu begegnen, hatle P. Eugen den 10 Kardinal Julian Cesarini entsandt3. Die Vermittlung dicses äußerst rührigen päpstlichen Le- gaten in den ungarischen Wirren geschah also in der bestimmten Absicht, die Beteiligten für den gemeinsamen Kampf gegen die Türken zu gewinnen. Es gelang ihm auch, einen Waffenstillstand zwischen dem Polenkonig und Kg. Friedrich im Sommer 1443 herbeizuführen, doch fehlten für Friedrich sämtliche Voraussstzungen zu einer Beteiligung am Türkenkrieg. Die Bekämpfung 15 des türkischen Heeres blieb zundchst noch Sache des Polenkonigs, der dabei ebenso wie Cesarini 1444 den Tod finden sollte. Gleichzeitig mit den Verhandlungen um Ungarn liefen verschiedene tractatus mit den Böh- men4. Hierbei stand die Frage der Wiederbesetzung des böhmischen Königsthrones im Vorder- grund — durch die damit verbundene Kurwürde auch eine Frage von reichspolitischer Tragweite5. 20 Seit Kg. Albrechts Tode war die böhmische Krone frei, und trotz lebhafter Umschau gelang es den Böhmischen Standen nicht, einen geeigneten Anwärter dafür zu finden. So hatte unter anderen Hzg. Albrecht von Baiern nach anfänglicher Zusage letztlich aus persönlichen Gründen auf die Annahme der Krone wieder verzichtet. Nach mancherlei weiteren fruchtlosen Versuchen und Verhandlangen waren die Böhmen schließlich im Jahre 1443 bereit, der schon von der Königin 25 Elisabeth von Ungarn angestrebten Einselzung ihres Sohnes Ladislaus Posthumus zuzustimmen, jalls Kg. Friedrich die Regentschaft für ihn übernehmen würde. Verhandlungen in dieser Richtung waren durch eine böhmische Gesandtschaft nach Wien im Mai 1443 mit dem Romischen König aufgenommen worden"; sie blieben aus nicht erkennbaren Griinden ohne Ergebnis und wurden im September und Oktober desselben Jahres eindringlicher wiederholl7. Da aber auch dieses Mal 30 Friedrich den bölmischen Forderungen nicht entsprach, blieb die böhmische Kronfrage noch wei- terhin ungelöst. Hinter diesen Hausmachts- und Ostfragen traten beim König damals die Forderungen der Reichspolitik sichtlich zurück, wenn auch nicht verkannt werden soll, daß bei der Festsetzung der verschiedenen Tagungen im Osten fast inmer gehörig auf die bevorstehenden Reihstage 35 Rücksicht genommen worden ist. Schwerer wiegt, daß sich latsächlich der König von den Reichs- tagen des Jahres 1443 durch seine österreichischen Angelegenheiten jernhalten ließ und sie da- durch zur Unfruchtbarkeit verdammte; aus den gleichen Gründen mußte der Nünberger Reichs- tag 1444 immer wieder verschoben werden. Wenn demgegenüber eine häufige Beschäftigung des Hofes mit den schwebenden kirchen-40 politischen Fragen zu beobachten ist, so geht man kaum ſehb, dahinter als treibende Krafte jene Hofkreise zu vermuten, die an der Lösung der Schismafrage irgendwie milarbeiten wolllen 1 Chmel, Reg. nr. 1481. 2 Chmel, Reg. nr. 1496 und Mat. nr. XXX. 3 Casarini selhat bezeichnet beides als Ansgaben seiner Gesandtschaft (im Briej an Enea Silvio vom I. Mai, Wolkan I, I nr. 45). — Die Inanspruch- nahme Kg. Friedrichs durch die ungarische Ange- legenheil i. J. 14d3 geht zur Genüge aus dem Brief- wechsel Eneas und der königlichen Kanzlei heroor. 4 Brief Wenzels von Bochow vom 15. Mai 1443 (Wolkan I, 2 nr. X, vyl. auch nr. V). 5 Vgl. RTA. 15, 113 ft. und 525. 6. Vgl. u. a. Briefe des Kanziers Schlick aus dem Mai (gedr. MIGG. 31, 336 f., und Wolkan I, 2 45 nr. XV). 7 Die Vorschläge der böhmischen Gusandten und die Antwort Kg. Friedrichs befinden sich nach Lich- nowsky (6 nr. 704 und 705) im Schuwrzenhergschen Archiv in Wittingau. 50
Strana 115
Einleitung. 115 oder mußslen. Es war vor allem der neue Sekretär Enea Silvio, der immer von neuem dafür sorgte, daß dieser Frage die nötige Aufmerksamkeit am Hoje geschenkt wurde. Hierüber darf an dieser Stelle um des Zusammenhanges willen ein knapper Uberblick nicht unterbleiben. Schon um die Jahrestende war beim König eine Denkschrift des Bischofs Georg van Vich zur 5 Kirchenfrage eingegangen, über deren Inhalt nichts überlicfert scheint. In seinem von Enea ent- worfenen Antwortschreiben] lehnt Friedrich es ab, jetzt und auf solchem Wege auf die Einigungs- frage einzugehen, quoniam talia secrete servanda sunt et, dum tempus affuerit, dirigenda, und ersucht seinerseits nur allgemein um tatkraftige Mitarbeit. In die Zeit des Nürnberger Lichtmeß- tages dürfie jener von Enea verfaßte Pentalog2 anzuselzen sein, der eine Unterhaltung bei Hofe 10 zwischen Kg. Friedrich, Kaspar Schlick, den Bischöfen Silvester von Chiemsee und Nicodemus von Freising und Enea selbst super modo pacandi ecclesiam et Italiam ad imperii devocionem redi- gendi wiedergibt. Etwa im April taucht dann bei Enea Silvio die Kirchenfrage erneut in einem Brieje an den Dr. jur. Hartunq Kappels auf, worin er anknüpfend an ein früheres Gespräch zwischen ihnen seine Ansicht auseinandersetzt: 1) neutralitatem posse defendi, si eum in finem 15 fieret, ut paci ecclesie commodins consuleretur, wie dies auch die Ansicht des Königs sei, und 2) in omni re, de qua papa conciliumque contenderent, preponendam fore sententiam concilii. Nicht viel s pätor erhiell Enea selbst von Kard. Johannes von Segovia dessen glosam Aurelianensem zur päpstlichen Antwort, unsere nr. 43, übersandt4, per quam emulis respondere partesque nostras tueri ac alias, prout expediens fuerit, te juvare poteris, publicando et communicando 20 eam sicut videbitur; über sie ist an anderer Stelles ciniges gesagt. Es folgen die verschiedenen Besuche der Gesandten beider kirchlichen Parteien am Hofe, des Konzilsgesandten Kard. Alexander (Wſl. Lit. Ab.) und des papstlichen Gesendten Cesarini, der dort sicherlich ebenso die Kirchenfrage wie die ungarischen und türkischen Angelegenheilen zur Sprache gebracht hat; es folgt im Juli die großaufgezogene Vorbereitung des beabsichtigten dritten Konzils durch Absendung von Ein- 25 ladungen an die Könige und Fürsten der Christenheit (vgl. Lit. C), und es folgt endlich im Herhst. dieses Jahres 1443 der Besuck des anderen päpstlichen Gesandten Carvajal am Hole (ugl. Lit. Ac). der wiederum lebhafte Aussprachen dort zur Folge gehabt hats. Damit sind wir schon in den un- mittelbaren Bereich des Nürnberger Martinitages gekommen, für dessen ständige Beachtung bet Hofe auch wiederum Enea lebhaft bemüht gewesen ist. s0 A. Kurfürstliche Politik und Kirchenfrage zwischen und neben den Reichstagen 1443 nr. 50—58. a) Sonderbestrebungen der Kurfürsten von Sachsen und Trier im Jahre 1443 nr. 50—55. Bereits in der Zeit der Vorbereitungen des Nürnberger Lichtmeshages, dann aber vornekmlich während des Martinitages 1443 hat die Luxemburger Frage, das ist der Streit zwischen 35 Sachsen und Burgund um die rechtliche Anwartschaft auf das Herzogium Luxemburg und die Grafschaft Chiny, eine entscheidende Entwicklungsstufe erreicht. Wie man sich erinnern wird, waren bereits auf dem letzten Frankfurter Reichstag Verhandlungen zu einer schiedlichen Beilegung dieser Angelegenheit gepflogen worden", in deren Verfolg Kg. Friedrich selbst unter anderem eine im wesentlichen ergebnislos gebliebenc Unterredung mit Hzg. Philipp vn Burgund anlußlich jenes 1 Der von Wolhan (I. 2nr. XIII) villig misiverstan- dene Brief ist mit Herre (vgl. S. 7 Anm. 4) für Mitle Januar 1443 en datieren. 2 London Bril. Mus. Harl. Ms. 3303 fol. 1-47 cop. ch.; vorauj geht ein Brief Eneas un Kaspar Schlick 45 und Silvester von Chiemsce, in dem die Rückkehr beinler vom Nürnberger RT. erwähni und durch den ihnen der Dialoy übersandt wird, Druck: Pez, Thesaurus aneed. novias. IV, 3, pag. 639 ff.; auszugsweise in deuischer Ubersetoung bei Chmel, Gesch. Friedrichs IV. 2, 762 40 Beil. XII; Ugl. Forigl, F. Silvio I, 304 l., der auch die denerwähate Zeit der Abfarsung begründet. 3 Drucke. Kollur 2, 791 fj.; Wolkan f, Inr. 47. Mit Schreiben v. 15. Apr. H4d3 (gedr. Wol. kan I, 2 ur. 50; teilweise Chmel, Friedrich IV. 2. 232 f. Aum. 3). 5 Oben S. 69. 6 Vgl. Enets Sohreiben un Carvajal aus den Of tober, Wolkun I, I nr. 92. 7 Vgl. RTA. 16 S. 624 Aam. G.
Einleitung. 115 oder mußslen. Es war vor allem der neue Sekretär Enea Silvio, der immer von neuem dafür sorgte, daß dieser Frage die nötige Aufmerksamkeit am Hoje geschenkt wurde. Hierüber darf an dieser Stelle um des Zusammenhanges willen ein knapper Uberblick nicht unterbleiben. Schon um die Jahrestende war beim König eine Denkschrift des Bischofs Georg van Vich zur 5 Kirchenfrage eingegangen, über deren Inhalt nichts überlicfert scheint. In seinem von Enea ent- worfenen Antwortschreiben] lehnt Friedrich es ab, jetzt und auf solchem Wege auf die Einigungs- frage einzugehen, quoniam talia secrete servanda sunt et, dum tempus affuerit, dirigenda, und ersucht seinerseits nur allgemein um tatkraftige Mitarbeit. In die Zeit des Nürnberger Lichtmeß- tages dürfie jener von Enea verfaßte Pentalog2 anzuselzen sein, der eine Unterhaltung bei Hofe 10 zwischen Kg. Friedrich, Kaspar Schlick, den Bischöfen Silvester von Chiemsee und Nicodemus von Freising und Enea selbst super modo pacandi ecclesiam et Italiam ad imperii devocionem redi- gendi wiedergibt. Etwa im April taucht dann bei Enea Silvio die Kirchenfrage erneut in einem Brieje an den Dr. jur. Hartunq Kappels auf, worin er anknüpfend an ein früheres Gespräch zwischen ihnen seine Ansicht auseinandersetzt: 1) neutralitatem posse defendi, si eum in finem 15 fieret, ut paci ecclesie commodins consuleretur, wie dies auch die Ansicht des Königs sei, und 2) in omni re, de qua papa conciliumque contenderent, preponendam fore sententiam concilii. Nicht viel s pätor erhiell Enea selbst von Kard. Johannes von Segovia dessen glosam Aurelianensem zur päpstlichen Antwort, unsere nr. 43, übersandt4, per quam emulis respondere partesque nostras tueri ac alias, prout expediens fuerit, te juvare poteris, publicando et communicando 20 eam sicut videbitur; über sie ist an anderer Stelles ciniges gesagt. Es folgen die verschiedenen Besuche der Gesandten beider kirchlichen Parteien am Hofe, des Konzilsgesandten Kard. Alexander (Wſl. Lit. Ab.) und des papstlichen Gesendten Cesarini, der dort sicherlich ebenso die Kirchenfrage wie die ungarischen und türkischen Angelegenheilen zur Sprache gebracht hat; es folgt im Juli die großaufgezogene Vorbereitung des beabsichtigten dritten Konzils durch Absendung von Ein- 25 ladungen an die Könige und Fürsten der Christenheit (vgl. Lit. C), und es folgt endlich im Herhst. dieses Jahres 1443 der Besuck des anderen päpstlichen Gesandten Carvajal am Hole (ugl. Lit. Ac). der wiederum lebhafte Aussprachen dort zur Folge gehabt hats. Damit sind wir schon in den un- mittelbaren Bereich des Nürnberger Martinitages gekommen, für dessen ständige Beachtung bet Hofe auch wiederum Enea lebhaft bemüht gewesen ist. s0 A. Kurfürstliche Politik und Kirchenfrage zwischen und neben den Reichstagen 1443 nr. 50—58. a) Sonderbestrebungen der Kurfürsten von Sachsen und Trier im Jahre 1443 nr. 50—55. Bereits in der Zeit der Vorbereitungen des Nürnberger Lichtmeshages, dann aber vornekmlich während des Martinitages 1443 hat die Luxemburger Frage, das ist der Streit zwischen 35 Sachsen und Burgund um die rechtliche Anwartschaft auf das Herzogium Luxemburg und die Grafschaft Chiny, eine entscheidende Entwicklungsstufe erreicht. Wie man sich erinnern wird, waren bereits auf dem letzten Frankfurter Reichstag Verhandlungen zu einer schiedlichen Beilegung dieser Angelegenheit gepflogen worden", in deren Verfolg Kg. Friedrich selbst unter anderem eine im wesentlichen ergebnislos gebliebenc Unterredung mit Hzg. Philipp vn Burgund anlußlich jenes 1 Der von Wolhan (I. 2nr. XIII) villig misiverstan- dene Brief ist mit Herre (vgl. S. 7 Anm. 4) für Mitle Januar 1443 en datieren. 2 London Bril. Mus. Harl. Ms. 3303 fol. 1-47 cop. ch.; vorauj geht ein Brief Eneas un Kaspar Schlick 45 und Silvester von Chiemsce, in dem die Rückkehr beinler vom Nürnberger RT. erwähni und durch den ihnen der Dialoy übersandt wird, Druck: Pez, Thesaurus aneed. novias. IV, 3, pag. 639 ff.; auszugsweise in deuischer Ubersetoung bei Chmel, Gesch. Friedrichs IV. 2, 762 40 Beil. XII; Ugl. Forigl, F. Silvio I, 304 l., der auch die denerwähate Zeit der Abfarsung begründet. 3 Drucke. Kollur 2, 791 fj.; Wolkan f, Inr. 47. Mit Schreiben v. 15. Apr. H4d3 (gedr. Wol. kan I, 2 ur. 50; teilweise Chmel, Friedrich IV. 2. 232 f. Aum. 3). 5 Oben S. 69. 6 Vgl. Enets Sohreiben un Carvajal aus den Of tober, Wolkun I, I nr. 92. 7 Vgl. RTA. 16 S. 624 Aam. G.
Strana 116
116 Reighstag zu Nürnberg vom I1. November 1443 bis 22. Januar 1444. Besuches in Besançon gehabt halle. Alles, uus damals erreicht wurde, war ein Waffenstill- stand1. Deshalb sahen sich die sachsischen Herzöge veranlaßt, nunmehr die Luxemburger An- gelegenheit selbst in die Hand zu nchmen, übertrugen aber die Vermittlung hierin dem Erzbischof von Trier, der bekanntlich durch seine gleichzeitige Pfandschaft auj Luxemburg an der Lösung der Frage selbst stark beteiligt war. Bevor damals Sachsen irgendwelche neuen Schritte in dieser Angelegenhen unternahm, zeigte es sich bemüht, neue Geldquellen au cröffnen, um noch erhoffter Uhernahme beider Linder die augen- blickliche und rechtliche Inhaberin, Hzgin. Elisabeth von Gorliz, und den Pfandglaubiger Jakob von Trier abfinden zu können. Denn nur so ist es verständlich, daß derselbe sächsische Gesandte, der gegen Ende des Jahres 1442 mil weitreichenden Vollmachten zur Erledigung der Luxemburger An- 10 gelegenheit an Ebf. Jakob beordert worden ist, gleichzeitig auch Vollmachten mitbekommen hat, um tine Heiratsverbindung Sachsens mil dem Hause Savoyen herbeizuführen. Auch hierbei ist Ebf. Jakob als Vermittler tätig gewesen. Es ist nun zum vollen Verständnis erforderlich, diese verschiedenen Unternehmungen, die Ebf. Jakob im Jahre 1443 jür Sachsen besorgt hat, als ein ein- heitliches Ganzes zu betrachten, nicht aber — wie es im Schrifitum mehrfach geschehen ist 15 etwa nur jene in Zuge der Heiratsvereinbarungen getrofjenen kirchenpolitischen Abmachungen mit dem Gegenpapst aus dem Hause Savoyen für sich zu nehmen und damit den politischen Tatbe- stand und geschichtlichen Zusammenhang zu zerstören. Was damals in Savoyen und Luxemburg verhandelt worden ist, berührt neben den allgemeinen Belangen des Reiches in mehr als einem Punkte unmittelbar die Aufgaben und Arbeiten der da- 20 maligen Reichstage und gehört damit durchaus in den Zusammenhang unserer Reichstagsakten, so fern es diesen auch bei nur oberftächlicher Betrachtung zunächst zu liegen scheint. Denn in Wirklichkeit war, was in Lausanne zwischen den Kurfürsten von Sachsen und Trier und dem Gegenpapst als Oberhaupt des Hauses Savoyen beschlossen worden ist, nichts anderes als ein bezahlter offenbarer Bruch der noch letzthin zu Frankjurt so angstlich erneuerten unbedingten 25 deutschen Neutralität. Andrerseits zeigt sich bald darauf das Bestreben der sächsischen Partei, die Luxemburger Sache zur Sache des Reiches zu machen, da man sie einer Art Reichsschieds- gericht überantworten wollte und schließlich, als alles verloren schien, sogar die Zuflucht zum Reichstag selber nahm (was bisher der Forschung entgangen ist). Doch dieser Weg blieh ohne Erfolg. Fast kampfles fiel Luxemburg an der Westgrenze des Reiches jener denkwürdigen Be- 30 strebung Burgunds zum Opfer, im Raume des ehemaligen lotharirugischen Zwischenreiches ein großburgundisches Reich zwischen Frankreich und Deutschland aufzurichten. Diesem Versuch war zwar kein dauernder Erfolg beschieden; aber fraglos bedeutet as einen Ansang vom welscher Seite, dem die Abtrennung alter Reichsgebiete nom deutschen Mutterlande in spateren Jalshun- derten gesolgt ist. Darin liegt letztlich ouch die iberzeitliche Bedeutung jener Vorgünge des 35 Jahres 1443 in Luxemburg. Wieweit die kirchenpolitischen Verabredungen von Lausanne in vorgefaßten Plänen Ebf. Jakobs begründet waren, laßt sich eindeutig nicht mehr entscheiden. Um darin aber — wenig- stens soweit noch möglich — Klar zu sehen, schien es erforderlich, din vorhandenen Zeugnisse in oiner Ubersicht bereitzustellen (nr. 50). Man mag jetzt an Einzelheiten prüfen, in wievielen Punk- 40 ten das bisherige Urteil des Fachschrifttums zu berichtigen oder zu ergänzen isl. Einiges zwingt zu sofortigem Aufmerken. Man beachte etwa, daß die Verhandlungen im vorhinein nicht in Genf vor dem Vater der Braut, sondern zu Lausanne am Aufenthaltsort des Großvaters, also des Gegen- papstes, stattjanden: man betrachte einmal prüfend die Zahl und Art der dem Trierer Erzbischof gewährten Vergünstigungen, deren Bedeutung gerade in diesem Zusammenhang sich schwerlich 48 noch einwandfrei bestimmen läßt, die Uberstürzung der päpstlichen Zusagen, zu deren Einlösung der Papst selbst sich gleich darauf außerstande erklaren mußte (nr. 50, 8), dann im weiteren die Ausstellung wichtiger sächsischer Urkunden in der Kurtrierer Kanzlei ohne vorhergehende Fgl. S. 6 Z. Iá fj. 50
116 Reighstag zu Nürnberg vom I1. November 1443 bis 22. Januar 1444. Besuches in Besançon gehabt halle. Alles, uus damals erreicht wurde, war ein Waffenstill- stand1. Deshalb sahen sich die sachsischen Herzöge veranlaßt, nunmehr die Luxemburger An- gelegenheit selbst in die Hand zu nchmen, übertrugen aber die Vermittlung hierin dem Erzbischof von Trier, der bekanntlich durch seine gleichzeitige Pfandschaft auj Luxemburg an der Lösung der Frage selbst stark beteiligt war. Bevor damals Sachsen irgendwelche neuen Schritte in dieser Angelegenhen unternahm, zeigte es sich bemüht, neue Geldquellen au cröffnen, um noch erhoffter Uhernahme beider Linder die augen- blickliche und rechtliche Inhaberin, Hzgin. Elisabeth von Gorliz, und den Pfandglaubiger Jakob von Trier abfinden zu können. Denn nur so ist es verständlich, daß derselbe sächsische Gesandte, der gegen Ende des Jahres 1442 mil weitreichenden Vollmachten zur Erledigung der Luxemburger An- 10 gelegenheit an Ebf. Jakob beordert worden ist, gleichzeitig auch Vollmachten mitbekommen hat, um tine Heiratsverbindung Sachsens mil dem Hause Savoyen herbeizuführen. Auch hierbei ist Ebf. Jakob als Vermittler tätig gewesen. Es ist nun zum vollen Verständnis erforderlich, diese verschiedenen Unternehmungen, die Ebf. Jakob im Jahre 1443 jür Sachsen besorgt hat, als ein ein- heitliches Ganzes zu betrachten, nicht aber — wie es im Schrifitum mehrfach geschehen ist 15 etwa nur jene in Zuge der Heiratsvereinbarungen getrofjenen kirchenpolitischen Abmachungen mit dem Gegenpapst aus dem Hause Savoyen für sich zu nehmen und damit den politischen Tatbe- stand und geschichtlichen Zusammenhang zu zerstören. Was damals in Savoyen und Luxemburg verhandelt worden ist, berührt neben den allgemeinen Belangen des Reiches in mehr als einem Punkte unmittelbar die Aufgaben und Arbeiten der da- 20 maligen Reichstage und gehört damit durchaus in den Zusammenhang unserer Reichstagsakten, so fern es diesen auch bei nur oberftächlicher Betrachtung zunächst zu liegen scheint. Denn in Wirklichkeit war, was in Lausanne zwischen den Kurfürsten von Sachsen und Trier und dem Gegenpapst als Oberhaupt des Hauses Savoyen beschlossen worden ist, nichts anderes als ein bezahlter offenbarer Bruch der noch letzthin zu Frankjurt so angstlich erneuerten unbedingten 25 deutschen Neutralität. Andrerseits zeigt sich bald darauf das Bestreben der sächsischen Partei, die Luxemburger Sache zur Sache des Reiches zu machen, da man sie einer Art Reichsschieds- gericht überantworten wollte und schließlich, als alles verloren schien, sogar die Zuflucht zum Reichstag selber nahm (was bisher der Forschung entgangen ist). Doch dieser Weg blieh ohne Erfolg. Fast kampfles fiel Luxemburg an der Westgrenze des Reiches jener denkwürdigen Be- 30 strebung Burgunds zum Opfer, im Raume des ehemaligen lotharirugischen Zwischenreiches ein großburgundisches Reich zwischen Frankreich und Deutschland aufzurichten. Diesem Versuch war zwar kein dauernder Erfolg beschieden; aber fraglos bedeutet as einen Ansang vom welscher Seite, dem die Abtrennung alter Reichsgebiete nom deutschen Mutterlande in spateren Jalshun- derten gesolgt ist. Darin liegt letztlich ouch die iberzeitliche Bedeutung jener Vorgünge des 35 Jahres 1443 in Luxemburg. Wieweit die kirchenpolitischen Verabredungen von Lausanne in vorgefaßten Plänen Ebf. Jakobs begründet waren, laßt sich eindeutig nicht mehr entscheiden. Um darin aber — wenig- stens soweit noch möglich — Klar zu sehen, schien es erforderlich, din vorhandenen Zeugnisse in oiner Ubersicht bereitzustellen (nr. 50). Man mag jetzt an Einzelheiten prüfen, in wievielen Punk- 40 ten das bisherige Urteil des Fachschrifttums zu berichtigen oder zu ergänzen isl. Einiges zwingt zu sofortigem Aufmerken. Man beachte etwa, daß die Verhandlungen im vorhinein nicht in Genf vor dem Vater der Braut, sondern zu Lausanne am Aufenthaltsort des Großvaters, also des Gegen- papstes, stattjanden: man betrachte einmal prüfend die Zahl und Art der dem Trierer Erzbischof gewährten Vergünstigungen, deren Bedeutung gerade in diesem Zusammenhang sich schwerlich 48 noch einwandfrei bestimmen läßt, die Uberstürzung der päpstlichen Zusagen, zu deren Einlösung der Papst selbst sich gleich darauf außerstande erklaren mußte (nr. 50, 8), dann im weiteren die Ausstellung wichtiger sächsischer Urkunden in der Kurtrierer Kanzlei ohne vorhergehende Fgl. S. 6 Z. Iá fj. 50
Strana 117
Einleitung. 117 Verständigung der sächsischen Herzöge€ (nr. 53). den unrechtmäßigen Verbleib einer dieser Ur- kunden im Kurtrierer Archiv (nr. 53, 2] und vor allem eine sichtliche Verschleierung im Worllaut der Urkunden, soweit sie sich auf eine Erklärung für den Gegenpapst bezichen. Eine besondore Merkwürdigkeit tritt noch beim Vergleich des Inhalts der kirchenpolitisch bedeutsamsten Ur- 5 kunden darin zutage, daß allein die Hinterlegungsurkunde Ebf. Jakobs (ur. 52) entscheidende Ein- schränkungen für die päpstlichen Zahlungen enthält, von denen keine der andern Urkunden, insbesondere nicht die zugehörige päpstliche Bulle, etwus verlauten läßt. Hierzu mußs weiter daran erinnert werden, daß bereits im Jahre 1440 dem Trierer Erzbischof von P. Eugen eine Bulle ausgestellt worden ist, die unter entsprechend gleichen Bedingungen, nämlich die Kurfürsten für 10 die päpstliche Obedienz zu gewinnen, dem Erzbischof dieselbe Summe von 10000 Goldgulden durch Erlaß pflichtiger Taxen verspricht (RTA. 15 nr. 314). Wenn aber trotzdem über die letzten Hinter- gründe jener Reise des Erzbischofs nach Lausanne noch Zweifel übrig bleiben sollten, so sind sie durch Segovias Bericht (nr. 51) mit unzweideutiger Offenheit und mit einer merkwürdigen Ab- neigung gegen diese Art Ränkespiel des Trierers ein für allemal behoben. 15 Es wäre übrigens ein Grundirrtum, zu meinen, daß die angestrebte Heiratsverbindung eine gunz personliche Angelegenhei des sächsischen Fürstenhauses gewesen sei. Das hieße dem Kur- fürsten von Sachsen und seinen Beratern jeden politischen Weitblick absprechen. Vielmehr muß angenommen werden, daß auch Kf. Friedrich sich der Traifweite seines Vorhabens bewußt gewesen ist, als er seinen voraussichtlichen Nachfolger in der Kurwürde (wie der Ehevertrag ausdrücklich 20 feststellt) verwandtschafdich mit der Familie des Gegenpapstes verbinden ließ. Man wird diese Haltung eines erklärten Anhängers2 der kurfürstlichen Neutralität sogar um so strenger beurteilen müssen, als kurz zuvor der Römische König in ähnlicher Lage es weit von sich gewiesen hatte, in eine Parteinakme für denselben Gegenpapst durch eine ihm vorgeschlagene eheliche Verbindung mit dessen Tochter einzutreten3. Mag sein, daß man in Sachsen die vollige Verschreibung für die 25 Sache P. Felix' V. durch Ebj. Jakob nicht vorausgeschen hat; die Tatsache dieses Abfalls von den Beschlüssen der letzten Reichstage bleibt damit doch bestehen und aller Voraussicht nach wäre früher oder später ein klares Bekenntnis der Beteiligten vor der Reichstagsöffentlichkeit zu er- warten gewesen. Die urkundlichen Belege zu den Heiratsverhandlungen, und zwar die in Lausanne selbst 30 angefertigten Konzepte und Kopien, tind im Aktenstück Reg. D pag. 17 nr. 25 des Staatsarchivs Weimar vorhanden. Es enthalt auch die weiteren Schrijtstücke über den Ausgang dieses Ehe- handels; nach ihnen sind irgendwelche Zahlungen seitens Savoyens oder die Einhaltung der son- stigen vertraglichen Bedingungen niemals später erfolgt; vielmehr begegnete eine entsprechende sächsische Gesandschaft im Jahre 1449 bestimmter Ablehnung, damals schon war der Plan einer 35 Heirat Karolas mit dem Delphin bekannt, der im Jahre 1451 — sofort nach dem Tode P. Felix' V. — verwirklicht worden ist. Bald darawi, am 23. Dezember 1451, ist der junge Hzg. Friedrich von Sachsen gestorben. Mit unserer Ubersicht über die Verhandlungen um Luxemburg in nr. 54 bieten wir keineswegs cine erschöplende Darstellung. Zweck dicser Zusammenstellung soll viel- 4o mehr sein, die verschiedenen Versuche aufzuzeigen, die damals unternommen worden sind. um die Luzemburger Stwhe aus dem Bereich der vermeintlich persönlichen Belange eines oder zweier Kurfürsten in das Ausgabengebiet des Reiches oder Reichstages kinüberzu- 1 Akuliches scheint in Jahre 1444 mit stcksischen. Straßlurg 1446 (fol. 21), din spitere Ferrigung des- Urkunden über die Zaklungen betr. Luwemburgs ge- selben zum Herzog von Savoyen vom 27. Oktober 1449, in der u. a, au/ den Tag zu Frankfurt i. J. 1446 in der 45 schehen zu sein. 2 Vgl. nr. 39, bes. art. 4. kirchensache gehalten Bezug genommen wird (fol. 22 a Val. S. 7 und den in Müller, Reichstaystheatrum bis 23), und der Bericht Engelharde von seiner Reise nach Savayen und Oberilalien zum Herzog von Sa- S. 259 c. 20 § 2 überlieferten Ausspruch des Königs. 1Ee sind die Fertigung Meister Heinrich Engel- toyen wnd seinem Vater, dem abgedankten Gegen- 50 hards in der sache der fruntschaft von Saffoyen nach papst, vom 24. Dezember 149 (fol. 24-25).
Einleitung. 117 Verständigung der sächsischen Herzöge€ (nr. 53). den unrechtmäßigen Verbleib einer dieser Ur- kunden im Kurtrierer Archiv (nr. 53, 2] und vor allem eine sichtliche Verschleierung im Worllaut der Urkunden, soweit sie sich auf eine Erklärung für den Gegenpapst bezichen. Eine besondore Merkwürdigkeit tritt noch beim Vergleich des Inhalts der kirchenpolitisch bedeutsamsten Ur- 5 kunden darin zutage, daß allein die Hinterlegungsurkunde Ebf. Jakobs (ur. 52) entscheidende Ein- schränkungen für die päpstlichen Zahlungen enthält, von denen keine der andern Urkunden, insbesondere nicht die zugehörige päpstliche Bulle, etwus verlauten läßt. Hierzu mußs weiter daran erinnert werden, daß bereits im Jahre 1440 dem Trierer Erzbischof von P. Eugen eine Bulle ausgestellt worden ist, die unter entsprechend gleichen Bedingungen, nämlich die Kurfürsten für 10 die päpstliche Obedienz zu gewinnen, dem Erzbischof dieselbe Summe von 10000 Goldgulden durch Erlaß pflichtiger Taxen verspricht (RTA. 15 nr. 314). Wenn aber trotzdem über die letzten Hinter- gründe jener Reise des Erzbischofs nach Lausanne noch Zweifel übrig bleiben sollten, so sind sie durch Segovias Bericht (nr. 51) mit unzweideutiger Offenheit und mit einer merkwürdigen Ab- neigung gegen diese Art Ränkespiel des Trierers ein für allemal behoben. 15 Es wäre übrigens ein Grundirrtum, zu meinen, daß die angestrebte Heiratsverbindung eine gunz personliche Angelegenhei des sächsischen Fürstenhauses gewesen sei. Das hieße dem Kur- fürsten von Sachsen und seinen Beratern jeden politischen Weitblick absprechen. Vielmehr muß angenommen werden, daß auch Kf. Friedrich sich der Traifweite seines Vorhabens bewußt gewesen ist, als er seinen voraussichtlichen Nachfolger in der Kurwürde (wie der Ehevertrag ausdrücklich 20 feststellt) verwandtschafdich mit der Familie des Gegenpapstes verbinden ließ. Man wird diese Haltung eines erklärten Anhängers2 der kurfürstlichen Neutralität sogar um so strenger beurteilen müssen, als kurz zuvor der Römische König in ähnlicher Lage es weit von sich gewiesen hatte, in eine Parteinakme für denselben Gegenpapst durch eine ihm vorgeschlagene eheliche Verbindung mit dessen Tochter einzutreten3. Mag sein, daß man in Sachsen die vollige Verschreibung für die 25 Sache P. Felix' V. durch Ebj. Jakob nicht vorausgeschen hat; die Tatsache dieses Abfalls von den Beschlüssen der letzten Reichstage bleibt damit doch bestehen und aller Voraussicht nach wäre früher oder später ein klares Bekenntnis der Beteiligten vor der Reichstagsöffentlichkeit zu er- warten gewesen. Die urkundlichen Belege zu den Heiratsverhandlungen, und zwar die in Lausanne selbst 30 angefertigten Konzepte und Kopien, tind im Aktenstück Reg. D pag. 17 nr. 25 des Staatsarchivs Weimar vorhanden. Es enthalt auch die weiteren Schrijtstücke über den Ausgang dieses Ehe- handels; nach ihnen sind irgendwelche Zahlungen seitens Savoyens oder die Einhaltung der son- stigen vertraglichen Bedingungen niemals später erfolgt; vielmehr begegnete eine entsprechende sächsische Gesandschaft im Jahre 1449 bestimmter Ablehnung, damals schon war der Plan einer 35 Heirat Karolas mit dem Delphin bekannt, der im Jahre 1451 — sofort nach dem Tode P. Felix' V. — verwirklicht worden ist. Bald darawi, am 23. Dezember 1451, ist der junge Hzg. Friedrich von Sachsen gestorben. Mit unserer Ubersicht über die Verhandlungen um Luxemburg in nr. 54 bieten wir keineswegs cine erschöplende Darstellung. Zweck dicser Zusammenstellung soll viel- 4o mehr sein, die verschiedenen Versuche aufzuzeigen, die damals unternommen worden sind. um die Luzemburger Stwhe aus dem Bereich der vermeintlich persönlichen Belange eines oder zweier Kurfürsten in das Ausgabengebiet des Reiches oder Reichstages kinüberzu- 1 Akuliches scheint in Jahre 1444 mit stcksischen. Straßlurg 1446 (fol. 21), din spitere Ferrigung des- Urkunden über die Zaklungen betr. Luwemburgs ge- selben zum Herzog von Savoyen vom 27. Oktober 1449, in der u. a, au/ den Tag zu Frankfurt i. J. 1446 in der 45 schehen zu sein. 2 Vgl. nr. 39, bes. art. 4. kirchensache gehalten Bezug genommen wird (fol. 22 a Val. S. 7 und den in Müller, Reichstaystheatrum bis 23), und der Bericht Engelharde von seiner Reise nach Savayen und Oberilalien zum Herzog von Sa- S. 259 c. 20 § 2 überlieferten Ausspruch des Königs. 1Ee sind die Fertigung Meister Heinrich Engel- toyen wnd seinem Vater, dem abgedankten Gegen- 50 hards in der sache der fruntschaft von Saffoyen nach papst, vom 24. Dezember 149 (fol. 24-25).
Strana 118
118 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. spielen. Wir haben diese Ubersicht als Aktenbericht gegeben, um damit zugleich als not- wendiges Gegenstück zu den ausführlichen Veröffentlichungen der burgundisch-luxemburgischen Akten des Luxemburger Staatsarchins1 die ebenso wichtigen, entsprechenden Akten der sächsischen Archive in Dresden und Weimar und die Kurtrierischen Urkunden und Akten in Koblenz wenigstens durch eine Inhaltswiedergabe der weiteren Forschung zugänglich zu machen.5 Zwar schöpft schon die Darstellung Richters über den Luxemburger Erbfolgestreit vornehmlich aus diesen sächsischen Akten; aber ganz abgeschen davon, daß tht vielerlei Mängel und Unrich- tigkeiten anhaften, ist auch die Zitierweise bei Richter derart unvollkommen, daß sie zu einem schr oft wünschenswerten Vergleich der Quellen selbst in keiner Weise geeignet ist. Der nach mihsamen Verhandlungen am 31. Dezember 1443 zustande gebrachle Vertrag hal mit 10 der Abtretung Luxemburgs an Burgund einen Zustand von Dauer geschaffen, ohne daß der Vertray selbst infolge der Weigerung des Königs, ihn anzuerkennen, jemals in Kraft getreten ist. Wohl gaben sämtliche Nächstbeleiligten ihre Zustimmung: Hzgin. Elisabeth von Görlitz bereits am H. Januar 14442, Hzg. Philipp am 24. März3 zu dem im Vertrage vorgeschenen Austausch der Ratifikations- urkunden, der am 31. Marz in Koblenz erfolgen sollte, und Sachsen am 23. Aprila zu der infolge 1s der königlichen Weigerung awf den 8. Mai verschobenen Tagung zu Koblenz. Die Genehmigung des Königs einzuholen, hatte wiederum Ebf. Jakob übernommen; sie ist ihm nicht erteilt worden propter nonnullas difficultates per dominum regum objectas; eine genauere Begründung ist in den Akten jedoch nirgends zu finden. Auch das ist nicht zu erkennen, ob die Ablehnung des Königs unbedingt gewesen ist oder ob sie eine Verschiebung der Frage offengelassen hat. Aus den 20 von Ebf. Jakob mit Rücksicht auf den Reichstag für den 8. Mai angesetzten, aber erst am I7. Mai eröffneten Verhandlungen mit den burgundischen Räten zu Koblenz geht hervor, daß man aus deutscher Seite die Zustimmung des Königs doch noch zu erreichen hoffte. Die Koblenzer Tagung sah schließlich eine Verschiebung der Angelegenheit bis zum 15. Juli und einen entsprechenden Zahlungsaufschub für Burgund vorf und schloß am 25. Mai mit einer Verlängerung des Waffen- 25 stillstandes zwischen den Vertragsgegnern bis nach Mariä Himmelfahrt°. Daraus, daß von weiteren Verhandlungen in dieser Luxemburger Frage vor dem Nürnberger Reichstag nichts mehr zu hören ist, mag man wohl entnehmen, daß sie in gegenseitigem Einvernehmen bis zu einer mündlichen Aussprache mit dem König in Nüirnberg zurückgestellt worden ists. b) Konzilsgesandtschaft an Kg. Friedrich im Frühjahr 1443 pr. 56—58. 30 Die ursprüngliche Absicht des Baseler Konzils, auf dem Nürnberger Lichtmeßtage durch eine Gesandtschaft vertreten zu sein, hatte sich nach Segovias Darstellung (nr. 33) infolge unüber- windlicher Schwierigkeiten nicht verwirklichen lassen. Dieses Versäumnis auseugleichen erwies sich in dem Augenbliek als notwendig, da man in Basel von einer gewnssen konzilsfeindlichen Stimmung am königlichen Hof erfuhr (nr. 33 art. 4). Man beeilte sich jetzt, die Unterlassung 3s durch eine Gesandtschaft an den König selbst wieder gutzumachen. Den letzten Anstoß dazu mag wohl die Anwesenheit eines papstlichen Vertreters auf dem Nürnberger Tage gegeben haben, von 1 Veröffendicht von Würth-Paquet in den Publ.- de Luxembourg, tome 28 u. 29. 2 Publ. Lur. 29, 247 nr. 26; Notarialzinstr, über die Abtretung Luxemburgs durch Hagin, Elisabeth: rbenda 29, 9 ff. nr. 15 (Or. früker in H. H. St.-A. WVien, jetzt nach Brüzsel anegeliefen): Quittung der Herzogin über den Empjang un 11000 R. Abschlags- zahlung ebenda 29, 17 f. ur. 17; Quiltung derselhen rom I. Mai 1444 üher 8000 fl. Rente in Lille Arch. dep. B 1985 nr. 1 or. mb. 3 Publ. Lux. 29, 23 f. ur. 25: Lünig Cod. Germ. dipl. 2, 1679 ff.; Bertholct A. FIII fol. 60; Chifflet fol. 13; Pierret, Preuves 2, 397 ff. “ Or in Koblenz St.-A. Lux. Urk. nr. 162 c. 3 sing. Reg.: Publ. Lux. 29. 33 nr. 34. 5 Nuch der Erkarwng der sächsischen Gesandten 40 auf dem Tase zw Koblenz, vyl. unten Anm. 8. s Notariatsinstr. über die Verhandlungen gedr. Publ. Latt. 29. 38 ff. Nr. 41. Dresden Urk. 6823 or. ch. c. 3 sigg. 8 Anfzeichnung üler die buchere brife und zedeln, 45 die vom König zuräckgebracht worden sind, die Hans ron Maltis auf den Tag gen Kovelencz im Mai mit- gebracht hat und sind wider mit goin Nuremberg ge- furdt allesambt, in Dresden Lux. Sachen Kaps. IV Reg. C fol. 120b not. ch. 50
118 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. spielen. Wir haben diese Ubersicht als Aktenbericht gegeben, um damit zugleich als not- wendiges Gegenstück zu den ausführlichen Veröffentlichungen der burgundisch-luxemburgischen Akten des Luxemburger Staatsarchins1 die ebenso wichtigen, entsprechenden Akten der sächsischen Archive in Dresden und Weimar und die Kurtrierischen Urkunden und Akten in Koblenz wenigstens durch eine Inhaltswiedergabe der weiteren Forschung zugänglich zu machen.5 Zwar schöpft schon die Darstellung Richters über den Luxemburger Erbfolgestreit vornehmlich aus diesen sächsischen Akten; aber ganz abgeschen davon, daß tht vielerlei Mängel und Unrich- tigkeiten anhaften, ist auch die Zitierweise bei Richter derart unvollkommen, daß sie zu einem schr oft wünschenswerten Vergleich der Quellen selbst in keiner Weise geeignet ist. Der nach mihsamen Verhandlungen am 31. Dezember 1443 zustande gebrachle Vertrag hal mit 10 der Abtretung Luxemburgs an Burgund einen Zustand von Dauer geschaffen, ohne daß der Vertray selbst infolge der Weigerung des Königs, ihn anzuerkennen, jemals in Kraft getreten ist. Wohl gaben sämtliche Nächstbeleiligten ihre Zustimmung: Hzgin. Elisabeth von Görlitz bereits am H. Januar 14442, Hzg. Philipp am 24. März3 zu dem im Vertrage vorgeschenen Austausch der Ratifikations- urkunden, der am 31. Marz in Koblenz erfolgen sollte, und Sachsen am 23. Aprila zu der infolge 1s der königlichen Weigerung awf den 8. Mai verschobenen Tagung zu Koblenz. Die Genehmigung des Königs einzuholen, hatte wiederum Ebf. Jakob übernommen; sie ist ihm nicht erteilt worden propter nonnullas difficultates per dominum regum objectas; eine genauere Begründung ist in den Akten jedoch nirgends zu finden. Auch das ist nicht zu erkennen, ob die Ablehnung des Königs unbedingt gewesen ist oder ob sie eine Verschiebung der Frage offengelassen hat. Aus den 20 von Ebf. Jakob mit Rücksicht auf den Reichstag für den 8. Mai angesetzten, aber erst am I7. Mai eröffneten Verhandlungen mit den burgundischen Räten zu Koblenz geht hervor, daß man aus deutscher Seite die Zustimmung des Königs doch noch zu erreichen hoffte. Die Koblenzer Tagung sah schließlich eine Verschiebung der Angelegenheit bis zum 15. Juli und einen entsprechenden Zahlungsaufschub für Burgund vorf und schloß am 25. Mai mit einer Verlängerung des Waffen- 25 stillstandes zwischen den Vertragsgegnern bis nach Mariä Himmelfahrt°. Daraus, daß von weiteren Verhandlungen in dieser Luxemburger Frage vor dem Nürnberger Reichstag nichts mehr zu hören ist, mag man wohl entnehmen, daß sie in gegenseitigem Einvernehmen bis zu einer mündlichen Aussprache mit dem König in Nüirnberg zurückgestellt worden ists. b) Konzilsgesandtschaft an Kg. Friedrich im Frühjahr 1443 pr. 56—58. 30 Die ursprüngliche Absicht des Baseler Konzils, auf dem Nürnberger Lichtmeßtage durch eine Gesandtschaft vertreten zu sein, hatte sich nach Segovias Darstellung (nr. 33) infolge unüber- windlicher Schwierigkeiten nicht verwirklichen lassen. Dieses Versäumnis auseugleichen erwies sich in dem Augenbliek als notwendig, da man in Basel von einer gewnssen konzilsfeindlichen Stimmung am königlichen Hof erfuhr (nr. 33 art. 4). Man beeilte sich jetzt, die Unterlassung 3s durch eine Gesandtschaft an den König selbst wieder gutzumachen. Den letzten Anstoß dazu mag wohl die Anwesenheit eines papstlichen Vertreters auf dem Nürnberger Tage gegeben haben, von 1 Veröffendicht von Würth-Paquet in den Publ.- de Luxembourg, tome 28 u. 29. 2 Publ. Lur. 29, 247 nr. 26; Notarialzinstr, über die Abtretung Luxemburgs durch Hagin, Elisabeth: rbenda 29, 9 ff. nr. 15 (Or. früker in H. H. St.-A. WVien, jetzt nach Brüzsel anegeliefen): Quittung der Herzogin über den Empjang un 11000 R. Abschlags- zahlung ebenda 29, 17 f. ur. 17; Quiltung derselhen rom I. Mai 1444 üher 8000 fl. Rente in Lille Arch. dep. B 1985 nr. 1 or. mb. 3 Publ. Lux. 29, 23 f. ur. 25: Lünig Cod. Germ. dipl. 2, 1679 ff.; Bertholct A. FIII fol. 60; Chifflet fol. 13; Pierret, Preuves 2, 397 ff. “ Or in Koblenz St.-A. Lux. Urk. nr. 162 c. 3 sing. Reg.: Publ. Lux. 29. 33 nr. 34. 5 Nuch der Erkarwng der sächsischen Gesandten 40 auf dem Tase zw Koblenz, vyl. unten Anm. 8. s Notariatsinstr. über die Verhandlungen gedr. Publ. Latt. 29. 38 ff. Nr. 41. Dresden Urk. 6823 or. ch. c. 3 sigg. 8 Anfzeichnung üler die buchere brife und zedeln, 45 die vom König zuräckgebracht worden sind, die Hans ron Maltis auf den Tag gen Kovelencz im Mai mit- gebracht hat und sind wider mit goin Nuremberg ge- furdt allesambt, in Dresden Lux. Sachen Kaps. IV Reg. C fol. 120b not. ch. 50
Strana 119
Einleitung, 119 der man am 25. Februar in Basel verständigt worden war. So kam, über alle weiteren Schwierig- keiten geldlicher und personlicher Natur hinweg, von denen Segovia in cap. 12 und 13 des 19. Bu- ches seiner Konzilschronik ausführlich berichtet, endlich im April die so lange verhandelte Gesandt- schaft zustande. Zum Gesandten wurde von P. Felix der Konzilskardinal Alexander, Herzog von Masovien und Patriarch von Aquileja, bestimmt. Der Auftrag für ihn lautele augleich auf Besuche beim deutschen und polnischen König. Hierin lag wohl auch der Grund für die Wahl gerade dieses Konzilsmitgliedes, der einerseits als Herzog von Masovien mit dem poluischen Königshause ver- wandt war und schon früher als Gesandter in Polen geweilt hatte, andrerseits aher auch Kg. Fried- 10 richs avunculus war. Jetzt war ihm also neben der rein kirchenpolitischen Aufgabe seiner Sendung auch die Rolle eines Gegenspielers des Gesandten Eugens IV. in Ungarn und Polen, Cesarini, zugedacht worden; wie wenig erfolgreich er sie gespielt hat, zeigen die weiter unten ge- nannten Berichte. Die Beglaubigung des Kardinals beim Romischen Konig ist unter dem 5. April ausgestelld 15 (nr. 56). Zuvor schon, am 26. März, hatte ihn der Konzilspapst beim Bischof von Krakau ange- kündigt. Seine Abreise von Basel ist am 10. April erfolgtz. Wie wichtig man beim Konzil diese Gesandtschaft genommen hat, beweist die noch nachträslich unter dem 12. April ausgestellie und ofienbar nachgesandte Empjehlung bei der Universität Wien (ur. 57). In der Begleitung des Legaten befanden sich außer einem verhältnismäßig zahlreichen Kanzleipersonals der Trienter 20 Kanonikus Lorenzo di Rotella", der Magister Marco Bonifilii5, der Johanniterritter Jakob Chiaves" und der Olmützer Propst Jeronimus". Die Reise ging über München8, wo Alexander anscheinend Gast Hag. Albrechts von Baiern gewesen ist, und Salzburg nach Wien; hier traf die Gesandtschaft in den ersten Maitagen ein, also kurz bevor Kg. Friedrich selbst dorthin gekommen ist. Von den vorliegenden Nachrichten über Kard. Alexanders Auftreten in Wien geben wi. 25 hier nur die durch Segovia überliejerten Berichte in nr. 58 wieder; es sind der eigene Berichs des Gesandten und der des konzilsfreundlichen Kölner Gesandten Johannes Vrunt. Ihnen stehen Auslassungen in den Briefen Enea Silvios gegenüber", aus denen man den Eindruck gewinnen muß, daß die Tätigkeit dieses Konzilsgesandten keinen Vergleich mit der Wirksamkeit der Euge- nischen Gesandten Cesarini und Carvajal aushalt und dem Ansehen des Konzils eher schädigend 30 als jörderlich war. Dem würde entsprechen, daß auch von irgendwelchen Amtshandlungen durch ihn in Wien nichts zu finden ist mit Ausnahme ciner Beurkundung, worin er sich für die Anwart- schaft des königlichen Protonotars Wilhelm Tatz auf die Propstei des Freisinger Stifts St. Johann cinsetat 10. Dieses Eingreiten zugunsten eines Beamten der königlichen Kanzlei steht dabei in einem merkwürdigen Gegensatz zu einem gleichzeitigen Schreiben des Königs, das sich gegen cinen un- 35 gehörigen Einffuß des Baseler Konzils auf die Besetzung der Freisinger Dompropstei richtet11 1 Gedr. Mon. Poloniae 2, 135 j. 2 Dies Datum sowohl in Segovias Konzilechronik (lib. 19 cap. 13) als auch in den in Anm. 6 unge- 2ogenen Brief; llber die abweichende Angabe in Se- 40 govias Brief an Enea vgl. Aum. 1 zu. nr. 57. 3 Ihre Namen können aus den Originalen der in Anm. 3 zu nr. 58 aufgeführten Urkunden entnom- men werden. * Egl. Brief des Rechtsanwalls Tudeschis, Niccolo 45 Amidano, an Enea Silvio (Walkan I, 1nr. 56); der Brief ist (nach Herre) nicht, wie Wolkan dem cod. Chigi enf- nimmi, vom 18. Mai, sondern vom 9. April zu datieren. 5. Nach Segovia lib. 19 cap. 13. * In einem Brief eines unbekaanten Baselers an 50 den Bischof von Krakau (gedr. Mor. Poloniae 12, 437 f. aus cod. Novofor, in Breslau] wird u. a. mil. geteill, daß der Absender dem Bischof durch den Johanniterordensritter Jakob de Chiaves schon ge- schrieben habe, qui recessit abhine cum -- cardi- nali Aquilegiensi in Poloniam sine mora profecturus. Vgl. nr. 57. 5 Vgl. die dort ausgestellten Urkunden in Anm. 3 zu nr. 58. ' Briefe Eudas an Aleman (Wolkan I,1 ar. 86) und Segovia (nr. 147), vgl. auch Enea an Peregallo (nrr. 145 n. 146) und zwel Schreiben Kg. Friedrichs (Wolkan 1,2 w. XLII and OX). 10 Urk. vom 15. Mai 1443 aus Wyenne in München H. St.-. Freising St. Johann fasc. 1, cin durch Be- schneiden [für einen Bucheinband] beschadigtes Stäck mil richwil. Registr.-Vermerk. Der Kardinal über- trägt darin die von anderer Seite angefochtene Prä- posiiur dem Genaunten von neuem und befiehlt, ine okne Widerspruch und Schwierigketten aafzunchmen. 11 Das kgl. Mandat an Dechant und Kapitel des Doms zu Freysingen, auch sonst für die Haltung des
Einleitung, 119 der man am 25. Februar in Basel verständigt worden war. So kam, über alle weiteren Schwierig- keiten geldlicher und personlicher Natur hinweg, von denen Segovia in cap. 12 und 13 des 19. Bu- ches seiner Konzilschronik ausführlich berichtet, endlich im April die so lange verhandelte Gesandt- schaft zustande. Zum Gesandten wurde von P. Felix der Konzilskardinal Alexander, Herzog von Masovien und Patriarch von Aquileja, bestimmt. Der Auftrag für ihn lautele augleich auf Besuche beim deutschen und polnischen König. Hierin lag wohl auch der Grund für die Wahl gerade dieses Konzilsmitgliedes, der einerseits als Herzog von Masovien mit dem poluischen Königshause ver- wandt war und schon früher als Gesandter in Polen geweilt hatte, andrerseits aher auch Kg. Fried- 10 richs avunculus war. Jetzt war ihm also neben der rein kirchenpolitischen Aufgabe seiner Sendung auch die Rolle eines Gegenspielers des Gesandten Eugens IV. in Ungarn und Polen, Cesarini, zugedacht worden; wie wenig erfolgreich er sie gespielt hat, zeigen die weiter unten ge- nannten Berichte. Die Beglaubigung des Kardinals beim Romischen Konig ist unter dem 5. April ausgestelld 15 (nr. 56). Zuvor schon, am 26. März, hatte ihn der Konzilspapst beim Bischof von Krakau ange- kündigt. Seine Abreise von Basel ist am 10. April erfolgtz. Wie wichtig man beim Konzil diese Gesandtschaft genommen hat, beweist die noch nachträslich unter dem 12. April ausgestellie und ofienbar nachgesandte Empjehlung bei der Universität Wien (ur. 57). In der Begleitung des Legaten befanden sich außer einem verhältnismäßig zahlreichen Kanzleipersonals der Trienter 20 Kanonikus Lorenzo di Rotella", der Magister Marco Bonifilii5, der Johanniterritter Jakob Chiaves" und der Olmützer Propst Jeronimus". Die Reise ging über München8, wo Alexander anscheinend Gast Hag. Albrechts von Baiern gewesen ist, und Salzburg nach Wien; hier traf die Gesandtschaft in den ersten Maitagen ein, also kurz bevor Kg. Friedrich selbst dorthin gekommen ist. Von den vorliegenden Nachrichten über Kard. Alexanders Auftreten in Wien geben wi. 25 hier nur die durch Segovia überliejerten Berichte in nr. 58 wieder; es sind der eigene Berichs des Gesandten und der des konzilsfreundlichen Kölner Gesandten Johannes Vrunt. Ihnen stehen Auslassungen in den Briefen Enea Silvios gegenüber", aus denen man den Eindruck gewinnen muß, daß die Tätigkeit dieses Konzilsgesandten keinen Vergleich mit der Wirksamkeit der Euge- nischen Gesandten Cesarini und Carvajal aushalt und dem Ansehen des Konzils eher schädigend 30 als jörderlich war. Dem würde entsprechen, daß auch von irgendwelchen Amtshandlungen durch ihn in Wien nichts zu finden ist mit Ausnahme ciner Beurkundung, worin er sich für die Anwart- schaft des königlichen Protonotars Wilhelm Tatz auf die Propstei des Freisinger Stifts St. Johann cinsetat 10. Dieses Eingreiten zugunsten eines Beamten der königlichen Kanzlei steht dabei in einem merkwürdigen Gegensatz zu einem gleichzeitigen Schreiben des Königs, das sich gegen cinen un- 35 gehörigen Einffuß des Baseler Konzils auf die Besetzung der Freisinger Dompropstei richtet11 1 Gedr. Mon. Poloniae 2, 135 j. 2 Dies Datum sowohl in Segovias Konzilechronik (lib. 19 cap. 13) als auch in den in Anm. 6 unge- 2ogenen Brief; llber die abweichende Angabe in Se- 40 govias Brief an Enea vgl. Aum. 1 zu. nr. 57. 3 Ihre Namen können aus den Originalen der in Anm. 3 zu nr. 58 aufgeführten Urkunden entnom- men werden. * Egl. Brief des Rechtsanwalls Tudeschis, Niccolo 45 Amidano, an Enea Silvio (Walkan I, 1nr. 56); der Brief ist (nach Herre) nicht, wie Wolkan dem cod. Chigi enf- nimmi, vom 18. Mai, sondern vom 9. April zu datieren. 5. Nach Segovia lib. 19 cap. 13. * In einem Brief eines unbekaanten Baselers an 50 den Bischof von Krakau (gedr. Mor. Poloniae 12, 437 f. aus cod. Novofor, in Breslau] wird u. a. mil. geteill, daß der Absender dem Bischof durch den Johanniterordensritter Jakob de Chiaves schon ge- schrieben habe, qui recessit abhine cum -- cardi- nali Aquilegiensi in Poloniam sine mora profecturus. Vgl. nr. 57. 5 Vgl. die dort ausgestellten Urkunden in Anm. 3 zu nr. 58. ' Briefe Eudas an Aleman (Wolkan I,1 ar. 86) und Segovia (nr. 147), vgl. auch Enea an Peregallo (nrr. 145 n. 146) und zwel Schreiben Kg. Friedrichs (Wolkan 1,2 w. XLII and OX). 10 Urk. vom 15. Mai 1443 aus Wyenne in München H. St.-. Freising St. Johann fasc. 1, cin durch Be- schneiden [für einen Bucheinband] beschadigtes Stäck mil richwil. Registr.-Vermerk. Der Kardinal über- trägt darin die von anderer Seite angefochtene Prä- posiiur dem Genaunten von neuem und befiehlt, ine okne Widerspruch und Schwierigketten aafzunchmen. 11 Das kgl. Mandat an Dechant und Kapitel des Doms zu Freysingen, auch sonst für die Haltung des
Strana 120
120 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. Absichtlich übergangen scheint uns der Kardinal zu sein, wenn der König sich später in anderer Angelegenheit unmittelbar an den Konzilspräsidenten Aleman selber wandtel. Kard. Alexander sollte Wien nicht mehr verlassen; er ist dort am 2. Juni M4A nach langerer Krankheit gestorben und feierlich in St. Stephan beigesetzt worden. Aber es ist bezeichnend genug. was damals Enea Silvio nach Basel geschrieben hatz, daß man den roten Kardinalshut, der dem 5 Lebenden nicht verweigert worden sei, dem Toten ob neutralitatem nicht mehr gestattet habe. Bei dem Aufruf des Römischen Königs an die Haupter der Christenheit, sich an einem neu einzuberufenden dritten Konzil zu beteiligen (vgl. Lit. B), ist das Baseler Konzil nicht mehr be- rücksichtigt worden. Es hatte selbst in seiner letzten feierlichen Sitzung am 16. Mai 1443 den Beschluß gefaßt, daß man in drei Jahren eine neue allgemeine Synode in Lyon abhallen solle; bis zu 10 ihrer Eröffnung sollte das jetzige Konzil in Basel oder Lausanne fortbestehen". Möglicherweise liegt dieser Entschließtung das gleiche Empfinden zugrunde, das wohl auch P. Eugen zur Verlegung des Florentiner Konzils nach Rom bestimmt hatte, daß nach jenen Beschlüssen des leizten Frank- jurter Reichstages in der Konzilstrage ein Fortbestand der Konzilien in Basel baw. Florenz am bisherigen Ort nicht mehr gut möglich sei. 15 c) Gesandtschaft P. Eugens am königl. Hof im Herbst 1443 nr. 59. Wie vom Baseler Konzil aux, so sind auch papstlicherseits nach dem Nürnberger Lichtmeßtage erhebliche Anstrengungen gemacht worden, um für dic crwarieten Reichstagsbeschlüsse im Konzils- streit die eigene Sache in persönlicher Werbung an maßgebenden Stellen zu verteidigen und stark zu machen. Dafür spricht besonders, daß Enea Silvio in seinen „Gesta concilii" eigens her- 20 vorhebt, der päpstliche Gesandte Carvajal habe nach dem Nürnberger Februartage principes et conventus besucht4. Wir begegnen ihm um Pfingsten auf einem Konzil der Mainzer Kirchenprovinz zu Aschaffenburg und im Herbste des Jahres, kurz vor dem Martini-Reichstag, um königlichen Hof zu Wien. Wir besitzen auch noch in der Vatikanischen Handschrift 4134 die Ausführungen im Wortlaut, die er bei diesen Gelegenheiten vorgetragen hat: sie enthalten oine nähere 25 Bogrindung seiner knapp gesaßtten Gegenthesen zur Verteidigung der päpstlichen Antwort, mit denen er Tudeschis Anwürfe vor dem schon in der Auflösung begriffenen Reichstag zu Nürnberg im Februar hatte almehren müssen (nr. 45). Zum Verständnis dessen, was die genannte Vatikanische Handschrift hierüber enthält, ist einiges zu bemerken. Auf den Seiten 107a bis 116b findet sich darin zunächst die Niederschrijt einer 30 nicht naher bestimmten Rede, die offensichtlich an den Römischen König gerichtet ist, dann die Gegenthesen Carvajals vom Lichtmeßtag, weiter ein Stück Rede und endlich kurze Aufzeich- nungen über das Auftreten der beiden päpstlichen Gesandten Carvajal und Rues vor einem Provinzialkonzil des Mainzer Erzbischofs. Die Eintragungen sind keineswegs einheitlich und Königs von Belang, datiert aus Wien Mi. N. s. Ur. stchen und euch vorzuschen, damit ihr von eurer 35 bans tag fMai 29/ 43, enthält: Als ihr nächst nach Wahl nicht gedrungen noch als ubertreter der be- Abgang eures Dompropstes den Ulrich Nusdorffer nanten protestacion, darynne ir bisher gestanden euren Bruder daselbst zu eurem künftigen Domprobst seyt, erfunden werdet, daraus euch großter ünrate erwahlt habt, der auch jetzt zu. solcher Wahl seinen ergehen möchte (München H. St.-A. Hochst. Freising, Willen gegeben hat, als wir vernchmen, ist uns wol Domkap. fasc. 5 F 213 or. ch. lit. cl. Unterfert. De 40 angelangt, das man euch und denselben erwelten mandato domini]] regis in cons lio). durch gewalt des heiligen concili villeûcht furge- 1 Brief vom 15. Sept. (Wolkan I,2 nr. XLII); vgl. nomen hat zu engen und in solher wal zu verhinde- aach die Briefe an das Konzil vom 23. Sept. (Wolkan 1,2 ren, das dann wider uns auch unserer und des heilign nr. XLVIII) und 27. Dez. (Wolkan I,2 nr. LXIV). reichs kurfurstn fursten und ander veraynung und 2 Enea Silvio an Peregallo in Basel am 4. Juni 45 protestacion, uns auch sunderlich wider were; wir 1444 (Wolkan I,1 nr. 146). schreiben darauf etlicken in Konzíl, damit solch 3 Vgl. Hefele 7, 807. furnemen abgestalt und bintan werde. Darum emp- 1 Gedr. Wolkun II, 205. fehlen wir euch ernstlich, dem gen. Erwählten beizu-
120 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. Absichtlich übergangen scheint uns der Kardinal zu sein, wenn der König sich später in anderer Angelegenheit unmittelbar an den Konzilspräsidenten Aleman selber wandtel. Kard. Alexander sollte Wien nicht mehr verlassen; er ist dort am 2. Juni M4A nach langerer Krankheit gestorben und feierlich in St. Stephan beigesetzt worden. Aber es ist bezeichnend genug. was damals Enea Silvio nach Basel geschrieben hatz, daß man den roten Kardinalshut, der dem 5 Lebenden nicht verweigert worden sei, dem Toten ob neutralitatem nicht mehr gestattet habe. Bei dem Aufruf des Römischen Königs an die Haupter der Christenheit, sich an einem neu einzuberufenden dritten Konzil zu beteiligen (vgl. Lit. B), ist das Baseler Konzil nicht mehr be- rücksichtigt worden. Es hatte selbst in seiner letzten feierlichen Sitzung am 16. Mai 1443 den Beschluß gefaßt, daß man in drei Jahren eine neue allgemeine Synode in Lyon abhallen solle; bis zu 10 ihrer Eröffnung sollte das jetzige Konzil in Basel oder Lausanne fortbestehen". Möglicherweise liegt dieser Entschließtung das gleiche Empfinden zugrunde, das wohl auch P. Eugen zur Verlegung des Florentiner Konzils nach Rom bestimmt hatte, daß nach jenen Beschlüssen des leizten Frank- jurter Reichstages in der Konzilstrage ein Fortbestand der Konzilien in Basel baw. Florenz am bisherigen Ort nicht mehr gut möglich sei. 15 c) Gesandtschaft P. Eugens am königl. Hof im Herbst 1443 nr. 59. Wie vom Baseler Konzil aux, so sind auch papstlicherseits nach dem Nürnberger Lichtmeßtage erhebliche Anstrengungen gemacht worden, um für dic crwarieten Reichstagsbeschlüsse im Konzils- streit die eigene Sache in persönlicher Werbung an maßgebenden Stellen zu verteidigen und stark zu machen. Dafür spricht besonders, daß Enea Silvio in seinen „Gesta concilii" eigens her- 20 vorhebt, der päpstliche Gesandte Carvajal habe nach dem Nürnberger Februartage principes et conventus besucht4. Wir begegnen ihm um Pfingsten auf einem Konzil der Mainzer Kirchenprovinz zu Aschaffenburg und im Herbste des Jahres, kurz vor dem Martini-Reichstag, um königlichen Hof zu Wien. Wir besitzen auch noch in der Vatikanischen Handschrift 4134 die Ausführungen im Wortlaut, die er bei diesen Gelegenheiten vorgetragen hat: sie enthalten oine nähere 25 Bogrindung seiner knapp gesaßtten Gegenthesen zur Verteidigung der päpstlichen Antwort, mit denen er Tudeschis Anwürfe vor dem schon in der Auflösung begriffenen Reichstag zu Nürnberg im Februar hatte almehren müssen (nr. 45). Zum Verständnis dessen, was die genannte Vatikanische Handschrift hierüber enthält, ist einiges zu bemerken. Auf den Seiten 107a bis 116b findet sich darin zunächst die Niederschrijt einer 30 nicht naher bestimmten Rede, die offensichtlich an den Römischen König gerichtet ist, dann die Gegenthesen Carvajals vom Lichtmeßtag, weiter ein Stück Rede und endlich kurze Aufzeich- nungen über das Auftreten der beiden päpstlichen Gesandten Carvajal und Rues vor einem Provinzialkonzil des Mainzer Erzbischofs. Die Eintragungen sind keineswegs einheitlich und Königs von Belang, datiert aus Wien Mi. N. s. Ur. stchen und euch vorzuschen, damit ihr von eurer 35 bans tag fMai 29/ 43, enthält: Als ihr nächst nach Wahl nicht gedrungen noch als ubertreter der be- Abgang eures Dompropstes den Ulrich Nusdorffer nanten protestacion, darynne ir bisher gestanden euren Bruder daselbst zu eurem künftigen Domprobst seyt, erfunden werdet, daraus euch großter ünrate erwahlt habt, der auch jetzt zu. solcher Wahl seinen ergehen möchte (München H. St.-A. Hochst. Freising, Willen gegeben hat, als wir vernchmen, ist uns wol Domkap. fasc. 5 F 213 or. ch. lit. cl. Unterfert. De 40 angelangt, das man euch und denselben erwelten mandato domini]] regis in cons lio). durch gewalt des heiligen concili villeûcht furge- 1 Brief vom 15. Sept. (Wolkan I,2 nr. XLII); vgl. nomen hat zu engen und in solher wal zu verhinde- aach die Briefe an das Konzil vom 23. Sept. (Wolkan 1,2 ren, das dann wider uns auch unserer und des heilign nr. XLVIII) und 27. Dez. (Wolkan I,2 nr. LXIV). reichs kurfurstn fursten und ander veraynung und 2 Enea Silvio an Peregallo in Basel am 4. Juni 45 protestacion, uns auch sunderlich wider were; wir 1444 (Wolkan I,1 nr. 146). schreiben darauf etlicken in Konzíl, damit solch 3 Vgl. Hefele 7, 807. furnemen abgestalt und bintan werde. Darum emp- 1 Gedr. Wolkun II, 205. fehlen wir euch ernstlich, dem gen. Erwählten beizu-
Strana 121
Einleitung. 121 zusammenhängend gemacht worden; sie stammen zudem von mehreren Händen, die in Absätzen und mit einigen offenbar jür Uberschriften oder auch Nachträge bestimmten Zwischenraumen die eben aufgezählten, von uns als nrr. 45, 59 und 88a veröffentlichten Stücke verzeichnet haben. Aus- gangspunkt ihrer genaueren Bestimmung sind die in Nürnberg vorgetragenen Konklusionen Car- 5 tajals (nr. 45). Zu ihnen bringt die in der Handschrift vorausgehende Rede an den Römischen König (nr. 59 art. I—8) die entsprechenden Erklarungen. In den sich anschließenden beiden Ab- sätzen (art. 9—10) möchten wir ein zusammenfassendes Schlußwort des Redners nach vorherge- gangener Aussprache über den Inhalt der Rede sehen. Mit größerem Zwischenraum folgte nunmehr in der Handschrift eine knappe Wiedergabe der Rede, die Carvajal auf einem Mainzer Pro- 10 vinzialkonzil gehalten hat (nr. 88a); wie die wörtlich angefährten Einleitungssätze dieser Rede beweisen sollen, decken sich die dortigen Ausführungen weitgehend mit jener im vollen Wortlaut verzeichneten Ansprache an den Römischen König; der Schreiber selbst bestätigt gleich darauf au aller Deutlichkeit noch einmal, daß die Worte, die hier als Ansprache an den König aufgezeichnet sind (nr. 59), auch an den Mainzer Erzbischof und seine Synode gerichtet worden 15 seienl. In einer zusätzlichen Schlußbemerkung wird bezeichnenderweise noch gesagt, daß auch der Kusaner in Aschaffenburg gewesen sei und dort „als Deutscher“ in der gleichen Angelegenheit das Wort ergriffen habe. Es ist nach dem Gesagten nicht schwer, die einzelnen Stücke zeitlich einzuordnen. Die Tagung jener Provinzialsynode, in der nach den Aufzeichnungen der Vatikanischen Handschrift Carvajal 2o und Kues die Antwort P. Eugens (nr. 29) erläutert haben, hat ,zu Pfingsten“ 1443 in Aschaffen- burg stattgefunden. Da sie der unmittelbaren Vorbereitung des Nürnberger Martini-Tages gedient hat, waren die darüber bekannten Akten — also auch jene Nachrichten aus der Vatikanischen Handschrift — unter Lit. C einzuordnen. Auch über den Besuch Carvajals am königlichen Hofe, anläßlich dessen die schon in Aschaffen- 25 burg gehaltene Rede wiederholt worden ist (nr. 59), liegen zuverlassige Zeugnisse vor. Es sind wiederum die Briefe des Enea Silvio, die hierüber hinreichend Aufschluß geben. In einem um den 23. September herum verfaßten Brief an Aleman2 berichtet der genannte königliche Sekretär unter Hinweis auf den bevorstehenden Reichstag, daß Carvajal und andere den König eindringlich zu bestimmen versuchten, sich für P. Eugen zu erklaren. Ein weiterer Brief an denselben Empfänger?, 30 gleichfalls aus dem September oder spätestens von Anfang Oktober 1443, erwähnt ebenso die nach- drücklichen Forderungen jenes päpstlichen Legaten, regis declarationem pro se fieri, und ein drittes Schreiben Eneas an Carvajal selbst", das vom 23. Oktober datiert ist und damit auch die eben genannten zeitlich bestimmt, setzt sich mit Carvajals Ansichten über die Möglichkeiten einer kirchlichen Befriedung auseinander. Danach wird man die Anwesenheit des päpstlichen Legaten 35 am Königshof in Wien für Ende September und Anfang Oktober, ganz sicher vor dem 23. Oktober ansetzen dürſen. B. Vorbereitungen des Königs für ein drittes Konzil Juli 1443. a) Ausschreiben nr. 60—66. Die vom Römischen König im Juli 1443 getroffenen Maßnahmen, sich durch Rückfragen bei 40 den regierenden Häuptern der Christenheit die allseitige Zustimmung zur Berufung eines dritten Konzils zu sichern und dadurch die notige Vorarbeit für die entsprechenden Beratungen des bevor- stchenden Nürnberger Reichstages zu leisten, entsprangen nicht elwa, wiz man zunachst meinen möchte, dem eigenen Entschluß des Königs oder seiner Mitarbeiter, sondern sie sind im Ar- In einigen Verbesseruagen der Voriage von nr. 59, 45 aie auch in unsere Varianlen aufgenommen sind, wird man wokl noch Sparen der ursprünglichen Fassung der Rede vor dem Provinzialkonzil erkennen dürfen. ugl. die Varianten anf S. 143 f. 2 Wolkan I,1 nr. 80. 3 Desgl. nr. 86. 4 Desgl. nr. 92.
Einleitung. 121 zusammenhängend gemacht worden; sie stammen zudem von mehreren Händen, die in Absätzen und mit einigen offenbar jür Uberschriften oder auch Nachträge bestimmten Zwischenraumen die eben aufgezählten, von uns als nrr. 45, 59 und 88a veröffentlichten Stücke verzeichnet haben. Aus- gangspunkt ihrer genaueren Bestimmung sind die in Nürnberg vorgetragenen Konklusionen Car- 5 tajals (nr. 45). Zu ihnen bringt die in der Handschrift vorausgehende Rede an den Römischen König (nr. 59 art. I—8) die entsprechenden Erklarungen. In den sich anschließenden beiden Ab- sätzen (art. 9—10) möchten wir ein zusammenfassendes Schlußwort des Redners nach vorherge- gangener Aussprache über den Inhalt der Rede sehen. Mit größerem Zwischenraum folgte nunmehr in der Handschrift eine knappe Wiedergabe der Rede, die Carvajal auf einem Mainzer Pro- 10 vinzialkonzil gehalten hat (nr. 88a); wie die wörtlich angefährten Einleitungssätze dieser Rede beweisen sollen, decken sich die dortigen Ausführungen weitgehend mit jener im vollen Wortlaut verzeichneten Ansprache an den Römischen König; der Schreiber selbst bestätigt gleich darauf au aller Deutlichkeit noch einmal, daß die Worte, die hier als Ansprache an den König aufgezeichnet sind (nr. 59), auch an den Mainzer Erzbischof und seine Synode gerichtet worden 15 seienl. In einer zusätzlichen Schlußbemerkung wird bezeichnenderweise noch gesagt, daß auch der Kusaner in Aschaffenburg gewesen sei und dort „als Deutscher“ in der gleichen Angelegenheit das Wort ergriffen habe. Es ist nach dem Gesagten nicht schwer, die einzelnen Stücke zeitlich einzuordnen. Die Tagung jener Provinzialsynode, in der nach den Aufzeichnungen der Vatikanischen Handschrift Carvajal 2o und Kues die Antwort P. Eugens (nr. 29) erläutert haben, hat ,zu Pfingsten“ 1443 in Aschaffen- burg stattgefunden. Da sie der unmittelbaren Vorbereitung des Nürnberger Martini-Tages gedient hat, waren die darüber bekannten Akten — also auch jene Nachrichten aus der Vatikanischen Handschrift — unter Lit. C einzuordnen. Auch über den Besuch Carvajals am königlichen Hofe, anläßlich dessen die schon in Aschaffen- 25 burg gehaltene Rede wiederholt worden ist (nr. 59), liegen zuverlassige Zeugnisse vor. Es sind wiederum die Briefe des Enea Silvio, die hierüber hinreichend Aufschluß geben. In einem um den 23. September herum verfaßten Brief an Aleman2 berichtet der genannte königliche Sekretär unter Hinweis auf den bevorstehenden Reichstag, daß Carvajal und andere den König eindringlich zu bestimmen versuchten, sich für P. Eugen zu erklaren. Ein weiterer Brief an denselben Empfänger?, 30 gleichfalls aus dem September oder spätestens von Anfang Oktober 1443, erwähnt ebenso die nach- drücklichen Forderungen jenes päpstlichen Legaten, regis declarationem pro se fieri, und ein drittes Schreiben Eneas an Carvajal selbst", das vom 23. Oktober datiert ist und damit auch die eben genannten zeitlich bestimmt, setzt sich mit Carvajals Ansichten über die Möglichkeiten einer kirchlichen Befriedung auseinander. Danach wird man die Anwesenheit des päpstlichen Legaten 35 am Königshof in Wien für Ende September und Anfang Oktober, ganz sicher vor dem 23. Oktober ansetzen dürſen. B. Vorbereitungen des Königs für ein drittes Konzil Juli 1443. a) Ausschreiben nr. 60—66. Die vom Römischen König im Juli 1443 getroffenen Maßnahmen, sich durch Rückfragen bei 40 den regierenden Häuptern der Christenheit die allseitige Zustimmung zur Berufung eines dritten Konzils zu sichern und dadurch die notige Vorarbeit für die entsprechenden Beratungen des bevor- stchenden Nürnberger Reichstages zu leisten, entsprangen nicht elwa, wiz man zunachst meinen möchte, dem eigenen Entschluß des Königs oder seiner Mitarbeiter, sondern sie sind im Ar- In einigen Verbesseruagen der Voriage von nr. 59, 45 aie auch in unsere Varianlen aufgenommen sind, wird man wokl noch Sparen der ursprünglichen Fassung der Rede vor dem Provinzialkonzil erkennen dürfen. ugl. die Varianten anf S. 143 f. 2 Wolkan I,1 nr. 80. 3 Desgl. nr. 86. 4 Desgl. nr. 92.
Strana 122
122 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. tikel 3 des letzien Nürnberger Abschiedes (nr. 44) angeraten worden1. Allerdings ist dies aus dem ziemlich allgemein gehaltenen Wortlaut des Artikels selbst nicht okne weiteres zu entnekmen. Es missen somit Sonder- und Ausführungsbestimmungen zu den einzelnen Beschliissen in den mündlichen Verhandlungen des Reichstages vermutet werden: diese Beobachtung mag zu kritischer Bewertung der Abschiede und za mancherlei Rückschlüssen auf die vorausgegangenen Be- sprechungen selber Anlaß sein. Da der Kreis der weltlichen Fürsten, die vom König zur Mitverantwortung am zukünftigen dritten Konzil aufgefordert worden sind, sich zwar zum größten Teil aus den Antworten (Lit. Bh). zum Teil aber nur auf Umwegen bestimmen laßt, muß hier über die Adressaten einiges gesagt werden. Die Ausschreiben scheinen in zwei Formularen versandt worden zu sein: als Aufruje zur 10 Mitarbeit an die regierenden christlichen Fürsten selbst (nr. 60) und als Brsuchen um Befür- wortung und Unterstützung der Absichten des Königs an einzelne maßgebliche Persönlichkeiten in der Umgebung und im Rate jener auslandischen Machthaber. Nach der Uberschrift der Vorlage A unserer nr. 60 sollte man meinen, daß der Aufruf des Königs an sämtliche Könige und Fürsten der (christlichen) Welt hinausgegeben worden ist. Statt 15 dessen vermißt man unter den Adressaten die nordischen Konige und den König von Polen2, ferner die Herrscher van Burgund und Savoyen und den Markgrafen Lconello d'Este von Ferrara. Wir glauben nicht, daß hier nur eine Lücke der Uberlieferung vorliegt, sondern sind eher geneigt, den Grund dafür entweder in einer Nachlässigkeit der Kanzlei3 oder — was teilweise näherliegt — in den bestehenden Spannungen zu suchen, die damals zwischen dem Römischen König und 20 einzelnen von diesen Fürsten bestanden huben". Die Benachrichtigung der italienischen Siadt- staaten (nr. 61) mag weniger wegen ihrer politisch selbständigen Stettung als vielmehr in der Hoff- nung erfolgt sein, die kurialen Kreise durch sie-beeinflussen zu können'. Auffallig ist weiter, daß auch der Papst — allerdings wesentlich spater als die weltlichen Fürsten —, nicht aber das Baseler Konzil noch einmal um Zustimmung zur Versammlung eines neuen Konzils angegangen worden 25 ist (nr. 63). Endlich mag auf die bisher unbekannt gebliebene Anfrage des Königs bei der Rechls- schule Bologna (nr. 62) hingewiesen werden; auch die Pariser Universität ist damals verständigt worden, aber nicht im gleichen Sinne wie Bologna, sondern nur um sie als Bundesgenossen in Rate des französischen Königs zu gewinnens. 5 b) Antworten nr. 67—87. 30 Der König hatte bei seinen Rundschreiben das Baseler Konzil offensichtlich übergangen. Trotz- dem wird aus Gründen der zeitlichen Aujeinanderfolge die Reihe der Aktenstücke, die zu den könig- lichen Ausschreiben Stellung nehmen, mit einem Bericht Segovias cröffnet, der die Beratungen des nicht verständigten Baseler Konzils über jenes Rundschreiben an die christlichen Fürsten wiedergibl (nr. 67). Unter den dann folgenden eigentlichen Antwortschreiben dürften nicht viele mehr schlen. Sicher als verloren zu gelten hat wohl nur die Antwort des Markgrafen van Mantua?. 35 1 In seiner Einladung an den Erzbischof von Köln (nr. 90) zum RT. wird dies von Kg. Friedrich selbst ausdrücklich crwähat. 2 Man vergleiche den Brief Kg. Friedrichs an Wla- dislaus von Polen aus der Mitte des Juli (gedr. Chmel Mat. 1,2 nr. XXVI, auch Wolkan I,2 nr. XXVII). 3 Zu dieser Annahme wird man durch nr. 66 ver- leitet. 4 Betr. den Markgrajen von Ferrara vgl. Wolkan I2 nr. XLVI. 5 Für den zweiten Grund scheint zu sprechen, daß die Aufforderung an diese Stadte zum gleichen Zeit- punkt erfolgt ist wie jene an den Papat; vgl. auch die sicherlich unter papstlichem Druck erfolgte Antwort Sienas. 6 Vgl. die 2. Anm. bei nr. 85. Aus einem (mil Herre in die 2. Häifte August anzusetzenden) Briej Kg. Friedrichs, den Hujnagel und Herre glaubhaft an den Markgrafen von Mantua, Giovanni Francesco Gonzaga, gerichtet sein lassen (Wolkan I,2 nr. XXXIII), geht die Befriedigung der 45 Königs über des Adreasaten Antwort aul sein Schrei- ben in Sachen der Kirchenfrage hervor. Es spricht alles dafür, daß der hier und sonst nirgends erwähnte Brief des Markgrajen nichts anderes als sein Antwmt- schreiben auf nr. 60 gewesen ust. 40 50
122 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. tikel 3 des letzien Nürnberger Abschiedes (nr. 44) angeraten worden1. Allerdings ist dies aus dem ziemlich allgemein gehaltenen Wortlaut des Artikels selbst nicht okne weiteres zu entnekmen. Es missen somit Sonder- und Ausführungsbestimmungen zu den einzelnen Beschliissen in den mündlichen Verhandlungen des Reichstages vermutet werden: diese Beobachtung mag zu kritischer Bewertung der Abschiede und za mancherlei Rückschlüssen auf die vorausgegangenen Be- sprechungen selber Anlaß sein. Da der Kreis der weltlichen Fürsten, die vom König zur Mitverantwortung am zukünftigen dritten Konzil aufgefordert worden sind, sich zwar zum größten Teil aus den Antworten (Lit. Bh). zum Teil aber nur auf Umwegen bestimmen laßt, muß hier über die Adressaten einiges gesagt werden. Die Ausschreiben scheinen in zwei Formularen versandt worden zu sein: als Aufruje zur 10 Mitarbeit an die regierenden christlichen Fürsten selbst (nr. 60) und als Brsuchen um Befür- wortung und Unterstützung der Absichten des Königs an einzelne maßgebliche Persönlichkeiten in der Umgebung und im Rate jener auslandischen Machthaber. Nach der Uberschrift der Vorlage A unserer nr. 60 sollte man meinen, daß der Aufruf des Königs an sämtliche Könige und Fürsten der (christlichen) Welt hinausgegeben worden ist. Statt 15 dessen vermißt man unter den Adressaten die nordischen Konige und den König von Polen2, ferner die Herrscher van Burgund und Savoyen und den Markgrafen Lconello d'Este von Ferrara. Wir glauben nicht, daß hier nur eine Lücke der Uberlieferung vorliegt, sondern sind eher geneigt, den Grund dafür entweder in einer Nachlässigkeit der Kanzlei3 oder — was teilweise näherliegt — in den bestehenden Spannungen zu suchen, die damals zwischen dem Römischen König und 20 einzelnen von diesen Fürsten bestanden huben". Die Benachrichtigung der italienischen Siadt- staaten (nr. 61) mag weniger wegen ihrer politisch selbständigen Stettung als vielmehr in der Hoff- nung erfolgt sein, die kurialen Kreise durch sie-beeinflussen zu können'. Auffallig ist weiter, daß auch der Papst — allerdings wesentlich spater als die weltlichen Fürsten —, nicht aber das Baseler Konzil noch einmal um Zustimmung zur Versammlung eines neuen Konzils angegangen worden 25 ist (nr. 63). Endlich mag auf die bisher unbekannt gebliebene Anfrage des Königs bei der Rechls- schule Bologna (nr. 62) hingewiesen werden; auch die Pariser Universität ist damals verständigt worden, aber nicht im gleichen Sinne wie Bologna, sondern nur um sie als Bundesgenossen in Rate des französischen Königs zu gewinnens. 5 b) Antworten nr. 67—87. 30 Der König hatte bei seinen Rundschreiben das Baseler Konzil offensichtlich übergangen. Trotz- dem wird aus Gründen der zeitlichen Aujeinanderfolge die Reihe der Aktenstücke, die zu den könig- lichen Ausschreiben Stellung nehmen, mit einem Bericht Segovias cröffnet, der die Beratungen des nicht verständigten Baseler Konzils über jenes Rundschreiben an die christlichen Fürsten wiedergibl (nr. 67). Unter den dann folgenden eigentlichen Antwortschreiben dürften nicht viele mehr schlen. Sicher als verloren zu gelten hat wohl nur die Antwort des Markgrafen van Mantua?. 35 1 In seiner Einladung an den Erzbischof von Köln (nr. 90) zum RT. wird dies von Kg. Friedrich selbst ausdrücklich crwähat. 2 Man vergleiche den Brief Kg. Friedrichs an Wla- dislaus von Polen aus der Mitte des Juli (gedr. Chmel Mat. 1,2 nr. XXVI, auch Wolkan I,2 nr. XXVII). 3 Zu dieser Annahme wird man durch nr. 66 ver- leitet. 4 Betr. den Markgrajen von Ferrara vgl. Wolkan I2 nr. XLVI. 5 Für den zweiten Grund scheint zu sprechen, daß die Aufforderung an diese Stadte zum gleichen Zeit- punkt erfolgt ist wie jene an den Papat; vgl. auch die sicherlich unter papstlichem Druck erfolgte Antwort Sienas. 6 Vgl. die 2. Anm. bei nr. 85. Aus einem (mil Herre in die 2. Häifte August anzusetzenden) Briej Kg. Friedrichs, den Hujnagel und Herre glaubhaft an den Markgrafen von Mantua, Giovanni Francesco Gonzaga, gerichtet sein lassen (Wolkan I,2 nr. XXXIII), geht die Befriedigung der 45 Königs über des Adreasaten Antwort aul sein Schrei- ben in Sachen der Kirchenfrage hervor. Es spricht alles dafür, daß der hier und sonst nirgends erwähnte Brief des Markgrajen nichts anderes als sein Antwmt- schreiben auf nr. 60 gewesen ust. 40 50
Strana 123
Einleitung. 123 Der Inhalt der Schreiben ist kennzeichnend für die allgemeine Haltung der awßerdeutschen Fürsten gegenüber P. Eugen und dürfte für Kg. Friedrich mehr eine Klarung über die Gesamt- haltung der christlichen Reiche und Länder in der Schismafrage gebracht als einen Schritt vorwärts zur erhofften Verwirklichung des Konzilsgedankens bedeutet haben. Im ganzen mußten auch von 5 dieser Seite aus gesehen die Aussichten für eine erfolgversprechende Arbeit des kommenden Reichs- tages keineswegs sehr günstig erscheinend. Unter den Antworten vermißt man zunächst eine Stellungnahme der Universitat Bologna zur Anfrage des Römischen Königs über die Möglichkoiten zur Berufung eines neten Konzils (nr. 62). Wir glauben jedoch, daß diese Lücke durch sin umfangreiches Gutachten geschlossen 10 werden kann, das sich in der Vatikanischen Handschrift 4134, allerdings ohne genauere Kenn- zeichen, vorgefunden hat. Durch die im Stüek selbst cingangs gestellte Frage, „ob der Kaiser im gegenwärtigen Schisma berechtigt sci, ein [drittes) Konzil zu berufen, zu dem er die Fürsten eingeladen habe“, ist die zeitliche Zuordnung schon gegeben. es fügt sich damit unschwer in dic Vorgänge des Jahres 1443, also in die Vorbereitungen des „Kaisers“ für den namentlich genannten 15 Nürnberger Reichstag ein. Für die Herkunftsbestimmung des Traktates ist entscheidend, daß hier der Romische König als Kuiser angesprochen wird, was im Gegeneatz zu den tatsachlichen Verhält- nissen nur aus der Denk- und Sprechweise eines Italieners zu verstehen ist, der woll den allge- meinen Imperiumsbegriff kennt, dem aber die innerdeutsche Unterscheidung zwischen Kaiser- und Königtum weniger gelaufig ist2. Das Gutachten bestatig diese Annalme in jeder Weise, da 2o es sich als das Werk eines oder mehrerer rechtskundiger Gelehrten ausweist, die weit mehr als sonst in allen kirchenpolitischen Traktaten dieser Zeit üblich, jede aufgestellte Behauptung mit reichem juristischem Wissen belegen. Man yeht deshalb kaum noch fehl, die Verfasser dieses Gutachtens im Kreise jener weltberühmten Rechtsschule in Bologna selbet zu suchen, an die sich damals der Romische König um Auskunft über die Schismafrage gewandt hatte. Das Gutachten ist inhaltlich ganz nach jener für wissenschajtliche Abhandlungen des Mittel- alters so bezeichnenden scholastischen (Sic et non) Darstellungsart aujgebaut. So führt zunächst ein erster Abschnitt zehn vornehmlich der Geschichte und dem römischen Recht entnommene Grinde an, die zu beweisen scheinen, daß dem Kaiser Folge zu leisten sei, wenn er jetzt zu einem allge- meinen Konzil aufrufe (art. la—k). Ein zweiter Abschnitt bringt im Gegensatz dazu einige grund- ze legende Wahrheiten vor, die in dieser das Heil der Menschheit berührenden Frage erörtert werden müssen. Es sind vier Betrachtungen über die plenitudo potestatis des Papstes und die Einheit der Kirche (artt. 2—2d); sie führen zu entscheidenden Schlußfolgerungen über die Gewalt des apostolischen Stuhles und thr Verhältnis zu den Konzilien fartt. 2e). Von diesen Feststellungen aus wird nun die Hauptfrage (quesitum principale) durch sechs Sätze in verneinendem Sinne entschie- 35 den (artt. 3 a—1). Sie betreffen allgemein die Gewalt, Konzilien zu berufen, und im besonderen die augenblickliche Lage, in der nach kanonischer Erhebung eines Papstes ein Haretiker gegen ihn auf- getreten ist. Die Kirche hat also ein Haupt in einem rechtmäßigen Papste, der handeln und ent- scheiden kann; es liegt für den Kaiser keine Nolwondigkeit vor, selbständig einzugreijen, er hat viel- mehr der Kirche nur die Hilfe des weltlichen Armes zu leihen; ein Konzil aber ist überflüssig. Von hier 40 aus werden nun die eingangs angeführten Satze erledigt: sie gelten nur für den Fall einer wirklichen Doppelwahl. In zwei Schlußabschnitten endlich werden mögliche Einwande entkräftet (arit. 4a c) und weiterhin der Begriff einer plenitudo potestatis noch philosophisch begründet (artt. 5a-60). Der Endbescheid des Gutachtens verneint also ein Recht des Königs auf eigenmachtige Be- rufung eines Konzils. Dies mag auch der Grund sein, weshalb die Universitat davon Abstand 45 genommen zu haben scheint, die Anfrage des Königs zu beantworten. Denn auch hier kann man nicht recht daran glauben, daß ein so wichtiges Aktenstück, sollte es wirklich an den königlichen Hot gelangt sein, ohne jede Spur einer Uberlieferung diesseits der Alpen geblichen wäre. 25 1 Vgl. die troiz aller Zuversicht für den Weitergang ziemlich zurückhaliende und nichtssagende Beurtei- 50 lung der Antworten durch Enea (nr. 106, 3). Man denke daran, daß zu gleicher Zeit der Rö- mische Papst den König bewaßt mehrjach (urr. 29 und 72) als Erwählten“ hingestellt und damit nicht wenig Aufschen hervorgerufen hat (vgl. hierzu auch Carvajals Austührungen in nr. 59).
Einleitung. 123 Der Inhalt der Schreiben ist kennzeichnend für die allgemeine Haltung der awßerdeutschen Fürsten gegenüber P. Eugen und dürfte für Kg. Friedrich mehr eine Klarung über die Gesamt- haltung der christlichen Reiche und Länder in der Schismafrage gebracht als einen Schritt vorwärts zur erhofften Verwirklichung des Konzilsgedankens bedeutet haben. Im ganzen mußten auch von 5 dieser Seite aus gesehen die Aussichten für eine erfolgversprechende Arbeit des kommenden Reichs- tages keineswegs sehr günstig erscheinend. Unter den Antworten vermißt man zunächst eine Stellungnahme der Universitat Bologna zur Anfrage des Römischen Königs über die Möglichkoiten zur Berufung eines neten Konzils (nr. 62). Wir glauben jedoch, daß diese Lücke durch sin umfangreiches Gutachten geschlossen 10 werden kann, das sich in der Vatikanischen Handschrift 4134, allerdings ohne genauere Kenn- zeichen, vorgefunden hat. Durch die im Stüek selbst cingangs gestellte Frage, „ob der Kaiser im gegenwärtigen Schisma berechtigt sci, ein [drittes) Konzil zu berufen, zu dem er die Fürsten eingeladen habe“, ist die zeitliche Zuordnung schon gegeben. es fügt sich damit unschwer in dic Vorgänge des Jahres 1443, also in die Vorbereitungen des „Kaisers“ für den namentlich genannten 15 Nürnberger Reichstag ein. Für die Herkunftsbestimmung des Traktates ist entscheidend, daß hier der Romische König als Kuiser angesprochen wird, was im Gegeneatz zu den tatsachlichen Verhält- nissen nur aus der Denk- und Sprechweise eines Italieners zu verstehen ist, der woll den allge- meinen Imperiumsbegriff kennt, dem aber die innerdeutsche Unterscheidung zwischen Kaiser- und Königtum weniger gelaufig ist2. Das Gutachten bestatig diese Annalme in jeder Weise, da 2o es sich als das Werk eines oder mehrerer rechtskundiger Gelehrten ausweist, die weit mehr als sonst in allen kirchenpolitischen Traktaten dieser Zeit üblich, jede aufgestellte Behauptung mit reichem juristischem Wissen belegen. Man yeht deshalb kaum noch fehl, die Verfasser dieses Gutachtens im Kreise jener weltberühmten Rechtsschule in Bologna selbet zu suchen, an die sich damals der Romische König um Auskunft über die Schismafrage gewandt hatte. Das Gutachten ist inhaltlich ganz nach jener für wissenschajtliche Abhandlungen des Mittel- alters so bezeichnenden scholastischen (Sic et non) Darstellungsart aujgebaut. So führt zunächst ein erster Abschnitt zehn vornehmlich der Geschichte und dem römischen Recht entnommene Grinde an, die zu beweisen scheinen, daß dem Kaiser Folge zu leisten sei, wenn er jetzt zu einem allge- meinen Konzil aufrufe (art. la—k). Ein zweiter Abschnitt bringt im Gegensatz dazu einige grund- ze legende Wahrheiten vor, die in dieser das Heil der Menschheit berührenden Frage erörtert werden müssen. Es sind vier Betrachtungen über die plenitudo potestatis des Papstes und die Einheit der Kirche (artt. 2—2d); sie führen zu entscheidenden Schlußfolgerungen über die Gewalt des apostolischen Stuhles und thr Verhältnis zu den Konzilien fartt. 2e). Von diesen Feststellungen aus wird nun die Hauptfrage (quesitum principale) durch sechs Sätze in verneinendem Sinne entschie- 35 den (artt. 3 a—1). Sie betreffen allgemein die Gewalt, Konzilien zu berufen, und im besonderen die augenblickliche Lage, in der nach kanonischer Erhebung eines Papstes ein Haretiker gegen ihn auf- getreten ist. Die Kirche hat also ein Haupt in einem rechtmäßigen Papste, der handeln und ent- scheiden kann; es liegt für den Kaiser keine Nolwondigkeit vor, selbständig einzugreijen, er hat viel- mehr der Kirche nur die Hilfe des weltlichen Armes zu leihen; ein Konzil aber ist überflüssig. Von hier 40 aus werden nun die eingangs angeführten Satze erledigt: sie gelten nur für den Fall einer wirklichen Doppelwahl. In zwei Schlußabschnitten endlich werden mögliche Einwande entkräftet (arit. 4a c) und weiterhin der Begriff einer plenitudo potestatis noch philosophisch begründet (artt. 5a-60). Der Endbescheid des Gutachtens verneint also ein Recht des Königs auf eigenmachtige Be- rufung eines Konzils. Dies mag auch der Grund sein, weshalb die Universitat davon Abstand 45 genommen zu haben scheint, die Anfrage des Königs zu beantworten. Denn auch hier kann man nicht recht daran glauben, daß ein so wichtiges Aktenstück, sollte es wirklich an den königlichen Hot gelangt sein, ohne jede Spur einer Uberlieferung diesseits der Alpen geblichen wäre. 25 1 Vgl. die troiz aller Zuversicht für den Weitergang ziemlich zurückhaliende und nichtssagende Beurtei- 50 lung der Antworten durch Enea (nr. 106, 3). Man denke daran, daß zu gleicher Zeit der Rö- mische Papst den König bewaßt mehrjach (urr. 29 und 72) als Erwählten“ hingestellt und damit nicht wenig Aufschen hervorgerufen hat (vgl. hierzu auch Carvajals Austührungen in nr. 59).
Strana 124
124 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 88—98. Anders als zum Lichtmeß-Reichstag sind — so scheint es — für den Tag zu Martini 113 wieder Einladungen an sämtliche beteiligten Reichsstande durch den König ergangen. Davon sind uns zwei Fassungen erhalten. das Schreiben an die süddeutschen Fürsten Hzg. Albrecht von Baiern und Ebf. Friedrich von Salzbury (nr. 89) und die Benachrichtigung des Kurfürsten von Köln s (nr. 90). Wichtig dabei ist das besondere Begehren an die Kurfürsten, thre Suffraganbischöje. Prälaten und Universitäten zu dem Tage zu laden, was auch, wie man sicht, durch einzelne von ihnen (Köln: nr. 97; Sachsen: nrr. 91 und 94) mit großer Ausführlichkeit und Sorgjalt befolgt worden ist. Gerade die sächsischen Akten geben einen überraschenden und hier zum erstenmal möglichen Einblick in die Art und Weise, wie in jener Zeit vielleicht allgemein, vielleicht aber 10 auch nur in den ungewöhnliehen Umständen dieser Reichstagsvorbereitung begründet, solche Ladungen zu den Reichstagungen vorgenommen worden sind. Wichtig ist ferner das Mainzer Provinzialkonzil zu Aschaffenburg (nr. 88ab), das zur Haltung der Mainzer Kirchenprovinz in der Kirchenfrage im Hinblick auj den kommenden Reichstag eingehend Stellung genommen hat; gerade diese Akten sind jür die Bedeutung, die man dem bevorstehenden Martinitag damals beige- 15 messen hat, um so bemerkenswerter, als ihre Beschlüsse noch nicht durch eine entsprechende Auf- forderung des Reichsoberhauptes wie etwa beim sächsischen Kurfürsten (vgl. nr. 91) veranlaßt worden sind. Die Aktenüberlieferung zu dieser Aschaffenburger Synode ist oben im Zusammenhang mit dem Auftreten Carvajals im Jahre 1443 bereits besprochen worden (lit. A c). Darüber hinaus scheinen Unterlagen nicht erhalten zu seinl. Uber die Ausschaltung der Städte, die zu einem ziemlich erregten Briefwechsel zwischen ihnen geführt hat (nrr. 104, 105 u. 110), ist ebenfalls an anderer Stelle das Nötige gesagt worden2. Da Teilnehmerlisten über die spater in Nürnberg wirklich Erschienenen nicht überliefert sind, müssen ihre Namen, soweit sie nicht durch die Vollmachten (nrr. 92, 95, 96 u. 98) und Instruk- tionen (nrr. 92 u. 93) bekannt sind, aus den verschiedenartigen Berichten in Lit. E mühsam 25 herausgesucht werden. 20 D. Akten des Tages nr. 99—101. Der neue Reichstag hat, als er mit ziemlicher Verspätung am 26. November zusammentrat3, schr schnell die Grenzen seiner Arbeitsfähigkeit abgesteckt; denn er hat gleich in der ersten Sitzung aus der Abwesenheit des Königs seine eigene Unzustandigkeit abgeleitet und ein Schreiben an den 30 König gerichtet, um ihn zu unverzüglichem Kommen nach Nürnberg zu bewegen. Bis die Antwort aus Kärnten eintraf, ist denn auch vom Reichstag selbst nichts weiter unternommen oder beschlossen worden. Man hört wohl gelegentlich von Zusammenkünften der Gesandten4, die aber unseres Er- achtens nur zu kirchenpobitischen Gesprächen unterrichtender Natur benutzt worden sind. Sogleich aber nach Eintreffen der königlichen Antwort, die wegen dringender Verhinderung Friedrichs in 35 Österreich einen Aufschub des Tages bis Christi Himmelfahrt, also bis zum 2I. Mai 1444 ver- Nach freandlicher Feststellwng des Staattarchius Würzburg ist um die Zeit dieser Synode im In- grossaturbuch 24 nur die von Chmel (Reg. 1472) ver. öffentlichte Urkunde vom 22. Juni aus Aschaffenburg zu finden; dagegen stellen am Fr. in der Pfingstwoche [Juni 14J — leider obne Ortsangabe— Ebf. Dietrich und B). Magnus von Hildesheim gemeinsam eine Ur- kunde aus. 2 Vgl. S. 113 Z. 7 ff. 3 Vgl. nr. 107. 4 In einem Brief des Dr. Andreas Ruperti un den Hochmeister vom ersten manthag noch dem achten thage der heil. drier konnigen tage [1444 Jan. 19 hezßt es, Ruperti habe von scinem Brief an Herrn Caspar Schlick, von dem er vormals-dem H M. Mil- teilung gemacht, keine Abschrift zurückbehalten, ueil er lateinisch gewesen set und goth weis ich och uln 40 rathwse in den kirchen sachen sein muste. — Es kandelle sich hierbei um den Briesteecheel Rupertis mit Schlick über die Bestätigung der am 16. Okt. 1443 mil Brandenburg wegen der Nenmark geschlwgenen Einigung (Königsberg Schbl. XXXV nr. 15 or. ch.; 45 das Ant-vortschreiben Schlicks aus Cubiti vom 14. Jan. 1444 ebenda Schbl. XIII nr. 143/a or. ck., gedr. J. Voigt, Erwerhg. der Neumark S. 428 fl.).
124 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 88—98. Anders als zum Lichtmeß-Reichstag sind — so scheint es — für den Tag zu Martini 113 wieder Einladungen an sämtliche beteiligten Reichsstande durch den König ergangen. Davon sind uns zwei Fassungen erhalten. das Schreiben an die süddeutschen Fürsten Hzg. Albrecht von Baiern und Ebf. Friedrich von Salzbury (nr. 89) und die Benachrichtigung des Kurfürsten von Köln s (nr. 90). Wichtig dabei ist das besondere Begehren an die Kurfürsten, thre Suffraganbischöje. Prälaten und Universitäten zu dem Tage zu laden, was auch, wie man sicht, durch einzelne von ihnen (Köln: nr. 97; Sachsen: nrr. 91 und 94) mit großer Ausführlichkeit und Sorgjalt befolgt worden ist. Gerade die sächsischen Akten geben einen überraschenden und hier zum erstenmal möglichen Einblick in die Art und Weise, wie in jener Zeit vielleicht allgemein, vielleicht aber 10 auch nur in den ungewöhnliehen Umständen dieser Reichstagsvorbereitung begründet, solche Ladungen zu den Reichstagungen vorgenommen worden sind. Wichtig ist ferner das Mainzer Provinzialkonzil zu Aschaffenburg (nr. 88ab), das zur Haltung der Mainzer Kirchenprovinz in der Kirchenfrage im Hinblick auj den kommenden Reichstag eingehend Stellung genommen hat; gerade diese Akten sind jür die Bedeutung, die man dem bevorstehenden Martinitag damals beige- 15 messen hat, um so bemerkenswerter, als ihre Beschlüsse noch nicht durch eine entsprechende Auf- forderung des Reichsoberhauptes wie etwa beim sächsischen Kurfürsten (vgl. nr. 91) veranlaßt worden sind. Die Aktenüberlieferung zu dieser Aschaffenburger Synode ist oben im Zusammenhang mit dem Auftreten Carvajals im Jahre 1443 bereits besprochen worden (lit. A c). Darüber hinaus scheinen Unterlagen nicht erhalten zu seinl. Uber die Ausschaltung der Städte, die zu einem ziemlich erregten Briefwechsel zwischen ihnen geführt hat (nrr. 104, 105 u. 110), ist ebenfalls an anderer Stelle das Nötige gesagt worden2. Da Teilnehmerlisten über die spater in Nürnberg wirklich Erschienenen nicht überliefert sind, müssen ihre Namen, soweit sie nicht durch die Vollmachten (nrr. 92, 95, 96 u. 98) und Instruk- tionen (nrr. 92 u. 93) bekannt sind, aus den verschiedenartigen Berichten in Lit. E mühsam 25 herausgesucht werden. 20 D. Akten des Tages nr. 99—101. Der neue Reichstag hat, als er mit ziemlicher Verspätung am 26. November zusammentrat3, schr schnell die Grenzen seiner Arbeitsfähigkeit abgesteckt; denn er hat gleich in der ersten Sitzung aus der Abwesenheit des Königs seine eigene Unzustandigkeit abgeleitet und ein Schreiben an den 30 König gerichtet, um ihn zu unverzüglichem Kommen nach Nürnberg zu bewegen. Bis die Antwort aus Kärnten eintraf, ist denn auch vom Reichstag selbst nichts weiter unternommen oder beschlossen worden. Man hört wohl gelegentlich von Zusammenkünften der Gesandten4, die aber unseres Er- achtens nur zu kirchenpobitischen Gesprächen unterrichtender Natur benutzt worden sind. Sogleich aber nach Eintreffen der königlichen Antwort, die wegen dringender Verhinderung Friedrichs in 35 Österreich einen Aufschub des Tages bis Christi Himmelfahrt, also bis zum 2I. Mai 1444 ver- Nach freandlicher Feststellwng des Staattarchius Würzburg ist um die Zeit dieser Synode im In- grossaturbuch 24 nur die von Chmel (Reg. 1472) ver. öffentlichte Urkunde vom 22. Juni aus Aschaffenburg zu finden; dagegen stellen am Fr. in der Pfingstwoche [Juni 14J — leider obne Ortsangabe— Ebf. Dietrich und B). Magnus von Hildesheim gemeinsam eine Ur- kunde aus. 2 Vgl. S. 113 Z. 7 ff. 3 Vgl. nr. 107. 4 In einem Brief des Dr. Andreas Ruperti un den Hochmeister vom ersten manthag noch dem achten thage der heil. drier konnigen tage [1444 Jan. 19 hezßt es, Ruperti habe von scinem Brief an Herrn Caspar Schlick, von dem er vormals-dem H M. Mil- teilung gemacht, keine Abschrift zurückbehalten, ueil er lateinisch gewesen set und goth weis ich och uln 40 rathwse in den kirchen sachen sein muste. — Es kandelle sich hierbei um den Briesteecheel Rupertis mit Schlick über die Bestätigung der am 16. Okt. 1443 mil Brandenburg wegen der Nenmark geschlwgenen Einigung (Königsberg Schbl. XXXV nr. 15 or. ch.; 45 das Ant-vortschreiben Schlicks aus Cubiti vom 14. Jan. 1444 ebenda Schbl. XIII nr. 143/a or. ck., gedr. J. Voigt, Erwerhg. der Neumark S. 428 fl.).
Strana 125
Einleitung. 125 langte (nr. 100), hat sich der Reichstag in formlichem Abschied vertagt (nr. 101). Wenn je, so ist in diesem Falle die Abwesenheit des Königs entscheidend gewesen, da hier seine persönliche Zustim- mung, unter Berücksichtigung der Antworten aus aller Welt über den Zusammentritt eines neuen Konzits, für einen aligemein bindenden Reichstagsbeschluß schlechthin unentbehrlich war. Daß im übrigen während der Sitzungsdauer des Reichstages die kirchenpolitische Lage sehr wohl des näheren erörtert worden ist, beweist unsere nr. 99. Das Aktenstück, das nach den zusätz- lichen Bemerkungen des Schreibers unschwer mit diesem (zweiten) Nürnberger Tag von 1443 in Zusammenhang au bringen ist, bewegt sich zwar inhaltlich in dem üblichen Für und Wider der da- maligen kirchenpolitischen Traktate. Genauer betrachtet, bietet es allerdings auch vidorlet Einzel- 10 heiten, die, in den richtigen Zusammenhang gerückt, recht brauchbare Einblicke in die Art und Richtung der in Nürnberg gefülerten kirchenpolitischen Gesprüche abgeben. Hier erscheint der weite päpstliche Gesandte, der deutsche Kardinal Nicolaus von Kues, auf dem Plan, um gegen Behauptungen des Baseler Kardinals Aleman und seines Anhanges anzugehen. Insbesondere der zweite Teil der Denkschrift wendel sich gegen die damals von Baseler Seite gegen den Papst er- 15 hobenen Anwürje; wir möchten darin die Gegenschrift gegen Alemans Brief an den König zum Nürnberger Lichtmeßtag (nr. 41) und die vermutlich aui dem Martinitag von den Baseler Ge- sandten daran geknüpsten Erläuterungen erblicken; sie ist nicht so eindeutig als Widerlegung gehalten wie Carvajals Gegenschrift gegen Tudeschi (nr. 45); aber man wird sie eben auch nur in der Voraussdzung mündlich gepftogener und uns unbekannt gebliebener Erörterungen zutreffend 2e betrachten und werten dürsen. Das gilt besonders vom zweiten Teil der Ausführungen des Kusaners. Anders der erste, der auf längst verflossene Ereignisse zurückgreift: Möglich, daß er nur eine Herabsetzung der Persönlichkeit Alemans unter geschichtlicher Würdigung beabsichtigt hat; mäg- lich aber auch, daß bei den Ausspracken im Reichstag über die schwebenden Ereignisse von 1443 die Erinnerung an die Vorgänge des Jahres 1439 sich von selber aufgedrängt und zu notwendigen Vergleichen herausgefordert hat. Man könnte etwa daran denken, daß ähnlich wie 1439 auch im Jakre 1443 die Person des Freisinger Generalvikars Johannes Grünwalder, eines besonderen Günstlings des Konzilspräsidenten Aleman, schr im Vordergrund der innerdeutschen politischen Ereignisse gestanden hatl; es solt damit nur eine von den Möglichkeiten zur Erklarung des da- maligen Meinungsaustausches angedeutel sein, um wenigstens etwas dem Inhalt der Ver- 2o handlungen näher zu kommen, da außer diesem nicht gerade leicht verständlichen Aktenstück nichts weiter daräber erhalten zu sein scheint2. Von dem Abschied des Tages (nr. 101) gilt zunächst allgemein, was zu jenem des Vorjahres gesagt worden ist3. Man würde jedoch seinen Wert als Geschichtsquelle beträchtlick verkennen, wollte man in ihm nur einen näher begründeten. Vertagungsbeschluß erblieken. Ein Vergleich beider 35 Abschiede zeigt vielmehr, um wieviel eindringlicher dieses Mal der Ruj an die Fürsten erscholl, endlich der deutschen Nation eine entschlußfähige Reichsversammlung zw geben. Hatte weiterhin der Lichtmeßtag 1443 in art. 3 seines Abschiedes dem König zur besonderen Auflage gemacht, in der Zwischenzeil jenem als Ausweg erwünschten dritten Konzil den Boden zu bereiten, so wurde jetzt durch art. 6 sämtlichen Reichsfürsten ausdrücklich die Pflicht auferlegt, durch gründliche 40 Vorberatungen im eigenen Wirkungsbereich die notwendige Verhandlungsebene für den kommen- den Reichstag zu schaffen. Endlich mag auch Art. 7 des Abschiedes besonders beachtet werden, der den Zusammentritt des neuen Tages an Himmelfahrt 144d bereits als unabänderlich unterstellt. Im ganzen betrachtet spiegelt also der Abschied dieses Tages das Bild einer überaus starken Ratlosigkeit, wie sie offenbar in den vorausgegangenen Verhandlungen zutage getreten ist; als 45 positives Ergebnis steht demgegenüber nur das unbedingte Verlangen aller Teilnehmer, die deutsche Nation baldmöglichst aus threr wenigstens vom Reichstage selbst erkannten schwierigen Lage herausgeſülrt zu sehen. 25 I Vgl. elwa Hefele 7, 778, auch RTA. 14 nr. 31. 2 Wis man aus einer (von uns in Anm. zn nr. 99 50 mitgeleilten) Aufzeichnung des Cod. 41 der Augs- burger Ordin.-Bibl. entnehmen dart, hat offenbar auch die päpetliche Bulle Etsi non dubitemus vom 20. April 144I Gegenstand von Verhandlungen im Reichstag gebildet. 3 Vgl. S. 70. auch S. 108, Z. 32 ff.
Einleitung. 125 langte (nr. 100), hat sich der Reichstag in formlichem Abschied vertagt (nr. 101). Wenn je, so ist in diesem Falle die Abwesenheit des Königs entscheidend gewesen, da hier seine persönliche Zustim- mung, unter Berücksichtigung der Antworten aus aller Welt über den Zusammentritt eines neuen Konzits, für einen aligemein bindenden Reichstagsbeschluß schlechthin unentbehrlich war. Daß im übrigen während der Sitzungsdauer des Reichstages die kirchenpolitische Lage sehr wohl des näheren erörtert worden ist, beweist unsere nr. 99. Das Aktenstück, das nach den zusätz- lichen Bemerkungen des Schreibers unschwer mit diesem (zweiten) Nürnberger Tag von 1443 in Zusammenhang au bringen ist, bewegt sich zwar inhaltlich in dem üblichen Für und Wider der da- maligen kirchenpolitischen Traktate. Genauer betrachtet, bietet es allerdings auch vidorlet Einzel- 10 heiten, die, in den richtigen Zusammenhang gerückt, recht brauchbare Einblicke in die Art und Richtung der in Nürnberg gefülerten kirchenpolitischen Gesprüche abgeben. Hier erscheint der weite päpstliche Gesandte, der deutsche Kardinal Nicolaus von Kues, auf dem Plan, um gegen Behauptungen des Baseler Kardinals Aleman und seines Anhanges anzugehen. Insbesondere der zweite Teil der Denkschrift wendel sich gegen die damals von Baseler Seite gegen den Papst er- 15 hobenen Anwürje; wir möchten darin die Gegenschrift gegen Alemans Brief an den König zum Nürnberger Lichtmeßtag (nr. 41) und die vermutlich aui dem Martinitag von den Baseler Ge- sandten daran geknüpsten Erläuterungen erblicken; sie ist nicht so eindeutig als Widerlegung gehalten wie Carvajals Gegenschrift gegen Tudeschi (nr. 45); aber man wird sie eben auch nur in der Voraussdzung mündlich gepftogener und uns unbekannt gebliebener Erörterungen zutreffend 2e betrachten und werten dürsen. Das gilt besonders vom zweiten Teil der Ausführungen des Kusaners. Anders der erste, der auf längst verflossene Ereignisse zurückgreift: Möglich, daß er nur eine Herabsetzung der Persönlichkeit Alemans unter geschichtlicher Würdigung beabsichtigt hat; mäg- lich aber auch, daß bei den Ausspracken im Reichstag über die schwebenden Ereignisse von 1443 die Erinnerung an die Vorgänge des Jahres 1439 sich von selber aufgedrängt und zu notwendigen Vergleichen herausgefordert hat. Man könnte etwa daran denken, daß ähnlich wie 1439 auch im Jakre 1443 die Person des Freisinger Generalvikars Johannes Grünwalder, eines besonderen Günstlings des Konzilspräsidenten Aleman, schr im Vordergrund der innerdeutschen politischen Ereignisse gestanden hatl; es solt damit nur eine von den Möglichkeiten zur Erklarung des da- maligen Meinungsaustausches angedeutel sein, um wenigstens etwas dem Inhalt der Ver- 2o handlungen näher zu kommen, da außer diesem nicht gerade leicht verständlichen Aktenstück nichts weiter daräber erhalten zu sein scheint2. Von dem Abschied des Tages (nr. 101) gilt zunächst allgemein, was zu jenem des Vorjahres gesagt worden ist3. Man würde jedoch seinen Wert als Geschichtsquelle beträchtlick verkennen, wollte man in ihm nur einen näher begründeten. Vertagungsbeschluß erblieken. Ein Vergleich beider 35 Abschiede zeigt vielmehr, um wieviel eindringlicher dieses Mal der Ruj an die Fürsten erscholl, endlich der deutschen Nation eine entschlußfähige Reichsversammlung zw geben. Hatte weiterhin der Lichtmeßtag 1443 in art. 3 seines Abschiedes dem König zur besonderen Auflage gemacht, in der Zwischenzeil jenem als Ausweg erwünschten dritten Konzil den Boden zu bereiten, so wurde jetzt durch art. 6 sämtlichen Reichsfürsten ausdrücklich die Pflicht auferlegt, durch gründliche 40 Vorberatungen im eigenen Wirkungsbereich die notwendige Verhandlungsebene für den kommen- den Reichstag zu schaffen. Endlich mag auch Art. 7 des Abschiedes besonders beachtet werden, der den Zusammentritt des neuen Tages an Himmelfahrt 144d bereits als unabänderlich unterstellt. Im ganzen betrachtet spiegelt also der Abschied dieses Tages das Bild einer überaus starken Ratlosigkeit, wie sie offenbar in den vorausgegangenen Verhandlungen zutage getreten ist; als 45 positives Ergebnis steht demgegenüber nur das unbedingte Verlangen aller Teilnehmer, die deutsche Nation baldmöglichst aus threr wenigstens vom Reichstage selbst erkannten schwierigen Lage herausgeſülrt zu sehen. 25 I Vgl. elwa Hefele 7, 778, auch RTA. 14 nr. 31. 2 Wis man aus einer (von uns in Anm. zn nr. 99 50 mitgeleilten) Aufzeichnung des Cod. 41 der Augs- burger Ordin.-Bibl. entnehmen dart, hat offenbar auch die päpetliche Bulle Etsi non dubitemus vom 20. April 144I Gegenstand von Verhandlungen im Reichstag gebildet. 3 Vgl. S. 70. auch S. 108, Z. 32 ff.
Strana 126
126 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. E. Briefwechsel und Berichte nr. 102—110. Hier findet man awßter dem schon erwähnien Briefwechsel einzelner Reichsstadte wegen ihres erneuten Ausschlusses vom Reichstag (nrr. 104, 105, 110) — es hatte zwar Frankfurt seiněn Stadtschreiber trotzdem dorthin entsandt, aber nur in eigenen Angelegenheiten der Stadt (nr. 103) — einige ausschlußreiche Berichte von Gesandten (nrr. 107-109), zu denen man auch die Chronik 5 Segovias hinzurechnen darf (nr. 102). Endlich bringt nr. 106 eine Zusammenstellung der wich- tigsten Briete des Enea Silvio vom Hoje an die in Nürnberg weilenden königlichen Gesandten, es sei aber hierbei nochmals daran erinnert, daß auch die meisten anderen Briefe Eneas und anderer Persönlichkeiten des königlichen Hojes aus dieser Zeit eine Fülle des Wissenswerten über die da- maligen politischen Vorgänge anläßlich des Reichstages enthalten, deren Mitteilung im vorliegen-10 den Bande sich durch Wolkans Ausgabe erübrigt1. 1 An Schreiben in der Briefsammlung des Enca Sil- vio, die den RT. ausdrücklich ervxihnen, sind außer den in nr. 106 wiedergegebenen zu nennen die Briefe Eneas an; Cesarini vom 27. Aug. (Wolkan I, I nr.73), Aleman vor 23./Sept.] und Mitte Okt. (80 und 86). Schlick vom I. Nov. (94). Ebendorfer vom 27. Dez. (107), Johann Tolner in Rom vom 29. Dez. (109) Francesco Bossio vom 20. Dez. (110) und Arcimbold: in Masland (121); ferner die Brieje Caspar Schlicks an Maletta in Pavia vom 16. Sept. (nr. XLIV), an 15 P. Eugen von 14. Okt. (LIII) und an Maf. Gian. francesco Gonzaga von Mantua vom 24. Okt. (LVIII).
126 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. E. Briefwechsel und Berichte nr. 102—110. Hier findet man awßter dem schon erwähnien Briefwechsel einzelner Reichsstadte wegen ihres erneuten Ausschlusses vom Reichstag (nrr. 104, 105, 110) — es hatte zwar Frankfurt seiněn Stadtschreiber trotzdem dorthin entsandt, aber nur in eigenen Angelegenheiten der Stadt (nr. 103) — einige ausschlußreiche Berichte von Gesandten (nrr. 107-109), zu denen man auch die Chronik 5 Segovias hinzurechnen darf (nr. 102). Endlich bringt nr. 106 eine Zusammenstellung der wich- tigsten Briete des Enea Silvio vom Hoje an die in Nürnberg weilenden königlichen Gesandten, es sei aber hierbei nochmals daran erinnert, daß auch die meisten anderen Briefe Eneas und anderer Persönlichkeiten des königlichen Hojes aus dieser Zeit eine Fülle des Wissenswerten über die da- maligen politischen Vorgänge anläßlich des Reichstages enthalten, deren Mitteilung im vorliegen-10 den Bande sich durch Wolkans Ausgabe erübrigt1. 1 An Schreiben in der Briefsammlung des Enca Sil- vio, die den RT. ausdrücklich ervxihnen, sind außer den in nr. 106 wiedergegebenen zu nennen die Briefe Eneas an; Cesarini vom 27. Aug. (Wolkan I, I nr.73), Aleman vor 23./Sept.] und Mitte Okt. (80 und 86). Schlick vom I. Nov. (94). Ebendorfer vom 27. Dez. (107), Johann Tolner in Rom vom 29. Dez. (109) Francesco Bossio vom 20. Dez. (110) und Arcimbold: in Masland (121); ferner die Brieje Caspar Schlicks an Maletta in Pavia vom 16. Sept. (nr. XLIV), an 15 P. Eugen von 14. Okt. (LIII) und an Maf. Gian. francesco Gonzaga von Mantua vom 24. Okt. (LVIII).
Strana 127
A. Kurfürstliche Politik und Kirchenfrage zwischen und neben den Reichstagen 1443 nr. 50-58. a) Sonderbestrebungen der Kurfürsten von Sachsen und Trier i. J. 1443 nr. 50—55. 1443 50. Verhandlungen Ebj. Jakobs von Trier in Lausanne: Heiratsverbindung zwischen Sachsen Märg 7. 5 und Savoyen und damit zusammenhängende kirchenpolitische Abmachungen mit P. Felix V. bis! 1443 Marz 11 bis 14 Lausanne. [I] Urkundlich ist als Einleitung zu den swischen Sachsen und Savayen unter Milurirkung Ebf. Jakobs von Trier und P. Felix' V. au Lausanne getroffenen weitgehenden Vereinbarungen die Vollmacht anzusehen, die Kf. Friedrich van Sachsen für reinen Hofmeister und Ral, den Ritter Apelonem Viezthumb in Leipzig an s. Nicolai 10 1442 anegestellt hat; die laulet auf Verhandlungen und Beschüwse de et super matrimonio -- celebrando zwischen dem erstgeborenen Sohn Friedrich des gen. Herzogs von Sachsen und der zweitgeborenen Tochter Karola des Herzogs von Savayen, auj Festsetzung von Milgift und Morgengabe, auf Bekräftigung der Kontrakte und Konventionen durch eine Buße and bevollmachtigt überhaupt au allem, was der Aussteller selbst tuR konnte, eciamsi talia forent, que de se mandatum exigerent magis speciale (Urk. inseriert im späteren Ehenertrag). 15 Die inhaltlich gleichlautonde Pollmacht Hrg. Ludwigs von Savyen für den Rat Guillermum Bolomerii militem dominum Nerciaci magistrumque requestarum mit einer besonderen Zeugenliste1 datiert aus Genf die nona mensis marcii 143 (Weimer Urk. 577 or. mb. c. sig. pend. deutsche Ubersetzung: ebenda Reg. D pag. 17 nr. 25). [2] Der Heiratvertrag, beurkundet durch Ebf. Jakob von Trier tanquam mediatore hujus contractus, ist in dreifacher Ausjertigang anfgesetzt worden, erhalten scheint jedock nur das für Sachsen bestimmte Exem- 20 plar (Weimar Urk. 578 or. mb. c. 3 sic.p ebenda Rog. D p. 17 nr. 25 fol. 29n-33b conc. ch. in deutscher Spracke, fol. 38-6b latein., fol. 7a-11s deutsche Kopien; Dresden Witt. G. A. Vermähl. III cop. ch.), wahrend dem Druck bei Dumont (Corps dipl. III, 1 p. 122 f. nr. 84 aus Guichenon, Hist, geneal, de la maison de Savoys p. 368) offenbar die für Savoyen zwgrunde liegt, dem Abdruck bes Lünig (R. A. VIII P. sp. IV p. 218-220 nr. 29) möglicherweise die shedem im Kurtrierer Archiv verwahrte Urkunde. Im Text eröffnet Ebf. Jakob, quod, eum 25 per interposicionem nostram diucius tractatum fuerit de matrimonio--contrahendo awischen dem ersi- geborenen Friedrich von Sacheen und der zweifgeborenen Karola van Satayen, pro quo quidem contractu prospere iniendo ad hane civitatem Lausanensem nostros gressus direxerimus, in qua in nostri presencia die beiderscitigen Gesandien und Prokuratoren circa renovacionem affinitatis federum inter eos, qui ambo ab inclita domo Saxonie educti sunt ab antiquo, Ehevereinbarungen getroffen haben über: 1. die Zusage 80 der beiden Herzöge unter Strafe von 50000 rh. fl. über eine cheliche Verbindang rer Kinder nach Verlobung im 12. Lebensjahr der Brantz und ihrem Einholen in Straßburg nach vollendetem 15. Lebensjahr; 2. Ver- sprechen der Erhfolge in dusatn Saxonie electioneque et amhimarescallatu sacri Romani imperii ultra alias partes et portiones eisdem competentes et competituras für den gen. Sohn Hrg. Friedricks und die Kinder dieser Ehe; 3. Featselzungen über Auszahlung und Nutznießung einer Mitgift von 100000 fl. und der Morgen- 35 gabe von 10000 fl.; 4. Abfindungsvereinbarungen im Falle des Zurücktretens eines Teiles; 5. über Kautions. 1d42 Dez. 6. 1J Mürt 9 1 Die Zeugen sind hier andere als die bei dem Pollzug des Ehevertrages gegeneärtigen. tDie spdtere Behaudlang dieser Heiralsangelegen- heit gehen Randvermerke in Weimar Reg. D p. 17 40 nr. 25 winder; wie hüren in stwra auch den wahreR Sachverkall von Lausanne 1443. Neben art. I der Ab- schrift den Heiratoertragea (fol. 3a) achl: Karola nata est 1441 die 7. septembris, ut dux per se fatetur, et sic terminus presentandi fuit 1447 die 45 penultima maji; durunier: Nota. Delphinus duxit Karolam filiam dueis.Sabaudie in uxorem, de quo dominus meus dux certificatus est per fidedignos. Ani fol. 14a ist neben der Abschrijt des sachs. Bürgenbriefes bemerkt: Nota. Felix papa olim ist gesturben post epiphanias domini [Jan. 6] anno etc. 50 primo und darnoch gar kurzlich ist Karola — unserm jungen herren verheissen — vertruwer dem Delphin, dem man zu eegelde mitte geben sal drittchalp hundert tusent schilde addir duuaten. hee ex litteris magistri H. Engelhardi directis Misnam domino desano Misnensi scilicet collectis feria quinta, qua [7] anno eodem ut supra die jovis 22. mensis aprilis fuit.
A. Kurfürstliche Politik und Kirchenfrage zwischen und neben den Reichstagen 1443 nr. 50-58. a) Sonderbestrebungen der Kurfürsten von Sachsen und Trier i. J. 1443 nr. 50—55. 1443 50. Verhandlungen Ebj. Jakobs von Trier in Lausanne: Heiratsverbindung zwischen Sachsen Märg 7. 5 und Savoyen und damit zusammenhängende kirchenpolitische Abmachungen mit P. Felix V. bis! 1443 Marz 11 bis 14 Lausanne. [I] Urkundlich ist als Einleitung zu den swischen Sachsen und Savayen unter Milurirkung Ebf. Jakobs von Trier und P. Felix' V. au Lausanne getroffenen weitgehenden Vereinbarungen die Vollmacht anzusehen, die Kf. Friedrich van Sachsen für reinen Hofmeister und Ral, den Ritter Apelonem Viezthumb in Leipzig an s. Nicolai 10 1442 anegestellt hat; die laulet auf Verhandlungen und Beschüwse de et super matrimonio -- celebrando zwischen dem erstgeborenen Sohn Friedrich des gen. Herzogs von Sachsen und der zweitgeborenen Tochter Karola des Herzogs von Savayen, auj Festsetzung von Milgift und Morgengabe, auf Bekräftigung der Kontrakte und Konventionen durch eine Buße and bevollmachtigt überhaupt au allem, was der Aussteller selbst tuR konnte, eciamsi talia forent, que de se mandatum exigerent magis speciale (Urk. inseriert im späteren Ehenertrag). 15 Die inhaltlich gleichlautonde Pollmacht Hrg. Ludwigs von Savyen für den Rat Guillermum Bolomerii militem dominum Nerciaci magistrumque requestarum mit einer besonderen Zeugenliste1 datiert aus Genf die nona mensis marcii 143 (Weimer Urk. 577 or. mb. c. sig. pend. deutsche Ubersetzung: ebenda Reg. D pag. 17 nr. 25). [2] Der Heiratvertrag, beurkundet durch Ebf. Jakob von Trier tanquam mediatore hujus contractus, ist in dreifacher Ausjertigang anfgesetzt worden, erhalten scheint jedock nur das für Sachsen bestimmte Exem- 20 plar (Weimar Urk. 578 or. mb. c. 3 sic.p ebenda Rog. D p. 17 nr. 25 fol. 29n-33b conc. ch. in deutscher Spracke, fol. 38-6b latein., fol. 7a-11s deutsche Kopien; Dresden Witt. G. A. Vermähl. III cop. ch.), wahrend dem Druck bei Dumont (Corps dipl. III, 1 p. 122 f. nr. 84 aus Guichenon, Hist, geneal, de la maison de Savoys p. 368) offenbar die für Savoyen zwgrunde liegt, dem Abdruck bes Lünig (R. A. VIII P. sp. IV p. 218-220 nr. 29) möglicherweise die shedem im Kurtrierer Archiv verwahrte Urkunde. Im Text eröffnet Ebf. Jakob, quod, eum 25 per interposicionem nostram diucius tractatum fuerit de matrimonio--contrahendo awischen dem ersi- geborenen Friedrich von Sacheen und der zweifgeborenen Karola van Satayen, pro quo quidem contractu prospere iniendo ad hane civitatem Lausanensem nostros gressus direxerimus, in qua in nostri presencia die beiderscitigen Gesandien und Prokuratoren circa renovacionem affinitatis federum inter eos, qui ambo ab inclita domo Saxonie educti sunt ab antiquo, Ehevereinbarungen getroffen haben über: 1. die Zusage 80 der beiden Herzöge unter Strafe von 50000 rh. fl. über eine cheliche Verbindang rer Kinder nach Verlobung im 12. Lebensjahr der Brantz und ihrem Einholen in Straßburg nach vollendetem 15. Lebensjahr; 2. Ver- sprechen der Erhfolge in dusatn Saxonie electioneque et amhimarescallatu sacri Romani imperii ultra alias partes et portiones eisdem competentes et competituras für den gen. Sohn Hrg. Friedricks und die Kinder dieser Ehe; 3. Featselzungen über Auszahlung und Nutznießung einer Mitgift von 100000 fl. und der Morgen- 35 gabe von 10000 fl.; 4. Abfindungsvereinbarungen im Falle des Zurücktretens eines Teiles; 5. über Kautions. 1d42 Dez. 6. 1J Mürt 9 1 Die Zeugen sind hier andere als die bei dem Pollzug des Ehevertrages gegeneärtigen. tDie spdtere Behaudlang dieser Heiralsangelegen- heit gehen Randvermerke in Weimar Reg. D p. 17 40 nr. 25 winder; wie hüren in stwra auch den wahreR Sachverkall von Lausanne 1443. Neben art. I der Ab- schrift den Heiratoertragea (fol. 3a) achl: Karola nata est 1441 die 7. septembris, ut dux per se fatetur, et sic terminus presentandi fuit 1447 die 45 penultima maji; durunier: Nota. Delphinus duxit Karolam filiam dueis.Sabaudie in uxorem, de quo dominus meus dux certificatus est per fidedignos. Ani fol. 14a ist neben der Abschrijt des sachs. Bürgenbriefes bemerkt: Nota. Felix papa olim ist gesturben post epiphanias domini [Jan. 6] anno etc. 50 primo und darnoch gar kurzlich ist Karola — unserm jungen herren verheissen — vertruwer dem Delphin, dem man zu eegelde mitte geben sal drittchalp hundert tusent schilde addir duuaten. hee ex litteris magistri H. Engelhardi directis Misnam domino desano Misnensi scilicet collectis feria quinta, qua [7] anno eodem ut supra die jovis 22. mensis aprilis fuit.
Strana 128
128 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. Nor. I Nov. 30 März 113] Mare 14 Mara 14 März 14 stellung an Allerheiligen und Austausch der Bürgschaftsurkunden am Fest b. Andree in Straßburg hs 6. Voll- zug des Vertrages durch die erwachsenen Ehegatten und verpftichtende Zustimmung beider Parieien zu allen vorstehenden Punkten. Die Urkunde hat das Datum der Verhandlung in dicta civitate Lausanensi in halber- garia Angeli nostri logiamenti die undecima martii anno 1443 sexte indictionis und eine besondere Zeugen- liste; sic ist zusammen mit dem Wortlaut der beiden Vollmachten in einem Notariatsinstrument vereinigi worden (Abschrift in Dresden Vermähl. III fol. 14a). — Von den gleichzeitig mit dem Ehevertrag in Lausanne aufgesetzten Bürgschaftsurkunden befinden sich in den sächsischen Archiven (neben verschiedenen Abschriften in Dresden) das später stark überarbeitete Konzept (Weimar a. a. O. fol. 34a-36a ) mit den Daten der im Laufe des Mai und Antang Juni eingeholten Zustimmungen der einzelnen Bürgen für den Voltzug der zukünftigen Ehe, jerner ein in Lausanne ausgefertigtes besiegeltes Formular und das Original der savoyischen Verpflich- 10 tungsurkunde aur Auszahlung der Mitgift (Dresden Urk. nr. 6746 instr. ch. c. sig. subtus impr.; Weimar Urk. 575 or. mb. c. 9 zigg. pend. mit den eigenhändigen Unterschriften der Bürgen und Datierungen vam 20. März bis I. Sept.). [3] Im Anschluß an diese Eheberedungen erließ P. Felix unter dem 113.7 März an die Kollektoren und Subkollektoren der apostolischen Kammer, die in die Provinzen, Städle und Diözesen Magdeburg und 15 Bremen und andere dem Hrg. Friedrich von Sachsen untertane Orte enreandt werden sollen, folgende Ver- fügung: da, sicut audivimus, zwischen Friedrich von Sachsen, Erstgeborenem des Herzogs von Sachsen, und Karola, zweitgeborener Tochter scines (dee Papstes) Sohnes Ludwig, dic Ehe oerto modo geacklossen ist und der Herzog von Savoyen seiner Tochter 100000 rh. fl. Mitgift ausgesetzt hat, so ordnel er in dem Wunsche, daß eidem duci Sabaudie aliqualis expensarum hujusmodi satisfactio rependatur an, daß die Kollektoren von den za erhebenden Geldern wach Zullang van 10000 ft. an Ebf. Jukeb von Trier, die ihm durch ein anderes (päpstliches) Schreiben angewiesen worden sind, entweder die ganze Summe der 100000 fi. oder quod de ipsa dote ad solvendum restabat, an Hag. Friedrich abliefern ; er gibl ihnen (näher ausgeführte) Vollmacht, den Zehnten zom Klerus der oben gen. Gebiete einzutreiben, wobei sie davon weder ihm (Felix) noch sonst jemandem etwas zahlen dürfen, ehe nicht Ebf. Jakob und Hag. Friedrich abgefunden aind (Koblenz Kurtrier Abt. 1 A nr. 1790 or. mb., stark zerstört; Datum nur z. T. noch lesbar Lausanne-- id. martii 1443, doch wird die in einer dem Or. beiliegenden Abschrift des 19. Jahrh. angegebene Zahl 3 vor idus wohl 2u Racht bestehen). [4] Die im vorslehenden Mandat genannte Bulle für Ebf. Jakob datiert vom 14. März (Lausanne 2. idus marcii 1443 pont. 3): der Papsi habe gehört, daß der Erzhischof in promovendis dirigendisque et prosequendis 30 negociis der Kirche und des apostolischen Stuhles multas expensas onera et labores gehabt habe und in Zu- kunft noch größere and schwerere ertragen wolle; da er wünsche, daß der Erzbischof dafür aliqualem satis- factionem erhalte, aber im Augenblick nichts anderes weiß, unde tibi satisfieri possit, cum patrimonium beati Petri ae jura ipsius ecclesie ab emulis ejusdem et nostris oceupentur, als super decimis, si que pro necessitate ecclesie imponi contingerit, aliisque juribus et proventibus quibuscunque apostolice sedi 35 spectantibus exhigendis per collectores aut subcollectores in provineiis civitatibus et diocesibus Magde- burgensi Bremensi ac aliis locis ditionis dilecti filii des Hzgs. Friedrich von Sachsen deputandos, so weist er ihm davon 10000 rh. fl. an (Koblenz a. a. O. nr. 1785 or. mb. c. bulla absc.; gedr. Hontheim 2, 396; Hanten 1, 71/.). [5] In einer weiteren Bulle vom gleichen Tage teilt der Papel dem Propst von St. Viktor in Masnz und 40 dem Dekan von St. Castor in Koblens diese Anweisung von 10000 fl. für Ebf. Jakob mit und gebictet ihnen, diese Summe dem Erzbischof ausfolgen zu lassen, sobald sie von den Koltektoren eingebracht &es (a. a. O. nr. 1786 or. mb. c. balla absc.; gedr. Hontheim 2, 396; teilw.: Chmel, Gesch. Friedr. IV. 2, 291 Anm. 2]. [6] Ferner gibt der Papst am selben Tage dem erwählten [Bischof] von Maastricht, Kard.-Diakon Wal- ram, und dem Trierer Propst Philipp von Sirck in dem Wunsche, ihnen für ihr Streben, veritatem fidei catholice universalis ecclesie et sedis apostolice zu fördern, einen kleinen Ausgleich der dabei entstan- denen Auslagen za schafjen, das Anrecht auf 12000 rh. fl. super decima omnium reddituum ecclesiasti- corum, si quam in illis partibus contingerit imponi, neenon omnibus aliis sedis apostolice viribus aus der Mainzer Provinz levandis; er gebietel deshalb den Erzbischösen und Kurfürsten von Trier and Köln, daß sie die gen. Summe deeima imposita et levata durch die zu deputierenden papstlichen Kollektoren und Subkollektoren integraliter auszallen lassen ohne Rücksicht auf ein etwa entgegenstehendes anderes päpst- liches Indult (Koblenz Kurtrier Abt. 54 nr. S. 1170 or. mb. lit. p. c. bulla absc.). [7] Ebenso scheint am gleichen 14. März die Bulle datiert worden zu sein, durch die P. Feliz der Trierer Kirche die Jreie Verjügung über alle kirchlichen Benefizien unter Verzicht auf alle päpstlichen Re- servationen verleiht (Koblenz Kurtrier Urkk. Domkapitel 1 D nr. 1130 or. mb. c. bulla absc., von der Da- 55 lierung nur noch id. marcii 1443 lesbars gedr. J. J. Blattau, Statuta synodalia 1, 273 nr. 55 unter „Mära 15“). mus, ipse frater noster accelerari des derat, zu Straßburg schon am Fest nativitatis b. Johannis bapliste [Juni 24] stattfinden solle (Weimar Urk. 576 or. mb. c. sig. pend. mit Zengenliste). 20 25 45 50 1443 März I. 5 Mürz 114 1 Hierzu iet als Nachtrag die Urkunde Hag. Lud- wigs von Savayen aus Genf vom 14. März bemer- kenswert, in der er verspricht, daß der Austausch der Kaztionsurkunden, quod --.ut expost intellexi- ñO
128 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. Nor. I Nov. 30 März 113] Mare 14 Mara 14 März 14 stellung an Allerheiligen und Austausch der Bürgschaftsurkunden am Fest b. Andree in Straßburg hs 6. Voll- zug des Vertrages durch die erwachsenen Ehegatten und verpftichtende Zustimmung beider Parieien zu allen vorstehenden Punkten. Die Urkunde hat das Datum der Verhandlung in dicta civitate Lausanensi in halber- garia Angeli nostri logiamenti die undecima martii anno 1443 sexte indictionis und eine besondere Zeugen- liste; sic ist zusammen mit dem Wortlaut der beiden Vollmachten in einem Notariatsinstrument vereinigi worden (Abschrift in Dresden Vermähl. III fol. 14a). — Von den gleichzeitig mit dem Ehevertrag in Lausanne aufgesetzten Bürgschaftsurkunden befinden sich in den sächsischen Archiven (neben verschiedenen Abschriften in Dresden) das später stark überarbeitete Konzept (Weimar a. a. O. fol. 34a-36a ) mit den Daten der im Laufe des Mai und Antang Juni eingeholten Zustimmungen der einzelnen Bürgen für den Voltzug der zukünftigen Ehe, jerner ein in Lausanne ausgefertigtes besiegeltes Formular und das Original der savoyischen Verpflich- 10 tungsurkunde aur Auszahlung der Mitgift (Dresden Urk. nr. 6746 instr. ch. c. sig. subtus impr.; Weimar Urk. 575 or. mb. c. 9 zigg. pend. mit den eigenhändigen Unterschriften der Bürgen und Datierungen vam 20. März bis I. Sept.). [3] Im Anschluß an diese Eheberedungen erließ P. Felix unter dem 113.7 März an die Kollektoren und Subkollektoren der apostolischen Kammer, die in die Provinzen, Städle und Diözesen Magdeburg und 15 Bremen und andere dem Hrg. Friedrich von Sachsen untertane Orte enreandt werden sollen, folgende Ver- fügung: da, sicut audivimus, zwischen Friedrich von Sachsen, Erstgeborenem des Herzogs von Sachsen, und Karola, zweitgeborener Tochter scines (dee Papstes) Sohnes Ludwig, dic Ehe oerto modo geacklossen ist und der Herzog von Savoyen seiner Tochter 100000 rh. fl. Mitgift ausgesetzt hat, so ordnel er in dem Wunsche, daß eidem duci Sabaudie aliqualis expensarum hujusmodi satisfactio rependatur an, daß die Kollektoren von den za erhebenden Geldern wach Zullang van 10000 ft. an Ebf. Jukeb von Trier, die ihm durch ein anderes (päpstliches) Schreiben angewiesen worden sind, entweder die ganze Summe der 100000 fi. oder quod de ipsa dote ad solvendum restabat, an Hag. Friedrich abliefern ; er gibl ihnen (näher ausgeführte) Vollmacht, den Zehnten zom Klerus der oben gen. Gebiete einzutreiben, wobei sie davon weder ihm (Felix) noch sonst jemandem etwas zahlen dürfen, ehe nicht Ebf. Jakob und Hag. Friedrich abgefunden aind (Koblenz Kurtrier Abt. 1 A nr. 1790 or. mb., stark zerstört; Datum nur z. T. noch lesbar Lausanne-- id. martii 1443, doch wird die in einer dem Or. beiliegenden Abschrift des 19. Jahrh. angegebene Zahl 3 vor idus wohl 2u Racht bestehen). [4] Die im vorslehenden Mandat genannte Bulle für Ebf. Jakob datiert vom 14. März (Lausanne 2. idus marcii 1443 pont. 3): der Papsi habe gehört, daß der Erzhischof in promovendis dirigendisque et prosequendis 30 negociis der Kirche und des apostolischen Stuhles multas expensas onera et labores gehabt habe und in Zu- kunft noch größere and schwerere ertragen wolle; da er wünsche, daß der Erzbischof dafür aliqualem satis- factionem erhalte, aber im Augenblick nichts anderes weiß, unde tibi satisfieri possit, cum patrimonium beati Petri ae jura ipsius ecclesie ab emulis ejusdem et nostris oceupentur, als super decimis, si que pro necessitate ecclesie imponi contingerit, aliisque juribus et proventibus quibuscunque apostolice sedi 35 spectantibus exhigendis per collectores aut subcollectores in provineiis civitatibus et diocesibus Magde- burgensi Bremensi ac aliis locis ditionis dilecti filii des Hzgs. Friedrich von Sachsen deputandos, so weist er ihm davon 10000 rh. fl. an (Koblenz a. a. O. nr. 1785 or. mb. c. bulla absc.; gedr. Hontheim 2, 396; Hanten 1, 71/.). [5] In einer weiteren Bulle vom gleichen Tage teilt der Papel dem Propst von St. Viktor in Masnz und 40 dem Dekan von St. Castor in Koblens diese Anweisung von 10000 fl. für Ebf. Jakob mit und gebictet ihnen, diese Summe dem Erzbischof ausfolgen zu lassen, sobald sie von den Koltektoren eingebracht &es (a. a. O. nr. 1786 or. mb. c. balla absc.; gedr. Hontheim 2, 396; teilw.: Chmel, Gesch. Friedr. IV. 2, 291 Anm. 2]. [6] Ferner gibt der Papst am selben Tage dem erwählten [Bischof] von Maastricht, Kard.-Diakon Wal- ram, und dem Trierer Propst Philipp von Sirck in dem Wunsche, ihnen für ihr Streben, veritatem fidei catholice universalis ecclesie et sedis apostolice zu fördern, einen kleinen Ausgleich der dabei entstan- denen Auslagen za schafjen, das Anrecht auf 12000 rh. fl. super decima omnium reddituum ecclesiasti- corum, si quam in illis partibus contingerit imponi, neenon omnibus aliis sedis apostolice viribus aus der Mainzer Provinz levandis; er gebietel deshalb den Erzbischösen und Kurfürsten von Trier and Köln, daß sie die gen. Summe deeima imposita et levata durch die zu deputierenden papstlichen Kollektoren und Subkollektoren integraliter auszallen lassen ohne Rücksicht auf ein etwa entgegenstehendes anderes päpst- liches Indult (Koblenz Kurtrier Abt. 54 nr. S. 1170 or. mb. lit. p. c. bulla absc.). [7] Ebenso scheint am gleichen 14. März die Bulle datiert worden zu sein, durch die P. Feliz der Trierer Kirche die Jreie Verjügung über alle kirchlichen Benefizien unter Verzicht auf alle päpstlichen Re- servationen verleiht (Koblenz Kurtrier Urkk. Domkapitel 1 D nr. 1130 or. mb. c. bulla absc., von der Da- 55 lierung nur noch id. marcii 1443 lesbars gedr. J. J. Blattau, Statuta synodalia 1, 273 nr. 55 unter „Mära 15“). mus, ipse frater noster accelerari des derat, zu Straßburg schon am Fest nativitatis b. Johannis bapliste [Juni 24] stattfinden solle (Weimar Urk. 576 or. mb. c. sig. pend. mit Zengenliste). 20 25 45 50 1443 März I. 5 Mürz 114 1 Hierzu iet als Nachtrag die Urkunde Hag. Lud- wigs von Savayen aus Genf vom 14. März bemer- kenswert, in der er verspricht, daß der Austausch der Kaztionsurkunden, quod --.ut expost intellexi- ñO
Strana 129
A. Kirchenfrage 1443: a) Kurfüratl. Sonderbestrebungen nr. 50—52. 129 [8] Die in hirchenpolitischer Hinsicht weitaus wichtigste Bulle dieses Tages ist von uns in nr. 51 heraus. geslellt worden. Mit ikr scheint die Aufgabe Ebf. Jakobs in Lausanne erfäëlt gewesen zu sein. Doch bildet ein geschlossenes Schreiben P. Felix' V. aus Lausanne 10 kl. aprilis 1443 an Ebf. Jakob noch einen Nachtrag zu den dortigen. Verkandlungen; durin heißt es: Da wir pridem aum Ersatz laborum tuorum et expensarum, 5 quas in promovendis dirigendisque et prosequendis universalis ecclesie et sedis apostolice negooiis per- tulisti, dir 10000 rh. f. und dem erstgeborenen Schn Friedrich des Hags. Friedrich von Sachsen 100000 fl. ex certis bonis causis et respectibus aus den Gerechtsamen der apostolischen Kammer in den Provinzen Magdeburg und Bremen und den unter der Gewalt des gen. Herzogs stehenden [Ländern] neenon decimis, si quas pro necessitatibus ecclesie ibi contingerit imponi, durch entsprechende Brieje bestimmt haben, nos 10 igitur volentes tales tociens, quociens opus erit, ad hoe constituere et deputare collectores, die dir and dem gen. Herzog fidi et grati xcheinen, fraternitati tue significandum duximus, quatenus quos noveris idoncos gratosque et fidos für diese Sammlungen, nobis transmittas collectores constituendos et debitum fidelitatis sacramentum -- in camera apostolica prestituros et quod supradietas pecunias dir und dem gen. Friedrich realiter juxta dictarum litterarum nostrarum formam et tenorem sine quocunque impedi- 1443 I5 mento realiter" expedient (Koblenz Kurtrier Urkk. Staatsarch, nr. 1788 or. mb. lit. azuNa c. [bulla] pend. Mdrz 11—14 del.; vgl. Hansen 1, 71 Anm. 2 und Einl. S. 62 Anm. 5). 1443 MErz 11—In Mürz 23 51. P. Felix an Ebf. Jakob von Trier und Hzg. Friedrich von Sachsen: verspricht ihnen jür ihre Bemühungen um seine Anerkennung auf dem Nürnberger RT. 12000 rh. Gulden. 1443 Märs 14 Lausanne. 1246 Marz 14 20 Aus Koblenz St.-A. Urk. Abt. 1 A (früher nr. 1787) or. mb. [c. bulla plumb. absc.J. Unterfert. Marva; auf dem Bug Jo. Marende, auj der Rückseite Registrata. Auzug: Rоßmann S. 383. n Felix etc. fidei integritas habe ihn, den Papst, bisher keine Kosten und Mühen schenen lassen. ad evellendum igitur hujusmodi dubii scrupulum e mentibus vestris intellecto, quod carissimus in Christo 25 filius Fridericus rex Romanorum illustris cum venerabilibus fratribus nostris archiepiscopis episcopis et prelatis neonon dilectis filiis nobilibus viris ducibus marchionibus comitibus baronibus communitatibus universitatibus et nonnullis aliis Alamanie et forsam aliarum orbis partium insignibus personis pro pace danda eidem ecclesie et catholieorum animis ministrando quicte in opido Nurembergensi Bambergensis diocesis conventurus est: harum serie ex certa sciencia spondemus oratores fideclaros et claritate fer- 30 ventes ac rerum agendarum perspicuos nostri ex parte cum duoderim millibus florenis renensibus facta declaratione debita de obedientia nobis tanquam vero et indubitato summo pontifici prestanda ac illa prestita eisdem, quia Alamanie partibus nobis per eandem obedienciam reconsiliatis vobis pro laboribus et expensis per vos---, antequam a dicto opido ipsi oratores nostri recedant, solvendis et expediendis, quantocitius dictam ipsam teneri nobis significabitur cum effectu, transmittere et destinare vobis oratores 35 ecedem arrestandi et detinendi arrestarique et detineri faciendi et procurandi, donec eandem florenorum summam receperitis et de ea fuerit nobis plenarie satisfactum obediencia (ut supra) nobis prestita, tenors presentiumb facultatem concedentes. nulli etc, si quis etc. datum Lausanne 2. idus marcij anno 1444 pontificatus nostri anno tercio. 1443 Mürz I4 40 52. Bericht Segovias über die kirchenpolitischen Vereinbarungen Ebf. Jakobs von Trier mit P. Felix in Lausanne, Kritik an der Unbeständigkeit des Erzhischofs. 1443 März. 1443 März Aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 294b (Seg. lib. 19 cap. 14) cop. mb. In den ubrigen Segovia-Handschrijten in Florenz, Rom und Wien. Druck: Mon. conc: 3,1265 f.; Erwähnung: Pérouse, Aleman p. 413 f. Am 17. Mürz kehrte Guillermus1 Metensis archidiaconus von Lausanne nach Basel zurick, et com- 45 muniter divulgatum extitit, quod cum bona spe negociorum ecclesie, biduo autem sequenti ex eodem Marz 19 rediens loco Basileam pertransiit (non tamen publice) Jacobus de Sirck Treverensis archiepiscopus, haud- a) Forl realiliter. b) sm., Forl. presentum. Gwilhermus Hugonis, legum Dr., Archidiakon. von Melz, Auditor des Baseler Konzils und des apo- 50 stolischen Palastes, ist damals in die Dienste der sächoischen Herzöge ubernommen worden, und zwar, wie scine Verpflichtungsurkunde vom 1. April 1443 besagt, super causis et negociis tam ecclesiasticis quam secularibus, que ipsos statum personas domi- nia seu patriam eorum contingunt seu contingere possent, tractandis in ouria Romana vel extra, ubi tunc presens fuero vel commode esse potero, indem Deutsche Beichstags-Akton XVII. 9
A. Kirchenfrage 1443: a) Kurfüratl. Sonderbestrebungen nr. 50—52. 129 [8] Die in hirchenpolitischer Hinsicht weitaus wichtigste Bulle dieses Tages ist von uns in nr. 51 heraus. geslellt worden. Mit ikr scheint die Aufgabe Ebf. Jakobs in Lausanne erfäëlt gewesen zu sein. Doch bildet ein geschlossenes Schreiben P. Felix' V. aus Lausanne 10 kl. aprilis 1443 an Ebf. Jakob noch einen Nachtrag zu den dortigen. Verkandlungen; durin heißt es: Da wir pridem aum Ersatz laborum tuorum et expensarum, 5 quas in promovendis dirigendisque et prosequendis universalis ecclesie et sedis apostolice negooiis per- tulisti, dir 10000 rh. f. und dem erstgeborenen Schn Friedrich des Hags. Friedrich von Sachsen 100000 fl. ex certis bonis causis et respectibus aus den Gerechtsamen der apostolischen Kammer in den Provinzen Magdeburg und Bremen und den unter der Gewalt des gen. Herzogs stehenden [Ländern] neenon decimis, si quas pro necessitatibus ecclesie ibi contingerit imponi, durch entsprechende Brieje bestimmt haben, nos 10 igitur volentes tales tociens, quociens opus erit, ad hoe constituere et deputare collectores, die dir and dem gen. Herzog fidi et grati xcheinen, fraternitati tue significandum duximus, quatenus quos noveris idoncos gratosque et fidos für diese Sammlungen, nobis transmittas collectores constituendos et debitum fidelitatis sacramentum -- in camera apostolica prestituros et quod supradietas pecunias dir und dem gen. Friedrich realiter juxta dictarum litterarum nostrarum formam et tenorem sine quocunque impedi- 1443 I5 mento realiter" expedient (Koblenz Kurtrier Urkk. Staatsarch, nr. 1788 or. mb. lit. azuNa c. [bulla] pend. Mdrz 11—14 del.; vgl. Hansen 1, 71 Anm. 2 und Einl. S. 62 Anm. 5). 1443 MErz 11—In Mürz 23 51. P. Felix an Ebf. Jakob von Trier und Hzg. Friedrich von Sachsen: verspricht ihnen jür ihre Bemühungen um seine Anerkennung auf dem Nürnberger RT. 12000 rh. Gulden. 1443 Märs 14 Lausanne. 1246 Marz 14 20 Aus Koblenz St.-A. Urk. Abt. 1 A (früher nr. 1787) or. mb. [c. bulla plumb. absc.J. Unterfert. Marva; auf dem Bug Jo. Marende, auj der Rückseite Registrata. Auzug: Rоßmann S. 383. n Felix etc. fidei integritas habe ihn, den Papst, bisher keine Kosten und Mühen schenen lassen. ad evellendum igitur hujusmodi dubii scrupulum e mentibus vestris intellecto, quod carissimus in Christo 25 filius Fridericus rex Romanorum illustris cum venerabilibus fratribus nostris archiepiscopis episcopis et prelatis neonon dilectis filiis nobilibus viris ducibus marchionibus comitibus baronibus communitatibus universitatibus et nonnullis aliis Alamanie et forsam aliarum orbis partium insignibus personis pro pace danda eidem ecclesie et catholieorum animis ministrando quicte in opido Nurembergensi Bambergensis diocesis conventurus est: harum serie ex certa sciencia spondemus oratores fideclaros et claritate fer- 30 ventes ac rerum agendarum perspicuos nostri ex parte cum duoderim millibus florenis renensibus facta declaratione debita de obedientia nobis tanquam vero et indubitato summo pontifici prestanda ac illa prestita eisdem, quia Alamanie partibus nobis per eandem obedienciam reconsiliatis vobis pro laboribus et expensis per vos---, antequam a dicto opido ipsi oratores nostri recedant, solvendis et expediendis, quantocitius dictam ipsam teneri nobis significabitur cum effectu, transmittere et destinare vobis oratores 35 ecedem arrestandi et detinendi arrestarique et detineri faciendi et procurandi, donec eandem florenorum summam receperitis et de ea fuerit nobis plenarie satisfactum obediencia (ut supra) nobis prestita, tenors presentiumb facultatem concedentes. nulli etc, si quis etc. datum Lausanne 2. idus marcij anno 1444 pontificatus nostri anno tercio. 1443 Mürz I4 40 52. Bericht Segovias über die kirchenpolitischen Vereinbarungen Ebf. Jakobs von Trier mit P. Felix in Lausanne, Kritik an der Unbeständigkeit des Erzhischofs. 1443 März. 1443 März Aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 294b (Seg. lib. 19 cap. 14) cop. mb. In den ubrigen Segovia-Handschrijten in Florenz, Rom und Wien. Druck: Mon. conc: 3,1265 f.; Erwähnung: Pérouse, Aleman p. 413 f. Am 17. Mürz kehrte Guillermus1 Metensis archidiaconus von Lausanne nach Basel zurick, et com- 45 muniter divulgatum extitit, quod cum bona spe negociorum ecclesie, biduo autem sequenti ex eodem Marz 19 rediens loco Basileam pertransiit (non tamen publice) Jacobus de Sirck Treverensis archiepiscopus, haud- a) Forl realiliter. b) sm., Forl. presentum. Gwilhermus Hugonis, legum Dr., Archidiakon. von Melz, Auditor des Baseler Konzils und des apo- 50 stolischen Palastes, ist damals in die Dienste der sächoischen Herzöge ubernommen worden, und zwar, wie scine Verpflichtungsurkunde vom 1. April 1443 besagt, super causis et negociis tam ecclesiasticis quam secularibus, que ipsos statum personas domi- nia seu patriam eorum contingunt seu contingere possent, tractandis in ouria Romana vel extra, ubi tunc presens fuero vel commode esse potero, indem Deutsche Beichstags-Akton XVII. 9
Strana 130
130 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Jannar 1444. 1443 März Febr. 15 que mirum, si non in palam, cum seismatis tempore, prout exordialiter in hac collecta expositum fuit, nedum hereses sed et quamplurime fiunt simulaciones, ut manifesti fiant, qui sunt probati. at vero in persona hujus locum habuisse videtur doctrina evangelii", neminem duobus dominis servire posse, ut namque postmodum in lucem venit eciam per sentenciam adversarii concilii, eni ex animo, ut opera osten- derunt, serviebat, Lausane constitutus reverenciam et obedienciam, veritatem justicie ejus professus, exhibuit Feliei pape obtulitque se procurare, utitidem facerent a de rege Romanorum ad presens non dicitur, sed alii elec- tores imperii vel eorum pars major. ut autem illi crederetur, magna profecto opportunitas suadebat ex hiis, que primo fecerat in favorem obediencie olim Eugenio prestande. etenim cum ab inicio diete Maguntine, prout ibi- dem relatum extitit, velut in precordiis intrinsecus tractaretur, ubi major pars electorum se flecteret, obe- dienciam per Gormanos prestandam c5se, in suumque intentum protunc, ut dicebatur, Jacobus ipse Colonien- 10 sem archiepiscopum non potuisset habere, personaliter visitans alios quatuor electores tantum obtinuit, ut ipsi quinque in unum commune devenerint propositum, firmato desuper federe ipsi olim Eugenio obedienciam fore prestandam tanquam vero pape, obtentis tamen ab eo litteris pro indempnitate Ger- manice nacionis. quarum avisamenta publice pronunciata fuere in dieta Franefordensi, summario effectu inter gesta diete illius expresso, ad diligenciam igitur similem faciendam tam apud electores quam alias 15 pro obediencia Felici pape prestanda, tali tantaque de eo, tamquam vir esset potens sermone et opere. existimacione habita, ut cum sna indempnitate agere posset velut pro expensis in hujusmodi faciendis negocio, magnam recepit summam pecuniarum, nec designatur modo quot milia florenorum. sed tam ex facto hujus quam aliorum, quosmet ipse papa Felix postea de mense maji patribus de concilio notificavit, verba preinserta in litteris ejus ad sacras deputaciones de meliori disposicione circa statum suum aliaque 20 multa generaliter exposita per Arelatensem, quem hujusmodi non latebant secreta, utique processere; hic enim in generali congregacione habita die 15. februarii allegans supersedendum esse in causa prepo- siture Herbipolensis, quam Joannes Bachenstein prosequebatur contra fratrem domini Treverensis, pu- blice dicebat sic: expediens esse, ut non poneretur impedimentum, quoniam infra menses duos manifeste haberetur prosperacio concilii, siquidem de pertractatis secreto arbitrabantur in optatum suum venire 26 propositum, sed opera ostenderunt in alium devenisse effectum. 141s 53. Ebf. Jakob von Trier verspricht Auslieferung der Bulle [Felix' V. v. 14. Marz: Erhebung Mürz 31 sines Zehnten] als Abechlag auf das Heiratsgeld Hzg. Friedrichs d. J. von Sachsen nach 1443 März 31. Erklärung von König und Kurfürsten für den gen. Papst. Aus Dresden H. St.-A. Urk. nr. 6755 or. mb. c. sig. pend. Geichzeitiger Rückvermerk Umb ein 30 bullen, daneben von späterer Hand 1423. Wir Jacob usw. tun kunt: als eine bulle hinder uns gelacht ist, sprechende herzoug Friderich von Sahssen dem jongen uf etliche pebstliche gevelhe, die er heben sal in abslag sins hinlichs " gelts nahst inne- halt und ußwijsunge der bullen daruber sprechende, die wir inneham 3, da bekennen und geredden wir Jacob erzbischoff itzuntgenant bij unsern furstlichen wirden und eren, das wir, alsverre unser gnediger 25 herre der Romische koning und unser mitkurfursten ader der merer teil von ine, da die hochgebornen fursten unser frunde die herzougen von Sahssen und wir bij und miede darane sin, das vermicz das recht und underwijsunge unser rete frunde und gelerten in cime gemeinen concilium ader in ciner gemeiner versamenunge Dutscher nation wir uns uf den deil ercleren und den herren 4 fur einen babst, der die- selben bulle geben hait, ufnemmen werden, alsverre und wanne solicher zufall und erclerunge in vur- 40 genanter maissen geschien ist und wir von unsern egenanten frunden von Sahssen darumb beschrieben und besant werden, und uns dieser unser gegenwertiger brieff damit widdergeben wirdet, so sollen und wollen wir ine die egenante bulle uf die provincien zu Megdeburg zu Bremen und uf ire eigen lande sprechende ganze und ungeleczet innegeben und hantreichen und nimant anders, der nahst irem inne- a) sm., Vorl. faceret. 45 er ihnen in allem seine Dienste verspricht, ausgenom. men in negociis seu causis, dic den Papst fFelix] und den hl. Stuhl, das allgemeine Konzil fzu Basel], den Römischen König, den König von Sizilien, Ebf. Jakob von Trier and die Stadt Metz betreffen, er siegelt in Ermanglung eigenen Siegels mit dem des Trierer und Würzburger Propstes Philipp von Sirck (Dreaden Urk. nr. 6756 or. mb. c. sig. absc.). Dazu bekennt Philipp von Sirck am 3. April, daß an Stelle des von den sicheischen Herzögen ausgesetzten Jahres- gehalls von 100 rh. fl. geistliche gaben und beneficia, ausgenommen parkirchen oder beneficia curato, mit einem Ertrag von jährlich 100 fl. treten können (Dresden Urk. 6757 or. mh. c. sig. pend.). 1 Vgl. Matth. 6, 24. 2 = Heirat. 3 Unsere nr. 50. 3. 4 Man beachte, daß hier vermieden wird, P. Felix mit Namen zu nenněn. 50 55
130 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Jannar 1444. 1443 März Febr. 15 que mirum, si non in palam, cum seismatis tempore, prout exordialiter in hac collecta expositum fuit, nedum hereses sed et quamplurime fiunt simulaciones, ut manifesti fiant, qui sunt probati. at vero in persona hujus locum habuisse videtur doctrina evangelii", neminem duobus dominis servire posse, ut namque postmodum in lucem venit eciam per sentenciam adversarii concilii, eni ex animo, ut opera osten- derunt, serviebat, Lausane constitutus reverenciam et obedienciam, veritatem justicie ejus professus, exhibuit Feliei pape obtulitque se procurare, utitidem facerent a de rege Romanorum ad presens non dicitur, sed alii elec- tores imperii vel eorum pars major. ut autem illi crederetur, magna profecto opportunitas suadebat ex hiis, que primo fecerat in favorem obediencie olim Eugenio prestande. etenim cum ab inicio diete Maguntine, prout ibi- dem relatum extitit, velut in precordiis intrinsecus tractaretur, ubi major pars electorum se flecteret, obe- dienciam per Gormanos prestandam c5se, in suumque intentum protunc, ut dicebatur, Jacobus ipse Colonien- 10 sem archiepiscopum non potuisset habere, personaliter visitans alios quatuor electores tantum obtinuit, ut ipsi quinque in unum commune devenerint propositum, firmato desuper federe ipsi olim Eugenio obedienciam fore prestandam tanquam vero pape, obtentis tamen ab eo litteris pro indempnitate Ger- manice nacionis. quarum avisamenta publice pronunciata fuere in dieta Franefordensi, summario effectu inter gesta diete illius expresso, ad diligenciam igitur similem faciendam tam apud electores quam alias 15 pro obediencia Felici pape prestanda, tali tantaque de eo, tamquam vir esset potens sermone et opere. existimacione habita, ut cum sna indempnitate agere posset velut pro expensis in hujusmodi faciendis negocio, magnam recepit summam pecuniarum, nec designatur modo quot milia florenorum. sed tam ex facto hujus quam aliorum, quosmet ipse papa Felix postea de mense maji patribus de concilio notificavit, verba preinserta in litteris ejus ad sacras deputaciones de meliori disposicione circa statum suum aliaque 20 multa generaliter exposita per Arelatensem, quem hujusmodi non latebant secreta, utique processere; hic enim in generali congregacione habita die 15. februarii allegans supersedendum esse in causa prepo- siture Herbipolensis, quam Joannes Bachenstein prosequebatur contra fratrem domini Treverensis, pu- blice dicebat sic: expediens esse, ut non poneretur impedimentum, quoniam infra menses duos manifeste haberetur prosperacio concilii, siquidem de pertractatis secreto arbitrabantur in optatum suum venire 26 propositum, sed opera ostenderunt in alium devenisse effectum. 141s 53. Ebf. Jakob von Trier verspricht Auslieferung der Bulle [Felix' V. v. 14. Marz: Erhebung Mürz 31 sines Zehnten] als Abechlag auf das Heiratsgeld Hzg. Friedrichs d. J. von Sachsen nach 1443 März 31. Erklärung von König und Kurfürsten für den gen. Papst. Aus Dresden H. St.-A. Urk. nr. 6755 or. mb. c. sig. pend. Geichzeitiger Rückvermerk Umb ein 30 bullen, daneben von späterer Hand 1423. Wir Jacob usw. tun kunt: als eine bulle hinder uns gelacht ist, sprechende herzoug Friderich von Sahssen dem jongen uf etliche pebstliche gevelhe, die er heben sal in abslag sins hinlichs " gelts nahst inne- halt und ußwijsunge der bullen daruber sprechende, die wir inneham 3, da bekennen und geredden wir Jacob erzbischoff itzuntgenant bij unsern furstlichen wirden und eren, das wir, alsverre unser gnediger 25 herre der Romische koning und unser mitkurfursten ader der merer teil von ine, da die hochgebornen fursten unser frunde die herzougen von Sahssen und wir bij und miede darane sin, das vermicz das recht und underwijsunge unser rete frunde und gelerten in cime gemeinen concilium ader in ciner gemeiner versamenunge Dutscher nation wir uns uf den deil ercleren und den herren 4 fur einen babst, der die- selben bulle geben hait, ufnemmen werden, alsverre und wanne solicher zufall und erclerunge in vur- 40 genanter maissen geschien ist und wir von unsern egenanten frunden von Sahssen darumb beschrieben und besant werden, und uns dieser unser gegenwertiger brieff damit widdergeben wirdet, so sollen und wollen wir ine die egenante bulle uf die provincien zu Megdeburg zu Bremen und uf ire eigen lande sprechende ganze und ungeleczet innegeben und hantreichen und nimant anders, der nahst irem inne- a) sm., Vorl. faceret. 45 er ihnen in allem seine Dienste verspricht, ausgenom. men in negociis seu causis, dic den Papst fFelix] und den hl. Stuhl, das allgemeine Konzil fzu Basel], den Römischen König, den König von Sizilien, Ebf. Jakob von Trier and die Stadt Metz betreffen, er siegelt in Ermanglung eigenen Siegels mit dem des Trierer und Würzburger Propstes Philipp von Sirck (Dreaden Urk. nr. 6756 or. mb. c. sig. absc.). Dazu bekennt Philipp von Sirck am 3. April, daß an Stelle des von den sicheischen Herzögen ausgesetzten Jahres- gehalls von 100 rh. fl. geistliche gaben und beneficia, ausgenommen parkirchen oder beneficia curato, mit einem Ertrag von jährlich 100 fl. treten können (Dresden Urk. 6757 or. mh. c. sig. pend.). 1 Vgl. Matth. 6, 24. 2 = Heirat. 3 Unsere nr. 50. 3. 4 Man beachte, daß hier vermieden wird, P. Felix mit Namen zu nenněn. 50 55
Strana 131
A. Kirchentrage 14431 a) Kurfürstl. Sonderbestrebungen nr. 52-54. 131 halde zugebruichen, doch uns erzbischoff Jacob etc. und den unsern, den wir das bevelhen werden, un- 1443 schedelich an den zehentusent gulden, die wir zuforenz und ee sie der dickgemeldten bullen gebruichen in denselben provincien und landen innemmen und ufheben sollen, auch nahst lude der bullen, die der egenante herre und furste uns daruber geben hait. und des zu urkunde usw. geben -- uf sontag letare 5 Jherusalem nach Cristi gehurte tusent vierhundert und druundvierzig jare. Mára 31 54. Die sächsischen Herzöge verpffichten sich zur Einhaltung der mit dem Lausanner Ehevertrag 1143 verbundenen Zahlungsvereinbarungen. Můrz 34 1443 März 31 o.0. 10 Aus Koblenz St.-A. Abt. 1 A Urkk., und zwar [ I] vom 31. Marz 1443 (früher: Kurtrier nr. 1788 b) fr. mb. c. I aig. (Hzg. Friedrichs von Sachsen 1) und einem Schnilt für das 2. Siegel, f2] von (1443) (früher: nr. 1788a) or. mb. c. I sig. (wie oben), die Datierung ist unterblieben. Beide Urkanden sind von der gleichen Hand wie nr. 53 geschrieben. [IDie Hzge. Friedrich und Wilhelm zu Sachsen bekennen: als eine bulle hinder den Ebf. Jacob zu Trier gelacht ist2, darinnen ihrem altesten Sohn und Velter Hzg. Friedrich von Sachsen der zehnte Pjennig uf die paffheit und geistlichen in den provincien zu Megdeburg zu Bremen und in allen unsern landen 15 von unserme heiligem vatere dem babste° gelagt und gesaczet wirdet, und uf allen andern pebstlichen nuczen und gevelhen in den egenanten provincien und landen ufzuheben und in abslag sins hinlichs geldes innezunemmen verschrieben worden ist, doch mit solchem Unterschied, daß der Erzbischof von Trier 10000 h. st. von den gen. Zehnten und Gefallen zuvor abe ufheben laissen und in sine hant emphahen und innemmen soll, so versprechen sie für den gen. jungen Hzg. Friedrick, für sich und ihre Erben, daß sie 20 solche verschribunge jür ihren Sohn und Vetter Hzg. Friedrich auf die gen. Zehnten nicht gebruichen oder ichts, es sij wenig ader viel, davon innemmen ader ufheben laissen sollen, ader der Erabischof von Trier oder sein Bevollmächtigter ensij dann der gen. Summe von 10000 rh. ft. ganze und vollenkommelich bezalt. Und zw solcher Brzahlung der 10000 fl. wollen sie ihm furderlich sein nach ihrem Vermögen; und tun das williclich und gerne, nahstdem er sich auch in unsers egenanten lieben sones und vettern hijlicheit und 25 in der egenanten bullen zu erwerben und in andern unsern sachen willig und fruntlich hait bewijst und finden laissen. Und wenn der gen. Erzbischof die 10000 fl., die in die Summe der 100000 ft. ihres Sohnes und Vetters hinlichs gelt nit treffent, genzlich gehaben und ingenommen hal, ao soll dieser Brief ihnen wieder gegeben werden. Zur Bekräftigung dessen haben sie ihrer beider Insiegel an diesen Brief gehingt, der gegeben ist uf den sontag, als man singet in der heiligen kijrchen letare Jherusalem zu mitfasten 30 1443. 1446 März 31 [2] Kj. Friedrich Hrg. 2n Sachsen tut kund: da nuper per solertem interpositionem des Trierer Ebjs. und Kjn. Jakob von Sirck certi tractatus pactiones et conventiones facti et initi fuerunt de et super matri- monio- contrahendo zwiechen seinem (Friedrichs) erstgeborenen Sohn Friedrich und Karela der zweit- geborenen Tochter des Hags. Ludwig van Savoyen, so hat der Herzog von Savoyen für Hag. Friedricke gen. 35 Erstgeborenen in dotem 100000 rh. fl. bestimmt, nämlich 20000 fl. an dem Tage, an dem Karola durch Hzg. Friedrichs Abgesandte in Straßburg in Empjang genommen wird, und dann jährlich nacheinander am gleichen Tage in Basel 10000 fl. bis zur Erfüllung der 100000 fl., wie im Heiratsvertrag weiter ausgeführt ist ; und da infolge davon P. Felix V. durch seine Bullen hujusmodi matrimonii confederacione dem sächsischen Herzog graciose annuerit et concesserit maxime attentis non modicis oneribus sumptibus gravaminibus 40 et expensis per inclitam domum Sabaudie pro tuenda auctoritate universalis ecclesie hucusque diversi- mode supportatis, per collectores suos in dicione nostra existentes nobis tradi et expediri omnes pecu- niarum quantitates de et super decimis, si que per ipsum imponantur, ae aliis quibuscumque juribus apostolicis in provinciis Magdeburgensi Bremensi et aliis loois in dicione nostra constitutis et hoo in solutum et defalcationem dereelben 100000 ft. Mitgift, von welchen Zehnien allerdings zuvor 10000 ft. an 45 den Trierer Erzbischof zu verabfolgen sind gemäs der Festsetzung darüber in den entsprechenden Urkunden", so verspricht er zur Erfüllung dessen für sich und zeine Erben dem Papst und dem Herzog von Sanayen, von allen Geldern, die er, sein Erstgeborener oder die Ihrigen durch die gen. Kollektoren fortan erhalten, sojort Rechenschaft zu geben und die Geldoummen als Abzahlung auf die Mitgift in Empfang zu nchmen. Darüber hinaus will er dem Herzog uon Savoyen oder seinen Agenten gültige Quittungen über dieselben Gelder auf 50 Ersuchen ausstellen, in cujus rei testimonium has litteras nostros eidem duximus concedendas. 1143 Märe JI 1 Wegen der Milführang des Siegels durch den kunde — unterlassen, den Papst namentlich zu be- sachsischen Gesandien vgl. S. 134 Anm. 5. zeichnen. 2 Uncere nr. 50, 3. 4 Unsere nr. 50. 4. 3 Auch hier ist — in Gegensatz zur folgenden Ur-
A. Kirchentrage 14431 a) Kurfürstl. Sonderbestrebungen nr. 52-54. 131 halde zugebruichen, doch uns erzbischoff Jacob etc. und den unsern, den wir das bevelhen werden, un- 1443 schedelich an den zehentusent gulden, die wir zuforenz und ee sie der dickgemeldten bullen gebruichen in denselben provincien und landen innemmen und ufheben sollen, auch nahst lude der bullen, die der egenante herre und furste uns daruber geben hait. und des zu urkunde usw. geben -- uf sontag letare 5 Jherusalem nach Cristi gehurte tusent vierhundert und druundvierzig jare. Mára 31 54. Die sächsischen Herzöge verpffichten sich zur Einhaltung der mit dem Lausanner Ehevertrag 1143 verbundenen Zahlungsvereinbarungen. Můrz 34 1443 März 31 o.0. 10 Aus Koblenz St.-A. Abt. 1 A Urkk., und zwar [ I] vom 31. Marz 1443 (früher: Kurtrier nr. 1788 b) fr. mb. c. I aig. (Hzg. Friedrichs von Sachsen 1) und einem Schnilt für das 2. Siegel, f2] von (1443) (früher: nr. 1788a) or. mb. c. I sig. (wie oben), die Datierung ist unterblieben. Beide Urkanden sind von der gleichen Hand wie nr. 53 geschrieben. [IDie Hzge. Friedrich und Wilhelm zu Sachsen bekennen: als eine bulle hinder den Ebf. Jacob zu Trier gelacht ist2, darinnen ihrem altesten Sohn und Velter Hzg. Friedrich von Sachsen der zehnte Pjennig uf die paffheit und geistlichen in den provincien zu Megdeburg zu Bremen und in allen unsern landen 15 von unserme heiligem vatere dem babste° gelagt und gesaczet wirdet, und uf allen andern pebstlichen nuczen und gevelhen in den egenanten provincien und landen ufzuheben und in abslag sins hinlichs geldes innezunemmen verschrieben worden ist, doch mit solchem Unterschied, daß der Erzbischof von Trier 10000 h. st. von den gen. Zehnten und Gefallen zuvor abe ufheben laissen und in sine hant emphahen und innemmen soll, so versprechen sie für den gen. jungen Hzg. Friedrick, für sich und ihre Erben, daß sie 20 solche verschribunge jür ihren Sohn und Vetter Hzg. Friedrich auf die gen. Zehnten nicht gebruichen oder ichts, es sij wenig ader viel, davon innemmen ader ufheben laissen sollen, ader der Erabischof von Trier oder sein Bevollmächtigter ensij dann der gen. Summe von 10000 rh. ft. ganze und vollenkommelich bezalt. Und zw solcher Brzahlung der 10000 fl. wollen sie ihm furderlich sein nach ihrem Vermögen; und tun das williclich und gerne, nahstdem er sich auch in unsers egenanten lieben sones und vettern hijlicheit und 25 in der egenanten bullen zu erwerben und in andern unsern sachen willig und fruntlich hait bewijst und finden laissen. Und wenn der gen. Erzbischof die 10000 fl., die in die Summe der 100000 ft. ihres Sohnes und Vetters hinlichs gelt nit treffent, genzlich gehaben und ingenommen hal, ao soll dieser Brief ihnen wieder gegeben werden. Zur Bekräftigung dessen haben sie ihrer beider Insiegel an diesen Brief gehingt, der gegeben ist uf den sontag, als man singet in der heiligen kijrchen letare Jherusalem zu mitfasten 30 1443. 1446 März 31 [2] Kj. Friedrich Hrg. 2n Sachsen tut kund: da nuper per solertem interpositionem des Trierer Ebjs. und Kjn. Jakob von Sirck certi tractatus pactiones et conventiones facti et initi fuerunt de et super matri- monio- contrahendo zwiechen seinem (Friedrichs) erstgeborenen Sohn Friedrich und Karela der zweit- geborenen Tochter des Hags. Ludwig van Savoyen, so hat der Herzog von Savoyen für Hag. Friedricke gen. 35 Erstgeborenen in dotem 100000 rh. fl. bestimmt, nämlich 20000 fl. an dem Tage, an dem Karola durch Hzg. Friedrichs Abgesandte in Straßburg in Empjang genommen wird, und dann jährlich nacheinander am gleichen Tage in Basel 10000 fl. bis zur Erfüllung der 100000 fl., wie im Heiratsvertrag weiter ausgeführt ist ; und da infolge davon P. Felix V. durch seine Bullen hujusmodi matrimonii confederacione dem sächsischen Herzog graciose annuerit et concesserit maxime attentis non modicis oneribus sumptibus gravaminibus 40 et expensis per inclitam domum Sabaudie pro tuenda auctoritate universalis ecclesie hucusque diversi- mode supportatis, per collectores suos in dicione nostra existentes nobis tradi et expediri omnes pecu- niarum quantitates de et super decimis, si que per ipsum imponantur, ae aliis quibuscumque juribus apostolicis in provinciis Magdeburgensi Bremensi et aliis loois in dicione nostra constitutis et hoo in solutum et defalcationem dereelben 100000 ft. Mitgift, von welchen Zehnien allerdings zuvor 10000 ft. an 45 den Trierer Erzbischof zu verabfolgen sind gemäs der Festsetzung darüber in den entsprechenden Urkunden", so verspricht er zur Erfüllung dessen für sich und zeine Erben dem Papst und dem Herzog von Sanayen, von allen Geldern, die er, sein Erstgeborener oder die Ihrigen durch die gen. Kollektoren fortan erhalten, sojort Rechenschaft zu geben und die Geldoummen als Abzahlung auf die Mitgift in Empfang zu nchmen. Darüber hinaus will er dem Herzog uon Savoyen oder seinen Agenten gültige Quittungen über dieselben Gelder auf 50 Ersuchen ausstellen, in cujus rei testimonium has litteras nostros eidem duximus concedendas. 1143 Märe JI 1 Wegen der Milführang des Siegels durch den kunde — unterlassen, den Papst namentlich zu be- sachsischen Gesandien vgl. S. 134 Anm. 5. zeichnen. 2 Uncere nr. 50, 3. 4 Unsere nr. 50. 4. 3 Auch hier ist — in Gegensatz zur folgenden Ur-
Strana 132
132 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 144-3 [ März/ bis Dez. 55. Ebf. Jakob von Trier als Mittler und Schiedsrichter in den Handeln zwischen Sachsen und 1443 ſ März) Burgund um das Herzogtum Luxemburg und die Grafschaft Chiny. bis Dezember. A in Dresden H. St.-A. Loc. 9648: Schrifton den Lützelburgschen Erbfolgestreit betr., ent- haltend den Originalbriefwechsel der sachsischen Herzoge, insbes, mit ihren Abgesandten 5 in Luxemburg, und zwar Vol. I: 1441-1443 (Aug. 17): Vol. I: 1443 (Axg. 17 Dis Dez. 29): Vol. III: 1444. B ebenda Loc. 9648: Allerhand Schriften, Abschriften und Konzepte, den Lützelburgschen Erbfolgestreit betr. 1398-1444; Sammlung von Entwürfen und Abschriften mit einigen Originalbriefen und -briefbeilagen ; meist undatierte Stücke, hauptsachlich von 1413 und 1444, 10 C 1 ebenda Loe. 9648: Abschriften den Lützelburgschen Erbfolgestreit betr. 1440�1453, Heft von 66 Blatt, enthält eine Sammlung von Abschriften, die zum Teil wenigstens von den Ver- handlungen in Luxemburg selbst herrühren, wie Präsentationsvermerke, Siegelspuren usw. beweisen. C 2 ebenda Loc. 9648: Abschrift des Lützelburgschen Friedensschlusses zwischen Sachsen 15 und Burgund 1443, lateinische Abschrift, deren Anfang fehlt. D in Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4357: Luxemb. Sachon Kapsel IV, Sammlang von Abschriften betr. Hzg. Wilhelms Ansprüche auf Luxemburg 1378-1477. E ebenda Register B. 105 beschriebene Blatt in Perg.-Umschlag. Spatere Aufschript: Register wie keiser Sigemundt der ritterschaft und andern underthanen des Lutzemburgischen 20 landes ire lehen und privilegien bestettigt hat und sunst auch ander hendel und sachen gemelts Iant berurende. Gleichzeitiger, nur unter Quarzlampe lesbarer Vermerk: Das buch -.-s -- von Maltis zu Covelencz sorre [?] ultima die aprilis anno 44 to, daneben Covelens am 8. marci. Inhalt: Aktenstücke ähnlich wie in B. F ebenda Register C, 120 Blatt in Perg.-Umschlag. Aufschrift des 15. Jahrh.: Lutzemburgisch 25 buch, wie der konig zu Franckreich das land gekouft hat und darinnen sein auch regi- strit [so!] dieselben und ander brive im handel ergangen, auch verzeichnus der zerunge derjhenigen, so von herzog Wilhelm in das land geschickt sein. Ofjenbar einheitliche Kanzleiabschrift. G in Weimar St.-A. Registrande A fol. 1a Nr. 5. Heft von 51 Blatt in Perg.-Umschlag mit 80 gleichz. Aufschrift auf der Rückseite: Ein Luczemburgisch reigister, darunter: Dis ist mir geantwert am sonnabünde nach erueis exaltacionis [1443 Sept. 21] bij dem brive als doctor Knorre1 schreib, daz er dij fede wolt stehn laßin biß uf mins gnedigen herren zu- kumft. Sammlung von Aktenstücken ähnlich wie B mit Abschriften von 1439 bis 1443 Okt. 11. H in Wien H. H. St.-A. Handschrifton (Böhm) nr. 153, 62 Blatt auf Papier, Sammlung gleich- 35 zeitiger Abschriften (Kanzlei-Eingänge?); die Hs. bestcht aus 6 im 19. Jahrh. zusammen- gebundenen Heften beir. Luvemburg von verschiedenen Händen; in Heft 5: Schiedsspruch des Erzbischofs van Trier zwischen den Luxemb. Stünden und Iza. Wilhelm von Sachsen. J in Koblenz St.-A. Kurtrier, Personalien der Erzbischöfe fasc. 5, enthaltend die Sammlung der Originalschreiben an Ebf. Jakob. 40 §I] Die dem Ebf. Jakob von Trier von den Sachsenherzigen 1443 übertragene Vermittlerrolle in den Auseinandersetzungen zwischen Sachsen und Burgund um die Lande Luxemburg und Chiny (vgl. RTA. 15, 122-124; 16, 29-33, auch 157) ist durch die Absendung des sächsischen Bevollmdchtigten Apel Vitztum an den Erzbischof im Dez. 1442 eingeleitet worden2. Vor dem Antritt der hierzu nolwendigen Reisen und Ver- handlungen seitens des Erzbischojs ist das Rechtsverhaltnis zwischen Sachsen und Trier in dieser Angelegen- 45 heit noch einmal urkundlich in folgender Form genau festgelegt worden3. Hzg. Wilhelm stellte zunächet in 1413 einer zu Lipczk di. n. Pauwels bekerunge tage 1443 auegefertigten (teilw. bereits in RTA 15, 125 gewirdigten) Jan. 29 Urkunde unter Bezugnahme auf eine Verschreibung Sachsens gegen Ebf. Jakob und sseinen Vater] Arnold von Sirck vom 25. Juni 1442 zu Köln fest, daß inzwischen Kg. Friedrich zw ihrer aller Schaden ohne sein (Wilh.) Wissen und Willen mil dem Herzog van Burgund etliche wege und sachen angeslagen und fur- 50 1 Dr. Knorre war 159 sacheischer Vertreter bei cte. an den Rein cte. Unter dem Stück Nota er Apel der Wiederaufnahme der sächsischen Ansprüche, vgl. erhub sich darnach 3a post Lucie [Dez. 18] von Dresden Loc. 4357 Kapsel IV Reg. D. Wymar und mit im Ticze von der Rüte). Seit An- 2 Die Instruktion, auszugsweise von Richter S.44 mit- fang Jan. ist Vitztum bei allen politischen Unter- nehmungen des Erzbischofs zugegen. geteilt, ist wie die Vollmacht für die Lausanner Ehebe- 3 Wir möchten annehmen, daß Ebj. Jakob die Ur- redungen vom 6. Dez. 1442 datiert (in der oben Z. 25 unter F gen. Aktensammiung fol. 60a-61a cop. ch.; kunde Hzg. Wilhelms verlangt hat, da die Instruktion Uberschrift Fertigung ern Apeln Viezthumb ritters ihn offenbar nicht befriedigen konnts. 55
132 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 144-3 [ März/ bis Dez. 55. Ebf. Jakob von Trier als Mittler und Schiedsrichter in den Handeln zwischen Sachsen und 1443 ſ März) Burgund um das Herzogtum Luxemburg und die Grafschaft Chiny. bis Dezember. A in Dresden H. St.-A. Loc. 9648: Schrifton den Lützelburgschen Erbfolgestreit betr., ent- haltend den Originalbriefwechsel der sachsischen Herzoge, insbes, mit ihren Abgesandten 5 in Luxemburg, und zwar Vol. I: 1441-1443 (Aug. 17): Vol. I: 1443 (Axg. 17 Dis Dez. 29): Vol. III: 1444. B ebenda Loc. 9648: Allerhand Schriften, Abschriften und Konzepte, den Lützelburgschen Erbfolgestreit betr. 1398-1444; Sammlung von Entwürfen und Abschriften mit einigen Originalbriefen und -briefbeilagen ; meist undatierte Stücke, hauptsachlich von 1413 und 1444, 10 C 1 ebenda Loe. 9648: Abschriften den Lützelburgschen Erbfolgestreit betr. 1440�1453, Heft von 66 Blatt, enthält eine Sammlung von Abschriften, die zum Teil wenigstens von den Ver- handlungen in Luxemburg selbst herrühren, wie Präsentationsvermerke, Siegelspuren usw. beweisen. C 2 ebenda Loc. 9648: Abschrift des Lützelburgschen Friedensschlusses zwischen Sachsen 15 und Burgund 1443, lateinische Abschrift, deren Anfang fehlt. D in Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4357: Luxemb. Sachon Kapsel IV, Sammlang von Abschriften betr. Hzg. Wilhelms Ansprüche auf Luxemburg 1378-1477. E ebenda Register B. 105 beschriebene Blatt in Perg.-Umschlag. Spatere Aufschript: Register wie keiser Sigemundt der ritterschaft und andern underthanen des Lutzemburgischen 20 landes ire lehen und privilegien bestettigt hat und sunst auch ander hendel und sachen gemelts Iant berurende. Gleichzeitiger, nur unter Quarzlampe lesbarer Vermerk: Das buch -.-s -- von Maltis zu Covelencz sorre [?] ultima die aprilis anno 44 to, daneben Covelens am 8. marci. Inhalt: Aktenstücke ähnlich wie in B. F ebenda Register C, 120 Blatt in Perg.-Umschlag. Aufschrift des 15. Jahrh.: Lutzemburgisch 25 buch, wie der konig zu Franckreich das land gekouft hat und darinnen sein auch regi- strit [so!] dieselben und ander brive im handel ergangen, auch verzeichnus der zerunge derjhenigen, so von herzog Wilhelm in das land geschickt sein. Ofjenbar einheitliche Kanzleiabschrift. G in Weimar St.-A. Registrande A fol. 1a Nr. 5. Heft von 51 Blatt in Perg.-Umschlag mit 80 gleichz. Aufschrift auf der Rückseite: Ein Luczemburgisch reigister, darunter: Dis ist mir geantwert am sonnabünde nach erueis exaltacionis [1443 Sept. 21] bij dem brive als doctor Knorre1 schreib, daz er dij fede wolt stehn laßin biß uf mins gnedigen herren zu- kumft. Sammlung von Aktenstücken ähnlich wie B mit Abschriften von 1439 bis 1443 Okt. 11. H in Wien H. H. St.-A. Handschrifton (Böhm) nr. 153, 62 Blatt auf Papier, Sammlung gleich- 35 zeitiger Abschriften (Kanzlei-Eingänge?); die Hs. bestcht aus 6 im 19. Jahrh. zusammen- gebundenen Heften beir. Luvemburg von verschiedenen Händen; in Heft 5: Schiedsspruch des Erzbischofs van Trier zwischen den Luxemb. Stünden und Iza. Wilhelm von Sachsen. J in Koblenz St.-A. Kurtrier, Personalien der Erzbischöfe fasc. 5, enthaltend die Sammlung der Originalschreiben an Ebf. Jakob. 40 §I] Die dem Ebf. Jakob von Trier von den Sachsenherzigen 1443 übertragene Vermittlerrolle in den Auseinandersetzungen zwischen Sachsen und Burgund um die Lande Luxemburg und Chiny (vgl. RTA. 15, 122-124; 16, 29-33, auch 157) ist durch die Absendung des sächsischen Bevollmdchtigten Apel Vitztum an den Erzbischof im Dez. 1442 eingeleitet worden2. Vor dem Antritt der hierzu nolwendigen Reisen und Ver- handlungen seitens des Erzbischojs ist das Rechtsverhaltnis zwischen Sachsen und Trier in dieser Angelegen- 45 heit noch einmal urkundlich in folgender Form genau festgelegt worden3. Hzg. Wilhelm stellte zunächet in 1413 einer zu Lipczk di. n. Pauwels bekerunge tage 1443 auegefertigten (teilw. bereits in RTA 15, 125 gewirdigten) Jan. 29 Urkunde unter Bezugnahme auf eine Verschreibung Sachsens gegen Ebf. Jakob und sseinen Vater] Arnold von Sirck vom 25. Juni 1442 zu Köln fest, daß inzwischen Kg. Friedrich zw ihrer aller Schaden ohne sein (Wilh.) Wissen und Willen mil dem Herzog van Burgund etliche wege und sachen angeslagen und fur- 50 1 Dr. Knorre war 159 sacheischer Vertreter bei cte. an den Rein cte. Unter dem Stück Nota er Apel der Wiederaufnahme der sächsischen Ansprüche, vgl. erhub sich darnach 3a post Lucie [Dez. 18] von Dresden Loc. 4357 Kapsel IV Reg. D. Wymar und mit im Ticze von der Rüte). Seit An- 2 Die Instruktion, auszugsweise von Richter S.44 mit- fang Jan. ist Vitztum bei allen politischen Unter- nehmungen des Erzbischofs zugegen. geteilt, ist wie die Vollmacht für die Lausanner Ehebe- 3 Wir möchten annehmen, daß Ebj. Jakob die Ur- redungen vom 6. Dez. 1442 datiert (in der oben Z. 25 unter F gen. Aktensammiung fol. 60a-61a cop. ch.; kunde Hzg. Wilhelms verlangt hat, da die Instruktion Uberschrift Fertigung ern Apeln Viezthumb ritters ihn offenbar nicht befriedigen konnts. 55
Strana 133
A. Kirchenfrage 1443: a) Kurfürstl. Sonderbestrebungen nr. 55. 133 genomen habe, durch die, falle sie ausgefährt würden, Luxemburg ihm (Wilh.) gänzlich entfremdet und dem 1413 Sohne des Herzogs van Cleve zusammen mit der nicht erbberechtigten Frau Katharina von Osterreich gegeben [Můrz/ werden sollte; da Wilhelm und eein Bruder Hzg. Friedrich ihren Freund von Trier in der Kur und in gen. teidinge --gar ufrichtig und willig erkannt hätten, auch damit er den Röm. König sollicher verschribung glanbens und zusagen nicht ermanen und witer brengen und in clage schrifte und teidinge mit ihm Inicht] kommen mässe, so hat er den Erzbischof von Trier gebeten, sich personlich zu erheben und understaen zu arbeiten und wege zu suchen, durch die der Erzhischof, er Wilhelm und des Erzhischofs Vater nicht so schwer geschädigt würden; er schließt zu solchem Behuf mil dem Erzbischof eine Einung, worin er unter wörtlicker Be- zugnakme auf die Abrachungen zu Nüraberg mit dem König (RTA. 16, 157) keine Vereinbarungen einzu- 10 gehen verspricht, bevor eeinem Freunde Ebf. Jakob und dessen Vater volle Bezahlung versorgniB und gnuegung ge- schehen sei hinsichtlich ihrer Verschreibrngen und hinsichtlich der Zehrung, die der von Trier auf dem Wege ausgeben wird, den er jetzt in Welsche land von unsern wegen thun sal; nach Rürkzahlung der 23000 th. ft. an Ebf. Jakobund seinen Vater sollen die entoprechenden Briefe vom Erzbischof zurückgegeben werden; Wil- helm verspricht auch, darauf bedacht zu sein, daß dem von Trier alle Verschreibungen des Königs gehalten 15 und er gründlich und gänzlich mit dem Känige vereiniget werde, the Wilhelm einiche sachen betr. Luzem- burg mit dem König beschließe (Koblenz St.-A. Hzgtum. Lux. Urk. nr. 147 or. mb. c. 2 sigg.; Auszug: Publ. Lux. 28, 99 f., Kregiinger 4, 298 ff.]. — Die Gegenurkunde Jakobs aus Palezel So. Blasii 1442 Trierer Stils lehnt sich an die Verschreibung der 23006 ft. und die neue [abige] Verschreibung vom 29. Jan. an; der Erz- bischof verspricht seinerseits keine Sondervereinbarungen ohne Wissen Sachsens einzugehen, ferner sich auf 20 Hzg. Wilhelms kosten redlich zu bemühen, wenn dieser es begehren wirde und er (Jakob) es ungeverlich iun mochte, daß Hrg. Wilhelm gemas den Verschreibungen bei dem Lande L. bleiben oder sich dessen durch be- qweme wege und fruntschefte mit willen begeben möge, weiterhin verpflichtet er sich zur orduungsgemäßen Herausgabe der Briefe nach Bezahlung der 23000 fl. und der mit Hzg. Wilhelms Willen gemachten Kosten unter Rückgabe der gegenwürtigen Urkunde (Dresden H. St.-A. Urk. nr. 6739 or. mb. c. sig. pend., Ab- 25 schrift in F fol. 64a-65a cop. ch.]. [2] Als Beginn der Vermitilertätigkeit Ebf. Jakobs im Luxemburger Streitfall ist ein Besuch bet Hag. Philipp von Burgund in Dijon anzuschen, den Jakob, wohl unmittelbar von Lausanne aus, unternommen hat1. Die Nachrichten darüber sind dürftig: Erinnerungen an die teidinge 2u Dischon (die wieder aufge- nommen werden sollen, Verhandlungen ohne des Erzbischofs Wissen seien weder geschehen noch beabsichtigt) in 30 einem Brief Vitziums an Jakob vom 1d. Sept. (So. [n.] exaltac. crucis) 1443 (J fol. 46 or. ch.); Ermähnungen Sept. 14 der Zusammenkunjt in Dijon in den Schreiben Hzg. Philipps an Hag. Wilhelm von Sachsen vom 22. Okt. (gedr. Bertholet Histoire S preuves XX-L, und zwar p. XXXVI) und an Viizium und Bebemburg vom 26. Okt. sgedr. Publ. Lux. 28. 149 f. J. nach denen dort eine Tagtahrt zu Trier am 24. Juni in Gegenwart Ebf. Jakobe and der anderen Rheinischen Kurjärsten bzw. ihrer Bevollmächtigten vereinbart worden ist [3] Für die nun einsetzende Verhandlungsreihe sind besondere sächsische Machtbriefe ausgeferiigt worden; in bevollmächtigen allgamein die Räte Hauptmann Gj. Ernet von Gleieken, Hojmeister Riller Apel Vitztum, Obermarschall Georg von Bebemburg und Ritter Eckarius Schotte eins rechten mit Hagin. Elisabeth von Görlitz oder Hzg. Philipp auszunchmen und einzugehen zu gewinne und zu verlust; die Voll- macht der Hrge. Friedrich und Wilhelm, datiert vom 10. Juni (Jhene Mo. in d. pfingstheil. vier tagen 1443], Juni 10 40 liegt in Dresden (Urk. 6772 or. mb. c. 2 sigg.; außerdem in G fol. 50ab]; die besondere Vollmacht der Hagin. Anna datiert aus Eckersberghe Sa. n. d. hl. pinxstaphe 1143 (G fol. 50b-51a). Die Gesandten wurden in gleicker Juni 15 Weiss auch gegenüber den Ständen in Luxemburg unter dem 10. und II. Juni mit Machtbriefen versehen svon den Herzögen zu Aldemburg Mo. in den pfingstheiligen tagen 1443: G fol. 49a cop. ch.; von Hzgin. Anna Juni 10 zu Koburg Di. in d. pfingstheil. i. 1443: Dresden Urk. 6773 or. mb. c. 3 sigg.; G fol. 48ab cop. ch.). — Juni 11 45 Die ersten Verhandlungen auf breiter Grundlage fanden vom 24. bis 28. Juni zu Trier statt. Uber den Verlauf dieser im ganzen ergebnislosen Tagung isl Richter S. 16-48 zu vergleichen2. Die Rechtsgebote der 1 Am 4. Mai (Wissenvels 8a. n. inv. cruc. 12) klaw, der von Bermont und des stifts von Mencz danken die sichsischen. Herzoge auf den Bericht ihres erbmarschalg. Rote des von Kollen: der grave Hojmeisters Apel Vitztum dem Erzbischof und in von Seyn, der von Nüenaren, meister Tilman und 50 einem weiteren Schreiben dem Dompropst Philipp sust anch ein doctor. — Rete des pfalzgraven: von Sirck für ihre Bemähungen für sie wegen Luxem- meister Ludewig von Ascht, er Hans vom Hershorn, burg und sunderlichen auch in der fruntschaft des er Hans von Sigkingen und der landvoit uf dem herzogen von Sophoyen jungsten tochter und unsers Hundesrucke. Wenn auch mindestens Lysura vnd Til- herzogen Friderichs eldisten sone auf mannigfältiger man Johel mehrfach an kirchenpolitischen Verhand- 55 Reise und tageleistunge (In J fol. 41 und 44 orr. lungen teilgenommen haben, s0 steht doch das ch. litt. cl.). —Ebf. Jakob war am 13. April wieder in völlige Schweigen aller Quellen zu der in der Literatur Trier, vgl. Lager 3, 38. immer wieder ansgesprochenen Behaupiung, as seien 2 Die Namen der anwesenden kfl. Rate sind in auf der Trierer Tagung auch kirchen politische Fragen A I fol. 19 aufgezeichnet: Reto des von Mencz: zur Verhundlang gekommen, so schr in Widerspruch, 60 meister Johann von Lasure, er Friderich Griffen- daß wir diesen Annahmen nicht beipstichten können. 35 1443 Febr. 3 bis De2. 5
A. Kirchenfrage 1443: a) Kurfürstl. Sonderbestrebungen nr. 55. 133 genomen habe, durch die, falle sie ausgefährt würden, Luxemburg ihm (Wilh.) gänzlich entfremdet und dem 1413 Sohne des Herzogs van Cleve zusammen mit der nicht erbberechtigten Frau Katharina von Osterreich gegeben [Můrz/ werden sollte; da Wilhelm und eein Bruder Hzg. Friedrich ihren Freund von Trier in der Kur und in gen. teidinge --gar ufrichtig und willig erkannt hätten, auch damit er den Röm. König sollicher verschribung glanbens und zusagen nicht ermanen und witer brengen und in clage schrifte und teidinge mit ihm Inicht] kommen mässe, so hat er den Erzbischof von Trier gebeten, sich personlich zu erheben und understaen zu arbeiten und wege zu suchen, durch die der Erzhischof, er Wilhelm und des Erzhischofs Vater nicht so schwer geschädigt würden; er schließt zu solchem Behuf mil dem Erzbischof eine Einung, worin er unter wörtlicker Be- zugnakme auf die Abrachungen zu Nüraberg mit dem König (RTA. 16, 157) keine Vereinbarungen einzu- 10 gehen verspricht, bevor eeinem Freunde Ebf. Jakob und dessen Vater volle Bezahlung versorgniB und gnuegung ge- schehen sei hinsichtlich ihrer Verschreibrngen und hinsichtlich der Zehrung, die der von Trier auf dem Wege ausgeben wird, den er jetzt in Welsche land von unsern wegen thun sal; nach Rürkzahlung der 23000 th. ft. an Ebf. Jakobund seinen Vater sollen die entoprechenden Briefe vom Erzbischof zurückgegeben werden; Wil- helm verspricht auch, darauf bedacht zu sein, daß dem von Trier alle Verschreibungen des Königs gehalten 15 und er gründlich und gänzlich mit dem Känige vereiniget werde, the Wilhelm einiche sachen betr. Luzem- burg mit dem König beschließe (Koblenz St.-A. Hzgtum. Lux. Urk. nr. 147 or. mb. c. 2 sigg.; Auszug: Publ. Lux. 28, 99 f., Kregiinger 4, 298 ff.]. — Die Gegenurkunde Jakobs aus Palezel So. Blasii 1442 Trierer Stils lehnt sich an die Verschreibung der 23006 ft. und die neue [abige] Verschreibung vom 29. Jan. an; der Erz- bischof verspricht seinerseits keine Sondervereinbarungen ohne Wissen Sachsens einzugehen, ferner sich auf 20 Hzg. Wilhelms kosten redlich zu bemühen, wenn dieser es begehren wirde und er (Jakob) es ungeverlich iun mochte, daß Hrg. Wilhelm gemas den Verschreibungen bei dem Lande L. bleiben oder sich dessen durch be- qweme wege und fruntschefte mit willen begeben möge, weiterhin verpflichtet er sich zur orduungsgemäßen Herausgabe der Briefe nach Bezahlung der 23000 fl. und der mit Hzg. Wilhelms Willen gemachten Kosten unter Rückgabe der gegenwürtigen Urkunde (Dresden H. St.-A. Urk. nr. 6739 or. mb. c. sig. pend., Ab- 25 schrift in F fol. 64a-65a cop. ch.]. [2] Als Beginn der Vermitilertätigkeit Ebf. Jakobs im Luxemburger Streitfall ist ein Besuch bet Hag. Philipp von Burgund in Dijon anzuschen, den Jakob, wohl unmittelbar von Lausanne aus, unternommen hat1. Die Nachrichten darüber sind dürftig: Erinnerungen an die teidinge 2u Dischon (die wieder aufge- nommen werden sollen, Verhandlungen ohne des Erzbischofs Wissen seien weder geschehen noch beabsichtigt) in 30 einem Brief Vitziums an Jakob vom 1d. Sept. (So. [n.] exaltac. crucis) 1443 (J fol. 46 or. ch.); Ermähnungen Sept. 14 der Zusammenkunjt in Dijon in den Schreiben Hzg. Philipps an Hag. Wilhelm von Sachsen vom 22. Okt. (gedr. Bertholet Histoire S preuves XX-L, und zwar p. XXXVI) und an Viizium und Bebemburg vom 26. Okt. sgedr. Publ. Lux. 28. 149 f. J. nach denen dort eine Tagtahrt zu Trier am 24. Juni in Gegenwart Ebf. Jakobe and der anderen Rheinischen Kurjärsten bzw. ihrer Bevollmächtigten vereinbart worden ist [3] Für die nun einsetzende Verhandlungsreihe sind besondere sächsische Machtbriefe ausgeferiigt worden; in bevollmächtigen allgamein die Räte Hauptmann Gj. Ernet von Gleieken, Hojmeister Riller Apel Vitztum, Obermarschall Georg von Bebemburg und Ritter Eckarius Schotte eins rechten mit Hagin. Elisabeth von Görlitz oder Hzg. Philipp auszunchmen und einzugehen zu gewinne und zu verlust; die Voll- macht der Hrge. Friedrich und Wilhelm, datiert vom 10. Juni (Jhene Mo. in d. pfingstheil. vier tagen 1443], Juni 10 40 liegt in Dresden (Urk. 6772 or. mb. c. 2 sigg.; außerdem in G fol. 50ab]; die besondere Vollmacht der Hagin. Anna datiert aus Eckersberghe Sa. n. d. hl. pinxstaphe 1143 (G fol. 50b-51a). Die Gesandten wurden in gleicker Juni 15 Weiss auch gegenüber den Ständen in Luxemburg unter dem 10. und II. Juni mit Machtbriefen versehen svon den Herzögen zu Aldemburg Mo. in den pfingstheiligen tagen 1443: G fol. 49a cop. ch.; von Hzgin. Anna Juni 10 zu Koburg Di. in d. pfingstheil. i. 1443: Dresden Urk. 6773 or. mb. c. 3 sigg.; G fol. 48ab cop. ch.). — Juni 11 45 Die ersten Verhandlungen auf breiter Grundlage fanden vom 24. bis 28. Juni zu Trier statt. Uber den Verlauf dieser im ganzen ergebnislosen Tagung isl Richter S. 16-48 zu vergleichen2. Die Rechtsgebote der 1 Am 4. Mai (Wissenvels 8a. n. inv. cruc. 12) klaw, der von Bermont und des stifts von Mencz danken die sichsischen. Herzoge auf den Bericht ihres erbmarschalg. Rote des von Kollen: der grave Hojmeisters Apel Vitztum dem Erzbischof und in von Seyn, der von Nüenaren, meister Tilman und 50 einem weiteren Schreiben dem Dompropst Philipp sust anch ein doctor. — Rete des pfalzgraven: von Sirck für ihre Bemähungen für sie wegen Luxem- meister Ludewig von Ascht, er Hans vom Hershorn, burg und sunderlichen auch in der fruntschaft des er Hans von Sigkingen und der landvoit uf dem herzogen von Sophoyen jungsten tochter und unsers Hundesrucke. Wenn auch mindestens Lysura vnd Til- herzogen Friderichs eldisten sone auf mannigfältiger man Johel mehrfach an kirchenpolitischen Verhand- 55 Reise und tageleistunge (In J fol. 41 und 44 orr. lungen teilgenommen haben, s0 steht doch das ch. litt. cl.). —Ebf. Jakob war am 13. April wieder in völlige Schweigen aller Quellen zu der in der Literatur Trier, vgl. Lager 3, 38. immer wieder ansgesprochenen Behaupiung, as seien 2 Die Namen der anwesenden kfl. Rate sind in auf der Trierer Tagung auch kirchen politische Fragen A I fol. 19 aufgezeichnet: Reto des von Mencz: zur Verhundlang gekommen, so schr in Widerspruch, 60 meister Johann von Lasure, er Friderich Griffen- daß wir diesen Annahmen nicht beipstichten können. 35 1443 Febr. 3 bis De2. 5
Strana 134
134 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. Juli 3 Jult 11 Juli 12 Sachsen dort sind später mehrmals wiederholt worden; sie enthalten im Kerne das Angebot eines Rechtsent- scheids vor dem Römischen König und den Fürsten, die er zu sich nehme, Mer vor dem Konzil oder dem Erzbischof von. Trier und anderen Mitkarfürsten, oder bei Ablehnung des Markgrafen von Brandenburg als zu weit gesessen und mit Hzg. Wilhelm verschwägert vor den vier Rheinischen Kurjürsten und ihren Räten oder auch dem alten oder dem jungen Herzog von Savoyen; schlige Burgund Konzil, Kurfürsten und Fürsten 5 ab, so erbiete sich Sachsen auf die Räte der Stadle Köln, Trier, Mainz, Frankfurt, Speyer, Straßburg, Basel, Nürnberg, Regensburg, Augsburg oder Ulm oder erkläre sich zu anderen Vorschlägen bereit. Die Rechtsgeboie sind überliefert in Koblenz St.-A. Abt. 1 A (früher: Luxemb. 151) or. ch.; ferner in den Vorll. A I fol. 228-24b mit Verschickungsschnitten; G fol. 25a�28b; H fol. 51ab nur artt. 1-2; Straßburg St.-A. A A 241 cop. ch.; außerdem gedr. Publ. Lux. 28 nr. 203. Von diesen Rechtsgeboten ist zunächst den burgundischen Gesandten 10 eine Kopie übergeben worden (Bemerkungen in G am Schluß, vgl. Brief Hzg. Philipps vom 26. Okt.: Publ. Lux. 28, 137); die Vorl. A I wurde von den sachsischen Vertretern am Mi. n. visitacionie Marie 43 mit Beglestschreiben (A I fol. 28 or.) aus Trier den sächsischen Herzögen zugeschickt. Außerdem erhielten fol- gende Empfänger diese Rechtagebote von denselben Bevollmächtigten unmittelbar als Schreiben der Herzögel untèr dem Datum Gota 5. feria p. Kiliani 43 zugesandt, wie ein Brief der Geaandten an die Herzöge vom 15 24. Juli (s. Z. 33) erkennen läßt: 1. P. Felix IV. [sol], das hl. Konzil2, der Herzog von Savayen, der Bischof von Lattich, der Markgraf von Ponthemouson, der Herzog von Geldern und zein Bruder, der Herzog von Kleve, die Herzoginnen von Burgund, der Markgraf van Rottil, der von Morse und der von Henspurg (Kopie des Formulars, als Beilage zu dem gen. Brief vom 24. Juli in A I fol. 34, mit Vermerk; an fursten und graven cuilibet secundum statum suum geschriben; C 1 fol. 44b.45a); 2. als Schreiben3 der drei Ver. 20 treter unter Fr. v. Margreten 43 die Stände der Lande und Städte von Brabant Hennegauw Hollant Sehlant Flandern Gelre Franckrich Lotringen Bare Bourgundien Metz Wirden Lutich Collen“ Mentz Franckfurt Spier Straßiburg Basil Achen Mastricht Triere (A I fol. 33, Vermerk ; an prelaten graven ritter- schaft und stete sub illa forma geschriben, C 1 fol. 45b-46a); 3. mit der Bitte um Hilfe, wiederum als Schreiben der Herzöge, die Erzoischöfe von Mainz, Köln und Trier, der Pfalzgraf, der Bischof van Straßburg, 25 Hzg. Stephan oon Baiern, der Markgraj van Baden, der Herzog von Berg, der van Blanckenheyn und der von Katzenelpogen (A I fol. 35, Vermerk: an die kurfursten etc. geschriben von miner herren wegen). Außerdem wandten sich die Gesandten am 24. Juli auch mit einem Hilfegesuch an Hessen wnter Ubersendung des Trierer Abschiedes (A I fol. 38 conc. ch.). [4] Ein hierauf von den sacheischen Gesandten vereinbarter Tag mit den drei Luxemburger Ständen 30 Juli 15 am Mo. n. Margarete wurde von den Herren gar nicht, von der Ritterschaft schr wenig, aber von allen Städten, außer dreien, beschickt. Gegenstand der Verhandlungen waren die Abschiede zu Frankfurt und Trier und Juli 24 uns damit zusammenhing, wie die Gesandten am Mi. s. Jacobs abent 43 nach Sachsen berichten konnten; sie fügten dem ausführlichen Schreiben (A I fol. 39 or.; C I fol. 41a 42b cop.) neben den oben (art. 3) schon gen. Beilagen die Abschriften der ton ihnen5 mil der Stadt Luxemburg am 15. Juli eingegangenen 35 vertracht und verbuntenisse bei, nämlich des Untertanengelöbnisses der Stadt L. gegenüber thren sächsischen Erbherren (A I fol. 36 cop. mit Schnitten; C 1 fol. 42b-43b; D fol. 34ab; F fol. 65a-66a; gedr. Chifflet, Alsatia vindicata fol. 29 und Publ. Lux. 28 nr. 205 aus Luxemburg) und der sächsischen Gegenzusicherung aller herkommlichen Rechte für die Stadt (A 1 fol. 37 conc. [27; C 1 fol. 43b-44a; D fol. 33ab unvollotändig 1413 [Märe/ Dis DEZ. Vgl. unten Anm. 5. 2 Segovia berichtet hierzu in lib. 19 cap. 25, daß das Konzil einen Brief magistri curie ac marescalli et sculteti militum ducis Saxonic erhalten habe, fden, da er in ideomate theutonico geschrieben war. Thomas Roden ausgelegt habe); sie teilten darin mit: quod dux Burgundie se intromitteret facere guerram contra dominam de Lutzemburgo, quam necesse erat duci ipsi Saxonie defendere. Sie baten das Konzil um Friedensvarmitllung, um Bluivergießen zu verhüten. Damit das Konzil she, quam justa esset instancia sua, schickien sie eine cedula de oblacioni- bus ejus [ecil. ducis Saxonie] ad ducem Burgundie mil; deren Hauplinhall war; eum super differencia dicti domini habite fuissent plures diete, quod in ultima ad festum sancti Johannis [Juni 24] obla- tum fuerat pro parte ducis Saxonie se velle stare judicio rogis Romanorum aut sacri concilii vel quatuor electorum, solius eciam Treverensis cum nunciis aliorum electorum. verumtamen oratores duois Burgundie assentire noluissent, super hac vero materia prosecucio facta non extitit synodali do ad pacem destinata legacione, siquidem, paululum cum pertransisset temporis, auditum est, quod vi et paccione quadam dominium illud dux Burgundie obtinuisset (Basel V.-B. ms. A. III. 41 fol. 308 a cop.mb.; gedr. Mon. conc. 3,1325). a Das Schreiben nimmt eingangs Bezug auf den Tag zu Frankjurt, auf dem vor dem Römischen König zwischen Sachsen und Burgund eine Verschreibung geschehen sei (vgl. RTA. 16, 624). 4 Die Stadt Köln antwortete den gen. sachsischen 50 Räten in vigilia b. Jacobi 43 [Juli 24] mil ihrer An- teilnahme: man würde sich gegebenenfalls der aachai- schen Gebote erinnern (Köln Stadt-A. Briefb. 16 fol. 115b; Reg.: Mitt. aus dem Köln. St. A. 22, 44). s Die Gesandten hatten, wie aus ihrem Schrei- 55 ben vom 24. Juli (Z. 33) hervorgeht, die Siegel der Herzöge in Hünden, wuren also auch zur Ausstellung von Urkunden durchaus befugt, was zum Verständnis des Folgenden zu beachten ist. 45 60
134 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. Juli 3 Jult 11 Juli 12 Sachsen dort sind später mehrmals wiederholt worden; sie enthalten im Kerne das Angebot eines Rechtsent- scheids vor dem Römischen König und den Fürsten, die er zu sich nehme, Mer vor dem Konzil oder dem Erzbischof von. Trier und anderen Mitkarfürsten, oder bei Ablehnung des Markgrafen von Brandenburg als zu weit gesessen und mit Hzg. Wilhelm verschwägert vor den vier Rheinischen Kurjürsten und ihren Räten oder auch dem alten oder dem jungen Herzog von Savoyen; schlige Burgund Konzil, Kurfürsten und Fürsten 5 ab, so erbiete sich Sachsen auf die Räte der Stadle Köln, Trier, Mainz, Frankfurt, Speyer, Straßburg, Basel, Nürnberg, Regensburg, Augsburg oder Ulm oder erkläre sich zu anderen Vorschlägen bereit. Die Rechtsgeboie sind überliefert in Koblenz St.-A. Abt. 1 A (früher: Luxemb. 151) or. ch.; ferner in den Vorll. A I fol. 228-24b mit Verschickungsschnitten; G fol. 25a�28b; H fol. 51ab nur artt. 1-2; Straßburg St.-A. A A 241 cop. ch.; außerdem gedr. Publ. Lux. 28 nr. 203. Von diesen Rechtsgeboten ist zunächst den burgundischen Gesandten 10 eine Kopie übergeben worden (Bemerkungen in G am Schluß, vgl. Brief Hzg. Philipps vom 26. Okt.: Publ. Lux. 28, 137); die Vorl. A I wurde von den sachsischen Vertretern am Mi. n. visitacionie Marie 43 mit Beglestschreiben (A I fol. 28 or.) aus Trier den sächsischen Herzögen zugeschickt. Außerdem erhielten fol- gende Empfänger diese Rechtagebote von denselben Bevollmächtigten unmittelbar als Schreiben der Herzögel untèr dem Datum Gota 5. feria p. Kiliani 43 zugesandt, wie ein Brief der Geaandten an die Herzöge vom 15 24. Juli (s. Z. 33) erkennen läßt: 1. P. Felix IV. [sol], das hl. Konzil2, der Herzog von Savayen, der Bischof von Lattich, der Markgraf von Ponthemouson, der Herzog von Geldern und zein Bruder, der Herzog von Kleve, die Herzoginnen von Burgund, der Markgraf van Rottil, der von Morse und der von Henspurg (Kopie des Formulars, als Beilage zu dem gen. Brief vom 24. Juli in A I fol. 34, mit Vermerk; an fursten und graven cuilibet secundum statum suum geschriben; C 1 fol. 44b.45a); 2. als Schreiben3 der drei Ver. 20 treter unter Fr. v. Margreten 43 die Stände der Lande und Städte von Brabant Hennegauw Hollant Sehlant Flandern Gelre Franckrich Lotringen Bare Bourgundien Metz Wirden Lutich Collen“ Mentz Franckfurt Spier Straßiburg Basil Achen Mastricht Triere (A I fol. 33, Vermerk ; an prelaten graven ritter- schaft und stete sub illa forma geschriben, C 1 fol. 45b-46a); 3. mit der Bitte um Hilfe, wiederum als Schreiben der Herzöge, die Erzoischöfe von Mainz, Köln und Trier, der Pfalzgraf, der Bischof van Straßburg, 25 Hzg. Stephan oon Baiern, der Markgraj van Baden, der Herzog von Berg, der van Blanckenheyn und der von Katzenelpogen (A I fol. 35, Vermerk: an die kurfursten etc. geschriben von miner herren wegen). Außerdem wandten sich die Gesandten am 24. Juli auch mit einem Hilfegesuch an Hessen wnter Ubersendung des Trierer Abschiedes (A I fol. 38 conc. ch.). [4] Ein hierauf von den sacheischen Gesandten vereinbarter Tag mit den drei Luxemburger Ständen 30 Juli 15 am Mo. n. Margarete wurde von den Herren gar nicht, von der Ritterschaft schr wenig, aber von allen Städten, außer dreien, beschickt. Gegenstand der Verhandlungen waren die Abschiede zu Frankfurt und Trier und Juli 24 uns damit zusammenhing, wie die Gesandten am Mi. s. Jacobs abent 43 nach Sachsen berichten konnten; sie fügten dem ausführlichen Schreiben (A I fol. 39 or.; C I fol. 41a 42b cop.) neben den oben (art. 3) schon gen. Beilagen die Abschriften der ton ihnen5 mil der Stadt Luxemburg am 15. Juli eingegangenen 35 vertracht und verbuntenisse bei, nämlich des Untertanengelöbnisses der Stadt L. gegenüber thren sächsischen Erbherren (A I fol. 36 cop. mit Schnitten; C 1 fol. 42b-43b; D fol. 34ab; F fol. 65a-66a; gedr. Chifflet, Alsatia vindicata fol. 29 und Publ. Lux. 28 nr. 205 aus Luxemburg) und der sächsischen Gegenzusicherung aller herkommlichen Rechte für die Stadt (A 1 fol. 37 conc. [27; C 1 fol. 43b-44a; D fol. 33ab unvollotändig 1413 [Märe/ Dis DEZ. Vgl. unten Anm. 5. 2 Segovia berichtet hierzu in lib. 19 cap. 25, daß das Konzil einen Brief magistri curie ac marescalli et sculteti militum ducis Saxonic erhalten habe, fden, da er in ideomate theutonico geschrieben war. Thomas Roden ausgelegt habe); sie teilten darin mit: quod dux Burgundie se intromitteret facere guerram contra dominam de Lutzemburgo, quam necesse erat duci ipsi Saxonie defendere. Sie baten das Konzil um Friedensvarmitllung, um Bluivergießen zu verhüten. Damit das Konzil she, quam justa esset instancia sua, schickien sie eine cedula de oblacioni- bus ejus [ecil. ducis Saxonie] ad ducem Burgundie mil; deren Hauplinhall war; eum super differencia dicti domini habite fuissent plures diete, quod in ultima ad festum sancti Johannis [Juni 24] obla- tum fuerat pro parte ducis Saxonie se velle stare judicio rogis Romanorum aut sacri concilii vel quatuor electorum, solius eciam Treverensis cum nunciis aliorum electorum. verumtamen oratores duois Burgundie assentire noluissent, super hac vero materia prosecucio facta non extitit synodali do ad pacem destinata legacione, siquidem, paululum cum pertransisset temporis, auditum est, quod vi et paccione quadam dominium illud dux Burgundie obtinuisset (Basel V.-B. ms. A. III. 41 fol. 308 a cop.mb.; gedr. Mon. conc. 3,1325). a Das Schreiben nimmt eingangs Bezug auf den Tag zu Frankjurt, auf dem vor dem Römischen König zwischen Sachsen und Burgund eine Verschreibung geschehen sei (vgl. RTA. 16, 624). 4 Die Stadt Köln antwortete den gen. sachsischen 50 Räten in vigilia b. Jacobi 43 [Juli 24] mil ihrer An- teilnahme: man würde sich gegebenenfalls der aachai- schen Gebote erinnern (Köln Stadt-A. Briefb. 16 fol. 115b; Reg.: Mitt. aus dem Köln. St. A. 22, 44). s Die Gesandten hatten, wie aus ihrem Schrei- 55 ben vom 24. Juli (Z. 33) hervorgeht, die Siegel der Herzöge in Hünden, wuren also auch zur Ausstellung von Urkunden durchaus befugt, was zum Verständnis des Folgenden zu beachten ist. 45 60
Strana 135
A. Kirchenfrage 1443: a) Kurfürstl. Sonderbestrebungen nr. 55. 135 1143 Mär] bis Dez. und teilw. durchstrichen; F fol. 64d-65 a). — Dieser ersten joigte am 29. Juli eine zweite, besser besuchte Tagung mit den Luxemburgischen Ständen. Ein Verzeichnis der prelaten ritterschaft und stete des lands Luccemburg, die zu Luccemburg gewesten sind (in E fol. 49b und H fol. 40a), enthält die ein- zelnen Namen der Anwesenden. Die dart am 31. Juli ergangenen relacion und gebott der aächsischen Ge- 5 sandten sind in Dreaden (A I fol. 40-44) mit der von Richter (S. 50 Anm. 3) zitierten Schlußsbemerkung (auch Dresden W. A. Loc. 4355 Luxemburg I fol. 56a-61b und Metz Arch. Dep. Archives de Clervaux nr. 901 cop. ch. saec. 15) überliefert (gedr. Publ. Lux. 36, 176 ff. nr. 901 mit jalschem Datum). Das sächsische Rechtserbieten wurde — als Ergebnis des Tages — von den Luxemburgischen Ständen der Hzgin. Elisabeth vorgelegt, die dazu keine eindentige Stellung nehmen wollte (E fol. 49a mit der Uberschrift Antwort miner 10 frauwen vom Beyeren, die die ritterschaft etc. vurbraicht haben uf sampstag Laurencij 43; es iat keine Ab-Auc. 10 schrift, sondern ein gedenkenisse der Antwort, aufgezeichnet von den sächsischen Gesandten; G fol. 30a cop.). [5] Diesen Verhandlungen entsprang weiterhin, wie ein Bericht der Gesandten vom So. n. Laurencij Aug. 11 an die zächstschen Herzöge erkennen lußt (A 1 fol. 54 or.; C 1 fol. 47ab cop.), der Wunsch der Luzem- burger Bitterschaft und Städle, mit den Gesandten vor dem Erzbischof von Trier und seinem Rat innerhalb 15 der nächsten 2 Wochen zu tage zu kommen. Der Bericht enthäll auch neue Vorschläge, die Vermittlung eines bökmischen Herren gegenüber den Lux. Ständen, die des Römischen Königs gegen die Frau von Baiern, den Herzog von Burgund und die drei Stände in L. anwie die Waffengenossenschaft der Herren von Mainz, Hessen1 und Frier zu gewinnen. Die entsprechenden Schreiben der sächsischen Vertreter (AI fol. 50, E fol. 500-51a copp.) und die der Luxemburger Stande (A I fol. 53, E fol. 50ab copp.) an den 20 Erzhischof wegen des newen Tages stammen vom gleichen Tage, So. n. Laurencii. Am 17. Ang. konnten die Aug. I] Gesandten nach Sachsen berichten, daß der Erzbischof ihnen einen Tag auf Do. v. Bartholomei gesetat habe Auc. 22 (A II fol. 1 or.; am Schluß ist die Aufforderung beigefügt, auch die Hilje des Pf. Ludwig zu gewinnen]). — Die Tagung in Trier erstreckte sich vom 23. bie 27. Aug. Man verhandelte uber die Frage, wem die Luzemburgischen Stände ale Oberherrn verpflichlet seien. In einer vorläusigen Einigung unterwarien 25 sich die anwesenden Vertreter der Stände durch eine Urkunde von Di. n. s. Bartholomeus dem zu jällenden Aug. 27 Urteilespruch des Erzbischofs und versprachen zugleich, innerhulb der nachsten 3 Wochen den Herzog von Burgand nicht in Schiösser oder Städte einzulassen (A II fol. 10-11 cop.; C 1 fol. 40ab; E fol. 51a-52a; H fol. 42a 43a, Gegenverpftichtung der Gesandien: E fol. 52a-53a und H fol. 43a44b). Ebf. Jakob gab darauf am gleichen Tage einen svorläufigen] Schiedsspruch ab, der die Verpflichtungen der Luzemburger Stände gegen- Aug. 27 30 über Hzgin. Elisabeth au Grand von drei alten Verschreibungen festlegte (Dresden Urk. 6780 or. ch.; Weimar Urk. 3 und Reg. A Bl. 1a Nr. 3a Transsumple vom 9. Sept. 1443; außerdem Abschriften in A II fol. 7a-8b; E fol. 548-554; F fol. 66b-68a; G fol. 34b-35b; H fol. 45a-47a; außerdem in Wien Allg. Urkundenreihe Abschr. des 19. Jahrh.s gedr. Lünig, Cod. germ. II nr. 63 und Publ. Lux. 28 nr. 210). Die aächaischen Ge- sandten gaben den Bericht über diese Verhandlungen mit den notwendigen Abschriften am Mi. n. Bartho-Aug. za 35 lomet nach Sachsen weiter und teilten dabei mit, der Erzbischoj habe ihnen insgeheim einen Jendgültigen] Rechtespruck binnen 8 Tagen versprochen2 (A II fol. 12 or. mit gleiche. Kanzleivermerk über Ankunft des Briefes in Grymme Di. n. naliv. Marie [Sept. I0f und Beilagen : Aoschrift des Bündnisbriefes zwischen der Frau von Baiern und der Landschaft zu Luxemburg [von 1433) und Brief der Landschaft [vom 27. Aug. J. C 1 fol. 38ab). Den Schiedsspruch vom 27. Aug. äbersenden sie jedoch erst am Sa. u. fr. abend nativitatis (A II fol. 17 or.) Sapt. 7 10 bzw. am folgenden Page [A II fol. 20 or.]; sie verbinder damil einen Bericht über die bedrohliche Entwick- Sept. 8 lung der militärischen Lage und erneuern ihre Hilferufe zugleich mit der Wiederholung ihrer früheren Vor- schläge einer Werbung bei den Herren von Mainz und Hessen?. [6] Angesichts des inzwischen erfolgten Einrückens der burgundischen Truppen in Laxemburg sandten die sächeischen Vertreter ihre Hilfe- und Protestrufe nach allen Richtungen aus: Ebf. Jakob wurde am So. 15 sn.] exalt. crucis angegangen, als Mitsler aufzutreten (J fol. 46 or.): Hzg. Philipp erhielt unter gleichem Sspt. (16) Datum sine ausführliche Darlegung des Streites mit abschriftlicher Beigabe aller Verschreibungen, Rechis- gebote und Schiedssprüche, un ihn zu bestimmen, aui die sachsischen Anerbieten des Tages zu Trier einzugehen (E fol. 57a-58b mit Verz. der abschriftl. Beilagen auf fol. 56a; G fol. 37a-38h mit Verz. wie in E auf fol. 39a; H fol. 48 b-51a); die Begleitung des burgundischen Herzoge bei seinem Einrücken in 50 Marville, der junge Herzog von Kleve, die Grafen von Nyvers und Stampes, die Herren von Befoesin und Croye und der burgundische Kanzler, wurden gleichzeitig aufgerufen, dem Herzog in seinem un- 1 Uber entsprechende Verhandlungen mit ihrem Schwager von Hessen, die ein Amtmann der Herzöge gefuhrt hat, berichtet Hag. Wilhelm seinem Bruder 55 am 17. Aug. aus Gotha ; dabei ist auch von einem Tage zu Arnstete mit dem Herrn von Menozsche am 26. Ang. die Rede, zu dem der Kanzler Johannes und vielleicht auch Dr. Pogksdorff gesandt werden soll (AI fol. 57 or. ch.; C 1 fol. 48a cop.). — Das Antwort- 60 schreiben Hzg. Wilhelms an die Räie in Luxemburg (A II fol. 13 nicht datiertes Konzept) teilt bereits die Aboage scines Schwagers von Hessen mit, stelll aber Besprechungen mit dem Herrn von Mainz auf dem Tag zn Arnstadt in Aussicht. 2 Am Schluß des Briefes stcht dis Aufforderung, alles, wasdie Gesandten denHerzögen schreiben, registriren zu lassen; darauf sind wohl die mehrfach vorhandenen Ab- schriften (insbes. C I und Loc. 4357) zuruckzufuhren. 3 Vgl. oben Z. 18 und unten art. 6.
A. Kirchenfrage 1443: a) Kurfürstl. Sonderbestrebungen nr. 55. 135 1143 Mär] bis Dez. und teilw. durchstrichen; F fol. 64d-65 a). — Dieser ersten joigte am 29. Juli eine zweite, besser besuchte Tagung mit den Luxemburgischen Ständen. Ein Verzeichnis der prelaten ritterschaft und stete des lands Luccemburg, die zu Luccemburg gewesten sind (in E fol. 49b und H fol. 40a), enthält die ein- zelnen Namen der Anwesenden. Die dart am 31. Juli ergangenen relacion und gebott der aächsischen Ge- 5 sandten sind in Dreaden (A I fol. 40-44) mit der von Richter (S. 50 Anm. 3) zitierten Schlußsbemerkung (auch Dresden W. A. Loc. 4355 Luxemburg I fol. 56a-61b und Metz Arch. Dep. Archives de Clervaux nr. 901 cop. ch. saec. 15) überliefert (gedr. Publ. Lux. 36, 176 ff. nr. 901 mit jalschem Datum). Das sächsische Rechtserbieten wurde — als Ergebnis des Tages — von den Luxemburgischen Ständen der Hzgin. Elisabeth vorgelegt, die dazu keine eindentige Stellung nehmen wollte (E fol. 49a mit der Uberschrift Antwort miner 10 frauwen vom Beyeren, die die ritterschaft etc. vurbraicht haben uf sampstag Laurencij 43; es iat keine Ab-Auc. 10 schrift, sondern ein gedenkenisse der Antwort, aufgezeichnet von den sächsischen Gesandten; G fol. 30a cop.). [5] Diesen Verhandlungen entsprang weiterhin, wie ein Bericht der Gesandten vom So. n. Laurencij Aug. 11 an die zächstschen Herzöge erkennen lußt (A 1 fol. 54 or.; C 1 fol. 47ab cop.), der Wunsch der Luzem- burger Bitterschaft und Städle, mit den Gesandten vor dem Erzbischof von Trier und seinem Rat innerhalb 15 der nächsten 2 Wochen zu tage zu kommen. Der Bericht enthäll auch neue Vorschläge, die Vermittlung eines bökmischen Herren gegenüber den Lux. Ständen, die des Römischen Königs gegen die Frau von Baiern, den Herzog von Burgund und die drei Stände in L. anwie die Waffengenossenschaft der Herren von Mainz, Hessen1 und Frier zu gewinnen. Die entsprechenden Schreiben der sächsischen Vertreter (AI fol. 50, E fol. 500-51a copp.) und die der Luxemburger Stande (A I fol. 53, E fol. 50ab copp.) an den 20 Erzhischof wegen des newen Tages stammen vom gleichen Tage, So. n. Laurencii. Am 17. Ang. konnten die Aug. I] Gesandten nach Sachsen berichten, daß der Erzbischof ihnen einen Tag auf Do. v. Bartholomei gesetat habe Auc. 22 (A II fol. 1 or.; am Schluß ist die Aufforderung beigefügt, auch die Hilje des Pf. Ludwig zu gewinnen]). — Die Tagung in Trier erstreckte sich vom 23. bie 27. Aug. Man verhandelte uber die Frage, wem die Luzemburgischen Stände ale Oberherrn verpflichlet seien. In einer vorläusigen Einigung unterwarien 25 sich die anwesenden Vertreter der Stände durch eine Urkunde von Di. n. s. Bartholomeus dem zu jällenden Aug. 27 Urteilespruch des Erzbischofs und versprachen zugleich, innerhulb der nachsten 3 Wochen den Herzog von Burgand nicht in Schiösser oder Städte einzulassen (A II fol. 10-11 cop.; C 1 fol. 40ab; E fol. 51a-52a; H fol. 42a 43a, Gegenverpftichtung der Gesandien: E fol. 52a-53a und H fol. 43a44b). Ebf. Jakob gab darauf am gleichen Tage einen svorläufigen] Schiedsspruch ab, der die Verpflichtungen der Luzemburger Stände gegen- Aug. 27 30 über Hzgin. Elisabeth au Grand von drei alten Verschreibungen festlegte (Dresden Urk. 6780 or. ch.; Weimar Urk. 3 und Reg. A Bl. 1a Nr. 3a Transsumple vom 9. Sept. 1443; außerdem Abschriften in A II fol. 7a-8b; E fol. 548-554; F fol. 66b-68a; G fol. 34b-35b; H fol. 45a-47a; außerdem in Wien Allg. Urkundenreihe Abschr. des 19. Jahrh.s gedr. Lünig, Cod. germ. II nr. 63 und Publ. Lux. 28 nr. 210). Die aächaischen Ge- sandten gaben den Bericht über diese Verhandlungen mit den notwendigen Abschriften am Mi. n. Bartho-Aug. za 35 lomet nach Sachsen weiter und teilten dabei mit, der Erzbischoj habe ihnen insgeheim einen Jendgültigen] Rechtespruck binnen 8 Tagen versprochen2 (A II fol. 12 or. mit gleiche. Kanzleivermerk über Ankunft des Briefes in Grymme Di. n. naliv. Marie [Sept. I0f und Beilagen : Aoschrift des Bündnisbriefes zwischen der Frau von Baiern und der Landschaft zu Luxemburg [von 1433) und Brief der Landschaft [vom 27. Aug. J. C 1 fol. 38ab). Den Schiedsspruch vom 27. Aug. äbersenden sie jedoch erst am Sa. u. fr. abend nativitatis (A II fol. 17 or.) Sapt. 7 10 bzw. am folgenden Page [A II fol. 20 or.]; sie verbinder damil einen Bericht über die bedrohliche Entwick- Sept. 8 lung der militärischen Lage und erneuern ihre Hilferufe zugleich mit der Wiederholung ihrer früheren Vor- schläge einer Werbung bei den Herren von Mainz und Hessen?. [6] Angesichts des inzwischen erfolgten Einrückens der burgundischen Truppen in Laxemburg sandten die sächeischen Vertreter ihre Hilfe- und Protestrufe nach allen Richtungen aus: Ebf. Jakob wurde am So. 15 sn.] exalt. crucis angegangen, als Mitsler aufzutreten (J fol. 46 or.): Hzg. Philipp erhielt unter gleichem Sspt. (16) Datum sine ausführliche Darlegung des Streites mit abschriftlicher Beigabe aller Verschreibungen, Rechis- gebote und Schiedssprüche, un ihn zu bestimmen, aui die sachsischen Anerbieten des Tages zu Trier einzugehen (E fol. 57a-58b mit Verz. der abschriftl. Beilagen auf fol. 56a; G fol. 37a-38h mit Verz. wie in E auf fol. 39a; H fol. 48 b-51a); die Begleitung des burgundischen Herzoge bei seinem Einrücken in 50 Marville, der junge Herzog von Kleve, die Grafen von Nyvers und Stampes, die Herren von Befoesin und Croye und der burgundische Kanzler, wurden gleichzeitig aufgerufen, dem Herzog in seinem un- 1 Uber entsprechende Verhandlungen mit ihrem Schwager von Hessen, die ein Amtmann der Herzöge gefuhrt hat, berichtet Hag. Wilhelm seinem Bruder 55 am 17. Aug. aus Gotha ; dabei ist auch von einem Tage zu Arnstete mit dem Herrn von Menozsche am 26. Ang. die Rede, zu dem der Kanzler Johannes und vielleicht auch Dr. Pogksdorff gesandt werden soll (AI fol. 57 or. ch.; C 1 fol. 48a cop.). — Das Antwort- 60 schreiben Hzg. Wilhelms an die Räie in Luxemburg (A II fol. 13 nicht datiertes Konzept) teilt bereits die Aboage scines Schwagers von Hessen mit, stelll aber Besprechungen mit dem Herrn von Mainz auf dem Tag zn Arnstadt in Aussicht. 2 Am Schluß des Briefes stcht dis Aufforderung, alles, wasdie Gesandten denHerzögen schreiben, registriren zu lassen; darauf sind wohl die mehrfach vorhandenen Ab- schriften (insbes. C I und Loc. 4357) zuruckzufuhren. 3 Vgl. oben Z. 18 und unten art. 6.
Strana 136
136 2. Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 f Mära] bis Dez. Sept. 17 und 18 Sept. 20 Sept. 21 Sapl. 22 Úkt. 1d berechtigten Vorgehen keinen Beistand zu tun (E fol. 56ab; G fol. 36ab, H fol. 47a 48a). Die sächsischen Herzoge aber erhielten unter dem 17. und 18. Sept. von den Gesandten erneut eindringliche Vorstellungen1, Bundesgenossen zu gewinnen, und zwar zunächst in den Fürsten von Mains und Hessen, durch die wiederum eine Hilfe tom Pfalzyrwsen, von Hzg. Stephan fuon Baiern], dem Markgrafen von Baden und dem Grafen von Württemberg za erwarten sei; weiterhin wurde u. a. eine entschiedene Werbung beim Rom. Könige vorge- 5 schlagen, um auf diesem Umwege die Hilfe aller Kurfürsten und Fürsien des Reiches zu erwirken; endlich versprachen sich die Gesandten etwas von einer Werbung bei Kg. [Christoph] von Danemarke, der nach ihrer Vorstellung auf dem Wasserwege Holland und Seeland angreifen sollte (A II fol. 23-26, orr. und Beilagen, datiert Di. u. Mi. n. exaltacionis s. crucis; C 1 fol. 51 und 52). Selunn erging von ihnen am Mi. n. vrucis exalt. an den Trierer Dompropst Philipp von Sirck und am Fr. an Ebf. Jakob eine Einladung zu einer ge- 10 heimen Besprechang für Samstag fSept. 21] nach Sierck bzw. Saarburg, über deren Inhalt nichts bekannt ge- worden ist, die aber woll Klarheit ulber die Richtlinien bei den bevorstehenden neuen Verhandlungen mit Burgund schaffen &llte (J fol. 47 und 48 orr.). Es folgte am 27. Sept. eine Besprechung zu Diedenhofen mit dem Grafen von Virneburg und am 7. Okt. zu Flörchingen mil Hag. Philipp selbst; über das, was dort zur Sprache gekommen ist, mag Richter S. 60 ff. verglichen werden (Abschriften der sächsischen Vorschlage zu Flörchingen 15 in E fol. 60 a-64b ; G fol. 40 a-44 b mit der Uberschrift Erezelunge vor mijn herren von Burgundien muntlichen zu Florghingen geschen; vyl. die Darstellung über die Verhandlungen im Schreiben Hzg. Philipps vom 26. Okt.). Für den bet dieser Gelegenheit von den Sacheen angebrachten neuen Vorschlag einer Zweikumpfes zwischen den Herzögen von Sachsen und Burgund hatten die sdchsischen Herzöge am So. v. s. Mychelstaghe aus Yssenach ihre Vollmacht gegeben (Dresden Urk. 6784 or. mb. c. 2 sigg.; G fol. 51ab ]; sie war aber zu spät eingetroffen, 20 so daß sic ſnach der Darellung Hzg. Philipps vom 26. Okt.) bei der Abgabe des mündlichen Angebots noch nicht hatte vorgezeigt werden können. [7] Die unbefriedigenden Unterhandlungen zu Flörchingen veranlaßten Vilziwm und Bebemburg, sich noch einmal in einem längeren Schreiben vom Mo. n. Dyonisius 1443 an Hzg. Philipp zu wenden, um ihn zu be- stimmen, sich ihren Rechtsgeboten willjährig zu zeigen; andernfalls würden sie sich über ihn beim Papst und 25 Konzil, bei dem Römischen König und den Königen zu Frankreich und England sowie anderen christlichen Fürsten, Herren und Städten beschweren (E fol. 64b-67a; G fol. 45a-47b mit der Bemerkung anf fol. 44b unten, daß dieses Schreiben nach Abscheiden des Tages zu Flörchingen abgesandt worden sei; Reg. Publ. Lux. 28 nr. 231). Als Antwort gab Hzg. Philipp am 26. Okt. aus Arlon die mehrfach erwdhnte, umfang- reiche Darstellung seiner Rechte auf dar Land Luxemburg und zugleich einen Rückblick auf den bisherigen 30 Verlauf der sächsisch-burgundischen Auseinandersetzungen (Dresden Urk. 6789 or. ch., im Repert. als „Deduktionsschrift" bezaichnet; gedr. Publ. Lux. 28 nr. 236 aus Luxemburg, außerdem bei Bertholet & Pièces justif. p. 20-50 mit Dat. „Okt. 22“; Compte rendu --- de Belgique S. II. Tom. XI p. 167-216); nach heuligem diplomatischem Sprachgebrauch würde man diese Schrift am treffendsten als „Note zu bezeichnen haben; sie gibt über viele, aktenmaßig nicht erkennbare Zusammenhänge hervorragenden Anfechlaß, ist aber 35 in der Kette der weiteren Verhandlungen ohne besondere Bedeutung geblieben. Das beweist die zurückbehaltene. im sächsischen Archiv verbliebene Antwort der sächsischen Räte4 vom Di. n. Martini; darin wird von neuem ein Austrag der Angelegenheit uor P. Felix, dem Konzil zu Basel, dem Römischen König, Heg. Stephan von Baiern, dem Markgrafen von Baden und dem Herzog non Savoyen oder einem Rat der in Trier benannten Reichsstädte vorgeschlagen und bei Ableknung wieder mit einer Klage bei den eben Genannten, den Konigen 40 Nor. 12 1 Die sachsischen Herzöge entaprachen diesen Wünschen (ihre Schreiben an den [ErzbischofI van Mainz und den Landgraf von Hessen aus Schellen- berg Fr. an s. Matheus abend 43 [Sept. 20f : in AII fol. 28 und 29 concc.). Die Antworten waren ab- lehnend. Hzg. Wilhelm teilte an dominica Michahelis [Sept. 29] aus Gotha seinem Bruder mit: er sende ihm Briefe der Rate aus Luxembury; er habe eine Botschaft an den König hinweggefertigt, um Macht- and heiße-Briefe zu erlangen; ihr Schwager von Hessen habe ihnen den jür 6. Okl. gen Maetpurg an- gesetsten Tag gein den von Virneburg und von Nassaw abgeschrieben; er wolle aber heute in 8 Tagen [Okt. 6] hei ihnen in Crutzperg sein und verkandeln (AII fol. 31 conc.). — Ebf. Dietrich von Mainz ant- wortete aus Asschaffinburg Do. n. s. Michels tage 43 (Okt. 3] : Ebf. Jakob von Trier habe thn jetzt in sinen noten um Hilfe und Rat gebeten, weshalb er nicht die gen. Feindschaft auch noch auf sich nehmen könne (A II fol. 39 cop.) 2 Auch sie ist durch besondere Gesandtschaft er- folgt (vgl. Z. A9a]: ein Spruch Kg. Friedrichs aus Wien vom 14. Okt. bestätigt das Ansuchen Hrg. Wil. helme, die Luxemburger Angelegenheit durch eines der vorgeschlagenen Schiedsgerichte schlichten zu lassen 45 (gedr.Chmel Mal. 1, 2 S.129ff.; Chmel Reg. nr. 1538]; doch ist zu beachten, daß die Originalurkunde im Geh. Hausarchiv in Wien verblichen ist. 8 Kg. Cristoffer von Demmarcken etc. bedauerle am Sa. v. Sim. et Jude 43 fOkt. 267 aus Koppenhaben, 50 anj das Vorbringen der hzgl. Rate vor seinen gen. Räten in Welssenach wegen anderer Unternehmungen nicht sofort zusagen zu konnen, hoffe aber his vas- nacht eine günstige Antwort geben zu können (AII fol. 40 or.). a Vgl. Aussage der sächsischen Räte in dem zu Trier aufgesetzten Notariatsinstrument vom 19. Nov. (gedr. Publ. Lux. 28, 162 ff. nr. 244). 55 60
136 2. Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 f Mära] bis Dez. Sept. 17 und 18 Sept. 20 Sept. 21 Sapl. 22 Úkt. 1d berechtigten Vorgehen keinen Beistand zu tun (E fol. 56ab; G fol. 36ab, H fol. 47a 48a). Die sächsischen Herzoge aber erhielten unter dem 17. und 18. Sept. von den Gesandten erneut eindringliche Vorstellungen1, Bundesgenossen zu gewinnen, und zwar zunächst in den Fürsten von Mains und Hessen, durch die wiederum eine Hilfe tom Pfalzyrwsen, von Hzg. Stephan fuon Baiern], dem Markgrafen von Baden und dem Grafen von Württemberg za erwarten sei; weiterhin wurde u. a. eine entschiedene Werbung beim Rom. Könige vorge- 5 schlagen, um auf diesem Umwege die Hilfe aller Kurfürsten und Fürsien des Reiches zu erwirken; endlich versprachen sich die Gesandten etwas von einer Werbung bei Kg. [Christoph] von Danemarke, der nach ihrer Vorstellung auf dem Wasserwege Holland und Seeland angreifen sollte (A II fol. 23-26, orr. und Beilagen, datiert Di. u. Mi. n. exaltacionis s. crucis; C 1 fol. 51 und 52). Selunn erging von ihnen am Mi. n. vrucis exalt. an den Trierer Dompropst Philipp von Sirck und am Fr. an Ebf. Jakob eine Einladung zu einer ge- 10 heimen Besprechang für Samstag fSept. 21] nach Sierck bzw. Saarburg, über deren Inhalt nichts bekannt ge- worden ist, die aber woll Klarheit ulber die Richtlinien bei den bevorstehenden neuen Verhandlungen mit Burgund schaffen &llte (J fol. 47 und 48 orr.). Es folgte am 27. Sept. eine Besprechung zu Diedenhofen mit dem Grafen von Virneburg und am 7. Okt. zu Flörchingen mil Hag. Philipp selbst; über das, was dort zur Sprache gekommen ist, mag Richter S. 60 ff. verglichen werden (Abschriften der sächsischen Vorschlage zu Flörchingen 15 in E fol. 60 a-64b ; G fol. 40 a-44 b mit der Uberschrift Erezelunge vor mijn herren von Burgundien muntlichen zu Florghingen geschen; vyl. die Darstellung über die Verhandlungen im Schreiben Hzg. Philipps vom 26. Okt.). Für den bet dieser Gelegenheit von den Sacheen angebrachten neuen Vorschlag einer Zweikumpfes zwischen den Herzögen von Sachsen und Burgund hatten die sdchsischen Herzöge am So. v. s. Mychelstaghe aus Yssenach ihre Vollmacht gegeben (Dresden Urk. 6784 or. mb. c. 2 sigg.; G fol. 51ab ]; sie war aber zu spät eingetroffen, 20 so daß sic ſnach der Darellung Hzg. Philipps vom 26. Okt.) bei der Abgabe des mündlichen Angebots noch nicht hatte vorgezeigt werden können. [7] Die unbefriedigenden Unterhandlungen zu Flörchingen veranlaßten Vilziwm und Bebemburg, sich noch einmal in einem längeren Schreiben vom Mo. n. Dyonisius 1443 an Hzg. Philipp zu wenden, um ihn zu be- stimmen, sich ihren Rechtsgeboten willjährig zu zeigen; andernfalls würden sie sich über ihn beim Papst und 25 Konzil, bei dem Römischen König und den Königen zu Frankreich und England sowie anderen christlichen Fürsten, Herren und Städten beschweren (E fol. 64b-67a; G fol. 45a-47b mit der Bemerkung anf fol. 44b unten, daß dieses Schreiben nach Abscheiden des Tages zu Flörchingen abgesandt worden sei; Reg. Publ. Lux. 28 nr. 231). Als Antwort gab Hzg. Philipp am 26. Okt. aus Arlon die mehrfach erwdhnte, umfang- reiche Darstellung seiner Rechte auf dar Land Luxemburg und zugleich einen Rückblick auf den bisherigen 30 Verlauf der sächsisch-burgundischen Auseinandersetzungen (Dresden Urk. 6789 or. ch., im Repert. als „Deduktionsschrift" bezaichnet; gedr. Publ. Lux. 28 nr. 236 aus Luxemburg, außerdem bei Bertholet & Pièces justif. p. 20-50 mit Dat. „Okt. 22“; Compte rendu --- de Belgique S. II. Tom. XI p. 167-216); nach heuligem diplomatischem Sprachgebrauch würde man diese Schrift am treffendsten als „Note zu bezeichnen haben; sie gibt über viele, aktenmaßig nicht erkennbare Zusammenhänge hervorragenden Anfechlaß, ist aber 35 in der Kette der weiteren Verhandlungen ohne besondere Bedeutung geblieben. Das beweist die zurückbehaltene. im sächsischen Archiv verbliebene Antwort der sächsischen Räte4 vom Di. n. Martini; darin wird von neuem ein Austrag der Angelegenheit uor P. Felix, dem Konzil zu Basel, dem Römischen König, Heg. Stephan von Baiern, dem Markgrafen von Baden und dem Herzog non Savoyen oder einem Rat der in Trier benannten Reichsstädte vorgeschlagen und bei Ableknung wieder mit einer Klage bei den eben Genannten, den Konigen 40 Nor. 12 1 Die sachsischen Herzöge entaprachen diesen Wünschen (ihre Schreiben an den [ErzbischofI van Mainz und den Landgraf von Hessen aus Schellen- berg Fr. an s. Matheus abend 43 [Sept. 20f : in AII fol. 28 und 29 concc.). Die Antworten waren ab- lehnend. Hzg. Wilhelm teilte an dominica Michahelis [Sept. 29] aus Gotha seinem Bruder mit: er sende ihm Briefe der Rate aus Luxembury; er habe eine Botschaft an den König hinweggefertigt, um Macht- and heiße-Briefe zu erlangen; ihr Schwager von Hessen habe ihnen den jür 6. Okl. gen Maetpurg an- gesetsten Tag gein den von Virneburg und von Nassaw abgeschrieben; er wolle aber heute in 8 Tagen [Okt. 6] hei ihnen in Crutzperg sein und verkandeln (AII fol. 31 conc.). — Ebf. Dietrich von Mainz ant- wortete aus Asschaffinburg Do. n. s. Michels tage 43 (Okt. 3] : Ebf. Jakob von Trier habe thn jetzt in sinen noten um Hilfe und Rat gebeten, weshalb er nicht die gen. Feindschaft auch noch auf sich nehmen könne (A II fol. 39 cop.) 2 Auch sie ist durch besondere Gesandtschaft er- folgt (vgl. Z. A9a]: ein Spruch Kg. Friedrichs aus Wien vom 14. Okt. bestätigt das Ansuchen Hrg. Wil. helme, die Luxemburger Angelegenheit durch eines der vorgeschlagenen Schiedsgerichte schlichten zu lassen 45 (gedr.Chmel Mal. 1, 2 S.129ff.; Chmel Reg. nr. 1538]; doch ist zu beachten, daß die Originalurkunde im Geh. Hausarchiv in Wien verblichen ist. 8 Kg. Cristoffer von Demmarcken etc. bedauerle am Sa. v. Sim. et Jude 43 fOkt. 267 aus Koppenhaben, 50 anj das Vorbringen der hzgl. Rate vor seinen gen. Räten in Welssenach wegen anderer Unternehmungen nicht sofort zusagen zu konnen, hoffe aber his vas- nacht eine günstige Antwort geben zu können (AII fol. 40 or.). a Vgl. Aussage der sächsischen Räte in dem zu Trier aufgesetzten Notariatsinstrument vom 19. Nov. (gedr. Publ. Lux. 28, 162 ff. nr. 244). 55 60
Strana 137
A. Kirchenfrage 1443: a) Kurfürstl. Sonderbestrebungen nr. 55. 137 1443 [März) bis Dez. 20 von Frankreich, England, Sizilien und anderen, den Kurfürsten und anderen Fürsten, Grafen, Freiherren, Rittern und Stadten gedroht (Dresden Urk. 6791 or. ch. d. 2 sigg.; E fol. 68a-701 conc. [ ?] ch. mid Vermerk über Nichtabsendung ; G fol. 100a-102b cop.). [8] Inzwischen halte — wohl angesichts der für Sachsen sich immer unhaltbarer gestaltenden militäri- 5 schen Lage — Ebf. Jakob selbst wieder vermittelnd eingegriffen. Die durch ihn Ende Okt. cingeleiteten und bis zum Abechduß eines Friedensvertrages durchgeführten Verhandlungen bilden ein nach Verlauj und Inhalt einheitliches Ganzes; thr Inhalt ist dementsprechend auch in die Vertragsurkunde vom 29. Dez. auigenommen worden. Nach einer Vorbesprechung des Erzbischofs mit den sdchaischen Bevollmächtigten in Luxembury an Ende Okt. (wahrscheinlich am 22. Okt., an dem vom militärischen Beauftragten Sachsens ein Geleitsbrief fär gen. bur- 10 gundische Gesandte [zu Verhandlungen in SivenbornJ „bis nächsten Sonniag“ fOkt. 27] ausgestellt worden ist, 10kt.27) gedr. Publ. Lux. 28, nr. 235) und anschlieptenden Vorwluandlungen mit den Vertretern Sachsens und Burgunds in Septfontaines, die nur zur Feststellung der beiderseitigen Friedensgeneigtheit dienten, sind ausgedehnie Ver- handlungen in Trier über die Bedingungen für einen Friedensschluß gefihrt worden; &e begannen (nach An- gabe des späteren Frisdensvertrags) am 5. Nov. und dauerten bis zum 19., an dem in einem besonderen Instru- 15 ment (gedr. Publ. Lux. 28 nr. 244 aus Luxemburg) dis mesentlichen Punkte der Unterhandlungen au gezeichnet wurden, nämlich das Verlangen der burgundischen Vertreter, daß der Tag für den Zweikampf zwischen Hzg. Philipp und Hzg. Wilhelm binnen vier Monaten jestgesetzl werde, und die süchsische Antwort, die auf ein vor einiger Zeit bereits aufgesetztes, aber mit Rücksicht auf den Vermitllungeverzuch Ebf. Jakobs nicht abge- sandtes Schreiben1 kinunist, das den Burgundern bzw. ihrem Herzog zur Verfügung gestellt werden soll. [9] Ob der einstweilige Abbruch der Trieres Verhandlungen etwa durch die Erschöpfung der beiderseitigen Vollmachten oder durch die weiterhin zunchmende Verschärfung der militärischen Lage bedingt war, ist nicht erkennbar. Das gen. Notariatsinsfrument vom 19. Nov. ist jedenfalls nicht als Abschluß za werten. Wenige Tage daraaf, in der Nacht vom 21. zum 22. Nov., wurde die Stadt Luxemburg von den Burgundischen über- rumpelt2. Die Nachricht Vitatums and Bebemburgs hierüber aus Trier löste in Sachsen derartiges Erschrecken 25 aus, das Hrgin. Margareta zunächst an eine Falschmeldung zu denken geneigt war3 (Briej vom 4. Dez. in Abwesenheit thres Gemahls an Hag. Wilhelm A II fol. 53 or. ch.), während Hro. Wilhelm, der zuerst durch einige zur Hilfeleistung entsandte, von den luxemburgischen Gesandten aber wieder zurückgeschickte Haupt- leute die Hiobsbotschaft am 4. Dez. in Goſha erfahren hatte, am 5. Dez. besorgt anfragte, wie man der sichsischen Streitmacht in Luxemburg Hilje angedeihen lassen konne (A II fol. 54 conc.). Weiterhin machte Hzg. Wil- 30 helm dne 16. Dez. seinem Bruder u. a. den Vorschlag einer neven Gesandtschaft an den König, die den Ver- lust der Stadt Luxemburg durch Verräterei melden und den König crinnern oollle, wie die Herzöge vormals zu Ach und Kolne das Land L. ihm als oberstem Vormund der rechten Erben angeboten hatten oder daß er ihnen Hilfe tun wolle, das dann wenig geschehen sei ; man möge ihn ermahnen, ah er icht fueter dazů trostes ader hulfo bij den korfursten andern des richs fursten und richsteten dem lande gelegen thûn wulde ader 85 wüste zů thunde. Hzg. Witheim regte weiter an, solchen handel zů Luczenburg ergangen auch an die Herren und Sendhoten jetzt anf dem Tage za Nürnberg gesament zu bringen und in gleicher Weise an den König, an die Osterreichischen Herren und Rate und an die Sendboten anderer Fürsten und Herren, die der zächsische Gesandte beim König antreffen würde; u. q. m. [B fol. 50ab conc. ch., dat. Wymar Mo. n. Lucie). — Trotz Dez. 16 der deutlichen Entscheiduny auf militärischem Gebiet zugunsien Burgunds verlief wiederum geraume Zeit 40 bis zur Wiederaufnakme der Friedensverhandlungen. In der Zwischenzeit machten die sächsischen Ver- treter noch einen Versuch, die Aufmerksamkeit des in Nürnberg versammelten RT. auf die Luzemburger Frage zu lenken, indem sie dem sächaischen Ge€andten€ dort einen Bericht über die Plilnderung der Stadt Luxem- burg am Do. n. Elizabeth funf horen noch mitternacht mit der Bitte zugehen liessen, man wolle coich Ge- Nov. 31 walt und Unrecht vor P. Feliz', des Konzils, des Königs, der Kurfürsten und anderer Fürsten und aller 45 Reichsstädle botschaft in elnge vorbringen; sie fügten auf besonderem Zettel noch bei, daß sie mil dem Herzog von Burgund zu beiner Zeit Frieden gehabt hatten, wiewohl sie mit zhm gelagt wnd geteidingt hätten (Dresden Loc. 4355, Lux. Kapsei I fol. 694-70b conc. ch.). Am 22. Dez. wurden unler dem Vorsitz des Erzbischofs von Trier die Verhandlungen von den Vertretern der streitenden Parteien in Hesperingen wiederauf- genommen. Die für eine Verständigung offenbar immer noch hinderlichs Zweikampffrage fand dort sunächst 50 mit einer Erklärung der Sachsen üher ihren Friedenswillen die von den Burgundern gewünschte Erledigung (Notariatsinstr. vom 23. Dez., gedr. Publ. Lux. 28 nr. 251). Danach ließ sich nun auf der Grundiage der sachsischen Vorschläge vom November in Trier und zueätzlicher Forderungen des Herzogs von Burgand eine Einigung erzielen; eine Reihe von Ausführungsbestimmungen ergänzten den Vertrag, dessen Be- siegelung der Trierer Erzbischof am 29. Dez. 1443 in der Benediktinerabtei Maria-Münster am Fuße der Burg 55 Luxemburg vollzog. Uber seinen Inhalt ist neben dem Abdruck in lateinischer Fassung in den Publ. Lux. 28 nr. 252 die Inhaltsangabe bei Richter S. 70 f. zu vergleichen; er lief im wesentlichen auf die Abtretuny 1 Es dürfte sich dabei um die in art. 7 genannte Ant- Brief ein ihr nicht bekanntes Siegel Vitztums aufge- wort der Sachsen an Hag. Philipp vom 12. Nov.handeln. drückt gewesen &ei. 7 Vgl. Richter S. 65 j. 4 Vgl. die Antwort Engelhurds von 1I. Jan. 1444 60 € Als Begründung gibt die Herzogin an, daß dem in unserer nr. 107.
A. Kirchenfrage 1443: a) Kurfürstl. Sonderbestrebungen nr. 55. 137 1443 [März) bis Dez. 20 von Frankreich, England, Sizilien und anderen, den Kurfürsten und anderen Fürsten, Grafen, Freiherren, Rittern und Stadten gedroht (Dresden Urk. 6791 or. ch. d. 2 sigg.; E fol. 68a-701 conc. [ ?] ch. mid Vermerk über Nichtabsendung ; G fol. 100a-102b cop.). [8] Inzwischen halte — wohl angesichts der für Sachsen sich immer unhaltbarer gestaltenden militäri- 5 schen Lage — Ebf. Jakob selbst wieder vermittelnd eingegriffen. Die durch ihn Ende Okt. cingeleiteten und bis zum Abechduß eines Friedensvertrages durchgeführten Verhandlungen bilden ein nach Verlauj und Inhalt einheitliches Ganzes; thr Inhalt ist dementsprechend auch in die Vertragsurkunde vom 29. Dez. auigenommen worden. Nach einer Vorbesprechung des Erzbischofs mit den sdchaischen Bevollmächtigten in Luxembury an Ende Okt. (wahrscheinlich am 22. Okt., an dem vom militärischen Beauftragten Sachsens ein Geleitsbrief fär gen. bur- 10 gundische Gesandte [zu Verhandlungen in SivenbornJ „bis nächsten Sonniag“ fOkt. 27] ausgestellt worden ist, 10kt.27) gedr. Publ. Lux. 28, nr. 235) und anschlieptenden Vorwluandlungen mit den Vertretern Sachsens und Burgunds in Septfontaines, die nur zur Feststellung der beiderseitigen Friedensgeneigtheit dienten, sind ausgedehnie Ver- handlungen in Trier über die Bedingungen für einen Friedensschluß gefihrt worden; &e begannen (nach An- gabe des späteren Frisdensvertrags) am 5. Nov. und dauerten bis zum 19., an dem in einem besonderen Instru- 15 ment (gedr. Publ. Lux. 28 nr. 244 aus Luxemburg) dis mesentlichen Punkte der Unterhandlungen au gezeichnet wurden, nämlich das Verlangen der burgundischen Vertreter, daß der Tag für den Zweikampf zwischen Hzg. Philipp und Hzg. Wilhelm binnen vier Monaten jestgesetzl werde, und die süchsische Antwort, die auf ein vor einiger Zeit bereits aufgesetztes, aber mit Rücksicht auf den Vermitllungeverzuch Ebf. Jakobs nicht abge- sandtes Schreiben1 kinunist, das den Burgundern bzw. ihrem Herzog zur Verfügung gestellt werden soll. [9] Ob der einstweilige Abbruch der Trieres Verhandlungen etwa durch die Erschöpfung der beiderseitigen Vollmachten oder durch die weiterhin zunchmende Verschärfung der militärischen Lage bedingt war, ist nicht erkennbar. Das gen. Notariatsinsfrument vom 19. Nov. ist jedenfalls nicht als Abschluß za werten. Wenige Tage daraaf, in der Nacht vom 21. zum 22. Nov., wurde die Stadt Luxemburg von den Burgundischen über- rumpelt2. Die Nachricht Vitatums and Bebemburgs hierüber aus Trier löste in Sachsen derartiges Erschrecken 25 aus, das Hrgin. Margareta zunächst an eine Falschmeldung zu denken geneigt war3 (Briej vom 4. Dez. in Abwesenheit thres Gemahls an Hag. Wilhelm A II fol. 53 or. ch.), während Hro. Wilhelm, der zuerst durch einige zur Hilfeleistung entsandte, von den luxemburgischen Gesandten aber wieder zurückgeschickte Haupt- leute die Hiobsbotschaft am 4. Dez. in Goſha erfahren hatte, am 5. Dez. besorgt anfragte, wie man der sichsischen Streitmacht in Luxemburg Hilje angedeihen lassen konne (A II fol. 54 conc.). Weiterhin machte Hzg. Wil- 30 helm dne 16. Dez. seinem Bruder u. a. den Vorschlag einer neven Gesandtschaft an den König, die den Ver- lust der Stadt Luxemburg durch Verräterei melden und den König crinnern oollle, wie die Herzöge vormals zu Ach und Kolne das Land L. ihm als oberstem Vormund der rechten Erben angeboten hatten oder daß er ihnen Hilfe tun wolle, das dann wenig geschehen sei ; man möge ihn ermahnen, ah er icht fueter dazů trostes ader hulfo bij den korfursten andern des richs fursten und richsteten dem lande gelegen thûn wulde ader 85 wüste zů thunde. Hzg. Witheim regte weiter an, solchen handel zů Luczenburg ergangen auch an die Herren und Sendhoten jetzt anf dem Tage za Nürnberg gesament zu bringen und in gleicher Weise an den König, an die Osterreichischen Herren und Rate und an die Sendboten anderer Fürsten und Herren, die der zächsische Gesandte beim König antreffen würde; u. q. m. [B fol. 50ab conc. ch., dat. Wymar Mo. n. Lucie). — Trotz Dez. 16 der deutlichen Entscheiduny auf militärischem Gebiet zugunsien Burgunds verlief wiederum geraume Zeit 40 bis zur Wiederaufnakme der Friedensverhandlungen. In der Zwischenzeit machten die sächsischen Ver- treter noch einen Versuch, die Aufmerksamkeit des in Nürnberg versammelten RT. auf die Luzemburger Frage zu lenken, indem sie dem sächaischen Ge€andten€ dort einen Bericht über die Plilnderung der Stadt Luxem- burg am Do. n. Elizabeth funf horen noch mitternacht mit der Bitte zugehen liessen, man wolle coich Ge- Nov. 31 walt und Unrecht vor P. Feliz', des Konzils, des Königs, der Kurfürsten und anderer Fürsten und aller 45 Reichsstädle botschaft in elnge vorbringen; sie fügten auf besonderem Zettel noch bei, daß sie mil dem Herzog von Burgund zu beiner Zeit Frieden gehabt hatten, wiewohl sie mit zhm gelagt wnd geteidingt hätten (Dresden Loc. 4355, Lux. Kapsei I fol. 694-70b conc. ch.). Am 22. Dez. wurden unler dem Vorsitz des Erzbischofs von Trier die Verhandlungen von den Vertretern der streitenden Parteien in Hesperingen wiederauf- genommen. Die für eine Verständigung offenbar immer noch hinderlichs Zweikampffrage fand dort sunächst 50 mit einer Erklärung der Sachsen üher ihren Friedenswillen die von den Burgundern gewünschte Erledigung (Notariatsinstr. vom 23. Dez., gedr. Publ. Lux. 28 nr. 251). Danach ließ sich nun auf der Grundiage der sachsischen Vorschläge vom November in Trier und zueätzlicher Forderungen des Herzogs von Burgand eine Einigung erzielen; eine Reihe von Ausführungsbestimmungen ergänzten den Vertrag, dessen Be- siegelung der Trierer Erzbischof am 29. Dez. 1443 in der Benediktinerabtei Maria-Münster am Fuße der Burg 55 Luxemburg vollzog. Uber seinen Inhalt ist neben dem Abdruck in lateinischer Fassung in den Publ. Lux. 28 nr. 252 die Inhaltsangabe bei Richter S. 70 f. zu vergleichen; er lief im wesentlichen auf die Abtretuny 1 Es dürfte sich dabei um die in art. 7 genannte Ant- Brief ein ihr nicht bekanntes Siegel Vitztums aufge- wort der Sachsen an Hag. Philipp vom 12. Nov.handeln. drückt gewesen &ei. 7 Vgl. Richter S. 65 j. 4 Vgl. die Antwort Engelhurds von 1I. Jan. 1444 60 € Als Begründung gibt die Herzogin an, daß dem in unserer nr. 107.
Strana 138
138 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1414 Luxemburgs an den Herzog von Burgund für 120000 ungarische Gulden hinaus. Gleichzeitige Abschrijten März] der Vertragsurkunde liegen süchsischerseits vor in lateinischem Text in Vorl. G2 und in F fol. 88a-92b mit bis Daz. nachfolgender Vidimation und notarielter Beglaubigung vom 27. Jan. 1444 (fol. 92b-93b); in deutscher Fassung in den Vorlagen A II fol. 59a-67b, Niederschrift sder sächsischen Vertreter] mit wenigen Ver- besserungen; C 1 fol. 18a-26a mit mehreren anderen zugehörigen Abschriften aus der Zeit 1443 Dez. 29€ 1444 bis 1444 Jan. 26 in einem besonderen Heft mit der Aufschrift (fol. 17a): Dutsch tractait ul3 dem latin zů Febr. 5 dutsch gemacht and dem Vermerk anf dem Schlußblatt (fol. 37b): Presentatum Turgaw feria quarts Agathe a domino cancellario 44to; E fol. 744-80a; F fol. 80a-87b ; in Weimar Reg. A fol. Ia Nr. 3 fol. 103a bis 110a; Koblenz St.-A. Luxemburg Urkk. Staats-A. nr. 162 cop. mb., inser. der Ratifikation des Vertrages durch Sachsen vom 23. April 1444; ebenda nr. 154 cop. ch. saec. 19. Auch die weiterhin zur Inkraftsetzung 10 des Vertrages erforderlichen Urkunden, insbesondere die Ratifikations- und Bürgschaftsurkunden, die Voll- machten und die Quittungen zum Empfang der vereinbarten Zahlungen, sind gleichzeitig in Luxemburg im Wortlaut fectgesctzl worden. Abschriften dieser Formulare finden sich in den Vorlayen C 1, E and G. Eine Aufstellung der brive und copien, die er Apel leczt mit im furt von Tryre gein Doringen enthalt E fol. 94a not. or. (dgl. auch C 1 fol. 35a cop.); das gleiche Notiablatt in E enthält auf fol. 94b das Verzeicknis 15 der Briefe, die dem Bischof von Trier in Kovelencz actum feria secunda octava epiphanie domini 44 über- geben wurden; beachtenswert ist dabei u. a. auch der Vermerk auf fol. 95b desselben Blattes: Registrum allir geantwerten brieve copien tractad von ern Apel und dem marschalke von Luezemburg bracht, ein teil midegnomen von dem marschalke als balde gein Osterrich zů dem koninge und das ander zů Wymar gelassen. Ein anderes Verzeichnis der Briefe und Schriften, die Apel und der Marschall geantwurt haben uf 20 fritag nach Pauli conversionis vor Hzg. Wilhelm 1444 zu Wymare, ist in F (fol. 119a) enthalten; ebenda weitere Verzeichnisse der zum König und nach Koblenz mitgenommenen Briefe. Die gen. Verzeichnisse stehen in keinem inneren Zusammenhang miteinander; sie sind ein Beweis für die Schwierigkeit der Auseinander- selzungen, die zur Durchjuhung des Vertrages noch notwendig waren. [10] Uber den erfolgten Abschluß des Friedens berichtete Ritter Apel Vitztum den sdchsischen Herzögen 25 [144] Jan. 7,6 am Di. n. trium regum in zwei Briefen aus Trier; er sei heule mantag wit dem Erzbischoj van Trier von Lutzemburg geacheiden und gen Trier gekommen, nachdem zu Luxemburg zwischen den Adressaten und Juni 24 dem Herzog von Burgund bis S. Johanns Bapt. ein Friede beteidingt worden set und dabei ein sûne, doch uf uwer gnaden zu- oder absagůng und auch des Römischen Königs binnen einer Zeit, die er (Apel) ihnen bei Rückkehr berichten werde; darauf sei Diedenhojen dem Erzhischof ingeantwurt worden, der es furder 30 dem Herrn von Bargund antwerten soll, und es sind darauf alle Sachsen (die uwern) heimgezogen; Apel bitter Hzg. Friedrich, den Kanzler und den Hofmeister seiner Gemahlin vom nächsten Sonntag oder Montag Jan. 26-27 ab in 14 Tagen nach Wymar zu Hzg. Wilhelm zu schieken, wo er selbst dann Bericht erstatten werde, n.a.m. Jan. 7 Im anderen Brief vom gleichen Tage schreibt Vitztum: da er mit dem Erzbischof von Trier au Luxamburg des Friedensbegriffs halber gewesen sei, habe er von dort Gf. Ernet [von Gleichen] und Eckarius Schotte heim- 35 beordert usw.; wenn die Herzëge die teidinge aufnehmen würden, so müßten sie vor allen dingen eine Botschajt zum Könige tun, bei welcher der Marschall dabei sein müsse, da er viel umb den handel weiß ; um entsprechende Benachrichtigung des Marschalls wird gebeten1 (A III fol. 1-2 cop. ch. mit gleëchzeitigem Kanzleivermerk auf [Jan.]18 fol. 2b: Schrift crn Apels gein Gota komen uf den achtzehenden, als die lute von Diedenhoven quaien). Fетть. 13 JER. JI b) Konzilsgesandtschaft an Kg. Friedrich im Frühjahr 1443 nr. 56—58. 40 1443 56. Das Baseler Konzil an Kg. Friedrich: weist hin auf seinen Kampf jür das Recht und die Aprál 5 Autorität der Kirche und der Konzilien gegen den von ihm abgesetzten Kirchenfeind [Eugen], ferner auf seine eigene Bereitschaft, Wege zum Frieden aufzusuchen, und auf die Weige- rung des Gegners [Eugen ] dazu; beglaubigt 2 seinen Gesandten, den Legaten de latere Kard. Alexander tit. s. Laureniii in Damaso, der in diesen Angelegenheiten (pro quibus et non- 45 nullis aliis tue serenitati latius explicandis) zu ilm komme. 1443 April 5 Basel. Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe or. mb. lit. cl. c. bulla plumb. pend. mit Placet- Vermerken. Inc. Devotionem plurimam; im Datum nonis aprilis; Unterferiig. Andreas de Panigaliis. Regesten: Chmel, Reg. nr. 1402. — Lichnowsky 6 nr. 537. 50 *1 Darauſhin schrieh Hzg. Friedrich am 30. Jan. seinem Bruder, er wolle Georg von Bebemburg so- gleich mit schriften und allen notdorften vertigen (a. a. O. fol. 5 cop.). Die Abschrift dieses Briefes schickte Hzg. Wilkelm am 3. Febr. mit entsprechen- der Weisung an Bebemburg (fol. 6 or. ch.). 2 Am gleichen Tage ist für Kard. Alexander auch eine Empseklung an den konzilstrewen Bischof von Krakau, Kard. Sbigneus [Olesnicki] ausgestellt wor- den (gedr. Monum. Poloniae 12, 135 f. nach dem Or. in Krakan). 55
138 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1414 Luxemburgs an den Herzog von Burgund für 120000 ungarische Gulden hinaus. Gleichzeitige Abschrijten März] der Vertragsurkunde liegen süchsischerseits vor in lateinischem Text in Vorl. G2 und in F fol. 88a-92b mit bis Daz. nachfolgender Vidimation und notarielter Beglaubigung vom 27. Jan. 1444 (fol. 92b-93b); in deutscher Fassung in den Vorlagen A II fol. 59a-67b, Niederschrift sder sächsischen Vertreter] mit wenigen Ver- besserungen; C 1 fol. 18a-26a mit mehreren anderen zugehörigen Abschriften aus der Zeit 1443 Dez. 29€ 1444 bis 1444 Jan. 26 in einem besonderen Heft mit der Aufschrift (fol. 17a): Dutsch tractait ul3 dem latin zů Febr. 5 dutsch gemacht and dem Vermerk anf dem Schlußblatt (fol. 37b): Presentatum Turgaw feria quarts Agathe a domino cancellario 44to; E fol. 744-80a; F fol. 80a-87b ; in Weimar Reg. A fol. Ia Nr. 3 fol. 103a bis 110a; Koblenz St.-A. Luxemburg Urkk. Staats-A. nr. 162 cop. mb., inser. der Ratifikation des Vertrages durch Sachsen vom 23. April 1444; ebenda nr. 154 cop. ch. saec. 19. Auch die weiterhin zur Inkraftsetzung 10 des Vertrages erforderlichen Urkunden, insbesondere die Ratifikations- und Bürgschaftsurkunden, die Voll- machten und die Quittungen zum Empfang der vereinbarten Zahlungen, sind gleichzeitig in Luxemburg im Wortlaut fectgesctzl worden. Abschriften dieser Formulare finden sich in den Vorlayen C 1, E and G. Eine Aufstellung der brive und copien, die er Apel leczt mit im furt von Tryre gein Doringen enthalt E fol. 94a not. or. (dgl. auch C 1 fol. 35a cop.); das gleiche Notiablatt in E enthält auf fol. 94b das Verzeicknis 15 der Briefe, die dem Bischof von Trier in Kovelencz actum feria secunda octava epiphanie domini 44 über- geben wurden; beachtenswert ist dabei u. a. auch der Vermerk auf fol. 95b desselben Blattes: Registrum allir geantwerten brieve copien tractad von ern Apel und dem marschalke von Luezemburg bracht, ein teil midegnomen von dem marschalke als balde gein Osterrich zů dem koninge und das ander zů Wymar gelassen. Ein anderes Verzeichnis der Briefe und Schriften, die Apel und der Marschall geantwurt haben uf 20 fritag nach Pauli conversionis vor Hzg. Wilhelm 1444 zu Wymare, ist in F (fol. 119a) enthalten; ebenda weitere Verzeichnisse der zum König und nach Koblenz mitgenommenen Briefe. Die gen. Verzeichnisse stehen in keinem inneren Zusammenhang miteinander; sie sind ein Beweis für die Schwierigkeit der Auseinander- selzungen, die zur Durchjuhung des Vertrages noch notwendig waren. [10] Uber den erfolgten Abschluß des Friedens berichtete Ritter Apel Vitztum den sdchsischen Herzögen 25 [144] Jan. 7,6 am Di. n. trium regum in zwei Briefen aus Trier; er sei heule mantag wit dem Erzbischoj van Trier von Lutzemburg geacheiden und gen Trier gekommen, nachdem zu Luxemburg zwischen den Adressaten und Juni 24 dem Herzog von Burgund bis S. Johanns Bapt. ein Friede beteidingt worden set und dabei ein sûne, doch uf uwer gnaden zu- oder absagůng und auch des Römischen Königs binnen einer Zeit, die er (Apel) ihnen bei Rückkehr berichten werde; darauf sei Diedenhojen dem Erzhischof ingeantwurt worden, der es furder 30 dem Herrn von Bargund antwerten soll, und es sind darauf alle Sachsen (die uwern) heimgezogen; Apel bitter Hzg. Friedrich, den Kanzler und den Hofmeister seiner Gemahlin vom nächsten Sonntag oder Montag Jan. 26-27 ab in 14 Tagen nach Wymar zu Hzg. Wilhelm zu schieken, wo er selbst dann Bericht erstatten werde, n.a.m. Jan. 7 Im anderen Brief vom gleichen Tage schreibt Vitztum: da er mit dem Erzbischof von Trier au Luxamburg des Friedensbegriffs halber gewesen sei, habe er von dort Gf. Ernet [von Gleichen] und Eckarius Schotte heim- 35 beordert usw.; wenn die Herzëge die teidinge aufnehmen würden, so müßten sie vor allen dingen eine Botschajt zum Könige tun, bei welcher der Marschall dabei sein müsse, da er viel umb den handel weiß ; um entsprechende Benachrichtigung des Marschalls wird gebeten1 (A III fol. 1-2 cop. ch. mit gleëchzeitigem Kanzleivermerk auf [Jan.]18 fol. 2b: Schrift crn Apels gein Gota komen uf den achtzehenden, als die lute von Diedenhoven quaien). Fетть. 13 JER. JI b) Konzilsgesandtschaft an Kg. Friedrich im Frühjahr 1443 nr. 56—58. 40 1443 56. Das Baseler Konzil an Kg. Friedrich: weist hin auf seinen Kampf jür das Recht und die Aprál 5 Autorität der Kirche und der Konzilien gegen den von ihm abgesetzten Kirchenfeind [Eugen], ferner auf seine eigene Bereitschaft, Wege zum Frieden aufzusuchen, und auf die Weige- rung des Gegners [Eugen ] dazu; beglaubigt 2 seinen Gesandten, den Legaten de latere Kard. Alexander tit. s. Laureniii in Damaso, der in diesen Angelegenheiten (pro quibus et non- 45 nullis aliis tue serenitati latius explicandis) zu ilm komme. 1443 April 5 Basel. Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe or. mb. lit. cl. c. bulla plumb. pend. mit Placet- Vermerken. Inc. Devotionem plurimam; im Datum nonis aprilis; Unterferiig. Andreas de Panigaliis. Regesten: Chmel, Reg. nr. 1402. — Lichnowsky 6 nr. 537. 50 *1 Darauſhin schrieh Hzg. Friedrich am 30. Jan. seinem Bruder, er wolle Georg von Bebemburg so- gleich mit schriften und allen notdorften vertigen (a. a. O. fol. 5 cop.). Die Abschrift dieses Briefes schickte Hzg. Wilkelm am 3. Febr. mit entsprechen- der Weisung an Bebemburg (fol. 6 or. ch.). 2 Am gleichen Tage ist für Kard. Alexander auch eine Empseklung an den konzilstrewen Bischof von Krakau, Kard. Sbigneus [Olesnicki] ausgestellt wor- den (gedr. Monum. Poloniae 12, 135 f. nach dem Or. in Krakan). 55
Strana 139
A. Kirchenfrage 1443: b) Konzilsgesandtschaft an Kg. Friedrich nr. 56-58. 139 ☞ 57. Das Baseler Konzil an Rektor, Magister und Doktoren der Universität Wien: unzuf- 1443 hörlich bemüht, die kirchlichen Prälaten, die weltlichen Fürsten, die Universitaten und andere zur Mitarbeit an der Wiederherstellung des Kirchenfriedens zu gewinnen, schickt es jetzt wieder den Kard. Alexander tit. s. Laurentii in Damaso, Patriarchen von Aquileja und Administrator von Trient, seinen Leyalen de latere, zu Kg. Friedrich; et quoniam in hiis rebus jam magnos et fructuosos labores vestra famosa universitas habuit, so bittet es die Universitit um Unterstützung dieser Gesandtschaft. 1443 April 12 Basel. April 12 10 Aus Wien U.-A. Lade XLI nr. 42 or. mb. lst. cl. c. bulla plumb. pend. mit Placet-Vermerken. Inc. Cupientes in diebus; im Datum 2.1 idus aprilis ; Unterferlig. Andreas de Panigaliis. Regesten. Zeibig in Wisner Sitz.-Berichte VIII S. 616. — Kink I, 2 S. 75. 58. Bericht Segovias über die Nachrichten von der Wirksamkeit des Konzilsgesandten Kard. 1is Z Alexander am königlichen Hof. 1443 zu Juni 22. Jani 12 15 Aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 306ab (Segovia lib. 19 cap. 24) cop. mb. Außerdem in den anderen Segovia-Hss. in Florenz, Rom und Wien. Druck: Monum. conc. 3, 1318 f. In €iner Konzilachronik erzählt Segovia, daß vom 22. Juni ein Brief 2 datiert gewesen sei, den der Legat de latere Kardinal van Aquileja aus Wien an das Konzil gesandt habe. Er habe darin berichtet de honorifi- cenciis sibi exhibitis Monaci3 per Albertum Bavarie ducem et Saltzburge" per archiepiscopum quodque usus semper fuisset insigniis legacionis sue, Wienne quoque in presencia regis, et quod mandato cardinalis 20 ipsius facta informacione cratoribus regni Bohemie plurimum gavisi dixerant nunquam se ita plene intelle- xisse, et quod vellent referre in sua generali congregacione. de Juliano autem, qui dudum voca batur cardinalis saneti Angeli, nune autem pretendente se legatum olim Engenii, quod permissus non fuisset uti legacione et absque associacione Wiennam intraverat, adversus quem Jeronimus de Olmuntz doctor domesticus suus publice predicaverat, et quod jam de Wienna recessisset; multumque profuisset, si cum eo missi fuerant 25 alii doctores scientes defendere veritatem auctoritatis generalium conciliorum et justicie synodalis; sed pretcrita minusa culpari quam memorari deceret, proponebat igitur ex Wienna regnum Polonie non accedere nisi assumptis secum doctoribus potentibus ad defendendum veritatem, fuit preterea notificatum memo- riale quoddam ipsius cardinalis legati, in quo desuper hiis multa referebantur, sed specialiter theologorum collegium visitasset eum constitutum Wienna et obtulerat se pro veritate concilii, quodque veneraretur ab 30 omni populo tanquam legatus et ibat cruce ante se erecta, cum vero dictus Jeronimus predicasset contra Julianum, quod scismatieus et apostata foret ac defensor hereticorum, querela inde facta Romanorum regi a) cm. Vorl. magis. 1 Herre (Conc. Bas. 7, 486 Anm. 1) glaubl das Datum 2. id. in 5. id. aprilis, aiso in April 9, andern 35 zu müssen, da der Kardinal bereits am 10. April Basel verlassen hatte (vol. S. 119 Anm. 2). Diese Verbesserung erscheint unnôlig, da das Schreiben offenbar nachgesandt bzw. unmittelbar nach Wien geschickt worden ist, und zwar zuxammen mit dem 40 Brief Segovias an Enea Silvio vom 15. April 1443 (Wolkan I, 1 S. 147 f. nr. 50), worin unter anderem milgeteill wird, daß der Kardinallegat nudius quartus, also am 12. April, abgereiel sei. Dieser Termin stimmt aber nit anderen Uberlieserungen nicht überein, wie 45 oben a. a. O. nachgewiesen ist. Es scheint daher, daß Segovia bei Abfassung seines Briefes den richtigen Termin nicht mehr gegenuärtig gehabt hat oder aus irgendwekchen Gründen verschleiern wollle und des- kalb das Datum der mitgesandten Beglaubigung des 50 Legaten bei der Wiener Universitat als Zeitpunkt der Abreise angab. 2 Es ist wohl das gleiche Schreiben, das nach dem Protoholl Hüglins (Conc. Bas. 7, 486) am 19. Juli in der Generalkongregation verlesen wurde. 3 In München gab Kard. Alexander dem Hzg. Albert von Baiern und seiner Familie am 23. April die Erlaubnis zur Wahl eines Beichivaters mit weit- reichenden Follmachten, und am 24. April die Ge- nehmigung zum Gebrauch eines Tragaltares (München H. St. A. Haus. u. Fam.-Sachen fase. 62). Außer. dem wurden in München am 24. April der Münchner Marien-Pfarrkirche, der Kapelle concepcionis b. Marie virg., einer früheren Synagoge, der Filialkirche St. Kreuz in Forstenried, der Schloßkapelle St. Georg in Menzing und dem Kloster Benedikibeuren in der Augsburger Diözese, ferner am 26. April der Pfarr- kirche St. Johann in Beiharting Ablässe und Privi- legien erteilt (Urkunden im H. St.-A. München). a In Salzburg wurde am 29. April für Kirche und Kloster Baumburg (München H. St. A. KI. Baum- burg fase. 35), am 2. Mai der Domkirche zu Salz- burg ein Ablaßbrief ausgestellt (gedr. Mittlgen. d. Ges. f. Salzb. Landeskunde 2, 1874, S. 9f.).
A. Kirchenfrage 1443: b) Konzilsgesandtschaft an Kg. Friedrich nr. 56-58. 139 ☞ 57. Das Baseler Konzil an Rektor, Magister und Doktoren der Universität Wien: unzuf- 1443 hörlich bemüht, die kirchlichen Prälaten, die weltlichen Fürsten, die Universitaten und andere zur Mitarbeit an der Wiederherstellung des Kirchenfriedens zu gewinnen, schickt es jetzt wieder den Kard. Alexander tit. s. Laurentii in Damaso, Patriarchen von Aquileja und Administrator von Trient, seinen Leyalen de latere, zu Kg. Friedrich; et quoniam in hiis rebus jam magnos et fructuosos labores vestra famosa universitas habuit, so bittet es die Universitit um Unterstützung dieser Gesandtschaft. 1443 April 12 Basel. April 12 10 Aus Wien U.-A. Lade XLI nr. 42 or. mb. lst. cl. c. bulla plumb. pend. mit Placet-Vermerken. Inc. Cupientes in diebus; im Datum 2.1 idus aprilis ; Unterferlig. Andreas de Panigaliis. Regesten. Zeibig in Wisner Sitz.-Berichte VIII S. 616. — Kink I, 2 S. 75. 58. Bericht Segovias über die Nachrichten von der Wirksamkeit des Konzilsgesandten Kard. 1is Z Alexander am königlichen Hof. 1443 zu Juni 22. Jani 12 15 Aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 306ab (Segovia lib. 19 cap. 24) cop. mb. Außerdem in den anderen Segovia-Hss. in Florenz, Rom und Wien. Druck: Monum. conc. 3, 1318 f. In €iner Konzilachronik erzählt Segovia, daß vom 22. Juni ein Brief 2 datiert gewesen sei, den der Legat de latere Kardinal van Aquileja aus Wien an das Konzil gesandt habe. Er habe darin berichtet de honorifi- cenciis sibi exhibitis Monaci3 per Albertum Bavarie ducem et Saltzburge" per archiepiscopum quodque usus semper fuisset insigniis legacionis sue, Wienne quoque in presencia regis, et quod mandato cardinalis 20 ipsius facta informacione cratoribus regni Bohemie plurimum gavisi dixerant nunquam se ita plene intelle- xisse, et quod vellent referre in sua generali congregacione. de Juliano autem, qui dudum voca batur cardinalis saneti Angeli, nune autem pretendente se legatum olim Engenii, quod permissus non fuisset uti legacione et absque associacione Wiennam intraverat, adversus quem Jeronimus de Olmuntz doctor domesticus suus publice predicaverat, et quod jam de Wienna recessisset; multumque profuisset, si cum eo missi fuerant 25 alii doctores scientes defendere veritatem auctoritatis generalium conciliorum et justicie synodalis; sed pretcrita minusa culpari quam memorari deceret, proponebat igitur ex Wienna regnum Polonie non accedere nisi assumptis secum doctoribus potentibus ad defendendum veritatem, fuit preterea notificatum memo- riale quoddam ipsius cardinalis legati, in quo desuper hiis multa referebantur, sed specialiter theologorum collegium visitasset eum constitutum Wienna et obtulerat se pro veritate concilii, quodque veneraretur ab 30 omni populo tanquam legatus et ibat cruce ante se erecta, cum vero dictus Jeronimus predicasset contra Julianum, quod scismatieus et apostata foret ac defensor hereticorum, querela inde facta Romanorum regi a) cm. Vorl. magis. 1 Herre (Conc. Bas. 7, 486 Anm. 1) glaubl das Datum 2. id. in 5. id. aprilis, aiso in April 9, andern 35 zu müssen, da der Kardinal bereits am 10. April Basel verlassen hatte (vol. S. 119 Anm. 2). Diese Verbesserung erscheint unnôlig, da das Schreiben offenbar nachgesandt bzw. unmittelbar nach Wien geschickt worden ist, und zwar zuxammen mit dem 40 Brief Segovias an Enea Silvio vom 15. April 1443 (Wolkan I, 1 S. 147 f. nr. 50), worin unter anderem milgeteill wird, daß der Kardinallegat nudius quartus, also am 12. April, abgereiel sei. Dieser Termin stimmt aber nit anderen Uberlieserungen nicht überein, wie 45 oben a. a. O. nachgewiesen ist. Es scheint daher, daß Segovia bei Abfassung seines Briefes den richtigen Termin nicht mehr gegenuärtig gehabt hat oder aus irgendwekchen Gründen verschleiern wollle und des- kalb das Datum der mitgesandten Beglaubigung des 50 Legaten bei der Wiener Universitat als Zeitpunkt der Abreise angab. 2 Es ist wohl das gleiche Schreiben, das nach dem Protoholl Hüglins (Conc. Bas. 7, 486) am 19. Juli in der Generalkongregation verlesen wurde. 3 In München gab Kard. Alexander dem Hzg. Albert von Baiern und seiner Familie am 23. April die Erlaubnis zur Wahl eines Beichivaters mit weit- reichenden Follmachten, und am 24. April die Ge- nehmigung zum Gebrauch eines Tragaltares (München H. St. A. Haus. u. Fam.-Sachen fase. 62). Außer. dem wurden in München am 24. April der Münchner Marien-Pfarrkirche, der Kapelle concepcionis b. Marie virg., einer früheren Synagoge, der Filialkirche St. Kreuz in Forstenried, der Schloßkapelle St. Georg in Menzing und dem Kloster Benedikibeuren in der Augsburger Diözese, ferner am 26. April der Pfarr- kirche St. Johann in Beiharting Ablässe und Privi- legien erteilt (Urkunden im H. St.-A. München). a In Salzburg wurde am 29. April für Kirche und Kloster Baumburg (München H. St. A. KI. Baum- burg fase. 35), am 2. Mai der Domkirche zu Salz- burg ein Ablaßbrief ausgestellt (gedr. Mittlgen. d. Ges. f. Salzb. Landeskunde 2, 1874, S. 9f.).
Strana 140
140 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1448 responderat ipse Aquilegiensis non dandum esse favorem heretico; dixerat eciam, quod, si cum cruce 2u reperiret eum, ipse frangeret sibi supra caput, in processionel autem corporis Christi associasse crucem Juni 22 legacionis sue et ipsum deferentem corpus Christi viginti milia hominum. et cum esset contra Julianum populus inflammatus, quod eo die post prandium, quando quies erat hominum, recesserat per posticum. conclusio memorialis hujus erat mittendos sibi fore per concilium doctores, ut in Poloniam transiret. Wienne 5 — Weiter berichtet Segovia, expectaturus cos; et clausula hec magno cum pondere bino loco repetebatur. daß der Ratsherr der Stadt Köln Johannes Vrunth dem Kardinal von Arles geschrieben habe, quod Aquilegiensis ipse tanquam legatus cruce erecta per carrerias populum benediceret daretque indulgencias, quas rex capite inclinato receperat, Julianus vero quod reclusus vix exire foret ausus, imuio juxta commune dictum, nisi pro pace regni Ungarie receptus fuisset tanquam mediator, fortasse fuerat in periculo, u. a. m. 10 c) Gesandtschaft P. Eugens am kgl. Hof im Herbst 1443 nr. 59. 11443 59. Ansprache des papstlichen Gesandten Kard. Johannes [Carvajal] an den König: weist die Ende Einwände der Bascler gegen die Antwort P. Eugens (nr. 42) als unberechtigt zurick. ƒ1443 Sept.] Ende September. Aus Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4134 fol. 107a-116a cop. ch. coaeva. Uberschrift Contra 15 impugnantes responsum sanctissimi domini nostri domini Eugenii divina providencia pape quarti. Die Uberschriften der einzelnen artt. sind in der Vorlage am Rande oder zwischen den einzelnen Zeilen kinzugefügt; sie stammen von 2. Hand, die wohl auch die in unseren Varianten bemerkten Texiveränderungen vorgenommen hat. Erwähnung: Valois 2, 257 Anm. 3. 20 (Prima Basiliensium conclusio contra veritatem, quod sanctus dominus noster Eugenius dubitare videtur de domini nostri Romanorum regis electione.) [I Serutatia: sunt Basilienses iniquitates, exacuerunt ut gladium linguas suas, firmaverunt sibi sermonem nequam, sed defecerunt scrutantes, decidant� a cogitacionibus suis secundum impietatem eorum, qui irritant dominum, quia sanctissimi domini nostri Eugenii eloquia casta justa et sancta. firmaverunt 25 Basilienses sermonem nequam, dicentes in verbis positis in responso regis Christianissimi et gloriosorum principum electorum oratoribus dato venenum latere. pestilentissimi heretici a suis patribus heresiarchis non degeneres: dum ipsi venenum infundunt, alios admonent, ut provideant, ne infundatur. dominus noster sanctissimus loquebatur pacem, quia non est dolus in lingua sua; seminabat triticum et homo inimicus interponit se seminatque zyzaniam‘. „expelle eos, qui irritaverunt te, et gloriabuntur in te omnes, qui dili- so gunt nomen tuum, quoniam benedices justo"5, id est sanctissimo domino nostro, qui justiciam et veritatem dixit in ecclesia magna, ubi Occidentalis et Orientalis convenit multitudo, ad convertendam multitudinem sine iniquitate cucurrit, animas illas direxit instruxit et ad unitatem sancte ecclesie deduxit. accedat ergo ad eum vestra serenitas et illuminabitur, nec advertat eos, qui diligunt vanitates et querunt mendacium! dicentes sanctissimum dominum nostrum dubitare de vestre majestatis electione defecerunt scrutantes. 35 non viderunt, cum quanta solempnitate oratores vestre majestatis idem sanctisaimus dominus noster recipi fecit, quam alacriter eos vidit, quam humane et pie tractavit, quam mansuete loquebatur, ut non judicarentur Romanorum regis b oratores, sed jam imperatoris, ymmo imperatoris filii pape et benefactoris. nec est, qui umquam oratores sic recipi, sic tractari viderit aut a majoribus audierit. deficiunt serutantes: si sanetitas sna dubitaret de electione, non nominaret vos electum. nec iste terminus illi, de eujus dubitaretur 40 electione, conveniret ; sed dicit electum, quia vestram majestatem electam canonice non dubitat, et nedui non dubitat, sed de vestra electione quamplurimum est leta. sperat sanctitas sua vestra potenti manu deo auxiliante Christianitatem a Turcorum jugo liberari, dominicum sepulerum, quod vestra majestas, cum tenères ageret annos, visitavit", ab inimicis crucis repetere, scismaticos ad unitatem reducere, nec in aliquo vestre dignitati detrahere intendebat sanctitas sua, cum sic vestram serenitatem nominavit. jura vocant 45 electum in regem aliquando „regem Romanorum“, doctores reges Alamanie nonnunquam „in regem elec- tum", donec imperiales Rome recipiat infulas; tune indistincte appellatur imperator, et propterea juxta al an Rande der ersten Zeile ler artt. 1—5 jeweilr Contra primam (bz2o. secundam urc.) conclusinnem Basilienrinm. b) om. Vorl. regum. 1 Hierzu mag beachtet werden, daß Cesarini an Fronleichnam (Juni 20) nicht mehr in Wien ge- wesen ist. 2 Vgl. Psalm 63, 7, 4 u. 6. 3 Vgl. Psalm 5. 11. 4 Vgl. Matth. 13, 24 f. 5 Psalm 5, 11-13. 6 Uber den Besuch des hl. Landes durck den jungen Friedrich vgl. Chmel, Gesch. Friedr. IV. 1, 277 ff. 50
140 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1448 responderat ipse Aquilegiensis non dandum esse favorem heretico; dixerat eciam, quod, si cum cruce 2u reperiret eum, ipse frangeret sibi supra caput, in processionel autem corporis Christi associasse crucem Juni 22 legacionis sue et ipsum deferentem corpus Christi viginti milia hominum. et cum esset contra Julianum populus inflammatus, quod eo die post prandium, quando quies erat hominum, recesserat per posticum. conclusio memorialis hujus erat mittendos sibi fore per concilium doctores, ut in Poloniam transiret. Wienne 5 — Weiter berichtet Segovia, expectaturus cos; et clausula hec magno cum pondere bino loco repetebatur. daß der Ratsherr der Stadt Köln Johannes Vrunth dem Kardinal von Arles geschrieben habe, quod Aquilegiensis ipse tanquam legatus cruce erecta per carrerias populum benediceret daretque indulgencias, quas rex capite inclinato receperat, Julianus vero quod reclusus vix exire foret ausus, imuio juxta commune dictum, nisi pro pace regni Ungarie receptus fuisset tanquam mediator, fortasse fuerat in periculo, u. a. m. 10 c) Gesandtschaft P. Eugens am kgl. Hof im Herbst 1443 nr. 59. 11443 59. Ansprache des papstlichen Gesandten Kard. Johannes [Carvajal] an den König: weist die Ende Einwände der Bascler gegen die Antwort P. Eugens (nr. 42) als unberechtigt zurick. ƒ1443 Sept.] Ende September. Aus Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4134 fol. 107a-116a cop. ch. coaeva. Uberschrift Contra 15 impugnantes responsum sanctissimi domini nostri domini Eugenii divina providencia pape quarti. Die Uberschriften der einzelnen artt. sind in der Vorlage am Rande oder zwischen den einzelnen Zeilen kinzugefügt; sie stammen von 2. Hand, die wohl auch die in unseren Varianten bemerkten Texiveränderungen vorgenommen hat. Erwähnung: Valois 2, 257 Anm. 3. 20 (Prima Basiliensium conclusio contra veritatem, quod sanctus dominus noster Eugenius dubitare videtur de domini nostri Romanorum regis electione.) [I Serutatia: sunt Basilienses iniquitates, exacuerunt ut gladium linguas suas, firmaverunt sibi sermonem nequam, sed defecerunt scrutantes, decidant� a cogitacionibus suis secundum impietatem eorum, qui irritant dominum, quia sanctissimi domini nostri Eugenii eloquia casta justa et sancta. firmaverunt 25 Basilienses sermonem nequam, dicentes in verbis positis in responso regis Christianissimi et gloriosorum principum electorum oratoribus dato venenum latere. pestilentissimi heretici a suis patribus heresiarchis non degeneres: dum ipsi venenum infundunt, alios admonent, ut provideant, ne infundatur. dominus noster sanctissimus loquebatur pacem, quia non est dolus in lingua sua; seminabat triticum et homo inimicus interponit se seminatque zyzaniam‘. „expelle eos, qui irritaverunt te, et gloriabuntur in te omnes, qui dili- so gunt nomen tuum, quoniam benedices justo"5, id est sanctissimo domino nostro, qui justiciam et veritatem dixit in ecclesia magna, ubi Occidentalis et Orientalis convenit multitudo, ad convertendam multitudinem sine iniquitate cucurrit, animas illas direxit instruxit et ad unitatem sancte ecclesie deduxit. accedat ergo ad eum vestra serenitas et illuminabitur, nec advertat eos, qui diligunt vanitates et querunt mendacium! dicentes sanctissimum dominum nostrum dubitare de vestre majestatis electione defecerunt scrutantes. 35 non viderunt, cum quanta solempnitate oratores vestre majestatis idem sanctisaimus dominus noster recipi fecit, quam alacriter eos vidit, quam humane et pie tractavit, quam mansuete loquebatur, ut non judicarentur Romanorum regis b oratores, sed jam imperatoris, ymmo imperatoris filii pape et benefactoris. nec est, qui umquam oratores sic recipi, sic tractari viderit aut a majoribus audierit. deficiunt serutantes: si sanetitas sna dubitaret de electione, non nominaret vos electum. nec iste terminus illi, de eujus dubitaretur 40 electione, conveniret ; sed dicit electum, quia vestram majestatem electam canonice non dubitat, et nedui non dubitat, sed de vestra electione quamplurimum est leta. sperat sanctitas sua vestra potenti manu deo auxiliante Christianitatem a Turcorum jugo liberari, dominicum sepulerum, quod vestra majestas, cum tenères ageret annos, visitavit", ab inimicis crucis repetere, scismaticos ad unitatem reducere, nec in aliquo vestre dignitati detrahere intendebat sanctitas sua, cum sic vestram serenitatem nominavit. jura vocant 45 electum in regem aliquando „regem Romanorum“, doctores reges Alamanie nonnunquam „in regem elec- tum", donec imperiales Rome recipiat infulas; tune indistincte appellatur imperator, et propterea juxta al an Rande der ersten Zeile ler artt. 1—5 jeweilr Contra primam (bz2o. secundam urc.) conclusinnem Basilienrinm. b) om. Vorl. regum. 1 Hierzu mag beachtet werden, daß Cesarini an Fronleichnam (Juni 20) nicht mehr in Wien ge- wesen ist. 2 Vgl. Psalm 63, 7, 4 u. 6. 3 Vgl. Psalm 5. 11. 4 Vgl. Matth. 13, 24 f. 5 Psalm 5, 11-13. 6 Uber den Besuch des hl. Landes durck den jungen Friedrich vgl. Chmel, Gesch. Friedr. IV. 1, 277 ff. 50
Strana 141
A. Kirchenfrage 1443: c) Gesandtschaft P. Eugens am kgl. Hof nr. 59. 141 istam scribeneium varietatem varie consuetudines loquendi insurrexerunt. in Ytalia vocatur imperator, in [1143 Endo Alamania rex. inde est, quod varie a curia littere emanant: aliquando „rex Romanorum“ dicitur, non- nunquam „imperator“ et sepe „electus", et sie ego diversas diversimode suprascriptas litteras vestre majestati presentavi, et nunc secretarius idem, qui responsum subscripsit1, superscripsit litteras?, quibus rex Romanorum „vestra majestas“ appellatur. nee hoe fuit aliquo respectu positum, sed quia jura sic dicunt in regem electum et in imperatorem assumendum. non advertat vestra majestas eos, qui ad decipiendum verba componunt, sed sinceram et piam summi pontificis affectionem, qui vestram majestatem imperialibus cupit infulis honorare, hec, que promisi, potuerunt legere heretici in juribus, que allegarunt; sed defecerunt scrutantes scrutinio, expellite eos, qui irritant vestram majestatem! quam vana sit ista ilacio, verba osten- 10 dunt. in responso dicit dominus noster sanctissimus „carissimi in Christo filii nostri Friderici in regem Romanorum electi illustris“ otc. ista verba non conveniunt nisi regi; aliis ducibus et prineipibus Alamanie scribitur „dilecto filio nobili“ eto, aut est imperitus, qui istas conclusiones elicuit, aut ex proposito loquitur falsa. 5 Sept. I 15 (Secunda conclusio Basiliensium contra veritatem: sanctissimus dominus noster vocat principes electores etc. gloriosissimos hostes et inimicos spiritus sancti, et quod dei ordinacionis resistant, et quod fidem catholicam impungnant et saluti multarum animarum contradicunt.) 12] „Cogitaverunt“, et locuti sunt nequiciam: iniquitatem in excelso locuti sunt“, sed defecerunt scrutantes, quando porrecta fuit cedula per ambasiatores vestre majestatis, in qua dicebatur, quod dominus noster sanctissimus votum snum conferat ad alterius concilii ab omnibus indubitati convocacionem, fuit 20 per reverendissimos in Christo patres dominos deputatos petitum, an ipsi dubitarent de illa synodo vel crederent eam indubitatam, et magnificus dominus Gaspar tamquam os omnium oratorum respondit, quod nonnulli in diversis partibus dubitarent; per quod satis ostendebat non inpingere vestre majestati dictus dominus Gaspar, quod dubitaret de illa synodo, erat unus de patribus deputatis reverendissimus in Christo pater dominus cardinalis Nicenus4, qui autem inter Grecos 5 secundus fuit, vir doctissimus et magne 25 religionis et auctoritatis; qui non parum turbatus fuit, quando illam synodum, in qua anime sue salutem recepisse sperat, pro qua eciam proprios dimisit lares, ubi tota Orientalis ecclesta Romane ecclesie fuit unita, dubiam nominari videbat. expediebat ergo ad dubitantes et per sua inania dubia mentes piss tur- bantes sic loqui, nec ista verba propter vestram majestatem vel ad principes electores relata aut propter eos dicta credatis. non enim sanetissimus dominus noster putat vestram celsitudinem de synodo tam canonice 30 stabilita dubitare nec stulta recepisse dogmata Basiliensium. fuit ista sinodus apostolica auctoritate pro mugnu fidei causa, consenciente tunc concilio Basiliensi, in Ferrariensi civitate stabilita, ut coram vestra majestats sepe deductum et clare ostensum fuit, quod etiam fiet, quando vestra majestas videbitur. de Forraria eadem approbante ad urbem Florentinam est translata, ubi pistate dei Greci fuerunt uniti reduc- tique Armeni, pariter Ethiopes Indi Jacobite visitati et in fide a multis annis neglecti instructi. scit sano- 35 tissimus dominus noster, cum quanta leticia tamquam princeps eatholieus ista opera audivistis, quam devote ea recepistis, principes exellentissimi sacri imperii electores cum magna solempnitate decretum reductionis Grecorum plumbea et aurea bullis munitum recepisse, qui et in archivo suo publico reposnere. Lob der Floren- tiner Synode: in hac sancta synodo uniti fuerunt, qui per octingentos annos aberraverant. Im Gegensatz da- zu hat Basel das Schisma gebracht. et sie non dubitant gloriosi principes electores, quorum oratores de- 40 cretum illud sanctum factum per presidentes affirmarunt et in eo consenserunt“ videruntque de Basilea patres sanctissimos recedere, ut reverendissimos dominos cardinales sancte Crucis, sancti Petri, sancti Angeli et alios, cum quibus concilium tenebatur; ibi manserunt perfidi et filii perfidorum, cum quibus tenendum conni- lium non erat. Woitere allgemeine Vergleicke zwischen Bacel and Florenz, scit dominus noster sanctissimus ista et multa alla, quibus sancte Florentine synodi auctoritas ostenditur cognoseiturque vestram majestatem 45 cognoscere et considerare non argumenta et dyabolica sophismata Basiliensium, maxime ipsius Nicolai Sicoli olim Panormitani. que cum fatua sint et fundamento careant, quilibet eciam ebetis' ingenii de facili evertere potestb, prout in vestre majestatis et vestrorum oratorum presencis factum extitit. iste Nicolaus fundatissime in Basilea veris racionibus sanctissimi domini nostri justiciam stabilivit et in suo loco auctori- tatem sedis apostolice collocavit; modo ambicione honoris in contrarium sua studia convertit et in preseneia 50 a) em., Vorl. ordinaclone. b) em., Vorl. potes. 1 Eine Unterschrift in der papstlichen Antwort kreierte Kardinal war Isidor von Kiew, cardinalis vom 8. Dez. 1442 (nr. 29) ist nicht überliefert. Ruthenensis genannt. 2 Wahrscheinlich das nicht erhaltene Beglaubigungs- 6 Carvajal denkt hier offenbar an die Vorgänge des schreiben. Jahres 1437: Minoritätsdekret (Hefele 7, 644 ff.), Ver- a Psalm 72, 8. handlangen mit den Kurfürsten (RTA. 13), Fort- A Kardinal BeзвиriOR. gang Cesarinis und anderer aus Basel (Hefele 657). Zu erganzen cardinales; der erste von P. Eugen ebes = hebes stumpf, gering. 5
A. Kirchenfrage 1443: c) Gesandtschaft P. Eugens am kgl. Hof nr. 59. 141 istam scribeneium varietatem varie consuetudines loquendi insurrexerunt. in Ytalia vocatur imperator, in [1143 Endo Alamania rex. inde est, quod varie a curia littere emanant: aliquando „rex Romanorum“ dicitur, non- nunquam „imperator“ et sepe „electus", et sie ego diversas diversimode suprascriptas litteras vestre majestati presentavi, et nunc secretarius idem, qui responsum subscripsit1, superscripsit litteras?, quibus rex Romanorum „vestra majestas“ appellatur. nee hoe fuit aliquo respectu positum, sed quia jura sic dicunt in regem electum et in imperatorem assumendum. non advertat vestra majestas eos, qui ad decipiendum verba componunt, sed sinceram et piam summi pontificis affectionem, qui vestram majestatem imperialibus cupit infulis honorare, hec, que promisi, potuerunt legere heretici in juribus, que allegarunt; sed defecerunt scrutantes scrutinio, expellite eos, qui irritant vestram majestatem! quam vana sit ista ilacio, verba osten- 10 dunt. in responso dicit dominus noster sanctissimus „carissimi in Christo filii nostri Friderici in regem Romanorum electi illustris“ otc. ista verba non conveniunt nisi regi; aliis ducibus et prineipibus Alamanie scribitur „dilecto filio nobili“ eto, aut est imperitus, qui istas conclusiones elicuit, aut ex proposito loquitur falsa. 5 Sept. I 15 (Secunda conclusio Basiliensium contra veritatem: sanctissimus dominus noster vocat principes electores etc. gloriosissimos hostes et inimicos spiritus sancti, et quod dei ordinacionis resistant, et quod fidem catholicam impungnant et saluti multarum animarum contradicunt.) 12] „Cogitaverunt“, et locuti sunt nequiciam: iniquitatem in excelso locuti sunt“, sed defecerunt scrutantes, quando porrecta fuit cedula per ambasiatores vestre majestatis, in qua dicebatur, quod dominus noster sanctissimus votum snum conferat ad alterius concilii ab omnibus indubitati convocacionem, fuit 20 per reverendissimos in Christo patres dominos deputatos petitum, an ipsi dubitarent de illa synodo vel crederent eam indubitatam, et magnificus dominus Gaspar tamquam os omnium oratorum respondit, quod nonnulli in diversis partibus dubitarent; per quod satis ostendebat non inpingere vestre majestati dictus dominus Gaspar, quod dubitaret de illa synodo, erat unus de patribus deputatis reverendissimus in Christo pater dominus cardinalis Nicenus4, qui autem inter Grecos 5 secundus fuit, vir doctissimus et magne 25 religionis et auctoritatis; qui non parum turbatus fuit, quando illam synodum, in qua anime sue salutem recepisse sperat, pro qua eciam proprios dimisit lares, ubi tota Orientalis ecclesta Romane ecclesie fuit unita, dubiam nominari videbat. expediebat ergo ad dubitantes et per sua inania dubia mentes piss tur- bantes sic loqui, nec ista verba propter vestram majestatem vel ad principes electores relata aut propter eos dicta credatis. non enim sanetissimus dominus noster putat vestram celsitudinem de synodo tam canonice 30 stabilita dubitare nec stulta recepisse dogmata Basiliensium. fuit ista sinodus apostolica auctoritate pro mugnu fidei causa, consenciente tunc concilio Basiliensi, in Ferrariensi civitate stabilita, ut coram vestra majestats sepe deductum et clare ostensum fuit, quod etiam fiet, quando vestra majestas videbitur. de Forraria eadem approbante ad urbem Florentinam est translata, ubi pistate dei Greci fuerunt uniti reduc- tique Armeni, pariter Ethiopes Indi Jacobite visitati et in fide a multis annis neglecti instructi. scit sano- 35 tissimus dominus noster, cum quanta leticia tamquam princeps eatholieus ista opera audivistis, quam devote ea recepistis, principes exellentissimi sacri imperii electores cum magna solempnitate decretum reductionis Grecorum plumbea et aurea bullis munitum recepisse, qui et in archivo suo publico reposnere. Lob der Floren- tiner Synode: in hac sancta synodo uniti fuerunt, qui per octingentos annos aberraverant. Im Gegensatz da- zu hat Basel das Schisma gebracht. et sie non dubitant gloriosi principes electores, quorum oratores de- 40 cretum illud sanctum factum per presidentes affirmarunt et in eo consenserunt“ videruntque de Basilea patres sanctissimos recedere, ut reverendissimos dominos cardinales sancte Crucis, sancti Petri, sancti Angeli et alios, cum quibus concilium tenebatur; ibi manserunt perfidi et filii perfidorum, cum quibus tenendum conni- lium non erat. Woitere allgemeine Vergleicke zwischen Bacel and Florenz, scit dominus noster sanctissimus ista et multa alla, quibus sancte Florentine synodi auctoritas ostenditur cognoseiturque vestram majestatem 45 cognoscere et considerare non argumenta et dyabolica sophismata Basiliensium, maxime ipsius Nicolai Sicoli olim Panormitani. que cum fatua sint et fundamento careant, quilibet eciam ebetis' ingenii de facili evertere potestb, prout in vestre majestatis et vestrorum oratorum presencis factum extitit. iste Nicolaus fundatissime in Basilea veris racionibus sanctissimi domini nostri justiciam stabilivit et in suo loco auctori- tatem sedis apostolice collocavit; modo ambicione honoris in contrarium sua studia convertit et in preseneia 50 a) em., Vorl. ordinaclone. b) em., Vorl. potes. 1 Eine Unterschrift in der papstlichen Antwort kreierte Kardinal war Isidor von Kiew, cardinalis vom 8. Dez. 1442 (nr. 29) ist nicht überliefert. Ruthenensis genannt. 2 Wahrscheinlich das nicht erhaltene Beglaubigungs- 6 Carvajal denkt hier offenbar an die Vorgänge des schreiben. Jahres 1437: Minoritätsdekret (Hefele 7, 644 ff.), Ver- a Psalm 72, 8. handlangen mit den Kurfürsten (RTA. 13), Fort- A Kardinal BeзвиriOR. gang Cesarinis und anderer aus Basel (Hefele 657). Zu erganzen cardinales; der erste von P. Eugen ebes = hebes stumpf, gering. 5
Strana 142
142 Reichstag zu Nürnberg vom I1. November 1443 bis 22. Januar 1444. 11448 vestre majestatis non crubuit contrarium ejus dicere, quod in presencia gloriose memorie Sigismundi Ends affirmaverat. Vergleich Tudeschis mit jenem wortwendigen Corneades aus Athen1. vos estis censor Ro- Sapt.] manus, vos consul, vos imperator, quomodo judicabitis eum, qui coram imperatore, coram tota ecclesia — in scolis ut doctor veritatem secutus — pro sanctissimo domino nostro locutus est, pro ambicione, pro pecuniis in vestro conspectu id faisis argumentis conatur evertere, quod irrefragibilibus auctoritatibus fir- 5 mavit? quamquam Basilienses quadam pietate sustinuistis, ut eos ad unitatem reducatis, non propter hoc de sancta synodo Florentina dubitatis; si qui tamen sint, qui de ea dubitant, manifeste se opponunt veritati dicenti2: „a fructibus eorum cognoscetis eos“; opponunt se operibus sancti spiritus, que auctore unio Grecorum facta est, et saluti multarum animarum contradieunt. Greci dixeruut velle reduci et ecclesie uniri in concilio ycomenico et non alibi; qui ergo dubitant de ista synodo, pariter de reductione Grecorum 10 dubitant et saluti animarum Grecorum contradieunt; nec egre ferant, si a pastore suarum animarum re- prehenduntur et ad viam salutis moventur, ut a tali errore desistant, quia id facere sua sanetitas divine vocis imperio constringitur dicente° veritate: „pasce oves meas“. admonent vestram celsitudinem et alios principes terrentque Basilienses dicentes, quod dominus noster non sustinebit vos in vestris dignitati- bus, reputet vos indignos, quasi dominus noster cogitet de privacionibus, de novitatibus, de scandalis. stulti 15 homines mercenarii, quorum os amaritudine plenum“ et manus leves ad scandalum ad privaciones deposi- ciones scisma et prophanaciones tales, ut se alios reputant. non sie dominus noster sanctissimus, qui cum mansuetudine et longanimitate studet errantes ad viam veritatis adducere et gregem sibi commissum in unitate ab hereticorum insultacione conservare, nullum de ovili excludere, sed minimam adusque ovem per vastas solitudines querere et de ca reperta juxta salvatoris doctrinam' letari, est ergo stulta secunda 20 conclusio et a sensu verborum et domini nostri intencione prorsus aliena. (Tercia conclusio Basiliensium contra veritatem, quod dominus noster sanetissimus dicit principes esse in statu damnationis.) 13] Defieiunt scrutantes, expellat eos vestra sercnitas, quia cam irritare et scandalizare satagunt. monuit sanctissimus dominus noster vestram sacram majestatem et a alios principes, ut in obediencia et 25 reverencia sedis apostolice et sue sanctitatis maneatis, monet vos b ad obedienciam sedis apostolice et sancti- tatis sue Christi vicarius, eui obedire de necessitate salutis esse terminavit ecclesia. fides hoe dicit, quis talis obediencia fidei premium tenet, sine qua infidelis quisque convincitur, quantum vestra gloriosa ma- jestas ad hane obedienciam pre ceteris teneatur, illa de celo emissa opistola“ „inter claras“ in codicibus ut lex divinitus edita cum sequenti vos instruxit, et in simbolo" „unam sanctam ecclesiam“ etc. una dicitur, quia sub uno capite ministerialis, cui obedire est de necessitate salutis, quod per multas raciones (in Cle- mentina „ad nostrum"") super parte obediencie probat Joannes Andree. ecclesia, ut dixi, determinavit (in extravaganti" „unam sanctam" in fine), monet vos vicarius Christi pro salute animarum vestrarum, quid congruencius ei et vestre serenitati expediencius, eum luceat tamquam sidus, si sedem apostolicam orna- veritisc et ei cuncta subjeceritis! Basilienses perfidi, draconis filii, occulte insidiantur et effundunt pericu- 85 losissimum venenum, dicunt se ecclesiam; quid per hoc intendant, considerate. dicunt vestramd majestatem et alios principes prophanos et alicnos et hereticos, ipsi directe dieunt vos et alios principes nou esse in via salutis, cum eam dicunt esse ecclesiam, de qua minime est vestra serenitas, et ipsi insidiando venenum, immo ignem immittunt more aliorum hereticorum, qui, eum sint extra ecclesiam, apud eos tantum esse ecclesiam diount. si in ista sua venenosa conclusione tercia dicunt dominum nostrum ab ecclesia depositum, cum tota per orbem dispersa contradixit et ab eis recessit, pariter omnes principes arguunt esse extra ecelesiam. ista est heresis, hec est blasfemia, hoo est venenum jam effusum, hinc obviandum, hine sero medicina paratur 11. illam fecundissimam matrem, que suos palmites usque ad Occidentem ab Oriente pro- pagavit12, audimus in Basilea includi et sub angustiis terminis comprehendi, usquequo ergo istos pec- catores blasfemos tolleratis, usquequo gloriabunture 12. surrigite, qui judicatis terram, reddite retribucionem 15 80 40 a) et al princ. am Rande ini Verunisungareichen. b) in Vorl. verbessert aus eos. c] em. Vorl. orneraveritis. d) vestram (em, Vorl. vestral I1. Dher durekstriehenem regem Bomanorum. e) em. Forl. glorabuntur. 1 Plutarch, Cato major 22. 2 Matth. 7, 16. z Joh. 21, 17. 4 Vgl. Röm. 3, 14. 5 Vgl. Luc. 15, 4 ff. 6 Schreiben P. Johanne I1. an K. Justinian vom 24. Marz 534, autgenommen in das Corpus juris ctvilis als č. 8 Cod. I. I de summa trinitate. 7 Im nichno-konstantinopolitanischen Glaubensbe- kenutnis. 8 So Vorlage! Andreae (vgl. Anm. 9) spricht vom caput supremum. Carv. spielt wohl auf den Papsttitel 50 „servus servorum dei“ an. 2 c. 3 de hacreticis V. 3 in Clem.; vyl. den ,Ap- paratus“ des Andreae dazu, allerdings weniger za „obedientiae" als zu „ecclesie“. 10 Extrav. commun. 1. 8. 1. 11 Ovid, Rem. am. 92. 12 Vgl. Pealm 79,12. 13 Vgl. Psalm 93, 3. 55
142 Reichstag zu Nürnberg vom I1. November 1443 bis 22. Januar 1444. 11448 vestre majestatis non crubuit contrarium ejus dicere, quod in presencia gloriose memorie Sigismundi Ends affirmaverat. Vergleich Tudeschis mit jenem wortwendigen Corneades aus Athen1. vos estis censor Ro- Sapt.] manus, vos consul, vos imperator, quomodo judicabitis eum, qui coram imperatore, coram tota ecclesia — in scolis ut doctor veritatem secutus — pro sanctissimo domino nostro locutus est, pro ambicione, pro pecuniis in vestro conspectu id faisis argumentis conatur evertere, quod irrefragibilibus auctoritatibus fir- 5 mavit? quamquam Basilienses quadam pietate sustinuistis, ut eos ad unitatem reducatis, non propter hoc de sancta synodo Florentina dubitatis; si qui tamen sint, qui de ea dubitant, manifeste se opponunt veritati dicenti2: „a fructibus eorum cognoscetis eos“; opponunt se operibus sancti spiritus, que auctore unio Grecorum facta est, et saluti multarum animarum contradieunt. Greci dixeruut velle reduci et ecclesie uniri in concilio ycomenico et non alibi; qui ergo dubitant de ista synodo, pariter de reductione Grecorum 10 dubitant et saluti animarum Grecorum contradieunt; nec egre ferant, si a pastore suarum animarum re- prehenduntur et ad viam salutis moventur, ut a tali errore desistant, quia id facere sua sanetitas divine vocis imperio constringitur dicente° veritate: „pasce oves meas“. admonent vestram celsitudinem et alios principes terrentque Basilienses dicentes, quod dominus noster non sustinebit vos in vestris dignitati- bus, reputet vos indignos, quasi dominus noster cogitet de privacionibus, de novitatibus, de scandalis. stulti 15 homines mercenarii, quorum os amaritudine plenum“ et manus leves ad scandalum ad privaciones deposi- ciones scisma et prophanaciones tales, ut se alios reputant. non sie dominus noster sanctissimus, qui cum mansuetudine et longanimitate studet errantes ad viam veritatis adducere et gregem sibi commissum in unitate ab hereticorum insultacione conservare, nullum de ovili excludere, sed minimam adusque ovem per vastas solitudines querere et de ca reperta juxta salvatoris doctrinam' letari, est ergo stulta secunda 20 conclusio et a sensu verborum et domini nostri intencione prorsus aliena. (Tercia conclusio Basiliensium contra veritatem, quod dominus noster sanetissimus dicit principes esse in statu damnationis.) 13] Defieiunt scrutantes, expellat eos vestra sercnitas, quia cam irritare et scandalizare satagunt. monuit sanctissimus dominus noster vestram sacram majestatem et a alios principes, ut in obediencia et 25 reverencia sedis apostolice et sue sanctitatis maneatis, monet vos b ad obedienciam sedis apostolice et sancti- tatis sue Christi vicarius, eui obedire de necessitate salutis esse terminavit ecclesia. fides hoe dicit, quis talis obediencia fidei premium tenet, sine qua infidelis quisque convincitur, quantum vestra gloriosa ma- jestas ad hane obedienciam pre ceteris teneatur, illa de celo emissa opistola“ „inter claras“ in codicibus ut lex divinitus edita cum sequenti vos instruxit, et in simbolo" „unam sanctam ecclesiam“ etc. una dicitur, quia sub uno capite ministerialis, cui obedire est de necessitate salutis, quod per multas raciones (in Cle- mentina „ad nostrum"") super parte obediencie probat Joannes Andree. ecclesia, ut dixi, determinavit (in extravaganti" „unam sanctam" in fine), monet vos vicarius Christi pro salute animarum vestrarum, quid congruencius ei et vestre serenitati expediencius, eum luceat tamquam sidus, si sedem apostolicam orna- veritisc et ei cuncta subjeceritis! Basilienses perfidi, draconis filii, occulte insidiantur et effundunt pericu- 85 losissimum venenum, dicunt se ecclesiam; quid per hoc intendant, considerate. dicunt vestramd majestatem et alios principes prophanos et alicnos et hereticos, ipsi directe dieunt vos et alios principes nou esse in via salutis, cum eam dicunt esse ecclesiam, de qua minime est vestra serenitas, et ipsi insidiando venenum, immo ignem immittunt more aliorum hereticorum, qui, eum sint extra ecclesiam, apud eos tantum esse ecclesiam diount. si in ista sua venenosa conclusione tercia dicunt dominum nostrum ab ecclesia depositum, cum tota per orbem dispersa contradixit et ab eis recessit, pariter omnes principes arguunt esse extra ecelesiam. ista est heresis, hec est blasfemia, hoo est venenum jam effusum, hinc obviandum, hine sero medicina paratur 11. illam fecundissimam matrem, que suos palmites usque ad Occidentem ab Oriente pro- pagavit12, audimus in Basilea includi et sub angustiis terminis comprehendi, usquequo ergo istos pec- catores blasfemos tolleratis, usquequo gloriabunture 12. surrigite, qui judicatis terram, reddite retribucionem 15 80 40 a) et al princ. am Rande ini Verunisungareichen. b) in Vorl. verbessert aus eos. c] em. Vorl. orneraveritis. d) vestram (em, Vorl. vestral I1. Dher durekstriehenem regem Bomanorum. e) em. Forl. glorabuntur. 1 Plutarch, Cato major 22. 2 Matth. 7, 16. z Joh. 21, 17. 4 Vgl. Röm. 3, 14. 5 Vgl. Luc. 15, 4 ff. 6 Schreiben P. Johanne I1. an K. Justinian vom 24. Marz 534, autgenommen in das Corpus juris ctvilis als č. 8 Cod. I. I de summa trinitate. 7 Im nichno-konstantinopolitanischen Glaubensbe- kenutnis. 8 So Vorlage! Andreae (vgl. Anm. 9) spricht vom caput supremum. Carv. spielt wohl auf den Papsttitel 50 „servus servorum dei“ an. 2 c. 3 de hacreticis V. 3 in Clem.; vyl. den ,Ap- paratus“ des Andreae dazu, allerdings weniger za „obedientiae" als zu „ecclesie“. 10 Extrav. commun. 1. 8. 1. 11 Ovid, Rem. am. 92. 12 Vgl. Pealm 79,12. 13 Vgl. Psalm 93, 3. 55
Strana 143
A. Kirchenfrage 1443: c) Gesandtsohaft P. Eugens am kgl. Hof nr. 59. 143 superbis 1, illam retribucionem, quam Numerorum libro datam scismaticis legimus d. illi habendi sunt ut 11443 ethnici et publicani juxta auctoritatem per cos deductame, qui ecclesiam non audierunt, sed eam con- Ende tempserunt, dominus noster, ut in omnibus suis accionibus ostenditur, et in hoc suo ultimo dato responso semper eam audivit eamque requisivit et ampliare et in unitate conservare curavit. dominus noster sanc- 5 tissimus non diffidit de obediencia vestre serenitatis, que per“ perfidos illos Basilienses execrata est, et cum auctoritate et benedictione sue sanctitatis incolumis transivit maria, sanctum dominieum sepulerum visitavit: et post cum aliis principibus sanctitati sue devote seripsit ". Sep.] (Quarta conclusio Basiliensium contra veritatem, quod dominus noster dampnat principes et neutralitatem.) [Perniciosi heretici in sua quarta conclusione id, quod semper gestabant in corde, vocare: scilicet omnes principes hereticos, maxime neutrales, ut in duabus dampnatissimis sessionibus b una quando contra- dicente tota ecclesia processerunt ad presumptam deposicionem, hereticaverunt totam ecclesiam, que domino nostro sanctissimo adhereret, cum papam nominaret; et in alia neutralitatem damphaverunt sub hoe colore, quod dominus noster sanctissimus sic loquitur, in faciem vos hereticos nominant et, quod timore 15 tacebant, in lucem ponunt, quasi loquantur hominibus rerum misterin et verborum significationes non intelligentibus. vos, rex Christianissime, intelligite, quomodo loquantur. Die auf Wahrheitsliebe and Ehr- lichkeit gegründeten Worle des Papstes stehen in offenbarem Gegensatz zur Ligenhaftigkeit der Baseler. non loquitur dominus noster ut Basilienses nec ut Colonienses", qui dicunt principes scismatice separari ab ecclesia et a sede apostolica; nec loquitur ut principes, qui fecerunt neutralitatem vel animos suspen- 2o derunt, qui dicunt non debere in ea suspensione perseverare, ne dicantur vel judicentur azephali?; nec loquitur ut reges et principcs, quorum aliqui in presencia vestrec serenitatis et principum dixerunt neutralitatem non differre a secta Machameti seu non reperiri nisi in Agarenis, quorum liberos quadam neutralitate gaudentes misera vinculavitd gentilitas, ut habetur in tractatu, quem Christianissimi domini regis Anglie ambasiatores solempnissimi dederunt vestree celsitudini'; et quamquam vicarius 25 Christi sanctissimus dominus noster potuit ut magister et doctor ecclesie determinate dicere de neutra- libus seu animorum suspensione, pro honore principum et nacionis pacifice et moderate loquitur, non ut alii loquuntur, sed ut piissimus pater dicit: „non videmus, quomodo neutrales consedere habent et admitti ad concilium". non potuit sanetissimus dominus noster temperancius loqui; in quolibet eciam humilif gradu temperata hec locucio judicaretur. non dicit dominus noster sanctissimus „non debent admitti. non 30 possunt consedere in concilio“, sed modestissime dicit »non videmus“; et in eo, quod dominus noster sanctis- simus dicit, quod neutralitatem fides Christi ignorat, servat honorem principum, nec per hoc videtur prin- cipes aut ipsam neutralitatem dampnare. Glaubensinhatte sind nicht allen Zeiten gleich offenbar, eum omni mansuetudine et honore principum loquitur summus pontifex de neutralitate, cum in tempore fides ignorat id, quod post est fidei articulus; nec mitius de ea loqui potuit nisi eam canonizando. quid de ea senciendum 35 tenendumque sit, pro mea honestate et principum honore in presenciarum silencio committo, cupientes in luce ambulare legant Augustinum (in c. „scisma“ 24. q. 12). dicit ille sanctissimus docter, quod „sacrificiis scismaticorum et non scismaticorum communicari“, ut fieri videmus sub istius suspensionis colore, „est dividere Christum, qui unus est“; legantque sanctum Ciprianum (24. q. 1. „didicimus“ 10 et eundem in c. „denique“ 11). Dionisium s. qui dicith12, quod lex divinitatis est per prima media, per media 40 reducere ultima ; et ista reductio ultimorum et mediorum ad prima non potest fieri nisi per relacionem ad unum, qui est deus in celis et ejus vicarius in terris. et communicantibus scismaticis et non seismaticis an contingere ista reductio! potest, ipsis dominis examinandum relinquo, istos et alios sanctos doctores legite et nolite considerare eos, qui istam neutralitatem heresim dixerunt, et stulti, qui mutantur ut 10 45 a) fehlt in der Vorf, b) em. Vorl. cessinn. c) vestre — et salt des durchstrichonen domini nostri regis el. d) serbatsert, nielleicht auch continnavit oder entenavit en Reson. e) vestre celsitudini statt der durch- strichenen regi Romanorum invictissimo. f] em., Forl. humills gradus. g) folgt durchstrichen in de divinis nominihus. h) folgt durchstricken ille Dionistus. 1) ubergeschrieben; hinter reductio folgt durch- strichen nou; lpsis — relinquo am Rande beigefugt. 1 Vgl. Pealm 93, 2. 50 2 Wohl eine Anspielung aut die abtrünnigen Core, Dathan und Abiron, Num. 16. 3 Wohl durch die Denkschrift vom 8. Nov. 1440 über die Gehorsamepflicht jeder Christen gegen ein allg. Konzil (Mansi 29, 355-368, vgl. Hesele 7, 791). 55 “ Vgl. S. 140 Anm. 6. 5 Etne Wahlanzeige, an die man hier denken möcket (vgl. RTA. I6 nr. 113 und 114], ist u. W. nicht er- folgt. 6 Vgl. den durch den kurkölnischen Gesandten bet der Papstaudienz hervorgerufenen Zwischenfall (nr. 22). Vielleickt Anspielung auf den kfl. Beschluß RTA. 16 nr. 223. 8 RTA. 16 nr. 215, vgl. art. Ja am Schluß. Fgl. c. 34 C. 24 q. I. 10 c. 31 C. 24 q. 1. 11 c. 9 C. 7 q. 1. 12 Pseudo-Dionysius Areopagita , De eccl. hierarchia“ cap.5, erwähnt in der Bulle Unam sanctam fvyl. S. 142 Anm. 10).
A. Kirchenfrage 1443: c) Gesandtsohaft P. Eugens am kgl. Hof nr. 59. 143 superbis 1, illam retribucionem, quam Numerorum libro datam scismaticis legimus d. illi habendi sunt ut 11443 ethnici et publicani juxta auctoritatem per cos deductame, qui ecclesiam non audierunt, sed eam con- Ende tempserunt, dominus noster, ut in omnibus suis accionibus ostenditur, et in hoc suo ultimo dato responso semper eam audivit eamque requisivit et ampliare et in unitate conservare curavit. dominus noster sanc- 5 tissimus non diffidit de obediencia vestre serenitatis, que per“ perfidos illos Basilienses execrata est, et cum auctoritate et benedictione sue sanctitatis incolumis transivit maria, sanctum dominieum sepulerum visitavit: et post cum aliis principibus sanctitati sue devote seripsit ". Sep.] (Quarta conclusio Basiliensium contra veritatem, quod dominus noster dampnat principes et neutralitatem.) [Perniciosi heretici in sua quarta conclusione id, quod semper gestabant in corde, vocare: scilicet omnes principes hereticos, maxime neutrales, ut in duabus dampnatissimis sessionibus b una quando contra- dicente tota ecclesia processerunt ad presumptam deposicionem, hereticaverunt totam ecclesiam, que domino nostro sanctissimo adhereret, cum papam nominaret; et in alia neutralitatem damphaverunt sub hoe colore, quod dominus noster sanctissimus sic loquitur, in faciem vos hereticos nominant et, quod timore 15 tacebant, in lucem ponunt, quasi loquantur hominibus rerum misterin et verborum significationes non intelligentibus. vos, rex Christianissime, intelligite, quomodo loquantur. Die auf Wahrheitsliebe and Ehr- lichkeit gegründeten Worle des Papstes stehen in offenbarem Gegensatz zur Ligenhaftigkeit der Baseler. non loquitur dominus noster ut Basilienses nec ut Colonienses", qui dicunt principes scismatice separari ab ecclesia et a sede apostolica; nec loquitur ut principes, qui fecerunt neutralitatem vel animos suspen- 2o derunt, qui dicunt non debere in ea suspensione perseverare, ne dicantur vel judicentur azephali?; nec loquitur ut reges et principcs, quorum aliqui in presencia vestrec serenitatis et principum dixerunt neutralitatem non differre a secta Machameti seu non reperiri nisi in Agarenis, quorum liberos quadam neutralitate gaudentes misera vinculavitd gentilitas, ut habetur in tractatu, quem Christianissimi domini regis Anglie ambasiatores solempnissimi dederunt vestree celsitudini'; et quamquam vicarius 25 Christi sanctissimus dominus noster potuit ut magister et doctor ecclesie determinate dicere de neutra- libus seu animorum suspensione, pro honore principum et nacionis pacifice et moderate loquitur, non ut alii loquuntur, sed ut piissimus pater dicit: „non videmus, quomodo neutrales consedere habent et admitti ad concilium". non potuit sanetissimus dominus noster temperancius loqui; in quolibet eciam humilif gradu temperata hec locucio judicaretur. non dicit dominus noster sanctissimus „non debent admitti. non 30 possunt consedere in concilio“, sed modestissime dicit »non videmus“; et in eo, quod dominus noster sanctis- simus dicit, quod neutralitatem fides Christi ignorat, servat honorem principum, nec per hoc videtur prin- cipes aut ipsam neutralitatem dampnare. Glaubensinhatte sind nicht allen Zeiten gleich offenbar, eum omni mansuetudine et honore principum loquitur summus pontifex de neutralitate, cum in tempore fides ignorat id, quod post est fidei articulus; nec mitius de ea loqui potuit nisi eam canonizando. quid de ea senciendum 35 tenendumque sit, pro mea honestate et principum honore in presenciarum silencio committo, cupientes in luce ambulare legant Augustinum (in c. „scisma“ 24. q. 12). dicit ille sanctissimus docter, quod „sacrificiis scismaticorum et non scismaticorum communicari“, ut fieri videmus sub istius suspensionis colore, „est dividere Christum, qui unus est“; legantque sanctum Ciprianum (24. q. 1. „didicimus“ 10 et eundem in c. „denique“ 11). Dionisium s. qui dicith12, quod lex divinitatis est per prima media, per media 40 reducere ultima ; et ista reductio ultimorum et mediorum ad prima non potest fieri nisi per relacionem ad unum, qui est deus in celis et ejus vicarius in terris. et communicantibus scismaticis et non seismaticis an contingere ista reductio! potest, ipsis dominis examinandum relinquo, istos et alios sanctos doctores legite et nolite considerare eos, qui istam neutralitatem heresim dixerunt, et stulti, qui mutantur ut 10 45 a) fehlt in der Vorf, b) em. Vorl. cessinn. c) vestre — et salt des durchstrichonen domini nostri regis el. d) serbatsert, nielleicht auch continnavit oder entenavit en Reson. e) vestre celsitudini statt der durch- strichenen regi Romanorum invictissimo. f] em., Forl. humills gradus. g) folgt durchstrichen in de divinis nominihus. h) folgt durchstricken ille Dionistus. 1) ubergeschrieben; hinter reductio folgt durch- strichen nou; lpsis — relinquo am Rande beigefugt. 1 Vgl. Pealm 93, 2. 50 2 Wohl eine Anspielung aut die abtrünnigen Core, Dathan und Abiron, Num. 16. 3 Wohl durch die Denkschrift vom 8. Nov. 1440 über die Gehorsamepflicht jeder Christen gegen ein allg. Konzil (Mansi 29, 355-368, vgl. Hesele 7, 791). 55 “ Vgl. S. 140 Anm. 6. 5 Etne Wahlanzeige, an die man hier denken möcket (vgl. RTA. I6 nr. 113 und 114], ist u. W. nicht er- folgt. 6 Vgl. den durch den kurkölnischen Gesandten bet der Papstaudienz hervorgerufenen Zwischenfall (nr. 22). Vielleickt Anspielung auf den kfl. Beschluß RTA. 16 nr. 223. 8 RTA. 16 nr. 215, vgl. art. Ja am Schluß. Fgl. c. 34 C. 24 q. I. 10 c. 31 C. 24 q. 1. 11 c. 9 C. 7 q. 1. 12 Pseudo-Dionysius Areopagita , De eccl. hierarchia“ cap.5, erwähnt in der Bulle Unam sanctam fvyl. S. 142 Anm. 10).
Strana 144
144 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 2 11443 luna 1, debilibus fundamentis eam excusare velle principibus blandiendo satagunt. c. „si duo contra phas" Enda et c. „Frequens“ non faciunt ad casum nostrum nec neutralitatem excusare possunt. bene tamen faciunt Sept.) Basilienses ad unum ea allegare 4: quia in eodem casu loquuntur, fraternizant, et unum intelligit aut glosat et trahitur ad aliud, non loquuntur illa capitula, quando unus pontifex est indubitatus ab eoclesia receptus et alius post se intrudit, iste easus non requirit coneilium, non consilium, non deliberacionem, sed arma etc. loquuntur predicta capitula, quando duo simul eliguntur nec apparet aliquo modo, quis eorum canonice, tunc illa capitula loquuntur, ita glosa dicit in predicto c. „si duo contra phas“. racio quia, quando unus vacante loco Petri aut gradu cathedre sacerdotalis assumitur et ab ecclesia recipitur, uti dominus noster sanctissimus post mortem pie memorie Mortini, quisquis post ficri Romanus pontifex voluerit, ut foris fiat, necesse est; prophanus est, alienus est, quisquis post unum, qui solus esse debet, factus est; jam non 10 secundus ille, sed nullus est. determinata est ergo ista questio per ecclesiam 5 ex doctrina beatissimi Cipriani. jura ergo illa, ut in alio casu loquantur, necesse est. in quantum isti predieti homines dicunt ista duo capitula loqui in uno casu, optime loquuntur. aliquando per malos veritas dieitur. expellite eos, qui irritant 6 vestram majestatem et abscondunt laqueos dicentes „quis videbit eos (Quinta conclusio Basiliensium contra veritatem, quod dominus noster sanctissimus errat dicendo sedem apostolicam esse matrem fidei et magistram.) 15 [5] Erraverunt ab utero, locuti sunt falsa Basilienses, id, quod sanctis litteris ab ipso eterno verbo dictum sanctis revelatum scriptumque legimus, sapere errorem inverecunde garriunt, dicat sanctissimus dominus noster": „os peccatoris et os dolosi super me appertum est“7. monet sanctissimus dominus noster suum gregem, ut sedis apostolice sequatur doetrinam; quamque dominus noster Jhesus Christus fidei 20 matrem et magistram constituit, profecto magisterium et fidei fundamentum in illa sede et in ea sedente Christus non fraudatuss desideriis labiorum suorum posuit cum pro Petro regavit usw. mit Belegen aue der Hl. Schrift und aus Kirchenvätern. quia b ergo ordinatam ecclesiam esse negare sine ipsius veritatis apostolo- rumque et prophetarum offensione non possumus, ut ad unum plurimorum in gradibus diferentium relacio fiat, necesse est, qui Romanus pontifex dicitur; fulget enim hec ordinacio in celo, ostenditur natura, ex- 25 emplificatur in Christi operibus, in divinis legibus precipitur et in toto Christi corpore mistico servatur, que omnia ad longum deducere et theologicam illam Dyonisii inductionem’ propter brevitatem obmitto. ab utero errant et falsa loquuntur, in quantum reprehendunt dominum nostrum, si sanctitas sua intellexit de sedente in sede Petri, si c clementissimus dominus noster intellexit de ecclesia Romana, quid aliud dicit, quam quod patrum regule et principum statuta declarant? sancti patres dicunt Romanam ecclesiam non 30 habere maculam nee rugam nee aliquid hujusmodi (was wiederum durch eine Reihe von Nachweisen belegt wird). quare isti blasfemi Christo se opponunt, istos sanctos doctores non recipiunt, non formidant statuta divorum imperatorum, qui in suis codicibus sanotam Romanam ecclesiam fidei matrem et magistram nominant (Belege aus dem Codex civilis) ejusque teneri fidem jubent (desgl. sowie Anfährung Augustins), neod id, quod allegant, quod papa peccare posset et hereticus esse, arguit: in papa non esse fidei magisterium, quia 35 deus dedit ecclesie sue sancte securitatem de malis prepositis, wie weiter im eiazelnen ausgeführt wird. quia summus a deo sacerdos constitutus est, querat ab eo salutem victima, quia omnium pastor, flagitent ab eo oves presidium doctrine, qua ab incursionibus hereticorum teneantur; et fatiscat invidia Romani culminis, recedat ambicio, quia, si dominus noster sanctissimus intellexit de sede aut de se in ea canonice sedente, ewangelice locutus est. et blasfemi ab utero errantes locuti sunt falsa, quiae beatissimum Jeroni- 40 mum nobilissime loqui affirmant '. utinam ejus fidem sequerentur et doctrinam, quam reperient in c. „hec est fides“11 et „quoniam vetus" 2, tune intelligerent e. „omnibus consideratis“13, quod verbis expumanti- bus recitarunt, et sanctum Augustinum, quem allegarunt; scirentque, quid de successore piscatoris et de ejus sede tenendum est; nec Ioquerentur ex proposito falsa, si illum doctorem sequerentur formidantes penam, qua eos dignos esse, quia scisma fecerunt, judicat in c. „non auferamus“ 1. et non sequor aliam 45 doctrinam nisi Jeronimi et aliorum sanctorum tantum doctorum, ab eis hanc divisionem recepi. b) qula — brevitatem obmitto a) folgt durchstricken suum gregem ut sedis apostollce sequatur doctrinam. ist in kleinerer Schrift zwoischen den Zeilen und teilweise om Rande nachgetragen. c) Vorl. hat Ačinea. e) dessè. d) desat. 1 Vgl. Sirach 27, 12. 2 c. 8 D. 79. 3 Vgl. S. 88 Anm. 3. a Anscheinend bezieht sich Carv. hier auf Segovias Traktat v. 23. Aug. 1439 (RTA. 14 nr. 197). 5 Vgl. c. 19 C. 24 q. 1. 6 Pealm 63, 6. 7 Psalm 108, 2. s Vgl. Psalma 77. 30. 9 Auf welche Schrift des Dionysius Areopagita sich 50 Cary, hier bezzcht, ist ungewiß; zgl. Bardenhewer 4, 282 ff. 10 Vgl. nr. 42 art. 5. 11 c. 14 C. 24 q. 1. 12 c. 25 C. 24 q. 1. 13 c. 20 C. 24 q. 1. c. 21 C. 24 q. 1. 14 55
144 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 2 11443 luna 1, debilibus fundamentis eam excusare velle principibus blandiendo satagunt. c. „si duo contra phas" Enda et c. „Frequens“ non faciunt ad casum nostrum nec neutralitatem excusare possunt. bene tamen faciunt Sept.) Basilienses ad unum ea allegare 4: quia in eodem casu loquuntur, fraternizant, et unum intelligit aut glosat et trahitur ad aliud, non loquuntur illa capitula, quando unus pontifex est indubitatus ab eoclesia receptus et alius post se intrudit, iste easus non requirit coneilium, non consilium, non deliberacionem, sed arma etc. loquuntur predicta capitula, quando duo simul eliguntur nec apparet aliquo modo, quis eorum canonice, tunc illa capitula loquuntur, ita glosa dicit in predicto c. „si duo contra phas“. racio quia, quando unus vacante loco Petri aut gradu cathedre sacerdotalis assumitur et ab ecclesia recipitur, uti dominus noster sanctissimus post mortem pie memorie Mortini, quisquis post ficri Romanus pontifex voluerit, ut foris fiat, necesse est; prophanus est, alienus est, quisquis post unum, qui solus esse debet, factus est; jam non 10 secundus ille, sed nullus est. determinata est ergo ista questio per ecclesiam 5 ex doctrina beatissimi Cipriani. jura ergo illa, ut in alio casu loquantur, necesse est. in quantum isti predieti homines dicunt ista duo capitula loqui in uno casu, optime loquuntur. aliquando per malos veritas dieitur. expellite eos, qui irritant 6 vestram majestatem et abscondunt laqueos dicentes „quis videbit eos (Quinta conclusio Basiliensium contra veritatem, quod dominus noster sanctissimus errat dicendo sedem apostolicam esse matrem fidei et magistram.) 15 [5] Erraverunt ab utero, locuti sunt falsa Basilienses, id, quod sanctis litteris ab ipso eterno verbo dictum sanctis revelatum scriptumque legimus, sapere errorem inverecunde garriunt, dicat sanctissimus dominus noster": „os peccatoris et os dolosi super me appertum est“7. monet sanctissimus dominus noster suum gregem, ut sedis apostolice sequatur doetrinam; quamque dominus noster Jhesus Christus fidei 20 matrem et magistram constituit, profecto magisterium et fidei fundamentum in illa sede et in ea sedente Christus non fraudatuss desideriis labiorum suorum posuit cum pro Petro regavit usw. mit Belegen aue der Hl. Schrift und aus Kirchenvätern. quia b ergo ordinatam ecclesiam esse negare sine ipsius veritatis apostolo- rumque et prophetarum offensione non possumus, ut ad unum plurimorum in gradibus diferentium relacio fiat, necesse est, qui Romanus pontifex dicitur; fulget enim hec ordinacio in celo, ostenditur natura, ex- 25 emplificatur in Christi operibus, in divinis legibus precipitur et in toto Christi corpore mistico servatur, que omnia ad longum deducere et theologicam illam Dyonisii inductionem’ propter brevitatem obmitto. ab utero errant et falsa loquuntur, in quantum reprehendunt dominum nostrum, si sanctitas sua intellexit de sedente in sede Petri, si c clementissimus dominus noster intellexit de ecclesia Romana, quid aliud dicit, quam quod patrum regule et principum statuta declarant? sancti patres dicunt Romanam ecclesiam non 30 habere maculam nee rugam nee aliquid hujusmodi (was wiederum durch eine Reihe von Nachweisen belegt wird). quare isti blasfemi Christo se opponunt, istos sanctos doctores non recipiunt, non formidant statuta divorum imperatorum, qui in suis codicibus sanotam Romanam ecclesiam fidei matrem et magistram nominant (Belege aus dem Codex civilis) ejusque teneri fidem jubent (desgl. sowie Anfährung Augustins), neod id, quod allegant, quod papa peccare posset et hereticus esse, arguit: in papa non esse fidei magisterium, quia 35 deus dedit ecclesie sue sancte securitatem de malis prepositis, wie weiter im eiazelnen ausgeführt wird. quia summus a deo sacerdos constitutus est, querat ab eo salutem victima, quia omnium pastor, flagitent ab eo oves presidium doctrine, qua ab incursionibus hereticorum teneantur; et fatiscat invidia Romani culminis, recedat ambicio, quia, si dominus noster sanctissimus intellexit de sede aut de se in ea canonice sedente, ewangelice locutus est. et blasfemi ab utero errantes locuti sunt falsa, quiae beatissimum Jeroni- 40 mum nobilissime loqui affirmant '. utinam ejus fidem sequerentur et doctrinam, quam reperient in c. „hec est fides“11 et „quoniam vetus" 2, tune intelligerent e. „omnibus consideratis“13, quod verbis expumanti- bus recitarunt, et sanctum Augustinum, quem allegarunt; scirentque, quid de successore piscatoris et de ejus sede tenendum est; nec Ioquerentur ex proposito falsa, si illum doctorem sequerentur formidantes penam, qua eos dignos esse, quia scisma fecerunt, judicat in c. „non auferamus“ 1. et non sequor aliam 45 doctrinam nisi Jeronimi et aliorum sanctorum tantum doctorum, ab eis hanc divisionem recepi. b) qula — brevitatem obmitto a) folgt durchstricken suum gregem ut sedis apostollce sequatur doctrinam. ist in kleinerer Schrift zwoischen den Zeilen und teilweise om Rande nachgetragen. c) Vorl. hat Ačinea. e) dessè. d) desat. 1 Vgl. Sirach 27, 12. 2 c. 8 D. 79. 3 Vgl. S. 88 Anm. 3. a Anscheinend bezieht sich Carv. hier auf Segovias Traktat v. 23. Aug. 1439 (RTA. 14 nr. 197). 5 Vgl. c. 19 C. 24 q. 1. 6 Pealm 63, 6. 7 Psalm 108, 2. s Vgl. Psalma 77. 30. 9 Auf welche Schrift des Dionysius Areopagita sich 50 Cary, hier bezzcht, ist ungewiß; zgl. Bardenhewer 4, 282 ff. 10 Vgl. nr. 42 art. 5. 11 c. 14 C. 24 q. 1. 12 c. 25 C. 24 q. 1. 13 c. 20 C. 24 q. 1. c. 21 C. 24 q. 1. 14 55
Strana 145
A. Kirchenfrage 1443: c) Gesandtschaft P. Eugens an kgl. Hof nr. 59. 145 [ô] In ultima resolucione a hereticus dicit dominum nostrum recusare congregare concilium, dominus noster non subterfugit congregare concilium, sed tamquam minister pacis vult illud cum pace et unitate ecclesie congregare, si fugere concilium sua sanctitas intenderet et principibus non " complacere, potuisset respondere, quod érat in concilio, et in quo, ubi talia opera spiritus sanctus operatur etc., in quo loco, scilicet 5 in amplissima eivitate, ubi summa securitas in medio Ytalie maritimis et terrestribus acta c. patuit propterea sanctitas sua multas causas allegare et raciones concludentissimas, propter quas non expediret isto tempore concilium congregare; omnibus tamen non obstantibus sanctitas sua vult serenitatid vestre et principibus complacere, dicit ulterius heretieus, quod s. „Frequens"1 non debet servari in domino nostro; veritatem dicit malus propheta, quia non loquitur in casu nostro c. „Frequens“, ut superius“ ostendi et ulterius clare 10 demonstro, quia illud c. „Frequens“ habet locum, quando ecclesia dubitare potest sive dubitat, ubi apo- stolica sedes sit, quod in casu nostro non est; nam si queratur ab Orientalibus, dicent pro certo: apud sanctissimum dominum nostrum ; si a regibus et prelatis Christianitatis, Francie Ispanie Anglie, a principibus Germanie et Ytalie, idem quod Orientales respondebunt, quia omnes prohibuerunt et protestati sunts, ne contra dominum nostrum sanctissimum procederetur, et saltim in eo casu noluerunte ibi representari. 15 certa ergo est tota ecclesia de justicia domini nostri et quod Basilienses tota ecclesia contradicente propha- naverunt Amedeum; quod ergo dubium habet ecclesia, propter quod debet congregari, quia ille actus non potest dici aynodalis, quem non admisit apostolica sedes, ymmo eum tota ecclesia contradixit, et si ibi magna hominum cujuscumque auctoritatis multitudo fuisset maxime, ubi pauci perfidi desperati et de austoritati manserunt, ubi eoiam canonica proccesit translacio? Das Folgende wendel sich dann gegen die 20 von den Baselern geilbte mißbräuchliche Anwendung des Dekrets „Frequens“. et dominus noster sanctis- simus regulam swangelicam servavit, monuit Basilienses et post adhibuit reges et prelatos, ymme totam ecclesiam; quos quia non audiverunt, publice eos condempnavit. (43 Ende Sept. (Hic ponitur effectualis responsio et declaratur pia intencio domini nostri.) Abicientes “ vaniloquia et stulta verba Basiliensium suscipite verbum summi pontificis, quod ad 25 panem et unitatem eeclesie tendit 1 et ad vestri desiderii execucionem! habet vestra peticio, quod sanctissi- mus dominus noster „votum suum conferat ad alterius ab omnibus indubitati concilii convocacionem in loco grato vestreg celsitudini et suis principibus electoribus“. et in peticione dicitur ,modis congruis“; pro parte sanctissimi domini nostri fuit ab oratoribus vestrish et principum petitum', an per hoc verbum ,in loco regi et principibus grato“ excludatur aliorum principum gratitudo? et respondit magnificus dominus Gaspar: 30 immo domini nostri desiderant et cordialiter petunt, ut dominus noster contemplacionc regie majestatis principumque suorum electorum ad id gratitudinem suam impartiri dignetur reges principesque omnes et singulos devotos suis persuasionibus et motivis notabilibus paterno more inducendo i, quatenus ad locum talem pro unione ecclesie zeintegranda, qua nil sanctius fieri poterat, se conferant etc. dominus noster, ut morem gerat vestrek regie magestati principibusque suis, vult ex omni nacione ad urbem Romanam ad 35 atrium Lateranense convocare prelatos, qui conseii! desiderii regum et principum et aliorum prelatorum cum cademm majestate et dictis principibusn conferant et avisent id, qued paci ecclesie conveniat tam circa concilii alterius convocacionem quam circa locum, ubi concilium convocari debet, idque sua sanctitas execucioni mandabit, quod inibi eonvenientes sunserint; et iste est congruus modus et conveniens peticioni vestre" et principum, in quantum modis congruis abomnibus indubitati conciliidesideratis ? convocacionem. 40 si q alium modum habetisr magis congruum, detis illum, quia vestri oratores super hoe instanter sepe requisiti nullum modum dederunt, rebus sie se Labentibus, prout sunt, nécesse est, ut ista preavisacio fiat, si, ut ad concilium ab omnibus indubitatum deveniaturs, optatis. non latet vestramt majestatem et principes, quod oratores Chrirtianissimi regis Francie dixerunt in " dieta Maguntinensi“, quod concilium 45 50 a) am Rands Contra ultimam resolutionem. b) flbergerchriben. c) deegl., Eesart zweijeihajt. di serenitari vestre ilber durchetrickenem regi. e) verbessert aua vol. f) verbessert aus intendit, g) v. cels. iher durch- strichenem regi Romanorum. h) ier durchstrichenem regis. I) am Rande domino nostro lupomnt honus noc inducendi princlpes alios; quid fanere sanctitas sua non putest allo comodiori modo, quia per hoc redit se gratum eis, conplacebuntque sanctitati sue facilius quam si prius capteneret [Forl. copt.] et posr eorum ln hae re gratitudinem procuraret. k) nostre 1s0 Vorl.1 — mag. Iso) verbeasert aux domino uostro regl, 1) e., Vorl. concli. m) ead.m. et Mherneschrieben. n)em. Vorl. principus. 0) vestre et am Rande brigefilgt. p) porbestent aur desiderant. O folgt durchstrichen principes. r) verbeseart aue habent, ebenso folcendes detis aus dent und vestri aus sul. al jolgt durchetrichen princlpes isti; optatis verbeetart aus optant. t) em., Vorf. vestra majestate st am Rande mit Verweirunqszzichen. u) stalt durolstrickenem et. 1 Vgl. S. 88 Anm. 3. 2 Vgl. art. 4. 3 Vgl. Hefele 7, 779 und 791. 4 Diesem Artikel entspricht, was Carvajal auf dem Aschaffenburger Provinzialkonzil auegeführt hatte (zgl. S. 121 und ur. 88a). Unsere Varianten zeigen noch oo die Spuren der Umarbeitung jener zuerst in Aschaften- 55 burg gehaltenen Rede in die oben wiedergegehene An- sprache an den König. 5 Vgl. nr. 25 art. 4. * Ein solcher Antrag auf dem Mainzer Kongreß 1439 ist im Wortlaut nicht überlieferl: vgl. aber RTA. 14, 68 Z. 7 wnd 186, 35 f. Deutsche Rolchstags-Akten XVII. 10
A. Kirchenfrage 1443: c) Gesandtschaft P. Eugens an kgl. Hof nr. 59. 145 [ô] In ultima resolucione a hereticus dicit dominum nostrum recusare congregare concilium, dominus noster non subterfugit congregare concilium, sed tamquam minister pacis vult illud cum pace et unitate ecclesie congregare, si fugere concilium sua sanctitas intenderet et principibus non " complacere, potuisset respondere, quod érat in concilio, et in quo, ubi talia opera spiritus sanctus operatur etc., in quo loco, scilicet 5 in amplissima eivitate, ubi summa securitas in medio Ytalie maritimis et terrestribus acta c. patuit propterea sanctitas sua multas causas allegare et raciones concludentissimas, propter quas non expediret isto tempore concilium congregare; omnibus tamen non obstantibus sanctitas sua vult serenitatid vestre et principibus complacere, dicit ulterius heretieus, quod s. „Frequens"1 non debet servari in domino nostro; veritatem dicit malus propheta, quia non loquitur in casu nostro c. „Frequens“, ut superius“ ostendi et ulterius clare 10 demonstro, quia illud c. „Frequens“ habet locum, quando ecclesia dubitare potest sive dubitat, ubi apo- stolica sedes sit, quod in casu nostro non est; nam si queratur ab Orientalibus, dicent pro certo: apud sanctissimum dominum nostrum ; si a regibus et prelatis Christianitatis, Francie Ispanie Anglie, a principibus Germanie et Ytalie, idem quod Orientales respondebunt, quia omnes prohibuerunt et protestati sunts, ne contra dominum nostrum sanctissimum procederetur, et saltim in eo casu noluerunte ibi representari. 15 certa ergo est tota ecclesia de justicia domini nostri et quod Basilienses tota ecclesia contradicente propha- naverunt Amedeum; quod ergo dubium habet ecclesia, propter quod debet congregari, quia ille actus non potest dici aynodalis, quem non admisit apostolica sedes, ymmo eum tota ecclesia contradixit, et si ibi magna hominum cujuscumque auctoritatis multitudo fuisset maxime, ubi pauci perfidi desperati et de austoritati manserunt, ubi eoiam canonica proccesit translacio? Das Folgende wendel sich dann gegen die 20 von den Baselern geilbte mißbräuchliche Anwendung des Dekrets „Frequens“. et dominus noster sanctis- simus regulam swangelicam servavit, monuit Basilienses et post adhibuit reges et prelatos, ymme totam ecclesiam; quos quia non audiverunt, publice eos condempnavit. (43 Ende Sept. (Hic ponitur effectualis responsio et declaratur pia intencio domini nostri.) Abicientes “ vaniloquia et stulta verba Basiliensium suscipite verbum summi pontificis, quod ad 25 panem et unitatem eeclesie tendit 1 et ad vestri desiderii execucionem! habet vestra peticio, quod sanctissi- mus dominus noster „votum suum conferat ad alterius ab omnibus indubitati concilii convocacionem in loco grato vestreg celsitudini et suis principibus electoribus“. et in peticione dicitur ,modis congruis“; pro parte sanctissimi domini nostri fuit ab oratoribus vestrish et principum petitum', an per hoc verbum ,in loco regi et principibus grato“ excludatur aliorum principum gratitudo? et respondit magnificus dominus Gaspar: 30 immo domini nostri desiderant et cordialiter petunt, ut dominus noster contemplacionc regie majestatis principumque suorum electorum ad id gratitudinem suam impartiri dignetur reges principesque omnes et singulos devotos suis persuasionibus et motivis notabilibus paterno more inducendo i, quatenus ad locum talem pro unione ecclesie zeintegranda, qua nil sanctius fieri poterat, se conferant etc. dominus noster, ut morem gerat vestrek regie magestati principibusque suis, vult ex omni nacione ad urbem Romanam ad 35 atrium Lateranense convocare prelatos, qui conseii! desiderii regum et principum et aliorum prelatorum cum cademm majestate et dictis principibusn conferant et avisent id, qued paci ecclesie conveniat tam circa concilii alterius convocacionem quam circa locum, ubi concilium convocari debet, idque sua sanctitas execucioni mandabit, quod inibi eonvenientes sunserint; et iste est congruus modus et conveniens peticioni vestre" et principum, in quantum modis congruis abomnibus indubitati conciliidesideratis ? convocacionem. 40 si q alium modum habetisr magis congruum, detis illum, quia vestri oratores super hoe instanter sepe requisiti nullum modum dederunt, rebus sie se Labentibus, prout sunt, nécesse est, ut ista preavisacio fiat, si, ut ad concilium ab omnibus indubitatum deveniaturs, optatis. non latet vestramt majestatem et principes, quod oratores Chrirtianissimi regis Francie dixerunt in " dieta Maguntinensi“, quod concilium 45 50 a) am Rands Contra ultimam resolutionem. b) flbergerchriben. c) deegl., Eesart zweijeihajt. di serenitari vestre ilber durchetrickenem regi. e) verbessert aua vol. f) verbessert aus intendit, g) v. cels. iher durch- strichenem regi Romanorum. h) ier durchstrichenem regis. I) am Rande domino nostro lupomnt honus noc inducendi princlpes alios; quid fanere sanctitas sua non putest allo comodiori modo, quia per hoc redit se gratum eis, conplacebuntque sanctitati sue facilius quam si prius capteneret [Forl. copt.] et posr eorum ln hae re gratitudinem procuraret. k) nostre 1s0 Vorl.1 — mag. Iso) verbeasert aux domino uostro regl, 1) e., Vorl. concli. m) ead.m. et Mherneschrieben. n)em. Vorl. principus. 0) vestre et am Rande brigefilgt. p) porbestent aur desiderant. O folgt durchstrichen principes. r) verbeseart aue habent, ebenso folcendes detis aus dent und vestri aus sul. al jolgt durchetrichen princlpes isti; optatis verbeetart aus optant. t) em., Vorf. vestra majestate st am Rande mit Verweirunqszzichen. u) stalt durolstrickenem et. 1 Vgl. S. 88 Anm. 3. 2 Vgl. art. 4. 3 Vgl. Hefele 7, 779 und 791. 4 Diesem Artikel entspricht, was Carvajal auf dem Aschaffenburger Provinzialkonzil auegeführt hatte (zgl. S. 121 und ur. 88a). Unsere Varianten zeigen noch oo die Spuren der Umarbeitung jener zuerst in Aschaften- 55 burg gehaltenen Rede in die oben wiedergegehene An- sprache an den König. 5 Vgl. nr. 25 art. 4. * Ein solcher Antrag auf dem Mainzer Kongreß 1439 ist im Wortlaut nicht überlieferl: vgl. aber RTA. 14, 68 Z. 7 wnd 186, 35 f. Deutsche Rolchstags-Akten XVII. 10
Strana 146
146 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 11443 celebrari debeat in Galia; et hoc idem serenissimus rex magna cum instancia petit a domino nostrol. oratores Ende regis Anglie Christianissimi in Francfordia avisarunt et protestati sunt2, ut de alterius concili convocacione Sept.] non tractetur, donec consensus omnium regum et principum super loco, ubi celebrari debet, concurrat, dicentes Anglie posse comode celebrari. alii reges desiderant aliaà nimium a vestris desiderits remota, in ist is diversitatibus necesse est istam preavisacionem fieri, et qui eam non admittit, non videtur desiderare in- dubitatum ab omnibus concilium, suscipite domini nostri responsum et habebitis concilium auctoritate apostolica stabilitum et universali consensu approbatum, et merito tune ut sancta quatuor ewangelia venerabitur; nee potest dominus noster nec debet sine ista preavisacione concilium dare nec ante eam locum aliquem de per vosb nominatis acceptare, si memores sunt principes electores: Grecis in Ferraria stantibus vivente gloriose memorie rege Roberto“ cum eodem rege eandem peticionem per suos oratores, scilicet non 10 inferiores istis, quos ultimo miserunt, proposuerunt, ut dominus noster pro unitate conscrvanda unum alium locum acceptaret pro concilio etc. et quamquam dominus noster evidentissimas raciones irrefragabilesque et causas justas haberet, quibus inhumanitatem peticionis illius poterat ostendere, ex en maxime, quia venerant Greci in magna multitudine, quidam nimium senes alii infirmi, qui vix navigio ad dictum locum accedere po- tuerunt, ad alium loeum duci per terram non poterant sine eorum periculo vite aut infirmitatis et sine magnis 15 expensis et laboribus tam Grecorum ipsonum quam Latinorum, ut in translacione necessitate pestis urgenti ad Florentinam civitatem propinquam conspeximus. nichilominus id responsum dedit4, quod oratores prefati dandum suaserunt, scilicet quod mitteret sanctitas sua legatum ad Norumbergam cum potestate acceptandi unum locum de nominatis per prineipes pro concilio convocando congregandoque; et sanctissimus dominus noster ex magna dilectione, quam habet ad istam nacionem, non eurando alios reges et principes Christianita- 20 tis avisare, misit reverendissimum in Christo patrem dominum cardinalem ' sancte Cruciseum magna comitiva episcoporum et doctorum et cum plena potestate etc. et quamquam dictum fuisset domino nostro et firmiter affirmatum, quod in dieto loco convenire principes deberent, hoe factum non est; miserunt tantum suns oratores, qui certa loca nominarunt pro concilio, de quibus unum elogit dictus dominus legatus; nec ulterius principes predicti curarunt illam rem prosequid, reditque eum magna confusione legatus prefatus, qui omnia, 25 que principes petierunt, acceptavit et cum plena domini nostri potestate execucioni dare erat paratus, nee ex sua humilitate et dilectione, quam ostendit ad istos principes, pre ceteris in omnibus eis morem gerendo aliud seeutum est quam scisma, promiserante tamen inter seque conçordaverant assistere domino nostro principes prefati, si desideriis suis condescenderet; quod an fecerint, vestram serenitatem non latet; vos tamen facturos, sua beatitudo semper sperat attento maxime, quod Basitienses nec audire nec vestris 30 desideriis condescendere curarunt, et forte alii principes non sine displicencia hoe sustulerunt, quod eis contemptis in tantum vestris detulit desideriis. ne ergo iterum sanctitati sue! simile contingat, et ne alii principes et prelati alia et alia desideria habentes de hoc causentur, necesse est et congruens est, ut pre- avisacio predicta procedat, ut id, quod universis approbantibus sua sanctitas decreverit, inconeusse teneatur, ne sit in alicujus potestate resilire. decet illam sanctam sedem studere, ut. que decreverit, ludibrio non 35 habeantur, nee eadem quibusdam complacendo alios contempnat precipiente veritates: „ne contempnatis imum de pusillis“, muito minus reges et principes, membra ecclesie honorabilia. est iste modus congruen- tissimus ad inducendum principes predictos ad gratitudinem vestram. si concilium pro pace ecelesie deside- ratis, necesse est, ut ista preavisacin precedat, ubi inter cetera modus procedendi in concilio detur, nam si de mudo, quo procedendum est, non providetur, in potestate erit ejus, qui multitudinem quorumcumque 40 eciam temerariorum habuerit, regere t concilium et de eoclesia ordinare, „eritque novissimus error pejor priore"7. ut hee omnia dous sua pictate in melius vertat, ut illa preavisacio fiat, est necesse, et qui istum modum non laudat et istud domini nostri responsum non recipit, pro certo ostendit non desiderare nec velle ecclesie pacem. est ergo ista sanctissimi domini nostri pia et sancta intencio, ut Rome convencio prelatorum fiat pro una preavisacione preambula ad concilium in alio lucp celebrandum, si sic snaserint, qui inibi 45 convenerint. Romam elegit sua sanctitas veterem illam ; intelligite: omnium urbium ampliissimam imperii, capud legum et omnis civilitatis morumqueh matrem pro habende communi consensu elegit, almam Urbem, patriam communem, cujus pro rebus gerendis commoditas eterneque landes commendacione, quia notissime sunt, non indigent; attenuarent eas jejuna dicta mea pocius quam explicarent, loquorque Romano i principi, 5 1) em. Forl. HOR- c) 1M Rrande Grigeix. 1) FErOBEIEH TuE a111. (1) folt durchairichen et sie illusum est 50 domino nostro, dafür am Rands reditqne — erat paratns. e) promtserant — eondescendere curarunt. am Rende mit Verwritungszeichen. 1) folgt durchstriche illuditur. g) cerbestert aus cogere. h) wer- bessert aus morisque. 11 Rom, principi verbessert aus Romants princlplous. 1 In der Versammlung zu Bourges im Ang. und Sept. 1440, vgl. Beaucourt 3, 373. 2 Fgl. RTA. 16 nr. 215, bes. drt. 5, worin aller- dings von einer Berufung des (dritten) Konzils nach England nichts gesagt wird. Sollte dies schon bei der ersten, nicht iberlieferten Ansprache der Geaandten (vgl. ebenda 249 Z. 22 f.) gescheken sein? à Gemeint ist Kg. Albrecht; zu der hier erwdhaten 77 Gesandtschaft vgl. Hefele 7, 772, Pickert N. 66 u. 73 55 R. RTA. 13, 46. * Vgl. Buchmann S. 33. 5 Vgl. RTA. 13 nr. 386. Matth. 18, 10. Matth. 27, 64. 8 do
146 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 11443 celebrari debeat in Galia; et hoc idem serenissimus rex magna cum instancia petit a domino nostrol. oratores Ende regis Anglie Christianissimi in Francfordia avisarunt et protestati sunt2, ut de alterius concili convocacione Sept.] non tractetur, donec consensus omnium regum et principum super loco, ubi celebrari debet, concurrat, dicentes Anglie posse comode celebrari. alii reges desiderant aliaà nimium a vestris desiderits remota, in ist is diversitatibus necesse est istam preavisacionem fieri, et qui eam non admittit, non videtur desiderare in- dubitatum ab omnibus concilium, suscipite domini nostri responsum et habebitis concilium auctoritate apostolica stabilitum et universali consensu approbatum, et merito tune ut sancta quatuor ewangelia venerabitur; nee potest dominus noster nec debet sine ista preavisacione concilium dare nec ante eam locum aliquem de per vosb nominatis acceptare, si memores sunt principes electores: Grecis in Ferraria stantibus vivente gloriose memorie rege Roberto“ cum eodem rege eandem peticionem per suos oratores, scilicet non 10 inferiores istis, quos ultimo miserunt, proposuerunt, ut dominus noster pro unitate conscrvanda unum alium locum acceptaret pro concilio etc. et quamquam dominus noster evidentissimas raciones irrefragabilesque et causas justas haberet, quibus inhumanitatem peticionis illius poterat ostendere, ex en maxime, quia venerant Greci in magna multitudine, quidam nimium senes alii infirmi, qui vix navigio ad dictum locum accedere po- tuerunt, ad alium loeum duci per terram non poterant sine eorum periculo vite aut infirmitatis et sine magnis 15 expensis et laboribus tam Grecorum ipsonum quam Latinorum, ut in translacione necessitate pestis urgenti ad Florentinam civitatem propinquam conspeximus. nichilominus id responsum dedit4, quod oratores prefati dandum suaserunt, scilicet quod mitteret sanctitas sua legatum ad Norumbergam cum potestate acceptandi unum locum de nominatis per prineipes pro concilio convocando congregandoque; et sanctissimus dominus noster ex magna dilectione, quam habet ad istam nacionem, non eurando alios reges et principes Christianita- 20 tis avisare, misit reverendissimum in Christo patrem dominum cardinalem ' sancte Cruciseum magna comitiva episcoporum et doctorum et cum plena potestate etc. et quamquam dictum fuisset domino nostro et firmiter affirmatum, quod in dieto loco convenire principes deberent, hoe factum non est; miserunt tantum suns oratores, qui certa loca nominarunt pro concilio, de quibus unum elogit dictus dominus legatus; nec ulterius principes predicti curarunt illam rem prosequid, reditque eum magna confusione legatus prefatus, qui omnia, 25 que principes petierunt, acceptavit et cum plena domini nostri potestate execucioni dare erat paratus, nee ex sua humilitate et dilectione, quam ostendit ad istos principes, pre ceteris in omnibus eis morem gerendo aliud seeutum est quam scisma, promiserante tamen inter seque conçordaverant assistere domino nostro principes prefati, si desideriis suis condescenderet; quod an fecerint, vestram serenitatem non latet; vos tamen facturos, sua beatitudo semper sperat attento maxime, quod Basitienses nec audire nec vestris 30 desideriis condescendere curarunt, et forte alii principes non sine displicencia hoe sustulerunt, quod eis contemptis in tantum vestris detulit desideriis. ne ergo iterum sanctitati sue! simile contingat, et ne alii principes et prelati alia et alia desideria habentes de hoc causentur, necesse est et congruens est, ut pre- avisacio predicta procedat, ut id, quod universis approbantibus sua sanctitas decreverit, inconeusse teneatur, ne sit in alicujus potestate resilire. decet illam sanctam sedem studere, ut. que decreverit, ludibrio non 35 habeantur, nee eadem quibusdam complacendo alios contempnat precipiente veritates: „ne contempnatis imum de pusillis“, muito minus reges et principes, membra ecclesie honorabilia. est iste modus congruen- tissimus ad inducendum principes predictos ad gratitudinem vestram. si concilium pro pace ecelesie deside- ratis, necesse est, ut ista preavisacin precedat, ubi inter cetera modus procedendi in concilio detur, nam si de mudo, quo procedendum est, non providetur, in potestate erit ejus, qui multitudinem quorumcumque 40 eciam temerariorum habuerit, regere t concilium et de eoclesia ordinare, „eritque novissimus error pejor priore"7. ut hee omnia dous sua pictate in melius vertat, ut illa preavisacio fiat, est necesse, et qui istum modum non laudat et istud domini nostri responsum non recipit, pro certo ostendit non desiderare nec velle ecclesie pacem. est ergo ista sanctissimi domini nostri pia et sancta intencio, ut Rome convencio prelatorum fiat pro una preavisacione preambula ad concilium in alio lucp celebrandum, si sic snaserint, qui inibi 45 convenerint. Romam elegit sua sanctitas veterem illam ; intelligite: omnium urbium ampliissimam imperii, capud legum et omnis civilitatis morumqueh matrem pro habende communi consensu elegit, almam Urbem, patriam communem, cujus pro rebus gerendis commoditas eterneque landes commendacione, quia notissime sunt, non indigent; attenuarent eas jejuna dicta mea pocius quam explicarent, loquorque Romano i principi, 5 1) em. Forl. HOR- c) 1M Rrande Grigeix. 1) FErOBEIEH TuE a111. (1) folt durchairichen et sie illusum est 50 domino nostro, dafür am Rands reditqne — erat paratns. e) promtserant — eondescendere curarunt. am Rende mit Verwritungszeichen. 1) folgt durchstriche illuditur. g) cerbestert aus cogere. h) wer- bessert aus morisque. 11 Rom, principi verbessert aus Romants princlplous. 1 In der Versammlung zu Bourges im Ang. und Sept. 1440, vgl. Beaucourt 3, 373. 2 Fgl. RTA. 16 nr. 215, bes. drt. 5, worin aller- dings von einer Berufung des (dritten) Konzils nach England nichts gesagt wird. Sollte dies schon bei der ersten, nicht iberlieferten Ansprache der Geaandten (vgl. ebenda 249 Z. 22 f.) gescheken sein? à Gemeint ist Kg. Albrecht; zu der hier erwdhaten 77 Gesandtschaft vgl. Hefele 7, 772, Pickert N. 66 u. 73 55 R. RTA. 13, 46. * Vgl. Buchmann S. 33. 5 Vgl. RTA. 13 nr. 386. Matth. 18, 10. Matth. 27, 64. 8 do
Strana 147
A. Kirchenfrage 1443: e) Gesandtschaft P. Eugens an kgl. Hof nr. 59. 147 qui Rome illius nomen defendendum suscepit“ pariter et ampliandum, eujus nominis excellencia aliis prin- cipibus et orbi prelatis b prospicitur. quisquis sacerdotalem pariter et regiam civitatem pro rebus agendis pre omnibus accomodam non acceptat, nominis Romani pariter et imperii inimicum se ostendit ofert preterea. sanctitas sua omnem securitatem per Ytaliam, que eum pace loquor, de facili in Almania dari non potest, 5 dabitque fortilicia Urbis in manibus eorum, quibus merito sit confidendum, et omnia, que huic rei convenient, sua sanctitas facere curabit, non fugit dominus noster concilia, non querit subterfugia, ut garriunt here- tioi, sed querit pacem et tamquam pastor bonus querit concilium in unitate, isti mercenarii, filii luciferi, non curant, quod mundus dividatur, quod ignis jam per eos in ecclesia incensus propagaretur. abicientes! ergo omnem habundanciam malicie eorum, suscipite responsum domini nostri, quod tendit ad salutem 10 animarum vestrarum et ad unitatis ecclesie conservacionem. 18] Sid qua tamen sunt in prefato responso, que animum vestrum exasperare videantur, turbari non debetis. qualitatem negooii diligenter pensate et, si alia via est modusque congruencior au id, quod deside- ratis, veniendum, notificate sanotissimo domino nostro; qui curabit screnitati vestre, quantum eum deo poterit et pace ecclesie, complacere; eritque hoe studium suum, si Rome prelati conveniant, ut ad id eos 15 inducat, quod vestra serenitas desiderat. [243 Ends Sept.I [Es folgt heer in der Vorlage nach burzem Zwischenraum die Resolution Cartjals, unsere nr. 45; dann wiird die Niederschrift der Rede von einer anderen Hand fortgesetzt:] [9] Et si quispiam omnia sanctissimi domini nostri facia sine passione pensaret, nunquam Romanorum pontificum aliquem tam pie tamquam humiliter egisse reperirete, sicut cum istis principibus egit sua bea- 20 titudo. legantur responsa Ferrarie2 et Florencie' data oratoribus principum, in quibus non est nisi caritas et humilitas, unitatis conservacio; in responso Basiliensium non est nisi illa luciferi cogitacio. habet peticio principum, ut fiat concilium indubitatum pro pace ecclesie; Ferarief obtulits libere in Allamania eoneilium et se purgare coram principibus; mode non potest ita libere respondere, quia reges" aliud peciit; set dicit dominus noster,quod vult facere de consensu ecclesie unitatis conservacionem. sperat sanetissimus dominu 26 noster, quod vestra majestas et principes Germanie considerabitis et justiciam et humilitatem sue sancti- tatis, voletisque esse participes opcrum, que spiritus sanctus operatus est in ecclesia, laborante in hoc fideliter sanctitate sua, aliorumque, in quibus fidelissime agit, ostendetisque mundo: id, quod Basilee factum est, contra vestra desideria faetum, quod si hucusque distulistis, bona intencione factum credit sua beatitudo. [1o] Basilienses dieunt in responso: detur obediencia etc. que dari non potest, nisi recedatis ab eo, quem tota ecclesia tenet veneraturque pro papa, uti est. nichil cogitant, nisi ut efficiantur similes altissimo in terris et vos scismaticl a tota ecclesia, et cum superbia dieunt: nostra auctoritate nos transferemus. petitur, ut de locis certis unus eligatur etc. ipsi respondent totum oppositum, quod ipsi nominabunt loca, de quibus rex eligat, pro certo, si principes, quus deus dedit ad vindictam malorum, pati volent. istam superbiam deus 35 vindicabit per se et exaltabit mansuetudinem domini nostri sanetissimi. considerate, quomodo Basilienses senciunt de conciliis; quid eredunt de suis prophanacionibus? profanaverunt Amedeum et eum Romanum pontificem predicant, et, quod ab omnibus ut talis sit nominandus venerandusque, pro fidei articulo dicunt; ipsi tamen non tenent eum pro tali, ut ex suo responso colligitur, capitulum „Froquene“ disponit, quod loci electio pro futuro concilio eciam sedente concilio ad papam speotat de consilio conciliih; si isti perfidi cre- 40 derent Amedeum papam, dicerent in responso, quod ipse eis consencientibus eligeret; quod cum factum non sit, altarum duorum est: vel quod eum papam non reputant, vel quod in capitulo „Frequens“ statuitur, non subsistere credunt. predicatores contrariorum, qui cogitant menciendo et conplacendo prevalere in desideriis suis juvante temporum malicia, quod deus in i melius vertet, qui „humilia respicit ot alta“, hoc est superbiam et practicas Amedei, qui pecuniis et filiarum matrimoniis' vult Petri sedem usurpare, „ak 5 45 longe agnoscit“ 30 11d4. Ende Sept.) 50 n) mrhnatejí ana suscepistis. b) prélatis prospicitur filr durchstrichener prelatl prospiciuntur glorlamque. c) um Rande mil Varweisyogrmčchan. d) dieser Arl irt von underer Hand auf 1ol. 11ea geschrieben. e) em. Vori. reperieret. f) Fer. — pecilt set am Ronde mit Verunisungszeicken, uon gleicher Hand win rinige Zusdtze und Verbesrerwngen in ersren Teil der Traktates; von ihr slammt der als ur. 88 a von uns ge- gebene Nacherug. g1 em., Vort. otulit. h) em.. Vorl. encill. i) in —vertat am Rande mit Vermeisungt- zeirken. k)a — agnoscit rugeftigt. 55 Vgl. Jac. 1, 21. Vgl. RTA. 13 nrr. 172-174. Unsere nr. 29. “ Wohl die Könige van Frankreich u. Aragon. Vgl. die Verhandlungen in Lausanne (nrr. 50 „ bis 54)/, die also dem Carv. schon bekannt zu sein ocheinen, wie überhaupt dis ganze Rede große Ver- trauthei auck mit den geheimeren Forgängen von damale verrät. o Psalm 137, 6.
A. Kirchenfrage 1443: e) Gesandtschaft P. Eugens an kgl. Hof nr. 59. 147 qui Rome illius nomen defendendum suscepit“ pariter et ampliandum, eujus nominis excellencia aliis prin- cipibus et orbi prelatis b prospicitur. quisquis sacerdotalem pariter et regiam civitatem pro rebus agendis pre omnibus accomodam non acceptat, nominis Romani pariter et imperii inimicum se ostendit ofert preterea. sanctitas sua omnem securitatem per Ytaliam, que eum pace loquor, de facili in Almania dari non potest, 5 dabitque fortilicia Urbis in manibus eorum, quibus merito sit confidendum, et omnia, que huic rei convenient, sua sanctitas facere curabit, non fugit dominus noster concilia, non querit subterfugia, ut garriunt here- tioi, sed querit pacem et tamquam pastor bonus querit concilium in unitate, isti mercenarii, filii luciferi, non curant, quod mundus dividatur, quod ignis jam per eos in ecclesia incensus propagaretur. abicientes! ergo omnem habundanciam malicie eorum, suscipite responsum domini nostri, quod tendit ad salutem 10 animarum vestrarum et ad unitatis ecclesie conservacionem. 18] Sid qua tamen sunt in prefato responso, que animum vestrum exasperare videantur, turbari non debetis. qualitatem negooii diligenter pensate et, si alia via est modusque congruencior au id, quod deside- ratis, veniendum, notificate sanotissimo domino nostro; qui curabit screnitati vestre, quantum eum deo poterit et pace ecclesie, complacere; eritque hoe studium suum, si Rome prelati conveniant, ut ad id eos 15 inducat, quod vestra serenitas desiderat. [243 Ends Sept.I [Es folgt heer in der Vorlage nach burzem Zwischenraum die Resolution Cartjals, unsere nr. 45; dann wiird die Niederschrift der Rede von einer anderen Hand fortgesetzt:] [9] Et si quispiam omnia sanctissimi domini nostri facia sine passione pensaret, nunquam Romanorum pontificum aliquem tam pie tamquam humiliter egisse reperirete, sicut cum istis principibus egit sua bea- 20 titudo. legantur responsa Ferrarie2 et Florencie' data oratoribus principum, in quibus non est nisi caritas et humilitas, unitatis conservacio; in responso Basiliensium non est nisi illa luciferi cogitacio. habet peticio principum, ut fiat concilium indubitatum pro pace ecclesie; Ferarief obtulits libere in Allamania eoneilium et se purgare coram principibus; mode non potest ita libere respondere, quia reges" aliud peciit; set dicit dominus noster,quod vult facere de consensu ecclesie unitatis conservacionem. sperat sanetissimus dominu 26 noster, quod vestra majestas et principes Germanie considerabitis et justiciam et humilitatem sue sancti- tatis, voletisque esse participes opcrum, que spiritus sanctus operatus est in ecclesia, laborante in hoc fideliter sanctitate sua, aliorumque, in quibus fidelissime agit, ostendetisque mundo: id, quod Basilee factum est, contra vestra desideria faetum, quod si hucusque distulistis, bona intencione factum credit sua beatitudo. [1o] Basilienses dieunt in responso: detur obediencia etc. que dari non potest, nisi recedatis ab eo, quem tota ecclesia tenet veneraturque pro papa, uti est. nichil cogitant, nisi ut efficiantur similes altissimo in terris et vos scismaticl a tota ecclesia, et cum superbia dieunt: nostra auctoritate nos transferemus. petitur, ut de locis certis unus eligatur etc. ipsi respondent totum oppositum, quod ipsi nominabunt loca, de quibus rex eligat, pro certo, si principes, quus deus dedit ad vindictam malorum, pati volent. istam superbiam deus 35 vindicabit per se et exaltabit mansuetudinem domini nostri sanetissimi. considerate, quomodo Basilienses senciunt de conciliis; quid eredunt de suis prophanacionibus? profanaverunt Amedeum et eum Romanum pontificem predicant, et, quod ab omnibus ut talis sit nominandus venerandusque, pro fidei articulo dicunt; ipsi tamen non tenent eum pro tali, ut ex suo responso colligitur, capitulum „Froquene“ disponit, quod loci electio pro futuro concilio eciam sedente concilio ad papam speotat de consilio conciliih; si isti perfidi cre- 40 derent Amedeum papam, dicerent in responso, quod ipse eis consencientibus eligeret; quod cum factum non sit, altarum duorum est: vel quod eum papam non reputant, vel quod in capitulo „Frequens“ statuitur, non subsistere credunt. predicatores contrariorum, qui cogitant menciendo et conplacendo prevalere in desideriis suis juvante temporum malicia, quod deus in i melius vertet, qui „humilia respicit ot alta“, hoc est superbiam et practicas Amedei, qui pecuniis et filiarum matrimoniis' vult Petri sedem usurpare, „ak 5 45 longe agnoscit“ 30 11d4. Ende Sept.) 50 n) mrhnatejí ana suscepistis. b) prélatis prospicitur filr durchstrichener prelatl prospiciuntur glorlamque. c) um Rande mil Varweisyogrmčchan. d) dieser Arl irt von underer Hand auf 1ol. 11ea geschrieben. e) em. Vori. reperieret. f) Fer. — pecilt set am Ronde mit Verunisungszeicken, uon gleicher Hand win rinige Zusdtze und Verbesrerwngen in ersren Teil der Traktates; von ihr slammt der als ur. 88 a von uns ge- gebene Nacherug. g1 em., Vort. otulit. h) em.. Vorl. encill. i) in —vertat am Rande mit Vermeisungt- zeirken. k)a — agnoscit rugeftigt. 55 Vgl. Jac. 1, 21. Vgl. RTA. 13 nrr. 172-174. Unsere nr. 29. “ Wohl die Könige van Frankreich u. Aragon. Vgl. die Verhandlungen in Lausanne (nrr. 50 „ bis 54)/, die also dem Carv. schon bekannt zu sein ocheinen, wie überhaupt dis ganze Rede große Ver- trauthei auck mit den geheimeren Forgängen von damale verrät. o Psalm 137, 6.
Strana 148
148 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. B. Vorbereitungen des Königs für ein drittes Konzil Juli 1443. a) Ausschreiben nr. 60—66. 14d3 Juní 1 60. Kg. Friedrich an die Könige der Christenheit (einzeln) Ankündigung des nach Nürnberg ausgeschriebenen Martini-Tages zur Beratung eines neuen Konzils: Aufforderung zur Beschickung dieses Konzils und zu persönlicher Stellungnahme. 1443 Juni I Wien. s An Kg. Karl von Frankreich: A aus Paris Bibl. Nat. Fonds latin 12532 fol. 153a-154a cop. mb. et ch. saec. 15. Uberschrift Nota, quod anno domini 1443 prima mensis junii Frederieus tercius Romanorum rex ad tollendum scisma exortum deputavit dietam esse in Nuren- berga, ubi vult assignare loeum pro futuro concilio celebrando aptum. unde misit om- nibus regibus et principibus mundi unam epistolam optime dictatam et in cancellaria 10 imperatoris registratam sub hac verborum forma. — In Wolfenbüttel L..B. cod. Helmst. 797 fol. 133b-134b cop. ch. Anf fol. 133b steht unter dem Texl: Transsumptum litere regis Romanorum ad regem Francie. An Kg. fAlfons] von tragon: B coll. Wien N.-B. cod. 3281 fol. 76a-78a (bzw. pag. 152-156) cop. ch. Uberschrift Romanorum rex exhortatur regem Aragonum, ut super pace et unitate 15 ecclesie suam velit reseribere intencionem. An Kg. Jphann von Kastilten: C in Miinchen St.-B. cod. lat. 12725 fol. 185a-186a cop. ch. Anrede Serenissimo principi Johanni rogi Castelle et Legionis fratri nostro carissimo salu- tem et fraterne dileccionis votivum incrementum eum unione ecclesie feliciter procu- randa. serenissime princeps frater nosler carissime. 2n An nicht gen. Könige und Fürsten: D coll. Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 307ab (Segovia lib. 19 cap. 24) cop. mh. Uherschrift Litterarum regis Romanorum tenor ad principes Christia- nos pro celebracione indubitati concilii sequitur et est talis. — E coll. München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 167a-169n cop. ch. — In Berlin St.-B. Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 156b bis 160b. — Breslan Stadt-B. cod. IV F 87 fol. 208. — Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 25 fol. 378b-379a (Segovia l. c.). — Leipzig Stadt-B. cod. Rep. II, 72 fol. 3. — München St.-B. cod. lat. 70 fol. 184n.185a. — Ebenda cod. lat. 1413d fol. 118a-119a. — Rom Bibl. Pat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 344b�345a (Segovia l. c.). — Ebenda cod. Vat. lat. 4183 fol. 268ab (Segovia l. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 368b-369a (Segovia l. c.). — Ebenda cod. 5104 fol. 831-85a. — Ebenda cod. 5116 fol. 102b-103b. 30 Drucke: Martène et Durand, Ampl. collectio 8, 977-980; Martène, Thes. novus anecdotorum I, 1802-1804; Wolhan 1, 2 S. 21-24, nr. XIV; Monc. conc. 3,1321.1325. — Inhaltsangabe bei Enea Silvio, De rebus Basilee - - - gestis, gedr. Wolkan 2, 204 f — Regesten: Chmel nr. 1456: Lichnowsky 6 nr. 584. Fredericus ctc. dilecto" fratri nostro regi Francie etc. accidit non sine gravi nostri 35 cordis amaritudine, ut ad Romane b regie dignitatis culmen assumpti jam scissam ecclesiam jamque monstruosam atque bicipitem invenerimus, que res tanto nobis molestior fuit, quanto majora illine pericula prospeximus' emersura. scimus etenim, quia turbata ecclesiastica pace nec populi nec principes conquiescunt, sed insurgentibus bellis rapinis tumultibus incendiis cedibus vastantur agri, urbes diripiunturd, provincie lacerantur et innumeris regna miseriis 10 conterunture, quodque molestius esse deberet. Christiani nominis inimici propagantur et catholice fidei limites deprimuntur. quibus malis ut obviare pro nostris viribus valeremus, quamplures! dietas indiximus, prelatos et principes nationis nostre sepius convocavimus, ambassiatas diversas nunc ad istam nune ad illam partem transmisimus, non laboribus non expensis pepercimus, ut per nostram, si fieris posseth, sollicitudinem recens adhue divisio 45 sopiretur, scientes, quia, nisi pestis hujusmodi pullulansi incidatur, difficile postmodum eradicatur adulta semperque fit vetustate robustior. tandem vero post regium diadema susceptum cum Francfordiam redissemus scissionemque ipsamn majora dietim fomenta suscipere cerneremus, habita cum venerabilibus et illustribus tam electoribus quam aliis sacri imperii principibus prelatis baronibus proceribus ac communitatum et universitatum 50 n) E—E om. dilecto—Fruncie. b) A Romanum. c) A prospexerimus. d) B disrumpuntur. e) D conster- nuntur. f) A cum plurds. gl A fleret. h) B possit. 1) D pullulacionis.
148 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. B. Vorbereitungen des Königs für ein drittes Konzil Juli 1443. a) Ausschreiben nr. 60—66. 14d3 Juní 1 60. Kg. Friedrich an die Könige der Christenheit (einzeln) Ankündigung des nach Nürnberg ausgeschriebenen Martini-Tages zur Beratung eines neuen Konzils: Aufforderung zur Beschickung dieses Konzils und zu persönlicher Stellungnahme. 1443 Juni I Wien. s An Kg. Karl von Frankreich: A aus Paris Bibl. Nat. Fonds latin 12532 fol. 153a-154a cop. mb. et ch. saec. 15. Uberschrift Nota, quod anno domini 1443 prima mensis junii Frederieus tercius Romanorum rex ad tollendum scisma exortum deputavit dietam esse in Nuren- berga, ubi vult assignare loeum pro futuro concilio celebrando aptum. unde misit om- nibus regibus et principibus mundi unam epistolam optime dictatam et in cancellaria 10 imperatoris registratam sub hac verborum forma. — In Wolfenbüttel L..B. cod. Helmst. 797 fol. 133b-134b cop. ch. Anf fol. 133b steht unter dem Texl: Transsumptum litere regis Romanorum ad regem Francie. An Kg. fAlfons] von tragon: B coll. Wien N.-B. cod. 3281 fol. 76a-78a (bzw. pag. 152-156) cop. ch. Uberschrift Romanorum rex exhortatur regem Aragonum, ut super pace et unitate 15 ecclesie suam velit reseribere intencionem. An Kg. Jphann von Kastilten: C in Miinchen St.-B. cod. lat. 12725 fol. 185a-186a cop. ch. Anrede Serenissimo principi Johanni rogi Castelle et Legionis fratri nostro carissimo salu- tem et fraterne dileccionis votivum incrementum eum unione ecclesie feliciter procu- randa. serenissime princeps frater nosler carissime. 2n An nicht gen. Könige und Fürsten: D coll. Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 307ab (Segovia lib. 19 cap. 24) cop. mh. Uherschrift Litterarum regis Romanorum tenor ad principes Christia- nos pro celebracione indubitati concilii sequitur et est talis. — E coll. München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 167a-169n cop. ch. — In Berlin St.-B. Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 156b bis 160b. — Breslan Stadt-B. cod. IV F 87 fol. 208. — Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 25 fol. 378b-379a (Segovia l. c.). — Leipzig Stadt-B. cod. Rep. II, 72 fol. 3. — München St.-B. cod. lat. 70 fol. 184n.185a. — Ebenda cod. lat. 1413d fol. 118a-119a. — Rom Bibl. Pat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 344b�345a (Segovia l. c.). — Ebenda cod. Vat. lat. 4183 fol. 268ab (Segovia l. c.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 368b-369a (Segovia l. c.). — Ebenda cod. 5104 fol. 831-85a. — Ebenda cod. 5116 fol. 102b-103b. 30 Drucke: Martène et Durand, Ampl. collectio 8, 977-980; Martène, Thes. novus anecdotorum I, 1802-1804; Wolhan 1, 2 S. 21-24, nr. XIV; Monc. conc. 3,1321.1325. — Inhaltsangabe bei Enea Silvio, De rebus Basilee - - - gestis, gedr. Wolkan 2, 204 f — Regesten: Chmel nr. 1456: Lichnowsky 6 nr. 584. Fredericus ctc. dilecto" fratri nostro regi Francie etc. accidit non sine gravi nostri 35 cordis amaritudine, ut ad Romane b regie dignitatis culmen assumpti jam scissam ecclesiam jamque monstruosam atque bicipitem invenerimus, que res tanto nobis molestior fuit, quanto majora illine pericula prospeximus' emersura. scimus etenim, quia turbata ecclesiastica pace nec populi nec principes conquiescunt, sed insurgentibus bellis rapinis tumultibus incendiis cedibus vastantur agri, urbes diripiunturd, provincie lacerantur et innumeris regna miseriis 10 conterunture, quodque molestius esse deberet. Christiani nominis inimici propagantur et catholice fidei limites deprimuntur. quibus malis ut obviare pro nostris viribus valeremus, quamplures! dietas indiximus, prelatos et principes nationis nostre sepius convocavimus, ambassiatas diversas nunc ad istam nune ad illam partem transmisimus, non laboribus non expensis pepercimus, ut per nostram, si fieris posseth, sollicitudinem recens adhue divisio 45 sopiretur, scientes, quia, nisi pestis hujusmodi pullulansi incidatur, difficile postmodum eradicatur adulta semperque fit vetustate robustior. tandem vero post regium diadema susceptum cum Francfordiam redissemus scissionemque ipsamn majora dietim fomenta suscipere cerneremus, habita cum venerabilibus et illustribus tam electoribus quam aliis sacri imperii principibus prelatis baronibus proceribus ac communitatum et universitatum 50 n) E—E om. dilecto—Fruncie. b) A Romanum. c) A prospexerimus. d) B disrumpuntur. e) D conster- nuntur. f) A cum plurds. gl A fleret. h) B possit. 1) D pullulacionis.
Strana 149
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: a) Ausschreiben nr. 60. 149 1443 Juni ! generalium studiorum ambassiatoribus matura" deliberacione visum nobis est, in hac di- visione ecclesie, que non solum ignaros et vulgares perturbat, sed peritos eciam et doctissimos homines in diversas proripitb sentencias, antecessorum nostrorum vestigiis inherendum“, qui, ut oriri scismata inter Christianos videbant, generalia congregari“ concilia mox procurarunt, 5 sieut de Constantino Magno, de Marciano, Valentiniano, Theodosio, Justiniano" et aliis pluribus cesaribus legitur et de dive memorie predecessore nostro Sigismundo presens etas recordatur, cujus opera industria sollicitudine studio pestiferum scisma, quod annis pene 40 universalem vexaverat’ ecclesiam, in magna Constanciensi synodo finem accepit. pari igitur modo ad resarciendam presentis divisionis ruinam necessarium« existimamush generale concilium 10 ab omnibus indubitatum teneri, ubi convenientibus tocius orbis prelatis et aliis fidelibus deum timentibus ac publicam salutem amantibus tam de summo pontificatu quam de aliis rebus catholicam fidem ac universalis ecclesie necnon sacrorum generalium conciliorum et sancte sedis apostolice auctoritatem et statum concernentibus contentione semota veritas ipsa manifestetur (unter Hinweis auf Joh. 10, 16 und Ps. 54, 15). quod ut facilius fieret sollemnes 15 oratores nostros simul cum prefatis electoribus versus Basileam atque Florentiam ad utram- que partem transmisimus, magna cum instantia postulantes, ut ambe partes vota sua con- ferrent, quatenus modis congruis ad generalis concilil ab omnibus indubitati congregacionem infra unius anni spacium pervenireturi in loco nobisk ac dictis electoribus grato et rebus gerendis accom- modo. sed redeuntibus oratoribus nostris! nequaquam prospeximus ex hiis, que nobis 2o responsa sunt, pacis viam patere m. de qua re a magno dolore compungimur°. non tamenp pro- positum procurande concordie deposuimus, sed, quanto difficilior" res esse videtur, tanto majori conatu duximus enitendum". Um im Vertrauen auf Gott als Vogt der Kirche den calami- tatibus der christlichen Religion zu begegnen, rursuss ad festumt sancti Martini proxime instans Nov. 1I in opido nostro Nurenbergensi aliam dietam cum predictis electoribus ceterisque prelatis prin- 25 cipibus necnon communitatum et universitatum studiorum oratoribus duximus celebrandam, ut ibidem cum eisdem et aliis regum et principum oratoribus, qui affuerint, juxta ea, que in proxima Nurenbergensi dieta deliberata fuerunt", personaliter convenientes, de modis con- gruis, per quos dictum concilium pro pace et unione ecclesie celebrandum, quantocius fieri queat, post dissolutionem dicte diete feliciter inchoari et votive postmodum terminari possit, 3o absque ulteriori mora disponamus, ne propter istam w vel illam personam scandalum paciatur ecclesia et Christiana religio peramplius pessumdetur. quia tamen hujusmodi negocium arduum est et totam Christianitatem concernit, opus nobis * est ad hujusmodi rei complementum, ut eciam ceteri fratres nostri y reges et alii principes nobis assistant, quos sane pronis animis et singulari affectu et letissimo corde propositum nostrum credimus suscepturos, cum non 35 commodum nostrum aut honorem, sed communem et publicam prosequamur utilitatem, pacem, quam semper dileximus, promoventes, einzig dazu bestimmt durch den Eifer für den Glauben und als Vogt der Kirche, inter alios autem, quorum nobis ad reintegrandam ecclesiam con- fidimus adesse* presidia", spemb' magnam in vestra serenitate posuimus, que semper ad pacem et commune bonum extitit inclinatiore progenitores suos imitans, quorum clarissima 40 gesta prod' Christiane fidei exaltatione et ecclesie catholice tranquillitate totus orbis admiratur et laudat. quibus ex rebus indubie credimus ad extirpacionem presentis scismatis fraterni- tatem vestram totis affectibus animatam existere magnopereque optare, ut quam celerrime pax in ecclesia reformetur, qua spe veluti certitudine quadame permoti, confidentius vestram 45 50 a) A mature, om deliberacione, stellt um nobis visum. b) E prariptl; B D prorumpit. c) A inherendis ; Dinherendo. d) E congrogure; E cogi. c) A C'E Justino. 1) B rexerat; C vexarat. E) E necessario. in) A existimavimus. I BE perveuirent. k) E volis. I) E vestris. m) R petere. n) CB add. lleet. 3) C acd. ileireo. 1) A pungimur alins compungimur. q) E diffieilis. E Devltandum. s) A rursum. t) om. C. u) A Bjuorint; verbeesert aus fneriut. v) Pauntenus. WJA stelll rm Illam vel istam. x) om. C, durchstrichen in E. F) BCadd, karissimi, z) C esse. a1ACE preskdiu. b’) D quem; C precipuum locum obtinet vestra seretutas statt spemi — posujmus. c) F inclinator. dom. A. e') om. D. Das in Petit Gedruckte entstammt dem Wortlaut des Antrages der königlichen und kurfüretlichen Ge- sandtschaften in Basel und Florenz (nrr. 4 und 23).
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: a) Ausschreiben nr. 60. 149 1443 Juni ! generalium studiorum ambassiatoribus matura" deliberacione visum nobis est, in hac di- visione ecclesie, que non solum ignaros et vulgares perturbat, sed peritos eciam et doctissimos homines in diversas proripitb sentencias, antecessorum nostrorum vestigiis inherendum“, qui, ut oriri scismata inter Christianos videbant, generalia congregari“ concilia mox procurarunt, 5 sieut de Constantino Magno, de Marciano, Valentiniano, Theodosio, Justiniano" et aliis pluribus cesaribus legitur et de dive memorie predecessore nostro Sigismundo presens etas recordatur, cujus opera industria sollicitudine studio pestiferum scisma, quod annis pene 40 universalem vexaverat’ ecclesiam, in magna Constanciensi synodo finem accepit. pari igitur modo ad resarciendam presentis divisionis ruinam necessarium« existimamush generale concilium 10 ab omnibus indubitatum teneri, ubi convenientibus tocius orbis prelatis et aliis fidelibus deum timentibus ac publicam salutem amantibus tam de summo pontificatu quam de aliis rebus catholicam fidem ac universalis ecclesie necnon sacrorum generalium conciliorum et sancte sedis apostolice auctoritatem et statum concernentibus contentione semota veritas ipsa manifestetur (unter Hinweis auf Joh. 10, 16 und Ps. 54, 15). quod ut facilius fieret sollemnes 15 oratores nostros simul cum prefatis electoribus versus Basileam atque Florentiam ad utram- que partem transmisimus, magna cum instantia postulantes, ut ambe partes vota sua con- ferrent, quatenus modis congruis ad generalis concilil ab omnibus indubitati congregacionem infra unius anni spacium pervenireturi in loco nobisk ac dictis electoribus grato et rebus gerendis accom- modo. sed redeuntibus oratoribus nostris! nequaquam prospeximus ex hiis, que nobis 2o responsa sunt, pacis viam patere m. de qua re a magno dolore compungimur°. non tamenp pro- positum procurande concordie deposuimus, sed, quanto difficilior" res esse videtur, tanto majori conatu duximus enitendum". Um im Vertrauen auf Gott als Vogt der Kirche den calami- tatibus der christlichen Religion zu begegnen, rursuss ad festumt sancti Martini proxime instans Nov. 1I in opido nostro Nurenbergensi aliam dietam cum predictis electoribus ceterisque prelatis prin- 25 cipibus necnon communitatum et universitatum studiorum oratoribus duximus celebrandam, ut ibidem cum eisdem et aliis regum et principum oratoribus, qui affuerint, juxta ea, que in proxima Nurenbergensi dieta deliberata fuerunt", personaliter convenientes, de modis con- gruis, per quos dictum concilium pro pace et unione ecclesie celebrandum, quantocius fieri queat, post dissolutionem dicte diete feliciter inchoari et votive postmodum terminari possit, 3o absque ulteriori mora disponamus, ne propter istam w vel illam personam scandalum paciatur ecclesia et Christiana religio peramplius pessumdetur. quia tamen hujusmodi negocium arduum est et totam Christianitatem concernit, opus nobis * est ad hujusmodi rei complementum, ut eciam ceteri fratres nostri y reges et alii principes nobis assistant, quos sane pronis animis et singulari affectu et letissimo corde propositum nostrum credimus suscepturos, cum non 35 commodum nostrum aut honorem, sed communem et publicam prosequamur utilitatem, pacem, quam semper dileximus, promoventes, einzig dazu bestimmt durch den Eifer für den Glauben und als Vogt der Kirche, inter alios autem, quorum nobis ad reintegrandam ecclesiam con- fidimus adesse* presidia", spemb' magnam in vestra serenitate posuimus, que semper ad pacem et commune bonum extitit inclinatiore progenitores suos imitans, quorum clarissima 40 gesta prod' Christiane fidei exaltatione et ecclesie catholice tranquillitate totus orbis admiratur et laudat. quibus ex rebus indubie credimus ad extirpacionem presentis scismatis fraterni- tatem vestram totis affectibus animatam existere magnopereque optare, ut quam celerrime pax in ecclesia reformetur, qua spe veluti certitudine quadame permoti, confidentius vestram 45 50 a) A mature, om deliberacione, stellt um nobis visum. b) E prariptl; B D prorumpit. c) A inherendis ; Dinherendo. d) E congrogure; E cogi. c) A C'E Justino. 1) B rexerat; C vexarat. E) E necessario. in) A existimavimus. I BE perveuirent. k) E volis. I) E vestris. m) R petere. n) CB add. lleet. 3) C acd. ileireo. 1) A pungimur alins compungimur. q) E diffieilis. E Devltandum. s) A rursum. t) om. C. u) A Bjuorint; verbeesert aus fneriut. v) Pauntenus. WJA stelll rm Illam vel istam. x) om. C, durchstrichen in E. F) BCadd, karissimi, z) C esse. a1ACE preskdiu. b’) D quem; C precipuum locum obtinet vestra seretutas statt spemi — posujmus. c) F inclinator. dom. A. e') om. D. Das in Petit Gedruckte entstammt dem Wortlaut des Antrages der königlichen und kurfüretlichen Ge- sandtschaften in Basel und Florenz (nrr. 4 und 23).
Strana 150
150 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 Juní 1 serenitatem duximus exhortandam, ut ad predictum concilium, postquam indictum fuerit, prelatos dominiorum vestrorum àc oratores vestros“ ad providendum ecclesie tollendumque scisma destinare non b omittatis, ut unitas atque tranquillitas in Christiano populo repareture sed omnino ad hanc rem tam salubrem tam optatam tam" necessariame atque sanctam nobiscum’ sentire et pari g voto velitis concurrere utque patentibus h brachiis nostram inten- 5 tionem suscipientes cooperemini, quod dominicus grex salvetur et non amplius sit ruina. Vertrauen auf die Hochschatzung christlicher Glaubenswahrheit und -einheit durch den kgl. Emplänger: agite igitur, rex inclite etk amantissime frater, sicut de vestra sincera mente sanctaque voluntate fiduciam obtinemus, et inherentes progenitorum vestrorum vestigiis, quemadmodum religiosissimus princeps pacis et veritutis amator semper fuistis, sic et vos 10 nunc in hoc exhibete! negocio, nobis per latorem presentium ante predictam dietam in festo Nor. 11 sancti m Martini celebrandam de vestra intentione celeriter" respondentes, ut per vestram et aliorum regum et principum operam pax pulcerrima inter Christianos populos refforescat et tam" vestre fraternitati quam aliis cooperantibus ab eo, qui cuncta videt et nullum ir- remuneratump preterit bonum, celestis retributio premii rependatur. datum Wienne 15 prima die mensis junii anno domini 1443 regni vero nostri anno quarto. 1443 Juni ? 1443 61. Kg. Friedrich je an Siena u. Florenz: fordert zur Beschickung des auf dem Nürnberger Juní 24 Martini-Tage vrzubereitenden Konzils auf. 1443 Juni 24 Wien. An Sicna: A ans Wien N.-B. cod. ms. 5089 fol. 279ab cop. ch. Inc. permolesta nobis. An- schrijt fmit a tergo) im Anschluß an die Unterfertigung: Honorabilibus prioribus guber- 20 natoribus communitatis et capitanee populi civitatis Senarum, nostris et imperii sacri fidelibus sincere dilectis. An Florenz: B coll. Florenz Bibl. Laur. Plut. 90 sup. cod. 47 fol. 49b-50b cop. ch. Anschrift über dem Stück: Honorabilibus prioribus artium vexillifero justitie populo et com- munitati civitatis Florentie, nostris et imperii fidelibus dilectis. 25 Druck: Wolkan 1. 2 S. 27 ff. nr. XVI aus A. — Regesten: Chmel nr. 1475; Lichnowsky 6 nr. 606. Fridericus etc. Unser Vorhaben zur Beseitigung der Kirchenspaltung wollen wir euch hiermit kundtun, damit ihr darin mit uns einsgehet, nobis etenim omnibus consideratis nulla con- veniencior vin est visa ad pacem ecclesie reintegrandam, quam generale congregare concilium, 30 ad quos omnes tum reges et principes tum populi nacionesque mittant et, quid expediat, in communi consulant über das Papsttum [an sich] wie über die Autorität der Konzilien und des apostolischen Stukles (inhaltlich ents prechend unserer nr. 60]. nec nostrum dumtaxat hoc consilium est, sed tam illustres principes sacri imperii electores quam alii prelati barones et universitates generaliumr studiorum ac communitates nostre nacionis et nonnulli alii reges et principes 35 Christiani in hac sententia nobiscum existunt. (Es folgt der auch in nr. 60 gebrachte Hinweis auf das Beispiel früherer Kaiser.) et quamvis partes ipse nunc invicem dissidentes ad rem hanc per nostros oratores tam in Florencia quam in Basilea requisite minus gratum responsum prebuerints, non tamen procurande concordie propositum deposuimus, sed, quanto difficilior res esse videtur, tanto majori conatut duximus u enitendum", obwohl wir uns der Schwierig- 40 keiten wohl bewußt sind. ideoque perseverantes in sententia concilii celebrandi rursus conven- cionem aliam prelatorum principum baronum communitatum et universitatum nacionis nostre Nov. 11 prefate apud Nurinbergam in festo saneti Martini proximo celebrandam indiximus, intendentes ibidem super modis habendiw generale concilium finalem conclusionem suscipere. qua- a) om. Dr B add. et. b) A nullatenus. c) A repararetur. d) A tanique. e) B neeussurias atque sanctas. 4f 1) A nobiscumquc. g) A par. h) B potentibus. 1) A corporemini. k) B add. serchlesime se. 1) Aex- hibito: B exbibere; C exhibite. m) ADEom. sancti. n) om. D. 0) A jam. p) E non remuneratum. 1) C om, Wienne — quarto, E cm. prima —quarto. r) A generallorum. s) Bprebuèrunt. t) A canonice. u) A ueimus. v A innitendum. w) em. nach ur. 62; A erigendt. E cogendl.
150 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 Juní 1 serenitatem duximus exhortandam, ut ad predictum concilium, postquam indictum fuerit, prelatos dominiorum vestrorum àc oratores vestros“ ad providendum ecclesie tollendumque scisma destinare non b omittatis, ut unitas atque tranquillitas in Christiano populo repareture sed omnino ad hanc rem tam salubrem tam optatam tam" necessariame atque sanctam nobiscum’ sentire et pari g voto velitis concurrere utque patentibus h brachiis nostram inten- 5 tionem suscipientes cooperemini, quod dominicus grex salvetur et non amplius sit ruina. Vertrauen auf die Hochschatzung christlicher Glaubenswahrheit und -einheit durch den kgl. Emplänger: agite igitur, rex inclite etk amantissime frater, sicut de vestra sincera mente sanctaque voluntate fiduciam obtinemus, et inherentes progenitorum vestrorum vestigiis, quemadmodum religiosissimus princeps pacis et veritutis amator semper fuistis, sic et vos 10 nunc in hoc exhibete! negocio, nobis per latorem presentium ante predictam dietam in festo Nor. 11 sancti m Martini celebrandam de vestra intentione celeriter" respondentes, ut per vestram et aliorum regum et principum operam pax pulcerrima inter Christianos populos refforescat et tam" vestre fraternitati quam aliis cooperantibus ab eo, qui cuncta videt et nullum ir- remuneratump preterit bonum, celestis retributio premii rependatur. datum Wienne 15 prima die mensis junii anno domini 1443 regni vero nostri anno quarto. 1443 Juni ? 1443 61. Kg. Friedrich je an Siena u. Florenz: fordert zur Beschickung des auf dem Nürnberger Juní 24 Martini-Tage vrzubereitenden Konzils auf. 1443 Juni 24 Wien. An Sicna: A ans Wien N.-B. cod. ms. 5089 fol. 279ab cop. ch. Inc. permolesta nobis. An- schrijt fmit a tergo) im Anschluß an die Unterfertigung: Honorabilibus prioribus guber- 20 natoribus communitatis et capitanee populi civitatis Senarum, nostris et imperii sacri fidelibus sincere dilectis. An Florenz: B coll. Florenz Bibl. Laur. Plut. 90 sup. cod. 47 fol. 49b-50b cop. ch. Anschrift über dem Stück: Honorabilibus prioribus artium vexillifero justitie populo et com- munitati civitatis Florentie, nostris et imperii fidelibus dilectis. 25 Druck: Wolkan 1. 2 S. 27 ff. nr. XVI aus A. — Regesten: Chmel nr. 1475; Lichnowsky 6 nr. 606. Fridericus etc. Unser Vorhaben zur Beseitigung der Kirchenspaltung wollen wir euch hiermit kundtun, damit ihr darin mit uns einsgehet, nobis etenim omnibus consideratis nulla con- veniencior vin est visa ad pacem ecclesie reintegrandam, quam generale congregare concilium, 30 ad quos omnes tum reges et principes tum populi nacionesque mittant et, quid expediat, in communi consulant über das Papsttum [an sich] wie über die Autorität der Konzilien und des apostolischen Stukles (inhaltlich ents prechend unserer nr. 60]. nec nostrum dumtaxat hoc consilium est, sed tam illustres principes sacri imperii electores quam alii prelati barones et universitates generaliumr studiorum ac communitates nostre nacionis et nonnulli alii reges et principes 35 Christiani in hac sententia nobiscum existunt. (Es folgt der auch in nr. 60 gebrachte Hinweis auf das Beispiel früherer Kaiser.) et quamvis partes ipse nunc invicem dissidentes ad rem hanc per nostros oratores tam in Florencia quam in Basilea requisite minus gratum responsum prebuerints, non tamen procurande concordie propositum deposuimus, sed, quanto difficilior res esse videtur, tanto majori conatut duximus u enitendum", obwohl wir uns der Schwierig- 40 keiten wohl bewußt sind. ideoque perseverantes in sententia concilii celebrandi rursus conven- cionem aliam prelatorum principum baronum communitatum et universitatum nacionis nostre Nov. 11 prefate apud Nurinbergam in festo saneti Martini proximo celebrandam indiximus, intendentes ibidem super modis habendiw generale concilium finalem conclusionem suscipere. qua- a) om. Dr B add. et. b) A nullatenus. c) A repararetur. d) A tanique. e) B neeussurias atque sanctas. 4f 1) A nobiscumquc. g) A par. h) B potentibus. 1) A corporemini. k) B add. serchlesime se. 1) Aex- hibito: B exbibere; C exhibite. m) ADEom. sancti. n) om. D. 0) A jam. p) E non remuneratum. 1) C om, Wienne — quarto, E cm. prima —quarto. r) A generallorum. s) Bprebuèrunt. t) A canonice. u) A ueimus. v A innitendum. w) em. nach ur. 62; A erigendt. E cogendl.
Strana 151
E. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: a) Ausschreiben nr. 60— 62. 151 1443 propter, cum res hec tam vos quam alios Christianitatis populos concernat opusque sit, ut ad removendum universale scandalum universorum vires concurrant, fidelitates vestras hortamur attente ac pro communi omnium Christianorum utilitate requirimus, ut ad prefatum conci- lium, postquam indictum“ fuerit, oratores vestros ac prelatos vestrorum dominiorum trans- 6 mittatis et nobisoum in omnibus ad unionem et tranquillitatem ecclesie concurratis, prout de vestra sincera et optima voluntate confidimus, nobis per latoremb presencium ante diem convencionis predicte de vestra intencione respondentes, ut per nostram sollicitudinem, vobis atque aliis Christiane religionis populis opem et operai ferentibus, pax pulcerrima in Chri- stiano populo reflorescat und euch himmlischer Lohn dafür werde. dátum Wienne die 10 24. junii anno domini etc. 43 regni vero nostri anno quarto. Ad mandatum domini nostri regis domino Gasparo cancellario referente Eneas Silvius. JNní 2á Hdi Juní 24 62. Kg. Friedrich an dic Universitat Bologna 1. Anfrage über die Möglichkeiten zur Versammlung 113 Juní 24 eines neuen Konzils bei en. Widerstand der streitenden kirchlichen Parteien. 1443 Juni 24 Wien. 15 A aus Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4187 fol. 415b-416a cop. ch. Anschrijt auj fol. 416b oben. B coll. Florenz Bibl. Laur. cod Strozzi 33 fol. 223à cop. ch. Ansckrijl, mit einem einleitenden a tergo, unter dem Stück; sie jügt hinter reatoribus noch doctoribus ein. C coll. Venedig Bibl. Marr. cod. lat. Z 167 fol. 81ab cop. ch. Anschrift wie in B. Frederieus etc. credimus divisionem istam innerhalb der Kirche vobis plurimum 20 displicere mtolestaique fore. nanque ut viri doctores estis, eo vos pacem desiderare et discordiam magis ac magis confidimus: abhorrere. nos autem scisma pestiferum, quod nunc viget, ita exosum habemus, ut nihil magis abhominemur, ideoque volentes ad ejusd extirpationem intendere post plures prelatorum et principum nationis nostre et conventiones et alias solicitudines per nos adhibitas ultimam nunc dictam in 25 oppido nostro Nurenbergensi ad festum sancti Martini proxime instans indiximus, ut Nos. II ibi finalem conclusionem super modis habendi concilium generale ac pacificandi eccle- siam recipiamus. quare eum vestra" universitas magni nominis ubique terrarum existat cumque in hiis negociis, que fidem catholicam‘ et Christiane religionis statum concernunt, viris peritis et non solum scientie lumen, sed etiam dei timorem habentibus, quales vos so esse speramus, plurimum auctoritatis apud omnes merito tribuatur, sinceritates vestras hortamur et rogamuss attente, ut nobis super hac re consulere velitis: casu, quo partes nunc invicem dissidentes ad celebrationem concilii, quod absit, uno in loco conduci non possunt, quid fieri per nos debeat, ut ipsum concilium pro pace et unione ecclesie congre- getur, vestrum ad nos consilium" per latorem presentium ante predictum festum sancti as Martini celeriter destinantes. nam etsi juxta universitatum nationis nostre et plurium aliarum Nov. 11 judicium, quid sit gerendum, sciamus, sententiam tamen vestram! prenoscere magnopere cupimus. quam ut nobis vestro solito sigillo quatenus transmittatis, iterum atque iterum Nis vos efficimus requisitos. datum Vienne 24 die mensis junii anno domini etc. regni vero Junt 24 nostri anno 4. [Anschrift2] Honorabilibus ac egregiis nobis sincere dilectis rectoribus et universitati studii Bononiensis. 40 a) o. R. D) M larores. () diffidlmus. 1om.BC. c) Bnostra. I Č Christlane satholkam watt cath. — Christ. g) sm.; Vorli- rogemus. h) em.; Forll, concilium. il m. BC. 1 Uber die Stellungnahme der Univeraitat zu dieser 45 Anfrage vgl. das Gutachten nr. 68, auch Einlig. S. 123. — Uber eine anders geartete Verstandigung der Uni- versitát Paris vgl. Anm. zu nr. 85. 2 Die Anwhrift in der Form der Vorlagen BC, je- doch ohne Briestext, auch in Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 352b unten.
E. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: a) Ausschreiben nr. 60— 62. 151 1443 propter, cum res hec tam vos quam alios Christianitatis populos concernat opusque sit, ut ad removendum universale scandalum universorum vires concurrant, fidelitates vestras hortamur attente ac pro communi omnium Christianorum utilitate requirimus, ut ad prefatum conci- lium, postquam indictum“ fuerit, oratores vestros ac prelatos vestrorum dominiorum trans- 6 mittatis et nobisoum in omnibus ad unionem et tranquillitatem ecclesie concurratis, prout de vestra sincera et optima voluntate confidimus, nobis per latoremb presencium ante diem convencionis predicte de vestra intencione respondentes, ut per nostram sollicitudinem, vobis atque aliis Christiane religionis populis opem et operai ferentibus, pax pulcerrima in Chri- stiano populo reflorescat und euch himmlischer Lohn dafür werde. dátum Wienne die 10 24. junii anno domini etc. 43 regni vero nostri anno quarto. Ad mandatum domini nostri regis domino Gasparo cancellario referente Eneas Silvius. JNní 2á Hdi Juní 24 62. Kg. Friedrich an dic Universitat Bologna 1. Anfrage über die Möglichkeiten zur Versammlung 113 Juní 24 eines neuen Konzils bei en. Widerstand der streitenden kirchlichen Parteien. 1443 Juni 24 Wien. 15 A aus Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4187 fol. 415b-416a cop. ch. Anschrijt auj fol. 416b oben. B coll. Florenz Bibl. Laur. cod Strozzi 33 fol. 223à cop. ch. Ansckrijl, mit einem einleitenden a tergo, unter dem Stück; sie jügt hinter reatoribus noch doctoribus ein. C coll. Venedig Bibl. Marr. cod. lat. Z 167 fol. 81ab cop. ch. Anschrift wie in B. Frederieus etc. credimus divisionem istam innerhalb der Kirche vobis plurimum 20 displicere mtolestaique fore. nanque ut viri doctores estis, eo vos pacem desiderare et discordiam magis ac magis confidimus: abhorrere. nos autem scisma pestiferum, quod nunc viget, ita exosum habemus, ut nihil magis abhominemur, ideoque volentes ad ejusd extirpationem intendere post plures prelatorum et principum nationis nostre et conventiones et alias solicitudines per nos adhibitas ultimam nunc dictam in 25 oppido nostro Nurenbergensi ad festum sancti Martini proxime instans indiximus, ut Nos. II ibi finalem conclusionem super modis habendi concilium generale ac pacificandi eccle- siam recipiamus. quare eum vestra" universitas magni nominis ubique terrarum existat cumque in hiis negociis, que fidem catholicam‘ et Christiane religionis statum concernunt, viris peritis et non solum scientie lumen, sed etiam dei timorem habentibus, quales vos so esse speramus, plurimum auctoritatis apud omnes merito tribuatur, sinceritates vestras hortamur et rogamuss attente, ut nobis super hac re consulere velitis: casu, quo partes nunc invicem dissidentes ad celebrationem concilii, quod absit, uno in loco conduci non possunt, quid fieri per nos debeat, ut ipsum concilium pro pace et unione ecclesie congre- getur, vestrum ad nos consilium" per latorem presentium ante predictum festum sancti as Martini celeriter destinantes. nam etsi juxta universitatum nationis nostre et plurium aliarum Nov. 11 judicium, quid sit gerendum, sciamus, sententiam tamen vestram! prenoscere magnopere cupimus. quam ut nobis vestro solito sigillo quatenus transmittatis, iterum atque iterum Nis vos efficimus requisitos. datum Vienne 24 die mensis junii anno domini etc. regni vero Junt 24 nostri anno 4. [Anschrift2] Honorabilibus ac egregiis nobis sincere dilectis rectoribus et universitati studii Bononiensis. 40 a) o. R. D) M larores. () diffidlmus. 1om.BC. c) Bnostra. I Č Christlane satholkam watt cath. — Christ. g) sm.; Vorli- rogemus. h) em.; Forll, concilium. il m. BC. 1 Uber die Stellungnahme der Univeraitat zu dieser 45 Anfrage vgl. das Gutachten nr. 68, auch Einlig. S. 123. — Uber eine anders geartete Verstandigung der Uni- versitát Paris vgl. Anm. zu nr. 85. 2 Die Anwhrift in der Form der Vorlagen BC, je- doch ohne Briestext, auch in Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 352b unten.
Strana 152
152 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 144d 63. Kg. Friedrich an P. Eugen IV.: Anzeige des Nürnberger Tages ; erneutes Ersuchen um Zu- Jund 14 stimmung zur Berufung cines neuen Konzils. 1443 Juni 251 Wien. aus Munchen St.-B. cod. lat. 85 fol. 350ab cop. ch. B coll. ebenda cod. lat. 5311 fol. 169a-170a cop. ch. C colb. Rom Bibl. Vat. cod. Chigi J VI. 208 pag. 61-62 cop. ch. mit Korrekturen des Enea 6 Silvio. Am Anfang des Stückes von der Hand des E. die Randbemerkung dimitte. D coll. Wien N.-B. cod. 4954 fol. 362b-363b cop. ch. E coll. Wolfenbuttel L.-B. cod. Aug. 17. 18. 4° fol. 183a-184a cop. ch. In Augsburg Ordin.-Bibl. Cod. 41 fol. 4a-5a. — Berlin St.-B. Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 173h bis 176a, Datum Wyenne idus julii [Juli 15] anno 44. — Bern Stadt-B. Mr. 220 fol. 66b. 10 — Brestau St.-A. Hs. D 8: Cod. Novofor. fol. 256b.257a. — Florenz Bibl. Laur. cod. Strozz. 33 fol. 222b-223a. — Mänchen St.-B. cod. lat. 70 fol. 208b-209a. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 352ab. — Ebenda cod. Vat. lat. 4187 fol. 414b.415b. — Ebenda ood. Reg. lat. 451 fol. 89a.90a cop. ch. saec. 16. — Venedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 80b-81a. — Wien N.-B. cod. 5089 fol. 278b-279a. — Ebenda cod. 5114 fol. 73b-74a. 15 Druche: Goldast, Imperaiorum -- recessus 3, 477 f.; Brawn 6, 158 f. nr. V; Wolkan I, 2 nr. XVII. Beatissime pater et domine. desideravimus hactenus magnopere et adhuc ex sincero cordis et compassionis affectu desideramus, ut pro pace et unione ecclesie, que prochdolor nimiuma, nostrisb lamen abs demeritis, ut“ speramus, his diebus conquassatur, generale con- cilium ab omnibus indubitatum in loco tuto et rebus gerendis accomodo, quam cicius fieri 20 posset, celebraretur. ad quam rem ut vestra beatitudo consensum preberet, tam nos quam illustres principes sacri imperii electores oratores nostros ad eam transmisimusd, licet in nullo, sieut spes erat, votiva responsa successerint, cume judicio vestro minime aptum" medium ad quietem ecclesie visum sit, quod nos et dicti electores s aperuimus. et h quippe, responsionem nobis factam clarius intuentes, consultius fuisse pro communi utilitate puta- 25 vissemus, quod beatitudo vestra aliquask clausulas mieius et clemencius posuisset, pro meliori tamen omnia et singula interpretantes, virorum timoratorum et tam divini quam humani juris periciam habentium freti consiliis intelligere non valemus, que apcior tucior aut alia expedicior via tollendi scismatis esse possit quam generale cogi concilium. nam et id ratio suadet et majorum nostrorum hoc praxis edocuit, ut in omni ecclesie turbine concilium pro 30 remediis! adhiberetur, nec nostra tantum ac" prefatorum timoratorum sentencia est. nam si id esset, predictis non obstantibus plus multon sanctitati vestre quam nobis ipsis° credere- mus. sed nedum electores prefati, immo et quamplurimi Christianitatis reges et principes id senciunt et suadent, nos per litteras suas, ut tamquam advocationem et proteccionem ecclesie gestantes ad id operam demus, summis precibus adhortantes et, ne amplius super- 35 sedeamus, urgentes, statuimus ergo recipiendum» fore, quod communis" sic attollit opinio, ideoquer juxta plurimorum desideria iterum convencionem prelatorum et principum Ger- Nor. 11 manice nacionis in festo sancti Martini proximo aput Nurenbergam indiximus, ut finalis illic conclusio supers justis et oportunis modis congregandi conciliumt recipiatur. et ut omnibus nostra patescat sinceritas, de" prefatorum electorum et aliorum sacri imperii principum 40 electorum consilio ad universos interim reges et principes Christiane religionis scripsimus2, ety ut ipsi, prout alias nobis significarunt, ad restringuendum hoc edax incendium w, quo a) om. A Ep in Dhinter speramus. b) BCom. nostrie—speramus. c) om A. d) Ddestinvimus. v) Dadd-ct. f) D add. id. s) A Koratores. h) D kat in folgenden de quo satis demirati sumus; certe responsionem hujus- modf clarius intuoutes censulmus a plurlbus pro communi utilitate claus ults supersedére potuisse pro meliori, 45 tamen omnia et singula interpretantes usque timoratorum consilils freti intelligere non valuimus statt et — valemus. D) AE fuisset. k) B clemencias statt aliquas clausulas. 1) D remedio adhibetur statt remedlis adhlberetur. 1) BČ ant; D hec statt ac —timoratorum. n) om. D. o) D add merito. p) D parendum, add. ei hinter fore. q) Dadd omnium. r) Dhinc eciam statt ideoque. s) B om. super — electorum consilin. b) C concllli von Enea stait de durchstrickenen concilium beigefiat. u) D hat de principum nostrorum 50 sacri Romani imperil clectorum et aliorum consilio interim ad universes statt de prefatorum — Interim. v) A et prout sertt et ut, dann übergeschrioben ut fir prout; BOutet. w) E sclsma intendunt statt incendium. 1 Das Datum ist durch das Antwortschreiben des Papstes nr. 72 gesichert. Die bemerkenswerten Abwei- chungen der Datierung in vinzelnen, insbes, dem Sekre- tar Enea Silvio nahestehenden, Handechriften macht eine früker beabsichtigte Abeendung wakrscheinlich. 2 Šiehe nr. 60. b
152 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 144d 63. Kg. Friedrich an P. Eugen IV.: Anzeige des Nürnberger Tages ; erneutes Ersuchen um Zu- Jund 14 stimmung zur Berufung cines neuen Konzils. 1443 Juni 251 Wien. aus Munchen St.-B. cod. lat. 85 fol. 350ab cop. ch. B coll. ebenda cod. lat. 5311 fol. 169a-170a cop. ch. C colb. Rom Bibl. Vat. cod. Chigi J VI. 208 pag. 61-62 cop. ch. mit Korrekturen des Enea 6 Silvio. Am Anfang des Stückes von der Hand des E. die Randbemerkung dimitte. D coll. Wien N.-B. cod. 4954 fol. 362b-363b cop. ch. E coll. Wolfenbuttel L.-B. cod. Aug. 17. 18. 4° fol. 183a-184a cop. ch. In Augsburg Ordin.-Bibl. Cod. 41 fol. 4a-5a. — Berlin St.-B. Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 173h bis 176a, Datum Wyenne idus julii [Juli 15] anno 44. — Bern Stadt-B. Mr. 220 fol. 66b. 10 — Brestau St.-A. Hs. D 8: Cod. Novofor. fol. 256b.257a. — Florenz Bibl. Laur. cod. Strozz. 33 fol. 222b-223a. — Mänchen St.-B. cod. lat. 70 fol. 208b-209a. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 352ab. — Ebenda cod. Vat. lat. 4187 fol. 414b.415b. — Ebenda ood. Reg. lat. 451 fol. 89a.90a cop. ch. saec. 16. — Venedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 80b-81a. — Wien N.-B. cod. 5089 fol. 278b-279a. — Ebenda cod. 5114 fol. 73b-74a. 15 Druche: Goldast, Imperaiorum -- recessus 3, 477 f.; Brawn 6, 158 f. nr. V; Wolkan I, 2 nr. XVII. Beatissime pater et domine. desideravimus hactenus magnopere et adhuc ex sincero cordis et compassionis affectu desideramus, ut pro pace et unione ecclesie, que prochdolor nimiuma, nostrisb lamen abs demeritis, ut“ speramus, his diebus conquassatur, generale con- cilium ab omnibus indubitatum in loco tuto et rebus gerendis accomodo, quam cicius fieri 20 posset, celebraretur. ad quam rem ut vestra beatitudo consensum preberet, tam nos quam illustres principes sacri imperii electores oratores nostros ad eam transmisimusd, licet in nullo, sieut spes erat, votiva responsa successerint, cume judicio vestro minime aptum" medium ad quietem ecclesie visum sit, quod nos et dicti electores s aperuimus. et h quippe, responsionem nobis factam clarius intuentes, consultius fuisse pro communi utilitate puta- 25 vissemus, quod beatitudo vestra aliquask clausulas mieius et clemencius posuisset, pro meliori tamen omnia et singula interpretantes, virorum timoratorum et tam divini quam humani juris periciam habentium freti consiliis intelligere non valemus, que apcior tucior aut alia expedicior via tollendi scismatis esse possit quam generale cogi concilium. nam et id ratio suadet et majorum nostrorum hoc praxis edocuit, ut in omni ecclesie turbine concilium pro 30 remediis! adhiberetur, nec nostra tantum ac" prefatorum timoratorum sentencia est. nam si id esset, predictis non obstantibus plus multon sanctitati vestre quam nobis ipsis° credere- mus. sed nedum electores prefati, immo et quamplurimi Christianitatis reges et principes id senciunt et suadent, nos per litteras suas, ut tamquam advocationem et proteccionem ecclesie gestantes ad id operam demus, summis precibus adhortantes et, ne amplius super- 35 sedeamus, urgentes, statuimus ergo recipiendum» fore, quod communis" sic attollit opinio, ideoquer juxta plurimorum desideria iterum convencionem prelatorum et principum Ger- Nor. 11 manice nacionis in festo sancti Martini proximo aput Nurenbergam indiximus, ut finalis illic conclusio supers justis et oportunis modis congregandi conciliumt recipiatur. et ut omnibus nostra patescat sinceritas, de" prefatorum electorum et aliorum sacri imperii principum 40 electorum consilio ad universos interim reges et principes Christiane religionis scripsimus2, ety ut ipsi, prout alias nobis significarunt, ad restringuendum hoc edax incendium w, quo a) om. A Ep in Dhinter speramus. b) BCom. nostrie—speramus. c) om A. d) Ddestinvimus. v) Dadd-ct. f) D add. id. s) A Koratores. h) D kat in folgenden de quo satis demirati sumus; certe responsionem hujus- modf clarius intuoutes censulmus a plurlbus pro communi utilitate claus ults supersedére potuisse pro meliori, 45 tamen omnia et singula interpretantes usque timoratorum consilils freti intelligere non valuimus statt et — valemus. D) AE fuisset. k) B clemencias statt aliquas clausulas. 1) D remedio adhibetur statt remedlis adhlberetur. 1) BČ ant; D hec statt ac —timoratorum. n) om. D. o) D add merito. p) D parendum, add. ei hinter fore. q) Dadd omnium. r) Dhinc eciam statt ideoque. s) B om. super — electorum consilin. b) C concllli von Enea stait de durchstrickenen concilium beigefiat. u) D hat de principum nostrorum 50 sacri Romani imperil clectorum et aliorum consilio interim ad universes statt de prefatorum — Interim. v) A et prout sertt et ut, dann übergeschrioben ut fir prout; BOutet. w) E sclsma intendunt statt incendium. 1 Das Datum ist durch das Antwortschreiben des Papstes nr. 72 gesichert. Die bemerkenswerten Abwei- chungen der Datierung in vinzelnen, insbes, dem Sekre- tar Enea Silvio nahestehenden, Handechriften macht eine früker beabsichtigte Abeendung wakrscheinlich. 2 Šiehe nr. 60. b
Strana 153
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: a) Ausschreiben nr. 63—64. 153 1143 saneta confligitur“ ecclesia, velint concurrere, quapropter, etsi preces nostre superiores in cassum ierint, rursus tamen beatitudini vestre suplicare decrevimus, ut, quod antea factum non est, nuneb velit pro bono communi tocius Christiane religionis et pro suo debito et honore perficere doctosque nautas imitari, qui, ne‘ pericula subeant graviora, tempestati sepius 5 obsecuntur. sciuntd namque incautum esse, ceptum cursum cum periculo tenere pocius, quam eo commutato tandem pervenire, quo placet. non enim idem aute facere aut dicere' semper tenemurs, sed idem semper spectare debemus nec laudatam agnovimus in una sentencia perpetuam mansionemh. speramus per vestram beatitudinem sane intelligi, ideo finem scri- bendi facientesk eandem in visceribus Jhesu Christi sicuti prius iterum exhortamurd, ut, 10 quod dignitas, quod debitum, quod religio, quod denique de vestra clemencia expectacio summa omnium flagitat, prono animo complectatur m, nobis ante diem predicte" convencionis de sua intencione rescribens. nos autem, si, ut arbitramur, in hac peticione nostra vestram beatitudinem inclinatam et affectam viderimus, ut veritatis et justicie defensores tam ab 1443 equis" quam iniquis recognoscamur, officiose curabimusP. datum Wiene die q 25. junii Juni 25 15 anno domini etc. 43 regni vero nostri anno quarto. Ad� mandatum domini nostri regis dominos Caspare cancellario referente [Eneas Silvius. Juní 26 64. Kg. Friedrich an [das Kollegium der] Kardinäle; ersucht um Unterstützung seiner Be- 115 Juní 25 mühungen beim Papst für das Zustandekommen eines newen Konzils. 1443 Juni 25 Wien. 20 25 36 A ans München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 170a-17la cop. ch. Inc. non latet vestras. B coll. Rom Bibl. Vat. cod Chigi J VI. 208 pag. 63-65 cop. ch. mit Korrekturen des Enea Silvio; am Rande der ersten Zeile von seiner Hand dimitte. C coll. Wien N.-B. cod. 5114 fol. 74ab cop. ch. Uberschrift Reverendissimis in Cristo patribus episcopis presbyteris et dyaconis sancte Romane ecclesie [em., Vorl. ecclesia] cardinali- bus, amiois nostris carissimis. Schr fehlerhafte Abschrift. In Berlin St.-B. Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 17fab. — Breslau St.-A. Hs. D S: Cod. Novofor. fol. 257ab. — München St.-B. cod. lat. 70 fol. 209b 210s. - Ebenda cod. lxt. 14134 fol. 119b-120s. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 352b; Datum Wienne 24. die mensis junii anno domini etc. regni vero nostri anno quarto. — Wien N.-B. cod. 4954 fol. 363b-364b ; Datum Wyenne 1. julii 1443. — Ebenda cod. 5089 fol. 259b.260a. Drucke: Cugnoni in Atli--- dei Lincei 8, 385 f. nr. VI. — Wolkan I, 2 S. 33-35 nr. XVIII. Regesten: Chmel nr. 1476; Lichnowsky 6 nr. 607. Fridericus etc. Hinweis auf die verderblichen Folgen der gegenweärtigen Spaltung, deren Beseitigung den Kardinalen wohl ebenso wie dem Könige am Herzen liegen dürfte. nect sane ad hujusmodi resarciendam ruinam viam prospicimus apciorem quam generale concilium ab 35 omnibus indubitatum in loco tuto et rebus gerendis“ accomodo celebrari. nec id nobis solum videtur, sed communis hec est nedum timoratorum virorum sed et plurimorum regum et prin- cipum Christiane religionis sentencia, qui nos ut ecclesie protectorem et advocatum, ut ad id operam daremusv, exhortari et commovere dietim nou cessant. quapropter, licet in hunc finem tam nostri quam illustrium principum electorum sacri imperii oratores ad sanctissi- 4o mum dominum" papam Eugenium et vestras reverendissimas paternitates preterita hieme transmissi gratum responsum non obtinuerint", non tamen proposito nostro procurande concordie cecidimus, sed, quanto difficilior res esse videtur, tanto majori conatu duximus 45 50 a) B conflagatur ; in C von Eneg conflagatur in conflagran uesbersert; In conflagratur. b) D hat nunc saltem velit efficere pro bono toclus Christiane religionis pro sno debite comodo pariter et honore perficere Katt nund — perficere. c) D hat ne in rebus secundis pericula subeant, fluctibus se Ingerunt et tempestati sepius obsecuntur, qulbus eciam plerumque minime cautum est stût ne — incautum esse. d) A sclo. e) D semper. f) DE docere; D om. semper. E) B om. tenemur — spertare. 1) A menclonem. 1) D hat scimus quia nos sana intelligit vestra heatitudo statt speramus — intelligi. k) D faelmus. 11 Dadhortantes. m) D complectamini, hat im folgenden bis zum Schluß ad quod, si ut speramus in hac nostra peticione beatitudinem véstram inclinatam et affectam viderimus, ut et nos osse justicie defensores tam equi quam iniqui cornoscant omnes, officiose curabimus. n) B prevente. 0) AE om. equis quam, huben resognosramus. p) E varlabimus. q) B om. die — quarto; C hat die 16. julli anno etc. 43, om. regni — quarto; D Idibus junil [Juni 11] regni nostri anno quarto 1413. r) Unterscheift felt in BCD. s) E hat dominus Caspar caneellarius referente Enea Silviu. t) A ne. 1) Cagendis, v) A navemus. w) C add, nnstrum. X C obtinucrunt, add. a hinter tamen. 55
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: a) Ausschreiben nr. 63—64. 153 1143 saneta confligitur“ ecclesia, velint concurrere, quapropter, etsi preces nostre superiores in cassum ierint, rursus tamen beatitudini vestre suplicare decrevimus, ut, quod antea factum non est, nuneb velit pro bono communi tocius Christiane religionis et pro suo debito et honore perficere doctosque nautas imitari, qui, ne‘ pericula subeant graviora, tempestati sepius 5 obsecuntur. sciuntd namque incautum esse, ceptum cursum cum periculo tenere pocius, quam eo commutato tandem pervenire, quo placet. non enim idem aute facere aut dicere' semper tenemurs, sed idem semper spectare debemus nec laudatam agnovimus in una sentencia perpetuam mansionemh. speramus per vestram beatitudinem sane intelligi, ideo finem scri- bendi facientesk eandem in visceribus Jhesu Christi sicuti prius iterum exhortamurd, ut, 10 quod dignitas, quod debitum, quod religio, quod denique de vestra clemencia expectacio summa omnium flagitat, prono animo complectatur m, nobis ante diem predicte" convencionis de sua intencione rescribens. nos autem, si, ut arbitramur, in hac peticione nostra vestram beatitudinem inclinatam et affectam viderimus, ut veritatis et justicie defensores tam ab 1443 equis" quam iniquis recognoscamur, officiose curabimusP. datum Wiene die q 25. junii Juni 25 15 anno domini etc. 43 regni vero nostri anno quarto. Ad� mandatum domini nostri regis dominos Caspare cancellario referente [Eneas Silvius. Juní 26 64. Kg. Friedrich an [das Kollegium der] Kardinäle; ersucht um Unterstützung seiner Be- 115 Juní 25 mühungen beim Papst für das Zustandekommen eines newen Konzils. 1443 Juni 25 Wien. 20 25 36 A ans München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 170a-17la cop. ch. Inc. non latet vestras. B coll. Rom Bibl. Vat. cod Chigi J VI. 208 pag. 63-65 cop. ch. mit Korrekturen des Enea Silvio; am Rande der ersten Zeile von seiner Hand dimitte. C coll. Wien N.-B. cod. 5114 fol. 74ab cop. ch. Uberschrift Reverendissimis in Cristo patribus episcopis presbyteris et dyaconis sancte Romane ecclesie [em., Vorl. ecclesia] cardinali- bus, amiois nostris carissimis. Schr fehlerhafte Abschrift. In Berlin St.-B. Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 17fab. — Breslau St.-A. Hs. D S: Cod. Novofor. fol. 257ab. — München St.-B. cod. lat. 70 fol. 209b 210s. - Ebenda cod. lxt. 14134 fol. 119b-120s. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 352b; Datum Wienne 24. die mensis junii anno domini etc. regni vero nostri anno quarto. — Wien N.-B. cod. 4954 fol. 363b-364b ; Datum Wyenne 1. julii 1443. — Ebenda cod. 5089 fol. 259b.260a. Drucke: Cugnoni in Atli--- dei Lincei 8, 385 f. nr. VI. — Wolkan I, 2 S. 33-35 nr. XVIII. Regesten: Chmel nr. 1476; Lichnowsky 6 nr. 607. Fridericus etc. Hinweis auf die verderblichen Folgen der gegenweärtigen Spaltung, deren Beseitigung den Kardinalen wohl ebenso wie dem Könige am Herzen liegen dürfte. nect sane ad hujusmodi resarciendam ruinam viam prospicimus apciorem quam generale concilium ab 35 omnibus indubitatum in loco tuto et rebus gerendis“ accomodo celebrari. nec id nobis solum videtur, sed communis hec est nedum timoratorum virorum sed et plurimorum regum et prin- cipum Christiane religionis sentencia, qui nos ut ecclesie protectorem et advocatum, ut ad id operam daremusv, exhortari et commovere dietim nou cessant. quapropter, licet in hunc finem tam nostri quam illustrium principum electorum sacri imperii oratores ad sanctissi- 4o mum dominum" papam Eugenium et vestras reverendissimas paternitates preterita hieme transmissi gratum responsum non obtinuerint", non tamen proposito nostro procurande concordie cecidimus, sed, quanto difficilior res esse videtur, tanto majori conatu duximus 45 50 a) B conflagatur ; in C von Eneg conflagatur in conflagran uesbersert; In conflagratur. b) D hat nunc saltem velit efficere pro bono toclus Christiane religionis pro sno debite comodo pariter et honore perficere Katt nund — perficere. c) D hat ne in rebus secundis pericula subeant, fluctibus se Ingerunt et tempestati sepius obsecuntur, qulbus eciam plerumque minime cautum est stût ne — incautum esse. d) A sclo. e) D semper. f) DE docere; D om. semper. E) B om. tenemur — spertare. 1) A menclonem. 1) D hat scimus quia nos sana intelligit vestra heatitudo statt speramus — intelligi. k) D faelmus. 11 Dadhortantes. m) D complectamini, hat im folgenden bis zum Schluß ad quod, si ut speramus in hac nostra peticione beatitudinem véstram inclinatam et affectam viderimus, ut et nos osse justicie defensores tam equi quam iniqui cornoscant omnes, officiose curabimus. n) B prevente. 0) AE om. equis quam, huben resognosramus. p) E varlabimus. q) B om. die — quarto; C hat die 16. julli anno etc. 43, om. regni — quarto; D Idibus junil [Juni 11] regni nostri anno quarto 1413. r) Unterscheift felt in BCD. s) E hat dominus Caspar caneellarius referente Enea Silviu. t) A ne. 1) Cagendis, v) A navemus. w) C add, nnstrum. X C obtinucrunt, add. a hinter tamen. 55
Strana 154
154 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 14f3 Juni 25 enitendum, quia, quo difficilius aliquid queritur, eo preclarius invenitur. perseveramus igitur in ea sentencia, ut generale congregetura concilium, pro qua re maturanda rursus electorum predictorum ac magnatum freti consilio conventionem prelatorum ac principum nacionis Non. 11 nostre apud Normbergam in festo sancti Martini proxime celebrandam indiximus, universos interim reges et principes katholicos nostris literis excitantes1, ut ad commune restingwendum imncendium nobis assistant atque cooperentur viis justis et accomodis. de quibus optima freti fiducia sumus, quod nostra per eos intencio patentibus brachiis suscipiatur, eum nichil aliud quam dei honorem, ecclesie pacem et animarum salutem in hoc mundo queramus, attento precipueb, quod et maxima pars ipsorum hoc unicum reintegrande ecclesie nobis significavit esse remedium salutare, quibus ex causis non ab re censuimus, ut iterum beatitudinem ejus- 10 dem domini pape Eugenii exhortaremurc, quatenus juxta peticionem2, quam predicti nostri oratores fecerunt, et toeius Germanice nacionis et universe fered Christianitatis desiderio velit clementer annuere, scribimus ergo et nunc denuo sanctitati sue sibique supplicamus, ut pro communi utilitate et suo debito et bonore pariter et comodo preces nostras complectatur, sicut ex literis nostris eidem destinatis videbitis, quarum copiam presentibus mittimus intro- 15 clusam. verum quia et vos hoc negocium concernit, qui sedis apostolice cardines estis atque columipne, collegium etiam vestrum rogamus attente, ut ad rem hanc tam sanctam atque salubrem velitis condescendere eandemque sanctitatem, si forte aliter senciat, iterum atque iterum et importune et oportune ad hoc induceree, ne Christiana religio tali modo conquasse- tur. Denn es gilt hier, das Schisma schon im Entstehen auszurotten. non dicimus multa, quia 20 ex paucis pro summa vestra prudencia conicere! vos plura non ignoramus. solum vobis opti- mums nostrum ad pacem et unionem ecclesie zelum ac sancte sedis apostolice et fidei exalta- cionem recommendamus, cupientes, ut de vestra nobis intencione per hunc nunccium quan- tocius rescribatis. Uns obliegt die Sorge für das Heil des christlichen Volkes und die Erhöhung des katholischen Glaubens ; an euch ist es, für den christlichen Glauben und die Ehre des aposto- 25 lischen Stuhles zu sorgen, quod tunc rite facietis, cum ad dicti conciliih congregacionem pro- 1nas pensi fueritis et in eandem sentenciam beatitudinem domini pape Eugenii adduxeritis. Juni 25 datum Wienne die1 25. mensis junii anno domini ete. quadragesimo tercio regni vero nostrik anno quarto. 11413 65. Kanzler (Kaspar Schlick) an nicht gen. Kardinal3: bittet, auf den Papst einzuwirken, daß 30- 2. er die kgl. Forderungen eines neuen Konzils annehme und eine entsprechende Antwort gebe. Junf25! [1443 ca. Juni 254 Wien]. Aus Prag Landes- u. U.-Bibl. cod. Lobkow. 462 fol. 59 ab cop. ch. Uberschrift Cancellarius innotescit cuidam cardinali, qualiter responsa domini apostolici regie majestati videntur dura, et gaudet, quod sua sanctitas jam temicius gerat etc. Inc. teneo memorie. Druck: Wolken 1, 2 S. 36-37 nr. XX. 35 Uber die Antwort, die thm (Schlick) seinerzeit in Florenz bei seinen im Namen des Römischen Könige mit dem Briefempfänger und dem damale noch lebenden Kard. s. Orudiss gepstogenen Verhandlungen ge- worden, &i der König verwundert gewesen, eum plerisque principibus inferioribus multo majora concessa sint per --- Ewgenium papam, quam essent nonnulla expostulantis regie majestatis, similiter quoque 4o domiratus est---rex illam duram responsionem‘ super facto congregandi cncilii latam. per quam-- Ewgenius prefatus non solum regiam sublimitatem sed electores et principes universos Almanie ac ipsam totam nacionem Germanicam notare visus est. quod hoe tempore, ut cum paternitale vestra reve- rendu loquar confidenter, non expediebat, noviter autem, sieut nonnulli eciam viri gtaves et auctori- a) A cogatur; C congregutur. b) om.C. c) Cuxhortenmr. d) A add. tocus. c) C ndd. ac el suadere. 45 f) C convincerd. g) C oportunum. h) C consilii. i) A om. die — quartu; B lat etc. 43 ut supra. k) em., C uostro. 1 Unsere nr. 60. z Unsere nr. 23. s Wahrscheinlich Kard. Le Jeune, der päpetlicke Wortfährer bei den Verhandlungen wit der kol, und kfl. Gesandtschaft in Florenz. 4 Das Datum ergibt sich aus dem Zustmmenhang mit nr. 64. 5 Kard. Nic. de Albergatis. Er starb am 9. Mai s0 1443. 6 Unsere nr. 29.
154 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 14f3 Juni 25 enitendum, quia, quo difficilius aliquid queritur, eo preclarius invenitur. perseveramus igitur in ea sentencia, ut generale congregetura concilium, pro qua re maturanda rursus electorum predictorum ac magnatum freti consilio conventionem prelatorum ac principum nacionis Non. 11 nostre apud Normbergam in festo sancti Martini proxime celebrandam indiximus, universos interim reges et principes katholicos nostris literis excitantes1, ut ad commune restingwendum imncendium nobis assistant atque cooperentur viis justis et accomodis. de quibus optima freti fiducia sumus, quod nostra per eos intencio patentibus brachiis suscipiatur, eum nichil aliud quam dei honorem, ecclesie pacem et animarum salutem in hoc mundo queramus, attento precipueb, quod et maxima pars ipsorum hoc unicum reintegrande ecclesie nobis significavit esse remedium salutare, quibus ex causis non ab re censuimus, ut iterum beatitudinem ejus- 10 dem domini pape Eugenii exhortaremurc, quatenus juxta peticionem2, quam predicti nostri oratores fecerunt, et toeius Germanice nacionis et universe fered Christianitatis desiderio velit clementer annuere, scribimus ergo et nunc denuo sanctitati sue sibique supplicamus, ut pro communi utilitate et suo debito et bonore pariter et comodo preces nostras complectatur, sicut ex literis nostris eidem destinatis videbitis, quarum copiam presentibus mittimus intro- 15 clusam. verum quia et vos hoc negocium concernit, qui sedis apostolice cardines estis atque columipne, collegium etiam vestrum rogamus attente, ut ad rem hanc tam sanctam atque salubrem velitis condescendere eandemque sanctitatem, si forte aliter senciat, iterum atque iterum et importune et oportune ad hoc induceree, ne Christiana religio tali modo conquasse- tur. Denn es gilt hier, das Schisma schon im Entstehen auszurotten. non dicimus multa, quia 20 ex paucis pro summa vestra prudencia conicere! vos plura non ignoramus. solum vobis opti- mums nostrum ad pacem et unionem ecclesie zelum ac sancte sedis apostolice et fidei exalta- cionem recommendamus, cupientes, ut de vestra nobis intencione per hunc nunccium quan- tocius rescribatis. Uns obliegt die Sorge für das Heil des christlichen Volkes und die Erhöhung des katholischen Glaubens ; an euch ist es, für den christlichen Glauben und die Ehre des aposto- 25 lischen Stuhles zu sorgen, quod tunc rite facietis, cum ad dicti conciliih congregacionem pro- 1nas pensi fueritis et in eandem sentenciam beatitudinem domini pape Eugenii adduxeritis. Juni 25 datum Wienne die1 25. mensis junii anno domini ete. quadragesimo tercio regni vero nostrik anno quarto. 11413 65. Kanzler (Kaspar Schlick) an nicht gen. Kardinal3: bittet, auf den Papst einzuwirken, daß 30- 2. er die kgl. Forderungen eines neuen Konzils annehme und eine entsprechende Antwort gebe. Junf25! [1443 ca. Juni 254 Wien]. Aus Prag Landes- u. U.-Bibl. cod. Lobkow. 462 fol. 59 ab cop. ch. Uberschrift Cancellarius innotescit cuidam cardinali, qualiter responsa domini apostolici regie majestati videntur dura, et gaudet, quod sua sanctitas jam temicius gerat etc. Inc. teneo memorie. Druck: Wolken 1, 2 S. 36-37 nr. XX. 35 Uber die Antwort, die thm (Schlick) seinerzeit in Florenz bei seinen im Namen des Römischen Könige mit dem Briefempfänger und dem damale noch lebenden Kard. s. Orudiss gepstogenen Verhandlungen ge- worden, &i der König verwundert gewesen, eum plerisque principibus inferioribus multo majora concessa sint per --- Ewgenium papam, quam essent nonnulla expostulantis regie majestatis, similiter quoque 4o domiratus est---rex illam duram responsionem‘ super facto congregandi cncilii latam. per quam-- Ewgenius prefatus non solum regiam sublimitatem sed electores et principes universos Almanie ac ipsam totam nacionem Germanicam notare visus est. quod hoe tempore, ut cum paternitale vestra reve- rendu loquar confidenter, non expediebat, noviter autem, sieut nonnulli eciam viri gtaves et auctori- a) A cogatur; C congregutur. b) om.C. c) Cuxhortenmr. d) A add. tocus. c) C ndd. ac el suadere. 45 f) C convincerd. g) C oportunum. h) C consilii. i) A om. die — quartu; B lat etc. 43 ut supra. k) em., C uostro. 1 Unsere nr. 60. z Unsere nr. 23. s Wahrscheinlich Kard. Le Jeune, der päpetlicke Wortfährer bei den Verhandlungen wit der kol, und kfl. Gesandtschaft in Florenz. 4 Das Datum ergibt sich aus dem Zustmmenhang mit nr. 64. 5 Kard. Nic. de Albergatis. Er starb am 9. Mai s0 1443. 6 Unsere nr. 29.
Strana 155
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: a) Ausschreiben nr. 64—66. 155 tatis magne ex Romana curia scribunt, idem--papa mitior faotus est! plurimumque mutatus. quod 114fs si ita est, valde gandeo. nichil enim sue sanctitati utilius esse potest in hac divisione eoclesie, quam -- ca. Jин425, regem sibi, ut est, tenere benivolum et suis precibus, tum privatis tum publicis, gratanter annuere, ut in concilio, quod fiet, vices sibi impendantur, est enim omnino dispositus ipse -- rex, ad unionem coclesie per viam generalis concilii intendere, et in dieta in “ festo sancti Martini aput Nurembergam celebranda Nov. 17 ultimam suscipere conclusionem, quare eum sie regiam majestatem ac electores et totam nacionem fervere videam. michi, qui predicti-- pape servitor existo, dehitum meum esse videtur, ut paternitatem vestram, que aput eundem---papam inter primos habetur, cerciorem de his faciam vosque rogem et precer, ut sanctitatem ejusdem domini pape ad voluntatem --- regis deflectere enitamini ipsamque indu- 10 cere, ut ante predictam dietam peticiones alias per me factas exaudiat bullas suas super omnibus exhibens (wio, quod vestru paternitas habet copiam illorum tractatorumb et inter nos collatorum, et ideo nichil hic" renovo), quoniam, si id egerit, dominum regem mirum in modum sihi alliciet et statum suum reddet per omnia tuciorem, velitis ergo vos, qui auditus estis ab co quique in oculis ejus graciam semper invenitis, super his laborare, que sue sanctitatis honorem et utilitatem ac tocius universalis ecclesie pacem con- 15 cermumt, michique per latorem presencium de ipsins domini pape et vestra intensione reseribere, ut in dieta prefata juxta responsum, si bonum fuerit, possim pro ipsius sanctitate decertare et --- regi, que perswa- denda fuerint, efficaciter swadere. Empfehlung an den Papst. 5 ƒ1443 ča. Innt2á/ 20 66. Kanzler Kaspar Schlick an Gouverneur Uguecio dei Contrari von Mailand über die offenbar His OŘ. 17 in Verlust geratene Benachrichtigung des Herzogs von Mailand wegen des Nürnberger RT. und deren Inhalt. 1443 Oktober 17 Wien. 25 A aus München St.-B. cod lat. 12725 fol. 136ab cop. ch. Uberschrift Dominus cancellarins magnifico Uguecioni de Contrariis ducatus Mediolani gubernatori. Inc. non putabam. B coll, ebenda cod. lat. 5311 fol. 215b-216b cop. ch. C coll. Rom Bibl. Par. cod Chigi J VI. 208 pag. 81-83 cop. ch., von Enea selbat korrigiert. In Berlin St.-B Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 179b-180b. — Brissel Bibl. Roy. Cod. chart. 11949-11955 fol. 119b-120b, Dat. Vyenne die 12. octobris 1443. — Paris Bibl. Nat. Fonds lat. 8578 fol. 37b-39a cop. mb. — Ebenda Ms. lat. 17188 fol. 90a-91a cop. ch. s. 18. Druck: Wolkan I. 2 S. 104-106 nr. LVII. Schlick dankt zunächst dem Adressaten für seinen Brief und für die Verwendung in seitier (Schlicks) 30 nicht näher bezeichneten Angelegenheitz. nune eum partem epistole vostred attingam, qua mirari videmini, serenissimum dominume nostrum regem, cum ceteris Christianitatis principibus scripserit pro convencione in festo sancti Martini jam proximo super factis ecclesie tenenda, solum illustrem principem Nor. 17 dominum i ducem Mediolani neglexisse, circa quam rem ego quoque miratus sum, eumt vestrash recepi litteras, sed alio modo, non enim miratus sum illum esse neglectum, qui inter primos et nominatus et 35 apud regiam majestatem dilectus est, sed stupui regios apices sibi non esse redditos. namque i cum littere in orbemk mittende scriberentur janque preceptum esset potissime prefato domino1 duei scribi, affuit honorabilism vir dominusn Laurencius de Rottella ° canonicus Tridentinus, qui se laturum regia scripta" 40 a) in festo fehlt in der Vorlage. b) em. Vorl. tractorum c) em. Forl. hec. 13 RO tus, und s0 ruch weiterkin Singuler natr Plural, also auch videria statt vitomini, reserea uot. a) js2 C dom. nostrum dureh- strichen und von Enea nostrum hinter regem singefücs. f) in C gestrichen. g) C om. cum — miratus sum. b) to auch BC. i) B noque. k) B urbem. 1) in C yestrichen. m) honorab. vir in C gestrichen. n) om. BC. O) B Rotts. 1 Zur gleichen Zeit schrieb Schlick an einen san- deren] nicht gen. Kardinal u. a.r hier sei superioribus 45 diebus jener doctor gewssen, den der Kardinal mit Briesen und Instruktionen an den König geschickt habe. Da er (Kardinal) mitteile, papam mitiorem effectum osse circa res illas, pro quibus apud sancti- tatem suam fui, und dies auch einige andere Kurialen 50 brieflich bestatigen, hat der König beschlossen, rursus apud --- papam instare, ut pro pace et unione ecclesie viam illam tenendi concilii generalis ab omnibus indubitati complectatur, wie der Kardinal aus dem Brief des Königs an das Kardinalskolleg, 55 den der Träger dieses Briejes mitbringt, ersehen wird. Schlick bittet, mit allem Nachdruck beim Papst darauf hinzuarbeiten, daß dieser die Bille des Königs erhöre u. a. m. [München St.-B. cod. lat. 12725 fol. 186a und 186b, zumi copp.ch., gedr. Wolkan 1,2 nr. XIX). ZBetr. 6000 Gulden Forderang Schlicke an den Herzog von Mailand. Das Schreiben Kg. Friedrichs wird am obenge- naunten 10. Juli dem Lorenzo bei seiner Abreise ton Wien zusammen mit den Briefen Enea Silvios an Riccardo von Valentia, Geronimo von Siena, Hzg. Filippo Maria Visconti und Guiniforie Barzitza (Wolkan nrr. 65-68) über seine Mailänder Propstei, einem Brief Kg. Friedrichs an den Mailander Herzoy (Wolkan nr. XXII) und den zwei empiehlenden Briefen Kaspar Schlicks an Coutrari und Niccolo degli Arcimboldi (Wolkan nrr. 61 and XXIII) nach Mailand mitgegeben worden sein. Schlick dürfte das
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: a) Ausschreiben nr. 64—66. 155 tatis magne ex Romana curia scribunt, idem--papa mitior faotus est! plurimumque mutatus. quod 114fs si ita est, valde gandeo. nichil enim sue sanctitati utilius esse potest in hac divisione eoclesie, quam -- ca. Jин425, regem sibi, ut est, tenere benivolum et suis precibus, tum privatis tum publicis, gratanter annuere, ut in concilio, quod fiet, vices sibi impendantur, est enim omnino dispositus ipse -- rex, ad unionem coclesie per viam generalis concilii intendere, et in dieta in “ festo sancti Martini aput Nurembergam celebranda Nov. 17 ultimam suscipere conclusionem, quare eum sie regiam majestatem ac electores et totam nacionem fervere videam. michi, qui predicti-- pape servitor existo, dehitum meum esse videtur, ut paternitatem vestram, que aput eundem---papam inter primos habetur, cerciorem de his faciam vosque rogem et precer, ut sanctitatem ejusdem domini pape ad voluntatem --- regis deflectere enitamini ipsamque indu- 10 cere, ut ante predictam dietam peticiones alias per me factas exaudiat bullas suas super omnibus exhibens (wio, quod vestru paternitas habet copiam illorum tractatorumb et inter nos collatorum, et ideo nichil hic" renovo), quoniam, si id egerit, dominum regem mirum in modum sihi alliciet et statum suum reddet per omnia tuciorem, velitis ergo vos, qui auditus estis ab co quique in oculis ejus graciam semper invenitis, super his laborare, que sue sanctitatis honorem et utilitatem ac tocius universalis ecclesie pacem con- 15 cermumt, michique per latorem presencium de ipsins domini pape et vestra intensione reseribere, ut in dieta prefata juxta responsum, si bonum fuerit, possim pro ipsius sanctitate decertare et --- regi, que perswa- denda fuerint, efficaciter swadere. Empfehlung an den Papst. 5 ƒ1443 ča. Innt2á/ 20 66. Kanzler Kaspar Schlick an Gouverneur Uguecio dei Contrari von Mailand über die offenbar His OŘ. 17 in Verlust geratene Benachrichtigung des Herzogs von Mailand wegen des Nürnberger RT. und deren Inhalt. 1443 Oktober 17 Wien. 25 A aus München St.-B. cod lat. 12725 fol. 136ab cop. ch. Uberschrift Dominus cancellarins magnifico Uguecioni de Contrariis ducatus Mediolani gubernatori. Inc. non putabam. B coll, ebenda cod. lat. 5311 fol. 215b-216b cop. ch. C coll. Rom Bibl. Par. cod Chigi J VI. 208 pag. 81-83 cop. ch., von Enea selbat korrigiert. In Berlin St.-B Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 179b-180b. — Brissel Bibl. Roy. Cod. chart. 11949-11955 fol. 119b-120b, Dat. Vyenne die 12. octobris 1443. — Paris Bibl. Nat. Fonds lat. 8578 fol. 37b-39a cop. mb. — Ebenda Ms. lat. 17188 fol. 90a-91a cop. ch. s. 18. Druck: Wolkan I. 2 S. 104-106 nr. LVII. Schlick dankt zunächst dem Adressaten für seinen Brief und für die Verwendung in seitier (Schlicks) 30 nicht näher bezeichneten Angelegenheitz. nune eum partem epistole vostred attingam, qua mirari videmini, serenissimum dominume nostrum regem, cum ceteris Christianitatis principibus scripserit pro convencione in festo sancti Martini jam proximo super factis ecclesie tenenda, solum illustrem principem Nor. 17 dominum i ducem Mediolani neglexisse, circa quam rem ego quoque miratus sum, eumt vestrash recepi litteras, sed alio modo, non enim miratus sum illum esse neglectum, qui inter primos et nominatus et 35 apud regiam majestatem dilectus est, sed stupui regios apices sibi non esse redditos. namque i cum littere in orbemk mittende scriberentur janque preceptum esset potissime prefato domino1 duei scribi, affuit honorabilism vir dominusn Laurencius de Rottella ° canonicus Tridentinus, qui se laturum regia scripta" 40 a) in festo fehlt in der Vorlage. b) em. Vorl. tractorum c) em. Forl. hec. 13 RO tus, und s0 ruch weiterkin Singuler natr Plural, also auch videria statt vitomini, reserea uot. a) js2 C dom. nostrum dureh- strichen und von Enea nostrum hinter regem singefücs. f) in C gestrichen. g) C om. cum — miratus sum. b) to auch BC. i) B noque. k) B urbem. 1) in C yestrichen. m) honorab. vir in C gestrichen. n) om. BC. O) B Rotts. 1 Zur gleichen Zeit schrieb Schlick an einen san- deren] nicht gen. Kardinal u. a.r hier sei superioribus 45 diebus jener doctor gewssen, den der Kardinal mit Briesen und Instruktionen an den König geschickt habe. Da er (Kardinal) mitteile, papam mitiorem effectum osse circa res illas, pro quibus apud sancti- tatem suam fui, und dies auch einige andere Kurialen 50 brieflich bestatigen, hat der König beschlossen, rursus apud --- papam instare, ut pro pace et unione ecclesie viam illam tenendi concilii generalis ab omnibus indubitati complectatur, wie der Kardinal aus dem Brief des Königs an das Kardinalskolleg, 55 den der Träger dieses Briejes mitbringt, ersehen wird. Schlick bittet, mit allem Nachdruck beim Papst darauf hinzuarbeiten, daß dieser die Bille des Königs erhöre u. a. m. [München St.-B. cod. lat. 12725 fol. 186a und 186b, zumi copp.ch., gedr. Wolkan 1,2 nr. XIX). ZBetr. 6000 Gulden Forderang Schlicke an den Herzog von Mailand. Das Schreiben Kg. Friedrichs wird am obenge- naunten 10. Juli dem Lorenzo bei seiner Abreise ton Wien zusammen mit den Briefen Enea Silvios an Riccardo von Valentia, Geronimo von Siena, Hzg. Filippo Maria Visconti und Guiniforie Barzitza (Wolkan nrr. 65-68) über seine Mailänder Propstei, einem Brief Kg. Friedrichs an den Mailander Herzoy (Wolkan nr. XXII) und den zwei empiehlenden Briefen Kaspar Schlicks an Coutrari und Niccolo degli Arcimboldi (Wolkan nrr. 61 and XXIII) nach Mailand mitgegeben worden sein. Schlick dürfte das
Strana 156
156 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. Jul( 10 1413 spopondit et infra a dies 15 Mediolani futurum responsumque remissurum b. qui si litteras non reddidit, Okt. 17 aut malo consilio fecit aut aliquo impedimento preventus fuit, et certe nos hic valde turbati sumus, respon- sum non esse habitum, cum ille binc circa decimumc diem julii recesserit. effectus autem litterarum erat, quod illustris dominus dux prefatus ad tollendum scisma, quod nunc viget, per viam concilii generalis noviter congregandi cum majestate regia et dominisd electoribus vellete concurrere tanquam imperii princepst et communis utilitatis zelator, de sua intencione ante festum predictum respondendo. quod si postea litteras non habuerit prefatus dominus g dux, rogo, ut ista sue celsitudini reseretis, ne se vel neglec- tam putet vel spretam, cum regia majestas sibi ultra omnes imperii principes tanquam consanguineo et imperii fidelissimo afficiatur, eumque adhortari velitis, ut oratores, quos preelegerat, transmittat et in facto ecclesie cum voto regie majestatis, quod purum et sincerum est, ad unionem ecelesie procurandam 10 Weiterhin bittet Schlick um Färsprache beim Herzog von Mailand für den koniglichen Se- concurrat. kretär Eneas Silvius von Siena, den Leonardus de la Serrata. Kleriker von Vercelli, seiner prepositura sancti Laurencii majoris Mediolani beraubt habel. Zum Schluß teill er mil, daß die Böhmen jetzt in groder Zahl 144s in Wien seien und wegen Ubernahme der Regierung Böhmens durch Kg. Friedrich verhandelten. Ult. 17 Vienne die 17. octobris anno etc. 43. datum 15 b) Antworten nr. 67—87. 143 67. Bericht des Johannes von Segovia über die Aufnahme der Nachricht von den kgl. Rund- Vuli] schreiben an Könige und Fürsten (nr. 60) bei den Konzilsnätern. 1443 [Julij. Aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 306b-307a (Segovia lib. 19 cap. 24) cop. mb. In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 378a (Seg. b. c.). — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. 20 lat. 4181 fol. 344ab (Seg. l. c.). — Ebenda cod. Vat. lat. 4183 fol. 268n (Seg. l. c.). — Wien N. B. cod. nr. 5049 fol. 368ab (Seg. l. c.). Druck; Monum. conc. 3,1320 f. (Juli] Mense preterea isto in noticiam patrum venit de litteris regis Romanorum destinatis ad alios reges et principes exhortantibus sua exhortacione pro eorum concursu, ut concilium 23 haberetur indubitatum, primo tamen celebranda dieta cum prelatis ac principibus Germanie, oratoribus quoque aliorum regum et principum pro avisandis modis congruis ad ipsam concilii a) infra gestrichen und von Enca intra eingefügt. b) B missurum. c) E vicesimum; C vigesimum. d) in C dom. gestrichen und von Enca principtbus beigafiigt. el in U vellet concurrere von Enca in concurreret zerbessert. f) A principes. g) In U gestrichen. h) A om, datum — 43; B om. Vienne — 43. 30 Datum des 10. Juli, das er hier oben als ungefahren Abreietag angibt, den Konzepten zu diesen beiden Briefen entnommen haben, weshalb man sie auch von diesem Tage datieren darf. Daß der Brief an Contrari nicht, wie Wolkan im Kopfregest za nr. 6d auf Grund einer Uberschrijt in Lobkowitzer Cod. 462 angibt und wie auch im Register des elm. 12725 vermerkt ist, Enea Silvio, sondern Schlick zum Absender hat, legt die vertrauliche, und deshalb fur Enea unbe- gründete, für Schlick aber verständliche und von ihm auch oben gebrawchte Anrede amice carissime, mehr noch die Ubereinstimmung dieses Briefes in Inhalt und Auadruck mit dem an Arcimboldi (Wolkan nr. XXIII) nuhe. Schlick schrieb nun am 10- Juli dem Mailänder Gouverneur, er halte es nicht für un- angebracht, dem Empfänger etwas über seine snicht naher bezeichnetel Angelegenheit [es handelt sich um die in S. 155 Anm: 2 genaunte Geldforderung, nicht, wie Wolkan meint, um die Propstei Enea Silvios] zu schreiben, da der Tridentiner Domherr Lorenzo di Rotella nach Mailand komme und von dort einen Boten ſnach Wien] zu schicken habe; er bittet ihn, die Angelegenheit, falls sie noch nicht erledigt sein sollte, zwm Abechluß zu bringen, solange Lurenzo dort ist, damit dessen Bote ihn (Schlick] über alles unterrichten könne. Dann fährt er wörtlich fori: ultimum est, ut negotia sanste matris ecclesie. super quibus serenissimus dominus noster rex illustrtasimo principi domino duci scribit, vestre magnificentie apud ipsum ducem promovenda 35 commendem, ut hoc pestiferum scisma, quod nune viget, nostris possit extirpari fliebus ef pax inter populos Christianos reformari. Endlich entschuldigt er sich, daß er keine Neuigkeiten habe (München St.-B. cod. lat. 12 725 fol. 54a; Prag U.-Bibl. ood. Lob. 40 kow. 462 fol. 53a und 58b ; gedr. Wolkan 1, 1 s. 165 f. nr. 64). — Nach alledem besteht die doppelle Müglich- keit, einmal daß beim Uberbringer von den vielen Schreiben eines, eigenartigerweise das wichtigste, in Verlust geraten ist, oder aber daß aus Verschen das 45 Schreiben des Königs, das im Gegensutz zu den anderen Briefen bereits längere Zeit fertiggestellt war, in der königlichen Kanzlei legengeblichen iet, was Schlick im obigen Antwortschreiben vom 17. Okt. natürlich nicht eingestehen durfle wnd deshalb mit einigen Aus. 50 reden wiedergutzumacken suchte. 1 Man vergleiche hierüber auch die Brieje Kg. Friedrichs an den Herzog von Masland vom 7. Juli 1443 und vom 15. Jan. 1444 (gedr. Wolkan I, 2 nrr. XXII und LXX]. 55
156 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. Jul( 10 1413 spopondit et infra a dies 15 Mediolani futurum responsumque remissurum b. qui si litteras non reddidit, Okt. 17 aut malo consilio fecit aut aliquo impedimento preventus fuit, et certe nos hic valde turbati sumus, respon- sum non esse habitum, cum ille binc circa decimumc diem julii recesserit. effectus autem litterarum erat, quod illustris dominus dux prefatus ad tollendum scisma, quod nunc viget, per viam concilii generalis noviter congregandi cum majestate regia et dominisd electoribus vellete concurrere tanquam imperii princepst et communis utilitatis zelator, de sua intencione ante festum predictum respondendo. quod si postea litteras non habuerit prefatus dominus g dux, rogo, ut ista sue celsitudini reseretis, ne se vel neglec- tam putet vel spretam, cum regia majestas sibi ultra omnes imperii principes tanquam consanguineo et imperii fidelissimo afficiatur, eumque adhortari velitis, ut oratores, quos preelegerat, transmittat et in facto ecclesie cum voto regie majestatis, quod purum et sincerum est, ad unionem ecelesie procurandam 10 Weiterhin bittet Schlick um Färsprache beim Herzog von Mailand für den koniglichen Se- concurrat. kretär Eneas Silvius von Siena, den Leonardus de la Serrata. Kleriker von Vercelli, seiner prepositura sancti Laurencii majoris Mediolani beraubt habel. Zum Schluß teill er mil, daß die Böhmen jetzt in groder Zahl 144s in Wien seien und wegen Ubernahme der Regierung Böhmens durch Kg. Friedrich verhandelten. Ult. 17 Vienne die 17. octobris anno etc. 43. datum 15 b) Antworten nr. 67—87. 143 67. Bericht des Johannes von Segovia über die Aufnahme der Nachricht von den kgl. Rund- Vuli] schreiben an Könige und Fürsten (nr. 60) bei den Konzilsnätern. 1443 [Julij. Aus Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 306b-307a (Segovia lib. 19 cap. 24) cop. mb. In Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 378a (Seg. b. c.). — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. 20 lat. 4181 fol. 344ab (Seg. l. c.). — Ebenda cod. Vat. lat. 4183 fol. 268n (Seg. l. c.). — Wien N. B. cod. nr. 5049 fol. 368ab (Seg. l. c.). Druck; Monum. conc. 3,1320 f. (Juli] Mense preterea isto in noticiam patrum venit de litteris regis Romanorum destinatis ad alios reges et principes exhortantibus sua exhortacione pro eorum concursu, ut concilium 23 haberetur indubitatum, primo tamen celebranda dieta cum prelatis ac principibus Germanie, oratoribus quoque aliorum regum et principum pro avisandis modis congruis ad ipsam concilii a) infra gestrichen und von Enca intra eingefügt. b) B missurum. c) E vicesimum; C vigesimum. d) in C dom. gestrichen und von Enca principtbus beigafiigt. el in U vellet concurrere von Enca in concurreret zerbessert. f) A principes. g) In U gestrichen. h) A om, datum — 43; B om. Vienne — 43. 30 Datum des 10. Juli, das er hier oben als ungefahren Abreietag angibt, den Konzepten zu diesen beiden Briefen entnommen haben, weshalb man sie auch von diesem Tage datieren darf. Daß der Brief an Contrari nicht, wie Wolkan im Kopfregest za nr. 6d auf Grund einer Uberschrijt in Lobkowitzer Cod. 462 angibt und wie auch im Register des elm. 12725 vermerkt ist, Enea Silvio, sondern Schlick zum Absender hat, legt die vertrauliche, und deshalb fur Enea unbe- gründete, für Schlick aber verständliche und von ihm auch oben gebrawchte Anrede amice carissime, mehr noch die Ubereinstimmung dieses Briefes in Inhalt und Auadruck mit dem an Arcimboldi (Wolkan nr. XXIII) nuhe. Schlick schrieb nun am 10- Juli dem Mailänder Gouverneur, er halte es nicht für un- angebracht, dem Empfänger etwas über seine snicht naher bezeichnetel Angelegenheit [es handelt sich um die in S. 155 Anm: 2 genaunte Geldforderung, nicht, wie Wolkan meint, um die Propstei Enea Silvios] zu schreiben, da der Tridentiner Domherr Lorenzo di Rotella nach Mailand komme und von dort einen Boten ſnach Wien] zu schicken habe; er bittet ihn, die Angelegenheit, falls sie noch nicht erledigt sein sollte, zwm Abechluß zu bringen, solange Lurenzo dort ist, damit dessen Bote ihn (Schlick] über alles unterrichten könne. Dann fährt er wörtlich fori: ultimum est, ut negotia sanste matris ecclesie. super quibus serenissimus dominus noster rex illustrtasimo principi domino duci scribit, vestre magnificentie apud ipsum ducem promovenda 35 commendem, ut hoc pestiferum scisma, quod nune viget, nostris possit extirpari fliebus ef pax inter populos Christianos reformari. Endlich entschuldigt er sich, daß er keine Neuigkeiten habe (München St.-B. cod. lat. 12 725 fol. 54a; Prag U.-Bibl. ood. Lob. 40 kow. 462 fol. 53a und 58b ; gedr. Wolkan 1, 1 s. 165 f. nr. 64). — Nach alledem besteht die doppelle Müglich- keit, einmal daß beim Uberbringer von den vielen Schreiben eines, eigenartigerweise das wichtigste, in Verlust geraten ist, oder aber daß aus Verschen das 45 Schreiben des Königs, das im Gegensutz zu den anderen Briefen bereits längere Zeit fertiggestellt war, in der königlichen Kanzlei legengeblichen iet, was Schlick im obigen Antwortschreiben vom 17. Okt. natürlich nicht eingestehen durfle wnd deshalb mit einigen Aus. 50 reden wiedergutzumacken suchte. 1 Man vergleiche hierüber auch die Brieje Kg. Friedrichs an den Herzog von Masland vom 7. Juli 1443 und vom 15. Jan. 1444 (gedr. Wolkan I, 2 nrr. XXII und LXX]. 55
Strana 157
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 87—68. 157 1443 celebracionen. sed et dieta ipsa et concilium quoad assensum aliorum extra Germaniam principum se ipsis illico voto ejus non respondentibus principibus evanuerunt, id fortassis Christo agente, ut sue non derogaretur preeminencie, evangelica attestante doctrina non quidem imperatoris vel cujuslibet alterius secularis principis, pape quoque vel cujusvis alterius 5 in ecclesia primatis, sed suo congregatis nomine Christum assistere in medio eorum, qui ejus auctoritate in terris alligaturi sunt, que in celo ligantur, et que in celo solvuntur, in terris soluturil. at quomodo in speciali forma litteris imperatoris responderunt nonnulli principum, suo manet loco referendum2; forma autem litterarum ipsarum aspectu primo visa est non placere multis patribus concilii Basiliensis - - -a Lausane consistentibus, id ipsum attes- 10 tantibus avisamentis ex Lausana destinatis velud arguentibus propterea, quod concilium Basiliense et olim Eugenius per ipsum depositus in litteris equiparentur, super quo delibera- cione habita inter majores patrum concilii fuit scriptum: non oportere de hiis pro tunc ad regem Romanorum aliam fieri mencionem, auctentice saltem synodalibus litteris; equidem littere regie ad principes destinate essent jam irrevocabiles, scribereque in adversum esset 15 irritare eum, propter alias quoque raciones multas, sed specialiter ne occasio daretur ob- locutoribus, velut sancta synodus unionis negocium impediret ; et has raciones notificandas esse pape Felici; sed quod scribi posset fautoribus concilii penes regem constitutis, ut sciri posset de causa predicti adequamenti. quorum alter, qui in id favoris promptus erat, michi ista exaranti scripserat desuper notificando ut gratissimum novum, quod Romanorum rex 20 operam daret ad rem ecclesie, jamque fuisset scriptum regibus et principibus tali modo, quod Gabriel male contentus esset, quando audiret, quod omnino equatus esset in litteris. itaque id, quod Basilee et Lausane incongruum reputabatur, in curia regis existimatum est, velud permaxime concilio favorabile esset. litterarum vero tenor sequitur [nr. 60]. IJuli/ 1443 Wul/ 25 68. Gutachten [der Universitit Bologna]: Erörterung des Für und Wider der vom Kaiser be- absichtigten Konzilsberuſung sauf dem RT.J zu Nürnberg mit dem Ergebnis, daß dem Kaiser die Bejugnis hierzu mangele. [1443 Juli Bologna]. Ildás JuH? 80 Aus Rom Vat. Bibl. cod. Vat. lat. 4134 fol. 137a-145a cop. ch. Die eigentümliche Schreib- weise der Vorlage, die in siner Reihe von Worten Millaute regelwidrig z. T. verdoppelt (s. B. zellus, ellectio, dillatie), z. T. notwendige Doppellaute vereinfacht (z. B. comitere, apelare, efectus, soisura), ist von uns mit Ausnahme der Eigennamen der üblichen Schreibung entoprechend geändert. Questionis titulus est, an stante discordia, que de presenti viget in ecclesia dei, obediendum sit imperatori, qui zelo unitatis ecclesie videtur velle congregare concilium prelatorum oratorum principum et omnium universitatum Christianorum in s5 civitate Norimberghe, ad quod ipse citat principes, ut eorum oratores et prelatos mittant. [Ia] Et quod sit obediendum et eundum ad hoc concilium, ostenditur sic: utcunque res se habeat, scissura est unitatis Christiane. nam duo in administracione apostolice pote- statis se ingerunt, licet Christus unitatem voluit, dum uni commisit ecclesiam (23. q. 1.3 per totum et est glossu in c. „fondamenta“ extra de electione“ in versiculo „ipsi Christo“). ergo heresis in 40 dei ecclesia orta est (c. 1. et ibidem glossa et Inocentius extra de scismaticis 5). ex contumacia a) Ratoa fur sin Wort von 7 his 8 Huchstaben. 45 1 Vgl. Matth. 18, 18; 20. 2 Die Chronik Segovias berichtet in den folgenden Schluskapiteln darüber nichts mehr. s C. 23 q. 1. — Der Petitdruck bezweckt hier eine Ubersichtliche Scheidung der Belegstellen von dem Wortlaut des Gutachtens selbst. 4 c. 17 de electione etc. 1. 6 in VI., vgl. Glosse des Andreae fol. 74 za „unitatis“. c. I X de schismaticis et ordinatis ab eis V. 8. Auj einen besonderen Nachioeis der Gossenstellen kann hier und weiterhin angesichte der verochiedenen Glossen-Ausgaben (des Theutonicus zum Dekret Gratians, des Bernhard de Botone zu den Dekretalen Gregors IX. und des Andreae zu den Clementinen und zum Liber sextus) verzichtet werden.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 87—68. 157 1443 celebracionen. sed et dieta ipsa et concilium quoad assensum aliorum extra Germaniam principum se ipsis illico voto ejus non respondentibus principibus evanuerunt, id fortassis Christo agente, ut sue non derogaretur preeminencie, evangelica attestante doctrina non quidem imperatoris vel cujuslibet alterius secularis principis, pape quoque vel cujusvis alterius 5 in ecclesia primatis, sed suo congregatis nomine Christum assistere in medio eorum, qui ejus auctoritate in terris alligaturi sunt, que in celo ligantur, et que in celo solvuntur, in terris soluturil. at quomodo in speciali forma litteris imperatoris responderunt nonnulli principum, suo manet loco referendum2; forma autem litterarum ipsarum aspectu primo visa est non placere multis patribus concilii Basiliensis - - -a Lausane consistentibus, id ipsum attes- 10 tantibus avisamentis ex Lausana destinatis velud arguentibus propterea, quod concilium Basiliense et olim Eugenius per ipsum depositus in litteris equiparentur, super quo delibera- cione habita inter majores patrum concilii fuit scriptum: non oportere de hiis pro tunc ad regem Romanorum aliam fieri mencionem, auctentice saltem synodalibus litteris; equidem littere regie ad principes destinate essent jam irrevocabiles, scribereque in adversum esset 15 irritare eum, propter alias quoque raciones multas, sed specialiter ne occasio daretur ob- locutoribus, velut sancta synodus unionis negocium impediret ; et has raciones notificandas esse pape Felici; sed quod scribi posset fautoribus concilii penes regem constitutis, ut sciri posset de causa predicti adequamenti. quorum alter, qui in id favoris promptus erat, michi ista exaranti scripserat desuper notificando ut gratissimum novum, quod Romanorum rex 20 operam daret ad rem ecclesie, jamque fuisset scriptum regibus et principibus tali modo, quod Gabriel male contentus esset, quando audiret, quod omnino equatus esset in litteris. itaque id, quod Basilee et Lausane incongruum reputabatur, in curia regis existimatum est, velud permaxime concilio favorabile esset. litterarum vero tenor sequitur [nr. 60]. IJuli/ 1443 Wul/ 25 68. Gutachten [der Universitit Bologna]: Erörterung des Für und Wider der vom Kaiser be- absichtigten Konzilsberuſung sauf dem RT.J zu Nürnberg mit dem Ergebnis, daß dem Kaiser die Bejugnis hierzu mangele. [1443 Juli Bologna]. Ildás JuH? 80 Aus Rom Vat. Bibl. cod. Vat. lat. 4134 fol. 137a-145a cop. ch. Die eigentümliche Schreib- weise der Vorlage, die in siner Reihe von Worten Millaute regelwidrig z. T. verdoppelt (s. B. zellus, ellectio, dillatie), z. T. notwendige Doppellaute vereinfacht (z. B. comitere, apelare, efectus, soisura), ist von uns mit Ausnahme der Eigennamen der üblichen Schreibung entoprechend geändert. Questionis titulus est, an stante discordia, que de presenti viget in ecclesia dei, obediendum sit imperatori, qui zelo unitatis ecclesie videtur velle congregare concilium prelatorum oratorum principum et omnium universitatum Christianorum in s5 civitate Norimberghe, ad quod ipse citat principes, ut eorum oratores et prelatos mittant. [Ia] Et quod sit obediendum et eundum ad hoc concilium, ostenditur sic: utcunque res se habeat, scissura est unitatis Christiane. nam duo in administracione apostolice pote- statis se ingerunt, licet Christus unitatem voluit, dum uni commisit ecclesiam (23. q. 1.3 per totum et est glossu in c. „fondamenta“ extra de electione“ in versiculo „ipsi Christo“). ergo heresis in 40 dei ecclesia orta est (c. 1. et ibidem glossa et Inocentius extra de scismaticis 5). ex contumacia a) Ratoa fur sin Wort von 7 his 8 Huchstaben. 45 1 Vgl. Matth. 18, 18; 20. 2 Die Chronik Segovias berichtet in den folgenden Schluskapiteln darüber nichts mehr. s C. 23 q. 1. — Der Petitdruck bezweckt hier eine Ubersichtliche Scheidung der Belegstellen von dem Wortlaut des Gutachtens selbst. 4 c. 17 de electione etc. 1. 6 in VI., vgl. Glosse des Andreae fol. 74 za „unitatis“. c. I X de schismaticis et ordinatis ab eis V. 8. Auj einen besonderen Nachioeis der Gossenstellen kann hier und weiterhin angesichte der verochiedenen Glossen-Ausgaben (des Theutonicus zum Dekret Gratians, des Bernhard de Botone zu den Dekretalen Gregors IX. und des Andreae zu den Clementinen und zum Liber sextus) verzichtet werden.
Strana 158
158 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [1443 Juk) enim incorrigibilitatis inducitur heresis (81. di. „si qui presbiteri" 1 et scribitur 4, q. 1.2 in summa). nam contumax in correctione dicitur infidelis (38. di. „nullus“3). ergo de hoc crimine et de hac causa, que universalis statum ecclesie tangit, cum tangat heresim, cognoscit ecclesia uni- versalis sive concilium generale (40. di. „si papa“4). sed quia propter tollendum scisma nec verus papa nec intrusus concordant in congregando concilium, ubi de vero constaret, sic 5 nec cardinales, ergo jura dancia hoc casu potestatem consiliis cognoscendi et terminandi, si congregari non poterit, erunt illusoria" et imperfecta, quod est nephas dicere (prima con- stitueio C. § „quibus“5). si ergo dabitur congregari debere et posse et alias monitorieb fieri nequeat, stat conclusio, quod imperator possit hoc concilium in contumaciam pontificum veri et intrusi congregare, ne contingat jura esse illusoria (c. ,commissa“ § „porro“ 10 extra de electione", C. de libertis et corum liberis l. 2. § „sanc“ et 1. finalis § „ubi autem“ C. de bonis que liberia*). [Ib] proc hac conclusione facit, quia, ubi discordia est inter cardinales in electione pontificis et non sit aliud remedium, quo electioni tanti periculi satisfiat, bra- chium seculare cogit cardinales, ut tam periculose dilacioni et discordie obvietur (c. „licet de evitanda“ in glossa extra de electione". c. „ubi perienlum“ sodem titulo libro sexto 19). 15 [Ic] tercio ad idem facit, quia, ubi ecclesia usa est omni remedio spirituali nec sufficienter necessitati et periculo aut justicie provisum est aut succursum, devenitur ad brachium temporale (nota Baldum 11 in 1. 1. C. ,ubi de causa status“, c. „cum non ab homine", ubi glossa et doctores omnes legentes, extra de judiciis 2, ubi dicitur: prius omnia remedia spiritualia sunt fienda, demum veniendum est ad remedium tomporale). [Id] quarto: ista scissura et discordia tangit uni- 20 versalis ecclesie statum, ut in primo dictum est et etiam probatur, nam statusd universalis ecclesie dependet a ruina fidei vel preceptorum vel sacramentorum (glossa in c. „proposuit" extra de concessione prebende13. Innocencius 14 in c. „quanto“ extra de consuetudine et in c. „in- quisicionie“ extra de sentencia excommunicacionis 15, glossa 9. q. 3. „per principalem“ 16). ubi enim de scismate agitur, agitur de heresi (c. 1. de scismaticis17), et ubi agitur de heresi, agitur de fide, 25 in qua pendet nostra salus (c. „memor“ 24. q. 1.1 et 25. q. 1. c. „sunt quidam" 1 et Archi- diaconus 20 in c. „sicut sancti“ 15. di. et ita declarat Zabarela in c. „si Romanus“ extra de preben- dis21). sed ubi de tanto et ita gravi periculo medela haberi non potest, ad principem Roma- norum nemo spectare ambigit sane mentis. est enim imperator dominus et princeps mondi (ff. ad 1. Rodiam de jactu l. „deprecacio“ 22, 63. di. „Adrianus“ 23), et tocius mondi curam nemo habet 00 nisi ipse, sub quo sunt omnes naciones (11. q. 1. c. „hec si quis“ versiculo „volumus“ 24). et Judei sunt sub eo (l. „Judei“ C. de Judeis 25) et omnes provincie (ut dicto c. „Adrianus“2s), et omnia sunt in potestate sua (8. di. „quo jure" et 23. q. 8. „convenior“ et scribitur per glossam extra a) sm., Vorl. hier 1. weiterhin elusor. b) em.; Vorl. monitore. c) Vurl hat hier und woiterkin het allen Artikaln [außer 2e) Alinea. d) in Forl. zerbessent aus statutls. e) em.; Varl. Inguistcionis. 35 1 c. 15 D. 81. C. 4 q. I. c. 16.D. 38. c. 6 D. 40. 5 Wohl die 1. Constitutio Justinians zum. Coder: De novo codice faciendo, § 2. c. 35 de electione etc. I. 6 in VI. 7 l. 2 Cod. VI. 7. 8 l. 8 § 6 Cod. VI. 61. s 6.6 X de electione etc. 1. 6. 10 c. 3 de electione êtc. I. 6 in FI. 11 Baldus, super III. codicis fol. 181b zu I. I Cod. III. 22. 12 c. 10 X de judiciis II. 1. 13 6. 4 X de conc. praeb. III. 8. 14 c. 4 X de consuetudine 1. 1.— Hier und im fol- genden sind anscheinend bet Erwahnung des Innocen- ftus nicht etwa der Kommentar Innocenz' IV. ru den 3 4 Dekretalen, sondern die Austerungen Innocenz' III. gemeint, die in den angefübrien Kapiteln der Extra- vaganten-Sammlungen aelbet enthalten sind. 10 c. 44 X de sent. excomm. F. 39. 16 c. 21 C. 9 q. 3. 17 Gemeint ist wnhl c. I de schismaticis F. 3 in FI. EE c. 10 C. 24 q. 1. 19 c. 6 C. 25 q. 1. 20 c. 2 D. 13; ugl. Archidiaconus, Rosar. fol. 18a. i1 c. 4 de praeb. et dignit. 11I. 2 in Clem.: vgl. 45 Zabarella fol. 87b. =2 1. 9 Dig. XIV. 2. 23 c. 22 D. 63. 25 c. 37 C. 11 q. 1. 25 l. 8 Cod. 1.9. 28 Vgl. Ann. 23. 27 c. 1 D. 8. 28 c. 21 C. 23 q. 8. 40 50 2
158 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [1443 Juk) enim incorrigibilitatis inducitur heresis (81. di. „si qui presbiteri" 1 et scribitur 4, q. 1.2 in summa). nam contumax in correctione dicitur infidelis (38. di. „nullus“3). ergo de hoc crimine et de hac causa, que universalis statum ecclesie tangit, cum tangat heresim, cognoscit ecclesia uni- versalis sive concilium generale (40. di. „si papa“4). sed quia propter tollendum scisma nec verus papa nec intrusus concordant in congregando concilium, ubi de vero constaret, sic 5 nec cardinales, ergo jura dancia hoc casu potestatem consiliis cognoscendi et terminandi, si congregari non poterit, erunt illusoria" et imperfecta, quod est nephas dicere (prima con- stitueio C. § „quibus“5). si ergo dabitur congregari debere et posse et alias monitorieb fieri nequeat, stat conclusio, quod imperator possit hoc concilium in contumaciam pontificum veri et intrusi congregare, ne contingat jura esse illusoria (c. ,commissa“ § „porro“ 10 extra de electione", C. de libertis et corum liberis l. 2. § „sanc“ et 1. finalis § „ubi autem“ C. de bonis que liberia*). [Ib] proc hac conclusione facit, quia, ubi discordia est inter cardinales in electione pontificis et non sit aliud remedium, quo electioni tanti periculi satisfiat, bra- chium seculare cogit cardinales, ut tam periculose dilacioni et discordie obvietur (c. „licet de evitanda“ in glossa extra de electione". c. „ubi perienlum“ sodem titulo libro sexto 19). 15 [Ic] tercio ad idem facit, quia, ubi ecclesia usa est omni remedio spirituali nec sufficienter necessitati et periculo aut justicie provisum est aut succursum, devenitur ad brachium temporale (nota Baldum 11 in 1. 1. C. ,ubi de causa status“, c. „cum non ab homine", ubi glossa et doctores omnes legentes, extra de judiciis 2, ubi dicitur: prius omnia remedia spiritualia sunt fienda, demum veniendum est ad remedium tomporale). [Id] quarto: ista scissura et discordia tangit uni- 20 versalis ecclesie statum, ut in primo dictum est et etiam probatur, nam statusd universalis ecclesie dependet a ruina fidei vel preceptorum vel sacramentorum (glossa in c. „proposuit" extra de concessione prebende13. Innocencius 14 in c. „quanto“ extra de consuetudine et in c. „in- quisicionie“ extra de sentencia excommunicacionis 15, glossa 9. q. 3. „per principalem“ 16). ubi enim de scismate agitur, agitur de heresi (c. 1. de scismaticis17), et ubi agitur de heresi, agitur de fide, 25 in qua pendet nostra salus (c. „memor“ 24. q. 1.1 et 25. q. 1. c. „sunt quidam" 1 et Archi- diaconus 20 in c. „sicut sancti“ 15. di. et ita declarat Zabarela in c. „si Romanus“ extra de preben- dis21). sed ubi de tanto et ita gravi periculo medela haberi non potest, ad principem Roma- norum nemo spectare ambigit sane mentis. est enim imperator dominus et princeps mondi (ff. ad 1. Rodiam de jactu l. „deprecacio“ 22, 63. di. „Adrianus“ 23), et tocius mondi curam nemo habet 00 nisi ipse, sub quo sunt omnes naciones (11. q. 1. c. „hec si quis“ versiculo „volumus“ 24). et Judei sunt sub eo (l. „Judei“ C. de Judeis 25) et omnes provincie (ut dicto c. „Adrianus“2s), et omnia sunt in potestate sua (8. di. „quo jure" et 23. q. 8. „convenior“ et scribitur per glossam extra a) sm., Vorl. hier 1. weiterhin elusor. b) em.; Vorl. monitore. c) Vurl hat hier und woiterkin het allen Artikaln [außer 2e) Alinea. d) in Forl. zerbessent aus statutls. e) em.; Varl. Inguistcionis. 35 1 c. 15 D. 81. C. 4 q. I. c. 16.D. 38. c. 6 D. 40. 5 Wohl die 1. Constitutio Justinians zum. Coder: De novo codice faciendo, § 2. c. 35 de electione etc. I. 6 in VI. 7 l. 2 Cod. VI. 7. 8 l. 8 § 6 Cod. VI. 61. s 6.6 X de electione etc. 1. 6. 10 c. 3 de electione êtc. I. 6 in FI. 11 Baldus, super III. codicis fol. 181b zu I. I Cod. III. 22. 12 c. 10 X de judiciis II. 1. 13 6. 4 X de conc. praeb. III. 8. 14 c. 4 X de consuetudine 1. 1.— Hier und im fol- genden sind anscheinend bet Erwahnung des Innocen- ftus nicht etwa der Kommentar Innocenz' IV. ru den 3 4 Dekretalen, sondern die Austerungen Innocenz' III. gemeint, die in den angefübrien Kapiteln der Extra- vaganten-Sammlungen aelbet enthalten sind. 10 c. 44 X de sent. excomm. F. 39. 16 c. 21 C. 9 q. 3. 17 Gemeint ist wnhl c. I de schismaticis F. 3 in FI. EE c. 10 C. 24 q. 1. 19 c. 6 C. 25 q. 1. 20 c. 2 D. 13; ugl. Archidiaconus, Rosar. fol. 18a. i1 c. 4 de praeb. et dignit. 11I. 2 in Clem.: vgl. 45 Zabarella fol. 87b. =2 1. 9 Dig. XIV. 2. 23 c. 22 D. 63. 25 c. 37 C. 11 q. 1. 25 l. 8 Cod. 1.9. 28 Vgl. Ann. 23. 27 c. 1 D. 8. 28 c. 21 C. 23 q. 8. 40 50 2
Strana 159
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68. 159 I1443 de electione „venerabilem“1). immo et in scripturis patitur summis pontificibus Romanum nomen cesaris suo anteponi (97, di. „Victor“2). item supponit se papa correctioni imperatoris (2. q. 7. „nos sia incompetenter" 3. ubi de hoc in gloam). nam et primo fuit imperator quam papa (21. di. „cleros“, 10. di. „imperium“ et c. „de capitulis“5). quin ergo ad imperatorem cura 5 hec et solicitudo pertineat, quis dubitabit? [Iel forcius et quinto: nam et imperator saltim in defectum et negligenciam cognoscit et tractat spiritualia. cognoscit enim de metu cardinalium, quibus oppressa est libertas Romani pontificis eligendi (inquit Stephanus" in Cle- mentinis „ne Romani“ extra de electione in Clomentinis, Baldus in prohemio decretalium 3. co- lumna, ibib item nola articulo l. 2. ff. de officio prefecti pretorio). nam et ipso jure civili appellatur 10 imperator sacerdos maximus (Inst. de rerum divisione § ,nullius“c et alibi: quod facit imperator vester, faceret deus, in auteniicis de horedibus et falcidia in principio" ubi nota). et alibi ordinasse dicitur episcopos et sacerdotes (21. di. „cleros “ 10). et alibi legitur, quod specialiter rex confert beneficia (10. di. „imperium"11, allegata 63. di. „Adrianus“12 loco secundo 32. di., verum 96.d di. „bene qui- dem"13). nec valere possit consuetudo, quod judicari possit ab inferiori (Archydiaconus in dicto 15 c. „cleros“44). ymmo cognoscit in causa propria (l. ,est receptum“ ff. de jurisdictione omnium judicum 1s, idem Baldus 1s in pruhemio decretalium 2. columna). non est ergo inconveniens, quod ipse impe- rator saltim in subsidium ad tollendum scisma possit congregare concilium. [I pro- batur et sexto: nonne Constantinus magnus ad tollendum heresim Arrii congregavit primam sanctam synodum (c. „canones“ 15. di.15), item Teodosius senior imperator aliam secundam 20 sinodum convocavit ad hereses extirpandas (eadem di. et capitulo § „secunda“ 18) ? a juniore autem Teodosio tercia synodus dicta est (eodem capitulo et di. § „tereia“19 et c. „sanctam synodum“19). item sexta synodus dicitur Constantini junioris (16. di. „habeo librum“21. genitivuse enim devotat dominum L1. § „potestatis“ ff. de peculio 22, 1. „suos“ ff. de libro tercio2; ymmo significat subjectiunem, extra de clerico excommunicato ministrante c. „proposuit“ , Baldus pulore in 1. „si de proprietate“ C. si a non 25 competente judice2“, et scribitur in c. 1. de verborum significacione libro sexto". Baldus plane! in 1. 1. ff. de statu hominum E, Bartolus in 1 1. § „hee actio“ ff. vi bonorum raptorum 21). nec in adversum moneat textus contra Theodoricum editus (17. di. c. 1. § „hine"2"), quia ibi fuit convocatum conci- lium, non propter statum universalis ecclesie, sed propter aliquas diffamaciones falso factas contra Symachum, de quibus non potest a concilio judicari (dicto c. „si papa“ 40 di.30 cum aliis 30 synonimis). [Ig] amplius ista discordia, que est propter deposicionem de Eugenio factam sive Jwlij a) om. Vorl. b) ihl — nota in Vorl. unterstricken; dis Abkarzuna no. der Verl., die ma nielfavh nuch dem Zn- sammenhang ais nota aufztlöten hat, wird an anderen Stellen (z. B. S. 165 Z. 21/ eindetttig filr vero rebrancht. c) sm. Forl. nullus. 11 sm.; Vorl. 00. 2) em.; Forl genitinius. f) Vorl. hat Abtilraung ples vielleichr tat hier palat uteilöwen. 40 45 50 C. 34 X de elect. ett. 1. 6. č. 2 D. 97. 6. 41 C. 2 q. 7. 4 č. I D. 21. 5 c. 5 und c. 9 D. 10. “ Wohl der Komentar tes Stephanus Provin- cialts (vgl. v. Schulie 2, 200 /. u. 506), hier zu c. 2 de elect. elc. I.3 in Clem. Die Stelle ist im Prooemtium zu „Baldi in decr. commentaria“ einwandfrei nicht nachweishar. sl. 1§ 7 Inst. II.1(1). Nov. I. 1, offenbar Hinweis anf die Worte der praejalio: id quod nunquam, nisi sub nostro imperio dedit Romanis deus. 10 c. I D. 21. 11 c. 5 D. 10. 12 E. 22 D. 63. 12 c. 1 D. 96. Archediaconus, Rosar. fol. 24b j. 2i c. 1 D. 21. 15 l. 14 Dig. II. I de jurisd. 16 Vgl. Anm. 7. 17 C. 1§ 2 D.15. 18 Ebenda § 3. 19 Ebenda § 4. 20 In č. 3 ,sancta Romana“ D. 15. 21 c. 6 D. 16. 22 J. 1 § 5 Dig. XV. I; die Bezichung zem Zitat 1st unhlar; wielleichl sind die Erklürungen eines Kommentars unterlegt. ☞ Nichl ſeststellbur; offenbar sins ler aus Ced. XII, also dem dritten der „tres libri". € c. 8 X de cler. exc. F. 27. 15 Baldus in VI. elc. codicis fol. 266 b 2u 1. 3 Cod VII. 48. 2 6. I de verb. sign. V. 12 in VI. 27 Baldus in dig. velue fol. 26 ab za l. I „omne jus" Dig. 1. 5. 28 Wohl l. 2 § 14 Dig. XLVII. 8; vol. Bartolus, in 1. dig. nov. fol. 164 a? 29 c. 6 § „hine“ D. 17. 30 c. 6 D. 40. 35 1 2 55
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68. 159 I1443 de electione „venerabilem“1). immo et in scripturis patitur summis pontificibus Romanum nomen cesaris suo anteponi (97, di. „Victor“2). item supponit se papa correctioni imperatoris (2. q. 7. „nos sia incompetenter" 3. ubi de hoc in gloam). nam et primo fuit imperator quam papa (21. di. „cleros“, 10. di. „imperium“ et c. „de capitulis“5). quin ergo ad imperatorem cura 5 hec et solicitudo pertineat, quis dubitabit? [Iel forcius et quinto: nam et imperator saltim in defectum et negligenciam cognoscit et tractat spiritualia. cognoscit enim de metu cardinalium, quibus oppressa est libertas Romani pontificis eligendi (inquit Stephanus" in Cle- mentinis „ne Romani“ extra de electione in Clomentinis, Baldus in prohemio decretalium 3. co- lumna, ibib item nola articulo l. 2. ff. de officio prefecti pretorio). nam et ipso jure civili appellatur 10 imperator sacerdos maximus (Inst. de rerum divisione § ,nullius“c et alibi: quod facit imperator vester, faceret deus, in auteniicis de horedibus et falcidia in principio" ubi nota). et alibi ordinasse dicitur episcopos et sacerdotes (21. di. „cleros “ 10). et alibi legitur, quod specialiter rex confert beneficia (10. di. „imperium"11, allegata 63. di. „Adrianus“12 loco secundo 32. di., verum 96.d di. „bene qui- dem"13). nec valere possit consuetudo, quod judicari possit ab inferiori (Archydiaconus in dicto 15 c. „cleros“44). ymmo cognoscit in causa propria (l. ,est receptum“ ff. de jurisdictione omnium judicum 1s, idem Baldus 1s in pruhemio decretalium 2. columna). non est ergo inconveniens, quod ipse impe- rator saltim in subsidium ad tollendum scisma possit congregare concilium. [I pro- batur et sexto: nonne Constantinus magnus ad tollendum heresim Arrii congregavit primam sanctam synodum (c. „canones“ 15. di.15), item Teodosius senior imperator aliam secundam 20 sinodum convocavit ad hereses extirpandas (eadem di. et capitulo § „secunda“ 18) ? a juniore autem Teodosio tercia synodus dicta est (eodem capitulo et di. § „tereia“19 et c. „sanctam synodum“19). item sexta synodus dicitur Constantini junioris (16. di. „habeo librum“21. genitivuse enim devotat dominum L1. § „potestatis“ ff. de peculio 22, 1. „suos“ ff. de libro tercio2; ymmo significat subjectiunem, extra de clerico excommunicato ministrante c. „proposuit“ , Baldus pulore in 1. „si de proprietate“ C. si a non 25 competente judice2“, et scribitur in c. 1. de verborum significacione libro sexto". Baldus plane! in 1. 1. ff. de statu hominum E, Bartolus in 1 1. § „hee actio“ ff. vi bonorum raptorum 21). nec in adversum moneat textus contra Theodoricum editus (17. di. c. 1. § „hine"2"), quia ibi fuit convocatum conci- lium, non propter statum universalis ecclesie, sed propter aliquas diffamaciones falso factas contra Symachum, de quibus non potest a concilio judicari (dicto c. „si papa“ 40 di.30 cum aliis 30 synonimis). [Ig] amplius ista discordia, que est propter deposicionem de Eugenio factam sive Jwlij a) om. Vorl. b) ihl — nota in Vorl. unterstricken; dis Abkarzuna no. der Verl., die ma nielfavh nuch dem Zn- sammenhang ais nota aufztlöten hat, wird an anderen Stellen (z. B. S. 165 Z. 21/ eindetttig filr vero rebrancht. c) sm. Forl. nullus. 11 sm.; Vorl. 00. 2) em.; Forl genitinius. f) Vorl. hat Abtilraung ples vielleichr tat hier palat uteilöwen. 40 45 50 C. 34 X de elect. ett. 1. 6. č. 2 D. 97. 6. 41 C. 2 q. 7. 4 č. I D. 21. 5 c. 5 und c. 9 D. 10. “ Wohl der Komentar tes Stephanus Provin- cialts (vgl. v. Schulie 2, 200 /. u. 506), hier zu c. 2 de elect. elc. I.3 in Clem. Die Stelle ist im Prooemtium zu „Baldi in decr. commentaria“ einwandfrei nicht nachweishar. sl. 1§ 7 Inst. II.1(1). Nov. I. 1, offenbar Hinweis anf die Worte der praejalio: id quod nunquam, nisi sub nostro imperio dedit Romanis deus. 10 c. I D. 21. 11 c. 5 D. 10. 12 E. 22 D. 63. 12 c. 1 D. 96. Archediaconus, Rosar. fol. 24b j. 2i c. 1 D. 21. 15 l. 14 Dig. II. I de jurisd. 16 Vgl. Anm. 7. 17 C. 1§ 2 D.15. 18 Ebenda § 3. 19 Ebenda § 4. 20 In č. 3 ,sancta Romana“ D. 15. 21 c. 6 D. 16. 22 J. 1 § 5 Dig. XV. I; die Bezichung zem Zitat 1st unhlar; wielleichl sind die Erklürungen eines Kommentars unterlegt. ☞ Nichl ſeststellbur; offenbar sins ler aus Ced. XII, also dem dritten der „tres libri". € c. 8 X de cler. exc. F. 27. 15 Baldus in VI. elc. codicis fol. 266 b 2u 1. 3 Cod VII. 48. 2 6. I de verb. sign. V. 12 in VI. 27 Baldus in dig. velue fol. 26 ab za l. I „omne jus" Dig. 1. 5. 28 Wohl l. 2 § 14 Dig. XLVII. 8; vol. Bartolus, in 1. dig. nov. fol. 164 a? 29 c. 6 § „hine“ D. 17. 30 c. 6 D. 40. 35 1 2 55
Strana 160
160 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 11443 JuRy pretensam et electionem de Felice presumptam, faciunt rem dubiam, ut per Christianos, quis ipsorum sit verus sismatichus. ergo racione dubii nullus ipsorum prestabit auctoritatem con- cilio congregando, quia dubius de jurisdictione sua non administrat (o. „quoniam abbas“ de officio delegatil; 1. „quero“ ff. de eo qui pro tutore prove euratore2, in 1. 2. „plane“ ff. de judiciis" et Baldus in 1. „falsus“ C. de furtis4). ergo in hoe dubio concilii congregacio facta per imperatorem tenet (l. „,si 5 putas“ C. d. peticione hereditatis', ubi est casus in simili, quia tenet processus racione dubii per personas ineptas ; et alibi agitur de facto racione dubii, ut ex racione dubii sorciatur juris disposicio effectum suum, 1. „si Tioius“ ff. de verborum obligacionibues, I. „nuda“ C. de committenda stipulacione'. nam et ex causa conceditur, quod aliax non concederetur, puta: quod hominem liberum quis propria auctoritate capiat, si debitor est et fugit et non sit alind remedium judicis adeundi, l. „ait pretor“ § „si debitorem“ ff. de 10 his qui in fraudem creditorum", simile in 1. „generali“ C. de decurionibus libro dcoimo", et in hujus argumentum multum notabiliter facit glossa in c. 1. de scismaticis libro sexto 1° et glossa in c. „licet“ extra de electione11). [Ih] octavo: pro hac parte facit, quod Baldusl2, qui allegat Hostiensem (nota in c. „ad hec" et c. „quia nos“ extra de appelatione et plenius in c. „olim" et c. »pastoralis“ extra de rescriptis), quia, ubi inter duos, qui administrare nitantur sedis apostolice culmen, est seisma, 15 quod imperator et reges et alii principes debent fructus et proventus ecclesie" sequestrare, non imbursando tamen, et illos custodire, ut isti per judicium“ cogantur congregando con- cilio consentire; non tamen intelligit congregando per illos contendentes de papatu, quia semper in hoc essent contumaces ; ergo necessario intelligit de congregando per imperatorem et reges. de his autem congregacionibus factis ab imperatoribus et regibus eciam habetur in 20 cronicis et gestis beati Silvestri pape. Ii] nono: concilium congregatur per papam (17. di. per totum, c. „significasti" extra de electione13). ipso autem negligente ad idoneum locum congregare, tunc potestas convocandi devolvitur ad duos cardinales, qui post papam sint majores clerici aliis quibuscumque (argumento ejus, quod verod in simili per Inocentium14 in c. 1. extra de majoritate et obediencia, et quia consentur unum corpus cum co, 6. q. 1. c. „quisquis“ 15). 25 teroio devolvitur ad patriarcham Constantinopolitanum, quia ecclesia sua post Romaname obtinet principatum de privilegiis antiquissimis (22. di. c. 2 et sequentia1s). his autem negligen- tibus devolvitur ad imperatorem et postea ad reges, quia in negligencia eorum devolvitur potestas ad alios gradatim (c. 2. in animum extra de concessione prebende'7, et de supplenda negligencia prelatorum c. secundo 18, et extra de electione „cum in veteri“ 1s). [Ik] decimo: et hoc videbatur 20 aliquibus multum urgere, cum duo contendunt de papatu, ut videatur, si ambo velf unus tamen minus canonice electi sunt, concilium est convocandum, ut de his cognoscat (glossa 79. di. „si duo“ 20). sed tunc per illos contendentes non est convocandum, ut supra, igitur per im- peratorem in subsidium, ne sit lex illusoria, ut supra visum est in superioribus. [2] Quia vero in oppositum arbitramur veritatem, que cum sit diligenda et investi- 35 ganda summopere (1. 1. C. de edi. lib. toll. 21, ff. de condicionibus et demonstracionibus I. „oum ita legatum“23), in casu premisso ne contra veritatem aliquid diceretur, accurate cavendum est, n) qui allegat dher durchstrichenem post. b] tlbergeschrieben. e) Lesart zweifelhast. d) vgt. S. 159 Far. b. e) Forl. tiederholt an Anfang der Zeile post Romanam, 1) folg durchetricken alius. 1 c. 14 X de off. et potest, jud. del. I. 29. 1. 3 Dig. XXVII.5. 1.2 in § 4 Dig. V. I? 4 Baldus super VI.cod.fol. 14a-16b zu l. 19Cod. V1.2. 1. 6 Cod. III. 31. 1. 9 Dig. XLV. I. l. 5 Cod. VIII.38 de contrah. et comm. stipul. * l. 10 § 16 Dig. XLII. 8 quae in fraudem credi- torum facta sunt. „ l. 54 Cod. X. 31. 10 c. un. de schism. V.3 in VI. 11 c. 6 X de elect. etc. I. 6. 12 Vgl. Baldus, in decr. comment., de appell. cap. XXFII (? vgl. auch cap. VI und XX) und XXXII 2 3 5 3 (fol. 293b) sowie de rescript. cap. XX F (fol. 46a-47a, 40 bes. § 5) wnd cap. XIV (fol. 355-36b bes. § 16). 13 c. 4 X de elect. etc. 1. 6. 1d c. I „eum certum“ X de maj. et obed. I. 33; vgl. Innocentius fol. 60b. 10 c. 22 O. 6 q. 1. 16 с. 2-6 D. 22. 17 Gemeint ist woll die Ubersckrift (in animum = zum Einpragen) zu c. 2 X de conc. praeb. etc. III. 8. 18 c. 2 „sicut nobis“ X de suppl. negl. prael. I. 10. 18 c. 52 X de elect. etc. I. 6. 20 c.8 D. 79. 21 Wohl I. I Cod. VII. 5 de dedititia libertate toll. 22 b. 63 Dig. XXXV. 1. 45 50
160 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 11443 JuRy pretensam et electionem de Felice presumptam, faciunt rem dubiam, ut per Christianos, quis ipsorum sit verus sismatichus. ergo racione dubii nullus ipsorum prestabit auctoritatem con- cilio congregando, quia dubius de jurisdictione sua non administrat (o. „quoniam abbas“ de officio delegatil; 1. „quero“ ff. de eo qui pro tutore prove euratore2, in 1. 2. „plane“ ff. de judiciis" et Baldus in 1. „falsus“ C. de furtis4). ergo in hoe dubio concilii congregacio facta per imperatorem tenet (l. „,si 5 putas“ C. d. peticione hereditatis', ubi est casus in simili, quia tenet processus racione dubii per personas ineptas ; et alibi agitur de facto racione dubii, ut ex racione dubii sorciatur juris disposicio effectum suum, 1. „si Tioius“ ff. de verborum obligacionibues, I. „nuda“ C. de committenda stipulacione'. nam et ex causa conceditur, quod aliax non concederetur, puta: quod hominem liberum quis propria auctoritate capiat, si debitor est et fugit et non sit alind remedium judicis adeundi, l. „ait pretor“ § „si debitorem“ ff. de 10 his qui in fraudem creditorum", simile in 1. „generali“ C. de decurionibus libro dcoimo", et in hujus argumentum multum notabiliter facit glossa in c. 1. de scismaticis libro sexto 1° et glossa in c. „licet“ extra de electione11). [Ih] octavo: pro hac parte facit, quod Baldusl2, qui allegat Hostiensem (nota in c. „ad hec" et c. „quia nos“ extra de appelatione et plenius in c. „olim" et c. »pastoralis“ extra de rescriptis), quia, ubi inter duos, qui administrare nitantur sedis apostolice culmen, est seisma, 15 quod imperator et reges et alii principes debent fructus et proventus ecclesie" sequestrare, non imbursando tamen, et illos custodire, ut isti per judicium“ cogantur congregando con- cilio consentire; non tamen intelligit congregando per illos contendentes de papatu, quia semper in hoc essent contumaces ; ergo necessario intelligit de congregando per imperatorem et reges. de his autem congregacionibus factis ab imperatoribus et regibus eciam habetur in 20 cronicis et gestis beati Silvestri pape. Ii] nono: concilium congregatur per papam (17. di. per totum, c. „significasti" extra de electione13). ipso autem negligente ad idoneum locum congregare, tunc potestas convocandi devolvitur ad duos cardinales, qui post papam sint majores clerici aliis quibuscumque (argumento ejus, quod verod in simili per Inocentium14 in c. 1. extra de majoritate et obediencia, et quia consentur unum corpus cum co, 6. q. 1. c. „quisquis“ 15). 25 teroio devolvitur ad patriarcham Constantinopolitanum, quia ecclesia sua post Romaname obtinet principatum de privilegiis antiquissimis (22. di. c. 2 et sequentia1s). his autem negligen- tibus devolvitur ad imperatorem et postea ad reges, quia in negligencia eorum devolvitur potestas ad alios gradatim (c. 2. in animum extra de concessione prebende'7, et de supplenda negligencia prelatorum c. secundo 18, et extra de electione „cum in veteri“ 1s). [Ik] decimo: et hoc videbatur 20 aliquibus multum urgere, cum duo contendunt de papatu, ut videatur, si ambo velf unus tamen minus canonice electi sunt, concilium est convocandum, ut de his cognoscat (glossa 79. di. „si duo“ 20). sed tunc per illos contendentes non est convocandum, ut supra, igitur per im- peratorem in subsidium, ne sit lex illusoria, ut supra visum est in superioribus. [2] Quia vero in oppositum arbitramur veritatem, que cum sit diligenda et investi- 35 ganda summopere (1. 1. C. de edi. lib. toll. 21, ff. de condicionibus et demonstracionibus I. „oum ita legatum“23), in casu premisso ne contra veritatem aliquid diceretur, accurate cavendum est, n) qui allegat dher durchstrichenem post. b] tlbergeschrieben. e) Lesart zweifelhast. d) vgt. S. 159 Far. b. e) Forl. tiederholt an Anfang der Zeile post Romanam, 1) folg durchetricken alius. 1 c. 14 X de off. et potest, jud. del. I. 29. 1. 3 Dig. XXVII.5. 1.2 in § 4 Dig. V. I? 4 Baldus super VI.cod.fol. 14a-16b zu l. 19Cod. V1.2. 1. 6 Cod. III. 31. 1. 9 Dig. XLV. I. l. 5 Cod. VIII.38 de contrah. et comm. stipul. * l. 10 § 16 Dig. XLII. 8 quae in fraudem credi- torum facta sunt. „ l. 54 Cod. X. 31. 10 c. un. de schism. V.3 in VI. 11 c. 6 X de elect. etc. I. 6. 12 Vgl. Baldus, in decr. comment., de appell. cap. XXFII (? vgl. auch cap. VI und XX) und XXXII 2 3 5 3 (fol. 293b) sowie de rescript. cap. XX F (fol. 46a-47a, 40 bes. § 5) wnd cap. XIV (fol. 355-36b bes. § 16). 13 c. 4 X de elect. etc. 1. 6. 1d c. I „eum certum“ X de maj. et obed. I. 33; vgl. Innocentius fol. 60b. 10 c. 22 O. 6 q. 1. 16 с. 2-6 D. 22. 17 Gemeint ist woll die Ubersckrift (in animum = zum Einpragen) zu c. 2 X de conc. praeb. etc. III. 8. 18 c. 2 „sicut nobis“ X de suppl. negl. prael. I. 10. 18 c. 52 X de elect. etc. I. 6. 20 c.8 D. 79. 21 Wohl I. I Cod. VII. 5 de dedititia libertate toll. 22 b. 63 Dig. XXXV. 1. 45 50
Strana 161
B. Vorbereitungen fur oin drittes Konzil : b) Antworten nr. 88. 161 (1443 quia de summis et primariis veritatibus agendum est, ubi periculum vertitur humane salutis soilicet de statu universalis ecclesie, in quo pendet nostra salus (24. q. 1. „memor“1). hec sunt, que ad perpetuam quietem quietumque periculum pertinent (25. q. 1. „que ad perpe- tuam"2). ideircho aliquas conclusivas veritates receptas a sacris doctoribus et magistris 5 sacre pagine et etiam doctoribus canonistis premittendas putavimus, ut in dicendis et deci- dendis clariorem aditum prebeant et intellectum. hinc sciendum est patres sanctos et sacros doctores diffinisse, sieut beatus Thomas“ (seounda secunde q. 104 articulo primo) et pleri- que antiqui et moderni suis tractatibus et collibetis“ propter quatuor: soli Petro et succes- soribus, ita quod uni tamen, data fuerit plenitudo potestatis (ut legitur in c. „de- 10 creto“ 2. q. 6. b 4). [2a] primo propter universalis regiminis necessitatem, quod quidem habetur in uno facilius quam in pluribus (teste philosopho 12. methaphysice* et Baldus“ in prohemio decretalium), ut ecclesia in uno pastore generali doctrinam fidei, correctionem viciorum in prelatis clericis et aliis catholicis, communibus statutis et ordinacionibus princi- palium sedium sumat. [2b] secundo propter unitatis ecclesiastice connexionem et stabi- 15 litatem, et hoc non solum, quantum ad communis pacis tranquilitatem et caritatem, sed etiam quantum ad unitatem, fidei certitudinem et veritatem, et quantum ad tocius divini cultus firmioreme idemptitatem. propter diversitatem enim linguarum et morum facile regimen divisum in plures scinderet unitatem ecclesie catholice, quod adhuc stante uno pastore fieri non potuit, deductis patriarchis in diversis erroribus (ideo 24. q. L. c. „loquitur 20 dominus“7: „egod dico tibi, Petre, quia tu es petrus, et super hano petram hedificabo ecclesiam meam. super unum hedificat eclesiam". et paulo post: „ut manifestaret unitatem“ unius pastoris et regiminis ab uno origine incepisse ; inquit: „erante apostoli, quod Petrus fuit, pari consorcio prediti et honore et potestate“, et infert: „quomodo multi radii sunt, sed unum lumen, rami arboris multi, sed unum robur tenaci radice fondatum; et quomodo de fonte multi rivuli" defluunt, sed innumerositas s licet diffusa vi- 25 deatur“, „unitas tamen servatur in origine; avelle radium a corpore solis, divisionem unitas non capit ; ab arbore frange ramum"“ eto., ut per illum textum nobilem Cipriani clare colligitur). hinc in illo textu clare concludit Ciprianus impossibile fore, quod ecclesia aut aliquod membrum ejus stabilem et prefatam unitatem habeat sine capite Christiano, nisi habeat unum caput, a quo regatur, vices Christi gerens in terris quoad jurisdiccionem clavium. et ideo sanctus Beda super Matheum 30 (et habetur eadem causa et q. c. „quicumque“3): „quicumqueh, inquit, ob unitate fidei vel so- cietatis Petri et Pauli quolibet modo se segregant, tales nec vinculis peccatorum absolvi nec januam regni celestis ingredi possunt." [2e] fuit tercia racio necessitatis hujus unitatis propter majorem divine potestatis commendabilitatem. eum enim suprema potestas in pluribus simul esse non possit, nulli in ecclesia possit dari suprema potestas, nisi unus solus 35 super omnes constitueretur, propter quod beatus Cirilus, ut Petrus Joannis? in suo collibeto dicit („episcopo Alexandrino“ dicit): nulli! alio, quod est plenum, sed soli Romano pontifici dedit, cui omnes jure divino caput inclinant et primates mondi tanquam ipsi domino Jesu Christo obediunt. hinc statuerunt sancti patres, quod ideo solus papa in solempniis missarum utatur pallio et uterque, quem assumptus est in plenitudinem potestatis ecclesiastice, que 40 per pallium figuratur, ceteri autem nec semper nee alicubi nisi ex concessione Romani pontificis, quia vocati sunt in partem sollicitudinis (c. „ad honorem“ extra de auctoritate et Julij 45 1) Vorl. ther coliberis. b) em.; Vorl. I. c) em. Vorl. formiorem. d) ego — eccleslum ist unterstricken. e) erant — potestate und quomodo — fondatum desgl. 1 rivuli —frange ramum desgl. g) s6. Gratian hat mimerosites. h) quirumqne und ah — possunt nntererrichon. I) Am Runde cine veruriende Hand, Fozl, hat alii stak alle. 1 c. 10 C.24 q. 1. 2 č. 3 0. 25 q. 1. 3 Thomas 2, 2 art. I. Utrum unus homo teneatur alii obedire (9, 383 1.). 50 4 c. 11 C. 2 q. 6. 5 Egł. die S. 170 genauer angefilhrte Stelle Mela- physicorum l. 17 c. 10 (14)/. Wgl. Baldud, in deer. comment. fol. 3, bes. § 11ff. c. 18 C. 24 q. 1. c. 27 C. 24 q. 1. 8 Wohl Petr. Joh. Olivi, über dessen Warke, dar- unter fünf Quodlibeta, vgl. F. Ehrle, Olivis Leben und Schriften in: Archir J. Litt.- u. Kirchen-Gesch. des MA. 3, 465 fj. 6 Deutsche Heiehstugs-Akten XVII. 11
B. Vorbereitungen fur oin drittes Konzil : b) Antworten nr. 88. 161 (1443 quia de summis et primariis veritatibus agendum est, ubi periculum vertitur humane salutis soilicet de statu universalis ecclesie, in quo pendet nostra salus (24. q. 1. „memor“1). hec sunt, que ad perpetuam quietem quietumque periculum pertinent (25. q. 1. „que ad perpe- tuam"2). ideircho aliquas conclusivas veritates receptas a sacris doctoribus et magistris 5 sacre pagine et etiam doctoribus canonistis premittendas putavimus, ut in dicendis et deci- dendis clariorem aditum prebeant et intellectum. hinc sciendum est patres sanctos et sacros doctores diffinisse, sieut beatus Thomas“ (seounda secunde q. 104 articulo primo) et pleri- que antiqui et moderni suis tractatibus et collibetis“ propter quatuor: soli Petro et succes- soribus, ita quod uni tamen, data fuerit plenitudo potestatis (ut legitur in c. „de- 10 creto“ 2. q. 6. b 4). [2a] primo propter universalis regiminis necessitatem, quod quidem habetur in uno facilius quam in pluribus (teste philosopho 12. methaphysice* et Baldus“ in prohemio decretalium), ut ecclesia in uno pastore generali doctrinam fidei, correctionem viciorum in prelatis clericis et aliis catholicis, communibus statutis et ordinacionibus princi- palium sedium sumat. [2b] secundo propter unitatis ecclesiastice connexionem et stabi- 15 litatem, et hoc non solum, quantum ad communis pacis tranquilitatem et caritatem, sed etiam quantum ad unitatem, fidei certitudinem et veritatem, et quantum ad tocius divini cultus firmioreme idemptitatem. propter diversitatem enim linguarum et morum facile regimen divisum in plures scinderet unitatem ecclesie catholice, quod adhuc stante uno pastore fieri non potuit, deductis patriarchis in diversis erroribus (ideo 24. q. L. c. „loquitur 20 dominus“7: „egod dico tibi, Petre, quia tu es petrus, et super hano petram hedificabo ecclesiam meam. super unum hedificat eclesiam". et paulo post: „ut manifestaret unitatem“ unius pastoris et regiminis ab uno origine incepisse ; inquit: „erante apostoli, quod Petrus fuit, pari consorcio prediti et honore et potestate“, et infert: „quomodo multi radii sunt, sed unum lumen, rami arboris multi, sed unum robur tenaci radice fondatum; et quomodo de fonte multi rivuli" defluunt, sed innumerositas s licet diffusa vi- 25 deatur“, „unitas tamen servatur in origine; avelle radium a corpore solis, divisionem unitas non capit ; ab arbore frange ramum"“ eto., ut per illum textum nobilem Cipriani clare colligitur). hinc in illo textu clare concludit Ciprianus impossibile fore, quod ecclesia aut aliquod membrum ejus stabilem et prefatam unitatem habeat sine capite Christiano, nisi habeat unum caput, a quo regatur, vices Christi gerens in terris quoad jurisdiccionem clavium. et ideo sanctus Beda super Matheum 30 (et habetur eadem causa et q. c. „quicumque“3): „quicumqueh, inquit, ob unitate fidei vel so- cietatis Petri et Pauli quolibet modo se segregant, tales nec vinculis peccatorum absolvi nec januam regni celestis ingredi possunt." [2e] fuit tercia racio necessitatis hujus unitatis propter majorem divine potestatis commendabilitatem. eum enim suprema potestas in pluribus simul esse non possit, nulli in ecclesia possit dari suprema potestas, nisi unus solus 35 super omnes constitueretur, propter quod beatus Cirilus, ut Petrus Joannis? in suo collibeto dicit („episcopo Alexandrino“ dicit): nulli! alio, quod est plenum, sed soli Romano pontifici dedit, cui omnes jure divino caput inclinant et primates mondi tanquam ipsi domino Jesu Christo obediunt. hinc statuerunt sancti patres, quod ideo solus papa in solempniis missarum utatur pallio et uterque, quem assumptus est in plenitudinem potestatis ecclesiastice, que 40 per pallium figuratur, ceteri autem nec semper nee alicubi nisi ex concessione Romani pontificis, quia vocati sunt in partem sollicitudinis (c. „ad honorem“ extra de auctoritate et Julij 45 1) Vorl. ther coliberis. b) em.; Vorl. I. c) em. Vorl. formiorem. d) ego — eccleslum ist unterstricken. e) erant — potestate und quomodo — fondatum desgl. 1 rivuli —frange ramum desgl. g) s6. Gratian hat mimerosites. h) quirumqne und ah — possunt nntererrichon. I) Am Runde cine veruriende Hand, Fozl, hat alii stak alle. 1 c. 10 C.24 q. 1. 2 č. 3 0. 25 q. 1. 3 Thomas 2, 2 art. I. Utrum unus homo teneatur alii obedire (9, 383 1.). 50 4 c. 11 C. 2 q. 6. 5 Egł. die S. 170 genauer angefilhrte Stelle Mela- physicorum l. 17 c. 10 (14)/. Wgl. Baldud, in deer. comment. fol. 3, bes. § 11ff. c. 18 C. 24 q. 1. c. 27 C. 24 q. 1. 8 Wohl Petr. Joh. Olivi, über dessen Warke, dar- unter fünf Quodlibeta, vgl. F. Ehrle, Olivis Leben und Schriften in: Archir J. Litt.- u. Kirchen-Gesch. des MA. 3, 465 fj. 6 Deutsche Heiehstugs-Akten XVII. 11
Strana 162
162 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 11443 Juli/ usu pallii 1). ideo fuit expediens, quod sibi daretur potestas divinissima unitissima stabilissima. amplissima efficacissima notissima et Christi potestati simillima et immediatissima. hoc autem fieri non potuit, nisi in aliquo uno toti orbi sua auctoritate et prescidencia notissimo tota ecclesie potestas colligeretur, qui omnino, quantum immediacius et habundancius posset, Christi vicem teneret in terris; itaque toti ecclesie certitudinaliter constaret ipsum esse 5 vicarium Jesu Christi. et propterea dicitur papa, non est homo in terris, sed vicarius Jesu Christi (c. „quanto" de translacione episcoporum 2 et c. „ut nostrum“ ut ecclesiastica beneficias, et c. ,ubi periculum" exira de electione libro sexto1). [2d] est et quarta racio necessaria hujus unitatis regiminis, quia conveniens fuit hoc fieri propter exemplaris divini veriorem confor- mitatem. per hoc enim assimilatur celesti gerarchie, que est ejus exemplar, et secundum 10 Dyonisium‘ representat, cum unum deum, unam monarchiam. sic in sinagoga erat unus summus pontifex; et in hoc conformatur legi antique. sed etiam magis conformatur legi naturali: nam totum universum est sub uno supremo celo, et totus illuminatur ab uno sole. omnia etiam membra ad unum cor et ad unum caput uniuntur, et rami ad unam radicem, et omnes vires anime ad unam dominam voluntatem, et omnes virtutes ad unam 15 caritatem. et per hoc etiam conformatur legi civili: sicut enim est unus judex, a quo fit causarum finalis decisio, ne pluribus judicibus contradicentibus, si non sit unus supremus, nunquam litigia terminentur. nulla etiam familia, nulla communitas, nullum regnum in pleno suo statu, si non habeat unum supremum rectorem, quia per divisionem capitum faciliter oritur divisio et scisma in membris. et breviter omnis ordo plurimum perfectus huic attestatur. 20 sicut enim non est ordo, sed prius et posterius, nisi deducatur ad aliquod unum primum, sic non est ordo completus, nisi per ordinacionem ad supremum. cui concordat Bernardus ad Eugenium loquens de ordine ecclesiastice gerarchie dicens : „nec vilem reputes formam hanc, que est in terris", quia formam habet in celo, „viderat hec, qui dicebat' : vidi civitatem sacram, de celo descendentem a deo, paratam etc. ego enim propter similitudinem dictum 25 reor“ etc. et propterea hec potestas unica Romani pontificis sola habet potestatem congre- gandi et solvendi concilia generalia et conciliorum constitutiones revocandi (17. di. „syn- odum“ c. „regula“ c. „nee licuit“ et c. „multis“ s, ubi dicitur: capitulum aliter congregatum esse actum, non congregatum; et esse conventiculum vel conciliabulum, eadem di. c. „concilia“): que jura fuerunt decreta a sanctorum Marcelli Pelagii Symachi). plus Romane ecclesie potestas dicitur mater et s0 magistra omnium ecclesiarum (sieut habetur 21. di. c. „denique“10). Ambrosius referente Nicolao ait: „seb in omnibus" sequi magistram sanctam Romanam ecclesiam“ (22. di. „omnes“ 11). ibi testatur Nicolaus privilegia Romane ecclesie ab ipso deo immediate collata, ne quis auf- ferre posset. proinde Nicolaus papa (19. di. „sid Romanorum“ 12): sumus, inquit, astricti credere certitudinaliter et sequi: quod Romanus pontifex tradidit esse sequendum et credendum; et 85 in sequenti c. Agaton papa inquit: „omnes“ apostolice sedis sanctiones sic accipiende sunt tanquam ipsius Petri divina voce firmate“. et ibidem 1a Stephanus dicit, quod ,quicquid! hec sancta sedes „statuit, irrefragabiliter observandum est“. et ibidem 14 Gregorius: „nullis a) em, Vori decreti. b) in Vorl. unterstrichen se — ecclesiam; um Ronde cine orweimende Hand. ol folgt durcharicken huboret. d) om. Vorl; wetter in Forl. tenterstrichen sumus, astrieti and Rom. credendum. 10 e) desgl. omnes — firmate, f) desgl, quicquid — rat. g) dergl nulli —precepta. c. 4 X de auct. - - - pallii 1. &. c. 3 X de transl. episcopi I. 7. c. un. X ut eccl. ben. etc. III. 12. 1 c. 3 de elect. 1.6 in VI. 5 In der Coelestis Hierarchia des Dionysius Areopagita ist eine entsprechende Stelle nicht nach- weishar; vielleicht ist an die Ecclesiastica Hierarshia desselben Verfassers zu denken, in der das „Eine" immer wieder hervorgehoben wird. 6 S. Bernardi De consideratione ad Eugenium III. lib. 3 cap. 4 (Migne 182. 768 f.). 1 2 7 R 17 14 Vgl. Apoc. 21, 2. c. 1, 2, 4 und 5 D. 17. c. 6 D. 17. c. 6 D. 21. 11 c. 1 D. 22. 12 c. 1 D. 19. 13 c. 4 D. 19. с. 5 D. 19. 45 50
162 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 11443 Juli/ usu pallii 1). ideo fuit expediens, quod sibi daretur potestas divinissima unitissima stabilissima. amplissima efficacissima notissima et Christi potestati simillima et immediatissima. hoc autem fieri non potuit, nisi in aliquo uno toti orbi sua auctoritate et prescidencia notissimo tota ecclesie potestas colligeretur, qui omnino, quantum immediacius et habundancius posset, Christi vicem teneret in terris; itaque toti ecclesie certitudinaliter constaret ipsum esse 5 vicarium Jesu Christi. et propterea dicitur papa, non est homo in terris, sed vicarius Jesu Christi (c. „quanto" de translacione episcoporum 2 et c. „ut nostrum“ ut ecclesiastica beneficias, et c. ,ubi periculum" exira de electione libro sexto1). [2d] est et quarta racio necessaria hujus unitatis regiminis, quia conveniens fuit hoc fieri propter exemplaris divini veriorem confor- mitatem. per hoc enim assimilatur celesti gerarchie, que est ejus exemplar, et secundum 10 Dyonisium‘ representat, cum unum deum, unam monarchiam. sic in sinagoga erat unus summus pontifex; et in hoc conformatur legi antique. sed etiam magis conformatur legi naturali: nam totum universum est sub uno supremo celo, et totus illuminatur ab uno sole. omnia etiam membra ad unum cor et ad unum caput uniuntur, et rami ad unam radicem, et omnes vires anime ad unam dominam voluntatem, et omnes virtutes ad unam 15 caritatem. et per hoc etiam conformatur legi civili: sicut enim est unus judex, a quo fit causarum finalis decisio, ne pluribus judicibus contradicentibus, si non sit unus supremus, nunquam litigia terminentur. nulla etiam familia, nulla communitas, nullum regnum in pleno suo statu, si non habeat unum supremum rectorem, quia per divisionem capitum faciliter oritur divisio et scisma in membris. et breviter omnis ordo plurimum perfectus huic attestatur. 20 sicut enim non est ordo, sed prius et posterius, nisi deducatur ad aliquod unum primum, sic non est ordo completus, nisi per ordinacionem ad supremum. cui concordat Bernardus ad Eugenium loquens de ordine ecclesiastice gerarchie dicens : „nec vilem reputes formam hanc, que est in terris", quia formam habet in celo, „viderat hec, qui dicebat' : vidi civitatem sacram, de celo descendentem a deo, paratam etc. ego enim propter similitudinem dictum 25 reor“ etc. et propterea hec potestas unica Romani pontificis sola habet potestatem congre- gandi et solvendi concilia generalia et conciliorum constitutiones revocandi (17. di. „syn- odum“ c. „regula“ c. „nee licuit“ et c. „multis“ s, ubi dicitur: capitulum aliter congregatum esse actum, non congregatum; et esse conventiculum vel conciliabulum, eadem di. c. „concilia“): que jura fuerunt decreta a sanctorum Marcelli Pelagii Symachi). plus Romane ecclesie potestas dicitur mater et s0 magistra omnium ecclesiarum (sieut habetur 21. di. c. „denique“10). Ambrosius referente Nicolao ait: „seb in omnibus" sequi magistram sanctam Romanam ecclesiam“ (22. di. „omnes“ 11). ibi testatur Nicolaus privilegia Romane ecclesie ab ipso deo immediate collata, ne quis auf- ferre posset. proinde Nicolaus papa (19. di. „sid Romanorum“ 12): sumus, inquit, astricti credere certitudinaliter et sequi: quod Romanus pontifex tradidit esse sequendum et credendum; et 85 in sequenti c. Agaton papa inquit: „omnes“ apostolice sedis sanctiones sic accipiende sunt tanquam ipsius Petri divina voce firmate“. et ibidem 1a Stephanus dicit, quod ,quicquid! hec sancta sedes „statuit, irrefragabiliter observandum est“. et ibidem 14 Gregorius: „nullis a) em, Vori decreti. b) in Vorl. unterstrichen se — ecclesiam; um Ronde cine orweimende Hand. ol folgt durcharicken huboret. d) om. Vorl; wetter in Forl. tenterstrichen sumus, astrieti and Rom. credendum. 10 e) desgl. omnes — firmate, f) desgl, quicquid — rat. g) dergl nulli —precepta. c. 4 X de auct. - - - pallii 1. &. c. 3 X de transl. episcopi I. 7. c. un. X ut eccl. ben. etc. III. 12. 1 c. 3 de elect. 1.6 in VI. 5 In der Coelestis Hierarchia des Dionysius Areopagita ist eine entsprechende Stelle nicht nach- weishar; vielleicht ist an die Ecclesiastica Hierarshia desselben Verfassers zu denken, in der das „Eine" immer wieder hervorgehoben wird. 6 S. Bernardi De consideratione ad Eugenium III. lib. 3 cap. 4 (Migne 182. 768 f.). 1 2 7 R 17 14 Vgl. Apoc. 21, 2. c. 1, 2, 4 und 5 D. 17. c. 6 D. 17. c. 6 D. 21. 11 c. 1 D. 22. 12 c. 1 D. 19. 13 c. 4 D. 19. с. 5 D. 19. 45 50
Strana 163
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68. 163 1443 fas est vel velle vel posse transgredi sedis apostolice precepta“. unde Jeronimus (21. q. 1. c. „hec est“1) inquit ad propositum: „hecb est fides, papa beatissime, quam in catolica disci- mus“ ecclesia; in qua si minus perite aut parumd caute forte aliquid positum est, emendari cupimus a te, qui fidem et sedem Petri tenes. si autem hec nostra confessio apostolatus 5 tui judicio comprobatur, quicumque me inculpare voluerit, se imperitum vel malivolum vel etiam hereticum comprobabit“. ubi vult Yeronimus, quod quicumque venit contra sen- tenciam et precepta pape in his, que fidei sunt, heretieus est. et in allegata 22. di. „omnes" 2 dicitur: hereticus‘, quieumque privilegia Romane ecclesie et ejus singularis supremeque potestatis auferre presumpserit, vol contra en moliri, que mater est fidei. et 25.1 q.2. c. 10 „si quis“ dicitur: „sis quis dogmata mandata interdicta sanctiones vel decreta pro catholica fide vel ecclesiastica disciplina imminencium vel futurorum malorum a sedis apostolice preside salubriter promulgata contempserit, anathema sit". et de hoc secuntur ibi plura capitula. et 81 h. di. c. ,si qui!“ inquit Gregorius: „peccatum paganitatis incurrit, quisquis Christia- num se asserit et sedi apostolice obedire contempnit“. unde dicunt teologi, quod hanc pote- 15 statem tanquam a deo datam non posset papa alteri demandarek, etiam toti vel universali ecclesie congregate, ut absque sua auctoritate cognosceret ecclesia de articulis fidei. qui, cum ipsi apostolico a deo de fide sit diffiniendi data potestas tanquam regule inerrabili, si a se potestatem abdicare hoc modo posset, errare posset. et esset implicare contradiccionem, quod summus faceret superiorem se remanens summus, quod a deo sibi non permittitur, nec 20 etiam ipsi deo, quod superiorem se facere possit, cum ipse summus! et perfectissimus sit. ubi autem vacaret ecclesia propter heresim, quia papa esset hereticus, non esset tunc papa, quia heresis ipso jure eum privat dignitate. ideo glossa (24. q. 1. c. 2. 5) dicit, quod papa hereticus se ipsum privat et est minor quolibet catolico, quia caput non potest esse nisi simile membris suis, alias esset monstrum, caput bestie super membris hominis. ideo hereticus 25 se ipsum ipso jure separat ab ecclesia (1. q. 7. c. „convenientibus“1). predicta autem stant paps non existente heretico, quia tune contra voluntatem suam et sine auctoritate sua de fide et moribus et disciplina Christiana terminare non potest ecclesia. ideo extravagantium de bap- tismo (c. „majores“7) inquit textus: majores ecclesie cause presertim articuli fidei ad sedem apostolicam referunturm (facit 17. di. „denique“ allegata*). unde dicit dominus Baldus in pro- 30 hemio pheudorum? secundum Joannem Monachum, quod papa statuendo vel delegando vel consenciendo remanens papa non possit sibi auferre vel minuere plenitudinem potestatis, etiam si per constitucionem hoc faceret cum consensu concilii, quia successori suo et potestati a deo date legem non potest imponere (c. "innotuit“ extra de electione10), ymmo nec parem sue potestati possit dare concilio, quia stantibus terminis discretivis nullum inferius 35 assumit naturam ejus, quod est superius, alias posset suprema potestas pape ad nichilum devenire, si irrevocabilem legem facere posset, per quam concilium esset supra papam non hereticum, quod absonum est, scilicet potestatem apostolice sedis venire ad nichilum et subjacere superiori alio casu quam heresis (et pro hoe Joannes Monarhus11 in c. „licet Romanus" Jai) 40 a) sm., Verl. 4. bj in Vorl urdonstrickon hec—comprobabit. c) 10 Vorl.; Grutian didleimus. 1) 80 Graccaan; Vorl, cher per Incaute. a) in Vorl. urdtafricken bereticus — idei. 1) em., Vurt. 27. g) in Vorl. unter. strichen si — ana thema alt. h) em.; Vorl. hat VIIII. 1) em.; Vorl. quis. k) folge darahstrichen ir- revoca bliter. I) ent.; Forl. sumis. m) verbessert avs deferuntur, c. 14 C.24 q. 1. c. ID. 22. С. 18 С. 25 g. 2. 4 c. 15 D. 81. 5 Gemeint ist die Glosse zu c. I „Achacius“ (8 .in heresim“) C. 24 q. 1, nicht zum jetzigen c. 2. 50 8 c. 4 . 1 q. 7. c. 3 X de bapt. III. 42. 8 Wohl c. 6 D. 21. 45 9 Die Stelle bezieht sich auj § 32 der Vorrede zic Baldi Perusini in usus feudorum commentaria, in dem Juh. le Moine (vgl. Buchberger 2. Anfl. 6, 515) zitiert ist. Baldus sagt dort allerdings: Dinit Jo. Mona. quod papa potest legem imponere sibi per verba derogatoria sed non successcri suo. 10 c. 20 X de elect. I. 6. 11 Uber den nicht gedruckten Apparatus in librum sextum drs Joh. Mimachus 1gl. v. Sckulte 2, 192.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68. 163 1443 fas est vel velle vel posse transgredi sedis apostolice precepta“. unde Jeronimus (21. q. 1. c. „hec est“1) inquit ad propositum: „hecb est fides, papa beatissime, quam in catolica disci- mus“ ecclesia; in qua si minus perite aut parumd caute forte aliquid positum est, emendari cupimus a te, qui fidem et sedem Petri tenes. si autem hec nostra confessio apostolatus 5 tui judicio comprobatur, quicumque me inculpare voluerit, se imperitum vel malivolum vel etiam hereticum comprobabit“. ubi vult Yeronimus, quod quicumque venit contra sen- tenciam et precepta pape in his, que fidei sunt, heretieus est. et in allegata 22. di. „omnes" 2 dicitur: hereticus‘, quieumque privilegia Romane ecclesie et ejus singularis supremeque potestatis auferre presumpserit, vol contra en moliri, que mater est fidei. et 25.1 q.2. c. 10 „si quis“ dicitur: „sis quis dogmata mandata interdicta sanctiones vel decreta pro catholica fide vel ecclesiastica disciplina imminencium vel futurorum malorum a sedis apostolice preside salubriter promulgata contempserit, anathema sit". et de hoc secuntur ibi plura capitula. et 81 h. di. c. ,si qui!“ inquit Gregorius: „peccatum paganitatis incurrit, quisquis Christia- num se asserit et sedi apostolice obedire contempnit“. unde dicunt teologi, quod hanc pote- 15 statem tanquam a deo datam non posset papa alteri demandarek, etiam toti vel universali ecclesie congregate, ut absque sua auctoritate cognosceret ecclesia de articulis fidei. qui, cum ipsi apostolico a deo de fide sit diffiniendi data potestas tanquam regule inerrabili, si a se potestatem abdicare hoc modo posset, errare posset. et esset implicare contradiccionem, quod summus faceret superiorem se remanens summus, quod a deo sibi non permittitur, nec 20 etiam ipsi deo, quod superiorem se facere possit, cum ipse summus! et perfectissimus sit. ubi autem vacaret ecclesia propter heresim, quia papa esset hereticus, non esset tunc papa, quia heresis ipso jure eum privat dignitate. ideo glossa (24. q. 1. c. 2. 5) dicit, quod papa hereticus se ipsum privat et est minor quolibet catolico, quia caput non potest esse nisi simile membris suis, alias esset monstrum, caput bestie super membris hominis. ideo hereticus 25 se ipsum ipso jure separat ab ecclesia (1. q. 7. c. „convenientibus“1). predicta autem stant paps non existente heretico, quia tune contra voluntatem suam et sine auctoritate sua de fide et moribus et disciplina Christiana terminare non potest ecclesia. ideo extravagantium de bap- tismo (c. „majores“7) inquit textus: majores ecclesie cause presertim articuli fidei ad sedem apostolicam referunturm (facit 17. di. „denique“ allegata*). unde dicit dominus Baldus in pro- 30 hemio pheudorum? secundum Joannem Monachum, quod papa statuendo vel delegando vel consenciendo remanens papa non possit sibi auferre vel minuere plenitudinem potestatis, etiam si per constitucionem hoc faceret cum consensu concilii, quia successori suo et potestati a deo date legem non potest imponere (c. "innotuit“ extra de electione10), ymmo nec parem sue potestati possit dare concilio, quia stantibus terminis discretivis nullum inferius 35 assumit naturam ejus, quod est superius, alias posset suprema potestas pape ad nichilum devenire, si irrevocabilem legem facere posset, per quam concilium esset supra papam non hereticum, quod absonum est, scilicet potestatem apostolice sedis venire ad nichilum et subjacere superiori alio casu quam heresis (et pro hoe Joannes Monarhus11 in c. „licet Romanus" Jai) 40 a) sm., Verl. 4. bj in Vorl urdonstrickon hec—comprobabit. c) 10 Vorl.; Grutian didleimus. 1) 80 Graccaan; Vorl, cher per Incaute. a) in Vorl. urdtafricken bereticus — idei. 1) em., Vurt. 27. g) in Vorl. unter. strichen si — ana thema alt. h) em.; Vorl. hat VIIII. 1) em.; Vorl. quis. k) folge darahstrichen ir- revoca bliter. I) ent.; Forl. sumis. m) verbessert avs deferuntur, c. 14 C.24 q. 1. c. ID. 22. С. 18 С. 25 g. 2. 4 c. 15 D. 81. 5 Gemeint ist die Glosse zu c. I „Achacius“ (8 .in heresim“) C. 24 q. 1, nicht zum jetzigen c. 2. 50 8 c. 4 . 1 q. 7. c. 3 X de bapt. III. 42. 8 Wohl c. 6 D. 21. 45 9 Die Stelle bezieht sich auj § 32 der Vorrede zic Baldi Perusini in usus feudorum commentaria, in dem Juh. le Moine (vgl. Buchberger 2. Anfl. 6, 515) zitiert ist. Baldus sagt dort allerdings: Dinit Jo. Mona. quod papa potest legem imponere sibi per verba derogatoria sed non successcri suo. 10 c. 20 X de elect. I. 6. 11 Uber den nicht gedruckten Apparatus in librum sextum drs Joh. Mimachus 1gl. v. Sckulte 2, 192.
Strana 164
164 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. IIS Juli/ extra de rescriptis libro sexto1 et Archidiaconus 2 27. q.2. in summa, Baldus3 in 1. „si miehi et tibi § „in legatis“ ff. de legatis primo, ubi querit aliquid de clam derogatoria, an inpediat futura statuta). et pro hoc, quod suprema potestas non possit se ipsam minuere, facit auctoritas Bartoli“ (in 1. „prohibere" § »plane“ ff. quod vi aut clam: nisi civitas tollit statum, quod fuerat, ne eivitas alienare possit etc.; Baldus' in l. 1. § „inicio “ ff. de officio prefecti urbi facît textum in c. finalib et ibi glossa extra 5 de rescriptis libro sexto6). ideo potest auferre omnes constituciones ecclesie universalis, quas tollere non sit destruere universalis statum ecclesie. nam ecclesia non potest fieri nulla (24. q. 1. „pudenda" et 21. di. § 3. “ versiculo „rogavi pro te, Petre“s, et vult glossa 19. di. „Ana- stasius“3 et glossa 24. q. 1. „quodeumque“ 10 et glossa et doetores in c. „proposuit" exira de concessione prebende11). plus etiam: si papa statuendo peccaret aliter quam in heresi, non 10 contra precepta dei et legis, ecclesia imperator et totus orbis non possent ei citra vinculum anathematis contraire, sed simpliciter deum pro eo orare (seoundum Joannem Andream et Ho- stiensem in dicto c. „proposuit“ extra de concessione prebende 12; et ita sequitur Joannes de Lignano in c. „quanto" extra de consuetudine13, ubi etiam tangitur, an papa possit statuere contra ea, que universalem statum ecclesie tanguut). proinde papa potest circa beneficia et correctiones cleri- 15 corum, translaciones sedium, congregaciones conciliorum et eorundem dissoluciones et abso- luciones et locorum electiones omnia facere, quia hec non concernunt heresim nec uni- versalis statum ecclesie, quia uni versalis status ecclesie pendetd in fide sacramentis et pre- ceptis legis divine, contra que papa statuere non posset; et omnes posset constituciones facere et revocare, et sic constituciones suas et conciliorum. et licet in pluribus locis dicantur 20 valere constituciones conciliorum, intelligo factas auctoritate pontificum, alias non sunt consti- tuciones conciliorum, sed conventiculorum et conciliabulorum (17. di. „multis“ supra alle- gata 11). nec hec potestas pape transmittitur ipso mortuo in ecclesiam nec in collegium car- dinalium, sed in vicarium proxime successurum et eligendum (glossa est in c. 1. de scismaticis libro sexto1s et c. 1. de homicidio eodem libro16). et ita modo intelliguntur glosse, que tangunt de 25 universali statu ecclesie, qui tangit omnes (9. q. 3. „pere principalem"11 et in c. ,que f ad per- petuam“ et c. „sunt quidam“ 25. q. 1.15 et c. ,,memor“ 24. q. 1.19 et Archidiaconus 15. di. „sicut s sancti“20, ubi dicit: ille est status universalis ecclesie, qui tangit omnes et singulos de ecclesia, quoad periculum sa- lutis). propterea papa non possit dispensare cum existenteh actu in crimine, quia contra legem dei (sieut dicit Archydiaconus in c. „sunt quidam“21 allegato et Inocentius in c. „inquisicioni!“ de sen- 30 tencia excommunicacionis22, ubi etiam de hoe quesivit, an papa possit aliquid contra legem divinam k disponere). et propterea questiones magne ad ipsum apostolicum non hereticum referende sunt (ut dicto c. „majores"23), quia, cum de fide dominus interrogaret' apostolos, solus Petrus a) Yurl.cum infeln. b) Vorl. add. et f. c] em.; Varl. 1. d) zerhamert aus dependet. 2) om. Vorl. f) em.; Vorl. qui. a) Vort hat Abkürzung fir sunt, h) folat durchatrichan in peccato. 1) sm. Forl. Inquisieianis. 35 k) Vorl. add. nochmai aliquid. 1 „Licet Romanus“ ist allerdings s. I de con- stitutionibus I. 2 in VI. 2 Archid., Rosar. fol. 353 b ff. zu C. 27 q. 2? 8 Baldus, super infortiato fol. 94 b au l. 12 § 3 Dig. XXX. *Bartolus, in I. dig. novi fol. 191b zu 1. 3 § 4 Dig. XLIII. 24. 5 Baldus, I. super dig. veteri fol. 94 ab znl.1§ 4 Dig. I. 12. c. 15 „quia pert de rescr. 1. 3 in VI. c. 33 С. 24 q. 1. 8 I. pars § 3 D. 21. 9 c. 9 D. 19. 10 č. 6 C. 24 q. 1. 11 c. 4 X de conc. praeb. etc. III. 8. 12 Vgl. Anm. 11, dazu Andreae fol. 49b, Hostiensis 11 jol. 37b-39a? 13 c. 4 X de consuet. 1. 4; gemeint ist wohl Lignanos bisher nicht gedruckter Commentarius in decretales Greg. IX. (vgl. v. Schulte 2, 260). 14 c. 5 D. 17; vgl. S. 162 Anm. 8. 15 c. I „ad succidendos“ V. 3 in VI. 16 c. I „pro humani“ V. 4 in VI. 17 c.21 C. 9 q. 3. 18 c. 3 und c. 6 C. 25 q. 1. 19 c. 10 C. 24 q. 1. 20 c.2 D. 15; vgl. Archidiasonus, Rosar. fol. 18a. 21 c. 6 C. 25 q. 1; vgl. Archid. Rosar. fol. 34Iab. 22 c. 44 X. de sont. oxc. V. 39. 23 c.2 C. 24 q. 1. 24 Madth. 16, 161. 40 45 50
164 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. IIS Juli/ extra de rescriptis libro sexto1 et Archidiaconus 2 27. q.2. in summa, Baldus3 in 1. „si miehi et tibi § „in legatis“ ff. de legatis primo, ubi querit aliquid de clam derogatoria, an inpediat futura statuta). et pro hoc, quod suprema potestas non possit se ipsam minuere, facit auctoritas Bartoli“ (in 1. „prohibere" § »plane“ ff. quod vi aut clam: nisi civitas tollit statum, quod fuerat, ne eivitas alienare possit etc.; Baldus' in l. 1. § „inicio “ ff. de officio prefecti urbi facît textum in c. finalib et ibi glossa extra 5 de rescriptis libro sexto6). ideo potest auferre omnes constituciones ecclesie universalis, quas tollere non sit destruere universalis statum ecclesie. nam ecclesia non potest fieri nulla (24. q. 1. „pudenda" et 21. di. § 3. “ versiculo „rogavi pro te, Petre“s, et vult glossa 19. di. „Ana- stasius“3 et glossa 24. q. 1. „quodeumque“ 10 et glossa et doetores in c. „proposuit" exira de concessione prebende11). plus etiam: si papa statuendo peccaret aliter quam in heresi, non 10 contra precepta dei et legis, ecclesia imperator et totus orbis non possent ei citra vinculum anathematis contraire, sed simpliciter deum pro eo orare (seoundum Joannem Andream et Ho- stiensem in dicto c. „proposuit“ extra de concessione prebende 12; et ita sequitur Joannes de Lignano in c. „quanto" extra de consuetudine13, ubi etiam tangitur, an papa possit statuere contra ea, que universalem statum ecclesie tanguut). proinde papa potest circa beneficia et correctiones cleri- 15 corum, translaciones sedium, congregaciones conciliorum et eorundem dissoluciones et abso- luciones et locorum electiones omnia facere, quia hec non concernunt heresim nec uni- versalis statum ecclesie, quia uni versalis status ecclesie pendetd in fide sacramentis et pre- ceptis legis divine, contra que papa statuere non posset; et omnes posset constituciones facere et revocare, et sic constituciones suas et conciliorum. et licet in pluribus locis dicantur 20 valere constituciones conciliorum, intelligo factas auctoritate pontificum, alias non sunt consti- tuciones conciliorum, sed conventiculorum et conciliabulorum (17. di. „multis“ supra alle- gata 11). nec hec potestas pape transmittitur ipso mortuo in ecclesiam nec in collegium car- dinalium, sed in vicarium proxime successurum et eligendum (glossa est in c. 1. de scismaticis libro sexto1s et c. 1. de homicidio eodem libro16). et ita modo intelliguntur glosse, que tangunt de 25 universali statu ecclesie, qui tangit omnes (9. q. 3. „pere principalem"11 et in c. ,que f ad per- petuam“ et c. „sunt quidam“ 25. q. 1.15 et c. ,,memor“ 24. q. 1.19 et Archidiaconus 15. di. „sicut s sancti“20, ubi dicit: ille est status universalis ecclesie, qui tangit omnes et singulos de ecclesia, quoad periculum sa- lutis). propterea papa non possit dispensare cum existenteh actu in crimine, quia contra legem dei (sieut dicit Archydiaconus in c. „sunt quidam“21 allegato et Inocentius in c. „inquisicioni!“ de sen- 30 tencia excommunicacionis22, ubi etiam de hoe quesivit, an papa possit aliquid contra legem divinam k disponere). et propterea questiones magne ad ipsum apostolicum non hereticum referende sunt (ut dicto c. „majores"23), quia, cum de fide dominus interrogaret' apostolos, solus Petrus a) Yurl.cum infeln. b) Vorl. add. et f. c] em.; Varl. 1. d) zerhamert aus dependet. 2) om. Vorl. f) em.; Vorl. qui. a) Vort hat Abkürzung fir sunt, h) folat durchatrichan in peccato. 1) sm. Forl. Inquisieianis. 35 k) Vorl. add. nochmai aliquid. 1 „Licet Romanus“ ist allerdings s. I de con- stitutionibus I. 2 in VI. 2 Archid., Rosar. fol. 353 b ff. zu C. 27 q. 2? 8 Baldus, super infortiato fol. 94 b au l. 12 § 3 Dig. XXX. *Bartolus, in I. dig. novi fol. 191b zu 1. 3 § 4 Dig. XLIII. 24. 5 Baldus, I. super dig. veteri fol. 94 ab znl.1§ 4 Dig. I. 12. c. 15 „quia pert de rescr. 1. 3 in VI. c. 33 С. 24 q. 1. 8 I. pars § 3 D. 21. 9 c. 9 D. 19. 10 č. 6 C. 24 q. 1. 11 c. 4 X de conc. praeb. etc. III. 8. 12 Vgl. Anm. 11, dazu Andreae fol. 49b, Hostiensis 11 jol. 37b-39a? 13 c. 4 X de consuet. 1. 4; gemeint ist wohl Lignanos bisher nicht gedruckter Commentarius in decretales Greg. IX. (vgl. v. Schulte 2, 260). 14 c. 5 D. 17; vgl. S. 162 Anm. 8. 15 c. I „ad succidendos“ V. 3 in VI. 16 c. I „pro humani“ V. 4 in VI. 17 c.21 C. 9 q. 3. 18 c. 3 und c. 6 C. 25 q. 1. 19 c. 10 C. 24 q. 1. 20 c.2 D. 15; vgl. Archidiasonus, Rosar. fol. 18a. 21 c. 6 C. 25 q. 1; vgl. Archid. Rosar. fol. 34Iab. 22 c. 44 X. de sont. oxc. V. 39. 23 c.2 C. 24 q. 1. 24 Madth. 16, 161. 40 45 50
Strana 165
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68. 165 JI4A3 dixit: „tu es Christus, filius dei vivi“, et subjunxit dominus revelacionem hanc fidei Petro factam ab ipsa trinitate, quasi ipse esset (et successores), qui causas fidei et majores causasà jurisdic- tionis et sciencie terminaret. et 24. q. 1. „quociens“! dicitur: „quociens questio fidei ventilatur, arbitror omnes fratres et coepiscopos nostros nonnisi ad Petrum, id est sui nominis et honoris s auctoritatem, debere referre“. et habet omnem potestatem quam patriarce, inquit Bernar- dus2 de contemplacione ad Eugenium. refert Baldus“ (in 1. „rescripta“ C. de precibus impe- ratori offerendis et-), quod major est pape potestas quam sanctorum (20. di. c. 1. et c. „de libellis“4). et 24. q. 1. c. „non turbatur“5 etiam dicit irrefragabilis doctor Ambrosius: „non turbatur navis, que Petrum habet“. et ibidem“ subicit Lucius papa, quod „hec apostolica ecclesia 10 Romana mater omnium ecclesiarum Christi per dei omnipotentis graciam numquam errasse probatur, nec hereticis pravitatibus depravata subcubuit“, et in capitulis sequentibus" Sistus papa, quod illius sedis auctoritas nunquam ullam fovet heresim, et Eusebius ibidem: „in sede apostolica semper est servata catolica religio extra maculam" heresis, quia „rogavi pro te, Petre, ut non deficiat fides tua“. et Gelasiusb papa (21. di..quamvis“5) dicit eccle- 15 siam illam sedis apostolice Romanam nullis sinodalibus institutis ceteris ecclesiis esse pre- latam, sod evangelica voce salvatoris nostri primatum obtinere: »tu es, inquiens, Petrus et super hanc petram hedificabo ecclesiam meam"; et post subjungitur, quod Petrus et Paulus „uno tempore et eadem die gloriosa morte in Urbe Romana coronati supradictam Romanam ecclesiam pariter Christo domino consecrarunt eandenque omnibus urbibus universo mondo 20 sua presencia atque venerando triumpho pretulerunt“. et (22.e di. „omnes“ 3) dicit Nicolaus papa, quodd omnium aliarum „ecclesiarum catedras instituit Romana ecclesia. illam vero solus ipse fondavit et super petram fidei mox nascentis erexit, qui beato" eterne vite clavi- 10 gero terreni simul et celestis imperii jura commisit“. et eadem distinctione c. „sacrosanota" dicit Anacletus, quod „non ab apostolis, sed ab ipso domino Jesu Christo primatum obtinuit“, 25 ut (24. q. 1.„rogamus" 11) concludit Marcellus papa: omnes alias ecclesias illi subditas sicut Petro, qui est caput tocius ecclesie, item: habet utrumque gladium (22. di. c. 113, 93.f di. c. „domi- nus“ 19) et est judex omnium (extra de judiciis „novit“11). amplius quicumque in ecclesia potest errare, in eadem potest judicari excepto apostolico, qui a nemine judicatur (21. s di. „nunc autem“15, ubi Marcelinus, qui motu ydolatravit, a concilio non potuit judicari, nisi esset causa 30 heresis; et secundum aliquos manifesta, ut 40. di. c. „si papa“ 1s, sed tune non mirum, quia sponte hereticando renunoiat dignitati), et ibil' dicitur: „prima sedes non judicabitur a quoquam (et probatur 17. di. „concilia“ 18 ; idem Gelasius papa 9. q. 3. „concta per mondum" 13). iste etiam dicitur episcopus tocius orbis (glossa in c. „felicis“ extra de penis 2) et dominus tocius orbis (c, finale extra de foro conpelenti€1), et solum deum in terris habet superiorem (c. 1. de re judicata 35 libro sexto 23, c. 1. de renunciacione in glossah 23). iste coronat imperatorem, ungit et eum deponit (v. „venerabilem“ extra de elestione 24, c. „pastoralis“ de re judicala in Clementinis 25, vero1 Inocencius in Juzi) a) em. Forl. sher clave. b) am Rande cine rerwcisende Hand. c) sm. Vorl. 21. d) in Vorl, unlerstrichen e) folot durchstrichen Petro. f) cm.; Vorl. 63. Quod — commisit. h) Varl- g) cm. Forl. 19. add, unterrichen et arrat. il pol. S. 149 Far. b. c. 12 C. 24 q. 1. 2 Vgl. De consideratione lib. 2 cap. 8 (Migne 182. 751). 3 Baldus super I. cod. fol. 71b § de papa zu l. 7 Cod. I. 19. 45 c. I D. 20 and II. Pars der Yorrede Grabians zu diesem cap. 5 c. 7 C. 24 q. 1. c.9 Č. 24 q. 1. c. 16 und 11 C. 24 q. 1. č. 3 D. 21. 9 č. 1 D. 22. 10 č. 2 D. 22. 11 c. 15 Č. 24 q. 1. 50 12 Vgl. Anm. 9. c. 25 D. 93. 14 c. 13 X de jud. I1. 1. 15 č. 7 D. 21. 16 c. 6 D. 40. 17 С. 7 D. 21. c.6 D. 17. 18 19 c. 18 C. 9 q. 3. 20 c. 5 de poenis V.9 in VI. 21 c. 20 „licet'' A de foro comp. I1. 2. 22 c.1„quum acterni de sent. et rejud. II.Ifin VI. 23 Wohl c. I „quoniam“ de renunc. I. 7 in VI. M c. 34 X de plect, etc. 1. 6. c. 2 de sent. et re jud. II. Il in Ciem. 13 40 25
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68. 165 JI4A3 dixit: „tu es Christus, filius dei vivi“, et subjunxit dominus revelacionem hanc fidei Petro factam ab ipsa trinitate, quasi ipse esset (et successores), qui causas fidei et majores causasà jurisdic- tionis et sciencie terminaret. et 24. q. 1. „quociens“! dicitur: „quociens questio fidei ventilatur, arbitror omnes fratres et coepiscopos nostros nonnisi ad Petrum, id est sui nominis et honoris s auctoritatem, debere referre“. et habet omnem potestatem quam patriarce, inquit Bernar- dus2 de contemplacione ad Eugenium. refert Baldus“ (in 1. „rescripta“ C. de precibus impe- ratori offerendis et-), quod major est pape potestas quam sanctorum (20. di. c. 1. et c. „de libellis“4). et 24. q. 1. c. „non turbatur“5 etiam dicit irrefragabilis doctor Ambrosius: „non turbatur navis, que Petrum habet“. et ibidem“ subicit Lucius papa, quod „hec apostolica ecclesia 10 Romana mater omnium ecclesiarum Christi per dei omnipotentis graciam numquam errasse probatur, nec hereticis pravitatibus depravata subcubuit“, et in capitulis sequentibus" Sistus papa, quod illius sedis auctoritas nunquam ullam fovet heresim, et Eusebius ibidem: „in sede apostolica semper est servata catolica religio extra maculam" heresis, quia „rogavi pro te, Petre, ut non deficiat fides tua“. et Gelasiusb papa (21. di..quamvis“5) dicit eccle- 15 siam illam sedis apostolice Romanam nullis sinodalibus institutis ceteris ecclesiis esse pre- latam, sod evangelica voce salvatoris nostri primatum obtinere: »tu es, inquiens, Petrus et super hanc petram hedificabo ecclesiam meam"; et post subjungitur, quod Petrus et Paulus „uno tempore et eadem die gloriosa morte in Urbe Romana coronati supradictam Romanam ecclesiam pariter Christo domino consecrarunt eandenque omnibus urbibus universo mondo 20 sua presencia atque venerando triumpho pretulerunt“. et (22.e di. „omnes“ 3) dicit Nicolaus papa, quodd omnium aliarum „ecclesiarum catedras instituit Romana ecclesia. illam vero solus ipse fondavit et super petram fidei mox nascentis erexit, qui beato" eterne vite clavi- 10 gero terreni simul et celestis imperii jura commisit“. et eadem distinctione c. „sacrosanota" dicit Anacletus, quod „non ab apostolis, sed ab ipso domino Jesu Christo primatum obtinuit“, 25 ut (24. q. 1.„rogamus" 11) concludit Marcellus papa: omnes alias ecclesias illi subditas sicut Petro, qui est caput tocius ecclesie, item: habet utrumque gladium (22. di. c. 113, 93.f di. c. „domi- nus“ 19) et est judex omnium (extra de judiciis „novit“11). amplius quicumque in ecclesia potest errare, in eadem potest judicari excepto apostolico, qui a nemine judicatur (21. s di. „nunc autem“15, ubi Marcelinus, qui motu ydolatravit, a concilio non potuit judicari, nisi esset causa 30 heresis; et secundum aliquos manifesta, ut 40. di. c. „si papa“ 1s, sed tune non mirum, quia sponte hereticando renunoiat dignitati), et ibil' dicitur: „prima sedes non judicabitur a quoquam (et probatur 17. di. „concilia“ 18 ; idem Gelasius papa 9. q. 3. „concta per mondum" 13). iste etiam dicitur episcopus tocius orbis (glossa in c. „felicis“ extra de penis 2) et dominus tocius orbis (c, finale extra de foro conpelenti€1), et solum deum in terris habet superiorem (c. 1. de re judicata 35 libro sexto 23, c. 1. de renunciacione in glossah 23). iste coronat imperatorem, ungit et eum deponit (v. „venerabilem“ extra de elestione 24, c. „pastoralis“ de re judicala in Clementinis 25, vero1 Inocencius in Juzi) a) em. Forl. sher clave. b) am Rande cine rerwcisende Hand. c) sm. Vorl. 21. d) in Vorl, unlerstrichen e) folot durchstrichen Petro. f) cm.; Vorl. 63. Quod — commisit. h) Varl- g) cm. Forl. 19. add, unterrichen et arrat. il pol. S. 149 Far. b. c. 12 C. 24 q. 1. 2 Vgl. De consideratione lib. 2 cap. 8 (Migne 182. 751). 3 Baldus super I. cod. fol. 71b § de papa zu l. 7 Cod. I. 19. 45 c. I D. 20 and II. Pars der Yorrede Grabians zu diesem cap. 5 c. 7 C. 24 q. 1. c.9 Č. 24 q. 1. c. 16 und 11 C. 24 q. 1. č. 3 D. 21. 9 č. 1 D. 22. 10 č. 2 D. 22. 11 c. 15 Č. 24 q. 1. 50 12 Vgl. Anm. 9. c. 25 D. 93. 14 c. 13 X de jud. I1. 1. 15 č. 7 D. 21. 16 c. 6 D. 40. 17 С. 7 D. 21. c.6 D. 17. 18 19 c. 18 C. 9 q. 3. 20 c. 5 de poenis V.9 in VI. 21 c. 20 „licet'' A de foro comp. I1. 2. 22 c.1„quum acterni de sent. et rejud. II.Ifin VI. 23 Wohl c. I „quoniam“ de renunc. I. 7 in VI. M c. 34 X de plect, etc. 1. 6. c. 2 de sent. et re jud. II. Il in Ciem. 13 40 25
Strana 166
166 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [1643 Juli c. „quod super" extra de voto1 et per glossam in c. „ad apostolice" de re judicata2) et sola sua sen- tencia absque sentencia concilii sufficit ad hoc (ut 15. q. 6. c. „alius“3). item constituciones apostolice dicuntur divine (17. q. 4. „si quis suadente“. 19. di. „sica omnes“5) et vult fides catholica eas servari, sicut constituciones Christi et Petri (pro hoc 19. di. c. „ita dominus“s, et c. „in novo“ et c. „quamvis" et 22. di. „omnes“ allegata et c. „sacrosancta“s cum sequenti). et 5 21. di. c. 1." dicitur, quod Petrus accepit claves „pro omnibus et pre omnibus“ (et eadem di, e. „nunc autem“10). ideo major est concilio, quia ipse venit in plenitudinem potestatis, alii in partem sollicitudinis (c.„ad honorem“ extra de usu pallii11). plus si concilium legiptime congre- gatum faciat constituciones et papa faciat contrarias, absque aliqua revocacione constituciones concilii sunt nulle (pro hoc glossa et Archidiaconus 15, di. „sicut sancti“12 et glossa 24. q. 1. „quodcum- 10 que“ 13; idem tenet glossa in Clementinis „ne Romani“ extra de electione 14, ubi dicit, quod concilium intelligendo de legiptime congregato alias non est dubium, tanquam minor papa non posset statuere contra constituciones pape. et illa glossa relata ad textum videtur loqui de concilio sede vacante con- gregato. pro hoc est expressa auctoritas Archydiacons in c. 1. de constituctonthus libro sexto 15, ubi dicit, quod, si papa derogat constitucionibus conciliib, etiam in privilegiis habet necessarie facere mencionem 15 de constitucionibus concilii, ergo eas potest revocare. et idem dicit Baldus in 1. „humanum“ C. de legibus's, licet Inocentius in c. „ex parte“ extra de capellis monachorum17 et Johannes Andreae in e „significasti" de electione1s teneant, quod non sit necessarie fieri mencionem de constitucionibus concilii). [2e] Exc quibus modo ad evidenciam premissis stant iste conclusiones: prima 20 quod papa habet plenitudinem potestatis ecclesiastice immediate a Christo. secunda quod papa est regula inerrabilis, que sequenda est et cui est credendum. tercia, quod hanc plenitu- dinem potestatis pape non potest sibi tollere nec ecclesia nisi per heresim et renunciacionem. quarta, quod non posset valere constitucio pape et concilii, per quam papa esset inferior concilio, nisi foret heretieus, et d quod papa omnes constituciones, que non sunt contra fidem, 25 precepta et sacramenta et statum universalis ecclesie, faveree potest et tollere, ut supra visum quinta, quod papa debet convocare concilium et non alius, extra casum heresis est. et vacantis ecclesie, et ipsum dissolvere potest ; nec potest aliquis contra hec facere vel venire citra vinculum anathematis, quia tollere conatur privilegia Romane sedis a deo collata. ideircho qualis sit presumptio allegancium Basiliense concilium non potuisse dissolvi per Eugenium, 30 semper, sed premaxime quando recesserunt notabiliores cardinales et legatus, cujus pre- sencia auctorizabatur concilium, et nacionibus existentibus in discordia, et ipsum concilium non potuisse per Eugenium alibi congregari, maxime pro arduo negocio fidei et tollende heresis Grecorum, patet intelligentibus per suprascripta; quod magnum argumentum capit vo- luntatis dei, cum in illo concilio per Eugenium Ferrarie congregato et Florenciam translato 3s secutus fuerit tantus fructus, scilicet unio illa magna ecclesie Orientalis cum Romana, que in errore tanto tempore stetit et sismate, et par sit in spe reducendi Arminos et expugnandi Saracenos de terris Christianorum; quos effectus impedire cum scandalo dando Eugenio dyabolicum arbitror. nam regula dicit, quod non obmittitur veritas propter vitandum scan- a) Vorl. hat sic mit Uberstrich, also sicut. b) foldt durchstrichen quod. e) Forl. hat Rein Aliner. 40 d) et—visum est an Rande. e) davor durchstrichen fallere. 3 5 * 8 2 10 11 c. 8 X de vôto cto. III. 34. c. 2 de sent. et re jud. II. 14 in VI. c.3 С. 15 q- 6. c. 29 C. 17 q. 4. c. 2 D. 19. c.7 D. 19. c. 2 und 3 D. 21. c. 1 und 2 D. 22. Richtiger in Gratiana Vorrede zu D. 27. c.7 D. 21. c. 4 X de auct. eic. 1. 8. 12 c. 2 D. 15; vgl. Archid. Rosar. fol. 18a (1), auch S. 158 Anm. 20 und S. 164 Anm. 20. 1à c. 6 0.24 q. 1. 14 c. 2 de elect. I. 3 in Clem. 15 c. I „licet“ de const. I. 2 in VI.; vgl. Arhidia- coni sup. VI. decr., fol. 2ab? 15 Baldus, super I. cod. fol. 62a zu l. 8 Cod. 1. 14. 17 c. 3 X de capell. mon. etc. III. 37; vgl. Inno- centius fol. 167b. 18 c. 4 X de elect. etc. 1. 6: vgl. Andreae vol. I fol. 74ab. 45 50
166 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [1643 Juli c. „quod super" extra de voto1 et per glossam in c. „ad apostolice" de re judicata2) et sola sua sen- tencia absque sentencia concilii sufficit ad hoc (ut 15. q. 6. c. „alius“3). item constituciones apostolice dicuntur divine (17. q. 4. „si quis suadente“. 19. di. „sica omnes“5) et vult fides catholica eas servari, sicut constituciones Christi et Petri (pro hoc 19. di. c. „ita dominus“s, et c. „in novo“ et c. „quamvis" et 22. di. „omnes“ allegata et c. „sacrosancta“s cum sequenti). et 5 21. di. c. 1." dicitur, quod Petrus accepit claves „pro omnibus et pre omnibus“ (et eadem di, e. „nunc autem“10). ideo major est concilio, quia ipse venit in plenitudinem potestatis, alii in partem sollicitudinis (c.„ad honorem“ extra de usu pallii11). plus si concilium legiptime congre- gatum faciat constituciones et papa faciat contrarias, absque aliqua revocacione constituciones concilii sunt nulle (pro hoc glossa et Archidiaconus 15, di. „sicut sancti“12 et glossa 24. q. 1. „quodcum- 10 que“ 13; idem tenet glossa in Clementinis „ne Romani“ extra de electione 14, ubi dicit, quod concilium intelligendo de legiptime congregato alias non est dubium, tanquam minor papa non posset statuere contra constituciones pape. et illa glossa relata ad textum videtur loqui de concilio sede vacante con- gregato. pro hoc est expressa auctoritas Archydiacons in c. 1. de constituctonthus libro sexto 15, ubi dicit, quod, si papa derogat constitucionibus conciliib, etiam in privilegiis habet necessarie facere mencionem 15 de constitucionibus concilii, ergo eas potest revocare. et idem dicit Baldus in 1. „humanum“ C. de legibus's, licet Inocentius in c. „ex parte“ extra de capellis monachorum17 et Johannes Andreae in e „significasti" de electione1s teneant, quod non sit necessarie fieri mencionem de constitucionibus concilii). [2e] Exc quibus modo ad evidenciam premissis stant iste conclusiones: prima 20 quod papa habet plenitudinem potestatis ecclesiastice immediate a Christo. secunda quod papa est regula inerrabilis, que sequenda est et cui est credendum. tercia, quod hanc plenitu- dinem potestatis pape non potest sibi tollere nec ecclesia nisi per heresim et renunciacionem. quarta, quod non posset valere constitucio pape et concilii, per quam papa esset inferior concilio, nisi foret heretieus, et d quod papa omnes constituciones, que non sunt contra fidem, 25 precepta et sacramenta et statum universalis ecclesie, faveree potest et tollere, ut supra visum quinta, quod papa debet convocare concilium et non alius, extra casum heresis est. et vacantis ecclesie, et ipsum dissolvere potest ; nec potest aliquis contra hec facere vel venire citra vinculum anathematis, quia tollere conatur privilegia Romane sedis a deo collata. ideircho qualis sit presumptio allegancium Basiliense concilium non potuisse dissolvi per Eugenium, 30 semper, sed premaxime quando recesserunt notabiliores cardinales et legatus, cujus pre- sencia auctorizabatur concilium, et nacionibus existentibus in discordia, et ipsum concilium non potuisse per Eugenium alibi congregari, maxime pro arduo negocio fidei et tollende heresis Grecorum, patet intelligentibus per suprascripta; quod magnum argumentum capit vo- luntatis dei, cum in illo concilio per Eugenium Ferrarie congregato et Florenciam translato 3s secutus fuerit tantus fructus, scilicet unio illa magna ecclesie Orientalis cum Romana, que in errore tanto tempore stetit et sismate, et par sit in spe reducendi Arminos et expugnandi Saracenos de terris Christianorum; quos effectus impedire cum scandalo dando Eugenio dyabolicum arbitror. nam regula dicit, quod non obmittitur veritas propter vitandum scan- a) Vorl. hat sic mit Uberstrich, also sicut. b) foldt durchstrichen quod. e) Forl. hat Rein Aliner. 40 d) et—visum est an Rande. e) davor durchstrichen fallere. 3 5 * 8 2 10 11 c. 8 X de vôto cto. III. 34. c. 2 de sent. et re jud. II. 14 in VI. c.3 С. 15 q- 6. c. 29 C. 17 q. 4. c. 2 D. 19. c.7 D. 19. c. 2 und 3 D. 21. c. 1 und 2 D. 22. Richtiger in Gratiana Vorrede zu D. 27. c.7 D. 21. c. 4 X de auct. eic. 1. 8. 12 c. 2 D. 15; vgl. Archid. Rosar. fol. 18a (1), auch S. 158 Anm. 20 und S. 164 Anm. 20. 1à c. 6 0.24 q. 1. 14 c. 2 de elect. I. 3 in Clem. 15 c. I „licet“ de const. I. 2 in VI.; vgl. Arhidia- coni sup. VI. decr., fol. 2ab? 15 Baldus, super I. cod. fol. 62a zu l. 8 Cod. 1. 14. 17 c. 3 X de capell. mon. etc. III. 37; vgl. Inno- centius fol. 167b. 18 c. 4 X de elect. etc. 1. 6: vgl. Andreae vol. I fol. 74ab. 45 50
Strana 167
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68. 167 III43 Juli) dalum (regula juris „qui scandalizaverit“ exiral et 11. q. 3 „inter verba“2 et 22. q. 2. c. „pri- mum“ in principio et 32. q. 5. „ita ne"" et c. „sacris“ extra quod metus causa5). sed hie et vitatur veritas et inducitur scandalum, quia propter litem et dubium, quod pretenditur contra veritatem, calumpniose obmittitur veritas, quia calumpniosa allegacio non facit rem 5 dubiam (C. de procuratoribus l. 1.“ ubi nota). et committitur scandalum, scilicet diffamando pa- pam verum de scismate, quo fit ut facile, nisi occurat deus, ut impediantur bona jam cepta, scilicet reductionis et reconciliacionis Arminiorum, et Christifideles inducantur per eundem Eugenium ad arma contra infideles, et tamen jura precipiunt scandala evitari etiam faciendo contra jura positiva (ut plene scribitur per Inocentiur in c. "nisi cum pridem“ extra de renun- 10 oiacione"), ymmo regulariter nichil cum scandalo faciendum est (ut notat glossa in c. 1. et 6. „ad aures“ extra de temporibus ordinacionum8). et multa insolita et injusta interdum per- mittuntur propter scandalum evitandum et periculum (Hostiensis et Inocentius in c. „in presenoia" exira de probationibus', 1. oquissimum ff. de usu fruetu 10), et hoc parum cogitant, qui hoc scandalum ponunt contra Eugenium, per quem deus suo tempore multos fructus 15 odoriferos operatus est magni effectus in ecclesia sua. [3 Redeo modo ad quesitum principale, an stantibus premissis sit obediendum imperatori etc. Et sub compendio arguitur, quod non. nam preceptum hoc est impossibile de jure, ergo nullum, quia impossibilium non est obligacio, ut in regula juris, item quia habet errorem zo juris expressum in se et est sine causa legiptima, ideo nullum (Inocentius in c. „cum venissent" de restitucione in integrum11 et idem in c. „ad aures“ de temporibus ordinacionum12 eidem“ et petitur in 1. 1. C. comminaciones vel epistolas 13, Baldus in l. „quidam extimaverunt“ fi. si certum petatur in fine 14 et [3a] primum probatur, scilicet quod preceptum sit 1. „quociens“ C. de fideicommissis 15). contra jus, quia nulli est data potestas congregandi concilium generale nisi pape extra duos 25 casus, seilicet heresis pape canonice intrantis et vacantis eeclesie; de omnibus his habunde [3b] secundob: congregacio concilii generalis spectat ad papam et ad jura sunt visa. concilium sede vacante (c. 1. de majoriiale el obediencia Clementinarum15. „ne Romani“ extra de electione in Clementiniel7, c. „ubi perieutum“ extra codem titulo libro sexto 18, et refert Bartolus in I. „ubi absunt“ ff. de tutoribus et curatoribus datis ab his12, licet male intelligat ibi jurisdictionem uni- so versalis ecclesie transmitti in cardinales, et hec convocacio ad hos pertinet tanquam res spiritualis). ergo ad imperatorem spectare non potest, quia non est capax hujus jurisdictionis (c. „decer- nimus“ extra de judictts2o, de constitucionibus „ecclesia vestra" 1, de rebus ecclesie non alienandi „cum laycis 22, et de arbitris „contingit“2), et 96. di. „bene quidem“ 24). [3c] tercio: ubi papa non vult congregare concilium, quia ipse congregavit, ut adhuc esset congregatum apud 8s ecclesiam Lateranensem, imperator nec reges possunt, non dico, convocare, sed nec suadere episcopis et ecclesie, ut se congregent, quia, si ex causa contumacie vel negligencie hoc fieri a) Lesart tweitdhart; Vorl. ey. oder ty. b) Forl. hat bei art. 3b-f Alinea. c. 3 X de regulis juris V. 41. 2 c. 55 C. 11 q. 3. 3 c. 8 C. 22 1. 2. 4 c. 3 С. 32 т. 5. 5 c. 5 X de his, quae vi elc. 1. 40. 8 l. 1 Cod. II. 13. c. 10 X de renunc. 1.9. 8 c. I „subdiaconos“ und 5 X de temp. ord. 1. 11. 2 c. 8 X de prob. II.19; ugl. Hostiensis I fol. 297 ab? 10 Kgl. die additio Baldi „equissimum“ zu l. 13 Dig. FII. 1 (super dig. veteri fol. 285ab)? 11 So Vorl.; es handelt sich wohl um 6.9 „quum 50 venisset“ X de restit. spoliatorum II. 13; vgl. Inno- centius fol. 88a. 12 c. 5 X de temp. ord. eic. I. 11; vgl. Innocentius fol. 39a. 40 45 13 l. 1 „nec vim“ Cod. VII. 57. H Baldus, super dig. veteri fol. 327ab zu l. 21 Dig. XII. I de rebus creditis, si certum petatur. 15 l. II Cod. VI. 42; ugl. Baldus, cuper VI. cod. fol. 140b. 18 Wohl c. un. de maj. et obed. I. 17 in VI. 17 c. 2 de elect. I. 3 in Clem. 18 c. 3 de elect. 1. 6 in VI. 1s l. 19 Dig. XXVI. 5; vgl. Bartolus, in I. infort. fol. 149a. 20 c. 2 X de jud. II. 1. 31 Wohlc. I6 ,ecclesia sanctae“ X de constit. I. 2. 22 c. 12 X de reb. eccl. alien, vel non III. 13. 12 c. 8 X de arbitr. I. 43. 3 c. 1 D. 96. 1
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68. 167 III43 Juli) dalum (regula juris „qui scandalizaverit“ exiral et 11. q. 3 „inter verba“2 et 22. q. 2. c. „pri- mum“ in principio et 32. q. 5. „ita ne"" et c. „sacris“ extra quod metus causa5). sed hie et vitatur veritas et inducitur scandalum, quia propter litem et dubium, quod pretenditur contra veritatem, calumpniose obmittitur veritas, quia calumpniosa allegacio non facit rem 5 dubiam (C. de procuratoribus l. 1.“ ubi nota). et committitur scandalum, scilicet diffamando pa- pam verum de scismate, quo fit ut facile, nisi occurat deus, ut impediantur bona jam cepta, scilicet reductionis et reconciliacionis Arminiorum, et Christifideles inducantur per eundem Eugenium ad arma contra infideles, et tamen jura precipiunt scandala evitari etiam faciendo contra jura positiva (ut plene scribitur per Inocentiur in c. "nisi cum pridem“ extra de renun- 10 oiacione"), ymmo regulariter nichil cum scandalo faciendum est (ut notat glossa in c. 1. et 6. „ad aures“ extra de temporibus ordinacionum8). et multa insolita et injusta interdum per- mittuntur propter scandalum evitandum et periculum (Hostiensis et Inocentius in c. „in presenoia" exira de probationibus', 1. oquissimum ff. de usu fruetu 10), et hoc parum cogitant, qui hoc scandalum ponunt contra Eugenium, per quem deus suo tempore multos fructus 15 odoriferos operatus est magni effectus in ecclesia sua. [3 Redeo modo ad quesitum principale, an stantibus premissis sit obediendum imperatori etc. Et sub compendio arguitur, quod non. nam preceptum hoc est impossibile de jure, ergo nullum, quia impossibilium non est obligacio, ut in regula juris, item quia habet errorem zo juris expressum in se et est sine causa legiptima, ideo nullum (Inocentius in c. „cum venissent" de restitucione in integrum11 et idem in c. „ad aures“ de temporibus ordinacionum12 eidem“ et petitur in 1. 1. C. comminaciones vel epistolas 13, Baldus in l. „quidam extimaverunt“ fi. si certum petatur in fine 14 et [3a] primum probatur, scilicet quod preceptum sit 1. „quociens“ C. de fideicommissis 15). contra jus, quia nulli est data potestas congregandi concilium generale nisi pape extra duos 25 casus, seilicet heresis pape canonice intrantis et vacantis eeclesie; de omnibus his habunde [3b] secundob: congregacio concilii generalis spectat ad papam et ad jura sunt visa. concilium sede vacante (c. 1. de majoriiale el obediencia Clementinarum15. „ne Romani“ extra de electione in Clementiniel7, c. „ubi perieutum“ extra codem titulo libro sexto 18, et refert Bartolus in I. „ubi absunt“ ff. de tutoribus et curatoribus datis ab his12, licet male intelligat ibi jurisdictionem uni- so versalis ecclesie transmitti in cardinales, et hec convocacio ad hos pertinet tanquam res spiritualis). ergo ad imperatorem spectare non potest, quia non est capax hujus jurisdictionis (c. „decer- nimus“ extra de judictts2o, de constitucionibus „ecclesia vestra" 1, de rebus ecclesie non alienandi „cum laycis 22, et de arbitris „contingit“2), et 96. di. „bene quidem“ 24). [3c] tercio: ubi papa non vult congregare concilium, quia ipse congregavit, ut adhuc esset congregatum apud 8s ecclesiam Lateranensem, imperator nec reges possunt, non dico, convocare, sed nec suadere episcopis et ecclesie, ut se congregent, quia, si ex causa contumacie vel negligencie hoc fieri a) Lesart tweitdhart; Vorl. ey. oder ty. b) Forl. hat bei art. 3b-f Alinea. c. 3 X de regulis juris V. 41. 2 c. 55 C. 11 q. 3. 3 c. 8 C. 22 1. 2. 4 c. 3 С. 32 т. 5. 5 c. 5 X de his, quae vi elc. 1. 40. 8 l. 1 Cod. II. 13. c. 10 X de renunc. 1.9. 8 c. I „subdiaconos“ und 5 X de temp. ord. 1. 11. 2 c. 8 X de prob. II.19; ugl. Hostiensis I fol. 297 ab? 10 Kgl. die additio Baldi „equissimum“ zu l. 13 Dig. FII. 1 (super dig. veteri fol. 285ab)? 11 So Vorl.; es handelt sich wohl um 6.9 „quum 50 venisset“ X de restit. spoliatorum II. 13; vgl. Inno- centius fol. 88a. 12 c. 5 X de temp. ord. eic. I. 11; vgl. Innocentius fol. 39a. 40 45 13 l. 1 „nec vim“ Cod. VII. 57. H Baldus, super dig. veteri fol. 327ab zu l. 21 Dig. XII. I de rebus creditis, si certum petatur. 15 l. II Cod. VI. 42; ugl. Baldus, cuper VI. cod. fol. 140b. 18 Wohl c. un. de maj. et obed. I. 17 in VI. 17 c. 2 de elect. I. 3 in Clem. 18 c. 3 de elect. 1. 6 in VI. 1s l. 19 Dig. XXVI. 5; vgl. Bartolus, in I. infort. fol. 149a. 20 c. 2 X de jud. II. 1. 31 Wohlc. I6 ,ecclesia sanctae“ X de constit. I. 2. 22 c. 12 X de reb. eccl. alien, vel non III. 13. 12 c. 8 X de arbitr. I. 43. 3 c. 1 D. 96. 1
Strana 168
168 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. fre43 Julij posset vel permitteretur, ubi non esset contumacia vel negligencia, cessaret racio illa sua- sionis. ergo cessare debet suasio (c. „,oum cessante“ extra de appellationibue1 l. 2. et finis ff. de donationibus 2). [3d] quarto: hoc fieri per imperatorem est tollere privilegia Romani pontificis et ecclesie Romane. ergo incurritur excommunicacio et anathema (27. q. 2. „si quis“s et c. sequenti). [3e] quinto: discordia ecclesie per soismata manifestatur. quod ad-5 versans Eugenio est intrusus, cum deposicio asserta Eugenii sit de facto et nulliter facta, ergo de jure solus Eugenius; et non concilium contra voluntatem Eugenii cognoscere potest de seismate hujus intrusi, ut probabiliter. ergo pro hac discordia non est concilium congre- gandum, sed papa per principes et imperatorem tanquam ecclesie advocatum et patrocina- torem (ut in epistola inter claras C. de novo codice componendo“) adjuvandus. consequencia est 10 notissima: major patet ex premissis, minor probatur, quia, si adversarius Eugenii est intrusus et apostatieus, ergo hereticus (ut 79. di. „si duo“) per Archidiaconum et supra visum per notam et c. 1. de scismaticiss), sed tunc papa canonice intrans de heresi illius scismatici cognoscit et non ecclesia, quia, licet ecclesia cognoscat de heresi pape, intelligitur de eo, qui aliax canonice intravit et aliquando fuit verus papa, sed non de intruso scismatico (ideo Archidiaconus 15 extra de herelicis libro sexto c. „in fideis favorem“7), quod verus papa cognoscit de heresi alterius pape et non concilium contra ejus voluntatem. et ita in simili dicit Albricus de Rosate, fidelissimus antiquorum recitator: fuisse servatum in Romana curia tempore Clemen is quinti, coram quo impugnabatur heresis Bonifacii pape octavi. ergo ex hoc non est convocandum concilium, sed papa Eugenius adjuvandus per brachium seculare, quod 20 ad hoc cogi potest (23. q. 5. „administratores“". c. 1. de officio ordinarii 10). unde idem Albricus dicit (C. de sacrosanctis ecclesiis11); commemorat multa de his, que apostolici multi canonice jurantes a scismaticis apostaticis passi sunt, dicens quod tunc contra eos cum magna cautela est procedendum, sed semper cum gracia Christi et auxilio bonorum principum expulsib fuerunt (79. di. „si quis pecunia“ 1s, ubi directe est casus vigentis discordie). et ibidem 25 Albricus nominat Leonem tempore Adriani, qui a Karolo imperatore fuit restitutus (23. q. 8. „ortatu“ 12). et Johannes papa XI. fuit restitutus contra scismaticum per Otonem. item Leo nonus fuit expulsus et intrusus Benedictus, quem tandem Otto idem restituit illo scismatico expulso et misso in exilium (63. di. „in sinodo“14). ideo omnes principes seculares debent pro defensione veritatis et sedis apostolice impendere conatus 30 omnes contra tales, quia status universalis ecclesie infestatur (24. q. 1. „,memor“15 et „pro domo Israel murum se opponere“ 1.d q.3.c.„salvator“16); et contra tales potest et debet crux predicarie (c. „ortatu“ allegato17 et eadem causa 23. f c. „ut pridem“ 13). nam isti sunt priores Saracenis (1.q. 1. „nonne“11), et possunt ad hanc defensionem Eugenii et expulsionem intrusi principes con- vocari (23. q. 5. „principes“ 20 et c. „qualiter' 21 et c. „omnium“ E2; et ita modo intelligitur Baldus in 35 c) om.; Forl. directo. d) 6m.; Vorl. 2. e) am Rands hier bl sm.; Forl. expusí. a) sm.; Vorl. del. sine verwcissnde Hand. H em.; Vorl. 21. 1 c. 60 X de appell. etc. I1. 28. 2 Wohl I. 2 und 35 Dig. XXXIX.&. 3 c. 22 C. 27 q. 2. 1 Das ist wohl der dem Cadex vorausgeschickte Brief Justinians „De novo cudice faciendo“; Verſ- hat hier offenbar einen Kommentar dazu im Sinn, vgl. etwa Baldus, saper I. cod. fol. 2a-3a. Oder ist der Brief „inter claras“ in Cod. I, I de summa trinitate l. 8 gemeint? Vgl. S. 1d2 Z. 29. 1 6. 8 D. 79; vgl. Archid. Rocar. fol. 98a? c. 1„qued a praedecessore“ X de schism. V. 8. c. 5 de haer. V. 2 in VI.; vgl. Archid. sup. VI. decr. fol. 1085. 8 Uber den stalienischen Rechtsgelehrten Alberich von Rosate vgl. man Wetzer und Welte 10, 1271 f., 2. Schulte 2, 245 f. und v. Savigny 6. 112-121, 15 18 19 22 С. 26 Č. 23 q. 5. 6. 7 „Romana ecclesia“ de off. ord. I.16 in VI. 11. Cod. 1, 2. 12 c. 9 D. 79. 13 v. 10 Č. 23 q. 8. 14 c. 23 D. 63. c. 10 C. 24 q. 1. 18 c. 8 C. f q. 3. 17 Vgl. Anm. 13. С. 17 С. 23 q. 8. С. 37 С. 1 q. 1. 29 c. 20 C. 23 q. 5. 21 Wohl c. 44 „quali nos“ C. 23 q. 5. С. 46 C. 23 q. 5. 40 45 50 10
168 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. fre43 Julij posset vel permitteretur, ubi non esset contumacia vel negligencia, cessaret racio illa sua- sionis. ergo cessare debet suasio (c. „,oum cessante“ extra de appellationibue1 l. 2. et finis ff. de donationibus 2). [3d] quarto: hoc fieri per imperatorem est tollere privilegia Romani pontificis et ecclesie Romane. ergo incurritur excommunicacio et anathema (27. q. 2. „si quis“s et c. sequenti). [3e] quinto: discordia ecclesie per soismata manifestatur. quod ad-5 versans Eugenio est intrusus, cum deposicio asserta Eugenii sit de facto et nulliter facta, ergo de jure solus Eugenius; et non concilium contra voluntatem Eugenii cognoscere potest de seismate hujus intrusi, ut probabiliter. ergo pro hac discordia non est concilium congre- gandum, sed papa per principes et imperatorem tanquam ecclesie advocatum et patrocina- torem (ut in epistola inter claras C. de novo codice componendo“) adjuvandus. consequencia est 10 notissima: major patet ex premissis, minor probatur, quia, si adversarius Eugenii est intrusus et apostatieus, ergo hereticus (ut 79. di. „si duo“) per Archidiaconum et supra visum per notam et c. 1. de scismaticiss), sed tunc papa canonice intrans de heresi illius scismatici cognoscit et non ecclesia, quia, licet ecclesia cognoscat de heresi pape, intelligitur de eo, qui aliax canonice intravit et aliquando fuit verus papa, sed non de intruso scismatico (ideo Archidiaconus 15 extra de herelicis libro sexto c. „in fideis favorem“7), quod verus papa cognoscit de heresi alterius pape et non concilium contra ejus voluntatem. et ita in simili dicit Albricus de Rosate, fidelissimus antiquorum recitator: fuisse servatum in Romana curia tempore Clemen is quinti, coram quo impugnabatur heresis Bonifacii pape octavi. ergo ex hoc non est convocandum concilium, sed papa Eugenius adjuvandus per brachium seculare, quod 20 ad hoc cogi potest (23. q. 5. „administratores“". c. 1. de officio ordinarii 10). unde idem Albricus dicit (C. de sacrosanctis ecclesiis11); commemorat multa de his, que apostolici multi canonice jurantes a scismaticis apostaticis passi sunt, dicens quod tunc contra eos cum magna cautela est procedendum, sed semper cum gracia Christi et auxilio bonorum principum expulsib fuerunt (79. di. „si quis pecunia“ 1s, ubi directe est casus vigentis discordie). et ibidem 25 Albricus nominat Leonem tempore Adriani, qui a Karolo imperatore fuit restitutus (23. q. 8. „ortatu“ 12). et Johannes papa XI. fuit restitutus contra scismaticum per Otonem. item Leo nonus fuit expulsus et intrusus Benedictus, quem tandem Otto idem restituit illo scismatico expulso et misso in exilium (63. di. „in sinodo“14). ideo omnes principes seculares debent pro defensione veritatis et sedis apostolice impendere conatus 30 omnes contra tales, quia status universalis ecclesie infestatur (24. q. 1. „,memor“15 et „pro domo Israel murum se opponere“ 1.d q.3.c.„salvator“16); et contra tales potest et debet crux predicarie (c. „ortatu“ allegato17 et eadem causa 23. f c. „ut pridem“ 13). nam isti sunt priores Saracenis (1.q. 1. „nonne“11), et possunt ad hanc defensionem Eugenii et expulsionem intrusi principes con- vocari (23. q. 5. „principes“ 20 et c. „qualiter' 21 et c. „omnium“ E2; et ita modo intelligitur Baldus in 35 c) om.; Forl. directo. d) 6m.; Vorl. 2. e) am Rands hier bl sm.; Forl. expusí. a) sm.; Vorl. del. sine verwcissnde Hand. H em.; Vorl. 21. 1 c. 60 X de appell. etc. I1. 28. 2 Wohl I. 2 und 35 Dig. XXXIX.&. 3 c. 22 C. 27 q. 2. 1 Das ist wohl der dem Cadex vorausgeschickte Brief Justinians „De novo cudice faciendo“; Verſ- hat hier offenbar einen Kommentar dazu im Sinn, vgl. etwa Baldus, saper I. cod. fol. 2a-3a. Oder ist der Brief „inter claras“ in Cod. I, I de summa trinitate l. 8 gemeint? Vgl. S. 1d2 Z. 29. 1 6. 8 D. 79; vgl. Archid. Rocar. fol. 98a? c. 1„qued a praedecessore“ X de schism. V. 8. c. 5 de haer. V. 2 in VI.; vgl. Archid. sup. VI. decr. fol. 1085. 8 Uber den stalienischen Rechtsgelehrten Alberich von Rosate vgl. man Wetzer und Welte 10, 1271 f., 2. Schulte 2, 245 f. und v. Savigny 6. 112-121, 15 18 19 22 С. 26 Č. 23 q. 5. 6. 7 „Romana ecclesia“ de off. ord. I.16 in VI. 11. Cod. 1, 2. 12 c. 9 D. 79. 13 v. 10 Č. 23 q. 8. 14 c. 23 D. 63. c. 10 C. 24 q. 1. 18 c. 8 C. f q. 3. 17 Vgl. Anm. 13. С. 17 С. 23 q. 8. С. 37 С. 1 q. 1. 29 c. 20 C. 23 q. 5. 21 Wohl c. 44 „quali nos“ C. 23 q. 5. С. 46 C. 23 q. 5. 40 45 50 10
Strana 169
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68. 169 c. „olim“ et c. „pastoralis de rescriptis 1, ubi aliqua pulcra de conciliis et scismate loquitur, allegando ob 1144s Ivtt negligenciam prelatorum ecclesie supplere posse imperatorem, ut dicto e. „principes“, quia intelligitur ibi de brachio seculari adminiculative, non autem jurisdictionem suo jure possidendo: nee c. »principes", ut dictum est, loquitur de convocacione concilii generalis fienda per imperatorem, quia res est spiritualis, 5 non pertinens nee tractanda per brachium vel judicem secularem). [3f] sexto: hoe non est fiendum, ne detur materia ceteris in futurum in tanto scandalo et ita periculoso fraudes et symoniacas artes fabricandi et ita quesito colore, uno intruso se ingerente, unitatem ecclesie scindendi et caritatem et cultum dei turbandi et inquietandi, et, ut ita dixerim, per 10 epi- scopos et quadraginta presbiteros unum concilium, ut ita dixerim, fabricandi. est enim crassa- 10 cioni et malaciis hominum occurendum et, ne scandala veniant, cum summa cautela et sollicitudine providendum. [Berichtigang von Einwänden’:] [4a] Ad allegata in oppositum maxime illa, que tangere videntur, licet ex premissis responsum pateat, nilminus respondetur, quod, ubi uterque de 15 papatu contendens esset dubius, ne posset manifesta intrusio cognosci, et ecclesia proba- biliter dubitaret, puta quia duo essent in discordia cardinalium electi vel de metu aut de contenptu in electione ageretur, et duo sic electi administrarent, tunc per principes esset suadendum ecclesie, ut se congregaret; et ita vult illa glossa in contrarium allegata (in c. „si duo“ 79. di.3). at ubi palam est, quod unus canonicus intravit nec est hereticus, et 20 constat per consequens alium intrusum, tunc non loquitur illa glossa; alias esset perniciosa et deduceret rem ad periculum et absurdum (ymmo Archidiaconus“ in c. „si duo“ allegato in pluribus locis illius distinctionis; nolunt oppositum, si constat de intruso). [4b] Cum dicitur: multi imperatores congregaverunt concilia, respondetur: verum esse in primitiva ecclesia, quia adhuc non ausi fuerant pontifex et episcopi Christiani se congregare us propter persecucionem principum, et ideo magne et multe vigebant hereses, quia non erat correccioni locus, sed hanc congregandi securitatem primum dedit Constantinus et alii imperatores suprascripti, qui in subsidium conciliorum et eorum tutelam et salvum- conductum exortabantur. ideo 17. di. 3 „hinc“ concilio congregato per Teodcricum contra Symachum papam noluit concilium obedire, sed papa dedit auctoritatem suam, contra 3o quem concilium licet de facto fuerat congregatum; et ita omnibus conciliis a Pisano retro non est reperire concilium congregatum sine auctoritate pape; et si quis ostendat oppositum, erit suum. 4c] Ad aliud, quod allegabatur de duobus cardinalibus et patriarcha Constantinopo- litano, respondetur: vacante sede forte, verum de jure antiquo, quia innovatum per Cle- 35 mentinas („ne Romani“ et per c. „ubi periculum“ extra de electione in Clementinis et libro sexto); sed non vacante sede non est, qui hoc dicat, propterea" illa nota (in c. 1. de majori- tate et obediencia9) loquitur in inferioribus a papa. [Philosophische Begründung des Ergebnisses:] [5] Quoniam autem satis auctoritate juri- um et doctorum hec conclusio comprobata estitit inter ceteras, quod papa non potest extra 4o casum heresis sue et vacantis ecclesie — quo casu non est papa — facere constitucionem, que tolleret potestatem pape sibi a deo datam, scilicet ut concilia convocet et dissolvat et eorum revocet constituciones, juvat nunc inconvincibiliter racione naturali ostendere veritatem suprascripte conclusionis, quia in ea residet virtus hujus controversie. a) oder preter? 45 80 c. 25 and c. 14 X de rescr. I, 3; vgl. Baldus, in decret. fol. 47a art. 22 und 35b-36b, wohl art. 16 u. 17. Die Abschnilie 4 und 5 sind in der Forlage durch mehrzeiligen Zwischenraum vom Vorhergehenden ge- trennt. * Vgl. Glossen zu c. 8 D.79. * 5 8 Vgl. S. 168 Anm. 5. Vgl. S. 159 Z. 18 ff. Anm. Gratians su c. 6 D. I7. c.2 de elect. I. 3 in Clem. c. 3 de elect. 1. 6 in VI. c. 1 „quum certum“ X de maj. et obed. I. 33.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68. 169 c. „olim“ et c. „pastoralis de rescriptis 1, ubi aliqua pulcra de conciliis et scismate loquitur, allegando ob 1144s Ivtt negligenciam prelatorum ecclesie supplere posse imperatorem, ut dicto e. „principes“, quia intelligitur ibi de brachio seculari adminiculative, non autem jurisdictionem suo jure possidendo: nee c. »principes", ut dictum est, loquitur de convocacione concilii generalis fienda per imperatorem, quia res est spiritualis, 5 non pertinens nee tractanda per brachium vel judicem secularem). [3f] sexto: hoe non est fiendum, ne detur materia ceteris in futurum in tanto scandalo et ita periculoso fraudes et symoniacas artes fabricandi et ita quesito colore, uno intruso se ingerente, unitatem ecclesie scindendi et caritatem et cultum dei turbandi et inquietandi, et, ut ita dixerim, per 10 epi- scopos et quadraginta presbiteros unum concilium, ut ita dixerim, fabricandi. est enim crassa- 10 cioni et malaciis hominum occurendum et, ne scandala veniant, cum summa cautela et sollicitudine providendum. [Berichtigang von Einwänden’:] [4a] Ad allegata in oppositum maxime illa, que tangere videntur, licet ex premissis responsum pateat, nilminus respondetur, quod, ubi uterque de 15 papatu contendens esset dubius, ne posset manifesta intrusio cognosci, et ecclesia proba- biliter dubitaret, puta quia duo essent in discordia cardinalium electi vel de metu aut de contenptu in electione ageretur, et duo sic electi administrarent, tunc per principes esset suadendum ecclesie, ut se congregaret; et ita vult illa glossa in contrarium allegata (in c. „si duo“ 79. di.3). at ubi palam est, quod unus canonicus intravit nec est hereticus, et 20 constat per consequens alium intrusum, tunc non loquitur illa glossa; alias esset perniciosa et deduceret rem ad periculum et absurdum (ymmo Archidiaconus“ in c. „si duo“ allegato in pluribus locis illius distinctionis; nolunt oppositum, si constat de intruso). [4b] Cum dicitur: multi imperatores congregaverunt concilia, respondetur: verum esse in primitiva ecclesia, quia adhuc non ausi fuerant pontifex et episcopi Christiani se congregare us propter persecucionem principum, et ideo magne et multe vigebant hereses, quia non erat correccioni locus, sed hanc congregandi securitatem primum dedit Constantinus et alii imperatores suprascripti, qui in subsidium conciliorum et eorum tutelam et salvum- conductum exortabantur. ideo 17. di. 3 „hinc“ concilio congregato per Teodcricum contra Symachum papam noluit concilium obedire, sed papa dedit auctoritatem suam, contra 3o quem concilium licet de facto fuerat congregatum; et ita omnibus conciliis a Pisano retro non est reperire concilium congregatum sine auctoritate pape; et si quis ostendat oppositum, erit suum. 4c] Ad aliud, quod allegabatur de duobus cardinalibus et patriarcha Constantinopo- litano, respondetur: vacante sede forte, verum de jure antiquo, quia innovatum per Cle- 35 mentinas („ne Romani“ et per c. „ubi periculum“ extra de electione in Clementinis et libro sexto); sed non vacante sede non est, qui hoc dicat, propterea" illa nota (in c. 1. de majori- tate et obediencia9) loquitur in inferioribus a papa. [Philosophische Begründung des Ergebnisses:] [5] Quoniam autem satis auctoritate juri- um et doctorum hec conclusio comprobata estitit inter ceteras, quod papa non potest extra 4o casum heresis sue et vacantis ecclesie — quo casu non est papa — facere constitucionem, que tolleret potestatem pape sibi a deo datam, scilicet ut concilia convocet et dissolvat et eorum revocet constituciones, juvat nunc inconvincibiliter racione naturali ostendere veritatem suprascripte conclusionis, quia in ea residet virtus hujus controversie. a) oder preter? 45 80 c. 25 and c. 14 X de rescr. I, 3; vgl. Baldus, in decret. fol. 47a art. 22 und 35b-36b, wohl art. 16 u. 17. Die Abschnilie 4 und 5 sind in der Forlage durch mehrzeiligen Zwischenraum vom Vorhergehenden ge- trennt. * Vgl. Glossen zu c. 8 D.79. * 5 8 Vgl. S. 168 Anm. 5. Vgl. S. 159 Z. 18 ff. Anm. Gratians su c. 6 D. I7. c.2 de elect. I. 3 in Clem. c. 3 de elect. 1. 6 in VI. c. 1 „quum certum“ X de maj. et obed. I. 33.
Strana 170
170 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [1443 15a] Et primo arguitur sic: papa, ut omnes fatentur, habet potestatem immediatam a deo homine Christo. ergo non potest creare potestatem se ipso majorem, quia hoc esset contra suppositum, videlicet quod papa habet immediatam potestatem a Christo; tunc enim oporteret illam superiorem potestatem esse deo propinquiorem. in essencialiter enim ordinatis omnis causa superior est deo propinquior, ut colligitur in libello1 de causis in quam-5 pluribus locis. si igitur illa secunda potestas creata per papam, major ipso, esset deo propin- quior, tunc immediacius a deo potestatem haberet, et sic papa non haberet potestatem immediatam a deo, quod est contra quamplura jura supra in evidencialibusà inducta. [5b] Secundo confirmatur, quia, qua racione papa posset creare se superiorem in duplo vel quavis alia proporcione, eadem racione in quadruplo et centuplo et in infinitum, aut au igitur secundum finitum aut infinitum: infinitum non, quia tune excederet naturam divinam vel sibi equaretur, quod est manifeste absurdum et contra primam proposicionem in libello de causis, ubi dicitur, quod omnis causa primaria plus influit in effectum quam causa secun- daria; neque finitum, quia non esset racio, quare magis in uno quam in alio, pocius igitur standum est in primo, videlicet quod non possit producere superiorem se. hoc argumento 15 utitur sepe Aristoteles? contra antiquos (in tercio phisicorum et primo de celo et in plerisque aliis locis). Jufi] 5e] Confirmatur et tercio, quia dato illo, quod papa possit facere superiorem sua po- testate, sequeretur, quod ultra gradum proprium quis facere possit, quod est contra communem animi conceptionem in philosophia. consequencia est nota: si papa stans papa facit se supe- 20 riorem et gradum sue potestatis excedentem. [5d] Quarto: boc est inconveniens, quod quis possit aliquid agere ultra gradum suum, quia tunc encia mondi non essent bene disposita nee convenienter gubernata, quod est contra Artstotelem (argumento metaphysice3: encia volunt b bene disponi, „nec bonum pluralitas“ 1). principatuum princeps ergo unus. et est eciam contra auctorem „de causis“ et commenta- 25 torem ipsius proposicione octava. et patet consequencia, quia encia infra deum recipiunt gradum sue activitatis per limitacionem factam a deo. si igitur gradum proprium excedere possent, tunc limitacionem datam a suprema causa excederent et sic perverse et non recto ordine res gubernarentur, quod fuit probandum. [5e] Confirmatur quintoc: si de quo magis videtur inesse, et non inest, ergo nec de quo 3o minus, ut dicit communis animi conceptio et colligitur ab Aristotele (primo topicorum“, quo argumento sepe juriste utuntur). sed deus, de quo magis videtur, non potest creare eo supe- riorem, quia hoc implicaret contradictionem, cum sit perfectionis infinite; esset etiam contra diffinicionem Boecii in tercio de consolacione philosophica“, cum dicit, quod deus est bonum, quo nichil melius excogitari posset. sequitur, quod nec creatura ulla superiorem se producere 35 possit. [5f] Sexto: si posset majorem sua potestate creare, tunc agendo ultra gradum proprium ageret contra ordinem divine sciencie ac divine bonitatis. probatur, quia omnis creatura et quelibet ejus virtus a prima causa et ordine sue sciencie dependet, ut habetur in composito octave proposicionis de causis superius allegato". si igitur excederet limitacionem sue po- 40 tencie a deo recepte, ageret contra ordinem divine bonitatis, et sic faceret papa creando se superiorem. 2) acil. casibus. b) em., Vorl. nolunt. c) em Vorl, hal Ablstrzung für quia. 1 Uber den Liber de causis ugl. O. Bardenhewer, Die pseudoaristotelische Schrift über das reine Gute, bekannt unter dem Namen Liber de causis, Freiburg im Br. 1882. 2 Dieser Gedanke kann nur mittelbar den Ausfäh- rungen des Aristoteles entnommen werden (ugl. De caelo lib. 1 c. 9-12; Naturalis od. Physicae ausculta- tionis lib. 3 c. 3-8, auch lib. 8 c. 5). 3 Metaphysicorum lib. 11 c. 10 (14) ; die Stelle heißt 45 aber: entia nolunt male gubernari. 4 Ilias 2, 204. 5 Topicorum 2, 10. Boethius lib. III prosa 10 (Migne 63, 765). Bei Bardenhewer (vgl. Anm. 1) S. 178. 6 50
170 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [1443 15a] Et primo arguitur sic: papa, ut omnes fatentur, habet potestatem immediatam a deo homine Christo. ergo non potest creare potestatem se ipso majorem, quia hoc esset contra suppositum, videlicet quod papa habet immediatam potestatem a Christo; tunc enim oporteret illam superiorem potestatem esse deo propinquiorem. in essencialiter enim ordinatis omnis causa superior est deo propinquior, ut colligitur in libello1 de causis in quam-5 pluribus locis. si igitur illa secunda potestas creata per papam, major ipso, esset deo propin- quior, tunc immediacius a deo potestatem haberet, et sic papa non haberet potestatem immediatam a deo, quod est contra quamplura jura supra in evidencialibusà inducta. [5b] Secundo confirmatur, quia, qua racione papa posset creare se superiorem in duplo vel quavis alia proporcione, eadem racione in quadruplo et centuplo et in infinitum, aut au igitur secundum finitum aut infinitum: infinitum non, quia tune excederet naturam divinam vel sibi equaretur, quod est manifeste absurdum et contra primam proposicionem in libello de causis, ubi dicitur, quod omnis causa primaria plus influit in effectum quam causa secun- daria; neque finitum, quia non esset racio, quare magis in uno quam in alio, pocius igitur standum est in primo, videlicet quod non possit producere superiorem se. hoc argumento 15 utitur sepe Aristoteles? contra antiquos (in tercio phisicorum et primo de celo et in plerisque aliis locis). Jufi] 5e] Confirmatur et tercio, quia dato illo, quod papa possit facere superiorem sua po- testate, sequeretur, quod ultra gradum proprium quis facere possit, quod est contra communem animi conceptionem in philosophia. consequencia est nota: si papa stans papa facit se supe- 20 riorem et gradum sue potestatis excedentem. [5d] Quarto: boc est inconveniens, quod quis possit aliquid agere ultra gradum suum, quia tunc encia mondi non essent bene disposita nee convenienter gubernata, quod est contra Artstotelem (argumento metaphysice3: encia volunt b bene disponi, „nec bonum pluralitas“ 1). principatuum princeps ergo unus. et est eciam contra auctorem „de causis“ et commenta- 25 torem ipsius proposicione octava. et patet consequencia, quia encia infra deum recipiunt gradum sue activitatis per limitacionem factam a deo. si igitur gradum proprium excedere possent, tunc limitacionem datam a suprema causa excederent et sic perverse et non recto ordine res gubernarentur, quod fuit probandum. [5e] Confirmatur quintoc: si de quo magis videtur inesse, et non inest, ergo nec de quo 3o minus, ut dicit communis animi conceptio et colligitur ab Aristotele (primo topicorum“, quo argumento sepe juriste utuntur). sed deus, de quo magis videtur, non potest creare eo supe- riorem, quia hoc implicaret contradictionem, cum sit perfectionis infinite; esset etiam contra diffinicionem Boecii in tercio de consolacione philosophica“, cum dicit, quod deus est bonum, quo nichil melius excogitari posset. sequitur, quod nec creatura ulla superiorem se producere 35 possit. [5f] Sexto: si posset majorem sua potestate creare, tunc agendo ultra gradum proprium ageret contra ordinem divine sciencie ac divine bonitatis. probatur, quia omnis creatura et quelibet ejus virtus a prima causa et ordine sue sciencie dependet, ut habetur in composito octave proposicionis de causis superius allegato". si igitur excederet limitacionem sue po- 40 tencie a deo recepte, ageret contra ordinem divine bonitatis, et sic faceret papa creando se superiorem. 2) acil. casibus. b) em., Vorl. nolunt. c) em Vorl, hal Ablstrzung für quia. 1 Uber den Liber de causis ugl. O. Bardenhewer, Die pseudoaristotelische Schrift über das reine Gute, bekannt unter dem Namen Liber de causis, Freiburg im Br. 1882. 2 Dieser Gedanke kann nur mittelbar den Ausfäh- rungen des Aristoteles entnommen werden (ugl. De caelo lib. 1 c. 9-12; Naturalis od. Physicae ausculta- tionis lib. 3 c. 3-8, auch lib. 8 c. 5). 3 Metaphysicorum lib. 11 c. 10 (14) ; die Stelle heißt 45 aber: entia nolunt male gubernari. 4 Ilias 2, 204. 5 Topicorum 2, 10. Boethius lib. III prosa 10 (Migne 63, 765). Bei Bardenhewer (vgl. Anm. 1) S. 178. 6 50
Strana 171
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68-69. 171 11443 [og] Septimo: ens primum est mensura omnium encium et mensuravit ea mensura convenienti omni enti ete, et per consequens niehil agere potest ultra gradum proprium et mensuram. ita habetur in libello „de causis“ sepe allegato in composito proposicionis 15. [6a] Et eodem modo probatur inexpugnabiliter, quod nee parem potestatem sue 5ereare potest papa sieut nec superiorem. et arguitur sie: si unus papa aliam potestatem sibi parem creat, aut igitur ista secunda“ potestas omnem vim et potestatem a deo habet, quam habet papa, aut non; si non, non est sibi equalis, quod est contra positum, si sic, alter illorum videtur frustra; sed hoc est inconveniens in naturali ordine, quia deus et natura nichil frustra agunt, ut colligitur ab Aristotele (primo de celo d, et a commentatore ibidem). et patet consequencia, no quia, si papa princeps sufficit ad administrandam omnem potestatem a deo immediate re- ceptam et ministranda dei precepta tanquam immediatus ministrator et vicarius, videtur alteram potestatem equalem superfluere. [6b] Confirmatur hoc, quia, qua racione posset unam creare potestatem sibi equalem, endem racione duas et quatuor et sic in infinitum, quia non videtur racio diversitatis. conse- 15 quens autem est inconveniens : primo quia processum in infinitum natura abhorret et legis disposicio, ut de se notum est et testatur Aristoteles (primo de celo et tercio phisicorum2); secundo quia, licet adhuc finitum crearet, frustra videretur multitudo encium, ubi unum ad omnem actionem illorum sufficere possit (ut colligitur 12. metaphysice 3); tercio quia non est racio, quare magis staretur ad unum numerum finitumque ad alium, puta quattuor vel octo 20 et sic de aliis. [Ge] Tercio probatur forcius, quia in essencialiter ordinatis impossibile est effectum et causam in eodem genere cause ordinatos habere omnino eundem gradum in latitudine illius ordinis, ut colligitur ab Aristotele (secundo metaphysice 4). si igitur papab creat aliam pote- statem, hoc erit ordine quodam essenciali et non accidentali, alioquin ordo inter deum et 25 hec inferiora esset accidentalis, quod est absurdum, igitur opportebit alteram illarum pote- statum esse in gradu superiori illius ordinis et alteram in gradu inferiori, et per consequens non equales, sed nec secunda superior, ut in superioribus deductum est. ergo nec superiorem nec equalem potestatem suc papa creare potest (c. finale de rexcriptis in fine supra allegato), quia, cum sit regula inerrabilis, posset hec faciendo errare, si possibilia forent. 30 gracias. Juli) F1443 deo Juli 69. Mgf. Johann Jakob von Montferrat an Kg. Friedrich: sagt die Absendung von Gesandten 114t3 nach Verkündigung des allgemeinen Konzils zu. ƒ 1443 Mitte Juli o. O. Müte Jukj 36 A ans München St.-B. cod. lat. 5911 fol. 184ad cop. ch. B coll. ebenda cod. lat. 6717 fol. 282b cop. ch. C coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 126à cop. ch. D coll. ebenda cod. lat. 215 fol. 38b cop. ch., von Harlm. Schedels Hand. Druck: Wiener Silzungsberichte 5 (1850) S. 685 j. — Erumhnt: Voigt, Enea Silvio I, 328. Schreibt: receptis hodie cum omni“ reverencia litteris vestred cesaree majestatis, quibus ipsa michi notificare dignata est, in convencione fienda apud Nurimbergam velle 40 a) Abkürzung tis S. 170 Z. 6. b) em.; Vorl. papam. () A magna. d) A B vestris. De caclo lib. 1 c. 4.am Schluß. 8 Dieser Gedanke ist etwa in „De caeld“ lib. 1 c. 8 enthalten, vgl. auch „De animalium generatione“ lib. 1 c. I und „Naturalis auscultationis“ lib. 6 c. 2. 45 3 Obwoll auch disser Hinweis aus verschiedenen Stellen in der Beweisfuhrung im 12. Buch der Meta- phyzik und anderswo herausgelesen werden konnle, ist auch hier offenbar wieder andas oben (S.170 Z.24) erwdhnte Zitat gedacht. 50 4 Die Stelle ist weder wörtlich noch dem Sinne nach in der Metaphysik (ettoa 11, 4-5) aufzufinden; Verf. scheint Erklärungen eines Kommentares vor sich ge- habt za haben. 5 c. 15 „quia per“ de reser. I. 3 in VI.; tgl. S. 164 Anm. 6. 8 Unter der Voraussetzung, daß das bönigliche Schreiben zugleich mil jenen an die übrigen italieni- schen Empfänger am 24. oder 25. Juni abgegangen ist, und in Anbetracht der umgehenden Beantwortung durch den Markgrafen dürfte dies Datum gerecht- fertigt sein.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 68-69. 171 11443 [og] Septimo: ens primum est mensura omnium encium et mensuravit ea mensura convenienti omni enti ete, et per consequens niehil agere potest ultra gradum proprium et mensuram. ita habetur in libello „de causis“ sepe allegato in composito proposicionis 15. [6a] Et eodem modo probatur inexpugnabiliter, quod nee parem potestatem sue 5ereare potest papa sieut nec superiorem. et arguitur sie: si unus papa aliam potestatem sibi parem creat, aut igitur ista secunda“ potestas omnem vim et potestatem a deo habet, quam habet papa, aut non; si non, non est sibi equalis, quod est contra positum, si sic, alter illorum videtur frustra; sed hoc est inconveniens in naturali ordine, quia deus et natura nichil frustra agunt, ut colligitur ab Aristotele (primo de celo d, et a commentatore ibidem). et patet consequencia, no quia, si papa princeps sufficit ad administrandam omnem potestatem a deo immediate re- ceptam et ministranda dei precepta tanquam immediatus ministrator et vicarius, videtur alteram potestatem equalem superfluere. [6b] Confirmatur hoc, quia, qua racione posset unam creare potestatem sibi equalem, endem racione duas et quatuor et sic in infinitum, quia non videtur racio diversitatis. conse- 15 quens autem est inconveniens : primo quia processum in infinitum natura abhorret et legis disposicio, ut de se notum est et testatur Aristoteles (primo de celo et tercio phisicorum2); secundo quia, licet adhuc finitum crearet, frustra videretur multitudo encium, ubi unum ad omnem actionem illorum sufficere possit (ut colligitur 12. metaphysice 3); tercio quia non est racio, quare magis staretur ad unum numerum finitumque ad alium, puta quattuor vel octo 20 et sic de aliis. [Ge] Tercio probatur forcius, quia in essencialiter ordinatis impossibile est effectum et causam in eodem genere cause ordinatos habere omnino eundem gradum in latitudine illius ordinis, ut colligitur ab Aristotele (secundo metaphysice 4). si igitur papab creat aliam pote- statem, hoc erit ordine quodam essenciali et non accidentali, alioquin ordo inter deum et 25 hec inferiora esset accidentalis, quod est absurdum, igitur opportebit alteram illarum pote- statum esse in gradu superiori illius ordinis et alteram in gradu inferiori, et per consequens non equales, sed nec secunda superior, ut in superioribus deductum est. ergo nec superiorem nec equalem potestatem suc papa creare potest (c. finale de rexcriptis in fine supra allegato), quia, cum sit regula inerrabilis, posset hec faciendo errare, si possibilia forent. 30 gracias. Juli) F1443 deo Juli 69. Mgf. Johann Jakob von Montferrat an Kg. Friedrich: sagt die Absendung von Gesandten 114t3 nach Verkündigung des allgemeinen Konzils zu. ƒ 1443 Mitte Juli o. O. Müte Jukj 36 A ans München St.-B. cod. lat. 5911 fol. 184ad cop. ch. B coll. ebenda cod. lat. 6717 fol. 282b cop. ch. C coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 126à cop. ch. D coll. ebenda cod. lat. 215 fol. 38b cop. ch., von Harlm. Schedels Hand. Druck: Wiener Silzungsberichte 5 (1850) S. 685 j. — Erumhnt: Voigt, Enea Silvio I, 328. Schreibt: receptis hodie cum omni“ reverencia litteris vestred cesaree majestatis, quibus ipsa michi notificare dignata est, in convencione fienda apud Nurimbergam velle 40 a) Abkürzung tis S. 170 Z. 6. b) em.; Vorl. papam. () A magna. d) A B vestris. De caclo lib. 1 c. 4.am Schluß. 8 Dieser Gedanke ist etwa in „De caeld“ lib. 1 c. 8 enthalten, vgl. auch „De animalium generatione“ lib. 1 c. I und „Naturalis auscultationis“ lib. 6 c. 2. 45 3 Obwoll auch disser Hinweis aus verschiedenen Stellen in der Beweisfuhrung im 12. Buch der Meta- phyzik und anderswo herausgelesen werden konnle, ist auch hier offenbar wieder andas oben (S.170 Z.24) erwdhnte Zitat gedacht. 50 4 Die Stelle ist weder wörtlich noch dem Sinne nach in der Metaphysik (ettoa 11, 4-5) aufzufinden; Verf. scheint Erklärungen eines Kommentares vor sich ge- habt za haben. 5 c. 15 „quia per“ de reser. I. 3 in VI.; tgl. S. 164 Anm. 6. 8 Unter der Voraussetzung, daß das bönigliche Schreiben zugleich mil jenen an die übrigen italieni- schen Empfänger am 24. oder 25. Juni abgegangen ist, und in Anbetracht der umgehenden Beantwortung durch den Markgrafen dürfte dies Datum gerecht- fertigt sein.
Strana 172
172 [1443 Mike Juli] Reichstag zu Nirnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. generale concilium® indicere pro extirpando scismate, ab quo dei ecolesia tam ^ acriter et severe vexatur, mandatque mihi, ut ad ipsum concilium, eum indictum fuerit, meos oratores meique territorii prelatos emittam, vestred prefate majeststi reverenter respondeo, quod intendens vestigia sectari illustrium progenitorum meorum, qui continuo sacro imperio fideles extiterunt, cupiensque me semper promptum et obsequentem prebere quibuscumque man- 5 datis? serenitatis vestre destinabo, prout scribit ipsa vestre majestas, meos oratores ad ipsum generale concilium, nec mihi equidem pro ea fide devocione et observancia, que vestre sublimitati cesaree dedicatus! sum, major gracia contingere potest, quam ut ejus jussionibus ^ obtemperem. et in rebus ejus decus gloriam amplitudinemque coneernentibus versari queam et exequi possim singula, que grata sint et accepta votis memorate vestre cesaree majestetis, 10 cujus gracie me tota mentis affeccione reddo commendatum. 143 10. Venedig Juli 02) datum etc. Ejusdem vestre serenitatis fidelis Johannes Jacobus marchio Montisferrati ete. an Kg. Friedrich: erklärt seine Bereitwilligkeit zur. Abordnung von Gesamdten für das einzuberujende Konzil. [1443 Juli 221 Venedig]. Aus Venedig St.-A. Deliberazioni Senato I (Secreta) Reg. 16 fol. 272 cop. mb., inseriert dem 15 Ratsbeschiuf vor 1443 die 20.julii: Cum. serenissimus dominus Romanorum rex nuperime nobis soripserit determinasse tempus diete tenendo pro electione tertii loci pro refor. matione ecclesie dei, pro informatione oujus rei habendz deliberatum erat? unum no- strum inittere secretarium ad ejus majestatis conspectum ; ob quod cessat causa hujusa- modi missionis, vadit pars, quod revocetur missio predicti Becretarii et Bcribatur pre- dieto serenissimo domino regi in hne forma, videlieet. Unter dev Abschrift dea Briefes 20 De parte 57, de non 23, non sinceri 9. w) A judiclum. e) D add. vestris. b) om. À e. 1) D deductus. 1 Der Brief ist an. 20. Jul. bzschlossen worden; trotzdem gleuben. wir, des zwei Tage spätero Datum auf Grund eines Schreibens aus der Briefsammlung des Enea Silvio ( München St.-B. cad. lat. 12725 fol, 167% cop. ch. coaeva ; gedr.Wolkan I, 2 nr. XXXIV) setzen zu dürfen. Der fragliche Brief zeigt zwar weder Ab- sender noch Anschrift und Datum ; er isi aber dem In- halt nach kaum daran zu zweifeln, daß es:das A ntworl- schreiben Kg, Friedrichs auf den obigen Brief, etwa ang dem Anfang August, ist, Der Konig schreibt darin. dem mit sinceritas tua angeredeten Dogen Francesco Foscari, er habe seinen. Brief vom, 22. Juli mit Dank erhallen, worin, Adressat super factis s¬e matris eoclesie juxta desiderium et hortatum nostrum ge- antworiet każe. ez ilin enim percepimus to ut verum Christi fidelem ad pacem et quietem eoolesie tota mente 4nhelare velleque juxta nostram requi- sicionem ad concilium pro unione ipsius ecclesie con- gregandum, postquam indictum fuerit, et tuos ora- tozres mittere et omnia promptissime facere, que tuis debito et honori spectare dinoscas; Empfänger möge in dieser Absicht westerkin verharren; er ( Kónig) hoffe auch von allen anderen zuatimmende . Antworten zu erhalten und werde ihnen allen die ent- sprechenden Beschlüsse des Nürnberger Tagea do modo indicendi - - - conciliam et unionem tractandi sofort anzeigen, ut et tu et ipai ad perfectionem hujusmodi ssluberrime unionis et pacis ecclesis- stice nobiscum quam celerrime ooncurratis. c) D jam; om. et severe. g) D gloria. d) B add. que, het private stat prefate. h) D add. obtentis. 3 [eser Beschiuf wurde am 16. Juli gefaßt; er enthält die Instruktion für den za entsendenden Sehre- tär Ulixes: 1. Er solle sich zum Rümischen Känig be- geben und ihm die Ergebenheit des Rates awadrücken; 2. ihm sagen, quod ejus majestas tenquam protector Banote ecelesie videns dissensiones in ipsa ecclesia 30 subortas cupiens pro ipsius sslute providere et scissure, que prompta esse videbatur, obviare, alins statuerat quandam dietam tenendam, ut tertius deputaretur locua et roformaretur ecclesia. antedicta. et mundi principes et nos inter ceteros sua erga nos $5 &ffectione invitavit, ut, ai personaliter interesse non possernus, nostros saltem mitteremus oratores. quàm quidem dietam aliis supervenientibus maje- stati sue oconpationibus ad alium prolongavit ter- minum. et quia sensimus, quod ejus serenitas, cui 40 tanquam populi Christiani caput principaliter spec- tab concordium ecolesie proaurare, videns ecclesiam ipsam penitus reformabione egere dietam quandam propterea in Norimbergo tenere instituerat. Ale tree Christen, und. ergebene und willige Sthne des Königs 45 schicken. sve zu ahi, «n. zu erfahren, was es mit der dicta seù und wann sie stattfinde, wm sich danach richten zw können. 3. Wenn vor seiten des Königs oder an seinem Hof de facto galearum armandarum pro favore Christinnorum gesprochen werde, solle er 50 sagen, da$ der Papst sie um IO Galeren ersuchi habe; sve hatten diese auch trotz grofler enigegenstehender Schwierigkeiten angeboten, sed tamen nulla datur
172 [1443 Mike Juli] Reichstag zu Nirnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. generale concilium® indicere pro extirpando scismate, ab quo dei ecolesia tam ^ acriter et severe vexatur, mandatque mihi, ut ad ipsum concilium, eum indictum fuerit, meos oratores meique territorii prelatos emittam, vestred prefate majeststi reverenter respondeo, quod intendens vestigia sectari illustrium progenitorum meorum, qui continuo sacro imperio fideles extiterunt, cupiensque me semper promptum et obsequentem prebere quibuscumque man- 5 datis? serenitatis vestre destinabo, prout scribit ipsa vestre majestas, meos oratores ad ipsum generale concilium, nec mihi equidem pro ea fide devocione et observancia, que vestre sublimitati cesaree dedicatus! sum, major gracia contingere potest, quam ut ejus jussionibus ^ obtemperem. et in rebus ejus decus gloriam amplitudinemque coneernentibus versari queam et exequi possim singula, que grata sint et accepta votis memorate vestre cesaree majestetis, 10 cujus gracie me tota mentis affeccione reddo commendatum. 143 10. Venedig Juli 02) datum etc. Ejusdem vestre serenitatis fidelis Johannes Jacobus marchio Montisferrati ete. an Kg. Friedrich: erklärt seine Bereitwilligkeit zur. Abordnung von Gesamdten für das einzuberujende Konzil. [1443 Juli 221 Venedig]. Aus Venedig St.-A. Deliberazioni Senato I (Secreta) Reg. 16 fol. 272 cop. mb., inseriert dem 15 Ratsbeschiuf vor 1443 die 20.julii: Cum. serenissimus dominus Romanorum rex nuperime nobis soripserit determinasse tempus diete tenendo pro electione tertii loci pro refor. matione ecclesie dei, pro informatione oujus rei habendz deliberatum erat? unum no- strum inittere secretarium ad ejus majestatis conspectum ; ob quod cessat causa hujusa- modi missionis, vadit pars, quod revocetur missio predicti Becretarii et Bcribatur pre- dieto serenissimo domino regi in hne forma, videlieet. Unter dev Abschrift dea Briefes 20 De parte 57, de non 23, non sinceri 9. w) A judiclum. e) D add. vestris. b) om. À e. 1) D deductus. 1 Der Brief ist an. 20. Jul. bzschlossen worden; trotzdem gleuben. wir, des zwei Tage spätero Datum auf Grund eines Schreibens aus der Briefsammlung des Enea Silvio ( München St.-B. cad. lat. 12725 fol, 167% cop. ch. coaeva ; gedr.Wolkan I, 2 nr. XXXIV) setzen zu dürfen. Der fragliche Brief zeigt zwar weder Ab- sender noch Anschrift und Datum ; er isi aber dem In- halt nach kaum daran zu zweifeln, daß es:das A ntworl- schreiben Kg, Friedrichs auf den obigen Brief, etwa ang dem Anfang August, ist, Der Konig schreibt darin. dem mit sinceritas tua angeredeten Dogen Francesco Foscari, er habe seinen. Brief vom, 22. Juli mit Dank erhallen, worin, Adressat super factis s¬e matris eoclesie juxta desiderium et hortatum nostrum ge- antworiet każe. ez ilin enim percepimus to ut verum Christi fidelem ad pacem et quietem eoolesie tota mente 4nhelare velleque juxta nostram requi- sicionem ad concilium pro unione ipsius ecclesie con- gregandum, postquam indictum fuerit, et tuos ora- tozres mittere et omnia promptissime facere, que tuis debito et honori spectare dinoscas; Empfänger möge in dieser Absicht westerkin verharren; er ( Kónig) hoffe auch von allen anderen zuatimmende . Antworten zu erhalten und werde ihnen allen die ent- sprechenden Beschlüsse des Nürnberger Tagea do modo indicendi - - - conciliam et unionem tractandi sofort anzeigen, ut et tu et ipai ad perfectionem hujusmodi ssluberrime unionis et pacis ecclesis- stice nobiscum quam celerrime ooncurratis. c) D jam; om. et severe. g) D gloria. d) B add. que, het private stat prefate. h) D add. obtentis. 3 [eser Beschiuf wurde am 16. Juli gefaßt; er enthält die Instruktion für den za entsendenden Sehre- tär Ulixes: 1. Er solle sich zum Rümischen Känig be- geben und ihm die Ergebenheit des Rates awadrücken; 2. ihm sagen, quod ejus majestas tenquam protector Banote ecelesie videns dissensiones in ipsa ecclesia 30 subortas cupiens pro ipsius sslute providere et scissure, que prompta esse videbatur, obviare, alins statuerat quandam dietam tenendam, ut tertius deputaretur locua et roformaretur ecclesia. antedicta. et mundi principes et nos inter ceteros sua erga nos $5 &ffectione invitavit, ut, ai personaliter interesse non possernus, nostros saltem mitteremus oratores. quàm quidem dietam aliis supervenientibus maje- stati sue oconpationibus ad alium prolongavit ter- minum. et quia sensimus, quod ejus serenitas, cui 40 tanquam populi Christiani caput principaliter spec- tab concordium ecolesie proaurare, videns ecclesiam ipsam penitus reformabione egere dietam quandam propterea in Norimbergo tenere instituerat. Ale tree Christen, und. ergebene und willige Sthne des Königs 45 schicken. sve zu ahi, «n. zu erfahren, was es mit der dicta seù und wann sie stattfinde, wm sich danach richten zw können. 3. Wenn vor seiten des Königs oder an seinem Hof de facto galearum armandarum pro favore Christinnorum gesprochen werde, solle er 50 sagen, da$ der Papst sie um IO Galeren ersuchi habe; sve hatten diese auch trotz grofler enigegenstehender Schwierigkeiten angeboten, sed tamen nulla datur
Strana 173
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 69—71. 173 Literas serenitatis vestre filiali cum reverentia nostra nuper accepimus datas 24. junii, Juni24 quibus ejus solita in nos dilectione placuit requirere et hortari, ut 1 ad concilium congregandum, cum fuerit indictum, nostros mittamus oratores, ut nobis aliisque Christiane religionis principibus opem ferentibus pax in Christiano popule retiorescat. que quidem litere singularem nobis attule- 5 runt leticiam. nam ut veri Christifideles semper anhelavimus pacem et quietem videre ecclesie veramque ipsius unionem; et licet res sit ipsa difficilis, ut ipse videntur continere litere, tamen firma nobis spes est serenitatem vestram ejus singulari sapientia eamu ad optatum deducere exitum, cum nulli dubium creatorem nostrum, cujus res agitur, sit habitura propicium. et nos, tum ex devotione nostra erga prefatam dei ecelesiam, tum etiam ut optimi majestatis io vestre filii ei complacere exoptantes parati promptissimo erimus animo et nostros mittere oratores et queque facere, que nostris debito et honori spectare dignoscamus. [1443 Juči 22. 71. Siena an Kg. Friedrich: lehnt eine Teilnahme am geplanten Konzil unter Berufung auf die unbezweifelbare Autorität P. Eugens ab2. 1443 August 21 Siena. 1443 Aнg. 21 15 20 A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 188s-189a cop. ch. B coll. ebenda cod. lat. 215 fol. 40b cop. ch., von Hartmann Schedels Hand. C coll. ebenda cod. lat. 14 134 fol. 127b-128a cop. ch. D coll. Prag Lundes- u. U.-B. cod. Lobkow, 462 fol. 403 418 cop. ch. Uberschrift Senenses profitentur deminum Eugenium fore et esse summum pontificem optantes, ne regia majestas egre ferat, si oratores non miserunt ad dietam. Drucke: Wiener Sitz.-Berichte 5 (1850) S. 687; Wolkun I, 2 S. 28 ff. Anm. a aus Vorl. D. Schreibt: litteras" sacre majestatis vestre, que nobis proximis diebus reddite sunt, summo honore ac reverencia, uti decet, suscepimus, hiisque plenius intellectis respondemus: nos, qui bonum commune Christianorum" et ecclesie semper optavimus ac quesivimus, egro et molesto animo ferimus, si qua divisio orta est illis in partibus, ut littere majestatis vestre 25 asserunt, que vel minimum scandalum in dei ecclesiam inducere queat. nam cum pontificem summum Eugenium quartum habeat ecclesia tercium decimum annum in pontificio jam agentem, quem“ juste sancteque electum nemo nisi infidelis negat et quem cunctid reges principes et populi, potissimum felicis recordacionis Sigismundus, scismatis hostis, et Albertus a) A BO littere. b) om. B. c) A que. d) D amicti. 30 executio, sic hätten also keine Schuld, si dicte galee misse non sunt. 4. Der Gesandte soll weiterhin Klage über des Königs Kapitän Pisini führen, der ver- schiedene ihrer Orte in Istrien bedrobe; sie baten um Prüfung der Angelegenheit und um Abberufung des 85 Kapitäns. 6. Außerdem soll der Gesandte Herrn Kaspar Schlick aufsuchen, thn grüßen und sich mit ihm als precipuum amicum nostrum über die Auftrage unterreden. 6. Würde Kaspar irgend etwas de denariis erwähnen, solle der Gesandte sagen, sie hätten leider 40 bisher infolge anderer angefallener Ausgaben ihre Schuld nicht guimacken können, würden shn aber in Kürze zafriedenstellen. 7. Nach erfolgter Antwort des Königo und eingeholter Information de dista supra- scripta ac de tertio loco et quam obedientiam habet 15 papa Eugenius et a quibus et quibuscunque aliis in illis partibus occurentibus solle er brieflichen Be- richt erstalten und einen Austrag abwarten. 8. Wenn durch Schlick oder andere gesagt würde, daß sis nuch des Könige Erhebung keine Gesandtschaft geschickt so hätten, colle er dies mit den Kriegestörungen und vielen unterlaufenen Beschäftigungen entschul- digen, auch damit, quia de tempore in tempus expectabamus certiorari de tertio loco pro ecclesin dei statuendo, um dann eine feierliche Gesandtschaft abzuordnen (Venedig St.-A. Reg. 16 fol. 26 ab not. mb. De parte 52, de non 21, non sinceri 16). — Diesem Beschluß war bereits am I. Juli ein anderer, allge- mein gehaltener vorausgegangen: quod pro intelli- gendo factum diete tenende in Norimbergo pro factis ecclesie et tertii loci et aliis bonis respectibus mittatur auctoritate hujus consilii unus noster secretarius ad presentiam serenissimi domini Ro- manorum regis sum illa commissione, que sibi dabi- tur per hoc consilium (a. a. O. fol. 24a not. mb. coaeua. De parte 62, de non 19, non sinceri 22). 1 Petitdruck äbereinstimmend mit nr. 61; es ist also ein gleiches oder dhnliches Formuiar wie an Siene und Florenz auch an Venedig gesandt worden. 2 Dae Schreiben ist offenbar unter päpstlickem Druck verfaßt, wie schon Segovia (nr. 102) feststellt; denn P. Eugen weilte damals auf der Rückreise nach Rom in Siena. Seine eigene Antwort (nr. 72) datiert nur vier Tage später.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 69—71. 173 Literas serenitatis vestre filiali cum reverentia nostra nuper accepimus datas 24. junii, Juni24 quibus ejus solita in nos dilectione placuit requirere et hortari, ut 1 ad concilium congregandum, cum fuerit indictum, nostros mittamus oratores, ut nobis aliisque Christiane religionis principibus opem ferentibus pax in Christiano popule retiorescat. que quidem litere singularem nobis attule- 5 runt leticiam. nam ut veri Christifideles semper anhelavimus pacem et quietem videre ecclesie veramque ipsius unionem; et licet res sit ipsa difficilis, ut ipse videntur continere litere, tamen firma nobis spes est serenitatem vestram ejus singulari sapientia eamu ad optatum deducere exitum, cum nulli dubium creatorem nostrum, cujus res agitur, sit habitura propicium. et nos, tum ex devotione nostra erga prefatam dei ecelesiam, tum etiam ut optimi majestatis io vestre filii ei complacere exoptantes parati promptissimo erimus animo et nostros mittere oratores et queque facere, que nostris debito et honori spectare dignoscamus. [1443 Juči 22. 71. Siena an Kg. Friedrich: lehnt eine Teilnahme am geplanten Konzil unter Berufung auf die unbezweifelbare Autorität P. Eugens ab2. 1443 August 21 Siena. 1443 Aнg. 21 15 20 A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 188s-189a cop. ch. B coll. ebenda cod. lat. 215 fol. 40b cop. ch., von Hartmann Schedels Hand. C coll. ebenda cod. lat. 14 134 fol. 127b-128a cop. ch. D coll. Prag Lundes- u. U.-B. cod. Lobkow, 462 fol. 403 418 cop. ch. Uberschrift Senenses profitentur deminum Eugenium fore et esse summum pontificem optantes, ne regia majestas egre ferat, si oratores non miserunt ad dietam. Drucke: Wiener Sitz.-Berichte 5 (1850) S. 687; Wolkun I, 2 S. 28 ff. Anm. a aus Vorl. D. Schreibt: litteras" sacre majestatis vestre, que nobis proximis diebus reddite sunt, summo honore ac reverencia, uti decet, suscepimus, hiisque plenius intellectis respondemus: nos, qui bonum commune Christianorum" et ecclesie semper optavimus ac quesivimus, egro et molesto animo ferimus, si qua divisio orta est illis in partibus, ut littere majestatis vestre 25 asserunt, que vel minimum scandalum in dei ecclesiam inducere queat. nam cum pontificem summum Eugenium quartum habeat ecclesia tercium decimum annum in pontificio jam agentem, quem“ juste sancteque electum nemo nisi infidelis negat et quem cunctid reges principes et populi, potissimum felicis recordacionis Sigismundus, scismatis hostis, et Albertus a) A BO littere. b) om. B. c) A que. d) D amicti. 30 executio, sic hätten also keine Schuld, si dicte galee misse non sunt. 4. Der Gesandte soll weiterhin Klage über des Königs Kapitän Pisini führen, der ver- schiedene ihrer Orte in Istrien bedrobe; sie baten um Prüfung der Angelegenheit und um Abberufung des 85 Kapitäns. 6. Außerdem soll der Gesandte Herrn Kaspar Schlick aufsuchen, thn grüßen und sich mit ihm als precipuum amicum nostrum über die Auftrage unterreden. 6. Würde Kaspar irgend etwas de denariis erwähnen, solle der Gesandte sagen, sie hätten leider 40 bisher infolge anderer angefallener Ausgaben ihre Schuld nicht guimacken können, würden shn aber in Kürze zafriedenstellen. 7. Nach erfolgter Antwort des Königo und eingeholter Information de dista supra- scripta ac de tertio loco et quam obedientiam habet 15 papa Eugenius et a quibus et quibuscunque aliis in illis partibus occurentibus solle er brieflichen Be- richt erstalten und einen Austrag abwarten. 8. Wenn durch Schlick oder andere gesagt würde, daß sis nuch des Könige Erhebung keine Gesandtschaft geschickt so hätten, colle er dies mit den Kriegestörungen und vielen unterlaufenen Beschäftigungen entschul- digen, auch damit, quia de tempore in tempus expectabamus certiorari de tertio loco pro ecclesin dei statuendo, um dann eine feierliche Gesandtschaft abzuordnen (Venedig St.-A. Reg. 16 fol. 26 ab not. mb. De parte 52, de non 21, non sinceri 16). — Diesem Beschluß war bereits am I. Juli ein anderer, allge- mein gehaltener vorausgegangen: quod pro intelli- gendo factum diete tenende in Norimbergo pro factis ecclesie et tertii loci et aliis bonis respectibus mittatur auctoritate hujus consilii unus noster secretarius ad presentiam serenissimi domini Ro- manorum regis sum illa commissione, que sibi dabi- tur per hoc consilium (a. a. O. fol. 24a not. mb. coaeua. De parte 62, de non 19, non sinceri 22). 1 Petitdruck äbereinstimmend mit nr. 61; es ist also ein gleiches oder dhnliches Formuiar wie an Siene und Florenz auch an Venedig gesandt worden. 2 Dae Schreiben ist offenbar unter päpstlickem Druck verfaßt, wie schon Segovia (nr. 102) feststellt; denn P. Eugen weilte damals auf der Rückreise nach Rom in Siena. Seine eigene Antwort (nr. 72) datiert nur vier Tage später.
Strana 174
174 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1445 Aug. 81 antecessores vestri usque ad extremum vite, et ceteri in hanc usque diem ut Christi vicarium venerati sunt, quodque tam pie quam fideliter precipue novissimis litteris suis serenitas vestra prohassel videtur, nulli profecto Christiano viventib pastoris potestatem, que divino non humano ore robur accipit, in dubium revocare licet. nos ergo et rei racione et tot principum diuturno exemplo ducti secus agere aut existimare nephas putamus, quin pocius pene manus tangimus perniciosum fidei et ecclesie fore, si ulla" in congregacione disceptacio aut sermo de ea re habeatur. quod si fieret, videret majestas vestra rem Christianorum in deteriorem exitum vergere. quod precaventes ab hujusmodi rei culpa penitus abesse intendimus, quam incidere arbitramur eos, qui hanc rem in d dubium vertere voluerinte. Alle Gegner papstlicher Autoritat müssen als Schadlinge der Kirche mit kaiserlichem Schwert vernichtet werden. est 10 ergo regie potestatis vestre, apostolicam sedem et summum pontificem Eugenium tueri et augere, adversantes comprimere et, ne sub concilii aut tercii loci nomine (quod, nisi apostolica fuerit auctoritate fulcitum’, irritum fore nullus ignorat) vulnus non solum ecclesie sed omni- bus, qui Christo militant, incurabile infligaturs, compescere improbas cogitaciones illorum, qui se ab ecclesia subtraxerunt, quorum opera in propatulo sunt. hoc pacto würde die Ruhe 15 am besten gewahrleistet. cumque a serenitate vestra cuncti tutelam ecclesie et Christiane unitatis prestolentur, nihil est, quod illos leticie majoris et gaudii afferre hoc tempore possit, quam Eugenium pontificem summum magna veneratione habitum et indubitatum Christi vicarium favereh colere et observare et quamcunque congregationem in illum et ecclesie pacem se extollentem dissolvere et punire, quo majora dignioraque opera cepta ad nominis 20 Christi gloriam omni molestia deficiente pro suo zelo ac fide tucius ac liberius agere implere- que possit. vestram autem serenissimam majestatem humiliter obsecramus, ut, si oratores nostros non miserimus, id equo pacientique animo perferat, quoniam nihil dubitamus celsi- tudinem vestram hac breviori tuciorique via sublaturam quidquid dedecoris autk malicie noverit in sancta aut sanius extra sanctam" ecclesiam, quod illi nullatenus obesse possit u, 25 143 Aug. 21 wie es eure Vorgänger getan haben. Empfehlung. datum" Senis die 21. augusti 1443 indiccione sexta. Serenitatis vestre devotissimi filii et servitores priores gubernatorum communitatis et capitaneus populi civitatis Senarum°. 43 72. P. Eugen IV. an Kg. Friedrich (als Antwort2 auf nr. 63): lehnt ein neues Konzil ab; fordert, 30 Aиg. 25 daß für die Beschlüsse des Nürnberger Tages seine Billigung eingeholt würde; verlangt die Entsendung einer kgl. Gesandtschaft nach Rom zu Verhandlungen über die schwebenden Fragen der Christenheit; verweist auf mündliche Mitteilungen seiner Nuntien. August 26 Siena. 1443 A aus München St.-B. eod. lat. 85 fol. 351a-354b cop. ch. B coll, ebenda cod. lat. 5311 fol. 171a-176a cop.ch. 35 a) úmi AC. b) Dunicl. c) C nulla - - resceptacio. d) B in dublam. e) B voluerunt. f) A fule- tum. 8) A affligatur. h) B voveré; D fovere. 1) B impleroque. k) D add. nichil. 1) om. A. m) A potest. n) H om. datum — sexto; C oto. statt Senis — sexta; A om. dic sexta. o) BO Benensis. 1 Durch den Brief vom 25. Juni (ur. 63), dessen Inhalt also der Stadt bekannt war. 2 Eine bewußte Abschtoächung dieser Antwort scheint im Schreiben des Papstes an Kanzter Kaspar Schlick vom 4. Okt. vorzuliegen; es enthält eine Antwort auf die Bitte Schlicks vam 16. Aug., der Papst möge seinen Bruder Heinrich auf den erledigten Freisinger Bischofestuhl promovieren (Wolkan I, 2 nr. XXX). Ewgen antwortet dem cancellario Frederici impera- toris [I] darauf, er hätie diesem Wunsche jam diu antea entsprochen, bevor er dessen Briefe darüber er- halten hatte, tum ut illi ecclesie bene et utiliter pro- videremus, tum ut carissimo in Christo filio nostro 40 Frederico in regem Romanorum electo [I] rem gratam faceremus, quemadmodum nos facturos esse ipsis tuis literis affirmasti, denen er vollen Glauben schenke, tum ut et tibi et tuis benefacero- mus ; er ermahnt ihn und seinen Bruder mit Kraften 45 danach zu streben, ut inter nos et ipsam majestatem regiam et perfecta sit pro bono ipsius ecclesie ani- morum unitas et mutua, ut decens est, et consonum rationi intelligentia (Rom Bibl. Vat. Reg. Vat. 367 fol. 157b und 159a cop, ch. Datum Rome apud s. Pe- 50 trum quarta octobris anno 13).
174 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1445 Aug. 81 antecessores vestri usque ad extremum vite, et ceteri in hanc usque diem ut Christi vicarium venerati sunt, quodque tam pie quam fideliter precipue novissimis litteris suis serenitas vestra prohassel videtur, nulli profecto Christiano viventib pastoris potestatem, que divino non humano ore robur accipit, in dubium revocare licet. nos ergo et rei racione et tot principum diuturno exemplo ducti secus agere aut existimare nephas putamus, quin pocius pene manus tangimus perniciosum fidei et ecclesie fore, si ulla" in congregacione disceptacio aut sermo de ea re habeatur. quod si fieret, videret majestas vestra rem Christianorum in deteriorem exitum vergere. quod precaventes ab hujusmodi rei culpa penitus abesse intendimus, quam incidere arbitramur eos, qui hanc rem in d dubium vertere voluerinte. Alle Gegner papstlicher Autoritat müssen als Schadlinge der Kirche mit kaiserlichem Schwert vernichtet werden. est 10 ergo regie potestatis vestre, apostolicam sedem et summum pontificem Eugenium tueri et augere, adversantes comprimere et, ne sub concilii aut tercii loci nomine (quod, nisi apostolica fuerit auctoritate fulcitum’, irritum fore nullus ignorat) vulnus non solum ecclesie sed omni- bus, qui Christo militant, incurabile infligaturs, compescere improbas cogitaciones illorum, qui se ab ecclesia subtraxerunt, quorum opera in propatulo sunt. hoc pacto würde die Ruhe 15 am besten gewahrleistet. cumque a serenitate vestra cuncti tutelam ecclesie et Christiane unitatis prestolentur, nihil est, quod illos leticie majoris et gaudii afferre hoc tempore possit, quam Eugenium pontificem summum magna veneratione habitum et indubitatum Christi vicarium favereh colere et observare et quamcunque congregationem in illum et ecclesie pacem se extollentem dissolvere et punire, quo majora dignioraque opera cepta ad nominis 20 Christi gloriam omni molestia deficiente pro suo zelo ac fide tucius ac liberius agere implere- que possit. vestram autem serenissimam majestatem humiliter obsecramus, ut, si oratores nostros non miserimus, id equo pacientique animo perferat, quoniam nihil dubitamus celsi- tudinem vestram hac breviori tuciorique via sublaturam quidquid dedecoris autk malicie noverit in sancta aut sanius extra sanctam" ecclesiam, quod illi nullatenus obesse possit u, 25 143 Aug. 21 wie es eure Vorgänger getan haben. Empfehlung. datum" Senis die 21. augusti 1443 indiccione sexta. Serenitatis vestre devotissimi filii et servitores priores gubernatorum communitatis et capitaneus populi civitatis Senarum°. 43 72. P. Eugen IV. an Kg. Friedrich (als Antwort2 auf nr. 63): lehnt ein neues Konzil ab; fordert, 30 Aиg. 25 daß für die Beschlüsse des Nürnberger Tages seine Billigung eingeholt würde; verlangt die Entsendung einer kgl. Gesandtschaft nach Rom zu Verhandlungen über die schwebenden Fragen der Christenheit; verweist auf mündliche Mitteilungen seiner Nuntien. August 26 Siena. 1443 A aus München St.-B. eod. lat. 85 fol. 351a-354b cop. ch. B coll, ebenda cod. lat. 5311 fol. 171a-176a cop.ch. 35 a) úmi AC. b) Dunicl. c) C nulla - - resceptacio. d) B in dublam. e) B voluerunt. f) A fule- tum. 8) A affligatur. h) B voveré; D fovere. 1) B impleroque. k) D add. nichil. 1) om. A. m) A potest. n) H om. datum — sexto; C oto. statt Senis — sexta; A om. dic sexta. o) BO Benensis. 1 Durch den Brief vom 25. Juni (ur. 63), dessen Inhalt also der Stadt bekannt war. 2 Eine bewußte Abschtoächung dieser Antwort scheint im Schreiben des Papstes an Kanzter Kaspar Schlick vom 4. Okt. vorzuliegen; es enthält eine Antwort auf die Bitte Schlicks vam 16. Aug., der Papst möge seinen Bruder Heinrich auf den erledigten Freisinger Bischofestuhl promovieren (Wolkan I, 2 nr. XXX). Ewgen antwortet dem cancellario Frederici impera- toris [I] darauf, er hätie diesem Wunsche jam diu antea entsprochen, bevor er dessen Briefe darüber er- halten hatte, tum ut illi ecclesie bene et utiliter pro- videremus, tum ut carissimo in Christo filio nostro 40 Frederico in regem Romanorum electo [I] rem gratam faceremus, quemadmodum nos facturos esse ipsis tuis literis affirmasti, denen er vollen Glauben schenke, tum ut et tibi et tuis benefacero- mus ; er ermahnt ihn und seinen Bruder mit Kraften 45 danach zu streben, ut inter nos et ipsam majestatem regiam et perfecta sit pro bono ipsius ecclesie ani- morum unitas et mutua, ut decens est, et consonum rationi intelligentia (Rom Bibl. Vat. Reg. Vat. 367 fol. 157b und 159a cop, ch. Datum Rome apud s. Pe- 50 trum quarta octobris anno 13).
Strana 175
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 71—72. 175 5 C coll. cbenda cod. lat. 14134 fol. 120a.122a cop. ch. D coll. Wolfenbittel L.-B. cod. Aug. 17.18. 4° fol. 185a-191s cop. ch. In Augeburg Ordin.-Bibl. Cod. 41 fol. 5a-gb. — Berlin St.-B. Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 165a bis 167b. — Bern Stadt-B. ms. 220 fol. 66b-68b. — Breslau St.-A. Hs. D 8: Cod. Novofor. fol. 258a-260b. — Floren: Bibl. Laur. cod. Strozzi 33 fol. 223a-224b. — München St.-B. cod. lat. 70 fol. 195a-198b; Dat. Senis 1443 6. kal. sept. [Aug. 27] pont. a. 13. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 354a-355b. — Ebenda cod. Vat. lat. 4187 fol. 416b-422а. — Ebenda cod. Reg. lat. 451 fol. 90b-99a. — Fenedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 81b bis 83b. — Wien N.-B. cod. 3473 fol. 161a-165b, Dat. wie München elm. 70. — Ebenda cod. 4954 fol. 365h-3713. — Ebenda cod. 5114 fol. 75a-78a. Aug. 25 1443 10 Drucke: Braun 6, 159 ff. nr. VI aus Augsburg, Wiirdlwein, Subsidia dipl. IX p. 57. — Inhalts- angabe bei Voigt, Enea Silvio I, 327 †/. Eugenius“ episcopus servus servorum dei carissimo in Christo filio Friderico in Romano- rum regem electo salutem et apostolicam benedictionem. carissimeb fili. [I] litteris, 1s quas ex Vienna 25. junii ad nos scripsisti, respondemus, pacis et unionis ecclesie deside- Juat 26 rium tuum non modo, ut continuo dudum fecimus, collaudamus, sed, quemadmodum sepenumero hactenus et nunciis et literis nostris ut quandoque operibus enitesceret, exquisi- vimus, ita et nunc ardentissime efflagitamus, quoniam, si,prout continuo hactenus instetimus, quorundam hominum impietas odio et ambicione laborancium repressa extitisset, neque 20 labefactare impii sanctuarium domini neque in templum ejus idolum erigere potuissent" neque tuam serenitatem compati nunc ecclesie conquassated oporteret, nam etsi clare memorie Sigismundi Romanorum imperatoris tempore scelus illud impii pluries intemptassent, piissimoe tamen illo principe et pluribus presulibus regibus principibus aliisque timoratis viris reniten- tibus perficere nequiverunt. nos vero, posteaquam peccatis exigentibus Basiliense dissidium 25 ortum est, non modo tuas sed predecessorum tuorum ac electorum imperii preces atque suasiones tanti semper momenti fecimus, ut facilitate nimia multi graves viri singulari doctrina et sanctimonia prediti nos arguerint. sed ut ceteras pene innumerabiles legaciones nostras tum ad Basileam tum ad dietas complures omittamus, nemo est profecto, fili carissime, qui legacionem illius celebris memorie cardinalis Sancte Crucis anno domini 1438 in dieta Nurm- 30 bergensi expositaml illiusque contemptum intelligat, qui non facile dijudicet, nos omnia, que ad pacem congruebant, effecisse nichilque intemptatum reliquisse, eos vero, qui pro pace concilium petere videbantur, aliud quam pacem et ecclesie unitatem quesisse. itaque pro ecclesie pace, pro tutanda unitate nichil ex nobis ullo umquam tempore defuit. [2] quod vero peticioni tue et electorum super celebracione alterius concilii generalis in nullo, 35 sicut spes erat, votiva responsa nostra successerint, quonam" quesumus modo dici potest, quando nobis ycumenicum concilium Florencie celebrantibus, in quo tota Christi representa- batur ecclesia et quod sancte sedis apostolice, concurrente tocius orbis patriarcharum consensu, firmavit auctoritas ac omnipotens deus mirabilium operum gloria sublimavit, translaturos nos illud esse ad almam Urbem, prout fecimus, polliciti sumus in eoqueh, quiequid cirea pacem 40 et ecclesie reformacionem atque unitatem agendum videretur, absoluturos indeque prelatos ex omni nacione convocaturos cum eisque, an aliud numerosius concilium indicere expediret, deliberaturos aliaque plura cum eis tractaturos et discussuros, quorum profecto neglecto atque perverso usu et errores et scismata et alia innumerabilia scandala in dei ecclesia exorta sunt? decuit nos profecto, fili carissime, in tanto negocio, prout fecimus, mature procedere 45 et eorum consultaciones potissimum exquirere et expectare, quorum auctoritas in ecclesia et in sacris semper conciliis veneranda fuit quique in partem sunt nostre sollicitudinis assumpti. quod si tua serenitas animadvertisset, cognovisset pro certo, quod apostolice sedis dignitate IJ a) A om. Eugenius — benedictlontm. b) BCD om. car. fill. c) om. BC. d) B conquassare, add. nune. e) A plissime tamen tHe princeps. f) D plurimis. g) B quoniam. h) C eo. 50 1 Uber die Gesandtschaft Kard. Alergatte zum Nürnberger Oiober-RT. 1438 vgl. RTA. 13, 683, auch ebenda nrr. 386 z. 387.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 71—72. 175 5 C coll. cbenda cod. lat. 14134 fol. 120a.122a cop. ch. D coll. Wolfenbittel L.-B. cod. Aug. 17.18. 4° fol. 185a-191s cop. ch. In Augeburg Ordin.-Bibl. Cod. 41 fol. 5a-gb. — Berlin St.-B. Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 165a bis 167b. — Bern Stadt-B. ms. 220 fol. 66b-68b. — Breslau St.-A. Hs. D 8: Cod. Novofor. fol. 258a-260b. — Floren: Bibl. Laur. cod. Strozzi 33 fol. 223a-224b. — München St.-B. cod. lat. 70 fol. 195a-198b; Dat. Senis 1443 6. kal. sept. [Aug. 27] pont. a. 13. — Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4184 fol. 354a-355b. — Ebenda cod. Vat. lat. 4187 fol. 416b-422а. — Ebenda cod. Reg. lat. 451 fol. 90b-99a. — Fenedig Bibl. Marc. cod. lat. Z 167 fol. 81b bis 83b. — Wien N.-B. cod. 3473 fol. 161a-165b, Dat. wie München elm. 70. — Ebenda cod. 4954 fol. 365h-3713. — Ebenda cod. 5114 fol. 75a-78a. Aug. 25 1443 10 Drucke: Braun 6, 159 ff. nr. VI aus Augsburg, Wiirdlwein, Subsidia dipl. IX p. 57. — Inhalts- angabe bei Voigt, Enea Silvio I, 327 †/. Eugenius“ episcopus servus servorum dei carissimo in Christo filio Friderico in Romano- rum regem electo salutem et apostolicam benedictionem. carissimeb fili. [I] litteris, 1s quas ex Vienna 25. junii ad nos scripsisti, respondemus, pacis et unionis ecclesie deside- Juat 26 rium tuum non modo, ut continuo dudum fecimus, collaudamus, sed, quemadmodum sepenumero hactenus et nunciis et literis nostris ut quandoque operibus enitesceret, exquisi- vimus, ita et nunc ardentissime efflagitamus, quoniam, si,prout continuo hactenus instetimus, quorundam hominum impietas odio et ambicione laborancium repressa extitisset, neque 20 labefactare impii sanctuarium domini neque in templum ejus idolum erigere potuissent" neque tuam serenitatem compati nunc ecclesie conquassated oporteret, nam etsi clare memorie Sigismundi Romanorum imperatoris tempore scelus illud impii pluries intemptassent, piissimoe tamen illo principe et pluribus presulibus regibus principibus aliisque timoratis viris reniten- tibus perficere nequiverunt. nos vero, posteaquam peccatis exigentibus Basiliense dissidium 25 ortum est, non modo tuas sed predecessorum tuorum ac electorum imperii preces atque suasiones tanti semper momenti fecimus, ut facilitate nimia multi graves viri singulari doctrina et sanctimonia prediti nos arguerint. sed ut ceteras pene innumerabiles legaciones nostras tum ad Basileam tum ad dietas complures omittamus, nemo est profecto, fili carissime, qui legacionem illius celebris memorie cardinalis Sancte Crucis anno domini 1438 in dieta Nurm- 30 bergensi expositaml illiusque contemptum intelligat, qui non facile dijudicet, nos omnia, que ad pacem congruebant, effecisse nichilque intemptatum reliquisse, eos vero, qui pro pace concilium petere videbantur, aliud quam pacem et ecclesie unitatem quesisse. itaque pro ecclesie pace, pro tutanda unitate nichil ex nobis ullo umquam tempore defuit. [2] quod vero peticioni tue et electorum super celebracione alterius concilii generalis in nullo, 35 sicut spes erat, votiva responsa nostra successerint, quonam" quesumus modo dici potest, quando nobis ycumenicum concilium Florencie celebrantibus, in quo tota Christi representa- batur ecclesia et quod sancte sedis apostolice, concurrente tocius orbis patriarcharum consensu, firmavit auctoritas ac omnipotens deus mirabilium operum gloria sublimavit, translaturos nos illud esse ad almam Urbem, prout fecimus, polliciti sumus in eoqueh, quiequid cirea pacem 40 et ecclesie reformacionem atque unitatem agendum videretur, absoluturos indeque prelatos ex omni nacione convocaturos cum eisque, an aliud numerosius concilium indicere expediret, deliberaturos aliaque plura cum eis tractaturos et discussuros, quorum profecto neglecto atque perverso usu et errores et scismata et alia innumerabilia scandala in dei ecclesia exorta sunt? decuit nos profecto, fili carissime, in tanto negocio, prout fecimus, mature procedere 45 et eorum consultaciones potissimum exquirere et expectare, quorum auctoritas in ecclesia et in sacris semper conciliis veneranda fuit quique in partem sunt nostre sollicitudinis assumpti. quod si tua serenitas animadvertisset, cognovisset pro certo, quod apostolice sedis dignitate IJ a) A om. Eugenius — benedictlontm. b) BCD om. car. fill. c) om. BC. d) B conquassare, add. nune. e) A plissime tamen tHe princeps. f) D plurimis. g) B quoniam. h) C eo. 50 1 Uber die Gesandtschaft Kard. Alergatte zum Nürnberger Oiober-RT. 1438 vgl. RTA. 13, 683, auch ebenda nrr. 386 z. 387.
Strana 176
176 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 AнG. 25 servata aliter respondere minime potuissemus. [3] quod auten aliquas responsionis nostre clausulas pro communi utilitate miciores esse potuisse tua serenitas putavisset, si bene consideras, nichil a nobis responsum est, quod sit a caritate disjunctum, que, etsi non querat, que sua sunt, ea tamen, que Jesu Christil, postulat gemitibus inenarrabilibus et, si non irritetur, non tamen agit perperam, non consentit malo. non poteramus profecto, 5 carissime fili, ulterius sine dei offensa de neutralitate silere, quam observantes animorum suspensionem vocant, quam etiam Christi fides ignorat. quidquid in detestacionem ejus diximus, minus est multo, quam quod et nostra et tua et aliorum salus exigere videbatur. crede nobis, fili carissime, salutis necessitas id exposcit, ut, quemadmodum unam sanctam katholicam atque apostolicam ecclesiam confiteri Christiana veritate, qui Christi nomine 10 censentura, necessitantur, sic unum etiam in ecclesia principem, unum gregis dominici pastorem colere et venerari compelluntur non verbo solum sed operibus et effectu (unter Hinweis auf Isaias 29, 13; es folgt ein Wort Leos I. über den Primat Petri 2). et cum sola paucorum hominum impietas, cui se omnium regum et principum oratores non modo oppo- suerunt, sed publice reclamaverunt et protestati fuerunt, quod tante temeritati nullatenus 1s consentirent, infelix illud idolum erexerite, hec animorum suspensio in tam notoria im- pietate locum sibi vendicare non potest. preterea hec divisio longe dispar est atque dis- similis ei, filid carissime, pro qua clare memorie Sigismundus tunc Romanorum rex labora- vit. (Es folgen zwei Schriftstellen Cyprians3 über die aus Ungehorsam gegen den Papst ent- stehenden Häresien aus dem Brief an Antonian: „factus est“, inquit, „Cornelius — sed nullus 20 est“ und aus seinem Schreiben an Papst Cornelius: „neque aliunde hereses — heresim novam conderit“). fuit certe, fili carissime, precipuus divisionum fomes ipsa neutralitas, fuit scis- matise fomentum. heef idolum sustinet jam erectum; hanc si deposuerint, qui in Alamania nutriunt, corruet idolum, quod in solo suo laicali dominio obedienciam, et illam quidem violentam, habet, et qui ab ecclesia scissi Basilee remanserunt, ad cor revertentur et 25 pastorem animarum suarum. propter hos igitur tam salutares tamques uberes fructus veritatem locutum est os nostrum et labia nostra detestata sunt neutralitatis impietatem. ad quod agendum, fili carissime, plurimorumh sanctorum pontificum gesta nos adhortantur. et ut uno contenti simus, audi, quid ad Theodosium imperatorem scribens Leo papa sanctis- simus dicat 4 (folgt der Wortlaut quia diabolica— indignacio provocetur aus dem Schreiben 30 rom f13. Okt. 4497). itaque merito, carissime fili, omnia, que in detestacionem neutrali- tatis diximus, in bonam partem, uti facis, interpretari potes et debes, cum et bona sint et saluti hominum plurimum necessaria et que a nobis sine nostro et multarum animarum [4] fatemur denique, carissime fili, sepe in ecclesia periculo ulterius omitti non poterant. ad repellendos morbos, qui alias incurabiles videbantur, congregata esse concilia eaque fre- 85 quenter salutaria remedia invenisse. nonnunquamk tamen eciam auxisse morbos, Ariminensis enim concilii5, Ephesini secundi, Metensis alterius, Basiliensis, ut hujus moderni impietatem pre cunctis aliis detestandam pretereamus, gesta testantur. in utramque igitur partem praxis versata esse videtur et utrique! quidem opinioni racio consentit. verum quoniam, dum leviori- bus remediis morbis occurrere possumus, a forcioribus, ne morbos augere velle videamur, 40 abstinendum est, serenitatem tuam hortamur, ut per neutralitatis deposicionem in hoc tam impium tamque m notorium et nulla racione nullove colore erectum idolum insufflare velis. a) A cessentur. b)AUDsed. c) Rerexit. d) om. A; 6 fill clarissime, e) ROD sclsanre. f) A hae. 1) A et: über facis tst pacis fvon anderer Handl gerckrieben. g) A tamquam. 1) A apostolicorum. 1) DC utorque, danach quid aat steltquidem. m) ('tamquam. 4 k) in A am Bande de arrore concillorum. 1 Vgl. Phil. 2, 21. 2 Aus dem Sermo IV cap. II (Migne 54, 149). 3 Briej an Antonian: Epist. 55 cap. 8 im Corp. script. eccl. 3, 2 S. 629 f.; Migne 3, 770 ff. und Schreiben an P. Cornelius: Epist. 59 cap. 5 im Corp. scr. ccel. 3, 2 S. 671 f.; Migne 3, 802 f. 1 Migne 54, 829 (Jaffe nr. 438). 5 Es sind die Synoden van Rimini i. J. 359 (Hefele 1. 701 ff.), die 2. zu Ephesus. sogen. Räwbersynode. von 449 (Hefele 2, 368 ff.) und wohl die Metzer Synode von 863 (Hetele 4, 261 ff.). 50
176 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 AнG. 25 servata aliter respondere minime potuissemus. [3] quod auten aliquas responsionis nostre clausulas pro communi utilitate miciores esse potuisse tua serenitas putavisset, si bene consideras, nichil a nobis responsum est, quod sit a caritate disjunctum, que, etsi non querat, que sua sunt, ea tamen, que Jesu Christil, postulat gemitibus inenarrabilibus et, si non irritetur, non tamen agit perperam, non consentit malo. non poteramus profecto, 5 carissime fili, ulterius sine dei offensa de neutralitate silere, quam observantes animorum suspensionem vocant, quam etiam Christi fides ignorat. quidquid in detestacionem ejus diximus, minus est multo, quam quod et nostra et tua et aliorum salus exigere videbatur. crede nobis, fili carissime, salutis necessitas id exposcit, ut, quemadmodum unam sanctam katholicam atque apostolicam ecclesiam confiteri Christiana veritate, qui Christi nomine 10 censentura, necessitantur, sic unum etiam in ecclesia principem, unum gregis dominici pastorem colere et venerari compelluntur non verbo solum sed operibus et effectu (unter Hinweis auf Isaias 29, 13; es folgt ein Wort Leos I. über den Primat Petri 2). et cum sola paucorum hominum impietas, cui se omnium regum et principum oratores non modo oppo- suerunt, sed publice reclamaverunt et protestati fuerunt, quod tante temeritati nullatenus 1s consentirent, infelix illud idolum erexerite, hec animorum suspensio in tam notoria im- pietate locum sibi vendicare non potest. preterea hec divisio longe dispar est atque dis- similis ei, filid carissime, pro qua clare memorie Sigismundus tunc Romanorum rex labora- vit. (Es folgen zwei Schriftstellen Cyprians3 über die aus Ungehorsam gegen den Papst ent- stehenden Häresien aus dem Brief an Antonian: „factus est“, inquit, „Cornelius — sed nullus 20 est“ und aus seinem Schreiben an Papst Cornelius: „neque aliunde hereses — heresim novam conderit“). fuit certe, fili carissime, precipuus divisionum fomes ipsa neutralitas, fuit scis- matise fomentum. heef idolum sustinet jam erectum; hanc si deposuerint, qui in Alamania nutriunt, corruet idolum, quod in solo suo laicali dominio obedienciam, et illam quidem violentam, habet, et qui ab ecclesia scissi Basilee remanserunt, ad cor revertentur et 25 pastorem animarum suarum. propter hos igitur tam salutares tamques uberes fructus veritatem locutum est os nostrum et labia nostra detestata sunt neutralitatis impietatem. ad quod agendum, fili carissime, plurimorumh sanctorum pontificum gesta nos adhortantur. et ut uno contenti simus, audi, quid ad Theodosium imperatorem scribens Leo papa sanctis- simus dicat 4 (folgt der Wortlaut quia diabolica— indignacio provocetur aus dem Schreiben 30 rom f13. Okt. 4497). itaque merito, carissime fili, omnia, que in detestacionem neutrali- tatis diximus, in bonam partem, uti facis, interpretari potes et debes, cum et bona sint et saluti hominum plurimum necessaria et que a nobis sine nostro et multarum animarum [4] fatemur denique, carissime fili, sepe in ecclesia periculo ulterius omitti non poterant. ad repellendos morbos, qui alias incurabiles videbantur, congregata esse concilia eaque fre- 85 quenter salutaria remedia invenisse. nonnunquamk tamen eciam auxisse morbos, Ariminensis enim concilii5, Ephesini secundi, Metensis alterius, Basiliensis, ut hujus moderni impietatem pre cunctis aliis detestandam pretereamus, gesta testantur. in utramque igitur partem praxis versata esse videtur et utrique! quidem opinioni racio consentit. verum quoniam, dum leviori- bus remediis morbis occurrere possumus, a forcioribus, ne morbos augere velle videamur, 40 abstinendum est, serenitatem tuam hortamur, ut per neutralitatis deposicionem in hoc tam impium tamque m notorium et nulla racione nullove colore erectum idolum insufflare velis. a) A cessentur. b)AUDsed. c) Rerexit. d) om. A; 6 fill clarissime, e) ROD sclsanre. f) A hae. 1) A et: über facis tst pacis fvon anderer Handl gerckrieben. g) A tamquam. 1) A apostolicorum. 1) DC utorque, danach quid aat steltquidem. m) ('tamquam. 4 k) in A am Bande de arrore concillorum. 1 Vgl. Phil. 2, 21. 2 Aus dem Sermo IV cap. II (Migne 54, 149). 3 Briej an Antonian: Epist. 55 cap. 8 im Corp. script. eccl. 3, 2 S. 629 f.; Migne 3, 770 ff. und Schreiben an P. Cornelius: Epist. 59 cap. 5 im Corp. scr. ccel. 3, 2 S. 671 f.; Migne 3, 802 f. 1 Migne 54, 829 (Jaffe nr. 438). 5 Es sind die Synoden van Rimini i. J. 359 (Hefele 1. 701 ff.), die 2. zu Ephesus. sogen. Räwbersynode. von 449 (Hefele 2, 368 ff.) und wohl die Metzer Synode von 863 (Hetele 4, 261 ff.). 50
Strana 177
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil; b) Antworten nr. 72. 177 1243 ANg 25 quod totum facile, oum voles, efficies. neutralitatem enim hanc tue serenitati semper, multis vere prelatis et omnibus ferme principibus et populis Alamanie, prout et res ipsa merebatur et racio exposcebat et dignitas, molestissimam jam" effectam esse intelleximus. quod cum feceris, carissime fili, intelliges paci et unitati ecclesie satisfactum fuisseb. [5 at si quid 5 tue serenitati residuum esse videretur, cuncta ad consumpcionem ejus totalemque extinccionem exorte turbacionis in sacro ycumenico concilio, quod in alma Urbe auctore domino in brevi resumemus aut in pleniorie, si prelatisd et aliis convocandis videbitur, pro viribus facturos nos esse pollicemur. in quo loco quod nobiscum non concurras, plurimum admiramur. ad locum enim ubertate soli et maritima deduccione fertilissimum et adeo tumf spiritualibus 10 tum temporalibus dignitatibus honoribus prerogativis privilegiiss insignitum, ad communem omnium patriam et sancta sanctorum et undeh omnia concilia habuere principia, te invitamus, ad locum quidem, ex cujus titulo plurimum sublimatus es, in quo et nomen imperii i funda- mentum accepit et dignitatis corona conferturk. equum esse nobis profecto videtur, karissime fili, ut tuum in hac parte desiderium desiderio nostro conformetur, cum ad nos tantum spectet 15 et congregare et! auctoritatem prebere conciliis. neque ullum ratum esse potuit m aut um- quam" erit concilium, uti canonibus diffinitum est, quod sedis apostolice non fuerit auctoritate fulcitum. [6] verum" quoniam in litteris tuis de advocacione et proteccione eccleste mencio habebaturp, voluissemus, ut tamquam illius" advocatus, antequam has novas litteras tuas nobis et aliis destinasses, audivisses nuncios nostros, quos ad tuam serenitatem pro hujus- 20 modi causa jam diu accedere jusseramusl, sperantes, quod serenitatem tuam in uno cum electoribus Alamanie loco reperirent, et communicato cum eis ac nobiscum consilio id sequi poteras, quod ecclesie utilitas requirere videbatur. si enim eos antea audivisses, speravissemus, quod a multis, que jam in lucem prodiere, abstinuisses. cumque ab electoribus ad te propere profecturi sint, speramus te sententiam mutaturum neque suasiones rebellium ecclesie ulterius 25 auditurum, quemadmodumr decet officium boni et katholici principis, qualem te esse optamus pariter et speramus. videndum est enim tibi, ne, dum protegere te credis ecclesiam, oppugnes et, dum sanare ejus languores cupis, majori vulnere et infirmitate afficias, recta enim via et a sanetis patribus et canonibus tradita salus ecclesie procuranda est. hec est, ut veris semper pontificibus obsequaris, idolis obsistas. quod clare memorie Carolus Magnus et plurimi im- 30 peratores orthodoxi fecerunt, quibuss semper divinus favor illuxit, scismaticorum autem fautores cum Dathon et Abiron terra deglutivit t 2. hoc est proteccionis officium, fili carissime, in hoc pietas desiderii tui relucere poterit, datus est enim katholicis principibus sccularibus gladius ad vindictam malorum, laudem vero bonorum. de spiritualibus autem presertim universalem ecclesiam concernentibus disponere ad eos, Christiane religionis lege prohibente, 3s non pertinet, quos obsequendi tenet necessitas, non imperandi auctoritas. quod vero regibus, principibus atque populis Christianis hoc tuum desiderium, hanc opinionem patefeceris, a den factum esse putamus. multi etenim reges et principes orthodoxi et, qui sine passione de his rebus judicant, sancti et docti viri horum temporum malignitates ambicioncs cupiditates insolencias conspiraciones tumultus odia simultates et novas et insanas doctrinas considerantes 40 continuo nobis suadent, ne in concilium aliquod consenciamus, quod a nostra fuerit presencia separatum, veriti, ne durante hac animorum" scissura omnis congregacio, que? sine nobis fierel, in perniciem vergat ecclesie et mala malis accumulet, quod experiencia eciam, dum non extarent tot simultatum occasiones, Basiliensis congregacio docuit, horum te judicia sectari decet, fili carissime, si te in dieta Nwrenbergensi esse contingat, ut cuncta, que ibi 45 51 al om. A, dal affectam. b)HODesse. c) BUD pleniorer in A B varbessert in pleniori. d) A C patribus. e) B C add. quem enim, om. enim nach locum. f) A et — et stait tum — tum. g) D pre cunctis. h) B C inde. 1l B add. nomen accepit, letzteres durekstrichen, aber durch Strich darunter wohl wiederkergestellt? k) om. A. I) D concllta et Ilis auctoritatem statt et anctoritatem. m) ECD potest. n) BO nunquam. o) in A am Rande de advocacione ecclesie. p) B Dhabeatur. q) BCD add. bonus. r) D add. eis an nobiscum durchstricken, darunter Ptenkts. s) A a quibus. t C deglutiverit. u) BC antmarum, v) BC huben sine presencia nostra slal que ftoret. 1 Vgl. nr. 59 und Einl. S. 120 f. 2 Val. Psalm 105, 17. Deutsche Reichstags-Akten XVII. 12
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil; b) Antworten nr. 72. 177 1243 ANg 25 quod totum facile, oum voles, efficies. neutralitatem enim hanc tue serenitati semper, multis vere prelatis et omnibus ferme principibus et populis Alamanie, prout et res ipsa merebatur et racio exposcebat et dignitas, molestissimam jam" effectam esse intelleximus. quod cum feceris, carissime fili, intelliges paci et unitati ecclesie satisfactum fuisseb. [5 at si quid 5 tue serenitati residuum esse videretur, cuncta ad consumpcionem ejus totalemque extinccionem exorte turbacionis in sacro ycumenico concilio, quod in alma Urbe auctore domino in brevi resumemus aut in pleniorie, si prelatisd et aliis convocandis videbitur, pro viribus facturos nos esse pollicemur. in quo loco quod nobiscum non concurras, plurimum admiramur. ad locum enim ubertate soli et maritima deduccione fertilissimum et adeo tumf spiritualibus 10 tum temporalibus dignitatibus honoribus prerogativis privilegiiss insignitum, ad communem omnium patriam et sancta sanctorum et undeh omnia concilia habuere principia, te invitamus, ad locum quidem, ex cujus titulo plurimum sublimatus es, in quo et nomen imperii i funda- mentum accepit et dignitatis corona conferturk. equum esse nobis profecto videtur, karissime fili, ut tuum in hac parte desiderium desiderio nostro conformetur, cum ad nos tantum spectet 15 et congregare et! auctoritatem prebere conciliis. neque ullum ratum esse potuit m aut um- quam" erit concilium, uti canonibus diffinitum est, quod sedis apostolice non fuerit auctoritate fulcitum. [6] verum" quoniam in litteris tuis de advocacione et proteccione eccleste mencio habebaturp, voluissemus, ut tamquam illius" advocatus, antequam has novas litteras tuas nobis et aliis destinasses, audivisses nuncios nostros, quos ad tuam serenitatem pro hujus- 20 modi causa jam diu accedere jusseramusl, sperantes, quod serenitatem tuam in uno cum electoribus Alamanie loco reperirent, et communicato cum eis ac nobiscum consilio id sequi poteras, quod ecclesie utilitas requirere videbatur. si enim eos antea audivisses, speravissemus, quod a multis, que jam in lucem prodiere, abstinuisses. cumque ab electoribus ad te propere profecturi sint, speramus te sententiam mutaturum neque suasiones rebellium ecclesie ulterius 25 auditurum, quemadmodumr decet officium boni et katholici principis, qualem te esse optamus pariter et speramus. videndum est enim tibi, ne, dum protegere te credis ecclesiam, oppugnes et, dum sanare ejus languores cupis, majori vulnere et infirmitate afficias, recta enim via et a sanetis patribus et canonibus tradita salus ecclesie procuranda est. hec est, ut veris semper pontificibus obsequaris, idolis obsistas. quod clare memorie Carolus Magnus et plurimi im- 30 peratores orthodoxi fecerunt, quibuss semper divinus favor illuxit, scismaticorum autem fautores cum Dathon et Abiron terra deglutivit t 2. hoc est proteccionis officium, fili carissime, in hoc pietas desiderii tui relucere poterit, datus est enim katholicis principibus sccularibus gladius ad vindictam malorum, laudem vero bonorum. de spiritualibus autem presertim universalem ecclesiam concernentibus disponere ad eos, Christiane religionis lege prohibente, 3s non pertinet, quos obsequendi tenet necessitas, non imperandi auctoritas. quod vero regibus, principibus atque populis Christianis hoc tuum desiderium, hanc opinionem patefeceris, a den factum esse putamus. multi etenim reges et principes orthodoxi et, qui sine passione de his rebus judicant, sancti et docti viri horum temporum malignitates ambicioncs cupiditates insolencias conspiraciones tumultus odia simultates et novas et insanas doctrinas considerantes 40 continuo nobis suadent, ne in concilium aliquod consenciamus, quod a nostra fuerit presencia separatum, veriti, ne durante hac animorum" scissura omnis congregacio, que? sine nobis fierel, in perniciem vergat ecclesie et mala malis accumulet, quod experiencia eciam, dum non extarent tot simultatum occasiones, Basiliensis congregacio docuit, horum te judicia sectari decet, fili carissime, si te in dieta Nwrenbergensi esse contingat, ut cuncta, que ibi 45 51 al om. A, dal affectam. b)HODesse. c) BUD pleniorer in A B varbessert in pleniori. d) A C patribus. e) B C add. quem enim, om. enim nach locum. f) A et — et stait tum — tum. g) D pre cunctis. h) B C inde. 1l B add. nomen accepit, letzteres durekstrichen, aber durch Strich darunter wohl wiederkergestellt? k) om. A. I) D concllta et Ilis auctoritatem statt et anctoritatem. m) ECD potest. n) BO nunquam. o) in A am Rande de advocacione ecclesie. p) B Dhabeatur. q) BCD add. bonus. r) D add. eis an nobiscum durchstricken, darunter Ptenkts. s) A a quibus. t C deglutiverit. u) BC antmarum, v) BC huben sine presencia nostra slal que ftoret. 1 Vgl. nr. 59 und Einl. S. 120 f. 2 Val. Psalm 105, 17. Deutsche Reichstags-Akten XVII. 12
Strana 178
178 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 AuG. 25 dispones, nostro et apostolice sedis, ut te decet, judicio et approbacioni submittas, nostro consensu et pace prosequaris pro dei honore, pro debito justicie, pro ecclesie pace, pro imperii tranquillitate, pro tua gloria sempiterna. [7 quoda autem suades, ut doctos nautas imitari velimus, qui, neb graviora pericula subeant, tempestatibus sepius obsequuntur, prudenciam tuam admiramur, nam scire te volumus, quod navis, cui, licet inmeriti, divina tamen dignacione presidemus, fluctuare potest, mergi non potest (gemaß der Lehre Christi1 und den Worten Papst Leos I.2). obsequeremur autem, si cum prophano idolo, si cum scismaticis et heretieis Basiliensibus quasi unam ecclesiam constituentes jungeremur, imo navem ipsam in turbulenciorese fluctus sevioresque procellas impelleremus. quod profecto, fili carissime, nimis perniciosum et abhominabile exemplum esset, per quod scismaticorum 10 et hereticorum impietatemd ambicionem tirannidem probare et multos, quorum dominiae longe ampliora quam Sabaudia sunt, ad illius idoli impietatem impellere videremur. (Es folgen zwei Stellen aus Cyprian3 über die Leidensbereitschaft des Bischofs aus dem oben genannten Brief an P. Cornelius. „neque nobis ignominia est — quod fecerit Judas“ und „quod si ita res est — terroribus et periculis gloriosus“). [8] ad ultimam vero 15 partem littere tue, qua laudatam non judicas in una sentencia perpetuam mansionem, re- spondemus, quod, ubi nos ewangelica. lege artamur et Christi accio et doctrina nostra est instruccio, mutare sentenciam non debemus. (Wörtliche Anführung von Joh. 10, 11—13 über den pastor bonus, der im Gegensatz zum mercenarius sein Leben für seine Schaje hingeben würde), hac itaque lege, ne ex pastore mercenarii efficiamur, ad salutem ovium, ad aberrancium 20 reduccionem, ad sancte sedis apostolice auctoritatis defensionem juriumque tuicionem idem! semper sapere, idem dicere atque operari debemus. hoc boni pastoris officium est, fili carissime, hoc opus vicarii Jesu Christi. in quo si nobiscum consencies deposita neutralitate et ad almam Urbem, ad quam nos in itinere positis properamus“, in qua eth concilium ycomenicum auctore domino resumpturi sumus5, oratores tuos miseris, secum de pace Christianitatis, dei refor- 25 macione ecclesie, de tranquillitate imperii, de liberanda ab inmanitate Theucrorum Europa, de recuperacione terre sancte et rebus aliis plurimis ad officium et gloriam tuam pertinentibus tractatum habebimus et auctore domino cuncta bene disponemus. ibi eciam, si numerosius concilium prelatis et aliis vocandis convocandum videbitur, condescendemus. in hiis rebus nostra et tua dignitas exercenda est, fili karissime. hec Christiana religio exposcit, hec est et 30 esse debet omniumk orthodoxorum regum1, principum atque populorum expectacio. ad ea igitur ut intendere velis, te iterum atque iterum exhortamur. ita non modo ut veritatis et justicie defensor tam ab equis quam ab iniquis dinosceris, sed laudabitur et extolletur nomen tuum in celis et deo rem gratam et toti Christianitati perutilem atque necessariam efficies. [9] cetera et quidem plura, que commode litteris committi non possent m, tue serenitati de- 35 ferent nuncii nostri, quibus injunximus, ut, ubicunque in " Alamania sint, inde ad tuam propere presenciam proficiscantur, hortamur igitur screnitatem tuam, carissime fili, ut cuncta graviter ponderare velis et tanta moderacione suscipere, ut inter nos et serenitatem tuam caritas illibata servetur, ut sic ecclesie et imperii et tocius Christianitatis calamitatibus divino semper numine previo pace bona, concordi judicio ac dei cuncta cernentis timorem 40 ante oculos semper habentes occurrere possimus°. datum Senis? anno 1443 octavo 1443 Joannesq de Steccatis. Aug. 25 kalendas septembris, pontificatus nostri anno 13. b) A te. a) in A am Rande de doctis nautis. d) A add. et. e) B U divina. c) A B turbilentiores. 1) A llemque. f) B propositi. h) C ert. i) Aet. k) BCsumma; D summa omnium. 1) B C add. et. m) BC possunt. n) A om. in Alamanla; D per Alamanlam, o) BC D possumus. p) A etc. statt Senis 45 wtW.; B om. anno tow.; C Senis etc. DABC om. Jo. de Steccatis. 1 Vgl. Matth. 8, 26 und Matth. 14, 29. 2 Serma 3 cap. 3 (Migne 54, 146). 3 In dem S. 176 Anm. 3 gen. Brief: Corp. script. eccl. 3, 2 S. 668 ; Migne 3, 799, und ebenda Corp. script. 3, 2 S. 667; Migne 3, 798 ff. 4 Eugen verließ Siena am 14. Sept. and kam am 28. in Rom an. 5 Am 14. Okt., "gl. S. 63 Anm. I. 50
178 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 AuG. 25 dispones, nostro et apostolice sedis, ut te decet, judicio et approbacioni submittas, nostro consensu et pace prosequaris pro dei honore, pro debito justicie, pro ecclesie pace, pro imperii tranquillitate, pro tua gloria sempiterna. [7 quoda autem suades, ut doctos nautas imitari velimus, qui, neb graviora pericula subeant, tempestatibus sepius obsequuntur, prudenciam tuam admiramur, nam scire te volumus, quod navis, cui, licet inmeriti, divina tamen dignacione presidemus, fluctuare potest, mergi non potest (gemaß der Lehre Christi1 und den Worten Papst Leos I.2). obsequeremur autem, si cum prophano idolo, si cum scismaticis et heretieis Basiliensibus quasi unam ecclesiam constituentes jungeremur, imo navem ipsam in turbulenciorese fluctus sevioresque procellas impelleremus. quod profecto, fili carissime, nimis perniciosum et abhominabile exemplum esset, per quod scismaticorum 10 et hereticorum impietatemd ambicionem tirannidem probare et multos, quorum dominiae longe ampliora quam Sabaudia sunt, ad illius idoli impietatem impellere videremur. (Es folgen zwei Stellen aus Cyprian3 über die Leidensbereitschaft des Bischofs aus dem oben genannten Brief an P. Cornelius. „neque nobis ignominia est — quod fecerit Judas“ und „quod si ita res est — terroribus et periculis gloriosus“). [8] ad ultimam vero 15 partem littere tue, qua laudatam non judicas in una sentencia perpetuam mansionem, re- spondemus, quod, ubi nos ewangelica. lege artamur et Christi accio et doctrina nostra est instruccio, mutare sentenciam non debemus. (Wörtliche Anführung von Joh. 10, 11—13 über den pastor bonus, der im Gegensatz zum mercenarius sein Leben für seine Schaje hingeben würde), hac itaque lege, ne ex pastore mercenarii efficiamur, ad salutem ovium, ad aberrancium 20 reduccionem, ad sancte sedis apostolice auctoritatis defensionem juriumque tuicionem idem! semper sapere, idem dicere atque operari debemus. hoc boni pastoris officium est, fili carissime, hoc opus vicarii Jesu Christi. in quo si nobiscum consencies deposita neutralitate et ad almam Urbem, ad quam nos in itinere positis properamus“, in qua eth concilium ycomenicum auctore domino resumpturi sumus5, oratores tuos miseris, secum de pace Christianitatis, dei refor- 25 macione ecclesie, de tranquillitate imperii, de liberanda ab inmanitate Theucrorum Europa, de recuperacione terre sancte et rebus aliis plurimis ad officium et gloriam tuam pertinentibus tractatum habebimus et auctore domino cuncta bene disponemus. ibi eciam, si numerosius concilium prelatis et aliis vocandis convocandum videbitur, condescendemus. in hiis rebus nostra et tua dignitas exercenda est, fili karissime. hec Christiana religio exposcit, hec est et 30 esse debet omniumk orthodoxorum regum1, principum atque populorum expectacio. ad ea igitur ut intendere velis, te iterum atque iterum exhortamur. ita non modo ut veritatis et justicie defensor tam ab equis quam ab iniquis dinosceris, sed laudabitur et extolletur nomen tuum in celis et deo rem gratam et toti Christianitati perutilem atque necessariam efficies. [9] cetera et quidem plura, que commode litteris committi non possent m, tue serenitati de- 35 ferent nuncii nostri, quibus injunximus, ut, ubicunque in " Alamania sint, inde ad tuam propere presenciam proficiscantur, hortamur igitur screnitatem tuam, carissime fili, ut cuncta graviter ponderare velis et tanta moderacione suscipere, ut inter nos et serenitatem tuam caritas illibata servetur, ut sic ecclesie et imperii et tocius Christianitatis calamitatibus divino semper numine previo pace bona, concordi judicio ac dei cuncta cernentis timorem 40 ante oculos semper habentes occurrere possimus°. datum Senis? anno 1443 octavo 1443 Joannesq de Steccatis. Aug. 25 kalendas septembris, pontificatus nostri anno 13. b) A te. a) in A am Rande de doctis nautis. d) A add. et. e) B U divina. c) A B turbilentiores. 1) A llemque. f) B propositi. h) C ert. i) Aet. k) BCsumma; D summa omnium. 1) B C add. et. m) BC possunt. n) A om. in Alamanla; D per Alamanlam, o) BC D possumus. p) A etc. statt Senis 45 wtW.; B om. anno tow.; C Senis etc. DABC om. Jo. de Steccatis. 1 Vgl. Matth. 8, 26 und Matth. 14, 29. 2 Serma 3 cap. 3 (Migne 54, 146). 3 In dem S. 176 Anm. 3 gen. Brief: Corp. script. eccl. 3, 2 S. 668 ; Migne 3, 799, und ebenda Corp. script. 3, 2 S. 667; Migne 3, 798 ff. 4 Eugen verließ Siena am 14. Sept. and kam am 28. in Rom an. 5 Am 14. Okt., "gl. S. 63 Anm. I. 50
Strana 179
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 72—74. 179 73. Die Kardinäle an Kg. Friedrich: verzichten auf Beantwortung seines Schreihens unter Hin- 1423 1443 August 27 Siena. weis aut das päpstlicke Antwortschreiben. AEG. 27 A aus Wien N.-B. ood. 4954 fol. 365 a cop. ch. Uberschrijt Copia cardinalium responsiva ad premissa [d. i. auf nr. 64, die fol. 363b-364 b stekt]; Anschrift ülber dem Stück Serenissimo principi et illustrissimo domino Friderico dei gracia in regem Romanorum electo, amico nostro carissimo. B coll. München St.-B. cod. lat. 85 fol. 354b cop. ch. ohne Datum und Anschrift. In Augsburg Ordin.-Bibl. Cod. 41 fol. 9b-19a. — Bern Stadt-B. ms. 220 fol. 69a. — Breslau St.-A. Hs. D 8: Cod. Novofor. fol. 260b. — Wien N.-B. cod. 5114 fol. 78a. Druck: Braun 6, 164 nr. VII aus Augsburg. Serenissime princeps" et illustrissime domine. amice noster carissime. lecteb sunt nobis littere serenitatis vestre, et quoniam plurimum conformes sunt litteris, quas ad sanc- tissimum dominum nostrum vestra serenitas dedit, et beatitudo sua de consilio et unanimi consensu nostro vestre serenitati rescribat, non opus est nobis multa respondere. hanc et eandem responsionem eciam nostram et a nobis factam putate. verum hoc unum omittere 15 noluimus, quod, quando serenitas vestra justiciam et innocentiam sanctitatis sue tueri velit et unacum sanctitate sua, ut tenetur, ad succurrendum calamitatibus ecclesie intendere, in- veniet nos obsequiosissimos“ desiderio suo. alias, veriti, ne sub tractatu pacis nova dissidia et quidem pejora prioribus oboriantur, sue sanctitati, ut tenemur, pro viribus assistemus et sancte sedis apostolice auctoritatem jurisdiccionem atque libertatem omni studio atque zo diligentia defendemus, rogamus igitur majestatem vestram, ut sanctissimi domini nostri responsionem mature ponderare velit et se sue sanctitatis pariter et nostris piisd desideriis, que, prout esse debent, communia sunt, conformare". qua in re etf den et ecclesie sue sancte et nobis prestabit obsequium singulare. ex Senis die 27. mensis augusti 1443. 113 10 (ur.27 74. Florenz an Kg. Friedrich: wird auf seine Anfrage durch eine eigene Gesandtschaft vor oder 1443 August 28 Florenz. 25 zu dem Nürnberger Tage antworten. 1143 Aмg. 28 30 A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 187b cop. ch. Inc. accepimus litteras. B coll. ebenda cod. lat. 215 fol. 39b cop. ch., von Hartmann Schedels Hand. C coll. ebenda ood. lat. 14134 fol. 127b cop. ch. D coll. Prag Landes- u. U.-B. cod. Lobkow. 462 fol. 41 ab cop. ch. Uberschrift Florentini regiam commendant majestatem exeo, quod ad scisma evellendum diligenciam adhibet opportunam, et an velint interesse diete Norenbergensi vel non, per oratores intendunt candem informare. In Colmar St.-B. cod. ms. 19 fol. 139a cop. ch. — Luzern Bürgerbibl. En. Silvius, Missivbuch fol. 36b-374 cop. ch. Druck: Wiener Sttzungsberichte 5 (1850) S. 686 f.; Wolkan I, 2 8. 30 f. Anm., zus Vorl. D. Zum Schreiben des Kaisers [ !] mit der Ankündigung seines Vorhabens, das Schisma auszu- rotten (nr. 61): summis ac dignissimis« laudibus prosecuti sumus imperatoriam maje- statem vestram, queh de unitate Christianorum sollicita est ac omnem protinus deformitatem et labem omneque pestiferum virus de ecclesia dei removere1 festinat, ut tollantur nocitura et salubriak asciscantur. Lob und Glückwunsch zu diesem Vorhaben, quod autem in extremo 40 ipsarum literarum majestas vestra! postulat m, ut ante festum beati Martini, in quo congregacio Nop. 11 vestre nacionis aput Nurembergam ordinata existit, declarare velimusn, an ad aliud" con- cilium generale pro hiis rebusP ordinandum prelatos et oratores nostros mittere intendamus, ad hanc partem per nos respondetur: esse intencionis nostre per vivam" vocem oratorum nostrorum ante congregacionem Nurembergensem prefatam vel in ipsa congregacione volun- 45 tatem ac sinceram" animorum nostrorum intentionem" super hac materia et aliis vestre Serenitatis vestre devo- celsitudini declarare. datum Florentiet die 28. augusti 43. tissimi servitores priores arcium et vexillifer justitie populi et communitatis Florencie“. 12d3 Aug. 28 35 NO a) B om. princeps — carissime, add. stc. b) int in A korr, fur reduite; B reddite, stelll um nobis sunt. e) B obsequentissimos. d) A om piis desideriis. e) sm. A confirmare; E conformate. 1) om. B. g) Ddignis. h) A qui. i) A removeri. k) B salvi ficantur statt salubria asciscantur. 1) om. A D. m) om. B. n) B volumus. n)om. ACD. p) Aadd. ad. D B Cviam. r) Deinceritatem. s) om. A D. u) B Florentini. t) ARC oM. Florentie — 43; C add. etc.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 72—74. 179 73. Die Kardinäle an Kg. Friedrich: verzichten auf Beantwortung seines Schreihens unter Hin- 1423 1443 August 27 Siena. weis aut das päpstlicke Antwortschreiben. AEG. 27 A aus Wien N.-B. ood. 4954 fol. 365 a cop. ch. Uberschrijt Copia cardinalium responsiva ad premissa [d. i. auf nr. 64, die fol. 363b-364 b stekt]; Anschrift ülber dem Stück Serenissimo principi et illustrissimo domino Friderico dei gracia in regem Romanorum electo, amico nostro carissimo. B coll. München St.-B. cod. lat. 85 fol. 354b cop. ch. ohne Datum und Anschrift. In Augsburg Ordin.-Bibl. Cod. 41 fol. 9b-19a. — Bern Stadt-B. ms. 220 fol. 69a. — Breslau St.-A. Hs. D 8: Cod. Novofor. fol. 260b. — Wien N.-B. cod. 5114 fol. 78a. Druck: Braun 6, 164 nr. VII aus Augsburg. Serenissime princeps" et illustrissime domine. amice noster carissime. lecteb sunt nobis littere serenitatis vestre, et quoniam plurimum conformes sunt litteris, quas ad sanc- tissimum dominum nostrum vestra serenitas dedit, et beatitudo sua de consilio et unanimi consensu nostro vestre serenitati rescribat, non opus est nobis multa respondere. hanc et eandem responsionem eciam nostram et a nobis factam putate. verum hoc unum omittere 15 noluimus, quod, quando serenitas vestra justiciam et innocentiam sanctitatis sue tueri velit et unacum sanctitate sua, ut tenetur, ad succurrendum calamitatibus ecclesie intendere, in- veniet nos obsequiosissimos“ desiderio suo. alias, veriti, ne sub tractatu pacis nova dissidia et quidem pejora prioribus oboriantur, sue sanctitati, ut tenemur, pro viribus assistemus et sancte sedis apostolice auctoritatem jurisdiccionem atque libertatem omni studio atque zo diligentia defendemus, rogamus igitur majestatem vestram, ut sanctissimi domini nostri responsionem mature ponderare velit et se sue sanctitatis pariter et nostris piisd desideriis, que, prout esse debent, communia sunt, conformare". qua in re etf den et ecclesie sue sancte et nobis prestabit obsequium singulare. ex Senis die 27. mensis augusti 1443. 113 10 (ur.27 74. Florenz an Kg. Friedrich: wird auf seine Anfrage durch eine eigene Gesandtschaft vor oder 1443 August 28 Florenz. 25 zu dem Nürnberger Tage antworten. 1143 Aмg. 28 30 A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 187b cop. ch. Inc. accepimus litteras. B coll. ebenda cod. lat. 215 fol. 39b cop. ch., von Hartmann Schedels Hand. C coll. ebenda ood. lat. 14134 fol. 127b cop. ch. D coll. Prag Landes- u. U.-B. cod. Lobkow. 462 fol. 41 ab cop. ch. Uberschrift Florentini regiam commendant majestatem exeo, quod ad scisma evellendum diligenciam adhibet opportunam, et an velint interesse diete Norenbergensi vel non, per oratores intendunt candem informare. In Colmar St.-B. cod. ms. 19 fol. 139a cop. ch. — Luzern Bürgerbibl. En. Silvius, Missivbuch fol. 36b-374 cop. ch. Druck: Wiener Sttzungsberichte 5 (1850) S. 686 f.; Wolkan I, 2 8. 30 f. Anm., zus Vorl. D. Zum Schreiben des Kaisers [ !] mit der Ankündigung seines Vorhabens, das Schisma auszu- rotten (nr. 61): summis ac dignissimis« laudibus prosecuti sumus imperatoriam maje- statem vestram, queh de unitate Christianorum sollicita est ac omnem protinus deformitatem et labem omneque pestiferum virus de ecclesia dei removere1 festinat, ut tollantur nocitura et salubriak asciscantur. Lob und Glückwunsch zu diesem Vorhaben, quod autem in extremo 40 ipsarum literarum majestas vestra! postulat m, ut ante festum beati Martini, in quo congregacio Nop. 11 vestre nacionis aput Nurembergam ordinata existit, declarare velimusn, an ad aliud" con- cilium generale pro hiis rebusP ordinandum prelatos et oratores nostros mittere intendamus, ad hanc partem per nos respondetur: esse intencionis nostre per vivam" vocem oratorum nostrorum ante congregacionem Nurembergensem prefatam vel in ipsa congregacione volun- 45 tatem ac sinceram" animorum nostrorum intentionem" super hac materia et aliis vestre Serenitatis vestre devo- celsitudini declarare. datum Florentiet die 28. augusti 43. tissimi servitores priores arcium et vexillifer justitie populi et communitatis Florencie“. 12d3 Aug. 28 35 NO a) B om. princeps — carissime, add. stc. b) int in A korr, fur reduite; B reddite, stelll um nobis sunt. e) B obsequentissimos. d) A om piis desideriis. e) sm. A confirmare; E conformate. 1) om. B. g) Ddignis. h) A qui. i) A removeri. k) B salvi ficantur statt salubria asciscantur. 1) om. A D. m) om. B. n) B volumus. n)om. ACD. p) Aadd. ad. D B Cviam. r) Deinceritatem. s) om. A D. u) B Florentini. t) ARC oM. Florentie — 43; C add. etc.
Strana 180
180 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [1443 Aug. CE.] 75. Kg. [Alfons V.] von Aragon an Kg. Friedrich: empfiehlt Autgabe der Neutralitat; wird nur das vom Papst nach Rom verlegte Konzil beschicken. (1443 ca. Ende Augustl o. O./ Aus Wien N.-B. cod. 3281 fol. 78b-79b (pag. 157�159) cop. ch. Uberschrift Responsio regis Aragonum ad supradicta [d. i. nr. 60, vgl. dort Vorl. B]. Accepimus, serenissime et invictissime rex, superioribus hiis diebus vestre serexitatis 5 litteras, quibus in effectu et zelum suum ad sanctam in ecclesia dei procurandam unionem nobis satis superque declarat et, quod ad generalis concilii ab omnibus indubitati congrega- cionem in loco vestre serenitati et illustribus ac reverendis sacri imperii electoribus grato et rebus gerendis accommodo, quantocius fieri queat, post solucionem diete Nurenbergensis se accingit et omnino disponit. commendabile id quidem, serenissime rex, totique Christiani- 10 tati perutile, quo scilicet presens scisma licet parvum et nulla pene radice fundatum nostra opera nostraque pietate tollatur. prestabit tamen nonnichil ad hujusmodi materiam per- tractandam, vero et indubitato summo pontifici inherere et cum illius auctoritate et directione tantam provinciam amplecti, quod et Constantinus et Theodosius et omnes piissimi principes effecerunt. nos vero, qui patrum majorumque nostrorum in hiis sectamur vestigia, cum idem 15 nobis animus eademque voluntas csset, ut ecclesie paci et indissolubili unitati pro virili nostra opera impendatur, habito doctissimorum hominum et timoratorum maturo et diuturno consilio neutralitatem inprimis, quam in tanta rerum turbine variisque opinionibus interdubii ali- quamdiu secuti fuimus, deposuimus et illo summo pontifici inhesimus, quem et electum canonice et a tota Christianitate receptum et sine scrupulo multis annis ecclesie presidere 20 cognovimus; adversus quem eciam pauci et modice auctoritatis viri nullo jure, sed odio pocius et cupiditate et ambicione flagrantes quendam alium profanarunt, illi deinceps ut vero et indubitato summo pontifici domino, scilicet Eugenio pape IV., quam ad tempus suspendera- mus, obedienciam in omnibus regnis nostris restituimus? eumque ut verum Christi vicarium et unicum et indubitatum summum pontificem colimus et observamus ct colere et observare 25 intendimus. quod si quoque a serenitate vestra et reverendis patribus et illustribus principibus electoribus idem fieret, certi sumus, seisma hoc penitus extingueretur et, qui per paucorum und Kg. Friedrichs (Wolkan nr. 74, XLV und XLVI) als Erwiderung auf die Forderung Kg. Alfonsos um Befreiung des Leonello von Este vom 30 Reichszins nach Italien gesandt wurden, die ihrem Inhalt nach wahrscheinlich machen, daß die aragoni- sche Antwort in der Kirchenfrage den Absendern damals noch nicht bekannt gewesen ist. 2 Am 20. Juni hatte Kg. Alfons lact Segovia (lib. 19 35 cap. 27: Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 309b cop. mb., dat. in civitate Gaiete die 20. junii; und in den übrigen Seg. Hss.) an locumtenentibus suis neenon prelatis et principibus officialibus omnibusque subditis suis ecelesiasticis et secularibus einen Erlas herausge- 10 geben, daß er sich von dem unbezweifelbaren Papst- tum Eugens überzengt habe sibique et nemini alteri ejus vita durante obediendum prorsus fore, et sic removens a mentibus subditorum omnem dubietatis serupulum seu errorem, si quis ortus 45 fuerat pretextu processuum in concilio Basiliensi contra dictum Eugenium factorum, ac eciam omnem neutralitatis dubictutem, sua quoque odicta seu proclamata de non obediendo dicto Eugenio et de adherendo ipsi concilio cuncta prorsus evacuaret, 50 acsi non publicata fuissent, concedens liberam licen- ciam adeundi Romanam curiam etc., non obstanti- bus quibusoumque eciam à dicto conoilio emanatis. 1 Diese Datierung wird annähernd zutreffen, wenn man die Daten der anderen Antworten aus Italien als Maßstab nimmt. Kg. Alfons weilte damals in Mittelitalien; er hatte kurz zuvor, am 14. Juni, zu Terracina mit dem papstlichen Bevollmächtigten, Kard. Lodovico Scarampi, etnen bedeutsamen Friedensver- trag abgeschlossen (Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 381b; Mailand St.-A. Cart. gen. 1443; Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 347a-348a; gedr. Raynald ad 1443 ; die Ratifikationsurkunde des Papsles vom 6. Juli ist gedruckt bei Dumont, Corps dipl. Suppl. I, 2 p. 388 f.). Er rüstete sich nun, um für den päpstlichen Stuhl die Anconitanische Mark zurückzuerobern (ogl. Schreiben P. Eugens an ihn vom 4. Sept., gedr. Dumont I. c. p. 396 f.; vgl. auch Brief Sozinis an Enea Silvio vom 19. Sept., gedr. Wolkan nr. 77). Daß die Antwort nicht später er- jolgt sein kann, wird auch daraus wahrscheinlich, daß Enea Silvio cte bei setnem Brief an den Kardinal Ale- man, den Wolkan (nr. 80) glaubhaft um den 23. Sept. herum ansetat, bereits kennt and dazu bemerkt, er zweifle nicht, quin rex Aragonum alias respondisset in factis ecclesie, nisi per ipsum [d. i. Eugenium] fuisset perturbatus. Die Antuwrt kann aber auch erst kurz davor am Hoſe eingelaufen sein, weil am 13. und 16. Sept. Briefe des Enea Silvio, Kaspar Schlicks
180 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [1443 Aug. CE.] 75. Kg. [Alfons V.] von Aragon an Kg. Friedrich: empfiehlt Autgabe der Neutralitat; wird nur das vom Papst nach Rom verlegte Konzil beschicken. (1443 ca. Ende Augustl o. O./ Aus Wien N.-B. cod. 3281 fol. 78b-79b (pag. 157�159) cop. ch. Uberschrift Responsio regis Aragonum ad supradicta [d. i. nr. 60, vgl. dort Vorl. B]. Accepimus, serenissime et invictissime rex, superioribus hiis diebus vestre serexitatis 5 litteras, quibus in effectu et zelum suum ad sanctam in ecclesia dei procurandam unionem nobis satis superque declarat et, quod ad generalis concilii ab omnibus indubitati congrega- cionem in loco vestre serenitati et illustribus ac reverendis sacri imperii electoribus grato et rebus gerendis accommodo, quantocius fieri queat, post solucionem diete Nurenbergensis se accingit et omnino disponit. commendabile id quidem, serenissime rex, totique Christiani- 10 tati perutile, quo scilicet presens scisma licet parvum et nulla pene radice fundatum nostra opera nostraque pietate tollatur. prestabit tamen nonnichil ad hujusmodi materiam per- tractandam, vero et indubitato summo pontifici inherere et cum illius auctoritate et directione tantam provinciam amplecti, quod et Constantinus et Theodosius et omnes piissimi principes effecerunt. nos vero, qui patrum majorumque nostrorum in hiis sectamur vestigia, cum idem 15 nobis animus eademque voluntas csset, ut ecclesie paci et indissolubili unitati pro virili nostra opera impendatur, habito doctissimorum hominum et timoratorum maturo et diuturno consilio neutralitatem inprimis, quam in tanta rerum turbine variisque opinionibus interdubii ali- quamdiu secuti fuimus, deposuimus et illo summo pontifici inhesimus, quem et electum canonice et a tota Christianitate receptum et sine scrupulo multis annis ecclesie presidere 20 cognovimus; adversus quem eciam pauci et modice auctoritatis viri nullo jure, sed odio pocius et cupiditate et ambicione flagrantes quendam alium profanarunt, illi deinceps ut vero et indubitato summo pontifici domino, scilicet Eugenio pape IV., quam ad tempus suspendera- mus, obedienciam in omnibus regnis nostris restituimus? eumque ut verum Christi vicarium et unicum et indubitatum summum pontificem colimus et observamus ct colere et observare 25 intendimus. quod si quoque a serenitate vestra et reverendis patribus et illustribus principibus electoribus idem fieret, certi sumus, seisma hoc penitus extingueretur et, qui per paucorum und Kg. Friedrichs (Wolkan nr. 74, XLV und XLVI) als Erwiderung auf die Forderung Kg. Alfonsos um Befreiung des Leonello von Este vom 30 Reichszins nach Italien gesandt wurden, die ihrem Inhalt nach wahrscheinlich machen, daß die aragoni- sche Antwort in der Kirchenfrage den Absendern damals noch nicht bekannt gewesen ist. 2 Am 20. Juni hatte Kg. Alfons lact Segovia (lib. 19 35 cap. 27: Basel U.-B. ms. A. III. 41 fol. 309b cop. mb., dat. in civitate Gaiete die 20. junii; und in den übrigen Seg. Hss.) an locumtenentibus suis neenon prelatis et principibus officialibus omnibusque subditis suis ecelesiasticis et secularibus einen Erlas herausge- 10 geben, daß er sich von dem unbezweifelbaren Papst- tum Eugens überzengt habe sibique et nemini alteri ejus vita durante obediendum prorsus fore, et sic removens a mentibus subditorum omnem dubietatis serupulum seu errorem, si quis ortus 45 fuerat pretextu processuum in concilio Basiliensi contra dictum Eugenium factorum, ac eciam omnem neutralitatis dubictutem, sua quoque odicta seu proclamata de non obediendo dicto Eugenio et de adherendo ipsi concilio cuncta prorsus evacuaret, 50 acsi non publicata fuissent, concedens liberam licen- ciam adeundi Romanam curiam etc., non obstanti- bus quibusoumque eciam à dicto conoilio emanatis. 1 Diese Datierung wird annähernd zutreffen, wenn man die Daten der anderen Antworten aus Italien als Maßstab nimmt. Kg. Alfons weilte damals in Mittelitalien; er hatte kurz zuvor, am 14. Juni, zu Terracina mit dem papstlichen Bevollmächtigten, Kard. Lodovico Scarampi, etnen bedeutsamen Friedensver- trag abgeschlossen (Florenz Bibl. Laur. Plut. 16 cod. 11 fol. 381b; Mailand St.-A. Cart. gen. 1443; Rom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 347a-348a; gedr. Raynald ad 1443 ; die Ratifikationsurkunde des Papsles vom 6. Juli ist gedruckt bei Dumont, Corps dipl. Suppl. I, 2 p. 388 f.). Er rüstete sich nun, um für den päpstlichen Stuhl die Anconitanische Mark zurückzuerobern (ogl. Schreiben P. Eugens an ihn vom 4. Sept., gedr. Dumont I. c. p. 396 f.; vgl. auch Brief Sozinis an Enea Silvio vom 19. Sept., gedr. Wolkan nr. 77). Daß die Antwort nicht später er- jolgt sein kann, wird auch daraus wahrscheinlich, daß Enea Silvio cte bei setnem Brief an den Kardinal Ale- man, den Wolkan (nr. 80) glaubhaft um den 23. Sept. herum ansetat, bereits kennt and dazu bemerkt, er zweifle nicht, quin rex Aragonum alias respondisset in factis ecclesie, nisi per ipsum [d. i. Eugenium] fuisset perturbatus. Die Antuwrt kann aber auch erst kurz davor am Hoſe eingelaufen sein, weil am 13. und 16. Sept. Briefe des Enea Silvio, Kaspar Schlicks
Strana 181
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 75—76. 181 [1443 Aug. ca.] hominum iniquitatem erectus est, ad cor rediret et pastorem anime sue. ac si vestre serenitati propter alios fortasse respectus ad rem hanc generalis concilii auctoritas omnino utilis videretur, cum jam dudum per sanctissimum dominum nostrum Eugenium papam quartum oratoribus vestris“ et electorum certa responsio Florencie data fuisset1, que nobis multas 5 bonas partes continere et huic intentioni nostre satis se conformare videatur, deprecamur serenitatem vestram, ut illam viam amplecti velit, que sue sanctitati sit grata. conferet namque permultum ad hujusmodi tantam rem facilius peragendam ipsius sanctissimi domini nostri consensus auctoritas presencia, que cum multis ex causis tum quia pro recuperandis ecclesie terris hactenns beati Petri fluctuante navicula deperditis ac tirannice per aliquos cccupatis 10 in Italia plurimum necessaria perhibetur, nec alicubi se conferendi in partes presertim remo- tissimas cjus sedes patitur nec facultas neque valitudo, dignetur serenitas vestra de loco sue sanctitatis judicium sectari, presertim cum urbem Romanam sanctitas sua delegerit et ad Lateranensem ecclesiam vcomenicum concilium, in quo multos mirabiles effectus et sempiterna memoria dignos pro Christiane religionis amplitudine deus per suam sanctitatem operatus 15 fuerit, transtulerit2. et ut nostram in hac re sentenciam depromamus, nullus nobis Romana urbe apcior locus, quin en nobis sola videtur et non alia, ubi ejusmodi scisma succindatur ubique eciam dictum generale concilium pro pace et unione sancte matris ecclesie procuranda et duce altissimo, cujus causa agitur, obtinenda videtur. huic eciam urbi propter multos graves respectus nullum alium locum nostro judicio vestra serenitas preferre debet. alias veremur, ne, 20 dum vestra screnitas pacem in dei ecclesia excogitatis jam modis vestris procurare intendat atque moliatur, majora et periculosiora, quam nunc sint, scandala insurgunt et nascuntur. propterea vos in dicto celebrando apud almam Urbem concilio paratos nos offerimus curare et efficere, quoad possumus, tum per prelatos dicionum nostrarum, tum per oratores proprios ut exoptatam hujusmodi unionem et pacem ecclesie nostro seculo senciamus. 11443 B, Aug. datum. ez..) 25 76. Kg. Aljons V. con Portugal an Kg. Friedrich: sugl seine Mitarbeit am künjtigen, mit Willen fr4fs ca. P. Eugens I V. berufenen Konzil nach Anzeige über Ort und Beginn desselben zu. [1443 sepl.! ca. September 3 o. O.]. 30 A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 179a-181� cop. ch. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 124ab cop. ch. C coll. ebenda cod. lat. 6717 fol. 282ab cop. ch., enthalt uur den Anfang des Stückes bis S. 182 Z. 1. Serenissimob - -- principi - -- Friderico -- Alfonsus dei gracia regnorum Portugallie et Algarbii rex Cepteque dominus --- desiderium ferventissimum" serenitatis vestre ad extirpacionem scismatis in futuro generali concilio modis legittimis faciendamd ex literis majestatis vestre suscepimus. laudamus plurimum, invictissimee princeps, piam ac religiosam 35 intencionem vestram, altissimo gracias agentes, qui talem Romanorum principem hac preser- tim tempestate nobis exhibuit, qui veluti strenuus pugil et atheleta fidei orthodoxe ecclesie a) em.; Vorl. nostris. b) C om. Ser. — dominus. c) om. B. d) C faclendi. c) B C victoriosissime. 1 Unsere nr. 29. 2Vgi. S. 63 Anm. 1. 40 €Zur Datierung dieser und der folgenden Ant- worten (nr. 77-81) ist mangels irgendwelcher Hand- haben nur so viél zu sagen, daß man für die Reise Wien-Spanien etwa drei bie vier Monate wird an- nehmen durfen. Die Gesandtschajt des portugiesi- 45 schen Infanten Peter, die von Kg. Friedrich die Be- stätigung der Mark Treviso erwirken sollte (vgl. Chmel Regg. nr. 1520 and 1524), bestätigt diese An- nakme, wobei noch zu beachten tat, daß ein cinzelner Briefbote schneller reiste als eine Gesandlschaft. Sie gewinnt noch dadurch an Wahrscheinlichkeit, daß man unter den Antworten der Könige in der Kirchenfrage, von denen Enea Silvio am 27. Dez. dem Kanzler Schlick schreibt (vgl. nr. 106, 3), auch schon die der spant- schen Könige vermuten dart, die damals am Hofe bereits eingetrofsen sein können. — Für dis Reihen- folge dieser aus dem September datierten spanischen Stücke war ihre Anordnung in der von uns zugrunde gelegten Handschrift clm. 5311 maßgebend, wobes jedoch die kastilianischen Schreiben in unmittelbaren Zusammenhang gebrackt worden sind.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 75—76. 181 [1443 Aug. ca.] hominum iniquitatem erectus est, ad cor rediret et pastorem anime sue. ac si vestre serenitati propter alios fortasse respectus ad rem hanc generalis concilii auctoritas omnino utilis videretur, cum jam dudum per sanctissimum dominum nostrum Eugenium papam quartum oratoribus vestris“ et electorum certa responsio Florencie data fuisset1, que nobis multas 5 bonas partes continere et huic intentioni nostre satis se conformare videatur, deprecamur serenitatem vestram, ut illam viam amplecti velit, que sue sanctitati sit grata. conferet namque permultum ad hujusmodi tantam rem facilius peragendam ipsius sanctissimi domini nostri consensus auctoritas presencia, que cum multis ex causis tum quia pro recuperandis ecclesie terris hactenns beati Petri fluctuante navicula deperditis ac tirannice per aliquos cccupatis 10 in Italia plurimum necessaria perhibetur, nec alicubi se conferendi in partes presertim remo- tissimas cjus sedes patitur nec facultas neque valitudo, dignetur serenitas vestra de loco sue sanctitatis judicium sectari, presertim cum urbem Romanam sanctitas sua delegerit et ad Lateranensem ecclesiam vcomenicum concilium, in quo multos mirabiles effectus et sempiterna memoria dignos pro Christiane religionis amplitudine deus per suam sanctitatem operatus 15 fuerit, transtulerit2. et ut nostram in hac re sentenciam depromamus, nullus nobis Romana urbe apcior locus, quin en nobis sola videtur et non alia, ubi ejusmodi scisma succindatur ubique eciam dictum generale concilium pro pace et unione sancte matris ecclesie procuranda et duce altissimo, cujus causa agitur, obtinenda videtur. huic eciam urbi propter multos graves respectus nullum alium locum nostro judicio vestra serenitas preferre debet. alias veremur, ne, 20 dum vestra screnitas pacem in dei ecclesia excogitatis jam modis vestris procurare intendat atque moliatur, majora et periculosiora, quam nunc sint, scandala insurgunt et nascuntur. propterea vos in dicto celebrando apud almam Urbem concilio paratos nos offerimus curare et efficere, quoad possumus, tum per prelatos dicionum nostrarum, tum per oratores proprios ut exoptatam hujusmodi unionem et pacem ecclesie nostro seculo senciamus. 11443 B, Aug. datum. ez..) 25 76. Kg. Aljons V. con Portugal an Kg. Friedrich: sugl seine Mitarbeit am künjtigen, mit Willen fr4fs ca. P. Eugens I V. berufenen Konzil nach Anzeige über Ort und Beginn desselben zu. [1443 sepl.! ca. September 3 o. O.]. 30 A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 179a-181� cop. ch. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 124ab cop. ch. C coll. ebenda cod. lat. 6717 fol. 282ab cop. ch., enthalt uur den Anfang des Stückes bis S. 182 Z. 1. Serenissimob - -- principi - -- Friderico -- Alfonsus dei gracia regnorum Portugallie et Algarbii rex Cepteque dominus --- desiderium ferventissimum" serenitatis vestre ad extirpacionem scismatis in futuro generali concilio modis legittimis faciendamd ex literis majestatis vestre suscepimus. laudamus plurimum, invictissimee princeps, piam ac religiosam 35 intencionem vestram, altissimo gracias agentes, qui talem Romanorum principem hac preser- tim tempestate nobis exhibuit, qui veluti strenuus pugil et atheleta fidei orthodoxe ecclesie a) em.; Vorl. nostris. b) C om. Ser. — dominus. c) om. B. d) C faclendi. c) B C victoriosissime. 1 Unsere nr. 29. 2Vgi. S. 63 Anm. 1. 40 €Zur Datierung dieser und der folgenden Ant- worten (nr. 77-81) ist mangels irgendwelcher Hand- haben nur so viél zu sagen, daß man für die Reise Wien-Spanien etwa drei bie vier Monate wird an- nehmen durfen. Die Gesandtschajt des portugiesi- 45 schen Infanten Peter, die von Kg. Friedrich die Be- stätigung der Mark Treviso erwirken sollte (vgl. Chmel Regg. nr. 1520 and 1524), bestätigt diese An- nakme, wobei noch zu beachten tat, daß ein cinzelner Briefbote schneller reiste als eine Gesandlschaft. Sie gewinnt noch dadurch an Wahrscheinlichkeit, daß man unter den Antworten der Könige in der Kirchenfrage, von denen Enea Silvio am 27. Dez. dem Kanzler Schlick schreibt (vgl. nr. 106, 3), auch schon die der spant- schen Könige vermuten dart, die damals am Hofe bereits eingetrofsen sein können. — Für dis Reihen- folge dieser aus dem September datierten spanischen Stücke war ihre Anordnung in der von uns zugrunde gelegten Handschrift clm. 5311 maßgebend, wobes jedoch die kastilianischen Schreiben in unmittelbaren Zusammenhang gebrackt worden sind.
Strana 182
182 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [1443 са. Sept.) sue sancte advocatus semper fidelis futurus sit. Außerungen des Abscheus über das Schisma (in ahnlichen Wendungen, wie im Schreiben des Königs, 1r. 60). unde, quemadmodum celsi- tudo vestra commemorat, qui illam [i. e. ecclesiam] dividere nituntur altare contra altare eri- gentes et tunicam Christi inconsutilem“ lacerantes, quam etiam crudelissimi milites inter se integram sortiti sunt1, teterrimum profecto sacrilegii crimen incurrunt. quam ob rem exigente a ulcione divine justicie acerrimis penis mulctandi erunt b. que enim crux satis posset supplicii afferre“ ei, qui aut scismata et turbaciones in ecclesia dei attulisset aut jam pullulantibus et inveteratis ausu sacrilego adhereret? ex quibus oriuntur non solum urbium eversiones, civitatum incendia et innumerabilia mala tocius rei publice Christiane, que majestas vestra scribit, sed etiam in sacro Romano imperio, in regnis et dominiis katholicorum principum, 10 in unoquoque collegio, in qualibet urbed, in qualibet domo rebellio inobediencia et divisio et tocius ordinis ecclesiastici perturbacio fit, ita quod nulla res publica, nulla hominum societas, nulla civilis aut pollitica multitudo sub uno capite celebrari queat, cum divisio et scissura in summa ecclesiastica monarchia ad exemplum trahatur. unde illud tritum sermone proverbium verum est „dolente membra quidem capite egrotante“ (unter Hinweis auf Isaias 15 1, 5-6). et utinam ecclesie capud esset langwidum et non fuisset monstruosum et biceps! quantum enim sacerdocium sub variis ritibus", sub diversa obediencia labefactaris contingat quantumque neglecta religio sit incestis facinoribus et inmanibush flagiciis ecclesia1 dei lacessita, nemo satis posset dicere aut deplorare. et quamquam apud Aurelium Augustinum sepenumero divina permissione quidem scismata et hereses insurgunt, ut exinde magis fi- 20 des orthodoxa confirmetur et mentes nostre ad participandas katholicas veritates excitentur ipsorumque infidelium perfidia contabescat, ecclesia tamen, que est nigra in prescitis et reprobis, sed formosa in clectis et predestinatis, numquam a Christo sponso deseritur. et cum se usque ad consummationem seculi cum illa mansurum pollicitus sit,2 licet Petri navicula in hoe tribulacionis seculo varios hereticorum fluctus agitata transiliat, nusquam tamen eandem 25 naufragari permittetk. Christianorum nichilominus principum ad resarciendam ecclesie scissuram et morum reformacionem sollicitudo et opera necessaria est, quemadmodum inpresenciarum majestatem vestram efficere videmus. nos etiam favente altissimo, cujus res agitur, ad id efficiendum operam daturi sumus juxta exhortacionem serenitatis vestre, postquam locus futuri concilii et tempus inchoacionis illius cum adherencia et voluntate sanctissimi domini s0 nostri Eugenii pape quarti, sine cujus auctoritate, sicut tradunt decreta sanctorum patrum, non potest hujusmodi concilium legittime congregari, nobis denunciatum sit. est intencionis nostre, princeps serenissime, ut cum in omnibus, que ad pietatem et religionem pertinent, solliciti simus, tum maxime in hiis accuratissimam sollicitudinem exhibeamus, in quibus fidei periculum vertitur et ipsius universalis ecclesie detrimentum, exemplo predecessorum nostro- 35 rum Portugallie et ! Algarbii regum, qui Romane ecclesie et � apostolice sedi etiam scismatis et affliccionis tempore filiali devocione semper adheserunt et ad generalia concilia pro cele- brandis hiis religiosissimis operibusn, pro quibus congregari debent, oratores suos mittere soliti sunt. et ut jam vetustissima illorum circa ecclesiam dei benemerita pretereamus, victorio- sissimus semperque invictus princeps rex Johannes, avus meus, ex Occidentalibus mundi 40 finibus ad Pisanum concilium et tandem ad Constanciense, quod nostra pene etate celebratum est, non sine magnis viarum periculis et dispendiis oratores suos misit. clare vero memorie rex Eduardus, dominus et pater meus, in concilio Basiliensi ambasiatores suos per duos circiter annos tenuit. sed humani" generis hoste vetustissimo suggerente ex dicto concilio speravimus lucem et processerunt tenebre, spectavimus ecclesiasticam pacem et successit turbacio, tali 45 igitur detestabili necessitudine occultop dei judicio nostris temporibus occurrente majorum nostrorum" vestigia imitarir cupientes operam nostram et sollicitudinem, quantum decet a) B consutilem. b) Berant. 0) B efferre. d) B add. et. e) om. B. DB rebus. g) B labefactori. hy) em. A B inmanis. 1) em.; A B eccleslam del lacessita m. k) em.; AB permittat. 1) Badd. al1. m) B add. eclam. n) Bopibus. 0) em.; A B humano. p) B occulte. q) B vestrorum. r) om. A. 50 1 Vgl. Joh. 19, 23 f. 2 Vgl. Matth. 28. 28.
182 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [1443 са. Sept.) sue sancte advocatus semper fidelis futurus sit. Außerungen des Abscheus über das Schisma (in ahnlichen Wendungen, wie im Schreiben des Königs, 1r. 60). unde, quemadmodum celsi- tudo vestra commemorat, qui illam [i. e. ecclesiam] dividere nituntur altare contra altare eri- gentes et tunicam Christi inconsutilem“ lacerantes, quam etiam crudelissimi milites inter se integram sortiti sunt1, teterrimum profecto sacrilegii crimen incurrunt. quam ob rem exigente a ulcione divine justicie acerrimis penis mulctandi erunt b. que enim crux satis posset supplicii afferre“ ei, qui aut scismata et turbaciones in ecclesia dei attulisset aut jam pullulantibus et inveteratis ausu sacrilego adhereret? ex quibus oriuntur non solum urbium eversiones, civitatum incendia et innumerabilia mala tocius rei publice Christiane, que majestas vestra scribit, sed etiam in sacro Romano imperio, in regnis et dominiis katholicorum principum, 10 in unoquoque collegio, in qualibet urbed, in qualibet domo rebellio inobediencia et divisio et tocius ordinis ecclesiastici perturbacio fit, ita quod nulla res publica, nulla hominum societas, nulla civilis aut pollitica multitudo sub uno capite celebrari queat, cum divisio et scissura in summa ecclesiastica monarchia ad exemplum trahatur. unde illud tritum sermone proverbium verum est „dolente membra quidem capite egrotante“ (unter Hinweis auf Isaias 15 1, 5-6). et utinam ecclesie capud esset langwidum et non fuisset monstruosum et biceps! quantum enim sacerdocium sub variis ritibus", sub diversa obediencia labefactaris contingat quantumque neglecta religio sit incestis facinoribus et inmanibush flagiciis ecclesia1 dei lacessita, nemo satis posset dicere aut deplorare. et quamquam apud Aurelium Augustinum sepenumero divina permissione quidem scismata et hereses insurgunt, ut exinde magis fi- 20 des orthodoxa confirmetur et mentes nostre ad participandas katholicas veritates excitentur ipsorumque infidelium perfidia contabescat, ecclesia tamen, que est nigra in prescitis et reprobis, sed formosa in clectis et predestinatis, numquam a Christo sponso deseritur. et cum se usque ad consummationem seculi cum illa mansurum pollicitus sit,2 licet Petri navicula in hoe tribulacionis seculo varios hereticorum fluctus agitata transiliat, nusquam tamen eandem 25 naufragari permittetk. Christianorum nichilominus principum ad resarciendam ecclesie scissuram et morum reformacionem sollicitudo et opera necessaria est, quemadmodum inpresenciarum majestatem vestram efficere videmus. nos etiam favente altissimo, cujus res agitur, ad id efficiendum operam daturi sumus juxta exhortacionem serenitatis vestre, postquam locus futuri concilii et tempus inchoacionis illius cum adherencia et voluntate sanctissimi domini s0 nostri Eugenii pape quarti, sine cujus auctoritate, sicut tradunt decreta sanctorum patrum, non potest hujusmodi concilium legittime congregari, nobis denunciatum sit. est intencionis nostre, princeps serenissime, ut cum in omnibus, que ad pietatem et religionem pertinent, solliciti simus, tum maxime in hiis accuratissimam sollicitudinem exhibeamus, in quibus fidei periculum vertitur et ipsius universalis ecclesie detrimentum, exemplo predecessorum nostro- 35 rum Portugallie et ! Algarbii regum, qui Romane ecclesie et � apostolice sedi etiam scismatis et affliccionis tempore filiali devocione semper adheserunt et ad generalia concilia pro cele- brandis hiis religiosissimis operibusn, pro quibus congregari debent, oratores suos mittere soliti sunt. et ut jam vetustissima illorum circa ecclesiam dei benemerita pretereamus, victorio- sissimus semperque invictus princeps rex Johannes, avus meus, ex Occidentalibus mundi 40 finibus ad Pisanum concilium et tandem ad Constanciense, quod nostra pene etate celebratum est, non sine magnis viarum periculis et dispendiis oratores suos misit. clare vero memorie rex Eduardus, dominus et pater meus, in concilio Basiliensi ambasiatores suos per duos circiter annos tenuit. sed humani" generis hoste vetustissimo suggerente ex dicto concilio speravimus lucem et processerunt tenebre, spectavimus ecclesiasticam pacem et successit turbacio, tali 45 igitur detestabili necessitudine occultop dei judicio nostris temporibus occurrente majorum nostrorum" vestigia imitarir cupientes operam nostram et sollicitudinem, quantum decet a) B consutilem. b) Berant. 0) B efferre. d) B add. et. e) om. B. DB rebus. g) B labefactori. hy) em. A B inmanis. 1) em.; A B eccleslam del lacessita m. k) em.; AB permittat. 1) Badd. al1. m) B add. eclam. n) Bopibus. 0) em.; A B humano. p) B occulte. q) B vestrorum. r) om. A. 50 1 Vgl. Joh. 19, 23 f. 2 Vgl. Matth. 28. 28.
Strana 183
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 76—77. 183 catholicum principem, non negabimus possetenus impartiri, quatenus sub istius summi pon- 144 ca. tificis obediencia perniciosissima seissura hujuscemodi extirpetur et cunctis fidelibus desiderata Sext.) unio fiat, sub quo vetustissimum illud Grecorum Armenorum Jacobitarum et innumerabilium populorum Orientaliurn scisma celesti munere ad unionem Romane ecclesie redactum est. et 5 ut idem senciat celsitudo vestra, eandem celsitudinem in domino adhortamur. neque est pietati consentaneum, ut is“ unieus verus et indubitatus summus pontifex deseratur a nobis, quem exteri populi Orientales multis retro seculis a nobis divisi querunt et venerantur, jam autem, illustrissime cesar, sinceritatem mentis nostre circa premissa ex hiis percipere poterit majestas vestra, quam altissimus per longissima tempora conservare dignetur 10 feliciter et votiveb. 77. Kg. Johann II. von Kastilion und Leon an Kg. Friedrich: weist auf eigene frühere Be- 11413 ca. mühungen für den Kirchenfrieden hin; wird genauere Antwort nach Befragung P. Eugens Sep.) geben. [1443 ca. Seplember o. O.] 15 Aus München St.-B. eod. lat. 5311 fol. 178b-179a cop. ch. Uberschrift Rex Castelle scribit ad imperatorem Fridericum in factis ecclesie. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 123b-124a cop. ch. Uberschrift wie A. Serenissimo principi Friderico -- Johannes eadem gracia rex Castelle et Legionis etc. salutem - -- serenitatis vestre literas per presentem portitorem recepimus (jolgt kurze Inhaltswiedergabe des Briefes nr. 60). quantum laudabilis sit, illustrissime rex, frater noster 20 carissime, devocio cujuslibet principis, qui pro dominici gregis pace ac unitatis ecclesie conser- vacione solicitam curam gerit, non facile possumus exprimere. etenim si sacra testante scrip- tural „princeps ea, que digna sunt principe, cogitabit", quid dignius quidve preclarius terra- rum principes aut cogitare aut“ agere possunt quam unitatem ecclesie matris nostre firmiter servare et apostolicam sedem et legittimed sedentem in ea sincere tueri atque manutenere? 25 in hiis siquidem rebus gloriosi nostri progenitores fido ac katholico pectore ac totis viribus pie et landabiliter laborarunt et nos eorum vestigia sequentes easdem res precipua mente et toto animo frequentere versavimus. sepe siquidem numero ambasiatas? diversas et ad diversos principes, donec ista feliciter conplerentur ac finem debitum sortirentur, transmisi- mus, non laboribus nec expensis in aliquo parcentes, ut per nostram, quoad fieri posset, curam so et sollicitudinem omnis divisio sopiretur et ecclesia sancta dei in unitate et pace conservaretur et feliciter permaneret et unus pastor in uno ovili per Christianum populum devote ac fideliter coleretur et debite veneraretur, nichil omittentes, quod hiis piissimis atque sanctissimis rebus quovismodo opitulari potuisset, cujus autem mentis, princeps illustrissime, pro obsequio dei ac unitatis predicte conservacione honoreque et reverencia sanete apostolice sedis et pura 35 ac simplici obediencia erga sanctissimum dominum nostrum Eugenium papam quartum, unicum et indubitatum ejus pastorem, fuerimus et sumus'. quidve feliciter tenebamus et tenemus, palam et aperte vestre fraterne dileccioni et aliis illustrissimis regibus et principibus literis et oratoribus nostris dudum explicavimus, itaque sanctitate ejus, ut decet, consulta predictum sanctum nostrum propositum continuantes“, quantocius poterimus, vestre serenitati respon- 40 debimus ad laudem omnipotentis dei, qui amplitudinem vestram dirigere et conservare digne- datum. tur. [1143 2a. Sept.] a) A hiis. b) B add. ex etc. §) A continuentes. c) B om. aut agere. d) A legittimam. B) E semper. f) B simus. 45 1 Isaias 32, 8. Vgl. RTA. 15, 140 1/. und nr. 140. Man beachte äbrigens besonders zu diesem Satz die entsprechenden Hinweise im Schreiben P. Eugens an den Erzhischof von Toledo, S. 184 Anm. I.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 76—77. 183 catholicum principem, non negabimus possetenus impartiri, quatenus sub istius summi pon- 144 ca. tificis obediencia perniciosissima seissura hujuscemodi extirpetur et cunctis fidelibus desiderata Sext.) unio fiat, sub quo vetustissimum illud Grecorum Armenorum Jacobitarum et innumerabilium populorum Orientaliurn scisma celesti munere ad unionem Romane ecclesie redactum est. et 5 ut idem senciat celsitudo vestra, eandem celsitudinem in domino adhortamur. neque est pietati consentaneum, ut is“ unieus verus et indubitatus summus pontifex deseratur a nobis, quem exteri populi Orientales multis retro seculis a nobis divisi querunt et venerantur, jam autem, illustrissime cesar, sinceritatem mentis nostre circa premissa ex hiis percipere poterit majestas vestra, quam altissimus per longissima tempora conservare dignetur 10 feliciter et votiveb. 77. Kg. Johann II. von Kastilion und Leon an Kg. Friedrich: weist auf eigene frühere Be- 11413 ca. mühungen für den Kirchenfrieden hin; wird genauere Antwort nach Befragung P. Eugens Sep.) geben. [1443 ca. Seplember o. O.] 15 Aus München St.-B. eod. lat. 5311 fol. 178b-179a cop. ch. Uberschrift Rex Castelle scribit ad imperatorem Fridericum in factis ecclesie. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 123b-124a cop. ch. Uberschrift wie A. Serenissimo principi Friderico -- Johannes eadem gracia rex Castelle et Legionis etc. salutem - -- serenitatis vestre literas per presentem portitorem recepimus (jolgt kurze Inhaltswiedergabe des Briefes nr. 60). quantum laudabilis sit, illustrissime rex, frater noster 20 carissime, devocio cujuslibet principis, qui pro dominici gregis pace ac unitatis ecclesie conser- vacione solicitam curam gerit, non facile possumus exprimere. etenim si sacra testante scrip- tural „princeps ea, que digna sunt principe, cogitabit", quid dignius quidve preclarius terra- rum principes aut cogitare aut“ agere possunt quam unitatem ecclesie matris nostre firmiter servare et apostolicam sedem et legittimed sedentem in ea sincere tueri atque manutenere? 25 in hiis siquidem rebus gloriosi nostri progenitores fido ac katholico pectore ac totis viribus pie et landabiliter laborarunt et nos eorum vestigia sequentes easdem res precipua mente et toto animo frequentere versavimus. sepe siquidem numero ambasiatas? diversas et ad diversos principes, donec ista feliciter conplerentur ac finem debitum sortirentur, transmisi- mus, non laboribus nec expensis in aliquo parcentes, ut per nostram, quoad fieri posset, curam so et sollicitudinem omnis divisio sopiretur et ecclesia sancta dei in unitate et pace conservaretur et feliciter permaneret et unus pastor in uno ovili per Christianum populum devote ac fideliter coleretur et debite veneraretur, nichil omittentes, quod hiis piissimis atque sanctissimis rebus quovismodo opitulari potuisset, cujus autem mentis, princeps illustrissime, pro obsequio dei ac unitatis predicte conservacione honoreque et reverencia sanete apostolice sedis et pura 35 ac simplici obediencia erga sanctissimum dominum nostrum Eugenium papam quartum, unicum et indubitatum ejus pastorem, fuerimus et sumus'. quidve feliciter tenebamus et tenemus, palam et aperte vestre fraterne dileccioni et aliis illustrissimis regibus et principibus literis et oratoribus nostris dudum explicavimus, itaque sanctitate ejus, ut decet, consulta predictum sanctum nostrum propositum continuantes“, quantocius poterimus, vestre serenitati respon- 40 debimus ad laudem omnipotentis dei, qui amplitudinem vestram dirigere et conservare digne- datum. tur. [1143 2a. Sept.] a) A hiis. b) B add. ex etc. §) A continuentes. c) B om. aut agere. d) A legittimam. B) E semper. f) B simus. 45 1 Isaias 32, 8. Vgl. RTA. 15, 140 1/. und nr. 140. Man beachte äbrigens besonders zu diesem Satz die entsprechenden Hinweise im Schreiben P. Eugens an den Erzhischof von Toledo, S. 184 Anm. I.
Strana 184
184 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. (1443 са. Sept.I 78. Ebf. Georg von Toledol, Kanzler von Kastilien und Leon, Primas von Spanien, an Kg. Fried- rich: lehnt jede Einflußnahme auf seinen König in der Konzilstrage unter Hinweis auf die ƒ1443 ca. September o. O.] Rechtmaßigkeit P. Eugens ab. A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 184b-186a cop. ch. Uberschrift In factis ecclesie. B coll. ebenda cod. 1at. 14134 fol. 126a-127a cop. ch. Erwahnt: Voigt, Enea Silvio I, 328. scribit michi vestra majestas scisma in ecclesia dei abhominari et Serenissimo etc. credere, ut michi displiceat, ideoque hortamini, ut pro virili mea enitar persuadere illustris- simo regi nostro, ut una cum majestate vestra ceterisque principibus insurgat ad aliud con- cilium celebrandum, ut scisma extirpetur. postremo vestra celsitudo monet, ut, quid fecerim, i0 dabitis ergo veniam, princeps excellentissime, si, que quantocius scribam“ referamque. senserim, severus dicendo videbor. nam hec rebellio et heresis, quam vestra majestas divi- sionem vocat, tantum animamb meam angit, ut nichil mihi tristius aut gravius contingere possit", et sane vehementissimo dolore afficior, quod Christiani principes, quorum interest majestatem et reverenciam militantis ecclesie et vicarii Christi tueri et servare, hujusd rebellionis auctores fomentumque sint, si enim colerent et venerarenture dominum nostrum Eugenium, quem unita ecclesia divina inspiracione delegit, quem omnes Christiani principes una sponteque supra decennium coluerunt et venerati sunt utf Christi vicarium, non esset ista rebellio atque heresis, sed quidam principum hactenus fuerunt condicionalem« obedien- ciam offerentes, ut, si sanctissimus dominus noster quasdam gracias confirmacionesquen decretorum concederet, que contra libertatem' ecclesie erant et heresim sapiebant, pro vero Christi vicario et beati Petri successore haberent, quasi verns esset, si ea concederet, secus vero non, quod si vera dico, majestas vestra novit. pure enim et simpliciter, excelse princeps, venerari colique debet dominus noster Eugenius. et ut ad primum redeam: quomodo hane rebellionem majestas vestra divisionem vocat? nonne, cum de jure et veritate partis 25 clarissime constat, non scisma, sed rebellio appellatur? sicut legimus tempore Burdini2, quo non divisionem, sed rebellionem dicebant. sequitur ergo non esse necessarium concilium cele- brari secundum illud decretum3, quo tacite videmini in hoc casu niti, quod k, ubi duo conten- dunt de summo pontificatu, concilium celebretur rejectis ambobus. quod verum est, ubi de jure parcium non constat aperte. quare hic non habet locum, ubi de jure domini nostri Eugenii 30 nemo justus dubitare potest. sed horresco causam peticionis hujus concilii dicere. timeo1, f143 ne magis emolumenta ipsius quam reformacio ecclesie ac Christiane religionis cupidos faciat &. Sept.] concilii celebrandi. nonne igitur angebor et in amaritudine versabitur anima mea? sed si 15 20 B) B om. seribam und nachher que. b) B animum meum. c) A posset. d) A B hii. e) A venerentur. f) A et. g) A condicionem. h) B confirmationemque. I) A liberalitatem. k) em.; A que om. B. 1) B time. 35 1 Am 3. Ang. hatte P. Eugen an den Erzbischof und fhnlich an Kard. Johannes Cervantes und Bf. Petrus von Brixen ein Schreiben gerichtet, das wohl die Ant- worten aus Kastilien wesentlich beeinfiußt hat. Er gibt darin den Friedensschlußs mit Kg. Alfons von Aragon bekannt, wobei er die Befürchtung ausdrückt, daß ihn manohe deswegen bei Kg. Karl von Frank- reich anschuldigen und dessen Anhänglichkeit an den apostolischen Stuhl schwächen werden. Er ermahni deshalb den Adressaten, bei Kg. Johann von Kastilien dahin zu wirken, daß dieser den Französischen König durch Boten und Briefe dazu bringen wolle, nicht Verleumdungen Gehor zu geben, sondern die Sache Gottes und der Kirche zu betreiben. Außerdem, wenn der König von Kaslilien von dem erwällten Römischen König oder einem anderen angegangen wirde, sinem dritten [Konzils-pOrt in Deutschland geine Zustimmung zu geben oder dorthin [Gesandte] zu schicken, so wolle Adressat den König an die Ge- sandten und Briefe erinnern, die an den Erwählien und die Kurfürsten und ebenso an den König ton Frankreich und an andere Fürsten geschickt worden 40 sind, durch die Kg. Alfons sich offen zugunsten des Apostolischen Stuhles gegen die Begünstiger des dritten Ortes erklärt hat. Er (Eugen) will nichts mehr dazu sagen; der päpsttiche Schreiber Benedikt de Morandis und der Leoner Kanonikus Nicolaus Vinche oder 45 einer von ihnen werden den Adressaten des Näheren noch unterrichten (Rom Bibl. Vat. Reg. Vat. 367 fol. 156ab cop. ch.; teilw. gedr. Raynald 1443 cap.23). 2 Gegenpapst Gregor VIII., 1118 von Heinrich V. bestellt. 3 Dekr. „Frequens“, vgl. S. 18 Anm. 4. 51
184 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. (1443 са. Sept.I 78. Ebf. Georg von Toledol, Kanzler von Kastilien und Leon, Primas von Spanien, an Kg. Fried- rich: lehnt jede Einflußnahme auf seinen König in der Konzilstrage unter Hinweis auf die ƒ1443 ca. September o. O.] Rechtmaßigkeit P. Eugens ab. A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 184b-186a cop. ch. Uberschrift In factis ecclesie. B coll. ebenda cod. 1at. 14134 fol. 126a-127a cop. ch. Erwahnt: Voigt, Enea Silvio I, 328. scribit michi vestra majestas scisma in ecclesia dei abhominari et Serenissimo etc. credere, ut michi displiceat, ideoque hortamini, ut pro virili mea enitar persuadere illustris- simo regi nostro, ut una cum majestate vestra ceterisque principibus insurgat ad aliud con- cilium celebrandum, ut scisma extirpetur. postremo vestra celsitudo monet, ut, quid fecerim, i0 dabitis ergo veniam, princeps excellentissime, si, que quantocius scribam“ referamque. senserim, severus dicendo videbor. nam hec rebellio et heresis, quam vestra majestas divi- sionem vocat, tantum animamb meam angit, ut nichil mihi tristius aut gravius contingere possit", et sane vehementissimo dolore afficior, quod Christiani principes, quorum interest majestatem et reverenciam militantis ecclesie et vicarii Christi tueri et servare, hujusd rebellionis auctores fomentumque sint, si enim colerent et venerarenture dominum nostrum Eugenium, quem unita ecclesia divina inspiracione delegit, quem omnes Christiani principes una sponteque supra decennium coluerunt et venerati sunt utf Christi vicarium, non esset ista rebellio atque heresis, sed quidam principum hactenus fuerunt condicionalem« obedien- ciam offerentes, ut, si sanctissimus dominus noster quasdam gracias confirmacionesquen decretorum concederet, que contra libertatem' ecclesie erant et heresim sapiebant, pro vero Christi vicario et beati Petri successore haberent, quasi verns esset, si ea concederet, secus vero non, quod si vera dico, majestas vestra novit. pure enim et simpliciter, excelse princeps, venerari colique debet dominus noster Eugenius. et ut ad primum redeam: quomodo hane rebellionem majestas vestra divisionem vocat? nonne, cum de jure et veritate partis 25 clarissime constat, non scisma, sed rebellio appellatur? sicut legimus tempore Burdini2, quo non divisionem, sed rebellionem dicebant. sequitur ergo non esse necessarium concilium cele- brari secundum illud decretum3, quo tacite videmini in hoc casu niti, quod k, ubi duo conten- dunt de summo pontificatu, concilium celebretur rejectis ambobus. quod verum est, ubi de jure parcium non constat aperte. quare hic non habet locum, ubi de jure domini nostri Eugenii 30 nemo justus dubitare potest. sed horresco causam peticionis hujus concilii dicere. timeo1, f143 ne magis emolumenta ipsius quam reformacio ecclesie ac Christiane religionis cupidos faciat &. Sept.] concilii celebrandi. nonne igitur angebor et in amaritudine versabitur anima mea? sed si 15 20 B) B om. seribam und nachher que. b) B animum meum. c) A posset. d) A B hii. e) A venerentur. f) A et. g) A condicionem. h) B confirmationemque. I) A liberalitatem. k) em.; A que om. B. 1) B time. 35 1 Am 3. Ang. hatte P. Eugen an den Erzbischof und fhnlich an Kard. Johannes Cervantes und Bf. Petrus von Brixen ein Schreiben gerichtet, das wohl die Ant- worten aus Kastilien wesentlich beeinfiußt hat. Er gibt darin den Friedensschlußs mit Kg. Alfons von Aragon bekannt, wobei er die Befürchtung ausdrückt, daß ihn manohe deswegen bei Kg. Karl von Frank- reich anschuldigen und dessen Anhänglichkeit an den apostolischen Stuhl schwächen werden. Er ermahni deshalb den Adressaten, bei Kg. Johann von Kastilien dahin zu wirken, daß dieser den Französischen König durch Boten und Briefe dazu bringen wolle, nicht Verleumdungen Gehor zu geben, sondern die Sache Gottes und der Kirche zu betreiben. Außerdem, wenn der König von Kaslilien von dem erwällten Römischen König oder einem anderen angegangen wirde, sinem dritten [Konzils-pOrt in Deutschland geine Zustimmung zu geben oder dorthin [Gesandte] zu schicken, so wolle Adressat den König an die Ge- sandten und Briefe erinnern, die an den Erwählien und die Kurfürsten und ebenso an den König ton Frankreich und an andere Fürsten geschickt worden 40 sind, durch die Kg. Alfons sich offen zugunsten des Apostolischen Stuhles gegen die Begünstiger des dritten Ortes erklärt hat. Er (Eugen) will nichts mehr dazu sagen; der päpsttiche Schreiber Benedikt de Morandis und der Leoner Kanonikus Nicolaus Vinche oder 45 einer von ihnen werden den Adressaten des Näheren noch unterrichten (Rom Bibl. Vat. Reg. Vat. 367 fol. 156ab cop. ch.; teilw. gedr. Raynald 1443 cap.23). 2 Gegenpapst Gregor VIII., 1118 von Heinrich V. bestellt. 3 Dekr. „Frequens“, vgl. S. 18 Anm. 4. 51
Strana 185
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 78-79. 185 mundum hiis velamentis decipimus, non fallitur deus serutator omnium. et quis vere Christia- (1143 Ca. nus sine dei timore audebit retractare et dicere dominum nostrum Eugenium non esse Christi Sept. vicarium, et eum de heresi dampnare, quasi duntaxat privari posset, qui omnes hereses hactenus infinito sumptu et labore indefesso conatus est evellere et extirpare, quod Grecorum 5 Armenorum et Jacobitarum conversiones probant. potest igitur apud majestatem vestram conveniencia viginti quinque nephariorum hominum — neque aliter eos licet appellare, qui monstrum in sanctuarie dei erexerunt — veritatem pervertere et tot sanctissima domini nostri Eugenii opera obumbrare? credite operibus et non verbis, excellentissime princeps. nolite fallere animam vestram nec velitis, ut amarins multo deploremus mortem Christi- 10 anissimi Sigismundi predecessoris vestri, quo vivo ejus opere et industria non solum non nu- tritam non auctamque quondam horribilem abhominandamque divisionem, verum extinctam suppressamque radicitus novimus et hanc divisionem, ut appellatis, satagente diabolo pullu- lare cupieniem sua etate compressam perspeximus. et si nulla cupiditas emolumentorum moveret impelleretque, satis à in Germania fuerunt frequenter celebrate diete ad veritatem 15 indagandam, nulla enim apud nos fuit necessaria celebrari, licet non minus ceteris sumus solliciti Christiane religionis. sed melius judicio meo fuisset, excelse princeps, si advocacionis officio pro dei ecclesia, uti cupitis, obedire sanctissimo domino nostro Eugenio et ejus consensu et auctoritate convocareb naciones ad supprimendum idolum erectum extirpandamque re- bellionem. hec debent esse artes solicitudines cure et labores vestre majestatis, hic vos exer- 2o ceatis fatigetisque oportet, hoc est vestre majestatis officium, hoc ad vestram dignitatem pertinet, ad idque per clemenciam omnipotentis dei pro salute Christiane religionis vestram celsitudinem exhortor et invoco. habetis a me, serenissime princeps, quod sencio et Christianissimo regid nostro eadem sapientissime cognoscenti cupientique continuo per- suadere conabor. nec moveamini, si quid forte dictum, quod majestatem vestram provocet, 25 quoniam tantis doloribus et angustiis afficior“ propter hanc rebellionem, qua etiam barbaris ludibrio sumus, ut pre magnitudine referre non possum. commendo me iterum celsitudini vestre, quam felicissimam et diuturnam omnipotens deus conservett ac ad opus bonum pro sua sancta ecclesia dirigat. datum. Vestre serenitatis servitor Georgius archiepiscopus Tolletanus, regnorum Castelle et Legionis cancellarius, primas Hispaniorum s. (1143 cя. Sept.) 30 79. Friedrich, Großadmiral von Kastilien und Leon, an Kg. Friedrich: verweist auf die Antwort H243 ča. seines Königs in der berührten Angelegenheit. ƒ1443 ca. September o. O.] Sopt.] A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 186ab cop. ch. Uberschrift In factis ecelesie. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 127a cop. ch. Excellentissimo principi - -- Friderico - - - Fridericus regnorum Castelle et Legionis etc. archimarinus promptissimam cum reverencia debita ad queque servicia voluntatem. --- ubi literas vestre excellencie per presencium exhibitorem, regemh armorum vestre screnitatis, ad me delatas nuperrime recepi, non opus est calamo percensere certatim id, quod eatenus, que in ipsis vestre regie majestatis literis continebantur, extitit per me actum. quin super 1o re ipsa serenissimus dominus meus rex, cujus nutum! in quovis actu et presertim in hac tanta re omnes sui subditi meritok amplecti et sequi tenemur, scribit perextensius regio! culmini vestro. videbit itaque eadem regia majestas vestra per literas prefati serenissimi domini mei regis, quid mentis sue sit in hujusmodi. quod revera m, ubi mecum animadverto, comperio mecum existere negocium eminentissimum, verum, invictissime princeps, ea, que universaliter 45 omnes tangunt, omnium determinacioni obmittenda", si alia, sunt eruntve; in quibus vestre excellencie obsequi valeam, eidem supplico perhumiliter, imperet ad me scribi confidentissime imperando. Schlußwunsch. datum. f1443 4d. ScP. 35 50 a) emA Bfatis. b) om. A. c) em.; AB ex. d) A terbessert aux rege; E rege. e) Beifleior. 1) B servet. El B Hispanorum. h) B reglum. i) B mutum. k) B me rite. 1) Breligio. m) em.; A B reverti. n) A obmittendo.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 78-79. 185 mundum hiis velamentis decipimus, non fallitur deus serutator omnium. et quis vere Christia- (1143 Ca. nus sine dei timore audebit retractare et dicere dominum nostrum Eugenium non esse Christi Sept. vicarium, et eum de heresi dampnare, quasi duntaxat privari posset, qui omnes hereses hactenus infinito sumptu et labore indefesso conatus est evellere et extirpare, quod Grecorum 5 Armenorum et Jacobitarum conversiones probant. potest igitur apud majestatem vestram conveniencia viginti quinque nephariorum hominum — neque aliter eos licet appellare, qui monstrum in sanctuarie dei erexerunt — veritatem pervertere et tot sanctissima domini nostri Eugenii opera obumbrare? credite operibus et non verbis, excellentissime princeps. nolite fallere animam vestram nec velitis, ut amarins multo deploremus mortem Christi- 10 anissimi Sigismundi predecessoris vestri, quo vivo ejus opere et industria non solum non nu- tritam non auctamque quondam horribilem abhominandamque divisionem, verum extinctam suppressamque radicitus novimus et hanc divisionem, ut appellatis, satagente diabolo pullu- lare cupieniem sua etate compressam perspeximus. et si nulla cupiditas emolumentorum moveret impelleretque, satis à in Germania fuerunt frequenter celebrate diete ad veritatem 15 indagandam, nulla enim apud nos fuit necessaria celebrari, licet non minus ceteris sumus solliciti Christiane religionis. sed melius judicio meo fuisset, excelse princeps, si advocacionis officio pro dei ecclesia, uti cupitis, obedire sanctissimo domino nostro Eugenio et ejus consensu et auctoritate convocareb naciones ad supprimendum idolum erectum extirpandamque re- bellionem. hec debent esse artes solicitudines cure et labores vestre majestatis, hic vos exer- 2o ceatis fatigetisque oportet, hoc est vestre majestatis officium, hoc ad vestram dignitatem pertinet, ad idque per clemenciam omnipotentis dei pro salute Christiane religionis vestram celsitudinem exhortor et invoco. habetis a me, serenissime princeps, quod sencio et Christianissimo regid nostro eadem sapientissime cognoscenti cupientique continuo per- suadere conabor. nec moveamini, si quid forte dictum, quod majestatem vestram provocet, 25 quoniam tantis doloribus et angustiis afficior“ propter hanc rebellionem, qua etiam barbaris ludibrio sumus, ut pre magnitudine referre non possum. commendo me iterum celsitudini vestre, quam felicissimam et diuturnam omnipotens deus conservett ac ad opus bonum pro sua sancta ecclesia dirigat. datum. Vestre serenitatis servitor Georgius archiepiscopus Tolletanus, regnorum Castelle et Legionis cancellarius, primas Hispaniorum s. (1143 cя. Sept.) 30 79. Friedrich, Großadmiral von Kastilien und Leon, an Kg. Friedrich: verweist auf die Antwort H243 ča. seines Königs in der berührten Angelegenheit. ƒ1443 ca. September o. O.] Sopt.] A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 186ab cop. ch. Uberschrift In factis ecelesie. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 127a cop. ch. Excellentissimo principi - -- Friderico - - - Fridericus regnorum Castelle et Legionis etc. archimarinus promptissimam cum reverencia debita ad queque servicia voluntatem. --- ubi literas vestre excellencie per presencium exhibitorem, regemh armorum vestre screnitatis, ad me delatas nuperrime recepi, non opus est calamo percensere certatim id, quod eatenus, que in ipsis vestre regie majestatis literis continebantur, extitit per me actum. quin super 1o re ipsa serenissimus dominus meus rex, cujus nutum! in quovis actu et presertim in hac tanta re omnes sui subditi meritok amplecti et sequi tenemur, scribit perextensius regio! culmini vestro. videbit itaque eadem regia majestas vestra per literas prefati serenissimi domini mei regis, quid mentis sue sit in hujusmodi. quod revera m, ubi mecum animadverto, comperio mecum existere negocium eminentissimum, verum, invictissime princeps, ea, que universaliter 45 omnes tangunt, omnium determinacioni obmittenda", si alia, sunt eruntve; in quibus vestre excellencie obsequi valeam, eidem supplico perhumiliter, imperet ad me scribi confidentissime imperando. Schlußwunsch. datum. f1443 4d. ScP. 35 50 a) emA Bfatis. b) om. A. c) em.; AB ex. d) A terbessert aux rege; E rege. e) Beifleior. 1) B servet. El B Hispanorum. h) B reglum. i) B mutum. k) B me rite. 1) Breligio. m) em.; A B reverti. n) A obmittendo.
Strana 186
186 Reichstag zu Nürnberg vom II. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1114s 80. Kg. Johann von Navarra an Kg. Friedrich: erblickt die Beseitigung der Kirchenspaltung in du. einem Kampf gegen die Irrtümer bei den Gegnern P. Eugens; stellt genauere Antwort erst nach Sept. Befragung seines Bruders, Kg. [Alfonsos] von Aragon, in Awssicht. [1443 ca. Sopt. o. O.] A aus Müncken St.-B. cod. lat. 5311 fol. 18lab cop. ch. Uberschrift In factis eonlesie. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 124b-125a cop. ch. 5 Serenissimo principi Friderico --- Johannes dei gracia rex Navarre infans et gubernator generalis Arragonum et Sicilie etc., salutem etc. litere vestre, serenissime princeps, nobis reddite sunt per presencium exhibitorem, quibus serenitas eadem, implicatama se et occupa- tam ostendens super turbacionibus, que in rebus ecclesie adesse videntur, multa de ejus animi cura et sollicitudine premittens, nos tandem cohortatur, ut sibi adesse velimus ad eam, quam 10 dicit, ecclesie seissuram resarciendam nostram opem et operam tribuendo. quarum literarum tenore perspectob, etsi nichil est, quod libencius agendum suscipere possimus quam pro ecclesie pace et decore quoscunque subire labores ac expensas cum ipsius rei magnitudine et utilitate pensata tum dive recordacionis patris nostri regis Ferdinandi“ Arragonum vestigiis inherentes, tamen ea, que nunc vestra serenitas conari visa est, aliis nominibus atque factis 15 prosequenda existimamus. nam cum nos semper usque adhuc coluerimus sitque sentencia profiteri abinde sanctissimum dominum nostrum Eugenium quartumd unicum et in terris Christi vicarium et indubitatum beati Petri successorem, que ae quibusdam patrata! sunt non contra illum seds verius in ipsarum animarum periculum et detrimentum, neque ecclesie scissuram sed alio nomine nuncupatum negocium arbitramur. vestreque serenitatis et cetero- 20 rum principum cura et opera circa hoc potissimum versari debet, ut illorum errore abjecto honori et quieti ecclesie consulendo veniaturh, ceterum quia in hiis et aliis hujusmodi confor- mamus mentem nostram cum serenissimo ac potentissimo principe domino rege Arragonum et utriusque Sicilie, fratre! nostro honorandissimo, quem ut patrem colimus quemque sequi intendimus, consulemusk suam serenitatem de contentis in literis vestris et nostra1 hujus- 25 modi sentencia habitoque ab eo responso rescribemus extencius serenitati vestre, quam cum deo exhortamur et obsecramus, ut interea caveat, ne inconsutilis tunica, quam m, ut ait serenitas vestra, perfidi Judeorum satellites scindere non auserunt1, ab impiis Christianorum [1445 manibus laceretur, quod, nisi principum Christianorum assensus et auctoritas accesserit, са. Sept.] a quoquam posse fieri ullatenus non veremur. datum. 30 [1443 са. Sept.] 81. Kgin. Maria von Aragon und Sizilien an Kg. Friedrich: kann trotz persönlicher Zustim- mung zur beabsichtigten Ankündigung eines neuen Konzils keine Zusage ohne vorheriges Be- fragen ihres Gemahls abgeben. ƒ1443 ca. September o. O.] A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 181b.182a cop. ch. Uherschrift In factis ecclesie. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 125a cop. ch. 35 Excellentissimo --- principi Friderico - Maria eadem gracia regina Arragonum Sicilie ultra et citra Farum Valencie Jherusalem Ungarie Majoricarum Sardinie" et Corsice, comi- tissa Barchinone, ducissa Athenarum et Neopatrie ac etiam comitissa Rossilionis et Ceritanie, locumtenens2 generalis --- domini Alfonsi gracia ipsa regis regnorum -- predictorum, salutem etc. literam serenitatis vestre recepimus ob" ecelesie scissuram et dispendium 40 vim doloris non inmerito exprimentem, ad cujus curacionem concilii generalis anthidotum apud vestram civitatem Nurembergensem accersire commendabiliter decrevistis. ob quod eo amplius consolacionis spiritum sumpsimusp, quo arcius vehemenciusque generalis vulneris a) Bimplicitam. b)em.; A B prospecto. c) BFridmandi. d) B om. quartum —indubitatum. c) om. B. f) B practicata. s) vm.; A sit; B sint. h) om. A. 1) A fratri. k) B consuluimus. 1) B restna. 45 m) A quem. n) A Sardine. 0) B hat ecclesle solssure dispendil satt ob — disp. p) B assumpstmus. 1 Vgl. Joh. 19, 23f. z Vgl. S. 180 Anm. I.
186 Reichstag zu Nürnberg vom II. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1114s 80. Kg. Johann von Navarra an Kg. Friedrich: erblickt die Beseitigung der Kirchenspaltung in du. einem Kampf gegen die Irrtümer bei den Gegnern P. Eugens; stellt genauere Antwort erst nach Sept. Befragung seines Bruders, Kg. [Alfonsos] von Aragon, in Awssicht. [1443 ca. Sopt. o. O.] A aus Müncken St.-B. cod. lat. 5311 fol. 18lab cop. ch. Uberschrift In factis eonlesie. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 124b-125a cop. ch. 5 Serenissimo principi Friderico --- Johannes dei gracia rex Navarre infans et gubernator generalis Arragonum et Sicilie etc., salutem etc. litere vestre, serenissime princeps, nobis reddite sunt per presencium exhibitorem, quibus serenitas eadem, implicatama se et occupa- tam ostendens super turbacionibus, que in rebus ecclesie adesse videntur, multa de ejus animi cura et sollicitudine premittens, nos tandem cohortatur, ut sibi adesse velimus ad eam, quam 10 dicit, ecclesie seissuram resarciendam nostram opem et operam tribuendo. quarum literarum tenore perspectob, etsi nichil est, quod libencius agendum suscipere possimus quam pro ecclesie pace et decore quoscunque subire labores ac expensas cum ipsius rei magnitudine et utilitate pensata tum dive recordacionis patris nostri regis Ferdinandi“ Arragonum vestigiis inherentes, tamen ea, que nunc vestra serenitas conari visa est, aliis nominibus atque factis 15 prosequenda existimamus. nam cum nos semper usque adhuc coluerimus sitque sentencia profiteri abinde sanctissimum dominum nostrum Eugenium quartumd unicum et in terris Christi vicarium et indubitatum beati Petri successorem, que ae quibusdam patrata! sunt non contra illum seds verius in ipsarum animarum periculum et detrimentum, neque ecclesie scissuram sed alio nomine nuncupatum negocium arbitramur. vestreque serenitatis et cetero- 20 rum principum cura et opera circa hoc potissimum versari debet, ut illorum errore abjecto honori et quieti ecclesie consulendo veniaturh, ceterum quia in hiis et aliis hujusmodi confor- mamus mentem nostram cum serenissimo ac potentissimo principe domino rege Arragonum et utriusque Sicilie, fratre! nostro honorandissimo, quem ut patrem colimus quemque sequi intendimus, consulemusk suam serenitatem de contentis in literis vestris et nostra1 hujus- 25 modi sentencia habitoque ab eo responso rescribemus extencius serenitati vestre, quam cum deo exhortamur et obsecramus, ut interea caveat, ne inconsutilis tunica, quam m, ut ait serenitas vestra, perfidi Judeorum satellites scindere non auserunt1, ab impiis Christianorum [1445 manibus laceretur, quod, nisi principum Christianorum assensus et auctoritas accesserit, са. Sept.] a quoquam posse fieri ullatenus non veremur. datum. 30 [1443 са. Sept.] 81. Kgin. Maria von Aragon und Sizilien an Kg. Friedrich: kann trotz persönlicher Zustim- mung zur beabsichtigten Ankündigung eines neuen Konzils keine Zusage ohne vorheriges Be- fragen ihres Gemahls abgeben. ƒ1443 ca. September o. O.] A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 181b.182a cop. ch. Uherschrift In factis ecclesie. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 125a cop. ch. 35 Excellentissimo --- principi Friderico - Maria eadem gracia regina Arragonum Sicilie ultra et citra Farum Valencie Jherusalem Ungarie Majoricarum Sardinie" et Corsice, comi- tissa Barchinone, ducissa Athenarum et Neopatrie ac etiam comitissa Rossilionis et Ceritanie, locumtenens2 generalis --- domini Alfonsi gracia ipsa regis regnorum -- predictorum, salutem etc. literam serenitatis vestre recepimus ob" ecelesie scissuram et dispendium 40 vim doloris non inmerito exprimentem, ad cujus curacionem concilii generalis anthidotum apud vestram civitatem Nurembergensem accersire commendabiliter decrevistis. ob quod eo amplius consolacionis spiritum sumpsimusp, quo arcius vehemenciusque generalis vulneris a) Bimplicitam. b)em.; A B prospecto. c) BFridmandi. d) B om. quartum —indubitatum. c) om. B. f) B practicata. s) vm.; A sit; B sint. h) om. A. 1) A fratri. k) B consuluimus. 1) B restna. 45 m) A quem. n) A Sardine. 0) B hat ecclesle solssure dispendil satt ob — disp. p) B assumpstmus. 1 Vgl. Joh. 19, 23f. z Vgl. S. 180 Anm. I.
Strana 187
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 80-82. 187 mentem nostram affecerat cruciatus, dum ita magnificum“ cernimus in hac jactura consortem permaxime salutis opem accuratissime procurantem. benedictus deus, qui tandem respiciens in faciem testamenti sui vestre celsitudinis quasi alterius Othonielisl spiritum suscitavit b, ut ministerio vestro pro salute omnium reedificentur muri Jerusalem2 et filoe vestre sollici- s tudinis Christiani cultus tunica sarciatur. sane, princeps magnifice, licet hujusmodi negocii tam pii tamqued ardui et vestre peticionis execucio voluntatis nostre plene vendicet affectum, quia tamen nobis fas non est, sine consensue memorati domini regis, viri et domini nostri carissimi, cujus vices gerimus, nostro arbitrio in tam arduo negocio certum dare responsum, oum sua consultare decrevimus majestatef et deinceps ad effectum deducere, quod ejus 1o excellencia nobis duxerit injungendum, scientes a certo, quod tame veri cultoris fidei et domus domini ferventissimi zelatoris in hiis, que dei sunt, ejus animum promptum inveniet vestra serenitas, cujus altissimus vota dirigath feliciter. datum. f1443 24. Sept.) 15 82. Kg. Jakob von Schottland an Kg. Friedrich: begründet die Unmöglichkeit. Prälaten und (1113) Sepl. 1 Vertreter zum Nürnberger Tage zu entsenden; Mitteilung über die Meinung der drei Stande seines Reiches wird so bald wie möglich folgen. [1443] September 1 Stirling. Aus Wolfenbüttel L.-B. ood. Aug. 17. 18. 4° fol. 148b-149b cop. ch. Excellentissimo principi Friderico - -- Jacobus eadem gratia rex Scotorum etc. vestre imperialis celsitudinis nobilissimas litteras, quarum serie hanc invalescentem! sancte matris ecclesie scissuram, quaque ecclesie dei unitas ledi videtur, circumspeccio imperialis condolenti 20 animo plangere videtur, penultimo videlicet die mensis augusti per vestre excellencie nun- Aмo. 30 cium presencium latorem nobis presentatas cordis ex intimis tenerrima affeccione recepimus earumque seriem intellectu pleno concepimus. verum ad unitatem sancte matris ecclesie procurandam atque servandam vestre gloriose celsitudinis exemplo, qui ecclesie dei sancte fideique catholice supremus celator protector atque defensor existitis, universi catholici 25 reges et principes ecclesiastici et seculares cordialibus affectibus possibilibusque conatibus assurgere debent ac totis viribus ardentibusque desideriis vigilante cooperacione insistere, utk, si mature perpendatur res illa, ad quam imperatoria celsitudo nos invitat et hortatur, res itaque necessaria oportuna honesta atque sancta fideique catholice saluberrima merito judicari possit, tam pium et sanctum imperiale propositum opusque deificum et universo 30 orbi propicium eximiis preconiis merito laudare debemus atque laudamus. et quoniam vestra imperialis celsitudo peroptat, ut ad dietam in opido Nurembergensi am Fest des hl. Martin Nov. 1I regni nostri prelatos nostrosque oratores ad cooperandum in eadem, pestiferum et scisma ecclesie tollendum et unitatem ejusdem procurandam, potestatem sufficientem habentes, transmittere vellemus honoratos: in qua quidem re tam ardua gerenda vestra celsitudo 35 imperialis prefata nostram etatem tenerrimam nobis innocencie nostre adhuc annos agentibus" distanciamque regni nostri a loco, in quo dieta prefata eclebranda existit, raritatem navium in regno nostro, brevitatem temporis prenunciacionis nobis facte periculaque in mari et terra, si per provinciam nostrorum capitalium inimicorum Anglie nostros oratores declinare conti- gerit, per quam et nullibi absque salvis conductibus, qui nostris ligiis cum magna difficultate 4o0 et temporum prolixitate nimia conceduntur, ad prefatam dietam oratores nostri attingere valeant, quoquo modo matura deliberacione perpendere velit. quibus attentis, quod ad prefatam dietam regni nostri prelatos seu oratores tam instantanea acceleracione ad profectum rei tam ardue gerende comode destinare non possumus. et premissis attentis hoc mirari seu moleste ferre non debet vestra excelsa sublimitas imperialis antedicta et insuper attenta 46 etate nostra tenerrima, qua non sufficimus, ex nobis absque deliberacione trium statuum b) E suscitaverit. al � magnum. h) om.A. g) B tamquam. d) B tamquam. e) om. A B. 1) B majestati. c) A filie. 1) em.; Vorl. invalentem. k) em.; Forl. et. IJ aM.; Vorl. agente. 1 Vgl. Judic. 3, 9. 2 Vgl. Psalm 50, 20.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 80-82. 187 mentem nostram affecerat cruciatus, dum ita magnificum“ cernimus in hac jactura consortem permaxime salutis opem accuratissime procurantem. benedictus deus, qui tandem respiciens in faciem testamenti sui vestre celsitudinis quasi alterius Othonielisl spiritum suscitavit b, ut ministerio vestro pro salute omnium reedificentur muri Jerusalem2 et filoe vestre sollici- s tudinis Christiani cultus tunica sarciatur. sane, princeps magnifice, licet hujusmodi negocii tam pii tamqued ardui et vestre peticionis execucio voluntatis nostre plene vendicet affectum, quia tamen nobis fas non est, sine consensue memorati domini regis, viri et domini nostri carissimi, cujus vices gerimus, nostro arbitrio in tam arduo negocio certum dare responsum, oum sua consultare decrevimus majestatef et deinceps ad effectum deducere, quod ejus 1o excellencia nobis duxerit injungendum, scientes a certo, quod tame veri cultoris fidei et domus domini ferventissimi zelatoris in hiis, que dei sunt, ejus animum promptum inveniet vestra serenitas, cujus altissimus vota dirigath feliciter. datum. f1443 24. Sept.) 15 82. Kg. Jakob von Schottland an Kg. Friedrich: begründet die Unmöglichkeit. Prälaten und (1113) Sepl. 1 Vertreter zum Nürnberger Tage zu entsenden; Mitteilung über die Meinung der drei Stande seines Reiches wird so bald wie möglich folgen. [1443] September 1 Stirling. Aus Wolfenbüttel L.-B. ood. Aug. 17. 18. 4° fol. 148b-149b cop. ch. Excellentissimo principi Friderico - -- Jacobus eadem gratia rex Scotorum etc. vestre imperialis celsitudinis nobilissimas litteras, quarum serie hanc invalescentem! sancte matris ecclesie scissuram, quaque ecclesie dei unitas ledi videtur, circumspeccio imperialis condolenti 20 animo plangere videtur, penultimo videlicet die mensis augusti per vestre excellencie nun- Aмo. 30 cium presencium latorem nobis presentatas cordis ex intimis tenerrima affeccione recepimus earumque seriem intellectu pleno concepimus. verum ad unitatem sancte matris ecclesie procurandam atque servandam vestre gloriose celsitudinis exemplo, qui ecclesie dei sancte fideique catholice supremus celator protector atque defensor existitis, universi catholici 25 reges et principes ecclesiastici et seculares cordialibus affectibus possibilibusque conatibus assurgere debent ac totis viribus ardentibusque desideriis vigilante cooperacione insistere, utk, si mature perpendatur res illa, ad quam imperatoria celsitudo nos invitat et hortatur, res itaque necessaria oportuna honesta atque sancta fideique catholice saluberrima merito judicari possit, tam pium et sanctum imperiale propositum opusque deificum et universo 30 orbi propicium eximiis preconiis merito laudare debemus atque laudamus. et quoniam vestra imperialis celsitudo peroptat, ut ad dietam in opido Nurembergensi am Fest des hl. Martin Nov. 1I regni nostri prelatos nostrosque oratores ad cooperandum in eadem, pestiferum et scisma ecclesie tollendum et unitatem ejusdem procurandam, potestatem sufficientem habentes, transmittere vellemus honoratos: in qua quidem re tam ardua gerenda vestra celsitudo 35 imperialis prefata nostram etatem tenerrimam nobis innocencie nostre adhuc annos agentibus" distanciamque regni nostri a loco, in quo dieta prefata eclebranda existit, raritatem navium in regno nostro, brevitatem temporis prenunciacionis nobis facte periculaque in mari et terra, si per provinciam nostrorum capitalium inimicorum Anglie nostros oratores declinare conti- gerit, per quam et nullibi absque salvis conductibus, qui nostris ligiis cum magna difficultate 4o0 et temporum prolixitate nimia conceduntur, ad prefatam dietam oratores nostri attingere valeant, quoquo modo matura deliberacione perpendere velit. quibus attentis, quod ad prefatam dietam regni nostri prelatos seu oratores tam instantanea acceleracione ad profectum rei tam ardue gerende comode destinare non possumus. et premissis attentis hoc mirari seu moleste ferre non debet vestra excelsa sublimitas imperialis antedicta et insuper attenta 46 etate nostra tenerrima, qua non sufficimus, ex nobis absque deliberacione trium statuum b) E suscitaverit. al � magnum. h) om.A. g) B tamquam. d) B tamquam. e) om. A B. 1) B majestati. c) A filie. 1) em.; Vorl. invalentem. k) em.; Forl. et. IJ aM.; Vorl. agente. 1 Vgl. Judic. 3, 9. 2 Vgl. Psalm 50, 20.
Strana 188
188 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [ 1443] Šept. 1 [ 1143/ Sept. 1 regni nostri repentinis motibus prefatam expedire materiam. vestre imperialis celsitudinis exhortaciones salutares in re tam sancta pacem et unitatem sancte matris ecclesie concernente Nov. 4 in concilio nostro generali quarto die mensis novembris nunc proximo celebrando tribus regni nostri statibus propellare intendimus et eorundem trium statuum deliberacionel matura in materia predicta habita suas determinaciones voluntatis et vota in materia prefata ob vestre inperialis celsitudinis complacenciam omni accelleracione possibili prosequimura et perimplere intendimus indilate. vestram altitudinem imperialem, cui nos cordialissimis affecti- bus commendamus, ad huic tam sancto operi et proposito celebrem et felicem exitum ponen- dum regat et dirigat speculator eternus cuncta disponens trinus et unus regnans per secula scriptum apud Strivelium prima die mensis septembris. deus. 10 F1443 83. Doge Rafael Adorno und die Anzianen von Genua an Kg. Friedrich: billigen sein Vor- Sopt. haben und sagen ihre Mitarbeit an der kirchlichen Befriedung nach Konzilseröffnung zu. [1443 September 18J Genua. 18/ A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 183b-184a cop. ch. Itherschrift In factis ecclesie. B coll. ebenda cod. lat. 215 fol. 38b cop. ch., von H. Schedels Hand. O coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 125b-126a cop. ch. Drucke: Epistalac principum ed. Donzelinus, Venet. 1574 pag. 23; Raynald, Annal. eccl. 1443 p. 421 nr. 23; Wiener Sitzungsberichte 5 (1850) 5. 686. 15 1143 Sept. 18) Gloriosissimo etc. literas regias vom 24. Juni sero quidem sed solita veneracione accepimus. quippe et quos sacrum imperium in peculiares filios semper habuit honoribusque 20 et ingentibus“ beneficiis sepe exornavit. Lobpreisen (in höchsten Tönen) das Vorhaben des Königs. quod autem ipsis eisdem literis majestas vestra nos adhortatur prelatos lega- cionemque die statuta ad eam urbem mittere, ubi novum haberi concilium decretum fuerit, dicimus, nos non ignorare rem, de quad agitur, maximam et summam omnium esse, in cujus comparacione omnese mortalium acciones parve tenuesque judicande suntf, cum presertim 25 ipsams dei causam directe aspiciat, cui et animorum simplicitas et rectitudo consilii maxime debeatur, itaque ne quid ex festinancia peccemus, curabimus, quid nos deceat, intelligere, ita ut, cum statuta dies advenerit, iish, que dignitatem amplitudinem tranquilitatem ecclesie intueantur, nequaquam pro virili nostra deficiamus. Empfehlung. datum Janue [18.1 septembris 1443.] Majestati vestre deditissimi Raphael Adurnus dei gracia 30 Januensis dux et consilium ancianorumk communis Janue. a) Vorl. zierst prosequendo, disses dann unterstrichen und am Rande prosoquimur. br A ut. c) A ingentibus- que. di A quo. o) Bomnium. f) A sint für urrprüngliches sunt. g) BC ipstus. h) em. ACis; B his. 1) 18. — 1443 om. ABC, hier aus dem Druck oei Raynala ergänzt. k. rm. BC. 1 Vgl. den Parlamentsbeschtuß der drei Stände des Königreiche vom 4. Nov. 1443 (gedr. in The acts of the Parliaments of Scolland, Vol. II: 1424-1567, 1804, S. 33 mit der Uberschrift: Concilium generale tentum et inchoatum apud Strivilyn per--- regem Jaco- bum secundum in sua persona propria presidentem die quarto mensis novembris anno domini 1443). Der in mittelenglischer Sprache gehallene Beschluß sicht im I. Artikel den Schutz der kirchlichen Freiheit gegen alle Eingrifje vor, wobei alle Verächter oder Störenfriede nicht nur durch hirchliche Zensuren, sondern auch durch Ausschluß aus den Häusern des Königs, aas dem Rai, dem Parlament und den Ge- richten bestraft werden sollen. Der Z. Artikel enthält eine strenge Obödienzerklärung jür P. Eugen gemaß den früker erlassenen schollischen Parlaments und Provinzialkonzilsakten und kündigt den Prozeßs gegen solche Personen an, die das Schisma begünstigen oder die genannte Obödienz verweigern, wobei niemand die 35 Obodienz wecheeln dart, bis der König und das [Schottische] Reich anders beschließen und anordnen. — Wir danken für die Erschließung des an sich schwer verständlichen Textes an dieser Stelle gerne dem Staatsarchiv in Edinbarg, ebenso dem Herrn Prof. für Geschichte in Edinburg R. K. Hannap, der uns liebenswürdigerweise gleichzeitig seinen Aufeatz über einen erst neuerdings aufgefundenen Brief des Rassler Konzila an Schottland vom 27. Okl. 1442 (inkattlich verarbeitet in einem Aufsatz „A Letter to Scotland 45 from the Council of Basel“ in Scottish historical Review, Okt. 1922, S. 49 ff.) ubermittelt hat. Das Schreiben des Konzils, das um die Obödienz des Schottischen Königs für Basel wirbt, ist auch für unsere RTA. von Wert, da cs u. a. ausdrücklich aul 50 die kgl. und kfl. Gesandtschaft nach Basel i. J. 1442 Bezug nimmi. 40
188 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [ 1443] Šept. 1 [ 1143/ Sept. 1 regni nostri repentinis motibus prefatam expedire materiam. vestre imperialis celsitudinis exhortaciones salutares in re tam sancta pacem et unitatem sancte matris ecclesie concernente Nov. 4 in concilio nostro generali quarto die mensis novembris nunc proximo celebrando tribus regni nostri statibus propellare intendimus et eorundem trium statuum deliberacionel matura in materia predicta habita suas determinaciones voluntatis et vota in materia prefata ob vestre inperialis celsitudinis complacenciam omni accelleracione possibili prosequimura et perimplere intendimus indilate. vestram altitudinem imperialem, cui nos cordialissimis affecti- bus commendamus, ad huic tam sancto operi et proposito celebrem et felicem exitum ponen- dum regat et dirigat speculator eternus cuncta disponens trinus et unus regnans per secula scriptum apud Strivelium prima die mensis septembris. deus. 10 F1443 83. Doge Rafael Adorno und die Anzianen von Genua an Kg. Friedrich: billigen sein Vor- Sopt. haben und sagen ihre Mitarbeit an der kirchlichen Befriedung nach Konzilseröffnung zu. [1443 September 18J Genua. 18/ A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 183b-184a cop. ch. Itherschrift In factis ecclesie. B coll. ebenda cod. lat. 215 fol. 38b cop. ch., von H. Schedels Hand. O coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 125b-126a cop. ch. Drucke: Epistalac principum ed. Donzelinus, Venet. 1574 pag. 23; Raynald, Annal. eccl. 1443 p. 421 nr. 23; Wiener Sitzungsberichte 5 (1850) 5. 686. 15 1143 Sept. 18) Gloriosissimo etc. literas regias vom 24. Juni sero quidem sed solita veneracione accepimus. quippe et quos sacrum imperium in peculiares filios semper habuit honoribusque 20 et ingentibus“ beneficiis sepe exornavit. Lobpreisen (in höchsten Tönen) das Vorhaben des Königs. quod autem ipsis eisdem literis majestas vestra nos adhortatur prelatos lega- cionemque die statuta ad eam urbem mittere, ubi novum haberi concilium decretum fuerit, dicimus, nos non ignorare rem, de quad agitur, maximam et summam omnium esse, in cujus comparacione omnese mortalium acciones parve tenuesque judicande suntf, cum presertim 25 ipsams dei causam directe aspiciat, cui et animorum simplicitas et rectitudo consilii maxime debeatur, itaque ne quid ex festinancia peccemus, curabimus, quid nos deceat, intelligere, ita ut, cum statuta dies advenerit, iish, que dignitatem amplitudinem tranquilitatem ecclesie intueantur, nequaquam pro virili nostra deficiamus. Empfehlung. datum Janue [18.1 septembris 1443.] Majestati vestre deditissimi Raphael Adurnus dei gracia 30 Januensis dux et consilium ancianorumk communis Janue. a) Vorl. zierst prosequendo, disses dann unterstrichen und am Rande prosoquimur. br A ut. c) A ingentibus- que. di A quo. o) Bomnium. f) A sint für urrprüngliches sunt. g) BC ipstus. h) em. ACis; B his. 1) 18. — 1443 om. ABC, hier aus dem Druck oei Raynala ergänzt. k. rm. BC. 1 Vgl. den Parlamentsbeschtuß der drei Stände des Königreiche vom 4. Nov. 1443 (gedr. in The acts of the Parliaments of Scolland, Vol. II: 1424-1567, 1804, S. 33 mit der Uberschrift: Concilium generale tentum et inchoatum apud Strivilyn per--- regem Jaco- bum secundum in sua persona propria presidentem die quarto mensis novembris anno domini 1443). Der in mittelenglischer Sprache gehallene Beschluß sicht im I. Artikel den Schutz der kirchlichen Freiheit gegen alle Eingrifje vor, wobei alle Verächter oder Störenfriede nicht nur durch hirchliche Zensuren, sondern auch durch Ausschluß aus den Häusern des Königs, aas dem Rai, dem Parlament und den Ge- richten bestraft werden sollen. Der Z. Artikel enthält eine strenge Obödienzerklärung jür P. Eugen gemaß den früker erlassenen schollischen Parlaments und Provinzialkonzilsakten und kündigt den Prozeßs gegen solche Personen an, die das Schisma begünstigen oder die genannte Obödienz verweigern, wobei niemand die 35 Obodienz wecheeln dart, bis der König und das [Schottische] Reich anders beschließen und anordnen. — Wir danken für die Erschließung des an sich schwer verständlichen Textes an dieser Stelle gerne dem Staatsarchiv in Edinbarg, ebenso dem Herrn Prof. für Geschichte in Edinburg R. K. Hannap, der uns liebenswürdigerweise gleichzeitig seinen Aufeatz über einen erst neuerdings aufgefundenen Brief des Rassler Konzila an Schottland vom 27. Okl. 1442 (inkattlich verarbeitet in einem Aufsatz „A Letter to Scotland 45 from the Council of Basel“ in Scottish historical Review, Okt. 1922, S. 49 ff.) ubermittelt hat. Das Schreiben des Konzils, das um die Obödienz des Schottischen Königs für Basel wirbt, ist auch für unsere RTA. von Wert, da cs u. a. ausdrücklich aul 50 die kgl. und kfl. Gesandtschaft nach Basel i. J. 1442 Bezug nimmi. 40
Strana 189
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 82-85. 189 84. Kg. Heinrich VI. von England an Kg. Friedrich: lehnt eine bindende Antwort ohne Be- fragung seiner abwesenden Ratgeber ab ; verspricht aber, sich um den Kirchenfrieden bemühen zu wollen. 1443 Oktober 4 Windsor. 1443 Okr. Ans Wolfenbüttel L.-B. Cod. Aug. 17. 18 fol. 148ab cop. ch. Serenissimo -- - principi Friderico -- Hainricus eadem gratia regnorum Anglie et Francie rex ac dominus Hibernie etc. salutem etc. quanti fuerint effectus et momenti movimenta litteraruml, ipso earum usu jam didicimus. receptis nam paulo ante sacris vestre majestatis" apicibus nimium exhilerati fuimus videbamurque nobis, quamquam amplissimis sejunctib terrarum spaciis, quandam in earundem facie speciem contemplari vestre celsitu- 10 dinis. proinde singulariter permoti, excellentissime princeps, has nostras modo demittimus litteras vestre serenitati significantes, quam vere magnum nobis insit desiderium sepenumero consolari in vestrarum dulcedine litterarum, super eo autem, quod vestra in pede suo po- poscit epistola, jamjam vestre serenitati non seribimus, quod hii, quos in materiis tanti ponderis interrogare solemus, modo, sed neque dum nobis presentaretur eadem, aut citra, 15 agente hoc messium et solite vacacionis indulto tempore, presto non fuere, vestrum igitur nuncium virum utique satis industrium, qui accelerans se jam cinxit ad iter cum presentibus, ad presens dimittimus altissimoque, cujus causa vertitur, aspirante nobis de eo, quod deside- ratis, id omne pro nostra virili cogitavimus. exequemur agemusque, quod, uti speramus, deo complaceat palamque videatur in oculis Christianorum principum ecclesiam sacrosanctam 20 digne colencium expediens pro pace ejusdem sancte matris nostre et bono tocius rei publice Christiane. Schlußwunsch. ex castro nostro de Windesora quarta octobris anno domini 1443, regnorum vero nostrorum anno 22. * 1413 Úkt. * 85. Gf. [Johann] von Foir und Bigorre an Kg.Friedrich: hat beim König von Frankreich schriftliche 11443 Fürsprache gemaß der Auftorderung Kg. Friedrichs vingelegt. [1443 vor Oktober 72 0. O. okt. 3) var 20 A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 186b-187a cop. ch. Uberschrift In factis ecclesie. B coll. ebenda cod. lat. 14 134 fol. 127ab cop. ch. Serenissimo etc. receptis perlectisque quibusdam vestre celsitudinis imperialis literis, quarum series continebat, eandem regiam majestatem proposuisse divisionem, que nuper intra dei ecclesiam“ insurrexit, possetenus extirpare; et ob hoc reges et principes Chri- 30 stiane religionis universos et precipue regem Francie duxerat requirendos, ut in hoc negocio coadjutores eidem celsitudini imperiali assisterent, presidium atque favorem ad unionem a) folg durchstrizhen ac vl. b) em.; Forl. seu juncti. e) A ecclesia. 1 Die Aufforderung Kg. Friedrichs an den König von England zur Beschickung eines neu zu berufenden 35 Konzils ist wie jene an alle anderen christlichen Könige okne Zweifel zom 1. Juni datiert geweeen (nr. 60), aber wohl erst am 18. Juli von Wien ab- gegangen; denn am gleicken Tage schrieb der könig- liche Sekretär Enea Silvio dem ihm befreundeten päpst- 10 lichen Notar Adam Molegns, dem Siegelbewahrer Kg. Heinrichs, unter anderem, er möge seinen Einfiuß dahin geltend machen, daß der König von England dem Wunsche Kg. Friedrichs, secum ad uniendam ecclesiam --- concurrere, entspreche (München St.-B. 45 cod. lat. 70 fol. 210ab; Das. Wienne anno etc. 43; clm. 5311 fol. 41b-42a; elm. 6960 fol. 199b-200a; chm. 12390 fol. 62a-63a; elm. 12725 fol. 43a; clm. 14134 fol. 33ab; Rom Bibl. Vat. cod. Chigi J. VI. 208 pag. 45; Dat. Vienne die 18. julii annn 43, und in anderen Hes. mit Briefen Eneas; gedr. Foigt nr. 38, Wolkan I,! nr. 58 mit dem falschen Datum „Anfang Juni“) Adam Moleyns antwortste: er habe den Wunsch Eneas nach Kräften zu erfüllen gesucht, so daß regia celsitudo inpresentiarum bene inclinata est habi- toque advisamento sui magni concilii id plene, spero, fiet per eandem, de quo animus tuus contentus erit. u. a. m. (Wolkan I,1 nr. 69 mit Datum „An- fang August 1443"; im Gegensatz zu Wolkan datiert Herre diesen Brief auf März 1444). 2 Der Brief ist vermutlich durch denselben Boten befördert worden, der denjenigen des Königs von Frankreich vom 7. Okt. (nr. 86) nach Wien brachte. Er mag deshalb wie oben daliert werden.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 82-85. 189 84. Kg. Heinrich VI. von England an Kg. Friedrich: lehnt eine bindende Antwort ohne Be- fragung seiner abwesenden Ratgeber ab ; verspricht aber, sich um den Kirchenfrieden bemühen zu wollen. 1443 Oktober 4 Windsor. 1443 Okr. Ans Wolfenbüttel L.-B. Cod. Aug. 17. 18 fol. 148ab cop. ch. Serenissimo -- - principi Friderico -- Hainricus eadem gratia regnorum Anglie et Francie rex ac dominus Hibernie etc. salutem etc. quanti fuerint effectus et momenti movimenta litteraruml, ipso earum usu jam didicimus. receptis nam paulo ante sacris vestre majestatis" apicibus nimium exhilerati fuimus videbamurque nobis, quamquam amplissimis sejunctib terrarum spaciis, quandam in earundem facie speciem contemplari vestre celsitu- 10 dinis. proinde singulariter permoti, excellentissime princeps, has nostras modo demittimus litteras vestre serenitati significantes, quam vere magnum nobis insit desiderium sepenumero consolari in vestrarum dulcedine litterarum, super eo autem, quod vestra in pede suo po- poscit epistola, jamjam vestre serenitati non seribimus, quod hii, quos in materiis tanti ponderis interrogare solemus, modo, sed neque dum nobis presentaretur eadem, aut citra, 15 agente hoc messium et solite vacacionis indulto tempore, presto non fuere, vestrum igitur nuncium virum utique satis industrium, qui accelerans se jam cinxit ad iter cum presentibus, ad presens dimittimus altissimoque, cujus causa vertitur, aspirante nobis de eo, quod deside- ratis, id omne pro nostra virili cogitavimus. exequemur agemusque, quod, uti speramus, deo complaceat palamque videatur in oculis Christianorum principum ecclesiam sacrosanctam 20 digne colencium expediens pro pace ejusdem sancte matris nostre et bono tocius rei publice Christiane. Schlußwunsch. ex castro nostro de Windesora quarta octobris anno domini 1443, regnorum vero nostrorum anno 22. * 1413 Úkt. * 85. Gf. [Johann] von Foir und Bigorre an Kg.Friedrich: hat beim König von Frankreich schriftliche 11443 Fürsprache gemaß der Auftorderung Kg. Friedrichs vingelegt. [1443 vor Oktober 72 0. O. okt. 3) var 20 A aus München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 186b-187a cop. ch. Uberschrift In factis ecclesie. B coll. ebenda cod. lat. 14 134 fol. 127ab cop. ch. Serenissimo etc. receptis perlectisque quibusdam vestre celsitudinis imperialis literis, quarum series continebat, eandem regiam majestatem proposuisse divisionem, que nuper intra dei ecclesiam“ insurrexit, possetenus extirpare; et ob hoc reges et principes Chri- 30 stiane religionis universos et precipue regem Francie duxerat requirendos, ut in hoc negocio coadjutores eidem celsitudini imperiali assisterent, presidium atque favorem ad unionem a) folg durchstrizhen ac vl. b) em.; Forl. seu juncti. e) A ecclesia. 1 Die Aufforderung Kg. Friedrichs an den König von England zur Beschickung eines neu zu berufenden 35 Konzils ist wie jene an alle anderen christlichen Könige okne Zweifel zom 1. Juni datiert geweeen (nr. 60), aber wohl erst am 18. Juli von Wien ab- gegangen; denn am gleicken Tage schrieb der könig- liche Sekretär Enea Silvio dem ihm befreundeten päpst- 10 lichen Notar Adam Molegns, dem Siegelbewahrer Kg. Heinrichs, unter anderem, er möge seinen Einfiuß dahin geltend machen, daß der König von England dem Wunsche Kg. Friedrichs, secum ad uniendam ecclesiam --- concurrere, entspreche (München St.-B. 45 cod. lat. 70 fol. 210ab; Das. Wienne anno etc. 43; clm. 5311 fol. 41b-42a; elm. 6960 fol. 199b-200a; chm. 12390 fol. 62a-63a; elm. 12725 fol. 43a; clm. 14134 fol. 33ab; Rom Bibl. Vat. cod. Chigi J. VI. 208 pag. 45; Dat. Vienne die 18. julii annn 43, und in anderen Hes. mit Briefen Eneas; gedr. Foigt nr. 38, Wolkan I,! nr. 58 mit dem falschen Datum „Anfang Juni“) Adam Moleyns antwortste: er habe den Wunsch Eneas nach Kräften zu erfüllen gesucht, so daß regia celsitudo inpresentiarum bene inclinata est habi- toque advisamento sui magni concilii id plene, spero, fiet per eandem, de quo animus tuus contentus erit. u. a. m. (Wolkan I,1 nr. 69 mit Datum „An- fang August 1443"; im Gegensatz zu Wolkan datiert Herre diesen Brief auf März 1444). 2 Der Brief ist vermutlich durch denselben Boten befördert worden, der denjenigen des Königs von Frankreich vom 7. Okt. (nr. 86) nach Wien brachte. Er mag deshalb wie oben daliert werden.
Strana 190
190 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 11643 sancte matris ecclesie“ procurandam se efficaces exhiberent, me super hec attente requirendol, vo- ou. 71 ut pro tanto bono, quantum est pax atque concordia, prelibato domino regi vellem suadere, quatenus juxta ejusdem majestatis regie prefatarum literarum seriem negocia sancte matris ecclesie complectereturb — super quibus, princeps serenissime, eidem celsitudini vestrec in- notescat: cum dei ecclesiam sponsam Christi variis ac diversis jaculis laceratam dirisque con- 5 tumeliis et flagellis suorum persecutorum immanitate percussam videam, quod prochdolor decet suorum devotorum intercessionibus adjuvari Christi sui sponsi misericordiam suppliciter inplorantiumd, ut tempestuoso procellarum turbine quiescente ad tranquilla tempora sub felieis aure serenitate permaneat et ab hostium formidine deo propicio liberata respiret, qua de re illico post ejusdem regie majestatis literarum exceptionem" epistolas mee intercessionis 10 et supplicacionis super hiis ad eundem dominum regem Francie nuncium per expressum! duxi excusso negligencie summe destinandas — supplieans humiliter vestre imperiali celsitudini, quatenus ad unionem sancte matris ecclesie procurandam 8 et perficiendam partes suas effica- citer interponere dignetur, offerens me, procul dubio tamquam verus Christicolus h ac ejusdem sponse Christi filius et alumpnus, ad fugandam scismatis rem pestiferam promptum laborare 15 et totis viribus etiam suadere, ut tunica domini inconsutilis! remaneat et sub uno capite tantum, vero Christi vicario, feliciter gubernetur et omnes in ejusdem gremio salvemur, nec scisma in corpore existat, sed sit unum ovile et unus pastor, precipiatque et injungat vestra imperialis celsitudo michi filio suo et servitori queque grata, que possetenus semper in pre- missis et in omnibus aliis jussa ejusdem explebo majestatis imperialis. Schlußwunsch. ex etc. 20 Ejusdem majestatis imperialis humilis comes Fuxi et Bigorre, dominus Bearnencium. f1243 vor Okt. 7] 114s 86. Kg. Karl VII. von Frankreich an Kg. Friedrich; macht den Gegenvorschlag eines Meinungs- OKE. 7 austausches der Könige, Fürsten, Pralaten und Stadte über Beseitigung der Kirchenspaltung; sagt weitere Bemühungen bei P. Eugen um Berufung eines [dritten] Konzils zu. 1443 Oktober 7 Saumur. 25 A aus Wien N.-B. cod. 4954 fol. 371b-373a cop. ch. B coll. München St.-B. cod. lat. 85 fol. 355a-356a cop. ch. Uberschrift Sequitur responsio regis Francorum exhibita regi Romanorum anno domini etc. 43. C coll. Woljenbüttel L.-B. cod. Aug. 17. 18. fol. 146a-147b cop. ch. Inhaltsangabe bei Enea Silvio, De rebus Basilee --- gestis (Wolkan 2, 205). 30 Serenissimo principi Friderico dei gracia Romanorum regi semper augusto, fratri nostro carissimo. Karolus eadem gracia Francorum rex salutem et intime dileccionis optatum augmentum ac pacem ecclesie sinceriter amplecti. serenissime princeps atque frater caris- litteras vestre serenitatis per latorem presenciumk leta manu suscepimus. que- sime. quidem littere miserandum statum sancte matris ecclesie necnon assumptos! ob illud labores 35 a) in A folgt durchstrichen complectaretur. super quibus. b) A complectaretur. c BImperiall. d) B hat deprecantium, add. unterstrichen aliss implorantium. e) B receptlonem. f) A expresiam. g) A procuran- dum et perfl:lendum. h) B add unterstrichen aliter Christicola, hat aut stalt ac. 1) B add. laborare, aber mit Ungilltigkeitretrichen. k) A presentis. 1) B assumptos labores ob id plurimos. 1 Kg. Friedrich hatte am 1. Juli (kalendis quin- tilis) eine ähnliche Aufforderung auch an die Uni- versität Paris ergeken lassen. In den Akten der Natio Germanica dieser Universität findet sich laut Bulaeus (Hist. univ. Paris. 5, Parisiis 1670, pag. 526) und dem Auctarium chartularii univ. Parisiensis (tom. 2: Liber procuratorum nationie Alemanniae, col. 574) unter dem Datum des 19. Okt. folgender Eintrag: Decima nona die mensis octobris anno quo supra [i. e. 1443] congregata universitas in S. Mathurino recepit litteras serenissimi principis domini impera- toris, quibus requirebatur eadem universitas, ut exhortaretur supremum dominum nostrum regém 40 ad comparendum vel ambassiatores mittendum ad dietam Nornburgensem circa instans festum Martini [Nov. 1I] super terminatione scismatis celebran- dam, quodque eadem universitas mittere vellet suos ambassiatores. conclusum fuit, quod dande 45 essent grates domino imperatori super piis exhorta- tionibus suis et grata communicatione suarum litte- rarum. placuit etiam scribere domino regi. Von einem solchen Antwortschreiben ist aber laut Mittei- lung des Univ.-Archivs in Paris nichts in den Akten 50 zu finden; auch sonst scheint es wicht mehr überliefert.
190 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 11643 sancte matris ecclesie“ procurandam se efficaces exhiberent, me super hec attente requirendol, vo- ou. 71 ut pro tanto bono, quantum est pax atque concordia, prelibato domino regi vellem suadere, quatenus juxta ejusdem majestatis regie prefatarum literarum seriem negocia sancte matris ecclesie complectereturb — super quibus, princeps serenissime, eidem celsitudini vestrec in- notescat: cum dei ecclesiam sponsam Christi variis ac diversis jaculis laceratam dirisque con- 5 tumeliis et flagellis suorum persecutorum immanitate percussam videam, quod prochdolor decet suorum devotorum intercessionibus adjuvari Christi sui sponsi misericordiam suppliciter inplorantiumd, ut tempestuoso procellarum turbine quiescente ad tranquilla tempora sub felieis aure serenitate permaneat et ab hostium formidine deo propicio liberata respiret, qua de re illico post ejusdem regie majestatis literarum exceptionem" epistolas mee intercessionis 10 et supplicacionis super hiis ad eundem dominum regem Francie nuncium per expressum! duxi excusso negligencie summe destinandas — supplieans humiliter vestre imperiali celsitudini, quatenus ad unionem sancte matris ecclesie procurandam 8 et perficiendam partes suas effica- citer interponere dignetur, offerens me, procul dubio tamquam verus Christicolus h ac ejusdem sponse Christi filius et alumpnus, ad fugandam scismatis rem pestiferam promptum laborare 15 et totis viribus etiam suadere, ut tunica domini inconsutilis! remaneat et sub uno capite tantum, vero Christi vicario, feliciter gubernetur et omnes in ejusdem gremio salvemur, nec scisma in corpore existat, sed sit unum ovile et unus pastor, precipiatque et injungat vestra imperialis celsitudo michi filio suo et servitori queque grata, que possetenus semper in pre- missis et in omnibus aliis jussa ejusdem explebo majestatis imperialis. Schlußwunsch. ex etc. 20 Ejusdem majestatis imperialis humilis comes Fuxi et Bigorre, dominus Bearnencium. f1243 vor Okt. 7] 114s 86. Kg. Karl VII. von Frankreich an Kg. Friedrich; macht den Gegenvorschlag eines Meinungs- OKE. 7 austausches der Könige, Fürsten, Pralaten und Stadte über Beseitigung der Kirchenspaltung; sagt weitere Bemühungen bei P. Eugen um Berufung eines [dritten] Konzils zu. 1443 Oktober 7 Saumur. 25 A aus Wien N.-B. cod. 4954 fol. 371b-373a cop. ch. B coll. München St.-B. cod. lat. 85 fol. 355a-356a cop. ch. Uberschrift Sequitur responsio regis Francorum exhibita regi Romanorum anno domini etc. 43. C coll. Woljenbüttel L.-B. cod. Aug. 17. 18. fol. 146a-147b cop. ch. Inhaltsangabe bei Enea Silvio, De rebus Basilee --- gestis (Wolkan 2, 205). 30 Serenissimo principi Friderico dei gracia Romanorum regi semper augusto, fratri nostro carissimo. Karolus eadem gracia Francorum rex salutem et intime dileccionis optatum augmentum ac pacem ecclesie sinceriter amplecti. serenissime princeps atque frater caris- litteras vestre serenitatis per latorem presenciumk leta manu suscepimus. que- sime. quidem littere miserandum statum sancte matris ecclesie necnon assumptos! ob illud labores 35 a) in A folgt durchstrichen complectaretur. super quibus. b) A complectaretur. c BImperiall. d) B hat deprecantium, add. unterstrichen aliss implorantium. e) B receptlonem. f) A expresiam. g) A procuran- dum et perfl:lendum. h) B add unterstrichen aliter Christicola, hat aut stalt ac. 1) B add. laborare, aber mit Ungilltigkeitretrichen. k) A presentis. 1) B assumptos labores ob id plurimos. 1 Kg. Friedrich hatte am 1. Juli (kalendis quin- tilis) eine ähnliche Aufforderung auch an die Uni- versität Paris ergeken lassen. In den Akten der Natio Germanica dieser Universität findet sich laut Bulaeus (Hist. univ. Paris. 5, Parisiis 1670, pag. 526) und dem Auctarium chartularii univ. Parisiensis (tom. 2: Liber procuratorum nationie Alemanniae, col. 574) unter dem Datum des 19. Okt. folgender Eintrag: Decima nona die mensis octobris anno quo supra [i. e. 1443] congregata universitas in S. Mathurino recepit litteras serenissimi principis domini impera- toris, quibus requirebatur eadem universitas, ut exhortaretur supremum dominum nostrum regém 40 ad comparendum vel ambassiatores mittendum ad dietam Nornburgensem circa instans festum Martini [Nov. 1I] super terminatione scismatis celebran- dam, quodque eadem universitas mittere vellet suos ambassiatores. conclusum fuit, quod dande 45 essent grates domino imperatori super piis exhorta- tionibus suis et grata communicatione suarum litte- rarum. placuit etiam scribere domino regi. Von einem solchen Antwortschreiben ist aber laut Mittei- lung des Univ.-Archivs in Paris nichts in den Akten 50 zu finden; auch sonst scheint es wicht mehr überliefert.
Strana 191
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 85-86. 191 1143 0H.7 Nov. 11 plurimos post susceptum regie magestatis“ diadema aliaque eciam caritatis et pietatis alloquia lacius disserebantb, et inter cetera: eandem serenitatem ad festum sancti Martini proxime instans certam dietam in opido Nurnbergensi cum electoribus ceterisque prin- cipibus et prelatis atque communitatum et universitatum studiorum sacri imperii oratoribus 5 indixisse celebrandam, ute ibidem cum ipsis et aliis regum et principum oratoribus, qui affuerint, tractetur de modis congruis, per quos ad generalis concilii ab omnibus indubitati congregacionem infra unius anni spacium in loco vobis ac dictis electoribus grato et rebus gerendis acomodo perveniatur, et post dissolucionem prefate diete de ipsius concilii inchoacione ao ejusdem votiva terminacione absque mora ulteriori possit 10 ad plenum disponi, nos tandem exhortantes, ut ad predictum concilium, postquam indic- tumd fuerit, prelates dominiorum nostrorum necnon oratores nostros destinare non omittamus. serenissime princeps atque frater carissime, magnis quippe laudum pre- coniis attollenda est inclita virtus vestra, quequidem, proch dolor, scissam ecclesiam piis affectibus studet resarciree. enim vero non minor affectus nostris est in precordiis collocatus, 15 qui semper id beneficium ex divina pietate consequi desideravimus, ut ecclesie sancte veram unionem nostris diebus videre possemus omnesque pariter in unitate spiritus et vinculo pacis Christum dominum! nostrum, qui pacis et unionis amator est, coleremus. satis profecto dici non potests, quantum sit nocivum ecclesie dei hoc execrabile dissidium, ex quo bonorum innumerabilium deperditioh et malorum assidua nascuntur incrementa. sed ut ad rem venia- 20 mus, pro quaquidem vestra serenitas necessarium existimavit generale concilium celebrari, hec quippe via, etsi sufficiens validaque esse videatur ad hoc scisma exstirpandum, ubi tamen alia factu � facilior placidiorque occurreret, hec haut dubium pocius amplectenda videretur. nam licet concilii generalis via ceteris legittimior, utpote sanceior fore dinoscatur, ejus tamen execucio secundum formam in litteris vestris expressam difficilis nimium atque periculosa esse 25 videtur, plus forsan, quod absit, allatura scandali quam salubris remedii, attentak presertim sacrorum canonum determinacione, ipsius rei magnitudine et circumstanciarum qualitate. quapropter opere precium videtur, omnium regum ac principum prelatorumque necnon notabilium orbis Christiani communitatum, quos eciam negocium tangit, convencionem solempnem in aliquo loco idoneo primitus debere celebrari, ubi mutua super hiis habeatur so intelligencia et inibi de viis et modis oportunis, quibus hee nefanda divisio finem accipiat!, sinceriter pertractetur. hoc non ab re dicimus. nempe, ut satis notum est, hoc m negocio nullum inter mortales majus. agitur enim de causa Christi, ecclesie sancte supremi et veri capitis. quequidem causa quanta mencium puritate et animorum concordia tractari debeat, non facile dixerimus, agitur insuper de causa dilectissime sponse sue, cunctorum fidelium matris spiri- 35 tualis, quam ipse redemptor noster tantopere dilexit, ut pro ea semetipsum morti tradiderit, in qua eciam viget celestis auctoritas, ut ejus sentencia, que profertur in terris, profecto servetur in celis, in cujus pace, quis est, qui non intelligitn; suam contineri? possemus squidem alias complures raciones adducere, quas pro nunc brevitatis gracia preterimus. porro eum primum regum principum et prelatorum ceterorumque doctissimorum virorum, de quibus 40 habita est mencio superius, convencionem modo premisso indictam conspexerimus, oratores nostros sufficienter instruclos ad illam destinare necnon reges et principes sangwine federe et amicicia nobis junctos adhortari et obsecrare, ut itidem faciant, offerimus. ectorum, princeps serenissime atque frater amantissime, si medio tempore et ante convencionem prefatam aliquis amicabilis vie modus, per quem scisma predictum eliminari posset, invenieture, ille modus 45 premissis consideratis et aliis summopere videretur" amplectendus ac deinde " prosequendus. in hoc quippe Christi favente clemencia pro virilir laborares intendimus sperantest in eo, qui dat velle et perficere pro bona voluntate, laborem illum non esse infructuosum, et idcirco ab 50 a) A malgestatis; B dignitatis: C majestatis, am Rande dlgnitatis. b) om. A diserebant B disserebam. c) B puto ut. d) A inductum. £) A reformare. 1) C deum. g) A U posset; in A am Rande von anderer Hand prtest. hr A deperdictis. 1) Aom. factn faeiior. k) om. A. D Bnocipiet. in) A hee negaclo. n) B Cintelligat. D) B C inveniretur. p) A videtur. q B U demum, add. Impegre. r) A veri.il. s) A labore. t) A sperans.
B. Vorbereitungen für ein drittes Konzil: b) Antworten nr. 85-86. 191 1143 0H.7 Nov. 11 plurimos post susceptum regie magestatis“ diadema aliaque eciam caritatis et pietatis alloquia lacius disserebantb, et inter cetera: eandem serenitatem ad festum sancti Martini proxime instans certam dietam in opido Nurnbergensi cum electoribus ceterisque prin- cipibus et prelatis atque communitatum et universitatum studiorum sacri imperii oratoribus 5 indixisse celebrandam, ute ibidem cum ipsis et aliis regum et principum oratoribus, qui affuerint, tractetur de modis congruis, per quos ad generalis concilii ab omnibus indubitati congregacionem infra unius anni spacium in loco vobis ac dictis electoribus grato et rebus gerendis acomodo perveniatur, et post dissolucionem prefate diete de ipsius concilii inchoacione ao ejusdem votiva terminacione absque mora ulteriori possit 10 ad plenum disponi, nos tandem exhortantes, ut ad predictum concilium, postquam indic- tumd fuerit, prelates dominiorum nostrorum necnon oratores nostros destinare non omittamus. serenissime princeps atque frater carissime, magnis quippe laudum pre- coniis attollenda est inclita virtus vestra, quequidem, proch dolor, scissam ecclesiam piis affectibus studet resarciree. enim vero non minor affectus nostris est in precordiis collocatus, 15 qui semper id beneficium ex divina pietate consequi desideravimus, ut ecclesie sancte veram unionem nostris diebus videre possemus omnesque pariter in unitate spiritus et vinculo pacis Christum dominum! nostrum, qui pacis et unionis amator est, coleremus. satis profecto dici non potests, quantum sit nocivum ecclesie dei hoc execrabile dissidium, ex quo bonorum innumerabilium deperditioh et malorum assidua nascuntur incrementa. sed ut ad rem venia- 20 mus, pro quaquidem vestra serenitas necessarium existimavit generale concilium celebrari, hec quippe via, etsi sufficiens validaque esse videatur ad hoc scisma exstirpandum, ubi tamen alia factu � facilior placidiorque occurreret, hec haut dubium pocius amplectenda videretur. nam licet concilii generalis via ceteris legittimior, utpote sanceior fore dinoscatur, ejus tamen execucio secundum formam in litteris vestris expressam difficilis nimium atque periculosa esse 25 videtur, plus forsan, quod absit, allatura scandali quam salubris remedii, attentak presertim sacrorum canonum determinacione, ipsius rei magnitudine et circumstanciarum qualitate. quapropter opere precium videtur, omnium regum ac principum prelatorumque necnon notabilium orbis Christiani communitatum, quos eciam negocium tangit, convencionem solempnem in aliquo loco idoneo primitus debere celebrari, ubi mutua super hiis habeatur so intelligencia et inibi de viis et modis oportunis, quibus hee nefanda divisio finem accipiat!, sinceriter pertractetur. hoc non ab re dicimus. nempe, ut satis notum est, hoc m negocio nullum inter mortales majus. agitur enim de causa Christi, ecclesie sancte supremi et veri capitis. quequidem causa quanta mencium puritate et animorum concordia tractari debeat, non facile dixerimus, agitur insuper de causa dilectissime sponse sue, cunctorum fidelium matris spiri- 35 tualis, quam ipse redemptor noster tantopere dilexit, ut pro ea semetipsum morti tradiderit, in qua eciam viget celestis auctoritas, ut ejus sentencia, que profertur in terris, profecto servetur in celis, in cujus pace, quis est, qui non intelligitn; suam contineri? possemus squidem alias complures raciones adducere, quas pro nunc brevitatis gracia preterimus. porro eum primum regum principum et prelatorum ceterorumque doctissimorum virorum, de quibus 40 habita est mencio superius, convencionem modo premisso indictam conspexerimus, oratores nostros sufficienter instruclos ad illam destinare necnon reges et principes sangwine federe et amicicia nobis junctos adhortari et obsecrare, ut itidem faciant, offerimus. ectorum, princeps serenissime atque frater amantissime, si medio tempore et ante convencionem prefatam aliquis amicabilis vie modus, per quem scisma predictum eliminari posset, invenieture, ille modus 45 premissis consideratis et aliis summopere videretur" amplectendus ac deinde " prosequendus. in hoc quippe Christi favente clemencia pro virilir laborares intendimus sperantest in eo, qui dat velle et perficere pro bona voluntate, laborem illum non esse infructuosum, et idcirco ab 50 a) A malgestatis; B dignitatis: C majestatis, am Rande dlgnitatis. b) om. A diserebant B disserebam. c) B puto ut. d) A inductum. £) A reformare. 1) C deum. g) A U posset; in A am Rande von anderer Hand prtest. hr A deperdictis. 1) Aom. factn faeiior. k) om. A. D Bnocipiet. in) A hee negaclo. n) B Cintelligat. D) B C inveniretur. p) A videtur. q B U demum, add. Impegre. r) A veri.il. s) A labore. t) A sperans.
Strana 192
192 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 144J Okt. 7 illa terciia concilii generalis convencioneb indicenda secundum formam in litteris vestris contentam, ut predictum est, videretur interim supersedendum. attamen, princeps serenissime atque frater carissime, beatissimo patri nostro summo pontifici moderno, uti cepimus, per- swadere, imo eciam eundem obsecrare, ut ad tercii generalis concilii celebracionem animum inclinare velit, nullatenus omittemus 1. hec est nostra pro presenti erga pacem ecclesie 5 dei procurandam sincere mentis disposicio. quam confidenter vestre serenitati patefecimusd rogantes, ut, quemadmodum imperialis et Francie domus ad scismata exstirpanda retroactis temporibus conjuncte fuere et in domo domini caritate perfecta, fide formata unanimique consensu ambulavere, et nos eorundem vestigia insequendo pariter procedamus, ut tandem post varias rerum difficultates sedatis dissidiis aspirante superna clemencia jocundissimam 10 illam unionem videre mereamur, per quam donabitur pax populo dei, reflorebit devocio, fides multiplicabitur, serviemusque domino pariter in sanctitate et justicia omnibus diebus nostris largiente Christo Jesu, cujus ortus gloriosus pacem attulit in terris hominibus bone voluntatis. scriptum apud Salmurium die septima mensis octobris annoe 1443. 1443 Okt. 7 11443 87. Hzg. Philipp Maria von Mailand an Kg. Friedrich: kann ohne Kenninis der Nürnberger 15 Anfang Beschlisse keine bestimmte Antwort geben; seine geistlichen Sachberater hätten sich zurück- Nov.) haltend geäußert. [ 1443 Anfang November?] Mailand. A München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 182a-183b cop. ch. Uberschrift In factis ccclesie. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 125ab cop. ch. Uberschrift wie A. Brwdhnt: Voigl, Eneu Silvio I, 328. 20 Serenissimo principi --- Friderico --- Philippus Maria Anglus dux Mediolani, Papie Anglerieque comes ac Janue dominus etc. --- v facile credo, serenissime princeps ? ac invictissime domine, domine mi, quod permolesta sublimitati vestre sit eas divisio, qua sancta dei ecclesia vexari et agitari videtur, quod etiam illa eidem sit in extirpando scismate disposicio et intencio, quam suis literis diebus superioribus reverenter acceptis michi nunciat. 2s sive enim considero reverenciam et devocionem, quam" universi et reges et principes debent ecclesie, sive quod obstringuntur omnes ad procurandam ipsius unitatem et pacem omniaque illius dampna et incommoda avertenda et quod maxime serenitasi vestra obligatur, que pro concessa ab ipso deo sibi imperiali dignitate debet esse protectrix ecclesie, sive etiam obser- vanciam et religionem quandam vestre screnitatis in singulis ad honorem dei et ecclesie 30 bonumk tradentibus sive reliqua multa, que memorare possem, suadent omnia, ut non modo credam, sed cercius certo habeam majestatem vestram condolere ecclesie et ad illa prohibenda et avertenda non modo dispositam sed animatam intentamque fore. hoc autem honestum justum sanctum et cesare dignum vestre majestatis desiderium neque satis conmendari a) A certi. b) B C convoratione, c) A amlttemus. 1) C patclacimus. e) A etc.; Bom- anno 1443. f) em. AB 35 principum. g)Beadem, h) A B qua. 1) A B screnitatem vestram. k) A om. bonum — condolere ecclesie. 1 Hierzu mag auch ein Brief des Bfs. Gérard Machet von Cactres, Beichtvater Karls VII. von Frankreich, an den Archidiakon Nic. Gehe von Sant' Agatha (archidiacono Agatensi) beachtet werden, worin er nach einer Klage über die schlechten Zeit- lufte und die allgemeine Verderbnis schreibt: rex satis afficitur observare pragmaticam sanctionem, quam manutenebit, si non per nostros a propositis declinaverit, convocationem tereii consilii [so] laudat probat et necessariam ita arbitratur. pro qua re jam binam destinavit legationem apud do- minum nostrum. super isto legato novissimo nichil seribo; sed quid ex adventu ipsius sperem, nescio (Paris Bibl. Nat. ms. lat. 8577 fol. 43b 44a cop. ch.; teilw. gedr. Valois 2, 250 Anm. 3, der den Brief in den Anfang 1443 setzi). 3 Im Gegensatz zur Annahme Hufnagels (MIOG. 8, 301 Anm. 5), der dieses Schreiben „vor Okt. 17" datieren will, weil es gleichzeitig mit dem am 17. Okt. von Schlick beantworteten Brief Contraris (nr. 66) abgesandt sei, ist festzustellen, daß Schlicks Brief, dem ohne Zweifel eine Zweitschrift des kgl. Ausschrei- bens vom 1. Juni beigegeben worden isl, erst die obige 45 Antwort des Mailänder Herzogs ermöglicht hat. Da dieser sie sofort, ohne die Entscheidung der Theologen abzuwarten, abgesandt hat, scheint die Ansetzung des Briefes 2u „Anfang Nov.“ gerechtfertigt. 40 50
192 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 144J Okt. 7 illa terciia concilii generalis convencioneb indicenda secundum formam in litteris vestris contentam, ut predictum est, videretur interim supersedendum. attamen, princeps serenissime atque frater carissime, beatissimo patri nostro summo pontifici moderno, uti cepimus, per- swadere, imo eciam eundem obsecrare, ut ad tercii generalis concilii celebracionem animum inclinare velit, nullatenus omittemus 1. hec est nostra pro presenti erga pacem ecclesie 5 dei procurandam sincere mentis disposicio. quam confidenter vestre serenitati patefecimusd rogantes, ut, quemadmodum imperialis et Francie domus ad scismata exstirpanda retroactis temporibus conjuncte fuere et in domo domini caritate perfecta, fide formata unanimique consensu ambulavere, et nos eorundem vestigia insequendo pariter procedamus, ut tandem post varias rerum difficultates sedatis dissidiis aspirante superna clemencia jocundissimam 10 illam unionem videre mereamur, per quam donabitur pax populo dei, reflorebit devocio, fides multiplicabitur, serviemusque domino pariter in sanctitate et justicia omnibus diebus nostris largiente Christo Jesu, cujus ortus gloriosus pacem attulit in terris hominibus bone voluntatis. scriptum apud Salmurium die septima mensis octobris annoe 1443. 1443 Okt. 7 11443 87. Hzg. Philipp Maria von Mailand an Kg. Friedrich: kann ohne Kenninis der Nürnberger 15 Anfang Beschlisse keine bestimmte Antwort geben; seine geistlichen Sachberater hätten sich zurück- Nov.) haltend geäußert. [ 1443 Anfang November?] Mailand. A München St.-B. cod. lat. 5311 fol. 182a-183b cop. ch. Uberschrift In factis ccclesie. B coll. ebenda cod. lat. 14134 fol. 125ab cop. ch. Uberschrift wie A. Brwdhnt: Voigl, Eneu Silvio I, 328. 20 Serenissimo principi --- Friderico --- Philippus Maria Anglus dux Mediolani, Papie Anglerieque comes ac Janue dominus etc. --- v facile credo, serenissime princeps ? ac invictissime domine, domine mi, quod permolesta sublimitati vestre sit eas divisio, qua sancta dei ecclesia vexari et agitari videtur, quod etiam illa eidem sit in extirpando scismate disposicio et intencio, quam suis literis diebus superioribus reverenter acceptis michi nunciat. 2s sive enim considero reverenciam et devocionem, quam" universi et reges et principes debent ecclesie, sive quod obstringuntur omnes ad procurandam ipsius unitatem et pacem omniaque illius dampna et incommoda avertenda et quod maxime serenitasi vestra obligatur, que pro concessa ab ipso deo sibi imperiali dignitate debet esse protectrix ecclesie, sive etiam obser- vanciam et religionem quandam vestre screnitatis in singulis ad honorem dei et ecclesie 30 bonumk tradentibus sive reliqua multa, que memorare possem, suadent omnia, ut non modo credam, sed cercius certo habeam majestatem vestram condolere ecclesie et ad illa prohibenda et avertenda non modo dispositam sed animatam intentamque fore. hoc autem honestum justum sanctum et cesare dignum vestre majestatis desiderium neque satis conmendari a) A certi. b) B C convoratione, c) A amlttemus. 1) C patclacimus. e) A etc.; Bom- anno 1443. f) em. AB 35 principum. g)Beadem, h) A B qua. 1) A B screnitatem vestram. k) A om. bonum — condolere ecclesie. 1 Hierzu mag auch ein Brief des Bfs. Gérard Machet von Cactres, Beichtvater Karls VII. von Frankreich, an den Archidiakon Nic. Gehe von Sant' Agatha (archidiacono Agatensi) beachtet werden, worin er nach einer Klage über die schlechten Zeit- lufte und die allgemeine Verderbnis schreibt: rex satis afficitur observare pragmaticam sanctionem, quam manutenebit, si non per nostros a propositis declinaverit, convocationem tereii consilii [so] laudat probat et necessariam ita arbitratur. pro qua re jam binam destinavit legationem apud do- minum nostrum. super isto legato novissimo nichil seribo; sed quid ex adventu ipsius sperem, nescio (Paris Bibl. Nat. ms. lat. 8577 fol. 43b 44a cop. ch.; teilw. gedr. Valois 2, 250 Anm. 3, der den Brief in den Anfang 1443 setzi). 3 Im Gegensatz zur Annahme Hufnagels (MIOG. 8, 301 Anm. 5), der dieses Schreiben „vor Okt. 17" datieren will, weil es gleichzeitig mit dem am 17. Okt. von Schlick beantworteten Brief Contraris (nr. 66) abgesandt sei, ist festzustellen, daß Schlicks Brief, dem ohne Zweifel eine Zweitschrift des kgl. Ausschrei- bens vom 1. Juni beigegeben worden isl, erst die obige 45 Antwort des Mailänder Herzogs ermöglicht hat. Da dieser sie sofort, ohne die Entscheidung der Theologen abzuwarten, abgesandt hat, scheint die Ansetzung des Briefes 2u „Anfang Nov.“ gerechtfertigt. 40 50
Strana 193
Bb. Antworten nr. 86—87. C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 88. 193 II4nd Anfane Nov." posset neque dignis laudibus efferri, et ego quoque ad omnia, que unionem et bonum ecolesie concernunt, hane ipsam disposicionem et mentem semper habui neque in similibus defatigari umquam possem. quin imo ad illa, que laudabilem hujusmodi“ et deo gratum effectum pro- ducere possent, essem continuo fervencior atque paracior eoque libencius et accuracius omnem 5 ad id operam vigilanciam diligenciamque exponerem, quo magis intelligo concurrere me cum voluntate et beneplacito vestre majestatis, cui pro ea devocione et reverencia, qua illam prosequor, et gratificari cupio et in omnibus obsequi. quia tamen sum adhuc nescius, quid in Normbergensi dieta, de qua sublimitas vestra scripsit, super convocacione generalis con- cilii deliberatum fuerit, swadeo" mihi optimam prius et maturam consultacionem haberi 10 debere, quam deliberacio fiat super casu tam arduo, agitur enim de causa dei et universalis ecclesie, de causa fidei, de salute aut periclitacione animarum, que talia sunt, ut non satis plene discuti ponderarique valeant. quia etiam plures et prelati et docti literatique theologi territorii mei, qui merito, quid ind talibus agendum sit, consulere debent, quos etiam de materia ista jam consului, satis rem ipsam " difficilem arduamque habere videntur nec adhuc judicium" 15 apparere suum dixerunt, non potui cicius nec adhuc possum vestre majestati circa id, de quo me admonet, responsum certum et clarum prestare, agerem enim imprudenter et cum anime mee periculo, si non habita peritorum declaracione affirmarem facturum me pocius unum quam alterum". nec hujusmodi mea responsio non facta deliberacione in predicta dieta Normbergensi posset ullum fructum producere. cujus rei causa certus sum, quod vestra subli- mitas pro sua humanitate et clemencia hanc interpositam dilacionem tamquam necessario babitam in meliorem partem accipiet. hoc tamen polliceor, quod intellecto predictorum peri- torum judicio, ad quod habendum nec diligencia neque instancia deficiam, intellecta etiam deliberacione, que fiet in Normbergensi dieta, si exnunc facta non est, dabo vestre majestati cercius clariusque responsum et, quantum cum deo ac recta consciencia potero, enitar, sicut 25 debiti mei est h, conformare me semper votis et jussionibus domini mei regis, quem et venerari et colere numquam desinam, sicut est officium optimi servitoris et filii, quem etiami omni- potens deus victoriis et triumphis continuo gloriosiorem efficiat, supplex oro. datum Mediolanik. 20 H2ds Anfang Nos. C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 88—98. 30 88. Stellungnakme der Mainzer Kirvhenprovinz zur Kirchenſrage als Vorbereilung für den 1443 tnn bevorstehenden Nürnberger RT. 1443 um Juni 9 Aschaffenburg. Juni o a) Ausführungen fder päpstlichen Gesandtenf Carvajal und Kues über die Antwort P. Eugens fnr. 29). 35 Aus Bom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4134 fol. 116b cop. ch. coaeva. Oben aat der Seite stcht von der Hand des Schreibers: Iste liber est domini sancti Sixti ex bonis pie memorie reverendissimi domini domini Tarentini. [I] Johanes de Carvajal incepit in concilio provinciali domini Maguntini sic: „»Abicientes! omnem abundanciam malicie, in mansuetudine suscipite insitum verbum, quod potest salvare animas vestras", quia nonnulli cum omni indisciplinacione ad perversum sensum trahentes responsum sanctissimi domini nostri oratoribus regis Romanorum et vestre dignissime so paternitati datum iritafe et inflammare istam nacionem inclitam satagunt, spiritus sanctus conscius sancte summi pontificis intencionis monet hanc sanctam sinodum per apostolum Jacobum in ea, que legitur scripta“ epistola 12 tribubus in dispersione, ut Basiliensiun abi- cientes! maliciam suscipiatis verbum domini nostri“, et aliquas auctoritates induxit ad pro- bandum salutem animarum consistere in responso domini nostri. 45 u) A B hulus. bj A svacuaclone. c) B sundeoque. d) A om. in talibus. e. Bistam. 1).A add. et. 1)A et. 1) Budd. ut. k) om. B. 1) treprinyhch babirieutes. g) B allud. Jacob. 1. 21. 2 Fyl. Jacob. 1. 1. Deutsche Reihstags-Akten XVII. 13
Bb. Antworten nr. 86—87. C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 88. 193 II4nd Anfane Nov." posset neque dignis laudibus efferri, et ego quoque ad omnia, que unionem et bonum ecolesie concernunt, hane ipsam disposicionem et mentem semper habui neque in similibus defatigari umquam possem. quin imo ad illa, que laudabilem hujusmodi“ et deo gratum effectum pro- ducere possent, essem continuo fervencior atque paracior eoque libencius et accuracius omnem 5 ad id operam vigilanciam diligenciamque exponerem, quo magis intelligo concurrere me cum voluntate et beneplacito vestre majestatis, cui pro ea devocione et reverencia, qua illam prosequor, et gratificari cupio et in omnibus obsequi. quia tamen sum adhuc nescius, quid in Normbergensi dieta, de qua sublimitas vestra scripsit, super convocacione generalis con- cilii deliberatum fuerit, swadeo" mihi optimam prius et maturam consultacionem haberi 10 debere, quam deliberacio fiat super casu tam arduo, agitur enim de causa dei et universalis ecclesie, de causa fidei, de salute aut periclitacione animarum, que talia sunt, ut non satis plene discuti ponderarique valeant. quia etiam plures et prelati et docti literatique theologi territorii mei, qui merito, quid ind talibus agendum sit, consulere debent, quos etiam de materia ista jam consului, satis rem ipsam " difficilem arduamque habere videntur nec adhuc judicium" 15 apparere suum dixerunt, non potui cicius nec adhuc possum vestre majestati circa id, de quo me admonet, responsum certum et clarum prestare, agerem enim imprudenter et cum anime mee periculo, si non habita peritorum declaracione affirmarem facturum me pocius unum quam alterum". nec hujusmodi mea responsio non facta deliberacione in predicta dieta Normbergensi posset ullum fructum producere. cujus rei causa certus sum, quod vestra subli- mitas pro sua humanitate et clemencia hanc interpositam dilacionem tamquam necessario babitam in meliorem partem accipiet. hoc tamen polliceor, quod intellecto predictorum peri- torum judicio, ad quod habendum nec diligencia neque instancia deficiam, intellecta etiam deliberacione, que fiet in Normbergensi dieta, si exnunc facta non est, dabo vestre majestati cercius clariusque responsum et, quantum cum deo ac recta consciencia potero, enitar, sicut 25 debiti mei est h, conformare me semper votis et jussionibus domini mei regis, quem et venerari et colere numquam desinam, sicut est officium optimi servitoris et filii, quem etiami omni- potens deus victoriis et triumphis continuo gloriosiorem efficiat, supplex oro. datum Mediolanik. 20 H2ds Anfang Nos. C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 88—98. 30 88. Stellungnakme der Mainzer Kirvhenprovinz zur Kirchenſrage als Vorbereilung für den 1443 tnn bevorstehenden Nürnberger RT. 1443 um Juni 9 Aschaffenburg. Juni o a) Ausführungen fder päpstlichen Gesandtenf Carvajal und Kues über die Antwort P. Eugens fnr. 29). 35 Aus Bom Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4134 fol. 116b cop. ch. coaeva. Oben aat der Seite stcht von der Hand des Schreibers: Iste liber est domini sancti Sixti ex bonis pie memorie reverendissimi domini domini Tarentini. [I] Johanes de Carvajal incepit in concilio provinciali domini Maguntini sic: „»Abicientes! omnem abundanciam malicie, in mansuetudine suscipite insitum verbum, quod potest salvare animas vestras", quia nonnulli cum omni indisciplinacione ad perversum sensum trahentes responsum sanctissimi domini nostri oratoribus regis Romanorum et vestre dignissime so paternitati datum iritafe et inflammare istam nacionem inclitam satagunt, spiritus sanctus conscius sancte summi pontificis intencionis monet hanc sanctam sinodum per apostolum Jacobum in ea, que legitur scripta“ epistola 12 tribubus in dispersione, ut Basiliensiun abi- cientes! maliciam suscipiatis verbum domini nostri“, et aliquas auctoritates induxit ad pro- bandum salutem animarum consistere in responso domini nostri. 45 u) A B hulus. bj A svacuaclone. c) B sundeoque. d) A om. in talibus. e. Bistam. 1).A add. et. 1)A et. 1) Budd. ut. k) om. B. 1) treprinyhch babirieutes. g) B allud. Jacob. 1. 21. 2 Fyl. Jacob. 1. 1. Deutsche Reihstags-Akten XVII. 13
Strana 194
194 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Jannar 1444. 1443 Justificavit responsum domini nostri sanctissimi et ostendit non posse sanctitaten suam um Juni 9 aliter devenire aut dare concilium universale, ut ponitur inferiusl, ubi dicitur: „hic ponitur efectualis responsio“ aditis multis; et post evacuavit conclusiones Basiliensium datando verba, que hie 2 referuntur ad regem, ad archiepiscopum et ad sinodum, et dedit aliquibus ista scripta? ita breviter, ut legantur, quia si prolixius scriberet, negligerentur, et hoc dat in scriptis breviter, quia conclusiones* Basiliensium apud multos habentur et divulgantur. [2] Et dominus Nicolans fine facto per Joannem dea Carvajal dixit de seismatieis expel- lendis et ostendit necessitatem hoc faciendi et dixit aliqua tamquam Alamanus pro honore nacionis etc. b) Beschlüsse betr. die Hallung des Mainzer Erzhischofs and seiner Suffraganbischöje in der Kirchenfrage. 10 Aus Augsburg Ordinar.-Bibl. Cod. 41 fol. 142ab cop. ch. coaena. Uherschrift Conelusio captata in concilio provinciali per dominum archiepiscopum Moguntinensem cum suis suffra- ganeis in Asschaffenburg celebrato cirea festum penthecosten anno etc. 43 ete. Druck: Braun, Nofilia 6, 193 /. nr. XIX. [IAd conventum per Romanum principem, veluti Nürmberge avisatum est, vel in ejus 15 defectum per dominum metropolitanum instituendum accedereb habebunt domini suffraganei metropolis Moguntinensis vel evidenti necessitate prepediti mittere oratores suos instructos et deliberatos cum pleno mandato. [2] item perseverabunt in suspensione animorum nec se aliquatenus declarabunt usque ad tempora premissarum convencionum inclusive. [3] item in casu diversarum deliberacionum in congregacionibus majori parti acquiescatur. [4] item 20 receptum est, ut quilibet dominorum suffraganeorum de intencione sua dominum metro- politanum super predictis et quolibet predictorum infra duos menses certum faciat. [5] item deliberabunt domini suffraganei super oblacione domini [olime] Eugenii inter cetera per oratores apostolicos hie exposita, in qua cavetur: si Almanieum placebit habere concilium, sanctitas sua parata sit mittere legatum ad tractandum de necessitatibus nacionis et ad 25 providendum super gravaminibus ejusdem etc. 1443 1R Juni 9 163 89. Kg. Friedrich an Hrg. Albrecht von Baiern desgl. an Ebf-Friedrich von Salzburg: fordert Awg. 10 zu persönlichem Erscheinen auf dem Nürnberger Tage in Begleitung vnn Gelehrten auf. 1443 August 10 Wiener Neustadt. An H2q. Albrecht vn Baiern: A ans München Geh. St.-A. K. schw. 156/1: Reichstagshand- 30 lungen de anno 1440 et 1486 fol. 34 or. ch. lit. el. Anschrift Dem hochgehornen Albrechtn phalezgraven bei Rein herezogen in Beyrn und graven zu Voburg, unserm lieben öheimen und fursten. An Ebf. Friedrich zon Sal-burg: E coll. Wien N.-B. cod. 5116 fol. 101b�102a cop. ch. An- schrift Dem erwirdigen Fridreichen erzbischofen zu Salczburg unserem fursten und lieben 85 andachtigen ; Unterfertig. fehli. nach vil têgene und samp- Fridreich usw. Hochgebornerd lieber oheim und fürste. nungen unser nacion und andern arbeiten und fleiss, die wir und unser und des reichs kur- fursten und ander ettwe lange tzeit getan haben, so ist doch zuleczt und sunderlich newlich uff dem tag zu Nuremberg diser loblicher wege, das scisma und zwitrecht in der heiligen 40 kirchen außtzureutten, furgenomen worden, nêmlich das ein gemain kûnfitig und ein unczwei- felich concilium gehalten und dornach getracht werde, und darumb das wir und die ege- a) de Cary. übergeschricben. h) sm. Vorl accede. e) ilhergeschrien. d) B Erwirdiger fürst und Ileber andichtiger. e) B tading. 1) B gehaben. 1 Richtiger superius, nämlich in der in Kodex vor- aufgehenden Rede Carvajals nr. 59 art. 7. 2 In nr. 59. * Carvajals Gegenthesen ur. 15. 4 Unsere nr. 42. 4
194 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Jannar 1444. 1443 Justificavit responsum domini nostri sanctissimi et ostendit non posse sanctitaten suam um Juni 9 aliter devenire aut dare concilium universale, ut ponitur inferiusl, ubi dicitur: „hic ponitur efectualis responsio“ aditis multis; et post evacuavit conclusiones Basiliensium datando verba, que hie 2 referuntur ad regem, ad archiepiscopum et ad sinodum, et dedit aliquibus ista scripta? ita breviter, ut legantur, quia si prolixius scriberet, negligerentur, et hoc dat in scriptis breviter, quia conclusiones* Basiliensium apud multos habentur et divulgantur. [2] Et dominus Nicolans fine facto per Joannem dea Carvajal dixit de seismatieis expel- lendis et ostendit necessitatem hoc faciendi et dixit aliqua tamquam Alamanus pro honore nacionis etc. b) Beschlüsse betr. die Hallung des Mainzer Erzhischofs and seiner Suffraganbischöje in der Kirchenfrage. 10 Aus Augsburg Ordinar.-Bibl. Cod. 41 fol. 142ab cop. ch. coaena. Uherschrift Conelusio captata in concilio provinciali per dominum archiepiscopum Moguntinensem cum suis suffra- ganeis in Asschaffenburg celebrato cirea festum penthecosten anno etc. 43 ete. Druck: Braun, Nofilia 6, 193 /. nr. XIX. [IAd conventum per Romanum principem, veluti Nürmberge avisatum est, vel in ejus 15 defectum per dominum metropolitanum instituendum accedereb habebunt domini suffraganei metropolis Moguntinensis vel evidenti necessitate prepediti mittere oratores suos instructos et deliberatos cum pleno mandato. [2] item perseverabunt in suspensione animorum nec se aliquatenus declarabunt usque ad tempora premissarum convencionum inclusive. [3] item in casu diversarum deliberacionum in congregacionibus majori parti acquiescatur. [4] item 20 receptum est, ut quilibet dominorum suffraganeorum de intencione sua dominum metro- politanum super predictis et quolibet predictorum infra duos menses certum faciat. [5] item deliberabunt domini suffraganei super oblacione domini [olime] Eugenii inter cetera per oratores apostolicos hie exposita, in qua cavetur: si Almanieum placebit habere concilium, sanctitas sua parata sit mittere legatum ad tractandum de necessitatibus nacionis et ad 25 providendum super gravaminibus ejusdem etc. 1443 1R Juni 9 163 89. Kg. Friedrich an Hrg. Albrecht von Baiern desgl. an Ebf-Friedrich von Salzburg: fordert Awg. 10 zu persönlichem Erscheinen auf dem Nürnberger Tage in Begleitung vnn Gelehrten auf. 1443 August 10 Wiener Neustadt. An H2q. Albrecht vn Baiern: A ans München Geh. St.-A. K. schw. 156/1: Reichstagshand- 30 lungen de anno 1440 et 1486 fol. 34 or. ch. lit. el. Anschrift Dem hochgehornen Albrechtn phalezgraven bei Rein herezogen in Beyrn und graven zu Voburg, unserm lieben öheimen und fursten. An Ebf. Friedrich zon Sal-burg: E coll. Wien N.-B. cod. 5116 fol. 101b�102a cop. ch. An- schrift Dem erwirdigen Fridreichen erzbischofen zu Salczburg unserem fursten und lieben 85 andachtigen ; Unterfertig. fehli. nach vil têgene und samp- Fridreich usw. Hochgebornerd lieber oheim und fürste. nungen unser nacion und andern arbeiten und fleiss, die wir und unser und des reichs kur- fursten und ander ettwe lange tzeit getan haben, so ist doch zuleczt und sunderlich newlich uff dem tag zu Nuremberg diser loblicher wege, das scisma und zwitrecht in der heiligen 40 kirchen außtzureutten, furgenomen worden, nêmlich das ein gemain kûnfitig und ein unczwei- felich concilium gehalten und dornach getracht werde, und darumb das wir und die ege- a) de Cary. übergeschricben. h) sm. Vorl accede. e) ilhergeschrien. d) B Erwirdiger fürst und Ileber andichtiger. e) B tading. 1) B gehaben. 1 Richtiger superius, nämlich in der in Kodex vor- aufgehenden Rede Carvajals nr. 59 art. 7. 2 In nr. 59. * Carvajals Gegenthesen ur. 15. 4 Unsere nr. 42. 4
Strana 195
C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 88-90. 195 143 Aug. 10 nanten unser kurfursten ein solichs bey beiden" parthien zu Basel und ouch zu Florencz bisher nicht haben erlangen môgen, so haben b wir unser botschafft ytzund von newes gesandt gen Welischen lannden, gen Franckrich, gen Hispanien, gen Engelland, gen Schottland und in ander kunigreich und furstentum und nicht allein die kunig, sunder auch prelaten und 5 universitet ervordert, uns in solicher loblicher meynung zu eynem kunfitigen concilium beyzusteen, dorynn dann solich scisma môcht hingelegt und frid und gemach in der heiligen Kristenheit gemacht werden. solicher irer antwurt wir vor sandt Martins tag wartend sind und Non. H1 berait ettlich nach unserer begerung empfangen haben. und darumb das den sachen not- durfticlich nachgegangen werde, so haben wir cinen tag in unser stat Nuremberg gesetzet, 10 nêmlich“ uff sand Marteinstag nechstkunftig, den wir auchd uberall in das reich prelaten Nov. 11 fursten universiteten und andern ausgeschriben und verkundet haben. und sintdenmaln solich trefflich sach und klegliche geprechen der heiligen kirchen nit lenger zu vertziehen sind, dorumb so begern wir von deiner lieber, ermanen dich uff das hochst und bitten mit ernst und fleiss, das du got zu lobe und der heiligen kirchen zu trost dich personlich auf den ege- 15 nanten sandt Marteins tag gen Nuremberg fugest und mit dir bringests gelarter leutteh, Nov. 11 so du maist magst, damit daselbs mit der hilff gotes deiner und anderer hebhaber des frides, die dann auch dahin komen werden, ein soliche besliessung furhand genomen werde, dadurch můg gehoft werden ein kürezliche eynung in der heiligen kirchen zu entspreissen. und beweise dich darinne, das unsere achtpere Deutsche nacion bey allen Kristenluten von 20 solichem grossem fleiss můg gelobt werden. doran tut uns dein liehk ein sunder groß wolgefallen, wann wir, ob got wil, uff denselben tag auch personlich gen Nuremberg zu komen meynen und uns auch ganez dornach schicken, es were dann, das uns soliche grosse sichtig und unvermeidliche irrung und eehafte not under augen stiessen, des wir zu got nit hoffen, so wollen wir doch unsere treffliohe sendboten mit voller macht 25 uff solichen tag schicken, der heiligen kirchen sachen mit fleiss nachzugeen, als wir dann das! unsern egenanten kurfursten und fursten prelaten und andern desgleich auch geschriben haben. geben zu der Newenstatt an sandt Laurentzen tag anno domini etc. 43 unsers reichs im vierden jare. De mandato domini ] regis. 1d 43 Aug. 10 30 90. Kg. Friedrich an Ebf. Dietrich von Köln: ladet zum Nürnberger Tage ein. Nachschrijt.J 1a63 ersucht um Verstandigung und Einladung der Suffraganbischöfe und Prälaten. AuG. 10 1443 August 10 Wiener Neustadt. 55 Aus Kölr Stadi-A. Universität nr. 59 fol. 60-7a cop. ch. Uberschrift Sequitur copia regia inter- clusa, de qua supra [s. 1443 Nov. 2, nr. 97] fit mencio. Uber der Nachschrift steht Sequitur alia parva copia; unterkall derselben die Anschrift: Dem eirwerdigen Ditterichen erzbiscoien zo Coln dez heilichen Romischen richs in Ytalien erzcanceller unsern lisben nefen und kurfursten. Druck: Bianco, Die alte Unie. Köln, Teil I (1855), Anlugen S. 228 ff. nr. 55. Frederich usw. Eirwerdiger lieber neve und kurfurst. uns haben unser sentboden, die wie nest zu lichmess uf dem dage zu Nurembergen mit deiner und anderer unser kurfursten Pebr.? 40 sendboeden gehabt haben, woel erzeelt den abescheid, daruf man dan desselven mails belihen ist, als wir nit€ zwivelen, dein lieb von denselven deiner sendboeten ouch wail mach ver- nommen haben : nemlich das ein ander tag gesatzt worden an ein bequeme und gemaine stat. und daz wir ouch in der zit uns bei Kristen koningen und fursten arbeiten und müen solten, daz sei zu einkeit der heiligen kirchen und frid und gemach under dem Kristen volken zu 4s make mit uns aintreftig sein wolten; und so wir begirliche und gute antwerde der Kristen koninge und fursten vernemmen und haben wurden, das wir dan auf zimlich entliche wege zu einen gemainhem kunftigem und unzwivelichen concilium zo komen ain aintrechtige a) B den. b) om. A. c) B newlich. d) Bow. e) B teglich. D) Bandacht, add. und. g) Budd. prelaten und, h) B add deinesstiftes. i) Bgeschafft. k) Eaudacht. 1) B edd. alles. m) sm. Vorl. mit.
C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 88-90. 195 143 Aug. 10 nanten unser kurfursten ein solichs bey beiden" parthien zu Basel und ouch zu Florencz bisher nicht haben erlangen môgen, so haben b wir unser botschafft ytzund von newes gesandt gen Welischen lannden, gen Franckrich, gen Hispanien, gen Engelland, gen Schottland und in ander kunigreich und furstentum und nicht allein die kunig, sunder auch prelaten und 5 universitet ervordert, uns in solicher loblicher meynung zu eynem kunfitigen concilium beyzusteen, dorynn dann solich scisma môcht hingelegt und frid und gemach in der heiligen Kristenheit gemacht werden. solicher irer antwurt wir vor sandt Martins tag wartend sind und Non. H1 berait ettlich nach unserer begerung empfangen haben. und darumb das den sachen not- durfticlich nachgegangen werde, so haben wir cinen tag in unser stat Nuremberg gesetzet, 10 nêmlich“ uff sand Marteinstag nechstkunftig, den wir auchd uberall in das reich prelaten Nov. 11 fursten universiteten und andern ausgeschriben und verkundet haben. und sintdenmaln solich trefflich sach und klegliche geprechen der heiligen kirchen nit lenger zu vertziehen sind, dorumb so begern wir von deiner lieber, ermanen dich uff das hochst und bitten mit ernst und fleiss, das du got zu lobe und der heiligen kirchen zu trost dich personlich auf den ege- 15 nanten sandt Marteins tag gen Nuremberg fugest und mit dir bringests gelarter leutteh, Nov. 11 so du maist magst, damit daselbs mit der hilff gotes deiner und anderer hebhaber des frides, die dann auch dahin komen werden, ein soliche besliessung furhand genomen werde, dadurch můg gehoft werden ein kürezliche eynung in der heiligen kirchen zu entspreissen. und beweise dich darinne, das unsere achtpere Deutsche nacion bey allen Kristenluten von 20 solichem grossem fleiss můg gelobt werden. doran tut uns dein liehk ein sunder groß wolgefallen, wann wir, ob got wil, uff denselben tag auch personlich gen Nuremberg zu komen meynen und uns auch ganez dornach schicken, es were dann, das uns soliche grosse sichtig und unvermeidliche irrung und eehafte not under augen stiessen, des wir zu got nit hoffen, so wollen wir doch unsere treffliohe sendboten mit voller macht 25 uff solichen tag schicken, der heiligen kirchen sachen mit fleiss nachzugeen, als wir dann das! unsern egenanten kurfursten und fursten prelaten und andern desgleich auch geschriben haben. geben zu der Newenstatt an sandt Laurentzen tag anno domini etc. 43 unsers reichs im vierden jare. De mandato domini ] regis. 1d 43 Aug. 10 30 90. Kg. Friedrich an Ebf. Dietrich von Köln: ladet zum Nürnberger Tage ein. Nachschrijt.J 1a63 ersucht um Verstandigung und Einladung der Suffraganbischöfe und Prälaten. AuG. 10 1443 August 10 Wiener Neustadt. 55 Aus Kölr Stadi-A. Universität nr. 59 fol. 60-7a cop. ch. Uberschrift Sequitur copia regia inter- clusa, de qua supra [s. 1443 Nov. 2, nr. 97] fit mencio. Uber der Nachschrift steht Sequitur alia parva copia; unterkall derselben die Anschrift: Dem eirwerdigen Ditterichen erzbiscoien zo Coln dez heilichen Romischen richs in Ytalien erzcanceller unsern lisben nefen und kurfursten. Druck: Bianco, Die alte Unie. Köln, Teil I (1855), Anlugen S. 228 ff. nr. 55. Frederich usw. Eirwerdiger lieber neve und kurfurst. uns haben unser sentboden, die wie nest zu lichmess uf dem dage zu Nurembergen mit deiner und anderer unser kurfursten Pebr.? 40 sendboeden gehabt haben, woel erzeelt den abescheid, daruf man dan desselven mails belihen ist, als wir nit€ zwivelen, dein lieb von denselven deiner sendboeten ouch wail mach ver- nommen haben : nemlich das ein ander tag gesatzt worden an ein bequeme und gemaine stat. und daz wir ouch in der zit uns bei Kristen koningen und fursten arbeiten und müen solten, daz sei zu einkeit der heiligen kirchen und frid und gemach under dem Kristen volken zu 4s make mit uns aintreftig sein wolten; und so wir begirliche und gute antwerde der Kristen koninge und fursten vernemmen und haben wurden, das wir dan auf zimlich entliche wege zu einen gemainhem kunftigem und unzwivelichen concilium zo komen ain aintrechtige a) B den. b) om. A. c) B newlich. d) Bow. e) B teglich. D) Bandacht, add. und. g) Budd. prelaten und, h) B add deinesstiftes. i) Bgeschafft. k) Eaudacht. 1) B edd. alles. m) sm. Vorl. mit.
Strana 196
196 Reiehstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 Ang. 19 besliessunge genemen mochten nach solhem abschaid, der zu Nuremberge bescheen ist, haben wir eigenlich betraicht, daz die zweitrecht in der heiligen kirchen solhens langes ver- ziehens und alters wegen tegelich ie groisser und kreftiger wirdet", und das uns noitdurft dunkt, mit ganzen fliße und on lenger verzihen zu ußreutung solher zweitrecht zu gedenken, damit wir, ob es gesin mach, als wirb zu goete doin almechtigen hoffen, die heiligen kirchen bei unsern dagen in frid und gemach gesehen mugen, als uns das von Romischer koninglicher wirdikeit und als ainem vogt der heiligen kirchen wol zimlich ist. und daruf dem abscheid zu Nurembergen nach zu komen, so haben wir unser bodten und brieve geen 1 Welischen landen, geen Franckerich, gen Hispanien, geen Engelant, gen Scotlant und in andere koninkriche gesant und nit allein der koningen prelaten und fursten, sunder ouch den universiteten noitdurftich ich 10 gescrieben und si erfordert, das si in solhem lobelichem werken der ainikeit und frids "der heiligen kirchen mit uns ains sein und uns vur dem tage, den wir itzund uf sand Marteins tag nestkunftig gesatzt haben und setzen, ir meinung und antwiert tun willen, damit wir uns uf solhen tag desteer treflicher in die sach der heiligen kirchen geschicken mugen. und darumb das solhen loebelichen dingen kein hindernusse zufalle, sunder das sei deste erfolichlicher furgenommen werden, so begern wir von deiner liebe, ermaenen die uf das hoeste durch gemaines nutzes willen der ganzen Kristenheit und bieten dich mit fleiß, das du dich uf den egenanten Non. Il sand Martines dag in unser stat geen Nurembergh personlich fugest und mit dir nemest der prelaten deiner provincien und gelarte lide usw. (wie in nr. 89 Z. 16 25) mit fleise nachtzugen, 14as als wir dan alles andern unsern kurfursten prelaten und gelarten desgeleich ouch zugescrieben haben. 20 Ang. 1° geben zu der Nuwenstat an sand Laurencien tag anno ete, 43 unser richz in vierden jaire. Nachschrift] Sonderlich begeren wir von deiner liebe und ermaenen dich ftislich, das du solhe Nov. 11 unser verkundung und setzung des dags zu Nuremberg uf Martini allen bischofen deiner suffra- ganen und prelaten deiner provincien, die zu solhen sachen gehoren, furbass mit deinen breven Nor. II zu wissen tust und verkundest und in gebietest, uf denselven sant Martins dag zu Nurembergh 25 zu sein persoenlich oder, ob si eehaftiger noit halben “ verhindert wirden, durch ire volmechtig sendboeten ; wan wir uns uf dein liebe in soelhen sachen ganz verlaissen und dein prelaten nit schrieben, in sunderheit nachdem und dein liebe und ander erzbiscofe, den wir ouch schrieben, 1ast solh geistelich sachen pass uszurichten und zu verkundend wisset. so schreiben wir den welt- Aug. 10 lichen fursten und andern, die zu sulchen sachen gehoeren, nach dem besten. De mandato domini regis. Non. 11 15 30 [114s 91. Die Universität Leipzig an Hzg. [Friedrich] von Sachsen: bestätigl auj seine Anfrage von woh! neuem die Rechtmaßigkeit des Baseler Konzils, durch das P. Eugen abgesetzt und P. Felix Ende AnD.] ƒ14d3 wohl Ende August2 ]. a rechtmaßig erwählt sci. Aua Leipaig U.-B. Cod. ms. 176 fol. 224 a cop. ch. Uberschrift von anderer Hand und Tinte 35 Concilium [sicj universitatis Liptzensis datum duci Saxonie in causa ecclesie; daneben Michael Galteri ; am Rande dancben von dritter Hand 1443 in estate sub rectoratu magistri Johannis Wysen“. Druck: Codea dipl. Samniae reg. 2. Haupiteil Bd. 11 S. 47 nr. 35. so uwir furstlichen gnade ° meister Heinrich Engel — 40 Hochgeborner furste, lieber herr. hardi uwiren obirsten scriber zu uns mith einer credencien gesand hath an uns werbenden a) om.; Vorl. widet. b) folst durchstrichen uns daz. c) em.; Vorl. habben. d) em Vorl. zuvrkunden. e) in Vorl. verbassert nus gnaden. 1 Die mit nr. 39 abereinstimmenden Worie sind in ſolgt sein. Andrerseils wird das Gutachten nicht spater als August erstattet sein, da die Universität um 45 Pelil gegeben. 2 Wir haben die ziemlich welie Angabe in estate diese Zait wohl schon in die Ferien giny.Außerdem war der August in besonderem Maße „Sommer“-Monat. genauer zu bestimmen versucht. Die Anfrage des 3 Johann Wisse von Rostock, Mag. artium u. bace. Herzogs bei der Universität dürfte — wie in Köln — bst auf Grund der kgl. Einladway vom 10. Aug. er. theol., Rekfor i. J. 1443, vgl. Cod. Sax. 2, 11.
196 Reiehstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 Ang. 19 besliessunge genemen mochten nach solhem abschaid, der zu Nuremberge bescheen ist, haben wir eigenlich betraicht, daz die zweitrecht in der heiligen kirchen solhens langes ver- ziehens und alters wegen tegelich ie groisser und kreftiger wirdet", und das uns noitdurft dunkt, mit ganzen fliße und on lenger verzihen zu ußreutung solher zweitrecht zu gedenken, damit wir, ob es gesin mach, als wirb zu goete doin almechtigen hoffen, die heiligen kirchen bei unsern dagen in frid und gemach gesehen mugen, als uns das von Romischer koninglicher wirdikeit und als ainem vogt der heiligen kirchen wol zimlich ist. und daruf dem abscheid zu Nurembergen nach zu komen, so haben wir unser bodten und brieve geen 1 Welischen landen, geen Franckerich, gen Hispanien, geen Engelant, gen Scotlant und in andere koninkriche gesant und nit allein der koningen prelaten und fursten, sunder ouch den universiteten noitdurftich ich 10 gescrieben und si erfordert, das si in solhem lobelichem werken der ainikeit und frids "der heiligen kirchen mit uns ains sein und uns vur dem tage, den wir itzund uf sand Marteins tag nestkunftig gesatzt haben und setzen, ir meinung und antwiert tun willen, damit wir uns uf solhen tag desteer treflicher in die sach der heiligen kirchen geschicken mugen. und darumb das solhen loebelichen dingen kein hindernusse zufalle, sunder das sei deste erfolichlicher furgenommen werden, so begern wir von deiner liebe, ermaenen die uf das hoeste durch gemaines nutzes willen der ganzen Kristenheit und bieten dich mit fleiß, das du dich uf den egenanten Non. Il sand Martines dag in unser stat geen Nurembergh personlich fugest und mit dir nemest der prelaten deiner provincien und gelarte lide usw. (wie in nr. 89 Z. 16 25) mit fleise nachtzugen, 14as als wir dan alles andern unsern kurfursten prelaten und gelarten desgeleich ouch zugescrieben haben. 20 Ang. 1° geben zu der Nuwenstat an sand Laurencien tag anno ete, 43 unser richz in vierden jaire. Nachschrift] Sonderlich begeren wir von deiner liebe und ermaenen dich ftislich, das du solhe Nov. 11 unser verkundung und setzung des dags zu Nuremberg uf Martini allen bischofen deiner suffra- ganen und prelaten deiner provincien, die zu solhen sachen gehoren, furbass mit deinen breven Nor. II zu wissen tust und verkundest und in gebietest, uf denselven sant Martins dag zu Nurembergh 25 zu sein persoenlich oder, ob si eehaftiger noit halben “ verhindert wirden, durch ire volmechtig sendboeten ; wan wir uns uf dein liebe in soelhen sachen ganz verlaissen und dein prelaten nit schrieben, in sunderheit nachdem und dein liebe und ander erzbiscofe, den wir ouch schrieben, 1ast solh geistelich sachen pass uszurichten und zu verkundend wisset. so schreiben wir den welt- Aug. 10 lichen fursten und andern, die zu sulchen sachen gehoeren, nach dem besten. De mandato domini regis. Non. 11 15 30 [114s 91. Die Universität Leipzig an Hzg. [Friedrich] von Sachsen: bestätigl auj seine Anfrage von woh! neuem die Rechtmaßigkeit des Baseler Konzils, durch das P. Eugen abgesetzt und P. Felix Ende AnD.] ƒ14d3 wohl Ende August2 ]. a rechtmaßig erwählt sci. Aua Leipaig U.-B. Cod. ms. 176 fol. 224 a cop. ch. Uberschrift von anderer Hand und Tinte 35 Concilium [sicj universitatis Liptzensis datum duci Saxonie in causa ecclesie; daneben Michael Galteri ; am Rande dancben von dritter Hand 1443 in estate sub rectoratu magistri Johannis Wysen“. Druck: Codea dipl. Samniae reg. 2. Haupiteil Bd. 11 S. 47 nr. 35. so uwir furstlichen gnade ° meister Heinrich Engel — 40 Hochgeborner furste, lieber herr. hardi uwiren obirsten scriber zu uns mith einer credencien gesand hath an uns werbenden a) om.; Vorl. widet. b) folst durchstrichen uns daz. c) em.; Vorl. habben. d) em Vorl. zuvrkunden. e) in Vorl. verbassert nus gnaden. 1 Die mit nr. 39 abereinstimmenden Worie sind in ſolgt sein. Andrerseils wird das Gutachten nicht spater als August erstattet sein, da die Universität um 45 Pelil gegeben. 2 Wir haben die ziemlich welie Angabe in estate diese Zait wohl schon in die Ferien giny.Außerdem war der August in besonderem Maße „Sommer“-Monat. genauer zu bestimmen versucht. Die Anfrage des 3 Johann Wisse von Rostock, Mag. artium u. bace. Herzogs bei der Universität dürfte — wie in Köln — bst auf Grund der kgl. Einladway vom 10. Aug. er. theol., Rekfor i. J. 1443, vgl. Cod. Sax. 2, 11.
Strana 197
C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 90-92. 197 von sunderlicher bevelunge, daß wir alze huthin uf dissim tage uwirer gnade sagen unde uch undirrichten sulden in der sachin der heiligen kirchen, waß uwer gnaden darin zu thuen stunde unde an welche teil uwern gnade zuval thuen sulde ; her had auch geworbin, daß wir deß nicht lassen sulden durch furcht gunste gist1 ader gabe, sunder bi unser samwitzikeith di rechte warheit sagen, das uwir gnade daß moge vorantwortin vor gote unde ouch vor der werlde etc. also bitthin wir uwer furstlichen gnade demûticklichen zu wissen, daß wir vormalß2 in der vorgnantin sachin der heiligen kirchen gescriben habin unde mid mancherlei bewerunge der heiligin scrift unde noch gheistlichem rechte beslossen, unde habin gescriben unde screben 10 noch alzo unde sprechen, duß ein gemein concilium von dem pabiste bestetigit ist obir den babist unde mag einen babist umb ketzerei unde umb andir sine missetat, di do antrit di reformacien der heiligen Cristenheit, wol abesetzen noch lute eines gesetzes, daß do in deme heiligen concilio zu Costenitz ist gemachet3; dem dann ein itzlicher Cristinmensche, in welchin statin her sie, sal sein gehorsam unde undirtenig, ist danne, gnediger herr, dal concilium zu 15 Basel nicht zergangen" gewest zu der zieth, alzo Eugenius der alde babist wart abegesatzt, unde had ouch daß vorgnante concilium zu Basel den vorgnanten Eugenium entsatzt umb sine missetat, di do antrat di reformacien der heiligen Cristenheit. ist dann ouch Felix der nuwe babist von deme vorgnantin concilio rechtvertiglichen unde an argelist irwelet und zu eime babiste gekoren, so ist er ane zwivel ein rechtir babist unde em mûß gehorsam sin ein 20 itzlicher Cristinmensche von rechtis weghen. 5 I1f73 wohl Ends AUg. [1143 mohl End Aug. 92. P. Eugen IV. an seine Nuntien Johannes Carvajal und Nikolaus von Kues: ordnet sie zur Fan OR.] Nürnberger Tagung ab und gibt Anweisungen für ihr Verhalten. [1443 Oktober 1] Rom. Aus Rom Arch. Fat. Armar. 39 tom. 7a fol. 314ab cop. ch. saéc. 16 er. vel 17; Anschrijt Dilectis filiis JoRRi Carvajal et Nicolae de Cusa oratoribus et nuntiis apostolicis. literas tuas, Joannes Carvajal, scriptas Nurinberge cum introensis Eugenius etc. cedulis, item et eas, quas tu, Nicolac de Cusa, dilecto filio Francisco de Padua thesaurario nostro scripsisti exb Maguntia, accurate legimus et comunem utrique vestrum responsionem facimus ad ea, que oportet, certificamus unumquemque vestrum in primis, quod nostre intentionis est, ut uterque vestrum se reperiat in dieta Nirinbergensi ad festum sancti Mar- Noc. 11 3o tini instituta. et quoniam per literas utriusque vestrum intelligimus, vos esse disjunctos et ad diversa loca declinasse, volumus, ut per dies aliquot ante dietam in dicto loco conveniatis et justitiam nostram et sancte sedis apostolice, ut hactenus fecistis, in dicta dieta ostendatis ommi studio et diligentia. omnia vero, que a vobis gesta sunt et dum simul et separati fuistis, verum quia intelligimus diversa esse juditia eorum, qui causę nobis grata extiterunt. as et justicie nostre patrocinium ferunt, et sic diversa vobis consilia prestantur, volumus vos certificare, quod nostre intentionis est in responsione oratorumd carissimi in Christo filii Frederici electi in Romanorum regem et venerabilium fratrum et nobilium virorum dilectorum filiorum nostrorum Romani imperii electorum permanere et constanter perseverare. et quem admodum per alios vobis significavimuse, idem electus quasdam ad nos literas et venera- biles fratres nostros sancte Romane ecclesie cardinales scripsité et literarum suarum et respon- sionis nostre copiasé tam ad Alamaniam quant ad Viennam transmisimus. et quoniam nuntius, qui ad Viennam missus est, neutrum ex vobis reperit, literas et copias reportavit. commisimus 40 25 [HIJ Okt.] 45 n) em. Forl. zu gangen. b) en. Forl. ct. e) dis Forlage ist hier tnd usiterhin stark bevclukdint, die nicht mcht lesburnt Stellen zind ergdnat und in Kuraive gryeben. d) ist Randkorraltur für oratoribus. e) sm Forl. significamus. Wohl dasselbe wie gît Habgier. 2 Vgl. RTA. 16, 216 Z. 45 f. Dekret „Frequens“, vgl. S. 88 Anm. 3. 1 3 4P. Eugen traf am 29. Sept. in Rom ein. 5 Unsere nrr. 63 und 64. 4 Vgl. nr. 72.
C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 90-92. 197 von sunderlicher bevelunge, daß wir alze huthin uf dissim tage uwirer gnade sagen unde uch undirrichten sulden in der sachin der heiligen kirchen, waß uwer gnaden darin zu thuen stunde unde an welche teil uwern gnade zuval thuen sulde ; her had auch geworbin, daß wir deß nicht lassen sulden durch furcht gunste gist1 ader gabe, sunder bi unser samwitzikeith di rechte warheit sagen, das uwir gnade daß moge vorantwortin vor gote unde ouch vor der werlde etc. also bitthin wir uwer furstlichen gnade demûticklichen zu wissen, daß wir vormalß2 in der vorgnantin sachin der heiligen kirchen gescriben habin unde mid mancherlei bewerunge der heiligin scrift unde noch gheistlichem rechte beslossen, unde habin gescriben unde screben 10 noch alzo unde sprechen, duß ein gemein concilium von dem pabiste bestetigit ist obir den babist unde mag einen babist umb ketzerei unde umb andir sine missetat, di do antrit di reformacien der heiligen Cristenheit, wol abesetzen noch lute eines gesetzes, daß do in deme heiligen concilio zu Costenitz ist gemachet3; dem dann ein itzlicher Cristinmensche, in welchin statin her sie, sal sein gehorsam unde undirtenig, ist danne, gnediger herr, dal concilium zu 15 Basel nicht zergangen" gewest zu der zieth, alzo Eugenius der alde babist wart abegesatzt, unde had ouch daß vorgnante concilium zu Basel den vorgnanten Eugenium entsatzt umb sine missetat, di do antrat di reformacien der heiligen Cristenheit. ist dann ouch Felix der nuwe babist von deme vorgnantin concilio rechtvertiglichen unde an argelist irwelet und zu eime babiste gekoren, so ist er ane zwivel ein rechtir babist unde em mûß gehorsam sin ein 20 itzlicher Cristinmensche von rechtis weghen. 5 I1f73 wohl Ends AUg. [1143 mohl End Aug. 92. P. Eugen IV. an seine Nuntien Johannes Carvajal und Nikolaus von Kues: ordnet sie zur Fan OR.] Nürnberger Tagung ab und gibt Anweisungen für ihr Verhalten. [1443 Oktober 1] Rom. Aus Rom Arch. Fat. Armar. 39 tom. 7a fol. 314ab cop. ch. saéc. 16 er. vel 17; Anschrijt Dilectis filiis JoRRi Carvajal et Nicolae de Cusa oratoribus et nuntiis apostolicis. literas tuas, Joannes Carvajal, scriptas Nurinberge cum introensis Eugenius etc. cedulis, item et eas, quas tu, Nicolac de Cusa, dilecto filio Francisco de Padua thesaurario nostro scripsisti exb Maguntia, accurate legimus et comunem utrique vestrum responsionem facimus ad ea, que oportet, certificamus unumquemque vestrum in primis, quod nostre intentionis est, ut uterque vestrum se reperiat in dieta Nirinbergensi ad festum sancti Mar- Noc. 11 3o tini instituta. et quoniam per literas utriusque vestrum intelligimus, vos esse disjunctos et ad diversa loca declinasse, volumus, ut per dies aliquot ante dietam in dicto loco conveniatis et justitiam nostram et sancte sedis apostolice, ut hactenus fecistis, in dicta dieta ostendatis ommi studio et diligentia. omnia vero, que a vobis gesta sunt et dum simul et separati fuistis, verum quia intelligimus diversa esse juditia eorum, qui causę nobis grata extiterunt. as et justicie nostre patrocinium ferunt, et sic diversa vobis consilia prestantur, volumus vos certificare, quod nostre intentionis est in responsione oratorumd carissimi in Christo filii Frederici electi in Romanorum regem et venerabilium fratrum et nobilium virorum dilectorum filiorum nostrorum Romani imperii electorum permanere et constanter perseverare. et quem admodum per alios vobis significavimuse, idem electus quasdam ad nos literas et venera- biles fratres nostros sancte Romane ecclesie cardinales scripsité et literarum suarum et respon- sionis nostre copiasé tam ad Alamaniam quant ad Viennam transmisimus. et quoniam nuntius, qui ad Viennam missus est, neutrum ex vobis reperit, literas et copias reportavit. commisimus 40 25 [HIJ Okt.] 45 n) em. Forl. zu gangen. b) en. Forl. ct. e) dis Forlage ist hier tnd usiterhin stark bevclukdint, die nicht mcht lesburnt Stellen zind ergdnat und in Kuraive gryeben. d) ist Randkorraltur für oratoribus. e) sm Forl. significamus. Wohl dasselbe wie gît Habgier. 2 Vgl. RTA. 16, 216 Z. 45 f. Dekret „Frequens“, vgl. S. 88 Anm. 3. 1 3 4P. Eugen traf am 29. Sept. in Rom ein. 5 Unsere nrr. 63 und 64. 4 Vgl. nr. 72.
Strana 198
198 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. H43 autem iterum per diversos nuntios remittendasa. ex quibus clare intelligetis, quam sit con- stans et firma nostra voluntas et similiter dictorum fratrum nostrorum, ea prosequi, que in dicta prima responsione inserta sunt. itaque non opus est alias oblationes facere nec alium tractatum inire, quam tibi, Joannes Carvajal, in discessu tuo ah Florentia commissum fuerit. vestrum ergo officium erit, ipsius electi serenitatem et electores prefatos et principes Ala-5 manię, qui in dieta fuerint", ad depositionem inprimis neutralitatis primum exhortari rationi- bus efficacibus, que pro vestra prudentia vobis non deerunt. deinde ut se piis votis et desideriis nostris et prefatorum fratrum nostrorum pro pace unione et reformatione ecclesie, pro imperii qualitate, pro eorum debito atque salute fidelium, pro incremento fidei, pro infidelium depres- sione conformare velint. invenietis etenim nos paratissimos ad omnia, que dei honorem et 10 eorum consolationem et bonum statum concernunt, si vero impiis consiliis paucorum hereti- corum, qui Basileae remanserunt, acquiescere volent, non modo hec sancta opera, que pre- diximus, perturbabunt, sed eorum culpa orienturd et in ecclesia et in imperio scandala gra- viora. alia, que in literis vestris continentur, diligenter ponderavimus et eorum, qui in hac temporum malignitate favent justitie nostre et apostolice sedis, nusquam immemores 15 erimus. hortemini eos ad perseverantiam e et defensionem veritatis et justitie nostre. re- liquum est, dilecti filii, ut in his dubiis vos ipsos studio et diligentia superare conemini et inter t1dis cetera omnia, que cognitione digna fore putaveritis, confestim nobis significare curetis. Ol.] datum Rome anno. Okt.I lds OH. 13 93. Anweisungen für den Deutschordensgesandten [Andreas Rupertiƒ zum Nürnberger Tage. 20 1443 Oktober 10 ſMartenburg]. Aus Königeberg St.-A. Folianten u. Quartanten I (Briefe u. Handlungen) nr. 15 pag. 241-244 cop, ch. Uberschrift Diß seint die bevele macht gewerbe und briefe dem pfarrer zu Danczk am donnerstage nach Dionisii im 43ten jare [Okt 10] metegegeben zu dem tage, den der herre Romische konig mit den kurfursten etc. zu Nurenberg uf Martini [Nov. II] im 25 selben jare vorramet hat zu halden; sie steht mit Verweisung unten auf pag. 238. [I Zum irsten hat der egenante herre pfarrer macht, sich mit dem herren Romischen konig, kurfursten ete. zu voreinen umbe ein gemein concilium zu vorsamelen. [2] Item sall her sich in keinerlei kriege pflicht gelobde adir bunde geben, wen alleine was gescheen wirt von dem reiche in der einigunge der babiste. [3] Item was der herre Romische konig mit eintrechtigem rate und willen der kurfursten darinne tun wirt, dem gehe man ouch alzo nach und anders nicht; sunder wert dorinne irkeinerlei infall zweitracht adir schelunge entsteen mit namen zwischen dem herren Romischen konig an eime und den herren kurfursten am andern teile, so zieh man sich weder zurucke, is were denne das meher teil der kurfursten bei den konig fielen, bei dem selben sal her bleiben. Item Hannis Davids sachel. (Es folgt eine Reihe van Anordnungen betr. diese und andere Ordensangelegenheiten, u. a. 2u Verhandlungen wegen der Zölle mit den herren bei dem Reyn gesessen und wenn nötig mit dem König, sodann ein Verzeichnis der mitgegebenen briefe und schrifte, darunter Briefe an Kaspar Schlick, Konrad Freyberger und eine Abschrift von der Ladung2 des Hochmeisters zum Martini- 40 tage nach Nürnberg durch den Röm. König). 30 35 1445 ÓR. 10 n) das Wort ixt in der Vorlage undeutiicn, vielleicht remittantur; doch wird unsere Letart zutreffen. B)em.; Vorl. ad. c) sm.; Vorl. fuerunt. d)em.; Vorl. orientum. e) ader Petri reverenciam? 1 Weitere Instruktionen in der gleichen Angelegen- heit für Barth. Liebenwald an den Komtur zu Koblenz vom 25. April 1444 in Königsberg a. a. O. pag. 239-141. 2 Sie scheint nicht mehy erhadten. 45
198 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. H43 autem iterum per diversos nuntios remittendasa. ex quibus clare intelligetis, quam sit con- stans et firma nostra voluntas et similiter dictorum fratrum nostrorum, ea prosequi, que in dicta prima responsione inserta sunt. itaque non opus est alias oblationes facere nec alium tractatum inire, quam tibi, Joannes Carvajal, in discessu tuo ah Florentia commissum fuerit. vestrum ergo officium erit, ipsius electi serenitatem et electores prefatos et principes Ala-5 manię, qui in dieta fuerint", ad depositionem inprimis neutralitatis primum exhortari rationi- bus efficacibus, que pro vestra prudentia vobis non deerunt. deinde ut se piis votis et desideriis nostris et prefatorum fratrum nostrorum pro pace unione et reformatione ecclesie, pro imperii qualitate, pro eorum debito atque salute fidelium, pro incremento fidei, pro infidelium depres- sione conformare velint. invenietis etenim nos paratissimos ad omnia, que dei honorem et 10 eorum consolationem et bonum statum concernunt, si vero impiis consiliis paucorum hereti- corum, qui Basileae remanserunt, acquiescere volent, non modo hec sancta opera, que pre- diximus, perturbabunt, sed eorum culpa orienturd et in ecclesia et in imperio scandala gra- viora. alia, que in literis vestris continentur, diligenter ponderavimus et eorum, qui in hac temporum malignitate favent justitie nostre et apostolice sedis, nusquam immemores 15 erimus. hortemini eos ad perseverantiam e et defensionem veritatis et justitie nostre. re- liquum est, dilecti filii, ut in his dubiis vos ipsos studio et diligentia superare conemini et inter t1dis cetera omnia, que cognitione digna fore putaveritis, confestim nobis significare curetis. Ol.] datum Rome anno. Okt.I lds OH. 13 93. Anweisungen für den Deutschordensgesandten [Andreas Rupertiƒ zum Nürnberger Tage. 20 1443 Oktober 10 ſMartenburg]. Aus Königeberg St.-A. Folianten u. Quartanten I (Briefe u. Handlungen) nr. 15 pag. 241-244 cop, ch. Uberschrift Diß seint die bevele macht gewerbe und briefe dem pfarrer zu Danczk am donnerstage nach Dionisii im 43ten jare [Okt 10] metegegeben zu dem tage, den der herre Romische konig mit den kurfursten etc. zu Nurenberg uf Martini [Nov. II] im 25 selben jare vorramet hat zu halden; sie steht mit Verweisung unten auf pag. 238. [I Zum irsten hat der egenante herre pfarrer macht, sich mit dem herren Romischen konig, kurfursten ete. zu voreinen umbe ein gemein concilium zu vorsamelen. [2] Item sall her sich in keinerlei kriege pflicht gelobde adir bunde geben, wen alleine was gescheen wirt von dem reiche in der einigunge der babiste. [3] Item was der herre Romische konig mit eintrechtigem rate und willen der kurfursten darinne tun wirt, dem gehe man ouch alzo nach und anders nicht; sunder wert dorinne irkeinerlei infall zweitracht adir schelunge entsteen mit namen zwischen dem herren Romischen konig an eime und den herren kurfursten am andern teile, so zieh man sich weder zurucke, is were denne das meher teil der kurfursten bei den konig fielen, bei dem selben sal her bleiben. Item Hannis Davids sachel. (Es folgt eine Reihe van Anordnungen betr. diese und andere Ordensangelegenheiten, u. a. 2u Verhandlungen wegen der Zölle mit den herren bei dem Reyn gesessen und wenn nötig mit dem König, sodann ein Verzeichnis der mitgegebenen briefe und schrifte, darunter Briefe an Kaspar Schlick, Konrad Freyberger und eine Abschrift von der Ladung2 des Hochmeisters zum Martini- 40 tage nach Nürnberg durch den Röm. König). 30 35 1445 ÓR. 10 n) das Wort ixt in der Vorlage undeutiicn, vielleicht remittantur; doch wird unsere Letart zutreffen. B)em.; Vorl. ad. c) sm.; Vorl. fuerunt. d)em.; Vorl. orientum. e) ader Petri reverenciam? 1 Weitere Instruktionen in der gleichen Angelegen- heit für Barth. Liebenwald an den Komtur zu Koblenz vom 25. April 1444 in Königsberg a. a. O. pag. 239-141. 2 Sie scheint nicht mehy erhadten. 45
Strana 199
C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 92-04, 199 9. Vorbereitungen Kf. Friedrichs von Sachsen: jíir den Besuch der Niirnberger Tagung [1443 vor Oktober 24 bis November 12. Alteubury]. He Aus Dresden H. St.-A. Copiale 1 nol. ei cogp, und zwar a) fol 2494b mit der Uberschrift Noy. 12] Verzeichnunge der prelaten uf den tag gein Nurembery, b) fol. 250ab gefmiteżer Hand- e zettel und c) fol. 25310-2520 if der Uberschrift Notula responsalis scripta abbatibus sancti Petri Erftuvdensis et in Porta. auf der snnet leeren. Rückseite, fol, 252b, steki von der Hand, die die Überschrift geschrieben hat. ( 2): Notale scripte prelatis super dieta Nurembergensi super Martini 1443 et response aliguorum. Daneben von mwlero Hand der Kanzleiver- merk: Presentatum Aldemburg feria tercia post Martini [Nov. 12] per dominum Hein- 1 rictan Engelhard. a) Verzeichnis der sichsischen Préitater und Gesandten, die auf. Anordaung K]. Friedrichs zwn N ürnberger RT. zu laden sind. 1443 var Okt. 24! Allenburg,] Als hirnach folget, sal geordent? werden eine botschaft gein Nuremberg in der kirchen sachen zu schicken uf Martini anno domini etc. 43. 15 [7] Der bischof von Missen sal schicken meister Johannex Swaffheim sinen official doc- torem decretorum, ab er personlich libesbrechen halben verhindert sy. {1a} Das capittel zu Missen einen prelaten und einen doctorem. [2] Der bisehof von Merseburg sal personliehin zihen. [22] Das capittel daselbst sal im zuschieken zwene. nemlichen einen prelaten und einen 20 doctorem ader sust einen pelerten. [3] Min herre von Numburg sal auch personlich zihen. [81] Das capittel doselbst sal im zuschicken zwene, nemlichen einen prelaten und einen doctorem, oder sust einen gelerten man. [4] Der abt zu Kempnicz sal personlich zihen. 25 [5] Universitas zu Lipczk sal schiekeu zwene doctores, cinen in der heiligen schrift und den andern im geistlichen rechten, nemlich doctore» Buxdorft. 1 Das Datum ergibt sich aus der Erwägung, daß die in Anm. 2 genannten Formulare diese Datie- rung aufweisen. . 30 * Von den sämtlichen Formularen für die Ladung; die an die verachiedentrtigen Empfänger sicherlich ganz verschieden gelautet haft, sind uns nur zwes im Wortlaut überliefert, beide aus Aldemburg am darnstage nach Severi [24. Oktober] datiert. Das 35 eine dal die Bitte Hzg. Frivdrichs an einen mst erwirdiger in got besunder lieber herre frund und gevatter angeredetea, alao wohl aw. den. Biaohof von Merseburg oder Naunburg: der Einladung des Könige an den Herzog zum Nürnberger Martinilag person- 40 lich mitsampt unsern herren prelaten und ‘gelarten, alsyil wir der gehàben mügen, entsprechend, wm da- selbst mit der hulfe gots eim endliche beslisainge friede und einüuy in der heiligen kirchen vorhende zu nehmen, wolle der Empfänger sich mit allen 45 sachen darnaeh ordmea und in geroitachaft sślzen, twm, nach weiterer Benuchrichiigung durch den Herzog über zit und stat, mit skm persönlich, mit zeräng und allir notdorft von ucb gefertigt, dew. gen. Taj zu besuchen und ihm dort behüflich zu sein, wie wir 50 uns mit uch anderen unserh herren friindon pre- laten und geistlikeit landen und lutei in solichin sachen allirgotlichst und beatentlichat halden sollen wnd mügen (a. 7, Q, fol. 3514 cop. ch. comern). — Das zweile Schreiben tsi gr esnen ait wirdiger liebec andeohtiger angesprochenen Benedżkiynerabi (wie man aus dem Schreiben «wf S. 200 f. Aum. 3 schließen móchte, den Abt von Saaifeld oder Reinhardebrunn) perichtet, der vos Herzog verständigt wird, daß er auf die königliche Binladung hin dem wirdigen unserm besundern lieben andechtigen ern Hartüngen abte Uf senct Petersberge 2G Erffurt geschriben und be- folen hade, uch und alle andern epte senct Benedicta ordens in unsern herscheften gesessen von unserent wegen zů stund bie sich zn vorboten und mitsampt uch allen zwene epte und zwene doctores adir, ab ic der doctores nicht hettent, sunst zwene gelerten des gnanten ordens mit zerung und sunst allir notdorft von ueh allen naeh anal gefertigt zu orden, mit uns den gemeltem [so] tag zu besuchen; Emp- Jänger wird deshalb ersucht, wann ika der gen. Abt Harlüng darum erinnrten wände, sich z& stand uch z& sollichir ordenüng pvevnlich zw figen, gotruwe- lichin zu bestellüng derselbten zu raten und zu heljen und uwer aazal unverzoglich darzu zu reichen f«. a. O. fol. 2515 cop. ch. coueva). — Die übrigen Formulare weiterhin vufzuheben, erübrigte sich für Gie Kanzlei, da cie durch die Vorlagen für Schreiben, die’ im Juni und Juli 1424 in gleicher Angelegenheit ergangen. "sind, überholt waren. 11448 or Okt. 24 1443 Noo. 11
C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 92-04, 199 9. Vorbereitungen Kf. Friedrichs von Sachsen: jíir den Besuch der Niirnberger Tagung [1443 vor Oktober 24 bis November 12. Alteubury]. He Aus Dresden H. St.-A. Copiale 1 nol. ei cogp, und zwar a) fol 2494b mit der Uberschrift Noy. 12] Verzeichnunge der prelaten uf den tag gein Nurembery, b) fol. 250ab gefmiteżer Hand- e zettel und c) fol. 25310-2520 if der Uberschrift Notula responsalis scripta abbatibus sancti Petri Erftuvdensis et in Porta. auf der snnet leeren. Rückseite, fol, 252b, steki von der Hand, die die Überschrift geschrieben hat. ( 2): Notale scripte prelatis super dieta Nurembergensi super Martini 1443 et response aliguorum. Daneben von mwlero Hand der Kanzleiver- merk: Presentatum Aldemburg feria tercia post Martini [Nov. 12] per dominum Hein- 1 rictan Engelhard. a) Verzeichnis der sichsischen Préitater und Gesandten, die auf. Anordaung K]. Friedrichs zwn N ürnberger RT. zu laden sind. 1443 var Okt. 24! Allenburg,] Als hirnach folget, sal geordent? werden eine botschaft gein Nuremberg in der kirchen sachen zu schicken uf Martini anno domini etc. 43. 15 [7] Der bischof von Missen sal schicken meister Johannex Swaffheim sinen official doc- torem decretorum, ab er personlich libesbrechen halben verhindert sy. {1a} Das capittel zu Missen einen prelaten und einen doctorem. [2] Der bisehof von Merseburg sal personliehin zihen. [22] Das capittel daselbst sal im zuschieken zwene. nemlichen einen prelaten und einen 20 doctorem ader sust einen pelerten. [3] Min herre von Numburg sal auch personlich zihen. [81] Das capittel doselbst sal im zuschicken zwene, nemlichen einen prelaten und einen doctorem, oder sust einen gelerten man. [4] Der abt zu Kempnicz sal personlich zihen. 25 [5] Universitas zu Lipczk sal schiekeu zwene doctores, cinen in der heiligen schrift und den andern im geistlichen rechten, nemlich doctore» Buxdorft. 1 Das Datum ergibt sich aus der Erwägung, daß die in Anm. 2 genannten Formulare diese Datie- rung aufweisen. . 30 * Von den sämtlichen Formularen für die Ladung; die an die verachiedentrtigen Empfänger sicherlich ganz verschieden gelautet haft, sind uns nur zwes im Wortlaut überliefert, beide aus Aldemburg am darnstage nach Severi [24. Oktober] datiert. Das 35 eine dal die Bitte Hzg. Frivdrichs an einen mst erwirdiger in got besunder lieber herre frund und gevatter angeredetea, alao wohl aw. den. Biaohof von Merseburg oder Naunburg: der Einladung des Könige an den Herzog zum Nürnberger Martinilag person- 40 lich mitsampt unsern herren prelaten und ‘gelarten, alsyil wir der gehàben mügen, entsprechend, wm da- selbst mit der hulfe gots eim endliche beslisainge friede und einüuy in der heiligen kirchen vorhende zu nehmen, wolle der Empfänger sich mit allen 45 sachen darnaeh ordmea und in geroitachaft sślzen, twm, nach weiterer Benuchrichiigung durch den Herzog über zit und stat, mit skm persönlich, mit zeräng und allir notdorft von ucb gefertigt, dew. gen. Taj zu besuchen und ihm dort behüflich zu sein, wie wir 50 uns mit uch anderen unserh herren friindon pre- laten und geistlikeit landen und lutei in solichin sachen allirgotlichst und beatentlichat halden sollen wnd mügen (a. 7, Q, fol. 3514 cop. ch. comern). — Das zweile Schreiben tsi gr esnen ait wirdiger liebec andeohtiger angesprochenen Benedżkiynerabi (wie man aus dem Schreiben «wf S. 200 f. Aum. 3 schließen móchte, den Abt von Saaifeld oder Reinhardebrunn) perichtet, der vos Herzog verständigt wird, daß er auf die königliche Binladung hin dem wirdigen unserm besundern lieben andechtigen ern Hartüngen abte Uf senct Petersberge 2G Erffurt geschriben und be- folen hade, uch und alle andern epte senct Benedicta ordens in unsern herscheften gesessen von unserent wegen zů stund bie sich zn vorboten und mitsampt uch allen zwene epte und zwene doctores adir, ab ic der doctores nicht hettent, sunst zwene gelerten des gnanten ordens mit zerung und sunst allir notdorft von ueh allen naeh anal gefertigt zu orden, mit uns den gemeltem [so] tag zu besuchen; Emp- Jänger wird deshalb ersucht, wann ika der gen. Abt Harlüng darum erinnrten wände, sich z& stand uch z& sollichir ordenüng pvevnlich zw figen, gotruwe- lichin zu bestellüng derselbten zu raten und zu heljen und uwer aazal unverzoglich darzu zu reichen f«. a. O. fol. 2515 cop. ch. coueva). — Die übrigen Formulare weiterhin vufzuheben, erübrigte sich für Gie Kanzlei, da cie durch die Vorlagen für Schreiben, die’ im Juni und Juli 1424 in gleicher Angelegenheit ergangen. "sind, überholt waren. 11448 or Okt. 24 1443 Noo. 11
Strana 200
200 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [I4-3 DOr Okl. 2d 5is Nor. 12] [5a] Desglichen sal die universitas zu Erffurd auch thûn. [6] Die ebte und clostere sanct Benedicti orden sollen schicken zwene ebte und zwene doctores, ader sust zwene gelarte, ab sie der doctores under in nicht enhettenl. [7] Die ebte und clostere grauwes ordens sollen auch also schicken. [8] Regulares canonici zu sante Thomaße zu Lipczk, uf dem Petersberge etc. sollen 5 schicken einen probist und einen doctorem, oder sust einen gelerten man. [9] Die karthuser sollen schicken einen doctorem, und dorzu einen gelarten ires ordens. [I6] Die capittel zû unser liben frauwen und zû sant Severi zu Erffurd sollen schicken einen prelaten und zwene doctores. [II] Die Dutzschen herren sollen schicken einen kompthuren und einen doctorem oder 10 einen gelerten man ires ordens. [I2] Die barfussen sollen von iren clostern schicken einen doctorem und dorzu einen ge- larten ires ordens. [I3] Dic predicatores auch also. [14] Sante Augustini ordens desglichen. [15] Das capittel zu Wittemberg2, probiste zu Kemerick und zu Sliwen und Cloden uli iren stulen in dem herzogthumb zu Sachssen einen prelaten€, doctorem ader sust einen ge- lerten zu schicken. [I6] Meister zu Lichtemberg und kompthur zu Domacz ir einer selbst ader sust einen gelerten zu schicken. [17] Epte zum Dobrelug und Nuwenzeelle ir einer personlich ader sust einen gelerten ires ordens zů schicken. Die obgeschriben alle sollen uf ir eigen gelt zihen und zeren. [18] Dorzu sollen mine herren schicken ein graven ein ritter ein gelarten uß siner canzlie und ein gebarn sins rats, ab er selbs nicht zihen wurde. 15 20 25 b) Aufzeichnung ƒder sächeischen Kanzlei" äher die an gen. Orden ergangenen Ladungen szum Nürn- berger RF.J mit den Namen der Ordenshäuser, die dazu vom Empfänger noch zu verständigen sind. [1443 zu Okl. 24 Altenburg.] Erffurd dem generali ader in sime abwesen sinem stathelder daselbst [I] Minores. die gardian in unser herren herscheften zu vorboten, und mit in einen doctorem und sust 3c einen gelerten ires ordens zu fertigen. Lipczk dem custodi ader sinem stathelder glicherwiß ist geschriben, [2] Predicatores. die priores zu vorboten etc. Erffurd dem provincial oder sinem stathelder auch in solicher [3 Augustinenses. wiße die priores zu vorboten etc. [4] Sanct Petersberg Erffurds, die hernachgeschriben zu verboten: 35 a) folgt durchstrichon einen. 1 Vgl. S. 199 Z. 39b /. z Nach einem undatierten Konzept (a. a. O. fol. 254s) antwortete Hzg. Friedrich auf eine schriftliche entschuldung nicht gen.Empfängers, dem Inhalt nach dea Wittenherger Kapitels, daß er diese von ihnen nicht gerne gehört hätte : und wanne ie der stift zu Wittemberg die hoeste kirchen in unserm herzog. tům zu Sachssen ist, der ere wir vor andern kirchen gerne sehen, davon begern wir nochmals als vor mit ganzem ernst, ir wollet nach inhald unser vorder schrift sollich prelaten und personn etc., droht ihnen, er werde sie bei Nichtbefolgung vor ander unser pfaffheit als ungehorsame vermerken und des swer- lich vergessen wurden. — Dies Schreiben ist dem- nach noch vor dem 12. Nov. hinansgegangen. 2 Abt Hartung von St. Peter in Ersurt antworlet 40 dem Herzog am 6. Nov.: Auf des Herzoge Schreiben, etliche Pralaten ihres Benediktinerordens nach us- wisunge einer ingeleiten zedelen in uwern ver- segelten briffen beslossin zu sich zu heischene, tue er ihm zu wissen, das von den gen. Prälaten etliche 45 in seinem (des Abtes) gehorsame seien, andere nicht; er habe sie aber alle zu sich geheischit und auch andere mehr in uwern forstlichin herscheften unsers ordens; sie seien miteinander auj zwet Pralaten Eber- eingekommen, ndmlich den Herrn von Salvelt und 50
200 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. [I4-3 DOr Okl. 2d 5is Nor. 12] [5a] Desglichen sal die universitas zu Erffurd auch thûn. [6] Die ebte und clostere sanct Benedicti orden sollen schicken zwene ebte und zwene doctores, ader sust zwene gelarte, ab sie der doctores under in nicht enhettenl. [7] Die ebte und clostere grauwes ordens sollen auch also schicken. [8] Regulares canonici zu sante Thomaße zu Lipczk, uf dem Petersberge etc. sollen 5 schicken einen probist und einen doctorem, oder sust einen gelerten man. [9] Die karthuser sollen schicken einen doctorem, und dorzu einen gelarten ires ordens. [I6] Die capittel zû unser liben frauwen und zû sant Severi zu Erffurd sollen schicken einen prelaten und zwene doctores. [II] Die Dutzschen herren sollen schicken einen kompthuren und einen doctorem oder 10 einen gelerten man ires ordens. [I2] Die barfussen sollen von iren clostern schicken einen doctorem und dorzu einen ge- larten ires ordens. [I3] Dic predicatores auch also. [14] Sante Augustini ordens desglichen. [15] Das capittel zu Wittemberg2, probiste zu Kemerick und zu Sliwen und Cloden uli iren stulen in dem herzogthumb zu Sachssen einen prelaten€, doctorem ader sust einen ge- lerten zu schicken. [I6] Meister zu Lichtemberg und kompthur zu Domacz ir einer selbst ader sust einen gelerten zu schicken. [17] Epte zum Dobrelug und Nuwenzeelle ir einer personlich ader sust einen gelerten ires ordens zů schicken. Die obgeschriben alle sollen uf ir eigen gelt zihen und zeren. [18] Dorzu sollen mine herren schicken ein graven ein ritter ein gelarten uß siner canzlie und ein gebarn sins rats, ab er selbs nicht zihen wurde. 15 20 25 b) Aufzeichnung ƒder sächeischen Kanzlei" äher die an gen. Orden ergangenen Ladungen szum Nürn- berger RF.J mit den Namen der Ordenshäuser, die dazu vom Empfänger noch zu verständigen sind. [1443 zu Okl. 24 Altenburg.] Erffurd dem generali ader in sime abwesen sinem stathelder daselbst [I] Minores. die gardian in unser herren herscheften zu vorboten, und mit in einen doctorem und sust 3c einen gelerten ires ordens zu fertigen. Lipczk dem custodi ader sinem stathelder glicherwiß ist geschriben, [2] Predicatores. die priores zu vorboten etc. Erffurd dem provincial oder sinem stathelder auch in solicher [3 Augustinenses. wiße die priores zu vorboten etc. [4] Sanct Petersberg Erffurds, die hernachgeschriben zu verboten: 35 a) folgt durchstrichon einen. 1 Vgl. S. 199 Z. 39b /. z Nach einem undatierten Konzept (a. a. O. fol. 254s) antwortete Hzg. Friedrich auf eine schriftliche entschuldung nicht gen.Empfängers, dem Inhalt nach dea Wittenherger Kapitels, daß er diese von ihnen nicht gerne gehört hätte : und wanne ie der stift zu Wittemberg die hoeste kirchen in unserm herzog. tům zu Sachssen ist, der ere wir vor andern kirchen gerne sehen, davon begern wir nochmals als vor mit ganzem ernst, ir wollet nach inhald unser vorder schrift sollich prelaten und personn etc., droht ihnen, er werde sie bei Nichtbefolgung vor ander unser pfaffheit als ungehorsame vermerken und des swer- lich vergessen wurden. — Dies Schreiben ist dem- nach noch vor dem 12. Nov. hinansgegangen. 2 Abt Hartung von St. Peter in Ersurt antworlet 40 dem Herzog am 6. Nov.: Auf des Herzoge Schreiben, etliche Pralaten ihres Benediktinerordens nach us- wisunge einer ingeleiten zedelen in uwern ver- segelten briffen beslossin zu sich zu heischene, tue er ihm zu wissen, das von den gen. Prälaten etliche 45 in seinem (des Abtes) gehorsame seien, andere nicht; er habe sie aber alle zu sich geheischit und auch andere mehr in uwern forstlichin herscheften unsers ordens; sie seien miteinander auj zwet Pralaten Eber- eingekommen, ndmlich den Herrn von Salvelt und 50
Strana 201
C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 94. 201 5 Salvelta, Numburg sent Jurgen, Goisk, Oldisleuben, Homburg, Reinhardsbrunn, Pegaw (143 var = ordinis sancti Benedicti epte. Okt. 24 bis Nov. 12/ [5] Pfortel, die andern zu vorboten: Jurgental, Pavelzcelle, Volkolderode, Walkenride, Czelle, Buch, Grunhain = Cister- ciensis ordinis epte. [6] Senthe Thomas Lipczk, die andern zu verboten: Petersbergk bij Halle, Affre Missen, Aldemburg uf dem Berge, Numburg senthe Mauricij = regularis canonici prepositi. 10 [7] Stathelderb Czweczen, die andern zu verboten: Libestete, Griffstete, Aldemburg, Zeillen, Neilstete, Molhusen, pfarrer uf der alden und nuwen stat = Dutzsche hußeren kompthure. c) [Kf. Friedrich] von Sachaen an die Abte fHartungl von Erfurt und [Jakobf von Pforla: teilt mit, daß er zufolge Nichterscheinens des Röm. Königs selbst nur einige Rate zum Tage nach Nürnberg schicken werde; will jür den künftigen Tag noch Zeit und Stadt angeben. 1443 Nor. 12 Attenburg. Schreibt : nachdem und als ir uf unsere begirliche ermanung in der heiligen kirchin sache 15 von wegen besuchung des tags uf Martini nehstvergangen gein Nurenberg berampt die ---epte Nor. 11 uwers ordens uch verzeichent 2 gesandt in unsern furstenthumen gesessen vertagt und mit- sampt im etliche undir uch uns izt schriftlich benumpt zu sulichem tage geardent habt, haben wir dangnemiglichin verstanden: uch wißen laßende wir durch --- botschaft -- eigent- 20 lich berichtet sint, daß -- der Romische konig durch mergliche anligende sache des heiligen Romischen richs verhindert, den gemelten tag nicht personlich, sundern durch -- den bischof zu Kymissche und hern Caspar herren zur Nuwenkirchen canzler etc. keins anders zu ver- handeln, danne alleine sulchen tag furder zu erstrecken, werde ersuchin lassen; davon uns nicht noid dunket, denselbten tag alzo treflichen wir angeslagen hatten, sundern durch etliche 25 unser rete vermeinen zu besenden; von uch mit flißse bittende begern, ir wollet mit den- selhten uwers ordens geordenten eigentlich bestalt verlassen, wann wir sie hirnochmols uf sulchen erstreckten zukunftigen tag nach inhalt unseren furdern schriften verinnern, zit und stadte benennen werden, wie wir nehstmals vermeldet haben, sich bi uns zu fugen und denselbten tag mitsampt uns zu besuchin -- geben zu Aldemburg am dinstage nach Martini 30 anno etc. 43. 1443 Non. 12 al dis sinzelnon Nametl sind in der Vorlupe hier und in don folgenden Arlikein unteretkalder geahrichani; rechle daneben steht, durch Verbindungestricke zusanmengefaßt die Angabe tiber den betr. Orden; wir haben diese verhindendon Klammern oben durch = 2ui Aurdruck rebrucht (Z. 2, 4, s u 115. b) ist am Rande (mit an- derer Tinte?) door greetat. c) folgt durchatricken stund. 85 den von Reinhardisborn, di danne darzu geschicket sin met andern hern, di si mit sich habe sollen unde brengen werden zu dem Tage gen Nürnberg, wann der Herzog [siel dazu bescheiden werde, un ihm (Herzog) und dem heiligen Cristengloubin beraten 40 zu sine helfen zu bedenken allee [Vorl. alle], des der hl. kerchin Cristliches glouben noid si, nach irme vermogen; wollen ihm und dem christlichen Glauben auch ferner gerne behilflick sein (a. a. O. fol. 259ab or. ch. lit. cl. Datum Mi. in die s. Leon- 45 hardi 43; ein als fol. 260ah beiliegender ockmaler Zettel gehort nicht zu diesem Brief)- Abt Jacobus zur Pfortin erwiderte an II. Now. an die Ladung ; er habe auf des Herzoge Schreiben, das zwene der veter thres Ordens mit dem Herzoge zum künstigenTage zu Nornberk un Martin [Nov. 1I] Izieken sollen], die herrn unde veter von Volkolderode, Gorgintal, von der Zeell und von Buch bei sich ge- habt; sie seien ubereingekommen, daß der Abt von Volkolderode, der Abt von der Zeelle und mit ihnen der Prior zuin Buch und unse prior in der Pfortin mit dem Herzoge des benantin tagis ußharrin sôllin: er bilte, da der Abt von Volkolderode was sache vor- handin had zu volbrengin, um Nachricht, wann sich die gen. Vater beim Herzog einfinden sollen; binnen H4 Tagen könnis nämlich der Abt von Volkolderode seine Sache vollenden (a. a. O. fol. 257ab or. ch. lit. cl.; Datum Martini anno 40 tereio). 2 Nr. 94b artt. 4 und 5.
C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 94. 201 5 Salvelta, Numburg sent Jurgen, Goisk, Oldisleuben, Homburg, Reinhardsbrunn, Pegaw (143 var = ordinis sancti Benedicti epte. Okt. 24 bis Nov. 12/ [5] Pfortel, die andern zu vorboten: Jurgental, Pavelzcelle, Volkolderode, Walkenride, Czelle, Buch, Grunhain = Cister- ciensis ordinis epte. [6] Senthe Thomas Lipczk, die andern zu verboten: Petersbergk bij Halle, Affre Missen, Aldemburg uf dem Berge, Numburg senthe Mauricij = regularis canonici prepositi. 10 [7] Stathelderb Czweczen, die andern zu verboten: Libestete, Griffstete, Aldemburg, Zeillen, Neilstete, Molhusen, pfarrer uf der alden und nuwen stat = Dutzsche hußeren kompthure. c) [Kf. Friedrich] von Sachaen an die Abte fHartungl von Erfurt und [Jakobf von Pforla: teilt mit, daß er zufolge Nichterscheinens des Röm. Königs selbst nur einige Rate zum Tage nach Nürnberg schicken werde; will jür den künftigen Tag noch Zeit und Stadt angeben. 1443 Nor. 12 Attenburg. Schreibt : nachdem und als ir uf unsere begirliche ermanung in der heiligen kirchin sache 15 von wegen besuchung des tags uf Martini nehstvergangen gein Nurenberg berampt die ---epte Nor. 11 uwers ordens uch verzeichent 2 gesandt in unsern furstenthumen gesessen vertagt und mit- sampt im etliche undir uch uns izt schriftlich benumpt zu sulichem tage geardent habt, haben wir dangnemiglichin verstanden: uch wißen laßende wir durch --- botschaft -- eigent- 20 lich berichtet sint, daß -- der Romische konig durch mergliche anligende sache des heiligen Romischen richs verhindert, den gemelten tag nicht personlich, sundern durch -- den bischof zu Kymissche und hern Caspar herren zur Nuwenkirchen canzler etc. keins anders zu ver- handeln, danne alleine sulchen tag furder zu erstrecken, werde ersuchin lassen; davon uns nicht noid dunket, denselbten tag alzo treflichen wir angeslagen hatten, sundern durch etliche 25 unser rete vermeinen zu besenden; von uch mit flißse bittende begern, ir wollet mit den- selhten uwers ordens geordenten eigentlich bestalt verlassen, wann wir sie hirnochmols uf sulchen erstreckten zukunftigen tag nach inhalt unseren furdern schriften verinnern, zit und stadte benennen werden, wie wir nehstmals vermeldet haben, sich bi uns zu fugen und denselbten tag mitsampt uns zu besuchin -- geben zu Aldemburg am dinstage nach Martini 30 anno etc. 43. 1443 Non. 12 al dis sinzelnon Nametl sind in der Vorlupe hier und in don folgenden Arlikein unteretkalder geahrichani; rechle daneben steht, durch Verbindungestricke zusanmengefaßt die Angabe tiber den betr. Orden; wir haben diese verhindendon Klammern oben durch = 2ui Aurdruck rebrucht (Z. 2, 4, s u 115. b) ist am Rande (mit an- derer Tinte?) door greetat. c) folgt durchatricken stund. 85 den von Reinhardisborn, di danne darzu geschicket sin met andern hern, di si mit sich habe sollen unde brengen werden zu dem Tage gen Nürnberg, wann der Herzog [siel dazu bescheiden werde, un ihm (Herzog) und dem heiligen Cristengloubin beraten 40 zu sine helfen zu bedenken allee [Vorl. alle], des der hl. kerchin Cristliches glouben noid si, nach irme vermogen; wollen ihm und dem christlichen Glauben auch ferner gerne behilflick sein (a. a. O. fol. 259ab or. ch. lit. cl. Datum Mi. in die s. Leon- 45 hardi 43; ein als fol. 260ah beiliegender ockmaler Zettel gehort nicht zu diesem Brief)- Abt Jacobus zur Pfortin erwiderte an II. Now. an die Ladung ; er habe auf des Herzoge Schreiben, das zwene der veter thres Ordens mit dem Herzoge zum künstigenTage zu Nornberk un Martin [Nov. 1I] Izieken sollen], die herrn unde veter von Volkolderode, Gorgintal, von der Zeell und von Buch bei sich ge- habt; sie seien ubereingekommen, daß der Abt von Volkolderode, der Abt von der Zeelle und mit ihnen der Prior zuin Buch und unse prior in der Pfortin mit dem Herzoge des benantin tagis ußharrin sôllin: er bilte, da der Abt von Volkolderode was sache vor- handin had zu volbrengin, um Nachricht, wann sich die gen. Vater beim Herzog einfinden sollen; binnen H4 Tagen könnis nämlich der Abt von Volkolderode seine Sache vollenden (a. a. O. fol. 257ab or. ch. lit. cl.; Datum Martini anno 40 tereio). 2 Nr. 94b artt. 4 und 5.
Strana 202
202 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. f143) 95. Kg. Friedrich ernennt Bf. Silvester von Chiemsee, Kanzler Kaspar Schlickl und Magister ORl. 24 Thomas Haselbach zu seinen Gesandten beim Nürnberger Tage und ermächtigt sie zu Ver- handlungen und Vereinbarungen über Maßnahmen gegen das Schisma. ƒ1443J Okt. 2d Wien. Ans Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch N fol. 167b-168u cop. ch. Am Rande Manda-5 tum ambasiatoribus ad dietam Nuremburgencem. Druck: Hujnagel in MIUG. 8, 456-457 nr. 2. Friderieus ete. notum facimus tenore presencium universis: indiximus nuper dietam Nóremburgensem inter nos et venerabiles illustresque sacri Romani imperii electores Nor. 11 et alios prelatos principes ac comunitates nacionis nostre Germanice in festo sancti Martini 10 proximo super factis ecclesie inpresenciarum nimis conquassate celebrandam, sperantes in ea personaliter interesse et ad ea, que pacem et unionem dicte ecclesie concernerent, possetenus laborare. quod quidem libenti animo faceremus, nisi gravibus detineremur impedimentis. sed emerserunt ardua nonnulla negocia, que nos in partibus necessario detinent nec, ut optaremus, personaliter ad dictam dietam proficisci permittunt. verum licet nos interesse 15 ibidem non possumus, non tamen negligi negocia illa tam salubria et necessaria volumus, propter que convencionem duximus convocandam, sed ea omnino intendimus prosequi et, quantum in nobis erit, ad optatum effectum perducere, et quod per nos non valemus implere, per nostros fideles nuncios pleno mandato suffultos decrevimus execucioni mandare. eapropter venerabilem Silvestrum episcopum Chimensem, principem, et magnificum Gaspar dominum Novicastri, regalis aule nostre cancellarium, ac honorabilem Thomam Haselpach, in theologia magistrum, ecclesie sancti Stephani Wiennensis canonicum, consiliarios et oratores nostros fideles dilectos, vice et nomine nostris ad prefatam dietam ordinavimus destinare et per presentes destinamus, dantes et concedentes eisdem et eorum duobus, si tercius aliquo fortasse preventus impedimento abfuerit, plenam liberam et omnimodam potestatem tractandi 25 practicandi et concludendi omnia et singula, propter que dicta dieta fuit indicta, et specialiter concordandi cum hiis, qui ad prefatam dietam convocati accesserint, vel eorum nunciis de modis congruis et honestis, quibus presens scisma in ecclesia vigens sopiri possit, sive per viam alterins generalis concilii nostra auctoritate vel ex consensu parcium contendencium aut unius earum convocandi seu per declaracionem faciendam pro altera parcium predictarum 30 vel alium quemcumque modum, quem dicti oratores nostri aut eorum duo existimaverunt convenientem, omniaque alia et singula faciendi et terminandi, que circa premissa quovis modo necessaria fuerint vel oportuna, etsi mandatum exigerent specialius, et que nos ipsi facere valeremus, si presentes essemus, ratum et gratum habituri“ et exnunc habentes, quid- quid per dictos oratores nostros aut eorum duos tractatum practicatum factum terminatum & et conclusum fuerit, idque faciemus concedente altissimo inviolabiliter observari. pre- sencium sub nostri regalis sigilli appensione testimonio litterarum. datum Wienne 24. octobris. 20 14431 Ok. 24 a] emb.; Vorl. habiturus. 1 Schlich teilte am selben Tage in einem Briefe an den Markgrafen Gian Francesco von Mantua iberdiese Geaandtochaft mit: super factis etclesie mittuntur oratores ad Nurembergam, inter quos ego unus sum designatus; eroque ibidem deo dante cum aliis in festo sancti Martini [Nov. II] proximo. quid sequetur, sciri adhuc non potest, quia varie sunt voluntates, ibi tamen aliqua conclusio recipietur, que utinam salubris sit (Mänchen St.-B. cod. lat 40 12725 fol. 135ab; cod. lat. 5311 fol. 217b-218a; Berlin St.-B. ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 182b bis 183a: Brüssel Bibl. roy. cod. chart. 11949 bis 11955 fol. 124b—125a; Paris Bibl. nat. ms. lat. 8578 fol. 44b-452; ms. lat. 17188 fol. 91b-92a; 45 Rom Bibl. Vat. cod. Chigi J. VI. 208 fol. 94; gedr. Wolkan I,2 Mr. EYIII).
202 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. f143) 95. Kg. Friedrich ernennt Bf. Silvester von Chiemsee, Kanzler Kaspar Schlickl und Magister ORl. 24 Thomas Haselbach zu seinen Gesandten beim Nürnberger Tage und ermächtigt sie zu Ver- handlungen und Vereinbarungen über Maßnahmen gegen das Schisma. ƒ1443J Okt. 2d Wien. Ans Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch N fol. 167b-168u cop. ch. Am Rande Manda-5 tum ambasiatoribus ad dietam Nuremburgencem. Druck: Hujnagel in MIUG. 8, 456-457 nr. 2. Friderieus ete. notum facimus tenore presencium universis: indiximus nuper dietam Nóremburgensem inter nos et venerabiles illustresque sacri Romani imperii electores Nor. 11 et alios prelatos principes ac comunitates nacionis nostre Germanice in festo sancti Martini 10 proximo super factis ecclesie inpresenciarum nimis conquassate celebrandam, sperantes in ea personaliter interesse et ad ea, que pacem et unionem dicte ecclesie concernerent, possetenus laborare. quod quidem libenti animo faceremus, nisi gravibus detineremur impedimentis. sed emerserunt ardua nonnulla negocia, que nos in partibus necessario detinent nec, ut optaremus, personaliter ad dictam dietam proficisci permittunt. verum licet nos interesse 15 ibidem non possumus, non tamen negligi negocia illa tam salubria et necessaria volumus, propter que convencionem duximus convocandam, sed ea omnino intendimus prosequi et, quantum in nobis erit, ad optatum effectum perducere, et quod per nos non valemus implere, per nostros fideles nuncios pleno mandato suffultos decrevimus execucioni mandare. eapropter venerabilem Silvestrum episcopum Chimensem, principem, et magnificum Gaspar dominum Novicastri, regalis aule nostre cancellarium, ac honorabilem Thomam Haselpach, in theologia magistrum, ecclesie sancti Stephani Wiennensis canonicum, consiliarios et oratores nostros fideles dilectos, vice et nomine nostris ad prefatam dietam ordinavimus destinare et per presentes destinamus, dantes et concedentes eisdem et eorum duobus, si tercius aliquo fortasse preventus impedimento abfuerit, plenam liberam et omnimodam potestatem tractandi 25 practicandi et concludendi omnia et singula, propter que dicta dieta fuit indicta, et specialiter concordandi cum hiis, qui ad prefatam dietam convocati accesserint, vel eorum nunciis de modis congruis et honestis, quibus presens scisma in ecclesia vigens sopiri possit, sive per viam alterins generalis concilii nostra auctoritate vel ex consensu parcium contendencium aut unius earum convocandi seu per declaracionem faciendam pro altera parcium predictarum 30 vel alium quemcumque modum, quem dicti oratores nostri aut eorum duo existimaverunt convenientem, omniaque alia et singula faciendi et terminandi, que circa premissa quovis modo necessaria fuerint vel oportuna, etsi mandatum exigerent specialius, et que nos ipsi facere valeremus, si presentes essemus, ratum et gratum habituri“ et exnunc habentes, quid- quid per dictos oratores nostros aut eorum duos tractatum practicatum factum terminatum & et conclusum fuerit, idque faciemus concedente altissimo inviolabiliter observari. pre- sencium sub nostri regalis sigilli appensione testimonio litterarum. datum Wienne 24. octobris. 20 14431 Ok. 24 a] emb.; Vorl. habiturus. 1 Schlich teilte am selben Tage in einem Briefe an den Markgrafen Gian Francesco von Mantua iberdiese Geaandtochaft mit: super factis etclesie mittuntur oratores ad Nurembergam, inter quos ego unus sum designatus; eroque ibidem deo dante cum aliis in festo sancti Martini [Nov. II] proximo. quid sequetur, sciri adhuc non potest, quia varie sunt voluntates, ibi tamen aliqua conclusio recipietur, que utinam salubris sit (Mänchen St.-B. cod. lat 40 12725 fol. 135ab; cod. lat. 5311 fol. 217b-218a; Berlin St.-B. ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 182b bis 183a: Brüssel Bibl. roy. cod. chart. 11949 bis 11955 fol. 124b—125a; Paris Bibl. nat. ms. lat. 8578 fol. 44b-452; ms. lat. 17188 fol. 91b-92a; 45 Rom Bibl. Vat. cod. Chigi J. VI. 208 fol. 94; gedr. Wolkan I,2 Mr. EYIII).
Strana 203
C. Einladungen. Besuch des Tages, Instruktionen nr. 95—B6. 208 96, Das Baseler Konzil! an Bf. Silvester von Chiemsee : bevollmächtigt yen, Gesandte zum Nürn- 1643 berger RT. 1443 Oktober 24* Basel, Aug Saliburg Fiirsterzbil. Koneistorial--A. Urk. xr. 197. or. mb. lit cl. c. bulla qiund. pend. cum. filo canapis. Innen rechte unten in der Ecke und außen an der Bullenschnur placet, 5 Riickseitige Anschrijt Venerabili Silvestro episcopo Kyemensi. Druck: Mitt. d. des. |. Salzburger Landeskunde, Bd. 24 (Salzb. 1874 ) 8. 12-13. ebendaher. Sacrosaneta--- Silvestro episcopo Kyemensi salutem elc, quoniam proximo festo beati Martini conventio principum ac prelatorum Germanice nationis habenda speratur, in qua post plures conventiones et diversas consultationes alque informationes habitas super 1? conservatione fidei orthodoxe et auctoritatis ecclesie ac sacrorum. conoiliorum et justicie et veritatis, pro quibus hec saneta synodus pariter cum sanctissimo domino Felice papa quinto Iabores sibi possibiles hucusque impenderunt et assidue impendunt, ob communem salutem rei publice Christiane opus esset jam salubrem conclusionem accipl, quatenus cessantibus ulterioribus fluctuationibus et agitationibus res in tranquillitatem et quietem devenirent 15 ad gloriam dei et edificationem animarum commoditatemque et. utilitatem singularum eccle- siarum et provinciarum: eum itaque ad hoc te optimam mentem gerere confidamus, tuam devotionem affectuosius exhortamur, ut ob Christi, cujus res agitur, et ecclesie spanse sue reverentiam operam efficacem pro viribus impendere velis, ut in ipsa conventione instanti fructuosa et; salutaris conclusio habeatur, de qus omnes devote Christianurum anime merito 7 glorificent deum creatorem et salvatorem cunctorum &tque principibus et prelatis Germanice nationis perpetuum. honorem et graciarum actiones tribuant immortales pro eo, quod medio ipsorum fides fuerit conservata, auctoritas ecclesie stebilita, sacri canones in vigorem deducti, Über den Besuch des RT. von seiten des Konzils unterrichtet ergänzend. neben Segovia (nr. 102) auch 25 ein Brief des Johannes Bruckenmuller «we Konrad von W einéberg voïn I. Okt. 1445 {Basel di, n. Michael). Der Sahreibar dankt darin zunächst für die in acinem. Interesse an Konzil und Papsı gesandten Schreiben beir. Arstellung im bullschreibampt, ie van er. 30 wünechter Wirkung gewesen seien; er teilt dann des weiteren mit, daß der Kard. s. Martini [Grünwalder] auf Wahl des Kapitels Bischof von Freising geworden set, obwohl der. Kónig das Bistum [ür den. Bruder dos Kanalere Schlick erbeten häite. In der Kongregation 35 sel /weiterhin] ein Brief dev Bischofe von Mainz ver- lesen warden, daß er nie gegen das Konzil gewesen. wäre, und worin er die ihm gemachten Vorwürfe der Feindseligkeit gegen das Konzil widerlegte; darüber herröche große Freude. Der Herzog von Sachsen habe © seinen ältesten Sohn mit der Tochter der Herzogin von Savoyen verlobt. Der Kard, Sixti [Jok, v. Stojkovich] sei gestorben, die Kardinäle Panormitanus [Tudeschi and Vicensis [Georg de Ornos] seien. in Zofingeu und einer im Lichtatal { Liestal?) und wollen uf Martini 45 (Nov. 11] zu dem tage gen Nurenberg. Im £re- bietum Salzburg sei noch. Ablafgeld vorhanden. An- gefügt fet die Bitte um Übersendung eines oft ver- sprochenen Rookes ( Uhrśngen Fürstl. Hokenl. H.-A. lad. G nr. G1 or. ch. lit. e1,), — Über das in diesem. 40 Brief erwähnte Schreiben des Erzbischofs von. Mainz er- zählt Segovia (Vb. 19 cap. 25) ausführlicher folgendea: Im der Generalkongsegatiou vom 21. 4u4, lecte fuerant [Vorl. add. que] domini Maguntini oredenciales in per- sana, Rodulphi de Rudeshetm auditoris camere con- 55 cilio illico exponentis prefatum dorainum Magun. tinum mandasso eidem excusacionem facere apud concilium de tribus. senciebat namque oblecuvionem oontra eum. fieri propterea [Vori. preterea], quod Franefordie debita cum veneracione non recepisset, legatos cardinales et ulios oratores concilii, eujus fuerat cause, [guod] vice prima dominacio sua non fuerstevisata, in alia autem propter ocoupaoiones; sed alias honorasset dominum Arelatensem facta, eidem propina. item et secundo quoniam de eo diceretur, quod Francfordie voluit se declarare pro Eugenio. quod utique verum no» fuisset, sed voluerat Semper instare pro unione et pace ecclesie. postremo super eo, quis dicebatur, ut, ee declararet pro illo, data eidem fuisse magus et promissam legacionem. quantum nutem ad hoc, foret verum: fuisse eidem magna oblata, ali& quogue multa significata, sed nuńquam voluisset acceptare. audiret autem hec et alia, cui necesse erat venientes ad se audire. hujusmodi autem exeusacipnem comparandam ense ili, quam fecit de anno quadragesimo, qui gesta novit preteriti et futuri temporis intuebitur. simi- liter et ea, que mense isto [sci?. augusti] Arelatensis scripto habuit ab uno ex familiaribus, quem allocnti fuerant; "Treverensis et Coloniensis do in brewi pro. speracione magna sacro futura concilio, que, prout relacione patebit, se offorebat, gi fuerat aasensus prestitus date in dieta Nürenbergensi doctorum consultaoioni (Base! U.-B. ms. A. IIT. 41 fol, 391b bis 308a cop. mub.; und in den anderen Segovia-Hee.; gedr. Mon. conc. 3, 1324 f.). * Uber die Abfertigung der Bulle vgl. Segovias Be- richl, unsere ur. 102. Okt. 24 Non. 11
C. Einladungen. Besuch des Tages, Instruktionen nr. 95—B6. 208 96, Das Baseler Konzil! an Bf. Silvester von Chiemsee : bevollmächtigt yen, Gesandte zum Nürn- 1643 berger RT. 1443 Oktober 24* Basel, Aug Saliburg Fiirsterzbil. Koneistorial--A. Urk. xr. 197. or. mb. lit cl. c. bulla qiund. pend. cum. filo canapis. Innen rechte unten in der Ecke und außen an der Bullenschnur placet, 5 Riickseitige Anschrijt Venerabili Silvestro episcopo Kyemensi. Druck: Mitt. d. des. |. Salzburger Landeskunde, Bd. 24 (Salzb. 1874 ) 8. 12-13. ebendaher. Sacrosaneta--- Silvestro episcopo Kyemensi salutem elc, quoniam proximo festo beati Martini conventio principum ac prelatorum Germanice nationis habenda speratur, in qua post plures conventiones et diversas consultationes alque informationes habitas super 1? conservatione fidei orthodoxe et auctoritatis ecclesie ac sacrorum. conoiliorum et justicie et veritatis, pro quibus hec saneta synodus pariter cum sanctissimo domino Felice papa quinto Iabores sibi possibiles hucusque impenderunt et assidue impendunt, ob communem salutem rei publice Christiane opus esset jam salubrem conclusionem accipl, quatenus cessantibus ulterioribus fluctuationibus et agitationibus res in tranquillitatem et quietem devenirent 15 ad gloriam dei et edificationem animarum commoditatemque et. utilitatem singularum eccle- siarum et provinciarum: eum itaque ad hoc te optimam mentem gerere confidamus, tuam devotionem affectuosius exhortamur, ut ob Christi, cujus res agitur, et ecclesie spanse sue reverentiam operam efficacem pro viribus impendere velis, ut in ipsa conventione instanti fructuosa et; salutaris conclusio habeatur, de qus omnes devote Christianurum anime merito 7 glorificent deum creatorem et salvatorem cunctorum &tque principibus et prelatis Germanice nationis perpetuum. honorem et graciarum actiones tribuant immortales pro eo, quod medio ipsorum fides fuerit conservata, auctoritas ecclesie stebilita, sacri canones in vigorem deducti, Über den Besuch des RT. von seiten des Konzils unterrichtet ergänzend. neben Segovia (nr. 102) auch 25 ein Brief des Johannes Bruckenmuller «we Konrad von W einéberg voïn I. Okt. 1445 {Basel di, n. Michael). Der Sahreibar dankt darin zunächst für die in acinem. Interesse an Konzil und Papsı gesandten Schreiben beir. Arstellung im bullschreibampt, ie van er. 30 wünechter Wirkung gewesen seien; er teilt dann des weiteren mit, daß der Kard. s. Martini [Grünwalder] auf Wahl des Kapitels Bischof von Freising geworden set, obwohl der. Kónig das Bistum [ür den. Bruder dos Kanalere Schlick erbeten häite. In der Kongregation 35 sel /weiterhin] ein Brief dev Bischofe von Mainz ver- lesen warden, daß er nie gegen das Konzil gewesen. wäre, und worin er die ihm gemachten Vorwürfe der Feindseligkeit gegen das Konzil widerlegte; darüber herröche große Freude. Der Herzog von Sachsen habe © seinen ältesten Sohn mit der Tochter der Herzogin von Savoyen verlobt. Der Kard, Sixti [Jok, v. Stojkovich] sei gestorben, die Kardinäle Panormitanus [Tudeschi and Vicensis [Georg de Ornos] seien. in Zofingeu und einer im Lichtatal { Liestal?) und wollen uf Martini 45 (Nov. 11] zu dem tage gen Nurenberg. Im £re- bietum Salzburg sei noch. Ablafgeld vorhanden. An- gefügt fet die Bitte um Übersendung eines oft ver- sprochenen Rookes ( Uhrśngen Fürstl. Hokenl. H.-A. lad. G nr. G1 or. ch. lit. e1,), — Über das in diesem. 40 Brief erwähnte Schreiben des Erzbischofs von. Mainz er- zählt Segovia (Vb. 19 cap. 25) ausführlicher folgendea: Im der Generalkongsegatiou vom 21. 4u4, lecte fuerant [Vorl. add. que] domini Maguntini oredenciales in per- sana, Rodulphi de Rudeshetm auditoris camere con- 55 cilio illico exponentis prefatum dorainum Magun. tinum mandasso eidem excusacionem facere apud concilium de tribus. senciebat namque oblecuvionem oontra eum. fieri propterea [Vori. preterea], quod Franefordie debita cum veneracione non recepisset, legatos cardinales et ulios oratores concilii, eujus fuerat cause, [guod] vice prima dominacio sua non fuerstevisata, in alia autem propter ocoupaoiones; sed alias honorasset dominum Arelatensem facta, eidem propina. item et secundo quoniam de eo diceretur, quod Francfordie voluit se declarare pro Eugenio. quod utique verum no» fuisset, sed voluerat Semper instare pro unione et pace ecclesie. postremo super eo, quis dicebatur, ut, ee declararet pro illo, data eidem fuisse magus et promissam legacionem. quantum nutem ad hoc, foret verum: fuisse eidem magna oblata, ali& quogue multa significata, sed nuńquam voluisset acceptare. audiret autem hec et alia, cui necesse erat venientes ad se audire. hujusmodi autem exeusacipnem comparandam ense ili, quam fecit de anno quadragesimo, qui gesta novit preteriti et futuri temporis intuebitur. simi- liter et ea, que mense isto [sci?. augusti] Arelatensis scripto habuit ab uno ex familiaribus, quem allocnti fuerant; "Treverensis et Coloniensis do in brewi pro. speracione magna sacro futura concilio, que, prout relacione patebit, se offorebat, gi fuerat aasensus prestitus date in dieta Nürenbergensi doctorum consultaoioni (Base! U.-B. ms. A. IIT. 41 fol, 391b bis 308a cop. mub.; und in den anderen Segovia-Hee.; gedr. Mon. conc. 3, 1324 f.). * Uber die Abfertigung der Bulle vgl. Segovias Be- richl, unsere ur. 102. Okt. 24 Non. 11
Strana 204
204 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 Okt. 24 143 OH. 24 sancti mores instaurati, ecclesia a suis languoribus et doloribus relevata. mittimus autem ad conventionem predictam legatos et ambassiatores nostros ultra dilectissimum ecclesie filium Alexandrum tituli sancti Laurentii in Damaso sancte Romane ecclesie presbiterum cardi- nalem patriarcham Aquilegiensem dudum transmissum dilectum ejusdem ecclesie filium Johannem de Trolea prothonotarium et vicecamerarium apostolicum, venerabilem Ludovicum 5 episcopum Taurinensem ac alios collegus ipsorum; quibus in dicendis plenam credentie fidem exhibere velit devotio tua. cui in cunctis nobis possibilibus parati erimus complacere favente datum Basilee domino, qui eandem devotionem tuam feliciter conservare dignetur. Joannes Werneri. 9. kalendas novembris 1443. 143 97. Briefwechsel zwischen Ebf. Dietrich von Köln und der Universitat Köln über Beschickung 10 Nov. 2 1443 November 2 bis 18. des Nürnberger Tages durch die Universität. bír 18 Das Bestreben des Kölner Erzbischofs, der königlichen Eintadung vom 10. Aug. enfeprechend den Nütru- berger Martinitag in Begleitung von Prälaten und Gelehrten au besuchen, hatte einen langeren Briefwechsel zwischen ihm und der Universität seines Sprengels zur Folge, der uns in der Handschrift Universität nr. 59 fol. 6a 8b des Kölner Stadtarchivs erhalten iat, teilmize auch in dem cod. 5104 fol. 190ab der Wiener 15 Nationalbibliothek, der aue der alten Kölner Univ.-Bibliothek zu atammen scheint. Bianco hat van diesem Briefwechsel nur das erste und letzte Schreiben abgedruckt; seine Vorlage acheint aher kaum die genannte Kölner Handschrift gewesen zu sein, da die deutsche Wortschreibung bei ihm merkbar von der jener Hand- schritt abweicht. Uber den Inhalt des ganzen Briefwechscls ist ausammenfassend folgendee zu sagen; 20 NOU. EM. 3 n. 1d Nov. 14 NoN. 15 NOG. 18 [I] Am 2. Nov. sendet Ebf. Dietrich aus der Stadt Köln der Universität eine Abschrift der königlichen Einladung an ihn und bemerkt dazu, er wolle entsprechend der Wichtigkeit der in Nürnberg zu behandelnden Kirchensache aaf des Königs Aufforderung hin gerne mita allem flize arbeiden, dat wir up dem vurgenanten dage sulchen rait vurbrengen mochten, dat der heiliger kirchen, der gemeinen Cristenheit ind uns allen zo eren ind nucz queme; er begehrt deshall von ihnen, dat ir etlichen doictoire ind meister uirre univer- 25 siteten, die zo solichen sachen verstendich ind nutlichste sin, foegen undb noemen ind darzo willigen gestalt, met uns zo solichen dage zo komen, uns in den sagen zom besten zo raden, dieselben sollen zich up stat ind zit, die er sie wissen lassen will, bereithalten; für ihre Kost wolle er selbst aufkommen (Köin fol 6a ; Bianco 1 nr. LVI). — [2] Die Universität antwortet daranf an unbekauntem Tage, erfreut über sein und des Königs Vorhaben und üher sein ehrendes Anerbieten werde sie seinen Wunsch toto conatu uno omni 80 consensu omni juris racione convicta erfüllen; sie ilberlasse ihm voliständig disposicionem super numero et qualitate personarum (Köln fol. 7b; Wien fol. 190ab). — [3] Zugleich tourde ein Beglaubigungsschreiben für den Pedell Sehastian de Vizeto ausgestellt, der pro certis nostris necessitatibus wit beiden Schreiben an den Erzbischof gesandt wurde (Köln. fol. 7b; Wien fol. 190b ). —[4] Ebf. Dietrich antwortet auf beide Schreiben am 14. Nov. aus Brühl: er habe den mündlichen Bericht ihres Pedells betr. gravamen suppositorum vestro- 35 rum angehört und werde mangels einer Kenntnis der Angelegenheit einige Prälaten und Rate abordnen, die mit ihnen darüber verhandeln sollen: nee est intencionis nostre, quod contra laudabiles consuetudines aut juris disposiciones per nostros gravari debeatis; ihre Freundlichkeit (munus], ihm die Verfügung super numero et qualitate mittendorum zu überlassen, nehme er gerührt und dankbar an, offerentes eciam nos vobis pro hiis et aliis in nos benemeritis vestris ad graciam et beneficia nostra proniores (Köln fol. 84; 40 Wien fol. 190b]. — [ó] Schon am folgenden Tage laßt dann der Erzbischof die Universitat wissen, sie moge meister Johan van Mechelen und meister Johan Tinctoris, ir enhetten dan anderen darzo geproeft gestalt. zum Nürnberger Tage abordnen, die sich in den nächsten 4 oder 5 Tagen bereit hallen möchten, er wolle in die kost doin [ Kôln fol. 8b z. Bianco I nr. LFI). — [6] Am 18. Nov. endlich erinnert der Erzbischof aus Poppeledorf nochmals Rektor und Untversität an seine frühere Bitte um Abordnung einiger namhafter Peraön- 45 lichkesten zum Nürnberger Tage in facto universalis ecclesie nostris sumptibus et expensis, die er awf ihr freundliches Anerbieten hin ihnen nuperrime genannt habe, und teilt ihnen, quia jam intelleximus dietam illam Nuremberge per accessum multorum hincinde instaurari continuo, seine Absicht mit, quod mittendi Noc. 21 per nos sunt parati feria quinta proxima hora primarum intrare navim Colonie et prosequi iter suum For. 2 a) erganzt. b) sm.; Forl. uns. 50 1 Vgl. nr. 90. 2 Die beim Abschreiben erfolgte Umstellung dieses Stückes mit dem folgenden, das also im Kodez diesem vorhergeht, ist vom Schreiber der Handschrift durch entsprechende Vermerke wieder berichtigt worden.
204 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 Okt. 24 143 OH. 24 sancti mores instaurati, ecclesia a suis languoribus et doloribus relevata. mittimus autem ad conventionem predictam legatos et ambassiatores nostros ultra dilectissimum ecclesie filium Alexandrum tituli sancti Laurentii in Damaso sancte Romane ecclesie presbiterum cardi- nalem patriarcham Aquilegiensem dudum transmissum dilectum ejusdem ecclesie filium Johannem de Trolea prothonotarium et vicecamerarium apostolicum, venerabilem Ludovicum 5 episcopum Taurinensem ac alios collegus ipsorum; quibus in dicendis plenam credentie fidem exhibere velit devotio tua. cui in cunctis nobis possibilibus parati erimus complacere favente datum Basilee domino, qui eandem devotionem tuam feliciter conservare dignetur. Joannes Werneri. 9. kalendas novembris 1443. 143 97. Briefwechsel zwischen Ebf. Dietrich von Köln und der Universitat Köln über Beschickung 10 Nov. 2 1443 November 2 bis 18. des Nürnberger Tages durch die Universität. bír 18 Das Bestreben des Kölner Erzbischofs, der königlichen Eintadung vom 10. Aug. enfeprechend den Nütru- berger Martinitag in Begleitung von Prälaten und Gelehrten au besuchen, hatte einen langeren Briefwechsel zwischen ihm und der Universität seines Sprengels zur Folge, der uns in der Handschrift Universität nr. 59 fol. 6a 8b des Kölner Stadtarchivs erhalten iat, teilmize auch in dem cod. 5104 fol. 190ab der Wiener 15 Nationalbibliothek, der aue der alten Kölner Univ.-Bibliothek zu atammen scheint. Bianco hat van diesem Briefwechsel nur das erste und letzte Schreiben abgedruckt; seine Vorlage acheint aher kaum die genannte Kölner Handschrift gewesen zu sein, da die deutsche Wortschreibung bei ihm merkbar von der jener Hand- schritt abweicht. Uber den Inhalt des ganzen Briefwechscls ist ausammenfassend folgendee zu sagen; 20 NOU. EM. 3 n. 1d Nov. 14 NoN. 15 NOG. 18 [I] Am 2. Nov. sendet Ebf. Dietrich aus der Stadt Köln der Universität eine Abschrift der königlichen Einladung an ihn und bemerkt dazu, er wolle entsprechend der Wichtigkeit der in Nürnberg zu behandelnden Kirchensache aaf des Königs Aufforderung hin gerne mita allem flize arbeiden, dat wir up dem vurgenanten dage sulchen rait vurbrengen mochten, dat der heiliger kirchen, der gemeinen Cristenheit ind uns allen zo eren ind nucz queme; er begehrt deshall von ihnen, dat ir etlichen doictoire ind meister uirre univer- 25 siteten, die zo solichen sachen verstendich ind nutlichste sin, foegen undb noemen ind darzo willigen gestalt, met uns zo solichen dage zo komen, uns in den sagen zom besten zo raden, dieselben sollen zich up stat ind zit, die er sie wissen lassen will, bereithalten; für ihre Kost wolle er selbst aufkommen (Köin fol 6a ; Bianco 1 nr. LVI). — [2] Die Universität antwortet daranf an unbekauntem Tage, erfreut über sein und des Königs Vorhaben und üher sein ehrendes Anerbieten werde sie seinen Wunsch toto conatu uno omni 80 consensu omni juris racione convicta erfüllen; sie ilberlasse ihm voliständig disposicionem super numero et qualitate personarum (Köln fol. 7b; Wien fol. 190ab). — [3] Zugleich tourde ein Beglaubigungsschreiben für den Pedell Sehastian de Vizeto ausgestellt, der pro certis nostris necessitatibus wit beiden Schreiben an den Erzbischof gesandt wurde (Köln. fol. 7b; Wien fol. 190b ). —[4] Ebf. Dietrich antwortet auf beide Schreiben am 14. Nov. aus Brühl: er habe den mündlichen Bericht ihres Pedells betr. gravamen suppositorum vestro- 35 rum angehört und werde mangels einer Kenntnis der Angelegenheit einige Prälaten und Rate abordnen, die mit ihnen darüber verhandeln sollen: nee est intencionis nostre, quod contra laudabiles consuetudines aut juris disposiciones per nostros gravari debeatis; ihre Freundlichkeit (munus], ihm die Verfügung super numero et qualitate mittendorum zu überlassen, nehme er gerührt und dankbar an, offerentes eciam nos vobis pro hiis et aliis in nos benemeritis vestris ad graciam et beneficia nostra proniores (Köln fol. 84; 40 Wien fol. 190b]. — [ó] Schon am folgenden Tage laßt dann der Erzbischof die Universitat wissen, sie moge meister Johan van Mechelen und meister Johan Tinctoris, ir enhetten dan anderen darzo geproeft gestalt. zum Nürnberger Tage abordnen, die sich in den nächsten 4 oder 5 Tagen bereit hallen möchten, er wolle in die kost doin [ Kôln fol. 8b z. Bianco I nr. LFI). — [6] Am 18. Nov. endlich erinnert der Erzbischof aus Poppeledorf nochmals Rektor und Untversität an seine frühere Bitte um Abordnung einiger namhafter Peraön- 45 lichkesten zum Nürnberger Tage in facto universalis ecclesie nostris sumptibus et expensis, die er awf ihr freundliches Anerbieten hin ihnen nuperrime genannt habe, und teilt ihnen, quia jam intelleximus dietam illam Nuremberge per accessum multorum hincinde instaurari continuo, seine Absicht mit, quod mittendi Noc. 21 per nos sunt parati feria quinta proxima hora primarum intrare navim Colonie et prosequi iter suum For. 2 a) erganzt. b) sm.; Forl. uns. 50 1 Vgl. nr. 90. 2 Die beim Abschreiben erfolgte Umstellung dieses Stückes mit dem folgenden, das also im Kodez diesem vorhergeht, ist vom Schreiber der Handschrift durch entsprechende Vermerke wieder berichtigt worden.
Strana 205
C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 96-98. 205 ad dietam supradictam; er bitte deshalb dringend, dies den von zhm Genaanten mitteilen und sie veran. 1de3 Nor. 2 lassen zu wollen, ut una cum certis prelatis nostris et consiliariis tempore et ordine prenarratis ascendere non postponant (Köln fol. 8a ). bo 18 5 98. Die Universität Köln bevollmächtigt als Abgesandte zum Nürnberger RT. Mgr. Johann von Mecheln und Mgr. Johann Tinctoris. 1443 ƒca. November 182 Köln]. 14s c- Nov. 18) Ans Köln Stadt A. Universität nr. 59 fol. 8 b cop. ch. Uberschrijt Sequiturs mandatum ipsis ambaciatoribus datum. Druck; Bianco Feil I, Anlagen S. 231 f. nr. LFII aus anderer Forl. Universis et singulis Christifidelibus et dominis in dieta Nurembergensi congregatis. 1o nos rector universitatis studii Coloniensis pro tempore magistrique et doctores singularum facultatum totam universitatem predictam representantes“ propter hoc in loco infrascripto per ipsius universitatis bedellos convocati more solito in magna et copiosa multitudine con- gregati de unanimi consensu et assensu omnium tam doctorum quam magistrorum dicte universitatis ibidem presencium omnibus melioribus via jure modo causa et forma, 15 quibus melius et efficacius potuimus et debuimus, possumus et debemus, fecimus consti- tuimus, facimus et constituimus ac ordinamus per presentes nostros veros certos legitimos et indubitatos procuratores sindicos actores factores negociorumque hujus- modi nostrorum et dicte universitatis gestores et nuncios speciales et generales — ita tamen, quod specialitas generalitati non deroget nec econtra — venerabiles et circum- 2o spectos viros magistros Johannem de Mechlinia et Johannem Tinctoris arcium magistros et in sacra pagina professores eximios presentes et onus procuracionis hujusmodi sponte suscipientes et quemlibet eorum insolidum pro nobis et tota nostra universitate dicti nostri studii ad comparendum pro nobis et tota nostra universitate in dieta Nurembergensi, in qua rex Romanorum principesque electores imperii aut eorum ambaciatores seu nuncii proxime 25 venturi sunt, vel in quocumque alio loco per serenissimum dominum regem et principes prefatos eos congregari contigerit, ad dandum consensum pariter et assensum pro nobis et tota nostra universitate per reverendissimos patres et alios dominos ibidem vel alibi congregandos seu congregatos in ipsa dieta, ut prefertur, tractandis ordinandis et statuendis; super quibus ipsa dieta principaliter dinoscitur instauranda seu instaurata omniaque et singula so facienda dicenda gerenda exercenda et procuranda, que per nosipsos facere possemus, si ibidem presencialiter interessemus. in quorum omnium et singulorum testimonium sigillum nostre universitatis majus duximus presentibus appendendum. datum in refectorio minorum etc. anno 43. 1443 [ea. Nou. 181 a) am Rande procuratorium in dieta Nurembergensi. 35 1 Der Erzbischof schreibt am 24. Nov. aus Zons (Fritzstroim under unserm sigil up sundach na sent Clementz dage anno éto. 40 tercio) an Bürgermeister und Rat 2u Frankfurt : er schicke jetzt seine Räie und Freunde gemäß Aufforderung des Römischen Königs 40 zu einem Tage nach Nurnberg wegen der Zwietracht in der Kirche und bitte, ihnen behilflich zu sein und ihnen auch vier Diener milzugeben, damil sie völlig iber den Weg kommen können (Frankfurt Stadt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 34 or. ch. lit. cl.). — 45 Kurz zavor, am 17. Nov., hatte der Erzbischof schon als besondere Vertreter beim kgl. Kammergericht in seiner Klage gegen die Stadt Soest seinen Sekretär Christian von Waldorp und seinen Diener Konrad von Langen bevollmächtigt (Düsseldorf St.-A. Kur- köln, Urk. nr. 1729 or.; vgl. Hansen 1, 75 Anm. 2). 2 Es ist wohl anzunchmen, daß die Vollmacht erst nach der Aufforderung des Kölner Erabischofs vom 18. Nov., die Gesandten der Universitat mächten sich am 21. Noe. mil seinen Pralaten and Räten in Köln einochifjen (vgl. nr. 97, 6). ausgestellt worden ist. Dafür epricht auch die Stellung dieses Stückes im Koder hinter jenem. 3 Forher geht das Schreiben Ebf. Dietrichs an Rektor und Universitul vom 15. Nov. vgl. nr. 97,5.
C. Einladungen, Besuch des Tages, Instruktionen nr. 96-98. 205 ad dietam supradictam; er bitte deshalb dringend, dies den von zhm Genaanten mitteilen und sie veran. 1de3 Nor. 2 lassen zu wollen, ut una cum certis prelatis nostris et consiliariis tempore et ordine prenarratis ascendere non postponant (Köln fol. 8a ). bo 18 5 98. Die Universität Köln bevollmächtigt als Abgesandte zum Nürnberger RT. Mgr. Johann von Mecheln und Mgr. Johann Tinctoris. 1443 ƒca. November 182 Köln]. 14s c- Nov. 18) Ans Köln Stadt A. Universität nr. 59 fol. 8 b cop. ch. Uberschrijt Sequiturs mandatum ipsis ambaciatoribus datum. Druck; Bianco Feil I, Anlagen S. 231 f. nr. LFII aus anderer Forl. Universis et singulis Christifidelibus et dominis in dieta Nurembergensi congregatis. 1o nos rector universitatis studii Coloniensis pro tempore magistrique et doctores singularum facultatum totam universitatem predictam representantes“ propter hoc in loco infrascripto per ipsius universitatis bedellos convocati more solito in magna et copiosa multitudine con- gregati de unanimi consensu et assensu omnium tam doctorum quam magistrorum dicte universitatis ibidem presencium omnibus melioribus via jure modo causa et forma, 15 quibus melius et efficacius potuimus et debuimus, possumus et debemus, fecimus consti- tuimus, facimus et constituimus ac ordinamus per presentes nostros veros certos legitimos et indubitatos procuratores sindicos actores factores negociorumque hujus- modi nostrorum et dicte universitatis gestores et nuncios speciales et generales — ita tamen, quod specialitas generalitati non deroget nec econtra — venerabiles et circum- 2o spectos viros magistros Johannem de Mechlinia et Johannem Tinctoris arcium magistros et in sacra pagina professores eximios presentes et onus procuracionis hujusmodi sponte suscipientes et quemlibet eorum insolidum pro nobis et tota nostra universitate dicti nostri studii ad comparendum pro nobis et tota nostra universitate in dieta Nurembergensi, in qua rex Romanorum principesque electores imperii aut eorum ambaciatores seu nuncii proxime 25 venturi sunt, vel in quocumque alio loco per serenissimum dominum regem et principes prefatos eos congregari contigerit, ad dandum consensum pariter et assensum pro nobis et tota nostra universitate per reverendissimos patres et alios dominos ibidem vel alibi congregandos seu congregatos in ipsa dieta, ut prefertur, tractandis ordinandis et statuendis; super quibus ipsa dieta principaliter dinoscitur instauranda seu instaurata omniaque et singula so facienda dicenda gerenda exercenda et procuranda, que per nosipsos facere possemus, si ibidem presencialiter interessemus. in quorum omnium et singulorum testimonium sigillum nostre universitatis majus duximus presentibus appendendum. datum in refectorio minorum etc. anno 43. 1443 [ea. Nou. 181 a) am Rande procuratorium in dieta Nurembergensi. 35 1 Der Erzbischof schreibt am 24. Nov. aus Zons (Fritzstroim under unserm sigil up sundach na sent Clementz dage anno éto. 40 tercio) an Bürgermeister und Rat 2u Frankfurt : er schicke jetzt seine Räie und Freunde gemäß Aufforderung des Römischen Königs 40 zu einem Tage nach Nurnberg wegen der Zwietracht in der Kirche und bitte, ihnen behilflich zu sein und ihnen auch vier Diener milzugeben, damil sie völlig iber den Weg kommen können (Frankfurt Stadt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 34 or. ch. lit. cl.). — 45 Kurz zavor, am 17. Nov., hatte der Erzbischof schon als besondere Vertreter beim kgl. Kammergericht in seiner Klage gegen die Stadt Soest seinen Sekretär Christian von Waldorp und seinen Diener Konrad von Langen bevollmächtigt (Düsseldorf St.-A. Kur- köln, Urk. nr. 1729 or.; vgl. Hansen 1, 75 Anm. 2). 2 Es ist wohl anzunchmen, daß die Vollmacht erst nach der Aufforderung des Kölner Erabischofs vom 18. Nov., die Gesandten der Universitat mächten sich am 21. Noe. mil seinen Pralaten and Räten in Köln einochifjen (vgl. nr. 97, 6). ausgestellt worden ist. Dafür epricht auch die Stellung dieses Stückes im Koder hinter jenem. 3 Forher geht das Schreiben Ebf. Dietrichs an Rektor und Universitul vom 15. Nov. vgl. nr. 97,5.
Strana 206
206 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. D. Akten des Tages nr. 99—101. 144s 99. Denkschrijt des Nikolaus von Kues für Staphan [Hüffenerl] von Prettin: über die Entstehung [Der.] und Unrichtigkeit der drei durch das Basler Konzil amfgestellten „Wakrheiten" und dic Rechtswidrigkeit des darauf gegründeten Verfahrens. 1443 ſ Dezember2 Nürnberg/ Aus Leipzig U.-B. cod. ms. 176 fol. 214 a�217a cop. ch. Uberschrift Informacio magistri Ni- colai de Cusa contra tres veritates in concilio Basilionsi decretatas (dansben mil anderer Tinte anno domini 1438), presentata domino doctori Steffano de Pretyn in dieta Nüren- bergensi, daneben wieder anno 1443. 5 [IDe anno domini 14383 de mensibus februarii et marcii et aliis mensibus citra videntes cardinalis? Arelatensis et sui sequaces, quod in processu, quem contra sanctissimum dominum nostrum fabricabant vel tale fabricaverant, neque cogitare pote- rant, quod possent de facto, neque cum colore aliquo ad sue sanctitatis pretensam deposicionem procedere, propterea tunc cogitarunt inter eos elicere pro articulis fidei illas tres conclusiones, quas ipsi veritates appellant (que note sunt, ideo eas hic inserere non curabo), ut ex illis concludere possent, sicut de facto innuere volebant, sanctissimum domi-15 num nostrum crimenb heresis incurrisse, tandem electis illis conclusionibus tribus illas inter se in camera disputarunt neque permiserunt, quod ille publice disputarentur, sicud pluries dominus cardinalis Terrachonensis et oratores omnium regum et principum requisi- verunt. demum facta inter ens conclusione, cum pervenit ad noticiam domini cardinalis Terra- chonensis, quod illas per quattuor deputaciones proponere intendebant et illas decretare in 20 eorum conventiculo, ne talia permitterentur neque promoverentur, dominus Terrachonensis, qui in hiis omnimodo resistebat, congregavit non semel, sed pluries in domo sua oratores regis Hispanie, oratores regis Arragonum et ducis Mediolanensis, regis Novarrie, nacionem Hispani- cam et Ytalicam et omnes prelatos et majores et principaliores de nacione Germanica. et ibi fuit hec materia proposita et conclusum inter eos, ut totaliter resisteretur in deputacionibus, 25 ne ille tres conclusiones concluderentur. ipsi Arelatensis et sui sequaces timentes, quod nihil facere possent, eciamsi illas proponerent, cum omnes prelati et principaliores illius congrega- cionis erant pro parte contraria, ipsi vero non habebant nisi quattuor episcopos titulares" et populum cocorum et copiistarum, proponere illas per aliquod tempus distulerunt. demum vero venit casus, quod armigerid Gallici4 bene 12 milia venerunt ad duo miliaria prope Basileam, do- 30 minus Terrachonensis timens esse magnum scandalum in illa civitate precipue contra eum, cum ibi dictum fuisset et satis perswasum, quod eo procurante dominus noster illas gentes mittebat contra illos de Basilea, recessit uno mane hospite insalutato ad Salutrum. ego vero remansi Basilee, ut avisarem dominacionem suam de omnibus, que ibi fiebant, tunc Arelatensis et alii sequaces videntes absenciam suam, materiam predictam illarum conclusionum in depu- 3s tacionibus proposuerunt et duas deputaciones“ pro eis habuerunt. avisato tunc cardinali per me per cursorem, posuit se ad iter per aquam usque Basileam, et medio tempore laborarunt in aliis deputacionibus, quas propter nimias contradicciones per aliquos dies habere non potue- runt, postea vero una die post prandium hora insolita et captata Arelatensis congregari fecit deputacionem ' contra ordinacionem eoneiliaboli, et in illis deputacionibus duabus, quos voluit, 40 1438 FEbF. U. Már 10 a) am Rande cardinails Arelatensis. b) Vort. hat über en noch einen Abkurtungsstrich. c) am Rands Quare papa dat et crêat episcopos titulares. I) verbessert aus armigerti. e) am Rande Nota de duabus depu- tationibus! 1) sic. I Doktor der Theologie. Mitglied des großen Kolle- giums der Univ. Leipzig. z Eine genauere Datierung isi nicht möglich, e8 sei. denn, daß man unseren Nachweis auf S. 209 Anm. 2 zugrunde legen würde. 3 Die hier geschilderten Vorgänge his zum Dekret der 3 Wahrheiten „Sicut una“ fallen in die ersten Monale des Jahres 1439 (nicht 1438). Man vgl. ous den Ver- handlungen in Februar und März Segovia lib. 14 cap. 17 (Mon. conc. 3, 220 f.), dann cap. 22 (3, 240 f.]; ferner Hüglins Protokoll (Conc. Bas. 6, 331 Z. 28 bis 45 31), auch Beckmanns Darstellung in Com. Ras. 6, XXXIV fj. 1 Nach RTA. 14 nr. 154 artt. 9 u. 10 in der Zeil vom 7. bis 26. März. 50
206 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. D. Akten des Tages nr. 99—101. 144s 99. Denkschrijt des Nikolaus von Kues für Staphan [Hüffenerl] von Prettin: über die Entstehung [Der.] und Unrichtigkeit der drei durch das Basler Konzil amfgestellten „Wakrheiten" und dic Rechtswidrigkeit des darauf gegründeten Verfahrens. 1443 ſ Dezember2 Nürnberg/ Aus Leipzig U.-B. cod. ms. 176 fol. 214 a�217a cop. ch. Uberschrift Informacio magistri Ni- colai de Cusa contra tres veritates in concilio Basilionsi decretatas (dansben mil anderer Tinte anno domini 1438), presentata domino doctori Steffano de Pretyn in dieta Nüren- bergensi, daneben wieder anno 1443. 5 [IDe anno domini 14383 de mensibus februarii et marcii et aliis mensibus citra videntes cardinalis? Arelatensis et sui sequaces, quod in processu, quem contra sanctissimum dominum nostrum fabricabant vel tale fabricaverant, neque cogitare pote- rant, quod possent de facto, neque cum colore aliquo ad sue sanctitatis pretensam deposicionem procedere, propterea tunc cogitarunt inter eos elicere pro articulis fidei illas tres conclusiones, quas ipsi veritates appellant (que note sunt, ideo eas hic inserere non curabo), ut ex illis concludere possent, sicut de facto innuere volebant, sanctissimum domi-15 num nostrum crimenb heresis incurrisse, tandem electis illis conclusionibus tribus illas inter se in camera disputarunt neque permiserunt, quod ille publice disputarentur, sicud pluries dominus cardinalis Terrachonensis et oratores omnium regum et principum requisi- verunt. demum facta inter ens conclusione, cum pervenit ad noticiam domini cardinalis Terra- chonensis, quod illas per quattuor deputaciones proponere intendebant et illas decretare in 20 eorum conventiculo, ne talia permitterentur neque promoverentur, dominus Terrachonensis, qui in hiis omnimodo resistebat, congregavit non semel, sed pluries in domo sua oratores regis Hispanie, oratores regis Arragonum et ducis Mediolanensis, regis Novarrie, nacionem Hispani- cam et Ytalicam et omnes prelatos et majores et principaliores de nacione Germanica. et ibi fuit hec materia proposita et conclusum inter eos, ut totaliter resisteretur in deputacionibus, 25 ne ille tres conclusiones concluderentur. ipsi Arelatensis et sui sequaces timentes, quod nihil facere possent, eciamsi illas proponerent, cum omnes prelati et principaliores illius congrega- cionis erant pro parte contraria, ipsi vero non habebant nisi quattuor episcopos titulares" et populum cocorum et copiistarum, proponere illas per aliquod tempus distulerunt. demum vero venit casus, quod armigerid Gallici4 bene 12 milia venerunt ad duo miliaria prope Basileam, do- 30 minus Terrachonensis timens esse magnum scandalum in illa civitate precipue contra eum, cum ibi dictum fuisset et satis perswasum, quod eo procurante dominus noster illas gentes mittebat contra illos de Basilea, recessit uno mane hospite insalutato ad Salutrum. ego vero remansi Basilee, ut avisarem dominacionem suam de omnibus, que ibi fiebant, tunc Arelatensis et alii sequaces videntes absenciam suam, materiam predictam illarum conclusionum in depu- 3s tacionibus proposuerunt et duas deputaciones“ pro eis habuerunt. avisato tunc cardinali per me per cursorem, posuit se ad iter per aquam usque Basileam, et medio tempore laborarunt in aliis deputacionibus, quas propter nimias contradicciones per aliquos dies habere non potue- runt, postea vero una die post prandium hora insolita et captata Arelatensis congregari fecit deputacionem ' contra ordinacionem eoneiliaboli, et in illis deputacionibus duabus, quos voluit, 40 1438 FEbF. U. Már 10 a) am Rande cardinails Arelatensis. b) Vort. hat über en noch einen Abkurtungsstrich. c) am Rands Quare papa dat et crêat episcopos titulares. I) verbessert aus armigerti. e) am Rande Nota de duabus depu- tationibus! 1) sic. I Doktor der Theologie. Mitglied des großen Kolle- giums der Univ. Leipzig. z Eine genauere Datierung isi nicht möglich, e8 sei. denn, daß man unseren Nachweis auf S. 209 Anm. 2 zugrunde legen würde. 3 Die hier geschilderten Vorgänge his zum Dekret der 3 Wahrheiten „Sicut una“ fallen in die ersten Monale des Jahres 1439 (nicht 1438). Man vgl. ous den Ver- handlungen in Februar und März Segovia lib. 14 cap. 17 (Mon. conc. 3, 220 f.), dann cap. 22 (3, 240 f.]; ferner Hüglins Protokoll (Conc. Bas. 6, 331 Z. 28 bis 45 31), auch Beckmanns Darstellung in Com. Ras. 6, XXXIV fj. 1 Nach RTA. 14 nr. 154 artt. 9 u. 10 in der Zeil vom 7. bis 26. März. 50
Strana 207
D. Akten des Tages nr. 99. 207 14d3 (Dez. IJD] APril 7 ex copiistis venire fecit et in continenti conclusionem eorum, que volebant, habucrunt. veniens cardinalis de Salutro die 7. aprilis post 19 horam civitatem intravit. sed predictus Arelatensis tamquam presidens bono mane eadem die congregacionem tenuitl, in qua circa predictas con- clusiones facta fuerunt, que sequuntur. [Ia] in" primis cum notarius dicte congre- 5 gacionis legere volebat� concordata in deputacionibus circa predictas conclusiones, tune surrexit orator imperatoris, dominus Lübicensis. dixit, quod non debebant concludi, ymmo protesta- batur, si contra fiebat etc. idem fecerunt oratores regis Francie, ubi erat episcopus Thuronensis et alius episcopus; idem oratores regis Castelle, ubi erant episcopi Conchensis et Burgensis et alius episcopus ; idem oratores regis Aragonum, ubi erant Panormitanus, Ludwicus de Roma 10 prothonotarius, episcopus Cataniensis et Bosanus, frater Serra. et tunc Panormitanus, qui tunc fovebat partem veram, qui de predictis stupebat sibi, et eciam cum aliis hiis cardinalibus multum laborabat, ne a bono proposito deviarent, ostendit pluribus racionibus, quod ille con- clusiones erant false et erronee et minime concludende et offerebat se probaturum, si aliquis alius partem contrariam sustinere vellet. episcopus Bosanus obligavit se ad penam ignis, nisi 15 monstraret evidenter, quod erat hereticum sustinere eas pro veritatibus fidei et multa alia, et protestati fuerunt in scriptis, idem oratores ducis Mediolanensis, ubi erant archiepiscopus Mediolanensis et Franciscus Barbarus et Albiganensis, idem procurator regis Navarrie, idem procuratores aliquorum dominorum de Almania. quibus peractis nichilominus Arelatensis non faciens de predictis estimacionem, dum tamen faceret id, quod desiderabat, processit " ad ulte- 20 riora. et tunc omnes supradicti et omnes prelati et majores et doctores insurrexerunt clamantes: „non concludatur!“ populus copiistarum, qui erat inferius, clamabat voce magna: „concluda- tis! concludatis!“ [Ib] et in hiis erat scandalum magnum et clamores tanti, quod omnes mutuo se crediderunt verberari, servitoresque omnium instancium extra ecclesiam parati stabant, si scandalum aliquod sequi deberet, quod pro certo secutum fuisset, nisi quod majores civitatispro 25 securitate congregacioni interfuerunt, cessantibus clamoribus Panormitanus requisivit, ut ibi" vota exigerentur ab omnibus ibi existentibus prelatis et doctoribus, et ita factum est. et tunc omnes prelati supradicti vocaverunt illas esse falsitates et non fore concludendas neque decre- tandas, et post eos eciam vocarunt Dartusensis et Gerundensis Segobicensis Tirasonensis Par- mensis episcopi, abbas sancti Cucuphatis abbas Arularum abbas sancti Martini prothonotarius 80 de Bardexino et multi doctores et in dignitatibus constituti, omnes procuratores episcoporum de Almania, qui ibi erant, omnes majores. pro alia parte quattuor episcopi titulares, videlicet Lausanensis, Aquensis, episcopus Nicolaus, qui dicitur Grossetanus, et Marsiliensis et duo abbates eciam titulares. et post vota ipsorum incepit populus copiistarum clamare: „conclu- datur“ etc. et nos in oppositum voce magna clamantes et assurgentes: „non concludatur!“ as cessantibus clamoribus tunc Panormitanus videns, quod omnes prelati erant pro parte nostra et in duplo majori, requisivit Arelatensem tamquam presidentem, quod concluderet, pro ista parte illas conclusiones non fore concludendas, ymmo erroneas, et reprobavit multis juribus et auctoritatibus, quod concilium resideret in prelatis et non aliis, seilicet inferioribus d. stando in illis clamoribus et altercacionibus videns Panormitanus, quod Arelatensis pro illa parte 40 juxta vota prelatorum non concludebat, ne esset preventus ab Arelatensi, qui juxta concordata a) Vorl. bat hier u. bes den faln. Arčikeln jeweils Alines. b) verbessert aus procedit. c) oder igftur? Fwrl. hot i mit Schnöskel daribor. d) am Eando An concilium residzat in prolaLs aut In Inferloribus. 1 Die hier der Generaikongregation vom 7. April zugeschrichenen. Vorfälle ereigneten sich erat in der 45 Gen.-Kongr. des 21. April. ml. Sacona lib. 14 capp. 31 u. 32 (Mon. conc. 3, 264-269). Daa Protokoll Hiig- lind (COnc. Bas. 6, 372) isl besonders zugestntzl; es enthält kein Worl über die stürmischen Vorgänge. Die übrigen Verhandlungen zur Glaubenstrage im April 50 vgl. bes Segovia lib. 14 cap. 30 (Mon. conc. 3, 257 bis 264) und Hüglin (Conc. Bas. 6. 360 Z. 11 ff.: 369 Z. ƒ .: 372 Z. 5 j.). 2 Kues wijt die Vorgänge in der Gen.-Kongr. 24. April (zgl. Anm. I) und in der Gen.-Kongr. vom 9. Mui duscheimonier; uyl. hierzu Segonia lib. 14 сарр. 34 н. 35 (Мo. cоnc. 3. 270-274) und Hiüglin (Cos. Bac. 6. 1II Z. 35 his 415 Z. 16, mrich RTA. 14 ur. 81). Die gen. dentschen, franzöriscken, kastilischen und mailändischen Bischöfe weilten am 24. April noch auf dem Kongreß za Mainz. — Unsere Artikelzäh. lung schließt sich im äbrigen nur der Gliederung der Vorl. (Einteilung des Verfassers sellist?] an.
D. Akten des Tages nr. 99. 207 14d3 (Dez. IJD] APril 7 ex copiistis venire fecit et in continenti conclusionem eorum, que volebant, habucrunt. veniens cardinalis de Salutro die 7. aprilis post 19 horam civitatem intravit. sed predictus Arelatensis tamquam presidens bono mane eadem die congregacionem tenuitl, in qua circa predictas con- clusiones facta fuerunt, que sequuntur. [Ia] in" primis cum notarius dicte congre- 5 gacionis legere volebat� concordata in deputacionibus circa predictas conclusiones, tune surrexit orator imperatoris, dominus Lübicensis. dixit, quod non debebant concludi, ymmo protesta- batur, si contra fiebat etc. idem fecerunt oratores regis Francie, ubi erat episcopus Thuronensis et alius episcopus; idem oratores regis Castelle, ubi erant episcopi Conchensis et Burgensis et alius episcopus ; idem oratores regis Aragonum, ubi erant Panormitanus, Ludwicus de Roma 10 prothonotarius, episcopus Cataniensis et Bosanus, frater Serra. et tunc Panormitanus, qui tunc fovebat partem veram, qui de predictis stupebat sibi, et eciam cum aliis hiis cardinalibus multum laborabat, ne a bono proposito deviarent, ostendit pluribus racionibus, quod ille con- clusiones erant false et erronee et minime concludende et offerebat se probaturum, si aliquis alius partem contrariam sustinere vellet. episcopus Bosanus obligavit se ad penam ignis, nisi 15 monstraret evidenter, quod erat hereticum sustinere eas pro veritatibus fidei et multa alia, et protestati fuerunt in scriptis, idem oratores ducis Mediolanensis, ubi erant archiepiscopus Mediolanensis et Franciscus Barbarus et Albiganensis, idem procurator regis Navarrie, idem procuratores aliquorum dominorum de Almania. quibus peractis nichilominus Arelatensis non faciens de predictis estimacionem, dum tamen faceret id, quod desiderabat, processit " ad ulte- 20 riora. et tunc omnes supradicti et omnes prelati et majores et doctores insurrexerunt clamantes: „non concludatur!“ populus copiistarum, qui erat inferius, clamabat voce magna: „concluda- tis! concludatis!“ [Ib] et in hiis erat scandalum magnum et clamores tanti, quod omnes mutuo se crediderunt verberari, servitoresque omnium instancium extra ecclesiam parati stabant, si scandalum aliquod sequi deberet, quod pro certo secutum fuisset, nisi quod majores civitatispro 25 securitate congregacioni interfuerunt, cessantibus clamoribus Panormitanus requisivit, ut ibi" vota exigerentur ab omnibus ibi existentibus prelatis et doctoribus, et ita factum est. et tunc omnes prelati supradicti vocaverunt illas esse falsitates et non fore concludendas neque decre- tandas, et post eos eciam vocarunt Dartusensis et Gerundensis Segobicensis Tirasonensis Par- mensis episcopi, abbas sancti Cucuphatis abbas Arularum abbas sancti Martini prothonotarius 80 de Bardexino et multi doctores et in dignitatibus constituti, omnes procuratores episcoporum de Almania, qui ibi erant, omnes majores. pro alia parte quattuor episcopi titulares, videlicet Lausanensis, Aquensis, episcopus Nicolaus, qui dicitur Grossetanus, et Marsiliensis et duo abbates eciam titulares. et post vota ipsorum incepit populus copiistarum clamare: „conclu- datur“ etc. et nos in oppositum voce magna clamantes et assurgentes: „non concludatur!“ as cessantibus clamoribus tunc Panormitanus videns, quod omnes prelati erant pro parte nostra et in duplo majori, requisivit Arelatensem tamquam presidentem, quod concluderet, pro ista parte illas conclusiones non fore concludendas, ymmo erroneas, et reprobavit multis juribus et auctoritatibus, quod concilium resideret in prelatis et non aliis, seilicet inferioribus d. stando in illis clamoribus et altercacionibus videns Panormitanus, quod Arelatensis pro illa parte 40 juxta vota prelatorum non concludebat, ne esset preventus ab Arelatensi, qui juxta concordata a) Vorl. bat hier u. bes den faln. Arčikeln jeweils Alines. b) verbessert aus procedit. c) oder igftur? Fwrl. hot i mit Schnöskel daribor. d) am Eando An concilium residzat in prolaLs aut In Inferloribus. 1 Die hier der Generaikongregation vom 7. April zugeschrichenen. Vorfälle ereigneten sich erat in der 45 Gen.-Kongr. des 21. April. ml. Sacona lib. 14 capp. 31 u. 32 (Mon. conc. 3, 264-269). Daa Protokoll Hiig- lind (COnc. Bas. 6, 372) isl besonders zugestntzl; es enthält kein Worl über die stürmischen Vorgänge. Die übrigen Verhandlungen zur Glaubenstrage im April 50 vgl. bes Segovia lib. 14 cap. 30 (Mon. conc. 3, 257 bis 264) und Hüglin (Conc. Bas. 6. 360 Z. 11 ff.: 369 Z. ƒ .: 372 Z. 5 j.). 2 Kues wijt die Vorgänge in der Gen.-Kongr. 24. April (zgl. Anm. I) und in der Gen.-Kongr. vom 9. Mui duscheimonier; uyl. hierzu Segonia lib. 14 сарр. 34 н. 35 (Мo. cоnc. 3. 270-274) und Hiüglin (Cos. Bac. 6. 1II Z. 35 his 415 Z. 16, mrich RTA. 14 ur. 81). Die gen. dentschen, franzöriscken, kastilischen und mailändischen Bischöfe weilten am 24. April noch auf dem Kongreß za Mainz. — Unsere Artikelzäh. lung schließt sich im äbrigen nur der Gliederung der Vorl. (Einteilung des Verfassers sellist?] an.
Strana 208
208 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 Dez.] [Aprily in deputacione concludere intendebat, conclusit pro illa parte juxta vota omnium oratorum et episcoporum illius congregacionis. et tunc inceperunt rumores maximi et nunquam vidi majus scandalum in tanta multitudine, et non solum ad verba, sed ad verbera mutuo venire crede- bamus, olamantes nos mutuo hereticos ; sed nobiseum contendere non audebant, cum familiares in majori copia quam ipsi habebamus propter multitudinem prelatorum, qui hanc fovebant 5 partem. ne igitur scandalum sequeretur ex hiis et dicta conclusione, interposuerunt se ut medi- atores inter Arelatensem et Panormitanum super dicta conclusione dominus Burgensis et Thuronensis et concordarunt eos, quod Arelatensis promisit ibi publice omnibus, quod non concluderet illas falsitates, si Panormitanus revocabat conclusionem suam. et tune facta pro- missione per Arelatensem ubi“ in publico omnes sederunt in suis locis, et Panormitanus 10 fecit proposicionem suam ; in fine dixit, quod pro bono pacis et contemplacione illorum domi- norum, si et in quantum non concluderet Arelatensis, ipse revocabat conclusionem suam. et tunc respondens Arelatensis neque metu perjurii neque propter notam et verecundiam non distulit venire contra premissa. ymmo dixit solum ista verba: ,reverendissimi patres, vidistis istas conclusiones etc. et qualiter Panormitanus revocavit conclusionem suam etc., ego tamen 15 pro bono pacis concludob in nomine patris et filii et spiritus sancti etc." et aufugit in continenti ad domum suam. et tunc omnes remansimus prostrati et clamantes, et si eum habere potuisse- mus, ibi fuisset pejus scandalum; et recessimus cum maxima verecundia et nota. ab illa hora inantea ipse Arelatensis et sui sequaces audaciores effecti fuerunt, postquam illum articulum evincere potuerunt, nam antea non poterant concludere materiam aliquam contra sanctissi- 20 mum dominum nostrum, in qua nos contradicebamus, ymmo in paucis excedebant nos. et illa hora applieuit cardinalis per aquam de Salutro; qui festinanter propter illam congregacionem veniebat. qui cum Arelatensi plura verha extra congregacionem et multum pessima simul habuerunt 1. et inde, quando ibamus ad congregacionem, familiares nostri non incedebant inprovisi, si scandalum aliquod sequi deberet. [Iel postea vero uno die 2 predicti mensis 25 proposuerunt avisamentum unum, in quo volebant, quod procederetur ad relacionem processus facti contra sanctissimum dominum nostrum in deputacionibus. restiterunt supradicti et dominus cardinalis inter ceteros, et tandem ipsi optinuerunt eo modo, quo soliti erant. nam Arelatensis et sni sequaces faciebant ire copiistas, qui non fuerunt umquam incorporati, et postquam erat major pars pro eis, non erat remedium. et cum venerunt ad congregacionem pro s0 conclusione dicti avisamenti, videntes scandalum paratum, propter quod conclusionem facere non audebant, tunc aliqui procurarunt cum astuta malicia, quod dominus cardinalis Terra- chonensis una cum eis et omnes oratores regum et principum tenerent in choro ecclesie majoris, ubi tunc tenebatur congregacio, consilium, ut pro bono concordie modum aliquem possent in- venire, et ab alia parte Arelatensis remanebat avisatus in congregacione, ut asserebatur, 35 quod absentibus eis et dum ista tractabantur, concluderet. et dum ipsi stabant in consilio suo, Arelatensts fecit legi illud concordatum avisamentum; et cum illi fuerunt avisati, antequam venirent, ipse in continenti conclusit. tunc eciam fuerunt rumores, et pejores prioribus. domi- nus cardinalis Terrachonensis tenebat de cappa Arelatensem et non permittebat eum" recedere, nisi revocaret illam conclusionem in facie omnium. dixit multas injurias sibi, et 40 familiares domini cardinalis Terrachonensis credentes, quod inter eos esset seandalum, intra- runt cum armis et gladiis stabant supra Arelatensem. ego credidi, quod illa die ipse occideretur O oler universali za lesch? Abktlrelmi der Toriane tmidenttích, b)ům Rands mnta cemeluslonem. 0) Forl. eam, 1 Das war in Wirklichreit in den Tagen des 3. bis 7. Mai (Conc. Bus. 6, 396 Z. 7 fj., 397 Z. 12 ff.; 398 Z. 14 ff.; 399 Z. 28 bis 401 Z. 13). 2 Die hier geschilderten Vorgänge bis tur Beschlußs- fassung über das Absclzungsdekret „Prospexit domi- nus“ vom 26. Juni 1439 xpielten sich im Juni 1439 ab. ryl. Hügline Prorokoll (Cone. Bas. 6, 492 f.). 3 Am 9. Mai, vgl. Segoria lib. 14 capp. 34-35 45 (Mon. conc. 3, 270-274) und Hüglin (Conc. Bas. 6, 411 Z. 35 bis 415 Z. 16). Auch kier scheint Kuer Vorgänge dieses Tager mit denen des 24. April durch- einander zu mengen. 50
208 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 Dez.] [Aprily in deputacione concludere intendebat, conclusit pro illa parte juxta vota omnium oratorum et episcoporum illius congregacionis. et tunc inceperunt rumores maximi et nunquam vidi majus scandalum in tanta multitudine, et non solum ad verba, sed ad verbera mutuo venire crede- bamus, olamantes nos mutuo hereticos ; sed nobiseum contendere non audebant, cum familiares in majori copia quam ipsi habebamus propter multitudinem prelatorum, qui hanc fovebant 5 partem. ne igitur scandalum sequeretur ex hiis et dicta conclusione, interposuerunt se ut medi- atores inter Arelatensem et Panormitanum super dicta conclusione dominus Burgensis et Thuronensis et concordarunt eos, quod Arelatensis promisit ibi publice omnibus, quod non concluderet illas falsitates, si Panormitanus revocabat conclusionem suam. et tune facta pro- missione per Arelatensem ubi“ in publico omnes sederunt in suis locis, et Panormitanus 10 fecit proposicionem suam ; in fine dixit, quod pro bono pacis et contemplacione illorum domi- norum, si et in quantum non concluderet Arelatensis, ipse revocabat conclusionem suam. et tunc respondens Arelatensis neque metu perjurii neque propter notam et verecundiam non distulit venire contra premissa. ymmo dixit solum ista verba: ,reverendissimi patres, vidistis istas conclusiones etc. et qualiter Panormitanus revocavit conclusionem suam etc., ego tamen 15 pro bono pacis concludob in nomine patris et filii et spiritus sancti etc." et aufugit in continenti ad domum suam. et tunc omnes remansimus prostrati et clamantes, et si eum habere potuisse- mus, ibi fuisset pejus scandalum; et recessimus cum maxima verecundia et nota. ab illa hora inantea ipse Arelatensis et sui sequaces audaciores effecti fuerunt, postquam illum articulum evincere potuerunt, nam antea non poterant concludere materiam aliquam contra sanctissi- 20 mum dominum nostrum, in qua nos contradicebamus, ymmo in paucis excedebant nos. et illa hora applieuit cardinalis per aquam de Salutro; qui festinanter propter illam congregacionem veniebat. qui cum Arelatensi plura verha extra congregacionem et multum pessima simul habuerunt 1. et inde, quando ibamus ad congregacionem, familiares nostri non incedebant inprovisi, si scandalum aliquod sequi deberet. [Iel postea vero uno die 2 predicti mensis 25 proposuerunt avisamentum unum, in quo volebant, quod procederetur ad relacionem processus facti contra sanctissimum dominum nostrum in deputacionibus. restiterunt supradicti et dominus cardinalis inter ceteros, et tandem ipsi optinuerunt eo modo, quo soliti erant. nam Arelatensis et sni sequaces faciebant ire copiistas, qui non fuerunt umquam incorporati, et postquam erat major pars pro eis, non erat remedium. et cum venerunt ad congregacionem pro s0 conclusione dicti avisamenti, videntes scandalum paratum, propter quod conclusionem facere non audebant, tunc aliqui procurarunt cum astuta malicia, quod dominus cardinalis Terra- chonensis una cum eis et omnes oratores regum et principum tenerent in choro ecclesie majoris, ubi tunc tenebatur congregacio, consilium, ut pro bono concordie modum aliquem possent in- venire, et ab alia parte Arelatensis remanebat avisatus in congregacione, ut asserebatur, 35 quod absentibus eis et dum ista tractabantur, concluderet. et dum ipsi stabant in consilio suo, Arelatensts fecit legi illud concordatum avisamentum; et cum illi fuerunt avisati, antequam venirent, ipse in continenti conclusit. tunc eciam fuerunt rumores, et pejores prioribus. domi- nus cardinalis Terrachonensis tenebat de cappa Arelatensem et non permittebat eum" recedere, nisi revocaret illam conclusionem in facie omnium. dixit multas injurias sibi, et 40 familiares domini cardinalis Terrachonensis credentes, quod inter eos esset seandalum, intra- runt cum armis et gladiis stabant supra Arelatensem. ego credidi, quod illa die ipse occideretur O oler universali za lesch? Abktlrelmi der Toriane tmidenttích, b)ům Rands mnta cemeluslonem. 0) Forl. eam, 1 Das war in Wirklichreit in den Tagen des 3. bis 7. Mai (Conc. Bus. 6, 396 Z. 7 fj., 397 Z. 12 ff.; 398 Z. 14 ff.; 399 Z. 28 bis 401 Z. 13). 2 Die hier geschilderten Vorgänge bis tur Beschlußs- fassung über das Absclzungsdekret „Prospexit domi- nus“ vom 26. Juni 1439 xpielten sich im Juni 1439 ab. ryl. Hügline Prorokoll (Cone. Bas. 6, 492 f.). 3 Am 9. Mai, vgl. Segoria lib. 14 capp. 34-35 45 (Mon. conc. 3, 270-274) und Hüglin (Conc. Bas. 6, 411 Z. 35 bis 415 Z. 16). Auch kier scheint Kuer Vorgänge dieses Tager mit denen des 24. April durch- einander zu mengen. 50
Strana 209
D. Akten des Tages nr. 99. 209 1443 [Dez./ propter ea, que fecerat. tandem ipse Arelatensis propter metum Terrachonensis et suorum, qui tenebant eum circundatum, et scandalum maximum negavit publice, quod non concluserat illud avisamentum neque fuerit illa intencio sua, et pluries negavit coram onmibus. pa- triarcha tamen Aquilegensis, qui sine discrecione in hiis se gerebat, respondebat, quod 5 ymmo concluserat. et Arelatensis iterum dixit se non conclusisse, neque volebat illud avisa- mentum habere pro concluso. et tune dominus cardinalis Terrachonensis primo et postea omnes oratores et prelati protestati fuerunt et in scriptis, de quibus omnes notarii rogati fuerant. et recesserunt omnes de congregacione et solus remansit Arelatensis cum copiistis et suis episcopis titularibus et cum tanto scandalo, sicud posset dici. et tunc solus poterat 10 concludere, si vellet, sicut conclusit. si officium presidencie non habuisset, protune major pars prelatorum erat pro ista parte, et una die potuisset dissolvi concilium illud; sed cum potestate sua habebant quicquid volebant. et hec sunt, que in Basilea facta fuerunt. postea recessimus omnes de Basilea et recesserunt omnes oratores et omnes prelati predicti; restarunt solum copiiste cum tribus prelatis titularibus. Vicensis et Dorthusensts episcopi 15 remanserunt et ad aliqua processerunt, postea enormia aliqual perpetrata fuerunt et tanta, quod non esset possibile illorum habere memoriam. [2] Quia Basilienses querent undique diffamare sanctissimum dominum nostrum et infirmare dampnacionem, qua ipsi a sancta sede apostolica et ycumenico synodo juste damp- nati“ sunt, quandam bullam" sanctissimi domini nostri se asserunt habere, quod non eredi- 20 mus. scientes, si eam habent et vera est, nullo justo titulo eam occupant. ex qua falso eliciunt dominum nostrum non sane sentire de potestate apostolica et potestateb universalis concilii, quasi potestatem Petri faciat majorem, quam sit, et potestatem concilii minorem, licet nullus doctus et catholicus hoc ex illa bulla in veritate elicere queat. inter autem ea, que eliciunt, est, quod sanctissimus dominus noster concilii Constanciensis declaracionem de 25 potestate conciliorum diminuat, quod non comperietur neque ex illa aut alia bulla qua- cumque, nam dominus noster illam declaracionem affirmat in bulla, que incipit „Moyses“e3, esse concilii Constanciensis. dicit in ultima responsione 4 data domino nostro regi et dominis nostris electoribus, quomodo ipse amplectitur omnia concilia, in pretensa autem bulla, quam producunt Basilienses, studio, ut asserunt, Parisiensi transmissa, non negat hec sanc- 30 tissimus dominus noster, sed veritatem narrans, soilicet quomodo per unam obedienciam facta sit scilicet Johannis XXIII.; pravum intellectum Basiliensium, soilicet quod illa con- stitucio inhibeat, quod papa eciam ex racionabili causa concilium transferre nequeat, juste inpugnat. unde ad hec, ut videatur, quomodo ipsi sine causa istam bullam reprehendunt, ac quod eorum assercioni eciam doctrina Bohemis super quattuor articulis in concilio tradita 35 ac gesta ejusdem synodi repugnant ad hunc finem, et ne sua loquacitate gloriantes alios inficiant et non ad alium, cum non intendamus cumd ipsis jam dampnatis contencionem intrare aut de auctoritate pape et conciliorum disputacionem excitare, distincciones ex doctrina tradita Bohemis in concilio tunc Basiliensi et ex gestis ejusdem elicitas hie anne- xas regamus notari, quia, quales isti auctores scismatis sint censendi, facile comperietur. 40 [2a] prima“ distinccio: ecclesia militans in hiis, que fidei et salutis sunt, non errat, a) ; Forl. dapnati. b) em.; Vorl. potestatem. c) am Rande decretum et bulla, que incipit „Moyses vir del“. d) am Rande nota. c) am Rands jewedls nochmals prima dittinecio, 2a do. usw. 1) dariber 1. 1 Absetzung P. Eugens IV. am 25. Juni 1439. ☞ Uber die Bulle Exgens Etsi non dubitemus an 45 gen. Universiläten vgl. RTA. 16, 300 A. 3. Duß sie bes den Verhandlungen wakrend des gegenwärtigen Nürnberger RT. eine gewisse Rolle gespielt haben muß, geht aus einer notariellen Abschrift hervor, die 2. Zt. des RT. von dem aachsischen Gesandten Engel- 5o hard angefertigt worden ist. Nack dieser beglaubigten Abschrifi i8t sie im Cod. 41 der Urdin. Bibl. Augs- burg (fol. 19a-27b) abgeschrieben worden. Die no- tarielle Beglaubigung am Schlusse (l. c. fol. 27b) lautet: Collacionatus cum originali quinterno bullato per Heinrioum Engelhardi nutarium et per omnia cum eodem ut supra concordat. acta Nüremberge Bambergensis diocesis [em., Forl. dicionis] anno domini 1443 22. decembris, ita est H. Engelhard notarius manu propria ete. Diese Notiz fehls in dem Abdruck bei Braun 6, 167 ff. nr. Kaus dem gen. Kodex. 3 Vom 4. Sept. 1439 (Mon. cone 3, 382-386). 1 Vom 8. Dez. MA2, unsere nr. 29 (vgl. S.62 Z. 41fj.). Deutsche Reichstags-Akten XVII. 14
D. Akten des Tages nr. 99. 209 1443 [Dez./ propter ea, que fecerat. tandem ipse Arelatensis propter metum Terrachonensis et suorum, qui tenebant eum circundatum, et scandalum maximum negavit publice, quod non concluserat illud avisamentum neque fuerit illa intencio sua, et pluries negavit coram onmibus. pa- triarcha tamen Aquilegensis, qui sine discrecione in hiis se gerebat, respondebat, quod 5 ymmo concluserat. et Arelatensis iterum dixit se non conclusisse, neque volebat illud avisa- mentum habere pro concluso. et tune dominus cardinalis Terrachonensis primo et postea omnes oratores et prelati protestati fuerunt et in scriptis, de quibus omnes notarii rogati fuerant. et recesserunt omnes de congregacione et solus remansit Arelatensis cum copiistis et suis episcopis titularibus et cum tanto scandalo, sicud posset dici. et tunc solus poterat 10 concludere, si vellet, sicut conclusit. si officium presidencie non habuisset, protune major pars prelatorum erat pro ista parte, et una die potuisset dissolvi concilium illud; sed cum potestate sua habebant quicquid volebant. et hec sunt, que in Basilea facta fuerunt. postea recessimus omnes de Basilea et recesserunt omnes oratores et omnes prelati predicti; restarunt solum copiiste cum tribus prelatis titularibus. Vicensis et Dorthusensts episcopi 15 remanserunt et ad aliqua processerunt, postea enormia aliqual perpetrata fuerunt et tanta, quod non esset possibile illorum habere memoriam. [2] Quia Basilienses querent undique diffamare sanctissimum dominum nostrum et infirmare dampnacionem, qua ipsi a sancta sede apostolica et ycumenico synodo juste damp- nati“ sunt, quandam bullam" sanctissimi domini nostri se asserunt habere, quod non eredi- 20 mus. scientes, si eam habent et vera est, nullo justo titulo eam occupant. ex qua falso eliciunt dominum nostrum non sane sentire de potestate apostolica et potestateb universalis concilii, quasi potestatem Petri faciat majorem, quam sit, et potestatem concilii minorem, licet nullus doctus et catholicus hoc ex illa bulla in veritate elicere queat. inter autem ea, que eliciunt, est, quod sanctissimus dominus noster concilii Constanciensis declaracionem de 25 potestate conciliorum diminuat, quod non comperietur neque ex illa aut alia bulla qua- cumque, nam dominus noster illam declaracionem affirmat in bulla, que incipit „Moyses“e3, esse concilii Constanciensis. dicit in ultima responsione 4 data domino nostro regi et dominis nostris electoribus, quomodo ipse amplectitur omnia concilia, in pretensa autem bulla, quam producunt Basilienses, studio, ut asserunt, Parisiensi transmissa, non negat hec sanc- 30 tissimus dominus noster, sed veritatem narrans, soilicet quomodo per unam obedienciam facta sit scilicet Johannis XXIII.; pravum intellectum Basiliensium, soilicet quod illa con- stitucio inhibeat, quod papa eciam ex racionabili causa concilium transferre nequeat, juste inpugnat. unde ad hec, ut videatur, quomodo ipsi sine causa istam bullam reprehendunt, ac quod eorum assercioni eciam doctrina Bohemis super quattuor articulis in concilio tradita 35 ac gesta ejusdem synodi repugnant ad hunc finem, et ne sua loquacitate gloriantes alios inficiant et non ad alium, cum non intendamus cumd ipsis jam dampnatis contencionem intrare aut de auctoritate pape et conciliorum disputacionem excitare, distincciones ex doctrina tradita Bohemis in concilio tunc Basiliensi et ex gestis ejusdem elicitas hie anne- xas regamus notari, quia, quales isti auctores scismatis sint censendi, facile comperietur. 40 [2a] prima“ distinccio: ecclesia militans in hiis, que fidei et salutis sunt, non errat, a) ; Forl. dapnati. b) em.; Vorl. potestatem. c) am Rande decretum et bulla, que incipit „Moyses vir del“. d) am Rande nota. c) am Rands jewedls nochmals prima dittinecio, 2a do. usw. 1) dariber 1. 1 Absetzung P. Eugens IV. am 25. Juni 1439. ☞ Uber die Bulle Exgens Etsi non dubitemus an 45 gen. Universiläten vgl. RTA. 16, 300 A. 3. Duß sie bes den Verhandlungen wakrend des gegenwärtigen Nürnberger RT. eine gewisse Rolle gespielt haben muß, geht aus einer notariellen Abschrift hervor, die 2. Zt. des RT. von dem aachsischen Gesandten Engel- 5o hard angefertigt worden ist. Nack dieser beglaubigten Abschrifi i8t sie im Cod. 41 der Urdin. Bibl. Augs- burg (fol. 19a-27b) abgeschrieben worden. Die no- tarielle Beglaubigung am Schlusse (l. c. fol. 27b) lautet: Collacionatus cum originali quinterno bullato per Heinrioum Engelhardi nutarium et per omnia cum eodem ut supra concordat. acta Nüremberge Bambergensis diocesis [em., Forl. dicionis] anno domini 1443 22. decembris, ita est H. Engelhard notarius manu propria ete. Diese Notiz fehls in dem Abdruck bei Braun 6, 167 ff. nr. Kaus dem gen. Kodex. 3 Vom 4. Sept. 1439 (Mon. cone 3, 382-386). 1 Vom 8. Dez. MA2, unsere nr. 29 (vgl. S.62 Z. 41fj.). Deutsche Reichstags-Akten XVII. 14
Strana 210
1443 [Dez.] 210 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1143 bis 22. Januar 14-4. et illa est per orbem dispersa, non eoartata ad locum, regnum vel nacionom; quare nacio una non se debet dividere ab aliis, quasi ipsa sit ecclesia. et quia ? mundus sepe in turbacione esi, tunc apud apostolicam, Romanam seslzce! ecclesinm, ecclesiam esse necesse est, quia ilam deus errare non sinit. primum habetur! in articulo communionis, sceundum in arti- culo punicionis peccatorum, tereium in articulo communionis. [25] secunda * distinccio: Petrus super? apostolos fuit sicud ei ejus successure& super omnes, qui Christi sunt; cui soli dictum est? ,,pasce oves", non illam vel istas*, sed omnea, ut sit pastor ovium et pa- Storum, ita in ecclesia militante se habens sicud deus in triumphante, cujus potestas summa est, ita quod omnium jurisdiccio usque ad! plebanum ab eo dependeat causative. ad cujus auctoritatem spectat en diffinire, que sunt fidei; eui soh* commisit deus corripere? peccata subditorum et non pluribus, tamquam principi apostolorum, et ubi scismatis perieulum, ibi non est ad judicium procedendum; primum in articulo predicacionis, secundum in ar- ticulo punicionis. [2e] terciab distinccio: papa est caput concilii! et dominusk, ad quem! omnes respicere debent et eum ut sanctum Petrum venerari et ejus pedes osculari. est" enim vicarius Christi cum plenitudine potestatis et caput ecclesie. ejus? auctoritus interesse debet conciliis universalibus per presenciam ejus aut legati. ad eum? spectat pre- sidere ecclesie universali et concilio universali, et vigorP actus synodalis & consensu de- pendet, it& quod 4 aliud de actibus in concilio papa habere non tenetur neque exequi, nisi ad quod per ipsum aut suum legatum una cum aliis patribus eoncilii conclusum reperitur. in* hiis, ad que synodus convocata existit, statnere et diffinire in concilio aliis prelatis con- sencientibus ad ipsum pertinet, similiter * cohercere insolencias ecclesiasticorum, exequi diffi- nita, transferre concilium aut dissolvere congregatum concilium et novum indicere ex ra- cionabilibus causis. primum in responsione ,Cogitanti^**, secundum in prima sessione” (ibi „dominus noster Eugenius"), tercium in prefatis locis ,,Cogitanti“ et 14, sessione®, quartum in eadem responsione „Cogitanti”, ubi incipit synodus domino Tharentinenei re- '"spondere. quintum traditur ex prima sessione”, ubi arguit synodus et cum hic interesset legatus etc. sextum in eadem sessione (ibi: ,,Martinus papa --- presidens universalis eccle- Sie'* ete.3), septimum in responsione ,Cogitanti", ubi allegat Boecium? et Gregorium, octa- vum in bullis Martini admissis in prima sessione!? et dominus noster de presidencia cardinalis de Ursinis!}, novum ex prefatis locis et bulla alia, que incipit pastoralis "^? ubi omnia cassat, que Basilee faeta sunt »nt finnt, preter tria, ad que synodus fuit congregata, que tacite ad- missa fuit; decimum patet ex bullis presidencium Martini in prima sessione lectis et ad- missis, ut in conclusione illius sessionis. [24] quarta" distinecio: consensit synodus a) deed. 2. — v) desgi. 8. e) verbessert aus Ule vel fate, — 1) überge- X) desol. v. 1) despgl. 3. wm) desgl 4. с) Vorl. kal Alinea. — d) darüber 1. schrieber, — g) darüber 2. hb) Vorl. hat Alinea. i) darüber |. mn) deogl. 5, o) deest. 6. 9) desgl.:. a) desgl. 8. — r) desgl. 0. — s) eine Mer zu erionrlende, Ader- 448chvitbene Ziffer 1U (vgl. Z. 32) fehlt in der Vorl. t) am Rande derretum „Cogitanti”*. пн) om. Purl. pastorialie: as Honde Aecretum pastoralis’s, v) Vol. het „Alinen. ca 20 26 30 35 1 Diese Thesen sind nicht in irgendweichen Konzils- erklärungen zu den böhmischen Artikeln enthalten, sondern die vom Kusancr hier aufgestellten Behaup- tungen sind dem Gedanken nach zu suchen in den Ausführungen des Johannes de Raqusio zwm 1. Ar. Wkeł der Bokmen de communione sub utraque specie ( Mansi 29, 699 f].), des Agidins Carlersż zum 2. Artikel de punitione peccatorum publicorum (Mansi 29, 368 ff.) und des Heinrich Kalteisen de libera praedicatione verbi dei (Mans 29, 971 ÿ.). * Joh, 21; 17. ? Vgl. Motih. 16, 19. ^ Konzilsbulle vom 3. Sept. 1422 (Mansi 29, 239; Mon. conc. 2, 234). Vgl. RT-A. 10, 310 Anm. 6. 5 Vgl. das Dekret der 1. Session (Munsi 29, 3: Mon, conc. 2, 47). $ Vgl. den Schluß des Dekrete Terminum sexaginta der 14. Session. (Mansi 29, 72; Mon. conc. 2, 509. 4a ? Vgl. Anm. 6. 5 Vgl. die Kinjikrungsworle zur Verlesung der Bulle P. Mariina V, Dum onus in der 1. Session (Mon. conc. 2, 53). . 9 Boethius wird in der Bulle nicht genannt und ist 45 wahrscheinlich mit Isidor verwechselt (vgl, Mon. cone. 2, 242); belr. Gregor ist an dessen Zitierung un Abdruck der Mon. eone. 2, 242 und 253 zu denken. 7 Bulles Nuper siquidem (AMow. conc. 2, 51) und Dum onus febenda 2, 53). 11 Durch die Bullc Kugens Alta noB cura vom 1. Marz 1433, vgl. RTA. 10, 662 Anm. 6. 12 Gemeint ist wohl die Bulle Inter omnes pastoralis officii »von. 14. Dez. 1432 (Mon. cone. 2, 335), 50
1443 [Dez.] 210 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1143 bis 22. Januar 14-4. et illa est per orbem dispersa, non eoartata ad locum, regnum vel nacionom; quare nacio una non se debet dividere ab aliis, quasi ipsa sit ecclesia. et quia ? mundus sepe in turbacione esi, tunc apud apostolicam, Romanam seslzce! ecclesinm, ecclesiam esse necesse est, quia ilam deus errare non sinit. primum habetur! in articulo communionis, sceundum in arti- culo punicionis peccatorum, tereium in articulo communionis. [25] secunda * distinccio: Petrus super? apostolos fuit sicud ei ejus successure& super omnes, qui Christi sunt; cui soli dictum est? ,,pasce oves", non illam vel istas*, sed omnea, ut sit pastor ovium et pa- Storum, ita in ecclesia militante se habens sicud deus in triumphante, cujus potestas summa est, ita quod omnium jurisdiccio usque ad! plebanum ab eo dependeat causative. ad cujus auctoritatem spectat en diffinire, que sunt fidei; eui soh* commisit deus corripere? peccata subditorum et non pluribus, tamquam principi apostolorum, et ubi scismatis perieulum, ibi non est ad judicium procedendum; primum in articulo predicacionis, secundum in ar- ticulo punicionis. [2e] terciab distinccio: papa est caput concilii! et dominusk, ad quem! omnes respicere debent et eum ut sanctum Petrum venerari et ejus pedes osculari. est" enim vicarius Christi cum plenitudine potestatis et caput ecclesie. ejus? auctoritus interesse debet conciliis universalibus per presenciam ejus aut legati. ad eum? spectat pre- sidere ecclesie universali et concilio universali, et vigorP actus synodalis & consensu de- pendet, it& quod 4 aliud de actibus in concilio papa habere non tenetur neque exequi, nisi ad quod per ipsum aut suum legatum una cum aliis patribus eoncilii conclusum reperitur. in* hiis, ad que synodus convocata existit, statnere et diffinire in concilio aliis prelatis con- sencientibus ad ipsum pertinet, similiter * cohercere insolencias ecclesiasticorum, exequi diffi- nita, transferre concilium aut dissolvere congregatum concilium et novum indicere ex ra- cionabilibus causis. primum in responsione ,Cogitanti^**, secundum in prima sessione” (ibi „dominus noster Eugenius"), tercium in prefatis locis ,,Cogitanti“ et 14, sessione®, quartum in eadem responsione „Cogitanti”, ubi incipit synodus domino Tharentinenei re- '"spondere. quintum traditur ex prima sessione”, ubi arguit synodus et cum hic interesset legatus etc. sextum in eadem sessione (ibi: ,,Martinus papa --- presidens universalis eccle- Sie'* ete.3), septimum in responsione ,Cogitanti", ubi allegat Boecium? et Gregorium, octa- vum in bullis Martini admissis in prima sessione!? et dominus noster de presidencia cardinalis de Ursinis!}, novum ex prefatis locis et bulla alia, que incipit pastoralis "^? ubi omnia cassat, que Basilee faeta sunt »nt finnt, preter tria, ad que synodus fuit congregata, que tacite ad- missa fuit; decimum patet ex bullis presidencium Martini in prima sessione lectis et ad- missis, ut in conclusione illius sessionis. [24] quarta" distinecio: consensit synodus a) deed. 2. — v) desgi. 8. e) verbessert aus Ule vel fate, — 1) überge- X) desol. v. 1) despgl. 3. wm) desgl 4. с) Vorl. kal Alinea. — d) darüber 1. schrieber, — g) darüber 2. hb) Vorl. hat Alinea. i) darüber |. mn) deogl. 5, o) deest. 6. 9) desgl.:. a) desgl. 8. — r) desgl. 0. — s) eine Mer zu erionrlende, Ader- 448chvitbene Ziffer 1U (vgl. Z. 32) fehlt in der Vorl. t) am Rande derretum „Cogitanti”*. пн) om. Purl. pastorialie: as Honde Aecretum pastoralis’s, v) Vol. het „Alinen. ca 20 26 30 35 1 Diese Thesen sind nicht in irgendweichen Konzils- erklärungen zu den böhmischen Artikeln enthalten, sondern die vom Kusancr hier aufgestellten Behaup- tungen sind dem Gedanken nach zu suchen in den Ausführungen des Johannes de Raqusio zwm 1. Ar. Wkeł der Bokmen de communione sub utraque specie ( Mansi 29, 699 f].), des Agidins Carlersż zum 2. Artikel de punitione peccatorum publicorum (Mansi 29, 368 ff.) und des Heinrich Kalteisen de libera praedicatione verbi dei (Mans 29, 971 ÿ.). * Joh, 21; 17. ? Vgl. Motih. 16, 19. ^ Konzilsbulle vom 3. Sept. 1422 (Mansi 29, 239; Mon. conc. 2, 234). Vgl. RT-A. 10, 310 Anm. 6. 5 Vgl. das Dekret der 1. Session (Munsi 29, 3: Mon, conc. 2, 47). $ Vgl. den Schluß des Dekrete Terminum sexaginta der 14. Session. (Mansi 29, 72; Mon. conc. 2, 509. 4a ? Vgl. Anm. 6. 5 Vgl. die Kinjikrungsworle zur Verlesung der Bulle P. Mariina V, Dum onus in der 1. Session (Mon. conc. 2, 53). . 9 Boethius wird in der Bulle nicht genannt und ist 45 wahrscheinlich mit Isidor verwechselt (vgl, Mon. cone. 2, 242); belr. Gregor ist an dessen Zitierung un Abdruck der Mon. eone. 2, 242 und 253 zu denken. 7 Bulles Nuper siquidem (AMow. conc. 2, 51) und Dum onus febenda 2, 53). 11 Durch die Bullc Kugens Alta noB cura vom 1. Marz 1433, vgl. RTA. 10, 662 Anm. 6. 12 Gemeint ist wohl die Bulle Inter omnes pastoralis officii »von. 14. Dez. 1432 (Mon. cone. 2, 335), 50
Strana 211
D. Akten des Tages nr. 99. 211 1443 [Dez.] Basiliensis in 19. sessionel, ut ad yeumenieum concilium propter reduccionem Grecorum extra Basileam deveniretur, ac quod propter locum non omitteretur recipiendo ycumeni- cam synodum esse, in qua foret papa per se vel per legatum, et similiter alii patriarche per se vel per procuratores ac imperator Grecorum similiter, et “ alii episcopi vere vel represen- 5 tative, et sic fuit, quod juxta admissionem ycumenice synodi papa cum patriarcha Con- stantinopolitano et apocrisariis aliorum patriarcharum, cum imperatore et episcopis aliis multis animob ycumenicum concilium celebrandi convenit Ferrarie. hine ibi fuit youmenica synodus. [3] Ex hiis hodierne presumpciones 2 olim Arelatensis et sequacium quales sint habende, 10 quisque conspicere poterit. [3a] nam contra doctrinam“ prime distinccionis dicunt se eccle- siam, cum sint pauci, et coartati diviserunt se a nacionibus. dicunt ecclesiam Romanam, que ex papa et cardinalibus et adherentibus constituitur, errare. [3b] etd contra doc- trinam secunde distinccionis negant superioritatem in Petro supra apostolos presertim congregatos, aut quod papa sit super omnes, qui Christi sunt, quia dicunt eum non esse 15 super eos, et sic negant ipsum pastorem pastorum; negant ipsum in terris haberi ut deum in celis, quia ayunt se esse supra papam; negant omnem potestatem jurisdiccionis ab eo esse, dicentes non solum sibi dictum „pasce oves , sed et ipsis principalius asserentes se jurisdiccionem a Christo habere supra eum; negant sibi commissam correpcionem sed ipsis pluribus, et ubi seismatis periculum ob contradiccionem multorum in pretenso processu 20 contra dominum nostrum videbant, plus ad scismatieum judicium properabant. [3e] et contra doctrinam tercie distinccionis negant papam caput concilii, quia alias faterentur concilium sine ipso acephalum. ymmo distingwunt papam a concilio. et dixerunt post recessum legati eandem ecclesiam antipape, alii" Arelatensem esse caput concilii ordinacione aliorum, qui cum Arelatensi se dieunt concilium facere, negant plenitudinem potestatis in papa, 25 sed supremitatem potestatis dicunt esse apud eos in vicarium Christi. negant auctoritatem ejus per presenciam legati necessariam in conciliis universalibus. negant presidenciam realem sibi competere, sed solum loci prioritatem admittunt dicentes concilium ei presidere pote- stative, negant vigorem actus conciliorum dependere a consensu, sed ab ipsis, si numero infimorume vincerent prelatos contradicentes, sicud factum fuit, quando pretensas tres so veritates! nisi sunt concludere et processum scismaticum contra sanctissimum dominum nostrum contra vota omnium oratorum regum et principum et prelatorum pene omnium de contrario expresse protestancium, ut ex gestis patet. negant papam non obligari ad ratihabicionem aliorum quam conclusorum per legatum una cum concilio, sed dicunt contra- dicente papa et prelatis conclusionem majoris partis eciam infimorum constringere papam 85 et totam ecclesiam. negant synodum solum potestatem habere in hiis, ad que convocata est, sed in omnibus illimitate, sive illa eciam concernant jurisdiccionem pape aut inferiorum quorumcumque, ac si nullus eorum foret, et ita practicant. negant papam habere statuere et diffinire in concilio, sed majorem partem modo predicto. negant papam ex racionabilibus causis posse concilium transferre aut dissolvere, dicentes hec asserere esse hereticum, per 40 hoc hereticantes dominum nostrum et eciam Martinum papam, concilium Senense et ociam corcilium Basiliense; que duo concilia bullam Martini admiserunt, ubi Martinus presidenti- bus suis hanc dedit potestatem, hereticantes per hec universam ecclesiam, que communicat domino Eugenio pape tamquam catholico pontifici. [3d] contras determinacionem synodi, que ponitur in quarta distinecione, negant concilium ycumenicum fuisse Ferrarie 45 et postea Florencie, quia ipsi non interfuerunt neque consenserunt dicentes contra admissam a) ubergeschrieten. b) Abkurzuny zucifelkaft. e) an Rande conrra primali distinccionem und efenzo weitor- hin contra secundam, contra tertiam urw. 1 Vort. ket Aliner. e) Vorf. infimiorum. f) am Rande nora de tribus veritatibus. g) Vozl. hat Alinsa. Egl. Dekret Sieut pia mater der 19. Session vom 50 7. Sept. 1434 (Mon. conc. 2, 752 ff.; Mansi 29, 92ff.) 2 Gemein! ist wohl der Brief Alemans an Kg. Friedrich, unsere nr. 41. 3 Man ergänze nochnals dixerunt.
D. Akten des Tages nr. 99. 211 1443 [Dez.] Basiliensis in 19. sessionel, ut ad yeumenieum concilium propter reduccionem Grecorum extra Basileam deveniretur, ac quod propter locum non omitteretur recipiendo ycumeni- cam synodum esse, in qua foret papa per se vel per legatum, et similiter alii patriarche per se vel per procuratores ac imperator Grecorum similiter, et “ alii episcopi vere vel represen- 5 tative, et sic fuit, quod juxta admissionem ycumenice synodi papa cum patriarcha Con- stantinopolitano et apocrisariis aliorum patriarcharum, cum imperatore et episcopis aliis multis animob ycumenicum concilium celebrandi convenit Ferrarie. hine ibi fuit youmenica synodus. [3] Ex hiis hodierne presumpciones 2 olim Arelatensis et sequacium quales sint habende, 10 quisque conspicere poterit. [3a] nam contra doctrinam“ prime distinccionis dicunt se eccle- siam, cum sint pauci, et coartati diviserunt se a nacionibus. dicunt ecclesiam Romanam, que ex papa et cardinalibus et adherentibus constituitur, errare. [3b] etd contra doc- trinam secunde distinccionis negant superioritatem in Petro supra apostolos presertim congregatos, aut quod papa sit super omnes, qui Christi sunt, quia dicunt eum non esse 15 super eos, et sic negant ipsum pastorem pastorum; negant ipsum in terris haberi ut deum in celis, quia ayunt se esse supra papam; negant omnem potestatem jurisdiccionis ab eo esse, dicentes non solum sibi dictum „pasce oves , sed et ipsis principalius asserentes se jurisdiccionem a Christo habere supra eum; negant sibi commissam correpcionem sed ipsis pluribus, et ubi seismatis periculum ob contradiccionem multorum in pretenso processu 20 contra dominum nostrum videbant, plus ad scismatieum judicium properabant. [3e] et contra doctrinam tercie distinccionis negant papam caput concilii, quia alias faterentur concilium sine ipso acephalum. ymmo distingwunt papam a concilio. et dixerunt post recessum legati eandem ecclesiam antipape, alii" Arelatensem esse caput concilii ordinacione aliorum, qui cum Arelatensi se dieunt concilium facere, negant plenitudinem potestatis in papa, 25 sed supremitatem potestatis dicunt esse apud eos in vicarium Christi. negant auctoritatem ejus per presenciam legati necessariam in conciliis universalibus. negant presidenciam realem sibi competere, sed solum loci prioritatem admittunt dicentes concilium ei presidere pote- stative, negant vigorem actus conciliorum dependere a consensu, sed ab ipsis, si numero infimorume vincerent prelatos contradicentes, sicud factum fuit, quando pretensas tres so veritates! nisi sunt concludere et processum scismaticum contra sanctissimum dominum nostrum contra vota omnium oratorum regum et principum et prelatorum pene omnium de contrario expresse protestancium, ut ex gestis patet. negant papam non obligari ad ratihabicionem aliorum quam conclusorum per legatum una cum concilio, sed dicunt contra- dicente papa et prelatis conclusionem majoris partis eciam infimorum constringere papam 85 et totam ecclesiam. negant synodum solum potestatem habere in hiis, ad que convocata est, sed in omnibus illimitate, sive illa eciam concernant jurisdiccionem pape aut inferiorum quorumcumque, ac si nullus eorum foret, et ita practicant. negant papam habere statuere et diffinire in concilio, sed majorem partem modo predicto. negant papam ex racionabilibus causis posse concilium transferre aut dissolvere, dicentes hec asserere esse hereticum, per 40 hoc hereticantes dominum nostrum et eciam Martinum papam, concilium Senense et ociam corcilium Basiliense; que duo concilia bullam Martini admiserunt, ubi Martinus presidenti- bus suis hanc dedit potestatem, hereticantes per hec universam ecclesiam, que communicat domino Eugenio pape tamquam catholico pontifici. [3d] contras determinacionem synodi, que ponitur in quarta distinecione, negant concilium ycumenicum fuisse Ferrarie 45 et postea Florencie, quia ipsi non interfuerunt neque consenserunt dicentes contra admissam a) ubergeschrieten. b) Abkurzuny zucifelkaft. e) an Rande conrra primali distinccionem und efenzo weitor- hin contra secundam, contra tertiam urw. 1 Vort. ket Aliner. e) Vorf. infimiorum. f) am Rande nora de tribus veritatibus. g) Vozl. hat Alinsa. Egl. Dekret Sieut pia mater der 19. Session vom 50 7. Sept. 1434 (Mon. conc. 2, 752 ff.; Mansi 29, 92ff.) 2 Gemein! ist wohl der Brief Alemans an Kg. Friedrich, unsere nr. 41. 3 Man ergänze nochnals dixerunt.
Strana 212
212 Reichstag zu Nüirnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. diffinicionem youmenici concilii in 19. sessionel, dicunt oratores regum remansisse cum ipsis; sed gesta docent, quod solum remanserunt ad resistendum furori eorum, ne scisma facerent. dicunt se esse concilium universale universalem militantem ecclesiam representans, licet apud cos nec sit papa aut aliquis patriarcharum Orientalis ecclesie aut aliqua nacio seu regnum, solum errorem suum fundantes, quod, cum ipsi sint in loco, ubi olim fuit indictum con- 5 cilium, igitur universalem ecclesiam representent non obstante contradiccione tocius ecclesie, contradiccionema consensum, qui in representacione requiritur, inverecunde affirmantes. [4] Ex hiis patet, an olim Arelatensis et adherentes a sancta apostolica sede et ycumenica synodò ac per doctrinam in concilio Bohemis traditam et gesta ejusdem quondam Basi- 1cas liensis synodi et ita a se ipsis merito sint dampnati, ita quod nullus catholicus illis communi- 10 [Dez) care debeat, si iram dei magnam voluerit evitare. 1443 [Dez. ] 1144 100. Kg. Friedrich an die Besucher des RT.: kann erst an Himmelfahrt ƒ21. Mai] zu Nürnberg Jan.2 sein ; wird dementsprechend die Kurfürsten und Fürsten verständigen und bittet um Fort- 1444 Januar 2 Sankt Veit. setzung der Neutralitäl his dahin. A aus Minchen St.-B. cod. lat. 85 fol. 356ab cop. ch. Uberschrift Sequitur responsio Ro-15 manorum regis facta oratoribus principum protunc dietam Nwrnberge in causa ecclesie sancte vice et nomine dominorum suorum celebrantibus. B coll. Nürnberg St.-A. Nürnberger Akten und Urkk. üb. Staats- und Verwaltungsangel. S. I L. 68 nr. 10 fol. 6 cop. ch., in demselhen Folioheft, das auch die Einladung zum kommenden RT. 1444 vom 31. Dez. 1443 überliefert; Datum jehlt; als Anschrift zn Anfang 20 des Textes links am Rande An der kurfürsten sendbotten. Druck: Hujnagel in MIOG. 8. 157-458 aus A. als ir uns ietzund geschriben Ersamen und lieben andachtigen. Fridrich usin. Nov. I1 und begert habt, das wir unsb zů dem tage, den wir auf sand Mertins tag nachstvergangen gen Nwrnberg in der hailigen kirchen sachen gesetzt haben, fugten, domit derselb tag nicht 25 on ein‘ trefliche und entliche beschliessung zelassend wurd, durch vil merklicher ursach willen in demselben ewrm schreiben und auch unser sendpoten und rât, so? bei euch zû Nwrnberg auf den obgemelten tag sind, begriffen, und erpiet euch, daruf unserd zukunft daselbs ze warten, das haben wir vernumen und lassen iwuch wissen, das wir nach sûlchem ewerms und der vorgemelten unser sentpoten schriben begern und rat willig gewesen wern, 30 uns zu dem obgemelten tag noch furderlich" zû fugen. so seind uns so gar hoch und gross suche angestossen, darus uns und unserm hus zû Osterrich onwiderbrenglicher schad auf- ersteen mocht, ob das bei zeiten nicht fürsehen wurd, dardurch wir so furderlich ie hinuf nicht kumen mugen. doch so wellen wir allen unsern vleiss darzů keren und tün, solich sache Mar21 hindan ze richten, und die zurucklegen und auf den hailigen auffartag nechstkumenden 35 zu Nwrnberg sein und uns daran nichts sawmen undk irren lassen, nur gotz gewalt allein. und schreiben daruf allen unsern kurfursten und andern unsern fursten, geistlichen und Matat werntlichen, sich auf den egemelten heiligen auffartag auch gen Nwrnberg ze fügen nach lawt der abschrift hie-innen beschlossen, die ir wol vernemen werdent. hierumb so begern und pieten wir iwuch mit sunderm vleis, das ir uns sulichen verzug" nit vermerken" und to iwur herrn daran weisen wolt, sich auf den obberurten heiligen auffartag auch personlich gen Nwrnberg zu fügen und sich dazwischen nicht zü erkleren, domit kein zweiung in unser Tewtschen nacion mocht° aufersteen, doran tût ir uns ein besunder gût gefallen, das wir gen" geben zůq Sand Veitt in Kernden iwuch ieglichen besunder genediklich erkennen wollen. 1441 Jan v am donrstag nach des sâligen nwen jars tag anno domini etc. 44 unsers richs im vierden jar. 45 Mui21 a) Vorl, contradiccionis, aber verbessert. b) B add. noch. c om. B. d)MAB. e)Ado. f) Bewer. g) B unserm. h) A sundelich. 1) B suchen. k) B noch. 5Auvir. m) A zug. n) B merken. o) B nihf auferstee sait mocht anfersteen. p) B gen ew und ewer yedem statt gen — leglichen. q7 B om. zů — Jar, add. etc. 1 Vgl. S. 211 Anm. I. 2 Man vergleiche das Schreiben Enea Silvios an 50 den Kanzler Schlick vom 1. Jan., un-ere nr. 106, 4.
212 Reichstag zu Nüirnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. diffinicionem youmenici concilii in 19. sessionel, dicunt oratores regum remansisse cum ipsis; sed gesta docent, quod solum remanserunt ad resistendum furori eorum, ne scisma facerent. dicunt se esse concilium universale universalem militantem ecclesiam representans, licet apud cos nec sit papa aut aliquis patriarcharum Orientalis ecclesie aut aliqua nacio seu regnum, solum errorem suum fundantes, quod, cum ipsi sint in loco, ubi olim fuit indictum con- 5 cilium, igitur universalem ecclesiam representent non obstante contradiccione tocius ecclesie, contradiccionema consensum, qui in representacione requiritur, inverecunde affirmantes. [4] Ex hiis patet, an olim Arelatensis et adherentes a sancta apostolica sede et ycumenica synodò ac per doctrinam in concilio Bohemis traditam et gesta ejusdem quondam Basi- 1cas liensis synodi et ita a se ipsis merito sint dampnati, ita quod nullus catholicus illis communi- 10 [Dez) care debeat, si iram dei magnam voluerit evitare. 1443 [Dez. ] 1144 100. Kg. Friedrich an die Besucher des RT.: kann erst an Himmelfahrt ƒ21. Mai] zu Nürnberg Jan.2 sein ; wird dementsprechend die Kurfürsten und Fürsten verständigen und bittet um Fort- 1444 Januar 2 Sankt Veit. setzung der Neutralitäl his dahin. A aus Minchen St.-B. cod. lat. 85 fol. 356ab cop. ch. Uberschrift Sequitur responsio Ro-15 manorum regis facta oratoribus principum protunc dietam Nwrnberge in causa ecclesie sancte vice et nomine dominorum suorum celebrantibus. B coll. Nürnberg St.-A. Nürnberger Akten und Urkk. üb. Staats- und Verwaltungsangel. S. I L. 68 nr. 10 fol. 6 cop. ch., in demselhen Folioheft, das auch die Einladung zum kommenden RT. 1444 vom 31. Dez. 1443 überliefert; Datum jehlt; als Anschrift zn Anfang 20 des Textes links am Rande An der kurfürsten sendbotten. Druck: Hujnagel in MIOG. 8. 157-458 aus A. als ir uns ietzund geschriben Ersamen und lieben andachtigen. Fridrich usin. Nov. I1 und begert habt, das wir unsb zů dem tage, den wir auf sand Mertins tag nachstvergangen gen Nwrnberg in der hailigen kirchen sachen gesetzt haben, fugten, domit derselb tag nicht 25 on ein‘ trefliche und entliche beschliessung zelassend wurd, durch vil merklicher ursach willen in demselben ewrm schreiben und auch unser sendpoten und rât, so? bei euch zû Nwrnberg auf den obgemelten tag sind, begriffen, und erpiet euch, daruf unserd zukunft daselbs ze warten, das haben wir vernumen und lassen iwuch wissen, das wir nach sûlchem ewerms und der vorgemelten unser sentpoten schriben begern und rat willig gewesen wern, 30 uns zu dem obgemelten tag noch furderlich" zû fugen. so seind uns so gar hoch und gross suche angestossen, darus uns und unserm hus zû Osterrich onwiderbrenglicher schad auf- ersteen mocht, ob das bei zeiten nicht fürsehen wurd, dardurch wir so furderlich ie hinuf nicht kumen mugen. doch so wellen wir allen unsern vleiss darzů keren und tün, solich sache Mar21 hindan ze richten, und die zurucklegen und auf den hailigen auffartag nechstkumenden 35 zu Nwrnberg sein und uns daran nichts sawmen undk irren lassen, nur gotz gewalt allein. und schreiben daruf allen unsern kurfursten und andern unsern fursten, geistlichen und Matat werntlichen, sich auf den egemelten heiligen auffartag auch gen Nwrnberg ze fügen nach lawt der abschrift hie-innen beschlossen, die ir wol vernemen werdent. hierumb so begern und pieten wir iwuch mit sunderm vleis, das ir uns sulichen verzug" nit vermerken" und to iwur herrn daran weisen wolt, sich auf den obberurten heiligen auffartag auch personlich gen Nwrnberg zu fügen und sich dazwischen nicht zü erkleren, domit kein zweiung in unser Tewtschen nacion mocht° aufersteen, doran tût ir uns ein besunder gût gefallen, das wir gen" geben zůq Sand Veitt in Kernden iwuch ieglichen besunder genediklich erkennen wollen. 1441 Jan v am donrstag nach des sâligen nwen jars tag anno domini etc. 44 unsers richs im vierden jar. 45 Mui21 a) Vorl, contradiccionis, aber verbessert. b) B add. noch. c om. B. d)MAB. e)Ado. f) Bewer. g) B unserm. h) A sundelich. 1) B suchen. k) B noch. 5Auvir. m) A zug. n) B merken. o) B nihf auferstee sait mocht anfersteen. p) B gen ew und ewer yedem statt gen — leglichen. q7 B om. zů — Jar, add. etc. 1 Vgl. S. 211 Anm. I. 2 Man vergleiche das Schreiben Enea Silvios an 50 den Kanzler Schlick vom 1. Jan., un-ere nr. 106, 4.
Strana 213
D. Akten des Tages nr. 99-101. 213 101. Abschied des Nürnberger Martini-Tages: Vertagung bis Himmelfahrt [21. Mai] und Ver- 1444 dan. 22 legung bei weiterem Fernbleiben des Königs nach Frankfurt; Vereinbarungen über Vor- 1444 Januar 22 Nürnberg. bereitung und Besuch des neuen Tages. A aus Drecden H. St. M. Loc. 4309: Witt. Ces. A. Religionssachen A fol. 2390-240a cap. ch. ohne Schnitte. B Colt. Minchen St.-B. cod. lat. 85 fol. 3575-358b cop. ch. Uberschrijt Sequitur reccasus diete memorate ad festum ascensionis domini [Mai 21] prorogate. coll. Königsbery St.-A. Schubl. V nr. 12 cop. ch. Druck: Bachmann S. 228 ff. aus A. 1443 Zu wissen, das man von dem tage uf sent Martins tag nehstvergangen in der heiligen Nor nn kirchen sachen her gein Nuremberg gesaczt abegescheiden ist in nachgeschribener maße. [Ij Zum ersten als unser allergnedigster herre der Romisch kunig den icztgenanten tag von merglicher und trefflicher sachen" wegen uf den heiligen uffartag schirstkompt auch alhie zu Nuremberg zu halten erstreckt und ußgeschriben hat, darzu und uf dieselb zit sich b 15 dann sin kunigliche majestat auch in siner eigener person fugen und daran nichts ane gots gewalt allein irren nach hindern lassen wil, wie danne sine kuniglichen brive darumbe uß- gesandt mit merer worten eigentlichen inhalten und begriffen han, ist geratslagt [2] Wer’ es, das derselb unser gnedigster herre der Romischer kunig durch gots gewalt verhindert ‘ wurde, das sich sin kunigliche majestat uf die genante zit her gein Nuremberg 20 in eigener person nicht gefugen mochte (das doch die gotliche gutikeit geruche zu verkomen), das alsdanne sollicher tag von hin gein Franckfurt ubirlegt si und d uf den obgemelten unsers? herren uffartag daselbst gehalden werde; dasf ouch sin kunigliche gnade solliche hindernißs unsern gnedigen herren den kurfursten und andern fursten, geistlich und werntlich, unserer Dutzschen nacion, als vil man der dann erlangen mag, fur dem obegemelten unsers herren 25 uffarttag zitlich genug ane geverde geruche zuzuschriben" und zu verkundigen, das sie denselben tag zu Franckfurt also zu suchen wissen und zu halten. [3] Item ah unser gnedigster herre der Romischer kunig von hinderniß wegen, als obini begriffen ist, gein Nuremberg personlich iek nicht komen mochte, das er alsdanne sin macht- boten mit vollem gewalt. in der heiligen kirchen sachen zu handeln und zu beslissen ane 30 wider hinder sich zu brengen, zu dem egenanten tage gein Franckfurt schicke. [4] Item" ist geratslagt, das unser herren die kurfursten zu dem obgemelten tage, es si zu Nuremberg ader zu Franckfurt, personlich iglicher mit einer zimlicher zal volks, uf das sie dester baß nach der sachen grôße und notdorft geharren mogen, komen und sich nichts daran irren nach hindern lassen, idoch ir trefflichen gelerten und gotfurchtigen lute, 35 als vil sie darzu nucz und notdorft sin dunket mit m in zu solichem tage brengen. [5] Item das auch ander fursten, geistliche und werntliche, gemeinlich unserer Duczschen nacion zu dem egemeiten tage personlich, als nehst gerurt ist, mit iren gelerten komen; ob aber irer einer ader mer durch mergliche" eehaftige" sachen an sollicher irer personlicher zukunft verhindert wurden, das sie alsdanne ir volmechtigen boten zup handeln und zu 40 beslissen uf dem obgemelten tage ane wider hinder sich zu brengen und darzu auch° ir treflichen gelerten schicken. 16] Item uf das die obgemelten unser herren, die zu dem egenanten tage gein Nurem- berg ader Franckfurt komen werden, dester buls und furderlicher, was in der heiligen kirchen sachen und unserer Duczschen nacion zu gut und heil zum besten furzunemen si, helfen und 45 geraten mugen, ist geratslagt, das ir iglicher fur dem egemelten tage sine gelertens bit sich verbote, mit den" undirrede" und eigentlichen betrachte, wie dieselbe sache in iren ge- 1444 Mai 21 H- Mai 21 1444 Mai 21 10 50 a) H sach, Csache. by H om, slch danh. c) gchindert. d) Bom. und — gchulden werde; Cadd. doeselbes. 2p om. unsers herren. f) C unl das stat das aucl. p)fatd.auch. h) Dezi schriben. i) Binu, Cob. k)ACy. IB add. es. m) mit in in Bruchtuge. 1) Cadd.ader. o) A erhaftige; C eerhaltige sache. p) Bom. zul — tage. q om. C. r) B got. s) E beworten fur sich berûte aatt gelarten — verbote. t)ê rim son bi sich. u)trudd. sich. VJS reuntierreden.
D. Akten des Tages nr. 99-101. 213 101. Abschied des Nürnberger Martini-Tages: Vertagung bis Himmelfahrt [21. Mai] und Ver- 1444 dan. 22 legung bei weiterem Fernbleiben des Königs nach Frankfurt; Vereinbarungen über Vor- 1444 Januar 22 Nürnberg. bereitung und Besuch des neuen Tages. A aus Drecden H. St. M. Loc. 4309: Witt. Ces. A. Religionssachen A fol. 2390-240a cap. ch. ohne Schnitte. B Colt. Minchen St.-B. cod. lat. 85 fol. 3575-358b cop. ch. Uberschrijt Sequitur reccasus diete memorate ad festum ascensionis domini [Mai 21] prorogate. coll. Königsbery St.-A. Schubl. V nr. 12 cop. ch. Druck: Bachmann S. 228 ff. aus A. 1443 Zu wissen, das man von dem tage uf sent Martins tag nehstvergangen in der heiligen Nor nn kirchen sachen her gein Nuremberg gesaczt abegescheiden ist in nachgeschribener maße. [Ij Zum ersten als unser allergnedigster herre der Romisch kunig den icztgenanten tag von merglicher und trefflicher sachen" wegen uf den heiligen uffartag schirstkompt auch alhie zu Nuremberg zu halten erstreckt und ußgeschriben hat, darzu und uf dieselb zit sich b 15 dann sin kunigliche majestat auch in siner eigener person fugen und daran nichts ane gots gewalt allein irren nach hindern lassen wil, wie danne sine kuniglichen brive darumbe uß- gesandt mit merer worten eigentlichen inhalten und begriffen han, ist geratslagt [2] Wer’ es, das derselb unser gnedigster herre der Romischer kunig durch gots gewalt verhindert ‘ wurde, das sich sin kunigliche majestat uf die genante zit her gein Nuremberg 20 in eigener person nicht gefugen mochte (das doch die gotliche gutikeit geruche zu verkomen), das alsdanne sollicher tag von hin gein Franckfurt ubirlegt si und d uf den obgemelten unsers? herren uffartag daselbst gehalden werde; dasf ouch sin kunigliche gnade solliche hindernißs unsern gnedigen herren den kurfursten und andern fursten, geistlich und werntlich, unserer Dutzschen nacion, als vil man der dann erlangen mag, fur dem obegemelten unsers herren 25 uffarttag zitlich genug ane geverde geruche zuzuschriben" und zu verkundigen, das sie denselben tag zu Franckfurt also zu suchen wissen und zu halten. [3] Item ah unser gnedigster herre der Romischer kunig von hinderniß wegen, als obini begriffen ist, gein Nuremberg personlich iek nicht komen mochte, das er alsdanne sin macht- boten mit vollem gewalt. in der heiligen kirchen sachen zu handeln und zu beslissen ane 30 wider hinder sich zu brengen, zu dem egenanten tage gein Franckfurt schicke. [4] Item" ist geratslagt, das unser herren die kurfursten zu dem obgemelten tage, es si zu Nuremberg ader zu Franckfurt, personlich iglicher mit einer zimlicher zal volks, uf das sie dester baß nach der sachen grôße und notdorft geharren mogen, komen und sich nichts daran irren nach hindern lassen, idoch ir trefflichen gelerten und gotfurchtigen lute, 35 als vil sie darzu nucz und notdorft sin dunket mit m in zu solichem tage brengen. [5] Item das auch ander fursten, geistliche und werntliche, gemeinlich unserer Duczschen nacion zu dem egemeiten tage personlich, als nehst gerurt ist, mit iren gelerten komen; ob aber irer einer ader mer durch mergliche" eehaftige" sachen an sollicher irer personlicher zukunft verhindert wurden, das sie alsdanne ir volmechtigen boten zup handeln und zu 40 beslissen uf dem obgemelten tage ane wider hinder sich zu brengen und darzu auch° ir treflichen gelerten schicken. 16] Item uf das die obgemelten unser herren, die zu dem egenanten tage gein Nurem- berg ader Franckfurt komen werden, dester buls und furderlicher, was in der heiligen kirchen sachen und unserer Duczschen nacion zu gut und heil zum besten furzunemen si, helfen und 45 geraten mugen, ist geratslagt, das ir iglicher fur dem egemelten tage sine gelertens bit sich verbote, mit den" undirrede" und eigentlichen betrachte, wie dieselbe sache in iren ge- 1444 Mai 21 H- Mai 21 1444 Mai 21 10 50 a) H sach, Csache. by H om, slch danh. c) gchindert. d) Bom. und — gchulden werde; Cadd. doeselbes. 2p om. unsers herren. f) C unl das stat das aucl. p)fatd.auch. h) Dezi schriben. i) Binu, Cob. k)ACy. IB add. es. m) mit in in Bruchtuge. 1) Cadd.ader. o) A erhaftige; C eerhaltige sache. p) Bom. zul — tage. q om. C. r) B got. s) E beworten fur sich berûte aatt gelarten — verbote. t)ê rim son bi sich. u)trudd. sich. VJS reuntierreden.
Strana 214
1446 Jen. 22 Mai 2; sundern sal der tag uf den vorgenanten uffarttag hie zu Nuremberg 214 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22, Januar 1444. meinen reten bie dem vorgemelten tage zu” Nuremberg ader l'ranckfurt anzufahen zu handeln und zu beslissen si, das daruf dester gruntlicher muge geratslagt werden, [7] Item ob aber nnserm gnedigsten herren dem Romischen kunige keine? vorgemelt hindernifle von gots gewalt zustunde, als zu gote zu hoffen ist, so darf° sin kunigliche ma- jestat von des vor geschriben tages wegen zu Franckfurt zu halten nimant iehts verkunden, 5 furgang haben und gehalten werden, als der in den obgemelten kuniglichen briefen uBgeschriben ist. Der vor geschriben ratslag ist begriffen und ¢ gnedigsten herren des Romischen kunigs, van. 22 AN sente Vincencii tag anno etc. 44. geschehn durch unsers obgenanten unserer gnedigen herren der kurfursten und anderer 1144 CrZbischove und * bischove sentboten, die iezt! bie dem tege hie zu Nuremberg gewest sind, 19 E. Briefwechsel und Berichte nr. 102—110. ^43 100, Aufzeichnungen des Johannes von Segovia über die Beachickung des Nürnberger RT. Okt, 2 bis Dez. 14 Noo. i1 Oki. 2 Okt. ez. Nov. in. durch das Baseler Konzil und. P. Feliz V. und. über einen Bericht der Konzilsgesandten 1443 Oktober 2 bis Dezember 14, aus Nürnberg, 15 A aus Basel U.-E. ms. A. IIT, 41 fol. 313b (Segovia lib. 19 cap. 30) cop. mb. B colt. Rom, Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 35%b 3531 (Seg. I. o.) cop. ch. {u Florenz Bibl, Laur. Plut. 16 cod. 11 [o]. 386b.387b (Seg. 1. c.). — Hom Bibl. Val. cod. Vat. lat. 4183 fol. 273b (Вед. 1. e.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 3785. Druck: Monum. concil. 3, 1348.1349. [1] Opera - - - precipue duta est, ut solempnis dietam Nürenbergensem in festo aancti Martini ordinacione regis Romanorum instibutsm € ei versum religionem Christianam plas quam publice divulgatam È sibi visum. est, validioribus racionibus roboratam !, in ea quippe, 20 Ambassiata mitteretur parte concilii et pepe ad per uni- utque ad eam undique confluerent, quo ut dicebat, cum eleotoribus imperii ceterisque prelatis ac principibus necnon communitatum wniversitatum studiorum Germanie oratoribus 25 neenon eum aliis regum ac principum personaliter conveniens absque ulteriori mior& dispositurus erat de modis congruis, per quos generale coneilium ab omnibus indubitatum, quantocius fleri posset, pro pace et unione eeclesie celebrareturk, oum igitur permagna existimaeio foret, do hujusmodi in ipsa dieta pormagnopere tractendum fore, usus, die secunda, octobris svisamentum dedit, ut super ambessiata ad ipsam dietam transmittenda. fu Arelatensis presidens in concilio circumspectione aollicitudineque solita. per deputaoiones deputati nominarentur provisuri 30 eruntque in deputacione fidei ad hujusmodi officium nomina(i octo, et de isto die per cardinales in scriptis pape fit! significatum, quam providendum esset super hujusmodi missione. abinde conclusione habita in generali congregacione avissturmn est peor concilii deputatos in unum convenientes, pspe supplicandum fore, quatenus personas ad id nominaret eisdem provisurus de necessariis. ciones, in fine octobris inm a) C om. zu — Franokfurt. und bischoye. f) P intzunt; O add. hie. nerbessort. h) em; A B divulgate, ! Enea. Silvia gab, wohl am 23. Sept., вст. Кот. Aleman u.a. den briejlichen Rat, das Konzil solle sich den Wünschen dea Königs und seinen Kanzlers Schlick geneigt zeigen, mexime hoc tempore, quando dieta Norembergensis instat, que per totam Christi- anitatem est vulgata, quando et Carvajal et alii instant, ut rex se pro altera parte declaret, - - - quando Eugenius nec congregari aliud concilium nec fieri declarationem vult, nisi pro se fiat, neo enim ambigo, quin rex Aragonum alias respondisset in factis ecclesie, nisi per ipsum fuisset perturbatus. videbitis in brevi, quod dieta tenebitur et, si rex non iverit personaliter, prout timetur, saltem mit- b) € kein - - hinderniss. 1) em.; 4 R robornte, [2] cum vero de accessu regis personali varie in dies referrentur expecta- 35 Prineipioque novembris littere habite sunt ex curis regis! et cujusdam princi- €) BO bedarf. — d) € om. und geschehn. e) B om. u) em.; A B institute; eine neuere Zland hat in À institutam k) em.;.A B oclobrandum. cm. 4 B. m) om, B. tet plenum mandatum, sicut ejus littere in mundum 40 misse decantant. Des Könige Wnklwollen könne dem Konzil nur von Vorieil sein, vos postes in dieta Norembergensi majorem favorem habebitis, et presertim, si eo miseritis Oratores, qui potestatem habeant regie majestati complacere, non autem.46 verba dare, que ventrem non implent ( Wolkan 1,1 ur. 80). In einem, wesleren, kaum. lange danach ver- fuBten Brief schreibt Enea an Aleman «. a. - - - dieta. instat Norembergensia, ad quent si rex non iverit, ut orcditur, mandatum plenum, ut omnibus regibus 50 scripsit, destinabit et conclusio illic suseipietür aut alterius coneilii aut decIarationis ( Wołkan I ,1nr.86).
1446 Jen. 22 Mai 2; sundern sal der tag uf den vorgenanten uffarttag hie zu Nuremberg 214 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22, Januar 1444. meinen reten bie dem vorgemelten tage zu” Nuremberg ader l'ranckfurt anzufahen zu handeln und zu beslissen si, das daruf dester gruntlicher muge geratslagt werden, [7] Item ob aber nnserm gnedigsten herren dem Romischen kunige keine? vorgemelt hindernifle von gots gewalt zustunde, als zu gote zu hoffen ist, so darf° sin kunigliche ma- jestat von des vor geschriben tages wegen zu Franckfurt zu halten nimant iehts verkunden, 5 furgang haben und gehalten werden, als der in den obgemelten kuniglichen briefen uBgeschriben ist. Der vor geschriben ratslag ist begriffen und ¢ gnedigsten herren des Romischen kunigs, van. 22 AN sente Vincencii tag anno etc. 44. geschehn durch unsers obgenanten unserer gnedigen herren der kurfursten und anderer 1144 CrZbischove und * bischove sentboten, die iezt! bie dem tege hie zu Nuremberg gewest sind, 19 E. Briefwechsel und Berichte nr. 102—110. ^43 100, Aufzeichnungen des Johannes von Segovia über die Beachickung des Nürnberger RT. Okt, 2 bis Dez. 14 Noo. i1 Oki. 2 Okt. ez. Nov. in. durch das Baseler Konzil und. P. Feliz V. und. über einen Bericht der Konzilsgesandten 1443 Oktober 2 bis Dezember 14, aus Nürnberg, 15 A aus Basel U.-E. ms. A. IIT, 41 fol. 313b (Segovia lib. 19 cap. 30) cop. mb. B colt. Rom, Bibl. Vat. cod. Vat. lat. 4181 fol. 35%b 3531 (Seg. I. o.) cop. ch. {u Florenz Bibl, Laur. Plut. 16 cod. 11 [o]. 386b.387b (Seg. 1. c.). — Hom Bibl. Val. cod. Vat. lat. 4183 fol. 273b (Вед. 1. e.). — Wien N.-B. cod. 5049 fol. 3785. Druck: Monum. concil. 3, 1348.1349. [1] Opera - - - precipue duta est, ut solempnis dietam Nürenbergensem in festo aancti Martini ordinacione regis Romanorum instibutsm € ei versum religionem Christianam plas quam publice divulgatam È sibi visum. est, validioribus racionibus roboratam !, in ea quippe, 20 Ambassiata mitteretur parte concilii et pepe ad per uni- utque ad eam undique confluerent, quo ut dicebat, cum eleotoribus imperii ceterisque prelatis ac principibus necnon communitatum wniversitatum studiorum Germanie oratoribus 25 neenon eum aliis regum ac principum personaliter conveniens absque ulteriori mior& dispositurus erat de modis congruis, per quos generale coneilium ab omnibus indubitatum, quantocius fleri posset, pro pace et unione eeclesie celebrareturk, oum igitur permagna existimaeio foret, do hujusmodi in ipsa dieta pormagnopere tractendum fore, usus, die secunda, octobris svisamentum dedit, ut super ambessiata ad ipsam dietam transmittenda. fu Arelatensis presidens in concilio circumspectione aollicitudineque solita. per deputaoiones deputati nominarentur provisuri 30 eruntque in deputacione fidei ad hujusmodi officium nomina(i octo, et de isto die per cardinales in scriptis pape fit! significatum, quam providendum esset super hujusmodi missione. abinde conclusione habita in generali congregacione avissturmn est peor concilii deputatos in unum convenientes, pspe supplicandum fore, quatenus personas ad id nominaret eisdem provisurus de necessariis. ciones, in fine octobris inm a) C om. zu — Franokfurt. und bischoye. f) P intzunt; O add. hie. nerbessort. h) em; A B divulgate, ! Enea. Silvia gab, wohl am 23. Sept., вст. Кот. Aleman u.a. den briejlichen Rat, das Konzil solle sich den Wünschen dea Königs und seinen Kanzlers Schlick geneigt zeigen, mexime hoc tempore, quando dieta Norembergensis instat, que per totam Christi- anitatem est vulgata, quando et Carvajal et alii instant, ut rex se pro altera parte declaret, - - - quando Eugenius nec congregari aliud concilium nec fieri declarationem vult, nisi pro se fiat, neo enim ambigo, quin rex Aragonum alias respondisset in factis ecclesie, nisi per ipsum fuisset perturbatus. videbitis in brevi, quod dieta tenebitur et, si rex non iverit personaliter, prout timetur, saltem mit- b) € kein - - hinderniss. 1) em.; 4 R robornte, [2] cum vero de accessu regis personali varie in dies referrentur expecta- 35 Prineipioque novembris littere habite sunt ex curis regis! et cujusdam princi- €) BO bedarf. — d) € om. und geschehn. e) B om. u) em.; A B institute; eine neuere Zland hat in À institutam k) em.;.A B oclobrandum. cm. 4 B. m) om, B. tet plenum mandatum, sicut ejus littere in mundum 40 misse decantant. Des Könige Wnklwollen könne dem Konzil nur von Vorieil sein, vos postes in dieta Norembergensi majorem favorem habebitis, et presertim, si eo miseritis Oratores, qui potestatem habeant regie majestati complacere, non autem.46 verba dare, que ventrem non implent ( Wolkan 1,1 ur. 80). In einem, wesleren, kaum. lange danach ver- fuBten Brief schreibt Enea an Aleman «. a. - - - dieta. instat Norembergensia, ad quent si rex non iverit, ut orcditur, mandatum plenum, ut omnibus regibus 50 scripsit, destinabit et conclusio illic suseipietür aut alterius coneilii aut decIarationis ( Wołkan I ,1nr.86).
Strana 215
E. Briefwechsel und Berichte nr. 102—103. 215 pum electorum imperii: regem non personaliter venturum et per consequens nec electores imperii sed 1143 OH. 2 eorum nuncios quodque ad litteras rex Aragonum rescripsisset, in diea ipsa velle plene respondere; copia bir vero harum aliarumque post habita est alium petens specificacionis locum; Veneti tamen et Florentini Dez. 16 condecenter, Senenses autem et quidam alii juxta dietamen olim Eugenii instantis, mittendum fore ad 5 suum conciliabulum Lateranense, ubi de pace ecclesie et reformacione agendum erat, sublimitate quoque Romani imperii et passagio contra infideles; nuncius vero ipsius Eugenii amplius peteret pro summa virium laborans, quatenus Romanorum rex declararet se illico pro obediencia domini sui hee de signi- ficatis ab extra. [ que vero intra sinodum agebantur, novembris die nono ex curia Felieis pape Nor. 9 ituri ad prefatam dietam applicuerunt vicecuinerarius et episcopus Taurinensis exponentes, quoniam 10 concilium alias non respondisset super mittendis ad dietam, quod stans in prima deliberacione misisset cos, cum quibus ituri essont alii por cum nominati, providisectque de viatico, sed instruociones ae facul- tates daturum esset concilium. ad quod unaeum cardinali sancti Calixti episcopus Montis Regalis. Thomas de Coreellis et prior Trajectensis unusque alius deputati sunt. et die tercio que fecerant ostensa deputatis pro majori parte placuerunt, bulla facultatis' expedita postmodum in personas prefatorum duorum. at 15 quoniam quibusdam ex patribus et precipue illis de deputacione pro communibus omnes nominati per papam non placebant, difficultatem materia biduo suscepit. sed die 14. novembris unanimi facta conclu- Non. 1 sione de fideliter exercendo officium eisdem commissum, qui nominati per papam et consequenter per deputatos coneilii jurarunt, prefati videlicet duo vicecamerarius et episcopus Thaurinensis. Metensis archidiaconus, Thomas de Corcellis et Johannes Pollart. Rúdesheim vero auditor camore, qui toroius 20 erst nominatorum, eum foret absens, non juravit, commissione data vicecamerario, ut in manibus suis juraret. [4] horum nunciorum die 14. decembris sancta synodus litteras recepit ex Núrenberga, quod applicuissent 27. novembris repertis ibidem pro singulo quinque electorum uno, item Brandeburgensi, Salczeburgensi et Magdeburgensi oratoribus, eum autem oratores regis, qui erant Chymensis b episcopus, cancellarius et Thomas Haselbach, proposuissent de prorogacionc2 dicte ad festum Georgii Francfordie 25 vel Maguncie tenendee, fuerat eis restitum conclusione habita, scribendum3 esse litteratorie et per intelli- gentem nuncium Romanorum regi exhortando de suo adventu personali. et sie eciam per oratores ipsos concilii et pape fuerat deliberatum expectare, usque haberetur responsum regis. Non. 12 Dez. 14 Nov. 27 [1414/ Apr. 23 30 103. Stadtschreiber Johannes Bechtenhenne an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: üher den Besuch des RT. und den Aufenthaltsort des Königs; seine Bemühungen um einen Wechsel sin der Höhe der Frankjurter Reichssteuer], die wahrscheinliche Verschiebung des RT. 1443 November 20 Nürnberg. 2. d. m. M13 Nov. 20 Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen-Akten nr. 4095 or. ch. lit. cl. Schreibt. [I] als ich wole und frisch her gein Nuremberg kommen hin mit mins herren von Colne schriber, dem Loy und andern, han wir hie von herschaft oder irer wegen nimants fonden dan minen herren 35 von Kymsche von unsers herren des konges wegen, der dem Loy und mins herren von Colne schriber gesaget hat, er si wartende hern Caspar Slicks und meister Thomas von Haselbach doctor. so die kommen, [2] als han ich die wissen wole bescheit zu sagen, wo unsers herren des konges gnade zu treffen si. dem Conrat Ziele und auch Bartholome Knebel uwern und anch her Wolffs Blumen und hern Conrat Nuhus briefe geandelagt, die han mir gesaget, wie man hern Caspars und auch meister Johannes Mar- 40 quardi des statechribers zu Nurenberg umb diesen sontag nestvergangen wartende si; an den moge man Nov. 17 lernen, wo sine konigliche gnade su treffen si, also hat mir der vorgenante statschriber gesaget, sulte er itzunt unsern herren den konig suchen, so wulte er gein IBbrucke zu riten. dan er wiß wole, das unser herre der konig den von IBbrueke zugeschriben habe, den jungen herren herzog Sigmunt acht dage nach Martini dahin zu brengen. aber das werde sich etwas lenger verzichen, uf soliche moinunge hat her Caspar 45 und meister Thomas gesagt mins herren von Straßpurg rat, dem Loy und andern, die itzunt hie sin und auch mit mir zu sinen koniglichen gnaden riten wollen. [3] Auf meine Varstellung haben mir Conrat Ziele und Bartholomee geantwortet, daß sie diewile es noch lang bißl messe si, so vil geltes nit so kurzlich aufbringen könnien. Deshalb habe ich euren Brief an den Rat von Nürnberg gegeben, der mir geantwortet hat, das sie nach iren burgern schicken wullen, die handelunge dahin haben, und wullen mir einen wessel machen. 50 moge das nit gesin, so wullen sie mir uß irer wessel zu Nurenberg so vil geltes tun. Da sie das Geld von den Bürgern nicht aufbringen konnten, haben sie mir 928 fl. gegeben and meinen; als ich mit geselleschaft ride und geleide neme, das ich es wole dahin brenge, solich gelt, als ich verlasson han, solt ir zu Franck- Nov. 18 a) B dleta. b) em. A B Bymensts. c) em.; A B tenends. 1 S, nr. 96; die Bulle datiert bereits vom 2. Okt., 55 sie scheint also rickdatiert worden zu sein. 2 Vgl. nr. 106, 3. 3 Schreiben nicht überliefert, vgl. 8. 212 Z. 27.
E. Briefwechsel und Berichte nr. 102—103. 215 pum electorum imperii: regem non personaliter venturum et per consequens nec electores imperii sed 1143 OH. 2 eorum nuncios quodque ad litteras rex Aragonum rescripsisset, in diea ipsa velle plene respondere; copia bir vero harum aliarumque post habita est alium petens specificacionis locum; Veneti tamen et Florentini Dez. 16 condecenter, Senenses autem et quidam alii juxta dietamen olim Eugenii instantis, mittendum fore ad 5 suum conciliabulum Lateranense, ubi de pace ecclesie et reformacione agendum erat, sublimitate quoque Romani imperii et passagio contra infideles; nuncius vero ipsius Eugenii amplius peteret pro summa virium laborans, quatenus Romanorum rex declararet se illico pro obediencia domini sui hee de signi- ficatis ab extra. [ que vero intra sinodum agebantur, novembris die nono ex curia Felieis pape Nor. 9 ituri ad prefatam dietam applicuerunt vicecuinerarius et episcopus Taurinensis exponentes, quoniam 10 concilium alias non respondisset super mittendis ad dietam, quod stans in prima deliberacione misisset cos, cum quibus ituri essont alii por cum nominati, providisectque de viatico, sed instruociones ae facul- tates daturum esset concilium. ad quod unaeum cardinali sancti Calixti episcopus Montis Regalis. Thomas de Coreellis et prior Trajectensis unusque alius deputati sunt. et die tercio que fecerant ostensa deputatis pro majori parte placuerunt, bulla facultatis' expedita postmodum in personas prefatorum duorum. at 15 quoniam quibusdam ex patribus et precipue illis de deputacione pro communibus omnes nominati per papam non placebant, difficultatem materia biduo suscepit. sed die 14. novembris unanimi facta conclu- Non. 1 sione de fideliter exercendo officium eisdem commissum, qui nominati per papam et consequenter per deputatos coneilii jurarunt, prefati videlicet duo vicecamerarius et episcopus Thaurinensis. Metensis archidiaconus, Thomas de Corcellis et Johannes Pollart. Rúdesheim vero auditor camore, qui toroius 20 erst nominatorum, eum foret absens, non juravit, commissione data vicecamerario, ut in manibus suis juraret. [4] horum nunciorum die 14. decembris sancta synodus litteras recepit ex Núrenberga, quod applicuissent 27. novembris repertis ibidem pro singulo quinque electorum uno, item Brandeburgensi, Salczeburgensi et Magdeburgensi oratoribus, eum autem oratores regis, qui erant Chymensis b episcopus, cancellarius et Thomas Haselbach, proposuissent de prorogacionc2 dicte ad festum Georgii Francfordie 25 vel Maguncie tenendee, fuerat eis restitum conclusione habita, scribendum3 esse litteratorie et per intelli- gentem nuncium Romanorum regi exhortando de suo adventu personali. et sie eciam per oratores ipsos concilii et pape fuerat deliberatum expectare, usque haberetur responsum regis. Non. 12 Dez. 14 Nov. 27 [1414/ Apr. 23 30 103. Stadtschreiber Johannes Bechtenhenne an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: üher den Besuch des RT. und den Aufenthaltsort des Königs; seine Bemühungen um einen Wechsel sin der Höhe der Frankjurter Reichssteuer], die wahrscheinliche Verschiebung des RT. 1443 November 20 Nürnberg. 2. d. m. M13 Nov. 20 Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen-Akten nr. 4095 or. ch. lit. cl. Schreibt. [I] als ich wole und frisch her gein Nuremberg kommen hin mit mins herren von Colne schriber, dem Loy und andern, han wir hie von herschaft oder irer wegen nimants fonden dan minen herren 35 von Kymsche von unsers herren des konges wegen, der dem Loy und mins herren von Colne schriber gesaget hat, er si wartende hern Caspar Slicks und meister Thomas von Haselbach doctor. so die kommen, [2] als han ich die wissen wole bescheit zu sagen, wo unsers herren des konges gnade zu treffen si. dem Conrat Ziele und auch Bartholome Knebel uwern und anch her Wolffs Blumen und hern Conrat Nuhus briefe geandelagt, die han mir gesaget, wie man hern Caspars und auch meister Johannes Mar- 40 quardi des statechribers zu Nurenberg umb diesen sontag nestvergangen wartende si; an den moge man Nov. 17 lernen, wo sine konigliche gnade su treffen si, also hat mir der vorgenante statschriber gesaget, sulte er itzunt unsern herren den konig suchen, so wulte er gein IBbrucke zu riten. dan er wiß wole, das unser herre der konig den von IBbrueke zugeschriben habe, den jungen herren herzog Sigmunt acht dage nach Martini dahin zu brengen. aber das werde sich etwas lenger verzichen, uf soliche moinunge hat her Caspar 45 und meister Thomas gesagt mins herren von Straßpurg rat, dem Loy und andern, die itzunt hie sin und auch mit mir zu sinen koniglichen gnaden riten wollen. [3] Auf meine Varstellung haben mir Conrat Ziele und Bartholomee geantwortet, daß sie diewile es noch lang bißl messe si, so vil geltes nit so kurzlich aufbringen könnien. Deshalb habe ich euren Brief an den Rat von Nürnberg gegeben, der mir geantwortet hat, das sie nach iren burgern schicken wullen, die handelunge dahin haben, und wullen mir einen wessel machen. 50 moge das nit gesin, so wullen sie mir uß irer wessel zu Nurenberg so vil geltes tun. Da sie das Geld von den Bürgern nicht aufbringen konnten, haben sie mir 928 fl. gegeben and meinen; als ich mit geselleschaft ride und geleide neme, das ich es wole dahin brenge, solich gelt, als ich verlasson han, solt ir zu Franck- Nov. 18 a) B dleta. b) em. A B Bymensts. c) em.; A B tenends. 1 S, nr. 96; die Bulle datiert bereits vom 2. Okt., 55 sie scheint also rickdatiert worden zu sein. 2 Vgl. nr. 106, 3. 3 Schreiben nicht überliefert, vgl. 8. 212 Z. 27.
Strana 216
216 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 144s fort wider geben von stont hern Heilman Schiltknecht in namen Hannsen Kramers zu Nuremberg sins Nov. 20 gastes und uf sine quitanz, der ime iczunt auch davon schribet, also fare ich uf hude mitwochen nach Elisabeth mit miner geselleschaft in dem namen gotes gein Augspurg und IBbrucke zu. got gebe uns glucke. [4] auch, lieben herren, hat mir der Loy gesaget, das er hern Casparn gesagt habe, wie er von uch gescheiden si, und also bitte her Caspar Jobs und auch Loy, so ich die sture antworte, das ich 5 das du in hern Hansen Giselers oder des Loy geinwertikeit, uf das das hovegericht mit rittern und andern bestalt und menlich daran geholfen werde, als man dan damit und auch mit der sture zu Nuremberg verlassen habe, das hovegericht uizurueken und zu bestellen. [5] auch, lieben herren, hat mir meister Johann zum Rade und mins herren von Colne schriber in heimelichkeit gesaget, das unser herre der konig personlich gein Nurenberg komme. aber welche zit, wisse man nit, und si doch versehelich vor 10 11444] dieser fastnacht, als sie von sinen frunden verstanden haben, soferre das unsere herren die fursten auch Febr. 25 selbs darkomen und das er sic da finde. das sie und auch andere iezunt hinder sich iren herren schriben. und ist hie min herre von Kemsehe, Caspar Slicke und meister Thomas von unsers herren des konges wegen, miner herren von Mentze und Colne schribere, meister Johann zum Rade und meister Jorge (1444/ Heimburg von miner herren von Triere und Sachsen wegen und babest Eugenii fründe, und meinen 16 April 23 doch ein teile, der tag werde erlenget uf Jeorgii etc. [6] Endlich berichtet Bechtenhenne über einen 114s geplanten, aher nicht durchgefährten Anschlag des Philipp zu Franckenstein auf Frankfurt. geben zu Non. 20 Nurenberg uf mitwochen nach Elisabeth anne 1443. [1443/ 104. Nürnberg an gen. Städte (einzeln]: regt reichsstädtische Besprechung an, da keine Stadte Dez. 2 zum Nürnberger Tag eingeladen seien. [1443] Dezember 2 (Nürnberg]. 20 An Angsburg: A aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 16 fol. 169a cop. ch. Uber dem Stück Augspurg. An Ulm und Ravensburg (einzeln]: B coll. ebenda fol. 176b-177a cop. ch. mit dem Zusatz am Schluß: als wir nechstmals den fursichtigen ewern und unsern guten frunden den von Augspurg im pesten desgleichen auch geschriben haben. was wir auch ewrer ersamen fruntschaft liebs und dienstes etc. Datum ipsa die beate [B beatorum] Lucie virginis. 25 Anschrift Ulm über dem Text. Am Schluß ist bemerkt desgleiehen den von Ravenspurg. An Straßburgs vgl. unsere nr. 110. Drucke: Hegel. Städtechroniken 3, 381 f. Anm. 3; auszugsweise Husnagel in MIOG. 8, 302 Anm. 7. Ihr habt sicherlich vernommen, daß der König einen merklichen tage in der heiligen Cristenheit 30 und des reichs sachen her in unser stat gesetzt und, als wir underricht sein, von tréfienlicheit wêgen der sachen auf demselben tag zu handelen und fürzûnêmen Cristenlich kûng fürsten und herren zu im her gen Nüremberg zů komena verbot und geheischen und doch keine des heiligen reichs stat, dieb doch merkliche gelider des° reichs sein, zu sôllichem tage, als wir versteen, niht gevordert hat, wiewold doch die reiehstet zûe söllichen sachen bei andern Romischen keisern und kûngen als liephaber des reichsf 35 alweg beschriben und gevordert worden s sein, und so nû die leûfte allerlande, nachdem und das offem- bar ist, weitleüftig fremde und wilde sein, bedeüchte es dann ewer liebdeh geratten sein, daz ewer und uneer gût freünde von den reiebstetten an ein bekomlich i stat zû einander geschickt, sich nach not- durftk der lewfte miteinander underredt und das beste darinne fürkert hêtten. Das moget ihr an andere Reichsstädte bringen und uns eure Meinung mitteilen. f1443] datum feria secunda post Andree apostoli 40 Dez. 2 anno etc. a) B add gepeten. b) B wiewol die stad die doch. c) B add. cuagestrichen heiligen dann selben hefligen. 13 B und so (olgt durchstricken ni die lewfte) auch statt wiewol doch. c) Bom. zd söllichen sachsh. f)B udd. und gemeines nutzes zu sollichen und andern dergleich sachen. 2) B om. worden sein. h) B lisbe, add. bekömlich und, om. nachher sein. 11 B fuglich und gelegen datt bekômlich. k) in B notdurit ami— 45 weitrichen; fähit fort gelegenbeit der lewfte nach notdurft. 1 Augsburg schickte eine Abschrift dieses Schrei- bens am 7. Dez. an Ulm und bemerkte dazu; nack Beschaffenheit der Landeldufe sei es ratsam, ob ez ewer ersamkeit ouch gefallig were, daz ir denne die stette ewer verainung, ôuch die stette zû den von Ravenspurg veraint und wôlich ewch mer darzů ge- fallen, ze versamnen an ain gelegen statt berüft hettend, zur Besprechung darüber, was der Stadte Notdurft sei (Augsburg Stadt-A. Missivbuch Va fol. 14b nr. 43 conc. ch. Datum Sr. n. s. Niclaus tag 1443). Am gleichen Tage schrieb Augsburg an Nürn- berg zurück, es hälle das Nürnberger Schreiben an Ulm und Ravensburg zur Weitergabe an deren Bun- desgenossen geleitet und würde deren Antwort noch 50 mitteilen; Nurnberg moge aber beiden Städten auch noch unmittelbar schreiben (Augsburg St.-A. Missiv- buch IVb fol. 15a nr. 41 conc. ch. Datum wie oben). Darauſhin benachrichtigte Nürnberg diese beiden Städte noch besonders a 13. Dezember. 55
216 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 144s fort wider geben von stont hern Heilman Schiltknecht in namen Hannsen Kramers zu Nuremberg sins Nov. 20 gastes und uf sine quitanz, der ime iczunt auch davon schribet, also fare ich uf hude mitwochen nach Elisabeth mit miner geselleschaft in dem namen gotes gein Augspurg und IBbrucke zu. got gebe uns glucke. [4] auch, lieben herren, hat mir der Loy gesaget, das er hern Casparn gesagt habe, wie er von uch gescheiden si, und also bitte her Caspar Jobs und auch Loy, so ich die sture antworte, das ich 5 das du in hern Hansen Giselers oder des Loy geinwertikeit, uf das das hovegericht mit rittern und andern bestalt und menlich daran geholfen werde, als man dan damit und auch mit der sture zu Nuremberg verlassen habe, das hovegericht uizurueken und zu bestellen. [5] auch, lieben herren, hat mir meister Johann zum Rade und mins herren von Colne schriber in heimelichkeit gesaget, das unser herre der konig personlich gein Nurenberg komme. aber welche zit, wisse man nit, und si doch versehelich vor 10 11444] dieser fastnacht, als sie von sinen frunden verstanden haben, soferre das unsere herren die fursten auch Febr. 25 selbs darkomen und das er sic da finde. das sie und auch andere iezunt hinder sich iren herren schriben. und ist hie min herre von Kemsehe, Caspar Slicke und meister Thomas von unsers herren des konges wegen, miner herren von Mentze und Colne schribere, meister Johann zum Rade und meister Jorge (1444/ Heimburg von miner herren von Triere und Sachsen wegen und babest Eugenii fründe, und meinen 16 April 23 doch ein teile, der tag werde erlenget uf Jeorgii etc. [6] Endlich berichtet Bechtenhenne über einen 114s geplanten, aher nicht durchgefährten Anschlag des Philipp zu Franckenstein auf Frankfurt. geben zu Non. 20 Nurenberg uf mitwochen nach Elisabeth anne 1443. [1443/ 104. Nürnberg an gen. Städte (einzeln]: regt reichsstädtische Besprechung an, da keine Stadte Dez. 2 zum Nürnberger Tag eingeladen seien. [1443] Dezember 2 (Nürnberg]. 20 An Angsburg: A aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 16 fol. 169a cop. ch. Uber dem Stück Augspurg. An Ulm und Ravensburg (einzeln]: B coll. ebenda fol. 176b-177a cop. ch. mit dem Zusatz am Schluß: als wir nechstmals den fursichtigen ewern und unsern guten frunden den von Augspurg im pesten desgleichen auch geschriben haben. was wir auch ewrer ersamen fruntschaft liebs und dienstes etc. Datum ipsa die beate [B beatorum] Lucie virginis. 25 Anschrift Ulm über dem Text. Am Schluß ist bemerkt desgleiehen den von Ravenspurg. An Straßburgs vgl. unsere nr. 110. Drucke: Hegel. Städtechroniken 3, 381 f. Anm. 3; auszugsweise Husnagel in MIOG. 8, 302 Anm. 7. Ihr habt sicherlich vernommen, daß der König einen merklichen tage in der heiligen Cristenheit 30 und des reichs sachen her in unser stat gesetzt und, als wir underricht sein, von tréfienlicheit wêgen der sachen auf demselben tag zu handelen und fürzûnêmen Cristenlich kûng fürsten und herren zu im her gen Nüremberg zů komena verbot und geheischen und doch keine des heiligen reichs stat, dieb doch merkliche gelider des° reichs sein, zu sôllichem tage, als wir versteen, niht gevordert hat, wiewold doch die reiehstet zûe söllichen sachen bei andern Romischen keisern und kûngen als liephaber des reichsf 35 alweg beschriben und gevordert worden s sein, und so nû die leûfte allerlande, nachdem und das offem- bar ist, weitleüftig fremde und wilde sein, bedeüchte es dann ewer liebdeh geratten sein, daz ewer und uneer gût freünde von den reiebstetten an ein bekomlich i stat zû einander geschickt, sich nach not- durftk der lewfte miteinander underredt und das beste darinne fürkert hêtten. Das moget ihr an andere Reichsstädte bringen und uns eure Meinung mitteilen. f1443] datum feria secunda post Andree apostoli 40 Dez. 2 anno etc. a) B add gepeten. b) B wiewol die stad die doch. c) B add. cuagestrichen heiligen dann selben hefligen. 13 B und so (olgt durchstricken ni die lewfte) auch statt wiewol doch. c) Bom. zd söllichen sachsh. f)B udd. und gemeines nutzes zu sollichen und andern dergleich sachen. 2) B om. worden sein. h) B lisbe, add. bekömlich und, om. nachher sein. 11 B fuglich und gelegen datt bekômlich. k) in B notdurit ami— 45 weitrichen; fähit fort gelegenbeit der lewfte nach notdurft. 1 Augsburg schickte eine Abschrift dieses Schrei- bens am 7. Dez. an Ulm und bemerkte dazu; nack Beschaffenheit der Landeldufe sei es ratsam, ob ez ewer ersamkeit ouch gefallig were, daz ir denne die stette ewer verainung, ôuch die stette zû den von Ravenspurg veraint und wôlich ewch mer darzů ge- fallen, ze versamnen an ain gelegen statt berüft hettend, zur Besprechung darüber, was der Stadte Notdurft sei (Augsburg Stadt-A. Missivbuch Va fol. 14b nr. 43 conc. ch. Datum Sr. n. s. Niclaus tag 1443). Am gleichen Tage schrieb Augsburg an Nürn- berg zurück, es hälle das Nürnberger Schreiben an Ulm und Ravensburg zur Weitergabe an deren Bun- desgenossen geleitet und würde deren Antwort noch 50 mitteilen; Nurnberg moge aber beiden Städten auch noch unmittelbar schreiben (Augsburg St.-A. Missiv- buch IVb fol. 15a nr. 41 conc. ch. Datum wie oben). Darauſhin benachrichtigte Nürnberg diese beiden Städte noch besonders a 13. Dezember. 55
Strana 217
E. Briefwechsel und Berichte nr. 103—106. 217 105. Nürnberg an Weißenburg i. E. antwortet auf Erkundigung nach Ankunft des Königs bzw. seiner Räle in Nürnberg. [1443/ Dezember 1 [Nürnberg]. [19(3) Der. 4 Aus Närnberg St.-A. Briefbuch 16 fol. 170s cop. ch. Uber dem Stück Meister und rate zu Weissenburg im Elseß. Ausrugsweise bez Hujnagel in MIOG. 8, 303 Anm. 4. Auf eure Anfrage, ob der allerdurchluchtigiste furst unser gnedigister herre der Romische kung bei uns komen wurde, auch ob einiche seiner rete, nemlich her Caspar canzler etc., der von Neytperg, her Hanns Ungnade oder der Zebinger, hie wern ete., teilen wir euch mit, das man seiner künglichen gnaden zûkunft, als wir von sein reten vermerken, sam stetlich hie wartend ist; ob aber dieselbe sein künglich 10 gnade also gewißlich herkumen werde, des kunden wir kein eigenschaft gewissen ete denn von der kûniglichen rete wegen obgenant wollet gutlich vernemen, das derselben rete itzunt keiner hie isl, sunder allein der erwirdig herre her Silvester bischof zu Kymsee und her Thomas von Haselbach ein doctor. so was her Caspar obgnant auch hie, der dann bei zwein tagen von hinnen zu seiner gemaheln geritten ist i; idoch versicht man sich, das er kurzlich widerumb herkumen werde. Ergebenheitsausdruck. datum 15 ipsa die beate Barbare virginis. 1443/ Dez. * 106. Briefe des kgl. Sekretärs Enea Silvio an die beim RT. weilenden kgl. Gesandten (einzeln) 1443 Dez. II 1443 Dezember II bis 1444 Januar I. mit Nachrichten vom Hof. bt 112 Jan. I 20 A and München St.-B. cod. lat. 12725 cop. ck. B coll. sbenda cod, lat. 70 cop. ch. C cold. ebenda cod. lat. 5311 cop. ch. D coll. Rom Bibl. Vat. cod. Chigi J. VI. 208 cop. ch. von Enea selbst fspäter] korrigiert. Ferner Brief 2, 3, und 4 in Berlin St.-B. Ms. theol. lat. Fol. 638. — Paris Bibl. Nat. Fonds lat. 8578, Abschrift von D. — Ebenda Fonds lat. 10343. — Brief 3 in München St.-B. cod. lat. 14134 fol. 47a 50b. Drucke : Wolkan I. I nr. 103, 106, 108 und III. 25 [I] In einem aus Greez die 11. decembris datierten Brief an den Kanzler Kacpar Schlick berichtst 11443) Enea, daß er vier Briefe des Kanzlers erhalten habe, von denen aber durch Schuld der Boten der letzte zuerst Dez. II und der erste zuletzt angekommen set. Der erste bezog sich auj den Streit des Erzbischofs von Köln mit Soest; im zweiten meldete Schlick die Geburt eines Sohnes: in dritten schrieb er über den Freisinger Bisiumsstreit 30 und andere personlicke Angelegenheiten. Enea beantwortet diese drei Briefe und fährt dann fort; nunc ad alias litteras venio, in quibus disposicionem illius diete significastis. nemo potuit alium finem arbitrari. ex quo rex non ascendebat, dixi emnia majestati regie, que ea voluit per Michaelem2 in consilio referri, voluissetque rex scire, quinam essent illi duu electores mutati. sed non potui nisi per opinionem loqui de Treverensi et Maguntino. stupuit rex, quando intellexit dietam debere continuari seque vocandum esse, 35 moxque mihi mandavit, vobis ut suo et meo nomine scriberom per proprium nuntium, ut omni re alia postposita ad majestatem suam proficisceremini per viam versus Salczburgam tum propter ardua imperii et sue majestatis negocia tum propter ecelesiam Frisingensem, de quaa disponere volebat cum consilio vestro. ego mox replicavi: „videat majestas vestra, utrum expediat revurars illum durante conventu; mihi non videtur consultum; melius esset expectare alias litteras, quas oratores infra triduum sunt mis- 40 suri, et tunc secundum expedienciam deliberare". plaeuit regi, quod dixi, et sic dilata est vocucio vestra. ego, ut video, non arbitror vobis patere facultatem manendi domi, nisi cum displicencia regis id velitis facere, quod non esset consultum, et multe raciones sunt, que vos debent hue trahere. rex enim maxime est vestri indigens, et nunc potissimum impetrabitis, que cupitis, et rem ecclesie Frisingencis componetis ad nutum. Weiterhin rat Enea dem Kanzler, den Aufenthalt bei seiner Fran möglichst abrukürzen, 45 und teilt ikm noch allerhand Neuigkeiten mit, besonders über die Unruhen an der Etsch. Der König werde nach St. Veit in Kärnten, später vermutlich nach Salzbury gehen (A fol. 67a-68b). [2] Ein weiteres Schreiben Ereas vom 27. Dez. aus St. Veit an den anderen kgl. Gesandten beim RT., Bf. Silvester von Chiemsee, in dem er eingangs kurs darlegt, weshalb sie beide sich bisher noch nicht gegen- seitig geschrieben kätten, geht näher auf die vom Französischen Könige vorgeschlagene Gesandtenkonferenz 50 zur Lösung der Kirchenfraye ein: vidi nuperb litterarum copias, quas reges imperatori nostro scribunt in rebus ecclesie perpendique" omnes egre ferre scisma, quo Christianus populus inpresentiarum contur- batur, multumque demiratus sum regis Francie judicium, quod concurrere cum vestrod cognovi. memini [1443/ Der. 11 a) em.: A quo. bj in Dexemplaria von Enea beigfilg und voplas wstricken. R perpenditque. d) Oadd. tun judicin. 1 Vgl. Z. 29 u. 43 †. 55 2 Michael von Pfullendorf. * Vgl. unsere nrr. 69-87.
E. Briefwechsel und Berichte nr. 103—106. 217 105. Nürnberg an Weißenburg i. E. antwortet auf Erkundigung nach Ankunft des Königs bzw. seiner Räle in Nürnberg. [1443/ Dezember 1 [Nürnberg]. [19(3) Der. 4 Aus Närnberg St.-A. Briefbuch 16 fol. 170s cop. ch. Uber dem Stück Meister und rate zu Weissenburg im Elseß. Ausrugsweise bez Hujnagel in MIOG. 8, 303 Anm. 4. Auf eure Anfrage, ob der allerdurchluchtigiste furst unser gnedigister herre der Romische kung bei uns komen wurde, auch ob einiche seiner rete, nemlich her Caspar canzler etc., der von Neytperg, her Hanns Ungnade oder der Zebinger, hie wern ete., teilen wir euch mit, das man seiner künglichen gnaden zûkunft, als wir von sein reten vermerken, sam stetlich hie wartend ist; ob aber dieselbe sein künglich 10 gnade also gewißlich herkumen werde, des kunden wir kein eigenschaft gewissen ete denn von der kûniglichen rete wegen obgenant wollet gutlich vernemen, das derselben rete itzunt keiner hie isl, sunder allein der erwirdig herre her Silvester bischof zu Kymsee und her Thomas von Haselbach ein doctor. so was her Caspar obgnant auch hie, der dann bei zwein tagen von hinnen zu seiner gemaheln geritten ist i; idoch versicht man sich, das er kurzlich widerumb herkumen werde. Ergebenheitsausdruck. datum 15 ipsa die beate Barbare virginis. 1443/ Dez. * 106. Briefe des kgl. Sekretärs Enea Silvio an die beim RT. weilenden kgl. Gesandten (einzeln) 1443 Dez. II 1443 Dezember II bis 1444 Januar I. mit Nachrichten vom Hof. bt 112 Jan. I 20 A and München St.-B. cod. lat. 12725 cop. ck. B coll. sbenda cod, lat. 70 cop. ch. C cold. ebenda cod. lat. 5311 cop. ch. D coll. Rom Bibl. Vat. cod. Chigi J. VI. 208 cop. ch. von Enea selbst fspäter] korrigiert. Ferner Brief 2, 3, und 4 in Berlin St.-B. Ms. theol. lat. Fol. 638. — Paris Bibl. Nat. Fonds lat. 8578, Abschrift von D. — Ebenda Fonds lat. 10343. — Brief 3 in München St.-B. cod. lat. 14134 fol. 47a 50b. Drucke : Wolkan I. I nr. 103, 106, 108 und III. 25 [I] In einem aus Greez die 11. decembris datierten Brief an den Kanzler Kacpar Schlick berichtst 11443) Enea, daß er vier Briefe des Kanzlers erhalten habe, von denen aber durch Schuld der Boten der letzte zuerst Dez. II und der erste zuletzt angekommen set. Der erste bezog sich auj den Streit des Erzbischofs von Köln mit Soest; im zweiten meldete Schlick die Geburt eines Sohnes: in dritten schrieb er über den Freisinger Bisiumsstreit 30 und andere personlicke Angelegenheiten. Enea beantwortet diese drei Briefe und fährt dann fort; nunc ad alias litteras venio, in quibus disposicionem illius diete significastis. nemo potuit alium finem arbitrari. ex quo rex non ascendebat, dixi emnia majestati regie, que ea voluit per Michaelem2 in consilio referri, voluissetque rex scire, quinam essent illi duu electores mutati. sed non potui nisi per opinionem loqui de Treverensi et Maguntino. stupuit rex, quando intellexit dietam debere continuari seque vocandum esse, 35 moxque mihi mandavit, vobis ut suo et meo nomine scriberom per proprium nuntium, ut omni re alia postposita ad majestatem suam proficisceremini per viam versus Salczburgam tum propter ardua imperii et sue majestatis negocia tum propter ecelesiam Frisingensem, de quaa disponere volebat cum consilio vestro. ego mox replicavi: „videat majestas vestra, utrum expediat revurars illum durante conventu; mihi non videtur consultum; melius esset expectare alias litteras, quas oratores infra triduum sunt mis- 40 suri, et tunc secundum expedienciam deliberare". plaeuit regi, quod dixi, et sic dilata est vocucio vestra. ego, ut video, non arbitror vobis patere facultatem manendi domi, nisi cum displicencia regis id velitis facere, quod non esset consultum, et multe raciones sunt, que vos debent hue trahere. rex enim maxime est vestri indigens, et nunc potissimum impetrabitis, que cupitis, et rem ecclesie Frisingencis componetis ad nutum. Weiterhin rat Enea dem Kanzler, den Aufenthalt bei seiner Fran möglichst abrukürzen, 45 und teilt ikm noch allerhand Neuigkeiten mit, besonders über die Unruhen an der Etsch. Der König werde nach St. Veit in Kärnten, später vermutlich nach Salzbury gehen (A fol. 67a-68b). [2] Ein weiteres Schreiben Ereas vom 27. Dez. aus St. Veit an den anderen kgl. Gesandten beim RT., Bf. Silvester von Chiemsee, in dem er eingangs kurs darlegt, weshalb sie beide sich bisher noch nicht gegen- seitig geschrieben kätten, geht näher auf die vom Französischen Könige vorgeschlagene Gesandtenkonferenz 50 zur Lösung der Kirchenfraye ein: vidi nuperb litterarum copias, quas reges imperatori nostro scribunt in rebus ecclesie perpendique" omnes egre ferre scisma, quo Christianus populus inpresentiarum contur- batur, multumque demiratus sum regis Francie judicium, quod concurrere cum vestrod cognovi. memini [1443/ Der. 11 a) em.: A quo. bj in Dexemplaria von Enea beigfilg und voplas wstricken. R perpenditque. d) Oadd. tun judicin. 1 Vgl. Z. 29 u. 43 †. 55 2 Michael von Pfullendorf. * Vgl. unsere nrr. 69-87.
Strana 218
218 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 enim, cum alias simul essemus deque hac ipsa re sereremus sermonem, quonam pacto pacari ecclesia quiret, Den. 11 dixisse paternitatema vestram: „ego, si cesaris essem loco, vellem cunctos rogare principes, unum ut in bis L444 locum mitterent oratores, qui plenam potestatem haberent res ecelesie componendi, nam quod principes Jan. I facorent, et populus sequeretur et clerus“. ecce quia rex Francie viamb hujusmodi recipito, quis dubitet reliquos omnes assensuros, si natio Germanica consentiat? jam permittitd rex Francie cesari nostro con- 5 gregationis hujus vocationeme. vos, qui rem habetis in manibus, ampleoti hoe debetis regique nostro et electoribus suadere, ne oblatam negligant viam, quia salus hine pendetf maxima, nec hic oportet vel papam requirere vel concilium. velint nolintque illi, convenire principes possunt seque in hanc vel illam partem declarare, at non crit hocs concilium. non sith, quid ad nost non de nomine, sed de re questic est. satis est, si scisma de medio auferatur, vocetur quocunque nomine, qui aufert1, stultus quidam 10 Senis debitorem in judieium traxit, tanquam is negaret debitum, qui solidum se suscepisse fatebatur, cum stultus duodecim denarios peteret. apud Senenses tamen idem est solidus, quod et denarii duedecim. sie in re nostra stultus erit, qui tolli scisma per conventum principum negaverit, quia concilium non vocitetur illa congregatio. vocetur synagoga vel conventiculum, non curo, dum pacis exinde sequatur effectus, sed vos etk college vestri in campo estis, ubi hoc geritur bellum, et in hac area, ubi hee pales 15 teritur. videtel, utm fabam bene cudatisn, ne, dum scisma ecclesie tollere curatis ", divisionem in im- perio inducatisP. hec non dico vestris causa, quia rectum scio propositum vestrum 1, sed ut elaboretis“, quod Germania unius animi sit unumque papam colat et in unius fidei sinceritate gradiatur. hee volni scripsisse, quia gavisus sum regis Francie sententiam convenire cum vestra. vos tamen studete, ut illi sit locus, nisi quid melius interim cogitastis. valete optime et me extra memorie sinum nolite abicere, 20 143 quia vester sum, quantuluscunque sum. ex Sancto Vito die 21.t decembris 1443 (A fol. 186b-187a- Der. 21 B fol. 258b-259a; C fol. 80ab ohne Datum; D pag. 257-259). [3] Einige Tage darauf, am 27. und 28. Dez., schreibteer in gleicher Angelegenheit auch an Kaspar Sohlick: sex et decem dies apud nos est Gaspar, quem vos" et college vestri super rebus ecolesie ad regium culmen destinustis. is regem in opido Grecensi convenit et, quia illie absolvi negocium suum nequivit, 25 usque hue secutus est curiam neque adhuc finem habet ullum. gravia nanque negotis magnum habent tractum et in ultimis servanturv, ego per ipsum Gasparem cpistolas vestras recepi, quibus nunc respon- surus esse brevis non possum. nam et referenda sunt gesta pluraw; et vos de multis instrui cupitis, que paucis verbis complecti non queo. nee enim ego ille sum, cujus hodie festum colimus1, qui apokalipsim scribonsx tot verba posuit quot sentencias. sed accidit mihi, quod Oratio, qui, dum brevis esse laboro, 30 obsourus fio atque idciroo prolixitatem in me reprehendi quam obscuritatem cupio. scribo enim, ut in- telligar, nee mihi solum scribo, sed his, qui legunt, et, quia plures sunt Davi quam Edyppi, sermonem apertum habeo, quamvis longum. sed jam veniendum est, quo volumus. Enea verbreitet sich dann ausführlich über den Stand der Freisinger Bistumaangelegenheit, meldet den Tod dee Bischofs Georg von Brixen und gibt der Befürchtung Ausdruck, daß auch die Besetzung dieses Bistums auj Schwierigkeiten 35 atoßen werde. vidi, quod reges seribunt, ex copiisz litterarum nec despero rem posse bene conduci, si aggredi velimus negotium. omnibus enim, ut videtis, displicet scisma, omnes abhorrent, viam autem sopiendi hoe malum Carolus a' rex Francie, nisi fallor, et tutam et brevem ostendit, ut fiat conventus principum vel eorum oratorum in communi aliquo loco ibique una recipiatur conclusio per omnes. ad hoc autem peragendum opus esset rursus scribere cunctis regibus, ut oratores suos Argentinam b' mitterent 40 pleno mandato suffultos ad pacem ecclesie pertractandam, fienda esset rursus expensa, que anno pre- terito facta est, vix trecentorum aureorum. parum plus Constantinus€' in congregacione Niceni concilii exposuit2. hec via non posset impediri. nee papa vel concilium renitid possent, tanquam hoc absque ipsis fieri nequiret. licet enim principibus secularibus convenire invitof' clero, et tamen illie fieri unio posset, nam ille papa indubitatus csset, cui omnes principes obedirent, non video clericos, qui velint 45 pro ista vel illa parte martirium ferre, omnes hanc fidem habemus, quam nostri principes. qui si colerent idola, et nos eciam coleremus, et non solum papam sed Christum eciam negaremus seculari potestate urgente, quia refriguit caritas et omnis interiit fides, uteumque sit, pacem desideramus. que sive per aliud Dez. 27 E)BOD te statl p. vestrui; ins A ixt te durchstrichen (t) hinter dixisse ubergeschrieben. D) C consillum. c) in A C verbestert aus recepit, B recepit. d) Dpromittit. e) A vacationem. f) C dependit. g) hoe in D 50 gestrichen und von E. concillum hoe beigefingt. h) Best. 1) in D von E. scisma cingefiëgt. k) in A et college vestri mil anderer Tinte uberyeschrieben. 1) so auch C. m)B ne. n) so auch Č. B condas. 0) so auch C B curastis. p) so auch RC. o) so auch D. C nostri. Bounde. r) so auck B C. s) so auch RCD. t) B D 27 und 1444. u) BCD haben hier und weiterhin die Einzahl. v) BCD reservantur. w) B plurima. Y) in D von Encar Hand am Rande Johannes Oratius. y) in D am Rande von E. Hand Davus-55 Edippus. z) in Decopils gestricken und von E. exemplaribus beigefilgt. a) in D am Rande von E. Hand Kurolus. by BUD add. vel Constanciam. c) in Dam Randevon E'.Hand Constantinus. d’) renitl in Dereurichen tind von E. lmpedire beisefugt. H5) dazu in C von E. beigefugt et conveniunt aliquando. 1)A F inviton. 1 Fest des Evang.Johannes. Enea hat also den Brief om 27. Dez. begonnen und am 28. vollendet. 2 Uver die Ausgaben K. Konstantinsfür dus Konzil von Nicäa vgl. Eusebius, Leben Konsfantins 1II, 6, 60 9, 16 u. 22.
218 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1443 enim, cum alias simul essemus deque hac ipsa re sereremus sermonem, quonam pacto pacari ecclesia quiret, Den. 11 dixisse paternitatema vestram: „ego, si cesaris essem loco, vellem cunctos rogare principes, unum ut in bis L444 locum mitterent oratores, qui plenam potestatem haberent res ecelesie componendi, nam quod principes Jan. I facorent, et populus sequeretur et clerus“. ecce quia rex Francie viamb hujusmodi recipito, quis dubitet reliquos omnes assensuros, si natio Germanica consentiat? jam permittitd rex Francie cesari nostro con- 5 gregationis hujus vocationeme. vos, qui rem habetis in manibus, ampleoti hoe debetis regique nostro et electoribus suadere, ne oblatam negligant viam, quia salus hine pendetf maxima, nec hic oportet vel papam requirere vel concilium. velint nolintque illi, convenire principes possunt seque in hanc vel illam partem declarare, at non crit hocs concilium. non sith, quid ad nost non de nomine, sed de re questic est. satis est, si scisma de medio auferatur, vocetur quocunque nomine, qui aufert1, stultus quidam 10 Senis debitorem in judieium traxit, tanquam is negaret debitum, qui solidum se suscepisse fatebatur, cum stultus duodecim denarios peteret. apud Senenses tamen idem est solidus, quod et denarii duedecim. sie in re nostra stultus erit, qui tolli scisma per conventum principum negaverit, quia concilium non vocitetur illa congregatio. vocetur synagoga vel conventiculum, non curo, dum pacis exinde sequatur effectus, sed vos etk college vestri in campo estis, ubi hoc geritur bellum, et in hac area, ubi hee pales 15 teritur. videtel, utm fabam bene cudatisn, ne, dum scisma ecclesie tollere curatis ", divisionem in im- perio inducatisP. hec non dico vestris causa, quia rectum scio propositum vestrum 1, sed ut elaboretis“, quod Germania unius animi sit unumque papam colat et in unius fidei sinceritate gradiatur. hee volni scripsisse, quia gavisus sum regis Francie sententiam convenire cum vestra. vos tamen studete, ut illi sit locus, nisi quid melius interim cogitastis. valete optime et me extra memorie sinum nolite abicere, 20 143 quia vester sum, quantuluscunque sum. ex Sancto Vito die 21.t decembris 1443 (A fol. 186b-187a- Der. 21 B fol. 258b-259a; C fol. 80ab ohne Datum; D pag. 257-259). [3] Einige Tage darauf, am 27. und 28. Dez., schreibteer in gleicher Angelegenheit auch an Kaspar Sohlick: sex et decem dies apud nos est Gaspar, quem vos" et college vestri super rebus ecolesie ad regium culmen destinustis. is regem in opido Grecensi convenit et, quia illie absolvi negocium suum nequivit, 25 usque hue secutus est curiam neque adhuc finem habet ullum. gravia nanque negotis magnum habent tractum et in ultimis servanturv, ego per ipsum Gasparem cpistolas vestras recepi, quibus nunc respon- surus esse brevis non possum. nam et referenda sunt gesta pluraw; et vos de multis instrui cupitis, que paucis verbis complecti non queo. nee enim ego ille sum, cujus hodie festum colimus1, qui apokalipsim scribonsx tot verba posuit quot sentencias. sed accidit mihi, quod Oratio, qui, dum brevis esse laboro, 30 obsourus fio atque idciroo prolixitatem in me reprehendi quam obscuritatem cupio. scribo enim, ut in- telligar, nee mihi solum scribo, sed his, qui legunt, et, quia plures sunt Davi quam Edyppi, sermonem apertum habeo, quamvis longum. sed jam veniendum est, quo volumus. Enea verbreitet sich dann ausführlich über den Stand der Freisinger Bistumaangelegenheit, meldet den Tod dee Bischofs Georg von Brixen und gibt der Befürchtung Ausdruck, daß auch die Besetzung dieses Bistums auj Schwierigkeiten 35 atoßen werde. vidi, quod reges seribunt, ex copiisz litterarum nec despero rem posse bene conduci, si aggredi velimus negotium. omnibus enim, ut videtis, displicet scisma, omnes abhorrent, viam autem sopiendi hoe malum Carolus a' rex Francie, nisi fallor, et tutam et brevem ostendit, ut fiat conventus principum vel eorum oratorum in communi aliquo loco ibique una recipiatur conclusio per omnes. ad hoc autem peragendum opus esset rursus scribere cunctis regibus, ut oratores suos Argentinam b' mitterent 40 pleno mandato suffultos ad pacem ecclesie pertractandam, fienda esset rursus expensa, que anno pre- terito facta est, vix trecentorum aureorum. parum plus Constantinus€' in congregacione Niceni concilii exposuit2. hec via non posset impediri. nee papa vel concilium renitid possent, tanquam hoc absque ipsis fieri nequiret. licet enim principibus secularibus convenire invitof' clero, et tamen illie fieri unio posset, nam ille papa indubitatus csset, cui omnes principes obedirent, non video clericos, qui velint 45 pro ista vel illa parte martirium ferre, omnes hanc fidem habemus, quam nostri principes. qui si colerent idola, et nos eciam coleremus, et non solum papam sed Christum eciam negaremus seculari potestate urgente, quia refriguit caritas et omnis interiit fides, uteumque sit, pacem desideramus. que sive per aliud Dez. 27 E)BOD te statl p. vestrui; ins A ixt te durchstrichen (t) hinter dixisse ubergeschrieben. D) C consillum. c) in A C verbestert aus recepit, B recepit. d) Dpromittit. e) A vacationem. f) C dependit. g) hoe in D 50 gestrichen und von E. concillum hoe beigefingt. h) Best. 1) in D von E. scisma cingefiëgt. k) in A et college vestri mil anderer Tinte uberyeschrieben. 1) so auch C. m)B ne. n) so auch Č. B condas. 0) so auch C B curastis. p) so auch RC. o) so auch D. C nostri. Bounde. r) so auck B C. s) so auch RCD. t) B D 27 und 1444. u) BCD haben hier und weiterhin die Einzahl. v) BCD reservantur. w) B plurima. Y) in D von Encar Hand am Rande Johannes Oratius. y) in D am Rande von E. Hand Davus-55 Edippus. z) in Decopils gestricken und von E. exemplaribus beigefilgt. a) in D am Rande von E. Hand Kurolus. by BUD add. vel Constanciam. c) in Dam Randevon E'.Hand Constantinus. d’) renitl in Dereurichen tind von E. lmpedire beisefugt. H5) dazu in C von E. beigefugt et conveniunt aliquando. 1)A F inviton. 1 Fest des Evang.Johannes. Enea hat also den Brief om 27. Dez. begonnen und am 28. vollendet. 2 Uver die Ausgaben K. Konstantinsfür dus Konzil von Nicäa vgl. Eusebius, Leben Konsfantins 1II, 6, 60 9, 16 u. 22.
Strana 219
E. Briefwechsel und Berichte nr. 106. 219 concilium sive per conventum principum detur, nihili pendo. non enim de nomine, sed de re contenden- 1443 Der. I1 dum est. voca panem, si placet, lapidem et da mihi, dum famesco. non vocetur concilium: vocetur con- bis 1444 ventus, vocetur conciliabulum, congregatio, sinagoga, nihil interest, dum scisma depellata, ideo mihi ad- Jan. 1 modum placet, quod rex Francie scribit, ejusque sentencie inhererem. nam videtur regi nostro permittere 5 hujus congregationis vocacionem. nobilis ille, qui secum fuit, cui et instructiones dedistis, reversus est, sed nullas attulit litteras. Weiterhin macht er Milleilungen über die Verhalinisse an der Etsch. hee scripsi ad 5. kalendas januarii, putans me statim missurum litteras, nunc, quia superest spacium. ad. Dez. 25 Hierauf meldel er zunächst, daß der jüngere Graf von Cilli gestern angekommen sei Der. 27 jiciam reliqua. und das Hrg. Albrecht und der Graf von Görz mit Gemahlin stundlich erwartet würden; er äußert Vermu- 10 tungen über den Zweck ihres Kommens. Dann wendet er sich den ungarischen Angelegenheiten zu berichtet auch einige Netigkeiten aus Ralien und kommt schließlich noch einmal auf die Kirchenfruge zu sprechen; sed transeo hec, ut ad res ecclesie revertar, que hucusque dilate finem hodie susceperunt. res in consilio Dec. 28 sic gesta est: littere inprimis vestre perlecte sunt, tum oratorum, tum regum, post alia scripta ordinem habitum apud nos referentia, nihil alind disceptatum est, nisi an veniendum esset Norenbergam. sed post- 15 quam discrimen imminere ostensum est, nisi veniretur, placuit adventum policeri totaque disputatio de tempore mansit, aliis purificacionis diem, aliis medium quadragesime, aliis festum sancti Georgii placebat eligere obtinuitque tandem ultima sentencia; scribitque rex vobis et principibus, quibus alias scriptum est, velle se omnino in die sancti Georgii apud Nurembergam videri, sicut ex ejus litteris cognoscetial, roganturque principes, ut interim maneant indeclarati. de continuacione dieteb usque in tempus illud 20 nihil est dietum, sed aparet ex taciturnitate totum remitti ad vos, qui dietame tenetis multum visa est placere tum regi tum consiliariis via, quam rex Francie aperuit, et Chiemensis episcopus illam in quadam sua cedula plurimum commendavit, mihi eciam, ut supra dixi, si quid video, perlibens est, ex quo prin- cipes Germanie non sunt unius voti, vobis autem seorsum scribitur, ut omnino revertamini. quod mihi hiis rationibus persnasum est: primum propter ecclesiam Frisingensem, ut interim provideatisd posses- 25 sionem habere, quin, sequatur posteà quicquid velit, res vestra in vado erit, quamquam non video, quod hec eeclesia manus possit effugere vestrase, si velitis instare, nam ut littere regum canunt, omnes Eugenio parent illumque venerantur et colunt; et impossibile est, declaracionem adversus eum fieri, nisi majus seisma suboriatur, ideirco perseverare in sententia debetis et hanc ecelesiam prosequi, quia vestra est. nec rex, ut puto, adversus erit dictis suis, solet enim, quod promittit, ratum esse nec verbum regium 30 facit irritum. et ob hanc rem venire omnino debetis, ne propter absenciam vestram aliquid innovetur per aliquosf, qui hue dietim veniunt ex Bavaria. rex preterea multum vestri est nunc indigens, et tune bonum servire est principibus, oum res preter sententiam eunt. vos res Athesis Cilie Ungarie Bohemie- que deposcunt. non dico Italas, quia illarum non est cura. sunt tamen et Suevica negotia sive Alsacie. unde legacio hue venit auxilium adversus Svicenses postulans, alioquin tacite interminatur ducem Bur- 35 gundie fore accersiendum. videtis, quia necessarius est vester adventus. utimini occasione data, quia rebus vestris admodum conducit. exinde, sum, sieut scribitis, necessarium sit regem ascendere Nurembergam- que petore, pernecessarium est vos penes regem esse, ut instetis, commoveatis, pericula demonstretis et persuadeatis. nanque si vos adestis, poterit rex illuc trahi, aliter vero timeo, ne, quod nunc scribitur, eva- nescat, et sie f erit error novissimus pejor priore, scic nonnullos esse, qui libenter viderent vos semper abesse. 40 sed vestrum est, desiderium potius regium intueri et vestrum commodum quam illorum voluntatem. Enea schließt mit einer Klage über Versuche, ikm cesne Pfarre in Sarntal za nehmen2, und hitlet Schlick ex Sancto Vito 5. kalendis januarii 1444 (A fol. 75a-78b, am Schluß um Verwendung beim König. a unvolletandig und deshalb auch ohne Datum; B fol. 254b-258b; U fol. 73a.79b ohne Datum; D pag. 243-247). [4] Ein letztes Schreiben des kgl. Sekretärs an den Kanzler Schliok befaßt sich mit der Verschiebung 45 des RT. und den dagegen aufsteigenden Bedenken; es lautef: in litteris aliis“, quas eum presentibus mitto, significavi vobish majestatem regiam diem sancti Georgii delegisse, in quo vellet petere Nurembergam, April 23 et sic in consilio conclusum est, sed non est Sibille folium aut immutabile fatum, quod in consilio de- cernitur, vivimus nos in dies et sepe, quod heri placuit, hodie displicet, ita gestum nune est. terminus April 23 enim, qui erat ad sanctum Georgium receptus, nunn in ascensionis dominice diem commutatus est, quil, Mei 21 50 nisi fallor, ad maji 20.k diem pergit. est hic apud nos de intervallo hujus anni non parva dissensio, quo- niam novem alli, octo alii et rursus alii septem ebdomodas ponunt. ideo sum ego dubius hereoque rusti- 11444/ Febr. 2 Mdrz 22 Apríl 23 144d Dez. 28 55 al in Dom Rande von E. Hand de conclilu. b) diete in D gestrichen und son E. conventus zuoefugt. c) dietam tenetis in D gestrichen und von E. illic estis beigefügt. d) provid, in D gestrichen and von E. oures beige- fugt. e) in A tues, spiter ubergechricben. I) aliquos in D gestricken und von E. eos beigefilgt. g) Dult. errorum start sie erit error. h) BUD haben hier and tositerhin die Einzakl, also tibi usto. i C om. qui — ad rem venio. k) D 14. Ein enteprechendes Schreiben ist, wie aus den folgenden Brief Eneas hervorgeht, nicht abgesandt, sondern durch den kgl. Brief nach Nürnberg (wr. 100) 60 ereetzt worden. 2 Vyl. EnEaS Brief an Francesco Bossi (Wolkan I, 1 nr. 110]. 3 D. t. der Bricf com 27. und 28. Dez. (oben Abs. 3).
E. Briefwechsel und Berichte nr. 106. 219 concilium sive per conventum principum detur, nihili pendo. non enim de nomine, sed de re contenden- 1443 Der. I1 dum est. voca panem, si placet, lapidem et da mihi, dum famesco. non vocetur concilium: vocetur con- bis 1444 ventus, vocetur conciliabulum, congregatio, sinagoga, nihil interest, dum scisma depellata, ideo mihi ad- Jan. 1 modum placet, quod rex Francie scribit, ejusque sentencie inhererem. nam videtur regi nostro permittere 5 hujus congregationis vocacionem. nobilis ille, qui secum fuit, cui et instructiones dedistis, reversus est, sed nullas attulit litteras. Weiterhin macht er Milleilungen über die Verhalinisse an der Etsch. hee scripsi ad 5. kalendas januarii, putans me statim missurum litteras, nunc, quia superest spacium. ad. Dez. 25 Hierauf meldel er zunächst, daß der jüngere Graf von Cilli gestern angekommen sei Der. 27 jiciam reliqua. und das Hrg. Albrecht und der Graf von Görz mit Gemahlin stundlich erwartet würden; er äußert Vermu- 10 tungen über den Zweck ihres Kommens. Dann wendet er sich den ungarischen Angelegenheiten zu berichtet auch einige Netigkeiten aus Ralien und kommt schließlich noch einmal auf die Kirchenfruge zu sprechen; sed transeo hec, ut ad res ecclesie revertar, que hucusque dilate finem hodie susceperunt. res in consilio Dec. 28 sic gesta est: littere inprimis vestre perlecte sunt, tum oratorum, tum regum, post alia scripta ordinem habitum apud nos referentia, nihil alind disceptatum est, nisi an veniendum esset Norenbergam. sed post- 15 quam discrimen imminere ostensum est, nisi veniretur, placuit adventum policeri totaque disputatio de tempore mansit, aliis purificacionis diem, aliis medium quadragesime, aliis festum sancti Georgii placebat eligere obtinuitque tandem ultima sentencia; scribitque rex vobis et principibus, quibus alias scriptum est, velle se omnino in die sancti Georgii apud Nurembergam videri, sicut ex ejus litteris cognoscetial, roganturque principes, ut interim maneant indeclarati. de continuacione dieteb usque in tempus illud 20 nihil est dietum, sed aparet ex taciturnitate totum remitti ad vos, qui dietame tenetis multum visa est placere tum regi tum consiliariis via, quam rex Francie aperuit, et Chiemensis episcopus illam in quadam sua cedula plurimum commendavit, mihi eciam, ut supra dixi, si quid video, perlibens est, ex quo prin- cipes Germanie non sunt unius voti, vobis autem seorsum scribitur, ut omnino revertamini. quod mihi hiis rationibus persnasum est: primum propter ecclesiam Frisingensem, ut interim provideatisd posses- 25 sionem habere, quin, sequatur posteà quicquid velit, res vestra in vado erit, quamquam non video, quod hec eeclesia manus possit effugere vestrase, si velitis instare, nam ut littere regum canunt, omnes Eugenio parent illumque venerantur et colunt; et impossibile est, declaracionem adversus eum fieri, nisi majus seisma suboriatur, ideirco perseverare in sententia debetis et hanc ecelesiam prosequi, quia vestra est. nec rex, ut puto, adversus erit dictis suis, solet enim, quod promittit, ratum esse nec verbum regium 30 facit irritum. et ob hanc rem venire omnino debetis, ne propter absenciam vestram aliquid innovetur per aliquosf, qui hue dietim veniunt ex Bavaria. rex preterea multum vestri est nunc indigens, et tune bonum servire est principibus, oum res preter sententiam eunt. vos res Athesis Cilie Ungarie Bohemie- que deposcunt. non dico Italas, quia illarum non est cura. sunt tamen et Suevica negotia sive Alsacie. unde legacio hue venit auxilium adversus Svicenses postulans, alioquin tacite interminatur ducem Bur- 35 gundie fore accersiendum. videtis, quia necessarius est vester adventus. utimini occasione data, quia rebus vestris admodum conducit. exinde, sum, sieut scribitis, necessarium sit regem ascendere Nurembergam- que petore, pernecessarium est vos penes regem esse, ut instetis, commoveatis, pericula demonstretis et persuadeatis. nanque si vos adestis, poterit rex illuc trahi, aliter vero timeo, ne, quod nunc scribitur, eva- nescat, et sie f erit error novissimus pejor priore, scic nonnullos esse, qui libenter viderent vos semper abesse. 40 sed vestrum est, desiderium potius regium intueri et vestrum commodum quam illorum voluntatem. Enea schließt mit einer Klage über Versuche, ikm cesne Pfarre in Sarntal za nehmen2, und hitlet Schlick ex Sancto Vito 5. kalendis januarii 1444 (A fol. 75a-78b, am Schluß um Verwendung beim König. a unvolletandig und deshalb auch ohne Datum; B fol. 254b-258b; U fol. 73a.79b ohne Datum; D pag. 243-247). [4] Ein letztes Schreiben des kgl. Sekretärs an den Kanzler Schliok befaßt sich mit der Verschiebung 45 des RT. und den dagegen aufsteigenden Bedenken; es lautef: in litteris aliis“, quas eum presentibus mitto, significavi vobish majestatem regiam diem sancti Georgii delegisse, in quo vellet petere Nurembergam, April 23 et sic in consilio conclusum est, sed non est Sibille folium aut immutabile fatum, quod in consilio de- cernitur, vivimus nos in dies et sepe, quod heri placuit, hodie displicet, ita gestum nune est. terminus April 23 enim, qui erat ad sanctum Georgium receptus, nunn in ascensionis dominice diem commutatus est, quil, Mei 21 50 nisi fallor, ad maji 20.k diem pergit. est hic apud nos de intervallo hujus anni non parva dissensio, quo- niam novem alli, octo alii et rursus alii septem ebdomodas ponunt. ideo sum ego dubius hereoque rusti- 11444/ Febr. 2 Mdrz 22 Apríl 23 144d Dez. 28 55 al in Dom Rande von E. Hand de conclilu. b) diete in D gestrichen und son E. conventus zuoefugt. c) dietam tenetis in D gestrichen und von E. illic estis beigefügt. d) provid, in D gestrichen and von E. oures beige- fugt. e) in A tues, spiter ubergechricben. I) aliquos in D gestricken und von E. eos beigefilgt. g) Dult. errorum start sie erit error. h) BUD haben hier and tositerhin die Einzakl, also tibi usto. i C om. qui — ad rem venio. k) D 14. Ein enteprechendes Schreiben ist, wie aus den folgenden Brief Eneas hervorgeht, nicht abgesandt, sondern durch den kgl. Brief nach Nürnberg (wr. 100) 60 ereetzt worden. 2 Vyl. EnEaS Brief an Francesco Bossi (Wolkan I, 1 nr. 110]. 3 D. t. der Bricf com 27. und 28. Dez. (oben Abs. 3).
Strana 220
220 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 144s corum regule, qui feriam quartam diem cineris" dicunt esse post incensionem lune, que a purificationis Dez. 11 festo habetur, certiorque mihi indoctorum norma videtur quam disciplina doctorum. non tamen absqueb dír 144 dubio sum. sed mitto hee et ad rem venio. mihi hec mutatio suspecta est vereorque, ne derisui sit prin- Jan. I cipibus, qui dietas Alamanorum infinitas ajunt, puto autem regem ideirco terminum hune amplexum, quodc mox instet alius eum Boemis receptus ad nativitatem beati Johannis, qui habetur in junio, quasi 5 per huno modum intendat rex unum mensem Nuremberye moruri imperiique et écclesie facta terminare atque exinde Pragam ire. nescio tamen, an bene metiti sintd terminum, qui hunc excogitarunt. ego reor, neque regeme ad diem venturum neque mensem ad tot negotia posse sufficere, vercorque, ne, dum uno itinere duo negutia volumus absolvere, negligamus utrumque. sed faciat me deus falsum fatem pocius quam verum cum tanto damno. ex hiis viden i diete continuacionem non habituram locum, sieut apud 10 vos erat statutum, quia nimis durums esset tam diu expectare, exinde intelligo Chiemensem episcopum hue vocari et vos eciam accersiri. et quia episcopus huc quamcito adventurus est, suadeo, ut et vos nihil tardetis, seitis, quid expediat propter ecclesiam Frisingensem, vos potuistis sentire, quis sit animus Chiemenci in hac re, puto utile fore, ut non tardior sit vester quam suus accessus. credo, me plane com- prehenditis. Der Schluß des Briefes enthäll private Mitteilungen iber das Verhältnis des Grajen von 15 (förz zu seiner Frau und ither die Einkerkeruny des Kanzlers Petrus Kottrer durch Hzg. Albrecht von Oeter- datum ex Sancto Vito kalendish januarii 1444 ( A fol. 78b.793 ohne Datum; B fol. 237b-238a; H4 reich. Jan. I C fol. 59a 60a ohne Datum; D pag. 183-186). Juni 2d 14ea 107. Der sächsische Gesandte Heinrich Engelhard an Meister Apel Viztum und Obermarschall fan. II Georg von Bebemburg: über seine und des Hans von Maltitz Sendung zum RT. und über 20 die allgemeinen und einige besondere Verhandlungen dort. 1444 Januar II Nürnberg. Aus Dresden H. St.-A. Loe. 9648: Schriften den Lutzelburgschen Erbfolgestreit betr. 1444. Vol. III fol. 4 or. ch. lit. cl. Anschrift: Erenfesten gestrengen ern Apeln Viezthumb meistere etc. und Jurgen von Bebenburg obirmarcschalg etc. minen genstigen lieben herren und furderern. 25 Min ganz willigen fruntlichen dinst alle zijt zuvor. erenfesten gestrengen lieben herren und sunderliche furderer. [I] nachdem und als ir izdt mins gnedigen herren von Sachsen sendboten, die uf dissem tage zu Nuremberg weren, handelung und etliche klegliche geschicht zu Luczemburg geschehn geschriben habt, begernde solichs uf dissem tage in clage furzubrengen 1 etc. so ferre sie von unsern gnedigen herren zu handeln Luczem- 30 burg antreffende gefertigt weren, wollen uwere ernfeste gestrengekeite wißen, das Hans von Maltis und ich alleine uf dissen tag, so als unser gnediger herre in warheidt verstanden hadte, das unser gnedigster herre der Romische konig nicht personlich nach sust treflichen den1 tag besuchen ader besenden wurde, geschickt und an senct Katherin abend her gein Nov. 25 Nuremberg komen sind. dornach uf dinstag sint wir mitsampt unsers herren konigs und der 35 kurfursten sendboten, als ir in einer ceduln verslussen hirinne findet 2, in ratißwiese zu- sampne komen. da haben die kûnigischen rete furgegeben, wie unser herre konig treflicher anligender sachen halben verhindert nicht habe mûgen personlich uf dissen tag komen, sundern siner kûniglichen maiestat meinung wer, dissen tag uf senct Jurgen tag schirst zu erstrecken, môchte denn sine gnade zu solichem tage, als er i hoffet, personlich komen. welte er den gein Nuremberg beramen. wurde er aber i so merglich verhindert, das er nicht personlich komen mochte, wolte er solichen tag gein Menez ader Francfurt setzen und in- maßen ußschriben, das zu solichem tage zu Mencz ader Francfurt i die vier kurfursten bij Rynn personlich komenk und mine herren von Sachsen und Brandburg, ab in das zu swere wurde, die iren mit macht schicken solten, und das daselhst uß der protestacion gegangen 45 wurde, dawider waren aller kurfursten und anderer fursten rete ane wir alleine, wanne uns unser gnediger herre bevolen hatte, unserm herren konige solicher erstreckung zu verwillen. [1443/ Nov. 24 444] April 23 40 a) B cinerum. b) CDom. que. c) Bat vox instat stan quod —instet. () B sunt. 2) om.B. f) D viden diéte durchstricken, dafar am Rande animadverto convencionis hujus con der Hund des EneG. g) Raurum. h) kl. — 1444 f. B, is in D von Enea vigenhündig nachoetragen. i) den tagam Rande, k) übevoraekrislan. 50 1 Jgl. nr. 55, 9. 2 Die Beilage findet sich nichl mehr g. a. G.
220 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 144s corum regule, qui feriam quartam diem cineris" dicunt esse post incensionem lune, que a purificationis Dez. 11 festo habetur, certiorque mihi indoctorum norma videtur quam disciplina doctorum. non tamen absqueb dír 144 dubio sum. sed mitto hee et ad rem venio. mihi hec mutatio suspecta est vereorque, ne derisui sit prin- Jan. I cipibus, qui dietas Alamanorum infinitas ajunt, puto autem regem ideirco terminum hune amplexum, quodc mox instet alius eum Boemis receptus ad nativitatem beati Johannis, qui habetur in junio, quasi 5 per huno modum intendat rex unum mensem Nuremberye moruri imperiique et écclesie facta terminare atque exinde Pragam ire. nescio tamen, an bene metiti sintd terminum, qui hunc excogitarunt. ego reor, neque regeme ad diem venturum neque mensem ad tot negotia posse sufficere, vercorque, ne, dum uno itinere duo negutia volumus absolvere, negligamus utrumque. sed faciat me deus falsum fatem pocius quam verum cum tanto damno. ex hiis viden i diete continuacionem non habituram locum, sieut apud 10 vos erat statutum, quia nimis durums esset tam diu expectare, exinde intelligo Chiemensem episcopum hue vocari et vos eciam accersiri. et quia episcopus huc quamcito adventurus est, suadeo, ut et vos nihil tardetis, seitis, quid expediat propter ecclesiam Frisingensem, vos potuistis sentire, quis sit animus Chiemenci in hac re, puto utile fore, ut non tardior sit vester quam suus accessus. credo, me plane com- prehenditis. Der Schluß des Briefes enthäll private Mitteilungen iber das Verhältnis des Grajen von 15 (förz zu seiner Frau und ither die Einkerkeruny des Kanzlers Petrus Kottrer durch Hzg. Albrecht von Oeter- datum ex Sancto Vito kalendish januarii 1444 ( A fol. 78b.793 ohne Datum; B fol. 237b-238a; H4 reich. Jan. I C fol. 59a 60a ohne Datum; D pag. 183-186). Juni 2d 14ea 107. Der sächsische Gesandte Heinrich Engelhard an Meister Apel Viztum und Obermarschall fan. II Georg von Bebemburg: über seine und des Hans von Maltitz Sendung zum RT. und über 20 die allgemeinen und einige besondere Verhandlungen dort. 1444 Januar II Nürnberg. Aus Dresden H. St.-A. Loe. 9648: Schriften den Lutzelburgschen Erbfolgestreit betr. 1444. Vol. III fol. 4 or. ch. lit. cl. Anschrift: Erenfesten gestrengen ern Apeln Viezthumb meistere etc. und Jurgen von Bebenburg obirmarcschalg etc. minen genstigen lieben herren und furderern. 25 Min ganz willigen fruntlichen dinst alle zijt zuvor. erenfesten gestrengen lieben herren und sunderliche furderer. [I] nachdem und als ir izdt mins gnedigen herren von Sachsen sendboten, die uf dissem tage zu Nuremberg weren, handelung und etliche klegliche geschicht zu Luczemburg geschehn geschriben habt, begernde solichs uf dissem tage in clage furzubrengen 1 etc. so ferre sie von unsern gnedigen herren zu handeln Luczem- 30 burg antreffende gefertigt weren, wollen uwere ernfeste gestrengekeite wißen, das Hans von Maltis und ich alleine uf dissen tag, so als unser gnediger herre in warheidt verstanden hadte, das unser gnedigster herre der Romische konig nicht personlich nach sust treflichen den1 tag besuchen ader besenden wurde, geschickt und an senct Katherin abend her gein Nov. 25 Nuremberg komen sind. dornach uf dinstag sint wir mitsampt unsers herren konigs und der 35 kurfursten sendboten, als ir in einer ceduln verslussen hirinne findet 2, in ratißwiese zu- sampne komen. da haben die kûnigischen rete furgegeben, wie unser herre konig treflicher anligender sachen halben verhindert nicht habe mûgen personlich uf dissen tag komen, sundern siner kûniglichen maiestat meinung wer, dissen tag uf senct Jurgen tag schirst zu erstrecken, môchte denn sine gnade zu solichem tage, als er i hoffet, personlich komen. welte er den gein Nuremberg beramen. wurde er aber i so merglich verhindert, das er nicht personlich komen mochte, wolte er solichen tag gein Menez ader Francfurt setzen und in- maßen ußschriben, das zu solichem tage zu Mencz ader Francfurt i die vier kurfursten bij Rynn personlich komenk und mine herren von Sachsen und Brandburg, ab in das zu swere wurde, die iren mit macht schicken solten, und das daselhst uß der protestacion gegangen 45 wurde, dawider waren aller kurfursten und anderer fursten rete ane wir alleine, wanne uns unser gnediger herre bevolen hatte, unserm herren konige solicher erstreckung zu verwillen. [1443/ Nov. 24 444] April 23 40 a) B cinerum. b) CDom. que. c) Bat vox instat stan quod —instet. () B sunt. 2) om.B. f) D viden diéte durchstricken, dafar am Rande animadverto convencionis hujus con der Hund des EneG. g) Raurum. h) kl. — 1444 f. B, is in D von Enea vigenhündig nachoetragen. i) den tagam Rande, k) übevoraekrislan. 50 1 Jgl. nr. 55, 9. 2 Die Beilage findet sich nichl mehr g. a. G.
Strana 221
E. Briefwechsel und Berichte nr. 106—107 221 1444 Jän. 11. also fielen zu lezsten die kûnigischen3, sust alle sendboten und auch b wir, uf das wir‘ nicht alleine vermarckt wurden, uf soliche meinung, das anzusehn, wie disser tag so treflichen ußgeschriben wer ; gar hônlich und auch smehelich und vermenglich wurde unserer nacion und dem heiligen Romischen riche, wo der izdt sobalde ane alle frucht zertrant wurde, sun- 5 dern wir alle semptlich dem konige ernstlich schriben und ermanen wolten ", sich ane allis verzien her gein Nuremberg zu fugen, so mechtigeten wir uns alle unserer herren auch als- danne personlich zu komen. solicher antwert wir tegelich von unserm herren konige, der iezt zu Grecz ist, wartend sind. idoch nach aller gelegenheit mag ich nicht anders vermerken, danne solich erstreekung disses tags furgang gewinne. [2] als nu soliche schrift an unsern 10 herren konig gefertigt wart, reit Hans von Maltis wider heim und ich bleib alleine hie von mins herren wegen und habe uwere obegemeltin schrift ufgebrochen, die alleine an unsers heiligsten vaters babsts Felicis rete in einer ingeslossen zediln benumpt in keginwertikeit mins herren von Trier official brocht, wanne mir keins sunderlich in der sache bevolen ist, und dar- nach die furderer mins herren gnaden geschickt; dabij berürt, was sinen gnaden darinne zu thun 15 dûnket, mich verstehn lassen, darnach richte ich mich billichin gerne. auch lieben herren, sind unsers heilgsten vaters babsts Felicis rete ein teils, nemlich der kemmerling und Antonius obirschriber, des Bolomirs brudere, sobald unsers herren konigs antwert komen und ein besließ daruff geschehn wirdt, in meinung, sich bij mins herren gnaden mit kleinoten, in maßen Hans von Maltis und ich nehst in Soffoyen waren? und da danne bij min herren von Triere 20 auch bij uch, ab sie mûgen, zu fugen. solichs habe ich mins herren gnaden kunt getan ; had mir sin gnade daruff geschriben, sie von hin gein Torgaw bij sin gnade zu furen, in in allen ampten redeliche uBrichtüng thûn lassen, sin gnaden auch zijtlich gnûg irer zukunft zu verbotscheften, sich mit sinen graven herren und mannen wißlen darnach zu richten. der kemmerling had in bijwesen des archidiaken von Mecz mir gesagt, das ich furder mins herren 25 gnaden bij Hansen von Maltis entpoten habe, wie er von beveleniß des babsts mit den von Bern am nehsten, als er zu dissem tage zôg, umbe hulf und bijstand mins herren gnaden zu Luczemburg gein den von Burgundien zu thûn gerett hab, haben sie im geantwertet: wurde in unser herre der Romische konig darumbe schriben, wolten sie dem von Burgundien furderer schriben, soliche redeliche rechtgebot, so mins hern gnade getan hett, ufzunemen; M wurde er aber solichs verslaen, weren sie dem Romischen riche, dadurch sief auch weren ersucht, also gewand, das sie darzu thun mûsten, und alsdanne mins herren gnaden dem babst, der mit in, als ir wißet, in verbuntniß ist, zu willen ane hulfe nicht lassen. furder sagt der kemmerling, wie er in 8 meinung sij, die sache zwschen den von Bern Basil und Swiczern und dem huß von Osterrich gar kurzlich zu guter einung und eim ewigen fride 35 und verbüntniß komen werde. wer danne unsern herren auch sinlich, in solichem ver- buntniß mit in alsdanne ader sust, ab solichs nicht furgang gewunne, mit den von Bern ete. zu sin, zwivelt er nicht, er wolte das zuwege brengen und unser herren solten dadurch dem von Burgundien, dem die von Bern etc. sust ganz gram sin, sere obirligen. auch sagt er, der konig von Engelant solle zur ehe nemen konigs Reynyrs, der herzog zu Barh, der 40 kuniginne von Franckrich brudere ist und iczt des konigs von Franckrich hoff ganz regirt, tochtere. dadurch versehnlich sij fride zwschen den genanten beiden konigen gemacht werde, die danne auch beide dem egenanten herzogen1 gram und wider sin, und meint, sie werden sich alsdanne auch wider in verbinden. er zwivelt auch nicht, min herre von Trier solle da- von wol wißlen, und mochte auch min herren durch den konig Reynir uf gemelte wiese bij- 4b stand erwerben, als er mit im und auch uch furderer, so er bij uch kome, reden wolle etc. H1s geben zu Nuremberg am sonnabind nach dem obirsten anno etc. 44. Jan. 11 Heinricus Engelhard etc. a) felgt durchstrichea unl. Jurchstrichen zu fugen. bl úberycenkrichent. d) woll verbcesert aus wollen. a) Vorl. add. u) deagl. I em Rande. E) fibergerchrieben. hl so Forlage, et ergänzen und. 1D. 1. dem Herzog von Hurgund.
E. Briefwechsel und Berichte nr. 106—107 221 1444 Jän. 11. also fielen zu lezsten die kûnigischen3, sust alle sendboten und auch b wir, uf das wir‘ nicht alleine vermarckt wurden, uf soliche meinung, das anzusehn, wie disser tag so treflichen ußgeschriben wer ; gar hônlich und auch smehelich und vermenglich wurde unserer nacion und dem heiligen Romischen riche, wo der izdt sobalde ane alle frucht zertrant wurde, sun- 5 dern wir alle semptlich dem konige ernstlich schriben und ermanen wolten ", sich ane allis verzien her gein Nuremberg zu fugen, so mechtigeten wir uns alle unserer herren auch als- danne personlich zu komen. solicher antwert wir tegelich von unserm herren konige, der iezt zu Grecz ist, wartend sind. idoch nach aller gelegenheit mag ich nicht anders vermerken, danne solich erstreekung disses tags furgang gewinne. [2] als nu soliche schrift an unsern 10 herren konig gefertigt wart, reit Hans von Maltis wider heim und ich bleib alleine hie von mins herren wegen und habe uwere obegemeltin schrift ufgebrochen, die alleine an unsers heiligsten vaters babsts Felicis rete in einer ingeslossen zediln benumpt in keginwertikeit mins herren von Trier official brocht, wanne mir keins sunderlich in der sache bevolen ist, und dar- nach die furderer mins herren gnaden geschickt; dabij berürt, was sinen gnaden darinne zu thun 15 dûnket, mich verstehn lassen, darnach richte ich mich billichin gerne. auch lieben herren, sind unsers heilgsten vaters babsts Felicis rete ein teils, nemlich der kemmerling und Antonius obirschriber, des Bolomirs brudere, sobald unsers herren konigs antwert komen und ein besließ daruff geschehn wirdt, in meinung, sich bij mins herren gnaden mit kleinoten, in maßen Hans von Maltis und ich nehst in Soffoyen waren? und da danne bij min herren von Triere 20 auch bij uch, ab sie mûgen, zu fugen. solichs habe ich mins herren gnaden kunt getan ; had mir sin gnade daruff geschriben, sie von hin gein Torgaw bij sin gnade zu furen, in in allen ampten redeliche uBrichtüng thûn lassen, sin gnaden auch zijtlich gnûg irer zukunft zu verbotscheften, sich mit sinen graven herren und mannen wißlen darnach zu richten. der kemmerling had in bijwesen des archidiaken von Mecz mir gesagt, das ich furder mins herren 25 gnaden bij Hansen von Maltis entpoten habe, wie er von beveleniß des babsts mit den von Bern am nehsten, als er zu dissem tage zôg, umbe hulf und bijstand mins herren gnaden zu Luczemburg gein den von Burgundien zu thûn gerett hab, haben sie im geantwertet: wurde in unser herre der Romische konig darumbe schriben, wolten sie dem von Burgundien furderer schriben, soliche redeliche rechtgebot, so mins hern gnade getan hett, ufzunemen; M wurde er aber solichs verslaen, weren sie dem Romischen riche, dadurch sief auch weren ersucht, also gewand, das sie darzu thun mûsten, und alsdanne mins herren gnaden dem babst, der mit in, als ir wißet, in verbuntniß ist, zu willen ane hulfe nicht lassen. furder sagt der kemmerling, wie er in 8 meinung sij, die sache zwschen den von Bern Basil und Swiczern und dem huß von Osterrich gar kurzlich zu guter einung und eim ewigen fride 35 und verbüntniß komen werde. wer danne unsern herren auch sinlich, in solichem ver- buntniß mit in alsdanne ader sust, ab solichs nicht furgang gewunne, mit den von Bern ete. zu sin, zwivelt er nicht, er wolte das zuwege brengen und unser herren solten dadurch dem von Burgundien, dem die von Bern etc. sust ganz gram sin, sere obirligen. auch sagt er, der konig von Engelant solle zur ehe nemen konigs Reynyrs, der herzog zu Barh, der 40 kuniginne von Franckrich brudere ist und iczt des konigs von Franckrich hoff ganz regirt, tochtere. dadurch versehnlich sij fride zwschen den genanten beiden konigen gemacht werde, die danne auch beide dem egenanten herzogen1 gram und wider sin, und meint, sie werden sich alsdanne auch wider in verbinden. er zwivelt auch nicht, min herre von Trier solle da- von wol wißlen, und mochte auch min herren durch den konig Reynir uf gemelte wiese bij- 4b stand erwerben, als er mit im und auch uch furderer, so er bij uch kome, reden wolle etc. H1s geben zu Nuremberg am sonnabind nach dem obirsten anno etc. 44. Jan. 11 Heinricus Engelhard etc. a) felgt durchstrichea unl. Jurchstrichen zu fugen. bl úberycenkrichent. d) woll verbcesert aus wollen. a) Vorl. add. u) deagl. I em Rande. E) fibergerchrieben. hl so Forlage, et ergänzen und. 1D. 1. dem Herzog von Hurgund.
Strana 222
222 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1444 108. Jan. 19 [Andreas Ruperti], Pfarrer zu Danzig, an den HM. Konrad von Erlichshausen. u. a. Uber die Antworten der Könige usw. auf die Einladung Kg. Friedrichs zum Nürnberger Tage (nr. 60). 1444 Januar 19 Nürnberg. Aus Königsherg Nr.-A. Schbl. LX/a nr. 194 or. ch. lit. cl. Jan. 9 Auf seinen letzten Bericht über die Anweisung des Deutschmeisters in Hans Davidts sachen sendet 5 er zundchst die Antwort des gen. Komturs. — Der Landkomtur im Elsaf und der Komtur zum Bern seien am Donnerstag nach Hl. Drei-Könige hierher nach Nürnberg gekommen; sie waren, als sie des selbigen Morgens zu Bemberg in des dortigen Bischofs Geleit ausritten und nahe bis Furcheim kamen, von einer etwa 37 Pferde starken ritterlichen Abteilung überfallen worden, aber nachdem diese bei ihnen vergeblich Herrn Ludwig von Lanße gesucht hatte und sich für diesen Uberfall hatte Urfehde schworen lassen, wieder freigelassen worden. 10 — Der Landkomtur habe ſhm ferner gesagt, daß der Markgraf von Brandenburg, als sie von Trebyn kamen. nach Herrn Ludwig gesandt und ihn eingehend gefragt habe, warum der Orden so schr mit dem Bau des Schlosses au Cüstrin eile; da Herr Ludwig ihm nicht viel habe antworten wollen, set es dem Herrn [Mgf.] swer in die nase gegangen. — Es folgen Mitteilungen über den Austausch und die Siegelung von Briejen durch den HM. und den gen. Landkomlur wegen der Verpfändung der Ballei [zw Elsa߃ um 20000 Gulden. — 15 Am nehesten mitwoch noch dem achten thage der heiligen drier koninge ist uns antwerth widder gekomen von unserm gnedigestn ern Romischen koninge der abeschrift mit einer formen in seinem briefe den sendebotn geschickt, wie her iczlichn furstn widder zu dem zukunftigen thage furdert, ich hierinne euwern gnaden sende vorslossen 1. van allen hande- lungen disses thages est nicht noeth zu disser zeith viele zu schreibn, wen hernaemaels 20 euwer gnade das wil goth clerlichn wird horen. sunder als unser vorgeschrebener orr koning zu dissem berurtn nw gehaldenen thage durch seine schrifte vorboth und irfurderth hatte den koning zu Frankrich Castelle und Hispanien Engeland und Schotland etc.2, der ant- werd, die sie dem koninge widder geschrebn habn, euwer gnade ouch hie-inne findet vor- slossen 3, wßgenamen des koninges von Castelle, das ist Hispanien, der kein antwerth widder 25 geschrebn haet 4. die Venediger Florenczer und anderer viele habn dem koninge geschrebn, daz der heilige geist seiner koninglicher maiestat ingegebn habe, und irbietn sich dem koninge gutwillig, nicht alleine zu einem gemeinen concilio zu machn eintracht in der kirchn gerne zu komen, sunder ouch beistand und hulfe zu thuen, der briefe ich nicht schreibe, wen das ire ganzer sien ist. — Jan. I6 30 Weiter berichtet er an nuwe zeithunge über die Berennung von Trynt durch die ws der Eczhe, um die Stadt zu zwingen, das sie es mit ehn sael haldn und zu ehn trethn, wen sie es mit dem koninge gehalden habt. item eczliche guethe lewthe habn hie krieg mit der staed zu Nurenberg, so daß dic Stadt 100 Söldner ineheld5. In Köln halten die Bürger nachts Wache etc., das der bothe ouch ein teils wol weis zu bescheidn, worumbe unde wie die zu Cavelencz sich begaben vor dem von Burgundien. Der Her- 9s. zog zu Geldern, der Herzog zu Kleve, der Bischof zu Utrecht etc. sallen sich verbunden haben wider den wont Köln und etliche andere, seine Brüder, ich habe dissen bothen wol drie thage, uf das ich ganz ende und abescheiden hette mucht schreiben disses thages euwern gnaden; sunder die sendebotn haben sich des nicht eigentlich obertragen vor dissem hûtigen thage. wie's adder sein wirth, wil ich hernachmaels 1444 schreiben zu seiner zeith. Datum zu Nurenberg den nehestn sonthag vor sante Fabian und Sebestians 40 Jan. 19 thage der heiligen mertirer im 44sten jare. 1148 109. [Andreas Ruperti], Pjarrer zu Danzig, an HM. Konrad von Erlichshausen: über den Jan. 21 Abschied des Nürnberger Tages. 1444 Januar 21 Nürnberg. Aus Königeberg St.-A. Schubl. LX/a nr. 195 or. ch. lit. cl. Willigen stetin gehorsam mit innigerim gebethe zu goethe dem herren zuvor. gnediger 45 er homeister. disser thag ist vorleget, als in unsers gnedigesten ern des Romischen 1 Nicht a. a. O. 8 Die Angaben Rupertis atimmen mit den uns er- haltenen Material uberein und beweisen, daß an un- serer Sammlung (nrr. 69.87) kaum etwas fehlen dürfte. Nicht a. a. O. 4 Vgl. aber nr. 77. Sollie hiernach der Schluß er- laubt sein, daß die Schreiben aus Kastilien Anfang Januar noch nicht in den Händen Kg. Friedrichs gewesen sind? b Vgl. S. 223, 34 ff. 50
222 Reichstag zu Nürnberg vom 11. November 1443 bis 22. Januar 1444. 1444 108. Jan. 19 [Andreas Ruperti], Pfarrer zu Danzig, an den HM. Konrad von Erlichshausen. u. a. Uber die Antworten der Könige usw. auf die Einladung Kg. Friedrichs zum Nürnberger Tage (nr. 60). 1444 Januar 19 Nürnberg. Aus Königsherg Nr.-A. Schbl. LX/a nr. 194 or. ch. lit. cl. Jan. 9 Auf seinen letzten Bericht über die Anweisung des Deutschmeisters in Hans Davidts sachen sendet 5 er zundchst die Antwort des gen. Komturs. — Der Landkomtur im Elsaf und der Komtur zum Bern seien am Donnerstag nach Hl. Drei-Könige hierher nach Nürnberg gekommen; sie waren, als sie des selbigen Morgens zu Bemberg in des dortigen Bischofs Geleit ausritten und nahe bis Furcheim kamen, von einer etwa 37 Pferde starken ritterlichen Abteilung überfallen worden, aber nachdem diese bei ihnen vergeblich Herrn Ludwig von Lanße gesucht hatte und sich für diesen Uberfall hatte Urfehde schworen lassen, wieder freigelassen worden. 10 — Der Landkomtur habe ſhm ferner gesagt, daß der Markgraf von Brandenburg, als sie von Trebyn kamen. nach Herrn Ludwig gesandt und ihn eingehend gefragt habe, warum der Orden so schr mit dem Bau des Schlosses au Cüstrin eile; da Herr Ludwig ihm nicht viel habe antworten wollen, set es dem Herrn [Mgf.] swer in die nase gegangen. — Es folgen Mitteilungen über den Austausch und die Siegelung von Briejen durch den HM. und den gen. Landkomlur wegen der Verpfändung der Ballei [zw Elsa߃ um 20000 Gulden. — 15 Am nehesten mitwoch noch dem achten thage der heiligen drier koninge ist uns antwerth widder gekomen von unserm gnedigestn ern Romischen koninge der abeschrift mit einer formen in seinem briefe den sendebotn geschickt, wie her iczlichn furstn widder zu dem zukunftigen thage furdert, ich hierinne euwern gnaden sende vorslossen 1. van allen hande- lungen disses thages est nicht noeth zu disser zeith viele zu schreibn, wen hernaemaels 20 euwer gnade das wil goth clerlichn wird horen. sunder als unser vorgeschrebener orr koning zu dissem berurtn nw gehaldenen thage durch seine schrifte vorboth und irfurderth hatte den koning zu Frankrich Castelle und Hispanien Engeland und Schotland etc.2, der ant- werd, die sie dem koninge widder geschrebn habn, euwer gnade ouch hie-inne findet vor- slossen 3, wßgenamen des koninges von Castelle, das ist Hispanien, der kein antwerth widder 25 geschrebn haet 4. die Venediger Florenczer und anderer viele habn dem koninge geschrebn, daz der heilige geist seiner koninglicher maiestat ingegebn habe, und irbietn sich dem koninge gutwillig, nicht alleine zu einem gemeinen concilio zu machn eintracht in der kirchn gerne zu komen, sunder ouch beistand und hulfe zu thuen, der briefe ich nicht schreibe, wen das ire ganzer sien ist. — Jan. I6 30 Weiter berichtet er an nuwe zeithunge über die Berennung von Trynt durch die ws der Eczhe, um die Stadt zu zwingen, das sie es mit ehn sael haldn und zu ehn trethn, wen sie es mit dem koninge gehalden habt. item eczliche guethe lewthe habn hie krieg mit der staed zu Nurenberg, so daß dic Stadt 100 Söldner ineheld5. In Köln halten die Bürger nachts Wache etc., das der bothe ouch ein teils wol weis zu bescheidn, worumbe unde wie die zu Cavelencz sich begaben vor dem von Burgundien. Der Her- 9s. zog zu Geldern, der Herzog zu Kleve, der Bischof zu Utrecht etc. sallen sich verbunden haben wider den wont Köln und etliche andere, seine Brüder, ich habe dissen bothen wol drie thage, uf das ich ganz ende und abescheiden hette mucht schreiben disses thages euwern gnaden; sunder die sendebotn haben sich des nicht eigentlich obertragen vor dissem hûtigen thage. wie's adder sein wirth, wil ich hernachmaels 1444 schreiben zu seiner zeith. Datum zu Nurenberg den nehestn sonthag vor sante Fabian und Sebestians 40 Jan. 19 thage der heiligen mertirer im 44sten jare. 1148 109. [Andreas Ruperti], Pjarrer zu Danzig, an HM. Konrad von Erlichshausen: über den Jan. 21 Abschied des Nürnberger Tages. 1444 Januar 21 Nürnberg. Aus Königeberg St.-A. Schubl. LX/a nr. 195 or. ch. lit. cl. Willigen stetin gehorsam mit innigerim gebethe zu goethe dem herren zuvor. gnediger 45 er homeister. disser thag ist vorleget, als in unsers gnedigesten ern des Romischen 1 Nicht a. a. O. 8 Die Angaben Rupertis atimmen mit den uns er- haltenen Material uberein und beweisen, daß an un- serer Sammlung (nrr. 69.87) kaum etwas fehlen dürfte. Nicht a. a. O. 4 Vgl. aber nr. 77. Sollie hiernach der Schluß er- laubt sein, daß die Schreiben aus Kastilien Anfang Januar noch nicht in den Händen Kg. Friedrichs gewesen sind? b Vgl. S. 223, 34 ff. 50
Strana 223
E. Briefwechsel und Berichte nr. 108-110. 223 14de koninges briefes abeschrift, die ich euwern gnaden bie des kompthures zu Cavelencz bothe gesand habe, vorstehin moget. idoch ist hie von des gnanten ern koninges der kurfursten und anderer fursten werlicher und geistlicher sende bothen am ende so geradslaget: wurde der koning kehin Nurenberg personlich uf unsers herren himmelfard so vor krankheit zum thage nicht kunnen gekomen, so sael der thag uf die gnante zeith sein und gehalden werden zu Frankford am Mayn in aller maess, als her iczstund alhie zu Nurenberg in der heiligen kirchen sachen sulde gehalden gewest sein, idoch mit sulcher bescheidenheit, das der err koning seine vulmechtigen sendebotn kehin Frankford sulle schicken, die vier kurfursten bie Reyne in eigener persoen mit dester weiniger lewthe, dach mit iren gelarthen, also vil 10 sie darzu noth unde nutze irkennen; sunder die andern zwene wertliche kurfurstn, als der von Sachsen und der von Brandenburg mitsampt andern wertlichn und geistlichn fursten und herren sulle, so farre sie mogen, personlich ouch zu semlichn obenberurten thage adder ire vulmechtige sendebotn schickn mit so viel gelarthn, so sie meist mogen gehaben, die sie darzu nutze irkennen; und der herre Romischer koning, wird her mit nichte kunnen 15 kehin Nurenberg zum gemelten thage, sael denne bezeithn vor dem ufvards thage das den Mat 21 kurfurstn und andern furstn und die her vor der zeith maeg irlangen, sulche seine hinder- nisse vorkundigen und schreibn die vorlegunge des vachgedahtn thages von Nurenberg kehin Frankford etc. anderer artikel des abescheidens wil ich euwern gnade mit den erstn gerne senden, wen der recess begriffen und wsgesaczt wird werden, das denne in zwen thagen gewislich geschen wird; wen alle begeren vonhinnen heimwerths. des falzgraffn sendebothn habn sich ezwas faste sunderlich gemacht in abescheidn, also das bedunkt, daz vielichte ire herre, der noch nicht widder heime gekomen ist, nicht lenger so stehin wird, sunder Eygenio biestand zusagen mit ezlichn, die her an der hand habt ; und was darwss sich machen wird, so her mit dem ern Romischen koning in dunner frundschaft stehit, sin 25 viel weisen lewthe in mannichfaldigen gedanken und sinnes ete. was euwer gnade mir schreibn wird, das bestellet an den hwskompthuren zu Nurenberg, mit dem ichs vor- laeßen wil, daz her wisse, wo man mich finden sulde, wen ich von hinnen werde scheiden. geschrebn zu Nurenberg an sante Agneten thage im 44sten jaere under meinem ingesigil. 20 Mei 21 Izn. 21 14H Jun. 21 Pfarrer zu Gdanczk euwer gnadn cappellan. 3o 110. Nürnbery an Straßburg: regt u. a. Versammlung der Reichsstädte (wie in nr. 104) an. 114!] ƒ 1444) Januar 18 [ Nürnberg]. Jun. 18 Aus Nürnherg St.-A. Briefhuch 16 fol, 199a-200b cop. ch. Uber dem Stück Straspurg. Nach einer Danksagung der Nürnberger für ein Straßburger Schreiben und für die Werbung des Straß- burger Boten gibt Nürnberg Nachrichten über die Schadigung Nürnbergs durch die Waldenfelter —wnbei man 35 in Nürnberg ilbrigens verstunden hätte, wie sie (Woldenfelser) gemeiner reichstet veinde weren, und das nicht uns, sunder denselben gemeinen reichstetten zu misfallen getan hetten -- und durch den van Swan- berg und dessen Helfer: das wir dann auch got emphelhen in gutem getrawen, das sollich ûbeltat gestraft werde etc. denn, lieben frunde, wir zweifel a nicht, ewer ersamen fruntschaft sei unverborgen, wie der König [uxtl., tie im Schreiben an Augsburg vom 2. Dez. 1413 nr. 11 (S. 216 Z. 30—36) bie gevordert worden 40 sein, mit geringfügigen Abweichungen, dann hier:] und wann nů auß dißem tage, als wir vermerken, nichts fruchtpers worden, sunder durch unsern obgnanten gnedigisten herrn den Romischen küng verschoben ist widerumb her gen Nurmberg uf unsers herren auffart schierstkunftig und nû die lewfte aller lande, nachdem und das offenbar ist, weitleuftig wild arglistig und frembde sein, so mocht es wol bekomlich fruchtper und loblich sein, ob das anders ewer liebe annome wer und geraten bedeuchte, das ewer [wejter 45 fast wörtlick wie cbendort bis fürkert hetten], sollichs nu ewer [weiter fast wortlich wie ebendort bis mit- teilen] mocht b, als wir desgleichen auch den fursichtigen ewern und unsern guten frunden den von Augs- purg Ulm und Ravenspurg“ auch geschriben haben, von den uns noch kein antwurt worden ist. datum sabbato post Anthonii. Mai 21 [1444] Jan. 18 al sic. bl llheryrschrichrit. E) MT.aus Regenspurg.
E. Briefwechsel und Berichte nr. 108-110. 223 14de koninges briefes abeschrift, die ich euwern gnaden bie des kompthures zu Cavelencz bothe gesand habe, vorstehin moget. idoch ist hie von des gnanten ern koninges der kurfursten und anderer fursten werlicher und geistlicher sende bothen am ende so geradslaget: wurde der koning kehin Nurenberg personlich uf unsers herren himmelfard so vor krankheit zum thage nicht kunnen gekomen, so sael der thag uf die gnante zeith sein und gehalden werden zu Frankford am Mayn in aller maess, als her iczstund alhie zu Nurenberg in der heiligen kirchen sachen sulde gehalden gewest sein, idoch mit sulcher bescheidenheit, das der err koning seine vulmechtigen sendebotn kehin Frankford sulle schicken, die vier kurfursten bie Reyne in eigener persoen mit dester weiniger lewthe, dach mit iren gelarthen, also vil 10 sie darzu noth unde nutze irkennen; sunder die andern zwene wertliche kurfurstn, als der von Sachsen und der von Brandenburg mitsampt andern wertlichn und geistlichn fursten und herren sulle, so farre sie mogen, personlich ouch zu semlichn obenberurten thage adder ire vulmechtige sendebotn schickn mit so viel gelarthn, so sie meist mogen gehaben, die sie darzu nutze irkennen; und der herre Romischer koning, wird her mit nichte kunnen 15 kehin Nurenberg zum gemelten thage, sael denne bezeithn vor dem ufvards thage das den Mat 21 kurfurstn und andern furstn und die her vor der zeith maeg irlangen, sulche seine hinder- nisse vorkundigen und schreibn die vorlegunge des vachgedahtn thages von Nurenberg kehin Frankford etc. anderer artikel des abescheidens wil ich euwern gnade mit den erstn gerne senden, wen der recess begriffen und wsgesaczt wird werden, das denne in zwen thagen gewislich geschen wird; wen alle begeren vonhinnen heimwerths. des falzgraffn sendebothn habn sich ezwas faste sunderlich gemacht in abescheidn, also das bedunkt, daz vielichte ire herre, der noch nicht widder heime gekomen ist, nicht lenger so stehin wird, sunder Eygenio biestand zusagen mit ezlichn, die her an der hand habt ; und was darwss sich machen wird, so her mit dem ern Romischen koning in dunner frundschaft stehit, sin 25 viel weisen lewthe in mannichfaldigen gedanken und sinnes ete. was euwer gnade mir schreibn wird, das bestellet an den hwskompthuren zu Nurenberg, mit dem ichs vor- laeßen wil, daz her wisse, wo man mich finden sulde, wen ich von hinnen werde scheiden. geschrebn zu Nurenberg an sante Agneten thage im 44sten jaere under meinem ingesigil. 20 Mei 21 Izn. 21 14H Jun. 21 Pfarrer zu Gdanczk euwer gnadn cappellan. 3o 110. Nürnbery an Straßburg: regt u. a. Versammlung der Reichsstädte (wie in nr. 104) an. 114!] ƒ 1444) Januar 18 [ Nürnberg]. Jun. 18 Aus Nürnherg St.-A. Briefhuch 16 fol, 199a-200b cop. ch. Uber dem Stück Straspurg. Nach einer Danksagung der Nürnberger für ein Straßburger Schreiben und für die Werbung des Straß- burger Boten gibt Nürnberg Nachrichten über die Schadigung Nürnbergs durch die Waldenfelter —wnbei man 35 in Nürnberg ilbrigens verstunden hätte, wie sie (Woldenfelser) gemeiner reichstet veinde weren, und das nicht uns, sunder denselben gemeinen reichstetten zu misfallen getan hetten -- und durch den van Swan- berg und dessen Helfer: das wir dann auch got emphelhen in gutem getrawen, das sollich ûbeltat gestraft werde etc. denn, lieben frunde, wir zweifel a nicht, ewer ersamen fruntschaft sei unverborgen, wie der König [uxtl., tie im Schreiben an Augsburg vom 2. Dez. 1413 nr. 11 (S. 216 Z. 30—36) bie gevordert worden 40 sein, mit geringfügigen Abweichungen, dann hier:] und wann nů auß dißem tage, als wir vermerken, nichts fruchtpers worden, sunder durch unsern obgnanten gnedigisten herrn den Romischen küng verschoben ist widerumb her gen Nurmberg uf unsers herren auffart schierstkunftig und nû die lewfte aller lande, nachdem und das offenbar ist, weitleuftig wild arglistig und frembde sein, so mocht es wol bekomlich fruchtper und loblich sein, ob das anders ewer liebe annome wer und geraten bedeuchte, das ewer [wejter 45 fast wörtlick wie cbendort bis fürkert hetten], sollichs nu ewer [weiter fast wortlich wie ebendort bis mit- teilen] mocht b, als wir desgleichen auch den fursichtigen ewern und unsern guten frunden den von Augs- purg Ulm und Ravenspurg“ auch geschriben haben, von den uns noch kein antwurt worden ist. datum sabbato post Anthonii. Mai 21 [1444] Jan. 18 al sic. bl llheryrschrichrit. E) MT.aus Regenspurg.
Strana 224
Nachträge 88. Stellungnahme der Mainzer Kirchenprovinz zur Kirchenfrage in Aschaffenburg. c) Gutachten der Univ. Erfurt für den Erzbischof von Mainz. 1443 August 16. In München St.-B. cod. lat. 85 fol. 4773-482b cop. ch. Uberschrift Consilium universi- tatis studii Erfordensis ad dominum archiepiscopum Maguntinum pro sacrosaneto 5 Basilionsi concilio transmissum contra olim Eugenium et contra neutralitatem principum electorum ad concilium provinciale in Aschaffenburg nuper in crastino assumpcionis virginis gloriose inchoacioni presenti anno 1443. 113 Aug. 16 Der Inhalt wird durch die Einleitung hinreichend gekennzeichnet: In nomine spiritus sancti paracliti. amen. reverendissimo --- Theoderico -.- Maguntine sedis archiepiscopo 10 sacrique Romani imperii --- archicancellario. nedum per organum venerabilis magistri Hainrici Lebing logum doctoris et in decretis licenciati, sui cancellarii, verum eciam per litteras suas de et in facto cujusdam unionis et quarundam protestacionum appellacionumque pro bono pacis et concordie inter saerum Basiliense concilium et olim dominum Eugenium papam quartum per ..- principes --- electores initarum factarum et interpositarum uni- 15 versitas studii Erfordensis consulta, et presertim doctorum theologie divini juris et humani collegium secundum consultatorum ordinem ad duo puncta sue consideracionis occulum con- vertit. quorum primus est : an unioni protestacionibus appellacionibus jam dictis diucius sit persistenduma; secundus: si non, sed altri parti sit adherendum, cui earum possit et debeat adherere? quibus diligenter discussis et perpensis est tota dubietas dissoluta. 20 99. Denkschrift des Nikolaus von Cues für Stephan [Hüffener] von Pretlin (vgl. J. Koch, Heidelb. Sitz.-Ber. 1941/42 S. 62). Vom zwaiten Teil dicoor Denkschrift (artt. 2-4) findet sich cine Abschrift atch in der Münchener Handschrift elm. 85 fol. 495°-496b unter der Uverschrift: Contra nephandam factionem Basiliensium Nicolaus de Cusa, darunter von anderer Hand die Bemerkung: ista materia habetur in excerptis supra in 3 folio A prin- cipio, wofür allerdings die Handschrift keine Entsprechung bietet. Die sachlichen Abweichungen im Text gegenüber unserem Abdruck (oben S. 209-212) sind, mit Ausnahme einiger Wortumstellungen und unbedeutender Schreibweisen, folgende: 25 S. 209 Z. 17 querentes statl querent; Z. 18 richtig ycumenica synodo statl ycomenico s0 synodo; Z. 22 fehlt quam sit; Z. 31 primum statt pravum; Z. 40 prima usw. distinecio steht jeweils am Rande. S. 210 Z. 3 tunc apostolicam sedem Romanam scilicet statt tunc apud apost., Romanam scil.; Z. 7 ille vel ille statt illam vel istas; Z.8 in ecclesia militanti — triumphanti statt militante — triumphante; Z. 18 aliud ratum de actis statt aliud de actibus ; es fehlt ex- 85 equi; Z. 19 id quod statt ad quod; Z. 20 bei statuere übergeschrieben 10 (vgl. Var.ra]; Z. 26 trahitur stait traditur; assit statt interesset; Z. 31 fehlt fuit vor congregata; Z. 33 am Schluß von art. 2c hat clm. 85 noch folgenden Zusatz; An autem doctrina in locis alle- gatis posita sit firma vel ambigua, non asserimus nec negamus, solum ostendentes praxim olim Arelatensis et sequacium non concordare. S. 211 Z. I ad ycumenicam synodum statt ad yeum. concilium; Z. 3 fehlt per vor legatum und (Z.4) vor procuratores ; Z. 5 juxta admissam diffinicionem statt juxta ad- missionem; Z. 9 Der art. 3 wird eingeführt mit: Quarta distinceio; presumpcionis statt presumpciones; Z. 1I a majoribus statt a nacionibus; Z. 18 hinter sibi ist noch soli eingefügt; Z. 23 olim et ante erectionem antipape statt eandem — antipape; olim statt 45 alii; eorum statt aliorum: Z. 32 fehlt expresse; Z. 43 Zusatz am Schluß von art. 3c: Istud ultimum impugnat sanctissimus dominus noster et nos similiter impugnamus. an autem alia premissa negentur per olim Arelatensem et sequaces, praxis eorum ostendit. S. 212 Z. 1 mansisse stait remansisse: Z. 3 fehll esse vor conc. universale; Z. 10 con- cilii stait synodi; sunt dampnati statl sint dampn. 40 50 a) em., Vorl. resist.
Nachträge 88. Stellungnahme der Mainzer Kirchenprovinz zur Kirchenfrage in Aschaffenburg. c) Gutachten der Univ. Erfurt für den Erzbischof von Mainz. 1443 August 16. In München St.-B. cod. lat. 85 fol. 4773-482b cop. ch. Uberschrift Consilium universi- tatis studii Erfordensis ad dominum archiepiscopum Maguntinum pro sacrosaneto 5 Basilionsi concilio transmissum contra olim Eugenium et contra neutralitatem principum electorum ad concilium provinciale in Aschaffenburg nuper in crastino assumpcionis virginis gloriose inchoacioni presenti anno 1443. 113 Aug. 16 Der Inhalt wird durch die Einleitung hinreichend gekennzeichnet: In nomine spiritus sancti paracliti. amen. reverendissimo --- Theoderico -.- Maguntine sedis archiepiscopo 10 sacrique Romani imperii --- archicancellario. nedum per organum venerabilis magistri Hainrici Lebing logum doctoris et in decretis licenciati, sui cancellarii, verum eciam per litteras suas de et in facto cujusdam unionis et quarundam protestacionum appellacionumque pro bono pacis et concordie inter saerum Basiliense concilium et olim dominum Eugenium papam quartum per ..- principes --- electores initarum factarum et interpositarum uni- 15 versitas studii Erfordensis consulta, et presertim doctorum theologie divini juris et humani collegium secundum consultatorum ordinem ad duo puncta sue consideracionis occulum con- vertit. quorum primus est : an unioni protestacionibus appellacionibus jam dictis diucius sit persistenduma; secundus: si non, sed altri parti sit adherendum, cui earum possit et debeat adherere? quibus diligenter discussis et perpensis est tota dubietas dissoluta. 20 99. Denkschrift des Nikolaus von Cues für Stephan [Hüffener] von Pretlin (vgl. J. Koch, Heidelb. Sitz.-Ber. 1941/42 S. 62). Vom zwaiten Teil dicoor Denkschrift (artt. 2-4) findet sich cine Abschrift atch in der Münchener Handschrift elm. 85 fol. 495°-496b unter der Uverschrift: Contra nephandam factionem Basiliensium Nicolaus de Cusa, darunter von anderer Hand die Bemerkung: ista materia habetur in excerptis supra in 3 folio A prin- cipio, wofür allerdings die Handschrift keine Entsprechung bietet. Die sachlichen Abweichungen im Text gegenüber unserem Abdruck (oben S. 209-212) sind, mit Ausnahme einiger Wortumstellungen und unbedeutender Schreibweisen, folgende: 25 S. 209 Z. 17 querentes statl querent; Z. 18 richtig ycumenica synodo statl ycomenico s0 synodo; Z. 22 fehlt quam sit; Z. 31 primum statt pravum; Z. 40 prima usw. distinecio steht jeweils am Rande. S. 210 Z. 3 tunc apostolicam sedem Romanam scilicet statt tunc apud apost., Romanam scil.; Z. 7 ille vel ille statt illam vel istas; Z.8 in ecclesia militanti — triumphanti statt militante — triumphante; Z. 18 aliud ratum de actis statt aliud de actibus ; es fehlt ex- 85 equi; Z. 19 id quod statt ad quod; Z. 20 bei statuere übergeschrieben 10 (vgl. Var.ra]; Z. 26 trahitur stait traditur; assit statt interesset; Z. 31 fehlt fuit vor congregata; Z. 33 am Schluß von art. 2c hat clm. 85 noch folgenden Zusatz; An autem doctrina in locis alle- gatis posita sit firma vel ambigua, non asserimus nec negamus, solum ostendentes praxim olim Arelatensis et sequacium non concordare. S. 211 Z. I ad ycumenicam synodum statt ad yeum. concilium; Z. 3 fehlt per vor legatum und (Z.4) vor procuratores ; Z. 5 juxta admissam diffinicionem statt juxta ad- missionem; Z. 9 Der art. 3 wird eingeführt mit: Quarta distinceio; presumpcionis statt presumpciones; Z. 1I a majoribus statt a nacionibus; Z. 18 hinter sibi ist noch soli eingefügt; Z. 23 olim et ante erectionem antipape statt eandem — antipape; olim statt 45 alii; eorum statt aliorum: Z. 32 fehlt expresse; Z. 43 Zusatz am Schluß von art. 3c: Istud ultimum impugnat sanctissimus dominus noster et nos similiter impugnamus. an autem alia premissa negentur per olim Arelatensem et sequaces, praxis eorum ostendit. S. 212 Z. 1 mansisse stait remansisse: Z. 3 fehll esse vor conc. universale; Z. 10 con- cilii stait synodi; sunt dampnati statl sint dampn. 40 50 a) em., Vorl. resist.
Strana 225
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 15 20 35 Uber dem schicksalsschweren Nürnberger Reichelag des Jahres 1444, der letzten Vollversamm- lung für geraume Zeit unter Friedrichs III. langer Regierung, schien im Beginn schon ein Un- stern zu walten. Dreimal mußte der Tag insgesamt verschoben werden, zunächst von Lichtmeß 1444 auf Himmelfahri, dann auf einen noch unbestimmten Termin, bis der König schließlick im Anfang Juni für die Tagfahrt nach Nürnberg risten konnte. Mit viel Verzug sollle diese Reichs- versammlung endlich in den ersten Augusltagen vonstatten gehen. Von zwet weltpolitischen Ereignissen waren Beginn und Verlauf des Tages überschattet. 10 Aus dem Osten drokte die Gefahr eines Türkeneinjalls, im Westen nahten die Kriegsscharen der französischen Armagnacs. Beiden zu wehren war damals dem Deutschen König als harte Aufgabe gestellt. Dem Reichstag selbst war dagegen zunächst nur aufgegeben, die den inneren Frieden des Reiches bedrohende Kirchenspaltung endlich aus der Welt zu schaffen. Für dic außerdeutsche Christenheit war das Papstschisma damals keineswegs mehr eine Lebensfrage wie noch wenige Jahre zuvor; um so stärker schien es aber die Einheit des Reiches zu gefährden. Der Nürnberger Tag sollte nunmehr auch für Deutschland die Entspannung und Entscheidung in der unseligen Neudralitätshaltung der Kurfürsten seit dem Franksurter Wahltag von 1438 bringen. Man hat in der Furcht des Königs vor einer durchgreifenden Lösung in der Neutralitätsfrage den Grund zum wiederholten Aufschub des Nürnberger Tages schen wollen. Gewiß war es ein heikles Unterfangen, die wahrhaft verjahrene Lage im Reich wieder ins rechte Geleise zu bringen. Aber man darf angesichts jener anderen Vorgänge am Rande des Reiches auch den Beteuerungen des Königs glauben, daß ihn die Losung der innerösterreichischen Spannungen, mit denen im weiteren der Armagnakenkrieg zusammenhing, wie ebenso die Verweserschaft in Böhmen und Ungarn, über der drohend jene Schatten der Türkengejahr lagen, ebenso stark beschäftigt haben 25 müssen wie das Zustandekommen des neuen Reichstages. Freilich hat die naturgegebene Unschlüs- sigkeit des jungen Friedrich das Ihre dazu getan, daß er die so brennenden Aufgaben der Reichs- politik nur zögernd, unentschlossen und mehr abwartend anzupacken bereit war. In ihm wird wieder einmal der tragische Zwiespalt offenbar, der dem deutschen Königtum seit dem späteren Mittelalter angehaftet hat, daß nämlich der jeweilige Träger der Krons zugleich die Belange s0 eines Landesfürsten und Reichsoberhauptes in einer Person vertreten sollte. In den eigenen Erblanden hatte König Friedrich, wie oben1 dargelegt, durch einen Vergleich mit seinem Bruder Albrecht einen Zustand des Friedens geschaffen. Ihr zunächst nur für zwei Jahre vorgesehener Hausvertrag wurde schon 1444 während des Reichstages in Nürnberg um weitere drei Jahre verlängert2. Auch mit Albrechts Parteigängern, den Grafen von Cilli, war im September 1443 eine dauernde Aussöhnung zustande gekommen; in einem Vertrage zu Graz schlossen damals der König und die Herzöge von Österreich mit den Grafen Friedrich und Ulrich ein Ewigbündnis3; es wurde durch die Erhebung beider Grafen in den persönlichen Fürstenstand- 1 Vgl. S. II3j. Dazu der Brief Enca Süvios 3 Am 21. Sept. 1443 (Chmel Regg. nr. 1531-32). an Kard. Zbigniew, Erzbischof von Krakau, von 4 Versprechen Kg. Friedrichs, die Zustemmung de Ende Mai 1443 mit der Feststellung, daß die der Kurfürsten zu dieser Erhebung zu erwirken Austöhnung zwischen den Brudern unter dem (Chmel Reg. nr. 1533) und Gegenverschreibung unerwarteten Eindruck von Friedrichs Königo- der Grafon, daß ihre Erben die österreichischen wahl erfolgt sei (Wolkan I, 1 nr. 48). Herzöge nicht mehr, wie sie selbst, mit „unser 2 Am 29. August (Chmel Reg. nr. 1707 und lieb herren“, sondern als „unser gnedig herrn" 45 unsere nr. 203. a). ansprechen sollen (Chmei Reg. nr. 1534). 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 29 5
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 15 20 35 Uber dem schicksalsschweren Nürnberger Reichelag des Jahres 1444, der letzten Vollversamm- lung für geraume Zeit unter Friedrichs III. langer Regierung, schien im Beginn schon ein Un- stern zu walten. Dreimal mußte der Tag insgesamt verschoben werden, zunächst von Lichtmeß 1444 auf Himmelfahri, dann auf einen noch unbestimmten Termin, bis der König schließlick im Anfang Juni für die Tagfahrt nach Nürnberg risten konnte. Mit viel Verzug sollle diese Reichs- versammlung endlich in den ersten Augusltagen vonstatten gehen. Von zwet weltpolitischen Ereignissen waren Beginn und Verlauf des Tages überschattet. 10 Aus dem Osten drokte die Gefahr eines Türkeneinjalls, im Westen nahten die Kriegsscharen der französischen Armagnacs. Beiden zu wehren war damals dem Deutschen König als harte Aufgabe gestellt. Dem Reichstag selbst war dagegen zunächst nur aufgegeben, die den inneren Frieden des Reiches bedrohende Kirchenspaltung endlich aus der Welt zu schaffen. Für dic außerdeutsche Christenheit war das Papstschisma damals keineswegs mehr eine Lebensfrage wie noch wenige Jahre zuvor; um so stärker schien es aber die Einheit des Reiches zu gefährden. Der Nürnberger Tag sollte nunmehr auch für Deutschland die Entspannung und Entscheidung in der unseligen Neudralitätshaltung der Kurfürsten seit dem Franksurter Wahltag von 1438 bringen. Man hat in der Furcht des Königs vor einer durchgreifenden Lösung in der Neutralitätsfrage den Grund zum wiederholten Aufschub des Nürnberger Tages schen wollen. Gewiß war es ein heikles Unterfangen, die wahrhaft verjahrene Lage im Reich wieder ins rechte Geleise zu bringen. Aber man darf angesichts jener anderen Vorgänge am Rande des Reiches auch den Beteuerungen des Königs glauben, daß ihn die Losung der innerösterreichischen Spannungen, mit denen im weiteren der Armagnakenkrieg zusammenhing, wie ebenso die Verweserschaft in Böhmen und Ungarn, über der drohend jene Schatten der Türkengejahr lagen, ebenso stark beschäftigt haben 25 müssen wie das Zustandekommen des neuen Reichstages. Freilich hat die naturgegebene Unschlüs- sigkeit des jungen Friedrich das Ihre dazu getan, daß er die so brennenden Aufgaben der Reichs- politik nur zögernd, unentschlossen und mehr abwartend anzupacken bereit war. In ihm wird wieder einmal der tragische Zwiespalt offenbar, der dem deutschen Königtum seit dem späteren Mittelalter angehaftet hat, daß nämlich der jeweilige Träger der Krons zugleich die Belange s0 eines Landesfürsten und Reichsoberhauptes in einer Person vertreten sollte. In den eigenen Erblanden hatte König Friedrich, wie oben1 dargelegt, durch einen Vergleich mit seinem Bruder Albrecht einen Zustand des Friedens geschaffen. Ihr zunächst nur für zwei Jahre vorgesehener Hausvertrag wurde schon 1444 während des Reichstages in Nürnberg um weitere drei Jahre verlängert2. Auch mit Albrechts Parteigängern, den Grafen von Cilli, war im September 1443 eine dauernde Aussöhnung zustande gekommen; in einem Vertrage zu Graz schlossen damals der König und die Herzöge von Österreich mit den Grafen Friedrich und Ulrich ein Ewigbündnis3; es wurde durch die Erhebung beider Grafen in den persönlichen Fürstenstand- 1 Vgl. S. II3j. Dazu der Brief Enca Süvios 3 Am 21. Sept. 1443 (Chmel Regg. nr. 1531-32). an Kard. Zbigniew, Erzbischof von Krakau, von 4 Versprechen Kg. Friedrichs, die Zustemmung de Ende Mai 1443 mit der Feststellung, daß die der Kurfürsten zu dieser Erhebung zu erwirken Austöhnung zwischen den Brudern unter dem (Chmel Reg. nr. 1533) und Gegenverschreibung unerwarteten Eindruck von Friedrichs Königo- der Grafon, daß ihre Erben die österreichischen wahl erfolgt sei (Wolkan I, 1 nr. 48). Herzöge nicht mehr, wie sie selbst, mit „unser 2 Am 29. August (Chmel Reg. nr. 1707 und lieb herren“, sondern als „unser gnedig herrn" 45 unsere nr. 203. a). ansprechen sollen (Chmei Reg. nr. 1534). 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 29 5
Strana 226
Reichstag�zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 226 und durch Ernennung des Grafen Ulrich zusammen mit Herzog Albrecht zu königlichen Räten1 noch besonders nachdrücklich bekräftigt. Auch der Treue seiner Stammgebiete hatte sich Friedrich um die Jahreswende 1443/44 in einer Bestätigung ihrer Rechte und Freiheiten klüglich zu ver- sichern gewußt2. Vor erheblichen Schwierigkeiten aber stand der König nun bei seinen Vormundschajten 5 für Herzog Sigmund von Österreich und König Ladislaus von Ungarn. Im ersten Falle schien es, als wollte Friedrich unter Mißbrauch seiner Verweserschaft sich Sigmunds Erbteil, die Grafschaft Tirol samt den Vorlanden, selber aneignen. Der Vormundschaftsvertrags mit den Tiroler Ständen vom 25. Juli 1439 war 1443 abgelaufen. In der Tat ließ sich der König am 29. Juni 1443 von seinem Mündel einen Lossagebrief4 über alles geben, was er als Sigmunds Vormund in den Jahren der Verweserschaft für diesen verhandelt hatte. Aber Friedrich gab nun seinerscits nicht auch dem Wunsche der Tiroler Stände nach; ihnen den eben erst sechzehnjährigen Herzog auszuliefern. So kam es zu einem Aufstand in Südtirol an der Etsch5, dessentwegen sich Friedrich zu einem längeren Aufenthalt in St. Veit entschließen mußte. Als Secle des Widerstandes galt der Bischof von Trient, während die Stadt Trient selber königstreu blieb und vom Grafen Galeazzo von Areo unterstützt wurdes. Im Januar 1444 ist sie deshalb von den Tirolern mit Unterstützung durch die Schweizer Eidgenossenschaft belagert und erobert worden. Man muß diese Zusammenhänge sehen, um die nachfolgenden Kämpfe des Königs gegen die Eidgenossen (Abt. Ac und Bc) und das Eingreifen der Armagnaken (Abt. Bc und D) zutreffend beurteilen zu konnen. Auch die Land- schaft Tirol hatte damals versucht, auswärtige Mächte — König Karl VII. von Frankreich und Herzog Filippo Maria von Mailand — vor ihren Wagen zu spannen?. Ein Ausgleich in dieser innerhabsburgischen Fehde schien nicht möglich. So erwartete man schließlich, daß sich nun der Reichstag mit ihr schiedsrichterlich bejassen sollte8. Aber auch die Erblande des jungen Ladislaus ob und unter Enns, das spätere Erzherzogtum Ober- und Niederösterreich, standen damals zugunsten ihres rechtmäßigen Erbherren in entschiedener 25 Gegnerschaft zu Kg. Friedrich. Ein Landtag in Wien vom 6. Dezember 1443°, der dem Landfrieden dienen sollte, erbrachte infolge schlechten Besuchs zunächst nicht den gewünschten Erfolg. Man schied mit dem Beschluß, an Reminiscere (8. März) folgenden Jahres erneut zusammen- zukommen1°. Diese Tagung hat dann fast einen Monat lang (bis zum 2. April) gedauert11 und sich eingehend mit den innerösterreichischen Verhältnissen beschäftigt, ohne am Ende eine Eini- Bo gung zu bringen 12. Angesichts der Unsicherheit im Lande erließ Friedrich deshalb am 14. Juni 1444 ein allgemeines Aufgebot, da seine Räte zu Wien erfahren hätten, „daß sich ettleich namhaft 10 15 20 1 Anfang 1444, vgl. unsere nr. 113, 1. 2 Urkunde für Steiermark: Chmel Reg. nr. 1573, für Kärnten: Reg. nr. 1575, 1587 und 1594, für Windischmark: Reg. nr. 1605, und für Krain: Reg. nr. 1606. a Vgl. RTA. 16, 149, Anm. 4. 4 Chmel Reg. nr. 1481. 5 Dazu Jäger, Der Streit der Tiroler Land- schaft mit Kg. Friedrich III., obenoc verschio- dene Nachrichten aus der Feder Enea Silvios. Schreiben Eneas an Kanzler Schlick vom 27. und 28. Dez. 1443 (Wolkan I, I nr. 108). 7 Kg. Karl VII. von Frankreich ersuchte am 9. April 1444 den Herzog von Mailand, ihn in seinen Bernühungen bei Kg. Friedrich um Frei- lassung Hzg. Sigmunds von Tirol zu unterstützen (gedr. Jäger, Streit der Tiroler Landschaft, S. 176). 5 Vgl. unsere nr. 130. » Einladung des Königs dazu am 29. Okt. (Chmel Reg. 1546). Als kgl. Abgesandter war Neitperg geschickt worden (Wolkan I, I nr. 103). Auszug über die dortigen Beschlüsse bei Chmel Reg. 1564. 10 Einladung vom 28. Dez., Chmel Reg. 1574. 11 Akten gedr. Kollar 2, 1149-1211, im Auszug bei Chmel Reg. 1607. 12 Dort kam zur Sprache, daß Friedrich den Ladislaus um sein Erbe bringen wolle, wobei auf 40 cine kgl. Urkunde verwiesen wurde, nach der Friedrich von den Kurfürsten auspracht haben sollte, das albeg hinfür der elter von Oester- reich sull herschen und regirn; darüber hab sein gnad geben als ein Romischer kunig ein 45 goldene bull ... (Chmel Reg. 1607, art. 12]. Es kann sich hierbei nur um die Urk. Friedrichs vom 25. Juli 1442 handeln (gedr. u. a. Lünig VII, 28, vgl. Chmel Reg. 789), durch die er die Privilegien der Herzöge van Österreich, Kg. 50 Ladislaus', Hzg. Albrechts und Hzg. Sigmunds, unter Mitbewilligung der Kurfürsten bestätigt. 85
Reichstag�zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 226 und durch Ernennung des Grafen Ulrich zusammen mit Herzog Albrecht zu königlichen Räten1 noch besonders nachdrücklich bekräftigt. Auch der Treue seiner Stammgebiete hatte sich Friedrich um die Jahreswende 1443/44 in einer Bestätigung ihrer Rechte und Freiheiten klüglich zu ver- sichern gewußt2. Vor erheblichen Schwierigkeiten aber stand der König nun bei seinen Vormundschajten 5 für Herzog Sigmund von Österreich und König Ladislaus von Ungarn. Im ersten Falle schien es, als wollte Friedrich unter Mißbrauch seiner Verweserschaft sich Sigmunds Erbteil, die Grafschaft Tirol samt den Vorlanden, selber aneignen. Der Vormundschaftsvertrags mit den Tiroler Ständen vom 25. Juli 1439 war 1443 abgelaufen. In der Tat ließ sich der König am 29. Juni 1443 von seinem Mündel einen Lossagebrief4 über alles geben, was er als Sigmunds Vormund in den Jahren der Verweserschaft für diesen verhandelt hatte. Aber Friedrich gab nun seinerscits nicht auch dem Wunsche der Tiroler Stände nach; ihnen den eben erst sechzehnjährigen Herzog auszuliefern. So kam es zu einem Aufstand in Südtirol an der Etsch5, dessentwegen sich Friedrich zu einem längeren Aufenthalt in St. Veit entschließen mußte. Als Secle des Widerstandes galt der Bischof von Trient, während die Stadt Trient selber königstreu blieb und vom Grafen Galeazzo von Areo unterstützt wurdes. Im Januar 1444 ist sie deshalb von den Tirolern mit Unterstützung durch die Schweizer Eidgenossenschaft belagert und erobert worden. Man muß diese Zusammenhänge sehen, um die nachfolgenden Kämpfe des Königs gegen die Eidgenossen (Abt. Ac und Bc) und das Eingreifen der Armagnaken (Abt. Bc und D) zutreffend beurteilen zu konnen. Auch die Land- schaft Tirol hatte damals versucht, auswärtige Mächte — König Karl VII. von Frankreich und Herzog Filippo Maria von Mailand — vor ihren Wagen zu spannen?. Ein Ausgleich in dieser innerhabsburgischen Fehde schien nicht möglich. So erwartete man schließlich, daß sich nun der Reichstag mit ihr schiedsrichterlich bejassen sollte8. Aber auch die Erblande des jungen Ladislaus ob und unter Enns, das spätere Erzherzogtum Ober- und Niederösterreich, standen damals zugunsten ihres rechtmäßigen Erbherren in entschiedener 25 Gegnerschaft zu Kg. Friedrich. Ein Landtag in Wien vom 6. Dezember 1443°, der dem Landfrieden dienen sollte, erbrachte infolge schlechten Besuchs zunächst nicht den gewünschten Erfolg. Man schied mit dem Beschluß, an Reminiscere (8. März) folgenden Jahres erneut zusammen- zukommen1°. Diese Tagung hat dann fast einen Monat lang (bis zum 2. April) gedauert11 und sich eingehend mit den innerösterreichischen Verhältnissen beschäftigt, ohne am Ende eine Eini- Bo gung zu bringen 12. Angesichts der Unsicherheit im Lande erließ Friedrich deshalb am 14. Juni 1444 ein allgemeines Aufgebot, da seine Räte zu Wien erfahren hätten, „daß sich ettleich namhaft 10 15 20 1 Anfang 1444, vgl. unsere nr. 113, 1. 2 Urkunde für Steiermark: Chmel Reg. nr. 1573, für Kärnten: Reg. nr. 1575, 1587 und 1594, für Windischmark: Reg. nr. 1605, und für Krain: Reg. nr. 1606. a Vgl. RTA. 16, 149, Anm. 4. 4 Chmel Reg. nr. 1481. 5 Dazu Jäger, Der Streit der Tiroler Land- schaft mit Kg. Friedrich III., obenoc verschio- dene Nachrichten aus der Feder Enea Silvios. Schreiben Eneas an Kanzler Schlick vom 27. und 28. Dez. 1443 (Wolkan I, I nr. 108). 7 Kg. Karl VII. von Frankreich ersuchte am 9. April 1444 den Herzog von Mailand, ihn in seinen Bernühungen bei Kg. Friedrich um Frei- lassung Hzg. Sigmunds von Tirol zu unterstützen (gedr. Jäger, Streit der Tiroler Landschaft, S. 176). 5 Vgl. unsere nr. 130. » Einladung des Königs dazu am 29. Okt. (Chmel Reg. 1546). Als kgl. Abgesandter war Neitperg geschickt worden (Wolkan I, I nr. 103). Auszug über die dortigen Beschlüsse bei Chmel Reg. 1564. 10 Einladung vom 28. Dez., Chmel Reg. 1574. 11 Akten gedr. Kollar 2, 1149-1211, im Auszug bei Chmel Reg. 1607. 12 Dort kam zur Sprache, daß Friedrich den Ladislaus um sein Erbe bringen wolle, wobei auf 40 cine kgl. Urkunde verwiesen wurde, nach der Friedrich von den Kurfürsten auspracht haben sollte, das albeg hinfür der elter von Oester- reich sull herschen und regirn; darüber hab sein gnad geben als ein Romischer kunig ein 45 goldene bull ... (Chmel Reg. 1607, art. 12]. Es kann sich hierbei nur um die Urk. Friedrichs vom 25. Juli 1442 handeln (gedr. u. a. Lünig VII, 28, vgl. Chmel Reg. 789), durch die er die Privilegien der Herzöge van Österreich, Kg. 50 Ladislaus', Hzg. Albrechts und Hzg. Sigmunds, unter Mitbewilligung der Kurfürsten bestätigt. 85
Strana 227
Einleitung. 227 veind schikhen und in willen haben, mit irer macht in das lannd ze zichen und das zu besche- digen"1. Nicht weniger belastelen den König gleichzeitig die Vorgänge in den Kronländern seines Mündels Ladislaus, also in Böhmen und Ungarn. Fast ununterbrochen wechselten Verhandlungen darüber bei Hofe mit Tagungen in den Ländern selber ab. Mittelpunkt aller Gespräche haben auch hierbei die Forderungen der habsburgisch gesinnten Stände gebildet, ihnen Ladislaus als König auszuliefern, während die Gegenparteien schon bedenklich Fühlung mit dem König von Polen als einem ihnen mehr genekmen Thronanwärter aufgenommen hatten. Der Unwille darüber, daß Friedrich sich seinen Aufgaben als Verweser dieser Lande allzu sehr entziehe, war jedenfalls auf 10 beiden Seiten gleich stark. In Verhandlungen za Wien mit Abgesandien aus Böhmen während des Oktobers 1443 war den böhmischen Führern Rosenberg und Neuhaus vom Kanzler Kaspar Schlick zugestanden worden, daß Ladislaus an einen den Böhmen zugänglichen Ort gebracht werden sollte, Friedrich selbst aber sich sogleich nach dem Nürnberger Reichstag 1414 nach Prag begeben werde. Dieses 15 Ergebnis kritisierte ein Prager Landlag im Januar 1444 auf das heftigste und verlangte stür- misch nach einem wahren Herrn2. Der König schreckte seinerseits davor zurück, die Regierung in Böhmen selbst zu über- nehmen, solange dort keine Einigkeit unter den Parteien herrsche. Awch seine Ratgeber scheinen sich gegen eine Regentschaft in Böhmen gewehrt zu haben. Deshalb suchte eine neue Gesandt- 20 schafts der Böhmen, den König zu sofortigem Kommen zu bewegen. Wiederum vertröstete Friedrich auf die Zeit nach dem Reichstag, offenbar mit durchschlagenden Gründen. Denn der nächste allgemeine Böhmentag trat erst wieder am 28. Oktober 1444 in Prag zusammen". Wie sehr aber die böhmische Verweserschaft von Friedrich selbst mit anderen Reichsbelangen verquicht worden ist, beweist die während des Reichstages ausgestellte, von uns als nr. 200 wiedergegebene Urkunde 25 des Königs für Ebf. Jakob von Trier. Aber auch die Frage der ungarischen Thronfolge seines Mündels Ladislaus band den König geraume Zeit an beider Stammlande. In die innerungarischen Verhältnisse selber ein- zugreifen, vermied Friedrich offenbar, überließ es vielmehr dort dem Erzbischof von Gran, die Sache des jungen Ladislaus zu betreiben 5. Dem Drängen der Stände kam er nur in soweit entgegen, 8o als er sein Mündel mit sich in die Nähe der ungarischen Grenze, nach Wiener Neustadt, nahm6. Dieses Verhalten hatte nun zur Folge, daß die Gegenpartei um so rücksichtsloser arbeiten konnte. Friedrich sah sich deshalb schließlich genötigt, in Schreiben an den Papst und das Kardi- nalskolleg feierliche Verwahrung gegen jede Beeinträchtigung der Rechte des Ladislaus einzu- legen". 5 40 1 Wien Stadt-A. Urk. 2996 (Reg. in Quellen kommen sei, stehen die Nachrichten vom Hof ent- z. Gesch. d. St. Wien II, 2, S. 2d1). Wer diese gegen, vgl. unsere nr. 113,3. Feinde sind, bleibt offen. Am 29. Okt. 1441 er- * Brief Jocuffs von Wrzessowicz, Hauptmanns last Friedrich aus W.-Neustadt ein neues Auf. im Lubmericer Kreise, an den Rat zu Nürnberg gebot an die österreichischen Stände gegen den dro- vom 20. Okt. 1444, daß zu Prage eine sampnunge henden Einfall der Ungarn (ebenda Urk. 3025, des ganzen lands an Simonis et Jude [Okt. 28] Reg. in Quellen II, 2, S. 247 ). Uber die damalige stattfinden solle (Nürnberg St.-A. Akten üb. Unsicherheit um Neustadt und Wien vgl. auch Staats- u. Verw. S. I L. 101 nr. 5 fol. 8 or. ch.). unsere nr. 113,3. 5 Die aufmerksame Beobachlung der Vorgänge =Vgl. den Brigf des Prokop von Rabstein an in Ungarn durch den kgl. Hof spiegelt sich vieler- 45 Ulrich Rosenberg vom 8. Mai 1444, gedr. Pa- orts in der Briefsammlung des Enea Silvio, Iacky IV, 1, S. 1I0 Anm. 107. auch Hufnagel und zwar außer in anstlichen Schreiben auch in 8, 383 Anm. 3, nach dem die Steirer damals den persönlichen Briefen (Wolkan I, I nrr. 63, sagien: mit den Behmen ist nor müe und 71, 76, 80, 108, 114, 121, 141, 150 u. 151). arlbet; ist allerpest, das mein herr unverworron Aufenthalt des Königs dort nachweisbar vom 50 sey. 21. Märs bis 23. April (Chmel Reg. 1613-25) 3 Der unbelegten Behauptung Hufnagels (S. und 4.—6. Juli (Reg. 1658f.). 383). daß nur ein Magnat nach Neustadi ge- 7 Wolkan I, 2 nr. LXXXI u. LXXXII. 85
Einleitung. 227 veind schikhen und in willen haben, mit irer macht in das lannd ze zichen und das zu besche- digen"1. Nicht weniger belastelen den König gleichzeitig die Vorgänge in den Kronländern seines Mündels Ladislaus, also in Böhmen und Ungarn. Fast ununterbrochen wechselten Verhandlungen darüber bei Hofe mit Tagungen in den Ländern selber ab. Mittelpunkt aller Gespräche haben auch hierbei die Forderungen der habsburgisch gesinnten Stände gebildet, ihnen Ladislaus als König auszuliefern, während die Gegenparteien schon bedenklich Fühlung mit dem König von Polen als einem ihnen mehr genekmen Thronanwärter aufgenommen hatten. Der Unwille darüber, daß Friedrich sich seinen Aufgaben als Verweser dieser Lande allzu sehr entziehe, war jedenfalls auf 10 beiden Seiten gleich stark. In Verhandlungen za Wien mit Abgesandien aus Böhmen während des Oktobers 1443 war den böhmischen Führern Rosenberg und Neuhaus vom Kanzler Kaspar Schlick zugestanden worden, daß Ladislaus an einen den Böhmen zugänglichen Ort gebracht werden sollte, Friedrich selbst aber sich sogleich nach dem Nürnberger Reichstag 1414 nach Prag begeben werde. Dieses 15 Ergebnis kritisierte ein Prager Landlag im Januar 1444 auf das heftigste und verlangte stür- misch nach einem wahren Herrn2. Der König schreckte seinerseits davor zurück, die Regierung in Böhmen selbst zu über- nehmen, solange dort keine Einigkeit unter den Parteien herrsche. Awch seine Ratgeber scheinen sich gegen eine Regentschaft in Böhmen gewehrt zu haben. Deshalb suchte eine neue Gesandt- 20 schafts der Böhmen, den König zu sofortigem Kommen zu bewegen. Wiederum vertröstete Friedrich auf die Zeit nach dem Reichstag, offenbar mit durchschlagenden Gründen. Denn der nächste allgemeine Böhmentag trat erst wieder am 28. Oktober 1444 in Prag zusammen". Wie sehr aber die böhmische Verweserschaft von Friedrich selbst mit anderen Reichsbelangen verquicht worden ist, beweist die während des Reichstages ausgestellte, von uns als nr. 200 wiedergegebene Urkunde 25 des Königs für Ebf. Jakob von Trier. Aber auch die Frage der ungarischen Thronfolge seines Mündels Ladislaus band den König geraume Zeit an beider Stammlande. In die innerungarischen Verhältnisse selber ein- zugreifen, vermied Friedrich offenbar, überließ es vielmehr dort dem Erzbischof von Gran, die Sache des jungen Ladislaus zu betreiben 5. Dem Drängen der Stände kam er nur in soweit entgegen, 8o als er sein Mündel mit sich in die Nähe der ungarischen Grenze, nach Wiener Neustadt, nahm6. Dieses Verhalten hatte nun zur Folge, daß die Gegenpartei um so rücksichtsloser arbeiten konnte. Friedrich sah sich deshalb schließlich genötigt, in Schreiben an den Papst und das Kardi- nalskolleg feierliche Verwahrung gegen jede Beeinträchtigung der Rechte des Ladislaus einzu- legen". 5 40 1 Wien Stadt-A. Urk. 2996 (Reg. in Quellen kommen sei, stehen die Nachrichten vom Hof ent- z. Gesch. d. St. Wien II, 2, S. 2d1). Wer diese gegen, vgl. unsere nr. 113,3. Feinde sind, bleibt offen. Am 29. Okt. 1441 er- * Brief Jocuffs von Wrzessowicz, Hauptmanns last Friedrich aus W.-Neustadt ein neues Auf. im Lubmericer Kreise, an den Rat zu Nürnberg gebot an die österreichischen Stände gegen den dro- vom 20. Okt. 1444, daß zu Prage eine sampnunge henden Einfall der Ungarn (ebenda Urk. 3025, des ganzen lands an Simonis et Jude [Okt. 28] Reg. in Quellen II, 2, S. 247 ). Uber die damalige stattfinden solle (Nürnberg St.-A. Akten üb. Unsicherheit um Neustadt und Wien vgl. auch Staats- u. Verw. S. I L. 101 nr. 5 fol. 8 or. ch.). unsere nr. 113,3. 5 Die aufmerksame Beobachlung der Vorgänge =Vgl. den Brigf des Prokop von Rabstein an in Ungarn durch den kgl. Hof spiegelt sich vieler- 45 Ulrich Rosenberg vom 8. Mai 1444, gedr. Pa- orts in der Briefsammlung des Enea Silvio, Iacky IV, 1, S. 1I0 Anm. 107. auch Hufnagel und zwar außer in anstlichen Schreiben auch in 8, 383 Anm. 3, nach dem die Steirer damals den persönlichen Briefen (Wolkan I, I nrr. 63, sagien: mit den Behmen ist nor müe und 71, 76, 80, 108, 114, 121, 141, 150 u. 151). arlbet; ist allerpest, das mein herr unverworron Aufenthalt des Königs dort nachweisbar vom 50 sey. 21. Märs bis 23. April (Chmel Reg. 1613-25) 3 Der unbelegten Behauptung Hufnagels (S. und 4.—6. Juli (Reg. 1658f.). 383). daß nur ein Magnat nach Neustadi ge- 7 Wolkan I, 2 nr. LXXXI u. LXXXII. 85
Strana 228
228 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Wichtiger schienen die Unterhandlungen mit dem Polenkönig Wladislaw, die zu gleicher Zeit jortgesetzt wurden. Wladislaw selbst wünschte eine Zusammenkunft zu Pfingsten 1444, die aber Friedrich im Hinblick auj den bevorstehenden Nürnberger Reichstag absagen mußtel. Er nahm jedoch die übersandten Friedensvorschläge des jungen Polenkönigs mit einigen kleinen Ergän- zungen an. Das gegenseitige Ubereinkommen, ein zweijähriger Waffenstillstand, wurde von 5 Friedrich unter dem 21. Mai veröffentlicht2, von Wladislaw am II. Juli bestätigt3. Jetzt konnte Friedrich endlich und endgültig an den Aufbruch zum Nürnberger Tage denken. Der ungarische Thronstreit aber fand bald darauf, am 10. November 1444, durch den Tod des Polenkönigs in der Schlacht bei Varna ein unerwartetes Endea. Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 111-149. 10 Unter welchen Schwierigkeiten der Nürnberger Reichstag — die Hoffnung vieler auf end- gültige Lösung der Kirchenfrage nach den unzureichenden Ansätzen der Lichtmeß- und Martini- Tagungen von 1443 — zustande gekommen ist, lassen nicht nur die oben daryelegien Allgemein- verhälinisse erkennen; das ergibt nun im einzelnen der Inhalt jener Stücke, die wir als Vorberei- tungsakten in dieser Abteilung Aa vorlegen können. Ihr Studium wird den Eindruck vertiejen, 15 daß inner- und außerdeutsche Schwierigkeiten damals Grund genug sein konnten, den Reichstags- beginn immer wieder hinauszuschieben. Wenn demzufolge bei den verschiedenen Reichsständen gleichzeitig eine starke Unsicherheit über die wahren Absichten oder den guten Willen des neuen Reichsoberhauptes erwuchs, so ist das leicht erklärlich; es sollte aber nicht genügen, um dem König schon im Anfang seiner Regierungstätigkeit jegliche Zielsicherheit abzusprechen, wie dies vielfach 20 von Zeitgenossen und späteren Geschichtschreibern geschehen ist. Mit nötigem Nachdruck und Ernst waren die Vorarbeiten für die Behandlung der Kirchen- frage auf dem künftigen Reichstag getroffen worden. Erneut wurden Gutachten eingefordert und von den angerujenen Universitäten Wien (nr. 118), Leipzig (nr. 123) und Köln (nr. 164) entsprechend beantwortet. Diese gutachtlichen Außerungen, hier ordnungsgerecht eingereiht, sind 25 als Teil der Hauptakten zur Kirchenjrage (Abt. Ba) zu vergleichen. Fast alle zum Tage Geladenen waren dem Rufe des Königs (nr. I11) gefolgt. Eine Ausnahme bildete lediglich der Mainzer Kurfürst; obwohl auch er rechtzeitige Reisevorbereitungen getroffen hatte (nr. 140, vgl. nr. 148), mußste vom Reichstag aus noch eine besondere Aufforderung an ihn ergehen (nr. 146 ); offenbar war gerade er als Kanzler des Deutschen Reiches dort unentbehrlich. 30 Eine Besucherliste des Tages fehlt. Nur mit einiger Mühe laßt sich ein Teil der Anwesenden aus oft entlegenen Unterlagen noch ermitteln. Ursprünglich waren allein die Reichsfürsten geladen. Denn nur sie waren für den einzig vorgeschenen Punkt der Tagesordnung, die Lösung des Kirchenstreites, zuständig. Erst kurz vor Beginn erhielten auch die Reichsstädte, die sich in Unkenntnis der Sachlage zurückgesetzt fühlten, 35 eine königliche Aufforderung zum Besuch des Tages (nr. 136); denn inzwischen war noch ein neuer Verhandlungspunkt, nämlich „des heiligen Reichs- und deutscher Landessachen“, infolge 1 Wolkan II, 129f. nr. LXXIX; die entschei- denden Stellen lauten: et quidem annuissemus his, que nune significatis de conveniendo in festo pentecostes [Mai 31], nisi quod, sicut bene cernitis, per hoc dietam Nurembergensem nogligoremus, quam minime intendimus pre- terire; und spater: nos quoque pro pace inter Christicalas reformanda proque divisionis eecle- siastice sublatione in Nurembergensi dieta sumus laboraturi. 2 Drucke: Chmel Reg. Anhang S. LXI nr. 47; Wolkan II nr. LXXXVII, vgl. dazu über die Vorverhandlungen den Brief Eneas an Vrunt (Wolkan I. I nr. 141). 3 Vgl. Chmel Reg. nr. 1660. 4 Uber die europäische Bedeutung dieser Schlacht und ihre Rückwirkungen vgl. die ältere Lit. bei J. A. Fessler, Geschichte von Ungurn Bd. 2 (1869) S. 491; J. Hofer, Johannes von Capestrano (1936) §. 256ff.; L. von Pastor, Geschichte der Päpste I (6. Auft. 1926) S. 335 m. Quellen u. Lit.; C. Marinesu, Philippe le Bon, due de Borgogne, et la croisade (in: Actes de VIème Congres Intern. des Études byzant., Paris 1951, S. 147ff.). 40 45
228 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Wichtiger schienen die Unterhandlungen mit dem Polenkönig Wladislaw, die zu gleicher Zeit jortgesetzt wurden. Wladislaw selbst wünschte eine Zusammenkunft zu Pfingsten 1444, die aber Friedrich im Hinblick auj den bevorstehenden Nürnberger Reichstag absagen mußtel. Er nahm jedoch die übersandten Friedensvorschläge des jungen Polenkönigs mit einigen kleinen Ergän- zungen an. Das gegenseitige Ubereinkommen, ein zweijähriger Waffenstillstand, wurde von 5 Friedrich unter dem 21. Mai veröffentlicht2, von Wladislaw am II. Juli bestätigt3. Jetzt konnte Friedrich endlich und endgültig an den Aufbruch zum Nürnberger Tage denken. Der ungarische Thronstreit aber fand bald darauf, am 10. November 1444, durch den Tod des Polenkönigs in der Schlacht bei Varna ein unerwartetes Endea. Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 111-149. 10 Unter welchen Schwierigkeiten der Nürnberger Reichstag — die Hoffnung vieler auf end- gültige Lösung der Kirchenfrage nach den unzureichenden Ansätzen der Lichtmeß- und Martini- Tagungen von 1443 — zustande gekommen ist, lassen nicht nur die oben daryelegien Allgemein- verhälinisse erkennen; das ergibt nun im einzelnen der Inhalt jener Stücke, die wir als Vorberei- tungsakten in dieser Abteilung Aa vorlegen können. Ihr Studium wird den Eindruck vertiejen, 15 daß inner- und außerdeutsche Schwierigkeiten damals Grund genug sein konnten, den Reichstags- beginn immer wieder hinauszuschieben. Wenn demzufolge bei den verschiedenen Reichsständen gleichzeitig eine starke Unsicherheit über die wahren Absichten oder den guten Willen des neuen Reichsoberhauptes erwuchs, so ist das leicht erklärlich; es sollte aber nicht genügen, um dem König schon im Anfang seiner Regierungstätigkeit jegliche Zielsicherheit abzusprechen, wie dies vielfach 20 von Zeitgenossen und späteren Geschichtschreibern geschehen ist. Mit nötigem Nachdruck und Ernst waren die Vorarbeiten für die Behandlung der Kirchen- frage auf dem künftigen Reichstag getroffen worden. Erneut wurden Gutachten eingefordert und von den angerujenen Universitäten Wien (nr. 118), Leipzig (nr. 123) und Köln (nr. 164) entsprechend beantwortet. Diese gutachtlichen Außerungen, hier ordnungsgerecht eingereiht, sind 25 als Teil der Hauptakten zur Kirchenjrage (Abt. Ba) zu vergleichen. Fast alle zum Tage Geladenen waren dem Rufe des Königs (nr. I11) gefolgt. Eine Ausnahme bildete lediglich der Mainzer Kurfürst; obwohl auch er rechtzeitige Reisevorbereitungen getroffen hatte (nr. 140, vgl. nr. 148), mußste vom Reichstag aus noch eine besondere Aufforderung an ihn ergehen (nr. 146 ); offenbar war gerade er als Kanzler des Deutschen Reiches dort unentbehrlich. 30 Eine Besucherliste des Tages fehlt. Nur mit einiger Mühe laßt sich ein Teil der Anwesenden aus oft entlegenen Unterlagen noch ermitteln. Ursprünglich waren allein die Reichsfürsten geladen. Denn nur sie waren für den einzig vorgeschenen Punkt der Tagesordnung, die Lösung des Kirchenstreites, zuständig. Erst kurz vor Beginn erhielten auch die Reichsstädte, die sich in Unkenntnis der Sachlage zurückgesetzt fühlten, 35 eine königliche Aufforderung zum Besuch des Tages (nr. 136); denn inzwischen war noch ein neuer Verhandlungspunkt, nämlich „des heiligen Reichs- und deutscher Landessachen“, infolge 1 Wolkan II, 129f. nr. LXXIX; die entschei- denden Stellen lauten: et quidem annuissemus his, que nune significatis de conveniendo in festo pentecostes [Mai 31], nisi quod, sicut bene cernitis, per hoc dietam Nurembergensem nogligoremus, quam minime intendimus pre- terire; und spater: nos quoque pro pace inter Christicalas reformanda proque divisionis eecle- siastice sublatione in Nurembergensi dieta sumus laboraturi. 2 Drucke: Chmel Reg. Anhang S. LXI nr. 47; Wolkan II nr. LXXXVII, vgl. dazu über die Vorverhandlungen den Brief Eneas an Vrunt (Wolkan I. I nr. 141). 3 Vgl. Chmel Reg. nr. 1660. 4 Uber die europäische Bedeutung dieser Schlacht und ihre Rückwirkungen vgl. die ältere Lit. bei J. A. Fessler, Geschichte von Ungurn Bd. 2 (1869) S. 491; J. Hofer, Johannes von Capestrano (1936) §. 256ff.; L. von Pastor, Geschichte der Päpste I (6. Auft. 1926) S. 335 m. Quellen u. Lit.; C. Marinesu, Philippe le Bon, due de Borgogne, et la croisade (in: Actes de VIème Congres Intern. des Études byzant., Paris 1951, S. 147ff.). 40 45
Strana 229
o S o Einleitung. 229 der verschiirften Lago im Kampf gegen die Schweizer Eidgenossen verhandlungsreif und vor- dringlich geworden. Die Vorakten darüber sind derart umfangreich, dap sic zweckmäßig in einer besonderen. Abteilung ( Ac ) zusammengefapt werden malen. Schließlich hatte sich der Reichstag noch mit einer Reihe von Anliegen einzelner Reichsstände zu befassen; auch. hierbei geben, die Vorverkandlungen (Abt. Ab) die notwendige Voraussetzung jür die zugehörigen Reichstags- akien (Abt. Bb) ab. ^ Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 150-158. Die undurchsichtigs Lage m Reich vor dem Zwusamwnentri des großen Nürnberger Tages und die unterschiedliche Anteilnahme der Fürsten an den Verhandlungen selbst gebieten es, die in Bändnissen oder auch Fehden bekundete Kröfteverteilung in diesen Jahren zu. beachten. Es zeigen sich dabei Bindungen, die auf die Haltung der einzelnen Reichsfürsten nicht ohne Einfluß gewesen sein können, . Von vielerlei Felden und Himdeln im. Reich, vorab zwischen Fürsten und Städten, wissen Chroniken und Akten in der Zeit zwischen 1442 und 1444 zu melden. Die städtischen Brie fwechsel sind voll der Klagen über die allgemeine Unsicherheit im Reich. Man hört vom Streit zwischen dem Erzbischof und. der. Stadt. Mainz!, zwischen dem Bischof von Passau und seiner Siadt®, dem Bischof von Straßburg und elsässischen Städten wegen der Zelle?; man sicht die Herzöge von Sachsen. tm. Zovist mit den Städten Magdeburg und HalleA, die Herzöge von Braunschweig- m 1 In dieser Angelegenheit hatte Pf, Ludwig, laut einem Schreiben der Stadt Mainz an Frank- furt vom 12, Aprit 1443 (6. fer. p. Judica), einen gütlichen Tag für den. 28. April (S0. Quasimodo ) nach Worméf) gesetzt, um. zu versuchen, ob die Stadt miè dem, Erzbiechof umb unsere spenne gütlich ubirtragen und vereinget werden künnte (Frankfurt Reichssachen-Axten nr. 4057, 1 or. ch.; die Einladungen an Frankfurt zu dieser und anderen Tagungen wurden abachlägig be- schieden). Das Schiedsgericht tagte jedoch erst am 4. Mai (Sa, n, crutzs invent.) zu Worms; Obmann war der vom, Pjalzgrafem bestellte Gf. Philipp v. Katzenellenbogen; man cerabredefe einen weiteren Tag im Mainz binnen. 6 Wochen (Würzburg Maeinz-Aschaff. Ingrossaturbuch 24 fol. 2755.277* eop., auch XC. A. Schaab, Gesch. des großen Rhein. Stidtebundes 2, 441-446 wr, 328 aus Worms); eine widerredde der Stadt Mainz vom 31, Dez. (Di. mn. Cristtage), worin aie sic beim Grafen v. Katzenellenbogen wegen ihrer Forderungen an das Erzstift und wegen der Juris- diktion Ebf. Diebrichs verantwortet, in Würzburg Mainz weltl. Sohrank L. 68 nr. 61 xot. ch. Auf Grund einer Beschwerde Ebf, Distriche während des Nürnberger RT. entschied Kg. Friedrich am 14,Okt. (Mi, v. Galli) 1444 im Regensburg, daß sein königlicher Auftrag aw Pf. Ludwig, die Stadt Mainz zu schützen, wobei die Mainzer sich entgegen den Privilegien des Erzetifte mit dem Pfalzgrafen verbunden hätten, den era- bischöflichen Vorrechien Keinen Schaden bringen dürfe und deshalb der Bund, wenn er widerrecht- lich, aci, aufgelôst werden müsse ( Mainz Stadt-B, T, 280 or. mb.; Wien Reichs-Reg.-B. Q fol. 2064 cop.; Reg.: Chmel nr. 1862, Ińchnowsky VI nr. 934). Der Revers der Stadt Menize vom 29. Dez. 1442. (s. Thomas), dof Pf. Ludwig sie auf Lebensdauer in seinun Schutz genommen habe, liegt in München Geh, St.-A, Kasten rot nr. 43/£ 3. or. mb. * Kg. Friedrich verschiebi am 8. Now, 1443 (Newnstat, Fr. v. Martinaing) die Bestätigung des von den Schiedarichtern zwischen dem Bischof v. Paszau und der Stadt gefällten Spruches wegen dringender Geschäfte auf kommenden s. Jorgentag (1444 Apr. 23j, in Passau Stańt-A, Urk. nr. 656 or. chart. Ht. cl. 3 In einem Zwist mit dem Bischof von Strap. burg wegen der Zôlle verhandelten, laut Colmarer Kaufhausbuch nr. 31 pag. 41.58, Boten der oledBischen Städte vom: Mürz bis Juli 1443 mit dem König. — Am 6. Juni (Do. v. Pfingsten) 1443 versprach Bf. Ruprecht, die eleäßischen Städte wicht mehr mit Geleit und, Zöllen zu be- schweren (Orr. im Hagenau AA 139 und Kaisers- berg A nr. 80). 4 Gebote Kg. Friedrichs an die Stádie Magde- burg und Halle vom 18. Okt. 1443 (Wienn Fr. n. Galli), sich, dem. Urteilsspruch der Schiedsrichter in der Klage dert Hage. Friedrich und Wilhelm v. Sachsen zu fügen, in Dresden Urkk. 6787 u. 6788 or. wv. cop. ch.; Entwurf der süchs, Kanzlei dazu in Dresden, Witt. A. Erzat. Magdeb. Kaps. IV fol. 4; Druck: Hertel, Urk,- Buck v. Mogdeb. 2, 577 nr. 483. — Hinigung der Stadt Halle mit den gen. Herzčgen in Dresden Urk, 6811 or. mb. — Teidigung Ebf. Günthers v. Magdeburg zwischen den Herzögen und der Alistndé Magde- burg wegen gen, Schlösser : ebda, Urk. 6839 or. mb,
o S o Einleitung. 229 der verschiirften Lago im Kampf gegen die Schweizer Eidgenossen verhandlungsreif und vor- dringlich geworden. Die Vorakten darüber sind derart umfangreich, dap sic zweckmäßig in einer besonderen. Abteilung ( Ac ) zusammengefapt werden malen. Schließlich hatte sich der Reichstag noch mit einer Reihe von Anliegen einzelner Reichsstände zu befassen; auch. hierbei geben, die Vorverkandlungen (Abt. Ab) die notwendige Voraussetzung jür die zugehörigen Reichstags- akien (Abt. Bb) ab. ^ Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 150-158. Die undurchsichtigs Lage m Reich vor dem Zwusamwnentri des großen Nürnberger Tages und die unterschiedliche Anteilnahme der Fürsten an den Verhandlungen selbst gebieten es, die in Bändnissen oder auch Fehden bekundete Kröfteverteilung in diesen Jahren zu. beachten. Es zeigen sich dabei Bindungen, die auf die Haltung der einzelnen Reichsfürsten nicht ohne Einfluß gewesen sein können, . Von vielerlei Felden und Himdeln im. Reich, vorab zwischen Fürsten und Städten, wissen Chroniken und Akten in der Zeit zwischen 1442 und 1444 zu melden. Die städtischen Brie fwechsel sind voll der Klagen über die allgemeine Unsicherheit im Reich. Man hört vom Streit zwischen dem Erzbischof und. der. Stadt. Mainz!, zwischen dem Bischof von Passau und seiner Siadt®, dem Bischof von Straßburg und elsässischen Städten wegen der Zelle?; man sicht die Herzöge von Sachsen. tm. Zovist mit den Städten Magdeburg und HalleA, die Herzöge von Braunschweig- m 1 In dieser Angelegenheit hatte Pf, Ludwig, laut einem Schreiben der Stadt Mainz an Frank- furt vom 12, Aprit 1443 (6. fer. p. Judica), einen gütlichen Tag für den. 28. April (S0. Quasimodo ) nach Worméf) gesetzt, um. zu versuchen, ob die Stadt miè dem, Erzbiechof umb unsere spenne gütlich ubirtragen und vereinget werden künnte (Frankfurt Reichssachen-Axten nr. 4057, 1 or. ch.; die Einladungen an Frankfurt zu dieser und anderen Tagungen wurden abachlägig be- schieden). Das Schiedsgericht tagte jedoch erst am 4. Mai (Sa, n, crutzs invent.) zu Worms; Obmann war der vom, Pjalzgrafem bestellte Gf. Philipp v. Katzenellenbogen; man cerabredefe einen weiteren Tag im Mainz binnen. 6 Wochen (Würzburg Maeinz-Aschaff. Ingrossaturbuch 24 fol. 2755.277* eop., auch XC. A. Schaab, Gesch. des großen Rhein. Stidtebundes 2, 441-446 wr, 328 aus Worms); eine widerredde der Stadt Mainz vom 31, Dez. (Di. mn. Cristtage), worin aie sic beim Grafen v. Katzenellenbogen wegen ihrer Forderungen an das Erzstift und wegen der Juris- diktion Ebf. Diebrichs verantwortet, in Würzburg Mainz weltl. Sohrank L. 68 nr. 61 xot. ch. Auf Grund einer Beschwerde Ebf, Distriche während des Nürnberger RT. entschied Kg. Friedrich am 14,Okt. (Mi, v. Galli) 1444 im Regensburg, daß sein königlicher Auftrag aw Pf. Ludwig, die Stadt Mainz zu schützen, wobei die Mainzer sich entgegen den Privilegien des Erzetifte mit dem Pfalzgrafen verbunden hätten, den era- bischöflichen Vorrechien Keinen Schaden bringen dürfe und deshalb der Bund, wenn er widerrecht- lich, aci, aufgelôst werden müsse ( Mainz Stadt-B, T, 280 or. mb.; Wien Reichs-Reg.-B. Q fol. 2064 cop.; Reg.: Chmel nr. 1862, Ińchnowsky VI nr. 934). Der Revers der Stadt Menize vom 29. Dez. 1442. (s. Thomas), dof Pf. Ludwig sie auf Lebensdauer in seinun Schutz genommen habe, liegt in München Geh, St.-A, Kasten rot nr. 43/£ 3. or. mb. * Kg. Friedrich verschiebi am 8. Now, 1443 (Newnstat, Fr. v. Martinaing) die Bestätigung des von den Schiedarichtern zwischen dem Bischof v. Paszau und der Stadt gefällten Spruches wegen dringender Geschäfte auf kommenden s. Jorgentag (1444 Apr. 23j, in Passau Stańt-A, Urk. nr. 656 or. chart. Ht. cl. 3 In einem Zwist mit dem Bischof von Strap. burg wegen der Zôlle verhandelten, laut Colmarer Kaufhausbuch nr. 31 pag. 41.58, Boten der oledBischen Städte vom: Mürz bis Juli 1443 mit dem König. — Am 6. Juni (Do. v. Pfingsten) 1443 versprach Bf. Ruprecht, die eleäßischen Städte wicht mehr mit Geleit und, Zöllen zu be- schweren (Orr. im Hagenau AA 139 und Kaisers- berg A nr. 80). 4 Gebote Kg. Friedrichs an die Stádie Magde- burg und Halle vom 18. Okt. 1443 (Wienn Fr. n. Galli), sich, dem. Urteilsspruch der Schiedsrichter in der Klage dert Hage. Friedrich und Wilhelm v. Sachsen zu fügen, in Dresden Urkk. 6787 u. 6788 or. wv. cop. ch.; Entwurf der süchs, Kanzlei dazu in Dresden, Witt. A. Erzat. Magdeb. Kaps. IV fol. 4; Druck: Hertel, Urk,- Buck v. Mogdeb. 2, 577 nr. 483. — Hinigung der Stadt Halle mit den gen. Herzčgen in Dresden Urk, 6811 or. mb. — Teidigung Ebf. Günthers v. Magdeburg zwischen den Herzögen und der Alistndé Magde- burg wegen gen, Schlösser : ebda, Urk. 6839 or. mb,
Strana 230
230 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Lüneburg mit den. Stüdien Lüneburg, Hannover und Ülzen1, ebenso die Stadt Lüneburg mit dem. Grafen von, Oldenburg? ; man findet während des Reichstages die Erzbischöfe von Köln und Trier im Streit um die Städte und Schlösser von Sinzig und Remagen?, ungrachtet ihrer sonstigen Verbundenheit*. Nürnberg lag in hefliger Fehde mit den Herren von Waldenfels> und hatte zu- gleich mit den Schwäbischen Reichsstädter eine Klage beim König über wabillige Beschwerung durch die freigrüflichen Gerichte in. Westjalen laufen*. Die Schwäbischen Städte kinwieder lagen im Streit wit dern Nürnberger Landgericht”. Für Sachsen wer der Ausgang der Luzemburger Streitsache damals eine Hauptsorgc?. Das damit verbundene Abhüngigleitsverháltnis der sächsischen Herzöge gegenüber dem Trierer Kur- à Kg. Friedrich ernennt am 22, Okt. 1443 (Wienn Di. n. Lucas) neben den bisherigen Sachwaltern (Mgf. Friedrich v. Brandonburg, Lgf. Ludwig v. Hessen und Gf. Heinrich d. A. v. Sohwarzburg) die Bischöfe v. Täübeck u. Ratzeburg zu Vermittlern zwischen den Herzögen von Braunschweig: Lüneburg und der Stadt Lüneburg, nachdem Verhandlungen zu Scheren- berg w. Lüne richte gemůtze hätten (Lüneburg Sladi-A. Urkunden Format a, 4 orř.). — Am 31. Okt. erklären. die Herzöge Otto und Friedrich v. Braunschweig-Liineburg dem Kg. Friedrich, daß aié sich seinem Votum vom 5. Mai 1443 fügen und gemäß einem von ihren Vorfahren mit den Städten Lüneburg, Hannover und Ülzen getroffenen Übereinkommen ihre Streitigheiten einem ‚Schiedsgericht übergeben haben (0.0.0. Format b, or. ). Kg. Friedrich bestätigt diese gen. Übereinkunft v. J. 1407 durch Urkunde vom 10. Dez. 1443 (Chmel Reg. 1566). 2 Kg. Friedrich beauftragt vom Nürnberger RT. aus am 2, Okt. 1444 (Nwremberg Fr. n. Michels tag ) die Bischófe Magnus v. Hildesheim u. Johann v. Verden, die Streitsache der Siadt Lüneburg mit Gf. Christian v. Oldenburg u. Delmenhorst zu er- ledigen, nachdem Liineburg wegen einer Ladung vor den Freigrafen zu Rede an das Hofgericht appelliert hat (Lüneburg Urk. Format b, or.). > Am 6. Okt. 1444 ernennt der König den Mgf. Jacob v. Baden zum Kommissar u. Richter üm Strest der Erzbischôfe von Trier uhd Këln wegen. der Städte und Schlösser Sinzig u. Remagen und befiehit ihm, die Parteien zu einem Rechtstag zu laden. Von dieser Bestellung setzt er am selben T'age den Ebf. Dietrich v. Mainz, Pf. Ludwig und Lgf. Ludwig w. Hessen in Kenntnis (Koblenz Abt. L A Nr. 7446 or. tb., vüoke. aufgedr. Siegel; Heg.: Witte, Regg. v. Baden 3 nr, 6356), * Vgl. unsere mr. 1à?,b. 8 Uber die Fehde Nürnberga gegen, unser und des hl. reichs rawber und beschediger die Walden- felser (so N. an Rotenburg am 6. Apr. 1444) vergleiche man Städtechroniken 2, 71ff.; die Närnb. Briefbücher 16 w. 17 enthalten dazu einen reichen Schriftwechsel der Stadi. * Nürnberg beglaubigie am 14, Okt, 1443 (fer. 2. ante Galli) den Hermann Hexheim bei Kg. Friedrich, bei Kanzler Kaspar «nd dem .Hof- schreiber Joh. Geißler mit einer Werbung wegen unbilliger Beschwerung der Ihrigen durch die heimlichen Gerichte in Westfalen, wogegen sie schon früher bei lm appelliert hätten (Nürnb. Briefbuch 16 fol.140% conc.). In weiteren ‚Schreiben der Stadt vom 15. Okt., 13. Dez. 1443, vom 26. Febr. w. 18. Márz 1444 an ihren in. Wien weilenden Ratsschreiber Johawn Marquard. wird die sach von Westvaln seitens der Stadt mit Nachdruck betrieben (a.@.0.), — Auch Nórd- lingen war damals vor dem Feeistuhl zu Wikede von einem Beauftragte» Conrads v. Bebemberg ver- klagt worden, daf es trotz freigerichtlichen Urteila gegen Schwdbisch-Hall diese Stadt immer noch gegen Conrad unterstiltze; das gen. Freigericht befahl am 15, Jan, 1443 die sofortige Einstellung solcher Unterstützung und setzte der Stadt einen Tag vor den Freistukl von BrummiBhauaen ouf 14. Mai (Di. n. Jubilate), aie aus einem Brief Ulms an Nördlingen vom d. Mérz hervorgeht (Nördlingen Städtebundsakten VI, 1 nr. 6). ? Zur Beratung der Schwäbischen Städte über Mafnahmen gegen die fortwährende Beschwerung der Stüdte seitens des Nürnberger Landgerichts lud Ulm die Stadt Nördlingen zu einer Tagung in Ulm an 13. Okt. 14432 (S0. ^. Dionys) ein ( Nórd- lingen Städtebundsakten VI, 1 nr. 25 or. ch). Der Abschied des Tages vom 14. Okt. (gutemiag.v. Galli) sah eine Gesandischafi an. den Kónig vor, die eine Erlaubnis erwirken sollte, dof das Hof- gericht zu Rottweil derartige widerrechtliche Urteile des Landgerichts knasieren und gegen die Mitglieder desselben und die Kläger rechtlich vorgehen dürfe (a.a.O. nr. 27 cop. ch.). Uber den Fortgang der Angelegenheit vgl. nr. 112. 8 Hierzu ein Schreiben Hzg. Wilhelms an Ebf. von Trier vom 26. Jan. 1444 (Wymar So. n. Pauli convers. ), worin der Hzg. sich zundchst auf Grund des Berichts des Hofmessters Apel Vicz- tumb für solichen tr&ctat und handel bedankt, den der Erzbischof mit Apel zwischen dem, Hzg. v. Burgund, den Sächsischen Herzógen und Wil- 5 helms Frau Anna berampt und beteidingt habe; Hinsichtlich der schickunge an den Róm. Kónig' müsse er bemerken, dafi sein. Bruder (Kf. Fried- rich) jetzt im Sachsen vaste wil von un set, er selbst wemig Räte bei sich habe und nicht so tief Über die Sache gehandeln könne; er schlage deakalb vor, den Hafmeister Apel Viczthumb ader den Mar- schall Jurgen von Bebemburg mit etlichen anderen $5
230 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Lüneburg mit den. Stüdien Lüneburg, Hannover und Ülzen1, ebenso die Stadt Lüneburg mit dem. Grafen von, Oldenburg? ; man findet während des Reichstages die Erzbischöfe von Köln und Trier im Streit um die Städte und Schlösser von Sinzig und Remagen?, ungrachtet ihrer sonstigen Verbundenheit*. Nürnberg lag in hefliger Fehde mit den Herren von Waldenfels> und hatte zu- gleich mit den Schwäbischen Reichsstädter eine Klage beim König über wabillige Beschwerung durch die freigrüflichen Gerichte in. Westjalen laufen*. Die Schwäbischen Städte kinwieder lagen im Streit wit dern Nürnberger Landgericht”. Für Sachsen wer der Ausgang der Luzemburger Streitsache damals eine Hauptsorgc?. Das damit verbundene Abhüngigleitsverháltnis der sächsischen Herzöge gegenüber dem Trierer Kur- à Kg. Friedrich ernennt am 22, Okt. 1443 (Wienn Di. n. Lucas) neben den bisherigen Sachwaltern (Mgf. Friedrich v. Brandonburg, Lgf. Ludwig v. Hessen und Gf. Heinrich d. A. v. Sohwarzburg) die Bischöfe v. Täübeck u. Ratzeburg zu Vermittlern zwischen den Herzögen von Braunschweig: Lüneburg und der Stadt Lüneburg, nachdem Verhandlungen zu Scheren- berg w. Lüne richte gemůtze hätten (Lüneburg Sladi-A. Urkunden Format a, 4 orř.). — Am 31. Okt. erklären. die Herzöge Otto und Friedrich v. Braunschweig-Liineburg dem Kg. Friedrich, daß aié sich seinem Votum vom 5. Mai 1443 fügen und gemäß einem von ihren Vorfahren mit den Städten Lüneburg, Hannover und Ülzen getroffenen Übereinkommen ihre Streitigheiten einem ‚Schiedsgericht übergeben haben (0.0.0. Format b, or. ). Kg. Friedrich bestätigt diese gen. Übereinkunft v. J. 1407 durch Urkunde vom 10. Dez. 1443 (Chmel Reg. 1566). 2 Kg. Friedrich beauftragt vom Nürnberger RT. aus am 2, Okt. 1444 (Nwremberg Fr. n. Michels tag ) die Bischófe Magnus v. Hildesheim u. Johann v. Verden, die Streitsache der Siadt Lüneburg mit Gf. Christian v. Oldenburg u. Delmenhorst zu er- ledigen, nachdem Liineburg wegen einer Ladung vor den Freigrafen zu Rede an das Hofgericht appelliert hat (Lüneburg Urk. Format b, or.). > Am 6. Okt. 1444 ernennt der König den Mgf. Jacob v. Baden zum Kommissar u. Richter üm Strest der Erzbischôfe von Trier uhd Këln wegen. der Städte und Schlösser Sinzig u. Remagen und befiehit ihm, die Parteien zu einem Rechtstag zu laden. Von dieser Bestellung setzt er am selben T'age den Ebf. Dietrich v. Mainz, Pf. Ludwig und Lgf. Ludwig w. Hessen in Kenntnis (Koblenz Abt. L A Nr. 7446 or. tb., vüoke. aufgedr. Siegel; Heg.: Witte, Regg. v. Baden 3 nr, 6356), * Vgl. unsere mr. 1à?,b. 8 Uber die Fehde Nürnberga gegen, unser und des hl. reichs rawber und beschediger die Walden- felser (so N. an Rotenburg am 6. Apr. 1444) vergleiche man Städtechroniken 2, 71ff.; die Närnb. Briefbücher 16 w. 17 enthalten dazu einen reichen Schriftwechsel der Stadi. * Nürnberg beglaubigie am 14, Okt, 1443 (fer. 2. ante Galli) den Hermann Hexheim bei Kg. Friedrich, bei Kanzler Kaspar «nd dem .Hof- schreiber Joh. Geißler mit einer Werbung wegen unbilliger Beschwerung der Ihrigen durch die heimlichen Gerichte in Westfalen, wogegen sie schon früher bei lm appelliert hätten (Nürnb. Briefbuch 16 fol.140% conc.). In weiteren ‚Schreiben der Stadt vom 15. Okt., 13. Dez. 1443, vom 26. Febr. w. 18. Márz 1444 an ihren in. Wien weilenden Ratsschreiber Johawn Marquard. wird die sach von Westvaln seitens der Stadt mit Nachdruck betrieben (a.@.0.), — Auch Nórd- lingen war damals vor dem Feeistuhl zu Wikede von einem Beauftragte» Conrads v. Bebemberg ver- klagt worden, daf es trotz freigerichtlichen Urteila gegen Schwdbisch-Hall diese Stadt immer noch gegen Conrad unterstiltze; das gen. Freigericht befahl am 15, Jan, 1443 die sofortige Einstellung solcher Unterstützung und setzte der Stadt einen Tag vor den Freistukl von BrummiBhauaen ouf 14. Mai (Di. n. Jubilate), aie aus einem Brief Ulms an Nördlingen vom d. Mérz hervorgeht (Nördlingen Städtebundsakten VI, 1 nr. 6). ? Zur Beratung der Schwäbischen Städte über Mafnahmen gegen die fortwährende Beschwerung der Stüdte seitens des Nürnberger Landgerichts lud Ulm die Stadt Nördlingen zu einer Tagung in Ulm an 13. Okt. 14432 (S0. ^. Dionys) ein ( Nórd- lingen Städtebundsakten VI, 1 nr. 25 or. ch). Der Abschied des Tages vom 14. Okt. (gutemiag.v. Galli) sah eine Gesandischafi an. den Kónig vor, die eine Erlaubnis erwirken sollte, dof das Hof- gericht zu Rottweil derartige widerrechtliche Urteile des Landgerichts knasieren und gegen die Mitglieder desselben und die Kläger rechtlich vorgehen dürfe (a.a.O. nr. 27 cop. ch.). Uber den Fortgang der Angelegenheit vgl. nr. 112. 8 Hierzu ein Schreiben Hzg. Wilhelms an Ebf. von Trier vom 26. Jan. 1444 (Wymar So. n. Pauli convers. ), worin der Hzg. sich zundchst auf Grund des Berichts des Hofmessters Apel Vicz- tumb für solichen tr&ctat und handel bedankt, den der Erzbischof mit Apel zwischen dem, Hzg. v. Burgund, den Sächsischen Herzógen und Wil- 5 helms Frau Anna berampt und beteidingt habe; Hinsichtlich der schickunge an den Róm. Kónig' müsse er bemerken, dafi sein. Bruder (Kf. Fried- rich) jetzt im Sachsen vaste wil von un set, er selbst wemig Räte bei sich habe und nicht so tief Über die Sache gehandeln könne; er schlage deakalb vor, den Hafmeister Apel Viczthumb ader den Mar- schall Jurgen von Bebemburg mit etlichen anderen $5
Strana 231
c 1 o 8 30 40 Einleitung, 231 füralen sollte für die Haltung der Kurfürsten im RT. nicht unterschätzt: werden!, Nebenher kennzeichnen ein Bündnis der Herzöge Friedrich und Wilhelm untereinander vom. 11. Juli auf à Jahre und ein weiterer Vertragsbund beider mit Eb}. Gunther von Magdeburg vom 22. Juli 1444 auf 24 Jahre zu gegenseitiger Förderung und Hilfe wiederum die damalige Bündnispolitik im Reich?. . Reïchsgeschichilich von groferer Tragweite waren damals vor allem die Ingolstädter Fehde zwischen Hzg. Ludwig dem Buckligen von Baiern-Ingolstadt und seinem Vater Hzg. Ludwig dem Bärtigen and die Soester Fehde zwischen dem Kólner Erzbischof und der Stadt Soest in Westfalen. Beide sind durch ausführliche Veröffentlichungen auch in den Einzelheiten ihres geschichtlichen Ablaufs hinreichend behandelt, so daß es an dieser Stelle nur einiger Hinweise auf innere Zusam- menhänge mit den RT... Verhandlungen bedarf. Wenn über den Beginn der Ingolstädter Fehde? bisher noch einige Unklarheit besteht, so kann der bislang dafür nicht hinreichend ausgeschöpfte Briefwechsel der süddeutschen Reichs- städte manche. Aufklärung geben‘. Uns hingegen berühren hier vornehmlich die verschiedenen 5 Friedensvermitilungen’ des Konigs und die Begnadigung des jungen aufstindischen Herzogs - während dea Nürnberger Tages (nr. 208}. auf So. nach u. I. fr. lehbmesse [Febr. 9] zu Nu- remberg zu haben, um mit dem Erzbischof zum Konig zu reiten; da die Suche sere gros seù und ia wie seinen. Bruder hoch antreffe, will er sie eret mit seinem Bruder und den beiderseitigen Räten beratschlagen und den Beschluß dem Ebf. nach Nuremberg milteden lassen, wohin er thn am gon. So. Appolonie virg, [Pebr. 9] zur Weiterreiso - zum Konig zweeks Brledigung der Sachen zu kommen bitte {Kcblenz Kartrier, Person. der Ebfe. fasc, 5 fol. 3 ur. ch. Ut. cl. ). Über den ferneren Verlauf dieser Gesandtschaft schweigen die Akten. 1 Am 23. April (uff sant Gorgentage) 1444 be- urkunden Hzg. Wilhelm und seine Gem. Anna; aie hátten vor Zeiten dem Mbf. Jakob o. Trier und Herrn Arnold von Sierek versprochen, ihnen 28000 rh.Gl. auf das Herzogtum Luxemburg zu zahlen und ihre Rechte nicht eher abzutreten, bis der Ebf. diese Summe und die Kosten einer Reise erhalten habe, die er in ihrem Interesse nach Italien unternahm, da sie nur mit Wissen des Kbfa. ihre Rechie an Hzg. Philipp v. Burgund für eine gewisse Summe Silbers abgetreten, haben, die ihnen zwischen jetzt und St. Johann Bapt, zw zahlen die Stadt Köln sich anhciechig gemacht habe, und da der Ebf, große Kosten von der Reise nach Italien, während des Aufenthalts in Tuxem- burg und an anderen Orten in ihrem Interesse gehabt habe, die er ihnen aber in Anbetracht der großen Unannehmlichkeiten des Herzogs für diese Lande (Luxemburg und Chiny) auf 2000 Gl, er- mü[hgt kabe, so versprechen sie ihm die 23000 und diz 2000 GI. vun dem Gelde der Stadé Koln auszuzahlen und außerdem ihren Einfluß auf- zubieten, damit dem Ehf. alle Versprechen der Hzgin. Elisabeth v. Görlitz gehalten werden (Koblenz Abt. LA Nr. 7419, or. mb. mit ork, Siegel des Hzg. Frzedrich von Sachsen). Regg. (zum. 29. Aug.): Wyrih- Paguet 28, 115 nr. 212 und Kreglinger in Compte-rendu des séances de la Conwr.… royale d’hiet, de Belgique t. IV p. 308f.). * Urk. v. 11. Juli: (Wissenvels 1444 Sa. n. Kiliani) in Dresden Trk. nr. 6829 or. mb., Ver- ‘trag vom 22. Juli (Halle Mar. Magd. 1444) in Dresden Urk. nr. 6833 or. mb. cum 18 sigg.; ebenda T.oe. 7449 Cop. 8 fol. 203-22b cop. mb.; ebenda Willenb, Arch., Klostor u. Stifter, Magdeb. Kaps.T fol. 172? cop. ch.; in Magdeburg Verzstift Megdob, Urk. VIII nr. 60 cop. * Riezler a, 835 ff.; Doeberl 1, 292f.; v. Kraus S. 64. * Aus einem Sehreiber der Stadt Donauwórth (Werde) an Nördlingen vom 5. Sept. 1142 (Mi. v. 9. Mangen tag): die 3 Fürsten Hzg. Hainrich, Hzg. Albrecht u. Hzg. Ludwig d.J. sind im Kloster Fürstenfeld zusammen; was sie da schaffen, wissen wir nicht (Nördlingen Missiven faso. 38 de anno 1442 or. ch.). — Dieselbe Stadi berichtet am 5. März 1443 (aflermo. m. Latomihi): sie habe von. Augsburg die Botschaft erhalten, daß die Herzöge Heinrich u, Albrecht große Gewerbe in Baiern haben, deren Zweck nicht bekannt sei; Myf. Albrecht sei eben bei Hzg. Ludwig d. J. zw Ingolsiadt. (a.a.0. fasc. 39 de anno 1443 or. cb.). — Bedvutsum scheint ferner ein Brief Nürnbergs an Regensburg vom 18. Nov. 1443 (feria 2. ants Elisabeth): die Nuchricht Negensburgs, laut deren man qnit dem . Hzg. Ludwig v. Baiern einen Tag zu München leisten, wolle, habe N. mitsamt den Abschriften erhalten, und, wiewohl es jetzt die Ihren von des königlichen Tage, der iczunt boi uns gehalten wirdet, daheim nity hütten, wollen sie R. zu Bebe doch die verlangte Ratsbotschaft schicken (Nürnberg Briefbuch 16 fol. 158” cop. ch.), 5 Vgl. RTA.15, 499 Anm. 4. — 1442 be- findel sich, Hzg. Ludmig d. J. in der Gejolgschaft Kg. Friedrichs, vgl. RTAÀ.10, 362 nr. 187,
c 1 o 8 30 40 Einleitung, 231 füralen sollte für die Haltung der Kurfürsten im RT. nicht unterschätzt: werden!, Nebenher kennzeichnen ein Bündnis der Herzöge Friedrich und Wilhelm untereinander vom. 11. Juli auf à Jahre und ein weiterer Vertragsbund beider mit Eb}. Gunther von Magdeburg vom 22. Juli 1444 auf 24 Jahre zu gegenseitiger Förderung und Hilfe wiederum die damalige Bündnispolitik im Reich?. . Reïchsgeschichilich von groferer Tragweite waren damals vor allem die Ingolstädter Fehde zwischen Hzg. Ludwig dem Buckligen von Baiern-Ingolstadt und seinem Vater Hzg. Ludwig dem Bärtigen and die Soester Fehde zwischen dem Kólner Erzbischof und der Stadt Soest in Westfalen. Beide sind durch ausführliche Veröffentlichungen auch in den Einzelheiten ihres geschichtlichen Ablaufs hinreichend behandelt, so daß es an dieser Stelle nur einiger Hinweise auf innere Zusam- menhänge mit den RT... Verhandlungen bedarf. Wenn über den Beginn der Ingolstädter Fehde? bisher noch einige Unklarheit besteht, so kann der bislang dafür nicht hinreichend ausgeschöpfte Briefwechsel der süddeutschen Reichs- städte manche. Aufklärung geben‘. Uns hingegen berühren hier vornehmlich die verschiedenen 5 Friedensvermitilungen’ des Konigs und die Begnadigung des jungen aufstindischen Herzogs - während dea Nürnberger Tages (nr. 208}. auf So. nach u. I. fr. lehbmesse [Febr. 9] zu Nu- remberg zu haben, um mit dem Erzbischof zum Konig zu reiten; da die Suche sere gros seù und ia wie seinen. Bruder hoch antreffe, will er sie eret mit seinem Bruder und den beiderseitigen Räten beratschlagen und den Beschluß dem Ebf. nach Nuremberg milteden lassen, wohin er thn am gon. So. Appolonie virg, [Pebr. 9] zur Weiterreiso - zum Konig zweeks Brledigung der Sachen zu kommen bitte {Kcblenz Kartrier, Person. der Ebfe. fasc, 5 fol. 3 ur. ch. Ut. cl. ). Über den ferneren Verlauf dieser Gesandtschaft schweigen die Akten. 1 Am 23. April (uff sant Gorgentage) 1444 be- urkunden Hzg. Wilhelm und seine Gem. Anna; aie hátten vor Zeiten dem Mbf. Jakob o. Trier und Herrn Arnold von Sierek versprochen, ihnen 28000 rh.Gl. auf das Herzogtum Luxemburg zu zahlen und ihre Rechte nicht eher abzutreten, bis der Ebf. diese Summe und die Kosten einer Reise erhalten habe, die er in ihrem Interesse nach Italien unternahm, da sie nur mit Wissen des Kbfa. ihre Rechie an Hzg. Philipp v. Burgund für eine gewisse Summe Silbers abgetreten, haben, die ihnen zwischen jetzt und St. Johann Bapt, zw zahlen die Stadt Köln sich anhciechig gemacht habe, und da der Ebf, große Kosten von der Reise nach Italien, während des Aufenthalts in Tuxem- burg und an anderen Orten in ihrem Interesse gehabt habe, die er ihnen aber in Anbetracht der großen Unannehmlichkeiten des Herzogs für diese Lande (Luxemburg und Chiny) auf 2000 Gl, er- mü[hgt kabe, so versprechen sie ihm die 23000 und diz 2000 GI. vun dem Gelde der Stadé Koln auszuzahlen und außerdem ihren Einfluß auf- zubieten, damit dem Ehf. alle Versprechen der Hzgin. Elisabeth v. Görlitz gehalten werden (Koblenz Abt. LA Nr. 7419, or. mb. mit ork, Siegel des Hzg. Frzedrich von Sachsen). Regg. (zum. 29. Aug.): Wyrih- Paguet 28, 115 nr. 212 und Kreglinger in Compte-rendu des séances de la Conwr.… royale d’hiet, de Belgique t. IV p. 308f.). * Urk. v. 11. Juli: (Wissenvels 1444 Sa. n. Kiliani) in Dresden Trk. nr. 6829 or. mb., Ver- ‘trag vom 22. Juli (Halle Mar. Magd. 1444) in Dresden Urk. nr. 6833 or. mb. cum 18 sigg.; ebenda T.oe. 7449 Cop. 8 fol. 203-22b cop. mb.; ebenda Willenb, Arch., Klostor u. Stifter, Magdeb. Kaps.T fol. 172? cop. ch.; in Magdeburg Verzstift Megdob, Urk. VIII nr. 60 cop. * Riezler a, 835 ff.; Doeberl 1, 292f.; v. Kraus S. 64. * Aus einem Sehreiber der Stadt Donauwórth (Werde) an Nördlingen vom 5. Sept. 1142 (Mi. v. 9. Mangen tag): die 3 Fürsten Hzg. Hainrich, Hzg. Albrecht u. Hzg. Ludwig d.J. sind im Kloster Fürstenfeld zusammen; was sie da schaffen, wissen wir nicht (Nördlingen Missiven faso. 38 de anno 1442 or. ch.). — Dieselbe Stadi berichtet am 5. März 1443 (aflermo. m. Latomihi): sie habe von. Augsburg die Botschaft erhalten, daß die Herzöge Heinrich u, Albrecht große Gewerbe in Baiern haben, deren Zweck nicht bekannt sei; Myf. Albrecht sei eben bei Hzg. Ludwig d. J. zw Ingolsiadt. (a.a.0. fasc. 39 de anno 1443 or. cb.). — Bedvutsum scheint ferner ein Brief Nürnbergs an Regensburg vom 18. Nov. 1443 (feria 2. ants Elisabeth): die Nuchricht Negensburgs, laut deren man qnit dem . Hzg. Ludwig v. Baiern einen Tag zu München leisten, wolle, habe N. mitsamt den Abschriften erhalten, und, wiewohl es jetzt die Ihren von des königlichen Tage, der iczunt boi uns gehalten wirdet, daheim nity hütten, wollen sie R. zu Bebe doch die verlangte Ratsbotschaft schicken (Nürnberg Briefbuch 16 fol. 158” cop. ch.), 5 Vgl. RTA.15, 499 Anm. 4. — 1442 be- findel sich, Hzg. Ludmig d. J. in der Gejolgschaft Kg. Friedrichs, vgl. RTAÀ.10, 362 nr. 187,
Strana 232
232 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Auch zu der reichs-wie kirchengeschichtlich gleich bedeutsamen Soester Fehde kann es an- gesichts der ausgiebigen Aktenveröffentlichung durch HansenI hier bei kurzen, den Zusammenhang weisenden Bemerkungen sein Rewenden haben. Kg. Friedrich hatte am 1. August 1443 auf Klage des Kölner Erzbischofs die Stadt Soest vor sein königliches Kammergericht geladen2. Die Verhandlungen wurden dann aber aus nicht ersichtlichen Gründen am II. Dezember auf den nächsten Gerichtstag nach Lätare, das 1444 auf den 22. März fiel, verschobens. Zugleich erhielten Hzg. Bernhard von Sachsen-Lauenburg und Lgf. Ludwig von Hessen die Untersuchung des Streitfalles als königliche Kommissare und Richter übertragen 4. Soest appellierte daraufhin am 1I. Februar 1444 an Papst Eugen5, nachdem zuvor schon der Papst auf Bitten der Herzöge von Cleve dadurch in den Streit eingegriffen hatte, daß er die clevischen Besitzungen der Juris- diktion des „ungekorsamen“ Erzbischofs von Köln und Bischofs von Münster entzogen und dem Bischof von Utrecht unterstellt hatte 6. Nichtsdestoweniger verurteilte Hzg. Bernhard von Sacksen als königlicher Richter am 21. Februar 1444 die Stadt Soest, die seiner Vorladung keine Folge geleistet hatte, zu der Strafe, die in den erzbischöflichen Privilegien enthalten sei, und zu den Kosten des Verfahrens", eine Entscheidung, die am 4. April vom Könige bestätigt wurde S. Weiter lud Kg. Friedrich selbst am 8. April die Stadt Soest vor sich3. Uber das Ergebnis dieser und den Fortgang weiterer Verhandlungen ist nichts überliefert außer dem, was ein Schreiben der könig- lichen Machtboten Ulrich Riederer und Happe Hack vom 4. September aus Arnsberg erkennen laßt, daß sie nämlich, nachdem ihre Versuche bei Ebf. Dietrich in Arnsberg und bei Junker Johann von Cleve in Soest um gütliche Beilegung des Krieges mißlungen scien, den gen. Junker 20 krajt ihres Gewalisbriefes auffordern, am 45. Tage nach Verkündigung dieses Briefes in Nürnberg oder wo sich der König mit seinem Hofe aufhalte, zu erscheinen und sich vor dem König über seinen Zwist mit dem Erzbischof zu verantworten; komme er oder seine Bevollmächtigten nicht, 80 werde der König mit Rat der Kurfürsten, Fürsten, Grafen, freien Herrn und Getreuen, die bei ihm sind, entscheiden 1°. In gleicher Weise wurde auch der Kölner Erzbischof vorgeladen. Der Streitfall lag 25 somit im Schatten des Reichstages. Erzbischof Dietrich verhängte am 2. Oktober das kirchliche Interdikt über Soest, dem am 22. Dezember auch die königliche Reichsacht gefolgt istIl Diesen und anderen Fehden stehen nun gleichzeitig allenthalben in deutschen Landen zahl- reiche Bündnisse gegeniiber. Sie beweisen, wie wenig das Landfriedensgesetz des letzten Frank- furter Reichstages Gemeingut geworden war, da Fürsten wie Städte sich nach wie vor lieber auf 30 Einzelabmachungen verließen. Die in ihrem Wirkungsbereich bedeutsamsten Bündnisse, die nämlich des sïddeutschen Raumes, sind von uns als besondere Nummern herausgestellt worden (nrr. 150—152 ). Die anderen verlangen, hier wenigstens genannt und belegt zw werden. 5 10 15 1 Westfalen u. Rheinland im 15. Jh., Bd. 1: Die Soester Fehde (Publ. aus Preuß. Staatsarch. 34. Bd.); jetzt auch die Darstellung von W.-H. Deus, Die Soester Fehde, in Soester wiss. Beitr. Bd. 2, Soest 1949; ferner R. Scholten, P. Eugen IV. u. das clevische Landesbistum, Cleve 1884. 2 Urk. in Düsseldorf St.-A. Kurköln, Urk. nr. 1727, inser. in Notar.-Instr. vom 24. Okt. 1443, laut dessen die Vorladung an diesem Tage der Stadt mitgeteilt worden ist; erwähnt Hansen 1, 75 nr. 72. 3 In Soest Stadt-A. XX, 22 cop. chart.; vgl. Hansen 1, 77 unter nr. 74. a Wien Reichs-Reg.-Buch N fol. 175; gedr. Lacomblet 4, 303 Anm. 1; Regg.: Chmel nr. 1567, Lichnowsky VI nr. 695, erwähnt Hansen 38.* Anm. 3. 5 Vgl. Lacomblet 4, 306 Anm. I und Hansen 1, 61* u. 65* 6 Rom V.A. Reg. 363 fol. 147a.1493 cop. ch.; Druck: Lacomblet 4, 298f. nr. 252. 7 Druck bei Lacomblet 4, 303 ff. nr. 254. s Düsseldorf St.-A. Kurköln, Urk. nr. 1743 35 cop. ch.; Soest Stadt-A. XX, 90 cop. ch. Reg.: Hansen I, 88 nr. 89. 9 Erwähnt Lacomblet 4, 317 Anm. 1. Die Zu- stellung der Ladung erfolgte am 7. Juli. 10 Original in Düsseldorf Cleve-Mark, Urk. 40 nr. 1129; Druch: Hansen 1, 110f. nr. 115. 11 Interdikt des Kölner Erzbischofs vom 2. Okt. erwähnt Hansen V. 113 Anm. I: Achterklärung durch Kg. Friedrich am 22. Dez. aus Newnstat in Wien Roichs-Reg.-Buch O fol. 207a-208 a cop. ch.; Druck: Chmel Reg. S. LXXIIIf. nr. 57; Regg.: Chmel nr. 1873 u. Lichnowsky VI nr. 959. Dazu Vollmachten Kg. Friedrichs aus [Dez.] 1416 für Pf. Ludwig und den Herzog v. Sachsen zur Unterstützung Ebf. Dietrichs v. Köln gegen die mit der Reichsacht und Aberacht belegte Stadt Soist im Reichs-Reg.-Buch O fol. 231, vgl. Chmel Reg. nr. 2216 u. 2217. 45 50
232 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Auch zu der reichs-wie kirchengeschichtlich gleich bedeutsamen Soester Fehde kann es an- gesichts der ausgiebigen Aktenveröffentlichung durch HansenI hier bei kurzen, den Zusammenhang weisenden Bemerkungen sein Rewenden haben. Kg. Friedrich hatte am 1. August 1443 auf Klage des Kölner Erzbischofs die Stadt Soest vor sein königliches Kammergericht geladen2. Die Verhandlungen wurden dann aber aus nicht ersichtlichen Gründen am II. Dezember auf den nächsten Gerichtstag nach Lätare, das 1444 auf den 22. März fiel, verschobens. Zugleich erhielten Hzg. Bernhard von Sachsen-Lauenburg und Lgf. Ludwig von Hessen die Untersuchung des Streitfalles als königliche Kommissare und Richter übertragen 4. Soest appellierte daraufhin am 1I. Februar 1444 an Papst Eugen5, nachdem zuvor schon der Papst auf Bitten der Herzöge von Cleve dadurch in den Streit eingegriffen hatte, daß er die clevischen Besitzungen der Juris- diktion des „ungekorsamen“ Erzbischofs von Köln und Bischofs von Münster entzogen und dem Bischof von Utrecht unterstellt hatte 6. Nichtsdestoweniger verurteilte Hzg. Bernhard von Sacksen als königlicher Richter am 21. Februar 1444 die Stadt Soest, die seiner Vorladung keine Folge geleistet hatte, zu der Strafe, die in den erzbischöflichen Privilegien enthalten sei, und zu den Kosten des Verfahrens", eine Entscheidung, die am 4. April vom Könige bestätigt wurde S. Weiter lud Kg. Friedrich selbst am 8. April die Stadt Soest vor sich3. Uber das Ergebnis dieser und den Fortgang weiterer Verhandlungen ist nichts überliefert außer dem, was ein Schreiben der könig- lichen Machtboten Ulrich Riederer und Happe Hack vom 4. September aus Arnsberg erkennen laßt, daß sie nämlich, nachdem ihre Versuche bei Ebf. Dietrich in Arnsberg und bei Junker Johann von Cleve in Soest um gütliche Beilegung des Krieges mißlungen scien, den gen. Junker 20 krajt ihres Gewalisbriefes auffordern, am 45. Tage nach Verkündigung dieses Briefes in Nürnberg oder wo sich der König mit seinem Hofe aufhalte, zu erscheinen und sich vor dem König über seinen Zwist mit dem Erzbischof zu verantworten; komme er oder seine Bevollmächtigten nicht, 80 werde der König mit Rat der Kurfürsten, Fürsten, Grafen, freien Herrn und Getreuen, die bei ihm sind, entscheiden 1°. In gleicher Weise wurde auch der Kölner Erzbischof vorgeladen. Der Streitfall lag 25 somit im Schatten des Reichstages. Erzbischof Dietrich verhängte am 2. Oktober das kirchliche Interdikt über Soest, dem am 22. Dezember auch die königliche Reichsacht gefolgt istIl Diesen und anderen Fehden stehen nun gleichzeitig allenthalben in deutschen Landen zahl- reiche Bündnisse gegeniiber. Sie beweisen, wie wenig das Landfriedensgesetz des letzten Frank- furter Reichstages Gemeingut geworden war, da Fürsten wie Städte sich nach wie vor lieber auf 30 Einzelabmachungen verließen. Die in ihrem Wirkungsbereich bedeutsamsten Bündnisse, die nämlich des sïddeutschen Raumes, sind von uns als besondere Nummern herausgestellt worden (nrr. 150—152 ). Die anderen verlangen, hier wenigstens genannt und belegt zw werden. 5 10 15 1 Westfalen u. Rheinland im 15. Jh., Bd. 1: Die Soester Fehde (Publ. aus Preuß. Staatsarch. 34. Bd.); jetzt auch die Darstellung von W.-H. Deus, Die Soester Fehde, in Soester wiss. Beitr. Bd. 2, Soest 1949; ferner R. Scholten, P. Eugen IV. u. das clevische Landesbistum, Cleve 1884. 2 Urk. in Düsseldorf St.-A. Kurköln, Urk. nr. 1727, inser. in Notar.-Instr. vom 24. Okt. 1443, laut dessen die Vorladung an diesem Tage der Stadt mitgeteilt worden ist; erwähnt Hansen 1, 75 nr. 72. 3 In Soest Stadt-A. XX, 22 cop. chart.; vgl. Hansen 1, 77 unter nr. 74. a Wien Reichs-Reg.-Buch N fol. 175; gedr. Lacomblet 4, 303 Anm. 1; Regg.: Chmel nr. 1567, Lichnowsky VI nr. 695, erwähnt Hansen 38.* Anm. 3. 5 Vgl. Lacomblet 4, 306 Anm. I und Hansen 1, 61* u. 65* 6 Rom V.A. Reg. 363 fol. 147a.1493 cop. ch.; Druck: Lacomblet 4, 298f. nr. 252. 7 Druck bei Lacomblet 4, 303 ff. nr. 254. s Düsseldorf St.-A. Kurköln, Urk. nr. 1743 35 cop. ch.; Soest Stadt-A. XX, 90 cop. ch. Reg.: Hansen I, 88 nr. 89. 9 Erwähnt Lacomblet 4, 317 Anm. 1. Die Zu- stellung der Ladung erfolgte am 7. Juli. 10 Original in Düsseldorf Cleve-Mark, Urk. 40 nr. 1129; Druch: Hansen 1, 110f. nr. 115. 11 Interdikt des Kölner Erzbischofs vom 2. Okt. erwähnt Hansen V. 113 Anm. I: Achterklärung durch Kg. Friedrich am 22. Dez. aus Newnstat in Wien Roichs-Reg.-Buch O fol. 207a-208 a cop. ch.; Druck: Chmel Reg. S. LXXIIIf. nr. 57; Regg.: Chmel nr. 1873 u. Lichnowsky VI nr. 959. Dazu Vollmachten Kg. Friedrichs aus [Dez.] 1416 für Pf. Ludwig und den Herzog v. Sachsen zur Unterstützung Ebf. Dietrichs v. Köln gegen die mit der Reichsacht und Aberacht belegte Stadt Soist im Reichs-Reg.-Buch O fol. 231, vgl. Chmel Reg. nr. 2216 u. 2217. 45 50
Strana 233
Einleitung. 233 5 10 15 Zu den bemerkenswertesten kurfürstlichen Vereinbarungen dieser Jahre muß der großte Münzvertrag gerecknet werden, der von den vier Rheinischen Kurfürsten „zu Nuiz und Besten ihrer selbst, threr Lande und Leute“ am 20. April 1444 abgeschlossen worden ist (nr. 156), also in seiner Art durchaus einen Beitrag zum Landfrieden bildet. Da der Text des vorliegenden Vertrages bisher unbekannt geblieben ist, darf er gehörige Aufmerksamkeit beanspruchen. In ge- wissem Sinne ein Gegenstück zu diesem rheinischen Münzvertrag bildet der Beschluß eines Tages zu Kitzingen am 3. April 1443, der die Prägung einer neuen Münze durch die Markgrafen von Brandenburg und dic Stifte Bamberg und Würzburg voreah1. Die Notwendigkeit solcher Ab- machungen erhellt aus den vielen gleichzeitigen Klagen über den Umlauf schlechter Münzen. Vereinbarungen dieser Art spielten ja in der Politik der Rheinischen Kurfürsten seit dem Münzverein von 13862 eine beträchtliche Rolle; denn sie zwangen wenigstens auf wirtschaftlichem Gebiet die Beteiligten zu einheitlicher Haltung, sei es gegen die Städte oder selbst gelegentlich gegenüber dem König. Die Reihe der Sonderbündnisse mag der Erzbischof von Mainz eröffnen. Er schloß am 14 Juni 1443 mit dem Bischof Magnus von Hildesheim3 ein unbefristetes Bündnis, ferner am 14. November mit Albrecht Achilles von Brandenburg und dem Pfleger des Hochstifts Würzburg, Graf Gottfried Schenk von Limburg, einen gegen die Reichsstädte gerichteten Bund4 und schließlich am 28. April 1444 eine Einung auf 50 Jahre mit Markgraf Jakob von Baden5. Der Trierer Kurfürst war zur selben Zeit noch mit der Abwicklung der Luxemburger 20 Angelegenheit stärker beschäftigts, der Kölner mit seiner oben besprochenen Soester Fehde. Das Verhältnis beider zueinander spiegelt eine Urkunde, die von uns in nr. 157, b wiedergegeben ist. Pfalzgraf Ludwig, der später, während des Reichstages, die Führung im Reichskrieg gegen die Armagnaken übernehmen sollte, war am 6. Oktober 1443 mit seinem Bruder Friedrich wegen Uberlassung der Pfalzgrafschaft auf 8 Jahre übereingekommen7. Sein Bündnis' mit König 30 35 40 45 50 1 Abschied des Tages zu Kitzingen v. 3. April silber iczunt gilt, in kein wege zo slahen nicht (Mi. n. Letare) in Würzburg Libri diversarum zukomen; er schickt ein Verzeichnis, wie die formarum Tom. 9a fol. 19b.20b cop. ch., agl. Münze bei ihnen gili (Nürnberg Briefbuch 16 dazu Mitth. d. Bager. numismat. Gesellsch. fol. 131a cop. ch.). Vgl. im übrigen auch unsere 2. Jg. (1883) S. 29-31, auch Kantor, Albr. Anm. zu nr. 156. Achillee 1, 222f. — Die Veroffentlichung durch 2Vgl. RTA. 1, 513 nr. 286. Eine gute Uber. den Bf. Gotfried v. Würzburg erfolgte am 31. Mai sicht über die gevamten Münzvereinbarungen der (Fr. n. ascens. dom.), in Würzburg a.a.0. Rhein. Kurfürsten im 14. und 15. Jahrhundert fol. 17b-19a. Derselbe Bischof beschwert sich gibt E. Zichen, Mittelrhein und Reich im Zeit- in einem Schreiben vom 22. Juni (Sa. n. corpor. alter der Reichsreform 1356—1504, Bd. 1, Frankf. Christi) bei gen. Statthaltern des Markgrasen 1934, 49ff. über die dem Kitzinger Abschied zuwiderlaufende 3 In Würzburg St.-A. Mainz-Aschaff. Ingross.- minderwertige Miinzprägung in den Branden- Buch 25 fol. 15-2b cop. mb. — In Hannover burgischen Landen (Würzb. a.a.O. fol. 21a.22a), St.-A. Domstift Hildesheim nr. 1616 vom worauf ihm Mgf. Albrecht am I. August er- 21. Juni. widert (a.a.O. fol. 22ab). — Hierzu mag auch In Würzburg Urkk. K. 19 nr. 32, 3 or. mb. ein Brief Hans Tetzels an den Kanzier und Dom- von versch. Händen; in Bamberg Saal I K. 28 L. propst zu Nuenburg, Johann v. Magdeburg, vom 3 fasc. 1 nr. 8; in Stuttgart H.St.-A. B. 236: 28. Sept. 1443 (sab. ante Michaelis) verglichen Mergenth. Breitonbachsche Sammlung. Drucke: werden, in dem jener auf ein Schreihen die Lünig RA. Spic. eeel. 2, 65 nr. 85 w. Friese— Münze betr. die Meinung des Nürnberger Rates v. Ludewig, Geschichtschreiber v. d. Bischofth. mitteilt, daß zu den Zeiten, als sie ihre Münze Würtzburg, 1713, pag. 796. zu schlagen angehoben hätten, das Silber in glei- 5 Or. in Karlsruhe. Reg.: Witte, Regg. v. Baden chem kawf gewesen würe, und sie hatten 24 ß 3 nr. 6319. auf Irh. Gl. u. 34 d. auf ein Lot geschlagen, Vgl. oben S. 118 und nr. 55. aber da nun der Münze viel geworden und man 7 Urk. in München Haus-A. K. 13 L. 2 nr. jetzt für IG. weit mehr von dieser Münze gibt, 2654 or. 8 Urk. in München H.St.-A. Bundesbriefe dann am ersten furgenomen warde, so mochten diese mein frunde sollich ir munz auf ir vor- fasc. 12 or. mb. c. 2 sigg.; Dat. Amberg So. Letare gesingen korn und aufzal, nachdem und das 1444. 25
Einleitung. 233 5 10 15 Zu den bemerkenswertesten kurfürstlichen Vereinbarungen dieser Jahre muß der großte Münzvertrag gerecknet werden, der von den vier Rheinischen Kurfürsten „zu Nuiz und Besten ihrer selbst, threr Lande und Leute“ am 20. April 1444 abgeschlossen worden ist (nr. 156), also in seiner Art durchaus einen Beitrag zum Landfrieden bildet. Da der Text des vorliegenden Vertrages bisher unbekannt geblieben ist, darf er gehörige Aufmerksamkeit beanspruchen. In ge- wissem Sinne ein Gegenstück zu diesem rheinischen Münzvertrag bildet der Beschluß eines Tages zu Kitzingen am 3. April 1443, der die Prägung einer neuen Münze durch die Markgrafen von Brandenburg und dic Stifte Bamberg und Würzburg voreah1. Die Notwendigkeit solcher Ab- machungen erhellt aus den vielen gleichzeitigen Klagen über den Umlauf schlechter Münzen. Vereinbarungen dieser Art spielten ja in der Politik der Rheinischen Kurfürsten seit dem Münzverein von 13862 eine beträchtliche Rolle; denn sie zwangen wenigstens auf wirtschaftlichem Gebiet die Beteiligten zu einheitlicher Haltung, sei es gegen die Städte oder selbst gelegentlich gegenüber dem König. Die Reihe der Sonderbündnisse mag der Erzbischof von Mainz eröffnen. Er schloß am 14 Juni 1443 mit dem Bischof Magnus von Hildesheim3 ein unbefristetes Bündnis, ferner am 14. November mit Albrecht Achilles von Brandenburg und dem Pfleger des Hochstifts Würzburg, Graf Gottfried Schenk von Limburg, einen gegen die Reichsstädte gerichteten Bund4 und schließlich am 28. April 1444 eine Einung auf 50 Jahre mit Markgraf Jakob von Baden5. Der Trierer Kurfürst war zur selben Zeit noch mit der Abwicklung der Luxemburger 20 Angelegenheit stärker beschäftigts, der Kölner mit seiner oben besprochenen Soester Fehde. Das Verhältnis beider zueinander spiegelt eine Urkunde, die von uns in nr. 157, b wiedergegeben ist. Pfalzgraf Ludwig, der später, während des Reichstages, die Führung im Reichskrieg gegen die Armagnaken übernehmen sollte, war am 6. Oktober 1443 mit seinem Bruder Friedrich wegen Uberlassung der Pfalzgrafschaft auf 8 Jahre übereingekommen7. Sein Bündnis' mit König 30 35 40 45 50 1 Abschied des Tages zu Kitzingen v. 3. April silber iczunt gilt, in kein wege zo slahen nicht (Mi. n. Letare) in Würzburg Libri diversarum zukomen; er schickt ein Verzeichnis, wie die formarum Tom. 9a fol. 19b.20b cop. ch., agl. Münze bei ihnen gili (Nürnberg Briefbuch 16 dazu Mitth. d. Bager. numismat. Gesellsch. fol. 131a cop. ch.). Vgl. im übrigen auch unsere 2. Jg. (1883) S. 29-31, auch Kantor, Albr. Anm. zu nr. 156. Achillee 1, 222f. — Die Veroffentlichung durch 2Vgl. RTA. 1, 513 nr. 286. Eine gute Uber. den Bf. Gotfried v. Würzburg erfolgte am 31. Mai sicht über die gevamten Münzvereinbarungen der (Fr. n. ascens. dom.), in Würzburg a.a.0. Rhein. Kurfürsten im 14. und 15. Jahrhundert fol. 17b-19a. Derselbe Bischof beschwert sich gibt E. Zichen, Mittelrhein und Reich im Zeit- in einem Schreiben vom 22. Juni (Sa. n. corpor. alter der Reichsreform 1356—1504, Bd. 1, Frankf. Christi) bei gen. Statthaltern des Markgrasen 1934, 49ff. über die dem Kitzinger Abschied zuwiderlaufende 3 In Würzburg St.-A. Mainz-Aschaff. Ingross.- minderwertige Miinzprägung in den Branden- Buch 25 fol. 15-2b cop. mb. — In Hannover burgischen Landen (Würzb. a.a.O. fol. 21a.22a), St.-A. Domstift Hildesheim nr. 1616 vom worauf ihm Mgf. Albrecht am I. August er- 21. Juni. widert (a.a.O. fol. 22ab). — Hierzu mag auch In Würzburg Urkk. K. 19 nr. 32, 3 or. mb. ein Brief Hans Tetzels an den Kanzier und Dom- von versch. Händen; in Bamberg Saal I K. 28 L. propst zu Nuenburg, Johann v. Magdeburg, vom 3 fasc. 1 nr. 8; in Stuttgart H.St.-A. B. 236: 28. Sept. 1443 (sab. ante Michaelis) verglichen Mergenth. Breitonbachsche Sammlung. Drucke: werden, in dem jener auf ein Schreihen die Lünig RA. Spic. eeel. 2, 65 nr. 85 w. Friese— Münze betr. die Meinung des Nürnberger Rates v. Ludewig, Geschichtschreiber v. d. Bischofth. mitteilt, daß zu den Zeiten, als sie ihre Münze Würtzburg, 1713, pag. 796. zu schlagen angehoben hätten, das Silber in glei- 5 Or. in Karlsruhe. Reg.: Witte, Regg. v. Baden chem kawf gewesen würe, und sie hatten 24 ß 3 nr. 6319. auf Irh. Gl. u. 34 d. auf ein Lot geschlagen, Vgl. oben S. 118 und nr. 55. aber da nun der Münze viel geworden und man 7 Urk. in München Haus-A. K. 13 L. 2 nr. jetzt für IG. weit mehr von dieser Münze gibt, 2654 or. 8 Urk. in München H.St.-A. Bundesbriefe dann am ersten furgenomen warde, so mochten diese mein frunde sollich ir munz auf ir vor- fasc. 12 or. mb. c. 2 sigg.; Dat. Amberg So. Letare gesingen korn und aufzal, nachdem und das 1444. 25
Strana 234
234 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Christoph von Dänemark vom 22. März 1444 bis Walpurgentag (1. Mai ) 1445 zur Abslellumg von Freveltaten in hren Landen entsprang wohl der beiderseitigen Verwandtschafi — sie waren Vettern 1. Grades! —, vielleicht auch dem sich damals verstärkenden Gegensatz Christopha zw seinem Onkel König Erich im Widerstreit um die Herrschaft Àn Dünemnrk?. Dieses Landjriedens- bündnis zwischen Konig Christoph und. Pfalzgraf Ludwig ist dann wenig epitier, am 3. August 1444, durch einen gleichen Bund der beiden Fürsten, mit Herzog Albrecht von, Baiern- München und Bischof Friedrich von Regensburg auf drei Jahre ergünzt oder ersetzt worden?. Die damalige Lage im Süden des Reiches kennzeichnet auch eim Vergleich, den Pfalegraj Otto von Mosbach mit Graf Ludwig von. Württemberg am. 8. Maá 1443 über Geleite durch ihre Lüwler von, Schwaben her nach Frankjurt geschlossen haben. Derselbe Pjalzgraj Otto erhdit am. 15, März 1444 von König Friedrich einen Lehmbrief5 über die Reichsschlösser Mosbach, Eberbach und Sinsheim und am 21. März eine Bestätigung des von Kaiser Sigmund verliehenen Privilegs de non evacando zugebilligt. Im Osten des Reiches beunsprucht der Awagleich unsere Aufmerksamkeit, der damals zwischen Brandenburg und dem Deutschen Orden über die Neumark zusiande kam. Die Akten darüber sind in nr. 163 besonders zusammengefaßt. Von den bairischen Herzôgen hatten im Januar 1443 amläßlich der Vorbeifahrt Kg. Friedrichs an ihren Londen die Herzóge AlbrecM III. von. Baiern- München* wad Heinrich IV. von Landshut? um eine Bestätigung ihrer Privilegien nachgesucht und. sie erhalten. Daneben. sei hier auf zwei Sonderbündnisse der genannten Herzöge cigens hingewiesen. In dem einen erneuerte Heg. Albrecht den Bund seines Vaters Hzg. Ernst und seèines Oheims Hzg. Wilhelm v. J. 1491 mil der Rillerschaft mit Se. Jôrgensehild der. Vereinigung zu Oberschwalen an der Doravu we fernere 3 Jahre®, In dem anderen schlossen sich Kg. Christoph von Dänemark und Hzg. Heinrich 1 Vgl. v. Isenburg 2, 78. ? Etwa Anfang 1443 war Kg. Erich von Dóne- mark beim. Hochmeister es DO. vorstellig geworden, der HM. wolle bei Papst und Kaiser dafür ein- treten, daß ihm (Erich) sein Recht gegenüber de aus Schweden, Dänemark und Norwegen wordo (Koómigeborg Schbl. XX XT/a nr. 61 cop. ch., Beilage zw einem, Schreiben Kg. Erichs an den HM. vom 22. April 1444, worin er diesen an seinen noch unbeantworteten Brief erinnert, ebda. nr. 51; Heg.: Joachim-Hubatsch I, 1,2 nr. 8260). Am 3. Mai (1443 ipso die inwene. evuc.) schrieb derselbe aus SchloB… Wisborgh dem HM, u, a., daf Cristoffer dorthin kommen will, ить вас), mit ihm auseinanderzwusetzen, weshalb er den HM. um Absendung von 2 Ordensmiigliedern zur Teilnahme an den degedingen biste (ebenda nr. 37 or.ch.; Joachim-Hubatsch I, 1,2 nr. 8253). Du der von Dänemark, Schweden und Norwegen nicht gekommen sci, bat Kg. Erick am 22. Awguet (8. assumpc. Маг. 1443 ) den HM, für ihm an Papst und Kaiser zu schreiben, damit ihm Ehre und Recht werde (ebda. nr. 40 or. ch.; Reg. Joachim-llubatsch I,1.2nr. 8303, «gl. V ożgt,Gesch. Preußens 8, 57). * Im München H.St-A. Regonsburg Urkk. fasc. 93 or. mb., Dat. Regnspvry Mo. v. Oswald J444; ebenda Bundesbriefe feac. 12 or. mb.; Stuttgart H.St,-A, Einungen rait Adel u. Reichst. fasc. B el nv. 51 cop. * Pf. Otto und Gf. Ludwig von Wärttemberg vergleichen sich aan 8. Maz ( Mi. v. Kreuzerfind. ) 1443 über Geleit durch ihre Lónder (Karlsruhe G.L.-A. Kurpfalz Gen. Urk. Conv. 4 Geleits- herrl. or. mb.). 5 Lehnbrief aus Grecz 1444 So. n. Gregorien, in Mürnzhen Geh.St.-A. К. rot nr. 23/bi or, mb., Unterfert. Gaspar cancell. referente Wilh. Tacz; in Wien BRoichs-Rog.-Buch N fol. 171; Reg. Chmel nr. 1609. — Priv.-Bestitig. aus Newenstat 1444 Sa. vor u. l.fr. amenfiat., in München H.St.-A. Baierns Verh. я. Reich fasc. 5 or. mb., Unterfert. wie oben; in Wien a.c.0. fol. 172; Reg. Chmel nr. 1614, Lichnowsky VI nr. 743. ^ 6 Urk. vom 23. Jon. 14483 (Insprukg. Mi: vor в, Pauls tag convers.) in München Geh.St.-A, K. rot nr. 1;c 29 or. mb., Unterfertig. Ad mandatum domini regis Wilhelmus Taez canon. Frising.; ebenda, nr. 1je 30 Vidinus.des 23gj. Michel ги Maidburg vom. 19. Juli 1443 (zw der Newnatat, Fr. v. 6. Jacobs tag); cbda, nr, 2/31 Védimais vom 1. März 1448; in Wien Reichs-Reg.-Buch N fol. 185”.186% cop.; Regg. Chmel nr. 1872, Lach- nowsky VI nr. 507. % -Urk. vom 80. Jan. 1443 (Salczburg, Mi, vor u. l. fr. lechtmesstag ) in München Geh.St.-4. К. rot nr, 2/32 or. mb., Unterfert. wie in Anm. 1; beilieg. Atschrift 18. Jh.; $n. München. H.St.-A. Stantayorw. nr. 3513 fol, 38 P und 3532 fol. 21 * bio 22b copp.; in' Wien Reichs-Reg.-Buch N fol. 181? cop.; Reg. Chmel nr. 1382. 8 Urk. vom 24, April 1443 (Munchen, « an 8. Jórgen tag ) in München H .St.-A. Kurbaiern Urk. vw o о 55
234 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Christoph von Dänemark vom 22. März 1444 bis Walpurgentag (1. Mai ) 1445 zur Abslellumg von Freveltaten in hren Landen entsprang wohl der beiderseitigen Verwandtschafi — sie waren Vettern 1. Grades! —, vielleicht auch dem sich damals verstärkenden Gegensatz Christopha zw seinem Onkel König Erich im Widerstreit um die Herrschaft Àn Dünemnrk?. Dieses Landjriedens- bündnis zwischen Konig Christoph und. Pfalzgraf Ludwig ist dann wenig epitier, am 3. August 1444, durch einen gleichen Bund der beiden Fürsten, mit Herzog Albrecht von, Baiern- München und Bischof Friedrich von Regensburg auf drei Jahre ergünzt oder ersetzt worden?. Die damalige Lage im Süden des Reiches kennzeichnet auch eim Vergleich, den Pfalegraj Otto von Mosbach mit Graf Ludwig von. Württemberg am. 8. Maá 1443 über Geleite durch ihre Lüwler von, Schwaben her nach Frankjurt geschlossen haben. Derselbe Pjalzgraj Otto erhdit am. 15, März 1444 von König Friedrich einen Lehmbrief5 über die Reichsschlösser Mosbach, Eberbach und Sinsheim und am 21. März eine Bestätigung des von Kaiser Sigmund verliehenen Privilegs de non evacando zugebilligt. Im Osten des Reiches beunsprucht der Awagleich unsere Aufmerksamkeit, der damals zwischen Brandenburg und dem Deutschen Orden über die Neumark zusiande kam. Die Akten darüber sind in nr. 163 besonders zusammengefaßt. Von den bairischen Herzôgen hatten im Januar 1443 amläßlich der Vorbeifahrt Kg. Friedrichs an ihren Londen die Herzóge AlbrecM III. von. Baiern- München* wad Heinrich IV. von Landshut? um eine Bestätigung ihrer Privilegien nachgesucht und. sie erhalten. Daneben. sei hier auf zwei Sonderbündnisse der genannten Herzöge cigens hingewiesen. In dem einen erneuerte Heg. Albrecht den Bund seines Vaters Hzg. Ernst und seèines Oheims Hzg. Wilhelm v. J. 1491 mil der Rillerschaft mit Se. Jôrgensehild der. Vereinigung zu Oberschwalen an der Doravu we fernere 3 Jahre®, In dem anderen schlossen sich Kg. Christoph von Dänemark und Hzg. Heinrich 1 Vgl. v. Isenburg 2, 78. ? Etwa Anfang 1443 war Kg. Erich von Dóne- mark beim. Hochmeister es DO. vorstellig geworden, der HM. wolle bei Papst und Kaiser dafür ein- treten, daß ihm (Erich) sein Recht gegenüber de aus Schweden, Dänemark und Norwegen wordo (Koómigeborg Schbl. XX XT/a nr. 61 cop. ch., Beilage zw einem, Schreiben Kg. Erichs an den HM. vom 22. April 1444, worin er diesen an seinen noch unbeantworteten Brief erinnert, ebda. nr. 51; Heg.: Joachim-Hubatsch I, 1,2 nr. 8260). Am 3. Mai (1443 ipso die inwene. evuc.) schrieb derselbe aus SchloB… Wisborgh dem HM, u, a., daf Cristoffer dorthin kommen will, ить вас), mit ihm auseinanderzwusetzen, weshalb er den HM. um Absendung von 2 Ordensmiigliedern zur Teilnahme an den degedingen biste (ebenda nr. 37 or.ch.; Joachim-Hubatsch I, 1,2 nr. 8253). Du der von Dänemark, Schweden und Norwegen nicht gekommen sci, bat Kg. Erick am 22. Awguet (8. assumpc. Маг. 1443 ) den HM, für ihm an Papst und Kaiser zu schreiben, damit ihm Ehre und Recht werde (ebda. nr. 40 or. ch.; Reg. Joachim-llubatsch I,1.2nr. 8303, «gl. V ożgt,Gesch. Preußens 8, 57). * Im München H.St-A. Regonsburg Urkk. fasc. 93 or. mb., Dat. Regnspvry Mo. v. Oswald J444; ebenda Bundesbriefe feac. 12 or. mb.; Stuttgart H.St,-A, Einungen rait Adel u. Reichst. fasc. B el nv. 51 cop. * Pf. Otto und Gf. Ludwig von Wärttemberg vergleichen sich aan 8. Maz ( Mi. v. Kreuzerfind. ) 1443 über Geleit durch ihre Lónder (Karlsruhe G.L.-A. Kurpfalz Gen. Urk. Conv. 4 Geleits- herrl. or. mb.). 5 Lehnbrief aus Grecz 1444 So. n. Gregorien, in Mürnzhen Geh.St.-A. К. rot nr. 23/bi or, mb., Unterfert. Gaspar cancell. referente Wilh. Tacz; in Wien BRoichs-Rog.-Buch N fol. 171; Reg. Chmel nr. 1609. — Priv.-Bestitig. aus Newenstat 1444 Sa. vor u. l.fr. amenfiat., in München H.St.-A. Baierns Verh. я. Reich fasc. 5 or. mb., Unterfert. wie oben; in Wien a.c.0. fol. 172; Reg. Chmel nr. 1614, Lichnowsky VI nr. 743. ^ 6 Urk. vom 23. Jon. 14483 (Insprukg. Mi: vor в, Pauls tag convers.) in München Geh.St.-A, K. rot nr. 1;c 29 or. mb., Unterfertig. Ad mandatum domini regis Wilhelmus Taez canon. Frising.; ebenda, nr. 1je 30 Vidinus.des 23gj. Michel ги Maidburg vom. 19. Juli 1443 (zw der Newnatat, Fr. v. 6. Jacobs tag); cbda, nr, 2/31 Védimais vom 1. März 1448; in Wien Reichs-Reg.-Buch N fol. 185”.186% cop.; Regg. Chmel nr. 1872, Lach- nowsky VI nr. 507. % -Urk. vom 80. Jan. 1443 (Salczburg, Mi, vor u. l. fr. lechtmesstag ) in München Geh.St.-4. К. rot nr, 2/32 or. mb., Unterfert. wie in Anm. 1; beilieg. Atschrift 18. Jh.; $n. München. H.St.-A. Stantayorw. nr. 3513 fol, 38 P und 3532 fol. 21 * bio 22b copp.; in' Wien Reichs-Reg.-Buch N fol. 181? cop.; Reg. Chmel nr. 1382. 8 Urk. vom 24, April 1443 (Munchen, « an 8. Jórgen tag ) in München H .St.-A. Kurbaiern Urk. vw o о 55
Strana 235
Einleitung. 235 15 für 10 Jahre enger zusammen1. Ihr Bund richtete sich im besonderen gegen die Unruhe, die damals Hzg. Ludwig VIII. der Bucklige in die bairischen Lande hineingebracht hatte, sie führte schließ- lich im Jahre 1443 za dem unwürdigen Kampf des Sohnes gegen seinen Vater Ludwig VII. den Bärtigen2 in der Ingolstadter Fehde, von der oben schon die Rede war. Die Stücke dieser Abteilung sprechen im allgemeinen für sich. Doch auf eines sei hier be- sonders aufmerksam gemacht, nämlich die Weigerung verschiedener mittelrheinischer Juden- gemeinden, die pflichtige Judenkrönungssteuer zu zahlen (nr. 155). Außer dem hier ab- gedruckten Verzeichnis dieser Judenschaften scheinen weitere Akten nicht mehr vorhanden. Das Stück selbst ist Zwischenglied von den Krönungssteuerakten in RTA. 16 (nr. 289—320) zu 10 den entsprechenden Verfügungen während des Nürnberger Reichstages (nr. 202). Wenn man sicht, mit welcker Unbedenklichkeit damals Würden und Amter unter den Reichs- fürsten ausgehandekt wurden (nr. 157), dann mag auch das eigenartige Gesandlschaftsunternehmen nield mehr sonderlich in Erstaunen setzen, das Konrad von Weinsberg zur gleichen Zeit in die Wege leitete, um durch einen äknlicken Schacher beim Herzog von Burgund Gelder zur Tilgung seiner Schulden aufzutreiben (nr. 158). Die Instruktion ist als Geheimsache ausgegeben. Am meisten verblüfft darin der Vorschlag, daß der Herzog nach der Kaiserkrönung Friedrichs III. zum Deutschen König gemacht werden soll. Aber auch der übrige Inhalt des Aktenstücks gewinnt im Zusammenhang mit den Vorgängen jener Jahre nicht unerhebliches Interesse, etwa zur Luxem. burger Auseinanderselzung, in den Fragen der Münzprägungen, der Reichslehen, Judensteuer 20 u.a.m. Es scheint, als ob der alternde Konrad versucht hat, eigene große Reichspolitik zu betreiben, als ihm unter dem newen König nicht mehr ein gleicher Einfluß wie unter seinen früheren könig- lichen Herren sicher schien. — Es würde loknen, einmal die Geheimpolitik jener Jahre auf Grund dieser und anderer Akten etwas näher zu untersuchen. Ac. Fehde Österreichs mit den Eidgenossen nr. 159-162. 25 Nach dem ergebnislosen königlichen Tag zu Konstanz3 spitzte sich das Verhältnis zwischen Zürich und den Schweizer Eidgenossen schr schnell stärker zu4. Tagsatzungen, die um Mitte März 1443 in Bern, am I. April in Baden und vom I.-A. Mai zu Einsiedeln abgehalten wurden, verliefen ohne Aussicht auf Beilegung der Streitigkeiten: Finzelheiten darüber dürfen hier über- 22137 or. mb. mit der Gegenurkunde 22136 der des Reiches und aus reiner Freundschaft ge- 30 Georgsgesellschaft vom gleichen Tage. — Die St. schehen sei, so verbünden sie sich in der Art: falle Jörgengesellschaft in Niederschwaben verbündete Heg. Ludwig [VIII.J, der den gen. Hzg. Ludwig sich am 1. Mai (Philippi u. Jacobi) 1443 bis (VII.I zu seinen handen gebracht und das zum nächsten St. Jorigen tag 124. Apr. 144d] mit regiment seins landes innon habe, seines Vaters dem Domkapitel au Augsburg (München H.St.- spruch und vodrung gegen den gen. Hzg. Johann A. Hochstift Augsburg Lit. nr. 145 p. 376-380 und Hag. Hainrich an sie bringen sollte — anders cop. ch. J. dann mit recht vor Kg. Friedrich — oder sie in Kg. Christoff zu Teunmargk, Sweben u. Nor- ihren Schlössern, Herrschaften beschedigen sollte, werren und Hrg. Hainrich v. Baiern verbünden sich 8o wollen sie sich wider die beiden Hzge. Ludwig am So. n. liechtmess [Febr. 5/ 1444 miteinander gegenseitig helfen (München H.St.-A. Haus. u. auf 10 Jahre, und zwar im Anschluß an ein älteres Familiensachen fasc. 63 or. mb.). Bündnis zwischen dem † Hzg. Johann [III.] zu 2 Die Fehde cclbat bief vom 22. April — 4.Sept. Baiern[-Straubing], dem † Mof. Friedrich II.] 1443; vgl. dazn auch Chroniken der deutschen von Brandenburg, dem urkundenden Hzg. Hain- Städte 4, 238 u. 324; 10, 161; 15, 286, 22,82u. 491. rich und anderen gegen Hzg. Ludwig IVII.J von 3 Siche oben S. 8, auch nr. 160, d. Baiern[-Ingolstadt], da † Johann und Hain- d Zum folgenden vergleiche man die eingehen- rich oftmals von dem gen. Ludwig befehdet worden deren Darstellungen bei Chmel, Gesch. 2, 241ff.; sind; aber trotz einiger Eroberungen habe Hzg. v. Kraus S. 121ff.; J. v. Müller, Gesch. d. Eid- Ludwig nie vor Kaisern und Königen, auch jetzt genossenschaft 6, 94 ff.; J. Dierauer, Gesch. d. nicht voz Kg. Friedrich rechl bekommen; da sie Schweizer Eidg. 2, 1920, 76-113; K. Döndliker, 50 (Christ, und Hainr.) nun gemerkt hätten, daß ein Zur Charakteristik der Lage Zürichs 1443 u. 1444 solches Bündnis allein zum Wohle und Frieden (Turicensia, Beitr. z. Zür. Gesch.) S. 71-87. 35 40 15
Einleitung. 235 15 für 10 Jahre enger zusammen1. Ihr Bund richtete sich im besonderen gegen die Unruhe, die damals Hzg. Ludwig VIII. der Bucklige in die bairischen Lande hineingebracht hatte, sie führte schließ- lich im Jahre 1443 za dem unwürdigen Kampf des Sohnes gegen seinen Vater Ludwig VII. den Bärtigen2 in der Ingolstadter Fehde, von der oben schon die Rede war. Die Stücke dieser Abteilung sprechen im allgemeinen für sich. Doch auf eines sei hier be- sonders aufmerksam gemacht, nämlich die Weigerung verschiedener mittelrheinischer Juden- gemeinden, die pflichtige Judenkrönungssteuer zu zahlen (nr. 155). Außer dem hier ab- gedruckten Verzeichnis dieser Judenschaften scheinen weitere Akten nicht mehr vorhanden. Das Stück selbst ist Zwischenglied von den Krönungssteuerakten in RTA. 16 (nr. 289—320) zu 10 den entsprechenden Verfügungen während des Nürnberger Reichstages (nr. 202). Wenn man sicht, mit welcker Unbedenklichkeit damals Würden und Amter unter den Reichs- fürsten ausgehandekt wurden (nr. 157), dann mag auch das eigenartige Gesandlschaftsunternehmen nield mehr sonderlich in Erstaunen setzen, das Konrad von Weinsberg zur gleichen Zeit in die Wege leitete, um durch einen äknlicken Schacher beim Herzog von Burgund Gelder zur Tilgung seiner Schulden aufzutreiben (nr. 158). Die Instruktion ist als Geheimsache ausgegeben. Am meisten verblüfft darin der Vorschlag, daß der Herzog nach der Kaiserkrönung Friedrichs III. zum Deutschen König gemacht werden soll. Aber auch der übrige Inhalt des Aktenstücks gewinnt im Zusammenhang mit den Vorgängen jener Jahre nicht unerhebliches Interesse, etwa zur Luxem. burger Auseinanderselzung, in den Fragen der Münzprägungen, der Reichslehen, Judensteuer 20 u.a.m. Es scheint, als ob der alternde Konrad versucht hat, eigene große Reichspolitik zu betreiben, als ihm unter dem newen König nicht mehr ein gleicher Einfluß wie unter seinen früheren könig- lichen Herren sicher schien. — Es würde loknen, einmal die Geheimpolitik jener Jahre auf Grund dieser und anderer Akten etwas näher zu untersuchen. Ac. Fehde Österreichs mit den Eidgenossen nr. 159-162. 25 Nach dem ergebnislosen königlichen Tag zu Konstanz3 spitzte sich das Verhältnis zwischen Zürich und den Schweizer Eidgenossen schr schnell stärker zu4. Tagsatzungen, die um Mitte März 1443 in Bern, am I. April in Baden und vom I.-A. Mai zu Einsiedeln abgehalten wurden, verliefen ohne Aussicht auf Beilegung der Streitigkeiten: Finzelheiten darüber dürfen hier über- 22137 or. mb. mit der Gegenurkunde 22136 der des Reiches und aus reiner Freundschaft ge- 30 Georgsgesellschaft vom gleichen Tage. — Die St. schehen sei, so verbünden sie sich in der Art: falle Jörgengesellschaft in Niederschwaben verbündete Heg. Ludwig [VIII.J, der den gen. Hzg. Ludwig sich am 1. Mai (Philippi u. Jacobi) 1443 bis (VII.I zu seinen handen gebracht und das zum nächsten St. Jorigen tag 124. Apr. 144d] mit regiment seins landes innon habe, seines Vaters dem Domkapitel au Augsburg (München H.St.- spruch und vodrung gegen den gen. Hzg. Johann A. Hochstift Augsburg Lit. nr. 145 p. 376-380 und Hag. Hainrich an sie bringen sollte — anders cop. ch. J. dann mit recht vor Kg. Friedrich — oder sie in Kg. Christoff zu Teunmargk, Sweben u. Nor- ihren Schlössern, Herrschaften beschedigen sollte, werren und Hrg. Hainrich v. Baiern verbünden sich 8o wollen sie sich wider die beiden Hzge. Ludwig am So. n. liechtmess [Febr. 5/ 1444 miteinander gegenseitig helfen (München H.St.-A. Haus. u. auf 10 Jahre, und zwar im Anschluß an ein älteres Familiensachen fasc. 63 or. mb.). Bündnis zwischen dem † Hzg. Johann [III.] zu 2 Die Fehde cclbat bief vom 22. April — 4.Sept. Baiern[-Straubing], dem † Mof. Friedrich II.] 1443; vgl. dazn auch Chroniken der deutschen von Brandenburg, dem urkundenden Hzg. Hain- Städte 4, 238 u. 324; 10, 161; 15, 286, 22,82u. 491. rich und anderen gegen Hzg. Ludwig IVII.J von 3 Siche oben S. 8, auch nr. 160, d. Baiern[-Ingolstadt], da † Johann und Hain- d Zum folgenden vergleiche man die eingehen- rich oftmals von dem gen. Ludwig befehdet worden deren Darstellungen bei Chmel, Gesch. 2, 241ff.; sind; aber trotz einiger Eroberungen habe Hzg. v. Kraus S. 121ff.; J. v. Müller, Gesch. d. Eid- Ludwig nie vor Kaisern und Königen, auch jetzt genossenschaft 6, 94 ff.; J. Dierauer, Gesch. d. nicht voz Kg. Friedrich rechl bekommen; da sie Schweizer Eidg. 2, 1920, 76-113; K. Döndliker, 50 (Christ, und Hainr.) nun gemerkt hätten, daß ein Zur Charakteristik der Lage Zürichs 1443 u. 1444 solches Bündnis allein zum Wohle und Frieden (Turicensia, Beitr. z. Zür. Gesch.) S. 71-87. 35 40 15
Strana 236
236 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. gangen werden, da diese Verhandlungen noch durchaus im landesgeschichtlichen Rakmen ver- blieben1. Die nachfolgenden Kriegserklärungen (nr. 159, 3 u. 5) der Eidgenossen gegen Zürich und die Herrschaft Osterreich schufen nun aber neue und schr harte Tatsachen. Der Krieg hatte begonnen: schon am 28. Mai war Burg Greifensee von den Schweizern erobert worden und am 22. Juli erfolgte eine kurze, beiderseits blutig verlaufene Belagerung Zürichs2. Es fehlte aber auch weiterhin nicht an Versuchen und Bemühungen, die Zwistigkeiten auf friedlichem Wege wieder beizulegen. Zunächst schaltete sich im Juni das Baseler Konzil als Vermittler ein3; nennenswerter Erfolg blich ihm jedoch versagt. Erst dem Bischof von Konstanz glückte es, am 9. August einen Waffenstillstand zwischen Mgf. Wilhelm von Hochberg namens der Herrschaft Österreich und der Stadt Zürich auf der einen und den Eidgenossen auf der anderen Seite bis St. Jörg (23. April) 1444 herbeizuführen 4, damit in der Zwischenzeit vielleicht doch noch ein Ausgleich im Wege von Verhandlungen gesucht werden könnte. Derselbe österreichische Statt- halter Mgf. Wilhelm erreichte weiterhin, nach einer Belagerung seiner Feste Laufenburg durch Aufgebote Berns, Basels und Solothurns, am 23. August unter Vermittlung des Bischofs von Basel einen Friedensschluß5 mit den drei genannten Städten und damit für sich und seine Herrschaft die erwünschte Handlangsfreiheit (nr. 159,8). Was in dieser „Laujenburger Richtung“ an Streit- punkten zwischen Österreich und Basel noch ungelöst geblieben war, konnte am 23. Oktober auf einem Tage zu Rheinfelden in Anwesenheit von eidgenössischen Boten und den Vertretern der Städte Straßburg, Konstanz, Hagenau, Colmar, Schlettstadt, Mülhausen und Rheinfelden bereinigt werden (nr. 159, 10 ). Einen weiteren Teilausgleich zwischen Österreich und der Stadt 20 Bern brachten schließlich Bischof und Stadt Basel am 5. Dezember, wiederum in Gegenwart von eidgenössischen Bolen, zustande3. Inzwischen hatte nun aber Kg. Friedrich durch seine vielbesprochenen Schreiben an den König von Frankreich mit dem Ersuchen um Abstellung der Armagnaken dem Kampf gegen die Eidgenossen eine neue Wendung" zu geben versucht (nr. 160). Begründet wurde dieser Schritt 25 des Königs mit den verwandtschaftlichen Beziehungen, die damals durch die Verlobung Hzg. Sigmunds mit der französischen Königstochter Radegunde bestandenB. Von Frankreich her hatte man sich, soweit bekannt ist, zu diesem Hilfegesuch des Habsburger Hauses zunächst nicht weiter geäußert. Das hindert aber nicht, die Wirkung dieser Bittschriften damals schon als schr umstritten anzuschen. Fest steht jedoch, daß nebenher eindeutige Absichten 30 auf französischer Seite vorhanden waren, nach dem Friedensschluß mit England" die nun be- schäftigungslosen Heerhaufen der Armagnaken gegen Deutschland zu führen, wie es bereits 1439 (vgl. RTA. 14) versucht worden war. Damit ergab sich bei der Aktenausumhl für uns die Ver- pftichtung, auch schon für den Ursprung der kriegerischen Unternehmungen Frankreiche i. J. 1444 alle jene Akten und Schriften in geeigneter Form zusammenzustellen (nr. 162, dann Abt. C und 35 D), die zur Beurteilung und Klärung der so widersprechenden Aussagen über die Veranlassung des Armagnakenkrieges irgendwie beitragen konnen. 10 15 1 Vgl. Eidgen. Abschiede 2 nrr. 259-262. — Ein Rechtfertigungsschreiben von Schwyz an die schwäbischen und rheinischen Städte vom 15. Mai, das Chmel (Gesch, 2, 242) crwähnt, konnte als Quelle nicht nachgewiesen werden. 2 Chmel, Gesch. 2, 246 ff. 3 Segovia lib. 19 c. 22 (Mon. Conc. 3, 1304ff.). 4 Eidgen. Absch. 2 nr. 268. 5 Ebenda nr. 269; Chmel, Mat. I, 2 S. 127; Urk.-B. Basel 7 nr. 28. 6 Eidgen, Abach. 2 nr. 271; U.-B. Bascl 7 nr. 33. 7 Nach der Klingenberger Chronik (S. 332, vgl. Chmel, Gesch. 2, 245, Witte S. 31, v. Kraus S. 123) war ein Hilferuf des österreichischen Statt- halters, Mgf. Wilhelms von Hochberg, an den Hag. Philipp von Burgund um Uberlassung von 14000 Mann Hilfstruppen vorauagegangen; aktenmäßige Unterlagen darüber haben sich jedoch nicht vor- 40 gefunden. 8 Der Tod Radegundes am 19. März 1445 (vgl. Tuetey 2, 127 Anm. 2, auch v. Isenburg 2, 16 mit falschem Datum „1444“) löste diese Bande und trug auch wohl zur weiteren Entfremdung 45 zwischen den beiden Fürstenhäusern bez. € Der Waffenstillstand für die Zeit vom 1. Juni 1444 bis I. April 1446, in den enylistherseits auch Kg. Friedrich einbezogen wurde, erfolgte am 28. Mai zu Tours (gedr. Rymer V, 1 p. 133: Du 50 Mont, Corps dipl. III, 1 p. 551). Er wurde am 27. Juni von Kg. Heinrich von England ratifiziert.
236 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. gangen werden, da diese Verhandlungen noch durchaus im landesgeschichtlichen Rakmen ver- blieben1. Die nachfolgenden Kriegserklärungen (nr. 159, 3 u. 5) der Eidgenossen gegen Zürich und die Herrschaft Osterreich schufen nun aber neue und schr harte Tatsachen. Der Krieg hatte begonnen: schon am 28. Mai war Burg Greifensee von den Schweizern erobert worden und am 22. Juli erfolgte eine kurze, beiderseits blutig verlaufene Belagerung Zürichs2. Es fehlte aber auch weiterhin nicht an Versuchen und Bemühungen, die Zwistigkeiten auf friedlichem Wege wieder beizulegen. Zunächst schaltete sich im Juni das Baseler Konzil als Vermittler ein3; nennenswerter Erfolg blich ihm jedoch versagt. Erst dem Bischof von Konstanz glückte es, am 9. August einen Waffenstillstand zwischen Mgf. Wilhelm von Hochberg namens der Herrschaft Österreich und der Stadt Zürich auf der einen und den Eidgenossen auf der anderen Seite bis St. Jörg (23. April) 1444 herbeizuführen 4, damit in der Zwischenzeit vielleicht doch noch ein Ausgleich im Wege von Verhandlungen gesucht werden könnte. Derselbe österreichische Statt- halter Mgf. Wilhelm erreichte weiterhin, nach einer Belagerung seiner Feste Laufenburg durch Aufgebote Berns, Basels und Solothurns, am 23. August unter Vermittlung des Bischofs von Basel einen Friedensschluß5 mit den drei genannten Städten und damit für sich und seine Herrschaft die erwünschte Handlangsfreiheit (nr. 159,8). Was in dieser „Laujenburger Richtung“ an Streit- punkten zwischen Österreich und Basel noch ungelöst geblieben war, konnte am 23. Oktober auf einem Tage zu Rheinfelden in Anwesenheit von eidgenössischen Boten und den Vertretern der Städte Straßburg, Konstanz, Hagenau, Colmar, Schlettstadt, Mülhausen und Rheinfelden bereinigt werden (nr. 159, 10 ). Einen weiteren Teilausgleich zwischen Österreich und der Stadt 20 Bern brachten schließlich Bischof und Stadt Basel am 5. Dezember, wiederum in Gegenwart von eidgenössischen Bolen, zustande3. Inzwischen hatte nun aber Kg. Friedrich durch seine vielbesprochenen Schreiben an den König von Frankreich mit dem Ersuchen um Abstellung der Armagnaken dem Kampf gegen die Eidgenossen eine neue Wendung" zu geben versucht (nr. 160). Begründet wurde dieser Schritt 25 des Königs mit den verwandtschaftlichen Beziehungen, die damals durch die Verlobung Hzg. Sigmunds mit der französischen Königstochter Radegunde bestandenB. Von Frankreich her hatte man sich, soweit bekannt ist, zu diesem Hilfegesuch des Habsburger Hauses zunächst nicht weiter geäußert. Das hindert aber nicht, die Wirkung dieser Bittschriften damals schon als schr umstritten anzuschen. Fest steht jedoch, daß nebenher eindeutige Absichten 30 auf französischer Seite vorhanden waren, nach dem Friedensschluß mit England" die nun be- schäftigungslosen Heerhaufen der Armagnaken gegen Deutschland zu führen, wie es bereits 1439 (vgl. RTA. 14) versucht worden war. Damit ergab sich bei der Aktenausumhl für uns die Ver- pftichtung, auch schon für den Ursprung der kriegerischen Unternehmungen Frankreiche i. J. 1444 alle jene Akten und Schriften in geeigneter Form zusammenzustellen (nr. 162, dann Abt. C und 35 D), die zur Beurteilung und Klärung der so widersprechenden Aussagen über die Veranlassung des Armagnakenkrieges irgendwie beitragen konnen. 10 15 1 Vgl. Eidgen. Abschiede 2 nrr. 259-262. — Ein Rechtfertigungsschreiben von Schwyz an die schwäbischen und rheinischen Städte vom 15. Mai, das Chmel (Gesch, 2, 242) crwähnt, konnte als Quelle nicht nachgewiesen werden. 2 Chmel, Gesch. 2, 246 ff. 3 Segovia lib. 19 c. 22 (Mon. Conc. 3, 1304ff.). 4 Eidgen. Absch. 2 nr. 268. 5 Ebenda nr. 269; Chmel, Mat. I, 2 S. 127; Urk.-B. Basel 7 nr. 28. 6 Eidgen, Abach. 2 nr. 271; U.-B. Bascl 7 nr. 33. 7 Nach der Klingenberger Chronik (S. 332, vgl. Chmel, Gesch. 2, 245, Witte S. 31, v. Kraus S. 123) war ein Hilferuf des österreichischen Statt- halters, Mgf. Wilhelms von Hochberg, an den Hag. Philipp von Burgund um Uberlassung von 14000 Mann Hilfstruppen vorauagegangen; aktenmäßige Unterlagen darüber haben sich jedoch nicht vor- 40 gefunden. 8 Der Tod Radegundes am 19. März 1445 (vgl. Tuetey 2, 127 Anm. 2, auch v. Isenburg 2, 16 mit falschem Datum „1444“) löste diese Bande und trug auch wohl zur weiteren Entfremdung 45 zwischen den beiden Fürstenhäusern bez. € Der Waffenstillstand für die Zeit vom 1. Juni 1444 bis I. April 1446, in den enylistherseits auch Kg. Friedrich einbezogen wurde, erfolgte am 28. Mai zu Tours (gedr. Rymer V, 1 p. 133: Du 50 Mont, Corps dipl. III, 1 p. 551). Er wurde am 27. Juni von Kg. Heinrich von England ratifiziert.
Strana 237
Einleitung. 237 5 15 20 Kurz muß hier noch die Weiterentwicklung der Züricher Fehde während des Jahres 1444 verfolgt werden, um damit den Anschluß an die Eröffnung des Reichskrieges gegen die Eid- genossen vom Nürnberger Reichstag aus (Abt. Bc) zu gewinnen. Gleich zu Anjang des Jahres hatte sich der Bischof von Konstanz noch einmal um einen friedlichen Ausgleich zwischen der Herrschaft Osterreich und den Schweizer Eidgenossen bemüht und dafür einen großen Tag in Baden anberaumt (nr. 159, I1). Kg. Friedrich wollte mit eigener Botschaft dort verireten scin (nr. 160, e), die Eidgenossen trafen sich zu einer Vorberatung am 6. Januar in Luzernl. Der ursprünglich für den 5. Februar vorgeschene Tag mußte jedoch äußerer Umstände wegen auf den 22. März verlegt werden. Mehr als 100 Teilnehmer waren erschienen, darunter neben den Bot- 10 schaftern der nächstgelegenen Orte in der Schweiz, am Bodensee und in Schwaben auch Städte- gesandte aus Augsburg, Nirnberg und Straßburg, Boischaften aus Savoyen und Württemberg, der Ritterschaft der oberen und niederen Vereinigung und Abgesandte des Baseler Konzils. Die Verhandlungen liefen 9 Tage lang. Doch alle Vermittlungsversuche scheiterten schließlich an der starren Haltung der Schweizer. Jetzt konnten nurmehr die Wafjen entscheiden. Auf einem Tage zu Luzern' verabredeten denn auch die Eidgenossen am 22. Juni einen neuen Feldzug gegen Zürich, nicht ohne vom selben Tage aus in Rundschreiben an die Kurfürsten und anschließend ebenso an Nürnberg zur Unterrichtung der Reichstagsbesucher thr Verhalten nochmals zu rechtfertigen (nr. 159, 12). Schon am 24. Juni begannen sie mit der zweiten Belage- rung Zürichs und bald darauf auch des Schlosses Farnsburg zwischen Säckingen und dem Liestal. In ihrer Bedrängnis wandten sich nun Mgf. Wilhelm von Hochberg und der Sundgauer Adel mit dringenden Hilferufen sowphl an Kg. Friedrich wie auch unmittelbar an den Dauphin als Oberbefehlshaber der Armegnaken. Ihre Botschaften, über die das Wissenswerte in nr. 162 zu- sammengestellt ist3. beschleunigten den Anmarsch und das Eingreifen des französischen Thron- folgersd. Am 26. August begegneten sich vor den Toren Basels, zu St. Jakob an der Birs, die Auf- 25 gebote der Eidgenossen mit dem ungleich größeren Armagnakenheer in jener berühmten Schlacht", in der die Schweizer schließlich trotz tapferster Gegenwehr unterlagen. B. Akten des Tages: a. Kirchenfrage nr. 163-196. Wie dringend damals die kirchlichen Zustände in Deutschland nach Abhilfe durch den Reichstag verlangten, geben die Akten häufig zu erkennen. Nachrichten dieser Art sind indes so o verstreut, daß es erhöhter Aufmerksamkeit bedarf, um aus vielen Einzelheiten ein zutreffendes Bild der Gesamtlage zu gewinnens. Deutlich treten zwar die Bistumsstreitigkeiten dieser Jahre zutage, weniger sichtbar bleiben aber die ungleich stärker auf den Zeitgenossen lastenden Miß- stände innerhalb der niederen Kirchenstellen, in Pfarren, Orden und Klöstern und selbst bei den Universitäten. 1 Eidg. Absch. 2 nr. 272. 2 Ebenda nr. 276. Dazu die Darstellung bei Witte S. 33ff. und 43ff. anf Grund der „Colmarer Richtung“ im St.-A. Dusel. 4 Man vergleiche die Abwehrmaßnahmen, die von den Eidgenoasen auf einem Tage zu Luzern am 15. Juli beschlossen wurden (Eidg. Absch. 2 nr. 277, auch nr. 278). 5 An besonderem Schrifttum hierzu sind za 45 nennen: Die Schlacht bei St. Jakob, heg. v. Basler Hist. Ges. 1844; Quiquere2, Combal de St.- Jасqиея sиr la Birse, Basel 1844; Bernoulli, Die Schlacht bei St. Jakob an der Birs, 1881; E.Gagliardi, Geschichte der Schweiz I (4. Auft. 50 1939) S, 333; Feldmann-Wirlz, Schweizer Kriegs- 40 geschichte, H. 2 (1935) S. 85 m. Lit. u. Karte. 8 Mil einern lebhaften Klagelied in Hexameter- versen über die aus dem allgemeinen Ungehorsam entsprungene Unordrung in der Welt beginnt der Wolfenbuttler eod. Helmst. 797, von dem weiter unten die Rede sein mird. — In einer Urkunde Ebf. Dietrichs von Muinz vom 3. Nov. 1442 (Sa. n. allerheiligen; zur Einführung einer gemeinen Landsteuer in seinen Gebieten wird ausdrücklich Lingewiesen auf die großen sweren zweitracht und uneinigkeit, die in der heiligen gemeinen Cristonlichen kirchen, und die manigseltigen ungepurlichen schedelichen leufe, die in dem heiligen riche und mit namen in Deutschen landen leider uferstanden sin (Würzburg Mainz- Aschaff. Ingr.-Buch 24 fol. 242b cop. mb.). 35
Einleitung. 237 5 15 20 Kurz muß hier noch die Weiterentwicklung der Züricher Fehde während des Jahres 1444 verfolgt werden, um damit den Anschluß an die Eröffnung des Reichskrieges gegen die Eid- genossen vom Nürnberger Reichstag aus (Abt. Bc) zu gewinnen. Gleich zu Anjang des Jahres hatte sich der Bischof von Konstanz noch einmal um einen friedlichen Ausgleich zwischen der Herrschaft Osterreich und den Schweizer Eidgenossen bemüht und dafür einen großen Tag in Baden anberaumt (nr. 159, I1). Kg. Friedrich wollte mit eigener Botschaft dort verireten scin (nr. 160, e), die Eidgenossen trafen sich zu einer Vorberatung am 6. Januar in Luzernl. Der ursprünglich für den 5. Februar vorgeschene Tag mußte jedoch äußerer Umstände wegen auf den 22. März verlegt werden. Mehr als 100 Teilnehmer waren erschienen, darunter neben den Bot- 10 schaftern der nächstgelegenen Orte in der Schweiz, am Bodensee und in Schwaben auch Städte- gesandte aus Augsburg, Nirnberg und Straßburg, Boischaften aus Savoyen und Württemberg, der Ritterschaft der oberen und niederen Vereinigung und Abgesandte des Baseler Konzils. Die Verhandlungen liefen 9 Tage lang. Doch alle Vermittlungsversuche scheiterten schließlich an der starren Haltung der Schweizer. Jetzt konnten nurmehr die Wafjen entscheiden. Auf einem Tage zu Luzern' verabredeten denn auch die Eidgenossen am 22. Juni einen neuen Feldzug gegen Zürich, nicht ohne vom selben Tage aus in Rundschreiben an die Kurfürsten und anschließend ebenso an Nürnberg zur Unterrichtung der Reichstagsbesucher thr Verhalten nochmals zu rechtfertigen (nr. 159, 12). Schon am 24. Juni begannen sie mit der zweiten Belage- rung Zürichs und bald darauf auch des Schlosses Farnsburg zwischen Säckingen und dem Liestal. In ihrer Bedrängnis wandten sich nun Mgf. Wilhelm von Hochberg und der Sundgauer Adel mit dringenden Hilferufen sowphl an Kg. Friedrich wie auch unmittelbar an den Dauphin als Oberbefehlshaber der Armegnaken. Ihre Botschaften, über die das Wissenswerte in nr. 162 zu- sammengestellt ist3. beschleunigten den Anmarsch und das Eingreifen des französischen Thron- folgersd. Am 26. August begegneten sich vor den Toren Basels, zu St. Jakob an der Birs, die Auf- 25 gebote der Eidgenossen mit dem ungleich größeren Armagnakenheer in jener berühmten Schlacht", in der die Schweizer schließlich trotz tapferster Gegenwehr unterlagen. B. Akten des Tages: a. Kirchenfrage nr. 163-196. Wie dringend damals die kirchlichen Zustände in Deutschland nach Abhilfe durch den Reichstag verlangten, geben die Akten häufig zu erkennen. Nachrichten dieser Art sind indes so o verstreut, daß es erhöhter Aufmerksamkeit bedarf, um aus vielen Einzelheiten ein zutreffendes Bild der Gesamtlage zu gewinnens. Deutlich treten zwar die Bistumsstreitigkeiten dieser Jahre zutage, weniger sichtbar bleiben aber die ungleich stärker auf den Zeitgenossen lastenden Miß- stände innerhalb der niederen Kirchenstellen, in Pfarren, Orden und Klöstern und selbst bei den Universitäten. 1 Eidg. Absch. 2 nr. 272. 2 Ebenda nr. 276. Dazu die Darstellung bei Witte S. 33ff. und 43ff. anf Grund der „Colmarer Richtung“ im St.-A. Dusel. 4 Man vergleiche die Abwehrmaßnahmen, die von den Eidgenoasen auf einem Tage zu Luzern am 15. Juli beschlossen wurden (Eidg. Absch. 2 nr. 277, auch nr. 278). 5 An besonderem Schrifttum hierzu sind za 45 nennen: Die Schlacht bei St. Jakob, heg. v. Basler Hist. Ges. 1844; Quiquere2, Combal de St.- Jасqиея sиr la Birse, Basel 1844; Bernoulli, Die Schlacht bei St. Jakob an der Birs, 1881; E.Gagliardi, Geschichte der Schweiz I (4. Auft. 50 1939) S, 333; Feldmann-Wirlz, Schweizer Kriegs- 40 geschichte, H. 2 (1935) S. 85 m. Lit. u. Karte. 8 Mil einern lebhaften Klagelied in Hexameter- versen über die aus dem allgemeinen Ungehorsam entsprungene Unordrung in der Welt beginnt der Wolfenbuttler eod. Helmst. 797, von dem weiter unten die Rede sein mird. — In einer Urkunde Ebf. Dietrichs von Muinz vom 3. Nov. 1442 (Sa. n. allerheiligen; zur Einführung einer gemeinen Landsteuer in seinen Gebieten wird ausdrücklich Lingewiesen auf die großen sweren zweitracht und uneinigkeit, die in der heiligen gemeinen Cristonlichen kirchen, und die manigseltigen ungepurlichen schedelichen leufe, die in dem heiligen riche und mit namen in Deutschen landen leider uferstanden sin (Würzburg Mainz- Aschaff. Ingr.-Buch 24 fol. 242b cop. mb.). 35
Strana 238
238 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Offen oder versteckt hielten damals zur Partei des Gegenpapstes Felix V. die Kurfürsten von Frier und Köln und auch wohl der von Sachsen, dann Herzog Albrecht von Baiern-München. und Pfalzgraf Stephan von Simmern mit seinen beiden Söhnen sowie Herzog Albrecht von Öster- reich und anscheinend auch der Hochmeister des Deutschen Ordens, ferner die Universitäten Köln, Erfurt, Wien, Paris und Krakau, weiterhin der böhmische Klerus mitsamt dem Ad- ministrator von Böhmen Ulrich von Rosenberg, der Großfürst Kasimir von Litauen, die Herzöge von Stettin, Wolgast und Pommern, Herzog Filippo Maria von Mailand und König Aljons V. von Aragon1. Naturgemäß richtere sich die Aufmerksamkeit der kirchlichen Parteien und ihrer Anhänger. schaft zuvörderst auf die Besetzung frei gewordener Bistümer. Deshalb standen damals die 10 Bischofssitze von Würzburg, Freising, Brixen, Trient und Konstanz im Mittelpunkt besonderen kirchenpolitischen Widerstreits. In Würzburg war noch bet Lebzeiten des Bischofs Johann von Brunn der dritte Sohn des Kurfürsten Friedrich von Sachsen, Hzg. Sigmund, als Pfleger des Bistums wnd als bischöflicher Koadjutor gewählt worden2. Nach dem Tode Bf. Johanns hatte das Domkapitel diese Wahl Sigmunds zum Pfleger wiederholt, worauf er vom Erzbischof von Mainz am 3. Februar 1440 bestätigt und trotz eines inzwischen ausgebrochenen Zwistes mit dem Domkapitel unter Zustimmung von Papst Felix auch geweiht wurde. Doch verschärfte sich der Gegensatz zwischen dem neuen Bischof und seinem Domkapitel so sehr, daß 1442 König Friedrich hatte eingreiten müssen. Nach entsprechender Untersuchung auf dem Frankfurter Reichstag' wurde Sigmund zum Verzicht genötigt und an seine Stelle nun der Bamberger Domdechant Gottfried Schenk von Limpurg, ein Vetter Konrads von Weinsberg, zum Pfleger in Würzburg ernannt. Für ihn verwandte sich jetzt auch Erzbischof Dietrich von Mainz bei Papst Eugen und setzte die Bestellung Gottfrieds zum Würzburger Bischof durch4. Endgültig wurde dann der Streit durch Vergleiche und Verträge des Nürnberger Reichstages I44A beigelegt ". Ein gleichzeitig ausgebrochener Streit um die Würzburger 25 5 15 20 1 Vgl. Valois 2, 258ff. zur Würzburger Kirche gehörigen Géter und Ein- 2 Vgl. darüber Aug. Amrhein, Gotfrid IV., künfte durch scine Vorgänger impignorata et Schenk v. Limpurg, Bf. v. Würzburg u. Hzg. zu alienata existunt, so daß er aus ihnen jährlich kaum 10 rh. Gl. einnehmen und deshalb dem Franken 1442.1455 (in: Arch. d. Hist. Ver. v. Papst und der Kurie die schuldigen 2300 Ggl. Unterfranken u. Aschaff. Bd. 50, Würzb. 1908 ). 3 RTA. 16, 243f., vgl. auch Segovia lib. 19 (Servitien etc.) nicht zahlen könne; nichtsdesto- weniger habe der gen. Erwählte dem apost. Le- сар. 25 (Mon. conc. 3, 1325f.). 4 Brief Eugens IV. vom 18. Okt. 1443 (Rome gaten in die Hand versprochen, quod, postquam de presenti opido Nurembergensi recesserit 18. oct. a. 13) an Ebf. Theoder. v. Mainz: erfüllt et ad civitatem et diocesim Herbipolensem seinen Wunsch, dem Neffen des Ebfs. Godfrid v. reversus fuerit, adstatim sine fraude et dolo Limpurg das Bistum Wirzburg zu verleihen (Rom V.A. Reg. 367 fol. 159" cop. cl.). Desgl. faciet mandatum et edictum, quod nulla an den Bischof v. Bamberg: er habe dem auch von mandata seu littere ex parte illius congregacionis Basiliensis sub nomine concilii aut Amedei olim ihm empfohlenen Godfr. v. L. das Bistum W. ver- lishen; betr. seiner uxiter geäußerten Bitte, ihm Sabaudie ducis se Felicem nominantis sub no- mine Romani pontificis in dietis suis civitate et impositionem fructuum biennalium super bene- diocesi Herbipolensi quovismodo recipiantur ficiis vacaturis seiner Diözese zu gestatten, er- seu admittantur; sed solum et dumtaxat man- widert Eugen, daß dieta autom Nurembergensi data apostolica et litteras Eugenii pape pre- celebrata ae obedientia nobis et ipsi ecclesie fati recipiet ac recipi et admitti mandabit 45 restituta sich besser daritber entscheiden lasse ipsiusque domini nostri pape mandatis et litteris (a.a.0. fol. 159ab). 5 Vergleich Bf. Gottfrieds mit den Herzögen v. somper et in omnibus obedire et obediri facere paratum se obtulit; hingegen verspricht der Sachsen wegen ihres Bruders Sigmund vom 18.Aug. apost. Legat und Nuntius Johannes dem gen. Er- in Dresden Urk. nr. 6840 or. ch.; Not.-Instr. vom wählten gleichfalls in die Hand, sich beim Papst 24. Sepl. 1444 Nuremberge, in domo dicti domini und dem Kardinalskolleg dafür einzusetzen, daßs olecti, daß in Gegenwart des päpstl. Legaten Jo- die 2300 Gl. auri de camora ihm und der gen. hannes de Carvaial und des Notars Heinr. Trum- Kirche erlassen werden (Würzburg Urkk. K. 15 mel, clericus Coloniensis, der für Würzburg er- wählte Bf. Gotfrid exposuit querulanter, daß alle nr. 212 or. mb.; Zeugen: Ritter Georg Fischelen 30 35 40 50
238 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Offen oder versteckt hielten damals zur Partei des Gegenpapstes Felix V. die Kurfürsten von Frier und Köln und auch wohl der von Sachsen, dann Herzog Albrecht von Baiern-München. und Pfalzgraf Stephan von Simmern mit seinen beiden Söhnen sowie Herzog Albrecht von Öster- reich und anscheinend auch der Hochmeister des Deutschen Ordens, ferner die Universitäten Köln, Erfurt, Wien, Paris und Krakau, weiterhin der böhmische Klerus mitsamt dem Ad- ministrator von Böhmen Ulrich von Rosenberg, der Großfürst Kasimir von Litauen, die Herzöge von Stettin, Wolgast und Pommern, Herzog Filippo Maria von Mailand und König Aljons V. von Aragon1. Naturgemäß richtere sich die Aufmerksamkeit der kirchlichen Parteien und ihrer Anhänger. schaft zuvörderst auf die Besetzung frei gewordener Bistümer. Deshalb standen damals die 10 Bischofssitze von Würzburg, Freising, Brixen, Trient und Konstanz im Mittelpunkt besonderen kirchenpolitischen Widerstreits. In Würzburg war noch bet Lebzeiten des Bischofs Johann von Brunn der dritte Sohn des Kurfürsten Friedrich von Sachsen, Hzg. Sigmund, als Pfleger des Bistums wnd als bischöflicher Koadjutor gewählt worden2. Nach dem Tode Bf. Johanns hatte das Domkapitel diese Wahl Sigmunds zum Pfleger wiederholt, worauf er vom Erzbischof von Mainz am 3. Februar 1440 bestätigt und trotz eines inzwischen ausgebrochenen Zwistes mit dem Domkapitel unter Zustimmung von Papst Felix auch geweiht wurde. Doch verschärfte sich der Gegensatz zwischen dem neuen Bischof und seinem Domkapitel so sehr, daß 1442 König Friedrich hatte eingreiten müssen. Nach entsprechender Untersuchung auf dem Frankfurter Reichstag' wurde Sigmund zum Verzicht genötigt und an seine Stelle nun der Bamberger Domdechant Gottfried Schenk von Limpurg, ein Vetter Konrads von Weinsberg, zum Pfleger in Würzburg ernannt. Für ihn verwandte sich jetzt auch Erzbischof Dietrich von Mainz bei Papst Eugen und setzte die Bestellung Gottfrieds zum Würzburger Bischof durch4. Endgültig wurde dann der Streit durch Vergleiche und Verträge des Nürnberger Reichstages I44A beigelegt ". Ein gleichzeitig ausgebrochener Streit um die Würzburger 25 5 15 20 1 Vgl. Valois 2, 258ff. zur Würzburger Kirche gehörigen Géter und Ein- 2 Vgl. darüber Aug. Amrhein, Gotfrid IV., künfte durch scine Vorgänger impignorata et Schenk v. Limpurg, Bf. v. Würzburg u. Hzg. zu alienata existunt, so daß er aus ihnen jährlich kaum 10 rh. Gl. einnehmen und deshalb dem Franken 1442.1455 (in: Arch. d. Hist. Ver. v. Papst und der Kurie die schuldigen 2300 Ggl. Unterfranken u. Aschaff. Bd. 50, Würzb. 1908 ). 3 RTA. 16, 243f., vgl. auch Segovia lib. 19 (Servitien etc.) nicht zahlen könne; nichtsdesto- weniger habe der gen. Erwählte dem apost. Le- сар. 25 (Mon. conc. 3, 1325f.). 4 Brief Eugens IV. vom 18. Okt. 1443 (Rome gaten in die Hand versprochen, quod, postquam de presenti opido Nurembergensi recesserit 18. oct. a. 13) an Ebf. Theoder. v. Mainz: erfüllt et ad civitatem et diocesim Herbipolensem seinen Wunsch, dem Neffen des Ebfs. Godfrid v. reversus fuerit, adstatim sine fraude et dolo Limpurg das Bistum Wirzburg zu verleihen (Rom V.A. Reg. 367 fol. 159" cop. cl.). Desgl. faciet mandatum et edictum, quod nulla an den Bischof v. Bamberg: er habe dem auch von mandata seu littere ex parte illius congregacionis Basiliensis sub nomine concilii aut Amedei olim ihm empfohlenen Godfr. v. L. das Bistum W. ver- lishen; betr. seiner uxiter geäußerten Bitte, ihm Sabaudie ducis se Felicem nominantis sub no- mine Romani pontificis in dietis suis civitate et impositionem fructuum biennalium super bene- diocesi Herbipolensi quovismodo recipiantur ficiis vacaturis seiner Diözese zu gestatten, er- seu admittantur; sed solum et dumtaxat man- widert Eugen, daß dieta autom Nurembergensi data apostolica et litteras Eugenii pape pre- celebrata ae obedientia nobis et ipsi ecclesie fati recipiet ac recipi et admitti mandabit 45 restituta sich besser daritber entscheiden lasse ipsiusque domini nostri pape mandatis et litteris (a.a.0. fol. 159ab). 5 Vergleich Bf. Gottfrieds mit den Herzögen v. somper et in omnibus obedire et obediri facere paratum se obtulit; hingegen verspricht der Sachsen wegen ihres Bruders Sigmund vom 18.Aug. apost. Legat und Nuntius Johannes dem gen. Er- in Dresden Urk. nr. 6840 or. ch.; Not.-Instr. vom wählten gleichfalls in die Hand, sich beim Papst 24. Sepl. 1444 Nuremberge, in domo dicti domini und dem Kardinalskolleg dafür einzusetzen, daßs olecti, daß in Gegenwart des päpstl. Legaten Jo- die 2300 Gl. auri de camora ihm und der gen. hannes de Carvaial und des Notars Heinr. Trum- Kirche erlassen werden (Würzburg Urkk. K. 15 mel, clericus Coloniensis, der für Würzburg er- wählte Bf. Gotfrid exposuit querulanter, daß alle nr. 212 or. mb.; Zeugen: Ritter Georg Fischelen 30 35 40 50
Strana 239
a A S 45 Einleitung. 239 Dompropstei zwischen Johann von Bachenstein und Philipp von Sierck! war schon auf dem Frankfurter Reichstag durch königlichen Entscheid zugunsten Philippe beigelegt worden?. Das Bistum Brixen war durch den. Tod, Bischof Georgs am 17. Dezember 1443 freigeworden. So]orl zeigle sich König Friedrich selbst um eine Neubesetzung in seinem Sinne bemiüht*. An- scheinend ergaben sich aber auch hier Schwierigkeiten, Denn nach einem undatierten Schreiben aus Wien (demgemäß im Mai 1444 ) ad reverendissimos in Christo patres et amicos nostros carissimus — sicherlich, aiso an die Väter in. Basel gerichtet — wollte Friedrich die Angelegenheit der Brizener Kirche bia gum bevorstehenden Nürnberger Reichstag aufgeschoben wissen‘, Dabei ist thm aber sowohl das Brixener Domkapitel mit seiner Wahl des Brixzner Domherm und Scholastikus Dr. Johann Röttel vom 4. Jan. 1444 und dann auch Papet Feliz zuvorgekommen, der am 15. Juli 1444 jenen als Bischof von Brixen bestätigt hat. Weniger hört man über die durch den Tod Kard. Alexanders von Aquileja am 2. Juni 1444 notwendig gewurdene Neubesetoung des Bistums T'rient, an der das Haus Üsterreich doch ebenfalls interessiert sein wollte. Papst Eugen empfahl lediglich am 15. Oktober dem Herzog Sigmund von Österreich den erwähllen und von ihm auch in Aussicht genommenen Abt von St. Laurentius in Trient als neuen Bischof ®. u. Dr. Gregor de Heymborch; ebenda Libri divors. formarum IX. fol. 173P cop.). — Lehnbrief Kg. Friedrichs für Bf, Qotfrid vom 9, Okt. 1444. (s. Dionysien tag) ebenda Urkk. K. 35 nr, 39 or. mb.; Druck: Lünig RA. Part. spec. 3 Oontin. 3 p. 3827. u. Kulpis, Historia Friderici ILI. tmp. per Aen. Sylvium (1685), Documenta pag. 75; Reg.: Chmel nr. 1785 u. Lichnowsky VI ar. 930. 1 Ausführlicher Bericht bei Segovia lib, 19 cap. 16 (Mon, cono. &, 1271ff.). ? RTA. 16, 243; vgl. Chrael Reg. 925, ° Brieje Kg. Friedricha an das Baseler Konzil und ebenso an das dortige Kardınalskolleg aus Bt. Veith vom 27. Dez. [1443]: er hube Nuchricht vom, Tode Bf. Georga v. Brien erhaWen; ireffe die Nachricht zu, so werden zweifellos einige wegen dor Brixener Kirche ans Konzil rekurrie- ren, indem sie entweder Providierung oder Be- stáfigung ihrer Wahl bzw. Postulation fordern werden, er erwarte aber, daß das. Konzil nichts tun werde, ohne sich vorher über seine Wünsche unterrichtet zu haben; denn bisher ist der Kirche, die im Österreichischen Gebiet liege, von den österreichischen Herzögen providiert worden; er aber wünsche, daß ein ihm ergebener und ge- nehmer Prälat die Kirche erhalte; das Konzil möge deshalb die Providierung aussetzen, Vis er eine geeignete Persönlichkeit nominiert habe (Drucke: Cugnoni ur. XXXIV u. XXXV, Wol- kan I, 2 wr. LXV u. LXVI). — Ebenso schreibt Friedrich zusammen mit Heg, Sigmund. v. Osier- reich, sicherlich am gleicher. Tage, an P. Fugen: ste bitten thn, mit der Providieruny der Brixener Kirche zu warten, bie sie ihm eine ihnen genchme und. für eine solche Würde geeignete Fersonlich- keit nominieren würden (Cugnoni nr. XXXIII uw. Wolkan 1, 2 nr, LXVIY), — Dazu teilt Enca Silvio in seinem Brief an K. Schlick vom 28. Dez, 1443 mil: obiit enim per hos dies Georgius Brixinensis episcopus, et qui mane sospes erat, in sero sepultus est «nd: Scriptura ost et concilio et pape metropolitanocue, ne circa provisionem Brixinensis hujus ecclesie quiequam | agant, priusquam cognoverint, in quem prelatum regius animus inclinetur, neve electum nut postu- Jatum conürment aliquom. ego puto ecelesiata jllarn duos habituram sponsos nec tertius forsitan aberit. illi enim camcnici eligent, nec paps carere Suo jure volct ct in ejus invidiam con- cilium dab:t tertium --- hoc malum facit eccle- sinstics, divisio, ad quarn tollendam nimis sumus torpentes; wnd weiter: sunt qui putant, obivum Brixinensis episcopi accomodum esse, quonium is occulte mania hec fuerit orsus, me alia sen- tentis tenet. arbitror enim e vestigio principes factionis aecurrisso TDrixiram ibique operam dedisse, ub ox eorum sententia fiut episcopus (Wolkan I, 1 nr. 108; vol, unsere nr. 119, 6). — Ferner schreibt derselbe [am 29. Dez, ] an Joh. T'olner in Rom: ven:t ad curiam vestram lator presentium, quem regia majestas im factis ecclesio Brixinensis destinat. rogo vos, sicut 3soietis, regio desiderio ut faveatis, ne quis ad illam. ecclesíam premoveatur, antequam rex nominaverit, quem volueriv (Wolken nr. 109). — Endlich má 1.Juni 1444 am Peregalle in Basel im Zusammenhang mit dem bevorstehenden Ableber des Kard. Alezander und, der Freisinger Angelegenheit: in ecclesia Brixinens:, quid optet rez, scitis omnes (Wolkem nr, 145), — Über die Einzelheiten der Neuwchl vgl. Sín- nacher, Beyträge. z. Gesch, d, Bist. Brigen 6, Bricen, 1628, 234 f. 3 In Dresden L.-B. Cod. F 172¢ (Formelbuch) fol. 116? nach ITerachel àm Serapewm Bd, XVIII S. 917. 5 Gedruckt bei Sinnacher 6, 427 Beil, 9; erwähnt Ohmel, Gesch. IV. 2, 240 Aun. 2. 9 In Innsbruck Landesreg.-4. Schatzarchiv Urk. nr. 8498 or. mb.; «gl. im übrigen awch Sinnacher 6, 308.
a A S 45 Einleitung. 239 Dompropstei zwischen Johann von Bachenstein und Philipp von Sierck! war schon auf dem Frankfurter Reichstag durch königlichen Entscheid zugunsten Philippe beigelegt worden?. Das Bistum Brixen war durch den. Tod, Bischof Georgs am 17. Dezember 1443 freigeworden. So]orl zeigle sich König Friedrich selbst um eine Neubesetzung in seinem Sinne bemiüht*. An- scheinend ergaben sich aber auch hier Schwierigkeiten, Denn nach einem undatierten Schreiben aus Wien (demgemäß im Mai 1444 ) ad reverendissimos in Christo patres et amicos nostros carissimus — sicherlich, aiso an die Väter in. Basel gerichtet — wollte Friedrich die Angelegenheit der Brizener Kirche bia gum bevorstehenden Nürnberger Reichstag aufgeschoben wissen‘, Dabei ist thm aber sowohl das Brixener Domkapitel mit seiner Wahl des Brixzner Domherm und Scholastikus Dr. Johann Röttel vom 4. Jan. 1444 und dann auch Papet Feliz zuvorgekommen, der am 15. Juli 1444 jenen als Bischof von Brixen bestätigt hat. Weniger hört man über die durch den Tod Kard. Alexanders von Aquileja am 2. Juni 1444 notwendig gewurdene Neubesetoung des Bistums T'rient, an der das Haus Üsterreich doch ebenfalls interessiert sein wollte. Papst Eugen empfahl lediglich am 15. Oktober dem Herzog Sigmund von Österreich den erwähllen und von ihm auch in Aussicht genommenen Abt von St. Laurentius in Trient als neuen Bischof ®. u. Dr. Gregor de Heymborch; ebenda Libri divors. formarum IX. fol. 173P cop.). — Lehnbrief Kg. Friedrichs für Bf, Qotfrid vom 9, Okt. 1444. (s. Dionysien tag) ebenda Urkk. K. 35 nr, 39 or. mb.; Druck: Lünig RA. Part. spec. 3 Oontin. 3 p. 3827. u. Kulpis, Historia Friderici ILI. tmp. per Aen. Sylvium (1685), Documenta pag. 75; Reg.: Chmel nr. 1785 u. Lichnowsky VI ar. 930. 1 Ausführlicher Bericht bei Segovia lib, 19 cap. 16 (Mon, cono. &, 1271ff.). ? RTA. 16, 243; vgl. Chrael Reg. 925, ° Brieje Kg. Friedricha an das Baseler Konzil und ebenso an das dortige Kardınalskolleg aus Bt. Veith vom 27. Dez. [1443]: er hube Nuchricht vom, Tode Bf. Georga v. Brien erhaWen; ireffe die Nachricht zu, so werden zweifellos einige wegen dor Brixener Kirche ans Konzil rekurrie- ren, indem sie entweder Providierung oder Be- stáfigung ihrer Wahl bzw. Postulation fordern werden, er erwarte aber, daß das. Konzil nichts tun werde, ohne sich vorher über seine Wünsche unterrichtet zu haben; denn bisher ist der Kirche, die im Österreichischen Gebiet liege, von den österreichischen Herzögen providiert worden; er aber wünsche, daß ein ihm ergebener und ge- nehmer Prälat die Kirche erhalte; das Konzil möge deshalb die Providierung aussetzen, Vis er eine geeignete Persönlichkeit nominiert habe (Drucke: Cugnoni ur. XXXIV u. XXXV, Wol- kan I, 2 wr. LXV u. LXVI). — Ebenso schreibt Friedrich zusammen mit Heg, Sigmund. v. Osier- reich, sicherlich am gleicher. Tage, an P. Fugen: ste bitten thn, mit der Providieruny der Brixener Kirche zu warten, bie sie ihm eine ihnen genchme und. für eine solche Würde geeignete Fersonlich- keit nominieren würden (Cugnoni nr. XXXIII uw. Wolkan 1, 2 nr, LXVIY), — Dazu teilt Enca Silvio in seinem Brief an K. Schlick vom 28. Dez, 1443 mil: obiit enim per hos dies Georgius Brixinensis episcopus, et qui mane sospes erat, in sero sepultus est «nd: Scriptura ost et concilio et pape metropolitanocue, ne circa provisionem Brixinensis hujus ecclesie quiequam | agant, priusquam cognoverint, in quem prelatum regius animus inclinetur, neve electum nut postu- Jatum conürment aliquom. ego puto ecelesiata jllarn duos habituram sponsos nec tertius forsitan aberit. illi enim camcnici eligent, nec paps carere Suo jure volct ct in ejus invidiam con- cilium dab:t tertium --- hoc malum facit eccle- sinstics, divisio, ad quarn tollendam nimis sumus torpentes; wnd weiter: sunt qui putant, obivum Brixinensis episcopi accomodum esse, quonium is occulte mania hec fuerit orsus, me alia sen- tentis tenet. arbitror enim e vestigio principes factionis aecurrisso TDrixiram ibique operam dedisse, ub ox eorum sententia fiut episcopus (Wolkan I, 1 nr. 108; vol, unsere nr. 119, 6). — Ferner schreibt derselbe [am 29. Dez, ] an Joh. T'olner in Rom: ven:t ad curiam vestram lator presentium, quem regia majestas im factis ecclesio Brixinensis destinat. rogo vos, sicut 3soietis, regio desiderio ut faveatis, ne quis ad illam. ecclesíam premoveatur, antequam rex nominaverit, quem volueriv (Wolken nr. 109). — Endlich má 1.Juni 1444 am Peregalle in Basel im Zusammenhang mit dem bevorstehenden Ableber des Kard. Alezander und, der Freisinger Angelegenheit: in ecclesia Brixinens:, quid optet rez, scitis omnes (Wolkem nr, 145), — Über die Einzelheiten der Neuwchl vgl. Sín- nacher, Beyträge. z. Gesch, d, Bist. Brigen 6, Bricen, 1628, 234 f. 3 In Dresden L.-B. Cod. F 172¢ (Formelbuch) fol. 116? nach ITerachel àm Serapewm Bd, XVIII S. 917. 5 Gedruckt bei Sinnacher 6, 427 Beil, 9; erwähnt Ohmel, Gesch. IV. 2, 240 Aun. 2. 9 In Innsbruck Landesreg.-4. Schatzarchiv Urk. nr. 8498 or. mb.; «gl. im übrigen awch Sinnacher 6, 308.
Strana 240
240 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Bemerkenswert war wieder die Teilnahme, die — nach Segovia1 — der König und einzelne Kurfürsten an den Verhällnissen der Konstanzer Kirche zeigten. Hier hatte der Konstanzer Hischof mit Zustimmung des Reiches das Bistum Chur mit dem seinen vereinigt, während das Baseler Konzil gleichzeitig die Administration von Chur dem Kardinal von Palermo, Nikolaus Tudeschi, übertragen hatte. Deshalb wandte sich König Friedrich — wohl während seiner Schweizer Reise — brieflich an das Konzil. Uber den Inhalt dieses seines Schreibens, das der Bischof von Basel und der Freiherr Wilhelm von Grünenberg dem Konzil überbrachten, ist allerdings nichls bekannt. Doch lassen weitere Schreiben des Erzbischofs von Mainz und des Pfalzgrafen, die am 26. Januar 1443 an das Konzil gelangten, entsprechende Rückschlüsse zu; darin werden die Konzilsväter ersucht, nicht gegen den Konstanzer Bischof vorzugehen, da das contra initum 10 fedus et unionem principum Germanie ae regis Romanorum propter pacem ecclesie wäre; ein Vorgehen gegen den Bischof würde soviel heißen wie compellere illos [als Mitglieder der Neutralitut] contrariari concilio. In die Verhältnisse der Freisinger Kirche hatte Kg. Friedrich schon am 29. Mai 1443 ge- legentlich der Wahl eines neuen Dompropstes eingreifen zu müssen geglaubt2. Kurz darauf wurde 15 mit dem Tode des Bfs. Nicodemus de la Scala am 13. August das Freisinger Bistum selbst zum Kamptobjekt zwischen den kirchlichen Parteien und der Reichsregierung, da der Kanzler Kaspar Schlick diesen Bischofssitz seinem Bruder Heinrich, dem Bunzlauer Propst und apostolischen Protonotar, zu sichern versuchte, während das Konzil seinerseits dafär den Kard. Grünwalder in Aussicht nahm. Es ist bezeichnend, daß sich in dieser Angelegenheit der König an das Konzil, 20 sein Kanzler aber an Papst Eugen gewandt hat. Kg. Friedrich bat, laut Segovias, in einem Schrei- ben vom 15. August, das in Busel ane 36. August eintraf, das Konzil, mit der vakanten ecclesia Frisingensis den Henricus Slik sedis apostolice prothonotarius zu providieren. In einem gleich- zeitigen Schreiben an den Kard. von Arles mit demselben Ersuchen erinnerte der König den Emp- fänger de promissione eidem [Friedrich] facta et per eum [Kard.] accepta, quod in omnibus 25 eidem obsequi vellet. Am 23. Sept. folgte ein weiteres königl. Schreiben an das Konzil: Als der König von der Erkrankung des verstorbenen Bfs. Nikodemus von Freising hörte, habe er dem Kard. von Arles geschrieben, daß er sich im Falle des Ablebens des Bischofs beim Konzil dafür verwenden moge, daß dem päpstl. Protonotar und Propst von Bunzlau Heinrich Schlick die Leitung des Bistums übertragen werde, sine prejudicio tamen electionis future. Als er dann nach 30 des Bischofs Tode gehörl habe, daß im Freisinger Kapitel gewisse Praktiken stattfänden, um eine 5 1 Segovia lib. 19 cap. II (gedr. Mon. Conc. 3, ir bishor gestanden seyt, erfunden werdet, wo- raus euch dann großer unrate ergehen möchte. 1252). 2 Das aufschlußreiche Mandat darüber an und tut darinne nicht annders, beduncket uns, das ir ouch des selber wol schuldig seyt, und Dechant und Domkapitel zu Freysingen besagt: Als ihr jünget nach Abgang eures Dompropstes komot uns von euch zu sunderm wolgefallen. (München H.St.-A. Hochst. Freising Urkk. Ulrich Nusdorffer euren bruder daselbs zum künf- fase. 213 or. ch.; Dat. Wienn Mi. n. s. Urbans tag tigen Dompropst erwählt habt, der nun auch, wie 43). — Zur gleichen Angelegenheit hatte am wir vernehmen, zu solcher Wahl seinen Willen ge- geben hat, ist uns wol angelangt, daß man euch 5. Juli ein Mandat der Baseler Synode Stellung und den Gewählton durch gewalt des heiligen genommen, nach dem der zur Untersuchng dieses Streites zwischen Kard. Johannes s. Martini in concili villeucht furgenomen hat zu engen und montibus Grünwalder und Ulrich Nustorffer um an solher wal zu verhindern, das dann wider uns, die Propsteiwürde designierte Richter diese auch unserer und des heilign reichs kurfurstn Präbende, soviel den Rechten nach möglich, dem 45 fursten und ander veraynung und protestacion, uns auch sunderlich wider wêre; und schreibn obengen. Kardinal zuerkennen sollte (gedr. darauf ettlichn in das benant concilium, damit Lünig RA. XVII, Spie. eccl. t. 3 p. 253f. nr. 48, Dat. Basileas 3. non. julit 1443). — Vgl. auch solch furnemen abgestellt und hintan werde, A. Königer, Johann III. Grünwalder, Bj. v. Frei- als wir dann hoffon das boschonn sullo. Darum sing, in: Progr. Wittelsb. Gymn. München 1913/14 50 empfehlen wir euch ernstlich, dem gen. Erwühlten getreulich beizustehen und euch vorzusehen, daß S. 59-68. 3 Lib. 19 cap. 25 (Mon. conc. 3, 1323f.). ihr von eurer Wall nicht gedrungen noch als ubertreter der benanten protestacion, darynne 85 40
240 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Bemerkenswert war wieder die Teilnahme, die — nach Segovia1 — der König und einzelne Kurfürsten an den Verhällnissen der Konstanzer Kirche zeigten. Hier hatte der Konstanzer Hischof mit Zustimmung des Reiches das Bistum Chur mit dem seinen vereinigt, während das Baseler Konzil gleichzeitig die Administration von Chur dem Kardinal von Palermo, Nikolaus Tudeschi, übertragen hatte. Deshalb wandte sich König Friedrich — wohl während seiner Schweizer Reise — brieflich an das Konzil. Uber den Inhalt dieses seines Schreibens, das der Bischof von Basel und der Freiherr Wilhelm von Grünenberg dem Konzil überbrachten, ist allerdings nichls bekannt. Doch lassen weitere Schreiben des Erzbischofs von Mainz und des Pfalzgrafen, die am 26. Januar 1443 an das Konzil gelangten, entsprechende Rückschlüsse zu; darin werden die Konzilsväter ersucht, nicht gegen den Konstanzer Bischof vorzugehen, da das contra initum 10 fedus et unionem principum Germanie ae regis Romanorum propter pacem ecclesie wäre; ein Vorgehen gegen den Bischof würde soviel heißen wie compellere illos [als Mitglieder der Neutralitut] contrariari concilio. In die Verhältnisse der Freisinger Kirche hatte Kg. Friedrich schon am 29. Mai 1443 ge- legentlich der Wahl eines neuen Dompropstes eingreifen zu müssen geglaubt2. Kurz darauf wurde 15 mit dem Tode des Bfs. Nicodemus de la Scala am 13. August das Freisinger Bistum selbst zum Kamptobjekt zwischen den kirchlichen Parteien und der Reichsregierung, da der Kanzler Kaspar Schlick diesen Bischofssitz seinem Bruder Heinrich, dem Bunzlauer Propst und apostolischen Protonotar, zu sichern versuchte, während das Konzil seinerseits dafär den Kard. Grünwalder in Aussicht nahm. Es ist bezeichnend, daß sich in dieser Angelegenheit der König an das Konzil, 20 sein Kanzler aber an Papst Eugen gewandt hat. Kg. Friedrich bat, laut Segovias, in einem Schrei- ben vom 15. August, das in Busel ane 36. August eintraf, das Konzil, mit der vakanten ecclesia Frisingensis den Henricus Slik sedis apostolice prothonotarius zu providieren. In einem gleich- zeitigen Schreiben an den Kard. von Arles mit demselben Ersuchen erinnerte der König den Emp- fänger de promissione eidem [Friedrich] facta et per eum [Kard.] accepta, quod in omnibus 25 eidem obsequi vellet. Am 23. Sept. folgte ein weiteres königl. Schreiben an das Konzil: Als der König von der Erkrankung des verstorbenen Bfs. Nikodemus von Freising hörte, habe er dem Kard. von Arles geschrieben, daß er sich im Falle des Ablebens des Bischofs beim Konzil dafür verwenden moge, daß dem päpstl. Protonotar und Propst von Bunzlau Heinrich Schlick die Leitung des Bistums übertragen werde, sine prejudicio tamen electionis future. Als er dann nach 30 des Bischofs Tode gehörl habe, daß im Freisinger Kapitel gewisse Praktiken stattfänden, um eine 5 1 Segovia lib. 19 cap. II (gedr. Mon. Conc. 3, ir bishor gestanden seyt, erfunden werdet, wo- raus euch dann großer unrate ergehen möchte. 1252). 2 Das aufschlußreiche Mandat darüber an und tut darinne nicht annders, beduncket uns, das ir ouch des selber wol schuldig seyt, und Dechant und Domkapitel zu Freysingen besagt: Als ihr jünget nach Abgang eures Dompropstes komot uns von euch zu sunderm wolgefallen. (München H.St.-A. Hochst. Freising Urkk. Ulrich Nusdorffer euren bruder daselbs zum künf- fase. 213 or. ch.; Dat. Wienn Mi. n. s. Urbans tag tigen Dompropst erwählt habt, der nun auch, wie 43). — Zur gleichen Angelegenheit hatte am wir vernehmen, zu solcher Wahl seinen Willen ge- geben hat, ist uns wol angelangt, daß man euch 5. Juli ein Mandat der Baseler Synode Stellung und den Gewählton durch gewalt des heiligen genommen, nach dem der zur Untersuchng dieses Streites zwischen Kard. Johannes s. Martini in concili villeucht furgenomen hat zu engen und montibus Grünwalder und Ulrich Nustorffer um an solher wal zu verhindern, das dann wider uns, die Propsteiwürde designierte Richter diese auch unserer und des heilign reichs kurfurstn Präbende, soviel den Rechten nach möglich, dem 45 fursten und ander veraynung und protestacion, uns auch sunderlich wider wêre; und schreibn obengen. Kardinal zuerkennen sollte (gedr. darauf ettlichn in das benant concilium, damit Lünig RA. XVII, Spie. eccl. t. 3 p. 253f. nr. 48, Dat. Basileas 3. non. julit 1443). — Vgl. auch solch furnemen abgestellt und hintan werde, A. Königer, Johann III. Grünwalder, Bj. v. Frei- als wir dann hoffon das boschonn sullo. Darum sing, in: Progr. Wittelsb. Gymn. München 1913/14 50 empfehlen wir euch ernstlich, dem gen. Erwühlten getreulich beizustehen und euch vorzusehen, daß S. 59-68. 3 Lib. 19 cap. 25 (Mon. conc. 3, 1323f.). ihr von eurer Wall nicht gedrungen noch als ubertreter der benanten protestacion, darynne 85 40
Strana 241
Einleitung, 241 ihm nicht genehme Person zu wählen, habe er den Dr. jur. utr. Hartung an das Konzil geschickt mit der Bitte, unter Umgehung des Dekrets „de electionibus“ ihm zu Liebe den vorgenannten Heinrich zum Bischof zu machen. Er wundere sich schr, daß dieser Bitte nicht stattgegeben werde. Der ihm gesandte Brief des Konzils sei unbefriedigend. Er hatte erwartet, daß von seinen beiden Forderungen wenigstens eine erfüllt werde, da fast alle Güter und Schlösser der Freisinger Kirche in seinem Gebiet lägen und der Bischof Mitglied des herzoglichen Rates sein müsse. Darum dürfe er erwarten, daß der neue Bischof ein Mann nach seinem Herzen sein werde, und das Konzil hätte diesen Wunsch billigerweise erfüllen können. Seit undenklichen Zeiten habe niemand an der Spitze der Freisinger Kirche gestanden, den nicht die Herzöge von Österreich promoviert hätten. Denn das stehe auch im Einklang mit den canones, die anraten, daß den Fürsten genehme Prälaten bewilligt werden sollten. Und besonders ihm hätte hier der Wille geschehen müssen, da der Freisinger Bischof imperii princeps sei und von ihm die Regalien zu empjangen habe. Das Konzil luille deshalb sogleich den Heinrich promovieren und nicht, une es schreibt, die Sache durch Uberweisung an einen Ausschuß auf die lange Bank schieben 15 dürfen. Die Folge dieses Verfahrens sei gewesen, daß die Domherren zu einer ihm nicht sonderlich genehmen Wahl geschritien sind. Daraus werde weder ihnen noch der Freisinger Kirche viel Vorteil erwachsen. Da es sein Wille sei, daß der Freisinger Kirche nach seinen Wünschen providiert werde, so ersuche er das Konzil, mit der Bestätigung der Wahl noch zuzuwarten und wenigstens in dem Punkte zu Willen zu sein, daß es, ehe er nicht schreibs, keine Verfugung über 20 die Freisinger Kirche oder die geschehene Wahl treffel. — Nebenher hatten nach Segovia2 auch Hofleute (domestici) aus der Umgebung des Königs an einzelne Mitglieder des Konzils geschrieben: quam summe foret necesse regi placere et cancellario suo, qui ad dietam pro factis ecclesie Nürenberge constitutam in festo s. Martini erat pro rege compariturus. — Aus den Reihen des Konzils, vom advocatus consistorialis Franciscus Quadrantius, erhielt darauf Ensa Silvio eine Erwiderung: Absender habe sich für die Wünsche Kg. Friedrichs eingesetzt, obwohl drei Deputationen für den Kard. Grünuxalder gewesen seien, und habe errcicht, daß die Erledigung der Angelegenheit verschoben wurde, bis die Bestätigung Grünwalders durch den Metropoliten von Salzburg eintreffe. Wenn dic im Brieje Kg. Friedrichs ungeführten Gründe zuiräfen, würden dem Kardinal eine Wahl und Bestätigung nichts nützen. Er schreibe darüber ausführlich an Kaspar Schlick, u.a.m.3. — Trotz allem bestätigie das Konzil am 13. November Johannes Grün- walder als Bischof von Freising4. Ein Ungenannter meldele unter dem 13. Sept. einem venerabilis pater et preceptor diese einträchtig erfolgte WallS. P.Eugen war am 15. August von Kaspar Schlick unmittelbar über den Tod des Bischofs von Freising verständigt worden. Schlick schreibt dazu, daß Kg. Friedrich seinen Bruder Heinrich 85 zum Nachfolger wünsche und darum dem Domkapitel dessen Wahl dringend nahegelegt habe; er hoffe, daß das Kapitel dem Wunsche des Königs Rechnung tragen werde, da die meisten Schlösser und fast der ganze Grundbesitz der Freisinger Kirche auf österreichischem Gebiet lägen; Schlick erinnert den Papst an sein Versprechen", des Kanzlers Bruder bei Gelegenheit auf eine Kathedral- kirche zu befördern, und bittet ihn, dieses Versprechen jetzt zu erfüllen; er versichert ihn seiner Ergebenheit und der seines Bruders". — Ein gleichzeitiges Schreiben an einen Kurienkardinal, vielleicht Kard. Le Jeune, mit entsprechendem Inhualt enthäl am Schluß, daß die Beförderung von Schlicks Bruder motu proprio auch den Interessen des Papstes dienen werde8. — In einem dritten Schreiben Schlicks an einen Freund in der Umgebung des Papstes mit ähnlichem Inhalt 5 10 25 30 40 45 Wolkan I, 2 nr. XLVIII. Lib. 19 cap. 23 (Mon. conc. 3, 1336). 3 Wolkan I, I nr. 93; Dat. ex Basilea 24. oct. 1443. 4 Druck bei Meichelbeck II, 2 p. 235. 5 Dresden L.-B. Ms. 172b fol. 39b cop, ch.; 50 Dat. Frisingen raptim die veneris 13. sept. 43. v 3 Anlußlieh der Gesandtschaft in Florenz, vgl. oben S. 9. 7 Wolkan 7, 2 nr. XXX, Datum ex Nova civi- tale die 15. augusti 43, von Wolkan fälschlich in 16. aug. geändert; vgl. auch die auszugsweise Wieder- gabe bei Hufnagel 8, 336f. mit gleichem Datum. 8 Wolkan I, 2 nr. XXXI. 7088 Doutsche Reichstagsakten XVII, 2 31
Einleitung, 241 ihm nicht genehme Person zu wählen, habe er den Dr. jur. utr. Hartung an das Konzil geschickt mit der Bitte, unter Umgehung des Dekrets „de electionibus“ ihm zu Liebe den vorgenannten Heinrich zum Bischof zu machen. Er wundere sich schr, daß dieser Bitte nicht stattgegeben werde. Der ihm gesandte Brief des Konzils sei unbefriedigend. Er hatte erwartet, daß von seinen beiden Forderungen wenigstens eine erfüllt werde, da fast alle Güter und Schlösser der Freisinger Kirche in seinem Gebiet lägen und der Bischof Mitglied des herzoglichen Rates sein müsse. Darum dürfe er erwarten, daß der neue Bischof ein Mann nach seinem Herzen sein werde, und das Konzil hätte diesen Wunsch billigerweise erfüllen können. Seit undenklichen Zeiten habe niemand an der Spitze der Freisinger Kirche gestanden, den nicht die Herzöge von Österreich promoviert hätten. Denn das stehe auch im Einklang mit den canones, die anraten, daß den Fürsten genehme Prälaten bewilligt werden sollten. Und besonders ihm hätte hier der Wille geschehen müssen, da der Freisinger Bischof imperii princeps sei und von ihm die Regalien zu empjangen habe. Das Konzil luille deshalb sogleich den Heinrich promovieren und nicht, une es schreibt, die Sache durch Uberweisung an einen Ausschuß auf die lange Bank schieben 15 dürfen. Die Folge dieses Verfahrens sei gewesen, daß die Domherren zu einer ihm nicht sonderlich genehmen Wahl geschritien sind. Daraus werde weder ihnen noch der Freisinger Kirche viel Vorteil erwachsen. Da es sein Wille sei, daß der Freisinger Kirche nach seinen Wünschen providiert werde, so ersuche er das Konzil, mit der Bestätigung der Wahl noch zuzuwarten und wenigstens in dem Punkte zu Willen zu sein, daß es, ehe er nicht schreibs, keine Verfugung über 20 die Freisinger Kirche oder die geschehene Wahl treffel. — Nebenher hatten nach Segovia2 auch Hofleute (domestici) aus der Umgebung des Königs an einzelne Mitglieder des Konzils geschrieben: quam summe foret necesse regi placere et cancellario suo, qui ad dietam pro factis ecclesie Nürenberge constitutam in festo s. Martini erat pro rege compariturus. — Aus den Reihen des Konzils, vom advocatus consistorialis Franciscus Quadrantius, erhielt darauf Ensa Silvio eine Erwiderung: Absender habe sich für die Wünsche Kg. Friedrichs eingesetzt, obwohl drei Deputationen für den Kard. Grünuxalder gewesen seien, und habe errcicht, daß die Erledigung der Angelegenheit verschoben wurde, bis die Bestätigung Grünwalders durch den Metropoliten von Salzburg eintreffe. Wenn dic im Brieje Kg. Friedrichs ungeführten Gründe zuiräfen, würden dem Kardinal eine Wahl und Bestätigung nichts nützen. Er schreibe darüber ausführlich an Kaspar Schlick, u.a.m.3. — Trotz allem bestätigie das Konzil am 13. November Johannes Grün- walder als Bischof von Freising4. Ein Ungenannter meldele unter dem 13. Sept. einem venerabilis pater et preceptor diese einträchtig erfolgte WallS. P.Eugen war am 15. August von Kaspar Schlick unmittelbar über den Tod des Bischofs von Freising verständigt worden. Schlick schreibt dazu, daß Kg. Friedrich seinen Bruder Heinrich 85 zum Nachfolger wünsche und darum dem Domkapitel dessen Wahl dringend nahegelegt habe; er hoffe, daß das Kapitel dem Wunsche des Königs Rechnung tragen werde, da die meisten Schlösser und fast der ganze Grundbesitz der Freisinger Kirche auf österreichischem Gebiet lägen; Schlick erinnert den Papst an sein Versprechen", des Kanzlers Bruder bei Gelegenheit auf eine Kathedral- kirche zu befördern, und bittet ihn, dieses Versprechen jetzt zu erfüllen; er versichert ihn seiner Ergebenheit und der seines Bruders". — Ein gleichzeitiges Schreiben an einen Kurienkardinal, vielleicht Kard. Le Jeune, mit entsprechendem Inhualt enthäl am Schluß, daß die Beförderung von Schlicks Bruder motu proprio auch den Interessen des Papstes dienen werde8. — In einem dritten Schreiben Schlicks an einen Freund in der Umgebung des Papstes mit ähnlichem Inhalt 5 10 25 30 40 45 Wolkan I, 2 nr. XLVIII. Lib. 19 cap. 23 (Mon. conc. 3, 1336). 3 Wolkan I, I nr. 93; Dat. ex Basilea 24. oct. 1443. 4 Druck bei Meichelbeck II, 2 p. 235. 5 Dresden L.-B. Ms. 172b fol. 39b cop, ch.; 50 Dat. Frisingen raptim die veneris 13. sept. 43. v 3 Anlußlieh der Gesandtschaft in Florenz, vgl. oben S. 9. 7 Wolkan 7, 2 nr. XXX, Datum ex Nova civi- tale die 15. augusti 43, von Wolkan fälschlich in 16. aug. geändert; vgl. auch die auszugsweise Wieder- gabe bei Hufnagel 8, 336f. mit gleichem Datum. 8 Wolkan I, 2 nr. XXXI. 7088 Doutsche Reichstagsakten XVII, 2 31
Strana 242
242 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. bemerkt der Kanzler weiter, daß der Papst mit der Providierung von Schlicks Bruder indirekt einen Schlag gegen die Neutralität und direkt gegen das Baseler Konzil führen könnie1. — Darauf- hin erging unter dem 12. Sept. ein päpstliches Schreiben an Heinrich den Elekten von Freisingen, wodurch der Papst dessen Wahl bestätigt, da wegen der Lage der Freisinger Besitzungen nur ein dem Kg. Friedrich und den österreichischen Herzögen genehmer Mann passend sei2. Nach einem Vermerk im Vat. Reg. 363 wurden entsprechende Briefe von Eugen an das Freisinger Kapitel und den Erzbischof von Salzburg gesandt. — Hierzu ist auch die Bemerkung Segovias3 zu be- achten, daß der Jurist Anthonius de Rosellis behaupte, Eugen habe Heinrich Schlick einen Tag vor der Wahl Grünwalders durch das Domkapitel promoviert, da er die Freisinger Kirche noch bei Lebzeiten des Bfs. Nikodemus und, ehe das Dekret ,de electionibus“ erlassen wurde, sue dis- posicioni reserviert habe. — Am 4. Okt. teilt P. Eugen dem Gaspar Sclik mit, er habe gerne seine Bille um Providierung seines Bruders zum Bistum Freisingen erfüllt4. Auch Kg. Friedrich setzt er am selben Tage in einem an Frederico in Romanorum regem electo" gerichteten Schreiben von diesem Entschluß in Kenntnis". Am 14. Okt. konnte sich Kaspar Schlick beim Kardinalskolleg für die Promotion seines Bruders brieflich bedanken". 5 10 16 An amtlichen Unterlagen zu den Verhandlungen des Reichstages über die Lösung der Kirchen- frage ist im Locat 4369 des Wittenberger Gesamtarchivs (früher Hauptstaatsarchiv Dresden, scit 1945 verschollen) ein Handaktenstück des kursächsischen Gesandten Engelhard vorhanden. Es enthält die Niederschrift der abschließenden Beratungen und Beschliisse des RT. (nrr. 183—196). Was sonst über den Inhalt der gesamten Verhandlungen an überlieferten Quellen Aufschluß gibt, wäre äußerst dürjtig, wenn nicht eine Sammlung von Abschriften und Aufzeichnungen während der Tagung, offenbar aus der Feder eines RT.-Teilnehmers oder doch Beobachters, erhalten wäre. So nämlich glauben wir den Wolfenbütteler Codex Helmstedtensis 797 ansehen zu dürfen. Die Handschrift besteht, änßerlich betrachtet, aus mehreren später zusammengefügten Teilen. 25 Ihr Inhalt ist, wie sich aus den z. T. vorhandenen Datierungen cinzelner Stücke, aber auch aus dem Gesamtinhalt erschließen laßt, während des RT. selbst aufgeschrieben und zusammengetragen worden. In bunter Rezhenfolge mechwelm Traktate zur Frage der kirchlichen Autorität von damals noch lebenden oder auch schon verstorbenen Gelehrten mit Abschriften von Reden und Gutachten zum Nürnberger Tage sowie Lesefrüchten, Beobachtungen oder Vermerken des Verfassers ab. 30 Der Schreiber selbst ist nicht bekannt. Man darf aber aus seinen verschiedenen Abschriften zur Mendikantenfrage in ihm einen Bettelmönch vermuten. Sollte das spätest datierte Stück der Hand- schrift, ein Brief des Kard. Segovia an einen Karthäuser Johannes de Prußia in Nürnberg vom 17. Juni 1445, im Empfänger auch den Verfasser und ursprünglichen Besitzer dieses Codex ent- hüllen? Deutlich sind zunächet im Aufbau der Handschrift zwei größere, in sich geschlossene Abtei- lungen erkenntlich: auf den 10 ersten Sexternen von jeweils etwa 10 Doppelblättern (fol. 1-123) eine Abschriftenfolge verschiedenartiger Traktate über die Frage nach der obersten kirchlichen Autorität, in der 2. Hälfte auf weiteren 19 in sich numerierten Blattlagen die z. T. von einer anderen Hand gefertigte Abschrift der Schlußkapitel (ab cap. 39) des Weigelschen Traktates De indul- 40 gentiis, die z.Zt. des Nürnberger Tages hergestellt worden war. Zwischen diesen beiden Teilen 20 35 3 Lib. 19 cap. 28 (Mon. conc. 3, 1339f.). 1 Wolkan I, 2 nr. XXXII; das Schreiben ist 4 Rom V.A. Reg. 367 fol. 157b-159s cop. ch., jedoch seiner Form nach nicht an einen Kard. ine, vidimus literas tuas, Dat. Rome ap. s. P. 4. gerichtet und sicherlich gleichzeitig mit dem Ge- oct. p. 13. such an den Papsl abgefertigt, also auch vom 5 Vgl. oben S. 10. 15. Aug. zu datieren. 6 Rom V. A. Reg. 367 fol. 159s, inc. recepimus 2 Rom V.A. Reg. 363 fol. 203b.204a cop. ch., inc. divina disponente, Dat. Senis 1443 pridie litteras. 7 Wolkan I, 2 nr. LII. idus sept.
242 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. bemerkt der Kanzler weiter, daß der Papst mit der Providierung von Schlicks Bruder indirekt einen Schlag gegen die Neutralität und direkt gegen das Baseler Konzil führen könnie1. — Darauf- hin erging unter dem 12. Sept. ein päpstliches Schreiben an Heinrich den Elekten von Freisingen, wodurch der Papst dessen Wahl bestätigt, da wegen der Lage der Freisinger Besitzungen nur ein dem Kg. Friedrich und den österreichischen Herzögen genehmer Mann passend sei2. Nach einem Vermerk im Vat. Reg. 363 wurden entsprechende Briefe von Eugen an das Freisinger Kapitel und den Erzbischof von Salzburg gesandt. — Hierzu ist auch die Bemerkung Segovias3 zu be- achten, daß der Jurist Anthonius de Rosellis behaupte, Eugen habe Heinrich Schlick einen Tag vor der Wahl Grünwalders durch das Domkapitel promoviert, da er die Freisinger Kirche noch bei Lebzeiten des Bfs. Nikodemus und, ehe das Dekret ,de electionibus“ erlassen wurde, sue dis- posicioni reserviert habe. — Am 4. Okt. teilt P. Eugen dem Gaspar Sclik mit, er habe gerne seine Bille um Providierung seines Bruders zum Bistum Freisingen erfüllt4. Auch Kg. Friedrich setzt er am selben Tage in einem an Frederico in Romanorum regem electo" gerichteten Schreiben von diesem Entschluß in Kenntnis". Am 14. Okt. konnte sich Kaspar Schlick beim Kardinalskolleg für die Promotion seines Bruders brieflich bedanken". 5 10 16 An amtlichen Unterlagen zu den Verhandlungen des Reichstages über die Lösung der Kirchen- frage ist im Locat 4369 des Wittenberger Gesamtarchivs (früher Hauptstaatsarchiv Dresden, scit 1945 verschollen) ein Handaktenstück des kursächsischen Gesandten Engelhard vorhanden. Es enthält die Niederschrift der abschließenden Beratungen und Beschliisse des RT. (nrr. 183—196). Was sonst über den Inhalt der gesamten Verhandlungen an überlieferten Quellen Aufschluß gibt, wäre äußerst dürjtig, wenn nicht eine Sammlung von Abschriften und Aufzeichnungen während der Tagung, offenbar aus der Feder eines RT.-Teilnehmers oder doch Beobachters, erhalten wäre. So nämlich glauben wir den Wolfenbütteler Codex Helmstedtensis 797 ansehen zu dürfen. Die Handschrift besteht, änßerlich betrachtet, aus mehreren später zusammengefügten Teilen. 25 Ihr Inhalt ist, wie sich aus den z. T. vorhandenen Datierungen cinzelner Stücke, aber auch aus dem Gesamtinhalt erschließen laßt, während des RT. selbst aufgeschrieben und zusammengetragen worden. In bunter Rezhenfolge mechwelm Traktate zur Frage der kirchlichen Autorität von damals noch lebenden oder auch schon verstorbenen Gelehrten mit Abschriften von Reden und Gutachten zum Nürnberger Tage sowie Lesefrüchten, Beobachtungen oder Vermerken des Verfassers ab. 30 Der Schreiber selbst ist nicht bekannt. Man darf aber aus seinen verschiedenen Abschriften zur Mendikantenfrage in ihm einen Bettelmönch vermuten. Sollte das spätest datierte Stück der Hand- schrift, ein Brief des Kard. Segovia an einen Karthäuser Johannes de Prußia in Nürnberg vom 17. Juni 1445, im Empfänger auch den Verfasser und ursprünglichen Besitzer dieses Codex ent- hüllen? Deutlich sind zunächet im Aufbau der Handschrift zwei größere, in sich geschlossene Abtei- lungen erkenntlich: auf den 10 ersten Sexternen von jeweils etwa 10 Doppelblättern (fol. 1-123) eine Abschriftenfolge verschiedenartiger Traktate über die Frage nach der obersten kirchlichen Autorität, in der 2. Hälfte auf weiteren 19 in sich numerierten Blattlagen die z. T. von einer anderen Hand gefertigte Abschrift der Schlußkapitel (ab cap. 39) des Weigelschen Traktates De indul- 40 gentiis, die z.Zt. des Nürnberger Tages hergestellt worden war. Zwischen diesen beiden Teilen 20 35 3 Lib. 19 cap. 28 (Mon. conc. 3, 1339f.). 1 Wolkan I, 2 nr. XXXII; das Schreiben ist 4 Rom V.A. Reg. 367 fol. 157b-159s cop. ch., jedoch seiner Form nach nicht an einen Kard. ine, vidimus literas tuas, Dat. Rome ap. s. P. 4. gerichtet und sicherlich gleichzeitig mit dem Ge- oct. p. 13. such an den Papsl abgefertigt, also auch vom 5 Vgl. oben S. 10. 15. Aug. zu datieren. 6 Rom V. A. Reg. 367 fol. 159s, inc. recepimus 2 Rom V.A. Reg. 363 fol. 203b.204a cop. ch., inc. divina disponente, Dat. Senis 1443 pridie litteras. 7 Wolkan I, 2 nr. LII. idus sept.
Strana 243
Einleitung. 243 ist schließlich ein Sammelkonzept (fol. 124.136) mit den Vorakten zum Nürnberger RT. aus den Jahren 1442/44 eingeschaltet worden. Es gilt, bei der Beurteilung des Inhalts dieser Hand- schrift, vor allem hinsichtlich der scheinbar sehr willkürlichen Reihenfolge ihrer Stücke dieses äußere Entstchungsbild des ganzen Codex 2u beachten. Zur Datierung des Inhalts läßt sich zunächst soviel sagen, daß die Stücke mit Datumsangabe im unmittelbaren Bereich der Nürnberger Verhandlungen liegen. Andere Stücke, zumal von Au- toren alierer Zeit, weisen durch ihren Inhall darauj hin, daß sie vom Schreiber offensichtlich zur Erörterung der Kernfrage des RT. — wem innerhalb der Kirche als der höchsten Autorität Gehor- sam gebühre, dem Papst oder dem Konzil? — hervorgeholt und abgeschrieben worden sind. Das 10 legt dann im weiteren die Vermutung nahe, daß selbst die kleinen und scheinbar abwegigen Auszeich- nungen des Verjassers als Stoff für die Verhandlungen zusammengetragen und vielleicht auch ver- wertet worden sind. Entscheidend für die Datierungsfrage ist im übrigen auch die Einheitlichkeit des Schriftbildes: mit Ausnahme einiger Kapitel des Weigelschen Traktates im dritten Teil der Hand- schrift scheint der Codex von einer Hand, wenn auch mit verschiedenen Federn, niedergeschrieben. 15 Gerade diese Weigelsche Abhandlung aber ist während der Sitzungszeit des RT., wohl unter Zuhilfenahme eines Kunstschreibers, „festinantissime“ abgeschrieben worden. Angesichts dieser Feststellungen schien es zweekmäßig, nicht nur die eindeutig dem RT. zuweisbaren Stücke im üblichen Abdruck wiederzugeben, sondern in besonderer nr. (163) eine Inhaltsbeschreibung des Codex als Aktenreferal vorauszuschicken. Dem Denulzer sollte damit die Handhabe gegeben sein, sich nach Bedarf aus der Reihenjolge und inneren Rangordnung der Stücke, aber auch aus dem übrigen Inhalt ein eigenes Urteil zu weiteren Schlußfolgerungen zu bilden. Man ist geneigt, nach dem vorliegenden Stoff und gemäßs den datierbaren Stücken im Cesami- verlauf der kirchenpolitischen Verhandlungen des RT. drei Stufen zu unterscheiden: eine erste 25 Phase wochenlang währenden Streites um die Frage nach der höchsten kirchlichen Autorität, einen zweiten Abschnitt von Bemühungen um eine sachliche Behandlung der Kirchenfrage und eine dritte Stufe mit Vorschlägen zur Lösung der bestehenden Krise. Demgemäß ist von uns versucht worden, die undatierten Stücke, darunter auch die der Leipziger Handschrift 1328, entsprechend einzuordnen. Innerhalb der Reden und Praktate des RT. ist die Ansprache des Burgundischen Gesandten (nr. 166) ein Aktenstück besonderer Art. Es gehört zweifellos nicht in die allgemeinen Ver- handlungen, sondern ist wohl in besonderer Silzung vorgetragen worden. Die Rede enthält die mündlich überbrachte Antwort des Herzogs von Burgund auf das allgemeine Ausschreiben des Deutschen Königs an die europäischen Könige und Fürsten vom 1. Juni 1443 (nr. 60 ). Trotzdem 85 mußte es nach Inhalt und Datum dieser Abteilung der kirchenpolitischen Verhandlungen zuge- wiesen werden. Auch die Dürjtigkeit des überlieferten Stoffes vermittelt in ihrer Art ein Stimmungsbild von diesem Tage. Es entspricht durchaus dem Inhalt der ebenso opärlichen Nachrichten sonstiger Herkunft (nr. 173 und 180). Das Ergebnis der Verhandlungen war eben im ganzen höchst un- 40 erfreulich. Da über Grundfragen schon keine Einigkeit erzielt werden konnte, fehlten auch dem sichtlich bemühten König alle Handhaben für weiteres schlüssiges Handeln. Wieder fand sich als einziger Ausweg, durch neue Gesandtschaften an die kirchlichen Parteien, Konzil und Papst, die Zustimmung zu einem newen Konzil zu erlangen, das der RT. für das kommende Jahr in Konstanz oder Augsburg versammelt wissen wollte; die allgemein als unglückselig empfundene Neutralität aber sollte bis dahin weiter bestehenbleiben. Man wird zur kirchenpolitischen Lage dieser Zeit auch noch eine Feststellung buchen müssen: Die Regierungen fast aller außerdeutschen Länder hatten sich längst vom Konzil abgewandt und zu Eugen bekannt. Nur in Deutschland, und dort vornehmlich in den Kreisen religiöser Gemein- schaften — Ordensgesellschaften wie Universitäten — war, bezeichnend genug, der Konzils- 5o gedanke noch immer wach und lebendig. 20 30 45
Einleitung. 243 ist schließlich ein Sammelkonzept (fol. 124.136) mit den Vorakten zum Nürnberger RT. aus den Jahren 1442/44 eingeschaltet worden. Es gilt, bei der Beurteilung des Inhalts dieser Hand- schrift, vor allem hinsichtlich der scheinbar sehr willkürlichen Reihenfolge ihrer Stücke dieses äußere Entstchungsbild des ganzen Codex 2u beachten. Zur Datierung des Inhalts läßt sich zunächst soviel sagen, daß die Stücke mit Datumsangabe im unmittelbaren Bereich der Nürnberger Verhandlungen liegen. Andere Stücke, zumal von Au- toren alierer Zeit, weisen durch ihren Inhall darauj hin, daß sie vom Schreiber offensichtlich zur Erörterung der Kernfrage des RT. — wem innerhalb der Kirche als der höchsten Autorität Gehor- sam gebühre, dem Papst oder dem Konzil? — hervorgeholt und abgeschrieben worden sind. Das 10 legt dann im weiteren die Vermutung nahe, daß selbst die kleinen und scheinbar abwegigen Auszeich- nungen des Verjassers als Stoff für die Verhandlungen zusammengetragen und vielleicht auch ver- wertet worden sind. Entscheidend für die Datierungsfrage ist im übrigen auch die Einheitlichkeit des Schriftbildes: mit Ausnahme einiger Kapitel des Weigelschen Traktates im dritten Teil der Hand- schrift scheint der Codex von einer Hand, wenn auch mit verschiedenen Federn, niedergeschrieben. 15 Gerade diese Weigelsche Abhandlung aber ist während der Sitzungszeit des RT., wohl unter Zuhilfenahme eines Kunstschreibers, „festinantissime“ abgeschrieben worden. Angesichts dieser Feststellungen schien es zweekmäßig, nicht nur die eindeutig dem RT. zuweisbaren Stücke im üblichen Abdruck wiederzugeben, sondern in besonderer nr. (163) eine Inhaltsbeschreibung des Codex als Aktenreferal vorauszuschicken. Dem Denulzer sollte damit die Handhabe gegeben sein, sich nach Bedarf aus der Reihenjolge und inneren Rangordnung der Stücke, aber auch aus dem übrigen Inhalt ein eigenes Urteil zu weiteren Schlußfolgerungen zu bilden. Man ist geneigt, nach dem vorliegenden Stoff und gemäßs den datierbaren Stücken im Cesami- verlauf der kirchenpolitischen Verhandlungen des RT. drei Stufen zu unterscheiden: eine erste 25 Phase wochenlang währenden Streites um die Frage nach der höchsten kirchlichen Autorität, einen zweiten Abschnitt von Bemühungen um eine sachliche Behandlung der Kirchenfrage und eine dritte Stufe mit Vorschlägen zur Lösung der bestehenden Krise. Demgemäß ist von uns versucht worden, die undatierten Stücke, darunter auch die der Leipziger Handschrift 1328, entsprechend einzuordnen. Innerhalb der Reden und Praktate des RT. ist die Ansprache des Burgundischen Gesandten (nr. 166) ein Aktenstück besonderer Art. Es gehört zweifellos nicht in die allgemeinen Ver- handlungen, sondern ist wohl in besonderer Silzung vorgetragen worden. Die Rede enthält die mündlich überbrachte Antwort des Herzogs von Burgund auf das allgemeine Ausschreiben des Deutschen Königs an die europäischen Könige und Fürsten vom 1. Juni 1443 (nr. 60 ). Trotzdem 85 mußte es nach Inhalt und Datum dieser Abteilung der kirchenpolitischen Verhandlungen zuge- wiesen werden. Auch die Dürjtigkeit des überlieferten Stoffes vermittelt in ihrer Art ein Stimmungsbild von diesem Tage. Es entspricht durchaus dem Inhalt der ebenso opärlichen Nachrichten sonstiger Herkunft (nr. 173 und 180). Das Ergebnis der Verhandlungen war eben im ganzen höchst un- 40 erfreulich. Da über Grundfragen schon keine Einigkeit erzielt werden konnte, fehlten auch dem sichtlich bemühten König alle Handhaben für weiteres schlüssiges Handeln. Wieder fand sich als einziger Ausweg, durch neue Gesandtschaften an die kirchlichen Parteien, Konzil und Papst, die Zustimmung zu einem newen Konzil zu erlangen, das der RT. für das kommende Jahr in Konstanz oder Augsburg versammelt wissen wollte; die allgemein als unglückselig empfundene Neutralität aber sollte bis dahin weiter bestehenbleiben. Man wird zur kirchenpolitischen Lage dieser Zeit auch noch eine Feststellung buchen müssen: Die Regierungen fast aller außerdeutschen Länder hatten sich längst vom Konzil abgewandt und zu Eugen bekannt. Nur in Deutschland, und dort vornehmlich in den Kreisen religiöser Gemein- schaften — Ordensgesellschaften wie Universitäten — war, bezeichnend genug, der Konzils- 5o gedanke noch immer wach und lebendig. 20 30 45
Strana 244
244 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 197-207. Wie immer, bot die Zeit des Reichstages Bittstellern willhommenen Anlaß, mit ihren Anliegen mannigfacher Art vor den König zu treten. Urkundliche Nachrichten dieser Art sind nun keines- wegs Reichstagsakten im engeren Sinne. Trolzdem schien es angebracht, mit Hinweisen und kurzen Aktenreferaten scheinbar über den Rahmen eigentlicher Akten und nächstliegender Verhandlungs- punkte des Tages — Kirchenfrage und Bekämpfung der Reichsfeinde — hinauszugreifen. Nicht nut die gegenwärtige Schwierigkeit, an manche ältere Druckwerke heranzukommen, war dafür bestimmend. Auch das Lückenhafte und die Zufälligkeit in der Uberlieferung unmittelbarer Reichs- tagsakten aus jener Zeit ließ es wünschenswert erscheinen, durch solche Aktenübersichten (nr. 197—199. 20I) die an den einzelnen Tagen während der Reichstagsdauer in Nürnberg vor- gefallenen Handlungen erneut festzuhalten. Mit ihrer Hilfe wird es dem Benutzer nun besser möglich sein, sich ein Bild der Vorgänge dort selbst herauszuarbeiten. Mit Nutzen wird dabei das „Chronologische Verzeichnis der Urkunden und Akten“ im Anhang dieses Bandes herangezogen und verglichen werden können. Bei den anderen Stücken dieser Abteilung, die als Reichssachen gelten müssen, wird man zudem bei näherem Zusehen gewahr, wie sehr aus ihnen das so bedeutsame 15 Kräftespiel im damaligen Reichstag oder etwa auch Zwang und Gefahr persönlicher Bindungen in der politischen Haltung der Fürsten erst verständlich werden können, so bei den Abmachungen. mit dem Trierer Kirchenfürsten (nr. 200 ), den Vereinbarungen mit Hag. Albrecht von Österreich (nr. 203 ), der Begnadigung HIzg. Ludwigs von Baiern-Ingolstadt (nr. 205) oder auch in der Zustimmung zur Abtretung der Neumark (nr. 206). Auch eine Ubersicht der Verhandlungen 20 des Reichshofgerichts und des kgl. Kammergerichts (nr. 201) während der Dauer des Reichs- lages durfle in dieser Gruppe nicht gut fehlen, wenn auch die Prozeßvorgänge selbat nicht in den Sichtbereich der eigentlichen RT.-Verhandlungen gehörten. Doch schien es in einem Fall (nr. 204) angebracht, den Inhalt eines kgl. Verbots für ein westfälisches Freigrafengericht mit der darin zitierien Reformatio Friderici vom 14. August 14421 in ausfihrlichem Regest 25 wiederzugeben. Diese und die anderen Angelegenheiten nur am Rande zu erwähnen, hieße, ihrer wahren Bedeutung im damaligen Reichsgeschehen nicht gerecht werden. Abweichend vom früheren Brauch unserer RTA.-Bände wurde hingegen das Wenige, was an Unterlagen über die Einziehung der Juden-Krönungssteuer aus den Jahren 1443-45 norhanden ist, nicht in besonderer Abteilung herausgestellt2, sondern zusammengefaßt in einer Nummer 30 (202) in diese Aktengruppe eingeordnet. Vom Gegenständlichen her ist dabei beachtenswert, daß die Beitreibung der Stauer damals verschiedenen. Persönlichkeiten übertragen worden ist, also nicht mehr nur in einer Hand verblieb. Ausreichende Gründe dafür sind urkundlich nicht zu ermitteln. Es scheint aber so, daß der König mit Hilfe von Männern seines Vertrauens nunmehr schneller zu dem von ihm dringend benötigten Gelde zu. kommen hoffte. 5 10 35 Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 208�223. Bestand und Ablauf des Nürnberger Tages waren durch die gleichzeitigen Kriegsereignisse im Siiden und Westen des Reiches empfindlich gestört und gefährdet. Diesen Kriegsgefahren zu begegnen, hat sich erst während der Tagung als sehr vordringliche Pflicht und Aufgabe des Reichs- tages selbst herausgestellt. Die Ahten der dazu notwendigen Verhandlungen faßt diese Abteilung 40 Be nun gesondert zusammen. Auch hier sind abweichend von dem bisher üblichen Verfahren briefliche Berichte zur Suche eingefügt, die nicht unmittelbar dem Reichstag vorgelegen haben, also streng genommen nichi- als eigentliche Reichstagsakten dieser Abteilung gelten können. Sie helfen jedoch die lückenhajte Uberlieferung ergänzen und die Akten an sich und in ihrem Zusammenhang verstündlich 40 machen. Bequeme Ubersicht und Benutzbarkeit ließen es darum geboten sein, diese Berichte (nr. 208 und 218) hier mitaufzunehmen. 1 Vgl. RTA. 16 nr. 209. 2 Vgl. RTA. 16 nr. 312-318.
244 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 197-207. Wie immer, bot die Zeit des Reichstages Bittstellern willhommenen Anlaß, mit ihren Anliegen mannigfacher Art vor den König zu treten. Urkundliche Nachrichten dieser Art sind nun keines- wegs Reichstagsakten im engeren Sinne. Trolzdem schien es angebracht, mit Hinweisen und kurzen Aktenreferaten scheinbar über den Rahmen eigentlicher Akten und nächstliegender Verhandlungs- punkte des Tages — Kirchenfrage und Bekämpfung der Reichsfeinde — hinauszugreifen. Nicht nut die gegenwärtige Schwierigkeit, an manche ältere Druckwerke heranzukommen, war dafür bestimmend. Auch das Lückenhafte und die Zufälligkeit in der Uberlieferung unmittelbarer Reichs- tagsakten aus jener Zeit ließ es wünschenswert erscheinen, durch solche Aktenübersichten (nr. 197—199. 20I) die an den einzelnen Tagen während der Reichstagsdauer in Nürnberg vor- gefallenen Handlungen erneut festzuhalten. Mit ihrer Hilfe wird es dem Benutzer nun besser möglich sein, sich ein Bild der Vorgänge dort selbst herauszuarbeiten. Mit Nutzen wird dabei das „Chronologische Verzeichnis der Urkunden und Akten“ im Anhang dieses Bandes herangezogen und verglichen werden können. Bei den anderen Stücken dieser Abteilung, die als Reichssachen gelten müssen, wird man zudem bei näherem Zusehen gewahr, wie sehr aus ihnen das so bedeutsame 15 Kräftespiel im damaligen Reichstag oder etwa auch Zwang und Gefahr persönlicher Bindungen in der politischen Haltung der Fürsten erst verständlich werden können, so bei den Abmachungen. mit dem Trierer Kirchenfürsten (nr. 200 ), den Vereinbarungen mit Hag. Albrecht von Österreich (nr. 203 ), der Begnadigung HIzg. Ludwigs von Baiern-Ingolstadt (nr. 205) oder auch in der Zustimmung zur Abtretung der Neumark (nr. 206). Auch eine Ubersicht der Verhandlungen 20 des Reichshofgerichts und des kgl. Kammergerichts (nr. 201) während der Dauer des Reichs- lages durfle in dieser Gruppe nicht gut fehlen, wenn auch die Prozeßvorgänge selbat nicht in den Sichtbereich der eigentlichen RT.-Verhandlungen gehörten. Doch schien es in einem Fall (nr. 204) angebracht, den Inhalt eines kgl. Verbots für ein westfälisches Freigrafengericht mit der darin zitierien Reformatio Friderici vom 14. August 14421 in ausfihrlichem Regest 25 wiederzugeben. Diese und die anderen Angelegenheiten nur am Rande zu erwähnen, hieße, ihrer wahren Bedeutung im damaligen Reichsgeschehen nicht gerecht werden. Abweichend vom früheren Brauch unserer RTA.-Bände wurde hingegen das Wenige, was an Unterlagen über die Einziehung der Juden-Krönungssteuer aus den Jahren 1443-45 norhanden ist, nicht in besonderer Abteilung herausgestellt2, sondern zusammengefaßt in einer Nummer 30 (202) in diese Aktengruppe eingeordnet. Vom Gegenständlichen her ist dabei beachtenswert, daß die Beitreibung der Stauer damals verschiedenen. Persönlichkeiten übertragen worden ist, also nicht mehr nur in einer Hand verblieb. Ausreichende Gründe dafür sind urkundlich nicht zu ermitteln. Es scheint aber so, daß der König mit Hilfe von Männern seines Vertrauens nunmehr schneller zu dem von ihm dringend benötigten Gelde zu. kommen hoffte. 5 10 35 Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 208�223. Bestand und Ablauf des Nürnberger Tages waren durch die gleichzeitigen Kriegsereignisse im Siiden und Westen des Reiches empfindlich gestört und gefährdet. Diesen Kriegsgefahren zu begegnen, hat sich erst während der Tagung als sehr vordringliche Pflicht und Aufgabe des Reichs- tages selbst herausgestellt. Die Ahten der dazu notwendigen Verhandlungen faßt diese Abteilung 40 Be nun gesondert zusammen. Auch hier sind abweichend von dem bisher üblichen Verfahren briefliche Berichte zur Suche eingefügt, die nicht unmittelbar dem Reichstag vorgelegen haben, also streng genommen nichi- als eigentliche Reichstagsakten dieser Abteilung gelten können. Sie helfen jedoch die lückenhajte Uberlieferung ergänzen und die Akten an sich und in ihrem Zusammenhang verstündlich 40 machen. Bequeme Ubersicht und Benutzbarkeit ließen es darum geboten sein, diese Berichte (nr. 208 und 218) hier mitaufzunehmen. 1 Vgl. RTA. 16 nr. 209. 2 Vgl. RTA. 16 nr. 312-318.
Strana 245
Einleitung. 245 10 25 30 35 40 Insgesamt drei Kriegskreise haben sich seit der Mitte des Jahres 1444 berührt oder sind teil- weise incinander übergegangen; die österreichische Fehde gegen die Schweizer Eidgenossen, in die, vom Deutschen König gerufen, das Armagnakenheer des Dauphin eingreift, dann die eigenen kriegerischen Unternehmungen des Dauphin im Elsaß und schließlich damit gleichlaufend der Kriegezug des Französischen Königs gegen lothringische Städte. Die Haltung des Reiches zu diesen verschiedenen Gefahrenbereichen ist dadurch gekennzeichnet, daß nicht nur der König oder der Reichstag, sondern zuvor oder nebenher auch einzelne Reichestände zu Abwehrmaßnahmen in sigener Sache oder auf eigene Faust gegriffen haben. Westdeutsche Fürsten verhandelten selbstandig mit dem Feind, der sich ihren Grenzen genähert hatte (Abt. Da ), und der Pfalzgraf mobilisierte das Rheinland, ohne vorher, wie es scheint, die in Nürnberg gegenwärtige Reichsgenalt befragt zu haben (Abt. Db ). Auch die Reichsstädte vereinigten sich nebenher (Abt. E), diese in offenem Unwillen über die vermeintliche Untätigkeit der Reichsführung. Erst im weiteren Ablauf der Er- eignisse sind dann von Nürnberg aus die Maßnahmen der einzelnen Reichsstände aufeinander abgestimmt worden, wie aus den Akten der vorliegenden Abteilung hervorgeht. Es ist demgemaßs 15 notwendig, die in den genannten Abschnitten getrennt untergebrachten Aktenstücke immer gleich- maßig nebeneinander zu benutzen. König Friedrich haite, als €ämtliche Verhandlungen mil den Eidgenossen fehlgeschlagen und die Schweizer zum offenen Kampi gegen Zürich übergegangen waren, sich entschlossen, die Züricher Fehde zu einer Sache des Reiches zu machen und sie durch den Reichstag zum Austrag 20 zu bringen (nr. 137). Mit der Ubergabe des Oberbefehls in einem Reichsfeldzug gegen die Eid- genossen an seinen Bruder Herzog Albrecht (nr. 209 ) ist in der Tat eine erste sichtbare Entschei- dung in Nürnberg gefallen. Doch bald darauf entglitt das Gesetz des Handelns mehr und mehr der Hand des Königs und des dafür zuständigen Reichstages. Denn statt des erhofften Bundes- genossen in dieser Fehde war der Französische Thronfolger Ludwig, der Dauphin, als ein Söldner- führer erschienen, der zwar die verlangte Waffenhilfe bot, dann aber weit darüber hinaus zu eigenem kriegerischen Handeln nach vorüberlegter französischer Kriegsplanung sich berechtigt fühlte. Es kann nach Aussage französischer Quellen heine Frage sein, daß die „Armejecken“ oder „Schinder“, wie seine Söldnerscharen von den Zeitgenossen benannt wurden, auf der Suche nach never Kriegsbeschäftigung—auch ohne das Schweizer Zwischenspiel — sich damals dem Deutschen Reich in feindseliger Absicht genähert hatien1. Bestünden darüber auf Grund des diplomatischen Notenwechsels zwiechen dem Deutschen König und seinen französischen „Verwandien“ noch Zweifel, der Feldzug, den gleichzeitig mit dem Dauphin auch der Französische König Karl VII. und sein Schwager König René gegen Lothringen unternommen haben (Abt. Dc), dürfte hand- greiflicher Beweis genug sein. Während der Reichsversammlung war fast ständig eine königliche Botschaft zu den fran- zösischen Heerlagern unterwegs. Als Träger der Willensmeinung von König und Reichstag führte Bischof Peter von Augsburg die dafür notwendigen Reisen, jeweils von einem engeren Mitarbeiter- stab begleitet, durch. Seine erste Gesandtschaft verließ Nürnberg am 16. Auyust (nr. 228, a); sie sollte versuchen, dem Vormarsch des Französischen Thronfolgers Einhalt zu gebieten. In der Gefolg- schaft des Bischofs befanden sich — nach einer Mitteilung der Züricher Städteboten in Nürnberg (nr. 230, a ) — Dr. Johannes Eich, Herr Friedrich von Hohenberg, ein Herr von Starhemberg, Junker Thuring von Hallwil und zwei nichtgenannte Landesherren. Fugger-Birken2 hingegen nennt aus nicht erkennbarer Quelle neben dem Dr. Eich einen Herrn von Waldsee aus Osterreich 1 H. Wilte, Die Armagnaken in Elsaß, dessen ist gewesen und noch ist bis uf die zit, das der 45 ausfuhrliche Darstellung für das folgende ver- bestant, der tuschent dem kûnig van Francke- glichen werden mige, bringt hierzu eine Stimme rich und den kuning van England ist, usgan aus der Umgebung des Dauphin; Robin d'Alnoy wirdet und man vernemen mach, abe si eine schreibt (S. 33): „... als mich bedunken will, so ganzen frieden haben sullen oder nicht“. insuchet dis volk nicht andors dan die zit zu 2 Fugger-Birken, Spiegel der Ehren des Erz- 50 verhalden in anderen landen uster der cronen hauses Osterreich S. 554, vgl. Witte S. 81 Anm. 3. van Franckerich, das van hin gar sere verdorben
Einleitung. 245 10 25 30 35 40 Insgesamt drei Kriegskreise haben sich seit der Mitte des Jahres 1444 berührt oder sind teil- weise incinander übergegangen; die österreichische Fehde gegen die Schweizer Eidgenossen, in die, vom Deutschen König gerufen, das Armagnakenheer des Dauphin eingreift, dann die eigenen kriegerischen Unternehmungen des Dauphin im Elsaß und schließlich damit gleichlaufend der Kriegezug des Französischen Königs gegen lothringische Städte. Die Haltung des Reiches zu diesen verschiedenen Gefahrenbereichen ist dadurch gekennzeichnet, daß nicht nur der König oder der Reichstag, sondern zuvor oder nebenher auch einzelne Reichestände zu Abwehrmaßnahmen in sigener Sache oder auf eigene Faust gegriffen haben. Westdeutsche Fürsten verhandelten selbstandig mit dem Feind, der sich ihren Grenzen genähert hatte (Abt. Da ), und der Pfalzgraf mobilisierte das Rheinland, ohne vorher, wie es scheint, die in Nürnberg gegenwärtige Reichsgenalt befragt zu haben (Abt. Db ). Auch die Reichsstädte vereinigten sich nebenher (Abt. E), diese in offenem Unwillen über die vermeintliche Untätigkeit der Reichsführung. Erst im weiteren Ablauf der Er- eignisse sind dann von Nürnberg aus die Maßnahmen der einzelnen Reichsstände aufeinander abgestimmt worden, wie aus den Akten der vorliegenden Abteilung hervorgeht. Es ist demgemaßs 15 notwendig, die in den genannten Abschnitten getrennt untergebrachten Aktenstücke immer gleich- maßig nebeneinander zu benutzen. König Friedrich haite, als €ämtliche Verhandlungen mil den Eidgenossen fehlgeschlagen und die Schweizer zum offenen Kampi gegen Zürich übergegangen waren, sich entschlossen, die Züricher Fehde zu einer Sache des Reiches zu machen und sie durch den Reichstag zum Austrag 20 zu bringen (nr. 137). Mit der Ubergabe des Oberbefehls in einem Reichsfeldzug gegen die Eid- genossen an seinen Bruder Herzog Albrecht (nr. 209 ) ist in der Tat eine erste sichtbare Entschei- dung in Nürnberg gefallen. Doch bald darauf entglitt das Gesetz des Handelns mehr und mehr der Hand des Königs und des dafür zuständigen Reichstages. Denn statt des erhofften Bundes- genossen in dieser Fehde war der Französische Thronfolger Ludwig, der Dauphin, als ein Söldner- führer erschienen, der zwar die verlangte Waffenhilfe bot, dann aber weit darüber hinaus zu eigenem kriegerischen Handeln nach vorüberlegter französischer Kriegsplanung sich berechtigt fühlte. Es kann nach Aussage französischer Quellen heine Frage sein, daß die „Armejecken“ oder „Schinder“, wie seine Söldnerscharen von den Zeitgenossen benannt wurden, auf der Suche nach never Kriegsbeschäftigung—auch ohne das Schweizer Zwischenspiel — sich damals dem Deutschen Reich in feindseliger Absicht genähert hatien1. Bestünden darüber auf Grund des diplomatischen Notenwechsels zwiechen dem Deutschen König und seinen französischen „Verwandien“ noch Zweifel, der Feldzug, den gleichzeitig mit dem Dauphin auch der Französische König Karl VII. und sein Schwager König René gegen Lothringen unternommen haben (Abt. Dc), dürfte hand- greiflicher Beweis genug sein. Während der Reichsversammlung war fast ständig eine königliche Botschaft zu den fran- zösischen Heerlagern unterwegs. Als Träger der Willensmeinung von König und Reichstag führte Bischof Peter von Augsburg die dafür notwendigen Reisen, jeweils von einem engeren Mitarbeiter- stab begleitet, durch. Seine erste Gesandtschaft verließ Nürnberg am 16. Auyust (nr. 228, a); sie sollte versuchen, dem Vormarsch des Französischen Thronfolgers Einhalt zu gebieten. In der Gefolg- schaft des Bischofs befanden sich — nach einer Mitteilung der Züricher Städteboten in Nürnberg (nr. 230, a ) — Dr. Johannes Eich, Herr Friedrich von Hohenberg, ein Herr von Starhemberg, Junker Thuring von Hallwil und zwei nichtgenannte Landesherren. Fugger-Birken2 hingegen nennt aus nicht erkennbarer Quelle neben dem Dr. Eich einen Herrn von Waldsee aus Osterreich 1 H. Wilte, Die Armagnaken in Elsaß, dessen ist gewesen und noch ist bis uf die zit, das der 45 ausfuhrliche Darstellung für das folgende ver- bestant, der tuschent dem kûnig van Francke- glichen werden mige, bringt hierzu eine Stimme rich und den kuning van England ist, usgan aus der Umgebung des Dauphin; Robin d'Alnoy wirdet und man vernemen mach, abe si eine schreibt (S. 33): „... als mich bedunken will, so ganzen frieden haben sullen oder nicht“. insuchet dis volk nicht andors dan die zit zu 2 Fugger-Birken, Spiegel der Ehren des Erz- 50 verhalden in anderen landen uster der cronen hauses Osterreich S. 554, vgl. Witte S. 81 Anm. 3. van Franckerich, das van hin gar sere verdorben
Strana 246
246 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. und Ulrich von Rechberg. Damit scheinen sich beide Berichte in der Namenliste zu ergänzen. Die Angaben bei den anderen Städtegesandten sind hierin unbestimmt gehalten (vgl. nr. 226, d und 228, a). Die königliche Botschaft wurde am 2. September in Altkirch vom Dauphin empfangen; der Präzeptor von Isenheim vermittelt darüber einen ausführlichen Bericht (nr. 210, 2). Als Endergebnis der Verkandlungen kam eine Gegengesandtschaft des Dauphin nach Nürnberg zustande. Sie setzte sich aus dem Kammerherrn und Seneschall Baron d'Estissac, dem Kämmerer des Dauphin Aymar de Poisieux und dem als Dolmetsch beigegebenen lothringischen Ritter Johannes von Finstingen zusammen; genannt werden außerdem Raoulin Regnault und Jacquemin de Buxieresl. Beide Botschaften reisten gemeinsam von Altkirch noch am 3. September ab und trafen am 11. September in Nürnberg ein (nr. 226, i). Erst am 14. nahm der Reichstag die Er- klärungen der Franzosen enigegen, die sie gemäß der Instruktion des Dauphin (nr. 211 ) abzugeben hatten; im wesentlichen waren darin erhebliche Vorwürfe gegen den Deutschen König wegen Nicht- erfüllung seiner Zusagen und Versprechen für die französische Hilfeleistung enthalten. Nur kurz berichten über diese Vorstellungen der französischen Botschaft vor dem Reichstag die Straßburger Gesandten (nr. 226, i], während sich die anderen Städteboten darüber ausschweigen. Doch findet 15 sich eine weitere Darstellung, wieder aus unbekannter Quelle, bei Fugger-Birken2. Die Frunzosen verließen Nürnberg am 22. September mit dem Bescheid, daß des Königs Bruder Herzog Albrecht unmittelbar mit dem Dauphin in Verbindung treten werde3. Das geschah jedoch erst in der Zu- sammenkunft beider Fürsten zu Breisach am 27. Oktober (nr. 245). Inzwischen war eine neue Reichstagsgesandtschaft unter Führung des Augsburger Bischofs 20 auf die Reise geschickt worden, die reihum zunächst Herzog Albrecht, dann den Dauphin und schließlich den Französischen König sellst ausgesucht hat, dieses Mal bis zum Elsaß hin begleilet von Herzog Ludwig von Baiern-Ingolstadt, den Markgrafen Albrecht von Brandenburg und Jakob von Baden und Graf Ulrich von Württemberg4. Als Vertreter der geistlichen Kur- fürsten reisten der Mainzer Generalvikar Dr. Helwig von Boppard, für die weltlichen Albert von 25 Venningen mit. Wieder unterrichtet über deren Verhandlungen beim Dauphin in Ensisheim, die auch dieses Mal erfolglos verliefen, ein Schreiben des Isenheimer Präzeptors (nr. 210, 5 ). Die Weiterreise der Reichstagsgesandten zu Karl VII. und seinem Schwuger König René in Nancy war offenbar durch eine vorausgegangene Botschaft des Französischen Königs nach Nürnberg veranlaßt, die aus dem Sire de Gaucourt und Hans Franberg bestand und die baldige so Entlassung Herzog Sigmunds durchsetzen sollte5. Vorhergelaujen war auch eine Beschwerde König Friedrichs über das widerrechtliche Vorgehen des Französischen Königs gegen die lothrin- gischen Städte Toul und Epinal, auf die Karl VII. unter dem 14. Oktober geantwortet hat (nr. 220J. War das Schreiben durch die beiden Gesandten überbracht worden? Die Dürftigkeit der Uberlieferung versagt uns eine Antwort darauf. Während nun über die Verhandlungen in Nancy bisher außer dem Hinweis im Schreiben König Friedrichs vom I. Januar 1445 (nr. 338 ) kaum etwas bekannt war, können wir dazu aus dem kurmainzischen Archiv in Würzburg gänzlich unbekannte Akten vorlegen (nr. 222 und 223). Ihr Inhalt ist geeignet, den gesamten Bereich der damals zwischen Deutschland und Frankreich schwebenden Fragen neu und wesentlich vertiefter zu sehen, als dies bisher möglich war. Die Kriegslage hatte inzwischen auch den Reichstag zum Handeln genötigt. Seit Mitte Sep- tember waren vom Pfalzgrafen zu Heidelberg Abwehrmaßnahmen großen Umfangs aus eigenem Ermessen eingeleitet worden (nr. 253 und 254), die weit über den Rahmen der pfälzischen Herrschaft hinausgingen. Nun erst folgte die Reichsversammlung mit gleichlaufenden Entschlüssen, zunächst durch die Entscheidung vom 25. September über einen Anschlag für sämtliche Reichs- 45 stände (nr. 214), der wenige Tage darauf schon durch einen weit größeren überboten wurde (nr. 216). Hatte aber der Pfalzgraf einen Plan ausarbeiten lassen, der einen Aufmarsch der 10 35 40 1 Witte S. 83 Anm. I; auch Tuetey 1,257. 2 Fugger-Birken, Spiegel S. 554ff. 3 Vgl. de Beaucourt 4, 39f. Anm. 3. 1 Witte S. 90, vgl. unten S. 250. 5 Tuetey 2, 14Iff., auch de Beaucourt 4, 39f. und Witte S. 88 Anm. 1. 50
246 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. und Ulrich von Rechberg. Damit scheinen sich beide Berichte in der Namenliste zu ergänzen. Die Angaben bei den anderen Städtegesandten sind hierin unbestimmt gehalten (vgl. nr. 226, d und 228, a). Die königliche Botschaft wurde am 2. September in Altkirch vom Dauphin empfangen; der Präzeptor von Isenheim vermittelt darüber einen ausführlichen Bericht (nr. 210, 2). Als Endergebnis der Verkandlungen kam eine Gegengesandtschaft des Dauphin nach Nürnberg zustande. Sie setzte sich aus dem Kammerherrn und Seneschall Baron d'Estissac, dem Kämmerer des Dauphin Aymar de Poisieux und dem als Dolmetsch beigegebenen lothringischen Ritter Johannes von Finstingen zusammen; genannt werden außerdem Raoulin Regnault und Jacquemin de Buxieresl. Beide Botschaften reisten gemeinsam von Altkirch noch am 3. September ab und trafen am 11. September in Nürnberg ein (nr. 226, i). Erst am 14. nahm der Reichstag die Er- klärungen der Franzosen enigegen, die sie gemäß der Instruktion des Dauphin (nr. 211 ) abzugeben hatten; im wesentlichen waren darin erhebliche Vorwürfe gegen den Deutschen König wegen Nicht- erfüllung seiner Zusagen und Versprechen für die französische Hilfeleistung enthalten. Nur kurz berichten über diese Vorstellungen der französischen Botschaft vor dem Reichstag die Straßburger Gesandten (nr. 226, i], während sich die anderen Städteboten darüber ausschweigen. Doch findet 15 sich eine weitere Darstellung, wieder aus unbekannter Quelle, bei Fugger-Birken2. Die Frunzosen verließen Nürnberg am 22. September mit dem Bescheid, daß des Königs Bruder Herzog Albrecht unmittelbar mit dem Dauphin in Verbindung treten werde3. Das geschah jedoch erst in der Zu- sammenkunft beider Fürsten zu Breisach am 27. Oktober (nr. 245). Inzwischen war eine neue Reichstagsgesandtschaft unter Führung des Augsburger Bischofs 20 auf die Reise geschickt worden, die reihum zunächst Herzog Albrecht, dann den Dauphin und schließlich den Französischen König sellst ausgesucht hat, dieses Mal bis zum Elsaß hin begleilet von Herzog Ludwig von Baiern-Ingolstadt, den Markgrafen Albrecht von Brandenburg und Jakob von Baden und Graf Ulrich von Württemberg4. Als Vertreter der geistlichen Kur- fürsten reisten der Mainzer Generalvikar Dr. Helwig von Boppard, für die weltlichen Albert von 25 Venningen mit. Wieder unterrichtet über deren Verhandlungen beim Dauphin in Ensisheim, die auch dieses Mal erfolglos verliefen, ein Schreiben des Isenheimer Präzeptors (nr. 210, 5 ). Die Weiterreise der Reichstagsgesandten zu Karl VII. und seinem Schwuger König René in Nancy war offenbar durch eine vorausgegangene Botschaft des Französischen Königs nach Nürnberg veranlaßt, die aus dem Sire de Gaucourt und Hans Franberg bestand und die baldige so Entlassung Herzog Sigmunds durchsetzen sollte5. Vorhergelaujen war auch eine Beschwerde König Friedrichs über das widerrechtliche Vorgehen des Französischen Königs gegen die lothrin- gischen Städte Toul und Epinal, auf die Karl VII. unter dem 14. Oktober geantwortet hat (nr. 220J. War das Schreiben durch die beiden Gesandten überbracht worden? Die Dürftigkeit der Uberlieferung versagt uns eine Antwort darauf. Während nun über die Verhandlungen in Nancy bisher außer dem Hinweis im Schreiben König Friedrichs vom I. Januar 1445 (nr. 338 ) kaum etwas bekannt war, können wir dazu aus dem kurmainzischen Archiv in Würzburg gänzlich unbekannte Akten vorlegen (nr. 222 und 223). Ihr Inhalt ist geeignet, den gesamten Bereich der damals zwischen Deutschland und Frankreich schwebenden Fragen neu und wesentlich vertiefter zu sehen, als dies bisher möglich war. Die Kriegslage hatte inzwischen auch den Reichstag zum Handeln genötigt. Seit Mitte Sep- tember waren vom Pfalzgrafen zu Heidelberg Abwehrmaßnahmen großen Umfangs aus eigenem Ermessen eingeleitet worden (nr. 253 und 254), die weit über den Rahmen der pfälzischen Herrschaft hinausgingen. Nun erst folgte die Reichsversammlung mit gleichlaufenden Entschlüssen, zunächst durch die Entscheidung vom 25. September über einen Anschlag für sämtliche Reichs- 45 stände (nr. 214), der wenige Tage darauf schon durch einen weit größeren überboten wurde (nr. 216). Hatte aber der Pfalzgraf einen Plan ausarbeiten lassen, der einen Aufmarsch der 10 35 40 1 Witte S. 83 Anm. I; auch Tuetey 1,257. 2 Fugger-Birken, Spiegel S. 554ff. 3 Vgl. de Beaucourt 4, 39f. Anm. 3. 1 Witte S. 90, vgl. unten S. 250. 5 Tuetey 2, 14Iff., auch de Beaucourt 4, 39f. und Witte S. 88 Anm. 1. 50
Strana 247
Einleitung. 247 autgebotenen Streitkräfte von Hessen bis ins Württembergische Land hinein für die Zeit vom 13. bis 16. Oktober vorsah, so will nun der Reichstag alle Aufgebote am 4. November um Speier ver- sammelt wissen. Die Akten stchen zusammenkanglos nebeneinander. Weder laßt sich die äußere Veranlassung 5 zu diesen sprunghaften Beschlüssen des kleinen und großen Anschlags nachweisen, noch tst irgendeine Verständigung zwischen Nürnberg und Heidelberg in den beiderseitigen Entschlüssen und Maßnahmen ersichtlich. Auch die Ernennung des Pfalzgrafen zum Reichshauptmann im Armagnakenkrieg (nr. 219) scheint als plötzliches und unerwartetes Ereignis dazusteken. Sie wurde am 2. Oktober ausgesprochen, kam aber erst um den 13. Oktober zur Kenninis der Beauf- 10 tragten. Damit aber glaubte sich wohl der Reichstag aller weiteren Verantwortung für den Schutz des Reiches entledigt; das übrige blieb nun dem Pfalzgrafen selber vorbehalten (Abt. Db). Die verschiedenen Anschlagszahlen für die einzelnen Aufgebote fordern zu gegenseitigen Vergleichen heraus1. Es scheint für einen Mungel an ausreichender Unterrichtung des Reichstages und für eine Verkennung der wirklichen Gefahren dort zu zeugen, wenn der kleine Anschlag nur 15 rund 2100 Berittene für den Reichskrieg vorsicht, während gleich darauf dieselben Anschläge auf ein Fünfundzwanzigfaches dieser Summe gesteigert werden müssen, nämlich auf rund „36000 Mann" (die Summe der Einzelposten ergibt 35720 Berittene). Dieser Plan einer abigemeinen Reichsverteidigung weekt im übrigen die Erinnerung an jenen anderen Nürnberger Reichstag, der anderthalb Jahrzehnte zuvor — im Juhre 1431 — aus Anlaß des Hussitenkrieges über ent- 2o sprechende Anschläge für alle Reichsstände hatie befinden müssen (vgl. RTA. 9 nr. 102-426). Er kann aber auch schon vorwärts auf die Anschläge des Frankfurter Reichstages vom Oktober 1454 zur Bekämpfung der Türken weisen, die in einem der Jolgenden RTA.-Bände zum Abdruck kommen werden. C. Briefwechsel und Berichte nr. 224�239. 85 40 Gesandtschaftsberichte missen trotz ihrer naturgemäß subjektiven Sicht und Färbung als Hauptquelle zur Geschichte der einzelnen Reichstage dieser Zeit geachtet werden. Meist helfen sie ergünzen, was infolge Fehlens von protokollarischen Aufzeichnungen bei den übrigen Akten zu- sammenhanglos bliebe. Das gilt in besonderem Maße für den gegenwärtigen Nürnberger Tag. Von dem gesamten Briefwechsel der Städteboten dort war bisher nur ein geringer Teil, 30 vornehmlich aus dem Frankfurter und dem Straßbusger Stadtarchiv, veröffentlicht oder irgendwie verwertet. Jetzt können sich die Berichte der verschiedenen Oesandten gegenseitig er- gänzen. Das gibt dieser Abteilung ein besonderes Gewicht. Dabei ist in der Wiedergabe kein Unter- schied zwischen den schon mehrfach benuizten und den bisher noch unbekannten Stücken gemacht worden, so daß jetzt alle Schreiben gleichmäßig verglichen werden können. Wohl empfahl sich eine äußerlich verschiedenartige Wiedergabe der hier vereinigten Stücke, wie sic für den ganzen vor- liegenden Band maßgebend ist, daß nämlich die vom Standpunkt der jeweiligen Tagung aus wichtigen Aktenstücke — gleichgültig welcher Art — von den weniger wichtigen sich durch Bor- gis. oder Pelitdruck unterscheiden. In der vorliegenden Abteilung sind dementeprechend die bei den einzelnen Gesandten eingehenden Briefe als weniger bedeutsam gegenüber den ausgehenden Berichten zu werten; jene Eingänge sind dementsprechend in Kleindruck gehalten und damit sofort als solche zu erkennen; wir hoffen, daß diese Form der Aktenwiedergabe als angenchm für eine übersichtliche Benutzung empfunden wird. Die Nürnberger Stadtkunzlei war für Gesandte und Vertreter, die nicht mit eigenem Kanzlei- personal erscheinen konnten, aber auch sonst während des Reichstages weitgehend Vermitilungs- 45 stelle des Briefverkehrs. Das drückt sich in dem Inhalt des Nürnberger Briefbuches 17 sehr dentlich aus. Es würde aber den Rahmen der RTA. erheblich gesprengt haben, den gesamten damals uber die 25 1 Vgl. H. Blezinger, Der Schwäbische Städte- Geschichte 39, Stuttg. 1954, 17ff.: Abschn. I, 6. bund in den Jahren 1438 bis 1445 (Diss. Frei. Kriegswesen. bury, 1953) in: Darstellungen aus der Wurtt.
Einleitung. 247 autgebotenen Streitkräfte von Hessen bis ins Württembergische Land hinein für die Zeit vom 13. bis 16. Oktober vorsah, so will nun der Reichstag alle Aufgebote am 4. November um Speier ver- sammelt wissen. Die Akten stchen zusammenkanglos nebeneinander. Weder laßt sich die äußere Veranlassung 5 zu diesen sprunghaften Beschlüssen des kleinen und großen Anschlags nachweisen, noch tst irgendeine Verständigung zwischen Nürnberg und Heidelberg in den beiderseitigen Entschlüssen und Maßnahmen ersichtlich. Auch die Ernennung des Pfalzgrafen zum Reichshauptmann im Armagnakenkrieg (nr. 219) scheint als plötzliches und unerwartetes Ereignis dazusteken. Sie wurde am 2. Oktober ausgesprochen, kam aber erst um den 13. Oktober zur Kenninis der Beauf- 10 tragten. Damit aber glaubte sich wohl der Reichstag aller weiteren Verantwortung für den Schutz des Reiches entledigt; das übrige blieb nun dem Pfalzgrafen selber vorbehalten (Abt. Db). Die verschiedenen Anschlagszahlen für die einzelnen Aufgebote fordern zu gegenseitigen Vergleichen heraus1. Es scheint für einen Mungel an ausreichender Unterrichtung des Reichstages und für eine Verkennung der wirklichen Gefahren dort zu zeugen, wenn der kleine Anschlag nur 15 rund 2100 Berittene für den Reichskrieg vorsicht, während gleich darauf dieselben Anschläge auf ein Fünfundzwanzigfaches dieser Summe gesteigert werden müssen, nämlich auf rund „36000 Mann" (die Summe der Einzelposten ergibt 35720 Berittene). Dieser Plan einer abigemeinen Reichsverteidigung weekt im übrigen die Erinnerung an jenen anderen Nürnberger Reichstag, der anderthalb Jahrzehnte zuvor — im Juhre 1431 — aus Anlaß des Hussitenkrieges über ent- 2o sprechende Anschläge für alle Reichsstände hatie befinden müssen (vgl. RTA. 9 nr. 102-426). Er kann aber auch schon vorwärts auf die Anschläge des Frankfurter Reichstages vom Oktober 1454 zur Bekämpfung der Türken weisen, die in einem der Jolgenden RTA.-Bände zum Abdruck kommen werden. C. Briefwechsel und Berichte nr. 224�239. 85 40 Gesandtschaftsberichte missen trotz ihrer naturgemäß subjektiven Sicht und Färbung als Hauptquelle zur Geschichte der einzelnen Reichstage dieser Zeit geachtet werden. Meist helfen sie ergünzen, was infolge Fehlens von protokollarischen Aufzeichnungen bei den übrigen Akten zu- sammenhanglos bliebe. Das gilt in besonderem Maße für den gegenwärtigen Nürnberger Tag. Von dem gesamten Briefwechsel der Städteboten dort war bisher nur ein geringer Teil, 30 vornehmlich aus dem Frankfurter und dem Straßbusger Stadtarchiv, veröffentlicht oder irgendwie verwertet. Jetzt können sich die Berichte der verschiedenen Oesandten gegenseitig er- gänzen. Das gibt dieser Abteilung ein besonderes Gewicht. Dabei ist in der Wiedergabe kein Unter- schied zwischen den schon mehrfach benuizten und den bisher noch unbekannten Stücken gemacht worden, so daß jetzt alle Schreiben gleichmäßig verglichen werden können. Wohl empfahl sich eine äußerlich verschiedenartige Wiedergabe der hier vereinigten Stücke, wie sic für den ganzen vor- liegenden Band maßgebend ist, daß nämlich die vom Standpunkt der jeweiligen Tagung aus wichtigen Aktenstücke — gleichgültig welcher Art — von den weniger wichtigen sich durch Bor- gis. oder Pelitdruck unterscheiden. In der vorliegenden Abteilung sind dementeprechend die bei den einzelnen Gesandten eingehenden Briefe als weniger bedeutsam gegenüber den ausgehenden Berichten zu werten; jene Eingänge sind dementsprechend in Kleindruck gehalten und damit sofort als solche zu erkennen; wir hoffen, daß diese Form der Aktenwiedergabe als angenchm für eine übersichtliche Benutzung empfunden wird. Die Nürnberger Stadtkunzlei war für Gesandte und Vertreter, die nicht mit eigenem Kanzlei- personal erscheinen konnten, aber auch sonst während des Reichstages weitgehend Vermitilungs- 45 stelle des Briefverkehrs. Das drückt sich in dem Inhalt des Nürnberger Briefbuches 17 sehr dentlich aus. Es würde aber den Rahmen der RTA. erheblich gesprengt haben, den gesamten damals uber die 25 1 Vgl. H. Blezinger, Der Schwäbische Städte- Geschichte 39, Stuttg. 1954, 17ff.: Abschn. I, 6. bund in den Jahren 1438 bis 1445 (Diss. Frei. Kriegswesen. bury, 1953) in: Darstellungen aus der Wurtt.
Strana 248
248 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Stadt geführten Schriftwechsel auch nur andeutungsweise hier zu Worte kommen zu lassen. Wir mußien uns auf eine Wiedergabe der sachlich wichtigen Ein-und Ausgänge in Nürnberg (nr. 224 und 225) beschränken. Neben den sachlichen Einzelheiten geben die Gesandtschaftsberichte verschiedentlich gute s Stimmungsbilder. Sie vermitteln Auffassungen und Ansichten einzelner Teilnehmer, über die wir sonst nicht unterrichtet wären, und erläutern Gesinnung, Entschlüsse und Entscheidungen des Königs in willkommener Offenheit. Vor allem ist es mit ihrer Hilfe wun möglich, im großen eine Anwesenheitsliste zu rekonstruieren, die sonst jür diesen Reichstag leider fehlt. Man erkennt dabei, daß während der fast zweieinhalb-monatigen Dauer ein Kommen und Gehen von Besuchern aller Art, Einzelbitistellern wie Gesandtschaften, dieser Tagung ein besonderes Gepräge gegeben hat. Man entnimmt über Ankunfts- und Abreisezeiten der Fürsten soviel, daß Kg. Friedrich, als or am I. August mit den Herzögen Albrecht und Sigmund in Nürnberg eintraf, hier zunächst nur den Trierer Erzbischof anwesend fand. Erst am 9. August wird die Ankunjt Myf. Albrechts von Brandenburg und des Bischofs von Eichstätt vermeldet, am 26. August kommen die Herzöge von Sachsen in Begleitung von drei Bischöfen und achtzehn Doctores und zu gleicher Zeit auch die vierundzwanzig Gelehrten der Universität Köln, am 30. dann Hzg. Heinrich von Baiern- Landshut in Nürnberg an. Am I. September hört man vom Eintreffen Mgf. Friedrichs von Bran- denburg; am I1. kehrt der als Botschafter zum Dauphin entsandte Bischof von Augsburg, der Nürnberg am 16. August verlassen hatte, wieder dorthin zurick, erst am 26. Seplember trifft als letzter der Kurfürsten der Kölner Erzbischof beim Reichstag (wieder?) ein; so kann er gerade noch die letzten heftigen Aussprachen über die Kirchenfrage miterleben. Schon am 4. Oktober beginnt die Abreise, aunächst mit den Kurfürsten von Sachsen und Brandenburg und dem Bischof von Würzburg, dann am 5. die des Erzbischofs von Mainz und am 11. Oktober der Erzbischöje von Kölwund Trier zusammen mit dem König und den Herzögen Heinrich und Ludwig von Baiern. 25 Diese wenigen Hinweise sollen nur die Möglichkeiten zur Ausschöpfung der Berichte andeuten helfen. Einige Schreiben, die rückschauend zum Reichstagsgeschehen Stellung nehmen (nrr. 233�239), beschließen dann diese Aktengruppe. 10 15 20 D. Bekämpfung der Eidgenossen und Armagnaken: a. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 210-247. 30 Die Aufmerksamkeit sowohl des Reichstages selbst wie der verschiedenen Reichsstände da draußen mußte sich, wie schon angedeutet, einem dreifachen Kriegsschauplatz zuwenden: einmal dem Kampf gegen die Schweizer Eidgenossenschaft, dann der Abwehr gegen die kriegerischen Unternehmungen des Dauphin von Frankreich im Elsaß und schließlich dem Feldzug des Fran- zösischen Königs im Elsaß. Dieser dreifachen Kriegsgefahr entsprachen denn auch die verschieden- 30 artigen Maßnahmen, die von Nürnberg aus getroffen worden sind. Entsprechend den verschiedenen Kriegsgegnern und den mit ihnen geführten Verhandlungen ergaben sich Auswahl und Gruppierung der Akten unserer Abt. D. Eine Schilderung der kriegerischen Ereignisse selbst kann hier im Hinblick auf ein aus- reichendes Schrifttum1 an Allgemein- und Einzeldarstellungen unterbleiben. Vielmehr durten 40 1 Außer den in unserer Schrijttums-Ubersicht genannten und den allgemeinen Werken zur Schweizer und Etsäßer Geschichte im 15. Jh. wären noch zu vergleichen; A. Bernoulli, Basel im Krieg mit Österr. 1445-49 (Neujahrsbl. 1883); Alemannia, hsg. A. Bierlinger, 13. 148 (Aufzeichn. d. Franziskaners Joh. Schmidt v. Elmendingen üb. Verwuslungen im Elsaß); Code hist. et dipl. ... de Strasbourg I, 2 p. 157ff.; J. Gyss, Hist. de la ville d'Obernai 1, 220-226; J. Janssen, Frankreichs Rheingelüste u. dewtsch- feindl. Politik in früh. Ihdtn., 2. Aufl., Freibg. 1883; B. de Mandrot, Relations de Charles VII et Louis XI.... avec les cantons de Suisse, in Jb. Schweiz. Gesch. 5 (1880), 57-182 u. 6, 201 bis 278; J. Pistorius, Rer. germ. scriptores (Chronik des Mutius), 3. Aufl. 1726, 2, 940; R. Thommen, Friedensvesträge u. Bünde der Eidg. m. Frankr. 1444-1777, in Bas. ZG. 15, 1916, 117-214 (darin S. 119-129: Friede v. Ensisheim v. 28. Okt. 1444); 50 45
248 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Stadt geführten Schriftwechsel auch nur andeutungsweise hier zu Worte kommen zu lassen. Wir mußien uns auf eine Wiedergabe der sachlich wichtigen Ein-und Ausgänge in Nürnberg (nr. 224 und 225) beschränken. Neben den sachlichen Einzelheiten geben die Gesandtschaftsberichte verschiedentlich gute s Stimmungsbilder. Sie vermitteln Auffassungen und Ansichten einzelner Teilnehmer, über die wir sonst nicht unterrichtet wären, und erläutern Gesinnung, Entschlüsse und Entscheidungen des Königs in willkommener Offenheit. Vor allem ist es mit ihrer Hilfe wun möglich, im großen eine Anwesenheitsliste zu rekonstruieren, die sonst jür diesen Reichstag leider fehlt. Man erkennt dabei, daß während der fast zweieinhalb-monatigen Dauer ein Kommen und Gehen von Besuchern aller Art, Einzelbitistellern wie Gesandtschaften, dieser Tagung ein besonderes Gepräge gegeben hat. Man entnimmt über Ankunfts- und Abreisezeiten der Fürsten soviel, daß Kg. Friedrich, als or am I. August mit den Herzögen Albrecht und Sigmund in Nürnberg eintraf, hier zunächst nur den Trierer Erzbischof anwesend fand. Erst am 9. August wird die Ankunjt Myf. Albrechts von Brandenburg und des Bischofs von Eichstätt vermeldet, am 26. August kommen die Herzöge von Sachsen in Begleitung von drei Bischöfen und achtzehn Doctores und zu gleicher Zeit auch die vierundzwanzig Gelehrten der Universität Köln, am 30. dann Hzg. Heinrich von Baiern- Landshut in Nürnberg an. Am I. September hört man vom Eintreffen Mgf. Friedrichs von Bran- denburg; am I1. kehrt der als Botschafter zum Dauphin entsandte Bischof von Augsburg, der Nürnberg am 16. August verlassen hatte, wieder dorthin zurick, erst am 26. Seplember trifft als letzter der Kurfürsten der Kölner Erzbischof beim Reichstag (wieder?) ein; so kann er gerade noch die letzten heftigen Aussprachen über die Kirchenfrage miterleben. Schon am 4. Oktober beginnt die Abreise, aunächst mit den Kurfürsten von Sachsen und Brandenburg und dem Bischof von Würzburg, dann am 5. die des Erzbischofs von Mainz und am 11. Oktober der Erzbischöje von Kölwund Trier zusammen mit dem König und den Herzögen Heinrich und Ludwig von Baiern. 25 Diese wenigen Hinweise sollen nur die Möglichkeiten zur Ausschöpfung der Berichte andeuten helfen. Einige Schreiben, die rückschauend zum Reichstagsgeschehen Stellung nehmen (nrr. 233�239), beschließen dann diese Aktengruppe. 10 15 20 D. Bekämpfung der Eidgenossen und Armagnaken: a. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 210-247. 30 Die Aufmerksamkeit sowohl des Reichstages selbst wie der verschiedenen Reichsstände da draußen mußte sich, wie schon angedeutet, einem dreifachen Kriegsschauplatz zuwenden: einmal dem Kampf gegen die Schweizer Eidgenossenschaft, dann der Abwehr gegen die kriegerischen Unternehmungen des Dauphin von Frankreich im Elsaß und schließlich dem Feldzug des Fran- zösischen Königs im Elsaß. Dieser dreifachen Kriegsgefahr entsprachen denn auch die verschieden- 30 artigen Maßnahmen, die von Nürnberg aus getroffen worden sind. Entsprechend den verschiedenen Kriegsgegnern und den mit ihnen geführten Verhandlungen ergaben sich Auswahl und Gruppierung der Akten unserer Abt. D. Eine Schilderung der kriegerischen Ereignisse selbst kann hier im Hinblick auf ein aus- reichendes Schrifttum1 an Allgemein- und Einzeldarstellungen unterbleiben. Vielmehr durten 40 1 Außer den in unserer Schrijttums-Ubersicht genannten und den allgemeinen Werken zur Schweizer und Etsäßer Geschichte im 15. Jh. wären noch zu vergleichen; A. Bernoulli, Basel im Krieg mit Österr. 1445-49 (Neujahrsbl. 1883); Alemannia, hsg. A. Bierlinger, 13. 148 (Aufzeichn. d. Franziskaners Joh. Schmidt v. Elmendingen üb. Verwuslungen im Elsaß); Code hist. et dipl. ... de Strasbourg I, 2 p. 157ff.; J. Gyss, Hist. de la ville d'Obernai 1, 220-226; J. Janssen, Frankreichs Rheingelüste u. dewtsch- feindl. Politik in früh. Ihdtn., 2. Aufl., Freibg. 1883; B. de Mandrot, Relations de Charles VII et Louis XI.... avec les cantons de Suisse, in Jb. Schweiz. Gesch. 5 (1880), 57-182 u. 6, 201 bis 278; J. Pistorius, Rer. germ. scriptores (Chronik des Mutius), 3. Aufl. 1726, 2, 940; R. Thommen, Friedensvesträge u. Bünde der Eidg. m. Frankr. 1444-1777, in Bas. ZG. 15, 1916, 117-214 (darin S. 119-129: Friede v. Ensisheim v. 28. Okt. 1444); 50 45
Strana 249
Einleitung. 249 die eingehenden Darlegungen der Gesamtvorgänge bei Chmel, Tuetey, Witte oder von Kraus als bekannt vorausgesetzt und hier zugrunde gelegt werden. Auch Einseitigkeit mancher Auaführungen oder fehlerhafte Angaben im genannten und benutzten Schriftium besprechen oder berichtigen zu wollen, würde den Rahmen dieser Einleitung sprengen. Hier soll nur versucht werden, durch Hin- uise den Gang der Verhandlungen und damit den inneren Zusammenhang unserer Aktengruppen verständlich zu machen. Die Art der verfiigbaren Quellen bedingt jederzeit auch das Urleil über einen geschichtlichen Vorgang. Nicht immer sind in der bisherigen Kritik am Reichsgeschehen während des Armagnaken- krieges die Lichter richtig verteilt worden. Häufig sogar hat die geschichtliche Deulung den fürst- lichen Standpunkt allzu stark gegenüber dem der Städie in den Hintergrund treten lassen. Tragende Verhandlungspartner aber waren der König und die Fürsten; ihre Haltung darf deshalb stärker beachtet werden, auch wenn sie aktenmäßtig nicht ebenso gut belegbar ist wie die der Reichsstädte. Die städtischen Berichte beruhten sogar meist auf einem Hörensugen; nur mit Vorsicht lassen sich deshalb die wwhren, großenteils geheim gebliebenen Verhandlungen der Fürsten aue diesen Quellen 15 zweiter Hand herausschälen. Das sei zur Beurteilung unserer Akten zu den Fürstlichen Tagun- gen vorausgeschickt. Einige Hinweise mögen das belegen. Es war gewiß nicht vom Deutschen König beabsichtigt und wohl kaum vorausbedacht, daß durch sein Ansinnen an das franzöaische Königshaus um Waffenhilfe gegen die Schweizer Eid- genossen auch andere deutsche Lande als die eigenen in Milleidenschuft gezogen werden könnten. 20 Um so stärker wird bei einem nüchiernen Aktenstudium offenbar, wie anders sich damals Fürsten und Sidte auf den Ernstfall der Kriegslage eingestellt haben. Kriegerische Abwehr bei den Städten, Verhandlungsbereitschaft mit den Franzosen seitens der Reichsfürsten, das ist der Eindruck, den eine Prüfung der gleichzeitigen Unterlagen hinierläßt. Eine solche Erkenntnis gibt denn auch dem Gang der fürstiichen Verhandlungen ein ungleich großeres Gewicht gegenüber dem eigentlichen 25 Kriegsgeschchen, wie es die Städte sahen oder selbst erlebten. Desgleichen wird erst von hier aus verständlich, daß gerade die am stärksten gefährdeten Landesfürsten von Baden und Württemberg, z. T. trotz unmittelbarer Einbußen, sich in der ganzen Folgezeit als treue Begleiter und Ratgeber Hag. Albrechts von Österreich orweisen, also offenbar die königliche Politik völlig geleill wnd bejght haben. Dabei waren alle Beteiligten rechtzeitig unterrichtet und gewarnt worden. Schon am 4. Juni so 1444 hatte Königin Isabella von Sizilien ihren Schwager Mgf. Jakob von Baden über den bevor- stehenden Aufbruch des Dauphin an der Spitze eines starken Heeres verständigt, dazu das Versprechen des Französischen Königs und des Dauphin mitgeteilt, daß der Krieg seinen Ländern und denen des Pjaizyrafen erspart bleiben sollte 1. Der Markgrat gab dieses Schreiben sogteich an Kg. Friedrich weiter, sicherlich am selben 1. Juli, an dem er den Briefinhalt auch der Stadt 35 Straßburg übermittelt hat2. 5 10 50 Vallet de Viriville, Hist. de Charles VII. 2, 25ff. (Campagne de Metz et d'Allemagne 1444-45) u. 3, 39 ff.; H. Gerher, Frankjurt a. M. und der Reichskrieg gegen die Armagnaken (1444-45) 40 in Arch. f. Frankf. Gesch. u. Kunst 1.F. 4(1933), 19.79; vgl. auch S. 254 Anm. 3. 1 Gedr. Fugger-Birken, Ehrenspiegel S. 551 sdeuschte Uberselzting ) und Sachs, Gesch. der Maft. Baden 2, 333 (aus Fugger); Regest Witte, Regg. 45 v. Baden 3 nr. 6323. — Mof. Jukob von Baden war mit Katharina, der 2. Tochter Hrg. Karls III. von Lothringen verheirutst, während die alteste Tochter Istzbella Gemahlin Kg. Renés von Sizilien war (v. Isenburg 1, 13). Andrerseits stand damals schon Pf. Ludwig im Begrift, sich mit Margarete von Savoyen. Tochter des Papstes Felia und Witwe von Kg. Ludwig III. von Sizilien, zu verheiraten (Eheverirag von 22. Okt. 1444 gedr. Würdtwein, Acta acad. Theod.-Pal. VI, 375ff.; Lünig, RA. Part. spec. f. 31 nr. 22, Dumont, Corps univ. dipl. III, 1, 141 nr. 95; Reeueil de traitez de paix, Amst. 1700, I, 508 nr. 410; vgl. v. Isenburg 2, 112 und 2, 34; Heirat am 18. Okt. 1415); Kg. Ludwig war scinerseits der Bruder Kg. Renés und Schwager Karls VII. von Frank- reich gemesen. 2 Brief an Kg. Friedrich abgedruckt bei Fugger und Sachs a.a.O., vgl. Witte. Regg. v. Baden 3 nr. 6334. — Schreiben an Straßburg im Stadt.A. dort AA 187 fol. 11 or. ch. Am 9. und 18. Juni dankte Mgf. Jakob der Sindt Straßburg für ihre Nachrichten über das fremde Volk, wovor er bisher (von anderer Seite) noch nichts gehört habe (Straßburg AA 187 fol. 18 u. 19 orr. ch. ; Witte Regg. v. Baden 3 nr. 6324 u. 6328. Vgl. hier auch den weiteren Briefwechsel Jakobs mit Straßburg).
Einleitung. 249 die eingehenden Darlegungen der Gesamtvorgänge bei Chmel, Tuetey, Witte oder von Kraus als bekannt vorausgesetzt und hier zugrunde gelegt werden. Auch Einseitigkeit mancher Auaführungen oder fehlerhafte Angaben im genannten und benutzten Schriftium besprechen oder berichtigen zu wollen, würde den Rahmen dieser Einleitung sprengen. Hier soll nur versucht werden, durch Hin- uise den Gang der Verhandlungen und damit den inneren Zusammenhang unserer Aktengruppen verständlich zu machen. Die Art der verfiigbaren Quellen bedingt jederzeit auch das Urleil über einen geschichtlichen Vorgang. Nicht immer sind in der bisherigen Kritik am Reichsgeschehen während des Armagnaken- krieges die Lichter richtig verteilt worden. Häufig sogar hat die geschichtliche Deulung den fürst- lichen Standpunkt allzu stark gegenüber dem der Städie in den Hintergrund treten lassen. Tragende Verhandlungspartner aber waren der König und die Fürsten; ihre Haltung darf deshalb stärker beachtet werden, auch wenn sie aktenmäßtig nicht ebenso gut belegbar ist wie die der Reichsstädte. Die städtischen Berichte beruhten sogar meist auf einem Hörensugen; nur mit Vorsicht lassen sich deshalb die wwhren, großenteils geheim gebliebenen Verhandlungen der Fürsten aue diesen Quellen 15 zweiter Hand herausschälen. Das sei zur Beurteilung unserer Akten zu den Fürstlichen Tagun- gen vorausgeschickt. Einige Hinweise mögen das belegen. Es war gewiß nicht vom Deutschen König beabsichtigt und wohl kaum vorausbedacht, daß durch sein Ansinnen an das franzöaische Königshaus um Waffenhilfe gegen die Schweizer Eid- genossen auch andere deutsche Lande als die eigenen in Milleidenschuft gezogen werden könnten. 20 Um so stärker wird bei einem nüchiernen Aktenstudium offenbar, wie anders sich damals Fürsten und Sidte auf den Ernstfall der Kriegslage eingestellt haben. Kriegerische Abwehr bei den Städten, Verhandlungsbereitschaft mit den Franzosen seitens der Reichsfürsten, das ist der Eindruck, den eine Prüfung der gleichzeitigen Unterlagen hinierläßt. Eine solche Erkenntnis gibt denn auch dem Gang der fürstiichen Verhandlungen ein ungleich großeres Gewicht gegenüber dem eigentlichen 25 Kriegsgeschchen, wie es die Städte sahen oder selbst erlebten. Desgleichen wird erst von hier aus verständlich, daß gerade die am stärksten gefährdeten Landesfürsten von Baden und Württemberg, z. T. trotz unmittelbarer Einbußen, sich in der ganzen Folgezeit als treue Begleiter und Ratgeber Hag. Albrechts von Österreich orweisen, also offenbar die königliche Politik völlig geleill wnd bejght haben. Dabei waren alle Beteiligten rechtzeitig unterrichtet und gewarnt worden. Schon am 4. Juni so 1444 hatte Königin Isabella von Sizilien ihren Schwager Mgf. Jakob von Baden über den bevor- stehenden Aufbruch des Dauphin an der Spitze eines starken Heeres verständigt, dazu das Versprechen des Französischen Königs und des Dauphin mitgeteilt, daß der Krieg seinen Ländern und denen des Pjaizyrafen erspart bleiben sollte 1. Der Markgrat gab dieses Schreiben sogteich an Kg. Friedrich weiter, sicherlich am selben 1. Juli, an dem er den Briefinhalt auch der Stadt 35 Straßburg übermittelt hat2. 5 10 50 Vallet de Viriville, Hist. de Charles VII. 2, 25ff. (Campagne de Metz et d'Allemagne 1444-45) u. 3, 39 ff.; H. Gerher, Frankjurt a. M. und der Reichskrieg gegen die Armagnaken (1444-45) 40 in Arch. f. Frankf. Gesch. u. Kunst 1.F. 4(1933), 19.79; vgl. auch S. 254 Anm. 3. 1 Gedr. Fugger-Birken, Ehrenspiegel S. 551 sdeuschte Uberselzting ) und Sachs, Gesch. der Maft. Baden 2, 333 (aus Fugger); Regest Witte, Regg. 45 v. Baden 3 nr. 6323. — Mof. Jukob von Baden war mit Katharina, der 2. Tochter Hrg. Karls III. von Lothringen verheirutst, während die alteste Tochter Istzbella Gemahlin Kg. Renés von Sizilien war (v. Isenburg 1, 13). Andrerseits stand damals schon Pf. Ludwig im Begrift, sich mit Margarete von Savoyen. Tochter des Papstes Felia und Witwe von Kg. Ludwig III. von Sizilien, zu verheiraten (Eheverirag von 22. Okt. 1444 gedr. Würdtwein, Acta acad. Theod.-Pal. VI, 375ff.; Lünig, RA. Part. spec. f. 31 nr. 22, Dumont, Corps univ. dipl. III, 1, 141 nr. 95; Reeueil de traitez de paix, Amst. 1700, I, 508 nr. 410; vgl. v. Isenburg 2, 112 und 2, 34; Heirat am 18. Okt. 1415); Kg. Ludwig war scinerseits der Bruder Kg. Renés und Schwager Karls VII. von Frank- reich gemesen. 2 Brief an Kg. Friedrich abgedruckt bei Fugger und Sachs a.a.O., vgl. Witte. Regg. v. Baden 3 nr. 6334. — Schreiben an Straßburg im Stadt.A. dort AA 187 fol. 11 or. ch. Am 9. und 18. Juni dankte Mgf. Jakob der Sindt Straßburg für ihre Nachrichten über das fremde Volk, wovor er bisher (von anderer Seite) noch nichts gehört habe (Straßburg AA 187 fol. 18 u. 19 orr. ch. ; Witte Regg. v. Baden 3 nr. 6324 u. 6328. Vgl. hier auch den weiteren Briefwechsel Jakobs mit Straßburg).
Strana 250
250 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Auch die Grafen von Würtiemberg waren frühzeitig auf den Vormarsch des Dauphin gefaßt, der ja auf dem naturgegebenen Wege durch die Burgundische Pforte über das württembergische Hoheitsgebiet der Grafschaft Mömpelgard führen mußte. Am 25. Juli lehnten sie einen von Diepold von Nuwenburg erbetenen gütlichen Tag in der Grafschaft Burgund oder in der Grafschajt Mompel- gard ab, da ihnen „täglich Warnung komme des Volkes halber, das vor Mumppelgart und jürbaß in Deutsche Lande ziehen will1“; und am 26. Juli setzte der Amtmann von Mömpel- gard, Erard de Neuveroche, die Stadt Straßburg von den Plänen des Dawphin in Kenrlnis2. Obwohl sich nun die Württemberger Grafen dem Dauphin gegenüber zu einer Geldaahlung erboten 3, um die Besetzung Mömpelgards zu verhindern, mußten sie sich dennoch schließtlich zur Hergabe des Schlosses und der Stadt auf 18 Monate verstehen (nr. 240). Zwischen dem Hause Habsburg und den westlichen Reichsfürsten hat demnach ein stärkeres Einvernehmen über die französische Hilfeleistung gegen die Schweizer bestanden, als es die Akten unmittelbar erkennen lassen. Die Kriegsführung Österreichs gegen die Eidgenossen ist durch eine Art Doppelläufigkeit gekennzeichnet. Während in den Oberlanden von der österreichischen Regierung dort, nach wie vor durch Mgf. Wilhelm von Hochberg vertreten, bereits ein Waffenstillstand mit dem Ziel der Kriegs- beendigung betrieben wurde und durch Vermittlung des Dauphin wie auch des Baseler Konzils am 20. September zunächst für 20 Tage zustande kam (nr. 242 ), begann Hzg. Albrecht erst mit ausgedehnten Kriegsvorbereitungen (nr. 243 J. Es scheint also wahrend des August und September keine rechte Fühlung zwischen dem beim Reichstag weilenden König und seiner Landesregierung bestanden zu haben. Darin sind wohl auch zu tiefst die harten Urteile begründel, die sich über das Haupt des Königs entluden. Die Zwiespaltigkeit des Handelns auf deutscher Seite lag, ganz all- gemein bemerkt, auf sämtlichen Unternehmungen des Reiches in diesen entscheidenden Monaten. Obwohl schon am 30. August mit dem Oberbefehl gegen die Schweizer begabt, verließ Hzg. Albrecht erst am 9. September (nr. 243, I) zusammen mit Mgf. Albrecht Achilles von Branden- burg, Mgf. Jakob von Baden und den Württemberger Grafen die Stadt Nürnberg, waram 21. Septem- ber noch in Reutlingen und traf am 24. zu längerem Aufenthalt in Villingen ein. Denn hier sollte ein Landiag am 8. Oktober die eigentlichen Kriegszurüstungen gegen die Schweiz vollenden helfen (nr. 243 u. 244). Zugleich aber wurde auch Fühlung mil dem Dauphin aufgenommen; seit Anfang Oktober stand der Herzog mit ihm in dauerndem Botenaustausch (nr. 243, 7 ) ; was zwischen. beiden verhandel worden ist, läßt sich nur mühsam aus der weiteren Entwicklung erschließen. Seit seinem ersten Auftreten in den Oberlanden behielt der Dauphin das Geseiz des Handelns überlegen und unbeirrt in seinen Händen. Er ist es, der mit den Eidgenossen Waffenstillstand und Frieden schließt (nr. 241) und die österreichische Herrschaft dort zu einem gleichen Schritt bestimmt (nr. 242). Hatte sich Hzg. Albrecht von Österreich vielleicht von einem Treffen mit ihm noch ein gemeinsames Unternehmen gegen die Schweizer erhofft, so konnte den Habshurger die 35 Zusammenkunft beider im Felde vor Breisach am 27. Oktober (nr. 245) eines anderen belehren: Verlängerung der Waffenruhe und eine erneute Begegnung beider zu Straßburg am II. November waren das ganze Ergebnis. Albrechts Sorge in der Zwischenzeit mußte es nun sein, Verbindung mit dem Hauptquartier des Pfalzgrafen aufzunchmen, in dem damals auch die anderen Rheinischen Kurfürsten vorübergehend weilten (nr. 257]; als Mittelsmann erschien Mgf. Albrecht Achilles. 40 Es galt, auj dem Tage zu Straßburg (nr. 247) die Aufjassungen der beiden obersten Heerführer in Einklang zu bringen und zugleich auch einen gemeinsamen Standpunkt für das neue Gespräch mit dem Dauphin zu gewinnen. Doch vergebens warteten die Fürsten vom 15. bis 19. November in Straßburg auf den Französischen Thronfolger. So entschloß man sich denn, dem Nürnberger Anschlag zu einem Reichskrieg gegen die Franzosen für den 6. Dezember endgültig Folge zu geben. 4s 5 10 15 20 25 30 1 In Paris A.N. Fonds Montbeliard K 1752 Liasse 2 nr. 1 conc. ch. mit Datum s. Jacobs tag 43 [wohl Schreibfehler]. 2 In Straßburg AA 176 or., benutzt Twetey 1, 173 u. 199. 3 Zu der Gesandtschaft der Grafen Ludwig und Ulrich an den Dauphin am 17. August vgl. Tueley 2, 7 nr. I1I. und 2, 524 nr. CXIX. 50
250 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Auch die Grafen von Würtiemberg waren frühzeitig auf den Vormarsch des Dauphin gefaßt, der ja auf dem naturgegebenen Wege durch die Burgundische Pforte über das württembergische Hoheitsgebiet der Grafschaft Mömpelgard führen mußte. Am 25. Juli lehnten sie einen von Diepold von Nuwenburg erbetenen gütlichen Tag in der Grafschaft Burgund oder in der Grafschajt Mompel- gard ab, da ihnen „täglich Warnung komme des Volkes halber, das vor Mumppelgart und jürbaß in Deutsche Lande ziehen will1“; und am 26. Juli setzte der Amtmann von Mömpel- gard, Erard de Neuveroche, die Stadt Straßburg von den Plänen des Dawphin in Kenrlnis2. Obwohl sich nun die Württemberger Grafen dem Dauphin gegenüber zu einer Geldaahlung erboten 3, um die Besetzung Mömpelgards zu verhindern, mußten sie sich dennoch schließtlich zur Hergabe des Schlosses und der Stadt auf 18 Monate verstehen (nr. 240). Zwischen dem Hause Habsburg und den westlichen Reichsfürsten hat demnach ein stärkeres Einvernehmen über die französische Hilfeleistung gegen die Schweizer bestanden, als es die Akten unmittelbar erkennen lassen. Die Kriegsführung Österreichs gegen die Eidgenossen ist durch eine Art Doppelläufigkeit gekennzeichnet. Während in den Oberlanden von der österreichischen Regierung dort, nach wie vor durch Mgf. Wilhelm von Hochberg vertreten, bereits ein Waffenstillstand mit dem Ziel der Kriegs- beendigung betrieben wurde und durch Vermittlung des Dauphin wie auch des Baseler Konzils am 20. September zunächst für 20 Tage zustande kam (nr. 242 ), begann Hzg. Albrecht erst mit ausgedehnten Kriegsvorbereitungen (nr. 243 J. Es scheint also wahrend des August und September keine rechte Fühlung zwischen dem beim Reichstag weilenden König und seiner Landesregierung bestanden zu haben. Darin sind wohl auch zu tiefst die harten Urteile begründel, die sich über das Haupt des Königs entluden. Die Zwiespaltigkeit des Handelns auf deutscher Seite lag, ganz all- gemein bemerkt, auf sämtlichen Unternehmungen des Reiches in diesen entscheidenden Monaten. Obwohl schon am 30. August mit dem Oberbefehl gegen die Schweizer begabt, verließ Hzg. Albrecht erst am 9. September (nr. 243, I) zusammen mit Mgf. Albrecht Achilles von Branden- burg, Mgf. Jakob von Baden und den Württemberger Grafen die Stadt Nürnberg, waram 21. Septem- ber noch in Reutlingen und traf am 24. zu längerem Aufenthalt in Villingen ein. Denn hier sollte ein Landiag am 8. Oktober die eigentlichen Kriegszurüstungen gegen die Schweiz vollenden helfen (nr. 243 u. 244). Zugleich aber wurde auch Fühlung mil dem Dauphin aufgenommen; seit Anfang Oktober stand der Herzog mit ihm in dauerndem Botenaustausch (nr. 243, 7 ) ; was zwischen. beiden verhandel worden ist, läßt sich nur mühsam aus der weiteren Entwicklung erschließen. Seit seinem ersten Auftreten in den Oberlanden behielt der Dauphin das Geseiz des Handelns überlegen und unbeirrt in seinen Händen. Er ist es, der mit den Eidgenossen Waffenstillstand und Frieden schließt (nr. 241) und die österreichische Herrschaft dort zu einem gleichen Schritt bestimmt (nr. 242). Hatte sich Hzg. Albrecht von Österreich vielleicht von einem Treffen mit ihm noch ein gemeinsames Unternehmen gegen die Schweizer erhofft, so konnte den Habshurger die 35 Zusammenkunft beider im Felde vor Breisach am 27. Oktober (nr. 245) eines anderen belehren: Verlängerung der Waffenruhe und eine erneute Begegnung beider zu Straßburg am II. November waren das ganze Ergebnis. Albrechts Sorge in der Zwischenzeit mußte es nun sein, Verbindung mit dem Hauptquartier des Pfalzgrafen aufzunchmen, in dem damals auch die anderen Rheinischen Kurfürsten vorübergehend weilten (nr. 257]; als Mittelsmann erschien Mgf. Albrecht Achilles. 40 Es galt, auj dem Tage zu Straßburg (nr. 247) die Aufjassungen der beiden obersten Heerführer in Einklang zu bringen und zugleich auch einen gemeinsamen Standpunkt für das neue Gespräch mit dem Dauphin zu gewinnen. Doch vergebens warteten die Fürsten vom 15. bis 19. November in Straßburg auf den Französischen Thronfolger. So entschloß man sich denn, dem Nürnberger Anschlag zu einem Reichskrieg gegen die Franzosen für den 6. Dezember endgültig Folge zu geben. 4s 5 10 15 20 25 30 1 In Paris A.N. Fonds Montbeliard K 1752 Liasse 2 nr. 1 conc. ch. mit Datum s. Jacobs tag 43 [wohl Schreibfehler]. 2 In Straßburg AA 176 or., benutzt Twetey 1, 173 u. 199. 3 Zu der Gesandtschaft der Grafen Ludwig und Ulrich an den Dauphin am 17. August vgl. Tueley 2, 7 nr. I1I. und 2, 524 nr. CXIX. 50
Strana 251
Einleitung. 251 Db. Maßnahmen des Pialzgrafen nr. 248-259. 15 2b 35 40 Lange bevor das Reich selbst, verkorpert durch König und Reichstag, sich zu Abwehrmaß- nakmen gegen die Armagnakengefahr entschloß, traf Pf. Ludwig als unmittelbar bedrohter Reichs- fürst — trotz der auch ihm von Frankreich her gewordenen Zusicherung, daß sein Gebiet vom Einmarsch des Dauphin verschont bleiben solltel — umfangretche Vorkehrungen zum Schutz seiner eigenen Lande und der Nachbargebiete. Auf dem Wege unmittelbarer Verhandlungen mit der Gegenseite und zugleich durch die Vorbereitung einer allgemeinen Abwehr im Westen des Reiches nahm der damals gerade zuxnzigjährige Kurfürst aus eigenem Antrieb vorweg, was eret weit später der Reichstag selber mit der Ubertragung des Oberbefehls an ihn als Reichs- 10 hauptmann gegen die Armagnaken (nr. 219) vollzogen hat. Um die Versuche und Bemühungen des Pfalzgrafen, dem Vormarsch der Franzosen Halt zu gebieten, gruppieren sich die Aktenstücke dieser Abteilung Db. Was an Einzelheiten darüber im Schrifttum bisher bekannt gewesen war, konnte aus den noch unerschlossenen Beständen des Bayerischen Geheimen Staatsarchivs in München ganz wesentlich ergänzt werden. Der damit aufbereitete Aktenstoff darf über die reichsgeschichtlich bedeutsamen Verhandlungen hinaus auch kriegsgeschichtliche Aufmerksamkeit erwarten2. Denn zu allen Vorbesprechungen mit den be- teiligten anderen Reichsfürsten konnte damals der jugendliche Pfalzgraf bereits ausgearbeitete Pläne für einen aligemeinen Aujmarsch, für die Versorgung der Truppen und für eine zuchtvolle Kriegsordnung vorlegen. Er bewies damit jene Fähigkeit und Voraussicht, wie sie den Aufgaben 20 eines General-Quartiermeisters späterer Zeiten eigen sein mußte. Bereits in der ersten Augusthalfte hatte Pr. Ludwig beim Dauphin um Schonung nicht nur der eigenen, sondern auch der übrigen ihm zugeordneten Reichsgebiete vorsprechen lassen (nr. 248 ). Der Dauphin gab eine für seinen „Oheim“ beruhigende Antwort, ohne sich aber sonst in den eigenen Plänen irgendwie beirren zu lassen. Deshalb sah sich Pf. Ludwig veranlaßt, Mitte September durch eine neue Gesandtschaft sowohl bei dem in Lothringen liegenden Französischen König und dessen Kriegsgefährten, Kg. René von Sizilien, wie auch noch einmal beim Dau- phin den Abzug der Frunzosen aus dem gezamten Reichsgebiet zu erwirken (nr. 253); er hoffte dabei, aus seinen verwandtschaftlichen Beziehungen zum französischen Königshaus einigen Vorteil für das Reich zu gewinnen. Doch wieder war die Antmort persänlich und im ganzen verbindlich, so aber abweisend, soweit durch die pfalzgräflichen Wünsche französische Kriegspläne berührt wurden. Eine Gegenbotschaft des Französischen Königs, die den Pjalzgrafen zuzammen mit den Kurfürsten von Trier und Köln gegen Ende Oktober in Germersheim aufgesucht hat, ist nur gelegentlich einmal erwähni (nr. 257, 5) und offenbar ebenso ergebnislos geblieben wie die vorausgegangenen Unterhandlungen mit der Gegenseite. Nach dem Fehlschlag seiner ersten Gesandtschaft zum Dauphin und angesichts der unmittel- baren Kriegsbedrohung des Elsaß ließ Pf. Ludwig in einer Besprechung seines Landvogts mit elsäßischen Städteboten3 zu Oberehnheim am I. September nicht nur ein dreijähriges Schutz- bündnis, sondern sogleich eine gemeinsame Kriegsordnung für den Ernstfall beschließen (nr. 249 ). Vom 16. September ab, im Zusammenhang mit seiner zweiten Botschaft, wurden dann die pfalzgräflichen Vorbereitungen zum Widerstand zügiger und bestimmter (nr. 250 ). Ein allgemeiner Aufmarsch längs der Westgrenze des Reiches wird für die Zeit vom 13. his 20. Okfoher vorbereitet, für jeden der von ihm aufgebotenen Reichsstände ein Sammelplatz bestimmt und die Truppen- versorgung durch Kornlieferungen sichergestellt (nr. 250/1j. Zwar litt die für den 23. September in Bruchsal angesetzte Kriegsberatung mit den zur Mitarbeit aufgerufenen Fürsten (nr. 252]) 5 a Uber enge Zusammenarbeit der Psulzgraſen 45 1 Vgl. oben S. 249. 1 Dazu die auf Grund der RTA. Vorarbeiten mit den elsäßischen Städten aind auch unsere nir. entstandene Dissertation von W. Schulze, Die Gleve. 161, 250, 251 u. 257 zu vergleichen. Der Ritter und sein Gefolge im späteren Mittel- alter. Diss. München, Nördl. 1950.
Einleitung. 251 Db. Maßnahmen des Pialzgrafen nr. 248-259. 15 2b 35 40 Lange bevor das Reich selbst, verkorpert durch König und Reichstag, sich zu Abwehrmaß- nakmen gegen die Armagnakengefahr entschloß, traf Pf. Ludwig als unmittelbar bedrohter Reichs- fürst — trotz der auch ihm von Frankreich her gewordenen Zusicherung, daß sein Gebiet vom Einmarsch des Dauphin verschont bleiben solltel — umfangretche Vorkehrungen zum Schutz seiner eigenen Lande und der Nachbargebiete. Auf dem Wege unmittelbarer Verhandlungen mit der Gegenseite und zugleich durch die Vorbereitung einer allgemeinen Abwehr im Westen des Reiches nahm der damals gerade zuxnzigjährige Kurfürst aus eigenem Antrieb vorweg, was eret weit später der Reichstag selber mit der Ubertragung des Oberbefehls an ihn als Reichs- 10 hauptmann gegen die Armagnaken (nr. 219) vollzogen hat. Um die Versuche und Bemühungen des Pfalzgrafen, dem Vormarsch der Franzosen Halt zu gebieten, gruppieren sich die Aktenstücke dieser Abteilung Db. Was an Einzelheiten darüber im Schrifttum bisher bekannt gewesen war, konnte aus den noch unerschlossenen Beständen des Bayerischen Geheimen Staatsarchivs in München ganz wesentlich ergänzt werden. Der damit aufbereitete Aktenstoff darf über die reichsgeschichtlich bedeutsamen Verhandlungen hinaus auch kriegsgeschichtliche Aufmerksamkeit erwarten2. Denn zu allen Vorbesprechungen mit den be- teiligten anderen Reichsfürsten konnte damals der jugendliche Pfalzgraf bereits ausgearbeitete Pläne für einen aligemeinen Aujmarsch, für die Versorgung der Truppen und für eine zuchtvolle Kriegsordnung vorlegen. Er bewies damit jene Fähigkeit und Voraussicht, wie sie den Aufgaben 20 eines General-Quartiermeisters späterer Zeiten eigen sein mußte. Bereits in der ersten Augusthalfte hatte Pr. Ludwig beim Dauphin um Schonung nicht nur der eigenen, sondern auch der übrigen ihm zugeordneten Reichsgebiete vorsprechen lassen (nr. 248 ). Der Dauphin gab eine für seinen „Oheim“ beruhigende Antwort, ohne sich aber sonst in den eigenen Plänen irgendwie beirren zu lassen. Deshalb sah sich Pf. Ludwig veranlaßt, Mitte September durch eine neue Gesandtschaft sowohl bei dem in Lothringen liegenden Französischen König und dessen Kriegsgefährten, Kg. René von Sizilien, wie auch noch einmal beim Dau- phin den Abzug der Frunzosen aus dem gezamten Reichsgebiet zu erwirken (nr. 253); er hoffte dabei, aus seinen verwandtschaftlichen Beziehungen zum französischen Königshaus einigen Vorteil für das Reich zu gewinnen. Doch wieder war die Antmort persänlich und im ganzen verbindlich, so aber abweisend, soweit durch die pfalzgräflichen Wünsche französische Kriegspläne berührt wurden. Eine Gegenbotschaft des Französischen Königs, die den Pjalzgrafen zuzammen mit den Kurfürsten von Trier und Köln gegen Ende Oktober in Germersheim aufgesucht hat, ist nur gelegentlich einmal erwähni (nr. 257, 5) und offenbar ebenso ergebnislos geblieben wie die vorausgegangenen Unterhandlungen mit der Gegenseite. Nach dem Fehlschlag seiner ersten Gesandtschaft zum Dauphin und angesichts der unmittel- baren Kriegsbedrohung des Elsaß ließ Pf. Ludwig in einer Besprechung seines Landvogts mit elsäßischen Städteboten3 zu Oberehnheim am I. September nicht nur ein dreijähriges Schutz- bündnis, sondern sogleich eine gemeinsame Kriegsordnung für den Ernstfall beschließen (nr. 249 ). Vom 16. September ab, im Zusammenhang mit seiner zweiten Botschaft, wurden dann die pfalzgräflichen Vorbereitungen zum Widerstand zügiger und bestimmter (nr. 250 ). Ein allgemeiner Aufmarsch längs der Westgrenze des Reiches wird für die Zeit vom 13. his 20. Okfoher vorbereitet, für jeden der von ihm aufgebotenen Reichsstände ein Sammelplatz bestimmt und die Truppen- versorgung durch Kornlieferungen sichergestellt (nr. 250/1j. Zwar litt die für den 23. September in Bruchsal angesetzte Kriegsberatung mit den zur Mitarbeit aufgerufenen Fürsten (nr. 252]) 5 a Uber enge Zusammenarbeit der Psulzgraſen 45 1 Vgl. oben S. 249. 1 Dazu die auf Grund der RTA. Vorarbeiten mit den elsäßischen Städten aind auch unsere nir. entstandene Dissertation von W. Schulze, Die Gleve. 161, 250, 251 u. 257 zu vergleichen. Der Ritter und sein Gefolge im späteren Mittel- alter. Diss. München, Nördl. 1950.
Strana 252
252 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. unter einem Mangel an Beteiligung, da verschiedene der geladenen Fürsten damals im Lager des anderen deutschen Oberbejehlshabers, Hzg. Albrechts von Österreich, weilten; doch konnte in Bruch- sal eine sehr genau ausgearbeitele Heeresordnung (nr. 252, 2) durchgesprochen und verabschiedet werden. Weitere Ausführungsbestimmungen und eine Ausweitung des Aufmarschplanes mit neuen Sammelplätzen (nr. 251, e ) sind die Frucht der anschließenden „Generalstabsarbeit" in der pfalzgräflichen Kanzlei. Wie sich nun die Städte zu den Plänen des Pfulzgrasen stellten, gibt unsere nr. 254 zu er- kennen. Ludwig selbst wollte trotz der inzwischen eingegangenen Anschläge des Reichstages gegen die Armagnaken (nr. 214 u. 216) auf seinem eigenen ersten Anschlag zunächst beharren (nr. 250, i). Nach seiner Ernennung zum Reichshawplmann am 2. Oklober (nr. 219) wurde jedoch 10 der eigene ursprüngliche Aufmarschplan für die großen Reichsstädte leicht verändert und ergänzt, also offenbar den Reichstags-Anschlägen angeglichen, insbesondere auch mit dem Sammeltermin des 4. November in Einklang gebracht (nr. 255 ). Daß nach allen Vorbereitungen der Zug gegen die Armagnaken zum angesetzten Zeitpunkt doch nicht durchgeführt, sondern zunächst bis zur Jahreswende aufgeschoben worden ist (nr. 259 ), 15 daran haben wohl ebensoschr die an anderer Stelle berührten Zusammenkünfte und Besprechungen der Rheinischen Kurfürsten zu Germersheim um den 27. Oktober und die Fürstentage zu Speier vom 29. Oktober (nr. 257 ) und Straßburg zwischen dem 15. und 19. November (nr. 247), zugleich aber auch eine gewisse Beruhigung der Kriegslage infolge der Winterzeil entscheidend beigetragen. 5 De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 260-270. 20 War der Anlaß zur teilweisen Besetzung des Elsaß durch den Dauphin jenes Gesuch König Friedrichs um Hilfe gegen die Schweizer Eidgenossenschaft, so begegnete sich im Plane Kg. Kurls VII. zu einem Feldzug nach Lothringen der eigene Wunsch nach Rückeroberung angeblich französischer Städtel mit dem Verlangen seines Schwagers König René von Sizilien nach Rache an Metz2. In beiden Fällen waren die äußeren Anlässe willkommener Vorwand für Frankreich, 25 seine beschäftigungslos gewordenen Söldnerscharen, die Armagnaken, außerhalb des Landes neuen Aufgaben zuzuführen. 1 Hierzu auch das „Manifest“ Karls VII. vom hommes ligos et sujets et luy rendre obeissance. 11. Sept. 1444 (au lieu d'Espinal le I1 jour de lesquels considerans ces choses et voulant le septembre 1444) in Paris B.N. Fonds franç. reconnoistre comme leur naturel et souverain 30 6965 (Legrand 6) fol. 217an cop. ch. saec. 18 seigneur luy ayans fait et rendu d'un commun mit der Uberschrift Tresor de Lorraine cotté accord et consentement plaine obeissance de Espinal I, communiqué par Mr. du Fouruy: lour chasteau ville fauxbourg chastellenies et Lettres du roy Charles contenant que, comme. apartenances d'icelles et se soient soumis eux puis n'a gueres il so soit transporté vers les et leurs corps et successeurs sous sa seigneurie, marches de Barrois et de Lorraine vors les pour y estre et demeurer ses vrays hommes liges Allemaignes pour aucuns grans offres, même- et sujets a toujours en consideration de laquelle ment pour remedier a plusieurs usurpations et obeissance ainsi faito liberalement. il los recoit entreprises faites sur les droits du royaume pour ces hommes liges et sujets et de ses succes- et couronne de France en plusieurs soigneuricu sours roys de France declarant les ditce villos 40 cités et villes en deça de la riviere du Rhin qui chastel et chastellenies et apartenances estre et de d'ancienneté apartenoient au roy ses prede- meurer du royaume et en faveur de la dite obeis- cesseurs et les remettre en son obeissance, et sance. (Der weitere Inhalt ist in diesem Zusammen- particulierement les chastel villes d'Espinal et hang bedeutungslos] : Druck: Duhamel, Négocia- Rualmesnil, les fauxbourgs et apartenances tions de Charles VII S. 105; vgi. v. Kraus S. 137. 45 d'icelles assises sur les dits marches de Lorraine 2 Uber die Mitwirkung des Hags. Rene von et d'Allemagne; et pour cet effet il ait envoyé Lothringen, Kgs. von Sizilien und Schwagers n'a gueres devers les bourgoois et habitans des Karls VII., am Feldzug gegen Metz, an das René dites villes, leur remontrer les choses susdits seit langem stark verschuldet war, gibt jetzt die les requerans qu'ils eussent a le reconnoistre Arbeit von Pierre Marot, L'expédition de Charles comme leur naturel et souverain seigneur se VII â Metz (1444-1445) in: Bibl. de l'Ecols des soumettre a sa souveraineté comme ses vrayes chartes 102 (1941) p. 109-155, neuc Aufschlüsss. 35 50
252 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. unter einem Mangel an Beteiligung, da verschiedene der geladenen Fürsten damals im Lager des anderen deutschen Oberbejehlshabers, Hzg. Albrechts von Österreich, weilten; doch konnte in Bruch- sal eine sehr genau ausgearbeitele Heeresordnung (nr. 252, 2) durchgesprochen und verabschiedet werden. Weitere Ausführungsbestimmungen und eine Ausweitung des Aufmarschplanes mit neuen Sammelplätzen (nr. 251, e ) sind die Frucht der anschließenden „Generalstabsarbeit" in der pfalzgräflichen Kanzlei. Wie sich nun die Städte zu den Plänen des Pfulzgrasen stellten, gibt unsere nr. 254 zu er- kennen. Ludwig selbst wollte trotz der inzwischen eingegangenen Anschläge des Reichstages gegen die Armagnaken (nr. 214 u. 216) auf seinem eigenen ersten Anschlag zunächst beharren (nr. 250, i). Nach seiner Ernennung zum Reichshawplmann am 2. Oklober (nr. 219) wurde jedoch 10 der eigene ursprüngliche Aufmarschplan für die großen Reichsstädte leicht verändert und ergänzt, also offenbar den Reichstags-Anschlägen angeglichen, insbesondere auch mit dem Sammeltermin des 4. November in Einklang gebracht (nr. 255 ). Daß nach allen Vorbereitungen der Zug gegen die Armagnaken zum angesetzten Zeitpunkt doch nicht durchgeführt, sondern zunächst bis zur Jahreswende aufgeschoben worden ist (nr. 259 ), 15 daran haben wohl ebensoschr die an anderer Stelle berührten Zusammenkünfte und Besprechungen der Rheinischen Kurfürsten zu Germersheim um den 27. Oktober und die Fürstentage zu Speier vom 29. Oktober (nr. 257 ) und Straßburg zwischen dem 15. und 19. November (nr. 247), zugleich aber auch eine gewisse Beruhigung der Kriegslage infolge der Winterzeil entscheidend beigetragen. 5 De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 260-270. 20 War der Anlaß zur teilweisen Besetzung des Elsaß durch den Dauphin jenes Gesuch König Friedrichs um Hilfe gegen die Schweizer Eidgenossenschaft, so begegnete sich im Plane Kg. Kurls VII. zu einem Feldzug nach Lothringen der eigene Wunsch nach Rückeroberung angeblich französischer Städtel mit dem Verlangen seines Schwagers König René von Sizilien nach Rache an Metz2. In beiden Fällen waren die äußeren Anlässe willkommener Vorwand für Frankreich, 25 seine beschäftigungslos gewordenen Söldnerscharen, die Armagnaken, außerhalb des Landes neuen Aufgaben zuzuführen. 1 Hierzu auch das „Manifest“ Karls VII. vom hommes ligos et sujets et luy rendre obeissance. 11. Sept. 1444 (au lieu d'Espinal le I1 jour de lesquels considerans ces choses et voulant le septembre 1444) in Paris B.N. Fonds franç. reconnoistre comme leur naturel et souverain 30 6965 (Legrand 6) fol. 217an cop. ch. saec. 18 seigneur luy ayans fait et rendu d'un commun mit der Uberschrift Tresor de Lorraine cotté accord et consentement plaine obeissance de Espinal I, communiqué par Mr. du Fouruy: lour chasteau ville fauxbourg chastellenies et Lettres du roy Charles contenant que, comme. apartenances d'icelles et se soient soumis eux puis n'a gueres il so soit transporté vers les et leurs corps et successeurs sous sa seigneurie, marches de Barrois et de Lorraine vors les pour y estre et demeurer ses vrays hommes liges Allemaignes pour aucuns grans offres, même- et sujets a toujours en consideration de laquelle ment pour remedier a plusieurs usurpations et obeissance ainsi faito liberalement. il los recoit entreprises faites sur les droits du royaume pour ces hommes liges et sujets et de ses succes- et couronne de France en plusieurs soigneuricu sours roys de France declarant les ditce villos 40 cités et villes en deça de la riviere du Rhin qui chastel et chastellenies et apartenances estre et de d'ancienneté apartenoient au roy ses prede- meurer du royaume et en faveur de la dite obeis- cesseurs et les remettre en son obeissance, et sance. (Der weitere Inhalt ist in diesem Zusammen- particulierement les chastel villes d'Espinal et hang bedeutungslos] : Druck: Duhamel, Négocia- Rualmesnil, les fauxbourgs et apartenances tions de Charles VII S. 105; vgi. v. Kraus S. 137. 45 d'icelles assises sur les dits marches de Lorraine 2 Uber die Mitwirkung des Hags. Rene von et d'Allemagne; et pour cet effet il ait envoyé Lothringen, Kgs. von Sizilien und Schwagers n'a gueres devers les bourgoois et habitans des Karls VII., am Feldzug gegen Metz, an das René dites villes, leur remontrer les choses susdits seit langem stark verschuldet war, gibt jetzt die les requerans qu'ils eussent a le reconnoistre Arbeit von Pierre Marot, L'expédition de Charles comme leur naturel et souverain seigneur se VII â Metz (1444-1445) in: Bibl. de l'Ecols des soumettre a sa souveraineté comme ses vrayes chartes 102 (1941) p. 109-155, neuc Aufschlüsss. 35 50
Strana 253
Einleitung. 253 Auch um dieses lothringische Unternehmen der Franzosen von 1444 ist mancherlei gerätselt worden, sei es, dafi man persönliche Vermatungen von Zeitgenossen jür Taisachen nahm, sci e8, daß spätere Auseinandersetzungen zwischen Deutschland und Frankreich hier schom vorgebilden schienen oder auch weil man aus Unkenntnis wichtiger Akten zu falschen oder schiefen Rück- schlüssen kam. Es liegt gewiß nahe, in der Fehde Karls VII. gegen Toul, Verdun und Metz ein jrühes Gegenstück zur gewaltsamen Besetzung der drei Städte durch Heinrich II. von Frankreich i. J. 1552 oder zu den Reunionen Ludwigs XIV. zu schen. Den geschichtlichen Zusammen- hängen aber wird man viel eher gerecht, wenn man den französischen Absichten jener Tage einen erneuten Angriff auf das seit der Teilung von Verdun umstrittene lotharingische Zwischenreich 10 unterstellt. Soviel darf aber aus den von uns hier vorgelegten, z. T. gänzlich unbekannten Akten mit einiger Sicherheit festgestellt werden, daß den französischen Kriegszügen von 1444/45 noch keine Rheinlinienpolitik zugrunde gelegen hat. Die zum Angriff aw Lottringen bestimmte französische Kriegsmacht war während des Juli 144d in Langres zusammengezogen worden, sie unterstand in militärischer Leitung dem Könige- 15 leutnant und Seneschall Pierre de Brezé. Dieser überrannte bei seinem Vormarsch westlich der Vogesen zunächst dae Städchen Darney und belugerte daun als ersles Ziel Épinal, eine Stadt des Bischofs von Metz. Am 27. August zur Ubergabe aufgefordert, suchten die Bürger am 31. Hilfe bei ihrem Landesherren (nr. 260). Da dieser aber damals beim Nürnberger Reichstag weille, mahnlen seine Räle die Stadt am I. Seplember zum Ausharren und versprachen sonst nur 20 ganz allgemein baldige Unterstützung (nr. 261j. Hilflos also dem Druck der jranzöstschen Belagerer ausgesetzt, mußte sich Épinal bereits am 4. September unterwerfen (nr. 262 ). Nach dem Einzug Karls VII. am H. Seplember und nach erneuter Huldigung warden die Bürger vom König nun in besondere Obhut genommen1. Hauptziel des französischen Vorstoßes war jedoch die freie Reichsstadt Metz. Bereits am 12. September erschien eine feindliche Vorhut an ihren Toren. Du die Bürger aber zur äußersten Verleidigung entschlossen waren,-übersandte ihnen am 15. zunächst der französische Seneschall de Brezé und am folgenden Tage auch der Marschall Andrée de la Val förmliche Fehdedrohungen (nr. 263). Metz rechnete zwar mit einer Hilfe vom Reich (nr. 264 j, versuchte aber gleichzeitig auch durch Unterhandlungen mit dem Französtschen König seine Freiheit zu retten. Erst als man der Metzer Botschaft am 27. September im französischen Hauptquartier zu Nancy eindeutig erklärte, daß Metz als eine zur Krone von Frankreich gehörige Stadt betrachtet werde", wandten sich die Bürger am 5. Oktober mit dringenden Vorstellungen an den Nürnberger Reichstag3; doch scheinen sie von dort her nicht einmal Antwort bekommen zu haben; denn ihr Schreiben kam dort wohl erst nach Auflösung des Reichstages ant. Auch ihre erneuten Vorsprachen bei Karl VII. am 11. und 31. Oktober wurden am 9. November damit abgewiesen, daß eine Unter- werfung ja der Stadt den Frieden bringen könne6. Da vom Reiche her keine Hilje mehr in Aussicht schien, blieb die Stadt weiter in gesandtschaftlicher Verbindung mit Karl VII., wie französische Geleitzusagen vom 12. Dezember und 5. Januar 1445 beweisen °. Schließlick erhielt der Metzer Unter- händler Johann von Luxemburg am 20. Januar die Vollmacht zu Friedensverhandlungens und am 15. Februar Pierre de Brezé die Ermächtigung zu cinem Vertragsabschluß mit Metz?. Unter dem 28. Februar beurkundete Karl den Frieden mit der Stadt (nr. 268 ); ihm schloß sich mit Urkunde 5 30 35 40 1 Soweit nicht oben belegt, ist für die folgenden 5 Geleithrief Karls VII. vom 11. Okt. für die Daten Marot a.a.O. S. 120ff. zu vergleichen. Metzer Gesandten gedr. de Sauley-Huguenin 2 Witte S. 100. S. 300f., und Marot Anhang III. *Marot, Anhang IV. Schreiben nicht überliefert; vgl. Beaucourt IV, 7 2. und 3. Geleit Karls FII. für Metz abgedr. 54 f., der sich auf dis Chronigus de Philippe de bei de Sauloy-Huguenin S. 301-304. Vigneulle (bei de Sauley-Huguenin, Relation Marot S. 133ff. p. 198) beruft. 4Oder ist die Absendung ezner Gesandtschaft s Abdruck bei de Saulcy-Huguenin S. 305f., 50 zu den beiden Französischen Königen (unsere nrr. dazu ein 4. Geleitbrief für die Metzer Abgeordneten 222 tt. 223] durch Kg. Friedrich die Folgegewesen? vom 25. Febr. sbenda S. 306f. 15
Einleitung. 253 Auch um dieses lothringische Unternehmen der Franzosen von 1444 ist mancherlei gerätselt worden, sei es, dafi man persönliche Vermatungen von Zeitgenossen jür Taisachen nahm, sci e8, daß spätere Auseinandersetzungen zwischen Deutschland und Frankreich hier schom vorgebilden schienen oder auch weil man aus Unkenntnis wichtiger Akten zu falschen oder schiefen Rück- schlüssen kam. Es liegt gewiß nahe, in der Fehde Karls VII. gegen Toul, Verdun und Metz ein jrühes Gegenstück zur gewaltsamen Besetzung der drei Städte durch Heinrich II. von Frankreich i. J. 1552 oder zu den Reunionen Ludwigs XIV. zu schen. Den geschichtlichen Zusammen- hängen aber wird man viel eher gerecht, wenn man den französischen Absichten jener Tage einen erneuten Angriff auf das seit der Teilung von Verdun umstrittene lotharingische Zwischenreich 10 unterstellt. Soviel darf aber aus den von uns hier vorgelegten, z. T. gänzlich unbekannten Akten mit einiger Sicherheit festgestellt werden, daß den französischen Kriegszügen von 1444/45 noch keine Rheinlinienpolitik zugrunde gelegen hat. Die zum Angriff aw Lottringen bestimmte französische Kriegsmacht war während des Juli 144d in Langres zusammengezogen worden, sie unterstand in militärischer Leitung dem Könige- 15 leutnant und Seneschall Pierre de Brezé. Dieser überrannte bei seinem Vormarsch westlich der Vogesen zunächst dae Städchen Darney und belugerte daun als ersles Ziel Épinal, eine Stadt des Bischofs von Metz. Am 27. August zur Ubergabe aufgefordert, suchten die Bürger am 31. Hilfe bei ihrem Landesherren (nr. 260). Da dieser aber damals beim Nürnberger Reichstag weille, mahnlen seine Räle die Stadt am I. Seplember zum Ausharren und versprachen sonst nur 20 ganz allgemein baldige Unterstützung (nr. 261j. Hilflos also dem Druck der jranzöstschen Belagerer ausgesetzt, mußte sich Épinal bereits am 4. September unterwerfen (nr. 262 ). Nach dem Einzug Karls VII. am H. Seplember und nach erneuter Huldigung warden die Bürger vom König nun in besondere Obhut genommen1. Hauptziel des französischen Vorstoßes war jedoch die freie Reichsstadt Metz. Bereits am 12. September erschien eine feindliche Vorhut an ihren Toren. Du die Bürger aber zur äußersten Verleidigung entschlossen waren,-übersandte ihnen am 15. zunächst der französische Seneschall de Brezé und am folgenden Tage auch der Marschall Andrée de la Val förmliche Fehdedrohungen (nr. 263). Metz rechnete zwar mit einer Hilfe vom Reich (nr. 264 j, versuchte aber gleichzeitig auch durch Unterhandlungen mit dem Französtschen König seine Freiheit zu retten. Erst als man der Metzer Botschaft am 27. September im französischen Hauptquartier zu Nancy eindeutig erklärte, daß Metz als eine zur Krone von Frankreich gehörige Stadt betrachtet werde", wandten sich die Bürger am 5. Oktober mit dringenden Vorstellungen an den Nürnberger Reichstag3; doch scheinen sie von dort her nicht einmal Antwort bekommen zu haben; denn ihr Schreiben kam dort wohl erst nach Auflösung des Reichstages ant. Auch ihre erneuten Vorsprachen bei Karl VII. am 11. und 31. Oktober wurden am 9. November damit abgewiesen, daß eine Unter- werfung ja der Stadt den Frieden bringen könne6. Da vom Reiche her keine Hilje mehr in Aussicht schien, blieb die Stadt weiter in gesandtschaftlicher Verbindung mit Karl VII., wie französische Geleitzusagen vom 12. Dezember und 5. Januar 1445 beweisen °. Schließlick erhielt der Metzer Unter- händler Johann von Luxemburg am 20. Januar die Vollmacht zu Friedensverhandlungens und am 15. Februar Pierre de Brezé die Ermächtigung zu cinem Vertragsabschluß mit Metz?. Unter dem 28. Februar beurkundete Karl den Frieden mit der Stadt (nr. 268 ); ihm schloß sich mit Urkunde 5 30 35 40 1 Soweit nicht oben belegt, ist für die folgenden 5 Geleithrief Karls VII. vom 11. Okt. für die Daten Marot a.a.O. S. 120ff. zu vergleichen. Metzer Gesandten gedr. de Sauley-Huguenin 2 Witte S. 100. S. 300f., und Marot Anhang III. *Marot, Anhang IV. Schreiben nicht überliefert; vgl. Beaucourt IV, 7 2. und 3. Geleit Karls FII. für Metz abgedr. 54 f., der sich auf dis Chronigus de Philippe de bei de Sauloy-Huguenin S. 301-304. Vigneulle (bei de Sauley-Huguenin, Relation Marot S. 133ff. p. 198) beruft. 4Oder ist die Absendung ezner Gesandtschaft s Abdruck bei de Saulcy-Huguenin S. 305f., 50 zu den beiden Französischen Königen (unsere nrr. dazu ein 4. Geleitbrief für die Metzer Abgeordneten 222 tt. 223] durch Kg. Friedrich die Folgegewesen? vom 25. Febr. sbenda S. 306f. 15
Strana 254
254 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis I1. Oktober 1444. vom 2. März auch der Dauphinl und dann in einem besonderen Vergleich vom 3. März auch König René an (nr. 269 ); damit war eines der Kriegsziele, die Tilgung der Schulden Renés bei der Stadt Metz, im wesentlichen erreicht. Von Frankreich aber mußten die Metzer Bürger, ob- wohl im Kriege unbesiegt, ihre persönliche Freiheit am 5. März durch eine besondere Kriegsent- schädigung von 84000 Gulden zurückkaufen2. Zu den von französischer Seite beigebrachten Unterlagen zur Metzer Fehdes sind wir in der Lage, ebenfalls bisher noch unbekaunte Schriftstücke vorzulegen (nr. 265 ). Sie beleuchten die sehr angestrengten Bemühungen, die damals Konrad von Weinsberg in die Wege geleitet hatte, um der Stadt Metz Hilfe und Entlastung zu bringen. Es ist wohl das einzige Unternehmen, das deutscher- seits für die hart bedrängle lothringische Reichestadt ernsthaft veranlaßt worden ist. Daß es fehl- 10 schlug, kennzeichnet einmal mehr die innerdeutschen Schwierigkeiten in der Bewältigung des aus- gedehnten Kriegszusiandes. Gegenüber der Metzer Fehde tritt im deutschen Schrifttum die gleichzeitige Besetzung von Toul und Verdun durch Frankreich fast völlig in den Hintergrund. Man hat deshalb den Eindruck, als ob die beiden Städte, ähnlich wie Épinal, widerstandslos wnd vor allem ohne dentschen 15 Einspruch besetzt worden seien 4. Demgegenüber beweisen nun die von uns in nr. 222 und 223 vor- gelegten, bisher unbekannt gebliebenen Akten, daß man in Nürnberg anders dachte und die Be- setzung dieser Städte auch dort als unerhörten Angriff auf deutsches Reichsgebiet betrachtet hat. Wenn der Reichstag keine anderen Mittel außer den Einsprüchen gegen die gewaltsamen Angriffe auf lothringische Städte erfand, so lag das zweifellos darin begründet, daß inzwischen die Kriegs- schauplätze sich schon bedenklich den rheinischen Landen genähert hatten und somit das Augen- merk aller Beteiligten auf den Schutz ihrer eigenen Lande gerichtet uxtr. Wie nun in der Folgezeit die rheinischen Fürsten einen friedlichen Ausgleich mit Frankreich — allerdings unter stillem Verzicht auf jene eroberten Stadte in Lothringen — gesucht und gefunden haben, werden die Akten in der dritten Abteilung dieses Bandes mit den Nachtragsverhandlungen zum Nürnberger Reichstag ergeben. 20 25 E. Städtetagungen nr. 271-289. Auch die Reichsstädte sahen sich sehr bald nach dem Bekanntwerden der ersten Alarm- nachrichten aus dem Elsaß zu Schutz, Abwehr und wechselseitiger Hilje gegen die Armagnaken veranlaßt. Auch ihre Maßnahmen können als Teil einer Reichsverteidigung in damaliger Zeit 30 gelten. Die geschichtlichen Unterlagen darüber sind im Schriftwechsel der Stadte untereinander und mit ihren Boten beim Reichstag (Abt. C), im Schriftverkehr mit dem Pfalzgrajen und ein- zelnen anderen Reichsfürsten (Abt. Db), vor allem aber in den Beschlüssen der Städtetage ent- halten, die jeweils den Kern der Nummern dieser Ableilung E bilden. Aus dem gesamten noch erhaltenen Briefwechsel werden im Rahmen unserer Reichstagsakten nun allerdings nur jene s5 Stücke geboten, die zu den sachlichen Vorgängen jener Zeiten belangvolle Einzelheiten zu geben vermögen. Dagegen mußte auf viele Nachrichten oft recht umfangreichen Inhalts, die nur äußere Ereignisse wie etwa das Vorrücken der französischen Armeen, ihre Eroberungen, die dabei ver- ubten Grausamkeiten und dergleichen zu erzählen wissen, angesichts der Fülle des Stoffes verzichtet werden. Wer also Schreckensbilder jener Tage oder kulturgeschichtliche Kriegszustände, wer den 40 Vormarsch der Franzosen im einzelnen und die Besetzung der betroffenen Ortschaften in Elsaß und Lothringen verfolgen will, wird notwendigerweise auf weiteren gedruckten und mehr noch ungedruckten Quellenstoff in den von uns benutzten und angegebenen Archiven zurückgreifen müssen. 1 Abdruck bei de Saulcy-Huguenin S. 310f. niques Messines p. 245. 2 Abdruck der Obligationen ebenda S. 315ff. 4 Uber das Ultimatum Karls VII, an Verdun 45 3 Außer Duhamel, Négociations, und de Saulcy vom 23. September 1444 und die gleichzeitige et Huguenin vgl. auch A. Calmet, Hist. eccles. et Auflage an Toul zur Zahlung von 20000 Pfund civ. de Lorraine (1728) 2, 833ff.; A. Digot, Hist. vgl. Marot S. 121. de Lorraine, 2. édit., 3, 75ff., A. Huguenin, Chro-
254 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis I1. Oktober 1444. vom 2. März auch der Dauphinl und dann in einem besonderen Vergleich vom 3. März auch König René an (nr. 269 ); damit war eines der Kriegsziele, die Tilgung der Schulden Renés bei der Stadt Metz, im wesentlichen erreicht. Von Frankreich aber mußten die Metzer Bürger, ob- wohl im Kriege unbesiegt, ihre persönliche Freiheit am 5. März durch eine besondere Kriegsent- schädigung von 84000 Gulden zurückkaufen2. Zu den von französischer Seite beigebrachten Unterlagen zur Metzer Fehdes sind wir in der Lage, ebenfalls bisher noch unbekaunte Schriftstücke vorzulegen (nr. 265 ). Sie beleuchten die sehr angestrengten Bemühungen, die damals Konrad von Weinsberg in die Wege geleitet hatte, um der Stadt Metz Hilfe und Entlastung zu bringen. Es ist wohl das einzige Unternehmen, das deutscher- seits für die hart bedrängle lothringische Reichestadt ernsthaft veranlaßt worden ist. Daß es fehl- 10 schlug, kennzeichnet einmal mehr die innerdeutschen Schwierigkeiten in der Bewältigung des aus- gedehnten Kriegszusiandes. Gegenüber der Metzer Fehde tritt im deutschen Schrifttum die gleichzeitige Besetzung von Toul und Verdun durch Frankreich fast völlig in den Hintergrund. Man hat deshalb den Eindruck, als ob die beiden Städte, ähnlich wie Épinal, widerstandslos wnd vor allem ohne dentschen 15 Einspruch besetzt worden seien 4. Demgegenüber beweisen nun die von uns in nr. 222 und 223 vor- gelegten, bisher unbekannt gebliebenen Akten, daß man in Nürnberg anders dachte und die Be- setzung dieser Städte auch dort als unerhörten Angriff auf deutsches Reichsgebiet betrachtet hat. Wenn der Reichstag keine anderen Mittel außer den Einsprüchen gegen die gewaltsamen Angriffe auf lothringische Städte erfand, so lag das zweifellos darin begründet, daß inzwischen die Kriegs- schauplätze sich schon bedenklich den rheinischen Landen genähert hatten und somit das Augen- merk aller Beteiligten auf den Schutz ihrer eigenen Lande gerichtet uxtr. Wie nun in der Folgezeit die rheinischen Fürsten einen friedlichen Ausgleich mit Frankreich — allerdings unter stillem Verzicht auf jene eroberten Stadte in Lothringen — gesucht und gefunden haben, werden die Akten in der dritten Abteilung dieses Bandes mit den Nachtragsverhandlungen zum Nürnberger Reichstag ergeben. 20 25 E. Städtetagungen nr. 271-289. Auch die Reichsstädte sahen sich sehr bald nach dem Bekanntwerden der ersten Alarm- nachrichten aus dem Elsaß zu Schutz, Abwehr und wechselseitiger Hilje gegen die Armagnaken veranlaßt. Auch ihre Maßnahmen können als Teil einer Reichsverteidigung in damaliger Zeit 30 gelten. Die geschichtlichen Unterlagen darüber sind im Schriftwechsel der Stadte untereinander und mit ihren Boten beim Reichstag (Abt. C), im Schriftverkehr mit dem Pfalzgrajen und ein- zelnen anderen Reichsfürsten (Abt. Db), vor allem aber in den Beschlüssen der Städtetage ent- halten, die jeweils den Kern der Nummern dieser Ableilung E bilden. Aus dem gesamten noch erhaltenen Briefwechsel werden im Rahmen unserer Reichstagsakten nun allerdings nur jene s5 Stücke geboten, die zu den sachlichen Vorgängen jener Zeiten belangvolle Einzelheiten zu geben vermögen. Dagegen mußte auf viele Nachrichten oft recht umfangreichen Inhalts, die nur äußere Ereignisse wie etwa das Vorrücken der französischen Armeen, ihre Eroberungen, die dabei ver- ubten Grausamkeiten und dergleichen zu erzählen wissen, angesichts der Fülle des Stoffes verzichtet werden. Wer also Schreckensbilder jener Tage oder kulturgeschichtliche Kriegszustände, wer den 40 Vormarsch der Franzosen im einzelnen und die Besetzung der betroffenen Ortschaften in Elsaß und Lothringen verfolgen will, wird notwendigerweise auf weiteren gedruckten und mehr noch ungedruckten Quellenstoff in den von uns benutzten und angegebenen Archiven zurückgreifen müssen. 1 Abdruck bei de Saulcy-Huguenin S. 310f. niques Messines p. 245. 2 Abdruck der Obligationen ebenda S. 315ff. 4 Uber das Ultimatum Karls VII, an Verdun 45 3 Außer Duhamel, Négociations, und de Saulcy vom 23. September 1444 und die gleichzeitige et Huguenin vgl. auch A. Calmet, Hist. eccles. et Auflage an Toul zur Zahlung von 20000 Pfund civ. de Lorraine (1728) 2, 833ff.; A. Digot, Hist. vgl. Marot S. 121. de Lorraine, 2. édit., 3, 75ff., A. Huguenin, Chro-
Strana 255
Einleitung. 255 In den Tagungen oifenbarte sich in der Haupisache das politische Leben des Reiches und seiner Teile. Unter dem Gesichtspunkt der jeweiligen Verhandlungen sind deshalb auch hier wie sonst immer die zerstreut vorliegenden Akten und Schriftwechsel einheitlich zusammengefaßt, wobei nach Möglichkeit jede Nummer die Akten einer Tagung bringt. Damit trelen für den Be- nutzer die Tage selbst in ihrer Wesenheit und auch in ihrer zeitlichen Aufeinanderfolge unmittelbar hervor. Diese Raffung des Stoffes gestattet es zugleich, auf eine Schilderung der Tagungen selber im einzelnen hier zu verzichten und diese einleitende Ubersicht auf wenige Hinweise allgemeiner Art zu beschränken. Die Gedanken und Entschlüsse fast aller Reichsstädte kreisten damals neben der Sorge um 10 eine Verbesserung des städtischen Ferteidigungszustandes — etwa durch Instandsetzungsarbeilen an den Mauern, Waffenkontrolle und ergänzung, Vermehrung der Bogenschützen und Guß von neuen Büchsen und Geschützen — um die Abgabe von Schützen und Aufgeboten an die bedrohten elsäßischen Städte, zumal an Straßburg, und in Einzelfällen auch um Aufnahme von Anleihen für diese Rüstungsmaßnahmen. Daß einzelne der elsäßischen und Schweizer Städte sogar selbst 15 in schriftliche Verbindung mit dem Dauphin und dem Französischen König traten (nr. 273), um sich auf diesem Wege vielleicht von der Kriegsgefahr befreien zu können, wird angesichts der Lage im Reich nicht weiter wunder nehmen. Je nach Richtung und Fortschritt des Armagnaken- Vorstoßes, auch nach Lage und Entfernung der Stadte von den Kriegsschauplätzen war die Bereit- willigkeit der einzelnen Städte zu gegenseitiger Hilfeleistung oft recht unterschiedlich. Augsburg bewies wohl die stärkste Anteilnahme von allen Städten, Köln die geringste. Auf die von Straßburg erbetene Waffenhilfe sandten Augsburg und Nürnberg ohne Umstände je ein Aufgebot von 50 Bogenschiëtzen, der Schwäbische Städtebund zeigte sich darin dwas schwerfälliger, zuletzt folgte Frankfurt, dessen Aufgebot dazu noch wegen seines Benehmens gerüigt werden mußte (nr. 271). Köln fand sich der Stadt Speier gegenüber zu einem Darlehen von 1000 Gulden bereit, versagte sich aber einer gleichen Bitte Straßburgs um 6000 Gulden. Auch Nürnberg glaubte aus gleichem Grund der Armagnakengefahr im März 1445 der Stadt Eger die erbetene Anleihe von 1000 Gulden nicht einmal kurzjristig geben zu können. Wie sich die Städte nebenher zu den Aufgeboten des Pfalzgrafen und den Anschlägen des Reichstages verhalten haben, mag in den entsprechenden Abteilungen (Db und Be) verglichen so werden. Es ließ sich bei der notwendigen Gliederung der Aktenmengen nach Zuständigheiten und Verhandlungsbereichen nicht verhindern, daß gelegentlich Briefzusammenhänge auseinander- gezogen werden mußten oder sick ergänzende Akten an verschiedenen Stellen untergebracht sind. Wieder wird bei der Benulzung das chronologische Urkundenverzeichnis am Schluß des Bandes nützliche Dienste leisten können, zumal auch mit den Verweisen nur sparsam verfahren ist. In der Auswertung des Stoffes dieser Abteilung sollte schließlich nicht übersehen werden, daß bei aller Vordringlichkeit der Armagnakenfrage die städtischen Verhandlungen auch vielerlei Angelegenheiten anderer Art berührt haben. Dazu gehört vornehmlich die Frage nach der Form des Eides, der von den Städten dem König einheitlich geleistet merden sollte (nr. 272, 4 und 274, 4). Mun vernimmt nur in diesem Zusammenhang, daß Nürnberg damals die Huldigung schon ge- 40 schworen hat. Bei einem Vergleich der newen Huldigungsformeln mit dem reichsstädtischen Eid für König Albrecht i. J. 1439 (RTA. I4 nr. 151) fällt auf, daß jetzt der Ausdruck der Untertänig- keit und der Treue auf Lebenszeit forigelassen ist; war es Zufall, berechtigte Kürzung oder tiefer gründende Absicht? Hier bleibt noch übrig, auch die Tagungen der elsäßischen Städte in der zweiten Hälfte des 45 Jahres 1444 kurz zu verjolgen. Es sind nur gelegentliche Nachrichten und Erwähnungen davon vorhanden; Akten im engeren Sinne fehlen, soweit man sicht. So haben schon im Juli zwei Tage der elsäßischen Stände zu Molsheim stattgefunden, der eine von Bischof Ruprecht von Straßburg, der andere von Pfalzgraf Ludwig berufen, um Vor- kehrungen gegen die Armagnaken zu treffend. In einem Schreiben Colmars an Schlettstadt vom 20 25 35 5 50 1 Vgl. Mossmann, Matériaux nr. 39; Witte S. 27 und Beaucourt 4, 26 Anm. 2.
Einleitung. 255 In den Tagungen oifenbarte sich in der Haupisache das politische Leben des Reiches und seiner Teile. Unter dem Gesichtspunkt der jeweiligen Verhandlungen sind deshalb auch hier wie sonst immer die zerstreut vorliegenden Akten und Schriftwechsel einheitlich zusammengefaßt, wobei nach Möglichkeit jede Nummer die Akten einer Tagung bringt. Damit trelen für den Be- nutzer die Tage selbst in ihrer Wesenheit und auch in ihrer zeitlichen Aufeinanderfolge unmittelbar hervor. Diese Raffung des Stoffes gestattet es zugleich, auf eine Schilderung der Tagungen selber im einzelnen hier zu verzichten und diese einleitende Ubersicht auf wenige Hinweise allgemeiner Art zu beschränken. Die Gedanken und Entschlüsse fast aller Reichsstädte kreisten damals neben der Sorge um 10 eine Verbesserung des städtischen Ferteidigungszustandes — etwa durch Instandsetzungsarbeilen an den Mauern, Waffenkontrolle und ergänzung, Vermehrung der Bogenschützen und Guß von neuen Büchsen und Geschützen — um die Abgabe von Schützen und Aufgeboten an die bedrohten elsäßischen Städte, zumal an Straßburg, und in Einzelfällen auch um Aufnahme von Anleihen für diese Rüstungsmaßnahmen. Daß einzelne der elsäßischen und Schweizer Städte sogar selbst 15 in schriftliche Verbindung mit dem Dauphin und dem Französischen König traten (nr. 273), um sich auf diesem Wege vielleicht von der Kriegsgefahr befreien zu können, wird angesichts der Lage im Reich nicht weiter wunder nehmen. Je nach Richtung und Fortschritt des Armagnaken- Vorstoßes, auch nach Lage und Entfernung der Stadte von den Kriegsschauplätzen war die Bereit- willigkeit der einzelnen Städte zu gegenseitiger Hilfeleistung oft recht unterschiedlich. Augsburg bewies wohl die stärkste Anteilnahme von allen Städten, Köln die geringste. Auf die von Straßburg erbetene Waffenhilfe sandten Augsburg und Nürnberg ohne Umstände je ein Aufgebot von 50 Bogenschiëtzen, der Schwäbische Städtebund zeigte sich darin dwas schwerfälliger, zuletzt folgte Frankfurt, dessen Aufgebot dazu noch wegen seines Benehmens gerüigt werden mußte (nr. 271). Köln fand sich der Stadt Speier gegenüber zu einem Darlehen von 1000 Gulden bereit, versagte sich aber einer gleichen Bitte Straßburgs um 6000 Gulden. Auch Nürnberg glaubte aus gleichem Grund der Armagnakengefahr im März 1445 der Stadt Eger die erbetene Anleihe von 1000 Gulden nicht einmal kurzjristig geben zu können. Wie sich die Städte nebenher zu den Aufgeboten des Pfalzgrafen und den Anschlägen des Reichstages verhalten haben, mag in den entsprechenden Abteilungen (Db und Be) verglichen so werden. Es ließ sich bei der notwendigen Gliederung der Aktenmengen nach Zuständigheiten und Verhandlungsbereichen nicht verhindern, daß gelegentlich Briefzusammenhänge auseinander- gezogen werden mußten oder sick ergänzende Akten an verschiedenen Stellen untergebracht sind. Wieder wird bei der Benulzung das chronologische Urkundenverzeichnis am Schluß des Bandes nützliche Dienste leisten können, zumal auch mit den Verweisen nur sparsam verfahren ist. In der Auswertung des Stoffes dieser Abteilung sollte schließlich nicht übersehen werden, daß bei aller Vordringlichkeit der Armagnakenfrage die städtischen Verhandlungen auch vielerlei Angelegenheiten anderer Art berührt haben. Dazu gehört vornehmlich die Frage nach der Form des Eides, der von den Städten dem König einheitlich geleistet merden sollte (nr. 272, 4 und 274, 4). Mun vernimmt nur in diesem Zusammenhang, daß Nürnberg damals die Huldigung schon ge- 40 schworen hat. Bei einem Vergleich der newen Huldigungsformeln mit dem reichsstädtischen Eid für König Albrecht i. J. 1439 (RTA. I4 nr. 151) fällt auf, daß jetzt der Ausdruck der Untertänig- keit und der Treue auf Lebenszeit forigelassen ist; war es Zufall, berechtigte Kürzung oder tiefer gründende Absicht? Hier bleibt noch übrig, auch die Tagungen der elsäßischen Städte in der zweiten Hälfte des 45 Jahres 1444 kurz zu verjolgen. Es sind nur gelegentliche Nachrichten und Erwähnungen davon vorhanden; Akten im engeren Sinne fehlen, soweit man sicht. So haben schon im Juli zwei Tage der elsäßischen Stände zu Molsheim stattgefunden, der eine von Bischof Ruprecht von Straßburg, der andere von Pfalzgraf Ludwig berufen, um Vor- kehrungen gegen die Armagnaken zu treffend. In einem Schreiben Colmars an Schlettstadt vom 20 25 35 5 50 1 Vgl. Mossmann, Matériaux nr. 39; Witte S. 27 und Beaucourt 4, 26 Anm. 2.
Strana 256
256 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 14. Juli ist allerdings von einer Besprechung die Rede, die der Pfalzgraf für den 21. Juli in Straßhurg angesetzt habel. Dasselbe Colmar sagte am I. August dem pfalzgräflichen Unterland- vogt die Beschichung einer nach Hagenau berufenen Besprechung ab2. Dann ist erst seitens Colmars von einem Tage zu Straßburg im Oktober die Rede3. Bald danach uaar man wieder in Hagenau zusammen, wie Colmar in einem Brief vom 20. Oktober an Straßburg erwähnt", und ebendehin lud am 3. Dezember der Straßburger Bischof aus Zabern die Stadt Straßburg für den 5. Dezember ein5; wieder hören wir nichts über ein Ergebnis dieser Tagung. Vielmehr fanden sich die Städte Colmar, Mülhausen, Schlettstadt, Hagenau, Weißenburg und Landau am 15. Dezember in Straßburg zusammen, wie eine Aufzeichnung von unbekannter Seite kurz ver- merkt hat8. Schließlich sei auf eine leider nicht genauer datierbare Nachricht, den Bericht anschei- nend des Apothekers Franz Maleti, aufmerksam gemacht, dessen Verfasser im Auftrage Straßburgs mit dem Kanzler des Dauphin und auch mit diesem selber verhandelt hat. Die Aufzeichnung" ist um ihres Inhalte über die politischen Auffassungen im Lager des Dauphin sehr bemerkenswert und darf deshalb hier im Wortlaut folgen: Sicut dominaciones vestre me miserunt etc., feci deligenciam die noctique melius, ut potui: Item dixit michi cancellarius Dalfini, qui est miles 15 et utriusque juris doctor, et nequam; item quod si intelligencia et pax non sequatur inter dominos Austrie et commonitates, quod Dalphinus transibit ultra Renum infra penthecostes [Mai 31] per 20 milliaria, velint nolint. Item cancellarius idem michi, quod, quando Dalphinus indigebit, quod pater suus rex Francie mictet sibi 10000 hominum preliatorum; et illi sunt parati. Item proposuit Dalphinus, quod ipse venit occasione domus Austrie, quam non wult 20 distruere, sed augere, et si dux intelligat se cum eo, quod ipse non solum reddet oppida, que tenet de dominio Austric, sed alia dimictet sibi, que aquisivit in patria, ymo ampliora aquiret ad honorem domus Austrie. Item dux Austrie wult mictere suos ambexatores ad ducem B.8 et ad civitates Columbariam Slestat Straßbourg. Item Dalphinus eciam wult requirere salvum conductum pro suis ambaxatoribus Argentoratum Slestat et Kolmer. Item sicut intellexi, 25 Dalphinus non recedet de Markolßhein, usque habeat responsum, nisi forte causa spacii visita- verit Amglicos, et veniet ad Dambach. Item dictum est Dalphino, quo, si descenderet inferius, quod illi de Molßhein darent sibi Molßhein, quando esset ibi in propria persona. Item quoad Basillienses et Switenses, si velint aceptare capitulla pacis et treuge, placet sibi; sin autem quod guerra iterum veniet contra eos; et nuncius, qui ivit ad eos ex parte Dalphini, adhue so non venit; et vocatur idem nuncius Cabriel de Bernaj. Item superflua de dieta dicam vobis, quia senper fui presens et omnia audivi. 5 10 1 Witte S. 28 Anm. 2 nach Mossmann, Matér. S. 158. 2 Witte a.a.0. ebendaker S. 59. 3 Colmar Kaufhausbuch 33 fol. 16: Item als der schultheis hinabe zu dem tage gon Straß- burg zu dom lantvogt und andorn der stette botten von des fremden volkes wegen anslâge und allerleige halb mit OBwalt Hoinrich und zweien knechton uf wasser zo schiffe und ouch under wilon ze fûl uf und abo geschicket wurdent, costent in allem 5 tage, die sie uß warent, 3 lb. 7 B; Datum der andren wochen, was der sonnentag sant Franciscen tag [Okt. 4—10]. 4 Schreiben Colmars an Straßburg vom 20. Okt. (3. post 5. Luce ewang.) 44: Zu don swëren loufen, deretwegen man nechst uf ein kurz vergangen zijte umb Hagenouwe gewesen sin solte, hätte C. kürzlich an etliche Herren und Freunde geschrieben, wie die sachen do nidenan ein gestalt hettent; es würde von tage ze tag mehr und mehr beschädigt; da es bisher keine Antwort erhalten habe, bittet C. um Nach- richt, wie die Sachen stehen; damn komber und 35 not bi uns ist (Straßburg AA 186 fol. 46 or. ch.). 5 Bischof Ruprecht bittet Straßburg am 3. Dez. (Zabern quinta p. Andree), etliche Abgesandie für nächsten Samstag [Dez.5] nach Hagenau zu dem Landvogt, seinem (Bfs.) Vetter Ludwig, Herrn zu Liechtenberg und anderen, die or nach Gutdünken dazu beschrieben hat, zu senden, da er etwas sacho vorhabe wegen des fremden Volkes (Straßburg AA 182 fol. 83 or. ch.]. 5 Frankfurt Reichssachen Nachtrag 1482e fol. 45 219 u. 220 not. ch., gedr. Willcker S. 54 nr. XXIII. 7 Aus Straßburg Stadt-A. AA 190 fol, 56 not. chart. ohne Schnitte, etwas beschädigt: ein Stück von gleicher Hand (fol. 50) aus Baacl vom 7. März 1442 trägt die Unterschrift: per vestrum in 50 omnibus Franczonem Maleti apothecarum ote. s Lücke in der Vorlage, zu ergänzen Bur- gundie? 40
256 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 14. Juli ist allerdings von einer Besprechung die Rede, die der Pfalzgraf für den 21. Juli in Straßhurg angesetzt habel. Dasselbe Colmar sagte am I. August dem pfalzgräflichen Unterland- vogt die Beschichung einer nach Hagenau berufenen Besprechung ab2. Dann ist erst seitens Colmars von einem Tage zu Straßburg im Oktober die Rede3. Bald danach uaar man wieder in Hagenau zusammen, wie Colmar in einem Brief vom 20. Oktober an Straßburg erwähnt", und ebendehin lud am 3. Dezember der Straßburger Bischof aus Zabern die Stadt Straßburg für den 5. Dezember ein5; wieder hören wir nichts über ein Ergebnis dieser Tagung. Vielmehr fanden sich die Städte Colmar, Mülhausen, Schlettstadt, Hagenau, Weißenburg und Landau am 15. Dezember in Straßburg zusammen, wie eine Aufzeichnung von unbekannter Seite kurz ver- merkt hat8. Schließlich sei auf eine leider nicht genauer datierbare Nachricht, den Bericht anschei- nend des Apothekers Franz Maleti, aufmerksam gemacht, dessen Verfasser im Auftrage Straßburgs mit dem Kanzler des Dauphin und auch mit diesem selber verhandelt hat. Die Aufzeichnung" ist um ihres Inhalte über die politischen Auffassungen im Lager des Dauphin sehr bemerkenswert und darf deshalb hier im Wortlaut folgen: Sicut dominaciones vestre me miserunt etc., feci deligenciam die noctique melius, ut potui: Item dixit michi cancellarius Dalfini, qui est miles 15 et utriusque juris doctor, et nequam; item quod si intelligencia et pax non sequatur inter dominos Austrie et commonitates, quod Dalphinus transibit ultra Renum infra penthecostes [Mai 31] per 20 milliaria, velint nolint. Item cancellarius idem michi, quod, quando Dalphinus indigebit, quod pater suus rex Francie mictet sibi 10000 hominum preliatorum; et illi sunt parati. Item proposuit Dalphinus, quod ipse venit occasione domus Austrie, quam non wult 20 distruere, sed augere, et si dux intelligat se cum eo, quod ipse non solum reddet oppida, que tenet de dominio Austric, sed alia dimictet sibi, que aquisivit in patria, ymo ampliora aquiret ad honorem domus Austrie. Item dux Austrie wult mictere suos ambexatores ad ducem B.8 et ad civitates Columbariam Slestat Straßbourg. Item Dalphinus eciam wult requirere salvum conductum pro suis ambaxatoribus Argentoratum Slestat et Kolmer. Item sicut intellexi, 25 Dalphinus non recedet de Markolßhein, usque habeat responsum, nisi forte causa spacii visita- verit Amglicos, et veniet ad Dambach. Item dictum est Dalphino, quo, si descenderet inferius, quod illi de Molßhein darent sibi Molßhein, quando esset ibi in propria persona. Item quoad Basillienses et Switenses, si velint aceptare capitulla pacis et treuge, placet sibi; sin autem quod guerra iterum veniet contra eos; et nuncius, qui ivit ad eos ex parte Dalphini, adhue so non venit; et vocatur idem nuncius Cabriel de Bernaj. Item superflua de dieta dicam vobis, quia senper fui presens et omnia audivi. 5 10 1 Witte S. 28 Anm. 2 nach Mossmann, Matér. S. 158. 2 Witte a.a.0. ebendaker S. 59. 3 Colmar Kaufhausbuch 33 fol. 16: Item als der schultheis hinabe zu dem tage gon Straß- burg zu dom lantvogt und andorn der stette botten von des fremden volkes wegen anslâge und allerleige halb mit OBwalt Hoinrich und zweien knechton uf wasser zo schiffe und ouch under wilon ze fûl uf und abo geschicket wurdent, costent in allem 5 tage, die sie uß warent, 3 lb. 7 B; Datum der andren wochen, was der sonnentag sant Franciscen tag [Okt. 4—10]. 4 Schreiben Colmars an Straßburg vom 20. Okt. (3. post 5. Luce ewang.) 44: Zu don swëren loufen, deretwegen man nechst uf ein kurz vergangen zijte umb Hagenouwe gewesen sin solte, hätte C. kürzlich an etliche Herren und Freunde geschrieben, wie die sachen do nidenan ein gestalt hettent; es würde von tage ze tag mehr und mehr beschädigt; da es bisher keine Antwort erhalten habe, bittet C. um Nach- richt, wie die Sachen stehen; damn komber und 35 not bi uns ist (Straßburg AA 186 fol. 46 or. ch.). 5 Bischof Ruprecht bittet Straßburg am 3. Dez. (Zabern quinta p. Andree), etliche Abgesandie für nächsten Samstag [Dez.5] nach Hagenau zu dem Landvogt, seinem (Bfs.) Vetter Ludwig, Herrn zu Liechtenberg und anderen, die or nach Gutdünken dazu beschrieben hat, zu senden, da er etwas sacho vorhabe wegen des fremden Volkes (Straßburg AA 182 fol. 83 or. ch.]. 5 Frankfurt Reichssachen Nachtrag 1482e fol. 45 219 u. 220 not. ch., gedr. Willcker S. 54 nr. XXIII. 7 Aus Straßburg Stadt-A. AA 190 fol, 56 not. chart. ohne Schnitte, etwas beschädigt: ein Stück von gleicher Hand (fol. 50) aus Baacl vom 7. März 1442 trägt die Unterschrift: per vestrum in 50 omnibus Franczonem Maleti apothecarum ote. s Lücke in der Vorlage, zu ergänzen Bur- gundie? 40
Strana 257
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 111. 257 Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 111-149. 111. Kg. Friedrich an Hrg. Albrecht von Baiern u. nichtgen. Kurjürsten: will, da jetzt verhindert, sicher zu Himmeljahrt zum Tage nach Nürnberg kommen; wünscht, daß Adressat mit mög- lichst viel Gelehrten dort erscheine und inzwischen sich nicht [für eine der kirchlichen Parteien] erkläre. 1443 Dez. 31 Sankt Veit. 15 15 An Hzg. Albrecht von Baiern: A aus München G. St.-A. K, schw. 156/1: Reichstags- handlungon de anno 1440 et 1486 fol. 35 or. chart. lit. cl. An nicht gen sweltlichen J Kurfürsten: B coll. München St.-B. elm. 85 fol. 356d—357b cop. chart., Uberschrift Sequitur copia, que erat introclusa in precedenti epistola [d. i. unsere nr. 100], quemadmodum eciam de ipsa ibidom mencio clara habetur. Titel des Königs, Ausfertigungstag und Unterschrijt feklen. An nicht gen. [geistlichen] Kurfürsten: O coll. Nürnberg St.-A. Akten und Urkk. über Staats- und Verwaltungsangeleg. S. I L. 68 nr. 10 fol. 6 cop. ch., in einem Folioheft von 8 Seiten, zusammen mit Vorl. B unserer nr. 100. Datum, Unterschrift und Adresse fehlen. Druch: Hufnagel 8, 458 f. aus B. Fridreicha von gotes gnaden Rômischer kunig zu allen zeiten merer des reichs herezog ze Osterreich und ze Steir etc. Hochgebornerb lieber ôheim und fůrste°. als wird nach besliessung und abscheiden 26 unserr€ und auch anderer unserr kurfursten und fursten senndboten, so des nachstvergangen jars auff dem tag, den wir auf unser lieben frawen tag der liechtmess in der heiligen kirchen sachen gen Nuremberg geseczt hetten, gewesen sind, ainen andern tag daselbshin gen Nûrem- berg auf sand Mertein tag nochstvergangen in denselben sachen gemacht und darauff gen Welischen lannden, gen Franckreich, Engellannd, Hispanien, Schottlannd und in andre kunigreich geschriben1 gesannd und begert haben, daz sy zu ainikeit der heiligen kirchen und fride und gemach under dem Kristenvolkh ze machen mit uns aintrechtig und daran sein wolten, damit zu ainem andern gemainen concili komen môcht werden, also sind uns von den benanten und andern kunigen antwort worden, daraus wir dhein vollige underwysung auf unser begerung nicht genemen mûgens. und wiewol wirh unser trêffenliche botschafft anf den vorgenanten sand Mertteins tag gen Nüremberg mit volligem und ganczem gewalt ge- schickt haben, nachdem und wir uns von unserr gar grossen und hoch anligenden sachen wegen zu demselben tag daselbshin gen Nüremberg ye nicht fugen mochtten, solichen der kirchen sachen nach notdurfften nachzegeen, also haben wir von denselben unsern und unserr kurfursten und fursten senndboten, so bey demselben tag noch sein, in geschrifft vernomen, wie du und! dieselben unser kûrfürsten und fürsten personlich zu dem tag auch nicht komen seit und doch die sachen an unser beywesen nicht fuglich zû gutem ennde mugen gepracht werden, und habend uns gebeten, zu dem obgemelten tag noch persônlich zu fügon, und mainten, unserer personlichen zukûmfft da also ze warten. und wann wir aber nüzemal aber so gar mit trêfflichen anligenden sachen, daraus uns und unserm haws Osterreich unwider- pringlicher schaden aufersteen môchtt, ob wir das nit fürderlich fursehen, dadurch wir dor heiligen kirchen und auch des reichs sachen dest unfuglicher ausgewarten môchtten, verhindert sein, daz wir uns yecz so gar fürderlich hinauf zů lannd nicht gefügen mûgen, so wollen wir doch allen unsern fleiss darezu kêren und tûn, solich sachen hindan zû richten, und die züruck- legen und wellen uns auf den heiligen auffarttag nachstkomend gen Nüremberg fügen und Mai s1 uns daran nichts irren noch hindern lassen an gots gewalt allein. und darumb so begern wir an dein liebe mit sunderm fleiss und ernst, daz du auf den obgenannten heiligen 25 30 35 40 11443/ Febr. 2 Nov. 11 Nov. 11 45 a) Der Titel fehk in BC. b) Cerwirdiger lieber neve und kůrfurste (tatl hochgeborner-fůrste. () B kur- furst. d) B add. nachst. e) C add. und deiner. f) C om. und lursten. g) BU add. sulche ir antwurt du von deinen sentpoten auch wol vernemen wirst. hj C nu. i) C add. ander. 50 1 Unsere nr. 60. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 33
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 111. 257 Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 111-149. 111. Kg. Friedrich an Hrg. Albrecht von Baiern u. nichtgen. Kurjürsten: will, da jetzt verhindert, sicher zu Himmeljahrt zum Tage nach Nürnberg kommen; wünscht, daß Adressat mit mög- lichst viel Gelehrten dort erscheine und inzwischen sich nicht [für eine der kirchlichen Parteien] erkläre. 1443 Dez. 31 Sankt Veit. 15 15 An Hzg. Albrecht von Baiern: A aus München G. St.-A. K, schw. 156/1: Reichstags- handlungon de anno 1440 et 1486 fol. 35 or. chart. lit. cl. An nicht gen sweltlichen J Kurfürsten: B coll. München St.-B. elm. 85 fol. 356d—357b cop. chart., Uberschrift Sequitur copia, que erat introclusa in precedenti epistola [d. i. unsere nr. 100], quemadmodum eciam de ipsa ibidom mencio clara habetur. Titel des Königs, Ausfertigungstag und Unterschrijt feklen. An nicht gen. [geistlichen] Kurfürsten: O coll. Nürnberg St.-A. Akten und Urkk. über Staats- und Verwaltungsangeleg. S. I L. 68 nr. 10 fol. 6 cop. ch., in einem Folioheft von 8 Seiten, zusammen mit Vorl. B unserer nr. 100. Datum, Unterschrift und Adresse fehlen. Druch: Hufnagel 8, 458 f. aus B. Fridreicha von gotes gnaden Rômischer kunig zu allen zeiten merer des reichs herezog ze Osterreich und ze Steir etc. Hochgebornerb lieber ôheim und fůrste°. als wird nach besliessung und abscheiden 26 unserr€ und auch anderer unserr kurfursten und fursten senndboten, so des nachstvergangen jars auff dem tag, den wir auf unser lieben frawen tag der liechtmess in der heiligen kirchen sachen gen Nuremberg geseczt hetten, gewesen sind, ainen andern tag daselbshin gen Nûrem- berg auf sand Mertein tag nochstvergangen in denselben sachen gemacht und darauff gen Welischen lannden, gen Franckreich, Engellannd, Hispanien, Schottlannd und in andre kunigreich geschriben1 gesannd und begert haben, daz sy zu ainikeit der heiligen kirchen und fride und gemach under dem Kristenvolkh ze machen mit uns aintrechtig und daran sein wolten, damit zu ainem andern gemainen concili komen môcht werden, also sind uns von den benanten und andern kunigen antwort worden, daraus wir dhein vollige underwysung auf unser begerung nicht genemen mûgens. und wiewol wirh unser trêffenliche botschafft anf den vorgenanten sand Mertteins tag gen Nüremberg mit volligem und ganczem gewalt ge- schickt haben, nachdem und wir uns von unserr gar grossen und hoch anligenden sachen wegen zu demselben tag daselbshin gen Nüremberg ye nicht fugen mochtten, solichen der kirchen sachen nach notdurfften nachzegeen, also haben wir von denselben unsern und unserr kurfursten und fursten senndboten, so bey demselben tag noch sein, in geschrifft vernomen, wie du und! dieselben unser kûrfürsten und fürsten personlich zu dem tag auch nicht komen seit und doch die sachen an unser beywesen nicht fuglich zû gutem ennde mugen gepracht werden, und habend uns gebeten, zu dem obgemelten tag noch persônlich zu fügon, und mainten, unserer personlichen zukûmfft da also ze warten. und wann wir aber nüzemal aber so gar mit trêfflichen anligenden sachen, daraus uns und unserm haws Osterreich unwider- pringlicher schaden aufersteen môchtt, ob wir das nit fürderlich fursehen, dadurch wir dor heiligen kirchen und auch des reichs sachen dest unfuglicher ausgewarten môchtten, verhindert sein, daz wir uns yecz so gar fürderlich hinauf zů lannd nicht gefügen mûgen, so wollen wir doch allen unsern fleiss darezu kêren und tûn, solich sachen hindan zû richten, und die züruck- legen und wellen uns auf den heiligen auffarttag nachstkomend gen Nüremberg fügen und Mai s1 uns daran nichts irren noch hindern lassen an gots gewalt allein. und darumb so begern wir an dein liebe mit sunderm fleiss und ernst, daz du auf den obgenannten heiligen 25 30 35 40 11443/ Febr. 2 Nov. 11 Nov. 11 45 a) Der Titel fehk in BC. b) Cerwirdiger lieber neve und kůrfurste (tatl hochgeborner-fůrste. () B kur- furst. d) B add. nachst. e) C add. und deiner. f) C om. und lursten. g) BU add. sulche ir antwurt du von deinen sentpoten auch wol vernemen wirst. hj C nu. i) C add. ander. 50 1 Unsere nr. 60. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 33
Strana 258
14/3) Dez. 31 258 auffarttag auch gen Nüremberg kômest und dich daran nichts irren noch sawmen lassest, solichen egemelten der kirchen sachen mitsampt uns nachzegeen ze helffen und ze raten, damit die heilig Kristenheit fürderlich in rüe gemach und ainikeit geseczt můg werden, und ettwevil gelert, als vil du dann der gehaben magst, mit dir zu demselben tag bringest, die in den sachen wissen zu raten, und daz du dich dazwischen auf dhein tail nicht erolèrest, damit 5 dhain zertrennung in unserr Deutschen nation nichta anferstee. und tu darinne dhein anders nit, wann wir uns des zû dir verlassen und ain unezweyfelichs getrawen zu deiner liebe haben, du werdest das alles also tun, desgelichen wir ouch tün wollen. wir haben ouch andern unsernb fürsten, geistlichen und weltlichen, desgelichen geschriben. geben zu Sand Veit in Kernden an sand Silvesters tag anno domini etc. 44 uns. richs im virden jare. 10 [in verso] Dem hochgebornen Albrechten pfallenczgraven bey Ad mandatum Rein und herezogen in Beyren, unserm lieben oheim und fursten. domini regis in consilio. Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 112. Ulm an Nördlingen; eine Botschaft der Städte an den König ist im Hinblick auf den Nürn- berger Tag zurückgezogen worden. 1443 Nov. 19 fUlmJ. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven fasc. 39 or. chart. lit. cl.; Datum Elisabete 43. 15 Febr. ? Schreibt: Wie die Mehrheit der Stadte beschlossen hat, ist dis Ulmer Botschaft zu dem König geritten. Ulm hat in den Dingen glaubhaft gehört, daß der König sich auf Mariae liechtmeß nach Nülrnberg verfilgen wird und auch etliche Räte vorausgeschickt hat, alle Angelegenheiten daraufhin zw richten. Ulm habe bedacht, daß der König, sollten die Beschwerden der Städte wegen des Landgerichts zu Nürnberg u. a. jetzt auf diesem. Wege an ihn gebracht werden, die Sache auf den Nürnberger Tag verschieben möchte, was den Stadten sehr hinderlich sei; es sei gut, damit zu warten, bis sich die Städte entscheiden, ob sie diese Werbung jetzt anbringen oder damit warten, bis der König wieder aus dem Lande kommt; deshalb habe Ulm der Botschaft einen reitenden Boten nachgeschickt, um sie nach Hause zu rufen. 20 113. Nachrichten von DO.-Mitgliedern an den Hochmeister über die Lage im Reich, den Aufenthalt 25 des Königs und den Besuch des Nürnberger RT. 1444 Febr.—Aug. Aus Königsberg St.-A. Schubladen VII, XII, XIIIa, XXXV, 91 u. 106 origg. chart. Regesten: Joachim-Hubatsch I, 1, 2 nrr. 8424, 8457, 8461, 8495, 8500, 8524. 1444 Febr. 10 [1] Am 10. Febr. (Mo. n. So. circumdederunt an s. Seolastica tag) 1444 berichtete der Land- komtur der Ballei Österreich, Johann von Pommersheim, aus Laybach in Krain über die Ablehnung so der kgl. Kommission in Sachen Hans Davids durch den Markgrafen von Baden und die Bemühungen von seiten des Ordens, vom Königl eine neue, weiter gehende Vollmacht zu erwirken. Er teilte dann weiter- hin auf besonderem Zettel vom hoff mit, daß jetzt guter Friede mit dem von Czili sei; Hag. Albrecht und Gf. Ulreich von Czili hätten dem König sain ratt geswarn; um die Newstat und um Wyen sai es gar unsicher, doch niemand tue nichz darzûe; der König wer ieczund an der Etschts, di landlewt 35 a) om. C. b) BC add. kurfürsten und, om. geistlichen und weltlichen. 1 Hiermit steht in Zusammenhang das Schreiben des HM. an seinen Botschafter, den Pfarrer [zu DanzigI aus Ortulffsburg vom 23. Febr. (So. Esto michi) 1444: Auf des Pfarrors Anfrage, wenn er zum König komme, ob er dann wohl etliche Briefe an die Erzhischöfe van Trier und Collen erwerben solle, daß sie den Orden mit Zöllen oder auch sonst unbeschwert lassen sollten, hält der HM. und deine Gebietiger dies nach Lage der Sachen nicht ratsam; er solle sich darum auch nicht zum König begeben; wenn der König und die Kurfülrsten in eigener Person nach Nürnberg kämen, so möge er (Pfr.] wissen, daß der HM. wegen der Briefe, die der Markgraf von Branden- burg dem Orden ußrichten und vorsorgen sollte, eine Botschaft wuch dahin schicken milsse, der er (HM.) dann auftragen will, muntliche handelung von sulcher boswerunge mit dem König und den Kurfürsten davon zu haben. 40 Die nom Pfarrer berührte bevelung an den Bischof zu Heilfsperg], Zeugenverhör in Hans Davidis Sachen vom König zus erwirken, möge er bestellen, soweit es für den Pfarrer keine Ver- säumnis seiner eigentlichen Aufträge bedeute; der HM. sche es gerne, wenn der Pfarrer die Sache Hans David fleißig betreibe. (Schbl. 106 nr. 6/a conc. chart., am Anfang u. Schluß un- vollst.; Reg. Joachim-Hubatsch I, I,2 nr. 8431). 45
14/3) Dez. 31 258 auffarttag auch gen Nüremberg kômest und dich daran nichts irren noch sawmen lassest, solichen egemelten der kirchen sachen mitsampt uns nachzegeen ze helffen und ze raten, damit die heilig Kristenheit fürderlich in rüe gemach und ainikeit geseczt můg werden, und ettwevil gelert, als vil du dann der gehaben magst, mit dir zu demselben tag bringest, die in den sachen wissen zu raten, und daz du dich dazwischen auf dhein tail nicht erolèrest, damit 5 dhain zertrennung in unserr Deutschen nation nichta anferstee. und tu darinne dhein anders nit, wann wir uns des zû dir verlassen und ain unezweyfelichs getrawen zu deiner liebe haben, du werdest das alles also tun, desgelichen wir ouch tün wollen. wir haben ouch andern unsernb fürsten, geistlichen und weltlichen, desgelichen geschriben. geben zu Sand Veit in Kernden an sand Silvesters tag anno domini etc. 44 uns. richs im virden jare. 10 [in verso] Dem hochgebornen Albrechten pfallenczgraven bey Ad mandatum Rein und herezogen in Beyren, unserm lieben oheim und fursten. domini regis in consilio. Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 112. Ulm an Nördlingen; eine Botschaft der Städte an den König ist im Hinblick auf den Nürn- berger Tag zurückgezogen worden. 1443 Nov. 19 fUlmJ. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven fasc. 39 or. chart. lit. cl.; Datum Elisabete 43. 15 Febr. ? Schreibt: Wie die Mehrheit der Stadte beschlossen hat, ist dis Ulmer Botschaft zu dem König geritten. Ulm hat in den Dingen glaubhaft gehört, daß der König sich auf Mariae liechtmeß nach Nülrnberg verfilgen wird und auch etliche Räte vorausgeschickt hat, alle Angelegenheiten daraufhin zw richten. Ulm habe bedacht, daß der König, sollten die Beschwerden der Städte wegen des Landgerichts zu Nürnberg u. a. jetzt auf diesem. Wege an ihn gebracht werden, die Sache auf den Nürnberger Tag verschieben möchte, was den Stadten sehr hinderlich sei; es sei gut, damit zu warten, bis sich die Städte entscheiden, ob sie diese Werbung jetzt anbringen oder damit warten, bis der König wieder aus dem Lande kommt; deshalb habe Ulm der Botschaft einen reitenden Boten nachgeschickt, um sie nach Hause zu rufen. 20 113. Nachrichten von DO.-Mitgliedern an den Hochmeister über die Lage im Reich, den Aufenthalt 25 des Königs und den Besuch des Nürnberger RT. 1444 Febr.—Aug. Aus Königsberg St.-A. Schubladen VII, XII, XIIIa, XXXV, 91 u. 106 origg. chart. Regesten: Joachim-Hubatsch I, 1, 2 nrr. 8424, 8457, 8461, 8495, 8500, 8524. 1444 Febr. 10 [1] Am 10. Febr. (Mo. n. So. circumdederunt an s. Seolastica tag) 1444 berichtete der Land- komtur der Ballei Österreich, Johann von Pommersheim, aus Laybach in Krain über die Ablehnung so der kgl. Kommission in Sachen Hans Davids durch den Markgrafen von Baden und die Bemühungen von seiten des Ordens, vom Königl eine neue, weiter gehende Vollmacht zu erwirken. Er teilte dann weiter- hin auf besonderem Zettel vom hoff mit, daß jetzt guter Friede mit dem von Czili sei; Hag. Albrecht und Gf. Ulreich von Czili hätten dem König sain ratt geswarn; um die Newstat und um Wyen sai es gar unsicher, doch niemand tue nichz darzûe; der König wer ieczund an der Etschts, di landlewt 35 a) om. C. b) BC add. kurfürsten und, om. geistlichen und weltlichen. 1 Hiermit steht in Zusammenhang das Schreiben des HM. an seinen Botschafter, den Pfarrer [zu DanzigI aus Ortulffsburg vom 23. Febr. (So. Esto michi) 1444: Auf des Pfarrors Anfrage, wenn er zum König komme, ob er dann wohl etliche Briefe an die Erzhischöfe van Trier und Collen erwerben solle, daß sie den Orden mit Zöllen oder auch sonst unbeschwert lassen sollten, hält der HM. und deine Gebietiger dies nach Lage der Sachen nicht ratsam; er solle sich darum auch nicht zum König begeben; wenn der König und die Kurfülrsten in eigener Person nach Nürnberg kämen, so möge er (Pfr.] wissen, daß der HM. wegen der Briefe, die der Markgraf von Branden- burg dem Orden ußrichten und vorsorgen sollte, eine Botschaft wuch dahin schicken milsse, der er (HM.) dann auftragen will, muntliche handelung von sulcher boswerunge mit dem König und den Kurfürsten davon zu haben. 40 Die nom Pfarrer berührte bevelung an den Bischof zu Heilfsperg], Zeugenverhör in Hans Davidis Sachen vom König zus erwirken, möge er bestellen, soweit es für den Pfarrer keine Ver- säumnis seiner eigentlichen Aufträge bedeute; der HM. sche es gerne, wenn der Pfarrer die Sache Hans David fleißig betreibe. (Schbl. 106 nr. 6/a conc. chart., am Anfang u. Schluß un- vollst.; Reg. Joachim-Hubatsch I, I,2 nr. 8431). 45
Strana 259
An. Einladungen, Besuch des RT nr. 111-113. 259 5 10 15 20 25 40 und di land wellen in mit nichte nit einlassen, wen si wellen iren hern haben den jungen 1; denn wil man in noch nicht geben zu diser zeit; also stet es in einer grossen irrung auf diz mal; got fuegs noch zum pesten; man reit vas darunder in potschaft, ob man es zum pesten pringen mocht. Ein ungarisches Heer habe dieses Jahr 3 vechten mit den Türken getan; beim letzten vechten ist der König von Polen gewesen, und si haben al drei vechten obgelegen di Christen und sind jetzt wieder surück aus der Türkei gezogen ohne Schaden; der von Polan sei jetzt zu Offen. (Schbl. 91 nr. 78 or. ch.). [2] Am 14. März (Sa. v. oculi) 44 schrieb ein Ungenannter aus Grecz in Stiria an den Hochmeister: Wie IIM. vernommen hube, daß der Röm. König des Königreichs Böhmen Verweser und des jungen Königs Formund sein solle, darauf tue er ihm kund, daß der König solche Vormundschaft noch nicht anigenommen hat noch aich der underwinden will, si sind denn vor ganz eine in Behemen; denn wie Caspar einem seiner guten Freunde geschrieben hat, sind die böhmischen Herren nicht einig, sondern zweitrechtig, also da der con Rosemberg, Herr Meinhard vom Newenhawsc und andere, die mächtigsten Herren und Städte zu Prage es mit dem Röm. König halten, aber Herr Ptaczke, Herr Alsso Holiczky und andere, die Güter der geistlichen Herren, als des Erzhischofs, der Bischöfe, Abte, Nonnen und an- derer, innehaben, nicht dorzu wollten; deshalb hat auch der Röm. König verzogen, die Vormundschaft ufzunemen; aber denach sind etliche von ihnen, z. B Herr Bohuss vom Lutomisl und andere, zu den mächtigsten Herren getreten, weshalb sie auch neue Boischaft an den König gesandt haben, die jetzt unterwegs ist. Uber deren Werbung und Ergebnizse will Absender später berichten. Er tut ferner kund, daß Herr Caspar seinem erwähnten Freunde geschrieben hat, daß der König itzund of ascensionis domini mit den kornfursten zu Nuremberg ein tag halden wert in der kirchen sachen und ein ende zu treffin, domete man aws der newtralitet kome. Der von Polen und die Ungarn sind von den Türken wedirkomen, ebenso der Legat 2; man sagt, sie haben an Leuten und Pferden größeren Schaden gelitien als die Türken; man gehe damit um, zwischen der Türkei und Ungarn einen Frieden auf etliche Jahre zu schließen, wenn der von Polan in Ungern notdorftig ist und vil gebrechen hat, als die sag geet. Was aber daraus wird, weiß Aboonder nicht. — Ohne Abaatz folgt eine Nachschrift vom 5. April (am paimtage) aus Breslaw über Irrungen zwischen dem Herzog von Brig und dem Bischof von Brestau (Schbl. VII nr. 34 or. ch.). [3] Am 16. April (Do. n. d. hl. besterdage) 44 berichtete Bruyn van Drutmerinchusen dem HM. Apr. 16 3 aus Wien über seine Sendung in Sachen Hans Davids im Auftrage des Deutschmeisters und des Pfarrers zu Danzig an den Hoj des Könige und über die dortigen Verhandlungen, die schließlich dazu führten, daß die Sache aufgeslagen sein sollte bis gen Nürnberg, wo dann der Konig selbet darüber entscheiden woltte; Br. gibt seiner Entrüstung darüber Ausdruck, daß er für das kgl. Schreiben3 4 fl. habe zahlen mürsen, und bemerkt dazu; obwohl Herr Caspar vast dem orden vil geloben zosecht, ich enbins 35 noch ni weis woirden, ouch meine ich, daz er ghern mit geschenk“ versocht were und sust sich nit vil zo fruntschaften gebote dann uf hoffe des geneissesa; Br. teilt forner mit: wiowal dor dag zo Nurenberg zo sein uf unsers herren auffart gesatzt ist, han ich doch verstanden von hern Caspar und andern raeden, daß der König vor Pfingsten nicht dahin komme, wonach sich der HM. bet Sendung einer Boischaft richten wolle. Die Eytzscher haben Trynt gewonnen, obwoll der König ihm zu heljen versprochen hatts; ellicke Landleute und Edelleute in Österreich haben dem lande abgesagt und machen die Gegend zwischen Wien und Neustadt unsicher; es sind viele böhmische Herren zu Wien und wollen einen ruwart vom König aufnehmen, andere mit dem König von Polen (Schbl. XXXV nr. 20 or. ch.). [4] Unter dem 24. Juni (am tage Joh. Bapt.) 44 erhielt der HM. von seinem Schreiber Johannes Juni 24 Bentim aus Tangermünde einen langeren Bericht: Da der Markgraf zu Brandenburg seinen Zug Mörz 1d Mai 21 Apr. 5 Mii 21 Mai 31 45 a) LeSIT. zurifeinaj!. 1 Hzg. Sigmund; vgl. oben S. 226. Kard. Cesarini. 3 In sciner Urkunde vom II. April (zu der Newnstat an dem hl. besterabend 44) bekennt Kg. 50 Friedrich, daß er die Sache zwischen dem Orden von Pruissen und Hans David, die dem Mark- grafen von Baden als unsirm commissario be- volhen sei, durch guter ursach willen auf- geslagen habe bis auf den Tag gen Nurenberg. 55 do wir, ob got wil, auf unsirs hern auffart [Mai 21] zu sein meinen; er gebietet deshalb beiden Parteien, in der Zuischenzeit nicht zu proceduren, bis wir furter darinne schaffen nach gepurlikeit, befichlt auch dem gen. Mark- grafen, daß er in den Sachen ouch nit procedier (ebenda Schbl. XXXV nr. 20 cop. chart., Beil. zu obigem Schreiben). 4 Hierzu ist attch ein Schreiben des Land- komturs von Österreich, Johann von Pommers- heim, an den HM. vom 4. Febr. (sritag n. frawniag der liechtmess) 1444 aus Laybach in Krain bemerkenswert, in dem er rät, für den König Geschenke zu schicken, u. zwar Handjalken, einen chiber, einen russischen Hut, sowie eine Krone über das Bett, die der König gerne haben möchte (ebda. Schbl. 105 nr. 204 or. chart.; Reg. Joachim-Hubatsch I, I, 2 nr. 8417).
An. Einladungen, Besuch des RT nr. 111-113. 259 5 10 15 20 25 40 und di land wellen in mit nichte nit einlassen, wen si wellen iren hern haben den jungen 1; denn wil man in noch nicht geben zu diser zeit; also stet es in einer grossen irrung auf diz mal; got fuegs noch zum pesten; man reit vas darunder in potschaft, ob man es zum pesten pringen mocht. Ein ungarisches Heer habe dieses Jahr 3 vechten mit den Türken getan; beim letzten vechten ist der König von Polen gewesen, und si haben al drei vechten obgelegen di Christen und sind jetzt wieder surück aus der Türkei gezogen ohne Schaden; der von Polan sei jetzt zu Offen. (Schbl. 91 nr. 78 or. ch.). [2] Am 14. März (Sa. v. oculi) 44 schrieb ein Ungenannter aus Grecz in Stiria an den Hochmeister: Wie IIM. vernommen hube, daß der Röm. König des Königreichs Böhmen Verweser und des jungen Königs Formund sein solle, darauf tue er ihm kund, daß der König solche Vormundschaft noch nicht anigenommen hat noch aich der underwinden will, si sind denn vor ganz eine in Behemen; denn wie Caspar einem seiner guten Freunde geschrieben hat, sind die böhmischen Herren nicht einig, sondern zweitrechtig, also da der con Rosemberg, Herr Meinhard vom Newenhawsc und andere, die mächtigsten Herren und Städte zu Prage es mit dem Röm. König halten, aber Herr Ptaczke, Herr Alsso Holiczky und andere, die Güter der geistlichen Herren, als des Erzhischofs, der Bischöfe, Abte, Nonnen und an- derer, innehaben, nicht dorzu wollten; deshalb hat auch der Röm. König verzogen, die Vormundschaft ufzunemen; aber denach sind etliche von ihnen, z. B Herr Bohuss vom Lutomisl und andere, zu den mächtigsten Herren getreten, weshalb sie auch neue Boischaft an den König gesandt haben, die jetzt unterwegs ist. Uber deren Werbung und Ergebnizse will Absender später berichten. Er tut ferner kund, daß Herr Caspar seinem erwähnten Freunde geschrieben hat, daß der König itzund of ascensionis domini mit den kornfursten zu Nuremberg ein tag halden wert in der kirchen sachen und ein ende zu treffin, domete man aws der newtralitet kome. Der von Polen und die Ungarn sind von den Türken wedirkomen, ebenso der Legat 2; man sagt, sie haben an Leuten und Pferden größeren Schaden gelitien als die Türken; man gehe damit um, zwischen der Türkei und Ungarn einen Frieden auf etliche Jahre zu schließen, wenn der von Polan in Ungern notdorftig ist und vil gebrechen hat, als die sag geet. Was aber daraus wird, weiß Aboonder nicht. — Ohne Abaatz folgt eine Nachschrift vom 5. April (am paimtage) aus Breslaw über Irrungen zwischen dem Herzog von Brig und dem Bischof von Brestau (Schbl. VII nr. 34 or. ch.). [3] Am 16. April (Do. n. d. hl. besterdage) 44 berichtete Bruyn van Drutmerinchusen dem HM. Apr. 16 3 aus Wien über seine Sendung in Sachen Hans Davids im Auftrage des Deutschmeisters und des Pfarrers zu Danzig an den Hoj des Könige und über die dortigen Verhandlungen, die schließlich dazu führten, daß die Sache aufgeslagen sein sollte bis gen Nürnberg, wo dann der Konig selbet darüber entscheiden woltte; Br. gibt seiner Entrüstung darüber Ausdruck, daß er für das kgl. Schreiben3 4 fl. habe zahlen mürsen, und bemerkt dazu; obwohl Herr Caspar vast dem orden vil geloben zosecht, ich enbins 35 noch ni weis woirden, ouch meine ich, daz er ghern mit geschenk“ versocht were und sust sich nit vil zo fruntschaften gebote dann uf hoffe des geneissesa; Br. teilt forner mit: wiowal dor dag zo Nurenberg zo sein uf unsers herren auffart gesatzt ist, han ich doch verstanden von hern Caspar und andern raeden, daß der König vor Pfingsten nicht dahin komme, wonach sich der HM. bet Sendung einer Boischaft richten wolle. Die Eytzscher haben Trynt gewonnen, obwoll der König ihm zu heljen versprochen hatts; ellicke Landleute und Edelleute in Österreich haben dem lande abgesagt und machen die Gegend zwischen Wien und Neustadt unsicher; es sind viele böhmische Herren zu Wien und wollen einen ruwart vom König aufnehmen, andere mit dem König von Polen (Schbl. XXXV nr. 20 or. ch.). [4] Unter dem 24. Juni (am tage Joh. Bapt.) 44 erhielt der HM. von seinem Schreiber Johannes Juni 24 Bentim aus Tangermünde einen langeren Bericht: Da der Markgraf zu Brandenburg seinen Zug Mörz 1d Mai 21 Apr. 5 Mii 21 Mai 31 45 a) LeSIT. zurifeinaj!. 1 Hzg. Sigmund; vgl. oben S. 226. Kard. Cesarini. 3 In sciner Urkunde vom II. April (zu der Newnstat an dem hl. besterabend 44) bekennt Kg. 50 Friedrich, daß er die Sache zwischen dem Orden von Pruissen und Hans David, die dem Mark- grafen von Baden als unsirm commissario be- volhen sei, durch guter ursach willen auf- geslagen habe bis auf den Tag gen Nurenberg. 55 do wir, ob got wil, auf unsirs hern auffart [Mai 21] zu sein meinen; er gebietet deshalb beiden Parteien, in der Zuischenzeit nicht zu proceduren, bis wir furter darinne schaffen nach gepurlikeit, befichlt auch dem gen. Mark- grafen, daß er in den Sachen ouch nit procedier (ebenda Schbl. XXXV nr. 20 cop. chart., Beil. zu obigem Schreiben). 4 Hierzu ist attch ein Schreiben des Land- komturs von Österreich, Johann von Pommers- heim, an den HM. vom 4. Febr. (sritag n. frawniag der liechtmess) 1444 aus Laybach in Krain bemerkenswert, in dem er rät, für den König Geschenke zu schicken, u. zwar Handjalken, einen chiber, einen russischen Hut, sowie eine Krone über das Bett, die der König gerne haben möchte (ebda. Schbl. 105 nr. 204 or. chart.; Reg. Joachim-Hubatsch I, I, 2 nr. 8417).
Strana 260
260 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Juni 15 Juni 15 Aug. 24 Dez. 25 Juni 7 gen Nuremberg von seinem Tage mit dem Herrn von Saxen am hl. Dreifaltigkeitstage zu Jewterbug ... wulde begriffen und also furdan uf Wittenberg ete. gefuget haben und mich deshalb gegen Lupoz hatte reiten heißen, ihn allda zu erwarten, so möge der HM. wissen, daß der gen. Markgraf bis jetzt nach keine eigentlich warhaftige botschaft von des herrn Romischen konings zukumpft ken Nurem- berg erhalten hat, weshalb er denn scinen Zng verzögert und auch mich aufgehalten hat mit der Bo- gründung, or tue cs Ew. Gnaden im besten, wenne kome der herre Romischer koning ken Nuremberg, so komen die herrn kurfursten ouch dahen; so welle er denne die sachen1 selber bas awsrichten wenn sunst ymands, den er senden mochte, und ouch so queme cuwer gnaden die zerunge, die ich alhie thw, rlamit wol wider inne, wenne man alda denne die herrn kurfursten alle bei enander moge haben; wurde er denne jo sulche zeitunge vernemen, das der Röm. König ken Nuremberg nicht personlich wurde komen, so welle er gorne imands von den seinen in zeiten ausrichten und umbe der sachen willen zu em fugen, sunder nechten spat hat mich der Mgf. rufen und mich einen Brief des Herzoga von Saxen, geschrieben zu Aldenburg an s. Vits tage, lesen lassen, worin dieser schreibt, wie seine Botschaft an dem gen. s. Vitstage von Nuremberg sei gekommen und ihn unterrichtet habe, wie der obirster statschriber zu Nuremberg ilende von der Nuwnstat von dem obgnanten herrn koning sei komen und habe inbracht und dem rate gesagt, wie der vorgenante herre konig in mei- nung were und willen hette, uf den obgnanten sant Vits tag seinen zog von der Newenstat ken Wynn und also furdan die Thunaw uf ken Nuremberg zu fugen und die herrn herzogen Albrecht, seinen Bruder, und herzogen Sigmund, seinen Vetter, mit sich ken Nuremberg zu brengen, und uf ein sulchs haben em die Nuremberger uf sechshundert pferd herberge lassen verfangen; desglichen 20 ouch ander herrn und fursten ire herborgen haben beslaen lassen. Zu welcher Zeit der König zu Nuremberg sein wird, weiß man noch nicht; der Bote des Markgrafen, den er ausgesandt hat, dies zu erfahren, liegt noch zu Nuremberg und soll eigentlich anf des Königs Ankunft warten; wern der dem Markgrajen Botschaft bringen wird, so will dieser sich auſmachen und sich zum König nach Nuremberg begeben. — Der Probet von Branndemburg ist wol willig zu zien; aber er hat mich erkennen lassen, daß es niemand umsonst täte, er wolle es Ew. Gnaden gerne zu Willen tun, abor or wollo wieser, was man ihm davor thun welde, hatte auch sonst mancherlei Wünsche und Einwendungen, ebenso der Kanzler; darauf habe ich sie auf das abescheiden zu Frangkenfordz hingewiesen. — Als die gen. Herren gen Yewterbugke kamen, brachte der Herr von Saxen Herrn Nickel von Polenczk mit; als der Mgf. das vernahm, wollte er keins tedunge anpfahen nach anpfahen lassen, solange Herr Nickl da wäre; dieser mußte deshalb die Stadt verlassen, wobei er von dem Pöbel beschimpft wurde. Die gen. Herren haben sich auf domselden Tage gütlich vereinigt, also das der herre herzog zu Saxen die helfte des geldes von der frawen malschatz wegen, als zehentusent gulden uf Bartolomei und die andern zehentusent uf winschten schirstkomende sulle geben. Die Sachen von des landes zu Lusattz wegen haben sie zur Entscheidung einem Achterrat ihrer Räte überwiesen. — Insgeheim vernehme ich, daß man damit umgehe, den jungen Herrn Mgf. Fridricben zum Erzbischof zu Magdburg zu machen. — Von dem Kaplan des Bischofs zu Branndemburg habe ich vernommen, wie dem Bischof aus dem hove zu Rome kürzlich geschrieben s6i, wie der heilige vater in der neistgeleden fasten kurz vor osteren eine offenbar sitzunge der herrn und prelaten zu Rome habe gehalden darinne sechzchn cardinal hundert und zwenzig imfolaten herrn fursten procuratores curtisanen und gelarten ane zall und 40 wol achzigtusent pilgrima, under den allen wenig Deutscher sein gewesen, und allegemeniglich alda obir die Deutsche nueio haben geschregen ; was sich darus machen wil, wirt hirnachmals wol offinbar werden. und des heiligen vaters botschaft ist iczund langens zu Nuremberg gewesen beitende des herrn Romischen konings zukompft. — Ich habe die transsumpta von Bartholomeo Lywenwald empfangen; die schribe werde ich bei dem Hauskomptur zu Nuremberg, wenn ich dahin komme, 45 finden. (Schbl. XIII/a nr. 123 or. ch. ). [5] Der Vogt der Neumarkt übersandte am 2. Juli (visit. Marie) 44 aus Soldin dem HM. zwei Briefe und teilte dabei u. a. mit: ouch so kan ich noch nicht dirvaren, das der Romischer koningk zu Norenberg inne ist (Schbl. XII nr. 31 or. ch.). 10 15 25 30 35 5 Juli 9 a) folgi durchstrichon soln gewesen. 50 1 Bestätigung des Vertrages über die Neumark, vgl. nr. 206. 2 Vgl. unsere nr. 153. 3 Es handelt sich um die Erbauscinander- setzung zwischen Sacheen und Brandenburg, bei der Mgf. Friedrich von Brandenburg und seine Gemahlin Catherina als Tochter der sel. Hzgin. Catherina von Sachsen am 9. Apr. 1443 auf ihre weiteren Erbanspriiche verzichtet hatten, nachdem sie von Catherinas Brüdern Friedrich und Wilhelm abgefunden worden war (Dreaden H.St.-A. Urk. 6758 or. mb.). Am 7. Jan. 1444 quittierte Mgf. Friedrich den gen. Sächsischen Herzögen über 320 Schock Meiß. Groschen für 55 alle Gereide und Kleinod uus der Hinterlassen- schaft der Hzgin. Catharina ſebda. Urk. 6759 or. mb. ).
260 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Juni 15 Juni 15 Aug. 24 Dez. 25 Juni 7 gen Nuremberg von seinem Tage mit dem Herrn von Saxen am hl. Dreifaltigkeitstage zu Jewterbug ... wulde begriffen und also furdan uf Wittenberg ete. gefuget haben und mich deshalb gegen Lupoz hatte reiten heißen, ihn allda zu erwarten, so möge der HM. wissen, daß der gen. Markgraf bis jetzt nach keine eigentlich warhaftige botschaft von des herrn Romischen konings zukumpft ken Nurem- berg erhalten hat, weshalb er denn scinen Zng verzögert und auch mich aufgehalten hat mit der Bo- gründung, or tue cs Ew. Gnaden im besten, wenne kome der herre Romischer koning ken Nuremberg, so komen die herrn kurfursten ouch dahen; so welle er denne die sachen1 selber bas awsrichten wenn sunst ymands, den er senden mochte, und ouch so queme cuwer gnaden die zerunge, die ich alhie thw, rlamit wol wider inne, wenne man alda denne die herrn kurfursten alle bei enander moge haben; wurde er denne jo sulche zeitunge vernemen, das der Röm. König ken Nuremberg nicht personlich wurde komen, so welle er gorne imands von den seinen in zeiten ausrichten und umbe der sachen willen zu em fugen, sunder nechten spat hat mich der Mgf. rufen und mich einen Brief des Herzoga von Saxen, geschrieben zu Aldenburg an s. Vits tage, lesen lassen, worin dieser schreibt, wie seine Botschaft an dem gen. s. Vitstage von Nuremberg sei gekommen und ihn unterrichtet habe, wie der obirster statschriber zu Nuremberg ilende von der Nuwnstat von dem obgnanten herrn koning sei komen und habe inbracht und dem rate gesagt, wie der vorgenante herre konig in mei- nung were und willen hette, uf den obgnanten sant Vits tag seinen zog von der Newenstat ken Wynn und also furdan die Thunaw uf ken Nuremberg zu fugen und die herrn herzogen Albrecht, seinen Bruder, und herzogen Sigmund, seinen Vetter, mit sich ken Nuremberg zu brengen, und uf ein sulchs haben em die Nuremberger uf sechshundert pferd herberge lassen verfangen; desglichen 20 ouch ander herrn und fursten ire herborgen haben beslaen lassen. Zu welcher Zeit der König zu Nuremberg sein wird, weiß man noch nicht; der Bote des Markgrafen, den er ausgesandt hat, dies zu erfahren, liegt noch zu Nuremberg und soll eigentlich anf des Königs Ankunft warten; wern der dem Markgrajen Botschaft bringen wird, so will dieser sich auſmachen und sich zum König nach Nuremberg begeben. — Der Probet von Branndemburg ist wol willig zu zien; aber er hat mich erkennen lassen, daß es niemand umsonst täte, er wolle es Ew. Gnaden gerne zu Willen tun, abor or wollo wieser, was man ihm davor thun welde, hatte auch sonst mancherlei Wünsche und Einwendungen, ebenso der Kanzler; darauf habe ich sie auf das abescheiden zu Frangkenfordz hingewiesen. — Als die gen. Herren gen Yewterbugke kamen, brachte der Herr von Saxen Herrn Nickel von Polenczk mit; als der Mgf. das vernahm, wollte er keins tedunge anpfahen nach anpfahen lassen, solange Herr Nickl da wäre; dieser mußte deshalb die Stadt verlassen, wobei er von dem Pöbel beschimpft wurde. Die gen. Herren haben sich auf domselden Tage gütlich vereinigt, also das der herre herzog zu Saxen die helfte des geldes von der frawen malschatz wegen, als zehentusent gulden uf Bartolomei und die andern zehentusent uf winschten schirstkomende sulle geben. Die Sachen von des landes zu Lusattz wegen haben sie zur Entscheidung einem Achterrat ihrer Räte überwiesen. — Insgeheim vernehme ich, daß man damit umgehe, den jungen Herrn Mgf. Fridricben zum Erzbischof zu Magdburg zu machen. — Von dem Kaplan des Bischofs zu Branndemburg habe ich vernommen, wie dem Bischof aus dem hove zu Rome kürzlich geschrieben s6i, wie der heilige vater in der neistgeleden fasten kurz vor osteren eine offenbar sitzunge der herrn und prelaten zu Rome habe gehalden darinne sechzchn cardinal hundert und zwenzig imfolaten herrn fursten procuratores curtisanen und gelarten ane zall und 40 wol achzigtusent pilgrima, under den allen wenig Deutscher sein gewesen, und allegemeniglich alda obir die Deutsche nueio haben geschregen ; was sich darus machen wil, wirt hirnachmals wol offinbar werden. und des heiligen vaters botschaft ist iczund langens zu Nuremberg gewesen beitende des herrn Romischen konings zukompft. — Ich habe die transsumpta von Bartholomeo Lywenwald empfangen; die schribe werde ich bei dem Hauskomptur zu Nuremberg, wenn ich dahin komme, 45 finden. (Schbl. XIII/a nr. 123 or. ch. ). [5] Der Vogt der Neumarkt übersandte am 2. Juli (visit. Marie) 44 aus Soldin dem HM. zwei Briefe und teilte dabei u. a. mit: ouch so kan ich noch nicht dirvaren, das der Romischer koningk zu Norenberg inne ist (Schbl. XII nr. 31 or. ch.). 10 15 25 30 35 5 Juli 9 a) folgi durchstrichon soln gewesen. 50 1 Bestätigung des Vertrages über die Neumark, vgl. nr. 206. 2 Vgl. unsere nr. 153. 3 Es handelt sich um die Erbauscinander- setzung zwischen Sacheen und Brandenburg, bei der Mgf. Friedrich von Brandenburg und seine Gemahlin Catherina als Tochter der sel. Hzgin. Catherina von Sachsen am 9. Apr. 1443 auf ihre weiteren Erbanspriiche verzichtet hatten, nachdem sie von Catherinas Brüdern Friedrich und Wilhelm abgefunden worden war (Dreaden H.St.-A. Urk. 6758 or. mb.). Am 7. Jan. 1444 quittierte Mgf. Friedrich den gen. Sächsischen Herzögen über 320 Schock Meiß. Groschen für 55 alle Gereide und Kleinod uus der Hinterlassen- schaft der Hzgin. Catharina ſebda. Urk. 6759 or. mb. ).
Strana 261
Aa. Einladhmgen, Besuch des RT nr. 113-114. 261 5 [6] Endlich berichtete Eberhart Thyn van Stenderhain, Komtur zu. Koblenz, an der Hochmoister am 11. Augusi (Di. n. Laurencius dage ) 1d aus Coln v. a.: voirt gheren ich uren gnaden zo wissen, Ang. 11 daz ich noch nit sicher han vernomen, of der kunig zo Nurenberg si, sonder man sait zo Coln, er si dair komen des sondages na Peter ad vinenla. und mijn her van Coln huit sijn doctoren und Aug. 2 prelaten wal zo 24 dan gesant1 des fridages na Peter und ich verstaen, mijn her wille selbs oich dahin, Aug. 7 wiewal hie groisson kriegh hait�. Absender habe Johannis, sinen Lizenziaten, bei Meister Bartholomeus dair ligende gehabt und uerde morgen seinen Diener Bruyne senden, umb dat die nû gude kunt- schaft zo hove hait. und ob man imantz meer dair bedarff, so kumpt der meister van Duytschen landen dair, der wirdt daz wal versorgen, als hie mir geloift hait. Gruß (Schbl. 106 nr. 7 or. ch.). Aug. 12 10 114. P. Eugen bevollmächtigt seine Gesandten in Deutschland Johannes Carvajal und Nicolaus von Cues. 1444 Febr. 13 — Sept. 26 Rom. a) Allgemeines Empfehlungsschreiben für Carvajal vom 13. Febr. 1444: P.Eugen schreibt: universis et singulis, ad quos presentes nostre littore perveniunf: cum dilectus filius Johannes de Carvaial electus Cauriensis orator noster sit impresentiarum in partibus 15 Germanie pro nonnullis nostris et Romane ccclosie negotiis peragendis personaliter constitutus et ad diversas alias mundi partes necnon ad presentiam nostram so conferre habeat, so ermahni er jedermann, eundem electum cum suis familiaribus equestribus et pedestribus ac comitiva usque ad numerum viginti equis valisiis salvis rebus el bonis suis quibuseunque ineundo stando et redeundo, quotiens id emerserit, plena ubique securitate et immunitate ac favorabili tractatione gaudere; 20 seinen Untergebenen und Offizialen sowie den Kapitänen seiner und der Kirche Truppen aber befichlt er districte, denselben Gewahlien mit soinem Gefolge in Ausübung seiner gen. oder noch ai benen- nenden Aufgabe (onus) Durchzug zu gewähren, seinem Gefolge keine Unannehmlichkeiten zu machen oder van anderen zuzulassen, ihr vielmchr zuvorkommend auſzunehmen und jur seine sichere Reise und Aufnahme zu sorgen. Dieses Gegenwürtige soll nach einem Jahr keine Gülligkeit mehr haben. Dat. 25 Rome ap. s. Petrum 1443 idibus februarii, p. n. a. 13; Unterochr. Jo. Synodi etc. (Rom V. A. Reg. Vat. 376 fol. 18b cop. chart.; am Rande A. de Florentia). 144/4/ Fsb. 13 b) Beglaubigung Carvajals bei Kg. Friedrich vom 3. April: Eugenius episcopus servus servorum dei carissimp in Christo filio Frederico regi Roma- norum illustri salutem et apostolicam benedictionem. aliqua honorem dei unitatem 30 ecclesie et sedis apostolice ac pacem populi Christiani concernencia commisimus“ dilecto filio nostro Johanni Carvajal electo Cauriensi in Germanie partibus constituto oratori nostro serenitati tue nostri parte referenda, de quibus impartiri velis eidem tanquam nobis plenam fidem. datum Rome apud Sanctum Petrum anno incarnacionis dominice mille- simo quadringentesimo quadragesimo quarto, tercio nonas aprilis, pontificatus nostri anno 35 quarto decimo. 1444 Apr. 3 1 Vgl. nrr. 120 und 164. 2 Vgl. oben S. 232. a Am 21. April wice [der päpstliche Proto- notar! Galeazius de Mantua fals stellvertretender Kämmerer] der [Thesaurar] Franciscus de Padua un, durch den Depositar Thomas de Spinellis zahlen zu lassen Roderico Mevendi, familiari .. Johannis [om., Vorl. Johanni] Carvajal, florenos auri de camera 10 sine 15 retentione pro expensis per eum fiendis eundo ad partes Almanie pro factis sanctissimi domini nostri pape (Rom St.-A. Tesoro pontificio, Mandati 1443-1447 fol. 49a cop. chart.; Dat. Romo die 21. aprilis 1444 pont. 14; Unterfert. 50 Robertus Paradisi). Um den Anfang Mai herum ging cine weitere Botschaft an Carvajal ab, wie sich aus einem Eintrag vom 3. Mai ergibt, worin der Kardinalkämmerer Ludovicus fvon Aqui- 40 leja] den Thesaurar anweist, von den Geldern der päpsilichen Kammer für den Depositar zurückbehalten zu lassen florenos auri de camera 5 per eum solutos [em., Vort. solutis] Johanni de Alamania cursori misse ad -- Johannem Carvajal electum Cauriensem pro factis sanc- tissimi domini nostri pape ſebda. fol. 54a, Dat. Rome die tertia mají 1444 ..-; Unterfert. Miletus Thenini). — Endlich wurde Ende Mai noch eine Botschaft von der Kurie unmitielbar nach Nürn- berg gesandt. Die Anweisung des gen. Kardinal- kämmerers an den Thesaurar vom 8. Juni führt u.a. zur Zahlung durch Thomas de Spinellis auf: florenos auri duodecim datos per eum Ricarde de Brugis pro eundo Norimbergam in Alamania pro factis domini nostri pape die predicta 24. maji (zhda. fol. 63ab, Dat. Rome dio 8. junii 1444 pont. 14; Unterfert. H. Foulani).
Aa. Einladhmgen, Besuch des RT nr. 113-114. 261 5 [6] Endlich berichtete Eberhart Thyn van Stenderhain, Komtur zu. Koblenz, an der Hochmoister am 11. Augusi (Di. n. Laurencius dage ) 1d aus Coln v. a.: voirt gheren ich uren gnaden zo wissen, Ang. 11 daz ich noch nit sicher han vernomen, of der kunig zo Nurenberg si, sonder man sait zo Coln, er si dair komen des sondages na Peter ad vinenla. und mijn her van Coln huit sijn doctoren und Aug. 2 prelaten wal zo 24 dan gesant1 des fridages na Peter und ich verstaen, mijn her wille selbs oich dahin, Aug. 7 wiewal hie groisson kriegh hait�. Absender habe Johannis, sinen Lizenziaten, bei Meister Bartholomeus dair ligende gehabt und uerde morgen seinen Diener Bruyne senden, umb dat die nû gude kunt- schaft zo hove hait. und ob man imantz meer dair bedarff, so kumpt der meister van Duytschen landen dair, der wirdt daz wal versorgen, als hie mir geloift hait. Gruß (Schbl. 106 nr. 7 or. ch.). Aug. 12 10 114. P. Eugen bevollmächtigt seine Gesandten in Deutschland Johannes Carvajal und Nicolaus von Cues. 1444 Febr. 13 — Sept. 26 Rom. a) Allgemeines Empfehlungsschreiben für Carvajal vom 13. Febr. 1444: P.Eugen schreibt: universis et singulis, ad quos presentes nostre littore perveniunf: cum dilectus filius Johannes de Carvaial electus Cauriensis orator noster sit impresentiarum in partibus 15 Germanie pro nonnullis nostris et Romane ccclosie negotiis peragendis personaliter constitutus et ad diversas alias mundi partes necnon ad presentiam nostram so conferre habeat, so ermahni er jedermann, eundem electum cum suis familiaribus equestribus et pedestribus ac comitiva usque ad numerum viginti equis valisiis salvis rebus el bonis suis quibuseunque ineundo stando et redeundo, quotiens id emerserit, plena ubique securitate et immunitate ac favorabili tractatione gaudere; 20 seinen Untergebenen und Offizialen sowie den Kapitänen seiner und der Kirche Truppen aber befichlt er districte, denselben Gewahlien mit soinem Gefolge in Ausübung seiner gen. oder noch ai benen- nenden Aufgabe (onus) Durchzug zu gewähren, seinem Gefolge keine Unannehmlichkeiten zu machen oder van anderen zuzulassen, ihr vielmchr zuvorkommend auſzunehmen und jur seine sichere Reise und Aufnahme zu sorgen. Dieses Gegenwürtige soll nach einem Jahr keine Gülligkeit mehr haben. Dat. 25 Rome ap. s. Petrum 1443 idibus februarii, p. n. a. 13; Unterochr. Jo. Synodi etc. (Rom V. A. Reg. Vat. 376 fol. 18b cop. chart.; am Rande A. de Florentia). 144/4/ Fsb. 13 b) Beglaubigung Carvajals bei Kg. Friedrich vom 3. April: Eugenius episcopus servus servorum dei carissimp in Christo filio Frederico regi Roma- norum illustri salutem et apostolicam benedictionem. aliqua honorem dei unitatem 30 ecclesie et sedis apostolice ac pacem populi Christiani concernencia commisimus“ dilecto filio nostro Johanni Carvajal electo Cauriensi in Germanie partibus constituto oratori nostro serenitati tue nostri parte referenda, de quibus impartiri velis eidem tanquam nobis plenam fidem. datum Rome apud Sanctum Petrum anno incarnacionis dominice mille- simo quadringentesimo quadragesimo quarto, tercio nonas aprilis, pontificatus nostri anno 35 quarto decimo. 1444 Apr. 3 1 Vgl. nrr. 120 und 164. 2 Vgl. oben S. 232. a Am 21. April wice [der päpstliche Proto- notar! Galeazius de Mantua fals stellvertretender Kämmerer] der [Thesaurar] Franciscus de Padua un, durch den Depositar Thomas de Spinellis zahlen zu lassen Roderico Mevendi, familiari .. Johannis [om., Vorl. Johanni] Carvajal, florenos auri de camera 10 sine 15 retentione pro expensis per eum fiendis eundo ad partes Almanie pro factis sanctissimi domini nostri pape (Rom St.-A. Tesoro pontificio, Mandati 1443-1447 fol. 49a cop. chart.; Dat. Romo die 21. aprilis 1444 pont. 14; Unterfert. 50 Robertus Paradisi). Um den Anfang Mai herum ging cine weitere Botschaft an Carvajal ab, wie sich aus einem Eintrag vom 3. Mai ergibt, worin der Kardinalkämmerer Ludovicus fvon Aqui- 40 leja] den Thesaurar anweist, von den Geldern der päpsilichen Kammer für den Depositar zurückbehalten zu lassen florenos auri de camera 5 per eum solutos [em., Vort. solutis] Johanni de Alamania cursori misse ad -- Johannem Carvajal electum Cauriensem pro factis sanc- tissimi domini nostri pape ſebda. fol. 54a, Dat. Rome die tertia mají 1444 ..-; Unterfert. Miletus Thenini). — Endlich wurde Ende Mai noch eine Botschaft von der Kurie unmitielbar nach Nürn- berg gesandt. Die Anweisung des gen. Kardinal- kämmerers an den Thesaurar vom 8. Juni führt u.a. zur Zahlung durch Thomas de Spinellis auf: florenos auri duodecim datos per eum Ricarde de Brugis pro eundo Norimbergam in Alamania pro factis domini nostri pape die predicta 24. maji (zhda. fol. 63ab, Dat. Rome dio 8. junii 1444 pont. 14; Unterfert. H. Foulani).
Strana 262
262 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. (Aus Wien H.H.St.-A. Urk. vom 3. Apr. 1444 or. membr. lit. el. c. bulla plumbea, Unter- jertigung Jo. Synodi; neben der Bullenschnur A. de Florentia, auf der Rückseite Carissimo in Christo filio Frederico Romanorum regi illustri. — Regesten; Chmel nr. 1617; Lichnowsky VI nr. 747). c) Ermachtigung für Johannes von Carvajal und Nikolaus von Gues zur Benefizien- erteilung vom 26. September: 1444 Sept. 26 P. Eugen verleiht dem Mgr. Johannes de Carvaial und dom Dr. Nicolaus de Casza, Probet zu Meynfelt (Diöz. Trier), quos ad nonnullas Alamanie et Germanie nationis partes pro nostris et sancte Romane ecclesie negotiis oratores et nuntios nostros transmittebamus, in der Absicht, sie zu chren, ut per honorem ipsis exhibitum se possint aliis reddere gratiosum, das volle Recht, und zur conjunctim vel divisim, donec et quousque in dicta natione existerent, Benefizien an geeignete Personen im Bereich der gen. Deutschen Nation zu vergeben; er bestimmt daher, daß die Weitergabe einer Präbende an der Kirche beate Marie Aquensis (Diöz. Lüttich] durch die beiden zurecht bestehe, und erklart sich in einem Streit des Nicolaus mit Gerolphus van den Here, Kleriker Tornacensis diocesis, um die Pfarrei Schindal (Diöz. Lüttich) zugunsten des Nicolaus. Datum Rome ap. s. Petrum etc. 1444 sexto kl. octobris, p. n. a. 14. (Rom V. A. Reg. Vat. 368 fol. 98a 102a cop. chart.; Unterschr. 15 E. Pollart und gratis de mandato d. n. pape). 10 115. Ulm an Rottweil und Nordlingen: schickt die Tagesordnung für einen Städtetag in Ulm am 16. März, darunter zur Frage einer Nichtladung der Städte zum kommenden RT. 1444 Febr. 21 Ulm. A aus Rottweil Stadt-A. IL. Archiv 2. Abt. Lade LIX fasc. 2 Nr. 21 or. chart. lit. cl. 20 B coll. Nordlingen Stadt-A. Städtebundsakten I, 1 v. 1444 nr. 212 or chart. lit. cl. auf 41/2 aneinandergehefteten Blättern; es feklen die Art. 6 und 9. Bürgermeister und Rat zu Ulme benennen an eingegangenen Schreiben: [I] Mahnungen Nörd- lingens um Hilfeleistung und wegen ihres von Hzg. Ludwig von Baiern genommenen Korns. [2] Mehrfache Schreiben etlicher Stadte wegen unbilliger Beschwerung städtischer Kauf- und Fuhrleute in den Gebisten des Pfalzgrafen und beider Herren von Wirtemberg. [3] Zuschrift des Grafen Ulrich von Wirtemberg, den Bischof von Augspurg und die Seinen die verainung von ilents wegen nach der verainung sage beschwören zu lasseni. [4 Anfrage der von Kempten in ihrer Ratlosigkeit, da sie vom Römischen König zwar die Freiheit hätten, cinen Weg durch den Kempter Wald zu bauen, aber der Bischof von Augapurg wegen Abbruch seiner Zölle zu Füssen dagegen Einspruch crhebe. [5] Bitte Hzg. Ludwigs d. J. von Baiern um einen gütlichen Tag gegen Jorigen Öwer zte Brennberg. [6] Aus- söhnung des Bundes mit gen. Herren. [7] Briefe der von Heilpronn und Wimpslen wegen einer Schuldbezahlung an die von Winsperg und vieler anderer Sachen. [8] Maknung der von Wyle wiegen Freilassung threr von Pfgt. Ludwig gefangen gesetzten Bürger. [9] Mehrfache Anmahnung der von Uberlingen und der Städte ihrer Vereinigung wegen ausstehender Schulden seitens der anderen Schwabischen Städte. [10] Briefe von Kempten wegen Bezahlung sines abgerittenen Pferdes anläßlich einer kuntschaft der geworb und sammungen, die Conrat von Fryborg odor ander zu Bayern hetten. [I1] Hilferuf der Stadt Rotemburg uf der Thuber gegen ihre Feinde. [12] Aus- führliches Schreiben der von Eßlingen über Beschlagnahme (nom) von Gut ihres Altbürgermeisters Claus Krydenwiß durch Hanns von der Braitenlanndenburg und Walther von Kungseck. [13] Auf- nahmegesuch der von Ratolfszelle: wan si nu durch iren guten willen in der stette kriege in dem Hegöw den stetten zů ore zů nutze und zů fürdrung komen sind, des ouch schadon gelitten empfangen und die stette sich in und uß it statt in dem kriege wol erobert hand, das in nicht zu vergeßent billich und wol zu bedenkent ist, si dest furo in einung zů nemen, donn si vor zoiten mit den stetten och in oinung gowosen sind, so wollet darüber beraten, ob sie in die Stadtevereinigung aufzwnekmen sind oder nicht. [I4] Werbung der von Bibrach, die vormals mit den Städten in Einung gewesen sind und von uns dar uß komen sien, das si das ungerne getän haben, da thre Anzahl, damil sie mit une Städlen in Einung gewesen sind, zu sware gewesen sei, mit der Bitte, sie unter Ermaßigung der ehedem veranschlagten 300 8 auf 180 88 oder wenigstens mit 200 l wieder aufzunchmen. [15] Schreiben der von Wimpffen von irs forsts bi Bischofshoim und der von Helmstatt wegen. [If] Ouch hand uns úwer und unser güten frunde von Augspurg und von Nüremberg ge- schriben und verkundt, wie der allordurchlúchtigist fürste unser gnedigister herre der Römisch kunig etc. ainon merklichen tage, in der hailigen Cristenhait und des richs sachen uf demselben tage zu handeln und fúrzenemen, Cristenlich kunig fúrsten und herren zu im gen Nüremberg zů 30 35 40 45 50 25 1 Vgl. nr. 150.
262 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. (Aus Wien H.H.St.-A. Urk. vom 3. Apr. 1444 or. membr. lit. el. c. bulla plumbea, Unter- jertigung Jo. Synodi; neben der Bullenschnur A. de Florentia, auf der Rückseite Carissimo in Christo filio Frederico Romanorum regi illustri. — Regesten; Chmel nr. 1617; Lichnowsky VI nr. 747). c) Ermachtigung für Johannes von Carvajal und Nikolaus von Gues zur Benefizien- erteilung vom 26. September: 1444 Sept. 26 P. Eugen verleiht dem Mgr. Johannes de Carvaial und dom Dr. Nicolaus de Casza, Probet zu Meynfelt (Diöz. Trier), quos ad nonnullas Alamanie et Germanie nationis partes pro nostris et sancte Romane ecclesie negotiis oratores et nuntios nostros transmittebamus, in der Absicht, sie zu chren, ut per honorem ipsis exhibitum se possint aliis reddere gratiosum, das volle Recht, und zur conjunctim vel divisim, donec et quousque in dicta natione existerent, Benefizien an geeignete Personen im Bereich der gen. Deutschen Nation zu vergeben; er bestimmt daher, daß die Weitergabe einer Präbende an der Kirche beate Marie Aquensis (Diöz. Lüttich] durch die beiden zurecht bestehe, und erklart sich in einem Streit des Nicolaus mit Gerolphus van den Here, Kleriker Tornacensis diocesis, um die Pfarrei Schindal (Diöz. Lüttich) zugunsten des Nicolaus. Datum Rome ap. s. Petrum etc. 1444 sexto kl. octobris, p. n. a. 14. (Rom V. A. Reg. Vat. 368 fol. 98a 102a cop. chart.; Unterschr. 15 E. Pollart und gratis de mandato d. n. pape). 10 115. Ulm an Rottweil und Nordlingen: schickt die Tagesordnung für einen Städtetag in Ulm am 16. März, darunter zur Frage einer Nichtladung der Städte zum kommenden RT. 1444 Febr. 21 Ulm. A aus Rottweil Stadt-A. IL. Archiv 2. Abt. Lade LIX fasc. 2 Nr. 21 or. chart. lit. cl. 20 B coll. Nordlingen Stadt-A. Städtebundsakten I, 1 v. 1444 nr. 212 or chart. lit. cl. auf 41/2 aneinandergehefteten Blättern; es feklen die Art. 6 und 9. Bürgermeister und Rat zu Ulme benennen an eingegangenen Schreiben: [I] Mahnungen Nörd- lingens um Hilfeleistung und wegen ihres von Hzg. Ludwig von Baiern genommenen Korns. [2] Mehrfache Schreiben etlicher Stadte wegen unbilliger Beschwerung städtischer Kauf- und Fuhrleute in den Gebisten des Pfalzgrafen und beider Herren von Wirtemberg. [3] Zuschrift des Grafen Ulrich von Wirtemberg, den Bischof von Augspurg und die Seinen die verainung von ilents wegen nach der verainung sage beschwören zu lasseni. [4 Anfrage der von Kempten in ihrer Ratlosigkeit, da sie vom Römischen König zwar die Freiheit hätten, cinen Weg durch den Kempter Wald zu bauen, aber der Bischof von Augapurg wegen Abbruch seiner Zölle zu Füssen dagegen Einspruch crhebe. [5] Bitte Hzg. Ludwigs d. J. von Baiern um einen gütlichen Tag gegen Jorigen Öwer zte Brennberg. [6] Aus- söhnung des Bundes mit gen. Herren. [7] Briefe der von Heilpronn und Wimpslen wegen einer Schuldbezahlung an die von Winsperg und vieler anderer Sachen. [8] Maknung der von Wyle wiegen Freilassung threr von Pfgt. Ludwig gefangen gesetzten Bürger. [9] Mehrfache Anmahnung der von Uberlingen und der Städte ihrer Vereinigung wegen ausstehender Schulden seitens der anderen Schwabischen Städte. [10] Briefe von Kempten wegen Bezahlung sines abgerittenen Pferdes anläßlich einer kuntschaft der geworb und sammungen, die Conrat von Fryborg odor ander zu Bayern hetten. [I1] Hilferuf der Stadt Rotemburg uf der Thuber gegen ihre Feinde. [12] Aus- führliches Schreiben der von Eßlingen über Beschlagnahme (nom) von Gut ihres Altbürgermeisters Claus Krydenwiß durch Hanns von der Braitenlanndenburg und Walther von Kungseck. [13] Auf- nahmegesuch der von Ratolfszelle: wan si nu durch iren guten willen in der stette kriege in dem Hegöw den stetten zů ore zů nutze und zů fürdrung komen sind, des ouch schadon gelitten empfangen und die stette sich in und uß it statt in dem kriege wol erobert hand, das in nicht zu vergeßent billich und wol zu bedenkent ist, si dest furo in einung zů nemen, donn si vor zoiten mit den stetten och in oinung gowosen sind, so wollet darüber beraten, ob sie in die Stadtevereinigung aufzwnekmen sind oder nicht. [I4] Werbung der von Bibrach, die vormals mit den Städten in Einung gewesen sind und von uns dar uß komen sien, das si das ungerne getän haben, da thre Anzahl, damil sie mit une Städlen in Einung gewesen sind, zu sware gewesen sei, mit der Bitte, sie unter Ermaßigung der ehedem veranschlagten 300 8 auf 180 88 oder wenigstens mit 200 l wieder aufzunchmen. [15] Schreiben der von Wimpffen von irs forsts bi Bischofshoim und der von Helmstatt wegen. [If] Ouch hand uns úwer und unser güten frunde von Augspurg und von Nüremberg ge- schriben und verkundt, wie der allordurchlúchtigist fürste unser gnedigister herre der Römisch kunig etc. ainon merklichen tage, in der hailigen Cristenhait und des richs sachen uf demselben tage zu handeln und fúrzenemen, Cristenlich kunig fúrsten und herren zu im gen Nüremberg zů 30 35 40 45 50 25 1 Vgl. nr. 150.
Strana 263
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 114-116. 263 komen verbottet und gehaischet, und doch kain des hailigen richs statt, die doch merkliche gelider des richs sind, zů sôlichem tage nit gevordert hab, wiewol doch des richs stett zu sölichen sachen bi andern Rômischen kaisern und kunigen als liebhaber des richs allwegen beschriben und gevordert sien, und so nû die 15ffe aller lande, nachdem und das offenbare wit löffe wilde und fremde sind, so bedunkt die richs-, fri- und richsstette an ain bekomenlich statt darumb zûsammen zu berüffen, sich nach notdurft der 1offe mitainander zů underreden, mit mor worten in iron schriften begriffen. also haben wir sölichs an uwer und unser gut frunde die von Ravenspurg und die stette irer ver- ainung gebracht, ob si zu sôlichem versamnungtage ir rützfrunde schicken wôllen. die haben uns nû sôlichs zûgeschriben und dabi berürt, das si furkomen si, ob úwer und unser gûten frunde die 10 von Zürich und die aidgenoßen uf dem tage, der zwischen ir zù Baden gesúcht und werden sol, nicht gericht, das denn unser gnedigster herre der kunig die richstette umb hilf wider die aidgenoßen anlangen werde etc. nu sien wir ob den sachen geseßen, die erwegen, so wir vor etwevil ziten vil und wit fri- und richsstette von des richs, och gemains lands und des richs straße nutz, frids und gemachs willen zû uns oder anderswahin gemant haben, je mer stette denn zu sôlichem versam- 15 nungtage komen sind, je minder uBrichticlichs in denselben sachen geschaffet und allwegen gûter moßen on ende und ußtrage der ding davon abgeschaiden ist, darumb wir in dem besten fúr- genomen haben, zû den nachgerürten versammungtage nicht mer stette zu beruffen und zů manen, denn uwer und unser gûten frunde die von Augspurg, von Nûremborg, die von Ravenspurg und die stette irer verainung und darzû úch und alle ander stette unser verainung. und darumb so manon 20 wir úch ernstlich und vlizzielich, das ir nicht laßent, ir sitzont uber die vorgerürten sachen alle und jeglich in uwern reten wißlich und beratenlich zu ermeßen und zû gedenken, was uns stetten in den vorgerürten sachen furzunement, zů tund und zu läßent si, und sendent denn darumb úwer erbern wisen bottschaft zů den obgenanten " stetten zû dirre manung uwer" mainung mit vollem gewalte. b [17] Ankunft einer Ratsbotschaft der von Ysnin mit Werbung um Auſnahme, jedoch dem gleich- zeitigen Erouchen einer Ermißigung ihrer bisherigen anzale von 100 8 hr. um 40 oder 30 8 hlr. [18] Da seit sant Hilarien tage nechstvergangen uber das jare keine Rechnung der Stüdtekosten auf- gestellt sei, wird Empfängerin um [Aufstellung] ihrer Ausgaben und Darleken meit der letzten Rechnung ersucht. Uber das alles moge man beraten und eine bevollmächtigte Botschaft nach Ulme, uf den sonntage 30 -- oculi zunechst zú nacht hie zu Ulme ze sein, senden, um enmornens an dem gûtem tage mit den anderer. Städteboten über alle vorgeschriebenen Sachen zu sitzen, bis die nach der stette und des lands nulz und notdurft ußgericht werdent. -- geben uf fritage vor dem sonntage Estomihi anno etc. 44. 25 143 Jan. 13 F1444] Márz 16 1. 16 Fobr. 21 116. Johannes Carvajal an Johannes de Lysura: stellt ihm für eine Erkiärung zugunsten P. Eugens höhere Würden in Aussicht. [1444] März 27 Frankfurt. 35 Aus Wolfenbürtel L. B. cod. Helmst. 797 fol. 125a cop. chart. Anschrift über dem Stück: Eximio utriusque juris doctori domino Johanni de Lisura preposito ecclesie beate Marie ad gradus Maguntinensis, domino suo singularissimo; danchen: Hec opistola debot ostendi in Nuremberga omnibus in termino prefixo. Reverende pater. recommendacione premissa. non dubitete vestra paternitas de 40 amico. sanctissimus dominus noster faciet talia, de quibus merito vestra paternitas conten- tabitur; et miserum hominem judica, si declaracio, quam promittis, non te exaltaverit ad sublimiora, quam optas fac verisimiliter, ne timearis sapientes prudenciasque, de quibus scriptura canitl: "perdam prudentum prudenciam"ete, domino Ludovico de Ast recommitto. libenter accederem paternitatem suam, si scirem locum, ubi sine scandalo possem loqui de 46 hoc et aliis, med aviset tua prudentissima paternitas, quam deus conservet. ex Franck- fordia 27 mareii ete. Copiam litterarum domini regis Ungarie libenter haberem. Mitte me ad Ytaliam, quia, si non abiero, paraclitus non veniet ad te2; tu, ita me deus amet, interesse, quod cito conclusio fiat. Tue paternitatis servitor Joannes de Carvayal. 50 a) B add. genannten. b) B om. uwer mainung, add. wol underriehtet hinter gewalte. c) verbessert aus dubitat. d) verbeisert aii tuo. 1 1. Cor. 1, 19. 2 Anspielurg auf Joh. 16, 7.
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 114-116. 263 komen verbottet und gehaischet, und doch kain des hailigen richs statt, die doch merkliche gelider des richs sind, zů sôlichem tage nit gevordert hab, wiewol doch des richs stett zu sölichen sachen bi andern Rômischen kaisern und kunigen als liebhaber des richs allwegen beschriben und gevordert sien, und so nû die 15ffe aller lande, nachdem und das offenbare wit löffe wilde und fremde sind, so bedunkt die richs-, fri- und richsstette an ain bekomenlich statt darumb zûsammen zu berüffen, sich nach notdurft der 1offe mitainander zů underreden, mit mor worten in iron schriften begriffen. also haben wir sölichs an uwer und unser gut frunde die von Ravenspurg und die stette irer ver- ainung gebracht, ob si zu sôlichem versamnungtage ir rützfrunde schicken wôllen. die haben uns nû sôlichs zûgeschriben und dabi berürt, das si furkomen si, ob úwer und unser gûten frunde die 10 von Zürich und die aidgenoßen uf dem tage, der zwischen ir zù Baden gesúcht und werden sol, nicht gericht, das denn unser gnedigster herre der kunig die richstette umb hilf wider die aidgenoßen anlangen werde etc. nu sien wir ob den sachen geseßen, die erwegen, so wir vor etwevil ziten vil und wit fri- und richsstette von des richs, och gemains lands und des richs straße nutz, frids und gemachs willen zû uns oder anderswahin gemant haben, je mer stette denn zu sôlichem versam- 15 nungtage komen sind, je minder uBrichticlichs in denselben sachen geschaffet und allwegen gûter moßen on ende und ußtrage der ding davon abgeschaiden ist, darumb wir in dem besten fúr- genomen haben, zû den nachgerürten versammungtage nicht mer stette zu beruffen und zů manen, denn uwer und unser gûten frunde die von Augspurg, von Nûremborg, die von Ravenspurg und die stette irer verainung und darzû úch und alle ander stette unser verainung. und darumb so manon 20 wir úch ernstlich und vlizzielich, das ir nicht laßent, ir sitzont uber die vorgerürten sachen alle und jeglich in uwern reten wißlich und beratenlich zu ermeßen und zû gedenken, was uns stetten in den vorgerürten sachen furzunement, zů tund und zu läßent si, und sendent denn darumb úwer erbern wisen bottschaft zů den obgenanten " stetten zû dirre manung uwer" mainung mit vollem gewalte. b [17] Ankunft einer Ratsbotschaft der von Ysnin mit Werbung um Auſnahme, jedoch dem gleich- zeitigen Erouchen einer Ermißigung ihrer bisherigen anzale von 100 8 hr. um 40 oder 30 8 hlr. [18] Da seit sant Hilarien tage nechstvergangen uber das jare keine Rechnung der Stüdtekosten auf- gestellt sei, wird Empfängerin um [Aufstellung] ihrer Ausgaben und Darleken meit der letzten Rechnung ersucht. Uber das alles moge man beraten und eine bevollmächtigte Botschaft nach Ulme, uf den sonntage 30 -- oculi zunechst zú nacht hie zu Ulme ze sein, senden, um enmornens an dem gûtem tage mit den anderer. Städteboten über alle vorgeschriebenen Sachen zu sitzen, bis die nach der stette und des lands nulz und notdurft ußgericht werdent. -- geben uf fritage vor dem sonntage Estomihi anno etc. 44. 25 143 Jan. 13 F1444] Márz 16 1. 16 Fobr. 21 116. Johannes Carvajal an Johannes de Lysura: stellt ihm für eine Erkiärung zugunsten P. Eugens höhere Würden in Aussicht. [1444] März 27 Frankfurt. 35 Aus Wolfenbürtel L. B. cod. Helmst. 797 fol. 125a cop. chart. Anschrift über dem Stück: Eximio utriusque juris doctori domino Johanni de Lisura preposito ecclesie beate Marie ad gradus Maguntinensis, domino suo singularissimo; danchen: Hec opistola debot ostendi in Nuremberga omnibus in termino prefixo. Reverende pater. recommendacione premissa. non dubitete vestra paternitas de 40 amico. sanctissimus dominus noster faciet talia, de quibus merito vestra paternitas conten- tabitur; et miserum hominem judica, si declaracio, quam promittis, non te exaltaverit ad sublimiora, quam optas fac verisimiliter, ne timearis sapientes prudenciasque, de quibus scriptura canitl: "perdam prudentum prudenciam"ete, domino Ludovico de Ast recommitto. libenter accederem paternitatem suam, si scirem locum, ubi sine scandalo possem loqui de 46 hoc et aliis, med aviset tua prudentissima paternitas, quam deus conservet. ex Franck- fordia 27 mareii ete. Copiam litterarum domini regis Ungarie libenter haberem. Mitte me ad Ytaliam, quia, si non abiero, paraclitus non veniet ad te2; tu, ita me deus amet, interesse, quod cito conclusio fiat. Tue paternitatis servitor Joannes de Carvayal. 50 a) B add. genannten. b) B om. uwer mainung, add. wol underriehtet hinter gewalte. c) verbessert aus dubitat. d) verbeisert aii tuo. 1 1. Cor. 1, 19. 2 Anspielurg auf Joh. 16, 7.
Strana 264
264 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 117. Berichte des [Altammeisters] Konrad Armbruster an Obrecht Schalck [Ammeister von Straßburg]: über seine Reise zum König und seinen Aufenthalt am Hofe. 1144 April 8 bis Juli 15. Aus Straßburg Stadt-A. G. U. P. lad. 177 fasc. 31 orr. chart. [I In einem ersten Bericht vom 8. April (Mi. in der karwoche) 44 gab A.zunächst Einzel- 5 heiten iber seine Ankunft in Ulm am Palmahend, seinen Besuch beim dortigen Bürgermoister und boi einigen Ratsherren, dann über seine Vorsprache im Rat, die dazu geführt habe, daß man die Sachen1 nach Armbrusters Forderung fúr hant genomen und Hzg. Ludewyg achriftlich einen Tag Apr. 20 auf mentag noch der osterwehen gesetzt habe (fol. 1). [2] Unter dem 28. Mai (dunerstag vor dem pfingest tage) 1444 schrieb A.: er sei zu Mynchen 10 uf die Ysser gesessen und die herabgefahren und habe die Hengste über Land gehen lassen; er ssi auf Mi. vor Pfingsten mit Genossen wohl gen Wyene gekommen. Am selben Mittwoch und am Donnerstag hatte man Kammergericht zu Wyene; der König war nicht da: er war gen Baden ge- ritten, man meints aber, er solle am Freitag oder uf den pfingest oben zurückkommen; teine Räte sind alle zu Wyene. Die Rede geht dort, und auch Herr Kasper Slyke sagt, der König wolle in den Pfingstfeiertagen aufbrechen und gen Nyerenberg sziehen], und Hzg. Albrecht ssin Bruder und Hzg. Sygemont mit ihm und sonst wiele Herron; daher acheine es ihm (Armbr.) gul, jewand nach Nyeren- berg zu orden. Hzg. Ludewyges Botschaft ist stetes zu Wysne und folgt dem König; auch ist des [Bischofs] von Stroßburg Botschaft und viele Leute zu Wyene, die vor dem Kammergericht zu schaffen haben, die dem König nachfolger, wie ihm Jerge Húettel gesagt hat; er meint auch, es sei 20 schr gut, daß Armbr. nach Wyene gekommen sei (fol. 2). [3] Am 6. Juni (Sa. usgon der pfingestwoche): der König sei zu der Nugenstat, Kasper Slycke gen Baden gefahren. Die Schreiber sagten ihm (Armbr.), sie glaubten nicht, daß der König jetzt auf- brecken würde, da von seinen Räten ein Teil krank, ein Teil tot set, nämlich seiner Mutter Bruder, Bischof von Trient; A. worde von dee Königs Aufbruch rechtzeitig Kunde geben, wan der here ist 25 wankelmuot; man sagt, er wolle durch Böhmen und Mähren gen Prage und von da nach Nyerenberg (fol. 3). [4] Am 15. Juli (Mi. n. Margreden tags) berichtete derselbe aus Ens, er sei beim König zu der Nugenstat gewesen und auch zu Wyene mit der Bitte, ein Kammergericht zu bestellen; der habe zugesagt und ihn zuletzt aufgefordert, mit nach Nyerenberg zu zichen. Armbr. bittet um Absendung eines Bei- 30 standes. Mit dem König zögen Hzg. Albert und Sygemunt, der Graf von Zyle und 2 Grafen von Schegen- burg und sonst viele, bez 1000 Pferden; doch habe der König erst 400, die anderen hommen in Paasôg dazu, wo er auf Sa. n. s. Margreden lag hinkomme; dort solle er einen Tag bleiben, dann in 5 Tagen gen Nyerenberg kommen (fol. 4). Mai 28 Mai 27 Mai 29 od. 30 Juni 6 Juli 15 15 Apr. 8 Apr. 4 Juli 18 Uber die anschließenden Berichte Armbrusters von seiner Mitreise zum RT. vgl. unsere nr. 226. 35 118. Gutachten der Univ. Wien auf Ersuchen Kg. Friedrichs als Vorbereitung des Nürnberger RT. 1444 [April 12 — Mai 21]. a) Die theologische Fakultät2 hält die Beseitigung des Schismas nur in cinem Generalkonzil für moglich; ein sosches könne aber nur mit Einwilligung des noch bestehenden Baseler Kz. an einen deutschen Ort berufen werden. [Wien 1444 April 12 — Mai 21]. 40 A aus Wien N.-B. cod. 3473 fol. 1498 150a cop. chart.; Uberschrift: Consilium facul- tatis thoologice alme universitatis studii Wiennensis pro pacificacione ecclesie in presenti seismate anno domini 1444. 1 Nicht näher gekennzeichneter Streitfall Straß- burge mit Pf. Ludwig. =Das Gutachten lehnt sich inhalilich an Rat- schläge eines nichtgen. Dr. an, die auf einem Zettel der Abschrift in cod. 5253 zwischen fol. 186/187 unter der Uberschrift: Sic consulit quidam venerabilis vir doctor expertus, qui rem pluribus vicibus in concilio et allibi tractavit, ex quibus recepta sunt aliqua capitula per facultatem theologie eingeheftet sind. Die Vor- schläge behandeln: 1. Wahrung der Einigkeit unter den geistlichen und weltlichen Fürsten. 2. Berufung eines Gen.-Konzils zur Herstellung der kerchlichen Union. 3. Verlegung des Baseler Kz. an einen deutschen Ort auch ohne Zustim- 15 mung P. Eugens. 4. Konzils-Aussprache tiber Ge- horsamsleistung für Eugen oder Felix. 5. Er- klärung für einen der beiden Päpste im Konzil statt auf einem RT. 6. Falls die Baseler Verlegung unzweckmaßig ist (beginni wie oben art. 4, Forts. 50 ist eingebunden J. 7. Gegebenenfalls eine via ces- sionis gemas Oregor v. Nazianz. 8. via compro- missi auf den Röm. König und andere. 9. Durch diesen Ratschlag soll kein förderlicher Weg aue- geschlossen sein. 55
264 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 117. Berichte des [Altammeisters] Konrad Armbruster an Obrecht Schalck [Ammeister von Straßburg]: über seine Reise zum König und seinen Aufenthalt am Hofe. 1144 April 8 bis Juli 15. Aus Straßburg Stadt-A. G. U. P. lad. 177 fasc. 31 orr. chart. [I In einem ersten Bericht vom 8. April (Mi. in der karwoche) 44 gab A.zunächst Einzel- 5 heiten iber seine Ankunft in Ulm am Palmahend, seinen Besuch beim dortigen Bürgermoister und boi einigen Ratsherren, dann über seine Vorsprache im Rat, die dazu geführt habe, daß man die Sachen1 nach Armbrusters Forderung fúr hant genomen und Hzg. Ludewyg achriftlich einen Tag Apr. 20 auf mentag noch der osterwehen gesetzt habe (fol. 1). [2] Unter dem 28. Mai (dunerstag vor dem pfingest tage) 1444 schrieb A.: er sei zu Mynchen 10 uf die Ysser gesessen und die herabgefahren und habe die Hengste über Land gehen lassen; er ssi auf Mi. vor Pfingsten mit Genossen wohl gen Wyene gekommen. Am selben Mittwoch und am Donnerstag hatte man Kammergericht zu Wyene; der König war nicht da: er war gen Baden ge- ritten, man meints aber, er solle am Freitag oder uf den pfingest oben zurückkommen; teine Räte sind alle zu Wyene. Die Rede geht dort, und auch Herr Kasper Slyke sagt, der König wolle in den Pfingstfeiertagen aufbrechen und gen Nyerenberg sziehen], und Hzg. Albrecht ssin Bruder und Hzg. Sygemont mit ihm und sonst wiele Herron; daher acheine es ihm (Armbr.) gul, jewand nach Nyeren- berg zu orden. Hzg. Ludewyges Botschaft ist stetes zu Wysne und folgt dem König; auch ist des [Bischofs] von Stroßburg Botschaft und viele Leute zu Wyene, die vor dem Kammergericht zu schaffen haben, die dem König nachfolger, wie ihm Jerge Húettel gesagt hat; er meint auch, es sei 20 schr gut, daß Armbr. nach Wyene gekommen sei (fol. 2). [3] Am 6. Juni (Sa. usgon der pfingestwoche): der König sei zu der Nugenstat, Kasper Slycke gen Baden gefahren. Die Schreiber sagten ihm (Armbr.), sie glaubten nicht, daß der König jetzt auf- brecken würde, da von seinen Räten ein Teil krank, ein Teil tot set, nämlich seiner Mutter Bruder, Bischof von Trient; A. worde von dee Königs Aufbruch rechtzeitig Kunde geben, wan der here ist 25 wankelmuot; man sagt, er wolle durch Böhmen und Mähren gen Prage und von da nach Nyerenberg (fol. 3). [4] Am 15. Juli (Mi. n. Margreden tags) berichtete derselbe aus Ens, er sei beim König zu der Nugenstat gewesen und auch zu Wyene mit der Bitte, ein Kammergericht zu bestellen; der habe zugesagt und ihn zuletzt aufgefordert, mit nach Nyerenberg zu zichen. Armbr. bittet um Absendung eines Bei- 30 standes. Mit dem König zögen Hzg. Albert und Sygemunt, der Graf von Zyle und 2 Grafen von Schegen- burg und sonst viele, bez 1000 Pferden; doch habe der König erst 400, die anderen hommen in Paasôg dazu, wo er auf Sa. n. s. Margreden lag hinkomme; dort solle er einen Tag bleiben, dann in 5 Tagen gen Nyerenberg kommen (fol. 4). Mai 28 Mai 27 Mai 29 od. 30 Juni 6 Juli 15 15 Apr. 8 Apr. 4 Juli 18 Uber die anschließenden Berichte Armbrusters von seiner Mitreise zum RT. vgl. unsere nr. 226. 35 118. Gutachten der Univ. Wien auf Ersuchen Kg. Friedrichs als Vorbereitung des Nürnberger RT. 1444 [April 12 — Mai 21]. a) Die theologische Fakultät2 hält die Beseitigung des Schismas nur in cinem Generalkonzil für moglich; ein sosches könne aber nur mit Einwilligung des noch bestehenden Baseler Kz. an einen deutschen Ort berufen werden. [Wien 1444 April 12 — Mai 21]. 40 A aus Wien N.-B. cod. 3473 fol. 1498 150a cop. chart.; Uberschrift: Consilium facul- tatis thoologice alme universitatis studii Wiennensis pro pacificacione ecclesie in presenti seismate anno domini 1444. 1 Nicht näher gekennzeichneter Streitfall Straß- burge mit Pf. Ludwig. =Das Gutachten lehnt sich inhalilich an Rat- schläge eines nichtgen. Dr. an, die auf einem Zettel der Abschrift in cod. 5253 zwischen fol. 186/187 unter der Uberschrift: Sic consulit quidam venerabilis vir doctor expertus, qui rem pluribus vicibus in concilio et allibi tractavit, ex quibus recepta sunt aliqua capitula per facultatem theologie eingeheftet sind. Die Vor- schläge behandeln: 1. Wahrung der Einigkeit unter den geistlichen und weltlichen Fürsten. 2. Berufung eines Gen.-Konzils zur Herstellung der kerchlichen Union. 3. Verlegung des Baseler Kz. an einen deutschen Ort auch ohne Zustim- 15 mung P. Eugens. 4. Konzils-Aussprache tiber Ge- horsamsleistung für Eugen oder Felix. 5. Er- klärung für einen der beiden Päpste im Konzil statt auf einem RT. 6. Falls die Baseler Verlegung unzweckmaßig ist (beginni wie oben art. 4, Forts. 50 ist eingebunden J. 7. Gegebenenfalls eine via ces- sionis gemas Oregor v. Nazianz. 8. via compro- missi auf den Röm. König und andere. 9. Durch diesen Ratschlag soll kein förderlicher Weg aue- geschlossen sein. 55
Strana 265
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 117-118. 265 B coll. ebenda cod. 5253 fol. 186a-187a cop. chart.; unter dem Stück: Acta sunt hec anno ut supra infra fostum resurreccionis et ascensionis per plures congregaciones magistrorum de facultate theologie et nullo contradicente, licet aliquibus appa- ruisset modus mitior [folgt durchstrichen racionabilis tamen] et adhue racionabilis eciam ad favorem auctoritatis ccclesie, audiverunt eciam consilium hoc prescrip- tum doctores de facultate juris canonici, et nullus contradixit, qui eeiam modum inparte laxiorem dederunt pro concordia et pace ecclosie, prolixiorem tamen, quam sit ille, non tamen concordem huic omnino, stat enim eorum modus et persuadet translacionem concilii. in modo tamen translacionis differt ab isto, ut patet intuenti etc. 10 15 20 25 30 40 45 Requisivit vestra regalis celsitudo consilium, quod in dieta Nûrembergensi in festo ascensionis domini pro salubri unione ceclosio ac pacificacione sit agendum, quatenus ipsa Mai 21 ecclesia sancta sub uno capite in optata pacis dulcedine requiescat. respondemusa saniori semper consilio salvo et sine prejudicio sentencie melioris, ut sequitur: [I] In primis quia sanum judicatur corpus, ubi caput membris conformiter se habet in regimine sanitatis, et quia eadem vestra regalis majestas cum principibus et primatibus imperii, precipue tamen cum principibus sacri Romani imperii electoribus unum corpus in hiis, que sunt ipsius imperii, consistit, ideo consulimus precipue et ante omnia, ut vestra majestas omnem det operam eciam possetenus efficacem, quatenus omnes et singuli suprascripti vel saltem major pars dominorum et principum prenominatorum reducantur ad concordiam in procurando pacem et unitatem ecclesie per aliquam viam inferius descriptam aut aliam justam nacioni nostre honestam et ecclesie dei utilem et expedientem. [1a] item omni cautela precaveatur, quod nostra nacio non dividatur plus quam divisa existit de presenti, salvis fide et moribus, ne fiat scisma in imperio, quale jam cernimus in ecclesia dei. [2] item sicut alias ad requisitam reverendissimi domini nostri domini metropolitani super legittima continuacione ac stabilitate concilii Basiliensis etc. nostra judicia aperuimus1, ita nec depresenti aliud videre possumus, qua re presens pestiferum scisma perfecte et stabiliter excludi, nisi in universali legittime congregato concilio. [3] et consultum omnino videtur, quod concilii Basiliensis, si voluerit, acceptetur translacio, sicut et prius desiderata fuit et obtenta, ad nostre nacionis aliquem locum rebus gerendis accomodum. [3 ] et quod vestra regia majestas scribat melioribus via et modis omnibus et singulis principibus et prelatis imperio subjectis neenon universitatibus studiorum et aliis, qui de jure vel consuetudine generalibus conciliis tenentur interesse, quatenus compareant in prefato loco per se vel sufficiencia mandata pro procuranda finaliter pace ecclesie et auctoritate ejus stabilienda et conservanda. [33] hortotur eciam vestra s5 majestas alios principes ecclesie, quatenus ad prefatum locum venire vel mittere suos notabiles ambasiatores non pretermittant ad predicta perficienda et ad tollendum lugubrem statum ecclesie Christi. [4] in casu autem, quo Basiliensis concilii translacio nociva seu parum utilis videretur, tuncb ex multis racionabilibus causis huic consilio non insertise consultum et cautissimum videtur, omni bono respectu attento, quod eadem majestas vestra prosequatur predicta in civitate Basiliensi, in qua ipsum concilium modis pretactis studcat in personis egregiis et utilibus numerosius adaugere et conservare. [4"] quod si non potest in eodem loco fieri ex causis urgentibus, saltem faciat prosecucionem predictorum in loco magis congruo nacionis Germanice secundum formam desiderii sui regalis de translacione prefati concilii Basi- liensis et formam concessionis obtente ab eodem sacro concilio vel adhuc obtinende, ita quod singula fiant auctoritate prenominati concilii, non obstante contradiccione cujuscumque. ex hiis enim, que hucusque novimus, prenominatum concilium nondum legittime est dis- solutum, sed in suo robore et auctoritate legittime congregatum et continuatum usque nune perseverat et subsistit. [5] sic ergo pre omnibus videtur, quod ipsum Basiliense concilium a) A hat hier us bet ullen Jolg. Artikeln Alinea. b) in B gestrichen. e) B add. tunc. 50 1 RTA. 16, 289 nr. 128.
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 117-118. 265 B coll. ebenda cod. 5253 fol. 186a-187a cop. chart.; unter dem Stück: Acta sunt hec anno ut supra infra fostum resurreccionis et ascensionis per plures congregaciones magistrorum de facultate theologie et nullo contradicente, licet aliquibus appa- ruisset modus mitior [folgt durchstrichen racionabilis tamen] et adhue racionabilis eciam ad favorem auctoritatis ccclesie, audiverunt eciam consilium hoc prescrip- tum doctores de facultate juris canonici, et nullus contradixit, qui eeiam modum inparte laxiorem dederunt pro concordia et pace ecclosie, prolixiorem tamen, quam sit ille, non tamen concordem huic omnino, stat enim eorum modus et persuadet translacionem concilii. in modo tamen translacionis differt ab isto, ut patet intuenti etc. 10 15 20 25 30 40 45 Requisivit vestra regalis celsitudo consilium, quod in dieta Nûrembergensi in festo ascensionis domini pro salubri unione ceclosio ac pacificacione sit agendum, quatenus ipsa Mai 21 ecclesia sancta sub uno capite in optata pacis dulcedine requiescat. respondemusa saniori semper consilio salvo et sine prejudicio sentencie melioris, ut sequitur: [I] In primis quia sanum judicatur corpus, ubi caput membris conformiter se habet in regimine sanitatis, et quia eadem vestra regalis majestas cum principibus et primatibus imperii, precipue tamen cum principibus sacri Romani imperii electoribus unum corpus in hiis, que sunt ipsius imperii, consistit, ideo consulimus precipue et ante omnia, ut vestra majestas omnem det operam eciam possetenus efficacem, quatenus omnes et singuli suprascripti vel saltem major pars dominorum et principum prenominatorum reducantur ad concordiam in procurando pacem et unitatem ecclesie per aliquam viam inferius descriptam aut aliam justam nacioni nostre honestam et ecclesie dei utilem et expedientem. [1a] item omni cautela precaveatur, quod nostra nacio non dividatur plus quam divisa existit de presenti, salvis fide et moribus, ne fiat scisma in imperio, quale jam cernimus in ecclesia dei. [2] item sicut alias ad requisitam reverendissimi domini nostri domini metropolitani super legittima continuacione ac stabilitate concilii Basiliensis etc. nostra judicia aperuimus1, ita nec depresenti aliud videre possumus, qua re presens pestiferum scisma perfecte et stabiliter excludi, nisi in universali legittime congregato concilio. [3] et consultum omnino videtur, quod concilii Basiliensis, si voluerit, acceptetur translacio, sicut et prius desiderata fuit et obtenta, ad nostre nacionis aliquem locum rebus gerendis accomodum. [3 ] et quod vestra regia majestas scribat melioribus via et modis omnibus et singulis principibus et prelatis imperio subjectis neenon universitatibus studiorum et aliis, qui de jure vel consuetudine generalibus conciliis tenentur interesse, quatenus compareant in prefato loco per se vel sufficiencia mandata pro procuranda finaliter pace ecclesie et auctoritate ejus stabilienda et conservanda. [33] hortotur eciam vestra s5 majestas alios principes ecclesie, quatenus ad prefatum locum venire vel mittere suos notabiles ambasiatores non pretermittant ad predicta perficienda et ad tollendum lugubrem statum ecclesie Christi. [4] in casu autem, quo Basiliensis concilii translacio nociva seu parum utilis videretur, tuncb ex multis racionabilibus causis huic consilio non insertise consultum et cautissimum videtur, omni bono respectu attento, quod eadem majestas vestra prosequatur predicta in civitate Basiliensi, in qua ipsum concilium modis pretactis studcat in personis egregiis et utilibus numerosius adaugere et conservare. [4"] quod si non potest in eodem loco fieri ex causis urgentibus, saltem faciat prosecucionem predictorum in loco magis congruo nacionis Germanice secundum formam desiderii sui regalis de translacione prefati concilii Basi- liensis et formam concessionis obtente ab eodem sacro concilio vel adhuc obtinende, ita quod singula fiant auctoritate prenominati concilii, non obstante contradiccione cujuscumque. ex hiis enim, que hucusque novimus, prenominatum concilium nondum legittime est dis- solutum, sed in suo robore et auctoritate legittime congregatum et continuatum usque nune perseverat et subsistit. [5] sic ergo pre omnibus videtur, quod ipsum Basiliense concilium a) A hat hier us bet ullen Jolg. Artikeln Alinea. b) in B gestrichen. e) B add. tunc. 50 1 RTA. 16, 289 nr. 128.
Strana 266
266 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. sit caritative prosequendum et augendum ac pro eodem declarandum ad consolacionem ecclesie dei et pacem ac finalem expedicionem predictorum, attento eciam, quod ipsum tota ecclesia recognovit legittime congregatum et adhuc ejus legittima dissolucio non pateat orbi autentice et conciliariter, et sic plurimis, tam parvis quam magnis, usque nunc non constat esse legittime dissolutum aut translatum. In hoo ergo invictissima majestas vestra eum principibus subjectis et ceteris pacis et auctoritatis ecclesiastice zclatoribus poterit crumpnoso et lamentabili statui sancte matris ecclesie feliciter consulere et subvenire, pacem et unionem procurando, que re vera extra- conciliariter in hoc statu possibilia non estimamus. b) Die juristische Fakultät empfichlt Berufung eines Gencralkonzils in Deutschland, widerrät 20 einer Zulassung niederer Geistlicher, lehnt ein außerdeutsches Konzil ab und gibt Ratschläge für Behandlung wnd Anerkennung einer der streitenden Parteien. Aus Wien N.-B. cod. 3473 fol. 150a-152b cop. chart., Uberschrijt: Consilium serenissimo Romanorum regi ete, in causa ecclesie universalis et pro ejus pacificacione per facultatem juris studii Wiennensis datum ad dietam Nürembergensem proxime 15 tenendam. Serenissime rex ac invictissime princeps. [I] tortuosi magnitudine seismatis, quo nunc status ecclesie universalis decoloratur, et parcium sibi in eodem principaliter adversancium duricia ponderatis, que eandem ecclesiam, unicam dei sponsam (24 qu. 1 „loquitur“1), adeo scindere conantur, ut, nedum duo capita, verum eciam corpora duo et sic duas ecclesias universales 20 monstruose et infideliter astruere videantur, cum duo concilia adversa per duos summos pontifices sibi adversos et utrique eorum adherentes recognita et indubitata proclamentur, igitur opus esse videtur, ut tantorum mali et erroris alicui concilio generali, unico et indubitato, ex omnibus nacionibus Christianitatis in Germania congregando commendetur exterminium, ut, unde mors 2 orta est scismatis, inde vita resurgat unionis. [I“] ut autem 25 id efficacius fieri valeat, consilio saniori salvo, nobis expediens apparet, quod, quia episcopi conciliis generalibus interesse habent de jure, et principalius aliis, ac vota super tractatibus conciliorum dare decisivaa, unde secundum canones concilium generale sinodus episcoporum vocatur (17. d. c. 13), quia ex eis tamquam ex corpore constituitur. [15] ideo cum eisdem reverendissimis patribus, maxime per nacionem Germanicam, de cujus prejudicio in magna so parte agitur, constitutis, aliisque nacionis ejusdem principibus, et presertim sacri imperii electo- ribus super modis hujusmodi congregacionisb indicendae foret necessario pertractandum. [Ie] ex quorum votis conclusione captata deinde reges et principes aliarum nacionum pro consensu et assistentia sub litterarum et sigillorum aut alia firmitate ad hujusmodi concilium generale indubitatum congregandum manutenendum ac usque ad pacis optate introduccio- 35 nem effectivam conservandum exhortandi forent et requirendi. [2] Hiis prehabitis partes in hoc scismate capitales et sibi mutuo adversantes, ut et ipse in congregacionem concilii indubitati, ut premissum est, consenciant, invitande forent piis adhortacionibus et monende, et presertim utriusque obediencie cardinales et prelati, qui in pretensis conciliis modernis noscuntur morari. quibus assencientibus concilium tempore et 40 loco accomodis publicaretur inchoandum, et ibi parcium de papatu contendencium contro- versia judicialiter discussa decideretur aut alias per viam compromissi seu cessionis, prout congruencius fieri posset, extrajudicialiter terminaretur, et alia paci et unioni ecclesie ac ejus regimini oportuna ordinabiliter statuerentur. [2"] in eventum vero, quo nec partes a) verbersert aus de seisma. b) em. Vorl. congregacionem indicendam. 45 1 c. 18 C. 24 q. 1. 2 Worte aus der Praefatio de s. Cruce des kath. Meßritus. * c. 1 D. 17 „synodum“.
266 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. sit caritative prosequendum et augendum ac pro eodem declarandum ad consolacionem ecclesie dei et pacem ac finalem expedicionem predictorum, attento eciam, quod ipsum tota ecclesia recognovit legittime congregatum et adhuc ejus legittima dissolucio non pateat orbi autentice et conciliariter, et sic plurimis, tam parvis quam magnis, usque nunc non constat esse legittime dissolutum aut translatum. In hoo ergo invictissima majestas vestra eum principibus subjectis et ceteris pacis et auctoritatis ecclesiastice zclatoribus poterit crumpnoso et lamentabili statui sancte matris ecclesie feliciter consulere et subvenire, pacem et unionem procurando, que re vera extra- conciliariter in hoc statu possibilia non estimamus. b) Die juristische Fakultät empfichlt Berufung eines Gencralkonzils in Deutschland, widerrät 20 einer Zulassung niederer Geistlicher, lehnt ein außerdeutsches Konzil ab und gibt Ratschläge für Behandlung wnd Anerkennung einer der streitenden Parteien. Aus Wien N.-B. cod. 3473 fol. 150a-152b cop. chart., Uberschrijt: Consilium serenissimo Romanorum regi ete, in causa ecclesie universalis et pro ejus pacificacione per facultatem juris studii Wiennensis datum ad dietam Nürembergensem proxime 15 tenendam. Serenissime rex ac invictissime princeps. [I] tortuosi magnitudine seismatis, quo nunc status ecclesie universalis decoloratur, et parcium sibi in eodem principaliter adversancium duricia ponderatis, que eandem ecclesiam, unicam dei sponsam (24 qu. 1 „loquitur“1), adeo scindere conantur, ut, nedum duo capita, verum eciam corpora duo et sic duas ecclesias universales 20 monstruose et infideliter astruere videantur, cum duo concilia adversa per duos summos pontifices sibi adversos et utrique eorum adherentes recognita et indubitata proclamentur, igitur opus esse videtur, ut tantorum mali et erroris alicui concilio generali, unico et indubitato, ex omnibus nacionibus Christianitatis in Germania congregando commendetur exterminium, ut, unde mors 2 orta est scismatis, inde vita resurgat unionis. [I“] ut autem 25 id efficacius fieri valeat, consilio saniori salvo, nobis expediens apparet, quod, quia episcopi conciliis generalibus interesse habent de jure, et principalius aliis, ac vota super tractatibus conciliorum dare decisivaa, unde secundum canones concilium generale sinodus episcoporum vocatur (17. d. c. 13), quia ex eis tamquam ex corpore constituitur. [15] ideo cum eisdem reverendissimis patribus, maxime per nacionem Germanicam, de cujus prejudicio in magna so parte agitur, constitutis, aliisque nacionis ejusdem principibus, et presertim sacri imperii electo- ribus super modis hujusmodi congregacionisb indicendae foret necessario pertractandum. [Ie] ex quorum votis conclusione captata deinde reges et principes aliarum nacionum pro consensu et assistentia sub litterarum et sigillorum aut alia firmitate ad hujusmodi concilium generale indubitatum congregandum manutenendum ac usque ad pacis optate introduccio- 35 nem effectivam conservandum exhortandi forent et requirendi. [2] Hiis prehabitis partes in hoc scismate capitales et sibi mutuo adversantes, ut et ipse in congregacionem concilii indubitati, ut premissum est, consenciant, invitande forent piis adhortacionibus et monende, et presertim utriusque obediencie cardinales et prelati, qui in pretensis conciliis modernis noscuntur morari. quibus assencientibus concilium tempore et 40 loco accomodis publicaretur inchoandum, et ibi parcium de papatu contendencium contro- versia judicialiter discussa decideretur aut alias per viam compromissi seu cessionis, prout congruencius fieri posset, extrajudicialiter terminaretur, et alia paci et unioni ecclesie ac ejus regimini oportuna ordinabiliter statuerentur. [2"] in eventum vero, quo nec partes a) verbersert aus de seisma. b) em. Vorl. congregacionem indicendam. 45 1 c. 18 C. 24 q. 1. 2 Worte aus der Praefatio de s. Cruce des kath. Meßritus. * c. 1 D. 17 „synodum“.
Strana 267
As. Einladungen, Besuch des RT nr. 118. 267 5 10 30 40 prefate principales nec eorum obediencie in congregacionem novi concilii vellent consentire, nichilominus majestas vestra juxta conclusionem cum prelatis et principibus nacionis Germa- nice captatam de regum et principum aliarum nacionum consensu concilium indubitatum pro execucione premissorum instituere haberet, quia illud in casu seismatis jura canonica majestati regie quasi à potestati seculari indulgent (23. q. 5 „principes“ et c. ,de Liguribus“1 17. di. „nec lieuit"2, et sic est glossa notabilis in c. „tua“ 1 de decimie3). [25] si vero altera parcium de papatu contendencium cum sua obediencia in concilium congregandum consentiret et in congregato compareret, super justicia sua merito audiretur et cum eadem ecclesie de pace provideretur, contradiccione seu contumacia alterius non obstante. [2e] expedire cciam videtur in hujusmodi concilio non passim quoslibet inferioris status clericos ad vocandum seu causas decidendum admitti, qui quandoque aut privatis ipsorum comodis inhiantes aut majorum aliquid hujusmodi acceptancium illecti promissionibus diversis et corrupti illorum intencionem votorum in latitudine corroborant, bonum impedientes pocius et pacem ecclesie quam promoventes, sed prelati majores, puta episoopi et supcriores et eciam magni abbates 15 jurisdiccionem quasi-episcopalem habentes, quibus administracio ecclesiastica credita est, hujusmodi decisionibus et votorum dacionibus interesse deberent, sicuti factum legitur in concilio per Adrianum papam Rome celebrato (63. di. „Adrianus“4, et ibique : „synodus celebrata est a 153 episcopis religiosis et abbatibus“). in hoc enim, ut patet in illo textu, abbates possunt episcopis aggregari. aliorum tamen vota inferiorum per modum consilii 20 exquiri possent. hoe consultive dicimus. patres enim in concilio congregandi secundum mate- riam subjectam et tractatuum diversitatem nunc illos, nunc alios ad consulendum possent evocare et nonnullas causas particulares committere decidendas, per hoc eciam non negamus, quin querelancium quorumlibet cause ibidem proponi possint et cuilibet complementum justicie exhiberi. [2e] item si quispiam regum aut principum extra nacionem Germanie 25 in suo regno aut principatu concilium congregari et pro premissorum expedicione teneri exposceret, videtur nobis, quod majestas vestra cum nacione Germanica huic non debeat assentire, tum, quia, si sedes apostolica extra Ytaliam ad Gallias aut alias partes transferretur, gravamina eidem nacioni Germanice in collacionibus beneficiorum per annatas et alias exacciones aliisque modis illata augerentur pocius quam diminuerentur, sicuti per nonnullos annos, quibus eadem sedes in Avinione collocata fuerat, fertur fore factum; et per hoc verbum de detraccione cupimus non notari, quia de hujusmodi gravaminibus publica vox est et querela. preterea si extra Germaniam hac vice pro tollendo scismate concilium contingeret celebrari, istud eciam in non modicum nacionis ejusdem dedecus, in cujns partibus presens seisma ortum est, tendere videretur. [2e] ceterum si ex congregacione prelatorum et principum nacionis 35 Germanice conclusio de congregando concilio vel regum et principum exterorum aut majoris partis eorundem ad id consensus obtineri non posset, cum multi, ut fertur, hoe vereantur, easdem imminere difficultates in alio concilio incontinenti congregando timentes, que et in Basiliensi imminuerunt, quod tamen presumendum non videtur, cum in tam celebri ecclesie prelatorum et principum congregacione reperibiles 5 forent modi omnes suspiciones machi- naciones et conspiraciones cavendi ac suspectos quoscumque presertim a judicio papatus excludendi. [3] et si neutrum conciliorum pretensorum ad sui ipsius dissolucionem ac contendencium de papatu nullus ad cedendum posset induci, expedire videretur, quod majestas regia unacum electoribus et aliis utriusque status nacionis Germanice principibus pro bone pacis et uninnis ecclesie huic per declaracionem concordem accederet parti, eui 45 a) sm. Vorl. quia potestate. 2 3 c. 20 w. c. 43 C. 23 q. 5. С. 4 D. 18. c. 25 u. c. 26 X de decimis III, 30. 4 c. 22 D. 63. 5 = auffindbar.
As. Einladungen, Besuch des RT nr. 118. 267 5 10 30 40 prefate principales nec eorum obediencie in congregacionem novi concilii vellent consentire, nichilominus majestas vestra juxta conclusionem cum prelatis et principibus nacionis Germa- nice captatam de regum et principum aliarum nacionum consensu concilium indubitatum pro execucione premissorum instituere haberet, quia illud in casu seismatis jura canonica majestati regie quasi à potestati seculari indulgent (23. q. 5 „principes“ et c. ,de Liguribus“1 17. di. „nec lieuit"2, et sic est glossa notabilis in c. „tua“ 1 de decimie3). [25] si vero altera parcium de papatu contendencium cum sua obediencia in concilium congregandum consentiret et in congregato compareret, super justicia sua merito audiretur et cum eadem ecclesie de pace provideretur, contradiccione seu contumacia alterius non obstante. [2e] expedire cciam videtur in hujusmodi concilio non passim quoslibet inferioris status clericos ad vocandum seu causas decidendum admitti, qui quandoque aut privatis ipsorum comodis inhiantes aut majorum aliquid hujusmodi acceptancium illecti promissionibus diversis et corrupti illorum intencionem votorum in latitudine corroborant, bonum impedientes pocius et pacem ecclesie quam promoventes, sed prelati majores, puta episoopi et supcriores et eciam magni abbates 15 jurisdiccionem quasi-episcopalem habentes, quibus administracio ecclesiastica credita est, hujusmodi decisionibus et votorum dacionibus interesse deberent, sicuti factum legitur in concilio per Adrianum papam Rome celebrato (63. di. „Adrianus“4, et ibique : „synodus celebrata est a 153 episcopis religiosis et abbatibus“). in hoc enim, ut patet in illo textu, abbates possunt episcopis aggregari. aliorum tamen vota inferiorum per modum consilii 20 exquiri possent. hoe consultive dicimus. patres enim in concilio congregandi secundum mate- riam subjectam et tractatuum diversitatem nunc illos, nunc alios ad consulendum possent evocare et nonnullas causas particulares committere decidendas, per hoc eciam non negamus, quin querelancium quorumlibet cause ibidem proponi possint et cuilibet complementum justicie exhiberi. [2e] item si quispiam regum aut principum extra nacionem Germanie 25 in suo regno aut principatu concilium congregari et pro premissorum expedicione teneri exposceret, videtur nobis, quod majestas vestra cum nacione Germanica huic non debeat assentire, tum, quia, si sedes apostolica extra Ytaliam ad Gallias aut alias partes transferretur, gravamina eidem nacioni Germanice in collacionibus beneficiorum per annatas et alias exacciones aliisque modis illata augerentur pocius quam diminuerentur, sicuti per nonnullos annos, quibus eadem sedes in Avinione collocata fuerat, fertur fore factum; et per hoc verbum de detraccione cupimus non notari, quia de hujusmodi gravaminibus publica vox est et querela. preterea si extra Germaniam hac vice pro tollendo scismate concilium contingeret celebrari, istud eciam in non modicum nacionis ejusdem dedecus, in cujns partibus presens seisma ortum est, tendere videretur. [2e] ceterum si ex congregacione prelatorum et principum nacionis 35 Germanice conclusio de congregando concilio vel regum et principum exterorum aut majoris partis eorundem ad id consensus obtineri non posset, cum multi, ut fertur, hoe vereantur, easdem imminere difficultates in alio concilio incontinenti congregando timentes, que et in Basiliensi imminuerunt, quod tamen presumendum non videtur, cum in tam celebri ecclesie prelatorum et principum congregacione reperibiles 5 forent modi omnes suspiciones machi- naciones et conspiraciones cavendi ac suspectos quoscumque presertim a judicio papatus excludendi. [3] et si neutrum conciliorum pretensorum ad sui ipsius dissolucionem ac contendencium de papatu nullus ad cedendum posset induci, expedire videretur, quod majestas regia unacum electoribus et aliis utriusque status nacionis Germanice principibus pro bone pacis et uninnis ecclesie huic per declaracionem concordem accederet parti, eui 45 a) sm. Vorl. quia potestate. 2 3 c. 20 w. c. 43 C. 23 q. 5. С. 4 D. 18. c. 25 u. c. 26 X de decimis III, 30. 4 c. 22 D. 63. 5 = auffindbar.
Strana 268
268 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. alias naciones aut majorem ipsorum partem adherere constaret; et per naciones aut majorem ipsaruma partem non intelligimus singula ipsarum supposita, sed pociora ipsarum membra, sicut sunt principes et prelati. non enim oportet, sicut nec convenienter posset in hoc cujuslibet privati animus indagari, sed debent inferiores in hoc direccioni suorum prelatorum et in- formacioni obtemperare, nec per hujusmodi declaracionem auctoritati sacrorum conciliorum videretur esse derogatum, quia non sequitur: hec congregacio pro concilio generali se gerens pro tali non est recognita, ergo nulla est auctoritas conciliorum. exemplum patet de concilio Ephesino, idest quod non fuit receptum in auctoritate (96. di. „satis evidenter 1, ubi glossa), sicut nec in simili sequeretur: iste gerit se pro episcopo talis loci et pro tali non est receptus, ergo nulla est auctoritas episcopalis, presertim cum plures sint actu congregaciones et diverse, quarum quelibet pro generali concilio et indubitato vult venerari. et id consulcius reputaremus, quam si per nacionem Germanicam dumtaxat aliis reclamantibus concilium universale approbatum congregaretur, quod non ab omnibus tale foret recognitum et per quod scisma non tolli, sed fortificari vel saltem continuari in statu pristino timeretur. non enim minima causa tollendi scismatis et pacis procurande debet reputari. (Ex folgt 15 Hinweis auf Anmerkungen Gratians tu c. 6 D. 17 betr. Anklagen gegen P. Symmachus und die Entscheidung Kg. Theoderichs dazu). eece quomodo concilium tendere debet ad pro- curacionem pacis! ubi ergo de opposito verisimiliter timeretur, esset pocius ab ejus con- gregacione saltem ad tempus abstinendum. [3"] verum multos angit, quod per hujusmodi declaracionem seu adhesionem curia Romana deformata, uti asseritur, remancret et exacciones pecunjarie in collacionibus beneficiorum et aliis ecclesiasticis causis frequentate hactenus et alia nacionis Gormanice presertim gravamina non cessarent, possent autem, ut nobis videtur, hujusmodi exorbitaciones emendari, si in dieta proxima super hiis certa remediorum ederentur capitula per illam parcium, cui fierct adhesio auctoritative, ante ipsam adhesionem factam approbanda. [35] nec videtur nobis obstare quorundam solem facibus adjuvare 25 certancium opinio et dicencium hujusmodi remedia firmitate caricata2, ex quo per papam tantum et non per concilium forent approbata, quia futurus papa, predecessoris sui tamquam paris imporio non subjectus, posset contra illa dispensare aut ea alias non servare. cum enim interpretacio legis divine summo pontifici credita sit, non mirum, si statuta sibi credantur humana, que eciam varietate temporum necessario quandoque immutantur, licet in conciliis 30 generalibus promulgata, et bonum pocius de summo pontifice sicut de quolibet alio inferiori fieret presumendum, ut eciam adhesio, de qua premisimus et quam veluti ultimum refugium in hac materia seismatis tollendi elicimus, caucius et salubrius, si ad eam recurri contingeret, fieri posset; utile reputaremus illam in congregacione nacionis Germanice pleniori, puta per viam parlamenti in dieta, explicare, ut et tanto minus posset ab aliis calumpniari. [3e] rursum s5 si neutram parcium in hoc scismate principaliter contendencium majorem alia adhesionem aliarum nacionum, uti premisimus, habere constaret, nec posset concilium universale qui- busdam impedimentis obsistentibus congregari, videretur expedire, ut saltem de regum et principum earundem nacionum voluntate et assensu generale tenereturc parlamentum pro hujusmodi adhesione seu declaracione concordi fienda. posset eciam attemptari, ut de papatu 40 contendentes inducerentur ad compromittendum extraconciliariter in nonnullos prelatos ecclesiasticos, qui de validitate tituli utriusque partis discuciendi et diffiniendi plenariam haberent potestatem; quo facto conciliorum diversitas facilius sopiretur. Super premissis et materia principali non vacuum, ymo perutile reputamus gloriosis- simum dominum nostrum regem Romanorum consilia eciam haurire aliorum, maxime quibus 45 res gesta in diversis tractatibus et dietis clarius est quam nobis patefacta. 5 10 20 a) Yorl, verbessert fir ejus. b) em., Vorl. positum. 0) cm., Vort. tenere. c.7 D. 96. Lesart und Sinn sind zweifelhaft; wohl curricare = belasten; zu ergänzen ist esse.
268 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. alias naciones aut majorem ipsorum partem adherere constaret; et per naciones aut majorem ipsaruma partem non intelligimus singula ipsarum supposita, sed pociora ipsarum membra, sicut sunt principes et prelati. non enim oportet, sicut nec convenienter posset in hoc cujuslibet privati animus indagari, sed debent inferiores in hoc direccioni suorum prelatorum et in- formacioni obtemperare, nec per hujusmodi declaracionem auctoritati sacrorum conciliorum videretur esse derogatum, quia non sequitur: hec congregacio pro concilio generali se gerens pro tali non est recognita, ergo nulla est auctoritas conciliorum. exemplum patet de concilio Ephesino, idest quod non fuit receptum in auctoritate (96. di. „satis evidenter 1, ubi glossa), sicut nec in simili sequeretur: iste gerit se pro episcopo talis loci et pro tali non est receptus, ergo nulla est auctoritas episcopalis, presertim cum plures sint actu congregaciones et diverse, quarum quelibet pro generali concilio et indubitato vult venerari. et id consulcius reputaremus, quam si per nacionem Germanicam dumtaxat aliis reclamantibus concilium universale approbatum congregaretur, quod non ab omnibus tale foret recognitum et per quod scisma non tolli, sed fortificari vel saltem continuari in statu pristino timeretur. non enim minima causa tollendi scismatis et pacis procurande debet reputari. (Ex folgt 15 Hinweis auf Anmerkungen Gratians tu c. 6 D. 17 betr. Anklagen gegen P. Symmachus und die Entscheidung Kg. Theoderichs dazu). eece quomodo concilium tendere debet ad pro- curacionem pacis! ubi ergo de opposito verisimiliter timeretur, esset pocius ab ejus con- gregacione saltem ad tempus abstinendum. [3"] verum multos angit, quod per hujusmodi declaracionem seu adhesionem curia Romana deformata, uti asseritur, remancret et exacciones pecunjarie in collacionibus beneficiorum et aliis ecclesiasticis causis frequentate hactenus et alia nacionis Gormanice presertim gravamina non cessarent, possent autem, ut nobis videtur, hujusmodi exorbitaciones emendari, si in dieta proxima super hiis certa remediorum ederentur capitula per illam parcium, cui fierct adhesio auctoritative, ante ipsam adhesionem factam approbanda. [35] nec videtur nobis obstare quorundam solem facibus adjuvare 25 certancium opinio et dicencium hujusmodi remedia firmitate caricata2, ex quo per papam tantum et non per concilium forent approbata, quia futurus papa, predecessoris sui tamquam paris imporio non subjectus, posset contra illa dispensare aut ea alias non servare. cum enim interpretacio legis divine summo pontifici credita sit, non mirum, si statuta sibi credantur humana, que eciam varietate temporum necessario quandoque immutantur, licet in conciliis 30 generalibus promulgata, et bonum pocius de summo pontifice sicut de quolibet alio inferiori fieret presumendum, ut eciam adhesio, de qua premisimus et quam veluti ultimum refugium in hac materia seismatis tollendi elicimus, caucius et salubrius, si ad eam recurri contingeret, fieri posset; utile reputaremus illam in congregacione nacionis Germanice pleniori, puta per viam parlamenti in dieta, explicare, ut et tanto minus posset ab aliis calumpniari. [3e] rursum s5 si neutram parcium in hoc scismate principaliter contendencium majorem alia adhesionem aliarum nacionum, uti premisimus, habere constaret, nec posset concilium universale qui- busdam impedimentis obsistentibus congregari, videretur expedire, ut saltem de regum et principum earundem nacionum voluntate et assensu generale tenereturc parlamentum pro hujusmodi adhesione seu declaracione concordi fienda. posset eciam attemptari, ut de papatu 40 contendentes inducerentur ad compromittendum extraconciliariter in nonnullos prelatos ecclesiasticos, qui de validitate tituli utriusque partis discuciendi et diffiniendi plenariam haberent potestatem; quo facto conciliorum diversitas facilius sopiretur. Super premissis et materia principali non vacuum, ymo perutile reputamus gloriosis- simum dominum nostrum regem Romanorum consilia eciam haurire aliorum, maxime quibus 45 res gesta in diversis tractatibus et dietis clarius est quam nobis patefacta. 5 10 20 a) Yorl, verbessert fir ejus. b) em., Vorl. positum. 0) cm., Vort. tenere. c.7 D. 96. Lesart und Sinn sind zweifelhaft; wohl curricare = belasten; zu ergänzen ist esse.
Strana 269
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 118-119. 269 119. Briefe des kgl. Sekretärs Enea Silvio mit Nachrichten vom kgl. Hof und von der Reise des Königs zum RT. 1444 Apr. 18 — Juli 23 Wien und Paseau. In München St.-B. elm. 5311 copp. ch. conevae ; ebenda. olm. 12725 copp. ch. coarvue; in Rom Biöl. Chigi cod. J. VI. 208 copp. ch. coaevae. Außerdem in Berlin St.-B. Ms. thool. lat. fol. 638 cap. charl. saec. 14; in Brüssel Kgl. Bibl. cod. chart. 11949—11955 cop. ch. saec. 15; in München St.-B. clm. 6960 cop. chart. saec. 15; in Paris N.-B. Ms. lat. 8578 cop. mb. sacs. 15; ebenda Ms. lat. 10343 cop. ch, sqbc. 15; ebenda Fonds lat. 10344 cop. ch. saec. 15.; in Prag St.-B. cod. Lobkowitz 462 cop. sacc. 15; in Wier N.-B. cod. 13005 cop. ch. saec. 15. W Drucke: Vvigt, Brieje (Arch. öst. Gesch. Bd. 16). — Wolkan Bd. I, I. 15 [1] Am 18. April teiite E. S. aus Neustadt dem Giovanni Peregalle in Basel u. a. mit, der König werde sicher zum Reichstag nach Nürnberg kommen (Berlin 638 fol. 214 b.215a; München elm. 6960 fol. 2190�220a, elm. 12725 fol. 891; Parie 8578 fol. 127b.129a, 10343 fol. 33b-34a; 10344 fol. 216 4b ; Wien fol. 15ab. — Voigt S. 102; Wolkan nr. 136). [2] Dom Schroiben Schlicks vom 20. Mai axs Wien an Johannes Carvajal funserer ur. 122] gibt E. S. einen Brief bei: er habe gerne gehört, daß C. wieder nach Deutschland gekommen seis die Frage Carvajals, was E. de eursi diete halts, wüirde Schlick beantworten ; E. selbst glaube nicht dietam hane aliis esse steriliorem; seis, quid hoc verbo sentiam: fecunde sunt omnes dieto, quelibet in ventre alteram habet; u. a. m. (Brüssel fol. 38ab; München elm. 5311 fol. 98b-993; chm. 6960 fol. 224b. 20 elm. 12725 fol. 74a und 90b; Paria 10343 fol. 221b; 10344 fol. 41a; Rom fol. 316a. — Voigt S. 105; Wolkan nr. 139). [3] Am 27. Mai berichtete E. S. aus Wien an den [in Nürnberg weilenden] Sekretär der Stadt Köin Johannes Amici [Vrunt] ausführlich über die Waffenstillstandsverhandlungen zwischen Kg. Friedrich und dem König von Polenl. In Venedig werden 25 triremes ausgerilstet, dis im Laufe das 25 Juni nach dem Hellespont überjührt terden sollen. cesari nostro nulla est alia cura, nisi ut quam festinanter et quam honorifice Nurembergam petat, puto abhine dies 15 cjus erit recessus. Albertus et Sigismundus duces sequentur et, uti submurmurari sentio, comes Cilie junior et dominus de Walsee, uteumque sit, bene actum putabo, si ejus tantum persona illuc venerit; quod jam mihi non est magni dubii, nisi quia futuri nulla est certitudo; u. a. m. (Berlin fol. 215a.216a: Brüssel 3o fol. 922 93a; München clm. 5311 fol. 86b-88a, elm. 6960 fol. 220a-221a, Paris 8578 fol. 130a. 131b, 10343 fol. 34b-35b, 10344 fol. 2173-218a; Prag fol. 204a; Rom fol. 278a. — Voigt S. 109; Wolkan nr. 141). Juni [1II [4] Unter dem 28. Mai schrieb er aus Wien dem Kard. Julian Cesarini u.a.: Italien atme etwas auf, sed nescio, quil paritura sit illa conventio Senis habita, que nondum dissoluta est; ferner: si 35 pacem haberet ecclesia, de pace Italie magis sperarem. nescio, quid allatura sit Nurembergensis dicta, quia divisi animi sunt. neutralitas difficulter aboleri potest, quia pluribus utilis est. pauci sunt, qui verum sequantur. omnes fere, quod suum cst, querunt. placet hoc novum neutralitatis aucupium, quia, seu juste seu injuste quis teneat, repelli non potest, et ordinarii pro suo arbitrio conferunt beneficia. non est facile, mihi credite, ex ore lupi predam eripere. quantum sentic, tota Christianitas Eugenii sequitur partes. Germania tantuin divisa est. quam ego semel unitam videre vellom meque illi conformare, quia multum tribuo nationi huie, que non motu, sed suo libito suoque judicio ducitur, quocumque rex cum electoribus so inflexerit, eo et animula mea sequetur, nec mihi plus quam aliis credam. (Brüssel fol. 94an; München clm. 5311 fol. 89an; clm. 6960 fol. 221b; Paris 8578 fol. 138w.1393, 10343 fol. 368; 10344 fol. 218b; Rom fol. 290a. — Voigt S. 107; Wolkan nr. 142). 40 [5] Am 29. Mai teilte E. S. aus Wien dem apost. Protonotar Adam de Moleyns u. c. mit: E. höre, daß M. nach Nürnberg kommen werde; dort werde er sich ausfährlich mit ihm unterreden können; cesar jam itineri se accingit. infra futurun meisen illic, ut spes est, inveniemur. Die Herzöge 45 Albrecht und Sigmund werden sich ebenfalls dorthin begeben; utinam pax, ut optamus, fiat finisque tandem neutralitati detur, ut sciamus, ubi agnum comodere2 debeamus. (Berlin fol. 212b.213a; 50 Brüssel fol. 94b-95b; München clm. 5311 fol. 880-89a; clm. 6960 fol. 221a1; 12725 fol. 74ab; Paris 8578 fol. 137a.138a; 10343 fol. 35b.36a; 10344 fol. 218ab; Rom fol. 2892. — Voigt S. 108; Wolkan nr. 143.) [6] Am 1. Juni (kalendis junii) schrieb E. S. aus Wien dem Johannes Peregallo fin Basel] Juni 1 u. a.s der Kardinal von Aquileja? liege in den letzten Zügen; das Konzil möge darauf bedacht sein, 55 bei der Neubesetzung des Patriarchats auf die Wilnsche des Königs Rücksicht zu nehmen; welche 2 1 Vgl. unsere nr. 125. Anspielung auf Matth. 26, 17. 3 Uber seine Gesandtschaft an den kgl. Hof 8. oben nrr. 56—58.
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 118-119. 269 119. Briefe des kgl. Sekretärs Enea Silvio mit Nachrichten vom kgl. Hof und von der Reise des Königs zum RT. 1444 Apr. 18 — Juli 23 Wien und Paseau. In München St.-B. elm. 5311 copp. ch. conevae ; ebenda. olm. 12725 copp. ch. coarvue; in Rom Biöl. Chigi cod. J. VI. 208 copp. ch. coaevae. Außerdem in Berlin St.-B. Ms. thool. lat. fol. 638 cap. charl. saec. 14; in Brüssel Kgl. Bibl. cod. chart. 11949—11955 cop. ch. saec. 15; in München St.-B. clm. 6960 cop. chart. saec. 15; in Paris N.-B. Ms. lat. 8578 cop. mb. sacs. 15; ebenda Ms. lat. 10343 cop. ch, sqbc. 15; ebenda Fonds lat. 10344 cop. ch. saec. 15.; in Prag St.-B. cod. Lobkowitz 462 cop. sacc. 15; in Wier N.-B. cod. 13005 cop. ch. saec. 15. W Drucke: Vvigt, Brieje (Arch. öst. Gesch. Bd. 16). — Wolkan Bd. I, I. 15 [1] Am 18. April teiite E. S. aus Neustadt dem Giovanni Peregalle in Basel u. a. mit, der König werde sicher zum Reichstag nach Nürnberg kommen (Berlin 638 fol. 214 b.215a; München elm. 6960 fol. 2190�220a, elm. 12725 fol. 891; Parie 8578 fol. 127b.129a, 10343 fol. 33b-34a; 10344 fol. 216 4b ; Wien fol. 15ab. — Voigt S. 102; Wolkan nr. 136). [2] Dom Schroiben Schlicks vom 20. Mai axs Wien an Johannes Carvajal funserer ur. 122] gibt E. S. einen Brief bei: er habe gerne gehört, daß C. wieder nach Deutschland gekommen seis die Frage Carvajals, was E. de eursi diete halts, wüirde Schlick beantworten ; E. selbst glaube nicht dietam hane aliis esse steriliorem; seis, quid hoc verbo sentiam: fecunde sunt omnes dieto, quelibet in ventre alteram habet; u. a. m. (Brüssel fol. 38ab; München elm. 5311 fol. 98b-993; chm. 6960 fol. 224b. 20 elm. 12725 fol. 74a und 90b; Paria 10343 fol. 221b; 10344 fol. 41a; Rom fol. 316a. — Voigt S. 105; Wolkan nr. 139). [3] Am 27. Mai berichtete E. S. aus Wien an den [in Nürnberg weilenden] Sekretär der Stadt Köin Johannes Amici [Vrunt] ausführlich über die Waffenstillstandsverhandlungen zwischen Kg. Friedrich und dem König von Polenl. In Venedig werden 25 triremes ausgerilstet, dis im Laufe das 25 Juni nach dem Hellespont überjührt terden sollen. cesari nostro nulla est alia cura, nisi ut quam festinanter et quam honorifice Nurembergam petat, puto abhine dies 15 cjus erit recessus. Albertus et Sigismundus duces sequentur et, uti submurmurari sentio, comes Cilie junior et dominus de Walsee, uteumque sit, bene actum putabo, si ejus tantum persona illuc venerit; quod jam mihi non est magni dubii, nisi quia futuri nulla est certitudo; u. a. m. (Berlin fol. 215a.216a: Brüssel 3o fol. 922 93a; München clm. 5311 fol. 86b-88a, elm. 6960 fol. 220a-221a, Paris 8578 fol. 130a. 131b, 10343 fol. 34b-35b, 10344 fol. 2173-218a; Prag fol. 204a; Rom fol. 278a. — Voigt S. 109; Wolkan nr. 141). Juni [1II [4] Unter dem 28. Mai schrieb er aus Wien dem Kard. Julian Cesarini u.a.: Italien atme etwas auf, sed nescio, quil paritura sit illa conventio Senis habita, que nondum dissoluta est; ferner: si 35 pacem haberet ecclesia, de pace Italie magis sperarem. nescio, quid allatura sit Nurembergensis dicta, quia divisi animi sunt. neutralitas difficulter aboleri potest, quia pluribus utilis est. pauci sunt, qui verum sequantur. omnes fere, quod suum cst, querunt. placet hoc novum neutralitatis aucupium, quia, seu juste seu injuste quis teneat, repelli non potest, et ordinarii pro suo arbitrio conferunt beneficia. non est facile, mihi credite, ex ore lupi predam eripere. quantum sentic, tota Christianitas Eugenii sequitur partes. Germania tantuin divisa est. quam ego semel unitam videre vellom meque illi conformare, quia multum tribuo nationi huie, que non motu, sed suo libito suoque judicio ducitur, quocumque rex cum electoribus so inflexerit, eo et animula mea sequetur, nec mihi plus quam aliis credam. (Brüssel fol. 94an; München clm. 5311 fol. 89an; clm. 6960 fol. 221b; Paris 8578 fol. 138w.1393, 10343 fol. 368; 10344 fol. 218b; Rom fol. 290a. — Voigt S. 107; Wolkan nr. 142). 40 [5] Am 29. Mai teilte E. S. aus Wien dem apost. Protonotar Adam de Moleyns u. c. mit: E. höre, daß M. nach Nürnberg kommen werde; dort werde er sich ausfährlich mit ihm unterreden können; cesar jam itineri se accingit. infra futurun meisen illic, ut spes est, inveniemur. Die Herzöge 45 Albrecht und Sigmund werden sich ebenfalls dorthin begeben; utinam pax, ut optamus, fiat finisque tandem neutralitati detur, ut sciamus, ubi agnum comodere2 debeamus. (Berlin fol. 212b.213a; 50 Brüssel fol. 94b-95b; München clm. 5311 fol. 880-89a; clm. 6960 fol. 221a1; 12725 fol. 74ab; Paris 8578 fol. 137a.138a; 10343 fol. 35b.36a; 10344 fol. 218ab; Rom fol. 2892. — Voigt S. 108; Wolkan nr. 143.) [6] Am 1. Juni (kalendis junii) schrieb E. S. aus Wien dem Johannes Peregallo fin Basel] Juni 1 u. a.s der Kardinal von Aquileja? liege in den letzten Zügen; das Konzil möge darauf bedacht sein, 55 bei der Neubesetzung des Patriarchats auf die Wilnsche des Königs Rücksicht zu nehmen; welche 2 1 Vgl. unsere nr. 125. Anspielung auf Matth. 26, 17. 3 Uber seine Gesandtschaft an den kgl. Hof 8. oben nrr. 56—58.
Strana 270
270 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Wünsche der König hinsichtlich der Brixener Kirchel habe, sei allgemein bekannt; E. rate und bitte, daß sich das Konzil mehr nach dem König als nach den Tirolern (Athesinis) richte, quia in Nurem- berga nulla vox est Athesinorum, regis autem nutu omnia fient. P. möge das den Kardinälen von Arles und s. Calixti sagen; nollem aliquid fleri, quod mentem regiam perturbaret. nos in brevi ascendemus, quia jam indutias biennales cum rege Polonie et Hungaris sibi obsdientibus nacti sumus2, nec aliud impresentiarum agimus, quam nos vie accingere (Berlin fol. 213 ab; Brüsael fol. 16b-17a; München elm. 5311 fol. 908-91a; clm. 6960 fol. 222ab ; clm. 12725 fol. 108ab; Paris 8578 fol. 143a.144b; 10343 fol. 38ab; 10344 fol. 218b.219b; Rom fol. 208a. — Voigt S. 111; Wolkan nr. 145). 5 Juni 2 [7] Der vorstehende Briej wurde erst am 4. Juni abgeschickt; in einer Nachschrift bemerkte E. S. u.a.: der Kardinal von Aquileja sei am 2. Juni (4. nonas junii) hora post meridiem quarta gestorben. Er berichtet eingehender über die letzten Augenblicke des Kardinals, sein Begräbnis bei St. Stephan in Wien und die Leichenrede (Brüssel fol. 17b-18a, München elm. 5311 fol. 91 ab; clm. 6960 fol. 2223 ; Paris 8578 fol. 144b-145b; 10343 fol. 39n, 10344 fol. 219b; Rom fol. 303e. — Voigt S. 111; Wolkan nr. 146). 10 Juni4 [8] Am 6. Juni richtete E. S. aus Wien an den Kard. 8. Calixti Johannes fvon Segovia] unter anderem aus: regia majestas sedulo operam dat, ut quam celeriter Nurembergam petat, nec puto, 15 his in partibus diu manebit, res occlesie aliquem finom nunc suscipient. deus illum det nec sinat amplius tenebrarum principem dominari; er meldete dann weiter den Tod des Kardinals von Aquileja und sein Begräbnis quarta junii luce bei St. Stephan in Wien; E. beurteilt dabei die Persönlichkeit und die Legateniätigkeit, ebenso auch die Tätigkeit des Mitgesandten Marcus Bonfilii sehr abfallig. (Brüssel fol. 180-19a; München clm. 5311 fol. 95a 96 a; clm. 6960 fol. 223a; Paris 8578 fol. 145°. 20 146b; 10343 fol. 39b; 10344 fol. 220a, Rom fol. 306a. — Voigt S. 114; Wolkan nr. 147). [9] Unter dem 7. Juni ließ E. S. aus Wien den Kanzler Kaspar Schlick wissen, daß er thm, der gestern von Wien abgereist sei, heute hube nach Baden [bei WienJ folgen wollen; aber gestern nach- mittag sei Hartung gekommen, der durch den Bischof von Chiemsee die Nachricht von der Absicht Schlicks, heute nach Neustadt abzureisen, überbracht habe. nom rogia majostas omnino vos visere cupiebat deque nonnullis conferre vobiseum; deshalb sei er (E.S.) nicht nach Baden abgefahren und wolle hier bleiben, bis Schl. ihn anders anweisen würde; zudem set er inzwischen krank geworden (wie näher ausgeführt wird) ; or erwarte aber Schlicks Nachricht, um zu thm zu eilen; u. a. m. (München clm. 5311 fol. 96a.97a; clm. 6960 fol. 223ab; clm. 12390 fol. 112a.1138; elm. 14134 fol. 59b-60a; Rom fol. 30, Datum Vienne die 7. junii 1444. — Voigt S. 99; Wolkan nr. 130 mit geänd. Datum 21. März). 25 30 [10] In einem weiteren Schreiben vom 13. Juni mit persönlichen Nachrichten gab er dem Kanzler kund, daß er bis auf weitere Nachricht noch in Wien bleiben werde, quia semper mea sententia fuit, Novecivitati Viennam esse preponendam, und schloß: valete optime et nisi Norembergensis cura diete nimium regem vosque gravat, non nichil mihi rescribite. (München clm. 12725 fol. 1068; Rom fol. 346. — Voigt S. 100; Wolkan nr. 131 mit geandertem Datum ca. 23. März). 35 [II] Am 25. Juni teilte er dann dem Giovanni Campisio aus Wien mit: die von Campisio ge- meldete Einnakme ton Adrianopel treffe nicht zu. Man sage, daß die Türken jelzt angreijen wollen; deshalb aind die Ungarn jetzt etwas kleinmitig; sie haben einen zweijährigen Waffenstillstand mit Kg. Friedrich geschlossen, der für sie vorteilhaft ist, da sie nun in Rilcken nichts zu fürchten haben, wenn sie den Türken Widerstand leisten; aber auch fiir Kg. Friedrich sei der Waffenstillstand an- genehm, ne, dum petimus Nurembergam, tumultibus patrie revocemur. in Nuremberga quid futurum sit, neque dicere neque conjecturari possum, quia quot homines tot sententie. rex infra decendium iturus putatur. Albertus et Sigismundus Austrie duces, comes Sillaceus et dominus de Walsee preter familiam solitam regem sequentur. omnis Germania illie conveniet. velint superi, ut bonum sit, quod tanto conatu queritur. Die Schwester des Königs sei heute angekommen und bleibe wäh- rend der Abwesenheit des Königs dort. res Athesis ex placito partium Nuremberge componi debent, item ot Svicenses. In der Freisinger Kirche ist größter Streit, cancellariitamen frater majorem castrorum obtinet partem. Nurembergensis dicta litem hujusmodi aut dirimet aut ampliabit. (Berlin fol. 2072. 2084; Britssel fol. 80b.82b; München elm. 5311 fol. 680.703; elm. 6960 fol. 211".212a; Paris 8578 fol. 107b.110b; 10343 fol. 24b.26a: 10344 fol. 198a.1993; Rom fol. 2273. — Wolkan nr. 150). 40 45 50 1 Am 15. Juli bestätigte P. Eugen den Brixener Domherren und Scholastikus Dr. Johann Röttel als Bischof von Briwen (gedr. Sinnacher, Gesch. d. Bist. Brixen 6, 427 Beil. 9). 2 Das aus Wien am gen. Himmelfahrtsfeste [Mai 21] 1444 datierte Ubereinkommen zwischen Kg. Friedrich und Kg. Wladislaw von Polen über einen zweijährigen Waffenstilletand vom ,be- vorstehenden“ Himmelfahrtsfeste an, dem gleichzei- tig Hag. Albrecht von Osterreich beitritt, ist gedruckt bei Chmel, Regesta Friderici, Anhang S. LXIf. nr. 47 aus dem Reichsregistraturbuch N fol. 200 ab und bei Wolkan I, 2 S. 141ff. nr. LXXXVII aus dem Münchener elm. 12725 fol. 133a.134a. 55
270 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Wünsche der König hinsichtlich der Brixener Kirchel habe, sei allgemein bekannt; E. rate und bitte, daß sich das Konzil mehr nach dem König als nach den Tirolern (Athesinis) richte, quia in Nurem- berga nulla vox est Athesinorum, regis autem nutu omnia fient. P. möge das den Kardinälen von Arles und s. Calixti sagen; nollem aliquid fleri, quod mentem regiam perturbaret. nos in brevi ascendemus, quia jam indutias biennales cum rege Polonie et Hungaris sibi obsdientibus nacti sumus2, nec aliud impresentiarum agimus, quam nos vie accingere (Berlin fol. 213 ab; Brüsael fol. 16b-17a; München elm. 5311 fol. 908-91a; clm. 6960 fol. 222ab ; clm. 12725 fol. 108ab; Paris 8578 fol. 143a.144b; 10343 fol. 38ab; 10344 fol. 218b.219b; Rom fol. 208a. — Voigt S. 111; Wolkan nr. 145). 5 Juni 2 [7] Der vorstehende Briej wurde erst am 4. Juni abgeschickt; in einer Nachschrift bemerkte E. S. u.a.: der Kardinal von Aquileja sei am 2. Juni (4. nonas junii) hora post meridiem quarta gestorben. Er berichtet eingehender über die letzten Augenblicke des Kardinals, sein Begräbnis bei St. Stephan in Wien und die Leichenrede (Brüssel fol. 17b-18a, München elm. 5311 fol. 91 ab; clm. 6960 fol. 2223 ; Paris 8578 fol. 144b-145b; 10343 fol. 39n, 10344 fol. 219b; Rom fol. 303e. — Voigt S. 111; Wolkan nr. 146). 10 Juni4 [8] Am 6. Juni richtete E. S. aus Wien an den Kard. 8. Calixti Johannes fvon Segovia] unter anderem aus: regia majestas sedulo operam dat, ut quam celeriter Nurembergam petat, nec puto, 15 his in partibus diu manebit, res occlesie aliquem finom nunc suscipient. deus illum det nec sinat amplius tenebrarum principem dominari; er meldete dann weiter den Tod des Kardinals von Aquileja und sein Begräbnis quarta junii luce bei St. Stephan in Wien; E. beurteilt dabei die Persönlichkeit und die Legateniätigkeit, ebenso auch die Tätigkeit des Mitgesandten Marcus Bonfilii sehr abfallig. (Brüssel fol. 180-19a; München clm. 5311 fol. 95a 96 a; clm. 6960 fol. 223a; Paris 8578 fol. 145°. 20 146b; 10343 fol. 39b; 10344 fol. 220a, Rom fol. 306a. — Voigt S. 114; Wolkan nr. 147). [9] Unter dem 7. Juni ließ E. S. aus Wien den Kanzler Kaspar Schlick wissen, daß er thm, der gestern von Wien abgereist sei, heute hube nach Baden [bei WienJ folgen wollen; aber gestern nach- mittag sei Hartung gekommen, der durch den Bischof von Chiemsee die Nachricht von der Absicht Schlicks, heute nach Neustadt abzureisen, überbracht habe. nom rogia majostas omnino vos visere cupiebat deque nonnullis conferre vobiseum; deshalb sei er (E.S.) nicht nach Baden abgefahren und wolle hier bleiben, bis Schl. ihn anders anweisen würde; zudem set er inzwischen krank geworden (wie näher ausgeführt wird) ; or erwarte aber Schlicks Nachricht, um zu thm zu eilen; u. a. m. (München clm. 5311 fol. 96a.97a; clm. 6960 fol. 223ab; clm. 12390 fol. 112a.1138; elm. 14134 fol. 59b-60a; Rom fol. 30, Datum Vienne die 7. junii 1444. — Voigt S. 99; Wolkan nr. 130 mit geänd. Datum 21. März). 25 30 [10] In einem weiteren Schreiben vom 13. Juni mit persönlichen Nachrichten gab er dem Kanzler kund, daß er bis auf weitere Nachricht noch in Wien bleiben werde, quia semper mea sententia fuit, Novecivitati Viennam esse preponendam, und schloß: valete optime et nisi Norembergensis cura diete nimium regem vosque gravat, non nichil mihi rescribite. (München clm. 12725 fol. 1068; Rom fol. 346. — Voigt S. 100; Wolkan nr. 131 mit geandertem Datum ca. 23. März). 35 [II] Am 25. Juni teilte er dann dem Giovanni Campisio aus Wien mit: die von Campisio ge- meldete Einnakme ton Adrianopel treffe nicht zu. Man sage, daß die Türken jelzt angreijen wollen; deshalb aind die Ungarn jetzt etwas kleinmitig; sie haben einen zweijährigen Waffenstillstand mit Kg. Friedrich geschlossen, der für sie vorteilhaft ist, da sie nun in Rilcken nichts zu fürchten haben, wenn sie den Türken Widerstand leisten; aber auch fiir Kg. Friedrich sei der Waffenstillstand an- genehm, ne, dum petimus Nurembergam, tumultibus patrie revocemur. in Nuremberga quid futurum sit, neque dicere neque conjecturari possum, quia quot homines tot sententie. rex infra decendium iturus putatur. Albertus et Sigismundus Austrie duces, comes Sillaceus et dominus de Walsee preter familiam solitam regem sequentur. omnis Germania illie conveniet. velint superi, ut bonum sit, quod tanto conatu queritur. Die Schwester des Königs sei heute angekommen und bleibe wäh- rend der Abwesenheit des Königs dort. res Athesis ex placito partium Nuremberge componi debent, item ot Svicenses. In der Freisinger Kirche ist größter Streit, cancellariitamen frater majorem castrorum obtinet partem. Nurembergensis dicta litem hujusmodi aut dirimet aut ampliabit. (Berlin fol. 2072. 2084; Britssel fol. 80b.82b; München elm. 5311 fol. 680.703; elm. 6960 fol. 211".212a; Paris 8578 fol. 107b.110b; 10343 fol. 24b.26a: 10344 fol. 198a.1993; Rom fol. 2273. — Wolkan nr. 150). 40 45 50 1 Am 15. Juli bestätigte P. Eugen den Brixener Domherren und Scholastikus Dr. Johann Röttel als Bischof von Briwen (gedr. Sinnacher, Gesch. d. Bist. Brixen 6, 427 Beil. 9). 2 Das aus Wien am gen. Himmelfahrtsfeste [Mai 21] 1444 datierte Ubereinkommen zwischen Kg. Friedrich und Kg. Wladislaw von Polen über einen zweijährigen Waffenstilletand vom ,be- vorstehenden“ Himmelfahrtsfeste an, dem gleichzei- tig Hag. Albrecht von Osterreich beitritt, ist gedruckt bei Chmel, Regesta Friderici, Anhang S. LXIf. nr. 47 aus dem Reichsregistraturbuch N fol. 200 ab und bei Wolkan I, 2 S. 141ff. nr. LXXXVII aus dem Münchener elm. 12725 fol. 133a.134a. 55
Strana 271
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 119-120. 271 [12] Demselben wurde am 23. Juli aus Passau (Patavia 10. kal. augusti [Vorl. julias]) unter anderem geschrieben : fui nuper apud Viennam plurimum mestus, quia cesarem nostrum res tum ecclesie tum imperii timebam negligere. nam quod dictum et scriptum fuerat de conventu Nurem- bergensi, videbam quodammodo postergari. sed advenerunt mox regia mandata, que nos sequi regem jubebant, quoniam is die jovis nona julii ex Novacivitate recesserat iter suum versus Nurem- Juli s bergam continuaturus. letati onmes hoe nuntio sumus. ego cum magnifico cancellario Gaspare tui amante regiam majestatem biduo sum secutus. post, cum rex opidum suum quoddam extra viam Juli 11 positum visere vellet, nos Anasum perreximus, -. -. hie una nocte consedimus, postera die, cum due miliaria Teutonica confecissemus nemusque super collem transivissemus, castellum con- 10 spieimus ecclesie Pataviersis, quod alii „aprorum“, alii „planitierum montem" appellant. ibi prelatus insignis residebat Leonardus episcopus Pataviensis, qui suscepturus regeni illus obviam venerat. (Es folgt eine Schilderung des Empfangs und der Aujnakme Schlicks und der Kanzlei durch den Bischof, weiter eine Beschreibung des Kastells Eberaperg und der dort hergerichteten Gomächer für den König, für den kgl. Marschall, für Hzg. Sigmund und den kgl. Rat Waltherus [Zebinger ?]). Dort habe der Bischof den König und Hzg.Sigmund empfangen und ehrenvoll aufgenommen, neque contentus his sumptibus rursus, cum rex Linciam perrexisset, cum cancellario viam preripuit ac Patavie regiam majestatem mansit. E. beschreibt dann die Lage Passaus und der bischöflichen Residenzen und Burgen, die Schlick und er selbst sich angesehen hütten, bis der König nachgekommen sei. venit autem rex die lune cum Sigismundo duce 121. kalendas augustie triduoque mansit. Abschlisßend schildert E. die Be- 20 wirtung des Königs und des kgl. Gefolges durch den Bischof (Brüssel fol. 45 b.50b; Paris 8578 fol. 206b. 213b; 10343 fol. 448.175; Rom fol. 423. Voigd S. 122; Wolkan nr. 155 mit Dat. „22." Julij. [13] Kurz danach2 schrieb E. S. an Bf. Leonhard von Passau ex urbe vestra Patavie: er habe, als er nuper [vgl. Juli 23J nach Passau gekommen sei, die Grabdenhmaler in der Stephanshirche bewwndert. Am jolgenden Tage, als der Bischof von Chiemsee und der kgl. Kammermeister cingetroffen waren, habe der Bischof diesen, Schlick und ihm sein eigenes Grabmal gezeigt; E. lobt es, er vermisse aber ein Epitaph u. schicke ein von ihm entworfenes. Auch habe er per hos dies einen Briof an seinen Freund Campisius mit siner Schilderung der Burgen und Baulichkeiten des Bischofs diktiert; er schicke den Brief, damit der Bischaf etwa notwendige Berichtigungen andeuten känne. (Paris 8578 fol. 205-206b; 10343 fol. 43b.44a mit Dat. ex urbe tua Patavio 10. kal. julias 1444; Rom fol. Juli 23 30 421. — Voigt S. 123; Wolkan nr. 156). 5 15 25 [Vut 20/ 120. Briefwechsel zwischen Ebj. Dietrich von Köln und der Univ. Köln über die Beschickung des Reichstages. 1444 Mwi 8 — nuch Mai 20. 35 A aus Köln Stadt-A. Universität nr. 59 copp. mb. coaevae. B coll. Wien N.-B. cod. 5104 copp. ch. contenae. C coll. Druck (von b] bei Bianco Teil 1, Anlagen S. 232f. nr. LVIII. a) Ebf. Theodericus an die Universität: bittet um Absendung von vier Mitgliedern der Universität zum Nürnberger Tage am 21. Mas. 1444 Mai 8 Zons. Eirbare lieve andechtigen ind gude frunde. wir begeren uch zo wissen, dat ein dach sin sal zo Nurenberch op uns heren opfartz dach naistcompt in der sachen die gemeine heilige kirche 40 ind ganze Cristenheit antreffende, da unse genedichste here der Romische koning unse mitkur- fursten ind ander fursten ind heren ind wir kommen werden, dairzo wir uire und anderen unsen prelaten doetoren und meistern raidz treffichen behovende sin, hierumb bidden wir uch fruntlichen mit ganzen fliße, dat ir vier uire frunde uiss uire universiteten fuegen ind deputeren willen, ind dat zich die stellen ind bereit machen mit etzlichen anderen unsen prelaten ind doctoren zo schiffe ind vort zo wagen zo dem vurgenanten dage zo Nurembergk zo varen op unsen kost, ind dat si alst bereit sin, wanne wir uch dat zo wetene oder dri dage zofoirenz wissen laissen, ind wilt ons dis nit weigeren. dairane doet ir ons besondere lieve ind willent gerne umb uch versculden, want wir uns hir zo verlaissen. gegeven zo Fritzstreim under unser soigel des vridages na den sondage jubilate anno otc. 40 quarto. (A fol. 9h). 45 Mai 21 1444 Mai 8 50 b) Ebf. Dietrich an die Universität: neant ihr, statt vier, zwölf Gelehrte, die er zum Nürnberger RT. mitzunshmen wünscht. 1444 Mai 20 Godesbery. a) Forf. hat jullas. 1 Das Datum kann nicht stimmen. Der Königist schon am 19. Juli in Passangewesen (vgl. nr. 136). 55 Es muß offenbar 15. kal. aug. heißen [= 18. JuliJ. 2 Dae von Wolkan angegebene Datum „11. kal. augusti“ — Juli 22 ist mit Rücksicht auf den vorausgegangenen, hier erwahnten Brief an Campisio unhalibar.
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 119-120. 271 [12] Demselben wurde am 23. Juli aus Passau (Patavia 10. kal. augusti [Vorl. julias]) unter anderem geschrieben : fui nuper apud Viennam plurimum mestus, quia cesarem nostrum res tum ecclesie tum imperii timebam negligere. nam quod dictum et scriptum fuerat de conventu Nurem- bergensi, videbam quodammodo postergari. sed advenerunt mox regia mandata, que nos sequi regem jubebant, quoniam is die jovis nona julii ex Novacivitate recesserat iter suum versus Nurem- Juli s bergam continuaturus. letati onmes hoe nuntio sumus. ego cum magnifico cancellario Gaspare tui amante regiam majestatem biduo sum secutus. post, cum rex opidum suum quoddam extra viam Juli 11 positum visere vellet, nos Anasum perreximus, -. -. hie una nocte consedimus, postera die, cum due miliaria Teutonica confecissemus nemusque super collem transivissemus, castellum con- 10 spieimus ecclesie Pataviersis, quod alii „aprorum“, alii „planitierum montem" appellant. ibi prelatus insignis residebat Leonardus episcopus Pataviensis, qui suscepturus regeni illus obviam venerat. (Es folgt eine Schilderung des Empfangs und der Aujnakme Schlicks und der Kanzlei durch den Bischof, weiter eine Beschreibung des Kastells Eberaperg und der dort hergerichteten Gomächer für den König, für den kgl. Marschall, für Hzg. Sigmund und den kgl. Rat Waltherus [Zebinger ?]). Dort habe der Bischof den König und Hzg.Sigmund empfangen und ehrenvoll aufgenommen, neque contentus his sumptibus rursus, cum rex Linciam perrexisset, cum cancellario viam preripuit ac Patavie regiam majestatem mansit. E. beschreibt dann die Lage Passaus und der bischöflichen Residenzen und Burgen, die Schlick und er selbst sich angesehen hütten, bis der König nachgekommen sei. venit autem rex die lune cum Sigismundo duce 121. kalendas augustie triduoque mansit. Abschlisßend schildert E. die Be- 20 wirtung des Königs und des kgl. Gefolges durch den Bischof (Brüssel fol. 45 b.50b; Paris 8578 fol. 206b. 213b; 10343 fol. 448.175; Rom fol. 423. Voigd S. 122; Wolkan nr. 155 mit Dat. „22." Julij. [13] Kurz danach2 schrieb E. S. an Bf. Leonhard von Passau ex urbe vestra Patavie: er habe, als er nuper [vgl. Juli 23J nach Passau gekommen sei, die Grabdenhmaler in der Stephanshirche bewwndert. Am jolgenden Tage, als der Bischof von Chiemsee und der kgl. Kammermeister cingetroffen waren, habe der Bischof diesen, Schlick und ihm sein eigenes Grabmal gezeigt; E. lobt es, er vermisse aber ein Epitaph u. schicke ein von ihm entworfenes. Auch habe er per hos dies einen Briof an seinen Freund Campisius mit siner Schilderung der Burgen und Baulichkeiten des Bischofs diktiert; er schicke den Brief, damit der Bischaf etwa notwendige Berichtigungen andeuten känne. (Paris 8578 fol. 205-206b; 10343 fol. 43b.44a mit Dat. ex urbe tua Patavio 10. kal. julias 1444; Rom fol. Juli 23 30 421. — Voigt S. 123; Wolkan nr. 156). 5 15 25 [Vut 20/ 120. Briefwechsel zwischen Ebj. Dietrich von Köln und der Univ. Köln über die Beschickung des Reichstages. 1444 Mwi 8 — nuch Mai 20. 35 A aus Köln Stadt-A. Universität nr. 59 copp. mb. coaevae. B coll. Wien N.-B. cod. 5104 copp. ch. contenae. C coll. Druck (von b] bei Bianco Teil 1, Anlagen S. 232f. nr. LVIII. a) Ebf. Theodericus an die Universität: bittet um Absendung von vier Mitgliedern der Universität zum Nürnberger Tage am 21. Mas. 1444 Mai 8 Zons. Eirbare lieve andechtigen ind gude frunde. wir begeren uch zo wissen, dat ein dach sin sal zo Nurenberch op uns heren opfartz dach naistcompt in der sachen die gemeine heilige kirche 40 ind ganze Cristenheit antreffende, da unse genedichste here der Romische koning unse mitkur- fursten ind ander fursten ind heren ind wir kommen werden, dairzo wir uire und anderen unsen prelaten doetoren und meistern raidz treffichen behovende sin, hierumb bidden wir uch fruntlichen mit ganzen fliße, dat ir vier uire frunde uiss uire universiteten fuegen ind deputeren willen, ind dat zich die stellen ind bereit machen mit etzlichen anderen unsen prelaten ind doctoren zo schiffe ind vort zo wagen zo dem vurgenanten dage zo Nurembergk zo varen op unsen kost, ind dat si alst bereit sin, wanne wir uch dat zo wetene oder dri dage zofoirenz wissen laissen, ind wilt ons dis nit weigeren. dairane doet ir ons besondere lieve ind willent gerne umb uch versculden, want wir uns hir zo verlaissen. gegeven zo Fritzstreim under unser soigel des vridages na den sondage jubilate anno otc. 40 quarto. (A fol. 9h). 45 Mai 21 1444 Mai 8 50 b) Ebf. Dietrich an die Universität: neant ihr, statt vier, zwölf Gelehrte, die er zum Nürnberger RT. mitzunshmen wünscht. 1444 Mai 20 Godesbery. a) Forf. hat jullas. 1 Das Datum kann nicht stimmen. Der Königist schon am 19. Juli in Passangewesen (vgl. nr. 136). 55 Es muß offenbar 15. kal. aug. heißen [= 18. JuliJ. 2 Dae von Wolkan angegebene Datum „11. kal. augusti“ — Juli 22 ist mit Rücksicht auf den vorausgegangenen, hier erwahnten Brief an Campisio unhalibar.
Strana 272
272 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Litteras vestras responsales ad nos proxime destinatas1 concernentes factum diete Nurem- bergensis magnum in modum gratanter accepimus. in quibus non solum pollicemini facere, quod optamus, verum eciam disposicionem super numero et qualitate personarum nobis pro arbitrio ducitis relinquendam a. undo et b benevolenciam et promplitudinem vestram magnopere commen- dantes, vobis eciam atque eciam gratias super hiis habemus. quamvis autem de quatuor dumtaxat-5 personis ex vobis deputandis fecerimus mencioneme, animadvertentes tamen, quod, ubi majus periculum, ibi caucius est agendum, et, quod a pluribus queritur, facilius invenitur, plures ex vobis divini et humani juris peritos tantis rebus consulturos, numern saltem duodecim, nobiscum habere desideramus. placuisset autem nobis et fuisset conveniencius, quod illos vosmetipsi nominassetis, quos ad premissa noscitis! aptiores; sed ne munius vestrum spernere videamur utque lucrifaciamus 10 tempus, quod pro dieta ipsa continuo interpellat, hane vestram oblationom inpresenciarum am- plectimur ct nominamus ex gremio vestro personas infrascriptas, videlicete in facultate theologica honorabiles magistros Johannem de Mechlinia vicecancellarium, religiosos fratros Petrum de Gelria provincialem ordinis Carmolitarum, Godfridum Slussel ordinis predicatorum, Johannem Tinctoris, Comrandum de Harbipoli, Paulum de Gerishem doctores et Johannem de Seocia licen- ciatum in sacra pagina; in facultate autem juris venerabilem Jacobum Clant rectorem universitatisf vestre, ac honorabiles Wilholmum de Hoeze, JohannemE Alemaria, Heynricum de Bemel et Jo- hannem de Erpel doctores; quibus eciam de nocessariis in eundo stando et redeundo faciemus provideri, rogantes affectuose, quatenus supranominatos ad hoe doputare et inducere velitis, ut sint parati ascendere nobiscum ad dietam supradictam, quamprimum hoc duxerimus intimandum, hoe erit ad gloriam et honorom universitatis vestre nobisque singulariter beneplacitum et acceptum. datum Gudesberg nostro sub sigillo in vigilia ascensionis domini anno etc. 40 quarto. (A fol. 12ab; B fol. 191a; C Druck bei Bianco). 15 20 Mai 20 c) Univ. an Ebf. (Dietrich ]: die von ihm benannten Univ.-Mitglieder sind mit wenigen begriin- deten Ausnahmen fzum Besuch des RT.J bereit; bittet, daß diesen daraus kein persönlicher 25 Nachteil orwachac. o. D. Commendamus ac magnopere dignificamus, pater reverendissime, vestre altissime provi- dencie studium, summo eciam cum affectu vestre humanitatis erga nos omni jure officium suseipi- mus, intelligimus equidem zelum domus dei vestram dominacionem accendisse illiusque saluti summo conatu quibuslibet contemptis dispendiis velle esse presidio, eui ut et morem gereremus, nos interpellendos duxcrit et numerosum doctorum juris divini et humani exercitum nominatim peciit concedendum, sancta quippe et nullo titulo recusanda est hec, dignissime pater, vestre celsi- tudinis peticio, eui ot rei evidens utilitas et vestre eminontie institutum, eui observande nosipsos multimode astrictos cognoseimus, vos pro posse deservire postulant et compellunt ; fecimus itaqueh debitum nostrum et solempniter congregati paucis ex nominatis per vestram dignissimam pater- nitatem recusantibus certis et legitimis causis, quibus sibil rem impossibilem suadebant, ceteros voluntarios invenimus; quos, quamprimum vestra procolenda dignitas vocandos duxerit, paratos obtinebit et suis mandatis accommodos; supplicandum tamen duximus pro eisdem, ut vestra disposicione provida interveniente nominati domini communibus intendentes serviciis privatis incommodis non vexentur negatis eis consuctis et cotidianis suorum beneficiorum proventibus et distribucionibus. non enim equum arbitramur hiis ecclesiastice pictatis subtrahenda csse subsidia vel stipendia, que rebus ecclesie gravioribus et melioribus intenti, a minoribus necessarie retra- huntur. valete. vestre reverendissime paternitatis filia rectork et universitas studii Coloniensis. (A fol. 11b-122; B fol. 190b.191a). 121. Kaspar Schlick an Kard. Julian Cesarini: über eine Ergänzung der polnischen Waffen- 45 stillstandsvorschläge durch Kg. Friedrich, Unterstützung der Sache P. Eugens durch Schlick auf dem RT., u.a.m. [1444 kurz vor Mai 10J. Aus München St.-B. clm. 12725 fol. 119b cop. chart. coaevа. Druck: Wolkan I, 2 S. 95f. nr. L* mit Dat.2 „ea. Anfang Okt. 1443“. 30 55 40 Schreibt: er habe den Briej des Kardinals an den Kg.Friedrich gesehen und Kerntnis von den 50 Vorbereitungen des Königs von Polen und der ungarischen Barone zum Türkenkrieg genommen. Damit a) C reliquendam. b) om. C. c) A mensionem. d) B nostis. el om. B. f) Betc, statt univ- bis hon. g) C add. de. h) Bom ita. i) B qui. k) Betc. satl rector-Col. 1 Das Antwortschreiben der Universilät ist 1443 (vgl. nr. 97,2). dem Wortlaut nach nicht äberliefert. Dem obigen 2 Diese irrige Datierung ist bereits von Hufnagel 55 Schreiben nach zu schließen, wird die Antwort (MJOG. 31, 1910, 333 f.) berichtigt worden. aber ganz ähnlich gelautet haben wie im November
272 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Litteras vestras responsales ad nos proxime destinatas1 concernentes factum diete Nurem- bergensis magnum in modum gratanter accepimus. in quibus non solum pollicemini facere, quod optamus, verum eciam disposicionem super numero et qualitate personarum nobis pro arbitrio ducitis relinquendam a. undo et b benevolenciam et promplitudinem vestram magnopere commen- dantes, vobis eciam atque eciam gratias super hiis habemus. quamvis autem de quatuor dumtaxat-5 personis ex vobis deputandis fecerimus mencioneme, animadvertentes tamen, quod, ubi majus periculum, ibi caucius est agendum, et, quod a pluribus queritur, facilius invenitur, plures ex vobis divini et humani juris peritos tantis rebus consulturos, numern saltem duodecim, nobiscum habere desideramus. placuisset autem nobis et fuisset conveniencius, quod illos vosmetipsi nominassetis, quos ad premissa noscitis! aptiores; sed ne munius vestrum spernere videamur utque lucrifaciamus 10 tempus, quod pro dieta ipsa continuo interpellat, hane vestram oblationom inpresenciarum am- plectimur ct nominamus ex gremio vestro personas infrascriptas, videlicete in facultate theologica honorabiles magistros Johannem de Mechlinia vicecancellarium, religiosos fratros Petrum de Gelria provincialem ordinis Carmolitarum, Godfridum Slussel ordinis predicatorum, Johannem Tinctoris, Comrandum de Harbipoli, Paulum de Gerishem doctores et Johannem de Seocia licen- ciatum in sacra pagina; in facultate autem juris venerabilem Jacobum Clant rectorem universitatisf vestre, ac honorabiles Wilholmum de Hoeze, JohannemE Alemaria, Heynricum de Bemel et Jo- hannem de Erpel doctores; quibus eciam de nocessariis in eundo stando et redeundo faciemus provideri, rogantes affectuose, quatenus supranominatos ad hoe doputare et inducere velitis, ut sint parati ascendere nobiscum ad dietam supradictam, quamprimum hoc duxerimus intimandum, hoe erit ad gloriam et honorom universitatis vestre nobisque singulariter beneplacitum et acceptum. datum Gudesberg nostro sub sigillo in vigilia ascensionis domini anno etc. 40 quarto. (A fol. 12ab; B fol. 191a; C Druck bei Bianco). 15 20 Mai 20 c) Univ. an Ebf. (Dietrich ]: die von ihm benannten Univ.-Mitglieder sind mit wenigen begriin- deten Ausnahmen fzum Besuch des RT.J bereit; bittet, daß diesen daraus kein persönlicher 25 Nachteil orwachac. o. D. Commendamus ac magnopere dignificamus, pater reverendissime, vestre altissime provi- dencie studium, summo eciam cum affectu vestre humanitatis erga nos omni jure officium suseipi- mus, intelligimus equidem zelum domus dei vestram dominacionem accendisse illiusque saluti summo conatu quibuslibet contemptis dispendiis velle esse presidio, eui ut et morem gereremus, nos interpellendos duxcrit et numerosum doctorum juris divini et humani exercitum nominatim peciit concedendum, sancta quippe et nullo titulo recusanda est hec, dignissime pater, vestre celsi- tudinis peticio, eui ot rei evidens utilitas et vestre eminontie institutum, eui observande nosipsos multimode astrictos cognoseimus, vos pro posse deservire postulant et compellunt ; fecimus itaqueh debitum nostrum et solempniter congregati paucis ex nominatis per vestram dignissimam pater- nitatem recusantibus certis et legitimis causis, quibus sibil rem impossibilem suadebant, ceteros voluntarios invenimus; quos, quamprimum vestra procolenda dignitas vocandos duxerit, paratos obtinebit et suis mandatis accommodos; supplicandum tamen duximus pro eisdem, ut vestra disposicione provida interveniente nominati domini communibus intendentes serviciis privatis incommodis non vexentur negatis eis consuctis et cotidianis suorum beneficiorum proventibus et distribucionibus. non enim equum arbitramur hiis ecclesiastice pictatis subtrahenda csse subsidia vel stipendia, que rebus ecclesie gravioribus et melioribus intenti, a minoribus necessarie retra- huntur. valete. vestre reverendissime paternitatis filia rectork et universitas studii Coloniensis. (A fol. 11b-122; B fol. 190b.191a). 121. Kaspar Schlick an Kard. Julian Cesarini: über eine Ergänzung der polnischen Waffen- 45 stillstandsvorschläge durch Kg. Friedrich, Unterstützung der Sache P. Eugens durch Schlick auf dem RT., u.a.m. [1444 kurz vor Mai 10J. Aus München St.-B. clm. 12725 fol. 119b cop. chart. coaevа. Druck: Wolkan I, 2 S. 95f. nr. L* mit Dat.2 „ea. Anfang Okt. 1443“. 30 55 40 Schreibt: er habe den Briej des Kardinals an den Kg.Friedrich gesehen und Kerntnis von den 50 Vorbereitungen des Königs von Polen und der ungarischen Barone zum Türkenkrieg genommen. Damit a) C reliquendam. b) om. C. c) A mensionem. d) B nostis. el om. B. f) Betc, statt univ- bis hon. g) C add. de. h) Bom ita. i) B qui. k) Betc. satl rector-Col. 1 Das Antwortschreiben der Universilät ist 1443 (vgl. nr. 97,2). dem Wortlaut nach nicht äberliefert. Dem obigen 2 Diese irrige Datierung ist bereits von Hufnagel 55 Schreiben nach zu schließen, wird die Antwort (MJOG. 31, 1910, 333 f.) berichtigt worden. aber ganz ähnlich gelautet haben wie im November
Strana 273
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 120-123. 273 õ 10 die ungarischen Heere sicherer gegen die Ungläubigen zichen können, hat der König auf Drängen seiner Räts und Schlicks selbet die treuguarum sive unionis capitula, dis ihim pridie vom Polnischen Hof zugeschickt worden waren, angenommen. Da aber durch diese capitula die unio nicht ganz gesichert erschien, weil nicht alle einbegriffen sind, die als zur Beachtung derselben verpflichtet genannt werden müßlen, so sind noch einige Zusätze gemucht worden, die ad stabilimentum et robur firmissimum earundem treuguarum tendunt, wie der Kard. aus einer dem König von Polen übersandten Abschrijt erschen wird. Der Kard. möge sich bemilhen, daß die Geaandten des Königs, dic jetzt pro conclusione harum treuguarum illuc veniunt, nach Wunsch abgeferiigt werden, da ex hac parte me nonnichil laborante nichil deest ad bonam veram et stabilem unionem conficiondam. Sch. billigt den Vor- marsch durch die Walachei. Aus dem Zettel des Kard. und Mitteilungen Anderer ersicht er die Gefangen- nahme des Pankratius [von St. Miklos J. Er hoffe, nun seine Güter wiedererlangen zu konnen und bittet dazu um des Kard. Mithilfe. negocia sanetissimi domini nostri, sieut mini recommendastis, in dieta Nurembergensi totis viribus adjuvabo, quia obnoxius sum tum justitie insistore, quam ille fovet, tum ei prodesse, qui plurima in me boneficia cumulavit et novissime fratrem meum Frisingensi 15 prefecit ecclesie. pro qua obtinenda maximos labores subivi contra vitariuin Frisingensem. 122. Kaspar Schlick an [Kard.] Johannes Carvajal: begrüßtt des Kardinals Absicht, nach Nürn- berg zu kommen; Ausgang des RT. noch ungewiß; Aufbruch des Königs bevorstehend; Anwesenheit des Kardinals erwünscht. [I44AJ Mai 20 Wien. 20 A aus München St.-B, clm. 12725 fol. 131a cop. chart. B coll. ebenda elm, 5311 fol. 223b-224a cop. chart. C coll. Rom V.B. cod. Chigi J. VI. 208 pag. 317-318 cop. chart., von Enea selbst korrigiert. In Brüssel Kgl. B. cod. chart. 11949-11955 fol. 38b-39a, Paris B.N. Fonds lat. 8578 fol. 151 8b; 10343 fol. 41 ab; 17188 fol. 96b.97a. Druck: Wolkan I. 2 S. 140j. nr. LXXXVI. Schreibt: vonit ad me nunoius vester cum litteris, quibus mihi signiflcastis vos itorumb Nûrembergam repetere. in qua re prophetam me redditis. scitis enim hunc reditum vestrum me vobis predixisse, quia dietas nostras pretermittere non potestis, et sieuti arbitror, inter nos libenter vivitis; nam et nos letis animis vestramd intuemur paternitatem. sed vellem ego aliam ob causam vos inter Germanos commorari, ne semper hoc eeclesie negocium in manibus nostris nunquam expediendum essete, quia dignum jam foret has poni contenciones et unitam esse eclesiam, longe nanque plus mali secum affert hee divisio Christianorum, quia viritim' litigatur, quam Teucrorum? impungnatio, adversus quos cuncti sentimus idem. sed dabit deus his quoque finem, quod de dicto cursu deposcitis, non possum cum certitudine scribere, quidh futurum sit. hoc scio et hoe vobis notum facio dominum' nostrum regem dietim se instruere, ut ad distam ascondat, intenditquek 35 germanum suum ducem Albertum et patruelem ducem Sigismundum secum ducere. diem certam recessus prescribere nequeo, sed omnis apparatio fit, ut quantocius iter sumatur, quid autem im- pedierit celeriorem recessum, dicam vobis, eum presencialiter verha seremus. nam et Bohemorum et Ungarorum res moram" pepererunt, quas me reforonte plenius agnoscetis. tune eciam quomode in re Frisingensi successerit, vobis aperiam, quamquam jam audire" potuistis germanum meum 40 castrosum et adversarium castratum esse, eui jam adempta sunt, que invaserat castra. sed° multe nobis per nonnulles» Basilienses" inferuntur mino, adversus quos opus erit, ut" et vos et alii amici in dieta Nurembergensi pro defensione nostra sumatis arma, ne juri nostro et apostolice sedis fiat injuria, nova bona, que seribitis vos afferre, loto corde intelligam, ut illine fructus aliquis emergere possit, qui vos nosque letitia compleat. valete optime. exs Wienna 20. maji. 30 25 Mai 20 45 50 a) BU haben hidr wrl uoiterhin den Singular, also tuus, significas uam. b) Biturum. c) BU libencius. d) BC te sbuct vestram ... paternitatem. e) in C esset — soclsiam gestrichen und ron Ensas penderet beigefugt. 1) in U viritim litigatur gestrichen und von E. Invicem litigamus beigefilgt. gh in C ro- strichen and von E. Turcorum beigefigt. h) quid fut. sit in Cgestrichen. i) in C dal. h) int.-ducere dgl. m) om. C, hat pepererunt gestrichen und vox E. Innovate sunt beiaefilg. n) BC andisti statt audire pot. 0) A om. sed — flat injuria. p) in C gestrichen. q. B Bavaros. r) ut — arma in O gestricken und ton E. armis tuis deigefilgt. s) Datum jehli in A; B oř. 20. maji. 7083 Deutsche Reichstogsakten XVII.2 35
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 120-123. 273 õ 10 die ungarischen Heere sicherer gegen die Ungläubigen zichen können, hat der König auf Drängen seiner Räts und Schlicks selbet die treuguarum sive unionis capitula, dis ihim pridie vom Polnischen Hof zugeschickt worden waren, angenommen. Da aber durch diese capitula die unio nicht ganz gesichert erschien, weil nicht alle einbegriffen sind, die als zur Beachtung derselben verpflichtet genannt werden müßlen, so sind noch einige Zusätze gemucht worden, die ad stabilimentum et robur firmissimum earundem treuguarum tendunt, wie der Kard. aus einer dem König von Polen übersandten Abschrijt erschen wird. Der Kard. möge sich bemilhen, daß die Geaandten des Königs, dic jetzt pro conclusione harum treuguarum illuc veniunt, nach Wunsch abgeferiigt werden, da ex hac parte me nonnichil laborante nichil deest ad bonam veram et stabilem unionem conficiondam. Sch. billigt den Vor- marsch durch die Walachei. Aus dem Zettel des Kard. und Mitteilungen Anderer ersicht er die Gefangen- nahme des Pankratius [von St. Miklos J. Er hoffe, nun seine Güter wiedererlangen zu konnen und bittet dazu um des Kard. Mithilfe. negocia sanetissimi domini nostri, sieut mini recommendastis, in dieta Nurembergensi totis viribus adjuvabo, quia obnoxius sum tum justitie insistore, quam ille fovet, tum ei prodesse, qui plurima in me boneficia cumulavit et novissime fratrem meum Frisingensi 15 prefecit ecclesie. pro qua obtinenda maximos labores subivi contra vitariuin Frisingensem. 122. Kaspar Schlick an [Kard.] Johannes Carvajal: begrüßtt des Kardinals Absicht, nach Nürn- berg zu kommen; Ausgang des RT. noch ungewiß; Aufbruch des Königs bevorstehend; Anwesenheit des Kardinals erwünscht. [I44AJ Mai 20 Wien. 20 A aus München St.-B, clm. 12725 fol. 131a cop. chart. B coll. ebenda elm, 5311 fol. 223b-224a cop. chart. C coll. Rom V.B. cod. Chigi J. VI. 208 pag. 317-318 cop. chart., von Enea selbst korrigiert. In Brüssel Kgl. B. cod. chart. 11949-11955 fol. 38b-39a, Paris B.N. Fonds lat. 8578 fol. 151 8b; 10343 fol. 41 ab; 17188 fol. 96b.97a. Druck: Wolkan I. 2 S. 140j. nr. LXXXVI. Schreibt: vonit ad me nunoius vester cum litteris, quibus mihi signiflcastis vos itorumb Nûrembergam repetere. in qua re prophetam me redditis. scitis enim hunc reditum vestrum me vobis predixisse, quia dietas nostras pretermittere non potestis, et sieuti arbitror, inter nos libenter vivitis; nam et nos letis animis vestramd intuemur paternitatem. sed vellem ego aliam ob causam vos inter Germanos commorari, ne semper hoc eeclesie negocium in manibus nostris nunquam expediendum essete, quia dignum jam foret has poni contenciones et unitam esse eclesiam, longe nanque plus mali secum affert hee divisio Christianorum, quia viritim' litigatur, quam Teucrorum? impungnatio, adversus quos cuncti sentimus idem. sed dabit deus his quoque finem, quod de dicto cursu deposcitis, non possum cum certitudine scribere, quidh futurum sit. hoc scio et hoe vobis notum facio dominum' nostrum regem dietim se instruere, ut ad distam ascondat, intenditquek 35 germanum suum ducem Albertum et patruelem ducem Sigismundum secum ducere. diem certam recessus prescribere nequeo, sed omnis apparatio fit, ut quantocius iter sumatur, quid autem im- pedierit celeriorem recessum, dicam vobis, eum presencialiter verha seremus. nam et Bohemorum et Ungarorum res moram" pepererunt, quas me reforonte plenius agnoscetis. tune eciam quomode in re Frisingensi successerit, vobis aperiam, quamquam jam audire" potuistis germanum meum 40 castrosum et adversarium castratum esse, eui jam adempta sunt, que invaserat castra. sed° multe nobis per nonnulles» Basilienses" inferuntur mino, adversus quos opus erit, ut" et vos et alii amici in dieta Nurembergensi pro defensione nostra sumatis arma, ne juri nostro et apostolice sedis fiat injuria, nova bona, que seribitis vos afferre, loto corde intelligam, ut illine fructus aliquis emergere possit, qui vos nosque letitia compleat. valete optime. exs Wienna 20. maji. 30 25 Mai 20 45 50 a) BU haben hidr wrl uoiterhin den Singular, also tuus, significas uam. b) Biturum. c) BU libencius. d) BC te sbuct vestram ... paternitatem. e) in C esset — soclsiam gestrichen und ron Ensas penderet beigefugt. 1) in U viritim litigatur gestrichen und von E. Invicem litigamus beigefilgt. gh in C ro- strichen and von E. Turcorum beigefigt. h) quid fut. sit in Cgestrichen. i) in C dal. h) int.-ducere dgl. m) om. C, hat pepererunt gestrichen und vox E. Innovate sunt beiaefilg. n) BC andisti statt audire pot. 0) A om. sed — flat injuria. p) in C gestrichen. q. B Bavaros. r) ut — arma in O gestricken und ton E. armis tuis deigefilgt. s) Datum jehli in A; B oř. 20. maji. 7083 Deutsche Reichstogsakten XVII.2 35
Strana 274
274 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bís 11. Oktober 1444. 123. Gutachten der sächsischen Bischöfe und Gelehrten für das Verhalten der Herzöge von Sachsen auf dem Nürnberger RT.: Wahrung der deutschen Einigkeit; Vorschlag eines allgemeinen Konzile an irgendeimem Orte oder Anerkennung des Daseler Konzils bis auf die eigens zu lôsende Frage der Absetzung P. Eugens. [1444 Mai 21]! Kobwg. Lateinischer Text: Aus Leipzig U.-B. cod. 176 fol. 2216 cop. chart; Überachrift: Consilium epi- scoporum et doctorum datum in Koburg dominis ducibus Saxonie, daneben in dieta Nurembergensi anno 44. in septembri. Druck: H. Chr. do Senckenberg, Selecta juris et histor. anecdota 4, 1738, 400 f. Deutscher Text: Aus Leipzig U.-B. cod. 1328 fol. 922*^ cop. chart.; Überschri]i: Consilium opi; $coporum et doctorum datum in Coburg dominis ducibus. Ad? poticionom ot requisicionom illustrium prineipum dominorum ducum Saxonie per organum venerabilis domini Johannis ete. can- cellarii à reverendis in Christo patribus dominis Misnensi, Merseburgensi et Nuemburgensi epi- scopis et venerabilibue doctoribus et prelatis in Coburg congregatis, quid predictis dozninis principibus in re tem ardua scissure ac dis- sensionis sanete matris ecclesie sit agendum sic, quod predicti domini et principes ut prin- Uff suloh bogorungo, die von den hoch- geborn fursten ete. dureh den wirdigen hern Johann iren canzler von den erwirdigen in gote bisschoven ete. unde wirdigen prelaten und doctoribus gevorderb ist, wie sieh ire gnaden in dissen zwilauftikeiten uf daz rechtist, erlichst unde gutlichst halden sullen etc., ist der gnanten hern. unde gelarten rad unde meinunge, cipes Christiani et fidei orthodoxe zelatores | hujus? vota queant permanenter viamque jusiiorem racionabiliorem el sunctiorem va- leant in predicta dissensione periculosa racionabilius amplecti. premissi reverendi patres proloti ot: deetores omiasia racionibus et onvillacionibus pro utraque parcium oontenden. cium adduci volentibus, consulunt [7] inpri- mis, quod videtur eis via magis tuta et salu. brior, quod, quiequid fiet, ipsi in vera firma- que maneant coneordia cum illustrissimo prin- cipe Romanorum rege et sacri Romani imperii electoribus ceterisque principibus utriusque sta- tus Germanice nacionis. [2] in qua quidem con- cordia ipei partes suas curent? unacum aliis principibus vel, si fieri non potest, ipsi soli et per se apud illustrissimum principem Roma- norum rogem ete. principesque electores saga- citer et diligenter interponere, ut regia majestas tamquam filius dilectus et maior sancte matris ecolesie ejusque ordinatissimus advocatus totis nisibus sucéurrere dignetur matri sue ecclesie omnibusque conatibus laborare, ut in aliquo loco rebus gerendis &eccomodo eongregetur et convocetur verum universele et ycumenicum et indubitatum concilium &d eradieandum de [1] daz ire gnaden mit dem irluehtigesten fur- sten hern Frideriche Eonschen konnige unde andern mitkurfursten fursten unde hern geistlich unde werltlich der Dueczen nacion in ganzer entracht bliben in dissen sachen; [2] in sulcher eintracht denne mit andern kur. fursten fursten unde hern getruwlichen helfen bi deme gnanten unsern hern konnge, des sine gnade zu gute der heiligen kirchen unde usro- dung disses unrotes unde zweitrechte, noch deme den sinen koniglichen gnoden wol gebor- lich ist, besamınene unde bi-oinander brenge ein helig gemeine coneilium in eine gelegeliche stad, dar sulche zweitracht met gemeinem tate alle der, di in conciliis sin aollen, gescheiden wert unde zu eintracht kommen moge. eadem ecelesia seisma tem. periculosum amo- vendumque virus hiis infaustis temporibus per universum orbem prochdolor diffusum. [9] quod si fortc ox causis aut impedimentis fieri non posset quibuscumque causis sive resisten- ciis, est predictorum dominorum episcoporum prelatorum et doctorum intontiu, quod, attentes sacri concilii Basiliensis legitima per duos sum- mos pontifices, Martinum videlicet et Eugeni- um, institucione ejusque rite facva celebracione periter et continuacione, eciam inclite memorie Sigismundi imperatoris eto. demuzn Alberti regis Jtomanorum necnon et Frederici moderni regis b) dzi. i1 Vgi.mr. 124. Dae Datum i (nachträglichen ) Zusatz zur Überschrift von cod. 176 bezieht sich auf den RT. selbst. a) Lesart zweifelhaft, [8] wurde denne hiran emigerlei hindernuf, wie daz kommen muchte, daz sulch gemein concilium nicht besamment werden muchte, so ist ire entliche mejuunge unde rad, daz unser herr von Sachsen, noch deme sine gnade daz heilige concilium zu Basel mit keiser Segemund und konnig Albrechte Romschen konnige seligen unde itzund Romschen konnige allen andern kurfursten gehalden unde sine gesetze unde. decreta ufgenommen hat bij uf ? Übereinstimmung des lateinischen wu. deut- schen Textes in Pelitdruck. 10 86
274 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bís 11. Oktober 1444. 123. Gutachten der sächsischen Bischöfe und Gelehrten für das Verhalten der Herzöge von Sachsen auf dem Nürnberger RT.: Wahrung der deutschen Einigkeit; Vorschlag eines allgemeinen Konzile an irgendeimem Orte oder Anerkennung des Daseler Konzils bis auf die eigens zu lôsende Frage der Absetzung P. Eugens. [1444 Mai 21]! Kobwg. Lateinischer Text: Aus Leipzig U.-B. cod. 176 fol. 2216 cop. chart; Überachrift: Consilium epi- scoporum et doctorum datum in Koburg dominis ducibus Saxonie, daneben in dieta Nurembergensi anno 44. in septembri. Druck: H. Chr. do Senckenberg, Selecta juris et histor. anecdota 4, 1738, 400 f. Deutscher Text: Aus Leipzig U.-B. cod. 1328 fol. 922*^ cop. chart.; Überschri]i: Consilium opi; $coporum et doctorum datum in Coburg dominis ducibus. Ad? poticionom ot requisicionom illustrium prineipum dominorum ducum Saxonie per organum venerabilis domini Johannis ete. can- cellarii à reverendis in Christo patribus dominis Misnensi, Merseburgensi et Nuemburgensi epi- scopis et venerabilibue doctoribus et prelatis in Coburg congregatis, quid predictis dozninis principibus in re tem ardua scissure ac dis- sensionis sanete matris ecclesie sit agendum sic, quod predicti domini et principes ut prin- Uff suloh bogorungo, die von den hoch- geborn fursten ete. dureh den wirdigen hern Johann iren canzler von den erwirdigen in gote bisschoven ete. unde wirdigen prelaten und doctoribus gevorderb ist, wie sieh ire gnaden in dissen zwilauftikeiten uf daz rechtist, erlichst unde gutlichst halden sullen etc., ist der gnanten hern. unde gelarten rad unde meinunge, cipes Christiani et fidei orthodoxe zelatores | hujus? vota queant permanenter viamque jusiiorem racionabiliorem el sunctiorem va- leant in predicta dissensione periculosa racionabilius amplecti. premissi reverendi patres proloti ot: deetores omiasia racionibus et onvillacionibus pro utraque parcium oontenden. cium adduci volentibus, consulunt [7] inpri- mis, quod videtur eis via magis tuta et salu. brior, quod, quiequid fiet, ipsi in vera firma- que maneant coneordia cum illustrissimo prin- cipe Romanorum rege et sacri Romani imperii electoribus ceterisque principibus utriusque sta- tus Germanice nacionis. [2] in qua quidem con- cordia ipei partes suas curent? unacum aliis principibus vel, si fieri non potest, ipsi soli et per se apud illustrissimum principem Roma- norum rogem ete. principesque electores saga- citer et diligenter interponere, ut regia majestas tamquam filius dilectus et maior sancte matris ecolesie ejusque ordinatissimus advocatus totis nisibus sucéurrere dignetur matri sue ecclesie omnibusque conatibus laborare, ut in aliquo loco rebus gerendis &eccomodo eongregetur et convocetur verum universele et ycumenicum et indubitatum concilium &d eradieandum de [1] daz ire gnaden mit dem irluehtigesten fur- sten hern Frideriche Eonschen konnige unde andern mitkurfursten fursten unde hern geistlich unde werltlich der Dueczen nacion in ganzer entracht bliben in dissen sachen; [2] in sulcher eintracht denne mit andern kur. fursten fursten unde hern getruwlichen helfen bi deme gnanten unsern hern konnge, des sine gnade zu gute der heiligen kirchen unde usro- dung disses unrotes unde zweitrechte, noch deme den sinen koniglichen gnoden wol gebor- lich ist, besamınene unde bi-oinander brenge ein helig gemeine coneilium in eine gelegeliche stad, dar sulche zweitracht met gemeinem tate alle der, di in conciliis sin aollen, gescheiden wert unde zu eintracht kommen moge. eadem ecelesia seisma tem. periculosum amo- vendumque virus hiis infaustis temporibus per universum orbem prochdolor diffusum. [9] quod si fortc ox causis aut impedimentis fieri non posset quibuscumque causis sive resisten- ciis, est predictorum dominorum episcoporum prelatorum et doctorum intontiu, quod, attentes sacri concilii Basiliensis legitima per duos sum- mos pontifices, Martinum videlicet et Eugeni- um, institucione ejusque rite facva celebracione periter et continuacione, eciam inclite memorie Sigismundi imperatoris eto. demuzn Alberti regis Jtomanorum necnon et Frederici moderni regis b) dzi. i1 Vgi.mr. 124. Dae Datum i (nachträglichen ) Zusatz zur Überschrift von cod. 176 bezieht sich auf den RT. selbst. a) Lesart zweifelhaft, [8] wurde denne hiran emigerlei hindernuf, wie daz kommen muchte, daz sulch gemein concilium nicht besamment werden muchte, so ist ire entliche mejuunge unde rad, daz unser herr von Sachsen, noch deme sine gnade daz heilige concilium zu Basel mit keiser Segemund und konnig Albrechte Romschen konnige seligen unde itzund Romschen konnige allen andern kurfursten gehalden unde sine gesetze unde. decreta ufgenommen hat bij uf ? Übereinstimmung des lateinischen wu. deut- schen Textes in Pelitdruck. 10 86
Strana 275
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 123-124. 275 5 10 15 20 Romanorum zelo et devocione decretorum re- cepcione eorundemque usque ad punctum sus- pensionis et deposicionis Eugenii pape appro- bacione, predicti domini Saxonie duces pre- dicto concilio Basiliensi racionabiliter valeant adherere, quousque suspensionis et deposicio- nie predictarum materia, que a mult is in dubium ponitur, utrum sit rite et legitime facta, in predicto concilio Basilionsi congregatis in eo- dem nimerosiori et majori prelatorum et doe- tissimorum virorum numero et presencia aut in alio youmenico universali et indubitato con- cilio per illustrissimum Romanorum regem et sacri Romani imperii principes electores con- gregando sentencialiter et diffinitive de justicia unius aut utrarumque parcium diffiniatur in hiis singulariter punctis, in quibus tanta dubie- tas et scrupulus consurrexerunt, proviso tamen, quod id fiat domini nostri regis ot aliorum principum electorum concordi unanimique con- sensu. quod si prenominati rex et principes in ista via avisamento seu conclusione discreparent, altius profundiusque consilium a prelatis virisque doctoribus tocius nacionis Germaniee veniet, ut videtur, requirendum. die punct der abesetzunge Eugenii, davon vil luten zwifel wurden ist, daz her sich an das gnante concilium halden moge, solange daz die punct Eugenii anlangende in deme gnanten con- cilio zu Basel mit besammenung irer anderer und merer gelarten unde prelaten aller Cristen- heit addor in einem andorn concilin, daz durch den Romschen konnig unde mit-kurfursten mit willen des concilii zu Basel besamment werden sal, durch recht irkant werde di gerechtikeit eins teils, di itzund widder einander sin, darumbe zweifel unde zweitracht in alle Cristenheit ge- meinliehen kommen sin, doch met sulcher be- schedenheit, als des unser hern der Romsche konnigk unde andere kurfursten ganz ein weren; wen wurden si des nicht eine sin, sich zu behu- ten vor grosern zweitracht unde unrate, wurde not sin, ander unde groser rad aller Duczor nacion zu suchen unde zu gebruchen. 25 124. Prof. Nikolaus Weigel an Kard. Ludwig von Arles: über einstimmige Gutachten der sächsi- schen Bischöfe und Universitäten zugunsten des Baseler Konzils und über den Besuch des RT. durch den Herzog v. Sachsen. [1444] Mai 21 Leipzig. Aus München St.-B. cod. germ. 1586 fol. 72 ab cop. chart. coaeva. Auf der sonst un- beschriebenen Rickeeite ist van einem Zeitgenossen bemerkt Restituatur eum multa graciarum actione magistro Marquardo. Exultet, reverendissime pater post humillimam mei recommendacionem, sancta mater ec- clesia, exultet sacrum Basiliense concilium eam representans, exultet et eadem vestra reverendis- sima paternitas, cujus et aliorum patrum sacri concilii, qui in magna tanto tempore pro defen- sanda veritate generalium conciliorum steterunt constancia, gloriosorum operum gloriosus jam magis et magis fructus incipit apparere. in foribus est, ut spe firma teneo, vindemia, que diuti- 35 nam passama ab adversariis auctoritatis ecclesie trituraml, et gloriosa, que apud deum et ho- mines post agonom constantem sequetur, corona. ex habundancia gaudii interni, reverendissime pater, os erumpit'. paucis diebus retroactis illustris princeps et dominus meus graciosus Saxonie dux etc. reverendos patres et dominos episcopos sue dicionis necnon doctores et magistros sue Lipezensis et cciam Effordensis" universitatum sollemniter requisivit, ut post- positis quibusvis affeccionibus odii favoris timoris et amoris suam informarent serenitatem, oui parti contendencium in jam currente dissidio ecclesie consciencia saniori et illibaciori honore posset et deberet adherere, adjungens suam sic dispositam esse" serenitatem, quod via regia in hac re vellet procedere nec ad sinistram nec ad dextram declinando, eciamsi dimidium dominiorum suorum deberet exponere pro tutanda veritate. quamvis autem, reverendissime 45 pater, prefati singulatim et fere ad idem tempus requisiti diverso calle diversarum scilicet racionum et motivorum, prout spiritus sanctus dabat eloqui illis, ingrederenturd, ad unam tamen in effectu responsivam conclusionem nulla parcium ab alia vel aliis dissenciente perve- nerunt, videlicet quod parti sacri concilii omnino et absque ambiguitate foret adherendum. quam responsionem dictus serenissimus dominus meus dux tamquam divino factam oraculo grate valde et gaudenter recepit, commendans unius presertim de prelatis suis vestre pater- nitati reverendissime noti et devoti diligenciam in consulendo pro hac re factam, quem novit 40 30 50 1 Man ergänze aus dem Folgenden sequetur. a) em.; Vorl. passa. b) so. c) fehlt in der Vorlage. d) dyl. Matth. 12,34; Luc. 6, 45.
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 123-124. 275 5 10 15 20 Romanorum zelo et devocione decretorum re- cepcione eorundemque usque ad punctum sus- pensionis et deposicionis Eugenii pape appro- bacione, predicti domini Saxonie duces pre- dicto concilio Basiliensi racionabiliter valeant adherere, quousque suspensionis et deposicio- nie predictarum materia, que a mult is in dubium ponitur, utrum sit rite et legitime facta, in predicto concilio Basilionsi congregatis in eo- dem nimerosiori et majori prelatorum et doe- tissimorum virorum numero et presencia aut in alio youmenico universali et indubitato con- cilio per illustrissimum Romanorum regem et sacri Romani imperii principes electores con- gregando sentencialiter et diffinitive de justicia unius aut utrarumque parcium diffiniatur in hiis singulariter punctis, in quibus tanta dubie- tas et scrupulus consurrexerunt, proviso tamen, quod id fiat domini nostri regis ot aliorum principum electorum concordi unanimique con- sensu. quod si prenominati rex et principes in ista via avisamento seu conclusione discreparent, altius profundiusque consilium a prelatis virisque doctoribus tocius nacionis Germaniee veniet, ut videtur, requirendum. die punct der abesetzunge Eugenii, davon vil luten zwifel wurden ist, daz her sich an das gnante concilium halden moge, solange daz die punct Eugenii anlangende in deme gnanten con- cilio zu Basel mit besammenung irer anderer und merer gelarten unde prelaten aller Cristen- heit addor in einem andorn concilin, daz durch den Romschen konnig unde mit-kurfursten mit willen des concilii zu Basel besamment werden sal, durch recht irkant werde di gerechtikeit eins teils, di itzund widder einander sin, darumbe zweifel unde zweitracht in alle Cristenheit ge- meinliehen kommen sin, doch met sulcher be- schedenheit, als des unser hern der Romsche konnigk unde andere kurfursten ganz ein weren; wen wurden si des nicht eine sin, sich zu behu- ten vor grosern zweitracht unde unrate, wurde not sin, ander unde groser rad aller Duczor nacion zu suchen unde zu gebruchen. 25 124. Prof. Nikolaus Weigel an Kard. Ludwig von Arles: über einstimmige Gutachten der sächsi- schen Bischöfe und Universitäten zugunsten des Baseler Konzils und über den Besuch des RT. durch den Herzog v. Sachsen. [1444] Mai 21 Leipzig. Aus München St.-B. cod. germ. 1586 fol. 72 ab cop. chart. coaeva. Auf der sonst un- beschriebenen Rickeeite ist van einem Zeitgenossen bemerkt Restituatur eum multa graciarum actione magistro Marquardo. Exultet, reverendissime pater post humillimam mei recommendacionem, sancta mater ec- clesia, exultet sacrum Basiliense concilium eam representans, exultet et eadem vestra reverendis- sima paternitas, cujus et aliorum patrum sacri concilii, qui in magna tanto tempore pro defen- sanda veritate generalium conciliorum steterunt constancia, gloriosorum operum gloriosus jam magis et magis fructus incipit apparere. in foribus est, ut spe firma teneo, vindemia, que diuti- 35 nam passama ab adversariis auctoritatis ecclesie trituraml, et gloriosa, que apud deum et ho- mines post agonom constantem sequetur, corona. ex habundancia gaudii interni, reverendissime pater, os erumpit'. paucis diebus retroactis illustris princeps et dominus meus graciosus Saxonie dux etc. reverendos patres et dominos episcopos sue dicionis necnon doctores et magistros sue Lipezensis et cciam Effordensis" universitatum sollemniter requisivit, ut post- positis quibusvis affeccionibus odii favoris timoris et amoris suam informarent serenitatem, oui parti contendencium in jam currente dissidio ecclesie consciencia saniori et illibaciori honore posset et deberet adherere, adjungens suam sic dispositam esse" serenitatem, quod via regia in hac re vellet procedere nec ad sinistram nec ad dextram declinando, eciamsi dimidium dominiorum suorum deberet exponere pro tutanda veritate. quamvis autem, reverendissime 45 pater, prefati singulatim et fere ad idem tempus requisiti diverso calle diversarum scilicet racionum et motivorum, prout spiritus sanctus dabat eloqui illis, ingrederenturd, ad unam tamen in effectu responsivam conclusionem nulla parcium ab alia vel aliis dissenciente perve- nerunt, videlicet quod parti sacri concilii omnino et absque ambiguitate foret adherendum. quam responsionem dictus serenissimus dominus meus dux tamquam divino factam oraculo grate valde et gaudenter recepit, commendans unius presertim de prelatis suis vestre pater- nitati reverendissime noti et devoti diligenciam in consulendo pro hac re factam, quem novit 40 30 50 1 Man ergänze aus dem Folgenden sequetur. a) em.; Vorl. passa. b) so. c) fehlt in der Vorlage. d) dyl. Matth. 12,34; Luc. 6, 45.
Strana 276
276 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Mai 21 semper tamquam tetragonum sine vituperio viriliter stetisse pro tuenda saeri concilii veritate. disposita est cciam domini mei ducis serenitas, maxime si screnissimus dominus Romanorum rex ad dietam jam proximo servandam venerit, in propria persona cum notabili comitiva prelatorum doctorum et magnatorum se conferre ad eandem, nisi gravia venirent impedimenta. in contrarium a tamen eventum bene magnam et notabilem diriget ambassiatam, ut non dubito, recipiendam gratissime per vestram paternitalem, cui me humiliter recommendo, supplicans devota mentis inclinacione reverendissimo domino meo cardinali sancti Sixti, si Basilee fuerit, presencia pro aliquali saltem consolacione participare. scripsissem eciam sue paternitati reverendissime, sed relacionem recepi eandem cum sanctissimo domino nostro in Lausana residere. ex Lippozk 21. maji per ejusdem vestre paternitatis reverendissime in 10 omnibus et ad omnia capellanum humillimum. [supra] Reverendissimo in Christo patri ac domino domino Ludovico cardinali vulgariter Arelatensi nun- cupato, domino suo graciosissimo. Nicolaus Weygil sacre [ theologie legis professor immeritus etc. 5 125. Kard. Julian [Cesarini] an Kanzler [Kaspar Schlick]: u. a. über den Waffenstillstand 15 zwischen dem Römischen und Polnischen König; erhofft vom Nürnberger RT. die Aufgabe der Neutralität und Maßnahmen gegen die Türken. [1444] Mai 21 Ofen. Aus München St.-B. clm. 12725 fol. 130ab cop. chart.; Uberschrift: Epistola Juliani eardinalis domino cancellario. Druck: Wolkan I, 2 S. 145 Anm. a ebendaher. 20 Magnifice domine. amice noster dilectissime. [I] solemus litteras vestras legere aliter quam aliorum, hoc est majori cum voluptate et leticia. Bittet deshalb zunächst, ihm öfters zu schreiben. [2] advenorunt huc imperiales oratores dominus Georgius et dominus Petrus, qui diligenter ac prudenter executi sunt legationem suam, ipsos juxta mandatum litterarum augustalium et exhor- tacionem vestram audivi, quantum potui, et cum ipsis usque ad insulam Cepel, ubi recreacionis gracia residet iste serenissimus dominus rex et vester palatinus, profectus sum, ibi lectis litteris treugarum et additamentis factis per cesaream majestatem orta est non parva difficultas, ita ut aliquando dubitaverimus, no istud negotium votive consumoretur. feci, quod potui, ne re infecta oratores redirent, et tandem operante eo, qui somper pacis auctor est, treugel ipse concluse sunt juxta tenorem litterarum imperialium. pro qua ro non mediocrem suscepi lotitiam, tum propter cesaris nostri honorem, tum ut bellorum auferatur seminarium, tum ut exercitus contra impios Turcos institutus liberius ac copiosius in nomine domini procedat. forsitan, antequam treugarum ex- piret tempus, is, qui dixit „ego eogito cogitaciones pacis“2, interim aliquid cogitabit vel, ut rectius loquamur, ab eterno cogitavit, unde perpetua pax in hoe jam nimium lacerato regno oriri possit. [3] id autem, quod in fine litterarum subjungitur, quod negotia sanctissimi domini nostri pape cum 35 omni favore prosoquemini in dicta Norembergensi, dignos vos profecto faciot non mediocri merito apud deum, cujus ipse vicarius est, et laude apud homines, quorum ipse est pastor, non latebit hoc suam sanctitatem, intimabimus enim sibi, ut cognoseat, qui sui sunt, et eos digne remuneret. date operam, vir optime, ut in ista dieta Norimbergensi laberintus ille inaudite olim neutralitatis penitus effringatur. non décet tantum principom, qui scutum est ecclesie Romane, in eo statu constitui, ut nesciat vel nescire videatur, ubi sit ceclesin Romana, quod inuit nomen ipsum noutra- litatis, scimus, quid in animo sentit ipse gloriosissimus princeps, nam nobis vestra magnificencia interpretante rovelavit. sed cum dicat apostolus" ,corde creditur ad justitiam, ore autem confossio fit ad salutem", decet majestatem suam pro salute propria et innumerabilium sibi genlium sub- ditarum ita agero, ut veritas, quam ipse credit, manifestetur et credatur ab aliis. [4] cuperemus, 45 ut in dieta Norimbergensi post declaracionem factam pro justicia et veritate sanctissimi domini nostri Eugenii ipse cesar et imperii olectores ac principes Alemanie aliquid deliberont pro incre- mento sacri nominis Christiani, decernendo aliquod passagium contra impios Saracenos salutifere crucis perpetuos hostes, hoe quippo cederetb ad summam gloriam ot honorem cesaris nostri et tocius nacionis Germanice. hoc ociam officio imperiali potissimum convenit. et cum alii principes retroactis 50 25 30 40 a.) eo wird an leien sein; die Vorlage hat vestrum. bl em., Vorl. credcret. 1 Vgl. S. 270 Anm. 2. Jeremias 29. II. 2 3 Röm. 10, 10.
276 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Mai 21 semper tamquam tetragonum sine vituperio viriliter stetisse pro tuenda saeri concilii veritate. disposita est cciam domini mei ducis serenitas, maxime si screnissimus dominus Romanorum rex ad dietam jam proximo servandam venerit, in propria persona cum notabili comitiva prelatorum doctorum et magnatorum se conferre ad eandem, nisi gravia venirent impedimenta. in contrarium a tamen eventum bene magnam et notabilem diriget ambassiatam, ut non dubito, recipiendam gratissime per vestram paternitalem, cui me humiliter recommendo, supplicans devota mentis inclinacione reverendissimo domino meo cardinali sancti Sixti, si Basilee fuerit, presencia pro aliquali saltem consolacione participare. scripsissem eciam sue paternitati reverendissime, sed relacionem recepi eandem cum sanctissimo domino nostro in Lausana residere. ex Lippozk 21. maji per ejusdem vestre paternitatis reverendissime in 10 omnibus et ad omnia capellanum humillimum. [supra] Reverendissimo in Christo patri ac domino domino Ludovico cardinali vulgariter Arelatensi nun- cupato, domino suo graciosissimo. Nicolaus Weygil sacre [ theologie legis professor immeritus etc. 5 125. Kard. Julian [Cesarini] an Kanzler [Kaspar Schlick]: u. a. über den Waffenstillstand 15 zwischen dem Römischen und Polnischen König; erhofft vom Nürnberger RT. die Aufgabe der Neutralität und Maßnahmen gegen die Türken. [1444] Mai 21 Ofen. Aus München St.-B. clm. 12725 fol. 130ab cop. chart.; Uberschrift: Epistola Juliani eardinalis domino cancellario. Druck: Wolkan I, 2 S. 145 Anm. a ebendaher. 20 Magnifice domine. amice noster dilectissime. [I] solemus litteras vestras legere aliter quam aliorum, hoc est majori cum voluptate et leticia. Bittet deshalb zunächst, ihm öfters zu schreiben. [2] advenorunt huc imperiales oratores dominus Georgius et dominus Petrus, qui diligenter ac prudenter executi sunt legationem suam, ipsos juxta mandatum litterarum augustalium et exhor- tacionem vestram audivi, quantum potui, et cum ipsis usque ad insulam Cepel, ubi recreacionis gracia residet iste serenissimus dominus rex et vester palatinus, profectus sum, ibi lectis litteris treugarum et additamentis factis per cesaream majestatem orta est non parva difficultas, ita ut aliquando dubitaverimus, no istud negotium votive consumoretur. feci, quod potui, ne re infecta oratores redirent, et tandem operante eo, qui somper pacis auctor est, treugel ipse concluse sunt juxta tenorem litterarum imperialium. pro qua ro non mediocrem suscepi lotitiam, tum propter cesaris nostri honorem, tum ut bellorum auferatur seminarium, tum ut exercitus contra impios Turcos institutus liberius ac copiosius in nomine domini procedat. forsitan, antequam treugarum ex- piret tempus, is, qui dixit „ego eogito cogitaciones pacis“2, interim aliquid cogitabit vel, ut rectius loquamur, ab eterno cogitavit, unde perpetua pax in hoe jam nimium lacerato regno oriri possit. [3] id autem, quod in fine litterarum subjungitur, quod negotia sanctissimi domini nostri pape cum 35 omni favore prosoquemini in dicta Norembergensi, dignos vos profecto faciot non mediocri merito apud deum, cujus ipse vicarius est, et laude apud homines, quorum ipse est pastor, non latebit hoc suam sanctitatem, intimabimus enim sibi, ut cognoseat, qui sui sunt, et eos digne remuneret. date operam, vir optime, ut in ista dieta Norimbergensi laberintus ille inaudite olim neutralitatis penitus effringatur. non décet tantum principom, qui scutum est ecclesie Romane, in eo statu constitui, ut nesciat vel nescire videatur, ubi sit ceclesin Romana, quod inuit nomen ipsum noutra- litatis, scimus, quid in animo sentit ipse gloriosissimus princeps, nam nobis vestra magnificencia interpretante rovelavit. sed cum dicat apostolus" ,corde creditur ad justitiam, ore autem confossio fit ad salutem", decet majestatem suam pro salute propria et innumerabilium sibi genlium sub- ditarum ita agero, ut veritas, quam ipse credit, manifestetur et credatur ab aliis. [4] cuperemus, 45 ut in dieta Norimbergensi post declaracionem factam pro justicia et veritate sanctissimi domini nostri Eugenii ipse cesar et imperii olectores ac principes Alemanie aliquid deliberont pro incre- mento sacri nominis Christiani, decernendo aliquod passagium contra impios Saracenos salutifere crucis perpetuos hostes, hoe quippo cederetb ad summam gloriam ot honorem cesaris nostri et tocius nacionis Germanice. hoc ociam officio imperiali potissimum convenit. et cum alii principes retroactis 50 25 30 40 a.) eo wird an leien sein; die Vorlage hat vestrum. bl em., Vorl. credcret. 1 Vgl. S. 270 Anm. 2. Jeremias 29. II. 2 3 Röm. 10, 10.
Strana 277
85 0 a a 50 Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 124-128. 277 temporibus hoc sanctum opus aliguando temptaverunt, doceret suam majestatem, que ad hoc majori obligacionis vinculo astringitur, id ipsum facere. possct autem hec res non difficalter fieri. nam si pro qualibet domo Alemanie imponeretur unus florenus renensis, colligeretur hinc maxima pecunia et sine magno onere. et ut lovius supporteretur, passer fieri, quod, si una villa habet ceutam domos, solveret ipsa eentum floronos, qui postca diswibuerentur inior Labitutoros secundum fa- eultates onjuslibet, ne pauper tantum solveret quantum dives. posset eciam per sedem apostolicam concedi serenissimo domino regi Romanorum vera et integra decima omnium fruetuura ocelosiarum, quod ascondoret ad maximam summauu. item dominus noster concederet plenariam indulgenciam à culpa et pena bis, qui ad hoc sanetum opus contribuerent. undo cciam maximo pecunia exigeretur. eciam dominus noster papa de fractibus ecclesic .omane eum subsidio Venetorum et aliorum posset Paare rnaximuzn elussem ad ferendum gentes ituros &d hoc passagium. nescimus, quid cesorog majestas et inclita natio Germanica posset faeere gloriosius ct fructuosius in vita sua. ista sunt opera, que deoont augustur, ut re ipsa augcat fidem caiholicam. ista sunt studia, que Christianis prineipibus conveniunt et presertim illi nacicni, in qui collocatum est imperium. forsitan irridebitia has nostras cogitacionos. sed prestancius est occupare animum in his quam in rebus noxiis ac otiosis. si Christum coleremus corde sicut orc ot si, quemadmodum Saraceni spureissirnam Macometi sec;em dilatarc conantur, ita et nos orthodoxam fidem ampliare niteremur, sepius, quam faciemus, de his rebus cogitaromus. [4] rogamus vos, ut nos sepe recomiittatis regie inwjestati, velete feliciter. datum Bude in die asconsionis domin. 126. Auskünfte der Stadt Nürnberg über die Ankunft des Königs und den Besuch des RT. 1444 Mai 25 — Juli 21 Nürnberg. - Aus Nilrnberg St..A. Briefbuch 17 copp. chart, [2] Unter dem 22. Mai (6. post ascensionis domini) erwiderte Nürnberg dem M. arkgrafen Wilhelm von Hohberg, Landvogt eto., und entsprechend auch den von Zurch auj Anfragen. nach dee Könige Ankunjt: dos ec gernoin rede sein, das scin. künglich duxchluchtikzit ie her gen Nuremberg vermein zu komen, als wir das an etlichen kürfürsten irer potschaft und andern, dic von sein gnaden heruf von Osterreich komen sein, erfarn und erlernet haben. und so ni sein gnad auf den genanten auf- fart tag nit komen is, auf wellich zoiv dann diesz sein gnade komen werdo, kunden wir kein ganz eigenschadt nicht gowissen ; andors wir wolten das eworn gnaden nicht verkalten. (fol. 295.308). [2] Auf dae schriftliche Ersuchen dos Herrn. Conrat zu Weinsperg, erbcanarer, 3hm in goheimbde zu schreiben, wenn und uf welliche zeit der Romische Kónig voraussichtlich mach. Nürnberg kommen werde, ontwortele die Stadi am 25. Mai. (fer. 2. post ascons. domini à: da der Kónig auf don gesetzten tago unsors horren auffart nicht komen ist, so kunden wir kcin eigenschaft sollicher seiner zukunft nieht gewissen, anders wir wolten das ewor edel nicht verhakon, sunder mit willen offenbarn und verkunrlen usw. (fol. 39^). [3] Dem Erzbischof Jacoben von 'Tryor antworlete Nürnberg am 3. Juli (fer. 6. post visilationis) auf eine ähnliche Anfrage, was über des Königs aufhrechen zukunft oder außbeleiben bekannt sei, daf sie sider der zoite, dæ der Kënig die nehsten hrieve von seiner zukunft wegen zugefůgt und dor abschrift auch an ewer znade golanget hat, kein aigenschaft von dorselben seiner knglichen maiestat nicht vernomen haben. Würde ihnen aber hinfür von seiner zukünft icht anlangen, das wollten sie dann dem Hrabischof gorne бита tun. denn wir warten uf seine vórder künklieh schrift seiner zukunft und hoffen, d&s sei gnade nach laut derselben seiner schrift lcomon werde, wann man für dieselbe sein gnado woin und habern hie bestelt hat. (fol. 505-604). [4] Eine weitere Anfrage dzs Erzbischojs von T'rier^ beantwortet. die Stadt am 6. Juli (fer. 2. post Udałrici), daz. urs biBher noch nit anders zu wissen worden sei, dann so wir in dem vor- gomolten unserm brief [vom 3. Juli] ewern guuden goschrieben haben (fol. 612). [5] Am gleichen "l'age wurde auch der Stadt Basel auf Anfroge nach des K. ündys Kommen und auch vor. gelegenheit des kungleichen tags geantwortet, daB des Kônig der Stadt Nürnberg einen. Drief? gesandt habe über sein Kummen und den kunigleichen tag berurende, son dem Nürnberg eine Ab- schrift dem vorliegenden. Dràcf betfüge; auch hatt sem durehleuchtikeit bei uns bestalt wein und habern zu kaufen, das man auch also besiellet hat; und sider der zeite, so uns sein kungleich maiestat | Ebf. Jakob war wohl der erste Kurfürst, worden; du dics von Frankfurt aus geschehen der »ach Nürnberg kam. Am 29, Jvli (Mi. п. sei, so ersucht Ebf. die Stadt, fiir Entlassung 8. Jacoba tig 44) schreibt er von dort an Frank- des Dicnore aua der Gefangenschaft und Rückgabe Jurt, sein Diener Conrait Hesse sei vor kurzem der Pferde zu sorgen (Frankfurt Reichse.-Akten von des Erzbischofa Feind Dielher Hoemberger —fnsz. 5 nw. 413B, 1 or. chart.). gefangen. genommen, und, seiner 2 Pferde beraubt * Unsere nr. 129. Ge Mai 22 Mei 21 Mai 25 Mai 21 Juli à Juli 6 1Juii 8]
85 0 a a 50 Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 124-128. 277 temporibus hoc sanctum opus aliguando temptaverunt, doceret suam majestatem, que ad hoc majori obligacionis vinculo astringitur, id ipsum facere. possct autem hec res non difficalter fieri. nam si pro qualibet domo Alemanie imponeretur unus florenus renensis, colligeretur hinc maxima pecunia et sine magno onere. et ut lovius supporteretur, passer fieri, quod, si una villa habet ceutam domos, solveret ipsa eentum floronos, qui postca diswibuerentur inior Labitutoros secundum fa- eultates onjuslibet, ne pauper tantum solveret quantum dives. posset eciam per sedem apostolicam concedi serenissimo domino regi Romanorum vera et integra decima omnium fruetuura ocelosiarum, quod ascondoret ad maximam summauu. item dominus noster concederet plenariam indulgenciam à culpa et pena bis, qui ad hoc sanetum opus contribuerent. undo cciam maximo pecunia exigeretur. eciam dominus noster papa de fractibus ecclesic .omane eum subsidio Venetorum et aliorum posset Paare rnaximuzn elussem ad ferendum gentes ituros &d hoc passagium. nescimus, quid cesorog majestas et inclita natio Germanica posset faeere gloriosius ct fructuosius in vita sua. ista sunt opera, que deoont augustur, ut re ipsa augcat fidem caiholicam. ista sunt studia, que Christianis prineipibus conveniunt et presertim illi nacicni, in qui collocatum est imperium. forsitan irridebitia has nostras cogitacionos. sed prestancius est occupare animum in his quam in rebus noxiis ac otiosis. si Christum coleremus corde sicut orc ot si, quemadmodum Saraceni spureissirnam Macometi sec;em dilatarc conantur, ita et nos orthodoxam fidem ampliare niteremur, sepius, quam faciemus, de his rebus cogitaromus. [4] rogamus vos, ut nos sepe recomiittatis regie inwjestati, velete feliciter. datum Bude in die asconsionis domin. 126. Auskünfte der Stadt Nürnberg über die Ankunft des Königs und den Besuch des RT. 1444 Mai 25 — Juli 21 Nürnberg. - Aus Nilrnberg St..A. Briefbuch 17 copp. chart, [2] Unter dem 22. Mai (6. post ascensionis domini) erwiderte Nürnberg dem M. arkgrafen Wilhelm von Hohberg, Landvogt eto., und entsprechend auch den von Zurch auj Anfragen. nach dee Könige Ankunjt: dos ec gernoin rede sein, das scin. künglich duxchluchtikzit ie her gen Nuremberg vermein zu komen, als wir das an etlichen kürfürsten irer potschaft und andern, dic von sein gnaden heruf von Osterreich komen sein, erfarn und erlernet haben. und so ni sein gnad auf den genanten auf- fart tag nit komen is, auf wellich zoiv dann diesz sein gnade komen werdo, kunden wir kein ganz eigenschadt nicht gowissen ; andors wir wolten das eworn gnaden nicht verkalten. (fol. 295.308). [2] Auf dae schriftliche Ersuchen dos Herrn. Conrat zu Weinsperg, erbcanarer, 3hm in goheimbde zu schreiben, wenn und uf welliche zeit der Romische Kónig voraussichtlich mach. Nürnberg kommen werde, ontwortele die Stadi am 25. Mai. (fer. 2. post ascons. domini à: da der Kónig auf don gesetzten tago unsors horren auffart nicht komen ist, so kunden wir kcin eigenschaft sollicher seiner zukunft nieht gewissen, anders wir wolten das ewor edel nicht verhakon, sunder mit willen offenbarn und verkunrlen usw. (fol. 39^). [3] Dem Erzbischof Jacoben von 'Tryor antworlete Nürnberg am 3. Juli (fer. 6. post visilationis) auf eine ähnliche Anfrage, was über des Königs aufhrechen zukunft oder außbeleiben bekannt sei, daf sie sider der zoite, dæ der Kënig die nehsten hrieve von seiner zukunft wegen zugefůgt und dor abschrift auch an ewer znade golanget hat, kein aigenschaft von dorselben seiner knglichen maiestat nicht vernomen haben. Würde ihnen aber hinfür von seiner zukünft icht anlangen, das wollten sie dann dem Hrabischof gorne бита tun. denn wir warten uf seine vórder künklieh schrift seiner zukunft und hoffen, d&s sei gnade nach laut derselben seiner schrift lcomon werde, wann man für dieselbe sein gnado woin und habern hie bestelt hat. (fol. 505-604). [4] Eine weitere Anfrage dzs Erzbischojs von T'rier^ beantwortet. die Stadt am 6. Juli (fer. 2. post Udałrici), daz. urs biBher noch nit anders zu wissen worden sei, dann so wir in dem vor- gomolten unserm brief [vom 3. Juli] ewern guuden goschrieben haben (fol. 612). [5] Am gleichen "l'age wurde auch der Stadt Basel auf Anfroge nach des K. ündys Kommen und auch vor. gelegenheit des kungleichen tags geantwortet, daB des Kônig der Stadt Nürnberg einen. Drief? gesandt habe über sein Kummen und den kunigleichen tag berurende, son dem Nürnberg eine Ab- schrift dem vorliegenden. Dràcf betfüge; auch hatt sem durehleuchtikeit bei uns bestalt wein und habern zu kaufen, das man auch also besiellet hat; und sider der zeite, so uns sein kungleich maiestat | Ebf. Jakob war wohl der erste Kurfürst, worden; du dics von Frankfurt aus geschehen der »ach Nürnberg kam. Am 29, Jvli (Mi. п. sei, so ersucht Ebf. die Stadt, fiir Entlassung 8. Jacoba tig 44) schreibt er von dort an Frank- des Dicnore aua der Gefangenschaft und Rückgabe Jurt, sein Diener Conrait Hesse sei vor kurzem der Pferde zu sorgen (Frankfurt Reichse.-Akten von des Erzbischofa Feind Dielher Hoemberger —fnsz. 5 nw. 413B, 1 or. chart.). gefangen. genommen, und, seiner 2 Pferde beraubt * Unsere nr. 129. Ge Mai 22 Mei 21 Mai 25 Mai 21 Juli à Juli 6 1Juii 8]
Strana 278
278 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Juli 13 JuJE 12 Juli 21 Jnii 21 den vorgemelten brief hat zugefugt, haben wir nit ander eigenschaft vernomen. dann wir warten auf sollich obgemelte schrift seiner kunigleichen gnaden zukunft, auch sein hies bei uns unser horrn der kurfursten und ander des heiligen reichs fursten diener, die iren hern herberg bestellet haben. es sein auch hie etlich geistlich prelaten und doctores von des heiligen conciliums und des andern tails wegen, die auf seiner durchleuchtikeit zukunft hie warten, und wann wir in hoffnung waren, das uns aber meer eigentschaft von zukunft seiner kungleichen maiestat komen solten. haben wir ewern botten etlich tag bei uns aufgehalten (fol. 61ab). [6] Eine Woche später fam 13. Juli, uns sich aus dom Dalum ipst die sancte Margarete des Schreibens davor ergibt] teilte Nürnberg der Stadt Augsburg am Schlußt längerer Ausführungen in einer Sache etlicher ihrer Bürger vor dem kgl. Hofgericht gegen Conraten von Gumpenberg zu Scherneck mit: es ist gestern umib vesperzeit ein reitender Bote des Konigs zu uns gekommen und hat uns von seiner durchleuchtikeit einen brief geantwurt (unsere nr. 129), des wir ewer lieb ein abgeschrift schieken hir-inne verslossen (fol. 67b-68a). [7] In einem Rundschreiben1 vom 21. Juli (fer. 3. ante Marie Magd.) an Augspurg. Ulm, Costenca, die Gesellschaft in Swaben, fdie Grafen] von Wirtemberg und Baden, und die Stadte Straspurg, Speir, Frannckfurt, Meintz und Worms gab Nürnberg bekannt, daß der König ihm jetzt von wegen seiner kunglichen zukunft geschrieben und mit anderen Briefen den beigefügten Brief? an ewer liebe lautende zugesandt habe, dis dor Stadt Nülrnborg uf heind eritag zu nacht geantwurt worden sein; Nürnberg becile sich, den Adressaten ihren Brief zur Beachtung zuzuschicken. (fol. 79ab; auch orr. mb. in Frankfurt Kaiscrbriefe Tom. 4. fol. 69 und Straßburg AA 189 fol. 25). 6 10 15 20 127. Kaspar Schlick an Kard. Julian Cesarini: über die Pflicht zu Bemühungen um den Kirchen- frieden, die Aussichten des kommenden RT. und die wünschenswerte Teilnahme des Kardinals sowie über den Krieg gegen die Türken. 1444 Mai 28 Wien. A aus München St.-B. clm. 12725 fol. 131a-132b cop. chart.; Uberschrift: Dominus cancellarius domino cardinali sancti Angeli. B coll. ebenda clm, 5311 fol. 224a-226b cop. chart., ohne Datum. C coll. Rom V. B. cod. Chig. J.VI. 208 pag. 341-345 cop. chart., von Enea Silvia selbst korrigiert. In Brüssel Kgl. B. cod. chart. 11949—11955 fol. 40a.42a. - Paris B. N. Fonds lat. 8578 fol. 162a.165a, Abschrift von C. — Ebenda Fonds lat. 10343 fol. 41b 43 a cop. chart. sacc. 15. Datum Wyenne 24 may anno dominí 1444. — Ebenda Fonds lat. 17188 fol. 98 a-99b cop. chart. saec. 18. 25 30 Druck: Wolkan I. 2 S. 144-150 nr. LXXXVIII aus A und C. Schreibt zunächst als Antwort auf einen Brief des Kardinals ssine persönliche Ansicht über den zwiscken Polen und Kg. Friedrich abgeschlossenen Waffenstillstand in Ungarn und dessen Folgen. 25 nunc res ecclesiasticas ingredior. laudatis" me, quod in Nurembergensi dieta labores meos pro pace ecclesie et veritatis defensione sim positurus. hoc non me dignum laude, sed indignum reprehen- sione facit, quia obnoxii sumus omnes, qui Christiano consemur nomine, matrem nostram occlesiam consolari, veritatem tueri, Christi vicarium honorare" et apostolice sedi reverenciam atque obedien- ciam impartiri, qui secus agit, dignus est opprobrio et anathemate ac cum Datan et Abiron deglutiri a terra doberete. sod certe in hoo soismate, quod nunc ecclesiam labefactat, hos decet potissime insurgere, qui majori potestate et auctoritate fruuntur, et hi maxime arguendi sunt, si negligentes atque desides croscere malum sinunt et virus effundi amplius. me quidom et moi similes oportet hortari rogare instare et incessabili voois tuba clamitare, ut principes evigilent manumque appo- nant, quod ego pro mea virili non negligo speroque, si res non bene iverit, mihi nihil esse impu- 45 tandum, quia nec clavus nec tomo in imnca est manu. jam ibimus Norembergam; nam rex et sui, Juni 24 frateri et patruelis, itineri se accingunt, puto, quia circa Johannis festum exibimus Austriam. 40 â) em., Vorl. hel. b) BO hier und weüerhin den Singular, also laudas urw. c) 1n. C gestricnen und von Eneas conventu zugefügt. d) B honorari. e) om. BU- 1) in C ton E. verbessert in fratres germanns. 1 Auf cine Bitte Straßburgs um 50 Schützen, da sie Warnung von etlicher grosser zûg ins Elsaß und vor Straßburg erhalten hätten, ver- sprach Nürnberg am 31. Juli (fer. 6. p. Jacobi 1444), solche zu schicken, und bemerkte: auch von unsers gnedigisten herrn des Ro, kungs zukunft wirdt euch ewer poit wol underrichten 50 (Nürnberg Briefb. 17 fol. 86 " cop.; Straßburg AA 189 or. mb.). 2 Unsere nr. 136. Nürnberg ubernahm also den Versand der kgl. Schreiben an die Städte. 55
278 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Juli 13 JuJE 12 Juli 21 Jnii 21 den vorgemelten brief hat zugefugt, haben wir nit ander eigenschaft vernomen. dann wir warten auf sollich obgemelte schrift seiner kunigleichen gnaden zukunft, auch sein hies bei uns unser horrn der kurfursten und ander des heiligen reichs fursten diener, die iren hern herberg bestellet haben. es sein auch hie etlich geistlich prelaten und doctores von des heiligen conciliums und des andern tails wegen, die auf seiner durchleuchtikeit zukunft hie warten, und wann wir in hoffnung waren, das uns aber meer eigentschaft von zukunft seiner kungleichen maiestat komen solten. haben wir ewern botten etlich tag bei uns aufgehalten (fol. 61ab). [6] Eine Woche später fam 13. Juli, uns sich aus dom Dalum ipst die sancte Margarete des Schreibens davor ergibt] teilte Nürnberg der Stadt Augsburg am Schlußt längerer Ausführungen in einer Sache etlicher ihrer Bürger vor dem kgl. Hofgericht gegen Conraten von Gumpenberg zu Scherneck mit: es ist gestern umib vesperzeit ein reitender Bote des Konigs zu uns gekommen und hat uns von seiner durchleuchtikeit einen brief geantwurt (unsere nr. 129), des wir ewer lieb ein abgeschrift schieken hir-inne verslossen (fol. 67b-68a). [7] In einem Rundschreiben1 vom 21. Juli (fer. 3. ante Marie Magd.) an Augspurg. Ulm, Costenca, die Gesellschaft in Swaben, fdie Grafen] von Wirtemberg und Baden, und die Stadte Straspurg, Speir, Frannckfurt, Meintz und Worms gab Nürnberg bekannt, daß der König ihm jetzt von wegen seiner kunglichen zukunft geschrieben und mit anderen Briefen den beigefügten Brief? an ewer liebe lautende zugesandt habe, dis dor Stadt Nülrnborg uf heind eritag zu nacht geantwurt worden sein; Nürnberg becile sich, den Adressaten ihren Brief zur Beachtung zuzuschicken. (fol. 79ab; auch orr. mb. in Frankfurt Kaiscrbriefe Tom. 4. fol. 69 und Straßburg AA 189 fol. 25). 6 10 15 20 127. Kaspar Schlick an Kard. Julian Cesarini: über die Pflicht zu Bemühungen um den Kirchen- frieden, die Aussichten des kommenden RT. und die wünschenswerte Teilnahme des Kardinals sowie über den Krieg gegen die Türken. 1444 Mai 28 Wien. A aus München St.-B. clm. 12725 fol. 131a-132b cop. chart.; Uberschrift: Dominus cancellarius domino cardinali sancti Angeli. B coll. ebenda clm, 5311 fol. 224a-226b cop. chart., ohne Datum. C coll. Rom V. B. cod. Chig. J.VI. 208 pag. 341-345 cop. chart., von Enea Silvia selbst korrigiert. In Brüssel Kgl. B. cod. chart. 11949—11955 fol. 40a.42a. - Paris B. N. Fonds lat. 8578 fol. 162a.165a, Abschrift von C. — Ebenda Fonds lat. 10343 fol. 41b 43 a cop. chart. sacc. 15. Datum Wyenne 24 may anno dominí 1444. — Ebenda Fonds lat. 17188 fol. 98 a-99b cop. chart. saec. 18. 25 30 Druck: Wolkan I. 2 S. 144-150 nr. LXXXVIII aus A und C. Schreibt zunächst als Antwort auf einen Brief des Kardinals ssine persönliche Ansicht über den zwiscken Polen und Kg. Friedrich abgeschlossenen Waffenstillstand in Ungarn und dessen Folgen. 25 nunc res ecclesiasticas ingredior. laudatis" me, quod in Nurembergensi dieta labores meos pro pace ecclesie et veritatis defensione sim positurus. hoc non me dignum laude, sed indignum reprehen- sione facit, quia obnoxii sumus omnes, qui Christiano consemur nomine, matrem nostram occlesiam consolari, veritatem tueri, Christi vicarium honorare" et apostolice sedi reverenciam atque obedien- ciam impartiri, qui secus agit, dignus est opprobrio et anathemate ac cum Datan et Abiron deglutiri a terra doberete. sod certe in hoo soismate, quod nunc ecclesiam labefactat, hos decet potissime insurgere, qui majori potestate et auctoritate fruuntur, et hi maxime arguendi sunt, si negligentes atque desides croscere malum sinunt et virus effundi amplius. me quidom et moi similes oportet hortari rogare instare et incessabili voois tuba clamitare, ut principes evigilent manumque appo- nant, quod ego pro mea virili non negligo speroque, si res non bene iverit, mihi nihil esse impu- 45 tandum, quia nec clavus nec tomo in imnca est manu. jam ibimus Norembergam; nam rex et sui, Juni 24 frateri et patruelis, itineri se accingunt, puto, quia circa Johannis festum exibimus Austriam. 40 â) em., Vorl. hel. b) BO hier und weüerhin den Singular, also laudas urw. c) 1n. C gestricnen und von Eneas conventu zugefügt. d) B honorari. e) om. BU- 1) in C ton E. verbessert in fratres germanns. 1 Auf cine Bitte Straßburgs um 50 Schützen, da sie Warnung von etlicher grosser zûg ins Elsaß und vor Straßburg erhalten hätten, ver- sprach Nürnberg am 31. Juli (fer. 6. p. Jacobi 1444), solche zu schicken, und bemerkte: auch von unsers gnedigisten herrn des Ro, kungs zukunft wirdt euch ewer poit wol underrichten 50 (Nürnberg Briefb. 17 fol. 86 " cop.; Straßburg AA 189 or. mb.). 2 Unsere nr. 136. Nürnberg ubernahm also den Versand der kgl. Schreiben an die Städte. 55
Strana 279
An. Einladungen, Besuch des RT nr. 126-128. 279 10 quid secuturum exa dieta sit, nec dicere possum nec opinari. tot enim capita sunt, ut nihil difficilius sit, quam vaticinari, quo illa divertant. quot homines, tot sententie, audio plura, que me contur- bant. utinam, sieut alias scripsi, vestra reverendissima paternitas in dieta fuisset, quia et consilio et auctoritate multum ad pacem valuisset, quiequid sequetur, forti animo tolerandum orit, quamvis 5 non putem idb obtinere, quod paucorum perfidia et ambitio querit, sed tum adversus hos vestra reverendissima“ dominacio profuisset et“ cum regia majestate et principibus electorihus de passagio transigere potuisset, res ardua et maxima magnos promotores desiderat nec tot principes in unum convenire queunt, nisi facundia boni viri moveantur, ipsi per se principes nunquam ista somniant nee fidem prebent, si quis non maximo auctoritatis velit persuadero. ego certe, reverendissime paler egregie, quod scribitis, capio nec derideo cogitatus vestros, ut suspicamini, sed probo iaudoque nec scio, in qua re possitis utilius quam in hac insudare, quid enim vel honestius vel sanctius est quam nomen Christianum ampliare, quam fidem seminare catholicam, quam animas diabolica fraude deceptas ad lumen veritatis reducere. hoc est sane, quod cardines decete ecclesie, hoc est opus ecclesiastici viri, hoc dignitati vestre precipue convenit, sed mihi, reverendissime pater, im- 1n possibile videtur, tantum opus per litteras fieri, cum Athenienses bello premerentur, Demosthenes, qui tunc exul erat, non litteris, quamvis scribere facundissime sciret, sed lingua universas Grecie civitates in favorem patrie movit, idem mihi vestre reverendissime paternitati gerendum vidorotur. suscipienda legatio foret ad Germanie Gallie et Britanie principes rogandusque rex noster, ut sicuti regum primus est, ita et bolli principem se constitueret, scio, quia Minervam doceo. sed non obost. 20 magna res Ungaria est, multos viros habet multasque vires, sed ad pellendum Teucrosf Europamque vindicandam majori potencia opus est. nec vos id inficiamini, qui et Germanos concurrere cupitis et Italorum classem. sed mihi non possums persuadere, tantam rem per litteras posse concludih. ideo videre vellem reverendissimam paternitatem vestram principes nostros adire cum mandatis et bullis apostolicis et eorum, qui consentiunt. litteris, quo casu nedum de passagio ad Greciam 25 ex unguibus Maumetti, sed ad Asiam quoque liborandam sporarem !. hec volui dixisse cum venia. recommendo me vestre paternitati reverendissimek. cesar vobis et vestre virtuti mirum in modum 1444 est affectus. deus secundet iter vestrum et quod paratis opus. datum Wienne die 28. maji 1444. Mai 28 128. Briefe der Stadt Köln an ihre Gesandten Bgmstr. Godhart von dem Wasserfaß und Mstr. Johannes Vrunt in Nürnberg. 1444 Juni 5 — Okt. 2 Köln. Aux Köln St.-A. Briefbuch 17 copp. chart. Regesten: Mittheil. aus dem Stadtarchiv Köln Bd. 22 u. 24. a) Empjchlungsschreiben für die Gen. bei den vier Rheinischen Kurfursten€ und nichtgen. Grafen vom 5. Juní. Unsen willigen usw. eirwirdige furste besonder lieve herre. wir haben geschiekt die eir- 35 samen hern Goedart van deme Wasservasso hurgermeister zerzijtl ind meister Johann Frunt prothonotarium unser steide, bewijser diss briefs, umb etzliche sachen an deme alredurluchtigsten hogebornsten fursten unserm alregnedigsten herren deme Romischen kuningem ete, indn sijme gnaden hoffgerichte von unser weigen zu werben, davon sij uren gnaden die gelegenheit muntlichen wail erzellen soillen, bitten ind bogern wir von uren furstlichen gnaden dienstlichen, die egnanten 40 hern Goedart ind meister Johann gutlichen zu verhoeren, in uf dese zijt von° unser weigen genz- lichen zu geleuven ind in den sachen" bijredich vurderlich ind behulplich zo sijn, as wir des ind alles 30 45 a) sx dleta in C vestricken. b) in A tber durchstrichenem illud. c) BC tua paternitan sai vestra rev. dom. d) in A ilber furchstrichenem tum quod. e) B docent. 1) in Caestrichen und von E. Turchos bei- ge ingt. 8) in C possum persundere von E. in persunden verbessert. h) in C concludi gestrichon und von B. moverl beigefngt; in A ursprünglich debere, dieses gestrichen und posse eingefäg. D Bspectarem. kFom. B. 1) übergeschrieben, m) veroeesert aus kuningen; etc. in ubergeschrieden. 1) ind — hofgerichte ist uber- o) von — woigen ilber gafigtem gelijch qeschrieben, sotlte oper zunächst hinter welgen einosfügt warden. unsselfs. D) jolgt durckstrichen von unser welgen. Köln hatte bereits am §. Mai (die nona getraue, daß der Herr von Coelne und von Trier guetwillich sein sollen in allen Stücken, die sie 50 maji 44) an Mgr. Johann Vrunt auf dessen der Stadi zo dom boston moigon helpen voegen Schreiben, daß ce thm gut dünke, wenn dic Stadt (Köln Briefb. 17 fol. 14p-15a cop. chart.; ihre Freunde nach Nurenberg schicke, um die Sachen gänzlich auszutragen, ausführlich ge- Reg.: Mitth. 22, 58 u. 24, 170f.]. — Später, am 17. Nov. bedankt sich Köln beim Erzhischof antwortet: es habe ihren Bgmstr. Herrn Goedart von Trier für den Beistand, den er den Kölner 55 van dem Wasservasse dazu gevoegt, der zu ihm Boten auf dem Nürnberger Tage gewährt habe nach Norenberg kommen und vor der geleigen- (ebda, fol. 64; Reg. Mitth. 24, 174). heit unser meinongen sagen solt. Die Stadt
An. Einladungen, Besuch des RT nr. 126-128. 279 10 quid secuturum exa dieta sit, nec dicere possum nec opinari. tot enim capita sunt, ut nihil difficilius sit, quam vaticinari, quo illa divertant. quot homines, tot sententie, audio plura, que me contur- bant. utinam, sieut alias scripsi, vestra reverendissima paternitas in dieta fuisset, quia et consilio et auctoritate multum ad pacem valuisset, quiequid sequetur, forti animo tolerandum orit, quamvis 5 non putem idb obtinere, quod paucorum perfidia et ambitio querit, sed tum adversus hos vestra reverendissima“ dominacio profuisset et“ cum regia majestate et principibus electorihus de passagio transigere potuisset, res ardua et maxima magnos promotores desiderat nec tot principes in unum convenire queunt, nisi facundia boni viri moveantur, ipsi per se principes nunquam ista somniant nee fidem prebent, si quis non maximo auctoritatis velit persuadero. ego certe, reverendissime paler egregie, quod scribitis, capio nec derideo cogitatus vestros, ut suspicamini, sed probo iaudoque nec scio, in qua re possitis utilius quam in hac insudare, quid enim vel honestius vel sanctius est quam nomen Christianum ampliare, quam fidem seminare catholicam, quam animas diabolica fraude deceptas ad lumen veritatis reducere. hoc est sane, quod cardines decete ecclesie, hoc est opus ecclesiastici viri, hoc dignitati vestre precipue convenit, sed mihi, reverendissime pater, im- 1n possibile videtur, tantum opus per litteras fieri, cum Athenienses bello premerentur, Demosthenes, qui tunc exul erat, non litteris, quamvis scribere facundissime sciret, sed lingua universas Grecie civitates in favorem patrie movit, idem mihi vestre reverendissime paternitati gerendum vidorotur. suscipienda legatio foret ad Germanie Gallie et Britanie principes rogandusque rex noster, ut sicuti regum primus est, ita et bolli principem se constitueret, scio, quia Minervam doceo. sed non obost. 20 magna res Ungaria est, multos viros habet multasque vires, sed ad pellendum Teucrosf Europamque vindicandam majori potencia opus est. nec vos id inficiamini, qui et Germanos concurrere cupitis et Italorum classem. sed mihi non possums persuadere, tantam rem per litteras posse concludih. ideo videre vellem reverendissimam paternitatem vestram principes nostros adire cum mandatis et bullis apostolicis et eorum, qui consentiunt. litteris, quo casu nedum de passagio ad Greciam 25 ex unguibus Maumetti, sed ad Asiam quoque liborandam sporarem !. hec volui dixisse cum venia. recommendo me vestre paternitati reverendissimek. cesar vobis et vestre virtuti mirum in modum 1444 est affectus. deus secundet iter vestrum et quod paratis opus. datum Wienne die 28. maji 1444. Mai 28 128. Briefe der Stadt Köln an ihre Gesandten Bgmstr. Godhart von dem Wasserfaß und Mstr. Johannes Vrunt in Nürnberg. 1444 Juni 5 — Okt. 2 Köln. Aux Köln St.-A. Briefbuch 17 copp. chart. Regesten: Mittheil. aus dem Stadtarchiv Köln Bd. 22 u. 24. a) Empjchlungsschreiben für die Gen. bei den vier Rheinischen Kurfursten€ und nichtgen. Grafen vom 5. Juní. Unsen willigen usw. eirwirdige furste besonder lieve herre. wir haben geschiekt die eir- 35 samen hern Goedart van deme Wasservasso hurgermeister zerzijtl ind meister Johann Frunt prothonotarium unser steide, bewijser diss briefs, umb etzliche sachen an deme alredurluchtigsten hogebornsten fursten unserm alregnedigsten herren deme Romischen kuningem ete, indn sijme gnaden hoffgerichte von unser weigen zu werben, davon sij uren gnaden die gelegenheit muntlichen wail erzellen soillen, bitten ind bogern wir von uren furstlichen gnaden dienstlichen, die egnanten 40 hern Goedart ind meister Johann gutlichen zu verhoeren, in uf dese zijt von° unser weigen genz- lichen zu geleuven ind in den sachen" bijredich vurderlich ind behulplich zo sijn, as wir des ind alles 30 45 a) sx dleta in C vestricken. b) in A tber durchstrichenem illud. c) BC tua paternitan sai vestra rev. dom. d) in A ilber furchstrichenem tum quod. e) B docent. 1) in Caestrichen und von E. Turchos bei- ge ingt. 8) in C possum persundere von E. in persunden verbessert. h) in C concludi gestrichon und von B. moverl beigefngt; in A ursprünglich debere, dieses gestrichen und posse eingefäg. D Bspectarem. kFom. B. 1) übergeschrieben, m) veroeesert aus kuningen; etc. in ubergeschrieden. 1) ind — hofgerichte ist uber- o) von — woigen ilber gafigtem gelijch qeschrieben, sotlte oper zunächst hinter welgen einosfügt warden. unsselfs. D) jolgt durckstrichen von unser welgen. Köln hatte bereits am §. Mai (die nona getraue, daß der Herr von Coelne und von Trier guetwillich sein sollen in allen Stücken, die sie 50 maji 44) an Mgr. Johann Vrunt auf dessen der Stadi zo dom boston moigon helpen voegen Schreiben, daß ce thm gut dünke, wenn dic Stadt (Köln Briefb. 17 fol. 14p-15a cop. chart.; ihre Freunde nach Nurenberg schicke, um die Sachen gänzlich auszutragen, ausführlich ge- Reg.: Mitth. 22, 58 u. 24, 170f.]. — Später, am 17. Nov. bedankt sich Köln beim Erzhischof antwortet: es habe ihren Bgmstr. Herrn Goedart von Trier für den Beistand, den er den Kölner 55 van dem Wasservasse dazu gevoegt, der zu ihm Boten auf dem Nürnberger Tage gewährt habe nach Norenberg kommen und vor der geleigen- (ebda, fol. 64; Reg. Mitth. 24, 174). heit unser meinongen sagen solt. Die Stadt
Strana 280
280 Reichstag zu Nürnborg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1444 guden genzlichen getruwen uren gnaden, die unse herre got zo langen zijden gespairen wille. Juni i datum die quinta monsis junij anno etc. 44. (fol. 20a, Uberschrift: Singulis quatuor dominis elec- toribus eis Renum ; unter dem Stück In simili forma mutatis mutandis quatuor comitibus, quorum suprascripciones seribontur juxta nomina et titulos in Nuromberga, daruntor folgt Angabe dessen, was in der Ansprache der Briefe zu verändern sei, Reg. Mitth. 22, 59 u. 24, 171). Juli 25 Aug. 6 b) Köln am 6. August an seine Gesandten mit Anweisung für ihr Verhalten auf dem RT., zu dem die Stadt nicht geladen sei. K. beantwortet zunächst ausführlich den Brief der Adressaten von sent Jacobs dach über einige interne Angelegenheiten€ der Stadt, darunter: dem Wilhem vamme Kreyft22 können sie nicht verbieten, sich mit den Kölner Privilegien wider die von Nurenberg zu beheljen; aber es scheine nicht nützlich, daß die Adressaten sich wider die von Nurenberg up dese zijt richtlichen stellen; vielmehr wäre freund- liche Beilegung erwilnscht. ouch hait unso gnedige herre der konig uns niet geschreven zo deser dach- fart zo Nurenberg zo komen. darumb endunkt uns niet noet, dat ir van unseweigen in der steide rait gait, ir moigt doch waile ervaren, warumb andern steiden ind uns niet geschreven is, ind ge- sunnen der steide vrunt urre, so moigt ir as van urre personon weigen darbij gaen, ind untschuldigen 15 uns bij reeden vurgenant. Weiterhin folgen verschiedene Anweisungen, darunter: mit den Erzbischöfen von Coslne und Trier zu sprechen, daßl sie dazu helfen, daß die saichen wieder zu Köln an das Gericht gowist werde; schiene den Adressaten das nicht gungbur, so solle Herr Goedart lieber hoimkehren, aber Meister Johann vort bet dem Hofe bleiben. datum die sexta mensis augusti anno etc. 44. (fol. 398-40a; Uberschrift: Dominis Godofrido de Lavacro ot magistro Johanni Vrunt protho- 2n notario; Reg.: Mitth. 22, 65 u. 24, 171). 10 c) Schreiben Kölns am 19. August mit weiteren genaven Verhaliungsmaßregeln. Auf 2 Briefe der Adressaten, die Köln up maondach lostleden erhalten hat und die sich mil Kölns Ardwort" auf der Adressaten vurschrift, die mit dem Nürnberger Boten up sent Ciriacus dach abging, gekrouzt haben, schroibt K. zunächst von dem Widerruf der Acht [Kölns] vos dem Landgericht Nürnberg und anderen Angelegenheiten, dann weiterhin: ind as ir uns dan in eime andern brieve schrijft van drijn articulen, die unse alregnedichsto herre der koning fursten horren ind steiden vur hait doin leigen, ind dat ir darumb bi der steide raitzfrundo ind boitschaft sijt geheischt, ind schriift uns ouch, in wat voegen ir aldae geantwert hait : na dom dan unser alrogonedichste herre der koning uns zo dem dage niet hait doin heischen noch schriben, so bevolt uns die antworde, die 30 ir vur gegeven hait, wail ; ind dabij moigt ir blijven, as wir uch ouch in dem lesten brieve geschreven hain. weren avor ander steide as Aicho Franckfort Maontz Woerms ind Spijr af Dorpmunde aldar beschreven ind wir niet, wer dat umb uns besten willen golaissen, dat stoende uns zo verdienen. id wer uns aver leit, dat wirs verschult hedden, dat id uns zo smaheit gelaissen weir. doch wie diesem sij, of unser herre der koning uch zo der steide raide dede heischen of ouch der anderre steide vrunde, 35 so moicht ir antwerden as vur ind geliche wailo bi iron rait van urs selves troiste gain ; ind us die saichen ein deil sere swair ind trefflich sijnt, so is niet lichtlich dar up ain achterhoelonge zo ant- werden, ouch as die steide veil ind lank gevraget worden, so haint doch die fursten ind herren in irs selves ind ire vrunde raide dat beste bovallen, as billich is. worde dan up der drijer punte einich ge- raitslaget ind uch vur gelacht wurde, beduchte dan ander steide vrunde, dat sulchs hinder sich zo 40 brengen stoende, dat moigt ir ouch up ein hinderbrengen van uirme sinne untfangen ind doch uch nirgen zo verbinden. ir wist ouch waile, dat uns sere ungeleigen were, zo dadingen of zo dienen in dat oeverlant. ouch sint in Pyckardien eine zijt vur die ander nae so veile ind groisse vergaderonge, dat uns wail noit were, darup zo donkon, id sijnt ouch ietzunt so treffliche veden an beiden sijden des Rijns bij uns, dat desen gemeinen lande ind uns scre hinderlich is. ind uisser desen vurgenanten reeden ge- truwen wir uch, dat ir waile ein redeliche antwerde, so verre die punte an uch van unsen weigen koment, vinden sult, want uns ind allen guden steiden ind all den, die zo verliesen haint ind gerne vrede hedden, wail noit is, etzliche punte in urre schrijft geroert zo besinnen, die wir sunderlingen in- haelen zo halden bovoilen hain, ind wilt vort dat bosto in allon saichen proevon, as wir uch genzlich getruwen. Die Ruckkehr von Herrn Goedart, von der Köln zuvor4 geschrieben hat, möge nicht übereilt 50 werden; beide Adressaten wollen vlijslichen bei den Erzbischöfen von Coalne u. von Triere und ibren 26 45 Aug. I7 Aug. 8 1 Vgl. das kurze Regest in den Mitth. a. d. St.-A. Köln 22, 65 bzw. 24, 171. Am 31. Juli hatle Nürnberg dem Bgmstr. Godharten vom Wasserfaß und Mstr. Johan Vrunde, Sekretär der Stadt Köln, mitgeteilt: es gebe auf ihr Begehren dem Kölner Bürger Wilhelm vom Krebs, dessen Streitsacke mit Nürnberg vor den König in recht gezogen ist, da der König zu dem Tag, den er nach Nurmberg berufen hat, in kurz kommt, Geleit hie zwischen und St. Michels tag [Sept. 29] (Nürnberg St.-A. 55 Briefbuch 17 fol. 873 cop. chart.). 1 D. i. der Brief (b) vom 6. Aug. 4 Obcn Z. 18.
280 Reichstag zu Nürnborg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1444 guden genzlichen getruwen uren gnaden, die unse herre got zo langen zijden gespairen wille. Juni i datum die quinta monsis junij anno etc. 44. (fol. 20a, Uberschrift: Singulis quatuor dominis elec- toribus eis Renum ; unter dem Stück In simili forma mutatis mutandis quatuor comitibus, quorum suprascripciones seribontur juxta nomina et titulos in Nuromberga, daruntor folgt Angabe dessen, was in der Ansprache der Briefe zu verändern sei, Reg. Mitth. 22, 59 u. 24, 171). Juli 25 Aug. 6 b) Köln am 6. August an seine Gesandten mit Anweisung für ihr Verhalten auf dem RT., zu dem die Stadt nicht geladen sei. K. beantwortet zunächst ausführlich den Brief der Adressaten von sent Jacobs dach über einige interne Angelegenheiten€ der Stadt, darunter: dem Wilhem vamme Kreyft22 können sie nicht verbieten, sich mit den Kölner Privilegien wider die von Nurenberg zu beheljen; aber es scheine nicht nützlich, daß die Adressaten sich wider die von Nurenberg up dese zijt richtlichen stellen; vielmehr wäre freund- liche Beilegung erwilnscht. ouch hait unso gnedige herre der konig uns niet geschreven zo deser dach- fart zo Nurenberg zo komen. darumb endunkt uns niet noet, dat ir van unseweigen in der steide rait gait, ir moigt doch waile ervaren, warumb andern steiden ind uns niet geschreven is, ind ge- sunnen der steide vrunt urre, so moigt ir as van urre personon weigen darbij gaen, ind untschuldigen 15 uns bij reeden vurgenant. Weiterhin folgen verschiedene Anweisungen, darunter: mit den Erzbischöfen von Coslne und Trier zu sprechen, daßl sie dazu helfen, daß die saichen wieder zu Köln an das Gericht gowist werde; schiene den Adressaten das nicht gungbur, so solle Herr Goedart lieber hoimkehren, aber Meister Johann vort bet dem Hofe bleiben. datum die sexta mensis augusti anno etc. 44. (fol. 398-40a; Uberschrift: Dominis Godofrido de Lavacro ot magistro Johanni Vrunt protho- 2n notario; Reg.: Mitth. 22, 65 u. 24, 171). 10 c) Schreiben Kölns am 19. August mit weiteren genaven Verhaliungsmaßregeln. Auf 2 Briefe der Adressaten, die Köln up maondach lostleden erhalten hat und die sich mil Kölns Ardwort" auf der Adressaten vurschrift, die mit dem Nürnberger Boten up sent Ciriacus dach abging, gekrouzt haben, schroibt K. zunächst von dem Widerruf der Acht [Kölns] vos dem Landgericht Nürnberg und anderen Angelegenheiten, dann weiterhin: ind as ir uns dan in eime andern brieve schrijft van drijn articulen, die unse alregnedichsto herre der koning fursten horren ind steiden vur hait doin leigen, ind dat ir darumb bi der steide raitzfrundo ind boitschaft sijt geheischt, ind schriift uns ouch, in wat voegen ir aldae geantwert hait : na dom dan unser alrogonedichste herre der koning uns zo dem dage niet hait doin heischen noch schriben, so bevolt uns die antworde, die 30 ir vur gegeven hait, wail ; ind dabij moigt ir blijven, as wir uch ouch in dem lesten brieve geschreven hain. weren avor ander steide as Aicho Franckfort Maontz Woerms ind Spijr af Dorpmunde aldar beschreven ind wir niet, wer dat umb uns besten willen golaissen, dat stoende uns zo verdienen. id wer uns aver leit, dat wirs verschult hedden, dat id uns zo smaheit gelaissen weir. doch wie diesem sij, of unser herre der koning uch zo der steide raide dede heischen of ouch der anderre steide vrunde, 35 so moicht ir antwerden as vur ind geliche wailo bi iron rait van urs selves troiste gain ; ind us die saichen ein deil sere swair ind trefflich sijnt, so is niet lichtlich dar up ain achterhoelonge zo ant- werden, ouch as die steide veil ind lank gevraget worden, so haint doch die fursten ind herren in irs selves ind ire vrunde raide dat beste bovallen, as billich is. worde dan up der drijer punte einich ge- raitslaget ind uch vur gelacht wurde, beduchte dan ander steide vrunde, dat sulchs hinder sich zo 40 brengen stoende, dat moigt ir ouch up ein hinderbrengen van uirme sinne untfangen ind doch uch nirgen zo verbinden. ir wist ouch waile, dat uns sere ungeleigen were, zo dadingen of zo dienen in dat oeverlant. ouch sint in Pyckardien eine zijt vur die ander nae so veile ind groisse vergaderonge, dat uns wail noit were, darup zo donkon, id sijnt ouch ietzunt so treffliche veden an beiden sijden des Rijns bij uns, dat desen gemeinen lande ind uns scre hinderlich is. ind uisser desen vurgenanten reeden ge- truwen wir uch, dat ir waile ein redeliche antwerde, so verre die punte an uch van unsen weigen koment, vinden sult, want uns ind allen guden steiden ind all den, die zo verliesen haint ind gerne vrede hedden, wail noit is, etzliche punte in urre schrijft geroert zo besinnen, die wir sunderlingen in- haelen zo halden bovoilen hain, ind wilt vort dat bosto in allon saichen proevon, as wir uch genzlich getruwen. Die Ruckkehr von Herrn Goedart, von der Köln zuvor4 geschrieben hat, möge nicht übereilt 50 werden; beide Adressaten wollen vlijslichen bei den Erzbischöfen von Coalne u. von Triere und ibren 26 45 Aug. I7 Aug. 8 1 Vgl. das kurze Regest in den Mitth. a. d. St.-A. Köln 22, 65 bzw. 24, 171. Am 31. Juli hatle Nürnberg dem Bgmstr. Godharten vom Wasserfaß und Mstr. Johan Vrunde, Sekretär der Stadt Köln, mitgeteilt: es gebe auf ihr Begehren dem Kölner Bürger Wilhelm vom Krebs, dessen Streitsacke mit Nürnberg vor den König in recht gezogen ist, da der König zu dem Tag, den er nach Nurmberg berufen hat, in kurz kommt, Geleit hie zwischen und St. Michels tag [Sept. 29] (Nürnberg St.-A. 55 Briefbuch 17 fol. 873 cop. chart.). 1 D. i. der Brief (b) vom 6. Aug. 4 Obcn Z. 18.
Strana 281
o 14 = A o 46 6o Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 128-129, 281 Freundon ersoecken, daB Kôln der seichen van Lunen ind der Hoesten enzledigt werde. — datum up gudestach na unser liever vrauwen dage assumpeionis anno ete. 44. — (fol, 44^-485; Überschrift: Den eirsamen wisen hern Gocdart van dem Wassorvasse ind raeister Johann Vrunde prothonotario : -Rey.: Mitth. 22, 66 u. 24, 171]). a) Vollmacht der Stadt für ihre Gesundten bei Kg. Friedrich vom, 25. September. Bürgerieisier, Kai und ganze Gemeinde von Coelne bevollmdchtigen 1444 des 28sten dagos in dem maende septembri gegenüber Kg. Friedrich, dessen Hofrichter oder seinem Statihalter und allen andern Herren und Richtern, die das Hojgericht mit begsutzen, ihre Räte und Getreuen Goedari van dem Wasservasse und Mstr. Jolay Frunt, Prothonolar, sowie den Gorge Hostel, Proleurator dee Ho fgerichte, zur Vertretung der Stadt vor dem gen. Mofqericht in der Klugo des Johan van Stralen und in gleicher Weise auch gegen Johan can. Varnsberg, (fol. 51%; Reg.: Matth, 22, 68 und 24, 172), ej Kóln en die beiden Gesandten am 2. Oktober mit weiteren Richtlinien für das [Kammer- gerichts J- Verfahren ; Zusage für den Besuch des Wormser Städteteges am 16. Okt, Wie ihr uns von der Acht des Lumkgerichts Nurenbarg geschrieben habt, so haben wir euch yur copie der wederrouffonge gesundt wad. senden, euch. jetzt ein Transsumpt des Briefs, das hoffentlich genägl, da doch Coenizen van der Capclen, der jetat termuilich in Nuronberg ist, wohł kundży ist, daf wit lange Zeit mil dem f Marggrafen und ihm vor Чета Bischof von Wijrezpurg pladeirden und der intlest sich der Sachen entledigte; hötten aie una im der Achi gehabi, sie hätten nicht mil uns in. der voegen dürfen richten, Auch geht uns das Landgericht von Nurenberg nichts an, wcil wir nicht in dem kreicz liegen, und der Landrichter hut nicht Über uns zu richten. — Als ihr im letzten Brief schreibt, wie sich die von Tuyège gowert haben, senden wir Abschrift einer inhibicion und meinen, nachdem wir in der Sache nicht geladen, sind, la$ dann sweh3 noch z. Zł. nicht not sei; shy wif, dag K. Sig- ned und unser König jetzt seit der Zeit, da die Acht ergangen sollte sein, ung Privilegien gegeben u. konfirmiort haben, mag dics alles nichts baton, so wissen wir vorerst keinen Rut; wir hoffen, daß unser Herr von Coelne u. Trier uns beim König helfen. sollten, die Sache ouf anderem Wege zu endigen, und darum wöllet die Herren und sonderlich unsern Herrn von Coetne gruntlich ermahnen, als auch Herr Goedarde des besonders kundig ist, Johan van Stralen hat ums doin laden; darum senden wir euch ein Procuratorium, um uns darin wohl zu veruntworten, Als ihr schreibt von der appellacien, го haben unsere Freunde darauf cozwas gozcichont ; prüft mit Rate woiser uw. getreuer Leute das Beste; denn will man uns Gewalt antım amd verunreichten, so {st ung sweirlich, ast ietzunt in dor heihger kirchon ind allen landen steit, uns zo laissen vernchton ; möchtet ihr aber heimlich an unserm Horm v. Joelne of dem koning otc, erwerven, daf sich die Sachen für uns gui enden, die kost woliten wir Weber Lijden, dunn wir sonst umbgedreven werden, doch dak solches in Redlichkeit zugehe. Auch senden wir euch copie Johans briefs ven Soyst, wie er aus der Acht geschieden. dst. wir hain ouch den steiden nne innchalt der cedelen in urme brieve beslossen up den dach Galli zo Woermes gescehreven zo &ijn ind denken ouch, of got willt, unse frunde alda zo haven. Petr. Johan van Varnsberg haben wir auf cuer Schreiben geworben, können es aber z. Zt. nicht wohl; vńr wolłen aber duruuf bedacht sein u. euch die Antwort mit dem ersten. DBoten nachsenden, Prüft weiter das Beste w. haltet euch dorin nach unserem Vertramen. datum die 2. octobris anno etc. 44. — (fol. 52ab; Übersclwáft: Civitas domino Goetfrido ct magistro Johanni Frunt; Reg.: Mitth. 22, 69 u. 24, 173). 129, Kg. Friedrich an. Nürnberg: teill die Gründe seines bisherigen, Fernbleibens vom. RT. mil; begehrt, die FIT.- Besucher von seinem bevorstehenden Kommen zu verständigen. 1444 Juni 8 [Wiener ] -Neustadt. Aus Miirnberg St.-A. Akten u. Urkk. iib. Staavs- u. Verw.-Angeleg. S.I Lade 77 nr. 50 or, chast. Uit. cl. c. sig. im 9, Vmpr. Fridrich usw. Ersamen lieben getrewn. als wir ganz in wilen gewesen sein, uff den heiligen auffarttag nachstyergangen zu dem gemeynem tag, den wir gen Nuremberg geseczet haben, personlich zu komen und darumb all ander sachen zurugx ze legen, also sind uns zu disem mal solh gross und swër sachen zügestannden, der wir uns nit haben entslahen noch die in dhainen weg aufschieben mugen. sunder wir haben denselben sachen unczher müsser augwerten, und wo wir des nit getan hetten, so möchte daraus solher unrab cnt- standen sein, der nit allein unsern crblichen und ardern umbgelegen lannden, sunder der hoiligen Kristenhcit gogen den ungelaubigen zu unwiderbringlichem schaden kómen wóre. in dem wir mit hilffe des almechtigen gotes so verre gearbeit haben, daz im künigrich ze Ungern auch zwischen desselben künigrichs und unsern erblichen lannden und allen undern Aug. 19 Sept. 28 Okt. 16 1444 Okt. z Mai ei
o 14 = A o 46 6o Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 128-129, 281 Freundon ersoecken, daB Kôln der seichen van Lunen ind der Hoesten enzledigt werde. — datum up gudestach na unser liever vrauwen dage assumpeionis anno ete. 44. — (fol, 44^-485; Überschrift: Den eirsamen wisen hern Gocdart van dem Wassorvasse ind raeister Johann Vrunde prothonotario : -Rey.: Mitth. 22, 66 u. 24, 171]). a) Vollmacht der Stadt für ihre Gesundten bei Kg. Friedrich vom, 25. September. Bürgerieisier, Kai und ganze Gemeinde von Coelne bevollmdchtigen 1444 des 28sten dagos in dem maende septembri gegenüber Kg. Friedrich, dessen Hofrichter oder seinem Statihalter und allen andern Herren und Richtern, die das Hojgericht mit begsutzen, ihre Räte und Getreuen Goedari van dem Wasservasse und Mstr. Jolay Frunt, Prothonolar, sowie den Gorge Hostel, Proleurator dee Ho fgerichte, zur Vertretung der Stadt vor dem gen. Mofqericht in der Klugo des Johan van Stralen und in gleicher Weise auch gegen Johan can. Varnsberg, (fol. 51%; Reg.: Matth, 22, 68 und 24, 172), ej Kóln en die beiden Gesandten am 2. Oktober mit weiteren Richtlinien für das [Kammer- gerichts J- Verfahren ; Zusage für den Besuch des Wormser Städteteges am 16. Okt, Wie ihr uns von der Acht des Lumkgerichts Nurenbarg geschrieben habt, so haben wir euch yur copie der wederrouffonge gesundt wad. senden, euch. jetzt ein Transsumpt des Briefs, das hoffentlich genägl, da doch Coenizen van der Capclen, der jetat termuilich in Nuronberg ist, wohł kundży ist, daf wit lange Zeit mil dem f Marggrafen und ihm vor Чета Bischof von Wijrezpurg pladeirden und der intlest sich der Sachen entledigte; hötten aie una im der Achi gehabi, sie hätten nicht mil uns in. der voegen dürfen richten, Auch geht uns das Landgericht von Nurenberg nichts an, wcil wir nicht in dem kreicz liegen, und der Landrichter hut nicht Über uns zu richten. — Als ihr im letzten Brief schreibt, wie sich die von Tuyège gowert haben, senden wir Abschrift einer inhibicion und meinen, nachdem wir in der Sache nicht geladen, sind, la$ dann sweh3 noch z. Zł. nicht not sei; shy wif, dag K. Sig- ned und unser König jetzt seit der Zeit, da die Acht ergangen sollte sein, ung Privilegien gegeben u. konfirmiort haben, mag dics alles nichts baton, so wissen wir vorerst keinen Rut; wir hoffen, daß unser Herr von Coelne u. Trier uns beim König helfen. sollten, die Sache ouf anderem Wege zu endigen, und darum wöllet die Herren und sonderlich unsern Herrn von Coetne gruntlich ermahnen, als auch Herr Goedarde des besonders kundig ist, Johan van Stralen hat ums doin laden; darum senden wir euch ein Procuratorium, um uns darin wohl zu veruntworten, Als ihr schreibt von der appellacien, го haben unsere Freunde darauf cozwas gozcichont ; prüft mit Rate woiser uw. getreuer Leute das Beste; denn will man uns Gewalt antım amd verunreichten, so {st ung sweirlich, ast ietzunt in dor heihger kirchon ind allen landen steit, uns zo laissen vernchton ; möchtet ihr aber heimlich an unserm Horm v. Joelne of dem koning otc, erwerven, daf sich die Sachen für uns gui enden, die kost woliten wir Weber Lijden, dunn wir sonst umbgedreven werden, doch dak solches in Redlichkeit zugehe. Auch senden wir euch copie Johans briefs ven Soyst, wie er aus der Acht geschieden. dst. wir hain ouch den steiden nne innchalt der cedelen in urme brieve beslossen up den dach Galli zo Woermes gescehreven zo &ijn ind denken ouch, of got willt, unse frunde alda zo haven. Petr. Johan van Varnsberg haben wir auf cuer Schreiben geworben, können es aber z. Zt. nicht wohl; vńr wolłen aber duruuf bedacht sein u. euch die Antwort mit dem ersten. DBoten nachsenden, Prüft weiter das Beste w. haltet euch dorin nach unserem Vertramen. datum die 2. octobris anno etc. 44. — (fol. 52ab; Übersclwáft: Civitas domino Goetfrido ct magistro Johanni Frunt; Reg.: Mitth. 22, 69 u. 24, 173). 129, Kg. Friedrich an. Nürnberg: teill die Gründe seines bisherigen, Fernbleibens vom. RT. mil; begehrt, die FIT.- Besucher von seinem bevorstehenden Kommen zu verständigen. 1444 Juni 8 [Wiener ] -Neustadt. Aus Miirnberg St.-A. Akten u. Urkk. iib. Staavs- u. Verw.-Angeleg. S.I Lade 77 nr. 50 or, chast. Uit. cl. c. sig. im 9, Vmpr. Fridrich usw. Ersamen lieben getrewn. als wir ganz in wilen gewesen sein, uff den heiligen auffarttag nachstyergangen zu dem gemeynem tag, den wir gen Nuremberg geseczet haben, personlich zu komen und darumb all ander sachen zurugx ze legen, also sind uns zu disem mal solh gross und swër sachen zügestannden, der wir uns nit haben entslahen noch die in dhainen weg aufschieben mugen. sunder wir haben denselben sachen unczher müsser augwerten, und wo wir des nit getan hetten, so möchte daraus solher unrab cnt- standen sein, der nit allein unsern crblichen und ardern umbgelegen lannden, sunder der hoiligen Kristenhcit gogen den ungelaubigen zu unwiderbringlichem schaden kómen wóre. in dem wir mit hilffe des almechtigen gotes so verre gearbeit haben, daz im künigrich ze Ungern auch zwischen desselben künigrichs und unsern erblichen lannden und allen undern Aug. 19 Sept. 28 Okt. 16 1444 Okt. z Mai ei
Strana 282
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 144 Juně 8 282 lannden, die unserm lieben vettern kûnig Lasslaen zû gehôren, ain zimlicher frid uff ettlich jare beteidingt, bezlozzen und verbriefet ist, damit wir nu von den gnaden gotes darczu müssig sein, daz wir uns nu fürderlich hinuff gen Nüremberg ze fûgen meynen: darumb so begeern wir an ew mit sunderm fleiss und ernste, daz ir sôlh unser zukunfft allen den, die zu dem obgemelten tag gen Nüremberg kômen sind und noch kômen werden, unverezogenlich zu wissen tut, dadurch sy in warttung derselben unser zukunfft nit verdriessen haben und das irn herren auch verkünden mûgen. das kumbt uns zu gûter und dannknemer gevallnus. geben zur Newnstat an mantag nach der heiligen drivaltikeit tag anno etc. 44. unsers richs im funften jare. Ad mandatum |i domini regis. 5 130. Schreiben der Stadt Meran und der Tiroler Landschaft an die Städte Innsbruck und Hall: 10 über Beschickung des Nürnberger RT. zugunsten Hzg. Sigmunds von Österreich. 1444 Juni II und 14 Meran. a) Vogt Ulreich von Mätsch d. A., Gf. zu Kirchberg, Haupimann an der Etsch, und der Rat der Studt Merun (mitsamt dem zusacz edln und andern) im Namen Hzg. Sigmunds und seiner Landschaft der Gft. Tyrol am 11. Juni: Aus dem Druck bei Chmel, Materialien I, 2 S. 186f. nr. LXIV, II (Vorlagen von a und b nicht mehr nachweisbar). 15 1444 Juni 11 Wir haben von unserer Botschaft zum König u. a. vernommen, wie und wann sich unser aller- genedigister herr dor Rômisch kunig yecz in kurz ins reich als gen Nurembergk fuegen, daselbs hin er unsern genodigen hern herzog Sigmunden mit im fueren well, und begert also, das die landschaft 20 ir mergleich troffentleich volmschtig und wol unterweiste bottschaft daselbs hin gen Nürenberg ze schigkon, daselbs vermaind er die sachen und hendin mitsambt den sein nuch dern pesten furze- nemen und auch zu gueter aynigung bringen; und ob das nicht beschehen môcht, so komen doch so vil kurfursten und ander fürsten, das dadurch die sachen nach dom posten furgenomen und ent- schaiden, auch zu gut bracht werdn. und darauf soy wir aynig worden, damit notdurftig ist, ain 25 erber botschaft zu vertigen daselbs hin gen Nüremberg, damit die selbig bettschaft nach notdurft mit gelaidt versorgit werd, und schaffen mit ewch, das ir an verzihen ain boten vertigt an die end und stett und zu denn, die dann zu belaitten haben nach solleichem geschriben gelaytten, die her zu bringen, wer ewch dann am pesten und fuglichisten bedünkt, der nuez und gut darzu sey, als ir das selbs wol verstott. auch send wir ewch hiernit ain verslossen brief auf unsern allergenedigisten 80 hern den kunig lawtend umb ain gelaidt, den vertigit mit aynem gewissen guetem boten. und senden ewch damit ain abgeschrift desselben briefs. habt darinn kain sawmung, das ist an statt unsers egenanten genedigen hern etc. und seiner landschaft unser ernstleich maynung. geben an Meran an des hoiligen gotz leichnamß tag annn domini millesimo 400 quadragesime quarto. — [Auf beigescHossenem Zellel:] [1] Wir überserden such 2 Kopien eines Geleitsbegehrens, die ain lautet auf unsern genedigisten hern den kunig, die sol derselb bott mit im fûren, damit uns von kunig ain gelaidt werd, die ander copia sol der pot mit im füren hinauf ins reich werez, das uns von demselbn fürsten, die dann zu belaitten habn, von yedem in sollicher form ain gelaidt word; ir wist auch wol, welche fúrsten dasselbn hin gen Nürenberg zu belaidtn habn. Weiter sind beigefügt 5 besiegelte bettbrief umb das gelaidt hynaus gen Nüremberg wercz, als ir das auf yedn an der ober geschrift wol sehen werdet, endlich noch 2 Brieje, für Salzburg und Hallstatt bestimmt, wegen des Salzberges bei Hall. [2] lieben freund, wir habn von adel von stetn und gerichtn zwelf geordent mitsambt dem landkumbtur zu der bottschaft gen Nüremberg. da ist ewr mitburger Sigmundt über Rein ainer, dem verkundet das in gehaim, das er sich darnach wiss ze richtn. 35 40 b) Rat der Stadt Meran mitsamt dem Zusatz Hzg. Sigmunds und seiner Landschaft am 14. Juni: 46 Aus dem Druck bei Chmel, Materialien I, 2 S. 187 j. nr. LXIV, 12. Als von der ort und ander schlosser wegen, die nach notdurft fur handen zu nemen und unb solch sach uber eylat von unsers genedigisten herrn des Rôm. kunigs wegen, wenn oder wie nahond sein zug in das reich wirt und ist, das wir dazumalen auf solch notdurft und maynung, so wir fúr uns gehabt haben, nicht fugesshen mochten, sunder wir zu rate worden sind euch au schreiben, no das ir an verzihen die ort, geslozzer Rotenburgk, Traczberg, Fragenstain und Schlosperg mit solchen zusâczen rochter gueter erberger getrewer gesellen úbersterket, versorget und bestellet nach not- durft, als es sich sorgveldigit von unsers benantn genadigisten herrn des Romischen kunigs furzugs wegen, wie ir das am pesten fúr cuch wisset ze nemen, und ob ir das zu fng durch ewch selbs mocht
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 144 Juně 8 282 lannden, die unserm lieben vettern kûnig Lasslaen zû gehôren, ain zimlicher frid uff ettlich jare beteidingt, bezlozzen und verbriefet ist, damit wir nu von den gnaden gotes darczu müssig sein, daz wir uns nu fürderlich hinuff gen Nüremberg ze fûgen meynen: darumb so begeern wir an ew mit sunderm fleiss und ernste, daz ir sôlh unser zukunfft allen den, die zu dem obgemelten tag gen Nüremberg kômen sind und noch kômen werden, unverezogenlich zu wissen tut, dadurch sy in warttung derselben unser zukunfft nit verdriessen haben und das irn herren auch verkünden mûgen. das kumbt uns zu gûter und dannknemer gevallnus. geben zur Newnstat an mantag nach der heiligen drivaltikeit tag anno etc. 44. unsers richs im funften jare. Ad mandatum |i domini regis. 5 130. Schreiben der Stadt Meran und der Tiroler Landschaft an die Städte Innsbruck und Hall: 10 über Beschickung des Nürnberger RT. zugunsten Hzg. Sigmunds von Österreich. 1444 Juni II und 14 Meran. a) Vogt Ulreich von Mätsch d. A., Gf. zu Kirchberg, Haupimann an der Etsch, und der Rat der Studt Merun (mitsamt dem zusacz edln und andern) im Namen Hzg. Sigmunds und seiner Landschaft der Gft. Tyrol am 11. Juni: Aus dem Druck bei Chmel, Materialien I, 2 S. 186f. nr. LXIV, II (Vorlagen von a und b nicht mehr nachweisbar). 15 1444 Juni 11 Wir haben von unserer Botschaft zum König u. a. vernommen, wie und wann sich unser aller- genedigister herr dor Rômisch kunig yecz in kurz ins reich als gen Nurembergk fuegen, daselbs hin er unsern genodigen hern herzog Sigmunden mit im fueren well, und begert also, das die landschaft 20 ir mergleich troffentleich volmschtig und wol unterweiste bottschaft daselbs hin gen Nürenberg ze schigkon, daselbs vermaind er die sachen und hendin mitsambt den sein nuch dern pesten furze- nemen und auch zu gueter aynigung bringen; und ob das nicht beschehen môcht, so komen doch so vil kurfursten und ander fürsten, das dadurch die sachen nach dom posten furgenomen und ent- schaiden, auch zu gut bracht werdn. und darauf soy wir aynig worden, damit notdurftig ist, ain 25 erber botschaft zu vertigen daselbs hin gen Nüremberg, damit die selbig bettschaft nach notdurft mit gelaidt versorgit werd, und schaffen mit ewch, das ir an verzihen ain boten vertigt an die end und stett und zu denn, die dann zu belaitten haben nach solleichem geschriben gelaytten, die her zu bringen, wer ewch dann am pesten und fuglichisten bedünkt, der nuez und gut darzu sey, als ir das selbs wol verstott. auch send wir ewch hiernit ain verslossen brief auf unsern allergenedigisten 80 hern den kunig lawtend umb ain gelaidt, den vertigit mit aynem gewissen guetem boten. und senden ewch damit ain abgeschrift desselben briefs. habt darinn kain sawmung, das ist an statt unsers egenanten genedigen hern etc. und seiner landschaft unser ernstleich maynung. geben an Meran an des hoiligen gotz leichnamß tag annn domini millesimo 400 quadragesime quarto. — [Auf beigescHossenem Zellel:] [1] Wir überserden such 2 Kopien eines Geleitsbegehrens, die ain lautet auf unsern genedigisten hern den kunig, die sol derselb bott mit im fûren, damit uns von kunig ain gelaidt werd, die ander copia sol der pot mit im füren hinauf ins reich werez, das uns von demselbn fürsten, die dann zu belaitten habn, von yedem in sollicher form ain gelaidt word; ir wist auch wol, welche fúrsten dasselbn hin gen Nürenberg zu belaidtn habn. Weiter sind beigefügt 5 besiegelte bettbrief umb das gelaidt hynaus gen Nüremberg wercz, als ir das auf yedn an der ober geschrift wol sehen werdet, endlich noch 2 Brieje, für Salzburg und Hallstatt bestimmt, wegen des Salzberges bei Hall. [2] lieben freund, wir habn von adel von stetn und gerichtn zwelf geordent mitsambt dem landkumbtur zu der bottschaft gen Nüremberg. da ist ewr mitburger Sigmundt über Rein ainer, dem verkundet das in gehaim, das er sich darnach wiss ze richtn. 35 40 b) Rat der Stadt Meran mitsamt dem Zusatz Hzg. Sigmunds und seiner Landschaft am 14. Juni: 46 Aus dem Druck bei Chmel, Materialien I, 2 S. 187 j. nr. LXIV, 12. Als von der ort und ander schlosser wegen, die nach notdurft fur handen zu nemen und unb solch sach uber eylat von unsers genedigisten herrn des Rôm. kunigs wegen, wenn oder wie nahond sein zug in das reich wirt und ist, das wir dazumalen auf solch notdurft und maynung, so wir fúr uns gehabt haben, nicht fugesshen mochten, sunder wir zu rate worden sind euch au schreiben, no das ir an verzihen die ort, geslozzer Rotenburgk, Traczberg, Fragenstain und Schlosperg mit solchen zusâczen rochter gueter erberger getrewer gesellen úbersterket, versorget und bestellet nach not- durft, als es sich sorgveldigit von unsers benantn genadigisten herrn des Romischen kunigs furzugs wegen, wie ir das am pesten fúr cuch wisset ze nemen, und ob ir das zu fng durch ewch selbs mocht
Strana 283
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 129-133. 283 bringen, das die sl3ssel von dem sloß Rotenburg unsers zusacz halbn handen chomen môchtn, damit unserm genedigen herrn horzog Sigmundt und der landschaft kain unratt invalle. Jedermann solt sich mit seinem Harnisch bereit halten. Absender wünscht dann Ubersendung der Verschreibungs- 1444 Briefe über das Schloß Rotenburg an den Landtag. geben an Meran am suntag vor sant Veidts Juni 14 5 tag anno 1444. 131. Nürnberg an Kg. Friedrich: hat wunschgemaß den anwesenden Gesandten der Päpste, Fürsten und Herren die bevorstehende Ankunft des Königs angezeigt. [1444] Juni 13 Nürnberg. Aus Nürnberg St. A. Briefbuch 17 fol. 463 conc. chart. 1h Allerdurchluchtigister furst, gnedigister herre. als uns ewr kungliche gnade von ewer zukunft wegen geschriben hat, begernde, dieselben unser gnedigen herrn der kurfursten und fursten botscheften, die iczunt hie gegenwertigen und hernach zukünftig wêrn, zu ver- kundigen und zu wissen ze tun etc., wie das dann ewer kunglich brieve, den wir diemüticlich emphangen und wol vernomen haben, inhaltend ist etc.: also haben wir sollich ewer kûnglich zukünft beder behstea botschaften und anch anderer fursten und herren sendpoten, die iczunt hie sein, zu wissen getân. deßgleichen wir auch andern, die herkomen werden, gerne tün wollen. denn als uns dieser ewer künglich gnade in emem andern brievel schreibt vonb weins und habern wegen, die zu bestellen etc., darinne wollen wir ewer künglichen majestat zu gevallen auch willig seinc, wannd wir allezeite begern€ gehorsame dienst und undertenig beheglicheit 20 zu beweisen ewer kunglichen durchlüchtikeit, die der almechtige got frisch, wolmůgent und gesunt, in geluckseligem wesen zu trost dem heiligen reiche langzeit geruch zu bewaren. scriptum sabbato ante Viti. 11444I Jani 13 10 25 132. Hzg. Friedrich von Sachsen an Maj. Friedrich von Brandenburg: fragt wegen des Nürn- berger Tages an, zu dem der Bischof von Mainz bereits aufgebrochen sei. 1444 Juni 22 Alienburg. 35 Ans Berlin Gch. St. A. or. chart. (nach 1945 nicht auffindbar). Druck: Riedel III, 1 S. 273 nr. 165. Friederich --- herzog zu Sachssen etc. schreibt seinem Schwager Mgf. Friderichen zu Branden- burg: er schiche ihm mit dem gegenwärtigen Boten dis Briefe über das Geld gemäß der Vereinbarung s0 auf dem Tage zu Juterbog2, und bitten euwer liebe mit früntlichim vlisso, woro uch von unserm gnedigsten herren dem Romischin konige in kurz von wegin des tages zu Nůremberg botschaft worden, ir wollit uns das eigintlich in nutzumal schreiben und uns dlamitto nicht lassen, wann unßem marschalge uf hute geschreben ist, wie sich unser herre und fründ der bischof von Meinze bereit zu dem eegemeltin tage zu zihn erhobin habe. und mochten wir dorselben ewer liebe wes zu willen dienst und wolgefallir sien, teten wir allerziit gerne. geben zu Aldemburg am montag decem Juni 22 milia martyrum anno etc. XLquarto. 133. Kaspar Schlick an Kard. Julian Cesarini: Aufbruchsbereitschaft des kgl. Hofes zum Nürn- berger RT.; Ausgang der Kirchenfrage zweijelhaft; Bedauern über Abwesenheit des Adres- saten; Nochrichten aus Italien. 1444 Juni 24 Wien. 40 45 A aus Rom V. B. cod. Chig. J. VI. 208 pag. 337-339 cop. chart. coacva. In Minchen St.-B. elm. 5311 fol. 2278 228b cop. chart.; ebonda elm. 215 fol. 55a cop. chart. saec. 15 (von Hartmann Schedels Hand); in Brüssel Kgl. B. cod. chart. 11949—11955 fol. 39a.40a cop. ch. s. 15: in Paris B.N. Fonds lat. 8578 fol. 160b.162a cop. mb. s. 15; ebenda Ms. lat. 10343 fol. 51a.522 cop. ch. s. 15; 17188 fol. 97a.983 cop. s. 18. Druck: Chmel in Sitz.-Ber. Wien. Akad. 1850 Bd. II. S. 092; Wolkan 1,2 nr. XC. a) jolgt durchstrichen vollmechtiger. b) del. etlicher koste. c) dgi. als wir auch Lucas Kempnater gereyt bevolhen haben, feiß in denselben sachen zt. tun, dem wir dann das gelte daiûr aubrichten wollen. f) terbessert aus bereit, folgt durchstrichen sein. d) dgl. wamit. e) dol. willig und. 581 Nicht überliefert? 2 Vgl. S. 260 Anm. 3.
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 129-133. 283 bringen, das die sl3ssel von dem sloß Rotenburg unsers zusacz halbn handen chomen môchtn, damit unserm genedigen herrn horzog Sigmundt und der landschaft kain unratt invalle. Jedermann solt sich mit seinem Harnisch bereit halten. Absender wünscht dann Ubersendung der Verschreibungs- 1444 Briefe über das Schloß Rotenburg an den Landtag. geben an Meran am suntag vor sant Veidts Juni 14 5 tag anno 1444. 131. Nürnberg an Kg. Friedrich: hat wunschgemaß den anwesenden Gesandten der Päpste, Fürsten und Herren die bevorstehende Ankunft des Königs angezeigt. [1444] Juni 13 Nürnberg. Aus Nürnberg St. A. Briefbuch 17 fol. 463 conc. chart. 1h Allerdurchluchtigister furst, gnedigister herre. als uns ewr kungliche gnade von ewer zukunft wegen geschriben hat, begernde, dieselben unser gnedigen herrn der kurfursten und fursten botscheften, die iczunt hie gegenwertigen und hernach zukünftig wêrn, zu ver- kundigen und zu wissen ze tun etc., wie das dann ewer kunglich brieve, den wir diemüticlich emphangen und wol vernomen haben, inhaltend ist etc.: also haben wir sollich ewer kûnglich zukünft beder behstea botschaften und anch anderer fursten und herren sendpoten, die iczunt hie sein, zu wissen getân. deßgleichen wir auch andern, die herkomen werden, gerne tün wollen. denn als uns dieser ewer künglich gnade in emem andern brievel schreibt vonb weins und habern wegen, die zu bestellen etc., darinne wollen wir ewer künglichen majestat zu gevallen auch willig seinc, wannd wir allezeite begern€ gehorsame dienst und undertenig beheglicheit 20 zu beweisen ewer kunglichen durchlüchtikeit, die der almechtige got frisch, wolmůgent und gesunt, in geluckseligem wesen zu trost dem heiligen reiche langzeit geruch zu bewaren. scriptum sabbato ante Viti. 11444I Jani 13 10 25 132. Hzg. Friedrich von Sachsen an Maj. Friedrich von Brandenburg: fragt wegen des Nürn- berger Tages an, zu dem der Bischof von Mainz bereits aufgebrochen sei. 1444 Juni 22 Alienburg. 35 Ans Berlin Gch. St. A. or. chart. (nach 1945 nicht auffindbar). Druck: Riedel III, 1 S. 273 nr. 165. Friederich --- herzog zu Sachssen etc. schreibt seinem Schwager Mgf. Friderichen zu Branden- burg: er schiche ihm mit dem gegenwärtigen Boten dis Briefe über das Geld gemäß der Vereinbarung s0 auf dem Tage zu Juterbog2, und bitten euwer liebe mit früntlichim vlisso, woro uch von unserm gnedigsten herren dem Romischin konige in kurz von wegin des tages zu Nůremberg botschaft worden, ir wollit uns das eigintlich in nutzumal schreiben und uns dlamitto nicht lassen, wann unßem marschalge uf hute geschreben ist, wie sich unser herre und fründ der bischof von Meinze bereit zu dem eegemeltin tage zu zihn erhobin habe. und mochten wir dorselben ewer liebe wes zu willen dienst und wolgefallir sien, teten wir allerziit gerne. geben zu Aldemburg am montag decem Juni 22 milia martyrum anno etc. XLquarto. 133. Kaspar Schlick an Kard. Julian Cesarini: Aufbruchsbereitschaft des kgl. Hofes zum Nürn- berger RT.; Ausgang der Kirchenfrage zweijelhaft; Bedauern über Abwesenheit des Adres- saten; Nochrichten aus Italien. 1444 Juni 24 Wien. 40 45 A aus Rom V. B. cod. Chig. J. VI. 208 pag. 337-339 cop. chart. coacva. In Minchen St.-B. elm. 5311 fol. 2278 228b cop. chart.; ebonda elm. 215 fol. 55a cop. chart. saec. 15 (von Hartmann Schedels Hand); in Brüssel Kgl. B. cod. chart. 11949—11955 fol. 39a.40a cop. ch. s. 15: in Paris B.N. Fonds lat. 8578 fol. 160b.162a cop. mb. s. 15; ebenda Ms. lat. 10343 fol. 51a.522 cop. ch. s. 15; 17188 fol. 97a.983 cop. s. 18. Druck: Chmel in Sitz.-Ber. Wien. Akad. 1850 Bd. II. S. 092; Wolkan 1,2 nr. XC. a) jolgt durchstrichen vollmechtiger. b) del. etlicher koste. c) dgi. als wir auch Lucas Kempnater gereyt bevolhen haben, feiß in denselben sachen zt. tun, dem wir dann das gelte daiûr aubrichten wollen. f) terbessert aus bereit, folgt durchstrichen sein. d) dgl. wamit. e) dol. willig und. 581 Nicht überliefert? 2 Vgl. S. 260 Anm. 3.
Strana 284
284 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Zu Anfang seines Schreibens vermißt Schl. unter den Botschaften aus Buda einen Brief des Kar- dinals und wundert sich über dessen Schweigen; der Bote, der ihm des Palatins [Laurenz von Heder- vary] Schreiben überbracht hat, behauptet, des Kanzlers Drief€ dem Kardinal ubergeben zu haben; bittet um Nachricht; wünscht scire sospitatem vestram, regni Hungarie statum et quid adversus perfidam Machometis sectam paretur; trinnert an thre Abrede gegonocibiger Verstandigung über die 5 Hungarica und fucta Teutonica und teilt seinerseits deshalb folgendes mit: dilatum est usque in hanc diem iter ad dietams Nurembergensem non sine magnis et arduis causis. possum dicere non esso itumb. sed eur non sit itum, etsi seio causas, non possum dicere. vos suitis, regibus quante sint cure. non tai facile rex movet castra quam miles equum ascendit, nune jam sumus ad iter accincti. non puto me amplius ex hiis loeis vestre reverendissime paternitati scripturum. ox Nurem- berga mens fortasse littoras accipietis. illue sequuntur regem Albertus et Sigismundus Austrie duces, Ulricus Sillacci comes, et dominus de Walsee. principes Teutonie et oratores communitatum omnes aderunt, quid secuturum sit in rebus ecclesio, nodum scribere sed cogitare difficillimum est. sunt enim inter se principes admodum discordes et alii hue, alü illue trahunt. Johannes Carvajal. vir cum doctus tum sensatus, et Nicolaus Cusanus, nostri sanguinis oculatissimus, illie sunt, et alterius partis oratores jam tonitrua et coruscaciones inceperunt. utinam pluviam non grandinem habcamus. sunt nonnulli, qui judicia sua pluris faciunt quam toeius orbis sentenciam. voluissem in‘ hac dieta mentom vestrarn, reverendissime pater, afuisse, non minus hic utilis sermo vester fuisset, quam manus contra Teucrusd. bellum apud nos verbis geretur, in quo certamino scio, quantum valuissetis. prelium contra infideles, etsi militum cohortaciones desideret et consilia 20 matura, manibus tamen magis quam vorbis gerendum est. nec preterca minus est utile unionem in civitate tueri quam hostos pellere; quid enim prodest cos, qui extra ecclesiam sunt, comprimere. si ab hiis, qui intus sunt, laceramur? sed dixi jam satis. ox Italia nihil novi habeo, nisi quod ille conventus, qui Senis pro communi tocius Ausonie pace diucius sedit, rebus infectis dissolutus est, noc animi principum conjunctiores sunt, quam antea fuerint. vobis forsitan cereius illius terre 25 nova scribuntur, unde vostra origo ost. mihi, quin solo materno genere sum Italio conjunctus, non tam diligenter singula pateflunt, valete optime et me, qui semper vester fui et cro vita comite, Juni 24 nolite vestrorum scriptorum expertom facere. datum Wienne die 24 junii 1444. 10 15 134. Geleitbriefe2 der Stadt Nürnberg für Gesandte Hzg. Sigmunds von Österreich und für Pf. Ludwig zum Besuch des RT. 1444 Juni 27— Aug. 1. 30 Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 copp. chart. Juni 27 [I] Nürnberg schreibt am 27. Juni (sabbato post Johannis Baptiste) dem Ritter Oswalten Sebner vom Reyffenstein und den Räten beider Städte Inspruck und Halle, Verweser des niederen Inn- und des Wiptales, auf deren schriftliches Begehren, der Botschaft, die von der Landschaft der Graf- schaft Tyrol on Stelle Hag. Sigmunds zum königlichen Tage nach Nürnberg geschickt werden solla, 86 in die Stadt und das Gebiet Nürnbergs Sicherheit und Gelait gemäß einem beigeschlossenen Zettel zu geben: außerhalb der Stadt pfiege Nürnberg niemandem Geleit zu geben, sondern nur innerhalb der Stadt; so übersende Nirnberg hiermit seinen offenen Geleitsbrief nach sciner Geuwhnheit und Form, auf einen Monat lautend; würde die Botschaft des Geleits länger bedürfen, so solle ihs das nicht versagt werden (fol. 56a). 10 [2] Das Geleitschreiben unter demselben Datum enthält: Da die Sendboten Hzg. Sigmunde zu Österreick usw. und seiner Landschaft, der gen. Grafschaft (Tyrol), in Kürze zum Römischen König her gen Nurmberg reiten wollen, so gibt die Stadt Nürnberg denselben Sendboten, geistlichen oder welt- lichen, welcher Wiirden, Standes oder Wesons die scien, ihren Dienern, die ungeverlich mit ilnen reiten, und all ihrem Hab und Gut zu und von Nurnberg für uns und dic unsern und der wir un. 45 goverlich mechtig sein und bei uns in‘ unser stat fûr meniclich einen monat ungeverlich unser slecht freie gestrakt sicherheit und geleite wissentlich krajt dieses Briejes mit Sskret Rücksiegel (fol. 56b). [3] Ahnlich lautet der Geleitbrief für Pf. Ludwig bei Reine, den Nürnberg an I. August (ipsa Aug. I dic sancti Petri ad vincula) auf sein Schreiben, daß er sich jetzt mit dem Röm. König her gen Nürnberg 50 a) in A restrichen uind aon Eneas conventum beigefügt. b) von E. singesägt. 6) A in hoe conventu tuam reverendissimam patornitatem stati in pator. d) in A gestricken und von E. Turcos zugejägl. 2) in uIs. stat am Rande. 1 Vom 28. Mai, unsere nr. 127. 2 Vgl. auch S. 280 Anm. 2.
284 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Zu Anfang seines Schreibens vermißt Schl. unter den Botschaften aus Buda einen Brief des Kar- dinals und wundert sich über dessen Schweigen; der Bote, der ihm des Palatins [Laurenz von Heder- vary] Schreiben überbracht hat, behauptet, des Kanzlers Drief€ dem Kardinal ubergeben zu haben; bittet um Nachricht; wünscht scire sospitatem vestram, regni Hungarie statum et quid adversus perfidam Machometis sectam paretur; trinnert an thre Abrede gegonocibiger Verstandigung über die 5 Hungarica und fucta Teutonica und teilt seinerseits deshalb folgendes mit: dilatum est usque in hanc diem iter ad dietams Nurembergensem non sine magnis et arduis causis. possum dicere non esso itumb. sed eur non sit itum, etsi seio causas, non possum dicere. vos suitis, regibus quante sint cure. non tai facile rex movet castra quam miles equum ascendit, nune jam sumus ad iter accincti. non puto me amplius ex hiis loeis vestre reverendissime paternitati scripturum. ox Nurem- berga mens fortasse littoras accipietis. illue sequuntur regem Albertus et Sigismundus Austrie duces, Ulricus Sillacci comes, et dominus de Walsee. principes Teutonie et oratores communitatum omnes aderunt, quid secuturum sit in rebus ecclesio, nodum scribere sed cogitare difficillimum est. sunt enim inter se principes admodum discordes et alii hue, alü illue trahunt. Johannes Carvajal. vir cum doctus tum sensatus, et Nicolaus Cusanus, nostri sanguinis oculatissimus, illie sunt, et alterius partis oratores jam tonitrua et coruscaciones inceperunt. utinam pluviam non grandinem habcamus. sunt nonnulli, qui judicia sua pluris faciunt quam toeius orbis sentenciam. voluissem in‘ hac dieta mentom vestrarn, reverendissime pater, afuisse, non minus hic utilis sermo vester fuisset, quam manus contra Teucrusd. bellum apud nos verbis geretur, in quo certamino scio, quantum valuissetis. prelium contra infideles, etsi militum cohortaciones desideret et consilia 20 matura, manibus tamen magis quam vorbis gerendum est. nec preterca minus est utile unionem in civitate tueri quam hostos pellere; quid enim prodest cos, qui extra ecclesiam sunt, comprimere. si ab hiis, qui intus sunt, laceramur? sed dixi jam satis. ox Italia nihil novi habeo, nisi quod ille conventus, qui Senis pro communi tocius Ausonie pace diucius sedit, rebus infectis dissolutus est, noc animi principum conjunctiores sunt, quam antea fuerint. vobis forsitan cereius illius terre 25 nova scribuntur, unde vostra origo ost. mihi, quin solo materno genere sum Italio conjunctus, non tam diligenter singula pateflunt, valete optime et me, qui semper vester fui et cro vita comite, Juni 24 nolite vestrorum scriptorum expertom facere. datum Wienne die 24 junii 1444. 10 15 134. Geleitbriefe2 der Stadt Nürnberg für Gesandte Hzg. Sigmunds von Österreich und für Pf. Ludwig zum Besuch des RT. 1444 Juni 27— Aug. 1. 30 Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 copp. chart. Juni 27 [I] Nürnberg schreibt am 27. Juni (sabbato post Johannis Baptiste) dem Ritter Oswalten Sebner vom Reyffenstein und den Räten beider Städte Inspruck und Halle, Verweser des niederen Inn- und des Wiptales, auf deren schriftliches Begehren, der Botschaft, die von der Landschaft der Graf- schaft Tyrol on Stelle Hag. Sigmunds zum königlichen Tage nach Nürnberg geschickt werden solla, 86 in die Stadt und das Gebiet Nürnbergs Sicherheit und Gelait gemäß einem beigeschlossenen Zettel zu geben: außerhalb der Stadt pfiege Nürnberg niemandem Geleit zu geben, sondern nur innerhalb der Stadt; so übersende Nirnberg hiermit seinen offenen Geleitsbrief nach sciner Geuwhnheit und Form, auf einen Monat lautend; würde die Botschaft des Geleits länger bedürfen, so solle ihs das nicht versagt werden (fol. 56a). 10 [2] Das Geleitschreiben unter demselben Datum enthält: Da die Sendboten Hzg. Sigmunde zu Österreick usw. und seiner Landschaft, der gen. Grafschaft (Tyrol), in Kürze zum Römischen König her gen Nurmberg reiten wollen, so gibt die Stadt Nürnberg denselben Sendboten, geistlichen oder welt- lichen, welcher Wiirden, Standes oder Wesons die scien, ihren Dienern, die ungeverlich mit ilnen reiten, und all ihrem Hab und Gut zu und von Nurnberg für uns und dic unsern und der wir un. 45 goverlich mechtig sein und bei uns in‘ unser stat fûr meniclich einen monat ungeverlich unser slecht freie gestrakt sicherheit und geleite wissentlich krajt dieses Briejes mit Sskret Rücksiegel (fol. 56b). [3] Ahnlich lautet der Geleitbrief für Pf. Ludwig bei Reine, den Nürnberg an I. August (ipsa Aug. I dic sancti Petri ad vincula) auf sein Schreiben, daß er sich jetzt mit dem Röm. König her gen Nürnberg 50 a) in A restrichen uind aon Eneas conventum beigefügt. b) von E. singesägt. 6) A in hoe conventu tuam reverendissimam patornitatem stati in pator. d) in A gestricken und von E. Turcos zugejägl. 2) in uIs. stat am Rande. 1 Vom 28. Mai, unsere nr. 127. 2 Vgl. auch S. 280 Anm. 2.
Strana 285
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 133-135. 285 fägen wolle, wofür die Stadt ihm und den Seinen ein sicher frei Geleit geben wolle, ausstellt: daß seine fürsiliche Gnade und die Seinen, die er ungeverlich mitbringt, fur uns und die unsern und such sûßst bei uns fur meniglich vier wochen, als die schierstkunftig soin, unser slecht frei sicherheit und gleit haben solle (fol. 88a). 5 135. Briefwechsel Kf. Friedrichs von Sachsen mit den sächsischen Bischöjen, Pralaten und Universitäten über ihre Mitfahrt zum Nürnberger RT. 1444 Juni 28 bis Aug. 17. Aus Dresden H.St.-A. Copiale 1 concc. ch. bzu. origg. litt. cl. Die Ladungsschreihen des Sächaischen Kurfürsten an die Bischöfe, Prälaten und Universitäten seines Herzogtums lassen, sowell sie in den Kunzepten seiner Kanzlet uberliefert sind, einen dreifachen 10 Ansatz in den Vorbereitungen zum Besuch des RT. erkennen, und zeigen außerdem das große geist- licke Gefolge, mit dem dieser Kurfürst zu den Nürnberger Verhandlungen erschzinen wollte und auch wold erschienen ist. Für den Zusammenhang der RTA. ist aus diesen Konzepten oder, wenn man will, Formularen und den zugehöriger. Original-Antwortschreiben folgendes von Belang. [1 Am 28. Juni (des sontags vor Petri und Pauli anno elc. 44) schreibt Hzg. Friedrich uu8 Juni 28 15 Wissenwels in ousdrücklicher Anlehnung an seine früheren Vorbereitungen1 zum Besuch des Nürn- berger RT. an die Bischöfe von Meißen, Naumburg und Merseburg: er versche sich nicht anderse, danne das der König in kurz gein Nuremberg werde komen und ieczund uf dom wege si, in meinung dieselb der heiligen kirchen sache furhand zu nemen und darinne endliche beslissung zu tûnd, und begehre deshalb von den Adresaaten, sich mit allon sachen danach zu schicken und zu orden, 20 wenn der Herzog des Königs darkomen gen Nureinberg eigentlich vernehme und ihnen schreibe, auch zeit und stat benenne, daß sie alsdann gowislich mit zerung und ander notdurft vorsorgt personlich zu ihm kommen, solchen Tag, daran der ganzen Cristonheit üch“ und uns allen groß gelegen ist, zu besuchen, uns alsdanne mitsampt andern unsern herren und prelaten behulfen und heraten zu sein, denselben tag sollicher masse zu besuchen und uns darinne zu halten, als ein Cristenlicher furste und wir billich sollen, uch auch ein sollichs nicht zu swer lassen sein, was wir gerne tim euch und euer Stift verdienen wollen (fol. 268 a ). — Das gleiche Formular wurde laut Unter- schrift fir den fAbt] Alberi in Kempnicz verwendet, dem aber nach der im Konzopt angebrachten Verbesserung als Schlußsata geschrieben wurde : wanne wir uch in unsern landen mit kost und futter verlegen und sust" gein uch und uwerm closter gern beschulden wollen. 25 [2] Am folgenden Tage (Mo. Petri u. Pauli 44) läßt Kf. Friedrich den Kapiteln zu Meißen, Juni 89 Merseburg und Naumburg mitteilen: sie hätten sich ihm zu großem Danke verwillet, einen Prälaten und einen Doctor aus ihrem Kapitel zum Nürnberger Tage zu senden; der König werde in Kürze zu dem Tage kommen und soi auf dem Wege; der Herzog begehre nun, daß sie dieselben Prälaten und Doctores mit aller notdůrft ußrichten und vertigen, wonn er ihnen nächstens schreiben werde und 35 sich der Bischof von Meißen zu dem Tage orheben würde, daß sie dann auch mit ihm ziehen; er wolle ihnen mit kost und futter in seinem Lande ußrichtung tůn (fol. 267à conc. ch.). — In weiteren Schreiben vom gleichen Tage wird dem [Benediktiner-JAbt Harttung von St. Peter in Erfurt und dem [Zisterzienser-JAbt Jacob zur Pforten zunächst für ihre Ifrühere3] Bereitwrilligkeit gedankt und dann aufgetragen, die [zum RT.] furgenomen prcloton und personen mit aller notdurftikeit zu vertigen und in bereitschaft sein zu lassen, damit sie auf schriftlichen Anruf gewislich zu thm kommen und mit ihm zu dem gen. Tage zichen; mit kost und futter wolle er ihnen in seinen Landen ußrichtung tun (fol. 261a). — Bis auf notwendige Abweichungen im Anfang, wo wieder, wie im ersten Formular, cinfach an die früher geschehens Ladung, des ir uch, daran wir danne keinen zwivel haben, nicht widdern werdet, angeknüënst wird, wurde in dieser selben Weise an nicht vermerktem Tage noch an 45 die Universitäten in Liptzk und Erffurd geschrieben (fol. 261"). [3] Am 18. Juli (des sonnabends nach divisionis apostolorum anno etc. 44) teilt der Herzog Juli 18 den drei yen. Bischöfen aus Liptzk mit, wieder unter Berufung auf seine mehrmatigen früheren Auf- forderungen zur Bereitschaft, daß ihm in kurze schrift vom König komen sei, wie sein genad uf sent Mario Magdlenen tag allerschirsten" gewiß und zu lengsten zu Nureinberg wolle sin; er (Hzg.) Jull 22 50 wolle sich dohin auch kurzlich erheben und bitte die Adressaten, sich mit allen sachen darzu zu richten d0 30 a) ůch — allen unterstrichen, also axilgts b) unterstrichen. c) ilbergeschrizhen. 1 Vgl. unsere nr. 94. 2 Diese Behauptung Hrg. Friedrichs mag sich auf eine Auskunft durch den Brandenburger Kurfulrsten stitzen, die uns zwar nicht erhalten ist, aber aus unserer nr. 132 zu entnehmen ist. 3 Vgl. S. 201 Annb. 1.
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 133-135. 285 fägen wolle, wofür die Stadt ihm und den Seinen ein sicher frei Geleit geben wolle, ausstellt: daß seine fürsiliche Gnade und die Seinen, die er ungeverlich mitbringt, fur uns und die unsern und such sûßst bei uns fur meniglich vier wochen, als die schierstkunftig soin, unser slecht frei sicherheit und gleit haben solle (fol. 88a). 5 135. Briefwechsel Kf. Friedrichs von Sachsen mit den sächsischen Bischöjen, Pralaten und Universitäten über ihre Mitfahrt zum Nürnberger RT. 1444 Juni 28 bis Aug. 17. Aus Dresden H.St.-A. Copiale 1 concc. ch. bzu. origg. litt. cl. Die Ladungsschreihen des Sächaischen Kurfürsten an die Bischöfe, Prälaten und Universitäten seines Herzogtums lassen, sowell sie in den Kunzepten seiner Kanzlet uberliefert sind, einen dreifachen 10 Ansatz in den Vorbereitungen zum Besuch des RT. erkennen, und zeigen außerdem das große geist- licke Gefolge, mit dem dieser Kurfürst zu den Nürnberger Verhandlungen erschzinen wollte und auch wold erschienen ist. Für den Zusammenhang der RTA. ist aus diesen Konzepten oder, wenn man will, Formularen und den zugehöriger. Original-Antwortschreiben folgendes von Belang. [1 Am 28. Juni (des sontags vor Petri und Pauli anno elc. 44) schreibt Hzg. Friedrich uu8 Juni 28 15 Wissenwels in ousdrücklicher Anlehnung an seine früheren Vorbereitungen1 zum Besuch des Nürn- berger RT. an die Bischöfe von Meißen, Naumburg und Merseburg: er versche sich nicht anderse, danne das der König in kurz gein Nuremberg werde komen und ieczund uf dom wege si, in meinung dieselb der heiligen kirchen sache furhand zu nemen und darinne endliche beslissung zu tûnd, und begehre deshalb von den Adresaaten, sich mit allon sachen danach zu schicken und zu orden, 20 wenn der Herzog des Königs darkomen gen Nureinberg eigentlich vernehme und ihnen schreibe, auch zeit und stat benenne, daß sie alsdann gowislich mit zerung und ander notdurft vorsorgt personlich zu ihm kommen, solchen Tag, daran der ganzen Cristonheit üch“ und uns allen groß gelegen ist, zu besuchen, uns alsdanne mitsampt andern unsern herren und prelaten behulfen und heraten zu sein, denselben tag sollicher masse zu besuchen und uns darinne zu halten, als ein Cristenlicher furste und wir billich sollen, uch auch ein sollichs nicht zu swer lassen sein, was wir gerne tim euch und euer Stift verdienen wollen (fol. 268 a ). — Das gleiche Formular wurde laut Unter- schrift fir den fAbt] Alberi in Kempnicz verwendet, dem aber nach der im Konzopt angebrachten Verbesserung als Schlußsata geschrieben wurde : wanne wir uch in unsern landen mit kost und futter verlegen und sust" gein uch und uwerm closter gern beschulden wollen. 25 [2] Am folgenden Tage (Mo. Petri u. Pauli 44) läßt Kf. Friedrich den Kapiteln zu Meißen, Juni 89 Merseburg und Naumburg mitteilen: sie hätten sich ihm zu großem Danke verwillet, einen Prälaten und einen Doctor aus ihrem Kapitel zum Nürnberger Tage zu senden; der König werde in Kürze zu dem Tage kommen und soi auf dem Wege; der Herzog begehre nun, daß sie dieselben Prälaten und Doctores mit aller notdůrft ußrichten und vertigen, wonn er ihnen nächstens schreiben werde und 35 sich der Bischof von Meißen zu dem Tage orheben würde, daß sie dann auch mit ihm ziehen; er wolle ihnen mit kost und futter in seinem Lande ußrichtung tůn (fol. 267à conc. ch.). — In weiteren Schreiben vom gleichen Tage wird dem [Benediktiner-JAbt Harttung von St. Peter in Erfurt und dem [Zisterzienser-JAbt Jacob zur Pforten zunächst für ihre Ifrühere3] Bereitwrilligkeit gedankt und dann aufgetragen, die [zum RT.] furgenomen prcloton und personen mit aller notdurftikeit zu vertigen und in bereitschaft sein zu lassen, damit sie auf schriftlichen Anruf gewislich zu thm kommen und mit ihm zu dem gen. Tage zichen; mit kost und futter wolle er ihnen in seinen Landen ußrichtung tun (fol. 261a). — Bis auf notwendige Abweichungen im Anfang, wo wieder, wie im ersten Formular, cinfach an die früher geschehens Ladung, des ir uch, daran wir danne keinen zwivel haben, nicht widdern werdet, angeknüënst wird, wurde in dieser selben Weise an nicht vermerktem Tage noch an 45 die Universitäten in Liptzk und Erffurd geschrieben (fol. 261"). [3] Am 18. Juli (des sonnabends nach divisionis apostolorum anno etc. 44) teilt der Herzog Juli 18 den drei yen. Bischöfen aus Liptzk mit, wieder unter Berufung auf seine mehrmatigen früheren Auf- forderungen zur Bereitschaft, daß ihm in kurze schrift vom König komen sei, wie sein genad uf sent Mario Magdlenen tag allerschirsten" gewiß und zu lengsten zu Nureinberg wolle sin; er (Hzg.) Jull 22 50 wolle sich dohin auch kurzlich erheben und bitte die Adressaten, sich mit allen sachen darzu zu richten d0 30 a) ůch — allen unterstrichen, also axilgts b) unterstrichen. c) ilbergeschrizhen. 1 Vgl. unsere nr. 94. 2 Diese Behauptung Hrg. Friedrichs mag sich auf eine Auskunft durch den Brandenburger Kurfulrsten stitzen, die uns zwar nicht erhalten ist, aber aus unserer nr. 132 zu entnehmen ist. 3 Vgl. S. 201 Annb. 1.
Strana 286
286 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. und zu schurzena, wenn er ihnen am nehsten schreibe und stat, do ir uns finden sollet, benenne, das ir alsdanne personlich zu uns komet und gemelten tag besuchen helfet. Unter dem Stück ist zu den drei Adressaten wieder der Abt in Kempritz mit dem Zusatz mutatis mutandis hincugefügt (fol. 262a]. — Ein anderes Formular gleichen Inhalts, das als sachtiche Abweichung des Herzogs Begehr, ir wollet solliche (nämlich zwen doctores uß uwer universiteten, wie eingangs gesagt ist) uwcro furgenomen und bostalte personen mit aller notdurftikeit ganz vertigen, also wenn wir uch am nehsten schrieben, tage und malstat dabi, wohin sie zu uns komen sollen, benennen werden, das sie sich alsdanne unseûmlich bi uns finden, geschicket furbas, mit uns gein Nureinberg zu dem gemelten tag zu zihen, und den Zusatz: wollet ucl das nicht sweher lassen sein, wanne die sachen uch und andere geistlichkeit am meisten beruren, enthält, hat als Empfänger die beiden Universi- täten und ferner die Kapitel der Kirchen beatae Marias und sancti Severi in Erfurt verzeichnet, bei denen es aber im Gegensatz zu den Universitaten laut Vermerk auf dem Konzept heißen mußte: uns drie personnen, nemlich ein prelaten und zwene doctores in sachen ete. beruren, uch auch mit unserm herren und frunde von Mencze, anzusehen, das uwer guter und zinse in unsern herscheften und verteidung gelegen sind, nicht entschuldigen (fol. 263aJ. — Weiter wurden dann unter gleichem Datum die Kapitel in Meißen, Merseburg und Naumburg mit Hinweis auf die varmals und am nehsten an sie ergangenen Schreiben, dem Herzog zu " willen ein anzal personn uß uwerm capitell mit unserm herren dem bischof zu Nuemburg uf tage gein Nureinberg in der heiligen kirchen sachen zu schicken, und angesichts der vom König eingetroffenen Nachricht aufgefordert, ir wollet die uweren, die ir uch also, daran wir nicht zwiveln, habt furgenomen, mit allen notdurften ver- tigen: also wanne wir uch am nehsten schrieben und sich unser herre und frund von Nuemburg erhoben wirdet, das sie danne mit im zihen. (Auch hier findet sich der Zusatz, daß die Sachen am meisten die Adressaten und andere Geistlichkeit berühren.) (fol. 265a). —Ganz ähnlich lautet das weitere Formular an die imn Juni unter den Empfängern noch nicht vertrelenen Ordensoberen, den Minoritengeneral in Erfurt oder seinen Stellvertreter, den Augustinerprovinzial ebendort oder seinen Stellvertreter und den Gustoden des Predigersordens] in Lipezk oder dessen Stellvertreter: auf des Herzogs früherea Begchr zu meren malen, ihm vone uwern und des ordens wegen zwene per- sonnen zu besuchung des tags zu Nureinberg in sachen der heiligen kirchen anlangende zu schicken, sollen sie solliche personn von uch, als wir nicht zwiveln, darzu geordent und bestald, mit aller notdurft vertigen. Alles ubrige lautet im wesentlichen, so in der Betonung der Wichtigkeit dieser Sachen für den Empfänger und andere Geistlichkeit, in Inhalt und Form mit den anderen Schreiben vom gleichen Tage übereinstimmend (fol. 265b). — Endlich wird am gleichen Tage dem Probst und Kapitel zu Wittenberg, Chemrig, Slywen und Oloden, deagleichen den Abten Harttung von St. Peter in Erffurd s. Benedicti und Jacobus zur Pforten ordinis Cisterciensium aufgetragen, die von ihnen abzustellenden Personen sich bereit halten zu lassen, um mit dem Hzg. zu einer noch zu benennenden Zeit und malstete nach Nürnberg zu ziehen (fol. 2663b). 10 15 20 25 30 35 [4] Wenige Tage später, am 23. Juli (am dornstage noch Marie Magdalene 44) wird an das [Meißener Kapitel 1] ein weiteres Mahnschreiben, anschließend wieder an die frühere Aufforderung um Abordnung von swei Porsonen, cines Prälaten und eines Doktors oder sonst eines Gelehrten, ge- richtet und von ihm in Anbetracht dessen, das uwerer und uwers capitels güter zu uwern pfrunden 40 gehorende in unsern furstentum gelegin sind, an den wir uch bißher mit schutz und verteiding vil fruntschaft erzeiget huben, crwartet, daß es solch Begehr in dhein wise versagen solle, als ir villeicht, nachdem wir das vernomen haben, meint zu thun; es solle deshalb durch den Boten wissen lassen, ab ir uns sollich obgemelte personen undd zum minsten ir einen, daran wir ein gnug wollen haben, zuschicken und die mit aller notdurft zu uns, so wir uch am nehsten darumb schrieben, 45 zu komen vertigen wollet, uns furbas darnach auch wissen zu richten und gein uch zu halten (fol. 271a, eine offenbar wegen des Zusatzes Var.d nicht abgesandte Reinschrift]. Jult 23 Juli 18 [5] Auf diese Anfforderungen des Kurfürsten antwortete am 18. Juli (Sa. n. Margarethe) Bruder Johannes, Mstr. der hl. Schrift, Prior des Predigerordens zu Lipczk, dem Herzog: er habe des Herzogs Begehr, daß ihr Orden einen Doctor und einen gelehrten Mann ihres Ordens awsrichten soll, dem Hag. nachzureisen gegen Norenberg, vor ihren Provinzial, den Obersten der ganzen Provinz, und den Vikar im Meysener Land, gebracht, die ihm geantwortet haben, daß sie dem Hzg. gerne einen Doctor und 50 a) zu schürzen an Rande beigefügt. b) zu willen iat abergeschriehen. d) von und bis haben am Rande beigefilgt. c) von — wegen am Rands. 1 Ein Adressat ist nicht angegeben; daß es der Formulare vom 31. Juli fehlt, also sich offenbar 55 sich um das Meißener Kapitel handelt, darf man in der Zwischenzeit durch den Boten mit triftigen Gründen hat entschuldigen lassen und deshalb außer aus dem Inhalt selbst auch noch daraus schließen, daß dieses Kapitel unter den Adressaten nicht weiter verständigt wurde.
286 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. und zu schurzena, wenn er ihnen am nehsten schreibe und stat, do ir uns finden sollet, benenne, das ir alsdanne personlich zu uns komet und gemelten tag besuchen helfet. Unter dem Stück ist zu den drei Adressaten wieder der Abt in Kempritz mit dem Zusatz mutatis mutandis hincugefügt (fol. 262a]. — Ein anderes Formular gleichen Inhalts, das als sachtiche Abweichung des Herzogs Begehr, ir wollet solliche (nämlich zwen doctores uß uwer universiteten, wie eingangs gesagt ist) uwcro furgenomen und bostalte personen mit aller notdurftikeit ganz vertigen, also wenn wir uch am nehsten schrieben, tage und malstat dabi, wohin sie zu uns komen sollen, benennen werden, das sie sich alsdanne unseûmlich bi uns finden, geschicket furbas, mit uns gein Nureinberg zu dem gemelten tag zu zihen, und den Zusatz: wollet ucl das nicht sweher lassen sein, wanne die sachen uch und andere geistlichkeit am meisten beruren, enthält, hat als Empfänger die beiden Universi- täten und ferner die Kapitel der Kirchen beatae Marias und sancti Severi in Erfurt verzeichnet, bei denen es aber im Gegensatz zu den Universitaten laut Vermerk auf dem Konzept heißen mußte: uns drie personnen, nemlich ein prelaten und zwene doctores in sachen ete. beruren, uch auch mit unserm herren und frunde von Mencze, anzusehen, das uwer guter und zinse in unsern herscheften und verteidung gelegen sind, nicht entschuldigen (fol. 263aJ. — Weiter wurden dann unter gleichem Datum die Kapitel in Meißen, Merseburg und Naumburg mit Hinweis auf die varmals und am nehsten an sie ergangenen Schreiben, dem Herzog zu " willen ein anzal personn uß uwerm capitell mit unserm herren dem bischof zu Nuemburg uf tage gein Nureinberg in der heiligen kirchen sachen zu schicken, und angesichts der vom König eingetroffenen Nachricht aufgefordert, ir wollet die uweren, die ir uch also, daran wir nicht zwiveln, habt furgenomen, mit allen notdurften ver- tigen: also wanne wir uch am nehsten schrieben und sich unser herre und frund von Nuemburg erhoben wirdet, das sie danne mit im zihen. (Auch hier findet sich der Zusatz, daß die Sachen am meisten die Adressaten und andere Geistlichkeit berühren.) (fol. 265a). —Ganz ähnlich lautet das weitere Formular an die imn Juni unter den Empfängern noch nicht vertrelenen Ordensoberen, den Minoritengeneral in Erfurt oder seinen Stellvertreter, den Augustinerprovinzial ebendort oder seinen Stellvertreter und den Gustoden des Predigersordens] in Lipezk oder dessen Stellvertreter: auf des Herzogs früherea Begchr zu meren malen, ihm vone uwern und des ordens wegen zwene per- sonnen zu besuchung des tags zu Nureinberg in sachen der heiligen kirchen anlangende zu schicken, sollen sie solliche personn von uch, als wir nicht zwiveln, darzu geordent und bestald, mit aller notdurft vertigen. Alles ubrige lautet im wesentlichen, so in der Betonung der Wichtigkeit dieser Sachen für den Empfänger und andere Geistlichkeit, in Inhalt und Form mit den anderen Schreiben vom gleichen Tage übereinstimmend (fol. 265b). — Endlich wird am gleichen Tage dem Probst und Kapitel zu Wittenberg, Chemrig, Slywen und Oloden, deagleichen den Abten Harttung von St. Peter in Erffurd s. Benedicti und Jacobus zur Pforten ordinis Cisterciensium aufgetragen, die von ihnen abzustellenden Personen sich bereit halten zu lassen, um mit dem Hzg. zu einer noch zu benennenden Zeit und malstete nach Nürnberg zu ziehen (fol. 2663b). 10 15 20 25 30 35 [4] Wenige Tage später, am 23. Juli (am dornstage noch Marie Magdalene 44) wird an das [Meißener Kapitel 1] ein weiteres Mahnschreiben, anschließend wieder an die frühere Aufforderung um Abordnung von swei Porsonen, cines Prälaten und eines Doktors oder sonst eines Gelehrten, ge- richtet und von ihm in Anbetracht dessen, das uwerer und uwers capitels güter zu uwern pfrunden 40 gehorende in unsern furstentum gelegin sind, an den wir uch bißher mit schutz und verteiding vil fruntschaft erzeiget huben, crwartet, daß es solch Begehr in dhein wise versagen solle, als ir villeicht, nachdem wir das vernomen haben, meint zu thun; es solle deshalb durch den Boten wissen lassen, ab ir uns sollich obgemelte personen undd zum minsten ir einen, daran wir ein gnug wollen haben, zuschicken und die mit aller notdurft zu uns, so wir uch am nehsten darumb schrieben, 45 zu komen vertigen wollet, uns furbas darnach auch wissen zu richten und gein uch zu halten (fol. 271a, eine offenbar wegen des Zusatzes Var.d nicht abgesandte Reinschrift]. Jult 23 Juli 18 [5] Auf diese Anfforderungen des Kurfürsten antwortete am 18. Juli (Sa. n. Margarethe) Bruder Johannes, Mstr. der hl. Schrift, Prior des Predigerordens zu Lipczk, dem Herzog: er habe des Herzogs Begehr, daß ihr Orden einen Doctor und einen gelehrten Mann ihres Ordens awsrichten soll, dem Hag. nachzureisen gegen Norenberg, vor ihren Provinzial, den Obersten der ganzen Provinz, und den Vikar im Meysener Land, gebracht, die ihm geantwortet haben, daß sie dem Hzg. gerne einen Doctor und 50 a) zu schürzen an Rande beigefügt. b) zu willen iat abergeschriehen. d) von und bis haben am Rande beigefilgt. c) von — wegen am Rands. 1 Ein Adressat ist nicht angegeben; daß es der Formulare vom 31. Juli fehlt, also sich offenbar 55 sich um das Meißener Kapitel handelt, darf man in der Zwischenzeit durch den Boten mit triftigen Gründen hat entschuldigen lassen und deshalb außer aus dem Inhalt selbst auch noch daraus schließen, daß dieses Kapitel unter den Adressaten nicht weiter verständigt wurde.
Strana 287
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 135. 287 leßemeister ihres Ordens schicken wollen, wenn für deren Unterhalt gesorgt wird, da der Hag. wohl wisse, daß ihr Orden uf daz willige armut gestift ist und andirs nicht had von tage zu tage; sie vertrauen, daß der Hzg. sie nicht zu Unmöglichem dringen werde (fol. 253ab or. ch.j. — [6] Abt Johann zur Pfortin schreibt dem Herzog am 21. Juli (Praxedis virginis) 44: er hätte Juk 21 Juli 19 5 auf des Herzogs Schreiben hin die Väter seines Ordens bai sich in seinem Kloster am letzten So. und Mo. u. 20 gehabt und meine, sind dem mole das di veter alle in unsem orden unsin obirsten alle jare jerlichin sture tun unde gebin mussin, daß sie in allen die Kirche betreffenden Sachen vor uns alle sin unde dorzu sich personlichin presentiren, hätten Väter zu solchen Sachen gnuk getan; doch wollen sie damit diesmal zu willen gerne thun, und haben sich miteinander vertragen, das unse herren von Volkolderode unde von der Czelle, wann ihnen der Hag. schreibe, mid den prioribus zu Walkinride unde zům Buch in Boglaitung dee Herzogs kein Nuremberg zihin von der votere wegin sollin; (fol. 256ab or. ch.j. — Am gleichen Tage antwortet Abt Nicolaus zu Walkinreden (der in den obigen Ausschreihen nicht genannt ist, aber — nach nr. 94b art. 5 — zur Obödienz von Pforta gehörte) auf des Herzogs Verlangen, in der Kirchensache mit andern eptin grauvis ordins belegin in urem furstendom alledar zu Nürberg zwene epte mit nothtorft unde andere usrichtunge uszufortigen: wiwol das wir in sodanir sache unde andere unseren obirsten von unserem ordin allezit mußin zu bothe sten mit person unde gelde, davon sie dann in der Kirchensache und auch [der Sache/ unseres Ordens, wo und wann das not täte, vorantwerthin, davon danne keinir wertlicher gewalt ondorften zu redin sten, zumal unser Kloster nicht in ourem Herzogtum gelegen ist, idoch wollin wir nu zur zit uren forstenlichen gnadin in dusser sache nicht abelegin uwern gnaden zu lipmede, sundirn mit andern eptin undir uren gnadin gelegin an solchir vorberurdir sache thun nach unsir vormogin; Ergebenheitsausdruck (fol. 255ah or. ch.). [7] Probst Petrus und Kapitel der capellen zu Wittenberg teilen dem Herzog am 22. Juli (Mi. Juk 22 Marie Magdalene) mit: als sic kürzlich den Pfarrer zu Wittenberg zu ihm geschickt hatton, ihr ge- 25 brechin unde hinderniß (einen Pralaten und einen Gelehrten mit dem Hzg. zu dem Tage nach Nurem- berg zu schicken) zu erzäklen, und gebeten hatten, sie eins solichen gnedielich zu vertragen, was aber, wie der Pfarrer berichtet, nicht hal sein können, so kätten sie gerne denselben Pfarrer dazu ge- fertiget; nun ist er aber wegen Krankheit nicht geschicket, solche Reise zu tun; sie haben darum Johanse Pfiel, Pfarrer zu Libenwerden, ihren Mitdomherrn, gebeten, mit dem Hzg. nach Nürnberg so zu zicken und, ab er uwern gnaden dorzu gefellet, üßzufertigen mit dem, das darzu gehoret; bitten den Hag., ihn gnädig dazu aufzunchmen und sie nicht weiter zu bekummern; bitten um Antwort (fol. 258ah or. ch.). [8] Eine Antwort des Bfs. Petrus au Numburg erfolgte erst am 17. Aug. (Mo. n. Arnolfi) 44 aus Aug. 17 Cacz. Sie lautele: Der Bischof wolle des Herzogs Schreiben gemäß zum Nürnberger Tage, wohin der 85 König auf St. Marie Magdalenen tag käme und der Herzog sich auch kurzlich zu erhoben vermeint, Juk 22 nach schriftlicher Kundgabe des Treffpunktes persönlich zum Herzog kommen, es darin halten, une dats des Herzogs Marschalt Jurge von Bebemburg am nehsten von uwer gnaden wegen mit uns verlassen had (fol. 270 ab or. ch.). [9] Inzwischen waren neus und endgilltige Benachrichtigungen aus Wissenvels am 31. Juli Juli 31 40 (sexta post od. des fritags nach Jacobi anno etc. 44) von der kursächsischen Kanzlei hinausgegeben worden. An Konzepten dariber sind die folgenden erhalten (die hier nach der im Copiale, allerdings wohl rein zufällig, bewahrten Ordnung aufgeführt werden]: Je ein Schreiben ging an die Abte von Reinhardsbrunn und Saalfeld: dem Herzog habe am nehsten der Abt Harttung des Klosters zu St. Peter zu Erffurd von sinen und der andern vetter wegen uwers ordens zugeschriebend, wie ir und auch der apt zu Salvelda von in furgenomen und darzu bescheiden sit wurden, den Nürnberger Tug mit ihm (Hzg.) und anderen seinen Herren, Freunden und Prälaten zu besuchen; er begehre deshalb mit sundern flisse, daß Adressat uf die nehste mitwoehen nach sent Lorentzen tag schirstkunftigen zu nacht au ihm ane sûmen gein Salveld komme, geschicket furbas, mit uns uber wald gein Nurein- berg zu rieten und unsb gemelten tag helfen besuchen, uch auch daran keinerlei verhindern lassen ; das wolle er (Hzg.) gegen den Adressaten und sein Kloster menglich erkenen. In dem Brief an den Abt von Saalfeld war naturlich entsprechend anders zu schreiben, wie unter dem Teat beigefügt ist: ir wollet ganz darnach richten und schicken uf danrstag frû nach sent Lorentzen tag schirst- kunftigen mit uns etc. (fol. 264a). — Die Univerrität, die Kapitel beatae Marie und sancti Severi, der Karthäuser- und der Augustinerprior zu Erfurt erhielten ein Schreiben, in dem es hieß: der Herzog habe etlichen seinen Prälaten, Rittern und Knechten zu sich boschoiden", gein Salveld uf die nehst mitwochen nach sent Loronczen tag allerschirst kunftigen zu komen, geschicket furbas, mit ihm Aug. 12 den Nürnberger Tag zu besuchen; er begehre mit allem flisse, ir wollet sollich anzal personen, darumb 10 15 20 45 50 Au7. 12 Au. 13 55 a) dber durchetrichemen Reinhardsborun. b) stbergeschrieben. c) übergeschrieben. 1 Vgl. S. 286 Z. 33j.
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 135. 287 leßemeister ihres Ordens schicken wollen, wenn für deren Unterhalt gesorgt wird, da der Hag. wohl wisse, daß ihr Orden uf daz willige armut gestift ist und andirs nicht had von tage zu tage; sie vertrauen, daß der Hzg. sie nicht zu Unmöglichem dringen werde (fol. 253ab or. ch.j. — [6] Abt Johann zur Pfortin schreibt dem Herzog am 21. Juli (Praxedis virginis) 44: er hätte Juk 21 Juli 19 5 auf des Herzogs Schreiben hin die Väter seines Ordens bai sich in seinem Kloster am letzten So. und Mo. u. 20 gehabt und meine, sind dem mole das di veter alle in unsem orden unsin obirsten alle jare jerlichin sture tun unde gebin mussin, daß sie in allen die Kirche betreffenden Sachen vor uns alle sin unde dorzu sich personlichin presentiren, hätten Väter zu solchen Sachen gnuk getan; doch wollen sie damit diesmal zu willen gerne thun, und haben sich miteinander vertragen, das unse herren von Volkolderode unde von der Czelle, wann ihnen der Hag. schreibe, mid den prioribus zu Walkinride unde zům Buch in Boglaitung dee Herzogs kein Nuremberg zihin von der votere wegin sollin; (fol. 256ab or. ch.j. — Am gleichen Tage antwortet Abt Nicolaus zu Walkinreden (der in den obigen Ausschreihen nicht genannt ist, aber — nach nr. 94b art. 5 — zur Obödienz von Pforta gehörte) auf des Herzogs Verlangen, in der Kirchensache mit andern eptin grauvis ordins belegin in urem furstendom alledar zu Nürberg zwene epte mit nothtorft unde andere usrichtunge uszufortigen: wiwol das wir in sodanir sache unde andere unseren obirsten von unserem ordin allezit mußin zu bothe sten mit person unde gelde, davon sie dann in der Kirchensache und auch [der Sache/ unseres Ordens, wo und wann das not täte, vorantwerthin, davon danne keinir wertlicher gewalt ondorften zu redin sten, zumal unser Kloster nicht in ourem Herzogtum gelegen ist, idoch wollin wir nu zur zit uren forstenlichen gnadin in dusser sache nicht abelegin uwern gnaden zu lipmede, sundirn mit andern eptin undir uren gnadin gelegin an solchir vorberurdir sache thun nach unsir vormogin; Ergebenheitsausdruck (fol. 255ah or. ch.). [7] Probst Petrus und Kapitel der capellen zu Wittenberg teilen dem Herzog am 22. Juli (Mi. Juk 22 Marie Magdalene) mit: als sic kürzlich den Pfarrer zu Wittenberg zu ihm geschickt hatton, ihr ge- 25 brechin unde hinderniß (einen Pralaten und einen Gelehrten mit dem Hzg. zu dem Tage nach Nurem- berg zu schicken) zu erzäklen, und gebeten hatten, sie eins solichen gnedielich zu vertragen, was aber, wie der Pfarrer berichtet, nicht hal sein können, so kätten sie gerne denselben Pfarrer dazu ge- fertiget; nun ist er aber wegen Krankheit nicht geschicket, solche Reise zu tun; sie haben darum Johanse Pfiel, Pfarrer zu Libenwerden, ihren Mitdomherrn, gebeten, mit dem Hzg. nach Nürnberg so zu zicken und, ab er uwern gnaden dorzu gefellet, üßzufertigen mit dem, das darzu gehoret; bitten den Hag., ihn gnädig dazu aufzunchmen und sie nicht weiter zu bekummern; bitten um Antwort (fol. 258ah or. ch.). [8] Eine Antwort des Bfs. Petrus au Numburg erfolgte erst am 17. Aug. (Mo. n. Arnolfi) 44 aus Aug. 17 Cacz. Sie lautele: Der Bischof wolle des Herzogs Schreiben gemäß zum Nürnberger Tage, wohin der 85 König auf St. Marie Magdalenen tag käme und der Herzog sich auch kurzlich zu erhoben vermeint, Juk 22 nach schriftlicher Kundgabe des Treffpunktes persönlich zum Herzog kommen, es darin halten, une dats des Herzogs Marschalt Jurge von Bebemburg am nehsten von uwer gnaden wegen mit uns verlassen had (fol. 270 ab or. ch.). [9] Inzwischen waren neus und endgilltige Benachrichtigungen aus Wissenvels am 31. Juli Juli 31 40 (sexta post od. des fritags nach Jacobi anno etc. 44) von der kursächsischen Kanzlei hinausgegeben worden. An Konzepten dariber sind die folgenden erhalten (die hier nach der im Copiale, allerdings wohl rein zufällig, bewahrten Ordnung aufgeführt werden]: Je ein Schreiben ging an die Abte von Reinhardsbrunn und Saalfeld: dem Herzog habe am nehsten der Abt Harttung des Klosters zu St. Peter zu Erffurd von sinen und der andern vetter wegen uwers ordens zugeschriebend, wie ir und auch der apt zu Salvelda von in furgenomen und darzu bescheiden sit wurden, den Nürnberger Tug mit ihm (Hzg.) und anderen seinen Herren, Freunden und Prälaten zu besuchen; er begehre deshalb mit sundern flisse, daß Adressat uf die nehste mitwoehen nach sent Lorentzen tag schirstkunftigen zu nacht au ihm ane sûmen gein Salveld komme, geschicket furbas, mit uns uber wald gein Nurein- berg zu rieten und unsb gemelten tag helfen besuchen, uch auch daran keinerlei verhindern lassen ; das wolle er (Hzg.) gegen den Adressaten und sein Kloster menglich erkenen. In dem Brief an den Abt von Saalfeld war naturlich entsprechend anders zu schreiben, wie unter dem Teat beigefügt ist: ir wollet ganz darnach richten und schicken uf danrstag frû nach sent Lorentzen tag schirst- kunftigen mit uns etc. (fol. 264a). — Die Univerrität, die Kapitel beatae Marie und sancti Severi, der Karthäuser- und der Augustinerprior zu Erfurt erhielten ein Schreiben, in dem es hieß: der Herzog habe etlichen seinen Prälaten, Rittern und Knechten zu sich boschoiden", gein Salveld uf die nehst mitwochen nach sent Loronczen tag allerschirst kunftigen zu komen, geschicket furbas, mit ihm Aug. 12 den Nürnberger Tag zu besuchen; er begehre mit allem flisse, ir wollet sollich anzal personen, darumb 10 15 20 45 50 Au7. 12 Au. 13 55 a) dber durchetrichemen Reinhardsborun. b) stbergeschrieben. c) übergeschrieben. 1 Vgl. S. 286 Z. 33j.
Strana 288
288 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 12 wir uch danne zum dicken mal haben lassen schriben, ganz gevertiget uf die genante mitwochen zů nacht doselbsthin gein Salvold schicken, geschûrzet furbas, mit uns uber wald und gein Nurein- berg zu dem benanten tag zu zihen, des ? in dhein wise sumig sin, wanne wir uns daran ganz ver- lassen han; das wolle er gegen die Adressaten und ihr Kapitel merglich erkennen (fol. 264b ). — Von der Universität zu Leipzig, dem Propst der Regularkanoniker und dem Custos der Prediger 5 ebendort sowie dem Kapitel in Wittenberg zusammen mit den Pröpsten in Sluwen Cloden und Kemmain wird unter Hinweis auf die früheren Schreiben begehrt: ir wollet uwerb anzal persônn nach innhalde unsernd vordern schriften1 gewislich uf sent Laurencien tag allerschirst kûnftigen zu nacht her gein Wissenvels mit aller vertigungee schicken, wanne wir uns uf dinstog frû darnach meinen mit der hilf gots zu orhebenf, furbas uber wald mitsampt andern unsern herren frunden prelaten 10 rittern und knechten uber walds zu ziehen und obgerurten tag zu Nureinberg zu besuchen. und wollet des in dhoin wise sommen, wanne wir uns ganz daruf verlassen haben, und wollen auch dash gein uch merglich beschulden (fol. 269a). — Nach gleichem Briefanfang lautet das Begehr an die Kapitel zu Nuenburg und Merseburg: ir wollet solche furgenomen personen mit aller notdurft ge- vertiget unserm herren und frundo von ' Nuemburg, der uf dinstag nach sent Lorenczen tag schirst- kunftigen zul uns gein hove oder uf mitwochen darnach gein Salveld komen wirdet, zu schicken und uch daran dheinerlei sach verhindern lassen. das wollen wir gein uch und uwerm capitel merglich erkennen und boschulden (fol. 269b). — Unterhalb dieses Konzeptes stcht als letzter der uns überlieferten Entwurfe folgender mit Alberto2 Portensi als Empfanger vermerkter Brief: wirdiger lieber andechtigor. als ir uns amk nehsten habt zugeschriben, uwer veter zwene uwers ordens zu dem tag gein Nureinberg, nemlich den apt zur Zelle und don apt zu Volkolderode, mitsampt uwerml und demn priore zum Buch in der heilgen kirchen sachen uns zuzuschicken etc. also begern wir mit sunderm flicss, ir wollet bestellen, das der apt zu Volkolderode und uwer prior uf die nehst mitwochen zunacht nach sent Lorenczen tag schirstkunftigen bie uns, und der prior zum Buch uf sent Lorenczen tag zu nacht "zu Aldenburg bie dem apt zur Zelle si, dem wir alsdanne 25 doselbsthin bescheiden haben, goschicket° furbas mit uns zu dem gemnelten tag zu zihen. daran thut ir uns zu grossem danke. Aug. 10 ANG. 11 An7. 11 . 12 Awg. 12 Aug. 10 15 20 136. Kg. Friedrich an gen. Reichsstädte (einzeln): sollen Gesandte nach Nürnberg zu den Ver- handlungen über Kirchen- und Reichsangelegenheiten schicken. 1444 Juli 19 Passau. An Frankfurt: A aus Frankfurt Stadt-A. Kaiserbriefe Tom. 4 fol. 70 or. ch. lit. cl. — s0 Regest: Janssen II, 1 S. 60 nr. 78. An Straßburg: B coll. Straßburg Stadt-A. AA fasc. 200 fol. 21 nr. 16 or. ch. lit. el.; Adresse Den ersamen meister und rate der stat zu Strasburg, unsern und des reichs lieben getrewen. An die [Schwäbischen I Städte: C coll. Nördlingen Stadt-A. Missiven fase. 42 nr. 146 35 cop. chart., Beischluß zum Briefe Ulms an Nördlingen, unserer nr. 138; als An- schrift über derr Titel Den stetten. An Speier: im Auszuge bei Chr. Lehmann, Speierer Chronik S. 841. Fridrich usw. ersamen P und lieben getrüwen. als wir und unser und " des heiligen? richs kurfûrsten, als euch unverporgen ist, einen tag gen Nüremberg gesatzt haben auff 40 Mai 21 unsers herren auffarttag nachstvergangen, also haben wir auf denselben tag nit komen mogen durch treffenlicher sach willen nit allein dies lannd hieniden, sunder auch die gantzen Kristenheit antreffend, als ir, ob got wil, von uns wol vernemen werdet. yedoch so haben wir alle sache zurugk geslagen und uns auf den weg erhaben und sind als howt her gen Passaw a) úber durchstrichenem darum. b) am Rande wn anderer Hand zugefilgt, aber trieder gestrichen und 45 ander uwern ordons. o) übergeschrieben jur ursprungliches unser begerung. d) folgt durchstrichen begerung. c) em., Vorl. vertiunge oder vertinege. f) folat durchstrichen und. 1) übergs. schriečen stn zweítes zu. h) folgt durchstricken umb. i) toigt durchstrichen Merseburg. D) zu — hove lbergeschrieben. k) am nehbsten am Rande beigefiat. 1) uwerm und übergesckrieben. m) verbetsert aus den, folgt durchstrichen prioren zur Pforten. n) nacht zu ist übergeschriehen. 0) ge- schicket — zihen am Rande beigefilat. p) C om. ersamen und, B om. und. q) am. C. r) UM. B. s) C om. die lannd. 50 1 Vgl. S. 286 Z. 32ff. 2 Nach den auf S. 261 Anm. I und oben in Stück 2 wiedergegebenen Schreiben hieß der Abt von Pforla Jacobus, in art. 6 antwortet ein Abl Johann zur Pfortin. Ob in den Konzepten der Kanzlei Schreibfehler vorliegen oder ob Abte eines Pforta unterstellten Klosters gemeint sind, 55 kann nicht entschieden werden (vgl. nr. 94,bart. 5).
288 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 12 wir uch danne zum dicken mal haben lassen schriben, ganz gevertiget uf die genante mitwochen zů nacht doselbsthin gein Salvold schicken, geschûrzet furbas, mit uns uber wald und gein Nurein- berg zu dem benanten tag zu zihen, des ? in dhein wise sumig sin, wanne wir uns daran ganz ver- lassen han; das wolle er gegen die Adressaten und ihr Kapitel merglich erkennen (fol. 264b ). — Von der Universität zu Leipzig, dem Propst der Regularkanoniker und dem Custos der Prediger 5 ebendort sowie dem Kapitel in Wittenberg zusammen mit den Pröpsten in Sluwen Cloden und Kemmain wird unter Hinweis auf die früheren Schreiben begehrt: ir wollet uwerb anzal persônn nach innhalde unsernd vordern schriften1 gewislich uf sent Laurencien tag allerschirst kûnftigen zu nacht her gein Wissenvels mit aller vertigungee schicken, wanne wir uns uf dinstog frû darnach meinen mit der hilf gots zu orhebenf, furbas uber wald mitsampt andern unsern herren frunden prelaten 10 rittern und knechten uber walds zu ziehen und obgerurten tag zu Nureinberg zu besuchen. und wollet des in dhoin wise sommen, wanne wir uns ganz daruf verlassen haben, und wollen auch dash gein uch merglich beschulden (fol. 269a). — Nach gleichem Briefanfang lautet das Begehr an die Kapitel zu Nuenburg und Merseburg: ir wollet solche furgenomen personen mit aller notdurft ge- vertiget unserm herren und frundo von ' Nuemburg, der uf dinstag nach sent Lorenczen tag schirst- kunftigen zul uns gein hove oder uf mitwochen darnach gein Salveld komen wirdet, zu schicken und uch daran dheinerlei sach verhindern lassen. das wollen wir gein uch und uwerm capitel merglich erkennen und boschulden (fol. 269b). — Unterhalb dieses Konzeptes stcht als letzter der uns überlieferten Entwurfe folgender mit Alberto2 Portensi als Empfanger vermerkter Brief: wirdiger lieber andechtigor. als ir uns amk nehsten habt zugeschriben, uwer veter zwene uwers ordens zu dem tag gein Nureinberg, nemlich den apt zur Zelle und don apt zu Volkolderode, mitsampt uwerml und demn priore zum Buch in der heilgen kirchen sachen uns zuzuschicken etc. also begern wir mit sunderm flicss, ir wollet bestellen, das der apt zu Volkolderode und uwer prior uf die nehst mitwochen zunacht nach sent Lorenczen tag schirstkunftigen bie uns, und der prior zum Buch uf sent Lorenczen tag zu nacht "zu Aldenburg bie dem apt zur Zelle si, dem wir alsdanne 25 doselbsthin bescheiden haben, goschicket° furbas mit uns zu dem gemnelten tag zu zihen. daran thut ir uns zu grossem danke. Aug. 10 ANG. 11 An7. 11 . 12 Awg. 12 Aug. 10 15 20 136. Kg. Friedrich an gen. Reichsstädte (einzeln): sollen Gesandte nach Nürnberg zu den Ver- handlungen über Kirchen- und Reichsangelegenheiten schicken. 1444 Juli 19 Passau. An Frankfurt: A aus Frankfurt Stadt-A. Kaiserbriefe Tom. 4 fol. 70 or. ch. lit. cl. — s0 Regest: Janssen II, 1 S. 60 nr. 78. An Straßburg: B coll. Straßburg Stadt-A. AA fasc. 200 fol. 21 nr. 16 or. ch. lit. el.; Adresse Den ersamen meister und rate der stat zu Strasburg, unsern und des reichs lieben getrewen. An die [Schwäbischen I Städte: C coll. Nördlingen Stadt-A. Missiven fase. 42 nr. 146 35 cop. chart., Beischluß zum Briefe Ulms an Nördlingen, unserer nr. 138; als An- schrift über derr Titel Den stetten. An Speier: im Auszuge bei Chr. Lehmann, Speierer Chronik S. 841. Fridrich usw. ersamen P und lieben getrüwen. als wir und unser und " des heiligen? richs kurfûrsten, als euch unverporgen ist, einen tag gen Nüremberg gesatzt haben auff 40 Mai 21 unsers herren auffarttag nachstvergangen, also haben wir auf denselben tag nit komen mogen durch treffenlicher sach willen nit allein dies lannd hieniden, sunder auch die gantzen Kristenheit antreffend, als ir, ob got wil, von uns wol vernemen werdet. yedoch so haben wir alle sache zurugk geslagen und uns auf den weg erhaben und sind als howt her gen Passaw a) úber durchstrichenem darum. b) am Rande wn anderer Hand zugefilgt, aber trieder gestrichen und 45 ander uwern ordons. o) übergeschrieben jur ursprungliches unser begerung. d) folgt durchstrichen begerung. c) em., Vorl. vertiunge oder vertinege. f) folat durchstrichen und. 1) übergs. schriečen stn zweítes zu. h) folgt durchstricken umb. i) toigt durchstrichen Merseburg. D) zu — hove lbergeschrieben. k) am nehbsten am Rande beigefiat. 1) uwerm und übergesckrieben. m) verbetsert aus den, folgt durchstrichen prioren zur Pforten. n) nacht zu ist übergeschriehen. 0) ge- schicket — zihen am Rande beigefilat. p) C om. ersamen und, B om. und. q) am. C. r) UM. B. s) C om. die lannd. 50 1 Vgl. S. 286 Z. 32ff. 2 Nach den auf S. 261 Anm. I und oben in Stück 2 wiedergegebenen Schreiben hieß der Abt von Pforla Jacobus, in art. 6 antwortet ein Abl Johann zur Pfortin. Ob in den Konzepten der Kanzlei Schreibfehler vorliegen oder ob Abte eines Pforta unterstellten Klosters gemeint sind, 55 kann nicht entschieden werden (vgl. nr. 94,bart. 5).
Strana 289
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 135-138. 289 komen und meinen uns on alles verziehen furpaz gen Nûremberg ze fûgen, begerend darauf und bittend mit vleiss, ir wellet ewer senndbotten wol underweiset òn alles verziehen zu uns daselbshin gen Nuremberg sennden, nit allein in der heiligen kirchena sunder b ouch in des heiligen richs und Dewtscher lannd sachen, die sich leider vast fromd machen, zu raten und zu helffen, als ir uns und dem heiligen rich auch des schuldig seit. und getrawn euch wol, ir werden dorinn nit anders tûn. das wôllen wir gen euch gnediclich erkennen. geben zu Passaw am suntag vor sand Marien Magdalenen tag anno domini etc. 44, unsers richs im funfften jare. [in verso] Den ersamen unsern und des richs lieben getrüwen burgermaister und rat der statt zu Franckfurt. 137. Kg. Friedrich an Bürgermeister und Rat von Zürich: will auf dem Nürnberger RT. Maßt- nahmen gegen die Schweizer mit den Kurfürsten und Fürsten beraten; hat deshalh thre Botschaft dorthin mitgenommen. 1444 Juli 21 Passau. Aus Zürich St..A. Urk. Stadt u. Land nr. 1698 or. chart. lit. cl. c. sig. in v. impr. del. Fridrich usw. ersamen lieben getrewen. als ir ewr bolschafft yeez zu uns geschikht habtl, die haben uns die leuff dort oben ze lannd und ewr anligend notdurft und geprechen, auch solich fromd hanndlung und fürnemen der Swyezer und irer puntgenossen erczelt und zu erkennen geben, sunder daz si ew yecz belegert haben, die wir wol vernomen haben. und lassen ew wissen, daz wir yeez mitsambt unserm lieben brûder herezog Albrechten und unserm lieben vettern herczog Sigmunden auf dem weg sein, unsers geverts gen Núremberg ze ziechen, und nu her gen Passaw komen sein und uns an vercziechen also gen Nuremberg fúgen wellen und daselbs mit unsern kurfúrsten fúrsten und andern furderlich ze rat werden, wie die obberurten sachen nach dem fúglichisten und pesten furezenemen sein, damit ew hilff trost und beystand getan werden, als wir ow dann die auch furderlich und an vercziechen mit der 25 hilff gots beweisen wellen, damit solher der Swyczer úbermût furnemen und handlung ge- straft und getempft werden. und darumb so begern und bitten wir ew mit sunderm fleiss und ernst, daz ir dieweil als frum und erber leüt tût und ew an uns halttet, als ir bißher trewlich getan habt und als wir ew des und alles güten unezweifenlich wol getrawen. das wellen wir gen ew und ewern kindern gnediclich erkennen. wir haben auch ewr senndpoten darümb mit uns gen Núremberg ziechen haisson, damit wir den sachen dester pelder und fuglicher nachgeend und unsern kurfúrsten und andern fúrsten dester eigentlicher all gelegenheit der sachen erezelen mugen. geben zu Passaw an eritag vor sannd Marien Magdalenen tag anno domini etc. quadragesimo quarto, unsers reichs im fúmften jare. Commissio propriae domini regis. 5 10 15 20 80 1444 Juzčí 19 144 Jul. 21 Commissio domini regis in consilio. 35 138. Ulm an Nördlingen: Einladung des Königs und Beschickung des RT. durch die Städte, Nachrichten vom Aufbruch des Dauphin u.a. 1444 Juli 25 fUlm]. Aus Nördlingen Stadt A. Missiven fase. 42 nr. 144 or. chart. lit. clausa. Bürgermeister und Rat von Ulm schreiben dem Bürgermeister und Rat von Nördlingen: unser gnadigister herre der Romisch kung hat unsern frunden don stetten unser verainigung und uns b) C om. sunder bit lannd. c) B ipsa. d) übergeschrieben. 40 a) A add. sachen. 45 1 Die Boten waren Hans Swend und Rudolf oder auf dem Wege dorthin oder noch in Wien von Cham; sie schrieben am 8. Juli (Mi. n. sei; sie hätten nun, um endlich zu erfahren, Ulrichs tag) aus Ulm an Bürgermeister und Rat ob Zürich Hilfe von thm erwarten könne, be- von Zürich: sie seien von Winterthur, wo sie sich schlossen, Donau abwärts zu fahren, bis sie den vergebens nach dem König und den Herzögen König anträfen, sie hlitten übrigens im geheimen Albrecht und Sigmund erkundigt hätten, nach orfahren, daß der Delphin mit den Armagnaken Stein und, nachdem auf ihr Schreiben Thiring beabsichtige, ins Land zu kommen, was Zürich von Hallwil zu iknen gekommen sei, mit ihm und anderen zu trost und zustatten käme (Ziürich nach Ulm gereist; auch dort hätten sie nieht St.-A. Urk. d. Stadt u. Landsch. nr. 1697 or. 50 erfabren können, ob der König in Nürnberg chart. ). 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 37
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 135-138. 289 komen und meinen uns on alles verziehen furpaz gen Nûremberg ze fûgen, begerend darauf und bittend mit vleiss, ir wellet ewer senndbotten wol underweiset òn alles verziehen zu uns daselbshin gen Nuremberg sennden, nit allein in der heiligen kirchena sunder b ouch in des heiligen richs und Dewtscher lannd sachen, die sich leider vast fromd machen, zu raten und zu helffen, als ir uns und dem heiligen rich auch des schuldig seit. und getrawn euch wol, ir werden dorinn nit anders tûn. das wôllen wir gen euch gnediclich erkennen. geben zu Passaw am suntag vor sand Marien Magdalenen tag anno domini etc. 44, unsers richs im funfften jare. [in verso] Den ersamen unsern und des richs lieben getrüwen burgermaister und rat der statt zu Franckfurt. 137. Kg. Friedrich an Bürgermeister und Rat von Zürich: will auf dem Nürnberger RT. Maßt- nahmen gegen die Schweizer mit den Kurfürsten und Fürsten beraten; hat deshalh thre Botschaft dorthin mitgenommen. 1444 Juli 21 Passau. Aus Zürich St..A. Urk. Stadt u. Land nr. 1698 or. chart. lit. cl. c. sig. in v. impr. del. Fridrich usw. ersamen lieben getrewen. als ir ewr bolschafft yeez zu uns geschikht habtl, die haben uns die leuff dort oben ze lannd und ewr anligend notdurft und geprechen, auch solich fromd hanndlung und fürnemen der Swyezer und irer puntgenossen erczelt und zu erkennen geben, sunder daz si ew yecz belegert haben, die wir wol vernomen haben. und lassen ew wissen, daz wir yeez mitsambt unserm lieben brûder herezog Albrechten und unserm lieben vettern herczog Sigmunden auf dem weg sein, unsers geverts gen Núremberg ze ziechen, und nu her gen Passaw komen sein und uns an vercziechen also gen Nuremberg fúgen wellen und daselbs mit unsern kurfúrsten fúrsten und andern furderlich ze rat werden, wie die obberurten sachen nach dem fúglichisten und pesten furezenemen sein, damit ew hilff trost und beystand getan werden, als wir ow dann die auch furderlich und an vercziechen mit der 25 hilff gots beweisen wellen, damit solher der Swyczer úbermût furnemen und handlung ge- straft und getempft werden. und darumb so begern und bitten wir ew mit sunderm fleiss und ernst, daz ir dieweil als frum und erber leüt tût und ew an uns halttet, als ir bißher trewlich getan habt und als wir ew des und alles güten unezweifenlich wol getrawen. das wellen wir gen ew und ewern kindern gnediclich erkennen. wir haben auch ewr senndpoten darümb mit uns gen Núremberg ziechen haisson, damit wir den sachen dester pelder und fuglicher nachgeend und unsern kurfúrsten und andern fúrsten dester eigentlicher all gelegenheit der sachen erezelen mugen. geben zu Passaw an eritag vor sannd Marien Magdalenen tag anno domini etc. quadragesimo quarto, unsers reichs im fúmften jare. Commissio propriae domini regis. 5 10 15 20 80 1444 Juzčí 19 144 Jul. 21 Commissio domini regis in consilio. 35 138. Ulm an Nördlingen: Einladung des Königs und Beschickung des RT. durch die Städte, Nachrichten vom Aufbruch des Dauphin u.a. 1444 Juli 25 fUlm]. Aus Nördlingen Stadt A. Missiven fase. 42 nr. 144 or. chart. lit. clausa. Bürgermeister und Rat von Ulm schreiben dem Bürgermeister und Rat von Nördlingen: unser gnadigister herre der Romisch kung hat unsern frunden don stetten unser verainigung und uns b) C om. sunder bit lannd. c) B ipsa. d) übergeschrieben. 40 a) A add. sachen. 45 1 Die Boten waren Hans Swend und Rudolf oder auf dem Wege dorthin oder noch in Wien von Cham; sie schrieben am 8. Juli (Mi. n. sei; sie hätten nun, um endlich zu erfahren, Ulrichs tag) aus Ulm an Bürgermeister und Rat ob Zürich Hilfe von thm erwarten könne, be- von Zürich: sie seien von Winterthur, wo sie sich schlossen, Donau abwärts zu fahren, bis sie den vergebens nach dem König und den Herzögen König anträfen, sie hlitten übrigens im geheimen Albrecht und Sigmund erkundigt hätten, nach orfahren, daß der Delphin mit den Armagnaken Stein und, nachdem auf ihr Schreiben Thiring beabsichtige, ins Land zu kommen, was Zürich von Hallwil zu iknen gekommen sei, mit ihm und anderen zu trost und zustatten käme (Ziürich nach Ulm gereist; auch dort hätten sie nieht St.-A. Urk. d. Stadt u. Landsch. nr. 1697 or. 50 erfabren können, ob der König in Nürnberg chart. ). 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 37
Strana 290
290 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. geschriben und begeret, unser sendbotten ane alles verziehen gen Nuremberg zû senden, alz ir an der abgeschrift sins briefs hierin verschlossen wol vernemen werdent. wann nu sunder nach den fremden landsloffen der stette unser verainung aller notdurft ist, daz ir erber ratzbotschaft unverzogenlich zů sinen kunglichen gnaden gen Nuremberg komon, darumb haben wir gedacht uf iuwer und ander stette verbessrung, daz wir mainen, daz uf dis zite gnug si an dri botschaften von dri stetten dahin zû senden. und umb daz so wollent uns bi disem botten aigentlich verschribens wissen lassen, von welichen stetten man ir ratzbotschaft dahin senden sulle, unsers gnadigisten herren dez kungs begerunge und sachen zu vernemen und zu tun, alz sich gepuren wirt, nachdem und in und uns in den dingen begegnen oder furfallen wirt ain unverzogne manung unser frunde der stette furzenemen und zů haben. Der Pfalzgraf hat den stetten und uns von Hannsen von Brúnn, Hainezen von Sekendorff und dez enthalts zu Kolemberg wegen geschrieben, wie ihr aus beiliegender Abschrift erschen könnt; wir haben ihm geantwortet, solches an die Siädts zu bringen, und bitten um eure Stellungnahme dazu. Auch haben wir verschiedene Nachrichten erhalten, daz der Delfin mit vil grosser huffen ritterschaft und raisigs volk von Frankrich und anderswa mit fromdom volk sich erhebt und vor im haben sulle, in dise lande, sunder an dem Ryne und in daz Elsâße zu ziehen. uber wen daz aber gan sulle oder werde, kan aber nieman kain aigenschaft ge- wissen, denne daz soliche wort nach den fremden geswinden landsloffon sorgwaltig ist. Sitzet darilber zu Rat, darit bes unserer nächsten Mahnung darüber beschlossen werden kann, waz uns stetten darin furzunemen zu tun und zù lassent sie. Teilen endlich noch dis Aussöhnung des Hanns von Aleczy mit und bitten über alles um Antwort durch den Boten. 1444 geben uf Jacoby apostoli anno 20 Juli 25 etc. 44. 5 10 15 139. Augsburg an Ulm: hält eine Abordnung von nur drei Städten, Ulm, Nördlingen und Rothen- burg, nach Nürnberg für ausreichend; u. a. m. 1444 Juli 27 fAugsburg]. Aus Augsburg Stadt-A. Missivbuch Va fol. 80b nr. 281 conc. chart., Uberschrift: Ulm. Dabei ein Zettel nr. 282 betr. den Ofn. von Montfort und den Abt von St. Ulrich. 25 Die Ratgeben der Stadt Augspurg danken zunächst für drei überaandte Briefe mit etlichen ein- geschlossenen Abschriften und Zetteln. Auf des Königs Begehren, seinen gnaden von unsern frewnden den stetten it rautzfrewnd gen Nürmberg ze senden etc., bedunkt uns €uch gnug, von uns stetten allen uß3 dri stetten, namlich ain rautzbotschaft von ower statt aine von Nordlingen und aine von Rottemburg, ze senden und da ze vernemen, die ding uf hinder sich wider an die stett ze bringen ete. sein kûnigklich gnâd hâtt uns ôuch darumb in sunderhait oûch geschriben etc. Der Rač be- fürwortet dann die Erfüllung der Bitte Straßburgsl um Zusendung von fünfzig gesellen, die mit hantbüchsen schiessen kûnnen, und vier bûchsenmaister, die mit grossen hüchsen kûnnen schiessen; von einer Aussöhnung mit den Feinden Ulme wisse Augsburg nichts. und, lieben frewnd, ob ewch icht mer frembder laff zustünden, die ewch bekomenlich uns zu verkünden seien, wôll uns 35 ewer lieb gütlich wissen laussen, daz begeren wir in sôlichen und in merren sachen umb ewch 1444 Jull 27 frowntlich zo boschulden. geben uf mantag nach sant Jacobs tag anno etc. 44. 30 140. Briefwechsel Ebf. Dietrichs2 von Mainz mit Frankfurt über des Erzbischofs Begleitung nach Nürnberg. 1444 Juli 28 bis 30. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtrage 1482° orr. und copp. chart. 40 Auf die Bitte Ebf. Dietrichs von Mainz an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt aus Aschaffen- Jult 2s burg am 28. Juli (Di. n. s. Jacob 44) um Erlaubnis für den Arst Meister Conraten von Sachssenhusen, 1 Augsburg antwortet am 31. Juli (Fr. n. Ja. Missivb. Va fol. 81b nr. 285, Straßburg AA 189 cobi) 1444 Strußburg, es habe auf seine Bitte fol. 4 or. mb.). fvom 28. Juli] 50 Büchsenschitzen für Straß- 2 Am I. August (an s. Petera tag ad vincula) 45 burg angeworben und den Sold mit ihnen ver- 44 schreibt Ebf. Dietrich aus Aschaffemburg an einbart; es werde ihnen dieselben mitsamt anderen Bgmstr. u. Rat zu Friedeberg: er teile ihnen auf der Städte Büchsenschiitzen unverzüglich zu- ihr Ersuchen von des ußspruches wegen zwischen schicken, Augeburg wolle auch ihrer Ratsbotschaft, den Burgmannen zu Friedeberg und der Stadt, die zu Nürnberg sein wird, nach Straßburgs daß der Ebf. und andere seine ganerben zu Fr. Begehr empfehlen, bi ewerm altem ammeister darum zusammenkommen möchten, mit, daß er in dem rechten gegen unserm gnedigen herren jetzt zum König nach Nurenberg reiten müsse; herzog Ludwigen dem jungern ze steen, im darum könne er solichen beschoit [d. i. Zu- dez besten ze rauten und ze helfen (Augsburg saminenberufung] jetzt so kurz nicht tun, will 50
290 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. geschriben und begeret, unser sendbotten ane alles verziehen gen Nuremberg zû senden, alz ir an der abgeschrift sins briefs hierin verschlossen wol vernemen werdent. wann nu sunder nach den fremden landsloffen der stette unser verainung aller notdurft ist, daz ir erber ratzbotschaft unverzogenlich zů sinen kunglichen gnaden gen Nuremberg komon, darumb haben wir gedacht uf iuwer und ander stette verbessrung, daz wir mainen, daz uf dis zite gnug si an dri botschaften von dri stetten dahin zû senden. und umb daz so wollent uns bi disem botten aigentlich verschribens wissen lassen, von welichen stetten man ir ratzbotschaft dahin senden sulle, unsers gnadigisten herren dez kungs begerunge und sachen zu vernemen und zu tun, alz sich gepuren wirt, nachdem und in und uns in den dingen begegnen oder furfallen wirt ain unverzogne manung unser frunde der stette furzenemen und zů haben. Der Pfalzgraf hat den stetten und uns von Hannsen von Brúnn, Hainezen von Sekendorff und dez enthalts zu Kolemberg wegen geschrieben, wie ihr aus beiliegender Abschrift erschen könnt; wir haben ihm geantwortet, solches an die Siädts zu bringen, und bitten um eure Stellungnahme dazu. Auch haben wir verschiedene Nachrichten erhalten, daz der Delfin mit vil grosser huffen ritterschaft und raisigs volk von Frankrich und anderswa mit fromdom volk sich erhebt und vor im haben sulle, in dise lande, sunder an dem Ryne und in daz Elsâße zu ziehen. uber wen daz aber gan sulle oder werde, kan aber nieman kain aigenschaft ge- wissen, denne daz soliche wort nach den fremden geswinden landsloffon sorgwaltig ist. Sitzet darilber zu Rat, darit bes unserer nächsten Mahnung darüber beschlossen werden kann, waz uns stetten darin furzunemen zu tun und zù lassent sie. Teilen endlich noch dis Aussöhnung des Hanns von Aleczy mit und bitten über alles um Antwort durch den Boten. 1444 geben uf Jacoby apostoli anno 20 Juli 25 etc. 44. 5 10 15 139. Augsburg an Ulm: hält eine Abordnung von nur drei Städten, Ulm, Nördlingen und Rothen- burg, nach Nürnberg für ausreichend; u. a. m. 1444 Juli 27 fAugsburg]. Aus Augsburg Stadt-A. Missivbuch Va fol. 80b nr. 281 conc. chart., Uberschrift: Ulm. Dabei ein Zettel nr. 282 betr. den Ofn. von Montfort und den Abt von St. Ulrich. 25 Die Ratgeben der Stadt Augspurg danken zunächst für drei überaandte Briefe mit etlichen ein- geschlossenen Abschriften und Zetteln. Auf des Königs Begehren, seinen gnaden von unsern frewnden den stetten it rautzfrewnd gen Nürmberg ze senden etc., bedunkt uns €uch gnug, von uns stetten allen uß3 dri stetten, namlich ain rautzbotschaft von ower statt aine von Nordlingen und aine von Rottemburg, ze senden und da ze vernemen, die ding uf hinder sich wider an die stett ze bringen ete. sein kûnigklich gnâd hâtt uns ôuch darumb in sunderhait oûch geschriben etc. Der Rač be- fürwortet dann die Erfüllung der Bitte Straßburgsl um Zusendung von fünfzig gesellen, die mit hantbüchsen schiessen kûnnen, und vier bûchsenmaister, die mit grossen hüchsen kûnnen schiessen; von einer Aussöhnung mit den Feinden Ulme wisse Augsburg nichts. und, lieben frewnd, ob ewch icht mer frembder laff zustünden, die ewch bekomenlich uns zu verkünden seien, wôll uns 35 ewer lieb gütlich wissen laussen, daz begeren wir in sôlichen und in merren sachen umb ewch 1444 Jull 27 frowntlich zo boschulden. geben uf mantag nach sant Jacobs tag anno etc. 44. 30 140. Briefwechsel Ebf. Dietrichs2 von Mainz mit Frankfurt über des Erzbischofs Begleitung nach Nürnberg. 1444 Juli 28 bis 30. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtrage 1482° orr. und copp. chart. 40 Auf die Bitte Ebf. Dietrichs von Mainz an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt aus Aschaffen- Jult 2s burg am 28. Juli (Di. n. s. Jacob 44) um Erlaubnis für den Arst Meister Conraten von Sachssenhusen, 1 Augsburg antwortet am 31. Juli (Fr. n. Ja. Missivb. Va fol. 81b nr. 285, Straßburg AA 189 cobi) 1444 Strußburg, es habe auf seine Bitte fol. 4 or. mb.). fvom 28. Juli] 50 Büchsenschitzen für Straß- 2 Am I. August (an s. Petera tag ad vincula) 45 burg angeworben und den Sold mit ihnen ver- 44 schreibt Ebf. Dietrich aus Aschaffemburg an einbart; es werde ihnen dieselben mitsamt anderen Bgmstr. u. Rat zu Friedeberg: er teile ihnen auf der Städte Büchsenschiitzen unverzüglich zu- ihr Ersuchen von des ußspruches wegen zwischen schicken, Augeburg wolle auch ihrer Ratsbotschaft, den Burgmannen zu Friedeberg und der Stadt, die zu Nürnberg sein wird, nach Straßburgs daß der Ebf. und andere seine ganerben zu Fr. Begehr empfehlen, bi ewerm altem ammeister darum zusammenkommen möchten, mit, daß er in dem rechten gegen unserm gnedigen herren jetzt zum König nach Nurenberg reiten müsse; herzog Ludwigen dem jungern ze steen, im darum könne er solichen beschoit [d. i. Zu- dez besten ze rauten und ze helfen (Augsburg saminenberufung] jetzt so kurz nicht tun, will 50
Strana 291
o 10 15 2 < 2% 40 bě Au. Einladungen, Besuch dos RT nr. 138-141. 291 den Erzbischof nach Nuremberg begleiten zu dürfen (fol. 34 or.; Reg. Wülcker 8. 14; Janssen 11, 1 8. €X nr, 80), und auf sein weitores Schreiber, an dieselben vom folgenden TTage ( Aschoffemburg M3. n. s. Jacob 44): er set vom Frankfurter Schultheifen Herman von Hoenwissel, der jetzt hier zu Aschaflem- burg bei ihm, gewesen, ist, gebeten worden, die Frankfurter Gesandtey, mit nach Nuremberg zi nehmen; er wolle es gern tun und ersuche, die Gesandten am fritage nach sont Peters tage ad vinoula nach Aschaf- ‚femburg zu schicken, da er am nächsten samBtag aufbrechen wolle; er erbicte sich, die Gesurdten von Franckfurt nach Aschaffemburg geleiten zu laesen. (£ol. 38; Reg. Wülcker S. 14; Janssen S. 61 nr, 81 Js antwortet Frankfurt am 30. Juli (fer. 5. post Jacobi 1444): es wolle dem. stádtischen. Arzt. Meister Conraleñn van Sassonhusen gern. erlauben, mit dem Jirzbischof «ach, Nuremberg zu reiten; und bütet den Erzbischof, am náchsten dornatag noch sant Peters tag ad. vincula. einen. Knecht nach Frankfurt zu. schicken, der em. fritag die Gesandten der Stadt, die mit dera Erchischof nach Nuremberg reiten sollen, Eis Aechaffembwrg geleie (fol. 89 cop.; Reg. Wülcker S- 14; Janssen S. 61 nr. 82), 141, Kg. Friedrich ax, Hzg. Albrecht von. Baiern: hat die Juden, die die Krônungesteuer noch nicht enlrichtei haben, bes. die in den Städten und Landen des Herzogs, für den 15. August nach Nürnberg beschieden; begehrt, daß sie Abgeordnete dorthin schicken. 1444 Juli 29 Regens- burg, Aus München Geh. St.-A. K. sehw. 156/1 Reichstagshandlungen 1440 et 1486 fol, 37 or. chart. lit. cl. c. sig. in v, impr, del. Fridrich usw. ^ hochgeborner lieber óheim und first. ^ deiner lieb ist nit notdurfft vil zu erczelen von sôlhen gerechtikeiten und stewrn, die uns als ainem Rómischem künige nach unserr küniglichen krónung von aller Judischeit in dem riche als unsern camerknechten zugebüret und gevallen sol, wan dein lieb, als wir nit zweyfelen, der vôlliclich underweiset ist und auch unsern vorvarn am riche gern hat volgen lassen. sölh gercehtikeit wir denn von der maisten Judischeit aller fürsten edelen und steten nü yngenomen und emphangen und doch deine und ettlich ander bisher haben ansteen lassen durch guter ursach wilien, die nit aber seinen Freunden, die er zurücklasse, be- fehlen, seine mitganerben zu f'r. in korzem darumb zu beschriben und zusammen zu verboten v. sie das wissen zu lassen (Frankfurt St.-A. Reichss.-Akten Fasz. 54 nr. 4107, 32 cop. ch. Beischluß zum jolgenden.:) Brief Friedbergs an F'rkft., worin der Rat zu Friedeberg am 3. August (mantaz nehst nach Petri ad vinc.) 44 mitteilt: sie hätten den Kbf. von Mentze gebeten "umbo einen bescheit zu thun; er habe ihnen geant- worict, wie des sinen gnaden itzunt gebore, zum Rom, Konig gem Nirenberg zu reiten, darwm sin gnade den bescheit itzunt &o lurzo nicht wol getun möge, dann sin gnade wulle den sinen, die he hinder ime lafen werde, befelhen, denienen, dic dor phantscheft midde zu thun haben, in kurzem darumb zu ver- schriben unde zusamen zu verbovten; sie maften num des Bescheids warten. Suilte Frankf. seine Freunde nach Nirenberg schicken wollen, 80 büten sie, ihnen zu raten, ob ca nölig sei, einen ihrer Freunde mitzuschicken (ebda, nr. 4107, 31 or..ch.). — Darauf antwortet Frankfurt am 23, Aug, (fori@a 5. ante aesumpcionis Marie) 1444; 0» besorge, daß das jetzt unverfenglich wäre, also unberaden dohin [d. à. nach Nürn- berg] zu senden. Frankf, wollte seinen Freunden, die es kürzlich zum Erzbischof sende werde, befehlen, den Ebf. zw mahnen, daz solicher bescheid do von stunt geschee; und wie man of demselben bescheide besliessen und ratslagen wurde, daz nu zu den dingen zu tunde were, daz 1nochie rna mit irer aller wissen und rade dorch uwere oder andere muntliche botschaft oder in schriften de baB goin Nurenberg ge- fertigen, den sachen dan do im besten nach- zugeen; doch stellen. wir das zu uwerm verbessern und gutdunken, Wäre eure Weisung, so balde mide dahin zu schicken, so müßten. eure Freunde morgen Íriteg [4ug. 14] früh in Frankfurt seim und ihr swBtet der, Vollnacht geben. Hallet das geheim (ebdæ. 4107, 34 come. ch.). — Es Jolgten weitere Verhandlungen zwischen den beiden Städten u. dann zwischen Frankfurt und dem, Muinzer Erzbischof, über die weiter keine Kinzelhziten Übertiefert sind, deren. Inhalt aber aus dem Schreiden Frankfurts an. Ebf. Dietrich vom 30. August gefolgert werden kann, worin jenes mitreils, es sei mit dems Vorschlag des Erz- bischofs auj dem Tage zu Steinheim wegen des "Bsproohs zwischen Friedberg wud den Burg- mannen daselbst, die Sache an den König zu bringen und einen königlichen Befehl an die Burgmannen zu erwirken, einverstanden und meine, seinen Freunden, die wir iezunt zu Nurenberg han, zu schreiben, daß sie sich zum Erzbischof fügen, im, besten zu den sachen zu helfen und zu raden; «.a. sa. (ebdæ. nr. 4107, 36 conc, ch.). Juli 28 Aus. 7 Aug. 8 dati 30 Aug. 6 Aug. 7
o 10 15 2 < 2% 40 bě Au. Einladungen, Besuch dos RT nr. 138-141. 291 den Erzbischof nach Nuremberg begleiten zu dürfen (fol. 34 or.; Reg. Wülcker 8. 14; Janssen 11, 1 8. €X nr, 80), und auf sein weitores Schreiber, an dieselben vom folgenden TTage ( Aschoffemburg M3. n. s. Jacob 44): er set vom Frankfurter Schultheifen Herman von Hoenwissel, der jetzt hier zu Aschaflem- burg bei ihm, gewesen, ist, gebeten worden, die Frankfurter Gesandtey, mit nach Nuremberg zi nehmen; er wolle es gern tun und ersuche, die Gesandten am fritage nach sont Peters tage ad vinoula nach Aschaf- ‚femburg zu schicken, da er am nächsten samBtag aufbrechen wolle; er erbicte sich, die Gesurdten von Franckfurt nach Aschaffemburg geleiten zu laesen. (£ol. 38; Reg. Wülcker S. 14; Janssen S. 61 nr, 81 Js antwortet Frankfurt am 30. Juli (fer. 5. post Jacobi 1444): es wolle dem. stádtischen. Arzt. Meister Conraleñn van Sassonhusen gern. erlauben, mit dem Jirzbischof «ach, Nuremberg zu reiten; und bütet den Erzbischof, am náchsten dornatag noch sant Peters tag ad. vincula. einen. Knecht nach Frankfurt zu. schicken, der em. fritag die Gesandten der Stadt, die mit dera Erchischof nach Nuremberg reiten sollen, Eis Aechaffembwrg geleie (fol. 89 cop.; Reg. Wülcker S- 14; Janssen S. 61 nr. 82), 141, Kg. Friedrich ax, Hzg. Albrecht von. Baiern: hat die Juden, die die Krônungesteuer noch nicht enlrichtei haben, bes. die in den Städten und Landen des Herzogs, für den 15. August nach Nürnberg beschieden; begehrt, daß sie Abgeordnete dorthin schicken. 1444 Juli 29 Regens- burg, Aus München Geh. St.-A. K. sehw. 156/1 Reichstagshandlungen 1440 et 1486 fol, 37 or. chart. lit. cl. c. sig. in v, impr, del. Fridrich usw. ^ hochgeborner lieber óheim und first. ^ deiner lieb ist nit notdurfft vil zu erczelen von sôlhen gerechtikeiten und stewrn, die uns als ainem Rómischem künige nach unserr küniglichen krónung von aller Judischeit in dem riche als unsern camerknechten zugebüret und gevallen sol, wan dein lieb, als wir nit zweyfelen, der vôlliclich underweiset ist und auch unsern vorvarn am riche gern hat volgen lassen. sölh gercehtikeit wir denn von der maisten Judischeit aller fürsten edelen und steten nü yngenomen und emphangen und doch deine und ettlich ander bisher haben ansteen lassen durch guter ursach wilien, die nit aber seinen Freunden, die er zurücklasse, be- fehlen, seine mitganerben zu f'r. in korzem darumb zu beschriben und zusammen zu verboten v. sie das wissen zu lassen (Frankfurt St.-A. Reichss.-Akten Fasz. 54 nr. 4107, 32 cop. ch. Beischluß zum jolgenden.:) Brief Friedbergs an F'rkft., worin der Rat zu Friedeberg am 3. August (mantaz nehst nach Petri ad vinc.) 44 mitteilt: sie hätten den Kbf. von Mentze gebeten "umbo einen bescheit zu thun; er habe ihnen geant- worict, wie des sinen gnaden itzunt gebore, zum Rom, Konig gem Nirenberg zu reiten, darwm sin gnade den bescheit itzunt &o lurzo nicht wol getun möge, dann sin gnade wulle den sinen, die he hinder ime lafen werde, befelhen, denienen, dic dor phantscheft midde zu thun haben, in kurzem darumb zu ver- schriben unde zusamen zu verbovten; sie maften num des Bescheids warten. Suilte Frankf. seine Freunde nach Nirenberg schicken wollen, 80 büten sie, ihnen zu raten, ob ca nölig sei, einen ihrer Freunde mitzuschicken (ebda, nr. 4107, 31 or..ch.). — Darauf antwortet Frankfurt am 23, Aug, (fori@a 5. ante aesumpcionis Marie) 1444; 0» besorge, daß das jetzt unverfenglich wäre, also unberaden dohin [d. à. nach Nürn- berg] zu senden. Frankf, wollte seinen Freunden, die es kürzlich zum Erzbischof sende werde, befehlen, den Ebf. zw mahnen, daz solicher bescheid do von stunt geschee; und wie man of demselben bescheide besliessen und ratslagen wurde, daz nu zu den dingen zu tunde were, daz 1nochie rna mit irer aller wissen und rade dorch uwere oder andere muntliche botschaft oder in schriften de baB goin Nurenberg ge- fertigen, den sachen dan do im besten nach- zugeen; doch stellen. wir das zu uwerm verbessern und gutdunken, Wäre eure Weisung, so balde mide dahin zu schicken, so müßten. eure Freunde morgen Íriteg [4ug. 14] früh in Frankfurt seim und ihr swBtet der, Vollnacht geben. Hallet das geheim (ebdæ. 4107, 34 come. ch.). — Es Jolgten weitere Verhandlungen zwischen den beiden Städten u. dann zwischen Frankfurt und dem, Muinzer Erzbischof, über die weiter keine Kinzelhziten Übertiefert sind, deren. Inhalt aber aus dem Schreiden Frankfurts an. Ebf. Dietrich vom 30. August gefolgert werden kann, worin jenes mitreils, es sei mit dems Vorschlag des Erz- bischofs auj dem Tage zu Steinheim wegen des "Bsproohs zwischen Friedberg wud den Burg- mannen daselbst, die Sache an den König zu bringen und einen königlichen Befehl an die Burgmannen zu erwirken, einverstanden und meine, seinen Freunden, die wir iezunt zu Nurenberg han, zu schreiben, daß sie sich zum Erzbischof fügen, im, besten zu den sachen zu helfen und zu raden; «.a. sa. (ebdæ. nr. 4107, 36 conc, ch.). Juli 28 Aus. 7 Aug. 8 dati 30 Aug. 6 Aug. 7
Strana 292
292 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Atg. 15 notdurfftig sind zu melden, nu wir uns dann yeczund gen Nûremberg fûgen durch der heiligen kirchen und des richs notdurfft willen, so wellen wir sölher unserr gerechtikeit nachgeen und haben alle sölhe Judischeit, die uns noch aussteet und sunderlich auch die in deinen steten und lannden gesessen und wonhafftig sind, zu uns gen Nüremberg berüffet, also daz sy die irn mit voller macht und underweisung daselbs bey uns haben auf unserr lieben frawn 5 tag assumptionis nachstkunfftig on vercziehen und uns umb sôlh unser gerechtikeit aus- richtung tun, als dann unser brife ingesandt klerlicher ausweisen. darauf begern wir von deiner liebe mit sunderm fleiss und ernste, du wellest denselben deinen Juden überall gebieten, daz sy also auf den egenanten tag die irn bey uns haben und sich mit uns umb unser gerechtikeit richten, in masse und oben gemelt ist. und wir getrawn deiner liebe wol, du werdest sy darczů 10 halden, als dein lieb uns und dem riche wol phlichtig ist, daz uns nit not werde, dieselben Juden als unser camerknechte mit achten und andern beswêrungen zu bekumern. daran tût uns dein lieb ain sunder wolgevallen. geben zu Regenspurg an mittichen nach sand Jacobs- tag anno etc. 44, unsers richs im fünfften jare. Commissio propria domini regis. 1444 Juli 29 142. Ulm an Nordlingen: über die gemeinsame Abreise der Städtegesandten zum RT. 1444 15 August 1 fUlmJ. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven fase. 42 nr. 110 or. chart. lit. cl. Bürgermeister und Rat von Ulm leilen denselben von Nördlingen mit, das uns von uwern und unsern gûten frunden den stetten unser verainungo mit dem meren zügeschriben ist, das úwer und unser gûten frunde die von Augspurg ir und wir von der stette unser verainunge wegen unser 20 erber rautzfrundo gon Nüremborg zu unserm gnadigisten herren dem Römischen kung senden sullen. umbe das nu wir stette in den dingen nicht verkurzet werden, so ee denne unser stette rauczfrinde zů sinen gnaden dahin komen, so wâger und besser uns bedunkot, sc bitten sie dringend, ir schickent und sendent uwer erber wisen treffenlich rüczbottschaft von unser frunde der stette wegen gen Nüremberg zu unserm herren dem kung und empfelhent derselben uwer rauczbottschaft, 25 das si uf an donrstag zunêhste zu nacht bi úch warte, als denne der obgenanten uwrer und unsrer gûten frunde der von Augspurg und unser rauczbottschaften och daselbs sin sûllen, fúrbaß mit- 144d sampt úwrer rauczbottschaft gen Nüremborg zů ritten. Ermahnen, wegen der Städte Notdurft darin Aug. I nicht säumig zu sein. geben uf samstag vor sant Oßwalcz tage anno domini ete. 44. Auр. 6 143. Kostenrechnungen über die Reise Konrads von Weinsberg zum Nürnberger RT. August 1 — Dez. 13. 14d4 30 Aug. 29 Aug. 23 Sept. 18 Aug. 5 t. 6 Dez. 16 Aug. 18 [I] Ausgubenregister Konrads von Weinsberg, sin Heft von 8 Schmalfolioseiten, davon 51/2 Sciten 1444 von seiner eigenen Hand ausgefüllt, in Öhringen Hohenloh. Haus-A. P nr. 45 a. Die Eintragungen be- Aug. I ginnen auf Peters tag ad vincula 1444 und enthalten zunächst Vermerke über Hafereinkäufe und andere Ausgaben zwischen I.—18. August, dann: nota ich reit usse zû der Nuwenstat zu minem heren & küng Friederich uf dünderstag vor sant Bartolmeüs tag anno domini 1444. Es folgen Emntragungen über Ausgaben auf der Reise, die uber Jungelffingen, Reygelherg, Auwe, Winshem, Langenzenne fährt: nota uf den sûntag nach mitdag da kame ich gen Nürenberg. Dann folgen die Ausgaben während des Aufenthalts in Nürnberg bis zum Fr. vor Mateus tag 44, an dem Konrad mit dem meczler und dem probecken [Brotbäcker] abgerechnet hat. — In Öhringen liegen außerdem unter Sign. D ohne nr. 40 Entwurf und gleichzeitige Abschrift in 2 kleinen Heften eines Merkhichleins mit der Aufechrift: Nota ein register, was brieve vidimus und schriefte ich zu mir genomen han, die ich mit mir furen wil zu meinem herrn kunig Fridrichen an mitwuchen und donerstag vor sand Laurencien tag anno domini 1444; es handelt sich darin um Unterlagen aus Sigmunds und Albrechts Zeit. [2] Neben Konrads eigenen Aufzeichnungen über die Kosten seiner Reise zum Reichstag ist in 45 Öhringen P nr. 46 noch ein Heft von 36 Schmalfolioseiten vorhanden mit Konrads Aufschrift: Nota. Joh. Gosheins rochonung mir getan von der zerung wegen zu Nurenberg an mitwüch nach sant Lûtzyhen dag anno domini 1444; es enthält die Einnahmen und Ausgaben, die G. gemacht hat, als Konrad ihn und andere die sinen schickt gein Nurnberg mit einem wagen mit win und anderm, das dann sin gnade alda bruchem wolt, uf dinstag nach assumpeionis Marie in anno etc. 44. Die 50 Einnahmen (auf den 2 ersten Seiten) beginnen mit August 17 (4 ft. nom K. in sinem stublin zur Nuwenstat) und endigen mit Oktober 12. Nach 2 leeren Seiten folgen sodann die Ausgaben: ußgeben uf dem woge von der Nuwenstat bißs gein Nurnberg; aus ihnen geht hervor, daß die Reise selbst am
292 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Atg. 15 notdurfftig sind zu melden, nu wir uns dann yeczund gen Nûremberg fûgen durch der heiligen kirchen und des richs notdurfft willen, so wellen wir sölher unserr gerechtikeit nachgeen und haben alle sölhe Judischeit, die uns noch aussteet und sunderlich auch die in deinen steten und lannden gesessen und wonhafftig sind, zu uns gen Nüremberg berüffet, also daz sy die irn mit voller macht und underweisung daselbs bey uns haben auf unserr lieben frawn 5 tag assumptionis nachstkunfftig on vercziehen und uns umb sôlh unser gerechtikeit aus- richtung tun, als dann unser brife ingesandt klerlicher ausweisen. darauf begern wir von deiner liebe mit sunderm fleiss und ernste, du wellest denselben deinen Juden überall gebieten, daz sy also auf den egenanten tag die irn bey uns haben und sich mit uns umb unser gerechtikeit richten, in masse und oben gemelt ist. und wir getrawn deiner liebe wol, du werdest sy darczů 10 halden, als dein lieb uns und dem riche wol phlichtig ist, daz uns nit not werde, dieselben Juden als unser camerknechte mit achten und andern beswêrungen zu bekumern. daran tût uns dein lieb ain sunder wolgevallen. geben zu Regenspurg an mittichen nach sand Jacobs- tag anno etc. 44, unsers richs im fünfften jare. Commissio propria domini regis. 1444 Juli 29 142. Ulm an Nordlingen: über die gemeinsame Abreise der Städtegesandten zum RT. 1444 15 August 1 fUlmJ. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven fase. 42 nr. 110 or. chart. lit. cl. Bürgermeister und Rat von Ulm leilen denselben von Nördlingen mit, das uns von uwern und unsern gûten frunden den stetten unser verainungo mit dem meren zügeschriben ist, das úwer und unser gûten frunde die von Augspurg ir und wir von der stette unser verainunge wegen unser 20 erber rautzfrundo gon Nüremborg zu unserm gnadigisten herren dem Römischen kung senden sullen. umbe das nu wir stette in den dingen nicht verkurzet werden, so ee denne unser stette rauczfrinde zů sinen gnaden dahin komen, so wâger und besser uns bedunkot, sc bitten sie dringend, ir schickent und sendent uwer erber wisen treffenlich rüczbottschaft von unser frunde der stette wegen gen Nüremberg zu unserm herren dem kung und empfelhent derselben uwer rauczbottschaft, 25 das si uf an donrstag zunêhste zu nacht bi úch warte, als denne der obgenanten uwrer und unsrer gûten frunde der von Augspurg und unser rauczbottschaften och daselbs sin sûllen, fúrbaß mit- 144d sampt úwrer rauczbottschaft gen Nüremborg zů ritten. Ermahnen, wegen der Städte Notdurft darin Aug. I nicht säumig zu sein. geben uf samstag vor sant Oßwalcz tage anno domini ete. 44. Auр. 6 143. Kostenrechnungen über die Reise Konrads von Weinsberg zum Nürnberger RT. August 1 — Dez. 13. 14d4 30 Aug. 29 Aug. 23 Sept. 18 Aug. 5 t. 6 Dez. 16 Aug. 18 [I] Ausgubenregister Konrads von Weinsberg, sin Heft von 8 Schmalfolioseiten, davon 51/2 Sciten 1444 von seiner eigenen Hand ausgefüllt, in Öhringen Hohenloh. Haus-A. P nr. 45 a. Die Eintragungen be- Aug. I ginnen auf Peters tag ad vincula 1444 und enthalten zunächst Vermerke über Hafereinkäufe und andere Ausgaben zwischen I.—18. August, dann: nota ich reit usse zû der Nuwenstat zu minem heren & küng Friederich uf dünderstag vor sant Bartolmeüs tag anno domini 1444. Es folgen Emntragungen über Ausgaben auf der Reise, die uber Jungelffingen, Reygelherg, Auwe, Winshem, Langenzenne fährt: nota uf den sûntag nach mitdag da kame ich gen Nürenberg. Dann folgen die Ausgaben während des Aufenthalts in Nürnberg bis zum Fr. vor Mateus tag 44, an dem Konrad mit dem meczler und dem probecken [Brotbäcker] abgerechnet hat. — In Öhringen liegen außerdem unter Sign. D ohne nr. 40 Entwurf und gleichzeitige Abschrift in 2 kleinen Heften eines Merkhichleins mit der Aufechrift: Nota ein register, was brieve vidimus und schriefte ich zu mir genomen han, die ich mit mir furen wil zu meinem herrn kunig Fridrichen an mitwuchen und donerstag vor sand Laurencien tag anno domini 1444; es handelt sich darin um Unterlagen aus Sigmunds und Albrechts Zeit. [2] Neben Konrads eigenen Aufzeichnungen über die Kosten seiner Reise zum Reichstag ist in 45 Öhringen P nr. 46 noch ein Heft von 36 Schmalfolioseiten vorhanden mit Konrads Aufschrift: Nota. Joh. Gosheins rochonung mir getan von der zerung wegen zu Nurenberg an mitwüch nach sant Lûtzyhen dag anno domini 1444; es enthält die Einnahmen und Ausgaben, die G. gemacht hat, als Konrad ihn und andere die sinen schickt gein Nurnberg mit einem wagen mit win und anderm, das dann sin gnade alda bruchem wolt, uf dinstag nach assumpeionis Marie in anno etc. 44. Die 50 Einnahmen (auf den 2 ersten Seiten) beginnen mit August 17 (4 ft. nom K. in sinem stublin zur Nuwenstat) und endigen mit Oktober 12. Nach 2 leeren Seiten folgen sodann die Ausgaben: ußgeben uf dem woge von der Nuwenstat bißs gein Nurnberg; aus ihnen geht hervor, daß die Reise selbst am
Strana 293
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 141-146. 293 5 10 18. August begann und üher Nuwenstein Gyslingen UlBhofen Creulßheim Dinckelsbuhel Konigß- hofen Eschenbach Rudelßdorff a. d. Awrach Swabach (hier am 22.) nach Nurnberg führte. Die Aus- gaben dort reichen vom 23. August bis 12. Oktober; sie enthalten außer den hauptaächlichen Posten über Verzehr noch an besonderen Aufwendungen: am 24. August für die Pfeifer des Königs und Hrg. Albrechts von Österreich, am 25. für die Hzg. Ludwigs von Baiern, am 27. für den Lautenschläger Hzg. Albrechts von Österreich und am I. Sept. für die Pfeifer Maf. Albrechts von Brandenburg, ferner am 6. Sept. Verehrung an mins horn von Meidburg knocht einem, am 11. Sept. dgl. an sinen Knecht des probsts von Coln und am 8. Okt. dgl. für einen Krecht des probsts von Brandenburg. Am 12. Okt. (Mo. v. Gall.) wurden 2 fl. zu letze dem husgesinde bezahlt; am 13. Okt. war Konrad mittago in Winsheim. Aus den weiteren Eintragungen gehen als Aufenthaltsorte der Rückreise Gosheins hervor: Okt. 14 ze Kreglingen, 32. Okt. zu Reygelberg, 27. Okt. zu Nuwenstat. Am Schluß stehen auch Aus- gabennermerke von Konrads Hand, so item dem bropst vor Brandenburg von der geselschaft wegen etc. — Dem Heft lisgen Ausgabe-Zestel bei, nuch denen Konrad am S. Dez. in Wyeslaw, vom S. bis 12. Dez. in Heidelberg, am Abend des 12. zu Huffelnhart geweren ist und am 13. Dez. bei Wimpfen 15 über den Neckar gesetzt hat. Okt. 12 144. Ebf. Dietrich von Köln an Bürgermeister und Rat von Frankfurt: schickt jetzt seine Räte und Freunde nach Nuremberch zu einem Tage, den der Römische König dorthin berufen hat; bittet, ihnen auf Erfordern mit Geleit und sonst behilflich zu sein. 1444 August 3 Eberstein. 20 Aus Frankfurt Stadt.A. Reichssachen, Nachtr. 1482e fol. 42 or. chart. lit. cl.; Datum Zom Eversteyn under unserm sigil up maendach na sent Peters dage ad vincula 1414 anno etc. 44. AнG. 3 Regest: Wülcker S. 14; Janssen II, 1 S. 61 nr. 83. 25 145. Drei gen. Frankjurter Gesandte an ihre Stadt: der Erzoischof von Mainz reitet nicht nach Nürnberg, sondern will heute drei gen. Gesandte und andere zum König schicken; u. a. m. 1444 August 8 [Aschaffenburg]. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482° fol. 33 or. chart. lit. cl. Regest: Willcker S. 14 (unter falschem Datum „März 16“]; Janseen II, 1 S. 61 nr. 84. Unsern wilgen dinst zuvor. ersamen wisen lieben horn. [I] wir laßen uwere wisheit wißsen, das unser gnediger herre von Menez uf diß male nit ridet gein Nörnberg der Armengecken und andere 30 noitliche sache halb, als sin gnade uns dan hait laßen sagen durch den hôffemeistor, und wil als uf hûte nach eßon sin treffelich botschaff, nemlich unsern hern von Folde, graffe Wilhelm von Wortheim, meister Johan de Lysura und anderen ete., zu unserm gnedigsten hern dem konige senden, mit denselben wir auch riden und forters mit der gots hilf das boste zu thûn vermeinen. [2] auch als wir sinen gnaden vorgelacht han von der von Frideberg wegen etc., hait uns der hôffe- 35 meistere auch gesagt, unser herre von Mencz wolle balde darbi bescheiden. von den andorn sachen ist itzunt nit foglichen gewest zu rodden mit unserm heren otc. datum anno etc. 44 in die Ciriaci. 1444 Aug. & Von uns Walther Swarczenberg, Dietherich von Alccy und Heilman Schiltknecht. 40 146. Kg. Friedrich ermalent Ebf. Dietrich von Mainz, wegen der dringlichen Kirchenfrage trotz der Armagnaken zum RT. zu kommen. 1444 Aug. 13 Nürnberg. 45 Aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 25 fol. 102ab cop. chart.; über dem Stück Missiva des konigs, als er mym herren schribt, goin Nurem- berg zu kommen. Druch: Gudonus, Cod. dipl. Mog. VI, 288 nr. CXXXIII. Regesten: Chmel nr. 1683; Lichnowsky 6 nr. 815. erwirdiger lieber neve und kurfurste. Friederich usw. eß sint uf hute zu uns komen dine treffelich frunde urd rete geistlich und werntlich, die uns in geinwertigkeit unser fursten und manichen sendeboten mit vil worten erzalt und vermeldet haben ursache dines abewesens als von der Armeniacken wegen, darumb du dich uf diesen tag alher nicht gefugen
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 141-146. 293 5 10 18. August begann und üher Nuwenstein Gyslingen UlBhofen Creulßheim Dinckelsbuhel Konigß- hofen Eschenbach Rudelßdorff a. d. Awrach Swabach (hier am 22.) nach Nurnberg führte. Die Aus- gaben dort reichen vom 23. August bis 12. Oktober; sie enthalten außer den hauptaächlichen Posten über Verzehr noch an besonderen Aufwendungen: am 24. August für die Pfeifer des Königs und Hrg. Albrechts von Österreich, am 25. für die Hzg. Ludwigs von Baiern, am 27. für den Lautenschläger Hzg. Albrechts von Österreich und am I. Sept. für die Pfeifer Maf. Albrechts von Brandenburg, ferner am 6. Sept. Verehrung an mins horn von Meidburg knocht einem, am 11. Sept. dgl. an sinen Knecht des probsts von Coln und am 8. Okt. dgl. für einen Krecht des probsts von Brandenburg. Am 12. Okt. (Mo. v. Gall.) wurden 2 fl. zu letze dem husgesinde bezahlt; am 13. Okt. war Konrad mittago in Winsheim. Aus den weiteren Eintragungen gehen als Aufenthaltsorte der Rückreise Gosheins hervor: Okt. 14 ze Kreglingen, 32. Okt. zu Reygelberg, 27. Okt. zu Nuwenstat. Am Schluß stehen auch Aus- gabennermerke von Konrads Hand, so item dem bropst vor Brandenburg von der geselschaft wegen etc. — Dem Heft lisgen Ausgabe-Zestel bei, nuch denen Konrad am S. Dez. in Wyeslaw, vom S. bis 12. Dez. in Heidelberg, am Abend des 12. zu Huffelnhart geweren ist und am 13. Dez. bei Wimpfen 15 über den Neckar gesetzt hat. Okt. 12 144. Ebf. Dietrich von Köln an Bürgermeister und Rat von Frankfurt: schickt jetzt seine Räte und Freunde nach Nuremberch zu einem Tage, den der Römische König dorthin berufen hat; bittet, ihnen auf Erfordern mit Geleit und sonst behilflich zu sein. 1444 August 3 Eberstein. 20 Aus Frankfurt Stadt.A. Reichssachen, Nachtr. 1482e fol. 42 or. chart. lit. cl.; Datum Zom Eversteyn under unserm sigil up maendach na sent Peters dage ad vincula 1414 anno etc. 44. AнG. 3 Regest: Wülcker S. 14; Janssen II, 1 S. 61 nr. 83. 25 145. Drei gen. Frankjurter Gesandte an ihre Stadt: der Erzoischof von Mainz reitet nicht nach Nürnberg, sondern will heute drei gen. Gesandte und andere zum König schicken; u. a. m. 1444 August 8 [Aschaffenburg]. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482° fol. 33 or. chart. lit. cl. Regest: Willcker S. 14 (unter falschem Datum „März 16“]; Janseen II, 1 S. 61 nr. 84. Unsern wilgen dinst zuvor. ersamen wisen lieben horn. [I] wir laßen uwere wisheit wißsen, das unser gnediger herre von Menez uf diß male nit ridet gein Nörnberg der Armengecken und andere 30 noitliche sache halb, als sin gnade uns dan hait laßen sagen durch den hôffemeistor, und wil als uf hûte nach eßon sin treffelich botschaff, nemlich unsern hern von Folde, graffe Wilhelm von Wortheim, meister Johan de Lysura und anderen ete., zu unserm gnedigsten hern dem konige senden, mit denselben wir auch riden und forters mit der gots hilf das boste zu thûn vermeinen. [2] auch als wir sinen gnaden vorgelacht han von der von Frideberg wegen etc., hait uns der hôffe- 35 meistere auch gesagt, unser herre von Mencz wolle balde darbi bescheiden. von den andorn sachen ist itzunt nit foglichen gewest zu rodden mit unserm heren otc. datum anno etc. 44 in die Ciriaci. 1444 Aug. & Von uns Walther Swarczenberg, Dietherich von Alccy und Heilman Schiltknecht. 40 146. Kg. Friedrich ermalent Ebf. Dietrich von Mainz, wegen der dringlichen Kirchenfrage trotz der Armagnaken zum RT. zu kommen. 1444 Aug. 13 Nürnberg. 45 Aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburger Ingrossaturbuch 25 fol. 102ab cop. chart.; über dem Stück Missiva des konigs, als er mym herren schribt, goin Nurem- berg zu kommen. Druch: Gudonus, Cod. dipl. Mog. VI, 288 nr. CXXXIII. Regesten: Chmel nr. 1683; Lichnowsky 6 nr. 815. erwirdiger lieber neve und kurfurste. Friederich usw. eß sint uf hute zu uns komen dine treffelich frunde urd rete geistlich und werntlich, die uns in geinwertigkeit unser fursten und manichen sendeboten mit vil worten erzalt und vermeldet haben ursache dines abewesens als von der Armeniacken wegen, darumb du dich uf diesen tag alher nicht gefugen
Strana 294
294 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1644 Aug. 13 mogest etc. des wir dann vast bekommert sin und doch solicher diner entschuldigunge nicht ufgenemen mogen, wann dine liebe wol weiß, daz uf diesem tage gehandelt werden sollen die hoechsten sache, die in der Cristenhoit gesin mogen, das ist der heiligen kirchen, damit die in einigkeit muge gebracht werden. darumb wir dann personlich herkomen sin und all unser sache zurucke geslagen haben, die auch die Cristenheit antreffende sint, als von der Hûngern 5 und Düreken wegen, den wir billich ußgewartet hetten. daz wir alles got befolhen und uns zu diesen hoen sachen nicht ane swere koste und schaden unser lande her gefugt haben, und hetten wol gehofft, wir solten dine liebe vor allen andern alhie gefunden haben als den nechsten und als einen dechant und vorgeer unser kurfursten, der auch die großsten provincien aller Dutscher lande hat, als wir dann denselben dinen reten clerlicher haben erzelen laßen. 10 wie nu dem allem, so begeren wir noch von diner liebe, bitten ermanen dich, so wir hoest konnen und mogen, du wollest ansehen soliche groß sache der heiligen kirchen, dabij dine liebe als ein geistlich prelat billich sin sal, auch unser personlich geinwertigkeit, daz heilige riche und die ganz samenunge alhie, und wollest dich ane alles verziehen ilende her zu uns fugen und mit nicht ußbliben, wann dine liebe andere dine sache wol hinder dir bestellen mag nach dem besten. und thue darinn, als wir uns des genzlich zu dir verlaßen. wann solte dine liebe des nicht thun, sündern verziehen, des wir nicht hoffen und auch nicht meinen, so mochten ander ferrer kurfursten und fursten, die nu uf dem wege sint herzukomen, ein bispiel nemen und hinderstellig bliben, daruß nit allein dieser tag, der mit großer mûhe und coste ist ge- macht worden, sündern der heiligen kirchen sache ganz zurût werden. dardurch auch daz 20 heilige riche und Dutsche lande mochten in unverwüntlich scheden und zweiunge komen, da got vor si; daz diner liebe auch nicht eben sin wurde, als du selbs wol versteen magst. daz wollest also verhuten und dine zukunft furdern. daz ist unser ernste meinunge, und wir wollen daz auch gein diner liebe gnediglichen erkennen. auch haben wir unsere treffliche botschaft von prelaten panirherren und edeln zu dem Delffin und demselben volke getan 25 nach rate der fursten alhie und hoffen, die sachen sollen, ab got wil, beßer werden, daz dann alhie mit dir und andern fursten baß und nuezlicher mag gehandelt werden, dann so du anders- wo werest, als dine rete auch wol gehort haben. geben zu Nuremberg am donerstage vor unser lieben frauwen tage assumpcionis, unsers richs im funften jar. Dem erwirdigen Dietherichen erzbischof zu Mencze ..- unserm lieben neven und kurfursten. 15 Ad mandatum domini regis in consilio. 30 147. Briefwechsel Gelnhausens mit Frankfurt über Reisepläne des Königs und Absendung von Gesandten nach Nürnberg. 1444 August 17 und 19. Aus Frankfurt Stadt-A. Roichssachen-Akten fasc. 54 nr. 4139, 1 or. chart. und 4139, 2 conc. chart. 35 [1] Bürgermeister und Rat zu Geilnhusen erkundigten sich am 17. August bei den Bürgermeistern und Rat von Franckenfurt: wir hatten virstanden, wie daz unser gnedigister herre der Rômisch kûnig zů Nürenberg si, und waren in meinunge, unser botschafto zû sinen gnaden ze thün als von etlicher unserer anligündon notdurft wegen, ist uns nu fürkommen, wie daz derselbe unser gnodi- gister herre nicht lange zu Nurenberg bliben, sundir sich gein Franckenfurt fügen werde. bieden wir uwer wisheit recht früntlichen, obe uch ichtes davon wißentlichen were, uns das beschrieben laßen virsteen, so verre uch das wol zû thûn ist, auch obe uch von siner zûkunfte zû uch nicht wißentlichen enwere und obe ir uwer fründe zû sinen gnaden schicken würdent und wann, uns das laßen virsteen. so wolten wir gern unser botschafte umb meror sicherheit und gutes radis willen Ha mit uwern fründen schicken. Mit freundlichem Dank. gegeben undir unserm ingesigel uf montag Aug. I7 nach unserr lieben frauwen tag assumpcionis anno domini etc. 44. 40 45 [2] Frankfurt erwiderte darauf, daß es vom Kommen des Königs nach Frankfurt nichts wisse und schon 1or längerer Zeit seine Gesandten mit denjenigen des Erzbischofs von Mainz nach Nurenberg Ang. 19 geschickt habe. Datum feria quarta post festum assumpcionis Marie anno 1444.
294 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1644 Aug. 13 mogest etc. des wir dann vast bekommert sin und doch solicher diner entschuldigunge nicht ufgenemen mogen, wann dine liebe wol weiß, daz uf diesem tage gehandelt werden sollen die hoechsten sache, die in der Cristenhoit gesin mogen, das ist der heiligen kirchen, damit die in einigkeit muge gebracht werden. darumb wir dann personlich herkomen sin und all unser sache zurucke geslagen haben, die auch die Cristenheit antreffende sint, als von der Hûngern 5 und Düreken wegen, den wir billich ußgewartet hetten. daz wir alles got befolhen und uns zu diesen hoen sachen nicht ane swere koste und schaden unser lande her gefugt haben, und hetten wol gehofft, wir solten dine liebe vor allen andern alhie gefunden haben als den nechsten und als einen dechant und vorgeer unser kurfursten, der auch die großsten provincien aller Dutscher lande hat, als wir dann denselben dinen reten clerlicher haben erzelen laßen. 10 wie nu dem allem, so begeren wir noch von diner liebe, bitten ermanen dich, so wir hoest konnen und mogen, du wollest ansehen soliche groß sache der heiligen kirchen, dabij dine liebe als ein geistlich prelat billich sin sal, auch unser personlich geinwertigkeit, daz heilige riche und die ganz samenunge alhie, und wollest dich ane alles verziehen ilende her zu uns fugen und mit nicht ußbliben, wann dine liebe andere dine sache wol hinder dir bestellen mag nach dem besten. und thue darinn, als wir uns des genzlich zu dir verlaßen. wann solte dine liebe des nicht thun, sündern verziehen, des wir nicht hoffen und auch nicht meinen, so mochten ander ferrer kurfursten und fursten, die nu uf dem wege sint herzukomen, ein bispiel nemen und hinderstellig bliben, daruß nit allein dieser tag, der mit großer mûhe und coste ist ge- macht worden, sündern der heiligen kirchen sache ganz zurût werden. dardurch auch daz 20 heilige riche und Dutsche lande mochten in unverwüntlich scheden und zweiunge komen, da got vor si; daz diner liebe auch nicht eben sin wurde, als du selbs wol versteen magst. daz wollest also verhuten und dine zukunft furdern. daz ist unser ernste meinunge, und wir wollen daz auch gein diner liebe gnediglichen erkennen. auch haben wir unsere treffliche botschaft von prelaten panirherren und edeln zu dem Delffin und demselben volke getan 25 nach rate der fursten alhie und hoffen, die sachen sollen, ab got wil, beßer werden, daz dann alhie mit dir und andern fursten baß und nuezlicher mag gehandelt werden, dann so du anders- wo werest, als dine rete auch wol gehort haben. geben zu Nuremberg am donerstage vor unser lieben frauwen tage assumpcionis, unsers richs im funften jar. Dem erwirdigen Dietherichen erzbischof zu Mencze ..- unserm lieben neven und kurfursten. 15 Ad mandatum domini regis in consilio. 30 147. Briefwechsel Gelnhausens mit Frankfurt über Reisepläne des Königs und Absendung von Gesandten nach Nürnberg. 1444 August 17 und 19. Aus Frankfurt Stadt-A. Roichssachen-Akten fasc. 54 nr. 4139, 1 or. chart. und 4139, 2 conc. chart. 35 [1] Bürgermeister und Rat zu Geilnhusen erkundigten sich am 17. August bei den Bürgermeistern und Rat von Franckenfurt: wir hatten virstanden, wie daz unser gnedigister herre der Rômisch kûnig zů Nürenberg si, und waren in meinunge, unser botschafto zû sinen gnaden ze thün als von etlicher unserer anligündon notdurft wegen, ist uns nu fürkommen, wie daz derselbe unser gnodi- gister herre nicht lange zu Nurenberg bliben, sundir sich gein Franckenfurt fügen werde. bieden wir uwer wisheit recht früntlichen, obe uch ichtes davon wißentlichen were, uns das beschrieben laßen virsteen, so verre uch das wol zû thûn ist, auch obe uch von siner zûkunfte zû uch nicht wißentlichen enwere und obe ir uwer fründe zû sinen gnaden schicken würdent und wann, uns das laßen virsteen. so wolten wir gern unser botschafte umb meror sicherheit und gutes radis willen Ha mit uwern fründen schicken. Mit freundlichem Dank. gegeben undir unserm ingesigel uf montag Aug. I7 nach unserr lieben frauwen tag assumpcionis anno domini etc. 44. 40 45 [2] Frankfurt erwiderte darauf, daß es vom Kommen des Königs nach Frankfurt nichts wisse und schon 1or längerer Zeit seine Gesandten mit denjenigen des Erzbischofs von Mainz nach Nurenberg Ang. 19 geschickt habe. Datum feria quarta post festum assumpcionis Marie anno 1444.
Strana 295
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 146-149. 295 148. Ebf. Dietrich von Mainz an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: hat sich ganz geriehtet und gestalt zum Ritt nach Nuremberg; begehrt von ihnen, daß sie dem Arzt Meister Conraten erlawben, ihn zu der Zeit, die er ihm geschrieben hat, zu begleiten; bittet um Antwort. 1444 August 27 Aschaffenburg. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482c fol. 50 or. chart. lit. cl.; Datum Asschaffemburg am donrstag nach sant Bartholomeus tag anno etc. 44. Regest: Janssen II, I S. 64 nr. 90. 1444 Aug. 27 10 149. Aufwendungen verschiedener Art anläslich des Nürnberger RT. 1444 August — November. a) Ausgaben der Stadt Wien anläßlich der Reise Kg. Friedrichs zum RT. 1444 (Aug. 19) bis Nov. 4. Aus Wien Stadt-A. Stadtrechnung 1444 fol. 140s not. chart. unter Zeainzigs ausgeben sniden slossern sailern und umb ander meniglai der stat notdurft. Item als unser gonêdigister herr der kûnig in das reich gezogen ist, hat man all mittichen unz auf seiner gnaden zukunft lassen singen ain votiff, das sind 12 votiff, und von iedem dem kormaister 15 12 d., dem cantor 21 d., den leviten 14 d., dom organisten 28 d., dem messner zu leûten, goscet ain ambt, 3 sh. 5 d., und hat sich geendt 4. post omnium sanctorum, facit 4 1. 6 sh. d. Non. 4 b) Ausgaben Regensburgs anläfslich der Durchreise Kg. Friedrichs zum und vom Nürnberger RT. 1444 Juli 29 — Okt. 28. 2 Ans München H. St.-A. Gemeiners Nachlaß Kaston 6 cop. chari. saec. 17; über dem Stück Fridericus III. rex Romanorum; am Schluß: vide die 1. laden in der registratur. 25 30 85 Anno 1444 ana sambstag nach Jacobi ist keyser Friederich alhier! durch nacher Nürnberg 1444 gezogen, ist ihme damal von der statt Rogenspurg verehrt worden. AWg. I ein verguldter kopf bey 11 mark und waßs man darein gelegt hat ; 2 fueder Osterreichischen wein perb 24 � 66 9; 6 oehsen por 12 u 3 sol. §. ; 2 fueder hew; 6 schaff hoborn pcr 5 8 3 sol. — S; 6 eimer 1/4 Welisch weins per 14 8 —9; umb holz außgeben 5 sol. 6 9. Item so hat mar den fürsten und allen rathen und edellenthen, die mit ihm hie waren, ge- schenkht Wellisch wein per 14 R 6 sol. 13 5; von den 4 stangen zum himmel zu verguldten geben 17 sol. 2 9. 2 gaun rothe tuech zum himmel auf dem kornhauß kaufft, die gestunden mit allen sachen 6 � — sol. 24 S; dem camermeister für den himmel geben 8 gulden; des königs thürhüttern 8 gulden; des königs poten 2 gulden; in des königs kuchen 1 gulden. Summa der außgab 94 � 439. Alß ihr kön. mayestät wider herab2 von Nümberg zurukh kommen, ist derselben geschenkht worden: 1 fueder Österr. wein per 20 � 5 sol. 9S; 1 ochsen per 9 R 9; visch per 51/2 � —9; 6 schaff habern per 5 � 3 sol. —S. 10 Summa beeder außgaben: 134 � 7 sol. 13. e) Ausgaben der päpstlichen Kammer für die Gesandten P. Eugens in Deutschland, Johannes Carvajal und Nikolaus von Cues. 1444 Nov. 16 —Dez. 19 Rom. 15 Aus Rom Staats A. Tosoro pontificio, Mandati 1443-47 cop. chart. Anueisungen des [päpstlichen Kämmerers] Ludovieus feard. Aquileg.] an sden Thesaurar] Franciscus de Padua: a] an — Jacobi am Rands mit Verweiswnarzeichen. b) Forl. hal Abkarzung ftr per, aber wokl pro zu losen. 1 Anwesenheit auf der Hinfahrt laut Chmel Regg. nr. 1666-69 vom 29. Juli bis 1. August. 2 Aufenthalt auf der Rückreise laut Chmel Regg. nr. 1862-65 vom 14. bis 28. Okt.
Aa. Einladungen, Besuch des RT nr. 146-149. 295 148. Ebf. Dietrich von Mainz an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: hat sich ganz geriehtet und gestalt zum Ritt nach Nuremberg; begehrt von ihnen, daß sie dem Arzt Meister Conraten erlawben, ihn zu der Zeit, die er ihm geschrieben hat, zu begleiten; bittet um Antwort. 1444 August 27 Aschaffenburg. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482c fol. 50 or. chart. lit. cl.; Datum Asschaffemburg am donrstag nach sant Bartholomeus tag anno etc. 44. Regest: Janssen II, I S. 64 nr. 90. 1444 Aug. 27 10 149. Aufwendungen verschiedener Art anläslich des Nürnberger RT. 1444 August — November. a) Ausgaben der Stadt Wien anläßlich der Reise Kg. Friedrichs zum RT. 1444 (Aug. 19) bis Nov. 4. Aus Wien Stadt-A. Stadtrechnung 1444 fol. 140s not. chart. unter Zeainzigs ausgeben sniden slossern sailern und umb ander meniglai der stat notdurft. Item als unser gonêdigister herr der kûnig in das reich gezogen ist, hat man all mittichen unz auf seiner gnaden zukunft lassen singen ain votiff, das sind 12 votiff, und von iedem dem kormaister 15 12 d., dem cantor 21 d., den leviten 14 d., dom organisten 28 d., dem messner zu leûten, goscet ain ambt, 3 sh. 5 d., und hat sich geendt 4. post omnium sanctorum, facit 4 1. 6 sh. d. Non. 4 b) Ausgaben Regensburgs anläfslich der Durchreise Kg. Friedrichs zum und vom Nürnberger RT. 1444 Juli 29 — Okt. 28. 2 Ans München H. St.-A. Gemeiners Nachlaß Kaston 6 cop. chari. saec. 17; über dem Stück Fridericus III. rex Romanorum; am Schluß: vide die 1. laden in der registratur. 25 30 85 Anno 1444 ana sambstag nach Jacobi ist keyser Friederich alhier! durch nacher Nürnberg 1444 gezogen, ist ihme damal von der statt Rogenspurg verehrt worden. AWg. I ein verguldter kopf bey 11 mark und waßs man darein gelegt hat ; 2 fueder Osterreichischen wein perb 24 � 66 9; 6 oehsen por 12 u 3 sol. §. ; 2 fueder hew; 6 schaff hoborn pcr 5 8 3 sol. — S; 6 eimer 1/4 Welisch weins per 14 8 —9; umb holz außgeben 5 sol. 6 9. Item so hat mar den fürsten und allen rathen und edellenthen, die mit ihm hie waren, ge- schenkht Wellisch wein per 14 R 6 sol. 13 5; von den 4 stangen zum himmel zu verguldten geben 17 sol. 2 9. 2 gaun rothe tuech zum himmel auf dem kornhauß kaufft, die gestunden mit allen sachen 6 � — sol. 24 S; dem camermeister für den himmel geben 8 gulden; des königs thürhüttern 8 gulden; des königs poten 2 gulden; in des königs kuchen 1 gulden. Summa der außgab 94 � 439. Alß ihr kön. mayestät wider herab2 von Nümberg zurukh kommen, ist derselben geschenkht worden: 1 fueder Österr. wein per 20 � 5 sol. 9S; 1 ochsen per 9 R 9; visch per 51/2 � —9; 6 schaff habern per 5 � 3 sol. —S. 10 Summa beeder außgaben: 134 � 7 sol. 13. e) Ausgaben der päpstlichen Kammer für die Gesandten P. Eugens in Deutschland, Johannes Carvajal und Nikolaus von Cues. 1444 Nov. 16 —Dez. 19 Rom. 15 Aus Rom Staats A. Tosoro pontificio, Mandati 1443-47 cop. chart. Anueisungen des [päpstlichen Kämmerers] Ludovieus feard. Aquileg.] an sden Thesaurar] Franciscus de Padua: a] an — Jacobi am Rands mit Verweiswnarzeichen. b) Forl. hal Abkarzung ftr per, aber wokl pro zu losen. 1 Anwesenheit auf der Hinfahrt laut Chmel Regg. nr. 1666-69 vom 29. Juli bis 1. August. 2 Aufenthalt auf der Rückreise laut Chmel Regg. nr. 1862-65 vom 14. bis 28. Okt.
Strana 296
296 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktobor 1444. 1444 Nov. 16 Nov. 27 11443] Aug. 11 Noz. 26 Dez. 19 [1] Rome die 16. nov. 1444 pont. etc. anno 14: soll durch den Depositar Thomas de Spinellis zahlen lassen nobili viro Lancellotto de Neapoli flor, auri de camera 25 sine retentione pro eundo ad dominum Johannem de Gravial pro factis s. d. n. papo (fol. 873; Unterfertig. F. Lavezius). [2] Rome die 27. nov. 1444 pont. ctc. a. 14: Zahlungsbefeht wie oben florenos auri similes 1800 per oos solutos domino Johanni Carvayal ejusdem domini nostri pape oratori in partibus Almanie pro sua provisione trodecim mensium inceptorum die undecima augusti 1443 [Vorl. 1433] et ut se- quitur finitorum; itom florenos auri similes 280 per cos solutos domino Nicolao de Cusa existentia in partibus Almanie pro factis d. n. pape pro sua provisiono quatuordeeim mensiurn inceptorum die 26. novembris 1443 et ut sequitur finiendorum; ferner florenos auri similes 800 per eos solutos episcopo Brixiensi s. d. n. pape in partibus Francio oratori pro parte sue provisionis (fol. 88ad ; Unterfert. F. Lavezius). [3] Rome die 19. dec. 1444 pont. etc. a. 14: Zahlungsbefenl desgl, egregio viro domino Johanni Carvajal causarum sacri palacii auditori florenos auri de camera 160 pro sua provisione duorum mensium tempore, quo fuit in partibus Almanie orator pro factis s. d. n. pape. item florenos similes 15 per eum solutos certis eursoribus missis ad diversa loca pro factis s. d. n. pape, item florenos 15 similes 60 per eum solutos pro scortis et salvisconductibus, constituentes in totum florenos auri de camera 235 sine retentiono (fol. 92°, ohne Unterfertig.). 5 10 Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 150-158. 1442 Juni 15 Juní 21 Juli 1 Juli o Juli 3 Juči 13 Juli 22 Julí 25 Juli 14 Juli 17 Jull 23.25 150. Bündnisverhandlungen der Grafen von Württemberg mit gen. Schwäbischen Reichsstädlen. 1442 Juni 15 bis 1443 Juli 18. [I] Die Grafen Ludwig und Ulrich von Württemberg hatten sich am 15. Juni 1442 (s. Veitstag] mit den Städten Ulm, Nördlingen, Hall, Gmünd, Dinkelsbühl, Kaufbeuren, Donauwörth, Kempten, Leutkirch. Giengen. Aalen und Bopfingen auf 3 Jahre vereinigt (Stuttgart WR. 5573 cr. mb.; dgl. B 219/20 Büschel 19 conc. und cop.; dgl. WR. 5794 copp.). [2] Ulm gab am 21. Juni (Do. v. Johannes Bapt.) 1442 den Städten der Herrschaft Württem- 25 berg Kenntnis von der beschworenen Einung und teilte mit, daß die Einungsbriefe ohne Verzug auf- gerichtel, besiegelt und ausgetauscht werden sollen. Es fragte am gleichen Tage bei den Städten Mem- mingen und Kaufbeuren an, ob sie der Einung beitreten wollten, wobei an Kaufbeuren gleichzeitig die Einladung Memmingens bekonnt gegeben wrde (Stuttgart B 219/20 Büschel 19 conce.). [3] Ulm teilte dann am 1. Juli (So. v. Udalrici) dem Kanzler des Grafen Ludwig von Württ. so Johannes Wzibel mit, daßs folgende Städte ihre Zusage zur Einung gegeben hätten: Ulm, Nördlingen, Hall, Gmünd, Dinkelsbühl, Kaufbeuren, Donauwörth, Kempten, Leutkirch, Giengen, Aalen und Bopfingen; da also der Einung 8 Städte weniger als der vorigen beigetreten seien, müßte auch die Anzahl der Spieße verringert und auj II festgeeeizt werden; die beiden Grafen sollten ihrerseits 7 Spieße steller; die Brieje seien entsprechend auszustelten (a.a.O. conc.). [4] Am 6. Juli (Fr. n. s. Uirich) mußte Ulm dem Grafen Utrich Nachricht von einem Uberfall auf einen Fuhrmann am vergangenen Dienstag im Ulmer Gebiet geben; es bat dabei den Grafen, da die Stadt mit ihm in freundlicher Einung sei, seinen Amtleuten und Untertanen Anmeisung zu geben, daß solches nicht mehr vorkomme und daß ihre Diener in seinem Gebiete frei ein-und ausreiten dürften (&.a.O. conc. ). [5] Wetterhin schrieb Ulm an die Räte und Statthalter der Grafen Ludwig und Ulrich am 13. Juli (s. Margareten tag): da dic Frist von einem Monal zur Uberyabe der besiegelten Einungsbrieje zu Ende gehe, sollen Vogt und Amtleute dee Amtes Urach die Einung am 22. Juli (So. v. Jacobstag) zu Urach beschwören, die des Amies Kirchheim am 25. Juli (s. Jacobs tag) zu Kirchheim, wozu die Vertreter der Stadte erscheinen werden (a.a.0. conc.). 16] Die Räte antworteten am 14. Juli (Sa. n. s. Margreten tag), sie seien mit dem Vorschlag Ulms einverstanden, nur hätten sie die Amticute von Urach nach Münsingen beschieden statt nach Urach, da ihnen dieser Ort gelegener sei (a.a.O. or. ch.). [71 In einem Gegenschreiben an die Rate vom 17. Juli (aftermo. n. s. Margareten tag) erklärie sich Ulm mit der Verlegung einverstanden, bat aher, die Amtleute von Kirchheim schon aaf den Gutentag 50 (Juli 23) nach Kirchheim zu bescheiden, nicht erst auf s. Jakobstag, damit die Vertretor der Stadte dort nicht solange untätig warten müßten (a.a.0. conc.). 18] Am 15. Sept. (Sa. n. crucis exaltac.) ersuchte Ulm dann den Grafen Ulrich, thm cinen Tag in kúrz gen Göppingen zu setzen und seine Amtleute im Amte G. anzuweisen, die Vereinung auf den- 35 40 45 20 Sept. 15 a) Vorl. existentis. 55
296 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktobor 1444. 1444 Nov. 16 Nov. 27 11443] Aug. 11 Noz. 26 Dez. 19 [1] Rome die 16. nov. 1444 pont. etc. anno 14: soll durch den Depositar Thomas de Spinellis zahlen lassen nobili viro Lancellotto de Neapoli flor, auri de camera 25 sine retentione pro eundo ad dominum Johannem de Gravial pro factis s. d. n. papo (fol. 873; Unterfertig. F. Lavezius). [2] Rome die 27. nov. 1444 pont. ctc. a. 14: Zahlungsbefeht wie oben florenos auri similes 1800 per oos solutos domino Johanni Carvayal ejusdem domini nostri pape oratori in partibus Almanie pro sua provisione trodecim mensium inceptorum die undecima augusti 1443 [Vorl. 1433] et ut se- quitur finitorum; itom florenos auri similes 280 per cos solutos domino Nicolao de Cusa existentia in partibus Almanie pro factis d. n. pape pro sua provisiono quatuordeeim mensiurn inceptorum die 26. novembris 1443 et ut sequitur finiendorum; ferner florenos auri similes 800 per eos solutos episcopo Brixiensi s. d. n. pape in partibus Francio oratori pro parte sue provisionis (fol. 88ad ; Unterfert. F. Lavezius). [3] Rome die 19. dec. 1444 pont. etc. a. 14: Zahlungsbefenl desgl, egregio viro domino Johanni Carvajal causarum sacri palacii auditori florenos auri de camera 160 pro sua provisione duorum mensium tempore, quo fuit in partibus Almanie orator pro factis s. d. n. pape. item florenos similes 15 per eum solutos certis eursoribus missis ad diversa loca pro factis s. d. n. pape, item florenos 15 similes 60 per eum solutos pro scortis et salvisconductibus, constituentes in totum florenos auri de camera 235 sine retentiono (fol. 92°, ohne Unterfertig.). 5 10 Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 150-158. 1442 Juni 15 Juní 21 Juli 1 Juli o Juli 3 Juči 13 Juli 22 Julí 25 Juli 14 Juli 17 Jull 23.25 150. Bündnisverhandlungen der Grafen von Württemberg mit gen. Schwäbischen Reichsstädlen. 1442 Juni 15 bis 1443 Juli 18. [I] Die Grafen Ludwig und Ulrich von Württemberg hatten sich am 15. Juni 1442 (s. Veitstag] mit den Städten Ulm, Nördlingen, Hall, Gmünd, Dinkelsbühl, Kaufbeuren, Donauwörth, Kempten, Leutkirch. Giengen. Aalen und Bopfingen auf 3 Jahre vereinigt (Stuttgart WR. 5573 cr. mb.; dgl. B 219/20 Büschel 19 conc. und cop.; dgl. WR. 5794 copp.). [2] Ulm gab am 21. Juni (Do. v. Johannes Bapt.) 1442 den Städten der Herrschaft Württem- 25 berg Kenntnis von der beschworenen Einung und teilte mit, daß die Einungsbriefe ohne Verzug auf- gerichtel, besiegelt und ausgetauscht werden sollen. Es fragte am gleichen Tage bei den Städten Mem- mingen und Kaufbeuren an, ob sie der Einung beitreten wollten, wobei an Kaufbeuren gleichzeitig die Einladung Memmingens bekonnt gegeben wrde (Stuttgart B 219/20 Büschel 19 conce.). [3] Ulm teilte dann am 1. Juli (So. v. Udalrici) dem Kanzler des Grafen Ludwig von Württ. so Johannes Wzibel mit, daßs folgende Städte ihre Zusage zur Einung gegeben hätten: Ulm, Nördlingen, Hall, Gmünd, Dinkelsbühl, Kaufbeuren, Donauwörth, Kempten, Leutkirch, Giengen, Aalen und Bopfingen; da also der Einung 8 Städte weniger als der vorigen beigetreten seien, müßte auch die Anzahl der Spieße verringert und auj II festgeeeizt werden; die beiden Grafen sollten ihrerseits 7 Spieße steller; die Brieje seien entsprechend auszustelten (a.a.O. conc.). [4] Am 6. Juli (Fr. n. s. Uirich) mußte Ulm dem Grafen Utrich Nachricht von einem Uberfall auf einen Fuhrmann am vergangenen Dienstag im Ulmer Gebiet geben; es bat dabei den Grafen, da die Stadt mit ihm in freundlicher Einung sei, seinen Amtleuten und Untertanen Anmeisung zu geben, daß solches nicht mehr vorkomme und daß ihre Diener in seinem Gebiete frei ein-und ausreiten dürften (&.a.O. conc. ). [5] Wetterhin schrieb Ulm an die Räte und Statthalter der Grafen Ludwig und Ulrich am 13. Juli (s. Margareten tag): da dic Frist von einem Monal zur Uberyabe der besiegelten Einungsbrieje zu Ende gehe, sollen Vogt und Amtleute dee Amtes Urach die Einung am 22. Juli (So. v. Jacobstag) zu Urach beschwören, die des Amies Kirchheim am 25. Juli (s. Jacobs tag) zu Kirchheim, wozu die Vertreter der Stadte erscheinen werden (a.a.0. conc.). 16] Die Räte antworteten am 14. Juli (Sa. n. s. Margreten tag), sie seien mit dem Vorschlag Ulms einverstanden, nur hätten sie die Amticute von Urach nach Münsingen beschieden statt nach Urach, da ihnen dieser Ort gelegener sei (a.a.O. or. ch.). [71 In einem Gegenschreiben an die Rate vom 17. Juli (aftermo. n. s. Margareten tag) erklärie sich Ulm mit der Verlegung einverstanden, bat aher, die Amtleute von Kirchheim schon aaf den Gutentag 50 (Juli 23) nach Kirchheim zu bescheiden, nicht erst auf s. Jakobstag, damit die Vertretor der Stadte dort nicht solange untätig warten müßten (a.a.0. conc.). 18] Am 15. Sept. (Sa. n. crucis exaltac.) ersuchte Ulm dann den Grafen Ulrich, thm cinen Tag in kúrz gen Göppingen zu setzen und seine Amtleute im Amte G. anzuweisen, die Vereinung auf den- 35 40 45 20 Sept. 15 a) Vorl. existentis. 55
Strana 297
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT. nr. 150. 297 15 20 25 45 selben Tage zu schwören, außerdem der städtischen Botschaft dorthin mitzuteilen, an welchen Tagen die anderen Amtleute schwören würden (a.a0. conc.). 19] Gf. Ulrich erwiderte am 19. Sept. (Mi. v. s. Matheus) aus Stutgarten, daß er den Tag nach Sept. 19 Geppingen auf den 26. Sept. (Mi. n. Matheus) angesetzt habe; dort würden die städt. Abgesandten Sext. 26 dann erfahren, uann die anderen Amilente des Grafen schwören werden (a.a.0. or. ch., also an- scheinend nicht abgesandt?). [10] Auch Gf. Ludwig wurde am 26. Sept. (Mi. v. 8. Michels tag) von Ulm gebeten, eine Stadt Sept. 26 und den Termin für den Eid seiner Amtsleute auf die Versinung zu nennen (a.a.O. conc.). [1I] Am 20. Nov. (zu Stutgartten an zinstag n. s. Elizabethen tag) kündigte Gf. Ulrich der Stadt Nov. 20 10 Ulm an, daß er seinen Getreuen Wolffen von Nuhusen empsohlen habe, den Schwur auf die Einung von den Siädten Gemunde, Halle, Dinckelspuhel, Nordlingen, Werde, Aulun, Gienyen und Bopffingen für seinen Bruder und thn seibet inzunemen und darum zuerst nach Gmünd am 4. Dez. (zinstag zu nacht Dez. a vor s. Nyclaus) und dann zu den anderen Stüdten zu reiten (Nördlingen Missiven fasc. 37 cop. ch., Beischluß zum folg. Brief). [12] Die Stadt Ulm schickte daraujhin am 25. Nov. (uf s. Kathrinen tage) sine Abschrift dieses Nov. 25 Briefes an Nördlingen und bemerkte dazu, daß die Räte beider Herren von Wirtemberg bei ihnen ge- wesen seien und die Eide, die verainung zu swèren, von ihr ingenomen haben wollten. Sie hatte ihren großen und kleinen Rat versammeln lassen, um die Vereinung schwören zu lassen; doch hatten jone erklärt, sie neinten, daß Räte und Gemeinde die Einung schwören sollten, doch so, wie sie vonalters ber und vormale geschworen hätten. Ulm habe ihnen geantwortet, vor Zeiten hätten wohl Räte und Gemeinde die Einung geschworen; es sei aber auch geschehen, daß sich die Herren von Wirtemberg an der stette reten, die die ainung zû hove gesworn, begnügt hätten, und daß dann weder die Städte noch die Gemeinde in den Städten die Einung geschworen, aher sie doch gehalten hätten. Die Stadte schwüren auch ihre Ei- nungen nicht anders als in großen und kleinen Räten und hielten sie doch getreulich, denne es hab 25 unser gemainden halb gestalt, das wir ir mechtig sien. Ulm meinte, es genige, die Einung mit großen und kleinen Räten 2u schwören, und die Herren van W. könnten sich damit begnägen. Die Rate hätten daruuf gebeten, ihnen zu gestatten, das an die Herren von W. zu bringen, was Ulm ihnen auch erlaubt habe (Nördlingen a.a.0. or. ch.). [13] Am 30. Jan. (Mi. v. trowen tag zu liechmeß) 1443 schriehen die Städte Eßlingen, Reut- 80 lingen und Weil an Ulm: die Gesandtschaft der Schwäb. Städte, die neulich in Eplingen und Reutlingen gewesen sai, habs beide Stadte aufgejordert, in ihre Einung mit den Herren von Wirtemberg zu treten. Der Gesandtschaft war geantwortet worden, mas wolle das an mer lute bringen; das sei nun geschehen und die 3 Städte seien bereit, in die Vereinung zu treten, doch verlangten sie mindrung der anzalen, die ihnon zu schwer soi, und die Anderung dee Artikels „als burger nicht ze onphahen, die aigenlûte geachtet sien", da sie in dieser Hinsicht von Röm. Kaisern und Königen gefreit seien; sic bitten, eine kurze Mahnung der Stadte zur Berntung dieser Punkte anzuberaumen (Nördlingen Städtebunds- akten VI, 1 (v. J. 1443) nr. 3 cop. ch., Beischl. z. folgenden Brief Ulme). [14] Ulm schickte Abschrift dieses Schreibens zusammen mit der Abschrift des Abschieds eines Stadtetages zu Wimpfen, auf dem eine Einung mit Pf. Ludwig beredel wordon war (vgl. unsere nr. 151), 40 am 4. März (gutemtag n. esto michi) an Nordlingen und bemerkte u. a.: es verspreche sich großen Vorteil für die Sicherhsit des Landes und des Handels der Städte, wenn diess mit dem Pfalzgrafen and den Herren von Württemberg in Vereinung wären; die Boten von Eplingen wnd Reutlingen seien auf der Maknung als von unser frúnde der stette unserer verainunge und auch der Herren von Wirttemberg verainunge wegen gewesen; die Städte hätten drauf beschlossen, E. u. R. durch Botschaft zum Eintritt in die Vereinung aufzufordern, was uuch geschehen sei: Eßlingen, Reutlingen und Weil hätten jetzt Ulm gebeten, ain kurze manunge zu haben wegen Minderung ihres Kontingents und wegen Anderung des Artikele, als burger nicht zu empfahen die aigenlúte geâchtot, dafúr si doch gefriet sien. Die Städte hätten eine Beschuörung der Einung mit den Herren von W. durch große u. kleine Rate für genügend gehalten, doch diese verlangten den Schuuer der Räte und Gemeinden, wie es der Einungo- 5o brief vorschreibe; nachdem eine Städtegesandtschaft vergebens bei ihnen gebeten habe, bleibe woll nichts anderes übrig, als in der verlangten Weise zu schwörend; man könne das aber hei einer künftigen Add3 Jan. 30 Mürz 4 5 1 Hierzu ist auck ein Schreiben Hans Nyt- harts (von Ulm] an Nördlingen vom 19. Juli (Fr. v. Mar. Magd.) 1443 von Belang, worin 55 dieser auf die Bitte Nordlingens um eine Form, wie der Abt von Ellwangen die Einung schwören soll, zwei Zettel, wie die alte und neue Einung geschworen ist, übersendet. Er bemerkt dazu: einige hätten die Vereinung nach dem alten Zettel geschworen, andere ohne Zettel nur nach dem Einungsbrief. Der übrige Teil des Briefes be- trifft andere Tagungen: der Tag auf Margarethe (Juli 13), der hier zu Ulm am letzien Samstag (Juli 13) gewesen, sei nach Zürich verlegt; Elvinger habe an Uim geschrieben, daß Herr Hamman Offemburg, des Königs Botschaft und die Botschaft von Augsburg in Constana seien,
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT. nr. 150. 297 15 20 25 45 selben Tage zu schwören, außerdem der städtischen Botschaft dorthin mitzuteilen, an welchen Tagen die anderen Amtleute schwören würden (a.a0. conc.). 19] Gf. Ulrich erwiderte am 19. Sept. (Mi. v. s. Matheus) aus Stutgarten, daß er den Tag nach Sept. 19 Geppingen auf den 26. Sept. (Mi. n. Matheus) angesetzt habe; dort würden die städt. Abgesandten Sext. 26 dann erfahren, uann die anderen Amilente des Grafen schwören werden (a.a.0. or. ch., also an- scheinend nicht abgesandt?). [10] Auch Gf. Ludwig wurde am 26. Sept. (Mi. v. 8. Michels tag) von Ulm gebeten, eine Stadt Sept. 26 und den Termin für den Eid seiner Amtsleute auf die Versinung zu nennen (a.a.O. conc.). [1I] Am 20. Nov. (zu Stutgartten an zinstag n. s. Elizabethen tag) kündigte Gf. Ulrich der Stadt Nov. 20 10 Ulm an, daß er seinen Getreuen Wolffen von Nuhusen empsohlen habe, den Schwur auf die Einung von den Siädten Gemunde, Halle, Dinckelspuhel, Nordlingen, Werde, Aulun, Gienyen und Bopffingen für seinen Bruder und thn seibet inzunemen und darum zuerst nach Gmünd am 4. Dez. (zinstag zu nacht Dez. a vor s. Nyclaus) und dann zu den anderen Stüdten zu reiten (Nördlingen Missiven fasc. 37 cop. ch., Beischluß zum folg. Brief). [12] Die Stadt Ulm schickte daraujhin am 25. Nov. (uf s. Kathrinen tage) sine Abschrift dieses Nov. 25 Briefes an Nördlingen und bemerkte dazu, daß die Räte beider Herren von Wirtemberg bei ihnen ge- wesen seien und die Eide, die verainung zu swèren, von ihr ingenomen haben wollten. Sie hatte ihren großen und kleinen Rat versammeln lassen, um die Vereinung schwören zu lassen; doch hatten jone erklärt, sie neinten, daß Räte und Gemeinde die Einung schwören sollten, doch so, wie sie vonalters ber und vormale geschworen hätten. Ulm habe ihnen geantwortet, vor Zeiten hätten wohl Räte und Gemeinde die Einung geschworen; es sei aber auch geschehen, daß sich die Herren von Wirtemberg an der stette reten, die die ainung zû hove gesworn, begnügt hätten, und daß dann weder die Städte noch die Gemeinde in den Städten die Einung geschworen, aher sie doch gehalten hätten. Die Stadte schwüren auch ihre Ei- nungen nicht anders als in großen und kleinen Räten und hielten sie doch getreulich, denne es hab 25 unser gemainden halb gestalt, das wir ir mechtig sien. Ulm meinte, es genige, die Einung mit großen und kleinen Räten 2u schwören, und die Herren van W. könnten sich damit begnägen. Die Rate hätten daruuf gebeten, ihnen zu gestatten, das an die Herren von W. zu bringen, was Ulm ihnen auch erlaubt habe (Nördlingen a.a.0. or. ch.). [13] Am 30. Jan. (Mi. v. trowen tag zu liechmeß) 1443 schriehen die Städte Eßlingen, Reut- 80 lingen und Weil an Ulm: die Gesandtschaft der Schwäb. Städte, die neulich in Eplingen und Reutlingen gewesen sai, habs beide Stadte aufgejordert, in ihre Einung mit den Herren von Wirtemberg zu treten. Der Gesandtschaft war geantwortet worden, mas wolle das an mer lute bringen; das sei nun geschehen und die 3 Städte seien bereit, in die Vereinung zu treten, doch verlangten sie mindrung der anzalen, die ihnon zu schwer soi, und die Anderung dee Artikels „als burger nicht ze onphahen, die aigenlûte geachtet sien", da sie in dieser Hinsicht von Röm. Kaisern und Königen gefreit seien; sic bitten, eine kurze Mahnung der Stadte zur Berntung dieser Punkte anzuberaumen (Nördlingen Städtebunds- akten VI, 1 (v. J. 1443) nr. 3 cop. ch., Beischl. z. folgenden Brief Ulme). [14] Ulm schickte Abschrift dieses Schreibens zusammen mit der Abschrift des Abschieds eines Stadtetages zu Wimpfen, auf dem eine Einung mit Pf. Ludwig beredel wordon war (vgl. unsere nr. 151), 40 am 4. März (gutemtag n. esto michi) an Nordlingen und bemerkte u. a.: es verspreche sich großen Vorteil für die Sicherhsit des Landes und des Handels der Städte, wenn diess mit dem Pfalzgrafen and den Herren von Württemberg in Vereinung wären; die Boten von Eplingen wnd Reutlingen seien auf der Maknung als von unser frúnde der stette unserer verainunge und auch der Herren von Wirttemberg verainunge wegen gewesen; die Städte hätten drauf beschlossen, E. u. R. durch Botschaft zum Eintritt in die Vereinung aufzufordern, was uuch geschehen sei: Eßlingen, Reutlingen und Weil hätten jetzt Ulm gebeten, ain kurze manunge zu haben wegen Minderung ihres Kontingents und wegen Anderung des Artikele, als burger nicht zu empfahen die aigenlúte geâchtot, dafúr si doch gefriet sien. Die Städte hätten eine Beschuörung der Einung mit den Herren von W. durch große u. kleine Rate für genügend gehalten, doch diese verlangten den Schuuer der Räte und Gemeinden, wie es der Einungo- 5o brief vorschreibe; nachdem eine Städtegesandtschaft vergebens bei ihnen gebeten habe, bleibe woll nichts anderes übrig, als in der verlangten Weise zu schwörend; man könne das aber hei einer künftigen Add3 Jan. 30 Mürz 4 5 1 Hierzu ist auck ein Schreiben Hans Nyt- harts (von Ulm] an Nördlingen vom 19. Juli (Fr. v. Mar. Magd.) 1443 von Belang, worin 55 dieser auf die Bitte Nordlingens um eine Form, wie der Abt von Ellwangen die Einung schwören soll, zwei Zettel, wie die alte und neue Einung geschworen ist, übersendet. Er bemerkt dazu: einige hätten die Vereinung nach dem alten Zettel geschworen, andere ohne Zettel nur nach dem Einungsbrief. Der übrige Teil des Briefes be- trifft andere Tagungen: der Tag auf Margarethe (Juli 13), der hier zu Ulm am letzien Samstag (Juli 13) gewesen, sei nach Zürich verlegt; Elvinger habe an Uim geschrieben, daß Herr Hamman Offemburg, des Königs Botschaft und die Botschaft von Augsburg in Constana seien,
Strana 298
März 20 Juli 18 1446 Juni 16 1443 März 31 Mars 4 Apr. 14 Apr. 27 A, 23 Juni 29 1473 Mai 25 Apr. 27 Mai 7 298 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Einung ändern; über alle mitgetelten Punkte möge Nördlingen seine Boten instrwiert am 20. Mórz (Mi. v. oculi) nach Ulm senden (Nördl. a.a.0. nr. 1 or. ch., mit nr. 2 Abschr. des Wimpfener Abschie- des). [75] Über die weiteren Verhandlungen 4st anscheinend nichts überliejert. Die Bündniserweiterung kam schließlich wm 18. Juis (Do. v. s. Marien Magdal, tag) 1443 zwstande. An diesem Tage beur- kundeten. dia Grafer Ludwig und Ulrich, dap sie die Städte Eßlingen, Reutlingen, Heilbronn, Rotwil, Wil und. Wimpfen in ihre mit gen. 12 Städten bis auf Veitstag 1445 geschlossene Vereinigung auf- gemnmmen haben (Stuttg, B 169-174, EBlingen Stadt Nr. 138 or. mb.; ehda. WR. 5584 cop. ch.; Drucke: Dumont, Corps Dipl. 111, 1 p. 125f. aus Datt, Vol. ver. Germ. novum lib. I. cap. 12 p. 88; Lümeg RA. II, IV Abs. VII p. 689). 151. Bündnis Pf. Ludwigs mit den Schwübischew Stüdten. [1] Anfang Mórz waren Verśreter des Pf. Ludwig mit den Schwäbischen Städten zw Verhand- lungen über eine oinung in Wimpfen susammengokommen. Man Ratte dort einen neuen Tag zw Speier auf den 81. Marz (So. letare) anberaumt, um hier die auf 5 Jahre beabsichtigte Kinung zu beschließen und den Frieden zu bereden. — Ahschrijt des Abschiedes zu Wimpfen (Nördlingen Stadi-A. Stadtebundsakten VI, 1 nr. 2 cop.) schickte Ulm am 4. Můrz (gutemiag n. esto mi[hi]) om Nórd- lóngen und schrieb dazu, die Hinung sollte eine solche sein, wie sie die Städte vormals mit den Herren von Württemberg gehabt! (über den weiteren Inhalt s. unsere nr. 150, 14). [23 Über den Speierer Tag berichtete Ulm am 14. April (palmtag) nach Nordlingen: Die Boten von Rotenburg, Heilbronn u. Ulm seien im Auftrag der Städte zu Snpeier bei Pf. Trıdwig gewesen, um wegen Vereinung w. Richtung der Stadte mit ihren Feinden zu reden ; jede Stadt habe einer Abschied wegen dieser Sache erhalten mit der Anfrage, ob &ie die Vereinung zusage oder nicht. Alle hütten zu- gesagt, aber Reutlingen, Rotenburg, Memmingen, Amilnd, Dinkelsbühel u. Leutkirch noch nicht luter. Die inzwischen von Speier zurückyekehrten Boten melden, duß sie mit [P].] Hzg. Ludwig in der Yer- einung zuerst wegen Weinsberg geredet hätten; der Herzog sei bereit, die Stadt unter gen, Bedingungen frei zu geben. Die Einung scr auf beiden Seiten zugesagt worden u. solle dauern von Sa. n. s. Georg 5 Jahre lang auf die Form der alten Firung mit näher ausgeführten Änderungen ; sie solle Sa. n. &. Georg in Heidelberg beschwaren werden. Die Städte, die noch nicht zugesagt haben, sind gemahnt, es zw tum; u.a.m. (Nórdlingen Missiven fase. 39 de 1443 or. ch.). 13] Vie Biładnisurkunde zwischen Pf. Ludwig und den Reichsstidten Ulm, EBlingen, Nirdlingen, Rothenburg, Hall, Rottweil, Heilbronn, Gmünd, Dinkelsbühl, Wimpfen, Wörth, Kaufbeuren, Weil, Kempten, Giengen u. Bopfingen zur Sicherung der Straßen u. zu gegenseitigem Beistand ist datiert Heydelberg s. Jorgen tag --- 1443; ausgenommen werden der Röm. König, die freien u. Reichestädte, Kg. Christoph o. Dànemark, des Pfalzgrajen Bruder Friedrich, seine Vettern die Hzge. Stephan, Otto, Ludwig d. A., Heinrich u. Albrecht u. ihre Söhne, die Mgfen. Friedrich, Johann u. Albrecht von Brandenburg, die Gfen. Ludwig u. Ulrich v. Würtemberg, Ebf, Dietrich von Mainz u, Mgf. Jakob von Baden, die beilen Letzten jedoch nur so lange des Pfulzgrafen Einung mit ihnen währt, nämlich bis Peter u. Paul über eim Jahr (Awsfert. des Pígf. in Stuttgart WR. 5582 or. mb.; dazu B 219/20 Büschel 24 nr. 31 cone. u. nr. 39-38 copp., der Schwáb. Stádte in München Geh. St.-À. K. rot nr. 28/77; Stuttgart WR. 5583 cop. ; Druelke boi Jüpig 14,4 p. 19 0v. 19, Dumont 111, 1 p. 323 aug Jing : Wencker, Collectanea 1, 189). Der Entwurf für die Ausarbeitung des Urkundentextes (auf Grund der Biindnis- urkunde des Pjalzgrajen von Urbani 14132) in Stuttgart (WR. 5794/20) noch vorhanden; weitere Abschrżften der Urk. m Stuttgart u. Nördlingen. Am 27. April (sabb. a. quasimodogen.) vermittelte Pf. Ludwig in Heidelberg außerdem einen 5jährigen Frieden zwischen den Schwäh. Städten und ihren Feinden (Aufzeichnungen darüber auf einem vierseitigen Blatt, Beil, zum unten folgenden Schreiben Ulms an Nórdlimgen nom. 13. Mai, im. Nürdlingen, Stádtehundnlceten VT, 1 nr. RJ. [4] Uber diese Vorgänge berichtete Ulm an Nördlingen zunächst om 7. Mai (zinftag m. miser. dom.): der Pfalzgraf Hzg. Ludwig habe auf dem Tage zu Heidelberg den Städten die Vereinung zu- gesagt u. sie mit den Stüdteboten beschworen ; jelzt sollen sie dic Rüte aller Städte und die Amtleute 1443 März — Dezember 7, dort auf den Bischof von Augsburg warteten und gutemtag mecheteergangen (Juli 15) ze Ziirich sein wollten (Nördlingen Missiven fasc. 40 or. chart. lit. ol. ). — Abt Johann von Ellwangen schrieb dazu am 21, Juli (So. v. Mar. Mugd.) ar Nördlingen: Graf Ulrich von Wůrttemberg hůtte an N. geschrie- ben, da des Kloster Ellwangen ouf gleiche Be- dingungen wie er in die Kinung kommen wolle; N. habe dies zugestanden und sich erboten, eine Bot- schaft zur Beschwörung nach E. zu schicken, der” Abt bittet vun, dieselbe auf s. Jacobstag (Juli 25) nach I. zw senden (ebenda fasc. 39 or. chart.). | Vgl. unten Stück 3, jetzi auch H. Blezinger, Der schwób. Stadiebund 1438-—1445 (Davst. Württ. Gesch. 39), S. 85f. und 102. ? Vgl, RTA, 7, 277 Anm. 3. 10 55
März 20 Juli 18 1446 Juni 16 1443 März 31 Mars 4 Apr. 14 Apr. 27 A, 23 Juni 29 1473 Mai 25 Apr. 27 Mai 7 298 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Einung ändern; über alle mitgetelten Punkte möge Nördlingen seine Boten instrwiert am 20. Mórz (Mi. v. oculi) nach Ulm senden (Nördl. a.a.0. nr. 1 or. ch., mit nr. 2 Abschr. des Wimpfener Abschie- des). [75] Über die weiteren Verhandlungen 4st anscheinend nichts überliejert. Die Bündniserweiterung kam schließlich wm 18. Juis (Do. v. s. Marien Magdal, tag) 1443 zwstande. An diesem Tage beur- kundeten. dia Grafer Ludwig und Ulrich, dap sie die Städte Eßlingen, Reutlingen, Heilbronn, Rotwil, Wil und. Wimpfen in ihre mit gen. 12 Städten bis auf Veitstag 1445 geschlossene Vereinigung auf- gemnmmen haben (Stuttg, B 169-174, EBlingen Stadt Nr. 138 or. mb.; ehda. WR. 5584 cop. ch.; Drucke: Dumont, Corps Dipl. 111, 1 p. 125f. aus Datt, Vol. ver. Germ. novum lib. I. cap. 12 p. 88; Lümeg RA. II, IV Abs. VII p. 689). 151. Bündnis Pf. Ludwigs mit den Schwübischew Stüdten. [1] Anfang Mórz waren Verśreter des Pf. Ludwig mit den Schwäbischen Städten zw Verhand- lungen über eine oinung in Wimpfen susammengokommen. Man Ratte dort einen neuen Tag zw Speier auf den 81. Marz (So. letare) anberaumt, um hier die auf 5 Jahre beabsichtigte Kinung zu beschließen und den Frieden zu bereden. — Ahschrijt des Abschiedes zu Wimpfen (Nördlingen Stadi-A. Stadtebundsakten VI, 1 nr. 2 cop.) schickte Ulm am 4. Můrz (gutemiag n. esto mi[hi]) om Nórd- lóngen und schrieb dazu, die Hinung sollte eine solche sein, wie sie die Städte vormals mit den Herren von Württemberg gehabt! (über den weiteren Inhalt s. unsere nr. 150, 14). [23 Über den Speierer Tag berichtete Ulm am 14. April (palmtag) nach Nordlingen: Die Boten von Rotenburg, Heilbronn u. Ulm seien im Auftrag der Städte zu Snpeier bei Pf. Trıdwig gewesen, um wegen Vereinung w. Richtung der Stadte mit ihren Feinden zu reden ; jede Stadt habe einer Abschied wegen dieser Sache erhalten mit der Anfrage, ob &ie die Vereinung zusage oder nicht. Alle hütten zu- gesagt, aber Reutlingen, Rotenburg, Memmingen, Amilnd, Dinkelsbühel u. Leutkirch noch nicht luter. Die inzwischen von Speier zurückyekehrten Boten melden, duß sie mit [P].] Hzg. Ludwig in der Yer- einung zuerst wegen Weinsberg geredet hätten; der Herzog sei bereit, die Stadt unter gen, Bedingungen frei zu geben. Die Einung scr auf beiden Seiten zugesagt worden u. solle dauern von Sa. n. s. Georg 5 Jahre lang auf die Form der alten Firung mit näher ausgeführten Änderungen ; sie solle Sa. n. &. Georg in Heidelberg beschwaren werden. Die Städte, die noch nicht zugesagt haben, sind gemahnt, es zw tum; u.a.m. (Nórdlingen Missiven fase. 39 de 1443 or. ch.). 13] Vie Biładnisurkunde zwischen Pf. Ludwig und den Reichsstidten Ulm, EBlingen, Nirdlingen, Rothenburg, Hall, Rottweil, Heilbronn, Gmünd, Dinkelsbühl, Wimpfen, Wörth, Kaufbeuren, Weil, Kempten, Giengen u. Bopfingen zur Sicherung der Straßen u. zu gegenseitigem Beistand ist datiert Heydelberg s. Jorgen tag --- 1443; ausgenommen werden der Röm. König, die freien u. Reichestädte, Kg. Christoph o. Dànemark, des Pfalzgrajen Bruder Friedrich, seine Vettern die Hzge. Stephan, Otto, Ludwig d. A., Heinrich u. Albrecht u. ihre Söhne, die Mgfen. Friedrich, Johann u. Albrecht von Brandenburg, die Gfen. Ludwig u. Ulrich v. Würtemberg, Ebf, Dietrich von Mainz u, Mgf. Jakob von Baden, die beilen Letzten jedoch nur so lange des Pfulzgrafen Einung mit ihnen währt, nämlich bis Peter u. Paul über eim Jahr (Awsfert. des Pígf. in Stuttgart WR. 5582 or. mb.; dazu B 219/20 Büschel 24 nr. 31 cone. u. nr. 39-38 copp., der Schwáb. Stádte in München Geh. St.-À. K. rot nr. 28/77; Stuttgart WR. 5583 cop. ; Druelke boi Jüpig 14,4 p. 19 0v. 19, Dumont 111, 1 p. 323 aug Jing : Wencker, Collectanea 1, 189). Der Entwurf für die Ausarbeitung des Urkundentextes (auf Grund der Biindnis- urkunde des Pjalzgrajen von Urbani 14132) in Stuttgart (WR. 5794/20) noch vorhanden; weitere Abschrżften der Urk. m Stuttgart u. Nördlingen. Am 27. April (sabb. a. quasimodogen.) vermittelte Pf. Ludwig in Heidelberg außerdem einen 5jährigen Frieden zwischen den Schwäh. Städten und ihren Feinden (Aufzeichnungen darüber auf einem vierseitigen Blatt, Beil, zum unten folgenden Schreiben Ulms an Nórdlimgen nom. 13. Mai, im. Nürdlingen, Stádtehundnlceten VT, 1 nr. RJ. [4] Uber diese Vorgänge berichtete Ulm an Nördlingen zunächst om 7. Mai (zinftag m. miser. dom.): der Pfalzgraf Hzg. Ludwig habe auf dem Tage zu Heidelberg den Städten die Vereinung zu- gesagt u. sie mit den Stüdteboten beschworen ; jelzt sollen sie dic Rüte aller Städte und die Amtleute 1443 März — Dezember 7, dort auf den Bischof von Augsburg warteten und gutemtag mecheteergangen (Juli 15) ze Ziirich sein wollten (Nördlingen Missiven fasc. 40 or. chart. lit. ol. ). — Abt Johann von Ellwangen schrieb dazu am 21, Juli (So. v. Mar. Mugd.) ar Nördlingen: Graf Ulrich von Wůrttemberg hůtte an N. geschrie- ben, da des Kloster Ellwangen ouf gleiche Be- dingungen wie er in die Kinung kommen wolle; N. habe dies zugestanden und sich erboten, eine Bot- schaft zur Beschwörung nach E. zu schicken, der” Abt bittet vun, dieselbe auf s. Jacobstag (Juli 25) nach I. zw senden (ebenda fasc. 39 or. chart.). | Vgl. unten Stück 3, jetzi auch H. Blezinger, Der schwób. Stadiebund 1438-—1445 (Davst. Württ. Gesch. 39), S. 85f. und 102. ? Vgl, RTA, 7, 277 Anm. 3. 10 55
Strana 299
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT. nr. 150-152. 299 des Herzogs beschwören; wenn die Botschaft des Pjalzgrafen komme, sollen sie die Städte mit großem u. kleinem Rat beschwören, aber nicht mit der Gemeinde (Nordlingen Missiven fasc. 40 or. ch.). [5] Am 13. Mai (Mo. n. jubilate) teilte Ulm weiterhin mit: Nördlingen habe von seiner Botschaft Mai 13 in Ulm wohl von dem Speierer Tage gehört, wo die Stadtehoten mit Pj. Ludwig wegen der Ver- einung und der Widersacher der Städte geredet hätten, sowie daß in denselben Dingen ein 2. Tag zu Heidelberg stattgefunden habe; dort sei ein fünijähriger Friede mit den Städtefeinden zur Sprache gekommen, wie der beigelegte Abschied zeiga; Pf. Ludwig winsche, daß die Städte dieson Frieden onwälemen, u. miisse nächstens Antwort nach Heidelberg haben; auch Ulm glaube, der Friede sei nicht abzuschlagen; dann u. a. von der Absicht des Bischofs von Augsburgl, sich mit den Städten zu vereinen; Ulm sei schr dafür: Nördlingen solle seine Botschaft über alles Genannie auf aftermo. n. cantate nach Mai 21 Uim schicken (Nördl. Stadtebundsakt. VI, 1 nr. 7 or. ch.). [6] Der vom Pfalzgrafen vollzogene Friedensvergleich zwischen 20 Schwib. Stadten und ihren Feinden bzw. Helfershelfern auf 5 Jahre datiert Heidelberg 4. fer. festi pentecostes 1443. Ulm schickte Juni 12 die Abschrift des Vergleichs am 20. Juni (corp. Christi) nach Nördlingen u. bemorkte dazu: die Juni 20 15 Amtleule des Pfalzgrasers hüllen die Vereinung beschworen (Nördl. Missiven fase. 39 or. bzw. cop. ch.). ['l Ergänzt werden diese Einungsakten durch spätere Schreihen. So machten Heilbroun und Wimpfen am 7. Dezember (Sa. u. l. fr. aubent concept.) 43 an Ulm Vorschläge für eine geldliche Dez. ? Unterstiltzung Weinsbergs, damit die Stadt wieder an das Reich komme, und üher Rüxtungen gegen die Städtejeinde; Ulm schickte eine Abschrijt dieses Briefes an Nördlingen mit der Nachschrift, daß die 20 Städte seinerzeit die Einung mit dem Pfalzgrafen nur dann hätten eingehen wollen, wenn man die von Weinsberg an das Reich lösen würde (Nördl. Missiven fasc. 39 cop.). Uber den Fortgang dieser Bündnisverhandlungen i. J. 1445 vgl. die späteren „Fürsten- und Stadtetage zu Heilbronn und Löwenberg“ in der 3. Abt. dieses Bandes. 5 10 25 152. Landfriedensbündnis der Schwäbischen und Fränkischen Städte. 1443 März — 1444 Dez. 7. In Stutigart St.-A. B 219 (Urkk. der Stadt Ulm) nr. 44-53 orr. mb., jeizt Sign. nach Württ. Regesten. [I Am 12. März (aftermentags n. d. wißen sönnentage) 1443 hatten 15 Schwäbische Städte: 1443 Ulm, Nördlingen, Hall, Rottweil, Heilbronn, Gemünd, Dinkclsbübel, Wimpfen, Wörth, Kaufbeuren, März 19 Bo Kempten, Leutkirch, Giengen, Aulun und Bopfingen ihr Bundnis [vom 29. Dez. 14402] vom Datum der Urkunde bis zum nächsten s. Jörigentag und von da ab auf weitere 3 einander folgende Jahre ver- Avr. 2J längert3 (Stuttgart WR. 5579 or. membr.; cbenda WR. 5794/16 conc. mii Unterlage einer Bündnisurk. vom 25. Nov. 1433; dgl. 5794/19 cop. chart.). Rothenburg schloß sich am 6. April (Sa. vor judica), Apr. 6 Eßlingen, Reutlingen und Weil am 20. April (uf den heil. osteraubent) desselben Jahres diesem Apr. 20 85 Bunde an (Stuttgart WR. 5580 und 5581). 40 45 50 1 In der Einungsfrage mit dem Bischof von Augsburg seien die Meinungen der Städic auf der letzten Mahnung geteilt gewesen, schrieb Ulm u. 6. am I. Juli (gutemiag v. s. Ulrichstag) 144.3 nach Nördlingen (Nördl. Stadtebundsakten VI, 1 nr. 13 or. chart.). Im Abschied einer Bundes. stadtetagung vom 29. Sept. (s. Michelstag) ist nochmals der Wunsch des Augsburger Bischofs, sich mit den Stidten zu vereinigen, aufgezeichnet; dis Städte sollan, wis dasu veroinbart wurde, ihre Meinung Ulm binnen 8 Tagen wissen tassen (Nördlingen Missiven fase. 40 cop.). Die An- gelegenheit scheint dann aktenmaßig nicht weiter verjolgbar. Die Bürgermeister von Augsburg aber ließen am 19. Febr. (Mi. v. s. Mathias) 1444 Bf. Peter von Augsburg wissen, daß ihre Herren und Freunde nicht gewillt seien, über die vom Rischof gewinschte Einung für jetzt zu verhandeln (Augs- burg Missivbuch IV b fol. 19 b nr. 55 conc. chart.). 2 RTA. 15, 289 und Anm. 3 dort. Die Verlangerung des Bündnisses wurde boreits auf einer Tagung der Schuab. Städte in Ulm fam 13. Okt. 1442/ durchberaten, wie sich aus dem Abschied des Tages, von Ulm am 13. Oktober an Nördlingen Ubersandt, des Näheren ergibt (Nördl. Missiven fasc. 37). In diesem Abschied wurde die Aufnahme von Rutlingen, Hailtprunnen und Wimpffen aaf einen neuen Tag an Mi. v. Symon u. Judas [Okt. 24] in Ulm in Aussicht genommen. Weilere Tagungen des Bundes fanden statt am 12. und 13. Jan. (s. Hilarien abend) 1443 mit einer Beratung über das Bundesfinanzwesen (Nürnberg St.-A. Rothenb. Landfr. Rop. 200/I nr. 326; Stuttgart 1 10. Prälat v. Schmidsche Sammlung fasc. I nr. 179 cop. saec. 19), am 24. Mai (Fr. v. Urbani) 1443, wo man u. a. ilber das Verhaltnis der Stadte zu Reutlingen, das durch dessen burgermeisters fankniße damals getrübt war, nähere Beschlüsse faßte (Nördlingen Städtebundsakten VI, 1 nr. 55
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT. nr. 150-152. 299 des Herzogs beschwören; wenn die Botschaft des Pjalzgrafen komme, sollen sie die Städte mit großem u. kleinem Rat beschwören, aber nicht mit der Gemeinde (Nordlingen Missiven fasc. 40 or. ch.). [5] Am 13. Mai (Mo. n. jubilate) teilte Ulm weiterhin mit: Nördlingen habe von seiner Botschaft Mai 13 in Ulm wohl von dem Speierer Tage gehört, wo die Stadtehoten mit Pj. Ludwig wegen der Ver- einung und der Widersacher der Städte geredet hätten, sowie daß in denselben Dingen ein 2. Tag zu Heidelberg stattgefunden habe; dort sei ein fünijähriger Friede mit den Städtefeinden zur Sprache gekommen, wie der beigelegte Abschied zeiga; Pf. Ludwig winsche, daß die Städte dieson Frieden onwälemen, u. miisse nächstens Antwort nach Heidelberg haben; auch Ulm glaube, der Friede sei nicht abzuschlagen; dann u. a. von der Absicht des Bischofs von Augsburgl, sich mit den Städten zu vereinen; Ulm sei schr dafür: Nördlingen solle seine Botschaft über alles Genannie auf aftermo. n. cantate nach Mai 21 Uim schicken (Nördl. Stadtebundsakt. VI, 1 nr. 7 or. ch.). [6] Der vom Pfalzgrafen vollzogene Friedensvergleich zwischen 20 Schwib. Stadten und ihren Feinden bzw. Helfershelfern auf 5 Jahre datiert Heidelberg 4. fer. festi pentecostes 1443. Ulm schickte Juni 12 die Abschrift des Vergleichs am 20. Juni (corp. Christi) nach Nördlingen u. bemorkte dazu: die Juni 20 15 Amtleule des Pfalzgrasers hüllen die Vereinung beschworen (Nördl. Missiven fase. 39 or. bzw. cop. ch.). ['l Ergänzt werden diese Einungsakten durch spätere Schreihen. So machten Heilbroun und Wimpfen am 7. Dezember (Sa. u. l. fr. aubent concept.) 43 an Ulm Vorschläge für eine geldliche Dez. ? Unterstiltzung Weinsbergs, damit die Stadt wieder an das Reich komme, und üher Rüxtungen gegen die Städtejeinde; Ulm schickte eine Abschrijt dieses Briefes an Nördlingen mit der Nachschrift, daß die 20 Städte seinerzeit die Einung mit dem Pfalzgrafen nur dann hätten eingehen wollen, wenn man die von Weinsberg an das Reich lösen würde (Nördl. Missiven fasc. 39 cop.). Uber den Fortgang dieser Bündnisverhandlungen i. J. 1445 vgl. die späteren „Fürsten- und Stadtetage zu Heilbronn und Löwenberg“ in der 3. Abt. dieses Bandes. 5 10 25 152. Landfriedensbündnis der Schwäbischen und Fränkischen Städte. 1443 März — 1444 Dez. 7. In Stutigart St.-A. B 219 (Urkk. der Stadt Ulm) nr. 44-53 orr. mb., jeizt Sign. nach Württ. Regesten. [I Am 12. März (aftermentags n. d. wißen sönnentage) 1443 hatten 15 Schwäbische Städte: 1443 Ulm, Nördlingen, Hall, Rottweil, Heilbronn, Gemünd, Dinkclsbübel, Wimpfen, Wörth, Kaufbeuren, März 19 Bo Kempten, Leutkirch, Giengen, Aulun und Bopfingen ihr Bundnis [vom 29. Dez. 14402] vom Datum der Urkunde bis zum nächsten s. Jörigentag und von da ab auf weitere 3 einander folgende Jahre ver- Avr. 2J längert3 (Stuttgart WR. 5579 or. membr.; cbenda WR. 5794/16 conc. mii Unterlage einer Bündnisurk. vom 25. Nov. 1433; dgl. 5794/19 cop. chart.). Rothenburg schloß sich am 6. April (Sa. vor judica), Apr. 6 Eßlingen, Reutlingen und Weil am 20. April (uf den heil. osteraubent) desselben Jahres diesem Apr. 20 85 Bunde an (Stuttgart WR. 5580 und 5581). 40 45 50 1 In der Einungsfrage mit dem Bischof von Augsburg seien die Meinungen der Städic auf der letzten Mahnung geteilt gewesen, schrieb Ulm u. 6. am I. Juli (gutemiag v. s. Ulrichstag) 144.3 nach Nördlingen (Nördl. Stadtebundsakten VI, 1 nr. 13 or. chart.). Im Abschied einer Bundes. stadtetagung vom 29. Sept. (s. Michelstag) ist nochmals der Wunsch des Augsburger Bischofs, sich mit den Stidten zu vereinigen, aufgezeichnet; dis Städte sollan, wis dasu veroinbart wurde, ihre Meinung Ulm binnen 8 Tagen wissen tassen (Nördlingen Missiven fase. 40 cop.). Die An- gelegenheit scheint dann aktenmaßig nicht weiter verjolgbar. Die Bürgermeister von Augsburg aber ließen am 19. Febr. (Mi. v. s. Mathias) 1444 Bf. Peter von Augsburg wissen, daß ihre Herren und Freunde nicht gewillt seien, über die vom Rischof gewinschte Einung für jetzt zu verhandeln (Augs- burg Missivbuch IV b fol. 19 b nr. 55 conc. chart.). 2 RTA. 15, 289 und Anm. 3 dort. Die Verlangerung des Bündnisses wurde boreits auf einer Tagung der Schuab. Städte in Ulm fam 13. Okt. 1442/ durchberaten, wie sich aus dem Abschied des Tages, von Ulm am 13. Oktober an Nördlingen Ubersandt, des Näheren ergibt (Nördl. Missiven fasc. 37). In diesem Abschied wurde die Aufnahme von Rutlingen, Hailtprunnen und Wimpffen aaf einen neuen Tag an Mi. v. Symon u. Judas [Okt. 24] in Ulm in Aussicht genommen. Weilere Tagungen des Bundes fanden statt am 12. und 13. Jan. (s. Hilarien abend) 1443 mit einer Beratung über das Bundesfinanzwesen (Nürnberg St.-A. Rothenb. Landfr. Rop. 200/I nr. 326; Stuttgart 1 10. Prälat v. Schmidsche Sammlung fasc. I nr. 179 cop. saec. 19), am 24. Mai (Fr. v. Urbani) 1443, wo man u. a. ilber das Verhaltnis der Stadte zu Reutlingen, das durch dessen burgermeisters fankniße damals getrübt war, nähere Beschlüsse faßte (Nördlingen Städtebundsakten VI, 1 nr. 55
Strana 300
300 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1444 [2] Ein Jahr spater erklären zunächst auch die Seestädte einzeln ihren Beitritt zu dieser Ver- Märs 16 einung, und zwar Isny und ebenso Radolfzell1 am 16. März (gutentag n. oculi] 1444, Memmingen am Apr. 30 30. April (s. Philipps u. Jacobs zwälfhoten abend) (Stuttgart WR. 5590-92). Mürz 16 [3] Am 16. Marz (Mo. n. oculi) hatte eine Versammlung2 der Stüdteboten fin Ulm] beschlossen: Da Land und Leute nicht hesser zum Frieden zu bringen scion als durch eine fruntliche durchgende 5 verainung, so sollen die Städte ihre Freunde auf Mi. vor s. Waltpurgen tag zu einer Beratung darilber noch Ulm schicken (Nördlingen Städtebundsakten bei nr. 212, benutzt Kanter 1,364). In cinem Schreiben Ulms an Nördlingen vom 19. April (So. quasimodagert.) wird als Beratungsgegenstand dieses Tages eine durchgehende Vereinung mit Augsburg, Nürnberg und den Seestadten genannt (Nördlingen a.a.O. nr. 213). [4] Nürnberg schrieb am 27. Aprit (fer. 2. p. Marei ewaang.) an Ulm: ihre Ratsfreunde hätten ihnen die abschidung der ding auf dem letzten Bundestag mitgeteilt; aber wegen des langen Ausbleibens ihrer Ratefreunde und wegen Belastung der Stadt mit Feindschaft, Weisung des Heiligtums usw. wäre eine Sitzung über die Sache der einung und eine Beschickung des angekündigten Tages noch nicht möglich gewesen; Nürnberg bittet deshalb um Mittcilung der Beschlilsse (Nürnberg Briefb. 17 fol. IIb). Apr. 29 Apr. 19 Apr. 27 10 15 Mai 6 Mai 8 [5] Augsburg teilte am 6. Mai (Mi. n. Il. cruczes tag ze maien, alz es funden ward) Ulm seinen Entschluß mit, der Schwäb. Stadtevereinigung beizutreten; wenn Ulm den ausgefertigten Brief von seiten der Städte schicke, wolle es seinen Gegenbrief mit demselben Boten senden (Augsburg Missivb. Va fol. 562 nr. 189 conc.). Die Beitriuserklärung Augsburgs" datiert vom 8. Mai (Fr. n. d. Hl. Kreuzes. 20 tag); Orig. in Stuttgart (WR. 5593), Gegenbrief der Städte in München (H. St.-A. Reichsst. Augsburg Urkk. fase. 47II or. mb. c. 3 sigg.; Abschr. Stutigart WR. 5594; Nördlingen Kopialb. I fol. 38b-39a). Mai 22 Juni 10 Juni 5 [6] Weiterhin erklüren ihren Beitritt dic Städte Biberach am 22. Mai (Fr. n. uns. herrn aufjahrt), Ravensburg und ebenso Pjullendorf unter dem 5. Juni (Fr. n. hl. pfingsttag) und Wangen am 10. Juni 25 (fronlichnams aubent) 1444 (Orr. in Stuttgart WR. 5595-98). Ulm machte Nördlingen am 5. Juri (Fr. n. pfinggstag) davon Mitteilung, daß sowohl Augsburg und Bibrach, wie auch Ravensburg und Pfullendorf die verainung geschworen hätten (Nördlingen Missiven fase. 42 nr. 120 or.). [7] Auch die Fränkischen Städte Nürnberg, Weißenburg und Windsheim traten am 7. Dez. Dez. 7 (gutentag n. 8. Niclas tag) 1444 diesem Städtcbunde bei (Or.-Erklärung in Stuttgart WR. 5604-05; 30 Gegenurkk. in Nürnberg St.-A. 7-farb. Alphabet Urk. nr. 1763 und 1764). Die drei Stadte hatten R4s sich bereits am 23. Juni (s. Johanns abent zu sunwenden) 1443 zu einem Schutz- und Trutzbündnis Juni 23 zusammengefunden (München H.St.-A. Reichsst. Weißenburg Urkk. fase. 15 or. mb.). Verhand- lungen über die Einung mit den übrigen Städten scheinen dann in Juni 1444 ongebahnt worden zu sein. Denn am 16. Juni (fer. 3. p. Viti) schrieb Nürnberg an Weißenburg, daß Windsheim seinen Ratsherrn Conrat Varnbach zu ihnen geschickt habe wegen einer Einung der Städte im Hinblick auj die sorgenvollen und bösen lantleufte. Nürnberg beraumt deshalb eine Besprechung der 3 Städtebotschaften jür den 22./23. Juni an (Nürnberg Briefb. 17 fol. 49ab). Eine weitere Be- sprechung warde unter dem 16. Juli (jer. 5. p. divisionis apostolorum) für den 22./23. Juli (s. Marien Magd. tag) durch Nürnberg angesetzt (cbd. fol. 74a). In der oben gen. Bündnisurkunde vom 7. Dez. 40 werden den 3 Frankischen Stadten besondere Freiheiten eingeraumt, so üher unmittelbare Verhand- Juni 16 Juli 16 Juli 22 35 28), am 12. August (Augsburg Liter.-Samml. v. 1444) mit Beschliissen über das Reitgeld und den Botenlohn für Städtebotor und -gesandt- schajten (Augsburg Liter.-Sammlg. 1444), am 27.Sept. (Fr. n. Matheus), wic aus der Einladung Ulms an Nördlingen vom 19. September (Do. n. crucis exalt.] hervorgeht (Nördl. Städteb. VI, 1 nr. 20), am 13./14. Okt. (So. n. Dionys bzw. gutemtag v. Galli) üher Maßregeln gegen die Beschwerung der Bundesstädte durch das Nürnberger Landgericht, worüber eine Gesandt- schaft an den König in Aussicht genommen wird (Einladung Ulma vom 3. Okt. und Abschied in Nördlingen nr. 25 und 27), vgl. oben S. 230 Anm. 7. 1 Radolfzell batte am Sa. n. d. hachsten [? wohl = obersten tag: Jon, 6] tag 44 in einem Schreiben an Ulm gebeten, in die Vereinung der Schuwä- bischen Stadte aufgenommen zu werden, da die Vereinung der oberen Stadle om See, darin die Stadt bisher eine Zeit gewesen sei, jetzt am 23. April (uf Geori) ausgehe und wahrscheinlich 45 wicht ernewert werde, weshalb jede Stadt sich viel- leicht eine andere Verbindung werde suchen müssen (Nördlingen Missiven fasc. 41 nr. 26 cop. chart.). — Diese Bitte Radolfzells wird in einer Mahnung vom 21. Febr. erwähnt. 2 Einladung dazu mit Tagesordnung in unserer nr. 115. 3 Augsburg bestätigt am 18. Mai (Mo. v. u. h. ufjarttag) 1444 der Stadt Ulm die Ubersendung des Bundesbriefes und teili dazu mit, die Vereinigung 55 beschworen und den Gegenbrief dem Ulmer Boten (damals) mitgegeben zu haben (Augsburg Missiv- buch Va fol. 59b nr. 203). 50
300 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1444 [2] Ein Jahr spater erklären zunächst auch die Seestädte einzeln ihren Beitritt zu dieser Ver- Märs 16 einung, und zwar Isny und ebenso Radolfzell1 am 16. März (gutentag n. oculi] 1444, Memmingen am Apr. 30 30. April (s. Philipps u. Jacobs zwälfhoten abend) (Stuttgart WR. 5590-92). Mürz 16 [3] Am 16. Marz (Mo. n. oculi) hatte eine Versammlung2 der Stüdteboten fin Ulm] beschlossen: Da Land und Leute nicht hesser zum Frieden zu bringen scion als durch eine fruntliche durchgende 5 verainung, so sollen die Städte ihre Freunde auf Mi. vor s. Waltpurgen tag zu einer Beratung darilber noch Ulm schicken (Nördlingen Städtebundsakten bei nr. 212, benutzt Kanter 1,364). In cinem Schreiben Ulms an Nördlingen vom 19. April (So. quasimodagert.) wird als Beratungsgegenstand dieses Tages eine durchgehende Vereinung mit Augsburg, Nürnberg und den Seestadten genannt (Nördlingen a.a.O. nr. 213). [4] Nürnberg schrieb am 27. Aprit (fer. 2. p. Marei ewaang.) an Ulm: ihre Ratsfreunde hätten ihnen die abschidung der ding auf dem letzten Bundestag mitgeteilt; aber wegen des langen Ausbleibens ihrer Ratefreunde und wegen Belastung der Stadt mit Feindschaft, Weisung des Heiligtums usw. wäre eine Sitzung über die Sache der einung und eine Beschickung des angekündigten Tages noch nicht möglich gewesen; Nürnberg bittet deshalb um Mittcilung der Beschlilsse (Nürnberg Briefb. 17 fol. IIb). Apr. 29 Apr. 19 Apr. 27 10 15 Mai 6 Mai 8 [5] Augsburg teilte am 6. Mai (Mi. n. Il. cruczes tag ze maien, alz es funden ward) Ulm seinen Entschluß mit, der Schwäb. Stadtevereinigung beizutreten; wenn Ulm den ausgefertigten Brief von seiten der Städte schicke, wolle es seinen Gegenbrief mit demselben Boten senden (Augsburg Missivb. Va fol. 562 nr. 189 conc.). Die Beitriuserklärung Augsburgs" datiert vom 8. Mai (Fr. n. d. Hl. Kreuzes. 20 tag); Orig. in Stuttgart (WR. 5593), Gegenbrief der Städte in München (H. St.-A. Reichsst. Augsburg Urkk. fase. 47II or. mb. c. 3 sigg.; Abschr. Stutigart WR. 5594; Nördlingen Kopialb. I fol. 38b-39a). Mai 22 Juni 10 Juni 5 [6] Weiterhin erklüren ihren Beitritt dic Städte Biberach am 22. Mai (Fr. n. uns. herrn aufjahrt), Ravensburg und ebenso Pjullendorf unter dem 5. Juni (Fr. n. hl. pfingsttag) und Wangen am 10. Juni 25 (fronlichnams aubent) 1444 (Orr. in Stuttgart WR. 5595-98). Ulm machte Nördlingen am 5. Juri (Fr. n. pfinggstag) davon Mitteilung, daß sowohl Augsburg und Bibrach, wie auch Ravensburg und Pfullendorf die verainung geschworen hätten (Nördlingen Missiven fase. 42 nr. 120 or.). [7] Auch die Fränkischen Städte Nürnberg, Weißenburg und Windsheim traten am 7. Dez. Dez. 7 (gutentag n. 8. Niclas tag) 1444 diesem Städtcbunde bei (Or.-Erklärung in Stuttgart WR. 5604-05; 30 Gegenurkk. in Nürnberg St.-A. 7-farb. Alphabet Urk. nr. 1763 und 1764). Die drei Stadte hatten R4s sich bereits am 23. Juni (s. Johanns abent zu sunwenden) 1443 zu einem Schutz- und Trutzbündnis Juni 23 zusammengefunden (München H.St.-A. Reichsst. Weißenburg Urkk. fase. 15 or. mb.). Verhand- lungen über die Einung mit den übrigen Städten scheinen dann in Juni 1444 ongebahnt worden zu sein. Denn am 16. Juni (fer. 3. p. Viti) schrieb Nürnberg an Weißenburg, daß Windsheim seinen Ratsherrn Conrat Varnbach zu ihnen geschickt habe wegen einer Einung der Städte im Hinblick auj die sorgenvollen und bösen lantleufte. Nürnberg beraumt deshalb eine Besprechung der 3 Städtebotschaften jür den 22./23. Juni an (Nürnberg Briefb. 17 fol. 49ab). Eine weitere Be- sprechung warde unter dem 16. Juli (jer. 5. p. divisionis apostolorum) für den 22./23. Juli (s. Marien Magd. tag) durch Nürnberg angesetzt (cbd. fol. 74a). In der oben gen. Bündnisurkunde vom 7. Dez. 40 werden den 3 Frankischen Stadten besondere Freiheiten eingeraumt, so üher unmittelbare Verhand- Juni 16 Juli 16 Juli 22 35 28), am 12. August (Augsburg Liter.-Samml. v. 1444) mit Beschliissen über das Reitgeld und den Botenlohn für Städtebotor und -gesandt- schajten (Augsburg Liter.-Sammlg. 1444), am 27.Sept. (Fr. n. Matheus), wic aus der Einladung Ulms an Nördlingen vom 19. September (Do. n. crucis exalt.] hervorgeht (Nördl. Städteb. VI, 1 nr. 20), am 13./14. Okt. (So. n. Dionys bzw. gutemtag v. Galli) üher Maßregeln gegen die Beschwerung der Bundesstädte durch das Nürnberger Landgericht, worüber eine Gesandt- schaft an den König in Aussicht genommen wird (Einladung Ulma vom 3. Okt. und Abschied in Nördlingen nr. 25 und 27), vgl. oben S. 230 Anm. 7. 1 Radolfzell batte am Sa. n. d. hachsten [? wohl = obersten tag: Jon, 6] tag 44 in einem Schreiben an Ulm gebeten, in die Vereinung der Schuwä- bischen Stadte aufgenommen zu werden, da die Vereinung der oberen Stadle om See, darin die Stadt bisher eine Zeit gewesen sei, jetzt am 23. April (uf Geori) ausgehe und wahrscheinlich 45 wicht ernewert werde, weshalb jede Stadt sich viel- leicht eine andere Verbindung werde suchen müssen (Nördlingen Missiven fasc. 41 nr. 26 cop. chart.). — Diese Bitte Radolfzells wird in einer Mahnung vom 21. Febr. erwähnt. 2 Einladung dazu mit Tagesordnung in unserer nr. 115. 3 Augsburg bestätigt am 18. Mai (Mo. v. u. h. ufjarttag) 1444 der Stadt Ulm die Ubersendung des Bundesbriefes und teili dazu mit, die Vereinigung 55 beschworen und den Gegenbrief dem Ulmer Boten (damals) mitgegeben zu haben (Augsburg Missiv- buch Va fol. 59b nr. 203). 50
Strana 301
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 152-153. 301 lungen mit dem König, Aufnahme von Pjahlbürgern, Beschwerungen durch das Landgericht des Burggrafentums Nürnberg, Freiheit für weitere Einungen u. a. m. Im übrigen enthalten die Briefbiicher und Akten der Stadte Augsburg. Nürnberg und Nördlingen noch mancherlei Briefwechsel und Nachrichten zum genannten Vorgang, die jedoch in unserem Zusam- 5 menhang unerheblich sind. 153. Verhandlungen und Vergleich zwischen dem Hochmeister des Deutschen Ordens und den Markgrafen von Brandenburg über die Abtretung der Neumark an den DO. 1443 Mai 27 bis 1441 Juni 9 bzw. Dezember I Frankfurt a. O. 11 Aus Königsberg St..A. Schbl. XIII/a nott. u. copp. Regesten: Joachim-Hubatsch 1, 1, 2 Ordensbriefarchiv. 15 25 30 45 [I] Verhandlungen, die zur Abtretung der Neumark an den Deutschen Orden geführt huben, wurden im Juni 1443 zu Frankfurta. d. Oder neu aufgenommen. Die Instruktion für die Gesandten des Hochmeisters zu diesem Tage (es sind der Großkomtur, der Komtur zum Elbinge Heinrich Reuß von Plauen und der Probst von der Frawenburg) ist datiert Elbinge Mo. v. ascensionis 1443; sie ent- halt als Art. 3: Wenn der Marhyraf [von Brandenburg] das Recht bieten würde auf den Röm. König oder sein Gericht, so sollen die DO.-Sendboten wiederum das Hecht bieten und setzen auf den Papst, ein Konzil oder eer gerichte, als das noch gelegenheit der sachen unde des ordens, den man moinet zu beclagen, billich ist unde geborlich (nr. 116 not. chart., undatierte Instr. auch nr. 115; Regg. 8266 u. 8379). — Das Protokoll der Verhandlungen zu Frankjurt, die vom 17.—20. Juni dauerten, ist 20 datiert Mo. n. trinitatis; es nennt als brandenburgische Cesandte die markgräflichen Räle Hans vom Walde, Meister des St. Johannsordens, und Propst Peter zu Brandenburg, als DO.-Bevoll- mächtigte 2u den schon in der Instruktion aufgeführten noch den Komtur von Nurenberg Eber- hari von Stetten. Der Abschied stellt u. a. fest, daß die gen. Rizte am 20. Juni (Do. des hl. lichnams Juni 20 tage) veraucht naben, iher die Neumark einen Vergleich herbeizuführen, aber keinen Weg dazu aus- findig machen konnten; jedoch wirde als vernünftiger Answeg erachtet, daß der Markgraf die Neu- mark vom DO. sollte zu Leken nehmen; man einigte sich auj sinen neuen Tag am So. n. Michaelis zu Okt. s Franckenfort a. d. 9., wo dann die Sache geendet und vollzogen oder hei Nichtzustimmung eines Teiles andere Wege gesucht und gesunden werden sollten. Ein Schlußartikel sieht vor, daß am So. n. 8. Jocobs tag uffin abend der HM. die Seinen nach Berlyn schicken solle, des Montags danach einen Juli 28, 29 Tag zu halten vor dem Markgrafen und seinen Rälen mit Hzo. Heinrich von Stargardt, der ihm dann alda eren und rechtes sulle pflegen; und binnen des sullen die gefangnon tag haben (nr. 136, ein Konzopt und eine Abschr.; Reg. 8273). [2] Auch über die Oktober-Verhandlungen! su Frankfurt a. d. O. ist ein aasfährliches Protokoll (a.a.O. nr. 136, Quartheft von 8 Blatt; Reg. 8335; ugl. Bericht des Großkomturs und 35 Komturs zu Elbing v. 9. Okt.: Reg. 8334) vorhanden mil der Uberschrift: Disse nach geschrebenen vorhandelungen sein gescheen ufm tage und rathausse zu Franckenforde uffir Odir zwuschen des herren marggraffen zu Brandenburg und des herren homeisters reten am montag Marci im 43ten 0l. 7 jare. Zugegen waren als markgräfliche Räte wieder der Hochmeister des Johanniterordens Hans von Walde und der Propst zu Brandenburg, als Räte des HM. der Großkomtur Johan von Remchingen, 40 Heinrich Reuße von Plauwen und weitere nichtgen. Sendhoten, van denen das Protokoll später den Landkomtur Lodewig von Lanße und an Stelle des abwesenden Komturs zu Nürnberg den Komtur von Mergentheim nennt. Die eigentlichen Verhandlungen begannen am Dienstag; man erkannte ale Om. s deren Zweck, Mittel und Wege zu finden, dadurch die herren in frundlickeit ontschoiden mochten werden. Die abyeordneten DO.-Gesandten, die Komture von Elbing und Mergentheim, stellten dann fest, daß der Markgraf Antspruch auf die Neumark erhebe, die denne vorkouft und vorgeben were wider Satzung und Inhalt der Goldonen Bulle, die auch Kg. Sigmund nicht macht helte zu vorkoufen und zu vorgeben; es schiene iknen gut, eine weise und ein weg der frundlichkeit zu finden, ap irkeine gebrechen doran weren, daß sich der Markgraf wie seine Vorfahren als Herr und Beschirmer der Neumark erzeige; dabei wollten sie ihm gerne widdir eine mogliche frundschaft irzegen; sie berührten 50 weiter, daß der Markgraf sich und die Alde Marcke vorschreiben und vorsicheren welde, daß aber dadurch der Neumark und dem Orden koinerloi Schaden gescheke, wie sic dem Markgrafen auch ver- Juni 17 Mai 27 1 Hierfiir war wohl die Bestätigung von 4 Brie- stätigung einzuholen, war der Vogt von der Leipe fen K. Sigmunds über die Neumark aus den beauftragt gewesen (vgl. Joach.-Hubaisch I. I. 2 Jahren 1402, 1409, 1410 und 1429 eingeholt Regg. 8285-87, 91 u. 8347). Uber den Besuch 55 werden, die Kg. Friedrich am 6. Sept. 1443 dem des Tages vgl. den Bericht des Großkomturs vom D. erteilt hal (Uhmel Reg. 1529). Diese Be- 9. Okt. bei Joachim-Hub. I, 1,2 Reg. 8334.
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 152-153. 301 lungen mit dem König, Aufnahme von Pjahlbürgern, Beschwerungen durch das Landgericht des Burggrafentums Nürnberg, Freiheit für weitere Einungen u. a. m. Im übrigen enthalten die Briefbiicher und Akten der Stadte Augsburg. Nürnberg und Nördlingen noch mancherlei Briefwechsel und Nachrichten zum genannten Vorgang, die jedoch in unserem Zusam- 5 menhang unerheblich sind. 153. Verhandlungen und Vergleich zwischen dem Hochmeister des Deutschen Ordens und den Markgrafen von Brandenburg über die Abtretung der Neumark an den DO. 1443 Mai 27 bis 1441 Juni 9 bzw. Dezember I Frankfurt a. O. 11 Aus Königsberg St..A. Schbl. XIII/a nott. u. copp. Regesten: Joachim-Hubatsch 1, 1, 2 Ordensbriefarchiv. 15 25 30 45 [I] Verhandlungen, die zur Abtretung der Neumark an den Deutschen Orden geführt huben, wurden im Juni 1443 zu Frankfurta. d. Oder neu aufgenommen. Die Instruktion für die Gesandten des Hochmeisters zu diesem Tage (es sind der Großkomtur, der Komtur zum Elbinge Heinrich Reuß von Plauen und der Probst von der Frawenburg) ist datiert Elbinge Mo. v. ascensionis 1443; sie ent- halt als Art. 3: Wenn der Marhyraf [von Brandenburg] das Recht bieten würde auf den Röm. König oder sein Gericht, so sollen die DO.-Sendboten wiederum das Hecht bieten und setzen auf den Papst, ein Konzil oder eer gerichte, als das noch gelegenheit der sachen unde des ordens, den man moinet zu beclagen, billich ist unde geborlich (nr. 116 not. chart., undatierte Instr. auch nr. 115; Regg. 8266 u. 8379). — Das Protokoll der Verhandlungen zu Frankjurt, die vom 17.—20. Juni dauerten, ist 20 datiert Mo. n. trinitatis; es nennt als brandenburgische Cesandte die markgräflichen Räle Hans vom Walde, Meister des St. Johannsordens, und Propst Peter zu Brandenburg, als DO.-Bevoll- mächtigte 2u den schon in der Instruktion aufgeführten noch den Komtur von Nurenberg Eber- hari von Stetten. Der Abschied stellt u. a. fest, daß die gen. Rizte am 20. Juni (Do. des hl. lichnams Juni 20 tage) veraucht naben, iher die Neumark einen Vergleich herbeizuführen, aber keinen Weg dazu aus- findig machen konnten; jedoch wirde als vernünftiger Answeg erachtet, daß der Markgraf die Neu- mark vom DO. sollte zu Leken nehmen; man einigte sich auj sinen neuen Tag am So. n. Michaelis zu Okt. s Franckenfort a. d. 9., wo dann die Sache geendet und vollzogen oder hei Nichtzustimmung eines Teiles andere Wege gesucht und gesunden werden sollten. Ein Schlußartikel sieht vor, daß am So. n. 8. Jocobs tag uffin abend der HM. die Seinen nach Berlyn schicken solle, des Montags danach einen Juli 28, 29 Tag zu halten vor dem Markgrafen und seinen Rälen mit Hzo. Heinrich von Stargardt, der ihm dann alda eren und rechtes sulle pflegen; und binnen des sullen die gefangnon tag haben (nr. 136, ein Konzopt und eine Abschr.; Reg. 8273). [2] Auch über die Oktober-Verhandlungen! su Frankfurt a. d. O. ist ein aasfährliches Protokoll (a.a.O. nr. 136, Quartheft von 8 Blatt; Reg. 8335; ugl. Bericht des Großkomturs und 35 Komturs zu Elbing v. 9. Okt.: Reg. 8334) vorhanden mil der Uberschrift: Disse nach geschrebenen vorhandelungen sein gescheen ufm tage und rathausse zu Franckenforde uffir Odir zwuschen des herren marggraffen zu Brandenburg und des herren homeisters reten am montag Marci im 43ten 0l. 7 jare. Zugegen waren als markgräfliche Räte wieder der Hochmeister des Johanniterordens Hans von Walde und der Propst zu Brandenburg, als Räte des HM. der Großkomtur Johan von Remchingen, 40 Heinrich Reuße von Plauwen und weitere nichtgen. Sendhoten, van denen das Protokoll später den Landkomtur Lodewig von Lanße und an Stelle des abwesenden Komturs zu Nürnberg den Komtur von Mergentheim nennt. Die eigentlichen Verhandlungen begannen am Dienstag; man erkannte ale Om. s deren Zweck, Mittel und Wege zu finden, dadurch die herren in frundlickeit ontschoiden mochten werden. Die abyeordneten DO.-Gesandten, die Komture von Elbing und Mergentheim, stellten dann fest, daß der Markgraf Antspruch auf die Neumark erhebe, die denne vorkouft und vorgeben were wider Satzung und Inhalt der Goldonen Bulle, die auch Kg. Sigmund nicht macht helte zu vorkoufen und zu vorgeben; es schiene iknen gut, eine weise und ein weg der frundlichkeit zu finden, ap irkeine gebrechen doran weren, daß sich der Markgraf wie seine Vorfahren als Herr und Beschirmer der Neumark erzeige; dabei wollten sie ihm gerne widdir eine mogliche frundschaft irzegen; sie berührten 50 weiter, daß der Markgraf sich und die Alde Marcke vorschreiben und vorsicheren welde, daß aber dadurch der Neumark und dem Orden koinerloi Schaden gescheke, wie sic dem Markgrafen auch ver- Juni 17 Mai 27 1 Hierfiir war wohl die Bestätigung von 4 Brie- stätigung einzuholen, war der Vogt von der Leipe fen K. Sigmunds über die Neumark aus den beauftragt gewesen (vgl. Joach.-Hubaisch I. I. 2 Jahren 1402, 1409, 1410 und 1429 eingeholt Regg. 8285-87, 91 u. 8347). Uber den Besuch 55 werden, die Kg. Friedrich am 6. Sept. 1443 dem des Tages vgl. den Bericht des Großkomturs vom D. erteilt hal (Uhmel Reg. 1529). Diese Be- 9. Okt. bei Joachim-Hub. I, 1,2 Reg. 8334.
Strana 302
302 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 8 Okt. 9 Okt. 9 Okt. 15 Okt. 16 Okt. 16 schreiben wollten, das der Aldenmarcken durch die Neuwemarcke ouch kein schade geschege und s0 beide Herren und Lande in dauerndem Frieden bleiben könnten. Auj die Frage der markgräflichen Räte, was die frundschaft sein soilte, die sie dem Markgrafen tun wollten, erwiderton die Komture, sie wollten darüber beralen, was thren darin möglich und geziemend schiene und dem HM. und Orden ein leideliehs were und ouch nicht zu swere. Da die Râte des Markgrajen hierzu erst die Meinung ihres Herren einholen wollten, wurde die Verhandlung bis dinstage dornach vertagt. Sie wurden erst mittwochs wieder aufgenommen, wobei der Komtur von Elbing anregte, da man mit sulcher weiße nicht zum Ziele komme, so möge die Gegempartei zum Markgrafen senden, daß er . worum sie ilbrigens nicht zum orsten Male bäten — sich selber herin demutigen und sugen welde, denn sie hofften, destebas mit em selber zur guten frundlicher austracht und ende deßer unser sachen nach zu komen. Diesem Wunsche fülgten sich die brandenburgischen Räte und wollten 2 Ritter und fdie] Bürgermeister und dis anderen Rale zum Markgrafen schicken, um seine Herkunft zu erwirken; doch war inzwischen Rabensteyner, der Diener des Markgrafen, den der Großkomtur gebeten hatte, seinen Herrn zum Her- kommen zu veranlassen, mit günstigem Bescheide zurickgekommen, und am gleichen Mittwoch abend kam der Markgraf selbst nach Frankfurt, und die vorgenanten vier [Räte] hetten von dage zo dag handelung und teidunge in der sachen bis an den dag Hedwigis und vil teidung und handelung. so wart vorramet eime vruntlich vereinunge in der sachen und beslossen, als die vorsiegelde brieve und ander schriften dor obir gegeben klerlicher das uisweisen. [3] Diese Einung von Franckefort 1443 Mi. s. Gallen tage enthält: Mgf. Friedrich d. A., Erz- kämmerer, und sein Bruder Friedrich d. J. bekennen, sich mit dem DO.-HM. Conradten von Erlichß- 20 hawßen umb fride und besserunge willen gütlich vereint zu haben, daß sie nicht gestatten wollen, daß jemand aus der Mark Brandenburg noch durch dieselbe dem Ordensland feindlich nahe, und daß sie auch keinen Feind dieses Landes dulden wollen. Werde hiergegen verstoßen, so sollen die Vögte etc. des Ordens berechtigt sein, in der Mark die reuber oder beschediger anzugreifen, wen und wo sie immer mogen, und zwar unter getreuer Mithilje der unseren, wenn diese dazu aufgefordert werden. Falls der Hochmeister oder seine Grafen, Herren, Ritter oder Knechte icht zu schieken gewonnen mit uns, unseren landen adir lowten, so soll die Entscheidung der Angelegenheit einem vom Orden genom- menen Schiedsrichter, 2 Raten des Hochmeisters und 2 Räten des Markgrajen zu Frankfurt übergeben und durch sie für beide Teile verbindlich im rechten erkannt und ausgesprochen werden. Ebenso sollen, wenn Grafen, Prälaten etc. der Markgrafen mit solchen des Hochmeisters oder Ordens etwas zu schicken gewonnen, cin vom Markgrafen des Hochmeisters Rüten entnommener gemeiner, 2 mark- gräfliche Räte fund 2 Räte1 des Hochmeistera] zu Küstrin zu einer Entscheidung kommen. Wenn end- zich Bürger oder Bauern beider Herrschaften gen einander zu schicken gewonnen, alsden sal der cleger den antworter suchen und van em recht nemen in dem gerichte, dar er besesson ist, dar auch dem eleger unvorzogens rechtes gehulfen sal werden ane alls geverde. Diese einigung soll solange bestehen, als ciner von beiden Markgrajen noch am Leben ist; ausgenommen von thr sind der Papst und die Kirche, der Rom. König und das Reich, König und Krone von Polen, der Großfürst zu Littawen und die Herzöge zu Sachsen (q.a.O. nr. 117 cop. chart. mit dem Vermerk, daß der Hauptbrief zu Marienburg in der briefkamer liege; Reg. 8338; in Berlin Geh. St.-A. Orig., dazu Kopie im Cop. 3 fol. 168b.169b ; Druck: Riedel II, 4 S. 289ff.). [4] Gleichzeitig wurde der gänzliche Verzicht Brandenburgs verbrieft. Die von dem Markgmafen Friedrich d. A., Erzkämmerer, und den Brüdern Johannes, Albrecht und Friedrich d. J. zu Francken- forde 1443 am Mi. s. Gallen tage hierüber ausgestellte Urkunde enthält: K. Sigmund habe als Mark- graf zu Brandenburg die Markh, etwenn die Landsbergsche Mark und darnach und nu die New- markhe uber Oder genant, dem DO.-HM. Conradt von Jungingen für eine große Geldoumme auf Wiederkauf verkauft und danach den Kauf als Röm. König bestätigt. Seitdem sie selbet nun die Mark Brandenburg innchaben, glaubten sie, daß die gen. Neumark zu ihrer Herrschaft gemäs der Goldenen Bulle als ein unteilbarer Bestand des Kurfürstentums gehöre, und haben deshalb die Neumark vom HM. Conrat von Ertichshusen gefordert, woriber dieser etliche vorramte tage mit ihren Räten gehalten habe, daß er ihnen die Neumark abirste, doch hätten sie dabei erkannt, daß der gen. Kauf nuch Recht 50 geschehen sef. Darum verwilligen sie den Kauj gemäß der Verschreibung Kg. Sigmunds, wollen die darüber gegebenen Briefe einhalten, übergeben die Neumark dem gen. Hochmeister zu rechter gots- gabe und verzichten auf sie und auch auf alle Steuern und Hilje daraus (Wien DO.-Zentr.-A. Orig.— Urk. or. mb.; Berlin Privilegienbuch d. DO.; gedruckt Riedel II, 4 S. 289-292 nr. 1652; Baczko Gesch. Preußens 3, 383; Chmel, Regesta S.LXVf., inseriert in nr. 51, dem Abdruck der kgl. Bestätigung vom 14. Sept. 1444). — Der gleichzeitig (Mi. 8. Gallen) zu Francfurde aufgesetzte Vertrag über Zahtung von 30000 Gl. durch den DO. an den Markgrafen für die szukünftige] Bestätigung der Briefe iber die Neumark durch Kg. Friedrich ist anscheinend nur in Abschrift (Königeb. nr. 118; vgl. Reg. 8339, auch 8340) überliefert. 10 15 25 30 35 40 45 55 Okt. 16 €In der Königsberger Abschrift ausgelassen. 60
302 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 8 Okt. 9 Okt. 9 Okt. 15 Okt. 16 Okt. 16 schreiben wollten, das der Aldenmarcken durch die Neuwemarcke ouch kein schade geschege und s0 beide Herren und Lande in dauerndem Frieden bleiben könnten. Auj die Frage der markgräflichen Räte, was die frundschaft sein soilte, die sie dem Markgrafen tun wollten, erwiderton die Komture, sie wollten darüber beralen, was thren darin möglich und geziemend schiene und dem HM. und Orden ein leideliehs were und ouch nicht zu swere. Da die Râte des Markgrajen hierzu erst die Meinung ihres Herren einholen wollten, wurde die Verhandlung bis dinstage dornach vertagt. Sie wurden erst mittwochs wieder aufgenommen, wobei der Komtur von Elbing anregte, da man mit sulcher weiße nicht zum Ziele komme, so möge die Gegempartei zum Markgrafen senden, daß er . worum sie ilbrigens nicht zum orsten Male bäten — sich selber herin demutigen und sugen welde, denn sie hofften, destebas mit em selber zur guten frundlicher austracht und ende deßer unser sachen nach zu komen. Diesem Wunsche fülgten sich die brandenburgischen Räte und wollten 2 Ritter und fdie] Bürgermeister und dis anderen Rale zum Markgrafen schicken, um seine Herkunft zu erwirken; doch war inzwischen Rabensteyner, der Diener des Markgrafen, den der Großkomtur gebeten hatte, seinen Herrn zum Her- kommen zu veranlassen, mit günstigem Bescheide zurickgekommen, und am gleichen Mittwoch abend kam der Markgraf selbst nach Frankfurt, und die vorgenanten vier [Räte] hetten von dage zo dag handelung und teidunge in der sachen bis an den dag Hedwigis und vil teidung und handelung. so wart vorramet eime vruntlich vereinunge in der sachen und beslossen, als die vorsiegelde brieve und ander schriften dor obir gegeben klerlicher das uisweisen. [3] Diese Einung von Franckefort 1443 Mi. s. Gallen tage enthält: Mgf. Friedrich d. A., Erz- kämmerer, und sein Bruder Friedrich d. J. bekennen, sich mit dem DO.-HM. Conradten von Erlichß- 20 hawßen umb fride und besserunge willen gütlich vereint zu haben, daß sie nicht gestatten wollen, daß jemand aus der Mark Brandenburg noch durch dieselbe dem Ordensland feindlich nahe, und daß sie auch keinen Feind dieses Landes dulden wollen. Werde hiergegen verstoßen, so sollen die Vögte etc. des Ordens berechtigt sein, in der Mark die reuber oder beschediger anzugreifen, wen und wo sie immer mogen, und zwar unter getreuer Mithilje der unseren, wenn diese dazu aufgefordert werden. Falls der Hochmeister oder seine Grafen, Herren, Ritter oder Knechte icht zu schieken gewonnen mit uns, unseren landen adir lowten, so soll die Entscheidung der Angelegenheit einem vom Orden genom- menen Schiedsrichter, 2 Raten des Hochmeisters und 2 Räten des Markgrajen zu Frankfurt übergeben und durch sie für beide Teile verbindlich im rechten erkannt und ausgesprochen werden. Ebenso sollen, wenn Grafen, Prälaten etc. der Markgrafen mit solchen des Hochmeisters oder Ordens etwas zu schicken gewonnen, cin vom Markgrafen des Hochmeisters Rüten entnommener gemeiner, 2 mark- gräfliche Räte fund 2 Räte1 des Hochmeistera] zu Küstrin zu einer Entscheidung kommen. Wenn end- zich Bürger oder Bauern beider Herrschaften gen einander zu schicken gewonnen, alsden sal der cleger den antworter suchen und van em recht nemen in dem gerichte, dar er besesson ist, dar auch dem eleger unvorzogens rechtes gehulfen sal werden ane alls geverde. Diese einigung soll solange bestehen, als ciner von beiden Markgrajen noch am Leben ist; ausgenommen von thr sind der Papst und die Kirche, der Rom. König und das Reich, König und Krone von Polen, der Großfürst zu Littawen und die Herzöge zu Sachsen (q.a.O. nr. 117 cop. chart. mit dem Vermerk, daß der Hauptbrief zu Marienburg in der briefkamer liege; Reg. 8338; in Berlin Geh. St.-A. Orig., dazu Kopie im Cop. 3 fol. 168b.169b ; Druck: Riedel II, 4 S. 289ff.). [4] Gleichzeitig wurde der gänzliche Verzicht Brandenburgs verbrieft. Die von dem Markgmafen Friedrich d. A., Erzkämmerer, und den Brüdern Johannes, Albrecht und Friedrich d. J. zu Francken- forde 1443 am Mi. s. Gallen tage hierüber ausgestellte Urkunde enthält: K. Sigmund habe als Mark- graf zu Brandenburg die Markh, etwenn die Landsbergsche Mark und darnach und nu die New- markhe uber Oder genant, dem DO.-HM. Conradt von Jungingen für eine große Geldoumme auf Wiederkauf verkauft und danach den Kauf als Röm. König bestätigt. Seitdem sie selbet nun die Mark Brandenburg innchaben, glaubten sie, daß die gen. Neumark zu ihrer Herrschaft gemäs der Goldenen Bulle als ein unteilbarer Bestand des Kurfürstentums gehöre, und haben deshalb die Neumark vom HM. Conrat von Ertichshusen gefordert, woriber dieser etliche vorramte tage mit ihren Räten gehalten habe, daß er ihnen die Neumark abirste, doch hätten sie dabei erkannt, daß der gen. Kauf nuch Recht 50 geschehen sef. Darum verwilligen sie den Kauj gemäß der Verschreibung Kg. Sigmunds, wollen die darüber gegebenen Briefe einhalten, übergeben die Neumark dem gen. Hochmeister zu rechter gots- gabe und verzichten auf sie und auch auf alle Steuern und Hilje daraus (Wien DO.-Zentr.-A. Orig.— Urk. or. mb.; Berlin Privilegienbuch d. DO.; gedruckt Riedel II, 4 S. 289-292 nr. 1652; Baczko Gesch. Preußens 3, 383; Chmel, Regesta S.LXVf., inseriert in nr. 51, dem Abdruck der kgl. Bestätigung vom 14. Sept. 1444). — Der gleichzeitig (Mi. 8. Gallen) zu Francfurde aufgesetzte Vertrag über Zahtung von 30000 Gl. durch den DO. an den Markgrafen für die szukünftige] Bestätigung der Briefe iber die Neumark durch Kg. Friedrich ist anscheinend nur in Abschrift (Königeb. nr. 118; vgl. Reg. 8339, auch 8340) überliefert. 10 15 25 30 35 40 45 55 Okt. 16 €In der Königsberger Abschrift ausgelassen. 60
Strana 303
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 153. 303 [5] Bald darauf (1443 an s. Katherinen tag) kam zu Marienburg eine Einigung€ zwiischen Nov. 25 dem HM. Conrad von Erlichshausen und den Mgfen. Friedrich d. A. und d. J. auf Lebenszeit zustande (Berlin G. St.-A. or. mb., nach 1945 nicht mehr auffindbar; ebenda Cop. 3 fol. 167a-168a cop. chart.; gedr. Riedel II, 4 §. 293-295 nr. 1654). [6] In der Angelegenheit der Neumark aber wurde weiter verhandelt: Nach der Instruktion (gewerbe und bevele), die Wilhelm von der Kemnaden für Unterhandlungen mit einem nicht näher bezeichneten Ludwig am Fr. vor Prisce virginis 1444 mitbekam, soll der gen. DO.-Beaustragte ausein- andersetzen, wie K. Sigmund dem Orden die Newemarke ungefuget hatte, der [Brandenburgische] Markgraf aber meine, daß dies nicht macht nach craft haben solle, sint die Neumark zum Kurfürsten- dò tum gehöre und es nicht mit vorliebunge und vorschreibunge der Kurfürsten gemäs der Goldenen Bulle geschehen sei; darum habe der Mgt. die Neumark vom DO. gefurdert und angesprochen. Der gen. Mgf. habe sich nach etlichen tagferten und nu uf der letzten gher mit dem Orden also voreinet, daß er zum Röm. König schicken schaffen auwsrichten und bearbeiten sulle lassen, duß der jetzige König und seine Kurfürsten die dem Orden von K. Sigmund gesckehene zufugunge der Neumark vorlieben n. vorwillen und verbriefen solle, daß solche vorliebunge der Kurfürsten, die bei des jetzigen Hochmeisters Vorgängern versäumt worden seien, jetzt nach Laut der Goldenen Bulle erfüllt werden möge. Er (Ludwig) wolle dem Orden zuliebe eine vorramung eines Briefes aufsetzen nach Art, wie der König und die Kurfürsten zu vorwillen und zu vorlieben pfiegen somliche zufugungen und abe- sunderungen der Lande von den Kurjurstentumern, 80 daß Hochmeister und Orden den König nicht 20 furder besucheten, wen als das billich u. gewonlich würe und dadurch der Orden für immer wol vorsurget und vorwaret weren. Milgegeben wurde eine Abschrift der Culmischen Landfesten, wobei der Gesandte den Ludwig befragen solle, ob diese Handjeste allein den Bürgern von Culmen und Thornn zugehore oder auch den Rittern und Knechten des Culmischen Landes, und ob die gen. Bürger und die Ritter und Knechte des Culmischen Landes hierdurch gefreiet seien der Zölle, die der Hochmeister 25 gelegt hat oder noch legen würde bwßen die grenzen desselber Culmischen Landes; ferner jalls welt- liche Fürsten vor Zoiter des Hochmeisters undersassen solche Privilegien und Freiheiten gegeben hatten, von Zöllen frei zu sein in ihren Landen, die später zum Orden gekommen waren, wobei dieselben Unter- aamen die später durch den Hochmeister anfgelegten Zolle lange Zeit her gegeben hatten, nun aber sich auf jene Privilegien beriefen, de soll der Botschafter in Erfahrung bringen, ob ihm solche Privi- legien auch im rechte zu statte ader hulfe komen mogen und darüber schriftlicke underweisunge mit bewerunge der rechte fordern; endlich soll er anfragen wegen eines wissenden vorsuchten und ge- larten der rechte doctori, um ihn für den Hochmeister zu gewinnen (Königsberg Folianten u. Quar- tanten I (Briefe u. Handlungen) mr. 15 pag. 257-259 eop. chart.). [7] Hierher gehören ferner die bevel und wege dem treßler voite derer Newenmarke und deme sh voite zu Dirßaw mitte gegeben zum tage, den sie mit des herren marggraffen zu Brandenburg rete zum Freyenwalde halden sullen uf den nehsten sontag vor pfingsten: Es soll eine voreinunge Mai 24 und vorschreibunge zwischen dem Markgrafen und dem Hochmeister erstrebt werden, daß der Mark- graf und sein Bruder der jungste mit ihren Landen und Leuten den Hochmeister und seine Ordens- lande zu ihrer beider Lebzeiten durch ihre oder anderer Herren Lande in keiner Weise beschedigeten 40 ader schaden zuzihen bestelleten adder verhingen; bet eventuellen Kriegen des Ordens mit anderen Herren collten die beiden gen. Ilerren, ihre Lande und Leute denzelben Herren, die wider den Orden wären, in keiner Weise helfen, was auch der Hochmeister seinerseits einzuhalten verpflichtet sein sollte; würde der Markgraf solche Vereinung nicht eingehen, sondern Hilje und Beistand mit Anzahl der Leute begehren, so solite eine vorramunge auj Beistand und Hilje mit möglichst geringer Anzahl 1h 30 1444 Jan. 17 50 1 Hierzu die Urkunde des Vogtes der Neumark. Cristoffel Eglinger, aus Landeszberge a. d. Warte vom Sa. v. Judica [28. Marz] 1444, daß er auf Befehl des HM. Prälaten, Mannen und Stadte der Neumark zur Erbhuldigung un Kf. Friedrich v. Brandenburg hinsichtlich der Ver- pfändung um 40000 rh. Gl. gewiesen habe (Berlin G.St.-A. K 443. 8 or. mb.j. — Um das Geld für die Einlösung der Neumark aufzu- bringen, hatte der HM. Verhandlungen mit Land 55 und Stadten seines Herrschaftsbereiches aufnehmen lassen (ugl. darüber Joach.-Hub. I, 1, 2 Regg. 8318, 25, 30 u. 31). Ebenso hängt hiermit wahr- scheinlich auch die Verpfändung der Ballei Elsaß durch den Hochmeister an den obersten Gebietiger zu deutschen und wälschen Landen Eberhardt von Steten für 30000 Gulden zu Marienburg am 23. Nov. (in die Clementis) 1443 zusammen; diese Summe soll mit Zinsen zur Hulste 1448, zur anderen 1452 zurückgezahlt werden. Dazu nimmt der gen. Gebietiger vom Landkomtur zu Elsaß Burchard von Schellenburg und den Komturen und Brüdern der Ballei eine ehenjalis nach 4 bzw. 8 Jahren rückzahlbare Summe von 20000 Gulden auf, wofür diese vom Hochmeister ermichtigt werden, Güter dieser Ballei au verpfanden oder zu verkwufen (Abschr. der 8 Verschreibungen in einem Heft: Königsberg Schbl. 103 nr. 26; Joach.-Hob. Reg. 8358; vgl. auch Reg. 8422 und T.II Reg. 2608-09, 13, 15 u. 19). 45
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 153. 303 [5] Bald darauf (1443 an s. Katherinen tag) kam zu Marienburg eine Einigung€ zwiischen Nov. 25 dem HM. Conrad von Erlichshausen und den Mgfen. Friedrich d. A. und d. J. auf Lebenszeit zustande (Berlin G. St.-A. or. mb., nach 1945 nicht mehr auffindbar; ebenda Cop. 3 fol. 167a-168a cop. chart.; gedr. Riedel II, 4 §. 293-295 nr. 1654). [6] In der Angelegenheit der Neumark aber wurde weiter verhandelt: Nach der Instruktion (gewerbe und bevele), die Wilhelm von der Kemnaden für Unterhandlungen mit einem nicht näher bezeichneten Ludwig am Fr. vor Prisce virginis 1444 mitbekam, soll der gen. DO.-Beaustragte ausein- andersetzen, wie K. Sigmund dem Orden die Newemarke ungefuget hatte, der [Brandenburgische] Markgraf aber meine, daß dies nicht macht nach craft haben solle, sint die Neumark zum Kurfürsten- dò tum gehöre und es nicht mit vorliebunge und vorschreibunge der Kurfürsten gemäs der Goldenen Bulle geschehen sei; darum habe der Mgt. die Neumark vom DO. gefurdert und angesprochen. Der gen. Mgf. habe sich nach etlichen tagferten und nu uf der letzten gher mit dem Orden also voreinet, daß er zum Röm. König schicken schaffen auwsrichten und bearbeiten sulle lassen, duß der jetzige König und seine Kurfürsten die dem Orden von K. Sigmund gesckehene zufugunge der Neumark vorlieben n. vorwillen und verbriefen solle, daß solche vorliebunge der Kurfürsten, die bei des jetzigen Hochmeisters Vorgängern versäumt worden seien, jetzt nach Laut der Goldenen Bulle erfüllt werden möge. Er (Ludwig) wolle dem Orden zuliebe eine vorramung eines Briefes aufsetzen nach Art, wie der König und die Kurfürsten zu vorwillen und zu vorlieben pfiegen somliche zufugungen und abe- sunderungen der Lande von den Kurjurstentumern, 80 daß Hochmeister und Orden den König nicht 20 furder besucheten, wen als das billich u. gewonlich würe und dadurch der Orden für immer wol vorsurget und vorwaret weren. Milgegeben wurde eine Abschrift der Culmischen Landfesten, wobei der Gesandte den Ludwig befragen solle, ob diese Handjeste allein den Bürgern von Culmen und Thornn zugehore oder auch den Rittern und Knechten des Culmischen Landes, und ob die gen. Bürger und die Ritter und Knechte des Culmischen Landes hierdurch gefreiet seien der Zölle, die der Hochmeister 25 gelegt hat oder noch legen würde bwßen die grenzen desselber Culmischen Landes; ferner jalls welt- liche Fürsten vor Zoiter des Hochmeisters undersassen solche Privilegien und Freiheiten gegeben hatten, von Zöllen frei zu sein in ihren Landen, die später zum Orden gekommen waren, wobei dieselben Unter- aamen die später durch den Hochmeister anfgelegten Zolle lange Zeit her gegeben hatten, nun aber sich auf jene Privilegien beriefen, de soll der Botschafter in Erfahrung bringen, ob ihm solche Privi- legien auch im rechte zu statte ader hulfe komen mogen und darüber schriftlicke underweisunge mit bewerunge der rechte fordern; endlich soll er anfragen wegen eines wissenden vorsuchten und ge- larten der rechte doctori, um ihn für den Hochmeister zu gewinnen (Königsberg Folianten u. Quar- tanten I (Briefe u. Handlungen) mr. 15 pag. 257-259 eop. chart.). [7] Hierher gehören ferner die bevel und wege dem treßler voite derer Newenmarke und deme sh voite zu Dirßaw mitte gegeben zum tage, den sie mit des herren marggraffen zu Brandenburg rete zum Freyenwalde halden sullen uf den nehsten sontag vor pfingsten: Es soll eine voreinunge Mai 24 und vorschreibunge zwischen dem Markgrafen und dem Hochmeister erstrebt werden, daß der Mark- graf und sein Bruder der jungste mit ihren Landen und Leuten den Hochmeister und seine Ordens- lande zu ihrer beider Lebzeiten durch ihre oder anderer Herren Lande in keiner Weise beschedigeten 40 ader schaden zuzihen bestelleten adder verhingen; bet eventuellen Kriegen des Ordens mit anderen Herren collten die beiden gen. Ilerren, ihre Lande und Leute denzelben Herren, die wider den Orden wären, in keiner Weise helfen, was auch der Hochmeister seinerseits einzuhalten verpflichtet sein sollte; würde der Markgraf solche Vereinung nicht eingehen, sondern Hilje und Beistand mit Anzahl der Leute begehren, so solite eine vorramunge auj Beistand und Hilje mit möglichst geringer Anzahl 1h 30 1444 Jan. 17 50 1 Hierzu die Urkunde des Vogtes der Neumark. Cristoffel Eglinger, aus Landeszberge a. d. Warte vom Sa. v. Judica [28. Marz] 1444, daß er auf Befehl des HM. Prälaten, Mannen und Stadte der Neumark zur Erbhuldigung un Kf. Friedrich v. Brandenburg hinsichtlich der Ver- pfändung um 40000 rh. Gl. gewiesen habe (Berlin G.St.-A. K 443. 8 or. mb.j. — Um das Geld für die Einlösung der Neumark aufzu- bringen, hatte der HM. Verhandlungen mit Land 55 und Stadten seines Herrschaftsbereiches aufnehmen lassen (ugl. darüber Joach.-Hub. I, 1, 2 Regg. 8318, 25, 30 u. 31). Ebenso hängt hiermit wahr- scheinlich auch die Verpfändung der Ballei Elsaß durch den Hochmeister an den obersten Gebietiger zu deutschen und wälschen Landen Eberhardt von Steten für 30000 Gulden zu Marienburg am 23. Nov. (in die Clementis) 1443 zusammen; diese Summe soll mit Zinsen zur Hulste 1448, zur anderen 1452 zurückgezahlt werden. Dazu nimmt der gen. Gebietiger vom Landkomtur zu Elsaß Burchard von Schellenburg und den Komturen und Brüdern der Ballei eine ehenjalis nach 4 bzw. 8 Jahren rückzahlbare Summe von 20000 Gulden auf, wofür diese vom Hochmeister ermichtigt werden, Güter dieser Ballei au verpfanden oder zu verkwufen (Abschr. der 8 Verschreibungen in einem Heft: Königsberg Schbl. 103 nr. 26; Joach.-Hob. Reg. 8358; vgl. auch Reg. 8422 und T.II Reg. 2608-09, 13, 15 u. 19). 45
Strana 304
304 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Nov. 30 Dez. I Dez. 1 von Leuten auf 2, 3 oder 400 Pferden angestrebt werden; ferner wird vorgeschen Freiheit der Lander und Straßen beider Horren für jedermann, der dem anderen Herren oder seinen Landen und Leuten zu ere gute und fromen ziben welle. Die Gefangenen mögen ohne geldunge uind schatzunge vom Mark- grajen frei geaprochen werden, dazu wolle man billichon Hrg. Heinrich vor Mecklenburg veranlassen; würden der Markgraf oder seine Räte dem Orden ihre Bereitwilligheit darin zusichern, s0 sollten die Ge- sandten des Markgrajen Räte darauf hinweisen, sie wüßten wohl, wie die vorschreibunge zwischen ihrem Herrn und dem Hochmeister laute und wie des Hochmeisters volk auf des Markgrafen Schrift und Hzg. Heinrichs vorschreibunge hin das Feld geräumt hätten, und doch dem Hochmeister von Hag. Heinrich nicht Ehre noch Recht widerfahren wäre, und sie sollten fortan von den Räten begehren, ihrews Herrn zu veranlassen, daß beide Teile einen rewmen tag legen und dort ussprechen, was Hzg. Heinrich dem Hochmeister [Satz ist unvollendet geblieben J. (Königsberg XII/71 not.; Folianton nr. 15 pag. 271-272 cop. chart.; das fehlende Jahr ergibt sich aus der Stelluny des Stücks im Register; ebenda Reg. 8478). Die Bestätigung des Vergleichs uber die Neumark durch den König erfolgte auf dem Nürnberger RT. (vgl. unsere nr. 206). Zu thr gaben gleichzeitig oder nachtraglich auch die Kurfürsten ihre 15 Zustimmung (vgl. nr. 206, 5 u. c). [8] Nach der Anerkennung des Vergleichs wurden die vereinbarlen Zahlungen durch den DO. in 2 Raten zu je 15000 Gl. am 30 Nov. (an s. Andrews tage) und 1. Dez. (Di. n. s. Andr.] vor- genommen (Quittung v. 30. Nov.: Königsh. XIII/a u. Adelsgesch. E/a, nr. 85, 2 conec. und I cop.; Reg. 8614. Desgl. v. 1. Dez.: Königsb. XIIIja nr. 125 cop.; Reg. 8617, auch 8594, 8608 u. 8612). Die 20 Quittung vom 1. Dez. besagt, daß die Markgrafen Friedrich d. A. und d. J. den Hochmeister, seine Gebietiger und den Orden von der Schuld, die sie wegen ihres Ordens und der Neumark den Markgrafen und ihren Nachkommen (gegenüber) laut Schuldbrief haben, lossprechen, da sie heute zu Franckenfort obir der Ader 15000 rh. Gulden durch den Komtur zur Balge Eberhard von Wesentaw und dem Vogt der Neumark Jorge vom Egloffelein uber die markgräflichen Räte Friderich 25 Sesselmann, Lehrer des weltlichen Rechts, und Johansen Beren empfangen haben (Lehnscopialbuch XX. fol. 232; gedr. Rigdel II, 4 S. 339 nr. MDULVII). [9] Am gleichen 1. Dez. bekennen der (oben genannte) Komtur und der Vogt der Neumark: Nach- dem sich der Reiche-Erzkämmerer Friedrich d. A. und sein Bruder Mgf. Friedrich d. J. zu Brandenburg mit dem HM. Conratt von Erlichshusen und scine Gebietiger um die Newemarke ober Oder vereinigt 30 haben nach Laut der Briefe, wobei vereinbart ist, daß die gen. Herren dem Hochmeister und Orden des Königs und der Kurfürsten Restätigungs- und volbort-Briefe gemäß einem darüber gemachten Rezeß bestellen, ausrichten, schicken und überantworten sollten, so haben die Urkundenden sämt- liche königliche und kurfürstliche Bestätigungsbriefe, durch die gen. Markgrafen ausgerichtet, von Fridrich Sesselman, Lehrer des weltlichen Rechts, und Johannsen Beren heute zugunsten des HM. 35 und Ordens zu Franckenjorde an der Oder empfangen und quittieren sie den gen. Markgrafen. (Berlin Lehnscopialbuch III fol. 169 ; gedr. Riedel II, 4 S. 339f. nr. MDOLVIII ; vgl. auch Reg. 8641 w. 42). 5 10 154. Kg. Friedricht an alle Reichsstände (insgesamt und einzeln]: gebietet, einem etwaigen Aufgebot seines Reichshauptmanns gegen den ungehorsamen Friedbrecher Hzg. Ludwig [von Baiern-Ingolstadt] Folge zu leisten. 1413 Juni 1 Wien. 40 An alle geistlichen und weltlichen Filrsten, Grafen etc. Stadte etc.: A aus München H. St.-A. Haus- u. Familiensachen fasc. 62 or. chart. lit. pat. c. sig. in v. impr. In verso gleichzeitiger Registraturvermerk An all fursten und herrn ain gepôt sub eadem forma. Ebenda weitere Originale an Pf. Ludwig, die Gfn. Ludwig und Ulrich von Wirtemberg, 45 Bf. Peter zus Augspurg, Br. Albrecht zu Aystetten, Bj. Leonhart zu Passaw, Bj. Fridrich zu Regensparg, Ebf. Friderich zu Salczburg. Bürgermeister und Rat der Städte Augspurg, Swebischenwerd, Norlingen, Nüremberg, Regenspurg, Ulme und den Städten ihrer Hinung und Wyssenburg (einzeln). Regest: Lichnoushy 6 nr. 583. 50 Wir Friderich --- etc. embieten allen und ieglichen fursten geistlichen und werntlichen, graven freijen herren rittern knechten stetten merkten und sust allen andern unsern und des 1 Sämtliche Ausfertigungen des Mandats sind der weiteren Entwicklung von ikm benwtzt werden. im bairischen Archiv verblieben. Sie waren wohl konnten. Uber die Versöhnung des aufrührerischen. dem in Neuburg eingeschlossenen Hzg. Ludwig Sohnes mit Kg. Friedrich vgl. nr. 205. d. A. ausgehändigt worden, ohne daß sie infolge ñá
304 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Nov. 30 Dez. I Dez. 1 von Leuten auf 2, 3 oder 400 Pferden angestrebt werden; ferner wird vorgeschen Freiheit der Lander und Straßen beider Horren für jedermann, der dem anderen Herren oder seinen Landen und Leuten zu ere gute und fromen ziben welle. Die Gefangenen mögen ohne geldunge uind schatzunge vom Mark- grajen frei geaprochen werden, dazu wolle man billichon Hrg. Heinrich vor Mecklenburg veranlassen; würden der Markgraf oder seine Räte dem Orden ihre Bereitwilligheit darin zusichern, s0 sollten die Ge- sandten des Markgrajen Räte darauf hinweisen, sie wüßten wohl, wie die vorschreibunge zwischen ihrem Herrn und dem Hochmeister laute und wie des Hochmeisters volk auf des Markgrafen Schrift und Hzg. Heinrichs vorschreibunge hin das Feld geräumt hätten, und doch dem Hochmeister von Hag. Heinrich nicht Ehre noch Recht widerfahren wäre, und sie sollten fortan von den Räten begehren, ihrews Herrn zu veranlassen, daß beide Teile einen rewmen tag legen und dort ussprechen, was Hzg. Heinrich dem Hochmeister [Satz ist unvollendet geblieben J. (Königsberg XII/71 not.; Folianton nr. 15 pag. 271-272 cop. chart.; das fehlende Jahr ergibt sich aus der Stelluny des Stücks im Register; ebenda Reg. 8478). Die Bestätigung des Vergleichs uber die Neumark durch den König erfolgte auf dem Nürnberger RT. (vgl. unsere nr. 206). Zu thr gaben gleichzeitig oder nachtraglich auch die Kurfürsten ihre 15 Zustimmung (vgl. nr. 206, 5 u. c). [8] Nach der Anerkennung des Vergleichs wurden die vereinbarlen Zahlungen durch den DO. in 2 Raten zu je 15000 Gl. am 30 Nov. (an s. Andrews tage) und 1. Dez. (Di. n. s. Andr.] vor- genommen (Quittung v. 30. Nov.: Königsh. XIII/a u. Adelsgesch. E/a, nr. 85, 2 conec. und I cop.; Reg. 8614. Desgl. v. 1. Dez.: Königsb. XIIIja nr. 125 cop.; Reg. 8617, auch 8594, 8608 u. 8612). Die 20 Quittung vom 1. Dez. besagt, daß die Markgrafen Friedrich d. A. und d. J. den Hochmeister, seine Gebietiger und den Orden von der Schuld, die sie wegen ihres Ordens und der Neumark den Markgrafen und ihren Nachkommen (gegenüber) laut Schuldbrief haben, lossprechen, da sie heute zu Franckenfort obir der Ader 15000 rh. Gulden durch den Komtur zur Balge Eberhard von Wesentaw und dem Vogt der Neumark Jorge vom Egloffelein uber die markgräflichen Räte Friderich 25 Sesselmann, Lehrer des weltlichen Rechts, und Johansen Beren empfangen haben (Lehnscopialbuch XX. fol. 232; gedr. Rigdel II, 4 S. 339 nr. MDULVII). [9] Am gleichen 1. Dez. bekennen der (oben genannte) Komtur und der Vogt der Neumark: Nach- dem sich der Reiche-Erzkämmerer Friedrich d. A. und sein Bruder Mgf. Friedrich d. J. zu Brandenburg mit dem HM. Conratt von Erlichshusen und scine Gebietiger um die Newemarke ober Oder vereinigt 30 haben nach Laut der Briefe, wobei vereinbart ist, daß die gen. Herren dem Hochmeister und Orden des Königs und der Kurfürsten Restätigungs- und volbort-Briefe gemäß einem darüber gemachten Rezeß bestellen, ausrichten, schicken und überantworten sollten, so haben die Urkundenden sämt- liche königliche und kurfürstliche Bestätigungsbriefe, durch die gen. Markgrafen ausgerichtet, von Fridrich Sesselman, Lehrer des weltlichen Rechts, und Johannsen Beren heute zugunsten des HM. 35 und Ordens zu Franckenjorde an der Oder empfangen und quittieren sie den gen. Markgrafen. (Berlin Lehnscopialbuch III fol. 169 ; gedr. Riedel II, 4 S. 339f. nr. MDOLVIII ; vgl. auch Reg. 8641 w. 42). 5 10 154. Kg. Friedricht an alle Reichsstände (insgesamt und einzeln]: gebietet, einem etwaigen Aufgebot seines Reichshauptmanns gegen den ungehorsamen Friedbrecher Hzg. Ludwig [von Baiern-Ingolstadt] Folge zu leisten. 1413 Juni 1 Wien. 40 An alle geistlichen und weltlichen Filrsten, Grafen etc. Stadte etc.: A aus München H. St.-A. Haus- u. Familiensachen fasc. 62 or. chart. lit. pat. c. sig. in v. impr. In verso gleichzeitiger Registraturvermerk An all fursten und herrn ain gepôt sub eadem forma. Ebenda weitere Originale an Pf. Ludwig, die Gfn. Ludwig und Ulrich von Wirtemberg, 45 Bf. Peter zus Augspurg, Br. Albrecht zu Aystetten, Bj. Leonhart zu Passaw, Bj. Fridrich zu Regensparg, Ebf. Friderich zu Salczburg. Bürgermeister und Rat der Städte Augspurg, Swebischenwerd, Norlingen, Nüremberg, Regenspurg, Ulme und den Städten ihrer Hinung und Wyssenburg (einzeln). Regest: Lichnoushy 6 nr. 583. 50 Wir Friderich --- etc. embieten allen und ieglichen fursten geistlichen und werntlichen, graven freijen herren rittern knechten stetten merkten und sust allen andern unsern und des 1 Sämtliche Ausfertigungen des Mandats sind der weiteren Entwicklung von ikm benwtzt werden. im bairischen Archiv verblieben. Sie waren wohl konnten. Uber die Versöhnung des aufrührerischen. dem in Neuburg eingeschlossenen Hzg. Ludwig Sohnes mit Kg. Friedrich vgl. nr. 205. d. A. ausgehändigt worden, ohne daß sie infolge ñá
Strana 305
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 153-155. 305 15 B0 25 reichs undertanen und getruen unser gnad und alles gut. erwirdigen" hohgebornen edeln und lieben getreuen. wir haben vormals dem hohgebornen Ludewigen dem jungern pfallentzgraven bij Rine, hertzogen in Beyern und graven zu Graispach, unserm lieben 8heim und fursten, geschriben und ernstlich gobotten beij verliesung aller seiner lehen, freiheit und recht, die er von dem heiligen reich als des reichs furste meint zu haben, das er ôn alles verziehen zu stunden von Neunburg abziehen, das veld rawmen und mit allen seinen hellffern unserm ôheim seinem vatter seinen stetten landen leuten und dienern kainen krieg zuziehen, sonder alle sach in gut besteen lassen solte. desglichon wir ouch unsern diener und lieben getreuen Loonarden Vilsegker ritter zu im gesant und im das ouch klerlich haben erzellen laßen; und sintdemaln wir noch von dem egenanten" 10 unserm diener noch ouch von im und seinen hellffern, den wir ouch geschriben, noch dhein ant- wurt haben, dabij wir verstên mogen, das er uns gehorsam sein wôlle. sonder wir vernemen, das er denselben unsern diener und die sach also verziehe und uffhalto und sich unsern gebotten un- gehorsam mache, nach dem und uns bottschaft komen ist, das er sich teglichs in dem velld mit sinen hellffern stereke und seinen vatter mit zewg arbaite und zu im und dom geschloß taglich gedenck. das uns von im vast fromd nymet, das er ein solichs uber unsern gesetzten Cristonlichen fride, den wir mit unsern und des reichs kurfursten und fursten gemacht und bestetigt haben 1, und sonderlich uber diß unser letzstes gebott und bottschaft tun gedar, nach dem und wir und das heilig riche dorinne nit klein geschmâht und verachttot worden; und hetten ie gehoft, er hette unser und seins gelimpfs dorinne geschont, und wann uns nu zu den sachen zu tun geburt nach lawt unsors fridbrives und ouch das zu tun meinen, ob er in solicher ungehorsame noch besteen wôlde. und haben dorumb von unser und des reichs wegen einen hoptman gesetzt und dem hoh und ernstlich gebotten, mit des reichs panyr uffzuscin und zu solichem zu tun, ouch euch uff einen genanten tag und statt auch uffzusein zu ervordern, darumb so empfelhen und gebieten wir ouch allen und ieglichen von kuniglicher macht ernstlich mit disem brievo bey unsern hulden und bei solicher gehorsam und pflicht, so ir uns und dem reich schuldig seijt, und ouch beij solichen sweren penen, die in keiserlichen rechten uff die ungchorsam gesetzt soind, wenn euch derselb unser hoptman durch unser und sein schrifft und pottschaft ervordern und uffpietten wirdet, das ir im dann ôn alles verziehen gehorsam seit und dorinne sovil tut nach euwern pesten vermôgen, als sich dann zu solichem gepurt und er mit ouch schaffen wirdt. und beweißt euch dorinne so fleissig und ge- so horsam, das‘ nit not seij, euch als unser und des reichs ungehorsamen in ander weg furzunemen. das kompt uns von euch zu gutem dank und wolgovallen. geben zu Wien am sambstag nach dem heiligen uffarttag anne domini etc., 43 unsers reichs im vierden jare. De mandato domini I regis in consilio. 114. Juni 1 35 155. Verzeichnis von Juden [in rhein-mainischen Orten], die sich weigerten, ein Abkommen [über die Höhe der von ihnen zu entrichtenden Krönungesteuer] zu schließen, und die deshalb geächtet wurden. M44 [ca. März]. Aus Frankfurt Stadt-A. Untergewölb Lade E nr. 45: Allerhand Schreiben und Be- richte betr. Judensteuer Tom. I fol. 950 ced. chart. coaeva; rückseit. Vermerk Dise Juden hat des konges doctor2 verzeichent geben, daz sie nit getedinget haben und darumb verbant sin. 1444. Item zu Kreutznach Nathan, Abraham, Liepman, Holtzschuch, Olhan witib, Mayr, Salig- man, Ansman und gemeinklich die Judischeit daselbs. In Kirchain die Judischeit daselbs. 45 a) anetati crwirdigen — getreuen hat hier fund cr'sprechend weiterhin] der Tert an den Pfalzgrafen holigeborner lieber oDeim und churfurste; an die Grajen von Würdiemberg wolgeborn lieben getruen, an die Bitchöje von Salzhurg und Regensburg erwirdiger iurst [und) lieber andechtiger; an die von Eichstist und Pastaus er- wirdiger furst rat und lieber andechtiger; an den van Augsburg nur lleber andechtizer: an die übrigen Einzel- empfinger lieben getruen. b) A vorgenanten. () statt das nit —furzunemen hat Text an den Pfaf- als wir deiner lieb getranen. 50 1 Vgl. RTA.16 nr. 209. [März 22] anno ctc. 44 (Frankfurt Stadt.A. 2 E's handelt sich um Ulrich Riederer, der im Lade E nr. 45, Judensteuer Tom. I fol. 95a Märs 1444 in Frankfurt war. In oinem Briefe an or. chart.). — Derselbe lic. Riederer war zusama- die Stadt vom 22. Marz verlangte er Schadenersatz men mit Jacob Vaist (im Juni?) 1d43 vom König für ein Pferd, das ihm in des Romischen konigs bevollmächtigt worden, die Krönungssteuer von den 55 potschaft zu Frankfurt in dez heiligen Romi- Juden der Stifte Mainz, Straßburg, Speier, Worms schon richs kamer gestohlen worden sei; Dat. und in dem Lande des Markgrafen von Raden Nidern-Baden an suntag letare in der vasten einzutreiben, vgl. RTA. 16 nr. 318. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII. 2 39
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 153-155. 305 15 B0 25 reichs undertanen und getruen unser gnad und alles gut. erwirdigen" hohgebornen edeln und lieben getreuen. wir haben vormals dem hohgebornen Ludewigen dem jungern pfallentzgraven bij Rine, hertzogen in Beyern und graven zu Graispach, unserm lieben 8heim und fursten, geschriben und ernstlich gobotten beij verliesung aller seiner lehen, freiheit und recht, die er von dem heiligen reich als des reichs furste meint zu haben, das er ôn alles verziehen zu stunden von Neunburg abziehen, das veld rawmen und mit allen seinen hellffern unserm ôheim seinem vatter seinen stetten landen leuten und dienern kainen krieg zuziehen, sonder alle sach in gut besteen lassen solte. desglichon wir ouch unsern diener und lieben getreuen Loonarden Vilsegker ritter zu im gesant und im das ouch klerlich haben erzellen laßen; und sintdemaln wir noch von dem egenanten" 10 unserm diener noch ouch von im und seinen hellffern, den wir ouch geschriben, noch dhein ant- wurt haben, dabij wir verstên mogen, das er uns gehorsam sein wôlle. sonder wir vernemen, das er denselben unsern diener und die sach also verziehe und uffhalto und sich unsern gebotten un- gehorsam mache, nach dem und uns bottschaft komen ist, das er sich teglichs in dem velld mit sinen hellffern stereke und seinen vatter mit zewg arbaite und zu im und dom geschloß taglich gedenck. das uns von im vast fromd nymet, das er ein solichs uber unsern gesetzten Cristonlichen fride, den wir mit unsern und des reichs kurfursten und fursten gemacht und bestetigt haben 1, und sonderlich uber diß unser letzstes gebott und bottschaft tun gedar, nach dem und wir und das heilig riche dorinne nit klein geschmâht und verachttot worden; und hetten ie gehoft, er hette unser und seins gelimpfs dorinne geschont, und wann uns nu zu den sachen zu tun geburt nach lawt unsors fridbrives und ouch das zu tun meinen, ob er in solicher ungehorsame noch besteen wôlde. und haben dorumb von unser und des reichs wegen einen hoptman gesetzt und dem hoh und ernstlich gebotten, mit des reichs panyr uffzuscin und zu solichem zu tun, ouch euch uff einen genanten tag und statt auch uffzusein zu ervordern, darumb so empfelhen und gebieten wir ouch allen und ieglichen von kuniglicher macht ernstlich mit disem brievo bey unsern hulden und bei solicher gehorsam und pflicht, so ir uns und dem reich schuldig seijt, und ouch beij solichen sweren penen, die in keiserlichen rechten uff die ungchorsam gesetzt soind, wenn euch derselb unser hoptman durch unser und sein schrifft und pottschaft ervordern und uffpietten wirdet, das ir im dann ôn alles verziehen gehorsam seit und dorinne sovil tut nach euwern pesten vermôgen, als sich dann zu solichem gepurt und er mit ouch schaffen wirdt. und beweißt euch dorinne so fleissig und ge- so horsam, das‘ nit not seij, euch als unser und des reichs ungehorsamen in ander weg furzunemen. das kompt uns von euch zu gutem dank und wolgovallen. geben zu Wien am sambstag nach dem heiligen uffarttag anne domini etc., 43 unsers reichs im vierden jare. De mandato domini I regis in consilio. 114. Juni 1 35 155. Verzeichnis von Juden [in rhein-mainischen Orten], die sich weigerten, ein Abkommen [über die Höhe der von ihnen zu entrichtenden Krönungesteuer] zu schließen, und die deshalb geächtet wurden. M44 [ca. März]. Aus Frankfurt Stadt-A. Untergewölb Lade E nr. 45: Allerhand Schreiben und Be- richte betr. Judensteuer Tom. I fol. 950 ced. chart. coaeva; rückseit. Vermerk Dise Juden hat des konges doctor2 verzeichent geben, daz sie nit getedinget haben und darumb verbant sin. 1444. Item zu Kreutznach Nathan, Abraham, Liepman, Holtzschuch, Olhan witib, Mayr, Salig- man, Ansman und gemeinklich die Judischeit daselbs. In Kirchain die Judischeit daselbs. 45 a) anetati crwirdigen — getreuen hat hier fund cr'sprechend weiterhin] der Tert an den Pfalzgrafen holigeborner lieber oDeim und churfurste; an die Grajen von Würdiemberg wolgeborn lieben getruen, an die Bitchöje von Salzhurg und Regensburg erwirdiger iurst [und) lieber andechtiger; an die von Eichstist und Pastaus er- wirdiger furst rat und lieber andechtiger; an den van Augsburg nur lleber andechtizer: an die übrigen Einzel- empfinger lieben getruen. b) A vorgenanten. () statt das nit —furzunemen hat Text an den Pfaf- als wir deiner lieb getranen. 50 1 Vgl. RTA.16 nr. 209. [März 22] anno ctc. 44 (Frankfurt Stadt.A. 2 E's handelt sich um Ulrich Riederer, der im Lade E nr. 45, Judensteuer Tom. I fol. 95a Märs 1444 in Frankfurt war. In oinem Briefe an or. chart.). — Derselbe lic. Riederer war zusama- die Stadt vom 22. Marz verlangte er Schadenersatz men mit Jacob Vaist (im Juni?) 1d43 vom König für ein Pferd, das ihm in des Romischen konigs bevollmächtigt worden, die Krönungssteuer von den 55 potschaft zu Frankfurt in dez heiligen Romi- Juden der Stifte Mainz, Straßburg, Speier, Worms schon richs kamer gestohlen worden sei; Dat. und in dem Lande des Markgrafen von Raden Nidern-Baden an suntag letare in der vasten einzutreiben, vgl. RTA. 16 nr. 318. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII. 2 39
Strana 306
306 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Zu Pfederßhain die Judischeit daselbs. Zu Obern- und Nidern-Wißhain die Judischeit daselbs. Zu Putzbach die nicht uberchomen Judischeit daselbs. Zu Adernhain Cusiel, Ber und die Judischeit daselbs. Zu Holzungen die Judischeit daselbs. Zu Giossen die Judischeit daselbs. Zu Gretl die Judischeit daselbs. Zu Pfeterwil Mosse und sein vater. Zu Kleberg Tiesch, Lazan uml die Judischeit daselbs. Zu Wetflar Libetraut und die Judischeit daselbs. Zu Oppenheim Ysaac, Strolin, Hanclin, Moßslin und die Judischait daselbs. Zu Cronberg die Judischeit daselbs. Zu Eltfel Kaufman, Smoel und die Judischeit daselbs. Zu Pretzenhain die Judischeit daselbs. Zu Castel Leb, Saligman, Feyvelman und die Judischait daselbs. 10 15 156. Die vier Rheinischen Kurfürsten vereinbaren eine gemeinsame Münzprägung für die nächsten 6 Jahre. 1444 April 20 Bingen. Aus Koblenz St.-A. Abt. I A nr. 7421 or. membr. lit. pat. c. 4 sigg. pend.; auf der Rilck- ceite Registrata. In München Geh. St.-A. Kasten rot nr. 28/78 or. mb. c. 4 &igg. pend. — Wilrzburg 20 St.-A. Mainz-Aschaff. Ingrossaturbuch nr. 25 fol. 64a-66b cop. membr. Drucke: Hontheim, Hist. Trevir. 2, 401ff.; Würdtwein, Diplom, Mogunt. 2, 164; Scotti, Trier. Verordn. 1, 140. Regesten: Görz, Reg. d. Ebfe. v. Trier p. 180; Weidenbach, Reg. Bing. 44 nr. 478; vgl. auch E. Zichen, Mittelrhein u. Reich S. 59. 25 Von gottis gnaden wir Jacob erezbischoff zu Trier des heiligen Romischen rijchs in Wel- schen landen und durch das koningrijch von Areladt erczkanczeller, Diederich erezbischoff zo Mencz des heiligen Romischen rijchs in Germanien erezkanceller, Diederich erezbischoff zo Colne des heiligen Romischen rijchs in Ytalien erezkanczeller herezoug zo Westfalen und zo Enger etc. und Ludewig pfalczgrave bij Rijne des heiligen Romischen rijchs ereztruchseß und 30 herezoug in Beyern, alle kurfursten, tun kunt uffentlich mit diesem brieve, das wir umb unsers selbs unsere lande lude und undersaissen des gemeynen kauffmans und ydermans nuczs und besten willen sementlich und eynmüntlich uberkomen sin eyner gemeynen muncze, beide von golde und von silber, in unsern landen zu slagen uff eynen gelychen stalen und manere sehs jair lang nach datum dieses brieves nehstfolgende, in aller maisse als hernach geschrieben 35 steit. und sall soliche muncze von uns herren bynnen der genanten jairtzail bestentlich nach innhalt dieses brieves gehalten und umb keynerley sache genyedert oder geergert werden. [I] Zum ersten sall iglicher von uns vier herren zo iglicher siner munczen an dem Rijne bestellen und haben eynen erbern redelichen verstendigen glaubhafftigen munczmeister, der in syns herren muncze mache und slage guldene, der iglicher halden sall nunezehen grait 40 fynes goldes uß deme zement sunder remedium und mit dem strieche glych sij der nalden; und derselben guldene schone gemacht und bereit sollent hundert und nit mee uff anderhalb Colsche marcken gewegen geen. [2] Auch sollen wir obgenante vier herren eynen gemeynen prover hain, der uns oder den unsern von unsern wegen zu den heiligen sworen sall zu iglicher zijt, als sich das gebiret und 45 noit geschiet, bij die probacien zo komen und die münczen beide guldene und silbern nach sinen besten symnen glijch recht und ungeverlich zu proberen und uffzuseczen, [3] Is sall auch von uns obgenanten vier herren in iglicher siner vurgeschrieben münczen eynen redlichen verstendigen waradyn haben, der zu iglicher zijt, so der munezmeister gult oder silber gemunczet hait, von stunt getruwelich beschriben und anzeichen, wievijl des 50
306 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Zu Pfederßhain die Judischeit daselbs. Zu Obern- und Nidern-Wißhain die Judischeit daselbs. Zu Putzbach die nicht uberchomen Judischeit daselbs. Zu Adernhain Cusiel, Ber und die Judischeit daselbs. Zu Holzungen die Judischeit daselbs. Zu Giossen die Judischeit daselbs. Zu Gretl die Judischeit daselbs. Zu Pfeterwil Mosse und sein vater. Zu Kleberg Tiesch, Lazan uml die Judischeit daselbs. Zu Wetflar Libetraut und die Judischeit daselbs. Zu Oppenheim Ysaac, Strolin, Hanclin, Moßslin und die Judischait daselbs. Zu Cronberg die Judischeit daselbs. Zu Eltfel Kaufman, Smoel und die Judischeit daselbs. Zu Pretzenhain die Judischeit daselbs. Zu Castel Leb, Saligman, Feyvelman und die Judischait daselbs. 10 15 156. Die vier Rheinischen Kurfürsten vereinbaren eine gemeinsame Münzprägung für die nächsten 6 Jahre. 1444 April 20 Bingen. Aus Koblenz St.-A. Abt. I A nr. 7421 or. membr. lit. pat. c. 4 sigg. pend.; auf der Rilck- ceite Registrata. In München Geh. St.-A. Kasten rot nr. 28/78 or. mb. c. 4 &igg. pend. — Wilrzburg 20 St.-A. Mainz-Aschaff. Ingrossaturbuch nr. 25 fol. 64a-66b cop. membr. Drucke: Hontheim, Hist. Trevir. 2, 401ff.; Würdtwein, Diplom, Mogunt. 2, 164; Scotti, Trier. Verordn. 1, 140. Regesten: Görz, Reg. d. Ebfe. v. Trier p. 180; Weidenbach, Reg. Bing. 44 nr. 478; vgl. auch E. Zichen, Mittelrhein u. Reich S. 59. 25 Von gottis gnaden wir Jacob erezbischoff zu Trier des heiligen Romischen rijchs in Wel- schen landen und durch das koningrijch von Areladt erczkanczeller, Diederich erezbischoff zo Mencz des heiligen Romischen rijchs in Germanien erezkanceller, Diederich erezbischoff zo Colne des heiligen Romischen rijchs in Ytalien erezkanczeller herezoug zo Westfalen und zo Enger etc. und Ludewig pfalczgrave bij Rijne des heiligen Romischen rijchs ereztruchseß und 30 herezoug in Beyern, alle kurfursten, tun kunt uffentlich mit diesem brieve, das wir umb unsers selbs unsere lande lude und undersaissen des gemeynen kauffmans und ydermans nuczs und besten willen sementlich und eynmüntlich uberkomen sin eyner gemeynen muncze, beide von golde und von silber, in unsern landen zu slagen uff eynen gelychen stalen und manere sehs jair lang nach datum dieses brieves nehstfolgende, in aller maisse als hernach geschrieben 35 steit. und sall soliche muncze von uns herren bynnen der genanten jairtzail bestentlich nach innhalt dieses brieves gehalten und umb keynerley sache genyedert oder geergert werden. [I] Zum ersten sall iglicher von uns vier herren zo iglicher siner munczen an dem Rijne bestellen und haben eynen erbern redelichen verstendigen glaubhafftigen munczmeister, der in syns herren muncze mache und slage guldene, der iglicher halden sall nunezehen grait 40 fynes goldes uß deme zement sunder remedium und mit dem strieche glych sij der nalden; und derselben guldene schone gemacht und bereit sollent hundert und nit mee uff anderhalb Colsche marcken gewegen geen. [2] Auch sollen wir obgenante vier herren eynen gemeynen prover hain, der uns oder den unsern von unsern wegen zu den heiligen sworen sall zu iglicher zijt, als sich das gebiret und 45 noit geschiet, bij die probacien zo komen und die münczen beide guldene und silbern nach sinen besten symnen glijch recht und ungeverlich zu proberen und uffzuseczen, [3] Is sall auch von uns obgenanten vier herren in iglicher siner vurgeschrieben münczen eynen redlichen verstendigen waradyn haben, der zu iglicher zijt, so der munezmeister gult oder silber gemunczet hait, von stunt getruwelich beschriben und anzeichen, wievijl des 50
Strana 307
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 155-156. 307 gemunczten wereks sij, und soliche verczeigunge unsern frunden, die wir bij die probacien schicken werden, furbrengen. und sullent iglichs herren waradyn uns herren allen gemeyn- lich oder unsern frunden, den wir das bevelhen werden, von unsern wegen liplich zu den heiligen sweren, ires waradynsampts getruwelich zu warten und alle punten von den wara- dynen in diesem brieve vor und nachgeschrieben stede und unverbruchlich zo halten. [3a und wanne man cruczen sall, so sall der waradyn die ysern und gewiechte zo der muncze gehorende selber in die muncze brengen und dabij auch blijben siczen und nicht davon scheiden, solich werek, darumb er die ysern und gewiechte darbracht hette, ensij dann gancz gecruczt ußbereit und uffgeezogen, und sall dann auch die ysern und gewiechte widder zo sich nemen. [3b] und sall eyn igliche wardyn eyne buchsen haben mit zwein slossen, darezu zwene unser iglichs herren frunde iglicher eynen slussel haben sollen. [3e] und sall der wardyn von iglichem wereke, is sij gulden oder silbern, das, als vurschrieben ist, ußbereit und geeruezt were, von drien marcken eyne probe nemen und in die vurschrieben buchsen werffen, die man dan zo der nehsten probacien brengen und soliche proben uffseczen und vorsuchen sall, als 15 hernach geschrieben folget. [3d] und were das werck under drien marcken, so sall der wardyn doch cyne probe davon nemen in aller vurgeschriebener maissen. [4] Wir obgenant vier herren sollen auch in unsern vurgerurten munczen wij Bpenning thun slagen, die da halten achte penninge koningsilbers, und sollent solicher wijspenninge wiß schone gemacht und gancz ußbereit hundert und zwolffe und nicht mee eyne Colsche 20 marcke wiegen und vierundezwenezig der vurgerurten gulden eynen gelten. [4a] des glijchen sullen wir auch thun munczen halb wißpennige und drijlinge glijch gut an silber als die wißpenninge; und sollen der halben wißpennige zweihundert und vierundzwenczig und der drij- linge vierhundert und achtundvirezig und nicht me uff eyne Colsche marck geen. [Ab] dar- ezu sollen wir auch heller thun munczen, die da halten funfftenhalben phenning fyns silbers, und der sollent zweneundfunffezig eyn lôit wiegen und zwolffe der obgerurten wijßs- pennige eynen gelten von nyeden€ hinuff biß geen Heymbach. [4c] und unser Dietherichs erezbischoffs zu Menez munczmeister sall zu Binge heller slagen, der zehen der obgerurten wißpennige einen gelten, und dic sollent auch funfftenhalben penning fins silbers hulten und seßundvierczig uff ein loit geen. [4d] und uff das unser munczemeistere solichs destebas so mogen zokomen, so sollen wir von keynen silbern munczen sleschacz nemen. [5] Wir obgenanten vier herron oder unser frunde von unsern wegen mogen auch ge- meynlich oder besunder, wanne und wie diek uns fuget, die gemunczten guldene probieren laißen; und mogen wir oder unsere frunde soliche gulden, so wir probieren wollen, nemen uß unsern oder unser eyns oder mee zolkisten oder uß eyns kauffmans budel, wie uns oder unser 35 frunde das gut duncket; derselben gulden wir oder unser frunde zehen zwenczig, oder wievijl wir wollen, mit dem striche zouvor versuchen mogen, und der dann eynen oder mee uff- seczen mit den andern proben uß der buchssen, als vurgeschrieben ist; wirdet danne der munezmeister eyner oder mee bruchig funden, der oder die sollent gestraiffet und gebußet werden, als hernach geschrieben steet. [5€] beduchte aber denselben, das die probacie nicht gelych zugangen oder das der oven gerißen were und nicht gelijch mit dem cemente in dem fure geczogen hette, den sollen wir ungeverlich uff sine koste anderwerbe uffseczen. wurde er dann aber bruchig funden, so sall man yn uff die zijt nicht me proberen. [5b] wir sollen auch bestellen, das unser wardayn in den probacien zomail keyns schancks gesynnen. [5c] auch ensullen wir obgenante herren keyne nuwe differencie oder underscheit an den 45 munezen machen laissen bynnen zijt dieses vurgerurten unsers verbündes, es enwere dann sache, das der munezmeister eyner oder me verandert wurden. [6] Und uff das mit unsern vurgeschrieben munczen deste uffrichtiglicher umbgangen werde, so sollen unsere obgenanten herren munezmeister an dem Rijne alle und ir iglicher besunder mit uffgereckten fingern liplich zu den heiligen sweren, soliche unsere eynunge, 10 25 40 5 50 1 Also vom Niederhein aufwärts bis Ober- und Niederheimbach (bei Lorch).
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 155-156. 307 gemunczten wereks sij, und soliche verczeigunge unsern frunden, die wir bij die probacien schicken werden, furbrengen. und sullent iglichs herren waradyn uns herren allen gemeyn- lich oder unsern frunden, den wir das bevelhen werden, von unsern wegen liplich zu den heiligen sweren, ires waradynsampts getruwelich zu warten und alle punten von den wara- dynen in diesem brieve vor und nachgeschrieben stede und unverbruchlich zo halten. [3a und wanne man cruczen sall, so sall der waradyn die ysern und gewiechte zo der muncze gehorende selber in die muncze brengen und dabij auch blijben siczen und nicht davon scheiden, solich werek, darumb er die ysern und gewiechte darbracht hette, ensij dann gancz gecruczt ußbereit und uffgeezogen, und sall dann auch die ysern und gewiechte widder zo sich nemen. [3b] und sall eyn igliche wardyn eyne buchsen haben mit zwein slossen, darezu zwene unser iglichs herren frunde iglicher eynen slussel haben sollen. [3e] und sall der wardyn von iglichem wereke, is sij gulden oder silbern, das, als vurschrieben ist, ußbereit und geeruezt were, von drien marcken eyne probe nemen und in die vurschrieben buchsen werffen, die man dan zo der nehsten probacien brengen und soliche proben uffseczen und vorsuchen sall, als 15 hernach geschrieben folget. [3d] und were das werck under drien marcken, so sall der wardyn doch cyne probe davon nemen in aller vurgeschriebener maissen. [4] Wir obgenant vier herren sollen auch in unsern vurgerurten munczen wij Bpenning thun slagen, die da halten achte penninge koningsilbers, und sollent solicher wijspenninge wiß schone gemacht und gancz ußbereit hundert und zwolffe und nicht mee eyne Colsche 20 marcke wiegen und vierundezwenezig der vurgerurten gulden eynen gelten. [4a] des glijchen sullen wir auch thun munczen halb wißpennige und drijlinge glijch gut an silber als die wißpenninge; und sollen der halben wißpennige zweihundert und vierundzwenczig und der drij- linge vierhundert und achtundvirezig und nicht me uff eyne Colsche marck geen. [Ab] dar- ezu sollen wir auch heller thun munczen, die da halten funfftenhalben phenning fyns silbers, und der sollent zweneundfunffezig eyn lôit wiegen und zwolffe der obgerurten wijßs- pennige eynen gelten von nyeden€ hinuff biß geen Heymbach. [4c] und unser Dietherichs erezbischoffs zu Menez munczmeister sall zu Binge heller slagen, der zehen der obgerurten wißpennige einen gelten, und dic sollent auch funfftenhalben penning fins silbers hulten und seßundvierczig uff ein loit geen. [4d] und uff das unser munczemeistere solichs destebas so mogen zokomen, so sollen wir von keynen silbern munczen sleschacz nemen. [5] Wir obgenanten vier herron oder unser frunde von unsern wegen mogen auch ge- meynlich oder besunder, wanne und wie diek uns fuget, die gemunczten guldene probieren laißen; und mogen wir oder unsere frunde soliche gulden, so wir probieren wollen, nemen uß unsern oder unser eyns oder mee zolkisten oder uß eyns kauffmans budel, wie uns oder unser 35 frunde das gut duncket; derselben gulden wir oder unser frunde zehen zwenczig, oder wievijl wir wollen, mit dem striche zouvor versuchen mogen, und der dann eynen oder mee uff- seczen mit den andern proben uß der buchssen, als vurgeschrieben ist; wirdet danne der munezmeister eyner oder mee bruchig funden, der oder die sollent gestraiffet und gebußet werden, als hernach geschrieben steet. [5€] beduchte aber denselben, das die probacie nicht gelych zugangen oder das der oven gerißen were und nicht gelijch mit dem cemente in dem fure geczogen hette, den sollen wir ungeverlich uff sine koste anderwerbe uffseczen. wurde er dann aber bruchig funden, so sall man yn uff die zijt nicht me proberen. [5b] wir sollen auch bestellen, das unser wardayn in den probacien zomail keyns schancks gesynnen. [5c] auch ensullen wir obgenante herren keyne nuwe differencie oder underscheit an den 45 munezen machen laissen bynnen zijt dieses vurgerurten unsers verbündes, es enwere dann sache, das der munezmeister eyner oder me verandert wurden. [6] Und uff das mit unsern vurgeschrieben munczen deste uffrichtiglicher umbgangen werde, so sollen unsere obgenanten herren munezmeister an dem Rijne alle und ir iglicher besunder mit uffgereckten fingern liplich zu den heiligen sweren, soliche unsere eynunge, 10 25 40 5 50 1 Also vom Niederhein aufwärts bis Ober- und Niederheimbach (bei Lorch).
Strana 308
308 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. der wir von der munczen wegen à ubertragen sin, und diesen brieff an allen synen punten sie anlangende getruwelich stete und unverbruchlich zu halten und sehß jair nacheinander munczmeister zo sin und zu blijben; und das sie auch widder durch sich selbs noch durch ymant anders von yren wegen keyn golt noch silber uß unsern landen oder in anderer herren munczen brengen oder schicken und sich mit keynen knochten dann mit den, die uns herren 5 gemeynlich von der muncze wegen gesworen hant, behelffen sollent ane geverde. [6a] es sollent auch die obgenanten unsere munczmeister wardyn und prover durch sich selbs oder vermicz ymant anderß von yrent wegen keyn teil noch gemeinsohafft hain mit andern mun- czern an keuffen oder verkeuffen, golt oder silber oder mit eynicher anderer handelunge, die sich zu der munczen treffen und der zu schaden komen mochte ungeverlich. [7 Auch sollen wir obgenante herren unsere frunde zu zweyn gezijten im jair tun zu- samen komen, umb die muncze zu proberen, ob des anderß nicht ee und zu mee zijten noit geschce, als vurgerurt ist: [7a] zum ersten sollent sij zusamen komen zo Bacherach uff den suntag zu nacht nach der fronefaston, die da kumpt nach des heiligen cruczes tage exalta- cionis, und dann uff den suntag misericordias domini darnach zo Covelencz, und darnach uff 15 den suntag nach der fronfasten vurgenant zo Bonne, und darnach uff den suntag misericordias domini zo Bingen etc., also das die probacien der obgenannten schs jair glijch umbgee; und sall unser iglicher bestellen syner frunde zwene, die beyde oder irer eyner stetiliche sin sullen bij allen sachen die muncze antreffende, umb zu behalten, wes man zo iglicher zijt davon ubertragen und besliessen wirdet. [7b] weres auch sache, das unsere obgenannten herren 20 munczmeister eyner oder me bruchich funden wurden an eynem oder me vor und nach- geschrieben punten, wie die dann in diesem brieve geschrieben steen, welchs herren muncz- meistere der were, der sall steen in der andern drier herren honden, yne darumb zu bußen und zu straiffen nach yren willen sunder zorn oder widderspraiche desselben sins herren oder ymant anders von sinon wegen; und sall auch derselbe herre sulchs sins munczmeisters 25 nach allem synem besten vermogen sicher werden und yn den andern herren oder yren frunden behalten, yne zu straiffen. [8] Unser obgenante munczer sollent auch alle gulden, die sie von nu vortan munczen werden, in eyn gelijch gewiecht schroden und machen laissen, also das iglicher gulden besunder sin recht gulden gewiecht habe ane alle geverde. [9] Wir sullen auch zu den obgenanten unsern munczen eynen gemeynen ysengreber haben, der uns oder den unsern von unsern wegen zu iglicher zijt, so man des noit hait, ge- truwelich isern snyde und der auch uns liplich zo den heiligen sweren, uns damit getruwe- lichen zu gewarten ane geverde. [9a] und sall auch derselbe isengreber zu keyner anderer munczen ysen snyden dann alleyne uns und von unsern wapen. [10] Auch sollen wir in allen unsern steten zollen landen und geleiten hefftiglich tun ver- bieten und mit unsern amptluden und frunden ernstlich bestellen, das keyn kauffman oder gengler, die da golt und silber keuffent oder verkeuffent, uff wynnunge zu wasser oder zu lande nicht enwandern, sie enplegen dann das golt und silber in unser vurgeschrieben herren munczen zo brengen, und das auch nymant von unsern undersaissen und der wir samentlich 40 oder sunderlich mechtig sin, mogen ungeverlich eynich golt oder silber, es sij gemunezet oder ungemunczel, ußer unsern landen furen oder schicken zu verkeuffen. [I0a] und wir sollen auch bestellen, das stetiglich daruff gewartct werde; und abe man eynichen solichen anqweme, den sollen wir an libe und gute sunder gnade laissen straiffen1. [I0b] und were 10 30 35 a) ergänzt nach Münwertrug vom 29. Okt. 1454, künftig RTA. I9. 45 1 Hierzu der Briefwechael Frankfuris mit gen. Städten über umlaufende Falschmünzen in Frank- furt Stadt-A. Münze nr. 480-485: Am 9. Febr. 1445 (fer. 3. post estom.) fragt Frankfurt bei Koln und Aachen wegen angeblichen Umlaufs von einer großen Summe jalscher Gulden an und bittet um Ubersendung einiger Falschstücke (nr. 480 conc.). Eine undatierte Bekanntmachung warnt vor diesen falschen Gulden, die genau be- schrieben werden (nr. 483 Bruchstück). —Aachen 50
308 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. der wir von der munczen wegen à ubertragen sin, und diesen brieff an allen synen punten sie anlangende getruwelich stete und unverbruchlich zu halten und sehß jair nacheinander munczmeister zo sin und zu blijben; und das sie auch widder durch sich selbs noch durch ymant anders von yren wegen keyn golt noch silber uß unsern landen oder in anderer herren munczen brengen oder schicken und sich mit keynen knochten dann mit den, die uns herren 5 gemeynlich von der muncze wegen gesworen hant, behelffen sollent ane geverde. [6a] es sollent auch die obgenanten unsere munczmeister wardyn und prover durch sich selbs oder vermicz ymant anderß von yrent wegen keyn teil noch gemeinsohafft hain mit andern mun- czern an keuffen oder verkeuffen, golt oder silber oder mit eynicher anderer handelunge, die sich zu der munczen treffen und der zu schaden komen mochte ungeverlich. [7 Auch sollen wir obgenante herren unsere frunde zu zweyn gezijten im jair tun zu- samen komen, umb die muncze zu proberen, ob des anderß nicht ee und zu mee zijten noit geschce, als vurgerurt ist: [7a] zum ersten sollent sij zusamen komen zo Bacherach uff den suntag zu nacht nach der fronefaston, die da kumpt nach des heiligen cruczes tage exalta- cionis, und dann uff den suntag misericordias domini darnach zo Covelencz, und darnach uff 15 den suntag nach der fronfasten vurgenant zo Bonne, und darnach uff den suntag misericordias domini zo Bingen etc., also das die probacien der obgenannten schs jair glijch umbgee; und sall unser iglicher bestellen syner frunde zwene, die beyde oder irer eyner stetiliche sin sullen bij allen sachen die muncze antreffende, umb zu behalten, wes man zo iglicher zijt davon ubertragen und besliessen wirdet. [7b] weres auch sache, das unsere obgenannten herren 20 munczmeister eyner oder me bruchich funden wurden an eynem oder me vor und nach- geschrieben punten, wie die dann in diesem brieve geschrieben steen, welchs herren muncz- meistere der were, der sall steen in der andern drier herren honden, yne darumb zu bußen und zu straiffen nach yren willen sunder zorn oder widderspraiche desselben sins herren oder ymant anders von sinon wegen; und sall auch derselbe herre sulchs sins munczmeisters 25 nach allem synem besten vermogen sicher werden und yn den andern herren oder yren frunden behalten, yne zu straiffen. [8] Unser obgenante munczer sollent auch alle gulden, die sie von nu vortan munczen werden, in eyn gelijch gewiecht schroden und machen laissen, also das iglicher gulden besunder sin recht gulden gewiecht habe ane alle geverde. [9] Wir sullen auch zu den obgenanten unsern munczen eynen gemeynen ysengreber haben, der uns oder den unsern von unsern wegen zu iglicher zijt, so man des noit hait, ge- truwelich isern snyde und der auch uns liplich zo den heiligen sweren, uns damit getruwe- lichen zu gewarten ane geverde. [9a] und sall auch derselbe isengreber zu keyner anderer munczen ysen snyden dann alleyne uns und von unsern wapen. [10] Auch sollen wir in allen unsern steten zollen landen und geleiten hefftiglich tun ver- bieten und mit unsern amptluden und frunden ernstlich bestellen, das keyn kauffman oder gengler, die da golt und silber keuffent oder verkeuffent, uff wynnunge zu wasser oder zu lande nicht enwandern, sie enplegen dann das golt und silber in unser vurgeschrieben herren munczen zo brengen, und das auch nymant von unsern undersaissen und der wir samentlich 40 oder sunderlich mechtig sin, mogen ungeverlich eynich golt oder silber, es sij gemunezet oder ungemunczel, ußer unsern landen furen oder schicken zu verkeuffen. [I0a] und wir sollen auch bestellen, das stetiglich daruff gewartct werde; und abe man eynichen solichen anqweme, den sollen wir an libe und gute sunder gnade laissen straiffen1. [I0b] und were 10 30 35 a) ergänzt nach Münwertrug vom 29. Okt. 1454, künftig RTA. I9. 45 1 Hierzu der Briefwechael Frankfuris mit gen. Städten über umlaufende Falschmünzen in Frank- furt Stadt-A. Münze nr. 480-485: Am 9. Febr. 1445 (fer. 3. post estom.) fragt Frankfurt bei Koln und Aachen wegen angeblichen Umlaufs von einer großen Summe jalscher Gulden an und bittet um Ubersendung einiger Falschstücke (nr. 480 conc.). Eine undatierte Bekanntmachung warnt vor diesen falschen Gulden, die genau be- schrieben werden (nr. 483 Bruchstück). —Aachen 50
Strana 309
Ab. Reichsangelegonheiten zwischen den RTT nr. 156. 309 eynicher fremder oder ußlendiger, der solichs tede, der sall bynnen unsern landen und gebieten keyns geleits noch furwert genießen mogen ane geverdo. [10c] des sollen wir auch in unsern landen zollen und geleiten bestellen, daz allermenglich darfur gewarnet werde, uff das sich die lute daran wissen vurzuschen und zu huden. [I1] Wor auch unsere oder unser eyns muneze suchen wulte und daruff ußkomen were, der sall mit siner haben eyn frij gut sicher strack geleide haben zo wasser und zo lande; es enwere dann, daz er diesen brieff an eynen oder me punten uberfarren hette, der oder die sulten keyn geleite haben. [12] Were auch sache, das von uns obgenanten herren eyner oder mee bynnen den vur- 10 geschrieben sehs jairen todes halben abegingen, da got lange vursij, wer dann an des ab- gegangen stat zu eynem kurfursten gesaczt wurde, wulte der auch in diese unsere eynunge und verschribunge komen, so sullen wir andern yn zulaissen, als dicke des noit geschee. [12a] wulte er aber des nil thun nach ußwisunge dißs brieffs, so sulten doch die andern von uns herren, die lebendig verlieben, diese verbuntniß verschribunge und ubertrag die vur- schrieben jairzail uß halten; und sall das nicht irren noch hindern eyniche irrunge oder un- wille, die zuschent uns oder ymant anders ensteen mochte. [12b] und soliche gulden und gelt, so der zokunfftig herre, der sich in diese eynunge nicht ergeben wulte, munezen und slahen tede, sulten wir andern herren in unsern landen und zollen nicht laissen nemen, biß alslange das er auch in diese eynunge komen wurde ane geverde. [13] Wir obgenanten vier herren sollen und wollen auch bestellen nach unsere macht ungeverlich, das keyn bijslag geslagen werde; geschee es aber daruber, welcher dann van uns oder unsern frunden das vernemen oder erfoeren und den andern das kunt tede, so sollen wir alle vier mit libe und gute darezu beholffen sin, das solichs von stunt abegetaen werde und uns davon besserunge geschee. [I4] Auch sin wir gemeynlichen uberkomen: abe sache were, das wir oder die von uns bij leben weren, bynnen der vurgenanten jairzaile samentlich icht anders zu rate wurden, das uns nuczlicher und bequemlicher duchte sin, dann das hie-inn diesem brieve geschrieben steit, und uns des vereynigeten, das uns dann diese verbuntniß daran zomail nicht hindern irren oder straiffen sulte in eyniche wise ane geverde. ƒ151 Is sollent auch alle unserer* vier herren frunde munczmeister wardyn prover alle ir gesinde und diener zu iglicher zijt, so sie von unsere muneze wegen zosamen komen werden und auch sust zu iglicher zijt ane geverde unser vier herren aller und eyns iglichen besunder allenthalben zo wasser und zo lande furt und widder gut frij strack geleite haben und auch 15 20 25 30 2) em., Vorl. unsere. 15 50 85 antwortel am 16. Febr. mit Ubersendung eines Cul- dens (nr. 481 or. ch.). Ebenso schickt Köln am 20. Febr. fünf Gulden, as ure eirsamheit wail sion wirdet up unser herren der kurfursten moenzen ind die andere up don appell geslagen werden, 4o und bemerkt dazu, es wüßits noch nicht, von wem solche qwade ind contrafoite gulden geslagen werden; es liege einer darum im Gejangnis; wie co aber umb den komen wirdt, soll zu dieser nächsten Frankfurter Messe wail kundich werden (nr. 482 or. chart.). — Auch Ulm erkundigt sich am 27. März (osteraubent) beim Frankfurier Rat: ihnen sai verkündet, wie ain merklich summe bôser guldin uf uncers Königs und der Kurfürsten schlage geschlagen und außgezelet werden sullen, ouch wie ir die aufgesozzet und versúchet und die kouflite vor solichen bôsen guldin gewarnet habent: sie mochten gerne wissen, wer solche bösen Gulden geschlagen und außgezelet habe, auch wie sie bezaichnet wären und an dem aufsezzen bestünden (nr. 484 or. chart.). — Frankfurt antwortete am 3. April (Sa. infra octavas festi pasce), daß es vor der vergangenen Messe erfahren habe, wie in Nyder- land etwe faste boser gulden geslagen und uß- gegoben €ollten sein; es habe nicht zuverlaseig feststellen können, wer die Gulden geschlagen habe, auch nicht welche underscheide oder differencien beständen; es warne deshalb jeder- mann durch Anschlag, sich bei der Bezahlung vorzusehen, und habe auch etliche Wechsler be- stelli, den luden ir gulden zu besehen, wer des an sie begerte. hat aber die Gulden noch nit tun ofseezen und stellt gegebenenfalle weitere Nachricht in Aussicht (nr. 485 conc. chart.).
Ab. Reichsangelegonheiten zwischen den RTT nr. 156. 309 eynicher fremder oder ußlendiger, der solichs tede, der sall bynnen unsern landen und gebieten keyns geleits noch furwert genießen mogen ane geverdo. [10c] des sollen wir auch in unsern landen zollen und geleiten bestellen, daz allermenglich darfur gewarnet werde, uff das sich die lute daran wissen vurzuschen und zu huden. [I1] Wor auch unsere oder unser eyns muneze suchen wulte und daruff ußkomen were, der sall mit siner haben eyn frij gut sicher strack geleide haben zo wasser und zo lande; es enwere dann, daz er diesen brieff an eynen oder me punten uberfarren hette, der oder die sulten keyn geleite haben. [12] Were auch sache, das von uns obgenanten herren eyner oder mee bynnen den vur- 10 geschrieben sehs jairen todes halben abegingen, da got lange vursij, wer dann an des ab- gegangen stat zu eynem kurfursten gesaczt wurde, wulte der auch in diese unsere eynunge und verschribunge komen, so sullen wir andern yn zulaissen, als dicke des noit geschee. [12a] wulte er aber des nil thun nach ußwisunge dißs brieffs, so sulten doch die andern von uns herren, die lebendig verlieben, diese verbuntniß verschribunge und ubertrag die vur- schrieben jairzail uß halten; und sall das nicht irren noch hindern eyniche irrunge oder un- wille, die zuschent uns oder ymant anders ensteen mochte. [12b] und soliche gulden und gelt, so der zokunfftig herre, der sich in diese eynunge nicht ergeben wulte, munezen und slahen tede, sulten wir andern herren in unsern landen und zollen nicht laissen nemen, biß alslange das er auch in diese eynunge komen wurde ane geverde. [13] Wir obgenanten vier herren sollen und wollen auch bestellen nach unsere macht ungeverlich, das keyn bijslag geslagen werde; geschee es aber daruber, welcher dann van uns oder unsern frunden das vernemen oder erfoeren und den andern das kunt tede, so sollen wir alle vier mit libe und gute darezu beholffen sin, das solichs von stunt abegetaen werde und uns davon besserunge geschee. [I4] Auch sin wir gemeynlichen uberkomen: abe sache were, das wir oder die von uns bij leben weren, bynnen der vurgenanten jairzaile samentlich icht anders zu rate wurden, das uns nuczlicher und bequemlicher duchte sin, dann das hie-inn diesem brieve geschrieben steit, und uns des vereynigeten, das uns dann diese verbuntniß daran zomail nicht hindern irren oder straiffen sulte in eyniche wise ane geverde. ƒ151 Is sollent auch alle unserer* vier herren frunde munczmeister wardyn prover alle ir gesinde und diener zu iglicher zijt, so sie von unsere muneze wegen zosamen komen werden und auch sust zu iglicher zijt ane geverde unser vier herren aller und eyns iglichen besunder allenthalben zo wasser und zo lande furt und widder gut frij strack geleite haben und auch 15 20 25 30 2) em., Vorl. unsere. 15 50 85 antwortel am 16. Febr. mit Ubersendung eines Cul- dens (nr. 481 or. ch.). Ebenso schickt Köln am 20. Febr. fünf Gulden, as ure eirsamheit wail sion wirdet up unser herren der kurfursten moenzen ind die andere up don appell geslagen werden, 4o und bemerkt dazu, es wüßits noch nicht, von wem solche qwade ind contrafoite gulden geslagen werden; es liege einer darum im Gejangnis; wie co aber umb den komen wirdt, soll zu dieser nächsten Frankfurter Messe wail kundich werden (nr. 482 or. chart.). — Auch Ulm erkundigt sich am 27. März (osteraubent) beim Frankfurier Rat: ihnen sai verkündet, wie ain merklich summe bôser guldin uf uncers Königs und der Kurfürsten schlage geschlagen und außgezelet werden sullen, ouch wie ir die aufgesozzet und versúchet und die kouflite vor solichen bôsen guldin gewarnet habent: sie mochten gerne wissen, wer solche bösen Gulden geschlagen und außgezelet habe, auch wie sie bezaichnet wären und an dem aufsezzen bestünden (nr. 484 or. chart.). — Frankfurt antwortete am 3. April (Sa. infra octavas festi pasce), daß es vor der vergangenen Messe erfahren habe, wie in Nyder- land etwe faste boser gulden geslagen und uß- gegoben €ollten sein; es habe nicht zuverlaseig feststellen können, wer die Gulden geschlagen habe, auch nicht welche underscheide oder differencien beständen; es warne deshalb jeder- mann durch Anschlag, sich bei der Bezahlung vorzusehen, und habe auch etliche Wechsler be- stelli, den luden ir gulden zu besehen, wer des an sie begerte. hat aber die Gulden noch nit tun ofseezen und stellt gegebenenfalle weitere Nachricht in Aussicht (nr. 485 conc. chart.).
Strana 310
Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. 1444 Apr. 20 310 darinne sin, ußgenomen, abe ymans widder die obgerurten unser munczen oder diese ver- schribunge getan hette. Alle und igliche vurgeschrieben punte und artickel hain wir vier herren obgenant unser eyner dem andern versprochen und bij unsern furstlichen truwen und eren globt. versprechen und globen in crafft diß brieffs veste stede und unverbruchlich zu halten und zo follenfuren 5 und darwidder nicht zu thun noch gestaten, das darwidder getan werde, sunder allerhande argelist und geverde. des zo urkunde hait iglicher von uns obgenanter vier herren sin ingesiegel an diesen brieff thun heneken, der geben ist zo Bingen uff mantag vur sant Jorgen tage des heiligen ritters nach Christi geburte tusent vierhundert und vierundvirezig jair. 10 157. Zusagen Kg. Friedrichs und Ebf. Dietrichs von Köln für Ebf. Jakob von Trier zur Erlangung höherer geistlicher Würden oder Pfründen. 1442 Sept. 1 und 1444 Mai 25. a) Urkunde Kg. Friedrichs vom I. September 1442 Breisach. Aus Wien H. H. St. A. Roichsrog.-Buch N fol. 62s cop. chart.; uis Rande protec- tionalis littera auf den zol zu Engers. In Koblenz St.-A. Abt. IA nr. 429 or. mb. c. sig. maj. pend.; Unterfert. Ad man- datum domini regis Wilh. Tacz canonieus Frising.; Rücks. Registrata Jacobus Widerl. — Ebenda nr. 429a cop. mb., Transsumpt v. 26. Juni 1452 mit dem Vermerk, daß oben am Brief mit des Königs eigener Hand gestanden hütte: Pres- cripta recognoscimus. 15 20 Regest: Chmel Reg. nr. 1085. Kg. Fridrich bekennt: Als er dem Ebf. Jacoben zu Trier, Erzkanzler in welischen Landen und durch das Königreich Arlat, seinem Neffen und Kurfürsten, durich solcher grossen scheden beswernuss und schuld, darin das Stift zu Trier von langer und verderplicher kriege wegen merklich gefallen ist, eine Grade zu etlicher ergetzung und widerbringung desselben stiftes getan und ihm seinen Zolt zu Engers ettwas gepessert und erhohet hat, nämlich von einem Fuder Weins einen Gulden und von anderer kaufmanschaft nach anzal zu nehmen 8 ganze Jahre nacheinander, so will er demselben seinem Neffen und dessen Nachkommen bei solchem aufslag des gen. Zolls und bei den ihm dariiber gegebenen Briefend hanthaben schútzen und schirmen; falls dem Genannten oder scinen Nach- kommen solcher Aufschlag des Zolla des ersten oder des anderen Jahrs oder etlich zeit in densolben acht jarn nit gienge und das im darein villicht getragen wurde, das im der nit volgte, wie wir ihm das vergönnt haben, so soll der genannte sein Neffe ihn (Kg.) das wissen lassen, worauf ihm, seinen Nachkommen und seinem Stift solcher Abgang der Zeit erstreckt werden soll, damit die 8 Jahre erfülllt werden. und wann uns der egenant unser lieber neve von dor zit unserer erwellung zu dom heiligen roiche bisher manigfeltige dinst und truwe beweiset hat und hinfur zu tun willig ist unde wol mag, darumb so seyen wir widerumb geneigt zu seiner furdrung und crhohung, und wollen im alle for- drung hilff rate und zuschuss beweisen und tun, es sei zu cardinalat legatum ertzbistum bistumen commenden oder was wirdikeit oder nutzen das weren, es sey gen bebsten gemeinen concilien stifften furstentum capiteln stoten oder wo sich das gepuren wurde, darinne wir in gefurdern mogen 1442 und wollen, dz tun mit willen und an gevorde, gegeben zu Brisach an sambstag sant Egidien tag 40 Sept. 1 anno etc. 42. 25 30 35 b) Urkunde Ebf. Dietrichs von Köln vom 25. Mai 1444 Rolandseck. Aus Koblonz St. A. Abt. IA nr. 7430 vr. mb. lit. pat. c. sig. pend.: gleichzeitiger Rück- vermerk: Comenden Colne. Druch: Hansen I, 95 nr. 96. 15 Wir Dietherich wew. bekennen usw., das wir angesichen gewiegen und betrachtet hain groisse mirkliche entliedungen versplijssungen geltschulde und andere treffliche beswernisse, 1 Dieses vorausgegangene kgi. Privileg vom gleichen Tage erlaubt dem Erzbischof und seinen Nachfolgern, vom nächsten Michelstage [Sept. 29] ab 8 Jahre ihren gewöhnlichen Zoll zu Engers, oder ob sie den an ein ander endo legen wurden, um 1 rh. G. je Fuder Wein und allem anderen Kaufmannsschatz zu erhöhen (Koblenz St.-A. IA nr. 429 or. mb. [dort z. Z. nicht aufzufinden, war in Vidimus von 1452, Perg. m. Siegel, vork.J: 50 Wien Reichs-R.B. N fol. 59; gedr. Chmel Reg. nr. 1083).
Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. 1444 Apr. 20 310 darinne sin, ußgenomen, abe ymans widder die obgerurten unser munczen oder diese ver- schribunge getan hette. Alle und igliche vurgeschrieben punte und artickel hain wir vier herren obgenant unser eyner dem andern versprochen und bij unsern furstlichen truwen und eren globt. versprechen und globen in crafft diß brieffs veste stede und unverbruchlich zu halten und zo follenfuren 5 und darwidder nicht zu thun noch gestaten, das darwidder getan werde, sunder allerhande argelist und geverde. des zo urkunde hait iglicher von uns obgenanter vier herren sin ingesiegel an diesen brieff thun heneken, der geben ist zo Bingen uff mantag vur sant Jorgen tage des heiligen ritters nach Christi geburte tusent vierhundert und vierundvirezig jair. 10 157. Zusagen Kg. Friedrichs und Ebf. Dietrichs von Köln für Ebf. Jakob von Trier zur Erlangung höherer geistlicher Würden oder Pfründen. 1442 Sept. 1 und 1444 Mai 25. a) Urkunde Kg. Friedrichs vom I. September 1442 Breisach. Aus Wien H. H. St. A. Roichsrog.-Buch N fol. 62s cop. chart.; uis Rande protec- tionalis littera auf den zol zu Engers. In Koblenz St.-A. Abt. IA nr. 429 or. mb. c. sig. maj. pend.; Unterfert. Ad man- datum domini regis Wilh. Tacz canonieus Frising.; Rücks. Registrata Jacobus Widerl. — Ebenda nr. 429a cop. mb., Transsumpt v. 26. Juni 1452 mit dem Vermerk, daß oben am Brief mit des Königs eigener Hand gestanden hütte: Pres- cripta recognoscimus. 15 20 Regest: Chmel Reg. nr. 1085. Kg. Fridrich bekennt: Als er dem Ebf. Jacoben zu Trier, Erzkanzler in welischen Landen und durch das Königreich Arlat, seinem Neffen und Kurfürsten, durich solcher grossen scheden beswernuss und schuld, darin das Stift zu Trier von langer und verderplicher kriege wegen merklich gefallen ist, eine Grade zu etlicher ergetzung und widerbringung desselben stiftes getan und ihm seinen Zolt zu Engers ettwas gepessert und erhohet hat, nämlich von einem Fuder Weins einen Gulden und von anderer kaufmanschaft nach anzal zu nehmen 8 ganze Jahre nacheinander, so will er demselben seinem Neffen und dessen Nachkommen bei solchem aufslag des gen. Zolls und bei den ihm dariiber gegebenen Briefend hanthaben schútzen und schirmen; falls dem Genannten oder scinen Nach- kommen solcher Aufschlag des Zolla des ersten oder des anderen Jahrs oder etlich zeit in densolben acht jarn nit gienge und das im darein villicht getragen wurde, das im der nit volgte, wie wir ihm das vergönnt haben, so soll der genannte sein Neffe ihn (Kg.) das wissen lassen, worauf ihm, seinen Nachkommen und seinem Stift solcher Abgang der Zeit erstreckt werden soll, damit die 8 Jahre erfülllt werden. und wann uns der egenant unser lieber neve von dor zit unserer erwellung zu dom heiligen roiche bisher manigfeltige dinst und truwe beweiset hat und hinfur zu tun willig ist unde wol mag, darumb so seyen wir widerumb geneigt zu seiner furdrung und crhohung, und wollen im alle for- drung hilff rate und zuschuss beweisen und tun, es sei zu cardinalat legatum ertzbistum bistumen commenden oder was wirdikeit oder nutzen das weren, es sey gen bebsten gemeinen concilien stifften furstentum capiteln stoten oder wo sich das gepuren wurde, darinne wir in gefurdern mogen 1442 und wollen, dz tun mit willen und an gevorde, gegeben zu Brisach an sambstag sant Egidien tag 40 Sept. 1 anno etc. 42. 25 30 35 b) Urkunde Ebf. Dietrichs von Köln vom 25. Mai 1444 Rolandseck. Aus Koblonz St. A. Abt. IA nr. 7430 vr. mb. lit. pat. c. sig. pend.: gleichzeitiger Rück- vermerk: Comenden Colne. Druch: Hansen I, 95 nr. 96. 15 Wir Dietherich wew. bekennen usw., das wir angesichen gewiegen und betrachtet hain groisse mirkliche entliedungen versplijssungen geltschulde und andere treffliche beswernisse, 1 Dieses vorausgegangene kgi. Privileg vom gleichen Tage erlaubt dem Erzbischof und seinen Nachfolgern, vom nächsten Michelstage [Sept. 29] ab 8 Jahre ihren gewöhnlichen Zoll zu Engers, oder ob sie den an ein ander endo legen wurden, um 1 rh. G. je Fuder Wein und allem anderen Kaufmannsschatz zu erhöhen (Koblenz St.-A. IA nr. 429 or. mb. [dort z. Z. nicht aufzufinden, war in Vidimus von 1452, Perg. m. Siegel, vork.J: 50 Wien Reichs-R.B. N fol. 59; gedr. Chmel Reg. nr. 1083).
Strana 311
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 156-158. 311 5 10 15 darinne der erwirtige in gotte vater her Jacob erzbischof zu Trier unser mitkurfurste und lieber neve den stift von Trier funden hait, und das er denselben stift ußs solichen schulden und beswer- nissen nit widderbrengen ader geledigen mag, is ensij dann, das ime darane sunderlich hulfe sture und furderniß geschehen. und darumb uf das der obgenanle unser neve der erzbischof sinen stift ußschulden widderbrengen und erlichtoren und auch einen solichen stait, so eime kurfursten dem heiligen rijche zu eren gezeomt und zugehoert, deste baß gehalten moege, so hain wir demselben unserme neven zugesagt entheissen und versprochen, entheissen und versprechen ime an diesem brieve, ine getruwelich zu furderen und zu werben nach allem unserme vermoegen an den ge- meinen concilien, unserme heiligen vatere dem babste, unserme gnedigen herren dem Romischen kuninge, die iczunt sint ader hernach sin werdent, und an andern enden, da des noit und is unser neve der erzbischof vurgenant an uns begerrende ist, das er zu cardinalaten patriarchaten legacien und andern wirdikeiten kommen muege und ime auch andere erzbisthum bisthum ader prelaturen in commende bevolhen und gegeben werden. und das solichs geschohe, wollon wir getruwelich mit ganzem ernste werben und allen flißs darzu keren, fur ine bidden schriben und botscheften senden uf sine koste. Besiegelter Brief gegeben eu Rolandsecke uf sent Urbans tag nach Cristi De mandato domini Coloniensis ] Johannes de Lynss prothonotarius etc. geburte 1444. 144 Mai 25 20 158. Instruktion1 Konrads von Weinsberg für Heinrich Wissach gen. Vaihinger, seinen Gesandten an Hzg. Philipp von Burgund: Nachricht über den Stand der Luxemburger Angelegen- heit, Vorschläge für Abtretung der Reichsmünzen in Frankjurt, Basel und Nördlingen, der Judensteuer in Niederschwaben und der Schlösser Kenzingen und Kürnburg an Burgund, Angebot der Königakrone an den Herzog. 1444 Mai 25. 25 Aus Ochringen Hohenl. H.-A. LXVII nr. 5 cop. (od. conc.?) chart. coacv. mit der Uber- schrift Memoriale, Heft von 6 beschrieh. Blättern. Nochschriften auf einem Blatt von 4 Seiten. Auf dem Umschlag von Konrads Hand Nota. die gedehtenis, die ich 1444 Heinrich Wissach genant Veyhinger gegeben han an sant Urbans tag anno etc. 44 gegen dem herzogen von Bürgunyen. es beleibe aber underwegen, er daz ez nit Mat 25 geendet wart eto. 1 Die Gesandtschaft wurde anscheinend da- erstattet bekommen habe, zum Ersatz dieser und anderer Auslagen zu verhelfen, damit er Gutten- durch notwendig, daß eine vorausgegangene Ge- berg wieder einlösen könne; der König möge die so sundlwchaft un den kyl. Hoj nicht den gewünschten. Erfolg einbrachte. Das Öhringer Archiv verwahrt an K. verpfändeten 3 Münzen und die Juden- steuer in der niederen Landvogtei Schwaben darüber unter Sign. Q26° die Konzepte von wieder einiösen, das wäre ein großer Vorteil für Konrada Hand, und zwar die Kredenzbriefe fur das Haus Österreich: wolle der König das nicht, seinen Gesandten Cunz von Finsterloh an den so solle er K. auf die gen. Gefalle 18000 Gl. 35 König, minem sûne von Moidburg, an Kanzler leihen, wofür evtl. 18 Bürgen gestellt und jährlich Kaspar Schlick, Bj. Nicodemus von Freisingen 1000 Gt. zu Nürnberg, Frankfurt, Basel oder und verschiedene andere, so die Bischöfe von Straßburg gezahlt werden könnten; der König Passau und Chymsee, Hans von Nyperg, den möge auf strenge Eintreibung der Judensteuer kgl. Kammermeister Hans Ungenade und Walther von den Reichsstädten bedacht sein, diese nähmen 40 Zebinger; die sind datiert Winsperg Do. v. Michael [Sept. 26] 1443, (Abschrift des Kredenz- außer der ihnen zustehenden Hälfte noch ein briefs an den König und der Instruktion auch besonderes Schutzgeld von den Juden, MMs gan2 widerrechtlich set, die Judensteuer aber pflegten in Stuttgart L.-B. Albrechts Sammlung Urk.-B. 4 fol. 170-179). — Die Instruktion besagt, sie so niedrig wie möglich anzusetzen. Es folgen Vorschläge für die Anleihe und ein Verzeichnis 15 daß der Gesandte die Briefe des Kölner Erz- der zu stellenden Bürgen. — Ebd. lad. B nr. 39 bischofs und Konrads sowie die beigefugte die ebjl. Rückantwort zu einem Anerbicten Kon- zaichnusse [d. i. die folgende Denkschrift] dem rade, dem Erzbischof die 3 Reichsmünzstätten König vorlegen und auf Befragen die betr. Punkte zu überlassen, in erster Linie die Frankfurter, erläutern soll; dazu wird eingehend dargelegt, wie auf die K. 10000 Gl. stehen habe, evtl. auch die 50 K. zu seiner Geldforderung ans Konzil gekommen zu Basel und Nördlingen, die ihm für 3000 G. sei und welche Schritte er in dieser Sache bisher stehen; der Erzbischof antwortet, er sei zwar getan, und es werden Vorschläge gemacht, in augenblicklich nicht bei Geld, bitte aber doch um wecher Weise ihm der König dic 18000 Gl. Zusendung eines Bevollmächtigten, dat. So. n. oder überhaupt Geld verschaffen soll. — In der sent Remeys dage [Okt. 6/ 43. — Dabei Instruk- 55 obengen. Denkschrift wird der König gebeten, dem Weinsberger, der als Protektor des Konzils tion und Beglaubigungsschreiben für gen. Räte zum Erzbischof von Köln im Konzept, datiert 8000 Gl. gebraucht, aber nur 500 Gl. wieder-
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 156-158. 311 5 10 15 darinne der erwirtige in gotte vater her Jacob erzbischof zu Trier unser mitkurfurste und lieber neve den stift von Trier funden hait, und das er denselben stift ußs solichen schulden und beswer- nissen nit widderbrengen ader geledigen mag, is ensij dann, das ime darane sunderlich hulfe sture und furderniß geschehen. und darumb uf das der obgenanle unser neve der erzbischof sinen stift ußschulden widderbrengen und erlichtoren und auch einen solichen stait, so eime kurfursten dem heiligen rijche zu eren gezeomt und zugehoert, deste baß gehalten moege, so hain wir demselben unserme neven zugesagt entheissen und versprochen, entheissen und versprechen ime an diesem brieve, ine getruwelich zu furderen und zu werben nach allem unserme vermoegen an den ge- meinen concilien, unserme heiligen vatere dem babste, unserme gnedigen herren dem Romischen kuninge, die iczunt sint ader hernach sin werdent, und an andern enden, da des noit und is unser neve der erzbischof vurgenant an uns begerrende ist, das er zu cardinalaten patriarchaten legacien und andern wirdikeiten kommen muege und ime auch andere erzbisthum bisthum ader prelaturen in commende bevolhen und gegeben werden. und das solichs geschohe, wollon wir getruwelich mit ganzem ernste werben und allen flißs darzu keren, fur ine bidden schriben und botscheften senden uf sine koste. Besiegelter Brief gegeben eu Rolandsecke uf sent Urbans tag nach Cristi De mandato domini Coloniensis ] Johannes de Lynss prothonotarius etc. geburte 1444. 144 Mai 25 20 158. Instruktion1 Konrads von Weinsberg für Heinrich Wissach gen. Vaihinger, seinen Gesandten an Hzg. Philipp von Burgund: Nachricht über den Stand der Luxemburger Angelegen- heit, Vorschläge für Abtretung der Reichsmünzen in Frankjurt, Basel und Nördlingen, der Judensteuer in Niederschwaben und der Schlösser Kenzingen und Kürnburg an Burgund, Angebot der Königakrone an den Herzog. 1444 Mai 25. 25 Aus Ochringen Hohenl. H.-A. LXVII nr. 5 cop. (od. conc.?) chart. coacv. mit der Uber- schrift Memoriale, Heft von 6 beschrieh. Blättern. Nochschriften auf einem Blatt von 4 Seiten. Auf dem Umschlag von Konrads Hand Nota. die gedehtenis, die ich 1444 Heinrich Wissach genant Veyhinger gegeben han an sant Urbans tag anno etc. 44 gegen dem herzogen von Bürgunyen. es beleibe aber underwegen, er daz ez nit Mat 25 geendet wart eto. 1 Die Gesandtschaft wurde anscheinend da- erstattet bekommen habe, zum Ersatz dieser und anderer Auslagen zu verhelfen, damit er Gutten- durch notwendig, daß eine vorausgegangene Ge- berg wieder einlösen könne; der König möge die so sundlwchaft un den kyl. Hoj nicht den gewünschten. Erfolg einbrachte. Das Öhringer Archiv verwahrt an K. verpfändeten 3 Münzen und die Juden- steuer in der niederen Landvogtei Schwaben darüber unter Sign. Q26° die Konzepte von wieder einiösen, das wäre ein großer Vorteil für Konrada Hand, und zwar die Kredenzbriefe fur das Haus Österreich: wolle der König das nicht, seinen Gesandten Cunz von Finsterloh an den so solle er K. auf die gen. Gefalle 18000 Gl. 35 König, minem sûne von Moidburg, an Kanzler leihen, wofür evtl. 18 Bürgen gestellt und jährlich Kaspar Schlick, Bj. Nicodemus von Freisingen 1000 Gt. zu Nürnberg, Frankfurt, Basel oder und verschiedene andere, so die Bischöfe von Straßburg gezahlt werden könnten; der König Passau und Chymsee, Hans von Nyperg, den möge auf strenge Eintreibung der Judensteuer kgl. Kammermeister Hans Ungenade und Walther von den Reichsstädten bedacht sein, diese nähmen 40 Zebinger; die sind datiert Winsperg Do. v. Michael [Sept. 26] 1443, (Abschrift des Kredenz- außer der ihnen zustehenden Hälfte noch ein briefs an den König und der Instruktion auch besonderes Schutzgeld von den Juden, MMs gan2 widerrechtlich set, die Judensteuer aber pflegten in Stuttgart L.-B. Albrechts Sammlung Urk.-B. 4 fol. 170-179). — Die Instruktion besagt, sie so niedrig wie möglich anzusetzen. Es folgen Vorschläge für die Anleihe und ein Verzeichnis 15 daß der Gesandte die Briefe des Kölner Erz- der zu stellenden Bürgen. — Ebd. lad. B nr. 39 bischofs und Konrads sowie die beigefugte die ebjl. Rückantwort zu einem Anerbicten Kon- zaichnusse [d. i. die folgende Denkschrift] dem rade, dem Erzbischof die 3 Reichsmünzstätten König vorlegen und auf Befragen die betr. Punkte zu überlassen, in erster Linie die Frankfurter, erläutern soll; dazu wird eingehend dargelegt, wie auf die K. 10000 Gl. stehen habe, evtl. auch die 50 K. zu seiner Geldforderung ans Konzil gekommen zu Basel und Nördlingen, die ihm für 3000 G. sei und welche Schritte er in dieser Sache bisher stehen; der Erzbischof antwortet, er sei zwar getan, und es werden Vorschläge gemacht, in augenblicklich nicht bei Geld, bitte aber doch um wecher Weise ihm der König dic 18000 Gl. Zusendung eines Bevollmächtigten, dat. So. n. oder überhaupt Geld verschaffen soll. — In der sent Remeys dage [Okt. 6/ 43. — Dabei Instruk- 55 obengen. Denkschrift wird der König gebeten, dem Weinsberger, der als Protektor des Konzils tion und Beglaubigungsschreiben für gen. Räte zum Erzbischof von Köln im Konzept, datiert 8000 Gl. gebraucht, aber nur 500 Gl. wieder-
Strana 312
312 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Mai 10 Nota. als du herwider kummen bist und uns einen treffelichen briefI bracht hast, der der sage, als du mir muntlichen herzelt hast, wol glichet, daruf han ich gedacht uf verbesserung mere rats, so hernach geschriben stet. [I] Ltem des ersten von miner hern von Sahssen und von Myssen wegen da hat Jorge von Bebem- burg kein ende von irn wegen von mins hern des konigs gnaden als Lutzelnburg antreffend, 5 als min herre der bischof von Triere von mins hern des konigs gnaden und min diener schieden; aber Jorge von Bebemburg bleibe hinder ine bi mins hern des konigs gnadena.—Beb. sei umbe sontag cantate gekommen, W. aber nicht zu Franken gewesen und wisse deshalb nicht, wie jener vom König goschciden sci. — Item dann ist sache, das er es sleht hat gemacht, das die teidúnge umb Lûtzeln- burg iren furgang gewinnet, so wird furter miner hern von Sachssen halbe kein krieg darumb. — Item geet aber dieselbe toidunge nit fur sich, so haben sie ie vor ine, sich zu rechen, und stellen nach vil fruntschaft und lûten und haben der ein teil zu wege bracht, die sich zu ine verpünden und gefründiget haben, auch etliche graven hern ritter und knohte zu dienern bestellt an dem Westerwalde in der Wederawe und auch zu Swaben etc.; gegen wen sie das tun, ist ungewiß. — Uber deren Bündnis befragt, solle V.antworten, er wisse darüber nichts, habe aber von dem gemeinen 15 manne hôrn sagen, min herre von Sahssen und min herreb der herzog von Saphoyen die haben ire kinde zusamen gegeben2 ete. — Der Landgraf von Hessen habe der Herren von Sachsen Schwester2 und darzu so sind sie zu einander verpünden, also das du schetzste, die graven hern und ritterschaft da umbe an don landen môge or ein teil wol bestellt haben. aber fur wure sagestu des nicht. — Die Herren von Sachsen würden auch keinen kriegerischen Zug tun können, ohne daß W. des gewahr 2n würde, da er gefründiget sei mit den Herzögen von Brunswigk und den Grafen von Hohenstein in Dûringen; da habe er Schwester und Schwestersohn4; seine Schwäger von Hennberg säßten gleich an dem Duringer Walde, ebenso dort seine Schwager die Grafen von Swartzpurg. Ehenso soll der Sohn Gf. Heinrichs von Swartzpury, der (sclbst) eine Fraw von Cleephe hättes, die Tochter des Bruders der Frau von W. zur Ehe nehmen, also das kein groß gewerbe an den landen zugeen mage, min herre 25 wirdot des gar wol und zit geware, wenn er es will. — Anerbieten von 100 Pferden und weiterer Dionste W's. für den Herzog von Burgund. Nach Abschluß der Sachen Ubergabe der Briefe über die (bisher nicht genannten) 3 Münzen durch W. zu Coln gegen Aushändigung des Geldes. Geheimhaltung der Verbindungen W's. mit dem Burg. Herzog erwünscht, jedoch von der münze wegen da lit mir gar nichtz an, daz man daz horferot, 80 so es andors geendet ist und wirdt. — Mitteilung über die Wandelbarkeit der Ereignisse in diesen Landen. [2] Auf mögliche Fragen nach den Verbündnissen W s. sollen genaant werden als Leken von Bischof und Stijt zu Menniz das Schloß den Stein mit Zubehör, ale Lehen des Bischofs und Stift zu Wormes ein Anteil an Burg und Stadt Gutemberg zu Gartach und ein Anteil an der Feste zu Nipperg, als Lehen von Bischof und Stift 2u Wirtzpurg die Feste Reigelberg, Burg und Stadt Wickerßheim und Burg und Stadt Meckmüln samt Zubchör; jerner sei W. Lehnsmann Mgl. Fridrichs von Brannden- burg, des Erzkammerers, und habe zu Lehen vom Bischof zu Regenspury Burg und Stadt Waldenburg und Nuwenstein und die Stadt Orngaüme; der Pjalzgraf habe ihm mehr als 400 Gl. Nutzung auf ecin Lebtag verschrieben und entechädige ihn für alle Dienste; und wann er nach mir schickt oder ich in 40 sinem dinste ritte und bin, so gibt sin gnade mir koste futer nagel und isen und steet mir fur schaden, daz mage sin gnade nach sin erben mir nuch ich ine nicht ufsagen; doch hale W. von erbteils wegen, kein Lehen vom Pf. oder der Pfalz, sondern sitze in seiner eigenen Herrschaft mit allen Rechten und eigener Münze, alles zusammen mit dem Schloß Winsperg als Reichslehen; er sei aber bereit, sich auch dem Herzog von Burgund in billiger Form als Lehensmann zu verbunden. Den Herren 45 10 35 a) Forl. hat an Stelle des hier u. weiterhin gesetzten Gedankenstriches Alinen. b) jellt in der Vorlage. Di. n. 11000 jungfr. tag fOkt. 22/ 1443 in der- selben Angelegenheit. 1 Am 30. April (zu Bruggen des laitsten dagen von april) hatte der Herzog von Burgund an Kon- rad v. W. geschrieben: or habe seinen Kredenzbrief für Heinrich Wyssach gen. Veyhinger vom frit. vor dem palmtage (Apr. 3] erhalten u. ihm darauf Antwort gegeben, die Heinrich als Uberbringer des Briefes ihm selbst sagen werde (Ohringen LXVII nr. 5 or. ch.). — Die Instruktion zu dieser Gesandtschaft, hauptsächlich über Verpfändung der Münzen von Frankfurt and Basel an Burgund, ebenda Q 30. 31 a cop. ch. 2 Von einem solchen Plan scheint sonst nichts bekannt zu sein. Anna, seit 8. 9. 1433 Gemahlin Lgf. Ludwiga I. von Hessen, vgl. Isenburg 1, 46. 4 Uber die Fuilie W. vgl. man Namens- register RTA. 14 und 15 unter „Weinsberg“. 5 Gf. Heinrich XXVI. von Schwarzburg- Blankenburg hatte Elisabeth, Tochter des Hag. Heinrich Adolf von Kleve zur Frau; ihr ältester 55 Sohn Günther XXXVI. heiratete in der Tat 1458 die Tochter Margarete des Gin. Wilhelm IV. von Henneberg; vgl. Isenburg 1, 160. 50
312 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Mai 10 Nota. als du herwider kummen bist und uns einen treffelichen briefI bracht hast, der der sage, als du mir muntlichen herzelt hast, wol glichet, daruf han ich gedacht uf verbesserung mere rats, so hernach geschriben stet. [I] Ltem des ersten von miner hern von Sahssen und von Myssen wegen da hat Jorge von Bebem- burg kein ende von irn wegen von mins hern des konigs gnaden als Lutzelnburg antreffend, 5 als min herre der bischof von Triere von mins hern des konigs gnaden und min diener schieden; aber Jorge von Bebemburg bleibe hinder ine bi mins hern des konigs gnadena.—Beb. sei umbe sontag cantate gekommen, W. aber nicht zu Franken gewesen und wisse deshalb nicht, wie jener vom König goschciden sci. — Item dann ist sache, das er es sleht hat gemacht, das die teidúnge umb Lûtzeln- burg iren furgang gewinnet, so wird furter miner hern von Sachssen halbe kein krieg darumb. — Item geet aber dieselbe toidunge nit fur sich, so haben sie ie vor ine, sich zu rechen, und stellen nach vil fruntschaft und lûten und haben der ein teil zu wege bracht, die sich zu ine verpünden und gefründiget haben, auch etliche graven hern ritter und knohte zu dienern bestellt an dem Westerwalde in der Wederawe und auch zu Swaben etc.; gegen wen sie das tun, ist ungewiß. — Uber deren Bündnis befragt, solle V.antworten, er wisse darüber nichts, habe aber von dem gemeinen 15 manne hôrn sagen, min herre von Sahssen und min herreb der herzog von Saphoyen die haben ire kinde zusamen gegeben2 ete. — Der Landgraf von Hessen habe der Herren von Sachsen Schwester2 und darzu so sind sie zu einander verpünden, also das du schetzste, die graven hern und ritterschaft da umbe an don landen môge or ein teil wol bestellt haben. aber fur wure sagestu des nicht. — Die Herren von Sachsen würden auch keinen kriegerischen Zug tun können, ohne daß W. des gewahr 2n würde, da er gefründiget sei mit den Herzögen von Brunswigk und den Grafen von Hohenstein in Dûringen; da habe er Schwester und Schwestersohn4; seine Schwäger von Hennberg säßten gleich an dem Duringer Walde, ebenso dort seine Schwager die Grafen von Swartzpurg. Ehenso soll der Sohn Gf. Heinrichs von Swartzpury, der (sclbst) eine Fraw von Cleephe hättes, die Tochter des Bruders der Frau von W. zur Ehe nehmen, also das kein groß gewerbe an den landen zugeen mage, min herre 25 wirdot des gar wol und zit geware, wenn er es will. — Anerbieten von 100 Pferden und weiterer Dionste W's. für den Herzog von Burgund. Nach Abschluß der Sachen Ubergabe der Briefe über die (bisher nicht genannten) 3 Münzen durch W. zu Coln gegen Aushändigung des Geldes. Geheimhaltung der Verbindungen W's. mit dem Burg. Herzog erwünscht, jedoch von der münze wegen da lit mir gar nichtz an, daz man daz horferot, 80 so es andors geendet ist und wirdt. — Mitteilung über die Wandelbarkeit der Ereignisse in diesen Landen. [2] Auf mögliche Fragen nach den Verbündnissen W s. sollen genaant werden als Leken von Bischof und Stijt zu Menniz das Schloß den Stein mit Zubehör, ale Lehen des Bischofs und Stift zu Wormes ein Anteil an Burg und Stadt Gutemberg zu Gartach und ein Anteil an der Feste zu Nipperg, als Lehen von Bischof und Stift 2u Wirtzpurg die Feste Reigelberg, Burg und Stadt Wickerßheim und Burg und Stadt Meckmüln samt Zubchör; jerner sei W. Lehnsmann Mgl. Fridrichs von Brannden- burg, des Erzkammerers, und habe zu Lehen vom Bischof zu Regenspury Burg und Stadt Waldenburg und Nuwenstein und die Stadt Orngaüme; der Pjalzgraf habe ihm mehr als 400 Gl. Nutzung auf ecin Lebtag verschrieben und entechädige ihn für alle Dienste; und wann er nach mir schickt oder ich in 40 sinem dinste ritte und bin, so gibt sin gnade mir koste futer nagel und isen und steet mir fur schaden, daz mage sin gnade nach sin erben mir nuch ich ine nicht ufsagen; doch hale W. von erbteils wegen, kein Lehen vom Pf. oder der Pfalz, sondern sitze in seiner eigenen Herrschaft mit allen Rechten und eigener Münze, alles zusammen mit dem Schloß Winsperg als Reichslehen; er sei aber bereit, sich auch dem Herzog von Burgund in billiger Form als Lehensmann zu verbunden. Den Herren 45 10 35 a) Forl. hat an Stelle des hier u. weiterhin gesetzten Gedankenstriches Alinen. b) jellt in der Vorlage. Di. n. 11000 jungfr. tag fOkt. 22/ 1443 in der- selben Angelegenheit. 1 Am 30. April (zu Bruggen des laitsten dagen von april) hatte der Herzog von Burgund an Kon- rad v. W. geschrieben: or habe seinen Kredenzbrief für Heinrich Wyssach gen. Veyhinger vom frit. vor dem palmtage (Apr. 3] erhalten u. ihm darauf Antwort gegeben, die Heinrich als Uberbringer des Briefes ihm selbst sagen werde (Ohringen LXVII nr. 5 or. ch.). — Die Instruktion zu dieser Gesandtschaft, hauptsächlich über Verpfändung der Münzen von Frankfurt and Basel an Burgund, ebenda Q 30. 31 a cop. ch. 2 Von einem solchen Plan scheint sonst nichts bekannt zu sein. Anna, seit 8. 9. 1433 Gemahlin Lgf. Ludwiga I. von Hessen, vgl. Isenburg 1, 46. 4 Uber die Fuilie W. vgl. man Namens- register RTA. 14 und 15 unter „Weinsberg“. 5 Gf. Heinrich XXVI. von Schwarzburg- Blankenburg hatte Elisabeth, Tochter des Hag. Heinrich Adolf von Kleve zur Frau; ihr ältester 55 Sohn Günther XXXVI. heiratete in der Tat 1458 die Tochter Margarete des Gin. Wilhelm IV. von Henneberg; vgl. Isenburg 1, 160. 50
Strana 313
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 158. 313 von Sachsen sei er in nichts verbunden, sie sin auch einander nit gar fruntlichen, und das geet here als von � min herre herzog Erigk von Sahssen selig, der mins hern dohter hetto, da wase niemand grôßlicher wider sie dann min herre; es ginge damals um 20000 Gl. — [3] Bereitzchajt Ws., dem Herzog die Mänzen zu uberlassen gegen Erstattung der für die Ver- 5 schreibung erlegten 9000 Gt., worin aber nicht die Mülnze von Nordlingen begriffen sei, die ihm mit den Milnzen von Franckfurt und Baccle verschrieben scienl. — Bereitschaft Ws., des Herzoge Diener zu werden, jedoch unter der Bedingung. daß der Herzog bei den notwendiger. Ritten für entsprechende Begleitung aufhomme oder ihn durch Geld entschädige. — [4] Zusage einer Hilfe wegen der Schiösser Kennlzingen und Kürnöerg: die steen 9000 10 und 300 gulden, wann die slosß besliessen das ganz Bryßgaüwe und sind fur alle not. so haben sie auch zu so vil gelts gult genugk, und man mago lute und gute da behalten etc., als min oheim grave Johannsen von Nuwenburg siner gnaden diener das, als ich meine, wol wissentlich si etc. [5] Hätte der Herzog gerne etwas gewarsame in des richs stetten, so solle V. von sich aus sagen. gnediger herre, ich han gedaht luter als von mir selber: min herre hat einen grossen willen zu 15 uwern gnaden, und der hat in des heiligen richs steten in der niedern lantvogti zu Swaben des richs Judenstür, die er und sin erben ob hundert jaren inne und herbracht haben, und er sietzet der in geruwlicher gewere on intrag; müchte der Herzog die in seine Hand bringen, so will W. gerne damit dienen. — Wegen derselben Steuer und ihres Ertrages, und wie die Städte in der niederen Land- vogtei zu Swaben heißen, soi zu antworten: was Juden in den steten sictzen, was die zu stür geben, 20 das wirdet dem riche halbes, das nimpt min horre in, und der ander halpteil den burgern in der stat, da die Juden inne sietzen; darumb müssen die burger derselben stat die Juden halton und die schirmen etc.; über den Ertrag der Steuer könne nichts gesagt werden, da dieser zeitlich wechselnd sci; das Reich kann die Stewer von W. einlösen jür 30008 guter Heller, das eind ungejähr 3000 Gl. — Die Städte der niederen Landvogtei zu Swaben aber, deren Steuer W. innehat, sind folgende: Rotwyl 25 Rüttlingen Swebischen-Helle Gemünde-in-Swaben Wyl Heilprunn Wimpffen Esslingen Boppfingen und Alen. DieZuwendung dieser Steuer soll dem Herzog einstweilen aber noch nicht versprochen werden. — Auf den möglichen Einwand, der Herzog habe selbet Müinzen zu schlagen, solt or da munzen slahen dem riche und des richs zeichen daruf, daz ist minem hern nit ze tunde nach zu ratten etc., sei zu antworten: wenn der Herzog die 3 Münzen von Reicha wegen hätte und schlagen ließe gemäß den Briefen s0 darüber, so mûsten alle Dutschen lande sich nach ime halten und richten, und gewünne sin gnade und die sinen usser Burgundien ein grosse heimwesen und zuflucht zu Basele, deßglichen Brabande Flanndern Hollannde Soclaundo und Hennegaw zu Frannckfurt mit aller irer hantdierung und kauf- manschaft ote. — Für mögliche Fragen nach Abschrijten der Briefe soll das Fidimus eines solchen mit- genommen werden, and es sei zu sagen: min herre der konig der ist mim hern schuldig, môht or es darzu bringen, daz er 20000 gulden oder mere uf den munzen hette, daz er das gerno tette, wann sie zu zitten, so friede ist, grofs ertragen. so ist er auch dester bas gehalten etc. von den fursten und des richs steten : min herre môcht auch wol sinen schilt zu sand Johanns in das gebrech slahen ete. — Es jolgen Vorschläge2 jur eine Einlosung der Schlosser Kenntzingen und Kürnburg als burgun- dische Offenschlösser mit den Weinsbergern als Amtleuten darin. Die darüber mit Burgund zu treffen- 40 den Vereinbarungen sollen später in Colne verbrieft werden, wohin dann auch das Geld für die Münzen und Vorschläge über die Judensteuer zu schieken seien. [6] Nota: es môcht sich in warheit wol machen werden, kome sin gnade also mit den kleinen sachen in das riche, daz man sehe, daz er guten willen hette zu dom riche und sich darin tette und setzte mit slossen und mannschaften, nachdem sin gnade ein mechtiger furste und friedlich 45 ist, es weren wege zo finden, daz min herre der Romisch konig zu keiser gemacht und er Romi- scher konig würde, der ime anders hubschlichen und heimlichen mit wißheit nachgienge und geet. was ich dann darzu gedienen mohte, daz wolt ich mit ganzen truwen und gutom willen gerne tûn, wann ich sin gnade halte als einen Tutschen fursten von siner lande wegen, die er hat als Brabandt Hollannde Seelanndt und Hennegauw, und geborne ist von siner muter3 ein herzog zu Beyrn etc. das es aber dester baz und dester ehe zugienge, wann grosse gebrechen in disen landen sien von unfrieds wegen, das sin gnade gar lichtlichen und wol unterstunde und es zu frieden brechte, 35 50 a) ergänrt. 1 Seit 3, 5. 1431, vgl. Altman, Regg. K. Sig- munds nr. 8564 und 8565; auch RTA. 15, XXX 55 Anm. I. Konrad van Weinsberg erhielt am 15. Okt. (Strubingen Do. v. Gallentag) 1444 vom König die Erlaubnis, die Minzen zu Frankfurt, Basel und Nördlingen zu verpfänden (gedr. Urk.-B. Basel 7, 44 f., Reg. Chmel 1882 ohne Datum); ogl. auch RTA. 15, LXXYIII. 2 Weitere Vorschlage Konrads für Ubernahme der gen. Schlösser durch den Herzog von Burgund in Öhringen Q 30-31 conc. u. cop. chart. coaeva. 3Margarete, T. Albrechts I. v. B.-Straubing, vgl. Isenburg 2, 26.
Ab. Reichsangelegenheiten zwischen den RTT nr. 158. 313 von Sachsen sei er in nichts verbunden, sie sin auch einander nit gar fruntlichen, und das geet here als von � min herre herzog Erigk von Sahssen selig, der mins hern dohter hetto, da wase niemand grôßlicher wider sie dann min herre; es ginge damals um 20000 Gl. — [3] Bereitzchajt Ws., dem Herzog die Mänzen zu uberlassen gegen Erstattung der für die Ver- 5 schreibung erlegten 9000 Gt., worin aber nicht die Mülnze von Nordlingen begriffen sei, die ihm mit den Milnzen von Franckfurt und Baccle verschrieben scienl. — Bereitschaft Ws., des Herzoge Diener zu werden, jedoch unter der Bedingung. daß der Herzog bei den notwendiger. Ritten für entsprechende Begleitung aufhomme oder ihn durch Geld entschädige. — [4] Zusage einer Hilfe wegen der Schiösser Kennlzingen und Kürnöerg: die steen 9000 10 und 300 gulden, wann die slosß besliessen das ganz Bryßgaüwe und sind fur alle not. so haben sie auch zu so vil gelts gult genugk, und man mago lute und gute da behalten etc., als min oheim grave Johannsen von Nuwenburg siner gnaden diener das, als ich meine, wol wissentlich si etc. [5] Hätte der Herzog gerne etwas gewarsame in des richs stetten, so solle V. von sich aus sagen. gnediger herre, ich han gedaht luter als von mir selber: min herre hat einen grossen willen zu 15 uwern gnaden, und der hat in des heiligen richs steten in der niedern lantvogti zu Swaben des richs Judenstür, die er und sin erben ob hundert jaren inne und herbracht haben, und er sietzet der in geruwlicher gewere on intrag; müchte der Herzog die in seine Hand bringen, so will W. gerne damit dienen. — Wegen derselben Steuer und ihres Ertrages, und wie die Städte in der niederen Land- vogtei zu Swaben heißen, soi zu antworten: was Juden in den steten sictzen, was die zu stür geben, 20 das wirdet dem riche halbes, das nimpt min horre in, und der ander halpteil den burgern in der stat, da die Juden inne sietzen; darumb müssen die burger derselben stat die Juden halton und die schirmen etc.; über den Ertrag der Steuer könne nichts gesagt werden, da dieser zeitlich wechselnd sci; das Reich kann die Stewer von W. einlösen jür 30008 guter Heller, das eind ungejähr 3000 Gl. — Die Städte der niederen Landvogtei zu Swaben aber, deren Steuer W. innehat, sind folgende: Rotwyl 25 Rüttlingen Swebischen-Helle Gemünde-in-Swaben Wyl Heilprunn Wimpffen Esslingen Boppfingen und Alen. DieZuwendung dieser Steuer soll dem Herzog einstweilen aber noch nicht versprochen werden. — Auf den möglichen Einwand, der Herzog habe selbet Müinzen zu schlagen, solt or da munzen slahen dem riche und des richs zeichen daruf, daz ist minem hern nit ze tunde nach zu ratten etc., sei zu antworten: wenn der Herzog die 3 Münzen von Reicha wegen hätte und schlagen ließe gemäß den Briefen s0 darüber, so mûsten alle Dutschen lande sich nach ime halten und richten, und gewünne sin gnade und die sinen usser Burgundien ein grosse heimwesen und zuflucht zu Basele, deßglichen Brabande Flanndern Hollannde Soclaundo und Hennegaw zu Frannckfurt mit aller irer hantdierung und kauf- manschaft ote. — Für mögliche Fragen nach Abschrijten der Briefe soll das Fidimus eines solchen mit- genommen werden, and es sei zu sagen: min herre der konig der ist mim hern schuldig, môht or es darzu bringen, daz er 20000 gulden oder mere uf den munzen hette, daz er das gerno tette, wann sie zu zitten, so friede ist, grofs ertragen. so ist er auch dester bas gehalten etc. von den fursten und des richs steten : min herre môcht auch wol sinen schilt zu sand Johanns in das gebrech slahen ete. — Es jolgen Vorschläge2 jur eine Einlosung der Schlosser Kenntzingen und Kürnburg als burgun- dische Offenschlösser mit den Weinsbergern als Amtleuten darin. Die darüber mit Burgund zu treffen- 40 den Vereinbarungen sollen später in Colne verbrieft werden, wohin dann auch das Geld für die Münzen und Vorschläge über die Judensteuer zu schieken seien. [6] Nota: es môcht sich in warheit wol machen werden, kome sin gnade also mit den kleinen sachen in das riche, daz man sehe, daz er guten willen hette zu dom riche und sich darin tette und setzte mit slossen und mannschaften, nachdem sin gnade ein mechtiger furste und friedlich 45 ist, es weren wege zo finden, daz min herre der Romisch konig zu keiser gemacht und er Romi- scher konig würde, der ime anders hubschlichen und heimlichen mit wißheit nachgienge und geet. was ich dann darzu gedienen mohte, daz wolt ich mit ganzen truwen und gutom willen gerne tûn, wann ich sin gnade halte als einen Tutschen fursten von siner lande wegen, die er hat als Brabandt Hollannde Seelanndt und Hennegauw, und geborne ist von siner muter3 ein herzog zu Beyrn etc. das es aber dester baz und dester ehe zugienge, wann grosse gebrechen in disen landen sien von unfrieds wegen, das sin gnade gar lichtlichen und wol unterstunde und es zu frieden brechte, 35 50 a) ergänrt. 1 Seit 3, 5. 1431, vgl. Altman, Regg. K. Sig- munds nr. 8564 und 8565; auch RTA. 15, XXX 55 Anm. I. Konrad van Weinsberg erhielt am 15. Okt. (Strubingen Do. v. Gallentag) 1444 vom König die Erlaubnis, die Minzen zu Frankfurt, Basel und Nördlingen zu verpfänden (gedr. Urk.-B. Basel 7, 44 f., Reg. Chmel 1882 ohne Datum); ogl. auch RTA. 15, LXXYIII. 2 Weitere Vorschlage Konrads für Ubernahme der gen. Schlösser durch den Herzog von Burgund in Öhringen Q 30-31 conc. u. cop. chart. coaeva. 3Margarete, T. Albrechts I. v. B.-Straubing, vgl. Isenburg 2, 26.
Strana 314
314 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Mai 24 Juni 24 Jиni 29 darzu ich wol weste ze ratten und ze dienen, als verre sin gnade anders guten willen darzu haben wolte, des sin gnade auch wol groß genüsse und geniesson wurde, als ich dann die wege gar wol weste, wie daz zugienge etc. Die van W. in don sachen aufgewandten 1000 Gl. sollen nieht weiler belangvoll sein, jedoch möge V. alles versuchen, damit dem Auftraggeber und seinen Kindern mit Geld geholjen werde. [I. Nachtrag:] Wisse auch, daz uns glewblich gesagt ist von den, die man in der Wederauwe und da-umbe von graven und herren, rittern und knehten unsern hern den herzogen von Sahssen bestellet solt haben, alz wir dir dann vor gesagt und bezeichent geben haben: als unser horre von Colno in sorgen ist, unser herre von Burgündien der werde unserem herren dem herzogen von Cleephe helffen wider ine ; also geet man mit teidingen alles umbe, daz min herren von Colne und von Sahssen sich vereinigen sölten wider minen hern von Burgundien, also hat min herr von Colne alles zu worte, min herren von Sahssen sien ime entsessen, das sie ime nit zi hilfe mogen kummen in keiner kûrze, so es ime not tette, also rede man mit den luten uf ein ansagen oder ein abesagen. daz man mit niemand nach nie uf dhoin ende gerett habe, daz si daruf, unser herre von Colne der meine, er habe so einen gnedigen herren an unserm hern von Burgundien, das er nit wider ine si, diewil er so vil rechtes biete. so meinen unsere herren von Sahssen, gee ine die sachen durch gegen unserm hern dem konige umbe Lutzelnburg, so wollen sie der sachen ganz müssig geen. also heldet ie ir einer den andern uf. daz sie sich noch bizhere nie nicht geeinet haben, hernach wisse dich zo richten in den teidingen. wôlten aber etliche in der Wederauwe und da-umbe wider unsern hern von Burgundien sin, da sôlt sich sin gnade wol an rechen, darzu wir helfen und ratten wôlten etc. — Item du solt wissen, daz wir mit recht an des hoiligon richs hofegorichto gewunnen zwene alt durrnes, an den zollen zu Enngersi, daz unsers hern von Trier ist ein durnes, und der ander turnes ist uf dem zolle zu Menntz, die beide turnes hertragen des jares wol tusent gulden oder mee etc. — Item also hat unser herre von Triere vil rede mit uns gehabt, als wir mit einander den Meyne abefuren gen Aschaffemburg zu unserem hern von Menntz umbe den durnes zu Enngers, aber wir mohten des nit einig werden ete. — Item also ist unserem herren von Burgundien umbe die beide turnes oder umbe ir einen ze sinne, wir wôllen ine auch darzu kummen lossen und ime unsere gerehtickeit zuwenden etc. auch nach glichen dingen; dabei sei der Herzog auf die Ehre und Nültz- lichkeit, daz er so vil rehts hette an den zollen uf dem Rine, hinzuweisen. — Auf Fragen nach dem Ertrag der Rheinzölle sei zu sagen: manche zollefuder wins, so man den Rine abefurt, daz müß den turrnes geben, und was sunst von ander kaufmannschaft den Rine abe oder uf gefürt wirdet, daz an 20 gulden geachtot wirdet, daz müß geben zu zolle als vil, als dann ein zollefuder wins zu zolle gibt. — Es müßte dann uohl ein besonderer Zöllner angestellt werden, der bei Verteilung des Zolls dabei ist. [2. Nachtrag :] w. a. Item als wir sit suntags uf dem tage zu Swinfurt biz uf gestern gewesen sin, da sin vil graven hern ritter und knehte gewesen und Jorge von Bebemburg marschalk unserer herren von Sachssen und des rete, dri ritter und vier doctores, da haben wir eigentlichen ver- nommen, das unser gnediger herre der konig in den sachen Lutzelnburg antreffende nichtz getan und das geschoben hat und ufgeslahen biz uf den tag gen Nürnberg, als er ie ietz uf sand Johanns Baptiste dahin kummen sole und mit ime sin bruder und herzog Sigmund, und man hat ine her- berg gefangen und man bestellet ine allo nottorfte. darin kummen sie, so werden wir des wol ge- ware etc. - Item er hat dri jare mit den Hüngorn und den Hussen zu Behem einen frieden uf- genommon und das land zu Osterrich ordenlich bestellt, also das sin koniglich gnade sich meint zu enthalten ein wile in dicsen landen etc. — Item so haben wir auch warhaftiglichen zu Swinfurt. herfarn, das die herren von Sahssen und von Colne sich noch nit geeinet noch verpônden haben etc. — Item aber unser herre von Colne und der lantgraffe von Hosson die haben sich vereinet2 gegen unserem herren dem herzogen von Clephe, die bestellen die lute also in der Weteraw und de umbe etc. W. entschuldigt die Unmöglichkeit, selber hinabe zu kommen, damit, daß er auf s. Peters und Paulstag zu Haßfurt in einer Rechtssache als Schiedsrichter sein müsse. — Ein gewisser Davids. der ein vast heimlicher diener der Deutschherren zu Prüssen gewesen sei, befinde sich jetzt beim Erz- bischof zu Colne, der ihm vast zulegüng wider die Prüschischon herrn tue; mit ihm möge sich V. nach Rat und mit Hilfe des Erzbischofs unterreden und geeinen, daß er ime (Ebf.) und uns wege gebe, das uns ein gut pfand werden môchte etc.; sine credenz an den Erzbischof und den Herzog von Burgundien werde V. von Herrn Niclaus bekommen. 10 1ñ 20 25 30 35 40 45 50 1 Vgl. unsere nr. 157, a. 2 Dieser bemerkensuerle Hinweis läßt darauf schließen, daß die Ernennung Lgf. Ludwigs von Hessen zum Schiedsrichter in der Soester Fehde am II. Dez. 1444 durch Kg. Friedrich auf per- sönliches Betreiben Ebf. Dietrichs von Köln er- folgt ist (vgl. Hansen, Soester Fehde 38*, bes. Anm. 3). Ein Bündnis der beiden Fursten 55 konnte jedenfalls nicht nuzchgewiesen werden. 3 Gemeint ist Hans David; Hinweise auf ihn laut unserem Namenregister und bei Joachim- Hubatsch.
314 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Mai 24 Juni 24 Jиni 29 darzu ich wol weste ze ratten und ze dienen, als verre sin gnade anders guten willen darzu haben wolte, des sin gnade auch wol groß genüsse und geniesson wurde, als ich dann die wege gar wol weste, wie daz zugienge etc. Die van W. in don sachen aufgewandten 1000 Gl. sollen nieht weiler belangvoll sein, jedoch möge V. alles versuchen, damit dem Auftraggeber und seinen Kindern mit Geld geholjen werde. [I. Nachtrag:] Wisse auch, daz uns glewblich gesagt ist von den, die man in der Wederauwe und da-umbe von graven und herren, rittern und knehten unsern hern den herzogen von Sahssen bestellet solt haben, alz wir dir dann vor gesagt und bezeichent geben haben: als unser horre von Colno in sorgen ist, unser herre von Burgündien der werde unserem herren dem herzogen von Cleephe helffen wider ine ; also geet man mit teidingen alles umbe, daz min herren von Colne und von Sahssen sich vereinigen sölten wider minen hern von Burgundien, also hat min herr von Colne alles zu worte, min herren von Sahssen sien ime entsessen, das sie ime nit zi hilfe mogen kummen in keiner kûrze, so es ime not tette, also rede man mit den luten uf ein ansagen oder ein abesagen. daz man mit niemand nach nie uf dhoin ende gerett habe, daz si daruf, unser herre von Colne der meine, er habe so einen gnedigen herren an unserm hern von Burgundien, das er nit wider ine si, diewil er so vil rechtes biete. so meinen unsere herren von Sahssen, gee ine die sachen durch gegen unserm hern dem konige umbe Lutzelnburg, so wollen sie der sachen ganz müssig geen. also heldet ie ir einer den andern uf. daz sie sich noch bizhere nie nicht geeinet haben, hernach wisse dich zo richten in den teidingen. wôlten aber etliche in der Wederauwe und da-umbe wider unsern hern von Burgundien sin, da sôlt sich sin gnade wol an rechen, darzu wir helfen und ratten wôlten etc. — Item du solt wissen, daz wir mit recht an des hoiligon richs hofegorichto gewunnen zwene alt durrnes, an den zollen zu Enngersi, daz unsers hern von Trier ist ein durnes, und der ander turnes ist uf dem zolle zu Menntz, die beide turnes hertragen des jares wol tusent gulden oder mee etc. — Item also hat unser herre von Triere vil rede mit uns gehabt, als wir mit einander den Meyne abefuren gen Aschaffemburg zu unserem hern von Menntz umbe den durnes zu Enngers, aber wir mohten des nit einig werden ete. — Item also ist unserem herren von Burgundien umbe die beide turnes oder umbe ir einen ze sinne, wir wôllen ine auch darzu kummen lossen und ime unsere gerehtickeit zuwenden etc. auch nach glichen dingen; dabei sei der Herzog auf die Ehre und Nültz- lichkeit, daz er so vil rehts hette an den zollen uf dem Rine, hinzuweisen. — Auf Fragen nach dem Ertrag der Rheinzölle sei zu sagen: manche zollefuder wins, so man den Rine abefurt, daz müß den turrnes geben, und was sunst von ander kaufmannschaft den Rine abe oder uf gefürt wirdet, daz an 20 gulden geachtot wirdet, daz müß geben zu zolle als vil, als dann ein zollefuder wins zu zolle gibt. — Es müßte dann uohl ein besonderer Zöllner angestellt werden, der bei Verteilung des Zolls dabei ist. [2. Nachtrag :] w. a. Item als wir sit suntags uf dem tage zu Swinfurt biz uf gestern gewesen sin, da sin vil graven hern ritter und knehte gewesen und Jorge von Bebemburg marschalk unserer herren von Sachssen und des rete, dri ritter und vier doctores, da haben wir eigentlichen ver- nommen, das unser gnediger herre der konig in den sachen Lutzelnburg antreffende nichtz getan und das geschoben hat und ufgeslahen biz uf den tag gen Nürnberg, als er ie ietz uf sand Johanns Baptiste dahin kummen sole und mit ime sin bruder und herzog Sigmund, und man hat ine her- berg gefangen und man bestellet ine allo nottorfte. darin kummen sie, so werden wir des wol ge- ware etc. - Item er hat dri jare mit den Hüngorn und den Hussen zu Behem einen frieden uf- genommon und das land zu Osterrich ordenlich bestellt, also das sin koniglich gnade sich meint zu enthalten ein wile in dicsen landen etc. — Item so haben wir auch warhaftiglichen zu Swinfurt. herfarn, das die herren von Sahssen und von Colne sich noch nit geeinet noch verpônden haben etc. — Item aber unser herre von Colne und der lantgraffe von Hosson die haben sich vereinet2 gegen unserem herren dem herzogen von Clephe, die bestellen die lute also in der Weteraw und de umbe etc. W. entschuldigt die Unmöglichkeit, selber hinabe zu kommen, damit, daß er auf s. Peters und Paulstag zu Haßfurt in einer Rechtssache als Schiedsrichter sein müsse. — Ein gewisser Davids. der ein vast heimlicher diener der Deutschherren zu Prüssen gewesen sei, befinde sich jetzt beim Erz- bischof zu Colne, der ihm vast zulegüng wider die Prüschischon herrn tue; mit ihm möge sich V. nach Rat und mit Hilfe des Erzbischofs unterreden und geeinen, daß er ime (Ebf.) und uns wege gebe, das uns ein gut pfand werden môchte etc.; sine credenz an den Erzbischof und den Herzog von Burgundien werde V. von Herrn Niclaus bekommen. 10 1ñ 20 25 30 35 40 45 50 1 Vgl. unsere nr. 157, a. 2 Dieser bemerkensuerle Hinweis läßt darauf schließen, daß die Ernennung Lgf. Ludwigs von Hessen zum Schiedsrichter in der Soester Fehde am II. Dez. 1444 durch Kg. Friedrich auf per- sönliches Betreiben Ebf. Dietrichs von Köln er- folgt ist (vgl. Hansen, Soester Fehde 38*, bes. Anm. 3). Ein Bündnis der beiden Fursten 55 konnte jedenfalls nicht nuzchgewiesen werden. 3 Gemeint ist Hans David; Hinweise auf ihn laut unserem Namenregister und bei Joachim- Hubatsch.
Strana 315
30 8 o 10 sa = gy! = 55 Ac. Fohde Österreichs mit den Kidgenossen nr. 159. 315 Ac, Fehde Österreichs mit den Eidgenossen nr. 159-162. 159. Aktenstücke zur Fehde des Hauses Österreich und der ihm verbundenen Stadt Zürich gegen die Schweizer Kidgenossen. 1443 Jan. bis 1444 Jul. [1] Bereits am 26. Jan. 1443 forderte der österr. Londvogt Mgf. Wilhelm von Hochberg den. Abt Kaspar von St. Gallen auf, folle es in den Zwistigkeiten zwischen den Hidgenossen und Ky. Friedrich zum. Kriege kommen. sollte, die von, Wil eon joder Hiljeleistung gegen den Konig abzuhalien (Urk.-B. St. Gallen. VI, 93 nv. 4448 aus Stiftsarch. St. Gallen. Rubr. XIII fasc. 6 ). [2] Dieser Mahnung folgte am 21. Mai (Wienn zimstag vor s. Urban) ein Gebot Kg. Friedrichs an denselben Abt und an Petermann von Raron [Herrn zu Toggenburg]: in dem Streit zıniachen den Fidgenossen und den Untertanen der Herrachaft Österreich sowie der Stadt Zürick, wenn ste den Seinen schon. keine Hüfe leisten könnten, still zu sitzen bei Verlust ihrer Lehen und Freiheiten vom Reich und einer BuBe von 200 M Gold (U.-B. St. Gallon. VT, 34 nr, 4480 nach Or. chart. im Stiftaarehiv a.0.0.; Unterfert, de mandato domini regis]. [7] Die Kriegserklirung der Schweizer erging am 20. Maż nachmittag umb die 3. stund durch ein Schreiben von Landamman, Räte und Landieute gemeinlich zu Switz, in dem sie sich gegen Zürich verwahren, das ihnen Schandz zugefügt und den ewigen. Bund, verletzt. habe (WVschudi 2,367; Absagebrief Luzerns com 22. Mai (Mi. v. Urbani) in Kidg. Absch. 2 nr. 263). — Unter dem gleichen Datum verwahren sich die Gonannten auch gegen, Mgf. Wilhelm. von Hochberg und die Herrschaft Österreich ihrer Ehre unter Berufung auf seine Unterstützung der bundbrüchigen Züricher und auf Ver- letzung der mit Österreich bestehenden Friedens durch manigfache Schädigungen. — Beide Schreiben wurden durch den gen. Markgrufere und Thüringg von Hullwiler der elter hoptman abschriftlich am 28. Moi (Di. vor hl. uffarttag) aus Ziich dem Hag. Heinrich von Baiern mit einer Schilderung über den Verlauf des Streites zwischen Zürich, Österreich und dem Kaiser einerseita und den Schweizern amdrereeits zugeleitet; Absender bitten unter Berufung auf eine Hüleforderung K. 9. Friedrichs und mit Hinweis darauf, daß die Bekämpfung der Schweizer, die doch ganz vertriber und verdilger sind aller orbarkeit und alles rechten auch des ganzen adels, eine yameinsame Sache des Adels set, um Hilfe, damit das böß unvein volk gedilget und inen widerstanden werde: Absender hoffen, daß sie mit seiner (Heinrichs) und anderer Fürsten Hilfe die bösen lit dilgon und vortriben können, das si nun und zd ewigen zitten keiner erberkeit keinen schaden noch trang niemer mer zugefigen sollend; sie hätten auch anderen Fiülrsten (so) geschrieben und bitten um Antwort (Miünchen Geh, St.-A. Kasten bleu 341.10 fol. 10 - 21 or. und copp. chart.). [4] Der Landvogt Jacob 'f'ruchsáss zw Walpurg erwiderte der Siadt Zürich am 26. Mai auf ihre Mitteilung, daß Schwiz und dessen Kidgenossen Zürich abgesagt hälten: er habe dem Konig ernstlioh geschrieben, der Stadt Z. Hilje zu leisten; er selber wolle auch Ulm und awenspurg mahnen, bez einer bevorstehenden Zusammenkunft der Ritterschaft mit dem. St. Georgen-Schild. die Sache zur Sprache zu bringen (Zürich St.-A. Urk, d. Stadt u. Landsch. nr. 1682 or. chart. ). [6] Auch Bern erklärte unter Bertefung auf die (wörllich angeführten) Bestimmungen des Bundbriejes am 27. Mai an Mg]. Wilhelm von Hochberg vnd am 28. Mai an Zürich die Feindschaft® (Bern. St.-A. Geleitsbriofbuch 1442-91 pag. 5-6 bzw. 4-5 copp.]. — Solothurn schlo$ sich dicsen Fehde-Erklärungen erst unter dem 28. Juni an (Tschudi 2, 273; val. Eidg. Absch. 2 unter nr. 263 ). [6] Daraufhin. schrieb Zürich am 20. Jani (die corporis Christi) an die Städte Constentz, Schaffhusen, St. Gallen, Überlingen, Lindow, Büchorn, Ravonspurg, Bibrach, Kempten, Wangen, Joni, Memmnisgen, Ulm, Basel, Strassburg, Rottnnl, Pfullendorf und Ratolfzelle: es befremde sie zu vernehmen, daß, während sie selbat mit Luzern, Uri, Schwyz, Unterwalden, Zug un Glarus und auch mit deren Helfern. Bern und Sololurn in schwerem Kriege ständen, aus den gen. Städten. diesen ihren Feinden Kost und Gezeug zugeführt würde, sie ersuchen deshalb, solches einzustellen, namentlich du der Krieg auch den Konig wd das Reich berühre und sie ihren Gegnern umsonst anerboten. haben, t Zürich hatie noch am 18. Mai den Kid- genossen geschrieben: es wolle gemäß seinem Bündnis mát ihnen und entsprechend den Ver- handlungen zu Einsiedeln (vom 1. bis 4. Mai) zu Rocht kommen, halte sich aber wegen seines Bundes mit Osterreich ihnen nicht verpflichtet; die Forderung der Eilgenossen auf dem Tage zu Luzern. (ocn. 10. Mai), weyen. des Österreichischen Bourdee unbedingt zu Recht zw kommen, weise es zurück, da es im neuen Bunde den alten redlich vorbehalten habe: es anerbiete aber wiederholt Recht vor den 3 (von Z. benannten) Männern oder vor Schultheiß und Rat zu Bern oder endlich wor Kurfürsten, Herren und Städten dee Reiches zur Entscheidung, ob die Kilgenvesen Zürich auf Grund des alten Bundes in dieser Sache mahnen können (abgedr, Tschudi 2, 364; Reg. in Eidgen. Absch. 2, 168 mr. 263). 2 Vgl. die Antwort Kg. Friedriche darauf in nr. 160, d. 1443 Jan. 26 Mzi 21 Mai 20 Mai 22 Ma 28 Mzi 26 Mai 27,28 Juni 25 Juni 26
30 8 o 10 sa = gy! = 55 Ac. Fohde Österreichs mit den Kidgenossen nr. 159. 315 Ac, Fehde Österreichs mit den Eidgenossen nr. 159-162. 159. Aktenstücke zur Fehde des Hauses Österreich und der ihm verbundenen Stadt Zürich gegen die Schweizer Kidgenossen. 1443 Jan. bis 1444 Jul. [1] Bereits am 26. Jan. 1443 forderte der österr. Londvogt Mgf. Wilhelm von Hochberg den. Abt Kaspar von St. Gallen auf, folle es in den Zwistigkeiten zwischen den Hidgenossen und Ky. Friedrich zum. Kriege kommen. sollte, die von, Wil eon joder Hiljeleistung gegen den Konig abzuhalien (Urk.-B. St. Gallen. VI, 93 nv. 4448 aus Stiftsarch. St. Gallen. Rubr. XIII fasc. 6 ). [2] Dieser Mahnung folgte am 21. Mai (Wienn zimstag vor s. Urban) ein Gebot Kg. Friedrichs an denselben Abt und an Petermann von Raron [Herrn zu Toggenburg]: in dem Streit zıniachen den Fidgenossen und den Untertanen der Herrachaft Österreich sowie der Stadt Zürick, wenn ste den Seinen schon. keine Hüfe leisten könnten, still zu sitzen bei Verlust ihrer Lehen und Freiheiten vom Reich und einer BuBe von 200 M Gold (U.-B. St. Gallon. VT, 34 nr, 4480 nach Or. chart. im Stiftaarehiv a.0.0.; Unterfert, de mandato domini regis]. [7] Die Kriegserklirung der Schweizer erging am 20. Maż nachmittag umb die 3. stund durch ein Schreiben von Landamman, Räte und Landieute gemeinlich zu Switz, in dem sie sich gegen Zürich verwahren, das ihnen Schandz zugefügt und den ewigen. Bund, verletzt. habe (WVschudi 2,367; Absagebrief Luzerns com 22. Mai (Mi. v. Urbani) in Kidg. Absch. 2 nr. 263). — Unter dem gleichen Datum verwahren sich die Gonannten auch gegen, Mgf. Wilhelm. von Hochberg und die Herrschaft Österreich ihrer Ehre unter Berufung auf seine Unterstützung der bundbrüchigen Züricher und auf Ver- letzung der mit Österreich bestehenden Friedens durch manigfache Schädigungen. — Beide Schreiben wurden durch den gen. Markgrufere und Thüringg von Hullwiler der elter hoptman abschriftlich am 28. Moi (Di. vor hl. uffarttag) aus Ziich dem Hag. Heinrich von Baiern mit einer Schilderung über den Verlauf des Streites zwischen Zürich, Österreich und dem Kaiser einerseita und den Schweizern amdrereeits zugeleitet; Absender bitten unter Berufung auf eine Hüleforderung K. 9. Friedrichs und mit Hinweis darauf, daß die Bekämpfung der Schweizer, die doch ganz vertriber und verdilger sind aller orbarkeit und alles rechten auch des ganzen adels, eine yameinsame Sache des Adels set, um Hilfe, damit das böß unvein volk gedilget und inen widerstanden werde: Absender hoffen, daß sie mit seiner (Heinrichs) und anderer Fürsten Hilfe die bösen lit dilgon und vortriben können, das si nun und zd ewigen zitten keiner erberkeit keinen schaden noch trang niemer mer zugefigen sollend; sie hätten auch anderen Fiülrsten (so) geschrieben und bitten um Antwort (Miünchen Geh, St.-A. Kasten bleu 341.10 fol. 10 - 21 or. und copp. chart.). [4] Der Landvogt Jacob 'f'ruchsáss zw Walpurg erwiderte der Siadt Zürich am 26. Mai auf ihre Mitteilung, daß Schwiz und dessen Kidgenossen Zürich abgesagt hälten: er habe dem Konig ernstlioh geschrieben, der Stadt Z. Hilje zu leisten; er selber wolle auch Ulm und awenspurg mahnen, bez einer bevorstehenden Zusammenkunft der Ritterschaft mit dem. St. Georgen-Schild. die Sache zur Sprache zu bringen (Zürich St.-A. Urk, d. Stadt u. Landsch. nr. 1682 or. chart. ). [6] Auch Bern erklärte unter Bertefung auf die (wörllich angeführten) Bestimmungen des Bundbriejes am 27. Mai an Mg]. Wilhelm von Hochberg vnd am 28. Mai an Zürich die Feindschaft® (Bern. St.-A. Geleitsbriofbuch 1442-91 pag. 5-6 bzw. 4-5 copp.]. — Solothurn schlo$ sich dicsen Fehde-Erklärungen erst unter dem 28. Juni an (Tschudi 2, 273; val. Eidg. Absch. 2 unter nr. 263 ). [6] Daraufhin. schrieb Zürich am 20. Jani (die corporis Christi) an die Städte Constentz, Schaffhusen, St. Gallen, Überlingen, Lindow, Büchorn, Ravonspurg, Bibrach, Kempten, Wangen, Joni, Memmnisgen, Ulm, Basel, Strassburg, Rottnnl, Pfullendorf und Ratolfzelle: es befremde sie zu vernehmen, daß, während sie selbat mit Luzern, Uri, Schwyz, Unterwalden, Zug un Glarus und auch mit deren Helfern. Bern und Sololurn in schwerem Kriege ständen, aus den gen. Städten. diesen ihren Feinden Kost und Gezeug zugeführt würde, sie ersuchen deshalb, solches einzustellen, namentlich du der Krieg auch den Konig wd das Reich berühre und sie ihren Gegnern umsonst anerboten. haben, t Zürich hatie noch am 18. Mai den Kid- genossen geschrieben: es wolle gemäß seinem Bündnis mát ihnen und entsprechend den Ver- handlungen zu Einsiedeln (vom 1. bis 4. Mai) zu Rocht kommen, halte sich aber wegen seines Bundes mit Osterreich ihnen nicht verpflichtet; die Forderung der Eilgenossen auf dem Tage zu Luzern. (ocn. 10. Mai), weyen. des Österreichischen Bourdee unbedingt zu Recht zw kommen, weise es zurück, da es im neuen Bunde den alten redlich vorbehalten habe: es anerbiete aber wiederholt Recht vor den 3 (von Z. benannten) Männern oder vor Schultheiß und Rat zu Bern oder endlich wor Kurfürsten, Herren und Städten dee Reiches zur Entscheidung, ob die Kilgenvesen Zürich auf Grund des alten Bundes in dieser Sache mahnen können (abgedr, Tschudi 2, 364; Reg. in Eidgen. Absch. 2, 168 mr. 263). 2 Vgl. die Antwort Kg. Friedriche darauf in nr. 160, d. 1443 Jan. 26 Mzi 21 Mai 20 Mai 22 Ma 28 Mzi 26 Mai 27,28 Juni 25 Juni 26
Strana 316
316 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Juli 8 Aug. 9 Aug. 23 Sept. 25 Recht zu nehmen vor Kurfürsten, anderen Fürsten, Herren oder Stadten (Zürich a.a.0. nr. 1660 zwei Entw., gedr. Urk.-B. St. Gallen VI, 37 nr. 4492). [7] Von cinem Tage zu Luzern wandten sich am 4. Juli die Ratsfreunde von Luczern, Ure, Swicz, Underwalden, Zwg und Giarus an verschiedene Reichsstande gegen die wider sie ausgestreuten Verleumdungen: Wir vernehmen, daß wir vor allen Kurfürsten. Fürsten, Herren und auch Stadten und besonders vor euch durch die Herzöge von Österreich und durch uncere Eidgenossen ton Zúrich verunglimpft werden, wir wollten den Röm. König Fridrich wider Recht bekriegen, auch die von Zurich vom Reich drängen. Damil nun die Wahrheit nicht unterdrückt wird, lassen wir euch wissen, daß wir vom König oft gefordert haben, une dic Frezheit, die wir von seinen Vorgängern haben, zn bestätigen; habe er von des Hauses Österreich wegen etwas an uns zu ervordern, so wollten wir darauf entsprechend antworten. Das 1st uns aber om König nicht gediehen. Nichtedestoweniger haben wir uns erboten, dom König alles das zu tun, was wir ilar von des Reichs wegen verpfiichtet und verbunden sind; dazu sind wir auch heutzutage noch bereit. Wiewohl wir nun mit der Herrschaft Österreich in einem friden gestanden sint, der noch ein merklich zit sólt bestanden sin und den wir redlich gehalten haben, so sind uns doch die Unseren aus der Herrschaft Schlössern heraus gefangen, dureh ir schlosser ge- fürt, geschatzt und beraubt worden. Deswegen ist uns nie kerung geschehen. Außerdem hat die Herr- schaft (&.) die von Zurich in verbuntnißs genommen, was uns wider und nit eben 18t, da die von Z. gar lange mit uns in verpuntniß gewesen sind; es ist auch wider des friden lut und sag gescheken. Wir haben darauf die van Z. gemahnt, vom Bündnis zu lassen oder mit uns zu Recht zu kommen gemäß unserer und threr geswornor buntbriefen sag, die wir ewiglich ân alles mittel zu halten gelobt und geschworen haben. Die von Z. haben das abgelehnt. Darauf haben wir auj Grund der eben gen. geswornen briefe unternommen, sie mit unserer Macht zu wisen, don punden nachzegand. Wir hätten erwartet, daß sich die Herrschaft des nit angenomen hett. Aber der Landvogt der Herrschaft und andere ihre Amtleute sind mit denen vor. Z. uber uns gezogen und haben die Unseren gebrannt, beraubt und etliche erstocken. Das ist tens leid und wir hätten lieber gesehen, daß wir des vertragen gewesen wären. Wir bitten euch, es nicht zu glauben, wern uns jemand verunglimpft, und uns für unschuldig au halten, da wir nie wider das Reich (etwas) getan haben und auch nimmer tun wollen. — Bekannt sind von diesem Schreiben das Original an Frankjurt (Stadt-A. Reichss. nr. 4075), die Ausjertig. an Hzg. Stephan von Baiern laut Eidg. Absch. 2, 169 nr. 267 (nach Tschudi 2, 380) und das Original an Nördlingen, dicsce mit Datum 8. Juli (dort. Stadt-A. Missiven fasc. 39). [8] Wahrend in der Folgezeit Kg. Friedrich sich um die französischen Armagnaken als Bundes- genossen im Kampf gegen die Eidgenossen bewarb (vgl. nr. 160), wurde zwischen der Herrschaft. Österreich und der Stadt Zürich einer- und den Eidgenossen andrerscits unter Vermittlung des Bischojs Heinrich von Konstanz am 9. Aug. sin Waffenstillstand vom 10. Aug. bis 23. April 1444 vereinbart (Abdr. Eidg. Absch. 2, 801 Beil. 18), dem durch Vermittlung Bf. Friedrichs von Basel und der Grajen Hans von Thierstein und Rudolf von Ramstein Friedensverhandlungen folgten; sie fihrten am 23. Aug. (Fr. s. Barthol. abent) zw einer Richtung zwischen Mof. Wilhelm von Hoch- berg, Herrn zu Röteln und Sausenberg, Landvogt der Herzöge von Österreich im Oberelsaß, Sundgau, Breisgau und auf dem Schwarzwald, im Namen der Herrschaft O. einerszits und den Schultheißen, Bürgermeistern und Räten von Bern, Basel und Solothurn andrerscils (Abdr. des Vertrages bei Chmel, Materialien I, 2 S. 127f. nr. XXXII nach Vorl. im H. H. St.-A. Wien, sodann Eid. Absch. 2, 804 Beil. 19 und Urk.-B. Stadt Basel 7 nr. 28 nach Orig. im St.-A. Bern, vgl. Eidg. Absch. 2 nr. 269). — Zusätzlich orklarten der gen. Markgraf, die Stadt Laufenburg und 9 gen. Edelleute namens der Herr- schaft �., den Orien Bern, Basel und Solothurn 10000 Gulden und der Stadt Basel noch 1000 Gulden als Entschädigung fir den Kriegsaug gegen Laufenburg schuldig zu scin (Urk.-B. Basel 7 ur. 29 nach 45 Kopis im St.-A. Basel). [9] Zürich, das inzwischen von den Eidgenossen belagert worden war, wandts sich nun am 25. Sept. (Mi. v. s. Michels tag) unmittelbar an Kg. Friedrich: Wie er wisse, hatten sie große Verluste erlitten und sehr nachteilige Frieden zu Rapreswil und zu Löffenberg annehmen müssen, uas nicht ge- schehen wäre, wenn sie besser unterstützt worden waren; sic bitten nun um förderliche und kraftige 50 Hilje, wozu der König auch ohne das Bündnis schon als Haupt des Reiches verpftichtet wäre; zu be- sorgen sei, daß ihre Feinde, nicht zufrieden mit den schon errungenen Vorteilen, sie weiter bedrängen werden; sic bitten, dem Pfarrar Jacob Motz, den sic an ihn gestandt haben, Gehör zu schenken (Zürich St.-A. Urk. d. Stadt u. Landsch. nr. 1657 cop. chart.). [10] Weitere Verhandlungen, üher die eingehend Segovia (lib. 19 cap. 29]1 unterrichtet, jihrten 55 schließlich zur Tagung von Rheinfelden zwischen Okt. 16 und 23. Teilnehmer dieses vom Baseler Konzil vermittelten Tages waren die Konzilslegaten Kard. Ludwig Aleman und Johannes Segovia, dann die Bischöfe Georg von Lausanne und Friedrich von Basel, der Propst von St. Paul in Worms 10 15 20 25 30 35 10 Juli 4 Okt. 16-23 Мonum. Conc. 3, 1342ff.
316 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Juli 8 Aug. 9 Aug. 23 Sept. 25 Recht zu nehmen vor Kurfürsten, anderen Fürsten, Herren oder Stadten (Zürich a.a.0. nr. 1660 zwei Entw., gedr. Urk.-B. St. Gallen VI, 37 nr. 4492). [7] Von cinem Tage zu Luzern wandten sich am 4. Juli die Ratsfreunde von Luczern, Ure, Swicz, Underwalden, Zwg und Giarus an verschiedene Reichsstande gegen die wider sie ausgestreuten Verleumdungen: Wir vernehmen, daß wir vor allen Kurfürsten. Fürsten, Herren und auch Stadten und besonders vor euch durch die Herzöge von Österreich und durch uncere Eidgenossen ton Zúrich verunglimpft werden, wir wollten den Röm. König Fridrich wider Recht bekriegen, auch die von Zurich vom Reich drängen. Damil nun die Wahrheit nicht unterdrückt wird, lassen wir euch wissen, daß wir vom König oft gefordert haben, une dic Frezheit, die wir von seinen Vorgängern haben, zn bestätigen; habe er von des Hauses Österreich wegen etwas an uns zu ervordern, so wollten wir darauf entsprechend antworten. Das 1st uns aber om König nicht gediehen. Nichtedestoweniger haben wir uns erboten, dom König alles das zu tun, was wir ilar von des Reichs wegen verpfiichtet und verbunden sind; dazu sind wir auch heutzutage noch bereit. Wiewohl wir nun mit der Herrschaft Österreich in einem friden gestanden sint, der noch ein merklich zit sólt bestanden sin und den wir redlich gehalten haben, so sind uns doch die Unseren aus der Herrschaft Schlössern heraus gefangen, dureh ir schlosser ge- fürt, geschatzt und beraubt worden. Deswegen ist uns nie kerung geschehen. Außerdem hat die Herr- schaft (&.) die von Zurich in verbuntnißs genommen, was uns wider und nit eben 18t, da die von Z. gar lange mit uns in verpuntniß gewesen sind; es ist auch wider des friden lut und sag gescheken. Wir haben darauf die van Z. gemahnt, vom Bündnis zu lassen oder mit uns zu Recht zu kommen gemäß unserer und threr geswornor buntbriefen sag, die wir ewiglich ân alles mittel zu halten gelobt und geschworen haben. Die von Z. haben das abgelehnt. Darauf haben wir auj Grund der eben gen. geswornen briefe unternommen, sie mit unserer Macht zu wisen, don punden nachzegand. Wir hätten erwartet, daß sich die Herrschaft des nit angenomen hett. Aber der Landvogt der Herrschaft und andere ihre Amtleute sind mit denen vor. Z. uber uns gezogen und haben die Unseren gebrannt, beraubt und etliche erstocken. Das ist tens leid und wir hätten lieber gesehen, daß wir des vertragen gewesen wären. Wir bitten euch, es nicht zu glauben, wern uns jemand verunglimpft, und uns für unschuldig au halten, da wir nie wider das Reich (etwas) getan haben und auch nimmer tun wollen. — Bekannt sind von diesem Schreiben das Original an Frankjurt (Stadt-A. Reichss. nr. 4075), die Ausjertig. an Hzg. Stephan von Baiern laut Eidg. Absch. 2, 169 nr. 267 (nach Tschudi 2, 380) und das Original an Nördlingen, dicsce mit Datum 8. Juli (dort. Stadt-A. Missiven fasc. 39). [8] Wahrend in der Folgezeit Kg. Friedrich sich um die französischen Armagnaken als Bundes- genossen im Kampf gegen die Eidgenossen bewarb (vgl. nr. 160), wurde zwischen der Herrschaft. Österreich und der Stadt Zürich einer- und den Eidgenossen andrerscits unter Vermittlung des Bischojs Heinrich von Konstanz am 9. Aug. sin Waffenstillstand vom 10. Aug. bis 23. April 1444 vereinbart (Abdr. Eidg. Absch. 2, 801 Beil. 18), dem durch Vermittlung Bf. Friedrichs von Basel und der Grajen Hans von Thierstein und Rudolf von Ramstein Friedensverhandlungen folgten; sie fihrten am 23. Aug. (Fr. s. Barthol. abent) zw einer Richtung zwischen Mof. Wilhelm von Hoch- berg, Herrn zu Röteln und Sausenberg, Landvogt der Herzöge von Österreich im Oberelsaß, Sundgau, Breisgau und auf dem Schwarzwald, im Namen der Herrschaft O. einerszits und den Schultheißen, Bürgermeistern und Räten von Bern, Basel und Solothurn andrerscils (Abdr. des Vertrages bei Chmel, Materialien I, 2 S. 127f. nr. XXXII nach Vorl. im H. H. St.-A. Wien, sodann Eid. Absch. 2, 804 Beil. 19 und Urk.-B. Stadt Basel 7 nr. 28 nach Orig. im St.-A. Bern, vgl. Eidg. Absch. 2 nr. 269). — Zusätzlich orklarten der gen. Markgraf, die Stadt Laufenburg und 9 gen. Edelleute namens der Herr- schaft �., den Orien Bern, Basel und Solothurn 10000 Gulden und der Stadt Basel noch 1000 Gulden als Entschädigung fir den Kriegsaug gegen Laufenburg schuldig zu scin (Urk.-B. Basel 7 ur. 29 nach 45 Kopis im St.-A. Basel). [9] Zürich, das inzwischen von den Eidgenossen belagert worden war, wandts sich nun am 25. Sept. (Mi. v. s. Michels tag) unmittelbar an Kg. Friedrich: Wie er wisse, hatten sie große Verluste erlitten und sehr nachteilige Frieden zu Rapreswil und zu Löffenberg annehmen müssen, uas nicht ge- schehen wäre, wenn sie besser unterstützt worden waren; sic bitten nun um förderliche und kraftige 50 Hilje, wozu der König auch ohne das Bündnis schon als Haupt des Reiches verpftichtet wäre; zu be- sorgen sei, daß ihre Feinde, nicht zufrieden mit den schon errungenen Vorteilen, sie weiter bedrängen werden; sic bitten, dem Pfarrar Jacob Motz, den sic an ihn gestandt haben, Gehör zu schenken (Zürich St.-A. Urk. d. Stadt u. Landsch. nr. 1657 cop. chart.). [10] Weitere Verhandlungen, üher die eingehend Segovia (lib. 19 cap. 29]1 unterrichtet, jihrten 55 schließlich zur Tagung von Rheinfelden zwischen Okt. 16 und 23. Teilnehmer dieses vom Baseler Konzil vermittelten Tages waren die Konzilslegaten Kard. Ludwig Aleman und Johannes Segovia, dann die Bischöfe Georg von Lausanne und Friedrich von Basel, der Propst von St. Paul in Worms 10 15 20 25 30 35 10 Juli 4 Okt. 16-23 Мonum. Conc. 3, 1342ff.
Strana 317
Ac. Fehde Osterreichs mit den Eidgenossen nr. 159. 317 10 35 40 50 Rudolf von Rüdesheim, der Erzpriester zu Agram Johann von Bachenstein, Mag. Thomas von Cour- celles und der Baseler Domherr Thomas Rode, ferner die Boten von Bern, Solothurn, Luzern, Uri, Schwyz und Unterwalden, dann Adam Riff von Straßburg, Hanns von Cappel von Konstanz, Stadt- schreiber Jacob Kornkouff von Hagenau, Gilg Kempf von Colmar, Hanns Onfro von Schlettstadt, Stadtschreiber Andreas Schad van Mülhausen, Claus Heiden, Hanns Ulrich Ottenman, Burkart Meh und Stadtschreiber Hurenx Ortlin von Rheinfelden und als Boten der Stadt Basel (laut dem Baselor Offnungsbuch pag. 172) Herr Hanns Rot, Hanns von Louffen, Frider. Schilling, Andreas Ospernel und Heinr. Halbison. Die oben Genannten beurkunden am 23. Okt. (Mi. n. s. Lucas) sinen Vergleich zwischen der Herrschaft Österreich und der Stadt Basel, durch den verschiedene in Frieden von Lauffen- berg nicht erledigte oder seither entstandene Punkte bereinigt werden (Orig. in Basel St.-A. Urk. nr. 1274, gedr. Lidg. Absch. 2 nr. 270; U.-B. Buxel 7 nr. 32; Abschrift von 1563 in Colmar Bez.-A. C 465 nr. 13). — Ein zwischen Maf. Wilhelm von Hochberg als Landvogt des Hauses . und der Stadt Bern am 5. Dez. (9. Niclaus abend) durcn Vermittlung des Bischojs und der Stadt Bacel herbeige- führter gütlicher Ausgleich bereinigte dann einige noch offene Beschwerdepunkte (Druek bai Chmel, 15 Mater. I. 2, 133 nr. 36; vgl. Eidg. Absch. 2 nr. 271; W.-B. Basel 7 nr. 33). [II] Durch Vermittlung des Konstanzer Bischofs sollte auf einem Tage zu Baden1 am 5. Febr. 1444 erneut über den Frieden verhandelt werden: Vermerk im Baseler Ofnungsbuch tag zu Baden eidgenossen epiphania domini, Agathe virginis ze nacht (vgl. Eid. Absch. 2 nr. 272), dazu ein Schrei- ben Nürnbergs an Zürich von 27. Jun. (fer. 2. p. conv. Pauli), worin Nürnberg die Bitte Zürichs, seine 20 Ratsbotschaft zu dem Tage zu senden, den Bf. Heinrich von Konstanz ihm und seiner Widerpartei gen Baden im Ergew auf Agatentag gesetat habe, mit dem Hinweis auf die Unsicherheit im Lande und wegen der späten Ankunft des Schreibens abschlagen muß (Nürnberg St.-A. Briefb. 16 fol. 206a conc.]. — Die Tagung mußte auf den 22. Marz verschoben werden. Am 7. März (sabbato ante reminiscere) antwortete Nürnberg der Stadt Bern im Uchtannd und den von Zürch, es werde von des 25 Tages wegen zu Baden den Adressaten gerne zu Willen sein, und bat nur um Nachricht, wenn etwa icht darein viel (q.a.O. fol. 234b). Die (bei Techudi 2, 105 und Klingonberg. Chron. p. 373 abgedruckte) Teilnekmerliste des Tages weist mehr als 100 Personen auf. Die Vertreter Züriche boten an, int Bündnis mit dem König, zu dessen Abschluß sis sich berechtigt hielten, mieder rückgängig zu machen, falls die Eidgenossen das den Zürichern weggenommene Gebist wieder zurückgeben würden, sie fanden sich auch 30 zu einem Schiedsspruch durch den Bischof von Konstanz oder den von Basel oder durch eine der Reichs- städte usw. bereit [Zürich Urk. 1693 not. chart., gedr. Eidg. Absch. 2 nr. 273). Diese Vorschläge wurden aber van den Eidgeaossen abgelehnt, die ihrerseits forderten, daß Z. aus dem Bunde mit Öster- reich austrete und sich dem alten Bund wieder anschließe, ohne daß die eroberten Landschaften zurilek- gegeber werden sollten (Luzern St.-A. Allg. Abschiede A fol. 58ab not. chart, Dat. Baden wf letare 1444; gedr. Eidg. Absch. 2 nr. 273ab). — Auch die Anerbisten Mgf. Wilheims von Hochberg von der Herrschaft 6. megen urarden von den Eidgenossen abgeschlagen: sie wollten kains rechten ingan weder großs noch clain und wollten auch keinen Frieden lassen machen woder kurz noch lang, und hatten dennocht des gehell von den richstetten und schieden also von dem tag zu Baden (gedr. Eid. Absch. 2 nr. 273c nach Klingenberg. Chron. p. 373ff.). [12] Der Krieg wurde also fortgesetzt. Immerhin hietten es die Orte Bern, Luzern, Solothurn, Uri, Schwyz, Unterwalden, Zug und Glarus, als wir ieez ze feld gezogen sind, für notwendig, ihr Vorgeken gegen Zürich vor den Kurfürsten zu rechtfertigen. Uberliesert aind daven die Schreiben an Pf. Ludwig vom 14. Mai (gedr. Tschudi 2, 416, vgl. Eidg. Absch. 2, 177) und an Ebf. Dietrich von Köln unter dem 15. Mai (Luzern St.-A. Abschiede 1410-69 fol. 60f., gedr. Eidg. Absch. 2 40 nr. 275). In diesem umfangreichen Rechtfertigungeschreiben beklagten sich die Eidgenossen zunächst über Zürich, das bei 100 Jahre ihr Bundesgenosse gewesen sei, nun aber ihnen die freien Reicha- straßen verschlage, die Durchfuhr von Wein und Korn iibermäßig erschwere und ihr geschworenes Bündnis nicht halte. Entgegen der verabredeten Erneuerung ihres Bundes hätten die von Zürich ein Bündnit mit der Herrschaft Osterreich gemacht, obwohl sie wußten, das wir und si mit der herschaft von Oesterrich manig jar in offenen kriegen gestanden sint und noch mit inen darin sien und die von Zürich des houptsächer und stifter mer dann wir gewesen sint; darüber sei noch keine voll- kommene Richtung, sondern allein ein Frinde (anf) eine Anzahl Jahre gemacht worden, das doweder teil dem andern die sinen weder zu burgern, burgrecht, lantman, verpuntnissen noch zu deheim andern schirm enpfahen noch annemen sol. Diesen Frieden habe die Herrschaft O. durch ihr Bündnis 55 mit Z. verachtet. Hieriber und weil aic die bei thnen hinterlegien Briese nicht herausgeben wollten, da namen wir si aber für mit recht nach ir und unser bünden sag, das sie aber trotz ihres Eides vor 2 Jahren, ihr Bündnis zu halten, verachtet haben. Darauf von ihnen (Eidgenossen) verwiesen2, habe sich ein Landvogt und andere Amtleute der Herrschaft Ö. mit macht understanden, si vor semlichem Okt. 23 Dez. 5 44 Jan. 6 Jan. 27 Febr. 5 Mirz 7 Mdrz 22 5 1 Vgl. dazu auch unsere nr. 160, e-g. 2 Vgl. Eidg. Absch. 2 nr. 256.
Ac. Fehde Osterreichs mit den Eidgenossen nr. 159. 317 10 35 40 50 Rudolf von Rüdesheim, der Erzpriester zu Agram Johann von Bachenstein, Mag. Thomas von Cour- celles und der Baseler Domherr Thomas Rode, ferner die Boten von Bern, Solothurn, Luzern, Uri, Schwyz und Unterwalden, dann Adam Riff von Straßburg, Hanns von Cappel von Konstanz, Stadt- schreiber Jacob Kornkouff von Hagenau, Gilg Kempf von Colmar, Hanns Onfro von Schlettstadt, Stadtschreiber Andreas Schad van Mülhausen, Claus Heiden, Hanns Ulrich Ottenman, Burkart Meh und Stadtschreiber Hurenx Ortlin von Rheinfelden und als Boten der Stadt Basel (laut dem Baselor Offnungsbuch pag. 172) Herr Hanns Rot, Hanns von Louffen, Frider. Schilling, Andreas Ospernel und Heinr. Halbison. Die oben Genannten beurkunden am 23. Okt. (Mi. n. s. Lucas) sinen Vergleich zwischen der Herrschaft Österreich und der Stadt Basel, durch den verschiedene in Frieden von Lauffen- berg nicht erledigte oder seither entstandene Punkte bereinigt werden (Orig. in Basel St.-A. Urk. nr. 1274, gedr. Lidg. Absch. 2 nr. 270; U.-B. Buxel 7 nr. 32; Abschrift von 1563 in Colmar Bez.-A. C 465 nr. 13). — Ein zwischen Maf. Wilhelm von Hochberg als Landvogt des Hauses . und der Stadt Bern am 5. Dez. (9. Niclaus abend) durcn Vermittlung des Bischojs und der Stadt Bacel herbeige- führter gütlicher Ausgleich bereinigte dann einige noch offene Beschwerdepunkte (Druek bai Chmel, 15 Mater. I. 2, 133 nr. 36; vgl. Eidg. Absch. 2 nr. 271; W.-B. Basel 7 nr. 33). [II] Durch Vermittlung des Konstanzer Bischofs sollte auf einem Tage zu Baden1 am 5. Febr. 1444 erneut über den Frieden verhandelt werden: Vermerk im Baseler Ofnungsbuch tag zu Baden eidgenossen epiphania domini, Agathe virginis ze nacht (vgl. Eid. Absch. 2 nr. 272), dazu ein Schrei- ben Nürnbergs an Zürich von 27. Jun. (fer. 2. p. conv. Pauli), worin Nürnberg die Bitte Zürichs, seine 20 Ratsbotschaft zu dem Tage zu senden, den Bf. Heinrich von Konstanz ihm und seiner Widerpartei gen Baden im Ergew auf Agatentag gesetat habe, mit dem Hinweis auf die Unsicherheit im Lande und wegen der späten Ankunft des Schreibens abschlagen muß (Nürnberg St.-A. Briefb. 16 fol. 206a conc.]. — Die Tagung mußte auf den 22. Marz verschoben werden. Am 7. März (sabbato ante reminiscere) antwortete Nürnberg der Stadt Bern im Uchtannd und den von Zürch, es werde von des 25 Tages wegen zu Baden den Adressaten gerne zu Willen sein, und bat nur um Nachricht, wenn etwa icht darein viel (q.a.O. fol. 234b). Die (bei Techudi 2, 105 und Klingonberg. Chron. p. 373 abgedruckte) Teilnekmerliste des Tages weist mehr als 100 Personen auf. Die Vertreter Züriche boten an, int Bündnis mit dem König, zu dessen Abschluß sis sich berechtigt hielten, mieder rückgängig zu machen, falls die Eidgenossen das den Zürichern weggenommene Gebist wieder zurückgeben würden, sie fanden sich auch 30 zu einem Schiedsspruch durch den Bischof von Konstanz oder den von Basel oder durch eine der Reichs- städte usw. bereit [Zürich Urk. 1693 not. chart., gedr. Eidg. Absch. 2 nr. 273). Diese Vorschläge wurden aber van den Eidgeaossen abgelehnt, die ihrerseits forderten, daß Z. aus dem Bunde mit Öster- reich austrete und sich dem alten Bund wieder anschließe, ohne daß die eroberten Landschaften zurilek- gegeber werden sollten (Luzern St.-A. Allg. Abschiede A fol. 58ab not. chart, Dat. Baden wf letare 1444; gedr. Eidg. Absch. 2 nr. 273ab). — Auch die Anerbisten Mgf. Wilheims von Hochberg von der Herrschaft 6. megen urarden von den Eidgenossen abgeschlagen: sie wollten kains rechten ingan weder großs noch clain und wollten auch keinen Frieden lassen machen woder kurz noch lang, und hatten dennocht des gehell von den richstetten und schieden also von dem tag zu Baden (gedr. Eid. Absch. 2 nr. 273c nach Klingenberg. Chron. p. 373ff.). [12] Der Krieg wurde also fortgesetzt. Immerhin hietten es die Orte Bern, Luzern, Solothurn, Uri, Schwyz, Unterwalden, Zug und Glarus, als wir ieez ze feld gezogen sind, für notwendig, ihr Vorgeken gegen Zürich vor den Kurfürsten zu rechtfertigen. Uberliesert aind daven die Schreiben an Pf. Ludwig vom 14. Mai (gedr. Tschudi 2, 416, vgl. Eidg. Absch. 2, 177) und an Ebf. Dietrich von Köln unter dem 15. Mai (Luzern St.-A. Abschiede 1410-69 fol. 60f., gedr. Eidg. Absch. 2 40 nr. 275). In diesem umfangreichen Rechtfertigungeschreiben beklagten sich die Eidgenossen zunächst über Zürich, das bei 100 Jahre ihr Bundesgenosse gewesen sei, nun aber ihnen die freien Reicha- straßen verschlage, die Durchfuhr von Wein und Korn iibermäßig erschwere und ihr geschworenes Bündnis nicht halte. Entgegen der verabredeten Erneuerung ihres Bundes hätten die von Zürich ein Bündnit mit der Herrschaft Osterreich gemacht, obwohl sie wußten, das wir und si mit der herschaft von Oesterrich manig jar in offenen kriegen gestanden sint und noch mit inen darin sien und die von Zürich des houptsächer und stifter mer dann wir gewesen sint; darüber sei noch keine voll- kommene Richtung, sondern allein ein Frinde (anf) eine Anzahl Jahre gemacht worden, das doweder teil dem andern die sinen weder zu burgern, burgrecht, lantman, verpuntnissen noch zu deheim andern schirm enpfahen noch annemen sol. Diesen Frieden habe die Herrschaft O. durch ihr Bündnis 55 mit Z. verachtet. Hieriber und weil aic die bei thnen hinterlegien Briese nicht herausgeben wollten, da namen wir si aber für mit recht nach ir und unser bünden sag, das sie aber trotz ihres Eides vor 2 Jahren, ihr Bündnis zu halten, verachtet haben. Darauf von ihnen (Eidgenossen) verwiesen2, habe sich ein Landvogt und andere Amtleute der Herrschaft Ö. mit macht understanden, si vor semlichem Okt. 23 Dez. 5 44 Jan. 6 Jan. 27 Febr. 5 Mirz 7 Mdrz 22 5 1 Vgl. dazu auch unsere nr. 160, e-g. 2 Vgl. Eidg. Absch. 2 nr. 256.
Strana 318
318 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Mai 14, 15 ze schirmen1. Ihnen sei also von der Herrschaft Ö. ungütlich geschehen. Nun sagt diese, die von Zürich boten groß Recht auf Herren und Städte; aber ihre (alten) Bünde beweisen, daß keiner von ihnen den andern im Recht bekümmern soll außer in celich Sachen und Wucher, die vor ein geistliches Gericht gehörten; für alle anderen Rechtsauseinandersetzungen habe ihr Bund genaus (hier wiedergegebene) Vorschriften. Ein Bund mit der Herrschaft O., mit dera wir noch nie ganz verricht sint, sei unstatt- haft. Dazu haben die Zilricher die Kreise des neuen Bündnisses nicht viel weiter begriffen als die Eid- genossenschaft, das uns billich unlidenlich ist. Die Behauptung, daß die Eidgenossen Kirchen, Frauen und Sakramente schmahen, widerlege sich durch die Strafbestimmungen in ihren versiegelten Briejen; hätten sie je Dörfer verbrannt, so häillen sie doch Kirchen und Klöster beschirmt; vor Lugen seien sie trotzdem nicht sicher. Sie hätten auf dem letzten Tage zu Baden" nicht anders begehrt, dann das si uns gerecht wurden nach unser bünden sag; gegen alle Anwürfe wollten die Eidgenossen Recht um Recht halten; es wäre ihnen aber billig erschienen, daß die Herrschaft Ö. die friden an uns gehalten und der von Z. miissig gangen werint und uns liessen unser sachen samend und mit einandern ußtragen, als sie das bei 100 Jahre getan hätten ; wöllen sie aber sölichs nit, dann den von Z. bystand tun, verstat menglich wol, das uns das ungütlich von ihnen geschicht. Sie bitten deshalb die Emp- fänger, anderen Gerüchten nicht zu glauben (dat. am 14. bzw. 15. tag meyen 1444, das erste Schreiben „aus dem Feld vor Greifensee“). [13] Noch einmal versuchten die Eidgenossen die öffentliche Meinung für sich zu gewinnen. Ihre Rundschreiben aus Luzern war fir die RT.-Besucher bestimmt3. Jenes an die deutschen Kurfürsten oder ihre Boten lautet: Uns kumpt für, wie wir gegen eure jürstl. Gnaden und andere Reichsfürsten 20 manigvaltiklichen verklagt werden, durch Mutwillen das Reich 2u behriegen und besonders den Röm. König an seinem väterlichen Erbe, Landen und Leuten fgeschädigt] und in diesen Kriegen viel un- christliche Sachen getan zu haben, was alles nicht wahr ist. Wahr ist, daß ein Teil von uns vor 6 oder 7 Jahren ze stôssen gekommen iet mit den von Zürich, die unsere Bundesgenossen waren 100 Juhre lang; wir haben jene Eidbruchigen understanden ze wisen, iren geswornen bunden nach zû gand, als das unser herkomen ist. So haben sich leider die Amtleute und Rate der Fürsten von Österreich understanden, den von Zárich hilflich zu sein, uns Widerstand zu tun, daß wir sie zu solchen geschwor- nen Rechten nicht bringen können; hätten die Fürsten von Ö. uns bei unseren alten Herkommen gelassen, so hätten wir uns gerne mit denen von Z. wie früther auseinandergesetzt; das begerten wir umb ir furstlichen gnad, ouch umb unsern allergnedigosten herren den Rômschen kung, ouch umb úwer furstlichen gnad und umb alle, die uns sôlichs gehelfen kônden oder môchtend, nu und zů ewigen ziton zo verdienen, und bitten eure hochgeborne miltikeit, söliches, als wir denne mit unwar- heit furgetragen werdent, nit ze gelouben, denne wir, ob got wil, in allen billichen und glichen sachen zů aller zit funden werden sôllent als des hl. Reichs willige gehorsame Untertanen und als rechte fromme Christenleute (Bern St.-A. Missivenbuch A pag. 62-64 cop. chart., Dat. fehlt; Reg. Eidg. Absch. 2 nr. 276b). — Eine Abschrift dieses Schreibens an die Kurfilreten sandten die Eid- genossen gleichzeitig an die Stadt Nürnberg mit der Bitte, sie vor Fürsten, Herren und Städten zu ver- antwurten, und besunder ob die richstett, als wir uns versehent, ir bottschaft ze Nürenberg haben werdint, das ir den disen unsern brief mitsamt der Copie des Briefes an die Kurfürsten (zeigen) und si von unsern wegen fruntlichen bitten wellent, uns ze verantwurten gegen iren fründen (Bern 40 a.a.O. pag. 64-66 cop. ohne Datum; Reg. Eidg. Absch. 2 nr. 276c). 5 10 15 25 30 35 160. Diplomatische Schritte Kg. Friedrichs im Kampf Österreichs und des ihm verbündelen Zürich gegen die Schweizer Eidgenossen: Anforderung der Armagnaken. 1443 August 21 bis 1444 Mai 14. a) Hzg. Sigmund von Österreich an Kg. Karl VII. von Frankreich: bittet ihn um die Hilje der 45 Armagnaken zum Kampf gegen das aufrührerische Schweizer Volk. 1443 August 21 Wiener Neustadt. Kg. Karl werde aus dem Inachstehenden] Schreiben des Röm. Königs ersehen, wie übermüdig, unbescheiden und unbillig das Schwcizer Volk die kaiserliche Stadt Zürich und sehr viele Gebiete des Hauses Österreich angegriflen hat und wie zu befürchten stehe, daß noch mehr benachbarte gentes, 50 von dem üblen Beispiel angesteckt, sich anschließert werden. Wenn aber ungerechte Menschen sich verbünden, so sei es um so geziemender, justos principes invicem sibi compati, consilia dare et auxilia 1 Vgl. Eidg. Absch. 2 nr. 260. 2 Gemeint ist wohl der Tag vom 22. März, oben Stück II. 3 Segesser (Eidg. Absch. 2 nr. 276) weist diese undatierten Schreiben ainem Tage zu Luzern vom 22. Juni zu; sie dürften aher später, schon in die 55 Zeit des RT., fallen.
318 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Mai 14, 15 ze schirmen1. Ihnen sei also von der Herrschaft Ö. ungütlich geschehen. Nun sagt diese, die von Zürich boten groß Recht auf Herren und Städte; aber ihre (alten) Bünde beweisen, daß keiner von ihnen den andern im Recht bekümmern soll außer in celich Sachen und Wucher, die vor ein geistliches Gericht gehörten; für alle anderen Rechtsauseinandersetzungen habe ihr Bund genaus (hier wiedergegebene) Vorschriften. Ein Bund mit der Herrschaft O., mit dera wir noch nie ganz verricht sint, sei unstatt- haft. Dazu haben die Zilricher die Kreise des neuen Bündnisses nicht viel weiter begriffen als die Eid- genossenschaft, das uns billich unlidenlich ist. Die Behauptung, daß die Eidgenossen Kirchen, Frauen und Sakramente schmahen, widerlege sich durch die Strafbestimmungen in ihren versiegelten Briejen; hätten sie je Dörfer verbrannt, so häillen sie doch Kirchen und Klöster beschirmt; vor Lugen seien sie trotzdem nicht sicher. Sie hätten auf dem letzten Tage zu Baden" nicht anders begehrt, dann das si uns gerecht wurden nach unser bünden sag; gegen alle Anwürfe wollten die Eidgenossen Recht um Recht halten; es wäre ihnen aber billig erschienen, daß die Herrschaft Ö. die friden an uns gehalten und der von Z. miissig gangen werint und uns liessen unser sachen samend und mit einandern ußtragen, als sie das bei 100 Jahre getan hätten ; wöllen sie aber sölichs nit, dann den von Z. bystand tun, verstat menglich wol, das uns das ungütlich von ihnen geschicht. Sie bitten deshalb die Emp- fänger, anderen Gerüchten nicht zu glauben (dat. am 14. bzw. 15. tag meyen 1444, das erste Schreiben „aus dem Feld vor Greifensee“). [13] Noch einmal versuchten die Eidgenossen die öffentliche Meinung für sich zu gewinnen. Ihre Rundschreiben aus Luzern war fir die RT.-Besucher bestimmt3. Jenes an die deutschen Kurfürsten oder ihre Boten lautet: Uns kumpt für, wie wir gegen eure jürstl. Gnaden und andere Reichsfürsten 20 manigvaltiklichen verklagt werden, durch Mutwillen das Reich 2u behriegen und besonders den Röm. König an seinem väterlichen Erbe, Landen und Leuten fgeschädigt] und in diesen Kriegen viel un- christliche Sachen getan zu haben, was alles nicht wahr ist. Wahr ist, daß ein Teil von uns vor 6 oder 7 Jahren ze stôssen gekommen iet mit den von Zürich, die unsere Bundesgenossen waren 100 Juhre lang; wir haben jene Eidbruchigen understanden ze wisen, iren geswornen bunden nach zû gand, als das unser herkomen ist. So haben sich leider die Amtleute und Rate der Fürsten von Österreich understanden, den von Zárich hilflich zu sein, uns Widerstand zu tun, daß wir sie zu solchen geschwor- nen Rechten nicht bringen können; hätten die Fürsten von Ö. uns bei unseren alten Herkommen gelassen, so hätten wir uns gerne mit denen von Z. wie früther auseinandergesetzt; das begerten wir umb ir furstlichen gnad, ouch umb unsern allergnedigosten herren den Rômschen kung, ouch umb úwer furstlichen gnad und umb alle, die uns sôlichs gehelfen kônden oder môchtend, nu und zů ewigen ziton zo verdienen, und bitten eure hochgeborne miltikeit, söliches, als wir denne mit unwar- heit furgetragen werdent, nit ze gelouben, denne wir, ob got wil, in allen billichen und glichen sachen zů aller zit funden werden sôllent als des hl. Reichs willige gehorsame Untertanen und als rechte fromme Christenleute (Bern St.-A. Missivenbuch A pag. 62-64 cop. chart., Dat. fehlt; Reg. Eidg. Absch. 2 nr. 276b). — Eine Abschrift dieses Schreibens an die Kurfilreten sandten die Eid- genossen gleichzeitig an die Stadt Nürnberg mit der Bitte, sie vor Fürsten, Herren und Städten zu ver- antwurten, und besunder ob die richstett, als wir uns versehent, ir bottschaft ze Nürenberg haben werdint, das ir den disen unsern brief mitsamt der Copie des Briefes an die Kurfürsten (zeigen) und si von unsern wegen fruntlichen bitten wellent, uns ze verantwurten gegen iren fründen (Bern 40 a.a.O. pag. 64-66 cop. ohne Datum; Reg. Eidg. Absch. 2 nr. 276c). 5 10 15 25 30 35 160. Diplomatische Schritte Kg. Friedrichs im Kampf Österreichs und des ihm verbündelen Zürich gegen die Schweizer Eidgenossen: Anforderung der Armagnaken. 1443 August 21 bis 1444 Mai 14. a) Hzg. Sigmund von Österreich an Kg. Karl VII. von Frankreich: bittet ihn um die Hilje der 45 Armagnaken zum Kampf gegen das aufrührerische Schweizer Volk. 1443 August 21 Wiener Neustadt. Kg. Karl werde aus dem Inachstehenden] Schreiben des Röm. Königs ersehen, wie übermüdig, unbescheiden und unbillig das Schwcizer Volk die kaiserliche Stadt Zürich und sehr viele Gebiete des Hauses Österreich angegriflen hat und wie zu befürchten stehe, daß noch mehr benachbarte gentes, 50 von dem üblen Beispiel angesteckt, sich anschließert werden. Wenn aber ungerechte Menschen sich verbünden, so sei es um so geziemender, justos principes invicem sibi compati, consilia dare et auxilia 1 Vgl. Eidg. Absch. 2 nr. 260. 2 Gemeint ist wohl der Tag vom 22. März, oben Stück II. 3 Segesser (Eidg. Absch. 2 nr. 276) weist diese undatierten Schreiben ainem Tage zu Luzern vom 22. Juni zu; sie dürften aher später, schon in die 55 Zeit des RT., fallen.
Strana 319
Ac. Fehde Osterreichs mit den Eidgencssen nr. 159-160. 319 prebere oportuna, eos presertim, quos alti sanguinis et generose nobilitatis conformitas jungit. Hinzu komme der gemeine Nutzen. permitti namque in dominos surgere subditos et indecorum est et periculosum omnibus regibus. Wenn daher der Röm. König und er (Sigm.) selbst rebus quibuscumque postpositis ihren Untertanen Hilfe zu bringen und den Rebellen Widerstand zu leisten und sie zu bestrafen prope dies bemüht sind, so bitte er den König tum nobilitatis intuitu, tum propter communem utilitatem, tum propter sanguinis conjunctionem et affectum, quem in nobis geritis, gemaß dem Brief Kg. Friedrichs, si contingat, Armeniacorum nos subsidia postulare, libenti eos animo gratoque vultu ad partes nostras sub debito pacto nostro venire non solum permittatis, sed et mandetis et hortationibus quisbuseunque necessariis inducatis, dem (Röm.) König und dem 10 Absender, filio vestro, zu größtem Dank. Dat. in Novacivitate die vigesima prima mensis augusti 43; Unterfertiy.: Duminus dux per se. (Puris Bibl. Nut. Ms. franc. 6963: Coll. Legrand vol. IV fol. 1 or. chart. — In den Enea-Briejsammlunger: Rom cod. Chigi J. VI. 208 fol. 14 (ohne Dat.) München elm. 70 fol, 1898b; clm. 5311 fol. 229b�2303; clm. 12725 fol. 169b; clm. 14134 fol. 128b; Berlin Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 162b. Andere gleichzeitige Abschr.: Basel St.-A. Colmar. Richtg. 15 fol. 5700 (notar. Vidimus des Peter Hermanda, cier. Cathalan,, vom 10. Juli 1445 auj Erfordern des französischen Kanzlers); Bern St.-A. Unnütze Papiere 52 nr. 22 (not. Vid. 10. 7. 1445); Würz- burg St.-A. Mainz, Geistl. Schr. L. 18 nr. 5 Lib. 4 fol. 148b.149a. — Deutsche Ubersetzungen (16.-18. Jh.): Basel St.-A. Liber div. rerum fol. 79b; Ohur St.-A. Copie 16. Jahrh.; Luzern St.-A. Deutsch. Reich fase. 10: Militärw. (2 copp. saec. 18); Luzern Bürg.-Bibl. Ms. 115 N fol. a b-b; Dat. Nüwenstatt im augsten 1443. — Drucke: Schöpflin, Alsatia dipl. 2, 372; Cugnoni nr. VII (aus Rom); Wolkan I, 2 S. 65f. nr. XXXV; Urk.-Buch Basel 7, 58ff. nr. 47). 5 1443 Aug. 21 20 b) Kg. Friedrich an denselben: ersucht um Freigabe der Armagnaken1 zur Hilfeleistung im bevorstehenden Roichskrieg gegen die Schweizer. 1443 August 22 Wiener Neustadt. Wenn wir auch Suicensium injurias nobis et imperio sacro nuper illatas wicht sehr beachten, 25 da uns zur Bändigung ihres Ubermuts weder Mut noch Macht fehlt, wollen wir euch doch im gegensei- tigen Vertrauen die insolentias der Schweizer kurs auscinandersetten und hinzufügen, quid petamus aut quid fieri per vestram optemus serenitatem. Nicht nur verwüsten die Schweizer die Gebiete des Hizuses Osterreich, sondern greifen auch die Reichsstadt Zürich an, obwohl sich die Züricher er- boten haben, falls die Schweizer etwas gegen rie hätten, vor beliebigen Stadten und Fürsten zu Recht 30 zu stehen. Jene aher haben bald den österreichischen Untertanen, bald auch den Zürichern mit Brand- schatzung, Bluteergießen und anderen Groueltaten schweren Schaden zugefügh. Aber Cott läßl nicht zu, daß denen immer alles nach Wunsch gent, die sich gegen ihre Herren erheben, wie die Schweizer, die relicta domo Australi, cujus erant subditi, imperium quoque, sub cujus umbra in libertatem se vendicaverant, lacessere non verentur. Jetzt, da ihnen nicht aller nach Wunsch geht, rufen sie be- 35 nachbarte gentes um Hilfe an und verbünden sich mit ihnen. Darunter sind einige, die, licet adversus superiores nullis se sciant posse vinculis obligari, libenter tamen eis junguntur, ut rapere aliquid et vivere ex alieno possint. Wir zweifeln nicht, daß euch dies mißfallt cum propter sanguinis con- junctionem, qua nostre domus sunt connexe, tum propter exemplum commune, quod omnes principes tangit, surgentibus in dominos servis et villanis in nobiles superbientibus, und daß ihr 10 solches gern unterdrickt wünscht, ea propter cum nos intendamus ad superioris Almanie partes ascendere omnemque operam impertiri, ut cum fidelibus imperii principibus et communitatibus rebellionem Suicensium cum auxilio dei compescamus, quia fortasse continget, ut societatem illam Armeniacorum in vestris dominiis militantem sub convenientibus pactis ad nostra subsidia devo- cemus, jam exnunc serenitatom vostram efficimus exorntam, ut in toli casu gratam eisdem Ar- 45 meniacis licentiam et liberum transitum, si opus fuerit, impertiri velitis, sicut de vestra erga nos 1 Von seiten Karls VII. wird disse Anfor- derung französischer Hilfe gegen die Eidgenossen in den Anweisungen französischer Gesandten vom 13. März 1445 für den Tag von Boppard wie 50 folgt dargestellt: Qu'il est vray, que le roy des Romains pieça fit pour luy comme pour ot au nom de monsoigneur le duc Sigismond et de la maison d'Autriche ait écrit au roy nostre sire ct l'a instamment prié et requis, qu'en ayant 55 regard et consideration aux amitiés fraternités aliances et confoderations qui de longtemps ont esté entre la couronne de France et la maison d'Autriche, et par especial de nouvel par l'ap- pointement ôt affinité de mariage d'entre ledit monseigneur le duc Sigismond et madame Aragonde fille dudit seigneur roy, qu'il luy plust envoyer ses gens d'armes à secours et ayde au service desdits seigneurs et maison d'Autriche, pour resister à l'encontre des Suisses qui estoient dósobeissans à l'empire et occupoient et détruisoient les seigneuries et sujets de ladite maison d'Autriche (Paris B.N. Coll. Legrande t. VI fol. 240 undt. VII fol. 110; gedr. Tuetey 2, 139 in nr. XXVI).
Ac. Fehde Osterreichs mit den Eidgencssen nr. 159-160. 319 prebere oportuna, eos presertim, quos alti sanguinis et generose nobilitatis conformitas jungit. Hinzu komme der gemeine Nutzen. permitti namque in dominos surgere subditos et indecorum est et periculosum omnibus regibus. Wenn daher der Röm. König und er (Sigm.) selbst rebus quibuscumque postpositis ihren Untertanen Hilfe zu bringen und den Rebellen Widerstand zu leisten und sie zu bestrafen prope dies bemüht sind, so bitte er den König tum nobilitatis intuitu, tum propter communem utilitatem, tum propter sanguinis conjunctionem et affectum, quem in nobis geritis, gemaß dem Brief Kg. Friedrichs, si contingat, Armeniacorum nos subsidia postulare, libenti eos animo gratoque vultu ad partes nostras sub debito pacto nostro venire non solum permittatis, sed et mandetis et hortationibus quisbuseunque necessariis inducatis, dem (Röm.) König und dem 10 Absender, filio vestro, zu größtem Dank. Dat. in Novacivitate die vigesima prima mensis augusti 43; Unterfertiy.: Duminus dux per se. (Puris Bibl. Nut. Ms. franc. 6963: Coll. Legrand vol. IV fol. 1 or. chart. — In den Enea-Briejsammlunger: Rom cod. Chigi J. VI. 208 fol. 14 (ohne Dat.) München elm. 70 fol, 1898b; clm. 5311 fol. 229b�2303; clm. 12725 fol. 169b; clm. 14134 fol. 128b; Berlin Ms. theol. lat. Fol. 638 fol. 162b. Andere gleichzeitige Abschr.: Basel St.-A. Colmar. Richtg. 15 fol. 5700 (notar. Vidimus des Peter Hermanda, cier. Cathalan,, vom 10. Juli 1445 auj Erfordern des französischen Kanzlers); Bern St.-A. Unnütze Papiere 52 nr. 22 (not. Vid. 10. 7. 1445); Würz- burg St.-A. Mainz, Geistl. Schr. L. 18 nr. 5 Lib. 4 fol. 148b.149a. — Deutsche Ubersetzungen (16.-18. Jh.): Basel St.-A. Liber div. rerum fol. 79b; Ohur St.-A. Copie 16. Jahrh.; Luzern St.-A. Deutsch. Reich fase. 10: Militärw. (2 copp. saec. 18); Luzern Bürg.-Bibl. Ms. 115 N fol. a b-b; Dat. Nüwenstatt im augsten 1443. — Drucke: Schöpflin, Alsatia dipl. 2, 372; Cugnoni nr. VII (aus Rom); Wolkan I, 2 S. 65f. nr. XXXV; Urk.-Buch Basel 7, 58ff. nr. 47). 5 1443 Aug. 21 20 b) Kg. Friedrich an denselben: ersucht um Freigabe der Armagnaken1 zur Hilfeleistung im bevorstehenden Roichskrieg gegen die Schweizer. 1443 August 22 Wiener Neustadt. Wenn wir auch Suicensium injurias nobis et imperio sacro nuper illatas wicht sehr beachten, 25 da uns zur Bändigung ihres Ubermuts weder Mut noch Macht fehlt, wollen wir euch doch im gegensei- tigen Vertrauen die insolentias der Schweizer kurs auscinandersetten und hinzufügen, quid petamus aut quid fieri per vestram optemus serenitatem. Nicht nur verwüsten die Schweizer die Gebiete des Hizuses Osterreich, sondern greifen auch die Reichsstadt Zürich an, obwohl sich die Züricher er- boten haben, falls die Schweizer etwas gegen rie hätten, vor beliebigen Stadten und Fürsten zu Recht 30 zu stehen. Jene aher haben bald den österreichischen Untertanen, bald auch den Zürichern mit Brand- schatzung, Bluteergießen und anderen Groueltaten schweren Schaden zugefügh. Aber Cott läßl nicht zu, daß denen immer alles nach Wunsch gent, die sich gegen ihre Herren erheben, wie die Schweizer, die relicta domo Australi, cujus erant subditi, imperium quoque, sub cujus umbra in libertatem se vendicaverant, lacessere non verentur. Jetzt, da ihnen nicht aller nach Wunsch geht, rufen sie be- 35 nachbarte gentes um Hilfe an und verbünden sich mit ihnen. Darunter sind einige, die, licet adversus superiores nullis se sciant posse vinculis obligari, libenter tamen eis junguntur, ut rapere aliquid et vivere ex alieno possint. Wir zweifeln nicht, daß euch dies mißfallt cum propter sanguinis con- junctionem, qua nostre domus sunt connexe, tum propter exemplum commune, quod omnes principes tangit, surgentibus in dominos servis et villanis in nobiles superbientibus, und daß ihr 10 solches gern unterdrickt wünscht, ea propter cum nos intendamus ad superioris Almanie partes ascendere omnemque operam impertiri, ut cum fidelibus imperii principibus et communitatibus rebellionem Suicensium cum auxilio dei compescamus, quia fortasse continget, ut societatem illam Armeniacorum in vestris dominiis militantem sub convenientibus pactis ad nostra subsidia devo- cemus, jam exnunc serenitatom vostram efficimus exorntam, ut in toli casu gratam eisdem Ar- 45 meniacis licentiam et liberum transitum, si opus fuerit, impertiri velitis, sicut de vestra erga nos 1 Von seiten Karls VII. wird disse Anfor- derung französischer Hilfe gegen die Eidgenossen in den Anweisungen französischer Gesandten vom 13. März 1445 für den Tag von Boppard wie 50 folgt dargestellt: Qu'il est vray, que le roy des Romains pieça fit pour luy comme pour ot au nom de monsoigneur le duc Sigismond et de la maison d'Autriche ait écrit au roy nostre sire ct l'a instamment prié et requis, qu'en ayant 55 regard et consideration aux amitiés fraternités aliances et confoderations qui de longtemps ont esté entre la couronne de France et la maison d'Autriche, et par especial de nouvel par l'ap- pointement ôt affinité de mariage d'entre ledit monseigneur le duc Sigismond et madame Aragonde fille dudit seigneur roy, qu'il luy plust envoyer ses gens d'armes à secours et ayde au service desdits seigneurs et maison d'Autriche, pour resister à l'encontre des Suisses qui estoient dósobeissans à l'empire et occupoient et détruisoient les seigneuries et sujets de ladite maison d'Autriche (Paris B.N. Coll. Legrande t. VI fol. 240 undt. VII fol. 110; gedr. Tuetey 2, 139 in nr. XXVI).
Strana 320
320 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Atg. 22 caritate et affectione confidimus. Dadurch werdet ihr uns und curem Schwiegersohn Hzg. Sigmund große Hilfe leisten und unseren Wunsch ad restringendum incendium, quod cum dampno non mo- dien omnium regum erescere possit, stark unterstützen. Dat. in Novacivitate die 22. augusti 43. Ad mandatum domini nostri regis, domino Gaspare cancellario referente, Eneas Silvius. (Hand- schriften und Drucke wie oben: Wolkan nr. XXXVI; dazu teilw. gedr. Chmel, Gesch. Friedr. IV. 5 2, 251 Anm. 1; Chmel Reg. 1517). e) Kg. Friedrich an Hrg. Ludwig vont Savoyen: beschwert sich uber Untaten und reichsfeindliche Haltung der Schweizer Hidgenossen; beabsichtigt, deren Ubermut auf kommendem Martini-RT. zu dämpjen; ermahnt zur Reichstreue statt zur Hilfeleistung für die Schweizer. 1443 August 221 Wiener Neustadts. 10 Not. 11 Was die Schweizer ihm und dem hl. Reich täglich antun, diirfte dem Adressaten nicht verborgen. sein: ihre Beleidigungen und Angriffe gegen die Züricher, ihre Verwüstungen, Zerstörungen und Beute- züge, ihr Blutvergießen, ihre Kirchen- und Klosterschändungen; dabet seten die Züricher bereit, auf Klagen gegen sie coram quibuseunque communitatibus ac principibus responderea ac se juri et equitati subicere. Aber der blinde Eifer der Schweizer richte sich nicht nur gegen die Züricher, sondern hat auch a nostris etiam naturalibus Austrie dominiis nicht halt gemacht. Jetzt, da sie Wider- stand spüren, verauchen sie, Hilje von Nachbarvölkern, angeblich auch vomr Adressaten zu erlangen. quodb etsi non dubitemus te negaturum, multum tamen illorum demiramur presumptionem, qui te, sacri imperii principem, cujus pater ducatus insignia ot Gobonnensem comitatum ab imperio suscopit2, eujusque majores preclaris dignitatum titulis ab eodem insigniti fuerunt, adversus imperium provocare ac infidelitatis ot fellonie nota commaculare nituntur. Aber sie berufen sich vielleicht auf ein Bündnis, was in anderen Fallen berechtigt sein mag, jedoch nicht gegen das Reich. nobis equidem persuaderi non potest aliquod tibi fore cum Suicensibus vinculum, per quod pre- judicetur imperio, eui te scis fidem et obsequia debere, nee putamus te aliquid temptaturum, quod ipsi imperio aut domui nostre projudicet, quod nec virtuti tue nec sanguinis claritati foret conforme et in posterum tibi tuisque posset esse damnosum. Denn das Haus Österreich kann sehr wohl den Schweizern widerstehen, nec sacrum imperium ita depressum, ut non aliquando injuriam possit uleisci. Die Stadt Zurich gehort zum Reich, und die Schweizer können gegebenenfalls gegen sie unsere Gerichte anrufen. Doch sie selbst nehmen sich das Reent, die Untertanen des Reiches und Öster- reiche niederzutrcton. at nos deo volente neque imperium neque domum nostram intendimus sine s0 defensione relinquere. sed omni conatu nostro pro illorum salute certabimus accendemusque ad superiorese Almanie partes in proximo festo sancti Martini ac cum venerabilibus et illustribus electoribus sacri imperii et aliis nationis nostre principibus omnique nostri potentia ad compes- cendam illorum Suicensium insolentiam mediante justitia intondemus. interea dilectionem tuam hortamur attonto, ut, quemadmodum de tua erga nos et imperium sacrumn affectione confidimus, ita plus apud te fidelitatis ratio et beneficiorum ab eodem imperio susceptorum memoria valeat quam Suicensium inhonesta petitio quovis pactorum colore suffulta. Antwort mit dem Boten or- wünscht. (A aus München St.-B. clm. 12725 fol. 169ab ohne Datum; B coll. Rom V. B. cod. Chigi J. VI. 208 pag. 15, Datum: Vienne; in München clm. 5311 fol. 2303-231b; dengh. clm. 14134 fol. 128b-129a; dgl. clm. 70 fol. 1890-190a, alle ohne Datum; Druck: Wolkan I, 2 S. 108 nr. LIX mit 40 Dat. »[Ende Okt.J".) 15 20 25 35 d) Derselbe an Bern, Basel und Solothurn: beschwert sich über ihre Fehdeansage gegen ihn und das Haus Österreich und droht mit Entzug ihrer Privilegien. 1443 August 26 Wiener Neustadt. Uns haben die Unseren von eurer schriftlichen absag" und veintschafft an uns, das Haus Öster. 15 reich tnd unacre Amtleute geschrieben; wir hätten euch das nicht zugetraut, daß ier urs urerfordert a] R intendere. b) B ac. e) B superiuris. 1 Die von Wolkan zur Datierung zugrunde gelegte Ortsangabe des Cod. Chigi „Vienne“ ist (nach ungedruckten Urlersuchungen Herres) irre- führend, da der Aufenthalt Kg. Friedrichs in Wien mit den im Brief erwähnten Ereignissen (Unternehmung der Eidgenossen gegen Zürich, Absicht des Königs zum Besuch des RT.) sich nicht in Einklang bringen läßt. Vielmehr darf dieses Schreiben zu dem anderen an den Franz. König vom gen. Datum gesellt werden. 2 Belehnung Hzg. Amadeos von Sanoyen mit der Grafschaft Genf durch K. Sigmund am 25. August 1422, vgl. Altmann, Reg. 5059. 3 Unsere nr. 159, 5. 50
320 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Atg. 22 caritate et affectione confidimus. Dadurch werdet ihr uns und curem Schwiegersohn Hzg. Sigmund große Hilfe leisten und unseren Wunsch ad restringendum incendium, quod cum dampno non mo- dien omnium regum erescere possit, stark unterstützen. Dat. in Novacivitate die 22. augusti 43. Ad mandatum domini nostri regis, domino Gaspare cancellario referente, Eneas Silvius. (Hand- schriften und Drucke wie oben: Wolkan nr. XXXVI; dazu teilw. gedr. Chmel, Gesch. Friedr. IV. 5 2, 251 Anm. 1; Chmel Reg. 1517). e) Kg. Friedrich an Hrg. Ludwig vont Savoyen: beschwert sich uber Untaten und reichsfeindliche Haltung der Schweizer Hidgenossen; beabsichtigt, deren Ubermut auf kommendem Martini-RT. zu dämpjen; ermahnt zur Reichstreue statt zur Hilfeleistung für die Schweizer. 1443 August 221 Wiener Neustadts. 10 Not. 11 Was die Schweizer ihm und dem hl. Reich täglich antun, diirfte dem Adressaten nicht verborgen. sein: ihre Beleidigungen und Angriffe gegen die Züricher, ihre Verwüstungen, Zerstörungen und Beute- züge, ihr Blutvergießen, ihre Kirchen- und Klosterschändungen; dabet seten die Züricher bereit, auf Klagen gegen sie coram quibuseunque communitatibus ac principibus responderea ac se juri et equitati subicere. Aber der blinde Eifer der Schweizer richte sich nicht nur gegen die Züricher, sondern hat auch a nostris etiam naturalibus Austrie dominiis nicht halt gemacht. Jetzt, da sie Wider- stand spüren, verauchen sie, Hilje von Nachbarvölkern, angeblich auch vomr Adressaten zu erlangen. quodb etsi non dubitemus te negaturum, multum tamen illorum demiramur presumptionem, qui te, sacri imperii principem, cujus pater ducatus insignia ot Gobonnensem comitatum ab imperio suscopit2, eujusque majores preclaris dignitatum titulis ab eodem insigniti fuerunt, adversus imperium provocare ac infidelitatis ot fellonie nota commaculare nituntur. Aber sie berufen sich vielleicht auf ein Bündnis, was in anderen Fallen berechtigt sein mag, jedoch nicht gegen das Reich. nobis equidem persuaderi non potest aliquod tibi fore cum Suicensibus vinculum, per quod pre- judicetur imperio, eui te scis fidem et obsequia debere, nee putamus te aliquid temptaturum, quod ipsi imperio aut domui nostre projudicet, quod nec virtuti tue nec sanguinis claritati foret conforme et in posterum tibi tuisque posset esse damnosum. Denn das Haus Österreich kann sehr wohl den Schweizern widerstehen, nec sacrum imperium ita depressum, ut non aliquando injuriam possit uleisci. Die Stadt Zurich gehort zum Reich, und die Schweizer können gegebenenfalls gegen sie unsere Gerichte anrufen. Doch sie selbst nehmen sich das Reent, die Untertanen des Reiches und Öster- reiche niederzutrcton. at nos deo volente neque imperium neque domum nostram intendimus sine s0 defensione relinquere. sed omni conatu nostro pro illorum salute certabimus accendemusque ad superiorese Almanie partes in proximo festo sancti Martini ac cum venerabilibus et illustribus electoribus sacri imperii et aliis nationis nostre principibus omnique nostri potentia ad compes- cendam illorum Suicensium insolentiam mediante justitia intondemus. interea dilectionem tuam hortamur attonto, ut, quemadmodum de tua erga nos et imperium sacrumn affectione confidimus, ita plus apud te fidelitatis ratio et beneficiorum ab eodem imperio susceptorum memoria valeat quam Suicensium inhonesta petitio quovis pactorum colore suffulta. Antwort mit dem Boten or- wünscht. (A aus München St.-B. clm. 12725 fol. 169ab ohne Datum; B coll. Rom V. B. cod. Chigi J. VI. 208 pag. 15, Datum: Vienne; in München clm. 5311 fol. 2303-231b; dengh. clm. 14134 fol. 128b-129a; dgl. clm. 70 fol. 1890-190a, alle ohne Datum; Druck: Wolkan I, 2 S. 108 nr. LIX mit 40 Dat. »[Ende Okt.J".) 15 20 25 35 d) Derselbe an Bern, Basel und Solothurn: beschwert sich über ihre Fehdeansage gegen ihn und das Haus Österreich und droht mit Entzug ihrer Privilegien. 1443 August 26 Wiener Neustadt. Uns haben die Unseren von eurer schriftlichen absag" und veintschafft an uns, das Haus Öster. 15 reich tnd unacre Amtleute geschrieben; wir hätten euch das nicht zugetraut, daß ier urs urerfordert a] R intendere. b) B ac. e) B superiuris. 1 Die von Wolkan zur Datierung zugrunde gelegte Ortsangabe des Cod. Chigi „Vienne“ ist (nach ungedruckten Urlersuchungen Herres) irre- führend, da der Aufenthalt Kg. Friedrichs in Wien mit den im Brief erwähnten Ereignissen (Unternehmung der Eidgenossen gegen Zürich, Absicht des Königs zum Besuch des RT.) sich nicht in Einklang bringen läßt. Vielmehr darf dieses Schreiben zu dem anderen an den Franz. König vom gen. Datum gesellt werden. 2 Belehnung Hzg. Amadeos von Sanoyen mit der Grafschaft Genf durch K. Sigmund am 25. August 1422, vgl. Altmann, Reg. 5059. 3 Unsere nr. 159, 5. 50
Strana 321
Ac. Fehde Österreichs mit den Eidgenossen nr. 160. 321 1 20 25 und wider solhe geleiche und rechtliche bote, die wir nêchst, da wir zu Costencz warend, nicht allein fülr die Züricher, sondern auch für uns und das Haua Üsterreich vollielich getan haben auf die Kurfürsten, andere Fürsten, auf die Reichsstädte und ander piderleûtte und die bisher allezeit ur- potig gewesen und noch sind, und sonderlich was Mgf. Wilhalm von Hochperg sich auch für die 5 Züricher und sonst erboten hat, solltet furgenomen und ew gen uns und dom reiche so grosslich vergessen und durch der von Sweicz willen, die wider rocht mutwillen treiben, uns und das Reich also verachtet haben; ihr solttet doch verstehen, daß thr euer altes Herkommen und eure Freiheit nicht von den Schmzizern, sondern vom Reich habt und uns und dem Reich woll eines anderen pflichtig wärst, wann wir ye nit maynen, das ewr puntbriefe innehalten, daz ainer dem andern wider recht 10 pflichtig sey zu helffen oder zuezecziehen, als ir dann furnemet; nachdem wir eure Freiheit bestatigt haben, hätten wir gehafft, daß ihr uns zuvor von eurem Vorhuben schriftlich oder durch Botschaft ersuchet und sünderlich unser geleiche billiche bot angesehon hättet, was nicht geschehen ist; sünder ir wollet den zulegen, die wider got und recht krieg furen mit grossor blutvergiessüng zurstorüng kloster kirchen mit name und prannt, das ir pillicher soltet helffen niderezudrukhen, dann also stercken. Wie dem nun sei, so empfellen und gebieten wir such bei Verlust aller Gnaden, Fraiheiton und Privilegien, das ir zu stünden nach angesicht diss briefe ewer absag und veintschaft gen uns und den unsern abtût und ew mitsambt den von Sweicz an geleich und recht, das wir ew vormals geboten haben und noch urpútig sein, von uns und den von Czûrch genügen lasset und also wider recht mit frovol lannd und leûtt nit verderbel; tut ihr es nicht und geht eurem fursacz also nach, so zwingt ihr uns, alle eure Freiheiten und Privilegien zustunden zu widerrüffen und sie euch ewielich zu nchmen, als dann alle keiserliche rechte ußswoisen ; weer also frevelich wider das reich und ainem Romischen kunige hanndelt, daz derselb sich aller freiheit unwirdiget und der zu ewigen zeiten beraübt sein sol. und nit destmynner mûsten wir mit rate und hilffe des ganezen reichs und unser frewnde und getrewn gedonkhen, damit wir solhs gewaltes und unrechtens von ew vertragen wûrden, des wir doch lieber vertragen weren, und mainen, das ir des auch billichen müssig gienget und dem rechten, das ew offen steet, und nit solhem mutwillen nachgienget; ihr mögt euch danach richten, das Beste furzunemen. Datum zu der Neumstat Mo. n. Bartholomees tag 43, r. 4; Unterfert. De mandato domini regis in consilio. (Aus Bern St.-A. Unnütre Papiere 52 nr. 25 Kaiser u. Reich or. chart. lit. pat. c. sig. in verso impr.; in Zürich St.-A. Urkk. d. Stadt u. Landschaft nr. 1667 cop. so chart.; Colmar Bez.-A. C 465 nr. 8 cop. chart., zusammen mit Protok. des Konstanzer Tages vom 11. Nov. 1445). Aw 26 e) Derselbe an gen. Stadte im Breisgau: ladet sie zum Tage nach Baden am 5. Febr. ein. 1444 Januar 14 St. Veit. Auf ihre Zuschrift wegen ettlich ihrer prechen und anligend notdurft teilt der König dem an Rürgermeister und den Räten von Fryburg, Brisach, Nuwenburg und Endingen in Bryßgew mit, daß er seine Botschajt zum Tage zwischen dem Hause Österreich und denen von Zürich ciner- und den Switzer Eidgenossen andrerseits auf s. Agathen tag zu Paden2 abgeordnet habe, zu dem auch sie ihre Botschaft schicken mögen; er ermohnt sie, zum Hause Österreich zu halten, wie es ihre Vorderen seinen Vorderen, den Herzägen von Öeterreich, gegenüber getan haben. Dat. Sant Veit in Kernden an 40 eritag vor a. Anthonyen tag 14, r. 4; Unterfertig. Commissio domini regis Il in consilio (Freiburg 1441 im Br. Stadt-A. Urk.-Abt. IVa; gedr. Schreiber I1, 2 S. 404 nr. DUXII). Febr. 5 Jan. I4 f) Derselbe an Freiburg i. Br.: wünscht eine Botschaft nach Nürnberg zur Besprechung des Krieges gegen die Eidgenossen. 1444 Mai 14 Wien. 50 Nachdem die Rechtgebote, die von den Seinen auf dem Tage zu Paden denen von Switz und 45 ihren Bundesgenossen vorgetrager wurden, freventlich abgeschlagen worden sind, und jene meinen, mit ihm und den Seinen and auch den von Zärich ihren Mutwillen verrer zu treiben, so begehrt er, ob die von Switz und Hhre Bundesgenossen ichts wider ihn und das Haus Osterreich oder die von Zürich anheben würden, ihnen zu widerstchen; er wünscht, so wir yecz gen Nürmberg komen, dahin wir uns mit sambt unserm lieben bruder herezog Albrechten und unserm lieben vettern herezog Sigmunden mit der hilff gotes kürczlich fügen wellen, daß Freiburg eine bevollmächtigte Botschajt zu ihm sende, domit er mit in und andern den unsern, die wir ouch zu uns daselbshin gen Nürm- berg zu komen ervordert haben, sich unterrede, wie die sachen mit den obgenanten von Switz und irn puntgenossen nach dem füglichisten fûr hand zu nemen sein und in widerstanden werde. Dat. Wien an pfintztag nach s. Pangrützen tag 44, r. 5; Unterfert. Commissio domini regis propria tõ in consilio (Freiöurg Stadt.-A. Urk.-Abt. IVa; gedr. Schreiber II, 2 S. 405). — Gleiche Anschreiben gingen von Hzg. Albrecht und Hzg. Sigmund hinaus. Mai 14 1 Vgl. oben S. 7J. 2 Vgl. unsere nr. 159, 11. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 41
Ac. Fehde Österreichs mit den Eidgenossen nr. 160. 321 1 20 25 und wider solhe geleiche und rechtliche bote, die wir nêchst, da wir zu Costencz warend, nicht allein fülr die Züricher, sondern auch für uns und das Haua Üsterreich vollielich getan haben auf die Kurfürsten, andere Fürsten, auf die Reichsstädte und ander piderleûtte und die bisher allezeit ur- potig gewesen und noch sind, und sonderlich was Mgf. Wilhalm von Hochperg sich auch für die 5 Züricher und sonst erboten hat, solltet furgenomen und ew gen uns und dom reiche so grosslich vergessen und durch der von Sweicz willen, die wider rocht mutwillen treiben, uns und das Reich also verachtet haben; ihr solttet doch verstehen, daß thr euer altes Herkommen und eure Freiheit nicht von den Schmzizern, sondern vom Reich habt und uns und dem Reich woll eines anderen pflichtig wärst, wann wir ye nit maynen, das ewr puntbriefe innehalten, daz ainer dem andern wider recht 10 pflichtig sey zu helffen oder zuezecziehen, als ir dann furnemet; nachdem wir eure Freiheit bestatigt haben, hätten wir gehafft, daß ihr uns zuvor von eurem Vorhuben schriftlich oder durch Botschaft ersuchet und sünderlich unser geleiche billiche bot angesehon hättet, was nicht geschehen ist; sünder ir wollet den zulegen, die wider got und recht krieg furen mit grossor blutvergiessüng zurstorüng kloster kirchen mit name und prannt, das ir pillicher soltet helffen niderezudrukhen, dann also stercken. Wie dem nun sei, so empfellen und gebieten wir such bei Verlust aller Gnaden, Fraiheiton und Privilegien, das ir zu stünden nach angesicht diss briefe ewer absag und veintschaft gen uns und den unsern abtût und ew mitsambt den von Sweicz an geleich und recht, das wir ew vormals geboten haben und noch urpútig sein, von uns und den von Czûrch genügen lasset und also wider recht mit frovol lannd und leûtt nit verderbel; tut ihr es nicht und geht eurem fursacz also nach, so zwingt ihr uns, alle eure Freiheiten und Privilegien zustunden zu widerrüffen und sie euch ewielich zu nchmen, als dann alle keiserliche rechte ußswoisen ; weer also frevelich wider das reich und ainem Romischen kunige hanndelt, daz derselb sich aller freiheit unwirdiget und der zu ewigen zeiten beraübt sein sol. und nit destmynner mûsten wir mit rate und hilffe des ganezen reichs und unser frewnde und getrewn gedonkhen, damit wir solhs gewaltes und unrechtens von ew vertragen wûrden, des wir doch lieber vertragen weren, und mainen, das ir des auch billichen müssig gienget und dem rechten, das ew offen steet, und nit solhem mutwillen nachgienget; ihr mögt euch danach richten, das Beste furzunemen. Datum zu der Neumstat Mo. n. Bartholomees tag 43, r. 4; Unterfert. De mandato domini regis in consilio. (Aus Bern St.-A. Unnütre Papiere 52 nr. 25 Kaiser u. Reich or. chart. lit. pat. c. sig. in verso impr.; in Zürich St.-A. Urkk. d. Stadt u. Landschaft nr. 1667 cop. so chart.; Colmar Bez.-A. C 465 nr. 8 cop. chart., zusammen mit Protok. des Konstanzer Tages vom 11. Nov. 1445). Aw 26 e) Derselbe an gen. Stadte im Breisgau: ladet sie zum Tage nach Baden am 5. Febr. ein. 1444 Januar 14 St. Veit. Auf ihre Zuschrift wegen ettlich ihrer prechen und anligend notdurft teilt der König dem an Rürgermeister und den Räten von Fryburg, Brisach, Nuwenburg und Endingen in Bryßgew mit, daß er seine Botschajt zum Tage zwischen dem Hause Österreich und denen von Zürich ciner- und den Switzer Eidgenossen andrerseits auf s. Agathen tag zu Paden2 abgeordnet habe, zu dem auch sie ihre Botschaft schicken mögen; er ermohnt sie, zum Hause Österreich zu halten, wie es ihre Vorderen seinen Vorderen, den Herzägen von Öeterreich, gegenüber getan haben. Dat. Sant Veit in Kernden an 40 eritag vor a. Anthonyen tag 14, r. 4; Unterfertig. Commissio domini regis Il in consilio (Freiburg 1441 im Br. Stadt-A. Urk.-Abt. IVa; gedr. Schreiber I1, 2 S. 404 nr. DUXII). Febr. 5 Jan. I4 f) Derselbe an Freiburg i. Br.: wünscht eine Botschaft nach Nürnberg zur Besprechung des Krieges gegen die Eidgenossen. 1444 Mai 14 Wien. 50 Nachdem die Rechtgebote, die von den Seinen auf dem Tage zu Paden denen von Switz und 45 ihren Bundesgenossen vorgetrager wurden, freventlich abgeschlagen worden sind, und jene meinen, mit ihm und den Seinen and auch den von Zärich ihren Mutwillen verrer zu treiben, so begehrt er, ob die von Switz und Hhre Bundesgenossen ichts wider ihn und das Haus Osterreich oder die von Zürich anheben würden, ihnen zu widerstchen; er wünscht, so wir yecz gen Nürmberg komen, dahin wir uns mit sambt unserm lieben bruder herezog Albrechten und unserm lieben vettern herezog Sigmunden mit der hilff gotes kürczlich fügen wellen, daß Freiburg eine bevollmächtigte Botschajt zu ihm sende, domit er mit in und andern den unsern, die wir ouch zu uns daselbshin gen Nürm- berg zu komen ervordert haben, sich unterrede, wie die sachen mit den obgenanten von Switz und irn puntgenossen nach dem füglichisten fûr hand zu nemen sein und in widerstanden werde. Dat. Wien an pfintztag nach s. Pangrützen tag 44, r. 5; Unterfert. Commissio domini regis propria tõ in consilio (Freiöurg Stadt.-A. Urk.-Abt. IVa; gedr. Schreiber II, 2 S. 405). — Gleiche Anschreiben gingen von Hzg. Albrecht und Hzg. Sigmund hinaus. Mai 14 1 Vgl. oben S. 7J. 2 Vgl. unsere nr. 159, 11. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 41
Strana 322
322 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. g) Derselbe verbietet gen. Städten1 eine Unterstützung der rechtsbriichigen Eidgenossen. 1444 Mai 14 Wien. Mai 14 Adresaaten sollen denen von Swycz und ihren Bundesgenossen, die ihm und dem Hause Osterreich und denen von Zürich mutwillig Schaden zugefägt und seine Rechtsgebote, die er zu Konstanz auf des Reiches Fürsten und Städte getan und dann jungst auf dem Tage zu Baden durch die Seinen hat tun 5 lassen, frevelhaft und mutwillig abgeschlagen haben, kein Geleit gewähren, ihnen keine Zujuhren gestatten, vielmehr ihn und die Seinen auf Erfordern unterstützen; sie sollen Boten nach Nürnberg schicken. Datum Wien phinztag nach s. Pangreczen tag 44 r. 5; Unterjertig. Commissio domini regis in con- silio. Adressaten: Straßburg (St. A. AA 200 fol. 22 or. chart.), Hagenau (St..A. AA 112 or. chart.), Schwab. Städtebund (Nördlingen St.-A. Missiven fasc. 42 nr. 121 cop. chart., Beischluß z. 10 Schreiben, Ulms an Nördl. nom 5. Juni 1444). Freiburg i. Br. (laut Abdr. bei Schreiber Urk.-B. II, 2 S. 405; Reg. Lichnowsky 6 nr. 772). Schreiben des Königs an die Stadt Zürich, vom 21. Juli, nach dem die Bekampfung der Schweizer anf dem RT. verhandelt werden soll, siche als unsere nr. 137. 161. Berichle aus Elsaß und Lothringen über die Kriegs- und Aufmarschpläne des Fran- 15 zösischen Königs und des Dauphin. 1443 März bis 1444 Juli. Aus Straßburg Stadt.A. Abt. AA 182, 185, 186 u. 191 origg. 1443 Mär [I] Beresta im März 1443 ließ Bf. Ruprecht von Straßburg der Stadt Straßburg warnende Nach- richten zukommen, daß walsche Haufen heranzögen und in das Elsaßs einzufallen willeris seien (AA 182 fol. 61 u. 62). [2] Am 9. Mai (Do, vor Pancracien 43) antwortete Saarburg auf ein Schreiben Straßburgs von des volkes wegen von Frankrich, das daz in das lant von Bore und von demselben lande further in daz lant von Lothringen kommen sie und meinunge habent, fúrther in Dútschlant zû zihende, man würde darüber Erkundigungen einzieken und sie Straßburg mitteilen (AA 186 fol. 76). [3] Johann von Esch gen. v. Luccenbourg, Sekretär von Metz, berichtete am 10. Mai (Fr. n. 25 miser. dom. 13) nach Straßburg über die Ankunft von 5 oder 6 Kapitänen aus Frankreich mit 1600 Pjerden und 400 Mann zu Fuß, 14 Wagen und 2 Schießbüchsen; sie lagen nahe bei Wych, das dem Bischof von Metz gehöre; man vernehme, sie wollten ins Elsaß (AA 185 fol. 5). [4] Basel erkundigte sich am 5. Juni (fer. 4. ante pentecost. 443) bei Straßburg, ob co zutreffo, daß die Armagnaken bei Straßburg ennent der firste ligen, und was sie vorhaben (AA 191 fol. 19). 30 [5] Joh. v. Esch ließ weiter am 9. Juni (op hl. pinxtag 13) die Stadt Straßburg wissen, daß 1200 Pferde des Volks von Frankreich und dann nochmals 3000 Pferde und 800 zu Fußt zugezogen seien und im Lande von Bare und zwischen Luccembourg und Metz2 lägen und in Metz geplündert hätten (AA 185 fol. 6). [6] Basel dankte am 23. Aug. (an Barth. obent 1443) Straßburg für die Nachricht uber samenung s5 und huffunge, so in Westerrich sin solle und in dis land zu ziehende meinen (AA 191 fol. 18). [7] Endlich teilte Joh. v. Esch noch am 18. Dez. 1443 (Mi. v. Thomas) die Ankunjt von mehr als 5000 Reisigen aus Frankreich mit (AA 185 fol. 7). [8] In der creten Halfte des Jahree 1444 häufen sich die Alarmnachrichten. Saarburg erwiderte am 23. Marz (Mo. n. So. halbfasten 1444] auf ein Schreiben Straßiburgs üher dortiges Gerede, daß die 40 Metzer mit dem kunige von Franckrich uberthragen sin sollen, wahrend andere sagen, daß der König und sein Volk noch wider sie seien: der Junker von Lyningen hätte letzthin von dem Dutzschen Behliß und anderen Lothringern verstanden, daz der kunig von Franckrich und die stat von Metze gonzlich úberthragen sient, Saarburg wisse aber nicht, obe es alßo wahr sie (AA 186 fol. 79). [9] Mehrere Nachrichten des Bischofs von Straßburg aus Zubern an die Stadt über die Truppen- 45 April 27 bewegungen der Armagnaken liegen aus dem April und Mai vor, so am 27. April (2. post miser. dom. Mai 9 Mai 10 Juni 5 Juní 9 Aug. 23 Dez. 18 1444 Mürz 23 1 Auch Augsburg erhielt dieses kgl. Schreiben, wie aus seinem Antwortschreiben an Ulm vom 9. Juni (aftermantag v. fronleichn.) hervorgekt, das thm Abschrift wegen des Königs Begehrung, der von Zürich und der Eidgenossen halber, zugesandt hatte: ihnen sei vom König insonderheit auch deBgleich geschrieben worden; wenn an sie noch mehr Anforderung deshalb kommen sollte, wollen sie nicht ohne Ulm und den Städtebund ant- worten (Augsburg St.-A. Missivbuch Vb fol. 65 nr. 224 conc. chart., Beil. z. Brief nr. 223). 2 Mgf. Jakob von Baden dankte aus Baden am 14. Juni (6. fer. p. penthecostes 43) Straßburg s0 für die Nuchriehd von den Armenyecken, die umb Metze besamelt sient ; sollte das Volk sich unter- stehen, der Stadt Straßburg Schaden zuzufägen, 80 werde er gerne Hilje und Beistand leisten (Straßburg AA 187 fol. 8 or.). 55
322 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. g) Derselbe verbietet gen. Städten1 eine Unterstützung der rechtsbriichigen Eidgenossen. 1444 Mai 14 Wien. Mai 14 Adresaaten sollen denen von Swycz und ihren Bundesgenossen, die ihm und dem Hause Osterreich und denen von Zürich mutwillig Schaden zugefägt und seine Rechtsgebote, die er zu Konstanz auf des Reiches Fürsten und Städte getan und dann jungst auf dem Tage zu Baden durch die Seinen hat tun 5 lassen, frevelhaft und mutwillig abgeschlagen haben, kein Geleit gewähren, ihnen keine Zujuhren gestatten, vielmehr ihn und die Seinen auf Erfordern unterstützen; sie sollen Boten nach Nürnberg schicken. Datum Wien phinztag nach s. Pangreczen tag 44 r. 5; Unterjertig. Commissio domini regis in con- silio. Adressaten: Straßburg (St. A. AA 200 fol. 22 or. chart.), Hagenau (St..A. AA 112 or. chart.), Schwab. Städtebund (Nördlingen St.-A. Missiven fasc. 42 nr. 121 cop. chart., Beischluß z. 10 Schreiben, Ulms an Nördl. nom 5. Juni 1444). Freiburg i. Br. (laut Abdr. bei Schreiber Urk.-B. II, 2 S. 405; Reg. Lichnowsky 6 nr. 772). Schreiben des Königs an die Stadt Zürich, vom 21. Juli, nach dem die Bekampfung der Schweizer anf dem RT. verhandelt werden soll, siche als unsere nr. 137. 161. Berichle aus Elsaß und Lothringen über die Kriegs- und Aufmarschpläne des Fran- 15 zösischen Königs und des Dauphin. 1443 März bis 1444 Juli. Aus Straßburg Stadt.A. Abt. AA 182, 185, 186 u. 191 origg. 1443 Mär [I] Beresta im März 1443 ließ Bf. Ruprecht von Straßburg der Stadt Straßburg warnende Nach- richten zukommen, daß walsche Haufen heranzögen und in das Elsaßs einzufallen willeris seien (AA 182 fol. 61 u. 62). [2] Am 9. Mai (Do, vor Pancracien 43) antwortete Saarburg auf ein Schreiben Straßburgs von des volkes wegen von Frankrich, das daz in das lant von Bore und von demselben lande further in daz lant von Lothringen kommen sie und meinunge habent, fúrther in Dútschlant zû zihende, man würde darüber Erkundigungen einzieken und sie Straßburg mitteilen (AA 186 fol. 76). [3] Johann von Esch gen. v. Luccenbourg, Sekretär von Metz, berichtete am 10. Mai (Fr. n. 25 miser. dom. 13) nach Straßburg über die Ankunft von 5 oder 6 Kapitänen aus Frankreich mit 1600 Pjerden und 400 Mann zu Fuß, 14 Wagen und 2 Schießbüchsen; sie lagen nahe bei Wych, das dem Bischof von Metz gehöre; man vernehme, sie wollten ins Elsaß (AA 185 fol. 5). [4] Basel erkundigte sich am 5. Juni (fer. 4. ante pentecost. 443) bei Straßburg, ob co zutreffo, daß die Armagnaken bei Straßburg ennent der firste ligen, und was sie vorhaben (AA 191 fol. 19). 30 [5] Joh. v. Esch ließ weiter am 9. Juni (op hl. pinxtag 13) die Stadt Straßburg wissen, daß 1200 Pferde des Volks von Frankreich und dann nochmals 3000 Pferde und 800 zu Fußt zugezogen seien und im Lande von Bare und zwischen Luccembourg und Metz2 lägen und in Metz geplündert hätten (AA 185 fol. 6). [6] Basel dankte am 23. Aug. (an Barth. obent 1443) Straßburg für die Nachricht uber samenung s5 und huffunge, so in Westerrich sin solle und in dis land zu ziehende meinen (AA 191 fol. 18). [7] Endlich teilte Joh. v. Esch noch am 18. Dez. 1443 (Mi. v. Thomas) die Ankunjt von mehr als 5000 Reisigen aus Frankreich mit (AA 185 fol. 7). [8] In der creten Halfte des Jahree 1444 häufen sich die Alarmnachrichten. Saarburg erwiderte am 23. Marz (Mo. n. So. halbfasten 1444] auf ein Schreiben Straßiburgs üher dortiges Gerede, daß die 40 Metzer mit dem kunige von Franckrich uberthragen sin sollen, wahrend andere sagen, daß der König und sein Volk noch wider sie seien: der Junker von Lyningen hätte letzthin von dem Dutzschen Behliß und anderen Lothringern verstanden, daz der kunig von Franckrich und die stat von Metze gonzlich úberthragen sient, Saarburg wisse aber nicht, obe es alßo wahr sie (AA 186 fol. 79). [9] Mehrere Nachrichten des Bischofs von Straßburg aus Zubern an die Stadt über die Truppen- 45 April 27 bewegungen der Armagnaken liegen aus dem April und Mai vor, so am 27. April (2. post miser. dom. Mai 9 Mai 10 Juni 5 Juní 9 Aug. 23 Dez. 18 1444 Mürz 23 1 Auch Augsburg erhielt dieses kgl. Schreiben, wie aus seinem Antwortschreiben an Ulm vom 9. Juni (aftermantag v. fronleichn.) hervorgekt, das thm Abschrift wegen des Königs Begehrung, der von Zürich und der Eidgenossen halber, zugesandt hatte: ihnen sei vom König insonderheit auch deBgleich geschrieben worden; wenn an sie noch mehr Anforderung deshalb kommen sollte, wollen sie nicht ohne Ulm und den Städtebund ant- worten (Augsburg St.-A. Missivbuch Vb fol. 65 nr. 224 conc. chart., Beil. z. Brief nr. 223). 2 Mgf. Jakob von Baden dankte aus Baden am 14. Juni (6. fer. p. penthecostes 43) Straßburg s0 für die Nuchriehd von den Armenyecken, die umb Metze besamelt sient ; sollte das Volk sich unter- stehen, der Stadt Straßburg Schaden zuzufägen, 80 werde er gerne Hilje und Beistand leisten (Straßburg AA 187 fol. 8 or.). 55
Strana 323
1 e 2 e go 8b 55 Ac. Fehde Üsterreichs mit den Bidgenossen nr. 160-161. 323 41), daB nach Mstteilung des Mgf. Ludwig zu. Pontemouson, Statthalters der Lande Bare und Lothringen, ein grofer Haufe des gesammenten volks von Franckerich in Bare und von dori in Lothringen ein- gefallen, sei, sich von Tag zu T'ag verstärke und in Dütsche land zu ziehen beabsichtige; dan». am 2. Mai (sabb. ante jub. ) über eine Botschaft des Hans von Albe, Bgf. zu Tis, da£ de» oon. Commerschie am, vergangenen, Do. über dee Bischofs Neffen von Salmen mit 15 od. 1900 Pferden und 600 Mann Fufvolk um Visirf gezogen sei und im Wasiger vale Liege; endlich am 18, Mai (2. post dominicam vocem jocund.), dafi die arme Jacken sich auf 4000 Pferde oder mehr verstärkt Külten und baab- sichtigen, ins Flsaf au zichen (AA 182 foll. 83, 64 %, 60). [10] Ausführlicher wurden die Müteilungen, die Straßburg im Juni 1444 von dem Metzer Sekretär Johann von Esch erhielt. Dieser berichtete am 5. Juni, daf die huwelicheit zwischen dem König von England und der Tochter des Königs von Sizilien zugleich mit dem Frieden zwischen Wrankreich und England am 24, Mai vollzogen, sei; die meisten franz. Kapitäne lägen jetzt zuriechen V ittry und Si. Mene- chouit, etx 18 Meilen con. Metz, mit 24000 Reteigen, vand diesolben lange vorscreven si nicht me in Franckrich haben willen!, dwile der fride gemacht ist, und haint hin erlauft, ander lande zu suchen sich zü erneren,; max meint, sie würden ins Elsaß ziehen (AA 185 fol. 12 J. 111) Am 13. Juni (Sa. n. u. h. lichnams dage) bestätigte derselbe die Tatsache von der Heirat und dem Frieden in Frankreich; bez den dadurch irei gewordenen Truppen seien. 84 französische und 8 englische Kapitiine, 2060 Frauen ritten mit; die Ki önige von Skeilien und vcn. Schotland und der Delphin selen nach beś demselben Volk win Troye in Champagnien, über ihre Absichten sei noch nichts bekannt; das Volk liege jeizt zwischen, Ohaalor. und, Vittry mit 46000 Pferden; man meine, sie zögen ins Elsaß, andere meinten, ei willon die Swytzer helfen bestriden; weiter über Rüstungen in und wm, Mets (AA. 186 fol, 15; teilw. gedr. Beaucourt 4,58 Anm, 1). . [12] Unter dem, 19. Juni (Fr. 19 junii 44) gab Johann von. Esch cine Noohricht aus Frankreich weiter, nach der 34000 Reisiye binnen € Tagen in Buurgonyen gezogen seien, angeblich in der Absicht, ins Elsaß zu ziehen; der gróbie Haufe liege noch umb Troye in Chsmpanien ; die Kónige von Frank- reich, Schottland und Sizilien seten mit viclen Füreton und cilichen englischen Kapitänen Li ein zu Chastel Thiery, rwn erwarte sie täglich in Troye (AA 185 fol. 16 jJ. [18] In einem Schreiben vom 4, Juli (s. Udalrici 44), dessen. Text Straßburg den Schwab. Roichs- etádien zur Kenninis weitergab, bericktete eine nichtgenannie Stadi, daß sie von ihrer treffenlich bot- Schaft zue Haidelberg bi unserem gnedigen herren herzogen Ludwigen, die gesteron heim gekommen sei, unterriohtet worden, sei, wie der kunig von Sicilien einen botten gesend hab zue unserem herren horzog Ludwig und im geschrzben hub, duz der Delphin hoch und turen geredt hab, er wolle fur StraBburg ziehen und nit dannen kummen, er hab die statt gewunnen, und solt er sein leben Jassent, und das will er in kurz fun und bringe mit sick ain mechtig volk und gur vill grosser buchsen, grosser denne unser herre herzog Ludwig habe (Nórdłingen Missiven fasc. 42 nr. 145 cop. chart., Beischluß zu einem Brief Ubne an Nördlingen vom 925. J ule). — Hs kónnte sich boi der nichigenanntom Stadt um Speier handeln, das am 4. Juli nach Straßburg schrieb, was ihre Botschaft zu Heidelberg vom Zuge des Delfin auf Straßburg gehört habe (Augsburg Urk. v. 1444 cop. J- . [14] Weiter meldete Joh. v. Esch am 5, Juli (S0. 5, juli 44), u.a. da der große Haufe des ‘Aas 2 April 30 Mai 18 Juni 6 Juni 18 Juni 29 Jvli 4 Juli 3 Juli $ Delphins sich um Paris zurückgezogen habe, weil er mit den gen, Königen und Fürsten in diesem halben. - Monat zum Friedensabschluß berufen sei, obwohl die Rede gehe, daß dasselbe große Volk die gen * Diese Gerüchte gründeten, in tatsächlichen xoy&ume les gens de guerre qui y vivoient sur Entechlüssen des franz. Hofes, wie ein Schreiben Karle VII. vom 9. Jon. 1445 an den, Bischof von, Maillezais, den Finaneminister Jehan de Bar, den Schatzmeister Jaques Cueur und die Beamten für Kriegshülfe in der Auvergne zu erkennen gibt (Abdr. bei Vuetey I, 307). Arm. 1 aus Paris Arch. Nat. Sect. hist, X 68 nr. 9). Dor König &elzé darin des ldngeres, auseinander, wie er sach. den Leiden und Plimderungen Frankreichs durch den Krieg mit den Engländern, noz anciens ennemis et adversaires, deze franzüsischen Voll dwrch einen Waffenstillstand mit der Aussicht auf einen Endfrieden wieder Ruhe und Sicherheit habe geben wollen; pendant laquelle treve aions advisé que pour extirpor ladiete pillerie estoit expedient voire necessaire de trouver fagon et maniere de vuider et mectre hors de nostredit les champs, faisent ladicto pillerio ot autres maulx importubles à nosdisz subgetz, laquelle chose 2 ]'ayde de nostre seigneur, et par la grant diligenco que faivte y avons et que aussi y a faicte nostre tres cher ot tres amé filz le Dautphin, a esté de fait executée, parceque nous et nostre- dit filz en.noz propres personues uvons tiré, conduit et mené hors de nostredit royaume lesdiz gens de guerre, et jusquosci les avons entrebenuz et encores entretenons tant ou pays d’Alemaigne et ou vau de Metz que autre part es marchos de par dega, zw Unterhalt und Loh. ' nung derselben und auch der an der englischen Grenze in Garnison liegenden Truppen verfügt er nun die Erhebung einer Sondersteuer um Land von Languedoil.
1 e 2 e go 8b 55 Ac. Fehde Üsterreichs mit den Bidgenossen nr. 160-161. 323 41), daB nach Mstteilung des Mgf. Ludwig zu. Pontemouson, Statthalters der Lande Bare und Lothringen, ein grofer Haufe des gesammenten volks von Franckerich in Bare und von dori in Lothringen ein- gefallen, sei, sich von Tag zu T'ag verstärke und in Dütsche land zu ziehen beabsichtige; dan». am 2. Mai (sabb. ante jub. ) über eine Botschaft des Hans von Albe, Bgf. zu Tis, da£ de» oon. Commerschie am, vergangenen, Do. über dee Bischofs Neffen von Salmen mit 15 od. 1900 Pferden und 600 Mann Fufvolk um Visirf gezogen sei und im Wasiger vale Liege; endlich am 18, Mai (2. post dominicam vocem jocund.), dafi die arme Jacken sich auf 4000 Pferde oder mehr verstärkt Külten und baab- sichtigen, ins Flsaf au zichen (AA 182 foll. 83, 64 %, 60). [10] Ausführlicher wurden die Müteilungen, die Straßburg im Juni 1444 von dem Metzer Sekretär Johann von Esch erhielt. Dieser berichtete am 5. Juni, daf die huwelicheit zwischen dem König von England und der Tochter des Königs von Sizilien zugleich mit dem Frieden zwischen Wrankreich und England am 24, Mai vollzogen, sei; die meisten franz. Kapitäne lägen jetzt zuriechen V ittry und Si. Mene- chouit, etx 18 Meilen con. Metz, mit 24000 Reteigen, vand diesolben lange vorscreven si nicht me in Franckrich haben willen!, dwile der fride gemacht ist, und haint hin erlauft, ander lande zu suchen sich zü erneren,; max meint, sie würden ins Elsaß ziehen (AA 185 fol. 12 J. 111) Am 13. Juni (Sa. n. u. h. lichnams dage) bestätigte derselbe die Tatsache von der Heirat und dem Frieden in Frankreich; bez den dadurch irei gewordenen Truppen seien. 84 französische und 8 englische Kapitiine, 2060 Frauen ritten mit; die Ki önige von Skeilien und vcn. Schotland und der Delphin selen nach beś demselben Volk win Troye in Champagnien, über ihre Absichten sei noch nichts bekannt; das Volk liege jeizt zwischen, Ohaalor. und, Vittry mit 46000 Pferden; man meine, sie zögen ins Elsaß, andere meinten, ei willon die Swytzer helfen bestriden; weiter über Rüstungen in und wm, Mets (AA. 186 fol, 15; teilw. gedr. Beaucourt 4,58 Anm, 1). . [12] Unter dem, 19. Juni (Fr. 19 junii 44) gab Johann von. Esch cine Noohricht aus Frankreich weiter, nach der 34000 Reisiye binnen € Tagen in Buurgonyen gezogen seien, angeblich in der Absicht, ins Elsaß zu ziehen; der gróbie Haufe liege noch umb Troye in Chsmpanien ; die Kónige von Frank- reich, Schottland und Sizilien seten mit viclen Füreton und cilichen englischen Kapitänen Li ein zu Chastel Thiery, rwn erwarte sie täglich in Troye (AA 185 fol. 16 jJ. [18] In einem Schreiben vom 4, Juli (s. Udalrici 44), dessen. Text Straßburg den Schwab. Roichs- etádien zur Kenninis weitergab, bericktete eine nichtgenannie Stadi, daß sie von ihrer treffenlich bot- Schaft zue Haidelberg bi unserem gnedigen herren herzogen Ludwigen, die gesteron heim gekommen sei, unterriohtet worden, sei, wie der kunig von Sicilien einen botten gesend hab zue unserem herren horzog Ludwig und im geschrzben hub, duz der Delphin hoch und turen geredt hab, er wolle fur StraBburg ziehen und nit dannen kummen, er hab die statt gewunnen, und solt er sein leben Jassent, und das will er in kurz fun und bringe mit sick ain mechtig volk und gur vill grosser buchsen, grosser denne unser herre herzog Ludwig habe (Nórdłingen Missiven fasc. 42 nr. 145 cop. chart., Beischluß zu einem Brief Ubne an Nördlingen vom 925. J ule). — Hs kónnte sich boi der nichigenanntom Stadt um Speier handeln, das am 4. Juli nach Straßburg schrieb, was ihre Botschaft zu Heidelberg vom Zuge des Delfin auf Straßburg gehört habe (Augsburg Urk. v. 1444 cop. J- . [14] Weiter meldete Joh. v. Esch am 5, Juli (S0. 5, juli 44), u.a. da der große Haufe des ‘Aas 2 April 30 Mai 18 Juni 6 Juni 18 Juni 29 Jvli 4 Juli 3 Juli $ Delphins sich um Paris zurückgezogen habe, weil er mit den gen, Königen und Fürsten in diesem halben. - Monat zum Friedensabschluß berufen sei, obwohl die Rede gehe, daß dasselbe große Volk die gen * Diese Gerüchte gründeten, in tatsächlichen xoy&ume les gens de guerre qui y vivoient sur Entechlüssen des franz. Hofes, wie ein Schreiben Karle VII. vom 9. Jon. 1445 an den, Bischof von, Maillezais, den Finaneminister Jehan de Bar, den Schatzmeister Jaques Cueur und die Beamten für Kriegshülfe in der Auvergne zu erkennen gibt (Abdr. bei Vuetey I, 307). Arm. 1 aus Paris Arch. Nat. Sect. hist, X 68 nr. 9). Dor König &elzé darin des ldngeres, auseinander, wie er sach. den Leiden und Plimderungen Frankreichs durch den Krieg mit den Engländern, noz anciens ennemis et adversaires, deze franzüsischen Voll dwrch einen Waffenstillstand mit der Aussicht auf einen Endfrieden wieder Ruhe und Sicherheit habe geben wollen; pendant laquelle treve aions advisé que pour extirpor ladiete pillerie estoit expedient voire necessaire de trouver fagon et maniere de vuider et mectre hors de nostredit les champs, faisent ladicto pillerio ot autres maulx importubles à nosdisz subgetz, laquelle chose 2 ]'ayde de nostre seigneur, et par la grant diligenco que faivte y avons et que aussi y a faicte nostre tres cher ot tres amé filz le Dautphin, a esté de fait executée, parceque nous et nostre- dit filz en.noz propres personues uvons tiré, conduit et mené hors de nostredit royaume lesdiz gens de guerre, et jusquosci les avons entrebenuz et encores entretenons tant ou pays d’Alemaigne et ou vau de Metz que autre part es marchos de par dega, zw Unterhalt und Loh. ' nung derselben und auch der an der englischen Grenze in Garnison liegenden Truppen verfügt er nun die Erhebung einer Sondersteuer um Land von Languedoil.
Strana 324
324 Reichstag zu Nümberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Juči 26 Juli 22 IAug. I] Juй 24 IJuli 2s) Juli 24 2 Könige von Frankreich und Sizilien und den Delphin bis zu Sont Niclaes geleiden sullent, hiere bredefart zu leisten, und alsdan sol dor obgnanto Dolphin mit ganzer maecht des volkez in Duesche- lant ziehen (AA 185 fol. 17). [15] Am 21. Juli wußte von Esch zu berichten, daß das Volk in Frankreich schon 2 oder 3 mal im Aufbruch gewesen sei, herilber zu zichen, sich aber jedesmal wieder zurüickgezogen habe; es lawje aber 5 bet ihnen [Arm.) die Rede, daß sie nach Lothringen vor Metz und besonders ins Elsaß vor Straßburg zichen wollten, die onderstaen zu gewinnen und sunderlich darumb das Straesbourg vor ziden zu Frunckerich gehoert habe und das dicselbe stat noch hudes tagez die lilie of hue munze lacse machen, das komme von alders, das si zu Franckerich gehoert haben, als si das in den alden historien fonden haben; die Könige von Frankreich und Sizilien sollten bis nächsten So. zu Troye und in weiteren 10 10 Tagen zu Sent Niclaus scin, der Delphin sei jeizt mit 50000 Pferden oder mehr van dem koninge von Tours in Touraynne aufgebrochen und liege auf dem Wasser gen die Lane und solle im halben August vor Straßburg und Motz zichen, t. a. m. (AA 185 fol. 18). [16] Ein Bericht des Peter von Sent Mart an von Esch, datiert vom 22. Juli, den Esch am 24. Juli nach Straßburg weitergab, erzählt von 6000 Pferden, die um Chalon lägen; da sie schon lange hier in 15 der Champagnien wären und alles Land verdürben, habe der König von Frankreich dem Delphin ge- boten, daß sie wnverzüglich aufbrächen; die sollten bis St. Peterstag alle zu Langres sein und von da gleich an den Rhein zichen; auch soll der Delphin dem Herrn von Commercy 2000 Reisige gelenet haben, um das Schloß von Chanencey zu spisen und sust in das lant van Metzen zu rieden mit dem wiederkommen, dasselbe lant zu schedigen (AA 185 fol. 19 u. 25). [17] Von Robinel, Herrn van Dalaoy, erhielt der Metzer Sekretär unter dem 24. Juli ein Schreiben, daß jener mit gen. Herren in Langres beim Delphin gewesen sei; der Delphin beabsichtige nach Mompel- garten zu ziehen, der Franz. König sei auf dem Wege nach Troye; der Delphin habe scine Kapitäne fur Di. nach Langres zu sich beordert, um nicht länger das Land des Königs von Sicilien zu schadigen; die Franckerischen Fürsten wünschten, daß der Delphin hie uber beliebe und nicht nach Deutschland 25 ziche, doch so in mogent si hieme dez nicht gewenden, denn er sagt, er wolle dem hern van Duetschen lando zu hulfe kommen, der sine swester gehabt soldo haben; der Delphin hoffe, daß ihm viele Städte und Schlösser des gen. Fürsten ufgaen werden; sollten sie in Deutschland nicht inschaffen nach ihrem Willen, so würden sie mit dem wiederzoch durch das Land von Luetgin oder von Metz kommen; Robinet ist der Ansicht, das Volk wolle nur aus Frankreich, das von ihnen gar sehr verderbt werde, 30 herauszichen (AA 178 or. und 185 fol. 23 cop.). [18] Endlich erfuhr von Esch durch seinen Neffen Henrych Dagy Bellis aus Sent Micheil am 24. Juli: das reisige Volk beabsichtige, zu Zweidrittel in Deutsche Lande, ins Elsaß zu zichen, zu einem Drittel durch das Land von Melz und durch das Bistum Trier, und sie sollten wieder zusammenkommen zwischen Straßburg und Basel ; ihre Zahl betrüige mehr als 50000 Pferde, wohl 800 Wagen. auch 3 35 englische Kapitäne mit 2500 Reisigen; der König van Sizilien habe den Delphin gebeten, nicht durch des Land von Metz und Trier zu zichen, da er dann durch das Land von Bare und Lothrungen müßte und auch diese verdürbe; Bellis höre, die Armagnaken wollten in kurzem ins Elsaß, wic man sage, um dem Röm. König gegen die Schwcizer zu helfen, nach anderen, um den ganzen Rheinstrom einzu- Aug. 1 néhmen1 (AA 185 fol. 24 cop.). Dieser Bericht, den Esch am I. August nach Straßburg weitergab, 40 20 Juli 21 1 Auch hierzu liegt der Wortlaut eines franz. dites villes leur remontrer les choses susdits, les requerans qu'ils eussent a le reconnoistre comme Manifestes vom I1. Sept. 1444 aus Espinal vor leur naturel et souverain seigneur se soumettre (Paris B.N. Fonds franc. 6965 fol. 217a-220d cop. saec. 18, gedr. Duhamel, Négociations de a sa souveraineté comme ses vrayes hommes Charles VII et de Louis XI avec les évêques de liges et sujets et luy rendre obeissance lesquels considerans ces choses et voulant le reconnoistre Metz pour la châtellenie d'Epinal, 1867, pag. 105), worin ausgeführt ist: que comme puis n'a gueres comme leur naturel et souverain seigneur luy ayans fait et rendu d'un commun accord il se soit transporté vers les marches de Barrois et de Lorraine vers les Allomaignes pour aucuns ot consentement plaine obeissance de leur chasteau ville fauxbourg ehastellenies et aparte- 50 grans offres mêmement pour remedier a plusieurs usurpations et entreprises faites sur les droits du nances d'icelles et se soient soumis eux ot leurs corps et successeurs sous sa seigneurie, pour royaume et couronne de France en plusieurs sei- gneuries cités et villes en deça de la riviere du y estre et demeurer ses vrays hommes liges et sujets a toûjours en consideration de laquelle Rhin qui d'ancienneté apartenoient au roy ses obeissance ainsi faite liberalement. il les recoit 55 predecesseurs et les remettre ei son obeissance, et particulierement les chastel villes d'Espinal pour ces hommes liges et sujets ot de ses succes- et Rualmesnil, los fauxbourgs et apartonances sours roys de Franco doclarant losdites villes d'icelles assises sur lesdits marches de Lorraine chastel et chastellenies et apartenances estre et demeurer du royaume et en faveur de ladite et d'Allemagne, et pour cet effet il ait envoyé n'a gueres devers les bourgeois et habitans des- obeissance usw. 45 60
324 Reichstag zu Nümberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Juči 26 Juli 22 IAug. I] Juй 24 IJuli 2s) Juli 24 2 Könige von Frankreich und Sizilien und den Delphin bis zu Sont Niclaes geleiden sullent, hiere bredefart zu leisten, und alsdan sol dor obgnanto Dolphin mit ganzer maecht des volkez in Duesche- lant ziehen (AA 185 fol. 17). [15] Am 21. Juli wußte von Esch zu berichten, daß das Volk in Frankreich schon 2 oder 3 mal im Aufbruch gewesen sei, herilber zu zichen, sich aber jedesmal wieder zurüickgezogen habe; es lawje aber 5 bet ihnen [Arm.) die Rede, daß sie nach Lothringen vor Metz und besonders ins Elsaß vor Straßburg zichen wollten, die onderstaen zu gewinnen und sunderlich darumb das Straesbourg vor ziden zu Frunckerich gehoert habe und das dicselbe stat noch hudes tagez die lilie of hue munze lacse machen, das komme von alders, das si zu Franckerich gehoert haben, als si das in den alden historien fonden haben; die Könige von Frankreich und Sizilien sollten bis nächsten So. zu Troye und in weiteren 10 10 Tagen zu Sent Niclaus scin, der Delphin sei jeizt mit 50000 Pferden oder mehr van dem koninge von Tours in Touraynne aufgebrochen und liege auf dem Wasser gen die Lane und solle im halben August vor Straßburg und Motz zichen, t. a. m. (AA 185 fol. 18). [16] Ein Bericht des Peter von Sent Mart an von Esch, datiert vom 22. Juli, den Esch am 24. Juli nach Straßburg weitergab, erzählt von 6000 Pferden, die um Chalon lägen; da sie schon lange hier in 15 der Champagnien wären und alles Land verdürben, habe der König von Frankreich dem Delphin ge- boten, daß sie wnverzüglich aufbrächen; die sollten bis St. Peterstag alle zu Langres sein und von da gleich an den Rhein zichen; auch soll der Delphin dem Herrn von Commercy 2000 Reisige gelenet haben, um das Schloß von Chanencey zu spisen und sust in das lant van Metzen zu rieden mit dem wiederkommen, dasselbe lant zu schedigen (AA 185 fol. 19 u. 25). [17] Von Robinel, Herrn van Dalaoy, erhielt der Metzer Sekretär unter dem 24. Juli ein Schreiben, daß jener mit gen. Herren in Langres beim Delphin gewesen sei; der Delphin beabsichtige nach Mompel- garten zu ziehen, der Franz. König sei auf dem Wege nach Troye; der Delphin habe scine Kapitäne fur Di. nach Langres zu sich beordert, um nicht länger das Land des Königs von Sicilien zu schadigen; die Franckerischen Fürsten wünschten, daß der Delphin hie uber beliebe und nicht nach Deutschland 25 ziche, doch so in mogent si hieme dez nicht gewenden, denn er sagt, er wolle dem hern van Duetschen lando zu hulfe kommen, der sine swester gehabt soldo haben; der Delphin hoffe, daß ihm viele Städte und Schlösser des gen. Fürsten ufgaen werden; sollten sie in Deutschland nicht inschaffen nach ihrem Willen, so würden sie mit dem wiederzoch durch das Land von Luetgin oder von Metz kommen; Robinet ist der Ansicht, das Volk wolle nur aus Frankreich, das von ihnen gar sehr verderbt werde, 30 herauszichen (AA 178 or. und 185 fol. 23 cop.). [18] Endlich erfuhr von Esch durch seinen Neffen Henrych Dagy Bellis aus Sent Micheil am 24. Juli: das reisige Volk beabsichtige, zu Zweidrittel in Deutsche Lande, ins Elsaß zu zichen, zu einem Drittel durch das Land von Melz und durch das Bistum Trier, und sie sollten wieder zusammenkommen zwischen Straßburg und Basel ; ihre Zahl betrüige mehr als 50000 Pferde, wohl 800 Wagen. auch 3 35 englische Kapitäne mit 2500 Reisigen; der König van Sizilien habe den Delphin gebeten, nicht durch des Land von Metz und Trier zu zichen, da er dann durch das Land von Bare und Lothrungen müßte und auch diese verdürbe; Bellis höre, die Armagnaken wollten in kurzem ins Elsaß, wic man sage, um dem Röm. König gegen die Schwcizer zu helfen, nach anderen, um den ganzen Rheinstrom einzu- Aug. 1 néhmen1 (AA 185 fol. 24 cop.). Dieser Bericht, den Esch am I. August nach Straßburg weitergab, 40 20 Juli 21 1 Auch hierzu liegt der Wortlaut eines franz. dites villes leur remontrer les choses susdits, les requerans qu'ils eussent a le reconnoistre comme Manifestes vom I1. Sept. 1444 aus Espinal vor leur naturel et souverain seigneur se soumettre (Paris B.N. Fonds franc. 6965 fol. 217a-220d cop. saec. 18, gedr. Duhamel, Négociations de a sa souveraineté comme ses vrayes hommes Charles VII et de Louis XI avec les évêques de liges et sujets et luy rendre obeissance lesquels considerans ces choses et voulant le reconnoistre Metz pour la châtellenie d'Epinal, 1867, pag. 105), worin ausgeführt ist: que comme puis n'a gueres comme leur naturel et souverain seigneur luy ayans fait et rendu d'un commun accord il se soit transporté vers les marches de Barrois et de Lorraine vers les Allomaignes pour aucuns ot consentement plaine obeissance de leur chasteau ville fauxbourg ehastellenies et aparte- 50 grans offres mêmement pour remedier a plusieurs usurpations et entreprises faites sur les droits du nances d'icelles et se soient soumis eux ot leurs corps et successeurs sous sa seigneurie, pour royaume et couronne de France en plusieurs sei- gneuries cités et villes en deça de la riviere du y estre et demeurer ses vrays hommes liges et sujets a toûjours en consideration de laquelle Rhin qui d'ancienneté apartenoient au roy ses obeissance ainsi faite liberalement. il les recoit 55 predecesseurs et les remettre ei son obeissance, et particulierement les chastel villes d'Espinal pour ces hommes liges et sujets ot de ses succes- et Rualmesnil, los fauxbourgs et apartonances sours roys de Franco doclarant losdites villes d'icelles assises sur lesdits marches de Lorraine chastel et chastellenies et apartenances estre et demeurer du royaume et en faveur de ladite et d'Allemagne, et pour cet effet il ait envoyé n'a gueres devers les bourgeois et habitans des- obeissance usw. 45 60
Strana 325
Ac. Fehde Österreichs mit den Eidgonossen nr. 161-162. 325 kam von dort über Worms auch nach Frankfurt (Stadt-A. Reichss. Nachtr. 1482c fol. 10 cop. oh.; gedr. Janssen II, I S. 60f. nr. 79; Reg. Wüleker S. 14). — Noch einem uciteren Bericht des v. Esch, etwa von Ende Juli aus Longneville bet Bare, stand der Delphin in Langres zum Einmarsch in die Grafschaft Mompelgarten bereit: der Marschall von Frankreich, der Herr von Commarcey und sin englischer Kapitän seien bereits mit 600 Pferden dahin aufgebrocken, während des Delphins Armee in 2 Haufen, der eine mit 5000 Pferden jenen nach, der andere gleich ins Elsaß, zichen werden, um bei Schlitstat zusammenzukommen und sich erstmals zwischen Basel und Brysach zu legeren; etliche meinten, sie wollen den Schweizern widerstehen und dem (Röm.) König helfen, andere, der Delphin wolle das Elsaß understacn zu gewinnen, andere wieder, sie würden mit dem Zuge ine Elsaß Darneg 10 zu gewinnen suchen, das dem Bastard van Vergier gehöre (AA 185 fol. 26 cop.). 5 Julí ex. 162. Verhandlungen der österreichischen Regierung mit dem Dauphin über Kriegshilfe gegen die Eidgenossen. 1444 zw. Juli 20 u. August 19. [Uber die Verhandlungen, die von der österreichischen Regierung am Oberrhein und dem Sundgauer Adel mit dem Dauphin im Juli und Augast 1444 zu Langres, Jonvelle-sur-Saone, Mömpel- 15 gart und Altkirch gepftogen worden sind, gibt Karl VII. in den Anweisungen für die französischen Gesandten zum Bopparder Fürstentag 1445 (Tueley 2, 139f. nr. XXVI) einen kurzen Uberblick. Seine Darstellung der Vorgänge, die dem Armagnakeneinfall voraus gegangen sind, wird späterhin von tm (in seinem Beglaubigungsschreiben vom 1. März 1447 für die französischen Gesandten zum Nürnberger RT.) in erweiterter Form wie folgt wiederholt: -- comment monseigneur le Dauphin faisant sondict voyage et venu à Lengres, vindrent devers luy le comte de Petite Pierrel messirs Sivery de Fenine2 et Martin de Halme- stat accompagnez de plusieurs autres chevaliers et escuyers, lesquels apporterent et pre- senterent à mondict seigneur lettres de creance du marquis de Rutes, gouverneur dudict pais d'Austriche et partyes du Rin, estant assiegé des dicts Soisses dedans la ville de Surich. 25 laquelle creance ledict comte exposa a mondint seigneur et en icelle luy supplia tres instam- ment de par lesdicts seigneurs que, en perseverant au bon et sainct propos du roy nostre dict souverain seigneur, il se voulsist haster et tirer avant le plustost qu'il pourroit avec sa- dicte compagnie, pour secourir ledict marquis et autres nobles et peuple assiegiez tant au- dict Surich comme a Vesperch3 en grand destresse et en voye de perdition; et mondict seigneur so tant pour obeyr au commandement du roy comme pour complaire aux dessusdicts, et les aleigier de la en avant, fist son chemin en la plus grand dilligence qu'il peust. item que luy arrivé a Jonvelle, furent derechef envoyez devers luy messeigneurs Pierre de Morimont4, Jean de Mortereul et Sevriy de Fenigne chevaliers et Martin de Halmestat escuyer de par les nobles de ladicte seigneurie d'Austriche, pour avancer mondiet seigneur et sa compagnie pour le servis dessusdict; lesquels comte et aucuns autres des dessusnommez furent conti- nuellement avec mondict seigneur, pour le solliciter de diligemment faire sondict voyage pour la necessité en quoy estoient lesdict assiegez. et mondict seigneur arrivé à Montbeliart, vindrent derechef aucuns des dessusdicts et plusieurs aultres des nobles dudict pays, pour le haster semblablement avec sadicte compagnie; lesquels l'accompagnerent jusques au lieu, 40 ouquel ils trouverent apres lesdicts Soisses. item --- comme mondict seigneur venu au- dict lieu de Montbeliart, et apres ce qu'il se fut faict informer du faict desdicts siegez, en executant prestement sa commission et charge, envoya incontinent monseigneur de Bueil et certaine compagnie de sesdicts gens pour lever le siege estant devant Iadicte place de Vesperch prez Basle. au propos et entention desquels les Soisses estans audict siege voulans 45 resister, envoyerent trois mil combattans des meilleurs d'eux, pour les prevenir, surprendre et desconfire ; et comment a la fin lesdicts trois mil Soisses ou environ furent par ledict seigneur de Buoil et les gens et puissance de mondict seigneur tous ruez jus et desconfits, comme il 95 20 1 Jukob Gf. von Lüizelatein. 2 Siegfried von Venningen und Martin von 50 Helmstatt. 3 Farnsburg. 4 Peter von Mörsberg und Johann von Mün- sterol.
Ac. Fehde Österreichs mit den Eidgonossen nr. 161-162. 325 kam von dort über Worms auch nach Frankfurt (Stadt-A. Reichss. Nachtr. 1482c fol. 10 cop. oh.; gedr. Janssen II, I S. 60f. nr. 79; Reg. Wüleker S. 14). — Noch einem uciteren Bericht des v. Esch, etwa von Ende Juli aus Longneville bet Bare, stand der Delphin in Langres zum Einmarsch in die Grafschaft Mompelgarten bereit: der Marschall von Frankreich, der Herr von Commarcey und sin englischer Kapitän seien bereits mit 600 Pferden dahin aufgebrocken, während des Delphins Armee in 2 Haufen, der eine mit 5000 Pferden jenen nach, der andere gleich ins Elsaß, zichen werden, um bei Schlitstat zusammenzukommen und sich erstmals zwischen Basel und Brysach zu legeren; etliche meinten, sie wollen den Schweizern widerstehen und dem (Röm.) König helfen, andere, der Delphin wolle das Elsaß understacn zu gewinnen, andere wieder, sie würden mit dem Zuge ine Elsaß Darneg 10 zu gewinnen suchen, das dem Bastard van Vergier gehöre (AA 185 fol. 26 cop.). 5 Julí ex. 162. Verhandlungen der österreichischen Regierung mit dem Dauphin über Kriegshilfe gegen die Eidgenossen. 1444 zw. Juli 20 u. August 19. [Uber die Verhandlungen, die von der österreichischen Regierung am Oberrhein und dem Sundgauer Adel mit dem Dauphin im Juli und Augast 1444 zu Langres, Jonvelle-sur-Saone, Mömpel- 15 gart und Altkirch gepftogen worden sind, gibt Karl VII. in den Anweisungen für die französischen Gesandten zum Bopparder Fürstentag 1445 (Tueley 2, 139f. nr. XXVI) einen kurzen Uberblick. Seine Darstellung der Vorgänge, die dem Armagnakeneinfall voraus gegangen sind, wird späterhin von tm (in seinem Beglaubigungsschreiben vom 1. März 1447 für die französischen Gesandten zum Nürnberger RT.) in erweiterter Form wie folgt wiederholt: -- comment monseigneur le Dauphin faisant sondict voyage et venu à Lengres, vindrent devers luy le comte de Petite Pierrel messirs Sivery de Fenine2 et Martin de Halme- stat accompagnez de plusieurs autres chevaliers et escuyers, lesquels apporterent et pre- senterent à mondict seigneur lettres de creance du marquis de Rutes, gouverneur dudict pais d'Austriche et partyes du Rin, estant assiegé des dicts Soisses dedans la ville de Surich. 25 laquelle creance ledict comte exposa a mondint seigneur et en icelle luy supplia tres instam- ment de par lesdicts seigneurs que, en perseverant au bon et sainct propos du roy nostre dict souverain seigneur, il se voulsist haster et tirer avant le plustost qu'il pourroit avec sa- dicte compagnie, pour secourir ledict marquis et autres nobles et peuple assiegiez tant au- dict Surich comme a Vesperch3 en grand destresse et en voye de perdition; et mondict seigneur so tant pour obeyr au commandement du roy comme pour complaire aux dessusdicts, et les aleigier de la en avant, fist son chemin en la plus grand dilligence qu'il peust. item que luy arrivé a Jonvelle, furent derechef envoyez devers luy messeigneurs Pierre de Morimont4, Jean de Mortereul et Sevriy de Fenigne chevaliers et Martin de Halmestat escuyer de par les nobles de ladicte seigneurie d'Austriche, pour avancer mondiet seigneur et sa compagnie pour le servis dessusdict; lesquels comte et aucuns autres des dessusnommez furent conti- nuellement avec mondict seigneur, pour le solliciter de diligemment faire sondict voyage pour la necessité en quoy estoient lesdict assiegez. et mondict seigneur arrivé à Montbeliart, vindrent derechef aucuns des dessusdicts et plusieurs aultres des nobles dudict pays, pour le haster semblablement avec sadicte compagnie; lesquels l'accompagnerent jusques au lieu, 40 ouquel ils trouverent apres lesdicts Soisses. item --- comme mondict seigneur venu au- dict lieu de Montbeliart, et apres ce qu'il se fut faict informer du faict desdicts siegez, en executant prestement sa commission et charge, envoya incontinent monseigneur de Bueil et certaine compagnie de sesdicts gens pour lever le siege estant devant Iadicte place de Vesperch prez Basle. au propos et entention desquels les Soisses estans audict siege voulans 45 resister, envoyerent trois mil combattans des meilleurs d'eux, pour les prevenir, surprendre et desconfire ; et comment a la fin lesdicts trois mil Soisses ou environ furent par ledict seigneur de Buoil et les gens et puissance de mondict seigneur tous ruez jus et desconfits, comme il 95 20 1 Jukob Gf. von Lüizelatein. 2 Siegfried von Venningen und Martin von 50 Helmstatt. 3 Farnsburg. 4 Peter von Mörsberg und Johann von Mün- sterol.
Strana 326
326 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. est notoire, dont s'ensuivit la delivrance de ladicte place et des nobles et peuple estans dedans avec le gaing de l'artillerye desdicts Soisses, que eurent lesdicts assiegiez. semblablement fut levé l'autre siege desdicts Soisses estant devant ladicte place de Surich, et ledict mar- quis et tout le peuple estant dedans icelle delivrez par la bonne conduitte et diligence de mon- dict seigneur, dudict seigneur de Bueil et de ceux de sa compagnie, au grant honneur et 5 proffit desdicts roy des Romains, ducs d'Autriche et de tous leurs pais et seigneuries. itom -- comme par les dessus nommez et autres qui furent envoyez par lesdicts roy des Romains et ducs d'Autriche par devers mondict seigneur, pour haster ledict ayde et secours et par les nobles du pays qui pour ce furent assemblez a Haulte Crick, fust dict, promis et asseuró a mondict seigneur et a ceux de sadicte compagnie qu'ils feroient, incontinent mondict 10 seigneur arrivé ou pais, luy bailler logis en bonnes villes et places fortes avec vivres et argent, pour loger sesdicts gens et les sejourner et soustenir par le temps de l'iver a guerroyer les- dicts Soisses jusques au nombre de vingt cinq mille chevaux, et combien que mondiet seigneur apres ladicte desconfiture, qui est un si hault bien faict ausdicts roy et ducs et leursdicts pais, comme chacun scait, eust faict requerir les nobles et conseillers dudict pays d'Autriche 1s de luy bailler logis, vivres et argent, comme promis luy avoit esté ; ear autrement ne povoit entretenir sesdicts gens pour l'iver qui estoit prochain, lesdicts nobles en furent reffusans, disans n'avoir puissance de faire plus avant, jaçoit ce que par avant l'eussent promis, comme dict est (Paris B.N. Coll. Dupuy 760 fol. 123 a-126a; gedr. Tuetey 2, 160-162). 1444 Aug. 3 12] Gleichzeitige Nachrichten über jene Verhandlungen ergänzen das Vorstehende nach verschie- 20 denen Seiten. So schreibt am 3. August (uf s. Steffanis dag dez hl. martelers 1444 mit groeser hesten geschriben) Martin van Plaaey an seinen Schwager, den bellis van Baert der Delphin habe lange zu Lengres gelegen und habe wohl 50000 Pferde oder mehr, und es seien binnen 4 Tagen noch etwa 9000 Pferde nachgekommen; der D. beabsichtige, Moenpelgarten zu gewinnen und werde sicher in 2 Tagen. auforechen und sich in das lant fuegen und vort vor Basel; der Herzog von Österreich werde ihm 25 etliche siner stede im Eilsaicz opdûn; si meinent auch wieder den Swytzeren zu strieden, ee si van dannen scheiden, wand man saget, der Romischer kunnig der habe min horro der Delphin groesse gut und schacze geschicket, hieme zu dienen; man warte noch auf den Herrn von Commarcey, der heimgeritien ist, um Geschütz und Sachen zu holen. Die beiden Könige von Frankreich und Sicilien sind vor 3 Tagen zu Troye (gewesen) und werden binnen 8 oder 10 Tagen nach Sent Niclaus mit vielleicht 4000 Pferden kommen, usw. (Straßburg St.-A. AA 190 fol. 40 not. chart., Cop. van Welsche zu Dutsche, von der gleichen Hand der Briefe des Metzer Sekr. Joh. von Esch geschrieben). 30 Aug. d Aug. 5 [3] Ferner schrieb am 4. Ang. aus Basel (ziestag n. s. Peters tag im ôgesten 44) ein Ungenannter (nach der Schrift: der Junker Hans Růbsam) an Ammeister und Rat zu Strußhury: er si heute nach Basel gekommen und war zu Dieschôn und in Franckrich wnd bei einem Teil der schinderen und habe von ihnen und anderen gehört, was sie vorhaben, und habe auch an mins herren ratt von Bürgůne erfahren, och waßs der schinder ufsacz ist oder waßs si vôrhanden haben ; danach wollten sie furwar in Tüschelant, aber war 5der in waß môß, könne er von niemand erfabren ; allgemein spreche man, daz si fur Münppelgart wollen und von Muppelgart fúr Basel. Der Dalffin sei zu Langerß mit großem Volk, habe aber nicht einen Fürsten bei sich noch ûcz mameliches von herren; das Volk belaufe sich auf 50000, wohl 5000 zu Fuß und dabei 6000 Frauen; es sei gul ausgerilstet; der D. werde morgen von Langers aufbrechen, man soll ihnen ingon in der herrschaft land von Österich 22 Stadte und Schlösser, auch eine Briicke auf dem Hin; werden ihnen die Schlisser zůgeseit, so wissen fúrwar. daz si den weck hinuß ziehend ůber die Steyge, so hant ir si bi uch im lande. Weiterhin: Ritter Syffert von Fennengin soll heute wieder zu Langers bei dem Daljfin sein und sal im an- ader abe- sagen von der stette und slôfs wegen, die man ihm ingen soll; er ist zu Enßhein gewesen, mit der lantschaft zu reden und mit den stetten" im lande, was er geschaffen hat, wisse Schreiber nicht (Straßburg AA 190 fol. 18 or. chart.). 85 40 45 Aug. 6 [4] Zur gleichen Zeit, am 6. Aug. (die b. Sixti), antwortete Bf. Ruprecht von Straßburg aus Zabern auf briefliche Botschaft Straßburgs wegen des fremden Volkos: or habe eine halbe Stunde zuvor 50 Nachricht erhalten, daß der Delphin noch zu Langers sei und in willen, in Dutsche land zû ziehen und besonder durch Monppelgart herin zû ziehen und fort widder die Switzer unserm allergnedi- gesten herren dem Romischen otc. konige zû hilf; obe aber solicher zug sinen vorgang nit nemme, a) em., Vorl. tetten (— retten?).
326 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. est notoire, dont s'ensuivit la delivrance de ladicte place et des nobles et peuple estans dedans avec le gaing de l'artillerye desdicts Soisses, que eurent lesdicts assiegiez. semblablement fut levé l'autre siege desdicts Soisses estant devant ladicte place de Surich, et ledict mar- quis et tout le peuple estant dedans icelle delivrez par la bonne conduitte et diligence de mon- dict seigneur, dudict seigneur de Bueil et de ceux de sa compagnie, au grant honneur et 5 proffit desdicts roy des Romains, ducs d'Autriche et de tous leurs pais et seigneuries. itom -- comme par les dessus nommez et autres qui furent envoyez par lesdicts roy des Romains et ducs d'Autriche par devers mondict seigneur, pour haster ledict ayde et secours et par les nobles du pays qui pour ce furent assemblez a Haulte Crick, fust dict, promis et asseuró a mondict seigneur et a ceux de sadicte compagnie qu'ils feroient, incontinent mondict 10 seigneur arrivé ou pais, luy bailler logis en bonnes villes et places fortes avec vivres et argent, pour loger sesdicts gens et les sejourner et soustenir par le temps de l'iver a guerroyer les- dicts Soisses jusques au nombre de vingt cinq mille chevaux, et combien que mondiet seigneur apres ladicte desconfiture, qui est un si hault bien faict ausdicts roy et ducs et leursdicts pais, comme chacun scait, eust faict requerir les nobles et conseillers dudict pays d'Autriche 1s de luy bailler logis, vivres et argent, comme promis luy avoit esté ; ear autrement ne povoit entretenir sesdicts gens pour l'iver qui estoit prochain, lesdicts nobles en furent reffusans, disans n'avoir puissance de faire plus avant, jaçoit ce que par avant l'eussent promis, comme dict est (Paris B.N. Coll. Dupuy 760 fol. 123 a-126a; gedr. Tuetey 2, 160-162). 1444 Aug. 3 12] Gleichzeitige Nachrichten über jene Verhandlungen ergänzen das Vorstehende nach verschie- 20 denen Seiten. So schreibt am 3. August (uf s. Steffanis dag dez hl. martelers 1444 mit groeser hesten geschriben) Martin van Plaaey an seinen Schwager, den bellis van Baert der Delphin habe lange zu Lengres gelegen und habe wohl 50000 Pferde oder mehr, und es seien binnen 4 Tagen noch etwa 9000 Pferde nachgekommen; der D. beabsichtige, Moenpelgarten zu gewinnen und werde sicher in 2 Tagen. auforechen und sich in das lant fuegen und vort vor Basel; der Herzog von Österreich werde ihm 25 etliche siner stede im Eilsaicz opdûn; si meinent auch wieder den Swytzeren zu strieden, ee si van dannen scheiden, wand man saget, der Romischer kunnig der habe min horro der Delphin groesse gut und schacze geschicket, hieme zu dienen; man warte noch auf den Herrn von Commarcey, der heimgeritien ist, um Geschütz und Sachen zu holen. Die beiden Könige von Frankreich und Sicilien sind vor 3 Tagen zu Troye (gewesen) und werden binnen 8 oder 10 Tagen nach Sent Niclaus mit vielleicht 4000 Pferden kommen, usw. (Straßburg St.-A. AA 190 fol. 40 not. chart., Cop. van Welsche zu Dutsche, von der gleichen Hand der Briefe des Metzer Sekr. Joh. von Esch geschrieben). 30 Aug. d Aug. 5 [3] Ferner schrieb am 4. Ang. aus Basel (ziestag n. s. Peters tag im ôgesten 44) ein Ungenannter (nach der Schrift: der Junker Hans Růbsam) an Ammeister und Rat zu Strußhury: er si heute nach Basel gekommen und war zu Dieschôn und in Franckrich wnd bei einem Teil der schinderen und habe von ihnen und anderen gehört, was sie vorhaben, und habe auch an mins herren ratt von Bürgůne erfahren, och waßs der schinder ufsacz ist oder waßs si vôrhanden haben ; danach wollten sie furwar in Tüschelant, aber war 5der in waß môß, könne er von niemand erfabren ; allgemein spreche man, daz si fur Münppelgart wollen und von Muppelgart fúr Basel. Der Dalffin sei zu Langerß mit großem Volk, habe aber nicht einen Fürsten bei sich noch ûcz mameliches von herren; das Volk belaufe sich auf 50000, wohl 5000 zu Fuß und dabei 6000 Frauen; es sei gul ausgerilstet; der D. werde morgen von Langers aufbrechen, man soll ihnen ingon in der herrschaft land von Österich 22 Stadte und Schlösser, auch eine Briicke auf dem Hin; werden ihnen die Schlisser zůgeseit, so wissen fúrwar. daz si den weck hinuß ziehend ůber die Steyge, so hant ir si bi uch im lande. Weiterhin: Ritter Syffert von Fennengin soll heute wieder zu Langers bei dem Daljfin sein und sal im an- ader abe- sagen von der stette und slôfs wegen, die man ihm ingen soll; er ist zu Enßhein gewesen, mit der lantschaft zu reden und mit den stetten" im lande, was er geschaffen hat, wisse Schreiber nicht (Straßburg AA 190 fol. 18 or. chart.). 85 40 45 Aug. 6 [4] Zur gleichen Zeit, am 6. Aug. (die b. Sixti), antwortete Bf. Ruprecht von Straßburg aus Zabern auf briefliche Botschaft Straßburgs wegen des fremden Volkos: or habe eine halbe Stunde zuvor 50 Nachricht erhalten, daß der Delphin noch zu Langers sei und in willen, in Dutsche land zû ziehen und besonder durch Monppelgart herin zû ziehen und fort widder die Switzer unserm allergnedi- gesten herren dem Romischen otc. konige zû hilf; obe aber solicher zug sinen vorgang nit nemme, a) em., Vorl. tetten (— retten?).
Strana 327
Ac. Fehde Österreichs mit den Eidgenossen nr. 162. 327 5 so hat doch der Delphin vor. in Dûtsche land zu ziehen ; war odir uber wene, wissen wir eigentlich nit; Absender halt Vorkehrungen für angebracht und gibt Einzelheiten über das Vorrücken des D. in 2 Haujen; er habe ferner gehört, daß Syfrijt von Vennyngen, einer von Heimstat und andere mehr zw Ensesheim gewesen sein sollen von des Delphins wegen zu reden und zu tedingen mit dem Mark- grafen von Rotwil [so statt Rotiln]; wie sie geschieden sind, wisse er aber nicht (Straßburg Stadt-A. AA 182 fol. 71 or. ohart.). [5] Uber die Verhandlungen zu Jonvelle unterrichtet auch ein Brief des Henry de la Tour, Herrn von Pierrefort und Florehenges, an Jehan d'Ech dit de Luxembourg vom 8. Aug. (Pierrefort ce sabmedi VIIIe jour d'aoust): der Daulphin sei merquedi von Lengres abgereist und le jeudi 10 nach Jonvelle gekommen, en esperance d'avoir l'obeisance de Monbéliart ou d'y mectre le siege, combienque embasadeurs bien notables ly estoient venus du duc d'Otheriche qui le hastoient; car ilz lui avoient aporté lettres de par lui et lui offre toutes ses places pour obeir à lui comme à lui meismes. Deshalb sei sein ganzer Rat der Meinung, daß er weiter ziehen werde et que pour le dit Montbeliart qui est po de chose, ne s'arrestast point, veu que le comte de Virtembere lui avoit 15 mandé qu'il lui feroit plainne obeisance, combienqu'il n'en at encore riens fait, neantmoins son entencion est d'y arrostor, no scay, qui s'en ferat. Die routiers zögen mit und nach dem Daulphin, letzte Aufenthalte seien gewesen in Bonney und Maulvaigep die in Bleinnoe lagen, sollen jetzt in Boulleneywille liegen. Der König von France sei (oor) 8 Tagen nach Troyes gekommen, wo er den König von Sicille erwarte, der jeudi dahin kommen müßte; dann werden sie wohl kurz nach Saint Aug. 6 20 Nicolay kommen. Schreiber bittet, diese wahren Neuigkeiten den Herren der Stadt (Straßburg) zu zeigen; der Herr vor Commarcy habe ungefähr 200 Pferde und ziche mit dem D.; er logiere des lundi Aug. 3 zu Neufchästel (Straßburg AA 186 or, chart.; gedr. Tuetey 2, 507f. nr. CXV). Aug. 8.5.6 [6] Von einem Ungenaunten wurde am II. Aug. (zinstag n. s. Laurencius tag 44) dem Straß. Aug. 11 burger Rat geschrieben, daß des Delffins Räte heute her gen Altkirch gekommen seien und sich der 25 Delffin mit sinem volk vorschribon und vorbriefen wil, miner gnedigen herschaft von Osterich hilflich zû sin zû irem kriege, den su ietz mit den Switzern hant. Der Delffin beabsichtige, sich vor Basel zu slahen; er hube ob 50000 Pferde bei sich, und sind der houbtlute unter dem Volk 1O. Der Delffin liege 2 oder 3 Meilen weges hunder Lusse, die ubrigen und das Volk haben sich gelegert von der Sone unz heruß gein Befort, und ir bedörffent kein sorge haben, dann das es miner gnedigen s0 herschaft von Österrich und uns allen, ob gott wil, wol gon sol ; wann was miner herschaft rete an den Delffin mûten, des wil er gefoilgig sin ze tûn (Straßburg AA 190 fol. 20 not. chart. ohne Schnitte, rücke. Vermerk von anderer Hand für den rôt). [7] Derselben Stadt Straßburg teilte dann am 19. Aug. (feria 4. p. assumpe. Marie hora 2. noctis) Aug. 19 der Präceptor Johannes von Ysenhein, repente in domo vestra s. Antonij de Ysenhein, nit, er sei 35 heute um die I. Nachtstunde de Montepelicardo zurückgekenri, wo der Dalphinus personaliter re- sidet ; quem locum ipse cepit per composicionem et tenet ; er (Joh. v. Y.) habe dort wegen gefangener Untertanen verhandelt; Greulickes habe er geschen und gehört; man könne die Arten der Folterwerk- zeuge dieser Leute gar nicht ausmalen, er zittere noch in Erinnerung daran. Uber die Absichten des Delphins habe er nichts anderes erfahren können, nisi quod velit primo Basileam destruere et deinde 10 Suitences totaliter confundere et demum in Alamania regnare; er habe schon in Alamania a Monte- pelicardo usque ad tria miliaria 20000 Reiter, die er (-Joh.) mit eigenen Augen geschen, dahinter aber kämen noch mehr ale 30000. crastino mane seien alle Kapitäne beim Delphin, et tractetur, quid primo sit aggrediendum, vel Basilea vel obsidio, que est posita per Switenses ante oppidum Surich; iber Straßburg habe J. kein Wort gehört; sein Kaplan Nicolaus, procurator in Argentina, werde noch 15 mehr mitteilen, waas er nicht zu schreiben wage (Straßburg AA 190 fol. 48 or. chart.; gedr. Tuetey 2, 509 f. nr. CXVI). Aug. 20 [81 In diesem Zusammenhange mag auch eine Bemerkung belangvoll sein, die von einer gleich- zeitigen, sonst nicht belegten, Reise österreichischer Gesandter zum Herzog von Burgund berichtet; sie findet sich in einem Brief des Deutschordens-Gesandten Johann Margenhagen an den Hochmeister 50 vom [18.] Aug. (to Valentzssyn in Henegauwe drei dachfard vun Parys Di. n. assumpt. Marie o.J.) mit allerhand Nachrichten über die Beobachtungen des Schreibers in Brügge und am Burgundischen Hof: der Herzog von Burgund habe z. Zt. hier bei sich alle seine Bischöfe, Prälaton, Stadte und Herren, da hier ein Erzbischof von Constantinopel dem keiser mit des peistos Eugongii legaten und sust ut Lumbardige, van Melan und Venedige, des Romischen koniges, des junghen hern van Osterich 55 sendeboden gekommen seien, und sind bei dem König von Franckrike und Delfin gewesen und nun beim Herzog von Burgund. (Der weitere Inhalt des Briefes handell dann von der) Werbung des Erz- bischofs und des Legaten zum Kampf gegen die Türken, zu dem sich der Delfin in Jahresfrist und darauf- hin auch der Herzag von Burgund entschlossen habe (Königsberg St.-A. Schbl. XXXIII nr. 111 or. chart. Regg.: Hanserezeste II, 3, 100 Anm. 2; Joachim-Hubatsch I, 1,2 nr. 8528). Aug. [18]
Ac. Fehde Österreichs mit den Eidgenossen nr. 162. 327 5 so hat doch der Delphin vor. in Dûtsche land zu ziehen ; war odir uber wene, wissen wir eigentlich nit; Absender halt Vorkehrungen für angebracht und gibt Einzelheiten über das Vorrücken des D. in 2 Haujen; er habe ferner gehört, daß Syfrijt von Vennyngen, einer von Heimstat und andere mehr zw Ensesheim gewesen sein sollen von des Delphins wegen zu reden und zu tedingen mit dem Mark- grafen von Rotwil [so statt Rotiln]; wie sie geschieden sind, wisse er aber nicht (Straßburg Stadt-A. AA 182 fol. 71 or. ohart.). [5] Uber die Verhandlungen zu Jonvelle unterrichtet auch ein Brief des Henry de la Tour, Herrn von Pierrefort und Florehenges, an Jehan d'Ech dit de Luxembourg vom 8. Aug. (Pierrefort ce sabmedi VIIIe jour d'aoust): der Daulphin sei merquedi von Lengres abgereist und le jeudi 10 nach Jonvelle gekommen, en esperance d'avoir l'obeisance de Monbéliart ou d'y mectre le siege, combienque embasadeurs bien notables ly estoient venus du duc d'Otheriche qui le hastoient; car ilz lui avoient aporté lettres de par lui et lui offre toutes ses places pour obeir à lui comme à lui meismes. Deshalb sei sein ganzer Rat der Meinung, daß er weiter ziehen werde et que pour le dit Montbeliart qui est po de chose, ne s'arrestast point, veu que le comte de Virtembere lui avoit 15 mandé qu'il lui feroit plainne obeisance, combienqu'il n'en at encore riens fait, neantmoins son entencion est d'y arrostor, no scay, qui s'en ferat. Die routiers zögen mit und nach dem Daulphin, letzte Aufenthalte seien gewesen in Bonney und Maulvaigep die in Bleinnoe lagen, sollen jetzt in Boulleneywille liegen. Der König von France sei (oor) 8 Tagen nach Troyes gekommen, wo er den König von Sicille erwarte, der jeudi dahin kommen müßte; dann werden sie wohl kurz nach Saint Aug. 6 20 Nicolay kommen. Schreiber bittet, diese wahren Neuigkeiten den Herren der Stadt (Straßburg) zu zeigen; der Herr vor Commarcy habe ungefähr 200 Pferde und ziche mit dem D.; er logiere des lundi Aug. 3 zu Neufchästel (Straßburg AA 186 or, chart.; gedr. Tuetey 2, 507f. nr. CXV). Aug. 8.5.6 [6] Von einem Ungenaunten wurde am II. Aug. (zinstag n. s. Laurencius tag 44) dem Straß. Aug. 11 burger Rat geschrieben, daß des Delffins Räte heute her gen Altkirch gekommen seien und sich der 25 Delffin mit sinem volk vorschribon und vorbriefen wil, miner gnedigen herschaft von Osterich hilflich zû sin zû irem kriege, den su ietz mit den Switzern hant. Der Delffin beabsichtige, sich vor Basel zu slahen; er hube ob 50000 Pferde bei sich, und sind der houbtlute unter dem Volk 1O. Der Delffin liege 2 oder 3 Meilen weges hunder Lusse, die ubrigen und das Volk haben sich gelegert von der Sone unz heruß gein Befort, und ir bedörffent kein sorge haben, dann das es miner gnedigen s0 herschaft von Österrich und uns allen, ob gott wil, wol gon sol ; wann was miner herschaft rete an den Delffin mûten, des wil er gefoilgig sin ze tûn (Straßburg AA 190 fol. 20 not. chart. ohne Schnitte, rücke. Vermerk von anderer Hand für den rôt). [7] Derselben Stadt Straßburg teilte dann am 19. Aug. (feria 4. p. assumpe. Marie hora 2. noctis) Aug. 19 der Präceptor Johannes von Ysenhein, repente in domo vestra s. Antonij de Ysenhein, nit, er sei 35 heute um die I. Nachtstunde de Montepelicardo zurückgekenri, wo der Dalphinus personaliter re- sidet ; quem locum ipse cepit per composicionem et tenet ; er (Joh. v. Y.) habe dort wegen gefangener Untertanen verhandelt; Greulickes habe er geschen und gehört; man könne die Arten der Folterwerk- zeuge dieser Leute gar nicht ausmalen, er zittere noch in Erinnerung daran. Uber die Absichten des Delphins habe er nichts anderes erfahren können, nisi quod velit primo Basileam destruere et deinde 10 Suitences totaliter confundere et demum in Alamania regnare; er habe schon in Alamania a Monte- pelicardo usque ad tria miliaria 20000 Reiter, die er (-Joh.) mit eigenen Augen geschen, dahinter aber kämen noch mehr ale 30000. crastino mane seien alle Kapitäne beim Delphin, et tractetur, quid primo sit aggrediendum, vel Basilea vel obsidio, que est posita per Switenses ante oppidum Surich; iber Straßburg habe J. kein Wort gehört; sein Kaplan Nicolaus, procurator in Argentina, werde noch 15 mehr mitteilen, waas er nicht zu schreiben wage (Straßburg AA 190 fol. 48 or. chart.; gedr. Tuetey 2, 509 f. nr. CXVI). Aug. 20 [81 In diesem Zusammenhange mag auch eine Bemerkung belangvoll sein, die von einer gleich- zeitigen, sonst nicht belegten, Reise österreichischer Gesandter zum Herzog von Burgund berichtet; sie findet sich in einem Brief des Deutschordens-Gesandten Johann Margenhagen an den Hochmeister 50 vom [18.] Aug. (to Valentzssyn in Henegauwe drei dachfard vun Parys Di. n. assumpt. Marie o.J.) mit allerhand Nachrichten über die Beobachtungen des Schreibers in Brügge und am Burgundischen Hof: der Herzog von Burgund habe z. Zt. hier bei sich alle seine Bischöfe, Prälaton, Stadte und Herren, da hier ein Erzbischof von Constantinopel dem keiser mit des peistos Eugongii legaten und sust ut Lumbardige, van Melan und Venedige, des Romischen koniges, des junghen hern van Osterich 55 sendeboden gekommen seien, und sind bei dem König von Franckrike und Delfin gewesen und nun beim Herzog von Burgund. (Der weitere Inhalt des Briefes handell dann von der) Werbung des Erz- bischofs und des Legaten zum Kampf gegen die Türken, zu dem sich der Delfin in Jahresfrist und darauf- hin auch der Herzag von Burgund entschlossen habe (Königsberg St.-A. Schbl. XXXIII nr. 111 or. chart. Regg.: Hanserezeste II, 3, 100 Anm. 2; Joachim-Hubatsch I, 1,2 nr. 8528). Aug. [18]
Strana 328
328 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. B. Akten des Tages: a. Kirchenfrage nr. 163-196. 163. Inhaltswiedergabe einer Aktensammlung vom Nürnberger RT. aus der Feder eines Besuchers der Tagung. [1444 August bis Oktober bzw. 1445 Juni 17J. 1444 Aug. 15-22 1444 Ang. 28 Sept. 4 Die Wolfenbätteler Hs. 797, ein Kodex aus dem Bestand der ehemaligen Helmstedter Universitäts- bibliothek, gliedert sich äußerlich, d. h. nach den Sexternlagen und ihrem Inhalt beurteilt, in drei Teile, 5 die ursprünglich wohl für sich geschrieben, erst nachtraglich zu einem Bande kunstlich vereinigt scheinen. Der I. Teil (fol. 1-123) enthalt in bunter Folge verschiedenartige Abschriften zur Konzilsfrage, die nach Datierung und anderen Umständen zu schließen vom Urheber der He. während der Sitzungszeit des Nirnberger RT., also Ende August bis Ende September 1444 zusammengetragen und abgeschrieben worden sind. Ein eigener Sextern (fol. 124-136) bringt als 2. Aktengruppe die Abschrift der wichtigsten Aktenstücke zu den königlichen Bemühungen der Jahre 1442/43 um die Versammlung eines 3. Konzils. In einem 3. Teil (fol. 137-348) liegt die Abschrift der Schlußkapitel vom Traktat „de indulgentiis“ des Leipziger Univ.-Professors Nicolaus Weigel gegen Huß vor, die nach einer Bemerkung des Schreibers in der Oktav von Mariä Himmelfahrt 1444 „eiligst“ hergestellt worden ist. Diese Abschrift ist also zeitlich noch vor dem 1. Teil der Hs. entstanden. Den Beschluß des Kodex bilden noch einige Abschrijten 15 zum Ausklang der kirchenpolitischen Verhandlungen von Nürabery- In der Reihenjolge seiner Stücke enthält Cod. Helmst. 797: fol. 1a 463: Tractatus de potestate ecclesiastica cujusdam Carthusiensis magistri Bartho- lomei, eine Abhandlung gegen die Bulle Eugens IV. an die Univ. Montpellier vom 20. April 1441. Vorausgeschickt sind dieser Abhondlung einige Verse, in denen der Widerstreit zwischen Papst und 20 Konzil und der daraus entstandene Unfriede in der Kirche geschildert wird. Sie beginnen: Hie liber ecclesie declarans vim quoque posse Monstrat ea papam diversis esse minorem Conciliumque sacrum vincat virtuteque ipsum, In triplici genere, nam sunt nune Eugeniste, und enden: Sunt Feliciste, sub neutro stant dubiiste. Nunc heresim fieri poterit quicumque vereri. Hew cecidit clerus discordi munere plenus; Que revelet dominus, ut sit feliciter unus. amen. Der Traktat1 selbst beginnt: Requisitus-ut sentire und ist in 6 consideraciones und 7 proposiciones 30 gegliedert. Schlußtbemerkung: Et sic eet finis hujus tractatus etc. anno 1444 in octava sancti Augustini doctoris egregii. Wie sich aus dem weiteren Inhalt der Handschrift ergibt, hat die gen. Bulle in den RT.-Verhandlungen selbst sine gewrisse Rolle gespielt. Den Rest von fol. 46a füllen drei Ausspriiche über die Kirche, und zwar Bernhards über die defensio, des Eusebius über die dignitas und des Hylarius über die pressura ecclesie. fol. 46 b.53a: Sequitur alius tractatus de statibus" ecclesie, beginnend: Cogitanti mihi et cum auimo meo, am Sulduß unvollendet und nach freigelassenem Raum unten am Rande: Non plus habet dominus Joannes Gerson de isto. fol. 53b-55b: Articuli excerpti ['] de tractatu katholice concordancie Nycolai Cusa. Der Zweck dieser Abschrift in Zusammenhang der RT.-Verhandlungen — Kritik zu üben an der augenblicklichen, 40 konzilsfeindlichen Haltung des Kusaners — geht aus des Schreibers einleitenden Worten zu diesen Ausaigen hervor: Considerent fideles Christiani doctrinam sequentem, quam Nycolaus de Cusa in quodam tractatu per eum olim composito, dum in sacro concilio Basiliensi de admissione ad presidenciam legatorum dudum Eugenii pape agitabatur, et per verba formalia et expressa, prout infra positur, dogmatizavit et constanter illo tempore defendebat, iudicent quoque cuncti, si illa, 15 que hodie predicat ille vir in pugnando anetoritatem generalium coneiliorum, eum istis prins per eum predicatis bene concordent, et qualis fidei et constancie existat talis homo. fol. 56a-66b: Tractatus justificans des Lektors Christian von Zinna, datiert vom 20. Sept. 1444, unsere nr. 166. Am Rande ist dazu bemerkt: In fundamento hic erratur, ut deducit dominus Panor- mitunus in A. (unten fol. 66 b) racione ot responsione ad secundam et terciam et sextam adver- 50 sariorum sui tractatus de ecclesiastica potestate; vgl. aber auch unten S. 330 Z. 5. fol. 66 b.73a in Form cines tractatulus zusammengestellte Vorschläge [des Nikolaus Tudeschip über die Wege zur Lösung des schwebenden Kirchenschismas. Es ist unsere nr. 167. Am Rande der 10 25 35 a) Vorl. etatibus. 1 Eine unvollständige Abschrijt dieses Trak- tates findet sich auch in der Bonner Univ.-B. Ms. 739 fol. 160a-1690 cop. mit der Uberschrift Magister Bartholomous prior Carthusie [ezo] in 55 Ruremunda contra Eugenium papam.
328 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. B. Akten des Tages: a. Kirchenfrage nr. 163-196. 163. Inhaltswiedergabe einer Aktensammlung vom Nürnberger RT. aus der Feder eines Besuchers der Tagung. [1444 August bis Oktober bzw. 1445 Juni 17J. 1444 Aug. 15-22 1444 Ang. 28 Sept. 4 Die Wolfenbätteler Hs. 797, ein Kodex aus dem Bestand der ehemaligen Helmstedter Universitäts- bibliothek, gliedert sich äußerlich, d. h. nach den Sexternlagen und ihrem Inhalt beurteilt, in drei Teile, 5 die ursprünglich wohl für sich geschrieben, erst nachtraglich zu einem Bande kunstlich vereinigt scheinen. Der I. Teil (fol. 1-123) enthalt in bunter Folge verschiedenartige Abschriften zur Konzilsfrage, die nach Datierung und anderen Umständen zu schließen vom Urheber der He. während der Sitzungszeit des Nirnberger RT., also Ende August bis Ende September 1444 zusammengetragen und abgeschrieben worden sind. Ein eigener Sextern (fol. 124-136) bringt als 2. Aktengruppe die Abschrift der wichtigsten Aktenstücke zu den königlichen Bemühungen der Jahre 1442/43 um die Versammlung eines 3. Konzils. In einem 3. Teil (fol. 137-348) liegt die Abschrift der Schlußkapitel vom Traktat „de indulgentiis“ des Leipziger Univ.-Professors Nicolaus Weigel gegen Huß vor, die nach einer Bemerkung des Schreibers in der Oktav von Mariä Himmelfahrt 1444 „eiligst“ hergestellt worden ist. Diese Abschrift ist also zeitlich noch vor dem 1. Teil der Hs. entstanden. Den Beschluß des Kodex bilden noch einige Abschrijten 15 zum Ausklang der kirchenpolitischen Verhandlungen von Nürabery- In der Reihenjolge seiner Stücke enthält Cod. Helmst. 797: fol. 1a 463: Tractatus de potestate ecclesiastica cujusdam Carthusiensis magistri Bartho- lomei, eine Abhandlung gegen die Bulle Eugens IV. an die Univ. Montpellier vom 20. April 1441. Vorausgeschickt sind dieser Abhondlung einige Verse, in denen der Widerstreit zwischen Papst und 20 Konzil und der daraus entstandene Unfriede in der Kirche geschildert wird. Sie beginnen: Hie liber ecclesie declarans vim quoque posse Monstrat ea papam diversis esse minorem Conciliumque sacrum vincat virtuteque ipsum, In triplici genere, nam sunt nune Eugeniste, und enden: Sunt Feliciste, sub neutro stant dubiiste. Nunc heresim fieri poterit quicumque vereri. Hew cecidit clerus discordi munere plenus; Que revelet dominus, ut sit feliciter unus. amen. Der Traktat1 selbst beginnt: Requisitus-ut sentire und ist in 6 consideraciones und 7 proposiciones 30 gegliedert. Schlußtbemerkung: Et sic eet finis hujus tractatus etc. anno 1444 in octava sancti Augustini doctoris egregii. Wie sich aus dem weiteren Inhalt der Handschrift ergibt, hat die gen. Bulle in den RT.-Verhandlungen selbst sine gewrisse Rolle gespielt. Den Rest von fol. 46a füllen drei Ausspriiche über die Kirche, und zwar Bernhards über die defensio, des Eusebius über die dignitas und des Hylarius über die pressura ecclesie. fol. 46 b.53a: Sequitur alius tractatus de statibus" ecclesie, beginnend: Cogitanti mihi et cum auimo meo, am Sulduß unvollendet und nach freigelassenem Raum unten am Rande: Non plus habet dominus Joannes Gerson de isto. fol. 53b-55b: Articuli excerpti ['] de tractatu katholice concordancie Nycolai Cusa. Der Zweck dieser Abschrift in Zusammenhang der RT.-Verhandlungen — Kritik zu üben an der augenblicklichen, 40 konzilsfeindlichen Haltung des Kusaners — geht aus des Schreibers einleitenden Worten zu diesen Ausaigen hervor: Considerent fideles Christiani doctrinam sequentem, quam Nycolaus de Cusa in quodam tractatu per eum olim composito, dum in sacro concilio Basiliensi de admissione ad presidenciam legatorum dudum Eugenii pape agitabatur, et per verba formalia et expressa, prout infra positur, dogmatizavit et constanter illo tempore defendebat, iudicent quoque cuncti, si illa, 15 que hodie predicat ille vir in pugnando anetoritatem generalium coneiliorum, eum istis prins per eum predicatis bene concordent, et qualis fidei et constancie existat talis homo. fol. 56a-66b: Tractatus justificans des Lektors Christian von Zinna, datiert vom 20. Sept. 1444, unsere nr. 166. Am Rande ist dazu bemerkt: In fundamento hic erratur, ut deducit dominus Panor- mitunus in A. (unten fol. 66 b) racione ot responsione ad secundam et terciam et sextam adver- 50 sariorum sui tractatus de ecclesiastica potestate; vgl. aber auch unten S. 330 Z. 5. fol. 66 b.73a in Form cines tractatulus zusammengestellte Vorschläge [des Nikolaus Tudeschip über die Wege zur Lösung des schwebenden Kirchenschismas. Es ist unsere nr. 167. Am Rande der 10 25 35 a) Vorl. etatibus. 1 Eine unvollständige Abschrijt dieses Trak- tates findet sich auch in der Bonner Univ.-B. Ms. 739 fol. 160a-1690 cop. mit der Uberschrift Magister Bartholomous prior Carthusie [ezo] in 55 Ruremunda contra Eugenium papam.
Strana 329
Ba. Kirchenfrage nr. 163. 329 ersten Zeilen steht: A. Sequitur alius tractatulus valde utilis. Auf dieses A weist die Randbemerkung zum vorausgegangenen Traktat (vgl. S. 328 Z. 50) und cine Schlußbemerkung Hiis premissis presens tractatulus, ut supra litera A unter den Diverse opiniones hin, die auf besonderem Blatt (fol. 67ab) in diesen Traktat eingeheftet sind (vgl. unsere nr. 175 Vorl. A). fol. 73 b-76b: Abhandlung des magister Joannes Gerson de scismate ecclesie inter duos papas; sie beginni Ad tollendum quorundam, am Schluß ist bemerkt: Et sic est finis hujus opusculi magistri Joannis Gorson cancellorii Parysiensis. Auf fol. 761-93" folgen unmittelbar hinter jenem Traktat flaut Randbemerkung:) Conclusiones magistri Roberti de Fronzola; unter der Uberschrift Sequitur alius tractatus ist eine kurze Einleitung 10 über Verfasser und Entstehungsgeschichte dieser 14 Konklusionen vorangestellt, die 1409 auf dem Frankfurter RT. von Kg. Ruprecht veröffentlicht worden sind (gedr. RTA. 6 S. 422 nr. 269, jedoch ohne Berücksichtigung dicser Vorl.). fol. 94°-97a fullt eine Abschrijt des Dekrets „Frequens“, auf fol. 97a 98à folgt die Bulle Martins V. „Viam ambiciose“ vom 29. Juli 1418: quod religinsi 15 tam Mendicantes quem alii omnino possunt venire alius nisi ad ordinem Carthusiensem. Die Bulle hat kaum etwas mit den RT.-Verhandlungen zu tun gehabt, weist aber, wie einige andere Stücke der Handschrift, auf die besondere Gedankenrichtung des Schreibers hin. Man wird in ihm also einen Karthäuser suchen dürfen. fol. 98 b-107b chne besondere Uberschrift folgt eine Abhandlung oder Rede Capite nobis volpes, 20 unsere nr. 168. fol. 1079-114b schließt sich mit dem einleitenden Hinweis Sequitur alius tractatus unmittelbar an das Vorhergehende eine Abhondlung Zelus domus dei ac unice, d. i. unsere nr. 179 an. Sic datiert vom Nürnberger RT. 1444 ver Sept. 29; darunter steht, wohl noch in innerem Zusammenhang mit dem Vorhergehenden: Allegatur coneilium Bas. fuisse translatum propter causas infrascriptas: Quia 25 concilium tenebatur (unsere nr. 171), mit der Schlußbemerkung: Require in tractatu domini Panormitani et cciam superius in diversis tractatibus etc. Auf fol. 115a-118b folgt ohne Uberschrift das Schreiben Cum adversus sanctam der Konzils- geaandten Thomas von Levingston und Michael Baldaini an zinen Kurfursten vom Anjang Okt. 1440 (gedr. RTA. 15 nr. 266), dann unsere nr. 172, eine Stelltingnahme von päpstlicher Seite zw dem 30 Kölner Konzilsgutachten vom 10. 0kt. 1440 (RTA. 15 nr. 254). fol. 120b-121°: Avisamentum regium in dieta Nürembergensi colebrata a. d. 1444, unsere nr. 193. fol. 121 ab: Brief des Henrieus Leubing, doctor archiplebanus sancti Sebaldi Nurenbergensis, vom 12. Obt. 1444, unsere nr. 236; darunter fol. 121 b-122° (in anderer Tinte, also als spüterer Nuch- trag), eine Niederschrift iher Konzilsbeschlüsse [der 15. Sitzung] zur Reform der Orden. Am a5 Schinß des Sexterns ist fol. 122b.123b Ieer geblieben. Eine ursprünglich für sich bestchende Blattlage bilden dann die foll. 124-136, wobei das erste und letzte Blatt ehedem wohl Umschlagblatt für eine lose Zettelsammlung gewesen und erst während des RT. vom Abschreiber mit kurzen Notizen gejüllt worden sind. Inhaltlich enthält dieser Sextern Niederschrijten zu den kirchenpolitischen Verhandlungen 1442/44, als vorbereitende Aktenstücke zum 40 Nürnberger RT. 1444. Im einzelnen sind hier aufgezeichnet: fol. 124ab Niederschrift: De pace. Augustinus de verbis domini cap. 58, also Lesefrüchte zum Thema „Kirchenfriede". fol. 125a Briej Carvajals an Lysura, Frankfurt 27. März, inc. non dubitet (unsere nr. 1I6) mit einer Randbemerkung: Hec epistola debet ostendi in Nuremberga omnibus in termino prefixo. Darunter folgt, jeweils mit neuem Alinen und mit §-Zeichen verschen, eine Reihe von Notizen, offenbar als Auezüge und Hemerkungen des Schreibers für die Verhandlungen in Nürnberg selbst oder fur tinen Bericht an unbekannten Empfänger bestimmt; es sind zunächst Aktenauszüge vom Frank- furter RT. 1442: Consilia in materia unionis ecclesie in Franckfordia (RTA. 16 nr. 222), dann (fol. 125ab) Sciatis, quod nunquam placuit mihi bis omnino promovenda est, darunter (fol. 125b) 50 Adveniente domino rego Franckfordiam bis simpliciter insinuandas. Bemerkungen üher die Ent- wicklung der Kirchonfrage seit dem Frankfurter RT. 1442, unsere nr. 290 (S. 621). fol. 126 " beginnt mit der Bemerkung: Alia plura ibi habita sunt, precipue dictum fuit amba- siatoribus domini Eugenii per patres de concilio, quod domino suo intimarent, ut expost oratores periciores et oculaciores transmitteret. confusa euim ora eorum sunt etc. Unmittelbar anschließend folgt die Notiz: Cogitetis etc. ut in fine sexterni continetur (d. i. auf fol. 135a): unmittelbar dansben mit §-Zeichen und unterstrichen der Hinweis: Sequitur de dicta in Nüremberga celebrata. Darunter steben in mehreren Absätzen: Examinent qui volunt, Ecclesia representata und Augustinus super illo (unsere nr. 174) Aufzeichnungen eines RT-Besuchers über einige offenbar besonders bemerkens- werte Verhandlungspunkte. Die Rückseite von fol. 126 ist leer geblieben; auf fol. 127 beginnt dann 60 die Zusammenstellung und Abschrift der Gesandischaftsakten von 1442, nämlich: 45 55
Ba. Kirchenfrage nr. 163. 329 ersten Zeilen steht: A. Sequitur alius tractatulus valde utilis. Auf dieses A weist die Randbemerkung zum vorausgegangenen Traktat (vgl. S. 328 Z. 50) und cine Schlußbemerkung Hiis premissis presens tractatulus, ut supra litera A unter den Diverse opiniones hin, die auf besonderem Blatt (fol. 67ab) in diesen Traktat eingeheftet sind (vgl. unsere nr. 175 Vorl. A). fol. 73 b-76b: Abhandlung des magister Joannes Gerson de scismate ecclesie inter duos papas; sie beginni Ad tollendum quorundam, am Schluß ist bemerkt: Et sic est finis hujus opusculi magistri Joannis Gorson cancellorii Parysiensis. Auf fol. 761-93" folgen unmittelbar hinter jenem Traktat flaut Randbemerkung:) Conclusiones magistri Roberti de Fronzola; unter der Uberschrift Sequitur alius tractatus ist eine kurze Einleitung 10 über Verfasser und Entstehungsgeschichte dieser 14 Konklusionen vorangestellt, die 1409 auf dem Frankfurter RT. von Kg. Ruprecht veröffentlicht worden sind (gedr. RTA. 6 S. 422 nr. 269, jedoch ohne Berücksichtigung dicser Vorl.). fol. 94°-97a fullt eine Abschrijt des Dekrets „Frequens“, auf fol. 97a 98à folgt die Bulle Martins V. „Viam ambiciose“ vom 29. Juli 1418: quod religinsi 15 tam Mendicantes quem alii omnino possunt venire alius nisi ad ordinem Carthusiensem. Die Bulle hat kaum etwas mit den RT.-Verhandlungen zu tun gehabt, weist aber, wie einige andere Stücke der Handschrift, auf die besondere Gedankenrichtung des Schreibers hin. Man wird in ihm also einen Karthäuser suchen dürfen. fol. 98 b-107b chne besondere Uberschrift folgt eine Abhandlung oder Rede Capite nobis volpes, 20 unsere nr. 168. fol. 1079-114b schließt sich mit dem einleitenden Hinweis Sequitur alius tractatus unmittelbar an das Vorhergehende eine Abhondlung Zelus domus dei ac unice, d. i. unsere nr. 179 an. Sic datiert vom Nürnberger RT. 1444 ver Sept. 29; darunter steht, wohl noch in innerem Zusammenhang mit dem Vorhergehenden: Allegatur coneilium Bas. fuisse translatum propter causas infrascriptas: Quia 25 concilium tenebatur (unsere nr. 171), mit der Schlußbemerkung: Require in tractatu domini Panormitani et cciam superius in diversis tractatibus etc. Auf fol. 115a-118b folgt ohne Uberschrift das Schreiben Cum adversus sanctam der Konzils- geaandten Thomas von Levingston und Michael Baldaini an zinen Kurfursten vom Anjang Okt. 1440 (gedr. RTA. 15 nr. 266), dann unsere nr. 172, eine Stelltingnahme von päpstlicher Seite zw dem 30 Kölner Konzilsgutachten vom 10. 0kt. 1440 (RTA. 15 nr. 254). fol. 120b-121°: Avisamentum regium in dieta Nürembergensi colebrata a. d. 1444, unsere nr. 193. fol. 121 ab: Brief des Henrieus Leubing, doctor archiplebanus sancti Sebaldi Nurenbergensis, vom 12. Obt. 1444, unsere nr. 236; darunter fol. 121 b-122° (in anderer Tinte, also als spüterer Nuch- trag), eine Niederschrift iher Konzilsbeschlüsse [der 15. Sitzung] zur Reform der Orden. Am a5 Schinß des Sexterns ist fol. 122b.123b Ieer geblieben. Eine ursprünglich für sich bestchende Blattlage bilden dann die foll. 124-136, wobei das erste und letzte Blatt ehedem wohl Umschlagblatt für eine lose Zettelsammlung gewesen und erst während des RT. vom Abschreiber mit kurzen Notizen gejüllt worden sind. Inhaltlich enthält dieser Sextern Niederschrijten zu den kirchenpolitischen Verhandlungen 1442/44, als vorbereitende Aktenstücke zum 40 Nürnberger RT. 1444. Im einzelnen sind hier aufgezeichnet: fol. 124ab Niederschrift: De pace. Augustinus de verbis domini cap. 58, also Lesefrüchte zum Thema „Kirchenfriede". fol. 125a Briej Carvajals an Lysura, Frankfurt 27. März, inc. non dubitet (unsere nr. 1I6) mit einer Randbemerkung: Hec epistola debet ostendi in Nuremberga omnibus in termino prefixo. Darunter folgt, jeweils mit neuem Alinen und mit §-Zeichen verschen, eine Reihe von Notizen, offenbar als Auezüge und Hemerkungen des Schreibers für die Verhandlungen in Nürnberg selbst oder fur tinen Bericht an unbekannten Empfänger bestimmt; es sind zunächst Aktenauszüge vom Frank- furter RT. 1442: Consilia in materia unionis ecclesie in Franckfordia (RTA. 16 nr. 222), dann (fol. 125ab) Sciatis, quod nunquam placuit mihi bis omnino promovenda est, darunter (fol. 125b) 50 Adveniente domino rego Franckfordiam bis simpliciter insinuandas. Bemerkungen üher die Ent- wicklung der Kirchonfrage seit dem Frankfurter RT. 1442, unsere nr. 290 (S. 621). fol. 126 " beginnt mit der Bemerkung: Alia plura ibi habita sunt, precipue dictum fuit amba- siatoribus domini Eugenii per patres de concilio, quod domino suo intimarent, ut expost oratores periciores et oculaciores transmitteret. confusa euim ora eorum sunt etc. Unmittelbar anschließend folgt die Notiz: Cogitetis etc. ut in fine sexterni continetur (d. i. auf fol. 135a): unmittelbar dansben mit §-Zeichen und unterstrichen der Hinweis: Sequitur de dicta in Nüremberga celebrata. Darunter steben in mehreren Absätzen: Examinent qui volunt, Ecclesia representata und Augustinus super illo (unsere nr. 174) Aufzeichnungen eines RT-Besuchers über einige offenbar besonders bemerkens- werte Verhandlungspunkte. Die Rückseite von fol. 126 ist leer geblieben; auf fol. 127 beginnt dann 60 die Zusammenstellung und Abschrift der Gesandischaftsakten von 1442, nämlich: 45 55
Strana 330
330 Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. 1444 Aug. 15-22 Okt. 6 Idd5 Juni 17 fol. 127a.128a: die Responsio sacri concilii vom 6. Okt. 1442. unsere nr. 11; fol. 128b�1293: eine Erwiderung Carvajals [vom 17, oder 18. Febr. 1443] auf die Folgerungen des Nik. Tudeschis aus der (folgenden) papstlichen Antwort, unsere nr. 45; fol. 129a 1308: Copia responsionis Gabrielis vom 8. Dez. 1442, unsere nr. 29; am Rande der ersten Zeile A. (vgl. oben Randbemerkung zu fol. 56a); fol. 130a 132a: Folgerungen Tudeschis aus der vorstehenden Rede, unsere nr. 42. fol. 132b.133a: Antrag der Gesandtschaft an P. Eugen in Florenz vom 13. Nov. 1442 (unsere nr. 23) und Erläuterungen dazt voms 28. Nov. (nr. 27). fol. 133b.134b: Rundschreiben Kg. Friedrichs, unsere nr. 60. Im Anschluß an diese Abschriften folgt auf fol. 135a noch einmal der schon fol. 126 a gebrachte Vermerk: Alia plura usw. confusa 10 enim ora eorum, dann nach kurzem Zwischenraum der von uns ale nr. 176 wiedergegebene Antrag: Cogitetis expost. Es folgen noch einige kurze Schriftstellerhinweise zu dem Gedanken des Schreibers: Nihil valet lex, quamvis bene sit condita, nisi sit, qui eam demandet execucioni ... und auf dem Rest der Seite noch einmal (ugl. oben S. 329 Z. 3) die Feststellungen des Lektors Christian von Zinna uber die 15 Meinungaverschiedenheiten auj dem gegenwärtigen RT., unsere nr. 175 Vorl. B. fol. 135b bringt auszugsweise eine Erwiderung Carvajals zu den Beschlüssen des Mainzer Kon- gresses von 1439 (= uncore nr. 177) mit der bezeichnenden Schluphemerkuny des Schreibers: Hie fabricator mendaciorum et conviciorum Carvyal ; auf fol. 1363 folgt sine (wzitere) Cedula Jo. Carvajals vom Nürnberger RT. 1444, unsere nr. 20 178, und anschliestend darars (fol. 136ad) ein Vorschlag des Nikolaus von Kues, unsere nr. 179. Mit dem Beginn einer neuen Sexternfolge bringen foll. 1278.3413 eine Abschrift des Tractatus magistri Nicolai Weigel „de indulgoneiis“, jedoch nur von Kapitel 39 bis zum Schlußt. Die Nieder- schrijt stammt von anderer Hand als das Bisherige. Uber den Inhalt der hier nicht aufgezeichneten 38 Kapitel, insbes. über den Begriff „indulgencia" dieses Weigelschen Traktates, hat der Schreiber des ersten Teilee unserer Handschrijt ganz kurze Bemerkungen auf dem Rest von fol. 136) verzeichnet. Sie beginnen: Tractatus --- de indulgenciis sic incipit: Capitulum primum varias accepcionos ponens indulgencie ad invesciendum illam, qua est ad propositum otc. Am Schluß des Traktates auf fol. 341a ist bemerkt: Et sic est finis anno domini 1444 in octava assumpcionis virginis gloriose festinandissimo ['] seripto. Tractatus magistri Nicolai Wigel excellencti [sof] doctoris universitatis so Lipczensis. Zum Inhalt dieser letzten Kapitel ist immerhin bemerkenswert, daß von Kap. 45 ab die Zuständigkeit der Allgemeinen Konzilien als höchste kirchliche Instanz im Mittelpunkt der Erörte- rungen steht. bringl die 10. conclusio magistri Roberti de Froncolla (gedruckt RTA.6 S. 436 f.), fol. 341b auf fol. 342° stcht unter der Uberschrift Conclusio ista posita est feria 3. post Francisei anno 44 in 35 Nüremberga unsere nr. 189. fol. 342b enthält die brevis protestacio der Konzilsgesandten vom 7. Okt. 1444, nr. 190; Rest der Seite ist leer geblieben, ebenso Blatt 343 ab. fol. 344" 345" hat eine kurze Abhandlung des Nycolaus de Lyra Uber Matth. 16, 13f. (vgl. aber die anderen Bemerkungen zum gleichen Schrifttext unten S. 389 Z. 5 ff.). Den Beschluß bildet auf 40 fol. 345a-348 b mit anderer Tinte die Abschrift ciner Epistola domini Joannis card. sancti Culixti directa Nycolao de Prußia ord. Carthusiensis in Nûremberga aus Basel 17. junii anno etc. 45. Wahrscheinlich hat man im Empfänger auch den Schreiber und Besitzer der ganzen Hand. schrift zu schen. Auf dem Wege ilber den Karthäuserorden wäre dann der Kodex später einmal in die Bibliothek der Uni. Helmstedt gelangt. 25 4ň 164. Gutachten von gen. Gelehrten der Univ. Köln für Ebf. Dietrich von Köln: er möge sich für das Baseler Konzil und für P. Felix erklären. 1444 September 9 u. 15 Nürnberg. Aus Düsseldorj St-A. Kurköln Urk. 2074 or. membr. Drucke: Hedderich, Elementa juris canonici (Bonnae 1792) 4, 97 ff.; Lacomblet, UB. f. Gesch. d. Niederrheins 4, 318ff. nr. 263. 50 1435 II] Quoniam nuper de anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo octavo re- verendissimis et illustrissimis principibus et dominis dominis electoribus post mortem dive memorie Sigismundi imperatoris in opido Franckfordensi pro futura Romanorum regis eleccione protunc simul et legittime congregatis fuerunt per oratores et litteras sacri concilii Basiliensis et domini Eugenii ad diversos et contrarios effectus requisiti, quare pluribus permoti racionibus 55 et multorum utriusque juris tam divini quam humani peritorum freti consilio ad quandam
330 Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. 1444 Aug. 15-22 Okt. 6 Idd5 Juni 17 fol. 127a.128a: die Responsio sacri concilii vom 6. Okt. 1442. unsere nr. 11; fol. 128b�1293: eine Erwiderung Carvajals [vom 17, oder 18. Febr. 1443] auf die Folgerungen des Nik. Tudeschis aus der (folgenden) papstlichen Antwort, unsere nr. 45; fol. 129a 1308: Copia responsionis Gabrielis vom 8. Dez. 1442, unsere nr. 29; am Rande der ersten Zeile A. (vgl. oben Randbemerkung zu fol. 56a); fol. 130a 132a: Folgerungen Tudeschis aus der vorstehenden Rede, unsere nr. 42. fol. 132b.133a: Antrag der Gesandtschaft an P. Eugen in Florenz vom 13. Nov. 1442 (unsere nr. 23) und Erläuterungen dazt voms 28. Nov. (nr. 27). fol. 133b.134b: Rundschreiben Kg. Friedrichs, unsere nr. 60. Im Anschluß an diese Abschriften folgt auf fol. 135a noch einmal der schon fol. 126 a gebrachte Vermerk: Alia plura usw. confusa 10 enim ora eorum, dann nach kurzem Zwischenraum der von uns ale nr. 176 wiedergegebene Antrag: Cogitetis expost. Es folgen noch einige kurze Schriftstellerhinweise zu dem Gedanken des Schreibers: Nihil valet lex, quamvis bene sit condita, nisi sit, qui eam demandet execucioni ... und auf dem Rest der Seite noch einmal (ugl. oben S. 329 Z. 3) die Feststellungen des Lektors Christian von Zinna uber die 15 Meinungaverschiedenheiten auj dem gegenwärtigen RT., unsere nr. 175 Vorl. B. fol. 135b bringt auszugsweise eine Erwiderung Carvajals zu den Beschlüssen des Mainzer Kon- gresses von 1439 (= uncore nr. 177) mit der bezeichnenden Schluphemerkuny des Schreibers: Hie fabricator mendaciorum et conviciorum Carvyal ; auf fol. 1363 folgt sine (wzitere) Cedula Jo. Carvajals vom Nürnberger RT. 1444, unsere nr. 20 178, und anschliestend darars (fol. 136ad) ein Vorschlag des Nikolaus von Kues, unsere nr. 179. Mit dem Beginn einer neuen Sexternfolge bringen foll. 1278.3413 eine Abschrift des Tractatus magistri Nicolai Weigel „de indulgoneiis“, jedoch nur von Kapitel 39 bis zum Schlußt. Die Nieder- schrijt stammt von anderer Hand als das Bisherige. Uber den Inhalt der hier nicht aufgezeichneten 38 Kapitel, insbes. über den Begriff „indulgencia" dieses Weigelschen Traktates, hat der Schreiber des ersten Teilee unserer Handschrijt ganz kurze Bemerkungen auf dem Rest von fol. 136) verzeichnet. Sie beginnen: Tractatus --- de indulgenciis sic incipit: Capitulum primum varias accepcionos ponens indulgencie ad invesciendum illam, qua est ad propositum otc. Am Schluß des Traktates auf fol. 341a ist bemerkt: Et sic est finis anno domini 1444 in octava assumpcionis virginis gloriose festinandissimo ['] seripto. Tractatus magistri Nicolai Wigel excellencti [sof] doctoris universitatis so Lipczensis. Zum Inhalt dieser letzten Kapitel ist immerhin bemerkenswert, daß von Kap. 45 ab die Zuständigkeit der Allgemeinen Konzilien als höchste kirchliche Instanz im Mittelpunkt der Erörte- rungen steht. bringl die 10. conclusio magistri Roberti de Froncolla (gedruckt RTA.6 S. 436 f.), fol. 341b auf fol. 342° stcht unter der Uberschrift Conclusio ista posita est feria 3. post Francisei anno 44 in 35 Nüremberga unsere nr. 189. fol. 342b enthält die brevis protestacio der Konzilsgesandten vom 7. Okt. 1444, nr. 190; Rest der Seite ist leer geblieben, ebenso Blatt 343 ab. fol. 344" 345" hat eine kurze Abhandlung des Nycolaus de Lyra Uber Matth. 16, 13f. (vgl. aber die anderen Bemerkungen zum gleichen Schrifttext unten S. 389 Z. 5 ff.). Den Beschluß bildet auf 40 fol. 345a-348 b mit anderer Tinte die Abschrift ciner Epistola domini Joannis card. sancti Culixti directa Nycolao de Prußia ord. Carthusiensis in Nûremberga aus Basel 17. junii anno etc. 45. Wahrscheinlich hat man im Empfänger auch den Schreiber und Besitzer der ganzen Hand. schrift zu schen. Auf dem Wege ilber den Karthäuserorden wäre dann der Kodex später einmal in die Bibliothek der Uni. Helmstedt gelangt. 25 4ň 164. Gutachten von gen. Gelehrten der Univ. Köln für Ebf. Dietrich von Köln: er möge sich für das Baseler Konzil und für P. Felix erklären. 1444 September 9 u. 15 Nürnberg. Aus Düsseldorj St-A. Kurköln Urk. 2074 or. membr. Drucke: Hedderich, Elementa juris canonici (Bonnae 1792) 4, 97 ff.; Lacomblet, UB. f. Gesch. d. Niederrheins 4, 318ff. nr. 263. 50 1435 II] Quoniam nuper de anno domini millesimo quadringentesimo tricesimo octavo re- verendissimis et illustrissimis principibus et dominis dominis electoribus post mortem dive memorie Sigismundi imperatoris in opido Franckfordensi pro futura Romanorum regis eleccione protunc simul et legittime congregatis fuerunt per oratores et litteras sacri concilii Basiliensis et domini Eugenii ad diversos et contrarios effectus requisiti, quare pluribus permoti racionibus 55 et multorum utriusque juris tam divini quam humani peritorum freti consilio ad quandam
Strana 331
Ba. Kirchenfrage nr. 163-164. 331 15 25 40 protestacionem et animorum sucrum suspensionem usque in certum tempus spe inter partes contendentes reperiende pacis avolarunt, quam protestacionem anno sequenti eisdem et forcio- 1439 ribus excitati motivis continuarunt, qui etiam principes ut veri sancte matris ecelesie orthodoxe zelatores et filii sedulos indefessos et solicitos apud partes contendentes pro earum pacificacione seu gencralis ot indubitati concilii convocacione impenderunt labores, quibus prochdolor speratus non successit fructus. sicque iidem domini sua spe salutari videntes se frustratos partes- que contendentes et ecclesiam dei ad veram unionem juxta eorum desideria opera sua perducore nequientes ot ingenti suorum subditorum hortacione exitati, ut quantocius animorum suspensione remota ad unam partem se declararent, serenissimus eciam princeps 10 Romanorum rex semper augustus ete. ob hane declaracionis causam solempnem ad hoe opidum Nurembergense dictam statuit depresenti, requirens omnes principes electores, ut pro hac materia quilibet tot, quot posset, divini et humani juris peritos secum ad ipsam duceret dietam, cui requisicioni tamquam precepto tenori protestacionis consono reveren- dissimus in Christo pater ot dominus dominus Theodericus archiepiscopus Coloniensis etc. dominus noster metuendissimus tam humiliter quam devote parere paratus: nos infrascriptos ad ipsam dietam pro salubri consilio in jam dicta declaracionis materia duci fecit; et nomine ipsius pluries requisiti, ut de ipsa declaracionis matoria mature deliberaremus, et post tam diversas quam maturas inter nos in hac materia habitas disputaciones collaciones et deli- beraciones, tandem nona hujus mensis mane ante prandium omnes in unum locum secretum Sept. 9 20 convocati per venerabilem virum magistrum Tilmannum decretorum doctorem prepositum ec- clesie sancti Florini Confluentie prefati reverendissimi domini nostri Coloniensis vice et nomine exhortati rogati et requisiti fuimus, ut quilibet nostrum juxta conscientiam suam proprium juramentum et, prout de hoc in extremo judicio racionem redderc haberet, suam delibera- cionem explicaret, ad quam partem dominus noster reverendissimus Coloniensis exeundo protestacionem declinare et se declarare deberet. sicque nos singuli in hanc sententiam se- cundum deum consciencias nostras juramenta et prout in extremo judicio racionem reddere volumus, vota nostra deliberati contulimus videlicet: tucius et consulcius fore, quod dominus noster graciosissimus Colonionsis inprimis se declaret pro sacro Basiliensi concilio illique obediat cum effectu, moti ad hoc racionibus et auctoritatibus suo tempore, dum opus fuerit, so deducendis. actum Nuremberge de mense septembris 1444. Ita videtur et consului ego Henrieus de Erpel legum doctor prepositus sancti Severini Coloniensis, ut prescribitur, sub testimonio manus mee proprie. — Ita videtur et consului ego frater Gotfridus Slußel ordinis predicatorum sacre theologie humilis professor, quod manu propria protestor. — Ita ego frater Petrus de Nova-ecclesia alias de Gelria ordinis 35 beate Marie virginis de monte Carmeli sacre theologie professor idem sencio sub testimonio manus proprie et consului. — Ita videtur et consului ego Johannes vam Zwyvel licentiatus in legibus decanus sancti Severini Coloniensis, ut presoribitur, sub testimonio manus mee. — Ita, ut prescribitur, videtur et consului ego Bernardus de Reyda saore theologie professor precipue in hiis, que accepta1 sunt per dominum nostrum serenissimum regem Romanorum et principes electores sacri Romani imperii in prima dieta Maguntina, teste hac scriptura manus proprie. — Simili modo consului ego Joannes de Spul utriusque juris doctor teste manu propria. — Ita videtur et consului ego Conradus Wellem de Rûtlingen sacre theologie humilis professor, quod manu propria protestor. — Ita videlur et consului ego Jacobus Clant decreto- rum doctor, prout in cedula est expressum, quod manu mea propria protestor. Ita videtur 45 et expressum votum dedi, ut prescribitur, ego Joannes Tinctoris sacre theologie indignus magister, ut testimonio manus proprie protestor. — Ego Paulus de Gherisheym sacre theologie humilis professor votum dedi secundum conscienciam meam ad conclusionem suprascriptam, quod testor manu mea propria. — Et ita, prout prescribitur, consului ego Wilhelmus de Hees legum doctor, quod protestor scriptura manus mee proprie. — Sicuti prescribitur, apparet 1444 Sapt. 5 50 1RTA. M nr. 56.
Ba. Kirchenfrage nr. 163-164. 331 15 25 40 protestacionem et animorum sucrum suspensionem usque in certum tempus spe inter partes contendentes reperiende pacis avolarunt, quam protestacionem anno sequenti eisdem et forcio- 1439 ribus excitati motivis continuarunt, qui etiam principes ut veri sancte matris ecelesie orthodoxe zelatores et filii sedulos indefessos et solicitos apud partes contendentes pro earum pacificacione seu gencralis ot indubitati concilii convocacione impenderunt labores, quibus prochdolor speratus non successit fructus. sicque iidem domini sua spe salutari videntes se frustratos partes- que contendentes et ecclesiam dei ad veram unionem juxta eorum desideria opera sua perducore nequientes ot ingenti suorum subditorum hortacione exitati, ut quantocius animorum suspensione remota ad unam partem se declararent, serenissimus eciam princeps 10 Romanorum rex semper augustus ete. ob hane declaracionis causam solempnem ad hoe opidum Nurembergense dictam statuit depresenti, requirens omnes principes electores, ut pro hac materia quilibet tot, quot posset, divini et humani juris peritos secum ad ipsam duceret dietam, cui requisicioni tamquam precepto tenori protestacionis consono reveren- dissimus in Christo pater ot dominus dominus Theodericus archiepiscopus Coloniensis etc. dominus noster metuendissimus tam humiliter quam devote parere paratus: nos infrascriptos ad ipsam dietam pro salubri consilio in jam dicta declaracionis materia duci fecit; et nomine ipsius pluries requisiti, ut de ipsa declaracionis matoria mature deliberaremus, et post tam diversas quam maturas inter nos in hac materia habitas disputaciones collaciones et deli- beraciones, tandem nona hujus mensis mane ante prandium omnes in unum locum secretum Sept. 9 20 convocati per venerabilem virum magistrum Tilmannum decretorum doctorem prepositum ec- clesie sancti Florini Confluentie prefati reverendissimi domini nostri Coloniensis vice et nomine exhortati rogati et requisiti fuimus, ut quilibet nostrum juxta conscientiam suam proprium juramentum et, prout de hoc in extremo judicio racionem redderc haberet, suam delibera- cionem explicaret, ad quam partem dominus noster reverendissimus Coloniensis exeundo protestacionem declinare et se declarare deberet. sicque nos singuli in hanc sententiam se- cundum deum consciencias nostras juramenta et prout in extremo judicio racionem reddere volumus, vota nostra deliberati contulimus videlicet: tucius et consulcius fore, quod dominus noster graciosissimus Colonionsis inprimis se declaret pro sacro Basiliensi concilio illique obediat cum effectu, moti ad hoc racionibus et auctoritatibus suo tempore, dum opus fuerit, so deducendis. actum Nuremberge de mense septembris 1444. Ita videtur et consului ego Henrieus de Erpel legum doctor prepositus sancti Severini Coloniensis, ut prescribitur, sub testimonio manus mee proprie. — Ita videtur et consului ego frater Gotfridus Slußel ordinis predicatorum sacre theologie humilis professor, quod manu propria protestor. — Ita ego frater Petrus de Nova-ecclesia alias de Gelria ordinis 35 beate Marie virginis de monte Carmeli sacre theologie professor idem sencio sub testimonio manus proprie et consului. — Ita videtur et consului ego Johannes vam Zwyvel licentiatus in legibus decanus sancti Severini Coloniensis, ut presoribitur, sub testimonio manus mee. — Ita, ut prescribitur, videtur et consului ego Bernardus de Reyda saore theologie professor precipue in hiis, que accepta1 sunt per dominum nostrum serenissimum regem Romanorum et principes electores sacri Romani imperii in prima dieta Maguntina, teste hac scriptura manus proprie. — Simili modo consului ego Joannes de Spul utriusque juris doctor teste manu propria. — Ita videtur et consului ego Conradus Wellem de Rûtlingen sacre theologie humilis professor, quod manu propria protestor. — Ita videlur et consului ego Jacobus Clant decreto- rum doctor, prout in cedula est expressum, quod manu mea propria protestor. Ita videtur 45 et expressum votum dedi, ut prescribitur, ego Joannes Tinctoris sacre theologie indignus magister, ut testimonio manus proprie protestor. — Ego Paulus de Gherisheym sacre theologie humilis professor votum dedi secundum conscienciam meam ad conclusionem suprascriptam, quod testor manu mea propria. — Et ita, prout prescribitur, consului ego Wilhelmus de Hees legum doctor, quod protestor scriptura manus mee proprie. — Sicuti prescribitur, apparet 1444 Sapt. 5 50 1RTA. M nr. 56.
Strana 332
332 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. michi Waltero de Blisia decretorum doctori consulendum et consului, quod testor verum fore scriptura manus proprie. — Tempore, de quo supra fit mencio, dixi et consului ego Henricus de Bemel decretorum doetor, prout supraseribitur, quod protestor scriptura manus proprie. — Ita videtur et consului ego Joannes de Erpel legum doctor, quantum adhue audire et intelligere potui, quod protestor manu propria. — Ego Joannes de Scocia licentiatus 5 in sacra theologia immeritus ita consului et judicavi fore de necessitate salutis propria manu. — Ita ut supra deliberaverunt domini mei suprascribentes, deliberavi ego Lambertus van den Langenhave de Reyss legum doctor, cum requirebar patribus supraseriptis presentibus, iden hoc idem consulo per hane seripturam de manu propria. -- Ego frater Bartholomeus! prior Carthusiensis domus Bethleem in Ruremunda sacre theologie professor conformiter 10 dominis meis suprascriptis doctoribus et magistris consului et judicavi summe expediens et quodammodo necessarium. scriptum manu propria. — Idem per omnia sentit frater Johannes prior Carthusiensis domus Colonie, qui necessitate quadam interveniente se propria manu non subscripsit, aed subscriptionem suam mihi commisit, quam ego propria manu mea perfeci frater Bartholomeus prior ut supra.— Ego Gerardus de Monte theologie professor consului, si 15 adhue modo possit haberi concurrencia domini Eugenii ad celebracionem alterius concilii omni- bus indubitati, quod tunc usque ad illud concilium permaneat suspensio animorum. sed si illa con- currencia haberi non possit, quod tune prestetur obediencia concilio Basiliensi, sic tamen, quod non acceptetur deposicio domini Eugenii, quemadmodum nec illa in suscepcione decre- torum erat acceptata. scriptum manu propria. — Michi Johanni de Machlinia sacre theologie 20 professori videtur, quod obediatur concilio Basiliensi, dummodo fiat tam racionabili modera- mine, quomodo paretur via ad unum concilium omnibus indubitatum ab illustrissimis rege Romanorum et electoribus desideratum, atque poterit tota Christianitas sub unius indubitati pastoris obediencia reintegrari, teste manu propria. — Ita ut prescribitur, ego Tilmannus prepositus ecclesie sancti Florini Confluentie post alios dominos meos prenominatos consului 25 teste manu mea propria. [2] Post hoc quinta decima ejusdem mensis predictus dominus Tilmannus prepositus iterum nomine et vice prefati reverendissimi domini nostri Coloniensis suprascriptos dominos et magistros exhortatus et obtestatus est, ut prius, quatenus per consciencias juramenta et, prout de hoc reddere vellent racionem in die extremi judicii, eidem domino nostro Colo- so niensi consulere vellent, si in hac dieta omnino ulterior declaracio facienda foret pro Eugenio vel Felice, ad quam partem dominus tunc se determinare seu declarare deberet; in hoc casu consuluerunt et deliberaverunt: quod revorendissimus dominus noster supradictus attenta suprascripta prima deliberacione pro domino Felice se declarare debeat, et hoc ex motivis suo tempore et, dum opus fuerit, clare deducendis. Ita apparet michi Henrico de Erpel preposito coclosie sancti Severini Coloniensis et consu- lui sub testimonio manus proprie mee.—Ita apparuit michi fratri Gotfrido SluBel ordinis predi- catorum sacre theologie humili professori et consului sub testimonio manus proprie mee. — Ita apparet michi fratri Petro de Gelria ordinis Carmolitarum beate Marie virginis sacre theo- logie immerito professori et consului sub manu propria.—Ita apparet michi fratri Bartholomeo 40 priori Carthusiensium domus Bethleem in Ruremunda sub testimonio manus proprie.—Idem apparet fratri Johanni priori Carthusiensium domus Colonic, qui propter necessitatem in- tervenientem commisit mihi fratri Bartholomeo priori supradicto subscriptionem snam, quam ego perfeci manu propria. — Ego Johannes vam Zwyvel consului, quod stante concilio sacro Basiliensi dominus meus reverendissimus non [declarota] nec pro Eugenio nec pro do. 45 mino Felici, sacro autem concilio cessante, quod eo tunc [se] declaret et obediat domino 35 Sept. 15 a) ergänil, Tert tier u. weiterhin durch Stockslecke unleserlich geworden, oben z. T. eradnzt oder durch--- ungezsigt. 1 Von thm kommt der in der Wolfenbütteler nr. 163 und S. 328 Anm. I dazu) überlieferte Hs. 797 und im Bonner Ms. 739 (vgl. unsere Traktat de potestate ocelosinstica.
332 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. michi Waltero de Blisia decretorum doctori consulendum et consului, quod testor verum fore scriptura manus proprie. — Tempore, de quo supra fit mencio, dixi et consului ego Henricus de Bemel decretorum doetor, prout supraseribitur, quod protestor scriptura manus proprie. — Ita videtur et consului ego Joannes de Erpel legum doctor, quantum adhue audire et intelligere potui, quod protestor manu propria. — Ego Joannes de Scocia licentiatus 5 in sacra theologia immeritus ita consului et judicavi fore de necessitate salutis propria manu. — Ita ut supra deliberaverunt domini mei suprascribentes, deliberavi ego Lambertus van den Langenhave de Reyss legum doctor, cum requirebar patribus supraseriptis presentibus, iden hoc idem consulo per hane seripturam de manu propria. -- Ego frater Bartholomeus! prior Carthusiensis domus Bethleem in Ruremunda sacre theologie professor conformiter 10 dominis meis suprascriptis doctoribus et magistris consului et judicavi summe expediens et quodammodo necessarium. scriptum manu propria. — Idem per omnia sentit frater Johannes prior Carthusiensis domus Colonie, qui necessitate quadam interveniente se propria manu non subscripsit, aed subscriptionem suam mihi commisit, quam ego propria manu mea perfeci frater Bartholomeus prior ut supra.— Ego Gerardus de Monte theologie professor consului, si 15 adhue modo possit haberi concurrencia domini Eugenii ad celebracionem alterius concilii omni- bus indubitati, quod tunc usque ad illud concilium permaneat suspensio animorum. sed si illa con- currencia haberi non possit, quod tune prestetur obediencia concilio Basiliensi, sic tamen, quod non acceptetur deposicio domini Eugenii, quemadmodum nec illa in suscepcione decre- torum erat acceptata. scriptum manu propria. — Michi Johanni de Machlinia sacre theologie 20 professori videtur, quod obediatur concilio Basiliensi, dummodo fiat tam racionabili modera- mine, quomodo paretur via ad unum concilium omnibus indubitatum ab illustrissimis rege Romanorum et electoribus desideratum, atque poterit tota Christianitas sub unius indubitati pastoris obediencia reintegrari, teste manu propria. — Ita ut prescribitur, ego Tilmannus prepositus ecclesie sancti Florini Confluentie post alios dominos meos prenominatos consului 25 teste manu mea propria. [2] Post hoc quinta decima ejusdem mensis predictus dominus Tilmannus prepositus iterum nomine et vice prefati reverendissimi domini nostri Coloniensis suprascriptos dominos et magistros exhortatus et obtestatus est, ut prius, quatenus per consciencias juramenta et, prout de hoc reddere vellent racionem in die extremi judicii, eidem domino nostro Colo- so niensi consulere vellent, si in hac dieta omnino ulterior declaracio facienda foret pro Eugenio vel Felice, ad quam partem dominus tunc se determinare seu declarare deberet; in hoc casu consuluerunt et deliberaverunt: quod revorendissimus dominus noster supradictus attenta suprascripta prima deliberacione pro domino Felice se declarare debeat, et hoc ex motivis suo tempore et, dum opus fuerit, clare deducendis. Ita apparet michi Henrico de Erpel preposito coclosie sancti Severini Coloniensis et consu- lui sub testimonio manus proprie mee.—Ita apparuit michi fratri Gotfrido SluBel ordinis predi- catorum sacre theologie humili professori et consului sub testimonio manus proprie mee. — Ita apparet michi fratri Petro de Gelria ordinis Carmolitarum beate Marie virginis sacre theo- logie immerito professori et consului sub manu propria.—Ita apparet michi fratri Bartholomeo 40 priori Carthusiensium domus Bethleem in Ruremunda sub testimonio manus proprie.—Idem apparet fratri Johanni priori Carthusiensium domus Colonic, qui propter necessitatem in- tervenientem commisit mihi fratri Bartholomeo priori supradicto subscriptionem snam, quam ego perfeci manu propria. — Ego Johannes vam Zwyvel consului, quod stante concilio sacro Basiliensi dominus meus reverendissimus non [declarota] nec pro Eugenio nec pro do. 45 mino Felici, sacro autem concilio cessante, quod eo tunc [se] declaret et obediat domino 35 Sept. 15 a) ergänil, Tert tier u. weiterhin durch Stockslecke unleserlich geworden, oben z. T. eradnzt oder durch--- ungezsigt. 1 Von thm kommt der in der Wolfenbütteler nr. 163 und S. 328 Anm. I dazu) überlieferte Hs. 797 und im Bonner Ms. 739 (vgl. unsere Traktat de potestate ocelosinstica.
Strana 333
Ba. Kirchenfrage nr. 164-165. 333 Felici, testor manu propria. — Sicut prescribitur --- non potest alias ---quam practicari, prout ponitur, videtur michi Joanni de Spul etc. utriusque juris doctori consulendum, ut in forma meliori —-- manu propria. — Sicud retro in dorso prescribitur, ita appſaret] michi Conrado Wellem de Rûtlingen sacre theologie professori et consului sub testimonio manus pro[prie]. — Ita michi Joanni Tinctoris sacre theologio professori indigno visum est et consului, ut pre- scribitur, sub testimonio manus proprie.— Sicud prescribitur, visum michi Paulo [de Ghe]- rishem sacre theologie professori indigno fuit --- meus et consului, quod testor manu propria. — Videtur mihi Wilhelmo de Hees legum dootori, quod, quatenus ex necessaria et evidenti causa concilium in posterum dissolveretur, tucius fore obediendum domino Feliei juxta thema propositum, quod uttestor scriptura manus mee proprie. — Ita et mihi Jacobo Clant decre- torum doetori consulendum videtur et consului, prout in cedula continetur, quod manu pro- pria protestor. — Sicut premittitur, videtur michi Waltero de Blisia decretorum doctori et consului teste manu propria. — Ut prescribitur in themate proximo, videtur michi Henrico de Bemel decretorum doctori, quod protestor manu propria. — Ita ut prefertur et in themate 15 presupponitur, ego Joannes de Erpel legum doctor scribo et consulo manu propria, dum tamen dominus Felix subiciat se judiciu universalis ecclesie quandocumque. — Ita ut supra narratur deliberatum, consulo ego Lambertus van den Langenhave de Royss legum doctor, quod protestor manu propria. — Ego Johannes de Scocia licenciatus et rem ita judicavi fore pro salute consciencie nostre remediumque contra intestinum seisma nacionis Germanice ex- 20 pediens et fore ad perfectam unionem totius ecclesie sub uno ministeriali capite autorita- tibus et racionibus me ad hoc ligantibus pro tempore patefaciendis. 5 10 165. Abhandlung des Lektors Christian von Zinna über die Rechtmäßigkeit und Notwendigkeit der von Konig und Kurfürsten zu übenden Neutralität, bis ein unbezweifeltes Konzil berufen cei. 1444 Sept. 20 INürnberg]. 25 Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 56 a.66b cop. chart.; Uberechrift: Trac- tatus justificans susponsionem animorum et protestacionem factas per regem Romanorum et principes electores eum ceteris aliis dominis de non acceptando processus concilii Basiliensis et domini Eugenii, presertim contrariorum effectuum. Generalea Basiliense concilium legitima et plena auctoritate convocatum et in actibus so conciliaribus aliquamdiu progressum decretavitl se esse transferendum ad aliquem locum maritimorum in decreto comprehensorum propter reductionem Grecorum procurandam. quo decreto usus dominus Eugenius papa, ut dicitur, transtulit2 ipsum concilium in Ferrariam, de quo magna facta fult altercacio inter patres concilii, quibusdam non paucis numero et perspieuis litterarum sciencia, gravibus auctoritate et dignitate asscrontibus constanter hujus- 35 modi translacionem viribus subsistere et valere et post eam non fuisse nec esse concilium generale in Basilea, sed in Ferraria, et ob hoe illac accesserunt nominantes se saniorem partem ipsius concilii, aliis patribus quampluribus numero litterarum scieneia auctoritate et dignitate eciam magnis contradicentibus, asserendo hujusmodi translacionem non valere de jure, sed de facto esse peractam et nulliter. et ob hoe Basilee remanserunt continuantes actus conciliares post sicut ante, procedentes tandem ad suspensionem ac deposicionem ipsius domini Eugenii a papatu. quibus sic stantibus venerabiles patres et principes electores sacri Romani imperii requisiti ad obediendum utrimque, scilicet a concilio Basiliensi et a domino Eugenio contraria mandantibus, cum ambasiatoribus regis Romanorum et quamplurium aliorum dominorum suspenderunt animos suos protestando, quod a neutra parte reciperent mandata et processus, 45 et presertim contrariorum effectuum. 40 a) über sine Randbemerkung vgl. S. 322 Z. 498. 1 Minoritätsdekret v. 7. Mai 1437, s. RTA. 16, 276 Anm. 7. 2 Durch Bulle „Doctoris gentium“, vgl. S. 96 Anm. 6.
Ba. Kirchenfrage nr. 164-165. 333 Felici, testor manu propria. — Sicut prescribitur --- non potest alias ---quam practicari, prout ponitur, videtur michi Joanni de Spul etc. utriusque juris doctori consulendum, ut in forma meliori —-- manu propria. — Sicud retro in dorso prescribitur, ita appſaret] michi Conrado Wellem de Rûtlingen sacre theologie professori et consului sub testimonio manus pro[prie]. — Ita michi Joanni Tinctoris sacre theologio professori indigno visum est et consului, ut pre- scribitur, sub testimonio manus proprie.— Sicud prescribitur, visum michi Paulo [de Ghe]- rishem sacre theologie professori indigno fuit --- meus et consului, quod testor manu propria. — Videtur mihi Wilhelmo de Hees legum dootori, quod, quatenus ex necessaria et evidenti causa concilium in posterum dissolveretur, tucius fore obediendum domino Feliei juxta thema propositum, quod uttestor scriptura manus mee proprie. — Ita et mihi Jacobo Clant decre- torum doetori consulendum videtur et consului, prout in cedula continetur, quod manu pro- pria protestor. — Sicut premittitur, videtur michi Waltero de Blisia decretorum doctori et consului teste manu propria. — Ut prescribitur in themate proximo, videtur michi Henrico de Bemel decretorum doctori, quod protestor manu propria. — Ita ut prefertur et in themate 15 presupponitur, ego Joannes de Erpel legum doctor scribo et consulo manu propria, dum tamen dominus Felix subiciat se judiciu universalis ecclesie quandocumque. — Ita ut supra narratur deliberatum, consulo ego Lambertus van den Langenhave de Royss legum doctor, quod protestor manu propria. — Ego Johannes de Scocia licenciatus et rem ita judicavi fore pro salute consciencie nostre remediumque contra intestinum seisma nacionis Germanice ex- 20 pediens et fore ad perfectam unionem totius ecclesie sub uno ministeriali capite autorita- tibus et racionibus me ad hoc ligantibus pro tempore patefaciendis. 5 10 165. Abhandlung des Lektors Christian von Zinna über die Rechtmäßigkeit und Notwendigkeit der von Konig und Kurfürsten zu übenden Neutralität, bis ein unbezweifeltes Konzil berufen cei. 1444 Sept. 20 INürnberg]. 25 Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 56 a.66b cop. chart.; Uberechrift: Trac- tatus justificans susponsionem animorum et protestacionem factas per regem Romanorum et principes electores eum ceteris aliis dominis de non acceptando processus concilii Basiliensis et domini Eugenii, presertim contrariorum effectuum. Generalea Basiliense concilium legitima et plena auctoritate convocatum et in actibus so conciliaribus aliquamdiu progressum decretavitl se esse transferendum ad aliquem locum maritimorum in decreto comprehensorum propter reductionem Grecorum procurandam. quo decreto usus dominus Eugenius papa, ut dicitur, transtulit2 ipsum concilium in Ferrariam, de quo magna facta fult altercacio inter patres concilii, quibusdam non paucis numero et perspieuis litterarum sciencia, gravibus auctoritate et dignitate asscrontibus constanter hujus- 35 modi translacionem viribus subsistere et valere et post eam non fuisse nec esse concilium generale in Basilea, sed in Ferraria, et ob hoe illac accesserunt nominantes se saniorem partem ipsius concilii, aliis patribus quampluribus numero litterarum scieneia auctoritate et dignitate eciam magnis contradicentibus, asserendo hujusmodi translacionem non valere de jure, sed de facto esse peractam et nulliter. et ob hoe Basilee remanserunt continuantes actus conciliares post sicut ante, procedentes tandem ad suspensionem ac deposicionem ipsius domini Eugenii a papatu. quibus sic stantibus venerabiles patres et principes electores sacri Romani imperii requisiti ad obediendum utrimque, scilicet a concilio Basiliensi et a domino Eugenio contraria mandantibus, cum ambasiatoribus regis Romanorum et quamplurium aliorum dominorum suspenderunt animos suos protestando, quod a neutra parte reciperent mandata et processus, 45 et presertim contrariorum effectuum. 40 a) über sine Randbemerkung vgl. S. 322 Z. 498. 1 Minoritätsdekret v. 7. Mai 1437, s. RTA. 16, 276 Anm. 7. 2 Durch Bulle „Doctoris gentium“, vgl. S. 96 Anm. 6.
Strana 334
334 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Queritura, an venerabiles patres et principes electores cum aliis dominis et principibus talem suspensionem animorum et protestacionem licite et expedienter fecerint et inantea adhue continuare possint? et arguitur, quod non. omnis anima potestatibus sublimioribus debet esse subjecta; sed sie non obediunt alicui superiori, igitur talis suspensio non est licita. in oppositum arguitur; nam ita dicitur: de subsistencia concilii Basiliensis et eciam papatus domini Eugenii facta est dubitacio. in dubiis autem licitum, ymmo consultum est animum suspendere, igitur ete. pro responsioneb ad hanc conclusionem, salvo semper judicio melius sencientium, responditur per quasdam proposiciones. [I quarum prima" est ista: a Christo ecclesie sue sancte inmediate primo promissa et postmodum collata est potestas clavium et jurisdictio ecclesiastica. hec proposicio sic ostenditur: 10 nam salvator noster Christus ante passionem suam promisit se daturum claves regni celorum sancto Petro (Matth. 16, 19). et post passionem suam promissum implendo actualiter tradidit hujusmodi claves omnibus apostolis (Joannes 20, 22 f.). nee tamen salvator noster fuit varius in promittendo et tradendo, quia non promisit Potro claves ut private persone, sed ut publice representanti personam tocius ecclesie catholice (belegt durch entsprechende Ausführungen Augustins im Sermoi natalis apostolorum Petri et Pauli c. 2 und im Liber de agone Christiano c. 30 und 312). unde sicut anima primo et immediate est actus corporis organici phisici et ex consequenti respicit ejus partes, quibus exercet operaciones naturales et vitales ordine quodam, ita proporcionaliter potestas clavium a Christo collata immediate respicit corpus Christi misticum et exconsequenti partes ejus, quibus tamquam organis exorcet operaciones 20 jerarchicas ordine quodam. in ejus debita observancia magna relucet pulcritudo ecclesie, que collective consistit in omnibus Christifidelibus ubieumque terrarum dispersis, in fide unitis, auctoritative vero in pontificibus Christianum populum in spiritualibus gubernantibus et ecclesiam sponsam suo sponso adinstar paranymphi per acciones jerarchicas conjungentibus; potestative vero consistit in regibus et principibus ac dominis Christianum populum in tempo- ralibus gubernantibus. pontificibus itaque, qui sunt capita commisse plebis per sacram uno- cionem instituta, in quibus eciam tamquam veris pastoribus residet consensus commisse plebis, convocatis legittime ad synodum universalem et convenientibus omnibus in propria persona seu pluribus et pro majori parte in propria persona, paucis vero et pro minori parte per ambasiatas cum pleno mandato ad ordinandum et judicandum de pertinentibus ad eccle- 30 siam dei in capite et in membris judicium tale censetur summe et fontalis auctoritatis et altissimi tribunalis, cui nemini, cujuscumque dignitatis aut status existit, contraire licet. si vero ad convocacionem synodalem universalem conveniant pauci episcopi et minor pars episcoporum in propria persona et multi ac major pars episcoporum per ambasiatas cum mandato restricto, utpote ad duo vel tria aut circiter puncta tractanda, dumtaxat tale judi- 85 cium videtur esse summe auctoritatis et potestatis ecclesiastice, sed non fontalis, ymmo rivalis et derivative seu commissarie, cum a majori parte fieri debeat denominacio, neque intromittet se de aliquibus non comprehensis in suis mandatis. et si in aliquo processu talis judicii pontifices absentes personaliter et presentes per procuratores et nunccios suos cum nacionibus mundi previdentes imminere ecclesie dei majora pericula et turbaciones reclamant 40 protestando de non consenciendo neque ratum habendo, videtur, quod synodus universalis talis pro majori parte per procuratoria non debeat neque poterit procedere, cum nihil valeat accio procuratorum revocabilium reclamantibus constituentibus et mittentibus dominis. ceterum ecelesia militans ab ecclesia triumphanti est exemplata ejus similitudinem gerens, saltem secundum quandam obscuram resonanciam (mit Hinweis auf c. 45 de consecr. Di. 4 45 „ecclesia“ und Erörterung der ordines dominacionum in der ecclesia triumphans und militans, unter Berufung auf des Dyonisius Celestis hierarchia c. 8 und die anschließenden Fesistellungen 5 15 25 a) am Rande Questio. b) zgl. Responsio. c) dol. Prima pruposiciu: auctoritas ecclesle inmediate collata est ecclesie a deo. 1 Sermo 295 c. 2: Migne 38, 1349. 2 Migne 40, 308. 50
334 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Queritura, an venerabiles patres et principes electores cum aliis dominis et principibus talem suspensionem animorum et protestacionem licite et expedienter fecerint et inantea adhue continuare possint? et arguitur, quod non. omnis anima potestatibus sublimioribus debet esse subjecta; sed sie non obediunt alicui superiori, igitur talis suspensio non est licita. in oppositum arguitur; nam ita dicitur: de subsistencia concilii Basiliensis et eciam papatus domini Eugenii facta est dubitacio. in dubiis autem licitum, ymmo consultum est animum suspendere, igitur ete. pro responsioneb ad hanc conclusionem, salvo semper judicio melius sencientium, responditur per quasdam proposiciones. [I quarum prima" est ista: a Christo ecclesie sue sancte inmediate primo promissa et postmodum collata est potestas clavium et jurisdictio ecclesiastica. hec proposicio sic ostenditur: 10 nam salvator noster Christus ante passionem suam promisit se daturum claves regni celorum sancto Petro (Matth. 16, 19). et post passionem suam promissum implendo actualiter tradidit hujusmodi claves omnibus apostolis (Joannes 20, 22 f.). nee tamen salvator noster fuit varius in promittendo et tradendo, quia non promisit Potro claves ut private persone, sed ut publice representanti personam tocius ecclesie catholice (belegt durch entsprechende Ausführungen Augustins im Sermoi natalis apostolorum Petri et Pauli c. 2 und im Liber de agone Christiano c. 30 und 312). unde sicut anima primo et immediate est actus corporis organici phisici et ex consequenti respicit ejus partes, quibus exercet operaciones naturales et vitales ordine quodam, ita proporcionaliter potestas clavium a Christo collata immediate respicit corpus Christi misticum et exconsequenti partes ejus, quibus tamquam organis exorcet operaciones 20 jerarchicas ordine quodam. in ejus debita observancia magna relucet pulcritudo ecclesie, que collective consistit in omnibus Christifidelibus ubieumque terrarum dispersis, in fide unitis, auctoritative vero in pontificibus Christianum populum in spiritualibus gubernantibus et ecclesiam sponsam suo sponso adinstar paranymphi per acciones jerarchicas conjungentibus; potestative vero consistit in regibus et principibus ac dominis Christianum populum in tempo- ralibus gubernantibus. pontificibus itaque, qui sunt capita commisse plebis per sacram uno- cionem instituta, in quibus eciam tamquam veris pastoribus residet consensus commisse plebis, convocatis legittime ad synodum universalem et convenientibus omnibus in propria persona seu pluribus et pro majori parte in propria persona, paucis vero et pro minori parte per ambasiatas cum pleno mandato ad ordinandum et judicandum de pertinentibus ad eccle- 30 siam dei in capite et in membris judicium tale censetur summe et fontalis auctoritatis et altissimi tribunalis, cui nemini, cujuscumque dignitatis aut status existit, contraire licet. si vero ad convocacionem synodalem universalem conveniant pauci episcopi et minor pars episcoporum in propria persona et multi ac major pars episcoporum per ambasiatas cum mandato restricto, utpote ad duo vel tria aut circiter puncta tractanda, dumtaxat tale judi- 85 cium videtur esse summe auctoritatis et potestatis ecclesiastice, sed non fontalis, ymmo rivalis et derivative seu commissarie, cum a majori parte fieri debeat denominacio, neque intromittet se de aliquibus non comprehensis in suis mandatis. et si in aliquo processu talis judicii pontifices absentes personaliter et presentes per procuratores et nunccios suos cum nacionibus mundi previdentes imminere ecclesie dei majora pericula et turbaciones reclamant 40 protestando de non consenciendo neque ratum habendo, videtur, quod synodus universalis talis pro majori parte per procuratoria non debeat neque poterit procedere, cum nihil valeat accio procuratorum revocabilium reclamantibus constituentibus et mittentibus dominis. ceterum ecelesia militans ab ecclesia triumphanti est exemplata ejus similitudinem gerens, saltem secundum quandam obscuram resonanciam (mit Hinweis auf c. 45 de consecr. Di. 4 45 „ecclesia“ und Erörterung der ordines dominacionum in der ecclesia triumphans und militans, unter Berufung auf des Dyonisius Celestis hierarchia c. 8 und die anschließenden Fesistellungen 5 15 25 a) am Rande Questio. b) zgl. Responsio. c) dol. Prima pruposiciu: auctoritas ecclesle inmediate collata est ecclesie a deo. 1 Sermo 295 c. 2: Migne 38, 1349. 2 Migne 40, 308. 50
Strana 335
Ba. Kirchenfrage nr. 165. 335 5 10 des Albertus Magnus und Thomas v. Aquin — beide ohne Quellenangabe angeführt — über Begriff und Wesen der dominaciones). ex quibus satis patet, quod inter ministratorios spiritus ad dominaciones pertinet diffinicio agendorum et potestas tradendi regulas an statuta seu decreta operandi in gubernacione universi. cum igitur in jerarchia ecclesiastica ordo seu cetus episcoporum correspondeat ordini dominacionum, videtur, quod judicare de agendis et diffi- nire, edere decreta et condere regulas rectificandi mores fidelis populi tam in capite quam in membris pertineat ad episcopos et pontifices ordinare, pro quo eciam consonant quamplura antiqua decreta, quarum allegacio hic pretermittitur causa brevitatis. si igitur synodaliter conveniant episcopi, quidam in propria persona, quidam vero per ambasiatas seu procuratores, et incorporent synodo universali legitime convocate personas privatas et simplices non missas ab aliquo debente interesse tali synodo universali episcoporum, videtur, quod tales persone private sic incorporate possent consulere et non judicare seu diffinire, dare voces consultivas et non decisivas seu diffinitivas, oum judicare et diffinire pertineat ad superiorem habentem auctoritatem ordinarie vel ex commissione. et si in tali synodo proferatur sentencia aliqua 15 ponderosa a majori parte synodi connumeratis votis talium privatarum personarum, presertim si sint simplices leves et illiterate, solum assumpte ad augmentandum numerum votorum pro sentencia habenda, sine quarum personarum et eorum votorum annumeracione pars major ipsius synodi proferens sentenciam hujusmodi non esset major, ymmo minor, rationabilis dubitacio esset de tali sentencia sic lata, an viribus subsisteret vel subjaceret errori intolle- 20 rabili propter defectum auctoritatis in proferentibus, exa quibus satis patet premissa pro- posicio. [2] Sequiturb 2. proposicio: premissa jurisdiccio ecclesiastica in sua plenitudine exercetur per Romanum pontificem ex commissione ecclesie, non ex institucione Christi. hec proposicio sic suadetur: nam Christus, qui ecclesie sue sancte potestatem 25 clavium tradidit, inter apostolos principem et caput Petrum constituit ad actuale exercicium ipsarum clavinm, diviso autem orbe terrarum in plures provincias per apostolos, qui eciam constituerunt patriarchas archiepiscopos et episcopos (gemaß 99. di. 1.c c. „provincie“, di. c. 2 „nulli“ und 80. di. in c. [I] „urbes“). divisisque apostolis atque dispersis in universum mundum ad predicandum ewangelium omni creature, Petrus apostolorum princeps adiit so Anthiochiam prius exaltatus ad cathedram pontificalem usus potestate clavium ecclasiasti- carum exercuit sentenciam jurisdiccionis et tandem veniens Romam factus est in ea episcopus ; consimiliter fecit ibi, ita quod per Petrum plenitudo jurisdiccionis ecclesiastice venit ad ponti- ficium Romanum et non econtra pontificium Romanum venit ad Petrum, et quia Roma erat capud mundi optinens monarchiam et summam jurisdiccionem temporalem, ex convenienti 35 proposicione ecclesiam proportionaliter dividens patriarchatus statuit, ut Romanus pontifex successor Petri exerceret jurisdiccionem ecclesiasticamd et potestatem clavium in sua pleni- tudine (3 q.6 in c. [71 „quamvis“ und 3 q.6 in c. [9] „dudum“). diffinire autem accusaciones pontificum et convorare generalia concilia manifeste sunt jurisdiccionis summe, sicque ex decretis et statutis ecclesie, et non ex lege divina immutabili residet papatus et potestas clavium summa apud Romanum pontificem. et si lapsu temporis mutatis rebus expediret universali ecclesie dei, quod ejus summa jurisdiccio exercetur alibi et per alium pontificem, ipsa ecclesia synodaliter legitime congregata, eujus pronunc est tanta potestas sicut a prin- cipio, potest mutatis antiquis decretis de novo statuere, quod alius pontifex, utputa Antioche- nus Jerusalemutanus aut alter, exerceret potestatem clavium in sua plenitudine non existente 45 universali synodo presidens in ecclesia dei sicut summus pontifex et papa. ex quibus wie oben. [3] Tereia proposicio: licet unam esse enclesiam catholicam sit articulus fidei, tamen hanc vel illam congregacionem prelatorum esse universalem synodum universalem ecclesiam catholicam representantem, aut A vel B esse papam, caditsubhumana pre- 46 50 a) stlindig wiederkehrende Schlußjormel. b) am Rande Jurisdietin geclesie in sun plenitudine exeroctur per Romanum pontifleem ex commissione euclesle. c) em. Vorl. 3. d) sm., Forl. cecleslam.
Ba. Kirchenfrage nr. 165. 335 5 10 des Albertus Magnus und Thomas v. Aquin — beide ohne Quellenangabe angeführt — über Begriff und Wesen der dominaciones). ex quibus satis patet, quod inter ministratorios spiritus ad dominaciones pertinet diffinicio agendorum et potestas tradendi regulas an statuta seu decreta operandi in gubernacione universi. cum igitur in jerarchia ecclesiastica ordo seu cetus episcoporum correspondeat ordini dominacionum, videtur, quod judicare de agendis et diffi- nire, edere decreta et condere regulas rectificandi mores fidelis populi tam in capite quam in membris pertineat ad episcopos et pontifices ordinare, pro quo eciam consonant quamplura antiqua decreta, quarum allegacio hic pretermittitur causa brevitatis. si igitur synodaliter conveniant episcopi, quidam in propria persona, quidam vero per ambasiatas seu procuratores, et incorporent synodo universali legitime convocate personas privatas et simplices non missas ab aliquo debente interesse tali synodo universali episcoporum, videtur, quod tales persone private sic incorporate possent consulere et non judicare seu diffinire, dare voces consultivas et non decisivas seu diffinitivas, oum judicare et diffinire pertineat ad superiorem habentem auctoritatem ordinarie vel ex commissione. et si in tali synodo proferatur sentencia aliqua 15 ponderosa a majori parte synodi connumeratis votis talium privatarum personarum, presertim si sint simplices leves et illiterate, solum assumpte ad augmentandum numerum votorum pro sentencia habenda, sine quarum personarum et eorum votorum annumeracione pars major ipsius synodi proferens sentenciam hujusmodi non esset major, ymmo minor, rationabilis dubitacio esset de tali sentencia sic lata, an viribus subsisteret vel subjaceret errori intolle- 20 rabili propter defectum auctoritatis in proferentibus, exa quibus satis patet premissa pro- posicio. [2] Sequiturb 2. proposicio: premissa jurisdiccio ecclesiastica in sua plenitudine exercetur per Romanum pontificem ex commissione ecclesie, non ex institucione Christi. hec proposicio sic suadetur: nam Christus, qui ecclesie sue sancte potestatem 25 clavium tradidit, inter apostolos principem et caput Petrum constituit ad actuale exercicium ipsarum clavinm, diviso autem orbe terrarum in plures provincias per apostolos, qui eciam constituerunt patriarchas archiepiscopos et episcopos (gemaß 99. di. 1.c c. „provincie“, di. c. 2 „nulli“ und 80. di. in c. [I] „urbes“). divisisque apostolis atque dispersis in universum mundum ad predicandum ewangelium omni creature, Petrus apostolorum princeps adiit so Anthiochiam prius exaltatus ad cathedram pontificalem usus potestate clavium ecclasiasti- carum exercuit sentenciam jurisdiccionis et tandem veniens Romam factus est in ea episcopus ; consimiliter fecit ibi, ita quod per Petrum plenitudo jurisdiccionis ecclesiastice venit ad ponti- ficium Romanum et non econtra pontificium Romanum venit ad Petrum, et quia Roma erat capud mundi optinens monarchiam et summam jurisdiccionem temporalem, ex convenienti 35 proposicione ecclesiam proportionaliter dividens patriarchatus statuit, ut Romanus pontifex successor Petri exerceret jurisdiccionem ecclesiasticamd et potestatem clavium in sua pleni- tudine (3 q.6 in c. [71 „quamvis“ und 3 q.6 in c. [9] „dudum“). diffinire autem accusaciones pontificum et convorare generalia concilia manifeste sunt jurisdiccionis summe, sicque ex decretis et statutis ecclesie, et non ex lege divina immutabili residet papatus et potestas clavium summa apud Romanum pontificem. et si lapsu temporis mutatis rebus expediret universali ecclesie dei, quod ejus summa jurisdiccio exercetur alibi et per alium pontificem, ipsa ecclesia synodaliter legitime congregata, eujus pronunc est tanta potestas sicut a prin- cipio, potest mutatis antiquis decretis de novo statuere, quod alius pontifex, utputa Antioche- nus Jerusalemutanus aut alter, exerceret potestatem clavium in sua plenitudine non existente 45 universali synodo presidens in ecclesia dei sicut summus pontifex et papa. ex quibus wie oben. [3] Tereia proposicio: licet unam esse enclesiam catholicam sit articulus fidei, tamen hanc vel illam congregacionem prelatorum esse universalem synodum universalem ecclesiam catholicam representantem, aut A vel B esse papam, caditsubhumana pre- 46 50 a) stlindig wiederkehrende Schlußjormel. b) am Rande Jurisdietin geclesie in sun plenitudine exeroctur per Romanum pontifleem ex commissione euclesle. c) em. Vorl. 3. d) sm., Forl. cecleslam.
Strana 336
336 Reichstag zu Nümberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. sumpcione et non sub lumine fidei. [3a] hec proposicio secundum suas partes sic osten- ditur: nam fides infusa sicut et quilibet alius habitus cognitivus respicit secundo in objecto: unum quasi materiale objectum, quod cognoscitur, et aliud tamquam formalem racionem, qua objectum cognoscitur. sicut in sciencia geometrie materialiter scita sunt conclusiones, formalis vero racio sciendi sunt media demonstracionis, per que conclusiones cognoscuntur, et sicut 5 in visu exteriori materialiter visum est coloratum, quod videtur, formalis vero racio videndi est lumen illustrans, in quo et sub quo coloratum videtur, sic pariformiter fidei objectum materiale est articulus, qui creditur, formalis vero racio credendi et asserendi est veritas prima. non enim fides infusa asserit alicui, nisi quia est a deo revelatum, unde divine veritati revelanti innititur tamquam medio. ideoque Dyonisius 1 c. a di. nona dicit, quod fides est circa 10 simplicem et supereminentem veritatem, materialiter vero ea, quibus fides assentit, non solum est ipse deus, sed eciam multa alia, que tamen sub assensu fidei non cadunt nisi secundum quod habent aliquem ordinem ad deum. sicque, ut communiter dicitur, fides est circa primam immobilem veritatem, quam ad id, quod est formalis racio assenciendi et credendi in fide, et non semper quam ad id, quod est materiale objectum, utputa articulus credendus. ecclesia autem catholica collecta ex multis personis est una, quia unus est Christus, sponsus et capud ejus, una fides et unum baptisma, quibus fideles uniuntur, quibus non nostraa vel auctoritate humana sed divina veritate infallibili revelante et inspirante assentimus, eoque unam esse ecclesiam catholicam est articulus fide credendus. ex quibus satis patet prima pars pro- posicionis. [3b] deinde secunda pars etiam ostenditur: nam hanc vel illam congregacionem 20 prelatorum esse universalem concilium universalem ecclesiam representans, aut A vel B esse papom, fideles Christi non accipiunt ex inspiracione et revelacione divina in lumine spirituali, sed per locum ab auctoritate humana, utpote humano testimonio evidenti de legitima con- vocacione et institucione aut electione canonica debita, sicque neutrum horum est articulus fidci, sed pocius humanum probabile. ex quibus usw. [4] Quarta proposicio: licet synodi universalis Basiliensis logitima institucio et Eugenii quarti ad papatum canonica assumpcio primeve sint certe toti populo Christiano, tamen de sorundem consistencia postmodum suborta est perplexa dubi- tacio. hec proposicio patet. [4a] nam hoc est evidens in rebus humanis et agilibus sufficiens facere fidem et certitudinem, quod concilium universale Basiliense convocatum est legitima 30 auctoritate scilicet duorum summorum pontificum, utputa Martini quinti et domini Eugenii quarti, cum preordinacione concilii Constanciensis prediffinientis ipsum sit futurum, similiter electio domini Eugenii quarti ad papatum tamquam canonica et legitima fuit intimata toti Christianitati, et ipse aliquamdiu habitus et tentus est pro tali ab omnibus Christicolis, eciam a concilio Basiliensi universalem ecclesiam representante. que sufficiunt pro certitudino in 35 tali materia, que mathematicam demonstracionem non permittit. ex quibus satis patet prima pars proposicionis. [4b] sed secunda pars proposicionis dicens, quod de eorum consistencia postmodum suborta est perplexa dubitacío, sic ostenditur: nam in continuacione ipsius con- cilii Basiliensis et progressu tandem ipsum concilium decretavit propter reduccionem Grecorum se ipsum esse transferendum ad aliquem locorum maritimorum (in decreto comprehensorum 2). 40 et dommus Eugenius papa vigore illius decreti et per consequens propria auetoritate dicti concilii, ut asseritur, transtulit in Ferrariam. quo facto non modica altercacio peracta et habita est inter patres concilii Basiliensis, quibus non paucis numero et magnis auctoritate et sciencia, qui videbantur esse columpne sacri concilii Basiliensis, asserentibus constanter hujusmodi translacionem viribus subsistere et expost Basilee non esse aut fuisse concilium 45 15 23 a) em., Forl. nostre. 1 Dem Sinne nach in cap. VII. de divinis nominibus des Dionysius Areopagita (Migne 122, 1156). 2 Vgl. oben S. 333 Z. 30.
336 Reichstag zu Nümberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. sumpcione et non sub lumine fidei. [3a] hec proposicio secundum suas partes sic osten- ditur: nam fides infusa sicut et quilibet alius habitus cognitivus respicit secundo in objecto: unum quasi materiale objectum, quod cognoscitur, et aliud tamquam formalem racionem, qua objectum cognoscitur. sicut in sciencia geometrie materialiter scita sunt conclusiones, formalis vero racio sciendi sunt media demonstracionis, per que conclusiones cognoscuntur, et sicut 5 in visu exteriori materialiter visum est coloratum, quod videtur, formalis vero racio videndi est lumen illustrans, in quo et sub quo coloratum videtur, sic pariformiter fidei objectum materiale est articulus, qui creditur, formalis vero racio credendi et asserendi est veritas prima. non enim fides infusa asserit alicui, nisi quia est a deo revelatum, unde divine veritati revelanti innititur tamquam medio. ideoque Dyonisius 1 c. a di. nona dicit, quod fides est circa 10 simplicem et supereminentem veritatem, materialiter vero ea, quibus fides assentit, non solum est ipse deus, sed eciam multa alia, que tamen sub assensu fidei non cadunt nisi secundum quod habent aliquem ordinem ad deum. sicque, ut communiter dicitur, fides est circa primam immobilem veritatem, quam ad id, quod est formalis racio assenciendi et credendi in fide, et non semper quam ad id, quod est materiale objectum, utputa articulus credendus. ecclesia autem catholica collecta ex multis personis est una, quia unus est Christus, sponsus et capud ejus, una fides et unum baptisma, quibus fideles uniuntur, quibus non nostraa vel auctoritate humana sed divina veritate infallibili revelante et inspirante assentimus, eoque unam esse ecclesiam catholicam est articulus fide credendus. ex quibus satis patet prima pars pro- posicionis. [3b] deinde secunda pars etiam ostenditur: nam hanc vel illam congregacionem 20 prelatorum esse universalem concilium universalem ecclesiam representans, aut A vel B esse papom, fideles Christi non accipiunt ex inspiracione et revelacione divina in lumine spirituali, sed per locum ab auctoritate humana, utpote humano testimonio evidenti de legitima con- vocacione et institucione aut electione canonica debita, sicque neutrum horum est articulus fidci, sed pocius humanum probabile. ex quibus usw. [4] Quarta proposicio: licet synodi universalis Basiliensis logitima institucio et Eugenii quarti ad papatum canonica assumpcio primeve sint certe toti populo Christiano, tamen de sorundem consistencia postmodum suborta est perplexa dubi- tacio. hec proposicio patet. [4a] nam hoc est evidens in rebus humanis et agilibus sufficiens facere fidem et certitudinem, quod concilium universale Basiliense convocatum est legitima 30 auctoritate scilicet duorum summorum pontificum, utputa Martini quinti et domini Eugenii quarti, cum preordinacione concilii Constanciensis prediffinientis ipsum sit futurum, similiter electio domini Eugenii quarti ad papatum tamquam canonica et legitima fuit intimata toti Christianitati, et ipse aliquamdiu habitus et tentus est pro tali ab omnibus Christicolis, eciam a concilio Basiliensi universalem ecclesiam representante. que sufficiunt pro certitudino in 35 tali materia, que mathematicam demonstracionem non permittit. ex quibus satis patet prima pars proposicionis. [4b] sed secunda pars proposicionis dicens, quod de eorum consistencia postmodum suborta est perplexa dubitacío, sic ostenditur: nam in continuacione ipsius con- cilii Basiliensis et progressu tandem ipsum concilium decretavit propter reduccionem Grecorum se ipsum esse transferendum ad aliquem locorum maritimorum (in decreto comprehensorum 2). 40 et dommus Eugenius papa vigore illius decreti et per consequens propria auetoritate dicti concilii, ut asseritur, transtulit in Ferrariam. quo facto non modica altercacio peracta et habita est inter patres concilii Basiliensis, quibus non paucis numero et magnis auctoritate et sciencia, qui videbantur esse columpne sacri concilii Basiliensis, asserentibus constanter hujusmodi translacionem viribus subsistere et expost Basilee non esse aut fuisse concilium 45 15 23 a) em., Forl. nostre. 1 Dem Sinne nach in cap. VII. de divinis nominibus des Dionysius Areopagita (Migne 122, 1156). 2 Vgl. oben S. 333 Z. 30.
Strana 337
Ba. Kirchenfrage nr. 165. 337 10 20 25 30 40 generale, quapropter eciam a loco recesserunt. alii vero patres magni et non pauci, ymmo multi numero, auctoritate magni et preclari litterarum sciencia in oppositum laborantes asse- runt hujusmodi translacionem sic, ut premittitur, factam esse nullam, nec aliquo modo viri- bus subsistere, remanentes Basilee actus conciliares post sicut ante continuando; sieque ventus turbinis et contradictionis valide subortus est, non ab extra tantum, sed eciam ab intra de gremio ac medio ipsius concilii, cum igitur juxta doctrinam topicam Aristotelis 1: quando in materia opinabili pro utraque parte contradiccionis sapientes contradicunt sapientibus, generatur et constituitur propleuma neutrum; que (hoe est: proposicio) dubia pro utraque parte scilicet tam affirmativa quam negativa. cumque dictam congregacionom patrum prelato- rum et aliorum dominorum in Basilea esse concilium generale non sit articulus fidei aut fide tenendum nec proposicio per se nota aut reducibile ad talem, sed purum contingens mutabile de vero in falsum et e contra, circa quod, ut premittitur, pronunc sapientes contradieunt sapientibus, videtur, quod pie mentes fidelium et prudentes debeant dubitare utrumque et suspendere animos suos ab assensu, donec debitis ordine et modo veritas hujus vel illius partis 15 appareat et manifestetur, ponitur: dicti patres prelati ac domini remanentes Basilee post dietam translacionem asscrentes eam nullam processerunt ad suspensionem et demum ad deposicio- nem domini Eugenii a papatu; que si esset facta a subsistente universali concilio servato debito ordine juris, certum esset Eugenium pronunc non esse papam. sed quia consistencia concilii Basiliensis facta est dubia, ut premittitur, remanebit dubium totum, quod actum est post hujusmodi translacionem, et per consequens eciam deposicio ipsius Eugenii et eciam institucio Felicis, neque existencia concilii Basiliensis argui potest ex hoc, quod ipsum nondum nomina- verit locum pro futuro concilio celebrando nec in nominatum per papam consensit juxta tenorem decreti „Frequens“, quo dieitur, quod deinceps concilia sacra de decennio in de- cennium perpetuo celebrentur. et subditur: in locis, que summus pontifex per mensem ante finem cujuslibet concilii approbante et consenciente concilio vel in ejus defectu ipsum concilium deputare et assignare tenetur, ut sie per quandam continuacionem semper aut concilium vigeat aut per termini dependenciam exspectetur. ex hoc inquam decreto non sufficienter arguitur concilium Basiliense adhuc existere Basilee. nam indubitanter hoc decretum intelligi- tur de concilio, quod terminatur et finitur in codem loco, quo inchoatur. si vero concilium ex legitima causa transfertur ad alium locum, clarum est, quod in loco, ad quem translacio" fit, debet fieri assignacio loci pro futuro concilio, si igitur concillum Basiliense est translatum, ut asseritur, ad Ferrariam, tune in Basilea desiit esse concilium sine tali assignacione loci primo per mensem absque repugnancia prememorati decreti. ex quibus usw. [5] Quinta proposicio: in dieta Moguntina venerabiles patres et illustrissimi prin- s5 cipes electores sacri imperii cum ambasiatoribus plurium regum principum et dominorum salutare et justum ordinaverunt medium pro pace et unitate ecolesie conservan- da2. hec proposicio sic persuadetur: nam lucida veritatis decisio in premissis dubiis, unde imminet nephandissimum malum, utputa scisma universalis ecclesie dei, dependet nedum ex hiis, que juris, sed plurimum ex hiis, que facti, eaque perquirenda est per examen judicis indubitati et competentis, cum in omni judicio ante omnia oporteat fundare juris- diccionem informandi, nedum juris pericia, verum eciam humano testimonio et probacione eorum, que sunt facti. que perpendentes venerabiles patres et illustres principes electores cum ceteris predictis prehabitis variis oculatis deliberationibus longo tempore maximis sump- tibus et expensis pro pace et unitate ecelesie dei, iam prochdolor turbatis et quasi ruptis, 45 resarciendis ac reformandis tale, quantum in eis fuit, concluserunt ordinaverunt et in- venerunt medium et remedium, quod in alio loco convocaretur indubitatum universale con- cilium, prout clare patet in uno instrumento publico confecto solempniter de actibus in illa 5 a) em., Vorl., translationis statt transl. fit. 1 Vgl. Topicorum I. I c. 9 (vgl. auch RTA. 15. 50 834 A. 4). 2 Die sogen. I. Intelligenz des Mainzer RT 1439 (RTA. If nr. 65). 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 43
Ba. Kirchenfrage nr. 165. 337 10 20 25 30 40 generale, quapropter eciam a loco recesserunt. alii vero patres magni et non pauci, ymmo multi numero, auctoritate magni et preclari litterarum sciencia in oppositum laborantes asse- runt hujusmodi translacionem sic, ut premittitur, factam esse nullam, nec aliquo modo viri- bus subsistere, remanentes Basilee actus conciliares post sicut ante continuando; sieque ventus turbinis et contradictionis valide subortus est, non ab extra tantum, sed eciam ab intra de gremio ac medio ipsius concilii, cum igitur juxta doctrinam topicam Aristotelis 1: quando in materia opinabili pro utraque parte contradiccionis sapientes contradicunt sapientibus, generatur et constituitur propleuma neutrum; que (hoe est: proposicio) dubia pro utraque parte scilicet tam affirmativa quam negativa. cumque dictam congregacionom patrum prelato- rum et aliorum dominorum in Basilea esse concilium generale non sit articulus fidei aut fide tenendum nec proposicio per se nota aut reducibile ad talem, sed purum contingens mutabile de vero in falsum et e contra, circa quod, ut premittitur, pronunc sapientes contradieunt sapientibus, videtur, quod pie mentes fidelium et prudentes debeant dubitare utrumque et suspendere animos suos ab assensu, donec debitis ordine et modo veritas hujus vel illius partis 15 appareat et manifestetur, ponitur: dicti patres prelati ac domini remanentes Basilee post dietam translacionem asscrentes eam nullam processerunt ad suspensionem et demum ad deposicio- nem domini Eugenii a papatu; que si esset facta a subsistente universali concilio servato debito ordine juris, certum esset Eugenium pronunc non esse papam. sed quia consistencia concilii Basiliensis facta est dubia, ut premittitur, remanebit dubium totum, quod actum est post hujusmodi translacionem, et per consequens eciam deposicio ipsius Eugenii et eciam institucio Felicis, neque existencia concilii Basiliensis argui potest ex hoc, quod ipsum nondum nomina- verit locum pro futuro concilio celebrando nec in nominatum per papam consensit juxta tenorem decreti „Frequens“, quo dieitur, quod deinceps concilia sacra de decennio in de- cennium perpetuo celebrentur. et subditur: in locis, que summus pontifex per mensem ante finem cujuslibet concilii approbante et consenciente concilio vel in ejus defectu ipsum concilium deputare et assignare tenetur, ut sie per quandam continuacionem semper aut concilium vigeat aut per termini dependenciam exspectetur. ex hoc inquam decreto non sufficienter arguitur concilium Basiliense adhuc existere Basilee. nam indubitanter hoc decretum intelligi- tur de concilio, quod terminatur et finitur in codem loco, quo inchoatur. si vero concilium ex legitima causa transfertur ad alium locum, clarum est, quod in loco, ad quem translacio" fit, debet fieri assignacio loci pro futuro concilio, si igitur concillum Basiliense est translatum, ut asseritur, ad Ferrariam, tune in Basilea desiit esse concilium sine tali assignacione loci primo per mensem absque repugnancia prememorati decreti. ex quibus usw. [5] Quinta proposicio: in dieta Moguntina venerabiles patres et illustrissimi prin- s5 cipes electores sacri imperii cum ambasiatoribus plurium regum principum et dominorum salutare et justum ordinaverunt medium pro pace et unitate ecolesie conservan- da2. hec proposicio sic persuadetur: nam lucida veritatis decisio in premissis dubiis, unde imminet nephandissimum malum, utputa scisma universalis ecclesie dei, dependet nedum ex hiis, que juris, sed plurimum ex hiis, que facti, eaque perquirenda est per examen judicis indubitati et competentis, cum in omni judicio ante omnia oporteat fundare juris- diccionem informandi, nedum juris pericia, verum eciam humano testimonio et probacione eorum, que sunt facti. que perpendentes venerabiles patres et illustres principes electores cum ceteris predictis prehabitis variis oculatis deliberationibus longo tempore maximis sump- tibus et expensis pro pace et unitate ecelesie dei, iam prochdolor turbatis et quasi ruptis, 45 resarciendis ac reformandis tale, quantum in eis fuit, concluserunt ordinaverunt et in- venerunt medium et remedium, quod in alio loco convocaretur indubitatum universale con- cilium, prout clare patet in uno instrumento publico confecto solempniter de actibus in illa 5 a) em., Vorl., translationis statt transl. fit. 1 Vgl. Topicorum I. I c. 9 (vgl. auch RTA. 15. 50 834 A. 4). 2 Die sogen. I. Intelligenz des Mainzer RT 1439 (RTA. If nr. 65). 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 43
Strana 338
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 338 dieta 1. in quo quidem concilio via regia juris et justicie discuteretur diffiniretur et terminaretur tam horribilis controversia, non habens in terra competentem judicem preter auctoritatem universalis ecclesie, que per synodum universalem exercetur. promiseruntque predicti prin- cipes et domini se daturos operam ad hoc in terris et dominiis suis, ut omnes debentes de jure vel consuetudine interesse conciliis generalibus accedanta ad tale universale convocatum concilium, in quo quidquid diffiniretur in hac materia controversie, promiserunt fore obser- vandum et execucioni mandandum in se et eciam subditis suis, quod solum fuisset unicum efficax et oportunum remedium ad tantam perplexitatem omnium Christifidelium terminan- dam et evacuandam, ex quibus usm. [6] Sexta proposicio: premisso remedio supposito et abjecto prefati venerabiles 10 patres principes et domini juste et prudenter susponderunt animos suos ab accep- tacione mandatorum et processuum maxime contrariorum effectuum dictorum concilii et pape, nominantes eos nihilominus pristinis suis dignis nominibus. [6a] hujus proposicionis prima pars sic porsuadetur: nam principes electores sacri Romani imperii unacum ambasiatoribus plurium aliorum principum et dominorum medium con- 15 clusum prememoratum pro pace ecclesie dei procuranda statuerunt per solempnem ambasia- tam offerendum partibus, utputa patribus in concilio Basiliensi et domino Eugenio, et in effectu obtulerunt ipsis patribus; sed patres prefati hujusmodi medium pacis nequaquam admiserunt, ymmo penitus abjecerunt, prout de hoc certa scripta2 habentur. et ob hoc vene- rabiles patres et illustrissimi domini principes electores confederati cum certis aliis dominis 20 ad tempus suspenderunt animos suos ab acceptacione mandatorum et processuum presertim contrariorum effectuum utriusque partis, scilicet et ipsorum patrum et eciam ipsius domini Eugenii, non admittendo execucionem illorum in suis dominiis, in quo ipsi juste et prudenter egerunt. nam propter causas tactas in quarta proposicione de consistencia concilii Basiliensis et eciam papatus ipsius domini Eugenii facta est eis et omnibus Christianis dubium et legitima 25 subest racio dubitandi. in dubiis autem tucius est et prudencius animum suspendere quam temerarie assentire maxime in practicis et agibilibus, ubi ex tali inconsulto assensu unus vel alter in sua justicia vehementer lederetur. (Hinweise auf die Deutung der Doktoren zu den Verfehlungen des obersten Engels und des ersten Menschen aus unüberlegter Wahl; nach Wilhelm3 von Paris habe bei Zweifeln über Erlaubtes das Unerlaubte die Gewißheit für sich). nulli enim 30 dubium est, quia non licet se alicui committere discrimini; discrimini autem committit se, qui aliquid facere presumit, de quo dubitat, an sit peccatum mortale vel non. quare tum ipsa dubietas efficiat hujusmodi assensum discriminosum. nam assenciendo domino Eugenio et obediendo ejus mandatis congregacionem patrum in Basilea simpliciter non pro concilio, sed pro conventiculo, quod est eis dubium, et econtra assenciendo concilio Basiliensi et obe- 35 diendo ejus mandatis tenebunt Eugenium pro nonpapa, quod eciam est eis dubium. et ideo a tali assensu abstinendum est, quia secundum sentencias sanctorum doctorum, qui facit actum aliquem, quem timet esse mortale peccatum, probatur faciendo talem actum, ponit se ad discrimen peccati mortalis et peccat mortaliter, et abstinendo a tali actu in nullo peccaret. et ideo nullo modo subdendum est Christianis principibus, ut consenciant aut adhereant uni 40 parti vel alteri, donec cognoscatur de justicia per judicem competentem et indubitatum. credunt equidem et indubitanter tenent dicti patres principes et domini unam esse ecclesiam katholicam, non in uno loco esse conclusam, sed toto orbe terrarum dispersam (juxta senten- tiam sancti Bernardi in tractatu de symbolo apostolorum dicentis 4: credimus in ,sanctam ecclesiam idest eam esse sanctam“ et „catholicam, idest universalem et non in aliqua parte 45 5 a) em., Vorl. accedent. 4 Nicht bei Bernhard, sondern in Petrus 1 RTA. I4 nr. 66. 2 RTA. 14 nr. 100 und 101. Abaclarde Expositio symboli apostolorum (Migne 2 So werden mehrere mittelalterlicke Theologen. 40, 628f.). der Univ. Paris benannt, vgl. LThK. 10, 906. 50
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 338 dieta 1. in quo quidem concilio via regia juris et justicie discuteretur diffiniretur et terminaretur tam horribilis controversia, non habens in terra competentem judicem preter auctoritatem universalis ecclesie, que per synodum universalem exercetur. promiseruntque predicti prin- cipes et domini se daturos operam ad hoc in terris et dominiis suis, ut omnes debentes de jure vel consuetudine interesse conciliis generalibus accedanta ad tale universale convocatum concilium, in quo quidquid diffiniretur in hac materia controversie, promiserunt fore obser- vandum et execucioni mandandum in se et eciam subditis suis, quod solum fuisset unicum efficax et oportunum remedium ad tantam perplexitatem omnium Christifidelium terminan- dam et evacuandam, ex quibus usm. [6] Sexta proposicio: premisso remedio supposito et abjecto prefati venerabiles 10 patres principes et domini juste et prudenter susponderunt animos suos ab accep- tacione mandatorum et processuum maxime contrariorum effectuum dictorum concilii et pape, nominantes eos nihilominus pristinis suis dignis nominibus. [6a] hujus proposicionis prima pars sic porsuadetur: nam principes electores sacri Romani imperii unacum ambasiatoribus plurium aliorum principum et dominorum medium con- 15 clusum prememoratum pro pace ecclesie dei procuranda statuerunt per solempnem ambasia- tam offerendum partibus, utputa patribus in concilio Basiliensi et domino Eugenio, et in effectu obtulerunt ipsis patribus; sed patres prefati hujusmodi medium pacis nequaquam admiserunt, ymmo penitus abjecerunt, prout de hoc certa scripta2 habentur. et ob hoc vene- rabiles patres et illustrissimi domini principes electores confederati cum certis aliis dominis 20 ad tempus suspenderunt animos suos ab acceptacione mandatorum et processuum presertim contrariorum effectuum utriusque partis, scilicet et ipsorum patrum et eciam ipsius domini Eugenii, non admittendo execucionem illorum in suis dominiis, in quo ipsi juste et prudenter egerunt. nam propter causas tactas in quarta proposicione de consistencia concilii Basiliensis et eciam papatus ipsius domini Eugenii facta est eis et omnibus Christianis dubium et legitima 25 subest racio dubitandi. in dubiis autem tucius est et prudencius animum suspendere quam temerarie assentire maxime in practicis et agibilibus, ubi ex tali inconsulto assensu unus vel alter in sua justicia vehementer lederetur. (Hinweise auf die Deutung der Doktoren zu den Verfehlungen des obersten Engels und des ersten Menschen aus unüberlegter Wahl; nach Wilhelm3 von Paris habe bei Zweifeln über Erlaubtes das Unerlaubte die Gewißheit für sich). nulli enim 30 dubium est, quia non licet se alicui committere discrimini; discrimini autem committit se, qui aliquid facere presumit, de quo dubitat, an sit peccatum mortale vel non. quare tum ipsa dubietas efficiat hujusmodi assensum discriminosum. nam assenciendo domino Eugenio et obediendo ejus mandatis congregacionem patrum in Basilea simpliciter non pro concilio, sed pro conventiculo, quod est eis dubium, et econtra assenciendo concilio Basiliensi et obe- 35 diendo ejus mandatis tenebunt Eugenium pro nonpapa, quod eciam est eis dubium. et ideo a tali assensu abstinendum est, quia secundum sentencias sanctorum doctorum, qui facit actum aliquem, quem timet esse mortale peccatum, probatur faciendo talem actum, ponit se ad discrimen peccati mortalis et peccat mortaliter, et abstinendo a tali actu in nullo peccaret. et ideo nullo modo subdendum est Christianis principibus, ut consenciant aut adhereant uni 40 parti vel alteri, donec cognoscatur de justicia per judicem competentem et indubitatum. credunt equidem et indubitanter tenent dicti patres principes et domini unam esse ecclesiam katholicam, non in uno loco esse conclusam, sed toto orbe terrarum dispersam (juxta senten- tiam sancti Bernardi in tractatu de symbolo apostolorum dicentis 4: credimus in ,sanctam ecclesiam idest eam esse sanctam“ et „catholicam, idest universalem et non in aliqua parte 45 5 a) em., Vorl. accedent. 4 Nicht bei Bernhard, sondern in Petrus 1 RTA. I4 nr. 66. 2 RTA. 14 nr. 100 und 101. Abaclarde Expositio symboli apostolorum (Migne 2 So werden mehrere mittelalterlicke Theologen. 40, 628f.). der Univ. Paris benannt, vgl. LThK. 10, 906. 50
Strana 339
Ba. Kirchenfrage nr. 165. 339 20 30 mundi, sicut sunt hereticorum conventicula, conclusam, sed ubique dilatatam, sicut in patriar- che figurs Christi Jacob promissum 1 est : „dilataberis ad orientem et occidentem et ad meridiem et aquilonem“. hee ille), sciunt eciam ipsi domini patres et principes ex lege divina, quod mandatis ecclesie est obediendum a quolibet Christiano, quodque eis inobediens sicut ethnieus 5 et publicanus est habendus2. insuper eciam non ignorant, quod operaciones et acciones non sunt universalium, sed particularium et suppositorum, quodque una accio seu operacio numero solum fit per unicum suppositum auta per plura unica debite ad simul agenda et operanda. ecclesia itaque universalis et collective dictam auctoritatem clavium et jurisdiccionis sibi immediate a Christo collatam in supremo cardine jurisdiccionis non exercaret, neque .-b 10 in opus nisi per unum suppositum, utputa per Romanum pontificem non existente universali synodo aut per pontifices capita populi fidelis synodaliter legitima auctoritate convocatos. sed quia de synodo Basiliensi et eciam de papatu domini Eugenii pronunc dubitatur, an exi- sterent vel desierint, ut premissum est, ideo ab obediencia et suscepcione mandatorum et processuum eorundem merito est animus suspendendus eo, quod incertum est, an fungantur 15 summa auctoritate et jurisdiccione ecclesie, donec per legitimum judicium diffiniatur. ex quibus patet prima pars proposicionis. [6b] Deindee seuunda pars proposicionis scilicet nomi- nantes nihilominus eos pristinis suis dignis nominibus, sic ostenditur: nam evidens ccrtitudo est de convocacione concilii Basiliensis ex legitima auctoritate, unde congregacio patrum Basilee convenientium sortita est nomen concilii vel synodi universalis, quod nomen non debet illi congregacioni abstrahi nisi ex evidenti testimonio de desinicione" ipsius concilii inibi per translacionem in Ferrariam, ut dictum est supra, de cujus translacionis efficacia nondum est evidens testimonium, sed solum opinio, ut supra dictum est in quarta proposicione. neque sequitur: principes et domini terrarum nominant congregacioneme patrum existencium in Basilea universale concilium, igitur eam esse universale concilium corde credunt et ore 26 confitentur, quia nedum ex evidenti certitudine, sed eciam ex sola opinione rebus nomina attribuuntur. et quandoque nomen attribuitur rei a proprietate, que pronunc non inexistit, sed per prius infuit rei, sicut Symon, qui salvatorem nostrum invitavit ad convivium, dicitur leprosus3, qui tunc fuit mundatus a lepra, que tamen prius infuit sibi, unde nomen accepit, quod adhue appellacione continuabatur, et post emundacionem vocantes eum Symonem leprosum simplici appellacione, nee corde credunt nec ore confitentur catholice eum esse leprosum. et consimilis racio est de appellacione Eugenii, qui adhuc communiter nominatur papa, donec evidenter ostendetur oppositum per judicem indubitatum et competentem. et pariformiter quamplures domini et principes litteris et ambasiatoribus suis post translacionem prememoratam nominarunt et adhuc nominant appellacione simplici congregacionem patrum 85 in Basilea universale concilium non ex certitudine sicut ante, sed ex sola opinione, que sufficit pro denominacione, donec ostendatur desinicio ipsius concilii inibi evidenter. [7] Septima! proposicio: sicut premittitur, suos suspendentibus animos dictis venerabilibus patribus principibus et dominis permultum injuriantur fabulantes, eos neutralizantes seu appetere neutralitatem. hec proposicio sic suadetur: nam 40 actus et operaciones humane denominacionem et speciem capiunt a fine intento, sicut exiens Mogunciam peregre profecturus Romam statim nominatur et dicitur Romipeta seu vades ad Romam, licet plus distet a termino ad quem, quam a termino a quo. et secundum Aristotelis doctrinam4: qui furatur, ut adulteretur, magis dicendus est adulter quam fur; qui vero econtra 45 a) Lesart zweiſalhajt. b) Vorl. hat Raum für ein Worf Fon etuM 7 Buchstaben; sedacht ist woll an traducere posset (= in die Tat umsetzen). c) am Rande De nominacione concilii et Rugonii Dape. d) sm., Forl. desicione. e) an Rands fdurch- oder unterstrichent) nota convacacinnem. f) a Rande Excusaclo principum de neutrallitate. 50 1 Gen. 28, 14. 2 Vgl. Matth. 18, 17. 3 Vgl. Matth. 26, 6 und Marc. 14, 3. 4 Nicht aufgejunden; vielleicht ist an Topic. 12, 6 gedacht.
Ba. Kirchenfrage nr. 165. 339 20 30 mundi, sicut sunt hereticorum conventicula, conclusam, sed ubique dilatatam, sicut in patriar- che figurs Christi Jacob promissum 1 est : „dilataberis ad orientem et occidentem et ad meridiem et aquilonem“. hee ille), sciunt eciam ipsi domini patres et principes ex lege divina, quod mandatis ecclesie est obediendum a quolibet Christiano, quodque eis inobediens sicut ethnieus 5 et publicanus est habendus2. insuper eciam non ignorant, quod operaciones et acciones non sunt universalium, sed particularium et suppositorum, quodque una accio seu operacio numero solum fit per unicum suppositum auta per plura unica debite ad simul agenda et operanda. ecclesia itaque universalis et collective dictam auctoritatem clavium et jurisdiccionis sibi immediate a Christo collatam in supremo cardine jurisdiccionis non exercaret, neque .-b 10 in opus nisi per unum suppositum, utputa per Romanum pontificem non existente universali synodo aut per pontifices capita populi fidelis synodaliter legitima auctoritate convocatos. sed quia de synodo Basiliensi et eciam de papatu domini Eugenii pronunc dubitatur, an exi- sterent vel desierint, ut premissum est, ideo ab obediencia et suscepcione mandatorum et processuum eorundem merito est animus suspendendus eo, quod incertum est, an fungantur 15 summa auctoritate et jurisdiccione ecclesie, donec per legitimum judicium diffiniatur. ex quibus patet prima pars proposicionis. [6b] Deindee seuunda pars proposicionis scilicet nomi- nantes nihilominus eos pristinis suis dignis nominibus, sic ostenditur: nam evidens ccrtitudo est de convocacione concilii Basiliensis ex legitima auctoritate, unde congregacio patrum Basilee convenientium sortita est nomen concilii vel synodi universalis, quod nomen non debet illi congregacioni abstrahi nisi ex evidenti testimonio de desinicione" ipsius concilii inibi per translacionem in Ferrariam, ut dictum est supra, de cujus translacionis efficacia nondum est evidens testimonium, sed solum opinio, ut supra dictum est in quarta proposicione. neque sequitur: principes et domini terrarum nominant congregacioneme patrum existencium in Basilea universale concilium, igitur eam esse universale concilium corde credunt et ore 26 confitentur, quia nedum ex evidenti certitudine, sed eciam ex sola opinione rebus nomina attribuuntur. et quandoque nomen attribuitur rei a proprietate, que pronunc non inexistit, sed per prius infuit rei, sicut Symon, qui salvatorem nostrum invitavit ad convivium, dicitur leprosus3, qui tunc fuit mundatus a lepra, que tamen prius infuit sibi, unde nomen accepit, quod adhue appellacione continuabatur, et post emundacionem vocantes eum Symonem leprosum simplici appellacione, nee corde credunt nec ore confitentur catholice eum esse leprosum. et consimilis racio est de appellacione Eugenii, qui adhuc communiter nominatur papa, donec evidenter ostendetur oppositum per judicem indubitatum et competentem. et pariformiter quamplures domini et principes litteris et ambasiatoribus suis post translacionem prememoratam nominarunt et adhuc nominant appellacione simplici congregacionem patrum 85 in Basilea universale concilium non ex certitudine sicut ante, sed ex sola opinione, que sufficit pro denominacione, donec ostendatur desinicio ipsius concilii inibi evidenter. [7] Septima! proposicio: sicut premittitur, suos suspendentibus animos dictis venerabilibus patribus principibus et dominis permultum injuriantur fabulantes, eos neutralizantes seu appetere neutralitatem. hec proposicio sic suadetur: nam 40 actus et operaciones humane denominacionem et speciem capiunt a fine intento, sicut exiens Mogunciam peregre profecturus Romam statim nominatur et dicitur Romipeta seu vades ad Romam, licet plus distet a termino ad quem, quam a termino a quo. et secundum Aristotelis doctrinam4: qui furatur, ut adulteretur, magis dicendus est adulter quam fur; qui vero econtra 45 a) Lesart zweiſalhajt. b) Vorl. hat Raum für ein Worf Fon etuM 7 Buchstaben; sedacht ist woll an traducere posset (= in die Tat umsetzen). c) am Rande De nominacione concilii et Rugonii Dape. d) sm., Forl. desicione. e) an Rands fdurch- oder unterstrichent) nota convacacinnem. f) a Rande Excusaclo principum de neutrallitate. 50 1 Gen. 28, 14. 2 Vgl. Matth. 18, 17. 3 Vgl. Matth. 26, 6 und Marc. 14, 3. 4 Nicht aufgejunden; vielleicht ist an Topic. 12, 6 gedacht.
Strana 340
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 340 adulteratur, ut furetur, magis est dicendus fur quam adulter, denominando actum a fine in- tento. venerabiles autem patres et principes clectores cum aliis principibus et dominis maximis expensis ostenderunt et operibus eorum cognosci potest, quod ipsi non intendunt nec afficiunt finaliter neutralitatem, hoc est nec uni nec alteri velle subesse et obedire, sed tamquam oportunum medium et remedium elegerunt ad tempus, nec uni nee alteri predictorum conten- dentium obedire, sed in suscepcione mandatorum precipue contrariorum effectuum, ne in dubio temere et inconsulte adhereant injuste uni cum prejudicio alterius, sed intendentes et querentes finaliter unitatem eeclesie dei, abhominando scisma ejus, gubernande per unioum indubitatum capud, cui libenter obedirent, dummodo constaret, quod et ubi esset. sed quia de hoc factum est dubium juxta dicta in quarta proposicione, ipsi suspenderunt animos in 10 dubio, sicut decet constantes et maturos principes, ne stante dubio temerarie eligant uni vel alteri minus juste et indebite assenciendo et obediendo — quod est proprium levium et in- constancium personarum, — donec aperiatur via competenti et indubitato judici discussuro et diffinituro sepedictam controversiam, secundum quod veritas justicia et equitas expostu- lant, audita utraque parte in hiis, que sunt facti, juris ordine observato, sicque habitu et in 15 preparacione animi sublimioribus potestatibus subiciuntur; nec stat per eos, quominus actu subiciantur, et per hoc solvitur argumentum anteoppositum factum, quo obstante quidam fabulantes in ignorancia proprie vocis cum Anaxagora in scriptis suis nominant ipsos principes neutrales seu neutralizantes monendo conclusiones ridiculosas, scilicet an credant esse unam ecclesiam catholicam, an credant eam esse in Basilea et ejus mandatis esse obediendum. 20 ad quas conclusiones ex supradictis satis patet responsio: ipsi enim sicut fideles principes credunt unam ecclesiam catholicam non in uno loco particulari conclusam, sed toto orbe terra- rum diffusam, et fidem suam operibus ostenderunt et in dies ostendunt laborando multi- pliciter pro ejus unitate et pace conservandis. et utinam peccatis nostris non demerentibus misericors deus inspiraret talem animum procurantibus cautelis innumeris scisma et dissen- 25 siones in populo fideli Christi sanguine redempto! sciunt eciam ecclesiam universalem represen- tative fuisse in Basilea pro tempore indubitate synodi inibi existentis, sed pronunc eam ibi esse representative dubitant, ut premissum est. et ideo pronunc a mandatis et processibus ab illo loco emanantibus animos suos suspendunt, donec constet de legitima auctoritate inibi representata. cessent igitur obloquentes a suis diffamiis, propter quas absit, ut principes et domini declinent a via justicie et equitatis! debent eciam prememorati principes et domini exactam diligenciam adhibere, ut prefati nephandissimi dubii fiat discussio veritatis evidentis, quamcito fieri poterit, aut per convocacionem indubitati universalis concilii, aut per alium modum convenienciorem, sieut fuerit possibilis et reperibilis. tenenturque sine opere cavere, ne hujusmodi suspensio animorum fiat per se volita aut affectata aut volita per alium illicitum finem, utputa ne subsint alicui superiori regulanti et dijudicanti facta eorum et principentur suis subditis ad libitum voluntatis sue, nam extunc gravissimum peccatum esset inferioribus, cum scriptum1 sit, quod non obedire et „nolle acquiescere est quasi peccatum ariolandi et scelus ydolatrie". ex quibus usw. [8] Octava proposicio: etsi talis animorum suspensionis tempore quedam immi- 10 nent pericula, pociora tamen sua bona consequi possunt fideles Christicole. [8a] hujus proposicionis bimembris prima pars sie suadetur: nam secundum doctrinam philo- sophi2 effectus debent proportionari suis causis, ita quod effectus particularis reducitur in causam particularem, et universalis in universalem, universalior in universaliorem et uni- versalissimus, utputa esse participatum in universalissimam causam, scilicet in ens per essen- 45 tiam, questiones autem et difficultates circa fidem catholicam — communis correctio morum Christifidelium in capite et in membris et eciam conservacio unitatis et pacis ao justicie in 5 30 35 1 1. Regum 15, 23. 2 Nicht bei Aristoteles, jedoch dem Sinne nach in der pseudo-aristot. Schrijt „Liber de causis“ § 1, 11, 19, 23, vgl. O. Bardenhewer, Die pseudo-arist. Schrift Uber das reine Gute, Freiburg Br. 1882. 50
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 340 adulteratur, ut furetur, magis est dicendus fur quam adulter, denominando actum a fine in- tento. venerabiles autem patres et principes clectores cum aliis principibus et dominis maximis expensis ostenderunt et operibus eorum cognosci potest, quod ipsi non intendunt nec afficiunt finaliter neutralitatem, hoc est nec uni nec alteri velle subesse et obedire, sed tamquam oportunum medium et remedium elegerunt ad tempus, nec uni nee alteri predictorum conten- dentium obedire, sed in suscepcione mandatorum precipue contrariorum effectuum, ne in dubio temere et inconsulte adhereant injuste uni cum prejudicio alterius, sed intendentes et querentes finaliter unitatem eeclesie dei, abhominando scisma ejus, gubernande per unioum indubitatum capud, cui libenter obedirent, dummodo constaret, quod et ubi esset. sed quia de hoc factum est dubium juxta dicta in quarta proposicione, ipsi suspenderunt animos in 10 dubio, sicut decet constantes et maturos principes, ne stante dubio temerarie eligant uni vel alteri minus juste et indebite assenciendo et obediendo — quod est proprium levium et in- constancium personarum, — donec aperiatur via competenti et indubitato judici discussuro et diffinituro sepedictam controversiam, secundum quod veritas justicia et equitas expostu- lant, audita utraque parte in hiis, que sunt facti, juris ordine observato, sicque habitu et in 15 preparacione animi sublimioribus potestatibus subiciuntur; nec stat per eos, quominus actu subiciantur, et per hoc solvitur argumentum anteoppositum factum, quo obstante quidam fabulantes in ignorancia proprie vocis cum Anaxagora in scriptis suis nominant ipsos principes neutrales seu neutralizantes monendo conclusiones ridiculosas, scilicet an credant esse unam ecclesiam catholicam, an credant eam esse in Basilea et ejus mandatis esse obediendum. 20 ad quas conclusiones ex supradictis satis patet responsio: ipsi enim sicut fideles principes credunt unam ecclesiam catholicam non in uno loco particulari conclusam, sed toto orbe terra- rum diffusam, et fidem suam operibus ostenderunt et in dies ostendunt laborando multi- pliciter pro ejus unitate et pace conservandis. et utinam peccatis nostris non demerentibus misericors deus inspiraret talem animum procurantibus cautelis innumeris scisma et dissen- 25 siones in populo fideli Christi sanguine redempto! sciunt eciam ecclesiam universalem represen- tative fuisse in Basilea pro tempore indubitate synodi inibi existentis, sed pronunc eam ibi esse representative dubitant, ut premissum est. et ideo pronunc a mandatis et processibus ab illo loco emanantibus animos suos suspendunt, donec constet de legitima auctoritate inibi representata. cessent igitur obloquentes a suis diffamiis, propter quas absit, ut principes et domini declinent a via justicie et equitatis! debent eciam prememorati principes et domini exactam diligenciam adhibere, ut prefati nephandissimi dubii fiat discussio veritatis evidentis, quamcito fieri poterit, aut per convocacionem indubitati universalis concilii, aut per alium modum convenienciorem, sieut fuerit possibilis et reperibilis. tenenturque sine opere cavere, ne hujusmodi suspensio animorum fiat per se volita aut affectata aut volita per alium illicitum finem, utputa ne subsint alicui superiori regulanti et dijudicanti facta eorum et principentur suis subditis ad libitum voluntatis sue, nam extunc gravissimum peccatum esset inferioribus, cum scriptum1 sit, quod non obedire et „nolle acquiescere est quasi peccatum ariolandi et scelus ydolatrie". ex quibus usw. [8] Octava proposicio: etsi talis animorum suspensionis tempore quedam immi- 10 nent pericula, pociora tamen sua bona consequi possunt fideles Christicole. [8a] hujus proposicionis bimembris prima pars sie suadetur: nam secundum doctrinam philo- sophi2 effectus debent proportionari suis causis, ita quod effectus particularis reducitur in causam particularem, et universalis in universalem, universalior in universaliorem et uni- versalissimus, utputa esse participatum in universalissimam causam, scilicet in ens per essen- 45 tiam, questiones autem et difficultates circa fidem catholicam — communis correctio morum Christifidelium in capite et in membris et eciam conservacio unitatis et pacis ao justicie in 5 30 35 1 1. Regum 15, 23. 2 Nicht bei Aristoteles, jedoch dem Sinne nach in der pseudo-aristot. Schrijt „Liber de causis“ § 1, 11, 19, 23, vgl. O. Bardenhewer, Die pseudo-arist. Schrift Uber das reine Gute, Freiburg Br. 1882. 50
Strana 341
Ba. Kirchenfrage nr. 165. 341 populo dei et precipue inter presidentes et capita fidelis populi— concernunta universale bonum omnium existentium in tota ecclesia et domo dei, et ideo spectant ad exercicium jurisdiccionis ecolesiastice in sua plenitudine, que exercetur per universalem synodum legitime convocatum, quam non semper et continue possibile est existere eo, quod pontifices plebibus fidelibus sibi in animisb commissis oportet presencialiter ad plurimum intendere in hiis, que sunt dei et salutis animarum, aut synodo universali non existente per indubitatum papam, Potri succes- sorem, principem seu pontificem et capud ecclesie dei saltem ministeriale, ne ecclesia dei sponsa Christi per horeses scindatur aut per scisma tumultuet (gemaß der Glosse des Ml. Hiero- nymus zu Matth. 16). si igitur propter dubium prememoratum de existoncia concilii Basilionsis 1n et papatus domini Eugenii suspensione animorum pro tempore a mandatis et processibus su- preme jurisdiccionis insurgerent tales perplexe conclusiones de fide aut suborte fuerint dissensiones et seismata in populo Christiano et presertim inter capita ojus, utique immineront non modica pericula ecclesie dei; verumptamen quia non semper tales difficultates grassantur in populo dei, ideu causis legitimis urgentibus licitum est suspendere ad tempus animos 15 et subtrahere obedienciam a mandatis supreme jurisdiccionis ecclesiastice (auch dem angeführ- ten Wortlaut des Dekrets „Frequens“ gemäß), si vero talis suspensio animorum duraret ad longum tempus, verisimile est multa mala evenire et pericula, resipiscant igitur illi, qui hueusque venerabilibus dominis et principibus electoribus ac aliis dominis pacem et bonum ecclesie zelantibus sepiverunt spinis et scopulis viam habendi competentem judicem, scilicet generale concilium indubitatum, ad terminandum via juris et regia tam horrendam et scan- dalosam controversiam dyabolo sufflante subortam ac magis et magis ardentem in ecclesia dei. ex quibus usw. 18b] deinde secunda pars dicens, quod pociora sua bona consequi possunt fideles non obstante tali suspensione animorum, sic ostenditur: nam Christifideles fide spe et caritate secundum animosum complexum possunt immediate unire se suo capiti Christo prin- 25 cipali secundum omnes condiciones et proprictates capitis. in qua unione efficiturd unus spiritus cum eo recipiendo influxum a capite, spem gracie et vite, sensum fidcic et motum caritatis ac virtutum infusarum, que sunt pociora Christifidelium bona uniencia membra ecclesie inter se et cum suo capite, quod est Christus (gemäß Apostelorief an die Epheser 1, 22 bis 23). pro cujus ampliori intellectu advertendum, quod comparacio Christi ad ecclesiam so assimilatur comparacioni capitis naturalis ad corpus phisicum ex diversis membris constitutum juxta proportionales proprietates utrobique. (In längeren Ausführungen werden 4 Eigenachaften des menschlichen Hauples herausgestellt, nämlich das Haupt als Sitz des Vorstellungsvermögens und der Sinne, als Prinzip der Glieder, da vom Kopf her alle Glieder ihre Kräfte haben, als Leit- organ der Glieder und, gemeinsam mit den Gliedern, in seiner natürlichen Beschaffenheit. Diese 35 4 Eigenschaften kommen auch Christus der Natur nach in vollkommenem Maße zu. Wie dem- entsprechend im natürlichen Körper eine vierfache Einheit zwischen Haupt und Gliedern bestehi, so auch im mystischen Leibe [der Kirche]; denn alle Glieder sind hier einer Natur, sie sind verbunden durch den Glawben, werden belebt durck die Gnade und Liebe, und in ihnen ist der Hl. Geist gleich der Seele im Körper). inter que [scil, capita ecclesie Romanus pontifex est summus. 40 tempore itaque prememorate suspensionis animorum ab acceptacione processuum et mandato- rum, ut premissum est, saltem si diu duraverit, potest imminere populo fideli periculum in bono proveniente ab exteriori gubernacione capitis ministerialis, licet potest consequi bonum suum principale proveniens ab interiori influxu gracie et virtutum juxta superius dicta. ex quibus usw. [9] Nona proposicio: ad extirpandum supradicti radicem scismatis necesse est, ut auctoritas adhuc in ecclesia dei existens indubitatum convocet generale concilium. hec proposicio sic ostenditur : nam judicium de controversia suborta de trans- lacione concilii Basiliensis et de deposicione domini Eugenii a papatu spectat ad summam pote- 5 20 45 50 b) sm. Forf anlmo commtssar. a) en. Furl, cuneeruit uinl spdter spectat. d) eR, Vorl. offieiuntur. e) em. Forl. fde. c) er. Vorl. hat n tpe.
Ba. Kirchenfrage nr. 165. 341 populo dei et precipue inter presidentes et capita fidelis populi— concernunta universale bonum omnium existentium in tota ecclesia et domo dei, et ideo spectant ad exercicium jurisdiccionis ecolesiastice in sua plenitudine, que exercetur per universalem synodum legitime convocatum, quam non semper et continue possibile est existere eo, quod pontifices plebibus fidelibus sibi in animisb commissis oportet presencialiter ad plurimum intendere in hiis, que sunt dei et salutis animarum, aut synodo universali non existente per indubitatum papam, Potri succes- sorem, principem seu pontificem et capud ecclesie dei saltem ministeriale, ne ecclesia dei sponsa Christi per horeses scindatur aut per scisma tumultuet (gemaß der Glosse des Ml. Hiero- nymus zu Matth. 16). si igitur propter dubium prememoratum de existoncia concilii Basilionsis 1n et papatus domini Eugenii suspensione animorum pro tempore a mandatis et processibus su- preme jurisdiccionis insurgerent tales perplexe conclusiones de fide aut suborte fuerint dissensiones et seismata in populo Christiano et presertim inter capita ojus, utique immineront non modica pericula ecclesie dei; verumptamen quia non semper tales difficultates grassantur in populo dei, ideu causis legitimis urgentibus licitum est suspendere ad tempus animos 15 et subtrahere obedienciam a mandatis supreme jurisdiccionis ecclesiastice (auch dem angeführ- ten Wortlaut des Dekrets „Frequens“ gemäß), si vero talis suspensio animorum duraret ad longum tempus, verisimile est multa mala evenire et pericula, resipiscant igitur illi, qui hueusque venerabilibus dominis et principibus electoribus ac aliis dominis pacem et bonum ecclesie zelantibus sepiverunt spinis et scopulis viam habendi competentem judicem, scilicet generale concilium indubitatum, ad terminandum via juris et regia tam horrendam et scan- dalosam controversiam dyabolo sufflante subortam ac magis et magis ardentem in ecclesia dei. ex quibus usw. 18b] deinde secunda pars dicens, quod pociora sua bona consequi possunt fideles non obstante tali suspensione animorum, sic ostenditur: nam Christifideles fide spe et caritate secundum animosum complexum possunt immediate unire se suo capiti Christo prin- 25 cipali secundum omnes condiciones et proprictates capitis. in qua unione efficiturd unus spiritus cum eo recipiendo influxum a capite, spem gracie et vite, sensum fidcic et motum caritatis ac virtutum infusarum, que sunt pociora Christifidelium bona uniencia membra ecclesie inter se et cum suo capite, quod est Christus (gemäß Apostelorief an die Epheser 1, 22 bis 23). pro cujus ampliori intellectu advertendum, quod comparacio Christi ad ecclesiam so assimilatur comparacioni capitis naturalis ad corpus phisicum ex diversis membris constitutum juxta proportionales proprietates utrobique. (In längeren Ausführungen werden 4 Eigenachaften des menschlichen Hauples herausgestellt, nämlich das Haupt als Sitz des Vorstellungsvermögens und der Sinne, als Prinzip der Glieder, da vom Kopf her alle Glieder ihre Kräfte haben, als Leit- organ der Glieder und, gemeinsam mit den Gliedern, in seiner natürlichen Beschaffenheit. Diese 35 4 Eigenschaften kommen auch Christus der Natur nach in vollkommenem Maße zu. Wie dem- entsprechend im natürlichen Körper eine vierfache Einheit zwischen Haupt und Gliedern bestehi, so auch im mystischen Leibe [der Kirche]; denn alle Glieder sind hier einer Natur, sie sind verbunden durch den Glawben, werden belebt durck die Gnade und Liebe, und in ihnen ist der Hl. Geist gleich der Seele im Körper). inter que [scil, capita ecclesie Romanus pontifex est summus. 40 tempore itaque prememorate suspensionis animorum ab acceptacione processuum et mandato- rum, ut premissum est, saltem si diu duraverit, potest imminere populo fideli periculum in bono proveniente ab exteriori gubernacione capitis ministerialis, licet potest consequi bonum suum principale proveniens ab interiori influxu gracie et virtutum juxta superius dicta. ex quibus usw. [9] Nona proposicio: ad extirpandum supradicti radicem scismatis necesse est, ut auctoritas adhuc in ecclesia dei existens indubitatum convocet generale concilium. hec proposicio sic ostenditur : nam judicium de controversia suborta de trans- lacione concilii Basiliensis et de deposicione domini Eugenii a papatu spectat ad summam pote- 5 20 45 50 b) sm. Forf anlmo commtssar. a) en. Furl, cuneeruit uinl spdter spectat. d) eR, Vorl. offieiuntur. e) em. Forl. fde. c) er. Vorl. hat n tpe.
Strana 342
342 Reichstag zu Nürnberg vom 1, August bis 11. Oktober 1444. statem et jurisdiccionem ecclesiasticam, que in hoc non potest exerceri per dominum Euge- nium, cum ipse sit pars et dubitetur de subsistencia papatus ejus, nec per congregacionem patrum in Basilea, quia eciam dubitatur, an pronunc sit ibi synodus universalis, ut supradietum est. igitur cum in omni judicio primo debeat fundari jurisdiccio et esse certitudo de judice competente, oportet in aliquo loco convenienti convocari universale concilium indubitatum, cujus convocacio nunc dircete videtur speetare ad regem Romanorum juxta tenorem c. „Frequens“, ex quo pronunc duo, scilicet dominus Eugenius et dominus Felix, gerunt se pro summis pontificibus, nec est concilium indubitatum, ymmo permultum dubitatum; et ad tollendum omnem scrupulum dubitacionis de legitima congregacione hujusmodi generalis coneilii per regem Romanorum convocandi videtur expedire, quod requiratur uterque, 10 scilicet tam Eugenius quam et Felix, ut consenciendo committat Romanorum regi plenam auctoritatom, si quam habet, convocandi generale concilium indubitatum, dissolvendo con- cilium in Basilea vel in Florencia aut quocumque alio loco, si quod ibi esset. et si, quod absit, uterque vel alter illorum hoc facere recusaverit, refugiens veritatem justicie sue ad papatum reponcre ad lucom judicii universalis ecclesie, signum esset, quod magis ambiret preesse et 15 excellenciam status quam prodesse et salutem animarum, eoque tamquam lupus rapax con- fringens caulam ovium Christi propellendus esset a finibus Christianorum. ad quod concilium sit, quam cito fieri poterit, convocandum; omnes, qui de jure vel consuetudine tenentur inter- esse synodo universali, debent concurrere tamquam ad commune incendium extinguendum, ut tunica domini nostri Jhesu Christi inconsutilis1 sine ampliori raptura conservetur ad 20 gloriam dei et salutem Christifidelium. Corolarium responsivum. Ex quibus proposicionibus sequitur corolarium responsivum, scilicet tytulus questionis in forma utputa : quod venerabiles patres et principes electores cum aliis dominis et principibus prememoratam suspensionem animorum et protestacionem licite et expedienter fecerunt 25 eciam continuandam, donec prememoratum dubium per judicium universalis et indubitate synodi convocande discuciatur. hoc corolarium satis patet ex premissis proposicionibus cum earum probacionibus ete. et sic est finis hujus tractatus dominica ante Mathei apostoli 1444 Sept. 20 et ewangeliste anno 1444 per manus lectoris Christiani de Czenn. 5 166. Ansprache des Bfs. [Guillaume Fillastre] von Verdun, Abgesandten Hzg. Philipps III. 30 von Burgund, an Kg. Friedrich: überbringt und begründet des Herzogs Ablehnung eines 3. Konzils, wirbt trotz verwandtschaftlicher Bindung Burgunds zu P. Felix V. für die An- erkennung P. Eugens und empfiehlt die Aufhebung der deutschen Neutralität. 1444 [Seplember 222I Nürnberg. Aus München St.-B. elm. 85 fol. 485b 4900 cop. chart. coaeva. Uberschrift: Oratio 35 episcopi Verdunensis oratoris ducis Burgundie coram rege Romanorum Fridericn facta in Nuremberga. In conspectu tue majestatis, invictissime cesar et gloriosissime rex, et in hoc dignissimo cetu quelibet beata facundia, quelibet eloquencia grandi stupore confusa merito sileret, quanto magis ego vix primis inbutus litteris timore turbatus atque tremore deberem ponere 40 digitum ori meo et „ostiuma? circunstancie labiis meis“, presertim cum „sim vermis“ et vilissima pars lutiminaque“ portio tui gregis, tu autem vertex sis et altissimorum montium cacumen et, ut Jeremia ait5, „inter cunctos sapientes terre et in omnibus regnis eorum nullus est similis tui“. quisb ergo non timebit te, o rex gencium? dum tamen verbum illius Varii Genni- a) Vorl. hostium. b) em. Vorl. quid. 45 1 Vgl. Joh. 19, 23. 2 Vgl. unsere nr. 233. a. Pealm 140, 3 und 21, 7. a schmutzig, zu lutum = Kol, Lehm. 5 Jerem. 10, 7. 4
342 Reichstag zu Nürnberg vom 1, August bis 11. Oktober 1444. statem et jurisdiccionem ecclesiasticam, que in hoc non potest exerceri per dominum Euge- nium, cum ipse sit pars et dubitetur de subsistencia papatus ejus, nec per congregacionem patrum in Basilea, quia eciam dubitatur, an pronunc sit ibi synodus universalis, ut supradietum est. igitur cum in omni judicio primo debeat fundari jurisdiccio et esse certitudo de judice competente, oportet in aliquo loco convenienti convocari universale concilium indubitatum, cujus convocacio nunc dircete videtur speetare ad regem Romanorum juxta tenorem c. „Frequens“, ex quo pronunc duo, scilicet dominus Eugenius et dominus Felix, gerunt se pro summis pontificibus, nec est concilium indubitatum, ymmo permultum dubitatum; et ad tollendum omnem scrupulum dubitacionis de legitima congregacione hujusmodi generalis coneilii per regem Romanorum convocandi videtur expedire, quod requiratur uterque, 10 scilicet tam Eugenius quam et Felix, ut consenciendo committat Romanorum regi plenam auctoritatom, si quam habet, convocandi generale concilium indubitatum, dissolvendo con- cilium in Basilea vel in Florencia aut quocumque alio loco, si quod ibi esset. et si, quod absit, uterque vel alter illorum hoc facere recusaverit, refugiens veritatem justicie sue ad papatum reponcre ad lucom judicii universalis ecclesie, signum esset, quod magis ambiret preesse et 15 excellenciam status quam prodesse et salutem animarum, eoque tamquam lupus rapax con- fringens caulam ovium Christi propellendus esset a finibus Christianorum. ad quod concilium sit, quam cito fieri poterit, convocandum; omnes, qui de jure vel consuetudine tenentur inter- esse synodo universali, debent concurrere tamquam ad commune incendium extinguendum, ut tunica domini nostri Jhesu Christi inconsutilis1 sine ampliori raptura conservetur ad 20 gloriam dei et salutem Christifidelium. Corolarium responsivum. Ex quibus proposicionibus sequitur corolarium responsivum, scilicet tytulus questionis in forma utputa : quod venerabiles patres et principes electores cum aliis dominis et principibus prememoratam suspensionem animorum et protestacionem licite et expedienter fecerunt 25 eciam continuandam, donec prememoratum dubium per judicium universalis et indubitate synodi convocande discuciatur. hoc corolarium satis patet ex premissis proposicionibus cum earum probacionibus ete. et sic est finis hujus tractatus dominica ante Mathei apostoli 1444 Sept. 20 et ewangeliste anno 1444 per manus lectoris Christiani de Czenn. 5 166. Ansprache des Bfs. [Guillaume Fillastre] von Verdun, Abgesandten Hzg. Philipps III. 30 von Burgund, an Kg. Friedrich: überbringt und begründet des Herzogs Ablehnung eines 3. Konzils, wirbt trotz verwandtschaftlicher Bindung Burgunds zu P. Felix V. für die An- erkennung P. Eugens und empfiehlt die Aufhebung der deutschen Neutralität. 1444 [Seplember 222I Nürnberg. Aus München St.-B. elm. 85 fol. 485b 4900 cop. chart. coaeva. Uberschrift: Oratio 35 episcopi Verdunensis oratoris ducis Burgundie coram rege Romanorum Fridericn facta in Nuremberga. In conspectu tue majestatis, invictissime cesar et gloriosissime rex, et in hoc dignissimo cetu quelibet beata facundia, quelibet eloquencia grandi stupore confusa merito sileret, quanto magis ego vix primis inbutus litteris timore turbatus atque tremore deberem ponere 40 digitum ori meo et „ostiuma? circunstancie labiis meis“, presertim cum „sim vermis“ et vilissima pars lutiminaque“ portio tui gregis, tu autem vertex sis et altissimorum montium cacumen et, ut Jeremia ait5, „inter cunctos sapientes terre et in omnibus regnis eorum nullus est similis tui“. quisb ergo non timebit te, o rex gencium? dum tamen verbum illius Varii Genni- a) Vorl. hostium. b) em. Vorl. quid. 45 1 Vgl. Joh. 19, 23. 2 Vgl. unsere nr. 233. a. Pealm 140, 3 und 21, 7. a schmutzig, zu lutum = Kol, Lehm. 5 Jerem. 10, 7. 4
Strana 343
Ba. Kirchenfrage nr. 165-166. 343 nii1 recolo, quod solitus erat ad cesarem dicere: Cesar, qui apud te audent dicere, magnitu- dinem tuam ignorant, qui autem non audent, humanitatem, fatear ego, cesar auguste, quod non est potestas, que competitura tibi, qui factus es, ut nullum timeres. nam ,constituit 2 te dominus super gentes et regna, ut evellas et destruas et edifices et plantes“ in nomine domini. humani- tatem tamen illam amplector, que potens est et valida imperfectum supplere et meam in- sipientiam tollerare, urget etiam me loqui fidei catholice zelus et ecclesie matris nostre publica utilitas, pro qua non solum dicere, sed et mori sanum atque honestum est. pro re publica non licet faccre, ait Seneea3. cogit me et illustrissimi principis et domini mei metuendissimi domini ducis Burgundie et Brabancie jussio, eui famulus domino obedire teneor, compellit me cum his et propere professionis obligatio, cujus potissimum ipsa obediencia est. sed in dicendis bonigna supportacione ac pia interpretacione opus est michi, pro quibus igitur, dive cesar, humillime supplico. nam verba mea non sunt verba mea, sed ejus, qui misit me 4. non presumam allegationes notare nec passus aut capitula. nam video, quod conditori legum scientibusque legem loquor, nec curabo suasionibus multis uti. nam pietatem tuam suasam habet res ipsa, 15 quam dicturus sum, pro qua michi occurrit apte propheticum illud Ysaie 5: „et dedi te in fedus populi, ut suscitares berram et possideres hereditates dissipatas“ (Ysaie 49). Nunciare volens dominus humani redemptionem generis et vineam plantaturus, scilicet ecclesiam matrem nostram, que nos Christo concepit, martirum saguine parturiit, in sem- piternam eternamque vitam peperit et fidei lacte nutrivit ac nuncios prophetas suos aggre- 20 gavit, quos premisit in mundum, qui, licet varii varie dixerint, concordi tamen sententia omnes Christum principem pacificum inter deum et hominem perpetue pacis fedus positurum predixerunt, inter quos Ysayas hoc dixisse comparitur, non solum redemptionem predicans, sed eciam ut nos pacificam hereditatem dei et vineam plantationis sue esse demonstret: „et dedi te“, inquit", "in fedus populi", ut soilicet per te Christiani deo reducerentur", "ut 25 suscitares terram", id est habitantes in terra a morte culpe revocares ad vitam gracie „et possideres hereditates dissipatas“, hoe est naciones gencium diversis erroribus laceratas. Magnum similiter, piissime cesar, Christianis populis subsidium imperialis celsitudo tua hoc nostro tempore preparavit, quo fides aberrare videtur et contrariis assentacionibus fluctuat Christiana religio, quod in unum collegisti tante sapientie ecclesiasticos patres et magnarum potestatum clarissimos principes et, quod in hoc discrimine rerum in unum convenientibus gratia illis divina suggescerit, apperies" et demonstras profecto, si hoc religionis tue studium ad debitum perducat affectum, nichil est, qued magis ad excellenciam atque gloriam nominis tui redundabit, que enim major gloria laudis quidve salutis majus meritum poterit evenire, quam quod sollicitudine tua depellentur errores et pace ecclesie reddita, que nephandissimo s5 scissmate conturbatur, ,fiat unum ovile et unus pastor“7 fecerunt hoc predecessores tui divi imperatores augusti, Constantinus scilicet Novitianus“ Marcianus ac Leo et ceteri quam- plurimi, qui omni cura summa cum vigilancia ecclesiasticam pacem non solum custodire, sed augere, defendere atque roborare studuerunt. quorum exempla secutus dive memorie Sigismundus imperator diebus nostris, ut inveteratum scisma auferret de medio, sumptibus non pepercit nec recusavit labores; cujus hoc verbum esse solebat, quod in simplicitate animi et sinceritate fidei loquebatur, regulas Prisoianis postponons, quibus jure militari minime subiciebatur: pocius mortem volo quam istum maledictum scisma. et quia pietas tue majestatis illos insequitur, a cunctis credendum est, quod dedit' te dominus in fedus 5 10 80 40 45 a) Lezari meifethajt. demonstrant. b) Lesart weifelhaft, Vorl. aher 3a doearetur. d) em., Vorl. Novituanus. c) em, Vorl. apperlant et 50 1 Vgl. Seneca d. A. controv. exc. 6, 8. Jerem. 1, 10. Nicht nachgewiesen. 4 Vgl. Joh. 7, 16. Isaias 49, 8. Isaias 49, 8. 2 3 5 * 7 Joh. 10, 16. s Latein. Grammatiker (451—518), vgl. Fr. Lilbkers Reallex. d. klass. Ad., Bln. 19143, S. 858. 8 Wgl. Isaias 49, 8.
Ba. Kirchenfrage nr. 165-166. 343 nii1 recolo, quod solitus erat ad cesarem dicere: Cesar, qui apud te audent dicere, magnitu- dinem tuam ignorant, qui autem non audent, humanitatem, fatear ego, cesar auguste, quod non est potestas, que competitura tibi, qui factus es, ut nullum timeres. nam ,constituit 2 te dominus super gentes et regna, ut evellas et destruas et edifices et plantes“ in nomine domini. humani- tatem tamen illam amplector, que potens est et valida imperfectum supplere et meam in- sipientiam tollerare, urget etiam me loqui fidei catholice zelus et ecclesie matris nostre publica utilitas, pro qua non solum dicere, sed et mori sanum atque honestum est. pro re publica non licet faccre, ait Seneea3. cogit me et illustrissimi principis et domini mei metuendissimi domini ducis Burgundie et Brabancie jussio, eui famulus domino obedire teneor, compellit me cum his et propere professionis obligatio, cujus potissimum ipsa obediencia est. sed in dicendis bonigna supportacione ac pia interpretacione opus est michi, pro quibus igitur, dive cesar, humillime supplico. nam verba mea non sunt verba mea, sed ejus, qui misit me 4. non presumam allegationes notare nec passus aut capitula. nam video, quod conditori legum scientibusque legem loquor, nec curabo suasionibus multis uti. nam pietatem tuam suasam habet res ipsa, 15 quam dicturus sum, pro qua michi occurrit apte propheticum illud Ysaie 5: „et dedi te in fedus populi, ut suscitares berram et possideres hereditates dissipatas“ (Ysaie 49). Nunciare volens dominus humani redemptionem generis et vineam plantaturus, scilicet ecclesiam matrem nostram, que nos Christo concepit, martirum saguine parturiit, in sem- piternam eternamque vitam peperit et fidei lacte nutrivit ac nuncios prophetas suos aggre- 20 gavit, quos premisit in mundum, qui, licet varii varie dixerint, concordi tamen sententia omnes Christum principem pacificum inter deum et hominem perpetue pacis fedus positurum predixerunt, inter quos Ysayas hoc dixisse comparitur, non solum redemptionem predicans, sed eciam ut nos pacificam hereditatem dei et vineam plantationis sue esse demonstret: „et dedi te“, inquit", "in fedus populi", ut soilicet per te Christiani deo reducerentur", "ut 25 suscitares terram", id est habitantes in terra a morte culpe revocares ad vitam gracie „et possideres hereditates dissipatas“, hoe est naciones gencium diversis erroribus laceratas. Magnum similiter, piissime cesar, Christianis populis subsidium imperialis celsitudo tua hoc nostro tempore preparavit, quo fides aberrare videtur et contrariis assentacionibus fluctuat Christiana religio, quod in unum collegisti tante sapientie ecclesiasticos patres et magnarum potestatum clarissimos principes et, quod in hoc discrimine rerum in unum convenientibus gratia illis divina suggescerit, apperies" et demonstras profecto, si hoc religionis tue studium ad debitum perducat affectum, nichil est, qued magis ad excellenciam atque gloriam nominis tui redundabit, que enim major gloria laudis quidve salutis majus meritum poterit evenire, quam quod sollicitudine tua depellentur errores et pace ecclesie reddita, que nephandissimo s5 scissmate conturbatur, ,fiat unum ovile et unus pastor“7 fecerunt hoc predecessores tui divi imperatores augusti, Constantinus scilicet Novitianus“ Marcianus ac Leo et ceteri quam- plurimi, qui omni cura summa cum vigilancia ecclesiasticam pacem non solum custodire, sed augere, defendere atque roborare studuerunt. quorum exempla secutus dive memorie Sigismundus imperator diebus nostris, ut inveteratum scisma auferret de medio, sumptibus non pepercit nec recusavit labores; cujus hoc verbum esse solebat, quod in simplicitate animi et sinceritate fidei loquebatur, regulas Prisoianis postponons, quibus jure militari minime subiciebatur: pocius mortem volo quam istum maledictum scisma. et quia pietas tue majestatis illos insequitur, a cunctis credendum est, quod dedit' te dominus in fedus 5 10 80 40 45 a) Lezari meifethajt. demonstrant. b) Lesart weifelhaft, Vorl. aher 3a doearetur. d) em., Vorl. Novituanus. c) em, Vorl. apperlant et 50 1 Vgl. Seneca d. A. controv. exc. 6, 8. Jerem. 1, 10. Nicht nachgewiesen. 4 Vgl. Joh. 7, 16. Isaias 49, 8. Isaias 49, 8. 2 3 5 * 7 Joh. 10, 16. s Latein. Grammatiker (451—518), vgl. Fr. Lilbkers Reallex. d. klass. Ad., Bln. 19143, S. 858. 8 Wgl. Isaias 49, 8.
Strana 344
344 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. populi, ut suscites terram et possideas hereditates dissipatas, ut scilicet per te, sedem pacis, sederentur dimicantes, suscitatione tua homines maligni, qui propria culpa marcescunt, in vinea domini reviviscant, et laceratos per viam erroris ad viam veritatis reductos possideres. ad hoc enim te incitat interpretatio nominis tui: dicitur Fredericus1, quasi federatur sive fratrem detinens vel dirigens, ut, qui federa pacis respuerint, „ina chamo2 ct freno maxillas 5 eorum constringas, qui non approximant ad te“, huic igitur tuae sancte voluntati conformis illustrissimus princeps et dominus meus metuendissimus dominus dux Burgundie et Bra- bancie, sacri imperii et tue majestatis vasallus et subditus fidelis, quem sepius et repetitis litteris tua majestas exortatus est, ad presentiam serenitatis tue hunc venerabilem virum secretarium suum et me secum suos ambaxiatores transmisit, ut intima sui pectoris reserata 10 et, quod in hac re multa cum maturitate digessit, coram clementissima majestate tua et hoc venerando cetu litteris" tuis parendo manifestet et declaret. Cum enim memor“ esset dierum antiquorum et cogitaret generaciones singulas, „elevavit" eum spiritus inter celum et terram" et adduxit eum in visionem. tenuits autom eum pavor et tremor et omnia ossa ejus conturbata sunt et, eum spiritus eo presente transiret, inorruerunt 15 pili carnis sue; et dixit, qui loquebatur secum: „audite7 senes et auribus percipite habitatores terre, si factum istud in diebus vestris et in diebus patrum vestrorum. super hoc narrate filiis vestris, et filii vestri filiis suis, et filli eorum generationi altere“ ; „vineam meam posuit in desertum" „et ficum decorticavit, nudans spoliavit eam et projecit; albi sunt rami ejus" „et exspectavi', ut faceret uvas, et fecit lambruscas", et hec parabola est temporis instantis, 20 cesar inclitissime. ille quippe, qui de vino' Babilonis meretricis magne inebriat omnes gentes, et „callidior10 est cunetis animantibus terre“, magnum hoc nephasl1 et placulum fecit in medio Israel, „transfiguraviti2 enim se in angelum lucis" ponens homini, que „sancta13 videntur et amabilia et bone fame“, ut cum hiis fuerit „abstractus!€ et illectus". seduxit, inquam, illum quondam inclitum ducem, quem nune sui Felicom vocant, qui felix, si fecissent aliena pericula 25 tantum proponens ei, que „sancta videntur et amabilia et bone fame“, ut ad Philippenses15 scribitur. et importuna impatiencia sua murmurantes quidam spreto Moysel“ pontifice summo sanctissimo, scilicet domino nostro Eugenio papa vero, adoraverunt sculptile et conflarunt vitulum aureum, principem scilicet terreneum potencia et diviciis affluentem, quem in medio eorum statuerunt, dicentes17 quia hie „est locus, ubi adorare oportet". hoe fecerunt, rex s0 serenissime, „seipsosis amantes“, querentesi? „que sua sunt, non que Jhesu Christi“. propterea „sicut2° vestimentum veterascent, et sicut opertorium mutabit eos, et mutabuntur". existi- mandum est, ecsar piissime, quod tante nobilitatis tanteque prudencie princeps hoc nesciens fecit. nam tamquam miles secularisque princeps canones ignorare poterat et jura. quid habent commune, queso, arma cum thoga? in hac re proculdubio sedunt arma thoge, in qua et quem- 35 cumque thogatum pseudoprophete seduxissent ponentes falsum verum et verum falsum. si autem sciens fecerit, certe persequendus est, quia elevavit se „ita, ut in templo dei sedeat, a) sm., Verl. zuchamo. 1 Die folgende Deutung als „federatus“ setzt die ialien. Form des Namens, „Federigo“. voraus. 2 Psalm 31, 9. s Das Ausschreiben Kg. Friedrichs (nr. 60) an Burgund ist wicht erkalten. Die Antwort wird nun durch diese Gesandtschaft mündlich erteils. 4 Vgl. Deuteron. 32, 7, auch Ps. 142, 5. 5 Vgl. Ezech. 8, 3. 6 Vgl. Job 4, 14-15. Joet 1, 2-3 und 7. Isaias 5, 2. Vgl. Apocal. 17, 2. Gen. 3, 1. Vgl. Judic. 20. 6. 12 Vgl. 2. Cor. 11, 14. 13 Vgl. Phil. 4, 8. 14 Jacob. 1, 14. 15 Phil. 4, 8. 16 Vgl. Exod. 32. 17 Joh. 4, 20. 18 2. Tim. 3, 2. 19 Vgl. Phil. 2,21. Psalm 101, 27; vgl. Hebr. 1, 11-12. 10 11 40 45 „ 20 50
344 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. populi, ut suscites terram et possideas hereditates dissipatas, ut scilicet per te, sedem pacis, sederentur dimicantes, suscitatione tua homines maligni, qui propria culpa marcescunt, in vinea domini reviviscant, et laceratos per viam erroris ad viam veritatis reductos possideres. ad hoc enim te incitat interpretatio nominis tui: dicitur Fredericus1, quasi federatur sive fratrem detinens vel dirigens, ut, qui federa pacis respuerint, „ina chamo2 ct freno maxillas 5 eorum constringas, qui non approximant ad te“, huic igitur tuae sancte voluntati conformis illustrissimus princeps et dominus meus metuendissimus dominus dux Burgundie et Bra- bancie, sacri imperii et tue majestatis vasallus et subditus fidelis, quem sepius et repetitis litteris tua majestas exortatus est, ad presentiam serenitatis tue hunc venerabilem virum secretarium suum et me secum suos ambaxiatores transmisit, ut intima sui pectoris reserata 10 et, quod in hac re multa cum maturitate digessit, coram clementissima majestate tua et hoc venerando cetu litteris" tuis parendo manifestet et declaret. Cum enim memor“ esset dierum antiquorum et cogitaret generaciones singulas, „elevavit" eum spiritus inter celum et terram" et adduxit eum in visionem. tenuits autom eum pavor et tremor et omnia ossa ejus conturbata sunt et, eum spiritus eo presente transiret, inorruerunt 15 pili carnis sue; et dixit, qui loquebatur secum: „audite7 senes et auribus percipite habitatores terre, si factum istud in diebus vestris et in diebus patrum vestrorum. super hoc narrate filiis vestris, et filii vestri filiis suis, et filli eorum generationi altere“ ; „vineam meam posuit in desertum" „et ficum decorticavit, nudans spoliavit eam et projecit; albi sunt rami ejus" „et exspectavi', ut faceret uvas, et fecit lambruscas", et hec parabola est temporis instantis, 20 cesar inclitissime. ille quippe, qui de vino' Babilonis meretricis magne inebriat omnes gentes, et „callidior10 est cunetis animantibus terre“, magnum hoc nephasl1 et placulum fecit in medio Israel, „transfiguraviti2 enim se in angelum lucis" ponens homini, que „sancta13 videntur et amabilia et bone fame“, ut cum hiis fuerit „abstractus!€ et illectus". seduxit, inquam, illum quondam inclitum ducem, quem nune sui Felicom vocant, qui felix, si fecissent aliena pericula 25 tantum proponens ei, que „sancta videntur et amabilia et bone fame“, ut ad Philippenses15 scribitur. et importuna impatiencia sua murmurantes quidam spreto Moysel“ pontifice summo sanctissimo, scilicet domino nostro Eugenio papa vero, adoraverunt sculptile et conflarunt vitulum aureum, principem scilicet terreneum potencia et diviciis affluentem, quem in medio eorum statuerunt, dicentes17 quia hie „est locus, ubi adorare oportet". hoe fecerunt, rex s0 serenissime, „seipsosis amantes“, querentesi? „que sua sunt, non que Jhesu Christi“. propterea „sicut2° vestimentum veterascent, et sicut opertorium mutabit eos, et mutabuntur". existi- mandum est, ecsar piissime, quod tante nobilitatis tanteque prudencie princeps hoc nesciens fecit. nam tamquam miles secularisque princeps canones ignorare poterat et jura. quid habent commune, queso, arma cum thoga? in hac re proculdubio sedunt arma thoge, in qua et quem- 35 cumque thogatum pseudoprophete seduxissent ponentes falsum verum et verum falsum. si autem sciens fecerit, certe persequendus est, quia elevavit se „ita, ut in templo dei sedeat, a) sm., Verl. zuchamo. 1 Die folgende Deutung als „federatus“ setzt die ialien. Form des Namens, „Federigo“. voraus. 2 Psalm 31, 9. s Das Ausschreiben Kg. Friedrichs (nr. 60) an Burgund ist wicht erkalten. Die Antwort wird nun durch diese Gesandtschaft mündlich erteils. 4 Vgl. Deuteron. 32, 7, auch Ps. 142, 5. 5 Vgl. Ezech. 8, 3. 6 Vgl. Job 4, 14-15. Joet 1, 2-3 und 7. Isaias 5, 2. Vgl. Apocal. 17, 2. Gen. 3, 1. Vgl. Judic. 20. 6. 12 Vgl. 2. Cor. 11, 14. 13 Vgl. Phil. 4, 8. 14 Jacob. 1, 14. 15 Phil. 4, 8. 16 Vgl. Exod. 32. 17 Joh. 4, 20. 18 2. Tim. 3, 2. 19 Vgl. Phil. 2,21. Psalm 101, 27; vgl. Hebr. 1, 11-12. 10 11 40 45 „ 20 50
Strana 345
Ba. Kirchenfrage nr. 166. 345 ostendens se tamquam ipse sicut deus“, ut apostolus 1 ad Thessalonenses ait. sed juxta sapientie dictum2 „in virtute brachii tui quis resistet?“ heu, rex christianissime, jam quippe, ut videtur, illa tempora redierunt, quando dicebatur s: „templum domini templum domini“, et „patres 4 nostri in monte hoc adoraverunt, et ves dicitis, quia hic est locus, ubi adorare oportet“, ac illa advenisse putemus: ,ecce5 hic est Christus, ecce illic.“ et „surgent pseudochristi et pseudo- prophete et seducent multos, ut in errorem inducantur, si fieri potest, eciam et electi“. et vere ,nisi“ abbrevirentur dies isti, non salvabitur omnis caro", sed unum tamen tabernaculum ex precepto dei Moyses fecit, ut Exodi" scribitur. sic laborare te decet, gloriosissime princeps et rex piissime, ut sit requies 8 tamporibus tuis et ecclesia unita, facias loeum domino taberna- to culum" unum, videlicet deo Jacob. et quia in hac re, dive cesar, prefatum dominum meum ducem Burgundie pulsasti10, ut conclusionem caperet et preberet consilium, ipse litteris tue majestatis obediendo, quibus merito parere tenetur, conelusionem recepit cum prelatis dootoribus protheribus magnatibus et aliis doctis viris suorum dominiorum, talem videlicet, quod illum, quem sua dominatio semel recepit, cum universa catholica ecclesia pro unico 15 et indubitato papa tenere vult et non deserere eum, nisi prius videat, quod tota ecclesia oatho- lica per orbem dispersa eum deseruerit. ad hanc conclusionem monetur ex fide parentum, quoniam, cum Romanus pontifex sit in sede Petri et Christi vicarius et, postquam electus est, censeatur non ab homine, sed a deo confirmatus; tune indecens est, ut ille deseratur, qui nobis a deo pastor datus est. et sic, dive cesar, videtur sue dominacioni, quod tua religiosissima 2o majestas pacem ecclesio commodius procurarc non potest quam sublata neutralitate, que in sola Germania observatur, s. d. n. Eugenio pape obediatur, ut juris est. ad hoe monetur piissimus suus animus multis legittimis rationibus atque causis. [I] Primaa causa est, quia adhuc vivente et regnante feliciter dive memorie Alberto inmediato predecessore tuo rege Romanorum tam inter suos quam christianissimi regis 25 Francie oratores ac eciam ceterorum catholicorum regum et principum presertim dominorum sacri imperii electorum condietum est et conclusumil: ab ca parte recedendum, que ulterioris dissidii in ecclesia fomentum prestaret aut quicquam attemptaret turbaturum pacis illius, que inter s. d.n. et patres Basilienses per prefatos oratores tunc temporis querebatur. modo quid a prescriptis patribus Basiliensibus attemptatum est prochdolor, nimirum constat. ipsi so enim, ut videtur, paci ecclesie invidentes inconsutilem12 domini tunicam nephandissimo scismate diviserunt prophanando templum domini et summo monarcha, Christi vicario, sanctissimo domino nostro Eugenio papa, quantum in eis fuit, ejecto13 illum predictum Sabaudie ducem falsis suggestionibus allectum super eathedram Moysi sedere fecerunt et eum intronisantes papam appellant. sed certe, rex piissime, ,super cathedram1“ Moysi sede- 35 runt scribe et pharisei". quod autom eorum impietati non acquievit tua screnitas et Germanica natio, factum est ac justum. nam eciam juxta conclusionem pretactam deseri debebant, prout eos ceteri catholici reges et principes deseruerunt. sed pro tanto ab obediencia veri pastoris, pape videlicet s. d. n. Eugenii, resilire non decuit, quia, licet respectuls processuum contrariorum animos in suspenso teneri vellent, intelligencia sive conclusio premissa hoc solum 40 intendebat in odium eorum, qui pacem perturbantes quicquam attemptarent, nec innuebat 5 a) Vorl. hat kein Alinea. 45 50 1 2 3 8 * 10 2. Thess. 2, 4. Sаp. 11, 22. Jerem. 7, 4. Joh. 4, 20. Matth. 24, 23-24; Marc. 13, 21-22. Matth. 24, 22. Exod. 26. 6. Vgl. Psalra 131, 5. Vgl. Act. 7, 46. Vgl. S. 344 Anm. 3. 11 Gedacht ist hier anscheinend an die sog. 1. Intelligenz des Mainzer Tages April 1439 (RTA. 14 nr. 65), obwoll der Zweck der Verein- barungen dort anders war, als oben dargestellt ist. 12 Vgl. Joh. 19, 23. 18 Für die Unterlagen zum Prozes und zur Absetzung P. Eugens vgl. RTA 14, 5 Anm. 1, tber die Wahl Felix' V. RTA. 14, 416 Anm. 1. 14 Matth. 23, 2. 15 Vgl. RTA. 14 nr. 65 art. 9.
Ba. Kirchenfrage nr. 166. 345 ostendens se tamquam ipse sicut deus“, ut apostolus 1 ad Thessalonenses ait. sed juxta sapientie dictum2 „in virtute brachii tui quis resistet?“ heu, rex christianissime, jam quippe, ut videtur, illa tempora redierunt, quando dicebatur s: „templum domini templum domini“, et „patres 4 nostri in monte hoc adoraverunt, et ves dicitis, quia hic est locus, ubi adorare oportet“, ac illa advenisse putemus: ,ecce5 hic est Christus, ecce illic.“ et „surgent pseudochristi et pseudo- prophete et seducent multos, ut in errorem inducantur, si fieri potest, eciam et electi“. et vere ,nisi“ abbrevirentur dies isti, non salvabitur omnis caro", sed unum tamen tabernaculum ex precepto dei Moyses fecit, ut Exodi" scribitur. sic laborare te decet, gloriosissime princeps et rex piissime, ut sit requies 8 tamporibus tuis et ecclesia unita, facias loeum domino taberna- to culum" unum, videlicet deo Jacob. et quia in hac re, dive cesar, prefatum dominum meum ducem Burgundie pulsasti10, ut conclusionem caperet et preberet consilium, ipse litteris tue majestatis obediendo, quibus merito parere tenetur, conelusionem recepit cum prelatis dootoribus protheribus magnatibus et aliis doctis viris suorum dominiorum, talem videlicet, quod illum, quem sua dominatio semel recepit, cum universa catholica ecclesia pro unico 15 et indubitato papa tenere vult et non deserere eum, nisi prius videat, quod tota ecclesia oatho- lica per orbem dispersa eum deseruerit. ad hanc conclusionem monetur ex fide parentum, quoniam, cum Romanus pontifex sit in sede Petri et Christi vicarius et, postquam electus est, censeatur non ab homine, sed a deo confirmatus; tune indecens est, ut ille deseratur, qui nobis a deo pastor datus est. et sic, dive cesar, videtur sue dominacioni, quod tua religiosissima 2o majestas pacem ecclesio commodius procurarc non potest quam sublata neutralitate, que in sola Germania observatur, s. d. n. Eugenio pape obediatur, ut juris est. ad hoe monetur piissimus suus animus multis legittimis rationibus atque causis. [I] Primaa causa est, quia adhuc vivente et regnante feliciter dive memorie Alberto inmediato predecessore tuo rege Romanorum tam inter suos quam christianissimi regis 25 Francie oratores ac eciam ceterorum catholicorum regum et principum presertim dominorum sacri imperii electorum condietum est et conclusumil: ab ca parte recedendum, que ulterioris dissidii in ecclesia fomentum prestaret aut quicquam attemptaret turbaturum pacis illius, que inter s. d.n. et patres Basilienses per prefatos oratores tunc temporis querebatur. modo quid a prescriptis patribus Basiliensibus attemptatum est prochdolor, nimirum constat. ipsi so enim, ut videtur, paci ecclesie invidentes inconsutilem12 domini tunicam nephandissimo scismate diviserunt prophanando templum domini et summo monarcha, Christi vicario, sanctissimo domino nostro Eugenio papa, quantum in eis fuit, ejecto13 illum predictum Sabaudie ducem falsis suggestionibus allectum super eathedram Moysi sedere fecerunt et eum intronisantes papam appellant. sed certe, rex piissime, ,super cathedram1“ Moysi sede- 35 runt scribe et pharisei". quod autom eorum impietati non acquievit tua screnitas et Germanica natio, factum est ac justum. nam eciam juxta conclusionem pretactam deseri debebant, prout eos ceteri catholici reges et principes deseruerunt. sed pro tanto ab obediencia veri pastoris, pape videlicet s. d. n. Eugenii, resilire non decuit, quia, licet respectuls processuum contrariorum animos in suspenso teneri vellent, intelligencia sive conclusio premissa hoc solum 40 intendebat in odium eorum, qui pacem perturbantes quicquam attemptarent, nec innuebat 5 a) Vorl. hat kein Alinea. 45 50 1 2 3 8 * 10 2. Thess. 2, 4. Sаp. 11, 22. Jerem. 7, 4. Joh. 4, 20. Matth. 24, 23-24; Marc. 13, 21-22. Matth. 24, 22. Exod. 26. 6. Vgl. Psalra 131, 5. Vgl. Act. 7, 46. Vgl. S. 344 Anm. 3. 11 Gedacht ist hier anscheinend an die sog. 1. Intelligenz des Mainzer Tages April 1439 (RTA. 14 nr. 65), obwoll der Zweck der Verein- barungen dort anders war, als oben dargestellt ist. 12 Vgl. Joh. 19, 23. 18 Für die Unterlagen zum Prozes und zur Absetzung P. Eugens vgl. RTA 14, 5 Anm. 1, tber die Wahl Felix' V. RTA. 14, 416 Anm. 1. 14 Matth. 23, 2. 15 Vgl. RTA. 14 nr. 65 art. 9.
Strana 346
346 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. aut continebat, quod ab obediencia pape, qui nichil attemptavit turbativum pacis, discedi deberet. durum eciam esse videtur, quod sua sanctitas penam sustinere debeat ex alterna culpa, ut ergo culpa suos teneat actores, tum ipsi Basilienses patres contra pacem attemptando „convenerunt1 in unum adversus dominum et adversus christum ejus. disrumpamus vincula eorum et proiciamus a nobis jugum ipsorum!“ nam „qui habitat in celis, irridebit eos, et dominus subsannabit eos“. a papa eciam auctoritate propria et ab ejus obediencia nulli fas est aut licitum recedere et maxime his, qui sibi obedienciam prestiterunt, ut omnia jura publice clamant, sed est certum s. d. n. Eugenium fuisse ab his, ad quos de jure spectat, canonice electum, inductum in possessione, inthronizatum et coronatum, qui eciam ab uni- verso Christianismoa, ubique fuit, pro papa vero et indubitato receptus et presertim in hac 10 inclita Germanica natione ; ergo sibi obodiendum est nec ab eo resilire licet. nam ipse super omnes, nemo super eum, qui superiorem non habet, sed sibi subicitur omnis potestas, eciam imperium teste Augustino in epistola2 ad Mandaurenses: videtur, inquit, imperii nobilissimi eminentissimum culmen ad sepulerum piscatoris Petri submisso diademate supplicari. nec obstant" ea, que Basilee acta sunt, nam concilium, quod Basilee convenit, ad certa agenda congregatum est et presertim ad tria, prout tunc per orbem publicabatur, scilicet ob fidem, pacem et reformacionem. non fuit autem congregatum, ut judicet papam, ymo per papam ad tria illa et non alia convocatum est ; ideo non debuit ad alia procedere. et si processerit ad alia quam ad ea, ad que instituta fuit sinodus, certe censeri non debuit actus sinodalis validus, quia recipit sinodus validitatem ex convocacione, ex causâ, propter quam convocatur, zo et ex consensu ecclesie. tua majestas igitur, rex prudentissime, ex his clare videt hanc neutrali- tatem forsan a principio bona mente conceptam ad noxam tendere et inpia mente patrum deviare penitus. excita ergo eos, qui in ea obdormiunt, quia positus es, ut suscites terram. nam ea sublata et obediencia pape vero reddita in una pace omnes federabis et sic possidebis hereditates dissipatas. [2] Ad hoe secundo moveri debet tua serenitas, ut scandalum tollatur. nam ut dicunt theologi et specialiter beatus Thomas4: cum scandalo dato nichil penitus est favendum. si autem scandalum dederint predicti Basilienses patres, ipsa experiencia docet, quod majus seandalum esse potest quam everso ordine rerum insurgent subditi in dominos et filii sevient in matrem. nonne hoc et hii fecerunt? sed respondebunt: hec fecit ecclesia. dicam, quod tri- plex est ecclesia, dive cesar. est enim ecclesia malignanciumb militancium et triumphancium. malignantiumb est illa, in qua conveniunt malignantes; et significat ista quascunque con- gregationes et conspirationes hominum malignorum, de qua dicitur in psalmo": „odivi eccle- siam malignancium et cum impiis non sedebo“. alia est militancium, in qua conveniunt mili- tantes; et ista est ecclesia militans, que est congregatio fidelium et justorum, de qua Ecclesia- 35 stice scribitur": „filii sapientie, ecclesia justorum“, tercia est ecclesia triumphantium, in qua conveniunt bene triumphantes in patria; et iste est status ecclesie sempiterne, de qua dicitur in psalmo": „cantate domino canticum novum, laus ejus in ecclesia sanctorum". que vero de duabus primis sit hec et que illa, testatur veritas, que est Christus, dicens 8: „a fructibus eorum cognoscetis eos“, expectata est hee, „ut" faceret uvas, et fecit lambruscas“. 40 nam ex odio procedentes, quia non potuerunt impedire, quominus papa cum Grecis concilium faceret, hine autem processum contra eum convolarunt, fueruntque inimici judices testes et pars formalis, et sic suavitatem duleissime pacis et unitatis perverterunt in amaritudinem 15 25 30 a) em., Vorl. Christianissimo. b) emt. Vorl. malignamentum. t Psalm 2, 2-4. 2 August., Ep. ad Madaur. (Migne 33, 1028). 3 Nämlich die Superioritätserklärung des Konzils vom 16. Mai 1439 (vgl. RTA. 14, 163 Anm. 2). a Nicht nachgewesen. 5 Psalm 25, 5. * Eccli. 3, 1. Psalm 149. 1. Matth. 7, 16. Isaias 5, 2. 7 8 9 45 50
346 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. aut continebat, quod ab obediencia pape, qui nichil attemptavit turbativum pacis, discedi deberet. durum eciam esse videtur, quod sua sanctitas penam sustinere debeat ex alterna culpa, ut ergo culpa suos teneat actores, tum ipsi Basilienses patres contra pacem attemptando „convenerunt1 in unum adversus dominum et adversus christum ejus. disrumpamus vincula eorum et proiciamus a nobis jugum ipsorum!“ nam „qui habitat in celis, irridebit eos, et dominus subsannabit eos“. a papa eciam auctoritate propria et ab ejus obediencia nulli fas est aut licitum recedere et maxime his, qui sibi obedienciam prestiterunt, ut omnia jura publice clamant, sed est certum s. d. n. Eugenium fuisse ab his, ad quos de jure spectat, canonice electum, inductum in possessione, inthronizatum et coronatum, qui eciam ab uni- verso Christianismoa, ubique fuit, pro papa vero et indubitato receptus et presertim in hac 10 inclita Germanica natione ; ergo sibi obodiendum est nec ab eo resilire licet. nam ipse super omnes, nemo super eum, qui superiorem non habet, sed sibi subicitur omnis potestas, eciam imperium teste Augustino in epistola2 ad Mandaurenses: videtur, inquit, imperii nobilissimi eminentissimum culmen ad sepulerum piscatoris Petri submisso diademate supplicari. nec obstant" ea, que Basilee acta sunt, nam concilium, quod Basilee convenit, ad certa agenda congregatum est et presertim ad tria, prout tunc per orbem publicabatur, scilicet ob fidem, pacem et reformacionem. non fuit autem congregatum, ut judicet papam, ymo per papam ad tria illa et non alia convocatum est ; ideo non debuit ad alia procedere. et si processerit ad alia quam ad ea, ad que instituta fuit sinodus, certe censeri non debuit actus sinodalis validus, quia recipit sinodus validitatem ex convocacione, ex causâ, propter quam convocatur, zo et ex consensu ecclesie. tua majestas igitur, rex prudentissime, ex his clare videt hanc neutrali- tatem forsan a principio bona mente conceptam ad noxam tendere et inpia mente patrum deviare penitus. excita ergo eos, qui in ea obdormiunt, quia positus es, ut suscites terram. nam ea sublata et obediencia pape vero reddita in una pace omnes federabis et sic possidebis hereditates dissipatas. [2] Ad hoe secundo moveri debet tua serenitas, ut scandalum tollatur. nam ut dicunt theologi et specialiter beatus Thomas4: cum scandalo dato nichil penitus est favendum. si autem scandalum dederint predicti Basilienses patres, ipsa experiencia docet, quod majus seandalum esse potest quam everso ordine rerum insurgent subditi in dominos et filii sevient in matrem. nonne hoc et hii fecerunt? sed respondebunt: hec fecit ecclesia. dicam, quod tri- plex est ecclesia, dive cesar. est enim ecclesia malignanciumb militancium et triumphancium. malignantiumb est illa, in qua conveniunt malignantes; et significat ista quascunque con- gregationes et conspirationes hominum malignorum, de qua dicitur in psalmo": „odivi eccle- siam malignancium et cum impiis non sedebo“. alia est militancium, in qua conveniunt mili- tantes; et ista est ecclesia militans, que est congregatio fidelium et justorum, de qua Ecclesia- 35 stice scribitur": „filii sapientie, ecclesia justorum“, tercia est ecclesia triumphantium, in qua conveniunt bene triumphantes in patria; et iste est status ecclesie sempiterne, de qua dicitur in psalmo": „cantate domino canticum novum, laus ejus in ecclesia sanctorum". que vero de duabus primis sit hec et que illa, testatur veritas, que est Christus, dicens 8: „a fructibus eorum cognoscetis eos“, expectata est hee, „ut" faceret uvas, et fecit lambruscas“. 40 nam ex odio procedentes, quia non potuerunt impedire, quominus papa cum Grecis concilium faceret, hine autem processum contra eum convolarunt, fueruntque inimici judices testes et pars formalis, et sic suavitatem duleissime pacis et unitatis perverterunt in amaritudinem 15 25 30 a) em., Vorl. Christianissimo. b) emt. Vorl. malignamentum. t Psalm 2, 2-4. 2 August., Ep. ad Madaur. (Migne 33, 1028). 3 Nämlich die Superioritätserklärung des Konzils vom 16. Mai 1439 (vgl. RTA. 14, 163 Anm. 2). a Nicht nachgewesen. 5 Psalm 25, 5. * Eccli. 3, 1. Psalm 149. 1. Matth. 7, 16. Isaias 5, 2. 7 8 9 45 50
Strana 347
Ba. Kirchenfrage nr. 166. 347 scandalosi seismatis. ista autem ecclesiaa vera, ecclesia filiorum sapiencie, Grecos et Armenos a temporibus antiquis a fide devios ad unitatem fidei gracia suffragante divina reduxit et innumerabiles animas lucrifecit deo. huie ergo ecclesie, que unitatem fovendo orientalem occlesiam cum occidentali univitb1, merito adherendum est, et alia, que ecclesiam occiden- talem sub uno monarcha unitam divisit, merito derelinquenda. nec potest eorum sentencia quoquam valida diei, quia sinodaliter non est processum, hoe est per viam consensus. sinodus enim diffinitur quasi una via: et dicit Ysidorus2: ita et concilium dicitur, quia patres unani- miter concilia sua dicunt in idem. non est igitur actus sinodalis aut concilialis, ubi est dissensio. item ad hoe, quod actus sinodalis dicatur validus, opus est, quod recipiatur per ecclesiam, 10 et ad hoc sunt jura clara. sed sententia3 est contra s. d. n. Eugenium; spreta est, non re- cepta, prout eciam in dieta Maguntina judicatum fuerat, quod si attemptaretur, contradici deberet, prout et contradictum est. et hoe scio certum esse, et scit deus, quod verum dico et non mentior, quia viderunt oculi mei et presens fui ego ipse, hoc videlicet, quod anno domini 1439, si bene recolo, dum illas tres veritates decretarunt4, quas veritates fidei dicunt. ex 15 quibus silogisantes minorem induxeruntque tandem conclusionem de perversa privatione5 s. d. n. Eugenii pape. decretacio illa precipitanter facta est contradicentibus et reclamantibus omnium principum oratoribus et prelatis aliisque quamplurimis, quibusdam in contrarium protestantibus, aliis petentibus clarius informari tam suo nomine quam suorum dominorum et populi sibi commissi. in quorum omnium numero prelatorum, archiepiscoporum videlicet 20 et episcoporum, ad quos spectat in conciliis generalibus canonum decretacio, due partes numero contradicentes erants, vix tercia parte decretum faciente, si decretum dici mereatur. in qua adhuc tercia parte mendicantes erant episcopi titulares, qui forsan, si populum sub se habuissent, reddituri pro eo coram summo judice rationem maturius cogitassent; sed modi- cum eurabant, quia mercenarii" sunt, et non spectat ad eos de ovibus. item considerandum 25 est, quod, licet processus ille fateretur validus, non potest tamen negari dubius, quia super hac dubietate fundatur dicta neutralitas. cum autem in dubio existens in possessione prin- cipatus deseri non debeat, ut sacer canon8 decidit, scandalum est maximum, quod s. d. n. sua possessione spolietur. judicet ergo prudentissima tua majestas, si precipitacio, que neutra justicia est et que tamen nobis attulit scandalum principale, possit adversus veritatem", et si devotissimum animum trum falsis suggestionibus falsitate expressa et suppressa veritate debeat distrahere ab obediencia veri pastoris, vicarii Jhesu Christi, meditetur eciam summe tue majestatis celsitudo, si tam leviter laxatis habenis licitum sit subditos in dominos insurgere, et si hoe monarchie conveniat humane. quod si tollerandum arbitretur tua serenitas, quis queso in sua presidencia stabilitatem habebit? si licitum sit prelatis ecclesie papam arguere, 85 qui potestatem immediate a deo recepit, quem deus suo solo reservavit judicio, quare facilius non licebit populis cesarem increpare, qui dominium et potestatem suam primo recepit a populo et qui eciam subest humanis judiciis, scilicet pape? eclipsis est et scandalum: quantum- cumque sol obscuratur a luna quamplurimis eciam terrorem afferens, terribilius esset multo, si stelle celi obnubilarent radios solis. sol est papa, quia luminare majus, luna tua majestas, 40 quia luminare minus, stelle clerici vel ecclesiarum prelati aut ceteri fideles. quid ergo dicetur 5 80 ar em., Vorl. nostra. b) argänzt, Forl. kat Raton Mr Mageres Wort. 1 Union mit den Griechen vom 6. Juli 1439 Konzilsdekret iber Superiorität des Konzils (vgl. RTA. 14 nr. 171 und 172), sowie den vom 15.—16. Mai 1439. Conc. Bas. 6, 398, 14 Armeniern vom 23. Nov. 1439 (vgl. RTA. 14, bzw. 425f. 5 Absetzung Eugens durch Dekret vom 15 307 Anm. I.) 2 Wuhl Etymol. lib. 6 cap. 16 nr. 12 (Migne 25. Juni 1439 (Conc. Bas. 6, 527, 25 ff.). 8 Vgl. hierzu H. Weigels Einleitung RTA. 14, 82, 243). 2 D. i. die Suapension Eugens vom 24. Jan. 4f., bes. S. 5 Anm I. Vgl. Joh. 10, 13. 1438; sie wurde bei der Annahme der Konzils- 8 Nicht bestimmbar. 50 dekrete zn Mainz am 26. und 28. März 1439 nicht Zu erginzen prevalere, vgl. S. 349 Z. 20. rezipiert (vgl. RTA. 14 nr. 56).
Ba. Kirchenfrage nr. 166. 347 scandalosi seismatis. ista autem ecclesiaa vera, ecclesia filiorum sapiencie, Grecos et Armenos a temporibus antiquis a fide devios ad unitatem fidei gracia suffragante divina reduxit et innumerabiles animas lucrifecit deo. huie ergo ecclesie, que unitatem fovendo orientalem occlesiam cum occidentali univitb1, merito adherendum est, et alia, que ecclesiam occiden- talem sub uno monarcha unitam divisit, merito derelinquenda. nec potest eorum sentencia quoquam valida diei, quia sinodaliter non est processum, hoe est per viam consensus. sinodus enim diffinitur quasi una via: et dicit Ysidorus2: ita et concilium dicitur, quia patres unani- miter concilia sua dicunt in idem. non est igitur actus sinodalis aut concilialis, ubi est dissensio. item ad hoe, quod actus sinodalis dicatur validus, opus est, quod recipiatur per ecclesiam, 10 et ad hoc sunt jura clara. sed sententia3 est contra s. d. n. Eugenium; spreta est, non re- cepta, prout eciam in dieta Maguntina judicatum fuerat, quod si attemptaretur, contradici deberet, prout et contradictum est. et hoe scio certum esse, et scit deus, quod verum dico et non mentior, quia viderunt oculi mei et presens fui ego ipse, hoc videlicet, quod anno domini 1439, si bene recolo, dum illas tres veritates decretarunt4, quas veritates fidei dicunt. ex 15 quibus silogisantes minorem induxeruntque tandem conclusionem de perversa privatione5 s. d. n. Eugenii pape. decretacio illa precipitanter facta est contradicentibus et reclamantibus omnium principum oratoribus et prelatis aliisque quamplurimis, quibusdam in contrarium protestantibus, aliis petentibus clarius informari tam suo nomine quam suorum dominorum et populi sibi commissi. in quorum omnium numero prelatorum, archiepiscoporum videlicet 20 et episcoporum, ad quos spectat in conciliis generalibus canonum decretacio, due partes numero contradicentes erants, vix tercia parte decretum faciente, si decretum dici mereatur. in qua adhuc tercia parte mendicantes erant episcopi titulares, qui forsan, si populum sub se habuissent, reddituri pro eo coram summo judice rationem maturius cogitassent; sed modi- cum eurabant, quia mercenarii" sunt, et non spectat ad eos de ovibus. item considerandum 25 est, quod, licet processus ille fateretur validus, non potest tamen negari dubius, quia super hac dubietate fundatur dicta neutralitas. cum autem in dubio existens in possessione prin- cipatus deseri non debeat, ut sacer canon8 decidit, scandalum est maximum, quod s. d. n. sua possessione spolietur. judicet ergo prudentissima tua majestas, si precipitacio, que neutra justicia est et que tamen nobis attulit scandalum principale, possit adversus veritatem", et si devotissimum animum trum falsis suggestionibus falsitate expressa et suppressa veritate debeat distrahere ab obediencia veri pastoris, vicarii Jhesu Christi, meditetur eciam summe tue majestatis celsitudo, si tam leviter laxatis habenis licitum sit subditos in dominos insurgere, et si hoe monarchie conveniat humane. quod si tollerandum arbitretur tua serenitas, quis queso in sua presidencia stabilitatem habebit? si licitum sit prelatis ecclesie papam arguere, 85 qui potestatem immediate a deo recepit, quem deus suo solo reservavit judicio, quare facilius non licebit populis cesarem increpare, qui dominium et potestatem suam primo recepit a populo et qui eciam subest humanis judiciis, scilicet pape? eclipsis est et scandalum: quantum- cumque sol obscuratur a luna quamplurimis eciam terrorem afferens, terribilius esset multo, si stelle celi obnubilarent radios solis. sol est papa, quia luminare majus, luna tua majestas, 40 quia luminare minus, stelle clerici vel ecclesiarum prelati aut ceteri fideles. quid ergo dicetur 5 80 ar em., Vorl. nostra. b) argänzt, Forl. kat Raton Mr Mageres Wort. 1 Union mit den Griechen vom 6. Juli 1439 Konzilsdekret iber Superiorität des Konzils (vgl. RTA. 14 nr. 171 und 172), sowie den vom 15.—16. Mai 1439. Conc. Bas. 6, 398, 14 Armeniern vom 23. Nov. 1439 (vgl. RTA. 14, bzw. 425f. 5 Absetzung Eugens durch Dekret vom 15 307 Anm. I.) 2 Wuhl Etymol. lib. 6 cap. 16 nr. 12 (Migne 25. Juni 1439 (Conc. Bas. 6, 527, 25 ff.). 8 Vgl. hierzu H. Weigels Einleitung RTA. 14, 82, 243). 2 D. i. die Suapension Eugens vom 24. Jan. 4f., bes. S. 5 Anm I. Vgl. Joh. 10, 13. 1438; sie wurde bei der Annahme der Konzils- 8 Nicht bestimmbar. 50 dekrete zn Mainz am 26. und 28. März 1439 nicht Zu erginzen prevalere, vgl. S. 349 Z. 20. rezipiert (vgl. RTA. 14 nr. 56).
Strana 348
348 ad hoc, nisi ,confortare“1, religiosissime cesar, ,et esto robustus"! „nec non2 declines ad dex- teram nee ad sinistram", et "non recedat volumen legis de ore tuo“ et erit „dominus tecum in omnibus, ubicumque perrexeris". ecce „dominea mi rex, oculi omnium in te respiciunt“! „accinge" igitur sieut vir lumbos tuos“ et „circumda5 tibi decorem tuum et in sublime eri- gere" et „disperge superbos“ et scandalosos „in furore tuo, et omnes arguentes“ humilia“, et 5 ut Fredericus es, frenum tenens vel dirigens, „in chamo" et freno maxillas eorum constringe, qui non approximant ad te“. [3] Tertio moneri debet religiosissima tua majestas, ut ecclesia sancta dei, cujus vir Christus, cujus filii fortes martires sunt, ut ait Augustinus in quodam sermones, impiorum jaculis tantopere sauciata, tantis percussa vulneribus in pace et unitate fidei requieseat. 10 similiter igitur fac et esto robustus! nam ad te clamat fidelis populus et reges et principes catholici et tibi dicunt illud Esdre?: ad te enim spectat hoe negocium et ,nos tecum“ sumus. „accingimini eciam filii potentes“, vos catholici principes, „accingimini et estote parati“ ut pugnetis adversus hos, qui ,convenerunt disperdere vos et sancta vestra“, prout Machabeo- rum1° scribitur. protegenda est vere causa ista, que juste fovetur. non enim causa nostra, sed 15 dei est. est pro veritate et justitia pro fide pro religione adversus errorem iniquitatem perfidiam superstitionem certandum. contere igitur, cesar invictissime, (juxta illud Ysayell) „contere baculum impiorum, virgam dominancium, cedentem populos indignacione, plaga insanabili subicientem in furore gentes persequentem crudeliter“. nam „hii sunt fontes sine aqua et nebule turbinibus exagitate, quibus caligo tenebrarum reservatur“, ut secunda Petril2 soribitur. 20 14] Quarto incitari debet pietas tua, rex devotissime, ad hoe, ne oves Christi suo sanguine redempte, impii scismatis fecibus inebriate igni sempiterno dampnarentur, nam juxta illud Ysaiels bibent „de manu domini calicem ire ejus usque ad fundum calicis soporis“; jam prochdolor biberunt aliqui et potaverunt „usque ad feces". propterea juxta illud, quod actuum1€ scribitur, vos, reverendissimi reverendique patres, „attendite vobis et universo 25 gregi vestre, in quo spiritus sanctus posuit vos episcopos, regere ecclesiam dei, quam acqui- sivit sanguine suo". pro vestris enim ovibus non solum debetis temporalia bona ponere, sed vestras eciam animas tradere pro eisdem; nam „bonusl' pastor animam suam ponit pro ovibus suis“. exponentur igitur omnia pro pace, pro unitate, pro quiete ecclesie; nec parcatis laboribus aut expensis! nam „propterlf nimiam caritatem, qua dilexit nos deus“, „proprio17 s0 filio suo non pepercit, sed pro nobis tradidit illum“. et ut ait Therencius 1s in sua comedia, cui consonat regula juris: „ejus, cujus sunt comoda, ejus incomoda equum est ferre". si dilatati 19 estis, si impigvati, si inerassati ex fervore fidei, ex zelo Christiane religionis, si regna, si provin- cias, si civitates et castra, si predia multa amore Christi estis tam largiter consecuti, nonne equum est, ut amore ipsius sponse et filiorum ojus omnia, si opus sit, tribuatis? aliter ubi 35 caritas dei, ubi amor, ubi ipse deus? si „pro re publica plerumque templa nudantur et in usum stipendii dona conflamus“, ait Seneca 20, et hoc terrestres homines pro terrestri et peritura re publica faciunt: quid favetis vos, celestes homines dei et filii excelsi, omnes pro re publica Jhesu Christi, quid pro unitate eeclesie sancte dei, quid pro tanto scismate tollendo, quid pro redempcione tantarum Christi ovium sufficiatis? hee nimia dico. vereor enim, ne in cor- 40 dibus vestris mihi illud Johannis 21 dicatis, quod Christo dictum est: „in peccatis natus es Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1 Deut. 31, 23; Josua 1, 6. 2 Josua 1, 7ff. 3 3. Reg. 1, 20. Job 38, 3; 40, 2. Job 40, 5f. Job 40, 6 hat omnem arrogantem. Psalm 31, 9. Nicht nachgewiesen. 9 I. Esdra 10, 1. 10 I. Maсс. 3, 58. 11 Isaias 14, 5-6. 4 5 6 7 8 14 12 2. Petr. 2, 17. 13 Vgl. Isaias 51, 17. Act. apost. 20, 28. 15 Joh. 10, 11. 15 Ephes. 2, 4. 17 Römer 8, 32. 18 P. Terentius Afer, Hecyra 840. 19 Vgl. Deut. 32, 15. 10 Seneca d. A., contra exc. 1, 4. 21 Joh. 9, 34. 45 50
348 ad hoc, nisi ,confortare“1, religiosissime cesar, ,et esto robustus"! „nec non2 declines ad dex- teram nee ad sinistram", et "non recedat volumen legis de ore tuo“ et erit „dominus tecum in omnibus, ubicumque perrexeris". ecce „dominea mi rex, oculi omnium in te respiciunt“! „accinge" igitur sieut vir lumbos tuos“ et „circumda5 tibi decorem tuum et in sublime eri- gere" et „disperge superbos“ et scandalosos „in furore tuo, et omnes arguentes“ humilia“, et 5 ut Fredericus es, frenum tenens vel dirigens, „in chamo" et freno maxillas eorum constringe, qui non approximant ad te“. [3] Tertio moneri debet religiosissima tua majestas, ut ecclesia sancta dei, cujus vir Christus, cujus filii fortes martires sunt, ut ait Augustinus in quodam sermones, impiorum jaculis tantopere sauciata, tantis percussa vulneribus in pace et unitate fidei requieseat. 10 similiter igitur fac et esto robustus! nam ad te clamat fidelis populus et reges et principes catholici et tibi dicunt illud Esdre?: ad te enim spectat hoe negocium et ,nos tecum“ sumus. „accingimini eciam filii potentes“, vos catholici principes, „accingimini et estote parati“ ut pugnetis adversus hos, qui ,convenerunt disperdere vos et sancta vestra“, prout Machabeo- rum1° scribitur. protegenda est vere causa ista, que juste fovetur. non enim causa nostra, sed 15 dei est. est pro veritate et justitia pro fide pro religione adversus errorem iniquitatem perfidiam superstitionem certandum. contere igitur, cesar invictissime, (juxta illud Ysayell) „contere baculum impiorum, virgam dominancium, cedentem populos indignacione, plaga insanabili subicientem in furore gentes persequentem crudeliter“. nam „hii sunt fontes sine aqua et nebule turbinibus exagitate, quibus caligo tenebrarum reservatur“, ut secunda Petril2 soribitur. 20 14] Quarto incitari debet pietas tua, rex devotissime, ad hoe, ne oves Christi suo sanguine redempte, impii scismatis fecibus inebriate igni sempiterno dampnarentur, nam juxta illud Ysaiels bibent „de manu domini calicem ire ejus usque ad fundum calicis soporis“; jam prochdolor biberunt aliqui et potaverunt „usque ad feces". propterea juxta illud, quod actuum1€ scribitur, vos, reverendissimi reverendique patres, „attendite vobis et universo 25 gregi vestre, in quo spiritus sanctus posuit vos episcopos, regere ecclesiam dei, quam acqui- sivit sanguine suo". pro vestris enim ovibus non solum debetis temporalia bona ponere, sed vestras eciam animas tradere pro eisdem; nam „bonusl' pastor animam suam ponit pro ovibus suis“. exponentur igitur omnia pro pace, pro unitate, pro quiete ecclesie; nec parcatis laboribus aut expensis! nam „propterlf nimiam caritatem, qua dilexit nos deus“, „proprio17 s0 filio suo non pepercit, sed pro nobis tradidit illum“. et ut ait Therencius 1s in sua comedia, cui consonat regula juris: „ejus, cujus sunt comoda, ejus incomoda equum est ferre". si dilatati 19 estis, si impigvati, si inerassati ex fervore fidei, ex zelo Christiane religionis, si regna, si provin- cias, si civitates et castra, si predia multa amore Christi estis tam largiter consecuti, nonne equum est, ut amore ipsius sponse et filiorum ojus omnia, si opus sit, tribuatis? aliter ubi 35 caritas dei, ubi amor, ubi ipse deus? si „pro re publica plerumque templa nudantur et in usum stipendii dona conflamus“, ait Seneca 20, et hoc terrestres homines pro terrestri et peritura re publica faciunt: quid favetis vos, celestes homines dei et filii excelsi, omnes pro re publica Jhesu Christi, quid pro unitate eeclesie sancte dei, quid pro tanto scismate tollendo, quid pro redempcione tantarum Christi ovium sufficiatis? hee nimia dico. vereor enim, ne in cor- 40 dibus vestris mihi illud Johannis 21 dicatis, quod Christo dictum est: „in peccatis natus es Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1 Deut. 31, 23; Josua 1, 6. 2 Josua 1, 7ff. 3 3. Reg. 1, 20. Job 38, 3; 40, 2. Job 40, 5f. Job 40, 6 hat omnem arrogantem. Psalm 31, 9. Nicht nachgewiesen. 9 I. Esdra 10, 1. 10 I. Maсс. 3, 58. 11 Isaias 14, 5-6. 4 5 6 7 8 14 12 2. Petr. 2, 17. 13 Vgl. Isaias 51, 17. Act. apost. 20, 28. 15 Joh. 10, 11. 15 Ephes. 2, 4. 17 Römer 8, 32. 18 P. Terentius Afer, Hecyra 840. 19 Vgl. Deut. 32, 15. 10 Seneca d. A., contra exc. 1, 4. 21 Joh. 9, 34. 45 50
Strana 349
Ba. Kirchenfrage nr. 166. 349 totus, et tu nos doces?“ verum cavendum vobis, ne, quod absit, dici possit ad vos illud Eze- chielisl: „non ascendistis ex adverso nec opposuistis vos murum pro domo Isracl, ut staretis in prelio in die domini“. [5] Dico hoc et ultimo multis aliis racionibus causa brevitatis obmissis, ne tediosus sim, quod tua majestas, rex invietissime, vestreque paternitates reverendissime et dominaciones illustrissime, reverendissimi ac reverendi patres metuendissimique domini mei principes, ad hoc excitare vos maxime debelis, ne tam grande negocium prope finem usque perductum vecordiaa avaricia vel negligencia turpiter deseratur aut ulterius protrahatur. evigilemus ergo, rex inclitissime, patres et domini, evigilemus, quia promisit dominus2 coronam vigilanti- 10 bus. susoitemur paulisper, ut postea perpetuo quiescamus, nec parcamus laboribus! nam „generosos animos labor nutrit", ait Seneca3. est enim perseverancia adhibenda in re bona. eciam de mandato domini precipiturt, ut animalis cauda in sacrificia offeratur, hoc est ut opus bonum perducatur usque ad finem, juxta prophetam 5. vere, rex gloriosissime, finis est, finis est! nam finis venit, clamant universi contra eos, qui seismata querunt. jam intrusus 15 eorum nullis principum aut prelatorum fidit auxiliis demptis subditis, qui patrimonii, qui respectu Christianitatis vix numerum faciunt, et nil breviter sibi aliud quam odium et obpro- brium superest. iam quinque annis continuis nisus est variis et subtilibus mediis ad se princi- pum infidelium obediencias attrahere. sed magnum est, quod nec hominum noc demonum ingenia hoo efficere minime potuerunt. non potest iniquitas adversus justiciam prevalere. 20 nam licet multi diligant munera et sequantur retribuciones super omnia, tamen vincit veritas. unde in ea jam extremitate reductus est, ut in pulsione sola egeat non diuturna administratione. „stabiles igitur estote et immobiles“, „scientes, quia labor vester non est inanis“, ut apostoluse ad Corinthies ait. habebitis astantem christianissimum regem Francorum, qui consilio et assensu episcoporum sui regni, qui circiter centum et viginti sunt, prelatorum aliorum eciam 25 et doctorum in multitudine copiosa ac universitatum principumque procerum et nobilium suorum in obediencia s. d. n. Eugenii pape persistendum esse decrevit ?. nee obstare potuit affinitas, quam sua serenitas habet cum domo Sabaudies, videlicet filie sue sponse filii moderni ducis, quin incommutabilitor in obediencia prefati s. d. n. Eugenii perseveraverit, habebitis et alios universos catholicos reges totamque Ytaliam, Gallie eciam et Hyspanorum nationes in obediencia ipsius sanctissimi domini nostri Eugenii perseverantes et incommutabiliter per- sistentcs. habotis ct inclitum Philippum Burgundie atque Brabantie ducem, sub quo non pauci, sed permaximi populi degunt, velut alterum Philippume, qui primo gentes adduxit ad Jhesum, qui huic rei non tantum verbo et lingua deserviet, sed opere et virtute, quem hie specifice nominavi, quia, si ab aliquo domui Sabaudie favendum esset, ipse inter ceteros 35 favere deberet, tum propter proximitatem et consanguinitatis et affinitatis, tum eciam propter antiquas confederationes et amicicias vicinarum patriarum, nec satis admirandum est de his, qui in hac re domino Amedeo, quem Felicem vocant, tam fervide favere nituntur, nec video, unde plus ceteri moveri possint. [6] Quatuor tamen sunt, que pervertunt humanum judicium et quibus homines sepius 40 ad alind favendum inducuntur, aliter non facturi, videlicet amor favor odium et commodum proprium, si autem favor vel amor quemquam inducere possit, non solum duni vel trahi, sed impelli deberent parentes et amici ipsius prefati domini Amedei incliti quondam Sabaudie 5 30 a) Varl. vehecordla. dh 50 Ezech. 13, 5. Beziehung fraglich, vielleicht Apoc. 2, 10. Seneca d. J., Epist. 31, 4. Als Bibelstelle nicht nachweisbar. b Vgl. Lev. 3, 9 und 7. 3. s 1. Cor. 15, 58. 7 Über die Pragm. Sanktion van Bourges 1438 vgl. Hefele-Leclercq 7, 1053 ff. 1 2 8 Karls VII. von Frankreich Tochter Jolante war durch Vertrag vom 16. 8. 1436 verlobt mit Hag. Amadous IX. von Savoyen, Enkel des Papstes Felix V. (Isenburg 2, 16 und 112, auch P. Anselme, Histoire génealogique et chronologi- que de la maison royale de France I, 1726, 118 nr. 7). » Vergleich mit dem Apostel Philippus.
Ba. Kirchenfrage nr. 166. 349 totus, et tu nos doces?“ verum cavendum vobis, ne, quod absit, dici possit ad vos illud Eze- chielisl: „non ascendistis ex adverso nec opposuistis vos murum pro domo Isracl, ut staretis in prelio in die domini“. [5] Dico hoc et ultimo multis aliis racionibus causa brevitatis obmissis, ne tediosus sim, quod tua majestas, rex invietissime, vestreque paternitates reverendissime et dominaciones illustrissime, reverendissimi ac reverendi patres metuendissimique domini mei principes, ad hoc excitare vos maxime debelis, ne tam grande negocium prope finem usque perductum vecordiaa avaricia vel negligencia turpiter deseratur aut ulterius protrahatur. evigilemus ergo, rex inclitissime, patres et domini, evigilemus, quia promisit dominus2 coronam vigilanti- 10 bus. susoitemur paulisper, ut postea perpetuo quiescamus, nec parcamus laboribus! nam „generosos animos labor nutrit", ait Seneca3. est enim perseverancia adhibenda in re bona. eciam de mandato domini precipiturt, ut animalis cauda in sacrificia offeratur, hoc est ut opus bonum perducatur usque ad finem, juxta prophetam 5. vere, rex gloriosissime, finis est, finis est! nam finis venit, clamant universi contra eos, qui seismata querunt. jam intrusus 15 eorum nullis principum aut prelatorum fidit auxiliis demptis subditis, qui patrimonii, qui respectu Christianitatis vix numerum faciunt, et nil breviter sibi aliud quam odium et obpro- brium superest. iam quinque annis continuis nisus est variis et subtilibus mediis ad se princi- pum infidelium obediencias attrahere. sed magnum est, quod nec hominum noc demonum ingenia hoo efficere minime potuerunt. non potest iniquitas adversus justiciam prevalere. 20 nam licet multi diligant munera et sequantur retribuciones super omnia, tamen vincit veritas. unde in ea jam extremitate reductus est, ut in pulsione sola egeat non diuturna administratione. „stabiles igitur estote et immobiles“, „scientes, quia labor vester non est inanis“, ut apostoluse ad Corinthies ait. habebitis astantem christianissimum regem Francorum, qui consilio et assensu episcoporum sui regni, qui circiter centum et viginti sunt, prelatorum aliorum eciam 25 et doctorum in multitudine copiosa ac universitatum principumque procerum et nobilium suorum in obediencia s. d. n. Eugenii pape persistendum esse decrevit ?. nee obstare potuit affinitas, quam sua serenitas habet cum domo Sabaudies, videlicet filie sue sponse filii moderni ducis, quin incommutabilitor in obediencia prefati s. d. n. Eugenii perseveraverit, habebitis et alios universos catholicos reges totamque Ytaliam, Gallie eciam et Hyspanorum nationes in obediencia ipsius sanctissimi domini nostri Eugenii perseverantes et incommutabiliter per- sistentcs. habotis ct inclitum Philippum Burgundie atque Brabantie ducem, sub quo non pauci, sed permaximi populi degunt, velut alterum Philippume, qui primo gentes adduxit ad Jhesum, qui huic rei non tantum verbo et lingua deserviet, sed opere et virtute, quem hie specifice nominavi, quia, si ab aliquo domui Sabaudie favendum esset, ipse inter ceteros 35 favere deberet, tum propter proximitatem et consanguinitatis et affinitatis, tum eciam propter antiquas confederationes et amicicias vicinarum patriarum, nec satis admirandum est de his, qui in hac re domino Amedeo, quem Felicem vocant, tam fervide favere nituntur, nec video, unde plus ceteri moveri possint. [6] Quatuor tamen sunt, que pervertunt humanum judicium et quibus homines sepius 40 ad alind favendum inducuntur, aliter non facturi, videlicet amor favor odium et commodum proprium, si autem favor vel amor quemquam inducere possit, non solum duni vel trahi, sed impelli deberent parentes et amici ipsius prefati domini Amedei incliti quondam Sabaudie 5 30 a) Varl. vehecordla. dh 50 Ezech. 13, 5. Beziehung fraglich, vielleicht Apoc. 2, 10. Seneca d. J., Epist. 31, 4. Als Bibelstelle nicht nachweisbar. b Vgl. Lev. 3, 9 und 7. 3. s 1. Cor. 15, 58. 7 Über die Pragm. Sanktion van Bourges 1438 vgl. Hefele-Leclercq 7, 1053 ff. 1 2 8 Karls VII. von Frankreich Tochter Jolante war durch Vertrag vom 16. 8. 1436 verlobt mit Hag. Amadous IX. von Savoyen, Enkel des Papstes Felix V. (Isenburg 2, 16 und 112, auch P. Anselme, Histoire génealogique et chronologi- que de la maison royale de France I, 1726, 118 nr. 7). » Vergleich mit dem Apostel Philippus.
Strana 350
350 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. ducis: primo rex Francie christianissimus, ex cujus domo ipse Amedeus a matre progenitus est, que filia1 fuit illustrissimi domini ducis Biturensis filii regis Johannis Francie; aliquid eciam operarentur favoris predicte filie regis sponsalia cum filio moderni ducis. secundo rex Renatus2 Cieilie, eujus frater filiam ipsius domini Amedei desponsavit et habuit uxorem, que hodie adhuc regina Margaretha dicitur. tercio est prefatus dominus meus metuendissi- mus dux Burgundie3, qui secundo gradu consanguinitatis duci moderno Sabaudie attinet. similiter est et illustrissimus dominus dux Barbonie4. est et quarto comes Arminiaci" frater ex parte matris. est et finaliter dux Mediolani", qui hodie adhuc suam domini Amedei filiam uxorem habet, si non sit inter tantos reges et principes amor, inter quos queri poterit? amor est in dubio, quantus esse potest. sed in hac re favor nullus, quia caro et 10 sanguis nichil revelarunt? eis, sed spiritus patris eorum, qui in celis est. sed dicerent illi, qui ei favere querunt: nos manet consciencie et fidei religio. quero: querunt ne isti tantos reges et principes habentesa sub se episcopos et doctores, qui eos de fide et veritate hujus rei informare possunt? credunt ipsi eciam tantos reges et principes prelatos et populos imme- mores esse sue proprie salutis, presertim adhuc, ubi amico favere possent cum propria salute? nescio, quid de talibus singularibus viris dicturus sim, dive cesar, nisi id, quod de eis post Aristotelem arguit Franciscus Petrarcha" in suo libro „de vita solitaria“, quod videlicet sint aut bestic aut dii; si sancciores sint aliis, dii reputari possint, sin autem, bestie censentur contra doctrinam apostoli" proprie prudencie innitentes. cum autem bestie dici non voluerint, nil aliud video, quod eos movere possit preter alia duo, que sequuntur, scilicet odium aut 20 commodum proprium. quod autem odio processum sit contra s. d. n., clarum est et omnibus notum; de commodo proprio fama est contra quosdam. sed quicumque tales sint, graviter peccant preponendo utilitatem propriam publice utilitati. peniteant ergo et lugeant, quieumque sint illi. deus misercbitur eis et parcet, quia cor1° contritum et humiliatum non despicietur. Nichil certe ex his animum domini mei dueis movitb ad premissa, sed sinceritas fidei, quia, 25 ut dixi, caroll et sangwis nichil revelavit sibi, sed spiritus patris sui, qui est in celis. sed movit eum honestas ecclesie ot, ut conservaret intelligenciam 12 Maguncie conceptam et concordatam de deserendo eos, qui ulterioris dissidii fomenta prestiterint. movit eciam oum translatio concilii 13 ob causam fidei facta, quam credit acceptandam ob bonum unionis ecclesie orien- talis, ne salutem tunti populi parvifacere videretur. movil eum id, quod omnem Christianum 30 movere debet, scilicet pax ecclesie seu unitas. quando enim t vidiillos Basilienses ad scisma 5 15 a) em., Vorl. habere. b) em., Vorl. novit. 1 P. Felix' Mutter war Bonne, die Tochter Johanna I. von Berry, der selbst wieder einerseits Bruder Karts V. von Frankreich, andrerseits Phi- lipps II. von Burgund gewesen ist (Isenburg 2,16 und 112); Felix haits als Hzg. Amadeus VIII. von Savoyen zudem eine Tochter Maria des Hzgs. Philipp II. von Burgund zur Gattin gehabt. 2 Von den Kindern Ludwigs II. von Neapel war die Tochter Maria (von Anjou) Gattin Karls VII. von Frankreich, scin Sohn Ludwig III. von Anjou, König von Neapel und Sizilien, hatte die Tochter Margarethe P. Felix' V. zur Frau; beider Bruder watr René von Bar (Isenburg 2, 34; Anselme 1,230). 3 Philipp III. von Burgund und P. Felix waren Urenkel Johanns II. von Frankreich, im 2. Grade dadurch verwandt, daß die Mutter Felim', Bonne, als Tochter Johanne I. von Berry, eine Nichte Philipps II. von Burgund gewesen ist (Isenburg 2, 16, 26 und 112). 4 Hzg. Karl I. von Bourbon war mit Agnes, der Tochter des Hags. Johann von Burgund (also einer Schwester Philipps III.) vermähl (Isenburg 2, 26 und 30). 5 Johann IV., Gf. van Armagnac, war durch 35 die 2. Heirat sciner Mutter Bonne mit Gf. Bernhard VII. von Armagnac Halbbruder P. Felix' V. (Isenburg 2, 16, bes. Anselme 3, 1728, 421j.). s Philipp Maria Visconti von Mailand war 40 in 2. Ehe mit Maria, Tochter von P. Felix ver- heiratet (Isenburg 2, 131.) 7 Vgl. Matth. 16, 17. 8 Petrarka, De vita solitaria lib. 2 sectio 10 cap. 7 (Ausgabe Basel 1581, S. 290) nach Ari- 16 stoteles, Politica 1, 2. 8 Wohl ein Bezug auf I. Cor. I, 19. 10 Vgl. Psalm 50, 19. 11 Vgl. Malth. 16, 17. 12 RTA. 14 nr. 65. 13 Nach Ferrara durch Bulle „Doctoris gen- tium“ vom 18. Sept. 1437 (Mon. conc. 2, 1033—40, vgl. Hefele 7, 651 und oben S. 97 Anm. 3). 50
350 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. ducis: primo rex Francie christianissimus, ex cujus domo ipse Amedeus a matre progenitus est, que filia1 fuit illustrissimi domini ducis Biturensis filii regis Johannis Francie; aliquid eciam operarentur favoris predicte filie regis sponsalia cum filio moderni ducis. secundo rex Renatus2 Cieilie, eujus frater filiam ipsius domini Amedei desponsavit et habuit uxorem, que hodie adhuc regina Margaretha dicitur. tercio est prefatus dominus meus metuendissi- mus dux Burgundie3, qui secundo gradu consanguinitatis duci moderno Sabaudie attinet. similiter est et illustrissimus dominus dux Barbonie4. est et quarto comes Arminiaci" frater ex parte matris. est et finaliter dux Mediolani", qui hodie adhuc suam domini Amedei filiam uxorem habet, si non sit inter tantos reges et principes amor, inter quos queri poterit? amor est in dubio, quantus esse potest. sed in hac re favor nullus, quia caro et 10 sanguis nichil revelarunt? eis, sed spiritus patris eorum, qui in celis est. sed dicerent illi, qui ei favere querunt: nos manet consciencie et fidei religio. quero: querunt ne isti tantos reges et principes habentesa sub se episcopos et doctores, qui eos de fide et veritate hujus rei informare possunt? credunt ipsi eciam tantos reges et principes prelatos et populos imme- mores esse sue proprie salutis, presertim adhuc, ubi amico favere possent cum propria salute? nescio, quid de talibus singularibus viris dicturus sim, dive cesar, nisi id, quod de eis post Aristotelem arguit Franciscus Petrarcha" in suo libro „de vita solitaria“, quod videlicet sint aut bestic aut dii; si sancciores sint aliis, dii reputari possint, sin autem, bestie censentur contra doctrinam apostoli" proprie prudencie innitentes. cum autem bestie dici non voluerint, nil aliud video, quod eos movere possit preter alia duo, que sequuntur, scilicet odium aut 20 commodum proprium. quod autem odio processum sit contra s. d. n., clarum est et omnibus notum; de commodo proprio fama est contra quosdam. sed quicumque tales sint, graviter peccant preponendo utilitatem propriam publice utilitati. peniteant ergo et lugeant, quieumque sint illi. deus misercbitur eis et parcet, quia cor1° contritum et humiliatum non despicietur. Nichil certe ex his animum domini mei dueis movitb ad premissa, sed sinceritas fidei, quia, 25 ut dixi, caroll et sangwis nichil revelavit sibi, sed spiritus patris sui, qui est in celis. sed movit eum honestas ecclesie ot, ut conservaret intelligenciam 12 Maguncie conceptam et concordatam de deserendo eos, qui ulterioris dissidii fomenta prestiterint. movit eciam oum translatio concilii 13 ob causam fidei facta, quam credit acceptandam ob bonum unionis ecclesie orien- talis, ne salutem tunti populi parvifacere videretur. movil eum id, quod omnem Christianum 30 movere debet, scilicet pax ecclesie seu unitas. quando enim t vidiillos Basilienses ad scisma 5 15 a) em., Vorl. habere. b) em., Vorl. novit. 1 P. Felix' Mutter war Bonne, die Tochter Johanna I. von Berry, der selbst wieder einerseits Bruder Karts V. von Frankreich, andrerseits Phi- lipps II. von Burgund gewesen ist (Isenburg 2,16 und 112); Felix haits als Hzg. Amadeus VIII. von Savoyen zudem eine Tochter Maria des Hzgs. Philipp II. von Burgund zur Gattin gehabt. 2 Von den Kindern Ludwigs II. von Neapel war die Tochter Maria (von Anjou) Gattin Karls VII. von Frankreich, scin Sohn Ludwig III. von Anjou, König von Neapel und Sizilien, hatte die Tochter Margarethe P. Felix' V. zur Frau; beider Bruder watr René von Bar (Isenburg 2, 34; Anselme 1,230). 3 Philipp III. von Burgund und P. Felix waren Urenkel Johanns II. von Frankreich, im 2. Grade dadurch verwandt, daß die Mutter Felim', Bonne, als Tochter Johanne I. von Berry, eine Nichte Philipps II. von Burgund gewesen ist (Isenburg 2, 16, 26 und 112). 4 Hzg. Karl I. von Bourbon war mit Agnes, der Tochter des Hags. Johann von Burgund (also einer Schwester Philipps III.) vermähl (Isenburg 2, 26 und 30). 5 Johann IV., Gf. van Armagnac, war durch 35 die 2. Heirat sciner Mutter Bonne mit Gf. Bernhard VII. von Armagnac Halbbruder P. Felix' V. (Isenburg 2, 16, bes. Anselme 3, 1728, 421j.). s Philipp Maria Visconti von Mailand war 40 in 2. Ehe mit Maria, Tochter von P. Felix ver- heiratet (Isenburg 2, 131.) 7 Vgl. Matth. 16, 17. 8 Petrarka, De vita solitaria lib. 2 sectio 10 cap. 7 (Ausgabe Basel 1581, S. 290) nach Ari- 16 stoteles, Politica 1, 2. 8 Wohl ein Bezug auf I. Cor. I, 19. 10 Vgl. Psalm 50, 19. 11 Vgl. Malth. 16, 17. 12 RTA. 14 nr. 65. 13 Nach Ferrara durch Bulle „Doctoris gen- tium“ vom 18. Sept. 1437 (Mon. conc. 2, 1033—40, vgl. Hefele 7, 651 und oben S. 97 Anm. 3). 50
Strana 351
Ba. Kirchenfrage nr. 166-167. 351 5 10 properare, eos merito deserere debuit et adherere illis, qui unionem ecclesie orientalis cum occidentali querebant. movit et eum concors omnium regum et nationum ad s. d. n. Eugenium papam adhesio, considerando aliter unitatem conservare non posse, nisi conformando se eis. qui sublicat majestati tue, rex serenissime, et dominationes vestras exorat, reverendissimi patres et clarissimi principes, ut ecclesiam sanctam dei ex tam obprobriosa atque periculosa et dampnosa calamitate eripiatis, quod utique vobis facile erit, si s. d. n. Eugenio pape vero obedienciam integram, ut dictum est, restitueritis, et quod ,total pulchra est et sine macula“, non paciencia“ ut adversariorum turpissimo ludibrio maculetur. sed tu, princeps christia- nissime Friderice rex, sis fedus? populo, ut possideas hereditates dissipatas. fedus enim secundum alios dicitur a porca fede et turpiter occisa, nam fuit olim consuetudo', quod, cum qui vellent inire fedus, porca sacrificabatur, quam tenebant illi, qui fedus inire volebant, et turpiter occidebant eam; cujus mors optabatur ei, qui a pace resiliret. sic estote pacifici, et, qui pacem noluerit, turpissimo cruciatu cum porca fede mala morte moriatur, eciam cum apostolo similia dicente ad Romanos 4: „deus autem pacis conterat sathan", patrem seismatis 15 et divisionis, „sub pedibus vestris". amen. 20 167. Gutachtliche Außerungen [Nik. Tudeschis] zu der auf dem RT. bestrittenen Konzils- autorität, mit Vorschlägen zu einer Wiedervereinigung zwischen Fürsten und Baseler Konzil; Entwurj für eine Erklarung Kg. Friedrichs und der geistlichen Kurfürsten zur Lösung der Kirchenfrage durch Anerkenntnis des Baseler Konzils und Rechtfertigung beider Päpste dort, sowie für zwei allgemeine Aufrufe. [1444 September Nürnberg]. A aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 66d-73a cop. chart., vgl. S. 328 Z. 52ff. B coll. (art. III°) ebenda fol. 46a. Presens tractatulus in tres dividitur partes. in prima ponuntur avisamenta contra versucias male volentium auctoritatem sacrorum conciliorum generalium enervare. in 25 secunda ponuntur ad epykaisandum" in presenti materia scismatis pro honestate principum et patrum sacri concilii ad cavendum innumera mala et illaqueacionem animorum diversi modi reunionis. in tercia subjungetur quedam forma per modum conclusionis toeius presentis diete etc. [I] Avisamenta contra versucias male volentium auctoritatem sacrorum generalium so conciliorum enervare. 1 m. Licetb olim erant opiniones doctorum de majoritate concilii super papam aut econ- trario, jam tamen nulli catholico licet temere dubitare, quin concilium legitimum sit supra papam secundum decretationem conciliorum Constanciensis Senensis et Basiliensis. 2m. Ecclesia representata in conciliis generalibus aliter consideratur, ut est corpus misti- B5 cum, et aliter, ut est corpus politicum: secundum quod est tota ecclesia representata in concilio, regitur a sancto spiritu immediate, et secundum quod considerature parcialiter, regitur a summo pontifice, quia sie papa est capud omnium membrorum ecclesie, sed non totius ecclesie. 3m. Plenitudo potestatis ecclesiastice est in ecclesia seu in concilio et in papa, sed diver- simode, quia in papa ut in representante, et in ecclesia ut in representato; et sie dignius est in 40 illa quam in illo, adeo quod in queeumque potest ille, potest eciam illa per concilium et amplius. 4m. Concilium congregatum potest in omnem accionem sicut papa, sed non congregato concilio papa cum cardinalibus tenet locum concilii, ut, que constituit concilium, exequantur, que inhibuit, caveantur. 1) ém., Verl. paclenciam. b) am Rande primum princinale. c) Randzutalz, 45 1 Vgl. Cant. 4, 7. 2 Vgl. oben S.344 Z. 4f. 3 Uber Schweine als Opfertiere vgl. Handw. d. Aberglaubens 7, 14701. 4 Römer 16, 20. 5 Epikie ist die auj der naturlichen Billigkeit (Extelмeta) beruhende Auffassung, daß für einen einzelnen Fall das Gesetz wegen bes. Um- stände nicht verpftichte (LThK. 3, 722].
Ba. Kirchenfrage nr. 166-167. 351 5 10 properare, eos merito deserere debuit et adherere illis, qui unionem ecclesie orientalis cum occidentali querebant. movit et eum concors omnium regum et nationum ad s. d. n. Eugenium papam adhesio, considerando aliter unitatem conservare non posse, nisi conformando se eis. qui sublicat majestati tue, rex serenissime, et dominationes vestras exorat, reverendissimi patres et clarissimi principes, ut ecclesiam sanctam dei ex tam obprobriosa atque periculosa et dampnosa calamitate eripiatis, quod utique vobis facile erit, si s. d. n. Eugenio pape vero obedienciam integram, ut dictum est, restitueritis, et quod ,total pulchra est et sine macula“, non paciencia“ ut adversariorum turpissimo ludibrio maculetur. sed tu, princeps christia- nissime Friderice rex, sis fedus? populo, ut possideas hereditates dissipatas. fedus enim secundum alios dicitur a porca fede et turpiter occisa, nam fuit olim consuetudo', quod, cum qui vellent inire fedus, porca sacrificabatur, quam tenebant illi, qui fedus inire volebant, et turpiter occidebant eam; cujus mors optabatur ei, qui a pace resiliret. sic estote pacifici, et, qui pacem noluerit, turpissimo cruciatu cum porca fede mala morte moriatur, eciam cum apostolo similia dicente ad Romanos 4: „deus autem pacis conterat sathan", patrem seismatis 15 et divisionis, „sub pedibus vestris". amen. 20 167. Gutachtliche Außerungen [Nik. Tudeschis] zu der auf dem RT. bestrittenen Konzils- autorität, mit Vorschlägen zu einer Wiedervereinigung zwischen Fürsten und Baseler Konzil; Entwurj für eine Erklarung Kg. Friedrichs und der geistlichen Kurfürsten zur Lösung der Kirchenfrage durch Anerkenntnis des Baseler Konzils und Rechtfertigung beider Päpste dort, sowie für zwei allgemeine Aufrufe. [1444 September Nürnberg]. A aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 66d-73a cop. chart., vgl. S. 328 Z. 52ff. B coll. (art. III°) ebenda fol. 46a. Presens tractatulus in tres dividitur partes. in prima ponuntur avisamenta contra versucias male volentium auctoritatem sacrorum conciliorum generalium enervare. in 25 secunda ponuntur ad epykaisandum" in presenti materia scismatis pro honestate principum et patrum sacri concilii ad cavendum innumera mala et illaqueacionem animorum diversi modi reunionis. in tercia subjungetur quedam forma per modum conclusionis toeius presentis diete etc. [I] Avisamenta contra versucias male volentium auctoritatem sacrorum generalium so conciliorum enervare. 1 m. Licetb olim erant opiniones doctorum de majoritate concilii super papam aut econ- trario, jam tamen nulli catholico licet temere dubitare, quin concilium legitimum sit supra papam secundum decretationem conciliorum Constanciensis Senensis et Basiliensis. 2m. Ecclesia representata in conciliis generalibus aliter consideratur, ut est corpus misti- B5 cum, et aliter, ut est corpus politicum: secundum quod est tota ecclesia representata in concilio, regitur a sancto spiritu immediate, et secundum quod considerature parcialiter, regitur a summo pontifice, quia sie papa est capud omnium membrorum ecclesie, sed non totius ecclesie. 3m. Plenitudo potestatis ecclesiastice est in ecclesia seu in concilio et in papa, sed diver- simode, quia in papa ut in representante, et in ecclesia ut in representato; et sie dignius est in 40 illa quam in illo, adeo quod in queeumque potest ille, potest eciam illa per concilium et amplius. 4m. Concilium congregatum potest in omnem accionem sicut papa, sed non congregato concilio papa cum cardinalibus tenet locum concilii, ut, que constituit concilium, exequantur, que inhibuit, caveantur. 1) ém., Verl. paclenciam. b) am Rande primum princinale. c) Randzutalz, 45 1 Vgl. Cant. 4, 7. 2 Vgl. oben S.344 Z. 4f. 3 Uber Schweine als Opfertiere vgl. Handw. d. Aberglaubens 7, 14701. 4 Römer 16, 20. 5 Epikie ist die auj der naturlichen Billigkeit (Extelмeta) beruhende Auffassung, daß für einen einzelnen Fall das Gesetz wegen bes. Um- stände nicht verpftichte (LThK. 3, 722].
Strana 352
352 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 5m. Licet omnes episcopi sint ejusdem potestatis ligandi et solvendi inmediate collate a Christo, sicut apostolis simul contulit, propter scisma tamen cavendum constituendum instituit Christus unum caput scilicet papam summum pontificem, eui subsunt alíi episcopi secundum limitacionem jurisdiccionis ab ecclesia factam. 6m. Per assignacionem dyocesum et dispersionem episcoporum in orbem non aufertur 5 potestas, quia“ congregati primordiali potestate et simul jurisdictione et determinacione fidei et morum uti possunt sicub et apostoli. 7m. Secundum limitacionem ecclesie nulli concessa est facultas corrigendi potestative papam nisi conciliob generali; nemo enim, id est nulla privata persona, id potest in eum, quod ecclesia seu concilium legitimum. 8m. Obliquitas aut diversitas in ecclesia maxime in hiis, que sunt fidei et universalis reformacionis in capite et in membris, non potest regularius fieri nisi a concilio. 9m. Omnis administracio in ecclesia procedit quasi rivuli a fonte et radii a sole et est assignanda a concilio legitime actu congregato vel a summo pontifice legitime instituto. quare necesse est ad salutem secundum ordinacionem ecclesie primo et principaliter obedire 15 concilio, et sic consequenter papè ab concilio approbato. 10m. Licet diversi erant modi instituendi summum pontificem, nune tamen ecelesia convenit in hoc, quod durante concilio debet ab eo eligi, et non durante a cardinalibus, ideo quia, sicut concilium representat ecclesiam, sie concilio dissoluto cardinales representant concilium. 11m. Non videtur aliquis episcoporum administracionem legitime exequi valere, nisi sit in obodientia veri pape, nisi in casu scismatis, quia tunc licet subtrahere obedientiam utrisque, et sic non durante concilio quasi ex concesso a concilio permittente; sed secus est durante concilio et determinante papam legitimum, quia tunc eidem obediendum est, alioquin omnis administracio1 ut excommunicationem et penas fautorum scismatis. ecce quantum periculum 25 non obedire concilio Basiliensi, quanta seduccio animarum ete.! 12m. Licet in presenti scismate non sit propter suspensionem animorum censura ecclesia- stica spccialiter promulgata, quia nec hujusmodi tale" aliquando prius accidit, non minus tamen peccant mortaliter, qui contumaciter ad informacionem sane scientium non obediunt concilio, quin ymmo in excommunicationem et suspensionem incidunt. 13m. Presumitur autem sufficientissimamd esse informacionem ex decretis conciliorum Constanciensis et Basiliensis et ex declaracionibus universitatum et ex multis tractatibus a fidedignis doctoribus, in quibus sufficientissime machinaciones pessimorum elimantur: ecce quam grave erit incidere in manus dei omnipotentis2, eciamsi manibus hominum effugiunt! 14m. Ex hoo, quod, si quis subtrahit obedientiam concilio Basiliensi et Gabrieli obedierit 35 asserendo verba, que contra concilium attemptavit Basiliense et contra decreta de triplici veritate in Constancia edita predicari in universitatibus fecit 3, ille est hereticus et scismaticus, et sic excommunicatus et suspensus. 15m. Avisamentum pernecessarium est caute prospicere terminos, quos quidem diversi- mode allegant. unde plerumque isti termini: Petrus, Romana ecclesia, cathedra sancti Petri 40 et similes pro ecclesia sumuntur universali vel auctoritate ecclesie, ut patet, et non adequate pro persona vel loco: in istis fovetur totus error. 16m. Si, quod absit, principes hic congregati nollent obedire Felici, nullo modo tamen debent obedire Eugenio, quia sie non audirent ecclesiam 4; quare quivis sicut ethnicus et publi- 10 20 B0 b) em. Vorl. concilium generale. a) sm., Vorl. quin. d) em., Vorl. sufficientissima reformacione. e) Lesart wnsicher, Vorl. hat tall oder talla. 45 1 So Vorl., offenbar fehlt hier ein Teil des Satzes. 2 Vgl. Hebr. 10, 31. 3 In der Bulle P. Eugens „Etsi non dubite- mus“ vom 20. April 1441 an die Univ. Mont- pellier, Paris und Avignon, ogl. RTA. 16, 300 Anm. 3. 4 Vgl. Matth. 18, 17. 50
352 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 5m. Licet omnes episcopi sint ejusdem potestatis ligandi et solvendi inmediate collate a Christo, sicut apostolis simul contulit, propter scisma tamen cavendum constituendum instituit Christus unum caput scilicet papam summum pontificem, eui subsunt alíi episcopi secundum limitacionem jurisdiccionis ab ecclesia factam. 6m. Per assignacionem dyocesum et dispersionem episcoporum in orbem non aufertur 5 potestas, quia“ congregati primordiali potestate et simul jurisdictione et determinacione fidei et morum uti possunt sicub et apostoli. 7m. Secundum limitacionem ecclesie nulli concessa est facultas corrigendi potestative papam nisi conciliob generali; nemo enim, id est nulla privata persona, id potest in eum, quod ecclesia seu concilium legitimum. 8m. Obliquitas aut diversitas in ecclesia maxime in hiis, que sunt fidei et universalis reformacionis in capite et in membris, non potest regularius fieri nisi a concilio. 9m. Omnis administracio in ecclesia procedit quasi rivuli a fonte et radii a sole et est assignanda a concilio legitime actu congregato vel a summo pontifice legitime instituto. quare necesse est ad salutem secundum ordinacionem ecclesie primo et principaliter obedire 15 concilio, et sic consequenter papè ab concilio approbato. 10m. Licet diversi erant modi instituendi summum pontificem, nune tamen ecelesia convenit in hoc, quod durante concilio debet ab eo eligi, et non durante a cardinalibus, ideo quia, sicut concilium representat ecclesiam, sie concilio dissoluto cardinales representant concilium. 11m. Non videtur aliquis episcoporum administracionem legitime exequi valere, nisi sit in obodientia veri pape, nisi in casu scismatis, quia tunc licet subtrahere obedientiam utrisque, et sic non durante concilio quasi ex concesso a concilio permittente; sed secus est durante concilio et determinante papam legitimum, quia tunc eidem obediendum est, alioquin omnis administracio1 ut excommunicationem et penas fautorum scismatis. ecce quantum periculum 25 non obedire concilio Basiliensi, quanta seduccio animarum ete.! 12m. Licet in presenti scismate non sit propter suspensionem animorum censura ecclesia- stica spccialiter promulgata, quia nec hujusmodi tale" aliquando prius accidit, non minus tamen peccant mortaliter, qui contumaciter ad informacionem sane scientium non obediunt concilio, quin ymmo in excommunicationem et suspensionem incidunt. 13m. Presumitur autem sufficientissimamd esse informacionem ex decretis conciliorum Constanciensis et Basiliensis et ex declaracionibus universitatum et ex multis tractatibus a fidedignis doctoribus, in quibus sufficientissime machinaciones pessimorum elimantur: ecce quam grave erit incidere in manus dei omnipotentis2, eciamsi manibus hominum effugiunt! 14m. Ex hoo, quod, si quis subtrahit obedientiam concilio Basiliensi et Gabrieli obedierit 35 asserendo verba, que contra concilium attemptavit Basiliense et contra decreta de triplici veritate in Constancia edita predicari in universitatibus fecit 3, ille est hereticus et scismaticus, et sic excommunicatus et suspensus. 15m. Avisamentum pernecessarium est caute prospicere terminos, quos quidem diversi- mode allegant. unde plerumque isti termini: Petrus, Romana ecclesia, cathedra sancti Petri 40 et similes pro ecclesia sumuntur universali vel auctoritate ecclesie, ut patet, et non adequate pro persona vel loco: in istis fovetur totus error. 16m. Si, quod absit, principes hic congregati nollent obedire Felici, nullo modo tamen debent obedire Eugenio, quia sie non audirent ecclesiam 4; quare quivis sicut ethnicus et publi- 10 20 B0 b) em. Vorl. concilium generale. a) sm., Vorl. quin. d) em., Vorl. sufficientissima reformacione. e) Lesart wnsicher, Vorl. hat tall oder talla. 45 1 So Vorl., offenbar fehlt hier ein Teil des Satzes. 2 Vgl. Hebr. 10, 31. 3 In der Bulle P. Eugens „Etsi non dubite- mus“ vom 20. April 1441 an die Univ. Mont- pellier, Paris und Avignon, ogl. RTA. 16, 300 Anm. 3. 4 Vgl. Matth. 18, 17. 50
Strana 353
Ba. Kirchenfrage nr. 167. 353 canus esset censendus: plus autem debent audire concilium legitimum quam quamoumque aliam congregacionem. 17m. Si in presenti nollent obedire utrisque, scilicet Felici aut Gabrieli, nullo modo tamen debent non obedire concilio. quam obedientiam si tali modo acceptat concilium, salva 5 est ministracio omnium. 18m. Quod si concilium non acceptat, indubitanter omni timore postposito obediendum est Felici, quem papam instituit. [19] Nonà enim videtur racio subesse solum propter temporalia comoda derelinquere legem dei et sancte matris ecclesie. examinent1, qui volunt: quid alliciat regem, nisi ut dya- 10 dema imperii acquirat, quid suum Casparum, nisi ut episcopatum Frisingensem degluciat 2, — quid Augustensem, nisi ut de oblato pyleo grates referrat, — quid Magdeburgensem, nisi ut munera et promissa rependat, — quid Salczburgensem, nisi ut pecuniam oblatam luerifaciat,— quid virosb illos, nisi ut ille contra statuta eos promoveat etc. [II] Ad° epykaysandum in presenti materia scismatis pro honostate principum et patrum 15 sacri concilii, ad cavendum imminencia mala et perdicionomd animarum etc. subsequitur quidam modus reunionis: [Ia] Pro fundamento unionis ecclesiastice veritate justicia et auctoritate sacrorum conciliorum nunc et in futurum videtur primo ille modus practicandus. Item in omnem eventum protestentur omnes principes concilium Basiliense legitime 20 congregatum et continuatum, ut patet ex decretis et sufficientibus testimoniis, et promittant illud prosequi modis possibilibus et condicionibus dicendis: [I] Prima quod ad locum Basiliensem vel ad alium, ad quem concilium ipsum se trans- tulerit, principes per se vel suos procuratores sufficientibus mandatis conveniant et fideliter assistant ad destinandum et audiendum etc. — 2a. quod partes coram generali concilio in 25 certo termino eis prefigendo jura sua proponant, presertim quia injustum videtur, quod, licet censeri debet, papa post infamacionem expurgacioni se non exponeret. — 3a. quod, si in prefixo termino nou fécerunt efficavem proposicioneme pretensi cujusvis juris sui, quasi justa expost apparebit contumacis privacio. — 4a. si partibus sufficienter auditis clara est justicia unius, indubitate adhereant ei omnes. sin autem, deputentur viri timorati et periti indifferentes, qui auctoritate sacri concilii illam discuciant arbitratorie. — 5a. omnia gravamina contra decreta conciliorum Constanciensis et Basiliensis illata per privaciones episcoporum aut aliorum beneficiatorum plene aufferantur etc. et restituantur privati in dignitates et libertates suas sicut antea. — 6a. in omnem eventum uterque approbet et con- firmet decreta conciliorum Constanciensis et Basiliensis, ut3 in forma, ut contra ea non retractetur quidquam a quoquam ad antiquas opiniones recurrendo. —7a. parti suceumbenti fiat honesta provisio, et omnes sibi adherentes in suis dignitatibus et gradibus persistant. — 8a. rex Romanorum et principès per solempnes oratores debebunt illa publicare in aliis regnis et provinciis, ut omnes instructi restricte valeant ad locum sacri concilii declinare et indubitate obedire. — 9a. omnia tractentur more solito per deputaciones sine alia inno- 40 vacione etc. et conferatur plena libertas et alia necessario requisita ete. 80 85 [IIb] Secundus modus facilior potest esse iste : Primo laboretur ad dominum Felicem, ut pro unione ecclesie dignetur cedere pro- testando eum esse legitime electum papam, cautelis et provisionibus condignis sufficienter provisis ecclesie auctoritati et sue persone. 45 a) am Rande der Zeilen côn Non bis promoveal etc. der wieder gestrichene Vermerk. va — cat. be Anflüsung fragtick. c) von An bis reunionis als Uberschrijt unterstrichen, am Bande secundum princlpale. 2) om. Vorl. prosccucionem. d) doriber Illaquencionem. 1 2 Vgl. nr. 174. Vgl. dazu oben S. 240f. 3 = etwa. 7083 Deutscho Ruichstagsakten XVII, 2 d6
Ba. Kirchenfrage nr. 167. 353 canus esset censendus: plus autem debent audire concilium legitimum quam quamoumque aliam congregacionem. 17m. Si in presenti nollent obedire utrisque, scilicet Felici aut Gabrieli, nullo modo tamen debent non obedire concilio. quam obedientiam si tali modo acceptat concilium, salva 5 est ministracio omnium. 18m. Quod si concilium non acceptat, indubitanter omni timore postposito obediendum est Felici, quem papam instituit. [19] Nonà enim videtur racio subesse solum propter temporalia comoda derelinquere legem dei et sancte matris ecclesie. examinent1, qui volunt: quid alliciat regem, nisi ut dya- 10 dema imperii acquirat, quid suum Casparum, nisi ut episcopatum Frisingensem degluciat 2, — quid Augustensem, nisi ut de oblato pyleo grates referrat, — quid Magdeburgensem, nisi ut munera et promissa rependat, — quid Salczburgensem, nisi ut pecuniam oblatam luerifaciat,— quid virosb illos, nisi ut ille contra statuta eos promoveat etc. [II] Ad° epykaysandum in presenti materia scismatis pro honostate principum et patrum 15 sacri concilii, ad cavendum imminencia mala et perdicionomd animarum etc. subsequitur quidam modus reunionis: [Ia] Pro fundamento unionis ecclesiastice veritate justicia et auctoritate sacrorum conciliorum nunc et in futurum videtur primo ille modus practicandus. Item in omnem eventum protestentur omnes principes concilium Basiliense legitime 20 congregatum et continuatum, ut patet ex decretis et sufficientibus testimoniis, et promittant illud prosequi modis possibilibus et condicionibus dicendis: [I] Prima quod ad locum Basiliensem vel ad alium, ad quem concilium ipsum se trans- tulerit, principes per se vel suos procuratores sufficientibus mandatis conveniant et fideliter assistant ad destinandum et audiendum etc. — 2a. quod partes coram generali concilio in 25 certo termino eis prefigendo jura sua proponant, presertim quia injustum videtur, quod, licet censeri debet, papa post infamacionem expurgacioni se non exponeret. — 3a. quod, si in prefixo termino nou fécerunt efficavem proposicioneme pretensi cujusvis juris sui, quasi justa expost apparebit contumacis privacio. — 4a. si partibus sufficienter auditis clara est justicia unius, indubitate adhereant ei omnes. sin autem, deputentur viri timorati et periti indifferentes, qui auctoritate sacri concilii illam discuciant arbitratorie. — 5a. omnia gravamina contra decreta conciliorum Constanciensis et Basiliensis illata per privaciones episcoporum aut aliorum beneficiatorum plene aufferantur etc. et restituantur privati in dignitates et libertates suas sicut antea. — 6a. in omnem eventum uterque approbet et con- firmet decreta conciliorum Constanciensis et Basiliensis, ut3 in forma, ut contra ea non retractetur quidquam a quoquam ad antiquas opiniones recurrendo. —7a. parti suceumbenti fiat honesta provisio, et omnes sibi adherentes in suis dignitatibus et gradibus persistant. — 8a. rex Romanorum et principès per solempnes oratores debebunt illa publicare in aliis regnis et provinciis, ut omnes instructi restricte valeant ad locum sacri concilii declinare et indubitate obedire. — 9a. omnia tractentur more solito per deputaciones sine alia inno- 40 vacione etc. et conferatur plena libertas et alia necessario requisita ete. 80 85 [IIb] Secundus modus facilior potest esse iste : Primo laboretur ad dominum Felicem, ut pro unione ecclesie dignetur cedere pro- testando eum esse legitime electum papam, cautelis et provisionibus condignis sufficienter provisis ecclesie auctoritati et sue persone. 45 a) am Rande der Zeilen côn Non bis promoveal etc. der wieder gestrichene Vermerk. va — cat. be Anflüsung fragtick. c) von An bis reunionis als Uberschrijt unterstrichen, am Bande secundum princlpale. 2) om. Vorl. prosccucionem. d) doriber Illaquencionem. 1 2 Vgl. nr. 174. Vgl. dazu oben S. 240f. 3 = etwa. 7083 Deutscho Ruichstagsakten XVII, 2 d6
Strana 354
354 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 2°. Adl sacrum concilium convocatum pro unione ecclesie: rehabilitare dignetur olim Eugenium sub protestacionibus revocacionibus confirmacionibus decretorum sacrorum concili- orum Constanciensis et Basiliensis. 3°. Laboretur ad Eugenium, ut protestando concilium Basiliense et confirmando decreta ojusdom donovo confirmat concilium ipsum et omnia? ejus approbet. [3a] item revocet pretensam dissolucionem concilii in Ferraria aut Florencia. [3b] item revocet bullas hine- inde in disseminacionem errorum emissas. [3c] item convenienter per se aut suos inde- sinenter ipsum prosequatur ob finem intentum reformacionis et errorum extirpacionis excipi- endum etc. [3d] item finaliter certificetur de papatu, si premissa fecerit, sieut quondam fecit revocando" tres bullas etc. [IIc] Tertius modus facilissimus“ potest esse iste : Quod uterque, tam Felix quam Eugenius, resignet pro unione sancte ecclesie facienda, et extune sacrum concilium Basiliense et dominus rex Romanorum congregent unum con- cilium ex utrisque obedienciis, et cligatur ibi summus pontifex, sicut factum“ est in concilio Constanciensi. [IId] Quartus modus de concilio ex utrisque obedienciis congregando. Primo petatur ab Eugenio, quod decreta ct vcritates conciliorum Constanciensis et Basili- ensis approbet et protestetur vera esse et venire in contrarium nullo modo attemptare presumat. 2°. Quod ad expurgacionem se offerat in concilio legitime congregando ex utrisque obedienciis. ad quod liberam det licentiam suis veniendi et per mandata sua efficaciter ad 30 veniendum compellat. 3°. Quod locum de conveniendo deputandis per eum eligat saltem in Alemania, ad quem rex et electores omnem operam conferant, que si non fecerit, constabit eumb ecclesiam non fovere nec veritatem justitiam et auctoritatem conciliorum generalium ex corde amplecti. quare justior apparebit sua deposicio et racionabilior subtractio ab ejus obediencia. [4] Que si fecerit, laborandum erit similiter ad dominum Felicom et concilium Basiliense, quod ad hec consenciant et propter occasionem unionis in locum, quem Eugenius elegerit, se transferant, ut ex utraque obediencia concilium ycomenicum fiat: illo salvo, quod omnia secundum decreta prenominata agantur. in quo examinata causa de simplici et de plano poterit ipse ad cessionem induci; quam si negabit, iterum suspectus erit, presertim cum con- 80 stabit justa sua privacio. quam si sponte offeret, fiat secundum prescripta sibi honesta provisio. IIIe] 5.c modus potest poni, quod de plano et simplici fide profiteatur sacrum concilium Basiliense; et de duobus contendentibus de papatu fiat judicium juxta formam inferius in forma conclusionis conceptam. et ista est securissima et fidelissima via ineundi unionem ete. [IIf] Ad hec acceptandum compellunt mala imminencia. Primum: quia principes refutando concilium et Eugenium assignando pro papa incidunt in favoremd scismatis. [Ia] item in heresim, quia contra veritates fidei, [Ib] item in excommunicacionem inauferibilem, quia nec Eugenius solvere posset, [1e] item in priva- cionem dignitatum et beneficiorum. 2m. juste possunt privari imperio et jure eligendi regem, quod formidabilius est, quam 40 non-obediendo illegitimo pape privarentur; nec enim timere habent, cum juste agunt, sed confidere in domino ete. 3m. nisi sit, non erit securitas ecclesiastice potestatis et jurisdiccionis, nec juste aliquis ministrare potest in ecclesia. non enim possunt principes conferre auctoritatem ministrandi legitime, sed nec ille, qui sine consensu concilii assumitur, quod solum habet in hoc dijudicare. 45 5 10 15 35 95 — n) s0 Vorl. b) em., Forl. cam. d) sm., Vosl. fautores. c) dieser Absatz ist unten auf der Seilo mit Verweisung nackgetrugen. 1 Man ergänze aus art. 1: laboretur. 1 Durch Resignation Gregors XII., Absetzung 2 Nämlich decreta. Johanns XXIII. und Benedikts XIII. und Wahl 3 Durch Bulle „Dudum sacrum“ v. 15. Dez. Martins V., vgl. Hefele 7, 135ff., 182f., 328 f. 1433, vgl. Hefele 7, 562f. und S. 83 Anm. 4. 50
354 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 2°. Adl sacrum concilium convocatum pro unione ecclesie: rehabilitare dignetur olim Eugenium sub protestacionibus revocacionibus confirmacionibus decretorum sacrorum concili- orum Constanciensis et Basiliensis. 3°. Laboretur ad Eugenium, ut protestando concilium Basiliense et confirmando decreta ojusdom donovo confirmat concilium ipsum et omnia? ejus approbet. [3a] item revocet pretensam dissolucionem concilii in Ferraria aut Florencia. [3b] item revocet bullas hine- inde in disseminacionem errorum emissas. [3c] item convenienter per se aut suos inde- sinenter ipsum prosequatur ob finem intentum reformacionis et errorum extirpacionis excipi- endum etc. [3d] item finaliter certificetur de papatu, si premissa fecerit, sieut quondam fecit revocando" tres bullas etc. [IIc] Tertius modus facilissimus“ potest esse iste : Quod uterque, tam Felix quam Eugenius, resignet pro unione sancte ecclesie facienda, et extune sacrum concilium Basiliense et dominus rex Romanorum congregent unum con- cilium ex utrisque obedienciis, et cligatur ibi summus pontifex, sicut factum“ est in concilio Constanciensi. [IId] Quartus modus de concilio ex utrisque obedienciis congregando. Primo petatur ab Eugenio, quod decreta ct vcritates conciliorum Constanciensis et Basili- ensis approbet et protestetur vera esse et venire in contrarium nullo modo attemptare presumat. 2°. Quod ad expurgacionem se offerat in concilio legitime congregando ex utrisque obedienciis. ad quod liberam det licentiam suis veniendi et per mandata sua efficaciter ad 30 veniendum compellat. 3°. Quod locum de conveniendo deputandis per eum eligat saltem in Alemania, ad quem rex et electores omnem operam conferant, que si non fecerit, constabit eumb ecclesiam non fovere nec veritatem justitiam et auctoritatem conciliorum generalium ex corde amplecti. quare justior apparebit sua deposicio et racionabilior subtractio ab ejus obediencia. [4] Que si fecerit, laborandum erit similiter ad dominum Felicom et concilium Basiliense, quod ad hec consenciant et propter occasionem unionis in locum, quem Eugenius elegerit, se transferant, ut ex utraque obediencia concilium ycomenicum fiat: illo salvo, quod omnia secundum decreta prenominata agantur. in quo examinata causa de simplici et de plano poterit ipse ad cessionem induci; quam si negabit, iterum suspectus erit, presertim cum con- 80 stabit justa sua privacio. quam si sponte offeret, fiat secundum prescripta sibi honesta provisio. IIIe] 5.c modus potest poni, quod de plano et simplici fide profiteatur sacrum concilium Basiliense; et de duobus contendentibus de papatu fiat judicium juxta formam inferius in forma conclusionis conceptam. et ista est securissima et fidelissima via ineundi unionem ete. [IIf] Ad hec acceptandum compellunt mala imminencia. Primum: quia principes refutando concilium et Eugenium assignando pro papa incidunt in favoremd scismatis. [Ia] item in heresim, quia contra veritates fidei, [Ib] item in excommunicacionem inauferibilem, quia nec Eugenius solvere posset, [1e] item in priva- cionem dignitatum et beneficiorum. 2m. juste possunt privari imperio et jure eligendi regem, quod formidabilius est, quam 40 non-obediendo illegitimo pape privarentur; nec enim timere habent, cum juste agunt, sed confidere in domino ete. 3m. nisi sit, non erit securitas ecclesiastice potestatis et jurisdiccionis, nec juste aliquis ministrare potest in ecclesia. non enim possunt principes conferre auctoritatem ministrandi legitime, sed nec ille, qui sine consensu concilii assumitur, quod solum habet in hoc dijudicare. 45 5 10 15 35 95 — n) s0 Vorl. b) em., Forl. cam. d) sm., Vosl. fautores. c) dieser Absatz ist unten auf der Seilo mit Verweisung nackgetrugen. 1 Man ergänze aus art. 1: laboretur. 1 Durch Resignation Gregors XII., Absetzung 2 Nämlich decreta. Johanns XXIII. und Benedikts XIII. und Wahl 3 Durch Bulle „Dudum sacrum“ v. 15. Dez. Martins V., vgl. Hefele 7, 135ff., 182f., 328 f. 1433, vgl. Hefele 7, 562f. und S. 83 Anm. 4. 50
Strana 355
BR. Kirchenfrage nr. 167. 355 quasi summus judex in terris. ecce quantum periculum animarum propter favorem et timorem principum ! 15 4m. nisi sit, sequerentur“ homicidia non-adherentium quasi hereticorum et scismaticorum, item privaciones beneficiorum, item intrusiones contra canonice electos et generaliter dispen- 5 saciones minus canonice, item supplantacio cleri et forte generalis persecucio b eorundem, finaliter frustraciones decretorum de annatis, de electionibus et innumera mala, que dudum per sacra concilia precavenda previsa sunt. 5m. nisi sit, ute omnia agantur cum consensu concilii et ejus approbacione, non erit spes congregandi futura concilia in plena libertate, et innumera bona et labores et expense facte 10 in diversis conciliis et dietis frustrarentur, et inde scandalum et dedecus omnibus principibus esseie, qui destruunt, que sui predecessores construxerunt. 6m. nisi sit, quod timet, accidet sicut Judeis, qui timentes auferri locum ct gentem Christum spreverunt et utrumque perdiderunt, quinymmo insultabunt turbe principibus, cum nulla racione aut justicia a veritate fidei alios avertent etc. et trucidari bonos permittent. et hodied jam plene renovatur hystoria libri Machabeoruml de divisione summi saoerdocii et gentis Judeorum, quorum quidam adheserunt Anthiocho et regibuse et populis infide- libus, quidam Judce et fidelibus. 25 30 [IIIa] Sequitur forma conclusionis. Nosf Fridericus dei gratia Romanorum rex semper augustus et N. Moguntinus, N. Colo- 20 niensis, N. Treverensis etc. electores ejusdem Romani imperii ete. comperto prochdolor omnibus abhominando discidio quasi zyzania2 inter triticum immisso et quasi sathane pompis inter angelos ac filios dei in multiplex“ propagatiah et gente3 contra gentem exurgente quasi a percussione a sanctuario in civitate ipsius concilii Basiliensi fundatoî secundum sui primor- dium oculos intendere non cessamius auctoritatem ejus et gloriam, quomodo ablata fuerit, scire desiderantes; propter quod et suspensionem animorum non propter pertinaciam initiendam, sed veritatis et justicie viam inquirendam interponi fecimus, verumtamen ipsum sacrum con- cilium Basiliense reperimus per serenissimos principes dive recordacionis Sigismundum im- peratorem et Albertum et nos Friderieum etc. Romanorum reges multipliciter protectum et omni conamine eorum et nostro fotum ac per nostros et predecessorum! nostrorum pre- dictorum regum necnon et electorum sacri Romani imperii ambasiatores solempniter illic re- ceptos et admissos pro parte Romani imperii representatum et, quod plus est, per sanctissi- mos in Christo patres ac dominos dominos Martinum etc. et deinceps per Eugenium ete, multi- pliciter confirmatum et auctorizatum et indubitate ab omnibus Christifidelibus ratum et miri- fice ab universis ibidem existentibus laudabiliter ac magnifice continuatum usque ad tempus 35 pretense translacionis ejusdem concilii Basiliensis per eundem dominum Eugenium in Ferra- riam, tum si et in quantum contra eum aut suos etc. in concilio Basiliensi vigore monitoriit contra eum et sibi adherentes dudum emanati proeederetur, tum succcdente tempore pretextu cujusdam decreti' a minore parte concilii majori parte reclamante in continentiksubrepticie et, ut asse- ritur, furtim contra concordata et unanimiter conclusa emanati, tum occasione Grecorum ad 40 ecclesie Orientalis unionem sub certis capitulis cum generali et ycomenico concilio Basiliensi compactatis“ attemptanda; quos tamen idem Eugenius ad se reductos quasi spreto ac jam trans- 45 â) Forl. eher sequanter. b)em., Vorl. percussio. c) erganzt. d) Leaart zweifelhaft. e) renibus — infidellbus iber durchstrichenem gentibus. f) am Rande tertium principale. g) Lesart zweijelhalt, Vorl. hat Abkürtung in mulliplex. h) ergdnzt. 1) sm. Vorl, fundatum. j) vm., Vorl. predecessores. k) 86 Forl.; wokl in rontrario? 1 Wohl 1. Mace. I und 2. 5 Vom 7. Mai 1437, vgl. S. 333. Anm. 1. 2 Vgl. Matth. 13, 25. € Vertrag mit den griech. Gesandten in der 3 Vgl. Luc. 21, 10. 19. Sess. v. 7. Sept. 1434, vgl. RTA 16, 410 Anm. 2, 4 Durch Dekr. der 26. Sess. v. 31. Juli 1437 auch Hefele 7, 588. 50 (Mausi 29, 137ƒ.).
BR. Kirchenfrage nr. 167. 355 quasi summus judex in terris. ecce quantum periculum animarum propter favorem et timorem principum ! 15 4m. nisi sit, sequerentur“ homicidia non-adherentium quasi hereticorum et scismaticorum, item privaciones beneficiorum, item intrusiones contra canonice electos et generaliter dispen- 5 saciones minus canonice, item supplantacio cleri et forte generalis persecucio b eorundem, finaliter frustraciones decretorum de annatis, de electionibus et innumera mala, que dudum per sacra concilia precavenda previsa sunt. 5m. nisi sit, ute omnia agantur cum consensu concilii et ejus approbacione, non erit spes congregandi futura concilia in plena libertate, et innumera bona et labores et expense facte 10 in diversis conciliis et dietis frustrarentur, et inde scandalum et dedecus omnibus principibus esseie, qui destruunt, que sui predecessores construxerunt. 6m. nisi sit, quod timet, accidet sicut Judeis, qui timentes auferri locum ct gentem Christum spreverunt et utrumque perdiderunt, quinymmo insultabunt turbe principibus, cum nulla racione aut justicia a veritate fidei alios avertent etc. et trucidari bonos permittent. et hodied jam plene renovatur hystoria libri Machabeoruml de divisione summi saoerdocii et gentis Judeorum, quorum quidam adheserunt Anthiocho et regibuse et populis infide- libus, quidam Judce et fidelibus. 25 30 [IIIa] Sequitur forma conclusionis. Nosf Fridericus dei gratia Romanorum rex semper augustus et N. Moguntinus, N. Colo- 20 niensis, N. Treverensis etc. electores ejusdem Romani imperii ete. comperto prochdolor omnibus abhominando discidio quasi zyzania2 inter triticum immisso et quasi sathane pompis inter angelos ac filios dei in multiplex“ propagatiah et gente3 contra gentem exurgente quasi a percussione a sanctuario in civitate ipsius concilii Basiliensi fundatoî secundum sui primor- dium oculos intendere non cessamius auctoritatem ejus et gloriam, quomodo ablata fuerit, scire desiderantes; propter quod et suspensionem animorum non propter pertinaciam initiendam, sed veritatis et justicie viam inquirendam interponi fecimus, verumtamen ipsum sacrum con- cilium Basiliense reperimus per serenissimos principes dive recordacionis Sigismundum im- peratorem et Albertum et nos Friderieum etc. Romanorum reges multipliciter protectum et omni conamine eorum et nostro fotum ac per nostros et predecessorum! nostrorum pre- dictorum regum necnon et electorum sacri Romani imperii ambasiatores solempniter illic re- ceptos et admissos pro parte Romani imperii representatum et, quod plus est, per sanctissi- mos in Christo patres ac dominos dominos Martinum etc. et deinceps per Eugenium ete, multi- pliciter confirmatum et auctorizatum et indubitate ab omnibus Christifidelibus ratum et miri- fice ab universis ibidem existentibus laudabiliter ac magnifice continuatum usque ad tempus 35 pretense translacionis ejusdem concilii Basiliensis per eundem dominum Eugenium in Ferra- riam, tum si et in quantum contra eum aut suos etc. in concilio Basiliensi vigore monitoriit contra eum et sibi adherentes dudum emanati proeederetur, tum succcdente tempore pretextu cujusdam decreti' a minore parte concilii majori parte reclamante in continentiksubrepticie et, ut asse- ritur, furtim contra concordata et unanimiter conclusa emanati, tum occasione Grecorum ad 40 ecclesie Orientalis unionem sub certis capitulis cum generali et ycomenico concilio Basiliensi compactatis“ attemptanda; quos tamen idem Eugenius ad se reductos quasi spreto ac jam trans- 45 â) Forl. eher sequanter. b)em., Vorl. percussio. c) erganzt. d) Leaart zweifelhaft. e) renibus — infidellbus iber durchstrichenem gentibus. f) am Rande tertium principale. g) Lesart zweijelhalt, Vorl. hat Abkürtung in mulliplex. h) ergdnzt. 1) sm. Vorl, fundatum. j) vm., Vorl. predecessores. k) 86 Forl.; wokl in rontrario? 1 Wohl 1. Mace. I und 2. 5 Vom 7. Mai 1437, vgl. S. 333. Anm. 1. 2 Vgl. Matth. 13, 25. € Vertrag mit den griech. Gesandten in der 3 Vgl. Luc. 21, 10. 19. Sess. v. 7. Sept. 1434, vgl. RTA 16, 410 Anm. 2, 4 Durch Dekr. der 26. Sess. v. 31. Juli 1437 auch Hefele 7, 588. 50 (Mausi 29, 137ƒ.).
Strana 356
356 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. lato concilio Basiliensi, licet ab aministracione papali per idem sacrum concilium Basiliense suspensus, in Ferrariam quasi in loco ycomenici concilii collegerit, habitis itaque super hiis multis deliberacionibus in diversis dietis per nos celebratis, denique multorum habitis docto. rum sacre theologie ac utriusque juris et multorum fidedignorum consiliis, presertim littera- torum almarum universitatum in Alemania ad requisiciones nostras se declarancium etc. 5 omni suspicione metus questus aut amoris semota et solo domini dei zelum ef equitatis ac veritatis intuitum pre oculis habencium, presertim quoque constitucionibus sanctorum patrum in sacrosanctis conciliis Constanciensi Senensi ac doinceps in sacro Basiliensi concilio multipliciter approbatis et confirmatis diligenter consideratis, maxime de veritate et auctori- tate sacrorum conciliorum et de modo transferendi concilia legitime congregata, et de multis 10 statum universalis rei publico concernentibus: nos unanimi consilio, voto pariter omnium in unum concurrente et pleno consensu etc. ad obviandum plurimis periculis et dissensionibus in ecclesia dei occurrere et emergere quomodolibet potentibus, ne et nos ae nobis crediti populi quasi acephali videamur, ipsum sacrum concilium ycomenicum in Basilea legitime congregatum et continuatum reperientes, ipsum adhue durare et continuari et in suis decretis laudabiliter pronuncciatis et in sessionibus 43 publice et solempniter celebratis protestamur profitemur ac ut filii ecclesie obediendo eidem sacro concilio Basiliensi universalem occlesiam represon- tanti submittimus etc. verum quia propter premissa et predictorum occasione non minor orta dinoscitur lamentabilis seissura duplicis exurgentis obedientie, quarum una predicto nominato Eugenio per idem sacrum concilium Basiliense deposito et altora cuidam N. 20 duci Subaudie, Felici quarto nominato, per idem sacrum concilium electo, competere multis dissencientibus, sed nee plene informatis asseritur, quod, quia discernere ac discuciendo diffi- nire nostrum non est, nos consciis nostris providere de informacione predictorum docto- rum universitatum et decretorum sacrorum conciliorum cupientes, sed tamen nec partibus predictis Eugenii atque Felieis prejudicare temerarie aut presumptuose volentes, unanimi 25 consilio et consensu, ut premissum est, petimus exhortamur eta, ut sacra ewangelia testantur, obsecramus et omnino juri et rationi consonum censemus: quatenus propter multas exorbi- tantes objecciones et causas scandalosas et revera summo pontifici indecentes, precipue quia justiciam illorum habundare oportet, et eos non solum a malo, sed et a specie mali abstinere necesse est. talis namque decebat, ut nobis sit pontifex sanctus impollutus etc., quia, quod 30 Christus, exemplar vite sanctitutis ot norma veritatis, non dedignatur se reprehensibilem ostendere dicens1: „quis ex vobis arguit me de peccato?“ idem predictus dominus Eugenius in sacro concilio legitime congregato se expurgare de obiciendis et in preconcepto monitorio contentis ac aliis occasione premissorum translacionis et ad se Grecorum reduccionis emer- gentibus et se legitime excusare debeat et teneatur secundum debitam formam et rei exi- 85 genciam a sanctis patribus constitutam, similiter et dominum Felicem jura sua in lucem modis melioribus producere ad clariorem rei evidenciam necessarium et omnino commodum reputantes debere censemus; in quo si aliquis eorum repertus fuerit culpabilisb, misericorditer secum agi per hoc ipsum sacrum concilium Basiliense deposcimus, onus oneri non inponendo, si vero innocens, justiciam contra invasores suos et injuste contra eum agentes sufficienter 40 ipsum sacrum concilium ministrare optamus et devote supplicamus, eciam ad pristinum gradum et officium justicia dictante restituendo et omnem notam 2 et suspicionem abolendo. in quo casu nominatus secundum decreta sacrorum conciliorum Constanciensis et Basiliensis ipsum sacrum concilium confirmare continuare et fovere ad plenam capitis et membrorum universalem‘ reformacionem, heresis exstirpacionem et etc., omnibus dolo fraude et injusta 45 machinacione adversus et contra ipsum et quelibet in futurum concilia generalia semotis, sub claris bullis et testimoniis evidentibus obligabitur et debebit sine vara etc. hujusmodi 15 a) et — obsucramus am fande mil Verucisung. b) orgünst. 0) Forl. sher Abiiirzung jiz universaliter. 1 Joh. 8, 46. 2 Hier: Brandmal, Ehrenschmälerung.
356 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. lato concilio Basiliensi, licet ab aministracione papali per idem sacrum concilium Basiliense suspensus, in Ferrariam quasi in loco ycomenici concilii collegerit, habitis itaque super hiis multis deliberacionibus in diversis dietis per nos celebratis, denique multorum habitis docto. rum sacre theologie ac utriusque juris et multorum fidedignorum consiliis, presertim littera- torum almarum universitatum in Alemania ad requisiciones nostras se declarancium etc. 5 omni suspicione metus questus aut amoris semota et solo domini dei zelum ef equitatis ac veritatis intuitum pre oculis habencium, presertim quoque constitucionibus sanctorum patrum in sacrosanctis conciliis Constanciensi Senensi ac doinceps in sacro Basiliensi concilio multipliciter approbatis et confirmatis diligenter consideratis, maxime de veritate et auctori- tate sacrorum conciliorum et de modo transferendi concilia legitime congregata, et de multis 10 statum universalis rei publico concernentibus: nos unanimi consilio, voto pariter omnium in unum concurrente et pleno consensu etc. ad obviandum plurimis periculis et dissensionibus in ecclesia dei occurrere et emergere quomodolibet potentibus, ne et nos ae nobis crediti populi quasi acephali videamur, ipsum sacrum concilium ycomenicum in Basilea legitime congregatum et continuatum reperientes, ipsum adhue durare et continuari et in suis decretis laudabiliter pronuncciatis et in sessionibus 43 publice et solempniter celebratis protestamur profitemur ac ut filii ecclesie obediendo eidem sacro concilio Basiliensi universalem occlesiam represon- tanti submittimus etc. verum quia propter premissa et predictorum occasione non minor orta dinoscitur lamentabilis seissura duplicis exurgentis obedientie, quarum una predicto nominato Eugenio per idem sacrum concilium Basiliense deposito et altora cuidam N. 20 duci Subaudie, Felici quarto nominato, per idem sacrum concilium electo, competere multis dissencientibus, sed nee plene informatis asseritur, quod, quia discernere ac discuciendo diffi- nire nostrum non est, nos consciis nostris providere de informacione predictorum docto- rum universitatum et decretorum sacrorum conciliorum cupientes, sed tamen nec partibus predictis Eugenii atque Felieis prejudicare temerarie aut presumptuose volentes, unanimi 25 consilio et consensu, ut premissum est, petimus exhortamur eta, ut sacra ewangelia testantur, obsecramus et omnino juri et rationi consonum censemus: quatenus propter multas exorbi- tantes objecciones et causas scandalosas et revera summo pontifici indecentes, precipue quia justiciam illorum habundare oportet, et eos non solum a malo, sed et a specie mali abstinere necesse est. talis namque decebat, ut nobis sit pontifex sanctus impollutus etc., quia, quod 30 Christus, exemplar vite sanctitutis ot norma veritatis, non dedignatur se reprehensibilem ostendere dicens1: „quis ex vobis arguit me de peccato?“ idem predictus dominus Eugenius in sacro concilio legitime congregato se expurgare de obiciendis et in preconcepto monitorio contentis ac aliis occasione premissorum translacionis et ad se Grecorum reduccionis emer- gentibus et se legitime excusare debeat et teneatur secundum debitam formam et rei exi- 85 genciam a sanctis patribus constitutam, similiter et dominum Felicem jura sua in lucem modis melioribus producere ad clariorem rei evidenciam necessarium et omnino commodum reputantes debere censemus; in quo si aliquis eorum repertus fuerit culpabilisb, misericorditer secum agi per hoc ipsum sacrum concilium Basiliense deposcimus, onus oneri non inponendo, si vero innocens, justiciam contra invasores suos et injuste contra eum agentes sufficienter 40 ipsum sacrum concilium ministrare optamus et devote supplicamus, eciam ad pristinum gradum et officium justicia dictante restituendo et omnem notam 2 et suspicionem abolendo. in quo casu nominatus secundum decreta sacrorum conciliorum Constanciensis et Basiliensis ipsum sacrum concilium confirmare continuare et fovere ad plenam capitis et membrorum universalem‘ reformacionem, heresis exstirpacionem et etc., omnibus dolo fraude et injusta 45 machinacione adversus et contra ipsum et quelibet in futurum concilia generalia semotis, sub claris bullis et testimoniis evidentibus obligabitur et debebit sine vara etc. hujusmodi 15 a) et — obsucramus am fande mil Verucisung. b) orgünst. 0) Forl. sher Abiiirzung jiz universaliter. 1 Joh. 8, 46. 2 Hier: Brandmal, Ehrenschmälerung.
Strana 357
Ba. Kirchenfrage nr. 167-168. 357 20 autem expurgacionem et justicie processum volumus pre omnibus sine dilacione aut injusta prorogacione, sine legitimis cessantibus inpedimentis, antequam ad alia in codem concilio procedatur. si qua vero parcium in hoc negligens aut contumax reperta fuerit, sie, quod pluribus et sanioribus evidenter constaret et nulla tergiversacione celari posset, sed vehementer o suspicari contrarium posset, eadem reprobata et abjecta alteri indubitate standum et ab omnibus obediendum esset. nihilominus ne videamur asserere sacrum Basiliense concilium in premissis injuste processisse et per hoc auctoritati sacri concilii et quorumlibet conciliorum legitime congregatorum derogare aut, sicut nec volumus nec possumus, impedire, ipsum decentibus et condignis favoribus et auxiliis, presertim autem protectione et assistentia oportunis 10 fovere et protegere promittimus perpresentes; nihilominus nos propriis in personis aut ora- torum nostrorum specialibus cum mandatis interesse spondemus ac modis omnibus nobis possibilibus eum dei adjutorio neenon et hujus nostre professionis protestacionis promissionis et sponsionis publicacionem aliis Christifidelibus regibus et principibus intimare, ymo ad ipsum ycomenicum Basiliense concilium invitare modis omnibus congruentibus pollicemur 15 dolo et fraude semotis etc. [IIIb] Exhortacion generalis ad omnes. Vosb igitur, qui estis filii ecclesie, defendite ecclesiam. nemo seducat vos inanibus verbis. adulterari non potest sponsa Christi incorumpta, pudica est. non pertinet ad premiume Christi, qui relinquit sponsam Christi. habere jam non potest deum patrem, qui non habet ecclesiam matrem. ecclesiam qui vult dividere, vestem Christi cupit discindere. nemo bonus ecclesiam dei deserit, nec a familia dei discedit. vere, ut ait dominus1, cognoseunt eum oves ejus. omnibus quoque clamat2: „qui non est mecum, contra me est, et qui non colligit mecum, dispergit“, triticum non rapit ventus nec arborem solida radice fundatam procella subvertit. „inanes3 pallee tempestate iactantur“, invalide arbores turbinis incursione vertuntur. appareant 25 nuned filii dei, ut eos stantes in fide celestis pater reuniret, ut in celis unus dominus, et una ecclesia, unum corpus efficiamur in secula soculorum, amen. [IIIe] Exhortacio specialis ad doctores. Non formidetis, fortissimi adlethe Christi, o venerabiles doctores ecclesie, quorum cura adversariorum jacula! nam deus veritas pugnabit pro nobis. et si alia, quod absit, non so haberetis arma scripture ad defendendum sanctam matrem ecclesiam et generalia concilia, proprio pugione, velud altera Judit Holofernem sevum, Gabrielem sola sua venenata bulla" universitatibus directa poteritis cum omnibus sibi adherentibus verisimiliter et veritate prosternere, sive tales eidem faventes, sint potentes sive vulgares, eum talis bulla, ut nostis, plena sit erroribus et heresibus, et fautores talium in jure multiplieiter condempnentur. 40 168. Rede seines Mitgliedes der Konzilsgesandtschaft) vor dem RT.: aucht die Beweisführung der päpstlichen Partei, daß Eugen unzweifelhafter Papst und die Wahl von P. Felix un- gültig aci, zu widerlegen. [1444 September Nürnberg]. 15 Aus Woljenbüttel L.-B. cod. Holmst. 797 fol. 98b-1070 cop. chart. Uberschrijt: Hic solvuntur raciones oblatrancium sacre synodo Basiliensi contra deposicionem olim domini Eugenii et cleccionom domini Felicis quarti [sic]; am Sclluß: et sic est finis. „Capite nobis volpes parvulas, que demoliuntur vineas“ (canticorum 25). precelsi ad nos dirigitur hec vôx Christi unici sponsi matris ecclesie, que teste Ysaia" patres. 50 a) folga dwrchstricken sideli. defensione. b) B idcirco vos; daneben lnks om Rande Bernardus, rechts de eccleske č B premia, 1m. Christi. d) om. B. 1 Vgl. Joh. 10, 14. 2 Luc. 11, 23. 3 Vgl. Vergil, Georgiea 3, 134: eum surgentem ad zephyrum paleae iactantur inanes. 6 4 Vgl. S. 209 Anm. 2. 8 Canl. canticor. 2, 15. Isaias 5, 7.
Ba. Kirchenfrage nr. 167-168. 357 20 autem expurgacionem et justicie processum volumus pre omnibus sine dilacione aut injusta prorogacione, sine legitimis cessantibus inpedimentis, antequam ad alia in codem concilio procedatur. si qua vero parcium in hoc negligens aut contumax reperta fuerit, sie, quod pluribus et sanioribus evidenter constaret et nulla tergiversacione celari posset, sed vehementer o suspicari contrarium posset, eadem reprobata et abjecta alteri indubitate standum et ab omnibus obediendum esset. nihilominus ne videamur asserere sacrum Basiliense concilium in premissis injuste processisse et per hoc auctoritati sacri concilii et quorumlibet conciliorum legitime congregatorum derogare aut, sicut nec volumus nec possumus, impedire, ipsum decentibus et condignis favoribus et auxiliis, presertim autem protectione et assistentia oportunis 10 fovere et protegere promittimus perpresentes; nihilominus nos propriis in personis aut ora- torum nostrorum specialibus cum mandatis interesse spondemus ac modis omnibus nobis possibilibus eum dei adjutorio neenon et hujus nostre professionis protestacionis promissionis et sponsionis publicacionem aliis Christifidelibus regibus et principibus intimare, ymo ad ipsum ycomenicum Basiliense concilium invitare modis omnibus congruentibus pollicemur 15 dolo et fraude semotis etc. [IIIb] Exhortacion generalis ad omnes. Vosb igitur, qui estis filii ecclesie, defendite ecclesiam. nemo seducat vos inanibus verbis. adulterari non potest sponsa Christi incorumpta, pudica est. non pertinet ad premiume Christi, qui relinquit sponsam Christi. habere jam non potest deum patrem, qui non habet ecclesiam matrem. ecclesiam qui vult dividere, vestem Christi cupit discindere. nemo bonus ecclesiam dei deserit, nec a familia dei discedit. vere, ut ait dominus1, cognoseunt eum oves ejus. omnibus quoque clamat2: „qui non est mecum, contra me est, et qui non colligit mecum, dispergit“, triticum non rapit ventus nec arborem solida radice fundatam procella subvertit. „inanes3 pallee tempestate iactantur“, invalide arbores turbinis incursione vertuntur. appareant 25 nuned filii dei, ut eos stantes in fide celestis pater reuniret, ut in celis unus dominus, et una ecclesia, unum corpus efficiamur in secula soculorum, amen. [IIIe] Exhortacio specialis ad doctores. Non formidetis, fortissimi adlethe Christi, o venerabiles doctores ecclesie, quorum cura adversariorum jacula! nam deus veritas pugnabit pro nobis. et si alia, quod absit, non so haberetis arma scripture ad defendendum sanctam matrem ecclesiam et generalia concilia, proprio pugione, velud altera Judit Holofernem sevum, Gabrielem sola sua venenata bulla" universitatibus directa poteritis cum omnibus sibi adherentibus verisimiliter et veritate prosternere, sive tales eidem faventes, sint potentes sive vulgares, eum talis bulla, ut nostis, plena sit erroribus et heresibus, et fautores talium in jure multiplieiter condempnentur. 40 168. Rede seines Mitgliedes der Konzilsgesandtschaft) vor dem RT.: aucht die Beweisführung der päpstlichen Partei, daß Eugen unzweifelhafter Papst und die Wahl von P. Felix un- gültig aci, zu widerlegen. [1444 September Nürnberg]. 15 Aus Woljenbüttel L.-B. cod. Holmst. 797 fol. 98b-1070 cop. chart. Uberschrijt: Hic solvuntur raciones oblatrancium sacre synodo Basiliensi contra deposicionem olim domini Eugenii et cleccionom domini Felicis quarti [sic]; am Sclluß: et sic est finis. „Capite nobis volpes parvulas, que demoliuntur vineas“ (canticorum 25). precelsi ad nos dirigitur hec vôx Christi unici sponsi matris ecclesie, que teste Ysaia" patres. 50 a) folga dwrchstricken sideli. defensione. b) B idcirco vos; daneben lnks om Rande Bernardus, rechts de eccleske č B premia, 1m. Christi. d) om. B. 1 Vgl. Joh. 10, 14. 2 Luc. 11, 23. 3 Vgl. Vergil, Georgiea 3, 134: eum surgentem ad zephyrum paleae iactantur inanes. 6 4 Vgl. S. 209 Anm. 2. 8 Canl. canticor. 2, 15. Isaias 5, 7.
Strana 358
358 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. „vinea domini exercituum est“, in qua plantantur1 cuncti Christifideles. ipsa enim teste propheta2 „uxor" agni „sicut vitis habundans, in lateribus domus sue", cujus ,,filii sunt sicut novelle plantaciones in juventute sua“. cujus quidem vos vinitores estis, ad hoc constituti, ut vestris solicitudinibus et laboribus multiplicem fructum afferat et vina, unde torcularia domini redundabunt3 in vitam eternam. cujus quidem vince precipua cultura est sacrarum synodorum celebracio, precipue vero sacri Basiliensis synodi — ingens labor et, ut ita dicam, ultra humanas vires conamen — quibus saluberrima ecclesie decreta condita sunt et serenitas ecclesiastice discipline in repugnans inflexibiliter capitale membrum exercita juxta ordina- ciones patrum, quibus de necessitate salutis obtemperare oportet sieut domini voci, qui apostolis in unum congregatis et in illis patribus in synodis generalibus illam sanctam aposto- lorum congregacionem representantibus dixit 4: „qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit“. quam quidem vineam hoc precipue tempore nonnulle volpecule suis frandibus demoliri conantur, ut eradicare possint, quod deus avertat, novellas plantaciones ejus, qui sunt temporales mundi principes, qui propter ecclesiastice doetrinc sonsus teneritudinem merito novelle plantaciones censeri debent, quoniam tanto facilius everti possunt ab hujus- modi bestiis, quanto in eis doctrine perverse fraus compta est et ornata Tulianis‘ coloribus speciemque pietatis habet, quasi pro defensione Romane ecclesie militent; quam indubi- tanter inpungnant, cum pro suo abjecto capite, sub quo eis liceat omni libertate viciorum uti inpune, triumphare conantur. (Zitate dazu aus Bernhards in cantica sermo 66, 7°, des Haymo enarratio in cantica canticorum cap. 27 und Hinweis auf die Füchse Samsons mit 2o zusammengebundenen Schwänzen8). cum enim aliqui pretendant dissolucionem sacri concilii Basiliensis ex potestate pape supereminenti ecclesie toti et sacris generalibus synodis, alli vero racione pacti cum Greeis aut Avinionensibus seipsum transtulisse, nonnullis vero pro- cessum calumpniantibus in deposicione olim Eugenii, aliis accusantibus eleccionem domini Folicis, et omnibus in hoc convenientibus, ut ipsum olim Eugenium erigent in pontificem 25 summum: numquid non caudas conjunetas habent et capita divisa? (Hinweis auf Isaias 9,Mf. und die Glosse dazu). percipite earum versucias et fraudes, ne ex vinea domini sitis et vos plantule eradicate, ad nihilum ultra valentes, nisi ut sitis cibus ignis, quoniam palmites, qui viti non adherent, colligentur et in ignem mittentur 9. et communiter volpecule iste foveas habent 1°, quibus absconduntur eorum versucie, ut minus deprehendi possint. plerumque caniculi parvi in fossam descendunt, qui suis latratibus plus quam violentia hujusmodi bestias suos specus exire compellant, ubi venatores magnisa canibus circumsepti hujusmodi bestias capiant et captivent. cum igitur velud catulus ad venacionem hujusmodi tam periculosam jam primo ductus sim, ubi os claudere jubet reverencia seniorum, tacere vero penitus per- maximum sensero periculum, ne sim de illis, quibus sermo propheticusll inproperat, canibus: 85 „eanes muti non valentes latrare“, mediocritate quadam utens pendenti officio describam has volpium latebras juxta dei domum perquirens antra b, que distorto quodam cursu more volpino discurrentes quiescere solent nuno hie, nunc vero ibi refugium requirentes. 5 10 15 90 [I Utunturc nempe primo tali diseursu gyrovago: illid, qui fuit indubitatus papa et cui adhuc quasi totus mundus adheret, oportet sine omni dubitacione adhereri. 40 sed Eugenius, ut dicunt, fuit indubitatus papa, cui dudum tota et jam pro maxima parte a) zerbersert aus malignis. b) em. Vorl. antro. d) em., Vorl. 1lle.1. spdter adherere. c) Vorl. okne AKna; am Rande Raclo contrarlorum. 1 Vgl. Jeremias 2, 21. 2 Psalm 127, 3. 3 Vgl. Prov. 3, 10. Lucas 10, 16. D. h. wohl: mit Ciceronischer Beredaamkeit. Migne 183, 1093 f. n 6 9 10 11 7 Migne 117, 307. 8 Vgl. Judic. 15, 4f. Vgl. Joh. 15, 6. Vgl. Matth. 8, 20; Luc. 9, 58. Isaias 56, 10. 45
358 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. „vinea domini exercituum est“, in qua plantantur1 cuncti Christifideles. ipsa enim teste propheta2 „uxor" agni „sicut vitis habundans, in lateribus domus sue", cujus ,,filii sunt sicut novelle plantaciones in juventute sua“. cujus quidem vos vinitores estis, ad hoc constituti, ut vestris solicitudinibus et laboribus multiplicem fructum afferat et vina, unde torcularia domini redundabunt3 in vitam eternam. cujus quidem vince precipua cultura est sacrarum synodorum celebracio, precipue vero sacri Basiliensis synodi — ingens labor et, ut ita dicam, ultra humanas vires conamen — quibus saluberrima ecclesie decreta condita sunt et serenitas ecclesiastice discipline in repugnans inflexibiliter capitale membrum exercita juxta ordina- ciones patrum, quibus de necessitate salutis obtemperare oportet sieut domini voci, qui apostolis in unum congregatis et in illis patribus in synodis generalibus illam sanctam aposto- lorum congregacionem representantibus dixit 4: „qui vos audit, me audit, et qui vos spernit, me spernit“. quam quidem vineam hoc precipue tempore nonnulle volpecule suis frandibus demoliri conantur, ut eradicare possint, quod deus avertat, novellas plantaciones ejus, qui sunt temporales mundi principes, qui propter ecclesiastice doetrinc sonsus teneritudinem merito novelle plantaciones censeri debent, quoniam tanto facilius everti possunt ab hujus- modi bestiis, quanto in eis doctrine perverse fraus compta est et ornata Tulianis‘ coloribus speciemque pietatis habet, quasi pro defensione Romane ecclesie militent; quam indubi- tanter inpungnant, cum pro suo abjecto capite, sub quo eis liceat omni libertate viciorum uti inpune, triumphare conantur. (Zitate dazu aus Bernhards in cantica sermo 66, 7°, des Haymo enarratio in cantica canticorum cap. 27 und Hinweis auf die Füchse Samsons mit 2o zusammengebundenen Schwänzen8). cum enim aliqui pretendant dissolucionem sacri concilii Basiliensis ex potestate pape supereminenti ecclesie toti et sacris generalibus synodis, alli vero racione pacti cum Greeis aut Avinionensibus seipsum transtulisse, nonnullis vero pro- cessum calumpniantibus in deposicione olim Eugenii, aliis accusantibus eleccionem domini Folicis, et omnibus in hoc convenientibus, ut ipsum olim Eugenium erigent in pontificem 25 summum: numquid non caudas conjunetas habent et capita divisa? (Hinweis auf Isaias 9,Mf. und die Glosse dazu). percipite earum versucias et fraudes, ne ex vinea domini sitis et vos plantule eradicate, ad nihilum ultra valentes, nisi ut sitis cibus ignis, quoniam palmites, qui viti non adherent, colligentur et in ignem mittentur 9. et communiter volpecule iste foveas habent 1°, quibus absconduntur eorum versucie, ut minus deprehendi possint. plerumque caniculi parvi in fossam descendunt, qui suis latratibus plus quam violentia hujusmodi bestias suos specus exire compellant, ubi venatores magnisa canibus circumsepti hujusmodi bestias capiant et captivent. cum igitur velud catulus ad venacionem hujusmodi tam periculosam jam primo ductus sim, ubi os claudere jubet reverencia seniorum, tacere vero penitus per- maximum sensero periculum, ne sim de illis, quibus sermo propheticusll inproperat, canibus: 85 „eanes muti non valentes latrare“, mediocritate quadam utens pendenti officio describam has volpium latebras juxta dei domum perquirens antra b, que distorto quodam cursu more volpino discurrentes quiescere solent nuno hie, nunc vero ibi refugium requirentes. 5 10 15 90 [I Utunturc nempe primo tali diseursu gyrovago: illid, qui fuit indubitatus papa et cui adhuc quasi totus mundus adheret, oportet sine omni dubitacione adhereri. 40 sed Eugenius, ut dicunt, fuit indubitatus papa, cui dudum tota et jam pro maxima parte a) zerbersert aus malignis. b) em. Vorl. antro. d) em., Vorl. 1lle.1. spdter adherere. c) Vorl. okne AKna; am Rande Raclo contrarlorum. 1 Vgl. Jeremias 2, 21. 2 Psalm 127, 3. 3 Vgl. Prov. 3, 10. Lucas 10, 16. D. h. wohl: mit Ciceronischer Beredaamkeit. Migne 183, 1093 f. n 6 9 10 11 7 Migne 117, 307. 8 Vgl. Judic. 15, 4f. Vgl. Joh. 15, 6. Vgl. Matth. 8, 20; Luc. 9, 58. Isaias 56, 10. 45
Strana 359
Ba. Kirchenfrage nr. 168. 359 5 10 adheret ecclesia, ergo illi adherendum est a nacione Germanica. hec " nempe racio dupliciter deficit, tum quia falsum asseruit, tum quia specialiter de hac Germanica nacione minime concludit, sumit enim pro fundamento, quod cui semel obedivit ecclesia tamquam summo pontifici, quod semper oporteat ei obedienciam servare promissam. hoe non universaliter veritatem habet, nisi cum hoe moderamine restringatur, ut scilicet ei obediencia servetur, quamdiu ipse in unitate ecclesie manet per fidem et ecclesiasticam pacem; a qua si dividatur in heresim cadendo apostasiam aut scisma, non licet suiquam Christiano illi prebere obedien- ciam; cui si quis pro statu tali obedienciam prestiterit aut alias communicaverit, incidit in peccatum ejus et puniendus est per subtraccionem obediencie a suis subditis sibi debite et per subtraccionem communionis aliorum Christifidelium, ut in eo, in quo quis pecsavit, in illo puniatur. istud declaratur ex divina sentencia per semetipsum data et per patrum observan- ciam ab ecclesia approbata (wie am Ungehorsam Adams und seinen Folgen näher erläutert wird), cum igitur ipse olim Eugenius in heresim incidit, quia contra ecclesie determinacionem ! in magno Constanciensi concilio factam de eminencia concilii generalis et potestate judiciaria 15 ejusdem super quodlibet membrum ecclesie, quacumque potestate prefulgeat, scriptis et factis docct ot dictat: scriptis? quidem ad universitates studiorum regni Francie, factis vero dum concilium Basiliense ex plenitudine sue potestatis dicit se transtulisse eo, quod contra ipsum aut suos procedebatur secundum regulam aptam reformacioni ecclesie, qua primo incipiendum erat a capite. et consequenter opponit se decretis ejusdem sacre synodi 20 tota ecclesia approbante, decretis scilicet de eleccionibus servandisà, annatis non reci piendis4, in collacionibus ecclesiarum nihil accipiendo" et sic de aliis multis, manifestum est, quod in heresim apostasiam et scisma lapsus est, et non semel, sed jam vice altera, postquam primo correcta ab eadem synodo sentencia pretensam primariam dissolucionem revocavit" eidemque in omnibus adherere spopondit. unde concluditur juxta doctrinam apostoli ad 25 Tymotheum 37, quod ab codom non solum obediencia est subtrahenda, sed communicacione cavendum est ab eo sicut ab ethnico et publicano nec recipiendus, eciamsi vellet redire ad cor nisi ad sacramenta ecclesie, nullo vero modo ad dignitatem ecclesie, quinymmo per mortem corporis peceatum ejus purgandum est. secundum doctrinam sancti Thome in secunda 2. q. 398 articulo infundatam in regula apostoli ad Thymotheum 3 inquientis : hominem hereticum so post secundam correccionem de vita sciens, quod subversus est hujusmodi etc., similiter secundum doctrinam domini Matthaeus 189: „si ecclesiam non audiorit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus“. quicumque illi communicaverit aut ejus obedienciarius servetur, postquam illi de doctrina ejus pravub et inobediencia contra decreta concilil et ecclesie innotuerit, sive sit princeps secularis aut ecclesiasticus, eo facto per declaracionem sue obediencie subtra- 85 henda est sibi obediencia a suis in penam sue rebellionis contra ecclesiam et, quod amplius est, non est illi communicandum, cujus racio est talis: nam omnis potestas terrena subjecta est ecclesie, ut canit illa prefacio 10 Ambrosiana de dedicacione ecclesie sic: qui eminenciam potestatis tradidit ecclesie, ejus sublimitati subjecit universa; ab ejus ergo regulis et preceptis si quis per contemptum nolendo obedire recesserit, eo ipso a sua potestate cadit, eciam ipse 40 summus pontifex. specialiter vero de hac nacione Germanica racio minime concludit, quin- al am Rande Responsio. b) em., Forl. Abkärzung para. 1 Dekret der 5. Scss. v. 6. April 1415. z Bulle „Etsi non dubitemus“, vgl. S. 209 Anm. 2. 3 2. Dekret der 12. Sess. v. 1433, vgl. S. 102 Anm. 5. 1 1. Dekret der 21. Sess. v. 1435, vgl. S. 102 Anm. 6. 5Dekret der 31. Sess. v. 1438, vgl. S. 102 50 Anm. 9. 45 s Durch die Bulle „Dudum sacrum“, vgl. S. 83 Anm. 4. 7 Woll 2. Tim. 3, 5 oder L. Tim. 5, 22; auch Tit. 3, 10. 8 In der Summa 2, 7 qu. 39 wörtlich nicht nachweisbar. 9 Matth. 18, 17. 10 Textstelle nicht bestimmbar, vgl. RTA. 13, 327 Anm. 1.
Ba. Kirchenfrage nr. 168. 359 5 10 adheret ecclesia, ergo illi adherendum est a nacione Germanica. hec " nempe racio dupliciter deficit, tum quia falsum asseruit, tum quia specialiter de hac Germanica nacione minime concludit, sumit enim pro fundamento, quod cui semel obedivit ecclesia tamquam summo pontifici, quod semper oporteat ei obedienciam servare promissam. hoe non universaliter veritatem habet, nisi cum hoe moderamine restringatur, ut scilicet ei obediencia servetur, quamdiu ipse in unitate ecclesie manet per fidem et ecclesiasticam pacem; a qua si dividatur in heresim cadendo apostasiam aut scisma, non licet suiquam Christiano illi prebere obedien- ciam; cui si quis pro statu tali obedienciam prestiterit aut alias communicaverit, incidit in peccatum ejus et puniendus est per subtraccionem obediencie a suis subditis sibi debite et per subtraccionem communionis aliorum Christifidelium, ut in eo, in quo quis pecsavit, in illo puniatur. istud declaratur ex divina sentencia per semetipsum data et per patrum observan- ciam ab ecclesia approbata (wie am Ungehorsam Adams und seinen Folgen näher erläutert wird), cum igitur ipse olim Eugenius in heresim incidit, quia contra ecclesie determinacionem ! in magno Constanciensi concilio factam de eminencia concilii generalis et potestate judiciaria 15 ejusdem super quodlibet membrum ecclesie, quacumque potestate prefulgeat, scriptis et factis docct ot dictat: scriptis? quidem ad universitates studiorum regni Francie, factis vero dum concilium Basiliense ex plenitudine sue potestatis dicit se transtulisse eo, quod contra ipsum aut suos procedebatur secundum regulam aptam reformacioni ecclesie, qua primo incipiendum erat a capite. et consequenter opponit se decretis ejusdem sacre synodi 20 tota ecclesia approbante, decretis scilicet de eleccionibus servandisà, annatis non reci piendis4, in collacionibus ecclesiarum nihil accipiendo" et sic de aliis multis, manifestum est, quod in heresim apostasiam et scisma lapsus est, et non semel, sed jam vice altera, postquam primo correcta ab eadem synodo sentencia pretensam primariam dissolucionem revocavit" eidemque in omnibus adherere spopondit. unde concluditur juxta doctrinam apostoli ad 25 Tymotheum 37, quod ab codom non solum obediencia est subtrahenda, sed communicacione cavendum est ab eo sicut ab ethnico et publicano nec recipiendus, eciamsi vellet redire ad cor nisi ad sacramenta ecclesie, nullo vero modo ad dignitatem ecclesie, quinymmo per mortem corporis peceatum ejus purgandum est. secundum doctrinam sancti Thome in secunda 2. q. 398 articulo infundatam in regula apostoli ad Thymotheum 3 inquientis : hominem hereticum so post secundam correccionem de vita sciens, quod subversus est hujusmodi etc., similiter secundum doctrinam domini Matthaeus 189: „si ecclesiam non audiorit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus“. quicumque illi communicaverit aut ejus obedienciarius servetur, postquam illi de doctrina ejus pravub et inobediencia contra decreta concilil et ecclesie innotuerit, sive sit princeps secularis aut ecclesiasticus, eo facto per declaracionem sue obediencie subtra- 85 henda est sibi obediencia a suis in penam sue rebellionis contra ecclesiam et, quod amplius est, non est illi communicandum, cujus racio est talis: nam omnis potestas terrena subjecta est ecclesie, ut canit illa prefacio 10 Ambrosiana de dedicacione ecclesie sic: qui eminenciam potestatis tradidit ecclesie, ejus sublimitati subjecit universa; ab ejus ergo regulis et preceptis si quis per contemptum nolendo obedire recesserit, eo ipso a sua potestate cadit, eciam ipse 40 summus pontifex. specialiter vero de hac nacione Germanica racio minime concludit, quin- al am Rande Responsio. b) em., Forl. Abkärzung para. 1 Dekret der 5. Scss. v. 6. April 1415. z Bulle „Etsi non dubitemus“, vgl. S. 209 Anm. 2. 3 2. Dekret der 12. Sess. v. 1433, vgl. S. 102 Anm. 5. 1 1. Dekret der 21. Sess. v. 1435, vgl. S. 102 Anm. 6. 5Dekret der 31. Sess. v. 1438, vgl. S. 102 50 Anm. 9. 45 s Durch die Bulle „Dudum sacrum“, vgl. S. 83 Anm. 4. 7 Woll 2. Tim. 3, 5 oder L. Tim. 5, 22; auch Tit. 3, 10. 8 In der Summa 2, 7 qu. 39 wörtlich nicht nachweisbar. 9 Matth. 18, 17. 10 Textstelle nicht bestimmbar, vgl. RTA. 13, 327 Anm. 1.
Strana 360
360 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. ymmo tenentur1 primo obedienciam dicto olim Eugenio subtrahere, quia, etsi alie naciones qualemeumque -excusacionem habeant de hoc, quod non ante alias naciones obedienciam subtrahunt, tum quia eis de negocio facti, ex quo jus pendet, non plene constet propter distan- ciam a loco, tum quia primi esse non deberent in aggressione arduorum ecclesie statum concernentium. hec vero Germanica nacio excusari non possit per ignoranciam, cum in ejus medio res gesta fuerit ipsaque primatum inter alias gerat, cujus rex est inter alios primus ec- clesieque advocatus, qui primus intimare debet alios, nedum verbo sed exemplo provocans ad obedienciam. si dixeris", quod propter scisma cavendum differre expedit actualem obe- dienciam, uti alii reges et principes invitentur ad universale concilium ab omnibus approbatum et fiat unio, manifestum est, quod et hoe est fovea volpina. sed veritas est, quod sic scisma 10 augetur et roboratur, nec per hune modum, sed per oppositum efficacius devenietur ad inten- tum. declaratur sic: manifestum est secundum Augustinum et Jeronimum et alios doctores, quod seisma est divisin ab ecclesie obediencia, crescit autem scisma et augetur, quanto plures manent et recedunt ab obediencia ejus, et per oppositum diminuitur, quanto plures intrant ad ejus obedienciam atque in ea permanent. cum ergo obedire concilio generali sit obedire 15 ecclosie et differre ejus obedienciam sit obedienciam ecclesie dissimilare in perniciem salutis animarum, patet, quod nacionem Germanicam non intrare ad obedienciam, sed societatem aliorum expectare est ipsam propter aliorum societatem extra ecclesiam manere, extra qua non est salus, et sic scisma augere et eligere magis cum multis perire quam cum paucis salvari. nec sic prestabitur occasio aliis nacionibus veniendi ad aliquod coneilium generale indubitatum. 20 concilium enim non queritur tempore unionis et pacis, quando nec heresis exstirpanda regnat nec scisma manifestum compellit, sed quando sentitur in ecclesia crimen heresis aut dolor manifesti scismatis; unde cum per concordiam in recipiendo ecclesie processum cum aliis venitur ad quandam concordiam et pacem pessimam contra deum et ecclesiam, nunquam provocabuntur alie naciones ad concilium pro sedando scismate. verum cum senserint hane inclitam Alamanie nacionem post tam gravem exspectacionem et dissertissimam inquisicionem litteratorum atque universitatum determinacionem suscepisse obedienciam sacri Basiliensis concilii ac sanctissimi domini Felicis ejus electi et confirmati aliumque olim Eugenium pro heresi dereliquisse secundum decreta et regulas ecclesie auctoritatemque sacrorum conciliorum non solum verbo sed et facto erexisse, disciplinam ejus' suscepisse excitabuntur (zufolge 30 1. Cor. 12, 31), vel saltem ad querendum concilium generale, ubi pleniorem accipere velint informacionem. nec in hoe negocio sequendum est multitudinem (gemäß Exod. 23, 2), et si non est, facies malum occasione multitudinis, nec est desistendum a bono, ad quod quis obligatur occasione multitudinis eciam racione cujuscumque scandali, cujus est obediencia mandatorum ecclesie et processuum conciliariter actorum. et sic puto satisfactum esse huic racioni. [2] Refugiuntb insuper hee volpecule, que demoliuntur vineam domini, ad alind antrum dicentes: processum contra suum capud excreatum fuisse nullum ob hoc, quod protunc concilium Basiliense asserunt fuisse ad Farrariam translatum pro re- duccione Grecorum. ad hunc “ vero specum tribus subterraneis latebris subintrant meatibus nedum variis. [2 a] verum sibimet contrariis primus introitus est iste, quod tune papa Euge- nius adhue existens indubitatus ex plenitudine potestatis et ex certa sciencia transtulit concilium Basiliense in Ferrariam pro reduccione Grecorum; unde sequitur ipsum Basiliense concilium post dictam translacionem fuisse nullum nullamque auctoritatem habere eo, quod caruit post hoe apostolica auctoritate, quam dicunt necessario in conciliis generalibus necessa- riam fore. unde processus contra olim Eugenium, quia auctoritate caruit, nullus est censendus, 45 precipue eum prima sedes nullius subdatur judicio, sed omnes alias judicare debet. hanc a) ar Rande Exolusio facte persuusionis principum. b) am Rande Responsio ad racionem, qua asse- ritur concilium fuisse translatum ex potestate summi pontificis. c) em., Vorf. hans. 5 25 35 40 Man ergänze: Germani. 2D. h. der Deutschen Nation; man erwartet dahinter suscipere statt suscepisse. 50
360 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. ymmo tenentur1 primo obedienciam dicto olim Eugenio subtrahere, quia, etsi alie naciones qualemeumque -excusacionem habeant de hoc, quod non ante alias naciones obedienciam subtrahunt, tum quia eis de negocio facti, ex quo jus pendet, non plene constet propter distan- ciam a loco, tum quia primi esse non deberent in aggressione arduorum ecclesie statum concernentium. hec vero Germanica nacio excusari non possit per ignoranciam, cum in ejus medio res gesta fuerit ipsaque primatum inter alias gerat, cujus rex est inter alios primus ec- clesieque advocatus, qui primus intimare debet alios, nedum verbo sed exemplo provocans ad obedienciam. si dixeris", quod propter scisma cavendum differre expedit actualem obe- dienciam, uti alii reges et principes invitentur ad universale concilium ab omnibus approbatum et fiat unio, manifestum est, quod et hoe est fovea volpina. sed veritas est, quod sic scisma 10 augetur et roboratur, nec per hune modum, sed per oppositum efficacius devenietur ad inten- tum. declaratur sic: manifestum est secundum Augustinum et Jeronimum et alios doctores, quod seisma est divisin ab ecclesie obediencia, crescit autem scisma et augetur, quanto plures manent et recedunt ab obediencia ejus, et per oppositum diminuitur, quanto plures intrant ad ejus obedienciam atque in ea permanent. cum ergo obedire concilio generali sit obedire 15 ecclosie et differre ejus obedienciam sit obedienciam ecclesie dissimilare in perniciem salutis animarum, patet, quod nacionem Germanicam non intrare ad obedienciam, sed societatem aliorum expectare est ipsam propter aliorum societatem extra ecclesiam manere, extra qua non est salus, et sic scisma augere et eligere magis cum multis perire quam cum paucis salvari. nec sic prestabitur occasio aliis nacionibus veniendi ad aliquod coneilium generale indubitatum. 20 concilium enim non queritur tempore unionis et pacis, quando nec heresis exstirpanda regnat nec scisma manifestum compellit, sed quando sentitur in ecclesia crimen heresis aut dolor manifesti scismatis; unde cum per concordiam in recipiendo ecclesie processum cum aliis venitur ad quandam concordiam et pacem pessimam contra deum et ecclesiam, nunquam provocabuntur alie naciones ad concilium pro sedando scismate. verum cum senserint hane inclitam Alamanie nacionem post tam gravem exspectacionem et dissertissimam inquisicionem litteratorum atque universitatum determinacionem suscepisse obedienciam sacri Basiliensis concilii ac sanctissimi domini Felicis ejus electi et confirmati aliumque olim Eugenium pro heresi dereliquisse secundum decreta et regulas ecclesie auctoritatemque sacrorum conciliorum non solum verbo sed et facto erexisse, disciplinam ejus' suscepisse excitabuntur (zufolge 30 1. Cor. 12, 31), vel saltem ad querendum concilium generale, ubi pleniorem accipere velint informacionem. nec in hoe negocio sequendum est multitudinem (gemäß Exod. 23, 2), et si non est, facies malum occasione multitudinis, nec est desistendum a bono, ad quod quis obligatur occasione multitudinis eciam racione cujuscumque scandali, cujus est obediencia mandatorum ecclesie et processuum conciliariter actorum. et sic puto satisfactum esse huic racioni. [2] Refugiuntb insuper hee volpecule, que demoliuntur vineam domini, ad alind antrum dicentes: processum contra suum capud excreatum fuisse nullum ob hoc, quod protunc concilium Basiliense asserunt fuisse ad Farrariam translatum pro re- duccione Grecorum. ad hunc “ vero specum tribus subterraneis latebris subintrant meatibus nedum variis. [2 a] verum sibimet contrariis primus introitus est iste, quod tune papa Euge- nius adhue existens indubitatus ex plenitudine potestatis et ex certa sciencia transtulit concilium Basiliense in Ferrariam pro reduccione Grecorum; unde sequitur ipsum Basiliense concilium post dictam translacionem fuisse nullum nullamque auctoritatem habere eo, quod caruit post hoe apostolica auctoritate, quam dicunt necessario in conciliis generalibus necessa- riam fore. unde processus contra olim Eugenium, quia auctoritate caruit, nullus est censendus, 45 precipue eum prima sedes nullius subdatur judicio, sed omnes alias judicare debet. hanc a) ar Rande Exolusio facte persuusionis principum. b) am Rande Responsio ad racionem, qua asse- ritur concilium fuisse translatum ex potestate summi pontificis. c) em., Vorf. hans. 5 25 35 40 Man ergänze: Germani. 2D. h. der Deutschen Nation; man erwartet dahinter suscipere statt suscepisse. 50
Strana 361
Ba. Kirchenfrage nr. 168. 361 viam percurrit olim Eugenius, ut patet in bullis1 suis ad universitates quasdam et alibi missas. in hac autem via liquide constat, quod sentit prave contra determinacionom ecclesie in generali synodo Constanciensi (Dekrete der 4. und 5. Session vom 30.März wnd 6.April I415 über die Auto- rität der Generalkonzitien), cum autem dicit se concilium ex plenitudine potestatis transtulisse 5 ipsumque prius legitimum per suum dissensum auctoritate caruisse, manifestum est, quod suam auctoritatem et potestatem super coneilium generale extollit, eujus contrariam dostrinam ecclesiasticam per multos annos tenuit ex auctoritate synodi, in hoc vero ostendit aut ecclesiam per multos annos totam in errorem cecidisse, quod est contra promissum domini illi factuma (Matth. 16, 18 nebst zugehöriger Erklärung des Hieronymus), aut ipsum heretieum 10 fore inpugnando doctrinam ecclesie. [2b] verum" minime ignoramus, qualiter ipse et sui hoc videre solent, quod pro tempore determinacionis illarum proposicionum fuit in Constancia nisi obediencia unius eorum, inter quos erat seisma; hec et ita non videtur esse determinacio ecclesie tocius, in hac ruima quiescere non possunt. quin idem concilium plene congregatum illud decretum tamquam concilium illud practicavit in deposicione Joannis XXIII., Benedicti XIII. et Gregorii XII. ac in eleccione Martini V.; que gesta tota postmodum et tune approba- vit ecclesia. insuper et concilium Basiliense plenam habens obedienciam illas confirmavit, similiter et Martinus papa, quinymmo et ipse olim Eugenius, presentialiter in Constanciensi concilio et per procuratores in concilio Basiliensi. ecelesia quoque sub hac fide nullo contra- dicente per multos annos quievit. ex quibus sufficienter hec via videtur esse preclusa. [2c Gemäß [4.] Dekret2 der 11. Session über die Unauflösbarkeit des Baseler Konzils patete, quod hujusmodi via non est concilium translatum aut dissolutum; insuper quia nullus regum aut principum illam congregacionem Farariensom approbavit tamquam generale concilium aut nominavit scriptis aut missis ambasiatoribus, [2d] quinymmod rex Francie specialiter protestatus est de contrario, ut patet in litteris3 suis imperatori Romanorum transmissis, 25 quibus precavet illi, ne veniat ad Ferrariam pro concilio generali, sed ut conservet pacta cum sacro Basiliensi concilio inita. sed pene omnes regos recognoverunt concilium Basiliense eciam post illam translacionem pretensam nominando, scribendo nonnulli, multi vero suos ibi pro- ouratores habendo atque tenendo usque ad processum deposicionis inclusive, igitur etc. [3 Videntes autem hanc viam sibi preclusam, aliam viam incedunt dicentes: concilium se Basiliense seipsum transtulisse. hane vero viam bifurcant, quia quandoque hoe diount evenisse ex compactatis cum Grecis, quandoque vero recurrunt ad pactum sacri concilii habitum cum Avinionensibus. [3a primam vero sic discurrunt: concilium Basiliense cum Grecis pepigerat, quod seipsum trausferre debuerat infra mensem, postquam Greci devenirent ad ultimum portum citramarinum eis per oratores sacri concilii nominatume. 35 unde videtur concilium ad sui translacionem fuisse obligatum. hee vero via obstruatur per hoc, quod Greci ruperunt vinculum nolentes venire ad portum eis per oratores sacri con- cilii nominatum nec ad locum per concilium electum absolventes se a condicione inita per hoe, quod in tempore premisso non venerunt galee sacri concilii, cum fuissent racionabiliter inpedite; atque in condicione cavebatur omnia intendi debere cessante legitimo inpedimento 40 fraude et dolo ipsosque prius uni oratorum sacri concilii respondisse se contentos esse de ulteriori exspectacione legitimo prestito inpedimento et hoe prevalentibus practicis illius olim Eugenii. quis ergo judicaret concilium obligari illis, qui dolose agentes recesserunt a pacto? [3b] alia vero via ad idem tendunt pretextu condicionis habite cum Avinionensibus. dicunt 15 20 45 a) sm., Forl. factam. b) an Rande Solucio false objeccionis contra decreta concilii Constanciensis. e) an Rande Probatur concilium non fuisse transAtum per papam vigore decrcti ceclesie ab omnibus approbati. d) am Rande Idem probatur per diesensum ecclesic in conventiculum Farrarionsem. e) em., Vorl. nominans. 2 Vgl. S. 209 Anm. 2 und S. 359 Anm. 2. Vgl. S. 16 Anm. 4. kanni. 3 Von einem solchen Schreiben ist nichts be-
Ba. Kirchenfrage nr. 168. 361 viam percurrit olim Eugenius, ut patet in bullis1 suis ad universitates quasdam et alibi missas. in hac autem via liquide constat, quod sentit prave contra determinacionom ecclesie in generali synodo Constanciensi (Dekrete der 4. und 5. Session vom 30.März wnd 6.April I415 über die Auto- rität der Generalkonzitien), cum autem dicit se concilium ex plenitudine potestatis transtulisse 5 ipsumque prius legitimum per suum dissensum auctoritate caruisse, manifestum est, quod suam auctoritatem et potestatem super coneilium generale extollit, eujus contrariam dostrinam ecclesiasticam per multos annos tenuit ex auctoritate synodi, in hoc vero ostendit aut ecclesiam per multos annos totam in errorem cecidisse, quod est contra promissum domini illi factuma (Matth. 16, 18 nebst zugehöriger Erklärung des Hieronymus), aut ipsum heretieum 10 fore inpugnando doctrinam ecclesie. [2b] verum" minime ignoramus, qualiter ipse et sui hoc videre solent, quod pro tempore determinacionis illarum proposicionum fuit in Constancia nisi obediencia unius eorum, inter quos erat seisma; hec et ita non videtur esse determinacio ecclesie tocius, in hac ruima quiescere non possunt. quin idem concilium plene congregatum illud decretum tamquam concilium illud practicavit in deposicione Joannis XXIII., Benedicti XIII. et Gregorii XII. ac in eleccione Martini V.; que gesta tota postmodum et tune approba- vit ecclesia. insuper et concilium Basiliense plenam habens obedienciam illas confirmavit, similiter et Martinus papa, quinymmo et ipse olim Eugenius, presentialiter in Constanciensi concilio et per procuratores in concilio Basiliensi. ecelesia quoque sub hac fide nullo contra- dicente per multos annos quievit. ex quibus sufficienter hec via videtur esse preclusa. [2c Gemäß [4.] Dekret2 der 11. Session über die Unauflösbarkeit des Baseler Konzils patete, quod hujusmodi via non est concilium translatum aut dissolutum; insuper quia nullus regum aut principum illam congregacionem Farariensom approbavit tamquam generale concilium aut nominavit scriptis aut missis ambasiatoribus, [2d] quinymmod rex Francie specialiter protestatus est de contrario, ut patet in litteris3 suis imperatori Romanorum transmissis, 25 quibus precavet illi, ne veniat ad Ferrariam pro concilio generali, sed ut conservet pacta cum sacro Basiliensi concilio inita. sed pene omnes regos recognoverunt concilium Basiliense eciam post illam translacionem pretensam nominando, scribendo nonnulli, multi vero suos ibi pro- ouratores habendo atque tenendo usque ad processum deposicionis inclusive, igitur etc. [3 Videntes autem hanc viam sibi preclusam, aliam viam incedunt dicentes: concilium se Basiliense seipsum transtulisse. hane vero viam bifurcant, quia quandoque hoe diount evenisse ex compactatis cum Grecis, quandoque vero recurrunt ad pactum sacri concilii habitum cum Avinionensibus. [3a primam vero sic discurrunt: concilium Basiliense cum Grecis pepigerat, quod seipsum trausferre debuerat infra mensem, postquam Greci devenirent ad ultimum portum citramarinum eis per oratores sacri concilii nominatume. 35 unde videtur concilium ad sui translacionem fuisse obligatum. hee vero via obstruatur per hoc, quod Greci ruperunt vinculum nolentes venire ad portum eis per oratores sacri con- cilii nominatum nec ad locum per concilium electum absolventes se a condicione inita per hoe, quod in tempore premisso non venerunt galee sacri concilii, cum fuissent racionabiliter inpedite; atque in condicione cavebatur omnia intendi debere cessante legitimo inpedimento 40 fraude et dolo ipsosque prius uni oratorum sacri concilii respondisse se contentos esse de ulteriori exspectacione legitimo prestito inpedimento et hoe prevalentibus practicis illius olim Eugenii. quis ergo judicaret concilium obligari illis, qui dolose agentes recesserunt a pacto? [3b] alia vero via ad idem tendunt pretextu condicionis habite cum Avinionensibus. dicunt 15 20 45 a) sm., Forl. factam. b) an Rande Solucio false objeccionis contra decreta concilii Constanciensis. e) an Rande Probatur concilium non fuisse transAtum per papam vigore decrcti ceclesie ab omnibus approbati. d) am Rande Idem probatur per diesensum ecclesic in conventiculum Farrarionsem. e) em., Vorl. nominans. 2 Vgl. S. 209 Anm. 2 und S. 359 Anm. 2. Vgl. S. 16 Anm. 4. kanni. 3 Von einem solchen Schreiben ist nichts be-
Strana 362
362 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. enim concilium Basiliense decretassel quod casu, quo Avinionenses non satisfacerent ipsis nuncciis sacri concilii et procuratoribus ad hoc institutis de septuaginta milibus ducatorum eidem mutuando pro expedicione suorum ad Grecos et reduccione illorum infra terminum 30 dierum a die exitus illorum a concilio conputandorum, quod extune concilium deberet eligere alium locum ab Avinione pro translacione ipsius concilii; quod quia non fecerunt 5 Avinionenses in termino prefixo, aliqua pars, que minor erat, unacum presidentibus pro- cesserunt ad electionem alterius loci tamquam ad ipsos devoluta eligendi potestate ex virtute decreti, eum alii nollent contraire. unde et illa electio approbata est per papam tamquam legitima et inde censenda est synodus translata. hec" quidem ratio fundamentum accipit ex pacto, quo destructo ruit. manifestum quidem primo est, quod concilium non pepigit, quia 10 non cum Avinionensibus, qui non affuerant, noque per so neque per procuratores, et quia pactum ambas partes ligat. juxta compactata Avinionenses vere non obligabantur sacro concilio, quia nihil eis promiserunt, igitur nee sacrum concilium eis obligabatur, neque sacrum concilium compegit cum seipso, quia compaccio cum sponsione nocessario fieri habet, inter vero spondentem et recipientem oportet esse distinctionem sicut inter dantem et reci- pientem. unde sicut concilium non potuit aliquid sibi dare, ita nec potuit aliud sibi pro- mittere et per consequens neque secum compingere potuit neque alias sibi ipsi legem inponit, à qua non potest recedere, dum sibi videbitur expedire. sed solum ordinacionem quandam fecit et conclusionem pro expediendis sumptibus pro Grecorum adduccione neccessarias; quam conclusionem et ordinacionem interpretari et mutare potuit, juxta quod expediebat 20 pro fine intento; que quidem interpretacio atque mutacio fieri debuit per concilium per majorem partem representatum et non per minorem juxta consuetudinem antiquorum conciliorum et decretum super hoc editum. et quia major pars sacri concilii conclusit pro eleccione Avi- nionis, ex quo parati erant solvere caucione habita de decretacione loci et inposicione decime pro sua securitate; et ita pepigerunt cum eis procuratores sacri concilii ad hocb potestatem 25 habentes, manifestum est, quod eleccio minoris partis de loco Farrariensi non fuit conclusic sacri concilii, quod non representabatur per eos. nec sanior pars censenda erat, que non ten- debat ad expedicionem pecuniarum, pro quo fine conclusio captata erat, in quam eciam ipsi non consenserant; sed intendebant ad complacendum summo pontifici, qui concilium tune et post persequebatur, ut patet apud contra autentica2. non enim dicendum est sanum con- 30 cilium, quod tendit ad complacendum homini, sed quod tendit ad bonum finis expedite. unde qui recesserant a conclusione, recesserant eciam ab ejusdem“ interpretacione ipsa eadem stabili atque inconcussa manente. insuper quia compromissum erat ex utriusque partis consensu in tres, quorum unus erat ex presidentibus apostolicis et primus, alius vero, qui elegit eciam cum minori parte, scilicet Panormitanus archiepiscopus, solum unod ex tribus 85 existente, qui decretavit cum majori partee, ut ipsi ex pleno consensu secundum suas conscien- cias bullarent illius partis decretum, quam intellexerunt representare ipsum concilium, ipsi vero bullarunt decretum a majori parte rejecto minoris partis decreto. unde patet illud fore censendum concilii decretum ex pleno consensu omnium et eciam apostolici! per suum pre- sidentem aliis consentientibus representati, et si ipse apostolicus contradixit confirmandos minoris partis decretum, ipse sibi contradixit et juxta apostolum prevaricator extitit et nihil fecit: si enim que constituil, illa iterum destruo, numquid prevaricatorem me constituo, inquit Paulus', constat autem, quod prevaricando nihil construitur aut vere confirmatur. qua- 15 40 a) am Rande Solucio objectus de solucione translacionis [em., Vorl. translacione] concilil ex cumpactatis cum c) em. Vorl. eisdem. Avinionensibus. b) om. Vorè. d)em., Vorl. Abkürzuna fír vezu. 45 e) em. Vorl. Abkülrzung filr potest. f)em. Vorl. apostolico—representato. ) em. Vorl. constitult. 1 In der Generalkongr. vom 23. 2. 1437, 6, 648 und RTA. 16, 112 Anm. 3). 4 Vgl. Gal. 2, 18, wo es allerdings heißt: Si vgl. Mansi 30, 1121f. 2 Nicht feststellbar. enim quao destruxi, iterum haec aedifico: 3 Durch die Bulle „Salvatoris et dei“ vom praevaricatorem me constituo. 29./30. Mai 1437 (Hardouin 9, 678; vgl. Hefele 50
362 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. enim concilium Basiliense decretassel quod casu, quo Avinionenses non satisfacerent ipsis nuncciis sacri concilii et procuratoribus ad hoc institutis de septuaginta milibus ducatorum eidem mutuando pro expedicione suorum ad Grecos et reduccione illorum infra terminum 30 dierum a die exitus illorum a concilio conputandorum, quod extune concilium deberet eligere alium locum ab Avinione pro translacione ipsius concilii; quod quia non fecerunt 5 Avinionenses in termino prefixo, aliqua pars, que minor erat, unacum presidentibus pro- cesserunt ad electionem alterius loci tamquam ad ipsos devoluta eligendi potestate ex virtute decreti, eum alii nollent contraire. unde et illa electio approbata est per papam tamquam legitima et inde censenda est synodus translata. hec" quidem ratio fundamentum accipit ex pacto, quo destructo ruit. manifestum quidem primo est, quod concilium non pepigit, quia 10 non cum Avinionensibus, qui non affuerant, noque per so neque per procuratores, et quia pactum ambas partes ligat. juxta compactata Avinionenses vere non obligabantur sacro concilio, quia nihil eis promiserunt, igitur nee sacrum concilium eis obligabatur, neque sacrum concilium compegit cum seipso, quia compaccio cum sponsione nocessario fieri habet, inter vero spondentem et recipientem oportet esse distinctionem sicut inter dantem et reci- pientem. unde sicut concilium non potuit aliquid sibi dare, ita nec potuit aliud sibi pro- mittere et per consequens neque secum compingere potuit neque alias sibi ipsi legem inponit, à qua non potest recedere, dum sibi videbitur expedire. sed solum ordinacionem quandam fecit et conclusionem pro expediendis sumptibus pro Grecorum adduccione neccessarias; quam conclusionem et ordinacionem interpretari et mutare potuit, juxta quod expediebat 20 pro fine intento; que quidem interpretacio atque mutacio fieri debuit per concilium per majorem partem representatum et non per minorem juxta consuetudinem antiquorum conciliorum et decretum super hoc editum. et quia major pars sacri concilii conclusit pro eleccione Avi- nionis, ex quo parati erant solvere caucione habita de decretacione loci et inposicione decime pro sua securitate; et ita pepigerunt cum eis procuratores sacri concilii ad hocb potestatem 25 habentes, manifestum est, quod eleccio minoris partis de loco Farrariensi non fuit conclusic sacri concilii, quod non representabatur per eos. nec sanior pars censenda erat, que non ten- debat ad expedicionem pecuniarum, pro quo fine conclusio captata erat, in quam eciam ipsi non consenserant; sed intendebant ad complacendum summo pontifici, qui concilium tune et post persequebatur, ut patet apud contra autentica2. non enim dicendum est sanum con- 30 cilium, quod tendit ad complacendum homini, sed quod tendit ad bonum finis expedite. unde qui recesserant a conclusione, recesserant eciam ab ejusdem“ interpretacione ipsa eadem stabili atque inconcussa manente. insuper quia compromissum erat ex utriusque partis consensu in tres, quorum unus erat ex presidentibus apostolicis et primus, alius vero, qui elegit eciam cum minori parte, scilicet Panormitanus archiepiscopus, solum unod ex tribus 85 existente, qui decretavit cum majori partee, ut ipsi ex pleno consensu secundum suas conscien- cias bullarent illius partis decretum, quam intellexerunt representare ipsum concilium, ipsi vero bullarunt decretum a majori parte rejecto minoris partis decreto. unde patet illud fore censendum concilii decretum ex pleno consensu omnium et eciam apostolici! per suum pre- sidentem aliis consentientibus representati, et si ipse apostolicus contradixit confirmandos minoris partis decretum, ipse sibi contradixit et juxta apostolum prevaricator extitit et nihil fecit: si enim que constituil, illa iterum destruo, numquid prevaricatorem me constituo, inquit Paulus', constat autem, quod prevaricando nihil construitur aut vere confirmatur. qua- 15 40 a) am Rande Solucio objectus de solucione translacionis [em., Vorl. translacione] concilil ex cumpactatis cum c) em. Vorl. eisdem. Avinionensibus. b) om. Vorè. d)em., Vorl. Abkürzuna fír vezu. 45 e) em. Vorl. Abkülrzung filr potest. f)em. Vorl. apostolico—representato. ) em. Vorl. constitult. 1 In der Generalkongr. vom 23. 2. 1437, 6, 648 und RTA. 16, 112 Anm. 3). 4 Vgl. Gal. 2, 18, wo es allerdings heißt: Si vgl. Mansi 30, 1121f. 2 Nicht feststellbar. enim quao destruxi, iterum haec aedifico: 3 Durch die Bulle „Salvatoris et dei“ vom praevaricatorem me constituo. 29./30. Mai 1437 (Hardouin 9, 678; vgl. Hefele 50
Strana 363
Ba. Kirchenfrage nr. 168. 363 litera autem illud parvum decretum erat furtive bullatum, satis volgatum extitit, unde ex plumbo nullam auctoritatem censetur habere. unde patet ex hac radice non esse translatum concilium. insuper quia consenserunt ex utraque parte concilium Basilee debere manere usque ad adventum Grecorum ad portum eis per oratores sacri concilii assignandum; ipsis igitur ad illum portum non venientibus concilium Basilee mansit juxta utriusque partis assensum. patet eciam quod invicem contrariantur olim Eugenius et sui. ipse enim dioit seipsum trans- tulisse ex plenitudine potestatis concilium, ipsi vero concilium se ipsum transtulisse ipsum- que olim Eugenium illam translacionem confirmasse, ipse transtulit per quattuor menses ante adventum Grecorum ex eo casub, quo contra ipsum aut aliquem suorum presidentium 10 in concilio Basiliensi foret processum, atque in prima sessionel pretensi Farrariensis concilii declaravit condicionem illam fuisse purificatam atque ideo extune concilium fuisse translatum. sui vero dieunt concilium vere fuisse translatum post adventum Grecorum juxta ipsius do- cretum; quam translacionem in quantum ipse confirmat, propriam precedentem destruit, quia, quod translatum est, jam iterum transferri ex eodem loco non potest. quia igitur a veritate 15 recedunt, ipsi sibi contradiount more hereticorum, et ita caudas habent conjunctas et capita ad oppositum tendencia sicut volpes Sampsonis misse in messem Philistinorum, capite ergo vobis volpes parvulas, que demoliuntur vineas! [4] Ab hoe igitur antro fugate! querunt alteram specum, ubi latitare valeant, scilicet protestacionem principum tali discursu utentes: ad hoc, quod processus illorum, 2o qui Basilee facerent concilium, esset censendus legitimus atque ipsius ecclesie, requirebatur ecclesie consensus, sed ad deposicionem ipsius olim Eugenii et per consequens nec ad eleccionem domini Felicis V.“ concurrit consensus ecclesie, ergo processus uterque invalidus deberet censcri. major2 inde patet, quia actus ille non est ecclesie, in quem ipsa ecclesia non consentit, minorem vero hujus racionis dupliciter ostendunt: primo, quia 25 tempore illius actus procuratores principum protestati sunt se non consentire in illum, se- cundo quia nec illum processum adhuc recipiunt, sed illi obediunt tamquam summo pontifici pene omnes reges ecclesie, contra quem processum est, et non illi, qui electus est; ipso facto suo protestantes se non consentire in unius deposicionem vel alterius electionem, ergo nec iste depositus nec ille vere electus est per ecelesiam censendus. [4a] hee quidem racio eum bo- so num fundamentum ponat, male superedificat et in altera proposicione subsumpta deficit; quod enim consensus ecclesie catholice in utrumque actum concurrit, sic ostenditur. quicumque consentit in judicem, ut exequatur judicium et justiciam, consentit in omnia, que secundum justicie et juris ordinem fiunt. sed tota ecclesia consenciit in sacrum Basiliense concilium tamquam in judicem supremum, ut exequeretur reformacionem ecclesie in capite et in mem- 35 bris, ergo consenciit in omnia, que ad hujusmodi justicie execucionem erant necesse secundum justicie et juris ordinem. necessarium autem erat, sine quo fieri non poterat hujusmodi reformacio, ut ille, qui locum capitis tenebat, decretis mandatis et ordinacionibus sacris, quibus hujusmodi reformacio procurari habebat, per se resistens aliosque ad resistendum inducens de sua sede deponeretur alterque ei substitueretur atque in illa institueretur, qui hujusmodi tamquam verus ecclesie minister execucioni demandaret. [4b] quod autem et hoc factum sit secundum juris ordinem et justicic oxigenciam, ostenditur sic, jus institutum erat, in quod tota ecclesia consenciit approbante ipso tunc apostolico per suos presidentes ad hoc potestatem suam habentes ipsumque representantes in 11. sessione3 Basiliensis con- cilii tune indubitati, quod, si Romanus pontifex et alie prodicto persone, de quibus supra 5 40 45 a) am Rande Solucio argumenti recepti ex publicacione parvi decceti. c) em., Vorl. IV. b) em., Vorl. oxpite. 1 Vgl. Bulle Eugens „Magnae profecto“ über die Berujung des Konzile nach Ferrara vom 9. April 1438 (Mansi 31 A, 480-484) und to dat Dekr. „Ad laudem“ der I. Sess. vom 10. 1. 1438 bei Hardouin 9,721 und Hefele 7, 660. 2 D. h. consensus. 8 1. Dekr. v. 27. April 1433, vgl. S. I6 Anm. 4.
Ba. Kirchenfrage nr. 168. 363 litera autem illud parvum decretum erat furtive bullatum, satis volgatum extitit, unde ex plumbo nullam auctoritatem censetur habere. unde patet ex hac radice non esse translatum concilium. insuper quia consenserunt ex utraque parte concilium Basilee debere manere usque ad adventum Grecorum ad portum eis per oratores sacri concilii assignandum; ipsis igitur ad illum portum non venientibus concilium Basilee mansit juxta utriusque partis assensum. patet eciam quod invicem contrariantur olim Eugenius et sui. ipse enim dioit seipsum trans- tulisse ex plenitudine potestatis concilium, ipsi vero concilium se ipsum transtulisse ipsum- que olim Eugenium illam translacionem confirmasse, ipse transtulit per quattuor menses ante adventum Grecorum ex eo casub, quo contra ipsum aut aliquem suorum presidentium 10 in concilio Basiliensi foret processum, atque in prima sessionel pretensi Farrariensis concilii declaravit condicionem illam fuisse purificatam atque ideo extune concilium fuisse translatum. sui vero dieunt concilium vere fuisse translatum post adventum Grecorum juxta ipsius do- cretum; quam translacionem in quantum ipse confirmat, propriam precedentem destruit, quia, quod translatum est, jam iterum transferri ex eodem loco non potest. quia igitur a veritate 15 recedunt, ipsi sibi contradiount more hereticorum, et ita caudas habent conjunctas et capita ad oppositum tendencia sicut volpes Sampsonis misse in messem Philistinorum, capite ergo vobis volpes parvulas, que demoliuntur vineas! [4] Ab hoe igitur antro fugate! querunt alteram specum, ubi latitare valeant, scilicet protestacionem principum tali discursu utentes: ad hoc, quod processus illorum, 2o qui Basilee facerent concilium, esset censendus legitimus atque ipsius ecclesie, requirebatur ecclesie consensus, sed ad deposicionem ipsius olim Eugenii et per consequens nec ad eleccionem domini Felicis V.“ concurrit consensus ecclesie, ergo processus uterque invalidus deberet censcri. major2 inde patet, quia actus ille non est ecclesie, in quem ipsa ecclesia non consentit, minorem vero hujus racionis dupliciter ostendunt: primo, quia 25 tempore illius actus procuratores principum protestati sunt se non consentire in illum, se- cundo quia nec illum processum adhuc recipiunt, sed illi obediunt tamquam summo pontifici pene omnes reges ecclesie, contra quem processum est, et non illi, qui electus est; ipso facto suo protestantes se non consentire in unius deposicionem vel alterius electionem, ergo nec iste depositus nec ille vere electus est per ecelesiam censendus. [4a] hee quidem racio eum bo- so num fundamentum ponat, male superedificat et in altera proposicione subsumpta deficit; quod enim consensus ecclesie catholice in utrumque actum concurrit, sic ostenditur. quicumque consentit in judicem, ut exequatur judicium et justiciam, consentit in omnia, que secundum justicie et juris ordinem fiunt. sed tota ecclesia consenciit in sacrum Basiliense concilium tamquam in judicem supremum, ut exequeretur reformacionem ecclesie in capite et in mem- 35 bris, ergo consenciit in omnia, que ad hujusmodi justicie execucionem erant necesse secundum justicie et juris ordinem. necessarium autem erat, sine quo fieri non poterat hujusmodi reformacio, ut ille, qui locum capitis tenebat, decretis mandatis et ordinacionibus sacris, quibus hujusmodi reformacio procurari habebat, per se resistens aliosque ad resistendum inducens de sua sede deponeretur alterque ei substitueretur atque in illa institueretur, qui hujusmodi tamquam verus ecclesie minister execucioni demandaret. [4b] quod autem et hoc factum sit secundum juris ordinem et justicic oxigenciam, ostenditur sic, jus institutum erat, in quod tota ecclesia consenciit approbante ipso tunc apostolico per suos presidentes ad hoc potestatem suam habentes ipsumque representantes in 11. sessione3 Basiliensis con- cilii tune indubitati, quod, si Romanus pontifex et alie prodicto persone, de quibus supra 5 40 45 a) am Rande Solucio argumenti recepti ex publicacione parvi decceti. c) em., Vorl. IV. b) em., Vorl. oxpite. 1 Vgl. Bulle Eugens „Magnae profecto“ über die Berujung des Konzile nach Ferrara vom 9. April 1438 (Mansi 31 A, 480-484) und to dat Dekr. „Ad laudem“ der I. Sess. vom 10. 1. 1438 bei Hardouin 9,721 und Hefele 7, 660. 2 D. h. consensus. 8 1. Dekr. v. 27. April 1433, vgl. S. I6 Anm. 4.
Strana 364
364 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. dicitur. in eadem1 hoc facere neglexerunt, que et ibi tanguntur et precipiuntur, aut ipsum concilium quoquomodo inpedire mutare prorogare dissolvere operam dederint et infra quattuor menses cum reali satisfaccione non resipucrint, extunc Romanus pontifex a papali et predicte persone a suarum dignitatum administracione sint eo facto suspensi — que quidem papalis administracio ad sacrum concilium ipso jure devolvatur — quodque, si penas predictas per duos menses post dictos quattuor animo sustinucrint indurato, contra tam Romanum pontificem quam predictas personas per concilium generale procedatur, cum igitur olim Euge- nius ipsum concilium in suis processibus et decretis 2 de eleccionibus, de annatis, de graciis, de reservacionibus, de non recipiendo pecunias in provisionibus et aliis quamplurimis inpedierit et, quod amplius est, in heresim lapsus contra ecclesie determinacionem et post primam 10 correccionem iterum recidivus extiterit, manifestum ipsum post lapsum quattuor mensium, quod hujusmodi attemptaverit, fuisse eo facto ex consensu ecclesic suspensum et ipso manente in suo sensu animo obdurato, processum contra ipsum ad ulteriora fore jam justum tamquam a jure preceptum et dictatum et plenario ecclesie consensu institutum. [4e] cui resistere aut refragari non poterat protestacio procuratorum et oratorum ipsorum principum ; sed ipsa omnino inefficax fuit, quod ostenditur primo ex parte protestacionis in se. protestacio enim de sui natura instituitur ad salvandum jus. hec autem protestacio, si dici debeat, ordinabatur ad jus inpediendum, ne scilicet fieret processus contra olim dominum Eugenium se rebelliter opponentem concilio et per multos menses ultra tempus a jure institutum pacienter exspec- tatum nec resipiscentem secundum formam juris positi et approbatiuniversali consensu ecclesie. 20 deinde ex parte protestantium. eum enim illi essent procuratores principum ad hoe indubie mandatum habentes, ut concilio unacum aliis patribus exequerentur ea cum effectu, ad quod fucrat institutum, hoc est reformacionem in capite et membris, ad quam quidem reformacionem pertinebat execucio illius decreti 11. sessionis supradicti, in quod eciam ipsi nomine principum conciliaritera procedendo consencierunt, patet, quod protestacio de non-exequendo processum 25 contra tunc dominum Eugenium rebellem erat contraria mandato sibi dato a principibus, et ipsos procuratores in hoc opere representare seipsos et non principes, nec inde posse con- cludi per hoc: principes non consensisse. tercio quia, etsi principes hoe personaliter fecissent, non per hoc subtraheretur ecclesie consensus. quamvis enim corpus polliticum monarchie legalis et humane representetur per principes, ecclesia tamen in generali synodo non represen- 30 tatur per principes, sed per episcopos et sacerdotes juxta testimonium sancti Celestini pape ad synodum Ephesinam inquientis3: „spiritus sancti presenciam testatur congregacio sacer- dotum“, nee sic representatur ecclesia per episcopos, ut una pars ejus, scilicet Alamanica ecclesia, representetur per episcopos Alamanie, alia vero, seilicet Gallicana, per episcopos Gallio, et sie de aliis ctcetera in concilio generali, sed et una et indivisa ecclesia katholica s5 per catholicos episcopos ibi collectos per consensum ecclesie ad finem reformacionis ejus, ex quacumque mundi plaga venerunt, aliis omnibus sufficienter vocatis et libertate data. hec vero consideracio fundata in observacione antiquorum conciliorum et precipue primorum quattuor universaliumb et in sentencia Jeronimi, que ponitur in decreto 4 93c d. e. „legimus“: evacuat multos errores in hac materia — precipue illum, qui supratactus est, illorum, qui dieunt, quod in principio concilii Constanciensis, quando adhue non convenerant unius obediencie, non erat universale concilium; et ita calumpniantur veritates tune declarate quasi non conciliaresd. et patet responsio ex dictis. sed o prelati et principes, capite has volpe- culas, que demoliuntur vinces! [4d] quod autem adducunt, quod reges et principes nen jam consenciunt, quia non recipiunt, hoc est argumentum facti, de quo non respondet juris con- 45 5 15 40 a) rm., Vorl. consillariter. b) cm. Vorl. episcopalium. 0) 6m, Vorl. 90. d) cms., Yorl. consiliarcs. 1 2 3 D. h. Kirche. Vgl. S. 359 Anm. 3-5. Schreiben vom 8. Mai 431 (Mansi 1, 1283; 4 5, 569; Migne 50, 505; E. Schwartz, Conc. univ. Ephesenum 2, 22, VIIJ. c. 24 Di. 93. 50
364 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. dicitur. in eadem1 hoc facere neglexerunt, que et ibi tanguntur et precipiuntur, aut ipsum concilium quoquomodo inpedire mutare prorogare dissolvere operam dederint et infra quattuor menses cum reali satisfaccione non resipucrint, extunc Romanus pontifex a papali et predicte persone a suarum dignitatum administracione sint eo facto suspensi — que quidem papalis administracio ad sacrum concilium ipso jure devolvatur — quodque, si penas predictas per duos menses post dictos quattuor animo sustinucrint indurato, contra tam Romanum pontificem quam predictas personas per concilium generale procedatur, cum igitur olim Euge- nius ipsum concilium in suis processibus et decretis 2 de eleccionibus, de annatis, de graciis, de reservacionibus, de non recipiendo pecunias in provisionibus et aliis quamplurimis inpedierit et, quod amplius est, in heresim lapsus contra ecclesie determinacionem et post primam 10 correccionem iterum recidivus extiterit, manifestum ipsum post lapsum quattuor mensium, quod hujusmodi attemptaverit, fuisse eo facto ex consensu ecclesic suspensum et ipso manente in suo sensu animo obdurato, processum contra ipsum ad ulteriora fore jam justum tamquam a jure preceptum et dictatum et plenario ecclesie consensu institutum. [4e] cui resistere aut refragari non poterat protestacio procuratorum et oratorum ipsorum principum ; sed ipsa omnino inefficax fuit, quod ostenditur primo ex parte protestacionis in se. protestacio enim de sui natura instituitur ad salvandum jus. hec autem protestacio, si dici debeat, ordinabatur ad jus inpediendum, ne scilicet fieret processus contra olim dominum Eugenium se rebelliter opponentem concilio et per multos menses ultra tempus a jure institutum pacienter exspec- tatum nec resipiscentem secundum formam juris positi et approbatiuniversali consensu ecclesie. 20 deinde ex parte protestantium. eum enim illi essent procuratores principum ad hoe indubie mandatum habentes, ut concilio unacum aliis patribus exequerentur ea cum effectu, ad quod fucrat institutum, hoc est reformacionem in capite et membris, ad quam quidem reformacionem pertinebat execucio illius decreti 11. sessionis supradicti, in quod eciam ipsi nomine principum conciliaritera procedendo consencierunt, patet, quod protestacio de non-exequendo processum 25 contra tunc dominum Eugenium rebellem erat contraria mandato sibi dato a principibus, et ipsos procuratores in hoc opere representare seipsos et non principes, nec inde posse con- cludi per hoc: principes non consensisse. tercio quia, etsi principes hoe personaliter fecissent, non per hoc subtraheretur ecclesie consensus. quamvis enim corpus polliticum monarchie legalis et humane representetur per principes, ecclesia tamen in generali synodo non represen- 30 tatur per principes, sed per episcopos et sacerdotes juxta testimonium sancti Celestini pape ad synodum Ephesinam inquientis3: „spiritus sancti presenciam testatur congregacio sacer- dotum“, nee sic representatur ecclesia per episcopos, ut una pars ejus, scilicet Alamanica ecclesia, representetur per episcopos Alamanie, alia vero, seilicet Gallicana, per episcopos Gallio, et sie de aliis ctcetera in concilio generali, sed et una et indivisa ecclesia katholica s5 per catholicos episcopos ibi collectos per consensum ecclesie ad finem reformacionis ejus, ex quacumque mundi plaga venerunt, aliis omnibus sufficienter vocatis et libertate data. hec vero consideracio fundata in observacione antiquorum conciliorum et precipue primorum quattuor universaliumb et in sentencia Jeronimi, que ponitur in decreto 4 93c d. e. „legimus“: evacuat multos errores in hac materia — precipue illum, qui supratactus est, illorum, qui dieunt, quod in principio concilii Constanciensis, quando adhue non convenerant unius obediencie, non erat universale concilium; et ita calumpniantur veritates tune declarate quasi non conciliaresd. et patet responsio ex dictis. sed o prelati et principes, capite has volpe- culas, que demoliuntur vinces! [4d] quod autem adducunt, quod reges et principes nen jam consenciunt, quia non recipiunt, hoc est argumentum facti, de quo non respondet juris con- 45 5 15 40 a) rm., Vorl. consillariter. b) cm. Vorl. episcopalium. 0) 6m, Vorl. 90. d) cms., Yorl. consiliarcs. 1 2 3 D. h. Kirche. Vgl. S. 359 Anm. 3-5. Schreiben vom 8. Mai 431 (Mansi 1, 1283; 4 5, 569; Migne 50, 505; E. Schwartz, Conc. univ. Ephesenum 2, 22, VIIJ. c. 24 Di. 93. 50
Strana 365
Ba. Kirchenfrage nr. 168. 365 5 10 15 25 sultus, et a minori ego juris ignarus. possunt enim principes et innumeri populi, si non obediant sentencie ecclesie, se ab ecclesia dividere, sed nequaquam ecclesiam seoum trahere, ecclesia enim katholica non sequitur multitudinem eorum, qui fidem receperunt et uno ritu colendi deum vivunt, sed unitatem consensus in regulas ejus, etsi illi in paucissimo numero extiterunt, sieut temporibus persecucionis Arriane contigit, quando neo fuit verus papa ot pene omnes episcopi polluti scismate vel heresi paucissimis in exilium missis fidem integram atque inte- gritatem et unitatem ecclesie conservantibus; utique si volpes non arceantur a vineis, apparet similis disposicio hujus nostri temporis. [4e] hoe vero obstrueto versucie meatu alia que- runt sue fraudis commenta, in quibus quiescere valeant dicentes processum deposicionis olim Eugenii ideo non sortire effectum, quia concilium in hoc excessit limites sue potestatis. potestas enim concilii generalis est super reformacionem ecclesie: deposicio vero capitis non videtur ad reformacionem, sed magis ad destruccionom pertinere. pera hanc nempe fit intro- duccio scismatis et scandala oriuntur et multa talia, quibus dissipatur et deformatur ecclesia magis quam reformetur. ad quod dieendum puto, quod, quamvis particularis reformandi potestas non includat potestatem deponendi capud congregacionis, sed illud superiori com- mittendum est, ut in rubrica de statu monachorum c. „ea que“1, tamen, ubi est universalis et perfecta reformandi potestas, sicut in concilio generali, ibi est potestas ad procedendum contra rebelles inclusive usque ad deposicionem. quis enim nesciat exercicium generalis synodi esse culturam agri dominici, in quo oportet inutiles arbores atque herbas evellere, quibus 20 inpeditur fructus universalis, sieut patet per illud Jeremie 1.2: ,ecce dedi te in lucem gentium“, „ecce constitui te super gentes et regna, ut evellas et destruas, disperdas et dissipes, edifices et plantes“. in omni enim roformacione evellere procedit plantare, destruere vero disperdere et dissipare ipsum edificare, et recte nimirum in ecelesia fieri oportuit. quomodo enim virtutes in inferioribus edificarib aut plantari poterunt, si hii, qui in capito sunt irrecuperabiliter viciosi, correccionis monita non recipiunt? unde, ut inquit Jeronimus à, resecande sunt putride carnes, ne tota corporis massa putrescat, et scabiosa ovis a caulis repellenda est, ne universa pecora corumpantur et intereant. Arrius in Alexandria una scintilla fuit ; sed quoniam non statim oppressus est, totum orbem ejus flamma depopulata est. concesso enim principali conceduntur ea, sine quibus non. dum enim capud graviter egrotat, non est possibile corpus ad sanitatem 2o perfectam reducere. unde patet, quod reformandi potestas includat potestatem deponendi et abseidendi membrum alias non reducibile ad sanitatem, fundatur autem hec veritas in illo Mt. 18 d: „si ecclesiam non audierit, sit tibi sieut ethnicus et publicanus", ad idem vadit illud" allegorice: „si oculus tuus scandalizat te, etc. abs te“. quamvis enim papa dicatur capud in ecclesia, quia vicem capitis Christi gerit et illi per gubernacionem et providenciam 35 solicitudine preest universali, verumtamen ecclesia unicum verum capud habet per influxum, quod est Christus. hujus autem corporis mistici singuli episcopi proprie dicuntur oculi propter circumspeccionem. unde eciam vocantur speculatores Ezechielis 35: „fili hominis, dedi te speculatorem domui Israel“ ; unde et de illis exponit Origines illud: „si oculus tuus scandalizat te, erue eum et projice abs le“. [4fl quod autem dicitur inde scandala oriri, dicendum, 40 quod illud est scandalum passivum, non activum, acceptum et non datum. non enim poterit quodlibet minimum claustrum reformari monachorum, nisi inde divisiones oriantur, parcia- litates et hujusmodi scandala, si ergo occasione illius cessandum esset a reformacione, nulla esset severitas ecclesiastice discipline, nulla reformacio procuranda quecumque exorbitancia, vane et superflue visitaciones inferiorum a superioribus, hujusmodi enim scandala non eve- 45 niunt, nisi illorum, qui aut prius corupti sunt — cujusmodi erat scandalum pharizeorum—aut a) an Rande Solucio racionis contra processum deposicionis Eugenii. b) ergäaz. 1 2 c.8 X de statu monach. III, 35. Isaias 42, 6 und Jeremias 1, 10. 8 Nicht nachgewiesen. 4 5 6 Matth. 18, 17. Matth. 18, 9. Ezechiel 3, 17.
Ba. Kirchenfrage nr. 168. 365 5 10 15 25 sultus, et a minori ego juris ignarus. possunt enim principes et innumeri populi, si non obediant sentencie ecclesie, se ab ecclesia dividere, sed nequaquam ecclesiam seoum trahere, ecclesia enim katholica non sequitur multitudinem eorum, qui fidem receperunt et uno ritu colendi deum vivunt, sed unitatem consensus in regulas ejus, etsi illi in paucissimo numero extiterunt, sieut temporibus persecucionis Arriane contigit, quando neo fuit verus papa ot pene omnes episcopi polluti scismate vel heresi paucissimis in exilium missis fidem integram atque inte- gritatem et unitatem ecclesie conservantibus; utique si volpes non arceantur a vineis, apparet similis disposicio hujus nostri temporis. [4e] hoe vero obstrueto versucie meatu alia que- runt sue fraudis commenta, in quibus quiescere valeant dicentes processum deposicionis olim Eugenii ideo non sortire effectum, quia concilium in hoc excessit limites sue potestatis. potestas enim concilii generalis est super reformacionem ecclesie: deposicio vero capitis non videtur ad reformacionem, sed magis ad destruccionom pertinere. pera hanc nempe fit intro- duccio scismatis et scandala oriuntur et multa talia, quibus dissipatur et deformatur ecclesia magis quam reformetur. ad quod dieendum puto, quod, quamvis particularis reformandi potestas non includat potestatem deponendi capud congregacionis, sed illud superiori com- mittendum est, ut in rubrica de statu monachorum c. „ea que“1, tamen, ubi est universalis et perfecta reformandi potestas, sicut in concilio generali, ibi est potestas ad procedendum contra rebelles inclusive usque ad deposicionem. quis enim nesciat exercicium generalis synodi esse culturam agri dominici, in quo oportet inutiles arbores atque herbas evellere, quibus 20 inpeditur fructus universalis, sieut patet per illud Jeremie 1.2: ,ecce dedi te in lucem gentium“, „ecce constitui te super gentes et regna, ut evellas et destruas, disperdas et dissipes, edifices et plantes“. in omni enim roformacione evellere procedit plantare, destruere vero disperdere et dissipare ipsum edificare, et recte nimirum in ecelesia fieri oportuit. quomodo enim virtutes in inferioribus edificarib aut plantari poterunt, si hii, qui in capito sunt irrecuperabiliter viciosi, correccionis monita non recipiunt? unde, ut inquit Jeronimus à, resecande sunt putride carnes, ne tota corporis massa putrescat, et scabiosa ovis a caulis repellenda est, ne universa pecora corumpantur et intereant. Arrius in Alexandria una scintilla fuit ; sed quoniam non statim oppressus est, totum orbem ejus flamma depopulata est. concesso enim principali conceduntur ea, sine quibus non. dum enim capud graviter egrotat, non est possibile corpus ad sanitatem 2o perfectam reducere. unde patet, quod reformandi potestas includat potestatem deponendi et abseidendi membrum alias non reducibile ad sanitatem, fundatur autem hec veritas in illo Mt. 18 d: „si ecclesiam non audierit, sit tibi sieut ethnicus et publicanus", ad idem vadit illud" allegorice: „si oculus tuus scandalizat te, etc. abs te“. quamvis enim papa dicatur capud in ecclesia, quia vicem capitis Christi gerit et illi per gubernacionem et providenciam 35 solicitudine preest universali, verumtamen ecclesia unicum verum capud habet per influxum, quod est Christus. hujus autem corporis mistici singuli episcopi proprie dicuntur oculi propter circumspeccionem. unde eciam vocantur speculatores Ezechielis 35: „fili hominis, dedi te speculatorem domui Israel“ ; unde et de illis exponit Origines illud: „si oculus tuus scandalizat te, erue eum et projice abs le“. [4fl quod autem dicitur inde scandala oriri, dicendum, 40 quod illud est scandalum passivum, non activum, acceptum et non datum. non enim poterit quodlibet minimum claustrum reformari monachorum, nisi inde divisiones oriantur, parcia- litates et hujusmodi scandala, si ergo occasione illius cessandum esset a reformacione, nulla esset severitas ecclesiastice discipline, nulla reformacio procuranda quecumque exorbitancia, vane et superflue visitaciones inferiorum a superioribus, hujusmodi enim scandala non eve- 45 niunt, nisi illorum, qui aut prius corupti sunt — cujusmodi erat scandalum pharizeorum—aut a) an Rande Solucio racionis contra processum deposicionis Eugenii. b) ergäaz. 1 2 c.8 X de statu monach. III, 35. Isaias 42, 6 und Jeremias 1, 10. 8 Nicht nachgewiesen. 4 5 6 Matth. 18, 17. Matth. 18, 9. Ezechiel 3, 17.
Strana 366
366 eorum, qui per hujusmodi volpeculas corumpuntur promissionibus aut perversis doctrinis. unde quavis severitas ecclesiastice discipline quandoque sustinenda est propter scandalum, sicut quando peccatum est communitatis, aut quando occultum est peccatum a, sient exponit Augustinus illud ---b1: „sinite zyzania crescere usque ad messem“, „ne forte colligendo zyzania eradicetis et triticum". tamen ubi peccatum est notorium et de se totam scandalizans ecclesiam, severitate discipline feriendum est, non obstante scandalo pharizeorum. [4g] ex alio insuper angulo calumpniantur allegantes: ex eo judicium ordinatum non fuisse, quia pro alia causa fuerat judicatus, quam, pro qua fuerat citatus, et hujusmodi justiciam subici- endo me correccioni jurisperitorum reputo esse nullam, hoc namque frequenter contingit, quod reus obedire contempnens et manens obduratus in contunacia judicatur tamquam here- ticus. (Hinweise aufc. 13 , gravem“, dann X, 5,37 de penis und c.16 ,nullus“ Di. 38). unde gravius judicatur ex incidente contumacia, quam ex principali causa forte, pro qua citatus erat, et ita in proposito accidit nec hoc est contra juris ordinem, quod crescente culpa creseat et pena, et ita, quod pro alia causa quis judicetur et pro alia citetur. [5] Allegant° insuper et multa contra eleccionem domini Felicis, precipue de 15 inhabilitate persone, puta irregularitate, bygamia et aliis hujusmodi, que prohibent promocionem nedum ad pontificatum, verum eciam ad sacerdocium. que si vera sint, nescio. unum tamen scio, quod in omnibus hiis potuit ecclesia dispensare, cum sibi videtur bonum pro necessitate ecclesie, et hoc in concilio generali precipue, ubi in plena potestate ipsa representatur. quinymmo ex ipsa eleccione ejus videtur interpretative dispensare ac ipsum 20 dignifleare ad hujusmodi honorem. [6] arguunt" quandoque in solacium sue impericie ex paucitate patrum oxistoncium in concilio tempore deposicionis olim Eugenii, quasi non suffi- ciat ad tam magnum actum exercendum; non advertentes, quod spiritus sanctus assistit familiariter concilio generali, qui operatur principaliter et nihilominus in paucis quam in multis, sicut eodem spiritu inflatus dixit ille vir fortissimus Judas2. „non est differentia in 25 conspectu dei liberare in multis et in paucis“, major enim multitudo ibi protune fuit quam in principio, quando ille olim Eugenius suam pretensam translacioneme revocans confessus est et protestatus illio fuisse verum concilium generale ad omnes actus exercendos. insuper minus advertunt, quod ecclesia catholica in paucioribus conservabatur, et tamen dicebatur universale, et qualiter non dicatur concilium in paucis quandoque legitimum auctoritate 30 tocius ecclesie esse universale etc. et ita patet solucio pro omnibus talibus objeccionibus. ecce, patres precelsi, fugatas volpeculas a cavernis! capite igitur has volpeculas, que demo- liuntur vineas, juxta preceptum domini et non captivemini ab eis, quin pocius attendite et cordis aure percipite verba beati Bernardi in quodam sermone de dedicacione ecclesie in fine sic inquientis: vos, qui estis filii ecclesie, defendite ecclesiam ete. (require supra3) amen. amen. 35 5 10 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 169. Darlegungen eines Univ.-Gelehrten, daß die weitere Unterbrechung des Gehorsams gegenüber dem Bascler Konzil, also die Verlängerung der Neutralität verdammenswert und glaubens. widrig sei. [1444 September] Nürnberg. Aus Wien N.-B. cod. 5104 fol. 137a-138a cop. chart. [I] Post informacionem jam exhibitam et ab universitatibus hujus inclite nacionis Germa. 40 nice et a doctoribus ad hanc celebrem dietam Nurembergensem vocatis amplius suspendere animos ab obedientia sacri concilii Basiliensis est dampnabile et in fide suspec- b) Vort. hat Raum fůr 3 Buchstaven. c) am Rande Soluclo d) das Folgende bis ecelesle esse universale etc. (Z. 31) ist mit e) sm., Forl. appellacionem. a) am Rands Sulucio instantle occulte. racionum contra eleccionem Felicis. Venceisungszeichen nachgetragen. 15 1 Matth. 13, 30 und 29. Die Stelle ist bei 3 Das ist auj fol. 46a der gleichen Handschrift, Augustin nicht nachweisbar. vgl. nr. 163 und nr. 167, IIIb. 1. Maccab. 3, 18.
366 eorum, qui per hujusmodi volpeculas corumpuntur promissionibus aut perversis doctrinis. unde quavis severitas ecclesiastice discipline quandoque sustinenda est propter scandalum, sicut quando peccatum est communitatis, aut quando occultum est peccatum a, sient exponit Augustinus illud ---b1: „sinite zyzania crescere usque ad messem“, „ne forte colligendo zyzania eradicetis et triticum". tamen ubi peccatum est notorium et de se totam scandalizans ecclesiam, severitate discipline feriendum est, non obstante scandalo pharizeorum. [4g] ex alio insuper angulo calumpniantur allegantes: ex eo judicium ordinatum non fuisse, quia pro alia causa fuerat judicatus, quam, pro qua fuerat citatus, et hujusmodi justiciam subici- endo me correccioni jurisperitorum reputo esse nullam, hoc namque frequenter contingit, quod reus obedire contempnens et manens obduratus in contunacia judicatur tamquam here- ticus. (Hinweise aufc. 13 , gravem“, dann X, 5,37 de penis und c.16 ,nullus“ Di. 38). unde gravius judicatur ex incidente contumacia, quam ex principali causa forte, pro qua citatus erat, et ita in proposito accidit nec hoc est contra juris ordinem, quod crescente culpa creseat et pena, et ita, quod pro alia causa quis judicetur et pro alia citetur. [5] Allegant° insuper et multa contra eleccionem domini Felicis, precipue de 15 inhabilitate persone, puta irregularitate, bygamia et aliis hujusmodi, que prohibent promocionem nedum ad pontificatum, verum eciam ad sacerdocium. que si vera sint, nescio. unum tamen scio, quod in omnibus hiis potuit ecclesia dispensare, cum sibi videtur bonum pro necessitate ecclesie, et hoc in concilio generali precipue, ubi in plena potestate ipsa representatur. quinymmo ex ipsa eleccione ejus videtur interpretative dispensare ac ipsum 20 dignifleare ad hujusmodi honorem. [6] arguunt" quandoque in solacium sue impericie ex paucitate patrum oxistoncium in concilio tempore deposicionis olim Eugenii, quasi non suffi- ciat ad tam magnum actum exercendum; non advertentes, quod spiritus sanctus assistit familiariter concilio generali, qui operatur principaliter et nihilominus in paucis quam in multis, sicut eodem spiritu inflatus dixit ille vir fortissimus Judas2. „non est differentia in 25 conspectu dei liberare in multis et in paucis“, major enim multitudo ibi protune fuit quam in principio, quando ille olim Eugenius suam pretensam translacioneme revocans confessus est et protestatus illio fuisse verum concilium generale ad omnes actus exercendos. insuper minus advertunt, quod ecclesia catholica in paucioribus conservabatur, et tamen dicebatur universale, et qualiter non dicatur concilium in paucis quandoque legitimum auctoritate 30 tocius ecclesie esse universale etc. et ita patet solucio pro omnibus talibus objeccionibus. ecce, patres precelsi, fugatas volpeculas a cavernis! capite igitur has volpeculas, que demo- liuntur vineas, juxta preceptum domini et non captivemini ab eis, quin pocius attendite et cordis aure percipite verba beati Bernardi in quodam sermone de dedicacione ecclesie in fine sic inquientis: vos, qui estis filii ecclesie, defendite ecclesiam ete. (require supra3) amen. amen. 35 5 10 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 169. Darlegungen eines Univ.-Gelehrten, daß die weitere Unterbrechung des Gehorsams gegenüber dem Bascler Konzil, also die Verlängerung der Neutralität verdammenswert und glaubens. widrig sei. [1444 September] Nürnberg. Aus Wien N.-B. cod. 5104 fol. 137a-138a cop. chart. [I] Post informacionem jam exhibitam et ab universitatibus hujus inclite nacionis Germa. 40 nice et a doctoribus ad hanc celebrem dietam Nurembergensem vocatis amplius suspendere animos ab obedientia sacri concilii Basiliensis est dampnabile et in fide suspec- b) Vort. hat Raum fůr 3 Buchstaven. c) am Rande Soluclo d) das Folgende bis ecelesle esse universale etc. (Z. 31) ist mit e) sm., Forl. appellacionem. a) am Rands Sulucio instantle occulte. racionum contra eleccionem Felicis. Venceisungszeichen nachgetragen. 15 1 Matth. 13, 30 und 29. Die Stelle ist bei 3 Das ist auj fol. 46a der gleichen Handschrift, Augustin nicht nachweisbar. vgl. nr. 163 und nr. 167, IIIb. 1. Maccab. 3, 18.
Strana 367
Ba. Kirchenfrage nr. 168-169. 367 tum. hec proposicio duas habet partes. [I] prima dicit esse dampnabile protrahere ulte- rius suspensionem animorum eirca obedientiam sacri concilii Basiliensis et probatur primo pluribus momentis: [Ia] primo quia sublata causa excusante actum de se malum a culpa fit actus culpabilis, sicut si quis ignoranter ignorantia invioibili cognoseat non suaml, putans illam esse suam, utputa submissam in thorum maritalem, excusatur quidem a culpa; remota autem ignorancia et cognito, quod non sit sua, si illam cognoscat, adulterium committit et mortaliter pec- cat. constat autem, quod causa, que fuit excusans animorum suspensionem, fuit probabile dubi- um, an adhue in Basilea concilium generale subsistoret, ut in cedula protestacionis2 principum expresse asseritur. constat eciam suspensionem animorum ab obediencia generalis concilii secun- dum se esse illicitam et dampnabilem, cum in magno concilio Constanciensi celebriter decreta- tum sit3, quod ,quilibet Christianus cujuscumque status - obodire tenetur concilio generali in hiis, que pertinent --- et in membris". suspendere autem animum ab obediencia est protestari de non-obediendo, quod de directo contravenit dicto affirmativo precepto, in quantum in volun- tate ponitur quedam repugnancia ad obedienciam, constat autom obediencia principaliter et 15 radicaliter in subjectione voluntari, qua quis promptus est sequi regulam et directionem superioris ad modum, quo in naturalibus virtus inferioris agentis subicitur virtuti moventi superiorum et ab eadem regulatur et dirigitur; a cujus influxu si agens inferius destitueretur per suspensionem aut alias, nulla aut omnino irregularis esset ejus actio, ut si calor naturalis in vivente non susciperet influxum a virtute nutritiva, ejus actio aut nulla esset aut destructiva, 20 viventem non quidem nutriret digereret carnificaret4 et sic de aliis, sed pocius dissolveret incineraret etc. ada veram ergo obedienciam requiritur continua promptitudo interioris voluntatis saltem secundum habitum ad parendum ei, quem superiorem cognoscit secundum formam divine legis, que est prima regula omnis voluntatis. huic autem promptitudini habi- tuali repugnat animorum suspensio, que fit per protestacionem de non-obediendo ad tempus mandatis a superiori auctoritate, puta sacri concilii, emanandis. dudum autem illud probabile, si quid fuit de subsistencia concilii Basilionsis jam sufficienter est sublatum por doctrinam universitatum et per consilia et studia doctorum etc. dampnabile ergo est amplius animorum suspensionem protrahere et debitum obediencie non reddere per cognicionem superioris et promptitudinem voluntatis ad parendum mandatis ejus. [Ib] secundo probatur sic: so propositum equali obligacione tenetur quilibet catholicus subesse ecclesie universali in generali concilio ipsam potestatem representanti. alias enim esset aliqua potestas in universali ecclesia frustra. frustra est enim potestas, que nunquam transit ad actum, constat autem, quod uni- versalis ecclesia, per orbem dispersa ut sit, non potest habere exercicium sue potestatis, quam immediate a Christo habet, quantum ad illum actum, qui est proprius toti ecclesie s5 universali, quia tota ecclesia congregatur ex diversis membris et statibus jerarchicis, que non possunt concurrere ad aliquem unum actum exercendum, nisi simul conjungantur; quod fieri non potest nisi per congregacionem synodi generalis. ot sic potestas universalis enclesie reducitur ad actum per existenciam generalis concilii, ut sit in ecclesia dispersa hujus- modi potestas sicut granum in gramine et vinum in vitrob, in concilio autem generali in suo esse formali et completo, nec dici potest hujusmodi potestatem suum exercicium non sor- tiri nisi per papam. tunc enim ecclesia universalis non posset uti sua potestate per se ipsam et primo, sed solum per partem ad modum, quo totus homo videt per occulum, quod est agere per partom et non per se primo, ut patet per philosophum" quinto phisicorum. hoc autem 5 10 25 40 a) in Vorl, folgt Abkürzung que oder quid. b) so tochl zus em.. Forl. votro od. botro. 45 1 Namlich uxorem. 2 RTA. 13 nr. 130. 2 Vgl. die Dekrete der 4. und 5. Sesa. vom 30. März und 6. April 1415 (Mansi 27, 585 und 590). * Hier woht nicht = köpfen, sondern = carnem facere, Fleisch bilden. 5 Wörtlich in den 8 Büchern der „Physik nicht nachueisbar ; bestenfalls hönnte an Buch V, 7 gedacht werden.
Ba. Kirchenfrage nr. 168-169. 367 tum. hec proposicio duas habet partes. [I] prima dicit esse dampnabile protrahere ulte- rius suspensionem animorum eirca obedientiam sacri concilii Basiliensis et probatur primo pluribus momentis: [Ia] primo quia sublata causa excusante actum de se malum a culpa fit actus culpabilis, sicut si quis ignoranter ignorantia invioibili cognoseat non suaml, putans illam esse suam, utputa submissam in thorum maritalem, excusatur quidem a culpa; remota autem ignorancia et cognito, quod non sit sua, si illam cognoscat, adulterium committit et mortaliter pec- cat. constat autem, quod causa, que fuit excusans animorum suspensionem, fuit probabile dubi- um, an adhue in Basilea concilium generale subsistoret, ut in cedula protestacionis2 principum expresse asseritur. constat eciam suspensionem animorum ab obediencia generalis concilii secun- dum se esse illicitam et dampnabilem, cum in magno concilio Constanciensi celebriter decreta- tum sit3, quod ,quilibet Christianus cujuscumque status - obodire tenetur concilio generali in hiis, que pertinent --- et in membris". suspendere autem animum ab obediencia est protestari de non-obediendo, quod de directo contravenit dicto affirmativo precepto, in quantum in volun- tate ponitur quedam repugnancia ad obedienciam, constat autom obediencia principaliter et 15 radicaliter in subjectione voluntari, qua quis promptus est sequi regulam et directionem superioris ad modum, quo in naturalibus virtus inferioris agentis subicitur virtuti moventi superiorum et ab eadem regulatur et dirigitur; a cujus influxu si agens inferius destitueretur per suspensionem aut alias, nulla aut omnino irregularis esset ejus actio, ut si calor naturalis in vivente non susciperet influxum a virtute nutritiva, ejus actio aut nulla esset aut destructiva, 20 viventem non quidem nutriret digereret carnificaret4 et sic de aliis, sed pocius dissolveret incineraret etc. ada veram ergo obedienciam requiritur continua promptitudo interioris voluntatis saltem secundum habitum ad parendum ei, quem superiorem cognoscit secundum formam divine legis, que est prima regula omnis voluntatis. huic autem promptitudini habi- tuali repugnat animorum suspensio, que fit per protestacionem de non-obediendo ad tempus mandatis a superiori auctoritate, puta sacri concilii, emanandis. dudum autem illud probabile, si quid fuit de subsistencia concilii Basilionsis jam sufficienter est sublatum por doctrinam universitatum et per consilia et studia doctorum etc. dampnabile ergo est amplius animorum suspensionem protrahere et debitum obediencie non reddere per cognicionem superioris et promptitudinem voluntatis ad parendum mandatis ejus. [Ib] secundo probatur sic: so propositum equali obligacione tenetur quilibet catholicus subesse ecclesie universali in generali concilio ipsam potestatem representanti. alias enim esset aliqua potestas in universali ecclesia frustra. frustra est enim potestas, que nunquam transit ad actum, constat autem, quod uni- versalis ecclesia, per orbem dispersa ut sit, non potest habere exercicium sue potestatis, quam immediate a Christo habet, quantum ad illum actum, qui est proprius toti ecclesie s5 universali, quia tota ecclesia congregatur ex diversis membris et statibus jerarchicis, que non possunt concurrere ad aliquem unum actum exercendum, nisi simul conjungantur; quod fieri non potest nisi per congregacionem synodi generalis. ot sic potestas universalis enclesie reducitur ad actum per existenciam generalis concilii, ut sit in ecclesia dispersa hujus- modi potestas sicut granum in gramine et vinum in vitrob, in concilio autem generali in suo esse formali et completo, nec dici potest hujusmodi potestatem suum exercicium non sor- tiri nisi per papam. tunc enim ecclesia universalis non posset uti sua potestate per se ipsam et primo, sed solum per partem ad modum, quo totus homo videt per occulum, quod est agere per partom et non per se primo, ut patet per philosophum" quinto phisicorum. hoc autem 5 10 25 40 a) in Vorl, folgt Abkürzung que oder quid. b) so tochl zus em.. Forl. votro od. botro. 45 1 Namlich uxorem. 2 RTA. 13 nr. 130. 2 Vgl. die Dekrete der 4. und 5. Sesa. vom 30. März und 6. April 1415 (Mansi 27, 585 und 590). * Hier woht nicht = köpfen, sondern = carnem facere, Fleisch bilden. 5 Wörtlich in den 8 Büchern der „Physik nicht nachueisbar ; bestenfalls hönnte an Buch V, 7 gedacht werden.
Strana 368
368 repugnat decreto1 concilii Constanciensis, quo cavetur generale concilium immediate habere potestatem a Christo, si cam inmediate habet, non sequenter per partem, ut patet de se. constat autem, quod nec ad momentum licet manere extra obedienciam ecclesie, sieut nee ad momentum licet manere in peccato (mit Hinweisen auf Eccli. 21, 2 und Matth. 18, 17 und zugehörigen Lehren von Gregor und Hieronymus über die Folgen einer Trennung von der Kirche). nullo ergo pacto licet eciam ad momentum post manifestacionem de subsistencia concilii generalis in loco Basiliensi per suspensionem aut alias extra ejus obedienciam manere. ad hee concordat auctoritas Gregorii „dum universali“, inquit2, „consensu scilicet constituta se et non illa destruit, quisquis presumit absolvere, quos ligant, et ligare, quos absolvunt, et qui aliter sentit, anathema sit“. [Ic] tercio probatur idem secundum doctorem 10 sanctum et alios doctores scolasticos: restitutio ablati est sine expectatione aut mora facienda, accipientes hoc ab illo Augustini verbo2: „non dimittitur peccatum, nisi restitue- retur ablatum“, subest etiam racio, quia debitum restitucionis presupponit detentionem tei aliene. non licet autem ad momentum alienam rem detinere, eum hoe sit contra preceptum 3 negativum, scilicet „non furtum facies“. ejusdem enim culpe est surripere rem alienam et 15 surreptam detinere domino invito; hoc autom intelligendum est, dum verus dominus rei apparet et facultas reddendi adest. manifestum est autem, quod per subtractionem obediencie superiori debite injuste detinetur alienum, quia clauditur auctoritas superioris in inferiorem, quod est contra debitum justicie, quo unicuique reddendum est, quod suum est. propter quod obedientia pars justicie ponitur, eum igitur per protestacionom suspensionis animorum ab obediencia sacri concilii Basiliensis debitum obcdiencie ad generalia concilia sit subtractum et hactenus detentum, supposita illius concilii subsistencia compertaa jam in illo loco veri domini et supremi judicis presidencia, cujus ignoraneia ante presentem informacionem for- sitan excusare poterat a reddicione debiti obediencie, necesse est adstatim illud reddere protestando se illi velle obedire juxta tenorem decreti Constanciensis super hoc editi. ad 25 hoc facit canon concilii Calcedonensis 4: regula est ab electa synodo „non licet appellare“. hee est fides patrum ; qui preter hoc sapit, hereticus est. [Id] quarto sic: currente man- dato superioris est tempus, pro quo obligat preceptum affirmativum deb parendo, eciam quantum ad execucionem actus. non enim precepta dantur de habitibus, sed de actibus. contingit autem excusari ab obligacione hujusmodi precepti, dum precipitur aut id, quod so secundum se illicitum est et divine legi repugnans, quia deo magis obedire oportet quam hominibus, aut eciam si sit ad discrimen peccati mortalis ex natura ipsius actus occasione data, inducens; si vero sit illud, quod precipitur, de se licitum et divine legi consonum aut eciam ex natura sua indifferens aut occasione accepta non data ad malum probabiliter tendens, non habet locum excusacio, ymmo de necessitate salutis est ad execucionem actus secundum 35 mandatum currens pro conatu procedendum, nec est discuciendum aut examinandum hujus- modi mandatum, sed judicio mandantis relinquendum. ita enim prohibet beatus Bernardus" mandatum superioris discernere, nisi forte gravis casus de proximo timeretur, quem mandans verisimilem putatur ignorare, et tune procurato superioris consensu et casu exposito potest execucio mandati suspendi, cum igitur jam currat mandatum supremi judicis in terris, concilii 40 videlicet sacri Basiliensis, de illi profitendo obedienciam et adhesionem faciendo, sitque de se honestum licitum et salubre nec ex natura sua tendens ad deteriorem exitum, nec probabiliter presumitur aliquid grave Christianitatis detrimentum futurum, quod dictum sacrum Basi- liense concilium latere possit. ymmo illius providencia longe amplior et cireumspectior credi debeat circa provisionem et salutem Christiani populi quam quorumcumque aliorum particu- 45 larium hominum, cum illi precipua cura dominici gregis incumbat et a spiritu sancto credita 5 20 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. a) em., Vorl. comperto. b) folgt durchstrichen obediendo. 2 3 1 Vgl. S. 367 Anm. 3. Nicht feststellbar. Exod. 20, 15. 4 Hierzu vgl. man RTA. 15 S. 819 Anm. 20. 5 Vielleicht ist an Bernhards Sermo I (de sanctis) cap. 6 (Migne 183, 564) gedacht. 50
368 repugnat decreto1 concilii Constanciensis, quo cavetur generale concilium immediate habere potestatem a Christo, si cam inmediate habet, non sequenter per partem, ut patet de se. constat autem, quod nec ad momentum licet manere extra obedienciam ecclesie, sieut nee ad momentum licet manere in peccato (mit Hinweisen auf Eccli. 21, 2 und Matth. 18, 17 und zugehörigen Lehren von Gregor und Hieronymus über die Folgen einer Trennung von der Kirche). nullo ergo pacto licet eciam ad momentum post manifestacionem de subsistencia concilii generalis in loco Basiliensi per suspensionem aut alias extra ejus obedienciam manere. ad hee concordat auctoritas Gregorii „dum universali“, inquit2, „consensu scilicet constituta se et non illa destruit, quisquis presumit absolvere, quos ligant, et ligare, quos absolvunt, et qui aliter sentit, anathema sit“. [Ic] tercio probatur idem secundum doctorem 10 sanctum et alios doctores scolasticos: restitutio ablati est sine expectatione aut mora facienda, accipientes hoc ab illo Augustini verbo2: „non dimittitur peccatum, nisi restitue- retur ablatum“, subest etiam racio, quia debitum restitucionis presupponit detentionem tei aliene. non licet autem ad momentum alienam rem detinere, eum hoe sit contra preceptum 3 negativum, scilicet „non furtum facies“. ejusdem enim culpe est surripere rem alienam et 15 surreptam detinere domino invito; hoc autom intelligendum est, dum verus dominus rei apparet et facultas reddendi adest. manifestum est autem, quod per subtractionem obediencie superiori debite injuste detinetur alienum, quia clauditur auctoritas superioris in inferiorem, quod est contra debitum justicie, quo unicuique reddendum est, quod suum est. propter quod obedientia pars justicie ponitur, eum igitur per protestacionom suspensionis animorum ab obediencia sacri concilii Basiliensis debitum obcdiencie ad generalia concilia sit subtractum et hactenus detentum, supposita illius concilii subsistencia compertaa jam in illo loco veri domini et supremi judicis presidencia, cujus ignoraneia ante presentem informacionem for- sitan excusare poterat a reddicione debiti obediencie, necesse est adstatim illud reddere protestando se illi velle obedire juxta tenorem decreti Constanciensis super hoc editi. ad 25 hoc facit canon concilii Calcedonensis 4: regula est ab electa synodo „non licet appellare“. hee est fides patrum ; qui preter hoc sapit, hereticus est. [Id] quarto sic: currente man- dato superioris est tempus, pro quo obligat preceptum affirmativum deb parendo, eciam quantum ad execucionem actus. non enim precepta dantur de habitibus, sed de actibus. contingit autem excusari ab obligacione hujusmodi precepti, dum precipitur aut id, quod so secundum se illicitum est et divine legi repugnans, quia deo magis obedire oportet quam hominibus, aut eciam si sit ad discrimen peccati mortalis ex natura ipsius actus occasione data, inducens; si vero sit illud, quod precipitur, de se licitum et divine legi consonum aut eciam ex natura sua indifferens aut occasione accepta non data ad malum probabiliter tendens, non habet locum excusacio, ymmo de necessitate salutis est ad execucionem actus secundum 35 mandatum currens pro conatu procedendum, nec est discuciendum aut examinandum hujus- modi mandatum, sed judicio mandantis relinquendum. ita enim prohibet beatus Bernardus" mandatum superioris discernere, nisi forte gravis casus de proximo timeretur, quem mandans verisimilem putatur ignorare, et tune procurato superioris consensu et casu exposito potest execucio mandati suspendi, cum igitur jam currat mandatum supremi judicis in terris, concilii 40 videlicet sacri Basiliensis, de illi profitendo obedienciam et adhesionem faciendo, sitque de se honestum licitum et salubre nec ex natura sua tendens ad deteriorem exitum, nec probabiliter presumitur aliquid grave Christianitatis detrimentum futurum, quod dictum sacrum Basi- liense concilium latere possit. ymmo illius providencia longe amplior et cireumspectior credi debeat circa provisionem et salutem Christiani populi quam quorumcumque aliorum particu- 45 larium hominum, cum illi precipua cura dominici gregis incumbat et a spiritu sancto credita 5 20 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. a) em., Vorl. comperto. b) folgt durchstrichen obediendo. 2 3 1 Vgl. S. 367 Anm. 3. Nicht feststellbar. Exod. 20, 15. 4 Hierzu vgl. man RTA. 15 S. 819 Anm. 20. 5 Vielleicht ist an Bernhards Sermo I (de sanctis) cap. 6 (Migne 183, 564) gedacht. 50
Strana 369
Ba. Kirchenfrago nr. 169. 369 5 25 30 40 sit : singulis Christifidelibus de necessitate salutis incumbit dicto mandato execucionem dare absque quacumque discussione. si autem quedam particularia incommoda timeantur, expo- nantur sacro concilio et sue providencie inobliquabili committantur. (Hinweise auf die Maß- regelang Sauls wegen willkürlicher Auslegung des göttlichen Gebotes, I Reg. 15, 22—23, und auf die Gesetzestreue und den Gehorsam des Mathatias nach I. Macc. 2, 19ff. und des Eleasarius nach 2. Macc. 6, 19—28). [2] secunda pars potest trahi ex dictis, quoniam due sunt actus fidei, scilicel interior“ qui est credere, et exterior, qui est confessio, unde apostolus"1 „corde creditur ad justiciam, ore autem fit confessio ad salutem". non solum etgo ex defectu credulitatis, verum eciam ex defectu exterioris confessionis, dum currit obligacio ejus, arguitur, quis in 10 fide suspectus ; constat autem per decretum sacri Basiliensis concilii sessionis 332, quod „veritas fidei eatholice“, quod potestas concilii generalis est „supra papam et quemlibet alterum", suspectum ergo in fide est non solum hanc veritatem discredere, verum eciam facto illi repugnare, quod manifeste fit illi suspendendo animum ab ejus subjectione, cum dicat apostolus?: „qui potestati resistit, dei ordinacioni resistit". preterea secundum Tul- 15 lium 4: „suspicio causatur ex probabilibus signis". actus autem exteriores sunt signa pro- babilia interioris, quamvis efficaciter solus deus scrutetur“ corda; manifestum autem est, quod suspensio ab obediencia sacri Basiliensis concilii quantum ad exteriorem professionem supposita intelligencia et sub subsistencia legitimi concilii in eodem loco judicat discredenciam auctoritatis et superioritatis sacrorum conciliorum et necessitatis obediencie, que manifeste 2o interiori actui fidei repugnat juxta jam dicta hujusmodi. ergo suspensio reddit exnunc et imposterum suspendentes suspectos in fide quasi doctrine ecclesie non acquiescentes. preterea simulans aut non impediens peccatum, cum impedire possit et debeat, arguitur illius peccati conseius et particeps. testis est apostolusé: „non solum digni sunt morte, qui faciunt ea, sed eciam qui consenciunt facientibus". suspendere autem obedienciam a sacro Basiliensi concilio manifeste ministrat licenciam et libertatem docendi et scribendi pro libito absque correccione et freno contra auctoritatem conciliorum generalium et in hac parte fidem et doctrinam ecclesie infirmandi, cum non sit, qui efficacitor prohibeat et cornua talium con- fringat. suspendentes ergo animos suos ab obediencia sucri concilii Basiliensis quasi simulantes in fide videntur notam male fidei incurrere et sceleris illorum fieri participes. (Hinweis und Beleg aus Bulle P. Martins V. „Inquisitoribus“7). suspensio autem animorum ab obediencia ctc. videtur facere dubium de supremitate concilii generalis. similis autem periculi est in fide dubitare et male sentire aut positive errare, fides enim innititur prime veritati, que mentiri non potest. (Dem entspricht die oben gen. Feststellung des Konzils von Chalcedon). [II] Nec“ protestacio nec quecumque pactio eciam mandato vallata, quia in hoc 25 casu vergit interitum eterne salutis, potest justificare aut excusare continuacionem neutralitatis aut dilacionem dicte obediencie salutaris. ymmo tenetur quilibet catho- licus a tali protestacione aut pactione recedere de necessitate salutis et debitum obediencie reddere non obstante quacumque aliorum discrepancia aut contradictiono. hee proposicio trahitur ex precedenti. sicut enim non licet se ad illicitum aliquidd juramento ligare, ita nec licet juramentum factum de illicito servare, ymmo tale juramentum et est illicitum et ejus observancia illicita, ita quod quis peccat jurando et servando, contingit autom jura- mentum esse de illicito a sui principio, puta cum cadit circa materiam illicitam, que habet convolutam maliciam, ut si quis juraret se fornicaturum; aliquando autem est de illicito non a principio, sed processu temporis fit illicitum per eventum subsequentem et forte in- 45 prejudicatum; et hoc contingit, dum vergit in deteriorem exitum. pactio autem aut fedus a) ergänat. b) cm., Vorl. apostolis. 0) am Rande 2. proposicio. d) Vorl. wiederholl sc. 1 Röm. 10, 10. Dekret „Sicut una“ vom 16. Mai 1139 (Mansi 29, 178f.). 50 3 Röm. 13, 2. 4 5 s Kaum von Cicero. Vgl. 1. Par. 28, 9; Ps. 7, 10; Röm. 8,27. Röm. 1, 32. Vom 22. 2. 1418 (vgl. RTA. 14, 192 Anm. 2.). 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 47
Ba. Kirchenfrago nr. 169. 369 5 25 30 40 sit : singulis Christifidelibus de necessitate salutis incumbit dicto mandato execucionem dare absque quacumque discussione. si autem quedam particularia incommoda timeantur, expo- nantur sacro concilio et sue providencie inobliquabili committantur. (Hinweise auf die Maß- regelang Sauls wegen willkürlicher Auslegung des göttlichen Gebotes, I Reg. 15, 22—23, und auf die Gesetzestreue und den Gehorsam des Mathatias nach I. Macc. 2, 19ff. und des Eleasarius nach 2. Macc. 6, 19—28). [2] secunda pars potest trahi ex dictis, quoniam due sunt actus fidei, scilicel interior“ qui est credere, et exterior, qui est confessio, unde apostolus"1 „corde creditur ad justiciam, ore autem fit confessio ad salutem". non solum etgo ex defectu credulitatis, verum eciam ex defectu exterioris confessionis, dum currit obligacio ejus, arguitur, quis in 10 fide suspectus ; constat autem per decretum sacri Basiliensis concilii sessionis 332, quod „veritas fidei eatholice“, quod potestas concilii generalis est „supra papam et quemlibet alterum", suspectum ergo in fide est non solum hanc veritatem discredere, verum eciam facto illi repugnare, quod manifeste fit illi suspendendo animum ab ejus subjectione, cum dicat apostolus?: „qui potestati resistit, dei ordinacioni resistit". preterea secundum Tul- 15 lium 4: „suspicio causatur ex probabilibus signis". actus autem exteriores sunt signa pro- babilia interioris, quamvis efficaciter solus deus scrutetur“ corda; manifestum autem est, quod suspensio ab obediencia sacri Basiliensis concilii quantum ad exteriorem professionem supposita intelligencia et sub subsistencia legitimi concilii in eodem loco judicat discredenciam auctoritatis et superioritatis sacrorum conciliorum et necessitatis obediencie, que manifeste 2o interiori actui fidei repugnat juxta jam dicta hujusmodi. ergo suspensio reddit exnunc et imposterum suspendentes suspectos in fide quasi doctrine ecclesie non acquiescentes. preterea simulans aut non impediens peccatum, cum impedire possit et debeat, arguitur illius peccati conseius et particeps. testis est apostolusé: „non solum digni sunt morte, qui faciunt ea, sed eciam qui consenciunt facientibus". suspendere autem obedienciam a sacro Basiliensi concilio manifeste ministrat licenciam et libertatem docendi et scribendi pro libito absque correccione et freno contra auctoritatem conciliorum generalium et in hac parte fidem et doctrinam ecclesie infirmandi, cum non sit, qui efficacitor prohibeat et cornua talium con- fringat. suspendentes ergo animos suos ab obediencia sucri concilii Basiliensis quasi simulantes in fide videntur notam male fidei incurrere et sceleris illorum fieri participes. (Hinweis und Beleg aus Bulle P. Martins V. „Inquisitoribus“7). suspensio autem animorum ab obediencia ctc. videtur facere dubium de supremitate concilii generalis. similis autem periculi est in fide dubitare et male sentire aut positive errare, fides enim innititur prime veritati, que mentiri non potest. (Dem entspricht die oben gen. Feststellung des Konzils von Chalcedon). [II] Nec“ protestacio nec quecumque pactio eciam mandato vallata, quia in hoc 25 casu vergit interitum eterne salutis, potest justificare aut excusare continuacionem neutralitatis aut dilacionem dicte obediencie salutaris. ymmo tenetur quilibet catho- licus a tali protestacione aut pactione recedere de necessitate salutis et debitum obediencie reddere non obstante quacumque aliorum discrepancia aut contradictiono. hee proposicio trahitur ex precedenti. sicut enim non licet se ad illicitum aliquidd juramento ligare, ita nec licet juramentum factum de illicito servare, ymmo tale juramentum et est illicitum et ejus observancia illicita, ita quod quis peccat jurando et servando, contingit autom jura- mentum esse de illicito a sui principio, puta cum cadit circa materiam illicitam, que habet convolutam maliciam, ut si quis juraret se fornicaturum; aliquando autem est de illicito non a principio, sed processu temporis fit illicitum per eventum subsequentem et forte in- 45 prejudicatum; et hoc contingit, dum vergit in deteriorem exitum. pactio autem aut fedus a) ergänat. b) cm., Vorl. apostolis. 0) am Rande 2. proposicio. d) Vorl. wiederholl sc. 1 Röm. 10, 10. Dekret „Sicut una“ vom 16. Mai 1139 (Mansi 29, 178f.). 50 3 Röm. 13, 2. 4 5 s Kaum von Cicero. Vgl. 1. Par. 28, 9; Ps. 7, 10; Röm. 8,27. Röm. 1, 32. Vom 22. 2. 1418 (vgl. RTA. 14, 192 Anm. 2.). 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 47
Strana 370
370 quideumque factum in prejudicium declaracionis et professionis debite obediencie est statim illicita et debito justicie repugnans. unde et talis obligacio et est illicita et ejus execucio simile. unde nullatenus est tenenda et, si peccatum fuit in faciendo hujusmodi obligacionem aut ligam, nichilominus justum et sanctum est eam non servare, sed rumpere, quodsi hujus- modi fedus intelligebatur condicionatum usque ad debitam informacionem veritatis, jam 5 manifeste cessat obligatio ejus, ut patet ex antedictis. nec obviat repugnancia aut dissensus aliorum, ut dicit proposicio, quia per scandalum alterius non est omittendum opus, quod est de necessitate salutis, nec propter amiciciam et quietem proximi est recedendum a caritate dei, ymmo dicit: utilius scandalum nasci permittitur, quam veritas relinquitur. (Hinweis auj Luc. 14, 26). non enim debet aliquis in peccato alterius ad momentum communicare propter quodcumque bonum inde speratum aut expectatum, cum non sint facienda mala, ut eveniat bonum, nec sequenda est turba ad faciendum malum. in hoc casu non venit dominusl mittere pacem sed gladium, ymmo talis pax esset contra veram caritatem, qua diligitur proximus propter deum et in ordine ad communicacionem beatitudinis eterne, cui manifeste repugnat societas in peccato ut favor, propter quod dicebat prophetu2: „zelavi super iniquos pacem 15 peccatorum videns", et iterum3: „iniquos odio habui“, profecto odio oderam illos. pax quidem vera est effectus insuperabilis a caritate, in quantum figit et unit omnes appetitus in unum summum bonum; de qua pace loquitur propheta (im Psalm 118, 165) et apostolus (ad Romanos 8, 35 und 38). pax autem exterior in quantum prosequenda est cum proximo, in quantum dicte interiori paci non prejudicat. ymmo adversus illam perturbare volentes illud 20 prophete assumendum est „confundatur omnes inique agentes supervacue“ etc, et hoe solum a domino petendum: „vias tuas, domine, demonstra“ (usw.: Psalm 24, 4·5). secus enim agendo et cum perversoa querendo pacem illud improperandum veniret4: fecisti pactum cum morte et cum inferno iniisti fedus etc. unde sequeretur alienacio a vera pace, que est amicorum dei et servorum Jhesu Christi (gemäß 2. Cor. 6, 15 u. 14), dum Christus, vere pacis amator, 85 in cruce triumphavit, (wie bei Joh. 12, 31 und 14, 27, sowie Matth. 16, 24 angedeutet ist). odium autem simili introductum, testis est salvator, qui eis predixit5: „et odio eritis omnibus hominibus propter nomen meum“ ete. 10 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 170. Abhandlung feines Konzilsanhängers]: sucht nachzuweisen, daß der Papst von einem Konzil gerichtet werden kann, das Baseler Konzil noch fortbestche und der Prozeß gegen s0 P. Eugen rechtsgültig sei. 1444 vor September 29 Nürnberg. Aus Wolfenbittel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 107b 114b cop. chart.; am Schluß: et sin est finis ete. in dieta Nürembergensi edita anno domini 1444 ante festum Michaelis. Zelus" domus dei ac unice amice et sponse Jhesu Christi ecclesie catholice, que instantis 35 scismatis peste suorum stragem filiorum luget, ut „vox" in Rama audita est, ploratus et ullu- latus: Rachel plorans filios suos", necnon et ecclesiastici ordinis professio ac solicitudo a superioribus injuneti ingenii provoeant, quinymmo, ut ita dicam, compellunt, ut in labentis memorie solamen quasi collecto fasciculo scriptis compingam proposicionum ac conclusionum inde sequoncium ordinata connexione ea, que ex scripture sancte sanctorumque expositorum 40 testimoniis ad presentem bivii umbram fugandam colligere ex multis potui, ut mihi sint pro luce, quoniam „lucerna" pedibus meis verbum tuum“, Jhesu unice patris, „et lucerna a) sm., Vorl. perversto. 1 2 3 4 Matth. 10, 34. Paalm 72, 3. Psalm 118, 113. Vgl. Isacas 28, 15. 8 5 Marc. 13, 13; Luc. 21, 17. 6 Vgl. Psalm 68. 10. 7 Matth. 2, 18. Psalm 118, 105. 45
370 quideumque factum in prejudicium declaracionis et professionis debite obediencie est statim illicita et debito justicie repugnans. unde et talis obligacio et est illicita et ejus execucio simile. unde nullatenus est tenenda et, si peccatum fuit in faciendo hujusmodi obligacionem aut ligam, nichilominus justum et sanctum est eam non servare, sed rumpere, quodsi hujus- modi fedus intelligebatur condicionatum usque ad debitam informacionem veritatis, jam 5 manifeste cessat obligatio ejus, ut patet ex antedictis. nec obviat repugnancia aut dissensus aliorum, ut dicit proposicio, quia per scandalum alterius non est omittendum opus, quod est de necessitate salutis, nec propter amiciciam et quietem proximi est recedendum a caritate dei, ymmo dicit: utilius scandalum nasci permittitur, quam veritas relinquitur. (Hinweis auj Luc. 14, 26). non enim debet aliquis in peccato alterius ad momentum communicare propter quodcumque bonum inde speratum aut expectatum, cum non sint facienda mala, ut eveniat bonum, nec sequenda est turba ad faciendum malum. in hoc casu non venit dominusl mittere pacem sed gladium, ymmo talis pax esset contra veram caritatem, qua diligitur proximus propter deum et in ordine ad communicacionem beatitudinis eterne, cui manifeste repugnat societas in peccato ut favor, propter quod dicebat prophetu2: „zelavi super iniquos pacem 15 peccatorum videns", et iterum3: „iniquos odio habui“, profecto odio oderam illos. pax quidem vera est effectus insuperabilis a caritate, in quantum figit et unit omnes appetitus in unum summum bonum; de qua pace loquitur propheta (im Psalm 118, 165) et apostolus (ad Romanos 8, 35 und 38). pax autem exterior in quantum prosequenda est cum proximo, in quantum dicte interiori paci non prejudicat. ymmo adversus illam perturbare volentes illud 20 prophete assumendum est „confundatur omnes inique agentes supervacue“ etc, et hoe solum a domino petendum: „vias tuas, domine, demonstra“ (usw.: Psalm 24, 4·5). secus enim agendo et cum perversoa querendo pacem illud improperandum veniret4: fecisti pactum cum morte et cum inferno iniisti fedus etc. unde sequeretur alienacio a vera pace, que est amicorum dei et servorum Jhesu Christi (gemäß 2. Cor. 6, 15 u. 14), dum Christus, vere pacis amator, 85 in cruce triumphavit, (wie bei Joh. 12, 31 und 14, 27, sowie Matth. 16, 24 angedeutet ist). odium autem simili introductum, testis est salvator, qui eis predixit5: „et odio eritis omnibus hominibus propter nomen meum“ ete. 10 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 170. Abhandlung feines Konzilsanhängers]: sucht nachzuweisen, daß der Papst von einem Konzil gerichtet werden kann, das Baseler Konzil noch fortbestche und der Prozeß gegen s0 P. Eugen rechtsgültig sei. 1444 vor September 29 Nürnberg. Aus Wolfenbittel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 107b 114b cop. chart.; am Schluß: et sin est finis ete. in dieta Nürembergensi edita anno domini 1444 ante festum Michaelis. Zelus" domus dei ac unice amice et sponse Jhesu Christi ecclesie catholice, que instantis 35 scismatis peste suorum stragem filiorum luget, ut „vox" in Rama audita est, ploratus et ullu- latus: Rachel plorans filios suos", necnon et ecclesiastici ordinis professio ac solicitudo a superioribus injuneti ingenii provoeant, quinymmo, ut ita dicam, compellunt, ut in labentis memorie solamen quasi collecto fasciculo scriptis compingam proposicionum ac conclusionum inde sequoncium ordinata connexione ea, que ex scripture sancte sanctorumque expositorum 40 testimoniis ad presentem bivii umbram fugandam colligere ex multis potui, ut mihi sint pro luce, quoniam „lucerna" pedibus meis verbum tuum“, Jhesu unice patris, „et lucerna a) sm., Vorl. perversto. 1 2 3 4 Matth. 10, 34. Paalm 72, 3. Psalm 118, 113. Vgl. Isacas 28, 15. 8 5 Marc. 13, 13; Luc. 21, 17. 6 Vgl. Psalm 68. 10. 7 Matth. 2, 18. Psalm 118, 105. 45
Strana 371
Ba. Kirchenfrage nr. 169-170. 371 semitis meis“, ne quando offendam1 ad lapidem pedes meos, ingressum inscendasa, progressum dirigas, egressum compleas, qui es via2, qua itur, veritas, qua non deviatur, vita, ad quam provenitur, principium sis, dux semita terminus idem. Videtur autem presens scisma 3 dubietatis articulos continere, in quibus varie 5 a pluribus opinatum est. cujus quidem veritatum varietatis ipsius veritatis ignorancia, quis dubitet, causam existere, cum dicat Dominicus 3: die, quoniam ignorancia dividit, luxb vero veritatis unit. et unde tam spisa eveniat nobis ignorancie tenebra, que tam longam nobis noctem adducit, cum ipsa veritas ecclesie sue se lumen adesse promittat 4 usque ad consuma- cionem seculi, videre non valeo preter quam ex corumpti nostri perversitate affectus, quo, 10 dum ad ea, que nostre, non Jhesu sunts, honorum promocionumque ambiciosa aviditate convertimur, a limpiditate lucis hujus se ultro nobis offerentis avertimur, velud ceci in pleno lumine tenebris interioribus involuti palpitantes s. absit igitur a nobis animalis affectus et aderit gracia direccionis. de qua confisus solum distinguo materiam occurrentem per 3 artienlose: primus est, an papa, apud quem est eminencia ecclesiastice potestatis, possit per universale concilium ecelesie judicari, si contra ejusdem regulas pertinaciter volit exorbitare. sccundus est, an ycomenioum Basiliense censendum est fore translatum, ut asserunt quidam, an adhue legitime esse fore continuatum. tereius est, an processus ejusdem concilii, supposita ejus continuacione, contra tune dominum Eugenium papam IV, fuerit legitimusd suumque sortiri de jure debeat effectum. ista 20 itaque triplici eradicata dubietate patehit, nui tamquam indubitato summo pontifici sit adherendum obediendumque tamquam vicario Christi. et quia conclusiones dubie non terminantur, nisi cum resolute fucrint in principio, que ipsius sunt intellectus, ad que omne verum examinat an sit ita, sicut apparet, ideo more geometricn premittemus quasdam supposiciones, quas oportet ex fide tenere, ita quod non oportet illa probare. ex quibus 25 eliciende sunt conclusiones, ut tanto efficacior fiat processus ac minus dubictati obnoxius. [I] Quarum prima" est hec: ascendens ad patrem Christus dei filius dedit ecclesie sue sponse perpetue fidelitatis pingnus, quod est spiritus sanetus. secunda : hoc dono dotata mater ecclesia coinquinari non poterit horésibus aut pravis moribus. [tercia:] ecclesia in congre- gacione generali nunquam errat in moribus ordinandis aut dubiis reserandis ob familiarem so assistentiam sancti spiritus. hee supposiciones probande non sunt, sed ex fidei pietate amplectende cuilibet fideli scripture sancte testimonio fulcite. prima namque innititur promissioni veritatis (gemäß Johannes 14, Vers 16, 17 und 26). effectus autem proprius hujus pignoris est sanctificacio, idest immobilis conservacio in veritate fidei et puritate morum, ut patet Joannes1 177 ex oracione domini hoe munus in ejus effectum postulantis (mit Er- 35 läuterungen des Albertus Magnus und Nik. de Lyra zu Joh. 17, 17). sanctum enim uno modo idem est quam firmum in veritate fidei catholice, unde ecclesiam in gracia et veritate confirmatam fide protestamur in symbolos, cum „credimus in spiritum sanctum, sanctam ecclesiam catho- licam". (Dazu längere Belege aus des Albertus Magnus Buch de missa2). unde puras claret prima proposicio, scilicel quod spiritus sanctus datus est ecclesie tamquam dos inviolabilis fidei ejus et pignus. [2] secunda vero sequitur ex precedenti et confirmatur per illud (Mt. 1610): „porte inferi non prevalebunt adversus eam“, que porte secundum Jeronimumll a) em. Forl. InsUпAS. b) em., Forl. lucem. c) am Rande articuli 3, darunter primus, secundus, tercius. d) em., Vori. levitimas. e) am Rande prima und Joigend 2., 3. supposicio. Forl. hat Abkilrzung für infra, außerdem 7 stait 17. H) Vort. pa. 15 40 f)em., 45 50 1 z 3 a 5 B Vgl. Pealm 90, 12. Vgl. Johannes 14, 6. Nicht nachweisbar. Vgl. Matth. 28, 20. Vgl. 1. Cor. 13, 5. Vgl. Deut. 28, 29. Joannes 17, 17. s Im upostol. Glaubensbekenntnis. 9 Gemeint ist De sacrificio missae Tract. 2 саp. 9 art. 9. 10 Matth. 16, 18. 11 Commentarius in evang. Matth. l. 3 c. 16 (Migne 26, 122).
Ba. Kirchenfrage nr. 169-170. 371 semitis meis“, ne quando offendam1 ad lapidem pedes meos, ingressum inscendasa, progressum dirigas, egressum compleas, qui es via2, qua itur, veritas, qua non deviatur, vita, ad quam provenitur, principium sis, dux semita terminus idem. Videtur autem presens scisma 3 dubietatis articulos continere, in quibus varie 5 a pluribus opinatum est. cujus quidem veritatum varietatis ipsius veritatis ignorancia, quis dubitet, causam existere, cum dicat Dominicus 3: die, quoniam ignorancia dividit, luxb vero veritatis unit. et unde tam spisa eveniat nobis ignorancie tenebra, que tam longam nobis noctem adducit, cum ipsa veritas ecclesie sue se lumen adesse promittat 4 usque ad consuma- cionem seculi, videre non valeo preter quam ex corumpti nostri perversitate affectus, quo, 10 dum ad ea, que nostre, non Jhesu sunts, honorum promocionumque ambiciosa aviditate convertimur, a limpiditate lucis hujus se ultro nobis offerentis avertimur, velud ceci in pleno lumine tenebris interioribus involuti palpitantes s. absit igitur a nobis animalis affectus et aderit gracia direccionis. de qua confisus solum distinguo materiam occurrentem per 3 artienlose: primus est, an papa, apud quem est eminencia ecclesiastice potestatis, possit per universale concilium ecelesie judicari, si contra ejusdem regulas pertinaciter volit exorbitare. sccundus est, an ycomenioum Basiliense censendum est fore translatum, ut asserunt quidam, an adhue legitime esse fore continuatum. tereius est, an processus ejusdem concilii, supposita ejus continuacione, contra tune dominum Eugenium papam IV, fuerit legitimusd suumque sortiri de jure debeat effectum. ista 20 itaque triplici eradicata dubietate patehit, nui tamquam indubitato summo pontifici sit adherendum obediendumque tamquam vicario Christi. et quia conclusiones dubie non terminantur, nisi cum resolute fucrint in principio, que ipsius sunt intellectus, ad que omne verum examinat an sit ita, sicut apparet, ideo more geometricn premittemus quasdam supposiciones, quas oportet ex fide tenere, ita quod non oportet illa probare. ex quibus 25 eliciende sunt conclusiones, ut tanto efficacior fiat processus ac minus dubictati obnoxius. [I] Quarum prima" est hec: ascendens ad patrem Christus dei filius dedit ecclesie sue sponse perpetue fidelitatis pingnus, quod est spiritus sanetus. secunda : hoc dono dotata mater ecclesia coinquinari non poterit horésibus aut pravis moribus. [tercia:] ecclesia in congre- gacione generali nunquam errat in moribus ordinandis aut dubiis reserandis ob familiarem so assistentiam sancti spiritus. hee supposiciones probande non sunt, sed ex fidei pietate amplectende cuilibet fideli scripture sancte testimonio fulcite. prima namque innititur promissioni veritatis (gemäß Johannes 14, Vers 16, 17 und 26). effectus autem proprius hujus pignoris est sanctificacio, idest immobilis conservacio in veritate fidei et puritate morum, ut patet Joannes1 177 ex oracione domini hoe munus in ejus effectum postulantis (mit Er- 35 läuterungen des Albertus Magnus und Nik. de Lyra zu Joh. 17, 17). sanctum enim uno modo idem est quam firmum in veritate fidei catholice, unde ecclesiam in gracia et veritate confirmatam fide protestamur in symbolos, cum „credimus in spiritum sanctum, sanctam ecclesiam catho- licam". (Dazu längere Belege aus des Albertus Magnus Buch de missa2). unde puras claret prima proposicio, scilicel quod spiritus sanctus datus est ecclesie tamquam dos inviolabilis fidei ejus et pignus. [2] secunda vero sequitur ex precedenti et confirmatur per illud (Mt. 1610): „porte inferi non prevalebunt adversus eam“, que porte secundum Jeronimumll a) em. Forl. InsUпAS. b) em., Forl. lucem. c) am Rande articuli 3, darunter primus, secundus, tercius. d) em., Vori. levitimas. e) am Rande prima und Joigend 2., 3. supposicio. Forl. hat Abkilrzung für infra, außerdem 7 stait 17. H) Vort. pa. 15 40 f)em., 45 50 1 z 3 a 5 B Vgl. Pealm 90, 12. Vgl. Johannes 14, 6. Nicht nachweisbar. Vgl. Matth. 28, 20. Vgl. 1. Cor. 13, 5. Vgl. Deut. 28, 29. Joannes 17, 17. s Im upostol. Glaubensbekenntnis. 9 Gemeint ist De sacrificio missae Tract. 2 саp. 9 art. 9. 10 Matth. 16, 18. 11 Commentarius in evang. Matth. l. 3 c. 16 (Migne 26, 122).
Strana 372
372 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. sunt hereses et peccata, unde apostolus hanc ecclesie sue sponse inviolabilem fidem commendans ad Phylippenses 51 dicit: „sicut ecclesia subjecta usw. Vers 24-27 und 32, dazu Hinweis auf Cant. cantic. 2, 16; 2. Corinth. 11, 2 und Cant. cantic. 4, 12. unde et patet veritas secunde proposicionis. cum enim ipsa regatur spiritu sancto, que est regula inobliquabilis juxta illud psalmi2: „virga direccionis virga regni tui“, in eujus potestate est plene regulataa, mani- festum est ipsam non posse deviare. nec ista proprietas ecclesie, que est indeviabilis in fide, attribuenda est alicui parti ejus pro statu vie racione cujuscumque potestatis aut dignitatis ecclesiastice vel secularis, wie de Lyra3 zu Matth. 16, 18 erklärt. non enim, quod attribuitur toti secundum se, attribui oportet alicui parti ejus materiali inpediente fallacia accidentali, ut non sequitur: si totum elementum ignis est perpetuum et incorrumpibile, quod aliqua 10 pars ejus perpetua sit et incorrumpibilis, verumptamen hac fallacia detenti quidam sic ar- guunt: si tota ecclesia non sit aliud quam colleccio ex fidelibus, quorum quilibet est peccabilis et defectibilis, ergo et tota, et patet, quod est fallacia accidentalis, cum proprium attributum partis attribuitur toti propter ydempnitatem materialem tocius cum partibus. arguit autem quidam sic in contrarium hujus veritatis: ecclesia militans distat a prima regula contingen- tium4, que est voluntas divina, nec est confirmata in gracia, sed adhuc viatrix, nec habet clavem firmam et inerrabilem et congregatur ex bonis et malis; ergo ipsa est defectibilis et peccabilis. patet argumentum multipliciter deficere: primo quia falsa asserunt, secundo quia male concludunt, cum enim primo dicunt ecclesiam distare dupliciter, intelligi potest: quia vel quantum ad naturam, et hoc est verum, sed nihil facit ad propositum, vel quantum ad graciam, et hoe dupliciter, quia vel quantum ad efficax regimen gracie, vel quantum ad sum- mum statum ejus, qui cst in gloria. et primo quidem modo veritatem non habet, cum ipsa castis amplexibus sui sponsi in fide et spe et caritate indeficienter fruatur pro condicione sui status. (Dazu Cant. cantic. 1, 12). unde pro hac unionis inseparabilitate orat Christus (Jo- hannes 175), ut hii, qui credituri sunt in ipsum, cum ipso et patre unum sint per graciam 25 adopcionis, sicut ipse et pater unum sunt per naturam et ineffabili nexu spiritus cjus, et patet, quod exauditus est prob sua reverencia. de unione vero ultima patet, quod ipsam non habet pro statu vie, sed habebit in statu glorie, que est gracia consumata perfecte unionis et indivisi- biliter stringens. (Hierzu Cant. cantic. 8, 3.) hec vero unio perfecta confirmacionem facit ecclesie in omnibus suis partibus. ex quibus claret secunda proposicio. similiter distinguitur de confirmacione in gracia et errabilitatec clavis ecclesie secundum comparacionem ad per- sonam vel ecclesiam totam. [3] tercia vero sequitur ex precedentibus duabus: cum enim direccio spirilus sancti assistat ecclesie, cum maxime tenendum est pia fide hane direccionem adesse, cum ipsa congregata existit in suis episcopis et sacerdotibus ad hoc se secundum regulas ecclesiasticas unientibus et in unum congregantibus, ut dubia reserent, dilapsa reforment et uniendi regulas pro diversitate temporum ad ecclesie edificacionem", huie etenim et natured ordo consentaneus est et sanctorum patrum concors testimonium affert firmitatem. in naturis quidem universaliter videmus. quod virtus quelibet cum unita fuerit, forcior existit, cum vero dispersa, debilior, si in animatis lesis exterioribus recurrunt spiritus et virtutes ad cor, ut illic, unde ortum habent, uniti instaurentur ad propellendum adversancia queque. ad hujus imitacionem civilitas politicae tunc feliciter dirigitur in publicam pacem, cum superiorum et regiarum' potestatum fit recursus. unde et testatur sapiens", quoniam ibi salus, ubi 5 15 20 30 35 40 a) sm., Forl. regulatum. Abkurzung negatur. b) em., Vorl. per. e) em. Vorl. politice. c) sn Vorl., toold inerrabilitate. f) em., Forl. reginarum. d) Forl. hat 1 Nicht im Philipper-, sondern in Epheser- brief (5, 24.27), der dem erstgenannten unmittel- bar folgt. 2 Psalm 44, 7. 3 Die Erläuterungen Lyras zu Matth. 16 sind in der Handschrift auf fol. 344a-345a aus- fährlich wiedergegeben. 4 contingere hier wohl = evenire, accidere 45 (vgl. Forcellini 2, 450), also: „alles dessen, was geschieht“. 5Vgl. Joh. 17, 20f. 8 Hier fehlt ein Verb, etwa observentur. Proverb. 11, 14. 50
372 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. sunt hereses et peccata, unde apostolus hanc ecclesie sue sponse inviolabilem fidem commendans ad Phylippenses 51 dicit: „sicut ecclesia subjecta usw. Vers 24-27 und 32, dazu Hinweis auf Cant. cantic. 2, 16; 2. Corinth. 11, 2 und Cant. cantic. 4, 12. unde et patet veritas secunde proposicionis. cum enim ipsa regatur spiritu sancto, que est regula inobliquabilis juxta illud psalmi2: „virga direccionis virga regni tui“, in eujus potestate est plene regulataa, mani- festum est ipsam non posse deviare. nec ista proprietas ecclesie, que est indeviabilis in fide, attribuenda est alicui parti ejus pro statu vie racione cujuscumque potestatis aut dignitatis ecclesiastice vel secularis, wie de Lyra3 zu Matth. 16, 18 erklärt. non enim, quod attribuitur toti secundum se, attribui oportet alicui parti ejus materiali inpediente fallacia accidentali, ut non sequitur: si totum elementum ignis est perpetuum et incorrumpibile, quod aliqua 10 pars ejus perpetua sit et incorrumpibilis, verumptamen hac fallacia detenti quidam sic ar- guunt: si tota ecclesia non sit aliud quam colleccio ex fidelibus, quorum quilibet est peccabilis et defectibilis, ergo et tota, et patet, quod est fallacia accidentalis, cum proprium attributum partis attribuitur toti propter ydempnitatem materialem tocius cum partibus. arguit autem quidam sic in contrarium hujus veritatis: ecclesia militans distat a prima regula contingen- tium4, que est voluntas divina, nec est confirmata in gracia, sed adhuc viatrix, nec habet clavem firmam et inerrabilem et congregatur ex bonis et malis; ergo ipsa est defectibilis et peccabilis. patet argumentum multipliciter deficere: primo quia falsa asserunt, secundo quia male concludunt, cum enim primo dicunt ecclesiam distare dupliciter, intelligi potest: quia vel quantum ad naturam, et hoc est verum, sed nihil facit ad propositum, vel quantum ad graciam, et hoe dupliciter, quia vel quantum ad efficax regimen gracie, vel quantum ad sum- mum statum ejus, qui cst in gloria. et primo quidem modo veritatem non habet, cum ipsa castis amplexibus sui sponsi in fide et spe et caritate indeficienter fruatur pro condicione sui status. (Dazu Cant. cantic. 1, 12). unde pro hac unionis inseparabilitate orat Christus (Jo- hannes 175), ut hii, qui credituri sunt in ipsum, cum ipso et patre unum sint per graciam 25 adopcionis, sicut ipse et pater unum sunt per naturam et ineffabili nexu spiritus cjus, et patet, quod exauditus est prob sua reverencia. de unione vero ultima patet, quod ipsam non habet pro statu vie, sed habebit in statu glorie, que est gracia consumata perfecte unionis et indivisi- biliter stringens. (Hierzu Cant. cantic. 8, 3.) hec vero unio perfecta confirmacionem facit ecclesie in omnibus suis partibus. ex quibus claret secunda proposicio. similiter distinguitur de confirmacione in gracia et errabilitatec clavis ecclesie secundum comparacionem ad per- sonam vel ecclesiam totam. [3] tercia vero sequitur ex precedentibus duabus: cum enim direccio spirilus sancti assistat ecclesie, cum maxime tenendum est pia fide hane direccionem adesse, cum ipsa congregata existit in suis episcopis et sacerdotibus ad hoc se secundum regulas ecclesiasticas unientibus et in unum congregantibus, ut dubia reserent, dilapsa reforment et uniendi regulas pro diversitate temporum ad ecclesie edificacionem", huie etenim et natured ordo consentaneus est et sanctorum patrum concors testimonium affert firmitatem. in naturis quidem universaliter videmus. quod virtus quelibet cum unita fuerit, forcior existit, cum vero dispersa, debilior, si in animatis lesis exterioribus recurrunt spiritus et virtutes ad cor, ut illic, unde ortum habent, uniti instaurentur ad propellendum adversancia queque. ad hujus imitacionem civilitas politicae tunc feliciter dirigitur in publicam pacem, cum superiorum et regiarum' potestatum fit recursus. unde et testatur sapiens", quoniam ibi salus, ubi 5 15 20 30 35 40 a) sm., Forl. regulatum. Abkurzung negatur. b) em., Vorl. per. e) em. Vorl. politice. c) sn Vorl., toold inerrabilitate. f) em., Forl. reginarum. d) Forl. hat 1 Nicht im Philipper-, sondern in Epheser- brief (5, 24.27), der dem erstgenannten unmittel- bar folgt. 2 Psalm 44, 7. 3 Die Erläuterungen Lyras zu Matth. 16 sind in der Handschrift auf fol. 344a-345a aus- fährlich wiedergegeben. 4 contingere hier wohl = evenire, accidere 45 (vgl. Forcellini 2, 450), also: „alles dessen, was geschieht“. 5Vgl. Joh. 17, 20f. 8 Hier fehlt ein Verb, etwa observentur. Proverb. 11, 14. 50
Strana 373
Ba. Kirchenfrage nr. 170. 373 multa consilia. idem in ecclesia fore nos docet concors sanctorum testimonium. dicit enim Ysidorus in libro ethymologiarumI, quod, inde ecclesia in varias hereses scissa, quod ante tempora Constantini non fuit data episcopis licencia conveniendi in unum. confirmat Augustinus in libro de gracia et libero arbitrioz: „contra, inquit, heresim Pelagianam cum fuisset diucius disputatum, ad concilia episcopalia novissima necessitate est perventum“. approbat et Gregorius in epistola quadam ad episcopos Gallie sic inquiens3: „ne qua inter fratres dissensio, ne qua inter prepositos et subjectos sint fomenta discordie, in unum sacerdotes convenire necesse est, ut et de incidentibus causis disceptacio et sit salubrisde ecclesiastica observacione collacio, quatenusa, dum et per hoc et preterita corriguntur, et 10 regulam futura suscipiant. omnipotens dominus fratrum concordia collaudetur, cujus vobisb adesse presenciam, si hec observabitis, scitote, quia scriptum est: ubi congregati fuerint duo vel 3 usm. [Matth. 18,20]. si ergo adesse dignabitur, ubi duo vel tres fuerint, quanto magis non deerit, ubi plures conveniunt sacerdotes?“ hic habens triplicem conciliorum necessitatem in ecclesia, scilicet ad reformacionem exorbitancium, reconciliacionem discor- 15 dancium et difficilium fidei questionum determinacionem. alludit hine devotissimus papa Ce- lestinus in hune modum scribens 4 ad synodum Ephesinam : „valde necessarium esse prospexi' et quamvis ecclesiastica negocia precipue in majoribus ecclesie diffi- (queree supra 5). cultatibus ad sedem apostolicam communi eursus deducenda sunt, hinc tamen recurritur ul- tima necessitate ad generalem ecclesie synodum. hoc autem ex scripture sancte testimonio fulci- 20 mentum habet et ab expositoribus ejusdem fidem accipit, sic enim scribitur Levitici 177: „si difficile usw. bis indicabunt tibi judicii veritatem", usque auferes malum de medio, hie habes, quod dubitaciones maxime ultima necessitate deveniunt ad congregacionem universalem synodi (vide superius" in aliis tractatibus multa jura et auctoritates sanctorum, singulariter Augustini ad hec deserviencia). et hec sufficiant pro declaracione proposicionis tercie. [4] Tunc subiciantur conclusiones. [4al prima conclusio est : ex intencione resistens ordinacioni universalis synodi pro universali bono ecclesie separat se a corpore ecclesie, eujuscumque potestatis ecclesiastice aut secularis fuerit homo ille. pro- batur ex hoc, quod consensus ejusdem et obedientia ecclesie est vinculum unionis ejus; qui ergo frangit vinculum unionis, quod est consensus in commune bonum ejus per ipsam syno- so daliter congregatam, diffinitive manifestum est, quod dividit se ab eadem ; ergo patet veritas conclusionis. pro oujus conclusionis evidencia manifestari notandum est, quod eoclesia triplici unione et communione membrorum unitur et dirigitur in salutem ad modum corporis humani, cum ipsa sit corpus Christi misticum sunt in corpore humano naturali 3 membrorum commu- niones (vide superius in tractatu domini Bartholomei Carthusiensis*). unde spiritus sanctus 35 in concilio Calcedonensi, que fuit una de quattuor primis generalibus post apostolos, promul- gavit sic 1°: non licet illum usm. bis hereticus est. et in decretis 38. di. c. finali11 confirmatur idem hiis verbis : qui enimd rebelliter vivit et dicere atque agere bona recusat, magis dyaboli quam Christimembrum esse ostenditur et pocius infidelis esse demonstratur. et in c. „graveme.12 quod est c. finale de penis sic: cum quis pertinaciter ecclesie vere renuit, claves ei commissas 25 40 a) cm., Vorl. quot. c) em.. Forl. gravl. b) Forč. nobis. c) quere supra in Vorl. unterstrichen. d) em., Vork. ei. Etymol. lib. VI c. 16 art. 3 (Migne 82, 243). 2 Cap. 4 art. 6 (Migne 44, 886). 3 Epist. 106 (Migne 77, 1028-1033), wörtl. 45 Zitat Migne 77, 1031 BC. 4 Die zitierten Anfangeworte: Valde necessari- um osse prospexi stammen aber (nach c. 1D94) aus einem Brief Gregors I. an einen Bischof von Sizilien. 5 Vgl. S. 364 Anm. 3. 6 Richtiger rocursu. 50 Nicht Levit., sondern Deuteron. 17, 8f. s Ein in der Handschrift nicht besonders ge- kennzcichneter Vermerk des Schreibers. Sollte er der unbekannte Urheber der ganzen Hs. sein? * Vgl. nr. 163. 10 Vgl. RTA. 15, S. 819 Anm. 20, auch oben S. 368 Z. 26ff. 11 c. 16 Di. 38. 12 c. 13 X de poenis V, 37, jedoch nur dem Sinne nach.
Ba. Kirchenfrage nr. 170. 373 multa consilia. idem in ecclesia fore nos docet concors sanctorum testimonium. dicit enim Ysidorus in libro ethymologiarumI, quod, inde ecclesia in varias hereses scissa, quod ante tempora Constantini non fuit data episcopis licencia conveniendi in unum. confirmat Augustinus in libro de gracia et libero arbitrioz: „contra, inquit, heresim Pelagianam cum fuisset diucius disputatum, ad concilia episcopalia novissima necessitate est perventum“. approbat et Gregorius in epistola quadam ad episcopos Gallie sic inquiens3: „ne qua inter fratres dissensio, ne qua inter prepositos et subjectos sint fomenta discordie, in unum sacerdotes convenire necesse est, ut et de incidentibus causis disceptacio et sit salubrisde ecclesiastica observacione collacio, quatenusa, dum et per hoc et preterita corriguntur, et 10 regulam futura suscipiant. omnipotens dominus fratrum concordia collaudetur, cujus vobisb adesse presenciam, si hec observabitis, scitote, quia scriptum est: ubi congregati fuerint duo vel 3 usm. [Matth. 18,20]. si ergo adesse dignabitur, ubi duo vel tres fuerint, quanto magis non deerit, ubi plures conveniunt sacerdotes?“ hic habens triplicem conciliorum necessitatem in ecclesia, scilicet ad reformacionem exorbitancium, reconciliacionem discor- 15 dancium et difficilium fidei questionum determinacionem. alludit hine devotissimus papa Ce- lestinus in hune modum scribens 4 ad synodum Ephesinam : „valde necessarium esse prospexi' et quamvis ecclesiastica negocia precipue in majoribus ecclesie diffi- (queree supra 5). cultatibus ad sedem apostolicam communi eursus deducenda sunt, hinc tamen recurritur ul- tima necessitate ad generalem ecclesie synodum. hoc autem ex scripture sancte testimonio fulci- 20 mentum habet et ab expositoribus ejusdem fidem accipit, sic enim scribitur Levitici 177: „si difficile usw. bis indicabunt tibi judicii veritatem", usque auferes malum de medio, hie habes, quod dubitaciones maxime ultima necessitate deveniunt ad congregacionem universalem synodi (vide superius" in aliis tractatibus multa jura et auctoritates sanctorum, singulariter Augustini ad hec deserviencia). et hec sufficiant pro declaracione proposicionis tercie. [4] Tunc subiciantur conclusiones. [4al prima conclusio est : ex intencione resistens ordinacioni universalis synodi pro universali bono ecclesie separat se a corpore ecclesie, eujuscumque potestatis ecclesiastice aut secularis fuerit homo ille. pro- batur ex hoc, quod consensus ejusdem et obedientia ecclesie est vinculum unionis ejus; qui ergo frangit vinculum unionis, quod est consensus in commune bonum ejus per ipsam syno- so daliter congregatam, diffinitive manifestum est, quod dividit se ab eadem ; ergo patet veritas conclusionis. pro oujus conclusionis evidencia manifestari notandum est, quod eoclesia triplici unione et communione membrorum unitur et dirigitur in salutem ad modum corporis humani, cum ipsa sit corpus Christi misticum sunt in corpore humano naturali 3 membrorum commu- niones (vide superius in tractatu domini Bartholomei Carthusiensis*). unde spiritus sanctus 35 in concilio Calcedonensi, que fuit una de quattuor primis generalibus post apostolos, promul- gavit sic 1°: non licet illum usm. bis hereticus est. et in decretis 38. di. c. finali11 confirmatur idem hiis verbis : qui enimd rebelliter vivit et dicere atque agere bona recusat, magis dyaboli quam Christimembrum esse ostenditur et pocius infidelis esse demonstratur. et in c. „graveme.12 quod est c. finale de penis sic: cum quis pertinaciter ecclesie vere renuit, claves ei commissas 25 40 a) cm., Vorl. quot. c) em.. Forl. gravl. b) Forč. nobis. c) quere supra in Vorl. unterstrichen. d) em., Vork. ei. Etymol. lib. VI c. 16 art. 3 (Migne 82, 243). 2 Cap. 4 art. 6 (Migne 44, 886). 3 Epist. 106 (Migne 77, 1028-1033), wörtl. 45 Zitat Migne 77, 1031 BC. 4 Die zitierten Anfangeworte: Valde necessari- um osse prospexi stammen aber (nach c. 1D94) aus einem Brief Gregors I. an einen Bischof von Sizilien. 5 Vgl. S. 364 Anm. 3. 6 Richtiger rocursu. 50 Nicht Levit., sondern Deuteron. 17, 8f. s Ein in der Handschrift nicht besonders ge- kennzcichneter Vermerk des Schreibers. Sollte er der unbekannte Urheber der ganzen Hs. sein? * Vgl. nr. 163. 10 Vgl. RTA. 15, S. 819 Anm. 20, auch oben S. 368 Z. 26ff. 11 c. 16 Di. 38. 12 c. 13 X de poenis V, 37, jedoch nur dem Sinne nach.
Strana 374
374 Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. contempnendo, tali ex pertinacia non caret scrupulo heretice pravitatis. hanc insuper veri- tatem ipsa veritas proponit nobis (Mt. 18 fine): „si ecclesiam bis publicanus“, idest infidelis, ut exponit Jeronimusl. [4b] secunda conclusio: papa nolens acquiescoro patrum decretis universale bonum concermentibus per generale concilium venit judicandus, patet, quia ordinem suum deserit, quia suspicionem heresis incidit et quia semetipsum ab ecclesia dividit. ad primum formatur talis racio: quicumque ex sola gradus eminencia absolvitur a judicio alicujus, eui alias subesset, ab illo gradu et ordine cadens incidit in judi- cium illius. sed papa non aliunde absolvitur a judicio ecclesie nisi ex eminencia sue dignitatis et potestatis ecclesiastice, que non subest alicui superiori potestati, ut dieunt, qui sunt de adversa opinione; ergo cadens ab illius potestatis culmine jam subest judicio ecclesie 10 in synodo universali; dum autem secundum ecclesie regulas vivere contempnit eisque contumaciter resistit, a sui gradus eminencia cadit, ut patet ex auctoritate Dyonisii superius allegata2, scilicet quod non est possibile thearcam in gradu suo subsistere nisi divinas et thear- ticas obsorvando ordinaciones, que a spiritu dictate sunt et a patribus nobis conciliariter tradite, que sunt regulamenta odificii ecclesie, qua conservatur integritas ejus et unitas unius- que membri capiti Christo. quod enim continuitas facit in corpore naturali, hoc consensus in corporo mistico Christi, quod est ecclesia et domus domini (Psalm 54, 15). sicut igitur nullum corporis membrum execucionem sue potestatis habere poterit, nisi per continui- tatem ad totum habeat influxum tocius secundum communiones prefatas, ita nullum mem- brum ccclesie quemlibet notabilem influxum habet sue potestatis a Christo capite, nisi manserit 20 in consensu ecclesie, consenciendo scilicet in regulas ejus et ordinaciones universali consensu conditas. inde dixit Augustinus3, quod Novacianus, quodsi prius summus pontifex fuisset, quod nee episcopi nomen aut rom retinuisset in eo, quod ab ecclesiastica pace se separavit et a sacerdotum collegio, et indea se separavit a pace nisi in eo, quod illi non consenciit. si enim „qui potestati resistit, dei ordinacioni resistit“, ut docet apostolus: ad Romanos", supponit potestatem regi sccundum divinas ordinaciones, et ita in ordine suo stantie. unde ad prophetam Ezechielem a spiritu dictum est5: „sta in gradu tuo", et angelo Ephesi ecclesie dicit filius hominis": „qui ambulat in medio candelabrorum aureorum“, quod, nisi peniten- ciam ageret, movebit candelabrum suum de loco suo, potestas enim, ut ait apostolus ", data est „in edificacionem et non in destruccionem". adversantur huic nonnulli asserentes so papam ita tamquam sponsum copulari sedi Romane, ymmo ipsi universali ecclesie, ut maneat vinculum hoc indissolubile usque ad mortem; negatur in hoc non parum derogantibus glorie Christi, cujus est hee prerogativa specialis. (Hinweise auf Exod. 3, 5 und die zugehörige Glosse des Hieronymus, auch mit Bezug auf die Worte des Täufers Johannes bei Marc. 1, 7, Luc. 3, 16 und Joh. 1, 27 nebst Erklärung durch Hieronymus). non est ergo papa ecclesie sponsus, sed amicus aut paranymphus et custos ejus, ymmo minister, non falsa humilitate nunceupatus et „servus servorum dei“. secundum vero ostenditur sic: quicumque resistit animo obdurato clavibus ceclesic, potestatem a Christo ecclesie datam centempnens, suspectus est de heresi ; sed papa nolens obedire statutis patrum et decretis generalium synodorum resistit clavibus ecclesie, potestatem a Christo ecclesie datam contempnens, ergo suspectus 40 est de heresi et per consequens ad judicium ecclesie per generalem synodum represen- tate citandus et in pertinacia rebellionis manens tamquam hereticus venit condemp- nandus. ista racio trahitur ex decretis patrum, que spiritu sancto dictante condita sunt (wie aus c. 5 C.25 q. 1, c. 16 D. 38, c. 15 D. 81 und 1. Könige 15, 23 in c. 10 C. 8 q. I hervor- 5 15 25 35 a) em. Vorl. unde. b) Yorl. hat Raum zum Nachtrag der Stelle. c) Vor. eher stare. 45 1 Comment. in evang. Matth. l. 3 c. 18 v. 17 (Migne 26, 136). 2 Die Bezichting ist urklar. 2 Woll Verwechslung mit Cyprian, vgl. c. 6 С. 7 q. 1. 8 4 Römer I3, 2. 5 Nicht Exechiel, sondern Daniel 10, 11. Apocal. 2, 1; vgl. 2, 5. 2. Cor. 10, 8. 50
374 Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. contempnendo, tali ex pertinacia non caret scrupulo heretice pravitatis. hanc insuper veri- tatem ipsa veritas proponit nobis (Mt. 18 fine): „si ecclesiam bis publicanus“, idest infidelis, ut exponit Jeronimusl. [4b] secunda conclusio: papa nolens acquiescoro patrum decretis universale bonum concermentibus per generale concilium venit judicandus, patet, quia ordinem suum deserit, quia suspicionem heresis incidit et quia semetipsum ab ecclesia dividit. ad primum formatur talis racio: quicumque ex sola gradus eminencia absolvitur a judicio alicujus, eui alias subesset, ab illo gradu et ordine cadens incidit in judi- cium illius. sed papa non aliunde absolvitur a judicio ecclesie nisi ex eminencia sue dignitatis et potestatis ecclesiastice, que non subest alicui superiori potestati, ut dieunt, qui sunt de adversa opinione; ergo cadens ab illius potestatis culmine jam subest judicio ecclesie 10 in synodo universali; dum autem secundum ecclesie regulas vivere contempnit eisque contumaciter resistit, a sui gradus eminencia cadit, ut patet ex auctoritate Dyonisii superius allegata2, scilicet quod non est possibile thearcam in gradu suo subsistere nisi divinas et thear- ticas obsorvando ordinaciones, que a spiritu dictate sunt et a patribus nobis conciliariter tradite, que sunt regulamenta odificii ecclesie, qua conservatur integritas ejus et unitas unius- que membri capiti Christo. quod enim continuitas facit in corpore naturali, hoc consensus in corporo mistico Christi, quod est ecclesia et domus domini (Psalm 54, 15). sicut igitur nullum corporis membrum execucionem sue potestatis habere poterit, nisi per continui- tatem ad totum habeat influxum tocius secundum communiones prefatas, ita nullum mem- brum ccclesie quemlibet notabilem influxum habet sue potestatis a Christo capite, nisi manserit 20 in consensu ecclesie, consenciendo scilicet in regulas ejus et ordinaciones universali consensu conditas. inde dixit Augustinus3, quod Novacianus, quodsi prius summus pontifex fuisset, quod nee episcopi nomen aut rom retinuisset in eo, quod ab ecclesiastica pace se separavit et a sacerdotum collegio, et indea se separavit a pace nisi in eo, quod illi non consenciit. si enim „qui potestati resistit, dei ordinacioni resistit“, ut docet apostolus: ad Romanos", supponit potestatem regi sccundum divinas ordinaciones, et ita in ordine suo stantie. unde ad prophetam Ezechielem a spiritu dictum est5: „sta in gradu tuo", et angelo Ephesi ecclesie dicit filius hominis": „qui ambulat in medio candelabrorum aureorum“, quod, nisi peniten- ciam ageret, movebit candelabrum suum de loco suo, potestas enim, ut ait apostolus ", data est „in edificacionem et non in destruccionem". adversantur huic nonnulli asserentes so papam ita tamquam sponsum copulari sedi Romane, ymmo ipsi universali ecclesie, ut maneat vinculum hoc indissolubile usque ad mortem; negatur in hoc non parum derogantibus glorie Christi, cujus est hee prerogativa specialis. (Hinweise auf Exod. 3, 5 und die zugehörige Glosse des Hieronymus, auch mit Bezug auf die Worte des Täufers Johannes bei Marc. 1, 7, Luc. 3, 16 und Joh. 1, 27 nebst Erklärung durch Hieronymus). non est ergo papa ecclesie sponsus, sed amicus aut paranymphus et custos ejus, ymmo minister, non falsa humilitate nunceupatus et „servus servorum dei“. secundum vero ostenditur sic: quicumque resistit animo obdurato clavibus ceclesic, potestatem a Christo ecclesie datam centempnens, suspectus est de heresi ; sed papa nolens obedire statutis patrum et decretis generalium synodorum resistit clavibus ecclesie, potestatem a Christo ecclesie datam contempnens, ergo suspectus 40 est de heresi et per consequens ad judicium ecclesie per generalem synodum represen- tate citandus et in pertinacia rebellionis manens tamquam hereticus venit condemp- nandus. ista racio trahitur ex decretis patrum, que spiritu sancto dictante condita sunt (wie aus c. 5 C.25 q. 1, c. 16 D. 38, c. 15 D. 81 und 1. Könige 15, 23 in c. 10 C. 8 q. I hervor- 5 15 25 35 a) em. Vorl. unde. b) Yorl. hat Raum zum Nachtrag der Stelle. c) Vor. eher stare. 45 1 Comment. in evang. Matth. l. 3 c. 18 v. 17 (Migne 26, 136). 2 Die Bezichting ist urklar. 2 Woll Verwechslung mit Cyprian, vgl. c. 6 С. 7 q. 1. 8 4 Römer I3, 2. 5 Nicht Exechiel, sondern Daniel 10, 11. Apocal. 2, 1; vgl. 2, 5. 2. Cor. 10, 8. 50
Strana 375
Ba. Kirchenfrage nr. 170. 375 geht), ac peccatum paganitatis incurrere quemlibet tunc Christianum asserit ecclesie mandatis parere contempnentem. item ex textu in c. ,gravem“1, quod est finale de penis, ubi formaliter dicitur sic: cum quis pertinaciter usw. bis pravitatis. et hoc fundatur in verbo domini Mt. 182. „si ecclesiam usw. bis publicanus“, idest infidelis, ut exponit Jeronimus3, quod autem hujus- modi suspectus vocari debet, responsurus de fide, quam habet de auctoritate, et in contumacia manens tamquam hereticus condempnari (est glossa super illo c. 40 d. „si papa 4“ et c. ,cum contumacia“ de hereticis5 et c. „excommunicamus“‘ in antiquis). tertium probatur sic: duplex est unio membrorum ecclesie. una quidem ad capud, quod est Christus, quam facit fides, que est quasi collum, alia vero membrorum adinvicem, quam facit consensus in 10 ea, que sunt ad dei gloriam et ecclesie utilitatem; quod enim facit continuitas in corpore natu- rali, hoc facit consensus accionis fidei in corpore mistico Christi, huic autem duplici unioni opponitur duplex divisio, una quidem fit per heresim et infidelitatem, alia vero per dissensum et divisionem ab unitate membrorum, que facit scisma. unde utrique, scilicet tam heretici quam scismatici, sunt divisi a corpore Christi. membrum autem a corpore divisum 15 potestatem non habet, a qua nomen accipit, et ideo nec nomen nisi equivoce. unde manus prescisa non est manus nisi equivoce, et hoc quidem in spiritualibus de potestate jurisdiccionis veritatem", que non datur per consecracionem, sed per simplicem institucionem, quamvis potestas per consecracionem data — sicut est sacerdocium aut hujusmodi, que inprimit caracterem — maneat subjecto manente, cum autem potestas papalis sit jurisdiccionalis, 20 tamen, quantum ad id, quod addit supra sacerdocium, sequitur, quod papa separanté se a consensu ecclesie, a quo auctoritatem capiunt decreta, eo ipso separat se abeccle- sia et non est papa amplius, quam manus divisa est manus. et hoc intelligo de separacione perfecta, que cst per heresim aut robellionem cum obstinacione animi ad inpugnandum salubrem correccionem ecclesie, cum autem talis, quantum est in foro anime et consciencie, 25 a deo et ab ecclesia existat separatus, quantum tum ad forum ecclesie requiritur ecclesie processus per universalem synodum exercendus, antoquam rite ab ipso possit ficri subtraccio, nisi sit vehemens presumpcio heresis. tune enim licet ab ipso subtrahere obedienciam absque judicio ecclesia, ut patet 24. q. 1 c. „majores“8 et in glossa c. ,,si papa“ 40. d.3, ex quibus sequitur, quod supremum judicium in terris est sacri concilii generalis, a quo non licet appellare, so et ipsius de quolihet episcopo judicare causa requirente. ex quibus puto liquide constare, quid censendum est de primo puncto, scilicet de habitudine generalis synodi et ipsius apostolici, cui respectu alterius incumbit auctoritas judicii. [II] Pro secunda materia est hec prima proposicio 1°: concilium Basiliense fuit vere et legitime congregatum universale et indubitatum supremum obtinens in terra 35 judicium. sccunda proposicio: conoilium Basiliense hueusque non est dissolutum aut translatum penitus nec quoad materiam nec quovis modo secundum formam a sanctis patribus institutam. conclusio: senciendum est Basiliense concilium adhuc rite continuatum et a quolibot fideli in ccclesia debetur honor et obedienoin. [I] prima proposicio manifesta est. ipsumb enim inter cectera sacra universalia concilia preclarissimam sortitur auctoritatem 40 tam ex generalibus synodis precedentibus institutum, soilicet Senensi et Constanciensi, ac duobus summis pontificibus sibi succedentibus, Martino scilicet quinto et Eugenio quarto roboratum ac confirmatum. hec autem manifesta volenti gesta dictarum synodorum et sum- 5 a) sm. Forl. grave. b) em., Vorl. ipsa. 1 45 50 Vgl. oben S. 373 Anm. 12. Matth. 18, 17. 1 Vgl. obere S. 371 Anm. 1. * c. 6 D. 10. 5 c. 7 de haeretiois V. 2 in VI. 8 c. 13 od. 15 X de haeret. V, 7. 7 Das Satzgefüge ist nicht in Ordnung; ent- weder ist vom Abschreiber eine Zeile übersehen oder ein Wort verlesen; jetzt mag zu veritatem ein habet ergänzt werden. Das folgende que bezieht sich auf potestate. 8 c.2 C. 24 qu. 1. 9 c. 6 Di. 40. 1° Auf den verschiedenen Gebrauch von sup- posicio im I. Abschn. und proposicio in Abschnitt II und III sei eigens hingewiesen.
Ba. Kirchenfrage nr. 170. 375 geht), ac peccatum paganitatis incurrere quemlibet tunc Christianum asserit ecclesie mandatis parere contempnentem. item ex textu in c. ,gravem“1, quod est finale de penis, ubi formaliter dicitur sic: cum quis pertinaciter usw. bis pravitatis. et hoc fundatur in verbo domini Mt. 182. „si ecclesiam usw. bis publicanus“, idest infidelis, ut exponit Jeronimus3, quod autem hujus- modi suspectus vocari debet, responsurus de fide, quam habet de auctoritate, et in contumacia manens tamquam hereticus condempnari (est glossa super illo c. 40 d. „si papa 4“ et c. ,cum contumacia“ de hereticis5 et c. „excommunicamus“‘ in antiquis). tertium probatur sic: duplex est unio membrorum ecclesie. una quidem ad capud, quod est Christus, quam facit fides, que est quasi collum, alia vero membrorum adinvicem, quam facit consensus in 10 ea, que sunt ad dei gloriam et ecclesie utilitatem; quod enim facit continuitas in corpore natu- rali, hoc facit consensus accionis fidei in corpore mistico Christi, huic autem duplici unioni opponitur duplex divisio, una quidem fit per heresim et infidelitatem, alia vero per dissensum et divisionem ab unitate membrorum, que facit scisma. unde utrique, scilicet tam heretici quam scismatici, sunt divisi a corpore Christi. membrum autem a corpore divisum 15 potestatem non habet, a qua nomen accipit, et ideo nec nomen nisi equivoce. unde manus prescisa non est manus nisi equivoce, et hoc quidem in spiritualibus de potestate jurisdiccionis veritatem", que non datur per consecracionem, sed per simplicem institucionem, quamvis potestas per consecracionem data — sicut est sacerdocium aut hujusmodi, que inprimit caracterem — maneat subjecto manente, cum autem potestas papalis sit jurisdiccionalis, 20 tamen, quantum ad id, quod addit supra sacerdocium, sequitur, quod papa separanté se a consensu ecclesie, a quo auctoritatem capiunt decreta, eo ipso separat se abeccle- sia et non est papa amplius, quam manus divisa est manus. et hoc intelligo de separacione perfecta, que cst per heresim aut robellionem cum obstinacione animi ad inpugnandum salubrem correccionem ecclesie, cum autem talis, quantum est in foro anime et consciencie, 25 a deo et ab ecclesia existat separatus, quantum tum ad forum ecclesie requiritur ecclesie processus per universalem synodum exercendus, antoquam rite ab ipso possit ficri subtraccio, nisi sit vehemens presumpcio heresis. tune enim licet ab ipso subtrahere obedienciam absque judicio ecclesia, ut patet 24. q. 1 c. „majores“8 et in glossa c. ,,si papa“ 40. d.3, ex quibus sequitur, quod supremum judicium in terris est sacri concilii generalis, a quo non licet appellare, so et ipsius de quolihet episcopo judicare causa requirente. ex quibus puto liquide constare, quid censendum est de primo puncto, scilicet de habitudine generalis synodi et ipsius apostolici, cui respectu alterius incumbit auctoritas judicii. [II] Pro secunda materia est hec prima proposicio 1°: concilium Basiliense fuit vere et legitime congregatum universale et indubitatum supremum obtinens in terra 35 judicium. sccunda proposicio: conoilium Basiliense hueusque non est dissolutum aut translatum penitus nec quoad materiam nec quovis modo secundum formam a sanctis patribus institutam. conclusio: senciendum est Basiliense concilium adhuc rite continuatum et a quolibot fideli in ccclesia debetur honor et obedienoin. [I] prima proposicio manifesta est. ipsumb enim inter cectera sacra universalia concilia preclarissimam sortitur auctoritatem 40 tam ex generalibus synodis precedentibus institutum, soilicet Senensi et Constanciensi, ac duobus summis pontificibus sibi succedentibus, Martino scilicet quinto et Eugenio quarto roboratum ac confirmatum. hec autem manifesta volenti gesta dictarum synodorum et sum- 5 a) sm. Forl. grave. b) em., Vorl. ipsa. 1 45 50 Vgl. oben S. 373 Anm. 12. Matth. 18, 17. 1 Vgl. obere S. 371 Anm. 1. * c. 6 D. 10. 5 c. 7 de haeretiois V. 2 in VI. 8 c. 13 od. 15 X de haeret. V, 7. 7 Das Satzgefüge ist nicht in Ordnung; ent- weder ist vom Abschreiber eine Zeile übersehen oder ein Wort verlesen; jetzt mag zu veritatem ein habet ergänzt werden. Das folgende que bezieht sich auf potestate. 8 c.2 C. 24 qu. 1. 9 c. 6 Di. 40. 1° Auf den verschiedenen Gebrauch von sup- posicio im I. Abschn. und proposicio in Abschnitt II und III sei eigens hingewiesen.
Strana 376
376 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. morum pontifieum percurrere vel perquirere et ideo pro supposicione relinquenda est dicta proposicio vera. [2] secunda proposicio sica ostenditur: cum enim ex patribus maneat conveniens multitudo in loco protestans se sacrum concilium, ymmo universalem representare ecclesiam, parataque sit omni homini reddere racionem de omni questione obscura incidente non solum in loco, verum eciam sicut pia mater ad hoc per naciones orbis terrarum ad cunctos fideles suos dirigat dissertissimos oratores nedum gravitati expensarum, verum eciam grandi perioulo corporum minime parcentes, ut onme dubietatis ambiguum, quod pocius ex iniquorum involucionibus, quam ex ipsa gigniturb rei proprietate, de medio tollant, nunquam non pre- sumendum est pro judice suam sedem protestante, hoc est pro synodo, eciamsi reus proclamet judiois auctoritatem fore translatam, nunquid non dicit sapiensl: „qui cito credit, levis 10 est corde“? quis enim judicio condempnatus non vellet judicium translatum fore asserere, si credulitas adhiberetur illi? et si in particulari judicio, ubi opinione hominis judicatur, recte adhibcatur fides judici, usque quo contrarium probetur et iniquus fuisse processus limpide ostendatur, quanto magis, cum divinum consistorium patrum spiritu sancto dictante quicquam decreverit fore judicandum, a cunctis fidelibus adhibenda sit fides, maxime eum illie loeus appellandi precludatur propter excellenciam judicis, debent igitur principes super hac re dubitantes querere informacionem, ut veritati, quam prius receperant, sacri concilii assistant, quoadusque adversarii in eodem loco, si fieri poterit maxime, aut in alio ab omnibus approbato contrarium clare et evidenter probaverint; quod minime eos posse putandum est. ex quibus liquide sacrum concilium Basiliense quoad materiam minime fore dissolutum, cum ex eisdem patribus, qui prius ibi fuerant, adhuc maneat copiosa multitudo. quod vero secundum formam a sanctis patribus institutam nequaquam fuerit aut dissolutum aut translatum, patet attendendo formam in sacris synodis, Constanciensi scilicet et Basilionsi, institutam, nam in decreto „Froquens“2 sacri Constanciensis concilii cavetur, quod concilium proximum ab existente actu in illo loco celebrari deberet, quem summus pontifex per mensem 25 ante finem cujuslibet concilii approbante et consenciente concilio nominaverit vel in ejus defectu ipsum concilium deputare et assignare teneatur. quod autem sic in translacione non est processum, satis est notum. modus autem consensus ipsius concilii fuit limitatus per sacrum concilium Basiliense in decreto 11. sessionis3 scilicet „cujuslibet deputacionis“; sed due partes consentirent et consequenter tocius synodi due partes scrutatis singulorum votis; s0 quod, quia non evenit in dicta pretensa translacione ad Farrariam, acceptavite “ pars notabiliter minor, manifestum est ipsam nullam fuisse. (Hinweis auf den Wortlaut des 4. Dekrets der 11. Buseler Session 5.) quod quidem decretum fuerat cum aliis in revoeacione prime pretense" dissolucionis confirmatum et universali omnium concordia stabilitum, non potuit ad volun- tatem summi pontificis eciam concurrente minoris partis consensu infringi. unde patet ipsum & concilium secundum formam a patribus institutam minime fuisse dissolutum aut translatum. que vero in contrarium hujus ab adversariis obiciuntur, solvere non est difficile. (objecciones autem simul cum responsionibus require“ alibi“ etc.). [III] Pro tercia materia ponuntur iste proposiciones. prima: modus et forma pro- cedendi contra summum pontificem se contumaciter opponentem synodo generali 40 fuerunt ex universali consensu ecclesie in synodo Basiliensi instituta. sccunda: hunc modum procedendi servavit ipsa synodus in deposicione olim Eugenii a papatu et in eleccione Felicis quarti. conclusio: debet quilibet fidelis sub periculo eterne 5 15 20 a) Vorl. unleserlích Vorl. pretenelonc. b) em., Vorl. gingitur. c) Austösung der Abkilrzung sucifelhaft. d) em, e) folgt durchstrienen supra immediate ante. 45 Eccli. 19. 4. 2 Vgl. S. 88 Anm. 5. 3 4. Dekret; vgl. S. 16 Anm. 4. 4 Auch hier muß wohl eine Zeile beim Ab- schreiben überschlagen sein. 1 5 Vgl. Anm. 3. 6 Gemeint ist wohl der vorausgehende Traktat „Capite nobis“, unsere nr. 168. 50
376 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. morum pontifieum percurrere vel perquirere et ideo pro supposicione relinquenda est dicta proposicio vera. [2] secunda proposicio sica ostenditur: cum enim ex patribus maneat conveniens multitudo in loco protestans se sacrum concilium, ymmo universalem representare ecclesiam, parataque sit omni homini reddere racionem de omni questione obscura incidente non solum in loco, verum eciam sicut pia mater ad hoc per naciones orbis terrarum ad cunctos fideles suos dirigat dissertissimos oratores nedum gravitati expensarum, verum eciam grandi perioulo corporum minime parcentes, ut onme dubietatis ambiguum, quod pocius ex iniquorum involucionibus, quam ex ipsa gigniturb rei proprietate, de medio tollant, nunquam non pre- sumendum est pro judice suam sedem protestante, hoc est pro synodo, eciamsi reus proclamet judiois auctoritatem fore translatam, nunquid non dicit sapiensl: „qui cito credit, levis 10 est corde“? quis enim judicio condempnatus non vellet judicium translatum fore asserere, si credulitas adhiberetur illi? et si in particulari judicio, ubi opinione hominis judicatur, recte adhibcatur fides judici, usque quo contrarium probetur et iniquus fuisse processus limpide ostendatur, quanto magis, cum divinum consistorium patrum spiritu sancto dictante quicquam decreverit fore judicandum, a cunctis fidelibus adhibenda sit fides, maxime eum illie loeus appellandi precludatur propter excellenciam judicis, debent igitur principes super hac re dubitantes querere informacionem, ut veritati, quam prius receperant, sacri concilii assistant, quoadusque adversarii in eodem loco, si fieri poterit maxime, aut in alio ab omnibus approbato contrarium clare et evidenter probaverint; quod minime eos posse putandum est. ex quibus liquide sacrum concilium Basiliense quoad materiam minime fore dissolutum, cum ex eisdem patribus, qui prius ibi fuerant, adhuc maneat copiosa multitudo. quod vero secundum formam a sanctis patribus institutam nequaquam fuerit aut dissolutum aut translatum, patet attendendo formam in sacris synodis, Constanciensi scilicet et Basilionsi, institutam, nam in decreto „Froquens“2 sacri Constanciensis concilii cavetur, quod concilium proximum ab existente actu in illo loco celebrari deberet, quem summus pontifex per mensem 25 ante finem cujuslibet concilii approbante et consenciente concilio nominaverit vel in ejus defectu ipsum concilium deputare et assignare teneatur. quod autem sic in translacione non est processum, satis est notum. modus autem consensus ipsius concilii fuit limitatus per sacrum concilium Basiliense in decreto 11. sessionis3 scilicet „cujuslibet deputacionis“; sed due partes consentirent et consequenter tocius synodi due partes scrutatis singulorum votis; s0 quod, quia non evenit in dicta pretensa translacione ad Farrariam, acceptavite “ pars notabiliter minor, manifestum est ipsam nullam fuisse. (Hinweis auf den Wortlaut des 4. Dekrets der 11. Buseler Session 5.) quod quidem decretum fuerat cum aliis in revoeacione prime pretense" dissolucionis confirmatum et universali omnium concordia stabilitum, non potuit ad volun- tatem summi pontificis eciam concurrente minoris partis consensu infringi. unde patet ipsum & concilium secundum formam a patribus institutam minime fuisse dissolutum aut translatum. que vero in contrarium hujus ab adversariis obiciuntur, solvere non est difficile. (objecciones autem simul cum responsionibus require“ alibi“ etc.). [III] Pro tercia materia ponuntur iste proposiciones. prima: modus et forma pro- cedendi contra summum pontificem se contumaciter opponentem synodo generali 40 fuerunt ex universali consensu ecclesie in synodo Basiliensi instituta. sccunda: hunc modum procedendi servavit ipsa synodus in deposicione olim Eugenii a papatu et in eleccione Felicis quarti. conclusio: debet quilibet fidelis sub periculo eterne 5 15 20 a) Vorl. unleserlích Vorl. pretenelonc. b) em., Vorl. gingitur. c) Austösung der Abkilrzung sucifelhaft. d) em, e) folgt durchstrienen supra immediate ante. 45 Eccli. 19. 4. 2 Vgl. S. 88 Anm. 5. 3 4. Dekret; vgl. S. 16 Anm. 4. 4 Auch hier muß wohl eine Zeile beim Ab- schreiben überschlagen sein. 1 5 Vgl. Anm. 3. 6 Gemeint ist wohl der vorausgehende Traktat „Capite nobis“, unsere nr. 168. 50
Strana 377
Ba. Kirchenfrage nr. 170-171. 377 salutis recipere, quod ipsa synodus approbat, et abicere, quod abjecit. [I] prima pro- posicio firmatur ex decreto1 11. sessionis concilii Basiliensis, in quo modus procedendi contra summum pontificem aut quemlibet alium se contumaciter opponentem processui ejusa. scilicet quod, si per quattuor menses in sua protervia maneret, eo ipso esseb ab amministracione suspensus, ultra quos, si adhue animo indurato contumax sc rebellis remanereta, officio privaretur. [2] secunda proposicio patet apud acta, que redacta sunt sub autenticis. nec recessit sacrum concilium ab institutis, nisi quod majorem moram fecit, quam tempus necessarium requisivit ad dandum tempus penitencie rebelli; sed eum inde secuta est major obfirmacio in diesque persecuciones et pericula crescebant, processit ad sentenciam secundum to statutum a tota ecolesia institutum et approbatum. unde sequitur conclusio auctoritate beati Gregorii roborata in decretis d. 15b c. „sieut“, que sic habet3: „eunetas vero personas usw. bis aut ligare, quos absolvunt“. et si dicas Gregorium locutum fuisse de quattuor primis, tamen occurrit racio dicti, quam subjungit, scilicet quod universali consensu sunt constituta. hoc enim cuilibet synodo gonerali convenit, propterea dietavit sic concilium Calcedonense, 15 unum de quattuor generalibus, ut est supra“ allegatum: non licet illum usw. bis hereticus est. ex hiis patet determinacio tercii articuli et per consequens tocius negocii, non prejudicando illis, qui melius sapiunt in materia presenti. 5 171. Kurze Antwort [der Konzils-Partei] auf einige späpstlicherecits] gemachten Einwände, daß das Konzil aus angemerkten Gründen verlegt sei. 1444 September [Nürnberg]. 20 Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Hclmst. 797 fol. 114b cop. chort. mit dem Schlußzusatz. Require in tractatu domini Panormitani et eciam superius in diversis tracta- tibust etc. [I,I] Allegatur concilium Basiliense fuisse translatum propter causas infrascrip- Quiad concilium tenebatur procedere" ad eleccionem alterius loci ab Avinione in tas: 25 casu, quo Avinionenses non satisfacerent de 70000° ducatorum infra terminum 30 dierum a die recessus suorum oratorum ad ipsos pro reduecione Grecorum deputandorum; et quia predictam summam in termino predicto non solverunt, tenebatur concilium procederes ad eleccionem alterius loci; quod quia non fecerunt, electio devoluta erat ad minorem partem ; qui elegerunt locum pape convenientem, et quod alii non elegerant, inputatur eis, cum essent" legitime vocati. [2] allegatur de eleccione, quia papa inquit: „volunt et possunt“; et si dicatur, quod major pars poterat mutare ordinacionem, respondetur, quod ante eleccionem et non post eam. 30 [II] Respondetur«, quod non tenebatur concilium ad elcecionem alterius looi eciam currente, tum quia impedimentum dabatur Avinionensibus, ne solverent per procuratores, 85 tum quia parati erant solvere habita caucione sufficiente etc.9. a, in Vorl. tolgt ab, jedoch nil Tilgungspunkten darunter. d) am Rande proposicio. e) em., Vorf. 7000. responslo. b) em. Vorl. 17. c) cms., Forf. et. f) Vorl. eher Abkürzuna far debent. 2) am Rande 1 I. Dekrei, „Quoniam frequens“, vgl. S. 16 40 Anm. 4. 2 Zu ergänzen: statutus est? С.2 Di. 15. 4 Vgl. S. 373 Z. 35ff 5 Der Hinweis ist unklar; ein Zusammenhang 45 mit Tudeschis „Folgerungen“ (nr. 42) im gleichen Codex fol. 130 aff. ist nicht erkennbar. — Die obige Derichtigung zu gewissen Behauptungen von päpstlicher Seite wiederholt sich in aus- führlicher Form in nr. 168 (art. 3 und 4). Sollte demnach der unbekannte Verfasser jenes Trak- tates Tudeschi sein? 6 Wohl unsere nrr. 168 und 170. 7 In der Gen. Kongr. vom 23. 2. 1437, vgl. Hefele 7, 641f. 8 In der 25. Sizzung, vgl. ebd. 644ff. v Eine Antwort aal die 2. Behouptung feldt.
Ba. Kirchenfrage nr. 170-171. 377 salutis recipere, quod ipsa synodus approbat, et abicere, quod abjecit. [I] prima pro- posicio firmatur ex decreto1 11. sessionis concilii Basiliensis, in quo modus procedendi contra summum pontificem aut quemlibet alium se contumaciter opponentem processui ejusa. scilicet quod, si per quattuor menses in sua protervia maneret, eo ipso esseb ab amministracione suspensus, ultra quos, si adhue animo indurato contumax sc rebellis remanereta, officio privaretur. [2] secunda proposicio patet apud acta, que redacta sunt sub autenticis. nec recessit sacrum concilium ab institutis, nisi quod majorem moram fecit, quam tempus necessarium requisivit ad dandum tempus penitencie rebelli; sed eum inde secuta est major obfirmacio in diesque persecuciones et pericula crescebant, processit ad sentenciam secundum to statutum a tota ecolesia institutum et approbatum. unde sequitur conclusio auctoritate beati Gregorii roborata in decretis d. 15b c. „sieut“, que sic habet3: „eunetas vero personas usw. bis aut ligare, quos absolvunt“. et si dicas Gregorium locutum fuisse de quattuor primis, tamen occurrit racio dicti, quam subjungit, scilicet quod universali consensu sunt constituta. hoc enim cuilibet synodo gonerali convenit, propterea dietavit sic concilium Calcedonense, 15 unum de quattuor generalibus, ut est supra“ allegatum: non licet illum usw. bis hereticus est. ex hiis patet determinacio tercii articuli et per consequens tocius negocii, non prejudicando illis, qui melius sapiunt in materia presenti. 5 171. Kurze Antwort [der Konzils-Partei] auf einige späpstlicherecits] gemachten Einwände, daß das Konzil aus angemerkten Gründen verlegt sei. 1444 September [Nürnberg]. 20 Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Hclmst. 797 fol. 114b cop. chort. mit dem Schlußzusatz. Require in tractatu domini Panormitani et eciam superius in diversis tracta- tibust etc. [I,I] Allegatur concilium Basiliense fuisse translatum propter causas infrascrip- Quiad concilium tenebatur procedere" ad eleccionem alterius loci ab Avinione in tas: 25 casu, quo Avinionenses non satisfacerent de 70000° ducatorum infra terminum 30 dierum a die recessus suorum oratorum ad ipsos pro reduecione Grecorum deputandorum; et quia predictam summam in termino predicto non solverunt, tenebatur concilium procederes ad eleccionem alterius loci; quod quia non fecerunt, electio devoluta erat ad minorem partem ; qui elegerunt locum pape convenientem, et quod alii non elegerant, inputatur eis, cum essent" legitime vocati. [2] allegatur de eleccione, quia papa inquit: „volunt et possunt“; et si dicatur, quod major pars poterat mutare ordinacionem, respondetur, quod ante eleccionem et non post eam. 30 [II] Respondetur«, quod non tenebatur concilium ad elcecionem alterius looi eciam currente, tum quia impedimentum dabatur Avinionensibus, ne solverent per procuratores, 85 tum quia parati erant solvere habita caucione sufficiente etc.9. a, in Vorl. tolgt ab, jedoch nil Tilgungspunkten darunter. d) am Rande proposicio. e) em., Vorf. 7000. responslo. b) em. Vorl. 17. c) cms., Forf. et. f) Vorl. eher Abkürzuna far debent. 2) am Rande 1 I. Dekrei, „Quoniam frequens“, vgl. S. 16 40 Anm. 4. 2 Zu ergänzen: statutus est? С.2 Di. 15. 4 Vgl. S. 373 Z. 35ff 5 Der Hinweis ist unklar; ein Zusammenhang 45 mit Tudeschis „Folgerungen“ (nr. 42) im gleichen Codex fol. 130 aff. ist nicht erkennbar. — Die obige Derichtigung zu gewissen Behauptungen von päpstlicher Seite wiederholt sich in aus- führlicher Form in nr. 168 (art. 3 und 4). Sollte demnach der unbekannte Verfasser jenes Trak- tates Tudeschi sein? 6 Wohl unsere nrr. 168 und 170. 7 In der Gen. Kongr. vom 23. 2. 1437, vgl. Hefele 7, 641f. 8 In der 25. Sizzung, vgl. ebd. 644ff. v Eine Antwort aal die 2. Behouptung feldt.
Strana 378
378 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 172. Ausführungen von päpstlicher Seite, daß die Behauptung im Gutachten der Kölner Univer- sität [vom 10. Okt. 1440], ein Generalkonzil stehe über dem Papst, unzutreffend sei. [1444 September? Nürnberg]. Aus Wolfenbüttch L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 1193.1202 cop. chart.; Uberschrift: Solvuntur raciones et argumenta, quibus universitas Coloniensis firmavit primam 5 suam conclusionem de superioritate concilii ultra papam. Argumentatur per aliquos sic: „filius, servus et discipulus tenentur obedire; usw. wie RTA. 15 nr. 254 (S. 464 Z. 26 bis S. 465 Z. 1). ex hiis, dicunt, facile ostenditur ecclesiam synodaliter congregatam esse consistorium judiciale et supremum super omnes Christifideles. Responditura: [I] cum sic argumentatur „filius usw, wie oben est papa“, concedo con- clusionem et majorem. et ad minorem dico, cum dicit „de quorum numero est papa“ sub distinccione, quia papa potest considerari dupliciter, secundum quod supra1 dictum est, ubi argumentatur de triplici unione ecclesie: uno modo ut homo Christianus habens com- municacionem cum aliis membris ecclesie, prout uniuntur in fide spe et caritate et ope- ribus bonis exemplo Christi in uno spiritu et patre Christo regnanti et ex Christo et 15 ecclesia fonte baptismatis et communione sacramentorum in una lege uno eibo et sic de aliis, ut ibi dictum est. tunc verum est, quod ecclesia est mater domina et magistra pape, et papa tenetur obedire ut Christianus ut filius ut discipulus et servus in mandatorum ejus execucione. alio modo accipitur papa ut habens plenitudinem potestatis et totam po- testatem jurisdiccionalem primo receptum a Chrislo, cujus participes facit omnes coepi- 20 scopos et fratres suos, ut supra dietum est per Leonem Augustinum Bernardum et Ciprianum. episcopatus unus est, cujus a quolibet in solidum pars tenetur (12. q.2). quam quidem potestatem ecclesia non habet nisi per eum, ut supra tactum est. et ipse habet que- stiones fidei discutere et articulos ponere fidei, principaliterd scilicet et aliis precipere, ut servant mandata et precepta dei et ecclesie, et nova mandata condere et officia injungere. 25 omnia ista satis supra patuerunt. tunc ecclesia non est mater neque magistra neque domina pape, et si ista concedantur, quod papa sit filius ecclesie, non tamen sequitur, quod ecclesia habeat potestatem super eum, ut dictum est. non enim sequitur: ecclesia mater Gabrielis est mater, et Gabriel est papa, igitur ecclesia est supra papam, sicul nec sequitur: Bersabee mater Salomonis est mater Salomonis, et Salomon est rex, igitur est major rege, loquendo so potestative et auctoritative: ecclesia est magistra pape, igitur est major pape potentia. Sencca fuit magister Neronis, Aristoteles Allexandri, tamen non major potentia illis, quam- quam informative et consiliative. nec sequitur: papa seribit se servume, quia hoc facit juxta ewangelium" ex humilitate vera: „qui major est vestrum, sit vester minister". [2] et scribit se servum servorum, idest apostolorum Petri et Pauli, dicit Joannes Andree super 35 sextum. probacio minoris vadit in parte de papa ut Christianus et in parte ut papa, quia illa pars, que est: „Christum ecclesie sponsum“, in cujus „absentia corporali“ sit factus ,ali- orum Christifidelium rector pastor et doctor“, vadit pro papa ut papa; habetf a Christo pleni- tudinem potestatis, sed ab ecclesia factus est talis, non quod ecclesia dederit sibi auctoritatem cum Christo, sed tamen presentavit eum per eleccionem, ut recipiat auctoritatem a Christo pa- 40 palem; et illa pars, „sicut igitur ex veteri Adam et Eva sua conjuge sumus carnaliter“, vadit de papa, ut Christianus est. non igitur facile infertur ex illis, ut ipsi dicunt: ecclesiam synodaliter congregatam esse consistorium judiciale et supremum super omnes Christifideles; patet, quia 10 al om Rande responsio fundatur in falro. b) Lesart zweijelhaft. 0) em. Vorl. particeps. d) Autiörung zsijelhan. e) toigt durchstrichen servorum. f) em., Vorl. cst. 45 1 Der Verweis beziehi sich nichi auf das Kölner Gutachten von I440. 2 Der Hinweis ist unklar, vielleicht c. 5. C. 21 q. 1: Unus episcopus duabus praeficitur ecclesiis; eher scheint c. 5. C. 7 q. 1 (Brief Cyprians) zu passen. 3 Matth. 23, 11; vgl. Marc. 10, 43.
378 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 172. Ausführungen von päpstlicher Seite, daß die Behauptung im Gutachten der Kölner Univer- sität [vom 10. Okt. 1440], ein Generalkonzil stehe über dem Papst, unzutreffend sei. [1444 September? Nürnberg]. Aus Wolfenbüttch L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 1193.1202 cop. chart.; Uberschrift: Solvuntur raciones et argumenta, quibus universitas Coloniensis firmavit primam 5 suam conclusionem de superioritate concilii ultra papam. Argumentatur per aliquos sic: „filius, servus et discipulus tenentur obedire; usw. wie RTA. 15 nr. 254 (S. 464 Z. 26 bis S. 465 Z. 1). ex hiis, dicunt, facile ostenditur ecclesiam synodaliter congregatam esse consistorium judiciale et supremum super omnes Christifideles. Responditura: [I] cum sic argumentatur „filius usw, wie oben est papa“, concedo con- clusionem et majorem. et ad minorem dico, cum dicit „de quorum numero est papa“ sub distinccione, quia papa potest considerari dupliciter, secundum quod supra1 dictum est, ubi argumentatur de triplici unione ecclesie: uno modo ut homo Christianus habens com- municacionem cum aliis membris ecclesie, prout uniuntur in fide spe et caritate et ope- ribus bonis exemplo Christi in uno spiritu et patre Christo regnanti et ex Christo et 15 ecclesia fonte baptismatis et communione sacramentorum in una lege uno eibo et sic de aliis, ut ibi dictum est. tunc verum est, quod ecclesia est mater domina et magistra pape, et papa tenetur obedire ut Christianus ut filius ut discipulus et servus in mandatorum ejus execucione. alio modo accipitur papa ut habens plenitudinem potestatis et totam po- testatem jurisdiccionalem primo receptum a Chrislo, cujus participes facit omnes coepi- 20 scopos et fratres suos, ut supra dietum est per Leonem Augustinum Bernardum et Ciprianum. episcopatus unus est, cujus a quolibet in solidum pars tenetur (12. q.2). quam quidem potestatem ecclesia non habet nisi per eum, ut supra tactum est. et ipse habet que- stiones fidei discutere et articulos ponere fidei, principaliterd scilicet et aliis precipere, ut servant mandata et precepta dei et ecclesie, et nova mandata condere et officia injungere. 25 omnia ista satis supra patuerunt. tunc ecclesia non est mater neque magistra neque domina pape, et si ista concedantur, quod papa sit filius ecclesie, non tamen sequitur, quod ecclesia habeat potestatem super eum, ut dictum est. non enim sequitur: ecclesia mater Gabrielis est mater, et Gabriel est papa, igitur ecclesia est supra papam, sicul nec sequitur: Bersabee mater Salomonis est mater Salomonis, et Salomon est rex, igitur est major rege, loquendo so potestative et auctoritative: ecclesia est magistra pape, igitur est major pape potentia. Sencca fuit magister Neronis, Aristoteles Allexandri, tamen non major potentia illis, quam- quam informative et consiliative. nec sequitur: papa seribit se servume, quia hoc facit juxta ewangelium" ex humilitate vera: „qui major est vestrum, sit vester minister". [2] et scribit se servum servorum, idest apostolorum Petri et Pauli, dicit Joannes Andree super 35 sextum. probacio minoris vadit in parte de papa ut Christianus et in parte ut papa, quia illa pars, que est: „Christum ecclesie sponsum“, in cujus „absentia corporali“ sit factus ,ali- orum Christifidelium rector pastor et doctor“, vadit pro papa ut papa; habetf a Christo pleni- tudinem potestatis, sed ab ecclesia factus est talis, non quod ecclesia dederit sibi auctoritatem cum Christo, sed tamen presentavit eum per eleccionem, ut recipiat auctoritatem a Christo pa- 40 palem; et illa pars, „sicut igitur ex veteri Adam et Eva sua conjuge sumus carnaliter“, vadit de papa, ut Christianus est. non igitur facile infertur ex illis, ut ipsi dicunt: ecclesiam synodaliter congregatam esse consistorium judiciale et supremum super omnes Christifideles; patet, quia 10 al om Rande responsio fundatur in falro. b) Lesart zweijelhaft. 0) em. Vorl. particeps. d) Autiörung zsijelhan. e) toigt durchstrichen servorum. f) em., Vorl. cst. 45 1 Der Verweis beziehi sich nichi auf das Kölner Gutachten von I440. 2 Der Hinweis ist unklar, vielleicht c. 5. C. 21 q. 1: Unus episcopus duabus praeficitur ecclesiis; eher scheint c. 5. C. 7 q. 1 (Brief Cyprians) zu passen. 3 Matth. 23, 11; vgl. Marc. 10, 43.
Strana 379
Ba. Kirchenfrage nr. 172-173. 379 nullam faciunt mencionem in sua probacione de ecclesia sinodaliter congregata, nisi in quantum allegantur decreta ejus annataruma, sicut patuit supra in solucione.iterum quia papa ut papa habet totam potestatem virtutis, que est in tota ecclesia, non est filius neque discipulus neque servus ecclesie, sed ymmo poeius ut pater sit magister et dominus, vicarius et conser- s vativus ecclesie, a quo venit in ecclesiam tota potestas jurisdiccionis. ecclesia non dicitur ejus consistorium judiciale, sed pocius e contrario. [3] Terciob loco argumentatur per eosdem : sine ecclesie ipsius synodalis consensu non potest transferre synodum generalem, „quia nemo judicialis“ (usw. RTA. 15 S. 465 Z. 3-8 bis) „non dicit tuas". responditur: „nemo judicialis habet transferre et dissolvere tribunal judicis ad 10 libitum suum“, sed „enim hoc papa“ etc. supra responsum est: ubi determinatur de dis- solucione concilii etc. dico hic, quod papa, si esset judicialis ab ecclesia judicialiter congregata, in ejus correccione ad libitum suum non potest transferre, sed jam extra casum habere ; sed non est judicialis a conciliis generalibus, ut patet supra satis. et eciam potest transferre concilium generale pro majori utilitate ecclesie et propter raciones supra positas. [41 Quarto argumentatur per eosdem, si pars posset (usm. RTA. 15 S. 465 Z. 8-10), quam [Schlußbemerkung des Schreibers:] quiac omnes responsiones sunt ex articulo fidei etc.1 contra determinata ecclesie et precipue conciliorum sacrorum Constanciensis et Basiliensis, ideo non sunt digne notacione ete. 15 20 173. Entgegnung des Kard. Nikolaus von Kues auf eine Reihe von Behauptungen und Anwürfen der Baseler Gesandten gegen P. Eugen. 1444 [September?] Nürnberg. Aus München St.-B. clm. 85 fol. 3358 341 a cop. chart. coaeva, Uberschrift: Responsum per Nicolaum de Cusa ad informaciones datas per Basilienses in dieta Nurem- bergensi anno etc. 44. Putabamus nos humiles sancte Romane et universalis ecclesie ac sanctissimi domini 25 nostri Eugenii servuli, quod illi operatores scismatis ab universa catholica ecclesia juxta in eos latamn dampnacionis sentenciam dudum alibi ut „ethnici et publicani“2 habiti, per tot orthodoxos principes repulsi, amplius erubescerent se ingerere conventibus serenissimi Roma- norum regis et principum illustrissimorum sancti Romani imperii electorum, sed quia „men- titur" iniquitas sibi“ adeo, ut eciam credant per execrabilem audaciam suam in summum pontificem et universam Christi ecelesiam, quam magno opere dilaniare student, simpliciores decipere, male inceptum perniciose continuare non desistunt, eciam ut ea, que nos jussu Christi vicarii pro unitate conservanda verbo et scriptis publicavimus, absque omni erubes- centia blasphemias et famosos asserant libellos crroribus plenos veritatem injuriis obnubilare satagentes. et quoniam omne id, quod hactenus fidelibus insinuare curavimus, unica admoni- cione, scilicet ne in Alamania scisma fiat, continetur, facile quisque fidelis omnia media acceptat, que nos pro conservanda unitate allegare potuimus. fuit enim eeclesia undique ad unum Christi vicarium unita, sed operatores scismatis visi sunt spreto pontifice summo alium constituere contradicente tota catholica ecclesia et perseverante in adhesione semel recepti pontificis, supplicamus, ut idem senciat hec inclita nacio, et non erit scisma in corpore 4e ecclesie, et quod non advertat ad persuasiones scismaticorum, cum hoc concilium separacionis et scissure ex deo esse nequeat. sed ipsi dampnatissimi scismatici raciones quasdam scissure ingeste in scriptis tradere non sunt veriti execrati penitus. rem enim, que racione caret, uti est scisma, quod causam nullam habere potest, racionabiliter factam velle ostendere, utique 30 35 45 a) sm., Vorl. amotis. b) Vorl, hat kein Alinea. des Schreiberal unterstricken. c) von quia — etc. fals pertônliche Benurkung 1 Text hier abgebrochen, ohne die papstfreund- liche responsio zu geben. 2 Vgl. Matth. 18, 17. 8 Vgt. Ps. 12, 17.
Ba. Kirchenfrage nr. 172-173. 379 nullam faciunt mencionem in sua probacione de ecclesia sinodaliter congregata, nisi in quantum allegantur decreta ejus annataruma, sicut patuit supra in solucione.iterum quia papa ut papa habet totam potestatem virtutis, que est in tota ecclesia, non est filius neque discipulus neque servus ecclesie, sed ymmo poeius ut pater sit magister et dominus, vicarius et conser- s vativus ecclesie, a quo venit in ecclesiam tota potestas jurisdiccionis. ecclesia non dicitur ejus consistorium judiciale, sed pocius e contrario. [3] Terciob loco argumentatur per eosdem : sine ecclesie ipsius synodalis consensu non potest transferre synodum generalem, „quia nemo judicialis“ (usw. RTA. 15 S. 465 Z. 3-8 bis) „non dicit tuas". responditur: „nemo judicialis habet transferre et dissolvere tribunal judicis ad 10 libitum suum“, sed „enim hoc papa“ etc. supra responsum est: ubi determinatur de dis- solucione concilii etc. dico hic, quod papa, si esset judicialis ab ecclesia judicialiter congregata, in ejus correccione ad libitum suum non potest transferre, sed jam extra casum habere ; sed non est judicialis a conciliis generalibus, ut patet supra satis. et eciam potest transferre concilium generale pro majori utilitate ecclesie et propter raciones supra positas. [41 Quarto argumentatur per eosdem, si pars posset (usm. RTA. 15 S. 465 Z. 8-10), quam [Schlußbemerkung des Schreibers:] quiac omnes responsiones sunt ex articulo fidei etc.1 contra determinata ecclesie et precipue conciliorum sacrorum Constanciensis et Basiliensis, ideo non sunt digne notacione ete. 15 20 173. Entgegnung des Kard. Nikolaus von Kues auf eine Reihe von Behauptungen und Anwürfen der Baseler Gesandten gegen P. Eugen. 1444 [September?] Nürnberg. Aus München St.-B. clm. 85 fol. 3358 341 a cop. chart. coaeva, Uberschrift: Responsum per Nicolaum de Cusa ad informaciones datas per Basilienses in dieta Nurem- bergensi anno etc. 44. Putabamus nos humiles sancte Romane et universalis ecclesie ac sanctissimi domini 25 nostri Eugenii servuli, quod illi operatores scismatis ab universa catholica ecclesia juxta in eos latamn dampnacionis sentenciam dudum alibi ut „ethnici et publicani“2 habiti, per tot orthodoxos principes repulsi, amplius erubescerent se ingerere conventibus serenissimi Roma- norum regis et principum illustrissimorum sancti Romani imperii electorum, sed quia „men- titur" iniquitas sibi“ adeo, ut eciam credant per execrabilem audaciam suam in summum pontificem et universam Christi ecelesiam, quam magno opere dilaniare student, simpliciores decipere, male inceptum perniciose continuare non desistunt, eciam ut ea, que nos jussu Christi vicarii pro unitate conservanda verbo et scriptis publicavimus, absque omni erubes- centia blasphemias et famosos asserant libellos crroribus plenos veritatem injuriis obnubilare satagentes. et quoniam omne id, quod hactenus fidelibus insinuare curavimus, unica admoni- cione, scilicet ne in Alamania scisma fiat, continetur, facile quisque fidelis omnia media acceptat, que nos pro conservanda unitate allegare potuimus. fuit enim eeclesia undique ad unum Christi vicarium unita, sed operatores scismatis visi sunt spreto pontifice summo alium constituere contradicente tota catholica ecclesia et perseverante in adhesione semel recepti pontificis, supplicamus, ut idem senciat hec inclita nacio, et non erit scisma in corpore 4e ecclesie, et quod non advertat ad persuasiones scismaticorum, cum hoc concilium separacionis et scissure ex deo esse nequeat. sed ipsi dampnatissimi scismatici raciones quasdam scissure ingeste in scriptis tradere non sunt veriti execrati penitus. rem enim, que racione caret, uti est scisma, quod causam nullam habere potest, racionabiliter factam velle ostendere, utique 30 35 45 a) sm., Vorl. amotis. b) Vorl, hat kein Alinea. des Schreiberal unterstricken. c) von quia — etc. fals pertônliche Benurkung 1 Text hier abgebrochen, ohne die papstfreund- liche responsio zu geben. 2 Vgl. Matth. 18, 17. 8 Vgt. Ps. 12, 17.
Strana 380
380 non aliud est quam insanire. nos tamen, ut eorum — nescio, an pocius error dicam quam fama — presumpcio videatur palpabiliter climinata, sannatissime singulis [scib. racionibus] respondere instituimus. [I] Nunca primo: sanctissimum dominum nostrum revocasse primam dissolucionem, ac quod approbaverat ipsum concilium ad reformacionem in capite et membris, et 5 quod nichilominus canones ejus non servavit. [Ia] quoad primum dicimus s. dominum n. ex causis sibi per oratores ex Basilea ad sanctitatem suam missos enarratis et racionibus, si vere fuissent, rite coneilium tune transtulisse, sed comperto, quod cause cessabant et alique vere non erant, pro pace ecclesie id fecit, quod patres voluerunt in 14. sessione 1, pro qua humiliacione non esset lapidandus. [Ib] quoad secundum videatur: prima fundacio conciliib non reperietur ibi in bulla2 Martini de reformacione ejus, quod dicunt in capite. sed quia patres voluerunt, quod papa diceret ad id concilium institutum, licet non esset, formam sibi traditam in illa 9. sessione insequendo, narravit concilium pro reformacione ecclesie in capite et in membris institutum, licet hoc non reperiatur, et pro hac humiliacione multum esset sanctitas sua recommendanda, et hoc est singularius notandum. [Ie quoad tercium, 15 quod sanciitas sua contempsit canones, dicimus: si non-observancia est contemptus, tunc Basilee sunt maxime canones contempti, quia nunquam observati; quod autem dominus noster non contempsit, patet, quia illa decreta Basilee edita per ecclesiam nunquam fuerunt usu approbata, nec ex aliquo actu potuerunt contemptum probare. [2] Subsumunt de electionibus non admissis etc. dicimus: Basilee hoc decretum3 20 nunquam observatum, sed bene per s. dominum n. apud naciones, que decretum per usum acceptarunt. et quia s. domino n. promissa fuit provisio, obtulit sanctitas sua per dominos legatos sancte Crucis et sancti Petri curdinales se electiones admissurum, promissa provisione prius facta; sed defectus fuit in patribus, qui promissa quoad provisionem explere non cu- rarunt. 10 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 25 [3] Deinde dicunt ipsum prelatos invitos transtulisse contra decreta concilii Constanciensis et Basiliensis. dicimus, quod in nullo casu tolli potest potestas dispen- satoria eciam in quibuscumque statutis talibus a Romano pontifice, sic maxime neque in illo, cum decretum“ concilii Niceni habeat translaciones, que fiunt pro utilitate ecclesiarum de invitis prelatis magis canonicas quam eas, „ubi quis majorem ecclesiam ambire videtur“ per consensum. 30 [4] Item dicunt s. dominum n. symoniacum etc. hoc dicunt illi miseri blasphomi in sanctum spiritum, qui sibi supremam potestatem usurpantes omnia sacra turpissime venalitati exponunt. solum enim deficiunt petentes et offerentes, ut hoc est orbi notorium, qui error diabolicus igne et ferro dudum debuit eliminari, capiunt enim munera et tales dispon- saciones concedere presumunt, quales in ecclesia factas non legimus. sed nichil horum reperie- tur verum de s. domino nostro. notorium enim est universo orbi, quod sanctitas sua non vacat ad collectionem pecuniarum, sed ad evacuacionem sui ipsius pro salute ecclesie et augmento fidei, ut hec operibus in reductione Orientalium et resistencia Turcorum approbantur; sed miseri homines suo antipape quintum denarium recipere posse unde licere dicunt. si non 40 licet pape id agere cum moderamine, quousque promissa provisio fiat, quod hactenus aliis Romanis pontificibus licuit? et quod ut odiosi detractores loquunture, finis articuli illius, ubi regna et naciones contra apostolicam sedem concitare moliuntur ob evacuacionem pecu- niarum, ut dicunt, manifeste ostendit. 35 a) Absätze wie in Vorl. b) Vorl. add. et. c) Vorl. scheinbar loquantur. 45 1 Vgl. Mansi 29, 72; Hefele 7, 556; die Be- zichung 1st allerdings unklar. 2 Vgl. §. 210 Anm. 10. 3 Gemeint ist offenbar das Dekret de electio- nibus: „Quemadmodum“ der 12. Sess. vom 13. Juli 1433 (Mansi 29, 61ft.). 4 Vgl. c. 15 der Synode von Nicaa bei Mansi 2, 674 und Hefele 1, 419.
380 non aliud est quam insanire. nos tamen, ut eorum — nescio, an pocius error dicam quam fama — presumpcio videatur palpabiliter climinata, sannatissime singulis [scib. racionibus] respondere instituimus. [I] Nunca primo: sanctissimum dominum nostrum revocasse primam dissolucionem, ac quod approbaverat ipsum concilium ad reformacionem in capite et membris, et 5 quod nichilominus canones ejus non servavit. [Ia] quoad primum dicimus s. dominum n. ex causis sibi per oratores ex Basilea ad sanctitatem suam missos enarratis et racionibus, si vere fuissent, rite coneilium tune transtulisse, sed comperto, quod cause cessabant et alique vere non erant, pro pace ecclesie id fecit, quod patres voluerunt in 14. sessione 1, pro qua humiliacione non esset lapidandus. [Ib] quoad secundum videatur: prima fundacio conciliib non reperietur ibi in bulla2 Martini de reformacione ejus, quod dicunt in capite. sed quia patres voluerunt, quod papa diceret ad id concilium institutum, licet non esset, formam sibi traditam in illa 9. sessione insequendo, narravit concilium pro reformacione ecclesie in capite et in membris institutum, licet hoc non reperiatur, et pro hac humiliacione multum esset sanctitas sua recommendanda, et hoc est singularius notandum. [Ie quoad tercium, 15 quod sanciitas sua contempsit canones, dicimus: si non-observancia est contemptus, tunc Basilee sunt maxime canones contempti, quia nunquam observati; quod autem dominus noster non contempsit, patet, quia illa decreta Basilee edita per ecclesiam nunquam fuerunt usu approbata, nec ex aliquo actu potuerunt contemptum probare. [2] Subsumunt de electionibus non admissis etc. dicimus: Basilee hoc decretum3 20 nunquam observatum, sed bene per s. dominum n. apud naciones, que decretum per usum acceptarunt. et quia s. domino n. promissa fuit provisio, obtulit sanctitas sua per dominos legatos sancte Crucis et sancti Petri curdinales se electiones admissurum, promissa provisione prius facta; sed defectus fuit in patribus, qui promissa quoad provisionem explere non cu- rarunt. 10 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 25 [3] Deinde dicunt ipsum prelatos invitos transtulisse contra decreta concilii Constanciensis et Basiliensis. dicimus, quod in nullo casu tolli potest potestas dispen- satoria eciam in quibuscumque statutis talibus a Romano pontifice, sic maxime neque in illo, cum decretum“ concilii Niceni habeat translaciones, que fiunt pro utilitate ecclesiarum de invitis prelatis magis canonicas quam eas, „ubi quis majorem ecclesiam ambire videtur“ per consensum. 30 [4] Item dicunt s. dominum n. symoniacum etc. hoc dicunt illi miseri blasphomi in sanctum spiritum, qui sibi supremam potestatem usurpantes omnia sacra turpissime venalitati exponunt. solum enim deficiunt petentes et offerentes, ut hoc est orbi notorium, qui error diabolicus igne et ferro dudum debuit eliminari, capiunt enim munera et tales dispon- saciones concedere presumunt, quales in ecclesia factas non legimus. sed nichil horum reperie- tur verum de s. domino nostro. notorium enim est universo orbi, quod sanctitas sua non vacat ad collectionem pecuniarum, sed ad evacuacionem sui ipsius pro salute ecclesie et augmento fidei, ut hec operibus in reductione Orientalium et resistencia Turcorum approbantur; sed miseri homines suo antipape quintum denarium recipere posse unde licere dicunt. si non 40 licet pape id agere cum moderamine, quousque promissa provisio fiat, quod hactenus aliis Romanis pontificibus licuit? et quod ut odiosi detractores loquunture, finis articuli illius, ubi regna et naciones contra apostolicam sedem concitare moliuntur ob evacuacionem pecu- niarum, ut dicunt, manifeste ostendit. 35 a) Absätze wie in Vorl. b) Vorl. add. et. c) Vorl. scheinbar loquantur. 45 1 Vgl. Mansi 29, 72; Hefele 7, 556; die Be- zichung 1st allerdings unklar. 2 Vgl. §. 210 Anm. 10. 3 Gemeint ist offenbar das Dekret de electio- nibus: „Quemadmodum“ der 12. Sess. vom 13. Juli 1433 (Mansi 29, 61ft.). 4 Vgl. c. 15 der Synode von Nicaa bei Mansi 2, 674 und Hefele 1, 419.
Strana 381
Ba. Kirchenfrage nr. 173. 381 notorium est, [5] Item de dilapidacionibus terrarum ecclesie loquuntur. quod factione ipsorum scismaticorum patrimonium Romane ecelesio distrahi petebatur; sed quod sanctitas sua non possit de voluntaria dimissione terrarum ecclesie notari, experi- mento dietim ostenditur, quoniama constat, cum quibus laboribus et expensis curat cuneta 6 occupata recuperare. [6] Item perjuri seismatici, qui Romano pontifiei fidelitatem et obedienciam jurarunt et postea immemores juramentorum contra ipsum conspiraverunt, accusant Christi vicarium de perjurio, mentientes, ut testes sunt sancte Romane ecclesie cardinales, qui sanctitati sue assistunt. sed reformacioni ecclesie in capite et in membris, quantum potuit, 10 instetit et non vacavit ocio. sed scismatici nunquam destiterunt impedimenta ei inferre, se subtrahentes ab ejus obediencia effrenate ocio et luxu viciose vacantes. vita s. domini n. nota est orbi, quoniam pura et simplex atque per dei graciam sine macula hactenus reperta. an istorum miserorum apostatorum et dampnatorum vita talis sit, mundus scit. [71 Dieunt eum citatum singulariter super contemptu reformacionis, ac quod 15 contempsit audire ecclesiam, ymmo concilium visus est transferre, si procederetur contra ipsum aut aliquem ex suis, per hoc erimen heresis incurrendo. primo quidem, quod ipsi, qui dominum nostrum visi fuerunt diffamare per citacionem continentem narra- cionem criminum, non processerunt zelo reformacionis, patet ex casus positione Panormi- tani, qui dicit, quod ipsi papam citarunt, quando viderunt ipsam electionem factam de yeu- 20 menico concilio in Ytalia celebrando confirmasse. ita quidam, quando alic tempore Bononiam transtulit concilium, illa crimina contra eum confinxerunt; sed quando dimisit cos. Basilee fuit sanctissimus. ecce quomodo obcecati scismatici cum vicario Christi et universa ludunt ecclesia! dicant itaque, qui fuerunt illi sanctissimi absque macula viri, qui ita puri et nitidi fuerunt per purgacionem et ejectionem trabium1 de oculis suis, ut vestucam in Christi vicario 25 conspicerent; si se nominarent illa adeo munda specula, facile videretur, an ad speculandum vitam suam summus jerarcha se illis personaliter et ut judicandus presentare debuisset. erubescite, spurcissimi homines, Dyoscori2 sequaces, et videte, quomodo sancta Calcedo- nensis synodus hanc nepbandissimam inferiorum in concilio Ephesino congregatorum damp- navit presumpcionem, quam non minorem heresi fatebatur! putatisne vos loqui hominibus so racionem non habentibus, qui superbissimo vocabulo vos ecclesiam vocatis, de qua ewan- gelium dicit3: „si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus“? voluitne Christus, quod, qui hoc tempore non audierit olim Arelatensem et paucos perfidos satellites, quod ille sit ut ethnicus habendus? nescio, qualis hic censendus sit, qui hanc blasphemiam panienter suffert, quasi tocius catholice ecclesie auctoritas in quibuscumque sedibus regnis 35 et nacionibus atque omnis veritas ecclesie promissa in omnibus defecerit et ad olim Arela- tensem, hominem passionatissimum, et sibi adherentes convolaverit. si dixerint se vice uni- versalis ecclesie hane citacionem decrevisse, doceant prius de mandato, et hoc solum facere non potuerunt, quoniam ostendetur ecrum dissensus, quib majorem ecclesie partem repre- sentant. [7a] dicunt concilium se essc et ob hoc representare ecclesiam. o insensati 40 Basilienses, quis vos infaseinavit? concilium enim ex eo, quia unum universale concilium; ex eo eciam ecclesiam representat. non enim aliud est representatio ecclesie quam universale concilium, representatio autem fit per vires generales. dicite igitur, cum fateamini papam esse caput concilii, cardinales post hoc membra pociora, deinde archiepiscopos ete., quomodo ostendetis illos vobiscum fuisse vere vel representative? nonne, quia istis caruistis, concilium 45 vestrum fuit acephalum et ad actum illum penitus impotens, ut jam in jure extat diffinitum? 8) Vorb. hal Abkürzung für qeando. b) Vorl. Mat Abktreung für que. 1 Vgl. Matth. 7, 3f.; Luc. 6, 41f. 2 Patriarch von Alexandrien (444-151). Ver- anstalter der sog. Räubersynode von Ephesus, vgl. Hefele 2, 349. 3 Matth. 18, 17.
Ba. Kirchenfrage nr. 173. 381 notorium est, [5] Item de dilapidacionibus terrarum ecclesie loquuntur. quod factione ipsorum scismaticorum patrimonium Romane ecelesio distrahi petebatur; sed quod sanctitas sua non possit de voluntaria dimissione terrarum ecclesie notari, experi- mento dietim ostenditur, quoniama constat, cum quibus laboribus et expensis curat cuneta 6 occupata recuperare. [6] Item perjuri seismatici, qui Romano pontifiei fidelitatem et obedienciam jurarunt et postea immemores juramentorum contra ipsum conspiraverunt, accusant Christi vicarium de perjurio, mentientes, ut testes sunt sancte Romane ecclesie cardinales, qui sanctitati sue assistunt. sed reformacioni ecclesie in capite et in membris, quantum potuit, 10 instetit et non vacavit ocio. sed scismatici nunquam destiterunt impedimenta ei inferre, se subtrahentes ab ejus obediencia effrenate ocio et luxu viciose vacantes. vita s. domini n. nota est orbi, quoniam pura et simplex atque per dei graciam sine macula hactenus reperta. an istorum miserorum apostatorum et dampnatorum vita talis sit, mundus scit. [71 Dieunt eum citatum singulariter super contemptu reformacionis, ac quod 15 contempsit audire ecclesiam, ymmo concilium visus est transferre, si procederetur contra ipsum aut aliquem ex suis, per hoc erimen heresis incurrendo. primo quidem, quod ipsi, qui dominum nostrum visi fuerunt diffamare per citacionem continentem narra- cionem criminum, non processerunt zelo reformacionis, patet ex casus positione Panormi- tani, qui dicit, quod ipsi papam citarunt, quando viderunt ipsam electionem factam de yeu- 20 menico concilio in Ytalia celebrando confirmasse. ita quidam, quando alic tempore Bononiam transtulit concilium, illa crimina contra eum confinxerunt; sed quando dimisit cos. Basilee fuit sanctissimus. ecce quomodo obcecati scismatici cum vicario Christi et universa ludunt ecclesia! dicant itaque, qui fuerunt illi sanctissimi absque macula viri, qui ita puri et nitidi fuerunt per purgacionem et ejectionem trabium1 de oculis suis, ut vestucam in Christi vicario 25 conspicerent; si se nominarent illa adeo munda specula, facile videretur, an ad speculandum vitam suam summus jerarcha se illis personaliter et ut judicandus presentare debuisset. erubescite, spurcissimi homines, Dyoscori2 sequaces, et videte, quomodo sancta Calcedo- nensis synodus hanc nepbandissimam inferiorum in concilio Ephesino congregatorum damp- navit presumpcionem, quam non minorem heresi fatebatur! putatisne vos loqui hominibus so racionem non habentibus, qui superbissimo vocabulo vos ecclesiam vocatis, de qua ewan- gelium dicit3: „si ecclesiam non audierit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus“? voluitne Christus, quod, qui hoc tempore non audierit olim Arelatensem et paucos perfidos satellites, quod ille sit ut ethnicus habendus? nescio, qualis hic censendus sit, qui hanc blasphemiam panienter suffert, quasi tocius catholice ecclesie auctoritas in quibuscumque sedibus regnis 35 et nacionibus atque omnis veritas ecclesie promissa in omnibus defecerit et ad olim Arela- tensem, hominem passionatissimum, et sibi adherentes convolaverit. si dixerint se vice uni- versalis ecclesie hane citacionem decrevisse, doceant prius de mandato, et hoc solum facere non potuerunt, quoniam ostendetur ecrum dissensus, quib majorem ecclesie partem repre- sentant. [7a] dicunt concilium se essc et ob hoc representare ecclesiam. o insensati 40 Basilienses, quis vos infaseinavit? concilium enim ex eo, quia unum universale concilium; ex eo eciam ecclesiam representat. non enim aliud est representatio ecclesie quam universale concilium, representatio autem fit per vires generales. dicite igitur, cum fateamini papam esse caput concilii, cardinales post hoc membra pociora, deinde archiepiscopos ete., quomodo ostendetis illos vobiscum fuisse vere vel representative? nonne, quia istis caruistis, concilium 45 vestrum fuit acephalum et ad actum illum penitus impotens, ut jam in jure extat diffinitum? 8) Vorb. hal Abkürzung für qeando. b) Vorl. Mat Abktreung für que. 1 Vgl. Matth. 7, 3f.; Luc. 6, 41f. 2 Patriarch von Alexandrien (444-151). Ver- anstalter der sog. Räubersynode von Ephesus, vgl. Hefele 2, 349. 3 Matth. 18, 17.
Strana 382
382 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1as8 nonne in bulla1, quam dominis electoribus scripsistis 1438 VI. kal. aprilis, eos firmissimas Marz 27 columpnas ecclesie appellastis, sicuti eciam episcopi columpne ecclesie esse comprobantur? quomodo igitur non obstante contradictione eorum audebatis presumere vos universalem ecclesiam representare ? fuistis certe acephala inobediens ac dyabolice presumpcionis congre- gacio, non concilium universale. audetis mendaciter dicere sanctissimum dominum nostrum scandalisasse notorie ecclesiam et ob hoca citari potuisse ad concilium, audistis in conspectu vestro oratores regum et principum ac litteras eorum et singulariter dominorum electorum, qui vos scandala parare constanter assernerunt instantes et protestantes, ne fieret. omnia igitur ficta sunt, que in medium ducitis pro coloranda iniquitate vestra maxima, quia corpus Christi divisistis. dicite: nonne in 14. sessione2 voluistis, quod s. dominus n. profiteri deberet concilium prosecucionem in futurum habere debere in hiis, ad que fuit institutum? et ita egit s. dominus noster, constat autem, quod ad hoc non fuit synodus instituta, ut judicaretur s. dominus noster. non potuit igitur conciliaris esse iste actus. adhuc non negabitis dissensionem in concilio ortam ob loci electionem, et s. dominum n. confirmasse electionem dominorum presidentum et sequacium, et ob hoc olim b Arelatensis et sequaces in furiam conversos contra s. dominum nostrum, quomodo igitur judex esse valuit ille et adherentes suspectissimi injurii, qui nulla persuasione retrahi poterant, ne scisma facerent? qui erant illi, qui Romanum pontificem accusabant de crimine? nonne vos ipsi hostes apertissimi, qui vobis potestatem judicandi falso usurpastis? adeoe deus dereliquit vos, quod creditis posse hominibus persuadere, ut id non credant, quod viderunt, et vestris passionibus in perniciem ecclesie aquieseant. [7b] 20 dicitis contra fidem esse, quod s. dominus n. de plenitudine potestatis visus fuit concilium transferre, si contra ipsum procederetur. admisistis in prima sessione bullam? Martini, qui suis presidentibus in concilio Senensi dedit potestatem concilium sua potestate ex raciona- bilibus causis transferrendi et dissolvendi. si igitur heresis est credere papam posse sua aucto- ritate concilium transferre, igitur Martinus fuit horeticus ; similiter non habuit sanam fidem 25 concilium Senense, quod bullam admisit, nec Basiliense, quod ipsum prime sessioni pro suo fundamento inseruit, neque ipsum concilium Basiliense catholicum dici deberet. nam cum primo dominus noster concilium Bononiam transtulissct", non dixit eum de fide male sentire, sed ei uti catholico pontifici communicavit. unde vos Basilienses esse hereticos, qui aliter sentitis quami catholica eeclesia de auctoritate Romani pontificis, manifestum est. nam 30 papam non posse absolvere episcopos in synodo sua auctoritate collectos, ut redeant ad regimen ecclesiarum suarum, nisi ipsi velint absolvi, ridiculum est. non enim videntur illi obcecatissimi scismatici propriain vocem intelligere; neque enim sciunt, quid est ecclesia aut quid concilium universale, aut quid est ecclesiam representare aut quid concilium dis- solvere vel transferre, et si sciunt, fingunt se ignorare, ut sic male inceptum principatum s5 in fidei et ecclesie ruinam continuent, dicite iterum, miseri, quare non potuit papa concilium hoc casu transferre, ne vos sub colore conciliaris auctoritatis ecclesiam scinderetis? nonne hanc racionem, scilicet ne fieret scisma, tota ecclesia approbavit, que contra processum vestrum scismatieum protestabatur? et si diceretis papam fecisse translacionem, ut fugeret reprehen- sionem, nonne hoc falsum est, ut bulla docet? nam se ad purgacionem et ad ostensionem 40 innocencie obtulit. cum itaque nullam possitis pertinaciam ostendere in ipso, nonne cessare debuit omnis cognicio omnibus doctoribus clamantibus contra papam incorrigibilem ob notorium crimen ecclesiam scandalizantem concilium tamen procedere posse? [7c] Sedd dicite: nonne notorium fuit, quod per omnem viam directam et indirectam negocium Grecorum 5 10 15 a) UNC. Vorl. by abergeschrieben. c) am Rande de translacione côncilli. d) Yorl. hat Alinea. 45 1 RTA. 13 nr. 147 (vgl. a.a.O. S. 236 Z. 1). 2 Dekret „Terminum sexaginta" vom 7. Nov. 1433 (gedr. Mansi 29, 72-74; Mon. conc. 2, 509 ff.). 3 Bulle „Nuper siquidom“ vom 22. Febr. 1428 im Dekr. „Ad omnipotentis“ der 1. Sess. (gedr. Mansi 29, 8-10 ; Mon. conc. 2, 51f.). 4 Durch päpstliches Schroiben an Kard. Cesarini vom 12. Nov. 1431 (gedr. Mansi 29, 561ff.; Mon. conc. 2, 70 ff.), vgl. Hefele 7, 443ff. 50
382 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1as8 nonne in bulla1, quam dominis electoribus scripsistis 1438 VI. kal. aprilis, eos firmissimas Marz 27 columpnas ecclesie appellastis, sicuti eciam episcopi columpne ecclesie esse comprobantur? quomodo igitur non obstante contradictione eorum audebatis presumere vos universalem ecclesiam representare ? fuistis certe acephala inobediens ac dyabolice presumpcionis congre- gacio, non concilium universale. audetis mendaciter dicere sanctissimum dominum nostrum scandalisasse notorie ecclesiam et ob hoca citari potuisse ad concilium, audistis in conspectu vestro oratores regum et principum ac litteras eorum et singulariter dominorum electorum, qui vos scandala parare constanter assernerunt instantes et protestantes, ne fieret. omnia igitur ficta sunt, que in medium ducitis pro coloranda iniquitate vestra maxima, quia corpus Christi divisistis. dicite: nonne in 14. sessione2 voluistis, quod s. dominus n. profiteri deberet concilium prosecucionem in futurum habere debere in hiis, ad que fuit institutum? et ita egit s. dominus noster, constat autem, quod ad hoc non fuit synodus instituta, ut judicaretur s. dominus noster. non potuit igitur conciliaris esse iste actus. adhuc non negabitis dissensionem in concilio ortam ob loci electionem, et s. dominum n. confirmasse electionem dominorum presidentum et sequacium, et ob hoc olim b Arelatensis et sequaces in furiam conversos contra s. dominum nostrum, quomodo igitur judex esse valuit ille et adherentes suspectissimi injurii, qui nulla persuasione retrahi poterant, ne scisma facerent? qui erant illi, qui Romanum pontificem accusabant de crimine? nonne vos ipsi hostes apertissimi, qui vobis potestatem judicandi falso usurpastis? adeoe deus dereliquit vos, quod creditis posse hominibus persuadere, ut id non credant, quod viderunt, et vestris passionibus in perniciem ecclesie aquieseant. [7b] 20 dicitis contra fidem esse, quod s. dominus n. de plenitudine potestatis visus fuit concilium transferre, si contra ipsum procederetur. admisistis in prima sessione bullam? Martini, qui suis presidentibus in concilio Senensi dedit potestatem concilium sua potestate ex raciona- bilibus causis transferrendi et dissolvendi. si igitur heresis est credere papam posse sua aucto- ritate concilium transferre, igitur Martinus fuit horeticus ; similiter non habuit sanam fidem 25 concilium Senense, quod bullam admisit, nec Basiliense, quod ipsum prime sessioni pro suo fundamento inseruit, neque ipsum concilium Basiliense catholicum dici deberet. nam cum primo dominus noster concilium Bononiam transtulissct", non dixit eum de fide male sentire, sed ei uti catholico pontifici communicavit. unde vos Basilienses esse hereticos, qui aliter sentitis quami catholica eeclesia de auctoritate Romani pontificis, manifestum est. nam 30 papam non posse absolvere episcopos in synodo sua auctoritate collectos, ut redeant ad regimen ecclesiarum suarum, nisi ipsi velint absolvi, ridiculum est. non enim videntur illi obcecatissimi scismatici propriain vocem intelligere; neque enim sciunt, quid est ecclesia aut quid concilium universale, aut quid est ecclesiam representare aut quid concilium dis- solvere vel transferre, et si sciunt, fingunt se ignorare, ut sic male inceptum principatum s5 in fidei et ecclesie ruinam continuent, dicite iterum, miseri, quare non potuit papa concilium hoc casu transferre, ne vos sub colore conciliaris auctoritatis ecclesiam scinderetis? nonne hanc racionem, scilicet ne fieret scisma, tota ecclesia approbavit, que contra processum vestrum scismatieum protestabatur? et si diceretis papam fecisse translacionem, ut fugeret reprehen- sionem, nonne hoc falsum est, ut bulla docet? nam se ad purgacionem et ad ostensionem 40 innocencie obtulit. cum itaque nullam possitis pertinaciam ostendere in ipso, nonne cessare debuit omnis cognicio omnibus doctoribus clamantibus contra papam incorrigibilem ob notorium crimen ecclesiam scandalizantem concilium tamen procedere posse? [7c] Sedd dicite: nonne notorium fuit, quod per omnem viam directam et indirectam negocium Grecorum 5 10 15 a) UNC. Vorl. by abergeschrieben. c) am Rande de translacione côncilli. d) Yorl. hat Alinea. 45 1 RTA. 13 nr. 147 (vgl. a.a.O. S. 236 Z. 1). 2 Dekret „Terminum sexaginta" vom 7. Nov. 1433 (gedr. Mansi 29, 72-74; Mon. conc. 2, 509 ff.). 3 Bulle „Nuper siquidom“ vom 22. Febr. 1428 im Dekr. „Ad omnipotentis“ der 1. Sess. (gedr. Mansi 29, 8-10 ; Mon. conc. 2, 51f.). 4 Durch päpstliches Schroiben an Kard. Cesarini vom 12. Nov. 1431 (gedr. Mansi 29, 561ff.; Mon. conc. 2, 70 ff.), vgl. Hefele 7, 443ff. 50
Strana 383
Ba. Kirchenfrage nr. 173. 383 impedire studuistis? et quando alie vie defecerunt, cogitastis via judicii dominum nostrum ad presidendum in ycumenica synodo, quantum in vobis fuit, inhabilitare, non curantes perdere ecclesiam Orientalem, scindere occidentalem, dummodo unum hominem, quem omni diligencia impeciistis, qualitercumque abiceretis, ut vobis pontifex non remaneret. videns hec pericula pastor ecclesie debuitne furiosis gladium divisionis in manu dimittere aut debuit pocius hereticos induratos homines evitare et studio pascendi ei traditas oves vacare? ex hiis patet deliramenta scismaticorum omni fundamento vacua fore. [8] Adiciunt dominum nostrum fautoriam criminis falsi incurrisso, quia voluit concilium esse translatum, si contra reverendissimum in Christo patrem dominum cardinalem 10 Tarantinum procederetur. dicimus hoc falsissimum. universalia enim concilia per sub- scripciones prelatorum, non per bullas regi semper consueverunt. perniciosissimum fuit Basilee bullam esse, ut experimento compertum est. sed bullam concilii in manu capitis concilii esse debere Basilee ordinatum fuit. et quoniam decretum electionis factum per pre- sidentes fuit verum et actus conciliaris, que bullari consueverant jussu presidentis, et cum 15 dominus Tarentinus foret presidens concilii et actum publice in ecclesia factum juberet bullari, dicite, quomedo crimen falsi incurrit; et quia hoe casu olim Arelatensis et sequaces, qui electionem loci cum presidentibus non fecerunt, pars formalis fuerunt, injustissime sibi in presidentem apostolicum potestatem vendicarunt. deinde s. dominus n. non tenebatur ratum et gratum quicquam habere, quod Basilee fieret, nisi fieret per suos presidentes cum 20 consensu concilii, ut patet in bullis! presidentium admissis in prima sessione etc. hino hoe judicium, quod adversarii contra suum presidentem de facto instituerunt, non tenebatur habere gratum. ymmo qui sibi partes judicis hoc casu vendicabant, detrahebant auctoritati et potestati apostolice sedis ; hine ita facere debuit s. dominus n., per hoc tamen non laudat s. dominus n. aut vituperat bullacionem, aut absolvit vel condempnat dominum Tarantinum, 25 sed bene declarat adversariis in presidentem apostolicum cognicionem non competere. [9] Item dicunt s. dominum n. scisma fecisse erigendo aliud concilium Ferrarie durante concilio Basiliensi. credo, quod nesciant, quid dicant, et hoc ideo, quia fantastice de concilio loquuntur, quasi erectio concilii sit erectio cujusdam alterius rei mathematice quam congregacio prelatorum cum papa, ut communi deliberacioni necessitatibus ecclesie 30 consulatur, nam legitur, quod sedente concilio Niceno Rome Silvester concilium habuit2, nec tamen propterea seismaticus fuit sanctus Silvester. ad sessionem3 octavam facilis est responsio, quia timore congregacionis, que Bononie fieri timebatur, facta fuit, quam et dominus noster in 14. sessione non est rogatus approbare per synodum, nec approbavit. deinde eciam dicit4: „durante concilio“, et quoniam illud concilium non duravit, sed realiter per recessum 35 presidentis et congregacionem Ferrariensem secundum diffinicionem ycumenici concilii receptam in 19. sessione" defecit, hine nichil concludit pro ipsis scismaticis, sed pocius contra, quoniamb conveniente papa cum patriarchis et episcopis animo ycumenicam syno- dum celebrandi Ferrarie yeumenica synodus fuit iniciata secundum diffinicionem yeume- nici concilii in 19. sessione admissam; igitur defecit Basilee per racionem illius allegate octave 40 sessionis. [10] Item subjungunt, quomodo s. dominus n. monitus fuit infra quatuor menses* re- vocare translacionem ete. sub pena suspensionisete. monitorium illud nephandissi- 5 al om. Vorl. b) Aufiörang zueifelhaft. 1 Zu diesen von Kard. Julian Cesarini als 45 Konzilspräsident erlassenen Bullen gehören etwa die Schreiben un den Ebſ. von Reims vom 19. Sept. 1431 (Mansi 30. 58-60), an die deutschen Bischöfe und die Baseler Diözcse vom 7. Okt. 1431 (ebd. 30, 65 und 66). 2 Uber diese fragwürdige Röm. Synode P. Silvesters I. vgl. man Hefele-Leclereque 1, 438 ff. a 1. Dekret „Sicut unica“ vom 18. Dez. 1432 (Mansi 29, 45), vgl. S. 92 Anm. 4. auch RTA. 16 nr. 213 (S. 539 Z. 20ff.). Im vorgen. Dekret. 5 Dekret „Siout pia“, vgl. S. 211 Anm. I.
Ba. Kirchenfrage nr. 173. 383 impedire studuistis? et quando alie vie defecerunt, cogitastis via judicii dominum nostrum ad presidendum in ycumenica synodo, quantum in vobis fuit, inhabilitare, non curantes perdere ecclesiam Orientalem, scindere occidentalem, dummodo unum hominem, quem omni diligencia impeciistis, qualitercumque abiceretis, ut vobis pontifex non remaneret. videns hec pericula pastor ecclesie debuitne furiosis gladium divisionis in manu dimittere aut debuit pocius hereticos induratos homines evitare et studio pascendi ei traditas oves vacare? ex hiis patet deliramenta scismaticorum omni fundamento vacua fore. [8] Adiciunt dominum nostrum fautoriam criminis falsi incurrisso, quia voluit concilium esse translatum, si contra reverendissimum in Christo patrem dominum cardinalem 10 Tarantinum procederetur. dicimus hoc falsissimum. universalia enim concilia per sub- scripciones prelatorum, non per bullas regi semper consueverunt. perniciosissimum fuit Basilee bullam esse, ut experimento compertum est. sed bullam concilii in manu capitis concilii esse debere Basilee ordinatum fuit. et quoniam decretum electionis factum per pre- sidentes fuit verum et actus conciliaris, que bullari consueverant jussu presidentis, et cum 15 dominus Tarentinus foret presidens concilii et actum publice in ecclesia factum juberet bullari, dicite, quomedo crimen falsi incurrit; et quia hoe casu olim Arelatensis et sequaces, qui electionem loci cum presidentibus non fecerunt, pars formalis fuerunt, injustissime sibi in presidentem apostolicum potestatem vendicarunt. deinde s. dominus n. non tenebatur ratum et gratum quicquam habere, quod Basilee fieret, nisi fieret per suos presidentes cum 20 consensu concilii, ut patet in bullis! presidentium admissis in prima sessione etc. hino hoe judicium, quod adversarii contra suum presidentem de facto instituerunt, non tenebatur habere gratum. ymmo qui sibi partes judicis hoc casu vendicabant, detrahebant auctoritati et potestati apostolice sedis ; hine ita facere debuit s. dominus n., per hoc tamen non laudat s. dominus n. aut vituperat bullacionem, aut absolvit vel condempnat dominum Tarantinum, 25 sed bene declarat adversariis in presidentem apostolicum cognicionem non competere. [9] Item dicunt s. dominum n. scisma fecisse erigendo aliud concilium Ferrarie durante concilio Basiliensi. credo, quod nesciant, quid dicant, et hoc ideo, quia fantastice de concilio loquuntur, quasi erectio concilii sit erectio cujusdam alterius rei mathematice quam congregacio prelatorum cum papa, ut communi deliberacioni necessitatibus ecclesie 30 consulatur, nam legitur, quod sedente concilio Niceno Rome Silvester concilium habuit2, nec tamen propterea seismaticus fuit sanctus Silvester. ad sessionem3 octavam facilis est responsio, quia timore congregacionis, que Bononie fieri timebatur, facta fuit, quam et dominus noster in 14. sessione non est rogatus approbare per synodum, nec approbavit. deinde eciam dicit4: „durante concilio“, et quoniam illud concilium non duravit, sed realiter per recessum 35 presidentis et congregacionem Ferrariensem secundum diffinicionem ycumenici concilii receptam in 19. sessione" defecit, hine nichil concludit pro ipsis scismaticis, sed pocius contra, quoniamb conveniente papa cum patriarchis et episcopis animo ycumenicam syno- dum celebrandi Ferrarie yeumenica synodus fuit iniciata secundum diffinicionem yeume- nici concilii in 19. sessione admissam; igitur defecit Basilee per racionem illius allegate octave 40 sessionis. [10] Item subjungunt, quomodo s. dominus n. monitus fuit infra quatuor menses* re- vocare translacionem ete. sub pena suspensionisete. monitorium illud nephandissi- 5 al om. Vorl. b) Aufiörang zueifelhaft. 1 Zu diesen von Kard. Julian Cesarini als 45 Konzilspräsident erlassenen Bullen gehören etwa die Schreiben un den Ebſ. von Reims vom 19. Sept. 1431 (Mansi 30. 58-60), an die deutschen Bischöfe und die Baseler Diözcse vom 7. Okt. 1431 (ebd. 30, 65 und 66). 2 Uber diese fragwürdige Röm. Synode P. Silvesters I. vgl. man Hefele-Leclereque 1, 438 ff. a 1. Dekret „Sicut unica“ vom 18. Dez. 1432 (Mansi 29, 45), vgl. S. 92 Anm. 4. auch RTA. 16 nr. 213 (S. 539 Z. 20ff.). Im vorgen. Dekret. 5 Dekret „Siout pia“, vgl. S. 211 Anm. I.
Strana 384
384 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11, Oktober 1444. mum nullius fuit efficacie secundum premissa; et de penis in 11. sessione1, scilicet suspensionis, loquitur. illam sessionem, eciamsi monitorium locum babuisset, non facere ad casum, textus docet. loquitur enim de intelligencia capituli „Frequens"2 circa futura concilia, neque a tempore, quo inicium concilii Ferrariensis fuit, usque ad primam sessionem, que cum Grecis facta est, non solum non quatuor, sed nec tres menses fluxerunt. unde etsi translacio illa, quam s. dominus n. fecit ante Grecorum adventum, fuisset invalida, tamen ante fluxum quatuor mensium inchoata est ycumenica synodus rite et legitime eciam secundum concilii Basiliensis ordinem, ut sepissime ostensum et per yeumenicam synodum, ubi ex Basilee in- corporati in quadruplo plures fuerunt prelati, quam Basilee remanserant, judicatum existit. [II] Adiciunt, quomodo s. dominus n. persecutus est ecclesiam congregatam mandans eos expelli de Basilea ete. dicimus: ad pastorem coclosie, s. dominum n., spectat ecclesiam malignancium, Christi inimicos, persequi, et debitum fecit; sed ecclesiam illam veram, que ob fidem secum convenit, ut decuit, maxime honoravit omnia pro ipsa exponendo, ut notorium est. [12] Invehunt scismatici illi contra illud, quod sepissime et palam dictum est, quomodo 15 catholici principes protestati sint deposicionem non recipere et concilium deserere, dicentes hoe non posse doceri, forte volentes innuere, quod juxta protonse deposicionis s. domini n. sentenciam suam omnes orbis principes non sint nec censendi principes nec catholici, quia ibi reperiuntur depositi, quoniam scismatice factioni eorum non dederunt consensum. sed dicite, miseri, unde fuit vobis tradita potestas precipiendi imperatori 20 regibus cardinalibus archiepiscopis etc.? si dicitis, quia eratis concilium universale universalem ecclesiam representans, igitur consensus imperatoris regum et principum et maxime cardina- lium archiepiscoporum et episcoporum erat vobiscum. nam in responsione3 „Cogitanti“ dicitis vigorema concilii dependere ex universali consensu. si igitur actus ille conciliaris fuit, igitur ex omni consensu prodiit, si habuistis consensum, cur sub horribilibus penis precepistis, 25 ut concurrerent? ostenditis igitur vos universalis ecclesie per orbem disperse consensum non habuisse, quoniam nitimini consensum per preceptum extorquere. si igitur hoe ita est, uti eciam manifestissimum est, defuisse scilicet consensum, unde tunc auctoritatem habuistis precipiendi, cum conciliaris auctoritas ex consensu dependeat? videtisne, quomodo excecati estis, quod in eadem sentencia, quam nisi estis dare, duo contradictoria asseritis simul vera, scilicet vos esse concillum universale universalem ecclesiam representans, que representacio per consensum est; et non esse tale concilium ostenditis, quando mandatis, ut consenciatur? patet igitur ex hoc vos consensum ecclesie non habuisse et ob hoc actum nullius fuisse roboris vel momenti. [12a] et si dicitis illum actum scismaticum justum et verum fuisse, quomodo illis communicatis, quos auditis d. n. Eugenium pro papa tenere? advertite, principes, qui dominum nostrum Eugenium pro papa tenetis, quoniam negare non possunt miseri illi vel illam sentenciam in s. dominum n. latam erroneam esse vel vos omnes extra ecclesiam esse scismaticos et fautores heresis. mirandum satis, cur tanto tempore injuriosissimas delusiones suffertis cum offensa dei et lesione fidei catholice ecclesie. [12b] dicunt modo protestaciones non fore factas per principes catholicos deposicionem nolle recipere. ostendemus eos 40 in hoc ut in aliis mendacissimos deceptores. scripsit4 enim dominus Sigismundus imperator, cui deus misereatur, quomodo, si contra s. dominum n. procederetur ad ulteriora, ipse eum regnis suis et aliis pluribus regibus sibi conjunctis et principibus adherere vellet domino Eugenio. data fuit hee littera Prage die 10.h septembris rognorum suorum Ungarie 51. Romanorum 27. Bohemie 18.e imperii 5. misit" tune majestas sua reverendum patrem dominum episcopum 45 5 10 30 35 1437 Sept. 1101 a) em., Forl. vigore. h)em., Vort. 17. c) em., Vorl. 14. 1 1. Dekret der 11. Sess. „Quoniam frequens“ (gedr. Mansi 29, 52f.). 2 Vom 9. Okt. 1417 (gedr. Mansi 27, 1159ff.). Konzils-Bulle vom 3. 9. 1432, vgl. S. 210 A. 4. RTA. 12 nr. 152, vgl. dort S. 242 Z. 12ff. 5 RTA. 12 nr. 147 �. 3 4
384 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11, Oktober 1444. mum nullius fuit efficacie secundum premissa; et de penis in 11. sessione1, scilicet suspensionis, loquitur. illam sessionem, eciamsi monitorium locum babuisset, non facere ad casum, textus docet. loquitur enim de intelligencia capituli „Frequens"2 circa futura concilia, neque a tempore, quo inicium concilii Ferrariensis fuit, usque ad primam sessionem, que cum Grecis facta est, non solum non quatuor, sed nec tres menses fluxerunt. unde etsi translacio illa, quam s. dominus n. fecit ante Grecorum adventum, fuisset invalida, tamen ante fluxum quatuor mensium inchoata est ycumenica synodus rite et legitime eciam secundum concilii Basiliensis ordinem, ut sepissime ostensum et per yeumenicam synodum, ubi ex Basilee in- corporati in quadruplo plures fuerunt prelati, quam Basilee remanserant, judicatum existit. [II] Adiciunt, quomodo s. dominus n. persecutus est ecclesiam congregatam mandans eos expelli de Basilea ete. dicimus: ad pastorem coclosie, s. dominum n., spectat ecclesiam malignancium, Christi inimicos, persequi, et debitum fecit; sed ecclesiam illam veram, que ob fidem secum convenit, ut decuit, maxime honoravit omnia pro ipsa exponendo, ut notorium est. [12] Invehunt scismatici illi contra illud, quod sepissime et palam dictum est, quomodo 15 catholici principes protestati sint deposicionem non recipere et concilium deserere, dicentes hoe non posse doceri, forte volentes innuere, quod juxta protonse deposicionis s. domini n. sentenciam suam omnes orbis principes non sint nec censendi principes nec catholici, quia ibi reperiuntur depositi, quoniam scismatice factioni eorum non dederunt consensum. sed dicite, miseri, unde fuit vobis tradita potestas precipiendi imperatori 20 regibus cardinalibus archiepiscopis etc.? si dicitis, quia eratis concilium universale universalem ecclesiam representans, igitur consensus imperatoris regum et principum et maxime cardina- lium archiepiscoporum et episcoporum erat vobiscum. nam in responsione3 „Cogitanti“ dicitis vigorema concilii dependere ex universali consensu. si igitur actus ille conciliaris fuit, igitur ex omni consensu prodiit, si habuistis consensum, cur sub horribilibus penis precepistis, 25 ut concurrerent? ostenditis igitur vos universalis ecclesie per orbem disperse consensum non habuisse, quoniam nitimini consensum per preceptum extorquere. si igitur hoe ita est, uti eciam manifestissimum est, defuisse scilicet consensum, unde tunc auctoritatem habuistis precipiendi, cum conciliaris auctoritas ex consensu dependeat? videtisne, quomodo excecati estis, quod in eadem sentencia, quam nisi estis dare, duo contradictoria asseritis simul vera, scilicet vos esse concillum universale universalem ecclesiam representans, que representacio per consensum est; et non esse tale concilium ostenditis, quando mandatis, ut consenciatur? patet igitur ex hoc vos consensum ecclesie non habuisse et ob hoc actum nullius fuisse roboris vel momenti. [12a] et si dicitis illum actum scismaticum justum et verum fuisse, quomodo illis communicatis, quos auditis d. n. Eugenium pro papa tenere? advertite, principes, qui dominum nostrum Eugenium pro papa tenetis, quoniam negare non possunt miseri illi vel illam sentenciam in s. dominum n. latam erroneam esse vel vos omnes extra ecclesiam esse scismaticos et fautores heresis. mirandum satis, cur tanto tempore injuriosissimas delusiones suffertis cum offensa dei et lesione fidei catholice ecclesie. [12b] dicunt modo protestaciones non fore factas per principes catholicos deposicionem nolle recipere. ostendemus eos 40 in hoc ut in aliis mendacissimos deceptores. scripsit4 enim dominus Sigismundus imperator, cui deus misereatur, quomodo, si contra s. dominum n. procederetur ad ulteriora, ipse eum regnis suis et aliis pluribus regibus sibi conjunctis et principibus adherere vellet domino Eugenio. data fuit hee littera Prage die 10.h septembris rognorum suorum Ungarie 51. Romanorum 27. Bohemie 18.e imperii 5. misit" tune majestas sua reverendum patrem dominum episcopum 45 5 10 30 35 1437 Sept. 1101 a) em., Forl. vigore. h)em., Vort. 17. c) em., Vorl. 14. 1 1. Dekret der 11. Sess. „Quoniam frequens“ (gedr. Mansi 29, 52f.). 2 Vom 9. Okt. 1417 (gedr. Mansi 27, 1159ff.). Konzils-Bulle vom 3. 9. 1432, vgl. S. 210 A. 4. RTA. 12 nr. 152, vgl. dort S. 242 Z. 12ff. 5 RTA. 12 nr. 147 �. 3 4
Strana 385
Ba. Kirchenfrage nr. 173. 385 5 10 20 Augustensem, qui vice imperatoris hoe palam dixit et protestabatur. mme adest magnifieus dominus Gaspar tune cancellarius, qui de littera, ac dominus Augustensis, qui de protesta- cione testimonium ficere poterunt, ostendimus alias et nune offerimus protestaciones1 per notarium pretensi concilii Basiliensis subscriptas regis Arragonum ducis Mediolani atque nacionis Ytalice, in quibus clare de injusticia atque, quod protunc in futurum non consen- tiretur, protestabatur. fatentur domini nostri electores se non consensisse, sed de contrario expresse protestatos fuisse, neque negari potest reges Francie et Castelle dissensisse et de hoe protestatos, et cum ex hiis clare constet non intervenisse consensum eoclesie in deposicione, hine actus ille carens vigore conciliari penitus nullus fuit, qui ociam per consensum subse- quentem aut accessum aliquorum validari non posset. unde neque id verum est, quod dieunt, ut patet ex premissis; noque obesset, si non esset, quia ad annullacionem actus ostendendam sufficit de dissensu per protestaciones constare. [13] Post hoc contra decretum sanctissimi domini nostri et sacri concilii ycumenici, quod incipit „Moyses“2, invehunt dicentes s. dominum n. veritates fidei de auctoritate 15 conciliorum dudum in Constancionsi et Basiliensi conciliis declaratas dampnasse, ac in aliis bullis' missis studio Parisiensi et aliis multos errores contineri, ac quod s. dominus n. visus sit dicere determinacionem concilii Constanciensis a fide deviam. [13a] dicimus primo decretum illud, quod incipit „Moyses“, esse sedis illius sancti Petri, quam deus in fide nunquam errare promisit nee promittet in futurum, ut attestantur sancti doctores et sacra concilia, ae quod princeps in fidei et judex fidei, scilicet Romanus pontifex, uti in gestis Calcedonensis synodi, ubi littere Theodosii" imperatoris inseruntur, et alibi per sanctos nominatur, cum sancta yeumenica synodo recte judicavit has, quas ipsi voritates dicunt, non esse fidei veritates5; et hoe quidem ipsi prelati, qui Basilee congregacioni intererant, dum de eis ageretur, palam protestati sunt contradicentes operatoribus scismatis. ostendemus 25 originalem protestacionem manu notarii congregationis subscriptam, hoc idem fuisse prela- torum judicium, qui pretense congregacioni intererant, quod et in decreto „Moyses“ continetur. neque hoe verum est, quod s. dominus n. auctoritati verorum conciliorum detraxerit in quibus- cumque bullis, sed dampnavit et dampnat perversum intellectum Basiliensium, quem ascri- bunt pro colore scismatis sui decreto Constanciensi. non enim reperietur dominum nostrum s1 dixisse Constanciense decretum a fide deviare, sed illorum operatorum scismatis sensum erroneum, quem in praxi ostendunt. sed, queso, advertant omnes fideles, si hee bulle, uti fatentur, post latam eorum pretensam sententiam date sunt, nonne ad diffamandum tamen s. dominum n. ipsas mendaciter interpretantur, scientes sententiam erroneam ex hiis, que postea acta sunt, non posse justificari? non est hic locus, ubi papa judicari debet! in vanum 35 igitur hic allegantur conficta; ubi non adest judicandi potestas et quando hee bulle sanctam et catholicam doctrinam continentes videbuntur ab aliis quam ab emulis et detractoribus, reperientur operatores scismatis veritatem dolose impugnasse. [13b] addunt s. dominum n. se supra Christur et spiritum sanctum et sanctam trinitatem erigere, in hoo ut soliti sunt inverecunde mencientes, quoniam non aliud sibi competere asserit s. dominus n. quam sedenti 4n in sede Petri et vicariatum Christi cum plenitudine potestatis in edificationem ecclesie tonenti a. quamquidem potestatem a deo, non ab homine esse sibi traditam catholica tenet ecclesia. sed nonne vos pauci operatores scismatis jactatis vos errare non posse el spiritum unitatis et pacis operari? per eos (scismab perniciosissimum) et in medio eorum Christum esse, qui al em. Voi. tenenta. b) Inhalt dor Klammer int wokl vine in den Tert Mnzingeratens Randlemerkung. 15 1 Vgl. RTA. 16, 437 Anm. 4; dazu S. 387 Z. 36ff. und Anm. 2. 2 Vom 4. Sept. 1439 (Mon. cone. 3, 382 ff.). 3 Vgl. S. 209 Anm. 2. Kaum K. Theodosius II., der z.Zt. des Konzils von Chalcedon nicht mehr gelebt hat. Kues scheint an den Rrief des Kaisers Marcian an P. Leo wegen Bestätigung der Konzilsakten von Chalcedon zu denken, vgl. Hefele 2, 556ff. Vgl. S. 206ff. nr. 99. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 49
Ba. Kirchenfrage nr. 173. 385 5 10 20 Augustensem, qui vice imperatoris hoe palam dixit et protestabatur. mme adest magnifieus dominus Gaspar tune cancellarius, qui de littera, ac dominus Augustensis, qui de protesta- cione testimonium ficere poterunt, ostendimus alias et nune offerimus protestaciones1 per notarium pretensi concilii Basiliensis subscriptas regis Arragonum ducis Mediolani atque nacionis Ytalice, in quibus clare de injusticia atque, quod protunc in futurum non consen- tiretur, protestabatur. fatentur domini nostri electores se non consensisse, sed de contrario expresse protestatos fuisse, neque negari potest reges Francie et Castelle dissensisse et de hoe protestatos, et cum ex hiis clare constet non intervenisse consensum eoclesie in deposicione, hine actus ille carens vigore conciliari penitus nullus fuit, qui ociam per consensum subse- quentem aut accessum aliquorum validari non posset. unde neque id verum est, quod dieunt, ut patet ex premissis; noque obesset, si non esset, quia ad annullacionem actus ostendendam sufficit de dissensu per protestaciones constare. [13] Post hoc contra decretum sanctissimi domini nostri et sacri concilii ycumenici, quod incipit „Moyses“2, invehunt dicentes s. dominum n. veritates fidei de auctoritate 15 conciliorum dudum in Constancionsi et Basiliensi conciliis declaratas dampnasse, ac in aliis bullis' missis studio Parisiensi et aliis multos errores contineri, ac quod s. dominus n. visus sit dicere determinacionem concilii Constanciensis a fide deviam. [13a] dicimus primo decretum illud, quod incipit „Moyses“, esse sedis illius sancti Petri, quam deus in fide nunquam errare promisit nee promittet in futurum, ut attestantur sancti doctores et sacra concilia, ae quod princeps in fidei et judex fidei, scilicet Romanus pontifex, uti in gestis Calcedonensis synodi, ubi littere Theodosii" imperatoris inseruntur, et alibi per sanctos nominatur, cum sancta yeumenica synodo recte judicavit has, quas ipsi voritates dicunt, non esse fidei veritates5; et hoe quidem ipsi prelati, qui Basilee congregacioni intererant, dum de eis ageretur, palam protestati sunt contradicentes operatoribus scismatis. ostendemus 25 originalem protestacionem manu notarii congregationis subscriptam, hoc idem fuisse prela- torum judicium, qui pretense congregacioni intererant, quod et in decreto „Moyses“ continetur. neque hoe verum est, quod s. dominus n. auctoritati verorum conciliorum detraxerit in quibus- cumque bullis, sed dampnavit et dampnat perversum intellectum Basiliensium, quem ascri- bunt pro colore scismatis sui decreto Constanciensi. non enim reperietur dominum nostrum s1 dixisse Constanciense decretum a fide deviare, sed illorum operatorum scismatis sensum erroneum, quem in praxi ostendunt. sed, queso, advertant omnes fideles, si hee bulle, uti fatentur, post latam eorum pretensam sententiam date sunt, nonne ad diffamandum tamen s. dominum n. ipsas mendaciter interpretantur, scientes sententiam erroneam ex hiis, que postea acta sunt, non posse justificari? non est hic locus, ubi papa judicari debet! in vanum 35 igitur hic allegantur conficta; ubi non adest judicandi potestas et quando hee bulle sanctam et catholicam doctrinam continentes videbuntur ab aliis quam ab emulis et detractoribus, reperientur operatores scismatis veritatem dolose impugnasse. [13b] addunt s. dominum n. se supra Christur et spiritum sanctum et sanctam trinitatem erigere, in hoo ut soliti sunt inverecunde mencientes, quoniam non aliud sibi competere asserit s. dominus n. quam sedenti 4n in sede Petri et vicariatum Christi cum plenitudine potestatis in edificationem ecclesie tonenti a. quamquidem potestatem a deo, non ab homine esse sibi traditam catholica tenet ecclesia. sed nonne vos pauci operatores scismatis jactatis vos errare non posse el spiritum unitatis et pacis operari? per eos (scismab perniciosissimum) et in medio eorum Christum esse, qui al em. Voi. tenenta. b) Inhalt dor Klammer int wokl vine in den Tert Mnzingeratens Randlemerkung. 15 1 Vgl. RTA. 16, 437 Anm. 4; dazu S. 387 Z. 36ff. und Anm. 2. 2 Vom 4. Sept. 1439 (Mon. cone. 3, 382 ff.). 3 Vgl. S. 209 Anm. 2. Kaum K. Theodosius II., der z.Zt. des Konzils von Chalcedon nicht mehr gelebt hat. Kues scheint an den Rrief des Kaisers Marcian an P. Leo wegen Bestätigung der Konzilsakten von Chalcedon zu denken, vgl. Hefele 2, 556ff. Vgl. S. 206ff. nr. 99. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 49
Strana 386
386 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. student furiosissimo conatu discerpere „inconsutilem tunicam Christi“1 et ejus misticum corpus dividere peciatim2, ut divisum in vita amplius subsistere nequeant. conspiciant principes, qui sunt hii, qui posuerunt' sedem in aquilone, ut fierent altissimo similes, qui ligandi et solvendi sibi supremitatem vendicant, et, unde venerint, inquirant et, quale tes- timonium sue presumpcionis habeant, et facile eorum luciferanam superbiam detestabuntur. [14] Subjungunt post hoc s. dominum n. continuare scisma tenendo concilium in Laterano, et quod in responsione4 ultimo data domino regi et dominis electoribus vocat principes orbis et prelatos, qui non consenciunt Ferrariensi et Florentino conciliis, „apertos hostes fidei“. dicimus scismaticos istos falsissime domino n. s. scisma imponere. est enim caput ecclesie, a quo qui se separant, scismatici sunt, ut est omnium sanctorum 10 doetrina. quare ipsi apertissime scismatiei sunt censendi, qui erronce asscrunt omnes, qui eis non obediunt, quoniam se plus quam caput, ymmo corpus ecclesie faciunt, seisma- ticos fore, omnem catholicam ecclesiam per hoc falso scismaticam affirmantes. nec dicit s. dominus n. in responsione principes et prelatos orbis seismaticos, quia nemo princeps orbis est credendus velle adversari reductioni Grecorum, que in ycumenica synodo fieri debuit, ut Basilee in 19. sessione fuit ordinatum 5. sed recte dicit s. dominus n.; qui huic operi unionis facto in ycumenica synodo adversantur, hostes esse spiritus sancti, cujus sunt opora caritatis pacis et unionis, ostendens Basilienses illos, qui reductioni illi adversantur, hostes sancti spiritus. [15] Eliciunt conclusionem s. dominum n. summum pontificium non posse gerere 20 allegantes Ciprianum“; quia „qui nec unitatem spiritus nec conjunctionem pacis observat et se ab ecclesie vinculo et a sacerdotum collegio separat, episcopi nec potestatem habere nec honorem, qui episcopatus nec unitatem voluit tenere nec pacem“, et quod episcopatum tenere non poterat, eciamsi prius episcopus factus, si a coepiscoporum suo corpore et unitate ecclesie discederet. y corruptores scripturarum Ciprianum, unitatis ecclesie diligentissimum 25 conservatorem, pro colore sui scismatis introducunt. cujus non est heo sententia, quam ipsi perverse extorquent, sed illa, que eorum praxim condempnat. nam dicit sanctus Ciprianus: cum ecclesia esset undique unita ad caput Cornelium papam, Novacianus passus est a certis episcopis se prophanari in antipapam scindendo ecclesiam, que erat una. non tenuit igitur Novacianus „unitatem spiritus nec conjunctionem pacis, sed a vinculo illo pacis ecclesie“ se separans divisionem introduxit. quare ,nec honorem episcopatus habere“ potuit, ut videatur casus VII. q. 1 „Novacianus"7. unde proprie dampnat sanctus Ciprianus alterum Novacia- num Amedeum et sibi adherentes; et id, quod dicunt de discessu s. domini n. a coepiseoporum suorum corpore, non est verum, nisi velint dicere, quod non sint episcopi, nisi qui Basilee seisma fecerunt et se separarunt. tamen Ciprianus de Novaciano loquens loquitur de dis- 85 cessu quoad fidem, erat enim hereticus, et Novaciani heretici in sancta Nicena synodo damp- nati reperiuntur, nichil igitur confert hec allegacio scismatis. [16] Aliam sediciosissimam annectunt conclusionem dicentes: videant omnes, quantum detrimentum et impedimentum esset fidei et auctoritati ecolesie, si ille, qui fidem et auctoritatem ecclesie et sacrorum conciliorum conculcare etc. laboravit, tandem 40 triumpharet ete. omnia ista verba sunt hominum, qui livore invidie victi ut amentes loquuntur, dicite, infelicissimi, quis vobis credidit euraim ecclesie? nonne Christus Petro eam commisit, qui aits Petro: „pasce oves meas“. hoc verbum neque olim Arelatensi neque Cornetano aut operariis scismatis dixit, cur vobis banc curam vendicatis, qui contra Potri cathedram, eui hec credita est legacio militaris ? cur blasphematis in Christum, quem arguitis. 45 5 15 30 1 Vgl. Joh. 19, 23. 2 Stückweise, von pecia = fragmentum. 3 Vgl. Isaias 14, 13.14. 4 Oben nr. 29, dem Sinne nach zitiert, vgl. S. 63 Z. 3. 5 Durch Dekret „Sicut pia“, vgl. S. 211 Anm. 1. 6 Vgl. c. 6 C. 7 q. I. c. 6 С. 7 q. 1. Joh. 21, 17. 8 50
386 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. student furiosissimo conatu discerpere „inconsutilem tunicam Christi“1 et ejus misticum corpus dividere peciatim2, ut divisum in vita amplius subsistere nequeant. conspiciant principes, qui sunt hii, qui posuerunt' sedem in aquilone, ut fierent altissimo similes, qui ligandi et solvendi sibi supremitatem vendicant, et, unde venerint, inquirant et, quale tes- timonium sue presumpcionis habeant, et facile eorum luciferanam superbiam detestabuntur. [14] Subjungunt post hoc s. dominum n. continuare scisma tenendo concilium in Laterano, et quod in responsione4 ultimo data domino regi et dominis electoribus vocat principes orbis et prelatos, qui non consenciunt Ferrariensi et Florentino conciliis, „apertos hostes fidei“. dicimus scismaticos istos falsissime domino n. s. scisma imponere. est enim caput ecclesie, a quo qui se separant, scismatici sunt, ut est omnium sanctorum 10 doetrina. quare ipsi apertissime scismatiei sunt censendi, qui erronce asscrunt omnes, qui eis non obediunt, quoniam se plus quam caput, ymmo corpus ecclesie faciunt, seisma- ticos fore, omnem catholicam ecclesiam per hoc falso scismaticam affirmantes. nec dicit s. dominus n. in responsione principes et prelatos orbis seismaticos, quia nemo princeps orbis est credendus velle adversari reductioni Grecorum, que in ycumenica synodo fieri debuit, ut Basilee in 19. sessione fuit ordinatum 5. sed recte dicit s. dominus n.; qui huic operi unionis facto in ycumenica synodo adversantur, hostes esse spiritus sancti, cujus sunt opora caritatis pacis et unionis, ostendens Basilienses illos, qui reductioni illi adversantur, hostes sancti spiritus. [15] Eliciunt conclusionem s. dominum n. summum pontificium non posse gerere 20 allegantes Ciprianum“; quia „qui nec unitatem spiritus nec conjunctionem pacis observat et se ab ecclesie vinculo et a sacerdotum collegio separat, episcopi nec potestatem habere nec honorem, qui episcopatus nec unitatem voluit tenere nec pacem“, et quod episcopatum tenere non poterat, eciamsi prius episcopus factus, si a coepiscoporum suo corpore et unitate ecclesie discederet. y corruptores scripturarum Ciprianum, unitatis ecclesie diligentissimum 25 conservatorem, pro colore sui scismatis introducunt. cujus non est heo sententia, quam ipsi perverse extorquent, sed illa, que eorum praxim condempnat. nam dicit sanctus Ciprianus: cum ecclesia esset undique unita ad caput Cornelium papam, Novacianus passus est a certis episcopis se prophanari in antipapam scindendo ecclesiam, que erat una. non tenuit igitur Novacianus „unitatem spiritus nec conjunctionem pacis, sed a vinculo illo pacis ecclesie“ se separans divisionem introduxit. quare ,nec honorem episcopatus habere“ potuit, ut videatur casus VII. q. 1 „Novacianus"7. unde proprie dampnat sanctus Ciprianus alterum Novacia- num Amedeum et sibi adherentes; et id, quod dicunt de discessu s. domini n. a coepiseoporum suorum corpore, non est verum, nisi velint dicere, quod non sint episcopi, nisi qui Basilee seisma fecerunt et se separarunt. tamen Ciprianus de Novaciano loquens loquitur de dis- 85 cessu quoad fidem, erat enim hereticus, et Novaciani heretici in sancta Nicena synodo damp- nati reperiuntur, nichil igitur confert hec allegacio scismatis. [16] Aliam sediciosissimam annectunt conclusionem dicentes: videant omnes, quantum detrimentum et impedimentum esset fidei et auctoritati ecolesie, si ille, qui fidem et auctoritatem ecclesie et sacrorum conciliorum conculcare etc. laboravit, tandem 40 triumpharet ete. omnia ista verba sunt hominum, qui livore invidie victi ut amentes loquuntur, dicite, infelicissimi, quis vobis credidit euraim ecclesie? nonne Christus Petro eam commisit, qui aits Petro: „pasce oves meas“. hoc verbum neque olim Arelatensi neque Cornetano aut operariis scismatis dixit, cur vobis banc curam vendicatis, qui contra Potri cathedram, eui hec credita est legacio militaris ? cur blasphematis in Christum, quem arguitis. 45 5 15 30 1 Vgl. Joh. 19, 23. 2 Stückweise, von pecia = fragmentum. 3 Vgl. Isaias 14, 13.14. 4 Oben nr. 29, dem Sinne nach zitiert, vgl. S. 63 Z. 3. 5 Durch Dekret „Sicut pia“, vgl. S. 211 Anm. 1. 6 Vgl. c. 6 C. 7 q. I. c. 6 С. 7 q. 1. Joh. 21, 17. 8 50
Strana 387
Ba. Kirchenfrage nr. 173. 387 non bene fundasse ecclesiam, quia eam in deviabilitate fundavit et non super olim Arelatensem et satellites ejus, qui errare nequeunt? cur dicatis ecclesiam indeviabilem, quando exclamatis periculum ei posse innuere, si pontifex dei locum tenens, quem persequimini, non fuerit ejectus? cur imponitis Christo, quod Petri atque omnes patriarcharum sedes, omnis orbis naciones Christianas deliquerit et fidei curam atque veritatem tantum vobis paucis coartatis in parvo loco reservaverit? dicitis, mendacissimi persecutores catholice occlesie, nunc ipsam catholicam per orbem dispersam ecclesiam defecisse, quia non sunt errori vestro consencientes, sed nos, Christianam qui simus ecclesiam optime fundatam, deficere non posse, etiamsi possimus. presidereta hee declaranda vestra, merito parvifacimus. [I7] Post hoc quoddam scriptum1 de rebus Basilee gestis nituntur impugnare: primo quia in eo ponitur, quod conciliabulum non habuit causam procedendi contra s. dominum n., nisi conclusiones quasdam, quas veritates fidei vocant, decretarct. hoc operatores scismatis negant dicentes se causas piures habuisse, sed pro deo advertatur: nonne palam se jactabant Basilienses pro auctoritate conciliorum decertare? nonne eciam dominum nostrum citantes 15 omiserunt eum super fide responsurumb vocatum? quare tunc ad has pretensas veritates processerunt, ut earum medio s. dominum n. hereticum, si possent, constituerent? si alias causas habuissent, profecto processum juxtu citationis formam fecissent et tunc aliquid magni et inauditi in ecclesia catholica attemptassent pro auctoritate conciliorum, scilicet contra unicum et indubitatum pontificem extra heresim processum conciliarem instituissent; 20 si ibi profecissent, fundassent id, quod nunquam est visum fieri in conciliis. sed quia non cura- bant fundare auctoritatem conciliorum, sed sub colore auctoritatis conciliorum impecierunt summum pontificem, videntes se non posse illa via proficere, ad heresim se converterunt. qui casus non est novus, sed semper admissus conciliis, quasi dicerent: cum non possimus secundum processum illum, quem juxta citationem instituimus, habere indubitatam deposi- 25 cionem pape, ipsum per decreta faciemus hereticum; et quia jam seminavimus per orbem universale concilium in fide errare non posse et cum recognoscamur a multis pro concilio, tunc, si hereticum ostendemus“ Eugenium, acquiescent cuncti et non respicientd citationem nichil de hoc dicere; ymmo nondum erant ille conclusiones eorum dictate, quando juxta pretensam citationem processerunt. hec est veritas de hoc, plures testes supersunt. an autem so eum consensu vel dissensu ad illas, quas dicunt veritates, deventum sit, et an omnes auditi, gesta docent et protestaciones tune facte per notarium subscripte, quas offerimus. ex quibus clarissime constabit id verum esse, quod in cedula rei geste per nos oblata ille scribit, qui interfuit, dicunt adversarii, quomodo conclusiones per magistros in theologia fuerant vise et demum presente domino Lugdunensi et Panormitano, sed quod ille conclusiones non fuerunt per prelatos ut tales admisse atque per oratores principum et prelati non fuerunt auditi, patet ex protestacione Panormitani2 subscripta manu notarii, quam rogamus audiri: „Non sine magna cordis amaritudine, reverendissimi reverendique patres in hac sacra Basiliensi synodo, dolenter referimus, quod, quanto magis ad ea, que pacem ecclesie et hujus sacri concilii honorem et augmentum tangunte, preces effundimus, tantominus exaudimur et 46 animos vestros vehemenciores ad ulteriorem progressum attendere videmur. quantopere enim apud dominaciones et paternitates vestras justissimis quidem precibus et obsecrationibus tum per nos serenissimi domini nostri regis Arragonum et Sieilie oratores, tum cum aliorum illustris- simorum principum oratoribus tam in singulis sacris deputationibus quam in congregacione 3 10 35 45 a) wold zu sm. presiderctur. b) em., Vorl. Abkürzang für responsurus. c) em., Forl. ostendeamus. d) em, Vorl. respiciebunt. c) ergänzt. 1 Gemeint sind hiermit sicherlith die 14 Dia- loge des Enea Silvio de gestis concilii Basiliensis. die laut einleitendem Schreiben vom Verfasser an die Univ. Köln zur Stellungnahme (... legite 50 et, si quid erratum est, quia non omne est tersum, emendatum reddite) ubersandt wurden. Sie stehen in der gleichen Handschrift elm. 85 auj fol. 2162-242b. Im besonderen dürfls der Inhalt des 12. Dialogs [fol. 239 ad) hier in Frage kommen. 2 Siche RTA. 14, 160 Anm. 3.
Ba. Kirchenfrage nr. 173. 387 non bene fundasse ecclesiam, quia eam in deviabilitate fundavit et non super olim Arelatensem et satellites ejus, qui errare nequeunt? cur dicatis ecclesiam indeviabilem, quando exclamatis periculum ei posse innuere, si pontifex dei locum tenens, quem persequimini, non fuerit ejectus? cur imponitis Christo, quod Petri atque omnes patriarcharum sedes, omnis orbis naciones Christianas deliquerit et fidei curam atque veritatem tantum vobis paucis coartatis in parvo loco reservaverit? dicitis, mendacissimi persecutores catholice occlesie, nunc ipsam catholicam per orbem dispersam ecclesiam defecisse, quia non sunt errori vestro consencientes, sed nos, Christianam qui simus ecclesiam optime fundatam, deficere non posse, etiamsi possimus. presidereta hee declaranda vestra, merito parvifacimus. [I7] Post hoc quoddam scriptum1 de rebus Basilee gestis nituntur impugnare: primo quia in eo ponitur, quod conciliabulum non habuit causam procedendi contra s. dominum n., nisi conclusiones quasdam, quas veritates fidei vocant, decretarct. hoc operatores scismatis negant dicentes se causas piures habuisse, sed pro deo advertatur: nonne palam se jactabant Basilienses pro auctoritate conciliorum decertare? nonne eciam dominum nostrum citantes 15 omiserunt eum super fide responsurumb vocatum? quare tunc ad has pretensas veritates processerunt, ut earum medio s. dominum n. hereticum, si possent, constituerent? si alias causas habuissent, profecto processum juxtu citationis formam fecissent et tunc aliquid magni et inauditi in ecclesia catholica attemptassent pro auctoritate conciliorum, scilicet contra unicum et indubitatum pontificem extra heresim processum conciliarem instituissent; 20 si ibi profecissent, fundassent id, quod nunquam est visum fieri in conciliis. sed quia non cura- bant fundare auctoritatem conciliorum, sed sub colore auctoritatis conciliorum impecierunt summum pontificem, videntes se non posse illa via proficere, ad heresim se converterunt. qui casus non est novus, sed semper admissus conciliis, quasi dicerent: cum non possimus secundum processum illum, quem juxta citationem instituimus, habere indubitatam deposi- 25 cionem pape, ipsum per decreta faciemus hereticum; et quia jam seminavimus per orbem universale concilium in fide errare non posse et cum recognoscamur a multis pro concilio, tunc, si hereticum ostendemus“ Eugenium, acquiescent cuncti et non respicientd citationem nichil de hoc dicere; ymmo nondum erant ille conclusiones eorum dictate, quando juxta pretensam citationem processerunt. hec est veritas de hoc, plures testes supersunt. an autem so eum consensu vel dissensu ad illas, quas dicunt veritates, deventum sit, et an omnes auditi, gesta docent et protestaciones tune facte per notarium subscripte, quas offerimus. ex quibus clarissime constabit id verum esse, quod in cedula rei geste per nos oblata ille scribit, qui interfuit, dicunt adversarii, quomodo conclusiones per magistros in theologia fuerant vise et demum presente domino Lugdunensi et Panormitano, sed quod ille conclusiones non fuerunt per prelatos ut tales admisse atque per oratores principum et prelati non fuerunt auditi, patet ex protestacione Panormitani2 subscripta manu notarii, quam rogamus audiri: „Non sine magna cordis amaritudine, reverendissimi reverendique patres in hac sacra Basiliensi synodo, dolenter referimus, quod, quanto magis ad ea, que pacem ecclesie et hujus sacri concilii honorem et augmentum tangunte, preces effundimus, tantominus exaudimur et 46 animos vestros vehemenciores ad ulteriorem progressum attendere videmur. quantopere enim apud dominaciones et paternitates vestras justissimis quidem precibus et obsecrationibus tum per nos serenissimi domini nostri regis Arragonum et Sieilie oratores, tum cum aliorum illustris- simorum principum oratoribus tam in singulis sacris deputationibus quam in congregacione 3 10 35 45 a) wold zu sm. presiderctur. b) em., Vorl. Abkürzang für responsurus. c) em., Forl. ostendeamus. d) em, Vorl. respiciebunt. c) ergänzt. 1 Gemeint sind hiermit sicherlith die 14 Dia- loge des Enea Silvio de gestis concilii Basiliensis. die laut einleitendem Schreiben vom Verfasser an die Univ. Köln zur Stellungnahme (... legite 50 et, si quid erratum est, quia non omne est tersum, emendatum reddite) ubersandt wurden. Sie stehen in der gleichen Handschrift elm. 85 auj fol. 2162-242b. Im besonderen dürfls der Inhalt des 12. Dialogs [fol. 239 ad) hier in Frage kommen. 2 Siche RTA. 14, 160 Anm. 3.
Strana 388
388 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. generali institimus, ut conclusiones quedam fidei materiam contingentes, quarum discussio et approbacio plurimum potest esse pacis ecclesie, que inpresentiarum tractatur, turbativa et impeditiva, suspenderentur, norunt eedem vestre paternitates reverendissime; nee, quantum ipse partes nostre profecerint apud easdem, ignorant. quid denique in generali congregacione circa hanc matcriam dixerimusa obtulerimus fecerimus et protestati fuerimus tum nostri serenissimi regis tum nostro nomine, easdem paternitates vestras minime latet, ita enim illa notoria fuere eciam cum notariorum rogacione, ut alia implicacione opus non sit; et quam- quam ea tune dicta allegata oblata facta et protestata serenissimum dominum nostrum regem pariter et nos apud ipsum deum et homines mundum ab omni seissure scismatis heresis et diseriminum labe immunes efficiunt, ne tamen in hac ipsab die in ulteriori vestro processu 10 circa prodicta videamur prorsus tacendo aut consentire aut a dictis et factis alias per nos quoquomodo discedere, et ne pacis tractatus instantis ruptura ipsi principi nostro serenissimo aut nobis aliquo in tempore imputari valeat, eciam atque eciam et instantissime in presenti generali congregacione obsecramus hortamur et per viscera misericordie Jhesu Christi ex- quirimus, quatenus in predicta materia illarum conclusionum et cujuslibet alterius, que verisi- militer impedire aut difficultare ecclesie pacem, quam omnes fere Christianitatis principes maximis studiis as laboribus informandam sumpserunt, posset, omnio supersedere velitis. indecens enim omnino probatur pacis tractatu pendente ea agere ea discutere et diffinire, quorum exitu tractatus ipse penitus enervari et confundi posset. estne preterea aut honestati aut justicie consonum fidei materiam tam gravem et arduam discutere approbare diffinire 20 et decretare regum et principum oratoribus non auditis, qui, ut in materia ipsa audiantur et audiant ante approbacionem conclusionem et decretationem, magno opere insistunt. quid insupor de prelatorum neglectu et contradictione dicemus? eis enim sive ipsorum longe majori parte renitente et contradicente ad hune ipsum actum et singulas ejus partes deventum est; quod, quantum firmitatis quantumve roboris et existencie in materia presertim fidei habuit, 25 quicquid eis renitentibus agitur actumque sit aut agetur, dominaciones et paternitates vestre viderente, si autem premissis neglectis, quod minime credimus, ad ulteriora in hac materia premissa censueritis procedendum, protestamur nominibus predictis et in hiis scriptis, quod preter et contra nostrum consensum et nobis reclamantibus ac contra honestatem omnem et justicie debitum processum sit suisque tempore et loco predicta omnia et alia per nos dicta so facta oblata allegata et protestata in discussionem adducentur. et hanc protestacionem firmius non solum nominibus premissis, sed eciam quorumcumque huic nostre protestacioni adherere volencium vel, qui in futurum eidem adherere voluerint, rogantes prothonotarios et ceteros notarios tam sacri concilii quam alios, quominus de premissis publicum seu publica con- ficiant documenta“. (Subscriptio notarii concilii:) Producta fuit hec protestacionis &5 cedula in generali congregacione per reverendissimum patrem archiepiscopum Panormitanum 1489 Mai 9 nona die mensis maji millesimo quadringentesimo tricesimo nono patribus presentibus. Unde, serenissime domine Romanorum rex et vos principes ecclesiastici et seculares, attendite ad doctrinam sancti Augustini et sanctorum et operariis scismatis dicite: una est ecclesia per orbem dispersa, cujus caput est Romane sedis presul, hane catholicam Christi 40 ecclesiam confitemur, in hac sumus, ipsam amplectimur, non aliquam ad locum coartatam parvam et separatam. et hoc tenemus, quod ipsam ecclesiam universalem catholicam tenere conspicimus in oriente et occasu, in Ytalia Gallia et Ispania et Anglia. et si angelus de celo aliud dixerit, anathoma esse necesse foret. quare immobiles stamus in recepta unitate et eum papam tenemus, quem cum tota ecclesia recepimus, nolentes seisma facere. hec est 15 enim laudatissima veritas, que vos non deseret, sed seipsam vobis in premium dabit eterne retribucionis. 5 15 a) em. Vorl. duxer. b) em., Vorl. ista. €) sm., Forl. dividerent.
388 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. generali institimus, ut conclusiones quedam fidei materiam contingentes, quarum discussio et approbacio plurimum potest esse pacis ecclesie, que inpresentiarum tractatur, turbativa et impeditiva, suspenderentur, norunt eedem vestre paternitates reverendissime; nee, quantum ipse partes nostre profecerint apud easdem, ignorant. quid denique in generali congregacione circa hanc matcriam dixerimusa obtulerimus fecerimus et protestati fuerimus tum nostri serenissimi regis tum nostro nomine, easdem paternitates vestras minime latet, ita enim illa notoria fuere eciam cum notariorum rogacione, ut alia implicacione opus non sit; et quam- quam ea tune dicta allegata oblata facta et protestata serenissimum dominum nostrum regem pariter et nos apud ipsum deum et homines mundum ab omni seissure scismatis heresis et diseriminum labe immunes efficiunt, ne tamen in hac ipsab die in ulteriori vestro processu 10 circa prodicta videamur prorsus tacendo aut consentire aut a dictis et factis alias per nos quoquomodo discedere, et ne pacis tractatus instantis ruptura ipsi principi nostro serenissimo aut nobis aliquo in tempore imputari valeat, eciam atque eciam et instantissime in presenti generali congregacione obsecramus hortamur et per viscera misericordie Jhesu Christi ex- quirimus, quatenus in predicta materia illarum conclusionum et cujuslibet alterius, que verisi- militer impedire aut difficultare ecclesie pacem, quam omnes fere Christianitatis principes maximis studiis as laboribus informandam sumpserunt, posset, omnio supersedere velitis. indecens enim omnino probatur pacis tractatu pendente ea agere ea discutere et diffinire, quorum exitu tractatus ipse penitus enervari et confundi posset. estne preterea aut honestati aut justicie consonum fidei materiam tam gravem et arduam discutere approbare diffinire 20 et decretare regum et principum oratoribus non auditis, qui, ut in materia ipsa audiantur et audiant ante approbacionem conclusionem et decretationem, magno opere insistunt. quid insupor de prelatorum neglectu et contradictione dicemus? eis enim sive ipsorum longe majori parte renitente et contradicente ad hune ipsum actum et singulas ejus partes deventum est; quod, quantum firmitatis quantumve roboris et existencie in materia presertim fidei habuit, 25 quicquid eis renitentibus agitur actumque sit aut agetur, dominaciones et paternitates vestre viderente, si autem premissis neglectis, quod minime credimus, ad ulteriora in hac materia premissa censueritis procedendum, protestamur nominibus predictis et in hiis scriptis, quod preter et contra nostrum consensum et nobis reclamantibus ac contra honestatem omnem et justicie debitum processum sit suisque tempore et loco predicta omnia et alia per nos dicta so facta oblata allegata et protestata in discussionem adducentur. et hanc protestacionem firmius non solum nominibus premissis, sed eciam quorumcumque huic nostre protestacioni adherere volencium vel, qui in futurum eidem adherere voluerint, rogantes prothonotarios et ceteros notarios tam sacri concilii quam alios, quominus de premissis publicum seu publica con- ficiant documenta“. (Subscriptio notarii concilii:) Producta fuit hec protestacionis &5 cedula in generali congregacione per reverendissimum patrem archiepiscopum Panormitanum 1489 Mai 9 nona die mensis maji millesimo quadringentesimo tricesimo nono patribus presentibus. Unde, serenissime domine Romanorum rex et vos principes ecclesiastici et seculares, attendite ad doctrinam sancti Augustini et sanctorum et operariis scismatis dicite: una est ecclesia per orbem dispersa, cujus caput est Romane sedis presul, hane catholicam Christi 40 ecclesiam confitemur, in hac sumus, ipsam amplectimur, non aliquam ad locum coartatam parvam et separatam. et hoc tenemus, quod ipsam ecclesiam universalem catholicam tenere conspicimus in oriente et occasu, in Ytalia Gallia et Ispania et Anglia. et si angelus de celo aliud dixerit, anathoma esse necesse foret. quare immobiles stamus in recepta unitate et eum papam tenemus, quem cum tota ecclesia recepimus, nolentes seisma facere. hec est 15 enim laudatissima veritas, que vos non deseret, sed seipsam vobis in premium dabit eterne retribucionis. 5 15 a) em. Vorl. duxer. b) em., Vorl. ista. €) sm., Forl. dividerent.
Strana 389
Ba. Kirchenfrage nr. 173-175. 389 174. Beobachtungen und Gedanken eines RT.-Besuchers zu den Verhandlungen. ƒ1444 September? Nürnberg]. Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 126a not. chart., iber dems Stück Sequitur de dieta in Nûremberga celebrata. An die letzte Zeile schließt sich die unter- strichene Uberschrift. Hec magister Joannes Klenckoel super Matthoum zur folgenden Notiz des Schreibers: Queritur, utrum fides pape fundetur super fidem Christi [so Vorl., es muß richtiger heißen ecclesie, wie sich aus dem Folgenden ergibt] vol econtrario, si primum, cum fides Christi prior sit in universali ecclesia quam in papa, igitur papa habet fidem ab ecclesia tamquam a priori; si secun- dum, orgo Christus fundavif ecclesiam suam super Petrum, et non potram (so woll ursprünglich, dann anscheinend verbessert in Petri und dazu am Rande fidei), quod est erroncum et contra ewangelium Matthei 16 ete. Examinent2, qui wolunt, quod diversos ulliciat ad obediendum: alios ul pecunius ob- latas lucrifaciant, alios ut dyademata acquirant, alios ut episcopatus et prelaturas degluciant, 15 alios ut munera promissa recipiant, alios ut contra statuta et decreta ad altiora promovoantur, alios ut exhorbitancia peculia concessa retineant, alios ut irreformati in dissolutis moribus remaneant etc. innumera. Ecclesia* representata in conciliis generalibus aliter consideratur, ut est corpus misticum, et aliter, ut est corpus politieum; seeundum quod * tota ecclesia ropresentatur in conciliis, regitur a 20 sancto spiritu immediate, et secundum quod parcialiter regitur a summo pontifice, quia sie papa est capud omnium membrorum ecclesie, sod non tocius ecclesie. Pienitudo potestatis coclosiatice est in occlosin sou concilio et in papa, sed diversimode, quia in papa ut in representante, in ecclesia ut representato. et sic dignius est in illa quam in illo, adeo quod in quecumque potest ille, potest eciam illa per concilium et amplius. Avisamentum perneccessarium eet caute prospicere torminos, quos quidem diversimode allegant, unde plerumque isti termini Petrus, Roma ecclesia, kathedra sancti Petri, sedes aposto- lica et similes pro ecclesia sumuntur universaliter vel auctoritato ecclesio, * et non adequate* pro persona tali vol loco. in istis fovetur totus error ctc. Augustinus3 super illo „tu es Petrus“ dicit: aedificabo te super me, sic Petrus a petra so Christo; fides enim Petri vel pape fundatur super fidem Christi, non econtrario. ex hoc con- vincitur male dicere dicentes, quod fides nostra sit instituta per papam, quoniam non potest papa ponere nisi quedam statuta civilia positiva, sicut consules in civitate. 25 175. Festelellung des Lektors Christian von Zinna über die Meinungsverschiedenheiten auf dem Reichstag. 1444 sea. September] Nürnberg. 35 A aus Woljenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 678 cop. chart.; Uberschrift: Diverse opiniones. B ebenda fol. 1353; Uberschrift: De dieta Nürenbergensi celebrata anno 1444 infra ascensionem domini et quasi ad omnium sanctorum ejusdem anni. lector Christia- nus de Czein. HI Mni 21 Non. I 40 In materia presentis diete considero varia vota hominum congregatorum. nam quidam amplectuntur indistincte sacrum concilium Basiliense et dominum Felicem verum et legitimum papam et sponsum ecclesie sancteb, quidam autem ex adverso de plano negant totum et constanter adherentd Eugenio, quidam concilium Basiliense tenent, sed excludunt dominum a) Vorl. kat kein Alinea, nur 5-Zeiehen. b) om. B. o) B sed. d) B predicant Euxenium. 45 1 Uber diesen 1374 gestorbenen Theologen aus dem Augustinerorden vgl. Wetzer und Welte 7, 790f.; LThK. 62. 49. 2 Ubereinstimmung mit nr. 167 art. I, 19, 2, 3 und 15 in Petitdruck; die hier uusyelassenen Worte sind mit * gekennzeichnet. 3 Sermo LXXV e. 1 (Migne 38, 179), vgl. auch Retroct. I c. 21 (Migne 32, 618).
Ba. Kirchenfrage nr. 173-175. 389 174. Beobachtungen und Gedanken eines RT.-Besuchers zu den Verhandlungen. ƒ1444 September? Nürnberg]. Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 126a not. chart., iber dems Stück Sequitur de dieta in Nûremberga celebrata. An die letzte Zeile schließt sich die unter- strichene Uberschrift. Hec magister Joannes Klenckoel super Matthoum zur folgenden Notiz des Schreibers: Queritur, utrum fides pape fundetur super fidem Christi [so Vorl., es muß richtiger heißen ecclesie, wie sich aus dem Folgenden ergibt] vol econtrario, si primum, cum fides Christi prior sit in universali ecclesia quam in papa, igitur papa habet fidem ab ecclesia tamquam a priori; si secun- dum, orgo Christus fundavif ecclesiam suam super Petrum, et non potram (so woll ursprünglich, dann anscheinend verbessert in Petri und dazu am Rande fidei), quod est erroncum et contra ewangelium Matthei 16 ete. Examinent2, qui wolunt, quod diversos ulliciat ad obediendum: alios ul pecunius ob- latas lucrifaciant, alios ut dyademata acquirant, alios ut episcopatus et prelaturas degluciant, 15 alios ut munera promissa recipiant, alios ut contra statuta et decreta ad altiora promovoantur, alios ut exhorbitancia peculia concessa retineant, alios ut irreformati in dissolutis moribus remaneant etc. innumera. Ecclesia* representata in conciliis generalibus aliter consideratur, ut est corpus misticum, et aliter, ut est corpus politieum; seeundum quod * tota ecclesia ropresentatur in conciliis, regitur a 20 sancto spiritu immediate, et secundum quod parcialiter regitur a summo pontifice, quia sie papa est capud omnium membrorum ecclesie, sod non tocius ecclesie. Pienitudo potestatis coclosiatice est in occlosin sou concilio et in papa, sed diversimode, quia in papa ut in representante, in ecclesia ut representato. et sic dignius est in illa quam in illo, adeo quod in quecumque potest ille, potest eciam illa per concilium et amplius. Avisamentum perneccessarium eet caute prospicere torminos, quos quidem diversimode allegant, unde plerumque isti termini Petrus, Roma ecclesia, kathedra sancti Petri, sedes aposto- lica et similes pro ecclesia sumuntur universaliter vel auctoritato ecclesio, * et non adequate* pro persona tali vol loco. in istis fovetur totus error ctc. Augustinus3 super illo „tu es Petrus“ dicit: aedificabo te super me, sic Petrus a petra so Christo; fides enim Petri vel pape fundatur super fidem Christi, non econtrario. ex hoc con- vincitur male dicere dicentes, quod fides nostra sit instituta per papam, quoniam non potest papa ponere nisi quedam statuta civilia positiva, sicut consules in civitate. 25 175. Festelellung des Lektors Christian von Zinna über die Meinungsverschiedenheiten auf dem Reichstag. 1444 sea. September] Nürnberg. 35 A aus Woljenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 678 cop. chart.; Uberschrift: Diverse opiniones. B ebenda fol. 1353; Uberschrift: De dieta Nürenbergensi celebrata anno 1444 infra ascensionem domini et quasi ad omnium sanctorum ejusdem anni. lector Christia- nus de Czein. HI Mni 21 Non. I 40 In materia presentis diete considero varia vota hominum congregatorum. nam quidam amplectuntur indistincte sacrum concilium Basiliense et dominum Felicem verum et legitimum papam et sponsum ecclesie sancteb, quidam autem ex adverso de plano negant totum et constanter adherentd Eugenio, quidam concilium Basiliense tenent, sed excludunt dominum a) Vorl. kat kein Alinea, nur 5-Zeiehen. b) om. B. o) B sed. d) B predicant Euxenium. 45 1 Uber diesen 1374 gestorbenen Theologen aus dem Augustinerorden vgl. Wetzer und Welte 7, 790f.; LThK. 62. 49. 2 Ubereinstimmung mit nr. 167 art. I, 19, 2, 3 und 15 in Petitdruck; die hier uusyelassenen Worte sind mit * gekennzeichnet. 3 Sermo LXXV e. 1 (Migne 38, 179), vgl. auch Retroct. I c. 21 (Migne 32, 618).
Strana 390
390 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Felicem esse papam, nec tamen affirmant Eugenium. quidam tenent concilium et favent Eugenium, quidam ex hiis, qui tenent concilium Basiliense, sed non dominum Felicem, laborant concilium generale indubitatum ab omnibus congregari. et ut Eugenius in idipsum consenciat. cum sibi adherentibus regibusa et principibus ach aliis, ymaginantur interim Eugenio esse obediendum usque ad illud generale indubitatum concilium, ubi per tale concilium tota materia dissidentium auctoritative poterit declarari. quidam vero senciunt, quod in “ presenti dieta audiantur doctores et litterati universitatum et alii, qui ad hoc specialiter vocati sunt add presentem dietam, ut illi declarent veritatem rei; et extunc dominus rex Romanorum auctoritate sua in hoc casu convocet generale concilium ycomenicum ete. quidam aut estimant suspensionem animorum esse prorogandam, si forte aliquis ex contendentibus moriatur, 10 aut certe concilium Basiliense ex* tedio dissolvatur vel propter alias varias causas etc, quidam novissime sectantur viam composicionis inter partes. quid vero' predictorum eligibilius sit pro unione sancte matris ecclesie, videant sapientes filii ecclesie sine fara in nomine Christi. amen. 5 176. Anregung Jeines Univ.-Vertreters] zu einer inneren Reform der kirchlichen Verhältnisse. 15 11444 September) Nürnberg. Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helnst. 797 fol. 135a not. chart. — Auf dieses Stäck €erweist ein Vermerk auf fol. 126 a (vgl. nr. 163) mit der Randhemerkung: Sequitur de dieta in Nüremberge celebrata. Cogitetis expost et aliis suggerite, ut colligatur modus forma et media, quibus ecclesia 20 sancta possit debite reformari in capite et membris, ut fiat renovacio ecclesie sancte tam in papa, cardinalibus, in concilio et per concilium adjuvante rege Romanorum; et quomodo male regentes episcopi et illitterati nobiles canonici ignari deponantur; et quomodo univer- sitates debeant semper in conciliis florere; et eciam quomodo irreformate religiones stringantur ad observaneiam per episcopos et principes seculares; alias monasteria, ubi non fuerit spes 25 observancie, destruantur sicut synagoge sathane, nihilominus mutentur8 in religiones de obser- vancia regulari. et ita concilium faciet deo dante tempore suo. orate pro me. 177. Erwiderung Carvajals auf die Darstellung der Konzilsgesandten über die Beschlüsse des Mainzer Kongresses. [1444 September Nürnberg]. Aus Woljenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 135b cop. chart.; Uberschrift: Carvial[is] 30 ex parte domini Eugenii extractus responsionum ad conclusionem Basiliensium conclusam Moguncie cum ambasiatoribus regum ot principum. Unter dem Stück : Hic fabricator mendaciorum et conviciorum Carvyal". Postromo voro, usw., RTA. 14 nr. 65 art. 14 (S. 130 Z. 7 bis Z. 11) occasionem, adherere interim different: dominus noster omnia facere paratus est; Basilienses contradixerunt a nec assentire voluerunt. Cogitaverunt isti patres remedium sufficions desercre scisma facientes. sic beatissima trinitas fecit in primo scismate, quod lucifer dampnatissimus in celo fecit: expulit eum et ab eo deelinandum esse censuit, sic in castris Israel fuit acclamatum1: „recedite a tabernaculis hominum impiorum", ne simul pereatis etc. et Paulus, qui raptus 2 in celo archana dei respexit, “40 hoc pro unico remedio Romanis paravit: „rogo autem vos usw. aus Römer 16, 17-19 bis et per b) B etc. statt ac allis. e) A om, ex tedio, hat aut stalt vel. a) om. A. c) A por prcsenti, m. dieta. d) B om. ad — dietam. f) B aut. g) em Vorl. mitentur. h) terbessert aus Carvayal. Num. 16. 26. 2 2. Corinth. 12, 4. 45
390 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Felicem esse papam, nec tamen affirmant Eugenium. quidam tenent concilium et favent Eugenium, quidam ex hiis, qui tenent concilium Basiliense, sed non dominum Felicem, laborant concilium generale indubitatum ab omnibus congregari. et ut Eugenius in idipsum consenciat. cum sibi adherentibus regibusa et principibus ach aliis, ymaginantur interim Eugenio esse obediendum usque ad illud generale indubitatum concilium, ubi per tale concilium tota materia dissidentium auctoritative poterit declarari. quidam vero senciunt, quod in “ presenti dieta audiantur doctores et litterati universitatum et alii, qui ad hoc specialiter vocati sunt add presentem dietam, ut illi declarent veritatem rei; et extunc dominus rex Romanorum auctoritate sua in hoc casu convocet generale concilium ycomenicum ete. quidam aut estimant suspensionem animorum esse prorogandam, si forte aliquis ex contendentibus moriatur, 10 aut certe concilium Basiliense ex* tedio dissolvatur vel propter alias varias causas etc, quidam novissime sectantur viam composicionis inter partes. quid vero' predictorum eligibilius sit pro unione sancte matris ecclesie, videant sapientes filii ecclesie sine fara in nomine Christi. amen. 5 176. Anregung Jeines Univ.-Vertreters] zu einer inneren Reform der kirchlichen Verhältnisse. 15 11444 September) Nürnberg. Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helnst. 797 fol. 135a not. chart. — Auf dieses Stäck €erweist ein Vermerk auf fol. 126 a (vgl. nr. 163) mit der Randhemerkung: Sequitur de dieta in Nüremberge celebrata. Cogitetis expost et aliis suggerite, ut colligatur modus forma et media, quibus ecclesia 20 sancta possit debite reformari in capite et membris, ut fiat renovacio ecclesie sancte tam in papa, cardinalibus, in concilio et per concilium adjuvante rege Romanorum; et quomodo male regentes episcopi et illitterati nobiles canonici ignari deponantur; et quomodo univer- sitates debeant semper in conciliis florere; et eciam quomodo irreformate religiones stringantur ad observaneiam per episcopos et principes seculares; alias monasteria, ubi non fuerit spes 25 observancie, destruantur sicut synagoge sathane, nihilominus mutentur8 in religiones de obser- vancia regulari. et ita concilium faciet deo dante tempore suo. orate pro me. 177. Erwiderung Carvajals auf die Darstellung der Konzilsgesandten über die Beschlüsse des Mainzer Kongresses. [1444 September Nürnberg]. Aus Woljenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 135b cop. chart.; Uberschrift: Carvial[is] 30 ex parte domini Eugenii extractus responsionum ad conclusionem Basiliensium conclusam Moguncie cum ambasiatoribus regum ot principum. Unter dem Stück : Hic fabricator mendaciorum et conviciorum Carvyal". Postromo voro, usw., RTA. 14 nr. 65 art. 14 (S. 130 Z. 7 bis Z. 11) occasionem, adherere interim different: dominus noster omnia facere paratus est; Basilienses contradixerunt a nec assentire voluerunt. Cogitaverunt isti patres remedium sufficions desercre scisma facientes. sic beatissima trinitas fecit in primo scismate, quod lucifer dampnatissimus in celo fecit: expulit eum et ab eo deelinandum esse censuit, sic in castris Israel fuit acclamatum1: „recedite a tabernaculis hominum impiorum", ne simul pereatis etc. et Paulus, qui raptus 2 in celo archana dei respexit, “40 hoc pro unico remedio Romanis paravit: „rogo autem vos usw. aus Römer 16, 17-19 bis et per b) B etc. statt ac allis. e) A om, ex tedio, hat aut stalt vel. a) om. A. c) A por prcsenti, m. dieta. d) B om. ad — dietam. f) B aut. g) em Vorl. mitentur. h) terbessert aus Carvayal. Num. 16. 26. 2 2. Corinth. 12, 4. 45
Strana 391
Ba. Kirchenfrage nr. 175-179. 391 dulces sermones et benedicciones seducunt corda innocencium. vestra enim obediencia in omnem locum divulgata" esse debet. Dulces sermones Basiliensium, quibus seducunt corda innocencium, sicut ecclesia et concilium! dieunt: auctoritas ecclesie auctoritas concilii, et ipsi nec venerantur ecclesiam, 5 quam contempserunt per orbem dispersam, et contra omnem conciliorum sacrorum aucto- ritatem fecerunt et facere non desistunt predicant reformacionem et ipsi sunt deformatissimi, et in quantum in eis fuit, omnem decorem ecclesie abstulerunt, plura in ecclesia capita ponendo contra illam dominicam salvatoris doctrinam : sit unum ovile et unus pastor. 178. Carvajals Berichtigung zu den Bascler Behauptungen über angeblich jehlende fürstliche 10 Proteste bei der Absetzung P. Eugens. 1444 [Mitte2 September] Nürnberg. Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 136s cop. chart.; Uberschrift: Cedula Joannis Carvial legati Eugenii in dieta Nürembergensi anno 44. Reverendi patres. dicunt scismatici, quod nee voritatem continet, quia catholici principes protestati non fuerint velle domini nostri deposicionem recipere. quam effrontes 15 et inverecundos homines tolleratis! sciunt nos habere hic protestaciones originales aliquorum principum, seiunt hic esse reverendissimum in Christo patrem dominum Augustensem, qui pro parte gloriose memorie imperatoris Sigismundi protestatus3 fuit. et impudenter dicunt, quod catholici principes non fuerint protestati. intelligunt forte, quod Sigismundus et prin- cipes electores, reges Francie, Castelle, Aroganum, Anglio, Portugalie, Navarre, Scocie, 20 dux Mediolani et cecteri non sunt principes catholici. considerate, quid per hoc intelligant! talia sunt omnia, que dicunt ete. 179. Vorschlag des Nikolaus von Kues: fordert Anerkennung P. Eugens und Berufung eines neuen Konzils an einen deutschen Ort durch einen päpstlichen Legaten. [1444 September Nürnberg]. 25 Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 136a0 cop. chart.; Uberschrift: Nycolaus Cusа. Protestacio dominorum nostrorum habet, quod in foro consciencie possit recurri ad dominum nostrum Eugenium papam vel ad concilium Basiliense; et tunc erant compatibilia illa, scilicet dominum Eugenium esse papam, et concilium esse concilium. sed modo hoe sa sentire obviat unitati ecclesie, cum illi, qui Basilee sunt, dicant illum, quem Felicem nomi- nant, esse caput ecclesie et concilii, unam autem ecclesiam habere duo capita contra fidem est. necesse est igitur, quod, qui concilium fatetur esse verum concilium, fateatur eciam Felicem verum papam, cum sit caput concilii. sed quoniam domini nostri nunquam recepe- runt Felicem, ymo per juramentum prestitum domino nostro regi consuluerunt remanendum 35 cum domino Eugenio, eum nondum constet de indubitata deposicione ejus; et ita hodie fatentur Eugenium papam. et quia obediencia est de necessitate salutis quoad Romanum pontificem, ut determinatum est in extravaganti, que incipit „Unam sanctam““, hinc necesse est, quod domini nostri illi obediant ut pape, puta domino Eugenio, quem semel tota ecclesia pro papa recepit et nunquam deseruit. et quoniam modus queritur, quomodo honeste et utiliter fieri possit, tunc forte facilior modus esset, quod domini nostri secundum consequenciam protes- 40 1 Joh. 10, 16. 2 Der im Stück genannte Bj. Peter von Augs- burg weilte zwischen zwei Gesandtschaften vom 11. bis Ende Sept. beim RT., vgl. nrr. 226, i und 45 222. 8 Irrtum Carvajals? K. Sigmund war bei der Abselzung P. Eugens bereits tot; vgl. aber nr. 173 art. 12b. 4 c. I de major. et obed. Extrov. com. I, 8.
Ba. Kirchenfrage nr. 175-179. 391 dulces sermones et benedicciones seducunt corda innocencium. vestra enim obediencia in omnem locum divulgata" esse debet. Dulces sermones Basiliensium, quibus seducunt corda innocencium, sicut ecclesia et concilium! dieunt: auctoritas ecclesie auctoritas concilii, et ipsi nec venerantur ecclesiam, 5 quam contempserunt per orbem dispersam, et contra omnem conciliorum sacrorum aucto- ritatem fecerunt et facere non desistunt predicant reformacionem et ipsi sunt deformatissimi, et in quantum in eis fuit, omnem decorem ecclesie abstulerunt, plura in ecclesia capita ponendo contra illam dominicam salvatoris doctrinam : sit unum ovile et unus pastor. 178. Carvajals Berichtigung zu den Bascler Behauptungen über angeblich jehlende fürstliche 10 Proteste bei der Absetzung P. Eugens. 1444 [Mitte2 September] Nürnberg. Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 136s cop. chart.; Uberschrift: Cedula Joannis Carvial legati Eugenii in dieta Nürembergensi anno 44. Reverendi patres. dicunt scismatici, quod nee voritatem continet, quia catholici principes protestati non fuerint velle domini nostri deposicionem recipere. quam effrontes 15 et inverecundos homines tolleratis! sciunt nos habere hic protestaciones originales aliquorum principum, seiunt hic esse reverendissimum in Christo patrem dominum Augustensem, qui pro parte gloriose memorie imperatoris Sigismundi protestatus3 fuit. et impudenter dicunt, quod catholici principes non fuerint protestati. intelligunt forte, quod Sigismundus et prin- cipes electores, reges Francie, Castelle, Aroganum, Anglio, Portugalie, Navarre, Scocie, 20 dux Mediolani et cecteri non sunt principes catholici. considerate, quid per hoc intelligant! talia sunt omnia, que dicunt ete. 179. Vorschlag des Nikolaus von Kues: fordert Anerkennung P. Eugens und Berufung eines neuen Konzils an einen deutschen Ort durch einen päpstlichen Legaten. [1444 September Nürnberg]. 25 Aus Wolfenbüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 136a0 cop. chart.; Uberschrift: Nycolaus Cusа. Protestacio dominorum nostrorum habet, quod in foro consciencie possit recurri ad dominum nostrum Eugenium papam vel ad concilium Basiliense; et tunc erant compatibilia illa, scilicet dominum Eugenium esse papam, et concilium esse concilium. sed modo hoe sa sentire obviat unitati ecclesie, cum illi, qui Basilee sunt, dicant illum, quem Felicem nomi- nant, esse caput ecclesie et concilii, unam autem ecclesiam habere duo capita contra fidem est. necesse est igitur, quod, qui concilium fatetur esse verum concilium, fateatur eciam Felicem verum papam, cum sit caput concilii. sed quoniam domini nostri nunquam recepe- runt Felicem, ymo per juramentum prestitum domino nostro regi consuluerunt remanendum 35 cum domino Eugenio, eum nondum constet de indubitata deposicione ejus; et ita hodie fatentur Eugenium papam. et quia obediencia est de necessitate salutis quoad Romanum pontificem, ut determinatum est in extravaganti, que incipit „Unam sanctam““, hinc necesse est, quod domini nostri illi obediant ut pape, puta domino Eugenio, quem semel tota ecclesia pro papa recepit et nunquam deseruit. et quoniam modus queritur, quomodo honeste et utiliter fieri possit, tunc forte facilior modus esset, quod domini nostri secundum consequenciam protes- 40 1 Joh. 10, 16. 2 Der im Stück genannte Bj. Peter von Augs- burg weilte zwischen zwei Gesandtschaften vom 11. bis Ende Sept. beim RT., vgl. nrr. 226, i und 45 222. 8 Irrtum Carvajals? K. Sigmund war bei der Abselzung P. Eugens bereits tot; vgl. aber nr. 173 art. 12b. 4 c. I de major. et obed. Extrov. com. I, 8.
Strana 392
392 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. tacionis hoc diffinirent: attento, quod attestacio a permittit in foro consciencie recursum ad dominum Eugenium papam, et quod ad ipsum universa ecclesia recurrit, quod tune amplius ad ipsum in foro consciencie tumen recurrendum sit remanentibus omnibus aliis, que in pro- testacionc caventur, ut hodie sunt, quousque legatus domini nostri Eugenii veniat ad nacionem istam ad certum locum, qui nominetur, et in illo convocatis prelatis nacionis provideat con- 5 eilium nacionis de omnibus, de quibus videbitur, eciam de concilio universali postea indicendo. et quidquid sic in isto concilio ordinabitur, tam quoad sublacionem gravaminum quam provi- sionem generalem et particularem pro pace nacionis et omnium in genere et specie, quod illud servetur. hee via est honesta et utilis et pacifica, et habebit robur auctoritatis et reinte- grabitur optima et utilis concordia istius nacionis cum sede apostolica, et tollit omnem 10 timorem ab illis, qui timent molestari etc. ibi eciam de universali concilio avisabitur, quomodo cum pace ecelesie possit haberi, quia sanctissimus dominus noster non aliud desiderat, quam quod ecclesia in sua unitate reintegretur, et quod cum pace perveniatur ad universale con- cilium modis congruis, ut fructus sperari possint, ex illo, quia, nisi modus congruus precon- cipiatur, majora scandala et divisiones periculosissime exoriri contingeret ex concilio univer- 15 sali ob passiones multorum nondum refrenatas etc. 180. Kurze Aufzeichnung seines Vertreters der Univ. Leipzig] über die Ausführungen des Niko- laus von Kues zugunsten P. Eugens, über dessen Widerlegung durch den Konzils-Auditor Dr. Rudolf von Rüdeshcim und die Vorschlage feines Vertreters] der Kurfürsten von Trier und Köln für eine Entscheidung im Kirchenstreit. 1444 fOklober?] Nürnberg. 20 Aus Leipzig U.-B. Ms. 176 fol. 206b cop. chart. coaeva; Uberschrift: In dieta Norem- bergenab principum electorum anno 44. II Ex parte Eugenii magister Nicolaus de Cusa diocesis Treverensis decretorum doctor proposuit: primo quod nulla autentica et canonica scriptura invenitur dicens, quod papa a concilio sit deponendus, licet bene inveniatur, quod papa se ipsum deponat aut 25 2° quod concilium sit translatum ante Eugenii quod possit deponi in crimine heresis ; deposicionem racione unius sessionis sic sonantis1: quod quando Greci attingerent aliquem portum maris, ad illume portum concilium deberet esse translatum ; sed quia Greci venerunt ad Avinionam, igitur concilium de Basilea in Avinionam videtur translatum; 3° quia ad quamlibet episcoporum deposicionem requiruntur in numero duodecim episcopi; sed quia in Basilea tempore deposicionis Eugenii fuerunt tamen triginta episcopi, quorum viginti duo expresse protestabantur de malo processu; inter quos fuit dominus Panormitanus. et sic soli octo processerunt in deposicionem Eugenii2. 4a racio potior tribus prioribus, quod Eugenius sancte vite nunquam est confessus nec convictus super criminibus depositus, ideoque idem Nicolaus de Cusa peciit, ut principes electores adbererent veritati. [II] Ex parte concilii Basiliensis respondit dominus Rodolphus de Rudessem auditor camere: contra primum motivum adduxit varia jura, quibus cavetur, quod generale concilium papam possit deponere; contra 2m motivum dixit, quod decretum illius sessionis fuit condicionale, sicut quod concilium deberet transferri ad locum, ad quem venturi essent Greci, et hoc videlicet solutis prius quinque milibus ducatorum, que conditio non fuit 40 impleta; quare concilium non videtur translatum; de 3° motivo relatio facta non fuit ; de 4° dixit, quod per longa intervalla fuit citatus monitus et requisitus; ideo in ejus contu- maciam processum est usque ad ejus deposicionem, suspensionem et degradationem. ideo idem Rodolphus peciit, ut omnes principes adhereant sacro concilio Basiliensi. 30 35 a) so Vorlage, sicherlich verschrieben jür protestatlo. b) so Vorl. c) em., Forl. illam partem. 45 1 In dor 19. Sitzung vom 7. Sept. 1434, vgl. Hefele 7, 588 f. und oben S. 211 Anm. I. 2 Uber die Vorgänge bei der Absetzung Eugens in der 34. Sitzung vom 25. Juni 1439 vgl. Conc. Bas. 6, 529 Z. 27 bis 530 Z. II, auch Hejele 7, 779.
392 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. tacionis hoc diffinirent: attento, quod attestacio a permittit in foro consciencie recursum ad dominum Eugenium papam, et quod ad ipsum universa ecclesia recurrit, quod tune amplius ad ipsum in foro consciencie tumen recurrendum sit remanentibus omnibus aliis, que in pro- testacionc caventur, ut hodie sunt, quousque legatus domini nostri Eugenii veniat ad nacionem istam ad certum locum, qui nominetur, et in illo convocatis prelatis nacionis provideat con- 5 eilium nacionis de omnibus, de quibus videbitur, eciam de concilio universali postea indicendo. et quidquid sic in isto concilio ordinabitur, tam quoad sublacionem gravaminum quam provi- sionem generalem et particularem pro pace nacionis et omnium in genere et specie, quod illud servetur. hee via est honesta et utilis et pacifica, et habebit robur auctoritatis et reinte- grabitur optima et utilis concordia istius nacionis cum sede apostolica, et tollit omnem 10 timorem ab illis, qui timent molestari etc. ibi eciam de universali concilio avisabitur, quomodo cum pace ecelesie possit haberi, quia sanctissimus dominus noster non aliud desiderat, quam quod ecclesia in sua unitate reintegretur, et quod cum pace perveniatur ad universale con- cilium modis congruis, ut fructus sperari possint, ex illo, quia, nisi modus congruus precon- cipiatur, majora scandala et divisiones periculosissime exoriri contingeret ex concilio univer- 15 sali ob passiones multorum nondum refrenatas etc. 180. Kurze Aufzeichnung seines Vertreters der Univ. Leipzig] über die Ausführungen des Niko- laus von Kues zugunsten P. Eugens, über dessen Widerlegung durch den Konzils-Auditor Dr. Rudolf von Rüdeshcim und die Vorschlage feines Vertreters] der Kurfürsten von Trier und Köln für eine Entscheidung im Kirchenstreit. 1444 fOklober?] Nürnberg. 20 Aus Leipzig U.-B. Ms. 176 fol. 206b cop. chart. coaeva; Uberschrift: In dieta Norem- bergenab principum electorum anno 44. II Ex parte Eugenii magister Nicolaus de Cusa diocesis Treverensis decretorum doctor proposuit: primo quod nulla autentica et canonica scriptura invenitur dicens, quod papa a concilio sit deponendus, licet bene inveniatur, quod papa se ipsum deponat aut 25 2° quod concilium sit translatum ante Eugenii quod possit deponi in crimine heresis ; deposicionem racione unius sessionis sic sonantis1: quod quando Greci attingerent aliquem portum maris, ad illume portum concilium deberet esse translatum ; sed quia Greci venerunt ad Avinionam, igitur concilium de Basilea in Avinionam videtur translatum; 3° quia ad quamlibet episcoporum deposicionem requiruntur in numero duodecim episcopi; sed quia in Basilea tempore deposicionis Eugenii fuerunt tamen triginta episcopi, quorum viginti duo expresse protestabantur de malo processu; inter quos fuit dominus Panormitanus. et sic soli octo processerunt in deposicionem Eugenii2. 4a racio potior tribus prioribus, quod Eugenius sancte vite nunquam est confessus nec convictus super criminibus depositus, ideoque idem Nicolaus de Cusa peciit, ut principes electores adbererent veritati. [II] Ex parte concilii Basiliensis respondit dominus Rodolphus de Rudessem auditor camere: contra primum motivum adduxit varia jura, quibus cavetur, quod generale concilium papam possit deponere; contra 2m motivum dixit, quod decretum illius sessionis fuit condicionale, sicut quod concilium deberet transferri ad locum, ad quem venturi essent Greci, et hoc videlicet solutis prius quinque milibus ducatorum, que conditio non fuit 40 impleta; quare concilium non videtur translatum; de 3° motivo relatio facta non fuit ; de 4° dixit, quod per longa intervalla fuit citatus monitus et requisitus; ideo in ejus contu- maciam processum est usque ad ejus deposicionem, suspensionem et degradationem. ideo idem Rodolphus peciit, ut omnes principes adhereant sacro concilio Basiliensi. 30 35 a) so Vorlage, sicherlich verschrieben jür protestatlo. b) so Vorl. c) em., Forl. illam partem. 45 1 In dor 19. Sitzung vom 7. Sept. 1434, vgl. Hefele 7, 588 f. und oben S. 211 Anm. I. 2 Uber die Vorgänge bei der Absetzung Eugens in der 34. Sitzung vom 25. Juni 1439 vgl. Conc. Bas. 6, 529 Z. 27 bis 530 Z. II, auch Hejele 7, 779.
Strana 393
Ba. Kirchenfrage nr. 179-182. 393 [III] Item ex parte clectorum Treverensis et Coloniensis propositum fuit re- medium domino imperatori: primo ut committeretur negocium ecclesie suis propriis prelatis, cui parti foret adherendum ; 2° quod committeretur doctoribus in diversis universitatibus 3° quod committeretur viris sanctis hine in- in Almania Hispania Gallia et Ytalia; 5 habitantibus Cartusiensibus et servantibus regularem observanciam ordinis sancti Benedicti. Rennuit primo protunc id triplex medium imperator. 181. Drei Leitgedanken [sächsischer Gelehrter] für eine fruchtbare Behandlung der Kirchenfrage auj dem gegenwärtigen RT. [1444 September Nürnberg]. Aus Leipzig U.-B. cod. 1328 fol. 222b (früher 212b) cop. chart. coaeva. [I] Cum jam diuturno tempore sit expectatum, ut in materiis ecclesie currentibus aliqua fructuosa conclusio reciperetur et jam gracia dei principes in hanc dietam convenerinta, videtur necessarium, quod absque ulteriori dilacione concludatur, cui faveant justicia et veritas et oni obediencia debeatur, nam si ulterius daretur dilacio vel sub spe trans- lacionis concilii Basiliensis ad alium locum fiende vel alio modo, rumperetur hoc modo ista 15 dieta et usque ad magnum tempus non esset verisimile principes congregari, sieque esset dispergere concilium Basiliense, quod cum magnis laboribus se sustentavit expectando istam dietam, et auctoritas conciliorum maneret conculcata nec posset nunc celebrari concilium in alio loco ita cito, cum nec dum habeatur consensus aliorum principum, nec ita cito homines ibi traherentur et facile daretur impedimentum congregacioni alterius concilii. [2] Deinde facta conclusione predicta poterit cogitari de modis conservandi istam nacionem in bona unione preservandoque eam a cunctis gravaminibus, que possent sibi contingere occasione predicte obediencie. [2] Postmodum cciam videri poterit de modo trahendi alios principes aliarum nacionum, ut omnes sint in bona unione; qui et facile trahi poterunt per declaracionem 25 justicie et veritatis et eciam per abbreviacionem temporis concilii celebrandi, quod debot teneri ad decennium juxta capitulum „Frequens", practicabiturque interim consensus aliorum principum, quantun ad tempus et locum celebrandi illud concilium futurum. 20 10 80 182. Forderungen svon Vertretern der Univ. Leipzig] für den Verfahrensweg in der Lösung der Kirchenfrage durch Fürsten und Prälaten: Verzicht auf ein anderes Konzil und Aufgabe der Neutralität. [1444 September Nürnberg]. Aus Loipzig U. B. cod. 1328 fol. 223a (früher 213*) cop. chart.; Uberschrift: Modus proeedendi per dominos principes et prelatos in facto ecclesie. [I] Primo non sunt dandi deputati ad videndum, quid agendum, quia forsan bol et talia avisamenta in medium ponerentur et difficultates tales ingererentur, ex quibus impedire- 35 tur, ne aliqua conclusio recipi posset. [2] Seoundo non est aperionda via de alio concilio propter pericula et scandala verisimile, si fieret, imminencia, et eciam adversarius ecclesie Eugenius in hoe expresse dissenserit. [2a] Item non recipiantur quecumque oblaciones2 domini Eugenii super alterius concilii celobracione aut alias, quia non fiunt nisi ad rupturam hujus diete; eciam nichil servaret de promissis suis, prout nec umquam in quacumque re observavit sacro concilio Basiliensi, licet plurimas super hujusmodi promissis dederit bullas et in optima forma, paratus D scilicet docere oratores saori concilii. 40 a) em., Forl. convenerunt. b) em., Vorl. paratl. 1 Vgl. S. 18 Anm. 4. 2 Vgl. nr. 179.
Ba. Kirchenfrage nr. 179-182. 393 [III] Item ex parte clectorum Treverensis et Coloniensis propositum fuit re- medium domino imperatori: primo ut committeretur negocium ecclesie suis propriis prelatis, cui parti foret adherendum ; 2° quod committeretur doctoribus in diversis universitatibus 3° quod committeretur viris sanctis hine in- in Almania Hispania Gallia et Ytalia; 5 habitantibus Cartusiensibus et servantibus regularem observanciam ordinis sancti Benedicti. Rennuit primo protunc id triplex medium imperator. 181. Drei Leitgedanken [sächsischer Gelehrter] für eine fruchtbare Behandlung der Kirchenfrage auj dem gegenwärtigen RT. [1444 September Nürnberg]. Aus Leipzig U.-B. cod. 1328 fol. 222b (früher 212b) cop. chart. coaeva. [I] Cum jam diuturno tempore sit expectatum, ut in materiis ecclesie currentibus aliqua fructuosa conclusio reciperetur et jam gracia dei principes in hanc dietam convenerinta, videtur necessarium, quod absque ulteriori dilacione concludatur, cui faveant justicia et veritas et oni obediencia debeatur, nam si ulterius daretur dilacio vel sub spe trans- lacionis concilii Basiliensis ad alium locum fiende vel alio modo, rumperetur hoc modo ista 15 dieta et usque ad magnum tempus non esset verisimile principes congregari, sieque esset dispergere concilium Basiliense, quod cum magnis laboribus se sustentavit expectando istam dietam, et auctoritas conciliorum maneret conculcata nec posset nunc celebrari concilium in alio loco ita cito, cum nec dum habeatur consensus aliorum principum, nec ita cito homines ibi traherentur et facile daretur impedimentum congregacioni alterius concilii. [2] Deinde facta conclusione predicta poterit cogitari de modis conservandi istam nacionem in bona unione preservandoque eam a cunctis gravaminibus, que possent sibi contingere occasione predicte obediencie. [2] Postmodum cciam videri poterit de modo trahendi alios principes aliarum nacionum, ut omnes sint in bona unione; qui et facile trahi poterunt per declaracionem 25 justicie et veritatis et eciam per abbreviacionem temporis concilii celebrandi, quod debot teneri ad decennium juxta capitulum „Frequens", practicabiturque interim consensus aliorum principum, quantun ad tempus et locum celebrandi illud concilium futurum. 20 10 80 182. Forderungen svon Vertretern der Univ. Leipzig] für den Verfahrensweg in der Lösung der Kirchenfrage durch Fürsten und Prälaten: Verzicht auf ein anderes Konzil und Aufgabe der Neutralität. [1444 September Nürnberg]. Aus Loipzig U. B. cod. 1328 fol. 223a (früher 213*) cop. chart.; Uberschrift: Modus proeedendi per dominos principes et prelatos in facto ecclesie. [I] Primo non sunt dandi deputati ad videndum, quid agendum, quia forsan bol et talia avisamenta in medium ponerentur et difficultates tales ingererentur, ex quibus impedire- 35 tur, ne aliqua conclusio recipi posset. [2] Seoundo non est aperionda via de alio concilio propter pericula et scandala verisimile, si fieret, imminencia, et eciam adversarius ecclesie Eugenius in hoe expresse dissenserit. [2a] Item non recipiantur quecumque oblaciones2 domini Eugenii super alterius concilii celobracione aut alias, quia non fiunt nisi ad rupturam hujus diete; eciam nichil servaret de promissis suis, prout nec umquam in quacumque re observavit sacro concilio Basiliensi, licet plurimas super hujusmodi promissis dederit bullas et in optima forma, paratus D scilicet docere oratores saori concilii. 40 a) em., Forl. convenerunt. b) em., Vorl. paratl. 1 Vgl. S. 18 Anm. 4. 2 Vgl. nr. 179.
Strana 394
394 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [3] Tercio expedit omnino, ut tollatur neutralitas seu animorum suspensio, decli- nando videlicet ad obedienciam illius partis, que fovet veritatem et justiciam. [3a] Item super hoc tercio articulo quibuscumque aliis avisamentis postpositis quilibet principum et prelatorum consilium recipiat a suis doctoribus et litteratis etc., qui medio suo juramento strictissime prestito dicant in eorum conscienciis, que parcium contendencium suo judicioa foveat veritatem et justiciam et cui sit prestanda obediencia. [3b] Item postquam hunc articulum inter se et strictissime firmaverunt, deputetur pro quolibet principe seu prelato unus probus doctus et timoratus homo ad videndum de modo exequendi hujusmodi conclusio- nem, per ipsos principes et prelatos recipiendam et captandam, videlicet dandi obedienciam etc. circa hoc eciam avisabitur de gravaminibus et aliis, in quibus et circa que fuerit necessaria 10 provisio. [3c] Item ad avisandum de modis conservandi principes et prelatos in bona unione quoad hujusmodi obedienciam. [3d] Item ad avisandum de modis justificandi hanc nacionem Germanicam et principes et prelatos ejusdem apud alias naciones post obe- dienciam prestitam et eciam procurandi unionem generalem in ecclesia sancta dei. 5 183. Kg. Friedrich setzt die auf dem Mainzer RT. Iam 26. März 1439] angenommenen Baseler 15 Dekrete in Krajt und gibt Anweisungen zu ihrer Durchführung (Entwurf). 1444 fvor September 29] Nürnberg. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 : Wittenb. Archiv, Relig.-Sachen A fol. 243a.244 a cop. chart.; Uberschrijt von dritter Hand: Sanxio pragmatica nacionis Germanice super acceptacione et observacione decretorum concilii Basiliensis certis con- 20 dicionibus adjectis et sub penis ete. Eine vierte Hand hat rechts von dieser Uber- schrift am Rande angemerkt: Acta in dictu Nurembergensi anno etc. 44 super ascensionis [Mai 2I] und links non est consumatum. Die Urkunde und die in unseren nrr. 184, 185 (Vorl. B) und 186 (Vorl. A) mitgeteilten Aklenstücke sind von ein und derselben Hand in ein aus sechs ineinander gelegten Foliobogen (fol. 243- 254) bestehendes Heft geschrizben. Dieses erhielt später (wie die abweichende Papier- sorte zeigt) einen Umschlag (fol. 242 und 255), den die oben genannte dritte Hand mit der Aufschrift Acta diete Nurembergensis in causa ecelosie super ascensionis [Mai 21] incepte et usque Michaelis [Sept. 29] ibidem continuate anno domini etc. 44 versah. Eine zweite, altere Hand hat in den vier Aktenstücken die aus den Varianten ersichtlichen kritischen Bemerkungen angebracht. Das Heft zeigt auf den Rändern der fol. 243a und 247a Siegelspuren. 25 30 In nomine domini amen. Friderieus dei gracia Romanorum rex semper augustus etc. ad perpetuam rei memoriam. regnancium felicitas tunc adaugeri poterit et potissime subditorum status servari pacificus, si regi regum grata devocionis solompnia offeruntur s5 et venerabilis orthodoxe fidei cultus debito affectu ac devota veneracione honoratur. quod profecto facile obtinebit, cum eciam hii, qui pro salute hominum cottidiana offerunt auctori nostro veneranda sacrificia et ad miseracionem clemenciam suis devotis oracionibus excitant divinam, in pacifico statu conserventur ac congruo preveniantur honore, in eo maxime, quo sanctorum patrum decreta et generalium conciliorum ad felicem statum ecclesiarum ecclesia- sticarumque personarum salubriter edite ac emanate constituciones repressis deformitatum scelerumque perniciosis enormitatibus, que multas clades, varia quoque discrimina injecisse vise sunt, nedum devote suscipiantur, quinimmo sub competenti districcione firmissime custodiantur ac manutencantur. dudum siquidem, dum ad regale sacri imperii solium divina largiente bonitate conscendissemus, venerabilium sacri imperii principum electorum aliorum- que deinceps in Germania archiepiscoporum metropolitanorum prelatorum et principum nostri imperii devotorum et fidelium dilcctorum majestati oblata peticio continebat, quodb, cum regnante domino Alberto Romanorum rege, patruo nostro carissimo dive recordacionis, 40 a) Lesaz zweijsthaft. Vorl. scheint videre zu haben. by der Nebensate wird erst S. 395 Z. 37 mil ct quia fortgesetat; der ansclliesende cum-Saiz endet S. 395 Z. 9 mit presentaverint. 50
394 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [3] Tercio expedit omnino, ut tollatur neutralitas seu animorum suspensio, decli- nando videlicet ad obedienciam illius partis, que fovet veritatem et justiciam. [3a] Item super hoc tercio articulo quibuscumque aliis avisamentis postpositis quilibet principum et prelatorum consilium recipiat a suis doctoribus et litteratis etc., qui medio suo juramento strictissime prestito dicant in eorum conscienciis, que parcium contendencium suo judicioa foveat veritatem et justiciam et cui sit prestanda obediencia. [3b] Item postquam hunc articulum inter se et strictissime firmaverunt, deputetur pro quolibet principe seu prelato unus probus doctus et timoratus homo ad videndum de modo exequendi hujusmodi conclusio- nem, per ipsos principes et prelatos recipiendam et captandam, videlicet dandi obedienciam etc. circa hoc eciam avisabitur de gravaminibus et aliis, in quibus et circa que fuerit necessaria 10 provisio. [3c] Item ad avisandum de modis conservandi principes et prelatos in bona unione quoad hujusmodi obedienciam. [3d] Item ad avisandum de modis justificandi hanc nacionem Germanicam et principes et prelatos ejusdem apud alias naciones post obe- dienciam prestitam et eciam procurandi unionem generalem in ecclesia sancta dei. 5 183. Kg. Friedrich setzt die auf dem Mainzer RT. Iam 26. März 1439] angenommenen Baseler 15 Dekrete in Krajt und gibt Anweisungen zu ihrer Durchführung (Entwurf). 1444 fvor September 29] Nürnberg. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 : Wittenb. Archiv, Relig.-Sachen A fol. 243a.244 a cop. chart.; Uberschrijt von dritter Hand: Sanxio pragmatica nacionis Germanice super acceptacione et observacione decretorum concilii Basiliensis certis con- 20 dicionibus adjectis et sub penis ete. Eine vierte Hand hat rechts von dieser Uber- schrift am Rande angemerkt: Acta in dictu Nurembergensi anno etc. 44 super ascensionis [Mai 2I] und links non est consumatum. Die Urkunde und die in unseren nrr. 184, 185 (Vorl. B) und 186 (Vorl. A) mitgeteilten Aklenstücke sind von ein und derselben Hand in ein aus sechs ineinander gelegten Foliobogen (fol. 243- 254) bestehendes Heft geschrizben. Dieses erhielt später (wie die abweichende Papier- sorte zeigt) einen Umschlag (fol. 242 und 255), den die oben genannte dritte Hand mit der Aufschrift Acta diete Nurembergensis in causa ecelosie super ascensionis [Mai 21] incepte et usque Michaelis [Sept. 29] ibidem continuate anno domini etc. 44 versah. Eine zweite, altere Hand hat in den vier Aktenstücken die aus den Varianten ersichtlichen kritischen Bemerkungen angebracht. Das Heft zeigt auf den Rändern der fol. 243a und 247a Siegelspuren. 25 30 In nomine domini amen. Friderieus dei gracia Romanorum rex semper augustus etc. ad perpetuam rei memoriam. regnancium felicitas tunc adaugeri poterit et potissime subditorum status servari pacificus, si regi regum grata devocionis solompnia offeruntur s5 et venerabilis orthodoxe fidei cultus debito affectu ac devota veneracione honoratur. quod profecto facile obtinebit, cum eciam hii, qui pro salute hominum cottidiana offerunt auctori nostro veneranda sacrificia et ad miseracionem clemenciam suis devotis oracionibus excitant divinam, in pacifico statu conserventur ac congruo preveniantur honore, in eo maxime, quo sanctorum patrum decreta et generalium conciliorum ad felicem statum ecclesiarum ecclesia- sticarumque personarum salubriter edite ac emanate constituciones repressis deformitatum scelerumque perniciosis enormitatibus, que multas clades, varia quoque discrimina injecisse vise sunt, nedum devote suscipiantur, quinimmo sub competenti districcione firmissime custodiantur ac manutencantur. dudum siquidem, dum ad regale sacri imperii solium divina largiente bonitate conscendissemus, venerabilium sacri imperii principum electorum aliorum- que deinceps in Germania archiepiscoporum metropolitanorum prelatorum et principum nostri imperii devotorum et fidelium dilcctorum majestati oblata peticio continebat, quodb, cum regnante domino Alberto Romanorum rege, patruo nostro carissimo dive recordacionis, 40 a) Lesaz zweijsthaft. Vorl. scheint videre zu haben. by der Nebensate wird erst S. 395 Z. 37 mil ct quia fortgesetat; der ansclliesende cum-Saiz endet S. 395 Z. 9 mit presentaverint. 50
Strana 395
Ba. Kirchenfrage nr. 182-183. 395 in quadam solempni convencione in civitate Maguntina cum nannullis aliis regum et prineipum oratoribus pretextu et occasione imminentis in ecclesia dei differencie celebrata, eciam cum dicti domini Alborti antocossoris nostri, quos illuc destinaverat, oratoribus venerabilis Ludwicus patriarcha Aquilegiensis, Georgius Vicensis et Johannes Argensis episcopi ceterique ipsorum college, sacri generalis Basileensis concilii legati et oratores, nonnullas ordinaciones constituciones atque decreta, quas et que in dicto sacro concilio pro reformacione universalis ecclesie ad utilitatemque tocius religionis Christiane editas et edita dicebant, prenominatis nostri antecessoris oratoribus neenon electoribus metropolitanis ac universis prelatis et principibus ibidom congregatis nomine profati Basileensis concilii presentaverint, exhortantes 10 et summa instancia requirentes, uta, cum ipsa sinodus generalis inter alia, que ibidem gesta et acta sunt, aliqua eciam saluberrima decreta ordinaciones constitucionesque contra avaricie simonie ambicionis quoque vicia ac deformitatum et corrupcionum abusus promulgando condiderit, per que juxta divina precepta et sanctorum patrum instituta litibus dispendiosis amputatis dignitates ecclesiastice ecclesiarumque regimina dignis et idoneis pastoribus ac ministris eleccione canonica et gratuita conferantur cessetque captande mortis aliene occasio, litium prescindantur amfractus ac persone, presertim ecclesiastici status, in suis moribus multipliciter deformate effrenatis explosis itineribus in semita mandatorum dei accuracius progredi habeant et salubriter perseverare, hujusmodi ordinaciones constituciones et decreta, veluti prefertur, editas et edita acceptare et in suis provinciis diocesibus territoriis dominiis 20 et ecclesiis universis publicare ac observare vellentb et a suis subditis mandarent atque curarent observari, unde prefati principes electores archiepiscopi metropolitani prelati atque principes antedicti unacum oratoribus et mandatariis prefati nostri predecessorise, animadvertentes dictam sanctam synodum non solum saluti universalis ecclesie in edicione prefatorum decre- torum vacasse, quinimo et specialiter per ea utilitati omnium ecclesiarum dignitatum et personarum inclite nacionis Germanice plurimum consuluisse, adeo ut, que retroactis tempo- ribus propter deformitatum dissolucionumque et pravorum morum abusus ac diuturnam rectorum absenciam facultatibus collapsis omni pene erario in alienas terras deportato in totalem" fere ruinam ceeidisse videbantur, recuperatis viribus pristina gaudere haberent eminencia dignitatis omnique deposito fetore deo gratum atque immaculatum liberius offerre se valerent sacrificium, ordinaciones constituciones atque dcereta sufficienti auctoritate et potestate eciam priscorum sanctorum patrum suffultas et suffulta cum omni veneracione et reverencia solempniter et publice in multorum hominum et notabilium virorum presencia, publicis eciam ad hoe convocatis tabellionibus et notariis acceptarunt et collaudarunt, illorum disposicionibus capita sua humiliter submittentes, sub quibusdam tamen condicionihus 35 et modis honestis et dicte Germanice nacioni convenientibus et oportunis, prout in quodam publico instrumento1 desuper confecto nostreque majestati exhibito ot inferius annotato plenius continetur, — et quia parum foret presertim in sacris generalibus conciliis et decreta et constituciones sive jura condere sive leges quasi in tabulis scriptas tradere, nisi essent, qui effectum et virtutem eorum debite domandarent exceucioni volentibusque, quod juste 40 statutum est, impugnare resisterent et conatus reprimerent malorum, nobis Romanorum regi per antedictos sacri Romani imperii principes electores archiepiscopos metropolitanos episeopos prelatos principesque dicte nacionis Germanice et proparte ipsorum roverentor ot devote supplicatum extitit, quatenus hujusmodi ordinacionum constitucionum et decretorum acceptacionem collaudare ipsamque et decreta hujusmodi manutenere et pro viribus defendere 45 et in realem et effectualem oxeoucionem ponere de imperialis potestatis plonitudinc dignaremur quodque per nostrum pragmaticum constitutum decreta constituciones et canones ante- 5 15 25 a) Fortselzung Z. 18 hujusmodl — curaront olsservari. d) cm. Vod. quo talem. h) argdnr. e) Fortsetzung Z. 30 ordinaciones. RTA. 14 nr. 56.
Ba. Kirchenfrage nr. 182-183. 395 in quadam solempni convencione in civitate Maguntina cum nannullis aliis regum et prineipum oratoribus pretextu et occasione imminentis in ecclesia dei differencie celebrata, eciam cum dicti domini Alborti antocossoris nostri, quos illuc destinaverat, oratoribus venerabilis Ludwicus patriarcha Aquilegiensis, Georgius Vicensis et Johannes Argensis episcopi ceterique ipsorum college, sacri generalis Basileensis concilii legati et oratores, nonnullas ordinaciones constituciones atque decreta, quas et que in dicto sacro concilio pro reformacione universalis ecclesie ad utilitatemque tocius religionis Christiane editas et edita dicebant, prenominatis nostri antecessoris oratoribus neenon electoribus metropolitanis ac universis prelatis et principibus ibidom congregatis nomine profati Basileensis concilii presentaverint, exhortantes 10 et summa instancia requirentes, uta, cum ipsa sinodus generalis inter alia, que ibidem gesta et acta sunt, aliqua eciam saluberrima decreta ordinaciones constitucionesque contra avaricie simonie ambicionis quoque vicia ac deformitatum et corrupcionum abusus promulgando condiderit, per que juxta divina precepta et sanctorum patrum instituta litibus dispendiosis amputatis dignitates ecclesiastice ecclesiarumque regimina dignis et idoneis pastoribus ac ministris eleccione canonica et gratuita conferantur cessetque captande mortis aliene occasio, litium prescindantur amfractus ac persone, presertim ecclesiastici status, in suis moribus multipliciter deformate effrenatis explosis itineribus in semita mandatorum dei accuracius progredi habeant et salubriter perseverare, hujusmodi ordinaciones constituciones et decreta, veluti prefertur, editas et edita acceptare et in suis provinciis diocesibus territoriis dominiis 20 et ecclesiis universis publicare ac observare vellentb et a suis subditis mandarent atque curarent observari, unde prefati principes electores archiepiscopi metropolitani prelati atque principes antedicti unacum oratoribus et mandatariis prefati nostri predecessorise, animadvertentes dictam sanctam synodum non solum saluti universalis ecclesie in edicione prefatorum decre- torum vacasse, quinimo et specialiter per ea utilitati omnium ecclesiarum dignitatum et personarum inclite nacionis Germanice plurimum consuluisse, adeo ut, que retroactis tempo- ribus propter deformitatum dissolucionumque et pravorum morum abusus ac diuturnam rectorum absenciam facultatibus collapsis omni pene erario in alienas terras deportato in totalem" fere ruinam ceeidisse videbantur, recuperatis viribus pristina gaudere haberent eminencia dignitatis omnique deposito fetore deo gratum atque immaculatum liberius offerre se valerent sacrificium, ordinaciones constituciones atque dcereta sufficienti auctoritate et potestate eciam priscorum sanctorum patrum suffultas et suffulta cum omni veneracione et reverencia solempniter et publice in multorum hominum et notabilium virorum presencia, publicis eciam ad hoe convocatis tabellionibus et notariis acceptarunt et collaudarunt, illorum disposicionibus capita sua humiliter submittentes, sub quibusdam tamen condicionihus 35 et modis honestis et dicte Germanice nacioni convenientibus et oportunis, prout in quodam publico instrumento1 desuper confecto nostreque majestati exhibito ot inferius annotato plenius continetur, — et quia parum foret presertim in sacris generalibus conciliis et decreta et constituciones sive jura condere sive leges quasi in tabulis scriptas tradere, nisi essent, qui effectum et virtutem eorum debite domandarent exceucioni volentibusque, quod juste 40 statutum est, impugnare resisterent et conatus reprimerent malorum, nobis Romanorum regi per antedictos sacri Romani imperii principes electores archiepiscopos metropolitanos episeopos prelatos principesque dicte nacionis Germanice et proparte ipsorum roverentor ot devote supplicatum extitit, quatenus hujusmodi ordinacionum constitucionum et decretorum acceptacionem collaudare ipsamque et decreta hujusmodi manutenere et pro viribus defendere 45 et in realem et effectualem oxeoucionem ponere de imperialis potestatis plonitudinc dignaremur quodque per nostrum pragmaticum constitutum decreta constituciones et canones ante- 5 15 25 a) Fortselzung Z. 18 hujusmodl — curaront olsservari. d) cm. Vod. quo talem. h) argdnr. e) Fortsetzung Z. 30 ordinaciones. RTA. 14 nr. 56.
Strana 396
396 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. dictos a nostris subditis et ecclesiis universis per Germaniam constitutis recipi et inviolabiter observari mandaremus. nos igitura attendentes causam predictorum principum et prela- torum esse nostram quodque, sieut sacerdotes debitores sunt, ut veritatem, quam a deo acceperunt, libere predicent, sic princeps debitor est, ut eandem veritatem, quam a sacer- dotibus intelligit probatam quidem scripturis, defendat fiducialiter et efficaciter exequatur, a quodque ideo intra ecclesiam a deo sibi traditam habet potestatom, ut per eandem ecclesia- sticam muniat disciplinam et, quod non valent sacerdotes efficere per sermonem doctrine, hoe potestas ejus impetret per discipline terrorem (nam auctor et rex universi non modo per sacer- docium sed et per regnum et sacerdocium mundi machinam statuit gubernandam), habitu itaque super premissis deliberacione matura prelatorum principum procerum et sacri imperii 10 fidelium et consiliariorum nostrorum, predictis eciam ordinacionibus constitucionibus et de- cretis per nostros eciam, quos ad hoc deputavimus, divini et humani juris peritos atque homines doctos et expertos exacta diligencia recensitis, quia per eadem decreta constituciones et canones universum clerum et populum salubriter regi ecclesiasque dignitates et ecclesiastica beneficia, multipharie desolata et collapsa restaurari, thozauros atque fortunas dictarum 15 ecclesiarum dignitatum et beneficiorum ecclesiasticorum occasione cujusdam improbe vaga- cionis, sicuti intelleximus, per nonnullas dissolutas personas extra patriam in alienas terras multipliciter deportatas in suis loeis debitis remanere, in usum pietatis et humanitatis con- verti atque in augmentum et protectum tocius reipublice dicte nacionis Germanice (unde ecclesie beneficia et dignitates inibi in pristinum subleventur statum, cultus augeatur divinus 20 et populus fidelis non solum devotus, sed eciam deo reddatur obsequiosus) conservari posse non ambigimus: idcirco animo deliberato, non per errorem ac inprovide, sed sano atque ma- turo ducti consilio, denique et ad hec venerabilium et illustrium sacri imperii principum electorum metropolitanorum prelatorum aliorum et principum comitum baronum procerum et nobilium nostrorum et ipsius imperii in Germania fidelium dilectorum accedente consensu hoc nostro regali edicto regalique programate in perpetuum valituris ex certa nostra sciencia ordinaciones constituciones et decreta hujusmodi per principes electores archiepiscopos et metropolitanos et prefati predecessoris nostri ambasiatores et oratores, ut premittitur, solempniter acceptatas et acceptata nobisque eorum nomine presentata auctoritate regia Romana et de imperialis potestatis plenitudine duximus admittenda et admittimus, accepta- cionem recepcionem et submissionem premissas in omnibus collaudantes et ratificantes, eisdemque nostre manutenencie robur adicimus per presentes, volentes et dicta auctoritate expresse mandantes, ut prefata decreta constituciones ot canones de cetero per universam Germaniam in omnibus provinciis diocesibus ecclesiis et locis particularibus ab omnibus et singulis nostris et sacri imperii prelatis et principibus et quibuseunque subditis, cujuseunque 35 status gradus condicionis sive preeminencie fuerint, inviolabiliter et integre observentur ma- nuteneantur defendanturb et in debitam perducantur execucionem quodque illis totoque eorum tenore disposicionihus et ordinacionibus juxta modum et formam in ipso publico in- strumento inferiusl denotata oxpressis in suis ecelesiis capitulis consistoriis pallaciis et judiciis utantur2 et ab omnibus de cetero uti faciant, sube nostre indignacionis gravissime exilii 4s et relegacionis penis, quas contrafacientes incurrere volumus ipso facto. hortamur eciam et rogamus omnes et singulos hujusmodi nostre Germanice nacionis archiepiscopos metro- politanos episeopos prelatos universosque ordinarios et justiciarios ecclesiastice professionis, ut hujusmodi nostrum regale programa ad salutem dicte nostre nacionis atque propriam 25 30 a) Farisclouny Z. 22 mít idcirto. b) enb.; Verl. defentur. c) Das Folgende ist am linken Rande von 45 der zunilen Hand mil dem Vermerk nota penas versehen; ais hat auch den ganzen Pæssus sub nostre in- dignacionis bis intringere [S.397 Z. 20) am rechten Rande mil Tinte angestricken und nota daneben geschricten. 1 Das Instrument der Akzeptation ist der königlichen Urhunde in der Dresdener Vorlage nieht angefügt. 2 Als Subjekt sind aus dem Vorhergehenden die geistlichen und weltlichen Fürsten zul ergänzen. 50
396 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. dictos a nostris subditis et ecclesiis universis per Germaniam constitutis recipi et inviolabiter observari mandaremus. nos igitura attendentes causam predictorum principum et prela- torum esse nostram quodque, sieut sacerdotes debitores sunt, ut veritatem, quam a deo acceperunt, libere predicent, sic princeps debitor est, ut eandem veritatem, quam a sacer- dotibus intelligit probatam quidem scripturis, defendat fiducialiter et efficaciter exequatur, a quodque ideo intra ecclesiam a deo sibi traditam habet potestatom, ut per eandem ecclesia- sticam muniat disciplinam et, quod non valent sacerdotes efficere per sermonem doctrine, hoe potestas ejus impetret per discipline terrorem (nam auctor et rex universi non modo per sacer- docium sed et per regnum et sacerdocium mundi machinam statuit gubernandam), habitu itaque super premissis deliberacione matura prelatorum principum procerum et sacri imperii 10 fidelium et consiliariorum nostrorum, predictis eciam ordinacionibus constitucionibus et de- cretis per nostros eciam, quos ad hoc deputavimus, divini et humani juris peritos atque homines doctos et expertos exacta diligencia recensitis, quia per eadem decreta constituciones et canones universum clerum et populum salubriter regi ecclesiasque dignitates et ecclesiastica beneficia, multipharie desolata et collapsa restaurari, thozauros atque fortunas dictarum 15 ecclesiarum dignitatum et beneficiorum ecclesiasticorum occasione cujusdam improbe vaga- cionis, sicuti intelleximus, per nonnullas dissolutas personas extra patriam in alienas terras multipliciter deportatas in suis loeis debitis remanere, in usum pietatis et humanitatis con- verti atque in augmentum et protectum tocius reipublice dicte nacionis Germanice (unde ecclesie beneficia et dignitates inibi in pristinum subleventur statum, cultus augeatur divinus 20 et populus fidelis non solum devotus, sed eciam deo reddatur obsequiosus) conservari posse non ambigimus: idcirco animo deliberato, non per errorem ac inprovide, sed sano atque ma- turo ducti consilio, denique et ad hec venerabilium et illustrium sacri imperii principum electorum metropolitanorum prelatorum aliorum et principum comitum baronum procerum et nobilium nostrorum et ipsius imperii in Germania fidelium dilectorum accedente consensu hoc nostro regali edicto regalique programate in perpetuum valituris ex certa nostra sciencia ordinaciones constituciones et decreta hujusmodi per principes electores archiepiscopos et metropolitanos et prefati predecessoris nostri ambasiatores et oratores, ut premittitur, solempniter acceptatas et acceptata nobisque eorum nomine presentata auctoritate regia Romana et de imperialis potestatis plenitudine duximus admittenda et admittimus, accepta- cionem recepcionem et submissionem premissas in omnibus collaudantes et ratificantes, eisdemque nostre manutenencie robur adicimus per presentes, volentes et dicta auctoritate expresse mandantes, ut prefata decreta constituciones ot canones de cetero per universam Germaniam in omnibus provinciis diocesibus ecclesiis et locis particularibus ab omnibus et singulis nostris et sacri imperii prelatis et principibus et quibuseunque subditis, cujuseunque 35 status gradus condicionis sive preeminencie fuerint, inviolabiliter et integre observentur ma- nuteneantur defendanturb et in debitam perducantur execucionem quodque illis totoque eorum tenore disposicionihus et ordinacionibus juxta modum et formam in ipso publico in- strumento inferiusl denotata oxpressis in suis ecelesiis capitulis consistoriis pallaciis et judiciis utantur2 et ab omnibus de cetero uti faciant, sube nostre indignacionis gravissime exilii 4s et relegacionis penis, quas contrafacientes incurrere volumus ipso facto. hortamur eciam et rogamus omnes et singulos hujusmodi nostre Germanice nacionis archiepiscopos metro- politanos episeopos prelatos universosque ordinarios et justiciarios ecclesiastice professionis, ut hujusmodi nostrum regale programa ad salutem dicte nostre nacionis atque propriam 25 30 a) Farisclouny Z. 22 mít idcirto. b) enb.; Verl. defentur. c) Das Folgende ist am linken Rande von 45 der zunilen Hand mil dem Vermerk nota penas versehen; ais hat auch den ganzen Pæssus sub nostre in- dignacionis bis intringere [S.397 Z. 20) am rechten Rande mil Tinte angestricken und nota daneben geschricten. 1 Das Instrument der Akzeptation ist der königlichen Urhunde in der Dresdener Vorlage nieht angefügt. 2 Als Subjekt sind aus dem Vorhergehenden die geistlichen und weltlichen Fürsten zul ergänzen. 50
Strana 397
Ba. Kirchonfrage nr. 183-185. 397 5 10 15 ita, ut prefertur, susceptum admissum et publicatum quilibet in suo territorio diocesi districtu atque potestate sub districcione eciam ccclesiastica, que temporalem nostram censuram fra- terna vicissitudine consweverat adjuvare, exequatur manuteneat custodiat et defendat inviolabiliter observandum, contrafacientes debitis penis atque mulctis, eciam beneficiorum suorum privacione, si necessarium fuerit, plectendo, hoc eciam adjecto, quod, si trans- gressores hujusmodi ab ipsis moniti et requisiti non resipuerint, principibus nostris laiois indulgemus, ut hujusmodi transgressorum temeritatem seu contumaciam seculari eciam potencia et brachio mox et, cum a supradictis prelatis requisiti fuerint, sine contradiccione aliqua constringant. quod si negligentes fuerint, sciant tam ipsi ac ecclesiarum prelati, qui negli- gencia redarguti fuerint, quam omnes et singuli, qui hujusmodi nostre constitucionis temerarii violatores extiterint, ultra penam centum marcarum auri puri, quam ipso facto incurrant, medietatem nostre camere et residuam medietatem parti offense solvendarum se a nobis et imperio privacione regalium et feudorum suorum et aliis penis, prout facti enormitas exegerit, puniendos. ut autem hujus nostre constitucionis firmitas magis innoteseat clariorque fiat, hanc nostre majestatis sigilli appensione jussimus communiri. procuravimus eciam, ut in evidens tostimonium omnium et singulorum premissorum universi nostri sacri imporii principes electores archiepiscopi et metropolitani per Germaniam constituti pro se et successoribus suis eandem constitucionem suorum sigillerum adjunccione exornarent. nulli ergo omnino hominum liceat hujusce nostrarum acceptacionis admissionis approbacionis 20 manutenencie et execucionis paginam infringere vel ei ausu temerario quomodolibet con- traire. si quis autom hoc attemptare presumpserit, nostram et imperii inclemenciam gravissimam necnon prememoratas penas se noverit irremissibiliter incursurum. tenor autem instrumenti publici acceptacionis dictorum decretorum, de quo supra fit mencio, de verbo ad verbum sequitur in hune modum. 25 184. Kg. Friedrich erklärt, daß er sich mit den Kurfürsten und den anderen geistlichen und welt- lichen deulschen Fürsten in der Kirchenfrage über genannte Punkte geeinigt habe (Entwurf). 1444 [September] Nürnberg. 80 In Dresden H.St.-A. Loc. 4369: Wittonb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 2455.246b cop. chart. mit vielen Randbemerkungen von anderer Hand; Uberschrift: Fedus Romanorum regis et elestorum. — Das Stück ist scit 1945 verscholien. Benutzt: Pückert S. 216f. (S. 217 Anm. 1). Inc. exorta dudum in ecclesia dei. Ex. se gaudeat reperisse. 30 185. Bedangungen der Deutschen Nation fals Richtlinien für ein newes Konzil]: Beobachiung der [deutscherseits gebilligten BaselerJ Konziledekrete, Einschränkung von Exemptionen und Inkorporationen, Handhabung der Dispense, der kirchlichen Prozesse, der Besieuerung u. a. m. (Entwurf). 1444 um September 29 Nürnberg. A aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb. Archiv, Relig.-Sachen A fol. 256 b cop. chart. mit Randzusätzen einer zweiten Hand; eine dritte hat das Stück überschrieben: Avisamenta habita in dicta Nurembergensi 44 supor ascensione [Mai 21], ex quibus sanxie bragmatica prescripta [d. i. nr. 183] descendit, art. 12 fehlt. B coll. ebenda fol. 247ab cop. chart. Enthält nur die artt. 4-7 und 9-12; Uberschrift: Articuli gravaminum nacionis Germanice a futuro Romano pontifice obtinendi. Randhemerkung an der Spitze des Textes nihil factum. 45 Ausführliche Wiedergabe bei Fückert S. 215f. Erwähnt: Bachmann S. 139 Anm. I.
Ba. Kirchonfrage nr. 183-185. 397 5 10 15 ita, ut prefertur, susceptum admissum et publicatum quilibet in suo territorio diocesi districtu atque potestate sub districcione eciam ccclesiastica, que temporalem nostram censuram fra- terna vicissitudine consweverat adjuvare, exequatur manuteneat custodiat et defendat inviolabiliter observandum, contrafacientes debitis penis atque mulctis, eciam beneficiorum suorum privacione, si necessarium fuerit, plectendo, hoc eciam adjecto, quod, si trans- gressores hujusmodi ab ipsis moniti et requisiti non resipuerint, principibus nostris laiois indulgemus, ut hujusmodi transgressorum temeritatem seu contumaciam seculari eciam potencia et brachio mox et, cum a supradictis prelatis requisiti fuerint, sine contradiccione aliqua constringant. quod si negligentes fuerint, sciant tam ipsi ac ecclesiarum prelati, qui negli- gencia redarguti fuerint, quam omnes et singuli, qui hujusmodi nostre constitucionis temerarii violatores extiterint, ultra penam centum marcarum auri puri, quam ipso facto incurrant, medietatem nostre camere et residuam medietatem parti offense solvendarum se a nobis et imperio privacione regalium et feudorum suorum et aliis penis, prout facti enormitas exegerit, puniendos. ut autem hujus nostre constitucionis firmitas magis innoteseat clariorque fiat, hanc nostre majestatis sigilli appensione jussimus communiri. procuravimus eciam, ut in evidens tostimonium omnium et singulorum premissorum universi nostri sacri imporii principes electores archiepiscopi et metropolitani per Germaniam constituti pro se et successoribus suis eandem constitucionem suorum sigillerum adjunccione exornarent. nulli ergo omnino hominum liceat hujusce nostrarum acceptacionis admissionis approbacionis 20 manutenencie et execucionis paginam infringere vel ei ausu temerario quomodolibet con- traire. si quis autom hoc attemptare presumpserit, nostram et imperii inclemenciam gravissimam necnon prememoratas penas se noverit irremissibiliter incursurum. tenor autem instrumenti publici acceptacionis dictorum decretorum, de quo supra fit mencio, de verbo ad verbum sequitur in hune modum. 25 184. Kg. Friedrich erklärt, daß er sich mit den Kurfürsten und den anderen geistlichen und welt- lichen deulschen Fürsten in der Kirchenfrage über genannte Punkte geeinigt habe (Entwurf). 1444 [September] Nürnberg. 80 In Dresden H.St.-A. Loc. 4369: Wittonb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 2455.246b cop. chart. mit vielen Randbemerkungen von anderer Hand; Uberschrift: Fedus Romanorum regis et elestorum. — Das Stück ist scit 1945 verscholien. Benutzt: Pückert S. 216f. (S. 217 Anm. 1). Inc. exorta dudum in ecclesia dei. Ex. se gaudeat reperisse. 30 185. Bedangungen der Deutschen Nation fals Richtlinien für ein newes Konzil]: Beobachiung der [deutscherseits gebilligten BaselerJ Konziledekrete, Einschränkung von Exemptionen und Inkorporationen, Handhabung der Dispense, der kirchlichen Prozesse, der Besieuerung u. a. m. (Entwurf). 1444 um September 29 Nürnberg. A aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb. Archiv, Relig.-Sachen A fol. 256 b cop. chart. mit Randzusätzen einer zweiten Hand; eine dritte hat das Stück überschrieben: Avisamenta habita in dicta Nurembergensi 44 supor ascensione [Mai 21], ex quibus sanxie bragmatica prescripta [d. i. nr. 183] descendit, art. 12 fehlt. B coll. ebenda fol. 247ab cop. chart. Enthält nur die artt. 4-7 und 9-12; Uberschrift: Articuli gravaminum nacionis Germanice a futuro Romano pontifice obtinendi. Randhemerkung an der Spitze des Textes nihil factum. 45 Ausführliche Wiedergabe bei Fückert S. 215f. Erwähnt: Bachmann S. 139 Anm. I.
Strana 398
398 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [I] Primoa habeatur sufficiens caucio et provisio de observacione decretorum ete. et attendatur precipue, quod in decretis diciturb papam ex causa expressa posse contravenire, ne papa indifferenter causas inferat, quas ipse velit sufficientes judicari, et sic per indirectum fructus ex decretis speratus facile evanescat. [2] Item" quia propter protestaciones principum plura per ordinarios necessaria et utilia 5 facta sunt et aliqui protestacionibus confisi se contra molestantes in Romana curia et concilio non defenderunt, provideatur, ut facta per ordinarios et eorum auctoritate judicialiter saltem rata maneant et in eorum seu suorum prejudicium quomodolibet agitata pro infectis habeantur, quanto super hoc uberius et in pleniori forma poterit provideri. [3] Itemd quod quecunque qualiacunque qualitercunque seu cuicunque etc. in pre- 10 judicium lesionem gravamen juris vel possessionis directe vel indirecte dominorum dominiorum prelatorum collegiorum subditorum etc. indulta vel concessa durantee protestacione ante omnia in plenissima forma pro infectis habeantur, exceptis† novis provisionibus et dispensa- cionibus in prejudicium alicujus non obtentis. [4] Item quia propterg multiplices et inordinatas exempcionum concessiones per Romanos in pontifices factas ordinarii in suis jurisdiccionibus auctoritatibus proventibus et emolimentis multipliciter leduntur et exempti occasionem sumunt audatius in pluribus delinquendi, quod omnes et singule exempciones reducantur ad formam c. I de privilegiis libri VI.1 et alias mo- dificaciones exempcionum in jure expressas. [5] Item quia ob multiplices exempcionum libertates nonnulla monastoria ad maximas z0 deformitates pervenere, quod nulla exempcio quacunque forma concessa habeat impedire, quominus ordinarius loci possit notoria erimina et delicta corrigere et religiosos compellere ad observanciam regularem. [6] Item non fiant commende uniones seu incorporaciones beneficiorum, nisi ordinarii accedat consensus. [7] Itemb quia propter multiplices ecclesiarum uniones et incorporacioncs ecclesiarum et beneficiorum religiosis et presertim exemptis unitas et incorporatas et super indulta privi- legia, quibus nonnullis religiosis concessum est, ut racione hujusmodi beneficiorum ad jura et onera episcopalia et archidiaconalia minime teneantur, ordinariis gravia dampna et prejudicia cotidie inferuntur, quod omnia illa tollantur privilegia et hujusmodi beneficia 30 onera subeant episcopalia et archidiaconalia et alia juxta valorem fructuum per omnia, veluti ante hujusmodi uniones et incorporaciones persolvebantur! de jure vel consuetudine persolvere tenebantur. [8] Item! quia per inordinatas conservatoriarum concessiones jurisdictio ordinariorum fere in certis partibus est exhausta, quod hujusmodi conservatorie ad terminos juris dumtaxat & reducantur et de hiis solum congnoscant, de quibus de jure communi conservator congnoscere debeat. [9] Item quia sedes apostolica plures sibi casus in dispensando reservavit, in quibus tamen per penitenciariam aut alias sine difficultate littere conceduntur, et nonnulli ob itineris labores et expensas sine dispensacionibus remanent et in grave animarum periculum propter 40 locorum distanciam hujusmodi casus inter Christicolas non eurantur et plura exinde proveni- unt scandala, que longum esset enarrare, quodk quilibet archiepiscopus per suam provinciam1 possit in quarto gradu consangwinitatis et affinitatis et in cognacione spirituali, ubi peniten- 25 b) in A bemerkt die zueite Hand rinhis am Handa nota hoe dicit decretum. a) Die artt. 1-3 fehlen in B. c) dol. placet. d) dal links nota. e) dur. prot. ist in A von der 2. Hand rechts am Rands zugefigt. 45 f) exc. — obtentis dal. laks. g) B per. pn h) in A bomerkt die ersto Hand rechts am Rande placot. quod antique muncant, acd nove non dentur vel saltii date IA dete] sint irrite. ID omts, Forl. persolve- bant. 1) art. 8 fehll in B. D) in B ist van 3. Hand am Rande hinzwrejulgt et k) But. врiсорuS exemptus per suam diocesim. 1 c. I tit. 7 de privil. in VI.
398 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [I] Primoa habeatur sufficiens caucio et provisio de observacione decretorum ete. et attendatur precipue, quod in decretis diciturb papam ex causa expressa posse contravenire, ne papa indifferenter causas inferat, quas ipse velit sufficientes judicari, et sic per indirectum fructus ex decretis speratus facile evanescat. [2] Item" quia propter protestaciones principum plura per ordinarios necessaria et utilia 5 facta sunt et aliqui protestacionibus confisi se contra molestantes in Romana curia et concilio non defenderunt, provideatur, ut facta per ordinarios et eorum auctoritate judicialiter saltem rata maneant et in eorum seu suorum prejudicium quomodolibet agitata pro infectis habeantur, quanto super hoc uberius et in pleniori forma poterit provideri. [3] Itemd quod quecunque qualiacunque qualitercunque seu cuicunque etc. in pre- 10 judicium lesionem gravamen juris vel possessionis directe vel indirecte dominorum dominiorum prelatorum collegiorum subditorum etc. indulta vel concessa durantee protestacione ante omnia in plenissima forma pro infectis habeantur, exceptis† novis provisionibus et dispensa- cionibus in prejudicium alicujus non obtentis. [4] Item quia propterg multiplices et inordinatas exempcionum concessiones per Romanos in pontifices factas ordinarii in suis jurisdiccionibus auctoritatibus proventibus et emolimentis multipliciter leduntur et exempti occasionem sumunt audatius in pluribus delinquendi, quod omnes et singule exempciones reducantur ad formam c. I de privilegiis libri VI.1 et alias mo- dificaciones exempcionum in jure expressas. [5] Item quia ob multiplices exempcionum libertates nonnulla monastoria ad maximas z0 deformitates pervenere, quod nulla exempcio quacunque forma concessa habeat impedire, quominus ordinarius loci possit notoria erimina et delicta corrigere et religiosos compellere ad observanciam regularem. [6] Item non fiant commende uniones seu incorporaciones beneficiorum, nisi ordinarii accedat consensus. [7] Itemb quia propter multiplices ecclesiarum uniones et incorporacioncs ecclesiarum et beneficiorum religiosis et presertim exemptis unitas et incorporatas et super indulta privi- legia, quibus nonnullis religiosis concessum est, ut racione hujusmodi beneficiorum ad jura et onera episcopalia et archidiaconalia minime teneantur, ordinariis gravia dampna et prejudicia cotidie inferuntur, quod omnia illa tollantur privilegia et hujusmodi beneficia 30 onera subeant episcopalia et archidiaconalia et alia juxta valorem fructuum per omnia, veluti ante hujusmodi uniones et incorporaciones persolvebantur! de jure vel consuetudine persolvere tenebantur. [8] Item! quia per inordinatas conservatoriarum concessiones jurisdictio ordinariorum fere in certis partibus est exhausta, quod hujusmodi conservatorie ad terminos juris dumtaxat & reducantur et de hiis solum congnoscant, de quibus de jure communi conservator congnoscere debeat. [9] Item quia sedes apostolica plures sibi casus in dispensando reservavit, in quibus tamen per penitenciariam aut alias sine difficultate littere conceduntur, et nonnulli ob itineris labores et expensas sine dispensacionibus remanent et in grave animarum periculum propter 40 locorum distanciam hujusmodi casus inter Christicolas non eurantur et plura exinde proveni- unt scandala, que longum esset enarrare, quodk quilibet archiepiscopus per suam provinciam1 possit in quarto gradu consangwinitatis et affinitatis et in cognacione spirituali, ubi peniten- 25 b) in A bemerkt die zueite Hand rinhis am Handa nota hoe dicit decretum. a) Die artt. 1-3 fehlen in B. c) dol. placet. d) dal links nota. e) dur. prot. ist in A von der 2. Hand rechts am Rands zugefigt. 45 f) exc. — obtentis dal. laks. g) B per. pn h) in A bomerkt die ersto Hand rechts am Rande placot. quod antique muncant, acd nove non dentur vel saltii date IA dete] sint irrite. ID omts, Forl. persolve- bant. 1) art. 8 fehll in B. D) in B ist van 3. Hand am Rande hinzwrejulgt et k) But. врiсорuS exemptus per suam diocesim. 1 c. I tit. 7 de privil. in VI.
Strana 399
Ba. Kirchenfrage nr. 185. 399 ciaria faciliter dispensat, et super irregularitate, que ex violacione interdictorum excommuni- cacionum suspensionum et censurarum ecclesiasticarum incurrerit, auctoritate metropolitana dispensare. [10] Item quia ob multiplices advocatorum subtilitates in judiciis ecclesiasticis cause 5 nonnunquam gravissimis expensis diutissime prolongantur, ex quo evenit, ut undique juris- dictio pereat et partes in ecclesiastico judicio, ubi precipue expedicius et simplicius expedien- dum existeret, contenderca vereantur, quodb in quibuscunque causis non criminalibus ordinarius loci potestatem habeat, una saltem parte id petente, simpliciter et de plano sola facti veritate inspecta procedere aut de procedendo committere, dummodo juxta personarum 10 et facti qualitatom juxta conscienciam suam convenientius sic judicaverit procedendum. [II] Item quia nonnunquam ordinariorum sentencie alias in fundamento juris juste late ex eo dumtaxat ruunt et apud supcriores in“ Romana curia revocantur, quia terminus aliquis de subtilitate juris aut stili precise servatus non existit et pars justiciam fovens ob talem subtilitatem subcumbit, quod talis defectus, ubi sic rigor et subtilitas viam precludit 15 fundamento et equitati, archiepiscopi et opiscopi per suas provincias et dioceses possint in hiis succurrere et hujusmodi defectus supplere. [12] Item" quia nonnulli de ordine mendicancium jura parrochialium et matricum eccle- siarum multipliciter perturbant et molestant, audaciam sibi ex Clementina „dudum“ de sepulturis1 usurpantes, unde occasio datur, ut probatis et idoneis litteratisque viris propter 20 nimiam hujusmodi inquietacionem et exorbitanciam ab eisdem ecclesiis se removentibus parrochiales hujusmodi ecclesie de magna eciam plebe nonnunquam simplicibus rectoribus gubernantur, unde plurima scandalae, unde eciam diversa animarum pericula imminent et increseunt plebesque incongruis pastoribus almtur, dabitur itaque opera, ut Romanus pontifex eciam dictam Clementinam declarando et limitando, prout opus fuerit, predictis 25 exorbitanciis provideat, adeo ut mendicantes in suis terminis contenti parrochialium ecclesia- rum divina officia juraque nec molestent perturbent vel offendant!. [13] Item quia inclita Germanica nacio, licet sublata sit annatarum solucio, in aliis tamen est exactionibus et imposicionibus multipliciter gravata, quod nulla fiat imposicio seu exactio pecuniarum, nisi serenissimi domini nostri Romanorum regis et principum clectorum et 30 metropolitanorum Almanie vel saltem majoris partis ex eis accedat consensus vel nisi hoe fieret in aliquo generali concilio et nacio Germanica2, in qua dictorum dominorum oratores vel majoris partis essent presentes, expresse consentiret". [I4] Item quod non ordinetur aliqua provisio Romano pontifici, nisi fiat modo premisso. moderetur tamen provisio, quia jam satis provisus apparet. 35 [15] Item quod quilibet ex dominis nostris se uniat cum clero suo et provideat, ut inter ipsum et subditos suos nulla fiat scissura. 40 [16] Item quieunque fuerit privatus beneficiis suis aut inabilitatus aut alia pena quaeunque afflictus eo ipso, quia non adhesit alteri parcium predictarum, et nunc adherere pretendat pro se et suis, sit illius privacio cassa irrita et nulla et sic privatus restituatur effectualiter et abilitetur et nunquam eciam ad racionem ponatur! propter hoc seu qua- cunque alia via directe vel indirecte contra eum procedatur et omnis indingnacio injuria aut inobediencia sit remissa impune et nunquam reviviscat. 45 3) 4.A partes suntendere. b) B ut. c) Bom. in Romana curia. d’ der ganze art. 12 fekk tn A. ) in Bist von des sceiten Hand om Rande Borterkt nota ds iuiterdictis, que non tenent. 1) hier endet B; doch sollten noch ein oder mehzere Artikel kinzagefägt werden, wie ein jolgendes, nicht ge- strichanes itein erkennen E9t. h) em., A ponetur u. spater procedetur. g) se Vorl- C. 2 tit. 7 de sepult. in Clem. l. 3. 2 D. i. die Deutsche Nation des Konzila.
Ba. Kirchenfrage nr. 185. 399 ciaria faciliter dispensat, et super irregularitate, que ex violacione interdictorum excommuni- cacionum suspensionum et censurarum ecclesiasticarum incurrerit, auctoritate metropolitana dispensare. [10] Item quia ob multiplices advocatorum subtilitates in judiciis ecclesiasticis cause 5 nonnunquam gravissimis expensis diutissime prolongantur, ex quo evenit, ut undique juris- dictio pereat et partes in ecclesiastico judicio, ubi precipue expedicius et simplicius expedien- dum existeret, contenderca vereantur, quodb in quibuscunque causis non criminalibus ordinarius loci potestatem habeat, una saltem parte id petente, simpliciter et de plano sola facti veritate inspecta procedere aut de procedendo committere, dummodo juxta personarum 10 et facti qualitatom juxta conscienciam suam convenientius sic judicaverit procedendum. [II] Item quia nonnunquam ordinariorum sentencie alias in fundamento juris juste late ex eo dumtaxat ruunt et apud supcriores in“ Romana curia revocantur, quia terminus aliquis de subtilitate juris aut stili precise servatus non existit et pars justiciam fovens ob talem subtilitatem subcumbit, quod talis defectus, ubi sic rigor et subtilitas viam precludit 15 fundamento et equitati, archiepiscopi et opiscopi per suas provincias et dioceses possint in hiis succurrere et hujusmodi defectus supplere. [12] Item" quia nonnulli de ordine mendicancium jura parrochialium et matricum eccle- siarum multipliciter perturbant et molestant, audaciam sibi ex Clementina „dudum“ de sepulturis1 usurpantes, unde occasio datur, ut probatis et idoneis litteratisque viris propter 20 nimiam hujusmodi inquietacionem et exorbitanciam ab eisdem ecclesiis se removentibus parrochiales hujusmodi ecclesie de magna eciam plebe nonnunquam simplicibus rectoribus gubernantur, unde plurima scandalae, unde eciam diversa animarum pericula imminent et increseunt plebesque incongruis pastoribus almtur, dabitur itaque opera, ut Romanus pontifex eciam dictam Clementinam declarando et limitando, prout opus fuerit, predictis 25 exorbitanciis provideat, adeo ut mendicantes in suis terminis contenti parrochialium ecclesia- rum divina officia juraque nec molestent perturbent vel offendant!. [13] Item quia inclita Germanica nacio, licet sublata sit annatarum solucio, in aliis tamen est exactionibus et imposicionibus multipliciter gravata, quod nulla fiat imposicio seu exactio pecuniarum, nisi serenissimi domini nostri Romanorum regis et principum clectorum et 30 metropolitanorum Almanie vel saltem majoris partis ex eis accedat consensus vel nisi hoe fieret in aliquo generali concilio et nacio Germanica2, in qua dictorum dominorum oratores vel majoris partis essent presentes, expresse consentiret". [I4] Item quod non ordinetur aliqua provisio Romano pontifici, nisi fiat modo premisso. moderetur tamen provisio, quia jam satis provisus apparet. 35 [15] Item quod quilibet ex dominis nostris se uniat cum clero suo et provideat, ut inter ipsum et subditos suos nulla fiat scissura. 40 [16] Item quieunque fuerit privatus beneficiis suis aut inabilitatus aut alia pena quaeunque afflictus eo ipso, quia non adhesit alteri parcium predictarum, et nunc adherere pretendat pro se et suis, sit illius privacio cassa irrita et nulla et sic privatus restituatur effectualiter et abilitetur et nunquam eciam ad racionem ponatur! propter hoc seu qua- cunque alia via directe vel indirecte contra eum procedatur et omnis indingnacio injuria aut inobediencia sit remissa impune et nunquam reviviscat. 45 3) 4.A partes suntendere. b) B ut. c) Bom. in Romana curia. d’ der ganze art. 12 fekk tn A. ) in Bist von des sceiten Hand om Rande Borterkt nota ds iuiterdictis, que non tenent. 1) hier endet B; doch sollten noch ein oder mehzere Artikel kinzagefägt werden, wie ein jolgendes, nicht ge- strichanes itein erkennen E9t. h) em., A ponetur u. spater procedetur. g) se Vorl- C. 2 tit. 7 de sepult. in Clem. l. 3. 2 D. i. die Deutsche Nation des Konzila.
Strana 400
400 186. [Kurfürstliche] Bedingungen zur Sicherung des Kirchenfriedens in Deutschland. [1444 um September 29 Nürnbergy. Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. In Dresden H. St.-A. Loe, 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 248 a cop. chart.; Uberschrift: Avizamenta propter pacem inter dominos nostros. Inc. Primo quod si, quod deus avertat, principes. ex. desoletur. — Das Stück ist seit 1945 verschollen. 5 Ebenda fol. 257a cop. chart. Benutzt: Pückert S. 217f., Bachmann S. 139. Falls der König und die Fürsten, dem Zuge ihres Gewissens folgend, bei der Entscheidung der Kirchenfrage sich nicht verständigen könnten und deshalb diese dem, andere jenem Papste Gehorsam leisten wurden, so sollen sie doch deswegen einander nicht meiden oder gar beschweren, 10 und es soll namentlick nie der eine den Untertanen des anderen deshalb, weil er einer anderen Obödienz angehört, die Pfründen entzichen, die er etwa innerhalb seines Gebietes oder in seiner Diozese besitzt; würden ferner von einem Papst über die Anhänger des anderen Zensuren ver- hängt oder ihnen Prätendenten entgegengestellt, so soll niemand dabei mitheljen; solue elwu gar dem Römischen König ein Gegenkönig aufgestellt werden, so wird sich die ganze Nation 15 einmütig dagegen erheben, damit sie nicht unwiederbringlich geschädigt und entgliedert werde (Deutsche Wiedergabe nach Bachmann). 187. Erster Vorschlag Kg. Friedrichs zur Lösung der Kirchenfrage: Verlängerung der Neutralitat um ein Jahr bis zum Zusammentritt einee neuen Konzils am 1. Okt. 1445 in Konstanz oder Augsburg unter (einzeln aufgeführten) Bedingungen. [1444 zu Oktober IJ Nürn- 20 berg. Aus Dresden H. St. A. Loc. 4369: Wittenb. Arch., Rolig.-Sachon A fol. 259ab cop, chart.; Uberschrift: Avisamentum regium primum. Ebenda fol. 271ab cop. chart. Königsberg St.-A. Schbl. II Nr. 16/b cop. chart. mit Schnitten, jedoch nur art. 1 25 bis 7: rücks. Vermerk: Disse copia hath der herre probst zu Brandenburg mit em von Nuremberg bracht. In Basel U.-B. Ms. E. I. 4 fol. 379ab cop. chart., nur art. 1-7, mit der Uberschrift; Sequitur avisamentum regium pro via pacis et unionis ecclesie mediuma in sacro Basiliensi concilio deducendum. Druck: Bachmann S. 230 f. nr. XIV. Regesten und Benutzungen: Joachim-Hubatsch I, 1,2 nr. 8564; Pückert S. 210f.; Hufnagel, Kasp. Schlick 8, 314. 80 Nostre advocacionis debitum sancte matris ecclesie necessitatibus exigentibus persolvere cupientes, auditis variis sentenoiis per optimates nostre Germanice nacionis in presenti 35 convencione expositis, infrascriptam viam tamquam medium pro pace ipsi ecclesie pro- curanda nostre eciam nacionis unitatem conservans duximus explicandum. [I] In primis congruere rebus agendis arbitrati sumus, quod protestacio, quam nostra nacio aliquamdiu bonis et equis respectibus tenuit1, a dato presencium usque kalendas octobris [1446) Okt. 1 proxime futuras continuetur. [2] Item quia multorum magnorum et honoratorum sontencia est presons seisma com- modius tolli non posse nisi per unum indubitatum ycomenicum vel generale concilium,. exnunc tamquam2 Romanorum rex et advocatus ecclesie pro futuro generali concilio cele- 40 a) em., Vort. medla. 1 2 RTA. 13 nr. 130. Vgl. die verbesserte Formulterung des Königs- titels in nr. 191 (S. 404 Z.20); dagegen nr. 193 45 (S. 406 Z. 37) wie oben.
400 186. [Kurfürstliche] Bedingungen zur Sicherung des Kirchenfriedens in Deutschland. [1444 um September 29 Nürnbergy. Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. In Dresden H. St.-A. Loe, 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 248 a cop. chart.; Uberschrift: Avizamenta propter pacem inter dominos nostros. Inc. Primo quod si, quod deus avertat, principes. ex. desoletur. — Das Stück ist seit 1945 verschollen. 5 Ebenda fol. 257a cop. chart. Benutzt: Pückert S. 217f., Bachmann S. 139. Falls der König und die Fürsten, dem Zuge ihres Gewissens folgend, bei der Entscheidung der Kirchenfrage sich nicht verständigen könnten und deshalb diese dem, andere jenem Papste Gehorsam leisten wurden, so sollen sie doch deswegen einander nicht meiden oder gar beschweren, 10 und es soll namentlick nie der eine den Untertanen des anderen deshalb, weil er einer anderen Obödienz angehört, die Pfründen entzichen, die er etwa innerhalb seines Gebietes oder in seiner Diozese besitzt; würden ferner von einem Papst über die Anhänger des anderen Zensuren ver- hängt oder ihnen Prätendenten entgegengestellt, so soll niemand dabei mitheljen; solue elwu gar dem Römischen König ein Gegenkönig aufgestellt werden, so wird sich die ganze Nation 15 einmütig dagegen erheben, damit sie nicht unwiederbringlich geschädigt und entgliedert werde (Deutsche Wiedergabe nach Bachmann). 187. Erster Vorschlag Kg. Friedrichs zur Lösung der Kirchenfrage: Verlängerung der Neutralitat um ein Jahr bis zum Zusammentritt einee neuen Konzils am 1. Okt. 1445 in Konstanz oder Augsburg unter (einzeln aufgeführten) Bedingungen. [1444 zu Oktober IJ Nürn- 20 berg. Aus Dresden H. St. A. Loc. 4369: Wittenb. Arch., Rolig.-Sachon A fol. 259ab cop, chart.; Uberschrift: Avisamentum regium primum. Ebenda fol. 271ab cop. chart. Königsberg St.-A. Schbl. II Nr. 16/b cop. chart. mit Schnitten, jedoch nur art. 1 25 bis 7: rücks. Vermerk: Disse copia hath der herre probst zu Brandenburg mit em von Nuremberg bracht. In Basel U.-B. Ms. E. I. 4 fol. 379ab cop. chart., nur art. 1-7, mit der Uberschrift; Sequitur avisamentum regium pro via pacis et unionis ecclesie mediuma in sacro Basiliensi concilio deducendum. Druck: Bachmann S. 230 f. nr. XIV. Regesten und Benutzungen: Joachim-Hubatsch I, 1,2 nr. 8564; Pückert S. 210f.; Hufnagel, Kasp. Schlick 8, 314. 80 Nostre advocacionis debitum sancte matris ecclesie necessitatibus exigentibus persolvere cupientes, auditis variis sentenoiis per optimates nostre Germanice nacionis in presenti 35 convencione expositis, infrascriptam viam tamquam medium pro pace ipsi ecclesie pro- curanda nostre eciam nacionis unitatem conservans duximus explicandum. [I] In primis congruere rebus agendis arbitrati sumus, quod protestacio, quam nostra nacio aliquamdiu bonis et equis respectibus tenuit1, a dato presencium usque kalendas octobris [1446) Okt. 1 proxime futuras continuetur. [2] Item quia multorum magnorum et honoratorum sontencia est presons seisma com- modius tolli non posse nisi per unum indubitatum ycomenicum vel generale concilium,. exnunc tamquam2 Romanorum rex et advocatus ecclesie pro futuro generali concilio cele- 40 a) em., Vort. medla. 1 2 RTA. 13 nr. 130. Vgl. die verbesserte Formulterung des Königs- titels in nr. 191 (S. 404 Z.20); dagegen nr. 193 45 (S. 406 Z. 37) wie oben.
Strana 401
Ba. Kirchenfrage nr. 186-188. 401 brando locum nominamus Constanciam; qui si ex legitimis causis aut impedimentis incom- modaretur, hoe casu nominata sit Augusta. [3] Item predictum concilium initiabitur ipso die kalendarum octobris, ut prefertur ; okt. 1 ut antem predictum concilium efficacius fiat, oum concurrencia nostrorum principum electorum diligenciam adhibebimus, quod id ipsum concilium per eum vel eos, ubi nobis visum fuerit expedire, eciam corroboretur. [3a] Similiter instabimus, ut sanctissimus dominus Eugenius se in propria persona illuc conferat aut solempnem et sufficientem legacionem transmittat. [3b] Idem faciemus apud patres in sacro concilio Basiliensi; qui, si prius transferre illae se decreverint, hoc facere poterunt, et eos taliter translatos reputabimus et tenobimus, quem- admodum durante protestacione antedicta per nos reputati et tenti Basilcc fuerunt. [3c] Ut autem premissa debitum sorciantur effectum, omnia faciemus et agemus, que ad hoe fuerint necessaria vel quomodolibet oportuna pro viribus nobis ab alto concessis. [4] Insuper instabimus, ut ceterarum nacionum reges et principes suos oratores cum pleno mandato illac mittant curentque, ut prelati regnorum et dominiorum suorum ad pre- 15 dictum locum eciam accedant. [5] Item ut prelati universitates collegia et capitula cetcrique nacionis nostre, qui de jure vel consuetudine sacris conciliis interesse debent, illue veniant aut sufficientes mandata- rios suo loco transmittant, quodque taliter mittendi prebendarum et ecclesiarum suarum proventibus et emolimentis gaudeant et utantur tamquam presentes et residentes. 16] Hoc casu solliciti erimus, ut in hoc concilio, cui largiente domino papa in persona intendimus interesse, unacum cetu nostrorum principum electorum et aliorum vel eorundem oratorum omnis materia differencie inter prefatum dominum Eugenium et Basiliensem sino- dum cum suis dependentibus incidentibus et connexis discuciatur et terminetur adeo, quod, quicquid ibi ordinatum et statutum fuerit super premissis et aliis ecclesie necessitatibus 25 et eorum occasione, a nobis et universis nostri imperii subditis amplectetur. [7] Tempore autem medio, sive patribus in concilio Basiliensi remanentibus seu ad prefatum locum pro futuro concilio celebrando se transferentibus, eisdem omnem humanitatem salva protestacione antedicta pro viribus nostris imparciemur. [8] Preterea — quod deus avertat — si contingeret, ut in prefato loco presens scisma 30 extirpari non posset, extunc nacio nostra ibidem unanimi consensu deliberabit, quicquid expediencius et utilius eidem ulterius fuerit faciendum et agondum. [9] Quod si concordi sentencia deliberacionem hujusmodi capere nequiret, eo easu quicquid per nos nostrosque electores ceterosque principes ecclesiasticos et seculares vel eorundem oratores nostre nacionis concorditer vel per majorom et saniorem partem deli- 35 beratum fuerit, ab universis nostris et imperii subditis amplectetur. 5 10 20 188. Gegenvorschlag der Kurfürsten von Kötn, Trier und Sachsen: bei Befristung der Neutralität bis zum I. Juni 1445 soll sich das Baseler Konzil selber unter näher bezeichneten Bedingungen nach Straßburg, Speier, Worms oder Mainz verlegen. [1444 zu Oktober I Nürnberg]. 10 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 : Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 260 ab cop. chart.; Uberschrift: Avisamentum dominorum Coloniensis Treverensis et ducis Saxonie etc. Ebenda fol. 272 ab cop. chart. Druck: Bachmann S. 231-233 nr. XV. [I In’ primis quod protestacio, quam nostra nacio aliquamdiu bonis et equis respoctibus 45 tenuit, a data presencium usque ad primam junii quoad contendentes de papatu plene ob- servetur. 11443] Juni 1 1 Petitdruck — Ubereinstimmung mit nr. 187. 7083 Doutsche Reichstagsakten XVII, 2 51
Ba. Kirchenfrage nr. 186-188. 401 brando locum nominamus Constanciam; qui si ex legitimis causis aut impedimentis incom- modaretur, hoe casu nominata sit Augusta. [3] Item predictum concilium initiabitur ipso die kalendarum octobris, ut prefertur ; okt. 1 ut antem predictum concilium efficacius fiat, oum concurrencia nostrorum principum electorum diligenciam adhibebimus, quod id ipsum concilium per eum vel eos, ubi nobis visum fuerit expedire, eciam corroboretur. [3a] Similiter instabimus, ut sanctissimus dominus Eugenius se in propria persona illuc conferat aut solempnem et sufficientem legacionem transmittat. [3b] Idem faciemus apud patres in sacro concilio Basiliensi; qui, si prius transferre illae se decreverint, hoc facere poterunt, et eos taliter translatos reputabimus et tenobimus, quem- admodum durante protestacione antedicta per nos reputati et tenti Basilcc fuerunt. [3c] Ut autem premissa debitum sorciantur effectum, omnia faciemus et agemus, que ad hoe fuerint necessaria vel quomodolibet oportuna pro viribus nobis ab alto concessis. [4] Insuper instabimus, ut ceterarum nacionum reges et principes suos oratores cum pleno mandato illac mittant curentque, ut prelati regnorum et dominiorum suorum ad pre- 15 dictum locum eciam accedant. [5] Item ut prelati universitates collegia et capitula cetcrique nacionis nostre, qui de jure vel consuetudine sacris conciliis interesse debent, illue veniant aut sufficientes mandata- rios suo loco transmittant, quodque taliter mittendi prebendarum et ecclesiarum suarum proventibus et emolimentis gaudeant et utantur tamquam presentes et residentes. 16] Hoc casu solliciti erimus, ut in hoc concilio, cui largiente domino papa in persona intendimus interesse, unacum cetu nostrorum principum electorum et aliorum vel eorundem oratorum omnis materia differencie inter prefatum dominum Eugenium et Basiliensem sino- dum cum suis dependentibus incidentibus et connexis discuciatur et terminetur adeo, quod, quicquid ibi ordinatum et statutum fuerit super premissis et aliis ecclesie necessitatibus 25 et eorum occasione, a nobis et universis nostri imperii subditis amplectetur. [7] Tempore autem medio, sive patribus in concilio Basiliensi remanentibus seu ad prefatum locum pro futuro concilio celebrando se transferentibus, eisdem omnem humanitatem salva protestacione antedicta pro viribus nostris imparciemur. [8] Preterea — quod deus avertat — si contingeret, ut in prefato loco presens scisma 30 extirpari non posset, extunc nacio nostra ibidem unanimi consensu deliberabit, quicquid expediencius et utilius eidem ulterius fuerit faciendum et agondum. [9] Quod si concordi sentencia deliberacionem hujusmodi capere nequiret, eo easu quicquid per nos nostrosque electores ceterosque principes ecclesiasticos et seculares vel eorundem oratores nostre nacionis concorditer vel per majorom et saniorem partem deli- 35 beratum fuerit, ab universis nostris et imperii subditis amplectetur. 5 10 20 188. Gegenvorschlag der Kurfürsten von Kötn, Trier und Sachsen: bei Befristung der Neutralität bis zum I. Juni 1445 soll sich das Baseler Konzil selber unter näher bezeichneten Bedingungen nach Straßburg, Speier, Worms oder Mainz verlegen. [1444 zu Oktober I Nürnberg]. 10 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369 : Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 260 ab cop. chart.; Uberschrift: Avisamentum dominorum Coloniensis Treverensis et ducis Saxonie etc. Ebenda fol. 272 ab cop. chart. Druck: Bachmann S. 231-233 nr. XV. [I In’ primis quod protestacio, quam nostra nacio aliquamdiu bonis et equis respoctibus 45 tenuit, a data presencium usque ad primam junii quoad contendentes de papatu plene ob- servetur. 11443] Juni 1 1 Petitdruck — Ubereinstimmung mit nr. 187. 7083 Doutsche Reichstagsakten XVII, 2 51
Strana 402
402 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1442 [Okt. 6/ [1445) Juni 1 [21 Item quia certorum senteneia est presens seisma commodius tolli non posse nisi per unum indubitatum generale concilium, tunc Romanorum rex tamquam advocatus ecclesie cum omni diligencia procurare curabit, ut sacrum Basiliense concilium se transferat ad civi- tatem Argentinensem juxta tenorem responsionis sue majestati et dominis electoribus sub bullal ejusdem concilii de anno 1442° facte, qui locus si incommodatus fuerit, habeat se trans- 5 ferre ad Spiram Wormaciam vel Magunciam; et idem dominus rex ipsique electores singula in ipsa bulla ipsos concernencia parati erunt facere et implere. [3] Item serenissimus rex curabit exhortari et requirere dominum Eugenium, ut ad eundem locum translacionis se personaliter vel per suos legatos sufficienter instructos et plenissimo mandato fulcitos conferat et omnes sibi adherentes, qui de jure vel consuetudine 10 ad sacra concilia generalia venire consueverunt, invitet. [4] Item quod ipsum sacrum concilium Basiliense infra hinc et primam junii, quanto- cunque placuerit, se transferre poterit, sic tamen, quod materia contendencium de papatu ante cundem diem junii nullatenus in ipso concilio agitetur; possunt tamen alie cause non beneficiales per appellacionem vel alias suspense in sacro concilio Basiliensi vel eo alibi 15 translato per quoscunque impune agitari. [5] Item neuter ipsorum de papatu contendencium in ipso sic translato concilio ad pre- sidenciam admittetur, nisi presentes articuli de deposicione unius et eleccione alterius sint per sacrum idem concilium discussi. [6] Item quod ipsum concilium medio tempore ad manutenendum decreta per nacionem 20 nostram pridem Maguncie acceptata2 contra transgressores eorundem procedere et cause ibidem corundem occasione nascentes agitari impune valeant, sie tamen, quod durante pro- testacione predicta qualitercunque provisi et possessionem beneficiorum quorumcunque et qualiumeunque adepti et obtinentes in suis jure titulo vel possessionibus nullatenus mo- lestentur, quinymmo in illis quiete et pacifice foveantur, quod quecunque tam judiciarie 25 quam alias quomodocunque per ordinarios et illorum auctoritate quomodolibet gesta et facta, que execucioni demandata sunt aut appellacionia, si pendere pretendatur racionabiliter, sic disertab rata et inconvulsa permaneant nec unquam inposteris in concilio, Romana curia vel extra possint seu valeant quomodolibet restricari et quecunque durante protestacione in illius prejudicium quomodolibet facta et attemptata pro infectis habeantur. [71 Item majestas regia, principes electores ceterique nostre nacionis Germanice subditi operam efficacem prestabunt in illo concilio translato, ut illa saluberrima constitucio pro manutenencia auctoritatis sacrorum conciliorum in concilio Constanciensi edita, que incipit „Froquons“3 etc., plene et firmiter observetur et nullatenus cavilletur. [8] Item serenissimus rex et domini electores ipsi translato in eventum, ut prefertur, s5 coneilio omnem favorem et humanitatem salvis premissis prestabunt. 30 [9] Item majestas regia disponct, ut prelati universitates collegia et capitula ceterique nacionis nostre, qui de jure vel consuetudine sacris conciliis interesse deboant, illic veniant aut sufficientes mandatarios suo loco transmittant, quodque talitor mittondi prebendarum et ccclesia- rum suarum proventibus et emolimentis gaudeant et utantur tamquam presentes et residentes. 40 [10] Item provideatur, ut magne et graves pene transgressoribus premissorum impo- nantur et executores penarum deputentur. a) em. Vort. appellacto. b) em., Vort. deserta. c) em., Vort. por manutenenciam. 1 Vom 6. Okt. 1442, unsere nr. 11; vgl. dort die Grundlage für die Konzilsverlegung abgeben sollte. die uberschrijtliche Bemerkung zur Abschrift in 2 RTA. 14 nr. 56. den sächs. Gesandtschaftsakten, nach der die 3 Vgl. S. 18 Anm. 4. Bulle, dem Willen der obigen Kurfürsten gemäß, 45
402 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1442 [Okt. 6/ [1445) Juni 1 [21 Item quia certorum senteneia est presens seisma commodius tolli non posse nisi per unum indubitatum generale concilium, tunc Romanorum rex tamquam advocatus ecclesie cum omni diligencia procurare curabit, ut sacrum Basiliense concilium se transferat ad civi- tatem Argentinensem juxta tenorem responsionis sue majestati et dominis electoribus sub bullal ejusdem concilii de anno 1442° facte, qui locus si incommodatus fuerit, habeat se trans- 5 ferre ad Spiram Wormaciam vel Magunciam; et idem dominus rex ipsique electores singula in ipsa bulla ipsos concernencia parati erunt facere et implere. [3] Item serenissimus rex curabit exhortari et requirere dominum Eugenium, ut ad eundem locum translacionis se personaliter vel per suos legatos sufficienter instructos et plenissimo mandato fulcitos conferat et omnes sibi adherentes, qui de jure vel consuetudine 10 ad sacra concilia generalia venire consueverunt, invitet. [4] Item quod ipsum sacrum concilium Basiliense infra hinc et primam junii, quanto- cunque placuerit, se transferre poterit, sic tamen, quod materia contendencium de papatu ante cundem diem junii nullatenus in ipso concilio agitetur; possunt tamen alie cause non beneficiales per appellacionem vel alias suspense in sacro concilio Basiliensi vel eo alibi 15 translato per quoscunque impune agitari. [5] Item neuter ipsorum de papatu contendencium in ipso sic translato concilio ad pre- sidenciam admittetur, nisi presentes articuli de deposicione unius et eleccione alterius sint per sacrum idem concilium discussi. [6] Item quod ipsum concilium medio tempore ad manutenendum decreta per nacionem 20 nostram pridem Maguncie acceptata2 contra transgressores eorundem procedere et cause ibidem corundem occasione nascentes agitari impune valeant, sie tamen, quod durante pro- testacione predicta qualitercunque provisi et possessionem beneficiorum quorumcunque et qualiumeunque adepti et obtinentes in suis jure titulo vel possessionibus nullatenus mo- lestentur, quinymmo in illis quiete et pacifice foveantur, quod quecunque tam judiciarie 25 quam alias quomodocunque per ordinarios et illorum auctoritate quomodolibet gesta et facta, que execucioni demandata sunt aut appellacionia, si pendere pretendatur racionabiliter, sic disertab rata et inconvulsa permaneant nec unquam inposteris in concilio, Romana curia vel extra possint seu valeant quomodolibet restricari et quecunque durante protestacione in illius prejudicium quomodolibet facta et attemptata pro infectis habeantur. [71 Item majestas regia, principes electores ceterique nostre nacionis Germanice subditi operam efficacem prestabunt in illo concilio translato, ut illa saluberrima constitucio pro manutenencia auctoritatis sacrorum conciliorum in concilio Constanciensi edita, que incipit „Froquons“3 etc., plene et firmiter observetur et nullatenus cavilletur. [8] Item serenissimus rex et domini electores ipsi translato in eventum, ut prefertur, s5 coneilio omnem favorem et humanitatem salvis premissis prestabunt. 30 [9] Item majestas regia disponct, ut prelati universitates collegia et capitula ceterique nacionis nostre, qui de jure vel consuetudine sacris conciliis interesse deboant, illic veniant aut sufficientes mandatarios suo loco transmittant, quodque talitor mittondi prebendarum et ccclesia- rum suarum proventibus et emolimentis gaudeant et utantur tamquam presentes et residentes. 40 [10] Item provideatur, ut magne et graves pene transgressoribus premissorum impo- nantur et executores penarum deputentur. a) em. Vort. appellacto. b) em., Vort. deserta. c) em., Vort. por manutenenciam. 1 Vom 6. Okt. 1442, unsere nr. 11; vgl. dort die Grundlage für die Konzilsverlegung abgeben sollte. die uberschrijtliche Bemerkung zur Abschrift in 2 RTA. 14 nr. 56. den sächs. Gesandtschaftsakten, nach der die 3 Vgl. S. 18 Anm. 4. Bulle, dem Willen der obigen Kurfürsten gemäß, 45
Strana 403
Ba. Kirchenfrage nr. 138-190. 403 189. Antrag des Johannes Scotus, Lic. theol. [der Univ. KölnJ: wer von den Fürsten zuglzich dem Baseler Konzil und P. Eugen anhange, soll seiner Würden und Herrschaftsrechte verlustig gehen. 1444 Oklober 6 Nürnberg. Aus Wolfenbittel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 342a cop. chart.; Uberschrift: Conclusio ista posita est feria 3. post Francisci anno 44 in Nüremberga. Quicumque princeps ecelesiastieus vel secularis post informacionem veritatis ab univer- sitatibus atque doctoribus tam divine quam humane legis in hoe loco ad hoc copicse vocatis velit simul obedire sacro concilio Basiliensi au eciam olim Eugenio per illud deposito tamquam summo pontifici, in via dei elaudicat et neutri obedit, mortaliter peccut, scisma perpetrat, here- 10 sim fovet, fide devius, a sua priori potestate dejectus, cui nec honor a superiori neque communi- cacio a confratre neque obediencia a subdito est praestanda. Racio" primi sumitur ab illo prophete Heliel 3. Regum 18: „usque quo claudicatis in duas partes? si dominus est deus, sequimini eum, si autem Baal, sequimini illum“. Racio 21 sumitur ex verbo domini Matth. 62: „nemo potest duobus dominis servire", subaudi con- 15 trariis, sieut sunt sacrum concilium Basiliense et olim Eugenius. et sequitur: „aut enim unum odio habebit et alterum diliget, aut unum sustinebit et alterum contempnet“. Racio 311, quia non obedit precepto domini dicentis Matth. 133: „si ecclesiam non audierit, sit tibi tamquam ethnious et publicanus“. Racio 4t1, quia unit se illi, qui est ab ecclesia divisus, et ergo se ab ecclesia dividit, et hoc est seisma facere. Racio 5t1, quia hereticum sequitur et ei obedit tamquam summo pastori. Racio 6ti, quia amplectatur doctrinam perversam sui pastoris et magistri a fide devii. Racio 71, quia omnis potestas manet in ecolesia, a qua qui se dividit, a potestate sua cadit. Racio 8vl, quia a dignitate cadit, non est illi honor exhibendus, et quia de heresi notatus, non est communicandum illi, et quia a potestate cadit, non debetur ei obediencia a subditis. Hanc conclusionem offert pro sua fide et direccione principum salutari Joannes Scotns licenciatus theologie indignus paratus de illa racionem reddere et cuilibet volenti se opponere ac penam canonicam se subscribere volens. 20 25 190. Protest der Konzilsgesandtschaft [gerichtet an die geistlichen Kurfürsten] gegen die Auf- rechthaltung der Neutralität. 1444 Oktober 7 Nürnberg. 30 Aus Wolfendüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 342° cop. chart.; Uberschrift: Brevis protestacio patrum saeri concilii Basilionsis facta feria 4. ante Dyonisii in dieta Nurembergensi anno 44. Post informacionemb jam receptam et ab universitatibus hujus inclite nacionis Germanice et a doctoribus ad hanc celebrem dietam Nürembergensem vocatis suspendere animos ab s5 obediencia saori concilii Basiliensis est dampnabile et in fide suspectum. Nec protestacioe nec quecumque paccio eciam juramento vallata, quia in hoc casu in interitum eterne salutis vergit, justificare potest continuacionem neutralitatis aut dilacionem dare dicte obediencie salutari; ymmo tenetur quilibet catholicus a tali protestacione aut paccione de necessitate salutis recedere et debitum obediencie reddere. Hec scribimus testimonium nostre consciencie reddendo, protestantes, si contrarium actum fuerit, nos in hoc non consentire ; ymmo parati sumus has veritates in lucem producere et probaciones efficaces in scripturis sanotis fundatas adducere, dum oportunum visum 40 a) Forl. am Rande Racio 1, racio 2 usto. bis raclo 8. b) Vorl. hat jewcils J-Zeichen; am Rande 1s conclusio. c) dgl. 2a conchisto. 45 1 2 3. Reg. 18, 21. Matth. 6, 24. 3 Matth. 18, 17.
Ba. Kirchenfrage nr. 138-190. 403 189. Antrag des Johannes Scotus, Lic. theol. [der Univ. KölnJ: wer von den Fürsten zuglzich dem Baseler Konzil und P. Eugen anhange, soll seiner Würden und Herrschaftsrechte verlustig gehen. 1444 Oklober 6 Nürnberg. Aus Wolfenbittel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 342a cop. chart.; Uberschrift: Conclusio ista posita est feria 3. post Francisci anno 44 in Nüremberga. Quicumque princeps ecelesiastieus vel secularis post informacionem veritatis ab univer- sitatibus atque doctoribus tam divine quam humane legis in hoe loco ad hoc copicse vocatis velit simul obedire sacro concilio Basiliensi au eciam olim Eugenio per illud deposito tamquam summo pontifici, in via dei elaudicat et neutri obedit, mortaliter peccut, scisma perpetrat, here- 10 sim fovet, fide devius, a sua priori potestate dejectus, cui nec honor a superiori neque communi- cacio a confratre neque obediencia a subdito est praestanda. Racio" primi sumitur ab illo prophete Heliel 3. Regum 18: „usque quo claudicatis in duas partes? si dominus est deus, sequimini eum, si autem Baal, sequimini illum“. Racio 21 sumitur ex verbo domini Matth. 62: „nemo potest duobus dominis servire", subaudi con- 15 trariis, sieut sunt sacrum concilium Basiliense et olim Eugenius. et sequitur: „aut enim unum odio habebit et alterum diliget, aut unum sustinebit et alterum contempnet“. Racio 311, quia non obedit precepto domini dicentis Matth. 133: „si ecclesiam non audierit, sit tibi tamquam ethnious et publicanus“. Racio 4t1, quia unit se illi, qui est ab ecclesia divisus, et ergo se ab ecclesia dividit, et hoc est seisma facere. Racio 5t1, quia hereticum sequitur et ei obedit tamquam summo pastori. Racio 6ti, quia amplectatur doctrinam perversam sui pastoris et magistri a fide devii. Racio 71, quia omnis potestas manet in ecolesia, a qua qui se dividit, a potestate sua cadit. Racio 8vl, quia a dignitate cadit, non est illi honor exhibendus, et quia de heresi notatus, non est communicandum illi, et quia a potestate cadit, non debetur ei obediencia a subditis. Hanc conclusionem offert pro sua fide et direccione principum salutari Joannes Scotns licenciatus theologie indignus paratus de illa racionem reddere et cuilibet volenti se opponere ac penam canonicam se subscribere volens. 20 25 190. Protest der Konzilsgesandtschaft [gerichtet an die geistlichen Kurfürsten] gegen die Auf- rechthaltung der Neutralität. 1444 Oktober 7 Nürnberg. 30 Aus Wolfendüttel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 342° cop. chart.; Uberschrift: Brevis protestacio patrum saeri concilii Basilionsis facta feria 4. ante Dyonisii in dieta Nurembergensi anno 44. Post informacionemb jam receptam et ab universitatibus hujus inclite nacionis Germanice et a doctoribus ad hanc celebrem dietam Nürembergensem vocatis suspendere animos ab s5 obediencia saori concilii Basiliensis est dampnabile et in fide suspectum. Nec protestacioe nec quecumque paccio eciam juramento vallata, quia in hoc casu in interitum eterne salutis vergit, justificare potest continuacionem neutralitatis aut dilacionem dare dicte obediencie salutari; ymmo tenetur quilibet catholicus a tali protestacione aut paccione de necessitate salutis recedere et debitum obediencie reddere. Hec scribimus testimonium nostre consciencie reddendo, protestantes, si contrarium actum fuerit, nos in hoc non consentire ; ymmo parati sumus has veritates in lucem producere et probaciones efficaces in scripturis sanotis fundatas adducere, dum oportunum visum 40 a) Forl. am Rande Racio 1, racio 2 usto. bis raclo 8. b) Vorl. hat jewcils J-Zeichen; am Rande 1s conclusio. c) dgl. 2a conchisto. 45 1 2 3. Reg. 18, 21. Matth. 6, 24. 3 Matth. 18, 17.
Strana 404
404 fuerit et sancte dei ecclesie accomodum, petimusque et obsceramus in visceribus Jhesu Christi vestram reverendissimam paternitatem, hoc recipere in filiali zelo, quo ducti sumus ad veritatem defendendam et vestre paternitatis salutem et honorem ete. Roichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 191. Anderungs- bzw. Ergänzungs-Vorschläge der Erzbischöfe von Magdeburg, Salzburg und Bremen zum Gutachten des Konigs (nr. 187) und der Kurjürsten (nr. 188): Beginn des 5 neu zu berujenden Idritten] Konzils am 30. Juli 1445, Ladung beider Päpste, Teilnahme von König und Fürsten, der dautschen Prälaten, Universitäten usw. [1444 zw Oktober 8 Nürnberg]. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 261 ab not. chart. mit der Uberschrift: Avisamentum metropolitanorum scilicet Magdeburgensis 10 Salczpurgensis et Bremensis etc. Ebenda fol. 273a 274" cop. chart. Druck: Bachmann S. 233-235 nr. XVI. 11445/ Juli 30 [I] Ad satisfaciendum desiderio regic majestatis oratores trium provinciarum ex articulis eis propositis in facto unionis in ecclesia dei procurande et tollendi scismatis in hunc modum 15 loco avizamenti concordarunt, hoc tamen semper salvo, si sua regia majestas cum dominis nostris electoribus in quemcunque alium racionabilem modum concorditer deliberaverint, quod parati sunt dicti oratores cum eis concurrere. [2] Et in materia articulorum oblatorum videlicet ad primum secundum teroium et quartum visum est eis, quod serenissimus dominus noster rex Romanorum tamquam advo- 20 catus ecclesie pro futuro generali concilio celebrando nominet locum pro rebus gerendis accomodum, qui si ex legittimis causis et impedimentis incommodaret, nominet alium accom- modum et gratum in hac nostra Germanica nacione; et in dicto loco sacrum generale concilium 3. kalendas augusti proxime futuri inchoabitur ada scisma dante domino feliciter terminan- dum, quodque interim bonis et equis respectibus quoad contendentibus de papatu suspensio 25 animarum observetur. [3] Circa quintum prefatus dominus noster rex omni conatu erga dominos Eugenium et Felicem de papatu contendentes tempore medio instabit, ut ad nominatum locum et tor- minum assignatum vel citius per se vel legatos aut nuncios suos legitimos so conferant et uterque eorum omnibus sacris generalibus conciliis de jure vel consuetudine interesse debentibus in eorum obedienciis constitutis precipiat et mandet, ut in loco et termino pro hoc sacro con- cilio celebrando constitutis et expressis per se aut suos legitimos procuratores et nuncios intersint; nullus tamen ipsorum sic contendencium in eodem concilio juxta sacri Constan- ciensis concilii constitucionem, que incipit „Frequens“1 etc., presidebit. 30 [4] Ad sextum prefatus dominus noster rex Romanorum instabit coram sacro concilio 35 Basiliensi, quatenus propter ecclesie bonum et, ut desiderata unio in ecclesia dei refloreat, ipsum sacrum concilium infra statutum terminum et ante ad locum, sicut prefertur, nomi- natum et elcetum, quemeunque placuerit, se transferat, quodque interim ad supplicacionem prefati domini regis se non dissolvat, sed pocius continuat et conservet ; et quod idem dominus rex hoc medio tempore ipsum sacrum concilium ac patres et supposita in eodem necnon acce- dentes ad illud abindeque recedentes manuteneat et defendat. racionabiliter eciam admitten- dum esse videtur, quod cause non beneficiales, eciam per appellacionem vel alias suspense in eodem concilio Basiliensi vel eo alibi translato per quoscunque impune valeant agitari, ut justicia suadente unicuique, quod suum est, tribuatur. 40 a) Forl. om. ad selsma. 45 1 Vgl. S. 18 Anm. 4.
404 fuerit et sancte dei ecclesie accomodum, petimusque et obsceramus in visceribus Jhesu Christi vestram reverendissimam paternitatem, hoc recipere in filiali zelo, quo ducti sumus ad veritatem defendendam et vestre paternitatis salutem et honorem ete. Roichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 191. Anderungs- bzw. Ergänzungs-Vorschläge der Erzbischöfe von Magdeburg, Salzburg und Bremen zum Gutachten des Konigs (nr. 187) und der Kurjürsten (nr. 188): Beginn des 5 neu zu berujenden Idritten] Konzils am 30. Juli 1445, Ladung beider Päpste, Teilnahme von König und Fürsten, der dautschen Prälaten, Universitäten usw. [1444 zw Oktober 8 Nürnberg]. Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 261 ab not. chart. mit der Uberschrift: Avisamentum metropolitanorum scilicet Magdeburgensis 10 Salczpurgensis et Bremensis etc. Ebenda fol. 273a 274" cop. chart. Druck: Bachmann S. 233-235 nr. XVI. 11445/ Juli 30 [I] Ad satisfaciendum desiderio regic majestatis oratores trium provinciarum ex articulis eis propositis in facto unionis in ecclesia dei procurande et tollendi scismatis in hunc modum 15 loco avizamenti concordarunt, hoc tamen semper salvo, si sua regia majestas cum dominis nostris electoribus in quemcunque alium racionabilem modum concorditer deliberaverint, quod parati sunt dicti oratores cum eis concurrere. [2] Et in materia articulorum oblatorum videlicet ad primum secundum teroium et quartum visum est eis, quod serenissimus dominus noster rex Romanorum tamquam advo- 20 catus ecclesie pro futuro generali concilio celebrando nominet locum pro rebus gerendis accomodum, qui si ex legittimis causis et impedimentis incommodaret, nominet alium accom- modum et gratum in hac nostra Germanica nacione; et in dicto loco sacrum generale concilium 3. kalendas augusti proxime futuri inchoabitur ada scisma dante domino feliciter terminan- dum, quodque interim bonis et equis respectibus quoad contendentibus de papatu suspensio 25 animarum observetur. [3] Circa quintum prefatus dominus noster rex omni conatu erga dominos Eugenium et Felicem de papatu contendentes tempore medio instabit, ut ad nominatum locum et tor- minum assignatum vel citius per se vel legatos aut nuncios suos legitimos so conferant et uterque eorum omnibus sacris generalibus conciliis de jure vel consuetudine interesse debentibus in eorum obedienciis constitutis precipiat et mandet, ut in loco et termino pro hoc sacro con- cilio celebrando constitutis et expressis per se aut suos legitimos procuratores et nuncios intersint; nullus tamen ipsorum sic contendencium in eodem concilio juxta sacri Constan- ciensis concilii constitucionem, que incipit „Frequens“1 etc., presidebit. 30 [4] Ad sextum prefatus dominus noster rex Romanorum instabit coram sacro concilio 35 Basiliensi, quatenus propter ecclesie bonum et, ut desiderata unio in ecclesia dei refloreat, ipsum sacrum concilium infra statutum terminum et ante ad locum, sicut prefertur, nomi- natum et elcetum, quemeunque placuerit, se transferat, quodque interim ad supplicacionem prefati domini regis se non dissolvat, sed pocius continuat et conservet ; et quod idem dominus rex hoc medio tempore ipsum sacrum concilium ac patres et supposita in eodem necnon acce- dentes ad illud abindeque recedentes manuteneat et defendat. racionabiliter eciam admitten- dum esse videtur, quod cause non beneficiales, eciam per appellacionem vel alias suspense in eodem concilio Basiliensi vel eo alibi translato per quoscunque impune valeant agitari, ut justicia suadente unicuique, quod suum est, tribuatur. 40 a) Forl. om. ad selsma. 45 1 Vgl. S. 18 Anm. 4.
Strana 405
Ba. Kirchenfrage nr. 190-193. 405 [5] Ad septimum, quod a die inchoacionis ipsius concilii in loco nominato et exnunc in talem eventum prefatus dominus rex saerique Romani imperii electores neenon alii nacionis Germanice principes ipso concilio obedienciam, prout convenit, prestabunt cum effectu, daturi denique operam efficacem, ut illa celeberrima statuta constituciones et decreta in 5 edificacionem ecclesie dei ac manutenencionem auctoritatis sacrorum conciliorum generalium, eciam in Constanciensi concilio edita, plene et firmitor custodiantur et inconvulsa observentur. [6] Ad octavum et nonum articulos respondetur per verbum ,placet“. [* Ad deeimum utile valde est, ut majestas regia cum sacri imperii principibus velit huie sanete conciliari congregacioni interosse, et si contondentes de papatu, ut prefertur, 10 exhortati et requisiti ad interessendum comparuerint sive non, et similiter si aliqui reges vel naciones ad hoe sacrum perficiendum et consumandum cunctis gentibus desideratum reinte- gracionis opus invitati et requisiti venire recusaverint, propter eorum absenciam aut contra- diccionem communis et cautea rei necessaria utilitas nullatenus est pretermittenda; et quie- quid per ipsum sacrum concilium ad locum sic nominatum congregatum in premissis deter- 15 minatum diffinitum et conclusum fuerit, illud ab omnibus suadente racione observetur. [8) Postremo pro tam salutari reintegracione consequenda et tollendo suborto dissidio ipsa majestas regia jure sue advocacionis utens per modos necessarios disponat, ut prelati dicte nacionis Germanice, sacrarum literarum universitates, collegia quoque et capitula, que de jure vel consuetudine sacris conciliis interesse tenentur et debent, requiri faciat, ut illac veniant aut sufficienter mittant, quodque taliter mittendi suorum beneficiorum proven- tibus gaudeant et utantur tamquam residentes. 20 192. Aufzeichnung der Sächsischen Gesandten über die Stellungnahme des RT. zu den einzelnen Vorschlägen der Kurfürsten, der Erzbischöje und des Königs. [1444 zu Oktober 8 Nürn- berg]. 25 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 261 " not. chart. Ebenda fol. 274a cop. chart. Druck: Bachmann S. 235 in nr. XVI. Quia dicta duo avisamenta proximo prescripta [nr. 188 und 19I] concordancia in sensu non placuerunt regi cum sibi adherentibus, rex cum suis descendit ad infraseriptum secundum so suum avisamentum [nr. 193], super quo diucius disceptato tandem rex cum suis fecit unam addicionem1 in 5. articulo post verbum „residentes“ incipientem „item quod per illos“ ctc.; super quo domini Coloniensis Treverensis et oratores ducis Saxonie responderunt, ut sequitur: Nos F. etc. [nr. 196]: et si rex voluisset se in secreto taliter cum eis conformare, ipsi condescendissent ad hujusmodi scoundum avisomentum. B5 193. Zweiter Vorschlag Kg. Friedrichs: Fortdauer der Neutralität (wie im ersten Vorschlag, nr. 187) unter neu gefaßten Bedingungen über Anerkennung des newen Konzils, Geschäfts- ordaung und Präsidenten, sowie über zwischenzeitliche Verhaltensmaßregeln gegenüber P. Eugen und dem Baseler Konzil. 1444 Oktober 8 Nürnberg. Lateinische Fassung: A aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb. Archiv, Relig.- Sachen A fol. 262ab cop. chart.; Uberschrift: Avisamentum regium secundum. B coll. München St.-B. elm. 85 fol. 483ad cop. chart.; Uberschrift: Avisamentum regium, Schlußbemerkung von anderer Hand: Receptum in dieta Nurembergensi celebrata anno domini 1444 per Romanorum regem Friderieum, archiepiscopos Maguntinum Magdeburgensem Salczburgensem Bremensem Friderieum Brande- burgensem murchionem cum suis fratribus, comes Palatinus Reni dux Henricus et dux Ludovieus Bavarie. a) Lesarl zeifelhaft. 1 Vgl. Var. d zu nr. 193 art. 6.
Ba. Kirchenfrage nr. 190-193. 405 [5] Ad septimum, quod a die inchoacionis ipsius concilii in loco nominato et exnunc in talem eventum prefatus dominus rex saerique Romani imperii electores neenon alii nacionis Germanice principes ipso concilio obedienciam, prout convenit, prestabunt cum effectu, daturi denique operam efficacem, ut illa celeberrima statuta constituciones et decreta in 5 edificacionem ecclesie dei ac manutenencionem auctoritatis sacrorum conciliorum generalium, eciam in Constanciensi concilio edita, plene et firmitor custodiantur et inconvulsa observentur. [6] Ad octavum et nonum articulos respondetur per verbum ,placet“. [* Ad deeimum utile valde est, ut majestas regia cum sacri imperii principibus velit huie sanete conciliari congregacioni interosse, et si contondentes de papatu, ut prefertur, 10 exhortati et requisiti ad interessendum comparuerint sive non, et similiter si aliqui reges vel naciones ad hoe sacrum perficiendum et consumandum cunctis gentibus desideratum reinte- gracionis opus invitati et requisiti venire recusaverint, propter eorum absenciam aut contra- diccionem communis et cautea rei necessaria utilitas nullatenus est pretermittenda; et quie- quid per ipsum sacrum concilium ad locum sic nominatum congregatum in premissis deter- 15 minatum diffinitum et conclusum fuerit, illud ab omnibus suadente racione observetur. [8) Postremo pro tam salutari reintegracione consequenda et tollendo suborto dissidio ipsa majestas regia jure sue advocacionis utens per modos necessarios disponat, ut prelati dicte nacionis Germanice, sacrarum literarum universitates, collegia quoque et capitula, que de jure vel consuetudine sacris conciliis interesse tenentur et debent, requiri faciat, ut illac veniant aut sufficienter mittant, quodque taliter mittendi suorum beneficiorum proven- tibus gaudeant et utantur tamquam residentes. 20 192. Aufzeichnung der Sächsischen Gesandten über die Stellungnahme des RT. zu den einzelnen Vorschlägen der Kurfürsten, der Erzbischöje und des Königs. [1444 zu Oktober 8 Nürn- berg]. 25 Aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 261 " not. chart. Ebenda fol. 274a cop. chart. Druck: Bachmann S. 235 in nr. XVI. Quia dicta duo avisamenta proximo prescripta [nr. 188 und 19I] concordancia in sensu non placuerunt regi cum sibi adherentibus, rex cum suis descendit ad infraseriptum secundum so suum avisamentum [nr. 193], super quo diucius disceptato tandem rex cum suis fecit unam addicionem1 in 5. articulo post verbum „residentes“ incipientem „item quod per illos“ ctc.; super quo domini Coloniensis Treverensis et oratores ducis Saxonie responderunt, ut sequitur: Nos F. etc. [nr. 196]: et si rex voluisset se in secreto taliter cum eis conformare, ipsi condescendissent ad hujusmodi scoundum avisomentum. B5 193. Zweiter Vorschlag Kg. Friedrichs: Fortdauer der Neutralität (wie im ersten Vorschlag, nr. 187) unter neu gefaßten Bedingungen über Anerkennung des newen Konzils, Geschäfts- ordaung und Präsidenten, sowie über zwischenzeitliche Verhaltensmaßregeln gegenüber P. Eugen und dem Baseler Konzil. 1444 Oktober 8 Nürnberg. Lateinische Fassung: A aus Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb. Archiv, Relig.- Sachen A fol. 262ab cop. chart.; Uberschrift: Avisamentum regium secundum. B coll. München St.-B. elm. 85 fol. 483ad cop. chart.; Uberschrift: Avisamentum regium, Schlußbemerkung von anderer Hand: Receptum in dieta Nurembergensi celebrata anno domini 1444 per Romanorum regem Friderieum, archiepiscopos Maguntinum Magdeburgensem Salczburgensem Bremensem Friderieum Brande- burgensem murchionem cum suis fratribus, comes Palatinus Reni dux Henricus et dux Ludovieus Bavarie. a) Lesarl zeifelhaft. 1 Vgl. Var. d zu nr. 193 art. 6.
Strana 406
£1440] Okt, 1 Okt. 1 408 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. О coll. Wolfenbiitiel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 1209-1218 cop. chart.; Überschrift: Avisamentum regium in dieta Nür. celebrata &. d. 1444. Ferner in Basel U.-B. Ms. E. I. 4 fol, 3793? cop. chart.; Dresden a.a.0. fol. 2748.27 cop. chart, ; München St.-B. clm. 1807 fol, 555-506 cop, chart.; Wien N.-B. cod. 4701 fol. 4162-4175 cop. ckart.; Uberschrift: Avisamentum regium Basilee [/] ex- hibitum 8. octobris. Deutsche Übersetzung: aus München St.-B. clm. 1807 fol. 56?-58% cop. chart. Drucke: Gerbert, IHist. N?grae Silvae 3, 357; Bachmann S. 235}. nr. XVII (aus A). Regesten: Chmel, Reg. nr. 1783; Lichnowsky 6 nr. 927. Nostre! advooneionis debitura sancto matris ecclesie necessitatibus exigentibus persolvere cupientes auditis variis sententiis per óptimates nostre Germaniee? nacionis in presenti cop- vencione expositis infrascriptam vitam? tamquam medium pro paco ipsi ecclesie procuranda, nostre eeiam nacionis unitatem conservans, duximus explicandam. [2] Et primis congruere rebus agendis arbi- tr&ti sumus, quod proiestacio, quam nostra nacio aliquamdiu bonis et. equis reepectibus te- nuit, a datis presencium usquo kalendas octo- bris proxime futuras absque declaracione vel? adhesione quaecumque continuctur. [2] Item quia multorum et magnorum etd honoratorum sentencia est presens scisma com- modius olli non posse nisi per unum indubi- tatum genernle concilium, ideiroo cum**? con- currencia principum nostrorum electorum tam apud Daailiensof concilium quam apud dominum Eugenium diligeneigm adhibebi- mus®, ut concilium generale ad kalendas ociobris proxime futuras in Constancia con- vocenth; quem locum exnunc t&mquam Ro- manorum rex et advocatus ecclesie pro hujus. modi genereli eoneilio celebrando norninamus!, qui si ex legittimis causis aut inpedimentis ad | id incommodaretur, hoc casu nominatu sit Au- gusta. cui quidem concilio lurgiente* duiniuo propria in persona intendimus interesse. a) om. C, b)C diem, 6) C от. vel ай. 1) B om. Basiliense — apud, Vori. nemen. 1 Die Übereinstimmungen mit dem 1. Vorschlag (nr. 137) sind in Petitdruck gegeben. ? Kinige in den Artt. 1, 2, 5 und. 7 gebrauchte Ausdrücke lassen auf eine abweichende, der Vorl. B naheetchende latein. Fassung schließen. R) C exhibulmus. К) С om. larg. domino, Unserer vogtei schuld der heiligen mutter der kirchen notdurften zwingenden wir begeren. den gnug ze tun nach verhorten mancherlei urtailen durch die mechtigisten unser Tewt- schen nacion in der gegenwurtigen samnung ausgelegen den nachgeschriben weg als ain mittol umb frid der kirchen ze schaffen und auch unser nacion ainikait behaltend haben wir godacht auszosprechen, [Z] Und im ersten den sachen fuglich ze handeln, haben wir wilkuret, daz die pro. testacionen oder bezewgten vormeldung, die unser nacion etwielang von wegen guter und gerechter ursache gehalten hat, van gebung der gegenwurtigen hintz auf den ersten tag des andern herbstmonads nachstkunftigen an alle erbewtrung an underprechen * gehalten werde. [2] Item wann vil grosser und vorehtlicher urtail ist, das gegenwurtig scisma und zwaiung nicht fuglicher mugen aufgehebt werden, nur durch ain unzweifeltes gemaines concilii, darumb mitsambt unsern gegen- wurtigen erwelten* werden wir fleis darzu halten bei dem concilium ze Basel und auch bei hern Eugenien, daz si ains gemainen concilii auf den ersten tag des nachstkunfti- gen andem herbstmonades halten zu Co- stentz, welhe stat von ni als ain Romischer kunig und vogt der kirchen zu ainem ge- . mainen concili ze halten nennen!. und ob dieselb stat aus rechtlichen sachen und hindernüssen darzu ungeschikt wurde, so sei darzu genant Augspurg. und wir haben willen. gebenden herren demselben concili inzewesen in aigner personen. d) BC timoraturum vati et hon. h) BC tencant. e) À om. cum — electorum. i) C nominavimus. j) em., 3 Die Worte eum concurrencia — adhibobi- mus sind aus nr. 187 art, 3 übernommen, 4 Man benchte die jalsche, weżl mufiverstandene Übersetzung für Kurfürsten. 15 25 35 40 50
£1440] Okt, 1 Okt. 1 408 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. О coll. Wolfenbiitiel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 1209-1218 cop. chart.; Überschrift: Avisamentum regium in dieta Nür. celebrata &. d. 1444. Ferner in Basel U.-B. Ms. E. I. 4 fol, 3793? cop. chart.; Dresden a.a.0. fol. 2748.27 cop. chart, ; München St.-B. clm. 1807 fol, 555-506 cop, chart.; Wien N.-B. cod. 4701 fol. 4162-4175 cop. ckart.; Uberschrift: Avisamentum regium Basilee [/] ex- hibitum 8. octobris. Deutsche Übersetzung: aus München St.-B. clm. 1807 fol. 56?-58% cop. chart. Drucke: Gerbert, IHist. N?grae Silvae 3, 357; Bachmann S. 235}. nr. XVII (aus A). Regesten: Chmel, Reg. nr. 1783; Lichnowsky 6 nr. 927. Nostre! advooneionis debitura sancto matris ecclesie necessitatibus exigentibus persolvere cupientes auditis variis sententiis per óptimates nostre Germaniee? nacionis in presenti cop- vencione expositis infrascriptam vitam? tamquam medium pro paco ipsi ecclesie procuranda, nostre eeiam nacionis unitatem conservans, duximus explicandam. [2] Et primis congruere rebus agendis arbi- tr&ti sumus, quod proiestacio, quam nostra nacio aliquamdiu bonis et. equis reepectibus te- nuit, a datis presencium usquo kalendas octo- bris proxime futuras absque declaracione vel? adhesione quaecumque continuctur. [2] Item quia multorum et magnorum etd honoratorum sentencia est presens scisma com- modius olli non posse nisi per unum indubi- tatum genernle concilium, ideiroo cum**? con- currencia principum nostrorum electorum tam apud Daailiensof concilium quam apud dominum Eugenium diligeneigm adhibebi- mus®, ut concilium generale ad kalendas ociobris proxime futuras in Constancia con- vocenth; quem locum exnunc t&mquam Ro- manorum rex et advocatus ecclesie pro hujus. modi genereli eoneilio celebrando norninamus!, qui si ex legittimis causis aut inpedimentis ad | id incommodaretur, hoc casu nominatu sit Au- gusta. cui quidem concilio lurgiente* duiniuo propria in persona intendimus interesse. a) om. C, b)C diem, 6) C от. vel ай. 1) B om. Basiliense — apud, Vori. nemen. 1 Die Übereinstimmungen mit dem 1. Vorschlag (nr. 137) sind in Petitdruck gegeben. ? Kinige in den Artt. 1, 2, 5 und. 7 gebrauchte Ausdrücke lassen auf eine abweichende, der Vorl. B naheetchende latein. Fassung schließen. R) C exhibulmus. К) С om. larg. domino, Unserer vogtei schuld der heiligen mutter der kirchen notdurften zwingenden wir begeren. den gnug ze tun nach verhorten mancherlei urtailen durch die mechtigisten unser Tewt- schen nacion in der gegenwurtigen samnung ausgelegen den nachgeschriben weg als ain mittol umb frid der kirchen ze schaffen und auch unser nacion ainikait behaltend haben wir godacht auszosprechen, [Z] Und im ersten den sachen fuglich ze handeln, haben wir wilkuret, daz die pro. testacionen oder bezewgten vormeldung, die unser nacion etwielang von wegen guter und gerechter ursache gehalten hat, van gebung der gegenwurtigen hintz auf den ersten tag des andern herbstmonads nachstkunftigen an alle erbewtrung an underprechen * gehalten werde. [2] Item wann vil grosser und vorehtlicher urtail ist, das gegenwurtig scisma und zwaiung nicht fuglicher mugen aufgehebt werden, nur durch ain unzweifeltes gemaines concilii, darumb mitsambt unsern gegen- wurtigen erwelten* werden wir fleis darzu halten bei dem concilium ze Basel und auch bei hern Eugenien, daz si ains gemainen concilii auf den ersten tag des nachstkunfti- gen andem herbstmonades halten zu Co- stentz, welhe stat von ni als ain Romischer kunig und vogt der kirchen zu ainem ge- . mainen concili ze halten nennen!. und ob dieselb stat aus rechtlichen sachen und hindernüssen darzu ungeschikt wurde, so sei darzu genant Augspurg. und wir haben willen. gebenden herren demselben concili inzewesen in aigner personen. d) BC timoraturum vati et hon. h) BC tencant. e) À om. cum — electorum. i) C nominavimus. j) em., 3 Die Worte eum concurrencia — adhibobi- mus sind aus nr. 187 art, 3 übernommen, 4 Man benchte die jalsche, weżl mufiverstandene Übersetzung für Kurfürsten. 15 25 35 40 50
Strana 407
o 10 = 1 20 26 35 40 45 .Ba. Kirchenfrage nr. 193 [3] Instabimus autem, ut idem dominus Eugonius so in propria personu illuc vonferat aut solempnem et sufficientem legacionem trans- mittat, [8a] Similiter? instabimus apud dictum Basiliense concilium, ut illue in prefato tem- pore se transferat. [£] Insuper instabimus, ub cetcracum naci- onum reges ot principes suos oratores cum pleno mandato illue mittant curentque, ut prelati re- gnorum ct daminiorum suorum ad predictum concilium eciam accedant, - [5] Item prelatos universitates collegia capi- Lula celerosque naciouis nostre, qui de jure vel consuetudine generalibus conciliie interesse de- bent, sub debitoP fidelitatis et amissione feu- dorum. suorum requiremus, ut similiter illuc veniant aut sufficientes mandatorioa suo loco transmitiant. quodque taliter mittendi preben- darum et ecclesiarum suerum proventibus c emolumentis gaudeant et utantur tamquam presentes et residentes. [6] Item“ quod per illos, qui in dicto loco et termino apparuerint€, auctore deo generale et indubitatum concilium celebretur, [6a] et, que ibi deliberata et ordinata acf statuta fuerint, hee & nobis ao nostris et imperii sacri subditis tamquam a gencrali! indubitato ooncilio gesta amploctentur, [7] De modo vero procedendi in dicto con- eilio celebrando et adimittendorum qualifi- cacione ac de presidentibus in eodem ipsius eoncilii determinnoioni relinquatur, ita tamen, quod post kelendas octobris predictas infra 90 dies immedinte sequentes ad actus con- eiliareg! nullatenus procedatur. [8] Ut! autem premises. debitum sortinntur effeotum, owmia, que nostri officii fuerint, faciemus. eh. agemus, que ad hec necessaria vel! quomodolibet oportuna fuerint, pro viribus nobis ab alto concessis, eb* presertim ut sancte sedi apostolice reverencia et honor a) € om. art. 3a, hapiewż art. 4: Similiter Instablmus. c) folgt duackstrichan so wir mugen. f) .A cm. ue staLutu; B Jeliberata ordinata et statuto. add. st. i) © conciliarios, ı Vgl, nr. 187 artı 30, 407 [3] Wir werden auch anhaben, daz derselb herre Eugenius sich in aigner person dar antwurt oder daz er sende merkliche und gnugsame potschaft. [3a] Desgleichen. werden wir begern von dem genanten concilii ze Basel, daz es sich in der genanten zeit dar schike. [4] Darnach werden wir begern, daz ander nacion kunig und fursten ire potschaft mit vol- lem gepot dar senden und auch daz si betrach- ten, daz die prelaten irer reich und herschaften. zu dem genanten-concilii auch zukoraen, Lö] Item prelaten universiteten collegii capite] und auch ander unser nacion, die von recht oder gewonhait gemainen :coneilien inwesen sullen, werden wir nach allen pesten und wurklichisten®, in welcher mas wir mugen, ervordern, dez si auch dar komen ader genugsame gewalthabende poten an irer stat senden, und auch daz solhe, die zu senden sind, irer pfrunden und kirchen nutze und narung frei niessen als gegenwurtig besitzer. [6] Item daz durch die in der genanten zeit und stat gegenwurtig erscheinen merenden got ain gemaimes concilii gehalten werde, [6a] und was da bedacht geordent und gesatzt wirdt, das sol von uns und den unsern und des heiligen reichs underbanen als von ainem gemainen und ungezweifelten con- eiFi gehandelt umbvangen werden. [7] Aber von ordnung ze handlen in dem genanten ze haltenden concilii und der zu- gelassner wesen und anch von den obrigten in demselben wirdt virlassen der erkuntnus des concilii, dach also daz si nach dem ge- nanten ersten tag des andern herbstmonads inner ainundzwanzig tagen an mittel nach- volgenden nicht bei dhainerlai mas entlich gern zu ainem corcilii zugehorenden hendeln. [8] Daz aber vorgemeldte sache rechtes end erlangen, so werd wir tun und wurkon alle sache, die unserm ambt zugepurend, die .zu solhen notdurftig oder in dhainerlai masse fuglioh sein, nach krcften von der hoch verlihen, und vorderlich daz dem hei- b) BC penis (ormidnbilibus stai! debito — suorum. d) 4 om. Itom — celebretur. e) B comparuerínt. h m К) С om. ul presortlia. E) A om. tarnyuam — gesta, p B et quibus sta(£ vel quom. OM, I
o 10 = 1 20 26 35 40 45 .Ba. Kirchenfrage nr. 193 [3] Instabimus autem, ut idem dominus Eugonius so in propria personu illuc vonferat aut solempnem et sufficientem legacionem trans- mittat, [8a] Similiter? instabimus apud dictum Basiliense concilium, ut illue in prefato tem- pore se transferat. [£] Insuper instabimus, ub cetcracum naci- onum reges ot principes suos oratores cum pleno mandato illue mittant curentque, ut prelati re- gnorum ct daminiorum suorum ad predictum concilium eciam accedant, - [5] Item prelatos universitates collegia capi- Lula celerosque naciouis nostre, qui de jure vel consuetudine generalibus conciliie interesse de- bent, sub debitoP fidelitatis et amissione feu- dorum. suorum requiremus, ut similiter illuc veniant aut sufficientes mandatorioa suo loco transmitiant. quodque taliter mittendi preben- darum et ecclesiarum suerum proventibus c emolumentis gaudeant et utantur tamquam presentes et residentes. [6] Item“ quod per illos, qui in dicto loco et termino apparuerint€, auctore deo generale et indubitatum concilium celebretur, [6a] et, que ibi deliberata et ordinata acf statuta fuerint, hee & nobis ao nostris et imperii sacri subditis tamquam a gencrali! indubitato ooncilio gesta amploctentur, [7] De modo vero procedendi in dicto con- eilio celebrando et adimittendorum qualifi- cacione ac de presidentibus in eodem ipsius eoncilii determinnoioni relinquatur, ita tamen, quod post kelendas octobris predictas infra 90 dies immedinte sequentes ad actus con- eiliareg! nullatenus procedatur. [8] Ut! autem premises. debitum sortinntur effeotum, owmia, que nostri officii fuerint, faciemus. eh. agemus, que ad hec necessaria vel! quomodolibet oportuna fuerint, pro viribus nobis ab alto concessis, eb* presertim ut sancte sedi apostolice reverencia et honor a) € om. art. 3a, hapiewż art. 4: Similiter Instablmus. c) folgt duackstrichan so wir mugen. f) .A cm. ue staLutu; B Jeliberata ordinata et statuto. add. st. i) © conciliarios, ı Vgl, nr. 187 artı 30, 407 [3] Wir werden auch anhaben, daz derselb herre Eugenius sich in aigner person dar antwurt oder daz er sende merkliche und gnugsame potschaft. [3a] Desgleichen. werden wir begern von dem genanten concilii ze Basel, daz es sich in der genanten zeit dar schike. [4] Darnach werden wir begern, daz ander nacion kunig und fursten ire potschaft mit vol- lem gepot dar senden und auch daz si betrach- ten, daz die prelaten irer reich und herschaften. zu dem genanten-concilii auch zukoraen, Lö] Item prelaten universiteten collegii capite] und auch ander unser nacion, die von recht oder gewonhait gemainen :coneilien inwesen sullen, werden wir nach allen pesten und wurklichisten®, in welcher mas wir mugen, ervordern, dez si auch dar komen ader genugsame gewalthabende poten an irer stat senden, und auch daz solhe, die zu senden sind, irer pfrunden und kirchen nutze und narung frei niessen als gegenwurtig besitzer. [6] Item daz durch die in der genanten zeit und stat gegenwurtig erscheinen merenden got ain gemaimes concilii gehalten werde, [6a] und was da bedacht geordent und gesatzt wirdt, das sol von uns und den unsern und des heiligen reichs underbanen als von ainem gemainen und ungezweifelten con- eiFi gehandelt umbvangen werden. [7] Aber von ordnung ze handlen in dem genanten ze haltenden concilii und der zu- gelassner wesen und anch von den obrigten in demselben wirdt virlassen der erkuntnus des concilii, dach also daz si nach dem ge- nanten ersten tag des andern herbstmonads inner ainundzwanzig tagen an mittel nach- volgenden nicht bei dhainerlai mas entlich gern zu ainem corcilii zugehorenden hendeln. [8] Daz aber vorgemeldte sache rechtes end erlangen, so werd wir tun und wurkon alle sache, die unserm ambt zugepurend, die .zu solhen notdurftig oder in dhainerlai masse fuglioh sein, nach krcften von der hoch verlihen, und vorderlich daz dem hei- b) BC penis (ormidnbilibus stai! debito — suorum. d) 4 om. Itom — celebretur. e) B comparuerínt. h m К) С om. ul presortlia. E) A om. tarnyuam — gesta, p B et quibus sta(£ vel quom. OM, I
Strana 408
408 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. inpendantur debiti et auctoritas generalium conciliorum juxta decreta sacri Constan- ciensis connilija Basilee innovatab illibata servetur. [9] Quodsi idem Basiliense concilium ante okt. 1 predictas kalendas octobris ad prefatum locum se transforre decroverit, hoc facere poterit; ipsumque ante predictum tempus sic translatum tenebimus et reputabimus, sicuti Basilee protestacione nacionis nostre durante tentum et reputatum fuit, sibique omnem humanitatem et securitatem salva protostacione antedicta pro viribus nostris in- parciemur. ligen pabstlichen stul schuldige ere und hoch- wirdikait erbeten werde und daz gewaltsame gemaine concilii nach crfunden rechten des heiligen concilii ze Costentz ze Basel ver- newten unvermailigte behalten werden. [9) Ob aber dase concilii ze Basel vor dem genanten ersten tag des andern herbst- monads zu der gemelten stat sich erheben bedenkt, das mag es tun; und wir werden dasselb tun von der genanten zeit also er- haben halten und schetzen, als es ze Basel gehalten und geschetzt was zu werunder unser nacion protestacionen und bezewgter vermel- dunge; und wir werden im alle menschli- chait und sicherhait vorbehalten der vorge- 15 nanter bezewgter vermeldung nach unsern kreften mittailen. 10 194. Eidliches Versprechen des Königs und der Kurfärsten von Köln, Trier und Sachsen über weitere Anerkennung des Baseler Konzils bis zu seiner eigenen Verlegung (Kurfürstlicher Entwurf). [1444 zu Oktober 8 Nürnberg]. 20 Latein. Fassung: Aus München St.-B. clm. 1807 fol. 56 ab cop. chart.; Uberschrift: Intencio super hoc [d. i. zu nr. 193] dominorum Coloniensis Treverensis et oratorum ducis Saxonie. In Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb, Arch., Relig.-Sachon A fol. 262b cop. chart. Ebenda fol. 275a cop. chart. — Vorlagen seit 1945 verschollen. Deutsche Ubersetzung; Aus München St.-B. clm. 1807 fol. 58 a cop. chart. 25 Nos Fridricus etc. in verbo regio, nos A.B.C. etc. bona fide promittentes in vim prestiti" juramenti promittimus, quod operam efficacem prestabimus, quod sacrum con- cilium Basiliense usque ad ipsam veram translacionem sua“ auctoritate nullatenus ledatur nec dissolvatur, sed fideliter conser- vetur et foveatur. Item similiter prout supra promittimus, quod ipsum concilium, ut prefertur, ad dic- tum locum translatum pro vero et indubitato concilio realiter et effectualiter conservabi- mus et amplectemur. Wir Friderich etc, und wir A.B.C. etc. in guten trewen verhaissend in kraft des gesworen aides geloben, daz wir wurkliche hilf darzu geben werden, daz das heilig concilii ze Basel auf sein warliche erhabung 30 in seiner gewaltsam in dhainerlai masse gelaidiget weder ertrannt, sunder treulich behalten und geformet sol werden. Item desgleichen als oben verhaissen wir, daz wir das concilii, als gemeldet ist, in der 35 gegent erhaben fur ain wares und unge- zweifeltes concilii redlich und volkomenlich behalten und umbvahen werden. 195. Ubereinkommen gen. Kurfürsten und erzbischöflicher Gesandten über newe kurfürstliche Beratungen zu Frankfurt am 8. Dez. zweeks Beendigung der Neutralität. 1444 Oktober 9 40 Nürnberg. In Dresden H. St..A. Loc. 4369; Wittenb. Archiv, Rolig.-Sachen A fol. 263ab cop. chart.; inc. Zu wissen, das uf hute Dionisii a. d. etc. 44 .... ex. nach notdorft versorgen. — Das Stück ist seit 1945 verschollen. Ebenda fol. 266b.267a cop. chart., dgl. verschollen. 45 a) om. AC. b) Bobsorvata. o) Vorl. dher infra. c) folgi durchstrichen benante. d) sm. Vorl. prefati.
408 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. inpendantur debiti et auctoritas generalium conciliorum juxta decreta sacri Constan- ciensis connilija Basilee innovatab illibata servetur. [9] Quodsi idem Basiliense concilium ante okt. 1 predictas kalendas octobris ad prefatum locum se transforre decroverit, hoc facere poterit; ipsumque ante predictum tempus sic translatum tenebimus et reputabimus, sicuti Basilee protestacione nacionis nostre durante tentum et reputatum fuit, sibique omnem humanitatem et securitatem salva protostacione antedicta pro viribus nostris in- parciemur. ligen pabstlichen stul schuldige ere und hoch- wirdikait erbeten werde und daz gewaltsame gemaine concilii nach crfunden rechten des heiligen concilii ze Costentz ze Basel ver- newten unvermailigte behalten werden. [9) Ob aber dase concilii ze Basel vor dem genanten ersten tag des andern herbst- monads zu der gemelten stat sich erheben bedenkt, das mag es tun; und wir werden dasselb tun von der genanten zeit also er- haben halten und schetzen, als es ze Basel gehalten und geschetzt was zu werunder unser nacion protestacionen und bezewgter vermel- dunge; und wir werden im alle menschli- chait und sicherhait vorbehalten der vorge- 15 nanter bezewgter vermeldung nach unsern kreften mittailen. 10 194. Eidliches Versprechen des Königs und der Kurfärsten von Köln, Trier und Sachsen über weitere Anerkennung des Baseler Konzils bis zu seiner eigenen Verlegung (Kurfürstlicher Entwurf). [1444 zu Oktober 8 Nürnberg]. 20 Latein. Fassung: Aus München St.-B. clm. 1807 fol. 56 ab cop. chart.; Uberschrift: Intencio super hoc [d. i. zu nr. 193] dominorum Coloniensis Treverensis et oratorum ducis Saxonie. In Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb, Arch., Relig.-Sachon A fol. 262b cop. chart. Ebenda fol. 275a cop. chart. — Vorlagen seit 1945 verschollen. Deutsche Ubersetzung; Aus München St.-B. clm. 1807 fol. 58 a cop. chart. 25 Nos Fridricus etc. in verbo regio, nos A.B.C. etc. bona fide promittentes in vim prestiti" juramenti promittimus, quod operam efficacem prestabimus, quod sacrum con- cilium Basiliense usque ad ipsam veram translacionem sua“ auctoritate nullatenus ledatur nec dissolvatur, sed fideliter conser- vetur et foveatur. Item similiter prout supra promittimus, quod ipsum concilium, ut prefertur, ad dic- tum locum translatum pro vero et indubitato concilio realiter et effectualiter conservabi- mus et amplectemur. Wir Friderich etc, und wir A.B.C. etc. in guten trewen verhaissend in kraft des gesworen aides geloben, daz wir wurkliche hilf darzu geben werden, daz das heilig concilii ze Basel auf sein warliche erhabung 30 in seiner gewaltsam in dhainerlai masse gelaidiget weder ertrannt, sunder treulich behalten und geformet sol werden. Item desgleichen als oben verhaissen wir, daz wir das concilii, als gemeldet ist, in der 35 gegent erhaben fur ain wares und unge- zweifeltes concilii redlich und volkomenlich behalten und umbvahen werden. 195. Ubereinkommen gen. Kurfürsten und erzbischöflicher Gesandten über newe kurfürstliche Beratungen zu Frankfurt am 8. Dez. zweeks Beendigung der Neutralität. 1444 Oktober 9 40 Nürnberg. In Dresden H. St..A. Loc. 4369; Wittenb. Archiv, Rolig.-Sachen A fol. 263ab cop. chart.; inc. Zu wissen, das uf hute Dionisii a. d. etc. 44 .... ex. nach notdorft versorgen. — Das Stück ist seit 1945 verschollen. Ebenda fol. 266b.267a cop. chart., dgl. verschollen. 45 a) om. AC. b) Bobsorvata. o) Vorl. dher infra. c) folgi durchstrichen benante. d) sm. Vorl. prefati.
Strana 409
Ba. Kirchenfrage nr. 193-196. j Bb. Allg. Reichsangelegenheiten nr. 197. 409 Die Kurfürsten von Köln und Trier persönlich sowie die Gesandten der Erzhischöfe von Magdeburg, Bremen und Salzburg und der Kurfürsten von Pfalz und Sachsen vereinbaren, daß sis am 8. Dez. wieder in Frankfurt zusammentreten wollen, „um shne weiteree Verziehen und Hintersichbringen eins zu werden und zu beschließen, wie sie allerbequemlichst, redlichst und beständlichst aus der Protestation gehen, der göttlichen Meinung, darauj sie jetzt auf diesem Tage zu Nürnberg geblieben sind, nachkommen und eie zu gutem Ende bringen mögen“ (Inhaltswieder- gabe nach Bachmann S. 140). 10 196 a. Ubereinkommen des Königs, Ebf. Dietrichs von Mainz, Mgf. Friedrichs von Brandenburg und der Herzoge Heinrich und Ludwig von Bayern zu gegenseitiger Hilfe mit dem Ziele des kirchlichen Friedens und der deutschen Einigkeit auf Grund des zweiten königlichen Vorschlags (nr. 193). 1444 Oktober II Nürnberg. 15 A aus München St.-B. elm. 1807 fol. 55a cop. chart. saec. 15. B coll. Schloß Harburg (Kr. Donauwörth) Fstl. Oltingen-Wallerst. B. Ms. I. 3 Fol. 18 fol. 16a cop. chart. sacc. 15; Uberschrift: Verpuntnůls des Rômischen kungs und etlicher ander fürsten, das scisma außzereûten. In Berlin Geh. St.-A. K. 5. N. orig. chart.; das Stüch ist seit 1945 verschollen. Wir Fridreich von gotes gnaden Rômischer kunig zu allen zeiten merer des reichs und herzog ze Osterrich etc. und wir Dieterich orzbischof ze Mentz etc., Fridreich marggraf zu Brandemburg ste., Hainrich und Ludwig phallenzgraven bei Rein ete. bekennen : als wir ietz 20 durch frides willen der heiligen kirchen und ainikait in unsern Teutschen nacion zu behalten etliche lobliche mittel furgenomen haben, die von wort zu wort in diser unser zedel hernach begriffen sind al, also daz die got zu lob und das seisma auszerewten dester pas muge gearbait und furgenomen werden : so wellen wir obgenante in derselben mainung bei ainander besteen und uns von ainander nicht schaiden lassen, sunder des getreulich an ainander helfen und raten 25 zu volbringenb alles geverd und argelist darinne genzlich ausgeschaiden. wir wellen auch darob und daran sein, damit wir all und unser iglicher besunder anander“ anstôssend fursten paide geistlich und weltlich aufd solich vorgeschriben mainung mite uns ainig ze sein bringen und uns des auch ire versigelte brief ubergeben. und haben des zu urkund unser insigel an dise zedel drukhen lassen. geben zu Nuremberg an suntag nach Dyonisii etc. 44 und unsers so kung Fridreichs reichs im fúnften jare. 1144 Okt. 11 b. Ubereinkommen Kg. Friedrichs mil gen. acht Fürsien über eine Zusammenkunft königlicher und fürstlicher Gesandten in Frankfurt am 6. Januar 1445. . 1444 Oktober II Nürnberg. 35 In Dresden H. St. A. Loc. 4369 : Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 267b cop. chart.; inc. Zu wisson, das uf sontag nach Dionisii a. d. ctc. 44, cr. zugesagot haben. — Das Stück ist seit 1945 verschollen. Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 197-207. 40 197. Privilegien und andere Bestätigungen Kg. Friedrichs während des Nürnberger RT. 1444 August 7 —Oktober 9 Nürnberg. 45 In Wien H. H. St.-A. Reichs-Registr.-Bücher N und O copp. chart. Regesten: Chmel, Regesta Friderics III. Empfanger der ausgestellten Urkunden waren: Aug. 7: Stadt Schaffhausen (O fol. 178; Chmel Reg. 1670). — Stadt Rheinfelden (O fol. 178; Reg. 1671). al in B übergeschricben stet davon. b) A verbringen. c) em. A ander anstôs und fürsten. B anander e) B o. mlt uns. anstusset und. d) B auch. 1 Unsere nr. 193.
Ba. Kirchenfrage nr. 193-196. j Bb. Allg. Reichsangelegenheiten nr. 197. 409 Die Kurfürsten von Köln und Trier persönlich sowie die Gesandten der Erzhischöfe von Magdeburg, Bremen und Salzburg und der Kurfürsten von Pfalz und Sachsen vereinbaren, daß sis am 8. Dez. wieder in Frankfurt zusammentreten wollen, „um shne weiteree Verziehen und Hintersichbringen eins zu werden und zu beschließen, wie sie allerbequemlichst, redlichst und beständlichst aus der Protestation gehen, der göttlichen Meinung, darauj sie jetzt auf diesem Tage zu Nürnberg geblieben sind, nachkommen und eie zu gutem Ende bringen mögen“ (Inhaltswieder- gabe nach Bachmann S. 140). 10 196 a. Ubereinkommen des Königs, Ebf. Dietrichs von Mainz, Mgf. Friedrichs von Brandenburg und der Herzoge Heinrich und Ludwig von Bayern zu gegenseitiger Hilfe mit dem Ziele des kirchlichen Friedens und der deutschen Einigkeit auf Grund des zweiten königlichen Vorschlags (nr. 193). 1444 Oktober II Nürnberg. 15 A aus München St.-B. elm. 1807 fol. 55a cop. chart. saec. 15. B coll. Schloß Harburg (Kr. Donauwörth) Fstl. Oltingen-Wallerst. B. Ms. I. 3 Fol. 18 fol. 16a cop. chart. sacc. 15; Uberschrift: Verpuntnůls des Rômischen kungs und etlicher ander fürsten, das scisma außzereûten. In Berlin Geh. St.-A. K. 5. N. orig. chart.; das Stüch ist seit 1945 verschollen. Wir Fridreich von gotes gnaden Rômischer kunig zu allen zeiten merer des reichs und herzog ze Osterrich etc. und wir Dieterich orzbischof ze Mentz etc., Fridreich marggraf zu Brandemburg ste., Hainrich und Ludwig phallenzgraven bei Rein ete. bekennen : als wir ietz 20 durch frides willen der heiligen kirchen und ainikait in unsern Teutschen nacion zu behalten etliche lobliche mittel furgenomen haben, die von wort zu wort in diser unser zedel hernach begriffen sind al, also daz die got zu lob und das seisma auszerewten dester pas muge gearbait und furgenomen werden : so wellen wir obgenante in derselben mainung bei ainander besteen und uns von ainander nicht schaiden lassen, sunder des getreulich an ainander helfen und raten 25 zu volbringenb alles geverd und argelist darinne genzlich ausgeschaiden. wir wellen auch darob und daran sein, damit wir all und unser iglicher besunder anander“ anstôssend fursten paide geistlich und weltlich aufd solich vorgeschriben mainung mite uns ainig ze sein bringen und uns des auch ire versigelte brief ubergeben. und haben des zu urkund unser insigel an dise zedel drukhen lassen. geben zu Nuremberg an suntag nach Dyonisii etc. 44 und unsers so kung Fridreichs reichs im fúnften jare. 1144 Okt. 11 b. Ubereinkommen Kg. Friedrichs mil gen. acht Fürsien über eine Zusammenkunft königlicher und fürstlicher Gesandten in Frankfurt am 6. Januar 1445. . 1444 Oktober II Nürnberg. 35 In Dresden H. St. A. Loc. 4369 : Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 267b cop. chart.; inc. Zu wisson, das uf sontag nach Dionisii a. d. ctc. 44, cr. zugesagot haben. — Das Stück ist seit 1945 verschollen. Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 197-207. 40 197. Privilegien und andere Bestätigungen Kg. Friedrichs während des Nürnberger RT. 1444 August 7 —Oktober 9 Nürnberg. 45 In Wien H. H. St.-A. Reichs-Registr.-Bücher N und O copp. chart. Regesten: Chmel, Regesta Friderics III. Empfanger der ausgestellten Urkunden waren: Aug. 7: Stadt Schaffhausen (O fol. 178; Chmel Reg. 1670). — Stadt Rheinfelden (O fol. 178; Reg. 1671). al in B übergeschricben stet davon. b) A verbringen. c) em. A ander anstôs und fürsten. B anander e) B o. mlt uns. anstusset und. d) B auch. 1 Unsere nr. 193.
Strana 410
410 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 14. Aug. 18: Aug. 20: Aug. 21: Aug. 23: Aug. 29: Aug. 31. Sept. 1: Sept. 4: Sept. 8: Sept. 9: Sept. 14: Sept. 21: Sept. 26: Sept. 29: Sept. 30: Okt. 1: Okt. 3. Aug. 11: Stadt Sulzbach (N fol. 179; Reg. 1679). Aug. 13: Benediktinerkloster zum Hl. Bonifaz zu Weissenach (Weissenohe), Bist. Bamberg, Dat. pfinstag v. w. l. fr. assumpc. (O fol. 190b o. D.; Bamberg St.-A. Rep. A 76 nr. 52 L. 274, Vidim. v. 13. Okt. 1444; Reg. 1818). — Dass. erhält die Freiheit zur Wahl eines Reichs- vogtes, Dat. fr. n. u. l. fr. nativ. [Sopt. 11/ (0 fol. 191a o. D.; Bamberg. a.a. O. nr. 53,5 Vidim. wie oben; Reg. 1820). Zisterzienserinnenkloster Zymern, Bist. Augsburg (0 fol. 178; Reg. 1685). — Conrad Herr zu Haydeck1 (0 fol. 180; Reg. 1686). — Stadt Friedbery (O fol. 220; Reg. 1687). Benediktinerkloster zum Hl. Salvator zu Milstatt3 in Kärnten (0 fol. 184b; Or. Wien Geh. H..A.; Reg. 1689). Dass. erhält am 20. bzw. 24. Aug. die Freiung (Or. Wien Geh. H.-A.; O fol. 185a; Reg. 1692 bzw. 1701). — Ytel Westernach fur das Dorf Tischingen (O fol. 188b; Reg. 1690). Conrat von Heydeck (Nürnberg Urk. D-Lade nr. 326 Vid. v. 6. 5. 1453). — Juden zu Regensburg (0 fol. 180, Reg. 1693). Benediktinerkloster Hl. Kreuz zu Schwebisch Werd, Bist. Augsburg (O fol. 181o. D.; München 15 H. St. A. Neuburg. Kopialb. 32 fol. 314 f. cop., Dat. fr. v. Barthol.; Reg. 1799). Benediktinerkloster Chamberg, Bist. Würzburg, Dat. Barth. abent (0 fol. 185a; Stuttgart H. St. A. B 375 (Stift Comburg) P. U. nr. 103 or. mb.; Reg. 1806). Kloster Elbangen, mit Wildbann (O fol. 185ab; Reg. 1705) und Freiung (ebenda; Reg. 1706). Wilhelm Stigk von Seberck (O fol. 189ab; Reg. 1714). Stadt Ingelstat (0 fol. 214, Reg. 1715). Stadt Eger: Münzrecht (O fol. 1881; Reg. 1723). Heinrich, Hanns und Conrad von Tengen, Grafen zu Nellenburg, Landgrafen im Hegau etc. (O fol. 189b; Reg. 1728). Zisterzienserkloster (Alt-)Zella (veteris celle), Bist. Meißen (Dresden Urk. 6844; O fol. 25 188h o. D.; Reg. 1810). Gebr. Hanns, Sigmund, Erkinger, Ulrich und Jobst, Herren von Sawnsheim: Schloß Schuxsrzenberg (O fol. 190ad: Reg. 1740). Kf. Friedrich von Brandenburg: kgl. Gebot zur Rückgabe alles dem Kurfürstentum Br. bisher Entfremdeten, dem heil. reich zu nutze, und Bestätigung dieser rüekzuerstattenden 3n Güter (Berlin Geh. St.-A. K. 430. 13 or. mb.; ebenda Ropos. 78: Cop. 3 fol. 75-8 8 cop., Wien R.-Reg.-B. O fol. 2000-201a; gedr. Riedel 11, 4 S. 344f.; Raumer, Cod. Brand. I, 303; Reg. 1742). — Desgl.: Restatigung des Briefes K. Sigmunds über die Neumark vom 18. 4. 1417 (Wien R.-Rog.-B. 0 fol. 201a; Reg. 1743). — Desgl.: Erhöhung des Zolls zu Newenstat-Eberßwalde a. d. Synow auf Maß. Zahl und Form des Berliner Zolis (Berlin 35 Cop. 3 fol. 8b cop.; Wien R.-Reg.-B. O fol. 201b; Raumer, Cod. Brand. 1, 303; Reg. 1741]. Sept. 17: Abtei Waldsassen (O fol. 191a; Reg. 1748). Sept. 18: Stadt Gelnhausen (0 fol. 190b; Reg. 1750). — Prämonstratenserkloster Swinshart, Diöz. Regenaburg (0 fol. 191a; Reg. 1751). Sept. 19: Benediktiner-Abtei St. Agidien (Gilgen) in Nürnberg (O fol. 191b o. D.; Nürnb. VI 98/2 nr. 40 1748 cop. mb.; Reg. 1824). Domkpitel Regensburg (O fol. 195a; Reg. 1755). — Die Ritter Heinrich, Wolfram und Conrad von Egloffstein, mit Verleihung des Halsgerichts zu Reichneck (O fol. 203a; Reg. 1756). Stadt Passau (Passau Urk. 665 or. mb.; O fol. 193"; Reg. 1760). — Benediktinerkloster 45 Murhart, Diöz. Wirzburg (0 fol. 200a; Reg. 1761). Benediktinerkloster St. Michael in Bamberg (O fol. 195°; Reg. 1703). — Ebf. Gerhard von Bremen: Investiturbrief (0 fol. 195b; Reg. 1764). Zeidler zu Nürnberg: Bestätigung ihrer Ordnung vom I. C. 1350 (Nürab. Kaiserpriv. 403 or. mb., O fol. 197a; gedr. Länig RA., Pars spec. 10, 117 nr. 40). Landgraf von Leiningen (0 fol. 192b o. D.; gedr. Lünig RA. Spic. secul. I, 395 nr. 29; Straßburg Arch. Dép. Kaiserregesten E. 4384; Reg. 1827). Benediktinerkloster Theris, Diöz. Würzburg (0 fol. 202b; Reg. 1773). — Augustiner- kloster Pillenrewt (Nürnberg Urk. Kl. Pillenr. nr. 75 or. mb.; 0 fol. 2048 o. D.; Reg. 1839). Reichsdörjer Solzpach und Soden, zugehörig der Stadt Frankfurt (0 fol. 193"; Frankj. Kopialb. 1 fol. 175b cop. mb.: gedr. Lünig RA. Pars spec. 9, 628 nr. 122; Reg. 1774). — Stadt Frankfurt: Freiheitsbrief uber Sicherheit der Straßen [O fol. 1933; Frankjurt Kopialb. 10 20 50 55 Okt. 4. 1 Vgl. aber Z. 13. 2 Vgl. nr. 201.
410 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 14. Aug. 18: Aug. 20: Aug. 21: Aug. 23: Aug. 29: Aug. 31. Sept. 1: Sept. 4: Sept. 8: Sept. 9: Sept. 14: Sept. 21: Sept. 26: Sept. 29: Sept. 30: Okt. 1: Okt. 3. Aug. 11: Stadt Sulzbach (N fol. 179; Reg. 1679). Aug. 13: Benediktinerkloster zum Hl. Bonifaz zu Weissenach (Weissenohe), Bist. Bamberg, Dat. pfinstag v. w. l. fr. assumpc. (O fol. 190b o. D.; Bamberg St.-A. Rep. A 76 nr. 52 L. 274, Vidim. v. 13. Okt. 1444; Reg. 1818). — Dass. erhält die Freiheit zur Wahl eines Reichs- vogtes, Dat. fr. n. u. l. fr. nativ. [Sopt. 11/ (0 fol. 191a o. D.; Bamberg. a.a. O. nr. 53,5 Vidim. wie oben; Reg. 1820). Zisterzienserinnenkloster Zymern, Bist. Augsburg (0 fol. 178; Reg. 1685). — Conrad Herr zu Haydeck1 (0 fol. 180; Reg. 1686). — Stadt Friedbery (O fol. 220; Reg. 1687). Benediktinerkloster zum Hl. Salvator zu Milstatt3 in Kärnten (0 fol. 184b; Or. Wien Geh. H..A.; Reg. 1689). Dass. erhält am 20. bzw. 24. Aug. die Freiung (Or. Wien Geh. H.-A.; O fol. 185a; Reg. 1692 bzw. 1701). — Ytel Westernach fur das Dorf Tischingen (O fol. 188b; Reg. 1690). Conrat von Heydeck (Nürnberg Urk. D-Lade nr. 326 Vid. v. 6. 5. 1453). — Juden zu Regensburg (0 fol. 180, Reg. 1693). Benediktinerkloster Hl. Kreuz zu Schwebisch Werd, Bist. Augsburg (O fol. 181o. D.; München 15 H. St. A. Neuburg. Kopialb. 32 fol. 314 f. cop., Dat. fr. v. Barthol.; Reg. 1799). Benediktinerkloster Chamberg, Bist. Würzburg, Dat. Barth. abent (0 fol. 185a; Stuttgart H. St. A. B 375 (Stift Comburg) P. U. nr. 103 or. mb.; Reg. 1806). Kloster Elbangen, mit Wildbann (O fol. 185ab; Reg. 1705) und Freiung (ebenda; Reg. 1706). Wilhelm Stigk von Seberck (O fol. 189ab; Reg. 1714). Stadt Ingelstat (0 fol. 214, Reg. 1715). Stadt Eger: Münzrecht (O fol. 1881; Reg. 1723). Heinrich, Hanns und Conrad von Tengen, Grafen zu Nellenburg, Landgrafen im Hegau etc. (O fol. 189b; Reg. 1728). Zisterzienserkloster (Alt-)Zella (veteris celle), Bist. Meißen (Dresden Urk. 6844; O fol. 25 188h o. D.; Reg. 1810). Gebr. Hanns, Sigmund, Erkinger, Ulrich und Jobst, Herren von Sawnsheim: Schloß Schuxsrzenberg (O fol. 190ad: Reg. 1740). Kf. Friedrich von Brandenburg: kgl. Gebot zur Rückgabe alles dem Kurfürstentum Br. bisher Entfremdeten, dem heil. reich zu nutze, und Bestätigung dieser rüekzuerstattenden 3n Güter (Berlin Geh. St.-A. K. 430. 13 or. mb.; ebenda Ropos. 78: Cop. 3 fol. 75-8 8 cop., Wien R.-Reg.-B. O fol. 2000-201a; gedr. Riedel 11, 4 S. 344f.; Raumer, Cod. Brand. I, 303; Reg. 1742). — Desgl.: Restatigung des Briefes K. Sigmunds über die Neumark vom 18. 4. 1417 (Wien R.-Rog.-B. 0 fol. 201a; Reg. 1743). — Desgl.: Erhöhung des Zolls zu Newenstat-Eberßwalde a. d. Synow auf Maß. Zahl und Form des Berliner Zolis (Berlin 35 Cop. 3 fol. 8b cop.; Wien R.-Reg.-B. O fol. 201b; Raumer, Cod. Brand. 1, 303; Reg. 1741]. Sept. 17: Abtei Waldsassen (O fol. 191a; Reg. 1748). Sept. 18: Stadt Gelnhausen (0 fol. 190b; Reg. 1750). — Prämonstratenserkloster Swinshart, Diöz. Regenaburg (0 fol. 191a; Reg. 1751). Sept. 19: Benediktiner-Abtei St. Agidien (Gilgen) in Nürnberg (O fol. 191b o. D.; Nürnb. VI 98/2 nr. 40 1748 cop. mb.; Reg. 1824). Domkpitel Regensburg (O fol. 195a; Reg. 1755). — Die Ritter Heinrich, Wolfram und Conrad von Egloffstein, mit Verleihung des Halsgerichts zu Reichneck (O fol. 203a; Reg. 1756). Stadt Passau (Passau Urk. 665 or. mb.; O fol. 193"; Reg. 1760). — Benediktinerkloster 45 Murhart, Diöz. Wirzburg (0 fol. 200a; Reg. 1761). Benediktinerkloster St. Michael in Bamberg (O fol. 195°; Reg. 1703). — Ebf. Gerhard von Bremen: Investiturbrief (0 fol. 195b; Reg. 1764). Zeidler zu Nürnberg: Bestätigung ihrer Ordnung vom I. C. 1350 (Nürab. Kaiserpriv. 403 or. mb., O fol. 197a; gedr. Länig RA., Pars spec. 10, 117 nr. 40). Landgraf von Leiningen (0 fol. 192b o. D.; gedr. Lünig RA. Spic. secul. I, 395 nr. 29; Straßburg Arch. Dép. Kaiserregesten E. 4384; Reg. 1827). Benediktinerkloster Theris, Diöz. Würzburg (0 fol. 202b; Reg. 1773). — Augustiner- kloster Pillenrewt (Nürnberg Urk. Kl. Pillenr. nr. 75 or. mb.; 0 fol. 2048 o. D.; Reg. 1839). Reichsdörjer Solzpach und Soden, zugehörig der Stadt Frankfurt (0 fol. 193"; Frankj. Kopialb. 1 fol. 175b cop. mb.: gedr. Lünig RA. Pars spec. 9, 628 nr. 122; Reg. 1774). — Stadt Frankfurt: Freiheitsbrief uber Sicherheit der Straßen [O fol. 1933; Frankjurt Kopialb. 10 20 50 55 Okt. 4. 1 Vgl. aber Z. 13. 2 Vgl. nr. 201.
Strana 411
Bb. Allg. Reichsangelegenheiten nr. 197-198. 411 5 Okt. 5: Okt. 7: 10 Okt. &: 15 Okt. 9: O. D. 1 fol. 175ab cop. mb.; Druck Lünig RA. Pars spec. 9, 627 nr. 121; Kulpis Docum. ad Frid. III. p. 168; Reg. 1777). Die Fürsten Adolff, Bernde und Jurgen zu Anhalt, Grafen zu Aschanien (O fol. 201b: als wir in unserer kuniglichen majestat gezirt in gegenwurtikeit unser und der richs. kûrfursten und fursten sassen; Reg. 1775). Die Mgfen. Johann u. Albrecht zu Brandenburg betr. Keßlerschutz im Reich (O fol. 194b; Druck: Häberlin's neueste T.RG. II. nr. XXX; Reg. 1778, vgl. 1833) Stiftung eines Prämonstratenserklosters auf dem Berge zu Brandenburg (O fol. 204b; Reg. 1779). Dominikanerinnenkloster St. Katharina zu Nürnberg (O fol. 204b o. D.; Nürnberg Stadt- A. Urk.-Abt. or.; Reg. 1843). Otto Heiden son Niirnberg: Verschreibung auf die Stadt Giengen (O fol. 204b; Reg. 1781). — Zisterzienserinnenkloster Guttenzell, Diöz. Konstanz (0 fol. 204b; gedr. Linig RA. Spic. eccl. 4, 105 nr. 8; Reg. 1782). Regalien für Bf. Gottfried zu Würzhurg (O fol. 205a;; Druck: Kulpis, Docum. ad Frid. III. p. 75; Reg. 1785). Regul. Augustiner-Chorherrenstift zu Aachen: Unterstellung unter Schutz der Erzbischöfe von Köln und Trier, der Herzöge von Brabant und Julich und der Grafen von Blanken- heim (O fol. 190a; Reg. 1816). — Wilhelm Gf. zu Hennenberg (O fol. 200 a; Reg. 1835). — Erhebung des Marktes Ober-Ursel zur Stadt (0 fol. 202; Reg. 1836). — Ritter Walther von Hornheim (O fol. 204; Reg. 1841). 20 198. Königliche Belehnungen während des Nürnberger RT. 1444 August & — Oktober 10 Nurnberg. 25 Aus Wien H. H. St.-A. Reichs-Registr.-Bücher N und O copp. chart. Regesten: Chmel, Regesta Friderici III. 30 35 45 Aug. 12. Ang. 8.: Gemeinde Altorff: Güterl 2u Pätenhoven unter Puckhaim (N fol. 200; Rag. 1672). Fritz Arnhover von Altdorff und Stiefschn Harns Hemerlin: Hof zu Ober-Ried (N fol. 200; Reg. 1673). dgl. Zehnt zu Hagenhawss (a.a.O.: Reg. 1674). — Andreas Tode: Weiher und Feld gen. die Kamersleiten (N fol. 200; Reg. 1675). — Hanns Tewrlein: Gütlein zu Lauffenholcz und Tauchersrewtt (q.a.O.; Reg. 1676). — Niclas Völkel von Diepelsdorff: Teilzehnt zu Hormanstorff (a.a.O.; Reg. 1677). — Pet. Portner: versch. Erbe zu Swanbeck (N fol. 201; Reg. 1678). Gebr. Heczelsdorffer zum Prannde: versch. Erhe zu Kirchensittenbach (N fol. 181, Reg. 1680). — Item vermerckt die lehen, die von hannde verlihen sind an mittichen ze Nürem- 1444 berg nach Laurencientag anno domini etc. 44: (N fol. 189 ff., ab Z. 52 (Heincz Pründling) Aug. 12 auch in O fol. 284bff.; Reg. 1682): Pogolt von Heuchlingen: Wiesen. — Werndlin zu Heuchling: Acker zu H. — Kunigund Huberin: Acker ebenda. — Kunigund Merckelschusterin von Lauff: Wicse und Acker beim Siechhaus zu Lauff. — Fritz Hofmann: Land zu Oberschellenpach. — Albrecht Rauch von Perpach: Acker zue Plech. — Hanns Weigenhuler von Heuchlingen: Giitlein dort. — Hanns Reyss von Weczendorff bei Lauff: Acker zu Heuchlingen. — Hanns Kühт uoт Heuchlingen: Holz, Feld und Ackerland dort. — Hanns Smid von Dennwerg: Ackerland dort. — Hanns Pawr: Zehutlein zum Latershof, gultper zu der Seligen Porten. — Marttein Bischof von Lauij: Acker unterhalb Ruckersdorff. — Ulrich Wernhirss: Holz am Wehers- perg. — Hanns Mayr von Lauff: versch. Grundstücke zwischen Lauf und Heuchling. — Hanns Gruntakker: versch. Grundstuche in der Pernhlingen, hinter dem Hag und awf dom Geschederperg. — Werndlin Hirsman von dem Geschaid: Acker bei Eschenaw. — Claus Wirt zu Lauffen: Acker dort. — Haincz Towrr von Tauchersreutt: Acker und Wiesenland. — Peter Hagk zum Branndt: Ackerland am kleinen Geschaid. — Ott Sant-Rock von Leyn- burgk: Acker zu Weygenhoven und was sust auf des richs poden gelegen ist. — Eberlin Prugker: Gütlein zu Mitelburg. — Heincz Pründling, Wolfhart Smid und Herman Pemer von Hersprugk: Gutlein zu Mittelburg. — Hanns und Gocz den Reyssern von Weczendorff 1 Die obige Zusammenstellung gibt nur die 55 Namen der Lehnträger sowie Art (nicht Größe) und Ort ihres Lehens; für den genauen Wortlaut der Reichs-Registr.-Bücher vgl. man Chmel. Undaadierts Relehnungen (Chmel Regg. 1790ff.) sind hier nicht aufgenommen.
Bb. Allg. Reichsangelegenheiten nr. 197-198. 411 5 Okt. 5: Okt. 7: 10 Okt. &: 15 Okt. 9: O. D. 1 fol. 175ab cop. mb.; Druck Lünig RA. Pars spec. 9, 627 nr. 121; Kulpis Docum. ad Frid. III. p. 168; Reg. 1777). Die Fürsten Adolff, Bernde und Jurgen zu Anhalt, Grafen zu Aschanien (O fol. 201b: als wir in unserer kuniglichen majestat gezirt in gegenwurtikeit unser und der richs. kûrfursten und fursten sassen; Reg. 1775). Die Mgfen. Johann u. Albrecht zu Brandenburg betr. Keßlerschutz im Reich (O fol. 194b; Druck: Häberlin's neueste T.RG. II. nr. XXX; Reg. 1778, vgl. 1833) Stiftung eines Prämonstratenserklosters auf dem Berge zu Brandenburg (O fol. 204b; Reg. 1779). Dominikanerinnenkloster St. Katharina zu Nürnberg (O fol. 204b o. D.; Nürnberg Stadt- A. Urk.-Abt. or.; Reg. 1843). Otto Heiden son Niirnberg: Verschreibung auf die Stadt Giengen (O fol. 204b; Reg. 1781). — Zisterzienserinnenkloster Guttenzell, Diöz. Konstanz (0 fol. 204b; gedr. Linig RA. Spic. eccl. 4, 105 nr. 8; Reg. 1782). Regalien für Bf. Gottfried zu Würzhurg (O fol. 205a;; Druck: Kulpis, Docum. ad Frid. III. p. 75; Reg. 1785). Regul. Augustiner-Chorherrenstift zu Aachen: Unterstellung unter Schutz der Erzbischöfe von Köln und Trier, der Herzöge von Brabant und Julich und der Grafen von Blanken- heim (O fol. 190a; Reg. 1816). — Wilhelm Gf. zu Hennenberg (O fol. 200 a; Reg. 1835). — Erhebung des Marktes Ober-Ursel zur Stadt (0 fol. 202; Reg. 1836). — Ritter Walther von Hornheim (O fol. 204; Reg. 1841). 20 198. Königliche Belehnungen während des Nürnberger RT. 1444 August & — Oktober 10 Nurnberg. 25 Aus Wien H. H. St.-A. Reichs-Registr.-Bücher N und O copp. chart. Regesten: Chmel, Regesta Friderici III. 30 35 45 Aug. 12. Ang. 8.: Gemeinde Altorff: Güterl 2u Pätenhoven unter Puckhaim (N fol. 200; Rag. 1672). Fritz Arnhover von Altdorff und Stiefschn Harns Hemerlin: Hof zu Ober-Ried (N fol. 200; Reg. 1673). dgl. Zehnt zu Hagenhawss (a.a.O.: Reg. 1674). — Andreas Tode: Weiher und Feld gen. die Kamersleiten (N fol. 200; Reg. 1675). — Hanns Tewrlein: Gütlein zu Lauffenholcz und Tauchersrewtt (q.a.O.; Reg. 1676). — Niclas Völkel von Diepelsdorff: Teilzehnt zu Hormanstorff (a.a.O.; Reg. 1677). — Pet. Portner: versch. Erbe zu Swanbeck (N fol. 201; Reg. 1678). Gebr. Heczelsdorffer zum Prannde: versch. Erhe zu Kirchensittenbach (N fol. 181, Reg. 1680). — Item vermerckt die lehen, die von hannde verlihen sind an mittichen ze Nürem- 1444 berg nach Laurencientag anno domini etc. 44: (N fol. 189 ff., ab Z. 52 (Heincz Pründling) Aug. 12 auch in O fol. 284bff.; Reg. 1682): Pogolt von Heuchlingen: Wiesen. — Werndlin zu Heuchling: Acker zu H. — Kunigund Huberin: Acker ebenda. — Kunigund Merckelschusterin von Lauff: Wicse und Acker beim Siechhaus zu Lauff. — Fritz Hofmann: Land zu Oberschellenpach. — Albrecht Rauch von Perpach: Acker zue Plech. — Hanns Weigenhuler von Heuchlingen: Giitlein dort. — Hanns Reyss von Weczendorff bei Lauff: Acker zu Heuchlingen. — Hanns Kühт uoт Heuchlingen: Holz, Feld und Ackerland dort. — Hanns Smid von Dennwerg: Ackerland dort. — Hanns Pawr: Zehutlein zum Latershof, gultper zu der Seligen Porten. — Marttein Bischof von Lauij: Acker unterhalb Ruckersdorff. — Ulrich Wernhirss: Holz am Wehers- perg. — Hanns Mayr von Lauff: versch. Grundstücke zwischen Lauf und Heuchling. — Hanns Gruntakker: versch. Grundstuche in der Pernhlingen, hinter dem Hag und awf dom Geschederperg. — Werndlin Hirsman von dem Geschaid: Acker bei Eschenaw. — Claus Wirt zu Lauffen: Acker dort. — Haincz Towrr von Tauchersreutt: Acker und Wiesenland. — Peter Hagk zum Branndt: Ackerland am kleinen Geschaid. — Ott Sant-Rock von Leyn- burgk: Acker zu Weygenhoven und was sust auf des richs poden gelegen ist. — Eberlin Prugker: Gütlein zu Mitelburg. — Heincz Pründling, Wolfhart Smid und Herman Pemer von Hersprugk: Gutlein zu Mittelburg. — Hanns und Gocz den Reyssern von Weczendorff 1 Die obige Zusammenstellung gibt nur die 55 Namen der Lehnträger sowie Art (nicht Größe) und Ort ihres Lehens; für den genauen Wortlaut der Reichs-Registr.-Bücher vgl. man Chmel. Undaadierts Relehnungen (Chmel Regg. 1790ff.) sind hier nicht aufgenommen.
Strana 412
412 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 13: Aug. 19. Aug. 20: Aug. 21: Aug. 24. Aug. 27: Sept. 3: Sept. 9: Sept. 14: bei Lauff: Wiesen und Ackerland zu Heuchlingen. — Ulreich Hojmann von Obernschelln. pach: Ackerland unter dem Geschaid. — Hanns Seydelman von Lauffen: Acker zu Rotlin. — Fricz Schenck von Geyeren: Vogtei zu Seyferssholcz und Weyckmonstorff. — Heincz Rab- volt: Hof in Erlastegen. — Cuncz Fechter von Sitenbach: Giitlein zu Mitelburg. — Ott Tewrlein von Tawchersrewtt (fehlt in N). — Friez Schneyder von Obernschellenpach (jehlt 5 in N). — Gocz Hofman vom großen Geschaid: Wiese zwischen Geschaid und Hersperg. — Ull Sturmer, Schmager des Hofman. — Wenczlaff Ortolff vom Altenatein und Heinrich Powrlein, Bürger zu Nürnberg: freier Amtshof zu Wendelstein. — Herman Richter von Eschenaw: Wisse zum großen Geschaide. —Cuncz Hertel von Wenndel: Wiese zu Wenndel- stain zwischen der Altach und Swarczach.—Cuncz Ernst (fehlt in N)—Ott Tugend von Lauff. Gütlein zu Heuchlingen bei Lauff mit Zubehör. — Orttel Stettenberger zu Weyczendorff bei Laufj: Acker etc. zn Heuchling. — Fritz Newssesser und sein Bruder: Wiess ob Seytelpach, cingepfarrt zum Kloster Newnkirchen. — Caucz Putner von Geschaid (fchht in N). — Fritz Smalcz van Hersprugg: 5 sumer korns in der Hegen. — Orttlin Stetten- berger zu Weyczdorff: Wiesen und Acker an der Rot. — Hanns Singer von Apfaltern. Wiesen im Erlach zu Apfalter. — Ull Pawr von Vorchaim (Vorzhaim]: Wiesen im Hacke zwischen Eschenbach und Apfaltern. — Ulreich Mater von Elterstorff: Acker zu der klein Gryndlach. (Gebr.) Lienhart, Haincz und Gerowimus die Rumel von Nürnberg: Gut zu Swerczenlo und Gütlein zw Trawezkirchen. — Herman Flechaing, Bürger zu Hersprugk: Gut zu Uttlingen. — Der Stadt Hersprugk: Hof zu Hohenhassloch. — Otten Marsch zu klein Grundluch: Wiesen und Ackerland. — Erasm von Praitenstain: Reichslehen um Nürnberg und zwischen Hersprugk und Lauff und den Wildbann. — Cuncz Hilprant: Gütlein und die Herrnwiese zu Prugg. — Ulrich Vogel und Fricz Stromer von Awrpach. je 1/2 Hof aum Stainigen wasser (in O dat. Fr. v. Matheus [Sept. 18]). — Eberhart Schuster von Kalbrewtt (fehlt in N). — Heincz Smid von Eschelbach: Zehrtlein zu Artelshoven. — Jacob Struperger zu Rosch: das Purekstal zw Rasch, Hof und Zehni zu Hüczhoven u.a.m. — Cunz Pecz von Lauff: Wiesen an der Pegniez bei der Nessenaw. — Fricz Schenk von Geyern: Vogtai zu Seyfersholcz und Wenkmonstorff.—Gerhart Uczlinger: Zehnt zu Raygenheim. — Heinrich Alvolk von Klein-Gryndlach: Wiesen- und Ackerland zu klaynen Krindloch. — Conrad Vichperger von Herspruck und Ulrich Wernher von Lauff: Zehrt zu Dichersperck. — Jörg von Walrad g. Fridmanstorff. — Hanns Praittenstain: das vordere Schloß zu Praitenstein mit Halsgericht und Wildbann. — Barthol. Lincken: Zehnt zu Praytenloch und za Awraw. — Peter Helchnor: Gütlein zu Feucht bei Nüremberg (in O. Dat. eritag v. Dyomisi [Okt. 61). — Eberhart Waybler von Redorff: Hof zu Anwannda. Ritter Paul Haller: Haus zum Ziegelstein hei Nürnberg (0 fol. 212; Reg. 1684). Gen. Grajen und Herren von Mansfeld (O fol. 180; Reg. 1691). Stadt Nürnberg: Walder bei St. Sebald und St. Lorenz mitsamt dem Schafhof gen. Katzen- loch, Anteile am Schultheißenamt und Zoll (O fol. 186a; Nürnb. St. A. Kaiserpriv. 397 or. mb.; ebenda. Urk. D-Lade nr. 484, Vid. v. 1466; Reg. 1695). Desgt.: Forstgerechtsame (O fol. 186ab ; Nürnb. Kaiserpriv. 399 or. mb.; ebd.nr. 402 Vid. v. 40 1466; Reg. 1696). —Desgl.: Burghut und Hofstätte nebst dem Turmstück ob der Stadt unter deru Sinbelnturm, dazu Gült aus dem St. Lorenz-Reichswald und Hofstatt auf der Vesten zw. St. Margareth und Türmlein, da man in die Stadt herabgeht, als Erblehen (O fol. 186h ; Nürnb. Kaiserpriv. 400 or, mb.; ebenda 401 Vid. v. 1466; Reg. 1697j. — Desgl.: Bestäti- gung gen. Reichslehen, nach dem Bgr. Karl Holezschuher gewöhnliche Huldigung und Eides- 45 leistung getan hat (O fol. 187a; Nürnb. Kaiserpriv. 398 or. mb.; ebenda 402 Vid. v. 1466; ebenda VI 98/2 nr. 1744 und 1745 Vid. v. 1444 Sept. 5; Reg. 1698). Conrad Pfinzing, Bürger zu Nürnberg (O fol. 181; Reg. 1700) Michel von Pfullendorf, Schreiber des kgl. Kammergerichts: Muhle zu Ulm (O fol. 1988; Reg. 1702). Hieronymus von Bopfingen als Lehnsträger des minderjährigen Hanns Farber. Mühle in dem Werde zu Ulm (O 222; Reg. 1719). Pfleger der minderjährigen Söhne des Lazarus Rott: Mühle zu Ulm im Werde (O 117; Reg. 1730). — Peter Ott, Bürger zu Ulm: Höfe zt. Beglingen (O 117; Reg. 1731). Gebr. Burkhard, Martin und Hanns Pesler zu Nürnberg: versch. Cüter (O 194b und 195a; 85 Rog. 1738 und 1745). Gebr. Rudiger und Fritz von Sparneck: Mertenßlamnyk, Höfe zn Selbitz und Fleisniiz und Halsgericht zu Waltstein und Sparneck (Nürnberg St.-A. Rep. 103a, 23 nr. 2 or. mb.; ebd. Vid. v. 1487). Wilhelm Paulsdorffer zu Nubegk: Reichslehen im Egerland (O fol. 206b; Reg. 1771). 10 15 20 25 30 35 50 Sept. 18: Okt. 2: 60
412 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 13: Aug. 19. Aug. 20: Aug. 21: Aug. 24. Aug. 27: Sept. 3: Sept. 9: Sept. 14: bei Lauff: Wiesen und Ackerland zu Heuchlingen. — Ulreich Hojmann von Obernschelln. pach: Ackerland unter dem Geschaid. — Hanns Seydelman von Lauffen: Acker zu Rotlin. — Fricz Schenck von Geyeren: Vogtei zu Seyferssholcz und Weyckmonstorff. — Heincz Rab- volt: Hof in Erlastegen. — Cuncz Fechter von Sitenbach: Giitlein zu Mitelburg. — Ott Tewrlein von Tawchersrewtt (fehlt in N). — Friez Schneyder von Obernschellenpach (jehlt 5 in N). — Gocz Hofman vom großen Geschaid: Wiese zwischen Geschaid und Hersperg. — Ull Sturmer, Schmager des Hofman. — Wenczlaff Ortolff vom Altenatein und Heinrich Powrlein, Bürger zu Nürnberg: freier Amtshof zu Wendelstein. — Herman Richter von Eschenaw: Wisse zum großen Geschaide. —Cuncz Hertel von Wenndel: Wiese zu Wenndel- stain zwischen der Altach und Swarczach.—Cuncz Ernst (fehlt in N)—Ott Tugend von Lauff. Gütlein zu Heuchlingen bei Lauff mit Zubehör. — Orttel Stettenberger zu Weyczendorff bei Laufj: Acker etc. zn Heuchling. — Fritz Newssesser und sein Bruder: Wiess ob Seytelpach, cingepfarrt zum Kloster Newnkirchen. — Caucz Putner von Geschaid (fchht in N). — Fritz Smalcz van Hersprugg: 5 sumer korns in der Hegen. — Orttlin Stetten- berger zu Weyczdorff: Wiesen und Acker an der Rot. — Hanns Singer von Apfaltern. Wiesen im Erlach zu Apfalter. — Ull Pawr von Vorchaim (Vorzhaim]: Wiesen im Hacke zwischen Eschenbach und Apfaltern. — Ulreich Mater von Elterstorff: Acker zu der klein Gryndlach. (Gebr.) Lienhart, Haincz und Gerowimus die Rumel von Nürnberg: Gut zu Swerczenlo und Gütlein zw Trawezkirchen. — Herman Flechaing, Bürger zu Hersprugk: Gut zu Uttlingen. — Der Stadt Hersprugk: Hof zu Hohenhassloch. — Otten Marsch zu klein Grundluch: Wiesen und Ackerland. — Erasm von Praitenstain: Reichslehen um Nürnberg und zwischen Hersprugk und Lauff und den Wildbann. — Cuncz Hilprant: Gütlein und die Herrnwiese zu Prugg. — Ulrich Vogel und Fricz Stromer von Awrpach. je 1/2 Hof aum Stainigen wasser (in O dat. Fr. v. Matheus [Sept. 18]). — Eberhart Schuster von Kalbrewtt (fehlt in N). — Heincz Smid von Eschelbach: Zehrtlein zu Artelshoven. — Jacob Struperger zu Rosch: das Purekstal zw Rasch, Hof und Zehni zu Hüczhoven u.a.m. — Cunz Pecz von Lauff: Wiesen an der Pegniez bei der Nessenaw. — Fricz Schenk von Geyern: Vogtai zu Seyfersholcz und Wenkmonstorff.—Gerhart Uczlinger: Zehnt zu Raygenheim. — Heinrich Alvolk von Klein-Gryndlach: Wiesen- und Ackerland zu klaynen Krindloch. — Conrad Vichperger von Herspruck und Ulrich Wernher von Lauff: Zehrt zu Dichersperck. — Jörg von Walrad g. Fridmanstorff. — Hanns Praittenstain: das vordere Schloß zu Praitenstein mit Halsgericht und Wildbann. — Barthol. Lincken: Zehnt zu Praytenloch und za Awraw. — Peter Helchnor: Gütlein zu Feucht bei Nüremberg (in O. Dat. eritag v. Dyomisi [Okt. 61). — Eberhart Waybler von Redorff: Hof zu Anwannda. Ritter Paul Haller: Haus zum Ziegelstein hei Nürnberg (0 fol. 212; Reg. 1684). Gen. Grajen und Herren von Mansfeld (O fol. 180; Reg. 1691). Stadt Nürnberg: Walder bei St. Sebald und St. Lorenz mitsamt dem Schafhof gen. Katzen- loch, Anteile am Schultheißenamt und Zoll (O fol. 186a; Nürnb. St. A. Kaiserpriv. 397 or. mb.; ebenda. Urk. D-Lade nr. 484, Vid. v. 1466; Reg. 1695). Desgt.: Forstgerechtsame (O fol. 186ab ; Nürnb. Kaiserpriv. 399 or. mb.; ebd.nr. 402 Vid. v. 40 1466; Reg. 1696). —Desgl.: Burghut und Hofstätte nebst dem Turmstück ob der Stadt unter deru Sinbelnturm, dazu Gült aus dem St. Lorenz-Reichswald und Hofstatt auf der Vesten zw. St. Margareth und Türmlein, da man in die Stadt herabgeht, als Erblehen (O fol. 186h ; Nürnb. Kaiserpriv. 400 or, mb.; ebenda 401 Vid. v. 1466; Reg. 1697j. — Desgl.: Bestäti- gung gen. Reichslehen, nach dem Bgr. Karl Holezschuher gewöhnliche Huldigung und Eides- 45 leistung getan hat (O fol. 187a; Nürnb. Kaiserpriv. 398 or. mb.; ebenda 402 Vid. v. 1466; ebenda VI 98/2 nr. 1744 und 1745 Vid. v. 1444 Sept. 5; Reg. 1698). Conrad Pfinzing, Bürger zu Nürnberg (O fol. 181; Reg. 1700) Michel von Pfullendorf, Schreiber des kgl. Kammergerichts: Muhle zu Ulm (O fol. 1988; Reg. 1702). Hieronymus von Bopfingen als Lehnsträger des minderjährigen Hanns Farber. Mühle in dem Werde zu Ulm (O 222; Reg. 1719). Pfleger der minderjährigen Söhne des Lazarus Rott: Mühle zu Ulm im Werde (O 117; Reg. 1730). — Peter Ott, Bürger zu Ulm: Höfe zt. Beglingen (O 117; Reg. 1731). Gebr. Burkhard, Martin und Hanns Pesler zu Nürnberg: versch. Cüter (O 194b und 195a; 85 Rog. 1738 und 1745). Gebr. Rudiger und Fritz von Sparneck: Mertenßlamnyk, Höfe zn Selbitz und Fleisniiz und Halsgericht zu Waltstein und Sparneck (Nürnberg St.-A. Rep. 103a, 23 nr. 2 or. mb.; ebd. Vid. v. 1487). Wilhelm Paulsdorffer zu Nubegk: Reichslehen im Egerland (O fol. 206b; Reg. 1771). 10 15 20 25 30 35 50 Sept. 18: Okt. 2: 60
Strana 413
Bh. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 198.200. 413 Okt. 4: Okt. 9: 5 Okt. 10: Mgf. Johann, Albrecht und abwesender Friedrich d. J. von Brandenburg: Lehen, wie sic ihrem Bruder Kf. Friedrich schon in Aachen verliehen worden waren1 (O fol. 202b; Reg. 1776). Sebald Kress: Hof zu dem Neuenhof (O 205d: Reg. 1784). Gottfried Herr 2u Eppenstein: Schloß und Herrlichkeit Mechtelhusen, Schloß Husenstain, ein Teil am fare am heupte obendig Mencze und 1 Münze (O fol. 204a; Reg. 1786). 199. Verleihungen von Wappen- und Rechtsbriefen durch den König während des Reichstages. 1444 August 12 — September 26 Nürnberg. 10 In Wien H. H. St.-A. Reichs-Registratur-Buch O copp. chart. Regesten: Chmel, Regesta Friderici III. Sept. 5: 15 Sept.7: Sept. 9: Sept. 10: Sept. 14: 20 Sept. 26: o. D. : 25 Aug. 12. Palatinaisbrief für Bertrand Marna, s. Lateran, palatii comite (fol. 193a: Reg. 1681). Wappen- und Adelsbrief für Ludwig Thile, kal. Protonotar, Propst von St. Marien zu Sept. 1: Heiligenstadt (fol. 193a; Reg. 1716). Littera familiaritatis für Wilhelm Geltinger (fol. 193aj. Wappenbrief für Herman Prawen (fol. 193a]. Wappenhrief für Franz Kudorff (fol. 193a). Recht der Auswahl von 20 Notaren und Legitimierung von 10 Bastarden für Wilhelm de Pugniacc (fol. 189b; Reg. 1732). Erlaubnis zum Benefiziumstausch für Propst Conrad Holmann zu Hildesheim (fol. 188a; Reg. 1739). Freibrief für Gaspar Vetter zu Nürnberg über seine Geldschuld (fol. 192a; Reg. 1759), Wappenbrief für H. Wurczer (fol. 1922). — Desgl. Stephan Giruspan (fol. 192a). — Desgl. H. Muller in Nirnberg (fol. 192a). — Desgl. Gebr. Boeke (fol. 193a). — Desgl. Hans Chumpede (fol. 1933). — Desgl. Gobr. Zachsen (fol. 193a). — Desgl. Johann Walt- heim (fol. 1983). — Desgl. Dieth. Tile (fol. 204b). — Desgl. Dr. med. Martin Guldein (fol. 206b; Reg. 1854). — Desgl. Johann de Engers gen. Weniggelt (fol. 206b; Reg. 1859). — Desgt. Martin Enczinger von Rosenheim (fol. 206d; Reg. 1860). — Desgl. Paul Mulhamer (fol. 207a). — Desgl. Gaspar Jungerwirt (fol. 207a). — Desgl. Gebr. von Eschach (fol. 207a). Steuerjreiheit für Hermann Hecht (fol. 204s; Reg. 1840). Palatinatsbrief für Ritter Gaspar Dorus (fol. 207a; Rog. 1861). 80 200. Königliche Vergüïnstigungen für Ebf. Jakob von Trier. 1444 August 15 und September 8. a) Kg. Friedrich erlaubt2 dem Ebf. Jakob eine Zollerhöhung zu Engers am Rhein. 1444 August 15 Nürnberg. 35 Aus Koblenz St.-A. Kurtrier, Urk. nr. 1824 or. memb. lit. pat. Irs Wier H. H. St.-A. Reichs-Registr.-Buch O fol. 183 cop. chart. Regest: Chmel, Reg. nr. 1688. Kg. Friedrich bekennt: er habe die treuen Dienste angeschen, die Ebj. Jakob von Trier, ehe er zum Stift Trier gekommen ist, dem K. Sigmund in Deutschen und Welechen Landen und darnach 40 1 Am 19. Juni 1442, vgl. RTA. IA4 nr. 108: Lehnsurk. vom 9. Juli gedr. Riedel, Cod. Dipl. 11, 4 S. 274ff. Eine in Text nuhezu gleichlautende Urkunde, jedoch mit der erwciterten Genchmigung eines 15 Turnosen zu Boppard, findet sich im Reichs- Registr.-Buch O fol. 187b mit dem Datum Nuremberg Mo. vor s. Egidien 44 [Aug.31]; teilw. yedr. Chmel, Reg. nr. 1713. Eine Orig.- Ausfertigung davon ist (im Staatsarchiv Koblenz nicht vorhanden. Vgl. dazu die obige Urk. vom 8. Sept.). Dagegen wurde unter dem 15. Aug. dem Bruder des Ebfs., Philipp von Sirck zu Moncler, eine Zollerhöhung zu Boppard in Höhe eines alten Königsturnosen für jedes Fuder Wein zugebilligt 50 (Reichs-Rog.-R. O fol. 188 3 ; gedr. Lünig, RA. Spic. 2, 995 nr. 38; Reg. Chmel nr. 1809).—Durch Urkunde vom 14. Okt. (Regensburg Mi. vor Galli) mußte übrigens Kg. Friedrich scine Ermächtigung vom 15. August dahin einschranken, daß die dem Ebf. Jacob von Trier bewilligte Erhöhung des Zolls zu Engers dem Ebf. Dietrich von Mainz und seinem Stift nicht nachteilig sein solite (Wien Reichs-Reg.-Buch O fol. 206 ab; teilw. gedr. Chmel, Reg. nr. 1863). — Am 21. Nov. 1444 (Palczel Sa. n. Elizab.) gestattet Ebj. Jakob von Trier mit Wissen und Willen des Dompropstes und Kapitels zu Trier seinem lieben Neffen Ebf. Dietherichen zu Menez und dem Pf. Ludewigen bei Rine und ihren Nachkommen, da sie von Weinen und anderen
Bh. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 198.200. 413 Okt. 4: Okt. 9: 5 Okt. 10: Mgf. Johann, Albrecht und abwesender Friedrich d. J. von Brandenburg: Lehen, wie sic ihrem Bruder Kf. Friedrich schon in Aachen verliehen worden waren1 (O fol. 202b; Reg. 1776). Sebald Kress: Hof zu dem Neuenhof (O 205d: Reg. 1784). Gottfried Herr 2u Eppenstein: Schloß und Herrlichkeit Mechtelhusen, Schloß Husenstain, ein Teil am fare am heupte obendig Mencze und 1 Münze (O fol. 204a; Reg. 1786). 199. Verleihungen von Wappen- und Rechtsbriefen durch den König während des Reichstages. 1444 August 12 — September 26 Nürnberg. 10 In Wien H. H. St.-A. Reichs-Registratur-Buch O copp. chart. Regesten: Chmel, Regesta Friderici III. Sept. 5: 15 Sept.7: Sept. 9: Sept. 10: Sept. 14: 20 Sept. 26: o. D. : 25 Aug. 12. Palatinaisbrief für Bertrand Marna, s. Lateran, palatii comite (fol. 193a: Reg. 1681). Wappen- und Adelsbrief für Ludwig Thile, kal. Protonotar, Propst von St. Marien zu Sept. 1: Heiligenstadt (fol. 193a; Reg. 1716). Littera familiaritatis für Wilhelm Geltinger (fol. 193aj. Wappenbrief für Herman Prawen (fol. 193a]. Wappenhrief für Franz Kudorff (fol. 193a). Recht der Auswahl von 20 Notaren und Legitimierung von 10 Bastarden für Wilhelm de Pugniacc (fol. 189b; Reg. 1732). Erlaubnis zum Benefiziumstausch für Propst Conrad Holmann zu Hildesheim (fol. 188a; Reg. 1739). Freibrief für Gaspar Vetter zu Nürnberg über seine Geldschuld (fol. 192a; Reg. 1759), Wappenbrief für H. Wurczer (fol. 1922). — Desgl. Stephan Giruspan (fol. 192a). — Desgl. H. Muller in Nirnberg (fol. 192a). — Desgl. Gebr. Boeke (fol. 193a). — Desgl. Hans Chumpede (fol. 1933). — Desgl. Gobr. Zachsen (fol. 193a). — Desgl. Johann Walt- heim (fol. 1983). — Desgl. Dieth. Tile (fol. 204b). — Desgl. Dr. med. Martin Guldein (fol. 206b; Reg. 1854). — Desgl. Johann de Engers gen. Weniggelt (fol. 206b; Reg. 1859). — Desgt. Martin Enczinger von Rosenheim (fol. 206d; Reg. 1860). — Desgl. Paul Mulhamer (fol. 207a). — Desgl. Gaspar Jungerwirt (fol. 207a). — Desgl. Gebr. von Eschach (fol. 207a). Steuerjreiheit für Hermann Hecht (fol. 204s; Reg. 1840). Palatinatsbrief für Ritter Gaspar Dorus (fol. 207a; Rog. 1861). 80 200. Königliche Vergüïnstigungen für Ebf. Jakob von Trier. 1444 August 15 und September 8. a) Kg. Friedrich erlaubt2 dem Ebf. Jakob eine Zollerhöhung zu Engers am Rhein. 1444 August 15 Nürnberg. 35 Aus Koblenz St.-A. Kurtrier, Urk. nr. 1824 or. memb. lit. pat. Irs Wier H. H. St.-A. Reichs-Registr.-Buch O fol. 183 cop. chart. Regest: Chmel, Reg. nr. 1688. Kg. Friedrich bekennt: er habe die treuen Dienste angeschen, die Ebj. Jakob von Trier, ehe er zum Stift Trier gekommen ist, dem K. Sigmund in Deutschen und Welechen Landen und darnach 40 1 Am 19. Juni 1442, vgl. RTA. IA4 nr. 108: Lehnsurk. vom 9. Juli gedr. Riedel, Cod. Dipl. 11, 4 S. 274ff. Eine in Text nuhezu gleichlautende Urkunde, jedoch mit der erwciterten Genchmigung eines 15 Turnosen zu Boppard, findet sich im Reichs- Registr.-Buch O fol. 187b mit dem Datum Nuremberg Mo. vor s. Egidien 44 [Aug.31]; teilw. yedr. Chmel, Reg. nr. 1713. Eine Orig.- Ausfertigung davon ist (im Staatsarchiv Koblenz nicht vorhanden. Vgl. dazu die obige Urk. vom 8. Sept.). Dagegen wurde unter dem 15. Aug. dem Bruder des Ebfs., Philipp von Sirck zu Moncler, eine Zollerhöhung zu Boppard in Höhe eines alten Königsturnosen für jedes Fuder Wein zugebilligt 50 (Reichs-Rog.-R. O fol. 188 3 ; gedr. Lünig, RA. Spic. 2, 995 nr. 38; Reg. Chmel nr. 1809).—Durch Urkunde vom 14. Okt. (Regensburg Mi. vor Galli) mußte übrigens Kg. Friedrich scine Ermächtigung vom 15. August dahin einschranken, daß die dem Ebf. Jacob von Trier bewilligte Erhöhung des Zolls zu Engers dem Ebf. Dietrich von Mainz und seinem Stift nicht nachteilig sein solite (Wien Reichs-Reg.-Buch O fol. 206 ab; teilw. gedr. Chmel, Reg. nr. 1863). — Am 21. Nov. 1444 (Palczel Sa. n. Elizab.) gestattet Ebj. Jakob von Trier mit Wissen und Willen des Dompropstes und Kapitels zu Trier seinem lieben Neffen Ebf. Dietherichen zu Menez und dem Pf. Ludewigen bei Rine und ihren Nachkommen, da sie von Weinen und anderen
Strana 414
414 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1444 Aug. 16 ihn selbet und dem Reich nicht ohne schwere Kosten und Arbeit geleistet habe, täglich leiste und künftig leisten soll; deshalh hat der König mit Wissen und Rat seiner und des Reiches Fürsten, Edeln und Getreuen, auch mit Bewilligung der Kurfürsten dem Erzbischof vergönnt und erlaubt, daß er, seine Nachfolger und das Stift zu Trier oder andere, denen er die samentlich ader sunderlich verseczen vorkeuffen verwechsseln verkuden ader in eyniche weise ufftragen verbrieven ader verschriben wirdet, heben nemmen und boeren sullen und mugen hynfur zu ewigen tagen an dem Rynczolle zu Enngers ader an anderen enden, dair der yezgenant Rynezoll hernach in zukomenden zijten ge- lacht wirdet, uber den zoll, der yezund da liget, zwene gute alde konyngs-thornoiss von eyme iglichen zollfuder weyns, das fur dem vorgenanton zolle zu Engers uff ader abe gefurt wirdet. und von aller anderer kauffmanschafft nach marczale und gebore, von uns und allermeniglich ungehindert. Friedrich gebietel darum allen Kurfülrsten, Fürsten, Grafen, Freiherrn, Rittern, Knechten, Städten und Gemeinden, daß sie den Ebf. Jacob, seine Nachfolger und das Stift Trier oder andere, denen Jakob die furter samentlich (usw. wie oben Z. 4 bis) verschriben wirdet, an dieser Verschrei- bung, Gunst und Verleihung nicht hindern, irren, beschweren oder darinn tragen in eiyniche weise. sondern sie der geruglieh friedlich und gûtlich gebrauchen geniessen und dabey bliben lassen, bei seiner und des Reiches schwerer Ungnade und einer Strafe von 100 Mark lötigen Goldes, halb in die kgl. Kammer, halb dem Kurjürsten und seinen Nachfolgern unleßlich zu bezahlen. Datum Nurem- berg 1444 an u. l. frawen tag assumpc., r. 5; Unterfert. Ad mandatum domini regis Hermannus Hecht; Ruckeeit. Registrata Jacobus Widerl. 10 15 b) Kg. Friedrich stellt dewn Ebf. Jakob die gewilnschte Bestätigung durch Kg. Ladislaus über die 20 Zölle au Boppard und Engers in Aussicht, sobald er selber die Verweserschaft in Böhmen übernehme. Mdd September 8 Nürnberg. Aus Koblenz St.-A. Urk. IA nr. 7442 or. mb. lit. pat. c. sig. majest. min. pend. Rückeeit. Vermerk: Promissio regis Romanorum, quod dabit litteras confirmatorias ex parte regis Bohemie, quamcito se de mamburnia intromittet. 25 In Wien H. H. St.-A. Reichs-Reg.-Buch O fol. 1890 cop. chart. Regesten: Kreglinger 4, 310f.; Chmel, Reg. 1727; Lichnowsky 6 nr. 865. Wir Fridrich usw. bekennen uaw. als wir dem crwirdigen Jacoben erczbischofen zu Trier des heiligen Romischen richs in Welischen lannden und durch das kunigrich zu Arelat erczkanczler unserm lieben nefen und kurfursten und seinen stiffte mit ettwevil stuken1 von 30 sundern gnaden furgesehen und in damit begabt haben nach laut unser kuniglichen maiestat brive im daruber gegeben, und als er dann begeerund ist, daz wir im zu solhen stuken und verschreibungen unsers lieben vettern kunig Lasslas von Ungern, erbens zu Behemen und kurfursten des heiligen richs, als sein furmund gunst und verhengnus zu geben, das wir dann zu disen zyten nit wol tûn mugen, als wir des willig wèrn, darumb so sagen wir dem ege- 35 nanten unserm lieben nefen zû mit disem brive und verwilligen uns auch, alspald und so wir uns der furmundschafft der crone zu Behemen annemen und der egenante unser lieber nefe solher verwilligung begeern wirdet, daz wir im dann die uff solh stuke und auch uff solhe thornoißs, so unser vorfar kayser Sigmund loblicher gedêchtnuss den edeln Johannen und Gotfriden gebrüdern graven zu Zigenhein und zu Nydde und Albrechten herren zu Hohenloch 40 uff den Rynzollen zu Boppart und zu Engers mit verwilligung der vir kurfursten am Rine Kaufmannschaften, so hinden uber den Hunds- rucke biß uf die Mosel und uf der Mosel geschifft und furter biß uf den Rine und den Rine abe gefurt werden, uf der Mosel bij Tryß oder sust, wa Wein oder Kaujmannschaft geschifft würde, den dafür gebihrenden Zoll an ihren Zöllen zu Gernsheim, Oppenheim, Ernfels, Bacherach, Cube und Lainstein nemen und heben laissen solten und mögen; er wolle ihre Diener, die den Zoll auf der Mosel einrichmen, dabei schuzen schirmen und hanthaben und nicht gestatten, daß Wein oder andere Kawfmannschafl, dis hinlen über den Hundsrucke bis auf die Mosel geführt werden, üher die Mosel oder auf der Mosel geschifft und den 45 Rhein hinab geführt werden (Koblenz St.-A. Abt. I A nr. 7450 or. mb.; Görz, Regg. Ebfe. v. Trier S. 180). 1 Oben Urk. a vom 15. Aug., auch Chmel, Reg. 1809 für Philipp van Sirek (ohne Datum); 50 dazu unsere nr. 157, a.
414 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1444 Aug. 16 ihn selbet und dem Reich nicht ohne schwere Kosten und Arbeit geleistet habe, täglich leiste und künftig leisten soll; deshalh hat der König mit Wissen und Rat seiner und des Reiches Fürsten, Edeln und Getreuen, auch mit Bewilligung der Kurfürsten dem Erzbischof vergönnt und erlaubt, daß er, seine Nachfolger und das Stift zu Trier oder andere, denen er die samentlich ader sunderlich verseczen vorkeuffen verwechsseln verkuden ader in eyniche weise ufftragen verbrieven ader verschriben wirdet, heben nemmen und boeren sullen und mugen hynfur zu ewigen tagen an dem Rynczolle zu Enngers ader an anderen enden, dair der yezgenant Rynezoll hernach in zukomenden zijten ge- lacht wirdet, uber den zoll, der yezund da liget, zwene gute alde konyngs-thornoiss von eyme iglichen zollfuder weyns, das fur dem vorgenanton zolle zu Engers uff ader abe gefurt wirdet. und von aller anderer kauffmanschafft nach marczale und gebore, von uns und allermeniglich ungehindert. Friedrich gebietel darum allen Kurfülrsten, Fürsten, Grafen, Freiherrn, Rittern, Knechten, Städten und Gemeinden, daß sie den Ebf. Jacob, seine Nachfolger und das Stift Trier oder andere, denen Jakob die furter samentlich (usw. wie oben Z. 4 bis) verschriben wirdet, an dieser Verschrei- bung, Gunst und Verleihung nicht hindern, irren, beschweren oder darinn tragen in eiyniche weise. sondern sie der geruglieh friedlich und gûtlich gebrauchen geniessen und dabey bliben lassen, bei seiner und des Reiches schwerer Ungnade und einer Strafe von 100 Mark lötigen Goldes, halb in die kgl. Kammer, halb dem Kurjürsten und seinen Nachfolgern unleßlich zu bezahlen. Datum Nurem- berg 1444 an u. l. frawen tag assumpc., r. 5; Unterfert. Ad mandatum domini regis Hermannus Hecht; Ruckeeit. Registrata Jacobus Widerl. 10 15 b) Kg. Friedrich stellt dewn Ebf. Jakob die gewilnschte Bestätigung durch Kg. Ladislaus über die 20 Zölle au Boppard und Engers in Aussicht, sobald er selber die Verweserschaft in Böhmen übernehme. Mdd September 8 Nürnberg. Aus Koblenz St.-A. Urk. IA nr. 7442 or. mb. lit. pat. c. sig. majest. min. pend. Rückeeit. Vermerk: Promissio regis Romanorum, quod dabit litteras confirmatorias ex parte regis Bohemie, quamcito se de mamburnia intromittet. 25 In Wien H. H. St.-A. Reichs-Reg.-Buch O fol. 1890 cop. chart. Regesten: Kreglinger 4, 310f.; Chmel, Reg. 1727; Lichnowsky 6 nr. 865. Wir Fridrich usw. bekennen uaw. als wir dem crwirdigen Jacoben erczbischofen zu Trier des heiligen Romischen richs in Welischen lannden und durch das kunigrich zu Arelat erczkanczler unserm lieben nefen und kurfursten und seinen stiffte mit ettwevil stuken1 von 30 sundern gnaden furgesehen und in damit begabt haben nach laut unser kuniglichen maiestat brive im daruber gegeben, und als er dann begeerund ist, daz wir im zu solhen stuken und verschreibungen unsers lieben vettern kunig Lasslas von Ungern, erbens zu Behemen und kurfursten des heiligen richs, als sein furmund gunst und verhengnus zu geben, das wir dann zu disen zyten nit wol tûn mugen, als wir des willig wèrn, darumb so sagen wir dem ege- 35 nanten unserm lieben nefen zû mit disem brive und verwilligen uns auch, alspald und so wir uns der furmundschafft der crone zu Behemen annemen und der egenante unser lieber nefe solher verwilligung begeern wirdet, daz wir im dann die uff solh stuke und auch uff solhe thornoißs, so unser vorfar kayser Sigmund loblicher gedêchtnuss den edeln Johannen und Gotfriden gebrüdern graven zu Zigenhein und zu Nydde und Albrechten herren zu Hohenloch 40 uff den Rynzollen zu Boppart und zu Engers mit verwilligung der vir kurfursten am Rine Kaufmannschaften, so hinden uber den Hunds- rucke biß uf die Mosel und uf der Mosel geschifft und furter biß uf den Rine und den Rine abe gefurt werden, uf der Mosel bij Tryß oder sust, wa Wein oder Kaujmannschaft geschifft würde, den dafür gebihrenden Zoll an ihren Zöllen zu Gernsheim, Oppenheim, Ernfels, Bacherach, Cube und Lainstein nemen und heben laissen solten und mögen; er wolle ihre Diener, die den Zoll auf der Mosel einrichmen, dabei schuzen schirmen und hanthaben und nicht gestatten, daß Wein oder andere Kawfmannschafl, dis hinlen über den Hundsrucke bis auf die Mosel geführt werden, üher die Mosel oder auf der Mosel geschifft und den 45 Rhein hinab geführt werden (Koblenz St.-A. Abt. I A nr. 7450 or. mb.; Görz, Regg. Ebfe. v. Trier S. 180). 1 Oben Urk. a vom 15. Aug., auch Chmel, Reg. 1809 für Philipp van Sirek (ohne Datum); 50 dazu unsere nr. 157, a.
Strana 415
Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 200-201. 415 verschriben und verlihen hat1, und unser kuniglich brife gnediclich und on auszuge geben wellen von unsers egenanten lieben vettern wegen in solher forme und laut, als er die von andern unsern kurfursten hat, ungevêrlich. mit urkund diss briefs versigelt mit unserm kunig- lichem insigel. geben zu Nuremberg 1444 an unser lieben frawn tag nativitatis, u. R. 5. 1414 Sept. 8 Ad mandatum domini regis Hermannus Heecht. 5 [in verso] Registrata Jacobus Widerl. 201. Sitzungen des Reichshofgerichts und des kgl. Kammergerichts während des Nürnberger Reichstages. 1444 August 18 — Oklober 13 Nürnbery. Aug. 31: 15 Sept. 3: Sept. 4: 20 Sept. 5: 25 Sept. 7: 30 Sept. 15: 35 Sept. 18. 40 45 Sept. 23: 50 Okt. 1: Aug. 18: Urteil des Hofgerichts auf der Burg zu Nürnberg, besessen durch Bof. Michel zu Maidburg, Gf. zu Hurdeck, in Sachen des Jobst Kappfer für Ulrich Ortliebs Erben gegen Jörg Kutel für Heinrich Heck, Bürger 2u Ack, wegen einer Schuldforderung von 583 Gl.; dat. Di. n. u. l. fr. assumpc. 1444 (Nürnberg Report. 13 nr. 396 or. mb.). Urteil des kgl. Kammergerichts unter Vorsitz Hzg. Albrechts von Österreich in Sachen der Ursula Riedin von Pfünse gegen die Stadt Memmyngen; dat. Mo. vor s. Egidien tag 44 (Wier Reichs-Reg.-B. O fol. 187abs gedr. Chmel Regg. Anh. LXII nr. 48; Chmel Reg. 1712). Spruch des kgl. Kammergerichts unter Vorsitz des Erbkammerers Conrat zu Weinsperg auf die von Gf. Johann von Schaunberg wider Gf. Heinrich zu Görz wegen schuldiger 24000 Gl. erneuerte Klage, dat. 1444 Do. n. s. Egidien tag (Wien Allg, Urk.-Reihe or.; gedr. Chmel Mater. II, 44 nr. XLV ; Chmel Reg. 1720; Lichnowsky 6 nr. 857). Urteil des kgl. Kammergerichts wonter Vorsitz des Erbhämmerers Konrat von Weinsperg in der Appellation des Gebhart Judman gegen eine Entscheidung des Hojgerichts unter Hzg. Albrecht, dem Onkel Kg. Friedrichs, über die Bürgschaft am Schlosse Laber; dat. Fr. vor u. l. fr. nativ. 44 (Wien R.Rog.B. O fol. 197a, gedr. Chmel Regg. Anh. LXIII nr. 49; Chmel Reg. 1721). Bestatigung des Reichshofgerichts, beacesen durch Hofrichter Michel, Bgf. zu Maidburg und Gf. zu Hardeckg (zu Nuremborg auf der burg auf diesen tag, als diser brief gebon ist) über den Ausspruch des Landgerichts zu Franken für Hans von Wenckeim zu Weylantz- heim gegen die Stadt Schweinfurt wegen eingezogener Güter; dat. Sa. n. s. Gyglen 1444, Unterfert. Jo. Gysler (Witlrzburg Urk. K. 121 nr. 59), Spruch des kgl. Kammergerichte unter Vorsitz des Erbkämmerers Conrat zu Weinsperg auf die von Andreas von Holnegk wider Gf. Heinrich von Görz erneuerte Klage wegen cines abgenommenen Lehens zu Kirchheim; dat. 1444 an u. l. fr. abent nativ. (Wien Allg. Urk.- Reihe or.; gedr. Chmel Mater. II, 145 nr. XLVI, Reg. Chmel nr. 1725; Lichnowsky 6 nr. 863). Urieil des kgl. Kammergerichts unter Vorsitz des Erbkämmerers Conrat zu Winsperg zwischen dem Kölner Dompropst Erick Gf. von der Hoya und der Stadt Osnenbrugg, die den Bruder des Genannten. Gf. Johann von der Hoya, gejangen genommen hatte, dat. zinstag n. des hl. chruts tag 44 (Wien R.-Reg.-B. O fol. 203b; gedr. Ohmel Regg. Anh. LXVII nr. 52; Chmel Reg. 1746). Urteil des kgl. Kammergerichts, besessen durch Erbkämmerer Conrat zu Winsperg; bestätigt das Urteil des Hzgs. Heinrich, des Schwwgers Kg. Friedricks, in der Klage des Hanns Frawn- berger zum Hag zu Valkenvels gegen Gj. Heinrich zu Ortemberg wegen Vorenthaltung eines väterlichen Anteile seiner Ehefrau Kunigund am Schloß Seldemburg: dat. Fr. vor 8. Matheus (Wien R.-Reg.-B. O fol. 196ab; gedr. Chmel Regg. Anh. LXIX nr. 54; Chmel Reg. 1752; dazu 2 Exekutorialbriefe in Wien a.a.O. fol. 197a). Zeugnis Kg. Friedrichs für Wernher Overstolez v. DO., ozwan Grafen zu Collen, über Öffnung und Inkalt einer Brieflade mit Urkunden und Unterlagen zum Prozeßz des Deutschordens gegen Hans David von Liebenstad, die auf kgl. Gehot der kgl. Kanzlei ibergeben und heute vor dem kgl. Kammergericht geöfjnet worden ist (Königsberg St.-A. Schbl. XXXV a fol. 4b cop. chart.; dat. Nurenberg Mi. n. Matheus 1444: ebenda Schbl. 91 nr. 75 fol. 12b-13a cop. chart.). Erklarung Kg. Friedrichs, daß die am houtigen Tage vom Machtboten des Abtes zu Milstatt begehrte Bestätigung eines Urteils des Bischofs Johann zu Gurgk wider Moranden Gj. zu Portzili wber das weltliche Gericht in Dorf zu Sant Focut dem Gf. Heinrich zu Görtz an seiner Lehnschaft des gen. Gerichts unschedlich sein soll; dat. Do. n. Michelstag 1444 (Wien Allg. Urk.-Roihe or.; Regg.: Chmel nr. 1767; Lichnowsky 6 nr. 908). 10 55 1 Vgl. Altmann nr. 4160. 2 Vgl. dazu unsere nr. 207.
Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 200-201. 415 verschriben und verlihen hat1, und unser kuniglich brife gnediclich und on auszuge geben wellen von unsers egenanten lieben vettern wegen in solher forme und laut, als er die von andern unsern kurfursten hat, ungevêrlich. mit urkund diss briefs versigelt mit unserm kunig- lichem insigel. geben zu Nuremberg 1444 an unser lieben frawn tag nativitatis, u. R. 5. 1414 Sept. 8 Ad mandatum domini regis Hermannus Heecht. 5 [in verso] Registrata Jacobus Widerl. 201. Sitzungen des Reichshofgerichts und des kgl. Kammergerichts während des Nürnberger Reichstages. 1444 August 18 — Oklober 13 Nürnbery. Aug. 31: 15 Sept. 3: Sept. 4: 20 Sept. 5: 25 Sept. 7: 30 Sept. 15: 35 Sept. 18. 40 45 Sept. 23: 50 Okt. 1: Aug. 18: Urteil des Hofgerichts auf der Burg zu Nürnberg, besessen durch Bof. Michel zu Maidburg, Gf. zu Hurdeck, in Sachen des Jobst Kappfer für Ulrich Ortliebs Erben gegen Jörg Kutel für Heinrich Heck, Bürger 2u Ack, wegen einer Schuldforderung von 583 Gl.; dat. Di. n. u. l. fr. assumpc. 1444 (Nürnberg Report. 13 nr. 396 or. mb.). Urteil des kgl. Kammergerichts unter Vorsitz Hzg. Albrechts von Österreich in Sachen der Ursula Riedin von Pfünse gegen die Stadt Memmyngen; dat. Mo. vor s. Egidien tag 44 (Wier Reichs-Reg.-B. O fol. 187abs gedr. Chmel Regg. Anh. LXII nr. 48; Chmel Reg. 1712). Spruch des kgl. Kammergerichts unter Vorsitz des Erbkammerers Conrat zu Weinsperg auf die von Gf. Johann von Schaunberg wider Gf. Heinrich zu Görz wegen schuldiger 24000 Gl. erneuerte Klage, dat. 1444 Do. n. s. Egidien tag (Wien Allg, Urk.-Reihe or.; gedr. Chmel Mater. II, 44 nr. XLV ; Chmel Reg. 1720; Lichnowsky 6 nr. 857). Urteil des kgl. Kammergerichts wonter Vorsitz des Erbhämmerers Konrat von Weinsperg in der Appellation des Gebhart Judman gegen eine Entscheidung des Hojgerichts unter Hzg. Albrecht, dem Onkel Kg. Friedrichs, über die Bürgschaft am Schlosse Laber; dat. Fr. vor u. l. fr. nativ. 44 (Wien R.Rog.B. O fol. 197a, gedr. Chmel Regg. Anh. LXIII nr. 49; Chmel Reg. 1721). Bestatigung des Reichshofgerichts, beacesen durch Hofrichter Michel, Bgf. zu Maidburg und Gf. zu Hardeckg (zu Nuremborg auf der burg auf diesen tag, als diser brief gebon ist) über den Ausspruch des Landgerichts zu Franken für Hans von Wenckeim zu Weylantz- heim gegen die Stadt Schweinfurt wegen eingezogener Güter; dat. Sa. n. s. Gyglen 1444, Unterfert. Jo. Gysler (Witlrzburg Urk. K. 121 nr. 59), Spruch des kgl. Kammergerichte unter Vorsitz des Erbkämmerers Conrat zu Weinsperg auf die von Andreas von Holnegk wider Gf. Heinrich von Görz erneuerte Klage wegen cines abgenommenen Lehens zu Kirchheim; dat. 1444 an u. l. fr. abent nativ. (Wien Allg. Urk.- Reihe or.; gedr. Chmel Mater. II, 145 nr. XLVI, Reg. Chmel nr. 1725; Lichnowsky 6 nr. 863). Urieil des kgl. Kammergerichts unter Vorsitz des Erbkämmerers Conrat zu Winsperg zwischen dem Kölner Dompropst Erick Gf. von der Hoya und der Stadt Osnenbrugg, die den Bruder des Genannten. Gf. Johann von der Hoya, gejangen genommen hatte, dat. zinstag n. des hl. chruts tag 44 (Wien R.-Reg.-B. O fol. 203b; gedr. Ohmel Regg. Anh. LXVII nr. 52; Chmel Reg. 1746). Urteil des kgl. Kammergerichts, besessen durch Erbkämmerer Conrat zu Winsperg; bestätigt das Urteil des Hzgs. Heinrich, des Schwwgers Kg. Friedricks, in der Klage des Hanns Frawn- berger zum Hag zu Valkenvels gegen Gj. Heinrich zu Ortemberg wegen Vorenthaltung eines väterlichen Anteile seiner Ehefrau Kunigund am Schloß Seldemburg: dat. Fr. vor 8. Matheus (Wien R.-Reg.-B. O fol. 196ab; gedr. Chmel Regg. Anh. LXIX nr. 54; Chmel Reg. 1752; dazu 2 Exekutorialbriefe in Wien a.a.O. fol. 197a). Zeugnis Kg. Friedrichs für Wernher Overstolez v. DO., ozwan Grafen zu Collen, über Öffnung und Inkalt einer Brieflade mit Urkunden und Unterlagen zum Prozeßz des Deutschordens gegen Hans David von Liebenstad, die auf kgl. Gehot der kgl. Kanzlei ibergeben und heute vor dem kgl. Kammergericht geöfjnet worden ist (Königsberg St.-A. Schbl. XXXV a fol. 4b cop. chart.; dat. Nurenberg Mi. n. Matheus 1444: ebenda Schbl. 91 nr. 75 fol. 12b-13a cop. chart.). Erklarung Kg. Friedrichs, daß die am houtigen Tage vom Machtboten des Abtes zu Milstatt begehrte Bestätigung eines Urteils des Bischofs Johann zu Gurgk wider Moranden Gj. zu Portzili wber das weltliche Gericht in Dorf zu Sant Focut dem Gf. Heinrich zu Görtz an seiner Lehnschaft des gen. Gerichts unschedlich sein soll; dat. Do. n. Michelstag 1444 (Wien Allg. Urk.-Roihe or.; Regg.: Chmel nr. 1767; Lichnowsky 6 nr. 908). 10 55 1 Vgl. Altmann nr. 4160. 2 Vgl. dazu unsere nr. 207.
Strana 416
416 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 1: [1d45 Jan. 6) Okt. 7: Okt. 7: Okt. 13: Spruch des kgl. Kammergerichts unter Vorsitz des Erbkämmerers Conrat zu Winsperg in den Streitigkeiten des Jörg von Behemburg und der Stadt Hall über den Anteil Bebem- burgs an dem Schlosse Honhart; dat. Do, nach Michels tag 44 (Wien R.Reg.B. O fol. 201b; gedr. Chmel Regg. Anh. LXXI nr. 55; Chmel Reg. 1768; Lichnowsky 6 nr. 909). Urteil des kgl. Kammergerichts zwischen gen. Bürgern zu Nuromberg und Wilhelm von 5 Krebs, Bürger zu Collen, wodurch die Kläger an die Stadt Collen1 verwiesen werden; dat. wie oben (Wien R.-Reg.-B. O fol. 202b; gedr. Chmel Regg. Anh. LXXII nr. 56; Chmel Reg. 1769). Urteil des kgl. Kammergerichts, besessen durch den Erbkämmerer Conrat zu Winsperg, wodureh die Berufung Merten Angrers gegen ein Urteil des kgl. Kommissars Erasm von 10 Preysing zu Lantzhut im Streitjall des genannten Angrers wider Mertein Lengfelder ver- worjen wird; dat. Mi. v. Dyonisii (Wien R.-Reg.-B. O fol. 205b; teilw. gedr. Chmel Reg. 1780). Vorladung des Reichshofgerichts füir den Frankfurter Bürger Hans Aldelocz auf Klage des Johann von Siberg zum nächsten Hofgericht (nach der hl. dreier kung tag); dat. Nurem- 15 berg under des hl. reichs hofgerichts aufgedrucktem insigel Di. vor s. Gallen tag 1444, Unterfert. Jo. Gysler (Frankfurt Reichss.-Akten fase. 54 nr. 4149, 1 or. chart.). 202. Verfügungen Kg. Friedrichs jür die Juden und über Einziehung und Zahlung der Juden- Krönungssteuer. 1444 August 20 bis [Oktober] Nürnberg und 1445 Oktober 2 Wien. a) Kgl. Privileg für die Regensburger Judenschaft. 1444 August 20. 20 1444 Aug. 20 Kg. Friedrich bestätigt und erneuert den Juden zu Regensburg alle die gnaden und rocht, die sy von unsern vorfarn an dem reiche, Kaisern und Königen, bisher gehabt haben, und sagen ouch sy nach derselben brief laut von uns und dem riche ledig alles dinstes und vordrungen, alle die wyle sy unser cheimen, der Herzöge von Bayrn, pfant sein; er tut ihnen die besunder gnad, daß man sie um Schuld, Geld oder Schaden vor kein Gericht awßerhalb Regensburgs fordern solle, unsched- lich doch den vorgenanten unsern ohoimen von Bayrn an irer gewonlichon stewr, die sy in pfandes weiss von den egenanten Juden nach laute irer brief redlichen angehort; er gebietet dem Rat und der Gemeinde zu Regensburg, die Juden in ihren Schutz zu nehmen; wer dawider tût, der sol in unser und des richs swere ungnad verfallen sein. Dat. Núremberg 1444 pfinstag nuch s. Sebolts tag. (Aus Mülnchen H. St.-A. Haus- u. Fam.-Sachen fusc. 63 or. mb. lit. pat. c. sig. maj. pend.; Unterfertig. Ad mandatum domini regis d. Gaspar cancell. referen. — Ebenda Tom. priv. nr. 4 fol. 214a cop.; Pfalz-Neuburg. Cop.-B. 6 fol. 85ab cop. chart. — In Wien H. H. St.-A. Reichs-Reg.-Buch O fol. 180a cop. chart. — Regesten: Chmel nr. 1693, Lichnowsky 6 nr. 825). 25 30 b) Kgl. Gebot für Nürnberg zur Zahlung der halben Judenstouer an Kanzler Kaspar Schlick2. 1444 August 26. 35 Kg. Friedrich gebietet der Stadt Nuremberg, die 200 Gulden statwerung, die uns von der halben Sept. 29 judensteur bei euch in unser kuniglich cammer von Reichs wegen gepuret und die auf St. Michael nächstkünftig erscheinen sollen, an seinen Kanzler Gasparen Sligk, dem unser vorfarn und wir solich summ beschiden haben, oder an seinen Boten auszurichten. Datum Nuremberg 1444 (sub 1444 minori pendente) Mi. nach Bartholomees tag. (Aus Wien H. H. St.-A, Reichs-Reg.-Buch O fol. 40 Aug. 26 181b cop. chart. — In Nürnberg St.-A. V 86/2 nr. 975 or. mb. c. sig. pend.). 1 Hierzu zwei spätere Briefe Kölns, den cinen an Noremberg vom 15. Febr. 1445, worin Köln die Forderung seines Bürgers Wilhelm vom Krebtz anf Entschädigung seiner Auslagen in der Kammergerichtssache gegen den Nürnberger Bür- ger Hentzen von dem Haeve anmeldet, den anderen vom 23. März (die martis post palmarum 45) an den Nurnberger Bürger Lucas Kampreter, uorin Köln fir faste vill gunst ind eren dankt, die jener den zums König nach Nurenberg gesandten Freunden Kölns bewist und erboiten hatte. und zugleich Wechselbriefe jür ihren jetzigen Boten- Mstr. Ludowich, der an den königlichen Hof gehen soll, erbillet (Köln Briefbuch 17 fol. 80a und 87" cop. chart.; Regesten in Mitth. Stadt-A. Köln 24, 176 und 177.) 2 Diese Anordnung wurde am 29. Sept. (an s. Michels tag) ergänzt durch ein neues kgl. Man- dat, wonach die (andere) Hulste der von den Juden Nürnbergs auf heutt fälligen Jahressteuer an den Erbmarschall Heinrich zu Bappenheim 50 oder dessen Botschaft gezahlt werden soll (Nürn- berg V 86/2 mr. 974 or. ch.). 45
416 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 1: [1d45 Jan. 6) Okt. 7: Okt. 7: Okt. 13: Spruch des kgl. Kammergerichts unter Vorsitz des Erbkämmerers Conrat zu Winsperg in den Streitigkeiten des Jörg von Behemburg und der Stadt Hall über den Anteil Bebem- burgs an dem Schlosse Honhart; dat. Do, nach Michels tag 44 (Wien R.Reg.B. O fol. 201b; gedr. Chmel Regg. Anh. LXXI nr. 55; Chmel Reg. 1768; Lichnowsky 6 nr. 909). Urteil des kgl. Kammergerichts zwischen gen. Bürgern zu Nuromberg und Wilhelm von 5 Krebs, Bürger zu Collen, wodurch die Kläger an die Stadt Collen1 verwiesen werden; dat. wie oben (Wien R.-Reg.-B. O fol. 202b; gedr. Chmel Regg. Anh. LXXII nr. 56; Chmel Reg. 1769). Urteil des kgl. Kammergerichts, besessen durch den Erbkämmerer Conrat zu Winsperg, wodureh die Berufung Merten Angrers gegen ein Urteil des kgl. Kommissars Erasm von 10 Preysing zu Lantzhut im Streitjall des genannten Angrers wider Mertein Lengfelder ver- worjen wird; dat. Mi. v. Dyonisii (Wien R.-Reg.-B. O fol. 205b; teilw. gedr. Chmel Reg. 1780). Vorladung des Reichshofgerichts füir den Frankfurter Bürger Hans Aldelocz auf Klage des Johann von Siberg zum nächsten Hofgericht (nach der hl. dreier kung tag); dat. Nurem- 15 berg under des hl. reichs hofgerichts aufgedrucktem insigel Di. vor s. Gallen tag 1444, Unterfert. Jo. Gysler (Frankfurt Reichss.-Akten fase. 54 nr. 4149, 1 or. chart.). 202. Verfügungen Kg. Friedrichs jür die Juden und über Einziehung und Zahlung der Juden- Krönungssteuer. 1444 August 20 bis [Oktober] Nürnberg und 1445 Oktober 2 Wien. a) Kgl. Privileg für die Regensburger Judenschaft. 1444 August 20. 20 1444 Aug. 20 Kg. Friedrich bestätigt und erneuert den Juden zu Regensburg alle die gnaden und rocht, die sy von unsern vorfarn an dem reiche, Kaisern und Königen, bisher gehabt haben, und sagen ouch sy nach derselben brief laut von uns und dem riche ledig alles dinstes und vordrungen, alle die wyle sy unser cheimen, der Herzöge von Bayrn, pfant sein; er tut ihnen die besunder gnad, daß man sie um Schuld, Geld oder Schaden vor kein Gericht awßerhalb Regensburgs fordern solle, unsched- lich doch den vorgenanten unsern ohoimen von Bayrn an irer gewonlichon stewr, die sy in pfandes weiss von den egenanten Juden nach laute irer brief redlichen angehort; er gebietet dem Rat und der Gemeinde zu Regensburg, die Juden in ihren Schutz zu nehmen; wer dawider tût, der sol in unser und des richs swere ungnad verfallen sein. Dat. Núremberg 1444 pfinstag nuch s. Sebolts tag. (Aus Mülnchen H. St.-A. Haus- u. Fam.-Sachen fusc. 63 or. mb. lit. pat. c. sig. maj. pend.; Unterfertig. Ad mandatum domini regis d. Gaspar cancell. referen. — Ebenda Tom. priv. nr. 4 fol. 214a cop.; Pfalz-Neuburg. Cop.-B. 6 fol. 85ab cop. chart. — In Wien H. H. St.-A. Reichs-Reg.-Buch O fol. 180a cop. chart. — Regesten: Chmel nr. 1693, Lichnowsky 6 nr. 825). 25 30 b) Kgl. Gebot für Nürnberg zur Zahlung der halben Judenstouer an Kanzler Kaspar Schlick2. 1444 August 26. 35 Kg. Friedrich gebietet der Stadt Nuremberg, die 200 Gulden statwerung, die uns von der halben Sept. 29 judensteur bei euch in unser kuniglich cammer von Reichs wegen gepuret und die auf St. Michael nächstkünftig erscheinen sollen, an seinen Kanzler Gasparen Sligk, dem unser vorfarn und wir solich summ beschiden haben, oder an seinen Boten auszurichten. Datum Nuremberg 1444 (sub 1444 minori pendente) Mi. nach Bartholomees tag. (Aus Wien H. H. St.-A, Reichs-Reg.-Buch O fol. 40 Aug. 26 181b cop. chart. — In Nürnberg St.-A. V 86/2 nr. 975 or. mb. c. sig. pend.). 1 Hierzu zwei spätere Briefe Kölns, den cinen an Noremberg vom 15. Febr. 1445, worin Köln die Forderung seines Bürgers Wilhelm vom Krebtz anf Entschädigung seiner Auslagen in der Kammergerichtssache gegen den Nürnberger Bür- ger Hentzen von dem Haeve anmeldet, den anderen vom 23. März (die martis post palmarum 45) an den Nurnberger Bürger Lucas Kampreter, uorin Köln fir faste vill gunst ind eren dankt, die jener den zums König nach Nurenberg gesandten Freunden Kölns bewist und erboiten hatte. und zugleich Wechselbriefe jür ihren jetzigen Boten- Mstr. Ludowich, der an den königlichen Hof gehen soll, erbillet (Köln Briefbuch 17 fol. 80a und 87" cop. chart.; Regesten in Mitth. Stadt-A. Köln 24, 176 und 177.) 2 Diese Anordnung wurde am 29. Sept. (an s. Michels tag) ergänzt durch ein neues kgl. Man- dat, wonach die (andere) Hulste der von den Juden Nürnbergs auf heutt fälligen Jahressteuer an den Erbmarschall Heinrich zu Bappenheim 50 oder dessen Botschaft gezahlt werden soll (Nürn- berg V 86/2 mr. 974 or. ch.). 45
Strana 417
10 15 2 u 20 40 s Bb. Allgemeine Reichsangelegonheiten nr. 201-202. 417 ©) Quittung für die Stadt Nürnberg über die 1. und 2. Raie Krónungesteuer der Regensburger Juden}. [1444] September 8. : Aus Wien I. If. St.-A. Reichsregistraturbuch O fol, 1888 cop. chart, — In Ndrn- terg St.-A. V 87/1 nr. 980 or. mb. — Regesten: Chsmel Reg. 1726, Lichnowsky 6 | nr. 864; Wiener, Regesten z. Gesch. d. Juden in Deutsold., T. 1, Hans. 1802, 8. 81. Wir Fridreich etc. als die Judisoheit zu Regenspurg, urser camerknechte, mit uns überkomen sein, uns funftausent guldesn in unser kuniglich krónung auf etlich frist, nómlich zweitausent guldein auf unserer lieben frawen tag nativitatis isczund gegenwurtig, zweitausent guldein auf sand Michels tag und eintausent guldeir auf sand Merteins tag schirstkumftig, zl einer erung zu geben und auszurichten, dafur uns dann Bürgermeister und Rat zu Nuremberg gesprochen haben: bekennen wir, daz uns dieselben von Nüremberg von wegen der genanten Judischeit zu Regenspurg auf die obgenant ersten gegenwurtigen frist zwaitausent guldein und von der andern frist wàgen zü sand Michels tag néchstzükumftig auch zwaitausent guldeim egenanter werung wol ausgericht gewort und bozalt haben, und sagen darumb die egenanten von Nuremberg, auch die Judischeit zu Regenspurg, ir erhen und nachkomen derselben viervausent guldei& von beden obgenant fristen quidt ledig und loze in kraft dif briefs. geben zu Nuremberg an u. fr. tag nativ, d) Kgl. Gebot für Nürnberg? zur Zahlung der 3. Bute der Regensburger Judensteuer an Bf. Sylvester von Chiemsez. 1444 September 18. Aus Wien H. H. St.-A. Reicharegistraturbuch O fel. 188% cop. chart. — In Nürnberg St..A. V 92/1 nr. 2757 or. mb. — Regesten: Ohmel Rey. 1737; Licknowsky 6 nr. 877. Wir Fridreich ete. bekenren ete. als die Judischeit zu Regenspurg ete. mit uns uber- komen sein, uns ain genant summ guldein und darinne nemlich tausent rinisch guldein auf sand Merteins tag schiristkimftig in unser kuniglich cronung zu aincr erung ze geben, dafur uns daum die ersamen burgermaister und rate ze Niiremberg, unser und des richs lieb getruon, versprochen haben, also haben wir dieselben tausent guldein dem erwirdigen Silvester bischo- ven zu K yemssee, unserm füraten raf. nnd liehen andechtigen, geschaffet zu geben und schaffen auch wissentlich mit dem brief. davon so empfelhen wir dex burgermaister und dern rate zu Nüremberg, auch der Judischait ze Regenspurg obgenan!, daz sí solich tausent guldein 1 Am 28. Aug. (fer. 6. p. Barth.) bat Nürnberg die Slade Regensburg um Auskunft: nachdem es für solche 5000 Gl. rh., die die Regensburger Judischeit dem König auf et.iche frist ausrichten 80ll, gesprochen habe und ihm jetzt der Regena- hurger. Bürger Herman Zeller 2000 61. geraicht habe als erste frisbe der zu entrichtenden Krönungs- steuer, wollle es wissen, wie die vom König zu nehmende Quittung lauten solle {Nürnberg Brief- buch 17 fol 98b cop, chart.). — Unter dem gleichen Datum wurde dem. gen. Herman Zeller von Regensburg über Aushüwudáyung von 2000 Gl. *h. als Abschlagszahlung der Regensburger Juden-Krónungssteuer von Nürnberg quittiert (4.4.0, fol, 99°), Quittung Nürnbergs über den Empfang der 3. Rate von 1000 GIL. am. 9. Nov, &iehe Aum. 2. 2 Am 12, Sept. (3abb. post nat. Marie) teilte Nürnberg der Stadt Regensburg mit, daß es die am 29. Sept. faliger, 2900 GŁ. schon jetzt bexahit habe und sich verseke, auch um Auszahlung der 7033 Dentsche Reichstagankten XVII,2 63 noch übrigen 1000 GL., die der König dem Bischof von Kemse Überwiesen habe, angegangen zu werden; Nürnberg bittet, dafür zu sorgen, daß die von dem Regensburger Juden noch undbezahlt ausstekeniien 3000 GL. nur ihm und keinem ande. ren gegeben werde (c,a,0. fol. 105%). — Df. Silvester von Kyemssce quittiert am 15. Sept. (Nueremberg an eritag n. h. crewtz tag exaltac.) der Stadt Nürnberg und den Juden zw Regensburg ÿm Namen Kg. Friedricha über 1000 Gi. Krönungs- steuer (Nürnberg St.-A. V 87/1 nr. 990 ar. mb. mit Sg. des Ausstellers und Bf. Friedrichs von Regensburg). — Am 9. Nov. (Mo. vor s. Mar. teins tag) bekennen die Bürger des Rate zu Nürn- berg, daß ihmen Fritz Swab heute im Aufirage des Rats zu Regenspurg 1000 GŁ. rheim.. Landec- währung übergeben habe, die dem Róm. Kónig für den Ral und die Regensburger Judenschaft bezahlt worden sind (Nürnberg Briefb. 17 fol. 147%). Sert. 8 Sept. 29 Nov. 11 Bept. 29 Sept. $ Non. 11
10 15 2 u 20 40 s Bb. Allgemeine Reichsangelegonheiten nr. 201-202. 417 ©) Quittung für die Stadt Nürnberg über die 1. und 2. Raie Krónungesteuer der Regensburger Juden}. [1444] September 8. : Aus Wien I. If. St.-A. Reichsregistraturbuch O fol, 1888 cop. chart, — In Ndrn- terg St.-A. V 87/1 nr. 980 or. mb. — Regesten: Chsmel Reg. 1726, Lichnowsky 6 | nr. 864; Wiener, Regesten z. Gesch. d. Juden in Deutsold., T. 1, Hans. 1802, 8. 81. Wir Fridreich etc. als die Judisoheit zu Regenspurg, urser camerknechte, mit uns überkomen sein, uns funftausent guldesn in unser kuniglich krónung auf etlich frist, nómlich zweitausent guldein auf unserer lieben frawen tag nativitatis isczund gegenwurtig, zweitausent guldein auf sand Michels tag und eintausent guldeir auf sand Merteins tag schirstkumftig, zl einer erung zu geben und auszurichten, dafur uns dann Bürgermeister und Rat zu Nuremberg gesprochen haben: bekennen wir, daz uns dieselben von Nüremberg von wegen der genanten Judischeit zu Regenspurg auf die obgenant ersten gegenwurtigen frist zwaitausent guldein und von der andern frist wàgen zü sand Michels tag néchstzükumftig auch zwaitausent guldeim egenanter werung wol ausgericht gewort und bozalt haben, und sagen darumb die egenanten von Nuremberg, auch die Judischeit zu Regenspurg, ir erhen und nachkomen derselben viervausent guldei& von beden obgenant fristen quidt ledig und loze in kraft dif briefs. geben zu Nuremberg an u. fr. tag nativ, d) Kgl. Gebot für Nürnberg? zur Zahlung der 3. Bute der Regensburger Judensteuer an Bf. Sylvester von Chiemsez. 1444 September 18. Aus Wien H. H. St.-A. Reicharegistraturbuch O fel. 188% cop. chart. — In Nürnberg St..A. V 92/1 nr. 2757 or. mb. — Regesten: Ohmel Rey. 1737; Licknowsky 6 nr. 877. Wir Fridreich ete. bekenren ete. als die Judischeit zu Regenspurg ete. mit uns uber- komen sein, uns ain genant summ guldein und darinne nemlich tausent rinisch guldein auf sand Merteins tag schiristkimftig in unser kuniglich cronung zu aincr erung ze geben, dafur uns daum die ersamen burgermaister und rate ze Niiremberg, unser und des richs lieb getruon, versprochen haben, also haben wir dieselben tausent guldein dem erwirdigen Silvester bischo- ven zu K yemssee, unserm füraten raf. nnd liehen andechtigen, geschaffet zu geben und schaffen auch wissentlich mit dem brief. davon so empfelhen wir dex burgermaister und dern rate zu Nüremberg, auch der Judischait ze Regenspurg obgenan!, daz sí solich tausent guldein 1 Am 28. Aug. (fer. 6. p. Barth.) bat Nürnberg die Slade Regensburg um Auskunft: nachdem es für solche 5000 Gl. rh., die die Regensburger Judischeit dem König auf et.iche frist ausrichten 80ll, gesprochen habe und ihm jetzt der Regena- hurger. Bürger Herman Zeller 2000 61. geraicht habe als erste frisbe der zu entrichtenden Krönungs- steuer, wollle es wissen, wie die vom König zu nehmende Quittung lauten solle {Nürnberg Brief- buch 17 fol 98b cop, chart.). — Unter dem gleichen Datum wurde dem. gen. Herman Zeller von Regensburg über Aushüwudáyung von 2000 Gl. *h. als Abschlagszahlung der Regensburger Juden-Krónungssteuer von Nürnberg quittiert (4.4.0, fol, 99°), Quittung Nürnbergs über den Empfang der 3. Rate von 1000 GIL. am. 9. Nov, &iehe Aum. 2. 2 Am 12, Sept. (3abb. post nat. Marie) teilte Nürnberg der Stadt Regensburg mit, daß es die am 29. Sept. faliger, 2900 GŁ. schon jetzt bexahit habe und sich verseke, auch um Auszahlung der 7033 Dentsche Reichstagankten XVII,2 63 noch übrigen 1000 GL., die der König dem Bischof von Kemse Überwiesen habe, angegangen zu werden; Nürnberg bittet, dafür zu sorgen, daß die von dem Regensburger Juden noch undbezahlt ausstekeniien 3000 GL. nur ihm und keinem ande. ren gegeben werde (c,a,0. fol. 105%). — Df. Silvester von Kyemssce quittiert am 15. Sept. (Nueremberg an eritag n. h. crewtz tag exaltac.) der Stadt Nürnberg und den Juden zw Regensburg ÿm Namen Kg. Friedricha über 1000 Gi. Krönungs- steuer (Nürnberg St.-A. V 87/1 nr. 990 ar. mb. mit Sg. des Ausstellers und Bf. Friedrichs von Regensburg). — Am 9. Nov. (Mo. vor s. Mar. teins tag) bekennen die Bürger des Rate zu Nürn- berg, daß ihmen Fritz Swab heute im Aufirage des Rats zu Regenspurg 1000 GŁ. rheim.. Landec- währung übergeben habe, die dem Róm. Kónig für den Ral und die Regensburger Judenschaft bezahlt worden sind (Nürnberg Briefb. 17 fol. 147%). Sert. 8 Sept. 29 Nov. 11 Bept. 29 Sept. $ Non. 11
Strana 418
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 418 dem egenanten von Kyemsse an unser stat ausrichten und bezalen, darumb sein quittung Nov. 11 von ime nemen, und wenn si das also getan haben, es sei auf den obgenant sant Mertins tag oder vor, so sagen wir die egenanten von Nuremberg und auch die Judischeit ze Regenspurg, ir erben und nachkomen derselben tausent guldein quidt ledig und loze in aller der mass, als ob si die zu unser selbs handen zu rechter wil und zoit bezalten. mit urkund dits briefs. 5 Sept. 13 geben zů Nûremberg an suntag vor des heiligen krewcz tag 44, u. R. 5. Magistro camere referente. e) Kgl. Vollmacht für Sebald Beheim wnd Heinrich Herwarth zur Eintretbung des 3. Pfennigs als Krönungssteuer von den Juden zu Bamberg, Forchheim und Schweinfurt. [ 1444/ September 25. 10 Aus Wiën H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch O fol. 191b cop. chart. — Regesten: Chmel Reg. 1758; Lichnowsky 6 nr. 899; M. Wiener, Reg. z. Gesch. d. Juden in Doutscht., T. I, Hannover 1862, S. 81f. Wir Fridrich etc. bekennen ete. als wir neulich der Judischeit zu Bamberg, zu Forchaim und zu Swinfurt geschriben und in geboten haben, her zu uns gen Nuremberg zu komen und 15 sich mit uns oder unsern ambtluten umb unser und des richs steur und gerechtikeit, nêmlich des dritten pfenning alles irs guts, den si uns nach unserr kuniglichen kronung zu Ache zu geben pflichtig sein, zu vereinen und zu uberkomen, als dann ander Judischeit in dem heiligen rich das getan hat, also hat dieselb Judischeit solich unser gebot verachtet und ist dom nit nachkomen, und wiewol wir si nů mit beswerungen und andern notdurftigen wegen wol hetten gedringen mogen, iedoch so haben wir das durch des pesten willen nit tun wollen. nu si aber in irer ungehorsam also stecken, so haben wir unsern lieben getruen Sebalten Beheim und Heinrichen Herwarten, unsern dienern, bevolhen und geben in auch vollen gewalt und macht in kraft dißs briefs, daz si mit der egenanten Judischeit zu Bamberg, zu Forchaim und zu Swinfurt umb solich unser gerechtikeit des dritten phennings mogen uberkomen, sich darumb einen, si zu quittiren und auch mit gewondlichen frihaiten, als ander Judischeit gemeinlich in disen sachen erworben hat, zu versorgen und alles das zu tûn, das wir selber getun mochten, ob wir selber gegenwurtigen weren. wer' aber sach, daz sich die egenant Judischait samentlich oder sunderlich wider solich unser gerechtikeit hinfur mer seczen und der nit geben wolt, so geben wir aber den egenant Sebalten und Heinrichen vollen gewalt in kraft diß briofs, solich ungehorsam Judischeit in unser und des heiligen richs acht und panne zu verkunden und offenbarn und si mit iren briefen darein zu tun, in alle gemain- schaft mit den Kristen, auch ir schuld uberal zu verpieten, si aus den frid in den unfrid zu seczen und alles das zu tun, das zu des heiligen richs acht und panne und andern penen not- durftig sein wirt. und was die egenant Sebalt und Heinrich in allen den sachen von unsern 35 und des richs wegen mit den Juden handeln und tun werden, das sol kraft und macht haben zu glicher weis, als wir das selber getan hetten. mit urkunt. zu Nuremberg an freitag Sept. 25 nach sand Matheus tag sub minori sigillo appenso. 20 26 30 1444 o. D. f) Kgl. Gnadenbriet für den Ulmer Juden Seligman. Kg. Friedrich bestätigt dem Juden Seligman auf 5 Jahre die Grade, die K. Sigmund der Juden- 40 schaft zte Ulm insgesamt auf etliche Zeit gegeben1 und er selbst dies dann auf 5 Jahre bestatigt und den Juden S. nach Empfang seiner Krone zu Ach der gevallen im rich steur und erung uns zu- gehorend gehorsam gefunden habe, daß er (S.) und scine Erben in dieser Zeit ihre ausstehenden Schulden nach Ausweis ihrer Schuldbriefe ungeirrt einbringen mögen und daß niemand von den Schuldnern durch den Röm. König irgendwie gefreit werden darf. (In Wien H. H.St.-A. Reichs-Reg.. 45 Buch O fol. 205ab cop. chart. — Regest: Chmel, Reg. 1844). 1 Vgl. Altmann nr. 10065.
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 418 dem egenanten von Kyemsse an unser stat ausrichten und bezalen, darumb sein quittung Nov. 11 von ime nemen, und wenn si das also getan haben, es sei auf den obgenant sant Mertins tag oder vor, so sagen wir die egenanten von Nuremberg und auch die Judischeit ze Regenspurg, ir erben und nachkomen derselben tausent guldein quidt ledig und loze in aller der mass, als ob si die zu unser selbs handen zu rechter wil und zoit bezalten. mit urkund dits briefs. 5 Sept. 13 geben zů Nûremberg an suntag vor des heiligen krewcz tag 44, u. R. 5. Magistro camere referente. e) Kgl. Vollmacht für Sebald Beheim wnd Heinrich Herwarth zur Eintretbung des 3. Pfennigs als Krönungssteuer von den Juden zu Bamberg, Forchheim und Schweinfurt. [ 1444/ September 25. 10 Aus Wiën H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch O fol. 191b cop. chart. — Regesten: Chmel Reg. 1758; Lichnowsky 6 nr. 899; M. Wiener, Reg. z. Gesch. d. Juden in Doutscht., T. I, Hannover 1862, S. 81f. Wir Fridrich etc. bekennen ete. als wir neulich der Judischeit zu Bamberg, zu Forchaim und zu Swinfurt geschriben und in geboten haben, her zu uns gen Nuremberg zu komen und 15 sich mit uns oder unsern ambtluten umb unser und des richs steur und gerechtikeit, nêmlich des dritten pfenning alles irs guts, den si uns nach unserr kuniglichen kronung zu Ache zu geben pflichtig sein, zu vereinen und zu uberkomen, als dann ander Judischeit in dem heiligen rich das getan hat, also hat dieselb Judischeit solich unser gebot verachtet und ist dom nit nachkomen, und wiewol wir si nů mit beswerungen und andern notdurftigen wegen wol hetten gedringen mogen, iedoch so haben wir das durch des pesten willen nit tun wollen. nu si aber in irer ungehorsam also stecken, so haben wir unsern lieben getruen Sebalten Beheim und Heinrichen Herwarten, unsern dienern, bevolhen und geben in auch vollen gewalt und macht in kraft dißs briefs, daz si mit der egenanten Judischeit zu Bamberg, zu Forchaim und zu Swinfurt umb solich unser gerechtikeit des dritten phennings mogen uberkomen, sich darumb einen, si zu quittiren und auch mit gewondlichen frihaiten, als ander Judischeit gemeinlich in disen sachen erworben hat, zu versorgen und alles das zu tûn, das wir selber getun mochten, ob wir selber gegenwurtigen weren. wer' aber sach, daz sich die egenant Judischait samentlich oder sunderlich wider solich unser gerechtikeit hinfur mer seczen und der nit geben wolt, so geben wir aber den egenant Sebalten und Heinrichen vollen gewalt in kraft diß briofs, solich ungehorsam Judischeit in unser und des heiligen richs acht und panne zu verkunden und offenbarn und si mit iren briefen darein zu tun, in alle gemain- schaft mit den Kristen, auch ir schuld uberal zu verpieten, si aus den frid in den unfrid zu seczen und alles das zu tun, das zu des heiligen richs acht und panne und andern penen not- durftig sein wirt. und was die egenant Sebalt und Heinrich in allen den sachen von unsern 35 und des richs wegen mit den Juden handeln und tun werden, das sol kraft und macht haben zu glicher weis, als wir das selber getan hetten. mit urkunt. zu Nuremberg an freitag Sept. 25 nach sand Matheus tag sub minori sigillo appenso. 20 26 30 1444 o. D. f) Kgl. Gnadenbriet für den Ulmer Juden Seligman. Kg. Friedrich bestätigt dem Juden Seligman auf 5 Jahre die Grade, die K. Sigmund der Juden- 40 schaft zte Ulm insgesamt auf etliche Zeit gegeben1 und er selbst dies dann auf 5 Jahre bestatigt und den Juden S. nach Empfang seiner Krone zu Ach der gevallen im rich steur und erung uns zu- gehorend gehorsam gefunden habe, daß er (S.) und scine Erben in dieser Zeit ihre ausstehenden Schulden nach Ausweis ihrer Schuldbriefe ungeirrt einbringen mögen und daß niemand von den Schuldnern durch den Röm. König irgendwie gefreit werden darf. (In Wien H. H.St.-A. Reichs-Reg.. 45 Buch O fol. 205ab cop. chart. — Regest: Chmel, Reg. 1844). 1 Vgl. Altmann nr. 10065.
Strana 419
Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 202-203. 419 g) Kgl. Vollmacht für Hzg. Albrecht von Österreich zur Eintreibung der Krönungssteuer von den Juden in den Bistümern Mainz, Köln und Trier und des goldenen Opferpfennigs von den Juden im ganzen Reich. 1445 Oktober 2 Wien. Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch 0 fol. 214b-215a cop. ehart. Wir Fridreich etc. bekennen etc. wann uns nach der gezirung unserer kuniglichen cron, die wir mit gotes hilf zů Ach loblich und wirdiklich empfangen haben, alle Judischeit durch das heilig reich ein erung und steur zu tund pflichtig und schuldig sind und nû etleich Judischeit in den bistummen zû Mencz, Collen und Trier und an andern enden, da-umb uns solich erung bisher nit getan noch mit uns darumb uberkomen sein, darumb so haben wir dem 10 hochgeborn Albrechten auch herzogen zu Osterreich etc., unserm lieben bruder und fürsten, bevolhen und im in kraft dis briefs unsern vollen gewalt und macht gegeben, daz er durch sich oder sein machtboten und anwelt von unsern wegen von allen den Juden under den vor- genanten stiften und auch an andern enden im reich gesessen, die uns unser vorgemelt erung und steûr noch nit gegeben noch gericht hand, solich erung ervordern, einnemen, si darumb 15 quittiren, frien und, welich sich dawider seezen à und sperren wolten, die mit iren leib und güten verachten und in unser und des reichs acht und bann tun, erkennen und wider si und ir gut mit andern notdürftigen processen vollefaren sôll und moge, glicherweis wir selbs tun solten und mochten, biß daz si zû gehorsam gepracht werden. desglichen daz er von allen den Juden im reich den guldein opferphenning, da der vor von unsern vorfarn Rômischen keisern und 20 kunigen andern nit verkummert ist, auch in vor geschribner weise von unsern wegen ervordern, einnemen, die Juden quittiren und wider die ungehorsamen und ir gut mit unserer und des richs acht und bann und andern processen vollefaren solle und moge. und wir gebieten darauf den erwirdigen Dietrichen zů Mencz durch Germanien, Dietrichen zu Collen durch Ytalien, Jacoben zu Trier durch Gallien und daz kunigrich von Arelat erzbischoven und des heiligen richs erzcanzlern, unsern lieben neven und kurfursten, und allen und iglichen andern unsern fursten, geistlichen und weltlichen, graven, herren und steten und andern unsern und des richs undertan, under den und bei den solich Juden, die uns ire crung noch nit gegeben hand, erfunden werden und die sich des sperren und dawider seczen wolten, das si dem obgenant unserm lieben bruder von unsern und des heiligen richs gerechtigkeit wegen beholfen bei- gestendig und beraten sien wider solich, damit si in solichen uns und dem rich umb unser gerechtikeit gehorsam gemacht werden. das ist unser ernste mainung. presencium sub minori pendente. datum Wienne sabbato post Michaelis anno etc. 45. 25 30 Okt. 2 1445 203. Vereinbarungen Kg. Friedrichs mit seinem Bruder Hag. Albrecht über die Regierung der österreichischen Vorlande und der Gft. Tirol. 1444 Augast 29 — September 12 Nürnberg. 35 In Wien H. H. St..A. Allg. Urkk.-Reihe origg. a) Ky. Friedrich und sein Bruder Hzg. Albrecht verlangern ihren Vergleich1 vom 30. Marz 1443 über Regierung und Verwesung ihrer erblichen Fürstentilmer, Lande und Herrschaften, der bis Himmel- fahrt 1145 gelten sollte, auf weitere drei Jahre. 1444 August 29 Nürnberg, (Chmel Reg. nr. 1707). b) Hzg. Albrecht bekennt, daß Kg. Friedrich, sein Bruder, durch seiner und unsrer lande und 40 leute frids und gemachs und des ganzen hauss Osterrich pesten und aufnomons willen ihm die Regie- rung ihrer Lande in Schwaben, im Elsaß und hiedishalb des Arls und Vern von heute bis auf kommenden hl. Auffahrttag und von da 3 Jahre danach bevolhen hat in solcher mazz, daz wir dieselben sein und unser land und leut, die er yecz ynnhat oder die wir hinfur von steten slozzn, di seinen gnaden und uns ansteen, wider inbringen werden, die obgemelten zeit in desselben unsers gnedigen herren 45 und bruder, unserselbs und unners lieben vettern herezog Sigmunds namen regiern und verwesen sullon und mugen, alle Lehen darin leihen, auch Landvögte usw. darin setzen und entsetzen nach I4d5 Mat s a) em., Vort. seczten. Auszugsweise gedr. Chmel, Reg. nr. I398.
Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 202-203. 419 g) Kgl. Vollmacht für Hzg. Albrecht von Österreich zur Eintreibung der Krönungssteuer von den Juden in den Bistümern Mainz, Köln und Trier und des goldenen Opferpfennigs von den Juden im ganzen Reich. 1445 Oktober 2 Wien. Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch 0 fol. 214b-215a cop. ehart. Wir Fridreich etc. bekennen etc. wann uns nach der gezirung unserer kuniglichen cron, die wir mit gotes hilf zů Ach loblich und wirdiklich empfangen haben, alle Judischeit durch das heilig reich ein erung und steur zu tund pflichtig und schuldig sind und nû etleich Judischeit in den bistummen zû Mencz, Collen und Trier und an andern enden, da-umb uns solich erung bisher nit getan noch mit uns darumb uberkomen sein, darumb so haben wir dem 10 hochgeborn Albrechten auch herzogen zu Osterreich etc., unserm lieben bruder und fürsten, bevolhen und im in kraft dis briefs unsern vollen gewalt und macht gegeben, daz er durch sich oder sein machtboten und anwelt von unsern wegen von allen den Juden under den vor- genanten stiften und auch an andern enden im reich gesessen, die uns unser vorgemelt erung und steûr noch nit gegeben noch gericht hand, solich erung ervordern, einnemen, si darumb 15 quittiren, frien und, welich sich dawider seezen à und sperren wolten, die mit iren leib und güten verachten und in unser und des reichs acht und bann tun, erkennen und wider si und ir gut mit andern notdürftigen processen vollefaren sôll und moge, glicherweis wir selbs tun solten und mochten, biß daz si zû gehorsam gepracht werden. desglichen daz er von allen den Juden im reich den guldein opferphenning, da der vor von unsern vorfarn Rômischen keisern und 20 kunigen andern nit verkummert ist, auch in vor geschribner weise von unsern wegen ervordern, einnemen, die Juden quittiren und wider die ungehorsamen und ir gut mit unserer und des richs acht und bann und andern processen vollefaren solle und moge. und wir gebieten darauf den erwirdigen Dietrichen zů Mencz durch Germanien, Dietrichen zu Collen durch Ytalien, Jacoben zu Trier durch Gallien und daz kunigrich von Arelat erzbischoven und des heiligen richs erzcanzlern, unsern lieben neven und kurfursten, und allen und iglichen andern unsern fursten, geistlichen und weltlichen, graven, herren und steten und andern unsern und des richs undertan, under den und bei den solich Juden, die uns ire crung noch nit gegeben hand, erfunden werden und die sich des sperren und dawider seczen wolten, das si dem obgenant unserm lieben bruder von unsern und des heiligen richs gerechtigkeit wegen beholfen bei- gestendig und beraten sien wider solich, damit si in solichen uns und dem rich umb unser gerechtikeit gehorsam gemacht werden. das ist unser ernste mainung. presencium sub minori pendente. datum Wienne sabbato post Michaelis anno etc. 45. 25 30 Okt. 2 1445 203. Vereinbarungen Kg. Friedrichs mit seinem Bruder Hag. Albrecht über die Regierung der österreichischen Vorlande und der Gft. Tirol. 1444 Augast 29 — September 12 Nürnberg. 35 In Wien H. H. St..A. Allg. Urkk.-Reihe origg. a) Ky. Friedrich und sein Bruder Hzg. Albrecht verlangern ihren Vergleich1 vom 30. Marz 1443 über Regierung und Verwesung ihrer erblichen Fürstentilmer, Lande und Herrschaften, der bis Himmel- fahrt 1145 gelten sollte, auf weitere drei Jahre. 1444 August 29 Nürnberg, (Chmel Reg. nr. 1707). b) Hzg. Albrecht bekennt, daß Kg. Friedrich, sein Bruder, durch seiner und unsrer lande und 40 leute frids und gemachs und des ganzen hauss Osterrich pesten und aufnomons willen ihm die Regie- rung ihrer Lande in Schwaben, im Elsaß und hiedishalb des Arls und Vern von heute bis auf kommenden hl. Auffahrttag und von da 3 Jahre danach bevolhen hat in solcher mazz, daz wir dieselben sein und unser land und leut, die er yecz ynnhat oder die wir hinfur von steten slozzn, di seinen gnaden und uns ansteen, wider inbringen werden, die obgemelten zeit in desselben unsers gnedigen herren 45 und bruder, unserselbs und unners lieben vettern herezog Sigmunds namen regiern und verwesen sullon und mugen, alle Lehen darin leihen, auch Landvögte usw. darin setzen und entsetzen nach I4d5 Mat s a) em., Vort. seczten. Auszugsweise gedr. Chmel, Reg. nr. I398.
Strana 420
Aug. 31 420 Notdurft von Land und Leuten; falls die Rente der Lande zu gering ist, also daz wir in der zerung und darlegen, von der Sweyezer und anderr widerwertign wegen, land und leut zu beschirm ab- gang gewunn, soll er Steuer und Hilje nehmen dürfen und mit dem Uberschuß daraus die secz, 80 ihre Vordern oder sein Bruder in ihren oberen Landen verpfändet haben, lösen oder zw anderer Notdurft der Lande gebrauchen; und wenne der krieg mit den Sweiczern und aytgenossen nidergelogt wirdot, so sollen alle Nutzen und Renten in den gen. Landen halb und halb zwischen ihnen beiden gevallen und ausgeczaigt werden. Beide sollen in der gen. Zeit Schlösser und Amter in ihren oberen und nie- deren Landen mit Eigengut lösen können, so daß des Eingelöste Eigentum des Betreffenden wird, ahnlich auch bei kaufweise erworbenem Gut. Alle Städte und Schlösser der Lande stehen seinem kgl. Bruder und dessen Leuten auf eigene Kosten allweg offen gegen jedermann. Die Rickgabe der gen. Dande an seinen Bruder soll zu Ausgany der gen. Zeit erfolgen, falls sie nicht darumb ains andern ainig wurden. Gelöbnis zu argloser Einhaltung dieses Vertrages. Datum Nurmberg Mo. vor s. Egidien tag 144d. — Unterfert. Dominus dux in consilio aulico (Druck: Chmel, Mater. I, 2 S. 142 f. nr. XLIII: Regest: Chmel nr. 1711). 5 10 Reichstag zu Nümnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1448 Май 2 c) Hzg. Albrecht bekennt, daß ihm Kg. Friedrich, sein Bruder, zum Besten des Hauses Öster- 15 reich die regirung seiner und unserr nachgeschriben lande und lewte mit namen unserr grafschaft. Tirol an der Etsch und im Intal unter folgenden Bedingungen bevolhen habe: [I] So die gen. Lande ganz oder teilweisc in ihre Gewalt hommen, os sey mit tayding macht williger orgobung oder in ander weg, so soll er dieses im Namen seines gen. Bruders, im eigenen und in seines Vettern Hag. Sigmunds Namen regiren ynnhaben und ausrichten von der Zeit solcher inbringung und innemung bis auf den hl. Auffahrttag 1418, und zu solcher Regierung sollen ihm und seinem Bruder in der gen. Zeit je zur Hälfte aller Nutzen und alle Rente der gen. Lande gevallen. [2] Damit sein Bruder seinen halben Teil doster fuglicher bekomme, so hat er sich in Sonderheit vorbehalten die Städte, Schlösser und Amter Insprugk Hall mitsambt dem pfannhaws und saltzsieden Thawr Herttemberg Gefellen- berg Tratzberg Rotemburg Stosberg Ambros Fragenstein das silhererezt im Intal Erenberg und die klawsen am Verren mit Zubehör, allen Nutzen und Renten; die arderen Stadte, Schlösser und Amter, die zur Gft. Tirol gehören und auch an der Etsch und im Inntal gelegen sind, soll er (Albr.] ynnhalten und ihm sollen die Nutzen und Renten daraus allein gefallen, doch so, daß seinem Bruder der Nutzen daraus gen dem aus den vorbehaltenen Stadten usw. zufalle, wobei aber mindere Einkünfte des einen aus dem Teil des anderen erstattet werden sollen; von beiden Teilen soll Hzg. Sigmund in der gen. Zeit mit kost zorung und ander sein und seincs hoffs notdurft ausgehalten werden, so daß ihm jeder von seinem Teil die Hälfte abgebe. [3] Alle Städte und Schlösser der Gft. Tirol, die zu ihren (des Königs u. Hzg. Albrechts) Händen kommen und die sie innehaben, sollen ihnen beiderseits stetig- lich offen sein, jedoch auf eigene Kost und Zehrung und unschädlich an den Nutzen und Renten des anderen. [4] Er (Albr.) kann nach Belieben Sitz und Wohnung in Insprugk nehmen, doch unschäd- lich an dem Nutzen scines Bruders an dieser Stadt. [5] Die gen. Städte und Schlösser und ihre Einwohner sollen dem landsrechten gleich anderen Stadten in Lande gehorsam sein. 16] Falls er cine der von seinem Bruder vorbehaltenen Städte uxt mit taiding macht williger ergebung oder in ander weg in seine Gewalt brächte, die soll er im (Kg.] unverziglich überantworten, dgl. umgekehrt. [7 Auch sollen sie mil ihrer beider Landschaften und Landleuten der Gft. Tirol keinen frid richtung oder tayding aufnehmen noch beschließen. [8] Zu Ausgang der gen. Zoit soll Hag. Albreeht die gen. Lande mitsamt der Regierung wieder an seinen Bruder abtreten ohne alle Widerrede und Weigerung, falle sie nicht ains andorn darumb verrer darnach aynig wurden. — Getöbnis des Herzogs zu unver- brüchlicher Einhaltung alles oben Beschriebenen. Datum Nüremberg an s. Gilgen tag 1444. (Druck: Chmel, Mater. 1, 2 S. 143 f. nr. XLIV. Regest: Chmel nr. 1717). 20 25 30 35 40 14d4 Sopt. I 45 Sept. 1 Seж. 2 d) Hzg. Sigmund von Österreich gibt am 1. Sept. (Nüremberg eritag s. Egidien tag), dgl. Kg. Friedrich am 2. Sept. (Nüremberg Mi. n. s. Gilgen tag) durch Erlaß an alle Untertanen ihrer Herr- schaften, Städte, Lande und Gebiete im Elsast, Sundgan, Breisgan, om. Rhein, in Schwaben, Burgund, in Aar- und Thurgau, in Kurwchlen und sonst diesseits des Arlbergs und Werns bekannt, daß sie von solher dringnuß mütwillen und kriegs wegen, so uns an menigern unsern yeczgenanten landen und herscheften zügezogen werden, dem Hzg. Albrecht volle Gewalt gegebon haben, die gen. Lande, Schlösser, Leute und Güter des Hauses Österreich in aller dreier Namen zu regieren, innezuhaben, zu besetzen, entsetzen und nach Gebühr und Notdurft zu verwesen; sie smpfellen allen und jeglichem erpstlich, dem Hzg. Albrecht an ihrer Statt gehorsam und gewertig zu sein und sich des nicht zu weigern, domit ir durch ewr verhindrung oder saumnußs niht gemerckt werdet, des hawss Osterreich nucz und frumen abzewenden, sondern sich das Wohlgefallen des Königs und Hzg. Sigmunds zuzuziehen. (Freiburg Br. Urk.-Abt. IIIf. cop. mb., Vidim. v. 9. Nov. 14d4; Urk. Sigmunds abgedr. im Arch. f. Kde. öst.; Gesch.-qu. 1, 4 S. 36; Urk. Kg. Friedrichs bei Schreiber II, 2 S. 406f.: vgl. Reg. Chmelnr. 1718). 50 55
Aug. 31 420 Notdurft von Land und Leuten; falls die Rente der Lande zu gering ist, also daz wir in der zerung und darlegen, von der Sweyezer und anderr widerwertign wegen, land und leut zu beschirm ab- gang gewunn, soll er Steuer und Hilje nehmen dürfen und mit dem Uberschuß daraus die secz, 80 ihre Vordern oder sein Bruder in ihren oberen Landen verpfändet haben, lösen oder zw anderer Notdurft der Lande gebrauchen; und wenne der krieg mit den Sweiczern und aytgenossen nidergelogt wirdot, so sollen alle Nutzen und Renten in den gen. Landen halb und halb zwischen ihnen beiden gevallen und ausgeczaigt werden. Beide sollen in der gen. Zeit Schlösser und Amter in ihren oberen und nie- deren Landen mit Eigengut lösen können, so daß des Eingelöste Eigentum des Betreffenden wird, ahnlich auch bei kaufweise erworbenem Gut. Alle Städte und Schlösser der Lande stehen seinem kgl. Bruder und dessen Leuten auf eigene Kosten allweg offen gegen jedermann. Die Rickgabe der gen. Dande an seinen Bruder soll zu Ausgany der gen. Zeit erfolgen, falls sie nicht darumb ains andern ainig wurden. Gelöbnis zu argloser Einhaltung dieses Vertrages. Datum Nurmberg Mo. vor s. Egidien tag 144d. — Unterfert. Dominus dux in consilio aulico (Druck: Chmel, Mater. I, 2 S. 142 f. nr. XLIII: Regest: Chmel nr. 1711). 5 10 Reichstag zu Nümnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1448 Май 2 c) Hzg. Albrecht bekennt, daß ihm Kg. Friedrich, sein Bruder, zum Besten des Hauses Öster- 15 reich die regirung seiner und unserr nachgeschriben lande und lewte mit namen unserr grafschaft. Tirol an der Etsch und im Intal unter folgenden Bedingungen bevolhen habe: [I] So die gen. Lande ganz oder teilweisc in ihre Gewalt hommen, os sey mit tayding macht williger orgobung oder in ander weg, so soll er dieses im Namen seines gen. Bruders, im eigenen und in seines Vettern Hag. Sigmunds Namen regiren ynnhaben und ausrichten von der Zeit solcher inbringung und innemung bis auf den hl. Auffahrttag 1418, und zu solcher Regierung sollen ihm und seinem Bruder in der gen. Zeit je zur Hälfte aller Nutzen und alle Rente der gen. Lande gevallen. [2] Damit sein Bruder seinen halben Teil doster fuglicher bekomme, so hat er sich in Sonderheit vorbehalten die Städte, Schlösser und Amter Insprugk Hall mitsambt dem pfannhaws und saltzsieden Thawr Herttemberg Gefellen- berg Tratzberg Rotemburg Stosberg Ambros Fragenstein das silhererezt im Intal Erenberg und die klawsen am Verren mit Zubehör, allen Nutzen und Renten; die arderen Stadte, Schlösser und Amter, die zur Gft. Tirol gehören und auch an der Etsch und im Inntal gelegen sind, soll er (Albr.] ynnhalten und ihm sollen die Nutzen und Renten daraus allein gefallen, doch so, daß seinem Bruder der Nutzen daraus gen dem aus den vorbehaltenen Stadten usw. zufalle, wobei aber mindere Einkünfte des einen aus dem Teil des anderen erstattet werden sollen; von beiden Teilen soll Hzg. Sigmund in der gen. Zeit mit kost zorung und ander sein und seincs hoffs notdurft ausgehalten werden, so daß ihm jeder von seinem Teil die Hälfte abgebe. [3] Alle Städte und Schlösser der Gft. Tirol, die zu ihren (des Königs u. Hzg. Albrechts) Händen kommen und die sie innehaben, sollen ihnen beiderseits stetig- lich offen sein, jedoch auf eigene Kost und Zehrung und unschädlich an den Nutzen und Renten des anderen. [4] Er (Albr.) kann nach Belieben Sitz und Wohnung in Insprugk nehmen, doch unschäd- lich an dem Nutzen scines Bruders an dieser Stadt. [5] Die gen. Städte und Schlösser und ihre Einwohner sollen dem landsrechten gleich anderen Stadten in Lande gehorsam sein. 16] Falls er cine der von seinem Bruder vorbehaltenen Städte uxt mit taiding macht williger ergebung oder in ander weg in seine Gewalt brächte, die soll er im (Kg.] unverziglich überantworten, dgl. umgekehrt. [7 Auch sollen sie mil ihrer beider Landschaften und Landleuten der Gft. Tirol keinen frid richtung oder tayding aufnehmen noch beschließen. [8] Zu Ausgang der gen. Zoit soll Hag. Albreeht die gen. Lande mitsamt der Regierung wieder an seinen Bruder abtreten ohne alle Widerrede und Weigerung, falle sie nicht ains andorn darumb verrer darnach aynig wurden. — Getöbnis des Herzogs zu unver- brüchlicher Einhaltung alles oben Beschriebenen. Datum Nüremberg an s. Gilgen tag 1444. (Druck: Chmel, Mater. 1, 2 S. 143 f. nr. XLIV. Regest: Chmel nr. 1717). 20 25 30 35 40 14d4 Sopt. I 45 Sept. 1 Seж. 2 d) Hzg. Sigmund von Österreich gibt am 1. Sept. (Nüremberg eritag s. Egidien tag), dgl. Kg. Friedrich am 2. Sept. (Nüremberg Mi. n. s. Gilgen tag) durch Erlaß an alle Untertanen ihrer Herr- schaften, Städte, Lande und Gebiete im Elsast, Sundgan, Breisgan, om. Rhein, in Schwaben, Burgund, in Aar- und Thurgau, in Kurwchlen und sonst diesseits des Arlbergs und Werns bekannt, daß sie von solher dringnuß mütwillen und kriegs wegen, so uns an menigern unsern yeczgenanten landen und herscheften zügezogen werden, dem Hzg. Albrecht volle Gewalt gegebon haben, die gen. Lande, Schlösser, Leute und Güter des Hauses Österreich in aller dreier Namen zu regieren, innezuhaben, zu besetzen, entsetzen und nach Gebühr und Notdurft zu verwesen; sie smpfellen allen und jeglichem erpstlich, dem Hzg. Albrecht an ihrer Statt gehorsam und gewertig zu sein und sich des nicht zu weigern, domit ir durch ewr verhindrung oder saumnußs niht gemerckt werdet, des hawss Osterreich nucz und frumen abzewenden, sondern sich das Wohlgefallen des Königs und Hzg. Sigmunds zuzuziehen. (Freiburg Br. Urk.-Abt. IIIf. cop. mb., Vidim. v. 9. Nov. 14d4; Urk. Sigmunds abgedr. im Arch. f. Kde. öst.; Gesch.-qu. 1, 4 S. 36; Urk. Kg. Friedrichs bei Schreiber II, 2 S. 406f.: vgl. Reg. Chmelnr. 1718). 50 55
Strana 421
Bb. Allgemeine Reichsangelogenheiten nr. 203-205. 421 e) Befehl Hzg. Sigmunds von Osterreich am 1. Sept., dgl. Kg. Friedrichs am 2. Sept. (Nuremberg Sept. 1.2 Mi. r. Egidien) an Rat und Bürger von Feldhirch, dem zum Gowalthaber in allen vorderösterreichischen Landen bestellten Hzg. Albrecht gehorsam zu sein. (Druck: Arch. ƒ. Kde öst. Gesch.-quellen I, 4 S. 37; Regest: Chmel nr. 1718). f) Kg. Friedrich verleiht seinem Bruder Hzg. Albrecht den Bluthann in seinen Landen, Herrschaften und Siadien hiedishalb des Arls und Verrns, solange er diese verwesen wird. 1444 Sept. 8. (Regest: Chmel nr. 1729). Sept. & g) Hrg. Albrecht und Hzg. Sigmund van Osterreich vergleichen sich miteinander, daß sie, falls einige von den 100 Reitern, die ilnen Myl. Albrecht von Brandenburg in ihre oberen Lande zu Hilfe 12 schicken wird, gefangen genommen würden, dieselben mit anderen ausiösen oder dazu beistensrn mollen, u. zwar von ihrem Eigengut au gleichem Antail, and daß aic aeinen kgl. Gnaden das erslatten, so daß jedem von ihnen ein Drittel zu geben gebühren soll. Datum Nuremberg1 Sa. nach u. b. fr. nativ. Sept. 12 1444 (Regest: Chmel nr. 1736). 15 204. Kg. Friedrich verbietet dem westfälischen Freigrajen Heinrich von Lyne gemäß der Frank- furter Reformation [von 1442] jede Einmischung in einen Prozeß der Stadt Hagenau gegen eine Bürgerin. 1444 September 1 Nürnberg. Aus Hagenau Stadt-A. FF 162 cop. chart., Vidimus des Unterlandvogies Eitter Rein- hard von Nyperg tom 13. Sept. (So. n. u. fr. tag der júngernj 14 c. sig. intus subtus tmp*. 25 30 35 Kg. Friedrich schreibt dem Heinrich von Lyne, der sich nennet frigreve zû Waltdorff und Bodelswinge: Uns haben Bürgermeister und Rat der Stadt Hagenowe mit elage furbraht, wie du in verkundt habest, sich gegen Strengen Greden clage, ire ere und glimpf antreffende, vor dir zü verantwurten, obwohl sie solicher sachen unschuldig seien; und Pf. und Kf. Ludewig habe dir ge- schrieben und dieselben von Hagenowe nach Inhalt soiner Freiheit vor sich und seine Räte zü ere und rehte geheischet und sich ir darzů mit drien rittern frischeffen gemehtiget, deegleichen sie selbst auch getan haben; derselbe Kurfürst habe dir auch anderwerbe geschrieben und sich vor uns zû eren und rehto gemehtiget, das alles aber su nit verfangen habe, und sintdemaln si sich, als vor stet, genug- samclich zů ere und rehte gegen Strengen Greden und dir erbotten haben und sich noch erpieten nach innehalt unser gemainen reformatien, so wir nehste zu Franckefurt mit unsern und des richs churfursten und fursten haben beslossen, so bitten sie uns, sie mit billiger Hilfe hierin zu versehen, domitte sú wider diesolben unser reformatien und ir erbietunge nich beswert werden. Da nun uns und unetren Räten bedänkt, daß sie sich aller billicheito und vollung gegen dir und Strengen Greden vorgen. erbotten haben und noch erbieten, so gebieten wir dir ernstlich, daß du furter über die vorge- nente von Hagenowe, ir lip nach gût nihtz procedierest urteilst nach rihtost in keine wise, und wenn da es ihtzit getan hast, daß du das ganz abetûst; denn vermeint Strengen Grede eincherleie vorderunge oder ansprache zu in zû haben, sollst du sie vor uns oder den gen. Kf. und Pf. Ludewigen zu rehte gegen in wison, do si ir oins unverzogen rehten umb ere und gût gesten sôllen, des wir uns ir mehtigen; tue hierin nicht anders, wenn du unsere und des Reiches Ungnade und die in der gen. reformatien vorgeschene pen vermeiden willst. Datum Nürenberg an sant Egidy tag, r. 5., Unter- Sopt. 1 fert. Ad mandatum domini regis. 21 4n 205. Begnadigung Hzg. Ludwigs d. J. von Baiern-Ingolstadt durch Kg. Friedrich; Bündnis beider zum Kampl gegen die Armagnaken. 1444 September 11 — 23 Nürnberg. a) aus München H. St.-A. (A) Haus- u. Familiensachen fasc. 63 or. mb. lit. pat. c. sig.pend. absc. — (B) coll. ebenda Pfalz-Neuburg, Landesteilungen u. Einigungen Nr. 624 or. mb. c. sig. majest. min.€ rückseit. Registr.-Vermerk fehlt. b) aus München H. St.-A. Pfalz-Neuburg, Auswartige Staaten Nr. 644 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. 50 1 Es ist zu bemerken, daß sich Hag. Albrecht an diesem Tage nicht mehr in Nürnberg befund. 2 Das Aktenstück FF 16 enthält die Prozeß- vorakten Grete Streng gegen Hagenau, der Gegen- stand des Streites ist nicht erkennbar. Auf cinem i. J. 1446 vom Pfalzgrafen gesetzten Tage war Grete Streng nicht erschienen.
Bb. Allgemeine Reichsangelogenheiten nr. 203-205. 421 e) Befehl Hzg. Sigmunds von Osterreich am 1. Sept., dgl. Kg. Friedrichs am 2. Sept. (Nuremberg Sept. 1.2 Mi. r. Egidien) an Rat und Bürger von Feldhirch, dem zum Gowalthaber in allen vorderösterreichischen Landen bestellten Hzg. Albrecht gehorsam zu sein. (Druck: Arch. ƒ. Kde öst. Gesch.-quellen I, 4 S. 37; Regest: Chmel nr. 1718). f) Kg. Friedrich verleiht seinem Bruder Hzg. Albrecht den Bluthann in seinen Landen, Herrschaften und Siadien hiedishalb des Arls und Verrns, solange er diese verwesen wird. 1444 Sept. 8. (Regest: Chmel nr. 1729). Sept. & g) Hrg. Albrecht und Hzg. Sigmund van Osterreich vergleichen sich miteinander, daß sie, falls einige von den 100 Reitern, die ilnen Myl. Albrecht von Brandenburg in ihre oberen Lande zu Hilfe 12 schicken wird, gefangen genommen würden, dieselben mit anderen ausiösen oder dazu beistensrn mollen, u. zwar von ihrem Eigengut au gleichem Antail, and daß aic aeinen kgl. Gnaden das erslatten, so daß jedem von ihnen ein Drittel zu geben gebühren soll. Datum Nuremberg1 Sa. nach u. b. fr. nativ. Sept. 12 1444 (Regest: Chmel nr. 1736). 15 204. Kg. Friedrich verbietet dem westfälischen Freigrajen Heinrich von Lyne gemäß der Frank- furter Reformation [von 1442] jede Einmischung in einen Prozeß der Stadt Hagenau gegen eine Bürgerin. 1444 September 1 Nürnberg. Aus Hagenau Stadt-A. FF 162 cop. chart., Vidimus des Unterlandvogies Eitter Rein- hard von Nyperg tom 13. Sept. (So. n. u. fr. tag der júngernj 14 c. sig. intus subtus tmp*. 25 30 35 Kg. Friedrich schreibt dem Heinrich von Lyne, der sich nennet frigreve zû Waltdorff und Bodelswinge: Uns haben Bürgermeister und Rat der Stadt Hagenowe mit elage furbraht, wie du in verkundt habest, sich gegen Strengen Greden clage, ire ere und glimpf antreffende, vor dir zü verantwurten, obwohl sie solicher sachen unschuldig seien; und Pf. und Kf. Ludewig habe dir ge- schrieben und dieselben von Hagenowe nach Inhalt soiner Freiheit vor sich und seine Räte zü ere und rehte geheischet und sich ir darzů mit drien rittern frischeffen gemehtiget, deegleichen sie selbst auch getan haben; derselbe Kurfürst habe dir auch anderwerbe geschrieben und sich vor uns zû eren und rehto gemehtiget, das alles aber su nit verfangen habe, und sintdemaln si sich, als vor stet, genug- samclich zů ere und rehte gegen Strengen Greden und dir erbotten haben und sich noch erpieten nach innehalt unser gemainen reformatien, so wir nehste zu Franckefurt mit unsern und des richs churfursten und fursten haben beslossen, so bitten sie uns, sie mit billiger Hilfe hierin zu versehen, domitte sú wider diesolben unser reformatien und ir erbietunge nich beswert werden. Da nun uns und unetren Räten bedänkt, daß sie sich aller billicheito und vollung gegen dir und Strengen Greden vorgen. erbotten haben und noch erbieten, so gebieten wir dir ernstlich, daß du furter über die vorge- nente von Hagenowe, ir lip nach gût nihtz procedierest urteilst nach rihtost in keine wise, und wenn da es ihtzit getan hast, daß du das ganz abetûst; denn vermeint Strengen Grede eincherleie vorderunge oder ansprache zu in zû haben, sollst du sie vor uns oder den gen. Kf. und Pf. Ludewigen zu rehte gegen in wison, do si ir oins unverzogen rehten umb ere und gût gesten sôllen, des wir uns ir mehtigen; tue hierin nicht anders, wenn du unsere und des Reiches Ungnade und die in der gen. reformatien vorgeschene pen vermeiden willst. Datum Nürenberg an sant Egidy tag, r. 5., Unter- Sopt. 1 fert. Ad mandatum domini regis. 21 4n 205. Begnadigung Hzg. Ludwigs d. J. von Baiern-Ingolstadt durch Kg. Friedrich; Bündnis beider zum Kampl gegen die Armagnaken. 1444 September 11 — 23 Nürnberg. a) aus München H. St.-A. (A) Haus- u. Familiensachen fasc. 63 or. mb. lit. pat. c. sig.pend. absc. — (B) coll. ebenda Pfalz-Neuburg, Landesteilungen u. Einigungen Nr. 624 or. mb. c. sig. majest. min.€ rückseit. Registr.-Vermerk fehlt. b) aus München H. St.-A. Pfalz-Neuburg, Auswartige Staaten Nr. 644 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. 50 1 Es ist zu bemerken, daß sich Hag. Albrecht an diesem Tage nicht mehr in Nürnberg befund. 2 Das Aktenstück FF 16 enthält die Prozeß- vorakten Grete Streng gegen Hagenau, der Gegen- stand des Streites ist nicht erkennbar. Auf cinem i. J. 1446 vom Pfalzgrafen gesetzten Tage war Grete Streng nicht erschienen.
Strana 422
422 Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. e) in Wien H. H. St.-A. Reichs-Reg.-Buch O fol. 194ab cop. chart. Außerdem in Wien a. z. O. fol. 189 (Vorl. a u. b) und fol. 192a (Vorl. d) copp. chart. d) aus München H. St.-A. Pfalz-Neuburg, Landesteilungen Nr. 625 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. absc. Regesten: Chmel nrr. 1733-35 und 1757; Lichnowsky 6 nr. 872-871, 898. a) Kg. Friedrich nimmt Hzg. Ludwig d. J. nach dessen Streit mit seinem Vater Hzg. Ludwig d. A. wieder in Gnaden auf. September 11. 14dá Sapt. 11 Wir Fridrich usw. tun kunt usw.: als von solhes kriegs und hanndels wegen, die sich begeben habent und gewesen sind zwischen den hochgebornen unsern lieben oheimen und fursten herezog Ludwigen des eltern und herezog Ludwigs des jungern seins suns, baider 10 pfalczgraven bey Rein und herczogen in Beyrn, darumb wir dann den egenanten herezog Ludwigen den jungern in unser ungnad gehabt haben. also hat sich egenanter herezog Ludwig gegen unsrer kuniglichen maiestat undertenielich erboten, daz wir angesehen und betrachtet haben manigerlay ursach, die unser kuniglich gemute darczu bewegen, und haben demselben herczog Ludwigen dem jungern allen solhen unwillen und hanndel, und was sich darunder verlauffen und ergangen hat, im und allen seinen helffern und dienern und allen den, die von solhs kriegs unwillens beystands und hilffe wegen darunder verdacht und gewant sein, gnedic- lich begeben, sy verczigen und darumb los gesagt, begeben und verczeihen in kraft diss briefs, also daz sy hinfur solher sach halben von uns und dem riche und von unsern wegen unange- sprochen frey und ledig sein sullen. und ob die obgenanten unser oheime durch sich selber oder sust geeynet wurden, darczu geben wir unsern guten willen und gunst und wellen uns, ob es notdurfft sein wirdet, in zimlichen bestettigungen darczu gnediclichen beweisen. und darauf verkunden wir allermeniclichen, den diser unser brief furkumbt, daz der egenante herezog Ludwig solher obgemelter hanndlung mit uns verrichtet ist. mit urkund diss briefs versigelt mit unser kuniglichen maiestata insigel geben zu Nuremberg nach Krists 25 geburd vierezehenhundert und darnach in dem vierundvierczigistem jare an freytag nach unser lieben frawn tag nativitatis, unsers richs im funfften jare. Ad mandatum domini Il regis in consilio. [in verso:] Registrata Jacobus Widerl. 15 20 b) Ders. versichert Hzg. Ludwig [d. J. J, der auf 6 Jahre sein Rat und Diener geworden ist, daß ihm aus seinem Beistand kein Schaden erwachsen soll. September 11. 80 Wir Fridreich usw. tun kunt usw.: als der hochgeboren Ludwig pfallenezgraven bey Rein herezog in Beyern und grave zu Craispach unser lieber oheim und furste auf sechs gancze jar von datum des briefs nachst nacheinander volgend unser rat und diener worden ist, den wir auch darczu aufgenomen haben, also hat sich derselb herezog Ludweig uns mit ainer anczal lewten wider unser veind und widerwerttig ze helffen und beyzusteen die egenanten se sechs jar verphlichtet und verschriben, als das sein brief uns daruber gegeben clerlicher auß- weiset. auf das haben wir uns hinwider gen im gnediclichen gewilligt, ob im in solichen unsern kriegen eins oder mer seiner sloss verloren und von unsern feindten abgewunnen wurden, wie das geschech, da got vor sey, so sullen und wellen wir getreulich und mit ernst darczu tun und helfen, im und seinen erben solh gsloss widerumb zu iren hannden ze bringen. wir sullon noch wellen auch mit solichon unsern voindton, ob domselben horezog Ludweigen also gsloss abgewunnen weren, kaynerley frid noch richtigung aufnemen, unserm egenanten ohei- men und seinen erben sein dann dieselben seinen angewunnen gsloss widerumb in ir gewaltsam worden, und darozu daz er mit allen seinen dienern und helffern, die im also in unsern kriegen geholffen hetten, in solhen frid und richtigung nach notdurft begriffen werde. und der worten, das derselb unser oheim solhen unsern dinsten desterpas aussgewarten mug, so wollen wir, dieweil er oder sein volkch in denselben unsorn kriegen und diensten sein, das er, auch seine gsloss lannd und lewt erb und gut die czeit in unserm und des reichs schucz und schirm sein 40 15 a) om. B.
422 Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. e) in Wien H. H. St.-A. Reichs-Reg.-Buch O fol. 194ab cop. chart. Außerdem in Wien a. z. O. fol. 189 (Vorl. a u. b) und fol. 192a (Vorl. d) copp. chart. d) aus München H. St.-A. Pfalz-Neuburg, Landesteilungen Nr. 625 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. absc. Regesten: Chmel nrr. 1733-35 und 1757; Lichnowsky 6 nr. 872-871, 898. a) Kg. Friedrich nimmt Hzg. Ludwig d. J. nach dessen Streit mit seinem Vater Hzg. Ludwig d. A. wieder in Gnaden auf. September 11. 14dá Sapt. 11 Wir Fridrich usw. tun kunt usw.: als von solhes kriegs und hanndels wegen, die sich begeben habent und gewesen sind zwischen den hochgebornen unsern lieben oheimen und fursten herezog Ludwigen des eltern und herezog Ludwigs des jungern seins suns, baider 10 pfalczgraven bey Rein und herczogen in Beyrn, darumb wir dann den egenanten herezog Ludwigen den jungern in unser ungnad gehabt haben. also hat sich egenanter herezog Ludwig gegen unsrer kuniglichen maiestat undertenielich erboten, daz wir angesehen und betrachtet haben manigerlay ursach, die unser kuniglich gemute darczu bewegen, und haben demselben herczog Ludwigen dem jungern allen solhen unwillen und hanndel, und was sich darunder verlauffen und ergangen hat, im und allen seinen helffern und dienern und allen den, die von solhs kriegs unwillens beystands und hilffe wegen darunder verdacht und gewant sein, gnedic- lich begeben, sy verczigen und darumb los gesagt, begeben und verczeihen in kraft diss briefs, also daz sy hinfur solher sach halben von uns und dem riche und von unsern wegen unange- sprochen frey und ledig sein sullen. und ob die obgenanten unser oheime durch sich selber oder sust geeynet wurden, darczu geben wir unsern guten willen und gunst und wellen uns, ob es notdurfft sein wirdet, in zimlichen bestettigungen darczu gnediclichen beweisen. und darauf verkunden wir allermeniclichen, den diser unser brief furkumbt, daz der egenante herezog Ludwig solher obgemelter hanndlung mit uns verrichtet ist. mit urkund diss briefs versigelt mit unser kuniglichen maiestata insigel geben zu Nuremberg nach Krists 25 geburd vierezehenhundert und darnach in dem vierundvierczigistem jare an freytag nach unser lieben frawn tag nativitatis, unsers richs im funfften jare. Ad mandatum domini Il regis in consilio. [in verso:] Registrata Jacobus Widerl. 15 20 b) Ders. versichert Hzg. Ludwig [d. J. J, der auf 6 Jahre sein Rat und Diener geworden ist, daß ihm aus seinem Beistand kein Schaden erwachsen soll. September 11. 80 Wir Fridreich usw. tun kunt usw.: als der hochgeboren Ludwig pfallenezgraven bey Rein herezog in Beyern und grave zu Craispach unser lieber oheim und furste auf sechs gancze jar von datum des briefs nachst nacheinander volgend unser rat und diener worden ist, den wir auch darczu aufgenomen haben, also hat sich derselb herezog Ludweig uns mit ainer anczal lewten wider unser veind und widerwerttig ze helffen und beyzusteen die egenanten se sechs jar verphlichtet und verschriben, als das sein brief uns daruber gegeben clerlicher auß- weiset. auf das haben wir uns hinwider gen im gnediclichen gewilligt, ob im in solichen unsern kriegen eins oder mer seiner sloss verloren und von unsern feindten abgewunnen wurden, wie das geschech, da got vor sey, so sullen und wellen wir getreulich und mit ernst darczu tun und helfen, im und seinen erben solh gsloss widerumb zu iren hannden ze bringen. wir sullon noch wellen auch mit solichon unsern voindton, ob domselben horezog Ludweigen also gsloss abgewunnen weren, kaynerley frid noch richtigung aufnemen, unserm egenanten ohei- men und seinen erben sein dann dieselben seinen angewunnen gsloss widerumb in ir gewaltsam worden, und darozu daz er mit allen seinen dienern und helffern, die im also in unsern kriegen geholffen hetten, in solhen frid und richtigung nach notdurft begriffen werde. und der worten, das derselb unser oheim solhen unsern dinsten desterpas aussgewarten mug, so wollen wir, dieweil er oder sein volkch in denselben unsorn kriegen und diensten sein, das er, auch seine gsloss lannd und lewt erb und gut die czeit in unserm und des reichs schucz und schirm sein 40 15 a) om. B.
Strana 423
Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 205. 423 und des geprauchen on alles geverde. mit urkund dis briefs versigelt mit unserm kuniglichen insigel goben zu Nuremberg an freytag nach unser lieben frawen tag nativitatis nach Cristi gepurd vierczehenhundert jar und dornach in dem vierundvierczigisten jar, unsers reichs im funfften jare. 5 [in verso:] Registrata Jacobus Widerl. Ad mandatum domini regis l in consilio. 14 Sept. I1 c) Hzg. Ludwig [d. J.] von Buiern verspricht dem Röm. König und seinem Bruder Hzg. Albrecht Hilje in ihren Kriegen. September 11. 10 Hzg. Ludwrg verapricht, 6 Jahre hindurch dom Röm. König, der ihn auf 6 Juhre vom Datum des Briefes zu seinem Rat und Diener aujgenommen hat, und dessen Bruder Albrecht, den der König jetzt hinauj gen Swaben und Elsass in seine Lande schickt von etwas widerwortigkeit wogen, mit 100 Pterden beizustehen und, wenn es wegen des Ungehorsams der Landschaft an der Etsch zum Kriege käme, seine an das Inntal stoßenden Schlösser und Städte offenzuhalten; diese Unterstiitzung des Königs soll gelten in Kriegen außer gegen das Haus von Baiern und die Markgrajen von Brandenburg. Datum Nurenberg Fr. nach u. l. fr. tag nativitatis 1444. Sept. 11 15 d) Kg. Friedrich verlangert den Frieden zwischen Hzg. Heinrich von Baiern, den Grafen von Oettingen, gen. Schudb. Städten, den Bischöfen von Passau und Eichstätt einer- und den Herzögen Ludwig d. A. und d. J. von Baiern-Ingolstadt andrerseits im Hinblick auf die Armagnakengefahr auf weitere 3 Jahre. 1444 September 23. Wir Fridreich usw. tun kunt usw.: als wir vormals zwischen ettwann dem hochgebornen 20 Fridreichen marggraven zu Brandenburg des heiligen Romischen reichs erezcammerer und burggraven zu Nüremberg" desselben mals als einem hauptman der sachen und ettwann Johannsen und yecz Heinreichen pfalczgraven bey Reine und herezogen in Beyern unsern lieben öheimen kurfursten und fürsten, den wolgebornen ettwann Ludwigen und yeczund Johannsen Ulreichen und Wilhelmen graven zu Ötingen und den burgermeistern reten und gemeinden der stete Rotemburg auf der Tawber Swebischenwerde Nördlingen Dinckelspühel Weissenburg Bopfingen unsern und des reichs lieben getrewen und ouch besunder den er- wirdigen Leonarten bischoven zu Passawe und der stat daselbs Albrechten bischoven zu Aichstet und ihrem Anhang auf einer, und den hochgebornen Ludweigen dem eltern und seinem sune Ludweigen dem jungern ouch pfalezgraven bey Rein herezogen in Beyoren und graven 30 zu Mortain und zu Graispach unsern lieben öheimen und ihrem Anhang auf der andern seiten: von solicher vehde veintschafft zwitrecht name prant vordrung unwillens und sache wegen, so sich dann lanngst zwischen in gemacht und erhebt haben, oinen fride erlengert und erstrokt haben auf drew jare, und der an suntag nechst nach dem nechstkunftigen sandt Jacobs tag über ein jaro ausget, alsdann derselb unser brieve an die benanten parthien dorumb aus- gegangen volligelicher innehalten. also haben wir nũ gemerekt solich fromde und sorgelich leuffe, so sich yecz mit fromden volke und in dem heiligen reiche newlich geben haben und ferrer geben möchten, den zu widersteen, ob sich die zu unrate schieken würden, do got vor sey, sunder grosse notdurft ist gûter eynigung zwischen unsem und des reichs fürsten und andern desselben reichs undertanen, ouch zu furkomen verderbnüss und schaden, so die benanten parthien ir lannde leute und undertane, wo sy zu kriege qwemen, emphahen möchten; und dorumb mit wolbedachtem mute gutem rate und rechter wissen so haben wir solichen fride zwischen den obgenanten parthien und ihrem Anhang und allen den, die von iren wegen zu baiderseit damit und darunder verdacht oder gewant sind, nyemands ausgenomen in aller der masse forme und weise und ouch mit allen puneten stucken und artikeln, als der i5 vormals durch ettwann kaiser Sigmunden loblicher gedechtnuss und uns am nechsten in seinen und unsern briefen geteidingt gepoten gesetzt verlengert und erstrecket ist 1, erlengern 25 35 40 [146/ Julí JI a) die Schreibweise der Vorl. mit 2 Diphthonop urkteR 1s: hier beibehaben. 1 Am 7. Dez. 1442, vgl. Chmel, Reg. nr. 1280.
Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 205. 423 und des geprauchen on alles geverde. mit urkund dis briefs versigelt mit unserm kuniglichen insigel goben zu Nuremberg an freytag nach unser lieben frawen tag nativitatis nach Cristi gepurd vierczehenhundert jar und dornach in dem vierundvierczigisten jar, unsers reichs im funfften jare. 5 [in verso:] Registrata Jacobus Widerl. Ad mandatum domini regis l in consilio. 14 Sept. I1 c) Hzg. Ludwig [d. J.] von Buiern verspricht dem Röm. König und seinem Bruder Hzg. Albrecht Hilje in ihren Kriegen. September 11. 10 Hzg. Ludwrg verapricht, 6 Jahre hindurch dom Röm. König, der ihn auf 6 Juhre vom Datum des Briefes zu seinem Rat und Diener aujgenommen hat, und dessen Bruder Albrecht, den der König jetzt hinauj gen Swaben und Elsass in seine Lande schickt von etwas widerwortigkeit wogen, mit 100 Pterden beizustehen und, wenn es wegen des Ungehorsams der Landschaft an der Etsch zum Kriege käme, seine an das Inntal stoßenden Schlösser und Städte offenzuhalten; diese Unterstiitzung des Königs soll gelten in Kriegen außer gegen das Haus von Baiern und die Markgrajen von Brandenburg. Datum Nurenberg Fr. nach u. l. fr. tag nativitatis 1444. Sept. 11 15 d) Kg. Friedrich verlangert den Frieden zwischen Hzg. Heinrich von Baiern, den Grafen von Oettingen, gen. Schudb. Städten, den Bischöfen von Passau und Eichstätt einer- und den Herzögen Ludwig d. A. und d. J. von Baiern-Ingolstadt andrerseits im Hinblick auf die Armagnakengefahr auf weitere 3 Jahre. 1444 September 23. Wir Fridreich usw. tun kunt usw.: als wir vormals zwischen ettwann dem hochgebornen 20 Fridreichen marggraven zu Brandenburg des heiligen Romischen reichs erezcammerer und burggraven zu Nüremberg" desselben mals als einem hauptman der sachen und ettwann Johannsen und yecz Heinreichen pfalczgraven bey Reine und herezogen in Beyern unsern lieben öheimen kurfursten und fürsten, den wolgebornen ettwann Ludwigen und yeczund Johannsen Ulreichen und Wilhelmen graven zu Ötingen und den burgermeistern reten und gemeinden der stete Rotemburg auf der Tawber Swebischenwerde Nördlingen Dinckelspühel Weissenburg Bopfingen unsern und des reichs lieben getrewen und ouch besunder den er- wirdigen Leonarten bischoven zu Passawe und der stat daselbs Albrechten bischoven zu Aichstet und ihrem Anhang auf einer, und den hochgebornen Ludweigen dem eltern und seinem sune Ludweigen dem jungern ouch pfalezgraven bey Rein herezogen in Beyoren und graven 30 zu Mortain und zu Graispach unsern lieben öheimen und ihrem Anhang auf der andern seiten: von solicher vehde veintschafft zwitrecht name prant vordrung unwillens und sache wegen, so sich dann lanngst zwischen in gemacht und erhebt haben, oinen fride erlengert und erstrokt haben auf drew jare, und der an suntag nechst nach dem nechstkunftigen sandt Jacobs tag über ein jaro ausget, alsdann derselb unser brieve an die benanten parthien dorumb aus- gegangen volligelicher innehalten. also haben wir nũ gemerekt solich fromde und sorgelich leuffe, so sich yecz mit fromden volke und in dem heiligen reiche newlich geben haben und ferrer geben möchten, den zu widersteen, ob sich die zu unrate schieken würden, do got vor sey, sunder grosse notdurft ist gûter eynigung zwischen unsem und des reichs fürsten und andern desselben reichs undertanen, ouch zu furkomen verderbnüss und schaden, so die benanten parthien ir lannde leute und undertane, wo sy zu kriege qwemen, emphahen möchten; und dorumb mit wolbedachtem mute gutem rate und rechter wissen so haben wir solichen fride zwischen den obgenanten parthien und ihrem Anhang und allen den, die von iren wegen zu baiderseit damit und darunder verdacht oder gewant sind, nyemands ausgenomen in aller der masse forme und weise und ouch mit allen puneten stucken und artikeln, als der i5 vormals durch ettwann kaiser Sigmunden loblicher gedechtnuss und uns am nechsten in seinen und unsern briefen geteidingt gepoten gesetzt verlengert und erstrecket ist 1, erlengern 25 35 40 [146/ Julí JI a) die Schreibweise der Vorl. mit 2 Diphthonop urkteR 1s: hier beibehaben. 1 Am 7. Dez. 1442, vgl. Chmel, Reg. nr. 1280.
Strana 424
424 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August ais 11. Oktober 1444. II446] Juli 31 1444 Sepl. 23 und erstrecken den ouch von Römischer kuniglicher machtvolkomenheit in craft diss briefs und meynen setzen und wöllen, daz derselb fride von dem obgenanten suntag nechst nach dem nechstkunfftigen sandt Jacobs tag uber ein jare mit der sunne aufgang wider angeen und drew gancze jare alsdann nacheinander volgund den ganezen tage auss bis zu der sunne undergang weren und besteen und von den obgenanten parthien und allen irn helffern und helffershelffern und allen den, die von iren wegen damit und darunder verdacht und gewant sind, getreulich und ungeverlich nach innehalt des obgenanten unsers vorfaren keiser Sigmunds loblicher gedechtnüss und unser brieve gehalten werden söllen, alle geverde und argeliste gennezlich hindan gesetzt und ausgeslossen. und wir gebieten --- den obgenanten parthien und ir iege- lichen besunder, daz sy solichen obgenanten fride zwischen in also verlengert und erstrecket 10 vestigelich stete und unverruckt halten, ouch schaffen gehalten werden bey unsern und des reichs hulden. Strafandrokung gegen die Ungehorsamen bei 200 Goldmark. mit urkund -- versigelt mit unserm küniglichen anhangundem insigel geben ze Nüremberg nach Kristi gebürd vierezehonhundert und dornach in dem vierundvierczigisten jare an mittichen nach sand Matheus tag des heiligen ewangelisten, unsers reichs im fünfften jare. [in verso:] Registrata Jacobus Widerl. Ad mandatum domini regis domino Gaspar cancellario referente. 1 15 206. Zustimmung des Königs und der Kurfürsten zum Vergleich1 über die Neumark. 1444 September 14 — 24 b2w. Oktober 11 Nürnberg. a) Kg. Friedrich bestätigt den Vergleich der Markgrafen von Brandenburg? mit dem DO. über 20 die Neumark (nr. 153). September 14. Aus Wien DO.-Z.-A. Urk. v. 14. Sept. 1444 or. mb. c. sig. majest. absc. Ebenda H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch O fol. 198b-200" cop. chart. In Berlin Geh. St. A. K. 430 or. membr. — Ebd. Privilegionbuch des DO. cop. — Königsberg St.-A. Schbl. XIII/a nr. 130 cop. chart. Druch: Riedel II, 4 S. 340-343 nr. MDOLIX aus Berlin: Chmel, Regesta S. LXIV. LXVII nr. 51. 25 Regesten: Chmel, Reg. nr. 1741; Lichnowsky 6 nr. 881; Pettenegg nr. 1969. Wir Fridrich etc. bekennen und tun kunt etc.: als vormals nit klaine stozze zwitrecht und vordrung ufferstanden warn zwischen dem hochgebornen Fridrichen marggraven zu so Branndemburg des heiligen Romischen richs erezkamrer und burggraven zu Nuremberg, unserm lieben oheim und kurfürsten, an ainem und dem erwirdigen Conraten von Erlichshusen des ordens der brûder des hospitals sand Marie des Děutschen hawses von Jerusalem ho- meister seinen gebietigern brûdern und dem ganczen orden, unsern lieben andechtigen, am andern teil als von der markh ettwenn die Lanndsbergsche mark und darnach und nu die 35 Newmarkhe uber Oder genant wegen, dieselb mark dann --- kayser Sigmund unser vorvare am riche loblicher gedêchtnuss, da er noch in kuniglichem stande was, als uns fürkomen ist, demselben orden zum ersten als sein warhafftig vêterlich erbe umb ain merkliche summe geldes uff ainen widerkauf verkauffet 3 ingegeben und geantwurtt und darnach dieselben marke got zu lobe unsrer lieben frawn zu eren umb seiner sele heile und sêlikeit dem genanten orden 40 zu besserm bestant und meerung, als sein warhafftig vêterlich erbe ewiclich und lediclich zugeeygent und gegeben hat4, als dann seiner maiestat und ander brife das klerlichen ausweisen, und aber unser egenanter oheim marggraf Fridrich und seine brûder, auch marggraven zu Branndemburg und burggraven zu Nuremberg, unser liebe oheimen und fursten, da entgegen 1 Unsere nr. 153. 2 Vgl. weitere Urkunden für Brandenburg vom selben Tage in nr. 197 sowie vom 4. Okt. in nr. 198. Am 29. Sept. 1402, vgl. Joachim-Hubatsch 45 II nr. 1482. 4 Am 7. Sept. 1429, egl. Altmann nr. 7398.
424 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August ais 11. Oktober 1444. II446] Juli 31 1444 Sepl. 23 und erstrecken den ouch von Römischer kuniglicher machtvolkomenheit in craft diss briefs und meynen setzen und wöllen, daz derselb fride von dem obgenanten suntag nechst nach dem nechstkunfftigen sandt Jacobs tag uber ein jare mit der sunne aufgang wider angeen und drew gancze jare alsdann nacheinander volgund den ganezen tage auss bis zu der sunne undergang weren und besteen und von den obgenanten parthien und allen irn helffern und helffershelffern und allen den, die von iren wegen damit und darunder verdacht und gewant sind, getreulich und ungeverlich nach innehalt des obgenanten unsers vorfaren keiser Sigmunds loblicher gedechtnüss und unser brieve gehalten werden söllen, alle geverde und argeliste gennezlich hindan gesetzt und ausgeslossen. und wir gebieten --- den obgenanten parthien und ir iege- lichen besunder, daz sy solichen obgenanten fride zwischen in also verlengert und erstrecket 10 vestigelich stete und unverruckt halten, ouch schaffen gehalten werden bey unsern und des reichs hulden. Strafandrokung gegen die Ungehorsamen bei 200 Goldmark. mit urkund -- versigelt mit unserm küniglichen anhangundem insigel geben ze Nüremberg nach Kristi gebürd vierezehonhundert und dornach in dem vierundvierczigisten jare an mittichen nach sand Matheus tag des heiligen ewangelisten, unsers reichs im fünfften jare. [in verso:] Registrata Jacobus Widerl. Ad mandatum domini regis domino Gaspar cancellario referente. 1 15 206. Zustimmung des Königs und der Kurfürsten zum Vergleich1 über die Neumark. 1444 September 14 — 24 b2w. Oktober 11 Nürnberg. a) Kg. Friedrich bestätigt den Vergleich der Markgrafen von Brandenburg? mit dem DO. über 20 die Neumark (nr. 153). September 14. Aus Wien DO.-Z.-A. Urk. v. 14. Sept. 1444 or. mb. c. sig. majest. absc. Ebenda H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch O fol. 198b-200" cop. chart. In Berlin Geh. St. A. K. 430 or. membr. — Ebd. Privilegionbuch des DO. cop. — Königsberg St.-A. Schbl. XIII/a nr. 130 cop. chart. Druch: Riedel II, 4 S. 340-343 nr. MDOLIX aus Berlin: Chmel, Regesta S. LXIV. LXVII nr. 51. 25 Regesten: Chmel, Reg. nr. 1741; Lichnowsky 6 nr. 881; Pettenegg nr. 1969. Wir Fridrich etc. bekennen und tun kunt etc.: als vormals nit klaine stozze zwitrecht und vordrung ufferstanden warn zwischen dem hochgebornen Fridrichen marggraven zu so Branndemburg des heiligen Romischen richs erezkamrer und burggraven zu Nuremberg, unserm lieben oheim und kurfürsten, an ainem und dem erwirdigen Conraten von Erlichshusen des ordens der brûder des hospitals sand Marie des Děutschen hawses von Jerusalem ho- meister seinen gebietigern brûdern und dem ganczen orden, unsern lieben andechtigen, am andern teil als von der markh ettwenn die Lanndsbergsche mark und darnach und nu die 35 Newmarkhe uber Oder genant wegen, dieselb mark dann --- kayser Sigmund unser vorvare am riche loblicher gedêchtnuss, da er noch in kuniglichem stande was, als uns fürkomen ist, demselben orden zum ersten als sein warhafftig vêterlich erbe umb ain merkliche summe geldes uff ainen widerkauf verkauffet 3 ingegeben und geantwurtt und darnach dieselben marke got zu lobe unsrer lieben frawn zu eren umb seiner sele heile und sêlikeit dem genanten orden 40 zu besserm bestant und meerung, als sein warhafftig vêterlich erbe ewiclich und lediclich zugeeygent und gegeben hat4, als dann seiner maiestat und ander brife das klerlichen ausweisen, und aber unser egenanter oheim marggraf Fridrich und seine brûder, auch marggraven zu Branndemburg und burggraven zu Nuremberg, unser liebe oheimen und fursten, da entgegen 1 Unsere nr. 153. 2 Vgl. weitere Urkunden für Brandenburg vom selben Tage in nr. 197 sowie vom 4. Okt. in nr. 198. Am 29. Sept. 1402, vgl. Joachim-Hubatsch 45 II nr. 1482. 4 Am 7. Sept. 1429, egl. Altmann nr. 7398.
Strana 425
Bb. Allgemeine Roichsangelegenheiten nr. 205-206. 425 20 25 35 mainten, kayser Sigmund hette des nicht macht gehabt zu vergeben noch zu verschreiben, nachdem und keyser Sigmund irm vater marggraf Fridrichen seligen die mark zu Branndem- burg mit allen zügehorungen erblich gegeben hettel, ee die ewig verschreibung dem orden ye geschehen wère, sunderlich auch dieweil die guldein bulle und ire gesetzea klerlichen 5 lauten und begreiffen, daz kein kurfurstentumb des heiligen richs sol noch mug geteilt noch zerglidert werden zu ewigen zyten, und weer das doruber tête, so sol es doch krafftlos und unmechtig sein, als dann dieselben gesetcze mit meer worten ynnehalten. und als nu der ege- nante unser ohoim marggraf Fridrich und der orden von solher vorderung und ansprach wegen manigerley tège besücht und geleistet, daselbs auch ir baider furnemung red und wider- 10 red gegeneinander erklarot haben und doch on ennde abgescheiden sind, also hat der egenante unser oheim marggraf Fridrich unser kuniglichen maiestat furbringen lassen, wie er sich mit dem obgenanten erwirdigen Conraden von Erlichshusen Dêutsches ordens homeister und seinem orden yeczund uff dom lesten tag zu Frankfurt uff der Oder solher ansprach und zwitrëcht gütlich und freuntlich vereynet hab, also daz sich unser oheim marggraf Fridrich 15 und seine brûder für sich ire erben nachkomen manne ire getrewen und all ir nachkomen der egemelten Newmark genozlich verzigen und die dem orden on fürder ansprach gerulich nach- gelassen haben, und der obgenante marggraf Fridrich hat uns als ainen Romischen kunig seinen rechten herren diemüticlich bitten lassen, daz wir von des heiligen richs wegen zu sclher richtung vertragnuß verczeihung und zueygnung unsern gunst und willen zu geben und die brieve, die daruber gemachet sind, zu bestêttigen und zu confirmiern gnediclich ge- rûchten. dieselben brive von wort zu worte hienach geschrieben steen und also lauten: Wir Fridrich der elder (usw., vgl. nr. 153,3); des haben wir angesehen des egenanten unsers oheims marggraf Fridrichs diemutig und fleissig bete, sunderlich betrachtet das loblich her- komen des wirdigen ordens, der denn zu breytung und meerung Kristenlichs gelaubens mit grosser blutvergiessung der seinen lange jar der Kristenheit vil genuczet hat, und daz auch die Newmarkh ain pforten ist, dadurch dem orden hilffe und beystand zukomen mag, wo die ungelaubigen wider uberhannd němen, do got vor sey, und daz auch derselb orden uns und dem riche insunderheit zugehoret und mit demselben lannde der Newmark und auch andern seinen lannden dem riche allezeit willig gewesen und noch ist; auch daz der egenante unser so oheim marggraf Friderich mit der vergnugung und erstattung, die im von dem orden gescheen ist, seine lannd, die des richs lehen sind, wol bessern mag, also daz dem heiligen riche solh richtung und vereygung allenthalben wol zu fromen komet: und darumb dem almêchtigen gote zu lob, seiner lieben muter Marien der hymel kunigin, der der orden ist, zue oren, auch daz manigfaltig kriege, die zwischen den parthien ufferstanden mochten sein zu schaden dem heiligen Romischen riche und seinen lannden und lêuten, dadurch getemphet und hingelegt sind, so haben wir mit wolbedachtem mûte gütem rate gunst und willen unsrer und des heiligen richs kurfürsten anderr fursten edeln und getrewn und mit rechter wissen zu solher richtung vereygung verzeihung und zueygung, als dann hie-oben vermeldet ist, unsern kuniglichen willen und gunst gnêdielich gegeben und den obgeschriben unser oheime der marggravon 4o brife, auch die gabe und ewig verschreibung2 kayser Sigmunds uber die Newmark, die ge- geben ist zu Prespurg nach Krists geburd vierczehenhundert jar und darnach in dem nêwn- undzweinzigistem jare an unser frawn abend nativitatis und auch all ander brive von dem genanten keyser Sigmunden und andern dem orden über dieselb Newmark gegeben genozlich bestèttiget bevestnet und confirmiret, bestêttigen bevestnen confirmiren und geben auch von 45 newes die egenante Newmark dem egenanten orden ewielich zu haben und zu besiczen in aller weise und forme, als der egemelt keyser Sigmunds gabbrieve daruber gegeben von wort 1429 Sept. 7 a) Vorl. verschrieben geseczteze. 1 Die Ernennung zum erblichen Statthalter war am 8. Juli 1411 (gedr. Riedel II, 3 S. 178), 50 die feierliche Belehnung am 18. April 1417 zu Konstanz erfolgt (Riedel II, 3 S. 255), vgl. All- mann nrr. 58 und 2201. 2 Vgl. S. 424 Anm. 4.
Bb. Allgemeine Roichsangelegenheiten nr. 205-206. 425 20 25 35 mainten, kayser Sigmund hette des nicht macht gehabt zu vergeben noch zu verschreiben, nachdem und keyser Sigmund irm vater marggraf Fridrichen seligen die mark zu Branndem- burg mit allen zügehorungen erblich gegeben hettel, ee die ewig verschreibung dem orden ye geschehen wère, sunderlich auch dieweil die guldein bulle und ire gesetzea klerlichen 5 lauten und begreiffen, daz kein kurfurstentumb des heiligen richs sol noch mug geteilt noch zerglidert werden zu ewigen zyten, und weer das doruber tête, so sol es doch krafftlos und unmechtig sein, als dann dieselben gesetcze mit meer worten ynnehalten. und als nu der ege- nante unser ohoim marggraf Fridrich und der orden von solher vorderung und ansprach wegen manigerley tège besücht und geleistet, daselbs auch ir baider furnemung red und wider- 10 red gegeneinander erklarot haben und doch on ennde abgescheiden sind, also hat der egenante unser oheim marggraf Fridrich unser kuniglichen maiestat furbringen lassen, wie er sich mit dem obgenanten erwirdigen Conraden von Erlichshusen Dêutsches ordens homeister und seinem orden yeczund uff dom lesten tag zu Frankfurt uff der Oder solher ansprach und zwitrëcht gütlich und freuntlich vereynet hab, also daz sich unser oheim marggraf Fridrich 15 und seine brûder für sich ire erben nachkomen manne ire getrewen und all ir nachkomen der egemelten Newmark genozlich verzigen und die dem orden on fürder ansprach gerulich nach- gelassen haben, und der obgenante marggraf Fridrich hat uns als ainen Romischen kunig seinen rechten herren diemüticlich bitten lassen, daz wir von des heiligen richs wegen zu sclher richtung vertragnuß verczeihung und zueygnung unsern gunst und willen zu geben und die brieve, die daruber gemachet sind, zu bestêttigen und zu confirmiern gnediclich ge- rûchten. dieselben brive von wort zu worte hienach geschrieben steen und also lauten: Wir Fridrich der elder (usw., vgl. nr. 153,3); des haben wir angesehen des egenanten unsers oheims marggraf Fridrichs diemutig und fleissig bete, sunderlich betrachtet das loblich her- komen des wirdigen ordens, der denn zu breytung und meerung Kristenlichs gelaubens mit grosser blutvergiessung der seinen lange jar der Kristenheit vil genuczet hat, und daz auch die Newmarkh ain pforten ist, dadurch dem orden hilffe und beystand zukomen mag, wo die ungelaubigen wider uberhannd němen, do got vor sey, und daz auch derselb orden uns und dem riche insunderheit zugehoret und mit demselben lannde der Newmark und auch andern seinen lannden dem riche allezeit willig gewesen und noch ist; auch daz der egenante unser so oheim marggraf Friderich mit der vergnugung und erstattung, die im von dem orden gescheen ist, seine lannd, die des richs lehen sind, wol bessern mag, also daz dem heiligen riche solh richtung und vereygung allenthalben wol zu fromen komet: und darumb dem almêchtigen gote zu lob, seiner lieben muter Marien der hymel kunigin, der der orden ist, zue oren, auch daz manigfaltig kriege, die zwischen den parthien ufferstanden mochten sein zu schaden dem heiligen Romischen riche und seinen lannden und lêuten, dadurch getemphet und hingelegt sind, so haben wir mit wolbedachtem mûte gütem rate gunst und willen unsrer und des heiligen richs kurfürsten anderr fursten edeln und getrewn und mit rechter wissen zu solher richtung vereygung verzeihung und zueygung, als dann hie-oben vermeldet ist, unsern kuniglichen willen und gunst gnêdielich gegeben und den obgeschriben unser oheime der marggravon 4o brife, auch die gabe und ewig verschreibung2 kayser Sigmunds uber die Newmark, die ge- geben ist zu Prespurg nach Krists geburd vierczehenhundert jar und darnach in dem nêwn- undzweinzigistem jare an unser frawn abend nativitatis und auch all ander brive von dem genanten keyser Sigmunden und andern dem orden über dieselb Newmark gegeben genozlich bestèttiget bevestnet und confirmiret, bestêttigen bevestnen confirmiren und geben auch von 45 newes die egenante Newmark dem egenanten orden ewielich zu haben und zu besiczen in aller weise und forme, als der egemelt keyser Sigmunds gabbrieve daruber gegeben von wort 1429 Sept. 7 a) Vorl. verschrieben geseczteze. 1 Die Ernennung zum erblichen Statthalter war am 8. Juli 1411 (gedr. Riedel II, 3 S. 178), 50 die feierliche Belehnung am 18. April 1417 zu Konstanz erfolgt (Riedel II, 3 S. 255), vgl. All- mann nrr. 58 und 2201. 2 Vgl. S. 424 Anm. 4.
Strana 426
426 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. zu worte ynnehelt, on alle unser und unsrer nachkomen am riche und mêniclichs ansprach und irrung, daran auch die gesecze der guldein bullen, darinne nêmlich begriffen ist, daz die kurfurstentumb nit sullen geteilet werden, den egenanten marggraven kainen fromen und dem orden und allen irn nachkomen kein verkurczung ader schaden bringen sullen, wan wir alle solhe gesecze der guldein bullen und all ander ausseczungen recht und gewonheit, von wem o oder wie die gemachet wern oder noch gemachet mochten werden, gemeinlich oder sunderlich van der egenanten Romischen kuniglichen macht volkomenheit und mit willigem rate unsrer und des richs kurfursten und andrer, als oben gemelt ist, ganez binden und, als vil sy diser unsrer bestêttung und ordnung wider wêrn oder gesein mochten in klein oder gros, verstriken und unkrefftig machen, also daz sy den egenanten marggrafen ane fromen und dem orden und irn nachkomen ewiclich one allen schaden sein sullen ynnerhalb und ausserhalb gerichts und an allen ennden. wir erfüllen auch von der egenanten Romischen kuniglichen macht alle gebrechen, die in den obgemelten artikeln allen oder yeglichem besunder mochten erfunden werden, es wêre in zweifel ettlicher worte oder unzymlicher bedeutung und auslegung unsrer maynung in vergessung der zirheit, ob sich einiche in disem unserm briefe heischet oder ge. 15 buret, die sullen all diser unsrer bestêttung und vernewung unschedlich sein, und ob in den sachen allen wider den orden in kunfftigen zyten icht gesûcht wurde, es wêr mit gerichte oder sust, das tûn wir ab und vernichten das gênzlich yecz als dann und dann als yecz von der egenanten Romischen kuniglichen macht in krafft dißs brifs, gebietund ernstlich und vestielich bey unsern und des richs hulden allen des richs undertanen, in welhen wirden adel 20 oder wesen die sind, und sust allermëniclich, daz sy den egenanten homeister gebietigere brûdere und orden bey solher richtung und kayser Sigmunds ewiger verschreibung und unser bestêttung uber die offtgenante Newmark gegeben gerûlich und unangesprochen und unge- hindert beleiben lassen und sy daran zu ewigen zyten nymermer hindern noch irren bey unsern und des reichs swèrn ungnaden und bey verliesung hundert phunt lottigs goldes, die ain 25 jeglicher, der dawider tête, vervallen sein sol halb in des richs camern und halb dem orden obgenant, als offt das geschehe, unlesslich zu beczalen, mit urkund diß briefs versigelt mit unsrer kuniglichen maiestat insigel geben zu Nuremberg nach Krists geburd vierczehen- hundert und darnach in dem vierundvierczigistem jare an des heiligen krewezs tag exaltationis unsers richs im fünfften jare. 10 1444 Sept. 14 B0 b) Die Kurfürsten von Mainz, Trier und Sachsen, später auch von Köln und der Pfale geben thre Zustimmung zur kgl. Anerkenntnis der Neumark-Ubereignung. Sept. 21 —Okt. 11. Aus Wien DO.-Z.-A. Urkk. v. 21. Sept. ff. 1444 orr. membr. In Berlin Geh. St. A. K. 430 orr. mb. — Königsberg St.-A. Schbl. XIII a nr. 130 cop. chart. Druck: Riedel II, 4 S. 343 nr. MDCLX (Mainz) und MDOLXV (Köln) aus Berlin. Reg.: Pettenegg nr. 1964 (Mainz), 1963 (Trier), 1962 (Sachsen), 1971 (Köln], 1974 (Pfalz), Görz, Regg. Ebje, Trier S. 180. 85 Wir Dittrich --- zu Mentz erzbischoff (bzw Jacob zu Trier und Friedrich Hzg. zu Sachsen) bekennen usw. als der hochgeborne furst herre Fridrich marggraf zu Brandemburgk des heiligen 40 reichs erzkamrer und burggraf zu Nuremberg unser besunder frunt und mitkurfurst und der or- wirdige herre Conrad von Erliechshusen des ordens der bruder des hospitals sent Marie des Deutschen hwses von Jerusalem homeister seimn gebietiger und ganz orden sich yezund vereint und verrichtet haben von solcher anspruch wegen, die denn der egenant herre marggraf zu dem orden gehabt hat als von der marekh etwann die Landsberchse marckh und darnach und nu 45 die Newmarckh ubir Oder gnant, wegen sulch richtunge denn der allerdurchleuchtigste furste und herre herre Fridrich Romischer konig zu allen zeiten merer des reichs herzog zu Osterreich zu Steyr zu Kernden zu Krayn und graf zu Tyrol, unser allergnedigster herre, vergunnet und gnediklich bestetiget hat nach laute seiner koniglichen briefe daruber gegeben, die von wort
426 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. zu worte ynnehelt, on alle unser und unsrer nachkomen am riche und mêniclichs ansprach und irrung, daran auch die gesecze der guldein bullen, darinne nêmlich begriffen ist, daz die kurfurstentumb nit sullen geteilet werden, den egenanten marggraven kainen fromen und dem orden und allen irn nachkomen kein verkurczung ader schaden bringen sullen, wan wir alle solhe gesecze der guldein bullen und all ander ausseczungen recht und gewonheit, von wem o oder wie die gemachet wern oder noch gemachet mochten werden, gemeinlich oder sunderlich van der egenanten Romischen kuniglichen macht volkomenheit und mit willigem rate unsrer und des richs kurfursten und andrer, als oben gemelt ist, ganez binden und, als vil sy diser unsrer bestêttung und ordnung wider wêrn oder gesein mochten in klein oder gros, verstriken und unkrefftig machen, also daz sy den egenanten marggrafen ane fromen und dem orden und irn nachkomen ewiclich one allen schaden sein sullen ynnerhalb und ausserhalb gerichts und an allen ennden. wir erfüllen auch von der egenanten Romischen kuniglichen macht alle gebrechen, die in den obgemelten artikeln allen oder yeglichem besunder mochten erfunden werden, es wêre in zweifel ettlicher worte oder unzymlicher bedeutung und auslegung unsrer maynung in vergessung der zirheit, ob sich einiche in disem unserm briefe heischet oder ge. 15 buret, die sullen all diser unsrer bestêttung und vernewung unschedlich sein, und ob in den sachen allen wider den orden in kunfftigen zyten icht gesûcht wurde, es wêr mit gerichte oder sust, das tûn wir ab und vernichten das gênzlich yecz als dann und dann als yecz von der egenanten Romischen kuniglichen macht in krafft dißs brifs, gebietund ernstlich und vestielich bey unsern und des richs hulden allen des richs undertanen, in welhen wirden adel 20 oder wesen die sind, und sust allermëniclich, daz sy den egenanten homeister gebietigere brûdere und orden bey solher richtung und kayser Sigmunds ewiger verschreibung und unser bestêttung uber die offtgenante Newmark gegeben gerûlich und unangesprochen und unge- hindert beleiben lassen und sy daran zu ewigen zyten nymermer hindern noch irren bey unsern und des reichs swèrn ungnaden und bey verliesung hundert phunt lottigs goldes, die ain 25 jeglicher, der dawider tête, vervallen sein sol halb in des richs camern und halb dem orden obgenant, als offt das geschehe, unlesslich zu beczalen, mit urkund diß briefs versigelt mit unsrer kuniglichen maiestat insigel geben zu Nuremberg nach Krists geburd vierczehen- hundert und darnach in dem vierundvierczigistem jare an des heiligen krewezs tag exaltationis unsers richs im fünfften jare. 10 1444 Sept. 14 B0 b) Die Kurfürsten von Mainz, Trier und Sachsen, später auch von Köln und der Pfale geben thre Zustimmung zur kgl. Anerkenntnis der Neumark-Ubereignung. Sept. 21 —Okt. 11. Aus Wien DO.-Z.-A. Urkk. v. 21. Sept. ff. 1444 orr. membr. In Berlin Geh. St. A. K. 430 orr. mb. — Königsberg St.-A. Schbl. XIII a nr. 130 cop. chart. Druck: Riedel II, 4 S. 343 nr. MDCLX (Mainz) und MDOLXV (Köln) aus Berlin. Reg.: Pettenegg nr. 1964 (Mainz), 1963 (Trier), 1962 (Sachsen), 1971 (Köln], 1974 (Pfalz), Görz, Regg. Ebje, Trier S. 180. 85 Wir Dittrich --- zu Mentz erzbischoff (bzw Jacob zu Trier und Friedrich Hzg. zu Sachsen) bekennen usw. als der hochgeborne furst herre Fridrich marggraf zu Brandemburgk des heiligen 40 reichs erzkamrer und burggraf zu Nuremberg unser besunder frunt und mitkurfurst und der or- wirdige herre Conrad von Erliechshusen des ordens der bruder des hospitals sent Marie des Deutschen hwses von Jerusalem homeister seimn gebietiger und ganz orden sich yezund vereint und verrichtet haben von solcher anspruch wegen, die denn der egenant herre marggraf zu dem orden gehabt hat als von der marekh etwann die Landsberchse marckh und darnach und nu 45 die Newmarckh ubir Oder gnant, wegen sulch richtunge denn der allerdurchleuchtigste furste und herre herre Fridrich Romischer konig zu allen zeiten merer des reichs herzog zu Osterreich zu Steyr zu Kernden zu Krayn und graf zu Tyrol, unser allergnedigster herre, vergunnet und gnediklich bestetiget hat nach laute seiner koniglichen briefe daruber gegeben, die von wort
Strana 427
Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 206. 427 5 10 zu worte hie-innen begriffen sint und also lauten (inseriert Urk. Kg. Friedrichs vom 14. Sept., s. unter a). also haben wir durch begerung seiner koniglichen gnaden und durch merklicher ursach in denselben briefen eigentlich begriffen, auch durch des vachgenanten marggraff Fridrichs willen, der uns demutiklich mit fleisse bitten hat lassen zu solcher richtung und zueygung der Newmarckh dem egenanten orden und auch zu bestetung seiner koniglichen gnaden, wie die von wort zu worte hie-uben begriffen ist, unsern gunst verhengnuß und willen gutlich und williglich gegeben und geben auch mit wolbedochtem mute und rechter wissen in kraft diß brifs als ein erzbischof zu Mentz und kurfurst des heiligen reichs fur uns und unser nachkomen zu ewigen zeiten. und des zu urkund haben wir unser gewonlich ingesigel angehangen disem briefe, der gegeben ist zu Nuremberg 1444 an sint Matheus tag des heiligen zwelfboten und ewangelisten. — (Die entsprechende Urkunde Ebf. Dietrichs von Köln ist datiert: Nuremberg 1444 an s. Michaels tag des heil. erzengels, die Urkunde Pf. Ludwigs bei Rhein: Sept. es Heydelberg 1444 am suntag nach s. Dyonisii tag). Okt. 11 1444 Sept. 21 15 c) Die Kurfürsten von Mainz und von der Pialz geben thre Zustimmung zur kgl. Neuver- schreibung der Mark Brandenburg an Mgf. Friedrich. September 24-27. 20 In Berlin Geh. St.-A. K. 430. 14-18 orr. membr.; ebenda Repos. 78: Cop. 3 fol. 100-11a (Bestätigung durch Ebf. v. Mainz) und Cop. 13 fol. 3ab (dgl. Pf. Ludwig) copp.; am Schluß die Bemerkung: In sulcher form haben die ander kurfursten auch ir confirmacion geben. In Nürnberg St.-A. Rep. 1b: Papstl. u. fürstl. Priv. nr. 236 im Blaubuch fol. 54b cop. Würzburg St.-A. Mainz-Aschaff. Ingross.-Buch 25 fol. 91ab cop. mh. Drucke: Linig R. A. V, Part. spec. II1, 12 f. nr. 8; Lünig, Grund Veste Europ. Gerecht- sane 1, 497; Faber, Europ. Staats-Cantzley XIV, III: Du Mont, Corps univ. dipl. 3. 141: Riedel, Cod. dipl. Brand. II. 4 S. 345ff. nr. MDULXII (Mainz) und MDCLXIV (Pfalz). 25 Wir Diterich --- zu Menze erzbischof usw. bekennen usw.: so als dann vorezeiten der allerdurchluchtigste furste und here here Sigemundt Romischer etc, kunig zum ersten als ein rechter Romischer koning und darnach als ein folkomener gekronter bestetigter keyser seliger gedechtnuß etwann hern Fridrichen marggraven zu Branndburg des heiligen Romischen so reichs erzkamrer und burggraven zu Nuremberg auch seliger gedechtnus und seine erben die marke zu Brandburg mit dem kurfurstenthum und erzcamerampt gegeben und verschriben hat nach laute der briefel daruber gegeben und nu aber der allerdurchluchtigste fürste und here her Fridrich Romischer kunig zu allen zeiten merer des reichs herzog zu Osterreich zu Steyr zu Kernden und zu Crain grave zu Tyroll etc. dem hochgebornen fursten hern Frid- richen marggraven zu Brandburg des heiligen Romischen reichs erzkamerer und burggraven zu Nuremberge als einen kurfursten des heiligen Romischen reichs, unserm besunderen frunde und mitkurfursten, und seinen brûderen und iren erben dieselben marke zu Brandburg von newens verschreiben und in aunh alle ander ire briefe privilegia hantvesten freyheite herlickeite herkomen alte gewonheit lantgerichte und gerechtickeit, wie die in sunderheit 40 namen gehaben mûgen, des marggraftums zu Branndburg und des burggraftums zu Nurem- berg verschriben versigelt und bestetigt 2 hatt, das alles die briefe daruber gegeben innhalden und ußwisen, und als uns dann als einen kurfursten des heiligen reichs geburlich ist, unsern willen volbort zu allen obingeschribenen gaben sachen und briefen zu geben. dovon so geben wir unsern willen und folbort darzu, confirmiren und vestigen das williglichin als ein kur- 45 furste und erzkanzler des heiligen Romischen reichs in craft dißes briefes in obingeschribener maß ire briefe, die in von den obingnanten unsern gnedigsten hern den Romischen koningen in besunderheit ober alle ire lehne angevelle zolle und ander gerechtickeit und freyheit gegeben wurden sein, und in aller wiße und forme, wie des dem gnanten marggraven Fridrichin als einen kurfursten des heiligen Romischen reichs und seinen bruderen auch fursten des reichs 35 50 1 Vgl. Altmann nr. 2201. 2 Am 14. Sept., vgl. oben nr. 197.
Bb. Allgemeine Reichsangelegenheiten nr. 206. 427 5 10 zu worte hie-innen begriffen sint und also lauten (inseriert Urk. Kg. Friedrichs vom 14. Sept., s. unter a). also haben wir durch begerung seiner koniglichen gnaden und durch merklicher ursach in denselben briefen eigentlich begriffen, auch durch des vachgenanten marggraff Fridrichs willen, der uns demutiklich mit fleisse bitten hat lassen zu solcher richtung und zueygung der Newmarckh dem egenanten orden und auch zu bestetung seiner koniglichen gnaden, wie die von wort zu worte hie-uben begriffen ist, unsern gunst verhengnuß und willen gutlich und williglich gegeben und geben auch mit wolbedochtem mute und rechter wissen in kraft diß brifs als ein erzbischof zu Mentz und kurfurst des heiligen reichs fur uns und unser nachkomen zu ewigen zeiten. und des zu urkund haben wir unser gewonlich ingesigel angehangen disem briefe, der gegeben ist zu Nuremberg 1444 an sint Matheus tag des heiligen zwelfboten und ewangelisten. — (Die entsprechende Urkunde Ebf. Dietrichs von Köln ist datiert: Nuremberg 1444 an s. Michaels tag des heil. erzengels, die Urkunde Pf. Ludwigs bei Rhein: Sept. es Heydelberg 1444 am suntag nach s. Dyonisii tag). Okt. 11 1444 Sept. 21 15 c) Die Kurfürsten von Mainz und von der Pialz geben thre Zustimmung zur kgl. Neuver- schreibung der Mark Brandenburg an Mgf. Friedrich. September 24-27. 20 In Berlin Geh. St.-A. K. 430. 14-18 orr. membr.; ebenda Repos. 78: Cop. 3 fol. 100-11a (Bestätigung durch Ebf. v. Mainz) und Cop. 13 fol. 3ab (dgl. Pf. Ludwig) copp.; am Schluß die Bemerkung: In sulcher form haben die ander kurfursten auch ir confirmacion geben. In Nürnberg St.-A. Rep. 1b: Papstl. u. fürstl. Priv. nr. 236 im Blaubuch fol. 54b cop. Würzburg St.-A. Mainz-Aschaff. Ingross.-Buch 25 fol. 91ab cop. mh. Drucke: Linig R. A. V, Part. spec. II1, 12 f. nr. 8; Lünig, Grund Veste Europ. Gerecht- sane 1, 497; Faber, Europ. Staats-Cantzley XIV, III: Du Mont, Corps univ. dipl. 3. 141: Riedel, Cod. dipl. Brand. II. 4 S. 345ff. nr. MDULXII (Mainz) und MDCLXIV (Pfalz). 25 Wir Diterich --- zu Menze erzbischof usw. bekennen usw.: so als dann vorezeiten der allerdurchluchtigste furste und here here Sigemundt Romischer etc, kunig zum ersten als ein rechter Romischer koning und darnach als ein folkomener gekronter bestetigter keyser seliger gedechtnuß etwann hern Fridrichen marggraven zu Branndburg des heiligen Romischen so reichs erzkamrer und burggraven zu Nuremberg auch seliger gedechtnus und seine erben die marke zu Brandburg mit dem kurfurstenthum und erzcamerampt gegeben und verschriben hat nach laute der briefel daruber gegeben und nu aber der allerdurchluchtigste fürste und here her Fridrich Romischer kunig zu allen zeiten merer des reichs herzog zu Osterreich zu Steyr zu Kernden und zu Crain grave zu Tyroll etc. dem hochgebornen fursten hern Frid- richen marggraven zu Brandburg des heiligen Romischen reichs erzkamerer und burggraven zu Nuremberge als einen kurfursten des heiligen Romischen reichs, unserm besunderen frunde und mitkurfursten, und seinen brûderen und iren erben dieselben marke zu Brandburg von newens verschreiben und in aunh alle ander ire briefe privilegia hantvesten freyheite herlickeite herkomen alte gewonheit lantgerichte und gerechtickeit, wie die in sunderheit 40 namen gehaben mûgen, des marggraftums zu Branndburg und des burggraftums zu Nurem- berg verschriben versigelt und bestetigt 2 hatt, das alles die briefe daruber gegeben innhalden und ußwisen, und als uns dann als einen kurfursten des heiligen reichs geburlich ist, unsern willen volbort zu allen obingeschribenen gaben sachen und briefen zu geben. dovon so geben wir unsern willen und folbort darzu, confirmiren und vestigen das williglichin als ein kur- 45 furste und erzkanzler des heiligen Romischen reichs in craft dißes briefes in obingeschribener maß ire briefe, die in von den obingnanten unsern gnedigsten hern den Romischen koningen in besunderheit ober alle ire lehne angevelle zolle und ander gerechtickeit und freyheit gegeben wurden sein, und in aller wiße und forme, wie des dem gnanten marggraven Fridrichin als einen kurfursten des heiligen Romischen reichs und seinen bruderen auch fursten des reichs 35 50 1 Vgl. Altmann nr. 2201. 2 Am 14. Sept., vgl. oben nr. 197.
Strana 428
428 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. und irer aller erben geburlich und not ist, on alles geverde. und des zu waren urkund und bekentnuß haben wir obgnanter Ditrich erzbischof zu Mentz unser insigel mit wissen und gutem 1444 Sept. 24 willen an dißen brief heyßen hengen, der geben ist zu Nuremberge 1444 am donerstage nach Sent. 27 Mauricii. — (Die Urkunde Pf. Ludwigs datiert Heidelberg 1444 So. nach s. Mauricien tag). 207. Kg. Friedrich an Ebf. Dietrich von Mainz: überträgt ihm die Vorentscheidung in der Streit- sache des Deutschon Ordens mit Hans David1. 1444 Oktober 1I Nürnberg. Aus Königsberg St.-A. Schbl. XXXV a nr. 20 cop. chart., ohne Verschickungsschnitte. Regest: Joachim-Hubatsch I, 1, 2 Nr. 8665. Schreibt: wann wir ietzo ul dem wege hinabe in unsere aigen lande zo ziehen sin und nu etzlich sachen vor uns ind in unser kuniglige kamer unuisgetragen hangen, darumb dan den teiln zu swair 10 waire, uns und unserm kuninkligen hoff in so verre land mit mů und cost nach zo volgen, und wann nun die Sachen zwischen dem DO. und Hans David vur uns hangen, der entlich rechtdag sich noch nit ergangen hait2. so befiehli er dem Adressaten, solche Sache vor sich zu heischen und zu verhören, die Zeugniese und Vorbringen der Partcien schriftlich an ders kgl. Hof zu senden, den Parteien einen Tag zu sctzen vur uns zo komen, den Sachen vur uns in unserm kunincligen hoff furter zo entliger 15 1ddd entscheitnis und außtrag, als sich geburt, nachzekomen. Vollmachtserteilung darüber. Datum Okt. 11 Nuremberg So. n. Dyonisien tag 1444, r. 5; Unterjertig.: Ad mandatum domini regis. Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 208-223. 208. Thuring von Halwile d. A. an Kg. Friedrich: berichtet3 eingehend über die Schlacht an der Birs bei Basel zwischen den Eidyenossen und den Armagnaken. 1444 August 27 0.0. 20 Aus Frankfurt Stadt.A, Reicbssachen Nachtr. 1482° fol. 51 cop. chart. von der Hand. des Frankj. Stadtsyndikus Diether von Alzei, Beischluß zum Schreiben der Frank- furter Gesandten vom 6. Sept. (nr. 228, k); über dem Stück: Copia littere de clade Swiczensium. 1 Vgl. unsere nr. 201, auch weitere Regesten. bei Joachim-Hubatsch I, 1, 2. 2 In dieser und anderen Sachen war weiterhin am 31.Oht. der Danziger Pfarrer Andreas Ruperti vom Hochmeister nach Nürnberg ab- geordnet worden, da man in Marienburg offenbar den König noch dort wähnte. Das „Gedechtniß dem pfarrer zu Danczk metegegeben ken Noren- berg am abende omnium sanctorum im 44. jare“ enthalt zunachst „in Hans Davids Sache, daß der Pfarrer darin mit anderen Herren des Ordens und guten Freunden zu Nulze des Ordens seinen besten Fleiß aujwende“, dann einzelne Anweisungen zu Rücksprachen mit verschiedenen DO.-Gebietigern; reichsgeschichtlich belangvoll ist darunter der folgende Punkt: „Wenn der Röm. König den Pjarrer von der heiligen kirchen sachen anreden würde, so möge er erklären, daß ihm dazu keine Mucht mitgegeben sei; er vor- seghe sich wol, wäre der Hochmeister dazu ge- fordert, er hatte dem Pjarrer wohl Macht mit- gegeben. Auch ginge jetzt in Prewssen das ge- meine Gerücht, daß der König und die Kurfürsten weren gescheiden; daher hatte ihn der HM. nicht anders als um scines Ordens Suchen wegen. ausgeschickt“. Es folgt dann eine Namenliste: Röm. König, Collen, Trior, Menca, Pfaltzgraffe, Sachßen, Brandenburg, denen itzlichen cine credeneie besunder und eine an den Rom. koning und sio alle in einer gemeine mitgegeben 25 worden ist, dann her Hans Ungenade komerer, her Caspar Slick kanzeler, herren Petro zu Awslpurg bischofe an itzlichen eino credencie, damit sie dem Pfarrer in seines Ordens Sachen. behilflich seien, weiter Brieje an den Land- komtur zu Österreich Hanß von Steten und den Meister zu deutschen Landen in Hans Davids u. a. Sachen, und ein Verzeichnis von Bitt- briefen, um Hilfe und Rat jür den Pfarrer an Hzg. Albrecht, Bruder des Röm. Königs, Hzg. Heinrich von Beyern, Mgj. Hanß unam und Alle- bricht tres. Hzg. Albrecht von Monchen, Hzg. Lodwig d. J. von Ingelstad, Gf. Hans von Ot- tingen, Bf. von Passaw und Bj. von Rensburg; u. a. m. (Königsberg St.-A. Folianten u. Quar- tanten I: Briefe u. Handlungen nr. 15 pag. 286-288 cop. chart.). — Vgt. dazu den Bericht des Pfarrers vom 15. Nov. in underer nr. 237, b. 3 Ahnlich schrieb derselbe Thuring von Halwil sen. am gleichen Tage auch dem Mof. Wilhelm von Hochberg und der Stadt Zürich (Zürich Urkk. Stadt u. Landsch. nr. 1712 or. chart.; gedr. Die Schlacht boi St. Jakob = Säcularschrift d. histor, Gesellsch. Basel 1844; auch Basler Nachrichten vom 12. Ang. 1872). Unter weiteren Berichten sind hervorzuheben ein Schreiben Straßburgs an Frankjurt vom 2. Sept. (Frank- furt Reichss. Nuchtr. 1482e or. mb.; gedr. 30 35 40 15 50
428 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. und irer aller erben geburlich und not ist, on alles geverde. und des zu waren urkund und bekentnuß haben wir obgnanter Ditrich erzbischof zu Mentz unser insigel mit wissen und gutem 1444 Sept. 24 willen an dißen brief heyßen hengen, der geben ist zu Nuremberge 1444 am donerstage nach Sent. 27 Mauricii. — (Die Urkunde Pf. Ludwigs datiert Heidelberg 1444 So. nach s. Mauricien tag). 207. Kg. Friedrich an Ebf. Dietrich von Mainz: überträgt ihm die Vorentscheidung in der Streit- sache des Deutschon Ordens mit Hans David1. 1444 Oktober 1I Nürnberg. Aus Königsberg St.-A. Schbl. XXXV a nr. 20 cop. chart., ohne Verschickungsschnitte. Regest: Joachim-Hubatsch I, 1, 2 Nr. 8665. Schreibt: wann wir ietzo ul dem wege hinabe in unsere aigen lande zo ziehen sin und nu etzlich sachen vor uns ind in unser kuniglige kamer unuisgetragen hangen, darumb dan den teiln zu swair 10 waire, uns und unserm kuninkligen hoff in so verre land mit mů und cost nach zo volgen, und wann nun die Sachen zwischen dem DO. und Hans David vur uns hangen, der entlich rechtdag sich noch nit ergangen hait2. so befiehli er dem Adressaten, solche Sache vor sich zu heischen und zu verhören, die Zeugniese und Vorbringen der Partcien schriftlich an ders kgl. Hof zu senden, den Parteien einen Tag zu sctzen vur uns zo komen, den Sachen vur uns in unserm kunincligen hoff furter zo entliger 15 1ddd entscheitnis und außtrag, als sich geburt, nachzekomen. Vollmachtserteilung darüber. Datum Okt. 11 Nuremberg So. n. Dyonisien tag 1444, r. 5; Unterjertig.: Ad mandatum domini regis. Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 208-223. 208. Thuring von Halwile d. A. an Kg. Friedrich: berichtet3 eingehend über die Schlacht an der Birs bei Basel zwischen den Eidyenossen und den Armagnaken. 1444 August 27 0.0. 20 Aus Frankfurt Stadt.A, Reicbssachen Nachtr. 1482° fol. 51 cop. chart. von der Hand. des Frankj. Stadtsyndikus Diether von Alzei, Beischluß zum Schreiben der Frank- furter Gesandten vom 6. Sept. (nr. 228, k); über dem Stück: Copia littere de clade Swiczensium. 1 Vgl. unsere nr. 201, auch weitere Regesten. bei Joachim-Hubatsch I, 1, 2. 2 In dieser und anderen Sachen war weiterhin am 31.Oht. der Danziger Pfarrer Andreas Ruperti vom Hochmeister nach Nürnberg ab- geordnet worden, da man in Marienburg offenbar den König noch dort wähnte. Das „Gedechtniß dem pfarrer zu Danczk metegegeben ken Noren- berg am abende omnium sanctorum im 44. jare“ enthalt zunachst „in Hans Davids Sache, daß der Pfarrer darin mit anderen Herren des Ordens und guten Freunden zu Nulze des Ordens seinen besten Fleiß aujwende“, dann einzelne Anweisungen zu Rücksprachen mit verschiedenen DO.-Gebietigern; reichsgeschichtlich belangvoll ist darunter der folgende Punkt: „Wenn der Röm. König den Pjarrer von der heiligen kirchen sachen anreden würde, so möge er erklären, daß ihm dazu keine Mucht mitgegeben sei; er vor- seghe sich wol, wäre der Hochmeister dazu ge- fordert, er hatte dem Pjarrer wohl Macht mit- gegeben. Auch ginge jetzt in Prewssen das ge- meine Gerücht, daß der König und die Kurfürsten weren gescheiden; daher hatte ihn der HM. nicht anders als um scines Ordens Suchen wegen. ausgeschickt“. Es folgt dann eine Namenliste: Röm. König, Collen, Trior, Menca, Pfaltzgraffe, Sachßen, Brandenburg, denen itzlichen cine credeneie besunder und eine an den Rom. koning und sio alle in einer gemeine mitgegeben 25 worden ist, dann her Hans Ungenade komerer, her Caspar Slick kanzeler, herren Petro zu Awslpurg bischofe an itzlichen eino credencie, damit sie dem Pfarrer in seines Ordens Sachen. behilflich seien, weiter Brieje an den Land- komtur zu Österreich Hanß von Steten und den Meister zu deutschen Landen in Hans Davids u. a. Sachen, und ein Verzeichnis von Bitt- briefen, um Hilfe und Rat jür den Pfarrer an Hzg. Albrecht, Bruder des Röm. Königs, Hzg. Heinrich von Beyern, Mgj. Hanß unam und Alle- bricht tres. Hzg. Albrecht von Monchen, Hzg. Lodwig d. J. von Ingelstad, Gf. Hans von Ot- tingen, Bf. von Passaw und Bj. von Rensburg; u. a. m. (Königsberg St.-A. Folianten u. Quar- tanten I: Briefe u. Handlungen nr. 15 pag. 286-288 cop. chart.). — Vgt. dazu den Bericht des Pfarrers vom 15. Nov. in underer nr. 237, b. 3 Ahnlich schrieb derselbe Thuring von Halwil sen. am gleichen Tage auch dem Mof. Wilhelm von Hochberg und der Stadt Zürich (Zürich Urkk. Stadt u. Landsch. nr. 1712 or. chart.; gedr. Die Schlacht boi St. Jakob = Säcularschrift d. histor, Gesellsch. Basel 1844; auch Basler Nachrichten vom 12. Ang. 1872). Unter weiteren Berichten sind hervorzuheben ein Schreiben Straßburgs an Frankjurt vom 2. Sept. (Frank- furt Reichss. Nuchtr. 1482e or. mb.; gedr. 30 35 40 15 50
Strana 429
Bb. Reichsangeleg. nr. 206-207./ Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen nr. 208-209. 429 Drucke: Janssen, Reichscorresponden2 II, I S. 64 nr. 91; Fechter, Vier Berichte über die Schlacht bei St. Jakob = Almanach von Basel 1864. Regest: Wülcker S. 15; Tuctey 1, 217ff. 10 Allerdurchluchtigister hochgeborenster furste und allergnedigister konig und herre. 5 uwern koniglichen gnaden fuge ich zu wißen, das ich also zu Friberga gowesen bin, nachdem uwer koniglich gnade mir das befolen hait, und innedem han ich vernommen, das man die eytgnoßen vor Varensperg dannan slagen wolt, und bin daruf gein Seckingen kommen und meynt mich auch darzu geschiben haben. so sint die gesellen Hans von Rechberg, Friderich vom Hus und ander gein Seckingen kommen und hant mir da vorware gesagt, das die eit- gnoßsen viertusent manne gein Bratelen ufgestôrt" frô vor tag der besten und ußerleßnosten ußer allen iren lenderen und der merteil von Bêrn und Soloteren gesant haben, den graven von Tamertin daselbs zu uberfallen, der daselbst sin leger hait. derselbe grave nûr gewarnet wart und wartet ir uf eyner wyten matten bij Bratelen und draff da mit yne eyn scharmüczelen und weich damit hinder sich zu dem andern leger. yndem so zogen der eitgnoßen woil zwei- 15 hundert pherd abe und flugent vor tage yn der vinsteren; die uberichen bliben bij eynander und wirten sich gar ritterlich und kamen mit gewerter hant geyn Basel zu eynem sichhus und yn eynen umbgemurten garten und inne eyn kleyn awec, daselbst sic alle umkament und erslagen würden, das nût viel an die obegeschriben zweyhundert hinweg kament. und uf das da meynten die Walchen uf morn fro das sloß Varensperg zu entschutten. so sint die puren 2o alle fluchtlich geflogen und iren zug hinder yne gelaißsen. der Tûtschen sint auch etliche da zu ritter geslagen worden, dan sie sich gair ritterlich hilten. woil sint der Walchen etlich nydder gelegen und yne viel pherde erstochen und die Tütschen vast wont zum teyl. datum quinta feria post festum beati Bartholomei apostoli anno etc. 44. Uwer koniglichen gnaden underdeniger Thuring von Halwile der elter. 1444 Aug. 27 25 209. Verordnungen Kg. Friedrichs zum Kampf gegen die Schweizer Eidgenossen mit Ubertragung des Oberbesehls an seinen Bruder Hrg. Albrecht. 1444 August 30 Nürnberg. 30 Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urk. Reihe orr. mombr. litt. pat. c. sig. pend. Drucke: a) und b) bei Chmel, Materialien II nrr. XLII und XLI; c) teilw. Chmel Reg. nr. 1710. Regesten: Chmel, Regesta nrr. 1708-1710. a) Aufruf und Gebot an alle zum Beistand für den mit der Durchfihrung des Schweizer-Krieges beaustragien Hrg. Albrecht von Österreich1. Kg. Friedrich an alle geistlichen und weltlichen Fürsten, Grafen, freien Herren, Ritter, Knechte, Amtleute, Landvögte, Hauptleute, Städte und Gemeinden und alle Reichsuntertanen: 35 a) verbessert aus Friborg. h) so Forl., woll verlesen aus uf gestern. 0) Vorl. albe, am Rander ita stat originale Fechter, Vier Berichts ub. d. Schlacht bei St. uberlútet gewesen sint. nach der geschicht uf Jakob = Almanach v. Basel 1864) und eine stund sint die ubrigen, so vor Varnsporg von Darstellung Schaffhausens als Beilage seines den aidgenossen lagen. von Varnsporg gezogen Schreibens an Nördlingen vom 1. Sept.: Ouch und ist ir zúg von buchsen und anderm da 40 lieben frund, wir fügen uwer wishait zů wissen, bliben. die aidgenossen haben ouch vor Zurich das die aidgenossen zwuschent Varnsperg und gerumet und mit irom zúge geruweclichen Basel uf mitwochen noch s. Bartholomeus tag dannan gezogen uf donrstag und fritag nach nechstvergangen [Aug. 26] ain groß niderlegung s. Bartholomeus tag [Aug. 27—28]. und wir enpfangen, sunder als gemain red gât bi vier- vernemen, das die aidgonossen sich vast aber thusen manen laider verlorn haben; doch hôren gesamment haben und uf die louffe warten. wir von denen, so das von den aidgenossen wie es darumb gestalt sic, wissent wir nit gehort haben sôllen, das si sprechen under aigentlich (Nordlingen Missiven fasc. 41 nr. 47" zwaitusent sigent der iren gewesen, die umb- or. chart., Beilage zu unserer nr. 275, 1). komen sint. wir vernemen ouch, das si sich 1 Uber die gleichzeitige Neuregelung der Re- 50 manlich gewert und das die uf dem widertail gierungsgeschäfte in den österreichischen Landen ouch etwisvil lûts verlorn haben, dann das sie vgl. nr. 203. 45
Bb. Reichsangeleg. nr. 206-207./ Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen nr. 208-209. 429 Drucke: Janssen, Reichscorresponden2 II, I S. 64 nr. 91; Fechter, Vier Berichte über die Schlacht bei St. Jakob = Almanach von Basel 1864. Regest: Wülcker S. 15; Tuctey 1, 217ff. 10 Allerdurchluchtigister hochgeborenster furste und allergnedigister konig und herre. 5 uwern koniglichen gnaden fuge ich zu wißen, das ich also zu Friberga gowesen bin, nachdem uwer koniglich gnade mir das befolen hait, und innedem han ich vernommen, das man die eytgnoßen vor Varensperg dannan slagen wolt, und bin daruf gein Seckingen kommen und meynt mich auch darzu geschiben haben. so sint die gesellen Hans von Rechberg, Friderich vom Hus und ander gein Seckingen kommen und hant mir da vorware gesagt, das die eit- gnoßsen viertusent manne gein Bratelen ufgestôrt" frô vor tag der besten und ußerleßnosten ußer allen iren lenderen und der merteil von Bêrn und Soloteren gesant haben, den graven von Tamertin daselbs zu uberfallen, der daselbst sin leger hait. derselbe grave nûr gewarnet wart und wartet ir uf eyner wyten matten bij Bratelen und draff da mit yne eyn scharmüczelen und weich damit hinder sich zu dem andern leger. yndem so zogen der eitgnoßen woil zwei- 15 hundert pherd abe und flugent vor tage yn der vinsteren; die uberichen bliben bij eynander und wirten sich gar ritterlich und kamen mit gewerter hant geyn Basel zu eynem sichhus und yn eynen umbgemurten garten und inne eyn kleyn awec, daselbst sic alle umkament und erslagen würden, das nût viel an die obegeschriben zweyhundert hinweg kament. und uf das da meynten die Walchen uf morn fro das sloß Varensperg zu entschutten. so sint die puren 2o alle fluchtlich geflogen und iren zug hinder yne gelaißsen. der Tûtschen sint auch etliche da zu ritter geslagen worden, dan sie sich gair ritterlich hilten. woil sint der Walchen etlich nydder gelegen und yne viel pherde erstochen und die Tütschen vast wont zum teyl. datum quinta feria post festum beati Bartholomei apostoli anno etc. 44. Uwer koniglichen gnaden underdeniger Thuring von Halwile der elter. 1444 Aug. 27 25 209. Verordnungen Kg. Friedrichs zum Kampf gegen die Schweizer Eidgenossen mit Ubertragung des Oberbesehls an seinen Bruder Hrg. Albrecht. 1444 August 30 Nürnberg. 30 Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urk. Reihe orr. mombr. litt. pat. c. sig. pend. Drucke: a) und b) bei Chmel, Materialien II nrr. XLII und XLI; c) teilw. Chmel Reg. nr. 1710. Regesten: Chmel, Regesta nrr. 1708-1710. a) Aufruf und Gebot an alle zum Beistand für den mit der Durchfihrung des Schweizer-Krieges beaustragien Hrg. Albrecht von Österreich1. Kg. Friedrich an alle geistlichen und weltlichen Fürsten, Grafen, freien Herren, Ritter, Knechte, Amtleute, Landvögte, Hauptleute, Städte und Gemeinden und alle Reichsuntertanen: 35 a) verbessert aus Friborg. h) so Forl., woll verlesen aus uf gestern. 0) Vorl. albe, am Rander ita stat originale Fechter, Vier Berichts ub. d. Schlacht bei St. uberlútet gewesen sint. nach der geschicht uf Jakob = Almanach v. Basel 1864) und eine stund sint die ubrigen, so vor Varnsporg von Darstellung Schaffhausens als Beilage seines den aidgenossen lagen. von Varnsporg gezogen Schreibens an Nördlingen vom 1. Sept.: Ouch und ist ir zúg von buchsen und anderm da 40 lieben frund, wir fügen uwer wishait zů wissen, bliben. die aidgenossen haben ouch vor Zurich das die aidgenossen zwuschent Varnsperg und gerumet und mit irom zúge geruweclichen Basel uf mitwochen noch s. Bartholomeus tag dannan gezogen uf donrstag und fritag nach nechstvergangen [Aug. 26] ain groß niderlegung s. Bartholomeus tag [Aug. 27—28]. und wir enpfangen, sunder als gemain red gât bi vier- vernemen, das die aidgonossen sich vast aber thusen manen laider verlorn haben; doch hôren gesamment haben und uf die louffe warten. wir von denen, so das von den aidgenossen wie es darumb gestalt sic, wissent wir nit gehort haben sôllen, das si sprechen under aigentlich (Nordlingen Missiven fasc. 41 nr. 47" zwaitusent sigent der iren gewesen, die umb- or. chart., Beilage zu unserer nr. 275, 1). komen sint. wir vernemen ouch, das si sich 1 Uber die gleichzeitige Neuregelung der Re- 50 manlich gewert und das die uf dem widertail gierungsgeschäfte in den österreichischen Landen ouch etwisvil lûts verlorn haben, dann das sie vgl. nr. 203. 45
Strana 430
430 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. wir zweifeln nicht, es sey wol fúr euch komen, wann das landkundig ist, wie die Swyczer und ir aidgenossen sich frêvenlich erhaben und uber soliche rechtliche vôllige rechtpot, die in von uns und den unsern manigvelticlich geschehn sind, unser und des heiligen reichs stat Czürich und die irn grôsslich beschedigt haben und noch davor ligen mit fúrsacz, die von dem heiligen reich zu entphromden; auch wie si sich gegen uns und dem haus zu Osterreich und unser oberland, die auch dem heiligen reich zu versprechen steen, unterstannden haben ze hanndeln und teglich tün mûtwilliclich wider recht und alle gleiche und pilliche ding, nu haben wir langweil gedult gehabt und geharret, ob si sich noch erkennen und sich in pillichen dingen wolten finden lassen, das aber alles nicht furtregt. si treiben iren mutwillen mit merkh- licher beschedigung derselben lannd, das wir dann mit der hilff gots und beystand unsrer 10 und des heiligen reichs fürsten edeln und getrewen zu widersteen mainen, als sich wol gepúret. und darauf so senden wir in dieselben oberland den hochgeboren Albrechten herzogen zu Osterreich ze Steir ze Kernden und ze Krain grafen zu Tirol etc. unsern lieben bruder und fursten und geben im vollen gewalt und macht von Romischer kuniglicher macht in kraft dis briefs, denselben Swyezern und iren aidgenossen von unsern und des reichs, auch von des hauses 15 von Osterreich wegen zu widersteen, all fursten edel und stet von unsern und des reichs wegen umb hilff rate und beystand anzeruffen aufzefordern und zu ermanen und alles das ze hanndeln zu volfúren und ze tun gen denselben widerwêrtigen, das wir selber getun móchtten, ob wir gegenwürttig wêrn. und was er also hanndelt und tût, das sol gancze kraft und macht haben, als wir selber das getan hietten. und darauf so gepieten wir euch allen und ewr yeglichem 20 samentlich und sunderlich von Rômischer kúniglicher macht ernstlich und vestielich mit disem brief und ermonen ew auch sôlher phlicht, der ir uns und dem reich schuldig seit, daz ir dem ogenanten unserm lieben brûder an unserr und des reichs stat, wenn und wie oft er euch mit seinen briefen oder boten darumb anruffen und begern wirt, mit ewrn leuten und macht und in ander weg, wie des notdurftig sein wirdet, rêtlich hilfflich und beygestendig 25 scit, als wir des ain unzweyfenlich getrawen zu ewch haben und gen euch und ewrem yeglichem gnediclich und in allem gûten erkennen wellen; wan wer darinne sewmig würd, der têt großlich wider uns und das heilig reich, des wir zu gepûrlichen zeiten gen in nicht vergessen möchtten. Unter dem größeren kgl. Hängesiegel geben zu Nuremberg an suntag nach sand Bartholomes tag nach Kristi gepurd vierczehenhundert jar und darnach in dem vierundvierczigisten jar, so Commissio domini li regis in consilio. unsers reichs im fumften jare. 5 Id4 Ato. 30 b) Vollmacht für denselben zur Entfaltung des Reichspaniers. Id44 Aug. 30 Kg. Friedrich tut kund : als wir den hochgebornen Albrechten herezogen ze Osterreich ete. unsern lieben brûder und fúrsten in unsere obere lannd mit vollem gewalt gesanndt haben, den Swyczern und eidgenossen zu widersteen nach lautt der brief im daruber gegeben, also a5 geben wir im darezů vollen gewalt und macht in kraft dises briefs und von Rómischer kunig- licher macht, ob es notdurft sein und in nuczlich bedunkhen wirt, daz er dann unser und des heiligen reichs panyr ze veld fúren, das aufwerffen, alle fúrsten edel und unedl darunder ervordern und damit hanndeln sol und mag, als sich das nach gelegenheit zeit und stat heischen wirdet, dasselb dann unser egenanter lieber bruder nach rat handeln sol, damit wir und das so heilig reich und auch er versorget werden; versiegell mit großem kgl. Hängesiegel geben zu Núrem- berg an suntag nach sand Bartholomes tag 1444, u. r. im 5. J. Commissio domini li regis in consilio. c) Verbot jeglicher Unterstiltzung der reichsfeindlichen Schweizer. Kg. Friedrich an alle geistlichen und weltlichen Fürsten, Grafen, freien Herren, Ritter, 45 Knechte, Städte, Märkte und Dörfer und alle anderen Reichsuntertanen: euch ist nicht not-
430 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. wir zweifeln nicht, es sey wol fúr euch komen, wann das landkundig ist, wie die Swyczer und ir aidgenossen sich frêvenlich erhaben und uber soliche rechtliche vôllige rechtpot, die in von uns und den unsern manigvelticlich geschehn sind, unser und des heiligen reichs stat Czürich und die irn grôsslich beschedigt haben und noch davor ligen mit fúrsacz, die von dem heiligen reich zu entphromden; auch wie si sich gegen uns und dem haus zu Osterreich und unser oberland, die auch dem heiligen reich zu versprechen steen, unterstannden haben ze hanndeln und teglich tün mûtwilliclich wider recht und alle gleiche und pilliche ding, nu haben wir langweil gedult gehabt und geharret, ob si sich noch erkennen und sich in pillichen dingen wolten finden lassen, das aber alles nicht furtregt. si treiben iren mutwillen mit merkh- licher beschedigung derselben lannd, das wir dann mit der hilff gots und beystand unsrer 10 und des heiligen reichs fürsten edeln und getrewen zu widersteen mainen, als sich wol gepúret. und darauf so senden wir in dieselben oberland den hochgeboren Albrechten herzogen zu Osterreich ze Steir ze Kernden und ze Krain grafen zu Tirol etc. unsern lieben bruder und fursten und geben im vollen gewalt und macht von Romischer kuniglicher macht in kraft dis briefs, denselben Swyezern und iren aidgenossen von unsern und des reichs, auch von des hauses 15 von Osterreich wegen zu widersteen, all fursten edel und stet von unsern und des reichs wegen umb hilff rate und beystand anzeruffen aufzefordern und zu ermanen und alles das ze hanndeln zu volfúren und ze tun gen denselben widerwêrtigen, das wir selber getun móchtten, ob wir gegenwürttig wêrn. und was er also hanndelt und tût, das sol gancze kraft und macht haben, als wir selber das getan hietten. und darauf so gepieten wir euch allen und ewr yeglichem 20 samentlich und sunderlich von Rômischer kúniglicher macht ernstlich und vestielich mit disem brief und ermonen ew auch sôlher phlicht, der ir uns und dem reich schuldig seit, daz ir dem ogenanten unserm lieben brûder an unserr und des reichs stat, wenn und wie oft er euch mit seinen briefen oder boten darumb anruffen und begern wirt, mit ewrn leuten und macht und in ander weg, wie des notdurftig sein wirdet, rêtlich hilfflich und beygestendig 25 scit, als wir des ain unzweyfenlich getrawen zu ewch haben und gen euch und ewrem yeglichem gnediclich und in allem gûten erkennen wellen; wan wer darinne sewmig würd, der têt großlich wider uns und das heilig reich, des wir zu gepûrlichen zeiten gen in nicht vergessen möchtten. Unter dem größeren kgl. Hängesiegel geben zu Nuremberg an suntag nach sand Bartholomes tag nach Kristi gepurd vierczehenhundert jar und darnach in dem vierundvierczigisten jar, so Commissio domini li regis in consilio. unsers reichs im fumften jare. 5 Id4 Ato. 30 b) Vollmacht für denselben zur Entfaltung des Reichspaniers. Id44 Aug. 30 Kg. Friedrich tut kund : als wir den hochgebornen Albrechten herezogen ze Osterreich ete. unsern lieben brûder und fúrsten in unsere obere lannd mit vollem gewalt gesanndt haben, den Swyczern und eidgenossen zu widersteen nach lautt der brief im daruber gegeben, also a5 geben wir im darezů vollen gewalt und macht in kraft dises briefs und von Rómischer kunig- licher macht, ob es notdurft sein und in nuczlich bedunkhen wirt, daz er dann unser und des heiligen reichs panyr ze veld fúren, das aufwerffen, alle fúrsten edel und unedl darunder ervordern und damit hanndeln sol und mag, als sich das nach gelegenheit zeit und stat heischen wirdet, dasselb dann unser egenanter lieber bruder nach rat handeln sol, damit wir und das so heilig reich und auch er versorget werden; versiegell mit großem kgl. Hängesiegel geben zu Núrem- berg an suntag nach sand Bartholomes tag 1444, u. r. im 5. J. Commissio domini li regis in consilio. c) Verbot jeglicher Unterstiltzung der reichsfeindlichen Schweizer. Kg. Friedrich an alle geistlichen und weltlichen Fürsten, Grafen, freien Herren, Ritter, 45 Knechte, Städte, Märkte und Dörfer und alle anderen Reichsuntertanen: euch ist nicht not-
Strana 431
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 209-210. 431 durfft, gegenwurttielich zu erczelen, wann euch das gennezlich wissenntlich ist, in welichem frevel und mütwillikeit sich die Sweiczer und ander aidgenossen wider uns und das heilig Rômisch reich und auch das hauß zu Osterreich, das auch dem heiligen reich zu versprechen steet, auferhaben hant an alle redliche ursach und ûber solich gleiche vollige gepot, die von uns und den unsern geschehen sind. euch ist auch unverporgen, wie sy yeczund unser und des reichs stat Czûrich besessen haben und von dem heiligen reich understeen zu dringen, und wie sy dieselben oberlannd so grôblich beschedigen und verderben wider alle pilliche ding und redlichkeit. solichen frevel wir mit der hilff gotes und rate und beistannd des heiligen reichs getrewen zu understeen mainen. und wann wir sunderlich underweist sein, daz ettlich 10 auß steten merkchten und dôrffern denselben aidgenossen hilff kosst speys zewg und ander notdürfft zůfügen und ettlich durch ire gepiet geen lassen, dadurch die egenanten widor- wèrttigen in irm frevel gesterkcht und das heilig reich verkürczt wirdt, das dann dieselben dem heiligen reich nicht schuldig sein, und darurub so gebieten wir ew allen und ewr yeglichem samentlich und sunderlich ernstlich und vesticlich mit disem briefe bei verlicsung ower lehen privilegia und freiheit, daz ir nicht gestattet in eynichen weg, das yemand, wer der sey, den- selben aidgenossen kein hilff speys kosst zewg oder ander notdurfft zufüge heimlich noch offennlich. wer aber dawider tete, so geben wir mêniclich vollen gewalt von kuniglicher macht, daz sy solicher leûtt und kost mügen anfallen fahen und die in irn nûcz keren, und solich sullen damit gegen uns und dem reiche noch nyemand gefrevelt haben. und darüber wellen 90 wir gen solichen ungehorsamen mit entphromdung irer freiheit privilegia und lehen hanndeln, als sich in solichen sachen gepüren wirdt. darnach wisse sich ain yederman zû richten. geben zu Nurmberg nach Kristi gepûrd im vierczehenhundertisten und vierundvierczigisten jar an suntag vor sannd Egidien tag, u. r. im 5. J. Commissio domini regis in consilio. 5 15 1444 Aнg. 30 25 210. Auswärtige Berichte üher Verhandlurgen zwischen dem Röm. König und dem Dauphin. 1444 August 30 — September 17. 35 Uber die Geoandtschaften KJ. Friedrichs und Hrg. Albrechts vom Nürnberger RT. aus zum Dau- phin in Altkiren am 2. Sept. und die Gegenbotschaft des Dauphin nach Nürnberg liegen Berichte1 auswärtiger Beebachter vor, die zweckmäßig hier ihren Platz finden. [I] Der f Bürgermeister von Freibarg i. Br.] Hans Küng schreibt am 30.Aug. (So.n. s. Awistinus Aug. 30 so tag) an fStraßburg], daß des Röm. Königs und Hzg. Albrechts Rate am dunstag nest zu Brisach Aug. 25 gewesen und zum Tage gen Enshin geritlen seien, und zwar der Bischof von Owgspurg, Herr Friderich von Huchenberg, ein Herr von Starkenberg und ein Doktor, heißt meist[er] Hans Ach oder Eich, sint beder heren ret; er (Abs.) habe verstanden, daß sie wsgefertigit sind zu dem Telffin, zu erkunen, was sin furnem sig unde" was oder wor in in disi lant hab gebrocht ; den es nut ein ganz wofgefallen sig den fürsten der gros wnlust, sunder der kung unde sin bruder, daz er sich der lant sôl wnderziechen; sic haben ihm auch gesagt, daß Hag. Olbrecht in 1d Tagen im lant ouch sôl sin undo mit gûten lútton zů den sachen ze lûgen. Die Boten sind Sa. gen Alkilch mit des Delffins oberstem kamerer geritten und sind noch nicht szuräck-Jgekommen, do sint si bieinander ouch von der geschlacht wegen, ist úch wol vor ze wisson, darf ich nut ze schriben. Die von Nwenburg haben uf sumnentag hút zu to ymisb einen Brief geschrieben, daß Herr Peter von Mersperg und Herr Hans von Munstrtol und andere me der ret uf samstag bi in iber sint und ihnen gesagt haben, daß sie hinauf wollen und sigen zu Sockingen und Louffenberg, iber fierdusig pfert sigent zů Waltzhût Eglisow Wintertur unde dohin uf; was sie da schaffen wollen, megen ir wol verston. ouch kan ich nut verstan an den retten, das wir noch ieman iber lasson, daz in zu willen si; alles andere wäre zu lang zu schreiben, aber wer 45 Diener Feslin Knab hatte viel von den Sachen gehört. (Straßburg AA 190 fol. 25 or. chart. ohne Siegel und Schritte, offenbar dem Boten nur zusammengejaltet mitgegeben). [2] Den ausführlichsten Bericht, sowohl übsr die Verhandlungen des Dauphin mit Gesandten des Baseler Konzils und der Stadt Batel am 31. Aug. und I. Sept., wis auch mit denen des Röm. Aug. 29 Aug. 30 Aug. 29 a) Forl. un mit Kontražtionsstrick. b) so; vielleicht imbis. 50 1 Das Unzureichende dieser Berichte hat ursacht; man ogl, etwa Wülcker 8; Tuetey 1, 145f. mancheriei Widerspruche im Schrifitum ver- und 256f.; Witle 81.83; Beaucourt 4, 34f.
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 209-210. 431 durfft, gegenwurttielich zu erczelen, wann euch das gennezlich wissenntlich ist, in welichem frevel und mütwillikeit sich die Sweiczer und ander aidgenossen wider uns und das heilig Rômisch reich und auch das hauß zu Osterreich, das auch dem heiligen reich zu versprechen steet, auferhaben hant an alle redliche ursach und ûber solich gleiche vollige gepot, die von uns und den unsern geschehen sind. euch ist auch unverporgen, wie sy yeczund unser und des reichs stat Czûrich besessen haben und von dem heiligen reich understeen zu dringen, und wie sy dieselben oberlannd so grôblich beschedigen und verderben wider alle pilliche ding und redlichkeit. solichen frevel wir mit der hilff gotes und rate und beistannd des heiligen reichs getrewen zu understeen mainen. und wann wir sunderlich underweist sein, daz ettlich 10 auß steten merkchten und dôrffern denselben aidgenossen hilff kosst speys zewg und ander notdürfft zůfügen und ettlich durch ire gepiet geen lassen, dadurch die egenanten widor- wèrttigen in irm frevel gesterkcht und das heilig reich verkürczt wirdt, das dann dieselben dem heiligen reich nicht schuldig sein, und darurub so gebieten wir ew allen und ewr yeglichem samentlich und sunderlich ernstlich und vesticlich mit disem briefe bei verlicsung ower lehen privilegia und freiheit, daz ir nicht gestattet in eynichen weg, das yemand, wer der sey, den- selben aidgenossen kein hilff speys kosst zewg oder ander notdurfft zufüge heimlich noch offennlich. wer aber dawider tete, so geben wir mêniclich vollen gewalt von kuniglicher macht, daz sy solicher leûtt und kost mügen anfallen fahen und die in irn nûcz keren, und solich sullen damit gegen uns und dem reiche noch nyemand gefrevelt haben. und darüber wellen 90 wir gen solichen ungehorsamen mit entphromdung irer freiheit privilegia und lehen hanndeln, als sich in solichen sachen gepüren wirdt. darnach wisse sich ain yederman zû richten. geben zu Nurmberg nach Kristi gepûrd im vierczehenhundertisten und vierundvierczigisten jar an suntag vor sannd Egidien tag, u. r. im 5. J. Commissio domini regis in consilio. 5 15 1444 Aнg. 30 25 210. Auswärtige Berichte üher Verhandlurgen zwischen dem Röm. König und dem Dauphin. 1444 August 30 — September 17. 35 Uber die Geoandtschaften KJ. Friedrichs und Hrg. Albrechts vom Nürnberger RT. aus zum Dau- phin in Altkiren am 2. Sept. und die Gegenbotschaft des Dauphin nach Nürnberg liegen Berichte1 auswärtiger Beebachter vor, die zweckmäßig hier ihren Platz finden. [I] Der f Bürgermeister von Freibarg i. Br.] Hans Küng schreibt am 30.Aug. (So.n. s. Awistinus Aug. 30 so tag) an fStraßburg], daß des Röm. Königs und Hzg. Albrechts Rate am dunstag nest zu Brisach Aug. 25 gewesen und zum Tage gen Enshin geritlen seien, und zwar der Bischof von Owgspurg, Herr Friderich von Huchenberg, ein Herr von Starkenberg und ein Doktor, heißt meist[er] Hans Ach oder Eich, sint beder heren ret; er (Abs.) habe verstanden, daß sie wsgefertigit sind zu dem Telffin, zu erkunen, was sin furnem sig unde" was oder wor in in disi lant hab gebrocht ; den es nut ein ganz wofgefallen sig den fürsten der gros wnlust, sunder der kung unde sin bruder, daz er sich der lant sôl wnderziechen; sic haben ihm auch gesagt, daß Hag. Olbrecht in 1d Tagen im lant ouch sôl sin undo mit gûten lútton zů den sachen ze lûgen. Die Boten sind Sa. gen Alkilch mit des Delffins oberstem kamerer geritten und sind noch nicht szuräck-Jgekommen, do sint si bieinander ouch von der geschlacht wegen, ist úch wol vor ze wisson, darf ich nut ze schriben. Die von Nwenburg haben uf sumnentag hút zu to ymisb einen Brief geschrieben, daß Herr Peter von Mersperg und Herr Hans von Munstrtol und andere me der ret uf samstag bi in iber sint und ihnen gesagt haben, daß sie hinauf wollen und sigen zu Sockingen und Louffenberg, iber fierdusig pfert sigent zů Waltzhût Eglisow Wintertur unde dohin uf; was sie da schaffen wollen, megen ir wol verston. ouch kan ich nut verstan an den retten, das wir noch ieman iber lasson, daz in zu willen si; alles andere wäre zu lang zu schreiben, aber wer 45 Diener Feslin Knab hatte viel von den Sachen gehört. (Straßburg AA 190 fol. 25 or. chart. ohne Siegel und Schritte, offenbar dem Boten nur zusammengejaltet mitgegeben). [2] Den ausführlichsten Bericht, sowohl übsr die Verhandlungen des Dauphin mit Gesandten des Baseler Konzils und der Stadt Batel am 31. Aug. und I. Sept., wis auch mit denen des Röm. Aug. 29 Aug. 30 Aug. 29 a) Forl. un mit Kontražtionsstrick. b) so; vielleicht imbis. 50 1 Das Unzureichende dieser Berichte hat ursacht; man ogl, etwa Wülcker 8; Tuetey 1, 145f. mancheriei Widerspruche im Schrifitum ver- und 256f.; Witle 81.83; Beaucourt 4, 34f.
Strana 432
432 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 31 Sept. 1 Sept. 8 Sent. 2 Sapt. 3 Königs am 2. Sept. in Altkirch und der Gegengesandtschaft des Dauphin zum Nürnberger RT. gibt der Präzeptor von Isenheim [Johannes von Saint Antoine de Viennois]; seinem Brief vom 5. Sept. (in domo vestra de Ysenhein hac die sabbati de mane ante nativitatem beate Marie anno etc. 44) an Bürgermeister und Rat von Straßburg ist folgendes zu entnehmen: Nach einleitender Versicherung seiner Ergebenheit verbreitet sich der Präzeptor zunächst über den Grund der Ankunft der vom Dauphin gefihrten fremden Völker, die Ubergabe Mömpelgarde, den Vormarsch des Dauphin gegen Basel, die Niederlage der Eidgenossen am 25. Aug. und die Rückkehr des Dauphin nach Altkirch. Dann fahrt er fort: feriaa 2. post decolacionem sancti Johannis proxime lapsa duo domini cardinales, videlicet Arelatensis et sancti Calixti, cum pluribus episcopis et prelatis ex parte sacri concilii necnon duo milites cum nonnullis civibus ex parte inclite civitatis Basiliensis venerunt ad dominum Dalphinum in loco de Altkirch in pulcherrimo apparatu et fuerunt ab eo honeste suscepti fecitque eis honorem. maximum in effectu dominus Arelatensis proposuit ex parte sacri concilii muita, que longa essent per singula enarrare, et in effectu, quomodo domus Francie fuerit semper sublevatrix et restauratrix ecclesie dei, quociens stetit in turbine, et ideo supra omnes alios reges rex Francie vocabatur Christianissimus. et nunc mirabatur et admirari non sufficiebat sacrum concilium, quod erat in spiritu sancto Basilce legitime congregatum, quod ipse dominus Dalphinus, qui erat primoge- nitus regis Francie et solus heres regni, debens vestigia progenitorum suorum sequi, venisset nune ad invadendum civitatem Basiliensem, in qua sacrum concilium pro fide jam certaret et que erat civitas pacis et benignitutis ac toeius justicie ot virtutis repleta, ot si ita ficrot, hoe osset in totalem destructionem fidei Christiane et ecclesie catholicc ac domus Francie perpetuam infamiam. dominus meus avunculus episcopus Montis regalis, qui erat cum eis, eciam multa eleganter in gallico proposuit et fuit libenter auditus et visus ab omnibus. tandem dominus Dalphinus statim absque aliqua deliberacione dedit eis responsum, quod ipse non venisset ad perturbandum ecclesiam dei, quam ipso moro progenitorum suorum defensare intendebat usque ad sanguinem, sed ad destructionem adversariorum fratris et confederati sui domini dueis Austrie, qui nuper sororem suam duxit in uxorem1; et, si civitas Basiliensis esset adversaria eidem duci Austrie aut suis inimicis confederata, quod eam vellet pro posse invadere et ad subjectionom ipsius domini ducis subicere. ideo petebat, quod ipsa civitas rumperet vinculum confederacionis facte cum Switensibus, faceret obedienciam ipsi domino Dalphino, refunderet dampna et expensas et de cetero promicteret nichil attemptare contra domum Austrie, et tum vellet eam in pace dimictere. et cum hoc recesserunt predicti ambaxiatores feria tercia sequenti et obtinuerunt treugas pro responsione super hiis facienda usque ad octo dies, qui finient feria tercia proxima in die nativitatis Marie. consoquentor) in crastinum venerunt ad dominum Dalphinum ambaxiatores regis Romanorum, qui apportaverunt litteras credenciales et proposuerunt in effectu, quod rex Romanorum, qui fuit semper conjunctus fide et amicicia cum rege et domo Francie, mirabatur et turbabatur usque ad viscera, quod ipse dominus Dalphinus jam cum tam multo et magno barbarorum exercitu intrasset imperium et civitates imporio subjectas invadere et patriam imperii depopulare cepisset nonnulla subsistente causa, et si causa aliqua subesset, et vellet regi cam notifficare, offerebant pro rege sibi facere fieri justiciam ef satisfacionem condignam secundum meritum cause. prefatus vero dominus Dalphinus respondit eis prout supra in responsione Basiliensium, adjectoe ociam quod venisset ad recuperacio- nem aliquarum terrarum regno Francie ab antiquo subjectarum, que se ab obediencia ipsius regni voluntarie et fraudulenter subtraxerant. st super hiis omnibus intendebat in brevi mictere suos ambaxiatores ad regeimn Romanorum, per quos ipsum plenius informaret de voluntate sua. foriad quinta post exiverunt ambaxiatores domini Dalphini loeum de Altkirch tendentes versus Nurem- bergam, videlicet dominus de Stissac? baro, dominus Johannes de Fistingen miles et dominus Cadorat de Poysi" camerarius dominie Dalphini, et vencrunt ad dormiendum in Ensißhein. et post corum recessum dominus Dalphinus deliberavit invadere et obsidere civitatem Mulhusen. et ego vidi, quod quasi omnia fuerunt parata. sod nobiles patrie affectuosissime supplicarunt domino Dalphino propter deum, quod hoe non fieret, quia esset una contrarietas in factis suis, videlicet mictore ambaxiatores suos ad regem et intorim invadere civitates suas ante responsum suum. et sic decrevit venire in Ensifhein et expectare responsum a rege. in quoquidem loco hodie procul Sept. 5 Sept. 4 duhio adveniet, quia heri recesserunt ab eo provisores sui et precursores et venerunt in dicto a) der Artikel hat dis Uberschrijt De hils, que facta sunt in Altkirch et adventu ambaxiatorum etc. b) der Artikel hat die Bbersckrift De proposicione ambaxiatorum regis Iomanorum ot responslone cle facta." d) der Artikel hat die Uberschrift De missione ambuxiatorum domini Delphini 5d 55 c) Vorl. adicto. regem Romanorum. e) Vorl. wiederhalt domini. 10 15 20 25 80 35 40 45 50 Sept. 5 5 1 Zu der Verlobung, nicht Heirat, Hzg. Sigmunds mit Radegunde von Frankreich vgl. oben S. 236. 2 Amaury d'Estissac, sénéchal de Saintonge, erster Kammerherr des Dauphin. 3 Aymar de Poisieux dit Capdorat, Haus- hofmeister des Dauphin. 60
432 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 31 Sept. 1 Sept. 8 Sent. 2 Sapt. 3 Königs am 2. Sept. in Altkirch und der Gegengesandtschaft des Dauphin zum Nürnberger RT. gibt der Präzeptor von Isenheim [Johannes von Saint Antoine de Viennois]; seinem Brief vom 5. Sept. (in domo vestra de Ysenhein hac die sabbati de mane ante nativitatem beate Marie anno etc. 44) an Bürgermeister und Rat von Straßburg ist folgendes zu entnehmen: Nach einleitender Versicherung seiner Ergebenheit verbreitet sich der Präzeptor zunächst über den Grund der Ankunft der vom Dauphin gefihrten fremden Völker, die Ubergabe Mömpelgarde, den Vormarsch des Dauphin gegen Basel, die Niederlage der Eidgenossen am 25. Aug. und die Rückkehr des Dauphin nach Altkirch. Dann fahrt er fort: feriaa 2. post decolacionem sancti Johannis proxime lapsa duo domini cardinales, videlicet Arelatensis et sancti Calixti, cum pluribus episcopis et prelatis ex parte sacri concilii necnon duo milites cum nonnullis civibus ex parte inclite civitatis Basiliensis venerunt ad dominum Dalphinum in loco de Altkirch in pulcherrimo apparatu et fuerunt ab eo honeste suscepti fecitque eis honorem. maximum in effectu dominus Arelatensis proposuit ex parte sacri concilii muita, que longa essent per singula enarrare, et in effectu, quomodo domus Francie fuerit semper sublevatrix et restauratrix ecclesie dei, quociens stetit in turbine, et ideo supra omnes alios reges rex Francie vocabatur Christianissimus. et nunc mirabatur et admirari non sufficiebat sacrum concilium, quod erat in spiritu sancto Basilce legitime congregatum, quod ipse dominus Dalphinus, qui erat primoge- nitus regis Francie et solus heres regni, debens vestigia progenitorum suorum sequi, venisset nune ad invadendum civitatem Basiliensem, in qua sacrum concilium pro fide jam certaret et que erat civitas pacis et benignitutis ac toeius justicie ot virtutis repleta, ot si ita ficrot, hoe osset in totalem destructionem fidei Christiane et ecclesie catholicc ac domus Francie perpetuam infamiam. dominus meus avunculus episcopus Montis regalis, qui erat cum eis, eciam multa eleganter in gallico proposuit et fuit libenter auditus et visus ab omnibus. tandem dominus Dalphinus statim absque aliqua deliberacione dedit eis responsum, quod ipse non venisset ad perturbandum ecclesiam dei, quam ipso moro progenitorum suorum defensare intendebat usque ad sanguinem, sed ad destructionem adversariorum fratris et confederati sui domini dueis Austrie, qui nuper sororem suam duxit in uxorem1; et, si civitas Basiliensis esset adversaria eidem duci Austrie aut suis inimicis confederata, quod eam vellet pro posse invadere et ad subjectionom ipsius domini ducis subicere. ideo petebat, quod ipsa civitas rumperet vinculum confederacionis facte cum Switensibus, faceret obedienciam ipsi domino Dalphino, refunderet dampna et expensas et de cetero promicteret nichil attemptare contra domum Austrie, et tum vellet eam in pace dimictere. et cum hoc recesserunt predicti ambaxiatores feria tercia sequenti et obtinuerunt treugas pro responsione super hiis facienda usque ad octo dies, qui finient feria tercia proxima in die nativitatis Marie. consoquentor) in crastinum venerunt ad dominum Dalphinum ambaxiatores regis Romanorum, qui apportaverunt litteras credenciales et proposuerunt in effectu, quod rex Romanorum, qui fuit semper conjunctus fide et amicicia cum rege et domo Francie, mirabatur et turbabatur usque ad viscera, quod ipse dominus Dalphinus jam cum tam multo et magno barbarorum exercitu intrasset imperium et civitates imporio subjectas invadere et patriam imperii depopulare cepisset nonnulla subsistente causa, et si causa aliqua subesset, et vellet regi cam notifficare, offerebant pro rege sibi facere fieri justiciam ef satisfacionem condignam secundum meritum cause. prefatus vero dominus Dalphinus respondit eis prout supra in responsione Basiliensium, adjectoe ociam quod venisset ad recuperacio- nem aliquarum terrarum regno Francie ab antiquo subjectarum, que se ab obediencia ipsius regni voluntarie et fraudulenter subtraxerant. st super hiis omnibus intendebat in brevi mictere suos ambaxiatores ad regeimn Romanorum, per quos ipsum plenius informaret de voluntate sua. foriad quinta post exiverunt ambaxiatores domini Dalphini loeum de Altkirch tendentes versus Nurem- bergam, videlicet dominus de Stissac? baro, dominus Johannes de Fistingen miles et dominus Cadorat de Poysi" camerarius dominie Dalphini, et vencrunt ad dormiendum in Ensißhein. et post corum recessum dominus Dalphinus deliberavit invadere et obsidere civitatem Mulhusen. et ego vidi, quod quasi omnia fuerunt parata. sod nobiles patrie affectuosissime supplicarunt domino Dalphino propter deum, quod hoe non fieret, quia esset una contrarietas in factis suis, videlicet mictore ambaxiatores suos ad regem et intorim invadere civitates suas ante responsum suum. et sic decrevit venire in Ensifhein et expectare responsum a rege. in quoquidem loco hodie procul Sept. 5 Sept. 4 duhio adveniet, quia heri recesserunt ab eo provisores sui et precursores et venerunt in dicto a) der Artikel hat dis Uberschrijt De hils, que facta sunt in Altkirch et adventu ambaxiatorum etc. b) der Artikel hat die Bbersckrift De proposicione ambaxiatorum regis Iomanorum ot responslone cle facta." d) der Artikel hat die Uberschrift De missione ambuxiatorum domini Delphini 5d 55 c) Vorl. adicto. regem Romanorum. e) Vorl. wiederhalt domini. 10 15 20 25 80 35 40 45 50 Sept. 5 5 1 Zu der Verlobung, nicht Heirat, Hzg. Sigmunds mit Radegunde von Frankreich vgl. oben S. 236. 2 Amaury d'Estissac, sénéchal de Saintonge, erster Kammerherr des Dauphin. 3 Aymar de Poisieux dit Capdorat, Haus- hofmeister des Dauphin. 60
Strana 433
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 210. 433 loco de Ensißhein ad parandum locum pro eo. ot ego recessi ab eo hesterno vesperi hora tarda et Sept. 4 veni tota nocte, ut providerem domui moe et hominibus meis ac advisarem patriam, quia omnes isti erunt hodie in circuitu nostro. nunea autem, patres et domini mei, videretur bonum esse et utile, quod inclita civitas nostra statim mieteret ambaxiatores aut nuncios fideles ad regem 5 Romanorum, antequam isti habeant responsum ab eo, ut ipse specialiter acciperet in suam pro- tectionem et deffensionem civitatem ipsam ot prohiberet, ne aliquid fieret contra cam, quia creditur, quod, quicquid rex Romanorum voluorit in sua defensione suscipere, non invadetur per dominum Dalphinum, supplico, quatinus dignemini michi indulgere, si os in celum ponam et si quid seribam, quod non deccat statum meum. corte bona voluntas et amor faciunt, quod talia presumo scribere. 10 parcito, queso, presumpcioni mee. Weiter berichtet der Präzeptor, daß ihn der Dawphin durch einen Kammerherrn habe bitten lassen, eine binnen kurzem nach Straßburg gehende Gesandtschaft zu begleiten, daß er aber abgelehnt habe. Er vermutet, daß der Dauphin Geld von Straßburg haben will, und bittet um Weisungen. Er teilt dann ein Verzeichnis der Kapitäne des Dauphin mit und meldet als Gericht, daß die Könige von Frankreich und Sizilien und die Herzöge von Anjou, Bourbon, Alençon 15 und Kalabrien, die jetzt in Langres sind, Metz belagern wollen. Zum Schluß sckreibt er über die Ein- nahme der Schlösser des Bastards von Vergy durch den König von Frankreich und über den Aufenthalt von 6000 Engländern in der Unagegend; er mahnt zur Vorsicht und beschließt den Brief mit der Ver- sicherung seiner Dienstwilligkeit. (Straßburg AA 190 fol. 37a-38b or. chart., Unterjertig. vester - servitor et concivis preceptor de Ysenhein. Druch: Tuctey 2, 511-518 nr. CXVII cbenduber, 20 unter Sign. AA 183). [3] Dee weiteren berichtet der oben schon genannte Bürgermeister von Freiburg i. Br. Hans König am 10. Sept. (dunstag uf die fierd stunt noch mitemtag noch wnser frowen tag der jungeren 44) nach Straßburg vor einem gefangenen Knecht, den sie wieder freigelassen hätten, da der von Ensin unb Dan un Masaminster, die von Núeremberg von wneerem horen dom kunig gekommen seien, ihn zn gekannt hüllen. [Dann weiter:| ouch wissent von der botten wegen, die do kumen sint, daz ist Cünrade der hubschriber un der innemmer von Dan un der bot von Massaminster, hent mir geseit, daz fil horen gen Nwerenberg erst kumen sint, ouch daz wnser her herzog Albrecht sich gerist het un herus wol sin. do komen der heren von der Etsche botten treffelich un tagten vor im zwschen dem küng un inen; er hat sich ganz ausgericht mit Kleidern noch unseren landen, ouch mit sinon retten, daz si meinen, daz er inen furderlich nochkum. ouch verstand ich nût, daz dem kúng lieb sig, daz der Delffin gon Enshin sol komen. aber ist noch zû Alkilch; aber sein Hafmeister ist zw Ens- hin mit I00 Pferden; die Armagnaken liegen noch in den trigen stetten, un der Schwarzwalt si ver- felt un vergraben; un wil der jung margrof un der von Grienenberg, un was buren im Brisgow ist, zemenc tun un die leczi vorlegen un behalten un nut herablossen, die von Friburg haben ihre Bot- schaft, mit Namen Růdolf von Kilchin, bi uns uf hút gehabt, es hätte Heinrich von Núenfels ersucht vor des jungen Markgrafen un des hurussen wegen, niemanden überzulassen; die Baseler sollen ihre Botschajt beim Delphin in Altkirch gehabt haben (Straßburg AA 190 fol. 17 or. chart.). [4] Offenbar von der gleichen Gesandtschaft des Königs gibt auch das Schreiben des Metzer Stadt. schreibers Johann van Esch gen. von Luccemburg an den Sekretär der Stadt Straßburg, Johan Jagher, Kunde, darin teilt er am [17.] Sept. (des...“ dag mensis septombris 44) mit, daß die Sieben von dem Kriege an Strasburg einen Briefl wegen des Königs von Frankreich und seines Volkes schicken. und bittet, diesen Brief unverzüglich vorzubringen und ihnen zu antworten, was sie vor dem Vorgehen des Volkes wissen, wie ir uwer suche intghent si vornement, wie sie sich halden und verdragen haben mii Basel und den Swytzeren, besonders auch, was der Röm. König, die Kurfürsten und die Reichsfürsten und -städte zu dieson sachen meinen zu tun, ob sie solches gestatten wollen oder nicht, und ob Straßburg denselben Fursten und Stadten um Hilfe geschrieben habe; denn wenn sie solches lange ubersehen und gestaten, würe es kein Wunder, wenn dann das Volk dem Röm. Reich einen großen abezouch täte und viele Städte gewönne. Etliche Leute haben ihnen gesagt, daß der Röm. König durch seine Gesandten beim Delfin vorstellig geworden set, sich dez richs gelioder nicht vorbasser 5o ainzunemen noch zu schedigen, und wie der Delfin nicht in meinunge insi, sulches zu dun, und daß die Gesaudten daruber wieder hinder sich zum König gezogen seien, und auch wie der König sich vast in diesen sachen intschuldiget, das sulche overbraecht und gewalt, als den richsteden geschehen ist und noch täglich geschickt von dem gen. Volke, nicht mit seinem Willen noch verhenkenisse zughien noch geschiet si; sondern er beabsichtige ernstlich gegen dae Volk mit Hilfe der Reichsfürsten und Städte 55 vorzugehen (Straßburg AA 185 fol. 35 or. chart.). 50 85 40 15 Sept. 10 Sept. 10 Sept. [17) a.) Vorl. hat Alinoc. b) Yorl, hat jencils un mit Oerwrich, ulro unde? d) in der Vorl. Raum zum Eintrag der Ziger. e) Lesart zwerjethaft. 1 Der Briej (a.a.0. fol. 34] datiert vom 17. Briefes von uns ergänzt worden. Sept.; nach ihm ist auch das Datum des obigen 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII 2 5lj
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 210. 433 loco de Ensißhein ad parandum locum pro eo. ot ego recessi ab eo hesterno vesperi hora tarda et Sept. 4 veni tota nocte, ut providerem domui moe et hominibus meis ac advisarem patriam, quia omnes isti erunt hodie in circuitu nostro. nunea autem, patres et domini mei, videretur bonum esse et utile, quod inclita civitas nostra statim mieteret ambaxiatores aut nuncios fideles ad regem 5 Romanorum, antequam isti habeant responsum ab eo, ut ipse specialiter acciperet in suam pro- tectionem et deffensionem civitatem ipsam ot prohiberet, ne aliquid fieret contra cam, quia creditur, quod, quicquid rex Romanorum voluorit in sua defensione suscipere, non invadetur per dominum Dalphinum, supplico, quatinus dignemini michi indulgere, si os in celum ponam et si quid seribam, quod non deccat statum meum. corte bona voluntas et amor faciunt, quod talia presumo scribere. 10 parcito, queso, presumpcioni mee. Weiter berichtet der Präzeptor, daß ihn der Dawphin durch einen Kammerherrn habe bitten lassen, eine binnen kurzem nach Straßburg gehende Gesandtschaft zu begleiten, daß er aber abgelehnt habe. Er vermutet, daß der Dauphin Geld von Straßburg haben will, und bittet um Weisungen. Er teilt dann ein Verzeichnis der Kapitäne des Dauphin mit und meldet als Gericht, daß die Könige von Frankreich und Sizilien und die Herzöge von Anjou, Bourbon, Alençon 15 und Kalabrien, die jetzt in Langres sind, Metz belagern wollen. Zum Schluß sckreibt er über die Ein- nahme der Schlösser des Bastards von Vergy durch den König von Frankreich und über den Aufenthalt von 6000 Engländern in der Unagegend; er mahnt zur Vorsicht und beschließt den Brief mit der Ver- sicherung seiner Dienstwilligkeit. (Straßburg AA 190 fol. 37a-38b or. chart., Unterjertig. vester - servitor et concivis preceptor de Ysenhein. Druch: Tuctey 2, 511-518 nr. CXVII cbenduber, 20 unter Sign. AA 183). [3] Dee weiteren berichtet der oben schon genannte Bürgermeister von Freiburg i. Br. Hans König am 10. Sept. (dunstag uf die fierd stunt noch mitemtag noch wnser frowen tag der jungeren 44) nach Straßburg vor einem gefangenen Knecht, den sie wieder freigelassen hätten, da der von Ensin unb Dan un Masaminster, die von Núeremberg von wneerem horen dom kunig gekommen seien, ihn zn gekannt hüllen. [Dann weiter:| ouch wissent von der botten wegen, die do kumen sint, daz ist Cünrade der hubschriber un der innemmer von Dan un der bot von Massaminster, hent mir geseit, daz fil horen gen Nwerenberg erst kumen sint, ouch daz wnser her herzog Albrecht sich gerist het un herus wol sin. do komen der heren von der Etsche botten treffelich un tagten vor im zwschen dem küng un inen; er hat sich ganz ausgericht mit Kleidern noch unseren landen, ouch mit sinon retten, daz si meinen, daz er inen furderlich nochkum. ouch verstand ich nût, daz dem kúng lieb sig, daz der Delffin gon Enshin sol komen. aber ist noch zû Alkilch; aber sein Hafmeister ist zw Ens- hin mit I00 Pferden; die Armagnaken liegen noch in den trigen stetten, un der Schwarzwalt si ver- felt un vergraben; un wil der jung margrof un der von Grienenberg, un was buren im Brisgow ist, zemenc tun un die leczi vorlegen un behalten un nut herablossen, die von Friburg haben ihre Bot- schaft, mit Namen Růdolf von Kilchin, bi uns uf hút gehabt, es hätte Heinrich von Núenfels ersucht vor des jungen Markgrafen un des hurussen wegen, niemanden überzulassen; die Baseler sollen ihre Botschajt beim Delphin in Altkirch gehabt haben (Straßburg AA 190 fol. 17 or. chart.). [4] Offenbar von der gleichen Gesandtschaft des Königs gibt auch das Schreiben des Metzer Stadt. schreibers Johann van Esch gen. von Luccemburg an den Sekretär der Stadt Straßburg, Johan Jagher, Kunde, darin teilt er am [17.] Sept. (des...“ dag mensis septombris 44) mit, daß die Sieben von dem Kriege an Strasburg einen Briefl wegen des Königs von Frankreich und seines Volkes schicken. und bittet, diesen Brief unverzüglich vorzubringen und ihnen zu antworten, was sie vor dem Vorgehen des Volkes wissen, wie ir uwer suche intghent si vornement, wie sie sich halden und verdragen haben mii Basel und den Swytzeren, besonders auch, was der Röm. König, die Kurfürsten und die Reichsfürsten und -städte zu dieson sachen meinen zu tun, ob sie solches gestatten wollen oder nicht, und ob Straßburg denselben Fursten und Stadten um Hilfe geschrieben habe; denn wenn sie solches lange ubersehen und gestaten, würe es kein Wunder, wenn dann das Volk dem Röm. Reich einen großen abezouch täte und viele Städte gewönne. Etliche Leute haben ihnen gesagt, daß der Röm. König durch seine Gesandten beim Delfin vorstellig geworden set, sich dez richs gelioder nicht vorbasser 5o ainzunemen noch zu schedigen, und wie der Delfin nicht in meinunge insi, sulches zu dun, und daß die Gesaudten daruber wieder hinder sich zum König gezogen seien, und auch wie der König sich vast in diesen sachen intschuldiget, das sulche overbraecht und gewalt, als den richsteden geschehen ist und noch täglich geschickt von dem gen. Volke, nicht mit seinem Willen noch verhenkenisse zughien noch geschiet si; sondern er beabsichtige ernstlich gegen dae Volk mit Hilfe der Reichsfürsten und Städte 55 vorzugehen (Straßburg AA 185 fol. 35 or. chart.). 50 85 40 15 Sept. 10 Sept. 10 Sept. [17) a.) Vorl. hat Alinoc. b) Yorl, hat jencils un mit Oerwrich, ulro unde? d) in der Vorl. Raum zum Eintrag der Ziger. e) Lesart zwerjethaft. 1 Der Briej (a.a.0. fol. 34] datiert vom 17. Briefes von uns ergänzt worden. Sept.; nach ihm ist auch das Datum des obigen 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII 2 5lj
Strana 434
434 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1446 März 28 1444 Apr. 12 Sept. 191 Okt. 19 [5] Uber Verhandlungen einer Gesandtschaft des Hauses Österreich mit dem Dauphin in Ensis- heim, der Weiterreise einer Teilgesandtschaft zum Französischen Konig in Lothringen und über schwe- bende Besprechungen der Markgrafen von Brandenburg, Baden und Röteln mit dem Dauphin gibt nach Okt. 19 der Bericht [des Präzeptors von Isenhei) an die Stadl Straßburg wesentliche Aufschlusse; er schreibt u. a.: Nach Verwundung des Dauphin in uno genu ante oppidum Dambach" de una sagita, von der er jetat in Ensißhein2 ganz genesen ist, ängstigte sich der König von Frankreich und schickte unaufhörlich Boten mit Briefen, in denen er den Dauphin ersuchte, sofort zu ihm zu kommen. Dementsprechend will der Dauphin seinen Vater infra quatuor dies proximos besuchen. Er wird über Althirch und Mompelgard wnd durch Lothringen reisen und 2000 Berittene mitnehmen. (Es folgt eine lange Aufzählung der Standorte der im Elsaß zurückbleibenden Kapitäne und Truppen). Sollte während des Winters Friede zwischen den Königen von Frankreich und England geschlossen werden, so sollen, heißt es, alle Truppen um Osterr mit dem König von Sizilien nach Italien gegen den König von Aragon ziehen. Kommt der Friede nicht zustande, so kehren sie nach Ablauf des vom vergangenen Ostern an lanfenden, für anderthalb Jahre geschlossenen Waffenstillstandes nach Frankreich zurück; es ist nicht anzunehmen, daß sie die von thnen besetzten oppida et castra räumen werden ohne Er- pressung hoher Summen oder ohne gänzliche Zerstörung der Orte, 6s mülßte denn sein, daß sie mit Ge- walt vertrieben wirden. Viele angeschene Herren kehren nach Frankreich zurück, weil sie nicht hier bleiben wollen, wenn der Dauphin fort ist. Denn zweifellos werden die von den trussatores verübten Missetaten sich verdoppeln, wenn der Dauphin nicht mehr da ist. Der König von Frankreich wird die Rückkehr des Dauphin nicht gestatten wegen der Gefahr, in der er geschwebt hat; es genügt ihm, das Kriegsvolk aus seinem Reich entjernt zu haben; er laßt es im ungewisnen, his er sicht, ob Friede oder Krieg kommt. item sciendum est, quod novissime, videlicet a 10 diebus proxime proteritis citra, ambaxiatores ex parte domus Austrie venerunt ad Dalphinum in Ensißhein, videlicet dominus epis- copus Augustensis et alii, et proposuerunt, quomodo rex Romanorum principalis domus Austrie refferrel multas gratias Dalphino, quod venisset in adjutorium domus Austrie contra inimicos antiquos ipsius domus, et quomodo mediante adventu ipsius Dalphini jam inimici essent in bona intelligencia de pace eum domo Austrie, et sie cessante causa cessare debebat effectus. quare requi- rebant Dalphinum, quod vellet recedere a patria, actento eciam, quod non fuisset requisitus per domum Austrie, quod deberet venire in propria persona, eciam, quando fuit requisitus, non crede- batur, quod deberet tantam multitudinem secum adducere et talium virorum, qui destruerent patriam et exercerent omnia genera malorum etc. Dalphinus respondit, quod placeret sibi fecisse servicium domui Austrie, quo mediante inimici ipsius domus essent roducti ad bonam intelligeneiam cum ipsa, et quod semper, postquam intravit patriam Alamanie, ista fuit principalis intencio sua confundere inimisos domus Austrie. quod fecisset, si promissa sibi per comitem de Luczilstein et dominum Petrum de Murersperg missos ad eum nomine domus Austrie fuissent sibi observata. sed nichil sibi observatum fuit de promissis. ex quo opportuit eundem Dalphinum sustinere sucs in magnis expensis, perquirere sibi vi armorum loca secura ad receptacionem sui et suorum, in quibus durante hyemme posset se et suos ab ineursu inimicorum et a frigore perse- verare, que quidem loca cum effusione sanguinis corporis sui proprii et morte multorum notabilium virorum ot vulnoracione aliorum acquisiverat, quare non videbatur sibi consultum, quod jam in toli statu, in quo ipse et sui sunt, scilicet interempti vulnerati et male vestiti, deberet bonam patriam et lona bene mimita deserere et frigora hyemmis in locis incertis expectare. sed si placeret domui Austrie post transactam hyemem eum recompensare de expensis per eum et suos factis in hac prosecucione, offerebat se circa mensem marcii proxime futuri deserere patriam et loca, que obtinet, vel quod exnune observaret sibi promissa per suos primos ambaxiatores et nuncios. et cum ista responsione una pars istorum ambaxiatorum domus Austrie reversa est ad dominum Al- bertum, alia autem pars transivit ad regem Francie in Lothoringia ad requirendum regem, quod exhortetur dominum Dalphinum, ut recedat ab hac patria. item feria secunda post festum sancti Galli proxime preteriti domini marchiones de Brandeburg, de Baden et de Rothelin exive- runt oppidum Brisac et venerunt super hoc ad Dalphinum in Ensißhoin. quid interim concluserunt super hoc, nescio, quia ego inveni eos in media via inter Brisac et Ensißhein. Wolle Straßburg einen vertrauenswürdigen Mann zu ihm schicken, so wolle er ihn herumführen, damit er sich von der Wahrheit des oben Gesagten ülberzougen und auch künftig über andere Ersignisse berichten könne; es sei vorteilhaft für die Stadt, solche Leute hier zu haben, die uber alles berichten konnten. Falls stärkere Kälte eintreten sollte, möge die Stadt für Beseitigung des Eises sorgen, da die Schinder (mali homines) starke Platze mit Hilfe der durch das Eis gebotenen Gelegenheit zu nehmen pflegten; auch möge man Tag und Nacht Wache hatten und nur gut bekannte und vertrauenswürdige Leute in die Stadt einlassen. 10 15 20 25 30 35 40 15 50 55 1 Am 7. Okt., vgl. Tuctey 1, 375. 2 Hier hätt sich der Dauphin noch am 23.Nov. auf, vgl. Tuetey 1, 376.
434 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1446 März 28 1444 Apr. 12 Sept. 191 Okt. 19 [5] Uber Verhandlungen einer Gesandtschaft des Hauses Österreich mit dem Dauphin in Ensis- heim, der Weiterreise einer Teilgesandtschaft zum Französischen Konig in Lothringen und über schwe- bende Besprechungen der Markgrafen von Brandenburg, Baden und Röteln mit dem Dauphin gibt nach Okt. 19 der Bericht [des Präzeptors von Isenhei) an die Stadl Straßburg wesentliche Aufschlusse; er schreibt u. a.: Nach Verwundung des Dauphin in uno genu ante oppidum Dambach" de una sagita, von der er jetat in Ensißhein2 ganz genesen ist, ängstigte sich der König von Frankreich und schickte unaufhörlich Boten mit Briefen, in denen er den Dauphin ersuchte, sofort zu ihm zu kommen. Dementsprechend will der Dauphin seinen Vater infra quatuor dies proximos besuchen. Er wird über Althirch und Mompelgard wnd durch Lothringen reisen und 2000 Berittene mitnehmen. (Es folgt eine lange Aufzählung der Standorte der im Elsaß zurückbleibenden Kapitäne und Truppen). Sollte während des Winters Friede zwischen den Königen von Frankreich und England geschlossen werden, so sollen, heißt es, alle Truppen um Osterr mit dem König von Sizilien nach Italien gegen den König von Aragon ziehen. Kommt der Friede nicht zustande, so kehren sie nach Ablauf des vom vergangenen Ostern an lanfenden, für anderthalb Jahre geschlossenen Waffenstillstandes nach Frankreich zurück; es ist nicht anzunehmen, daß sie die von thnen besetzten oppida et castra räumen werden ohne Er- pressung hoher Summen oder ohne gänzliche Zerstörung der Orte, 6s mülßte denn sein, daß sie mit Ge- walt vertrieben wirden. Viele angeschene Herren kehren nach Frankreich zurück, weil sie nicht hier bleiben wollen, wenn der Dauphin fort ist. Denn zweifellos werden die von den trussatores verübten Missetaten sich verdoppeln, wenn der Dauphin nicht mehr da ist. Der König von Frankreich wird die Rückkehr des Dauphin nicht gestatten wegen der Gefahr, in der er geschwebt hat; es genügt ihm, das Kriegsvolk aus seinem Reich entjernt zu haben; er laßt es im ungewisnen, his er sicht, ob Friede oder Krieg kommt. item sciendum est, quod novissime, videlicet a 10 diebus proxime proteritis citra, ambaxiatores ex parte domus Austrie venerunt ad Dalphinum in Ensißhein, videlicet dominus epis- copus Augustensis et alii, et proposuerunt, quomodo rex Romanorum principalis domus Austrie refferrel multas gratias Dalphino, quod venisset in adjutorium domus Austrie contra inimicos antiquos ipsius domus, et quomodo mediante adventu ipsius Dalphini jam inimici essent in bona intelligencia de pace eum domo Austrie, et sie cessante causa cessare debebat effectus. quare requi- rebant Dalphinum, quod vellet recedere a patria, actento eciam, quod non fuisset requisitus per domum Austrie, quod deberet venire in propria persona, eciam, quando fuit requisitus, non crede- batur, quod deberet tantam multitudinem secum adducere et talium virorum, qui destruerent patriam et exercerent omnia genera malorum etc. Dalphinus respondit, quod placeret sibi fecisse servicium domui Austrie, quo mediante inimici ipsius domus essent roducti ad bonam intelligeneiam cum ipsa, et quod semper, postquam intravit patriam Alamanie, ista fuit principalis intencio sua confundere inimisos domus Austrie. quod fecisset, si promissa sibi per comitem de Luczilstein et dominum Petrum de Murersperg missos ad eum nomine domus Austrie fuissent sibi observata. sed nichil sibi observatum fuit de promissis. ex quo opportuit eundem Dalphinum sustinere sucs in magnis expensis, perquirere sibi vi armorum loca secura ad receptacionem sui et suorum, in quibus durante hyemme posset se et suos ab ineursu inimicorum et a frigore perse- verare, que quidem loca cum effusione sanguinis corporis sui proprii et morte multorum notabilium virorum ot vulnoracione aliorum acquisiverat, quare non videbatur sibi consultum, quod jam in toli statu, in quo ipse et sui sunt, scilicet interempti vulnerati et male vestiti, deberet bonam patriam et lona bene mimita deserere et frigora hyemmis in locis incertis expectare. sed si placeret domui Austrie post transactam hyemem eum recompensare de expensis per eum et suos factis in hac prosecucione, offerebat se circa mensem marcii proxime futuri deserere patriam et loca, que obtinet, vel quod exnune observaret sibi promissa per suos primos ambaxiatores et nuncios. et cum ista responsione una pars istorum ambaxiatorum domus Austrie reversa est ad dominum Al- bertum, alia autem pars transivit ad regem Francie in Lothoringia ad requirendum regem, quod exhortetur dominum Dalphinum, ut recedat ab hac patria. item feria secunda post festum sancti Galli proxime preteriti domini marchiones de Brandeburg, de Baden et de Rothelin exive- runt oppidum Brisac et venerunt super hoc ad Dalphinum in Ensißhoin. quid interim concluserunt super hoc, nescio, quia ego inveni eos in media via inter Brisac et Ensißhein. Wolle Straßburg einen vertrauenswürdigen Mann zu ihm schicken, so wolle er ihn herumführen, damit er sich von der Wahrheit des oben Gesagten ülberzougen und auch künftig über andere Ersignisse berichten könne; es sei vorteilhaft für die Stadt, solche Leute hier zu haben, die uber alles berichten konnten. Falls stärkere Kälte eintreten sollte, möge die Stadt für Beseitigung des Eises sorgen, da die Schinder (mali homines) starke Platze mit Hilfe der durch das Eis gebotenen Gelegenheit zu nehmen pflegten; auch möge man Tag und Nacht Wache hatten und nur gut bekannte und vertrauenswürdige Leute in die Stadt einlassen. 10 15 20 25 30 35 40 15 50 55 1 Am 7. Okt., vgl. Tuctey 1, 375. 2 Hier hätt sich der Dauphin noch am 23.Nov. auf, vgl. Tuetey 1, 376.
Strana 435
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 210-211. 435 5 Der Dauphin habe vor acht Tagen Nachrichten und Gesandte aus verschiedenen Gegenden gehabt, zu- erst daß Genua sich thm unterwerfen und ihn zu seinem Herrn machen wolle; auf die Kunde davon habe der Herzog von Mailand wissen lassen, er wolle, da er kinderlos sei, den Dauphin adoplieren und zu seinem Erben machen. Ferner hat Papst Eugen den Dauphin zum Bannertrager1 oder General- kapitan der Kirche ernannt unter Gewährung eines Jahresgehaltes von 15000 Dukaten; außerdem aberläßt or ihm auf Lebenszeil Avignon und die Grafschaft Venaissin. (Straßburg AA 190 (früher 183) fol. 35a-36 s not. or. chart. ohne Datum; über dem Stück Pro avisamento ad inclitam civitatem Argentinensem; inc. Sciendum est quod. — Druck: Tuetey 2, 519 ff. nr. CXVIII). [Okt. III 10 211. Instruktion des Dawphin jür gen. Gesandte2 an Kg. Friedrich: Begründung des französischen. Einmarsches auj aurdrückliches Ersuchen des Röm. Königs; Verlangen auf Anweisung der versprochenen Winterquartiere; Erlaubnis für Hag. Sigmund [von Tirol] zur Reise nach Frankreich. [1444 September 33 Altkirch]. 15 20 A coll. Paris Bibl. Nat. Collection Dupuy 762 fol. 408.44a cop. chart. saec. 17. Uber- schrijt: Instruction aux ambassadeurs de monsieur le Dauphin envoyez de sa part vers le roy des Romains. coll. ebenda Fonds français 6965 (Collection Legrand Tome 6) fol. 235a-236", B artt. 1-6 cop. chart. sacc. 18. Uberschrift wis A. C coll. Wolfenbüttel Hzg. August-Bibl. Hs. 3. 223 vol. 1 Aug. 2° fol. 54a-61a cop. chart. saec. 18, anscheinend Abschrift von A; Uberschrift wie A. In Paris Bibl. de VInst. Coll. Godefroy Ms. 489 fol. 5a.7h cop. chart. coaeva, Abschr. von 2 Handen. Druck. Tuetey 2, 127-133 nr. XXIV aus A. 30 [I] Premiera diront et exposeront les ambassadeurs de monseigneur le Daulphin au roy des Romains, apres ce qu'ils auront presentées leurs lettres audit seigneur et au due Symond 25 d'Osteriche, qu'il est vray, que pieça le roy des Romains a escript aub roy luy priant et in- stamment requerant par vertu des bonnes amityez alliances confederations estans entr' eux, et aussi par especial par le mariage presentement faict entre madame Arragonde et ledict duc Symond, luy pleust envoyer un nombre de gendarmes en son poys d'Allemaigne, pour luy aydier a deffendre et resister allencontre des Bernois et Suisses qui de longtemps se sont rebellez contre la maison d'Osteriche leur seigneur naturel. sur quoy incontinent le roy a ordonné et envoyé mondict seigneur le Dauphin, son ainsné fils, accompagné de ses gens, pour secourir ausdicts seigneurs d'Osteriche et a leurs pays et seignories. [2] Item diront, que, au plustost que mondict seigneur le Daulphin a peu, a tiré avante avecques ses gens en Allemagne, pour aller allencontre desdicts Suisses, et luy venu a Mont- 35 a) f Premlerement. b) B om, nu roy. c) om. B. 1 P. Eugen hatte den Dauphin am 25. Aug. (Rome apud s. Petrum 1444 octano kl. kept.) zum Gonfaloniere der Kirche ernannt in An- betracht sciner preclara -- opera victricumque 40 armorum fama, quam tibi sub laborioso rei militaris exercitio comparasti, ac etiam sincere devotionis integritas, quam ad nos et Romanam geris ecclesiam, alicque commendabiles virtutes, quibus polles (Rom V. A. Reg. 368 fol. 43) bis 15 44a cop. chart.). Er bewilligte demselben am 30. August (Rome --. tertio kl. sept.) aus den Einkunften der apost. Kammer jährlich durante hujusmodi officic confalneriatus 15000Ggl. (ebd. fol. 44ab, gedr. Raynald, Ann. eccl. 1444 cap. 13, 50 und Lünig, Cod. Ital. Dipl. IV, 181f.). Der Dauphin ernannte am 14. Okt. (Enissein in Al- mania 14. oct. 1444) seinen escuyer Ottaviano d'Orignano (Octavianum de Aureliano de Vi- centia) als Prokurator zum Empjang dieser Summe (Rom V.A. Armar. XXIX Tom 21 fol. 1ab cop. chart.). Die Ernennungsbulle wurde (laut Rom Armar. XXIX T. 21 fol. 23a) dem Dauphin am 25. Marz 1d45 in Nancy aberreicht. 2 Vgl. art. 5 und unsere nr. 210, 2. 3 Das Datum folgt ohne weiteres aus nr. 210, 2 ( S. 432 Z. 13f.). Tuetey 2, 127 Anm. I glaubt die Instruktion entweder ans Ende des Jahres oder in den Anjang des folgenden setzen zu mussen, da er irrtümlich annimmt, daß es sich um eine neue, mit der in art. 5 genannten nicht identische Gesandtschaft handelt, und da er nicht erkannt hat, daß die in den artt. 7-7e gegebene Antwort K. Friedrichs nur eine fingierte, wenn auch auf Tatsachen fußende ist.
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 210-211. 435 5 Der Dauphin habe vor acht Tagen Nachrichten und Gesandte aus verschiedenen Gegenden gehabt, zu- erst daß Genua sich thm unterwerfen und ihn zu seinem Herrn machen wolle; auf die Kunde davon habe der Herzog von Mailand wissen lassen, er wolle, da er kinderlos sei, den Dauphin adoplieren und zu seinem Erben machen. Ferner hat Papst Eugen den Dauphin zum Bannertrager1 oder General- kapitan der Kirche ernannt unter Gewährung eines Jahresgehaltes von 15000 Dukaten; außerdem aberläßt or ihm auf Lebenszeil Avignon und die Grafschaft Venaissin. (Straßburg AA 190 (früher 183) fol. 35a-36 s not. or. chart. ohne Datum; über dem Stück Pro avisamento ad inclitam civitatem Argentinensem; inc. Sciendum est quod. — Druck: Tuetey 2, 519 ff. nr. CXVIII). [Okt. III 10 211. Instruktion des Dawphin jür gen. Gesandte2 an Kg. Friedrich: Begründung des französischen. Einmarsches auj aurdrückliches Ersuchen des Röm. Königs; Verlangen auf Anweisung der versprochenen Winterquartiere; Erlaubnis für Hag. Sigmund [von Tirol] zur Reise nach Frankreich. [1444 September 33 Altkirch]. 15 20 A coll. Paris Bibl. Nat. Collection Dupuy 762 fol. 408.44a cop. chart. saec. 17. Uber- schrijt: Instruction aux ambassadeurs de monsieur le Dauphin envoyez de sa part vers le roy des Romains. coll. ebenda Fonds français 6965 (Collection Legrand Tome 6) fol. 235a-236", B artt. 1-6 cop. chart. sacc. 18. Uberschrift wis A. C coll. Wolfenbüttel Hzg. August-Bibl. Hs. 3. 223 vol. 1 Aug. 2° fol. 54a-61a cop. chart. saec. 18, anscheinend Abschrift von A; Uberschrift wie A. In Paris Bibl. de VInst. Coll. Godefroy Ms. 489 fol. 5a.7h cop. chart. coaeva, Abschr. von 2 Handen. Druck. Tuetey 2, 127-133 nr. XXIV aus A. 30 [I] Premiera diront et exposeront les ambassadeurs de monseigneur le Daulphin au roy des Romains, apres ce qu'ils auront presentées leurs lettres audit seigneur et au due Symond 25 d'Osteriche, qu'il est vray, que pieça le roy des Romains a escript aub roy luy priant et in- stamment requerant par vertu des bonnes amityez alliances confederations estans entr' eux, et aussi par especial par le mariage presentement faict entre madame Arragonde et ledict duc Symond, luy pleust envoyer un nombre de gendarmes en son poys d'Allemaigne, pour luy aydier a deffendre et resister allencontre des Bernois et Suisses qui de longtemps se sont rebellez contre la maison d'Osteriche leur seigneur naturel. sur quoy incontinent le roy a ordonné et envoyé mondict seigneur le Dauphin, son ainsné fils, accompagné de ses gens, pour secourir ausdicts seigneurs d'Osteriche et a leurs pays et seignories. [2] Item diront, que, au plustost que mondict seigneur le Daulphin a peu, a tiré avante avecques ses gens en Allemagne, pour aller allencontre desdicts Suisses, et luy venu a Mont- 35 a) f Premlerement. b) B om, nu roy. c) om. B. 1 P. Eugen hatte den Dauphin am 25. Aug. (Rome apud s. Petrum 1444 octano kl. kept.) zum Gonfaloniere der Kirche ernannt in An- betracht sciner preclara -- opera victricumque 40 armorum fama, quam tibi sub laborioso rei militaris exercitio comparasti, ac etiam sincere devotionis integritas, quam ad nos et Romanam geris ecclesiam, alicque commendabiles virtutes, quibus polles (Rom V. A. Reg. 368 fol. 43) bis 15 44a cop. chart.). Er bewilligte demselben am 30. August (Rome --. tertio kl. sept.) aus den Einkunften der apost. Kammer jährlich durante hujusmodi officic confalneriatus 15000Ggl. (ebd. fol. 44ab, gedr. Raynald, Ann. eccl. 1444 cap. 13, 50 und Lünig, Cod. Ital. Dipl. IV, 181f.). Der Dauphin ernannte am 14. Okt. (Enissein in Al- mania 14. oct. 1444) seinen escuyer Ottaviano d'Orignano (Octavianum de Aureliano de Vi- centia) als Prokurator zum Empjang dieser Summe (Rom V.A. Armar. XXIX Tom 21 fol. 1ab cop. chart.). Die Ernennungsbulle wurde (laut Rom Armar. XXIX T. 21 fol. 23a) dem Dauphin am 25. Marz 1d45 in Nancy aberreicht. 2 Vgl. art. 5 und unsere nr. 210, 2. 3 Das Datum folgt ohne weiteres aus nr. 210, 2 ( S. 432 Z. 13f.). Tuetey 2, 127 Anm. I glaubt die Instruktion entweder ans Ende des Jahres oder in den Anjang des folgenden setzen zu mussen, da er irrtümlich annimmt, daß es sich um eine neue, mit der in art. 5 genannten nicht identische Gesandtschaft handelt, und da er nicht erkannt hat, daß die in den artt. 7-7e gegebene Antwort K. Friedrichs nur eine fingierte, wenn auch auf Tatsachen fußende ist.
Strana 436
436 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. beliart aa ordonné et commis le seigneur de Bueil, auquel il donna une partye de ses gens, pour enb aller devant et pour adviser, s'ils pourroient avoir aueun advantage, pour lever le siege des Suisses qui estoient devant le chasteau de Varsperg. a laquelle entreprise lesdicts Suisses sonte estes combattus et desconfits et ledict siege levé, comme chacun scet. [3] Item diront, que apres ces choses mondict seigneur le Dauphin ayt envoyez une 5 partye de ses gens plus avant devers le pays des Suisses par devers la ville ded Surich, pour pareillement adviser, qu'il puist lever le siege qui estoit devant ladicte ville a grosse puissance afin de les combattre, mais incontinent que lesdicts Suisses tenans ledict sioge securent les gens de mondict seigneur venanse, se leverentf et laisserent artilleryes et tout et s'enfuirent. par quoy ladicte ville fut delivrée dudict siege a l'honneur de mondict seigneur le Daulphin 10 et de la seigneurie d'Osteriche. [4] Item diront, que mondict seigneur le Daulphin s'est 8 employé en toutes ces choses le plus diligemment et loyalment qu'il a peu, ainsy comme pour son propre faict. et pour ce que, avant que mondiet seigneur et ses gens feussent entrez ez pais d'Allemagne, luy fut promis par les nobles tant du conseil que d'autres de la seigneurie d'Osteriche que luy venu audict 15 pays luy feroient avoir logis en bonnes villes et forteresses pour luy et ses gens, pour demeurer parmy cet hiver (car il ne luy estoit pas possible de les autrement entretenir), requiert mon- dict seigneur au roy des Romains qu'il veuille ordonner, que ses" dicts gens soient logiez et a eux administréz vivres, comme promis luy a esté. car les deux parts de sesdicts gens sont encores a logier espanduz par les champs en grand soufferte et! peyne, travaux et peril. 20 [5] Item diront aussi, que, pourtant que l'ambassade que le roy des Romains a presen- tement envoyez devers luy, luy a dict, qu'elle n'avoit pas puissance ne ordonnance de luy faire onverture des places ne bailler logeis etc., pour l'honneur du roy des Romains et de mon- dict seigneur le duc Symond, mondict seigneur le Daulphin a deputé le seigneur de Fenestran- ges, le seigneur de Stissacl et autres de son conseil, et les a envoyé a Nuremberg devers eulx, 25 pour eulx exposer au long l'entention de mondict seigneur et qu'il leur pleut avoir consideration aux grands services qu'il avoit faict a la maison d'Osteriche, et a la bonne voulenté qu'il avoit encore faire plus avant, et luy faire avoir logeis vivres et recept, comme promis leur avoit k esté, afin qu'il puist entretenir sesdicts gens cet hyver et aussi pour en oultre faire guerre et servir la maison d'Osteriche contre lesdicts Suisses. laquelle chose il feroit volontiers et de cuer, comme il avoit faict, jusques a cy. car autrement il ne pourroit entretenir sesdicts gens et y auroit tres grosses perdes et dommages irreparables, laquelle chose n'a pas desservie consideré les services dessusdicts et aussi les grosses perdes de chevaux et ses gens qu'il a faict a la destrousse des Suisses. [6] Item apres toutes ces choses diront et exposeront au roy des Romains, que pour le 35 grand desir amour et affinité, qu'il a al monseigneur le duc Sigismond et de veoir sa personne, prie et requiert au roy des Romains, qu'il luy plaise luy envoyer et laisser aller devers luy. car en ce monde ne luy peult faire plus grand plaisir. [7] Veulenti aucuns etc. exeuser le roy des Romains envers monseigneur le Daulphin etc. en la forme et maniere qui s'ensuit: [7a] Premierement que les lettres escriptes ja pieça de par ledict roy au roy de France son pere, de luy envoyer secours et ayde pour la deffence de la maison d'Austeriche contre les communes confederées estoient conditionales, c'est ascavoir se mestier et besoin sourvenoit audict roy et quant il le feroit scavoir ete., sans depuis autrement reserire, et que sur ce n'eust point de response du roy ne de mondict seigneur. [7b] Item n'estoit pas l'intention dudict roy des Romains, que si grand puissance et si grand nombre de gens d'armes vinssent par deça a son ayde ete. 30 40 45 b) AC sa. a) A et. d) om. B. c) C ont. 2) om. Č. h) B les. i) om. B. g)AC sa. j) R d'Estissac. k) C autoit. m) dieser Arikel hat in den Varlagen AC dis Uberschrijt La response du roy des Romains. f) A0 levarent. D om. C. 50
436 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. beliart aa ordonné et commis le seigneur de Bueil, auquel il donna une partye de ses gens, pour enb aller devant et pour adviser, s'ils pourroient avoir aueun advantage, pour lever le siege des Suisses qui estoient devant le chasteau de Varsperg. a laquelle entreprise lesdicts Suisses sonte estes combattus et desconfits et ledict siege levé, comme chacun scet. [3] Item diront, que apres ces choses mondict seigneur le Dauphin ayt envoyez une 5 partye de ses gens plus avant devers le pays des Suisses par devers la ville ded Surich, pour pareillement adviser, qu'il puist lever le siege qui estoit devant ladicte ville a grosse puissance afin de les combattre, mais incontinent que lesdicts Suisses tenans ledict sioge securent les gens de mondict seigneur venanse, se leverentf et laisserent artilleryes et tout et s'enfuirent. par quoy ladicte ville fut delivrée dudict siege a l'honneur de mondict seigneur le Daulphin 10 et de la seigneurie d'Osteriche. [4] Item diront, que mondict seigneur le Daulphin s'est 8 employé en toutes ces choses le plus diligemment et loyalment qu'il a peu, ainsy comme pour son propre faict. et pour ce que, avant que mondiet seigneur et ses gens feussent entrez ez pais d'Allemagne, luy fut promis par les nobles tant du conseil que d'autres de la seigneurie d'Osteriche que luy venu audict 15 pays luy feroient avoir logis en bonnes villes et forteresses pour luy et ses gens, pour demeurer parmy cet hiver (car il ne luy estoit pas possible de les autrement entretenir), requiert mon- dict seigneur au roy des Romains qu'il veuille ordonner, que ses" dicts gens soient logiez et a eux administréz vivres, comme promis luy a esté. car les deux parts de sesdicts gens sont encores a logier espanduz par les champs en grand soufferte et! peyne, travaux et peril. 20 [5] Item diront aussi, que, pourtant que l'ambassade que le roy des Romains a presen- tement envoyez devers luy, luy a dict, qu'elle n'avoit pas puissance ne ordonnance de luy faire onverture des places ne bailler logeis etc., pour l'honneur du roy des Romains et de mon- dict seigneur le duc Symond, mondict seigneur le Daulphin a deputé le seigneur de Fenestran- ges, le seigneur de Stissacl et autres de son conseil, et les a envoyé a Nuremberg devers eulx, 25 pour eulx exposer au long l'entention de mondict seigneur et qu'il leur pleut avoir consideration aux grands services qu'il avoit faict a la maison d'Osteriche, et a la bonne voulenté qu'il avoit encore faire plus avant, et luy faire avoir logeis vivres et recept, comme promis leur avoit k esté, afin qu'il puist entretenir sesdicts gens cet hyver et aussi pour en oultre faire guerre et servir la maison d'Osteriche contre lesdicts Suisses. laquelle chose il feroit volontiers et de cuer, comme il avoit faict, jusques a cy. car autrement il ne pourroit entretenir sesdicts gens et y auroit tres grosses perdes et dommages irreparables, laquelle chose n'a pas desservie consideré les services dessusdicts et aussi les grosses perdes de chevaux et ses gens qu'il a faict a la destrousse des Suisses. [6] Item apres toutes ces choses diront et exposeront au roy des Romains, que pour le 35 grand desir amour et affinité, qu'il a al monseigneur le duc Sigismond et de veoir sa personne, prie et requiert au roy des Romains, qu'il luy plaise luy envoyer et laisser aller devers luy. car en ce monde ne luy peult faire plus grand plaisir. [7] Veulenti aucuns etc. exeuser le roy des Romains envers monseigneur le Daulphin etc. en la forme et maniere qui s'ensuit: [7a] Premierement que les lettres escriptes ja pieça de par ledict roy au roy de France son pere, de luy envoyer secours et ayde pour la deffence de la maison d'Austeriche contre les communes confederées estoient conditionales, c'est ascavoir se mestier et besoin sourvenoit audict roy et quant il le feroit scavoir ete., sans depuis autrement reserire, et que sur ce n'eust point de response du roy ne de mondict seigneur. [7b] Item n'estoit pas l'intention dudict roy des Romains, que si grand puissance et si grand nombre de gens d'armes vinssent par deça a son ayde ete. 30 40 45 b) AC sa. a) A et. d) om. B. c) C ont. 2) om. Č. h) B les. i) om. B. g)AC sa. j) R d'Estissac. k) C autoit. m) dieser Arikel hat in den Varlagen AC dis Uberschrijt La response du roy des Romains. f) A0 levarent. D om. C. 50
Strana 437
Ec. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken ur. 211. 437 [7e Item ceux qui gouvernent audict pais d'Austeriche, et les nobles gentilshommes d'iceluy n'avoient pas puissance ne mandement du roy de introduire ledict morseigneur le Daulphin a telle puissance, comme il a entré aus dict pays. 7d] Item n'avoient pas aussi mandement ou puissance de luy promettre" ouverture 5 des places et forteresses dudict pays ne de faire autres conventions avec luy de vivres ete. [7e] Item que les gens d'armes dudict monscigneur le Daulphin, puis qu'ils sont entrez ou pais contre justice et termes de raison, ont pillé et robbé le peuple dudiet pays et les subjects d'Austeriche. de quoy grandes esclandes et dommages s'en sont ensuis, et dient aucunse, qu'il a demandé ouverture a Basle et a Espinal qui est de l'aveschié de Metz et de l'empire. [8 Auxd objections dessusdictes et aussi pour justifier le faict de monseigneur le Dauphin on puet respondre en la maniere qui s'ensuit: [8a] Premier que lediet monseigneur le Dauphine n'eust pas creu, que pour rocongnoissance et gratitude des grands services amitiez et plaisirs qu'il a faict et demonstrez au roy des Ro- mains, a la requeste duquel est venu par deça a si noble et grand puissance, telles objections 15 et repulsions luy soient données pour response ete. 8b] Et en respondant a icelles obiections l'en doibt proposer, que, puisque le roy des Romains a requis par ses lettres le roy son pere et aict depuis perseveré esdictes requestes que le contraire ne luy a pas signiffié et aussi que grand necessité et besoing luy estoit de present avoir ayde et secours, consideré la puissance de ses adversaires qui tenoient contre ses gens 20 deux siéges etc., pourtant ne semble pas' chose honnorable de querir fuitte et prendre excusa- tions par telles subtivitez en disant, que sag requeste estoit faicte par condition etc. 18c] Item que lediet roy des Romains deveroit reputer et tenir a grand amityé, que a noble et grand puissance monseigneur le Daulphin est venu a son ayde, et aussy est chose bien notoire, que a petite puissance on ne pourroit donner secours a la maison d'Austeriche contre 25 la grand puissance de ses ennemis ete. 8d] Itemh n'est pas faisable, que monseigneur le Daulphin de certain propos voulsist perdre trois ou quatre mille de ses gens qui seroient perdus sans remede de les envoyer sans plus grande compagnie contre les Suisses, et pour ce a convenu necessairement, qu'il soit venu a puissance. [8e] Item deveroit considerer le roy des Romains, que monseigneur le Daulphin a la puissance de ses gens d'armes peoit1 donner scoours et ayde au roy de Sicile son oncle contre ses ennemis qui sont prochains du royaume, et aussy rocouvrer plusiours lieux et seigneurics du royaume qui sont tenus et occupez par aucuns princes, lesquelles choses avoit et a bien au cuer ledict monseigneur le Daulphin. neantmoins, toutes ces choses ey arriere mises et 35 postposées, pour complaire et servir au roy des Romains et a sa premiere requeste est venu a son ayde. semble, que ces choses il deveroit moult considerer et soy reputer estre tenu et obligié envers monseigneur le Daulphin etc.1 80 10 [8] Item il est chose notoire, que les gouverneurs du pays d'Austeriche qui sont grands gentils hommes et gens d'honneur, tres instamment et chacun jour sans cesser ont poursuivy 40 etk sollicité par toutes maniéres a eux possibles ledict monseigneur le Daulphin et de par le roy des Romains et la maison d'Austeriche, de venir et leur donner secours a toute puissance, et n'est pas a presumer, que tels pourchas ils ayent faict continuelment sans le sceu et le consen- tement du roy, consideré mesmement les requestes par ses premieres lettres sur ce faictes. et avec ce lesdicts gouverneurs ont faict certaines conventions avec mondiet seigneur le Dauphin, lesquelles doit accomplir le roy des Romains qui les a mis et instituez ou gouverne- ment et regime du pais qu'ils avoient et ont puissance de querir et pourchasser secours pour 45 a) AB ou. le Dauphin. 1) vm. U. c) Č avenues. b)C permettre. c) om. C. f) om. C. k) jehll in den Vorlagen. g) B sc. d AC Üosrschrift Replicque de monscigneur 1) C perll. 1) Art. &d felit in C.
Ec. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken ur. 211. 437 [7e Item ceux qui gouvernent audict pais d'Austeriche, et les nobles gentilshommes d'iceluy n'avoient pas puissance ne mandement du roy de introduire ledict morseigneur le Daulphin a telle puissance, comme il a entré aus dict pays. 7d] Item n'avoient pas aussi mandement ou puissance de luy promettre" ouverture 5 des places et forteresses dudict pays ne de faire autres conventions avec luy de vivres ete. [7e] Item que les gens d'armes dudict monscigneur le Daulphin, puis qu'ils sont entrez ou pais contre justice et termes de raison, ont pillé et robbé le peuple dudiet pays et les subjects d'Austeriche. de quoy grandes esclandes et dommages s'en sont ensuis, et dient aucunse, qu'il a demandé ouverture a Basle et a Espinal qui est de l'aveschié de Metz et de l'empire. [8 Auxd objections dessusdictes et aussi pour justifier le faict de monseigneur le Dauphin on puet respondre en la maniere qui s'ensuit: [8a] Premier que lediet monseigneur le Dauphine n'eust pas creu, que pour rocongnoissance et gratitude des grands services amitiez et plaisirs qu'il a faict et demonstrez au roy des Ro- mains, a la requeste duquel est venu par deça a si noble et grand puissance, telles objections 15 et repulsions luy soient données pour response ete. 8b] Et en respondant a icelles obiections l'en doibt proposer, que, puisque le roy des Romains a requis par ses lettres le roy son pere et aict depuis perseveré esdictes requestes que le contraire ne luy a pas signiffié et aussi que grand necessité et besoing luy estoit de present avoir ayde et secours, consideré la puissance de ses adversaires qui tenoient contre ses gens 20 deux siéges etc., pourtant ne semble pas' chose honnorable de querir fuitte et prendre excusa- tions par telles subtivitez en disant, que sag requeste estoit faicte par condition etc. 18c] Item que lediet roy des Romains deveroit reputer et tenir a grand amityé, que a noble et grand puissance monseigneur le Daulphin est venu a son ayde, et aussy est chose bien notoire, que a petite puissance on ne pourroit donner secours a la maison d'Austeriche contre 25 la grand puissance de ses ennemis ete. 8d] Itemh n'est pas faisable, que monseigneur le Daulphin de certain propos voulsist perdre trois ou quatre mille de ses gens qui seroient perdus sans remede de les envoyer sans plus grande compagnie contre les Suisses, et pour ce a convenu necessairement, qu'il soit venu a puissance. [8e] Item deveroit considerer le roy des Romains, que monseigneur le Daulphin a la puissance de ses gens d'armes peoit1 donner scoours et ayde au roy de Sicile son oncle contre ses ennemis qui sont prochains du royaume, et aussy rocouvrer plusiours lieux et seigneurics du royaume qui sont tenus et occupez par aucuns princes, lesquelles choses avoit et a bien au cuer ledict monseigneur le Daulphin. neantmoins, toutes ces choses ey arriere mises et 35 postposées, pour complaire et servir au roy des Romains et a sa premiere requeste est venu a son ayde. semble, que ces choses il deveroit moult considerer et soy reputer estre tenu et obligié envers monseigneur le Daulphin etc.1 80 10 [8] Item il est chose notoire, que les gouverneurs du pays d'Austeriche qui sont grands gentils hommes et gens d'honneur, tres instamment et chacun jour sans cesser ont poursuivy 40 etk sollicité par toutes maniéres a eux possibles ledict monseigneur le Daulphin et de par le roy des Romains et la maison d'Austeriche, de venir et leur donner secours a toute puissance, et n'est pas a presumer, que tels pourchas ils ayent faict continuelment sans le sceu et le consen- tement du roy, consideré mesmement les requestes par ses premieres lettres sur ce faictes. et avec ce lesdicts gouverneurs ont faict certaines conventions avec mondiet seigneur le Dauphin, lesquelles doit accomplir le roy des Romains qui les a mis et instituez ou gouverne- ment et regime du pais qu'ils avoient et ont puissance de querir et pourchasser secours pour 45 a) AB ou. le Dauphin. 1) vm. U. c) Č avenues. b)C permettre. c) om. C. f) om. C. k) jehll in den Vorlagen. g) B sc. d AC Üosrschrift Replicque de monscigneur 1) C perll. 1) Art. &d felit in C.
Strana 438
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [144S/ Juni 24 438 la deffense du pais, et n'est pas chose raisonnable querir telles subtivitez qui n'avoient pas mandement special. [9] Et finalement l'ena doit conclure en requerant le roy des Romains qu'il veuille accomplir et assuyvir les promesses et conventions faictes et passées entre luy et monseigneur le Dauphin, c'est ascavoir donner vivres jusques a la saint Jean etc. et assigner places pour ses gens jusques au nombre de vingt einq mille. et en ce faisant monseigneur le Dauphin garderoit ses gensb et donneroit ordre et maniere qu'ils ne feroient roberies pilleryes ou autres dommaiges queleunques, comme raison le veult. autrement est bien a douter, que lesdicts gens d'armes, en querant vivres, se pourront extendre hors des termes de justice, et a ce se- roient contrains par le deffauit dudict roy. de laquelle chose desplairoit a monseigneur“ le Daulphin et, se ainsy advenoit (que dieu ne veuille), deveroit par raison estre bien excusé lediet monseigneur le Daulphin. et sans doubte, se lesdicts gendarmes ont faict robberies ou aultres excez ou pais d'Austeriche, ce a esté par le deffault de non-observer les promesses dessusdictes etc. [10) Item deveront secondement faire requeste pour le faict du petit Sigismond etc. tant 15 expressement que faire se pourra, tant devant le roy comme les electeurs et ambassadeurs des bonnes villes et en demander response. 5 10 212. Beschlüsse des RT. zu den Forderungen der fersten ] Gesandtschaft des Dauphin: Absendung einer Gegengesandtschaft zur Berichtigung und Einschränkung der übersteigerten franzö- sischen Ansprüche. [1444 nach September 141 Nürnberg]. 20 Aus Wien H.H.St.-A. Allgem. Urkundenreihe 1444 und 1445 cop. chart., ein Blait van 4 Seiten; Uberschrift: Abschaiden der Frannczosen. Gleichzeitiger (?) Rück- vermerk Antwurt des Delphin bottschaft und werbung darauf an in. Darunter non einer Hand des 16. Jahrhunderts Antwurt vom Rômischen kûnig des Delphins botschaft. Druck: Chmel, Materialien I, 2 S. 159f. nr. LIp. 25 II] Von erst, als si geworben haben von des gelegers wegen dem Delphin und seinem volkeh ze tun ete.; darauf hat unser herre der Rômisch kunig rate gehabt der kurfurston und fursten und des Delphins botschaft geantwûrt, daz nach dem und solh sache des gelegers hie nicht wol mug furhand genomen werden, so welle sein kuniclich gnade zu dem Delphin 30 sein treffenlich botschaft etlich des reichs fursten und seinen brûder senden und den mit ganzer gewaltsam emphelhen, solich sachen des gelegers, auch ander nottdurft der landen und was sich darzu gebüret, mit dem Delphin zu taidingen und mit im zu besliessen; daran der Delphin, als unser herre der kunig hoffet, ain gût benugen haben wirdet und er auch seiner kuniclichen gnaden frowntschaft und güten willen vernemen wirt, als sich dann dieselb sein 35 kuniclich gnad aller frewntschaft und gütes willens zu dem Delphin versicht und im solichs allzeit gern beweisen wil [2] Item daz der Delphin icht mug dhains geverds arkwan haben, so hat unser herre der Rômisch kunig seiner botschaft lassen sagen ; sein gnad sei im des gelegers willig, doch daz es durch die botschaft, so zu dem Delphin gesandt wirt, versorgt werde nach nottdürften, 40 wie solh geleger gemacht sulle werden an welhen steten, damit das heilig Rômisch reich nicht beschedigt werde. es sull auch darin chain verziechen beschechen. [3] Item von herzog Sigmunds wegen ist geantwort: unser herre der Rômisch kunig, auch herzog Sigmund wellen ir aigen botschaft von der heirat wegen, als des Delphins bot- a) O les. b) C biens. () C mondicl seigneur. 45 1 Am 14. Sept. hatte (nach Fugger-Birken p. 554) der Wortfihrer der französischen Gesandt- schaft, Johann von Finstingen, in einer RT.- Sitzung seine Ausfilhrungen im Namen des Dauphin vorgetragen; vgl. Witte S. 86, auch Chmel bei Reg. nr. 1738.
Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [144S/ Juni 24 438 la deffense du pais, et n'est pas chose raisonnable querir telles subtivitez qui n'avoient pas mandement special. [9] Et finalement l'ena doit conclure en requerant le roy des Romains qu'il veuille accomplir et assuyvir les promesses et conventions faictes et passées entre luy et monseigneur le Dauphin, c'est ascavoir donner vivres jusques a la saint Jean etc. et assigner places pour ses gens jusques au nombre de vingt einq mille. et en ce faisant monseigneur le Dauphin garderoit ses gensb et donneroit ordre et maniere qu'ils ne feroient roberies pilleryes ou autres dommaiges queleunques, comme raison le veult. autrement est bien a douter, que lesdicts gens d'armes, en querant vivres, se pourront extendre hors des termes de justice, et a ce se- roient contrains par le deffauit dudict roy. de laquelle chose desplairoit a monseigneur“ le Daulphin et, se ainsy advenoit (que dieu ne veuille), deveroit par raison estre bien excusé lediet monseigneur le Daulphin. et sans doubte, se lesdicts gendarmes ont faict robberies ou aultres excez ou pais d'Austeriche, ce a esté par le deffault de non-observer les promesses dessusdictes etc. [10) Item deveront secondement faire requeste pour le faict du petit Sigismond etc. tant 15 expressement que faire se pourra, tant devant le roy comme les electeurs et ambassadeurs des bonnes villes et en demander response. 5 10 212. Beschlüsse des RT. zu den Forderungen der fersten ] Gesandtschaft des Dauphin: Absendung einer Gegengesandtschaft zur Berichtigung und Einschränkung der übersteigerten franzö- sischen Ansprüche. [1444 nach September 141 Nürnberg]. 20 Aus Wien H.H.St.-A. Allgem. Urkundenreihe 1444 und 1445 cop. chart., ein Blait van 4 Seiten; Uberschrift: Abschaiden der Frannczosen. Gleichzeitiger (?) Rück- vermerk Antwurt des Delphin bottschaft und werbung darauf an in. Darunter non einer Hand des 16. Jahrhunderts Antwurt vom Rômischen kûnig des Delphins botschaft. Druck: Chmel, Materialien I, 2 S. 159f. nr. LIp. 25 II] Von erst, als si geworben haben von des gelegers wegen dem Delphin und seinem volkeh ze tun ete.; darauf hat unser herre der Rômisch kunig rate gehabt der kurfurston und fursten und des Delphins botschaft geantwûrt, daz nach dem und solh sache des gelegers hie nicht wol mug furhand genomen werden, so welle sein kuniclich gnade zu dem Delphin 30 sein treffenlich botschaft etlich des reichs fursten und seinen brûder senden und den mit ganzer gewaltsam emphelhen, solich sachen des gelegers, auch ander nottdurft der landen und was sich darzu gebüret, mit dem Delphin zu taidingen und mit im zu besliessen; daran der Delphin, als unser herre der kunig hoffet, ain gût benugen haben wirdet und er auch seiner kuniclichen gnaden frowntschaft und güten willen vernemen wirt, als sich dann dieselb sein 35 kuniclich gnad aller frewntschaft und gütes willens zu dem Delphin versicht und im solichs allzeit gern beweisen wil [2] Item daz der Delphin icht mug dhains geverds arkwan haben, so hat unser herre der Rômisch kunig seiner botschaft lassen sagen ; sein gnad sei im des gelegers willig, doch daz es durch die botschaft, so zu dem Delphin gesandt wirt, versorgt werde nach nottdürften, 40 wie solh geleger gemacht sulle werden an welhen steten, damit das heilig Rômisch reich nicht beschedigt werde. es sull auch darin chain verziechen beschechen. [3] Item von herzog Sigmunds wegen ist geantwort: unser herre der Rômisch kunig, auch herzog Sigmund wellen ir aigen botschaft von der heirat wegen, als des Delphins bot- a) O les. b) C biens. () C mondicl seigneur. 45 1 Am 14. Sept. hatte (nach Fugger-Birken p. 554) der Wortfihrer der französischen Gesandt- schaft, Johann von Finstingen, in einer RT.- Sitzung seine Ausfilhrungen im Namen des Dauphin vorgetragen; vgl. Witte S. 86, auch Chmel bei Reg. nr. 1738.
Strana 439
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 211-213 439 schaft geworben hat, zu dem kunig von Frannkreich tün, auch zu dem Delphin, und hoffen, dieselben sachen werden auch furhand genomen, daz si bed ain gut benugen haben; sich můge auch dann herzog Sigmund hinauf pazz geschikchen dann iecz, als er nicht gevertigt sei. [4] Item in der botschaft hinauf zu schikchen ist zu gedenkohen von erst, daz mit dem 5 Delphin geredt werde von ainer minneren summe, dann er den lantleûten im Ellsazz von des volkehs wegen hat furgehalten. es ist auch zu melden, daz die seinen haben hie geredt als von zwainzigtausent mannen, und ob es noch auf ain minners mochte bracht werden. [5] Item es ist zu gedenkchen von der geslozzer wegen, daz die dem Delphin ennhalb des Reins ingegeben werden. [6 Item von der verschreibung, daz der Delphin sich verschreibe, die geslozzer nach der benanten zeit widerzugeben, auch die, die er ienz innhat. [7] Item daz versorgt werde, daz den leûten in den geslossen kain gwalt dringnuss oder raub bescheche, daz auch si die geslos lediclich mit allem gût leûten und habe uberantworten, besunder daz si dhainen sackman darum machen. [8] Item daz si auf dem lande und stete iederman sicher und frei lassen mit kauf paw und aller handlung, damit das land wider gepawet und gestift werde und iederman sicher sei die lantstrassen zu treiben und zu pawen. [9 Item daz sich der Delphin verschreibe, daz er aus den geslozzen dhainen krieg treibe gegen niemand, dann alain die veindt sind oder ungehorsam unserm herren dem kunig dem 20 Rômischen reich oder dem hawss Österreich, besunder daz er in dhain weis wider unsern herren den kunig das heilig reich und das haws Osterreich nicht tû oder sei. [10] Item daz sich die geraisigen, so in den geslozzon sind, nuczen lassen wider die veint des hawss Osterreich. [II] Item von der speisung wegen des volkchs ist zu gedenkchen, daz die nach gelegenhait 25 der lande nach gleichem anslag beschoche. [12] Item daz der Delphin oder die seinen niemand im reich noch dem haws Osterreich dringen oder nôtten, in huldung oder gelübde ze tûn. [13] Itom ob sich gebürct, daz man stette oder sloß gewunno, daz die belcibon, do si von alter hin gehôrn, es sei zûm reich oder zum haws Osterreich. [14] Item von der taiding wegen, daz der Delphin mit wissen unsers herren des kunigs botschaft taiding. 10 15 30 213. Beschluß der Städteboten in Nürnberg: Einberufung von Städtetagen in Worms, Konstanz und Ulm am 16. Okt. zwecks Bekämpfung der Armagnaken. [1444 Mitle September1 Nürnberg]. d5 A aus Frankfurt Stadt A. Reichssachen, Nachtr. 14820 fol. 103 cop. chart. mit Schnition, Beischluß zum Briefe der Frankf. Gesandten vom 16. Sept. (nr. 228, n). Uberschrift: Raitslagk der stette sendebotten. B coll. ebenda fol. 102 cop. chart, mit Schnitten, Deischluß zum Briefe Kölne an Frank- furl vom 29. Sept. (nr. 281, 1). C coll. Nördlingen Stadt A. Akten des Schwäb. Städtebundes 1444 nr. 13, frilher ne. 215 cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zu einem Briefe Ulms an Nördiingen vom 23. Sept. (nr. 278. 2). D coll. Nürnberg St.-A. Akten und Urkk. üb. Staats- und Verwaltungsangelegen- heiten S. I L. 101 nr. 5 fol. 2 cop. chart. E coll. ebenda fol. 36 cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zu einem Briefe Ulme an Nürnbery som 22. Sept. (nr. 278, 1). F coll. Straßburg Stadt-A. Série AA 192 fol. 4 cop. chart. mit Schnitten. G coll. ebenda fol. 5 cop. chart. mil Schnitten. In Nürnberg a.a.0. fol. 76-81, 6 copp. chart. ohne Schnitte. Drucke: Schilter S. 983; Janssen 2, 71 nr. 98. 35 50 1 Egl. Brief der Frankfurter Gesundten vom 16. Sept., unsere nr. 228, n.
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 211-213 439 schaft geworben hat, zu dem kunig von Frannkreich tün, auch zu dem Delphin, und hoffen, dieselben sachen werden auch furhand genomen, daz si bed ain gut benugen haben; sich můge auch dann herzog Sigmund hinauf pazz geschikchen dann iecz, als er nicht gevertigt sei. [4] Item in der botschaft hinauf zu schikchen ist zu gedenkohen von erst, daz mit dem 5 Delphin geredt werde von ainer minneren summe, dann er den lantleûten im Ellsazz von des volkehs wegen hat furgehalten. es ist auch zu melden, daz die seinen haben hie geredt als von zwainzigtausent mannen, und ob es noch auf ain minners mochte bracht werden. [5] Item es ist zu gedenkchen von der geslozzer wegen, daz die dem Delphin ennhalb des Reins ingegeben werden. [6 Item von der verschreibung, daz der Delphin sich verschreibe, die geslozzer nach der benanten zeit widerzugeben, auch die, die er ienz innhat. [7] Item daz versorgt werde, daz den leûten in den geslossen kain gwalt dringnuss oder raub bescheche, daz auch si die geslos lediclich mit allem gût leûten und habe uberantworten, besunder daz si dhainen sackman darum machen. [8] Item daz si auf dem lande und stete iederman sicher und frei lassen mit kauf paw und aller handlung, damit das land wider gepawet und gestift werde und iederman sicher sei die lantstrassen zu treiben und zu pawen. [9 Item daz sich der Delphin verschreibe, daz er aus den geslozzen dhainen krieg treibe gegen niemand, dann alain die veindt sind oder ungehorsam unserm herren dem kunig dem 20 Rômischen reich oder dem hawss Österreich, besunder daz er in dhain weis wider unsern herren den kunig das heilig reich und das haws Osterreich nicht tû oder sei. [10] Item daz sich die geraisigen, so in den geslozzon sind, nuczen lassen wider die veint des hawss Osterreich. [II] Item von der speisung wegen des volkchs ist zu gedenkchen, daz die nach gelegenhait 25 der lande nach gleichem anslag beschoche. [12] Item daz der Delphin oder die seinen niemand im reich noch dem haws Osterreich dringen oder nôtten, in huldung oder gelübde ze tûn. [13] Itom ob sich gebürct, daz man stette oder sloß gewunno, daz die belcibon, do si von alter hin gehôrn, es sei zûm reich oder zum haws Osterreich. [14] Item von der taiding wegen, daz der Delphin mit wissen unsers herren des kunigs botschaft taiding. 10 15 30 213. Beschluß der Städteboten in Nürnberg: Einberufung von Städtetagen in Worms, Konstanz und Ulm am 16. Okt. zwecks Bekämpfung der Armagnaken. [1444 Mitle September1 Nürnberg]. d5 A aus Frankfurt Stadt A. Reichssachen, Nachtr. 14820 fol. 103 cop. chart. mit Schnition, Beischluß zum Briefe der Frankf. Gesandten vom 16. Sept. (nr. 228, n). Uberschrift: Raitslagk der stette sendebotten. B coll. ebenda fol. 102 cop. chart, mit Schnitten, Deischluß zum Briefe Kölne an Frank- furl vom 29. Sept. (nr. 281, 1). C coll. Nördlingen Stadt A. Akten des Schwäb. Städtebundes 1444 nr. 13, frilher ne. 215 cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zu einem Briefe Ulms an Nördiingen vom 23. Sept. (nr. 278. 2). D coll. Nürnberg St.-A. Akten und Urkk. üb. Staats- und Verwaltungsangelegen- heiten S. I L. 101 nr. 5 fol. 2 cop. chart. E coll. ebenda fol. 36 cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zu einem Briefe Ulme an Nürnbery som 22. Sept. (nr. 278, 1). F coll. Straßburg Stadt-A. Série AA 192 fol. 4 cop. chart. mit Schnitten. G coll. ebenda fol. 5 cop. chart. mil Schnitten. In Nürnberg a.a.0. fol. 76-81, 6 copp. chart. ohne Schnitte. Drucke: Schilter S. 983; Janssen 2, 71 nr. 98. 35 50 1 Egl. Brief der Frankfurter Gesundten vom 16. Sept., unsere nr. 228, n.
Strana 440
440 Roichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Als itzûnd etlicha groß swer erschrôkenlich leûfe von dem Welischem und fremden volk sich erhaben hand" in Teütschen landen und dem heiligen rich, dadürch danne, wo dem nicht widerstand geschech, sich solchs tieffer und verrer inreissen° und dem heiligen riche undd diesen Teûtschen landen noch merer und grôßer scheden wachsen und entsteene würden, darůmb so haben die ersamen freier und reichsteten erberf sendboten, so itzund zu Nüremberg versampnets sein, solch swere verdürplich leûfte zu herzen genommen und sich vil und oft underredt; und bedünkt sie auf irer herren und frûnde wolgesallen und verpesserung gute und geraten sein, das sich alle frei- und reichstete gûtlichen versampnen und verschreibenh, nemlich die bei dem Rein und bei dem Nyderlande in ein besünder, die umb den Podensee auch in ein besündere, und die püntnůß zů Ulm an ir gewönlich stat, daselbsthin mit vôllem gewalt und unterweisüng ir bötschaft zü schiken, zü ratslagen, wege zû finden und zû besliessen, wie und mit was mitteln denselben-swern erschrôkenlichen wegen zûl begegen und zü wider- steen sei, und wes sich aûchl ein iglich frei- und reichstat darinnen gein der andern hilf trosts und beistands versehen sûlle und müge. und uf das sôllen die von Celn, die von Ach, die von Frankfürt, Meintz, Würms und Speyr beschreiben, und die von Straßbürg Colmar und ander 15 richstete im Elseß gelegen beschreiben, diek danne alle zů Würms bei ein kûmen sûllen. so sûllen die von Costentz die stote am Podemsee zû in beschreiben, und die von Ulm ir ver- ainung und darzů die stete Regenspürg Nüremberg Weissemburg und WindBheim zü in gen Ulm beschreiben, und sülch verbottung sol geschehen auf sant Gallen tag schierst unverzôgen- lichen, doch môchten die von Côstentz und aûch die von Ulm sûlchen tag, ob in das nach 20 gelegenheit der sachen fûgsam würd, wôl kûrzer€ setzen und, was sie alsdanne in den ob- Okt. 16 gerürten sachen beslüeßen, den andern stoten gein Würms uf den genanten sant Gallen tag zü wißen tûn, sich dester bacz darauf wissen zů bedenken. Okt. 16 10 214. Der kleine Anschlag der Fürsten und Städte sam Rhein und in Oberdeutschland] zum Reichskrieg gegen die Armagnaken. [1444 September 251 Nürnberg]. 25 Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482e copp. chart., auf Schmalfolio- blättern, und zwar a) fol. 114, b) fol. 117-118. a) Anschlag rheinischer und oberdeutscher Erzbischöfe. Bischöfe. Fürsten und. Städte (1. Entwurf?]. Ein anslag gegen daz frembde folke, daz da liget im Elsaß etc. Werntliche fursten: herzug Ludewig 200 herzug Stephan 50 herzug Ott 30 herzug Heinrich 50 herzug Albrecht 50 der marggreve von Baden 60" der lantgrave von Hessen 50 die zwen von Wertenberg 100 Bischoffe: von Mencz 200 pherde von Trier 100 von Wurezburg 50 von Babenberg 30 von Auspurg 15 von Costencz 30 von Aistetm 30 von Spier 40 Stedte: die Swebischen stete und ir bunt 400 Costencz 20 Lindawe 10 Oberlingen 25 Collen 40 Mencz 30 Wormß 30 Spier 30 Franckfurt 50 Geylnhusen 6 Friedeberg 6 30 35 40 R) om. &. b) A und. c) Bentreißen. 1) CE in. c) C ufferstän; E erstán. f)om. 6. gesampt. 1) C—F beschriben. 1) om. C. j) om. C. k) C om, die danne — sullen. kurz. 1n) ene.; Verl. Anstet oder Austet. g) A 1) BG 45 1 Es hindert nichts anzunchmen, es spricht schlag vom RT. verabschiedet worden ist. Man vielmehr alles dafür, daß die Benachrichtigung vergleiche allerdings den Brief der Frankf. Ge- über den Anschlag (nr. 215) am gleichen Tage sandten vom 24. Sept., unsere nr. 228, p. noch hinausgegeben worden ist, an dem der An-
440 Roichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Als itzûnd etlicha groß swer erschrôkenlich leûfe von dem Welischem und fremden volk sich erhaben hand" in Teütschen landen und dem heiligen rich, dadürch danne, wo dem nicht widerstand geschech, sich solchs tieffer und verrer inreissen° und dem heiligen riche undd diesen Teûtschen landen noch merer und grôßer scheden wachsen und entsteene würden, darůmb so haben die ersamen freier und reichsteten erberf sendboten, so itzund zu Nüremberg versampnets sein, solch swere verdürplich leûfte zu herzen genommen und sich vil und oft underredt; und bedünkt sie auf irer herren und frûnde wolgesallen und verpesserung gute und geraten sein, das sich alle frei- und reichstete gûtlichen versampnen und verschreibenh, nemlich die bei dem Rein und bei dem Nyderlande in ein besünder, die umb den Podensee auch in ein besündere, und die püntnůß zů Ulm an ir gewönlich stat, daselbsthin mit vôllem gewalt und unterweisüng ir bötschaft zü schiken, zü ratslagen, wege zû finden und zû besliessen, wie und mit was mitteln denselben-swern erschrôkenlichen wegen zûl begegen und zü wider- steen sei, und wes sich aûchl ein iglich frei- und reichstat darinnen gein der andern hilf trosts und beistands versehen sûlle und müge. und uf das sôllen die von Celn, die von Ach, die von Frankfürt, Meintz, Würms und Speyr beschreiben, und die von Straßbürg Colmar und ander 15 richstete im Elseß gelegen beschreiben, diek danne alle zů Würms bei ein kûmen sûllen. so sûllen die von Costentz die stote am Podemsee zû in beschreiben, und die von Ulm ir ver- ainung und darzů die stete Regenspürg Nüremberg Weissemburg und WindBheim zü in gen Ulm beschreiben, und sülch verbottung sol geschehen auf sant Gallen tag schierst unverzôgen- lichen, doch môchten die von Côstentz und aûch die von Ulm sûlchen tag, ob in das nach 20 gelegenheit der sachen fûgsam würd, wôl kûrzer€ setzen und, was sie alsdanne in den ob- Okt. 16 gerürten sachen beslüeßen, den andern stoten gein Würms uf den genanten sant Gallen tag zü wißen tûn, sich dester bacz darauf wissen zů bedenken. Okt. 16 10 214. Der kleine Anschlag der Fürsten und Städte sam Rhein und in Oberdeutschland] zum Reichskrieg gegen die Armagnaken. [1444 September 251 Nürnberg]. 25 Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482e copp. chart., auf Schmalfolio- blättern, und zwar a) fol. 114, b) fol. 117-118. a) Anschlag rheinischer und oberdeutscher Erzbischöfe. Bischöfe. Fürsten und. Städte (1. Entwurf?]. Ein anslag gegen daz frembde folke, daz da liget im Elsaß etc. Werntliche fursten: herzug Ludewig 200 herzug Stephan 50 herzug Ott 30 herzug Heinrich 50 herzug Albrecht 50 der marggreve von Baden 60" der lantgrave von Hessen 50 die zwen von Wertenberg 100 Bischoffe: von Mencz 200 pherde von Trier 100 von Wurezburg 50 von Babenberg 30 von Auspurg 15 von Costencz 30 von Aistetm 30 von Spier 40 Stedte: die Swebischen stete und ir bunt 400 Costencz 20 Lindawe 10 Oberlingen 25 Collen 40 Mencz 30 Wormß 30 Spier 30 Franckfurt 50 Geylnhusen 6 Friedeberg 6 30 35 40 R) om. &. b) A und. c) Bentreißen. 1) CE in. c) C ufferstän; E erstán. f)om. 6. gesampt. 1) C—F beschriben. 1) om. C. j) om. C. k) C om, die danne — sullen. kurz. 1n) ene.; Verl. Anstet oder Austet. g) A 1) BG 45 1 Es hindert nichts anzunchmen, es spricht schlag vom RT. verabschiedet worden ist. Man vielmehr alles dafür, daß die Benachrichtigung vergleiche allerdings den Brief der Frankf. Ge- über den Anschlag (nr. 215) am gleichen Tage sandten vom 24. Sept., unsere nr. 228, p. noch hinausgegeben worden ist, an dem der An-
Strana 441
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 214-215. 441 b) Der [kleine] Anschlag der geistlichen und weltlichen Fürsten und der Städte. Item des kunigs von Denmarckt lande in Beyern . . . . . . . . 50 pherde Item herzog Heinrich von Beyern . . . . . . . . . . . . . . . 150 Item herzog Albrecht von Beyern . . . . . . . . . . . . . . . 150 Item der von Salczburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Item der von Regenßpurg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Item der bischof von Eysteten . . . . . . . . . . . . . . . . 10 mit gleven Item der herzog von Sachßen . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Item der marggrave von Brandenburgk . . . . . . . . . . . . 100 10 Item der bischof von Bamberg . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Item der bischof von Wirezpurg . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Item der bischof von Costencz . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Item die gesellschaft von Sant Jorgen schilde . . . . . . . . . . 50 Costencze . . . . . . 25 Uberlingen . . . . . 10 Lindauw . . . . . . 12 Buchorn . . . . . . 11 Sant Gallen . . . . 12 Augspurg . . . . . 50 Nüremberg . . . . . 50 Regenßpurg . . . . . 30 Swinfurt . . . . . . 8 Wissemburg . . . . . 5 Winßheim . . . . . 10 Straßburg Die acht stete in Elsassen Collen Mencze . . . 30 pherde 15 Worms . . . 30 pfert Spier . . . . 40 Franckfurt . 40 Friedeberg. . 8 Geilnhusen . 8 20 Ulme und die stete, die mit ine in einunge sint 200 5 215. Kg. Friedrich an gen. Reichsstädte: teilt den auf sie gefallenen [kleinen Anschlag wider die Armagnaken (nr. 214, b) mit; gebietet, dieses Aufgcbot am 16. Oktober in Straßburg zu stellen. 1444 September 25 Nürnberg. An Frankfurt: A aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482e fol. 96 or. chart. lit. cl. c. sig. impr.; Reg.: Wülcker S. 17. An Regensburg: B coll. München H. St.-A. Fürstensachen nr. 955 or. chart. lit. cl. An St. Gallen: C coll. St. Gallen Stadt-A. Missiven or. chart. lit. cl.; Anschrift: Unsern und des reichs lieben getreuen burgermaister und rate zu Santgallen. Druck: Urk.-buch von St. Gallen Bd. VI S. 80 f. nr. 4631. Fridreich usw. Lieben getrewn. wir zweifeln nicht, es sey wol an euch komen, wie ein frombdes gross volkch aus Frankchreich sich in das heilig reich und in Deutscho lannde gefugt hat und darinn an manigen ennden ligt und das lannd mit name und verderbung der leute ubermeslich" beschediget und, als uns têglich botschafft komet, solichenb unrat s5 mit unczymlichen sachen furnemen und sunderlich daz si sich ettlicher des heiligen reichs stete an denselben ortern nu underwunden haben und die andern mit swêrem beleger understeen ze nôten und mit unpillichen huldungen von dem reich zu emphromden, das vor nit erhort sey. solich unfur und beschedigung der hochgeborn Ludwig phallenczgraf bey Rein, des heiligen Rômischen reichs erezdrukgseß und herczog in Bayrn, unser lieber oheim und kurfürste, uff dem sy yeczund ligend, auch ander fürsten und stete, die teglich beschedigt werden, unser kûnigklich maiestat swêrlich haben fürbringen und uns anrüffen lassen, sôlich beschedigung des reichs und seiner undertanen zu understeen, daz dann uns und unsern lieben neven und chei- men, des heiligen reichs kûrfursten, und °andern fürsten und des reichs getrewn vast zu herezen geet, als das wol pillich ist. und wir sind also eintrêchtiklich darauf bliben, daz man dem reich 45 und unserm egenanten oheim dem phallenezgrafen und an die ennde, do es notdûrfftig sein 30 40 25 a) B ubermenslich. b) om. C. c) C add. ouch.
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 214-215. 441 b) Der [kleine] Anschlag der geistlichen und weltlichen Fürsten und der Städte. Item des kunigs von Denmarckt lande in Beyern . . . . . . . . 50 pherde Item herzog Heinrich von Beyern . . . . . . . . . . . . . . . 150 Item herzog Albrecht von Beyern . . . . . . . . . . . . . . . 150 Item der von Salczburg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Item der von Regenßpurg . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Item der bischof von Eysteten . . . . . . . . . . . . . . . . 10 mit gleven Item der herzog von Sachßen . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Item der marggrave von Brandenburgk . . . . . . . . . . . . 100 10 Item der bischof von Bamberg . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Item der bischof von Wirezpurg . . . . . . . . . . . . . . . . 100 Item der bischof von Costencz . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Item die gesellschaft von Sant Jorgen schilde . . . . . . . . . . 50 Costencze . . . . . . 25 Uberlingen . . . . . 10 Lindauw . . . . . . 12 Buchorn . . . . . . 11 Sant Gallen . . . . 12 Augspurg . . . . . 50 Nüremberg . . . . . 50 Regenßpurg . . . . . 30 Swinfurt . . . . . . 8 Wissemburg . . . . . 5 Winßheim . . . . . 10 Straßburg Die acht stete in Elsassen Collen Mencze . . . 30 pherde 15 Worms . . . 30 pfert Spier . . . . 40 Franckfurt . 40 Friedeberg. . 8 Geilnhusen . 8 20 Ulme und die stete, die mit ine in einunge sint 200 5 215. Kg. Friedrich an gen. Reichsstädte: teilt den auf sie gefallenen [kleinen Anschlag wider die Armagnaken (nr. 214, b) mit; gebietet, dieses Aufgcbot am 16. Oktober in Straßburg zu stellen. 1444 September 25 Nürnberg. An Frankfurt: A aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482e fol. 96 or. chart. lit. cl. c. sig. impr.; Reg.: Wülcker S. 17. An Regensburg: B coll. München H. St.-A. Fürstensachen nr. 955 or. chart. lit. cl. An St. Gallen: C coll. St. Gallen Stadt-A. Missiven or. chart. lit. cl.; Anschrift: Unsern und des reichs lieben getreuen burgermaister und rate zu Santgallen. Druck: Urk.-buch von St. Gallen Bd. VI S. 80 f. nr. 4631. Fridreich usw. Lieben getrewn. wir zweifeln nicht, es sey wol an euch komen, wie ein frombdes gross volkch aus Frankchreich sich in das heilig reich und in Deutscho lannde gefugt hat und darinn an manigen ennden ligt und das lannd mit name und verderbung der leute ubermeslich" beschediget und, als uns têglich botschafft komet, solichenb unrat s5 mit unczymlichen sachen furnemen und sunderlich daz si sich ettlicher des heiligen reichs stete an denselben ortern nu underwunden haben und die andern mit swêrem beleger understeen ze nôten und mit unpillichen huldungen von dem reich zu emphromden, das vor nit erhort sey. solich unfur und beschedigung der hochgeborn Ludwig phallenczgraf bey Rein, des heiligen Rômischen reichs erezdrukgseß und herczog in Bayrn, unser lieber oheim und kurfürste, uff dem sy yeczund ligend, auch ander fürsten und stete, die teglich beschedigt werden, unser kûnigklich maiestat swêrlich haben fürbringen und uns anrüffen lassen, sôlich beschedigung des reichs und seiner undertanen zu understeen, daz dann uns und unsern lieben neven und chei- men, des heiligen reichs kûrfursten, und °andern fürsten und des reichs getrewn vast zu herezen geet, als das wol pillich ist. und wir sind also eintrêchtiklich darauf bliben, daz man dem reich 45 und unserm egenanten oheim dem phallenezgrafen und an die ennde, do es notdûrfftig sein 30 40 25 a) B ubermenslich. b) om. C. c) C add. ouch.
Strana 442
Okt. 16 Okt. 16 442 wirdet, hilff mit gereysigem volkch tûn sol, sölichem frombdem volkch zu widersteen, und haben also ainen gemainen anslag begriffen der fürsten herren und stete. in demselben dann ewch 40 a pherd geraisigs volkchs angeslagen worden sind, die ir auf sannd Gallen fag nechst- kunfftig zu Strasburg bey andern haben solt. und darauf so begern wir von euch, ermanen ouch auch von des heiligen reichs wegen, ernstlich gepietend, daz ir solich anczal der 40h pherd wol zugerust und darunder schüczen, so ir maist gehaben mûgt, uff den egenanten sannd Gallen tag zu Strasburg habet bey° unserm obristen hauptmann, den wir dann daselbs haben werden, an alles vercziehen und sawmbnûß ze tun das peste, als dann beslozzen wirt. und in der zeit wollen wir auch mit unsern kurfürsten fursten und getrewn furter gedenkchen, wie die sach mit einer mêchtigern nachfolgung dem heiligen reich zu trost furgenomen werded, damit man solichs unpillichen gedrangs vertragen werde. und wellet die ewern mit zerung also verschen, daz si der volg des zeugse erpeiten mogen. tut darinn, als wir euch getrawn und uns des gênczlich zu euch verlassen, daz der gepruch an euch nicht gefunden werde, uns und dem heiligen reich zu sunderm dienst liebe und wolgevallen. das wellen wir gen euch gnêdiklich erkennen. geben zu Nüremberg an nechsten f freitag nach sannd Matheus tag 15 des heiligens zwelifpoten und euwangelisten annoh domini etc. 44 unsers reichs im fünfften 10 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1444 Sept. 25 jar. [in versol Den ersamen burgermeister und rat der stat zu Franckfurti, unsern und des reichs lieben getrüen. Ad mandatum domini regis ll Hermannus Hecht. 20 216. Der [großel Anschlag der Fürsten und Städte zum Reichskriege gegen die Armagnaken. ƒ1444 zwischen September 26-30 Nürnbergl. A aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482e fol. 115 und 116 cop. chart., in Schmalfolioheft van 4 Blättern (fol. 115-118), in dem auch wnsere nr. 214 enthalten ist. B coll. Straßburg Stadt-A. AA 156 fol. 83a 84a cop. chart., in Schmalfoliohefi von 4 Blättern, das irrtümlich in die Frankfurter Heeresordnung von Anfang Mai 1427 (RTA. 9 nr. 31) cingefügt ist. Drucke: Schilter: Datt; Willeker S. 4If. nr. XVI. 25 Diß sint die nechste fürsten, die mit irer macht folgen sôllen. 30 Mencze . . . . . . . . . 5000 Collen Trier . . . . . . . . . . 3000 5000 Pfalcz! . . . . . . . . . marggraff von Baden . . 2000 herzog Stephan . . . . . 1000 herzog Ott . . . . . . . 500 beidek von Wirtemberg . 3000 herzog von Bergel herzog von Cleve bischof von Lütich bischof von Straßburg . . bischof von Spier . . . . 1000 500 bischof von Worms bischof von Basel . . 500 bischof von Costencze stat und bischof von Wirczpurg . . . .. 1000 stat und bischof von 500 . . . . . Bambergm bischofn von Regenßburgk bischof und stat zu° Eysteten 100 zu fuße herzogp von Sachßen herzog Heinrich von Beyern" herzog Albrechtr herzog Ludwig lantgraff von Hessen 35 b) A and B dgl.: C zwôliff. c) C add, andern und bey. 45 a) in A axf Rasurr B dreyssig: C zwôliff. d Cworden. 1)om. C. e) B C ezugs. s) C om. heiligen zwelitp. und; B om. zwelilp. und. J) B palzgraf. 1) B Regenspurg; 6 vgl. S. d4l Z. 281. n) B6 9m. anno — 44. n) in A em Rande ein Kreuz. k) B add. dic. 1) B add. dem. m) B Babenberg. O) R von. p) Am Rande sin †, und so auch bei den drei folgenden Herzigen. A Beberen. €) R add. von Beyern. 50
Okt. 16 Okt. 16 442 wirdet, hilff mit gereysigem volkch tûn sol, sölichem frombdem volkch zu widersteen, und haben also ainen gemainen anslag begriffen der fürsten herren und stete. in demselben dann ewch 40 a pherd geraisigs volkchs angeslagen worden sind, die ir auf sannd Gallen fag nechst- kunfftig zu Strasburg bey andern haben solt. und darauf so begern wir von euch, ermanen ouch auch von des heiligen reichs wegen, ernstlich gepietend, daz ir solich anczal der 40h pherd wol zugerust und darunder schüczen, so ir maist gehaben mûgt, uff den egenanten sannd Gallen tag zu Strasburg habet bey° unserm obristen hauptmann, den wir dann daselbs haben werden, an alles vercziehen und sawmbnûß ze tun das peste, als dann beslozzen wirt. und in der zeit wollen wir auch mit unsern kurfürsten fursten und getrewn furter gedenkchen, wie die sach mit einer mêchtigern nachfolgung dem heiligen reich zu trost furgenomen werded, damit man solichs unpillichen gedrangs vertragen werde. und wellet die ewern mit zerung also verschen, daz si der volg des zeugse erpeiten mogen. tut darinn, als wir euch getrawn und uns des gênczlich zu euch verlassen, daz der gepruch an euch nicht gefunden werde, uns und dem heiligen reich zu sunderm dienst liebe und wolgevallen. das wellen wir gen euch gnêdiklich erkennen. geben zu Nüremberg an nechsten f freitag nach sannd Matheus tag 15 des heiligens zwelifpoten und euwangelisten annoh domini etc. 44 unsers reichs im fünfften 10 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1444 Sept. 25 jar. [in versol Den ersamen burgermeister und rat der stat zu Franckfurti, unsern und des reichs lieben getrüen. Ad mandatum domini regis ll Hermannus Hecht. 20 216. Der [großel Anschlag der Fürsten und Städte zum Reichskriege gegen die Armagnaken. ƒ1444 zwischen September 26-30 Nürnbergl. A aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482e fol. 115 und 116 cop. chart., in Schmalfolioheft van 4 Blättern (fol. 115-118), in dem auch wnsere nr. 214 enthalten ist. B coll. Straßburg Stadt-A. AA 156 fol. 83a 84a cop. chart., in Schmalfoliohefi von 4 Blättern, das irrtümlich in die Frankfurter Heeresordnung von Anfang Mai 1427 (RTA. 9 nr. 31) cingefügt ist. Drucke: Schilter: Datt; Willeker S. 4If. nr. XVI. 25 Diß sint die nechste fürsten, die mit irer macht folgen sôllen. 30 Mencze . . . . . . . . . 5000 Collen Trier . . . . . . . . . . 3000 5000 Pfalcz! . . . . . . . . . marggraff von Baden . . 2000 herzog Stephan . . . . . 1000 herzog Ott . . . . . . . 500 beidek von Wirtemberg . 3000 herzog von Bergel herzog von Cleve bischof von Lütich bischof von Straßburg . . bischof von Spier . . . . 1000 500 bischof von Worms bischof von Basel . . 500 bischof von Costencze stat und bischof von Wirczpurg . . . .. 1000 stat und bischof von 500 . . . . . Bambergm bischofn von Regenßburgk bischof und stat zu° Eysteten 100 zu fuße herzogp von Sachßen herzog Heinrich von Beyern" herzog Albrechtr herzog Ludwig lantgraff von Hessen 35 b) A and B dgl.: C zwôliff. c) C add, andern und bey. 45 a) in A axf Rasurr B dreyssig: C zwôliff. d Cworden. 1)om. C. e) B C ezugs. s) C om. heiligen zwelitp. und; B om. zwelilp. und. J) B palzgraf. 1) B Regenspurg; 6 vgl. S. d4l Z. 281. n) B6 9m. anno — 44. n) in A em Rande ein Kreuz. k) B add. dic. 1) B add. dem. m) B Babenberg. O) R von. p) Am Rande sin †, und so auch bei den drei folgenden Herzigen. A Beberen. €) R add. von Beyern. 50
Strana 443
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 215-217. 443 Stetea 100 mit gleven. 500 400 500 Côlen . . . . . . . . . Mencz . . . . . . . . Worms . . . . . . . . 5 Spiere . . . . . . . . Straßburg HagenauwColmar Sletzstat Mulnhůsen und andere stete in Elsas. 1000 Basell . . . 1000b . . . . . 400 10 Costenez . . . . . . . 100 Lindauw . . . . . . . 40 Bůchorn . . . . . . . Uberlingen . . . . . . 100 Ulme und der ganze bûnt 7000 Franckfurt° . . . . . . 500 Friedebergd . . . . . . Geilnhusen . . . . . . 100 Regenßpurgk . . . . 30 mit gleven . Nüremberg 100 gereisigere 500 zû fûße mit büchsen und armbrüsten Wissemburgf . . . . . 50 Winßheim . . . . . . 100 Swinfurt . . . . . . . 100 Summa summarum facit . . . . . . . . 36000. 15 Mencz 6 camerbüchsen und einhundert hantbüchßen mit aller zugehôrungeg. Wormß 6 camerbüchßen. Spier 6 camerbüchßen. Costencz 3 camerbüchßen. Lindaůw mit armbrůsten und hantbůchBen. Bûchorn deßglich. 20 Uberlingen eine camerbüchßen. Ulmeh und ir buntgenossen 16 camerbüchßen. Franckfurt 5 camerbüchßen. Nüremberg 5 camerbüchßen und hantbüchßen. Summa 50 camerbüchßen. Item das! daz volk komme iglich mit so vil camerbüchßen, mit steinen pulver und buchsen- 25 meisteren und mit iren lûten, mit hantbuchßen und armbrüstschüczen, so sie allermeist gehaben môgen, pfeilen und anderer] noitdurft. Am mittewochen vor sant Mertins tage sal man umb Spier sin. 1444) Nov. 4 30 217. Kg. Friedrich an gen. Reichsstädte: teil die Anzahl ihres Kriegsvolks nach dem Igroßen] Anschlag gegen die Armagnaken mit; ersucht, die Truppen am 4. Nov. bei Speier zur Ver- fügung zu halten. 1444 September 30 Nürnberg. 35 An Frankfurt€: A ans Frankjurt Stadt-A. Reichssachen, Nachträge 1482° fol. 113 or. chart. lit. cl. An Köln: B coll. Köln Stadt-A. Urk. B 421 or. chart. lit. cl. Uber der außenseitigen Adresse der gleichzeitige [Kölner] Vermerk: Domini regis Romanorum de armata mittenda per dominos Spiram ad resistendum et repellendum Delphinum Francie et suos, presentata et lecta feria quarta post Gereonis anno etc. 44 [Okt. 14]. An Nürnberg: U eott. Nürnberg St.-A. Nürnb. Akten und Urkk. über Staats- und Verwaltungsangeleg. S. 1 L. 101 nr. 5 fol. 4 or. chart. lit. cl. An Regensburg: D coll. München H. St.-A. Reichsstadt Regensburg Urkk. fasc. 921 or. chart. lit. el. 40 b) B 100. a) B De stette. c) in A sind Franckiurt and die beiden lolgenden Stadts auf derselben Zeile nebeneinander geschrieben; die Ziffern der Kontingente stehen über Franckturt und Geilnhusen. d) B Friedsburg. 2) B add. und. f) B Winsperg. gl B zůgehôrds. h) in A feklt diete ganze Zeile. 1) om. B. j) B andern notduriten. 45 1 Hierzu gehört ein Antwortschreiben des Rats von Friedberg an Frankfurt vom 8. Okt. (Do. n. Francieci 1444): Ihr habt uns heute, Datum dicses Briefa, geschrieben und berührt darin, daß der König einen an uns gerichteten Brief geschickt 50 habe, den ihr mitsendet. Dieser Briej ist uns aber van etrem Boten nicht ausgehändigh worden: der Bote sagt, der Brief sci ihm nit worden. dan uns ist ein schrift und ein brief, den unsers gnedigen herren von Mencze gnade uns ge- schrebin hait, mit Heintzen Elgast brief worden und sust kein ander schrift (Frankfurt Reichss. Nachtr. 14820 fol. 158 or. chart.).
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 215-217. 443 Stetea 100 mit gleven. 500 400 500 Côlen . . . . . . . . . Mencz . . . . . . . . Worms . . . . . . . . 5 Spiere . . . . . . . . Straßburg HagenauwColmar Sletzstat Mulnhůsen und andere stete in Elsas. 1000 Basell . . . 1000b . . . . . 400 10 Costenez . . . . . . . 100 Lindauw . . . . . . . 40 Bůchorn . . . . . . . Uberlingen . . . . . . 100 Ulme und der ganze bûnt 7000 Franckfurt° . . . . . . 500 Friedebergd . . . . . . Geilnhusen . . . . . . 100 Regenßpurgk . . . . 30 mit gleven . Nüremberg 100 gereisigere 500 zû fûße mit büchsen und armbrüsten Wissemburgf . . . . . 50 Winßheim . . . . . . 100 Swinfurt . . . . . . . 100 Summa summarum facit . . . . . . . . 36000. 15 Mencz 6 camerbüchsen und einhundert hantbüchßen mit aller zugehôrungeg. Wormß 6 camerbüchßen. Spier 6 camerbüchßen. Costencz 3 camerbüchßen. Lindaůw mit armbrůsten und hantbůchBen. Bûchorn deßglich. 20 Uberlingen eine camerbüchßen. Ulmeh und ir buntgenossen 16 camerbüchßen. Franckfurt 5 camerbüchßen. Nüremberg 5 camerbüchßen und hantbüchßen. Summa 50 camerbüchßen. Item das! daz volk komme iglich mit so vil camerbüchßen, mit steinen pulver und buchsen- 25 meisteren und mit iren lûten, mit hantbuchßen und armbrüstschüczen, so sie allermeist gehaben môgen, pfeilen und anderer] noitdurft. Am mittewochen vor sant Mertins tage sal man umb Spier sin. 1444) Nov. 4 30 217. Kg. Friedrich an gen. Reichsstädte: teil die Anzahl ihres Kriegsvolks nach dem Igroßen] Anschlag gegen die Armagnaken mit; ersucht, die Truppen am 4. Nov. bei Speier zur Ver- fügung zu halten. 1444 September 30 Nürnberg. 35 An Frankfurt€: A ans Frankjurt Stadt-A. Reichssachen, Nachträge 1482° fol. 113 or. chart. lit. cl. An Köln: B coll. Köln Stadt-A. Urk. B 421 or. chart. lit. cl. Uber der außenseitigen Adresse der gleichzeitige [Kölner] Vermerk: Domini regis Romanorum de armata mittenda per dominos Spiram ad resistendum et repellendum Delphinum Francie et suos, presentata et lecta feria quarta post Gereonis anno etc. 44 [Okt. 14]. An Nürnberg: U eott. Nürnberg St.-A. Nürnb. Akten und Urkk. über Staats- und Verwaltungsangeleg. S. 1 L. 101 nr. 5 fol. 4 or. chart. lit. cl. An Regensburg: D coll. München H. St.-A. Reichsstadt Regensburg Urkk. fasc. 921 or. chart. lit. el. 40 b) B 100. a) B De stette. c) in A sind Franckiurt and die beiden lolgenden Stadts auf derselben Zeile nebeneinander geschrieben; die Ziffern der Kontingente stehen über Franckturt und Geilnhusen. d) B Friedsburg. 2) B add. und. f) B Winsperg. gl B zůgehôrds. h) in A feklt diete ganze Zeile. 1) om. B. j) B andern notduriten. 45 1 Hierzu gehört ein Antwortschreiben des Rats von Friedberg an Frankfurt vom 8. Okt. (Do. n. Francieci 1444): Ihr habt uns heute, Datum dicses Briefa, geschrieben und berührt darin, daß der König einen an uns gerichteten Brief geschickt 50 habe, den ihr mitsendet. Dieser Briej ist uns aber van etrem Boten nicht ausgehändigh worden: der Bote sagt, der Brief sci ihm nit worden. dan uns ist ein schrift und ein brief, den unsers gnedigen herren von Mencze gnade uns ge- schrebin hait, mit Heintzen Elgast brief worden und sust kein ander schrift (Frankfurt Reichss. Nachtr. 14820 fol. 158 or. chart.).
Strana 444
444 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. An die Schwäbischen Städte: E coll. Nördlingen Stadt-A. Missiven fase. 41 nr. 97 cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zum Schreihen Ulms an Nördlingen vom 6. Okt. 1444, uncerer nr. 279, 1; über dem Titel: Den Schwâbischen stetten und irer verainung ; Nachschrift unter dem Stück: Och begern wir an úch, daz ir dise brieve, die wir úch hiebi senden, an die ende, dahin si gehôrent, wellet ane verziehen 5 fúrbaß antwurten laussen, uns zû sundern dienst und wolgefallen. datum ut supra. An Straßburg: F coll. Straßburg Stadt-A. AA 200 fol. 23 or. chart. lit. cl. Druck: Janssen 2, 75 f. nr. 105 aus Frankfurt. Regest: Wülcker S. 18. 10 Nov. 4 Friedreich usw. lieben getrewn. wir haben ew vormals geschriben 1 und zu gûter maß zu erkennen geben solich beschodigung smêch und verderbnûss der lannde, die das Franntzoysisch volk in dem heiligen Rômischen reiche und in Deutschen lannden unerberlich begeen, als dasb nů laider lanndkundig ist. wir haben euch auch umbe ettlich geraisig volk angeslagen, unserm lieben ôheim dom phallenozgraven und andern an dieselben onnde zu hilff zu sennden biß uff einen grössern und mêchtigern czug und nachvolgung des heiligen reichs. nu kômen uns teglich mer potschafft, wie sich dasselb fromdd volk stêtes meret, dadurch solicher unrat und umpilliche ding von tag zu tag mer wachsen und, wa das nicht understannden wurde, sich weitter praiten mocht, daz darnach swêrlich môcht furkomen werden, und darumb so haben wir mit unsern kurfürstene fürsten und andern getrewn die sach€ gewegen und ist 20 beslossen worden, daz man den czug an verezichen und furderlich aufbringe, als wir dann unser kuniclich brief an kurfürsten fursten herrn und stete ausgesannt und gepoten haben, das yderman mits seiner anczal zu ross und zu fuss sich aufmache und acht tag vor sannd Marteins tag umb Speyr sey, furbaß ze tûn, was von unserm 5bersten hauptmann daselbs geschaffet wirdt. und wann ir auf fünffhunderth person zu ross und zu füss angeslagen seit, 25 darumb so begern wir von euch, ermanen euch auch solicher phlicht, der ir uns und dem reiche schuldig seit, und wes wir euch ormanen sullen und mugen, daz ir ansehet solich grosse an- ligunde not des reichs und Deutscher lannde; und wellet euch mit der obgenanten ezal volkches zu rossen undl zu fussen aufrûsten und dask meist schüczen mitl armbrusten und hannt- pûchsen mit pheiln und andern notdurfften und fünffm camerbûchsen mit aller zugehôrung so steinen pulver und n buchsenmaister mit euch fürn und mit in allen auf den egenanten achtten tag vor Martini umb Speyr sein, demselben volkch nach geschêfft des hauptmans zu wider- steen, damit man solichs gewalts und gedranngs vertragen werde, wann wir unser und des reichs kurfürsten fursten° herrn und stete desgleichen umb volk angeslagen haben, die dann uff solich obgenant zeit auch dahin kômen werden, also daz wir hoffen, daz si dem obge- 35 nanten frombden volkch mit der hilff gotes föllielich und starkch gnûg widersteen můgen. und darumb wellet kein vercziehen tün, als wir euch des getrawn und uns zu euch gannez verlassen. daran tût ir uns und dem reiche ain sunder groß gevallen, das wir gen cuch all czeit gnêdiclich erkennen wellen. wo aber das nicht geschêche, da got vor soi und das wir ye nicht hoffen, und daz ir sawmig sein wûrdet gemeines nützes und Deutscher lannde, darauss môcht euch an ezweiveln unrat entsteen, der euch nicht zu gût gedienen môcht, das wir doch nicht gern sêhen, und darumb so wellet euch in der sach also haltten, daz ir von dem gannezen reiche dannkch verdienen und euch selbs fürsehen müget. geben zu Nürmberg an P mittichen nach sannd Michels tag annod etc. 44 unsers reichs im funfften jare. 15 40 1444 Sept. 30 Ad mandatum domini regis ll Hermannus Hecht. 45 a) BUcrsumen lioben getrewn. b) BCDF udd, auch, in DF umnperteilt auch laider nu. c)om. D. d)om. A. a) CDF add. und. f) Dsuchen. g) D sein anuzal statt mit s.a. h) B hundert geraysig und funflumndert person mit gleven zu ross , C hundert — person zu fussen , D dreissig mit- glefen zu 1093 statt fünffh. 1ůsa; E aibenthusent ; F tansend. i) Rom. und zu fussen und und das meist — buchsen- maister, add. mit gien; D om, und zu fussen und weiterhin und das meist — mit euch fürn. j) F cher ansrústen. k) F hat seche kamerpůchsen und hündert hantpüchsen stax das — camerbüchsen. DA E om, mit armbruston. m) E 16. n) Cald. zwein ; F add phoilen armbrusten und zwain... 0) 51, A. q) DE am. anno otc. 14; F add. domini. p) DF am nôchsten mittichen. 50 1 Unsere nr. 215.
444 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. An die Schwäbischen Städte: E coll. Nördlingen Stadt-A. Missiven fase. 41 nr. 97 cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zum Schreihen Ulms an Nördlingen vom 6. Okt. 1444, uncerer nr. 279, 1; über dem Titel: Den Schwâbischen stetten und irer verainung ; Nachschrift unter dem Stück: Och begern wir an úch, daz ir dise brieve, die wir úch hiebi senden, an die ende, dahin si gehôrent, wellet ane verziehen 5 fúrbaß antwurten laussen, uns zû sundern dienst und wolgefallen. datum ut supra. An Straßburg: F coll. Straßburg Stadt-A. AA 200 fol. 23 or. chart. lit. cl. Druck: Janssen 2, 75 f. nr. 105 aus Frankfurt. Regest: Wülcker S. 18. 10 Nov. 4 Friedreich usw. lieben getrewn. wir haben ew vormals geschriben 1 und zu gûter maß zu erkennen geben solich beschodigung smêch und verderbnûss der lannde, die das Franntzoysisch volk in dem heiligen Rômischen reiche und in Deutschen lannden unerberlich begeen, als dasb nů laider lanndkundig ist. wir haben euch auch umbe ettlich geraisig volk angeslagen, unserm lieben ôheim dom phallenozgraven und andern an dieselben onnde zu hilff zu sennden biß uff einen grössern und mêchtigern czug und nachvolgung des heiligen reichs. nu kômen uns teglich mer potschafft, wie sich dasselb fromdd volk stêtes meret, dadurch solicher unrat und umpilliche ding von tag zu tag mer wachsen und, wa das nicht understannden wurde, sich weitter praiten mocht, daz darnach swêrlich môcht furkomen werden, und darumb so haben wir mit unsern kurfürstene fürsten und andern getrewn die sach€ gewegen und ist 20 beslossen worden, daz man den czug an verezichen und furderlich aufbringe, als wir dann unser kuniclich brief an kurfürsten fursten herrn und stete ausgesannt und gepoten haben, das yderman mits seiner anczal zu ross und zu fuss sich aufmache und acht tag vor sannd Marteins tag umb Speyr sey, furbaß ze tûn, was von unserm 5bersten hauptmann daselbs geschaffet wirdt. und wann ir auf fünffhunderth person zu ross und zu füss angeslagen seit, 25 darumb so begern wir von euch, ermanen euch auch solicher phlicht, der ir uns und dem reiche schuldig seit, und wes wir euch ormanen sullen und mugen, daz ir ansehet solich grosse an- ligunde not des reichs und Deutscher lannde; und wellet euch mit der obgenanten ezal volkches zu rossen undl zu fussen aufrûsten und dask meist schüczen mitl armbrusten und hannt- pûchsen mit pheiln und andern notdurfften und fünffm camerbûchsen mit aller zugehôrung so steinen pulver und n buchsenmaister mit euch fürn und mit in allen auf den egenanten achtten tag vor Martini umb Speyr sein, demselben volkch nach geschêfft des hauptmans zu wider- steen, damit man solichs gewalts und gedranngs vertragen werde, wann wir unser und des reichs kurfürsten fursten° herrn und stete desgleichen umb volk angeslagen haben, die dann uff solich obgenant zeit auch dahin kômen werden, also daz wir hoffen, daz si dem obge- 35 nanten frombden volkch mit der hilff gotes föllielich und starkch gnûg widersteen můgen. und darumb wellet kein vercziehen tün, als wir euch des getrawn und uns zu euch gannez verlassen. daran tût ir uns und dem reiche ain sunder groß gevallen, das wir gen cuch all czeit gnêdiclich erkennen wellen. wo aber das nicht geschêche, da got vor soi und das wir ye nicht hoffen, und daz ir sawmig sein wûrdet gemeines nützes und Deutscher lannde, darauss môcht euch an ezweiveln unrat entsteen, der euch nicht zu gût gedienen môcht, das wir doch nicht gern sêhen, und darumb so wellet euch in der sach also haltten, daz ir von dem gannezen reiche dannkch verdienen und euch selbs fürsehen müget. geben zu Nürmberg an P mittichen nach sannd Michels tag annod etc. 44 unsers reichs im funfften jare. 15 40 1444 Sept. 30 Ad mandatum domini regis ll Hermannus Hecht. 45 a) BUcrsumen lioben getrewn. b) BCDF udd, auch, in DF umnperteilt auch laider nu. c)om. D. d)om. A. a) CDF add. und. f) Dsuchen. g) D sein anuzal statt mit s.a. h) B hundert geraysig und funflumndert person mit gleven zu ross , C hundert — person zu fussen , D dreissig mit- glefen zu 1093 statt fünffh. 1ůsa; E aibenthusent ; F tansend. i) Rom. und zu fussen und und das meist — buchsen- maister, add. mit gien; D om, und zu fussen und weiterhin und das meist — mit euch fürn. j) F cher ansrústen. k) F hat seche kamerpůchsen und hündert hantpüchsen stax das — camerbüchsen. DA E om, mit armbruston. m) E 16. n) Cald. zwein ; F add phoilen armbrusten und zwain... 0) 51, A. q) DE am. anno otc. 14; F add. domini. p) DF am nôchsten mittichen. 50 1 Unsere nr. 215.
Strana 445
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 217-218. 445 218. Basel an Kg. Friedrich: über den Einmarsch des Dauphin, Verhandlungen mit ihm 2u Altkirch unter Vermittlung des Konzils, Waffenstillstand bis zum 9. Oktober; Bitte um Wider- stand gegen die ausländische Gewalt. 1444 Oktober 1 [Basel]. A aus Nürnberg St.-A. Nürnb. Akten und Urkk. üb. Staats- und Vorwaltungsangeleg. S. 1 L. 101 nr. 5 fol. 56 cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zu unserer nr. 231, 7. B coll. (artt. 3 und 5)/ Straßburg Stadt-A. Série AA 191 fol. 30 cop. chart., Beischluß zu einem Brief Basels an Straßburg vom I. Okt. Druck: Schilter S. 962-966; Muller, Reichstagstheatr. I S. 232-234; teilw. Chmel, Friedr. IV. 2, 287f. Anm. 1. Regesten: Chmel nr. 1770; Lichnowsky 6 nr. 912. 10 85 40 Allerdurchlúchtigister usw. [1] wir bittent uwer konniglich gnade demúttiglich zu ver- nemende, daz uns vor korzer zit vergangen digk und vil treffeliche warnung kommen ist, wie der durchluchtige grofmechtig furst und herre her Ludwig von Vyan, des Cristenlichen fursten des konnigs von Franckrich oltistor sún, dor Dolphin gonant ctc., mit großer macht haruß zů Tuyt- 15 schem lande zichen wôlti und sich vor unser statt slaben, die zù beligend und ze benotigende meinde. nach solicher manigvaltiger warnung ist ouch sin mechtikeit in Tuytsche lande und zu uns gezogen mit großer macht und gezuge. da nu wol lantkundig ist und furer werden mag, durch wen und welher personen bewegung sôlich infürung ist zugangen und beschehen. daz wir nu im besten laßent sin, als es an im selbs ist. [2] in dem so hat sin großmechtikeit sich zû unser statt genehert 20 unz gen Altkilch in uwer konnigliehen gnaden sloß und statt; und sind die sinen digk und vil fur unser statt gerennt und hand großen müttwillen und unfůg begangen, etliche die unsern vom leben zem tode bracht, otliche gofangon und hingefurt, die gescheczet, ire pherid und anders daz ir genommen, alles ungewarnoter und ungeseiter dingen. sin furstlich gnade ist ouch mit sin selbs person, als man uns seit, me denn einest vor unser statt kommen; und hand sich die sinen so nach 25 zů unser statt getan, da uns bedunket hal notdurftig sin dazů ze tund, in maßen daz sie ußbaß rucktent, und hand also mit buchsen zû inen geschossen, sie sind also abgezogen und hat sich der furst wider in uwer konniglichen gnodon sloß gen Altkilch getan und die sinen hand sich ze ring umb unser statt in die dorfere gelegert. [3] also hand daz heilige concilium bi uns und ouch wir im besten uns furgenommen und sinen furstlichen gnaden geschriben und die gebetten, sich 30 gnediglich ze bewisen, des heiligen conciliuins bottschaft und ouch dic unsern zû sinen gnaden zu trôstend. sôlichs ist beschehen. und als des heiligen conciliums bottschaft und ouch die unsern zü sinen furstlichen gnaden gen Altkilch kommen sind, hand wir sinen gnaden klagt sôlichen unfug, der von den sinen an den unsern bogangen was, und sin furstliche gnade demuttiklich gebetten, mit den sinen ze verschaffend, uns solichs unfüges zu úberhabende, wennes wir nit wissent, solichs umb sin furstlich gnado, sinen geboror den konnig von Franckrich noch die kron daselbest ie beschuldet haben. sin furstlich gnade hat ouch dagegen laßen reden, wir habent mit buchsen zu sinen gnaden geschossen, der zit und ér und die sinen vor unser statt kommen werent, die beschouwende in gûtom. vorderten dabi, daz wir sinen gnaden darumb wandel tun sôlten etc. unser bottschaft hat sôlichs verantwurt, daz wir sin gnade an denen enden nit gewissot haben, alsb ouch daz an im solbs war was ; aber nach dom großen unfug, so die sincn an don unsern, in maßen als vor stat, begangen und sich so nach zu unser statt getan hettint und wir nit wisstent, waz darinne ir meinung were, hetti uns boducht notdurftig sine, uns in gewarsamme ze haltende; getruwtent ouch nach handel und gestalt der sach", sin gnade sôlte solichs gnediglich bedenken und verstan, daz wir darinne nit geunfüget hettint, und wisstent ouch wider sin furstlich gnade 45 darinne nit getan haben ete. den unsern ist ouch von siner gnaden wegen fúrer furgeworfen, wir habent uns zû den Swynzern verbondon, inen ze helfen den adel ze vertribende; daz nu wider sin furstliche gnade were etc. die unsern hand dazů ouch geantwurtet : wer uns sôlichs zûlege, der tuge uns unrocht, und solle sich sôlichs in warheide niemer vinden. wol sige ware, daz wir uns nach sölicher güter harkommner gewonheit zu den stetten Bern und Solotorn verbonden " hettint, 50 den adel und alle erberkeit helfen zu beschirmen und ze hanthabende nach unserm besten vormogen. so werde ouch dem adel so vil eren bi uns erbotten und alle unser tage erbotten si worden als an andern enden. daz offembar und kuntlich si. aber es sien vil in unser gegenen, die edel sien und aber den lúten daz ir grôbelich rouben und nommen wider gott ere und recht. môchtent wir darzů geraten gehelfen und getun, daz die solichs nit ensetint und vermittent, darzů werent wir von herzen 55 a) B denn. b) Balso das es statt als such daz. c) B ze sin. d) B sachen, e) B add und. 1 Vgl. RTA. 16 S. 36 Anm. 4.
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 217-218. 445 218. Basel an Kg. Friedrich: über den Einmarsch des Dauphin, Verhandlungen mit ihm 2u Altkirch unter Vermittlung des Konzils, Waffenstillstand bis zum 9. Oktober; Bitte um Wider- stand gegen die ausländische Gewalt. 1444 Oktober 1 [Basel]. A aus Nürnberg St.-A. Nürnb. Akten und Urkk. üb. Staats- und Vorwaltungsangeleg. S. 1 L. 101 nr. 5 fol. 56 cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zu unserer nr. 231, 7. B coll. (artt. 3 und 5)/ Straßburg Stadt-A. Série AA 191 fol. 30 cop. chart., Beischluß zu einem Brief Basels an Straßburg vom I. Okt. Druck: Schilter S. 962-966; Muller, Reichstagstheatr. I S. 232-234; teilw. Chmel, Friedr. IV. 2, 287f. Anm. 1. Regesten: Chmel nr. 1770; Lichnowsky 6 nr. 912. 10 85 40 Allerdurchlúchtigister usw. [1] wir bittent uwer konniglich gnade demúttiglich zu ver- nemende, daz uns vor korzer zit vergangen digk und vil treffeliche warnung kommen ist, wie der durchluchtige grofmechtig furst und herre her Ludwig von Vyan, des Cristenlichen fursten des konnigs von Franckrich oltistor sún, dor Dolphin gonant ctc., mit großer macht haruß zů Tuyt- 15 schem lande zichen wôlti und sich vor unser statt slaben, die zù beligend und ze benotigende meinde. nach solicher manigvaltiger warnung ist ouch sin mechtikeit in Tuytsche lande und zu uns gezogen mit großer macht und gezuge. da nu wol lantkundig ist und furer werden mag, durch wen und welher personen bewegung sôlich infürung ist zugangen und beschehen. daz wir nu im besten laßent sin, als es an im selbs ist. [2] in dem so hat sin großmechtikeit sich zû unser statt genehert 20 unz gen Altkilch in uwer konnigliehen gnaden sloß und statt; und sind die sinen digk und vil fur unser statt gerennt und hand großen müttwillen und unfůg begangen, etliche die unsern vom leben zem tode bracht, otliche gofangon und hingefurt, die gescheczet, ire pherid und anders daz ir genommen, alles ungewarnoter und ungeseiter dingen. sin furstlich gnade ist ouch mit sin selbs person, als man uns seit, me denn einest vor unser statt kommen; und hand sich die sinen so nach 25 zů unser statt getan, da uns bedunket hal notdurftig sin dazů ze tund, in maßen daz sie ußbaß rucktent, und hand also mit buchsen zû inen geschossen, sie sind also abgezogen und hat sich der furst wider in uwer konniglichen gnodon sloß gen Altkilch getan und die sinen hand sich ze ring umb unser statt in die dorfere gelegert. [3] also hand daz heilige concilium bi uns und ouch wir im besten uns furgenommen und sinen furstlichen gnaden geschriben und die gebetten, sich 30 gnediglich ze bewisen, des heiligen conciliuins bottschaft und ouch dic unsern zû sinen gnaden zu trôstend. sôlichs ist beschehen. und als des heiligen conciliums bottschaft und ouch die unsern zü sinen furstlichen gnaden gen Altkilch kommen sind, hand wir sinen gnaden klagt sôlichen unfug, der von den sinen an den unsern bogangen was, und sin furstliche gnade demuttiklich gebetten, mit den sinen ze verschaffend, uns solichs unfüges zu úberhabende, wennes wir nit wissent, solichs umb sin furstlich gnado, sinen geboror den konnig von Franckrich noch die kron daselbest ie beschuldet haben. sin furstlich gnade hat ouch dagegen laßen reden, wir habent mit buchsen zu sinen gnaden geschossen, der zit und ér und die sinen vor unser statt kommen werent, die beschouwende in gûtom. vorderten dabi, daz wir sinen gnaden darumb wandel tun sôlten etc. unser bottschaft hat sôlichs verantwurt, daz wir sin gnade an denen enden nit gewissot haben, alsb ouch daz an im solbs war was ; aber nach dom großen unfug, so die sincn an don unsern, in maßen als vor stat, begangen und sich so nach zu unser statt getan hettint und wir nit wisstent, waz darinne ir meinung were, hetti uns boducht notdurftig sine, uns in gewarsamme ze haltende; getruwtent ouch nach handel und gestalt der sach", sin gnade sôlte solichs gnediglich bedenken und verstan, daz wir darinne nit geunfüget hettint, und wisstent ouch wider sin furstlich gnade 45 darinne nit getan haben ete. den unsern ist ouch von siner gnaden wegen fúrer furgeworfen, wir habent uns zû den Swynzern verbondon, inen ze helfen den adel ze vertribende; daz nu wider sin furstliche gnade were etc. die unsern hand dazů ouch geantwurtet : wer uns sôlichs zûlege, der tuge uns unrocht, und solle sich sôlichs in warheide niemer vinden. wol sige ware, daz wir uns nach sölicher güter harkommner gewonheit zu den stetten Bern und Solotorn verbonden " hettint, 50 den adel und alle erberkeit helfen zu beschirmen und ze hanthabende nach unserm besten vormogen. so werde ouch dem adel so vil eren bi uns erbotten und alle unser tage erbotten si worden als an andern enden. daz offembar und kuntlich si. aber es sien vil in unser gegenen, die edel sien und aber den lúten daz ir grôbelich rouben und nommen wider gott ere und recht. môchtent wir darzů geraten gehelfen und getun, daz die solichs nit ensetint und vermittent, darzů werent wir von herzen 55 a) B denn. b) Balso das es statt als such daz. c) B ze sin. d) B sachen, e) B add und. 1 Vgl. RTA. 16 S. 36 Anm. 4.
Strana 446
446 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 9 geneiget, getruweten, daz wir darumb wider sin gnade, den loblichen adel, dem wir von ganzem herzen holt werent und der ouch alle zit gutes wurket und tût, nit getan, denn den gesterket und gehanthabets haben etc. ie nach gûtlicheit; so des heiligen conciliums bottschaft darin redende was, was siner furstlichen gnaden meinung, wir môchtent wider harheim riten, so wôlte sin gnade dem concilio zen eren sin bottschaft zû inen in unser statt senden, die furer mit uns reden wurden. alsb ouch daz beschehen und siner gnadon wirdige bottschaft zû dom heiligen concilio in unser statt kommen ist. die vor des heiligen conciliums cardinalen und etlichen wirdigen vettern von inen dazů geordnot in gegenwurdikeit unser eidgenoßen von Bern und Solotorn erbern ratesfrunden erzalt haben, wie ein konnig von Franckrich von alter har ein schiriner der statt Basel gewesen si und noch sin sôlle; des sie kuntschaft und rodel hettint. begertent also in nammen des obgenanten fursten des Delphins, daz wir sinen gnaden hulden und sweren sôlten und in fúr unsorn gnedigen herren halten; so wôlte sin furstliche gnade uns gnade tun und uns ouch alle unser friheiten gnedig- lichen bestetigen und uns dazůe noch großer friheiten verlihen und geben, daz wir daz von sinen gnaden wol zû dank haben wurden eto. wir hand dazů ouch antwurten laßen, daz uns von sôlicher schirmung nit wissend were, denne wir wêrent ein frige richstatt und hettint ie welten dem heiligen Romschen rich zůgehôret und unserm gnedigen herren dem bischof zo Basel, daz wir uns da von dem heiligen Römschen rich und unserm herren von Basel geziehen konndent oder trengen laßen wôltent, daz konnden wir nit getûn, waz uns ioch darumb zü liden geburte. also redtent si fúrer ! ires herren des fursten meinung wêre ie, daz wir sôlichs tun solton. denne ob wir uns dawider saczten, so were nuczit anders daran, der furste wolte alles das, so im gott ie verluhen hetti, daran stregken 20 oder wolte uns darzu brengen, daz wir ein sôlichs tûn müsten etc. also, allergnedigister konnig, mag uwer konnglich gnade bi sôlicher vorderung wol merken, daz sin gnade nit allein unser halb zů Tuytschem lande kommen ist, denn demd ganzen Rômschen rich zu schaden und zû under- truckung gemeiner Tûtschen landen etc. und also nach mengerlei rede zwúschent beiden teilen beschehen hat daz heilig coneilium bi uns so verre darinne geworben und dazů getan, daz zwuschent demselben fúrsten dem Delphin und den sinen und unsern eidgenoßen von Bern und von Solotorn und uns und ouch den von Zurch und iren widersachen, ob si des ouch ingan wôllent, ein frid und stallung berett und angeseczt ist zweinzig tage, die us3gande werdent uf den nunden tag des manots octobers nechstkunftig. [4] denselben friden han wir mit truwen gehalten und furer halten wollen. wie er aber von siner gnaden volk und undertanen an uns und den unsern gehalten ist und wirt, daz laßen wir sin, als es ist. denn wir meinen wol, daz dem fürsten siner undertanen mishandel nit aller wisson sin môgo, donno leider daz wir es sagen müssen, so begat daz fromd volk mechtige große gewalt und unfug in diesen landen wider gott, aller erbermde und gerechtikeit, beide in uwer gnaden und des loblichen huses vone Österich etc. landen und stetten, und begangen hand in den stetten Louffemberg Waltzhut Segkingen und Altkilch, ouch zü Einsißhein, da der fúrst iecz lit, nach sinem abscheiden versehelich sie wol beschehen môge, nachdem sôlichs uwern kung- lichen gnaden wol furkommen ist oder furkommen mag, des wir meinen. dasselbe fromde volke hat ouch ieez umbgeben und bekumbert binahe daz ganz land Eilsass und die richsstette darin gelegen, nemmlich Straßburg Colmar Sletzstatt Mulhusen und andere herrenstette, dehein uß- genommen, von unser statt hinabe unz gen Hagenow. si hand ouch in beden bistumen Straßburg und Basel etlich stette und sloß erobert und tegelich understant zû erobernde, begant ouch darinne groß úbel. begand ouch in ganzem lande groß ubel mit roube und brande, mit kilchen ufbreehen, die heiligen sacrament zû enterende und zû smehende, desglichen frowen zü unerende, mit lúten zû vahende, die zo scheczende, er sie wer er wôlle, und wer in nit ze gebend hat, dem rissent sie die kelen ab und lassent in ligen. dern sie schonent weder frunden noch vienden, mannen wiben noch kinden, jungen noch alten ete. sôltent nu wir und unser statt nach ußsgange des friden, als zu be- sorgende ist, von dem fursten und den sinen bologert und benôtiget, ouch von siner macht, die vast groß ist, von dem heiligen Römschen rich getrenget und gezogen werden (davor gott sie; weis doch gott der almechtig, daz uns leiders nit beschehen konnde, wollent aber dem widerstand geben mit aller unser craft und macht und nach unsorm bosten vermôgen), so ist doch wol zu merkende, daz es damit nit ein ende hette, denn fúrer ruckende wurde verrer und witer, denn noch iemant bedacht hat. [5] darumb, allerdurchluchtigister großmechtigester fürste und gnedi- gister kung, clagent wir uweren kunglichen gnaden des heiligen richs diß landes und unser an- ligende not als einem obersten vogt der heiligen kirchen und einen beschirmer des heiligen Rôm- schen richs, ouch als einem obersten weltlichen houpt der heiligen Cristenheit, darzů úwer porson 55 gewirdiget ist von gott dem almechtigen vorabe und der welt geordnot, und sind die, so wir immer demûttiglichest konnent oder môgent, bittende, daz die sôlich swere sachen und anligende des richs und dor Tuytschen landen úch zû herzen nemen und gnediglich zû bedenkend gerûch, waz dise sachen und zůvelle uf inen haben, und die durchluchtigen mêchtigen fursten unser gnedigen 10 15 25 30 35 40 45 50 5 a) B gehantvestet. b B also statt als ouch. c) B ouch darzu stalt dazů noch. d) om. A; B om. denn. 60 e) A gen,
446 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 9 geneiget, getruweten, daz wir darumb wider sin gnade, den loblichen adel, dem wir von ganzem herzen holt werent und der ouch alle zit gutes wurket und tût, nit getan, denn den gesterket und gehanthabets haben etc. ie nach gûtlicheit; so des heiligen conciliums bottschaft darin redende was, was siner furstlichen gnaden meinung, wir môchtent wider harheim riten, so wôlte sin gnade dem concilio zen eren sin bottschaft zû inen in unser statt senden, die furer mit uns reden wurden. alsb ouch daz beschehen und siner gnadon wirdige bottschaft zû dom heiligen concilio in unser statt kommen ist. die vor des heiligen conciliums cardinalen und etlichen wirdigen vettern von inen dazů geordnot in gegenwurdikeit unser eidgenoßen von Bern und Solotorn erbern ratesfrunden erzalt haben, wie ein konnig von Franckrich von alter har ein schiriner der statt Basel gewesen si und noch sin sôlle; des sie kuntschaft und rodel hettint. begertent also in nammen des obgenanten fursten des Delphins, daz wir sinen gnaden hulden und sweren sôlten und in fúr unsorn gnedigen herren halten; so wôlte sin furstliche gnade uns gnade tun und uns ouch alle unser friheiten gnedig- lichen bestetigen und uns dazůe noch großer friheiten verlihen und geben, daz wir daz von sinen gnaden wol zû dank haben wurden eto. wir hand dazů ouch antwurten laßen, daz uns von sôlicher schirmung nit wissend were, denne wir wêrent ein frige richstatt und hettint ie welten dem heiligen Romschen rich zůgehôret und unserm gnedigen herren dem bischof zo Basel, daz wir uns da von dem heiligen Römschen rich und unserm herren von Basel geziehen konndent oder trengen laßen wôltent, daz konnden wir nit getûn, waz uns ioch darumb zü liden geburte. also redtent si fúrer ! ires herren des fursten meinung wêre ie, daz wir sôlichs tun solton. denne ob wir uns dawider saczten, so were nuczit anders daran, der furste wolte alles das, so im gott ie verluhen hetti, daran stregken 20 oder wolte uns darzu brengen, daz wir ein sôlichs tûn müsten etc. also, allergnedigister konnig, mag uwer konnglich gnade bi sôlicher vorderung wol merken, daz sin gnade nit allein unser halb zů Tuytschem lande kommen ist, denn demd ganzen Rômschen rich zu schaden und zû under- truckung gemeiner Tûtschen landen etc. und also nach mengerlei rede zwúschent beiden teilen beschehen hat daz heilig coneilium bi uns so verre darinne geworben und dazů getan, daz zwuschent demselben fúrsten dem Delphin und den sinen und unsern eidgenoßen von Bern und von Solotorn und uns und ouch den von Zurch und iren widersachen, ob si des ouch ingan wôllent, ein frid und stallung berett und angeseczt ist zweinzig tage, die us3gande werdent uf den nunden tag des manots octobers nechstkunftig. [4] denselben friden han wir mit truwen gehalten und furer halten wollen. wie er aber von siner gnaden volk und undertanen an uns und den unsern gehalten ist und wirt, daz laßen wir sin, als es ist. denn wir meinen wol, daz dem fürsten siner undertanen mishandel nit aller wisson sin môgo, donno leider daz wir es sagen müssen, so begat daz fromd volk mechtige große gewalt und unfug in diesen landen wider gott, aller erbermde und gerechtikeit, beide in uwer gnaden und des loblichen huses vone Österich etc. landen und stetten, und begangen hand in den stetten Louffemberg Waltzhut Segkingen und Altkilch, ouch zü Einsißhein, da der fúrst iecz lit, nach sinem abscheiden versehelich sie wol beschehen môge, nachdem sôlichs uwern kung- lichen gnaden wol furkommen ist oder furkommen mag, des wir meinen. dasselbe fromde volke hat ouch ieez umbgeben und bekumbert binahe daz ganz land Eilsass und die richsstette darin gelegen, nemmlich Straßburg Colmar Sletzstatt Mulhusen und andere herrenstette, dehein uß- genommen, von unser statt hinabe unz gen Hagenow. si hand ouch in beden bistumen Straßburg und Basel etlich stette und sloß erobert und tegelich understant zû erobernde, begant ouch darinne groß úbel. begand ouch in ganzem lande groß ubel mit roube und brande, mit kilchen ufbreehen, die heiligen sacrament zû enterende und zû smehende, desglichen frowen zü unerende, mit lúten zû vahende, die zo scheczende, er sie wer er wôlle, und wer in nit ze gebend hat, dem rissent sie die kelen ab und lassent in ligen. dern sie schonent weder frunden noch vienden, mannen wiben noch kinden, jungen noch alten ete. sôltent nu wir und unser statt nach ußsgange des friden, als zu be- sorgende ist, von dem fursten und den sinen bologert und benôtiget, ouch von siner macht, die vast groß ist, von dem heiligen Römschen rich getrenget und gezogen werden (davor gott sie; weis doch gott der almechtig, daz uns leiders nit beschehen konnde, wollent aber dem widerstand geben mit aller unser craft und macht und nach unsorm bosten vermôgen), so ist doch wol zu merkende, daz es damit nit ein ende hette, denn fúrer ruckende wurde verrer und witer, denn noch iemant bedacht hat. [5] darumb, allerdurchluchtigister großmechtigester fürste und gnedi- gister kung, clagent wir uweren kunglichen gnaden des heiligen richs diß landes und unser an- ligende not als einem obersten vogt der heiligen kirchen und einen beschirmer des heiligen Rôm- schen richs, ouch als einem obersten weltlichen houpt der heiligen Cristenheit, darzů úwer porson 55 gewirdiget ist von gott dem almechtigen vorabe und der welt geordnot, und sind die, so wir immer demûttiglichest konnent oder môgent, bittende, daz die sôlich swere sachen und anligende des richs und dor Tuytschen landen úch zû herzen nemen und gnediglich zû bedenkend gerûch, waz dise sachen und zůvelle uf inen haben, und die durchluchtigen mêchtigen fursten unser gnedigen 10 15 25 30 35 40 45 50 5 a) B gehantvestet. b B also statt als ouch. c) B ouch darzu stalt dazů noch. d) om. A; B om. denn. 60 e) A gen,
Strana 447
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 218-219. 447 herren die kûrfúrsten, ander fursten und herren, graffen frien ritter und knechte, stette und sust monglichen des richs undertan erwecken und ufbringen und mit ir hilfe und rate sôlichem uß- lendigem gewalte bi zite widerstand geben gnediglich gerüchen welle, umb daz das heilig Rômsch riche gerettet und in zite úwer wirdikeit und eren nit undergetrucket werde, als uwern kunnig- lichen gnaden sôlichs vor menglichem zo tünde gezimpt. des emphahet uwer kunglich gnade von gott dem almeehtigen unzalichen lon und von der welt lobe und ere, als billich ist. das alles welle úwer groffmechtikeit baß bedenken, denn wir es ußgeschriben oder uwer kunniglich gnadea und wirdikoit underwisen mogen. und wellent diß unser anebrengen gnedeelich und im besten vermerken, als uwern kunglichen gnaden wol geburt und wir der genzlich getruwen. môchtent oder konndent 10 wir daz umb uwer gnade verdienen, weren wir zů allen ziten gehorsam und willig und uwer 1444 datum feria quinta post festum Michahelis Okt. 1 kunglich gnade hat uns alle zit zü gebietende. archangeli unno etc. 440 quarto. Uwer kuniglichen gnaden undertanen ! Hans Rot ritter burgermeister und I der rat ze Basel. 5 15 219. Kg. Friedrich setzl Pf. Ludwig zum Reichshauptmann gegen die Armagnaken ein. 1444 Oktober 2 Nürnberg. 20 25 A aus Wien II. H. St.-A. Reichsregistraturbuch O ful. 200 "b cop. chart.; am Rande Ein gewaltsbrief an den pfalzgraven. B coll. Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482s fol. 108 cop. chart., Bei- schluß zum Brief Pf. Ludwigs an Frankfurt vom 13. Okt. (nr. 255, a]. C coll. Nürnberg St.-A. Staats- und Verwaltungsangeleg. S. I L. 101 nr. 5 fol.,6 cop. chart., Beischluß zum Briej Pf. Ludwiga an Nürnberg vom 17.Okt. (nr. 255, 6 Vorl. A]. D in Nördlingen Stadt-A. Missiven fase. 41 nr. 4 cop. chort., Beischluß zum Brief Ulms an Nördlingen vom 17. Okt. (nr. 282, 6). E coll. Druck in: Urk. Buch St. Gallen aus St. Gallen Stadt.A. Missiven cop. chart., Beischluß zum Drief Pf. Ludwigs an St. Gallen vom 19. Okt. (nr. 255, e Vorl. D). Drueke: Müller Reichstagstheatr. I S. 220f.; Lünig, Reichsarchiv P. spec. 4 p. 30f. nr. 21; UB. St. Gallen Bd. VI, 82 ur. 4634. Regesten: Chmel nr. 1772; Lichnowsky 6 nr. 914. Wir Fridrich etc. bekennen etc. als ieczund ein fromd volk aus Franckrich sich in das heilig reich und Deutsche lande gelegt hat und dorinne an landen und lûten mit manger- lei verderbung ubermessige scheden tût, als das dann landkundig ist, wie grossen und unmensch- lichen unrat mit manigen unzimlichen sachen begeen, die vor nie erhôrt sind, sunderlich das si sich nu etlicher unser und dese richs stete underwunden haben und die andern an denselben 35 ôrtern mit swerem geliger understeen zû noten und mit unpillichen huldungen von dem reich zû empfromden, solich beschedigung wird unser und des heiligen richs kurfursten ander fürsten und getruen nu zu herzen genomen haben und das zu understeen mainen mit hilfe des almechtigen gots, und haben darauf nû etlich anslege gemachet streitpers volks zû ross und zů füess, als sich dann heischen wirt, und derworten das solichen sachen nach notdürft 40 und dester füglicher nachgegangen werde, so haben wir mit rate derselben unser kürfürsten und fürsten den hochgeboren Ludwigen pfalzgraven bij Rin, des heiligen Rômischen richs erztruchsessen und herzogen in Beiren, unsern lieben oheimen und kurſursten, angesehen, daz er solich sach nach gelegenheit der sach und seiner land, auch nach seiner redlikeit und maht füglich und wol gehandeln mag, zu unserm und des heiligen reichs obristen haubtmann 4n geseczet und gemachet und geordinirt, seczen machen und ordiniren in kraft dises briefs und Rômischer kuniglicher macht unde geben im vollen und ganzen gewalt und maht in kraft dises briefs, die sach gen denselben Franczoisen und fromdem volk nach seinem bedunken" und versteen fürhand zu nemen und zu handeln, unser und des 8 richs panier, das wir im dann gesant haben, aufzuwerfen, als oft des not geschichet, solichem volk, daz zu den anslag 30 50 a) B om. gnade und. BO add. und. b) Binfährunasforme in B—D uusführiich. c) OR add. helligen. d) A wie. e) B om, und — macht. í) BUD gůtdůnken. E) BCD add. heiligen.
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 218-219. 447 herren die kûrfúrsten, ander fursten und herren, graffen frien ritter und knechte, stette und sust monglichen des richs undertan erwecken und ufbringen und mit ir hilfe und rate sôlichem uß- lendigem gewalte bi zite widerstand geben gnediglich gerüchen welle, umb daz das heilig Rômsch riche gerettet und in zite úwer wirdikeit und eren nit undergetrucket werde, als uwern kunnig- lichen gnaden sôlichs vor menglichem zo tünde gezimpt. des emphahet uwer kunglich gnade von gott dem almeehtigen unzalichen lon und von der welt lobe und ere, als billich ist. das alles welle úwer groffmechtikeit baß bedenken, denn wir es ußgeschriben oder uwer kunniglich gnadea und wirdikoit underwisen mogen. und wellent diß unser anebrengen gnedeelich und im besten vermerken, als uwern kunglichen gnaden wol geburt und wir der genzlich getruwen. môchtent oder konndent 10 wir daz umb uwer gnade verdienen, weren wir zů allen ziten gehorsam und willig und uwer 1444 datum feria quinta post festum Michahelis Okt. 1 kunglich gnade hat uns alle zit zü gebietende. archangeli unno etc. 440 quarto. Uwer kuniglichen gnaden undertanen ! Hans Rot ritter burgermeister und I der rat ze Basel. 5 15 219. Kg. Friedrich setzl Pf. Ludwig zum Reichshauptmann gegen die Armagnaken ein. 1444 Oktober 2 Nürnberg. 20 25 A aus Wien II. H. St.-A. Reichsregistraturbuch O ful. 200 "b cop. chart.; am Rande Ein gewaltsbrief an den pfalzgraven. B coll. Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachtr. 1482s fol. 108 cop. chart., Bei- schluß zum Brief Pf. Ludwigs an Frankfurt vom 13. Okt. (nr. 255, a]. C coll. Nürnberg St.-A. Staats- und Verwaltungsangeleg. S. I L. 101 nr. 5 fol.,6 cop. chart., Beischluß zum Briej Pf. Ludwiga an Nürnberg vom 17.Okt. (nr. 255, 6 Vorl. A]. D in Nördlingen Stadt-A. Missiven fase. 41 nr. 4 cop. chort., Beischluß zum Brief Ulms an Nördlingen vom 17. Okt. (nr. 282, 6). E coll. Druck in: Urk. Buch St. Gallen aus St. Gallen Stadt.A. Missiven cop. chart., Beischluß zum Drief Pf. Ludwigs an St. Gallen vom 19. Okt. (nr. 255, e Vorl. D). Drueke: Müller Reichstagstheatr. I S. 220f.; Lünig, Reichsarchiv P. spec. 4 p. 30f. nr. 21; UB. St. Gallen Bd. VI, 82 ur. 4634. Regesten: Chmel nr. 1772; Lichnowsky 6 nr. 914. Wir Fridrich etc. bekennen etc. als ieczund ein fromd volk aus Franckrich sich in das heilig reich und Deutsche lande gelegt hat und dorinne an landen und lûten mit manger- lei verderbung ubermessige scheden tût, als das dann landkundig ist, wie grossen und unmensch- lichen unrat mit manigen unzimlichen sachen begeen, die vor nie erhôrt sind, sunderlich das si sich nu etlicher unser und dese richs stete underwunden haben und die andern an denselben 35 ôrtern mit swerem geliger understeen zû noten und mit unpillichen huldungen von dem reich zû empfromden, solich beschedigung wird unser und des heiligen richs kurfursten ander fürsten und getruen nu zu herzen genomen haben und das zu understeen mainen mit hilfe des almechtigen gots, und haben darauf nû etlich anslege gemachet streitpers volks zû ross und zů füess, als sich dann heischen wirt, und derworten das solichen sachen nach notdürft 40 und dester füglicher nachgegangen werde, so haben wir mit rate derselben unser kürfürsten und fürsten den hochgeboren Ludwigen pfalzgraven bij Rin, des heiligen Rômischen richs erztruchsessen und herzogen in Beiren, unsern lieben oheimen und kurſursten, angesehen, daz er solich sach nach gelegenheit der sach und seiner land, auch nach seiner redlikeit und maht füglich und wol gehandeln mag, zu unserm und des heiligen reichs obristen haubtmann 4n geseczet und gemachet und geordinirt, seczen machen und ordiniren in kraft dises briefs und Rômischer kuniglicher macht unde geben im vollen und ganzen gewalt und maht in kraft dises briefs, die sach gen denselben Franczoisen und fromdem volk nach seinem bedunken" und versteen fürhand zu nemen und zu handeln, unser und des 8 richs panier, das wir im dann gesant haben, aufzuwerfen, als oft des not geschichet, solichem volk, daz zu den anslag 30 50 a) B om. gnade und. BO add. und. b) Binfährunasforme in B—D uusführiich. c) OR add. helligen. d) A wie. e) B om, und — macht. í) BUD gůtdůnken. E) BCD add. heiligen.
Strana 448
448 beschiden ist, vorzusein und das zu füren und, ob es notdurft3 sein wurde und unsern ege- nanten oheim gutdunken wirdt, unser und des richs kurfursten fursten hern und stete auf- zuvordern b und in zu gebieten, zu im zu ziehen und im und dem heiligen rich beistendig und geholfen sein mit aller ir macht und die ungehorsamen under sweren penen zu ermanen und alles das zu schaffen und zu tûn, das ein obrister hauptman des heiligen richs tûn sol und mag. und darauf so gebieten wir euch allen und iglichen kurfursten fürsten grafen frien hern rittern knechten reichsteten und allen merkten dorfern und gemainden, daz ir dem egenanten unserm oheim dem pfalzgraven als unserm und des' richs obersten hauptman, wenn ir des von im ermanet und erfordert werdet, gefolgig und gehorsam seit zu schuczung und schirmung des hoiligen richs, als wir cuch des sunderlich wol getrawen und ir des auch schuldig seit, das wellen 10 wir gen euch allen und ewer iglichem alzeit gnediclich erkennen. wann welicher ungehorsam würd, der sol in unser und des richs swere ungnad und straffe verfallen sein. darzů wir auch mit hilf unser und des richs fursten und rate" zu tun meinen, als sich gepuren wirt. mit urkund sube majestate. geben zû Nûremberg an freitag nach sand Michels tag annof etc. 44. Gaspark Sligk cancellarius. 15 5 Reichstag zu Nürnberg vomn 1. August bis 11. Oktober 1444. 220. Kg. Karl VII. von Frankreich an Kg. Friedrich: rechtfertigt auf vorhergegangene Be- schwerden des Röm. Königs sein Vorgehen gegen Toul und Épinal1. [1444] Oktober 14 Nancy. Aus Paris Bibl. Nal. Chartes uriginales, Collection de Lorraine 973 nr. 267 or.2 membr. ohne Siegel. Druck: Benucourt 4, 446f. nr. V. 20 Karolus dei gracia Francorum rex serenissimo principi Friderico Romanorum regi, fratri eth consanguineo nostro carissimo, salutem et mutue dilectionis affectum. serenissime princeps, frater carissime. litteras vestras solita ac debita predecessorum vestrorum stili honestate carentes non sine admiratione recepimus, quarum serie querimonia Tullensium apud fraternitatem vestram hiis diebus delata ac eciam pretextu Joci de Spinalo binas lamentationes collegimus, dicimur enim adversus imperium et preter veteris amoris fedus in locis prescriptis aliqua per nostros commicti permisisse, quibus fraternitas vestra tanquam in juribus suis lesa admirari non sufficiat, ut tandem a molestacionibus et infestacionibus imperio subditis! per nos aut nostros inferendis desistatur vehemencius postulando, hoe equidem subjuncto, quod, postquam, ut ponitur, fraternitas vestra pridem super restitucione loci de Spinalo nobis alias direxit litteras, quas tamen non accepimus, multo graviora per nostros temptata fuisse dicuntur. nos autem, postquam intravimus, quam modeste quamque suaviter in agendis citra injuriam processerimus, luce clarius est, nec infestacionibus assueti sumus, quo pretextu visa litterarum vestrarum continencia et pariter admirari non suffecimus, et scabinos ac justiciarios Tullenses, qui nil a nobis grave passi sunt, preter veritatis semitam scripsisse et violenciam a nobis penitus alienam suis litteris imponere voluisse molestum est, tantoque molestius, quod ex contentis in littera vestra fraternitatem eamdem credulas hiis aures accomodasse perpendimus. hactenus enim, ut congruam licteris vestris responsionem faciamus, quicquam preter juris debitum ac justicie decus hiis in partibus actemptasse nec 40 actemptari permisisse credimus, sed jure nostro utentes, quod, ne quadam arguamur segnicie 25 30 35 a) BCD not. b) CD uBzufordern. formel ausfaarlich, agl. daa Datum. g) Unterschrift om. BUDE. e) in BOD Schlußs- d) C rete. c) C ald. heiligen. 1) E om. anno — 44, adá, unsers richs in dem funften jare. h) et cons. nachgetragen. 1) Forl. subdictis. 1 Klerus und Bürgerschaft von Épinal unter- waarfen sich dem Französischen König am 4. Sept. und leisteten den Treueid in die Hände des Königsleutnants Pierre de Brezé (Paris Arch. Nat. I 583 nr. 11 Not.-Akt; gedr. Duhamel 15 p. 97f.). 2 Also nicht abgesandt oder als Entwurf in Paris zurückgeblieben?
448 beschiden ist, vorzusein und das zu füren und, ob es notdurft3 sein wurde und unsern ege- nanten oheim gutdunken wirdt, unser und des richs kurfursten fursten hern und stete auf- zuvordern b und in zu gebieten, zu im zu ziehen und im und dem heiligen rich beistendig und geholfen sein mit aller ir macht und die ungehorsamen under sweren penen zu ermanen und alles das zu schaffen und zu tûn, das ein obrister hauptman des heiligen richs tûn sol und mag. und darauf so gebieten wir euch allen und iglichen kurfursten fürsten grafen frien hern rittern knechten reichsteten und allen merkten dorfern und gemainden, daz ir dem egenanten unserm oheim dem pfalzgraven als unserm und des' richs obersten hauptman, wenn ir des von im ermanet und erfordert werdet, gefolgig und gehorsam seit zu schuczung und schirmung des hoiligen richs, als wir cuch des sunderlich wol getrawen und ir des auch schuldig seit, das wellen 10 wir gen euch allen und ewer iglichem alzeit gnediclich erkennen. wann welicher ungehorsam würd, der sol in unser und des richs swere ungnad und straffe verfallen sein. darzů wir auch mit hilf unser und des richs fursten und rate" zu tun meinen, als sich gepuren wirt. mit urkund sube majestate. geben zû Nûremberg an freitag nach sand Michels tag annof etc. 44. Gaspark Sligk cancellarius. 15 5 Reichstag zu Nürnberg vomn 1. August bis 11. Oktober 1444. 220. Kg. Karl VII. von Frankreich an Kg. Friedrich: rechtfertigt auf vorhergegangene Be- schwerden des Röm. Königs sein Vorgehen gegen Toul und Épinal1. [1444] Oktober 14 Nancy. Aus Paris Bibl. Nal. Chartes uriginales, Collection de Lorraine 973 nr. 267 or.2 membr. ohne Siegel. Druck: Benucourt 4, 446f. nr. V. 20 Karolus dei gracia Francorum rex serenissimo principi Friderico Romanorum regi, fratri eth consanguineo nostro carissimo, salutem et mutue dilectionis affectum. serenissime princeps, frater carissime. litteras vestras solita ac debita predecessorum vestrorum stili honestate carentes non sine admiratione recepimus, quarum serie querimonia Tullensium apud fraternitatem vestram hiis diebus delata ac eciam pretextu Joci de Spinalo binas lamentationes collegimus, dicimur enim adversus imperium et preter veteris amoris fedus in locis prescriptis aliqua per nostros commicti permisisse, quibus fraternitas vestra tanquam in juribus suis lesa admirari non sufficiat, ut tandem a molestacionibus et infestacionibus imperio subditis! per nos aut nostros inferendis desistatur vehemencius postulando, hoe equidem subjuncto, quod, postquam, ut ponitur, fraternitas vestra pridem super restitucione loci de Spinalo nobis alias direxit litteras, quas tamen non accepimus, multo graviora per nostros temptata fuisse dicuntur. nos autem, postquam intravimus, quam modeste quamque suaviter in agendis citra injuriam processerimus, luce clarius est, nec infestacionibus assueti sumus, quo pretextu visa litterarum vestrarum continencia et pariter admirari non suffecimus, et scabinos ac justiciarios Tullenses, qui nil a nobis grave passi sunt, preter veritatis semitam scripsisse et violenciam a nobis penitus alienam suis litteris imponere voluisse molestum est, tantoque molestius, quod ex contentis in littera vestra fraternitatem eamdem credulas hiis aures accomodasse perpendimus. hactenus enim, ut congruam licteris vestris responsionem faciamus, quicquam preter juris debitum ac justicie decus hiis in partibus actemptasse nec 40 actemptari permisisse credimus, sed jure nostro utentes, quod, ne quadam arguamur segnicie 25 30 35 a) BCD not. b) CD uBzufordern. formel ausfaarlich, agl. daa Datum. g) Unterschrift om. BUDE. e) in BOD Schlußs- d) C rete. c) C ald. heiligen. 1) E om. anno — 44, adá, unsers richs in dem funften jare. h) et cons. nachgetragen. 1) Forl. subdictis. 1 Klerus und Bürgerschaft von Épinal unter- waarfen sich dem Französischen König am 4. Sept. und leisteten den Treueid in die Hände des Königsleutnants Pierre de Brezé (Paris Arch. Nat. I 583 nr. 11 Not.-Akt; gedr. Duhamel 15 p. 97f.). 2 Also nicht abgesandt oder als Entwurf in Paris zurückgeblieben?
Strana 449
Bc. Roichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 219-222. 449 5 procurare, nobis licere non ambigimus, nedum vobis, sed nec cuiquam minimo injuriam fecisse arbitramur. Spinalenses vero, communi omnium assercione, proprio dominioa vetustissima antiquitate perfruentes miserabiles quidem tamquam in luporum faucibus sitos et auxilio destitutos clemencie nostre presidium implorantes benigne suscepimus et veluti procelloso mari efracta navi collapsos protectionis nostre clipeo servavimus. quod enim ex hoe molestacio- nis injuria nobis aut nostris ascribi possit, arbitrari non possumus, quin potius, oum maxime reges deceat, ut oppressis prosint et supplices protegant, per singulorum ora celebrem famam et laudis gloriam merito remur vendicasse. datum in villa Nancei die 14ta mensis octobris. Okt. 14 [in verso] Serenissimo principi Friderico Romanorum regi fratri carissimo. 10 221. Verabredung€ der Kurjürsien van Köln und Trier, mit ihren Mitkurfürsten und den reichs- städtischen Vertretern am I1. Dezember in Frankfurt wegen der Armagnaken zu tagen. 1444 Oktober 16 [Nürnberg]. 15 Aus Frankfurt1 Stadt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 35 cop. chart. ohne Schnitte; auf der Rilchecite gleichzeitiger Frankj. Vermerk: fursten herren und stede gein Franckfurt kommen concepcionis Marie [Dez. &. In Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb. Arch. Relig.-Sachen A fol. 263 cop. chart.; Uberschrift: Recessus diete Nurembergensis. — Das Stück ist seit 1945 verschollen. Druck: Janssen II, I nr. 111. 1444 Okt. 16 Zu wissen, das uf hute fritag nach Dionisii anno domini etc. 44 [zub Nuremberg beredt 20 und beslossen ist, das] die erwirdigisten in got vetere und herren herre Dietherich zů Koln, herre Jacob zu Trier erzbischove mit andern iren mitkurfursten personlich gein Franckfurt uf dem Moyn uf den fritag nach unser liben frauwen tag concepcionis schirstkomenden Dea. f1 komen oder ire mechtigen sendeboten schieken sollen. deselbsthin goin Franckfurt die rich- stete ire frunde und sendeboten mit macht bi die obgenanten mine hern die kurfursten auch 25 schicken sollen, daselbst ein zu werden und zu beslißen, wie man des fremden volks uß dem riche muge entladen werden und das rich nach notdorft versorgen. 222. Akten einer Gesandtschaft€ von König und Kurfürsten zu Kg. Karl VII. von Frankreich. 1444 [Oktober Ende bzw. November Nancy]. 30 35 Aus Würzburg St.-A. Mainz, Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell 4 cop. chart.; über dem ersten Stück (a) ist — vermullich von Dr. Helwig von Boppard — vermerkt: Anno 1444 cirea festum Michaelis [Sept. 29] Romanorum rege ac principibus omnibus electoribus Romani imperii ceterisque principibus ecclesiasticis et secularibus in bono numero in factis ecclesie universalis congregatis Nörenberghe, gentibus Armaniacensibus, vulgariter die Armengecken, cum Delphino in Elsacia in magno numero scilicet 30 milibus et Francorum rege, patre suo Karolo, in terra Lotringe cum 10 milibus prope civitatem Metensem castra metatis [Vorl. metati] in magnum prejudicium imperii, missi fucrunt dominus Petrus episcopus Augustensis ex parte Romanorum regis, ego Helwicus de Bopardia decretorum doctor, decanus ecclesie beate Marie virginis Wesaliensis sc sancti Florini Con- fluencie, tune vicarius in spiritualibus generalis domini archiepiscopi Maguntini, ex parte dicti domini archiepiscopi ac archiepiscoporum Treverensis et Colo- niensis, Albertus de Venninghen ex parte dominorum comitis palatini Roni, ducis Saxonie ac marchionis Brandeburgensis ad reges Francie Cecilie et Jheroso- limarum, qui fuit tunc eciam dux Lotringie Barensis etc. et dominus episeopus prefatus fecit arengam adstatim subsoquentem, et ego Helwicus collacionem sub- sequentem in alio latere, que incipit „serenissime princeps ac Francorum rex“ etc. 15 a) em., Forl. domino. b) sinngomdß sepinat. 1 Diese Vorlage wurde vermutlich vom Frank- Nürnberg mitgebrucht (vgl. nr. 228). furter Gesandten Walter von Schwarzenberg aus 2 Vgl. auch unsere nr. 210, 5. 7083 Doutsche Reichstagsakten XVII, 2 57
Bc. Roichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 219-222. 449 5 procurare, nobis licere non ambigimus, nedum vobis, sed nec cuiquam minimo injuriam fecisse arbitramur. Spinalenses vero, communi omnium assercione, proprio dominioa vetustissima antiquitate perfruentes miserabiles quidem tamquam in luporum faucibus sitos et auxilio destitutos clemencie nostre presidium implorantes benigne suscepimus et veluti procelloso mari efracta navi collapsos protectionis nostre clipeo servavimus. quod enim ex hoe molestacio- nis injuria nobis aut nostris ascribi possit, arbitrari non possumus, quin potius, oum maxime reges deceat, ut oppressis prosint et supplices protegant, per singulorum ora celebrem famam et laudis gloriam merito remur vendicasse. datum in villa Nancei die 14ta mensis octobris. Okt. 14 [in verso] Serenissimo principi Friderico Romanorum regi fratri carissimo. 10 221. Verabredung€ der Kurjürsien van Köln und Trier, mit ihren Mitkurfürsten und den reichs- städtischen Vertretern am I1. Dezember in Frankfurt wegen der Armagnaken zu tagen. 1444 Oktober 16 [Nürnberg]. 15 Aus Frankfurt1 Stadt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 35 cop. chart. ohne Schnitte; auf der Rilchecite gleichzeitiger Frankj. Vermerk: fursten herren und stede gein Franckfurt kommen concepcionis Marie [Dez. &. In Dresden H. St.-A. Loc. 4369: Wittenb. Arch. Relig.-Sachen A fol. 263 cop. chart.; Uberschrift: Recessus diete Nurembergensis. — Das Stück ist seit 1945 verschollen. Druck: Janssen II, I nr. 111. 1444 Okt. 16 Zu wissen, das uf hute fritag nach Dionisii anno domini etc. 44 [zub Nuremberg beredt 20 und beslossen ist, das] die erwirdigisten in got vetere und herren herre Dietherich zů Koln, herre Jacob zu Trier erzbischove mit andern iren mitkurfursten personlich gein Franckfurt uf dem Moyn uf den fritag nach unser liben frauwen tag concepcionis schirstkomenden Dea. f1 komen oder ire mechtigen sendeboten schieken sollen. deselbsthin goin Franckfurt die rich- stete ire frunde und sendeboten mit macht bi die obgenanten mine hern die kurfursten auch 25 schicken sollen, daselbst ein zu werden und zu beslißen, wie man des fremden volks uß dem riche muge entladen werden und das rich nach notdorft versorgen. 222. Akten einer Gesandtschaft€ von König und Kurfürsten zu Kg. Karl VII. von Frankreich. 1444 [Oktober Ende bzw. November Nancy]. 30 35 Aus Würzburg St.-A. Mainz, Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell 4 cop. chart.; über dem ersten Stück (a) ist — vermullich von Dr. Helwig von Boppard — vermerkt: Anno 1444 cirea festum Michaelis [Sept. 29] Romanorum rege ac principibus omnibus electoribus Romani imperii ceterisque principibus ecclesiasticis et secularibus in bono numero in factis ecclesie universalis congregatis Nörenberghe, gentibus Armaniacensibus, vulgariter die Armengecken, cum Delphino in Elsacia in magno numero scilicet 30 milibus et Francorum rege, patre suo Karolo, in terra Lotringe cum 10 milibus prope civitatem Metensem castra metatis [Vorl. metati] in magnum prejudicium imperii, missi fucrunt dominus Petrus episcopus Augustensis ex parte Romanorum regis, ego Helwicus de Bopardia decretorum doctor, decanus ecclesie beate Marie virginis Wesaliensis sc sancti Florini Con- fluencie, tune vicarius in spiritualibus generalis domini archiepiscopi Maguntini, ex parte dicti domini archiepiscopi ac archiepiscoporum Treverensis et Colo- niensis, Albertus de Venninghen ex parte dominorum comitis palatini Roni, ducis Saxonie ac marchionis Brandeburgensis ad reges Francie Cecilie et Jheroso- limarum, qui fuit tunc eciam dux Lotringie Barensis etc. et dominus episeopus prefatus fecit arengam adstatim subsoquentem, et ego Helwicus collacionem sub- sequentem in alio latere, que incipit „serenissime princeps ac Francorum rex“ etc. 15 a) em., Forl. domino. b) sinngomdß sepinat. 1 Diese Vorlage wurde vermutlich vom Frank- Nürnberg mitgebrucht (vgl. nr. 228). furter Gesandten Walter von Schwarzenberg aus 2 Vgl. auch unsere nr. 210, 5. 7083 Doutsche Reichstagsakten XVII, 2 57
Strana 450
450 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. a) Ansprache des Gesandten Bf. Peter von Augsburg an Kg. Karl von Frankreich: uberreicht die Beglaubigungsschreiben der Gesandtschaft und entschuldigt den von Hrg. Albrecht von Österreich für Verhandlungen mit dem Dauphin zuräckbehaltenen Dr. Helwig von Boppard. 1444 [Anjang November Nancyf. Non displiceat, precor, majestati vestre, Christianissime rex, si ea, que dicturus adveni, non aliquo compto sive ornato sermonis eloquio coram eadem majestate peroravero. deceret siquiden, fateor, sed quoniam arbitror, serenitatem vestram magis arduis occupatam plurimos- que ex circumstantibus viris clarissimis plus rebus, que exercituantibus competunt, quam longis aut prolixis oratoris perswasionibus intendere velle, unde, ne sim a longior et tedium afferam, breviter et succincte jussu collegarumb me expediam. itaque gloriosissimus atque invictissimus supremus dominus noster Romanorum rex semper augustus pariter et reveren- dissimi atque illustrissimi sacri Romani imperii principes electores, obsequiosi vestri, nos, quos inpresenciarum vestra cernit majestas, suos oratores eandem majestatem adire jusserunt, demandantes regie vestre celsitudini rex ipse serenissimus tamquam fratri sibi carissimo salutaciones plurimas et animum in singulis complacendi, principes vero obsequia et omnis 16 boni continuum incrementum. iidem eciam nostri domini nostre emissionis tempore deo volente grata et votiva fruebantur corporis sanitate. id ipsum et ejus simile de persona vestra regia colendissima vice reciproca percipere atque audire eamque bene valere desiderant toto corde ac mentis affectu, dantes nichilominus onerie nobis prefati nos mittentes, ut has presentes litterasl regie vestre celsitudini presentemus nonnullaque de eorum intencione nobis commissa 0 desuper referamus. quas siquidem litteras placeat serenitati vestre gratanter suscipere nobisque desuper benignum prebere auditum, et quod reliquum est et dicendum restat, hie sacrorum canonum doetor2 collega meus compendiose absolvet. quem benigne audire pariter et nos, immo mittentes nos, clementer exaudire ac nobis gratum et accoloratum responsum tribuere dignetur Christianissima majestas vestra. preterca non egred ferat, queso, serenitas 25 vestra, excellentissime rex, si doetor 3, dee quo in credenciali littera fit mencio, presens non fucrit. jubente namque gloriosissimo Romanorum rege idem pariter et ego habuimus prius adire inclitum primogenitum vestrum illustrem principom dominum Delphinum pro nonnullis nobis apud eum expediendis commissis. sed cum ad ejus presenciam tunc temporis venire non possemus et aliis occupatusf licet magnificos et spectabiles consiliarios transmisisset, s0 rem nobis commissam ad plenum illig tune expedire non poteramus. unde illustris princeps dominus Albertus Austrie dux, frater germanus predicti regis nostri, eundem doctorem pro ulteriori nobis commissorum expedicione secum retinuit, me ad vestram regiam celsitudinem (3.a.O. fol. 134a) transmisso. quare de ejus absencia non causetur majestas vestra. 10 5 b) Anspraehe des kft. Gesandten Dr. Helwig von Boppard an Kg. Karl von Frankreich: Be- 35 fremden Kg. Friedrichs und der Kurfürsten über die Besitznahme des Metzer Reiche- lehens Epinal und die Abaichten oiner Unterwerfung der Reichestädte Toul, Verdun und Metz; Klagen über die Truppen des Dauphin im Elsaß; Forderung auj Einstellung aller Kriegsmaßnahmen gegen die gen. lothringischen Städte und auf Rückgabe von Epinal [ 1444 November]. (Entwurf“). 40 n) om Forl. Bum. Vort. in. b)em., Vorf. collagiurum. f) sm. Vorl. occupato. u) wohl s0 korr. au onere! dam, Vrnd. egra. erem., g) am., Vorl. illo. 1 Nicht überliefert. 2 Dr. Helwig von Boppard, Generalvikar des Erzbischofs von Mainz; vgl. den folgenden Ent- wurf seiner Rede. 3Es kann sich nur um den ebengen. Dr. Helwig von Boppard handeln, der vorher von Hzg. Albrecht zurückbehalten, nicht mehr bei der Ge- sandtschaft in Nancy gewesen ist. Bf. Peter mußte also sevne schon zu Beginn der Reise vorbereitete Ansprache mit diesem Nachtrag ergänzen. 1 Da Dr. Helwig nicht in Nancy anwesend war (vgl. oben unter a), kann auch die obige Rede nicht 45 in der vorliegenden Form gehalten worden sein; sie war offenbar mit den anderen Reden schon in Nürnberg aufgesetzt worden und würde danach unmittelbar Auffassung und Willensmeinung des Nürnberger RT. zum Ausdruck bringen. 50
450 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. a) Ansprache des Gesandten Bf. Peter von Augsburg an Kg. Karl von Frankreich: uberreicht die Beglaubigungsschreiben der Gesandtschaft und entschuldigt den von Hrg. Albrecht von Österreich für Verhandlungen mit dem Dauphin zuräckbehaltenen Dr. Helwig von Boppard. 1444 [Anjang November Nancyf. Non displiceat, precor, majestati vestre, Christianissime rex, si ea, que dicturus adveni, non aliquo compto sive ornato sermonis eloquio coram eadem majestate peroravero. deceret siquiden, fateor, sed quoniam arbitror, serenitatem vestram magis arduis occupatam plurimos- que ex circumstantibus viris clarissimis plus rebus, que exercituantibus competunt, quam longis aut prolixis oratoris perswasionibus intendere velle, unde, ne sim a longior et tedium afferam, breviter et succincte jussu collegarumb me expediam. itaque gloriosissimus atque invictissimus supremus dominus noster Romanorum rex semper augustus pariter et reveren- dissimi atque illustrissimi sacri Romani imperii principes electores, obsequiosi vestri, nos, quos inpresenciarum vestra cernit majestas, suos oratores eandem majestatem adire jusserunt, demandantes regie vestre celsitudini rex ipse serenissimus tamquam fratri sibi carissimo salutaciones plurimas et animum in singulis complacendi, principes vero obsequia et omnis 16 boni continuum incrementum. iidem eciam nostri domini nostre emissionis tempore deo volente grata et votiva fruebantur corporis sanitate. id ipsum et ejus simile de persona vestra regia colendissima vice reciproca percipere atque audire eamque bene valere desiderant toto corde ac mentis affectu, dantes nichilominus onerie nobis prefati nos mittentes, ut has presentes litterasl regie vestre celsitudini presentemus nonnullaque de eorum intencione nobis commissa 0 desuper referamus. quas siquidem litteras placeat serenitati vestre gratanter suscipere nobisque desuper benignum prebere auditum, et quod reliquum est et dicendum restat, hie sacrorum canonum doetor2 collega meus compendiose absolvet. quem benigne audire pariter et nos, immo mittentes nos, clementer exaudire ac nobis gratum et accoloratum responsum tribuere dignetur Christianissima majestas vestra. preterca non egred ferat, queso, serenitas 25 vestra, excellentissime rex, si doetor 3, dee quo in credenciali littera fit mencio, presens non fucrit. jubente namque gloriosissimo Romanorum rege idem pariter et ego habuimus prius adire inclitum primogenitum vestrum illustrem principom dominum Delphinum pro nonnullis nobis apud eum expediendis commissis. sed cum ad ejus presenciam tunc temporis venire non possemus et aliis occupatusf licet magnificos et spectabiles consiliarios transmisisset, s0 rem nobis commissam ad plenum illig tune expedire non poteramus. unde illustris princeps dominus Albertus Austrie dux, frater germanus predicti regis nostri, eundem doctorem pro ulteriori nobis commissorum expedicione secum retinuit, me ad vestram regiam celsitudinem (3.a.O. fol. 134a) transmisso. quare de ejus absencia non causetur majestas vestra. 10 5 b) Anspraehe des kft. Gesandten Dr. Helwig von Boppard an Kg. Karl von Frankreich: Be- 35 fremden Kg. Friedrichs und der Kurfürsten über die Besitznahme des Metzer Reiche- lehens Epinal und die Abaichten oiner Unterwerfung der Reichestädte Toul, Verdun und Metz; Klagen über die Truppen des Dauphin im Elsaß; Forderung auj Einstellung aller Kriegsmaßnahmen gegen die gen. lothringischen Städte und auf Rückgabe von Epinal [ 1444 November]. (Entwurf“). 40 n) om Forl. Bum. Vort. in. b)em., Vorf. collagiurum. f) sm. Vorl. occupato. u) wohl s0 korr. au onere! dam, Vrnd. egra. erem., g) am., Vorl. illo. 1 Nicht überliefert. 2 Dr. Helwig von Boppard, Generalvikar des Erzbischofs von Mainz; vgl. den folgenden Ent- wurf seiner Rede. 3Es kann sich nur um den ebengen. Dr. Helwig von Boppard handeln, der vorher von Hzg. Albrecht zurückbehalten, nicht mehr bei der Ge- sandtschaft in Nancy gewesen ist. Bf. Peter mußte also sevne schon zu Beginn der Reise vorbereitete Ansprache mit diesem Nachtrag ergänzen. 1 Da Dr. Helwig nicht in Nancy anwesend war (vgl. oben unter a), kann auch die obige Rede nicht 45 in der vorliegenden Form gehalten worden sein; sie war offenbar mit den anderen Reden schon in Nürnberg aufgesetzt worden und würde danach unmittelbar Auffassung und Willensmeinung des Nürnberger RT. zum Ausdruck bringen. 50
Strana 451
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 222. 451 Serenissime princeps ac Franckorum rex Christianissime. [I] ex quo placuit reveren- dissimo in Christo patri ac domino domino Petro episcopo Augustensi, domino ac preceptori miehi singularissimo, in sue paternitatis prefacione, ut pro parte invictissimi principis domini Friderici Romanorum regis semper augusti ac reverendissimorum patrum et dominorum Theo- derici sancte sedis Maguntine, Jacobi Treverensis, Theoderici Coloniensis archiepiscoporum, per Germaniam ac Galliam regnuma Arlatense atque Ytaliam saori Romani imperii archi- cancellariorum, neenon illustrium principum dominorum Ludewici comitis palatini Reni ac Bavarie ducis, Friderici Saxonie ducis, Friderici marchionis Brandeburgensis, ejusdem sacri Romani imperii arohidapiferi archimarschalci nc archicamerarii, omnium electorum ejusdem imperii, exponere coram vestra regia celsitudine deberem ea, que idem reverendus pater ac hie presens nobilis collega meus et ego ab eisdem nostris dominis graciosissimis in commissis habemus. et licet in se res ipsa perdifficilis existit atque ingenioli mei vires transcendit et ex hoc orandi officium merito pertimescerem : econtra tamen, perpendens obedienciam 1 plus valere quam victimam, fandib onus in me assumpsi meisque humeris inposui, rogitans niohilomi- nus vestram regiam excellenciam omni cum humilitate et devocione, quatenus verba mea indigesta rethoricalibus floribus minime adornata incultoquec sermone texta beningne et graciuse attemptare et interpretari velit et, si quid displicibile vestre regie celsitudini inopi- nate, quod deus avertat, evomerem, ut pooius inadvertencie ac inurbanitati mee quam mentibus et intencionibus dominorum nostrorum graciosorum nos mittentium attribuere so et ascribere dignetur. nam eorundem dominorum nostrorum ex parte nobis injunctum extitit, vestre serenitati regie omni cum mansuetudine honestate et gravitate alloqui debere mentem- que eorundem explicare. [2] et quia, Christianissime rex, res ipsa sic coram vestra celsitu- dine proponenda nedum ipsum Romanorum regem gloriosum, verum eciam suos sacri Romani imperii electores dominos nostros, a quibus missi sumus, suaque dominia ac eorum subditos concernit tangit et conturbat (nam ipse invictissimus Romanorum rex tamquam caput suique electores uti membra unum sacri Romani imperii corpus representant ac constituunt, et sicut in corpore humano juxta apostoli prime ad Corinthios 122 verbum „si quid patitur unum membrum, compaciuntur omnia membra, sive gloriatur unum, congaudent omnia membra“, „neque potest dicere oculus manui: opera tua non indigeo, aut iterum caput pedi- so bus: non estis michi necessarii“, sic eciam in corpore civili sou pollitico, quale censetur hoc esse, hoc sacrum collegium Romani imperii existit, et sic ex quadam naturali colligancia capitis ad membra et membrorum ad caput langwores perturbaciones afflicciones passiones et angustie unius fere et esse censentur alterius) : inclitissime domine rex, ad factum in se, salutacionibus ac recommendacionibus reverendi patris domini episcopid Augustensis pro parte dominorum 35 nostrorum graciosorum repetitis, aggrediendum vestrame itaque invictissimam majestatem regiam credimus non latere, quomodo multis annorum curriculis et a tanto tempore, de cujus inicio non est in memoria hominum, inter sacrum Romanum imperium et inclitam Francie domum eorundemque dominia ac subditos semper sincera et firma confederacio liga atque bona amicicia et fraternitas fuit ae viguit, sicque nec imperium subditis regni Francie nec 40 viceversa regnum ipsum Francie subditis imperii aliquam molestiam aut turbacionem in- ferebant, sed unum regnum alterius regni subditos sua pace potiri permittebat. quam amiciciam fraternalem ac confederacionem salubrem vicinitatemque bonam putabant dominus noster supremus Romanorum rex ac sui principes electores perpetue ac inviolabiliter perdurare hincinde debere sic, quod unum regnum ab alio gwerras controversiasf molestaciones in- a5 vasiones seu perturbaciones expectare aut formidare minime haberet. inclinatissimi eciam erant easdem amiciciam vicinitatem atque idem fedus domini nostri continuare et roborare. b) em. Vorl. Iraudi. a) em., Vorl. regni. c) em, Forl. incultuque. d) em., Vori. episcopum. e) an den Rand 1st hier ron anderer Hand eine kurwe Inhallsangabe des Folgenden geschrisben. 1em., Vort, contraverslas. 10 15 25 5 50 1 Vgl. 1. Reg. 15, 22. 2 1. Cor. 12, 26 und 21.
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 222. 451 Serenissime princeps ac Franckorum rex Christianissime. [I] ex quo placuit reveren- dissimo in Christo patri ac domino domino Petro episcopo Augustensi, domino ac preceptori miehi singularissimo, in sue paternitatis prefacione, ut pro parte invictissimi principis domini Friderici Romanorum regis semper augusti ac reverendissimorum patrum et dominorum Theo- derici sancte sedis Maguntine, Jacobi Treverensis, Theoderici Coloniensis archiepiscoporum, per Germaniam ac Galliam regnuma Arlatense atque Ytaliam saori Romani imperii archi- cancellariorum, neenon illustrium principum dominorum Ludewici comitis palatini Reni ac Bavarie ducis, Friderici Saxonie ducis, Friderici marchionis Brandeburgensis, ejusdem sacri Romani imperii arohidapiferi archimarschalci nc archicamerarii, omnium electorum ejusdem imperii, exponere coram vestra regia celsitudine deberem ea, que idem reverendus pater ac hie presens nobilis collega meus et ego ab eisdem nostris dominis graciosissimis in commissis habemus. et licet in se res ipsa perdifficilis existit atque ingenioli mei vires transcendit et ex hoc orandi officium merito pertimescerem : econtra tamen, perpendens obedienciam 1 plus valere quam victimam, fandib onus in me assumpsi meisque humeris inposui, rogitans niohilomi- nus vestram regiam excellenciam omni cum humilitate et devocione, quatenus verba mea indigesta rethoricalibus floribus minime adornata incultoquec sermone texta beningne et graciuse attemptare et interpretari velit et, si quid displicibile vestre regie celsitudini inopi- nate, quod deus avertat, evomerem, ut pooius inadvertencie ac inurbanitati mee quam mentibus et intencionibus dominorum nostrorum graciosorum nos mittentium attribuere so et ascribere dignetur. nam eorundem dominorum nostrorum ex parte nobis injunctum extitit, vestre serenitati regie omni cum mansuetudine honestate et gravitate alloqui debere mentem- que eorundem explicare. [2] et quia, Christianissime rex, res ipsa sic coram vestra celsitu- dine proponenda nedum ipsum Romanorum regem gloriosum, verum eciam suos sacri Romani imperii electores dominos nostros, a quibus missi sumus, suaque dominia ac eorum subditos concernit tangit et conturbat (nam ipse invictissimus Romanorum rex tamquam caput suique electores uti membra unum sacri Romani imperii corpus representant ac constituunt, et sicut in corpore humano juxta apostoli prime ad Corinthios 122 verbum „si quid patitur unum membrum, compaciuntur omnia membra, sive gloriatur unum, congaudent omnia membra“, „neque potest dicere oculus manui: opera tua non indigeo, aut iterum caput pedi- so bus: non estis michi necessarii“, sic eciam in corpore civili sou pollitico, quale censetur hoc esse, hoc sacrum collegium Romani imperii existit, et sic ex quadam naturali colligancia capitis ad membra et membrorum ad caput langwores perturbaciones afflicciones passiones et angustie unius fere et esse censentur alterius) : inclitissime domine rex, ad factum in se, salutacionibus ac recommendacionibus reverendi patris domini episcopid Augustensis pro parte dominorum 35 nostrorum graciosorum repetitis, aggrediendum vestrame itaque invictissimam majestatem regiam credimus non latere, quomodo multis annorum curriculis et a tanto tempore, de cujus inicio non est in memoria hominum, inter sacrum Romanum imperium et inclitam Francie domum eorundemque dominia ac subditos semper sincera et firma confederacio liga atque bona amicicia et fraternitas fuit ae viguit, sicque nec imperium subditis regni Francie nec 40 viceversa regnum ipsum Francie subditis imperii aliquam molestiam aut turbacionem in- ferebant, sed unum regnum alterius regni subditos sua pace potiri permittebat. quam amiciciam fraternalem ac confederacionem salubrem vicinitatemque bonam putabant dominus noster supremus Romanorum rex ac sui principes electores perpetue ac inviolabiliter perdurare hincinde debere sic, quod unum regnum ab alio gwerras controversiasf molestaciones in- a5 vasiones seu perturbaciones expectare aut formidare minime haberet. inclinatissimi eciam erant easdem amiciciam vicinitatem atque idem fedus domini nostri continuare et roborare. b) em. Vorl. Iraudi. a) em., Vorl. regni. c) em, Forl. incultuque. d) em., Vori. episcopum. e) an den Rand 1st hier ron anderer Hand eine kurwe Inhallsangabe des Folgenden geschrisben. 1em., Vort, contraverslas. 10 15 25 5 50 1 Vgl. 1. Reg. 15, 22. 2 1. Cor. 12, 26 und 21.
Strana 452
452 hiis tamen non obstantibus relacione multorum fidedignorum devenit ad aures invictissimi Romanorum regis suorumque principum electorum, quod vestra regia celsitudo opidum de Spinalo, quod reverendus pater dominus episcopus Metensis cum ceteris suis temporalibus ab imperio tenet in feudum ac ejusdem fasallum se esse recognoscit, invaserat manusque ad suas receperat. causam tamen, ob quam, ignorabant hodieque ingnorant. que tamen Romanorum rex noster gloriosissimus attentis confederaconibus ac fraternalibus amicieiis prelibatis prove- nire minime cogitabat et eapropter vestre regie majestati scripsit, licet ex causis per reveren- dum patrem dominum episcopum Augustensem adstatim explicatis scripta hujusmodi cicius presentata non fuerunt, fraternaliter eandemque obnixe exhortatus fuit, quatenus opidum prefatum episcopo antedicto Metensi restitueret ulteriusque a talibus novitatibus tamquam 10 contra premissas confederacionem et amiciciam fraternalem attemptatis a desisteret et cessaret ad finem et effectum, ut inter ipsum sacrum imperium et inclitum regnum Francie vetus liga, bona vicinitas ac fraternalis amicicia conservaretur ac continuareturb. sperabat eciam inclitissimam vestram majestatem opidum de Spinalo ad sue serenitatis scripta restituisse domino Metensi episcopo debere, reliquos imperii subditos a talibus gravaminibus supportare 15 ac eos sinere in pace vivere, sed post paucos dies aliud superveniebat novum magis alienum, dominis nostris satis mirandum, videlicet qualiter vestra clementissima majestas variis requisicionibus tractatibus atque comminacionibus a civibus Tullensibus ac Virdunensibus imperialibus civitatibus talem obedienciam et fidelitatem cum singulis juribus pertinenciis proventibus serviciis atque obsequiis earundem exegerit, qualem in civitate Parisiensi hodie 20 haberet, et quod adhue desuper tractatus penderente indecise, et sic consequenter, ut asseritur, vestra regia excellencia niteretur civitates hujusmodi ab obediencia sacri Romani imperii subtrahere separare ac ammovere regnoque Franccie sine omni juris aut equitatis colore subjugare et appropriare aut vendicare, conformiaque a civibus Metensis civitatis exegisse ", exercitumque vestre regie celsitudinis eosdem Metenses cives in multis eorundem castris fortaliciis villagiis, que ad manus suas receperunt hodieque occupant, ac aliis bonis et rebus enormiter dampnificasse lesisse et offendissee neenon vestre celsitudinis primogenitum illustrem principem dominum Delphinum in certis imperii territoriis precipue in Elsacia consimilia attemptasse certaque opida et castra sacri Romani imperii ac dominorum principum electorum aliorumque Alamanie principum optimatum ac nobilium et precipue illustrisf principis so domini Ludewici comitis palatini Reni invasisse et optinuisse armatamque gentem prefati gloriosi principis domini Delphini in campis et terris imperii circumquaque dispersam, ut asseritur atque Nuremberge principibus nostris ibidem pro pace et unione ecelesie universalis matris nostre procuranda congregatis famatur, abhominabiles atque horribiles actus et excessus in sacramentis ac ornamentis ecclesiarum religiosisque utriusque sexus hominibus 35 et, quod detestabilius est, in femineo sexu eciam nondum nubili atque infantulis exercere et perpetrare, que omnia et singula contra fraternitatem amiciciam vicinitatem ac confedera- cionem sepedictas perpetrata sunt et existunt, cum tamen cives de Spinalo, Tullenses aut Virdunenses ceterique in Elsacia sacri Romani imperii aut dominorum principum electorum subditi unquam aliquod dampnum molestiam aut injuriam qualemcunque corone regni Francie neque regniculis ejusdem intulerunt. et dato, quod aliquid tale in prejudicium seu dampnum vestre serenitatis regie aut illustris principis primogeniti vestri autg vestrorumh attemptassent, non tamen ob hoc eo modo, ut prenarratum extitit, se vestra excellencia ejusque primogenitus habere debuerant, sed pocius, ut honestas ac jus commune vult exigit et requirit, si qua injuria illata fuisset regno Francie aut suis, tunc pro emenda condigna et -45 satisfaccione recurrendum erat ad regem Romanorum invictissimum, qui tunc tamquam 5 25 40 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. úem., Forf. attemptataa. c) em. Yor. pendent. b)em., Forl. continueretur. d) die Kon- strtektion geld hier in den Accus. 6. Inf. über; als Subjekl ist ans dem Furhergehenden zu ergänzen vestram e) hier folgt in der Vorlage dwrchgestrichen der unten S. 453 Z. 17-23 abgedruckte regiam excellenciam. Passus reverende in Christo bis et si qua opida. f) em., Vorl. Iltustri. g) om. Vorlags. 50 h) am Rande nachgetragen.
452 hiis tamen non obstantibus relacione multorum fidedignorum devenit ad aures invictissimi Romanorum regis suorumque principum electorum, quod vestra regia celsitudo opidum de Spinalo, quod reverendus pater dominus episcopus Metensis cum ceteris suis temporalibus ab imperio tenet in feudum ac ejusdem fasallum se esse recognoscit, invaserat manusque ad suas receperat. causam tamen, ob quam, ignorabant hodieque ingnorant. que tamen Romanorum rex noster gloriosissimus attentis confederaconibus ac fraternalibus amicieiis prelibatis prove- nire minime cogitabat et eapropter vestre regie majestati scripsit, licet ex causis per reveren- dum patrem dominum episcopum Augustensem adstatim explicatis scripta hujusmodi cicius presentata non fuerunt, fraternaliter eandemque obnixe exhortatus fuit, quatenus opidum prefatum episcopo antedicto Metensi restitueret ulteriusque a talibus novitatibus tamquam 10 contra premissas confederacionem et amiciciam fraternalem attemptatis a desisteret et cessaret ad finem et effectum, ut inter ipsum sacrum imperium et inclitum regnum Francie vetus liga, bona vicinitas ac fraternalis amicicia conservaretur ac continuareturb. sperabat eciam inclitissimam vestram majestatem opidum de Spinalo ad sue serenitatis scripta restituisse domino Metensi episcopo debere, reliquos imperii subditos a talibus gravaminibus supportare 15 ac eos sinere in pace vivere, sed post paucos dies aliud superveniebat novum magis alienum, dominis nostris satis mirandum, videlicet qualiter vestra clementissima majestas variis requisicionibus tractatibus atque comminacionibus a civibus Tullensibus ac Virdunensibus imperialibus civitatibus talem obedienciam et fidelitatem cum singulis juribus pertinenciis proventibus serviciis atque obsequiis earundem exegerit, qualem in civitate Parisiensi hodie 20 haberet, et quod adhue desuper tractatus penderente indecise, et sic consequenter, ut asseritur, vestra regia excellencia niteretur civitates hujusmodi ab obediencia sacri Romani imperii subtrahere separare ac ammovere regnoque Franccie sine omni juris aut equitatis colore subjugare et appropriare aut vendicare, conformiaque a civibus Metensis civitatis exegisse ", exercitumque vestre regie celsitudinis eosdem Metenses cives in multis eorundem castris fortaliciis villagiis, que ad manus suas receperunt hodieque occupant, ac aliis bonis et rebus enormiter dampnificasse lesisse et offendissee neenon vestre celsitudinis primogenitum illustrem principem dominum Delphinum in certis imperii territoriis precipue in Elsacia consimilia attemptasse certaque opida et castra sacri Romani imperii ac dominorum principum electorum aliorumque Alamanie principum optimatum ac nobilium et precipue illustrisf principis so domini Ludewici comitis palatini Reni invasisse et optinuisse armatamque gentem prefati gloriosi principis domini Delphini in campis et terris imperii circumquaque dispersam, ut asseritur atque Nuremberge principibus nostris ibidem pro pace et unione ecelesie universalis matris nostre procuranda congregatis famatur, abhominabiles atque horribiles actus et excessus in sacramentis ac ornamentis ecclesiarum religiosisque utriusque sexus hominibus 35 et, quod detestabilius est, in femineo sexu eciam nondum nubili atque infantulis exercere et perpetrare, que omnia et singula contra fraternitatem amiciciam vicinitatem ac confedera- cionem sepedictas perpetrata sunt et existunt, cum tamen cives de Spinalo, Tullenses aut Virdunenses ceterique in Elsacia sacri Romani imperii aut dominorum principum electorum subditi unquam aliquod dampnum molestiam aut injuriam qualemcunque corone regni Francie neque regniculis ejusdem intulerunt. et dato, quod aliquid tale in prejudicium seu dampnum vestre serenitatis regie aut illustris principis primogeniti vestri autg vestrorumh attemptassent, non tamen ob hoc eo modo, ut prenarratum extitit, se vestra excellencia ejusque primogenitus habere debuerant, sed pocius, ut honestas ac jus commune vult exigit et requirit, si qua injuria illata fuisset regno Francie aut suis, tunc pro emenda condigna et -45 satisfaccione recurrendum erat ad regem Romanorum invictissimum, qui tunc tamquam 5 25 40 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. úem., Forf. attemptataa. c) em. Yor. pendent. b)em., Forl. continueretur. d) die Kon- strtektion geld hier in den Accus. 6. Inf. über; als Subjekl ist ans dem Furhergehenden zu ergänzen vestram e) hier folgt in der Vorlage dwrchgestrichen der unten S. 453 Z. 17-23 abgedruckte regiam excellenciam. Passus reverende in Christo bis et si qua opida. f) em., Vorl. Iltustri. g) om. Vorlags. 50 h) am Rande nachgetragen.
Strana 453
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 222. 453 dominus et competens judex dictorum locorum justiciam de injuriis aut excessibus sub- ditorum suorum ministrasset. laudabilis namque consuetudo, que legis vim et auctoritatem inter serenissimos reges et illustres principes habet, que eciam firme infinitis temporibus observata inviolabiliter existit, vulta, quod nullus princeps racionabiliter et cum honestate insurgere seu invadere debet dominia nec subditos alterius principis nisi diffidaciono ex justa et racionabili causa precedente. qualis tamon diffidacio in locutis minime processit actibus. [3] quapropter, rex Christianissime, finem inponendo prob parte illustrissimi principis domini Romanorum regis aliorumque dominorum nostrorum sacri Romani imperii principum elec- torum vestre excellentissime serenitati suppliciter et devote supplicamus, quatenus ipsa vestra celsitudo regia vestrique regni subditi ab omni molestacione aut invasione sacri Ro- mani imperii dominiorum ac dominorum nostrorum sepedictorum subditorum necnon ab obsidione sacri Romani imperii civitatum aliorumque opidorum et castrorum, si que forent, cessent et desistant ac, si consimilia attemptare niteretur, intencionem suam regiam con- mutet armatamque gentem hincinde in campis et terris imperii ejusque in“ prejudicium non 15 modicum ac in desolacionem" seu ruinam graves et irrecuparabiles dispersam et precipue civitatem atque cives Metenses invadentem terribiliter ac graviter offendentem et opprimen- tem ammoveat revocet et ad propria redirec cogat, reverendo in Christo patri domino episcopo Metensi opidum et castrum de Spinalo cum suis villis et attinenciis neenon civibus Meten- sibus nonnulla castra fortalicia aliaque eis ablata integraliter restituat, Tullenses! atque Virdunenses in suis libertate obediencia et fidelitate sacri Romani imperii ac invictissimi domini nostri Romanorum regis sine omni interrupcione dimittat, consimiliaque facienda et agenda gloriosissimo principi domino Delphino, vestre regie celsitudinis primogenito, consulere perswadere exhortacionibusque paternis demandare studeat et, si qua opida castra vel dominia ad mams suas receperit g, que perantea ad illustrem principem dominum comitem 25 palatinum Reni aut alios sacri imperii principes prelatos comites barones seu nobiles specta- bant et pertinebant, restituat et ad restituendum inducat dampna quelibet hincinde refun- dendo, ac deinceps juxta doctrinam apostoli ad Romanos 121 cum omnibus hominibus pacem habebitish, et extune nedum Christianissimus rex verum eciam filius dei vocabimini juxta salvatoris verbum Mathei 52 in ewangelio festivitatis omnium sanctorum „beati pacifici, quoniam filii dei vocabuntur“. [4) presumunti domini nostri graciosissimi, quod, si hucusque aliquid contra imperium eos eorumque subditos actum sen attemptatum extitit, quod hoe ex instigacione aliorum pocius quam ex mente regia processerit, tum propter honesta- tem, quam semper vestre regie clemencie progenitores et antocessores in rebus omnibus observarunt, tum propter ipsius dominacionis vestre metuendissime personam, quam ab a5 omnibus de justicia religione" ceterisque virtutibus sic dotatam didiceruntk, ut nequaquam verisimile sit aput eos, vestrum regium animum sua sponte in hoe prolapsum, quod aliena dominia nulla diffidacione ex justa et racionabili causa procedente ingrediatur ac occupare sou devastare presumat; sed, si quid tale aut simile peractum extitit, pocius suggestionibus hominum non recte sapiencium quam elemencie vestre regie ascribendum putant. non enim 40 ex mente regis, qui Christianissimus a cunctis baptizatur, hujusmodi opera progressum habere poterunt. Christianissimus enim dicitur a Christo ; qui Christus est „fons justicie“ (in capitulo „si non licet“ 32. questio 53). et quia merita ac virtutes Christiani principis in superlativo gradu de vestra excellentissima benignitate predicantur, merito et condigne debent pollere in eadem summa justicia ac sanctissime virtutes florere et sic nomen cum re coneurrere; 45 princeps enim qualiseunque obtinet capitis locum et vicem anime in corpore rei publice, 8) om. Forlage. b) pro parte jabb in der Vorlace. e) in dal. e) ant., Vorf. redige. f om. Vorlage. 1) em., Furl. receperat. 1) em., Vorl. presumit mül Uberstrich. j) one. Forl. religionis. 10 20 to 5 d) em. Vor. desolučivnom, h) em., Vorl, habetis. k)ens. Vorl. dedicerunt. 50 1 Röm. 12, 18. Matth. 5, 9. 3 In § 4 von c.9 C. 23 q. 5.
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 222. 453 dominus et competens judex dictorum locorum justiciam de injuriis aut excessibus sub- ditorum suorum ministrasset. laudabilis namque consuetudo, que legis vim et auctoritatem inter serenissimos reges et illustres principes habet, que eciam firme infinitis temporibus observata inviolabiliter existit, vulta, quod nullus princeps racionabiliter et cum honestate insurgere seu invadere debet dominia nec subditos alterius principis nisi diffidaciono ex justa et racionabili causa precedente. qualis tamon diffidacio in locutis minime processit actibus. [3] quapropter, rex Christianissime, finem inponendo prob parte illustrissimi principis domini Romanorum regis aliorumque dominorum nostrorum sacri Romani imperii principum elec- torum vestre excellentissime serenitati suppliciter et devote supplicamus, quatenus ipsa vestra celsitudo regia vestrique regni subditi ab omni molestacione aut invasione sacri Ro- mani imperii dominiorum ac dominorum nostrorum sepedictorum subditorum necnon ab obsidione sacri Romani imperii civitatum aliorumque opidorum et castrorum, si que forent, cessent et desistant ac, si consimilia attemptare niteretur, intencionem suam regiam con- mutet armatamque gentem hincinde in campis et terris imperii ejusque in“ prejudicium non 15 modicum ac in desolacionem" seu ruinam graves et irrecuparabiles dispersam et precipue civitatem atque cives Metenses invadentem terribiliter ac graviter offendentem et opprimen- tem ammoveat revocet et ad propria redirec cogat, reverendo in Christo patri domino episcopo Metensi opidum et castrum de Spinalo cum suis villis et attinenciis neenon civibus Meten- sibus nonnulla castra fortalicia aliaque eis ablata integraliter restituat, Tullenses! atque Virdunenses in suis libertate obediencia et fidelitate sacri Romani imperii ac invictissimi domini nostri Romanorum regis sine omni interrupcione dimittat, consimiliaque facienda et agenda gloriosissimo principi domino Delphino, vestre regie celsitudinis primogenito, consulere perswadere exhortacionibusque paternis demandare studeat et, si qua opida castra vel dominia ad mams suas receperit g, que perantea ad illustrem principem dominum comitem 25 palatinum Reni aut alios sacri imperii principes prelatos comites barones seu nobiles specta- bant et pertinebant, restituat et ad restituendum inducat dampna quelibet hincinde refun- dendo, ac deinceps juxta doctrinam apostoli ad Romanos 121 cum omnibus hominibus pacem habebitish, et extune nedum Christianissimus rex verum eciam filius dei vocabimini juxta salvatoris verbum Mathei 52 in ewangelio festivitatis omnium sanctorum „beati pacifici, quoniam filii dei vocabuntur“. [4) presumunti domini nostri graciosissimi, quod, si hucusque aliquid contra imperium eos eorumque subditos actum sen attemptatum extitit, quod hoe ex instigacione aliorum pocius quam ex mente regia processerit, tum propter honesta- tem, quam semper vestre regie clemencie progenitores et antocessores in rebus omnibus observarunt, tum propter ipsius dominacionis vestre metuendissime personam, quam ab a5 omnibus de justicia religione" ceterisque virtutibus sic dotatam didiceruntk, ut nequaquam verisimile sit aput eos, vestrum regium animum sua sponte in hoe prolapsum, quod aliena dominia nulla diffidacione ex justa et racionabili causa procedente ingrediatur ac occupare sou devastare presumat; sed, si quid tale aut simile peractum extitit, pocius suggestionibus hominum non recte sapiencium quam elemencie vestre regie ascribendum putant. non enim 40 ex mente regis, qui Christianissimus a cunctis baptizatur, hujusmodi opera progressum habere poterunt. Christianissimus enim dicitur a Christo ; qui Christus est „fons justicie“ (in capitulo „si non licet“ 32. questio 53). et quia merita ac virtutes Christiani principis in superlativo gradu de vestra excellentissima benignitate predicantur, merito et condigne debent pollere in eadem summa justicia ac sanctissime virtutes florere et sic nomen cum re coneurrere; 45 princeps enim qualiseunque obtinet capitis locum et vicem anime in corpore rei publice, 8) om. Forlage. b) pro parte jabb in der Vorlace. e) in dal. e) ant., Vorf. redige. f om. Vorlage. 1) em., Furl. receperat. 1) em., Vorl. presumit mül Uberstrich. j) one. Forl. religionis. 10 20 to 5 d) em. Vor. desolučivnom, h) em., Vorl, habetis. k)ens. Vorl. dedicerunt. 50 1 Röm. 12, 18. Matth. 5, 9. 3 In § 4 von c.9 C. 23 q. 5.
Strana 454
454 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444 et sic ab eo totum corpus rei publice seu sui exercitus regitatur et regitur. princeps eciam cum sit fundamentum populi, a sua justicia debet aliorum justicia emanare; et quia est pater patrie, ab eo debet regi omnis alia justicia et gubernari, rex enim justus erigit terram suam (proverbia 291). et quamquam rex debet esse justus diversimode, scilicet leges divinas obser- vando et alios cogendo ad earum observanciam, quantum ad eum spectat, debet eciam esse 5 justus pauperes audiendo, eorum causas examinando, injurias propellendo, item debet esse justus pacem in ecclesia dei, in qua omnes sumus, procurando, gwerras bella atque sediciones tollendo. unde in capitulo „principes“ 23. queslio 52: „congnoscant principes seculi déo se debere esse reddituros racionem propter ecelesiam, quamà a Christo tuendam suseipiunt. nam sive augeatur pax et disciplina ecclesie per fideles principes sive solvatur, ille ab eis 10 racionem exigit, qui eorum potestati suam ecclesiam tradidit", item debet esse justus malos opprimendo bonos sublimando, sicut ait Augustinus 4. de civitate dei3: „remota justicia quid sunt regna nisi magna latrocinia?“ ad idem Jeronimus4 super Jeremiam, et transsumptive 23. questio 5 in capitulo „regum“ dicitur: "regum est proprium facere judicium atque justiciain et liberare de manu calumpniancium vi oppressos et peregrinos pupilloque et vidue, qui 15 opprimuntur a potentibus, prebere auxilium". ante omnia tamen et precipue rex et princeps debet esse justus nulli auferendo, quod suum est, nec auferri permittendo, furta cohibendo, transgressores legum puniendo. unde Ciprianus 5 in nono genere abusionis, transsumptive in capitulo „rex debet“ 23. questio 5, inquit: „rex debet furta cohibere, adulteria punire, impios de terra perdere, parricidos et perjuros non sinere vivere, filios suos non sinere lmpie 20 agere“. si itaque, serenissime rex, prelocuta mente revolvatis in viaque justicie equitatis et rectitudinis ambulaveritis precesque nostras juri" consonas et racioni, quas jam pro parte dominorum nostrorum graciosissimorum vestre clemencie porreximus, realiter et effectualiter exaudieritis, merito et condigne re et nomine Christianissimus rex ab omnibus Christiculis nuncupari meremini; intelligetque illustrissimus dominus noster Romanorum rex cum suis 25 principibus electoribus ceterisque Germanie principibus vestram strennuissimam excellenciam progenitorum et antecessorum suorum vestigia inherere velle, qui semper imperium sacrum honorantes vicinitatem bonam ac intelligenciam et amiciciam fraternales et constantes cum dominis Romanorum regibus ac principibus sacri imperii tenuerunt et observarunt. ad quas fraternitates intelligencias ac amicicias sinceras integraliter et in perpetuum continuandas so dominus noster rex et sui principes sunt et erunt cottidie inclinatissimi, dummodo ex parte vestre serenitatis gloriosissime reciproce idem fiat, rex enim Romanorum, dominus noster supremus, suique principes domini electores invitie vellent cum celsitudine vestra regia aut regno inclito Francie neque eorundem subditis discrepare veld discordare, nisi talibus injuriis aut consimilibus violenciis cogerentur resistere et aliud facere et indempnitati sub- 35 ditorum suorum consulere et succurrere. que differencie ne inter dominos nostros metuendis- simos vestramquee Christianissimam regiam majestatem cum effusione copiosissima hominum sangwinis et multorum infinitorum Christianorum strage insurgant, sed ad confederacionem amicicias intelligencias fraternitates predictas in laudem dei et conservacionem populi Chri- stiani ac rei publice in perpetua trancquillitate et pace hincinde continuandas conservandas 40 et roborandas ille opem ferat! vestramque serenitatem cum salutis et prosperitatis incre- mento conservare et custodire dignetur, qui est Christus rex regum et dominus dominancium in secula seculorum benedictus. amen. (a.a.O. fol. 134b. 137b) A) jesell in der Forlage. Jeht in der Vorlage. b) em., Vort. jure. f) sm, Vorl. feret. c) em., Vort. invitus. d) om. Vortage. e) que 45 22 3 1 Proverbia 29, 4. c. 20 C. 23 q. 5. Augustin, De civ. dei IV. 14. 1 c. 23 C. 23 7.5 aus Hieron. sup. Hierem. ad С. 22. 5 c. 40 G. 23 q. 5 aus Cyprian in nono genere abusionis.
454 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444 et sic ab eo totum corpus rei publice seu sui exercitus regitatur et regitur. princeps eciam cum sit fundamentum populi, a sua justicia debet aliorum justicia emanare; et quia est pater patrie, ab eo debet regi omnis alia justicia et gubernari, rex enim justus erigit terram suam (proverbia 291). et quamquam rex debet esse justus diversimode, scilicet leges divinas obser- vando et alios cogendo ad earum observanciam, quantum ad eum spectat, debet eciam esse 5 justus pauperes audiendo, eorum causas examinando, injurias propellendo, item debet esse justus pacem in ecclesia dei, in qua omnes sumus, procurando, gwerras bella atque sediciones tollendo. unde in capitulo „principes“ 23. queslio 52: „congnoscant principes seculi déo se debere esse reddituros racionem propter ecelesiam, quamà a Christo tuendam suseipiunt. nam sive augeatur pax et disciplina ecclesie per fideles principes sive solvatur, ille ab eis 10 racionem exigit, qui eorum potestati suam ecclesiam tradidit", item debet esse justus malos opprimendo bonos sublimando, sicut ait Augustinus 4. de civitate dei3: „remota justicia quid sunt regna nisi magna latrocinia?“ ad idem Jeronimus4 super Jeremiam, et transsumptive 23. questio 5 in capitulo „regum“ dicitur: "regum est proprium facere judicium atque justiciain et liberare de manu calumpniancium vi oppressos et peregrinos pupilloque et vidue, qui 15 opprimuntur a potentibus, prebere auxilium". ante omnia tamen et precipue rex et princeps debet esse justus nulli auferendo, quod suum est, nec auferri permittendo, furta cohibendo, transgressores legum puniendo. unde Ciprianus 5 in nono genere abusionis, transsumptive in capitulo „rex debet“ 23. questio 5, inquit: „rex debet furta cohibere, adulteria punire, impios de terra perdere, parricidos et perjuros non sinere vivere, filios suos non sinere lmpie 20 agere“. si itaque, serenissime rex, prelocuta mente revolvatis in viaque justicie equitatis et rectitudinis ambulaveritis precesque nostras juri" consonas et racioni, quas jam pro parte dominorum nostrorum graciosissimorum vestre clemencie porreximus, realiter et effectualiter exaudieritis, merito et condigne re et nomine Christianissimus rex ab omnibus Christiculis nuncupari meremini; intelligetque illustrissimus dominus noster Romanorum rex cum suis 25 principibus electoribus ceterisque Germanie principibus vestram strennuissimam excellenciam progenitorum et antecessorum suorum vestigia inherere velle, qui semper imperium sacrum honorantes vicinitatem bonam ac intelligenciam et amiciciam fraternales et constantes cum dominis Romanorum regibus ac principibus sacri imperii tenuerunt et observarunt. ad quas fraternitates intelligencias ac amicicias sinceras integraliter et in perpetuum continuandas so dominus noster rex et sui principes sunt et erunt cottidie inclinatissimi, dummodo ex parte vestre serenitatis gloriosissime reciproce idem fiat, rex enim Romanorum, dominus noster supremus, suique principes domini electores invitie vellent cum celsitudine vestra regia aut regno inclito Francie neque eorundem subditis discrepare veld discordare, nisi talibus injuriis aut consimilibus violenciis cogerentur resistere et aliud facere et indempnitati sub- 35 ditorum suorum consulere et succurrere. que differencie ne inter dominos nostros metuendis- simos vestramquee Christianissimam regiam majestatem cum effusione copiosissima hominum sangwinis et multorum infinitorum Christianorum strage insurgant, sed ad confederacionem amicicias intelligencias fraternitates predictas in laudem dei et conservacionem populi Chri- stiani ac rei publice in perpetua trancquillitate et pace hincinde continuandas conservandas 40 et roborandas ille opem ferat! vestramque serenitatem cum salutis et prosperitatis incre- mento conservare et custodire dignetur, qui est Christus rex regum et dominus dominancium in secula seculorum benedictus. amen. (a.a.O. fol. 134b. 137b) A) jesell in der Forlage. Jeht in der Vorlage. b) em., Vort. jure. f) sm, Vorl. feret. c) em., Vort. invitus. d) om. Vortage. e) que 45 22 3 1 Proverbia 29, 4. c. 20 C. 23 q. 5. Augustin, De civ. dei IV. 14. 1 c. 23 C. 23 7.5 aus Hieron. sup. Hierem. ad С. 22. 5 c. 40 G. 23 q. 5 aus Cyprian in nono genere abusionis.
Strana 455
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenosson und Armagnaken nr. 222. 455 c) Beschwerden und Forderungen der Gesandtschaft vor Kg. Karl VII. zu seinen Maß- nahmen gegen Epinal, Toul, Verdun und Metz und den Greueliaten der Truppen des Dau- phin. [Ifd4 Nov. Nancyl. [I] Attentis confoderacionibus intelligencia sincera fraternali amicicia ac vicinitate 5 bona, que hucusque inter sacrum Romanum imperium serenissimosque Romanorum reges et ejusdem sacri Romani imperii principes electores inclitamque domum seu coronam Franccie neenon Christianissimos Francorum reges eorundem hincinde dominia atque subditos semper fucrunt et viguerunt, que putabant adhuc durare hincinde debere, sperabant et presumebant invictissimus dominus Friderieus Romanorum rex semper augustus suique principes electores 10 vestram regiam celsitudinem neque ejusdem celsitudinis primogenitum graciosissimum domi- num Delphinum reliquos regni vestri subditos debuisse invasisse turbasse offendisse aut molestasse prefatum sacrum Romanum imperium Romanorum regem dominum nostrum supremum neque suos principes electores eorum dominia atque subditos. [2] hiis tamen non obstantibus plurimorum fidedignorum relacionibus ad aures preclarissimi Romanorum 15 regis principumque electorum devenit, qualiter 2a] primo vestra regia excellencia opidum de Spinalo, quod reverendus pater dominus episcopus Metensis in feudum a sacro Romano imperio eum ceteris suis temporalibus tenet ejusdemque vasallum ex hoc esse se recognoseit, ac in multis villis cireumquaque confinantibus et ad suam paternitatem spectantibus ac per- tinentibus invaserit manusque ad suas receperit. [2b] secundo a civibus Tullensis ac Vir- 20 dunensis civitatum, que camere sacri Romani imperii existunt obedienciam et fidelitatem, cum omnibus juribus pertinenciis redditibus atque serviciis tales, quales in civitate Parisiensi haberet, exegerit, ut asseritur, vestra regia celsitudo ; niteretur eivitates prelibatas ab obedien- cia sacri Romani imperii subtrahere ac inclite corone regni Francie subjugare apropriare ac vendicare; [2c] conformiaque a civibus Metensis imperialis civitatis exegisse exerci- 25 tumque vestre regie clemencie cosdem Metenses eives in multis eorum castris villagiis ceterisque fortaliciis ecclesiis deo dedicatis, que hodie ab eis eciam occupantur, aliisque bonis et rebus enormiter dampnificasse lesisse et offendisse; 12d] consimilia vestre regie majestatis precla- rissime primogenitum illustrissimum prineipem dominum Delphinum in certis imperii terri- toriis precipue Elsacia et in confinibus ibidem attemptasse certaque opida castra et fortalicia sacri Romani imperii dominorum principum electorum aliorumque Almanie et imperii prin- cipum optimatum et nobilium et precipue illustris principis domini Ludewici comitis palatini Reni ac Bavarie ducis invasisse et obtinuisse armatamque gentem tam vestre regie celsitudinis quam eciam primogeniti vestri supradicti domini Delphini tam in patria ista, quam ociam in Elsacia in terris et campis imperii circumquaque dispersam horribiles actus ac abhominabiles 35 excessus in sacramentis et ornamentis ecclesiarum et monasteriorum religiosisque utriusque sexus hominibus ae, quod detestabilius est, in femineo sexu eciam nondum nubili atque in homicidiis hominum senium atque infantulum, ut asseritur et famatur, exercere et perpetrare. 13] cum itaque premissa contra confederacionem amicicias fraternales vicinitatem bonam atque intelligenciam sinceram supradictas attemptata sunt et fuerunt sinc omni diffidacione 40 ex racionabili et justa causa precedente, neque eciam cives Virdunenses Tullenses ac de Spinalo ceterique Romani imperii subditi ct precipue in Elsacia prejudicium aliquod seu dampnum vestre regie clemencie nec inclite corone Francie neque eciam vestre regie celsitudinis primo- genito domino Delphino aut subditis eorundem intulerunt seu inferebant aut inferre, eciamsi posse haberent, desiderabant, sed pocius Romanorum rex dominus noster supremus suique 45 principes electores confederaciones amicicias fraternales vicinitatem bonam et sinceram in- telligenciam sepedictas inviolabiliter observare continuare et, si opus fuisset, innovare atque roborare cupiebant: [3a] idcirco nos oratores pro parte invictissimi Romanorum regis domini Friderici suorumque principum electorum dominorum nostrorum graciosissimorum omni eum humilitate et devocione vestre regie dominacioni Christianissime supplicamus, 50 quatenus ab omnibus invasione turbacione ac molestacione sacri Romani imperii principum- que dominorum electorum suorumque dominiorum et subditorum cetereque Germanie 8u
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenosson und Armagnaken nr. 222. 455 c) Beschwerden und Forderungen der Gesandtschaft vor Kg. Karl VII. zu seinen Maß- nahmen gegen Epinal, Toul, Verdun und Metz und den Greueliaten der Truppen des Dau- phin. [Ifd4 Nov. Nancyl. [I] Attentis confoderacionibus intelligencia sincera fraternali amicicia ac vicinitate 5 bona, que hucusque inter sacrum Romanum imperium serenissimosque Romanorum reges et ejusdem sacri Romani imperii principes electores inclitamque domum seu coronam Franccie neenon Christianissimos Francorum reges eorundem hincinde dominia atque subditos semper fucrunt et viguerunt, que putabant adhuc durare hincinde debere, sperabant et presumebant invictissimus dominus Friderieus Romanorum rex semper augustus suique principes electores 10 vestram regiam celsitudinem neque ejusdem celsitudinis primogenitum graciosissimum domi- num Delphinum reliquos regni vestri subditos debuisse invasisse turbasse offendisse aut molestasse prefatum sacrum Romanum imperium Romanorum regem dominum nostrum supremum neque suos principes electores eorum dominia atque subditos. [2] hiis tamen non obstantibus plurimorum fidedignorum relacionibus ad aures preclarissimi Romanorum 15 regis principumque electorum devenit, qualiter 2a] primo vestra regia excellencia opidum de Spinalo, quod reverendus pater dominus episcopus Metensis in feudum a sacro Romano imperio eum ceteris suis temporalibus tenet ejusdemque vasallum ex hoc esse se recognoseit, ac in multis villis cireumquaque confinantibus et ad suam paternitatem spectantibus ac per- tinentibus invaserit manusque ad suas receperit. [2b] secundo a civibus Tullensis ac Vir- 20 dunensis civitatum, que camere sacri Romani imperii existunt obedienciam et fidelitatem, cum omnibus juribus pertinenciis redditibus atque serviciis tales, quales in civitate Parisiensi haberet, exegerit, ut asseritur, vestra regia celsitudo ; niteretur eivitates prelibatas ab obedien- cia sacri Romani imperii subtrahere ac inclite corone regni Francie subjugare apropriare ac vendicare; [2c] conformiaque a civibus Metensis imperialis civitatis exegisse exerci- 25 tumque vestre regie clemencie cosdem Metenses eives in multis eorum castris villagiis ceterisque fortaliciis ecclesiis deo dedicatis, que hodie ab eis eciam occupantur, aliisque bonis et rebus enormiter dampnificasse lesisse et offendisse; 12d] consimilia vestre regie majestatis precla- rissime primogenitum illustrissimum prineipem dominum Delphinum in certis imperii terri- toriis precipue Elsacia et in confinibus ibidem attemptasse certaque opida castra et fortalicia sacri Romani imperii dominorum principum electorum aliorumque Almanie et imperii prin- cipum optimatum et nobilium et precipue illustris principis domini Ludewici comitis palatini Reni ac Bavarie ducis invasisse et obtinuisse armatamque gentem tam vestre regie celsitudinis quam eciam primogeniti vestri supradicti domini Delphini tam in patria ista, quam ociam in Elsacia in terris et campis imperii circumquaque dispersam horribiles actus ac abhominabiles 35 excessus in sacramentis et ornamentis ecclesiarum et monasteriorum religiosisque utriusque sexus hominibus ae, quod detestabilius est, in femineo sexu eciam nondum nubili atque in homicidiis hominum senium atque infantulum, ut asseritur et famatur, exercere et perpetrare. 13] cum itaque premissa contra confederacionem amicicias fraternales vicinitatem bonam atque intelligenciam sinceram supradictas attemptata sunt et fuerunt sinc omni diffidacione 40 ex racionabili et justa causa precedente, neque eciam cives Virdunenses Tullenses ac de Spinalo ceterique Romani imperii subditi ct precipue in Elsacia prejudicium aliquod seu dampnum vestre regie clemencie nec inclite corone Francie neque eciam vestre regie celsitudinis primo- genito domino Delphino aut subditis eorundem intulerunt seu inferebant aut inferre, eciamsi posse haberent, desiderabant, sed pocius Romanorum rex dominus noster supremus suique 45 principes electores confederaciones amicicias fraternales vicinitatem bonam et sinceram in- telligenciam sepedictas inviolabiliter observare continuare et, si opus fuisset, innovare atque roborare cupiebant: [3a] idcirco nos oratores pro parte invictissimi Romanorum regis domini Friderici suorumque principum electorum dominorum nostrorum graciosissimorum omni eum humilitate et devocione vestre regie dominacioni Christianissime supplicamus, 50 quatenus ab omnibus invasione turbacione ac molestacione sacri Romani imperii principum- que dominorum electorum suorumque dominiorum et subditorum cetereque Germanie 8u
Strana 456
456 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. principum ac obsidione civitatum opidorum et castrorum ejusdem sacri imperii, si que forent, cesset et desistat, reverendo in Christo patri domino episcopo Metensi opidum de Spinalo eum suis villis et attinenciis neenon civibus Metensibus nonnulla castra fortalicia et municiones aliaque eis ablata integraliter restituat, Tullenses atque Virdunenses in suis libertate obediencia et fidclitate, in quibus cum sacro imperio hueusque erant, sine omni interrupcione dimittat armatamque gentem tam in vestre celsitudinis regie quam eciam primogeniti vestri exercitibus hincinde in terris et campis imperii in non modicum prejudicium ejus gravesque et irrecuperabiles dissolucionem et ruinam dispersam revocet ammoveat atque ad propriam redire seu extra imperium exire cogat. [3b] consimiliaque faciendi et agendi gloriosissimo principi domino Delphino primogenito vestro consulere perswadere exhortacionibusque paternis demandare studeat. [3c] et si qua opida castra aliaque fortalicia sacri Romani imperii principum eleetorum ceterorumque principum Germanie prelatorum comitum baronum nobilium et subditorum Romani imperii et precipue illustris principis domini comitis palatini Reni recepcrit, detinct aut occupat, restituat et ad restituen- dum inducat, dampnaque hineinde quelibet resarciendaa pacemque et tranquillitatem 15 intelligenciam sinceram confederacionem amiciciam fraternalem vicinitatem bonam servantes et custodientes, quales vestre celsitudinis primogenitores et antecessores inviolabiliter integre et illese cum dominis Romani imperii regibus ac principibus semper sacrum Romanum im- perium honorantes servarunt et continuarunt, prout et nostri principes gloriosissimi perpetue et inviolabiliter hodie et infuturum cum vestra regia celsitudine inclitoque regno Francie et 20 eum reginculis ejusdem servare et custodire pro conservacione Christiani populi et rei publice et ad precavendum opulentissimam humani sangwinis effusionem et plurimorum et infini- torum Christianorum hominum strage inclinatissimi sunt et erunt, dummodo pro parte vestre serenitatis regie idem reciproce fiat. [4] invitib enim vellent domini nostri excollentissimi cum regia vestra celsitudine ejusque primogenito preclarissimo domino Delphino ceterisque 25 regni Francie subditis discordare aut discrepare, nisi injuriis atque violenciis consimilibus, si invenirentc, cogerentur resistere et aliud facere indempnitatibus subditorum suorum con- sulere et succurrere. (a.a.O. fol. 137".138 " ; Uberschrift: Copia summarie peticion is pro parte oratorum serenissimi regis Romanorum ac dominorum principum electorum Christianissimo regi Franccorum exhibito ex collacione seu sermone jam precedenti collecte.) 5 10 30 d) Antwort Kg. [Karls] von Frankreich an die kgl. und kfl. Gesandten: gleiches Verlangen nach freundnuchbarlichem Verhültuis zum Reich; freiwillige Unterwerfung von Épinal, Toul und Verdun, Ubergriffe der Metzer Bürgerschaft; Ausschreitungen der Truppen des Dauphin wegen nicht gewahrter Unterkunft und Versorgung; Zusammenkunft beiderscitiger Bevollmachtigter am Rhein; Aufhebung der Vormundschaft über Hzg. Sigmund von Öster- reích. [1444 November Nancy]. 35 Ad exposita narrataque et requisita Christianissimo principi domino nostro Francorum regi per reverendum in Christo patrem dominum Augustensem episcopum aliosque venerabiles ambasiatores serenissimi principis domini Romanorum regis ac illustrium principum dominorum imperii electorum respondetur in modum, qui sequitur. [7] Primo ad hoc, quod prefati domini ambasiatores proposuerunt, quod predictus sere- nissimus rex Romanorum et domini electores imperii, attentis1 confederacionibus amicicia et vicinitato hucusque inter cos inclitamque domum seu coronam Francie et Christianissimos Franckorum reges habitis et quas putabant durare hincinde debere, non sperabant nee presu- mobant prefatum Christianissimum dominum regem illustrissimumque principem dominum 45 Delphinum ejus primogenitum reliquosque regni subdictosd debuisse invasisse turbasse ac offen- 40 a) om. Vorl. resarciende. weiterhin. b) om., Vorl. invitus. c) Lesart zueifelhaft. d) so Vorl. Mier und 1 Ubereinstimmung mit der Beschwerdeschrift (e) in Petitdruck.
456 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. principum ac obsidione civitatum opidorum et castrorum ejusdem sacri imperii, si que forent, cesset et desistat, reverendo in Christo patri domino episcopo Metensi opidum de Spinalo eum suis villis et attinenciis neenon civibus Metensibus nonnulla castra fortalicia et municiones aliaque eis ablata integraliter restituat, Tullenses atque Virdunenses in suis libertate obediencia et fidclitate, in quibus cum sacro imperio hueusque erant, sine omni interrupcione dimittat armatamque gentem tam in vestre celsitudinis regie quam eciam primogeniti vestri exercitibus hincinde in terris et campis imperii in non modicum prejudicium ejus gravesque et irrecuperabiles dissolucionem et ruinam dispersam revocet ammoveat atque ad propriam redire seu extra imperium exire cogat. [3b] consimiliaque faciendi et agendi gloriosissimo principi domino Delphino primogenito vestro consulere perswadere exhortacionibusque paternis demandare studeat. [3c] et si qua opida castra aliaque fortalicia sacri Romani imperii principum eleetorum ceterorumque principum Germanie prelatorum comitum baronum nobilium et subditorum Romani imperii et precipue illustris principis domini comitis palatini Reni recepcrit, detinct aut occupat, restituat et ad restituen- dum inducat, dampnaque hineinde quelibet resarciendaa pacemque et tranquillitatem 15 intelligenciam sinceram confederacionem amiciciam fraternalem vicinitatem bonam servantes et custodientes, quales vestre celsitudinis primogenitores et antecessores inviolabiliter integre et illese cum dominis Romani imperii regibus ac principibus semper sacrum Romanum im- perium honorantes servarunt et continuarunt, prout et nostri principes gloriosissimi perpetue et inviolabiliter hodie et infuturum cum vestra regia celsitudine inclitoque regno Francie et 20 eum reginculis ejusdem servare et custodire pro conservacione Christiani populi et rei publice et ad precavendum opulentissimam humani sangwinis effusionem et plurimorum et infini- torum Christianorum hominum strage inclinatissimi sunt et erunt, dummodo pro parte vestre serenitatis regie idem reciproce fiat. [4] invitib enim vellent domini nostri excollentissimi cum regia vestra celsitudine ejusque primogenito preclarissimo domino Delphino ceterisque 25 regni Francie subditis discordare aut discrepare, nisi injuriis atque violenciis consimilibus, si invenirentc, cogerentur resistere et aliud facere indempnitatibus subditorum suorum con- sulere et succurrere. (a.a.O. fol. 137".138 " ; Uberschrift: Copia summarie peticion is pro parte oratorum serenissimi regis Romanorum ac dominorum principum electorum Christianissimo regi Franccorum exhibito ex collacione seu sermone jam precedenti collecte.) 5 10 30 d) Antwort Kg. [Karls] von Frankreich an die kgl. und kfl. Gesandten: gleiches Verlangen nach freundnuchbarlichem Verhültuis zum Reich; freiwillige Unterwerfung von Épinal, Toul und Verdun, Ubergriffe der Metzer Bürgerschaft; Ausschreitungen der Truppen des Dauphin wegen nicht gewahrter Unterkunft und Versorgung; Zusammenkunft beiderscitiger Bevollmachtigter am Rhein; Aufhebung der Vormundschaft über Hzg. Sigmund von Öster- reích. [1444 November Nancy]. 35 Ad exposita narrataque et requisita Christianissimo principi domino nostro Francorum regi per reverendum in Christo patrem dominum Augustensem episcopum aliosque venerabiles ambasiatores serenissimi principis domini Romanorum regis ac illustrium principum dominorum imperii electorum respondetur in modum, qui sequitur. [7] Primo ad hoc, quod prefati domini ambasiatores proposuerunt, quod predictus sere- nissimus rex Romanorum et domini electores imperii, attentis1 confederacionibus amicicia et vicinitato hucusque inter cos inclitamque domum seu coronam Francie et Christianissimos Franckorum reges habitis et quas putabant durare hincinde debere, non sperabant nee presu- mobant prefatum Christianissimum dominum regem illustrissimumque principem dominum 45 Delphinum ejus primogenitum reliquosque regni subdictosd debuisse invasisse turbasse ac offen- 40 a) om. Vorl. resarciende. weiterhin. b) om., Vorl. invitus. c) Lesart zueifelhaft. d) so Vorl. Mier und 1 Ubereinstimmung mit der Beschwerdeschrift (e) in Petitdruck.
Strana 457
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 222. 457 disse sacrum imperium regem et principes prefatos eorumque dominia et subdictos. respondetura, quod prefatus Christianissimus dominus rex sincero animo ac vera inten- cione semper tenuit fovit et conservavit totisque mentis sue affectibus desiderat tenere fovere et conservare et, quantum in eo erit, intendit continuare et, si opus sit, adhuc innovare et corroborare prefatas confederaciones amicicias fraternales intelligencias et vicinitates nec umquam invadere turbare vel offendere voluit aut eredidit in aliquo imperium vel prefatos serenissimum regem Romanorum seu dominos electores vel aliquem eorum nec ipsorum jura subdictos vel dominia, immo semper eis voluit et vellet auxiliari et succurrere, prout effectua- liter fecit, eosque tamquam bonos et veros fratrem consanguineos et amicos confederatos 10 in omnibus tractare et habere. [2] Item et quantum ad hoc, quod prefati ambasiatores conquesti sunt de opido Spinalensi per prefatum dominum regem ad manus suas recepto, respondetur, quod illud opidum habitatoresque Spinalenses, sui proprium dominium a tanto tempore, cujus inicii non existit memoria, aut alio diuturno ac sufficienti tempore notorie et manifeste paci- fice et quiete habentes tenentes et possidentes et ab omnibus cireumvicinis aliisque quibus- cumque dominis tales reputatos et effectualiter approbatos eoque dominio utentes et fungentes et quamplurimos actus consimiles dominii approbativos dietim facientes et exercentes, crebrob auxilio juvamine eustodiaque et deffensione cujuscumque superioris aut alterius proprii domini destitutos et quasi pro derelicto omnibus diffidentibus et eis nocere volentibus expositos, injuriis violenciis guerrarumque particularium pressuris et aliis multis modis oppressos, eorum spontanea voluntate liberali animo absque aliqua invasione comminacione seu coac- tione prefatus Christianissimus dominus rex, officium pietatis et clemencie regibus incumbens exercens, ad eorum tutamen et conservacionom in pace et justicia recepit et retinuit. nec hoc agendo aliqualiter prefatos serenissimum regem et dominos electores seu imperium aut 25 quemeumque alium turbare credidit, accessitque post predictam recepcionem episcopus Metensis ad presenciam prefati Christianissimi domini regis, qui de predictis nullo modo conquestus est. [3] Item et quantum ad aliud, in quo prefati ambasiatores conquesti sunt, quod prefatus Christianissimus dominus rex exigereë voluit fidelitatem a civibus Tullensis et Vir- 30 dunensis civitatum, respondetur, quod, licet super aliquibus justis et racionabilibus causisd fuerint ex parte prefati Christianissimi domini regis requisiti et summati, quia tamen se satis paratos racioni exhibuerunt, aliter contra eos processum non fuit nec aliquid dampni passi sunt nullamque habent de prefato Christianissimo domino rege conquerendi causam, et in hiis nil contra prefatos serenissimum regem Romanorum dominos electores s5 nec jura imperii actum esse creditur. [4] Item et respectu civium Metensium de quorundame castrorum suorum occu- pacione, de quibus eciam prefati ambasiatores conqueruntur, respondetur, quod prefatus Christianissimus dominus rex contra ipsos Motonsos varias habet querellas et agenda negocia ipsum et aliquos sui sanguinis sibi propinquos dominos et alios quamplurimos sui regni nobiles 40 tangentes et tangencia, ad ipsum Christianissimum dominum regem hac de causa recurrentes. quamobrem post requisiciones et summaciones factas in eorum deffoctum ct juris ac justicie denegacionem ipse Christianissimus dominus rex contra eos, qui veraciter tirannice ab omni superiori dominio et recognicione proprium dominium seu dominandi facultatem injuste usurpare nobilesque ligiis homagiis et juramentis sibi violenter subicero et circumvicinam 45 nobilitatem supprimere fimbriasque suas in talibus multipliciter extendere et dilatare in pre- judicium et opprobrium omnium nobilium dominorum et principum tociusque nobilitatis necnons in magnum evidensque perieulum (consideratisque presertim quamplurimis in diversis partibus similiter agere volentibus) subversionis tocius status nobilium nisi sunt et nitebanturh 15 20 ô 50 a) Vorl. hat hier urd in den jolgenden Artikeln bei respondetur Alinea. b) Lesurl eucifslhaft. c) om., Forl. quorundem. uxhigerc. d) argänal. f) om., Forl. dominiandi. h)em., Vorl. nitabantur. t)em. Vorl. 8) om. Vorlags.
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 222. 457 disse sacrum imperium regem et principes prefatos eorumque dominia et subdictos. respondetura, quod prefatus Christianissimus dominus rex sincero animo ac vera inten- cione semper tenuit fovit et conservavit totisque mentis sue affectibus desiderat tenere fovere et conservare et, quantum in eo erit, intendit continuare et, si opus sit, adhuc innovare et corroborare prefatas confederaciones amicicias fraternales intelligencias et vicinitates nec umquam invadere turbare vel offendere voluit aut eredidit in aliquo imperium vel prefatos serenissimum regem Romanorum seu dominos electores vel aliquem eorum nec ipsorum jura subdictos vel dominia, immo semper eis voluit et vellet auxiliari et succurrere, prout effectua- liter fecit, eosque tamquam bonos et veros fratrem consanguineos et amicos confederatos 10 in omnibus tractare et habere. [2] Item et quantum ad hoc, quod prefati ambasiatores conquesti sunt de opido Spinalensi per prefatum dominum regem ad manus suas recepto, respondetur, quod illud opidum habitatoresque Spinalenses, sui proprium dominium a tanto tempore, cujus inicii non existit memoria, aut alio diuturno ac sufficienti tempore notorie et manifeste paci- fice et quiete habentes tenentes et possidentes et ab omnibus cireumvicinis aliisque quibus- cumque dominis tales reputatos et effectualiter approbatos eoque dominio utentes et fungentes et quamplurimos actus consimiles dominii approbativos dietim facientes et exercentes, crebrob auxilio juvamine eustodiaque et deffensione cujuscumque superioris aut alterius proprii domini destitutos et quasi pro derelicto omnibus diffidentibus et eis nocere volentibus expositos, injuriis violenciis guerrarumque particularium pressuris et aliis multis modis oppressos, eorum spontanea voluntate liberali animo absque aliqua invasione comminacione seu coac- tione prefatus Christianissimus dominus rex, officium pietatis et clemencie regibus incumbens exercens, ad eorum tutamen et conservacionom in pace et justicia recepit et retinuit. nec hoc agendo aliqualiter prefatos serenissimum regem et dominos electores seu imperium aut 25 quemeumque alium turbare credidit, accessitque post predictam recepcionem episcopus Metensis ad presenciam prefati Christianissimi domini regis, qui de predictis nullo modo conquestus est. [3] Item et quantum ad aliud, in quo prefati ambasiatores conquesti sunt, quod prefatus Christianissimus dominus rex exigereë voluit fidelitatem a civibus Tullensis et Vir- 30 dunensis civitatum, respondetur, quod, licet super aliquibus justis et racionabilibus causisd fuerint ex parte prefati Christianissimi domini regis requisiti et summati, quia tamen se satis paratos racioni exhibuerunt, aliter contra eos processum non fuit nec aliquid dampni passi sunt nullamque habent de prefato Christianissimo domino rege conquerendi causam, et in hiis nil contra prefatos serenissimum regem Romanorum dominos electores s5 nec jura imperii actum esse creditur. [4] Item et respectu civium Metensium de quorundame castrorum suorum occu- pacione, de quibus eciam prefati ambasiatores conqueruntur, respondetur, quod prefatus Christianissimus dominus rex contra ipsos Motonsos varias habet querellas et agenda negocia ipsum et aliquos sui sanguinis sibi propinquos dominos et alios quamplurimos sui regni nobiles 40 tangentes et tangencia, ad ipsum Christianissimum dominum regem hac de causa recurrentes. quamobrem post requisiciones et summaciones factas in eorum deffoctum ct juris ac justicie denegacionem ipse Christianissimus dominus rex contra eos, qui veraciter tirannice ab omni superiori dominio et recognicione proprium dominium seu dominandi facultatem injuste usurpare nobilesque ligiis homagiis et juramentis sibi violenter subicero et circumvicinam 45 nobilitatem supprimere fimbriasque suas in talibus multipliciter extendere et dilatare in pre- judicium et opprobrium omnium nobilium dominorum et principum tociusque nobilitatis necnons in magnum evidensque perieulum (consideratisque presertim quamplurimis in diversis partibus similiter agere volentibus) subversionis tocius status nobilium nisi sunt et nitebanturh 15 20 ô 50 a) Vorl. hat hier urd in den jolgenden Artikeln bei respondetur Alinea. b) Lesurl eucifslhaft. c) om., Forl. quorundem. uxhigerc. d) argänal. f) om., Forl. dominiandi. h)em., Vorl. nitabantur. t)em. Vorl. 8) om. Vorlags.
Strana 458
458 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11, Oktober 1444, quamplurimas terras et dominia diseurrendo, loca domos et habitaciones coclesias et monasteria, eciam regie Francorum fundacionis incendio et ruina vastando* et destruendo et quampluri- mos erudeliter eciam contra Christiane religionis debitum modum interficiendo et quamplurima alia mala perpetrando, viam execucionis ad racionem ab eis habendam aperuit et ordinavit per diffidaciones, sicud in illis partibus actenus fieri consuetum est. et ob roe et causas minus justas a multis fuerunt aliquando difüdati et invasi, neo umquam serenissimi Romanorum reges conquesti sunt neo se intruiniserunt. immo aliquando et maxime illustrissime memorie serenissimus Romanorum rex Sigismundus Chrjstianisgimo dofuneto domino regi, dum ad eum Parisius accessit, et cuicumque eos sibi subicere volenéi se derelinquere dixit tamquam nullo modo sibi obedientes. quare non videntur u prefatis serenissimo rege et dominis electori- bus nec a quibuscumque aliis nobilibus sustinendi. nee credit prefatus Christianissimus dominus rex omnibus bene pensatis et; consideratis prefatum serenissimum regem et dominos electores.eos debere nec velle sustinere. [5] Item et quantum ad dampna capciones castrorum excessus ac mala, que per gentes in exercitu dieti domini Delphini existentes ncta dieuntur et perpetrata, re- spondetur, — quod prefatus Christianissimus dominus rex ad expressam? prefati serenissimi principis regis Romanorum requisicionem per suas litteras factam, volens propter confederacio- nes et amicicias fraternales prediotas sibi succurrere et complacere ad defensionem suam et suorum dominiorum et subditorum misit, quo nil carius habuit, suum proprium filium, immo primogenitum et unicum cum sufficienti comitiva armatorum ad partes illas. qui taliter eorum vite et corporibus non parcendo, immo periculo mortis sc exponendo eorum invasores agressi sunt, quod eos ab invasione aua repulerunt castraque et oppida per eos obsessa libera- verunt. et tamen, quod mirandum videtur, ex parte prefati serenissimi regis Romanorum vel alterius cujuseumque nullo modo de necessaria habitacione seu collocacione nec de victua- libus et stipendiis eis provisum extitit, que tamen in talibus nullam paciumtur dilacionem. et ideo, si hac necessitate compulsi per eos aliqua loca et victualia capta sunt, hoc prefato Christianissimo domino regi illustrissimoque domino Delphino non venit imputandum. vix enim in tali casu. potuisset regula dari. verumtamen predicta ot adhuc multe plus alia sibi per ipsos ambassiatores narrata et, que nusquam prius audiverat, ipsi Christianissimo domino regi cordialiter displicuerunt et displicent plus, quem facile dici posset; et ideo exnunc ipse ad dietum illustrissimum prineipem dominum Delphinum primogenitum suum deliberavit mittere et destinare aliquos nobiles dominos totisque viribus ct cum omni ac exactissima diligencia circ& predicta providere. neo predicta mala animo vel intencion? imperium inva- dendi, sed pocius defectui debito provisionis, que fieri debuisset, veniunt imputanda. [6] Item ef, quantum ad suppliescionem per prefatos ambaasiatores super provisione in predietis facienda et apponenda, respondetur, quod, ut pretactum est, prefatus Christianissimus dominus rex ciroa predictos excessus, quantum poterit, celeriter providere deliberavit et intendit. ad laeiovem et efficaciorem provisionem dandam et communicacionem habendam super omnibus predictis et aliis e& omnia bene et rocte ac ad honorem et utilitabem communcs prefatorum duorum regum principum dominiorumque ct subditorum suorum disponenda prefatus Christianissimus dominus rex contentus erit mittere suos ambassiatores et cum potestate sufficienti ad aliquam civitatem castrum vel oppidum circa partes Reni in tali tempore eb die, quos prcfati serenissimus rex et domini electores voluerint declarare, proviso quod ex parte eorum velint eciam suos ambassiatores mittere cum. sufficienti po- testate, dabitque prefatus Christianissimus dominus rex ex parte sua talem rei operam cum effectu, quod in ipso vcl per ipsum non stabit nec remanebit, quin omnia bene et concorditer disponentur. e; ut de inteneione ct voluntate prefatorum serenissimi prineipis domini regis Romanorum et dorninorum electorum prefatus Christianissimus dominus rex possit breviter a) em., Vorl, vastendo. b) em., Vorl. expressa, 10 15 25 35 49 45
458 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11, Oktober 1444, quamplurimas terras et dominia diseurrendo, loca domos et habitaciones coclesias et monasteria, eciam regie Francorum fundacionis incendio et ruina vastando* et destruendo et quampluri- mos erudeliter eciam contra Christiane religionis debitum modum interficiendo et quamplurima alia mala perpetrando, viam execucionis ad racionem ab eis habendam aperuit et ordinavit per diffidaciones, sicud in illis partibus actenus fieri consuetum est. et ob roe et causas minus justas a multis fuerunt aliquando difüdati et invasi, neo umquam serenissimi Romanorum reges conquesti sunt neo se intruiniserunt. immo aliquando et maxime illustrissime memorie serenissimus Romanorum rex Sigismundus Chrjstianisgimo dofuneto domino regi, dum ad eum Parisius accessit, et cuicumque eos sibi subicere volenéi se derelinquere dixit tamquam nullo modo sibi obedientes. quare non videntur u prefatis serenissimo rege et dominis electori- bus nec a quibuscumque aliis nobilibus sustinendi. nee credit prefatus Christianissimus dominus rex omnibus bene pensatis et; consideratis prefatum serenissimum regem et dominos electores.eos debere nec velle sustinere. [5] Item et quantum ad dampna capciones castrorum excessus ac mala, que per gentes in exercitu dieti domini Delphini existentes ncta dieuntur et perpetrata, re- spondetur, — quod prefatus Christianissimus dominus rex ad expressam? prefati serenissimi principis regis Romanorum requisicionem per suas litteras factam, volens propter confederacio- nes et amicicias fraternales prediotas sibi succurrere et complacere ad defensionem suam et suorum dominiorum et subditorum misit, quo nil carius habuit, suum proprium filium, immo primogenitum et unicum cum sufficienti comitiva armatorum ad partes illas. qui taliter eorum vite et corporibus non parcendo, immo periculo mortis sc exponendo eorum invasores agressi sunt, quod eos ab invasione aua repulerunt castraque et oppida per eos obsessa libera- verunt. et tamen, quod mirandum videtur, ex parte prefati serenissimi regis Romanorum vel alterius cujuseumque nullo modo de necessaria habitacione seu collocacione nec de victua- libus et stipendiis eis provisum extitit, que tamen in talibus nullam paciumtur dilacionem. et ideo, si hac necessitate compulsi per eos aliqua loca et victualia capta sunt, hoc prefato Christianissimo domino regi illustrissimoque domino Delphino non venit imputandum. vix enim in tali casu. potuisset regula dari. verumtamen predicta ot adhuc multe plus alia sibi per ipsos ambassiatores narrata et, que nusquam prius audiverat, ipsi Christianissimo domino regi cordialiter displicuerunt et displicent plus, quem facile dici posset; et ideo exnunc ipse ad dietum illustrissimum prineipem dominum Delphinum primogenitum suum deliberavit mittere et destinare aliquos nobiles dominos totisque viribus ct cum omni ac exactissima diligencia circ& predicta providere. neo predicta mala animo vel intencion? imperium inva- dendi, sed pocius defectui debito provisionis, que fieri debuisset, veniunt imputanda. [6] Item ef, quantum ad suppliescionem per prefatos ambaasiatores super provisione in predietis facienda et apponenda, respondetur, quod, ut pretactum est, prefatus Christianissimus dominus rex ciroa predictos excessus, quantum poterit, celeriter providere deliberavit et intendit. ad laeiovem et efficaciorem provisionem dandam et communicacionem habendam super omnibus predictis et aliis e& omnia bene et rocte ac ad honorem et utilitabem communcs prefatorum duorum regum principum dominiorumque ct subditorum suorum disponenda prefatus Christianissimus dominus rex contentus erit mittere suos ambassiatores et cum potestate sufficienti ad aliquam civitatem castrum vel oppidum circa partes Reni in tali tempore eb die, quos prcfati serenissimus rex et domini electores voluerint declarare, proviso quod ex parte eorum velint eciam suos ambassiatores mittere cum. sufficienti po- testate, dabitque prefatus Christianissimus dominus rex ex parte sua talem rei operam cum effectu, quod in ipso vcl per ipsum non stabit nec remanebit, quin omnia bene et concorditer disponentur. e; ut de inteneione ct voluntate prefatorum serenissimi prineipis domini regis Romanorum et dorninorum electorum prefatus Christianissimus dominus rex possit breviter a) em., Vorl, vastendo. b) em., Vorl. expressa, 10 15 25 35 49 45
Strana 459
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 222. 459 cerciorari, ipse mittit1 unum ex secretariis et alterum ex heraldis suis, per quos, si placet, prefatas intencionem et voluntatem notificabunt. [7] Item cum ita sit, quod prefatus serenissimus princeps dominus rex Romanorum, dudum habens tutelam seu regimen vel mamburniam illustrissimi principis domini Sigismundi ducis Austrie, firmiter et valide promiserit ac se obligaverit, dominum ducem prefatum suo juri regiminique sui ac dominiorum et terrarum suarum reddere restituere seu dimittere libereque et plenarie expedire statim post quadriennium (quod quidem quadriennium et alia tempora prefate tutele seu mamburnie lapsa sunt, jam est annus eum dimidio vel ampliusa), et nichilominus adhue non habent regimon sui nee suorum, rogat ox intimis cordis affectibus 10 prefatus Christianissimus rex predictum serenissimum principem regem Romanorum, qua- tenus velit ipsum dominum ducem Sigismundum adimplendo promissa in terris et dominiis suis mittere regimenque sui et omnium dominiorum terrarumque suarum sibi libere et plenarie dimittere et tradere, prout alias prefatus Christianissimus rex per litteras suas et per ambassia- tores suos requisivit et requiri fecit, multum enim interest prefati Christianissimi domini regis hoe ita breviter fieri, ut matrimonium jam prolocutum et inceptum inter ipsum dominum ducem et illustrissimam dominam Radegundim, prefati Christianissimi domini regis filiam, possit et valeat perfici et consummari. (a.a.0. fol. 1393.140b; art. 5-7 von anderer Hand.— Deutsche Ubersetzung: München H.St. A. Gemeiners Nachlaß (Material. IVII) cop. cart.). 5 15 20 e) Bericht der kgl. und kfl. Botschafter über Ergebnisse einer französischen Gegengesandt- achaft: Bereitschaft zu weiteren Verhandlungen am Rhein, etwa in Köln oder Trier, Dank für bevorstehende Entlassung Hzg. Sigmunds am 6. Jan. [1415] in seine Lander; Unter- suchung der Vorfalle im Kriegsgebiet des Dauphin. [1444 Mille Nov. Nancyj. [I] Post predictam autem responsionem2 dominus de Gaulcourt3, consiliarius et primus cambellanus prefati Christianissimi domini regis, et Hanes Franbrequet, seutiffer scutifferie 25 serenissime domine regine, missi exparte prefati Christianissimi domini regis ad prefatum serenissimum regem Romanorum redierunt et supervenerunt cum litteris credencialibus ipsius domini regis Romanorum predicto Christianissimo domino regi directis. in cujus credencie exposicione ipsi dixerunt, quod prefatus serenissimus dominus rex Romanorum dixit eis dicique et explicari fecit, quod post regressum predictorum suorum ambassiatorum et per eos habito so responso ipse intendit mittere suos notabiles ambassiatores ad presenciam ipsius Christianis- simi regis ad tractandum et communicandum in et super predictis et aliis. [Ia] de quo prefatus Christianissimus dominus rex bene contentatur et gavisus est videturque sibi hoe expedire et bonum esse. verumptamen relinquit arbitrio et bone voluntati prefati serenissimi Romanorum regis, quod maluerit facere, scilicet mittere suos ambassiatores ad prosenciam prefati Christianissimi domini regis vel in aliquo loco medio supra vel circa fluvium Reni, puta Coloniam vel Treverim. et iden placeat sibi notificare, quod ipse elegerith, et in quocumque casu prefatus Christianissimus rex reperietur paratus ad omnem bonam amiciciarum et aliarum materiarum disposicionem. [2] Ulterius dixerunt et explicarunt prefati domini de Gaulcourt et Franbrequet, quod 40 prefatus serenissimus rex Romanorum consenciit et promisit infra festum epiphanie mittere 55 [1445/ Jan. 8 al om. Vorlage. bl em., Forl. elegeat. 45 1 Vgl. die im folgenden Stäck (e) genannien Gesandten. 2 D. i. unsere nr. 222, d. 3 Der französische Gesandte Raoul de Gaucourt war vom Nürnberger RT. aus zum Herzog von Mailand gereist. Sein Anliegen dort gaht aus dem Antwortschreiben hervor, mit dem cinc Gesandt- schaft des Herzogs, nämlich der Bischoj von 50 Albenga und der miles und doctor Franciscus, die Stellungnahme ihres Herzogs dem Kg. Karl von Frankreich überbringen; es heißt darin: [Ia] Primo cum prefatus illustrissimus dominus Mediolani per magnificum dominum de Gau- court parte ipsius serenissimi domini regis Francie de presenti anno fuerit requisitus de duobus principaliter, videlicet primo quod esset satis acceptum et gratum prefato domino Christianissimo regi Francie, ut ipse dominus
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 222. 459 cerciorari, ipse mittit1 unum ex secretariis et alterum ex heraldis suis, per quos, si placet, prefatas intencionem et voluntatem notificabunt. [7] Item cum ita sit, quod prefatus serenissimus princeps dominus rex Romanorum, dudum habens tutelam seu regimen vel mamburniam illustrissimi principis domini Sigismundi ducis Austrie, firmiter et valide promiserit ac se obligaverit, dominum ducem prefatum suo juri regiminique sui ac dominiorum et terrarum suarum reddere restituere seu dimittere libereque et plenarie expedire statim post quadriennium (quod quidem quadriennium et alia tempora prefate tutele seu mamburnie lapsa sunt, jam est annus eum dimidio vel ampliusa), et nichilominus adhue non habent regimon sui nee suorum, rogat ox intimis cordis affectibus 10 prefatus Christianissimus rex predictum serenissimum principem regem Romanorum, qua- tenus velit ipsum dominum ducem Sigismundum adimplendo promissa in terris et dominiis suis mittere regimenque sui et omnium dominiorum terrarumque suarum sibi libere et plenarie dimittere et tradere, prout alias prefatus Christianissimus rex per litteras suas et per ambassia- tores suos requisivit et requiri fecit, multum enim interest prefati Christianissimi domini regis hoe ita breviter fieri, ut matrimonium jam prolocutum et inceptum inter ipsum dominum ducem et illustrissimam dominam Radegundim, prefati Christianissimi domini regis filiam, possit et valeat perfici et consummari. (a.a.0. fol. 1393.140b; art. 5-7 von anderer Hand.— Deutsche Ubersetzung: München H.St. A. Gemeiners Nachlaß (Material. IVII) cop. cart.). 5 15 20 e) Bericht der kgl. und kfl. Botschafter über Ergebnisse einer französischen Gegengesandt- achaft: Bereitschaft zu weiteren Verhandlungen am Rhein, etwa in Köln oder Trier, Dank für bevorstehende Entlassung Hzg. Sigmunds am 6. Jan. [1415] in seine Lander; Unter- suchung der Vorfalle im Kriegsgebiet des Dauphin. [1444 Mille Nov. Nancyj. [I] Post predictam autem responsionem2 dominus de Gaulcourt3, consiliarius et primus cambellanus prefati Christianissimi domini regis, et Hanes Franbrequet, seutiffer scutifferie 25 serenissime domine regine, missi exparte prefati Christianissimi domini regis ad prefatum serenissimum regem Romanorum redierunt et supervenerunt cum litteris credencialibus ipsius domini regis Romanorum predicto Christianissimo domino regi directis. in cujus credencie exposicione ipsi dixerunt, quod prefatus serenissimus dominus rex Romanorum dixit eis dicique et explicari fecit, quod post regressum predictorum suorum ambassiatorum et per eos habito so responso ipse intendit mittere suos notabiles ambassiatores ad presenciam ipsius Christianis- simi regis ad tractandum et communicandum in et super predictis et aliis. [Ia] de quo prefatus Christianissimus dominus rex bene contentatur et gavisus est videturque sibi hoe expedire et bonum esse. verumptamen relinquit arbitrio et bone voluntati prefati serenissimi Romanorum regis, quod maluerit facere, scilicet mittere suos ambassiatores ad prosenciam prefati Christianissimi domini regis vel in aliquo loco medio supra vel circa fluvium Reni, puta Coloniam vel Treverim. et iden placeat sibi notificare, quod ipse elegerith, et in quocumque casu prefatus Christianissimus rex reperietur paratus ad omnem bonam amiciciarum et aliarum materiarum disposicionem. [2] Ulterius dixerunt et explicarunt prefati domini de Gaulcourt et Franbrequet, quod 40 prefatus serenissimus rex Romanorum consenciit et promisit infra festum epiphanie mittere 55 [1445/ Jan. 8 al om. Vorlage. bl em., Forl. elegeat. 45 1 Vgl. die im folgenden Stäck (e) genannien Gesandten. 2 D. i. unsere nr. 222, d. 3 Der französische Gesandte Raoul de Gaucourt war vom Nürnberger RT. aus zum Herzog von Mailand gereist. Sein Anliegen dort gaht aus dem Antwortschreiben hervor, mit dem cinc Gesandt- schaft des Herzogs, nämlich der Bischoj von 50 Albenga und der miles und doctor Franciscus, die Stellungnahme ihres Herzogs dem Kg. Karl von Frankreich überbringen; es heißt darin: [Ia] Primo cum prefatus illustrissimus dominus Mediolani per magnificum dominum de Gau- court parte ipsius serenissimi domini regis Francie de presenti anno fuerit requisitus de duobus principaliter, videlicet primo quod esset satis acceptum et gratum prefato domino Christianissimo regi Francie, ut ipse dominus
Strana 460
460 Roichstag zu Nürnberg vom 1. August his 11. Oktober 1444. prefatum illustrissimum principem dominum ducem Sigismundum in terris et dominiis suis eique rcgimen ei admiristracionem sui suarumque terrarum et dominiorum relinquere et ad plenum expediro. [?a] quod prefatus Christianissimus dominus rex cum magno Suscepit geudio et de hoc regraciatur prefato serenissimo principi domino regi Romanorum, quantum potest, rogatque, quod ila facere velit sine ulteriori defectu aut dilacione. summe enim desiderat prefatus Ohristianissimus dominus rex inceptos? ot inchoatos tractatus matrimonii prefati perfici et consumari. [2] Item supervenerunt eciam aliqui de familiaribus prefati illustrissimi prineipis domini Delphini, quos prefatus Christianissimus dominus rex multum increpavit de predictis crimi- nibus et excessibus prenarratis. qui quidem familiares responderunt, quod Almani plura inhumanissima et detestabilia perpetrant, e& committunt conva gentes prefati domini Del- phini, qui ob hoc ad defensionem seu vindictam moventur, et quod, quoscumque possunt Alamani approhendere vel tenere, ipsi? jugulant et interficiunt, eciam juvenes et parvos mangones. et pluries contingit, quod, dum aliqui de predietis gentibus domini Delphini conduennt aliquos ex preeepto vel ordinacione ipsius vel capitaneorum? suorum, cos! con- ducendo vel reddeundo intorficiunt et jugulant. et ita contigit de duobus nobilibus, qui conduccbant quandam domicellum, que prefato domino Delphino conductum requiri fecerat. qui quidem nobiles eam conducendo fuerunt interfecti. ita, contingit sepius, quod illi, qui ad requisicionem habitancium aliquando fuerunt deputati ad custodiendum vineas eorum, fucrunt per ipsos Alamanos interfecti. et contigit sepe, quod, licet dominus Delphinus requisi- tus dederit securit&tem alieui ville oppido eustro vel loco, nichilominus sub velamine securitatis a) em., Vori. incepti. und luchoati. dux Mediolani cum soronissimo Romanorum rege so interponeret ac solioitudine cv diligontia suæ procuraret, quod contemplatione tam jpgius domini regis Franeio quam prelibati domini ducis Mediolani dignaretur relaxare ct in liber- fàbem suam reponore illustrissimum principem dominum domnum Sigisrmondum Austrie ducem per prefaàuin dorninum regem Koraanorum arrestatum et detemptum. [25] seeundo per eumdem dominum de Gaucourt fuit prelibatus dominus dux Mediolani requisitus, ut contem- platione prelibati domini regis Francic vellet civi- tatem Astensem cum suis pertinoutiis reponere ot restituero libere in manibus illustrissimi domini ducis Aurielunenais. — Des Herzogs Antwaré da- rauf luutet: [2a] Er sei bereit, dem (Französischen) König zu willen zu sein, würde auch gerne an den Röm, König eine Gesandtschaft schicken und sich defür einseizem, quod dietus dominus Sigis- mondus per prefatum domisum Romanorum regen libero rvlaxetur; er hätte dies schon getan, wenn nicht publica fama et vox in partibus Lombardie ot precipue in civitato Mediolanensi et in. curia prelibati prineipis nostri venisset et fuisset divnlgatum, quod dietus serenissimus dominus Romanorum rox libere relaxasset ot in libertatem suam posuisset predictum domi- num ducem Sipismundum; deswlh habe der Herzog cine Gesandtschaft nicht mehr. für. notig gehalten; sobald er jedoch in processu somporis ... intolloxisset dictum dominum regem Romano- rum non relaxnasse nec in libertatem guam posuis- se dictum dominum ducem Sigismondum, dis. i) em., Vor. ipsc. €) em., Fori. capitaniorum. posuit ct ordinavit, ut nos sui oratores et nunii ad presentiam majestavis vestre veni- remus et dcberemus informationem et instruc- tionem habere et .suscipore, wie ce am besten geschehen könne, quod Hzg. Sigmund libere vom röm, König relaxaretur,; sie erbieten sich des. halb, nach der Anordnung des Königs zu handeln. [28] super restitutione civitatis Astensis habe der Herzog dem Herrn von Caucowrt erklärt, er wolle dem (Franz.) Köwiy seine Gesandtschajt schicken, um des Kónigs Meinung darüber zu erfahren. Der Herzog erkläre, daß es niemals seine Meinung gewesen sei illam civitatem Astensem pro g retinerenecalienare aliquornodo, w.a.m.; die Gesandten, bitten. deshalb. den. Konig, er müge sich dafür einsetzen, quod perpresenti prefatus dominus dux Aurcli&nengis remaneat contentus, quod dicta restitutio non fiat, quie loco ot tempore et secundum ordinem majestatis vestre flet omni majori utilitate et comodo ipsius domini ducis Aurelianensis et sine peri- eulo et prejudieio prefati principis nostri ac status sui. [2c] Die Gesazulten. bitten. endlich, um Ernewerung des Bündnisses, daa dos Königs Vater [mit Mailand] geschlossen habe (Paris 20 30 Bibl. Nat. Fonds franę. 6966: Coll. Legrand | VII fol. 689-707 can. chart. saec. 18; Datum fehlt; am Rande von anderer Hand original en papier). . ! Das sind die aliqui de gentibus Delphini, Der Sinn ist: wenn Leute des Dauphin jemanden geleiten oder vom Geleit zurückkehren, werden sie von den Deutschen. erstochen. 50 55
460 Roichstag zu Nürnberg vom 1. August his 11. Oktober 1444. prefatum illustrissimum principem dominum ducem Sigismundum in terris et dominiis suis eique rcgimen ei admiristracionem sui suarumque terrarum et dominiorum relinquere et ad plenum expediro. [?a] quod prefatus Christianissimus dominus rex cum magno Suscepit geudio et de hoc regraciatur prefato serenissimo principi domino regi Romanorum, quantum potest, rogatque, quod ila facere velit sine ulteriori defectu aut dilacione. summe enim desiderat prefatus Ohristianissimus dominus rex inceptos? ot inchoatos tractatus matrimonii prefati perfici et consumari. [2] Item supervenerunt eciam aliqui de familiaribus prefati illustrissimi prineipis domini Delphini, quos prefatus Christianissimus dominus rex multum increpavit de predictis crimi- nibus et excessibus prenarratis. qui quidem familiares responderunt, quod Almani plura inhumanissima et detestabilia perpetrant, e& committunt conva gentes prefati domini Del- phini, qui ob hoc ad defensionem seu vindictam moventur, et quod, quoscumque possunt Alamani approhendere vel tenere, ipsi? jugulant et interficiunt, eciam juvenes et parvos mangones. et pluries contingit, quod, dum aliqui de predietis gentibus domini Delphini conduennt aliquos ex preeepto vel ordinacione ipsius vel capitaneorum? suorum, cos! con- ducendo vel reddeundo intorficiunt et jugulant. et ita contigit de duobus nobilibus, qui conduccbant quandam domicellum, que prefato domino Delphino conductum requiri fecerat. qui quidem nobiles eam conducendo fuerunt interfecti. ita, contingit sepius, quod illi, qui ad requisicionem habitancium aliquando fuerunt deputati ad custodiendum vineas eorum, fucrunt per ipsos Alamanos interfecti. et contigit sepe, quod, licet dominus Delphinus requisi- tus dederit securit&tem alieui ville oppido eustro vel loco, nichilominus sub velamine securitatis a) em., Vori. incepti. und luchoati. dux Mediolani cum soronissimo Romanorum rege so interponeret ac solioitudine cv diligontia suæ procuraret, quod contemplatione tam jpgius domini regis Franeio quam prelibati domini ducis Mediolani dignaretur relaxare ct in liber- fàbem suam reponore illustrissimum principem dominum domnum Sigisrmondum Austrie ducem per prefaàuin dorninum regem Koraanorum arrestatum et detemptum. [25] seeundo per eumdem dominum de Gaucourt fuit prelibatus dominus dux Mediolani requisitus, ut contem- platione prelibati domini regis Francic vellet civi- tatem Astensem cum suis pertinoutiis reponere ot restituero libere in manibus illustrissimi domini ducis Aurielunenais. — Des Herzogs Antwaré da- rauf luutet: [2a] Er sei bereit, dem (Französischen) König zu willen zu sein, würde auch gerne an den Röm, König eine Gesandtschaft schicken und sich defür einseizem, quod dietus dominus Sigis- mondus per prefatum domisum Romanorum regen libero rvlaxetur; er hätte dies schon getan, wenn nicht publica fama et vox in partibus Lombardie ot precipue in civitato Mediolanensi et in. curia prelibati prineipis nostri venisset et fuisset divnlgatum, quod dietus serenissimus dominus Romanorum rox libere relaxasset ot in libertatem suam posuisset predictum domi- num ducem Sipismundum; deswlh habe der Herzog cine Gesandtschaft nicht mehr. für. notig gehalten; sobald er jedoch in processu somporis ... intolloxisset dictum dominum regem Romano- rum non relaxnasse nec in libertatem guam posuis- se dictum dominum ducem Sigismondum, dis. i) em., Vor. ipsc. €) em., Fori. capitaniorum. posuit ct ordinavit, ut nos sui oratores et nunii ad presentiam majestavis vestre veni- remus et dcberemus informationem et instruc- tionem habere et .suscipore, wie ce am besten geschehen könne, quod Hzg. Sigmund libere vom röm, König relaxaretur,; sie erbieten sich des. halb, nach der Anordnung des Königs zu handeln. [28] super restitutione civitatis Astensis habe der Herzog dem Herrn von Caucowrt erklärt, er wolle dem (Franz.) Köwiy seine Gesandtschajt schicken, um des Kónigs Meinung darüber zu erfahren. Der Herzog erkläre, daß es niemals seine Meinung gewesen sei illam civitatem Astensem pro g retinerenecalienare aliquornodo, w.a.m.; die Gesandten, bitten. deshalb. den. Konig, er müge sich dafür einsetzen, quod perpresenti prefatus dominus dux Aurcli&nengis remaneat contentus, quod dicta restitutio non fiat, quie loco ot tempore et secundum ordinem majestatis vestre flet omni majori utilitate et comodo ipsius domini ducis Aurelianensis et sine peri- eulo et prejudieio prefati principis nostri ac status sui. [2c] Die Gesazulten. bitten. endlich, um Ernewerung des Bündnisses, daa dos Königs Vater [mit Mailand] geschlossen habe (Paris 20 30 Bibl. Nat. Fonds franę. 6966: Coll. Legrand | VII fol. 689-707 can. chart. saec. 18; Datum fehlt; am Rande von anderer Hand original en papier). . ! Das sind die aliqui de gentibus Delphini, Der Sinn ist: wenn Leute des Dauphin jemanden geleiten oder vom Geleit zurückkehren, werden sie von den Deutschen. erstochen. 50 55
Strana 461
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 222�223. 461 interficiunt gentes ipsius domini Delphini. que omnia sunt intollerabilia et que possunt dare occasionem multorum malorum, et ideo faciat prefatus serenissimus rex Romanorum talia cessare. nam prefatus Christianissimus rex hoe, quantum ad suos spectat, similiter cessare faciet. (a.4.0. fol. 140 b-141a). 5 223. Akten über Verhandlungen der kgl. und kft. Gesandtschaft [in Nancyl mit Kg. René1 von Sizilien. [1444 November Nancy]. Aus Würzburg St.-A. Mainz, Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell 4 cop. chart.; Uberschrijt: Instrucciones date oratoribus Romanorum regis an dominorum electorum imperii missis in causa supradicta [vgl. Quellenbeschreibung von nr. 222] ad regem Cecilie etc. ducem Lotringie et Barensem otc. Darunter: Post hoc [vgl. unten Anm. 2] adeuntes prefati [ugl. Quellenbeschreibung zu nr. 222] oratores serenissimum principem dominum regem Ronatum dicent sibi presentatis [Vorl. wiederholt sibi] credencialibus litteris und mit dem Schlußsatz: In hac sentencia poterunt alloqui regem Renatum extendendo verba, prout visum fuerit, et mutando petentque suum responsum ad omnia. 15 a) Ansprache cines Gesandten an Kg. René von Sizilien: Verwunderung von König und Kurfürsten über die Beteiligung Kg. Renés als Lehnsträger des Reiches an den französi- schen Unternehmungen gegen Epinal und Toul; Ersuchen um Rückgabe der weggenommenen Orte (Entunrf)2. [1444 November Mitte Nancy]. Serenissime princeps. [I] sicut intelligere potuistis, gloriosissimus dominus noster Romanorum rex ae illustrissimi principes domini electores miserunt nos ad serenissimum dominum regem Francie et ad vestram majestatem propter illas novitates, que per hos dies in hiis partibus contra imperium sacrum facte sunt, videlicet do opido Spinalo et de civitate Tullensi, que loca idem dominus rex Francie vel sui capitanei ab imperio sacro subtrahere 25 et sibi nituntur vendicare. nos igitur, sieut scitis, fuimus cum prefato domino rege Francie nostramque logacionem exposuimus. [2] verum quia, sicut domino nostro regi expositum est, in omnibus, que contra imperium facta sunt, serenitas vestra secuta est predietum domi- num regem Francie vestrique capitanei talibus interfuerunt, dominus noster Romanorum rex commisit nobis, ut diceremus serenitati vestre, quod ipse cum principibus electoribus multum miratur, quod sic contra imperium insurgatis aut surgentibus assistatis, pluribus de causis. namque cum plurima magna feuda a sacro imperio obtineatis, propter que ad fide- litatem estis astrictia, etsi omnes contra imporium surgerent, vestra tamen serenitas pro imperio debuisset stare. deinde eum nulla offensa per subditos imperii vestris subditis sit illata, nescitb idem dominus noster rex, cur vel vos vel vestri capitanei sie contra imperium arma sumpserint. post hoe dicit idem dominus noster rex, quod, si serenitas vestra in aliquo per suos subditos lesa fuisset, ab eo debuisset justiciam petere vel saltem prius imperium diffi- dare feudis, que ab imperio tenetis, renunciare illaque dimittere quam sic insurgere vel insurgentibus assistere, quas res voluit idem dominus noster rex, ut sic diccremus serenitati 90 35 20 2) em., Vorl. astrictus. by jolgt durchetrichen iid. 1 Im Stadt-A. Straßburg (AA 183 fol. 16-18) Maßnahme ohne entsprechenden städtischen Vor- beruhen 3 besiegelte Orig.-Schreiben Kg. Renés an gang zu handein. Daß es sich um einen der Instruktion der nichigen. Städte aus Nansey vom 16. Nou. (Mo. v. Elisab. 44) : Kg. Renne habe ihr Begehr, Gesandten cinverleibten, also noch in Nürnberg in seinem schirme und hûten zu sinde, dem angefertigten Entwurf handelt, ergibt sich aus 45 Delphin vorgebracht und schicke deshalb seinen Schlußsatz und Uberschrift (vgl. die Quellen- Rat Johann Herrn zu Finstingen zu ihnen, beschreibung). Man kann aber aus den Auf- darüber mit ihnen zu reden und das zu endigen zeichnungen über die Antwort des Königs (b) folgern, daß die wirklich gehaltene Rede nach und ußzûtragen; er beglaubigt ikn in dem, was er ihnen von unsern wegen sagen wird. — Inhalt und Umjang nur unerheblich abwich. 50 Es scheint sich um cine vorbereitete einseitige Redner uxar vermutlich der Bischof von Augsburg. 10
Bc. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 222�223. 461 interficiunt gentes ipsius domini Delphini. que omnia sunt intollerabilia et que possunt dare occasionem multorum malorum, et ideo faciat prefatus serenissimus rex Romanorum talia cessare. nam prefatus Christianissimus rex hoe, quantum ad suos spectat, similiter cessare faciet. (a.4.0. fol. 140 b-141a). 5 223. Akten über Verhandlungen der kgl. und kft. Gesandtschaft [in Nancyl mit Kg. René1 von Sizilien. [1444 November Nancy]. Aus Würzburg St.-A. Mainz, Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell 4 cop. chart.; Uberschrijt: Instrucciones date oratoribus Romanorum regis an dominorum electorum imperii missis in causa supradicta [vgl. Quellenbeschreibung von nr. 222] ad regem Cecilie etc. ducem Lotringie et Barensem otc. Darunter: Post hoc [vgl. unten Anm. 2] adeuntes prefati [ugl. Quellenbeschreibung zu nr. 222] oratores serenissimum principem dominum regem Ronatum dicent sibi presentatis [Vorl. wiederholt sibi] credencialibus litteris und mit dem Schlußsatz: In hac sentencia poterunt alloqui regem Renatum extendendo verba, prout visum fuerit, et mutando petentque suum responsum ad omnia. 15 a) Ansprache cines Gesandten an Kg. René von Sizilien: Verwunderung von König und Kurfürsten über die Beteiligung Kg. Renés als Lehnsträger des Reiches an den französi- schen Unternehmungen gegen Epinal und Toul; Ersuchen um Rückgabe der weggenommenen Orte (Entunrf)2. [1444 November Mitte Nancy]. Serenissime princeps. [I] sicut intelligere potuistis, gloriosissimus dominus noster Romanorum rex ae illustrissimi principes domini electores miserunt nos ad serenissimum dominum regem Francie et ad vestram majestatem propter illas novitates, que per hos dies in hiis partibus contra imperium sacrum facte sunt, videlicet do opido Spinalo et de civitate Tullensi, que loca idem dominus rex Francie vel sui capitanei ab imperio sacro subtrahere 25 et sibi nituntur vendicare. nos igitur, sieut scitis, fuimus cum prefato domino rege Francie nostramque logacionem exposuimus. [2] verum quia, sicut domino nostro regi expositum est, in omnibus, que contra imperium facta sunt, serenitas vestra secuta est predietum domi- num regem Francie vestrique capitanei talibus interfuerunt, dominus noster Romanorum rex commisit nobis, ut diceremus serenitati vestre, quod ipse cum principibus electoribus multum miratur, quod sic contra imperium insurgatis aut surgentibus assistatis, pluribus de causis. namque cum plurima magna feuda a sacro imperio obtineatis, propter que ad fide- litatem estis astrictia, etsi omnes contra imporium surgerent, vestra tamen serenitas pro imperio debuisset stare. deinde eum nulla offensa per subditos imperii vestris subditis sit illata, nescitb idem dominus noster rex, cur vel vos vel vestri capitanei sie contra imperium arma sumpserint. post hoe dicit idem dominus noster rex, quod, si serenitas vestra in aliquo per suos subditos lesa fuisset, ab eo debuisset justiciam petere vel saltem prius imperium diffi- dare feudis, que ab imperio tenetis, renunciare illaque dimittere quam sic insurgere vel insurgentibus assistere, quas res voluit idem dominus noster rex, ut sic diccremus serenitati 90 35 20 2) em., Vorl. astrictus. by jolgt durchetrichen iid. 1 Im Stadt-A. Straßburg (AA 183 fol. 16-18) Maßnahme ohne entsprechenden städtischen Vor- beruhen 3 besiegelte Orig.-Schreiben Kg. Renés an gang zu handein. Daß es sich um einen der Instruktion der nichigen. Städte aus Nansey vom 16. Nou. (Mo. v. Elisab. 44) : Kg. Renne habe ihr Begehr, Gesandten cinverleibten, also noch in Nürnberg in seinem schirme und hûten zu sinde, dem angefertigten Entwurf handelt, ergibt sich aus 45 Delphin vorgebracht und schicke deshalb seinen Schlußsatz und Uberschrift (vgl. die Quellen- Rat Johann Herrn zu Finstingen zu ihnen, beschreibung). Man kann aber aus den Auf- darüber mit ihnen zu reden und das zu endigen zeichnungen über die Antwort des Königs (b) folgern, daß die wirklich gehaltene Rede nach und ußzûtragen; er beglaubigt ikn in dem, was er ihnen von unsern wegen sagen wird. — Inhalt und Umjang nur unerheblich abwich. 50 Es scheint sich um cine vorbereitete einseitige Redner uxar vermutlich der Bischof von Augsburg. 10
Strana 462
462 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. vestre, ut melius vestram mentem intelligere valeamus. [3] deinde mandavit nobis idem rex, ut instare apud vestram serenitatem debeamus et pro debito, quo imperio sacro tenemini, eam requiramusa, quatenus dictum dominum regem Francie hortari velitis, ne se de subditis imperii intromittat utqueb loca jam recepta restituat et obsidiones, ubicumque sunt, remo- veat seque ad bene confinandum cum imperio sacro disponat. quod si fecerit, inveniet ad idem dominum nostrum Romanorum regem cum suis principibus inclinatissimum. si tamen, quod absit, rex Francie nollet peticionibus regis annuere, debemus requirere vestram sereni- tatem, ut, sicut tenetur, imperio sacro et ejus subditis assistat, retrahendo omnino pedem ab hiis, que quovis pacto contra imperium machinarentur, quod si non faceret, dominus rex et sui principes cogerentur sibi et suis de oportuno remedio providere. (a.a.0. fol. 1413). 10 b) Autzeichnungen über die Antwort Kg. Renés von Sizilien: der König beteuert seine Va- sallentreue, ist am Unternehmen gegen Épinal und Toul unbeteiligt, rechtjertigt sein Ver- halten gegen Verdun und Metz. [1444 November Nancy]. 5 [I] Primo obtulit in sua salutacione obsequium fidele regi Romanorum ac electoribus in singulis complacendi animum etc. 12] secundo quod semper fuit fidelis vasallus imperii 15 et nunquam in prejudicium imperii vel subditorum ejus aliquid attemptavit. invitus enim operam dare vellet, ut sacrum imperium aut sui electores invaderentur seu offenderentur. sed pocius ut fidelis princeps et vasallus imperii, in quantum in eo esset, defendere et tueri eos et avizare, ne offendantur, cum aliis minoribus principibus et hominibus dampnum inferre vellet minus imperio. et satis mirandum sibi dixit, quod principes nostri ita faciles essente omni spiritui credere, et quod omni relacioni aures credulas adhiberent. [3] post hoc ad speciem descendit et responsum dedit ad puncta, in quibus offendisse asserebatur imperium etc.: [3a] primo de Spinalo, quod nunquam consilium auxilium vel favorem dederit regi Francie in hiis, que attemptavit contra opidum de Spinalo, nec fuit presens apud regem temporibus predictis, et sic, si aliquid actum est cum opido de Spinalo, sibi minus racionabiliter 25 ascriberetur, suscepit enim regem Francie ad patriam suam, eum cum gente sua hospitando, sicut sororium suum et prout amieus amicum condingne recipere conswevit. et si ex hoe imperium dampnum aliquod in suis subditis receperit, sibi imputari non debet etc. [3b] se- cundo de civitate Tullensi accusari non debuit, sed pocius commendari et non malum pro bono judicarid, cum adhue sint in libertate, in qua perantea fuerunt, ejus promocione et 30 defensione. recepit enim eos in proteccionem, acsi essent sui, et sic de bono opere lapidari non debet. item credit eciam Tullenses non querulasse dee eo. [3e] tercio de Virdunensibus dicebat, quomodo ante tempora per Virdunenses patrie sue et suis subditis nobilibus et igno- bilibus magna dampna ac graves injurie illate fuissent per invasiones molestaciones etc. et quod sepius requisiti fuerint per eum et suos officiatos, ut emendam et satisfaccionem con- 35 dignam pro hujusmodi injuriis facerent. quas requisiciones contempserunt, parvipendendo easdem, et adhuc expectat salisfaccionem et reparacionem super premissis, quia in tracta- tibus cum eis existit. et si concordia non interveniret, vellet expetere satisfaccionem juxta morem patrie. [4] rogavimus, ut averteret indignacionem ab illis, quousque dieta in par- tibus Reni juxta responsum regis Francie institueretur et tunc de Virdunensibus ac aliis 40 colloquia et tractatus haberentur etc. sed rennuit, allegando causam, quia in brevi recessurus esset de patria Lodringie et tenderet ad consumacionem seu sollempnizacionem matrimonii contracti inter filiam suam et regem Anglie, rogans nos, ut induceremus Virdunenses ad faciendum sibi emendam et reparacionem. quod et fecimus. sed Virdunensis episcopus omnia allegavit esse ficta et tradidit nobis in scriptis rem gestam inter regem Cecilie et Virdunenses. 45 [5] item de civitate Metensi idem allegavit, qualiter multifarie et diversimode offendissent patriam suam ac subditos suos dampnificassent (certos suos nobiles in servitutem reduxerunt 20 a) sm. Vorl. requirimus El q., Forl deo siatt de 8p. by em. Vorl. usque. t)5. Vorl. tendere. c) om., Forl. cisct. d) em., Vorl. Iudicare.
462 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. vestre, ut melius vestram mentem intelligere valeamus. [3] deinde mandavit nobis idem rex, ut instare apud vestram serenitatem debeamus et pro debito, quo imperio sacro tenemini, eam requiramusa, quatenus dictum dominum regem Francie hortari velitis, ne se de subditis imperii intromittat utqueb loca jam recepta restituat et obsidiones, ubicumque sunt, remo- veat seque ad bene confinandum cum imperio sacro disponat. quod si fecerit, inveniet ad idem dominum nostrum Romanorum regem cum suis principibus inclinatissimum. si tamen, quod absit, rex Francie nollet peticionibus regis annuere, debemus requirere vestram sereni- tatem, ut, sicut tenetur, imperio sacro et ejus subditis assistat, retrahendo omnino pedem ab hiis, que quovis pacto contra imperium machinarentur, quod si non faceret, dominus rex et sui principes cogerentur sibi et suis de oportuno remedio providere. (a.a.0. fol. 1413). 10 b) Autzeichnungen über die Antwort Kg. Renés von Sizilien: der König beteuert seine Va- sallentreue, ist am Unternehmen gegen Épinal und Toul unbeteiligt, rechtjertigt sein Ver- halten gegen Verdun und Metz. [1444 November Nancy]. 5 [I] Primo obtulit in sua salutacione obsequium fidele regi Romanorum ac electoribus in singulis complacendi animum etc. 12] secundo quod semper fuit fidelis vasallus imperii 15 et nunquam in prejudicium imperii vel subditorum ejus aliquid attemptavit. invitus enim operam dare vellet, ut sacrum imperium aut sui electores invaderentur seu offenderentur. sed pocius ut fidelis princeps et vasallus imperii, in quantum in eo esset, defendere et tueri eos et avizare, ne offendantur, cum aliis minoribus principibus et hominibus dampnum inferre vellet minus imperio. et satis mirandum sibi dixit, quod principes nostri ita faciles essente omni spiritui credere, et quod omni relacioni aures credulas adhiberent. [3] post hoc ad speciem descendit et responsum dedit ad puncta, in quibus offendisse asserebatur imperium etc.: [3a] primo de Spinalo, quod nunquam consilium auxilium vel favorem dederit regi Francie in hiis, que attemptavit contra opidum de Spinalo, nec fuit presens apud regem temporibus predictis, et sic, si aliquid actum est cum opido de Spinalo, sibi minus racionabiliter 25 ascriberetur, suscepit enim regem Francie ad patriam suam, eum cum gente sua hospitando, sicut sororium suum et prout amieus amicum condingne recipere conswevit. et si ex hoe imperium dampnum aliquod in suis subditis receperit, sibi imputari non debet etc. [3b] se- cundo de civitate Tullensi accusari non debuit, sed pocius commendari et non malum pro bono judicarid, cum adhue sint in libertate, in qua perantea fuerunt, ejus promocione et 30 defensione. recepit enim eos in proteccionem, acsi essent sui, et sic de bono opere lapidari non debet. item credit eciam Tullenses non querulasse dee eo. [3e] tercio de Virdunensibus dicebat, quomodo ante tempora per Virdunenses patrie sue et suis subditis nobilibus et igno- bilibus magna dampna ac graves injurie illate fuissent per invasiones molestaciones etc. et quod sepius requisiti fuerint per eum et suos officiatos, ut emendam et satisfaccionem con- 35 dignam pro hujusmodi injuriis facerent. quas requisiciones contempserunt, parvipendendo easdem, et adhuc expectat salisfaccionem et reparacionem super premissis, quia in tracta- tibus cum eis existit. et si concordia non interveniret, vellet expetere satisfaccionem juxta morem patrie. [4] rogavimus, ut averteret indignacionem ab illis, quousque dieta in par- tibus Reni juxta responsum regis Francie institueretur et tunc de Virdunensibus ac aliis 40 colloquia et tractatus haberentur etc. sed rennuit, allegando causam, quia in brevi recessurus esset de patria Lodringie et tenderet ad consumacionem seu sollempnizacionem matrimonii contracti inter filiam suam et regem Anglie, rogans nos, ut induceremus Virdunenses ad faciendum sibi emendam et reparacionem. quod et fecimus. sed Virdunensis episcopus omnia allegavit esse ficta et tradidit nobis in scriptis rem gestam inter regem Cecilie et Virdunenses. 45 [5] item de civitate Metensi idem allegavit, qualiter multifarie et diversimode offendissent patriam suam ac subditos suos dampnificassent (certos suos nobiles in servitutem reduxerunt 20 a) sm. Vorl. requirimus El q., Forl deo siatt de 8p. by em. Vorl. usque. t)5. Vorl. tendere. c) om., Forl. cisct. d) em., Vorl. Iudicare.
Strana 463
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 223. C. Briofwechsel nr. 224. 463 5 10 sic, quod facti sunt vasalli eorum et ad omagium eis prestandum conpulerunt, et nisi fuerunt nobilitatem extingwere, neminem quasi in supericrem recognoscendo) et quod eciam pluries satisfaccionem ab eis requisiverit, tandem, dum hujusmodi requisiciones non curabanta, eos diffidavit et ad execucionem via facti juxta morem patrie ibi et alibi processit et hodie procedere velitb. et credit, per hoe non offendisse regem Romanorum neque alium quomeumque principem. eciam conquestus est, qualiter Metenses in brevi suspenderunt sibi proprium nuncium juratum in civitate Metensi. [6] ultimo supplicavit, ut recommitteremus eum domino regi Romanorum ac aliis principibus electoribus. ipse onim in quibuscumque sibi possibilibus recommissum habere vellet imperium ac principes electores. (a.a.0. fol. 141 b. 142a; Uberschrift: Responsio regis Cecilie summarie ad proposicionem factam coram en pro parte Romanorum regis et clectorum imperii. que proposicio fuit summarie collecta ox instruccionibus [vgl. S. 461 Anm.2] ad eundem regem Secilie datis). 15 C. Briefwechsel und Berichte nr. 224-239. 224. Briefausgänge1 der Stadt Nürnberg anläplich des RT. 1444 August 3—Oktober 21 Nürnberg. Aus Nirnberg St.-A. Briefbuch 17 copp. chart. codeu. [Il An Straßburg: Antwort auf 2 Briefe betr. Sendung von 50 Schützen, um die Straßburg nechstmals ergucht hat, und Unterstülzung des Allammeisters Conrat Armbruster, der im Namen Straßburgs mit Heg. Ludwig d. J. von Beyrn vor dem Kammergericht rechtlich zu handeln 20 hube: die Schützen seien bestellet und würden heute montag anziehen; dem Herrn Conrat aber wolle man nicht allein die serbetenen] Ratsfreunde, sondern auch den Doktor Gregorium Heyn- burg zubescheiden, damit dieser ihm am Kammergericht beistche und ihm hilflich und beraten sei. datum feria 2. post vincula Petri 44 (fol. 88b.89a; Straßburg AA 189 fol. 27 or. mb. lit. cl.). Aug. 3 [2] An Basel: Auf euren Brief tun wir ewer liebe zu wissen, das der --- Romisch küng 25 etc. und die --- kurfursten fursten prelaten und herren unde auch etlicher stette sendpotten an diser eingeslossen zetteln2 verzeichent hie zu Nurmberg bei seiner kunglichen maiestat sein, die sich dann mit der heiligen Cristenheit sachen vast und fleiBlich bekumern. got der allmechtig geruch dieselbe sache nach seinem lob und eren derselben heiligen Cristenheit zu trost zu einem seligen ende ze pringen etc. denn von des heiligen reichs und andern sachen gemeinen nûtz und fridend anrürnde ist auch wol etlicher maß geratslagt, und sein in hofnung, das die mit gottes hilf auch zum pesten kert werden. und wamit etc. datum ipsa die S. Sept. 1 Egidii confess. (fol. 99b-100 a). [3] An Straßburg: bittet um Mitteilung von gestalt und gelegenheit der lewfte umb euch in den gegenden und landen. datum feria 6. post Egidii (fol. 103 5). [4] An Regensburg: bestätigt zunächst den Empfang der Antwort auf sein Schreiben vom 28. Aug., (S. 417 Anm. I): denn als ewer fruntschaft fürbaß berurt, euch zu schreiben etwas newer mar und was der vorgnant --- Romisch kung der Cristenheit zu gut furgenommen 30 85 ANg. 3 Sept. 4 40 c) und senapotten tot am Rando knengefngt. b) do Forl. aa) orn., Vorl. curabunt. d) hier jolgt durckreadrichen anrurunde halen wit nichl verstanden, das bißher noth nicht Heffenlichs vulelent brechen halb üer iezguant der Cristenheit sach fûthand senommen oder davon getatslagt sel. so seln auch der obgnant stett rendbotten noch wir zu sollichen noch andern gemeinen des heiligen reighs notduritigen sachen, so vil wir erlernet haben, nicht erfordert. 45 1 Die von uns an anderer Stalle gen. Schreiben Sept. 12 an dicsclben nr. 292, d Anm. 2; Sept. 16 an Windsheim und Weißenburg in nr. 278, 5; Nürnbergs wakrend der angegebenen Zeit, die im Sept. 28 an Windsheim, in nr. 280, 1; Okt. 10 ührigen auch an Hund unseres Chronolog. Urkun- an Ulm in nr. 278, 13. den-Verzeichnieces schnell aufgefunden werden 2 Nicht mehr vorhanden. können, seien hier kurz zusammengestellt: Aug. 28 an Regensburg unsere nr. 202, c Anm. 1;
Be. Reichskrieg gegen Eidgenossen und Armagnaken nr. 223. C. Briofwechsel nr. 224. 463 5 10 sic, quod facti sunt vasalli eorum et ad omagium eis prestandum conpulerunt, et nisi fuerunt nobilitatem extingwere, neminem quasi in supericrem recognoscendo) et quod eciam pluries satisfaccionem ab eis requisiverit, tandem, dum hujusmodi requisiciones non curabanta, eos diffidavit et ad execucionem via facti juxta morem patrie ibi et alibi processit et hodie procedere velitb. et credit, per hoe non offendisse regem Romanorum neque alium quomeumque principem. eciam conquestus est, qualiter Metenses in brevi suspenderunt sibi proprium nuncium juratum in civitate Metensi. [6] ultimo supplicavit, ut recommitteremus eum domino regi Romanorum ac aliis principibus electoribus. ipse onim in quibuscumque sibi possibilibus recommissum habere vellet imperium ac principes electores. (a.a.0. fol. 141 b. 142a; Uberschrift: Responsio regis Cecilie summarie ad proposicionem factam coram en pro parte Romanorum regis et clectorum imperii. que proposicio fuit summarie collecta ox instruccionibus [vgl. S. 461 Anm.2] ad eundem regem Secilie datis). 15 C. Briefwechsel und Berichte nr. 224-239. 224. Briefausgänge1 der Stadt Nürnberg anläplich des RT. 1444 August 3—Oktober 21 Nürnberg. Aus Nirnberg St.-A. Briefbuch 17 copp. chart. codeu. [Il An Straßburg: Antwort auf 2 Briefe betr. Sendung von 50 Schützen, um die Straßburg nechstmals ergucht hat, und Unterstülzung des Allammeisters Conrat Armbruster, der im Namen Straßburgs mit Heg. Ludwig d. J. von Beyrn vor dem Kammergericht rechtlich zu handeln 20 hube: die Schützen seien bestellet und würden heute montag anziehen; dem Herrn Conrat aber wolle man nicht allein die serbetenen] Ratsfreunde, sondern auch den Doktor Gregorium Heyn- burg zubescheiden, damit dieser ihm am Kammergericht beistche und ihm hilflich und beraten sei. datum feria 2. post vincula Petri 44 (fol. 88b.89a; Straßburg AA 189 fol. 27 or. mb. lit. cl.). Aug. 3 [2] An Basel: Auf euren Brief tun wir ewer liebe zu wissen, das der --- Romisch küng 25 etc. und die --- kurfursten fursten prelaten und herren unde auch etlicher stette sendpotten an diser eingeslossen zetteln2 verzeichent hie zu Nurmberg bei seiner kunglichen maiestat sein, die sich dann mit der heiligen Cristenheit sachen vast und fleiBlich bekumern. got der allmechtig geruch dieselbe sache nach seinem lob und eren derselben heiligen Cristenheit zu trost zu einem seligen ende ze pringen etc. denn von des heiligen reichs und andern sachen gemeinen nûtz und fridend anrürnde ist auch wol etlicher maß geratslagt, und sein in hofnung, das die mit gottes hilf auch zum pesten kert werden. und wamit etc. datum ipsa die S. Sept. 1 Egidii confess. (fol. 99b-100 a). [3] An Straßburg: bittet um Mitteilung von gestalt und gelegenheit der lewfte umb euch in den gegenden und landen. datum feria 6. post Egidii (fol. 103 5). [4] An Regensburg: bestätigt zunächst den Empfang der Antwort auf sein Schreiben vom 28. Aug., (S. 417 Anm. I): denn als ewer fruntschaft fürbaß berurt, euch zu schreiben etwas newer mar und was der vorgnant --- Romisch kung der Cristenheit zu gut furgenommen 30 85 ANg. 3 Sept. 4 40 c) und senapotten tot am Rando knengefngt. b) do Forl. aa) orn., Vorl. curabunt. d) hier jolgt durckreadrichen anrurunde halen wit nichl verstanden, das bißher noth nicht Heffenlichs vulelent brechen halb üer iezguant der Cristenheit sach fûthand senommen oder davon getatslagt sel. so seln auch der obgnant stett rendbotten noch wir zu sollichen noch andern gemeinen des heiligen reighs notduritigen sachen, so vil wir erlernet haben, nicht erfordert. 45 1 Die von uns an anderer Stalle gen. Schreiben Sept. 12 an dicsclben nr. 292, d Anm. 2; Sept. 16 an Windsheim und Weißenburg in nr. 278, 5; Nürnbergs wakrend der angegebenen Zeit, die im Sept. 28 an Windsheim, in nr. 280, 1; Okt. 10 ührigen auch an Hund unseres Chronolog. Urkun- an Ulm in nr. 278, 13. den-Verzeichnieces schnell aufgefunden werden 2 Nicht mehr vorhanden. können, seien hier kurz zusammengestellt: Aug. 28 an Regensburg unsere nr. 202, c Anm. 1;
Strana 464
464 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. habe etc., also prûfen wir wol, das sich sein künglich gnade, auch ander unser herren die fürsten und prelaten mit denselben der Cristenheit sachen vast bekumern. was oder wie sie aber in denselben sachen besliessen werden, das künden wir noch nicht gewissen. got der almechtig fůg das mit sein gnaden zum pesten. von newen marn schriben wir euch gerne. so wissen wir noch kein warlich eigenschaft davon, wann ie einer anders sagt dann der ander. denn wamit etc. datum ut supra [d. i. domin. ante nat. b. Marie virg., wie im vorausgehenden Brief an Windsheim 1] (ful. 104an). [5] An Worms: hat dessen Brief vernommen; soll sich darauf verlassen, daß alle wider- wertikeit, die Worms oder irgendeiner andern Reichsstadt begegnet, Nürnberg zuwider und leid ist: Sollten wir der sachen in einchen wege vor dem König oder an irgendwelchen andern Enden 10 gedenken hören, so wollten wir ewer notdurft darinne gerne furhalten und euch zum Besten darauf verantworten, wir lassen auch ewern brieve des heiligen reichs frier und reichsstette sendpotten, so itzunt bei uns versampnet sein, furpringen, die auch, ob des not tun wurde, als wir nicht zweifeln, darinne das peste euch zu gut gerne furkern. auch werden kûrzlich der stett ratsfrunde an einem ende versampnet. als das villeicht ewer liebe nu wol furkomen ist. 15 alsdann ir gelegenheit der lewfe, so wir getrawen, wol vernemen werdet. datum feria 6. Sept. 18 post exaltac. s. crucis (fol. 106 b-107a). [6] An Ritter Hannsen vom Hirtzhorn, Vitztum zu Amberg: wir haben vernommen, was ihr uns jetzt wegen des legers des volkes, das ihr dem Pfalzgrafen zu schicken vermeint, geschrieben habt. Wir wollen dem Pfalzgrafen zu Gefallen die Unsern auch dazu schicken und 20 bestellen, das es gegen den ewern nach gleichen dingen gehalten werden soll. Eure Erbarkeit wolle es ebenso bestellen, das unser geschonet und auch den unsern umb das ir nach zimlicheit Okt. 5 außrichtung geschee. Datum feria 2. ante Dyonisii (fol. 112b). 17] An Straßburg: wann sich --- her Fridrich herzog zu Sachßen etc. und her Frid- rich margraf zu Branndenburg ete., des heiligen reichs kurfursten, auch der hochwirdig 25 Okt. a unser gnediger herre von Wirtzpurg auf gestern suntag hie erhaben und von hinnen gezogen Okt. 5 sein, auch der hochwirdigist unser gnediger herr von Meintz sich als hewt, als wir vermerken, aucha erheben wirdet, wolten wir nicht lassen, ewerr fürsichtikeit das im pesten zu verkun- digen. Ihr habt sicherlich aus des Königs Briefen gelegenheit beder anslege wol vernomen. darumb nit not ist, ewer lieb verrer davon ze schriben; gebt uns bitte durch den gegenwärtigen 30 Boten Nachricht gestalt der lewfte mit dem frembden volke, auch ob euch hinfûr ie zu zeiten eincherlei furgefiel von den und andern leuften, uns notdürftig zu wissen, das wollet uns uf unser kost und zerung in guter fruntschaft auch verkünden und kein pottenlon darinne an- sehen. desgleichen wir ewer liebe hinwiderumb zu tün auch willig sein wôllen. datum ut supra [d. i. fer. 2. a. Dyonisii wie im vorgen. Brief]. (fol. 113 ab; Straßburg AA 192 fol. 7 orr. 35 mb., Dat. fer. 2. post Francisci). [8] An Herrn Jacubko von Witzessowitz, Hauptmann des Kreises Lütmeritz2: Edeler lieber herre. wann wir in iglichen sachen besunder wolgetrawen und zuversicht alles guten Sept. 6 Okt. 5 5 n) Vorf. sich nuch. 1 Dieser Brief an Windsheim vom 6. Sept., der keine unmittelbare Bezichung zum RT. hat, enthält die Bitte um Stellungmahme Windsheimg zum Vorschlag des Schenken Conrat Herrn zu Limpurg für eine [Landfriedens-JEinung zwi- schen den Bischöfen von Wirtzpurg und Bamberg, den Mgjn. Johan und Albrecht von Brannden- burg, den Herzögen von Sachsen mit ihrem Lande hie disseit waldes und der Städten Rothenburg, Weißenburg, Windsheim und Nürn- berg im Hinblick auf die rewbri in den Landen, und zwar uf wege und forme, als zu zeiten die lantfriede diser land gelaut haben; Rothenburgs und Schwcinfurts Ratsfreunde, die jelzt hier 40 gewesen scien, wollen die Angelegenheit an ihre Freunde bringen (Nürnb. Briefb. 17 fol. 103 b. 104 a). 2 Einen inhaltlich gleichen und zum. Teil wörtlich übereinstimmenden Brief, aber ohne die 45 Nachschrift, richtete Nürnberg am 6. Okt. auch an Herrn Niclassen von Lobkowitz; dat. wie im Brief an Witzessowitz. — Der gleichen Botschaft ist sicherlich auch der Brief vom selben Tage (ut supra) an Newenpilßen überantwortet worden, in dem Nürnberg für freundliche erpietung und den guten Willen dankt, den die Stadt dem Nürn- 50
464 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. habe etc., also prûfen wir wol, das sich sein künglich gnade, auch ander unser herren die fürsten und prelaten mit denselben der Cristenheit sachen vast bekumern. was oder wie sie aber in denselben sachen besliessen werden, das künden wir noch nicht gewissen. got der almechtig fůg das mit sein gnaden zum pesten. von newen marn schriben wir euch gerne. so wissen wir noch kein warlich eigenschaft davon, wann ie einer anders sagt dann der ander. denn wamit etc. datum ut supra [d. i. domin. ante nat. b. Marie virg., wie im vorausgehenden Brief an Windsheim 1] (ful. 104an). [5] An Worms: hat dessen Brief vernommen; soll sich darauf verlassen, daß alle wider- wertikeit, die Worms oder irgendeiner andern Reichsstadt begegnet, Nürnberg zuwider und leid ist: Sollten wir der sachen in einchen wege vor dem König oder an irgendwelchen andern Enden 10 gedenken hören, so wollten wir ewer notdurft darinne gerne furhalten und euch zum Besten darauf verantworten, wir lassen auch ewern brieve des heiligen reichs frier und reichsstette sendpotten, so itzunt bei uns versampnet sein, furpringen, die auch, ob des not tun wurde, als wir nicht zweifeln, darinne das peste euch zu gut gerne furkern. auch werden kûrzlich der stett ratsfrunde an einem ende versampnet. als das villeicht ewer liebe nu wol furkomen ist. 15 alsdann ir gelegenheit der lewfe, so wir getrawen, wol vernemen werdet. datum feria 6. Sept. 18 post exaltac. s. crucis (fol. 106 b-107a). [6] An Ritter Hannsen vom Hirtzhorn, Vitztum zu Amberg: wir haben vernommen, was ihr uns jetzt wegen des legers des volkes, das ihr dem Pfalzgrafen zu schicken vermeint, geschrieben habt. Wir wollen dem Pfalzgrafen zu Gefallen die Unsern auch dazu schicken und 20 bestellen, das es gegen den ewern nach gleichen dingen gehalten werden soll. Eure Erbarkeit wolle es ebenso bestellen, das unser geschonet und auch den unsern umb das ir nach zimlicheit Okt. 5 außrichtung geschee. Datum feria 2. ante Dyonisii (fol. 112b). 17] An Straßburg: wann sich --- her Fridrich herzog zu Sachßen etc. und her Frid- rich margraf zu Branndenburg ete., des heiligen reichs kurfursten, auch der hochwirdig 25 Okt. a unser gnediger herre von Wirtzpurg auf gestern suntag hie erhaben und von hinnen gezogen Okt. 5 sein, auch der hochwirdigist unser gnediger herr von Meintz sich als hewt, als wir vermerken, aucha erheben wirdet, wolten wir nicht lassen, ewerr fürsichtikeit das im pesten zu verkun- digen. Ihr habt sicherlich aus des Königs Briefen gelegenheit beder anslege wol vernomen. darumb nit not ist, ewer lieb verrer davon ze schriben; gebt uns bitte durch den gegenwärtigen 30 Boten Nachricht gestalt der lewfte mit dem frembden volke, auch ob euch hinfûr ie zu zeiten eincherlei furgefiel von den und andern leuften, uns notdürftig zu wissen, das wollet uns uf unser kost und zerung in guter fruntschaft auch verkünden und kein pottenlon darinne an- sehen. desgleichen wir ewer liebe hinwiderumb zu tün auch willig sein wôllen. datum ut supra [d. i. fer. 2. a. Dyonisii wie im vorgen. Brief]. (fol. 113 ab; Straßburg AA 192 fol. 7 orr. 35 mb., Dat. fer. 2. post Francisci). [8] An Herrn Jacubko von Witzessowitz, Hauptmann des Kreises Lütmeritz2: Edeler lieber herre. wann wir in iglichen sachen besunder wolgetrawen und zuversicht alles guten Sept. 6 Okt. 5 5 n) Vorf. sich nuch. 1 Dieser Brief an Windsheim vom 6. Sept., der keine unmittelbare Bezichung zum RT. hat, enthält die Bitte um Stellungmahme Windsheimg zum Vorschlag des Schenken Conrat Herrn zu Limpurg für eine [Landfriedens-JEinung zwi- schen den Bischöfen von Wirtzpurg und Bamberg, den Mgjn. Johan und Albrecht von Brannden- burg, den Herzögen von Sachsen mit ihrem Lande hie disseit waldes und der Städten Rothenburg, Weißenburg, Windsheim und Nürn- berg im Hinblick auf die rewbri in den Landen, und zwar uf wege und forme, als zu zeiten die lantfriede diser land gelaut haben; Rothenburgs und Schwcinfurts Ratsfreunde, die jelzt hier 40 gewesen scien, wollen die Angelegenheit an ihre Freunde bringen (Nürnb. Briefb. 17 fol. 103 b. 104 a). 2 Einen inhaltlich gleichen und zum. Teil wörtlich übereinstimmenden Brief, aber ohne die 45 Nachschrift, richtete Nürnberg am 6. Okt. auch an Herrn Niclassen von Lobkowitz; dat. wie im Brief an Witzessowitz. — Der gleichen Botschaft ist sicherlich auch der Brief vom selben Tage (ut supra) an Newenpilßen überantwortet worden, in dem Nürnberg für freundliche erpietung und den guten Willen dankt, den die Stadt dem Nürn- 50
Strana 465
C. Briefwechsel und Berichte nr. 224. 465 zu ewer edel haben und nû der Delfphin, des küngs von Frankreich sûne, mit einem merklichen volk auß Frannkreich in Tutsche lande gezogen und damit unz an den Rein komen ist, haben wir auß demselben wolgetrawen Petern Ratzko unsern burgere mit unsern credenzbrieven zu ewer edel gevertigt und im dabei bevolhen, dieselbe ewer edel von unsern wegen zu ersuchen, ob wir villeicht nach gelegenheit derselben lewfte leut bedurfen wûrden, das ir uns dann darinne güten willen beweisen und früntlichen beistant erzaigen wôlt. darzů sich dann ewer edel nieht allein früntlich erpotten, sunder sich auch begeben hat, zu uns gen Nurmberg darumb zu reiten etc., wie das dann ewer brieve und auch des genanten unsers hurgers widerantwurt uns zu erkennen geben haben. Dank für froundlichee Erbieten. und wann nů dasselb volk von Frannkreich noch ienseit Reyns ist und in auch der ---Romisch kûng etc. mit hilf gotes und des heiligen reiche kûrfûrsten fûrsten herren und stetten meinet widerstand zu tûn, ist nicht not, das sich ewer edel darumb zu uns füge, sunder wir wollen, so schierst wir můgen, unser potschaft zu euch schicken und auß den sachen nach ir gelegen- heit verrer mit euch reden lassen. dat. feria 3. ante Dyonisii. (Cetula:) auch als uns ewer 0n. € edel in einer zetteln schreibt, euch wissen ze lassen, wie es unserm gnedigisten herren dem Romischen kûng gee und wa sein gnade iczunt sei etc., also wollet gütlich vernemen, das sein kunglich gnade etliche zeit hie zu Nürmberg gewesen und noch ist und des heiligen reichs kurfürsten fürsten und herren her zu im gevordert und mitsampt denselben unsern herren den fursten etlich anslege furgenomen und getan hat, dem frembden volk von Frannkreich zo mit gotes hilf widerstand zu tûn. sollichen anslegen zu verfolgen und nachzukommen, haben sich uf gestern und hewt unser gnedig herren kurfursten und fürsten der merer teil erhaben etc. auch ist sein kunglich maiestat noch also bei uns und sein in zweifel, wenn sich sein gnade auch hie erheben oder an wellich ende sich dieselbe sein gnade fügen werde (fol. 114ab). [9] An Speier: Dankt für Speiers Brief über die fremden lewf und für die beigeschlossenen 25 Abschriften, lehnt die Bitte um Beschaffung eines Darlehens ab und schreibt dann weiter: auch als ewer fruntschaft begeren, euch wisson ze lassen, waß unsers gnedigisten hern dez Romi- schen kungs und unser hern der fursten furnemen sei etc., sein wir in hoffnung, ewer liebe und fruntschaft haben auß unsers gnedigisten hern kungs brieve von der zweier anslag wegen euch zugesant woll vernomen, wie unser gnedig hern die fursten mit gotts hilf dem fremden volk 30 widderstant vermeinen ze tun. und auf das sein unser hern von Mentz, herzog Friderich von Sachsen und marggraff Friderich von Brandenburg, dez heiligen reichs kurfursten, von hinnen heim geritten. sunder unser hern von Trier und Collen sein noch hie bei unserm gnedi- gisten hern dem kung, wie lang sein durchleuchtikeit und die obgenanten fursten hie beleiben oder wohin sein maiestat sich von hinnen fugen werde, sein wir in zweifel und wissen dez s5 kein warheit. dann womit wir ewer ersamen fruntschaft etc. dat. feria 3. ante Dionisii. ok. 6 (fol. 116b.117a). [10] An Basel: nachdem und uns ewer ersam früntschaft von der lantleuf wegen uf das kûrzest geschriben und dabei fürgehalten hat, wie euch gemeiner freien und reichstel poten, so bei uns ligen, geschriben, den ir dann widerumb geantwort habt, als wir dann an denselben botten und auch an ewern schriften wol vernemen werden, wie das dann ewer briefe inhaltend ist etc., also ist uns sôllich briefe an dic genanten sendpotten lutende auch wol fürbracht; des begreifung wir auch wol vermerkt hant. denn als ewer liebe in heden briefen besleußt, uns die erbern frien und reichstette im Elseß itzunt mit dem frembden volk umb- geben und swêrlich bekümbert wôllen lassen bevolhen scin, sol und mag ewer liebe gênz- 45 lich wol getrawen, daz uns solich merklich übeltat schéden, und wann nû der vorge- nant --- Romisch kûnig zu widerstand demselben frembden volk mitsampt unseren vorbe- rürten gnedigen herren kůrfursten fursten und herren zwen anslege gotan hat, der einer umb 5 10 15 40 Okt. 5u. s berger Bürger Peter Ratzko zu erkennen gegeben frembden volke von Frannkreich in Tutschen hat, den Nürnberg nechstmals wegen der frembden landen erhebt hant, mit eredentzen au ihr ge- so lewfte, so sich von dem Dolphin und dem schickt hatle, u.u.m. (fol. 115°-1163). 7083 Deutsche Reichstogsakton XVII, 2 59
C. Briefwechsel und Berichte nr. 224. 465 zu ewer edel haben und nû der Delfphin, des küngs von Frankreich sûne, mit einem merklichen volk auß Frannkreich in Tutsche lande gezogen und damit unz an den Rein komen ist, haben wir auß demselben wolgetrawen Petern Ratzko unsern burgere mit unsern credenzbrieven zu ewer edel gevertigt und im dabei bevolhen, dieselbe ewer edel von unsern wegen zu ersuchen, ob wir villeicht nach gelegenheit derselben lewfte leut bedurfen wûrden, das ir uns dann darinne güten willen beweisen und früntlichen beistant erzaigen wôlt. darzů sich dann ewer edel nieht allein früntlich erpotten, sunder sich auch begeben hat, zu uns gen Nurmberg darumb zu reiten etc., wie das dann ewer brieve und auch des genanten unsers hurgers widerantwurt uns zu erkennen geben haben. Dank für froundlichee Erbieten. und wann nů dasselb volk von Frannkreich noch ienseit Reyns ist und in auch der ---Romisch kûng etc. mit hilf gotes und des heiligen reiche kûrfûrsten fûrsten herren und stetten meinet widerstand zu tûn, ist nicht not, das sich ewer edel darumb zu uns füge, sunder wir wollen, so schierst wir můgen, unser potschaft zu euch schicken und auß den sachen nach ir gelegen- heit verrer mit euch reden lassen. dat. feria 3. ante Dyonisii. (Cetula:) auch als uns ewer 0n. € edel in einer zetteln schreibt, euch wissen ze lassen, wie es unserm gnedigisten herren dem Romischen kûng gee und wa sein gnade iczunt sei etc., also wollet gütlich vernemen, das sein kunglich gnade etliche zeit hie zu Nürmberg gewesen und noch ist und des heiligen reichs kurfürsten fürsten und herren her zu im gevordert und mitsampt denselben unsern herren den fursten etlich anslege furgenomen und getan hat, dem frembden volk von Frannkreich zo mit gotes hilf widerstand zu tûn. sollichen anslegen zu verfolgen und nachzukommen, haben sich uf gestern und hewt unser gnedig herren kurfursten und fürsten der merer teil erhaben etc. auch ist sein kunglich maiestat noch also bei uns und sein in zweifel, wenn sich sein gnade auch hie erheben oder an wellich ende sich dieselbe sein gnade fügen werde (fol. 114ab). [9] An Speier: Dankt für Speiers Brief über die fremden lewf und für die beigeschlossenen 25 Abschriften, lehnt die Bitte um Beschaffung eines Darlehens ab und schreibt dann weiter: auch als ewer fruntschaft begeren, euch wisson ze lassen, waß unsers gnedigisten hern dez Romi- schen kungs und unser hern der fursten furnemen sei etc., sein wir in hoffnung, ewer liebe und fruntschaft haben auß unsers gnedigisten hern kungs brieve von der zweier anslag wegen euch zugesant woll vernomen, wie unser gnedig hern die fursten mit gotts hilf dem fremden volk 30 widderstant vermeinen ze tun. und auf das sein unser hern von Mentz, herzog Friderich von Sachsen und marggraff Friderich von Brandenburg, dez heiligen reichs kurfursten, von hinnen heim geritten. sunder unser hern von Trier und Collen sein noch hie bei unserm gnedi- gisten hern dem kung, wie lang sein durchleuchtikeit und die obgenanten fursten hie beleiben oder wohin sein maiestat sich von hinnen fugen werde, sein wir in zweifel und wissen dez s5 kein warheit. dann womit wir ewer ersamen fruntschaft etc. dat. feria 3. ante Dionisii. ok. 6 (fol. 116b.117a). [10] An Basel: nachdem und uns ewer ersam früntschaft von der lantleuf wegen uf das kûrzest geschriben und dabei fürgehalten hat, wie euch gemeiner freien und reichstel poten, so bei uns ligen, geschriben, den ir dann widerumb geantwort habt, als wir dann an denselben botten und auch an ewern schriften wol vernemen werden, wie das dann ewer briefe inhaltend ist etc., also ist uns sôllich briefe an dic genanten sendpotten lutende auch wol fürbracht; des begreifung wir auch wol vermerkt hant. denn als ewer liebe in heden briefen besleußt, uns die erbern frien und reichstette im Elseß itzunt mit dem frembden volk umb- geben und swêrlich bekümbert wôllen lassen bevolhen scin, sol und mag ewer liebe gênz- 45 lich wol getrawen, daz uns solich merklich übeltat schéden, und wann nû der vorge- nant --- Romisch kûnig zu widerstand demselben frembden volk mitsampt unseren vorbe- rürten gnedigen herren kůrfursten fursten und herren zwen anslege gotan hat, der einer umb 5 10 15 40 Okt. 5u. s berger Bürger Peter Ratzko zu erkennen gegeben frembden volke von Frannkreich in Tutschen hat, den Nürnberg nechstmals wegen der frembden landen erhebt hant, mit eredentzen au ihr ge- so lewfte, so sich von dem Dolphin und dem schickt hatle, u.u.m. (fol. 115°-1163). 7083 Deutsche Reichstogsakton XVII, 2 59
Strana 466
466 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 16 Nor. 11 Okt. 16 Nov. 11 Okt. 8 Ok. 11 Okt. 11 sant Gallen, der ander umb sant Merteins tag zugeen sûllen, als die, so wir hoffen, durch sein küniclich briefe nů wol an euch gelangt haben, getrawen wir, got der allmechtig werde sôlliche anslege durch sein erbermde gemeinem nutz zu güt tröstlich und fruchtper machen. und wamit etc. datum ut supra [d. i. feria 5. ante Dyonisii]. (Cetula inclusa prescripte littere:) auch sein unser gnedige herrn der erzbischof zu Meyntz, herr Fridrich herzog zu Sachsen, her Fridrich marggrave zu Brandemburg, des heiligen reichs kurfürsten, und etlich ander fürsten und herren von hinnen gezogen. so sein noch hie bei unserem vorgenant gnedi- gisten herren dem Romischen kûnig her Dietrich zu Côln und her Jacob zu Trier erzbischoff etc., her Heinrich und her Ludwig herzogen in Bayren (fol. 118b.119a). [II] An Straßburg: ewer fruntlich schreiben uns itzunt von des frembden volks 10 wegen zugesant haben wir empfangen und wol vernomen ; wir bedauern sôlliche ewer und der lande beschedigung, auch sollicher frevel unzucht gewalt und mûtwillen, so durch dasselb frembde volk begangen wirdt, und hoffen zu Gott, nachdem der Röm. König mit rate und bei- wesen des heiligen reichs kurfursten fürsten und herren zwen ansleg, der einer umb sant Gallen, der ander umb sant Mertins tage, als das villeicht nu wol an ewer liebe gelangt hat, zugeen sûllen, fürhand genomen haben, demselben frembdem volk zu widersteen, daz dieselben anslege gemeinen nûtz zu gût fruchtber werden sûllen, wir sein auch wol erfrewt, daz ewer stat so ordenlich und wol zugericht, wann das dem ganzen reiche trostlich ist. datum ut supra [d. i. feria 5. ante Dyonisii] (fol. 119a, unter dem Text: Item prescripta cetula [d. i. die Nachschrift zum vorhergehenden Brief an Basel] eciam inclusa est huie littere ; in Straßburg AA 20 189 fol. 22 und 23 ced. und or.). [12] An Basel: Als ihr dem Röm. König, den Kurfürsten, den Sendboten der freien und Reichsstädte und uns geschrieben und ewer und der andern erbern frien und reichstet im Elseßs anligende notsachen furgehalten und zu erkennen geben hat ete., also sein dieselben ewer brief dem genanten --- Romischen küng und den andern unsern herren .. kurfursten, nemlich 25 unsern gnedigen herren von Coln und von Tryer erzbischoffena, auch der fursten und der stett sendpotten, so vil der dann noch hie bei uns gewesen sein, wol zukomen und geantwurt worden; und versten nicht anders, dann das in allen sollich übeltät frevel und mutwillen, so durch das frembde volk begangen wirdet, mit ganzen trewen wider und leide sein und das auch die obgenant unser gnedig herren von Coln und Tryer gar tief und statlich auß den a0 dingen geredt haben etc. habt ihr aus unsern vordern schriften hoffentlich von den zwein an- slegen vernommen, die danne zu widerstand dem genanten frembden volk furgenomen sein, und sein in getrawen, got der almechtig werde die sache dem heiligen reiche zu trost zu einem lob- lichen ende prengen. auch als wir euch nechst in einer zetteln zu wissen getan haben [usw., Inhalt des Zettels oben Z. 5ff.], also wôll ewer liebe nû vermerken, das gestern suntag frû dic 35 vorgenant unser gnedig herren von Coln und Tryr von hinnen gescheiden sein. so ist auch als gestern nach mittag zu vesperzeit unser herre der Romisch kûng und mit im die vorgenant zwen fürsten von Beyrn auch von hinnen gezogen, sich zu sein erblanden ze fûgen, was wir Okt. 12 euch noch zur Kenntnis bringen woliten. dat. feria 2. ante Galli (fol. 1213-122a). [13] An Straßburg: (schreibt zunächst fast wörtlich dasselbe, wie am gleichen Tage an 40 Basel über den Aufbruch des Königs und der Fürsten, dann:) auch haben ewer und unser gut frûnde die von Basel dem --- Romischen kûng, auch des heiligen reichs kurfursten und auch der stett sendpotten, so vil der dann vorhanden gewesen sein, ir und der andern frien und reichstet im Elsoß gelegen notsach gar clorlich geschriben und in auch alle gelegenheit derselben ding gar eigentlich zu erkennen geben. und versten nicht anders, dann das sie alle ein groß misfallen an sollichen sachen des frembden volks haben und in auch mit trewen laide sien und das auch unser gnedig herren kurfursten fürsten herrn und stette mit ernste darzu vermeinen zu tûn, als das dann ewer liebe auß den furgenomen anslegen durch --- den kung, auch des heiligen reichs kurfursten fürsten und herren gescheen nu wol verstanden 15 Okt. s 45 a) Forl. orbischoffen. 50
466 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 16 Nor. 11 Okt. 16 Nov. 11 Okt. 8 Ok. 11 Okt. 11 sant Gallen, der ander umb sant Merteins tag zugeen sûllen, als die, so wir hoffen, durch sein küniclich briefe nů wol an euch gelangt haben, getrawen wir, got der allmechtig werde sôlliche anslege durch sein erbermde gemeinem nutz zu güt tröstlich und fruchtper machen. und wamit etc. datum ut supra [d. i. feria 5. ante Dyonisii]. (Cetula inclusa prescripte littere:) auch sein unser gnedige herrn der erzbischof zu Meyntz, herr Fridrich herzog zu Sachsen, her Fridrich marggrave zu Brandemburg, des heiligen reichs kurfürsten, und etlich ander fürsten und herren von hinnen gezogen. so sein noch hie bei unserem vorgenant gnedi- gisten herren dem Romischen kûnig her Dietrich zu Côln und her Jacob zu Trier erzbischoff etc., her Heinrich und her Ludwig herzogen in Bayren (fol. 118b.119a). [II] An Straßburg: ewer fruntlich schreiben uns itzunt von des frembden volks 10 wegen zugesant haben wir empfangen und wol vernomen ; wir bedauern sôlliche ewer und der lande beschedigung, auch sollicher frevel unzucht gewalt und mûtwillen, so durch dasselb frembde volk begangen wirdt, und hoffen zu Gott, nachdem der Röm. König mit rate und bei- wesen des heiligen reichs kurfursten fürsten und herren zwen ansleg, der einer umb sant Gallen, der ander umb sant Mertins tage, als das villeicht nu wol an ewer liebe gelangt hat, zugeen sûllen, fürhand genomen haben, demselben frembdem volk zu widersteen, daz dieselben anslege gemeinen nûtz zu gût fruchtber werden sûllen, wir sein auch wol erfrewt, daz ewer stat so ordenlich und wol zugericht, wann das dem ganzen reiche trostlich ist. datum ut supra [d. i. feria 5. ante Dyonisii] (fol. 119a, unter dem Text: Item prescripta cetula [d. i. die Nachschrift zum vorhergehenden Brief an Basel] eciam inclusa est huie littere ; in Straßburg AA 20 189 fol. 22 und 23 ced. und or.). [12] An Basel: Als ihr dem Röm. König, den Kurfürsten, den Sendboten der freien und Reichsstädte und uns geschrieben und ewer und der andern erbern frien und reichstet im Elseßs anligende notsachen furgehalten und zu erkennen geben hat ete., also sein dieselben ewer brief dem genanten --- Romischen küng und den andern unsern herren .. kurfursten, nemlich 25 unsern gnedigen herren von Coln und von Tryer erzbischoffena, auch der fursten und der stett sendpotten, so vil der dann noch hie bei uns gewesen sein, wol zukomen und geantwurt worden; und versten nicht anders, dann das in allen sollich übeltät frevel und mutwillen, so durch das frembde volk begangen wirdet, mit ganzen trewen wider und leide sein und das auch die obgenant unser gnedig herren von Coln und Tryer gar tief und statlich auß den a0 dingen geredt haben etc. habt ihr aus unsern vordern schriften hoffentlich von den zwein an- slegen vernommen, die danne zu widerstand dem genanten frembden volk furgenomen sein, und sein in getrawen, got der almechtig werde die sache dem heiligen reiche zu trost zu einem lob- lichen ende prengen. auch als wir euch nechst in einer zetteln zu wissen getan haben [usw., Inhalt des Zettels oben Z. 5ff.], also wôll ewer liebe nû vermerken, das gestern suntag frû dic 35 vorgenant unser gnedig herren von Coln und Tryr von hinnen gescheiden sein. so ist auch als gestern nach mittag zu vesperzeit unser herre der Romisch kûng und mit im die vorgenant zwen fürsten von Beyrn auch von hinnen gezogen, sich zu sein erblanden ze fûgen, was wir Okt. 12 euch noch zur Kenntnis bringen woliten. dat. feria 2. ante Galli (fol. 1213-122a). [13] An Straßburg: (schreibt zunächst fast wörtlich dasselbe, wie am gleichen Tage an 40 Basel über den Aufbruch des Königs und der Fürsten, dann:) auch haben ewer und unser gut frûnde die von Basel dem --- Romischen kûng, auch des heiligen reichs kurfursten und auch der stett sendpotten, so vil der dann vorhanden gewesen sein, ir und der andern frien und reichstet im Elsoß gelegen notsach gar clorlich geschriben und in auch alle gelegenheit derselben ding gar eigentlich zu erkennen geben. und versten nicht anders, dann das sie alle ein groß misfallen an sollichen sachen des frembden volks haben und in auch mit trewen laide sien und das auch unser gnedig herren kurfursten fürsten herrn und stette mit ernste darzu vermeinen zu tûn, als das dann ewer liebe auß den furgenomen anslegen durch --- den kung, auch des heiligen reichs kurfursten fürsten und herren gescheen nu wol verstanden 15 Okt. s 45 a) Forl. orbischoffen. 50
Strana 467
C. Briefwechsel und Berichte nr. 224-225. 467 hat. und hoffen zu got, das dieselben anslege furgank gewinnen und dem heiligen reiche fruchtper werden. auch wôll uns ewer liebe gelegenheit der sachen mit dem frembden volk und auch wie es umb euch und ander ewer und unser gût frunde der frion und reichstet gestalt sei, so vil ewer fursichlikeit das fugsam und uns zu wissen notdůrft sei, bei disem unserm 5 potten gutlich verschreiben, als etc. datum ut supra [d. i. feria 2. ante Galli] (fol. 1225-123e). [14 An Augsburg: als uns ewer ersam fruntschaft geschriben hat von der anslege wegen, so der - Ro. küng mitsampt andern unsern -- kurfursten und fursten hie bei uns zu Nurmberg gemacht haben, begernde euch zu wissen tün, mit was hilf fursten herrn und stette darzu tun sullen etc., wie das dann ewer brieve, den wir wol vernomen haben, bogreifet : to also versehen wir uns, ewer liebe sei durch ewer ratsfrunde gelegenheit des ersten anslags wol underrichtet, denn von des andern anslags wegen haben wir unsern fleiß gen etlichen, do wir vermeinten, das die denselben andern anslag in verzaichnuß haben sollten, getan. die uns dann alle furgehalten, das sie desselben anslags nicht haben. ausgescheiden Herman Hecht hat uns zu erkennen geben, wie er den anslag in verzeichnuß hab; aber er hab den gen Ulm mit andern sein schriften gesandt; so schier er aber daselbsthin kome, so woll er uns den gerne schicken. wirdt uns nû der also, so sein wir willig, den ewerr weisheit fürbaß zu- zufůgen, wann wamit etc. dat, feria 3. ante Galli (fol. 124b). [15] An Straßburg: dankt für die Nachrichten über die Armagnaken, die Straßburg kürzlich und jetzt in zwei Briefen gegeben hat; verweist hinsichtlich des Begehrens, es möge 20 mit dem König, den Kurfürsten und den Städten sür Abhilje sorgen, aus seinen Brief svom 12. Oktober, oben unter 13], den Straßburg inzwischen erhalten haben werde. Datum feria 4. undecim milium virginum (fol. 127b-128a; Straßburg AA 189 fol. 24 or. mb.). [16] An Zürich: ist bei der letzten Anwesenheit des Römischen Königs in Nürnberg von dem Züricher Ratsfreunde Hanns Swend und vom Stadtschreiber, die dem König nachfolgien, 25 um 100 rheinische Gulden gebeten worden, die sie laut Ausweis ihres daräber gegebenen Briefes binnen kurzem zurückzahlen lassen wollten; bittet anzuordnen, daß dieser noch ausslekende 114461 Betrag ohne weiteren Verzug bezahlt werdel. Datum ut supra [d. i. feria 6. ante Galli]. Olt. 14 (Nürnb. Brietb. 18 fol. 79b-80 a). 15 [Okt. 12/ OE. 13 okt. 21 30 225. Briefeingänge bei der Stadt Nürnberg während der Dauer des RT. Oktober 19. 1444 August 24 bis Aus Nürnberg St.-A. Nürnb. Akten u. Urkk. üb. Staats. u. Verwaltungsangeleg S. I L. 101 nr. 5 orr. litt. cl. 35 Die ersten Berichte über die Armagnaken, die nach Nürnberg kamen, fullen ine der August, ungefähr gleichzeitig mit dem Beginn der RT.-Verhandlungen. [I] Wohl als früheste Nachricht von den Kriegsschauplätzen — wenn auch nicht als erste Alarm- nachricht — ist der Briej des Bürgermaisters und Ritters Hanns Rote und des Rates zu Basel an den Rat zu Nürnberg vom 24. Aug. (ipsa die b. Bartholomei apost. 444) anzuschen, der wie ein gleicher Brief Basels an Straßburg nur allgemeine Schilderungen über den Armagnakeneinfall ent- hält (fol. 45 or. mo.), dann aber auf einem beigelegien Zettel (fol. 46 ced. chart.) den bemerkenswerten 40 Zusatz bringt: als dirre briefe geschriben wart, da kam uns mere, wie der Delphin mit sin selbz person uf ein sloß kummen sôlte, dus nit ein Inlbe mile von unser statt gelegen ist. und ist uns fur war geseit, das si sprechen sôllen. Tútsche lande můsse verhergeter werden, denn Franckrich ie verherget sie worden. das doch ein swere more ist ze hôrende. 1 Zirich kam disser und spateren Aufforde- ersamkeit zu lieb die ewern mit söllichem lehen gefûrdert und su lange zeit gûtlich ver- 45 rungen nicht nach. Denn Nürnberg schrieb ihm zogen haben, ir wellet uns mit der bezalung am 30. März 1448: ihr habt auf unser Ersuchen, die geliehenen 100 Gulden zu bezahlen, vor etlichen nicht lenger aufhalten, sunder die furderlich Wochen geantwortet und gebeten, noch kurze Zeit. tun; dat. ut supra, d. i. sabato ante domin. quasimodogeniti [März 30]. (Briefb. 19 fol. 3b). Geduld zu haben; wir biiten euch abermals, an- 50 gesehen unsern guten willen, darinne wir ewerr 1444 Aug. 24
C. Briefwechsel und Berichte nr. 224-225. 467 hat. und hoffen zu got, das dieselben anslege furgank gewinnen und dem heiligen reiche fruchtper werden. auch wôll uns ewer liebe gelegenheit der sachen mit dem frembden volk und auch wie es umb euch und ander ewer und unser gût frunde der frion und reichstet gestalt sei, so vil ewer fursichlikeit das fugsam und uns zu wissen notdůrft sei, bei disem unserm 5 potten gutlich verschreiben, als etc. datum ut supra [d. i. feria 2. ante Galli] (fol. 1225-123e). [14 An Augsburg: als uns ewer ersam fruntschaft geschriben hat von der anslege wegen, so der - Ro. küng mitsampt andern unsern -- kurfursten und fursten hie bei uns zu Nurmberg gemacht haben, begernde euch zu wissen tün, mit was hilf fursten herrn und stette darzu tun sullen etc., wie das dann ewer brieve, den wir wol vernomen haben, bogreifet : to also versehen wir uns, ewer liebe sei durch ewer ratsfrunde gelegenheit des ersten anslags wol underrichtet, denn von des andern anslags wegen haben wir unsern fleiß gen etlichen, do wir vermeinten, das die denselben andern anslag in verzaichnuß haben sollten, getan. die uns dann alle furgehalten, das sie desselben anslags nicht haben. ausgescheiden Herman Hecht hat uns zu erkennen geben, wie er den anslag in verzeichnuß hab; aber er hab den gen Ulm mit andern sein schriften gesandt; so schier er aber daselbsthin kome, so woll er uns den gerne schicken. wirdt uns nû der also, so sein wir willig, den ewerr weisheit fürbaß zu- zufůgen, wann wamit etc. dat, feria 3. ante Galli (fol. 124b). [15] An Straßburg: dankt für die Nachrichten über die Armagnaken, die Straßburg kürzlich und jetzt in zwei Briefen gegeben hat; verweist hinsichtlich des Begehrens, es möge 20 mit dem König, den Kurfürsten und den Städten sür Abhilje sorgen, aus seinen Brief svom 12. Oktober, oben unter 13], den Straßburg inzwischen erhalten haben werde. Datum feria 4. undecim milium virginum (fol. 127b-128a; Straßburg AA 189 fol. 24 or. mb.). [16] An Zürich: ist bei der letzten Anwesenheit des Römischen Königs in Nürnberg von dem Züricher Ratsfreunde Hanns Swend und vom Stadtschreiber, die dem König nachfolgien, 25 um 100 rheinische Gulden gebeten worden, die sie laut Ausweis ihres daräber gegebenen Briefes binnen kurzem zurückzahlen lassen wollten; bittet anzuordnen, daß dieser noch ausslekende 114461 Betrag ohne weiteren Verzug bezahlt werdel. Datum ut supra [d. i. feria 6. ante Galli]. Olt. 14 (Nürnb. Brietb. 18 fol. 79b-80 a). 15 [Okt. 12/ OE. 13 okt. 21 30 225. Briefeingänge bei der Stadt Nürnberg während der Dauer des RT. Oktober 19. 1444 August 24 bis Aus Nürnberg St.-A. Nürnb. Akten u. Urkk. üb. Staats. u. Verwaltungsangeleg S. I L. 101 nr. 5 orr. litt. cl. 35 Die ersten Berichte über die Armagnaken, die nach Nürnberg kamen, fullen ine der August, ungefähr gleichzeitig mit dem Beginn der RT.-Verhandlungen. [I] Wohl als früheste Nachricht von den Kriegsschauplätzen — wenn auch nicht als erste Alarm- nachricht — ist der Briej des Bürgermaisters und Ritters Hanns Rote und des Rates zu Basel an den Rat zu Nürnberg vom 24. Aug. (ipsa die b. Bartholomei apost. 444) anzuschen, der wie ein gleicher Brief Basels an Straßburg nur allgemeine Schilderungen über den Armagnakeneinfall ent- hält (fol. 45 or. mo.), dann aber auf einem beigelegien Zettel (fol. 46 ced. chart.) den bemerkenswerten 40 Zusatz bringt: als dirre briefe geschriben wart, da kam uns mere, wie der Delphin mit sin selbz person uf ein sloß kummen sôlte, dus nit ein Inlbe mile von unser statt gelegen ist. und ist uns fur war geseit, das si sprechen sôllen. Tútsche lande můsse verhergeter werden, denn Franckrich ie verherget sie worden. das doch ein swere more ist ze hôrende. 1 Zirich kam disser und spateren Aufforde- ersamkeit zu lieb die ewern mit söllichem lehen gefûrdert und su lange zeit gûtlich ver- 45 rungen nicht nach. Denn Nürnberg schrieb ihm zogen haben, ir wellet uns mit der bezalung am 30. März 1448: ihr habt auf unser Ersuchen, die geliehenen 100 Gulden zu bezahlen, vor etlichen nicht lenger aufhalten, sunder die furderlich Wochen geantwortet und gebeten, noch kurze Zeit. tun; dat. ut supra, d. i. sabato ante domin. quasimodogeniti [März 30]. (Briefb. 19 fol. 3b). Geduld zu haben; wir biiten euch abermals, an- 50 gesehen unsern guten willen, darinne wir ewerr 1444 Aug. 24
Strana 468
468 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [2] Die erste Nachricht von der blutigen Niederlage der Schweizer bei Sankt Jakob an der Birs kam an Bürgermeister und Rat zu Nürnberg von ihrem Gesandten Hans Höhling, abgesandt am Aug. 29 29. Aug. (am samztag zu abent s. Johansen enthawbtung 44) fwus Straßburg] (fol. 21 or. chart.). [3] Dieser Hiobspost folgte eine andere Botschaft der Stadt Schaffhausen I an Nürnberg vom Sept. 1 1. Sept. (an s. Verenen tag an der nacht), die in cinom Hauptbrief ihre Stellung zum Hause Osterreich darlegte und vom Treiben der Armagnaken berichtet, um zugleich Hilfe zu erbitten; eine Beilage des Briejes enthält die Bitte, die Sache den dort versammelten Reichsständen vorzutragen (Frankfurt Reichssachen Nachtr. 1482° fol. 58 und 59 copp. chart., Builager zu uncerer nr. 228, l; ebenda auch fol. 60 und 61 copp. chart.; gedr. Wülcker nr. 7; die Nachschrift über die Schlacht an der Birs auch in Nürnberg fol. 69 ced. chart. or. mit Schnitten; das Hauptschreiben und die Beilage fehlt). [4] Auf einen von Nürnberg nach Konstanz ausgesandten Boten, um etlich erkunnen der lôf Sept. I und mar zů vernemmen, machte Bürgermeister und Rat zu Costencz am 1. Sept. (an s. Verenen tag 44) dem Nürnberger Rat im fruntlichisten und im gehaimesten Mitteilung über einen vom Bischof von Konstanz zwischen Appentzell und der Herrschaft sOsterreich] vermittelten Frieden, sodann über den Abzug der Eidgenossen von Zürich uf iecz fritag nachstvergangen und endlich ausfihrlich über die Stärke der Armagnaken und die Niederlage der Eidgenossen bei Basel (fol. 34 or. chart.) [5] Unter dem 3. Sept. (foria 5. post Egidii 444) richtete Basel an Nürnberg, wie in bes. Schreiben auch an die dort versammelten Stadtegesandten (vgl. nr. 231, 1), die Bitte, es gegen die Klagen des Königs und der Herzöge Albrecht und Sigmund von Österreich zu rechtfertigen und ihm über die RT.- Verkandlungen zu berichten (fol. 43 or. membr.). [6] Ein neues Hiljegesuch traf danuch von Schaffhausen in Nürnberg ein: in einem aus- Sept. 7 führtichen Schreiben vom 7. Sept. (uf u. 1. frowen aubend nativit. 1444) berichtet die Stadt dabei Sept. 4 von einem Uherfall des umliegenden Gebietes durch die Armagnaken von Waldshut aus am fritag frů und über Verhandlungen mit Ritter Hans Erhard von Zessingen wegen Lösung der Gefangenen und des Geraubten; sie macht weiter Angaben über die Stärke der Armagnaken in ihrer Umgebung und beconders éns Waldehut und über die Festnahme und die Aussagen von 2 Spionen und verbindet mit dem Hinweis auf einen bevorstehenden und zu erwartenden Angriff die abermalige dringende Bitte an die Reichsstädte um Hiljstruppen (fol. 67 or. chart., dazu fol. 68 ced. chart. or. mit Schilderungen der Untaten der Armagnaken; Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482c fol. 63 u. 64 cop. ch., Beischduß zum Schreiben der Frankj. Gesandten vom 16. Sept., unserer nr. 228, n; gedr. Wülcker S. 32j. nr. 8). [71 Basel fand es füër gut und notwendig, das gleiche Schreiben, das es am 9. Sept. an die zum RT. versammelten Stadteboten sandte (vgl. nr. 231,3), mut. mutand. auch an den Nürnberger Rat zu schicken (fol. 44 or. membr.). [8] Auch Straßburg berichtete am II. Sept. (uf fritag nach u. 1. frowen tag nativ. 44) nach Nürnberg über die Niederlage der Eidgenossen und weiterhin, daß stliche Kardinale zwischen dem 35 Delffin und denen von Basel einen Frieden vermittelt haben, der ging an unsor frowen tag nchst uß, es gab dann noch nähere Angaben über die Verteilung der feindlichen Macht um Basel und ihre offenbare Absicht, vor Straßburg zu ziehen (fol. 61 or. membr.). [9] Der Brief wurde trotz seiner Datierung vom gleichen Tage unabhängig von dem Bericht des Nürnberger Gesandten in Straßbury Hans Höhling abgesandt; denn Höhling schreibt zu Anfang, der 40 ammemeister hatte ihm zugesagt, von stund an, alz ich im ewrm briof entwort, sie wolten euch die lantleûf pei irr selbs poten schriben; denn man sage, daß des Telfinn Vater mit Weib und Kind und mit großtem Volk an den Rhein komme und wolle dem jungen Hzg. Sigmund seine Tochter zulegen2. Des Delphins Volk nähere sich Straßburg und hätte an der nehsten mitwochen die umwohnende Landbevolkerung heimgesucht; danach sei es bisher still geblieben. Von den angeblich erschlagenen 45 1500 Schweitzern scien 500 schwer verwandet gen Pasel davongekommen (fol. 25 or. chart. datum Sept. 11 feria 6. anto sancti [so!] crucis 44). [10] Derselbe Hans Hôhling berichtete an den Bürgermeister und Rat des weiteren am 13. Sept. Sept. 13 (suntag vor sancti [so!] erueis 14) aus Straßburg, uuf ihre Anfrage wegen der lantleuf: einer vom aitesten Geschlecht im Elseser land namens von Utenheim habe ihm gesagt, daz man sich so sterk 50 mein her von Paden mitsampt allen andern steten und land und mainen, daz sie aller der, die denn der von Komersee hat gefurt in daz land gen Schwoben, keinen wellen wider uber den Rein lassen ziehen etc.; auch so ist dor lantvogt in Ellsezz von herzog Ludweigs wegen, mit namen einer von Neydperg, hie ze Strospurg gewesen von dez volks wegen, daz da in disem Elsesser land leit, und ze rat worden, ob er diser und aller andern stet im Elsez moht genießen, daz man sie daraus preht. Die Straß- burger seien behindert, ihren Wein einzubringen, und mir einer dez ratz gesagt hat, daz sie sich gelegert haben, da man iren wein allermeist einfür, und meinen, daz die schult allermaist der sei, die etwen pei in sein gewesen und in unbillen von in gezogen sein. dieselben nemen das volk der Jocken Aug. 28 Sept. 3 Sopč. 11 Sept. 8 Sept. 9 10 15 20 25 30 55 1 Das gleiche Schreiben ging auch an Nord- Orig. ausführlicher wiedergegeben ist. lingen, vgl. nr. 275, I, wo der Inhalt nach dem Vgl. S. 236. 2 60
468 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [2] Die erste Nachricht von der blutigen Niederlage der Schweizer bei Sankt Jakob an der Birs kam an Bürgermeister und Rat zu Nürnberg von ihrem Gesandten Hans Höhling, abgesandt am Aug. 29 29. Aug. (am samztag zu abent s. Johansen enthawbtung 44) fwus Straßburg] (fol. 21 or. chart.). [3] Dieser Hiobspost folgte eine andere Botschaft der Stadt Schaffhausen I an Nürnberg vom Sept. 1 1. Sept. (an s. Verenen tag an der nacht), die in cinom Hauptbrief ihre Stellung zum Hause Osterreich darlegte und vom Treiben der Armagnaken berichtet, um zugleich Hilfe zu erbitten; eine Beilage des Briejes enthält die Bitte, die Sache den dort versammelten Reichsständen vorzutragen (Frankfurt Reichssachen Nachtr. 1482° fol. 58 und 59 copp. chart., Builager zu uncerer nr. 228, l; ebenda auch fol. 60 und 61 copp. chart.; gedr. Wülcker nr. 7; die Nachschrift über die Schlacht an der Birs auch in Nürnberg fol. 69 ced. chart. or. mit Schnitten; das Hauptschreiben und die Beilage fehlt). [4] Auf einen von Nürnberg nach Konstanz ausgesandten Boten, um etlich erkunnen der lôf Sept. I und mar zů vernemmen, machte Bürgermeister und Rat zu Costencz am 1. Sept. (an s. Verenen tag 44) dem Nürnberger Rat im fruntlichisten und im gehaimesten Mitteilung über einen vom Bischof von Konstanz zwischen Appentzell und der Herrschaft sOsterreich] vermittelten Frieden, sodann über den Abzug der Eidgenossen von Zürich uf iecz fritag nachstvergangen und endlich ausfihrlich über die Stärke der Armagnaken und die Niederlage der Eidgenossen bei Basel (fol. 34 or. chart.) [5] Unter dem 3. Sept. (foria 5. post Egidii 444) richtete Basel an Nürnberg, wie in bes. Schreiben auch an die dort versammelten Stadtegesandten (vgl. nr. 231, 1), die Bitte, es gegen die Klagen des Königs und der Herzöge Albrecht und Sigmund von Österreich zu rechtfertigen und ihm über die RT.- Verkandlungen zu berichten (fol. 43 or. membr.). [6] Ein neues Hiljegesuch traf danuch von Schaffhausen in Nürnberg ein: in einem aus- Sept. 7 führtichen Schreiben vom 7. Sept. (uf u. 1. frowen aubend nativit. 1444) berichtet die Stadt dabei Sept. 4 von einem Uherfall des umliegenden Gebietes durch die Armagnaken von Waldshut aus am fritag frů und über Verhandlungen mit Ritter Hans Erhard von Zessingen wegen Lösung der Gefangenen und des Geraubten; sie macht weiter Angaben über die Stärke der Armagnaken in ihrer Umgebung und beconders éns Waldehut und über die Festnahme und die Aussagen von 2 Spionen und verbindet mit dem Hinweis auf einen bevorstehenden und zu erwartenden Angriff die abermalige dringende Bitte an die Reichsstädte um Hiljstruppen (fol. 67 or. chart., dazu fol. 68 ced. chart. or. mit Schilderungen der Untaten der Armagnaken; Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482c fol. 63 u. 64 cop. ch., Beischduß zum Schreiben der Frankj. Gesandten vom 16. Sept., unserer nr. 228, n; gedr. Wülcker S. 32j. nr. 8). [71 Basel fand es füër gut und notwendig, das gleiche Schreiben, das es am 9. Sept. an die zum RT. versammelten Stadteboten sandte (vgl. nr. 231,3), mut. mutand. auch an den Nürnberger Rat zu schicken (fol. 44 or. membr.). [8] Auch Straßburg berichtete am II. Sept. (uf fritag nach u. 1. frowen tag nativ. 44) nach Nürnberg über die Niederlage der Eidgenossen und weiterhin, daß stliche Kardinale zwischen dem 35 Delffin und denen von Basel einen Frieden vermittelt haben, der ging an unsor frowen tag nchst uß, es gab dann noch nähere Angaben über die Verteilung der feindlichen Macht um Basel und ihre offenbare Absicht, vor Straßburg zu ziehen (fol. 61 or. membr.). [9] Der Brief wurde trotz seiner Datierung vom gleichen Tage unabhängig von dem Bericht des Nürnberger Gesandten in Straßbury Hans Höhling abgesandt; denn Höhling schreibt zu Anfang, der 40 ammemeister hatte ihm zugesagt, von stund an, alz ich im ewrm briof entwort, sie wolten euch die lantleûf pei irr selbs poten schriben; denn man sage, daß des Telfinn Vater mit Weib und Kind und mit großtem Volk an den Rhein komme und wolle dem jungen Hzg. Sigmund seine Tochter zulegen2. Des Delphins Volk nähere sich Straßburg und hätte an der nehsten mitwochen die umwohnende Landbevolkerung heimgesucht; danach sei es bisher still geblieben. Von den angeblich erschlagenen 45 1500 Schweitzern scien 500 schwer verwandet gen Pasel davongekommen (fol. 25 or. chart. datum Sept. 11 feria 6. anto sancti [so!] crucis 44). [10] Derselbe Hans Hôhling berichtete an den Bürgermeister und Rat des weiteren am 13. Sept. Sept. 13 (suntag vor sancti [so!] erueis 14) aus Straßburg, uuf ihre Anfrage wegen der lantleuf: einer vom aitesten Geschlecht im Elseser land namens von Utenheim habe ihm gesagt, daz man sich so sterk 50 mein her von Paden mitsampt allen andern steten und land und mainen, daz sie aller der, die denn der von Komersee hat gefurt in daz land gen Schwoben, keinen wellen wider uber den Rein lassen ziehen etc.; auch so ist dor lantvogt in Ellsezz von herzog Ludweigs wegen, mit namen einer von Neydperg, hie ze Strospurg gewesen von dez volks wegen, daz da in disem Elsesser land leit, und ze rat worden, ob er diser und aller andern stet im Elsez moht genießen, daz man sie daraus preht. Die Straß- burger seien behindert, ihren Wein einzubringen, und mir einer dez ratz gesagt hat, daz sie sich gelegert haben, da man iren wein allermeist einfür, und meinen, daz die schult allermaist der sei, die etwen pei in sein gewesen und in unbillen von in gezogen sein. dieselben nemen das volk der Jocken Aug. 28 Sept. 3 Sopč. 11 Sept. 8 Sept. 9 10 15 20 25 30 55 1 Das gleiche Schreiben ging auch an Nord- Orig. ausführlicher wiedergegeben ist. lingen, vgl. nr. 275, I, wo der Inhalt nach dem Vgl. S. 236. 2 60
Strana 469
C. Briefwechsel und Berichte nr. 225. 469 an sich. und man beschuldigent auch unsern herren den Romischen kunig, wie daz er den Telfin von Franckreich in ditz land gen den von Schweitz mit soinem volk geworben und praht hat. ez waz die sag hie, es wer’ der kûnig zu Nüremberg wekûmert und aufgehalten, wisset auch, daz die vorht hie so groß ist, daz die geistlichen nit turren in den vorsteten die neht beleiben; sie weichen 5 in die stat. mein gesellen die schützen haben sie wol dar 8 end geteilt; mohr wisse er jetzt nicht zu schreiben (fol. 23 or. chart.). [II] An weiteren Schreiben traf bald darauf in Nürnberg neben der Einladung Ulms an Nürn- berg zu einer Tagung in Ulm am 2. Okt. (unsere nr. 278, I] der Brisf des Hauptmanns im Leitmeritzer Kreise Jocuff von Wrzessowicz an den Rat zn Nürnberg vom 22. September (Teplicz feria 2. [sol] die beati Mauricii et sociorum ejus 44) ein. Der gen. Hauptmann erwidert darin auf die mündlichen Mitteilungen des an ihn gesandten Nürnberger Bürgers Peter Raczko, wie Delfin solle zinen an Rayn, und daß er im Notfalle Nürnberg Hilje leisten möge. Nürnberg könne sich darauf verlassen, daß er mit 300 Pferden und mit 2 oder 3000 Fußgangern kommen werde, wenn 6s ihn 3 oder 4 Wochen vorher benachrichtige (fol. 11 or. chart.). Auf einem beigelegten Zettel (fol. 10] ist zudem angejragt: Ihr 15 eckreibt mir nieht, wie es dem Röm. König geht. Ich vertraus darauf, ihr werdet euch der Bolechaft vowegin gein mir gen Lutiez, da ieh dort 2 oder 3 Wochen bleiben werde, und werdet mir verkon- digen von unserm gnedigen herren koniges gnaden, wie is em get adir wue sein gnad iccz ist. Was euer Bote diesmal mit euch von mir werben wird, dem glaubt, wie wenn ich mündlich mit euch selbst redete. Laßt mich auch weiterhin wissen von dom Dolfin, was sein meinunge ist, und auch 20 von andern newen meren. [12] Wichtige Nochrichten von der Lage im Süden und Westen gab dann der Stadt der Bericht Hans Höhlings aus Straßburg vom 27. Sopt.; ar lautet. als ich ewr weisheit vormalz auch ver- schriben han von der großen menig des volks die Jocken genant, daz selb volk noch also vor diser stat leit und in dem land regiren und beschedigen und dem noch niemant keinen widerstant tut 25 und sie da vor diß stat Strospurg wol auf einen tag genumen haben pei zwei tausent hawbt vihe und daz hinweg getriben haben unerbert. auch wisset, daz die von Pasel haben 20 tag frid mit in aufgenumen und liesson sic am ersten zu in hinein reiten. aber sie tun soin niht mer. wir haben auch hewt gehoret sagen von einem, der dez rates hie ist, ich und der Spet, der ouch den brief pringt, daz aber wol vier tawsent Engelisch man zu in kumen beren. also ist man von in allteglich so tag sturms wartend und ist iederman geschickt an sein wer und letz, alz er tag und naht weleiben sol an bart und an wach, und sie haben ewr diener, mein gesellen, die mir von ewer weisheit enpfolhen sein, wol in 8 tail irer stet und schlos und Reinpruehk und wart gelegt, mir hat auch der ammeister selber geseit, duz im und seinen ratfrounden mein herr markgraf von Paden gar fleissig und ernst- lich ir Reinpruck enpfolhen hab, die ze behûten und ze bewarn, mir sagt auch der ammeister 35 von grosser sammnung, die mein herr herzog Ludwig von der Pfaltz het und ander fursten an dem Rein, und auch die stet dez reichs solten auch dorzu kumnen, und mainten die Jeeken ze bestreiten. also hett im der lantvogt in Ellsezz, ist mit namen einer von Neydperg, gesagt. mir sagt auch der ammeister, daz des Königs Bruder Hag. Albreht solt in der wochen kumen sein gen Fryburg. auf den ir freund wol aht tag gewart hetten, waz er aber schicken und da tun wol. dez kund ich niht ervarn. dem zaiger1 ditz briefs han ich bevolhen, ewr weisheit ze sagen, dom auch aller sach handel hie ze land wol kunt ist. mein herr von Wirtenwerg und auch mem herr herzog Ludwig von Beyren solten auch dahin gen Fryburg mit herzog Albrehten kumen. mer het ich gern an demn ammeister ervarn der lantleuf. er antwort mir, in wer' heut von Nürenberg ein pol kumen; pei dem wolten sie owr weisheit wol von stund an schreiben alle sach der lantleuf, die sie denn iezund westen. gebt dem Steffan Speten 1 gulden, daz uberig gib ich im hic. datum ditz briefs an suntag vor Michahelis 44. [Auf eingelegtem Zettel:] Auch hat mir der ammeister gesagt, der alt kunig von Franckreich lig vor Metz und hab in 5 slos anegewunnen. (fol. 20 or. chart., dazu fol. 19 ced. or.). [13] Von geringerer Bedeutung ist der Brief desselhen Absenders, den er schon am folgenden Tage (an sant Michels abent zu Schtrospurg) an Bürgermeister und Rat mit der Kunde sandte, Sept. 23 50 das nach Mitteilung des Straßburger Rats der Telfin des Dischofs von Straßburg Stadt Marckurtz- heim eingenommen habe und die Straßburger schr besorgt seien, die Armagnaken möchten auch das Städtchen Reinaw angreijen (fol. 18 or. chart.). 19 15 Sept. 27 Sept. 27 Sept. 27 10 Sept. 22 55 1 D. i. Steffan Spet, vgl. Z. 28 u. 45. 2 Das Schreiben an die Stadteboten ist unsere nr. 231, 5. Der Benuchrichligung an den Rat fäigte Basel noch die Bitte hinzu: ir wellent [or. add. úch] die frien und richstette in Eilsass, die ietz [14] Unter dem 29. Sept., am gleichen Tage, an dem der Nürnberger Rat von Basel über die Absen- dung eines Schreibens an die Städtegesandten unterrichtet -wurde (a.a. O. fol. 54 or. membr.], ward die Stadt der merere teil mit dem fromden volke umb- fangen sint, úch gûtlich lassen empholhen sin und ir und unser bestes gegen unserm aller- gnêdigesten herren dem Römischen kunig etc., ouch unsern gnedigesten herren den kurfúrsten,
C. Briefwechsel und Berichte nr. 225. 469 an sich. und man beschuldigent auch unsern herren den Romischen kunig, wie daz er den Telfin von Franckreich in ditz land gen den von Schweitz mit soinem volk geworben und praht hat. ez waz die sag hie, es wer’ der kûnig zu Nüremberg wekûmert und aufgehalten, wisset auch, daz die vorht hie so groß ist, daz die geistlichen nit turren in den vorsteten die neht beleiben; sie weichen 5 in die stat. mein gesellen die schützen haben sie wol dar 8 end geteilt; mohr wisse er jetzt nicht zu schreiben (fol. 23 or. chart.). [II] An weiteren Schreiben traf bald darauf in Nürnberg neben der Einladung Ulms an Nürn- berg zu einer Tagung in Ulm am 2. Okt. (unsere nr. 278, I] der Brisf des Hauptmanns im Leitmeritzer Kreise Jocuff von Wrzessowicz an den Rat zn Nürnberg vom 22. September (Teplicz feria 2. [sol] die beati Mauricii et sociorum ejus 44) ein. Der gen. Hauptmann erwidert darin auf die mündlichen Mitteilungen des an ihn gesandten Nürnberger Bürgers Peter Raczko, wie Delfin solle zinen an Rayn, und daß er im Notfalle Nürnberg Hilje leisten möge. Nürnberg könne sich darauf verlassen, daß er mit 300 Pferden und mit 2 oder 3000 Fußgangern kommen werde, wenn 6s ihn 3 oder 4 Wochen vorher benachrichtige (fol. 11 or. chart.). Auf einem beigelegten Zettel (fol. 10] ist zudem angejragt: Ihr 15 eckreibt mir nieht, wie es dem Röm. König geht. Ich vertraus darauf, ihr werdet euch der Bolechaft vowegin gein mir gen Lutiez, da ieh dort 2 oder 3 Wochen bleiben werde, und werdet mir verkon- digen von unserm gnedigen herren koniges gnaden, wie is em get adir wue sein gnad iccz ist. Was euer Bote diesmal mit euch von mir werben wird, dem glaubt, wie wenn ich mündlich mit euch selbst redete. Laßt mich auch weiterhin wissen von dom Dolfin, was sein meinunge ist, und auch 20 von andern newen meren. [12] Wichtige Nochrichten von der Lage im Süden und Westen gab dann der Stadt der Bericht Hans Höhlings aus Straßburg vom 27. Sopt.; ar lautet. als ich ewr weisheit vormalz auch ver- schriben han von der großen menig des volks die Jocken genant, daz selb volk noch also vor diser stat leit und in dem land regiren und beschedigen und dem noch niemant keinen widerstant tut 25 und sie da vor diß stat Strospurg wol auf einen tag genumen haben pei zwei tausent hawbt vihe und daz hinweg getriben haben unerbert. auch wisset, daz die von Pasel haben 20 tag frid mit in aufgenumen und liesson sic am ersten zu in hinein reiten. aber sie tun soin niht mer. wir haben auch hewt gehoret sagen von einem, der dez rates hie ist, ich und der Spet, der ouch den brief pringt, daz aber wol vier tawsent Engelisch man zu in kumen beren. also ist man von in allteglich so tag sturms wartend und ist iederman geschickt an sein wer und letz, alz er tag und naht weleiben sol an bart und an wach, und sie haben ewr diener, mein gesellen, die mir von ewer weisheit enpfolhen sein, wol in 8 tail irer stet und schlos und Reinpruehk und wart gelegt, mir hat auch der ammeister selber geseit, duz im und seinen ratfrounden mein herr markgraf von Paden gar fleissig und ernst- lich ir Reinpruck enpfolhen hab, die ze behûten und ze bewarn, mir sagt auch der ammeister 35 von grosser sammnung, die mein herr herzog Ludwig von der Pfaltz het und ander fursten an dem Rein, und auch die stet dez reichs solten auch dorzu kumnen, und mainten die Jeeken ze bestreiten. also hett im der lantvogt in Ellsezz, ist mit namen einer von Neydperg, gesagt. mir sagt auch der ammeister, daz des Königs Bruder Hag. Albreht solt in der wochen kumen sein gen Fryburg. auf den ir freund wol aht tag gewart hetten, waz er aber schicken und da tun wol. dez kund ich niht ervarn. dem zaiger1 ditz briefs han ich bevolhen, ewr weisheit ze sagen, dom auch aller sach handel hie ze land wol kunt ist. mein herr von Wirtenwerg und auch mem herr herzog Ludwig von Beyren solten auch dahin gen Fryburg mit herzog Albrehten kumen. mer het ich gern an demn ammeister ervarn der lantleuf. er antwort mir, in wer' heut von Nürenberg ein pol kumen; pei dem wolten sie owr weisheit wol von stund an schreiben alle sach der lantleuf, die sie denn iezund westen. gebt dem Steffan Speten 1 gulden, daz uberig gib ich im hic. datum ditz briefs an suntag vor Michahelis 44. [Auf eingelegtem Zettel:] Auch hat mir der ammeister gesagt, der alt kunig von Franckreich lig vor Metz und hab in 5 slos anegewunnen. (fol. 20 or. chart., dazu fol. 19 ced. or.). [13] Von geringerer Bedeutung ist der Brief desselhen Absenders, den er schon am folgenden Tage (an sant Michels abent zu Schtrospurg) an Bürgermeister und Rat mit der Kunde sandte, Sept. 23 50 das nach Mitteilung des Straßburger Rats der Telfin des Dischofs von Straßburg Stadt Marckurtz- heim eingenommen habe und die Straßburger schr besorgt seien, die Armagnaken möchten auch das Städtchen Reinaw angreijen (fol. 18 or. chart.). 19 15 Sept. 27 Sept. 27 Sept. 27 10 Sept. 22 55 1 D. i. Steffan Spet, vgl. Z. 28 u. 45. 2 Das Schreiben an die Stadteboten ist unsere nr. 231, 5. Der Benuchrichligung an den Rat fäigte Basel noch die Bitte hinzu: ir wellent [or. add. úch] die frien und richstette in Eilsass, die ietz [14] Unter dem 29. Sept., am gleichen Tage, an dem der Nürnberger Rat von Basel über die Absen- dung eines Schreibens an die Städtegesandten unterrichtet -wurde (a.a. O. fol. 54 or. membr.], ward die Stadt der merere teil mit dem fromden volke umb- fangen sint, úch gûtlich lassen empholhen sin und ir und unser bestes gegen unserm aller- gnêdigesten herren dem Römischen kunig etc., ouch unsern gnedigesten herren den kurfúrsten,
Strana 470
Okt. 16 Sept. 29 Sept. 30 470 auch von Bürgermeister und Rat 2w Speier über den Ernst der Lage mit folgendem Schreiben verständigt: Danken zunächst für giltige bewisonge mit gelte und anderm gegen ihren Altbilrgermeister Joste Frijspach genant Heimburge und tun weiter zu wissen, daz es leider ubel feret in dem Elsaß umb Straßburg und oben uß mit dem fromden volke, daz vil verwüstet mit morden, lutetôten, ouch anderm übel, als ir dann in abegeschrifte herin verslossen sehent uns uf daz nuwest gesantl, dic dom heiligen riche, uch und uns, ouch allen menschen erschrockenlich sint. wir sin desselben volks so ußer dem Elsaß oben herabe und ußfer dem Westerrich, da die konige ligent, teglichs warten, want sie gar nahe bi uns ligent. zit vor zit gewarnot wordent, uns und unsere stat zu verwarnen. lieben besundern frunde, zwifelt uns nit, ir habt ein erbermde und mitliden in solichem grolen ubel, so die bosen schindere tunt an morden, ouch an frauwen und jungfrauwen zurstorunge, und bekennent, daz uns großlich not sie, dem heiligen riche zu sterkunge uns und unsere stat zu verwarnen. und haben uns darzu geschickt mit reisigem gezuge und sust mit andern notterftigen sachen darzu geburig, daz wir mit hilfo gottes unser stat truwen zu bohalton, daz uns aber großs kostet, als ir wol merkent. darzu hat Pf. Ludwig und etliche andere fursten furgenommen, einen großen gezug so von reisigen schûtzen und andern luten bi em zut haben uf sant Gallen tag bi uns. darzu wir ein michel volkes geben wollen in hoffenunge, dem bosen volke zu widerstene. Speier bittet Nürnberg, fur sie 2000 Gl. aufzunchmen, und verspricht, die gulte jerlich gleublich zu geben und zu wernde zu Franckfurt, wem ir wollent, bis wir die abegelosent, want alle gelt bi uns uf- genommen ist. --- die bosheit von tage zu tage merct und nit minret sich und vil swerer dem heiligen riche und uns erschroeklicher und verderplicher sint, dann wir uch daz geschriben konnen. uwer gutlich verschriben entwort mit disem unserm botten. dat. in die s. Michahelis arch. 1440 quarto. Auf eingelegtem Zettel bitten sie um Nachricht, waz der fursten furnemmen sie und unsers horren des konigs oder waz ir wissent uns not were. (fol. 32 or. chart., dazu fol. 33 ced. chart.). [15] Am jolgenden Tag, der zunachst das Ausschreiben Kg. Friedrichs brachte (unsere nr. 217). an dem Hans Koler von Ulm aus Nachricht nach Nürnberg über die Reise städtischer Abgesandter zu Hzg. Albrecht von Österreich gab (nr. 278, 9], ließ Strapburg einen newen Bericht uber das Treiben der Armagnaken im Elsaß nach Nürnberg senden; darin heißt es, daß der Dauphin etliche Herren und Edelleute im Oberelsaß gezwungen habe, ihm ihre Schlösser und Städte, nämlich Egesheim, Herlis- heim, die Stadt zum Reiligen Crûtze und Marckolztheim, zw übergeben und daß die Armagnaken. Rheinau und andere Schlösser und kleine Stadte mit Gewalt zu nehmen suchten, und zwar unter dem. 30 Vorwand, sie gehörten dem Könige von Frankreich; ferner habe Metze geschrieben, daß ihm ein Kam- merer des Königs von Frankreich auf dessen Geheiß Feindschaft angesagt habe, bis sie demselben Könige Gehorsam leisten würden (fol. 62 or. membr. und fol. 60 ced. chart. betr. Metz). [16] Den Brief, den Basel am 1. Okt. an den Röm. König schricb (nr. 218) zeigten Ritter Hanns Role, Biirgermeister, und der Rat zu Basel noch am selbon Tago don in Nürnberg versammelten 35 Städteboten (vgl. unsere nr. 231, 7) und in einem weiteren Schreiben auch dem Rat zu Nürnberg an; sie fügen an diesen die Bitte bei, der Rat wolle sein Bestes tun und über dis Behandlung dieser fdie Armagnaken betreffenden] und anderer Sachen (vor dem RT.J ihnen schriftlich mit dem Boten be- Okt. 1 richten (Datum feria 5. post festum b. Michahelis arch. 444; fol. 55 or. membr.). [17] Aus dem Elsaß lief weiterhin ein Hiljegesuch des Meisters und Rates zu Hagenowe tom 40 Okt. 3 3. Okt. (samstag nach s. Michels tag 44) in Nürnberg ein; darin wird unter Bezugnahme auf ein früheres Schreiben Nürnhergs mit der Zusage, den erbetenen gezug und salpeter zu besorgen, und nach einer auoführlichen Schilderung der von den Armagnaken im Elsaß verübten Grewel der Nurn- berger Rat dringend gebeten, den versprochenen gezug (20 hockebussen, jede 14 Pfund schuer, 20 ander fursten herren und stetten furwonden und beglaubigten Gesandten, Johann von Ivenheim, 45 uns darin gûtlich vordenken: Dat. ipsa die an sie gewandt habe, sie sollten dem König und Michaholis archangeli 440 quarto (fol. 54 or. den Seinen gönnen, iren pfennig bi uns zu zeren, mb.). ouch daz wir uns zu andern stetten nit binden 1 Es handelt sich um den Bericht eines Un- soltent, was Straßburg aber kurz obgeschlagen genannten an einen ebenfalls ungenannten Herren habe. Ferner habe Straßburg auf die Kunde, daß und einen Bericht Straßburgs an Speier über die Hzg. Alhrecht von. Österreich van Nürnberg weg- Lage im Elsaß, jener undatiert, dieser datiert fer. geritten set und am Sonntag nächstvergangen 6. post festum s. Mathei apost. [Sept. 25] 40 [Sept. 20/ zu Frijburg in Brisgauwe liegen solle. quarto (a.a.0. fol. 30 und 31, je eine cop. chart. furbaz zu dem Dolphin zu riten, cine Gesands- mit Schnitten).Straßburgs Bericht enthält nach ein- schajt an ihn abgeordnet, ihm ihre Note durch die gehender Schilderung der kriegerischen Lage an Armagnaken und zugleich ihre stete Bereitwillig- politischen Neuigkeiten, daß sich der König von keit zur Beilegung der zweiunge zwischen Frankreich durch ein Schreiben seines Kämmerers Österreich, den Eidgenossen und Basel vorzu- Peter von Bresie, Herrn von Varane, und einen tragen. 5 10 15 20 25 50 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 55
Okt. 16 Sept. 29 Sept. 30 470 auch von Bürgermeister und Rat 2w Speier über den Ernst der Lage mit folgendem Schreiben verständigt: Danken zunächst für giltige bewisonge mit gelte und anderm gegen ihren Altbilrgermeister Joste Frijspach genant Heimburge und tun weiter zu wissen, daz es leider ubel feret in dem Elsaß umb Straßburg und oben uß mit dem fromden volke, daz vil verwüstet mit morden, lutetôten, ouch anderm übel, als ir dann in abegeschrifte herin verslossen sehent uns uf daz nuwest gesantl, dic dom heiligen riche, uch und uns, ouch allen menschen erschrockenlich sint. wir sin desselben volks so ußer dem Elsaß oben herabe und ußfer dem Westerrich, da die konige ligent, teglichs warten, want sie gar nahe bi uns ligent. zit vor zit gewarnot wordent, uns und unsere stat zu verwarnen. lieben besundern frunde, zwifelt uns nit, ir habt ein erbermde und mitliden in solichem grolen ubel, so die bosen schindere tunt an morden, ouch an frauwen und jungfrauwen zurstorunge, und bekennent, daz uns großlich not sie, dem heiligen riche zu sterkunge uns und unsere stat zu verwarnen. und haben uns darzu geschickt mit reisigem gezuge und sust mit andern notterftigen sachen darzu geburig, daz wir mit hilfo gottes unser stat truwen zu bohalton, daz uns aber großs kostet, als ir wol merkent. darzu hat Pf. Ludwig und etliche andere fursten furgenommen, einen großen gezug so von reisigen schûtzen und andern luten bi em zut haben uf sant Gallen tag bi uns. darzu wir ein michel volkes geben wollen in hoffenunge, dem bosen volke zu widerstene. Speier bittet Nürnberg, fur sie 2000 Gl. aufzunchmen, und verspricht, die gulte jerlich gleublich zu geben und zu wernde zu Franckfurt, wem ir wollent, bis wir die abegelosent, want alle gelt bi uns uf- genommen ist. --- die bosheit von tage zu tage merct und nit minret sich und vil swerer dem heiligen riche und uns erschroeklicher und verderplicher sint, dann wir uch daz geschriben konnen. uwer gutlich verschriben entwort mit disem unserm botten. dat. in die s. Michahelis arch. 1440 quarto. Auf eingelegtem Zettel bitten sie um Nachricht, waz der fursten furnemmen sie und unsers horren des konigs oder waz ir wissent uns not were. (fol. 32 or. chart., dazu fol. 33 ced. chart.). [15] Am jolgenden Tag, der zunachst das Ausschreiben Kg. Friedrichs brachte (unsere nr. 217). an dem Hans Koler von Ulm aus Nachricht nach Nürnberg über die Reise städtischer Abgesandter zu Hzg. Albrecht von Österreich gab (nr. 278, 9], ließ Strapburg einen newen Bericht uber das Treiben der Armagnaken im Elsaß nach Nürnberg senden; darin heißt es, daß der Dauphin etliche Herren und Edelleute im Oberelsaß gezwungen habe, ihm ihre Schlösser und Städte, nämlich Egesheim, Herlis- heim, die Stadt zum Reiligen Crûtze und Marckolztheim, zw übergeben und daß die Armagnaken. Rheinau und andere Schlösser und kleine Stadte mit Gewalt zu nehmen suchten, und zwar unter dem. 30 Vorwand, sie gehörten dem Könige von Frankreich; ferner habe Metze geschrieben, daß ihm ein Kam- merer des Königs von Frankreich auf dessen Geheiß Feindschaft angesagt habe, bis sie demselben Könige Gehorsam leisten würden (fol. 62 or. membr. und fol. 60 ced. chart. betr. Metz). [16] Den Brief, den Basel am 1. Okt. an den Röm. König schricb (nr. 218) zeigten Ritter Hanns Role, Biirgermeister, und der Rat zu Basel noch am selbon Tago don in Nürnberg versammelten 35 Städteboten (vgl. unsere nr. 231, 7) und in einem weiteren Schreiben auch dem Rat zu Nürnberg an; sie fügen an diesen die Bitte bei, der Rat wolle sein Bestes tun und über dis Behandlung dieser fdie Armagnaken betreffenden] und anderer Sachen (vor dem RT.J ihnen schriftlich mit dem Boten be- Okt. 1 richten (Datum feria 5. post festum b. Michahelis arch. 444; fol. 55 or. membr.). [17] Aus dem Elsaß lief weiterhin ein Hiljegesuch des Meisters und Rates zu Hagenowe tom 40 Okt. 3 3. Okt. (samstag nach s. Michels tag 44) in Nürnberg ein; darin wird unter Bezugnahme auf ein früheres Schreiben Nürnhergs mit der Zusage, den erbetenen gezug und salpeter zu besorgen, und nach einer auoführlichen Schilderung der von den Armagnaken im Elsaß verübten Grewel der Nurn- berger Rat dringend gebeten, den versprochenen gezug (20 hockebussen, jede 14 Pfund schuer, 20 ander fursten herren und stetten furwonden und beglaubigten Gesandten, Johann von Ivenheim, 45 uns darin gûtlich vordenken: Dat. ipsa die an sie gewandt habe, sie sollten dem König und Michaholis archangeli 440 quarto (fol. 54 or. den Seinen gönnen, iren pfennig bi uns zu zeren, mb.). ouch daz wir uns zu andern stetten nit binden 1 Es handelt sich um den Bericht eines Un- soltent, was Straßburg aber kurz obgeschlagen genannten an einen ebenfalls ungenannten Herren habe. Ferner habe Straßburg auf die Kunde, daß und einen Bericht Straßburgs an Speier über die Hzg. Alhrecht von. Österreich van Nürnberg weg- Lage im Elsaß, jener undatiert, dieser datiert fer. geritten set und am Sonntag nächstvergangen 6. post festum s. Mathei apost. [Sept. 25] 40 [Sept. 20/ zu Frijburg in Brisgauwe liegen solle. quarto (a.a.0. fol. 30 und 31, je eine cop. chart. furbaz zu dem Dolphin zu riten, cine Gesands- mit Schnitten).Straßburgs Bericht enthält nach ein- schajt an ihn abgeordnet, ihm ihre Note durch die gehender Schilderung der kriegerischen Lage an Armagnaken und zugleich ihre stete Bereitwillig- politischen Neuigkeiten, daß sich der König von keit zur Beilegung der zweiunge zwischen Frankreich durch ein Schreiben seines Kämmerers Österreich, den Eidgenossen und Basel vorzu- Peter von Bresie, Herrn von Varane, und einen tragen. 5 10 15 20 25 50 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 55
Strana 471
C. Briefwechsel und Berichte nr. 225. 471 hockebussen von 26 oder 27 Pfund, 80 hantbûssen, jede etwa 7 Pfund schwer, 1 tarrasbussen von 25 Zentner, der Zentner zu II Gulden, und 12 Zentner salpeters, jeder Zentner zu 12 Gulden) gegen spätere Bezahlung zu schicken und dazu noch 12 Büchsenschützen, darunter 2 oder 3, die sich etwas verwissent zů rusten und zů notweren (fol. 41 or. chart., dazu fol. 40 ced. chart. betr. die bestellten 5 stúcke). [18] Während ein Bericht Kolers vom 6. Okt. von dem Tage zu Konstans in Nürnberg einging (vgl. unsere nr. 280. 2), durfte gleichzeitig auch diess nachstehende Anfrage der rautgeben der Stadt Augsburg vom 8. Okt. iber die Art des Anschlages der Fürsten und Herren wider die Armagnaken bei Bürgermeister und Rat von Nürnberg angekommen sein. als der -. Rômisch etc. kûnig to mitsampt andern kurfürsten und fursten, unsern gnadigen herren, ieczo bei euch ze Nüremberg ainen anschlag wider das frûmd volk gemachot habent, mit was hilf fürsten herren und stette darzů tün sûllen, und doch dabi nit vernemen, wie derselb anschlag gegen den fürsten und herren angesehen und fürgenomen seie, also bitten sic, ihnen in güter gehaime, mitzuteilen, wie sôllich anschleg gegen den fürsten und herren angeschen und fürgenomen seien, uns darnach ze richten 15 usw. Datum donrstag nach s. Francissen tage 44 (fol. 29 or. membr.). [19] Es folgten an waiteren Briefeingängen 2 Schreiben Hans Höhlings aus Straßburg vom 11. und 12. Okt. Das erste (dat. am suntag nach Dionisii) enthalt mit einer lebhaften Klage des Ab- senders iher die Unbotmäßigkeit der ihm untergebenen Nürnberger Schülzen die Bitte um ein ernstliches Schreiben an sie; dem Uberbringer des Briejs, Laiminger, aoi zudem ein Verzoichnis der Stadto und 20 Schlösser mitgegeber worden, die die Armagnaken gowunnen haben (fol. 24 or. chart.). [20] Der Bericht vom 12. Okt. (Strospurg am montag vor Galli 44) gibt Einzelheiten über die Oxt. 12 Belagerung vor Obern-Ehenhein und Moltzig und dis kriegerische Lage im Elsaß und über weit- gehende Vorbercitungen zur Verteidigung Straßburgs (fol. 28 or. chart.). Vom gleichen Tage datiert olt. 12 auch dae Schreiben der Gesandten zum Konstanzer Tage, Volkmer und Koler, an Nürnbery, unwere 25 nr. 280, 3. [21] Das bereits im Briefe Höhlings vom 12. Okt. (s. oben) angohündigte Schreihen Straßburgs ging unter dem 14. Okt. an Nürnberg hinaus. Es lautet: als uwer liebe uns geschriben und ver- kundet hat, wie etlich unser gnedigen herren die kurfursten, so zů Nüremberg gewesen, sich er- habon und von úch gezogen sint etc., bitten uns damit, úch die lôife von dem fromden volk zů 30 verschriben, als dann uwer brief innehalt, so danken wir euch für die Zuschrift; und von des fromden volkes wegen haben wir uwer liebe nehst bi unserm botten etwievil irs handels eigentlich geschriben und tünt uch desglich aber zû wissen: als dasselbe volk mit grosser maht etlich zit umb Basel gelegen, das sú do mit den huffen nohe zû unser stat Strasburg gerúcket sint und sich gelegert haben in die dôrfere und gegene umb uns und tünt do grossen verderplichen schaden mit raube und brande, kirchen ufbrechon, die heiligen sacrament enteren, priestern und andern die kelen aberissen, begont auch sust manigerlei sweren missehandel, boide an frowen mannen kintbetterin veltsiechen und jungen dôhtern, die su nôtigen. su understont ouch des heiligen richs stette und slosse und ouch andere tegelich zù iren handen zû bringen, heissent stette und slosse, dofúr sú kumment, irem horron dem kunige von Franckrich huldon sweren und gewartig sin. habent also 40 etwiovil stetto und slosse zu iren handen broht, nemlich Egesheim, Herlisheim, das Heilig Crütz, Sant Púlt, Marckoltzheim, Kestenholtz, Nydernehenheim, Rosheim, Wangen, Marloy, Scharrach- bergheim, Bischofesheim bi Rosheim und Dambach und ligent iotz vor Mutzich und vor Eppfich. dann su haben so vil lúte und maht, das su allenthalben das velt innehant. und sint in meinunge, Dútschlant an sich zů bringen, ouch etlich treffenlich fare an dem Rine zû úberkummen, umb daz su die lande beide ginsit und hie diso sit Rines innohaben môhten etc. su understont auch tegelich, uns und die unsern an libe und an gût zû beschedigen. doch haben su uns von gotts gnaden noch nit schadens goton. dann wir haben unser sachon also bestalt, das wir uns mit gotts hulf redelich wider su halten wellent. es hat ouch Pf. Ludwig furgenommen, mit hulfe etlicher fürsten herren und stette dem volk ein widerstant zû tûn und uf disen nehstkunftigen sontag umb Hagenowe 50 ouch selbs im velde zu sinde, do wit hoffent, das solich obgemelt úbel geschiht gestroffet werden sol. und woltent nit lossen, dann uwer hiebe dis also schriben und zů wissen tün als unsern besondern gûten frundon. gobon uf mitwoch vor s. Gallen tag 44 (fol. 64 or. membr.). [22] Des weiteren lief cine Anfrage vom 16. Okt. ein, in der sich Konstanz bei Nürnberg erkun- digte, ob der König persönlich gegen die Armagnaken zichen wolle und wann (vgl. unsere nr. 280. 1). 55 Endlich ist neben den an anderer Stelte gebrachten Briejen des Pf. Ludwig vom 17. Okt., den Feldzug gegen die Armagnaken und den Tag 2u Spaier anbetreffend (nr. 255), und dem Bericht der Kon- stanzer Gesandten Volkmer und Koler vom 19. Okt. (nr. 280, 6) [23] das Schreiben Straßburgs vom selben Tage hier anzuführen, da sein Inhalt, obwohl erst nach Schluß des RT. in Nürnberg eingetroffen, doch unmittelbare Beziehung zum RT. enthält. 60 Der Meister Conrat Boek und der Rat zu Straßburg danken darin zunachst für die Nachricht, wie 35 45 Úkt. 8 OR. HI Oht. 18 Oht. 14
C. Briefwechsel und Berichte nr. 225. 471 hockebussen von 26 oder 27 Pfund, 80 hantbûssen, jede etwa 7 Pfund schwer, 1 tarrasbussen von 25 Zentner, der Zentner zu II Gulden, und 12 Zentner salpeters, jeder Zentner zu 12 Gulden) gegen spätere Bezahlung zu schicken und dazu noch 12 Büchsenschützen, darunter 2 oder 3, die sich etwas verwissent zů rusten und zů notweren (fol. 41 or. chart., dazu fol. 40 ced. chart. betr. die bestellten 5 stúcke). [18] Während ein Bericht Kolers vom 6. Okt. von dem Tage zu Konstans in Nürnberg einging (vgl. unsere nr. 280. 2), durfte gleichzeitig auch diess nachstehende Anfrage der rautgeben der Stadt Augsburg vom 8. Okt. iber die Art des Anschlages der Fürsten und Herren wider die Armagnaken bei Bürgermeister und Rat von Nürnberg angekommen sein. als der -. Rômisch etc. kûnig to mitsampt andern kurfürsten und fursten, unsern gnadigen herren, ieczo bei euch ze Nüremberg ainen anschlag wider das frûmd volk gemachot habent, mit was hilf fürsten herren und stette darzů tün sûllen, und doch dabi nit vernemen, wie derselb anschlag gegen den fürsten und herren angesehen und fürgenomen seie, also bitten sic, ihnen in güter gehaime, mitzuteilen, wie sôllich anschleg gegen den fürsten und herren angeschen und fürgenomen seien, uns darnach ze richten 15 usw. Datum donrstag nach s. Francissen tage 44 (fol. 29 or. membr.). [19] Es folgten an waiteren Briefeingängen 2 Schreiben Hans Höhlings aus Straßburg vom 11. und 12. Okt. Das erste (dat. am suntag nach Dionisii) enthalt mit einer lebhaften Klage des Ab- senders iher die Unbotmäßigkeit der ihm untergebenen Nürnberger Schülzen die Bitte um ein ernstliches Schreiben an sie; dem Uberbringer des Briejs, Laiminger, aoi zudem ein Verzoichnis der Stadto und 20 Schlösser mitgegeber worden, die die Armagnaken gowunnen haben (fol. 24 or. chart.). [20] Der Bericht vom 12. Okt. (Strospurg am montag vor Galli 44) gibt Einzelheiten über die Oxt. 12 Belagerung vor Obern-Ehenhein und Moltzig und dis kriegerische Lage im Elsaß und über weit- gehende Vorbercitungen zur Verteidigung Straßburgs (fol. 28 or. chart.). Vom gleichen Tage datiert olt. 12 auch dae Schreiben der Gesandten zum Konstanzer Tage, Volkmer und Koler, an Nürnbery, unwere 25 nr. 280, 3. [21] Das bereits im Briefe Höhlings vom 12. Okt. (s. oben) angohündigte Schreihen Straßburgs ging unter dem 14. Okt. an Nürnberg hinaus. Es lautet: als uwer liebe uns geschriben und ver- kundet hat, wie etlich unser gnedigen herren die kurfursten, so zů Nüremberg gewesen, sich er- habon und von úch gezogen sint etc., bitten uns damit, úch die lôife von dem fromden volk zů 30 verschriben, als dann uwer brief innehalt, so danken wir euch für die Zuschrift; und von des fromden volkes wegen haben wir uwer liebe nehst bi unserm botten etwievil irs handels eigentlich geschriben und tünt uch desglich aber zû wissen: als dasselbe volk mit grosser maht etlich zit umb Basel gelegen, das sú do mit den huffen nohe zû unser stat Strasburg gerúcket sint und sich gelegert haben in die dôrfere und gegene umb uns und tünt do grossen verderplichen schaden mit raube und brande, kirchen ufbrechon, die heiligen sacrament enteren, priestern und andern die kelen aberissen, begont auch sust manigerlei sweren missehandel, boide an frowen mannen kintbetterin veltsiechen und jungen dôhtern, die su nôtigen. su understont ouch des heiligen richs stette und slosse und ouch andere tegelich zù iren handen zû bringen, heissent stette und slosse, dofúr sú kumment, irem horron dem kunige von Franckrich huldon sweren und gewartig sin. habent also 40 etwiovil stetto und slosse zu iren handen broht, nemlich Egesheim, Herlisheim, das Heilig Crütz, Sant Púlt, Marckoltzheim, Kestenholtz, Nydernehenheim, Rosheim, Wangen, Marloy, Scharrach- bergheim, Bischofesheim bi Rosheim und Dambach und ligent iotz vor Mutzich und vor Eppfich. dann su haben so vil lúte und maht, das su allenthalben das velt innehant. und sint in meinunge, Dútschlant an sich zů bringen, ouch etlich treffenlich fare an dem Rine zû úberkummen, umb daz su die lande beide ginsit und hie diso sit Rines innohaben môhten etc. su understont auch tegelich, uns und die unsern an libe und an gût zû beschedigen. doch haben su uns von gotts gnaden noch nit schadens goton. dann wir haben unser sachon also bestalt, das wir uns mit gotts hulf redelich wider su halten wellent. es hat ouch Pf. Ludwig furgenommen, mit hulfe etlicher fürsten herren und stette dem volk ein widerstant zû tûn und uf disen nehstkunftigen sontag umb Hagenowe 50 ouch selbs im velde zu sinde, do wit hoffent, das solich obgemelt úbel geschiht gestroffet werden sol. und woltent nit lossen, dann uwer hiebe dis also schriben und zů wissen tün als unsern besondern gûten frundon. gobon uf mitwoch vor s. Gallen tag 44 (fol. 64 or. membr.). [22] Des weiteren lief cine Anfrage vom 16. Okt. ein, in der sich Konstanz bei Nürnberg erkun- digte, ob der König persönlich gegen die Armagnaken zichen wolle und wann (vgl. unsere nr. 280. 1). 55 Endlich ist neben den an anderer Stelte gebrachten Briejen des Pf. Ludwig vom 17. Okt., den Feldzug gegen die Armagnaken und den Tag 2u Spaier anbetreffend (nr. 255), und dem Bericht der Kon- stanzer Gesandten Volkmer und Koler vom 19. Okt. (nr. 280, 6) [23] das Schreiben Straßburgs vom selben Tage hier anzuführen, da sein Inhalt, obwohl erst nach Schluß des RT. in Nürnberg eingetroffen, doch unmittelbare Beziehung zum RT. enthält. 60 Der Meister Conrat Boek und der Rat zu Straßburg danken darin zunachst für die Nachricht, wie 35 45 Úkt. 8 OR. HI Oht. 18 Oht. 14
Strana 472
472 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. - der Rômisch kunig, ouch -- die kurfúrsten und ander fursten von Nüremberg gescheiden sint... und als ir furbas begerent zu wissen die loifo und handelunge des fromden volkes etc., do habent wir uwer liebe vormols ir handel und gelegenheit geschriben, wie su grossen schaden tügont, stett und slosse gewinnent unl an sich bringent, beide die dem heiligen rich und andern zugohorig sint. desglich sú nů noch hútbitage tegolich understont zů tün. und bedunket ouch, su haben vernommen von disen anslegen, wie man su underston und bestriton welle. dann su tunt sich mit den huffen vast zusammen und fúren in die stette und slosse, die su gewonnen und zû iren handen broht haben, cost und fruht. was sú der finden môgent, und stellent sich als lúte, die do warten und bliben wellent. cs ist ouch Hag. Albreht von Osterrich mit etlichon fúrsten und herren, nemlich marggrave Albreht von Brandenburg, marggrave Jacob von Baden und grave Ulrich von Würtenberg an samstag nehst- Okt. 17 Okf. 19-20 vergangen gon Brisach kummen; und vernemen wir, das dor Delffin uf hut oder morn ouch dohin zů inen kumnen sûlle. was do furgenommen wurt, wissent wir nit, wollen aber, sobald wir etwas Okt. 19 erfahren, Nachricht geben. dat. feria 2. post b. Galli confess. 44 (fol. 65 or. membr.). 5 10 226. Berichte der Straßburger Gesandten Rilter Burckhart von Mülheim d. A. und Konrad Armbruster vom RT. an den Ammeister Obrecht Schalck. 144d August 1-September 23 15 [Nürnberg]. Aus Straßburg Stadt-A. Série AA fasc. 192 orr. chart. litt. el. Ebenda Série III (G.U.P.) 177 nr. 31 fasc. 31 orr. chart. Drucke: Schilter Königshofen, Müller RT.-theatrum I. a) Konrad Armbruster am I. August: über des Königs Reise nach Nürnberg und die dort an- 20 wesenden Fürsten. 14I4 Aug. 1 Fúrsichtiger wisser lieber here, wissent, daz unser here der kunig una herzôge Albert sin brüder un herzôge Sygemunt un fil heren grofen ritter un knechte un ander uf dissen tag gon Nyerenberg komen ist wol mit 1200 pferden. un herzôge Ludewyg der junge kam zû im zü dem Nugenmerket, daz ist 5 milen von Nyerenberg, der hat ôch obe 100 pferden un reit mit dem kuinige gon Nyerenberg. un was zů Nyerenberg der bischof von Tryere un der bischof von Metze un ein legate von Basel un sust fil fremder, der ich nit bekante, un ich úch wol hir noch schriben wil, also ferde ich fernim, wie es sich handelt zů Nyeronberg. doch fersihe ich mich nit, daz noch in 8 oder 10 tagen kein recht besat werde ze Nyerenbergh. die wile hoffe ich, daz ir mir iemans zusenden, der bi mir stande imb rechten, wan herzôge so Ludewyg fil lutte bi imbe hat, doch so wil ich daz beste tûn, also ferde ich kan. lieber here, gebieten mir alle zit. geschriben uf s. Petters tag, also man daz krut wihet, imb 44. jor. (III, 177 fol. 5). 25 b) Derselbe am 3. August: über den nicht gegen Straßburg, sondern gegen den Herzog von Burgund gerichteten Zug [der Armagnaken], Reehtsbeistand und Waffenhilje Nürnbergs. 35 --, wissent, daz ich einen brief enpfangen habe, den mir Frytze brocht, darine ir mir ettelich abegeschrift geschicket haben von warnungen, die dan minen heren meister un rot komen sigen, do ich wol gotte getruge, es gange e úber ander lútte dan úber die stat Stroßburg. ôch brochte er mir einen brief, den ich --- dem Remschen kûnige solte antwrtten, daz ich ôch also geton habe. un antwrtte in imbe, do er alle sin rette binander hette. do tet er den 40 brief un die abegeschriften her Kasper von stunt lesen, also gefiel in die sachen nit wol. doch bliben si daruf, daz si meinden, der gezig fil e úber den herzôgen von Burgynen dan uber die stat Stroßburg. ôch also ir mir geschriben haben, daz ir mir niemand zugesenden migen, bi mir zû ston in dem rechten, do bin ich gewesen vor rotte zû Nyerenberg un habe si gebetten, mir 2 us ieren retten zu lihen un umb einen tocktor, heisset meister Gregorge un sol gar ein 45 wisser man sin. die habent si mir zůgeseit, daz si mir si lihen wellent, wan unser here der a) Dic Vorlagen (u—n) Aaben stots un, airo unde? b) uber durckstriche en Dišel.
472 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. - der Rômisch kunig, ouch -- die kurfúrsten und ander fursten von Nüremberg gescheiden sint... und als ir furbas begerent zu wissen die loifo und handelunge des fromden volkes etc., do habent wir uwer liebe vormols ir handel und gelegenheit geschriben, wie su grossen schaden tügont, stett und slosse gewinnent unl an sich bringent, beide die dem heiligen rich und andern zugohorig sint. desglich sú nů noch hútbitage tegolich understont zů tün. und bedunket ouch, su haben vernommen von disen anslegen, wie man su underston und bestriton welle. dann su tunt sich mit den huffen vast zusammen und fúren in die stette und slosse, die su gewonnen und zû iren handen broht haben, cost und fruht. was sú der finden môgent, und stellent sich als lúte, die do warten und bliben wellent. cs ist ouch Hag. Albreht von Osterrich mit etlichon fúrsten und herren, nemlich marggrave Albreht von Brandenburg, marggrave Jacob von Baden und grave Ulrich von Würtenberg an samstag nehst- Okt. 17 Okf. 19-20 vergangen gon Brisach kummen; und vernemen wir, das dor Delffin uf hut oder morn ouch dohin zů inen kumnen sûlle. was do furgenommen wurt, wissent wir nit, wollen aber, sobald wir etwas Okt. 19 erfahren, Nachricht geben. dat. feria 2. post b. Galli confess. 44 (fol. 65 or. membr.). 5 10 226. Berichte der Straßburger Gesandten Rilter Burckhart von Mülheim d. A. und Konrad Armbruster vom RT. an den Ammeister Obrecht Schalck. 144d August 1-September 23 15 [Nürnberg]. Aus Straßburg Stadt-A. Série AA fasc. 192 orr. chart. litt. el. Ebenda Série III (G.U.P.) 177 nr. 31 fasc. 31 orr. chart. Drucke: Schilter Königshofen, Müller RT.-theatrum I. a) Konrad Armbruster am I. August: über des Königs Reise nach Nürnberg und die dort an- 20 wesenden Fürsten. 14I4 Aug. 1 Fúrsichtiger wisser lieber here, wissent, daz unser here der kunig una herzôge Albert sin brüder un herzôge Sygemunt un fil heren grofen ritter un knechte un ander uf dissen tag gon Nyerenberg komen ist wol mit 1200 pferden. un herzôge Ludewyg der junge kam zû im zü dem Nugenmerket, daz ist 5 milen von Nyerenberg, der hat ôch obe 100 pferden un reit mit dem kuinige gon Nyerenberg. un was zů Nyerenberg der bischof von Tryere un der bischof von Metze un ein legate von Basel un sust fil fremder, der ich nit bekante, un ich úch wol hir noch schriben wil, also ferde ich fernim, wie es sich handelt zů Nyeronberg. doch fersihe ich mich nit, daz noch in 8 oder 10 tagen kein recht besat werde ze Nyerenbergh. die wile hoffe ich, daz ir mir iemans zusenden, der bi mir stande imb rechten, wan herzôge so Ludewyg fil lutte bi imbe hat, doch so wil ich daz beste tûn, also ferde ich kan. lieber here, gebieten mir alle zit. geschriben uf s. Petters tag, also man daz krut wihet, imb 44. jor. (III, 177 fol. 5). 25 b) Derselbe am 3. August: über den nicht gegen Straßburg, sondern gegen den Herzog von Burgund gerichteten Zug [der Armagnaken], Reehtsbeistand und Waffenhilje Nürnbergs. 35 --, wissent, daz ich einen brief enpfangen habe, den mir Frytze brocht, darine ir mir ettelich abegeschrift geschicket haben von warnungen, die dan minen heren meister un rot komen sigen, do ich wol gotte getruge, es gange e úber ander lútte dan úber die stat Stroßburg. ôch brochte er mir einen brief, den ich --- dem Remschen kûnige solte antwrtten, daz ich ôch also geton habe. un antwrtte in imbe, do er alle sin rette binander hette. do tet er den 40 brief un die abegeschriften her Kasper von stunt lesen, also gefiel in die sachen nit wol. doch bliben si daruf, daz si meinden, der gezig fil e úber den herzôgen von Burgynen dan uber die stat Stroßburg. ôch also ir mir geschriben haben, daz ir mir niemand zugesenden migen, bi mir zû ston in dem rechten, do bin ich gewesen vor rotte zû Nyerenberg un habe si gebetten, mir 2 us ieren retten zu lihen un umb einen tocktor, heisset meister Gregorge un sol gar ein 45 wisser man sin. die habent si mir zůgeseit, daz si mir si lihen wellent, wan unser here der a) Dic Vorlagen (u—n) Aaben stots un, airo unde? b) uber durckstriche en Dišel.
Strana 473
C. Briefwechsel und Berichte nr. 226. 473 5 kúnig gerichte haben wil. domitte habe ich ein gût geniegen, wan do ist noch nieman von den richstetten kommen gon Nyeronberg, un ich wil dan beste tün, also ferde ich kan, daz die sache schiere zû ende komen sol, also ferde ich mack. ôch hant mir die rette zû Nyerenberg geseit, wie in mine heren meister un rot geschriben haben umb fúnfzig bussenschútzen, die si úch ôch gesant haben, un han wol ferstanden, bedurften ir noch me oder bedurften ir deheinerleige gezig, den si hant, daz si in úch gerne lihen. Datum uf mendag noch s. Petters. Aug. 3 (III, 177 fol. 6). tag zů Nyerenberg in dem 44. jore. t0 c) Ritter Burckart von Muilheim d. A. und Konrad Armbruster am 10. August: Ankuntt in Nürnberg; Audienz beim König wegen des Kammergerichts; Anträge von König, Fürsten und Ritterschaft an die städtischen Gesandten zur Beilegung der Zwistigkeiten Zürichs mit Schwyz, Abwehr der Armagnaken und Errichtung eines Landfriedens. Burckart berichtet: doont uich zu wisen, daz ich uf sundag zů obent gon Nuierenberg kumen Aus. 9 bin mit mineß heren reten dez marggrafen von Baden. un sint die ret un ich mit in zu marg- grafe Allebreht von Nuierenberg gestosen in einem kloster drige mil von der stat Nuierenberg. 15 un sobalde ich kumen bin, hat mir her Cûnrat goseit, vie dez kuniges forderunge sige. un so sint der stet fruinde besand zûsamen zû kumen. so sint her Cûnrat un ich zu rot wrden un an sant Lorenezigen dag fruiege uf die birg gangen un zû dem kunige kumen und im Aug. 10 wern" dienst geseit noch unserm kumen. un er nam eß zû danke von unß. un also botent wir bede umbe ein kamergericht, daz soit er unß zu uf stunt, so daz est sin meht. un so 20 wir von dem kunige gangen sint, so sint vir bede zû der stete erber boten kumen uf daz rothuß, un die hant mir ouch erzalt die forderunge, so unser her der kuinig mit den fuirsten un der fuirsten rete un der riterschaft an sui gethon het, un sint der puncten drige. un nam disen an dem ersten fuir mit großer clage uf die von Svicz, vie sui den von Zuirich grosen schaden zufuoten un in gewalt tetent, un bat, im darzû ze roten. un darnoch von dez fremden volkes 25 wegen, vie sui daz rich so greslich schedigetent, dozû wolt er sinen lip un gût seczen, vie daz gewant un fuirschen meht werden, un bat aber rot. un zů dem dirten fordert er aber rot, vie daz man einen gemeinen friden meht in den landen gemachen. un also hant sich die boten bethot 1 dise antwrt : vie sui gereten duhte, daz unser her der kuinig solt botschaft senden gon Svicz un Zuirich un besehen, die sache anzûstelen ein geruimet zit. daruf waß sin antwrt : wer die boten sin soltent, er wer' selbez ein secher, un also liesent wir eß zû siner gnoden ; den waz wir geroten hetent, wer’ fuir unser person un ir hetent nuit dofon gewiset, vaz sin fuirnemen wer’, un rietent aber fuir unß selben, daz er ein treflich botschaft sant zû dem kunige von Franckenrich un dem her un fuirsche den grosen schaden, so der stat Strosburg un dem lande zugefuieget mehte werden, solt eß folegon. daruf waz aber unsers heren dez 35 kunigez antwrt: wer’ eß, daz sui nuit uf die botschaft gebent, waz den darzu ze dunde wer’. un waz sine meinunge, daz er un die fuirsten darzu dun woltent mit irer maht, un frote die boten, waz sui darzů dun woltent. un sant her Casper also zu der stet boten, un der sprach : sit sui fuir sich selbez geroten hetent, daz sui iren friunden hem schribent, vaz der meinunge wer’, so die fuirsten selbez kement fuir fol, daz sui dem ein felich antwrt geben kundent, 40 wie men dem fole meht widersten un die von Zuirich und Sviez zů friden bringen. un nam aber fuir einen gemeinen lantfriden un bat aber rotes. daruf waß unser antwrt: wie die lant zu friden mehtent gestalt werden, wersehent wir unß wol, daz ir ein gefalen daran hetent un fast darzů geneiget werent; doch so bekandent wir wol, daz eßs durch sin kuniclich gnode un die fuirsten zugon solte. nün lieben heren visent, waz unß begegent ist. daruf lont unß i5 wisen, waz wir darzů antwrten suilent, daz wir noch werm willen dunt. un also gingent wir in einer geheim zu her Casper Slie un enpfolent im uns. der sprach: vir hetent gût tun, wir wirdent fro, daz man unß huilfe. geben uf s. Lorenczigen dag zü obent in dem 44. jor. Ang. 10 (AA 192 fol. 9; Drucke: Müller I, 227, Schilter S. 984f.; Reg. Witte nr. 6344). 30 a) 20 Forl. stete fir uwer, uwern usio. 50 1 Von betuon = beschließen.
C. Briefwechsel und Berichte nr. 226. 473 5 kúnig gerichte haben wil. domitte habe ich ein gût geniegen, wan do ist noch nieman von den richstetten kommen gon Nyeronberg, un ich wil dan beste tün, also ferde ich kan, daz die sache schiere zû ende komen sol, also ferde ich mack. ôch hant mir die rette zû Nyerenberg geseit, wie in mine heren meister un rot geschriben haben umb fúnfzig bussenschútzen, die si úch ôch gesant haben, un han wol ferstanden, bedurften ir noch me oder bedurften ir deheinerleige gezig, den si hant, daz si in úch gerne lihen. Datum uf mendag noch s. Petters. Aug. 3 (III, 177 fol. 6). tag zů Nyerenberg in dem 44. jore. t0 c) Ritter Burckart von Muilheim d. A. und Konrad Armbruster am 10. August: Ankuntt in Nürnberg; Audienz beim König wegen des Kammergerichts; Anträge von König, Fürsten und Ritterschaft an die städtischen Gesandten zur Beilegung der Zwistigkeiten Zürichs mit Schwyz, Abwehr der Armagnaken und Errichtung eines Landfriedens. Burckart berichtet: doont uich zu wisen, daz ich uf sundag zů obent gon Nuierenberg kumen Aus. 9 bin mit mineß heren reten dez marggrafen von Baden. un sint die ret un ich mit in zu marg- grafe Allebreht von Nuierenberg gestosen in einem kloster drige mil von der stat Nuierenberg. 15 un sobalde ich kumen bin, hat mir her Cûnrat goseit, vie dez kuniges forderunge sige. un so sint der stet fruinde besand zûsamen zû kumen. so sint her Cûnrat un ich zu rot wrden un an sant Lorenezigen dag fruiege uf die birg gangen un zû dem kunige kumen und im Aug. 10 wern" dienst geseit noch unserm kumen. un er nam eß zû danke von unß. un also botent wir bede umbe ein kamergericht, daz soit er unß zu uf stunt, so daz est sin meht. un so 20 wir von dem kunige gangen sint, so sint vir bede zû der stete erber boten kumen uf daz rothuß, un die hant mir ouch erzalt die forderunge, so unser her der kuinig mit den fuirsten un der fuirsten rete un der riterschaft an sui gethon het, un sint der puncten drige. un nam disen an dem ersten fuir mit großer clage uf die von Svicz, vie sui den von Zuirich grosen schaden zufuoten un in gewalt tetent, un bat, im darzû ze roten. un darnoch von dez fremden volkes 25 wegen, vie sui daz rich so greslich schedigetent, dozû wolt er sinen lip un gût seczen, vie daz gewant un fuirschen meht werden, un bat aber rot. un zů dem dirten fordert er aber rot, vie daz man einen gemeinen friden meht in den landen gemachen. un also hant sich die boten bethot 1 dise antwrt : vie sui gereten duhte, daz unser her der kuinig solt botschaft senden gon Svicz un Zuirich un besehen, die sache anzûstelen ein geruimet zit. daruf waß sin antwrt : wer die boten sin soltent, er wer' selbez ein secher, un also liesent wir eß zû siner gnoden ; den waz wir geroten hetent, wer’ fuir unser person un ir hetent nuit dofon gewiset, vaz sin fuirnemen wer’, un rietent aber fuir unß selben, daz er ein treflich botschaft sant zû dem kunige von Franckenrich un dem her un fuirsche den grosen schaden, so der stat Strosburg un dem lande zugefuieget mehte werden, solt eß folegon. daruf waz aber unsers heren dez 35 kunigez antwrt: wer’ eß, daz sui nuit uf die botschaft gebent, waz den darzu ze dunde wer’. un waz sine meinunge, daz er un die fuirsten darzu dun woltent mit irer maht, un frote die boten, waz sui darzů dun woltent. un sant her Casper also zu der stet boten, un der sprach : sit sui fuir sich selbez geroten hetent, daz sui iren friunden hem schribent, vaz der meinunge wer’, so die fuirsten selbez kement fuir fol, daz sui dem ein felich antwrt geben kundent, 40 wie men dem fole meht widersten un die von Zuirich und Sviez zů friden bringen. un nam aber fuir einen gemeinen lantfriden un bat aber rotes. daruf waß unser antwrt: wie die lant zu friden mehtent gestalt werden, wersehent wir unß wol, daz ir ein gefalen daran hetent un fast darzů geneiget werent; doch so bekandent wir wol, daz eßs durch sin kuniclich gnode un die fuirsten zugon solte. nün lieben heren visent, waz unß begegent ist. daruf lont unß i5 wisen, waz wir darzů antwrten suilent, daz wir noch werm willen dunt. un also gingent wir in einer geheim zu her Casper Slie un enpfolent im uns. der sprach: vir hetent gût tun, wir wirdent fro, daz man unß huilfe. geben uf s. Lorenczigen dag zü obent in dem 44. jor. Ang. 10 (AA 192 fol. 9; Drucke: Müller I, 227, Schilter S. 984f.; Reg. Witte nr. 6344). 30 a) 20 Forl. stete fir uwer, uwern usio. 50 1 Von betuon = beschließen.
Strana 474
474 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. d) Die Gesandten am 23. August: über ihre erneuten Vorstellungen beim König wegen der Eid- genossen und Armagnaken; Unterhandlungen österreichischer Rate mit dem Dauphin in Altkirch und Absendung des Hans von Landeck nach Nürnberg; Abordnung des Bischofs von Augsburg zu den Armagnaken; anwesende und erwwrtete RT.-Teülnehmer u.a.m. Bestätigen zunächst den Empfang eines Briefes mit Abschrift als Antwort anf iht Schreiben 5 Aug. 10, 23 vom 10. Aug. (uf s. Lorenezigen dag), der ihnen uf huit sundag fruig worden sei. nu lieber her, also ir unß geantwrt hant, do het eß sich sit dem, daz vir uich geschriben hant, gemaht, daz unß rederum sachen fuir kumen sint, daz wir aber zû unserm heren dem kunige kumen sint, der unß genedeklich entpfoht un werhert un habent die stat werantwrt der rede, so unß fuirkam, wie daz ir zû den Sviczern werbunden werent, un dez entslagen noch dem besten un in gebeten 10 dofor zû sinde, daz die stat Strosburg nuit von dem folke geschediget wirde. den wir keine sache werstandent, daz vir schuld haben mehtent, un wie ir unß geschriben hant, habent wir eineß deilez geantwurt uf die zit, so sich daz gebuirt het. un daz wiberige went wir noch dem besten dun, so wir kuinent, sosich daz gebuirt. nun dunt wir nich zů wisen, daz unsers heren dez kuniges ret faste clagent den grosen schaden un mutwilen von den von Basel a un eitgenosen un hant 15 fil rede mit unß darfon; un welent doch nuit, daz der kuinig uit mit dem fremden folke zu schafen hab. un ouch der kuinig selbez un aber die heren fuirsten un fil ander schrigent uiber die won Basel un Sviezer un guinnent in wol fil schaden. doch so redent dez kuniges ret, mit den wir zû rode kumont, in wor gar leit, soltent ir in keinen weg besvert werden. nun werstont wir, also unß fuirkumen ist fuirwor, daz dez Delfines ret zû Altkirch un mit ettelichen reten von 20 Oestenrich zû rot worden, wie sui ziehen welent; un hant dieselben ret her Hans von Landee von in gesant. der ist uf disen nesten dorstag zu naht alle har gen Nuierenberg kumen un uf stunt zů dem kunige, der in wol entfing un balde ußgeriht. un der ist hinuf wider zů den sinen un die vûn Brisach, mit namen der Juvicel un ander derselben stet boten, dodurch wir wernoment, daz sui erfaren woltent, vo daz folc legern solt. un also balde vir daz werno- 25 ment, gingent vir aber zu unserm heren dem kunige un botent sine gnode, der stat zû bedenken, daz ir solich besverde wiberhaben wirdent. daruf er gar fruintlich antwrt, er wolt sich mit sinen reten wnderreden un wider noch unß senden. dez wir also warten un nuit dost miner mit sinen reten dofon redent : solt die stat Strosberg also besvert werden, breht fil unglinpfes unserm heren dem kunige; un cunent doch nuit gemelden, daz er die sachen wisen suil, so wir doch werstont von ettelichen; un wrt wol zû unß geret, ir suilent uich stile mit worten un den werken halten; den nuit wersuigen blibet, so suille uich die sache nuit beruieren un in duirfent keinels sundern unwilen warten. ouch lieben heren, hallent uich un wer folk in der won Basel un der eitgenosen sache deste muiesiger un hant luiczel mit zu dûnde umbe dez wilen, daz men kein sache an uich finden meige; den vir nuit anders werstont, den daz 35 eßs uich gar eben kont, un also ir schribent antrefen herzog Ludewig, dozu dûnt wir, waz vir muigent. ouch so wisent, daz unser her von Owgespurg un Tuirring von Halwiler un ander me gesant sint zû dem fremden folk ; un seit men hie, wie daz herzog Allebreht hinuf in daz lant balde kume, eßs fale dene ettewaz anders darin; un ist unß fuirwor gescit, daz herzog Allebreht dez kuniges bruder balde in daz Brisgov kum. den er sol uf dise mitwoch uß hie riten. 40 vaz unß fuirbaz ankunt, das wollen wir unverzügtich mitteilen. geben uf sundag for s. Bar- tholomeus dag 44. [Auf beigeheftetem Zettel.] Ouch so wisent, daz dise fuirsten alle hie zû Nuierenberg sint: der kunig herzog Albreht herzog Sigemunt von Oesterich un zvene herzogen von Sasen mit grosem folk, item herzog Ludewig von Ingelstot der junge un marggrofe Allebreht von Brandenburg un unser her von Triere, der bischof von Mecz un aller 45 fuirsten ret. un ist men warten uf zistag mines heren won Kele; un weiß men anders nuit, den daz der pfalzgrofe un der bischof von Menez ouch dise woch kumen suilent un fil der stete boten, die ein groß missewalen an dem fremden folke hant un an dem handel, vie men mit umbe got. ouch so kunt an zistag der lantgrofe von Hesen un der junge von Wrtenberg. Aнg. 20 Aug. 26 Aug. 23 30 Aug. 25 a) em., Forl. Baser. 50
474 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. d) Die Gesandten am 23. August: über ihre erneuten Vorstellungen beim König wegen der Eid- genossen und Armagnaken; Unterhandlungen österreichischer Rate mit dem Dauphin in Altkirch und Absendung des Hans von Landeck nach Nürnberg; Abordnung des Bischofs von Augsburg zu den Armagnaken; anwesende und erwwrtete RT.-Teülnehmer u.a.m. Bestätigen zunächst den Empfang eines Briefes mit Abschrift als Antwort anf iht Schreiben 5 Aug. 10, 23 vom 10. Aug. (uf s. Lorenezigen dag), der ihnen uf huit sundag fruig worden sei. nu lieber her, also ir unß geantwrt hant, do het eß sich sit dem, daz vir uich geschriben hant, gemaht, daz unß rederum sachen fuir kumen sint, daz wir aber zû unserm heren dem kunige kumen sint, der unß genedeklich entpfoht un werhert un habent die stat werantwrt der rede, so unß fuirkam, wie daz ir zû den Sviczern werbunden werent, un dez entslagen noch dem besten un in gebeten 10 dofor zû sinde, daz die stat Strosburg nuit von dem folke geschediget wirde. den wir keine sache werstandent, daz vir schuld haben mehtent, un wie ir unß geschriben hant, habent wir eineß deilez geantwurt uf die zit, so sich daz gebuirt het. un daz wiberige went wir noch dem besten dun, so wir kuinent, sosich daz gebuirt. nun dunt wir nich zů wisen, daz unsers heren dez kuniges ret faste clagent den grosen schaden un mutwilen von den von Basel a un eitgenosen un hant 15 fil rede mit unß darfon; un welent doch nuit, daz der kuinig uit mit dem fremden folke zu schafen hab. un ouch der kuinig selbez un aber die heren fuirsten un fil ander schrigent uiber die won Basel un Sviezer un guinnent in wol fil schaden. doch so redent dez kuniges ret, mit den wir zû rode kumont, in wor gar leit, soltent ir in keinen weg besvert werden. nun werstont wir, also unß fuirkumen ist fuirwor, daz dez Delfines ret zû Altkirch un mit ettelichen reten von 20 Oestenrich zû rot worden, wie sui ziehen welent; un hant dieselben ret her Hans von Landee von in gesant. der ist uf disen nesten dorstag zu naht alle har gen Nuierenberg kumen un uf stunt zů dem kunige, der in wol entfing un balde ußgeriht. un der ist hinuf wider zů den sinen un die vûn Brisach, mit namen der Juvicel un ander derselben stet boten, dodurch wir wernoment, daz sui erfaren woltent, vo daz folc legern solt. un also balde vir daz werno- 25 ment, gingent vir aber zu unserm heren dem kunige un botent sine gnode, der stat zû bedenken, daz ir solich besverde wiberhaben wirdent. daruf er gar fruintlich antwrt, er wolt sich mit sinen reten wnderreden un wider noch unß senden. dez wir also warten un nuit dost miner mit sinen reten dofon redent : solt die stat Strosberg also besvert werden, breht fil unglinpfes unserm heren dem kunige; un cunent doch nuit gemelden, daz er die sachen wisen suil, so wir doch werstont von ettelichen; un wrt wol zû unß geret, ir suilent uich stile mit worten un den werken halten; den nuit wersuigen blibet, so suille uich die sache nuit beruieren un in duirfent keinels sundern unwilen warten. ouch lieben heren, hallent uich un wer folk in der won Basel un der eitgenosen sache deste muiesiger un hant luiczel mit zu dûnde umbe dez wilen, daz men kein sache an uich finden meige; den vir nuit anders werstont, den daz 35 eßs uich gar eben kont, un also ir schribent antrefen herzog Ludewig, dozu dûnt wir, waz vir muigent. ouch so wisent, daz unser her von Owgespurg un Tuirring von Halwiler un ander me gesant sint zû dem fremden folk ; un seit men hie, wie daz herzog Allebreht hinuf in daz lant balde kume, eßs fale dene ettewaz anders darin; un ist unß fuirwor gescit, daz herzog Allebreht dez kuniges bruder balde in daz Brisgov kum. den er sol uf dise mitwoch uß hie riten. 40 vaz unß fuirbaz ankunt, das wollen wir unverzügtich mitteilen. geben uf sundag for s. Bar- tholomeus dag 44. [Auf beigeheftetem Zettel.] Ouch so wisent, daz dise fuirsten alle hie zû Nuierenberg sint: der kunig herzog Albreht herzog Sigemunt von Oesterich un zvene herzogen von Sasen mit grosem folk, item herzog Ludewig von Ingelstot der junge un marggrofe Allebreht von Brandenburg un unser her von Triere, der bischof von Mecz un aller 45 fuirsten ret. un ist men warten uf zistag mines heren won Kele; un weiß men anders nuit, den daz der pfalzgrofe un der bischof von Menez ouch dise woch kumen suilent un fil der stete boten, die ein groß missewalen an dem fremden folke hant un an dem handel, vie men mit umbe got. ouch so kunt an zistag der lantgrofe von Hesen un der junge von Wrtenberg. Aнg. 20 Aug. 26 Aug. 23 30 Aug. 25 a) em., Forl. Baser. 50
Strana 475
C. Briefwechsel und Berichte nr. 226. 475 ouch so wisent, ver unß nuit botschaft von uich kumen, so woltent wir uich doch einen boten (III, 177 fol. 11 und 12). gesant han. e) Armbruster am I. September; bisher hat nur ein Kammergericht getagt; Aufbruchspläne von Hzg. Luduig und Hzg. Albrecht; Anwesenheitsliste der Städte und Fürsten. 15 20 Wissent, also úch her Burckart ôch geschriben hat, daz noch nit me wan ein kamer- gericht gewesen ist; darzů seit man, daz herzöge Ludewyg daz lant uf welle ritten mit herzôge Albrecht, do besorge ich, daz die sache aber furgeschoben werde. doch so wil ich dem kunige faste obeligen mit hulfe her Burkardes, obe ich der sachen zu ende komen mochte. were daz nit ein ende darus mochte werden oder daz die sache zû ende keme, so schribent mir, wie ich 10 mich halten sol, wan her Burckardes meinunge ist, ich sûlle bi imbe zû Nyerenberg bliben, do wissent, daz der koste gros un swer ist, un her Burckart tüt es alleine also wol also wir bede. so bin ich lange us gewesen un bedurfte mines selbes och do heime. doch was ir un ander min wellent, wil ich tůn. ôch wissent, daz disse nochgeschriben von den stetten zû Nyeren- berg sint: 2 von Köllen un 3 von Frankenfort, 2 von Osporg einer von Kostens einer von Ulme einer von Nerdelyngen 2 von Memyngen einer von Spyre un sust ettewie maniger usser den Nyderlenschen stetten, also von Passôg un us Peygeren, un also inlendig sint von den heren der kunig herzôge Albert herzôge Sygemunt herzôge Ludewyg von Yngelstat der bischof von Tryere der bischof von Metze der bischof von Kemesse der bischof von Passôge der bischof von Bobenberg un sust fil bischofe, der ich nit genenen kan. un ist do der herzôge von Sassen un der marekroffe von Brandenburge; un seit man, die anderen korfursten sullent in 8 tagen 6ch komen. un ist sust gar fil groffen ritter un knechte do. Uber alles andere habe (III, 177 fol. 7). Sext. 1 schon Herr Burckart geschrieben. Datum uf s. Gylgen tag 44. 25 f) Die Gesandten am 2. Seplember: kriegerische Absichten des Königs gegen Basel und die Eidgenossen; Grund der Mißstimmung gegen die Städte: Stand der kirchenpolitischen Ver- handlungen; Klagen über die Fernhaltung der stadtischen Gesandten von den Beratungen des Königa und der Fürsten. 95 40 45 -- lont uich wisen, daz vir nuit worston kuinent, daz ir in koinen sachon werdoht werdent, darumbe daz folk uf uich gefuiert suille werden, un daz der kuinig einen gûten wilen zû unß het in werm namen. aber do ist ein gros elage von dem kunige un sinen reten uf die von 30 Basel un Sviczer, also wir werstont. so hant fil fuirsten dem kunige zûgeseit zû helfen. ouch so werstont wir in einer geheim, vie daz dise sachen angefangen hant zu Franckenfurt, do der kuinig do waß, aber unser here der kuinig habe sui beslosen mit im selbez un sinen reten one die fuirsten. do hant wir fil kuntschaft in der fuirsten hefe zû treflichen luiten, die unß sagent also in einer geheim, daz alle fuirsten un heren clagent, die stete welent den adel wertriben un mon wersehe eß den, so muige nieman bliben for in. un wir hant fuil rede gehan, vie ir zû den Svitzern werbenden sigent. daz aber vir werantwrt hant noch dem besten, daz unser her der kuinig un die ret ein gefalen daran hant. ouch so sint die fuirsten fast eiß mit dem kunige die bebeste antrefen; un bobest Felix der wolt gerne folgen, aber der ander bobest wil nuit ufnemen, vie es dar gesat wirt. ouch so wisent, daz eß an einem ufbruch ist, daz herzog Allebreht dez kuniges bruoder hinuf in die lant wil un herzog Ludewig von Ingelstat der junge mit im un der junge von Wrtenberg un sint allen dag an dem ufbruch. ouch so wisent, daz noch nie kein kamergeriht kunde werden den eiß. daz wert nur ein urteil un unß ein fuirsprechen un stundent gliches, uf daz vir nuit zû klage kumen mehtent. doch so went wir fuirbaz dun, waz wir gûtes in den un anderm sachen muigent. un lont unß doch wisen, wie eß be uich stande; un waz ir uich won dem fremden folke werschent un wo sui ligent. ouch so wisent, daz der kuinig un die fuirsten fil rotes hant, un beruiefent der stet boten nuit darzu; un gefelt den boten daz allen uibel. geben uf mitwoch noch s. Gilgen Sex. 2 dag 44. (AA 192 fol. 11; Drucke: Müller I, 228, Schilter S. 983 f.).
C. Briefwechsel und Berichte nr. 226. 475 ouch so wisent, ver unß nuit botschaft von uich kumen, so woltent wir uich doch einen boten (III, 177 fol. 11 und 12). gesant han. e) Armbruster am I. September; bisher hat nur ein Kammergericht getagt; Aufbruchspläne von Hzg. Luduig und Hzg. Albrecht; Anwesenheitsliste der Städte und Fürsten. 15 20 Wissent, also úch her Burckart ôch geschriben hat, daz noch nit me wan ein kamer- gericht gewesen ist; darzů seit man, daz herzöge Ludewyg daz lant uf welle ritten mit herzôge Albrecht, do besorge ich, daz die sache aber furgeschoben werde. doch so wil ich dem kunige faste obeligen mit hulfe her Burkardes, obe ich der sachen zu ende komen mochte. were daz nit ein ende darus mochte werden oder daz die sache zû ende keme, so schribent mir, wie ich 10 mich halten sol, wan her Burckardes meinunge ist, ich sûlle bi imbe zû Nyerenberg bliben, do wissent, daz der koste gros un swer ist, un her Burckart tüt es alleine also wol also wir bede. so bin ich lange us gewesen un bedurfte mines selbes och do heime. doch was ir un ander min wellent, wil ich tůn. ôch wissent, daz disse nochgeschriben von den stetten zû Nyeren- berg sint: 2 von Köllen un 3 von Frankenfort, 2 von Osporg einer von Kostens einer von Ulme einer von Nerdelyngen 2 von Memyngen einer von Spyre un sust ettewie maniger usser den Nyderlenschen stetten, also von Passôg un us Peygeren, un also inlendig sint von den heren der kunig herzôge Albert herzôge Sygemunt herzôge Ludewyg von Yngelstat der bischof von Tryere der bischof von Metze der bischof von Kemesse der bischof von Passôge der bischof von Bobenberg un sust fil bischofe, der ich nit genenen kan. un ist do der herzôge von Sassen un der marekroffe von Brandenburge; un seit man, die anderen korfursten sullent in 8 tagen 6ch komen. un ist sust gar fil groffen ritter un knechte do. Uber alles andere habe (III, 177 fol. 7). Sext. 1 schon Herr Burckart geschrieben. Datum uf s. Gylgen tag 44. 25 f) Die Gesandten am 2. Seplember: kriegerische Absichten des Königs gegen Basel und die Eidgenossen; Grund der Mißstimmung gegen die Städte: Stand der kirchenpolitischen Ver- handlungen; Klagen über die Fernhaltung der stadtischen Gesandten von den Beratungen des Königa und der Fürsten. 95 40 45 -- lont uich wisen, daz vir nuit worston kuinent, daz ir in koinen sachon werdoht werdent, darumbe daz folk uf uich gefuiert suille werden, un daz der kuinig einen gûten wilen zû unß het in werm namen. aber do ist ein gros elage von dem kunige un sinen reten uf die von 30 Basel un Sviczer, also wir werstont. so hant fil fuirsten dem kunige zûgeseit zû helfen. ouch so werstont wir in einer geheim, vie daz dise sachen angefangen hant zu Franckenfurt, do der kuinig do waß, aber unser here der kuinig habe sui beslosen mit im selbez un sinen reten one die fuirsten. do hant wir fil kuntschaft in der fuirsten hefe zû treflichen luiten, die unß sagent also in einer geheim, daz alle fuirsten un heren clagent, die stete welent den adel wertriben un mon wersehe eß den, so muige nieman bliben for in. un wir hant fuil rede gehan, vie ir zû den Svitzern werbenden sigent. daz aber vir werantwrt hant noch dem besten, daz unser her der kuinig un die ret ein gefalen daran hant. ouch so sint die fuirsten fast eiß mit dem kunige die bebeste antrefen; un bobest Felix der wolt gerne folgen, aber der ander bobest wil nuit ufnemen, vie es dar gesat wirt. ouch so wisent, daz eß an einem ufbruch ist, daz herzog Allebreht dez kuniges bruoder hinuf in die lant wil un herzog Ludewig von Ingelstat der junge mit im un der junge von Wrtenberg un sint allen dag an dem ufbruch. ouch so wisent, daz noch nie kein kamergeriht kunde werden den eiß. daz wert nur ein urteil un unß ein fuirsprechen un stundent gliches, uf daz vir nuit zû klage kumen mehtent. doch so went wir fuirbaz dun, waz wir gûtes in den un anderm sachen muigent. un lont unß doch wisen, wie eß be uich stande; un waz ir uich won dem fremden folke werschent un wo sui ligent. ouch so wisent, daz der kuinig un die fuirsten fil rotes hant, un beruiefent der stet boten nuit darzu; un gefelt den boten daz allen uibel. geben uf mitwoch noch s. Gilgen Sex. 2 dag 44. (AA 192 fol. 11; Drucke: Müller I, 228, Schilter S. 983 f.).
Strana 476
476 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. g) Armbruster am 6. September: schleppende Behandlung der Straßb. Kammergerichtsklage gegen Hrg. Ludwig; Etufige Beratungen des Königs und der Fürsten u.a.m. Berichiet zunächst eingehend üher die Behandlung der Klage Straßburgs vor dem Kantmer- Aug. 31 gericht uf mendag nochmittage noch s. Adolfes tag, bei dem sich Hzg. Ludurigs Boten im Namen ihres Herren geweigert hätten zu antwrten, worauf die Klage vor den Konig gewiesen worden 5 sei; also werden wyr umb gezôgen von eyme zû dem anderen unde konen noch nyt zu recht komen; der Kammerschreiber rät ihnen, Herrn Kaspar dem Kanzler und auch dem von Weins- berg, besonders dem Erstgenanten ein Geschenk zu machen, etwa 40 fl., dann werde die Sache bald zu gutem Austrag kommen; berichtel ferner von Anerbietungen des Herrn. Wilkelm von dem Sleyne und des Hans Ehinger von Ulm, die Sache zu vermitteln. A. bemerkt dann, daß die 10 Läufe wilde seien, und er glaube, daß die häufigen Beratungen des Königs und der Fürsten über die Städte gingen; doch hatten des Königs Räte versichert, es sôlle uns nyt anegon. Die Städte- Sept. 113/ boten wollten am Sonntag zusammenkommen. Die Mannschaft von der Etsch sei hier in Nürnberg Sept. 6 und fordere ihren Herrn Hzg. Sigmund. Datum sundag vor u. fr. tag der hinder 44. (III, 177 fol. 8-9). 15 h) Die Gesandten am 12. September: Unterredungen der stadtischen Gesandten mileinander und mit den Kurfürsten wegen der Armagnaken; Gesinnung des Königs und der kgl. Rütte gegen Straßburg: Riickkehr der kgl. Gesandten [von Altkirch] und gleichzeitige An- kunft einer Gesandtschaft des Dauphin. Sept. 9 Sept. I1 Es sint der stet boten bi einander gewesen un sich underret, vaz sui dem kunige roton 20 welent. un ist ir rot un meinunge, wen der kuinig wider noch in sendet, daz sui roten welent, daz unser heren die fuirsten ir treflich botschaft zu dem Delfin tuiegent un wie sui daz fremde folk uß dem lande bringen mehtent, daz men den zu den sachen grif un sui understuinde folez zû rihten, so hant aber unsers heren dez kunigeß ret selbeß mit unß geret, vie die sache zu rihten wer’ un anders nuit, un ist diz die meinunge luter : allez daz dem rich zugehort, daz dom daz blibe, un allez daz dem huse won Oesterrich von alter har zûgeheret het, daz in daz wider werden salt, Schofhusen un alleß anders, daz den alle pene von den eitgenosen oder Basel in solicher mosen wersorget wirdent, daz men der an ein bilich glich gemein reht keme; un waz do erkant wirde, daz dem nochgangen wirde. ouch so wisent, daz ein gemein schre ist uiber die stet, un so sint der stete boten alle mit einander uf huit mitwoch zu unsern 30 heren den kurfuirsten gangen un in die grosen sveren leife erzalt un sui gebeten, die zû bedenken un das heilige rich anzûschen, daz doch uf in stande, un3 in geseit, daz vir unserm heren dem kunige ouch soliches geseit un in gebeten, daz zu wersehen un eß bedenken noch notturft der lande. so hant unß die fuirsten gefrot, waz er unß zû antwrt geben habe, den hant wir geseit, also unser here der Remesch kuinig habe geret, eß sige im leit un er habe nuil 35 darumbe gewiset, daz sui also in die lant ziehen soltent un die lant also schedigen. ouch so wisent, daz unser here der kuinig un sine rete unß gar vol entphohent, wene wit zû in begerent un waz vir redent. so kuinent wir doch nuit anders werston, dene daz uich dise sachen nuit suilent anegon un daz unser here der kuinig ein gût gefalen an uich het. dene also ir unß geschriben hant, daz dunt wir allezit mit demutegen worten, daz unser here der 40 kuinig un sine rete gar wol zů danke won unß ufnement. keme unß aber uit anders an, woltent wir uich uf stunt zû wisen dun. un also wer bote uf fritag kumen ist zů unß, so hant wir in behalten un uich Wernher gesant, un went die briefe fuir unß nemen un daz beste werben, so wir muigent. un waz unß widerfert, went wir uich zo wissen dûn. ouch so wisent, daz ich bi her Johan won Finstingen bin gesin. also er inreit, waz unser here der kuinig mit seinem 4s brûder herzog Allebreht herußgeriten. do kam die botschaft, so zû dem Delfin waß gesant un dez Delffins botschaft darmit. geben uf samstag fruiege noch u. frowen dag 44. [Nachschrift:] Ouch so wisent, daz unser her der kuinig unß selbez het heisen rihten niber herzog Ludewig. (AA 192 fol. 12; Drucke : Miller I, 228b, Schilter S. 986 f.). 25 Sept. 12 4) om. Vorl. 50
476 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. g) Armbruster am 6. September: schleppende Behandlung der Straßb. Kammergerichtsklage gegen Hrg. Ludwig; Etufige Beratungen des Königs und der Fürsten u.a.m. Berichiet zunächst eingehend üher die Behandlung der Klage Straßburgs vor dem Kantmer- Aug. 31 gericht uf mendag nochmittage noch s. Adolfes tag, bei dem sich Hzg. Ludurigs Boten im Namen ihres Herren geweigert hätten zu antwrten, worauf die Klage vor den Konig gewiesen worden 5 sei; also werden wyr umb gezôgen von eyme zû dem anderen unde konen noch nyt zu recht komen; der Kammerschreiber rät ihnen, Herrn Kaspar dem Kanzler und auch dem von Weins- berg, besonders dem Erstgenanten ein Geschenk zu machen, etwa 40 fl., dann werde die Sache bald zu gutem Austrag kommen; berichtel ferner von Anerbietungen des Herrn. Wilkelm von dem Sleyne und des Hans Ehinger von Ulm, die Sache zu vermitteln. A. bemerkt dann, daß die 10 Läufe wilde seien, und er glaube, daß die häufigen Beratungen des Königs und der Fürsten über die Städte gingen; doch hatten des Königs Räte versichert, es sôlle uns nyt anegon. Die Städte- Sept. 113/ boten wollten am Sonntag zusammenkommen. Die Mannschaft von der Etsch sei hier in Nürnberg Sept. 6 und fordere ihren Herrn Hzg. Sigmund. Datum sundag vor u. fr. tag der hinder 44. (III, 177 fol. 8-9). 15 h) Die Gesandten am 12. September: Unterredungen der stadtischen Gesandten mileinander und mit den Kurfürsten wegen der Armagnaken; Gesinnung des Königs und der kgl. Rütte gegen Straßburg: Riickkehr der kgl. Gesandten [von Altkirch] und gleichzeitige An- kunft einer Gesandtschaft des Dauphin. Sept. 9 Sept. I1 Es sint der stet boten bi einander gewesen un sich underret, vaz sui dem kunige roton 20 welent. un ist ir rot un meinunge, wen der kuinig wider noch in sendet, daz sui roten welent, daz unser heren die fuirsten ir treflich botschaft zu dem Delfin tuiegent un wie sui daz fremde folk uß dem lande bringen mehtent, daz men den zu den sachen grif un sui understuinde folez zû rihten, so hant aber unsers heren dez kunigeß ret selbeß mit unß geret, vie die sache zu rihten wer’ un anders nuit, un ist diz die meinunge luter : allez daz dem rich zugehort, daz dom daz blibe, un allez daz dem huse won Oesterrich von alter har zûgeheret het, daz in daz wider werden salt, Schofhusen un alleß anders, daz den alle pene von den eitgenosen oder Basel in solicher mosen wersorget wirdent, daz men der an ein bilich glich gemein reht keme; un waz do erkant wirde, daz dem nochgangen wirde. ouch so wisent, daz ein gemein schre ist uiber die stet, un so sint der stete boten alle mit einander uf huit mitwoch zu unsern 30 heren den kurfuirsten gangen un in die grosen sveren leife erzalt un sui gebeten, die zû bedenken un das heilige rich anzûschen, daz doch uf in stande, un3 in geseit, daz vir unserm heren dem kunige ouch soliches geseit un in gebeten, daz zu wersehen un eß bedenken noch notturft der lande. so hant unß die fuirsten gefrot, waz er unß zû antwrt geben habe, den hant wir geseit, also unser here der Remesch kuinig habe geret, eß sige im leit un er habe nuil 35 darumbe gewiset, daz sui also in die lant ziehen soltent un die lant also schedigen. ouch so wisent, daz unser here der kuinig un sine rete unß gar vol entphohent, wene wit zû in begerent un waz vir redent. so kuinent wir doch nuit anders werston, dene daz uich dise sachen nuit suilent anegon un daz unser here der kuinig ein gût gefalen an uich het. dene also ir unß geschriben hant, daz dunt wir allezit mit demutegen worten, daz unser here der 40 kuinig un sine rete gar wol zů danke won unß ufnement. keme unß aber uit anders an, woltent wir uich uf stunt zû wisen dun. un also wer bote uf fritag kumen ist zů unß, so hant wir in behalten un uich Wernher gesant, un went die briefe fuir unß nemen un daz beste werben, so wir muigent. un waz unß widerfert, went wir uich zo wissen dûn. ouch so wisent, daz ich bi her Johan won Finstingen bin gesin. also er inreit, waz unser here der kuinig mit seinem 4s brûder herzog Allebreht herußgeriten. do kam die botschaft, so zû dem Delfin waß gesant un dez Delffins botschaft darmit. geben uf samstag fruiege noch u. frowen dag 44. [Nachschrift:] Ouch so wisent, daz unser her der kuinig unß selbez het heisen rihten niber herzog Ludewig. (AA 192 fol. 12; Drucke : Miller I, 228b, Schilter S. 986 f.). 25 Sept. 12 4) om. Vorl. 50
Strana 477
C. Briefwechsel und Berichte nr. 226. 477 i) Dieselben am 16. September: Unterredung mit König und kgl. Räten wegen der Armagnaken am 12. Sept. in der Burgkapelle; Beratungen zwischen Konig und Fürsten wegen eines Ver- gleichs mit den Eidgenossen am selben Tage im Rathaus; Rückkehr des Bischofs von Augsburg (aus Altkirch]; Werbung einer Gesandtschaft des Dauphin; Bündnisvorschläge der Städte. 10 15 30 35 40 Lassen wissen, daz wir uf huit fruiege samstag gangen sint zu unsers heren dez kuniges reten, un die hant unß an stunt gefiert in die kappel zû unserm heren dem kunige, und mit dem hant wir geret, nochdem ir in wer geschrift an unß gethon begert, so vir allerbest kuin- dent. daz sine gnode gar vol von unß vir gût ufnam. un sinen gnoden geseit: also her Johans von Finstingen kumen wer’ in dez Delffins botschaft, der wer’ nun ein lanthere, un botent sine gnode, daz er mit deme rete, unß in dem besten bedehte un an den Delffin begert zû bringen, daz die stat nuit mit dem fremden folke besvert wirde, also wir dez ein sinder groß ufsehen zû sinen kunichlichen gnoden hetent. dazů antwurtent unB die rete un unser her der kuinig selbes, sui woltent eß mit wilen gerne dun; un retent doselbes mit unserm heren herzog Sigemunt un botent in, unsern heren den kuinig an unß zu manen. der seit unß, daz er eß mit wilen dun wolt. un also reit der kuinig an stunt uf das rothuß. dar koment die fuirsten zû ime, un seitent unß der rete einer, daz fuirnemen wer', daz men der fuirsten einen meint zu biten, hinuf zû riten un zû besehen, obe die eitgenosen un unser here dor kuinig uibertragen sein3 meht. dene wir werstanden hant, daz die won Berne fast zů dem geneiget werent, daz der kuinig un sui geriht wirdent. un het unser here der kuinig dicke un fil lon reden uf die mei- 20 nunge, also daz sich die stete, so alle hie zû Nuierenberg sint, soltent annemen, darzů senden un helfen rihten. aber sui woltent sich sin noch me annemen. un so wir daz wermerket hant, so hant wir unß erboten, vene ir darzů begert wirdent, so wisetent wir vol, daz ir wer erber botschaft gerne darzů schickent un huilfent verben, wie die sachen zu gûtem broht werden meht. daz aber unser here der kuinig un sine rete gar zû guotem ufnoment, un gobent unßs 25 zü antwrt, eß solte zû gûtem gegen uich nuit wergesen werden. nun herent ir in disem schriben un anderm, so wir uich gethon hant, wie die sachen an in selbez sin. dene unser here der kuinig sin ie meint keine schulde zû han, daz daz fremde folk in die lant kumen sige. nun wisent: also der bischof von Owgespurg komen ist uf disen fritag un dez Delfins botschaft darmit, Sept. 1n also ist der kuinig un die fuirsten uf daz rothuß komen un dez Delfins botschaft darzû. un het unser her von Ougesspurg angefangen, vie der Delfin im geantvrt habe, er wele sine folemetige botschaft zu dem Remeschen kunige dun. dene werde men wol heren die meinunge. un also die ret dez Delfineß komen sint zum kunige un den fuirsten, so ist diz ir werben un botschaft: der Remesch kuinig habe dem kuinige von Franckerich un dem eiltesthen suine von Francke- rich geschriben umbe hilf. daz habent sui gethon un sine figent erslagen un uiberzogen. daz sigent die Svitzer. un bitent den kuinig, daz er dem kunige von Franckerich sinen sun un dem Delfin sinen brûder senden wele, herzog Sigemunt von Oesterrich, daz sige ir ernstlich werben. daruf nam sich unser here der kuinig zu bedenken. nun hant wir daruf gehart, uich daz ûch zû schriben, so kan eß noch nuit in eiß broht werden. aber sobalde un wir vernement fuirer sachen, daran lit, so went wir uich daz zû wisen dun noch wer begerung. ouch so wisent : also der stete boten alle hie zù Nuierenberg sint, daruf alle geneiget sint in einer solichen furme un wir uich disen zedel sendent, den sui unß geben hant. un sin alle eiß sint, so wir daz gehert hant, so hant vir daz lon bliben unz uf wer anbringen un seindent uich disen zedel. geben uf mitwoch zù mitemdage for sant Mateus dag 44. (AA 192 fol. 10; Drucke: Müller 1, 229, Schilter S. 981f.). Sept. 12 Sepl. 16 45 k) Dieselben am 20. September; beabsichtigte Entsendung einer kgl. Gesandtschaft zur Beilegung der Streitigkeiten mit den Eidgenossen; Ansinnen des Dauphin an Basel, thno zu huldigen; Anjrage der Gesandten des Dauphin beim König wegen Unterbringung seiner Truppen. -- also het unser here der Remesch kuinig sine sachen beslosen, un wir wisent aber nuit, obe daz mit visen der kurfuirsten aller geschehen sige oder nuit. un ist sin sloß also, daz er 50 sinen brûder herzog Allebreht von Ocsterrich hinuf in die lant gesant het, un zu dem suilent a) ervänat.
C. Briefwechsel und Berichte nr. 226. 477 i) Dieselben am 16. September: Unterredung mit König und kgl. Räten wegen der Armagnaken am 12. Sept. in der Burgkapelle; Beratungen zwischen Konig und Fürsten wegen eines Ver- gleichs mit den Eidgenossen am selben Tage im Rathaus; Rückkehr des Bischofs von Augsburg (aus Altkirch]; Werbung einer Gesandtschaft des Dauphin; Bündnisvorschläge der Städte. 10 15 30 35 40 Lassen wissen, daz wir uf huit fruiege samstag gangen sint zu unsers heren dez kuniges reten, un die hant unß an stunt gefiert in die kappel zû unserm heren dem kunige, und mit dem hant wir geret, nochdem ir in wer geschrift an unß gethon begert, so vir allerbest kuin- dent. daz sine gnode gar vol von unß vir gût ufnam. un sinen gnoden geseit: also her Johans von Finstingen kumen wer’ in dez Delffins botschaft, der wer’ nun ein lanthere, un botent sine gnode, daz er mit deme rete, unß in dem besten bedehte un an den Delffin begert zû bringen, daz die stat nuit mit dem fremden folke besvert wirde, also wir dez ein sinder groß ufsehen zû sinen kunichlichen gnoden hetent. dazů antwurtent unB die rete un unser her der kuinig selbes, sui woltent eß mit wilen gerne dun; un retent doselbes mit unserm heren herzog Sigemunt un botent in, unsern heren den kuinig an unß zu manen. der seit unß, daz er eß mit wilen dun wolt. un also reit der kuinig an stunt uf das rothuß. dar koment die fuirsten zû ime, un seitent unß der rete einer, daz fuirnemen wer', daz men der fuirsten einen meint zu biten, hinuf zû riten un zû besehen, obe die eitgenosen un unser here dor kuinig uibertragen sein3 meht. dene wir werstanden hant, daz die won Berne fast zů dem geneiget werent, daz der kuinig un sui geriht wirdent. un het unser here der kuinig dicke un fil lon reden uf die mei- 20 nunge, also daz sich die stete, so alle hie zû Nuierenberg sint, soltent annemen, darzů senden un helfen rihten. aber sui woltent sich sin noch me annemen. un so wir daz wermerket hant, so hant wir unß erboten, vene ir darzů begert wirdent, so wisetent wir vol, daz ir wer erber botschaft gerne darzů schickent un huilfent verben, wie die sachen zu gûtem broht werden meht. daz aber unser here der kuinig un sine rete gar zû guotem ufnoment, un gobent unßs 25 zü antwrt, eß solte zû gûtem gegen uich nuit wergesen werden. nun herent ir in disem schriben un anderm, so wir uich gethon hant, wie die sachen an in selbez sin. dene unser here der kuinig sin ie meint keine schulde zû han, daz daz fremde folk in die lant kumen sige. nun wisent: also der bischof von Owgespurg komen ist uf disen fritag un dez Delfins botschaft darmit, Sept. 1n also ist der kuinig un die fuirsten uf daz rothuß komen un dez Delfins botschaft darzû. un het unser her von Ougesspurg angefangen, vie der Delfin im geantvrt habe, er wele sine folemetige botschaft zu dem Remeschen kunige dun. dene werde men wol heren die meinunge. un also die ret dez Delfineß komen sint zum kunige un den fuirsten, so ist diz ir werben un botschaft: der Remesch kuinig habe dem kuinige von Franckerich un dem eiltesthen suine von Francke- rich geschriben umbe hilf. daz habent sui gethon un sine figent erslagen un uiberzogen. daz sigent die Svitzer. un bitent den kuinig, daz er dem kunige von Franckerich sinen sun un dem Delfin sinen brûder senden wele, herzog Sigemunt von Oesterrich, daz sige ir ernstlich werben. daruf nam sich unser here der kuinig zu bedenken. nun hant wir daruf gehart, uich daz ûch zû schriben, so kan eß noch nuit in eiß broht werden. aber sobalde un wir vernement fuirer sachen, daran lit, so went wir uich daz zû wisen dun noch wer begerung. ouch so wisent : also der stete boten alle hie zù Nuierenberg sint, daruf alle geneiget sint in einer solichen furme un wir uich disen zedel sendent, den sui unß geben hant. un sin alle eiß sint, so wir daz gehert hant, so hant vir daz lon bliben unz uf wer anbringen un seindent uich disen zedel. geben uf mitwoch zù mitemdage for sant Mateus dag 44. (AA 192 fol. 10; Drucke: Müller 1, 229, Schilter S. 981f.). Sept. 12 Sepl. 16 45 k) Dieselben am 20. September; beabsichtigte Entsendung einer kgl. Gesandtschaft zur Beilegung der Streitigkeiten mit den Eidgenossen; Ansinnen des Dauphin an Basel, thno zu huldigen; Anjrage der Gesandten des Dauphin beim König wegen Unterbringung seiner Truppen. -- also het unser here der Remesch kuinig sine sachen beslosen, un wir wisent aber nuit, obe daz mit visen der kurfuirsten aller geschehen sige oder nuit. un ist sin sloß also, daz er 50 sinen brûder herzog Allebreht von Ocsterrich hinuf in die lant gesant het, un zu dem suilent a) ervänat.
Strana 478
478 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Sept. 18 Sapt. 20 kumen herzog Ludewig von Ingelstat der junge un marggrof Allebreht (sint bede ret dez küniges) un unser her der marggrofe von Baden un der von Wirtenberg un der bischof von Ougespurg. un het noch der uf durstag noch dez heiligen cruitz tag noch der stete boten gesant un in anefang der sachen lon erzalen, vie daz folk in die lant kumen ver’, un sui gebeten, daz sui ir botschaft mit den fuirsten hinuf in die lant tun woltent un beschen un helfen, wie die sachen zû gûtem broht werden mehtent. daruf so hant unsers heren des kuniges rete gar fruintlich zu unß geret, der kuinig habe gar gûten wilen zû unß, un unß sinen wilen zu werstonde geben, daz vir vor unß hant, uich eigentlich zû sagen. daruf ist unser antwrt gewesen : nochdem wir wer geschrift geschen hant un werstanden hant, ist daz unser here der kuinig einer bot- schaft an uich begert, ir wirdent gerne darzû helfen un roten, wie die sachen gestalt wirdent, 10 daz eß zů gütem broht werden moht. daz dem kunige un sinen reten wol gefil un gingent doch unsern sachen nuit dest miner nochkomen. nun wisent, also ist aller stete boten, so uf dise zit zû Nuierenberg versamet sint, uf huit fritag fruiege ein brief won Basel komen, darine sui schribent die forderunge dez Delfineß, vie er ane sui begert, daz sui im hulden un sveren soltent, so wolt er in ir friheit bestedigen un me darzû geben; domit er sui understet, von dem rich zû bringen, un so die boten un wir mit in daz werstanden hant, so sint wir zû den kurfuirsten un fil fuirsten reten gangen un in soliches geseit, so unß von den von Bascl fuirbroht ist. hant die fuirsten un rete ein groß mißfalen daran gehat un der stete boten gar fruintlich daruf geantwrt, daz zû lang zû schriben wer’. un also schiedent der stete boten von den fuirsten uf daz mol un gingent zû unserm heren dem kunige un brohtent sinen gnoden 20 ouch solicheß fur: so der Delfin an die won Basel mütet, dez er un sine rete daran kein gefalen hetent ; un gobent unß gar ein demuietige antwrt un darmit: wir sollent den von Basel schriben, daz sui ein soliches nuit detent, eß solte noch allez gût werden. nun hant die stette beten unserm heren dem kunige ein deil zugeseit, ein deil vil daz an ir fruinde bringen un hofent doch, sui suilent ir boten ouch dar senden. un so hant wir ouch zugeseit. ir werdent wer erbern 25 boten also senden. daran der kuinig ein gût gefalen gehat het. un daz nun also geschach, do botent vir unsern heren den kuinig, daz er sinem brüder wolte schriben, daz er den boten, so ir zu sinen gnoden senden wirdent, ein geleit schuief. dez werent wir begeren. den brief men unß gap, un ist daz diser brief1, so harine werslossen ist. darumbe, lieben heren, so dunt wer botschaft in der mosen, so wer wisheit wol werstet, wer ere un notdurft noch gelegenheit so diser sachen uf diz mol ist. un hant daz felich zûsagen uf wer schriben gethon, so ir unß ge- schriben hant un wir an rot fundent. nun hant etelich dez kuniges rete mit unß geret, vir suilent keinen zvifel han, ir her un sui velen wer in allem güten nuit wergesen, unB domit in einer geheim geseit, dez Delfins rete habent begert zu wisen, wo sich daz folk legern suile. daruf habe unser here der kuinig geantwrt : uf sinem lande un nuit uf dem rich. darin ir mit 35 worten sunder werdoht sint. ouch so wisent, daz vir diser scheideunge noch kein ende sehen kuinent. do lont unß wisen, wie wir unßs halten mit heimriten oder bliben suilent. dene vir ernstlich geworben hant, daz men unß erlouben solte, so daz der stete fruinde ent- fundent. den waz soliches gar vider daran. so hetent wir eß nuit gelosen, mehtent wir eß an dem kunige funden han, un so die sache mit herzog Ludewig zû ende kumen wer'. ouch, 40 lieben heren, so hant unser heren die kurfuirsten uf huit sundag erst noch der stete fruinde gesant, un merkent nuit, waz ir fuirnemen sige, den ist der rete einer bi mir gesin un het mir geset, ich suile wol heren in kurzer zit, daz wol zû unserm fuirnemen diene. un hant wir wol gesehen, nochdem un wir for den fuirsten gewesen sint, daz sui gar fil drefelicher darnoch zû dem kunige mit aller fuirsten reten kumen sint den for ie. un waz unß ie me widerfert, 45 daz went wir uich zu wisen dun. un men seit fil fremder mere hie, do wir aber nuit wisent, waz wor oder nuit ist. Bitten um Nachricht, wne es um Straßburg und das Land steht. geben uf sundag s. Mateus obent 44. (AA 192 fol. 13-14; unter der Adresse von anderer Hand: Item âbe man die bôtten herhein sullent ritten; Drucke: Müller I, 230b, Schilter S. 987f.; Reg. Witte nr. 6350). 15 Sept. 17 5 Sapt. 20 1 Dieser Geleitbrief scheint nicht erhalten. 50
478 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Sept. 18 Sapt. 20 kumen herzog Ludewig von Ingelstat der junge un marggrof Allebreht (sint bede ret dez küniges) un unser her der marggrofe von Baden un der von Wirtenberg un der bischof von Ougespurg. un het noch der uf durstag noch dez heiligen cruitz tag noch der stete boten gesant un in anefang der sachen lon erzalen, vie daz folk in die lant kumen ver’, un sui gebeten, daz sui ir botschaft mit den fuirsten hinuf in die lant tun woltent un beschen un helfen, wie die sachen zû gûtem broht werden mehtent. daruf so hant unsers heren des kuniges rete gar fruintlich zu unß geret, der kuinig habe gar gûten wilen zû unß, un unß sinen wilen zu werstonde geben, daz vir vor unß hant, uich eigentlich zû sagen. daruf ist unser antwrt gewesen : nochdem wir wer geschrift geschen hant un werstanden hant, ist daz unser here der kuinig einer bot- schaft an uich begert, ir wirdent gerne darzû helfen un roten, wie die sachen gestalt wirdent, 10 daz eß zů gütem broht werden moht. daz dem kunige un sinen reten wol gefil un gingent doch unsern sachen nuit dest miner nochkomen. nun wisent, also ist aller stete boten, so uf dise zit zû Nuierenberg versamet sint, uf huit fritag fruiege ein brief won Basel komen, darine sui schribent die forderunge dez Delfineß, vie er ane sui begert, daz sui im hulden un sveren soltent, so wolt er in ir friheit bestedigen un me darzû geben; domit er sui understet, von dem rich zû bringen, un so die boten un wir mit in daz werstanden hant, so sint wir zû den kurfuirsten un fil fuirsten reten gangen un in soliches geseit, so unß von den von Bascl fuirbroht ist. hant die fuirsten un rete ein groß mißfalen daran gehat un der stete boten gar fruintlich daruf geantwrt, daz zû lang zû schriben wer’. un also schiedent der stete boten von den fuirsten uf daz mol un gingent zû unserm heren dem kunige un brohtent sinen gnoden 20 ouch solicheß fur: so der Delfin an die won Basel mütet, dez er un sine rete daran kein gefalen hetent ; un gobent unß gar ein demuietige antwrt un darmit: wir sollent den von Basel schriben, daz sui ein soliches nuit detent, eß solte noch allez gût werden. nun hant die stette beten unserm heren dem kunige ein deil zugeseit, ein deil vil daz an ir fruinde bringen un hofent doch, sui suilent ir boten ouch dar senden. un so hant wir ouch zugeseit. ir werdent wer erbern 25 boten also senden. daran der kuinig ein gût gefalen gehat het. un daz nun also geschach, do botent vir unsern heren den kuinig, daz er sinem brüder wolte schriben, daz er den boten, so ir zu sinen gnoden senden wirdent, ein geleit schuief. dez werent wir begeren. den brief men unß gap, un ist daz diser brief1, so harine werslossen ist. darumbe, lieben heren, so dunt wer botschaft in der mosen, so wer wisheit wol werstet, wer ere un notdurft noch gelegenheit so diser sachen uf diz mol ist. un hant daz felich zûsagen uf wer schriben gethon, so ir unß ge- schriben hant un wir an rot fundent. nun hant etelich dez kuniges rete mit unß geret, vir suilent keinen zvifel han, ir her un sui velen wer in allem güten nuit wergesen, unB domit in einer geheim geseit, dez Delfins rete habent begert zu wisen, wo sich daz folk legern suile. daruf habe unser here der kuinig geantwrt : uf sinem lande un nuit uf dem rich. darin ir mit 35 worten sunder werdoht sint. ouch so wisent, daz vir diser scheideunge noch kein ende sehen kuinent. do lont unß wisen, wie wir unßs halten mit heimriten oder bliben suilent. dene vir ernstlich geworben hant, daz men unß erlouben solte, so daz der stete fruinde ent- fundent. den waz soliches gar vider daran. so hetent wir eß nuit gelosen, mehtent wir eß an dem kunige funden han, un so die sache mit herzog Ludewig zû ende kumen wer'. ouch, 40 lieben heren, so hant unser heren die kurfuirsten uf huit sundag erst noch der stete fruinde gesant, un merkent nuit, waz ir fuirnemen sige, den ist der rete einer bi mir gesin un het mir geset, ich suile wol heren in kurzer zit, daz wol zû unserm fuirnemen diene. un hant wir wol gesehen, nochdem un wir for den fuirsten gewesen sint, daz sui gar fil drefelicher darnoch zû dem kunige mit aller fuirsten reten kumen sint den for ie. un waz unß ie me widerfert, 45 daz went wir uich zu wisen dun. un men seit fil fremder mere hie, do wir aber nuit wisent, waz wor oder nuit ist. Bitten um Nachricht, wne es um Straßburg und das Land steht. geben uf sundag s. Mateus obent 44. (AA 192 fol. 13-14; unter der Adresse von anderer Hand: Item âbe man die bôtten herhein sullent ritten; Drucke: Müller I, 230b, Schilter S. 987f.; Reg. Witte nr. 6350). 15 Sept. 17 5 Sapt. 20 1 Dieser Geleitbrief scheint nicht erhalten. 50
Strana 479
C. Briefwechsel und Berichte nr. 226-227. 479 1) Die Gesandien am 23. September: Entfaltung des Reichsbanners gegen die Armagnaken; Aufschub der Straßburger Gesandtschaft san die Eidgenossen] wegen Abreiseverzägerung der kgl. Bevollmächtigten, Hzg. Ludwigs [von Ingolstadtf und Mgj. Albrechts [von Brandenburg]. Lassen wissen, daz uf zistag un huit mitevoch die fuirsten zufor bi einander gewesen Sept.22,23 5 sint un hant gehert solich botschaft, so unser her der pfalzgrofe mit dem edelen juncher Hesen grofe zu Liningen abher zû dem kunige un den fuirsten gethon het. daruf un ander fuirbringen so hant de fuirsten mit dem kunige geret, daz er dez riches baner ufzeduonde un daz fremde foulk uß dem lande triben, do er sich gar demuetlich in fil stuicken zû erboten het, so vir dax gehert hant, hant wir ein urlop zu sinen gnoden genomen. so het er geret, die stat Strosburg suile keinen zvifel han, er wele alle zit dun, daz in liep sige. so hant wir in gebeten, daz er daz siner gnodon bruoder schribe un im dic stat ontpfolo, so er ret, daz im die entpfolen sige, un gedenke, wie sich die stat gegen dem huse von Oesterrich alle ir tage ge- halten habe, so het er mit vil me demuietiger worten geret, im suile die stat entfolen sin, un fil gûter erbieten, so er ouch geret het un so wir uich selbez sagen werdont, so wir zû uich kument. den vir unß ufmachent, also ir unß entfolen hant, daz vir zu uich mit der hilf gotes balde dun went. ouch, lieben heren, also wir uich geschriben hant, die botschaft zu dunde, dic verhaltont, unz wir uich fuirbaß botschaft dunt oder selbez zu nich kument. den wir uf stunt, so Wernher zů unß kumen ist, zů unserm heren dem kunige kumen sint un den fuirsten un hant in soliches fuirbroht. die hetent for in, daz sui uf dorstag fruiege geriten woltent Sept. 24 2o sin hinuf in die lant, also sui der kuinig gefertiget het zû sinem brûder, un wir mit in. un so unser her der kuinig un die fuirsten soliches gehert hant, so wir in geseit hant, sint die zven fuirsten wendig worden, mit namen herzog Ludewig un marggrof Allebreht. ouch, lieben heren, wenn wir zu uich kument, daz balde geschit, ebe got wil, so hant wir uich fil zû sagen, daz vir nuit geschriben kuinent. got bewar uich. geben uf mitwoch zu naht for s. Michels Sept. 23 25 dag 44. [Nachschrijt:] Gent disem boten ein guildin, so ist er ußigeriht. (AA 192 fol. 8; Drucke: Müller I, 231b, Schilter S. 989/., teilw. Chmel, Friedr. IV.2, 293 Anm. 1). 10 15 227. Anweisung der Stadt Augsburg an ihren beim RT. weilenden Gesandten, Bürgermeister Peier van Argun. 1444 August 8 — September 9 Augsburg. Aus Augsburg Stadt-A. Missivbuch Va conce. bzw. copp. chari. [I] Schreiben vom 8. Aug. (Sa. ver s. Lourezen tag 44): Unser Stadthote der Hegelmüller ist von Straußburg heimgekommen und hat uns von dort einen Brief mit solchen eingeschlossenen Abschriften gebracht; so sind uns dabei [folgt durchstrichen: von dem Umbach ] die louff unde herte mer von den Swyezern nach Inhalt eince Briefes auch zugesandt, als ihr das alles vernekmen werdet. Wir haben auch dabei vernommen, wie etliche Fürsten, Herren und Siädte beieinander gewesen seien als von des 35 frembden volks wegen, das sich in diese Lande gen dem Ellsäß nähert, fund] sich miteinander be- sprochen haben. Also sollen etliche Herren gen der stett rautzfrewnden hân geredt, daß sich jeder- mann darin selbst nach dem Besten vorsche etc. Das wollten wir euch auch zu wissen tun, und bitten euch um Mitteilung, ob ir deßgleich dehainerlai lantmôr ietzo oder hernâch erfürend oder was ewch bedunk, uns notdurftig sein ze verkünden uns schrifilich wissen zu lassen (fol. 83) nr. 294 conc.). [2] Ubersendung der Abschrift eince Briefes der Stadt Bascl1 betr. deren Verantwortung zu Nürn- berg mit dem Auftrag, dem Gesuch Basels gemäß zu handeln. Dat. Do. n. Barthol. 1444 (fol. 92b Aug. 27 nr. 325 canc.). 40 30 ArG. 8 [3] Schreiben der raâtgeben vom 29. Aug. (Sa. vor s. Egidien tag 44]: Wir haben euer Schreiben Aug. 29 mit dem eingeschlossenen Zettel alz von buchsen wegen ze Nurmberg ze bestellen wohl vernommen, 45 urd uns will gefullen, daz it uns ône verziehen zwaihundert gûter hantbuchsen koûffen unde her 1 Der Stadt Basel antwortet Augsburg am selben. Tage (Do. n. Barthol.) auf deren Schreiben, es zu entschuldigen, falle Basel jetzt zu Nürnberg oder anderswo in den Sachen der Eidgenossen so und der Züricher im schlechten gedacht unirde: Augsburg werde das tun, swnderlich jetzo zu Nürnberg: es habe seinem Bürgermeister, der friher bei jenen in den Sachen geweden sei, in Nürnberg in diesem Sinne zu handeln geschrieben (Missivb. Va fol. 92a nr. 324 conc.].
C. Briefwechsel und Berichte nr. 226-227. 479 1) Die Gesandien am 23. September: Entfaltung des Reichsbanners gegen die Armagnaken; Aufschub der Straßburger Gesandtschaft san die Eidgenossen] wegen Abreiseverzägerung der kgl. Bevollmächtigten, Hzg. Ludwigs [von Ingolstadtf und Mgj. Albrechts [von Brandenburg]. Lassen wissen, daz uf zistag un huit mitevoch die fuirsten zufor bi einander gewesen Sept.22,23 5 sint un hant gehert solich botschaft, so unser her der pfalzgrofe mit dem edelen juncher Hesen grofe zu Liningen abher zû dem kunige un den fuirsten gethon het. daruf un ander fuirbringen so hant de fuirsten mit dem kunige geret, daz er dez riches baner ufzeduonde un daz fremde foulk uß dem lande triben, do er sich gar demuetlich in fil stuicken zû erboten het, so vir dax gehert hant, hant wir ein urlop zu sinen gnoden genomen. so het er geret, die stat Strosburg suile keinen zvifel han, er wele alle zit dun, daz in liep sige. so hant wir in gebeten, daz er daz siner gnodon bruoder schribe un im dic stat ontpfolo, so er ret, daz im die entpfolen sige, un gedenke, wie sich die stat gegen dem huse von Oesterrich alle ir tage ge- halten habe, so het er mit vil me demuietiger worten geret, im suile die stat entfolen sin, un fil gûter erbieten, so er ouch geret het un so wir uich selbez sagen werdont, so wir zû uich kument. den vir unß ufmachent, also ir unß entfolen hant, daz vir zu uich mit der hilf gotes balde dun went. ouch, lieben heren, also wir uich geschriben hant, die botschaft zu dunde, dic verhaltont, unz wir uich fuirbaß botschaft dunt oder selbez zu nich kument. den wir uf stunt, so Wernher zů unß kumen ist, zů unserm heren dem kunige kumen sint un den fuirsten un hant in soliches fuirbroht. die hetent for in, daz sui uf dorstag fruiege geriten woltent Sept. 24 2o sin hinuf in die lant, also sui der kuinig gefertiget het zû sinem brûder, un wir mit in. un so unser her der kuinig un die fuirsten soliches gehert hant, so wir in geseit hant, sint die zven fuirsten wendig worden, mit namen herzog Ludewig un marggrof Allebreht. ouch, lieben heren, wenn wir zu uich kument, daz balde geschit, ebe got wil, so hant wir uich fil zû sagen, daz vir nuit geschriben kuinent. got bewar uich. geben uf mitwoch zu naht for s. Michels Sept. 23 25 dag 44. [Nachschrijt:] Gent disem boten ein guildin, so ist er ußigeriht. (AA 192 fol. 8; Drucke: Müller I, 231b, Schilter S. 989/., teilw. Chmel, Friedr. IV.2, 293 Anm. 1). 10 15 227. Anweisung der Stadt Augsburg an ihren beim RT. weilenden Gesandten, Bürgermeister Peier van Argun. 1444 August 8 — September 9 Augsburg. Aus Augsburg Stadt-A. Missivbuch Va conce. bzw. copp. chari. [I] Schreiben vom 8. Aug. (Sa. ver s. Lourezen tag 44): Unser Stadthote der Hegelmüller ist von Straußburg heimgekommen und hat uns von dort einen Brief mit solchen eingeschlossenen Abschriften gebracht; so sind uns dabei [folgt durchstrichen: von dem Umbach ] die louff unde herte mer von den Swyezern nach Inhalt eince Briefes auch zugesandt, als ihr das alles vernekmen werdet. Wir haben auch dabei vernommen, wie etliche Fürsten, Herren und Siädte beieinander gewesen seien als von des 35 frembden volks wegen, das sich in diese Lande gen dem Ellsäß nähert, fund] sich miteinander be- sprochen haben. Also sollen etliche Herren gen der stett rautzfrewnden hân geredt, daß sich jeder- mann darin selbst nach dem Besten vorsche etc. Das wollten wir euch auch zu wissen tun, und bitten euch um Mitteilung, ob ir deßgleich dehainerlai lantmôr ietzo oder hernâch erfürend oder was ewch bedunk, uns notdurftig sein ze verkünden uns schrifilich wissen zu lassen (fol. 83) nr. 294 conc.). [2] Ubersendung der Abschrift eince Briefes der Stadt Bascl1 betr. deren Verantwortung zu Nürn- berg mit dem Auftrag, dem Gesuch Basels gemäß zu handeln. Dat. Do. n. Barthol. 1444 (fol. 92b Aug. 27 nr. 325 canc.). 40 30 ArG. 8 [3] Schreiben der raâtgeben vom 29. Aug. (Sa. vor s. Egidien tag 44]: Wir haben euer Schreiben Aug. 29 mit dem eingeschlossenen Zettel alz von buchsen wegen ze Nurmberg ze bestellen wohl vernommen, 45 urd uns will gefullen, daz it uns ône verziehen zwaihundert gûter hantbuchsen koûffen unde her 1 Der Stadt Basel antwortet Augsburg am selben. Tage (Do. n. Barthol.) auf deren Schreiben, es zu entschuldigen, falle Basel jetzt zu Nürnberg oder anderswo in den Sachen der Eidgenossen so und der Züricher im schlechten gedacht unirde: Augsburg werde das tun, swnderlich jetzo zu Nürnberg: es habe seinem Bürgermeister, der friher bei jenen in den Sachen geweden sei, in Nürnberg in diesem Sinne zu handeln geschrieben (Missivb. Va fol. 92a nr. 324 conc.].
Strana 480
Sept. 9 Sept, 3 Aug. 12 480 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. haim vertigen wöllend, so ir schierist mügt, oüch händ uns aber unser burger, den denne Wert- tungen zügehöret, gobetten, ewch ze schriben unde ze bitten von unserm allergnädigisten herren dem Römischen künig etc. ze erwerben, in unde den von Werttungen ze vergfinnon, sin stettmur umb sich ze machen, wan si doch vor stattrecht haben, unde dez ain kuniglich frihait ze erlangen. unde ob. dieselb frihait unde briefe costen würd bi 50 gulden® reinischer oder darab unz uf achtzig gulden, daz wóllen si gerne bezalen. Seid darin ihrer Bitte gemäß wu. zu unserm W ohlgefallen bestens beswüh£. (fol. 933" nr. 328 cop.). [4] Schreiben. derselben. com 9. Sept. ( Mi. n. nativ. Marie): Als ihr uns vormals unter anderem geschrieben und borührt habt, wie der vest Jacob vom Wolffslain, der gar ein alter ehrbarer Mann und in gutem Lob sei, geredet habe, ihm sed angelangt, daB er etwaz in sórgen gen uns si ote., darauf haben wir ung unterredet und erkundigt und erfinden nicht, daß or gegen uns in dehaînem argem verclagt set oder iendter wider uus getan hab. Darum mögt ihr ihm von uns wohl sagen, do wir nichta Argea noch Unfreundliches mit ihm zu tun haben [folgt durchstrichen: Do. n. Egidii 44; dazu om Rande durchstrichen: ‚Auch. mögt ihr den von Nürnberg mündlich sagen, wen wir in der Städte Vereinigung ausgenomman haben, soviel ihr davon wifit]. — Auch wollet uns von stund. aw bestellen und kaufen 3 Faf sienen garns zu Armbrusten und die uns unverzüglich hersenden (fol. 949 nr. 332 conc.). 228. Bricfwechsel der drei Frankfurter Gesandien? beim. RT. qnit ihrer Stadt, bis Oktober 4 [ Nürnberg]. 1444 August 16 Frankfurt Stadt-4. Reichssachen Alcten Fasc. 54 nr. 4135 conce. u. copp. — Ebenda Roichssachen Nachträgo 1482¢ ory. chart. litt. cl, und conce. chart. — Ebenda Kaiserbriefe Tom. 4 os. chart. litt. el. und conce. a) Diethericus de Alezeim, Walterus Swaorozenberg und Heilmanus Schiltknecht berichten am 16. Aug, über ihre Ankunft und Audienz beim Konig, Fernbieiben des Ff. von Mainz wegen. der Arvmagnaken; Bericht Kaspar Schlicks über die Türken und Ungarn; Sendung des Bfs. von Augsburg zum Dauphin u.a.m. Wir laiBen uwere wiBheit wiBcn, so als wir am mitwochen vor unser lieben frauwen tag sssumpcionis gein Nôrnberg mit unsers gnedigen hern von Mencze frunden kommen sin, a) guidon reln, der durchetrichenem oder 60 oder 70 oder. 1 Verfasser dieser Berichte ist Dicther von Alzei. — Über die Ausgaben dieser Gesandtochaft vermerkt das Frankfurter Rechenbuch v. 1444 unter uBg. zu zerungo: Item sab. p. Dionisii [Okt. 10]: item 16 guldon Heilman Schiltknecht von 8 wochen, als er von des rades wegen zu Nurem- berg was, fur sin muwe und versurnenis. — Item s&ab. p. Martini [Nov. 74]: item 165 gulden 13 sh. 5 holler han verzoret meister Diether, Walther von Swarezonberg der alde und Heil- man Schiltknecht: selb muwe meister Diether und Heilman of 8 wochen und Walther 10 wochen gen Nuremberg zu unserm gnedigisten herren dem kongo und korfursten, als unser herre der konig dar bescheiden hatte, mit ge- leidegolt of und abe und mancherlei unkosten. — itom 20 gulden Walther von Swarczenberg fur sin muwe und versumenis, als er 19 wochen zu Nuremberg in des rados botschaft was. — Hierzu gehóren noch zwei undatierte Schreïben, wokl aus dem Oktober, als Schiltknecht in Strafburg war. In dem cÿren mahnen die Rechenmeister zu Frunk- furt den Heilman Schiltknecht: als Walther Swarczenberg von Nuremberg gekommen dst und uns seine rechenschaft tun sollte, so irret darinno, das du dine rochenschaft nit getan hast vom dem, als du und meister Diether von Nuremberg her heime verzeret hat; darum wollest du uns eigentlich schreiben, wie soliche rechonschaft stee, damit wir uns danach richten können (Nachtr. 1482° fol. 41 carc.). — Sch. antwortete darauf, daß er die rechenüng of herre Weltern an han laßen sten und nit in keim argen for- sacz. und wist, das ich nit.me dan 8 gulden und 19 sh. heller an weckpengen zu Nurnberg uß, fort des racz gelt und vorzerten zuBen Nurn. berg und Franckfort 5 gulden und 2sh. h. salp sest; auch gaben wir [Vorl. mir] zu goleide- gelt von Aschenborg 12 ader 16 bemBon. die hat Henne Munef dergeluen; im goburt an aller zerüng sin deil auch zu geben zu Nurnberg und enof und erhabe. min huBfrauwe die hat 3 gulden und 18 sh. h. an pengon in eim butelin; die han ich hescheiden, das des racz sie; wen ir dar nach schickt, dem git sie es; also ist Bie 6 10 5 40 bescheiden und weiß wol drum. auch wist, das | man zum selben mal bleip schuldig eim scdolere ein zam mit eim forgebich [d. i. Brustriemen der Pferde] und cin sadel zu foin und zwo gorten, zuschen sent Katrin parten dem sedeler ( Kaiserbriefe 4 fol. 718 or, ch.). 50
Sept. 9 Sept, 3 Aug. 12 480 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. haim vertigen wöllend, so ir schierist mügt, oüch händ uns aber unser burger, den denne Wert- tungen zügehöret, gobetten, ewch ze schriben unde ze bitten von unserm allergnädigisten herren dem Römischen künig etc. ze erwerben, in unde den von Werttungen ze vergfinnon, sin stettmur umb sich ze machen, wan si doch vor stattrecht haben, unde dez ain kuniglich frihait ze erlangen. unde ob. dieselb frihait unde briefe costen würd bi 50 gulden® reinischer oder darab unz uf achtzig gulden, daz wóllen si gerne bezalen. Seid darin ihrer Bitte gemäß wu. zu unserm W ohlgefallen bestens beswüh£. (fol. 933" nr. 328 cop.). [4] Schreiben. derselben. com 9. Sept. ( Mi. n. nativ. Marie): Als ihr uns vormals unter anderem geschrieben und borührt habt, wie der vest Jacob vom Wolffslain, der gar ein alter ehrbarer Mann und in gutem Lob sei, geredet habe, ihm sed angelangt, daB er etwaz in sórgen gen uns si ote., darauf haben wir ung unterredet und erkundigt und erfinden nicht, daß or gegen uns in dehaînem argem verclagt set oder iendter wider uus getan hab. Darum mögt ihr ihm von uns wohl sagen, do wir nichta Argea noch Unfreundliches mit ihm zu tun haben [folgt durchstrichen: Do. n. Egidii 44; dazu om Rande durchstrichen: ‚Auch. mögt ihr den von Nürnberg mündlich sagen, wen wir in der Städte Vereinigung ausgenomman haben, soviel ihr davon wifit]. — Auch wollet uns von stund. aw bestellen und kaufen 3 Faf sienen garns zu Armbrusten und die uns unverzüglich hersenden (fol. 949 nr. 332 conc.). 228. Bricfwechsel der drei Frankfurter Gesandien? beim. RT. qnit ihrer Stadt, bis Oktober 4 [ Nürnberg]. 1444 August 16 Frankfurt Stadt-4. Reichssachen Alcten Fasc. 54 nr. 4135 conce. u. copp. — Ebenda Roichssachen Nachträgo 1482¢ ory. chart. litt. cl, und conce. chart. — Ebenda Kaiserbriefe Tom. 4 os. chart. litt. el. und conce. a) Diethericus de Alezeim, Walterus Swaorozenberg und Heilmanus Schiltknecht berichten am 16. Aug, über ihre Ankunft und Audienz beim Konig, Fernbieiben des Ff. von Mainz wegen. der Arvmagnaken; Bericht Kaspar Schlicks über die Türken und Ungarn; Sendung des Bfs. von Augsburg zum Dauphin u.a.m. Wir laiBen uwere wiBheit wiBcn, so als wir am mitwochen vor unser lieben frauwen tag sssumpcionis gein Nôrnberg mit unsers gnedigen hern von Mencze frunden kommen sin, a) guidon reln, der durchetrichenem oder 60 oder 70 oder. 1 Verfasser dieser Berichte ist Dicther von Alzei. — Über die Ausgaben dieser Gesandtochaft vermerkt das Frankfurter Rechenbuch v. 1444 unter uBg. zu zerungo: Item sab. p. Dionisii [Okt. 10]: item 16 guldon Heilman Schiltknecht von 8 wochen, als er von des rades wegen zu Nurem- berg was, fur sin muwe und versurnenis. — Item s&ab. p. Martini [Nov. 74]: item 165 gulden 13 sh. 5 holler han verzoret meister Diether, Walther von Swarezonberg der alde und Heil- man Schiltknecht: selb muwe meister Diether und Heilman of 8 wochen und Walther 10 wochen gen Nuremberg zu unserm gnedigisten herren dem kongo und korfursten, als unser herre der konig dar bescheiden hatte, mit ge- leidegolt of und abe und mancherlei unkosten. — itom 20 gulden Walther von Swarczenberg fur sin muwe und versumenis, als er 19 wochen zu Nuremberg in des rados botschaft was. — Hierzu gehóren noch zwei undatierte Schreïben, wokl aus dem Oktober, als Schiltknecht in Strafburg war. In dem cÿren mahnen die Rechenmeister zu Frunk- furt den Heilman Schiltknecht: als Walther Swarczenberg von Nuremberg gekommen dst und uns seine rechenschaft tun sollte, so irret darinno, das du dine rochenschaft nit getan hast vom dem, als du und meister Diether von Nuremberg her heime verzeret hat; darum wollest du uns eigentlich schreiben, wie soliche rechonschaft stee, damit wir uns danach richten können (Nachtr. 1482° fol. 41 carc.). — Sch. antwortete darauf, daß er die rechenüng of herre Weltern an han laßen sten und nit in keim argen for- sacz. und wist, das ich nit.me dan 8 gulden und 19 sh. heller an weckpengen zu Nurnberg uß, fort des racz gelt und vorzerten zuBen Nurn. berg und Franckfort 5 gulden und 2sh. h. salp sest; auch gaben wir [Vorl. mir] zu goleide- gelt von Aschenborg 12 ader 16 bemBon. die hat Henne Munef dergeluen; im goburt an aller zerüng sin deil auch zu geben zu Nurnberg und enof und erhabe. min huBfrauwe die hat 3 gulden und 18 sh. h. an pengon in eim butelin; die han ich hescheiden, das des racz sie; wen ir dar nach schickt, dem git sie es; also ist Bie 6 10 5 40 bescheiden und weiß wol drum. auch wist, das | man zum selben mal bleip schuldig eim scdolere ein zam mit eim forgebich [d. i. Brustriemen der Pferde] und cin sadel zu foin und zwo gorten, zuschen sent Katrin parten dem sedeler ( Kaiserbriefe 4 fol. 718 or, ch.). 50
Strana 481
C. Briefwochsel und Berichte nr. 227-228. 481 da worden wir des andern tags mit andern der stedde fründen vor unsern allergnedigisten hern den konig uf die festen verbott. alda hatte meister Johan Lysura unsern berren von Menez entschuldiget und gesaget, wie er gerne sich bij unsern allergenedigisten hern den konig gefoget hette und des in ganzer meinung gewest were und doch nit kommen mochte, sunderlich der Armegecken halb, die in die lande vermeinten zû fallen; abber unser hetre von Mencz und andere fursten und herren môsten sich bedinken, soliches fulkes ufzuhalten. unser herre der konig ließ durch hern Caspar Sligk erzeln, wie die Thurcken und Ungern ime in sine lande auch zûgon etc., idocha slûge er das alleß zurücke, und wart erzalt, die sach, darumb unser herre der konig zu Nörnberg were, treffe ane der heilgen kirchen vereingunge 10 und frieden der ganzen Cristenheit. darzu unser herre der konig in sunderheit unsers hern von Mencz fordelich bebofet, want er were des heilgen Romischen richs dechant und hette ein groiße wite provincie, darumb unser herre der konig begert, das unsers hern von Mencz frunde ime soliches schrieben. er wolt ime auch schriben laßen, sich gein Nornberg zu fogen und sine lant mit der ritterschaft im besten zu versehen. dan er hofte, so einigkeit der heilgen 15 kirchen worde, alle andere sachen solten zu gûte kommen. auch hait unser herre der konig unsern hern den bisschof von Augspurg und mit ime etliche ritterschaft und doctores uf den nehsten sontag nach assumpcionis zûm Delffin in Frangkerich gesant1, ine zû ermanen, das Aug. 16 soliche fulke zuertrennet werde, und auch erinneren, wie das heilge Romische riche und die crone von Franckerich mit ein vereingct und verschriben sin; und ob dem Delffin etwas brostes were, mocht cr furgeben, so wolt sich unser gnediger herre der konig darinne in rede- lichekeit laißen finden ete. unsern herrn den konig haben wir entphangen, als geburliche ist, und sin gnade gebeden, so iß siner konigliche wirdigkeit gefellichen sij, so haben wir mit sinen gnaden etwaß zu redden und ein missivc zû andelagen etc. er ließ uns sagen, eß were unserer frauwen abent, das wir das verzogen. unserm hern von Triere haben wir sine missive Aug. 14 geben und auch uwere meinung erzalt ctc. der lag alleß uf dem sinne : beschribt und betedi- gitten ir den, der ime das sin gnommen hait, das im karunge geschee, so glaubet er, das eßs uch leit were etc. daruf auch geantwort ist, als sich geburt. anderer nuwer mere mogen wir noch nit vernemen, dan die von Nornberg haben unserm hern dem konige uf unser frauwen Aug. 14 abent geholdet, ie ein firteil der stait, und versteen, daß in ir friheite bestediget sin etc. so datum 1444 dominica proxima post festum assumpcionis beate Marie virginis, pro sigillo Auc. 1e (Nachtr. fol. 45 or.; Druck: Jansen II, I S. 61ff. nr. 86; Regest Wülcker S. 15) 5 20 25 etc. b) Der Frankfurter Rat an die 3 Gesandten am 19. August: erkundigt sich wegen des Gerüchts von sinem baldigen Aufbruch des Königs nach Frankfuri; [Beilage:] bestellt für Friedberg eine kgl. Urkunde. 45 Wir lassen uch wissen, das rede bij uns ußsgeschollen sin, wie ---der Romische konig nit lange zu Nuremberg meine zu bliben, sunder furhabe, in kurze ofzubrechen und sich bij uns gein Franck- furd zu fugen; bitten, durch den Boten mitzuteilen, was ir von solichen sachen vornemet, und obe sich die sache ie also fugen wurde, daz sin gnade sich herabe in die lande fugen wulte, daz ir uns das, so ie erste mogen, zu wissen tun wullet, uns darnach zu richten, und wollet uns auch sost die 40 leufe des koniglichen hofes und daz furnomen, als iczunt zu Nuremberg furhanden ist, so vil ir vernemet und uch fuglich dunket zu schriben, mit dem Boten schrijtlich zu wiasen tun. dat. feria 4. post festum assumpcionis b. Marie virg- gloriose 1444. [Auf eingelegtem Zettel :] auch, lieben besundern frunde, so han unsere guten frunde von Frideberg ir frunde iczunt bij uns gohabt und uns gebeden, so wir ane daz botschaft zu uch tun werden, das wir uch dann schriben und biden wollon, daz ir ine ein commissien und briefe an unserme gnodigisten herren dem konge erwerben wuldet, als sie uns davon ire notteln vorzeichent und begriffen nach irer meinunge ver- andelaget han, die wir uch hiemide senden und dir, Walthern, von dor sachen wegen wol wissontlich sij, als sie meinen. und was das in der danzellij kosten werde, das wollon sie gerne bezalon, also biden wir uch gutlich, das ir das beste damide prufen und in der canzellij getrulich darnach werben wullet, Aug. 19 35 50 a) Vorll. hier und witerhin kolumnieries a über y. Vgl. Einl. zu Abt. Be, S. 245f. 7083 Deutzche Rolohstageakton XVII, 2 61
C. Briefwochsel und Berichte nr. 227-228. 481 da worden wir des andern tags mit andern der stedde fründen vor unsern allergnedigisten hern den konig uf die festen verbott. alda hatte meister Johan Lysura unsern berren von Menez entschuldiget und gesaget, wie er gerne sich bij unsern allergenedigisten hern den konig gefoget hette und des in ganzer meinung gewest were und doch nit kommen mochte, sunderlich der Armegecken halb, die in die lande vermeinten zû fallen; abber unser hetre von Mencz und andere fursten und herren môsten sich bedinken, soliches fulkes ufzuhalten. unser herre der konig ließ durch hern Caspar Sligk erzeln, wie die Thurcken und Ungern ime in sine lande auch zûgon etc., idocha slûge er das alleß zurücke, und wart erzalt, die sach, darumb unser herre der konig zu Nörnberg were, treffe ane der heilgen kirchen vereingunge 10 und frieden der ganzen Cristenheit. darzu unser herre der konig in sunderheit unsers hern von Mencz fordelich bebofet, want er were des heilgen Romischen richs dechant und hette ein groiße wite provincie, darumb unser herre der konig begert, das unsers hern von Mencz frunde ime soliches schrieben. er wolt ime auch schriben laßen, sich gein Nornberg zu fogen und sine lant mit der ritterschaft im besten zu versehen. dan er hofte, so einigkeit der heilgen 15 kirchen worde, alle andere sachen solten zu gûte kommen. auch hait unser herre der konig unsern hern den bisschof von Augspurg und mit ime etliche ritterschaft und doctores uf den nehsten sontag nach assumpcionis zûm Delffin in Frangkerich gesant1, ine zû ermanen, das Aug. 16 soliche fulke zuertrennet werde, und auch erinneren, wie das heilge Romische riche und die crone von Franckerich mit ein vereingct und verschriben sin; und ob dem Delffin etwas brostes were, mocht cr furgeben, so wolt sich unser gnediger herre der konig darinne in rede- lichekeit laißen finden ete. unsern herrn den konig haben wir entphangen, als geburliche ist, und sin gnade gebeden, so iß siner konigliche wirdigkeit gefellichen sij, so haben wir mit sinen gnaden etwaß zu redden und ein missivc zû andelagen etc. er ließ uns sagen, eß were unserer frauwen abent, das wir das verzogen. unserm hern von Triere haben wir sine missive Aug. 14 geben und auch uwere meinung erzalt ctc. der lag alleß uf dem sinne : beschribt und betedi- gitten ir den, der ime das sin gnommen hait, das im karunge geschee, so glaubet er, das eßs uch leit were etc. daruf auch geantwort ist, als sich geburt. anderer nuwer mere mogen wir noch nit vernemen, dan die von Nornberg haben unserm hern dem konige uf unser frauwen Aug. 14 abent geholdet, ie ein firteil der stait, und versteen, daß in ir friheite bestediget sin etc. so datum 1444 dominica proxima post festum assumpcionis beate Marie virginis, pro sigillo Auc. 1e (Nachtr. fol. 45 or.; Druck: Jansen II, I S. 61ff. nr. 86; Regest Wülcker S. 15) 5 20 25 etc. b) Der Frankfurter Rat an die 3 Gesandten am 19. August: erkundigt sich wegen des Gerüchts von sinem baldigen Aufbruch des Königs nach Frankfuri; [Beilage:] bestellt für Friedberg eine kgl. Urkunde. 45 Wir lassen uch wissen, das rede bij uns ußsgeschollen sin, wie ---der Romische konig nit lange zu Nuremberg meine zu bliben, sunder furhabe, in kurze ofzubrechen und sich bij uns gein Franck- furd zu fugen; bitten, durch den Boten mitzuteilen, was ir von solichen sachen vornemet, und obe sich die sache ie also fugen wurde, daz sin gnade sich herabe in die lande fugen wulte, daz ir uns das, so ie erste mogen, zu wissen tun wullet, uns darnach zu richten, und wollet uns auch sost die 40 leufe des koniglichen hofes und daz furnomen, als iczunt zu Nuremberg furhanden ist, so vil ir vernemet und uch fuglich dunket zu schriben, mit dem Boten schrijtlich zu wiasen tun. dat. feria 4. post festum assumpcionis b. Marie virg- gloriose 1444. [Auf eingelegtem Zettel :] auch, lieben besundern frunde, so han unsere guten frunde von Frideberg ir frunde iczunt bij uns gohabt und uns gebeden, so wir ane daz botschaft zu uch tun werden, das wir uch dann schriben und biden wollon, daz ir ine ein commissien und briefe an unserme gnodigisten herren dem konge erwerben wuldet, als sie uns davon ire notteln vorzeichent und begriffen nach irer meinunge ver- andelaget han, die wir uch hiemide senden und dir, Walthern, von dor sachen wegen wol wissontlich sij, als sie meinen. und was das in der danzellij kosten werde, das wollon sie gerne bezalon, also biden wir uch gutlich, das ir das beste damide prufen und in der canzellij getrulich darnach werben wullet, Aug. 19 35 50 a) Vorll. hier und witerhin kolumnieries a über y. Vgl. Einl. zu Abt. Be, S. 245f. 7083 Deutzche Rolohstageakton XVII, 2 61
Strana 482
482 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. daz in die werden mogen. do dunt ir uns besunder liebe an. (Nachtr. fol. 44 or., Einlage fol. 66, Regest Janssen II, I S. 63 nr. 86) c) Die 3 Gesandten am 23. August: u. a. Geldjorderung des Hofschreibers Hans Giseler; Frage der Heimkehr von zwelen von ihnen; über die allgemeine Lage nichts Newes. Wir laßen uwere wisheit wißen, daß der Hans Gyseler höffeschriber bij uns gewesen ist 5 und fordert 10 gulden, die ir ime schuldig verliewen sint, als Bechten Johannes nehsten bi ime gewesen sij, want ir soltent ime gesant haben 36 gulden, der sien ime nit dan 26 worden, davon er ernstlichen die übergin zehen gulden heisset. bitten wir uwere wisheit, uns laßen versteen, wie wir uns da-inne halden sollen und auch ob nit gut sij, so unser herre von Mencze nit gein Nornberg personlichen queme und wir der sachen Solezpach 1 und Soden und schirmunge 10 der straißen, die dan herre Caspar entpholen sint, ein ende hetten, das wir den kosten min- nerten und unser zwen heimen ritten. auch la ßen wir uch wißen, das unser herre von Swarez- burg der elder nit kommen ist mit unsern hern von Sachsen, davon villicht ußs der von Friede- berg sachen nit entliches zu redden ist. doch han wir mit meister Johan Lysura, meister Heynrich Leibingk und meister Heilwigen, unsers hern von Menez doctore, von des sproches 15 wegen gerette. der dunket sic unbillich und swere sin. sie wolten auch gerne horen den sprûche verfolle uber alle artikel. darumb wo man bij ein queme, so mogent ir den sprüch ganze dahin bestellen zu uweren woilgefallen. von den Armengecken, die vor Basel mit groißem folk ligen, und wes ir furnemen und wil sij, meinen wir, ir habent davon eigentlicher botschaft und warhaftiger wißen dan wir. die leuf in dem höffe steen noch also, das wir uwere 20 wisheit davon noch zur zijt keine eigentschaft mogen geschriben ete. datum 1444 in vigilia Aug. 2d Bartholomei sub bitseto Heilmanni etc. (Nachtr. fol. 47 or.; Regest Wülcker S. 15 unter falschem Dat. 22. Aug.) d) Dieselben am 24. August: Forderung des Königs zur Entrichtung der Stadtsteuer an éinen königlichen Kammerknecht auf der Frankfurter Messe. 25 Nov. 11 Iß ist uf sant Bartholomeus tag bi uns gewesen der strenge herre Hans Ungnade ritter, unsers allergnedigsten hern des konges kammermeister, und hait an uns gesunen von befel- nische wegen unsers obgnanten hern, das sin gnade begere von uns, zu schriben uwere wisheit, wie unser herre von stunt wolle senden einen kammerknecht gein Frangkfurt in die messe, sinen gnaden zu bestellen, wes er in sine konigliche kammer behoffe, und begeret, das uwere so wisheit demselben kammerknecht die zükunftig sture, die Martini fellig wirt, bestellen wollet. das meinet sine gnade gein uch zu erkennen, als ir solichs villicht in siner gnaden schriften? folliglicher horen werdent. Empfehlen, dem König dieses Mal nach Gelegenheit, da es kurz am Ziel sei, hierin zu Willen zu sein, und bitten um Mitteilung des Beschlusses der Stadt hierin. datum --- 44 in die sancti Bartholomei. Aug. 24 Aug. 24 35 (Kaiserbriefe fol. 75 or.; Regest Janssen II. 1 S. 63 nr. 38) e) Dieselben am 25. August: der König komme nicht nach Frankfurt; nichts Neues am [kgl.] Hose, Entrichtung der Stadtsteuer; Besuch des Tages durch die Reichsstadte. Aна. 24 Uweren brief bij Peter Olworm uns gesant han wir uf sant Bartholomeus tag enphangen und uwere meinung da-innen zu güter maße verstanden; und laßen uwere wisheit wißen, 4o 1 Vgl. nr. 197. 2 Am 23. Aug. schrieb Kg. Friedrich an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: er sende jetzt nach Franckjurt Wolffgangen Ungnad, seinen Kämmerer, dem er befohlen habe, ettlich unser sach daselbs zu hanndeln und außs- zurichten; er bitte, diesem die gewonliche steure, die ihm von der Stadt in seine höniglichen Kam- mer am nächsten Marteins tag [Nov. III fallen solle, zw reichen, damit er seine (des Königs) gescheffte ausrichten könne; der genannte Wolff- gung solle der Stadt eine königliche quittantz geben, nachdem als vormals gewondlich gewesen iet ; Dat. Nuremberg So. v. sandt Bartholomees tag fAug. 23/ r. 5; Unterschrift Ad mandatum domini regis domino Gaspare cancellario referente Wilhelmus Tacz. (Kaiserbriefe T. 4 fol. 76 or. chart.). — Vgl. dazu auch nr. 202. 15
482 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. daz in die werden mogen. do dunt ir uns besunder liebe an. (Nachtr. fol. 44 or., Einlage fol. 66, Regest Janssen II, I S. 63 nr. 86) c) Die 3 Gesandten am 23. August: u. a. Geldjorderung des Hofschreibers Hans Giseler; Frage der Heimkehr von zwelen von ihnen; über die allgemeine Lage nichts Newes. Wir laßen uwere wisheit wißen, daß der Hans Gyseler höffeschriber bij uns gewesen ist 5 und fordert 10 gulden, die ir ime schuldig verliewen sint, als Bechten Johannes nehsten bi ime gewesen sij, want ir soltent ime gesant haben 36 gulden, der sien ime nit dan 26 worden, davon er ernstlichen die übergin zehen gulden heisset. bitten wir uwere wisheit, uns laßen versteen, wie wir uns da-inne halden sollen und auch ob nit gut sij, so unser herre von Mencze nit gein Nornberg personlichen queme und wir der sachen Solezpach 1 und Soden und schirmunge 10 der straißen, die dan herre Caspar entpholen sint, ein ende hetten, das wir den kosten min- nerten und unser zwen heimen ritten. auch la ßen wir uch wißen, das unser herre von Swarez- burg der elder nit kommen ist mit unsern hern von Sachsen, davon villicht ußs der von Friede- berg sachen nit entliches zu redden ist. doch han wir mit meister Johan Lysura, meister Heynrich Leibingk und meister Heilwigen, unsers hern von Menez doctore, von des sproches 15 wegen gerette. der dunket sic unbillich und swere sin. sie wolten auch gerne horen den sprûche verfolle uber alle artikel. darumb wo man bij ein queme, so mogent ir den sprüch ganze dahin bestellen zu uweren woilgefallen. von den Armengecken, die vor Basel mit groißem folk ligen, und wes ir furnemen und wil sij, meinen wir, ir habent davon eigentlicher botschaft und warhaftiger wißen dan wir. die leuf in dem höffe steen noch also, das wir uwere 20 wisheit davon noch zur zijt keine eigentschaft mogen geschriben ete. datum 1444 in vigilia Aug. 2d Bartholomei sub bitseto Heilmanni etc. (Nachtr. fol. 47 or.; Regest Wülcker S. 15 unter falschem Dat. 22. Aug.) d) Dieselben am 24. August: Forderung des Königs zur Entrichtung der Stadtsteuer an éinen königlichen Kammerknecht auf der Frankfurter Messe. 25 Nov. 11 Iß ist uf sant Bartholomeus tag bi uns gewesen der strenge herre Hans Ungnade ritter, unsers allergnedigsten hern des konges kammermeister, und hait an uns gesunen von befel- nische wegen unsers obgnanten hern, das sin gnade begere von uns, zu schriben uwere wisheit, wie unser herre von stunt wolle senden einen kammerknecht gein Frangkfurt in die messe, sinen gnaden zu bestellen, wes er in sine konigliche kammer behoffe, und begeret, das uwere so wisheit demselben kammerknecht die zükunftig sture, die Martini fellig wirt, bestellen wollet. das meinet sine gnade gein uch zu erkennen, als ir solichs villicht in siner gnaden schriften? folliglicher horen werdent. Empfehlen, dem König dieses Mal nach Gelegenheit, da es kurz am Ziel sei, hierin zu Willen zu sein, und bitten um Mitteilung des Beschlusses der Stadt hierin. datum --- 44 in die sancti Bartholomei. Aug. 24 Aug. 24 35 (Kaiserbriefe fol. 75 or.; Regest Janssen II. 1 S. 63 nr. 38) e) Dieselben am 25. August: der König komme nicht nach Frankfurt; nichts Neues am [kgl.] Hose, Entrichtung der Stadtsteuer; Besuch des Tages durch die Reichsstadte. Aна. 24 Uweren brief bij Peter Olworm uns gesant han wir uf sant Bartholomeus tag enphangen und uwere meinung da-innen zu güter maße verstanden; und laßen uwere wisheit wißen, 4o 1 Vgl. nr. 197. 2 Am 23. Aug. schrieb Kg. Friedrich an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: er sende jetzt nach Franckjurt Wolffgangen Ungnad, seinen Kämmerer, dem er befohlen habe, ettlich unser sach daselbs zu hanndeln und außs- zurichten; er bitte, diesem die gewonliche steure, die ihm von der Stadt in seine höniglichen Kam- mer am nächsten Marteins tag [Nov. III fallen solle, zw reichen, damit er seine (des Königs) gescheffte ausrichten könne; der genannte Wolff- gung solle der Stadt eine königliche quittantz geben, nachdem als vormals gewondlich gewesen iet ; Dat. Nuremberg So. v. sandt Bartholomees tag fAug. 23/ r. 5; Unterschrift Ad mandatum domini regis domino Gaspare cancellario referente Wilhelmus Tacz. (Kaiserbriefe T. 4 fol. 76 or. chart.). — Vgl. dazu auch nr. 202. 15
Strana 483
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 483 das wir nit anderst versten mogen, dan das unser gnedigister herre der konig zu Nürnberg harren wirt und nit gein Frangkefurt kummet uf diß male. und ist das dabij zu merken, das unsere hern die herzogen von Sachssen ire ledige pherde mit einer gûter menge widder hinder sich gesant han. von des hôffs lauf künden wir uch nit noch zur zijt geschriben, dan wir uwere wisheit vor mit des Helts son und auch Lörber in schriften under andern sachen en- botten han, in dor von Friedeberg sachen und auch andern uweren sachen uns entpholen wollen wir mit fliß thun, als wir billich sollen, wir haben auch noch keine antwort oder zu- sage uf die sachen der von Selezpach und Soden und die straißen zu schuren, dan herre Caspar meinet, die widder an unsern hern den konig bringen. auch laßen wir uch wißen, daß unser 10 herre an uns begert hait, ein schrifte an uch zu thun von der sture wegen, die er itzunt begeret zu haben etc., als ir in siner gnaden und auch unsern schriften woil vernomen mogent. und besorgen, wo ir unserm hern sine bede verslugent, daß wir dan der sach, die wir werben sollen, nit willen behalten mogen und wirt uns villicht verzogen, biß unser herre entphindet, daß ir uch in siner begerung habt laßen willig finden. darnach wißt uch zu bedinken. wir haben 15 auch uwere wißheit geschriben, das unser herre von Swarczberg der elder nit zu Nornberg sij. und obwoil unser herre von Mencz dair queme, so mochten wir ane die andern, die darzu gehoren, in der von Friedeberg sach des spruchs halb nit woil kummen. auch haben andere stedde, Olme Augspurg Nordelinge Spire etc., ußgescheiden Collen und Straißburg, igliche nit me dan einen irer frunde zu Nornberg bißhera gehabt, darumb wir meinen, sij iß uwere 20 wisheit zu willen, unser eins teils ritent woil heimen. auch, lieben herren, wißet, das uns Conrad Czijl den win und dreisenie1 geschinkt hait. deme mogent ir laßen die burgermeister widder dank sagen und uch auch gein ime bewisen mit deme win zu schinken, ob uch das woilgefellet ete. datum --- 44 tercia feria proxima post festum s. Bartholomei. (Nachtr. fol. 49 or.; Regg. Janssen II, 1 S. 63f. nr. 89, Wülcker S. 15) 5 Aug. 25 25 f) Dieselben am 27. August: Ubersendung eines Briefes Speiers an seinen fAltbürgermeister und] Gesandten Jost Frispach [mit Nachrichten über die Armagnaken]; Vorschlag zur Ein- deckung mit Kriegsbedarf; Unzufriedenheit der stadt. Gesandten. Wir laißen uwere wisheit wißen, daß Joist Frispach von Spire als uf dorstag nach Bartho- Aug. 27 lomei zu Nornberg bij den stetten frunden gewesen ist und hait laißen lesen einen brief von so sinen frunden ime gesante, des wir uch abeschrift hie-inne versloßen senden2, uch wißen a) bißher gehabt ist iber der Zcile nachgetragen. 1 Zusammengesetzt aus drei und onsenie (ensenium = Gastgeschenk), also Gastgeschenk fir drei Personen: es handelt sich wohl um den 25 Nürnberger Wirt der 3 Gesandten. 2 Diese von Diether von Alzei angefertigte Ab- schrift (abgedr. bei Wülcker S. 28 nr. 5) liegt a.a. O. fol. 46). Das Schreiben von Bürgermeister und Rat zu Speier an ihren fin Nürnberg weitenden] Altbürgermeister Joste Frispach vom 22. (sabba- to vigilia Bartholomei umb ein stunde nach mit- tentage 44) enthalt: Heute morgen sind Pf. Lud- wigs Räte vom Dailphin und dem Franckeriechs- sen folk gekommen und uf stunt gen Manheim zum Pf. weitergeritten, um ihm den abescheit vom Dailphin zu sagen. Vom Büchsenmeister Peter und dem Schreiber Heinrichs von Fleckensteyn, die mit den Räten beim Dailphin gewesen sind, haben wir verstanden, daß das Volk 100000 Pferde beträgt, darunter 60000 von Kopi bis Fuß mit Kürassen Geuxppnete. Sie haben Mympelgarte inne und haben alle Menschen 40 45 50 daraus vertrieben. Auch haben sie dic Stadte Basel, Mülnhusen, das heilge Crucz und Colmar herannt und haben ferner inne die Städte Mayß- munstsr, Than, Seenheim, Enßheim, Sulcz und Rufach. Dazu haben sich die Herren mit dem Volk in das Elsaßt gelagert; wir sind uber solche bottschaft und fremde meren erschrocken. Adressat möge in der Stadt (Nürnberg) 3 oder 4 Tonnen Salpeter, 1 oder 2 Tonnen Schwefel, 100 oder 200 gute Handbüchsen, die in einer forme weren und alle glich kloczor schûßon, sine Tonne guter phyelijsen kaufen; was es kostet, wollen wir zu Frangkefurt gütlich ausrichten. Was du anschaffst, das schicke in unsere Stadt oder gen Frangkefurt. furter so wollest mit der stette frunden redden, ienen soliche sachen furliegen und sie bieten, den iren zu schriben und sich darzu zu rusten, ob wir sie, davor got sij, anrôffent, daz sio uns dan mit etlichen den iren und mit gezuge zu troiste und zu staiten kommen wollen. Sieh zu, ob du mit 3 oder 4
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 483 das wir nit anderst versten mogen, dan das unser gnedigister herre der konig zu Nürnberg harren wirt und nit gein Frangkefurt kummet uf diß male. und ist das dabij zu merken, das unsere hern die herzogen von Sachssen ire ledige pherde mit einer gûter menge widder hinder sich gesant han. von des hôffs lauf künden wir uch nit noch zur zijt geschriben, dan wir uwere wisheit vor mit des Helts son und auch Lörber in schriften under andern sachen en- botten han, in dor von Friedeberg sachen und auch andern uweren sachen uns entpholen wollen wir mit fliß thun, als wir billich sollen, wir haben auch noch keine antwort oder zu- sage uf die sachen der von Selezpach und Soden und die straißen zu schuren, dan herre Caspar meinet, die widder an unsern hern den konig bringen. auch laßen wir uch wißen, daß unser 10 herre an uns begert hait, ein schrifte an uch zu thun von der sture wegen, die er itzunt begeret zu haben etc., als ir in siner gnaden und auch unsern schriften woil vernomen mogent. und besorgen, wo ir unserm hern sine bede verslugent, daß wir dan der sach, die wir werben sollen, nit willen behalten mogen und wirt uns villicht verzogen, biß unser herre entphindet, daß ir uch in siner begerung habt laßen willig finden. darnach wißt uch zu bedinken. wir haben 15 auch uwere wißheit geschriben, das unser herre von Swarczberg der elder nit zu Nornberg sij. und obwoil unser herre von Mencz dair queme, so mochten wir ane die andern, die darzu gehoren, in der von Friedeberg sach des spruchs halb nit woil kummen. auch haben andere stedde, Olme Augspurg Nordelinge Spire etc., ußgescheiden Collen und Straißburg, igliche nit me dan einen irer frunde zu Nornberg bißhera gehabt, darumb wir meinen, sij iß uwere 20 wisheit zu willen, unser eins teils ritent woil heimen. auch, lieben herren, wißet, das uns Conrad Czijl den win und dreisenie1 geschinkt hait. deme mogent ir laßen die burgermeister widder dank sagen und uch auch gein ime bewisen mit deme win zu schinken, ob uch das woilgefellet ete. datum --- 44 tercia feria proxima post festum s. Bartholomei. (Nachtr. fol. 49 or.; Regg. Janssen II, 1 S. 63f. nr. 89, Wülcker S. 15) 5 Aug. 25 25 f) Dieselben am 27. August: Ubersendung eines Briefes Speiers an seinen fAltbürgermeister und] Gesandten Jost Frispach [mit Nachrichten über die Armagnaken]; Vorschlag zur Ein- deckung mit Kriegsbedarf; Unzufriedenheit der stadt. Gesandten. Wir laißen uwere wisheit wißen, daß Joist Frispach von Spire als uf dorstag nach Bartho- Aug. 27 lomei zu Nornberg bij den stetten frunden gewesen ist und hait laißen lesen einen brief von so sinen frunden ime gesante, des wir uch abeschrift hie-inne versloßen senden2, uch wißen a) bißher gehabt ist iber der Zcile nachgetragen. 1 Zusammengesetzt aus drei und onsenie (ensenium = Gastgeschenk), also Gastgeschenk fir drei Personen: es handelt sich wohl um den 25 Nürnberger Wirt der 3 Gesandten. 2 Diese von Diether von Alzei angefertigte Ab- schrift (abgedr. bei Wülcker S. 28 nr. 5) liegt a.a. O. fol. 46). Das Schreiben von Bürgermeister und Rat zu Speier an ihren fin Nürnberg weitenden] Altbürgermeister Joste Frispach vom 22. (sabba- to vigilia Bartholomei umb ein stunde nach mit- tentage 44) enthalt: Heute morgen sind Pf. Lud- wigs Räte vom Dailphin und dem Franckeriechs- sen folk gekommen und uf stunt gen Manheim zum Pf. weitergeritten, um ihm den abescheit vom Dailphin zu sagen. Vom Büchsenmeister Peter und dem Schreiber Heinrichs von Fleckensteyn, die mit den Räten beim Dailphin gewesen sind, haben wir verstanden, daß das Volk 100000 Pferde beträgt, darunter 60000 von Kopi bis Fuß mit Kürassen Geuxppnete. Sie haben Mympelgarte inne und haben alle Menschen 40 45 50 daraus vertrieben. Auch haben sie dic Stadte Basel, Mülnhusen, das heilge Crucz und Colmar herannt und haben ferner inne die Städte Mayß- munstsr, Than, Seenheim, Enßheim, Sulcz und Rufach. Dazu haben sich die Herren mit dem Volk in das Elsaßt gelagert; wir sind uber solche bottschaft und fremde meren erschrocken. Adressat möge in der Stadt (Nürnberg) 3 oder 4 Tonnen Salpeter, 1 oder 2 Tonnen Schwefel, 100 oder 200 gute Handbüchsen, die in einer forme weren und alle glich kloczor schûßon, sine Tonne guter phyelijsen kaufen; was es kostet, wollen wir zu Frangkefurt gütlich ausrichten. Was du anschaffst, das schicke in unsere Stadt oder gen Frangkefurt. furter so wollest mit der stette frunden redden, ienen soliche sachen furliegen und sie bieten, den iren zu schriben und sich darzu zu rusten, ob wir sie, davor got sij, anrôffent, daz sio uns dan mit etlichen den iren und mit gezuge zu troiste und zu staiten kommen wollen. Sieh zu, ob du mit 3 oder 4
Strana 484
484 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. darnach zu riechten, besunder so sie uch umb hilf und troiste anrüffen werden ete. auch versteen wir, dic von Olme haben laißen keufen ein groiß menge bôchsen und raits. ist uch das zu willen, so mogent ir uch anch verschen mit gezuge, iß sij salpeter swebel und anderst, und darzu mit der roischemolen, in dem besten ir das fürhaben mogent. nit me, dan ver- nement ire einge warhaftiger mere, die wollet uns auch uf uwere woilgefallen widder wißen laßen. dan wir wenig raits 1 schaffen, und haben auch andere der stette frunde in dem leger Aus. 27 verdroße etc. datum anno 44 quinta post Bartholomei. (Nachtr. fol. 52 or.; Regest und Teilabdr. Wülcker S. I5 und S. 57 mit falschem Dat. 26. Aug.) 5 g) Der Rat zu Frankfurt an die gen. Gesandton am 30. August: Entrichtung der Stadtsteuer; Friedberger Angelegenheit, Anfrage nach den Verhandlungen des Königs mit den Armagnaken. 10 Als uch wissentlich ist, wie --- der Romische konig hern Wolffganga, siner gnaden kammerer. umb der stüre willen iezunt zu uns gesant und ir uns damit auch geschriben hat ote., lassen wir uch wissen, das wir ime abegeslagen han, die sture zu Franckfort zu andelagen, umb unserer friheit willen ; und han ime tun erzelen : wiewole die sture noch nit irschienen sij, so wullen wir die sinen koniglichen gnuden zu gefallen doch iczunt durch unser frunde zu Nuremberg bestellen unverzugelich ußgeracht werden. das er nit zu danke ufgnommen hat und meinet, unser horre der konig werde das ungnedielich ufnemen; dan siner gnaden sache dardurch gehindert werde. also bitten wir euch, das ir uch unverzugelichen umbdût, das uch solich golt werde, mit namen 928 gulden 4 schillinge funf helher, under den kaufluden und, obe uch das under den kaufluden nit gedien mochte, den rate zu Nurenberg biden, uch des zu lihon. so wollon wir das hie zu Franckfort oder zu Nürenberg, wie ir uns davon schribet, zu danke wider bestellen. und wullet dan das gelt --- dem konige selbs zu siner gnaden handen nach unsorn friheiden unverzugelich ußrichten, wiewoleb die noch nit irschienen sij, und davon nemon gnugliche quitancie soliches berurende und damit oitmûticlich“ verantworten, wie gar undogelich uns were, uß unsern friheiten zu troden umb nachfolgendes krots willen, dan desgliche bij unsers herren des keisers und konig Albrochts seliger" gedechtnis zijten nie vurgnommon sij, da doch unserer frauwen der keiserinnen, unsorm herren bischof Conrat von Mentze, grave Michel, dem von Winsperg, hern Caspar, hern Petor Wacker, hern Diefrichen und andorn soliches auch abegeslagen sij. das dan alles dem vorgenanten horn Wolfigang auch erzalt wart. Bitte, die Sache Frankfurts im besten zu verantworten, damit es deshalb nicht zu Ungnaden Auc. 30 komme. dat. dominica proxima post decollacionem s. Johannis anno 1444. [I. Nachschrift:] Auch hat der Herr von Mencze von des ußsprochs wegen von Frideberg einen bescheid gen Steinheym getan. do wir unsere frunde gehabt han, und sin gescheiden, das unser gnediger herre von Menezo, der of mitwoch nestkomende anrijden wirt, die sache und sproche unserm herren dem konge furbrengen sal, den burgmann zu schriben etc., als wir des unserme horren von Mencze cin schriftlich antwurt getan han, der wir uch und auch etlicher notteln darof zu erwerben, die uns die groste notdorft bedunken, aller abeschrift hie-inne verslossen senden. do-inne ir unsere meinunge und alle gelegenheid wol versteet. Ihr wollct euch bij unsern gnedigen herren von Meneze, so sin gnade gein Nuremberg kommet, unsern herron von Solgenstad und Witz- stad darumb fugen und des erinnern und mide bij die sache geen, solichs im besten anzubrengen und helfen zu erwerben. und obe sie und uch nucze und geraden bedunket, den jungen herren von Swarczburg auch darumb ersuchen und darinne selbs das beste prufen und furwenden. und obe die sache furgang gewunne mit don gebottbriefen an die herren, die Fridebergs zu tunde han, das dan der briefe men dan ciner gemacht wurde und uns derselben ie einer werden und gedijen moch- te. des kostens lasset uch nit duron. und so dann dieselben sachen und die sachen, die ir vor in Sept. 2 15 20 25 30 35 40 a) B Wolgang Ungnaden. bl in B wiewole—beruronde am Rande wachoetragen. () in B korr, filr gnediclich. 15 d) R om, soliger gedochtnis. Gesellen, die mit Steinbüchsen umgehen können, ülberein kommen kannst, daß sie auf ein halbes oder ein Juhr uns gewarten, also wurden wir in einer zijt nach inen schicken, das sie zu uns dan kement. Vernimmst du aber dort etwas Ernstlicheres, so schicke sie uns ohne alles Saumen. Was die Sachen anbetrifit, von denen du uns geschrieben hast, so twe es, wenn du etwas gewerben kannst furderlich und umb ein gerenge gelt; wern nicht, so laß es für diese Zeit an- stehen und ruhen. Kommst du auf der Rückreise gen Dynkelspiel, so kanf uns eine Tonne mit guten phylysen oder werent sie bereit, dio da gut werent, so schicke sie uns. Verstehe alle diese Sachen eigentlicher und baßs, als wir dir schreiben können, da das ilingen geschehen ist, und tue das Beste darin. Kehre heim, sobald du es mit gelimph kannst und magst. 1 raits schaffen hat hier die Bedeutung von 55 ausrichten, Erfolg haben, ein Ergebnis erzielen. 50
484 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. darnach zu riechten, besunder so sie uch umb hilf und troiste anrüffen werden ete. auch versteen wir, dic von Olme haben laißen keufen ein groiß menge bôchsen und raits. ist uch das zu willen, so mogent ir uch anch verschen mit gezuge, iß sij salpeter swebel und anderst, und darzu mit der roischemolen, in dem besten ir das fürhaben mogent. nit me, dan ver- nement ire einge warhaftiger mere, die wollet uns auch uf uwere woilgefallen widder wißen laßen. dan wir wenig raits 1 schaffen, und haben auch andere der stette frunde in dem leger Aus. 27 verdroße etc. datum anno 44 quinta post Bartholomei. (Nachtr. fol. 52 or.; Regest und Teilabdr. Wülcker S. I5 und S. 57 mit falschem Dat. 26. Aug.) 5 g) Der Rat zu Frankfurt an die gen. Gesandton am 30. August: Entrichtung der Stadtsteuer; Friedberger Angelegenheit, Anfrage nach den Verhandlungen des Königs mit den Armagnaken. 10 Als uch wissentlich ist, wie --- der Romische konig hern Wolffganga, siner gnaden kammerer. umb der stüre willen iezunt zu uns gesant und ir uns damit auch geschriben hat ote., lassen wir uch wissen, das wir ime abegeslagen han, die sture zu Franckfort zu andelagen, umb unserer friheit willen ; und han ime tun erzelen : wiewole die sture noch nit irschienen sij, so wullen wir die sinen koniglichen gnuden zu gefallen doch iczunt durch unser frunde zu Nuremberg bestellen unverzugelich ußgeracht werden. das er nit zu danke ufgnommen hat und meinet, unser horre der konig werde das ungnedielich ufnemen; dan siner gnaden sache dardurch gehindert werde. also bitten wir euch, das ir uch unverzugelichen umbdût, das uch solich golt werde, mit namen 928 gulden 4 schillinge funf helher, under den kaufluden und, obe uch das under den kaufluden nit gedien mochte, den rate zu Nurenberg biden, uch des zu lihon. so wollon wir das hie zu Franckfort oder zu Nürenberg, wie ir uns davon schribet, zu danke wider bestellen. und wullet dan das gelt --- dem konige selbs zu siner gnaden handen nach unsorn friheiden unverzugelich ußrichten, wiewoleb die noch nit irschienen sij, und davon nemon gnugliche quitancie soliches berurende und damit oitmûticlich“ verantworten, wie gar undogelich uns were, uß unsern friheiten zu troden umb nachfolgendes krots willen, dan desgliche bij unsers herren des keisers und konig Albrochts seliger" gedechtnis zijten nie vurgnommon sij, da doch unserer frauwen der keiserinnen, unsorm herren bischof Conrat von Mentze, grave Michel, dem von Winsperg, hern Caspar, hern Petor Wacker, hern Diefrichen und andorn soliches auch abegeslagen sij. das dan alles dem vorgenanten horn Wolfigang auch erzalt wart. Bitte, die Sache Frankfurts im besten zu verantworten, damit es deshalb nicht zu Ungnaden Auc. 30 komme. dat. dominica proxima post decollacionem s. Johannis anno 1444. [I. Nachschrift:] Auch hat der Herr von Mencze von des ußsprochs wegen von Frideberg einen bescheid gen Steinheym getan. do wir unsere frunde gehabt han, und sin gescheiden, das unser gnediger herre von Menezo, der of mitwoch nestkomende anrijden wirt, die sache und sproche unserm herren dem konge furbrengen sal, den burgmann zu schriben etc., als wir des unserme horren von Mencze cin schriftlich antwurt getan han, der wir uch und auch etlicher notteln darof zu erwerben, die uns die groste notdorft bedunken, aller abeschrift hie-inne verslossen senden. do-inne ir unsere meinunge und alle gelegenheid wol versteet. Ihr wollct euch bij unsern gnedigen herren von Meneze, so sin gnade gein Nuremberg kommet, unsern herron von Solgenstad und Witz- stad darumb fugen und des erinnern und mide bij die sache geen, solichs im besten anzubrengen und helfen zu erwerben. und obe sie und uch nucze und geraden bedunket, den jungen herren von Swarczburg auch darumb ersuchen und darinne selbs das beste prufen und furwenden. und obe die sache furgang gewunne mit don gebottbriefen an die herren, die Fridebergs zu tunde han, das dan der briefe men dan ciner gemacht wurde und uns derselben ie einer werden und gedijen moch- te. des kostens lasset uch nit duron. und so dann dieselben sachen und die sachen, die ir vor in Sept. 2 15 20 25 30 35 40 a) B Wolgang Ungnaden. bl in B wiewole—beruronde am Rande wachoetragen. () in B korr, filr gnediclich. 15 d) R om, soliger gedochtnis. Gesellen, die mit Steinbüchsen umgehen können, ülberein kommen kannst, daß sie auf ein halbes oder ein Juhr uns gewarten, also wurden wir in einer zijt nach inen schicken, das sie zu uns dan kement. Vernimmst du aber dort etwas Ernstlicheres, so schicke sie uns ohne alles Saumen. Was die Sachen anbetrifit, von denen du uns geschrieben hast, so twe es, wenn du etwas gewerben kannst furderlich und umb ein gerenge gelt; wern nicht, so laß es für diese Zeit an- stehen und ruhen. Kommst du auf der Rückreise gen Dynkelspiel, so kanf uns eine Tonne mit guten phylysen oder werent sie bereit, dio da gut werent, so schicke sie uns. Verstehe alle diese Sachen eigentlicher und baßs, als wir dir schreiben können, da das ilingen geschehen ist, und tue das Beste darin. Kehre heim, sobald du es mit gelimph kannst und magst. 1 raits schaffen hat hier die Bedeutung von 55 ausrichten, Erfolg haben, ein Ergebnis erzielen. 50
Strana 485
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 485 befelhnis hat, ende han und bestalt sin, so ist wol unser wille ind meinunge, das ir, meister Diether, uch mit zwein knochten wider herheime fuget mit geleide, und das ir, Walther und Heilman, lenger verharret und in solichen und andern unsern sachen selbs das beste prufen und furwenden, als wir uch genzlich und besunder wol getruwen. datum ut in littera. [2. Nachschrift.] Zu eurem Schreiben, daz hern Hans Gijseler noch 10 gulden fordere, ist unsere meinunge : wiewol uns duchte, daz er im mit don 26 gulden wol hette gnugen lassen, das ir ime doch die 10 gulden auch ußrichtet. auch, liebon frunde, so ludet hic-niden, wie tegelichs zu Nurem- berg botschaft wider und fure sij zuschen unserm herren dem konge und den Armejacken, und meinen etliche, sie werden iren zog nit wijder furnemen dan uber die Swijezer und nit herabe in 10 die lande. also biden wir uch, daz ir darnach horchen und orlernen wullet, obe ir davon einchen gront vernemen mochtet, und uns davon schriben, uns darnach zu richten, dann wir glichwol doch umsere sacho zurichten und unsere stad bestollon wollen, so forro wir mogen. (A Nachtr. fol. 56 or. mit 2 Nachschriften auf fol. 87 und 86 ced.; B coll. Kaiserbriefe fol. 71 conc. ohne die Nachschrijten: Druck: Janssen II, I S. 65 nr. 92) 15 h) Walther von Swarczinberg an die Schöffen zu Frankfurt am 1. September: keine Ver- handlang der Frankfurter Angelegenheit vor Ankunft der Erzhischöje von Köln und Mainz. Schwarzenberg bittet zunächst. dem Jost Deczeln, Sohn des Jürge Deczel in Nürnberg, in einer Rechtsangelegenheit behiljlich zu sein. Dann fährt er fort: ich weiz uch besûndirz nichtis zû schriben, dan umbe daz ir verbodit uwir fründe zû schecken, alzalichir sache ist nach nichtis gedach worden. wir lighin hij met großem verdroße, dan unßer herre von Kollen wirt balde hij sinne; mine herre von Moneze auch balde hij sinne, alzdan ist man in meinunge, di sache anzûheben, ich meine nach geleigeheid der leife, di eezünd in den landen sint ete., daz der leiger nit einen langen vorzůg moge gehan. her Caspar legit faste in di notteln, di wir hij han, beide di de von Sulczbach und Sûden antroffin unde auch di uwer notthel di straße 25 zû schûwern etc. wir wollen doch daz beste thûn, alzferre wir mogen, besünderz weiz ich uch nach nit zů schriben. datum in dije sanoto Egidie. (Nachtr. fol. 57 or.; Regest Janssen II, 1 S. 65f. nr. 93) 20 Scpt. 1 80 1) Der Rat 22 Frankfurt ns die 3 Gesandten am 3. September: Unterstillzang der Angelegenheil Mechelns vor dem Hojgericht; Erkundigung nach den Absichten der Armagnaken und der Haltung der Stüdts. 35 Uns haben Bilrgermeister und Rat zu Mechel geschrichers und Abschrift ellicher Briefe gesande, wie sie vor des Röm. Königs Hofgericht geheischen worden seien, als obe sie zu dem lande von Bra- fant gehoren sulden, als wir uch solichen hrief und abeschrift hie-inne verslossen senden 1. und want sie dan meinen, das sie nit zu dem lande von Brafant, sundern in die graveschaft von Flandern gehoron, deshalo sie meinen, der sache billich vertragen weren, und begeren, das wir sie gein unserm allergnedigisten herren dem konige und Niclasen von der Nysse daruf in bosten verantworten wullen, als ir in irme briefe wole vernemen werdet. Also bitten wir, so ferre ir mit gelimph und fugen 1 Es handelt sich um cine Forderung des findende Hofgericht geladen. (Frankjurt Reichs- Nielas von der Nyß, Münzmeieters des Lgf. sachen-Akten Fasz. 54 nr. 4135, 1 cop. churt. dn Ludwig von Hessen, und seines Schwagers mit Schnitten, von Mecheln an Frankfurt über- Hanns von Vorchem an din verstorbenen Hzg. sandt in dem unten erwähnten Briefs vom Anton von Brabant im Betrage von ungejähr 25. Aug. 1444). Mecheln, und wohl auch jede der 1000 Mark Gold, deretwegen der Hojrichter Bgf. anderen Städte, hatte außerdem noch eine be- Michel von Magdeburg Graf za Hardegg dem sondere Vorladung erhalten, dat. Nuremberg --- Münzmeister am s. Jacobs abent [Juli 24] 1444 an s. Jacobs abent (Juli 24/ 1444 (a.a0. in Nürnberg verkundung erteilt hatte, als nr. 4135, 2 cop., ebenjalls Beischluß zu dem vor- hofghorichts recht ist, auf die Städte Bruchsal erwähnten Briefe Mechelus). Daraufhin hatte Loven Andworp Mechel Herntal Tynn Lier Busch Mecheln die beiden Schreiben abschriftlich an Frankjurt gesandt und die Stadt um ihre Ver- gnant Hertzogenbusch und Bergen uf dem Saum mit allem Zubchör und überhaupt uuf den mitilung beim König in der oben bezeichneten ganzen Besitz und alle Einkünfie des verstorbenen. Richtung gebeten; Dat. op ten 25. dach van Herzogs. Zugleich hatte er jene Städto vor das oeghst 44 (a.a.O. nr. 4135, 3 or. chart.). nächste nuch s. Michiels tag [Sept. 29] statt- 45 50
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 485 befelhnis hat, ende han und bestalt sin, so ist wol unser wille ind meinunge, das ir, meister Diether, uch mit zwein knochten wider herheime fuget mit geleide, und das ir, Walther und Heilman, lenger verharret und in solichen und andern unsern sachen selbs das beste prufen und furwenden, als wir uch genzlich und besunder wol getruwen. datum ut in littera. [2. Nachschrift.] Zu eurem Schreiben, daz hern Hans Gijseler noch 10 gulden fordere, ist unsere meinunge : wiewol uns duchte, daz er im mit don 26 gulden wol hette gnugen lassen, das ir ime doch die 10 gulden auch ußrichtet. auch, liebon frunde, so ludet hic-niden, wie tegelichs zu Nurem- berg botschaft wider und fure sij zuschen unserm herren dem konge und den Armejacken, und meinen etliche, sie werden iren zog nit wijder furnemen dan uber die Swijezer und nit herabe in 10 die lande. also biden wir uch, daz ir darnach horchen und orlernen wullet, obe ir davon einchen gront vernemen mochtet, und uns davon schriben, uns darnach zu richten, dann wir glichwol doch umsere sacho zurichten und unsere stad bestollon wollen, so forro wir mogen. (A Nachtr. fol. 56 or. mit 2 Nachschriften auf fol. 87 und 86 ced.; B coll. Kaiserbriefe fol. 71 conc. ohne die Nachschrijten: Druck: Janssen II, I S. 65 nr. 92) 15 h) Walther von Swarczinberg an die Schöffen zu Frankfurt am 1. September: keine Ver- handlang der Frankfurter Angelegenheit vor Ankunft der Erzhischöje von Köln und Mainz. Schwarzenberg bittet zunächst. dem Jost Deczeln, Sohn des Jürge Deczel in Nürnberg, in einer Rechtsangelegenheit behiljlich zu sein. Dann fährt er fort: ich weiz uch besûndirz nichtis zû schriben, dan umbe daz ir verbodit uwir fründe zû schecken, alzalichir sache ist nach nichtis gedach worden. wir lighin hij met großem verdroße, dan unßer herre von Kollen wirt balde hij sinne; mine herre von Moneze auch balde hij sinne, alzdan ist man in meinunge, di sache anzûheben, ich meine nach geleigeheid der leife, di eezünd in den landen sint ete., daz der leiger nit einen langen vorzůg moge gehan. her Caspar legit faste in di notteln, di wir hij han, beide di de von Sulczbach und Sûden antroffin unde auch di uwer notthel di straße 25 zû schûwern etc. wir wollen doch daz beste thûn, alzferre wir mogen, besünderz weiz ich uch nach nit zů schriben. datum in dije sanoto Egidie. (Nachtr. fol. 57 or.; Regest Janssen II, 1 S. 65f. nr. 93) 20 Scpt. 1 80 1) Der Rat 22 Frankfurt ns die 3 Gesandten am 3. September: Unterstillzang der Angelegenheil Mechelns vor dem Hojgericht; Erkundigung nach den Absichten der Armagnaken und der Haltung der Stüdts. 35 Uns haben Bilrgermeister und Rat zu Mechel geschrichers und Abschrift ellicher Briefe gesande, wie sie vor des Röm. Königs Hofgericht geheischen worden seien, als obe sie zu dem lande von Bra- fant gehoren sulden, als wir uch solichen hrief und abeschrift hie-inne verslossen senden 1. und want sie dan meinen, das sie nit zu dem lande von Brafant, sundern in die graveschaft von Flandern gehoron, deshalo sie meinen, der sache billich vertragen weren, und begeren, das wir sie gein unserm allergnedigisten herren dem konige und Niclasen von der Nysse daruf in bosten verantworten wullen, als ir in irme briefe wole vernemen werdet. Also bitten wir, so ferre ir mit gelimph und fugen 1 Es handelt sich um cine Forderung des findende Hofgericht geladen. (Frankjurt Reichs- Nielas von der Nyß, Münzmeieters des Lgf. sachen-Akten Fasz. 54 nr. 4135, 1 cop. churt. dn Ludwig von Hessen, und seines Schwagers mit Schnitten, von Mecheln an Frankfurt über- Hanns von Vorchem an din verstorbenen Hzg. sandt in dem unten erwähnten Briefs vom Anton von Brabant im Betrage von ungejähr 25. Aug. 1444). Mecheln, und wohl auch jede der 1000 Mark Gold, deretwegen der Hojrichter Bgf. anderen Städte, hatte außerdem noch eine be- Michel von Magdeburg Graf za Hardegg dem sondere Vorladung erhalten, dat. Nuremberg --- Münzmeister am s. Jacobs abent [Juli 24] 1444 an s. Jacobs abent (Juli 24/ 1444 (a.a0. in Nürnberg verkundung erteilt hatte, als nr. 4135, 2 cop., ebenjalls Beischluß zu dem vor- hofghorichts recht ist, auf die Städte Bruchsal erwähnten Briefe Mechelus). Daraufhin hatte Loven Andworp Mechel Herntal Tynn Lier Busch Mecheln die beiden Schreiben abschriftlich an Frankjurt gesandt und die Stadt um ihre Ver- gnant Hertzogenbusch und Bergen uf dem Saum mit allem Zubchör und überhaupt uuf den mitilung beim König in der oben bezeichneten ganzen Besitz und alle Einkünfie des verstorbenen. Richtung gebeten; Dat. op ten 25. dach van Herzogs. Zugleich hatte er jene Städto vor das oeghst 44 (a.a.O. nr. 4135, 3 or. chart.). nächste nuch s. Michiels tag [Sept. 29] statt- 45 50
Strana 486
486 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Sept. 3 moget, das ir mit diesem irme boten geen die sache also im besten gein ---demn konige oder siner gnaden hoverichter und auch Niclas von der Nysse im fuglichston also erzelen wullet, nachdem und ir in irme briefe wole vernemet, uf das obe sie des krots vertragen mochten werden, und dar- inne das beste selbs tûn und furwenden, als wir uch besundern wole getruwen, und, was ine davon gedien und widerfaren mag, uns mit unserm boden unverzugelich widerschriben, darnach zu richten. 5 dat. feria 5. post Egidii 1444. — [Auf eingelegtem Zettel:] Auch, ersamen lieben besundern frunde, als wir uch vor geschriben han von den fromdon leufen, als wir von der Armejacken wegen vernemen, so biden wir uch fruntlich, das ir mit allem flisse nach den dingen lernen und erfaren wullet, wo uch bedunket nucze und gut sin, was grundes und furnemens daran sin moge, obe die stede, die zum riche gehoren, etwas mee guter zuversicht und trostes in den sachen haben mogen 10 dan ander oder wie sie sich halten mogen, und auch an der stede frunden und reden im fuglichsten lernen, wie sich igliche darinne meinen zu halten und darzu stollen und richten, und so ir in den sachen dem gronde und furnemen neher kommen mochtet, so uns lieber wer, und uns das alles mit unserme boten wider schribon, so ferre ir mit fugen moget oder ir, moister Diether, obe sich uwer her heime rijden nach gelegenheid so balde fugen wurde, muntlich underrichten, uns in den 15 sachen und leufen auch de baßs darnach wissen mogen zu richten, und in den sachen grossern flißs haben und die auch folliclicher versteen, dann wir uch mit fugen geschriben mogen, do dunt ir uns sunder liebe und dinste an. (A aus Nachtr. fol. 69 or. sine sig.; dazu Einlage fol. 65; B coll. Roichss.-Akten Fasz. 54 nr. 4135, 4, korrig. Reinschrift ohne die Einlage) 20 k) Die 3 Gesandten am 6. September: Zahlung der Stadtsteuer; Schutz der Reichastraßen; Unzufriedenheit der siädt. Gesandten, bes. über das Hof- und Kammergericht; Ungewißheit über die Absichten der Armagnaken. Uwere schrift uns gesant uf nehste fritag vor nativitatis Marie han wir zu gûter maß verstanden und laißen uwere wisheit wißen, das wir von stunt entphangen han von Concze 25 Milla fleischehacker druhundert minner zwolf gulden und von dem Bartholome Knebel Sept. s sechse hundert gulden und sin an dem samztag zu morgen gein hôffe kummen bij hern Hans Ungnade kammermeister und sageten ime, ir hette uns thun schriben, wie wir --- dem konig die stûre ußrichten solten, und haben den rait darzu verantwort, so wir beste mochten. und erbotten uns, soliche sture ußzurichten uf unsers hern des konigs quitancie. der kammer- meister sprach : unsers hern des konigs gescheft were dardurch gehindert wurden, und folten woil, das eß nit zu dank was. doch wolt er soliche entschulgunge und meinung an unsern hern den konig bringen und uns antwort sagen, und hait uns darnach gesagt, unser herre der konig hette eß gar woil zu dank ufgnummen, das ir sinen gnaden zu willen gewesen wert. doch dwil ir meintent, iß brechte uch indrag in uwere friheit, so hette --- der konig ime ent- 35 pholen, die sture uf sine quitanz zu entphaen, und so das fog hette, wolt er uns laißen wißen etc. auch, lieben hern, haben wir fast und sere an hern Caspar und dem obgnanten hern Hans Ungnade von den sachen Solczpach und Soden und des richs straißen zu schirmen ete. gemant und noch bitten und manen. also hait uns herre Caspar gesagt, iß sin viel punct in den notteln, die widder unsern hern sin, want man woil verstee, das ir uch die dorfere 40 und gericht zuzigen wolnt. so meinet er auch, die fursten wollen selbst ir straißsen schuren ; idoch wolle er die notteln vor etlich des raits bringen und die anderen 1. und han sorge, die notteln werden also formeret, das sie uch nit bequemlich sin, und oh die uns nit zu willen mochten werden, so wollen wir uwere wisheit zu wißen thûn, uns davon zu schriben, wie wir uns da-inne halden sollen etc. auch, lieben hern, horen wir fast elage von reddelichen 45 stedden, das sie nit woil an dem höffegericht und auch cammergericht ußgeracht werden. davon der stede frunde eins teils, nemlich der von Spire, widder heime ritten wille als uf hute data disses briefs. derselben stette frunde, die zu Nornberg sin und der wenig ist, villicht von acht stedden, der doch eins teils nit verbot sin, meinung ist nach leufe des hôffs und auch der wilden mere von den Franczosen: hetten sie nit vor unserm hern dem konige zu schaffen, to sie wolten auch heimen riten. als uwer wisheit auch begert, wir sollen erlernena, ob dic Sept. 4 Sepč. 6 30 a) em., Forl. orleron. 1 D. i. ändern.
486 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Sept. 3 moget, das ir mit diesem irme boten geen die sache also im besten gein ---demn konige oder siner gnaden hoverichter und auch Niclas von der Nysse im fuglichston also erzelen wullet, nachdem und ir in irme briefe wole vernemet, uf das obe sie des krots vertragen mochten werden, und dar- inne das beste selbs tûn und furwenden, als wir uch besundern wole getruwen, und, was ine davon gedien und widerfaren mag, uns mit unserm boden unverzugelich widerschriben, darnach zu richten. 5 dat. feria 5. post Egidii 1444. — [Auf eingelegtem Zettel:] Auch, ersamen lieben besundern frunde, als wir uch vor geschriben han von den fromdon leufen, als wir von der Armejacken wegen vernemen, so biden wir uch fruntlich, das ir mit allem flisse nach den dingen lernen und erfaren wullet, wo uch bedunket nucze und gut sin, was grundes und furnemens daran sin moge, obe die stede, die zum riche gehoren, etwas mee guter zuversicht und trostes in den sachen haben mogen 10 dan ander oder wie sie sich halten mogen, und auch an der stede frunden und reden im fuglichsten lernen, wie sich igliche darinne meinen zu halten und darzu stollen und richten, und so ir in den sachen dem gronde und furnemen neher kommen mochtet, so uns lieber wer, und uns das alles mit unserme boten wider schribon, so ferre ir mit fugen moget oder ir, moister Diether, obe sich uwer her heime rijden nach gelegenheid so balde fugen wurde, muntlich underrichten, uns in den 15 sachen und leufen auch de baßs darnach wissen mogen zu richten, und in den sachen grossern flißs haben und die auch folliclicher versteen, dann wir uch mit fugen geschriben mogen, do dunt ir uns sunder liebe und dinste an. (A aus Nachtr. fol. 69 or. sine sig.; dazu Einlage fol. 65; B coll. Roichss.-Akten Fasz. 54 nr. 4135, 4, korrig. Reinschrift ohne die Einlage) 20 k) Die 3 Gesandten am 6. September: Zahlung der Stadtsteuer; Schutz der Reichastraßen; Unzufriedenheit der siädt. Gesandten, bes. über das Hof- und Kammergericht; Ungewißheit über die Absichten der Armagnaken. Uwere schrift uns gesant uf nehste fritag vor nativitatis Marie han wir zu gûter maß verstanden und laißen uwere wisheit wißen, das wir von stunt entphangen han von Concze 25 Milla fleischehacker druhundert minner zwolf gulden und von dem Bartholome Knebel Sept. s sechse hundert gulden und sin an dem samztag zu morgen gein hôffe kummen bij hern Hans Ungnade kammermeister und sageten ime, ir hette uns thun schriben, wie wir --- dem konig die stûre ußrichten solten, und haben den rait darzu verantwort, so wir beste mochten. und erbotten uns, soliche sture ußzurichten uf unsers hern des konigs quitancie. der kammer- meister sprach : unsers hern des konigs gescheft were dardurch gehindert wurden, und folten woil, das eß nit zu dank was. doch wolt er soliche entschulgunge und meinung an unsern hern den konig bringen und uns antwort sagen, und hait uns darnach gesagt, unser herre der konig hette eß gar woil zu dank ufgnummen, das ir sinen gnaden zu willen gewesen wert. doch dwil ir meintent, iß brechte uch indrag in uwere friheit, so hette --- der konig ime ent- 35 pholen, die sture uf sine quitanz zu entphaen, und so das fog hette, wolt er uns laißen wißen etc. auch, lieben hern, haben wir fast und sere an hern Caspar und dem obgnanten hern Hans Ungnade von den sachen Solczpach und Soden und des richs straißen zu schirmen ete. gemant und noch bitten und manen. also hait uns herre Caspar gesagt, iß sin viel punct in den notteln, die widder unsern hern sin, want man woil verstee, das ir uch die dorfere 40 und gericht zuzigen wolnt. so meinet er auch, die fursten wollen selbst ir straißsen schuren ; idoch wolle er die notteln vor etlich des raits bringen und die anderen 1. und han sorge, die notteln werden also formeret, das sie uch nit bequemlich sin, und oh die uns nit zu willen mochten werden, so wollen wir uwere wisheit zu wißen thûn, uns davon zu schriben, wie wir uns da-inne halden sollen etc. auch, lieben hern, horen wir fast elage von reddelichen 45 stedden, das sie nit woil an dem höffegericht und auch cammergericht ußgeracht werden. davon der stede frunde eins teils, nemlich der von Spire, widder heime ritten wille als uf hute data disses briefs. derselben stette frunde, die zu Nornberg sin und der wenig ist, villicht von acht stedden, der doch eins teils nit verbot sin, meinung ist nach leufe des hôffs und auch der wilden mere von den Franczosen: hetten sie nit vor unserm hern dem konige zu schaffen, to sie wolten auch heimen riten. als uwer wisheit auch begert, wir sollen erlernena, ob dic Sept. 4 Sepč. 6 30 a) em., Forl. orleron. 1 D. i. ändern.
Strana 487
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 487 5 Armenjacken an den Ryn wollen etc., des mogen wir nit eigenschaft noch zur zijt gewißen, dan das der stedde frunde besorgen, iß werde auch gene uber die stedde. davon sij iß noit, das sich ein igliche stait woil versorge. doch wollen wir darnach, so wir flißlichst mogen, erfaren. nüer mere wißen wir nit, dan ir horen werdent in der abeschrift, die wir uch hir-inne versloßen senden 1. wir meinen auch, das iß nit also hart sij, als die abeschrift inhelt, want wir auch andere roddo horen von der sach, die nit glich ludet otc. dat. dominica proxima ante nativitatis b. Marie virg. 44. Sept. 6 (Nachtr. fol. 62 or. ; teilw. gedr. Janssen II, I S. 69f. nr. 95) 10 1) Diecelben um 10. September: Angelegenheit Mechelna; Verhandlungen der Städte mit dem König wegen der Armagnaken; Rückkehr der kgl. Gesandtschaft an den Dauphin am 11. Sept. crwartel. Uwere meinunge von der von Mechel wegen han wir woil vernummen und laßen uch wißen, das von stunt herre Walther bij Gyßler den hôffeschriber gangen ist sunder verzog und fraget nach Nyclas von der Nyese. dan wir meinen, die sach an me nit vertegingt mocht 15 werden, als uwer wisheit daß baß versteet. also hait der obgenante Gyßler geantwort : Nicolaus von der Nyese sij da gewesen und ist nů hinwog, er kumme balde widder. so sint wir auch underricht, daß unser anbringen an --- den konig oder den hôfferichter, ob wir woil fur- kummen mochten, nichts helf noch statlich sij ; dan wan der rechttag sij, so moge iglich partie ir meinung sagen und furgeben ete. auch han wir in der von Solezpach und Soden sachen, auch 2o uwern, nie mogen alle zijt her ußriechtlich antwort haben und mußen also etliche sachen der von Friedeberg darumb roen laißen, uf daß ein die andere nit gair hinderstellig mach. so ist auch der sach keine, darumb die fursten und hern, auch die stette verbotten sin gein Nornberg, angehaben. dan wir ligen da und schicken wenig raits, ist unser surge. doch, lieben hern, wollen wir in der von Mechel, auch anderen sachen uns entpholen, wan das fügk hait, gern das beste thûn, so wir ummer vermogen. auch, ersamen wisen lieben hern, von den leufen des fremdes folkes und anligende noit der stette etlicher senden wir uwere wisheit abeschrift etlicher briefe", darinne ir finden werdet, wie eß umb sie stet und was sie begeren. wie wir aber uns darinne halten sollen, wolt uns zu wißen thün. das wir auch uwere wisheit kunt thun solten, wie sich andere stette gein dem fremden folk und auch gein den stetten, die noit liden, halten wollen, künnen wir noch zur zijt nit vernemen, ir verstend auch selbst in diesen sachen woil, was troistes oder zuversicht des richs stette vor anderen haben mogen. auch, lieben hern, haben die gemeinen stette frunde --- dem konig, auch den andern fursten soliche sach von dem fremden folk, und wie die des richs stette beschedigen, furbracht und de- mutlich gebetten, solichs zu bedinken und wislich, als sie woil kunnen, zu besinnen, dadurch s5 daß heilge riche und auch Tutsche lande nit also beschediget und undergedrucket werden. unser herre der konig hait laßen gesinnen raits von den stetten, die stette haben geraden, daß unser herre der konig den rait sûch an sinen und siner gnaden retten und an unsern hern den kurfursten und iren retten; da si wisheit, und die mogen baß und merklicher darzu geraten dan wir einfaltigen etc. lieben hern, wir haben auch verstanden, daß unser herre von Augs- purg und andere mit ime, die ---der konig zum Telffin in botschaft gesant hatte, als uf morgen Sent. 11 am fritag nach nativitatis Marie kummen salle, was wir dan erlernen und erfaren mogen, wollen wir uch laßen wißen. scriptum anno etc. 44 quinta feria post nativitatis b. Marie Sept. 10 virg. (Nachtr. fol. 73 or.; teilweise gedr. Janssen II, I S. 70 nr. 36; Regest Wülcker S. 16 mit falschem 45 Datum 9. Sept.) 15 30 40 1 Diese Abschrift ist noch vorhanden (fol. 51). St. Jakob an der Birs, unsere nr. 298. 2 Es sind die Briefe Schaffhausens an Nürnberg Es handelt sich um den bekannten Bericht vom 1. und Basels an die Städteboten in Nürnberg Thurings von Halluyl des Alteren an Kg. Fried- rich vom 27. Ang. 1444 über die Schlacht bei vom 3. Sept., unsere nr. 225, 3 und 231, 1.
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 487 5 Armenjacken an den Ryn wollen etc., des mogen wir nit eigenschaft noch zur zijt gewißen, dan das der stedde frunde besorgen, iß werde auch gene uber die stedde. davon sij iß noit, das sich ein igliche stait woil versorge. doch wollen wir darnach, so wir flißlichst mogen, erfaren. nüer mere wißen wir nit, dan ir horen werdent in der abeschrift, die wir uch hir-inne versloßen senden 1. wir meinen auch, das iß nit also hart sij, als die abeschrift inhelt, want wir auch andere roddo horen von der sach, die nit glich ludet otc. dat. dominica proxima ante nativitatis b. Marie virg. 44. Sept. 6 (Nachtr. fol. 62 or. ; teilw. gedr. Janssen II, I S. 69f. nr. 95) 10 1) Diecelben um 10. September: Angelegenheit Mechelna; Verhandlungen der Städte mit dem König wegen der Armagnaken; Rückkehr der kgl. Gesandtschaft an den Dauphin am 11. Sept. crwartel. Uwere meinunge von der von Mechel wegen han wir woil vernummen und laßen uch wißen, das von stunt herre Walther bij Gyßler den hôffeschriber gangen ist sunder verzog und fraget nach Nyclas von der Nyese. dan wir meinen, die sach an me nit vertegingt mocht 15 werden, als uwer wisheit daß baß versteet. also hait der obgenante Gyßler geantwort : Nicolaus von der Nyese sij da gewesen und ist nů hinwog, er kumme balde widder. so sint wir auch underricht, daß unser anbringen an --- den konig oder den hôfferichter, ob wir woil fur- kummen mochten, nichts helf noch statlich sij ; dan wan der rechttag sij, so moge iglich partie ir meinung sagen und furgeben ete. auch han wir in der von Solezpach und Soden sachen, auch 2o uwern, nie mogen alle zijt her ußriechtlich antwort haben und mußen also etliche sachen der von Friedeberg darumb roen laißen, uf daß ein die andere nit gair hinderstellig mach. so ist auch der sach keine, darumb die fursten und hern, auch die stette verbotten sin gein Nornberg, angehaben. dan wir ligen da und schicken wenig raits, ist unser surge. doch, lieben hern, wollen wir in der von Mechel, auch anderen sachen uns entpholen, wan das fügk hait, gern das beste thûn, so wir ummer vermogen. auch, ersamen wisen lieben hern, von den leufen des fremdes folkes und anligende noit der stette etlicher senden wir uwere wisheit abeschrift etlicher briefe", darinne ir finden werdet, wie eß umb sie stet und was sie begeren. wie wir aber uns darinne halten sollen, wolt uns zu wißen thün. das wir auch uwere wisheit kunt thun solten, wie sich andere stette gein dem fremden folk und auch gein den stetten, die noit liden, halten wollen, künnen wir noch zur zijt nit vernemen, ir verstend auch selbst in diesen sachen woil, was troistes oder zuversicht des richs stette vor anderen haben mogen. auch, lieben hern, haben die gemeinen stette frunde --- dem konig, auch den andern fursten soliche sach von dem fremden folk, und wie die des richs stette beschedigen, furbracht und de- mutlich gebetten, solichs zu bedinken und wislich, als sie woil kunnen, zu besinnen, dadurch s5 daß heilge riche und auch Tutsche lande nit also beschediget und undergedrucket werden. unser herre der konig hait laßen gesinnen raits von den stetten, die stette haben geraden, daß unser herre der konig den rait sûch an sinen und siner gnaden retten und an unsern hern den kurfursten und iren retten; da si wisheit, und die mogen baß und merklicher darzu geraten dan wir einfaltigen etc. lieben hern, wir haben auch verstanden, daß unser herre von Augs- purg und andere mit ime, die ---der konig zum Telffin in botschaft gesant hatte, als uf morgen Sent. 11 am fritag nach nativitatis Marie kummen salle, was wir dan erlernen und erfaren mogen, wollen wir uch laßen wißen. scriptum anno etc. 44 quinta feria post nativitatis b. Marie Sept. 10 virg. (Nachtr. fol. 73 or.; teilweise gedr. Janssen II, I S. 70 nr. 36; Regest Wülcker S. 16 mit falschem 45 Datum 9. Sept.) 15 30 40 1 Diese Abschrift ist noch vorhanden (fol. 51). St. Jakob an der Birs, unsere nr. 298. 2 Es sind die Briefe Schaffhausens an Nürnberg Es handelt sich um den bekannten Bericht vom 1. und Basels an die Städteboten in Nürnberg Thurings von Halluyl des Alteren an Kg. Fried- rich vom 27. Ang. 1444 über die Schlacht bei vom 3. Sept., unsere nr. 225, 3 und 231, 1.
Strana 488
488 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. m) Der Rat an die Gesandten am 13. September: Weisungen für ihr Verhalten und ihre Rück- kehr; Rückzahlung der Stadtsteuer; Erkundigung nach den Armagnaken. Sept. 13 Als ir uns geschribon hat 1 von der notteln wegen, die uch von uns befolhen sin zu erwerben, wie uch verzog darinne gelacht werdo und besorgent, das uch die nach willen nit gedien mogen ete., han wir verstanden; und ist unsore meinunge: obe uch zu vil darinne getragen oder darinne ußgetan oder a zu hoche angeslagen wurde, das uch duchte, die briefe uns nit nuczlich oder stedelich weren nach unserm vornemen, als ir wole wisset, so wullet der notteln wider gesinnen und die sache zü dieser zijt " lassen ruwen und ansteen, dan wir wole versteen nach leufen des hoffes, das dio sochon iezunt sere besnieden und durchgründet werden. Falls der andern stede frunde etliche ufbrechen und uch duchte, das nit nůczlich oder gût were, uch lange da zu harren, und mit fugen alle uf- gebrechen mochtet, so ist unser wille und meinunge, das ir auch ufbrechet und uch herheime fugel mit geleide und versorgnis. dan wan man die lude tegelich ansiecht, so gescheen zu zijden anmůdunge, der man villicht sost vergesse. so° wir doch vernemen, das man der stede frunde wenig in den rat neme, were aber, das uch duchte, dus wir mit dom ufbrôche ungnade oder verwiße erlangen mochten. so ist unsere meinunge, das dû, Walther, lenger verharren wullest und ir, meister Diether und Heilman, uch herhoimo fugot, und obo dir, Walthorn, darnach einche anmůdunge geschee, so wullest keine zusagunge tun, dû habest uns dan die sache anbracht, da wullet nach leufen des hoffes selbs das beste inne prüfen und in den und in andern unsern sachen tun, als wir uch wole getruwen. datum domin. proxima ante exaltac. s. crucis 1444. [Auf eingelegtem Zettel:] Wißt, das wir das gelt ußsgeracht und bezalt han, mit namen Conczen Milla des fleischhackers botschaft mit namen Martin Liochtmeyer von Regenspurg drühündert minner zwolf gulden und Ulrich Meyer, Bartholo- meus Knebels diener, seheshündert gulden. das tûn wir uch darůmb zu wissen, obe ir davon einche schrift gegeben hettet, das ir die dan nů widder fordert, dan das gelt gutlich bezalt ist. Bitte, von den leufen der Armonjecken nach dem gronde erlernen zu wollen, was der meinünge und furnemens grüntlich sin moge, wie wir euch vor geschrieben haben. (A aus Nachtr. fol. 76 or., mit eingelegtem Zettel fol. 75; B coll. ebenda fol. 89 conc.; Reg. Wülcker S. 16) 10 15 20 25 n) Die 3 Gesandten am 16. September: Beschluß der städt. Sendboten über cine Tagung in Worms am 16. Okt.; verschiedene Frankfurter Angelegenheiten; Mahnung zur Versorgung der Stadt mit Lebensmitteln. Okt. 16 Wir tün uwere wisheit kunt, wie das der stette erbere sentbotten, so itzunt zu Nörnberg 30 sin, geraitslagt haben von des fremden volks wegen uf uwere und andere stette woilgefallen, als ir das eigentlich in einem zettel hirinne versloßen ? sehen und horen werdent. und sullen die von Coln darumb die von Ache und ire, unsere hern von Frangfurt, Mencz Wormißs und Spire beschriben und die von Straßburg Colmar und andere richstette im Elseß gelegen beschriben, daß igliche der stette ire frunde mit macht uf sant Gallen tag nehst zu Wormißs haben. uß den sachen zu rotten, die in dem zettel begriffen sin. auch, lieben hern, senden wir uch abeschrift eins briefs" von der von Schaffhusen wegen, da-inne ir woil vernemen wer- dent, wie sich das fremde folk gein derselben stat bewiset hait etc. wir senden auch uwere wisheit abeschrift der notteln Solezpach und Soden und von der straßen schirmunge, als uns herre Caspar meint zu geben. und irret uns in der Solezpacher notteln, das herre Caspar nit 40 seczet, das die dorfere zu des richs stat Frangfurt gehort han und horen etc.; und in der anderen notteln irret uns, das er den artiekel, der alsus ludet „wer’ os auch, das sic imant darumb anfertigen, davon sich zweiunge gereif etc.“ nit seczet, an dem doch, als uns bedunken wil, die meinste macht liget. wie wir aber uns da-inne halten sullen, wollet uns verschribben laßen wißon, ob wir die notteln nach herre Caspars meinung nemen sollen oder nit. unsern 45 gnedigen hern von Mentz han wir auch von der von Friedeberg wegen zu dickermalen er- sucht. der unmüßen halb nit hait mogen noch zur zijt die sach vorhant zu nemen ete. auch, ersamen wisen lieben hern, was schadens Tutschem lande von diesen fremden leufen kommen mag, zwifelt uns nit, uwere wißheit kan das baß besinnen und erkennen dan wir. darumb 35 a) oder — angeslagon in B um Rande. b) in B jolgt durchgestrichen ganz. c) so — anbracht in B am 50 Rande 1 2 Am 6. September (oben Brief k). Es ist Vorl. A unserer nr. 213. a Unsere nr. 225, 6.
488 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. m) Der Rat an die Gesandten am 13. September: Weisungen für ihr Verhalten und ihre Rück- kehr; Rückzahlung der Stadtsteuer; Erkundigung nach den Armagnaken. Sept. 13 Als ir uns geschribon hat 1 von der notteln wegen, die uch von uns befolhen sin zu erwerben, wie uch verzog darinne gelacht werdo und besorgent, das uch die nach willen nit gedien mogen ete., han wir verstanden; und ist unsore meinunge: obe uch zu vil darinne getragen oder darinne ußgetan oder a zu hoche angeslagen wurde, das uch duchte, die briefe uns nit nuczlich oder stedelich weren nach unserm vornemen, als ir wole wisset, so wullet der notteln wider gesinnen und die sache zü dieser zijt " lassen ruwen und ansteen, dan wir wole versteen nach leufen des hoffes, das dio sochon iezunt sere besnieden und durchgründet werden. Falls der andern stede frunde etliche ufbrechen und uch duchte, das nit nůczlich oder gût were, uch lange da zu harren, und mit fugen alle uf- gebrechen mochtet, so ist unser wille und meinunge, das ir auch ufbrechet und uch herheime fugel mit geleide und versorgnis. dan wan man die lude tegelich ansiecht, so gescheen zu zijden anmůdunge, der man villicht sost vergesse. so° wir doch vernemen, das man der stede frunde wenig in den rat neme, were aber, das uch duchte, dus wir mit dom ufbrôche ungnade oder verwiße erlangen mochten. so ist unsere meinunge, das dû, Walther, lenger verharren wullest und ir, meister Diether und Heilman, uch herhoimo fugot, und obo dir, Walthorn, darnach einche anmůdunge geschee, so wullest keine zusagunge tun, dû habest uns dan die sache anbracht, da wullet nach leufen des hoffes selbs das beste inne prüfen und in den und in andern unsern sachen tun, als wir uch wole getruwen. datum domin. proxima ante exaltac. s. crucis 1444. [Auf eingelegtem Zettel:] Wißt, das wir das gelt ußsgeracht und bezalt han, mit namen Conczen Milla des fleischhackers botschaft mit namen Martin Liochtmeyer von Regenspurg drühündert minner zwolf gulden und Ulrich Meyer, Bartholo- meus Knebels diener, seheshündert gulden. das tûn wir uch darůmb zu wissen, obe ir davon einche schrift gegeben hettet, das ir die dan nů widder fordert, dan das gelt gutlich bezalt ist. Bitte, von den leufen der Armonjecken nach dem gronde erlernen zu wollen, was der meinünge und furnemens grüntlich sin moge, wie wir euch vor geschrieben haben. (A aus Nachtr. fol. 76 or., mit eingelegtem Zettel fol. 75; B coll. ebenda fol. 89 conc.; Reg. Wülcker S. 16) 10 15 20 25 n) Die 3 Gesandten am 16. September: Beschluß der städt. Sendboten über cine Tagung in Worms am 16. Okt.; verschiedene Frankfurter Angelegenheiten; Mahnung zur Versorgung der Stadt mit Lebensmitteln. Okt. 16 Wir tün uwere wisheit kunt, wie das der stette erbere sentbotten, so itzunt zu Nörnberg 30 sin, geraitslagt haben von des fremden volks wegen uf uwere und andere stette woilgefallen, als ir das eigentlich in einem zettel hirinne versloßen ? sehen und horen werdent. und sullen die von Coln darumb die von Ache und ire, unsere hern von Frangfurt, Mencz Wormißs und Spire beschriben und die von Straßburg Colmar und andere richstette im Elseß gelegen beschriben, daß igliche der stette ire frunde mit macht uf sant Gallen tag nehst zu Wormißs haben. uß den sachen zu rotten, die in dem zettel begriffen sin. auch, lieben hern, senden wir uch abeschrift eins briefs" von der von Schaffhusen wegen, da-inne ir woil vernemen wer- dent, wie sich das fremde folk gein derselben stat bewiset hait etc. wir senden auch uwere wisheit abeschrift der notteln Solezpach und Soden und von der straßen schirmunge, als uns herre Caspar meint zu geben. und irret uns in der Solezpacher notteln, das herre Caspar nit 40 seczet, das die dorfere zu des richs stat Frangfurt gehort han und horen etc.; und in der anderen notteln irret uns, das er den artiekel, der alsus ludet „wer’ os auch, das sic imant darumb anfertigen, davon sich zweiunge gereif etc.“ nit seczet, an dem doch, als uns bedunken wil, die meinste macht liget. wie wir aber uns da-inne halten sullen, wollet uns verschribben laßen wißon, ob wir die notteln nach herre Caspars meinung nemen sollen oder nit. unsern 45 gnedigen hern von Mentz han wir auch von der von Friedeberg wegen zu dickermalen er- sucht. der unmüßen halb nit hait mogen noch zur zijt die sach vorhant zu nemen ete. auch, ersamen wisen lieben hern, was schadens Tutschem lande von diesen fremden leufen kommen mag, zwifelt uns nit, uwere wißheit kan das baß besinnen und erkennen dan wir. darumb 35 a) oder — angeslagon in B um Rande. b) in B jolgt durchgestrichen ganz. c) so — anbracht in B am 50 Rande 1 2 Am 6. September (oben Brief k). Es ist Vorl. A unserer nr. 213. a Unsere nr. 225, 6.
Strana 489
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 489 5 wil uns bedunken, eß sij noit, das uwere stet und sloß versehen werden mit korn salz und anderst, wie das durch uwere wisheit bedacht wirt noit zu sin, und ist auch solichs nit zu verziegen, nachdem sich diese wilde leuf toglich meren und nit minnern, als wir meinon, ir das baß und folliglicher erlernen3 und erfaren mogent, dan wir uwere wisheit geschriben kûnnen. nit me, lieben hern, dan wißt, daß wir doch nit laßen wollen, wir meinen, hern Caspar baß zu ersuchen, ob wir die notteln zu uwerem willen gehaben mochten. scriptum 4. feria post Sept. 16 crueis 44. (Nachtr. fol. 80 or.; teilw. gedr. Wülcker S. 57; Regg. Janssen II, 1 S. 70f. nr. 97 ; Wülcker S. I6) o) Frankfurt an soino Gesandten am 21. September: weitore Weinungen für ihr Verhalten und ihre Rückkehr: Ergründung der Armagnaken-Sache; Antwort Frankfurts auf das Hilfe- gesuch des Pfalzgrafen gegen die Armagnaken. Als ir uns aber geschriben hatb1 von der nottel von Solezpach und Soden und auch von des richs strassen wogen, wie uche die nach willen nit folgen mogen, und abeschrift gesant, wie her CaяpяT die corigeret und gekorzet habed ete. huben wir euch vor stlicher masse unsere Meinung 15 geschrieben, und ist davon noch unsere meinunge: mochtet ir dorch horn Caspar oder andere tuil sugen bijbrengen, das uch die briefe nach den notteln, als wir uch zu erste geben han, werden und gedijen mochten, obe das kosten wurde von beiden briefen of 100 oder 150 gulden oder etwaz mee, daz ir des macht haben sullet, unde wore unsor gut gefallen. mochte aber des nit folgen oder gedien, so han wir in der notteln von’ Solezpach und Soden, die ir uns gesant hat, etlicho worte tun 20 abetûn und in der notteln von der strassen etliche korze worte tun zuseczen, als wir uch die corir- geret hie-inne senden. do ist unsere meinunge, obe uch die cesten notteln ie nit gedijen mogen, so ferre uch dan briefe werden und gedijen mogen nach ußwisunge derselben losten notteln, als wir uch hie-inne senden, umb ein zemlich gelt, iglich 20 gulden oder etlicher guldon moc, daz ir dan auch darnach werbet und daz beste tut und furnemet mit fliß, dans uns dio umb ein zemlich gelt doch duchten zu nemende sin. wo man uch die aber zu hoch und dure anslahen wulde of 100 oder 150 gulden, so ist unsere meinunge, daz ir iß dan domide zu diser zijt lasset ruwen und bliben, als wir uch auch vor geschriben han. auch, lieben besundern frunde, han wir uch vor geschriben, obe uch duchte nach leufen und gelegenheid, daz nit nuczlich were, uch lange zu Nuremberg zu harren und mit fugen ofgebrechen mochtet, daz unsere wille und meinunge were, daz ir ofbrechen suldet und uch her hoime fugen, als ir unsere moinunge darinne wol vernomen hat, douchts es euch aber, daz wir mit dem ofbroch, so ir alle von dannen schiedent, ungnade und verwiß irlangen mochtentb, so wullet ir, meister Diether und Heilman, uch her heime fugen und du. Walther, lenger do verharren. do wullet nach den leufen und gelegenheid des hofes selbs daz boste inne prufen und in den vor geschriben und andern unsern sachen bestens verschren. Auch haben wir ouch vond des fremden folkes der Armejacken wogen unsere Meinung geschrieben und bitten euch, daßt ihr beim König zu hofe und sost, wo ir truwet nucz und gut sin, irlernen wullet, was grundes die sache haben moge, obe wir und andere richstete in irme furnemmen auch vor andern steden bessern trost und zuversicht haben mogen oder was ir grondes in den sachen irlernen moget. Denn es gehen wilde Gerüchte um, nach denen sich niemand richten kann. Auch hat der Pfalzgraf jetzt geschrieben 40 umb helfe wider dieselben lude. desglich er andern auch getan hat. darinne wir nach gelegenheid uns nit wol wissen mogen zu halton und’ han sinen gnaden doch darzu geantwurt, als wir uch sins briefs und unsern antwurt auch abeschrift hie-inne verslossen senden 2. Wir bitten festzustellen, wie sich andere darinne zu halten meinen, und das zu schreiben oder au sagen. dat. feria 5. post Mathei Sept. 2d (Nachtr. fol. 95 conc.; Uberschrift: Den frunden; Regest Wülcker S. 17) ap. et ew. 1444. 25 30 85 45 b) hat von ist korr. fir und abschrift gesant hat. c) uch bis gesant wie ist al. vra. orleren. Randrusat2. d) es folgt durchoestricten darinne wir versteen, daz uch die bilher nach unserme furne- e) und his gefallen iat Nachirag tiber der Zeils. men nit han mogen folgen. i) von bis Soden ist Randaueals. h) sm., Vorl. mochtst. i) von bis wegen uit Randzusatz, g) dan bis sin dgl. 1) unf bis sanden ist Randzusalz. 50 1 Am 16. Sept. (vorausgehender Brief n). 2 Es handelt sich um den Brief des Pjalz- grajen vom 17. Sept., unsere nr. 250, c, und um Frankfurts Antwort vom 24. Sept. Das Blatt mit den Abschriften der beiden Briefe, das dem nicht 55 mehr vorhandenen Original des oben mitgeteilten Schreibens cingelegt wurde, liegt a.a.0. fol. 81. Ebd. findet sich fol. 74 auch noch das Original des pfalzgräfl. und fol. 94 das Konzept des Frankf. Briefes (vgl. Wülcker S. 16 und I7 und Janssen II, 72 nrr. 99 und 100, auch Tuetey I, 298 und Witte S. 90-91).
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 489 5 wil uns bedunken, eß sij noit, das uwere stet und sloß versehen werden mit korn salz und anderst, wie das durch uwere wisheit bedacht wirt noit zu sin, und ist auch solichs nit zu verziegen, nachdem sich diese wilde leuf toglich meren und nit minnern, als wir meinon, ir das baß und folliglicher erlernen3 und erfaren mogent, dan wir uwere wisheit geschriben kûnnen. nit me, lieben hern, dan wißt, daß wir doch nit laßen wollen, wir meinen, hern Caspar baß zu ersuchen, ob wir die notteln zu uwerem willen gehaben mochten. scriptum 4. feria post Sept. 16 crueis 44. (Nachtr. fol. 80 or.; teilw. gedr. Wülcker S. 57; Regg. Janssen II, 1 S. 70f. nr. 97 ; Wülcker S. I6) o) Frankfurt an soino Gesandten am 21. September: weitore Weinungen für ihr Verhalten und ihre Rückkehr: Ergründung der Armagnaken-Sache; Antwort Frankfurts auf das Hilfe- gesuch des Pfalzgrafen gegen die Armagnaken. Als ir uns aber geschriben hatb1 von der nottel von Solezpach und Soden und auch von des richs strassen wogen, wie uche die nach willen nit folgen mogen, und abeschrift gesant, wie her CaяpяT die corigeret und gekorzet habed ete. huben wir euch vor stlicher masse unsere Meinung 15 geschrieben, und ist davon noch unsere meinunge: mochtet ir dorch horn Caspar oder andere tuil sugen bijbrengen, das uch die briefe nach den notteln, als wir uch zu erste geben han, werden und gedijen mochten, obe das kosten wurde von beiden briefen of 100 oder 150 gulden oder etwaz mee, daz ir des macht haben sullet, unde wore unsor gut gefallen. mochte aber des nit folgen oder gedien, so han wir in der notteln von’ Solezpach und Soden, die ir uns gesant hat, etlicho worte tun 20 abetûn und in der notteln von der strassen etliche korze worte tun zuseczen, als wir uch die corir- geret hie-inne senden. do ist unsere meinunge, obe uch die cesten notteln ie nit gedijen mogen, so ferre uch dan briefe werden und gedijen mogen nach ußwisunge derselben losten notteln, als wir uch hie-inne senden, umb ein zemlich gelt, iglich 20 gulden oder etlicher guldon moc, daz ir dan auch darnach werbet und daz beste tut und furnemet mit fliß, dans uns dio umb ein zemlich gelt doch duchten zu nemende sin. wo man uch die aber zu hoch und dure anslahen wulde of 100 oder 150 gulden, so ist unsere meinunge, daz ir iß dan domide zu diser zijt lasset ruwen und bliben, als wir uch auch vor geschriben han. auch, lieben besundern frunde, han wir uch vor geschriben, obe uch duchte nach leufen und gelegenheid, daz nit nuczlich were, uch lange zu Nuremberg zu harren und mit fugen ofgebrechen mochtet, daz unsere wille und meinunge were, daz ir ofbrechen suldet und uch her hoime fugen, als ir unsere moinunge darinne wol vernomen hat, douchts es euch aber, daz wir mit dem ofbroch, so ir alle von dannen schiedent, ungnade und verwiß irlangen mochtentb, so wullet ir, meister Diether und Heilman, uch her heime fugen und du. Walther, lenger do verharren. do wullet nach den leufen und gelegenheid des hofes selbs daz boste inne prufen und in den vor geschriben und andern unsern sachen bestens verschren. Auch haben wir ouch vond des fremden folkes der Armejacken wogen unsere Meinung geschrieben und bitten euch, daßt ihr beim König zu hofe und sost, wo ir truwet nucz und gut sin, irlernen wullet, was grundes die sache haben moge, obe wir und andere richstete in irme furnemmen auch vor andern steden bessern trost und zuversicht haben mogen oder was ir grondes in den sachen irlernen moget. Denn es gehen wilde Gerüchte um, nach denen sich niemand richten kann. Auch hat der Pfalzgraf jetzt geschrieben 40 umb helfe wider dieselben lude. desglich er andern auch getan hat. darinne wir nach gelegenheid uns nit wol wissen mogen zu halton und’ han sinen gnaden doch darzu geantwurt, als wir uch sins briefs und unsern antwurt auch abeschrift hie-inne verslossen senden 2. Wir bitten festzustellen, wie sich andere darinne zu halten meinen, und das zu schreiben oder au sagen. dat. feria 5. post Mathei Sept. 2d (Nachtr. fol. 95 conc.; Uberschrift: Den frunden; Regest Wülcker S. 17) ap. et ew. 1444. 25 30 85 45 b) hat von ist korr. fir und abschrift gesant hat. c) uch bis gesant wie ist al. vra. orleren. Randrusat2. d) es folgt durchoestricten darinne wir versteen, daz uch die bilher nach unserme furne- e) und his gefallen iat Nachirag tiber der Zeils. men nit han mogen folgen. i) von bis Soden ist Randaueals. h) sm., Vorl. mochtst. i) von bis wegen uit Randzusatz, g) dan bis sin dgl. 1) unf bis sanden ist Randzusalz. 50 1 Am 16. Sept. (vorausgehender Brief n). 2 Es handelt sich um den Brief des Pjalz- grajen vom 17. Sept., unsere nr. 250, c, und um Frankfurts Antwort vom 24. Sept. Das Blatt mit den Abschriften der beiden Briefe, das dem nicht 55 mehr vorhandenen Original des oben mitgeteilten Schreibens cingelegt wurde, liegt a.a.0. fol. 81. Ebd. findet sich fol. 74 auch noch das Original des pfalzgräfl. und fol. 94 das Konzept des Frankf. Briefes (vgl. Wülcker S. 16 und I7 und Janssen II, 72 nrr. 99 und 100, auch Tuetey I, 298 und Witte S. 90-91).
Strana 490
490 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. p) Die 3 Gesandten am 24. September: Entfaltung des Reichsbanners gegen die Armagnaken und Schwierigkeiten über die Ausfilhrung der Anschläge; Vermittlung der Fürsten und Städte zwischen dem Körig und den Schweizern; Vorbehalt der Städteboten betr. des Zuges gegen die Armagnaken u.a.m. Sept. 25 Sept. 24 Wir laßen uwere wisheit wißlen, wie von des fremden volks wegen ein anslag vorhanden 5 ist, das unser allergnedigister herre der konig meinet des richs bander ufzuwerfen und auch personlich mit lip und gut darzu helfen, und auch andere unsere hern die kôrfursten mit ganzer macht und eigener person dabij sin sullen, das dem volk und solichem ubel, das sie begene am riche und ganzen Tutschen lande, widderstant geschee etc. und stet da uf, das man nû von stunt anslage, wie stark man kummen moge und die lute nemen sûlle, die darzu noil- dorftig sin etc. und was der fursten meinung, unser herre der konig solt sich erheben und gein Frangfurt unverzoglich sich mit andern unsern hern den kôrfursten fogen und da ansleg machen, dan diese sach mocht nit verzog haben, solichs brecht dem lande, das itzunt sich groblich lidet, ein groißen troist. aber unser herre der konig liß erzelen: die sachen weren swere und grob; solle man ufbrechen, so were eß den Oberlendissen hern nit gelegen, das 15 sie balde gein Frangfurt kummen mochten, und darumb meinet er, dwil sie itzunt bij ein weren, so were beßer, das sie des anslags eins worden. und verließ, das sin gnade und die fursten uf den fritag morgen nach data dieses briefs widder uf das raithus kummen solten und den sachen nachgeen forderlich. got gebe, das iß geschee. auch, lieben hern, hait unser herre der konig in sunderheit unsere hern di korfursten, samptlichen der stette frunde ersucht, 20 dals sie ir botschaft thun wolten an die von Swicz, als auch die fursten thun wollen, ob man wege finden mochte, daß zwussen unserm hern dem konig und ine friede wurde. iß ist auch an die stette gesunnen, das sie mit macht zu dem zugge gein dem fremden folk helfen wollen etc. die stelte haben geantwort; sie sin botten und sin tho etlich von unsers hern gebots, etlich von ires geschickes wegen und ine sij von den sachen nit ontpholen ; sie wollen aber solichs hinder sich bringen an ire frunde und hoffen, die sollen darzu ein reddelich billich antwort thun etc. wir senden auch uwere wisheit ein abeschrift eins briefes der von Baseld, da-inne ir woil verstent, was ir meinung was etc. nit me, dan unsere oins toils wollen, ob got wil, korzlich bij uch sin. datum quinta feria proxima post Mathei anno 443. (Nachtr. fol. 93 or.; Druck; Junssen II, I S. 72 f. nr. IOI; Regest Wüleker S. 17) — Auj cingelegtem Zettel 30 (fol. 53) bittet Diethericus de Alczeia den Nic. Ufstein zu veranlassen, daß er heim komme: solt ich so lange ußbliben biß zu ende der sach und daz die bestalt wern, als uns entpholen ist, ich mûst ewiglich ußbliben. 10 25 q) Walther von Swarczenburg an Börgermeister, Schöffen und Ral am 26. September: Audienz der Stadteboten; Vorlage des kleinen Anschlags; Plan eines großen Anschlags, Verlangen 35 der Kurfürsten nach einer städtischen Botschaft zu den Eidgenossen nach Konstanz; Antwort der Städteboten. Ich lasse uwere wißheit wissen, das uf hute sampßtag datum diß briefs unser gnediger herre der Romisch kunig hat laßen verbotten der stete frunde, die uf diese zijt zu Nurenberg sint, in genwertigkeit unser herren der fürsten und etlicher fürsten rete. und ist den steten 10 furgegeben, das sine kûnigliche gnade und unsere herren die kûrfursten ein klein arslag zu dieser zijt han gemacht widder daz folg, das zu dißer zijt in Dutsche lande gezogen ist. und haben sich die fursten williglichen darin gegeben und auch dem also nachzugeen, in maßen ir dann hernach horen werdet. und hat begert an den steten, das sie dem auch also nachgeen wollen, als sie auch angeslagen sin. und ist unser gnediger herre der kunig in meinunge, 45 uch und andern des richs steden zu schrieben und zu bitten, dem auch also nachgeen. und sit ir mit namen angeslagen, als ir danne in dem ingesloßen zedel wol vernemen werdent. Sept. 26 a) cm., Vorl. 43. 1 Unsere nr. 231, 3.
490 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. p) Die 3 Gesandten am 24. September: Entfaltung des Reichsbanners gegen die Armagnaken und Schwierigkeiten über die Ausfilhrung der Anschläge; Vermittlung der Fürsten und Städte zwischen dem Körig und den Schweizern; Vorbehalt der Städteboten betr. des Zuges gegen die Armagnaken u.a.m. Sept. 25 Sept. 24 Wir laßen uwere wisheit wißlen, wie von des fremden volks wegen ein anslag vorhanden 5 ist, das unser allergnedigister herre der konig meinet des richs bander ufzuwerfen und auch personlich mit lip und gut darzu helfen, und auch andere unsere hern die kôrfursten mit ganzer macht und eigener person dabij sin sullen, das dem volk und solichem ubel, das sie begene am riche und ganzen Tutschen lande, widderstant geschee etc. und stet da uf, das man nû von stunt anslage, wie stark man kummen moge und die lute nemen sûlle, die darzu noil- dorftig sin etc. und was der fursten meinung, unser herre der konig solt sich erheben und gein Frangfurt unverzoglich sich mit andern unsern hern den kôrfursten fogen und da ansleg machen, dan diese sach mocht nit verzog haben, solichs brecht dem lande, das itzunt sich groblich lidet, ein groißen troist. aber unser herre der konig liß erzelen: die sachen weren swere und grob; solle man ufbrechen, so were eß den Oberlendissen hern nit gelegen, das 15 sie balde gein Frangfurt kummen mochten, und darumb meinet er, dwil sie itzunt bij ein weren, so were beßer, das sie des anslags eins worden. und verließ, das sin gnade und die fursten uf den fritag morgen nach data dieses briefs widder uf das raithus kummen solten und den sachen nachgeen forderlich. got gebe, das iß geschee. auch, lieben hern, hait unser herre der konig in sunderheit unsere hern di korfursten, samptlichen der stette frunde ersucht, 20 dals sie ir botschaft thun wolten an die von Swicz, als auch die fursten thun wollen, ob man wege finden mochte, daß zwussen unserm hern dem konig und ine friede wurde. iß ist auch an die stette gesunnen, das sie mit macht zu dem zugge gein dem fremden folk helfen wollen etc. die stelte haben geantwort; sie sin botten und sin tho etlich von unsers hern gebots, etlich von ires geschickes wegen und ine sij von den sachen nit ontpholen ; sie wollen aber solichs hinder sich bringen an ire frunde und hoffen, die sollen darzu ein reddelich billich antwort thun etc. wir senden auch uwere wisheit ein abeschrift eins briefes der von Baseld, da-inne ir woil verstent, was ir meinung was etc. nit me, dan unsere oins toils wollen, ob got wil, korzlich bij uch sin. datum quinta feria proxima post Mathei anno 443. (Nachtr. fol. 93 or.; Druck; Junssen II, I S. 72 f. nr. IOI; Regest Wüleker S. 17) — Auj cingelegtem Zettel 30 (fol. 53) bittet Diethericus de Alczeia den Nic. Ufstein zu veranlassen, daß er heim komme: solt ich so lange ußbliben biß zu ende der sach und daz die bestalt wern, als uns entpholen ist, ich mûst ewiglich ußbliben. 10 25 q) Walther von Swarczenburg an Börgermeister, Schöffen und Ral am 26. September: Audienz der Stadteboten; Vorlage des kleinen Anschlags; Plan eines großen Anschlags, Verlangen 35 der Kurfürsten nach einer städtischen Botschaft zu den Eidgenossen nach Konstanz; Antwort der Städteboten. Ich lasse uwere wißheit wissen, das uf hute sampßtag datum diß briefs unser gnediger herre der Romisch kunig hat laßen verbotten der stete frunde, die uf diese zijt zu Nurenberg sint, in genwertigkeit unser herren der fürsten und etlicher fürsten rete. und ist den steten 10 furgegeben, das sine kûnigliche gnade und unsere herren die kûrfursten ein klein arslag zu dieser zijt han gemacht widder daz folg, das zu dißer zijt in Dutsche lande gezogen ist. und haben sich die fursten williglichen darin gegeben und auch dem also nachzugeen, in maßen ir dann hernach horen werdet. und hat begert an den steten, das sie dem auch also nachgeen wollen, als sie auch angeslagen sin. und ist unser gnediger herre der kunig in meinunge, 45 uch und andern des richs steden zu schrieben und zu bitten, dem auch also nachgeen. und sit ir mit namen angeslagen, als ir danne in dem ingesloßen zedel wol vernemen werdent. Sept. 26 a) cm., Vorl. 43. 1 Unsere nr. 231, 3.
Strana 491
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 491 anch ist mit denselben steten geredt und furgelacht, das sine kunigliche gnade, kurfürsten und andere fursten meinen ein großen anslag zu machen, und han begert von den steden- fründen, die iczunt hie sint, das sie auch ire frunde darzu schieken wollen und solichen anslag helfen zu begriffen. auch so hat unser herre der kunig die stede laßen wißen, daz sine kunigliche gnade an den kurfürsten hat begert, daz sie eine besundere botschaft thun wollen zu den eitgenoßen, besunder zu der botschaft, die unser gnediger herre der künig mit etlichen steten, die vor zugesagt hant, thuta, die auch iczunt uf dem wege sint. also haben unsere herren die kurfursten unserm gnedigen herren dem kunige zugesagt, solichs williglich zu thun. also begerent nu die herren die kurfursten von iren wegen und auch dem kunig zu liebe, i0 das die richstede ein besunder botschaft ine zu liebe und dem riche zu eren mit irer botschaft zu den eitgenoßen wollen schicken und darinn daß beste helfen raten und thun etc, und sal derselben fursten botschaft sin mit namen uf don montag vor sant Gallen tag zu Costencz. Okt. 12 und begerent, das die stede ire frunde uf dieselbe zijt auch bi in haben wollen, und daruf han ich mit etlichen kurfursten geredt und sie laßen versteen, das wir als von uwer stat wegen in dem lande unkundige lûte sin und wenig nûtz und rat geschicken môgen und uns des zu dießer zijt wol môgen erlaßen, ich verstee auch in iren reden, daz ine vaste ernste ist, zu den sachen zu thun ich wil aber noch baß mit in daruß reden. und uf solich begerung unsers gnedigen herren des kunigs des klein anslags han der stede fründe geantwert: unser gnediger herre der kunig thu schrieben der stede fründen, in maßen er daß furhabe; sie hoffen, ire frûnde sollen sich in einer solichen maße bewißen gote zu lobe und dem riche zu eren, daz sie willig sollen fünden werden als diejhenen, die ie meinen, die sinen kuniglichen gnaden zu eren und zu liebe alle zit willig funden sollen werden. und uf daz, als unser herre der kunig und die fursten begeren, daz sie ire frunde dabi schicken und den großen anslag helfen machen und anslahen, und auch als die fursten begeren an der stede fründe, ire frunde mit iren frunden zu schicken an die eitgenoßen, daruf han aber der stede frunde geantwortb: el sint etlicher stede frunde alhie, den nicht geschriben adder verbott sint; si den andern von solicher an- mutunge nicht wisßetlich, als sie von iren frunden gescheiden sin. daruf der stede frunde aber geantwert haben : in si ein solichs nit bevolhen von iren frunden ; so haben sie auch des nicht macht, folliglich darzu zu antwerten, danne sie meinen, ein solichs früntlich an ire 5o frunde zu bringen, und hoffen und truwen, ire frunde sollen sich ie auch also darinne halden und willig funden werden ete. geben uf den sampßtag fûr s. Michaelis tag des h. erzengels 44. Sept. 26 [Auf einem Zettel:] Item ir sit angeslaghin1 uf 40 pherde zû dem kleinen anslage unde diselben sollen sine uf sancte Gallen dag zû Strußburg. dißen briff unde anslag unde vor- Okt. 16 neimen schriben ich uch, uf daz ir uch darzû zûtlichin“ stillit, wand unBer hern di fursten s5 auch sich darzů stellint, dem alza nachzugeen. der konnig wirt uch auch schriben. Drd von Mencze sind angeslagen an 30 pherde. Di von Wormz an 30 pherde. Di von Speire an 40 pherde. Di von Olme unde irme bonde an 200 pherde. Di von Augspurg an 50 pherde. Di von Nurenberg an 50 pherde. Di von Reygenspurg an 30 pherde. Di von Costencze an 30 pherde. Di von Collen sind nit angeslagen, man meint, si magen den tag ni bereichin. Di ander stede, di nit hij sind, wird unßer herre den schriben. Di von Fredeberg sollen haben 8 pherde. Di von Ceylnhußcn 8 pherde etc. den andern wirt auch geschriben. Auch umhe die appelacie gee ich al zijd zû mime hern von Mencze, alz man vorhanden haid wider den uzsproch gen den von Fredeberg; si sind awir gar laß. datum. Dem boden dem bedurft ir nit geben. 15 (Nachtr. fol. 107 or., nicht eigenhändig; dazu fol. 106 der beigeschlossene Zettel von Schwarzenbergs Hand; Druck: Janssen II. 1 S. 73ff. nr. 102 und 103; Regest Wülcker S. 17). 5 15 20 25 40 al om. Vorl. b) em. Forl. geantwet. c) Vorl. wiederholt darzil. d) Vorl. hat hier und weiterhin Alinea. 1 Vgl. nr. 214.
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 491 anch ist mit denselben steten geredt und furgelacht, das sine kunigliche gnade, kurfürsten und andere fursten meinen ein großen anslag zu machen, und han begert von den steden- fründen, die iczunt hie sint, das sie auch ire frunde darzu schieken wollen und solichen anslag helfen zu begriffen. auch so hat unser herre der kunig die stede laßen wißen, daz sine kunigliche gnade an den kurfürsten hat begert, daz sie eine besundere botschaft thun wollen zu den eitgenoßen, besunder zu der botschaft, die unser gnediger herre der künig mit etlichen steten, die vor zugesagt hant, thuta, die auch iczunt uf dem wege sint. also haben unsere herren die kurfursten unserm gnedigen herren dem kunige zugesagt, solichs williglich zu thun. also begerent nu die herren die kurfursten von iren wegen und auch dem kunig zu liebe, i0 das die richstede ein besunder botschaft ine zu liebe und dem riche zu eren mit irer botschaft zu den eitgenoßen wollen schicken und darinn daß beste helfen raten und thun etc, und sal derselben fursten botschaft sin mit namen uf don montag vor sant Gallen tag zu Costencz. Okt. 12 und begerent, das die stede ire frunde uf dieselbe zijt auch bi in haben wollen, und daruf han ich mit etlichen kurfursten geredt und sie laßen versteen, das wir als von uwer stat wegen in dem lande unkundige lûte sin und wenig nûtz und rat geschicken môgen und uns des zu dießer zijt wol môgen erlaßen, ich verstee auch in iren reden, daz ine vaste ernste ist, zu den sachen zu thun ich wil aber noch baß mit in daruß reden. und uf solich begerung unsers gnedigen herren des kunigs des klein anslags han der stede fründe geantwert: unser gnediger herre der kunig thu schrieben der stede fründen, in maßen er daß furhabe; sie hoffen, ire frûnde sollen sich in einer solichen maße bewißen gote zu lobe und dem riche zu eren, daz sie willig sollen fünden werden als diejhenen, die ie meinen, die sinen kuniglichen gnaden zu eren und zu liebe alle zit willig funden sollen werden. und uf daz, als unser herre der kunig und die fursten begeren, daz sie ire frunde dabi schicken und den großen anslag helfen machen und anslahen, und auch als die fursten begeren an der stede fründe, ire frunde mit iren frunden zu schicken an die eitgenoßen, daruf han aber der stede frunde geantwortb: el sint etlicher stede frunde alhie, den nicht geschriben adder verbott sint; si den andern von solicher an- mutunge nicht wisßetlich, als sie von iren frunden gescheiden sin. daruf der stede frunde aber geantwert haben : in si ein solichs nit bevolhen von iren frunden ; so haben sie auch des nicht macht, folliglich darzu zu antwerten, danne sie meinen, ein solichs früntlich an ire 5o frunde zu bringen, und hoffen und truwen, ire frunde sollen sich ie auch also darinne halden und willig funden werden ete. geben uf den sampßtag fûr s. Michaelis tag des h. erzengels 44. Sept. 26 [Auf einem Zettel:] Item ir sit angeslaghin1 uf 40 pherde zû dem kleinen anslage unde diselben sollen sine uf sancte Gallen dag zû Strußburg. dißen briff unde anslag unde vor- Okt. 16 neimen schriben ich uch, uf daz ir uch darzû zûtlichin“ stillit, wand unBer hern di fursten s5 auch sich darzů stellint, dem alza nachzugeen. der konnig wirt uch auch schriben. Drd von Mencze sind angeslagen an 30 pherde. Di von Wormz an 30 pherde. Di von Speire an 40 pherde. Di von Olme unde irme bonde an 200 pherde. Di von Augspurg an 50 pherde. Di von Nurenberg an 50 pherde. Di von Reygenspurg an 30 pherde. Di von Costencze an 30 pherde. Di von Collen sind nit angeslagen, man meint, si magen den tag ni bereichin. Di ander stede, di nit hij sind, wird unßer herre den schriben. Di von Fredeberg sollen haben 8 pherde. Di von Ceylnhußcn 8 pherde etc. den andern wirt auch geschriben. Auch umhe die appelacie gee ich al zijd zû mime hern von Mencze, alz man vorhanden haid wider den uzsproch gen den von Fredeberg; si sind awir gar laß. datum. Dem boden dem bedurft ir nit geben. 15 (Nachtr. fol. 107 or., nicht eigenhändig; dazu fol. 106 der beigeschlossene Zettel von Schwarzenbergs Hand; Druck: Janssen II. 1 S. 73ff. nr. 102 und 103; Regest Wülcker S. 17). 5 15 20 25 40 al om. Vorl. b) em. Forl. geantwet. c) Vorl. wiederholt darzil. d) Vorl. hat hier und weiterhin Alinea. 1 Vgl. nr. 214.
Strana 492
492 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. r) Derselbe an den Frankfurter Stadtschreiber Claz fUffsteiner] am 126.1 September]: Miß- fallen der Städtegesandten an dem Ikleinen) Anschlag; Ratschläge für Aujbringung des Frankfurter Aufgebots u.a.m. Wißet, daz der stede frunde, di nach hij zü Nüernberg sind, nit eine wollegefallen han an dem anslage und meinet, iz si bijzher nit komen alza otc. merkit, daz man nit faste kostlich 5 lude darzû bedorf. za bedorf man aüch nit fijlle reisiger lûde darzù. ich han gedach uf Dederich Beheym unde Appel von Wierz, ab di 30 adir 40 perde brochthen unde darzû eine kleine sum- me ander lude unde sust zû fübe unde zû waghin, dach man hûde sich, daz man nit lude schecke, der man nit gern entbern wolde. daz sagit nit iederman, man mochte hernach auch lude bedurfin, ab man di gesast zalle nit gar fûrre fûlle mochte gehan. daz stee zu minen hern. 10 auch haid mich Wecstad gebeiden, aw man sült wolle geiben, daz man inne daz laß vorsteen. her wolle uch auch lude schecken, ich rade, daz man nimand für schaden spreche und daz der rad waghin bestelle in zijd unde gezelde. der Caspar ist gar unmüßig, ich weiz nit, wi ich di briffe in der zijd mage uzbrengen etc. grußet mer uwer gesellen. datům etc. [Nachschrift:] Lad di von Fredeberg wißen, si bedürfen si sich nit zû icht stellen zů den 15 ansleghin, ab man inne welle schribe, alz ich sie daz wolle werde berichten, za dach imand dar wolde. (Nachtr. fol. 32 or.) s) Derselbe an Bürgermeister, Schöffen und Rat am 28. September: Weiterbeförderung von [kgl.) Briefen; Ankunft des Erzbischofs von Köln; Ansinnen der Kurfürsten an den König zwr Reise nach Frankfurt; Ausführung des [kleinen] Anschlags u.a.m. 20 Sept. 26 Sept. 28 Iz haid mor herre Kaspar diße breffe befollen, üch di von stund zû scheken, di uch unde andern steden ir auch von stünd sollet scheeken. dezselben glichin ist andern steden auch befollen, nůwe merkit üwir wisheid wolle, daz mer dez nit wolle geborrit abzüslagen nach geleigcheid. unßer herre von Kollen ist kommen uf den samsdag vor sancte Michelz tag, ich han wolle vorstanden von unßerm hern von Kollen, nachdem alz unßer hern di kur- 25 fursten unferm hern den konig vor gebeiden han, sich met inne zu fughin herre awe zü uch gen Francfurd, daz dazselben glich unßer herre von Kollen auch ganze inne meinüge ist, met- samt andern fürsten nach ernstlicher mee zû begern, daz sinne konichliche gnade nach herre- awe sich wolle fügen etc. ich wil daruf warthen unde hor ich, daz unBer herre der konig den fulgin wirt, za wil ich nit laßen, ich schecke uch einen baden, der dag unde nach sich zu uch to fügin wird, uf dar ir üch darnach mogit richthen. alz ich ûch vor geschriben han von dem arislage, alz ich meinen, ûch sij auch eczund darumbe geschriben, alz han ich vornomen, daz man in meinuge si, eczlich stede damede zû bestellen, wi iz sich daz awir machid, daz kan man nach nit wolle gewissen, darumbe ducht mich gůd, daz ir di uwern daz menste mit geschoczke uzfertigit, dach uf üwir wollegefallen. item umbe alzeliche appellacie ist mins 35 gnedighin hern von Mencze gnade faste unmossig unde di fursten alle. soliche appelacie, alz meinster Dederich vor begriffin hatte, za sind minz hern von Mencze frunde auch faste unmossig ; unde werre ich nit hij, der sache wurde nummer gedacht. ich weiß uch zů dir zijd nit mee ze schriben. ich vorseen mich, daz balde di fursten werden ufbrechin. gegeiben uf s. Michelz owend ete. [Nachschrift:] Dissem boden sal man geiben 30 beheimz. dez han 10 ich ime einen gulden bezalt. daz ander werdit ir ime daruf geiben. (Nachtr. fol. 109 or.; Regesten Janssen II, I S. 75 nr. 104; Wülcker S. 18) t) Frankjurt an Walther [Schwarzenberg] am 29. September: Zusage der Teilnahme der Stadt am Zuge gegen die Armagnaken. Mstr. Diether und Heilmun Schillknecht haben uns gesagt, wie under andern sachen geworben 45 si, daz die stede mechtielich zu dem zogo, der furhanden ist wider daz fremde folk, tun sollen und 1 Das Datum ist durch die Erwähnung des kleinen Anschlags gerechtfertigt.
492 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. r) Derselbe an den Frankfurter Stadtschreiber Claz fUffsteiner] am 126.1 September]: Miß- fallen der Städtegesandten an dem Ikleinen) Anschlag; Ratschläge für Aujbringung des Frankfurter Aufgebots u.a.m. Wißet, daz der stede frunde, di nach hij zü Nüernberg sind, nit eine wollegefallen han an dem anslage und meinet, iz si bijzher nit komen alza otc. merkit, daz man nit faste kostlich 5 lude darzû bedorf. za bedorf man aüch nit fijlle reisiger lûde darzù. ich han gedach uf Dederich Beheym unde Appel von Wierz, ab di 30 adir 40 perde brochthen unde darzû eine kleine sum- me ander lude unde sust zû fübe unde zû waghin, dach man hûde sich, daz man nit lude schecke, der man nit gern entbern wolde. daz sagit nit iederman, man mochte hernach auch lude bedurfin, ab man di gesast zalle nit gar fûrre fûlle mochte gehan. daz stee zu minen hern. 10 auch haid mich Wecstad gebeiden, aw man sült wolle geiben, daz man inne daz laß vorsteen. her wolle uch auch lude schecken, ich rade, daz man nimand für schaden spreche und daz der rad waghin bestelle in zijd unde gezelde. der Caspar ist gar unmüßig, ich weiz nit, wi ich di briffe in der zijd mage uzbrengen etc. grußet mer uwer gesellen. datům etc. [Nachschrift:] Lad di von Fredeberg wißen, si bedürfen si sich nit zû icht stellen zů den 15 ansleghin, ab man inne welle schribe, alz ich sie daz wolle werde berichten, za dach imand dar wolde. (Nachtr. fol. 32 or.) s) Derselbe an Bürgermeister, Schöffen und Rat am 28. September: Weiterbeförderung von [kgl.) Briefen; Ankunft des Erzbischofs von Köln; Ansinnen der Kurfürsten an den König zwr Reise nach Frankfurt; Ausführung des [kleinen] Anschlags u.a.m. 20 Sept. 26 Sept. 28 Iz haid mor herre Kaspar diße breffe befollen, üch di von stund zû scheken, di uch unde andern steden ir auch von stünd sollet scheeken. dezselben glichin ist andern steden auch befollen, nůwe merkit üwir wisheid wolle, daz mer dez nit wolle geborrit abzüslagen nach geleigcheid. unßer herre von Kollen ist kommen uf den samsdag vor sancte Michelz tag, ich han wolle vorstanden von unßerm hern von Kollen, nachdem alz unßer hern di kur- 25 fursten unferm hern den konig vor gebeiden han, sich met inne zu fughin herre awe zü uch gen Francfurd, daz dazselben glich unßer herre von Kollen auch ganze inne meinüge ist, met- samt andern fürsten nach ernstlicher mee zû begern, daz sinne konichliche gnade nach herre- awe sich wolle fügen etc. ich wil daruf warthen unde hor ich, daz unBer herre der konig den fulgin wirt, za wil ich nit laßen, ich schecke uch einen baden, der dag unde nach sich zu uch to fügin wird, uf dar ir üch darnach mogit richthen. alz ich ûch vor geschriben han von dem arislage, alz ich meinen, ûch sij auch eczund darumbe geschriben, alz han ich vornomen, daz man in meinuge si, eczlich stede damede zû bestellen, wi iz sich daz awir machid, daz kan man nach nit wolle gewissen, darumbe ducht mich gůd, daz ir di uwern daz menste mit geschoczke uzfertigit, dach uf üwir wollegefallen. item umbe alzeliche appellacie ist mins 35 gnedighin hern von Mencze gnade faste unmossig unde di fursten alle. soliche appelacie, alz meinster Dederich vor begriffin hatte, za sind minz hern von Mencze frunde auch faste unmossig ; unde werre ich nit hij, der sache wurde nummer gedacht. ich weiß uch zů dir zijd nit mee ze schriben. ich vorseen mich, daz balde di fursten werden ufbrechin. gegeiben uf s. Michelz owend ete. [Nachschrift:] Dissem boden sal man geiben 30 beheimz. dez han 10 ich ime einen gulden bezalt. daz ander werdit ir ime daruf geiben. (Nachtr. fol. 109 or.; Regesten Janssen II, I S. 75 nr. 104; Wülcker S. 18) t) Frankjurt an Walther [Schwarzenberg] am 29. September: Zusage der Teilnahme der Stadt am Zuge gegen die Armagnaken. Mstr. Diether und Heilmun Schillknecht haben uns gesagt, wie under andern sachen geworben 45 si, daz die stede mechtielich zu dem zogo, der furhanden ist wider daz fremde folk, tun sollen und 1 Das Datum ist durch die Erwähnung des kleinen Anschlags gerechtfertigt.
Strana 493
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 493 daz igliche stad ir antwurt von stont darof wissen lassen sal etc. also, liebe Walther, han wir dir nest abeschrift gesant 1, wie unser gnediger herre der palzgrave uns darumb geschriben und ersucht hat und wir sinen gnaden darof geantwurt han, so ist unsere meinunge, daz du zusagen wullest mit solichen worten zu glicher wijse, als die abeschrift innehelt, so wir dem palzgraven geantwurt han, 5 und darinne tun nach cigener Prilfung. datum in die s. Michaelis arch. 1444. (Nachtr. fol. 110 conc.; Regest Wülcker S. I8) Sopt. 29 u) Walther Swarczinberg d. A. an Bürgermeister und Rat am 1. Oktober: u.a. über den großen Anscalag, Fernbleiben des Königs von Frankfurt; Nachrichten über die Armagnaken u.a.m. Alz unz uwir ersame wisheid had dun a schriben meister Detherich, Heylman unde auch 10 mer etc., dez wil ich alle min best gerne darzu dun. ich ben gewest bij hern Kaspern und hette gern di breffe gehabct antreffin di straße und Solczpach und Sûden. dez mag nit gesinne. alz han ich ime di nottheln bede geandelagit unde gebeden, daz darzu zu dun nach lude úwirz breffiz. heir haid mer geantwert, er sij fast unmoßig, alz daz in warheid ist. ich wil daz beste darinne dun, alzferre ich mag. lieben hern, alz ich uch vor han geschriben von dem 15 kleinen anslage, dez uch auch briffe worden sint, nuwe ist man dez grûßer anslag üwirkomen. dar sit ir angeslagen an 500 man zu pherde zu wagen und zu fuß. darzu za sûlt ir haben eczliche kleine bûßen alz fogeler? und fijle handbûßen unde darzu arnbrûst. min herre von Mencze ist angeslagen an 5 dûßing man. der anslag ist nach nit uffinbaire. der stede fründe wolden darbij nit sinne. warumbe, daz werdit ir wol gewar, alz mer got wider zu uch gehelfit. man haid vorhanden, mit waghin burgen zu machin. darumbe wert ir uch stellen zu redelichin waghin, und daz fulg sal alz bereid sinne. in der wochen vor sancte Merthenz dag sal man sinne Nov. HI in dem felde umbe Speyer, alz man daz uch unde andern eigelichin wirt schriben. auch west, daz der konig zu dir zijd nit zu uch komen wirt, iz mach sich dan fijlle anderz. dez konigiz vorneimen behagit nit iderman wolle ete. Conrad Czeille haid mer gesagit, daz ir gern hettet salpether, nuwe ist, daz ir den zenthener wollit neimen vor 16 gulden heime gewert, za wil er den bestellen von Myssen heime zu furen. unde alz iz sich laider nuwe in den landen anleghit, za bedûcht mich gůd sinne, waz ir dez unde anderz, waz zû bußenbûlfir gehorit, daz ir dez follichin gnug bij uch zogit. ich schriben uch nit gern alliz, daz ich vorneimen. ich hoffin auch, ab got wil, nit lange uzzusinne. minez gnedighin hern von Mencze pherde sind gereide wider her gen Nürberg kommen. her muß awir lengir hij bliwen, min herre von Mencze see gern, daz ich deigelichin zu ime ginge eßen, diwil ich aleine ben etc. unde ist di appelacie nuwe gemacht und ist di sache befollen mime hern von Wirczburg unde geit minz hern schriber herre Herman unde ich decke und fijlle in di kanzerlei umbe di conmeßari. man horrit deigelich bûße und grûßelich merre hij von den Franczußen unde wi si von tage zu tage sich meren, unde sagit, daz di Engelsin nülich komen sint met einer grußen minge und sint dez meinst deil schûczen; unde han sich gelacht in dez von Lichtthenberg lande. ich meinen, ir wert iz theigelichin vorneimen. der Delffin ist fint worden der von Straisburg. der konig von Francrichin" der neimet furre, er wolle alz daz land wider haben, daz zu der kronen von Francrich vor habe gehorrit, mit namen waz stede und landiz hinsit Reynez lighen. ich meinen, ir horrit selbir al tage der merre unde dezglichen gnug. mine junker von Küngsteyn iz here kommen uf den mitwochin vor datum dißez breffiz unde haid mit imo Supt. 30 bracht den komether von Wißel, waz dez gewerbiz sij, weiz ich nit. ich wille awir darnach lern und erfarren, alzferre ich mag. itom iz haid Johan von Schûnberg mime hern von Trire geschriben, wi daz der konig von Francrich lige umbe Mecze mit grußem folke unde fudern 45 wid umbe wiz in den stift von Treires und sij der konig in meiünge, kürzelich sich uf den 20 25 30 35 40 a) Forlege hat meis! 2 Punkle iher dem u. bl in Vorl. korrigiert für Francfurd. 1 Gemeint aind die Schrebben des Pfalegrafen vom- 17. und Frankfurts vom 24. Sept., S. 489 Anm. 2. 2 Ein kleines Geschütz. Vgl. Lexer 3, 425 unter to vogeler. 3 D. b.: ste fouragieren weit herum bra tn das Stift Trier.
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228. 493 daz igliche stad ir antwurt von stont darof wissen lassen sal etc. also, liebe Walther, han wir dir nest abeschrift gesant 1, wie unser gnediger herre der palzgrave uns darumb geschriben und ersucht hat und wir sinen gnaden darof geantwurt han, so ist unsere meinunge, daz du zusagen wullest mit solichen worten zu glicher wijse, als die abeschrift innehelt, so wir dem palzgraven geantwurt han, 5 und darinne tun nach cigener Prilfung. datum in die s. Michaelis arch. 1444. (Nachtr. fol. 110 conc.; Regest Wülcker S. I8) Sopt. 29 u) Walther Swarczinberg d. A. an Bürgermeister und Rat am 1. Oktober: u.a. über den großen Anscalag, Fernbleiben des Königs von Frankfurt; Nachrichten über die Armagnaken u.a.m. Alz unz uwir ersame wisheid had dun a schriben meister Detherich, Heylman unde auch 10 mer etc., dez wil ich alle min best gerne darzu dun. ich ben gewest bij hern Kaspern und hette gern di breffe gehabct antreffin di straße und Solczpach und Sûden. dez mag nit gesinne. alz han ich ime di nottheln bede geandelagit unde gebeden, daz darzu zu dun nach lude úwirz breffiz. heir haid mer geantwert, er sij fast unmoßig, alz daz in warheid ist. ich wil daz beste darinne dun, alzferre ich mag. lieben hern, alz ich uch vor han geschriben von dem 15 kleinen anslage, dez uch auch briffe worden sint, nuwe ist man dez grûßer anslag üwirkomen. dar sit ir angeslagen an 500 man zu pherde zu wagen und zu fuß. darzu za sûlt ir haben eczliche kleine bûßen alz fogeler? und fijle handbûßen unde darzu arnbrûst. min herre von Mencze ist angeslagen an 5 dûßing man. der anslag ist nach nit uffinbaire. der stede fründe wolden darbij nit sinne. warumbe, daz werdit ir wol gewar, alz mer got wider zu uch gehelfit. man haid vorhanden, mit waghin burgen zu machin. darumbe wert ir uch stellen zu redelichin waghin, und daz fulg sal alz bereid sinne. in der wochen vor sancte Merthenz dag sal man sinne Nov. HI in dem felde umbe Speyer, alz man daz uch unde andern eigelichin wirt schriben. auch west, daz der konig zu dir zijd nit zu uch komen wirt, iz mach sich dan fijlle anderz. dez konigiz vorneimen behagit nit iderman wolle ete. Conrad Czeille haid mer gesagit, daz ir gern hettet salpether, nuwe ist, daz ir den zenthener wollit neimen vor 16 gulden heime gewert, za wil er den bestellen von Myssen heime zu furen. unde alz iz sich laider nuwe in den landen anleghit, za bedûcht mich gůd sinne, waz ir dez unde anderz, waz zû bußenbûlfir gehorit, daz ir dez follichin gnug bij uch zogit. ich schriben uch nit gern alliz, daz ich vorneimen. ich hoffin auch, ab got wil, nit lange uzzusinne. minez gnedighin hern von Mencze pherde sind gereide wider her gen Nürberg kommen. her muß awir lengir hij bliwen, min herre von Mencze see gern, daz ich deigelichin zu ime ginge eßen, diwil ich aleine ben etc. unde ist di appelacie nuwe gemacht und ist di sache befollen mime hern von Wirczburg unde geit minz hern schriber herre Herman unde ich decke und fijlle in di kanzerlei umbe di conmeßari. man horrit deigelich bûße und grûßelich merre hij von den Franczußen unde wi si von tage zu tage sich meren, unde sagit, daz di Engelsin nülich komen sint met einer grußen minge und sint dez meinst deil schûczen; unde han sich gelacht in dez von Lichtthenberg lande. ich meinen, ir wert iz theigelichin vorneimen. der Delffin ist fint worden der von Straisburg. der konig von Francrichin" der neimet furre, er wolle alz daz land wider haben, daz zu der kronen von Francrich vor habe gehorrit, mit namen waz stede und landiz hinsit Reynez lighen. ich meinen, ir horrit selbir al tage der merre unde dezglichen gnug. mine junker von Küngsteyn iz here kommen uf den mitwochin vor datum dißez breffiz unde haid mit imo Supt. 30 bracht den komether von Wißel, waz dez gewerbiz sij, weiz ich nit. ich wille awir darnach lern und erfarren, alzferre ich mag. itom iz haid Johan von Schûnberg mime hern von Trire geschriben, wi daz der konig von Francrich lige umbe Mecze mit grußem folke unde fudern 45 wid umbe wiz in den stift von Treires und sij der konig in meiünge, kürzelich sich uf den 20 25 30 35 40 a) Forlege hat meis! 2 Punkle iher dem u. bl in Vorl. korrigiert für Francfurd. 1 Gemeint aind die Schrebben des Pfalegrafen vom- 17. und Frankfurts vom 24. Sept., S. 489 Anm. 2. 2 Ein kleines Geschütz. Vgl. Lexer 3, 425 unter to vogeler. 3 D. b.: ste fouragieren weit herum bra tn das Stift Trier.
Strana 494
494 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Reyn zu fügen, unde wirt hij alle tage gesagit grûßeliche merre. ich meinen, ir horrit iz selbir gnug. ich hoffin, ab got wil, iz mocht hernach beßer werden. minez hern gnade von Mencze wirt umbe dißen sandag ufbrechin, alz er mer selber haid gesagit. ich weiz net, wi ich thun sal mit den zweien briffen, di ir mer haid befollen uzzubrengen. her Casper ist za in grußer unmuße, daz ich nit wes, ab mer di briffe mogen werden, want ich i nit gern nachriden. 6 auch wellit ir den salpether han, za müßet ir balde herre schriben Conraden Zijllen. mer werdint awir briffe gegeiben, uch di zu schecken. dez muß uwir bode beiden, ich weiß uch Okt. 1 zu dir zijd nitthitz gudiz zu schriben. datum forga quintta post Michahellez etc. (Nachtr. fol. 157 or.; Druck: Janssen II, I S.76ff. nr. 106; Regest Wülcker S. 18) Okt. 4 v) Derselbe an Bärgermeister, Schöffen und Rat am 4. Oktober: Frankjurter Angelegenheiten; 10 noch kein Bescheid über die Kirchenfrage und den allgemeinen Landfrieden. Okt. 4, 5 Ich lassen uwere ersame wißheit wissen, also als ir meister Diethern, Heylmann Schilt- knecht und mir geschreben hattent und uwere begerunge was, abe wir môchten die notteln zubrengen durch hern Casparen, die ir uns erst bevolhen hattet etc., lassen ich uch wissen, das daz in keinen weg gesin mag. dann die notteln, die ir mir uf das leste geschickt habt, 15 die han ich mit mûhe und arbeit durchbracht, das die geschreben sint. doch so hait her Caspar ein wort ader zwei darinn gesaczt, das mich bedunket nicht hindern solle. und sint die briefe uf hute datum diß briefs irsten geschreben und werden uf morne montag versiegelt, als ich anders nit weiß. besorge aber, das wir nicht lichtlichen môgen werden und folgen uß der canzellie, want sich das alles gar verwandelt und verkart hait, anders dann eß bißher gehalden 20 ist in der canzelie, als ir das wol von mir olerlich vernomen werdent, so mir got zu uch gehilfet. und wollen sie eß ie hôer furnemen und zu hoch achten, so meinen ich die briefe hie zu lassen. doch so wil ich versüchen und das beste darinn thun, alsferre mir das folgen mag. und so ich ersts gute geselschaft gehaben mag, meinen ich mich bie uch zu fugen. auch als von der heiligen kirchen sachen und gemeinen frieden der landen wegen weiß ich uch nicht entlich zu schrieben. ich han uch auch geschreben, das min jungher von Künigsteyn hie ist und der comthur von Hoen-Wissel mit ime. was die geworben han, weiß ich eigentlich wole und bin dabi gewest und geet uch odder die uwern nicht vil an. ich enweiß uch sunderlichs uf diese zijt nicht zu schrieben, want ich hoffen, mit gots hulfe in kurzem selbs bie uch zu sin. Okt. 4 under mim beezid" geben zu Nûremberg uf s. Franciscus tag anno etc. 40 quarto. (Nuchtr. fol. 163 or., nicht eigenhändig; Regest Wülcker S. 18) 25 30 229. Berichte des Nördlinger Gesandten Jeronimus von Bopfingen an Bürgermeister und Rat von Nördlingen vom RT. 1444 August 9 — September I Nürnherg. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven orr. chart. litt. cl. a) August 9: Ansprache des Königs ars die Besucher des RT. über die Eidgenossen und 35 Armagnaken; Audienx des Absenders beim König: Besuch des RT. Aug. 7 Mein willig dienst zuvor. lieben hern. ich fůg ower wißhait zu wißen, daz unßer her der künig fûrsten hern ritter und knecht, auch die stettbotten, so dan uf dieselben zitt hie gewesen sin, iecz an fritag nest vergangen in daz ratthus berüfft hat unb hat da ain schwer clag laußen tun über die aidgenoßen, un daz durch etlich instrament auch ander geschrift und wort, die da lutten also: wie daz si die hailigen sacramen gar freffenlich geunert haben un daz me. dan in ain weg un daz da vast uncrystenlich wer, wa daz anders also gehandelt wer, auch dabi berüren laußen die fremden 1ôff dez Tälfys und der Armegeken fürnemen, auch ain gemainen friden darpi berüret. un um die drw stück hat sein genad ratz begert von allen partien un hat nun uf huit datum dis briefs solichen ratt erfordert un den ingenomen von den 45 10 Aug. 9 n) jat korr. jár ininegel. b) die Vorlage hul un, mit Kürungestrich, also unde:
494 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Reyn zu fügen, unde wirt hij alle tage gesagit grûßeliche merre. ich meinen, ir horrit iz selbir gnug. ich hoffin, ab got wil, iz mocht hernach beßer werden. minez hern gnade von Mencze wirt umbe dißen sandag ufbrechin, alz er mer selber haid gesagit. ich weiz net, wi ich thun sal mit den zweien briffen, di ir mer haid befollen uzzubrengen. her Casper ist za in grußer unmuße, daz ich nit wes, ab mer di briffe mogen werden, want ich i nit gern nachriden. 6 auch wellit ir den salpether han, za müßet ir balde herre schriben Conraden Zijllen. mer werdint awir briffe gegeiben, uch di zu schecken. dez muß uwir bode beiden, ich weiß uch Okt. 1 zu dir zijd nitthitz gudiz zu schriben. datum forga quintta post Michahellez etc. (Nachtr. fol. 157 or.; Druck: Janssen II, I S.76ff. nr. 106; Regest Wülcker S. 18) Okt. 4 v) Derselbe an Bärgermeister, Schöffen und Rat am 4. Oktober: Frankjurter Angelegenheiten; 10 noch kein Bescheid über die Kirchenfrage und den allgemeinen Landfrieden. Okt. 4, 5 Ich lassen uwere ersame wißheit wissen, also als ir meister Diethern, Heylmann Schilt- knecht und mir geschreben hattent und uwere begerunge was, abe wir môchten die notteln zubrengen durch hern Casparen, die ir uns erst bevolhen hattet etc., lassen ich uch wissen, das daz in keinen weg gesin mag. dann die notteln, die ir mir uf das leste geschickt habt, 15 die han ich mit mûhe und arbeit durchbracht, das die geschreben sint. doch so hait her Caspar ein wort ader zwei darinn gesaczt, das mich bedunket nicht hindern solle. und sint die briefe uf hute datum diß briefs irsten geschreben und werden uf morne montag versiegelt, als ich anders nit weiß. besorge aber, das wir nicht lichtlichen môgen werden und folgen uß der canzellie, want sich das alles gar verwandelt und verkart hait, anders dann eß bißher gehalden 20 ist in der canzelie, als ir das wol von mir olerlich vernomen werdent, so mir got zu uch gehilfet. und wollen sie eß ie hôer furnemen und zu hoch achten, so meinen ich die briefe hie zu lassen. doch so wil ich versüchen und das beste darinn thun, alsferre mir das folgen mag. und so ich ersts gute geselschaft gehaben mag, meinen ich mich bie uch zu fugen. auch als von der heiligen kirchen sachen und gemeinen frieden der landen wegen weiß ich uch nicht entlich zu schrieben. ich han uch auch geschreben, das min jungher von Künigsteyn hie ist und der comthur von Hoen-Wissel mit ime. was die geworben han, weiß ich eigentlich wole und bin dabi gewest und geet uch odder die uwern nicht vil an. ich enweiß uch sunderlichs uf diese zijt nicht zu schrieben, want ich hoffen, mit gots hulfe in kurzem selbs bie uch zu sin. Okt. 4 under mim beezid" geben zu Nûremberg uf s. Franciscus tag anno etc. 40 quarto. (Nuchtr. fol. 163 or., nicht eigenhändig; Regest Wülcker S. 18) 25 30 229. Berichte des Nördlinger Gesandten Jeronimus von Bopfingen an Bürgermeister und Rat von Nördlingen vom RT. 1444 August 9 — September I Nürnherg. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven orr. chart. litt. cl. a) August 9: Ansprache des Königs ars die Besucher des RT. über die Eidgenossen und 35 Armagnaken; Audienx des Absenders beim König: Besuch des RT. Aug. 7 Mein willig dienst zuvor. lieben hern. ich fůg ower wißhait zu wißen, daz unßer her der künig fûrsten hern ritter und knecht, auch die stettbotten, so dan uf dieselben zitt hie gewesen sin, iecz an fritag nest vergangen in daz ratthus berüfft hat unb hat da ain schwer clag laußen tun über die aidgenoßen, un daz durch etlich instrament auch ander geschrift und wort, die da lutten also: wie daz si die hailigen sacramen gar freffenlich geunert haben un daz me. dan in ain weg un daz da vast uncrystenlich wer, wa daz anders also gehandelt wer, auch dabi berüren laußen die fremden 1ôff dez Tälfys und der Armegeken fürnemen, auch ain gemainen friden darpi berüret. un um die drw stück hat sein genad ratz begert von allen partien un hat nun uf huit datum dis briefs solichen ratt erfordert un den ingenomen von den 45 10 Aug. 9 n) jat korr. jár ininegel. b) die Vorlage hul un, mit Kürungestrich, also unde:
Strana 495
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228-229. 495 fürsten, wie aber ir ratt gelutt hab, kônen wir noch nit wißen. dann als wir erst necht her- kumen sion, so haben wir uns huit gefüget zu sein genaden un uns gen im erbotten all sich dann zu sôlichem gebûrt. also hat er von den steten sôlichs zu dank ufgenomen un hat uf sôlichs befolhen, uns sôlicher sach auch ze underrichten, un daz wir un die andern stettbotten sein genaden margen unBeren ratt sagen un geben sôllen. nun ist noch nimand hie von stetten Aug. 10 dann wir, die dan uf die zitt gefordert sien, sunst ist hie ain bottschaft von Côlen ain bottschaft von Strasßburg ain bottschaft von Memyngen. die alle sien hie von dez kamergerichtz1, auch dez hofgerichtz wegen, un ist in sunst von iren frainden nichs geschriben noch onpfolhon. wir vernemen auch nit, daz kain stettbott daz land unden heruf kum. doch wie darum so 10 müß wir zuhôren, waz daruß werden woll, wan ich besarg, daz ez bi dem ratt nit allain belib, man werd uns bas versûchen. dan ich laus mich ie bedunken, daz etlich lûtt die stett geren in ungenad brechten. auch so ist von den fürsten hie herzog Aulbrecht unßers hern dez kûnigs brûder, auch sein vetter herzog Sygmund, herzog Ludwig von Bayren der bischof von Tryr der bischof von Augspurg, auch ist huit ingeritten mein her margrauf Aulbrecht un der bischof 15 von Aystett, sunst ist noch kain ander fürst hie, nit me waiß ich ewer wißhait uf dis mal zu schriben; waz mir aber hinfer begeget, wil ich ewch alweg wißen lan. geben an suntag vor s. Lorenezen tag 44. Jeronimus von Boppfingen. (ſasc. 42 nr. 8) 5 AWF. 9 b) August 21: Allgemeine Unsicherheit; Nachrichten über die Armagnaken; Absichten Hag. Albrechts von Oslerreech, Besuch des RT. v.a.n. Mir zwifelt nit, dan ewer wißhait hab wol vernomen von Hansen Ainkürn die schrift, so Peter von Argaw und Hans Ehinger, ee dem mal un ich wider zu in kumen bin, gemainer stett ratzfrwnden getan haben, davon nit nott tûtt vil zu schriben dan so vil, daz unßer her der kûng sid nichs an uns gemûtt hat. aber daz gemain geschrai ist ûber die stett; die main der kung ie im gehorsam zu machen; auch die lôff der Armenjegken, uß dem kan sich noch 25 nimant gerichten, wem ez lieb oder laid si, den daz man ie mit haimlichen anschlegen umgatt. auch langt uns an von den, die den stelten gûtz günnen, daz der stell nottdorft wer, daz si sich wol furschen und sunder mit kost und zuig, daz verkünd ich ewer wißhait, ewch auch darnach ze richten, dan niemand wais, an wem ez angefangen wûrt oder erwint. auch so ist gester kumen ain ritter mit namen her Hans von Landegk, auch mit im etlich stettbotten uß dem Brisßgaw, auch brief von Strasßburg" der aller sann un lutung ist, wie die Armenjegken mit ainem merklichen gezuig vor Basell gewesen sien un an dem umkeren etlich scheden an lûtten un gûtt getan haben, und sagen dabi von großer macht, so si haben und warten sûllen, auch von großem gezûig, un wie si sich besamnen sóllen bi sant Nyclasporten. un wie wol nun die und ander lûtt um hilf schrien. iedoch verstan ich nit, daz iemant davon red, damit ain widerstand beschech, daz auch vil lûtt groß wunder hat. auch ist die gemain sag, daz sich herzog Aulprecht unBers heren dez kûngs bruder von stund erheben und daz land hinufziehen. etlich sagen, er wôlle gen Zürch, etlich mainen, er wôll die schloß, die zu dem huß zu Osterrych gehôrn, innemen; welichs aber si oder ob ez ain andern sin hab, wais ich nit. dan, lieben heren, die lôff sind fremd un an zwifel ungetrw, und ist not, daz all erber stett sich 40 selbs versehen, auch wißhait un keckhait darin bruchen, wan si sien sunst übel versehen. auch, lieben hern, haben uns gemainer stett ratzfreund, so si dan iecz bi-ainander gewesen sien, geschriben under anderem von ewers korns wegen, als ir mir dan vormals auch enpfolhen haben. lieben hern, nun kûn wir an uns selbs auch an andern stettbotten nit erfinden, als ez noch ain gestalt hat, dan so wir ie minder elagen die und ander sach, so ie beßer si. die von Strasßbrug mügen nit ußgericht werden, die von Côlen dezgelichen, die von Memyngen dez- gelichen, clagten wir dan und erbûtt er sich uns rechtens darum zu sein, so kûnd ich nit er- denken, wan ez end nem, un wer ewch dan abgestrickt an der sach mit im anzufahen. un also haben wir ander weg furgenomen. můgen uns die gan, ist wol un gûtt; mag daz nit gesein, 30 85 45 Aug. 29 29 1 Vgl. unsere nr. 201. 2 Nicht nachgewiesen.
C. Briefwechsel und Berichte nr. 228-229. 495 fürsten, wie aber ir ratt gelutt hab, kônen wir noch nit wißen. dann als wir erst necht her- kumen sion, so haben wir uns huit gefüget zu sein genaden un uns gen im erbotten all sich dann zu sôlichem gebûrt. also hat er von den steten sôlichs zu dank ufgenomen un hat uf sôlichs befolhen, uns sôlicher sach auch ze underrichten, un daz wir un die andern stettbotten sein genaden margen unBeren ratt sagen un geben sôllen. nun ist noch nimand hie von stetten Aug. 10 dann wir, die dan uf die zitt gefordert sien, sunst ist hie ain bottschaft von Côlen ain bottschaft von Strasßburg ain bottschaft von Memyngen. die alle sien hie von dez kamergerichtz1, auch dez hofgerichtz wegen, un ist in sunst von iren frainden nichs geschriben noch onpfolhon. wir vernemen auch nit, daz kain stettbott daz land unden heruf kum. doch wie darum so 10 müß wir zuhôren, waz daruß werden woll, wan ich besarg, daz ez bi dem ratt nit allain belib, man werd uns bas versûchen. dan ich laus mich ie bedunken, daz etlich lûtt die stett geren in ungenad brechten. auch so ist von den fürsten hie herzog Aulbrecht unßers hern dez kûnigs brûder, auch sein vetter herzog Sygmund, herzog Ludwig von Bayren der bischof von Tryr der bischof von Augspurg, auch ist huit ingeritten mein her margrauf Aulbrecht un der bischof 15 von Aystett, sunst ist noch kain ander fürst hie, nit me waiß ich ewer wißhait uf dis mal zu schriben; waz mir aber hinfer begeget, wil ich ewch alweg wißen lan. geben an suntag vor s. Lorenezen tag 44. Jeronimus von Boppfingen. (ſasc. 42 nr. 8) 5 AWF. 9 b) August 21: Allgemeine Unsicherheit; Nachrichten über die Armagnaken; Absichten Hag. Albrechts von Oslerreech, Besuch des RT. v.a.n. Mir zwifelt nit, dan ewer wißhait hab wol vernomen von Hansen Ainkürn die schrift, so Peter von Argaw und Hans Ehinger, ee dem mal un ich wider zu in kumen bin, gemainer stett ratzfrwnden getan haben, davon nit nott tûtt vil zu schriben dan so vil, daz unßer her der kûng sid nichs an uns gemûtt hat. aber daz gemain geschrai ist ûber die stett; die main der kung ie im gehorsam zu machen; auch die lôff der Armenjegken, uß dem kan sich noch 25 nimant gerichten, wem ez lieb oder laid si, den daz man ie mit haimlichen anschlegen umgatt. auch langt uns an von den, die den stelten gûtz günnen, daz der stell nottdorft wer, daz si sich wol furschen und sunder mit kost und zuig, daz verkünd ich ewer wißhait, ewch auch darnach ze richten, dan niemand wais, an wem ez angefangen wûrt oder erwint. auch so ist gester kumen ain ritter mit namen her Hans von Landegk, auch mit im etlich stettbotten uß dem Brisßgaw, auch brief von Strasßburg" der aller sann un lutung ist, wie die Armenjegken mit ainem merklichen gezuig vor Basell gewesen sien un an dem umkeren etlich scheden an lûtten un gûtt getan haben, und sagen dabi von großer macht, so si haben und warten sûllen, auch von großem gezûig, un wie si sich besamnen sóllen bi sant Nyclasporten. un wie wol nun die und ander lûtt um hilf schrien. iedoch verstan ich nit, daz iemant davon red, damit ain widerstand beschech, daz auch vil lûtt groß wunder hat. auch ist die gemain sag, daz sich herzog Aulprecht unBers heren dez kûngs bruder von stund erheben und daz land hinufziehen. etlich sagen, er wôlle gen Zürch, etlich mainen, er wôll die schloß, die zu dem huß zu Osterrych gehôrn, innemen; welichs aber si oder ob ez ain andern sin hab, wais ich nit. dan, lieben heren, die lôff sind fremd un an zwifel ungetrw, und ist not, daz all erber stett sich 40 selbs versehen, auch wißhait un keckhait darin bruchen, wan si sien sunst übel versehen. auch, lieben hern, haben uns gemainer stett ratzfreund, so si dan iecz bi-ainander gewesen sien, geschriben under anderem von ewers korns wegen, als ir mir dan vormals auch enpfolhen haben. lieben hern, nun kûn wir an uns selbs auch an andern stettbotten nit erfinden, als ez noch ain gestalt hat, dan so wir ie minder elagen die und ander sach, so ie beßer si. die von Strasßbrug mügen nit ußgericht werden, die von Côlen dezgelichen, die von Memyngen dez- gelichen, clagten wir dan und erbûtt er sich uns rechtens darum zu sein, so kûnd ich nit er- denken, wan ez end nem, un wer ewch dan abgestrickt an der sach mit im anzufahen. un also haben wir ander weg furgenomen. můgen uns die gan, ist wol un gûtt; mag daz nit gesein, 30 85 45 Aug. 29 29 1 Vgl. unsere nr. 201. 2 Nicht nachgewiesen.
Strana 496
496 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. daz wil ich ewer wißhait schriben; waz ewch dan ain gefallen ist, daz wôllen wir gern fürnemen. Aug. 19 auch, lieben heren, laus ich ewch wißen, daz an mitwuchen komen bed hern von Sachsen un mit in dri bischof und 18 doektores, auch wol 24 docktores von dem bischof von Côln. auch ist margrauf Aulbrecht wider herin. sunst sagen si, man wart der andern fürsten. ob die kumen, wais ich nit, dan daz ich nit hôr, daz man noch nichs anfach. got füg ez als zum Aug. 21 besten. Weitere Nachrichten nach Gelegenheit. geben an fritag vor s. Bartholomeus tag 44. (fase. 42 nr. 28) 5 c) August 21: Teilt mit, daß Hzg. Aulbrecht von Osterich als huid hie ußgeriten ist un Aug. 23 mit im mein herr von Wirtenberg; sie werden an Sonntag zu nacht zu Nördlingen sein, er Aug. 21 (Jeron.) will uf die selben nacht auch daheim sein. Dat. Fr. v. Bartholomeus 44. 10 (fase. 42 nr. 25) d) August 27: Zusamnenkunft der Stadtegesandten in der Armagnakenfrage; geheime Be- ratungen der Fürsten; Varsorge bei den schlimmen Zeittaujten i.a.m. Antwortet zunächst auf ein Schreiben der Stadt von der Appsperger wegen, empfiehlt, sich deswegen an Ulm zu wenden. un fûg ewer wißhait uf daz zu wißen, daz wir stettbotten uf 15 huit datum diß briefs durch die von Nurenberg zusamen brüfft sien, also hat uns der burger- maister von Spier ain brief1 laußen hôren, den im sein fründ die von Spyr zugeschriben haben. dez lutung wisst also: als meins hern dez pfalczgraufen a rett in bottschaften zu dem Telffin geschickt sin und als die nun widerum und in ir stat kamen sien, haben in etlich gesagt, wie der Telfyn hunderttusend pferd hab. darunder hab er wal sechzigtusend kůris, daz sind die von fûß uf gewappet sind, und schriben dabi, daz si Mümpelgart ganz inhaben, auch Maßmünster; un andre schloß und stett, die dan dem huß zu Oesterich zugehôren, die haben si auch innen. dabi man wol verstan mag, wie die sach ain gestalt hat, auch schriben si, daz si Basel Müldorff Colmar un zu dem Hailigen Crücz die alle viere berent haben, un haben sich nidergeschlagen in dem Elsasß. auch hat mir ainer dabi gesagt, daz si Mumppelgart mit 26 vorworten meiner heren von Wirtenberg inhaben, un sunder so hab sich der Telfin gen in verschriben, ûber ain zal der jar in daz wider zu antwurten, auch, lieben hern, ist unser herr der kung un die fürst, auch der fürsten rett in engen retten, un kûnen die von Nûrenberg noch kain stettbott erfaren, waz die rett sien, dabi auch gûtt zu verstan ist, daz der stett zu gûttem nit gedacht wirt. auch han ich in sunderhait an etlichen heren, rittern und knechten erfaren etlich sachen, dabi nichs gûtz zu vorstan ist, dan die sach bôß an ir selbs ist, davon ich nit gern schrib ; dann ob ich der tag ains solbs zn ewch kôm, wolt ich eweh manigerlai sagen. dan, lieben hern, ich verstand kainen widerstand von nieman nit, so hat auch niemant kain trwen zu dem anderen. darum ist zu besargen, daz Tütsche land dardurch wol ain merklichen schaden nemen mûgen. dann ich verstan nit anders, dan daz iederman fragt 35 nach zuig. die stett die kaufen vast zuig, ritter und knecht, die dan beschlost sien, dez gelichen. un verstan nit anders, dann daz iederman nun gedenk, wie er daz sein behalten můg. darum, lieben hern, ist mein ratt, daz ir die loff nit verachten. darum daz si nit nahet bi ewch sind, ist ez ain angelet sach ûber die stett, so gelaubet, daz niemant wais, an wem ez angefangen würt, darum gewarnter sach bedarf sich niemant schemen, darum, liebn hern, bedücht ewch, 40 daz dez klainen zuigs, den ir haben, zu wenig wer, als mich dan wol bedunkt, zu der witten zarg, so gedechten darnach, ir erzugen dez ain gûttail mit hundert gulden. Hans Ehinger hat den von Ulm 200 haugkenbüchs un hantbüchs kauft und gefrůmpt. darum haben si im erst in ainer kûrz ilends geschriben, daz alles secz ich aber zu ewer wißhait, auch, lieben hern, von der von Aulen wogen ist meinen gesellen noch mir von niemant geschrieben, dan so vil un 45 20 30 Aug. 27 2) em. Vorl. piaczgr. 1 Vgl. S. 183 Anm. 2.
496 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. daz wil ich ewer wißhait schriben; waz ewch dan ain gefallen ist, daz wôllen wir gern fürnemen. Aug. 19 auch, lieben heren, laus ich ewch wißen, daz an mitwuchen komen bed hern von Sachsen un mit in dri bischof und 18 doektores, auch wol 24 docktores von dem bischof von Côln. auch ist margrauf Aulbrecht wider herin. sunst sagen si, man wart der andern fürsten. ob die kumen, wais ich nit, dan daz ich nit hôr, daz man noch nichs anfach. got füg ez als zum Aug. 21 besten. Weitere Nachrichten nach Gelegenheit. geben an fritag vor s. Bartholomeus tag 44. (fase. 42 nr. 28) 5 c) August 21: Teilt mit, daß Hzg. Aulbrecht von Osterich als huid hie ußgeriten ist un Aug. 23 mit im mein herr von Wirtenberg; sie werden an Sonntag zu nacht zu Nördlingen sein, er Aug. 21 (Jeron.) will uf die selben nacht auch daheim sein. Dat. Fr. v. Bartholomeus 44. 10 (fase. 42 nr. 25) d) August 27: Zusamnenkunft der Stadtegesandten in der Armagnakenfrage; geheime Be- ratungen der Fürsten; Varsorge bei den schlimmen Zeittaujten i.a.m. Antwortet zunächst auf ein Schreiben der Stadt von der Appsperger wegen, empfiehlt, sich deswegen an Ulm zu wenden. un fûg ewer wißhait uf daz zu wißen, daz wir stettbotten uf 15 huit datum diß briefs durch die von Nurenberg zusamen brüfft sien, also hat uns der burger- maister von Spier ain brief1 laußen hôren, den im sein fründ die von Spyr zugeschriben haben. dez lutung wisst also: als meins hern dez pfalczgraufen a rett in bottschaften zu dem Telffin geschickt sin und als die nun widerum und in ir stat kamen sien, haben in etlich gesagt, wie der Telfyn hunderttusend pferd hab. darunder hab er wal sechzigtusend kůris, daz sind die von fûß uf gewappet sind, und schriben dabi, daz si Mümpelgart ganz inhaben, auch Maßmünster; un andre schloß und stett, die dan dem huß zu Oesterich zugehôren, die haben si auch innen. dabi man wol verstan mag, wie die sach ain gestalt hat, auch schriben si, daz si Basel Müldorff Colmar un zu dem Hailigen Crücz die alle viere berent haben, un haben sich nidergeschlagen in dem Elsasß. auch hat mir ainer dabi gesagt, daz si Mumppelgart mit 26 vorworten meiner heren von Wirtenberg inhaben, un sunder so hab sich der Telfin gen in verschriben, ûber ain zal der jar in daz wider zu antwurten, auch, lieben hern, ist unser herr der kung un die fürst, auch der fürsten rett in engen retten, un kûnen die von Nûrenberg noch kain stettbott erfaren, waz die rett sien, dabi auch gûtt zu verstan ist, daz der stett zu gûttem nit gedacht wirt. auch han ich in sunderhait an etlichen heren, rittern und knechten erfaren etlich sachen, dabi nichs gûtz zu vorstan ist, dan die sach bôß an ir selbs ist, davon ich nit gern schrib ; dann ob ich der tag ains solbs zn ewch kôm, wolt ich eweh manigerlai sagen. dan, lieben hern, ich verstand kainen widerstand von nieman nit, so hat auch niemant kain trwen zu dem anderen. darum ist zu besargen, daz Tütsche land dardurch wol ain merklichen schaden nemen mûgen. dann ich verstan nit anders, dan daz iederman fragt 35 nach zuig. die stett die kaufen vast zuig, ritter und knecht, die dan beschlost sien, dez gelichen. un verstan nit anders, dann daz iederman nun gedenk, wie er daz sein behalten můg. darum, lieben hern, ist mein ratt, daz ir die loff nit verachten. darum daz si nit nahet bi ewch sind, ist ez ain angelet sach ûber die stett, so gelaubet, daz niemant wais, an wem ez angefangen würt, darum gewarnter sach bedarf sich niemant schemen, darum, liebn hern, bedücht ewch, 40 daz dez klainen zuigs, den ir haben, zu wenig wer, als mich dan wol bedunkt, zu der witten zarg, so gedechten darnach, ir erzugen dez ain gûttail mit hundert gulden. Hans Ehinger hat den von Ulm 200 haugkenbüchs un hantbüchs kauft und gefrůmpt. darum haben si im erst in ainer kûrz ilends geschriben, daz alles secz ich aber zu ewer wißhait, auch, lieben hern, von der von Aulen wogen ist meinen gesellen noch mir von niemant geschrieben, dan so vil un 45 20 30 Aug. 27 2) em. Vorl. piaczgr. 1 Vgl. S. 183 Anm. 2.
Strana 497
C. Briefwechsel und Berichte nr. 229. 497 5 10 mir von ewch geschriben ist. nun besarg ich, daz wir si hie von dem hoff nit genemen můgen weder nach ir frihait sag noch für die stett, sunder in den genaden, un uns der kûng hat. darum so beducht mich fûr die von Aulen zu sin, der dic sach dahaim richten môcht. dann als ich die sach verstan un ir sach zu gûter maßs waiß, besarg ich, daz si mit recht me môchten verlieren, dan gewinen. doch waz der stott un ewer gefallen ist, daz sol uns auch wol gefallen. Auf ihre Anfrage von ains bidermans wegen weiß er ihnen hier niemand zu nennen. geben an dorstag nach s. Bartholomeus tag 44. [Nachschrift auf bei- liegendem Zettel:] Lieben heren, als der brief geschriben ward, ist mir zugostanden, daz ir von Hansen Einchinger wol vernemen werden, dan ich wôlt die mw gern gehebt han, daz ich selbs zu ewch kumen wer. also wolt er nun riten, dan, lieben hern, wan ewch zit be- dunk, so fordrend mich haim, ich wil eweh, daz ich getrw, nuezer dahaim sein, dan hio. auch, lieben heren, würt ewch Hans Ehinger wol sagen, waz unser ratt ist von ewers genomen korns wegen. auch, lieben heren, haben die von Wirtenberg ain bott tan von dez getraids wegen, daz nit ußt dem land zu füren, un sunder haben wir gehôrt, daz dor jung her i5 verbotten hab, nichs gen Esslingen zu füren von getraid; auch würt er ewch wol sagen von Erhart Murachers wegen; ratt ich aber ie nit, daz die stett ja darzu sprechen, er beker dan. daz alles secz ich zu ewer wiſshait. die stett, die der Telfin berent hat, ist Baßol, Mûlhusen, daz Haylig Crucz und Colmar, die hat innen Masßmünster, Thann, Senhaim, Enß- haim, Sulcz un Rufach. ((asc. 42 nr. 32w by Au7. 27 20 e) August 31: Ungewißheit dber die Unternehmungen der Österreicher; Besuch des RT.: Be- ratungen über die Kirchenfrage ohne die Städie. 30 Antwortet zunächst aul ihr Schreiben, daß er trefflich beraten worden sei [worin, ist nicht gesagt], aber dem Rat nicht folgen könne, wie sie selbst prüfen mögen. Will, wenn sic es wiënschen, noch langer bleiben, bittet aber, ihn aus persönlicher Notdurft bieber auszuwechseln. Die Sache 25 wegen ihres genommenen Korns und wegen der Pferde uolle er weiter betreiben. aber ich verstan nit, daz den Osterichern in den laffen noch nichs gûtz fail si. dan als herzog Aulbrecht maint, daz land hinuf zu ziehen, so wießen si nit, wellicher mit müß. aber ich wil mein ganzen vliß darin thon. von dez gezuigs wegen ist nun maister Jakob zu mir kumen; mit dem wil ich die sach fürnemen, so best mich bedunkt; und waz mir fûro darinnen begeget, wil ich ewch auch wißen lan. auch laus ich ewer wißhait wißen, daz herzog Hainrich gesteren Aug. 30 kumen ist, so sol margrauf Frydrich margen kumen. auch so hant man gestern die sach von Sept. I der bôbst wegen fürgenomen, un wiewol dez küngs geschrift inbelt, daz die stett ir bott- schaft von der un ander nottdörftigen sach wegen hieher schieken sôllen, iedoch so ist kain stettbott noch darzu berufft; mag ewer wißhait wol verstan, wie daz ain sin hat. Uber 85 den Brief von des Plattners wegen werde er mit dem Markgrafen [von Ansbach] reden; weiß sonst nichts zu schreiben, dan daz wir all Schwiezer müßen sein, daz sien die gemain hoffmer. geben an mantag vor s. Gylgen tag 44. (fasc. 42 nr. 26) Aug. 31 f) September 1: u.a. über Abeichten und Verhandlungen des Duuphin. Beantwortet zwnächst einen Brief der Stadt über die Schritie, die er von der von Aullen 40 wegen bei dem Gf. Uolrich unternommen hat. auch lieben hern hat mir der kumentûr1 von Kappfenburg gesagt, wie im ainer gesagt hab, der dan von Mümpelgart herußkumen ist un der dan daz Francoys volk auch geschn, auch etlich ir anschleg gehört hat. der sagt, daz der Telfin die fursten nit main zu beschedigen, sunder main er Bassel zu nôtten, un ob die aidgenoßen mit im vechten un stricz warten wollen, so wôlle er mit in vechten. auch sagt er 45 mir dabi, daz er im auch gesagt hab, daz si die von Ulme ie mainen mit ainem gezuig zu be- 1 Der Komtur war nach dem Inhalt des Briefes bei der Unterredung mit Gf. Ulrich zugegen. 7083 Doubsche Reichstagsakten XVII. 2 63
C. Briefwechsel und Berichte nr. 229. 497 5 10 mir von ewch geschriben ist. nun besarg ich, daz wir si hie von dem hoff nit genemen můgen weder nach ir frihait sag noch für die stett, sunder in den genaden, un uns der kûng hat. darum so beducht mich fûr die von Aulen zu sin, der dic sach dahaim richten môcht. dann als ich die sach verstan un ir sach zu gûter maßs waiß, besarg ich, daz si mit recht me môchten verlieren, dan gewinen. doch waz der stott un ewer gefallen ist, daz sol uns auch wol gefallen. Auf ihre Anfrage von ains bidermans wegen weiß er ihnen hier niemand zu nennen. geben an dorstag nach s. Bartholomeus tag 44. [Nachschrift auf bei- liegendem Zettel:] Lieben heren, als der brief geschriben ward, ist mir zugostanden, daz ir von Hansen Einchinger wol vernemen werden, dan ich wôlt die mw gern gehebt han, daz ich selbs zu ewch kumen wer. also wolt er nun riten, dan, lieben hern, wan ewch zit be- dunk, so fordrend mich haim, ich wil eweh, daz ich getrw, nuezer dahaim sein, dan hio. auch, lieben heren, würt ewch Hans Ehinger wol sagen, waz unser ratt ist von ewers genomen korns wegen. auch, lieben heren, haben die von Wirtenberg ain bott tan von dez getraids wegen, daz nit ußt dem land zu füren, un sunder haben wir gehôrt, daz dor jung her i5 verbotten hab, nichs gen Esslingen zu füren von getraid; auch würt er ewch wol sagen von Erhart Murachers wegen; ratt ich aber ie nit, daz die stett ja darzu sprechen, er beker dan. daz alles secz ich zu ewer wiſshait. die stett, die der Telfin berent hat, ist Baßol, Mûlhusen, daz Haylig Crucz und Colmar, die hat innen Masßmünster, Thann, Senhaim, Enß- haim, Sulcz un Rufach. ((asc. 42 nr. 32w by Au7. 27 20 e) August 31: Ungewißheit dber die Unternehmungen der Österreicher; Besuch des RT.: Be- ratungen über die Kirchenfrage ohne die Städie. 30 Antwortet zunächst aul ihr Schreiben, daß er trefflich beraten worden sei [worin, ist nicht gesagt], aber dem Rat nicht folgen könne, wie sie selbst prüfen mögen. Will, wenn sic es wiënschen, noch langer bleiben, bittet aber, ihn aus persönlicher Notdurft bieber auszuwechseln. Die Sache 25 wegen ihres genommenen Korns und wegen der Pferde uolle er weiter betreiben. aber ich verstan nit, daz den Osterichern in den laffen noch nichs gûtz fail si. dan als herzog Aulbrecht maint, daz land hinuf zu ziehen, so wießen si nit, wellicher mit müß. aber ich wil mein ganzen vliß darin thon. von dez gezuigs wegen ist nun maister Jakob zu mir kumen; mit dem wil ich die sach fürnemen, so best mich bedunkt; und waz mir fûro darinnen begeget, wil ich ewch auch wißen lan. auch laus ich ewer wißhait wißen, daz herzog Hainrich gesteren Aug. 30 kumen ist, so sol margrauf Frydrich margen kumen. auch so hant man gestern die sach von Sept. I der bôbst wegen fürgenomen, un wiewol dez küngs geschrift inbelt, daz die stett ir bott- schaft von der un ander nottdörftigen sach wegen hieher schieken sôllen, iedoch so ist kain stettbott noch darzu berufft; mag ewer wißhait wol verstan, wie daz ain sin hat. Uber 85 den Brief von des Plattners wegen werde er mit dem Markgrafen [von Ansbach] reden; weiß sonst nichts zu schreiben, dan daz wir all Schwiezer müßen sein, daz sien die gemain hoffmer. geben an mantag vor s. Gylgen tag 44. (fasc. 42 nr. 26) Aug. 31 f) September 1: u.a. über Abeichten und Verhandlungen des Duuphin. Beantwortet zwnächst einen Brief der Stadt über die Schritie, die er von der von Aullen 40 wegen bei dem Gf. Uolrich unternommen hat. auch lieben hern hat mir der kumentûr1 von Kappfenburg gesagt, wie im ainer gesagt hab, der dan von Mümpelgart herußkumen ist un der dan daz Francoys volk auch geschn, auch etlich ir anschleg gehört hat. der sagt, daz der Telfin die fursten nit main zu beschedigen, sunder main er Bassel zu nôtten, un ob die aidgenoßen mit im vechten un stricz warten wollen, so wôlle er mit in vechten. auch sagt er 45 mir dabi, daz er im auch gesagt hab, daz si die von Ulme ie mainen mit ainem gezuig zu be- 1 Der Komtur war nach dem Inhalt des Briefes bei der Unterredung mit Gf. Ulrich zugegen. 7083 Doubsche Reichstagsakten XVII. 2 63
Strana 498
498 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. setzen un die land also zu beschedigen un villicht zu scheezen. auch sagt er mir, wie Hans von Rechberg meinem hern von Aystett un sein brudern geschriben hab, daz er selbtrit uß dem schloß, vor dem man ligt, kumen si un si selbs bi dem Telfin gewesen; der hab im zugesagt, zehentusend gewappent zu lihen, daz schloß zu retten. er hab auch darûber geschickt un si laussen besehen. auch sagt er mir, daz der Telffin Lauffenberg ingenomen hab. wolt ich nit laußen, ich wolt ewer wißhait daz auch zu wissen ton, ewch darnach wißen zu richten. un ewer wißhait wôlle daz den von Ulme auch verkunden un in dabi schriben, daz ich ewch gebettena hab, in daz auch zu verkünden. dan si mòchten sunst mir und meinen gesellen daz in arg ver- merken, daz wir si selbs nit geschriben hetten, so si die sach berûrt, so haben wir aber iecz kain botten hinuf. so hat in Hans Ehinger dez gelichen auch gesagt, un dorum ist gûtt zu 10 verstan, daz die sach, die ewch Hans Ehinger gesagt hat, nit vergebens ist, dan die sag zu Sept. 1 gütter maß lutt uf die vorigen sag. geben an s. Gylgen tag 44. (fasc. 42 nr. 10) ñ 230. Berichte der Züricher Gesandten Ritter Hanns Swend und Schreiber Rudolf von Cham, an Bürgermeister und Rat von Zürich. 1444 August 14 — September 12. Aus Zärich St.-A. Urk. Stadt u. Land orr. chart. litt. cl. 15 a) Am 14. August: über des Könige Ankunft in Nürnberg und den bisher noch schlechten Besuch dee RT.; weitlaufige Verhandlungen in der Sache Zürichs gegen die Schwcizer; Botschaft des Königs an den Dauphin. Aug. I Анg. 4 Aug. 5 Wir haben aus eurem Schreiben vernommen, daß es wohl um euch steht; wir sind darüber froh und hoffen, daß euer Glück und Heil sich taglich mehren werde. nun versechen wir uns und 20 geloubent úch bi uns solb, ir habent ein verdriessen daran, das wir úch so lang niczit ze wissen getan und Cůnraten úwern loiffer also bi úns gehept hand. Darüber wollen wir Aufklärung geben und bitten, uns deswegen nicht zu zürnen. und also ist únser herr der kung und mit im únser herren herzog Albrecht und herzog Sigmund uf den ersten tag des manodes ougsten gen Nürenberg zû mittemtag komen und ist dehein kurfúrst nit da gewesen, wan unser herr 25 der bischouf von Trier. wol sint suss fursten und herren da gewesen und mit im komen; und ist ein gemeine red gewesen, das die kurfúrsten ander fursten und herren noch in 3 wuchen nit har koment, als wir das verstanden hand. haben wir gedâcht, nachdem und unser sachen ein gestalt hand, ouch sich das zit verlouft und der herbst herin gât, das sich die sach verzúchen wurde. sient miteinander darnach uf den nechsten zinstag fur unsern herren den kung koment, s0 haben mit dem von und usser den sachen nach aller notdurft gereet, besunder im gar eigenlich gesagt, sölteb sich die sach verzúchen, das darzů nit an verziechen getan wurde, das ir ent- schútt und den win, so an den reben stât, wir inbringen möchtent, das dâvon uferstand, das nit gut sie. habent sin kunglich gnad angeruft und gebetten, darzû ze tunde ân alles verziechen. uf das hât sin gnad úns geantwurt : er habe etlich sin rette ouch herzog Albrechtz sines brûders 35 rete und jungher Thuringen von Hallwilr bevolhen, uber die sachen zu siczen, davon ze reden und zů râtslagen, wie die nach dem besten furzenemen sie. also sint si uf mitwuchen mornodes fru in der canzlie zusamen komen, ob den sachen gesessen und davon gerett und gerâtslaget Atg. s unz zů mittemtag, da ist úns von inen geantwurt : wir sullent uf donstag —das was mornodes gen hof komen, wan si músent ir red und râtslagen an unsern herren den kung bringen, 40 Aug. 6 der werde uns antwúrten. wir sint uf donrstag gen hof komen, hât sin kunglich gnad uns ge- antwurt, die sach sie treffenlich und gros; darumb er die fursten und herren, ouch der fürsten und herren sendbotten geistlich und weltlich, ouch der stett botten, so denn hie werent, uf das râthus besamnen lassen, und die ouch menglichen, war dar kem, hôren lassen und erzellen wôlt das unrecht, so die Swiezer und ir helfer an sinen kunglichen gnaden, dem hus von Oster 45 rich úch und andern den sinen wider gott ere und alles recht begangen hettent. und wir sôltent Aug. 7 mit úns nemen, was wir von den sachen hettent. und uf fritag frû ist únser herr der kúng a) em. Fart. geben betten. b) hier gegenüber sonst fbergeschriebenem' nur 2 Putekie.
498 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. setzen un die land also zu beschedigen un villicht zu scheezen. auch sagt er mir, wie Hans von Rechberg meinem hern von Aystett un sein brudern geschriben hab, daz er selbtrit uß dem schloß, vor dem man ligt, kumen si un si selbs bi dem Telfin gewesen; der hab im zugesagt, zehentusend gewappent zu lihen, daz schloß zu retten. er hab auch darûber geschickt un si laussen besehen. auch sagt er mir, daz der Telffin Lauffenberg ingenomen hab. wolt ich nit laußen, ich wolt ewer wißhait daz auch zu wissen ton, ewch darnach wißen zu richten. un ewer wißhait wôlle daz den von Ulme auch verkunden un in dabi schriben, daz ich ewch gebettena hab, in daz auch zu verkünden. dan si mòchten sunst mir und meinen gesellen daz in arg ver- merken, daz wir si selbs nit geschriben hetten, so si die sach berûrt, so haben wir aber iecz kain botten hinuf. so hat in Hans Ehinger dez gelichen auch gesagt, un dorum ist gûtt zu 10 verstan, daz die sach, die ewch Hans Ehinger gesagt hat, nit vergebens ist, dan die sag zu Sept. 1 gütter maß lutt uf die vorigen sag. geben an s. Gylgen tag 44. (fasc. 42 nr. 10) ñ 230. Berichte der Züricher Gesandten Ritter Hanns Swend und Schreiber Rudolf von Cham, an Bürgermeister und Rat von Zürich. 1444 August 14 — September 12. Aus Zärich St.-A. Urk. Stadt u. Land orr. chart. litt. cl. 15 a) Am 14. August: über des Könige Ankunft in Nürnberg und den bisher noch schlechten Besuch dee RT.; weitlaufige Verhandlungen in der Sache Zürichs gegen die Schwcizer; Botschaft des Königs an den Dauphin. Aug. I Анg. 4 Aug. 5 Wir haben aus eurem Schreiben vernommen, daß es wohl um euch steht; wir sind darüber froh und hoffen, daß euer Glück und Heil sich taglich mehren werde. nun versechen wir uns und 20 geloubent úch bi uns solb, ir habent ein verdriessen daran, das wir úch so lang niczit ze wissen getan und Cůnraten úwern loiffer also bi úns gehept hand. Darüber wollen wir Aufklärung geben und bitten, uns deswegen nicht zu zürnen. und also ist únser herr der kung und mit im únser herren herzog Albrecht und herzog Sigmund uf den ersten tag des manodes ougsten gen Nürenberg zû mittemtag komen und ist dehein kurfúrst nit da gewesen, wan unser herr 25 der bischouf von Trier. wol sint suss fursten und herren da gewesen und mit im komen; und ist ein gemeine red gewesen, das die kurfúrsten ander fursten und herren noch in 3 wuchen nit har koment, als wir das verstanden hand. haben wir gedâcht, nachdem und unser sachen ein gestalt hand, ouch sich das zit verlouft und der herbst herin gât, das sich die sach verzúchen wurde. sient miteinander darnach uf den nechsten zinstag fur unsern herren den kung koment, s0 haben mit dem von und usser den sachen nach aller notdurft gereet, besunder im gar eigenlich gesagt, sölteb sich die sach verzúchen, das darzů nit an verziechen getan wurde, das ir ent- schútt und den win, so an den reben stât, wir inbringen möchtent, das dâvon uferstand, das nit gut sie. habent sin kunglich gnad angeruft und gebetten, darzû ze tunde ân alles verziechen. uf das hât sin gnad úns geantwurt : er habe etlich sin rette ouch herzog Albrechtz sines brûders 35 rete und jungher Thuringen von Hallwilr bevolhen, uber die sachen zu siczen, davon ze reden und zů râtslagen, wie die nach dem besten furzenemen sie. also sint si uf mitwuchen mornodes fru in der canzlie zusamen komen, ob den sachen gesessen und davon gerett und gerâtslaget Atg. s unz zů mittemtag, da ist úns von inen geantwurt : wir sullent uf donstag —das was mornodes gen hof komen, wan si músent ir red und râtslagen an unsern herren den kung bringen, 40 Aug. 6 der werde uns antwúrten. wir sint uf donrstag gen hof komen, hât sin kunglich gnad uns ge- antwurt, die sach sie treffenlich und gros; darumb er die fursten und herren, ouch der fürsten und herren sendbotten geistlich und weltlich, ouch der stett botten, so denn hie werent, uf das râthus besamnen lassen, und die ouch menglichen, war dar kem, hôren lassen und erzellen wôlt das unrecht, so die Swiezer und ir helfer an sinen kunglichen gnaden, dem hus von Oster 45 rich úch und andern den sinen wider gott ere und alles recht begangen hettent. und wir sôltent Aug. 7 mit úns nemen, was wir von den sachen hettent. und uf fritag frû ist únser herr der kúng a) em. Fart. geben betten. b) hier gegenüber sonst fbergeschriebenem' nur 2 Putekie.
Strana 499
C. Briefwechsel und Berichte nr. 229-230. 499 5 10 15 20 25 30 40 mitsampt sines brûders und vetters uf das râthus komen und hât da offenlich vor den fúrsten herren den sendbotten von den herren vor der stett botten und aller menglichem, wer dar komen ist, durch einen ritter — heist der von Stein — muntlich und durch mich, Rudolff von Châm, lesung aller geschrift der sach erzellen und furbringen lassen das unrecht und das úbel, so die eidgenossen an sinen kunglichen gnaden, dem hus Osterrich und úns allen wider gott ere und alles recht begangen und volbracht hand und teglichen volbringent; und ist ganz nuczit da hinden beliben, sunder nach aller notdurft herfúrkomen. darnach so hab ich ge- lesen das ubel und die smâcht, so die eidgenossen an dem helgen sacrament, den kilchen und kilchengezierd, wie denn das an sim selber ist. und an dem anfang reet ich mit únserm herren dem kúng, es stundent vil wüster worten in der sagung der geschrift, die ich nit gern vor sinen kunglichen gnaden nampte ; antwúrt er mir mit sin selbs mund : wie es geschriben stünde, also sölte ich es lesen, also hûb ich an zû lesen und ir sullent das fúrwar wissen, das vil fursten herren rittern und knechten ir ougen sint úbergangen, da si gehört hand, wie die eidgonosson mit dem sacrament umbgangen sint, und als dis ouch usgelesen ist, so hât der ritter von únsers herren des kungs wegen offenlich und uberlut gereet und von den fúrsten herren den sendbotten und der stett botten begert, das si im iren rât geben, wie er die sachen für- nemen sûlle, das das gros mord úbel und unrecht, so die eidgenossen begangen hand und teglich begangint, gestrâft und si darumb gebüsset werdent. mit mer worten ist nit alles not- durftig zu schriben, und hât inen darumb ein bedenknisse geben von dem genanten fritag bis mornodes uf den samstag nach mittemtag, uf das ein oder uf dem räthus zû sinde und im iren rât zu erscheinen. also habent die fursten herren und die sendbotten iren rât zû erscheinen verzogen unz uf sunnentag nach únsers herren des kungs messe. da habent si im iren rât geben Aun. i und die steet uf mentag darnach ; was aber ir rât sio, wissen wir nit, doch versechen wir, Aus. 10 jungher Thuring wisse es alles, uf das ist uns geantwurt, unser herr der kung welle nun treffen- lich úber die sach sitzen und die furnemen. also in dem so ist únserm herren dem kúng von der ritterschaft im Elsäss als von dem Telfin ein geschrift komen, desglichen den 2 fursten herzog Albrechten und herzog Sigmund, die wir gehôret hand, davon nit vil ze schriben ist. denn ir sullent wissen, das unser herr der kúng sin bottschaft ußgenomen hât, zu dem Telfin zû schicken, mit namen únsern herren den bischoff von Augspurg, einen gelerten meister Hannsen1, der mit dem bischouff von Lavent? iecz vor vasnacht bi úch was und vor úch For. 26 und dem grossen rât rett, her Fridrichen von Hochberg und den von Starenberg, zwen lantz- herren und jungher Thuringen von Hallwil. die sullent von stund an zu dem Telfin ritten, mit im reden, was si nucz und gût bedunkt, damit er mit sinem volk für sich herus zúche, úch entschútte und únser viend tilge, dz — ob gott wil — ân verziechen beschechen sol. ouch s5 wissent, das únserm herren dem kúng furwar uf gester die mitwuchen furwar geschriben ist — so hât es der von Liningen ouch gesagt — man muge es furwar sagen, als der hufen dri sint, das si miteinander stössig worden sient als umb den vorstritt an die eidgenossen, und sie der Telfin wol 5 tag damit umbgangen, si darumb miteinander zû verrichten, habe ouch si darumb miteinander gericht. also wenn si hinus kament, so sulle es stân bis uf her Burkart Múnch und her Sifriden von Venigen ; wie die das ordnent, dabi sol es bestân; und nachdem und wir die sach verstând, hofen wir zû gott, ir sient entschútt, co das wir heim koment ; ist es aber nit beschechen, so ist es doch vor handen und uf dem weg, das es mit der hilf gottes beschechen sol. Seid also guten Mutes, Gott wird uns in unserem Leid und Kummer helfen. únser herr der kung sitzt ouch ob der sach, wie und in welher müsse er durch sin selbs lib oder 45 den fürsten einen zû der sach tûge, als er ouch vor im hât ze tunden. wan sölten die drij Aug. 7.8 Aug. 19 1 Es handelt sich um Dr. deer. Johannes von Grund der obigen Angaben zu berichtigen ist). 2 Bischof von Lavnt in Kärnten, Suffragan Eich, Ordinarius der Univ. Wien, der jedenjalls bei Fugger-Birken, Spiegel der Ehren des Hauses von Salzburg, war damals Laurentius von Lichten- Habsburg p. 554 als Mitglied der Gesandtschaft berg (Gams 285, Eubel 2, 192). 50 genannt wird (ngl. Witte 81 Anm. 3, der auf
C. Briefwechsel und Berichte nr. 229-230. 499 5 10 15 20 25 30 40 mitsampt sines brûders und vetters uf das râthus komen und hât da offenlich vor den fúrsten herren den sendbotten von den herren vor der stett botten und aller menglichem, wer dar komen ist, durch einen ritter — heist der von Stein — muntlich und durch mich, Rudolff von Châm, lesung aller geschrift der sach erzellen und furbringen lassen das unrecht und das úbel, so die eidgenossen an sinen kunglichen gnaden, dem hus Osterrich und úns allen wider gott ere und alles recht begangen und volbracht hand und teglichen volbringent; und ist ganz nuczit da hinden beliben, sunder nach aller notdurft herfúrkomen. darnach so hab ich ge- lesen das ubel und die smâcht, so die eidgenossen an dem helgen sacrament, den kilchen und kilchengezierd, wie denn das an sim selber ist. und an dem anfang reet ich mit únserm herren dem kúng, es stundent vil wüster worten in der sagung der geschrift, die ich nit gern vor sinen kunglichen gnaden nampte ; antwúrt er mir mit sin selbs mund : wie es geschriben stünde, also sölte ich es lesen, also hûb ich an zû lesen und ir sullent das fúrwar wissen, das vil fursten herren rittern und knechten ir ougen sint úbergangen, da si gehört hand, wie die eidgonosson mit dem sacrament umbgangen sint, und als dis ouch usgelesen ist, so hât der ritter von únsers herren des kungs wegen offenlich und uberlut gereet und von den fúrsten herren den sendbotten und der stett botten begert, das si im iren rât geben, wie er die sachen für- nemen sûlle, das das gros mord úbel und unrecht, so die eidgenossen begangen hand und teglich begangint, gestrâft und si darumb gebüsset werdent. mit mer worten ist nit alles not- durftig zu schriben, und hât inen darumb ein bedenknisse geben von dem genanten fritag bis mornodes uf den samstag nach mittemtag, uf das ein oder uf dem räthus zû sinde und im iren rât zu erscheinen. also habent die fursten herren und die sendbotten iren rât zû erscheinen verzogen unz uf sunnentag nach únsers herren des kungs messe. da habent si im iren rât geben Aun. i und die steet uf mentag darnach ; was aber ir rât sio, wissen wir nit, doch versechen wir, Aus. 10 jungher Thuring wisse es alles, uf das ist uns geantwurt, unser herr der kung welle nun treffen- lich úber die sach sitzen und die furnemen. also in dem so ist únserm herren dem kúng von der ritterschaft im Elsäss als von dem Telfin ein geschrift komen, desglichen den 2 fursten herzog Albrechten und herzog Sigmund, die wir gehôret hand, davon nit vil ze schriben ist. denn ir sullent wissen, das unser herr der kúng sin bottschaft ußgenomen hât, zu dem Telfin zû schicken, mit namen únsern herren den bischoff von Augspurg, einen gelerten meister Hannsen1, der mit dem bischouff von Lavent? iecz vor vasnacht bi úch was und vor úch For. 26 und dem grossen rât rett, her Fridrichen von Hochberg und den von Starenberg, zwen lantz- herren und jungher Thuringen von Hallwil. die sullent von stund an zu dem Telfin ritten, mit im reden, was si nucz und gût bedunkt, damit er mit sinem volk für sich herus zúche, úch entschútte und únser viend tilge, dz — ob gott wil — ân verziechen beschechen sol. ouch s5 wissent, das únserm herren dem kúng furwar uf gester die mitwuchen furwar geschriben ist — so hât es der von Liningen ouch gesagt — man muge es furwar sagen, als der hufen dri sint, das si miteinander stössig worden sient als umb den vorstritt an die eidgenossen, und sie der Telfin wol 5 tag damit umbgangen, si darumb miteinander zû verrichten, habe ouch si darumb miteinander gericht. also wenn si hinus kament, so sulle es stân bis uf her Burkart Múnch und her Sifriden von Venigen ; wie die das ordnent, dabi sol es bestân; und nachdem und wir die sach verstând, hofen wir zû gott, ir sient entschútt, co das wir heim koment ; ist es aber nit beschechen, so ist es doch vor handen und uf dem weg, das es mit der hilf gottes beschechen sol. Seid also guten Mutes, Gott wird uns in unserem Leid und Kummer helfen. únser herr der kung sitzt ouch ob der sach, wie und in welher müsse er durch sin selbs lib oder 45 den fürsten einen zû der sach tûge, als er ouch vor im hât ze tunden. wan sölten die drij Aug. 7.8 Aug. 19 1 Es handelt sich um Dr. deer. Johannes von Grund der obigen Angaben zu berichtigen ist). 2 Bischof von Lavnt in Kärnten, Suffragan Eich, Ordinarius der Univ. Wien, der jedenjalls bei Fugger-Birken, Spiegel der Ehren des Hauses von Salzburg, war damals Laurentius von Lichten- Habsburg p. 554 als Mitglied der Gesandtschaft berg (Gams 285, Eubel 2, 192). 50 genannt wird (ngl. Witte 81 Anm. 3, der auf
Strana 500
500 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. fúrsten im land sin und ander lút von ir wegen zû der sach tun und si stil sitzen, hât kein sin nit. si wellent aber an zwivel darzû tun in semlicher mâsse, das wir alle des — ob gott wil — sullent gefrawot werden. Kurzum seid huglich und lobet Gott. ouch so wissent, das unser herr der kung die fursten herren ritter und knecht wol wissent, dz jungher Hanns von Rechberg uf Varnsperg besessen ist, und ist ein gros geschreig vor unserm herren dem kûng von fúrsten 5 rittern und knechten, an verziechen darzû ze tunde, das er entschútt werde. darzů menglich willig ist. das kumpt uns wol. und also verstât uwer wisheit wol, wie sich die sach bisher ge- macht hât, das wir uch nuczit gewisses konden ze wissen getun; deshalb bitten sie nochmals Aun. I4 um Entschuldigung für ihrSchweigen. geben zů Nûrenberg uf u. 1. frowen abend im ougsten AA. (Urk. 1699) 10 b) Am 18. August: Ausreise der Gesandtschaft zum Dauphin und Heimsendung der Städte- boten von Winterthur, Laufenberg, Waldshut und Sächingen durch Hzg. Albrecht, der selbst demnächst hinawf zichen will. Aug. 21, 2e Uf den nechst vergangnen sunnentag ist únsers herren des kungs bottschaft, als wir úch die in únserm schriben genempt hand, zu Nürenberg zû dem Telfin ze riten usgericht 1, und 15 hât únser herr herzog Albrecht únser mitgesellen die botten von den stetten Winttertur Louffenberg Walezhüt und Seckingen ouch geheissen, heim riten und sich mit spis und andern notdurftigen sachen zû rúston. er hât úns aber geheissen, hie zu beliben und mit im zû reden. das wir ouch, umb das wir sinen gnaden obgeligen kunnent und alle tag bitten, sich zû furdern und uf den weg hinuf zû erheben, tun wellent, als uns ouch ze tûnde gerâten ist. sin gnad hât 20 úns ouch lasson sagon, das or sich an fúrer verziechen uf iecz fritag oder samstag von slatt erheben und hinuf zúchen welle. harumb so habt úch in gûtem trost vest und stet; denn wir hoffen in Kürze auf Abstellung unserer Leiden und die Bestrajung unserer Feinde. geben zu Auo. 18 Nürenberg uf cinstag nach ú. 1. frowen tag im ougsten 44. (Urk. 1701) Aug, 16 c) Am 22. August. Weitere Verhandlungen mit dem König und Hzg. Albrecht über Hilje. 25 leistung für Zürich; Eintreffen einer Gesandtschaft vom Dauphin mit Nachrichten üher dessen Abeickten. Aug. 28 Ir hand an únserm schriben úch bi uwern löiffern gesant, ouch an einem brief, der úch von Winttertur sol geschikt werden oder villicht geschikt ist, des wir úns versechent, wol vernomen, wie úns dann von únserm allergnedigesten herren dem kúng und únserm gnedigen 30 herren herzog Albrecht sinem brûder geantwurt und zûgesagt worden ist, das unser herr herzog Albrecht an verziechen hinuf in dz land zúchen, úch und andern den sinen zů trost und zů hilf komen welle, als er ouch än zwivel tün wil. min haben wir in uwerm letsten schriben wol verstanden, das ir gern wissetint, wenn und uf welhe zit man úch zû hilf komen wölt. sölichs und anders haben wir an únsern gnedigen herren den kúng und herzog Albrechten gebrâcht 35 und mit inen gerett, was dem zu reden nuez und gût gewesen ist, so verre und wir dz ver- standen hand, besunder unsern herren herzog Albrechten angeruft und gebetten, sich uf die strass hinuf úch zû hilf und ze trost zû erheben als uf den fritag nechsthin, als er úns dann gerett hatt ze tünde ; hât sin gnad uns geantwurt, es muge uf fritag nit sin, wan die fúrsten und herren, so in zûgesagt habent, im zu der sach hilflich zû sin, sient noch nit gerech, si 40 rústent sich aber zu in semlicher mässe, das er sich nit sumen, sunder sich ân alles verziechen uf den weg erheben und üch trostlich und nach aller notdurft zů hilf komen welle. hât mit úns gerett und úns bevolhen, das úch zû schriben und in gûtem trost zu halten. wan mit der hilf gottes so sullent ir semlichen trost sechen, das ir alles úwers leitz ergecz werden sûllent. also, lieben herren, das tünd wir úch zû wissen, und das wir úch vil schribent, so sond ir das 45 wissen, dz sich die sach in semlicher mässe machet und schikt, dz uns daran nit zwiflet, wir wellent gar in einer kûrze mit sölichem trost zû land komen, das ir, und wer uns hold ist, 1 Vgl. nr. 210.
500 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. fúrsten im land sin und ander lút von ir wegen zû der sach tun und si stil sitzen, hât kein sin nit. si wellent aber an zwivel darzû tun in semlicher mâsse, das wir alle des — ob gott wil — sullent gefrawot werden. Kurzum seid huglich und lobet Gott. ouch so wissent, das unser herr der kung die fursten herren ritter und knecht wol wissent, dz jungher Hanns von Rechberg uf Varnsperg besessen ist, und ist ein gros geschreig vor unserm herren dem kûng von fúrsten 5 rittern und knechten, an verziechen darzû ze tunde, das er entschútt werde. darzů menglich willig ist. das kumpt uns wol. und also verstât uwer wisheit wol, wie sich die sach bisher ge- macht hât, das wir uch nuczit gewisses konden ze wissen getun; deshalb bitten sie nochmals Aun. I4 um Entschuldigung für ihrSchweigen. geben zů Nûrenberg uf u. 1. frowen abend im ougsten AA. (Urk. 1699) 10 b) Am 18. August: Ausreise der Gesandtschaft zum Dauphin und Heimsendung der Städte- boten von Winterthur, Laufenberg, Waldshut und Sächingen durch Hzg. Albrecht, der selbst demnächst hinawf zichen will. Aug. 21, 2e Uf den nechst vergangnen sunnentag ist únsers herren des kungs bottschaft, als wir úch die in únserm schriben genempt hand, zu Nürenberg zû dem Telfin ze riten usgericht 1, und 15 hât únser herr herzog Albrecht únser mitgesellen die botten von den stetten Winttertur Louffenberg Walezhüt und Seckingen ouch geheissen, heim riten und sich mit spis und andern notdurftigen sachen zû rúston. er hât úns aber geheissen, hie zu beliben und mit im zû reden. das wir ouch, umb das wir sinen gnaden obgeligen kunnent und alle tag bitten, sich zû furdern und uf den weg hinuf zû erheben, tun wellent, als uns ouch ze tûnde gerâten ist. sin gnad hât 20 úns ouch lasson sagon, das or sich an fúrer verziechen uf iecz fritag oder samstag von slatt erheben und hinuf zúchen welle. harumb so habt úch in gûtem trost vest und stet; denn wir hoffen in Kürze auf Abstellung unserer Leiden und die Bestrajung unserer Feinde. geben zu Auo. 18 Nürenberg uf cinstag nach ú. 1. frowen tag im ougsten 44. (Urk. 1701) Aug, 16 c) Am 22. August. Weitere Verhandlungen mit dem König und Hzg. Albrecht über Hilje. 25 leistung für Zürich; Eintreffen einer Gesandtschaft vom Dauphin mit Nachrichten üher dessen Abeickten. Aug. 28 Ir hand an únserm schriben úch bi uwern löiffern gesant, ouch an einem brief, der úch von Winttertur sol geschikt werden oder villicht geschikt ist, des wir úns versechent, wol vernomen, wie úns dann von únserm allergnedigesten herren dem kúng und únserm gnedigen 30 herren herzog Albrecht sinem brûder geantwurt und zûgesagt worden ist, das unser herr herzog Albrecht an verziechen hinuf in dz land zúchen, úch und andern den sinen zů trost und zů hilf komen welle, als er ouch än zwivel tün wil. min haben wir in uwerm letsten schriben wol verstanden, das ir gern wissetint, wenn und uf welhe zit man úch zû hilf komen wölt. sölichs und anders haben wir an únsern gnedigen herren den kúng und herzog Albrechten gebrâcht 35 und mit inen gerett, was dem zu reden nuez und gût gewesen ist, so verre und wir dz ver- standen hand, besunder unsern herren herzog Albrechten angeruft und gebetten, sich uf die strass hinuf úch zû hilf und ze trost zû erheben als uf den fritag nechsthin, als er úns dann gerett hatt ze tünde ; hât sin gnad uns geantwurt, es muge uf fritag nit sin, wan die fúrsten und herren, so in zûgesagt habent, im zu der sach hilflich zû sin, sient noch nit gerech, si 40 rústent sich aber zu in semlicher mässe, das er sich nit sumen, sunder sich ân alles verziechen uf den weg erheben und üch trostlich und nach aller notdurft zů hilf komen welle. hât mit úns gerett und úns bevolhen, das úch zû schriben und in gûtem trost zu halten. wan mit der hilf gottes so sullent ir semlichen trost sechen, das ir alles úwers leitz ergecz werden sûllent. also, lieben herren, das tünd wir úch zû wissen, und das wir úch vil schribent, so sond ir das 45 wissen, dz sich die sach in semlicher mässe machet und schikt, dz uns daran nit zwiflet, wir wellent gar in einer kûrze mit sölichem trost zû land komen, das ir, und wer uns hold ist, 1 Vgl. nr. 210.
Strana 501
m 20 15 » v 40 C, Briefwechsel und Berichte nr. 230. . : 501 darab ganze fr6id und allen trost enpfachen süllent. wir wollent ouch nit nau* mit einem fürsten komen, mer mit einem. oder zweien zi ünserm herzog Albrechten, die im iecz zügesapt hand, die wir vol wissent, urd geturent üch aber dz nit geschriben; so isb uf wegen, dz im noeh mer fürsten züsagen wellent. es ist ouch uf hûtt ûnser gnediger herr marggräf Albrecht ünsers herren des küngs rät und diener worden, hàt im gesworn; dabi und mit wir gewesen sint. und ist ouch uf dz angetragen und davon gerett, dz ünser herr der küng rait im reden wort, mit sinem brüder hinuf zü züchen, des cr ouch ze tünde willig ist, als wir vorstiünd. und lassent ûch nit belangen; und mit sunderheit so begert ünser herr der king herzog Al- brecht und ander fürsten und herren, daa ir ách inn habent und üch umb kcin sach under- standint, die vient ab dem veld zů slachen, und der hilf, die &ch komen wirt, erwartint und (wer vàsli zü rüstint und bindent; denn mit der hilf gottes wellon wir den win zû ûnsern handon inbringen. darumb redent mit den iwern. was wir ich vor und iecz geschriben hand, das sol gich redlich vinden. und alle die, so an ńch from und biderb beliben sint, die süllent dor tagen cins wo] sechen die fróid, so inen davon uferstàn wirt; wann dz ir und si hortent dz gros lob, so man uch und inen ziiredet und leit, si ruwe dester minder der schaden, so si enpfangen hend. harumb so sint frülich und glicz mbicz, wir wellent als redlich und trostlich zit land komen. von des Telfins wegen ist her Hanns von Landegg der ritter von Friburg zü ünscri herren dem küng uf gester den fritag komen, hit im gesagt, wie dz er und ander bi dem Telfin gewoesen sient und mit im gerett habent, wie er die s&ch von im bab; habe er inen geantwirt : cr sie dem hus von Üsterrich und sinem swager herzog Sigmund und allem adel zů lieb und dienst herus gezogen und welle inen helfen, die bösen poirren® die Swiczer terarnen und iren gewalt zertrennen. doch so welle er wissen, wo er den winter ligen und dz er spis und cost. habe nnz zü sant Johanns tag zü süngichten. semlichs und anders hät er an únsern herren den kúng gebrücht, wie si sich darinne halvent süllent. also ist das und anders der bottschaft, so inser herr dex küng và dem 'l'elfin geschikt hàt, bevolhen uszeriehten, die nun &chier bi im ist. — ouch hit Ons derselb von Landegg gesagt, das die ritterschaft im Elsiiss mit dem Telfin in sôlicher täding gewesen sient, dz er sich verseche, da der herr vor ich und vor Varnsperg zerbrochen sient. aber niit dester minder sol herzog Albrecht und die ander fürsten für sich zichen. ouch, lieben herren, so begert ánser herr herzog Albrecht, dz ir ein botten üf den andern za ûns lassent, louffen, umb dz cr vornemo, wię os umb üch stand, wan man scit so vil lágon, daa sich. schier nieman kan darus gerichten. gott hab üch in siner hit. geben zà Nürenberg uf samstag ze nacht vor s. Bartholameus tag 44. (Urk. 1702) d) Am 28, Auqusi: Zurüskmg gen. Fürsten für den Zug gegen die Schweizer, Nachrichten aus Farr.sburg und dber eine Niederlage der Schweizer durch die Armagnaken. Also rüstet sich üuser gnediger berr herzog Albrecht mitsampt herzog Ludwigen von Peyern dem jungen und ünsemm herren von Wirtenberg dem jungen und andern. herren, so iecz zügesagt hand; und als wir verstanden, so kumpt ûnser gnediger herr marggraff Al- brecht und der clter von Wirtenbery und ander fürsten und herren ouch jn die sach; und dus er uf den nechstvergangren fritag sich uf die stráss nit erhept hat, daz ist An zwifel durch des besten und des willen, dz er mit gütem trost und redlichem züg hinuf kome, beschechen. dann mun mii dehoiner andern sach nit umbgát wan mit ńnser sach; und uf iecz mentag wil sich &nser herr herzog Albrecht mit den vorgenanten fürsten und herren in dem namen gottes uf den weg hinuf erheben. und mit kurzen worten so wellen wir so trostlichen komen, das wir hoffent, ir süllent ganze froid darab enpfachen. ^ Seid also gulen Mules. onch haben wir ver- s nomen durch sólich schriben, so jungher Hanns von Rechberg sinem brûder her Ulrichen von Reehberg ritter getan hát, das wir gelesen habent, das er von den gnaden gottes von Varnsperg, da er belegen gewesen, komen ist. darab ünser herr der küng alle fürsten herren ritter und knecht erfróiwt sint. wir haben ouch in demselben sinem schriben wol verstanden, 8), Lesart fraglich, wohl = Bauern. Aug. 22 Aug. 21 [1445] Juni 24 Aug, 22 Aug, 81 Aug. 31
m 20 15 » v 40 C, Briefwechsel und Berichte nr. 230. . : 501 darab ganze fr6id und allen trost enpfachen süllent. wir wollent ouch nit nau* mit einem fürsten komen, mer mit einem. oder zweien zi ünserm herzog Albrechten, die im iecz zügesapt hand, die wir vol wissent, urd geturent üch aber dz nit geschriben; so isb uf wegen, dz im noeh mer fürsten züsagen wellent. es ist ouch uf hûtt ûnser gnediger herr marggräf Albrecht ünsers herren des küngs rät und diener worden, hàt im gesworn; dabi und mit wir gewesen sint. und ist ouch uf dz angetragen und davon gerett, dz ünser herr der küng rait im reden wort, mit sinem brüder hinuf zü züchen, des cr ouch ze tünde willig ist, als wir vorstiünd. und lassent ûch nit belangen; und mit sunderheit so begert ünser herr der king herzog Al- brecht und ander fürsten und herren, daa ir ách inn habent und üch umb kcin sach under- standint, die vient ab dem veld zů slachen, und der hilf, die &ch komen wirt, erwartint und (wer vàsli zü rüstint und bindent; denn mit der hilf gottes wellon wir den win zû ûnsern handon inbringen. darumb redent mit den iwern. was wir ich vor und iecz geschriben hand, das sol gich redlich vinden. und alle die, so an ńch from und biderb beliben sint, die süllent dor tagen cins wo] sechen die fróid, so inen davon uferstàn wirt; wann dz ir und si hortent dz gros lob, so man uch und inen ziiredet und leit, si ruwe dester minder der schaden, so si enpfangen hend. harumb so sint frülich und glicz mbicz, wir wellent als redlich und trostlich zit land komen. von des Telfins wegen ist her Hanns von Landegg der ritter von Friburg zü ünscri herren dem küng uf gester den fritag komen, hit im gesagt, wie dz er und ander bi dem Telfin gewoesen sient und mit im gerett habent, wie er die s&ch von im bab; habe er inen geantwirt : cr sie dem hus von Üsterrich und sinem swager herzog Sigmund und allem adel zů lieb und dienst herus gezogen und welle inen helfen, die bösen poirren® die Swiczer terarnen und iren gewalt zertrennen. doch so welle er wissen, wo er den winter ligen und dz er spis und cost. habe nnz zü sant Johanns tag zü süngichten. semlichs und anders hät er an únsern herren den kúng gebrücht, wie si sich darinne halvent süllent. also ist das und anders der bottschaft, so inser herr dex küng và dem 'l'elfin geschikt hàt, bevolhen uszeriehten, die nun &chier bi im ist. — ouch hit Ons derselb von Landegg gesagt, das die ritterschaft im Elsiiss mit dem Telfin in sôlicher täding gewesen sient, dz er sich verseche, da der herr vor ich und vor Varnsperg zerbrochen sient. aber niit dester minder sol herzog Albrecht und die ander fürsten für sich zichen. ouch, lieben herren, so begert ánser herr herzog Albrecht, dz ir ein botten üf den andern za ûns lassent, louffen, umb dz cr vornemo, wię os umb üch stand, wan man scit so vil lágon, daa sich. schier nieman kan darus gerichten. gott hab üch in siner hit. geben zà Nürenberg uf samstag ze nacht vor s. Bartholameus tag 44. (Urk. 1702) d) Am 28, Auqusi: Zurüskmg gen. Fürsten für den Zug gegen die Schweizer, Nachrichten aus Farr.sburg und dber eine Niederlage der Schweizer durch die Armagnaken. Also rüstet sich üuser gnediger berr herzog Albrecht mitsampt herzog Ludwigen von Peyern dem jungen und ünsemm herren von Wirtenberg dem jungen und andern. herren, so iecz zügesagt hand; und als wir verstanden, so kumpt ûnser gnediger herr marggraff Al- brecht und der clter von Wirtenbery und ander fürsten und herren ouch jn die sach; und dus er uf den nechstvergangren fritag sich uf die stráss nit erhept hat, daz ist An zwifel durch des besten und des willen, dz er mit gütem trost und redlichem züg hinuf kome, beschechen. dann mun mii dehoiner andern sach nit umbgát wan mit ńnser sach; und uf iecz mentag wil sich &nser herr herzog Albrecht mit den vorgenanten fürsten und herren in dem namen gottes uf den weg hinuf erheben. und mit kurzen worten so wellen wir so trostlichen komen, das wir hoffent, ir süllent ganze froid darab enpfachen. ^ Seid also gulen Mules. onch haben wir ver- s nomen durch sólich schriben, so jungher Hanns von Rechberg sinem brûder her Ulrichen von Reehberg ritter getan hát, das wir gelesen habent, das er von den gnaden gottes von Varnsperg, da er belegen gewesen, komen ist. darab ünser herr der küng alle fürsten herren ritter und knecht erfróiwt sint. wir haben ouch in demselben sinem schriben wol verstanden, 8), Lesart fraglich, wohl = Bauern. Aug. 22 Aug. 21 [1445] Juni 24 Aug, 22 Aug, 81 Aug. 31
Strana 502
Aug. 28 Aug. 28 Sept, 12 Sept. 13 Sept. 12 Sept. à 502 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1441. was er ze tünde vor im gehept hát, das — ob gott wil — volgangen ist. ist es aber nit vol- gangen, so habent nit zwifels, es volg&t mit der hilf gottes noch. Wir erhoffen, daB dev Gang der Dinge uns Glick wnd entsprechenden Lohn für unsere Feinde bringen wird. und wiewol wir lange zit hie habent and ungern? hie sint, dennocht so haben wir darin ergezlikeit, das wir trostlich undredlich heim komen wellent. . ouch so sint uf hiitt mere har gen Nürenberg komen, wio dz dio Armenjagen vor ńwer statt mit den Swiczern gestribten habent, und sient die Swiczer nidergelegen, semlicher red nnd mere git vil hie us; wena wir dann zü ünserm herren dem küng und sinen rüten, ouch ünserm herren herzog Albrechten koment, so fragent si Uns, ob üáns dehein bottschaft komen sie, und was wir von ách vernement; wissen wir dann ńczit, das sagen wir; dz wir nit, wissent, kunuen wir nit gesagen. nun ze mal wissen wir üch nûczit notdurftigs zu schriben; sekliefien mit einem Trostwort. geben zü Nürenberg uf fritag nach s. Bartholomcus tag 44. (Urk. 1703) e) Am 12. September: Zusage Hzg. Albrechts, ohne Sůwmmia der Stadt Zürich Hilfe zu bringen. Uwer bott der Heini ist uf hütt samstag zü nacht zd ins ze Gunezenhusen komen, und wir habent ünserm gnedigen herren herzog Albrechten daselbs den brief, so im von üch stünd, geantwürt und mit im nach Gwerm schriben gereet und sin gnad gebetten, sich hinuf &n sumnisse zü fürdern, sid das sin gnad wol verstand, das es ein grosse notdurft und zit sie; hit sin gnad áns geantwürt: er sie uf den weg komen und er welle án sumnisse für sich zûchen und in semlicher masse zû land komen, das wir alle des erfróiwt werden eüllent. nun vernement ir an dem schriben, Bo wir úch iecz bi dem Nadler getan hand, wol, wie sich die sach geschikt hát. harumb wir es dabi lassent bestán; und wir wissont üch nüezit anders zü schriben, dann uf morn den sunnentag zu nacht lit der fürst zü Nórdlingen; und wir wellent den Heinin bi éns behaben unz gen Ulm umb des willen, ob áns 6áczit begegne, üch zà wissen notdurftig zü sin, dz wir ách dz bi im zi wissen tügent. geben uf samstag nach ünser herren s. Felix und s. Kegulen tag zi Gunczenhusen 44. | (Uxk. 1704) 231. Briefwechsel der in Nürnberg versammelten Städtegesandten mit gen. Städten über die Armagnakengefahr. 1444 September 3 — Oktober 9. Aus Nürnberg St.-A. Nürnb. Akten und Urkk. über Staata- u. Verwaltungsangelegen- heiten S. I L. 101 nr. 5. in Frankfurt Stadi-A. Reichssachen Nachtr. 1482». [7] Aufer den. mitielbaren Nachrichten, an, Nürnberg (vr. 226) und andere Städte erhielten der gemeinen frien und richsstetten erbern botton undratesfründen,so uf dise zit zà Nûromberg vorse- menet waren, zunächst auch unmittelbar ein Schreiben des Bürgermeisters Hanns Rot und des Rates zu Basel. vom 3. Sept. (feria quinva post Egidii anno ete. 444) datiert, das gleicklantend war mit einem Brief vom gleichen Tage am Nürnberg (val. vw. 225, 5). Die Stadt Basel beklagt sich darin zwnachał diber das Verhalten des Dauphin und rechtfertigt sich gegen den, Vorwurf, daß sie sich mit den Elidgenossen gegen den Adel verbunden habe; sie weist auf ihre Bemühungen hin, in den Zwistigkeiten zwischen Schwyz und Zürich zu vermitteln, als denn daz den erhern botten, so von den stetten Ougspurg Nüremberg Ulme und andern, die von iren fründen uf den tag gen Baden gevertiget worent, der beden teiln aldur ancgesotzt was, solichs alles und wie die sachen an inen selbz sint, wol kunt und ze wissende ist; sie bittet darm, sie gegenüber den Klagen des Königs und der Herzöge Albrecht und Sigmund von Österreich vor dem RT. zu verantworten und ihnen über die Reichstagsverhand- lungen zu berichten, In einer Nachschrift bittet Basel die städtischen Gesandter, ihren Städten Kenntnis von seiner bedrohten Lage zu geben und sie um Zusendung von Schützen mit Armbräüsten und Hand- büchsen zu ersuchen, und berichtet dann eingehend über die Niederlage der Fidgenossen bei Sankt Jakob a» der Birs (Nürnberg tol. 49 und 50 or. und ced, chart.; die Nachschrift außerdem in N. úrnberg fol. 42 cop. chart., ohne Schnitte, eine in Nürnberg angefertigte Abschrift; Frankfurt Fol. 67 und 68, Beischluf zu nr. 228,1; gedr. Janssen 11, 1,8. 66-69 nr. 94; F'eohter S. 125-147 ; Regest Wicker S. 16). 4) un übergeschrieban, 45
Aug. 28 Aug. 28 Sept, 12 Sept. 13 Sept. 12 Sept. à 502 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1441. was er ze tünde vor im gehept hát, das — ob gott wil — volgangen ist. ist es aber nit vol- gangen, so habent nit zwifels, es volg&t mit der hilf gottes noch. Wir erhoffen, daB dev Gang der Dinge uns Glick wnd entsprechenden Lohn für unsere Feinde bringen wird. und wiewol wir lange zit hie habent and ungern? hie sint, dennocht so haben wir darin ergezlikeit, das wir trostlich undredlich heim komen wellent. . ouch so sint uf hiitt mere har gen Nürenberg komen, wio dz dio Armenjagen vor ńwer statt mit den Swiczern gestribten habent, und sient die Swiczer nidergelegen, semlicher red nnd mere git vil hie us; wena wir dann zü ünserm herren dem küng und sinen rüten, ouch ünserm herren herzog Albrechten koment, so fragent si Uns, ob üáns dehein bottschaft komen sie, und was wir von ách vernement; wissen wir dann ńczit, das sagen wir; dz wir nit, wissent, kunuen wir nit gesagen. nun ze mal wissen wir üch nûczit notdurftigs zu schriben; sekliefien mit einem Trostwort. geben zü Nürenberg uf fritag nach s. Bartholomcus tag 44. (Urk. 1703) e) Am 12. September: Zusage Hzg. Albrechts, ohne Sůwmmia der Stadt Zürich Hilfe zu bringen. Uwer bott der Heini ist uf hütt samstag zü nacht zd ins ze Gunezenhusen komen, und wir habent ünserm gnedigen herren herzog Albrechten daselbs den brief, so im von üch stünd, geantwürt und mit im nach Gwerm schriben gereet und sin gnad gebetten, sich hinuf &n sumnisse zü fürdern, sid das sin gnad wol verstand, das es ein grosse notdurft und zit sie; hit sin gnad áns geantwürt: er sie uf den weg komen und er welle án sumnisse für sich zûchen und in semlicher masse zû land komen, das wir alle des erfróiwt werden eüllent. nun vernement ir an dem schriben, Bo wir úch iecz bi dem Nadler getan hand, wol, wie sich die sach geschikt hát. harumb wir es dabi lassent bestán; und wir wissont üch nüezit anders zü schriben, dann uf morn den sunnentag zu nacht lit der fürst zü Nórdlingen; und wir wellent den Heinin bi éns behaben unz gen Ulm umb des willen, ob áns 6áczit begegne, üch zà wissen notdurftig zü sin, dz wir ách dz bi im zi wissen tügent. geben uf samstag nach ünser herren s. Felix und s. Kegulen tag zi Gunczenhusen 44. | (Uxk. 1704) 231. Briefwechsel der in Nürnberg versammelten Städtegesandten mit gen. Städten über die Armagnakengefahr. 1444 September 3 — Oktober 9. Aus Nürnberg St.-A. Nürnb. Akten und Urkk. über Staata- u. Verwaltungsangelegen- heiten S. I L. 101 nr. 5. in Frankfurt Stadi-A. Reichssachen Nachtr. 1482». [7] Aufer den. mitielbaren Nachrichten, an, Nürnberg (vr. 226) und andere Städte erhielten der gemeinen frien und richsstetten erbern botton undratesfründen,so uf dise zit zà Nûromberg vorse- menet waren, zunächst auch unmittelbar ein Schreiben des Bürgermeisters Hanns Rot und des Rates zu Basel. vom 3. Sept. (feria quinva post Egidii anno ete. 444) datiert, das gleicklantend war mit einem Brief vom gleichen Tage am Nürnberg (val. vw. 225, 5). Die Stadt Basel beklagt sich darin zwnachał diber das Verhalten des Dauphin und rechtfertigt sich gegen den, Vorwurf, daß sie sich mit den Elidgenossen gegen den Adel verbunden habe; sie weist auf ihre Bemühungen hin, in den Zwistigkeiten zwischen Schwyz und Zürich zu vermitteln, als denn daz den erhern botten, so von den stetten Ougspurg Nüremberg Ulme und andern, die von iren fründen uf den tag gen Baden gevertiget worent, der beden teiln aldur ancgesotzt was, solichs alles und wie die sachen an inen selbz sint, wol kunt und ze wissende ist; sie bittet darm, sie gegenüber den Klagen des Königs und der Herzöge Albrecht und Sigmund von Österreich vor dem RT. zu verantworten und ihnen über die Reichstagsverhand- lungen zu berichten, In einer Nachschrift bittet Basel die städtischen Gesandter, ihren Städten Kenntnis von seiner bedrohten Lage zu geben und sie um Zusendung von Schützen mit Armbräüsten und Hand- büchsen zu ersuchen, und berichtet dann eingehend über die Niederlage der Fidgenossen bei Sankt Jakob a» der Birs (Nürnberg tol. 49 und 50 or. und ced, chart.; die Nachschrift außerdem in N. úrnberg fol. 42 cop. chart., ohne Schnitte, eine in Nürnberg angefertigte Abschrift; Frankfurt Fol. 67 und 68, Beischluf zu nr. 228,1; gedr. Janssen 11, 1,8. 66-69 nr. 94; F'eohter S. 125-147 ; Regest Wicker S. 16). 4) un übergeschrieban, 45
Strana 503
C. Briefwechsol und Berichte nr. 230.231. 503 [2] Der Brief wurde om 6. Sept. (die dominina post Verene) aus nicht mehr erkennbaren Gründen Sept. 6 wiederholt. Die Abweichungen sind geringfigig, es heißt zu Anfang, sic hütten úwer liebe vormols me denn einest geschriben, späterkin, sie müßten wegen ihrer Bedrängnis dester digker schriben, ural das beschicht im besten, und iot am Schluß ein wenig gekiërzt, wie auch in der Nachschrift der 5 Bericht über die Schiacht bei Sankt Jakob fortgelassen ist (Nürnberg fol. 52 und 51 or. und ced. or-chart.). [3] Am 9. Sept. (feria quarta post festum nativitatis beate virginis Marie) berichten Bürger- meister und Rat von Basel den Städtegesandten in Nürnberg abermals äher die kriegerische Lage in ihrer Umgebung und über Verhandlungen mit einer Gesandtschaft des Dauphin, der verlangt habe, daß Basel ihm schwöre und huldige; deshalb bäten sie abermals um Rat und Hilfe und nach Gutdünken 10 um entsprechende Weiterverbreitung ihres Anliegens (Nürnberg fol. 47 or. chart.; Frankfurt fol. 71 cop. chart., Beischluß zu nr. 228, p; gedruckt Wülcker 34-35 nr. 9 unter falschem Datum „Sept. I0. und Regest S. I5 mit richtigem Datum). [4] In diese Zeit fällt der Beschluß der Stadtegesandten uber Beraturig von Maôregeln gegen die Armagnaken durch verschiedene Städtetage am 16. Okt., unsere nr. 213. Dieses Abkommen wird aber in der Antwort der Stidtegesandten (gamoiner frien und reichsstett erbern botten und rats- frunde, so uf dise zeite zu Nurmberg versampnet sein) auf den Baseler Brief merkwürdigerweise nicht erwähns. Die Antwort datiert vom 18. bzw. 19. oder 20. Sept. und lautet: 15 Sopt. 9 Fursichtigen etc. lieben frunde. nachdem und uns ewer ersam fruntschaft itzunt geschriben hat, wie einer ewer und unser guten fründe der von Nurmberg botte zu euch komen 20 sei, begernde zu erfarn, wie die sachen bei euch gestalt weren, und daruf ewer ersamkeit berûrt, das uns dieselbe ewer ersamkeit me dann bei einem potten verschriben und ze wissen getan habt den handel, wie dann die sachen der zeit bei euch gestanden, hoffend, das uns der potten etliche zukomen sien etc., wie das dann ewer itzige schrift an dem ende inhaltend ist etc., also ist wol an im selbs, das uns in kurz etlich ewer brieve geantwurt worden sein 25 ewer anligend notdurft und gebrechen begreifende. die wir dann mit irer inhalt wol verstanden, und alls die, den all und igliche widerwertikeit, so euch und iglichen andern des heiligen reichs freien und reichstetten zugezogen werden, getrulich wider und leide sein, darob ge- sessen, die nach unserm verstentnußs bedacht und gewegen haben, was nach dem pesten furzukern were. indes uns nû uf hewt ewer obgedachter brieve also zukomen ist, der dann Sspl. 18 3o darnach außweiset, wie der grosmechtig fürst der Dolphein durch sein pottschaft in gegen- wertikeit des conciliums und der cardinal an euch gesunnen und begert habe, im ze swern und ze hulden, in fur ewern rechten herren ze halden etc. haben wir sollichs an unser gnedig herren kurfürsten fursten und herren, so dann hie versampnet sein, nach den pesten fûgen pracht und ir gnade darinne ersûcht und angelangt, gnediclich darob ze sein und ze verwarn, das sollich swer lewfte nicht überhand gewinnen, dardurch sorklich einreissen und unüber- wintlich zertrennung in dem heiligen reiche wachsen und entsten mochten. und versten auch an iren gnaden nicht anders, denn das sie nicht allein ein merklich mißvallen an den lewfen haben, sunder auch gen dem allerdurchluchtigisten fursten unserm gnedigisten herron dem Romischen küng und sust allen fleiß und ernste vermeinen ze tun, damit sollichen sachen nach 4o notdurft widerstand geschee ete. wir haben die sache auch furbaß demselben unserm gnedi- gisten herrn dem Romischen kûng furgehalten und sein kûnglich gnade gleichorwoise orsucht. der uns dann zu erkennen geben hat : wiewal das sie, das ir wider in getan habt und im mit andern fur seine sloß gezogen seit, so wer’ im doch in trewen wider und leide, das sollichs an euch ergen solt oder das ir oder einche ander des heiligen reichs stat underpracht wördet, 45 sunder er wôll mit rat und hilf des heiligen reichs fursten und undertan darzu gedenken, das sollichem frembden lawf widerstanden werde. wir haben auch ewer vordern brieve abschrift unsern herren und frunden zugesandt, als wir dann diß letschten briefs auch tûn wollen, und sein an zweifel, das in solliche ewer anligende not sachen mit ganzen trewen leide sein, als dann wol pillich ist. wir sein auch erfrewt, das sich ewer fürsichtikeit so treffenlich 50 wider die lewfte setzt, wann wir zu got hoffen und getrawen, das euch und andern des heiligen reichs stetten der sachen mit eren entrinnen und den nach notdurft widerstanden werde. datum sub sigillo civitatis Nurmbergensis 6. quatuor temporum von unser aller wegen Sept. 18 (Nürnborg fol. 83 cop. chart. In Straßburg AA 192 fol. 6 or. chart.]. darauf gedruket. 35
C. Briefwechsol und Berichte nr. 230.231. 503 [2] Der Brief wurde om 6. Sept. (die dominina post Verene) aus nicht mehr erkennbaren Gründen Sept. 6 wiederholt. Die Abweichungen sind geringfigig, es heißt zu Anfang, sic hütten úwer liebe vormols me denn einest geschriben, späterkin, sie müßten wegen ihrer Bedrängnis dester digker schriben, ural das beschicht im besten, und iot am Schluß ein wenig gekiërzt, wie auch in der Nachschrift der 5 Bericht über die Schiacht bei Sankt Jakob fortgelassen ist (Nürnberg fol. 52 und 51 or. und ced. or-chart.). [3] Am 9. Sept. (feria quarta post festum nativitatis beate virginis Marie) berichten Bürger- meister und Rat von Basel den Städtegesandten in Nürnberg abermals äher die kriegerische Lage in ihrer Umgebung und über Verhandlungen mit einer Gesandtschaft des Dauphin, der verlangt habe, daß Basel ihm schwöre und huldige; deshalb bäten sie abermals um Rat und Hilfe und nach Gutdünken 10 um entsprechende Weiterverbreitung ihres Anliegens (Nürnberg fol. 47 or. chart.; Frankfurt fol. 71 cop. chart., Beischluß zu nr. 228, p; gedruckt Wülcker 34-35 nr. 9 unter falschem Datum „Sept. I0. und Regest S. I5 mit richtigem Datum). [4] In diese Zeit fällt der Beschluß der Stadtegesandten uber Beraturig von Maôregeln gegen die Armagnaken durch verschiedene Städtetage am 16. Okt., unsere nr. 213. Dieses Abkommen wird aber in der Antwort der Stidtegesandten (gamoiner frien und reichsstett erbern botten und rats- frunde, so uf dise zeite zu Nurmberg versampnet sein) auf den Baseler Brief merkwürdigerweise nicht erwähns. Die Antwort datiert vom 18. bzw. 19. oder 20. Sept. und lautet: 15 Sopt. 9 Fursichtigen etc. lieben frunde. nachdem und uns ewer ersam fruntschaft itzunt geschriben hat, wie einer ewer und unser guten fründe der von Nurmberg botte zu euch komen 20 sei, begernde zu erfarn, wie die sachen bei euch gestalt weren, und daruf ewer ersamkeit berûrt, das uns dieselbe ewer ersamkeit me dann bei einem potten verschriben und ze wissen getan habt den handel, wie dann die sachen der zeit bei euch gestanden, hoffend, das uns der potten etliche zukomen sien etc., wie das dann ewer itzige schrift an dem ende inhaltend ist etc., also ist wol an im selbs, das uns in kurz etlich ewer brieve geantwurt worden sein 25 ewer anligend notdurft und gebrechen begreifende. die wir dann mit irer inhalt wol verstanden, und alls die, den all und igliche widerwertikeit, so euch und iglichen andern des heiligen reichs freien und reichstetten zugezogen werden, getrulich wider und leide sein, darob ge- sessen, die nach unserm verstentnußs bedacht und gewegen haben, was nach dem pesten furzukern were. indes uns nû uf hewt ewer obgedachter brieve also zukomen ist, der dann Sspl. 18 3o darnach außweiset, wie der grosmechtig fürst der Dolphein durch sein pottschaft in gegen- wertikeit des conciliums und der cardinal an euch gesunnen und begert habe, im ze swern und ze hulden, in fur ewern rechten herren ze halden etc. haben wir sollichs an unser gnedig herren kurfürsten fursten und herren, so dann hie versampnet sein, nach den pesten fûgen pracht und ir gnade darinne ersûcht und angelangt, gnediclich darob ze sein und ze verwarn, das sollich swer lewfte nicht überhand gewinnen, dardurch sorklich einreissen und unüber- wintlich zertrennung in dem heiligen reiche wachsen und entsten mochten. und versten auch an iren gnaden nicht anders, denn das sie nicht allein ein merklich mißvallen an den lewfen haben, sunder auch gen dem allerdurchluchtigisten fursten unserm gnedigisten herron dem Romischen küng und sust allen fleiß und ernste vermeinen ze tun, damit sollichen sachen nach 4o notdurft widerstand geschee ete. wir haben die sache auch furbaß demselben unserm gnedi- gisten herrn dem Romischen kûng furgehalten und sein kûnglich gnade gleichorwoise orsucht. der uns dann zu erkennen geben hat : wiewal das sie, das ir wider in getan habt und im mit andern fur seine sloß gezogen seit, so wer’ im doch in trewen wider und leide, das sollichs an euch ergen solt oder das ir oder einche ander des heiligen reichs stat underpracht wördet, 45 sunder er wôll mit rat und hilf des heiligen reichs fursten und undertan darzu gedenken, das sollichem frembden lawf widerstanden werde. wir haben auch ewer vordern brieve abschrift unsern herren und frunden zugesandt, als wir dann diß letschten briefs auch tûn wollen, und sein an zweifel, das in solliche ewer anligende not sachen mit ganzen trewen leide sein, als dann wol pillich ist. wir sein auch erfrewt, das sich ewer fürsichtikeit so treffenlich 50 wider die lewfte setzt, wann wir zu got hoffen und getrawen, das euch und andern des heiligen reichs stetten der sachen mit eren entrinnen und den nach notdurft widerstanden werde. datum sub sigillo civitatis Nurmbergensis 6. quatuor temporum von unser aller wegen Sept. 18 (Nürnborg fol. 83 cop. chart. In Straßburg AA 192 fol. 6 or. chart.]. darauf gedruket. 35
Strana 504
504 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Das Original des Hauptbriefes an Basel scheint von dort nach Straßburg zur Kenninis über- sandt worden und daselbat liegen geblieben zu sein; anders läßt sich die heutige Aufbewahrung des Schreibons in Straßburg Stadt-A. kaum erklären. Sept. 19 [4a] Laut Bemerkung am Schluß der Nürnberger Abschrift wurde den Baselern am andern tagel der obgeschriben brieve mit aller inhalt zugesandt und darzu gesetzt, ut infra: auch, 5 lieben frunde, sein wir ewer sachen in stetter arbeit, die uns auch, als wol pillich ist, mit gutem fleiß und rechton trewen bevolhen sein, und getrawen auch zu got, das dieselben ewer sachen mit eren zu allem gut pracht und komen werden. darumb wollet euch in einchen wege von dem heiligen reiche nicht teidingen noch abkern lassen, sunder euch vesticlich dabei halten, nachdem und ir selbs loblich darzu geneigt seit und wir auß ewern schriften, der wir dann wol 10 Sept. 20 erfrewt sein, volliclich vermerken. datum dominica anto Mathei apostoli et ewangeliste. Úkt. 9 Sept. 29 [5] Bgmstr. Hanns Rote und Rat von Basel danken und antworten am 29. Sept. awf das Schreiben der Städleboten in Nürnberg [vom 18./20. Sept.], worin sie weitere Nachrichten über die Kriegslage und iber einen 20tägigen Waffenstillstand mit dem Dauphin geben: Als ir uns verschriben und zü wissende getan hand, das úch unser briefe, die wir úwer frommkeit zugeschicket habon, worden sien, des sint wir von herzen fro. wir hand ouch zwen úwer briefe, die glich stunden, von zwein botten empfangen und darin eigentlich gemêrket solich getruwe handelung, die ir von unsorn wegen furgonommen und die an unsern gnêdigesten herren den kunig und ander fursten und herren gütlich bracht haben, und was awer erborkeit darin zu antwurte worden sie, uns widerumbe ver- kundet. sôlicher truwe kumbers und orbeit wir úwer lieben gûten fruntschaft flizzigen danke sagent und sûlichs alzit mit willen begern zû vordienen, wo sich das geburto. und als —-- der Rômisch kunig úch zu erkennon geben hat, wie wir mit andern wider sin kuniglich gnade getan haben sôllen, hoffent wir das mit glimpf und eren wol zu verantwurten unser halp, so wir darumb zu rede gesetzt werden. dabi begern wir úwer liebe zû vernemmen, das das fromde volke ganz binahe das lande Eilsass von unsor statt unz gen Hagenowe umbgeben hat und têglichs bekúmbert, mit namen die frien und richstette Straßburg Colmar Sletzstatt und Mulhusen und ander stette und sloß in der riviere gelegen, dehein ußgenommen, schonent niemantz, vienden noch frunden, mannen noch wiben, jungen noch alten, und begand groß ubel mit roube und brande, mit kilchen ufbreehen und die heiligen sacrament zu lestern, frowen zu beunerende, mit vahen der lúten, die zu schetzent, und wer inen nit zü gebende hat, rißent si die kelen abe, und schetzent darin meniklich glich viende und frúnde. darúber wir sitzen wellent und solichs unserm gnêdigoston herren dem Römischen kunig und ouch unsern gnedigen herren den kurfursten, so fúrderlichest wir môgent, zu schribende meinen, versehon uns ouch, das die von Straßburg und ander stelle in der riviere gelegen sôlichs ouch völlielich getan haben oder noch tün werden. doch so hand unser eidgenossen von Berne und von Solotom und wir mit demselben fursten dem Delphin oinen friden zwenzig tage, die uß- gan werdent des nunden tages des monatz octobers nêchstkunftig, darin die von Zurich und ir widersachen ouch vertêdinget worent, ob si des begertent. das wir aber von dewederm teile inge- gangen sin noch nit vernommen haben. dasselbe fromde volke het ouch etlich stette und sloß in den bistumen Straßburg und Basel erobert, da verschelich ist, das si ganz verheriget werden. denn si sint ingelaßen in unser gnêdigen herrschaft von Osterrich stette Altkilch Louffomberg Waltzhût und Segkingen, da si gesagkplundert haben und die erber lúte zû sôlicher verderblicheit bracht, si geschetzt und geschendet in mossen, das versehelich ist, das si sich des bi iren tagen niemer erholen môgen. und ist uns leit, das wir das schriben oder sagen sôllen. daz lässon wir nu alles sin, als es ist, und empfelden uns und die Reichsstadte und das Land zu Eilsass. datum ipsa die beati Michahelis archangeli anno etc. 440 quarto. (Nürnberg fol. 53 or. chart.; München 45 H. St.-A. Baiorns Vorhältnisse zum Reich nr. 39 cop. churl.). [6] Auf eine inzwischen eingelanjene Anfrage der [in Worms] versammelten Ratsboten der Städte Maina, Worme und Speyer2 vom 24. Sept. (unsere nr. 276,4) über das Verhalten des ET. und der Stadte Basel u. Schaffhausen gegenüber der Armagnakengefahr antworteten die in Nürnberg nersommelten Städteboten am 30. September folgendermaßen: 20 25 BD 35 40 15 80 Fursichtigen ete. lieben frunde. nachdem und uns ewer fruntschaft itzunt geschriben hat von des frembden volkes wegen und wie auch der kûng von Frannkreich und der von Sicilia 1 Das heißt also, der ohen abgedruckte Brief wurde am 19. Sept. wiederholt, aber mit dem Datum des 20. und am Schluß mit dem vor- stehenden Ztsatz. 2 Die Adresse ist zwar in unsorer Vorlage nicht angegeben, ergibt sich aber von selóst heim Ver- gleichen des Inhaltes mit dem unserer nr. 276, 3. 55
504 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Das Original des Hauptbriefes an Basel scheint von dort nach Straßburg zur Kenninis über- sandt worden und daselbat liegen geblieben zu sein; anders läßt sich die heutige Aufbewahrung des Schreibons in Straßburg Stadt-A. kaum erklären. Sept. 19 [4a] Laut Bemerkung am Schluß der Nürnberger Abschrift wurde den Baselern am andern tagel der obgeschriben brieve mit aller inhalt zugesandt und darzu gesetzt, ut infra: auch, 5 lieben frunde, sein wir ewer sachen in stetter arbeit, die uns auch, als wol pillich ist, mit gutem fleiß und rechton trewen bevolhen sein, und getrawen auch zu got, das dieselben ewer sachen mit eren zu allem gut pracht und komen werden. darumb wollet euch in einchen wege von dem heiligen reiche nicht teidingen noch abkern lassen, sunder euch vesticlich dabei halten, nachdem und ir selbs loblich darzu geneigt seit und wir auß ewern schriften, der wir dann wol 10 Sept. 20 erfrewt sein, volliclich vermerken. datum dominica anto Mathei apostoli et ewangeliste. Úkt. 9 Sept. 29 [5] Bgmstr. Hanns Rote und Rat von Basel danken und antworten am 29. Sept. awf das Schreiben der Städleboten in Nürnberg [vom 18./20. Sept.], worin sie weitere Nachrichten über die Kriegslage und iber einen 20tägigen Waffenstillstand mit dem Dauphin geben: Als ir uns verschriben und zü wissende getan hand, das úch unser briefe, die wir úwer frommkeit zugeschicket habon, worden sien, des sint wir von herzen fro. wir hand ouch zwen úwer briefe, die glich stunden, von zwein botten empfangen und darin eigentlich gemêrket solich getruwe handelung, die ir von unsorn wegen furgonommen und die an unsern gnêdigesten herren den kunig und ander fursten und herren gütlich bracht haben, und was awer erborkeit darin zu antwurte worden sie, uns widerumbe ver- kundet. sôlicher truwe kumbers und orbeit wir úwer lieben gûten fruntschaft flizzigen danke sagent und sûlichs alzit mit willen begern zû vordienen, wo sich das geburto. und als —-- der Rômisch kunig úch zu erkennon geben hat, wie wir mit andern wider sin kuniglich gnade getan haben sôllen, hoffent wir das mit glimpf und eren wol zu verantwurten unser halp, so wir darumb zu rede gesetzt werden. dabi begern wir úwer liebe zû vernemmen, das das fromde volke ganz binahe das lande Eilsass von unsor statt unz gen Hagenowe umbgeben hat und têglichs bekúmbert, mit namen die frien und richstette Straßburg Colmar Sletzstatt und Mulhusen und ander stette und sloß in der riviere gelegen, dehein ußgenommen, schonent niemantz, vienden noch frunden, mannen noch wiben, jungen noch alten, und begand groß ubel mit roube und brande, mit kilchen ufbreehen und die heiligen sacrament zu lestern, frowen zu beunerende, mit vahen der lúten, die zu schetzent, und wer inen nit zü gebende hat, rißent si die kelen abe, und schetzent darin meniklich glich viende und frúnde. darúber wir sitzen wellent und solichs unserm gnêdigoston herren dem Römischen kunig und ouch unsern gnedigen herren den kurfursten, so fúrderlichest wir môgent, zu schribende meinen, versehon uns ouch, das die von Straßburg und ander stelle in der riviere gelegen sôlichs ouch völlielich getan haben oder noch tün werden. doch so hand unser eidgenossen von Berne und von Solotom und wir mit demselben fursten dem Delphin oinen friden zwenzig tage, die uß- gan werdent des nunden tages des monatz octobers nêchstkunftig, darin die von Zurich und ir widersachen ouch vertêdinget worent, ob si des begertent. das wir aber von dewederm teile inge- gangen sin noch nit vernommen haben. dasselbe fromde volke het ouch etlich stette und sloß in den bistumen Straßburg und Basel erobert, da verschelich ist, das si ganz verheriget werden. denn si sint ingelaßen in unser gnêdigen herrschaft von Osterrich stette Altkilch Louffomberg Waltzhût und Segkingen, da si gesagkplundert haben und die erber lúte zû sôlicher verderblicheit bracht, si geschetzt und geschendet in mossen, das versehelich ist, das si sich des bi iren tagen niemer erholen môgen. und ist uns leit, das wir das schriben oder sagen sôllen. daz lässon wir nu alles sin, als es ist, und empfelden uns und die Reichsstadte und das Land zu Eilsass. datum ipsa die beati Michahelis archangeli anno etc. 440 quarto. (Nürnberg fol. 53 or. chart.; München 45 H. St.-A. Baiorns Vorhältnisse zum Reich nr. 39 cop. churl.). [6] Auf eine inzwischen eingelanjene Anfrage der [in Worms] versammelten Ratsboten der Städte Maina, Worme und Speyer2 vom 24. Sept. (unsere nr. 276,4) über das Verhalten des ET. und der Stadte Basel u. Schaffhausen gegenüber der Armagnakengefahr antworteten die in Nürnberg nersommelten Städteboten am 30. September folgendermaßen: 20 25 BD 35 40 15 80 Fursichtigen ete. lieben frunde. nachdem und uns ewer fruntschaft itzunt geschriben hat von des frembden volkes wegen und wie auch der kûng von Frannkreich und der von Sicilia 1 Das heißt also, der ohen abgedruckte Brief wurde am 19. Sept. wiederholt, aber mit dem Datum des 20. und am Schluß mit dem vor- stehenden Ztsatz. 2 Die Adresse ist zwar in unsorer Vorlage nicht angegeben, ergibt sich aber von selóst heim Ver- gleichen des Inhaltes mit dem unserer nr. 276, 3. 55
Strana 505
C. Briefwechsel und Berichte nr. 231. 505 hinten durch das Westerreich ziehen und das ir dadurch nicht allein ewer selbs sunder auch des heiligen reichs einreissen und merklich scheden und zertrennung besorgend seit; wie das dann ewer brieve, den wir wol vernomen haben, außweiset etc., des tun wir ewerr liebe zu wissen, das wir nicht anders vermerken, dann das dem allerdurchiuchtigisten fursten unserm gnedigisten herren dem Romischen kûng, auch andern des heiligen reichs kurfursten und fur- sten, so dann hie bei sein gnaden versampnet sein, sôllich swer und frembd lewfte getrulich wider und leide sein und haben darumb itzunt ein anslag reisigs zeugs begriften und getan, der auf sant Gallen tag schierst zugen sol, als das auch villeicht nu wol an euch gelangeb ist. OR. 1c so hat auch sein künglich gnade und auch unser herren die kurfursten und fürsten noch ein 10 andern merklichern und grossern anslag vorhanden, der uf den vordern gen sol. und als wir vermerken, so ist in allen so ernst zu den sachen, das wir hoffen, das dem volk mit der hilf gottes widerstand geschee. denn als ewer weisheit berûrt, euch zu schriben, wie es umb die von Basel und Schafhusen ein gestalt habe etc., also wissen wir nicht anders, dann das es von den gnaden gottes noch wol umb sie stet. wir vernemen auch nicht, das sie noch kein 15 stat mit ernst genôtt oder gewunnen haben, darumb wôllet keek und unerschrocken soin, als wir des kein zwifel haben und hoffen, die ding werden noch alle gût. auch haben wir ewers briefs ein abschrift geschickt an etlich ende, da der stett frunde etwas vast zu einander komen werden, und getrawen, das die sollich sach auch nach dem pesten bedenken werden. datum feria quarta post Michaelis unter der von Nurmberg insigel von unser aller wogen Sept. 30 20 daruf gedrucket. (Cetula:) Auch sein itzunt bei unserem herrn kûng hie versampnet: die erzbischofe zu Meintz Coln und Tryer, her Fridrich herzog zu Sachsen, her Fridrich margraf zu Branndenburg, des heiligen reichs kurfursten, her Gotfrid bischof zu Wirtzpurg, her Hein- (Nürnberg fol. 82 cop. chart.) rich und her Ludwig herzogen in Beyrn. [7] Basel hatte sich am 1. Okt. mit einem dringenden Hilferuf unmittelbar an den König gewandt 25 (unsere nr. 218) und solches Schreiben auch den Stadtegesandten in Nürnberg durch Ubersendung einer Abschrift zur Kenntnis gebracht1, dazu eindringlich gebeten, ihr Bestes in der Sache zu tun und davon auch úworn und unsorn gůton frunden den reton in úworn stotten Kenninis zu geben, umb das si den sachen dester treffelicher nachgedenken môgen, was uß eim sôlichen wahsen môge. Dat. feria quinta post festum b. Michaelis archangeli 444. (Nürnberg fol. 57 or. chart.) 6kt. I 5 [8] Darauf schrieben die Sendboten der Frei-und Reichsstädte am 8. Okt. zurüch: Lioben frunde. als uns ewer ersam fruntschaft itzunt geschriben, gestalt und gelegenheit der lant- lewft mit dem frembden volk erclert und dabei in ewerm brief besloßen hat, uns dic froion und reichstette im Elseß iczunt mit demselben frembden volk bekumbert und umbfangen gůtlich lassen bevolhen sein, sol und mag uns ewer liebe genzlich wol getrawen, das uns sollich 35 merkliche übeltet, scheden und wůstung, so dasselb volk an menielichen begeet, als wol pillich ist, mit ganzen trewen wider und laid sein. und haben darümb vormals die sachen an --- don Romischen künig und des heiligen reichs kurfürsten fürsten und herren, so hie ver- sampnet gewesen soin, und auch unser iglicher hinheim an sein fründe pracht und wôllen auch hinfüro unsern fleiße darinne gerne tun und nach unserm vermûgen das peste getrûlich an furkeren, wann wamit etc. datum sub sigillo civitatis Nürembergensis feria 5. ante Dyonisii. Okt. 5 (Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 118a cop. chart.) 30 [9] Das an Bürgermeister und Rat zu Nürnberg und der frien und richsstette erbern sendebotten, so ietz zů Nûremberg versampt sint, gerichtete Schreiben des Meisters Conrat Bock und des Rates zu Straßpurg vom 9. Okt. langte erst nach Abreise der Städteboten an; es heißtn 15 darin: Wir tund uch zû wissende, das der grosmehtige fúrste und herre horre Ludwig von Vyan, des Cristlichen fúrsten des kunges von Franckrich sun der Delphin genant etc., mit grosser maht Eine gleicke Nuchrieht uber die Absendung Bemerken: bedunket úwer liebe utzit fürer zů ihrer Schreiben an den König und die einzelnen schribende sin, môgent ir erfüllen zem besten; Kurfürsten (ieglichem insunders oder inron was Basel hierin getan hatle, habe es den Reichs- stadten und dem ganzen Lande zunutze getan. 50 erbern botschaften, ob si selbs personlich zů Nüremberg nit wêrent) sandte Basel am I. Okt. (Straßburg AA. 191 fol. 35 or. mb.). Vgl. unsere nr. 225, 16. auch an Heister und Rat zu Straßburg mit dem
C. Briefwechsel und Berichte nr. 231. 505 hinten durch das Westerreich ziehen und das ir dadurch nicht allein ewer selbs sunder auch des heiligen reichs einreissen und merklich scheden und zertrennung besorgend seit; wie das dann ewer brieve, den wir wol vernomen haben, außweiset etc., des tun wir ewerr liebe zu wissen, das wir nicht anders vermerken, dann das dem allerdurchiuchtigisten fursten unserm gnedigisten herren dem Romischen kûng, auch andern des heiligen reichs kurfursten und fur- sten, so dann hie bei sein gnaden versampnet sein, sôllich swer und frembd lewfte getrulich wider und leide sein und haben darumb itzunt ein anslag reisigs zeugs begriften und getan, der auf sant Gallen tag schierst zugen sol, als das auch villeicht nu wol an euch gelangeb ist. OR. 1c so hat auch sein künglich gnade und auch unser herren die kurfursten und fürsten noch ein 10 andern merklichern und grossern anslag vorhanden, der uf den vordern gen sol. und als wir vermerken, so ist in allen so ernst zu den sachen, das wir hoffen, das dem volk mit der hilf gottes widerstand geschee. denn als ewer weisheit berûrt, euch zu schriben, wie es umb die von Basel und Schafhusen ein gestalt habe etc., also wissen wir nicht anders, dann das es von den gnaden gottes noch wol umb sie stet. wir vernemen auch nicht, das sie noch kein 15 stat mit ernst genôtt oder gewunnen haben, darumb wôllet keek und unerschrocken soin, als wir des kein zwifel haben und hoffen, die ding werden noch alle gût. auch haben wir ewers briefs ein abschrift geschickt an etlich ende, da der stett frunde etwas vast zu einander komen werden, und getrawen, das die sollich sach auch nach dem pesten bedenken werden. datum feria quarta post Michaelis unter der von Nurmberg insigel von unser aller wogen Sept. 30 20 daruf gedrucket. (Cetula:) Auch sein itzunt bei unserem herrn kûng hie versampnet: die erzbischofe zu Meintz Coln und Tryer, her Fridrich herzog zu Sachsen, her Fridrich margraf zu Branndenburg, des heiligen reichs kurfursten, her Gotfrid bischof zu Wirtzpurg, her Hein- (Nürnberg fol. 82 cop. chart.) rich und her Ludwig herzogen in Beyrn. [7] Basel hatte sich am 1. Okt. mit einem dringenden Hilferuf unmittelbar an den König gewandt 25 (unsere nr. 218) und solches Schreiben auch den Stadtegesandten in Nürnberg durch Ubersendung einer Abschrift zur Kenntnis gebracht1, dazu eindringlich gebeten, ihr Bestes in der Sache zu tun und davon auch úworn und unsorn gůton frunden den reton in úworn stotten Kenninis zu geben, umb das si den sachen dester treffelicher nachgedenken môgen, was uß eim sôlichen wahsen môge. Dat. feria quinta post festum b. Michaelis archangeli 444. (Nürnberg fol. 57 or. chart.) 6kt. I 5 [8] Darauf schrieben die Sendboten der Frei-und Reichsstädte am 8. Okt. zurüch: Lioben frunde. als uns ewer ersam fruntschaft itzunt geschriben, gestalt und gelegenheit der lant- lewft mit dem frembden volk erclert und dabei in ewerm brief besloßen hat, uns dic froion und reichstette im Elseß iczunt mit demselben frembden volk bekumbert und umbfangen gůtlich lassen bevolhen sein, sol und mag uns ewer liebe genzlich wol getrawen, das uns sollich 35 merkliche übeltet, scheden und wůstung, so dasselb volk an menielichen begeet, als wol pillich ist, mit ganzen trewen wider und laid sein. und haben darümb vormals die sachen an --- don Romischen künig und des heiligen reichs kurfürsten fürsten und herren, so hie ver- sampnet gewesen soin, und auch unser iglicher hinheim an sein fründe pracht und wôllen auch hinfüro unsern fleiße darinne gerne tun und nach unserm vermûgen das peste getrûlich an furkeren, wann wamit etc. datum sub sigillo civitatis Nürembergensis feria 5. ante Dyonisii. Okt. 5 (Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 118a cop. chart.) 30 [9] Das an Bürgermeister und Rat zu Nürnberg und der frien und richsstette erbern sendebotten, so ietz zů Nûremberg versampt sint, gerichtete Schreiben des Meisters Conrat Bock und des Rates zu Straßpurg vom 9. Okt. langte erst nach Abreise der Städteboten an; es heißtn 15 darin: Wir tund uch zû wissende, das der grosmehtige fúrste und herre horre Ludwig von Vyan, des Cristlichen fúrsten des kunges von Franckrich sun der Delphin genant etc., mit grosser maht Eine gleicke Nuchrieht uber die Absendung Bemerken: bedunket úwer liebe utzit fürer zů ihrer Schreiben an den König und die einzelnen schribende sin, môgent ir erfüllen zem besten; Kurfürsten (ieglichem insunders oder inron was Basel hierin getan hatle, habe es den Reichs- stadten und dem ganzen Lande zunutze getan. 50 erbern botschaften, ob si selbs personlich zů Nüremberg nit wêrent) sandte Basel am I. Okt. (Straßburg AA. 191 fol. 35 or. mb.). Vgl. unsere nr. 225, 16. auch an Heister und Rat zu Straßburg mit dem
Strana 506
506 Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 9 harus zu Tútschen landen gezogen und, nachdem er mit sinem volk etliche tage umb die statt Basel und in der gegene gelègen ist, sint su nu mit dem huffen herabe umb Colmarr, Sletstatt und nohe zù unser statt Straspurg geruckt und sich darumb gelêgert in die dôrffere und gegene wo sie rauben, brandschatzen, morden und notzüchtigen. sú understont ouch des heiligen richs stette und slosse und ouch andere téglich zû iren handen ze bringon, vordernt und heissent stotte und slosse, dafür sú komment, irem herren dem kunge von Franckrich hulden sweren und gewartig sin, dann dise Tutschen lande sin sient, habent also etwievil stette und slosse zu iren handen broht, nemmlich dise stette und slozze zům Heiligen Crútz, Herlisheim, Egesheim, Marckolczheim, Sant Púlt, Kestenholtz, Nydernëehenheim, Rosheim, Wangen, Marley, Scharrochbergheim, Byschovisheim bi Rosheim und Dambach, dann sú habent so vil lúte und maht, das su allenthalben das velt innehant, und sint in meinung, Tútsche land an sich zû bringen, ouch etliche troffenliche vare an dem Rine zû úberkommen, umb das sú die lande beide ginesit und hie dise site Rines innehaben môhtent etc. also haben wir dern Rômischen kunge und auch den kurfursten dise sachen und hando- lung geschriben und verkundt und hoffent, das ir gnaden, ouch andere fursten herren und stette furderlich harzů tun sôllent. also bittent wir unsere gûte fruntschaft mit ganzem flizz, das ir ouch darane sin und mitsampt den vorgenanten unsern gnedigen herren und andern uwern und unsern gûten frunden den stetten darzu tun wellent, als sich das nach gestalt der sachon gepurt und not- durftig ist. daan wa sollichs nit geschêe, so besorgent wir, das das fromde volk von tage zu tage me stette slosse lande und lûte under sich bringen, sunder wa su nit rettung sêhent; dadurch das heilige Rômische riche grôßlichen und swèrlich gekrenket werden môhte. datum feria sexta 20 ipsa die sancti Dyonisii anno otc. 44. (Nürnberg 5 fol. 63 or. membr.) Wie im vorliegenden Falie Nürnberg an Stelle der wohl schon abgereisten Städtegesandten ge- antwortet hat (vgl. Brief vom 21. Okt., nr. 224, 15), so wird die Stadt auch früher schon in manchen anderen Fällen die Kanzleigeschäfte für die dort versammelten Städteboten ausgeführt haben. 10 15 232. Berichte des Ulmer Gesandten Hans Ehinger an Ulm vom Nürnberger RT. 1444 Sep- 25 tember 22 — Oktober 3 [Nürnbergl. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven copp. chart. coaevae mit Schnitten. a) Hans Ehinger, den man nennet Rûmelin etc., berichtet am 22. September seinem Bürgermeister und Ratvon den Verhandlungen über die Armagnaken und das Verhalten der Schweizer. Sept. 19 Min willig dienst. lieber her burgermaister und lieben herrn. mir zwifelt nicht, iwer so wißhait habe wol verstanden, was der von Argun geworben hat, ouch was ich bi dem Schlap- pen geschriben han und sunder wie die kurfúrsten geseit hand, wie si etwas mit uns reden wôllen. also hand si uns lassen sagen ietz an sampstag, das wir zû in kâmen uf das rathus nach dem tisch. das haben wir getan, indem und wir uf das rathus komen sien, hand si zû uns geschikt her Wipprochten von Helmstat und des bischofs von Triel hofmaister, das wir hin- umbe gangen zu den kurfúrsten. als wir von ainer stuben zů den andern gan wôlten, so sagent uns die egenanten zwen râte, unsers herrn des kungs râte die sien hinin gangen zû unsern herrn den fursten und geren, das wir ouch hinein gangen und hôren, was si mit den fürsten reden wôllen. das tatten wir, das waren her Caspar Schlik und der von Nypperg und her Hans Ungnad. und hub an zu reden der von Nipperg und sprach, das si bi unserm herrn 40 dem kung gewesen weren, hett ir gnade wol verstanden als von des fremden folks wegen, was im geantwürt were als von dem kung. desglichen hett der kung den stelten ouch ge- antwürt als von des anlangens wegen, das der Talffin an etlich stette, die denne dem hailigen rich zugehorten a: das were im laide, und hieß in antwürten, nachdem und si bi irem herrn dem kung gewesen weren und ain antwürt von im begerten, der hette in lassen sagen, das im laid 15 were als von des fremden folks wegen. und trutzten, das si dem rich kain schaden täten. aber er ließ in b sagen, das in nichtz bessers bedúchte denne ain gemainer fride. wenne ouch der also gemacht wirt, so wôlt er gern sinen brûder, sich selbs und sinen vetter wisen, das si sich gutlich finden liessen. dach liessen si das dabi loffen, alle die wile die Schwitzer nicht gericht weren, im sinem brûder und vetter das ir nemen wider recht, und auch die statt Zurich zü 50 35 a) zu ergenzen getan hat. b) em., Vort. fr.
506 Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 9 harus zu Tútschen landen gezogen und, nachdem er mit sinem volk etliche tage umb die statt Basel und in der gegene gelègen ist, sint su nu mit dem huffen herabe umb Colmarr, Sletstatt und nohe zù unser statt Straspurg geruckt und sich darumb gelêgert in die dôrffere und gegene wo sie rauben, brandschatzen, morden und notzüchtigen. sú understont ouch des heiligen richs stette und slosse und ouch andere téglich zû iren handen ze bringon, vordernt und heissent stotte und slosse, dafür sú komment, irem herren dem kunge von Franckrich hulden sweren und gewartig sin, dann dise Tutschen lande sin sient, habent also etwievil stette und slosse zu iren handen broht, nemmlich dise stette und slozze zům Heiligen Crútz, Herlisheim, Egesheim, Marckolczheim, Sant Púlt, Kestenholtz, Nydernëehenheim, Rosheim, Wangen, Marley, Scharrochbergheim, Byschovisheim bi Rosheim und Dambach, dann sú habent so vil lúte und maht, das su allenthalben das velt innehant, und sint in meinung, Tútsche land an sich zû bringen, ouch etliche troffenliche vare an dem Rine zû úberkommen, umb das sú die lande beide ginesit und hie dise site Rines innehaben môhtent etc. also haben wir dern Rômischen kunge und auch den kurfursten dise sachen und hando- lung geschriben und verkundt und hoffent, das ir gnaden, ouch andere fursten herren und stette furderlich harzů tun sôllent. also bittent wir unsere gûte fruntschaft mit ganzem flizz, das ir ouch darane sin und mitsampt den vorgenanten unsern gnedigen herren und andern uwern und unsern gûten frunden den stetten darzu tun wellent, als sich das nach gestalt der sachon gepurt und not- durftig ist. daan wa sollichs nit geschêe, so besorgent wir, das das fromde volk von tage zu tage me stette slosse lande und lûte under sich bringen, sunder wa su nit rettung sêhent; dadurch das heilige Rômische riche grôßlichen und swèrlich gekrenket werden môhte. datum feria sexta 20 ipsa die sancti Dyonisii anno otc. 44. (Nürnberg 5 fol. 63 or. membr.) Wie im vorliegenden Falie Nürnberg an Stelle der wohl schon abgereisten Städtegesandten ge- antwortet hat (vgl. Brief vom 21. Okt., nr. 224, 15), so wird die Stadt auch früher schon in manchen anderen Fällen die Kanzleigeschäfte für die dort versammelten Städteboten ausgeführt haben. 10 15 232. Berichte des Ulmer Gesandten Hans Ehinger an Ulm vom Nürnberger RT. 1444 Sep- 25 tember 22 — Oktober 3 [Nürnbergl. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven copp. chart. coaevae mit Schnitten. a) Hans Ehinger, den man nennet Rûmelin etc., berichtet am 22. September seinem Bürgermeister und Ratvon den Verhandlungen über die Armagnaken und das Verhalten der Schweizer. Sept. 19 Min willig dienst. lieber her burgermaister und lieben herrn. mir zwifelt nicht, iwer so wißhait habe wol verstanden, was der von Argun geworben hat, ouch was ich bi dem Schlap- pen geschriben han und sunder wie die kurfúrsten geseit hand, wie si etwas mit uns reden wôllen. also hand si uns lassen sagen ietz an sampstag, das wir zû in kâmen uf das rathus nach dem tisch. das haben wir getan, indem und wir uf das rathus komen sien, hand si zû uns geschikt her Wipprochten von Helmstat und des bischofs von Triel hofmaister, das wir hin- umbe gangen zu den kurfúrsten. als wir von ainer stuben zů den andern gan wôlten, so sagent uns die egenanten zwen râte, unsers herrn des kungs râte die sien hinin gangen zû unsern herrn den fursten und geren, das wir ouch hinein gangen und hôren, was si mit den fürsten reden wôllen. das tatten wir, das waren her Caspar Schlik und der von Nypperg und her Hans Ungnad. und hub an zu reden der von Nipperg und sprach, das si bi unserm herrn 40 dem kung gewesen weren, hett ir gnade wol verstanden als von des fremden folks wegen, was im geantwürt were als von dem kung. desglichen hett der kung den stelten ouch ge- antwürt als von des anlangens wegen, das der Talffin an etlich stette, die denne dem hailigen rich zugehorten a: das were im laide, und hieß in antwürten, nachdem und si bi irem herrn dem kung gewesen weren und ain antwürt von im begerten, der hette in lassen sagen, das im laid 15 were als von des fremden folks wegen. und trutzten, das si dem rich kain schaden täten. aber er ließ in b sagen, das in nichtz bessers bedúchte denne ain gemainer fride. wenne ouch der also gemacht wirt, so wôlt er gern sinen brûder, sich selbs und sinen vetter wisen, das si sich gutlich finden liessen. dach liessen si das dabi loffen, alle die wile die Schwitzer nicht gericht weren, im sinem brûder und vetter das ir nemen wider recht, und auch die statt Zurich zü 50 35 a) zu ergenzen getan hat. b) em., Vort. fr.
Strana 507
C. Briefwechsel und Berichte nr. 231-232. 507 tringen, die dem hailigen rich zugehorte; das im denne nicht werlich were, die lúte uß dem land zu triben. wenne aber die gericht werden, wôlt denne das fremd folk nicht davon lan, so wôlt or mit libe und güt helfon. also fragten die fursten, wie ins aber were h als von der von Basel wegen, antwürten si: wiewol die von Basel wider sin gnade getan hetten und fúr sine schloß gezogen weren, wenne denne solichs geschâch, so wôlt er doch darzů tûn, das gût were. doch antwůrt der râte ainem und sprach, nu weren si doch vor fraidig, warumbe si sich denne ietz nit fast warten, und maint die von Basel. ouch, lieben herrn, redt her Caspar Schlik und hett ainen brief in der hand, der was in lattin geschriben, und sprach : die statt Dulc hotte ouch uf hutt geschriben und rûfte sin kunglich gnade an als iren rechten herrn und als ain Rômi- Sept. 29 10 schen kung, das er in ain houptman gäb. denne der kung von Cecili were vor in und gerte, das si dem Tâlffin schweren sôlten, das si nit tun wôlten, und trüwete, das si unser herre der kung nit verließ. denne man were vor ziten ouch vor in gelegen, do hetten si sich ouch erwert. also truweten si got, wôlt si unser herre der kúng nit verlassen, si wôlten bi dem rich sterben und wôlten sich des folks wol ufenthalten. und litt die statt im land Luttringen. also redt her Caspar, hetten die von Wurms min herrn den kung ouch angerufft umb hilf und rate und was ouch ain vordrung an si geschehen, uf das giengen des kungs râte hinweg und behuben die fursten uns bi in und redten mit uns, als si das mer denne ain tag getriben hand, und batten uns, das wir in zû erkennen gaben, was wir vor uns hetten. wir antwürten darzů: es were versehenlich, ir furstlich gnade hetten den sachen treffenlich nachgedacht, und wenne wir ir gnaden râte verstünden, was wir denne darzû ratten kunden als botten, wôlten wir gern tûn. denne kurzlich mit uns geredt were. lieben herrn, also liessen si uns von in gan und seiten, si wôlten morn wider nach uns schiken. also ouch si tatten und kamen uf gestern wider uf das rathus zu in. da hub der bischof von Wurms an und sprach, min herrn die fursten liessen uns sagen, das in der pfalzgraf embotten hette als von des fremden folks wegen, die 25 ranten im an etlichen enden in das land und triben unkunschliche werk mit frowen und kindern. ouch wenne si die puren schâtzen, so schniden si in erst die kelen ab. und dunkt uns alle, wie die fursten alle erst erschreken wôllen; und lassen uns sagen, duchte es uns geratten, so mainten die herrn, si wolten ir botschaft zû den Schwitzern schiken, und das wir unser botschaft ouch mit in schikten, und ob man die sach richten môcht, damit die Schwitzer gewiset würden, das so si sich gen unserm herrn dem kúng glicher recht vlißen, môcht das nit gesin, so müßten doch min herrn die fursten wider darúber sitzen, was darzů zû tund were. antwürten wir in, als unserm herrn dem kúng vor geantwûrt war: die von Straßburg Nûremberg und Costencz wolten in gern ain botschaft lihen und walten das an ir frund bringen. do antwürten die von Côln, in were hieher nicht berüfft, Frankfurt und ich von unser frund" weren der sach nit underricht gewesen, was unser herre der kúng furnemen wölt und ouch ir furstlich gnade. wir wolten es aber gern an unser frund bringen; und zwifelt uns nicht, si hielten sich darinne als die, die alles gern sehen, das frid und gnad machen kund, und redten daruf, wie man seite, dic stetto weren Schwitzer und wolten den adel vertriben. do geschâch in ungütlich an, si weren nit Switzer, so vertriben si ouch den adel nicht, denne was si ratten und helfen kunden, das der adel und alle erberkait geuffet môcht werden, das tätten si gern. mit vil mer worten antwürten uns die herrn durch den bischof von Worms, si hetten unser antwûrt wol gehôrt und dankten uns fast. aber als wir zum letsten geredt hetten, do hetten si noch solichs nit gehôrt und hetten nie anders gehôrt, denne das die stette, von der wogen ich redt, sich erberk- lich und redlich gehalten hetten. und si wolten hinuf zů unserm heren dem kúng und uns wider sagen. was das wirt, waißt ich nit. und als si ufstunden, redt marggraf Fridrich, man müßt herrn han, so weren edellúte nichtz nutz ane die erbern burger und die erbern burger nichtz ane den adel, und weren baide gût bi-ainander. geben an s. Maricius tag 44. 5 15 20 35 40 Sept. 21 45 Sapt. 22 (fase. 42 nr. 1) al c2., Forl. u. b) �w erganEn geantwurt. c) em., Forl. Du. d) zu espäNzen wegen.
C. Briefwechsel und Berichte nr. 231-232. 507 tringen, die dem hailigen rich zugehorte; das im denne nicht werlich were, die lúte uß dem land zu triben. wenne aber die gericht werden, wôlt denne das fremd folk nicht davon lan, so wôlt or mit libe und güt helfon. also fragten die fursten, wie ins aber were h als von der von Basel wegen, antwürten si: wiewol die von Basel wider sin gnade getan hetten und fúr sine schloß gezogen weren, wenne denne solichs geschâch, so wôlt er doch darzů tûn, das gût were. doch antwůrt der râte ainem und sprach, nu weren si doch vor fraidig, warumbe si sich denne ietz nit fast warten, und maint die von Basel. ouch, lieben herrn, redt her Caspar Schlik und hett ainen brief in der hand, der was in lattin geschriben, und sprach : die statt Dulc hotte ouch uf hutt geschriben und rûfte sin kunglich gnade an als iren rechten herrn und als ain Rômi- Sept. 29 10 schen kung, das er in ain houptman gäb. denne der kung von Cecili were vor in und gerte, das si dem Tâlffin schweren sôlten, das si nit tun wôlten, und trüwete, das si unser herre der kung nit verließ. denne man were vor ziten ouch vor in gelegen, do hetten si sich ouch erwert. also truweten si got, wôlt si unser herre der kúng nit verlassen, si wôlten bi dem rich sterben und wôlten sich des folks wol ufenthalten. und litt die statt im land Luttringen. also redt her Caspar, hetten die von Wurms min herrn den kung ouch angerufft umb hilf und rate und was ouch ain vordrung an si geschehen, uf das giengen des kungs râte hinweg und behuben die fursten uns bi in und redten mit uns, als si das mer denne ain tag getriben hand, und batten uns, das wir in zû erkennen gaben, was wir vor uns hetten. wir antwürten darzů: es were versehenlich, ir furstlich gnade hetten den sachen treffenlich nachgedacht, und wenne wir ir gnaden râte verstünden, was wir denne darzû ratten kunden als botten, wôlten wir gern tûn. denne kurzlich mit uns geredt were. lieben herrn, also liessen si uns von in gan und seiten, si wôlten morn wider nach uns schiken. also ouch si tatten und kamen uf gestern wider uf das rathus zu in. da hub der bischof von Wurms an und sprach, min herrn die fursten liessen uns sagen, das in der pfalzgraf embotten hette als von des fremden folks wegen, die 25 ranten im an etlichen enden in das land und triben unkunschliche werk mit frowen und kindern. ouch wenne si die puren schâtzen, so schniden si in erst die kelen ab. und dunkt uns alle, wie die fursten alle erst erschreken wôllen; und lassen uns sagen, duchte es uns geratten, so mainten die herrn, si wolten ir botschaft zû den Schwitzern schiken, und das wir unser botschaft ouch mit in schikten, und ob man die sach richten môcht, damit die Schwitzer gewiset würden, das so si sich gen unserm herrn dem kúng glicher recht vlißen, môcht das nit gesin, so müßten doch min herrn die fursten wider darúber sitzen, was darzů zû tund were. antwürten wir in, als unserm herrn dem kúng vor geantwûrt war: die von Straßburg Nûremberg und Costencz wolten in gern ain botschaft lihen und walten das an ir frund bringen. do antwürten die von Côln, in were hieher nicht berüfft, Frankfurt und ich von unser frund" weren der sach nit underricht gewesen, was unser herre der kúng furnemen wölt und ouch ir furstlich gnade. wir wolten es aber gern an unser frund bringen; und zwifelt uns nicht, si hielten sich darinne als die, die alles gern sehen, das frid und gnad machen kund, und redten daruf, wie man seite, dic stetto weren Schwitzer und wolten den adel vertriben. do geschâch in ungütlich an, si weren nit Switzer, so vertriben si ouch den adel nicht, denne was si ratten und helfen kunden, das der adel und alle erberkait geuffet môcht werden, das tätten si gern. mit vil mer worten antwürten uns die herrn durch den bischof von Worms, si hetten unser antwûrt wol gehôrt und dankten uns fast. aber als wir zum letsten geredt hetten, do hetten si noch solichs nit gehôrt und hetten nie anders gehôrt, denne das die stette, von der wogen ich redt, sich erberk- lich und redlich gehalten hetten. und si wolten hinuf zů unserm heren dem kúng und uns wider sagen. was das wirt, waißt ich nit. und als si ufstunden, redt marggraf Fridrich, man müßt herrn han, so weren edellúte nichtz nutz ane die erbern burger und die erbern burger nichtz ane den adel, und weren baide gût bi-ainander. geben an s. Maricius tag 44. 5 15 20 35 40 Sept. 21 45 Sapt. 22 (fase. 42 nr. 1) al c2., Forl. u. b) �w erganEn geantwurt. c) em., Forl. Du. d) zu espäNzen wegen.
Strana 508
508 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. b) Derselbe am 3. Oktober: übersendet den großen Anschlag für die Stadte [im Armagnaken- kriege]; berichtet über den bevorstehenden Aufbruch von König und Fürsten u.am. (Sept. 26/ Okl. 5 ORt. I Min willig uew. mir hat her Caspar der Schlick ainen zedel geschicket und damit et- wievil brief, daz ich nicht lasse, ich schick die úwer wißhait, daz ir die schicken ieden, dahin er gehôre, und hat mir die geschickt am sampstag vor imbis. die schick ich úwer wißhait bi 5 minem knechte und verstan nicht anders, denn daz es die brief sien, als ich uch vor och geschriben1 han alsa von des grossen anschlags wegen; ab der also gemachet ist, als ich úch geschriben han, ab er gemindert oder gemeret ist, werden ir wol hôren an dem brief. och, lieben herren, han ich úwer wißhait vor geschriben, wie die sag sie, daz die fursten hinweg wôllen, laß ich úwer wißhait wissen, daz ich nicht anders verstan, denn daz die fursten 10 alle an dem ufbrecben sien; und ist die rede, daz der von Sachssen und der von Mentz ietzo an gûtentag haim wôllen und etlich horren mer. ab daz geschehe oder nicht, daz waiß ich nicht; denn ir ding verkeren sich diek. och, lieben herren, hôre ich, daz unser herre der kunig bald hinweg wolle, und seit ainer, er wolle daz land" hinuf; och sagen otlich, er welle daz land hinabe, waz daruß wirt, waiß ich noch nicht. denn alsbald ichs erfaren kan, und wenn die 15 fürsten ufbrechen, daz wil ich úwer wißhait unverzogenlich wissen lassen. och ist der von Cily am donrstag hieher komen. etlich sagen, er habe bi hundert pferiden, daz waiß ich aber nicht, wievil er hat. und ist die sage, er welle ach hinuf zû herzog Albrecht. ob daz geschehe oder nit, daz wail ich nicht. denn waz ich in dem und anderm erfare, daz wil ich úwer wißhait wissen lan. och sind die herren noch alle tag bi-ainander, machen si etwaz gütz, daz wolle 20 Okt. s gott. geben uf sampstag nach Michahelis 41. (fase. 41 nr. 96, Beilage zum Brieje Ulms an Nördlingen vom 6. Okt., unserer nr. 279, 1) 233. Schreiben des [kgl. Sekretärs] Enea Silvio mit Einzelheiten über die Verhandlungen des RT. 1444 [September 22] — November 21 Nürnherg und Bruck sa. d. Mur]. a) An den kgl. Protonotar Johannes Gers. u. a. über Verhandlungen des Konzils und der 25 Stadt Basel, desgl. Kg. Friedrichs mit dem Dauphin, dessen Gesandtschaft heim RT.; Be- sucher des RT., Bemihungen des burgundischen Gesandten Bf. IGuillaume Filastre] von Verdun um Anerkennung P. Eugens. 1444 [September 222]. A aus München St.-B. clm. 12725 fol. 110b-112a cop. chart. coaera. B coll. ebenda cl. 70 fol. 401b.402b cop. chart. C coll. ebenda clm. 5311 fol. 111a-113b cop. chart. In München St.-B. elm. 12390 fol. 143a-146a. — Ebenda elm. 14134 fol. 715-72b. 30 Druck: Wolkan I, I nr. 157 mit Datum „ƒ22. Sept.J“. Domino Johanni Gerss regio prothonotario, viro prestanti et amici amico Eneas Silvius poeta salutem pluriman dicit. [Enea teilt ihm zunächst die Ankunjt des Dauphin mit evnem großen Heer 85 innerhalb der Reichsgrenzen und die Einnahme Mömpelgards mit, verzeichnet die verschiedenen Gründe, die der Dauphin jür sein Vorgehen verbreiten lasse, darurter die, er sei vom Römischen König gerujen worden, wolle die Rechte des Hauses Frankreich, die sich bis an den Rhein erstreckten, zur Geltung bringen und werde deshalb Straßburg belagern, und berichtet Uher die Stärke des französischen Heeres und über Vereinbarungen des Elsässischen Adels mit dem Dauphin. Weiterhin schildert er 40 ausfihrlich die Schlacht bei Sankt Jakob an der Birs zwischen den Eidgenossen und den Armagnaken. Dann fährt er forl:] dum hee aguntur, rex Romanorum oratores ad Dalphinum mittit epi- scopum Augustensem et Johannem de Aych3 doctorem nonnullosque milites perscrututum, quid a) em., Vorl. an. b) em. Vorl. lang. 1 Nicht anfgefunden. 2 Wolkan (a.a.O. S. 438 Anm. I) ergänzt das Datum nach dem in Prag aufbewahrien cod. Lob- kowitz 462 fol. 68 aus einem Brief Wenzels von Bochow, der den Inhalt des obigen Briejes größten- teils wörtlich übernommen hat und datiert ist ex Nurenberga die 22. septembris anno 1444. Die 15 Angaben Wolkans ließen sich von uns nicht mehr nachprüjen und sollen deshalb bis zu einem anderer. Beweis auch hier gelten. 3 Vgl. unsere nr. 230, a, dazu S. 199 Anm. 1. 50
508 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. b) Derselbe am 3. Oktober: übersendet den großen Anschlag für die Stadte [im Armagnaken- kriege]; berichtet über den bevorstehenden Aufbruch von König und Fürsten u.am. (Sept. 26/ Okl. 5 ORt. I Min willig uew. mir hat her Caspar der Schlick ainen zedel geschicket und damit et- wievil brief, daz ich nicht lasse, ich schick die úwer wißhait, daz ir die schicken ieden, dahin er gehôre, und hat mir die geschickt am sampstag vor imbis. die schick ich úwer wißhait bi 5 minem knechte und verstan nicht anders, denn daz es die brief sien, als ich uch vor och geschriben1 han alsa von des grossen anschlags wegen; ab der also gemachet ist, als ich úch geschriben han, ab er gemindert oder gemeret ist, werden ir wol hôren an dem brief. och, lieben herren, han ich úwer wißhait vor geschriben, wie die sag sie, daz die fursten hinweg wôllen, laß ich úwer wißhait wissen, daz ich nicht anders verstan, denn daz die fursten 10 alle an dem ufbrecben sien; und ist die rede, daz der von Sachssen und der von Mentz ietzo an gûtentag haim wôllen und etlich horren mer. ab daz geschehe oder nicht, daz waiß ich nicht; denn ir ding verkeren sich diek. och, lieben herren, hôre ich, daz unser herre der kunig bald hinweg wolle, und seit ainer, er wolle daz land" hinuf; och sagen otlich, er welle daz land hinabe, waz daruß wirt, waiß ich noch nicht. denn alsbald ichs erfaren kan, und wenn die 15 fürsten ufbrechen, daz wil ich úwer wißhait unverzogenlich wissen lassen. och ist der von Cily am donrstag hieher komen. etlich sagen, er habe bi hundert pferiden, daz waiß ich aber nicht, wievil er hat. und ist die sage, er welle ach hinuf zû herzog Albrecht. ob daz geschehe oder nit, daz wail ich nicht. denn waz ich in dem und anderm erfare, daz wil ich úwer wißhait wissen lan. och sind die herren noch alle tag bi-ainander, machen si etwaz gütz, daz wolle 20 Okt. s gott. geben uf sampstag nach Michahelis 41. (fase. 41 nr. 96, Beilage zum Brieje Ulms an Nördlingen vom 6. Okt., unserer nr. 279, 1) 233. Schreiben des [kgl. Sekretärs] Enea Silvio mit Einzelheiten über die Verhandlungen des RT. 1444 [September 22] — November 21 Nürnherg und Bruck sa. d. Mur]. a) An den kgl. Protonotar Johannes Gers. u. a. über Verhandlungen des Konzils und der 25 Stadt Basel, desgl. Kg. Friedrichs mit dem Dauphin, dessen Gesandtschaft heim RT.; Be- sucher des RT., Bemihungen des burgundischen Gesandten Bf. IGuillaume Filastre] von Verdun um Anerkennung P. Eugens. 1444 [September 222]. A aus München St.-B. clm. 12725 fol. 110b-112a cop. chart. coaera. B coll. ebenda cl. 70 fol. 401b.402b cop. chart. C coll. ebenda clm. 5311 fol. 111a-113b cop. chart. In München St.-B. elm. 12390 fol. 143a-146a. — Ebenda elm. 14134 fol. 715-72b. 30 Druck: Wolkan I, I nr. 157 mit Datum „ƒ22. Sept.J“. Domino Johanni Gerss regio prothonotario, viro prestanti et amici amico Eneas Silvius poeta salutem pluriman dicit. [Enea teilt ihm zunächst die Ankunjt des Dauphin mit evnem großen Heer 85 innerhalb der Reichsgrenzen und die Einnahme Mömpelgards mit, verzeichnet die verschiedenen Gründe, die der Dauphin jür sein Vorgehen verbreiten lasse, darurter die, er sei vom Römischen König gerujen worden, wolle die Rechte des Hauses Frankreich, die sich bis an den Rhein erstreckten, zur Geltung bringen und werde deshalb Straßburg belagern, und berichtet Uher die Stärke des französischen Heeres und über Vereinbarungen des Elsässischen Adels mit dem Dauphin. Weiterhin schildert er 40 ausfihrlich die Schlacht bei Sankt Jakob an der Birs zwischen den Eidgenossen und den Armagnaken. Dann fährt er forl:] dum hee aguntur, rex Romanorum oratores ad Dalphinum mittit epi- scopum Augustensem et Johannem de Aych3 doctorem nonnullosque milites perscrututum, quid a) em., Vorl. an. b) em. Vorl. lang. 1 Nicht anfgefunden. 2 Wolkan (a.a.O. S. 438 Anm. I) ergänzt das Datum nach dem in Prag aufbewahrien cod. Lob- kowitz 462 fol. 68 aus einem Brief Wenzels von Bochow, der den Inhalt des obigen Briejes größten- teils wörtlich übernommen hat und datiert ist ex Nurenberga die 22. septembris anno 1444. Die 15 Angaben Wolkans ließen sich von uns nicht mehr nachprüjen und sollen deshalb bis zu einem anderer. Beweis auch hier gelten. 3 Vgl. unsere nr. 230, a, dazu S. 199 Anm. 1. 50
Strana 509
C. Briefwechsel und Berichte nr. 232-234. 509 cause sit, quod imperium cum exercitu sit ingressus. redeunt oratores et cum his Dalphinus suos ad regem destinat quinque viros prestantes. interim ex parte concilii Basiliensis cardinales duo, Arelatensis et sancti Calixti, pluresque alii doctores Dalphinum adeunt et cum his cives Basilienses deprecanturque, ne vel concilio vel civitati noceat. is rursum suos Basileam cum his nuncios mittit, qui adhue ibi sunt habentque divorsos concordie tractatus. nam et oratores pape Felicis uc ducis Sahandie tociusque Suicensium factionis illic convenerunt. rumor est potissime, Dalphinum- poscereb urbem Basiliensem tanquam regni Francie sibi restitui, quod si fiate, magna privilegia illi civitati pollicoturd. oratores autem Dalphini, qui hie sunt, ajunt, Dalphinum vocatu regis contra Suicenses venisse, dicuntque, jam sce stravisse magnam inimicorum manum suaque opera 10 remotam ex Thurego obsidionem, petuntque firmari pacta cum nobilibus Alsacie percussa staciones- que in hane hierem exigunt, que si sibi negentur, non posse se dicunt abstinere, quin noccant. habent jam Lauffemberg Sekingen Waldshût) et alia quedam opida. sed illa non sufficere predicant ; Brisacum ae Friburgum volunt adjungi. exindo Sigismundum Austrio ducem ad consumandum matrimonium cum filia regis Francie Dalphinique sorore transmitti querunt. nihil adhue res- ponsi est datum, civitates et principes ing consultando sunt, faxit deus, ut fiuis sit bonus! nam murem in pera nutrire quam tutum sit, proverbium docet. anguis torpentem frigore herinacium domi suscepit, qui calefactus extensis pennis anguem domo pepulit, videant nostri principes, ut consulte faciant, ne post factum dicere habeant ,non putavimus". habes ex me, vir probatissime, quid in rebus Armeniacorum geratur. in factis ecclesie nulla est adhue recepta conclusio. sunt hic 2 quatuor electores, Maguntinus Treverensis dux Saxonie et marchio Branndemburgensis. palatinus propter Armeniacos indultum habet, ne veniat tueaturque patriam. Culoniensis archiepiscopus in obsidione Susatensium occupatus venire hucusque non potuit, sed nune per oratores regis factis induciis venturus dicitur. sunt hic ambarum parcium oratores et quisque suam rem tuetur. episcopus Verdunensis ex parte dueis Burgundie hue venit magnoperoque suadere" nititur, ut 25 majestas regia cum tota nacione pro papa‘ Eugenio se dcclaret, qui hodie coram toto cetu magnam oracionem habuit. hee sunt, que nune scribere possum, tu valo cum consorte tua magis bona quam fortasse prudente, quia inter feminas non solet regnare prudencia. iterum! vale et me ama. ex Norembergak anno domini 1444. 15 b) Uber das Ergebnis dee Nürnberger RT. schrich Enea am 19. November (ex Prugk die 19. no- Nov. 19 s0 vembris 1444) dem Petrus de Noxeto, seriptori apostolico, unter anderem: credo te desiderarô ex me fieri certiorem, quomodo res in Nurenberga snecesserunt. sed andies ista ex aliis. meum non est aliud scribere, nisi quod in discordia recessimus, oratores regis infra paucos dies ad vos dirigentur. quos curate diligenter expediri et bene, si vestrum et publicum cupitis bonum. (München elm. 70 fol. 221; gedr. Voigt in Arch. öst. Gesch. 16, 359 nr. 131. Wolkan I, 1 S. 450 nr. 163). 40 c) Am nächsten Tage (Prugk die 20. novembris 14431) achrieb er ganz äliniich wach ar. Johannes Campisio: Epistolam satis verbosam ex Nurenberga tibi direxi multisque tuis quesitis satis feci; er habe aber bisher keine Antwort erhalten. non scribam tibi, quomodo res ecclesie apud Nurenbergam directe fuerint. nanque hoc ex aliis pluribus intelligere potuisti et presertim ox nuntiis apostolicis, qui ibi fuerunt jamque in curiam redire potuerunt. hoc tantum pessum dicere, quod in divisione recessum est, aliis unam, aliis aliam partem tuentibus. veniunt in brevi ad vos oratores regii; et, si bene fuerint expediti, magnum erit vestrarum partium fundamentum u.a.m. egn per hos dies ex curia regia recessi, quia magna illic pestis viget caduntque homines sieut in silvis hoe tempore arborum folia, sumque hic in montibus salubrique aere; vom Kardinal s. Angeli höre er nichts. (München elm. 70 fol. 221b cop. chart.; gedr. Voigt a.a.O.16, 359 nr. 132, Wolhan I, 1S. 450 f.nr. 164). 35 Nos. 20 45 234. Rat van Meran und Landschaft Tirol an Innsbruck und Hall: berichten über Erfahrungen ihres Boten beim Nürnberger RT., insbesondere über die Haltung des Königs zu Hzg. Sigmund. 1444 September 28 Meran. 50 Aus dem Druck bei Chmel, Materialien I, 2 S. 188 nr. LXIV, 13. (Vorlage ist nicht mahr zu ermitteln). 55 Vogt Ulrich von Matsch der elter graff zo Kirchperg hawbtman an der Etsch und der gesworn ratt an Meran yecz an stat und als obrist verbeser -- herzog Sigmunds herzog ze Osterreich etc. und seiner landschaft der egenantn grafschaft cte. schreiben an den ratt baider stett Innsprugk und a) DU om, Dalph. poscere. b) om. A. c) Č fict. d) B pollicentur. e)Ut. C. I)II. BO. g) BC 10:. h) B persuadere. i) om. B. j) Bom. Iterum — ama. k) Datum Jeldt in A. 1) sal
C. Briefwechsel und Berichte nr. 232-234. 509 cause sit, quod imperium cum exercitu sit ingressus. redeunt oratores et cum his Dalphinus suos ad regem destinat quinque viros prestantes. interim ex parte concilii Basiliensis cardinales duo, Arelatensis et sancti Calixti, pluresque alii doctores Dalphinum adeunt et cum his cives Basilienses deprecanturque, ne vel concilio vel civitati noceat. is rursum suos Basileam cum his nuncios mittit, qui adhue ibi sunt habentque divorsos concordie tractatus. nam et oratores pape Felicis uc ducis Sahandie tociusque Suicensium factionis illic convenerunt. rumor est potissime, Dalphinum- poscereb urbem Basiliensem tanquam regni Francie sibi restitui, quod si fiate, magna privilegia illi civitati pollicoturd. oratores autem Dalphini, qui hie sunt, ajunt, Dalphinum vocatu regis contra Suicenses venisse, dicuntque, jam sce stravisse magnam inimicorum manum suaque opera 10 remotam ex Thurego obsidionem, petuntque firmari pacta cum nobilibus Alsacie percussa staciones- que in hane hierem exigunt, que si sibi negentur, non posse se dicunt abstinere, quin noccant. habent jam Lauffemberg Sekingen Waldshût) et alia quedam opida. sed illa non sufficere predicant ; Brisacum ae Friburgum volunt adjungi. exindo Sigismundum Austrio ducem ad consumandum matrimonium cum filia regis Francie Dalphinique sorore transmitti querunt. nihil adhue res- ponsi est datum, civitates et principes ing consultando sunt, faxit deus, ut fiuis sit bonus! nam murem in pera nutrire quam tutum sit, proverbium docet. anguis torpentem frigore herinacium domi suscepit, qui calefactus extensis pennis anguem domo pepulit, videant nostri principes, ut consulte faciant, ne post factum dicere habeant ,non putavimus". habes ex me, vir probatissime, quid in rebus Armeniacorum geratur. in factis ecclesie nulla est adhue recepta conclusio. sunt hic 2 quatuor electores, Maguntinus Treverensis dux Saxonie et marchio Branndemburgensis. palatinus propter Armeniacos indultum habet, ne veniat tueaturque patriam. Culoniensis archiepiscopus in obsidione Susatensium occupatus venire hucusque non potuit, sed nune per oratores regis factis induciis venturus dicitur. sunt hic ambarum parcium oratores et quisque suam rem tuetur. episcopus Verdunensis ex parte dueis Burgundie hue venit magnoperoque suadere" nititur, ut 25 majestas regia cum tota nacione pro papa‘ Eugenio se dcclaret, qui hodie coram toto cetu magnam oracionem habuit. hee sunt, que nune scribere possum, tu valo cum consorte tua magis bona quam fortasse prudente, quia inter feminas non solet regnare prudencia. iterum! vale et me ama. ex Norembergak anno domini 1444. 15 b) Uber das Ergebnis dee Nürnberger RT. schrich Enea am 19. November (ex Prugk die 19. no- Nov. 19 s0 vembris 1444) dem Petrus de Noxeto, seriptori apostolico, unter anderem: credo te desiderarô ex me fieri certiorem, quomodo res in Nurenberga snecesserunt. sed andies ista ex aliis. meum non est aliud scribere, nisi quod in discordia recessimus, oratores regis infra paucos dies ad vos dirigentur. quos curate diligenter expediri et bene, si vestrum et publicum cupitis bonum. (München elm. 70 fol. 221; gedr. Voigt in Arch. öst. Gesch. 16, 359 nr. 131. Wolkan I, 1 S. 450 nr. 163). 40 c) Am nächsten Tage (Prugk die 20. novembris 14431) achrieb er ganz äliniich wach ar. Johannes Campisio: Epistolam satis verbosam ex Nurenberga tibi direxi multisque tuis quesitis satis feci; er habe aber bisher keine Antwort erhalten. non scribam tibi, quomodo res ecclesie apud Nurenbergam directe fuerint. nanque hoc ex aliis pluribus intelligere potuisti et presertim ox nuntiis apostolicis, qui ibi fuerunt jamque in curiam redire potuerunt. hoc tantum pessum dicere, quod in divisione recessum est, aliis unam, aliis aliam partem tuentibus. veniunt in brevi ad vos oratores regii; et, si bene fuerint expediti, magnum erit vestrarum partium fundamentum u.a.m. egn per hos dies ex curia regia recessi, quia magna illic pestis viget caduntque homines sieut in silvis hoe tempore arborum folia, sumque hic in montibus salubrique aere; vom Kardinal s. Angeli höre er nichts. (München elm. 70 fol. 221b cop. chart.; gedr. Voigt a.a.O.16, 359 nr. 132, Wolhan I, 1S. 450 f.nr. 164). 35 Nos. 20 45 234. Rat van Meran und Landschaft Tirol an Innsbruck und Hall: berichten über Erfahrungen ihres Boten beim Nürnberger RT., insbesondere über die Haltung des Königs zu Hzg. Sigmund. 1444 September 28 Meran. 50 Aus dem Druck bei Chmel, Materialien I, 2 S. 188 nr. LXIV, 13. (Vorlage ist nicht mahr zu ermitteln). 55 Vogt Ulrich von Matsch der elter graff zo Kirchperg hawbtman an der Etsch und der gesworn ratt an Meran yecz an stat und als obrist verbeser -- herzog Sigmunds herzog ze Osterreich etc. und seiner landschaft der egenantn grafschaft cte. schreiben an den ratt baider stett Innsprugk und a) DU om, Dalph. poscere. b) om. A. c) Č fict. d) B pollicentur. e)Ut. C. I)II. BO. g) BC 10:. h) B persuadere. i) om. B. j) Bom. Iterum — ama. k) Datum Jeldt in A. 1) sal
Strana 510
510 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Sept. 27 Sept. 28 Hall verbesern des nydern Inntals und Wipptals: wir tun eu zu wissen, daz Sigmund Benedikt burger an Merun ainer aus den poten, dy wir zu unserm genadigisten herrn dem Römisch konig gen Nurnberg gesand habn, her zu Meran des suntags vor Michahelis fur den gesworn ratt komen ist und hat uns zu bekennen gebn mil mer wortn in ainer manzedl begriffn, der abgeschrift wir eu hie in verslossn auch schikkn, damit ir eu auch danach wisset zu richtn, sunder das der grabn 3 passteyen klausen und was eu notdurft an den enden dunket, ze wer eu fúrsehet, wann herzog Ludweig dem konig ein haltung zu Ratenberg mit etwevil hundert pfardn tun wil, wann wir ye verstenn, daz der konig unsern hern herzog Sigmundn mit kainer lieb zu land komen wil lassen. auch ist herzog Albrecht von Osterreich mit dem von Wirtuberg hinauf und maynt Veltkirch und ander gslos einzenemen. dabey wir versteen, das er an mengern endn an uns seczen wil, da got vor sey, daz er uns erober. davon wirt der haubtman und Jochim von Montany mit andern an verzihn gen Veltkirch reyten. Weiter zu sinem Schreiben der Adressaten von der erfindung und des von Frewntsperg wegn, dieser geschrift entsprechend nachzugehen. gebn zu Meran an sand Michels abent anno domini etc. 44. 10 235. Bericht Enea Silvios in seiner Geschichte des Baseler Konzils über die Verhandlungen und 15 Beschlüsse des Nürnberger Reichstages in der Kirchenfrage. 1444 zu Oktober 8. Aus Rom V.B. cod. Vat. lat. 3887 fol. 24b.25� not. chart., eigenhandige Niederschrijt des Enea. Drucke: Varot. Fea, Pius II. Pont. Max., Romas MDCCCXXIII, p. 85f.; Wolkan II S. 205-206. 20 Cumque rex illuc venisset cum magna procerum comitiva, comperit utriusque partis legatos expectantes pluresque principes. ultimus omnium advenit Theodericus Coloniensis, qui tunc cum Susatensibus bellum gerebat. illic ergo in rebus ecclesie decretum est, ut rex quatuor, electores, quicumque esset, duos, metropolitani alii et alii principes unum pro quolibet doctum virum deputarent; qui audirent partes et cogitarent, quid esset agendum, 25 referentque principibus. deputavit autem majestas regia Sylvestrum episcopum Chimensem, Johannem Asselbach theologum et Ulricum Sonenberger et Eneam secretarios. ibi cum diu res ventilata esset, in eam tandem sententiam declinatum est, ut rogarentur ambe partes concilium apud Constantiam ad certam diem indicere a, quod si ambe partes venirent annuerent- que precibus, indubitatum illic concilium, que vellet in rebus ecclesie, ordinaret; sin vero, so altera tantum pars annueret, cum illa Germanica natio generale concilium celebraret et rebus ecclesie consuleret. in hoc Lysura, qui Maguntini vices gerebat, adversus erat ; nisi enim ambe partes convenissent, non obligari nationem volebat. contra Eneas indignum dicebat sine spe utilitatis aut Eugenium aut Basilienses invitari ad locum tertium. nam et Eugenius concilium Rome se indixisse aiebat apud Lateranum, ubi tamen nihil conciliariter agebatur. a5 optinuit autem sententia Ence; Basiliensibusque amplius promissum est, si ante terminum ad Constantiam se transferrentb, tutos ibi futuros et in ea estimatione, qua essent Basilee; in termino vero si alia pars non advenisset, habituros vim concilii Germaniamque illis obedi- turam, huie sententie neque Treverensis neque Coloniensis neque dux Saxonie assensi sunt, ut qui obediri concilio omnino volebant. ceteri omnes majestatem regiam sunt secuti, palatini 40 tamen oratores dubii fuerunt. 236. Dr. Heinrich Leubing an seinen Kirchenfürsten]: berichtet über die Abstimmung auf dem Nürnberger RT. zum brieflich beigefügten [2.] kgl. Vorschlag (nr. 193). 1444 Oktober 12 Nürnberg. Aus Wolfenbittel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 121 ab cop. chart.; am Rande der I. Zeile: 15 Missiva. Reverendissime in Christo pater. post humilimam mei recommendacionem. pater et domine gratiose. desideraverunt vestri, ut dominacioni vestre patefacerem hujus Nûrem- a) am Rande von der Hand der Enea in kalendis ottobris [Okt. 1] ad annum. b) sm. Vorl. transierre.
510 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Sept. 27 Sept. 28 Hall verbesern des nydern Inntals und Wipptals: wir tun eu zu wissen, daz Sigmund Benedikt burger an Merun ainer aus den poten, dy wir zu unserm genadigisten herrn dem Römisch konig gen Nurnberg gesand habn, her zu Meran des suntags vor Michahelis fur den gesworn ratt komen ist und hat uns zu bekennen gebn mil mer wortn in ainer manzedl begriffn, der abgeschrift wir eu hie in verslossn auch schikkn, damit ir eu auch danach wisset zu richtn, sunder das der grabn 3 passteyen klausen und was eu notdurft an den enden dunket, ze wer eu fúrsehet, wann herzog Ludweig dem konig ein haltung zu Ratenberg mit etwevil hundert pfardn tun wil, wann wir ye verstenn, daz der konig unsern hern herzog Sigmundn mit kainer lieb zu land komen wil lassen. auch ist herzog Albrecht von Osterreich mit dem von Wirtuberg hinauf und maynt Veltkirch und ander gslos einzenemen. dabey wir versteen, das er an mengern endn an uns seczen wil, da got vor sey, daz er uns erober. davon wirt der haubtman und Jochim von Montany mit andern an verzihn gen Veltkirch reyten. Weiter zu sinem Schreiben der Adressaten von der erfindung und des von Frewntsperg wegn, dieser geschrift entsprechend nachzugehen. gebn zu Meran an sand Michels abent anno domini etc. 44. 10 235. Bericht Enea Silvios in seiner Geschichte des Baseler Konzils über die Verhandlungen und 15 Beschlüsse des Nürnberger Reichstages in der Kirchenfrage. 1444 zu Oktober 8. Aus Rom V.B. cod. Vat. lat. 3887 fol. 24b.25� not. chart., eigenhandige Niederschrijt des Enea. Drucke: Varot. Fea, Pius II. Pont. Max., Romas MDCCCXXIII, p. 85f.; Wolkan II S. 205-206. 20 Cumque rex illuc venisset cum magna procerum comitiva, comperit utriusque partis legatos expectantes pluresque principes. ultimus omnium advenit Theodericus Coloniensis, qui tunc cum Susatensibus bellum gerebat. illic ergo in rebus ecclesie decretum est, ut rex quatuor, electores, quicumque esset, duos, metropolitani alii et alii principes unum pro quolibet doctum virum deputarent; qui audirent partes et cogitarent, quid esset agendum, 25 referentque principibus. deputavit autem majestas regia Sylvestrum episcopum Chimensem, Johannem Asselbach theologum et Ulricum Sonenberger et Eneam secretarios. ibi cum diu res ventilata esset, in eam tandem sententiam declinatum est, ut rogarentur ambe partes concilium apud Constantiam ad certam diem indicere a, quod si ambe partes venirent annuerent- que precibus, indubitatum illic concilium, que vellet in rebus ecclesie, ordinaret; sin vero, so altera tantum pars annueret, cum illa Germanica natio generale concilium celebraret et rebus ecclesie consuleret. in hoc Lysura, qui Maguntini vices gerebat, adversus erat ; nisi enim ambe partes convenissent, non obligari nationem volebat. contra Eneas indignum dicebat sine spe utilitatis aut Eugenium aut Basilienses invitari ad locum tertium. nam et Eugenius concilium Rome se indixisse aiebat apud Lateranum, ubi tamen nihil conciliariter agebatur. a5 optinuit autem sententia Ence; Basiliensibusque amplius promissum est, si ante terminum ad Constantiam se transferrentb, tutos ibi futuros et in ea estimatione, qua essent Basilee; in termino vero si alia pars non advenisset, habituros vim concilii Germaniamque illis obedi- turam, huie sententie neque Treverensis neque Coloniensis neque dux Saxonie assensi sunt, ut qui obediri concilio omnino volebant. ceteri omnes majestatem regiam sunt secuti, palatini 40 tamen oratores dubii fuerunt. 236. Dr. Heinrich Leubing an seinen Kirchenfürsten]: berichtet über die Abstimmung auf dem Nürnberger RT. zum brieflich beigefügten [2.] kgl. Vorschlag (nr. 193). 1444 Oktober 12 Nürnberg. Aus Wolfenbittel L.-B. cod. Helmst. 797 fol. 121 ab cop. chart.; am Rande der I. Zeile: 15 Missiva. Reverendissime in Christo pater. post humilimam mei recommendacionem. pater et domine gratiose. desideraverunt vestri, ut dominacioni vestre patefacerem hujus Nûrem- a) am Rande von der Hand der Enea in kalendis ottobris [Okt. 1] ad annum. b) sm. Vorl. transierre.
Strana 511
C. Briefwechsel und Berichte nr. 234-237. 511 10 bergensis diete finem et recessum, ideirco significo, quod variis et diversis auditis senteneiis dominorum principum, que si effectum fuissent sortite, proculdubio nec consultum fuisset paci ecclesie, nacio eciam nostra ob id periculosissime fuisset divisa; propter quod majestas regia medium dedit sub fiducia eciam nacionis nostre unitatem conservandi; quo quidem 5 medio per plures dies limato in hoc finaliter recessum est, ut cedula presentibus subnixa demonstrat. cui consenserunt Romanus princeps, Moguntinensis archiepiscopus, marehio Friderieus Brandenburgensis pro se et aliis ejusdem tytuli marchionibus, Henricus et Ludwieus duces Bavarie pro se et omnibus eisdem adherentibus. suffecerunt eciam grati de medio hujus- modi oratores Palatini comitis necnon metropolitani Salezburgensis, Maidburgensis et Bremensis. domini vero Coloniensis Treverensis et Saxonie duces alterius fuere sentencie. qui per plures precaciones exhortati, ut se conformarent vel saltem se non declararent, vix obtineri poterat, ut usque ad festum epiphanie domini sine declaracione perseverarent. ista sunt, que cum indulgencia valui significare, offerens me ad beneplacita dominacionis vestre devotum servitorem. ex Nuremberga feria 2a post Dyonisii anno 44. Henricus Leubing doctor an plehanus s. Sebaldi Nurembergensis. H4d5) Jan. 8 Oxt. 19 15 237. Nachträgliche Berichte von gen. DO Gesandten an den Hochmeister Conrad von Erbichs- hausen über den Nürnberger RT. 1444 November 3 und 15. Aus Königsberg St.-A.a) Schbl. LXVI nr. 52; b) Schbl. XII nr. 3 origg. chart. litt. ol. Regesten: Joachim-Hubatsch I, 1, 2 nr. 8589 und 8603. 20 a) Jacob Pleeßke, Domherr zu Frawenburg: Stimmungsbericht über die RT.-Verhandlungen auf Grund der Rücksprache mit einem gelehrten RT.-Besucher. 1444 November 3 Nürnberg. Schreibt, er sei am montage nach allirheiligen tage uffen abend mit großer Arbeit, Mühe Nor. 2 und varlichkeit her gen Nuremberg gekommen, weil die Wallenfelser die Straße zwischen Koberg und Bamberg unsicher machten; habe hier niemanden angetroffen, weder den obersten Gebietiger 25 noch Bartholomeus Lybenwald noch Johannes, des HM. Schreiber; Tydemann sei am Montag von Nos. 2 hinnen gegangen, was ihn (Pl.) schr bekümmert habe. in den sachen der heiligen kirchen habe ich mit swerem fleisse, wie es dargangen hath, kwme mogen dirfaren, so geruche euwir gnade zu wissen, das ich einen merglichen man, den ich uf dismal nicht mag nennen, darumbe gefraget und rede davon mit em gehath habe, der mir under ander worthen gesaget hath, das nichtis ist beslossen, die copie, die euwirn gnaden ich santhe, weisete ich em. her sprach : „es warth wol also vorgegeben, aber nichtis warth darinne beslossen. ich mag dir vorwar sagen, das der konig das ding der heiligen kirchen sere geringlich achtet. und glowbe mir, das her darumbe nicht her quam, das her dabei ichtis thun wulde; sunder her meinete, das em die herren fursten zu fuesse fallen sulden umbe der Armiacker wille, die her in disse lande bracht hath, und moinct, damitte die fursten stote und ander undirzuhalden, als sic keißer Sigi- mund undirhild mit den Behmen, dis was sien geschefte alhie". ich fragete vordanne, wie her dach troste zu welchem teile dach der konig und die fursten sich am meisten gegeben hetten. do andwerthe her : „der konig beweißete sich, das her dem babste Eugenio mehe denne dem concilio geneiget were, und hath ouch das darumbe getan, das her den meisten gehorßam 4o hath als in Walschen landen, Frangkreich Engeland Hyspania Kathelonia den landen und von Ungarn, idach so ist Ungarn wenig zu achten, sinth das reich in sich ist geteilet. und hath das darumbe getan, das man nicht in den landen en bereden sulde. der von Mentoz der von Brandenburg die beweißeten sich wol, das sie es ouch mit Eugenio hilden. aber der von Trire, der denne sere klug ist, und der von Collen, do si der irsten quam, do meinete ein iderman, 45 her sulde mude sien und vordrossen. ich sage dir, das her sulche arbeit tate mit wachen 30 15 1 Abschrift unserer nr. 193 geht in der Handschrijt unmittelbar voraus.
C. Briefwechsel und Berichte nr. 234-237. 511 10 bergensis diete finem et recessum, ideirco significo, quod variis et diversis auditis senteneiis dominorum principum, que si effectum fuissent sortite, proculdubio nec consultum fuisset paci ecclesie, nacio eciam nostra ob id periculosissime fuisset divisa; propter quod majestas regia medium dedit sub fiducia eciam nacionis nostre unitatem conservandi; quo quidem 5 medio per plures dies limato in hoc finaliter recessum est, ut cedula presentibus subnixa demonstrat. cui consenserunt Romanus princeps, Moguntinensis archiepiscopus, marehio Friderieus Brandenburgensis pro se et aliis ejusdem tytuli marchionibus, Henricus et Ludwieus duces Bavarie pro se et omnibus eisdem adherentibus. suffecerunt eciam grati de medio hujus- modi oratores Palatini comitis necnon metropolitani Salezburgensis, Maidburgensis et Bremensis. domini vero Coloniensis Treverensis et Saxonie duces alterius fuere sentencie. qui per plures precaciones exhortati, ut se conformarent vel saltem se non declararent, vix obtineri poterat, ut usque ad festum epiphanie domini sine declaracione perseverarent. ista sunt, que cum indulgencia valui significare, offerens me ad beneplacita dominacionis vestre devotum servitorem. ex Nuremberga feria 2a post Dyonisii anno 44. Henricus Leubing doctor an plehanus s. Sebaldi Nurembergensis. H4d5) Jan. 8 Oxt. 19 15 237. Nachträgliche Berichte von gen. DO Gesandten an den Hochmeister Conrad von Erbichs- hausen über den Nürnberger RT. 1444 November 3 und 15. Aus Königsberg St.-A.a) Schbl. LXVI nr. 52; b) Schbl. XII nr. 3 origg. chart. litt. ol. Regesten: Joachim-Hubatsch I, 1, 2 nr. 8589 und 8603. 20 a) Jacob Pleeßke, Domherr zu Frawenburg: Stimmungsbericht über die RT.-Verhandlungen auf Grund der Rücksprache mit einem gelehrten RT.-Besucher. 1444 November 3 Nürnberg. Schreibt, er sei am montage nach allirheiligen tage uffen abend mit großer Arbeit, Mühe Nor. 2 und varlichkeit her gen Nuremberg gekommen, weil die Wallenfelser die Straße zwischen Koberg und Bamberg unsicher machten; habe hier niemanden angetroffen, weder den obersten Gebietiger 25 noch Bartholomeus Lybenwald noch Johannes, des HM. Schreiber; Tydemann sei am Montag von Nos. 2 hinnen gegangen, was ihn (Pl.) schr bekümmert habe. in den sachen der heiligen kirchen habe ich mit swerem fleisse, wie es dargangen hath, kwme mogen dirfaren, so geruche euwir gnade zu wissen, das ich einen merglichen man, den ich uf dismal nicht mag nennen, darumbe gefraget und rede davon mit em gehath habe, der mir under ander worthen gesaget hath, das nichtis ist beslossen, die copie, die euwirn gnaden ich santhe, weisete ich em. her sprach : „es warth wol also vorgegeben, aber nichtis warth darinne beslossen. ich mag dir vorwar sagen, das der konig das ding der heiligen kirchen sere geringlich achtet. und glowbe mir, das her darumbe nicht her quam, das her dabei ichtis thun wulde; sunder her meinete, das em die herren fursten zu fuesse fallen sulden umbe der Armiacker wille, die her in disse lande bracht hath, und moinct, damitte die fursten stote und ander undirzuhalden, als sic keißer Sigi- mund undirhild mit den Behmen, dis was sien geschefte alhie". ich fragete vordanne, wie her dach troste zu welchem teile dach der konig und die fursten sich am meisten gegeben hetten. do andwerthe her : „der konig beweißete sich, das her dem babste Eugenio mehe denne dem concilio geneiget were, und hath ouch das darumbe getan, das her den meisten gehorßam 4o hath als in Walschen landen, Frangkreich Engeland Hyspania Kathelonia den landen und von Ungarn, idach so ist Ungarn wenig zu achten, sinth das reich in sich ist geteilet. und hath das darumbe getan, das man nicht in den landen en bereden sulde. der von Mentoz der von Brandenburg die beweißeten sich wol, das sie es ouch mit Eugenio hilden. aber der von Trire, der denne sere klug ist, und der von Collen, do si der irsten quam, do meinete ein iderman, 45 her sulde mude sien und vordrossen. ich sage dir, das her sulche arbeit tate mit wachen 30 15 1 Abschrift unserer nr. 193 geht in der Handschrijt unmittelbar voraus.
Strana 512
512 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. hungern lowfen verbotten und sust, das es nicht ist zu sagen, und liehet offembar bei dem concilio und ist mit dem von Trire ganz hitzig darinne. der von Sachßen hilt es ouch einsteils mit dem concilio, aber der Falezgraffe hatte lewthe her gesand, die nach bw nach ba wusten und ninderth zutochten. und sprachen : bei was teil die fursten villen, das sulden sie an iren herren brengen, und so welde her sich daruff berathen. aber die von Lubock und us den landen, 5 us dienen landen und do umblang, hilden es gantz mit dem concilio". do sagete ich zwar: „us Prwssen ist nimands, das ich weis, und sunderlich von" meines herren wegen alhie ge- weßen", do lachte her und sprach: „a lieber, swoig; man weis wol, wie es darumbe ist. der erzbischof zu Salezburg der leeth zu offembar, das man von em ins concilium appellireth; es ist wol mit en gereth, so entschuldiget her sich und spricht : von seime officiali moge man sich 10 an en nicht beruffen, denne sien official und her machen einen rechtstwl, uf das die lowtho nicht durfen sprechen, her thue en gewald, lasse her zu den beruff; em ist gesaget, warumbe her nicht leeth den beruff in den houf zu Rome, meinet her, dis sie neher und gelegener den lewthen, darus, sprach her, magestu merken, wie die ding dargeen. und kan ouch nimands gewissen, bei welch teil der meiste hwffe wirth fallen, sunder ich wil dir selzene zeidtunge 15 sagen: der konig hath es also gemachet mit den Armiacken, gedenke meiner dabei, hewthe uber ein jar ist her nicht Romescher konig, wir haben zwene bebste, zwene konige mussen wir ouch haben", do sagete ich : „got behutte, das wir ir nicht drei gewinnen". do andwerte her, es mochte darzu villeichte komen. allirgnedigister herre, disser ist ein merglich sere gros gelarth man, der die sachen obenberurth wol weis, und ist beinach in aller fursten rathe, 20 den pfalzgraffen alleine ußgenomen, umbe viel dinges wille meine ich, das es nutze sei, das ich volzihe und die ding, die euwir gnade mir bevolen hath, durchtreibel, denne was euwir gnaden vom babste Eugenio mag werden, ir werdet es wol behalden. Die Briefe an den obersten Gebietiger habe Absender dem Komtur zu Nuremberg überantwortet, der sie ihm heute mit Bartho- lomei Lybenwalds Briejen zugeschickt hat; morgen wolle er (Pl.) seinen Zuy vordanne---fugen, 25 die Unsicherheit erjordere ein Geleit, das ihm der Komtur bis Ellingen mitgeben will; bittet, disse zeitunge dem Großkomtur und [auf beigelegtem Zettel:] dem Herrn von Heilsberg, dem Propste und Herrn Arnd Venrade zur Frauwenburg mitzuteilen bzw. zu schreiben, da er selbst dazw Nov. 3 nicht komme. geben zu Nuremberg am dinstage nach animarum im 44. jare. Euwir gnaden Jacobus Il Pleeßke thumherre zur Fraul wenburge etc. 30 b) [Andreas Ruperti] Pfarrer zu Danzig an den HM. Conrad von Erlichshwse: über das Ergebnis des Nurnberger RT. und den Friedensschluß mit den Armagnaken. 144. November 15 Leipzig. Schreiht: wol ich an sante Mertens thage obir des orn margraffen zum Berlyn tische von mancherleige lowften und sachen, idoch was in vielen tegedingen stund, meinthe ich wol 35 uf die zeith und getrauwe mich wol hewte, daz Johannes euwern gnaden davon bescheith wirth, und sael sagen, darumme ich uf die zeith nicht viel schrieben wolde. sunder so ich kegen Lipck qwaem, habe egentlich ich von den rethen eezlich koerfursten irfaren, wie der thag zu Nurenberg vorloeßen ist, und sende euwern gnaden das hie-inne vorslossen? und eine eleine zodelo, die mir ein guth frund der fursten raeth santhe. man saget hie, wie mit den 40 Ermegecken ein frede baß uf sante Jürgens thag schirestkomen gemachet und ufgenamen ist, und wie dieselben Ermegecken sich doch in Deutschen landen meinen zu enthalden, wird ouch hier-inne vorslossen finden euwer gnade, die goth der herre gesund und wol farende enthalde. Nov. 15 geschreven zu Lypezk den nehesten sonthag nach sante Mertens thage im 44sten jare under meinem ingesegil. Pfarrer zu Danczk. 45 11445] Apr. 23 Nov. 11 2) folgt durehstrichen dener. 1 Zum Verständnis ist hier zu beachten, daß Papst befand. 2 Beilagen fehlen a.a.0. sich der Absender auf dam Wege nach Rom zum
512 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. hungern lowfen verbotten und sust, das es nicht ist zu sagen, und liehet offembar bei dem concilio und ist mit dem von Trire ganz hitzig darinne. der von Sachßen hilt es ouch einsteils mit dem concilio, aber der Falezgraffe hatte lewthe her gesand, die nach bw nach ba wusten und ninderth zutochten. und sprachen : bei was teil die fursten villen, das sulden sie an iren herren brengen, und so welde her sich daruff berathen. aber die von Lubock und us den landen, 5 us dienen landen und do umblang, hilden es gantz mit dem concilio". do sagete ich zwar: „us Prwssen ist nimands, das ich weis, und sunderlich von" meines herren wegen alhie ge- weßen", do lachte her und sprach: „a lieber, swoig; man weis wol, wie es darumbe ist. der erzbischof zu Salezburg der leeth zu offembar, das man von em ins concilium appellireth; es ist wol mit en gereth, so entschuldiget her sich und spricht : von seime officiali moge man sich 10 an en nicht beruffen, denne sien official und her machen einen rechtstwl, uf das die lowtho nicht durfen sprechen, her thue en gewald, lasse her zu den beruff; em ist gesaget, warumbe her nicht leeth den beruff in den houf zu Rome, meinet her, dis sie neher und gelegener den lewthen, darus, sprach her, magestu merken, wie die ding dargeen. und kan ouch nimands gewissen, bei welch teil der meiste hwffe wirth fallen, sunder ich wil dir selzene zeidtunge 15 sagen: der konig hath es also gemachet mit den Armiacken, gedenke meiner dabei, hewthe uber ein jar ist her nicht Romescher konig, wir haben zwene bebste, zwene konige mussen wir ouch haben", do sagete ich : „got behutte, das wir ir nicht drei gewinnen". do andwerte her, es mochte darzu villeichte komen. allirgnedigister herre, disser ist ein merglich sere gros gelarth man, der die sachen obenberurth wol weis, und ist beinach in aller fursten rathe, 20 den pfalzgraffen alleine ußgenomen, umbe viel dinges wille meine ich, das es nutze sei, das ich volzihe und die ding, die euwir gnade mir bevolen hath, durchtreibel, denne was euwir gnaden vom babste Eugenio mag werden, ir werdet es wol behalden. Die Briefe an den obersten Gebietiger habe Absender dem Komtur zu Nuremberg überantwortet, der sie ihm heute mit Bartho- lomei Lybenwalds Briejen zugeschickt hat; morgen wolle er (Pl.) seinen Zuy vordanne---fugen, 25 die Unsicherheit erjordere ein Geleit, das ihm der Komtur bis Ellingen mitgeben will; bittet, disse zeitunge dem Großkomtur und [auf beigelegtem Zettel:] dem Herrn von Heilsberg, dem Propste und Herrn Arnd Venrade zur Frauwenburg mitzuteilen bzw. zu schreiben, da er selbst dazw Nov. 3 nicht komme. geben zu Nuremberg am dinstage nach animarum im 44. jare. Euwir gnaden Jacobus Il Pleeßke thumherre zur Fraul wenburge etc. 30 b) [Andreas Ruperti] Pfarrer zu Danzig an den HM. Conrad von Erlichshwse: über das Ergebnis des Nurnberger RT. und den Friedensschluß mit den Armagnaken. 144. November 15 Leipzig. Schreiht: wol ich an sante Mertens thage obir des orn margraffen zum Berlyn tische von mancherleige lowften und sachen, idoch was in vielen tegedingen stund, meinthe ich wol 35 uf die zeith und getrauwe mich wol hewte, daz Johannes euwern gnaden davon bescheith wirth, und sael sagen, darumme ich uf die zeith nicht viel schrieben wolde. sunder so ich kegen Lipck qwaem, habe egentlich ich von den rethen eezlich koerfursten irfaren, wie der thag zu Nurenberg vorloeßen ist, und sende euwern gnaden das hie-inne vorslossen? und eine eleine zodelo, die mir ein guth frund der fursten raeth santhe. man saget hie, wie mit den 40 Ermegecken ein frede baß uf sante Jürgens thag schirestkomen gemachet und ufgenamen ist, und wie dieselben Ermegecken sich doch in Deutschen landen meinen zu enthalden, wird ouch hier-inne vorslossen finden euwer gnade, die goth der herre gesund und wol farende enthalde. Nov. 15 geschreven zu Lypezk den nehesten sonthag nach sante Mertens thage im 44sten jare under meinem ingesegil. Pfarrer zu Danczk. 45 11445] Apr. 23 Nov. 11 2) folgt durehstrichen dener. 1 Zum Verständnis ist hier zu beachten, daß Papst befand. 2 Beilagen fehlen a.a.0. sich der Absender auf dam Wege nach Rom zum
Strana 513
C. Briofwechsel und Berichto nr. 237-239. 513 238. Köln an den Erzbischof von Trier: dankt für seine Unterstützung auf dom Nürnberger RT.; kann seiner Bitle um ein Darlehen wegen der schweren Zeiten nicht entsprecken. 1444 November 17 (Koln]. Aus Köln Stadt-A. Briefbuch 17 fol. 64a cop. chart.; Uberschrift: Domino Treverensi. Regest: Mitth. a. d. St.-A. Köln 22, 72 und 24, 174. * 20 Unsen willigen etc. eirwirdige furste etc. as wir urer gnaden zokumft van Nurenberg nelingen verstoenden, so innighden " uns uinse frunde, die wir daeselfs zo - dem koeninge geschickt hatten, alsulcher guder vruntschaft hulfe und bijstantz van denselven uren gnaden in in unsen saichen bewist, der wir uren gnaden flijslichen und dienstlichen danken. ind as wir in meinongen wairen, 10 gen ure gnaden mit unsen schrijften alsulch denklich, as billich is, zo bekonnen, so is zo uns komen der eirber her Johun van Valender, urer gnaden zollschrijver zo Engers, ind hait durch einen credencienbrief van uren gnaden an uns geschickt, urer gnaden begerunge as umb 1000 gulden zo lenen mit geleigenheit, die uren gnaden anstaende sijn, ind sicherheit darvur zo doin etc., wie dan das derselbe her Johan lenger ind mit vorder reden flijslichen vurbracht ind erzalt hait, dat wir 15 mit einander, lieve herre, gutlichen verstanden hain. ind want wir dan umb dor swere leufe willen, die ietzunt leider in Duytschen landen sijn, uns vaste van gelde umb uns ind unse stat mit pro- vianden ind andere noittruifticheit zo besorgen gebloist hain ind wir ouch ietzunt mit den Golrca- schen in veeden hangen und darzo alle land umb uns geleigen mit groissem krijge beswoirt sijn ind darumb niet wissen, wat noit uns degelichs anstaen moiehte, so dat umb sulche ind ander bekummernisse ietzunt uns anstaende wir uren gnaden in sulchen saichen, wie wail wir anders einen guden willen urer gnaden zo dienen haven, niet zo willen sijn moigen; bidden darumb dienst- lichen, ure gnaden willen sich mit uns hie-inne nae geleigener saichen lijden ind unschuldich haven ind diesse unse antwerde van uns up diese zijt fruntlichen verstaen ind upnemen. Ausdruck ihrer Dienstwilligkeit. dasum die decima septima mensis novembris anno etc. 44. Nou. 17 25 239. Konrad von Weinsberg an Kard. Ludwig von Arles: u.a. bedauert, in Nürnberg mit dem König zu keiner vertraulichen Besprechung über die Konzilsfrage gekommenzu sein. 1445 Februar II. Aus Öhringer Fürstl. Hohenloh. gemeinschaftl. Haus-A. Schubl. G zu nr. 61 cop. chart., unter dem Stück: Copia ad cardinalem Arelatensem. 85 45 Hochwirdiger in got vater und herre, mit Ergebenheitsausdruck. ich nieme mir vast 30 swer, daz mir von unserem heiligen vater dem pabste Felici und uwer wirdickeit so gar nichtz geschriben nach enboten wirdt, und ich doch des heiligen concilii unsers heiligen vaters und uwer sachen ie gerne gut sehe, und wu ich das verneme, wol herfrewt wurde ; wann ich dem heiligen concilio siner heilickeit und uwer wirdickeit mit ganzen truwen williglichen gedienet han, des ich bizhere zu grossen veden und schaden kummen bin, und des noch teglich vede lide und schaden enphahe. iedoch wil ich darumb nit abetreten nach davon lossen, wiewol und wenig an mir lit, und hinfůro willig sin ze dienen. und ich bite uwer hochwirdickeit ze wissen : als ich zu Nurnberg wase uf dem tage bi mins horn des Romischen konigs gnaden, das ich nie vermocht, daz mir stünde oder zijt von minem hern dem kemerling gesetzt mocht werden, daz ich ine doch besehe und mich fruntlichen mit ime unterreden mocht. wie oft 40 ich des begeren und biten wase, warde es mir doch allewegen abegeslahon etc. in welcher meinung das zugangen und geschehen ist, des enweißs ich nit, ich engelte dann miner getruwen willigen dinst, das ist aber nûn der wolde lone, das wil ich aber alles nicht ansehen, sundern womit ich dem heiligen concilii, unserem heiligen vater dem pabst und uwer hohwirdickeit dienen sol, kane und mage, daz wil ich mit gantzen truwen und guten willen gerne thûn. ich bin auch vast wol herfrewet der fruntschaft, die da geschehen ist zuschen unserem heiligen vater dem pabste siner dochter!, miner gnedigen frauwen, und minem gnedigen hern dem pfalz- graffen, wann ich hoffe, daz vil guts dadurch geschehen mage etc. so han ich nûwe uf funf oder sehs millen weges zu irn gnaden; und waz ir gnaden an mich begert, so wollen ich und min gemahele ir willig und ze dinste bereit sin. und begeret unser heiliger vater dor pabste an 50 n) über durchstrichenem vereinigden. Vgl. nr. 257, 5 und Anm. dazu (S. 553 A. 1). 7083 Deutache Reichstagsakten XVII, 2 65
C. Briofwechsel und Berichto nr. 237-239. 513 238. Köln an den Erzbischof von Trier: dankt für seine Unterstützung auf dom Nürnberger RT.; kann seiner Bitle um ein Darlehen wegen der schweren Zeiten nicht entsprecken. 1444 November 17 (Koln]. Aus Köln Stadt-A. Briefbuch 17 fol. 64a cop. chart.; Uberschrift: Domino Treverensi. Regest: Mitth. a. d. St.-A. Köln 22, 72 und 24, 174. * 20 Unsen willigen etc. eirwirdige furste etc. as wir urer gnaden zokumft van Nurenberg nelingen verstoenden, so innighden " uns uinse frunde, die wir daeselfs zo - dem koeninge geschickt hatten, alsulcher guder vruntschaft hulfe und bijstantz van denselven uren gnaden in in unsen saichen bewist, der wir uren gnaden flijslichen und dienstlichen danken. ind as wir in meinongen wairen, 10 gen ure gnaden mit unsen schrijften alsulch denklich, as billich is, zo bekonnen, so is zo uns komen der eirber her Johun van Valender, urer gnaden zollschrijver zo Engers, ind hait durch einen credencienbrief van uren gnaden an uns geschickt, urer gnaden begerunge as umb 1000 gulden zo lenen mit geleigenheit, die uren gnaden anstaende sijn, ind sicherheit darvur zo doin etc., wie dan das derselbe her Johan lenger ind mit vorder reden flijslichen vurbracht ind erzalt hait, dat wir 15 mit einander, lieve herre, gutlichen verstanden hain. ind want wir dan umb dor swere leufe willen, die ietzunt leider in Duytschen landen sijn, uns vaste van gelde umb uns ind unse stat mit pro- vianden ind andere noittruifticheit zo besorgen gebloist hain ind wir ouch ietzunt mit den Golrca- schen in veeden hangen und darzo alle land umb uns geleigen mit groissem krijge beswoirt sijn ind darumb niet wissen, wat noit uns degelichs anstaen moiehte, so dat umb sulche ind ander bekummernisse ietzunt uns anstaende wir uren gnaden in sulchen saichen, wie wail wir anders einen guden willen urer gnaden zo dienen haven, niet zo willen sijn moigen; bidden darumb dienst- lichen, ure gnaden willen sich mit uns hie-inne nae geleigener saichen lijden ind unschuldich haven ind diesse unse antwerde van uns up diese zijt fruntlichen verstaen ind upnemen. Ausdruck ihrer Dienstwilligkeit. dasum die decima septima mensis novembris anno etc. 44. Nou. 17 25 239. Konrad von Weinsberg an Kard. Ludwig von Arles: u.a. bedauert, in Nürnberg mit dem König zu keiner vertraulichen Besprechung über die Konzilsfrage gekommenzu sein. 1445 Februar II. Aus Öhringer Fürstl. Hohenloh. gemeinschaftl. Haus-A. Schubl. G zu nr. 61 cop. chart., unter dem Stück: Copia ad cardinalem Arelatensem. 85 45 Hochwirdiger in got vater und herre, mit Ergebenheitsausdruck. ich nieme mir vast 30 swer, daz mir von unserem heiligen vater dem pabste Felici und uwer wirdickeit so gar nichtz geschriben nach enboten wirdt, und ich doch des heiligen concilii unsers heiligen vaters und uwer sachen ie gerne gut sehe, und wu ich das verneme, wol herfrewt wurde ; wann ich dem heiligen concilio siner heilickeit und uwer wirdickeit mit ganzen truwen williglichen gedienet han, des ich bizhere zu grossen veden und schaden kummen bin, und des noch teglich vede lide und schaden enphahe. iedoch wil ich darumb nit abetreten nach davon lossen, wiewol und wenig an mir lit, und hinfůro willig sin ze dienen. und ich bite uwer hochwirdickeit ze wissen : als ich zu Nurnberg wase uf dem tage bi mins horn des Romischen konigs gnaden, das ich nie vermocht, daz mir stünde oder zijt von minem hern dem kemerling gesetzt mocht werden, daz ich ine doch besehe und mich fruntlichen mit ime unterreden mocht. wie oft 40 ich des begeren und biten wase, warde es mir doch allewegen abegeslahon etc. in welcher meinung das zugangen und geschehen ist, des enweißs ich nit, ich engelte dann miner getruwen willigen dinst, das ist aber nûn der wolde lone, das wil ich aber alles nicht ansehen, sundern womit ich dem heiligen concilii, unserem heiligen vater dem pabst und uwer hohwirdickeit dienen sol, kane und mage, daz wil ich mit gantzen truwen und guten willen gerne thûn. ich bin auch vast wol herfrewet der fruntschaft, die da geschehen ist zuschen unserem heiligen vater dem pabste siner dochter!, miner gnedigen frauwen, und minem gnedigen hern dem pfalz- graffen, wann ich hoffe, daz vil guts dadurch geschehen mage etc. so han ich nûwe uf funf oder sehs millen weges zu irn gnaden; und waz ir gnaden an mich begert, so wollen ich und min gemahele ir willig und ze dinste bereit sin. und begeret unser heiliger vater dor pabste an 50 n) über durchstrichenem vereinigden. Vgl. nr. 257, 5 und Anm. dazu (S. 553 A. 1). 7083 Deutache Reichstagsakten XVII, 2 65
Strana 514
514 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. mich, ich wil sinen gnaden und heilickeit gerne zu dinste und ze willen sin, wann sich daz gepûrt, sie zu hûse ze schicken, oder sunst min begert, zu sinen gnaden heim rijtten und ir getruwer und williger diener sin biz zu mins herrn des pfalzgraffen gnaden und bi ir, als lang sie des von mir begeren ist, bliben. auch so bite ich uwer heilickeit a, das ir mir doch etwas der laûfe und gelehenheit, sovil und mir zu schriben gepurt, schriben wollend, dadurch ich her- frewet werden und trost enphahen moht, ob des heiligen concilii unsers heiligen vaters uwer hochwirdickeit und aller der, so zu uch gehorn, sachen iht besser sôlle werden und wie es stee und sinen standt haben wolle, wann ich großlich erfrewet wurde, wu ich iht guts in den sachen horte und verneme, und wann uwer hohwirdickeit unsorm heiligen vater dom pabste botschaft tun wirdet, so wollent siner heilickeit von mir lossen sagen mines herbiettens gegen siner 10 heilickeit, so vorgeschriben steet. und min getrüwe willig dinste mit ganzer gehorsamme datum an bereit. und gebietent auch zu mir als zu uwerm gehorsammen willigen diener. 1445 Febr. 11 donerstag vor sûntags invocavit anno domini 1445. Conrat etc. D. Bekämpfung der Eidgenossen und Armagnaken: a. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 240-247. 15 240. Vertragliche Ubereinkommen des Dauphin mit uürtlembergischen Gesandten zu Mömpel- gard. 1444 August 17. Nov. 1 Aug. 17 Nov. I Ang. 17 [I] Ludwig, erstgeborner Sohn des Königs von Frankreich, dalphin zu Vinnois, schließt mit dem Bevollmächtigten der Grafen Ludwig und Ulrich zu Wirtemberg] (Sigmund Gf. von Hohemberg, Simon Gf. vor Stöffeln, Landoogt Erhart von Nuwenfelde2 und Wolff von Nunhuser) unter Vermittlung Sifrids 20 von Venigen und Peters von Mörsperg einen Vertrag, kraft dessen ihm die gen. Grafen Schloß und Stadt Montbelgart für 18 Monate3 vom Datum dieser Urkunde ab unter näher bezeichneten Bedingungen ibergeben; der Vertrag soll bis aller heylgen tage nehstkomonde durch Brief und Siegel seines Vaters [Karl VII.] bestätigt werden; gegeben zu Dampierre uf dem sibenzende tage des monets augusti 1444 (Straßburg Arch. départ. Fonds Montbéliard, Transsumpt vom 26. April 1445 angefertigt auf Er- suchen des württ. Kanzlers Mangold, damit Gf. Ludwig praedictis litteris in diversis locis pro ipsius negotiis gerendis uti habeat; gedr. Tueley 2, 524-529 nr. UXIX). [2] Loys, aisné filz du roy de France, daulphin de Viennois, der gekommen ist principallement pour aider et secourir nostre tres chier et amé frere, le duc Sigimont d'Osteriche, et sa noble maison, de laquelle nous somes freres et alliez, à l'encontre de touz sos ennemiz, auquel les suites et communes s0 des pais de Berne et Suisse et leurs alliez font et portent guerre presentement et lui veullent tollir et oster touz ses pais et seignouries, bestätigt auf Ersuchen von Sigimont conto de Hohemberg, Sigmont de Stoeffee, Erard de Neuverouche, bailli dudit conté de Montbelliart, et Wolffen de Nun- husen, als bevollmächtigte Rate der Grafen Loys und Horrich von Wiertemberg und Montbelliart die Privilegien, Freiheiten und Gewohnheiten der Kirche, Bürger und Einwohner von Stadt und Schloß M.; diese Bestätigung soll durch den König von Frankreich vor dem nävhsten Fest de toussains ratifiziert werden; donné à Dampierre sur Doulx le dix septiesme jour du moys d'aoust 1444 (Straßburg Arch, départ. Fonds Montbeliard or. membr.; gedr. M. Wetzel in : Bull. de la soc. d'émulation de Month. 1854; Tuetey in: Etude sur le droit municipal en Franche-Comté, und in: Les Écorcheurs 2, 7-11 nr. III). 25 85 40 241. Nachrichten über die Friedensverhandlungen zwischen dem Dauphin und den Eidgenossen (Friedensschluß von Zofingen am 21. Okt.). 1444 August 31 — Dezember 18. [Ij Schr hald nach der Niederlage eines eidgenössischen Aufgehotes durch französische Uhermacht om 26. Aug. 1444 beim Siechenhaus St. Jakob an der Birs bei Basel setzten Verhandlungen des Baseler a) so, wohl verschrieben fir hohwirdickelt. 45 1 Vgl. oben S. 250 und Anm. 3 dazu. 2 Tuctey liest irrtümlich Millenfelde. 3Zur Räumung Mömpelgards vgl. Vertrag Karls VII. mit Burgund (Tuetey 2, 201ff. nr. XXXVIII).
514 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. mich, ich wil sinen gnaden und heilickeit gerne zu dinste und ze willen sin, wann sich daz gepûrt, sie zu hûse ze schicken, oder sunst min begert, zu sinen gnaden heim rijtten und ir getruwer und williger diener sin biz zu mins herrn des pfalzgraffen gnaden und bi ir, als lang sie des von mir begeren ist, bliben. auch so bite ich uwer heilickeit a, das ir mir doch etwas der laûfe und gelehenheit, sovil und mir zu schriben gepurt, schriben wollend, dadurch ich her- frewet werden und trost enphahen moht, ob des heiligen concilii unsers heiligen vaters uwer hochwirdickeit und aller der, so zu uch gehorn, sachen iht besser sôlle werden und wie es stee und sinen standt haben wolle, wann ich großlich erfrewet wurde, wu ich iht guts in den sachen horte und verneme, und wann uwer hohwirdickeit unsorm heiligen vater dom pabste botschaft tun wirdet, so wollent siner heilickeit von mir lossen sagen mines herbiettens gegen siner 10 heilickeit, so vorgeschriben steet. und min getrüwe willig dinste mit ganzer gehorsamme datum an bereit. und gebietent auch zu mir als zu uwerm gehorsammen willigen diener. 1445 Febr. 11 donerstag vor sûntags invocavit anno domini 1445. Conrat etc. D. Bekämpfung der Eidgenossen und Armagnaken: a. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 240-247. 15 240. Vertragliche Ubereinkommen des Dauphin mit uürtlembergischen Gesandten zu Mömpel- gard. 1444 August 17. Nov. 1 Aug. 17 Nov. I Ang. 17 [I] Ludwig, erstgeborner Sohn des Königs von Frankreich, dalphin zu Vinnois, schließt mit dem Bevollmächtigten der Grafen Ludwig und Ulrich zu Wirtemberg] (Sigmund Gf. von Hohemberg, Simon Gf. vor Stöffeln, Landoogt Erhart von Nuwenfelde2 und Wolff von Nunhuser) unter Vermittlung Sifrids 20 von Venigen und Peters von Mörsperg einen Vertrag, kraft dessen ihm die gen. Grafen Schloß und Stadt Montbelgart für 18 Monate3 vom Datum dieser Urkunde ab unter näher bezeichneten Bedingungen ibergeben; der Vertrag soll bis aller heylgen tage nehstkomonde durch Brief und Siegel seines Vaters [Karl VII.] bestätigt werden; gegeben zu Dampierre uf dem sibenzende tage des monets augusti 1444 (Straßburg Arch. départ. Fonds Montbéliard, Transsumpt vom 26. April 1445 angefertigt auf Er- suchen des württ. Kanzlers Mangold, damit Gf. Ludwig praedictis litteris in diversis locis pro ipsius negotiis gerendis uti habeat; gedr. Tueley 2, 524-529 nr. UXIX). [2] Loys, aisné filz du roy de France, daulphin de Viennois, der gekommen ist principallement pour aider et secourir nostre tres chier et amé frere, le duc Sigimont d'Osteriche, et sa noble maison, de laquelle nous somes freres et alliez, à l'encontre de touz sos ennemiz, auquel les suites et communes s0 des pais de Berne et Suisse et leurs alliez font et portent guerre presentement et lui veullent tollir et oster touz ses pais et seignouries, bestätigt auf Ersuchen von Sigimont conto de Hohemberg, Sigmont de Stoeffee, Erard de Neuverouche, bailli dudit conté de Montbelliart, et Wolffen de Nun- husen, als bevollmächtigte Rate der Grafen Loys und Horrich von Wiertemberg und Montbelliart die Privilegien, Freiheiten und Gewohnheiten der Kirche, Bürger und Einwohner von Stadt und Schloß M.; diese Bestätigung soll durch den König von Frankreich vor dem nävhsten Fest de toussains ratifiziert werden; donné à Dampierre sur Doulx le dix septiesme jour du moys d'aoust 1444 (Straßburg Arch, départ. Fonds Montbeliard or. membr.; gedr. M. Wetzel in : Bull. de la soc. d'émulation de Month. 1854; Tuetey in: Etude sur le droit municipal en Franche-Comté, und in: Les Écorcheurs 2, 7-11 nr. III). 25 85 40 241. Nachrichten über die Friedensverhandlungen zwischen dem Dauphin und den Eidgenossen (Friedensschluß von Zofingen am 21. Okt.). 1444 August 31 — Dezember 18. [Ij Schr hald nach der Niederlage eines eidgenössischen Aufgehotes durch französische Uhermacht om 26. Aug. 1444 beim Siechenhaus St. Jakob an der Birs bei Basel setzten Verhandlungen des Baseler a) so, wohl verschrieben fir hohwirdickelt. 45 1 Vgl. oben S. 250 und Anm. 3 dazu. 2 Tuctey liest irrtümlich Millenfelde. 3Zur Räumung Mömpelgards vgl. Vertrag Karls VII. mit Burgund (Tuetey 2, 201ff. nr. XXXVIII).
Strana 515
C. Briefwechsel nr. 239./ Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 240-241. 515 Konzile, der Stadt und des Bischofs von Basel mit dom Dauphin zu Altkirch mit dem Ziele eines Waffen. stillstands zwischen Eidgenossen und Franzosen ein 1. Sie wurden durch wettere Unterhandlungen einer Gesandtschaft des Dauphin (Jean de Bueil und Gabriel de Bernes) mit dem Konzil, der Stadt Basel und Gesaadten von Bern und Solothurn im Angustinerkloster zu Basel am 6. Sept. fortgeführt (Basel St.-A. Colmarer Richtung fol. 334; Basel Bfl. Arch. fase. 1404-1500 nr. 12: gedr. Eidg. Absch. 2, 180 nr. 279). Dabei wurde von den französischen Gesandten u. a. das Ansinnen an Basel gestellt, da es von altersher zur Krone von Frankreich gehöre, dieses Verhaltnis wieder herzustellen, was jedoch von den Baselern entschieden abgelehnt worden war. [2] Mgf. Wilheim von Hochberg berichtete darüber am 8. Sept. (uf u. frowen nativ.) aus Alt- Scpl. 8 10 kirch an Hans von Rechberg und Bürgermeister und Rat von Zürich: es fanden Unterhandlungen statt zwischen dem Herzog von Savoyen, denen vor Bern und Solothurn und dem Delphin; der letzt- genarnte habe ihm mündlich versichert, er werde nichts beschließen, was für Österreich und Zürich schadlich ware, sollten sich die Friedensverhandlungen zerschlagen, so zweifle er nicht, daß der Delphin ihm stwas Leute zugeben werde (Zürich Urkk. Stadt u. Landsch. nr. 1711 or. chart.]. [3] Am 13. Sept. wurde in Enzisheim zunächst ein 20tägiger Waffenstilistand zwischen dem Dauphin und den Städten Basel. Bern und Solothurn abgeschlossen2. Baacl berichtete darüber am 20. Sept. (So. vor Mathei) an den Bischof von Konstanz: eine Botschaft des Konzils sei 8 Tage iang bei dem Delphin in Eisishain gewesen; der Delphin will mit Basel und den Widgenossen 20 Tage Frieden halten, auch Cesandte nach Zürich schicken, um zwischen dieser Stadt und den Eidgenossen 5145 20 einen Frieden bis auf Ostern zu machen (Stutigart St.-A. Prälat v. Schmidsche Sammlg. fasc. 1 nr. 182 März 28) cop. chart. saec. 18, aus dem Eßlinger Archiv). [4] Speier erkundigte sich am 23. Sept. (fer. 4. post Mathei 44) in Straßburg, ob es wahr sei, Sept. 23 daß die von Basel und Bern sowie etliche andere mit den Franzosen tedingen (Strußburg AA 189 fol. 42 or. chart.). Eine Antwort darauf ist nicht überliefert. 15 Sepl. 29 40 50 [5] Uber die ancchließenden Friedensverhondlungen unterrichtet ein Schreiben von Schultheiß und Rat zu Bern vom 2. Okt. an Straßburgs Ratsboten, die gan Basel uf einen tag ze riten ußgesant sint: Von Meister und Rat zn Straßburg hätten sie uf mitwuchen eine Anjrage erhalten, daß von des fremden Volks wegen die Eidgenossen von Basel mit dem Dalpfin einen Frieden aufgenommen haben sollen; Straßburg wisse aber nicht, wie daz furgnomen werden oder sin sôll, und habe deshalb die so Adressaten nach Basel zu reiten gevertiget, mit denzelben Eidgenossen von den sachen zu reden em- pfohlen und dabei von Bern begehrt, seine Ratsfreunde gen Basei furderlich zu senden und seine Freunde und Eidgenossen zu bitten, ein Gleiches zu tun. Bern antwortet, es wolle in allen Sachen seinen Freunden von Strasburg gern zn willen sein und lasse wissen, das von desselben fromden volkes und des Dalpfins ein tag (zu) Zofingen uf ietz mitwuchen sin wird, wohin die Eidgenossen von Basel, auch alle 35 anderen Eidgenossen und Berns Boten kommen werden, da man sich von vil dieselben schinder berürend underreden wird; deshalb dënke es Bern am besten, ir sûchtind daselbs mit unscrer Eidgenossen von Basel Boten den Tag (Straßburg AA 191 fol. 22 or. chart.]. [6] Einen weiteren Bericht über den Fortyang der Verhandlungen gibt dann Clawes Schandit dem Straßburger Ammeister Obreht Schalck, wohl aus Basel am 5. Okt. (Dat. mendag etc., scil. n. Ckt. 5 Michael]) : Nach seinem kürzlichen Schreiben, wie ste von Vilingen geschieden scien, so ist der Bischof von Basel, der Landkomtur und er selbst zu Zofingen bei der Eidgenossen Boten gewesen; die Eid- genosten wollen keinen kurzen friden, sind aber einem Tage nicht abgeneigt und wollen darüber Sonntag zu abend wieder in Zofingen sein. Dort waren auch des Papstes, des Konzils, des Herzogs von Saffen und des Delphins Botschaften, um den Delphin mit den Eidgenossen und Basel zu richten. Der Delphin 45 verlangte 41000 fl., wovon der Papst und der Herzog von Savoyen 21000 zaklen wollen, die Bidgenossen und Basel das Ubrige zuhlen sollen; darauf sei der Friede um 12 Tage verlängert worden; die Eidge- nosten wollen auch das hinter sich bringen bis zu dem uorgemelten Tag. Basel selbst wolle entweder einon langen Frieden mit dem Herzog von Österreich oder ohne Frieden sinen Tuy (Strußburg AA 190 fol. 6 or. chart.). [7] Der Friedensvertrag zwischen dem Dauphin und den Eidgenossen von Basel, Bern, Luzern, Solothurn, Uri, Schwyz, Underwalden, Zug und Glarus unter Vermittlung von gen. Gesandten des Baseler Konzils und des Herzogs von Savoyen ham am 21. Okt. in oppido Zofingensi, Constanciensis dioecesis (vicesima prima die mensis octobris 1444) zustande (Paris B.N. Papiers Fontanieu Porte- 0lt. 21 feuille 119-120 fol. 94a-101" cop. chart. saec. 18, inc. Cum prothoplasti lapsa). Die Ratifikation Okt. 7 Okt. [11/ 25 Sept. 30 55 1 Vgl. Müller, RT.-Theatr. I, 232; Baster Chro- niken IV und V: Tuetey 1, 241/. und 2, 513f. in nr. CXVII; Fechter S. 55f.: Wülcker S. 37ff.; M. Thibault, La jeunesse de Louis XI, Parie 1907, p. 356ff.; Beaucourt 4, 29f.; Pérouse p. 407f.; Witte S. 61f. 2 Vgl. Eidg. Absch. 2, 180ff., auch Tuetey 1, 242 ff.
C. Briefwechsel nr. 239./ Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 240-241. 515 Konzile, der Stadt und des Bischofs von Basel mit dom Dauphin zu Altkirch mit dem Ziele eines Waffen. stillstands zwischen Eidgenossen und Franzosen ein 1. Sie wurden durch wettere Unterhandlungen einer Gesandtschaft des Dauphin (Jean de Bueil und Gabriel de Bernes) mit dem Konzil, der Stadt Basel und Gesaadten von Bern und Solothurn im Angustinerkloster zu Basel am 6. Sept. fortgeführt (Basel St.-A. Colmarer Richtung fol. 334; Basel Bfl. Arch. fase. 1404-1500 nr. 12: gedr. Eidg. Absch. 2, 180 nr. 279). Dabei wurde von den französischen Gesandten u. a. das Ansinnen an Basel gestellt, da es von altersher zur Krone von Frankreich gehöre, dieses Verhaltnis wieder herzustellen, was jedoch von den Baselern entschieden abgelehnt worden war. [2] Mgf. Wilheim von Hochberg berichtete darüber am 8. Sept. (uf u. frowen nativ.) aus Alt- Scpl. 8 10 kirch an Hans von Rechberg und Bürgermeister und Rat von Zürich: es fanden Unterhandlungen statt zwischen dem Herzog von Savoyen, denen vor Bern und Solothurn und dem Delphin; der letzt- genarnte habe ihm mündlich versichert, er werde nichts beschließen, was für Österreich und Zürich schadlich ware, sollten sich die Friedensverhandlungen zerschlagen, so zweifle er nicht, daß der Delphin ihm stwas Leute zugeben werde (Zürich Urkk. Stadt u. Landsch. nr. 1711 or. chart.]. [3] Am 13. Sept. wurde in Enzisheim zunächst ein 20tägiger Waffenstilistand zwischen dem Dauphin und den Städten Basel. Bern und Solothurn abgeschlossen2. Baacl berichtete darüber am 20. Sept. (So. vor Mathei) an den Bischof von Konstanz: eine Botschaft des Konzils sei 8 Tage iang bei dem Delphin in Eisishain gewesen; der Delphin will mit Basel und den Widgenossen 20 Tage Frieden halten, auch Cesandte nach Zürich schicken, um zwischen dieser Stadt und den Eidgenossen 5145 20 einen Frieden bis auf Ostern zu machen (Stutigart St.-A. Prälat v. Schmidsche Sammlg. fasc. 1 nr. 182 März 28) cop. chart. saec. 18, aus dem Eßlinger Archiv). [4] Speier erkundigte sich am 23. Sept. (fer. 4. post Mathei 44) in Straßburg, ob es wahr sei, Sept. 23 daß die von Basel und Bern sowie etliche andere mit den Franzosen tedingen (Strußburg AA 189 fol. 42 or. chart.). Eine Antwort darauf ist nicht überliefert. 15 Sepl. 29 40 50 [5] Uber die ancchließenden Friedensverhondlungen unterrichtet ein Schreiben von Schultheiß und Rat zu Bern vom 2. Okt. an Straßburgs Ratsboten, die gan Basel uf einen tag ze riten ußgesant sint: Von Meister und Rat zn Straßburg hätten sie uf mitwuchen eine Anjrage erhalten, daß von des fremden Volks wegen die Eidgenossen von Basel mit dem Dalpfin einen Frieden aufgenommen haben sollen; Straßburg wisse aber nicht, wie daz furgnomen werden oder sin sôll, und habe deshalb die so Adressaten nach Basel zu reiten gevertiget, mit denzelben Eidgenossen von den sachen zu reden em- pfohlen und dabei von Bern begehrt, seine Ratsfreunde gen Basei furderlich zu senden und seine Freunde und Eidgenossen zu bitten, ein Gleiches zu tun. Bern antwortet, es wolle in allen Sachen seinen Freunden von Strasburg gern zn willen sein und lasse wissen, das von desselben fromden volkes und des Dalpfins ein tag (zu) Zofingen uf ietz mitwuchen sin wird, wohin die Eidgenossen von Basel, auch alle 35 anderen Eidgenossen und Berns Boten kommen werden, da man sich von vil dieselben schinder berürend underreden wird; deshalb dënke es Bern am besten, ir sûchtind daselbs mit unscrer Eidgenossen von Basel Boten den Tag (Straßburg AA 191 fol. 22 or. chart.]. [6] Einen weiteren Bericht über den Fortyang der Verhandlungen gibt dann Clawes Schandit dem Straßburger Ammeister Obreht Schalck, wohl aus Basel am 5. Okt. (Dat. mendag etc., scil. n. Ckt. 5 Michael]) : Nach seinem kürzlichen Schreiben, wie ste von Vilingen geschieden scien, so ist der Bischof von Basel, der Landkomtur und er selbst zu Zofingen bei der Eidgenossen Boten gewesen; die Eid- genosten wollen keinen kurzen friden, sind aber einem Tage nicht abgeneigt und wollen darüber Sonntag zu abend wieder in Zofingen sein. Dort waren auch des Papstes, des Konzils, des Herzogs von Saffen und des Delphins Botschaften, um den Delphin mit den Eidgenossen und Basel zu richten. Der Delphin 45 verlangte 41000 fl., wovon der Papst und der Herzog von Savoyen 21000 zaklen wollen, die Bidgenossen und Basel das Ubrige zuhlen sollen; darauf sei der Friede um 12 Tage verlängert worden; die Eidge- nosten wollen auch das hinter sich bringen bis zu dem uorgemelten Tag. Basel selbst wolle entweder einon langen Frieden mit dem Herzog von Österreich oder ohne Frieden sinen Tuy (Strußburg AA 190 fol. 6 or. chart.). [7] Der Friedensvertrag zwischen dem Dauphin und den Eidgenossen von Basel, Bern, Luzern, Solothurn, Uri, Schwyz, Underwalden, Zug und Glarus unter Vermittlung von gen. Gesandten des Baseler Konzils und des Herzogs von Savoyen ham am 21. Okt. in oppido Zofingensi, Constanciensis dioecesis (vicesima prima die mensis octobris 1444) zustande (Paris B.N. Papiers Fontanieu Porte- 0lt. 21 feuille 119-120 fol. 94a-101" cop. chart. saec. 18, inc. Cum prothoplasti lapsa). Die Ratifikation Okt. 7 Okt. [11/ 25 Sept. 30 55 1 Vgl. Müller, RT.-Theatr. I, 232; Baster Chro- niken IV und V: Tuetey 1, 241/. und 2, 513f. in nr. CXVII; Fechter S. 55f.: Wülcker S. 37ff.; M. Thibault, La jeunesse de Louis XI, Parie 1907, p. 356ff.; Beaucourt 4, 29f.; Pérouse p. 407f.; Witte S. 61f. 2 Vgl. Eidg. Absch. 2, 180ff., auch Tuetey 1, 242 ff.
Strana 516
516 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. durch den Dauphin erfolgte am 28. Okt. zu Ensishem (Bern St.-A. Urk.-Archiv, Frankreich or. membr.; inc. Sicuti pro appunctuacione; London Brit. Mus. Addit Ms. 30724 fol. 2a-6b franz, Ubersetzung 18. Jh.; letzte Drucke: Eidg. Absch. 2, 807Jj. nr. 20; Urk.-B. Stadt Basel 7, 45 f.). [8] Ulrich von Ratsamhusen zum Steyn schrieb am 5. Dez. (s. Niclaus obend 44) in. einem Brief an Oberehnheim mit Schilderung der Kriegsereignisse: or schicke eine Abschrift, wie die von Basel denen 5 von Sletstat schreiben die rachtüng, die sie und die Eidgenossen mit dem Delphin haben. Die Stadt solle sich rüsten; denn er verstche nicht anders, als daß, ob auch die Herren nichts dazu tun wollen, doch die menge von Stroßburg und in anderen Städten geneigt ist, dazu zu tun, das sie des volkes abkoment (Oberchnheim Stadt-A. EE 6 or. chart.; Regest Witte Regg. d. Mgfn. v. Baden 3 nr. 6382). [9] Bürgermeister Ritter Hans Rote und der Rat zu Basel fühlten sich am 18. Dez. (sero fer. 6. Daz. 18 ante Thome apost. 444) bemiißigt, auf eine Anfrage Straßburgs mit längeren Auofährungen dicsen Friedensschluß zu rechtfertigen; sie schildern zunächst schr eingehend, wie das fremde Volk nach Ein- nahme der Stadt und Feste Mumpelgart, dann von Altkilch, Ensißhein, Seckingen, Louffemberg und Waltzhet vor shre Stadt gezogen sci. Darawfhin hätten sie dem Delphin geschrieben und ihn um Geleit fir die Ihren gebeten, um au erfabren, wes er uns schuldigete oder warumb er uns in solicher hertikeit understunde; denn sie wißten nicht, daß sie das um den König von Frankreich, den Delphin und die Krone von Frankreich verschuldel hätten. Der Delphin ließ ihnen das Geleit zuschreiben. Die Ihren eilten dann mit Gesandten des Konzils nuch Altkilch und klagten dem Delphin den Unfug und die Ver- derbnis, die den Ihren durch die Seinen zugefügt würden, und baten ihn, das abzustellen oder sie wissen zu lassen, womit sie das verschuldet hatten. Der Delphin habe ihnen daraufhin etliche Punkte mit- 20 geteilt, deretwegen er ansprache an sie zu haben meinte, und begehrte swere besserung von ihnen. Die Ihren hätten sic unter wahrheitsgemäßer Darlegurg der Sachen entschuldigt. Nun hatten sie schon vorher etlichen Herren und vielen Städten, Straßburg und anderen, ihre Not geschrieben und sie um Hilfe angerufen. Aber ihnen sei wenig trostes kommen. Sic hätton das dann aueh Kg. Friedrick, den Kurfürsten, anderen Fürsten und Herren und auch den Frei- und Reichsstädten geschriehen und 25 auch sie um Hilje gebeten. Aber ihnen sei darinn wenig troste oder helfe zukommen ; sind also trest- loß gelassen worden, ußgenommen von der eidgenoschaft. Sie hörten täglich, daß stliche threr Nach- barn und etliche, die euch unverre gesessen sind, das fremde Volk auf sie ohne redliche Ursache herams in dentsche Lande gebracht hütten, digk und vil darumb geritten sint und ir werbung darumbo getan und furgenommen gehept hand, obwoll sie um jene das nicht verschuldet hätten. Nun haben 30 sich P. Felix und sein Sohn, der Herzog von Safoy, durch Gesandte, auch das Konzil ebenfalls durch Gesandte ins Mittel gelegt und einen ewigen Frieden zwischen dem Delphin und den Seinen auf der einen Seite und dem Herzog von Safoy, Gf. Hannsen von Friburg, Herrn zu Nüwemburg, der Eidgenossenschaft und ihnen an dem anderen Teile zustande gebracht, des wir ouch unser halp allermeist ingangen sint. Außerdem habe der Delsin vor, einen ewigen Frieden zwischen der Herrschaft Österreich und Zürich einer- und der Eidgenossenschaft andrerseits herbeizuführen. Daß aber die Eid- genossenschaft und sie selbst dem Delfin und den Seinen Hilfe gegen jemanden versprochen hätten oder verpftichtet waren, sie zu leisten, sei nicht richtig; denn der Delfin glaube so mächtig zu sein, daß er ihrer nicht bedürte. Trotz des Friedensschlusses kämen immer noch Ubergriffe vor; darum mißten sie oft ihre Boten zum Delfin schicken umb widerbringung sôlicher sachen; dabei kamen dann auch 10 kloine Kaufgeschäfte seitens der Franzosen vor, jedoch nicht von Salz, Eisen, Holz, Borten und Dielen; denn das stande unter Strafe. Basel bittet am Schluß, es bei verunglimpfenden Reden doch freundlich zu verantworten (Straßburg AA 191 fol. 32 or. membr.; gedr. Schilter, Königshofen S. 973f.). 10 15 35 Dez. 5 242. Waffenstillstand zwischen der Herrschaft Österreich und den Eidgenossen seit 20. Sept. bzw. 25. Nov. durch Vermittlung des Baceler Konzils und des Dauphin. 1444 September 19 45 bis Dezember 16. Sept. 19 Sept. 20 Etwa gleichlzufend mit den Friedensverhandlungen zwischen dem Dauphin und den Eidgenossen (vgl. nr. 241) wurden auch Waffenstilletandabeeprechungen zwischen den Eidgenossen und der Herr- schaft Österreich eingeleitet, und zwar unter Vermittlung des Dauphin. [1] Mof. Wilhelm von Hochberg bevollmächtigte dazu am 19. Sopt. (Ensisheim Sa. vor s. Maiheus 30 1444) den Hofmeister des Dauphin, Gabriel de Bernez, für das Haus Österreich und die Stadt Zürich. Dieser schließt und verkündigt bereits am folgenden Tage (die dominica vicesima septembris 1414) im Namen des Dauphin, des Hauses Österreich und der Stadt Zürich einen vorläufigen Waffenstill- stand von 20 Tagen mit den Eidgenossen und den Städten Basel, Bern und Solothurn (Zürich St. A. Urkk. d. Stadt u. Landsch. nr. 1720 or. chart. mit Insert der Follmacht Mgf. Wilhelms; gedr. Eidg. t5 Absch. 2, 181 nr. 280 und Urk.-B. Stadt Basel 7, 42 f. nr. 36).
516 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. durch den Dauphin erfolgte am 28. Okt. zu Ensishem (Bern St.-A. Urk.-Archiv, Frankreich or. membr.; inc. Sicuti pro appunctuacione; London Brit. Mus. Addit Ms. 30724 fol. 2a-6b franz, Ubersetzung 18. Jh.; letzte Drucke: Eidg. Absch. 2, 807Jj. nr. 20; Urk.-B. Stadt Basel 7, 45 f.). [8] Ulrich von Ratsamhusen zum Steyn schrieb am 5. Dez. (s. Niclaus obend 44) in. einem Brief an Oberehnheim mit Schilderung der Kriegsereignisse: or schicke eine Abschrift, wie die von Basel denen 5 von Sletstat schreiben die rachtüng, die sie und die Eidgenossen mit dem Delphin haben. Die Stadt solle sich rüsten; denn er verstche nicht anders, als daß, ob auch die Herren nichts dazu tun wollen, doch die menge von Stroßburg und in anderen Städten geneigt ist, dazu zu tun, das sie des volkes abkoment (Oberchnheim Stadt-A. EE 6 or. chart.; Regest Witte Regg. d. Mgfn. v. Baden 3 nr. 6382). [9] Bürgermeister Ritter Hans Rote und der Rat zu Basel fühlten sich am 18. Dez. (sero fer. 6. Daz. 18 ante Thome apost. 444) bemiißigt, auf eine Anfrage Straßburgs mit längeren Auofährungen dicsen Friedensschluß zu rechtfertigen; sie schildern zunächst schr eingehend, wie das fremde Volk nach Ein- nahme der Stadt und Feste Mumpelgart, dann von Altkilch, Ensißhein, Seckingen, Louffemberg und Waltzhet vor shre Stadt gezogen sci. Darawfhin hätten sie dem Delphin geschrieben und ihn um Geleit fir die Ihren gebeten, um au erfabren, wes er uns schuldigete oder warumb er uns in solicher hertikeit understunde; denn sie wißten nicht, daß sie das um den König von Frankreich, den Delphin und die Krone von Frankreich verschuldel hätten. Der Delphin ließ ihnen das Geleit zuschreiben. Die Ihren eilten dann mit Gesandten des Konzils nuch Altkilch und klagten dem Delphin den Unfug und die Ver- derbnis, die den Ihren durch die Seinen zugefügt würden, und baten ihn, das abzustellen oder sie wissen zu lassen, womit sie das verschuldet hatten. Der Delphin habe ihnen daraufhin etliche Punkte mit- 20 geteilt, deretwegen er ansprache an sie zu haben meinte, und begehrte swere besserung von ihnen. Die Ihren hätten sic unter wahrheitsgemäßer Darlegurg der Sachen entschuldigt. Nun hatten sie schon vorher etlichen Herren und vielen Städten, Straßburg und anderen, ihre Not geschrieben und sie um Hilfe angerufen. Aber ihnen sei wenig trostes kommen. Sic hätton das dann aueh Kg. Friedrick, den Kurfürsten, anderen Fürsten und Herren und auch den Frei- und Reichsstädten geschriehen und 25 auch sie um Hilje gebeten. Aber ihnen sei darinn wenig troste oder helfe zukommen ; sind also trest- loß gelassen worden, ußgenommen von der eidgenoschaft. Sie hörten täglich, daß stliche threr Nach- barn und etliche, die euch unverre gesessen sind, das fremde Volk auf sie ohne redliche Ursache herams in dentsche Lande gebracht hütten, digk und vil darumb geritten sint und ir werbung darumbo getan und furgenommen gehept hand, obwoll sie um jene das nicht verschuldet hätten. Nun haben 30 sich P. Felix und sein Sohn, der Herzog von Safoy, durch Gesandte, auch das Konzil ebenfalls durch Gesandte ins Mittel gelegt und einen ewigen Frieden zwischen dem Delphin und den Seinen auf der einen Seite und dem Herzog von Safoy, Gf. Hannsen von Friburg, Herrn zu Nüwemburg, der Eidgenossenschaft und ihnen an dem anderen Teile zustande gebracht, des wir ouch unser halp allermeist ingangen sint. Außerdem habe der Delsin vor, einen ewigen Frieden zwischen der Herrschaft Österreich und Zürich einer- und der Eidgenossenschaft andrerseits herbeizuführen. Daß aber die Eid- genossenschaft und sie selbst dem Delfin und den Seinen Hilfe gegen jemanden versprochen hätten oder verpftichtet waren, sie zu leisten, sei nicht richtig; denn der Delfin glaube so mächtig zu sein, daß er ihrer nicht bedürte. Trotz des Friedensschlusses kämen immer noch Ubergriffe vor; darum mißten sie oft ihre Boten zum Delfin schicken umb widerbringung sôlicher sachen; dabei kamen dann auch 10 kloine Kaufgeschäfte seitens der Franzosen vor, jedoch nicht von Salz, Eisen, Holz, Borten und Dielen; denn das stande unter Strafe. Basel bittet am Schluß, es bei verunglimpfenden Reden doch freundlich zu verantworten (Straßburg AA 191 fol. 32 or. membr.; gedr. Schilter, Königshofen S. 973f.). 10 15 35 Dez. 5 242. Waffenstillstand zwischen der Herrschaft Österreich und den Eidgenossen seit 20. Sept. bzw. 25. Nov. durch Vermittlung des Baceler Konzils und des Dauphin. 1444 September 19 45 bis Dezember 16. Sept. 19 Sept. 20 Etwa gleichlzufend mit den Friedensverhandlungen zwischen dem Dauphin und den Eidgenossen (vgl. nr. 241) wurden auch Waffenstilletandabeeprechungen zwischen den Eidgenossen und der Herr- schaft Österreich eingeleitet, und zwar unter Vermittlung des Dauphin. [1] Mof. Wilhelm von Hochberg bevollmächtigte dazu am 19. Sopt. (Ensisheim Sa. vor s. Maiheus 30 1444) den Hofmeister des Dauphin, Gabriel de Bernez, für das Haus Österreich und die Stadt Zürich. Dieser schließt und verkündigt bereits am folgenden Tage (die dominica vicesima septembris 1414) im Namen des Dauphin, des Hauses Österreich und der Stadt Zürich einen vorläufigen Waffenstill- stand von 20 Tagen mit den Eidgenossen und den Städten Basel, Bern und Solothurn (Zürich St. A. Urkk. d. Stadt u. Landsch. nr. 1720 or. chart. mit Insert der Follmacht Mgf. Wilhelms; gedr. Eidg. t5 Absch. 2, 181 nr. 280 und Urk.-B. Stadt Basel 7, 42 f. nr. 36).
Strana 517
Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 241-242. 517 [2] Auch das Baseler Konzil war daran beteiligt; am selben Tuge (Basel 12. kal. octobr. 1444) Sept. 20 noch achrieb es der Stadt Zürich, daß es den Städten Basel, Bern und Solothurn und deren Verbündeten einen 20tägigen Waffenstillstand ausgewirkt habe; darauf hätie dann der Dauphin auf Antrieh des Konzils eine 20tägigs Waffenruhe zwischen dem Hause Osterreich und Zürich einerseits und den Eid- genossen andrerseits ausbedungen, um inzwischen einen langeren Waffenstillstand bis Ostern zu ver- einbaren (Zurich a. a. D. nr. 1719 or. chart.: gedr. Eidg. Absch. 2, 182f. nr. 280; inn. sencientes hiis proximis). [3] Nähere Aufklärung über diese Vermittlungshilje des Konzils gibt ein gleichzeitiger Brief des Rfs. Fridrich von Basel an den Bischof von Konstanz: er selbst sei mit der Konzilsbotschaft und t0 denen von Basel, Bern und Solothurn 8 Tage bei dem Dauphin zu Ensisheim gewesen, und sie hätten endlich vor ihm für Baxel und die Eidgenossen einen Frieden auj 20 Tage erlangt, der Dauphin werde auch nach Zürich senden, um zwischen Zürich und den Eidgenossen einen Frieden bis Ostern zu ner- mitteln; inzwischen sollen Tage gesetzt worden; Dar 1441 So. vor Matthaci (gedr. Fidg. Absch. 2, 182 Sapt. 20 nr. 280, teilw. Fechter S.58ff.). [4] Mof. Wilhelm vom. Hockberg übersandte am 22. Sept. aus Seckingen der Stadt Zürich eine Abschrift des am 20. Sept. geschlossenen Waffenstillstands (gedr. Eidg. Absch. 2, 181 nr. 280). 15] Am gleichen Tage berichteten Hans von Múlnheim und Clawes Schanlit dem Straßburger Ammeister Obrecht Schalck über ihre gestrige Ankunft in Friburg, wo Hzg. Albrecht noch nicht an- wesend sei, aber, wie ihnen Erhart von Stoffenberg gesagt habe, hald kommen werde; sie geben Einzel- 20 heiten von der Bedrückung des Landes durch die Armagnaken, die bei Loffenberg, Walshůt und Seckin- gen lagern; auf eine Beschwerde hätten etlich kapteine gesprochen: waz wellen ir uns geben, so wellen wir usziehen; man habe ihnen 5000 fl. geboten, einer aber hätte 8000 verlangt, sonst müßten alle sterben; weiter bemerken sie, daß der Bischof von Basel und Herr Wilhelm von Grünenberg einen 20 tügigen Frieden zwischen der Herrschaft von Östorreich einer- und denen von Basel und den Eid- genossen andrerseits gemacht hätten; Dat. s. Maricien 1444 (Straßiburg AA 188 fol. 4 or. chart.). [6] Zürich usßtc am 33. Sept. (Mi. n. s. Mathous 1444) noch nichts Genaueres von diesem Waffen- stillstand und fragte deswegen beim Bischof von Basel an, um zu erfahren, wozu es sich dabei verpflichte; erst dann könne es zich üher eine Annahme desselben entscheiden (Zürich Urkk. Stadt u. Landsch. nr. 1722 cop. chart.; gedr. Eidg. Absch. 2, 183 nr. 280). [7] Am 25. Sept. (Fr. n. Matheus 1444) antwortete Zürich dem Mgl. von Hochberg auf seine Sept. 26 Ubersendung der Abschrift des Friedensvertrages mit der Erklärung (des Mgl.), daß, wenn sie den Vertrag genehmigen, auch thre Feinde, die sich noch Bedenkzeit vorbehalten haben, dann zusagen wirden. Zirichs Feinds hâtten innen noch heine Zusage gegeben, sondern sammelten den Wein von ihren Reben tend schädigten dieselben; aie bitten daher, ittnen zu sagen, was sie tun sollen (Zärich 35 q.a.O. nr. 1721 or. chart.; Regest: Eidg. Absch. 2, 183 nr. 280). [8] Mof. Wilhelm antwortet am 27. Sept. (So. v. Michelstag 1444) aus Rinvelden, er habe sich Scx. 27 um Auskunjt an den Bischof von Basel gewandt, da er selbst nichts anderes wisse, als daß der Friede allenthalben zwüschend üch soll gehalten werden; sobald er Auskunft erhalte, werde er sofort berichten (Zürich q.a.O. nr. 1723 or. chart., gedr. Eidg. Absch. 2, 183 nr. 280). [9] Der Waffenstillatand zwischen den Eidgenossen und der Herrechaft Osterreich und Zürich wurde om 17. Nov. (Di. nach Martini 1441) zu Konstanz bis zum 24. Juni 1445 verlängert und am Nor. 17 25. Nov. von Hzg. Albreeht von Österreich ratifiziert (Regest Tschudi, Chron. 2, 437; Fründ p. 242; Eidg. Absch. 2, 185 nr. 283). Die Akten darüber scheinen nicht mehr vorhanden: jedoch geben stadtische Schreiben noch sinige wichtige Aufschlisse dazu. [10] So schreibt Sallotorne am 29. Nov. (vigilia? Andrce apost. 44) an eine nichtgen. Siult: ihr habt uns geschrieben, bei such gahe das Gerilcht, daß Freunde vor den Eidgenossen mit dem Delfing gerichtes soien und daß wit auch in degedinge mit ilnen seien; ihs begehrt zu wissen, wie es darum sei; wir lassen euch darauj wissen: nachdem derselbe Fürst auf uns zu deutschen Landen broht ist wegen einiger unserer Nachbarn, um die wir doch das nicht verschuldet haben, und er mit Macht vor uns zog und uns zu belagern und zu schädigen unternahm, was er auch zum Teil tat, da ersuchten wir ihn, uns sein Geleit zu geben. Das geschah auch. Wir sandten unsere Botschaft zu ihm nach Altkirche, um zu vernchmen, wessen er uns zeihe, denn wir wußten nicht, wie wir solches um den König und die Krone von Franckerich und itn sclbst verschuldet haben sollten. Er ließ unseren Boten virslahen, warum er das unternommen hütte. Wir entschuldigten uns in Gegenwart der Gesandten des Papstes Felix and des Konzils (Kardindle wnd anderer Väter), die auch zu ihm kamen. Diese Gesandten legten sich ins Mittel und brachton es dahin, daß der Herzog von Saffey, Bf. Friderich von Basel, Gf. Hans von Fri- burg, Gf. und Herr zu Nugenburg, auch alle Eidgenossen und wir mit allen Unsrigen zu allen Teilen und der Telfing mit allen seinen Kapitanen, Hauptleuten und den Seinen, 80 er jetzt hat oder in künf- tigen Zeiten gewinnen mag, einen Frieden, Sihne und ewige Richtung eingegangen sind, der zufolge 15 25 30 40 45 50 Sapt. 21 Sext. 22 Sept. 23 Nor. 29 5 [1445 Márz 28/ 55 60 a) Vorl. virgilia.
Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 241-242. 517 [2] Auch das Baseler Konzil war daran beteiligt; am selben Tuge (Basel 12. kal. octobr. 1444) Sept. 20 noch achrieb es der Stadt Zürich, daß es den Städten Basel, Bern und Solothurn und deren Verbündeten einen 20tägigen Waffenstillstand ausgewirkt habe; darauf hätie dann der Dauphin auf Antrieh des Konzils eine 20tägigs Waffenruhe zwischen dem Hause Osterreich und Zürich einerseits und den Eid- genossen andrerseits ausbedungen, um inzwischen einen langeren Waffenstillstand bis Ostern zu ver- einbaren (Zurich a. a. D. nr. 1719 or. chart.: gedr. Eidg. Absch. 2, 182f. nr. 280; inn. sencientes hiis proximis). [3] Nähere Aufklärung über diese Vermittlungshilje des Konzils gibt ein gleichzeitiger Brief des Rfs. Fridrich von Basel an den Bischof von Konstanz: er selbst sei mit der Konzilsbotschaft und t0 denen von Basel, Bern und Solothurn 8 Tage bei dem Dauphin zu Ensisheim gewesen, und sie hätten endlich vor ihm für Baxel und die Eidgenossen einen Frieden auj 20 Tage erlangt, der Dauphin werde auch nach Zürich senden, um zwischen Zürich und den Eidgenossen einen Frieden bis Ostern zu ner- mitteln; inzwischen sollen Tage gesetzt worden; Dar 1441 So. vor Matthaci (gedr. Fidg. Absch. 2, 182 Sapt. 20 nr. 280, teilw. Fechter S.58ff.). [4] Mof. Wilhelm vom. Hockberg übersandte am 22. Sept. aus Seckingen der Stadt Zürich eine Abschrift des am 20. Sept. geschlossenen Waffenstillstands (gedr. Eidg. Absch. 2, 181 nr. 280). 15] Am gleichen Tage berichteten Hans von Múlnheim und Clawes Schanlit dem Straßburger Ammeister Obrecht Schalck über ihre gestrige Ankunft in Friburg, wo Hzg. Albrecht noch nicht an- wesend sei, aber, wie ihnen Erhart von Stoffenberg gesagt habe, hald kommen werde; sie geben Einzel- 20 heiten von der Bedrückung des Landes durch die Armagnaken, die bei Loffenberg, Walshůt und Seckin- gen lagern; auf eine Beschwerde hätten etlich kapteine gesprochen: waz wellen ir uns geben, so wellen wir usziehen; man habe ihnen 5000 fl. geboten, einer aber hätte 8000 verlangt, sonst müßten alle sterben; weiter bemerken sie, daß der Bischof von Basel und Herr Wilhelm von Grünenberg einen 20 tügigen Frieden zwischen der Herrschaft von Östorreich einer- und denen von Basel und den Eid- genossen andrerseits gemacht hätten; Dat. s. Maricien 1444 (Straßiburg AA 188 fol. 4 or. chart.). [6] Zürich usßtc am 33. Sept. (Mi. n. s. Mathous 1444) noch nichts Genaueres von diesem Waffen- stillstand und fragte deswegen beim Bischof von Basel an, um zu erfahren, wozu es sich dabei verpflichte; erst dann könne es zich üher eine Annahme desselben entscheiden (Zürich Urkk. Stadt u. Landsch. nr. 1722 cop. chart.; gedr. Eidg. Absch. 2, 183 nr. 280). [7] Am 25. Sept. (Fr. n. Matheus 1444) antwortete Zürich dem Mgl. von Hochberg auf seine Sept. 26 Ubersendung der Abschrift des Friedensvertrages mit der Erklärung (des Mgl.), daß, wenn sie den Vertrag genehmigen, auch thre Feinde, die sich noch Bedenkzeit vorbehalten haben, dann zusagen wirden. Zirichs Feinds hâtten innen noch heine Zusage gegeben, sondern sammelten den Wein von ihren Reben tend schädigten dieselben; aie bitten daher, ittnen zu sagen, was sie tun sollen (Zärich 35 q.a.O. nr. 1721 or. chart.; Regest: Eidg. Absch. 2, 183 nr. 280). [8] Mof. Wilhelm antwortet am 27. Sept. (So. v. Michelstag 1444) aus Rinvelden, er habe sich Scx. 27 um Auskunjt an den Bischof von Basel gewandt, da er selbst nichts anderes wisse, als daß der Friede allenthalben zwüschend üch soll gehalten werden; sobald er Auskunft erhalte, werde er sofort berichten (Zürich q.a.O. nr. 1723 or. chart., gedr. Eidg. Absch. 2, 183 nr. 280). [9] Der Waffenstillatand zwischen den Eidgenossen und der Herrechaft Osterreich und Zürich wurde om 17. Nov. (Di. nach Martini 1441) zu Konstanz bis zum 24. Juni 1445 verlängert und am Nor. 17 25. Nov. von Hzg. Albreeht von Österreich ratifiziert (Regest Tschudi, Chron. 2, 437; Fründ p. 242; Eidg. Absch. 2, 185 nr. 283). Die Akten darüber scheinen nicht mehr vorhanden: jedoch geben stadtische Schreiben noch sinige wichtige Aufschlisse dazu. [10] So schreibt Sallotorne am 29. Nov. (vigilia? Andrce apost. 44) an eine nichtgen. Siult: ihr habt uns geschrieben, bei such gahe das Gerilcht, daß Freunde vor den Eidgenossen mit dem Delfing gerichtes soien und daß wit auch in degedinge mit ilnen seien; ihs begehrt zu wissen, wie es darum sei; wir lassen euch darauj wissen: nachdem derselbe Fürst auf uns zu deutschen Landen broht ist wegen einiger unserer Nachbarn, um die wir doch das nicht verschuldet haben, und er mit Macht vor uns zog und uns zu belagern und zu schädigen unternahm, was er auch zum Teil tat, da ersuchten wir ihn, uns sein Geleit zu geben. Das geschah auch. Wir sandten unsere Botschaft zu ihm nach Altkirche, um zu vernchmen, wessen er uns zeihe, denn wir wußten nicht, wie wir solches um den König und die Krone von Franckerich und itn sclbst verschuldet haben sollten. Er ließ unseren Boten virslahen, warum er das unternommen hütte. Wir entschuldigten uns in Gegenwart der Gesandten des Papstes Felix and des Konzils (Kardindle wnd anderer Väter), die auch zu ihm kamen. Diese Gesandten legten sich ins Mittel und brachton es dahin, daß der Herzog von Saffey, Bf. Friderich von Basel, Gf. Hans von Fri- burg, Gf. und Herr zu Nugenburg, auch alle Eidgenossen und wir mit allen Unsrigen zu allen Teilen und der Telfing mit allen seinen Kapitanen, Hauptleuten und den Seinen, 80 er jetzt hat oder in künf- tigen Zeiten gewinnen mag, einen Frieden, Sihne und ewige Richtung eingegangen sind, der zufolge 15 25 30 40 45 50 Sapt. 21 Sext. 22 Sept. 23 Nor. 29 5 [1445 Márz 28/ 55 60 a) Vorl. virgilia.
Strana 518
518 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Dez. I Nov. 25 Deč. 6 Juni 24 Dez. 16 Dez. 35 [14d5) kein Teil wider den anderen in künjtigen ewigen Zeiten etwas tun 80ll. Wißt jerner, daß ein Friede ge- macht ist zwischen der Herrschajt Österich, denen von Züirich und allen den Ihren an einem Teil und Jиве 24 Marz 7 aller Eidgenossenschaft am anderen Teil bis auf sant Johans dag zû suingihten. Auf Letare soll man zu giitlichen Tagen nach Kostentz kommen zů hoffunge, das die sachen zů gůtem kummen sollen. Man sagt uns, der Dolfing wolle von lande schoiden zu sinem goboror, ahor acin Volk colle im Lande 5 bleiben; wie lange, konnen wir nicht schreiben, nur daß die große Büchse und viele Wagen mit plunder (Oberchnheim Stadt-A. EE 6 mp. chart.; rünks. Spuren ton wider Mumpelgarte geschicki sind grüren Siegel). [11] Augsburg wollte am 1. Dez. (aftermentag n. s. Andres tag 1444) von Ulm wissen, ob der Friede zwischen der Herrschaft Osterreich und den Eidgenossen uf s. Kathrinentag zu- oder abgesagt 10 sei, auch wie es um Rappolezwyl stehe und ob Ulm etwas von den Armiaken höre (Augsburg Missivbuch Va fol. 120a nr. 420 cop. chart., als Beilage zu einem Brief anderen Inhalts mit obigem Datum). [12] Des weiteren fragle Frankfurt am 8. Dez. (concepcion. Mariae H441) bei Straßburg an: Es vernehme täglich von des fremden Volkes wegen nuwe mere, wie daß dasselbe Mympelgarte wieder verloren haben soll, auch daß es viele Wagen mit eleinode geladen hâtte, die ine abegewonnen sin, 15 auch daß es sonst abeslege erlitten habe, sowie daß die Fürsten des Hauces Osterrich mit den Eid- genossen einen frieden bis s. Johans tag Sonnwenden geschlossen haben, ferner daß an 2 Stellen (hüffen) großo samenungo gebures folkes sich sowohl wider thre Herrschaft als auch gegon die Armagnabon zi wenden beabsichtige; sie bitten darülber um Aufschluß sowie um sonstige Nachrichten über die Armag- naken (Straßburg AA 189 fol. 10 or. chart.). [13] Meister Cooral Bock ured Ral zte Straßlruarg unlworlelen daruuf um 16. Dez. (Mi. r. č. Lucien u. 8. Utilien tag 44), da6 Mömpelgard entgegen dem von Frankfurt mitgeteilten Gerücht noch in den Händen der Armagnaken sei und daß der Delphin dort sei oder zu Weihnachten hinkommen solle; man babe den Armagnaken zumar manchen Abbruch getan, doch machten sie ee sich im Lande und in den eroberten Schlössern bequem und wollen den Winter dableiben. Es scheine nicht, daß die Fürsten und Herren sich gerüstet haben, um jetzt Widerstand zu leisten. Von einer Sammlung der Bauern- sei nichte bekannt; nur ziche das Landvolk, daß sich in ihre Stadt zurückgezogen, mit den Straßburgern aus und helfe den Feinden Abbruch tun. Basel und die Eidgenossen haben mit dem Delffin einen ewigen Frieden gemacht; zwischen der Herrschaft Österreich und den Eidgenossen wird jetzt verhandelt. Zur Zeit sei weiter nichts von den loiffen zu berichten, dann das wir wol woltent, das fursten herren und stotto bedoht hetten solichon sweren handel und úbel sachon, so das fromde volk nu lange zit begangen hett, und sich dowider dem heiligen riche und Dutschen landen zů eren etwas tröstlicher geschieket hotten (Frankjurt Reichss. Nachtr. 14820 fol. 212 or. membr.; Regest Wülcker S. 22]. 20 25 30 243. Weisungen Hzg. Albrechts von Österreich zur Bekämpfung der Eidgenossen im Auftrage 1444 86 Kg. Friedrichs und Nachrichten über den österreichischen Landtag zu Villingen. September 9 — Oktober 27. Aus Freiburg i. Br. Stadt-A. Urkk. IVa (u. zwar unsere Stücke 1-3, 5 u. 6) orr. chart. libt. cl.; Unterfertig, dominus dux in consilio. Druck: H. Schreiber, Urk.-B. d. Stadt Freiburg II, 2 S. 407-A10 (nrr. DCXV.XX). Regesten: Lichnowsky 6, u. zwar nrr. 868, 875, 895, 922, 937 u. 933 (für Stück 1.3, 5-6). 50 [I] Der mit dem Krieg gegen die Eidgenossen am 30. Aug. beauftragte Hzg. Albrecht antwortetel Sept. 9 auf eine dringende Anfrage nach seiner zukunft am 9. Sept. (Mi. n. t. l. fr. nativitatis 44) aus Nürn- berg den Städten Friburg, Brisach und Nuwenburg in Bryßgaw: daß er sich auf heut von hinnen erheben wolle2, sich zu ew und andern enden hinauf in unser lande ze fugen; er begehre, daz ir ew haltet, als wir ew ganz getrawn, und nygmand frômds inlasset, da er hoffe, mit rat und hilf ewrer 45 und ander der unsern sôlich weg zu bedenken und fûr hande ze nemen, die dem Haus Osterreich uns und ew allen zu nutz und gemach komen sullen. 1 Vgl. unsere nr. 210. 3. € In diesen Zusammenhang dürfen woll auch die beiden Schreiben der Stadt Giengen an Nörd- lingen gebracht werden, in derem ersten sich G. am 27. Ang. (Do. n. Barthol.) erkundigt, ob es zuireffe, das Hag. Aulbrecht auf den bainen sie und sin habe, das land auf wôllen ze riten; die von G. bitten, jalle er auch zu ihnen kommen. wolle, um Nachricht von des hern zukunfte, um sich danach zu richten. Am 9. Sept. (Mi. n. nativ. Marie) baten sie nochmals um Nachricht, 50 ob Hzg. Albrecht in ihre Stadt kommen wolle, um sich ihm gegenüher danach zu richten (Nördlingen Missiv. fase. 41 nr. 35 und fasc. 42 nr. 85 orr. chart.). 55
518 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Dez. I Nov. 25 Deč. 6 Juni 24 Dez. 16 Dez. 35 [14d5) kein Teil wider den anderen in künjtigen ewigen Zeiten etwas tun 80ll. Wißt jerner, daß ein Friede ge- macht ist zwischen der Herrschajt Österich, denen von Züirich und allen den Ihren an einem Teil und Jиве 24 Marz 7 aller Eidgenossenschaft am anderen Teil bis auf sant Johans dag zû suingihten. Auf Letare soll man zu giitlichen Tagen nach Kostentz kommen zů hoffunge, das die sachen zů gůtem kummen sollen. Man sagt uns, der Dolfing wolle von lande schoiden zu sinem goboror, ahor acin Volk colle im Lande 5 bleiben; wie lange, konnen wir nicht schreiben, nur daß die große Büchse und viele Wagen mit plunder (Oberchnheim Stadt-A. EE 6 mp. chart.; rünks. Spuren ton wider Mumpelgarte geschicki sind grüren Siegel). [11] Augsburg wollte am 1. Dez. (aftermentag n. s. Andres tag 1444) von Ulm wissen, ob der Friede zwischen der Herrschaft Osterreich und den Eidgenossen uf s. Kathrinentag zu- oder abgesagt 10 sei, auch wie es um Rappolezwyl stehe und ob Ulm etwas von den Armiaken höre (Augsburg Missivbuch Va fol. 120a nr. 420 cop. chart., als Beilage zu einem Brief anderen Inhalts mit obigem Datum). [12] Des weiteren fragle Frankfurt am 8. Dez. (concepcion. Mariae H441) bei Straßburg an: Es vernehme täglich von des fremden Volkes wegen nuwe mere, wie daß dasselbe Mympelgarte wieder verloren haben soll, auch daß es viele Wagen mit eleinode geladen hâtte, die ine abegewonnen sin, 15 auch daß es sonst abeslege erlitten habe, sowie daß die Fürsten des Hauces Osterrich mit den Eid- genossen einen frieden bis s. Johans tag Sonnwenden geschlossen haben, ferner daß an 2 Stellen (hüffen) großo samenungo gebures folkes sich sowohl wider thre Herrschaft als auch gegon die Armagnabon zi wenden beabsichtige; sie bitten darülber um Aufschluß sowie um sonstige Nachrichten über die Armag- naken (Straßburg AA 189 fol. 10 or. chart.). [13] Meister Cooral Bock ured Ral zte Straßlruarg unlworlelen daruuf um 16. Dez. (Mi. r. č. Lucien u. 8. Utilien tag 44), da6 Mömpelgard entgegen dem von Frankfurt mitgeteilten Gerücht noch in den Händen der Armagnaken sei und daß der Delphin dort sei oder zu Weihnachten hinkommen solle; man babe den Armagnaken zumar manchen Abbruch getan, doch machten sie ee sich im Lande und in den eroberten Schlössern bequem und wollen den Winter dableiben. Es scheine nicht, daß die Fürsten und Herren sich gerüstet haben, um jetzt Widerstand zu leisten. Von einer Sammlung der Bauern- sei nichte bekannt; nur ziche das Landvolk, daß sich in ihre Stadt zurückgezogen, mit den Straßburgern aus und helfe den Feinden Abbruch tun. Basel und die Eidgenossen haben mit dem Delffin einen ewigen Frieden gemacht; zwischen der Herrschaft Österreich und den Eidgenossen wird jetzt verhandelt. Zur Zeit sei weiter nichts von den loiffen zu berichten, dann das wir wol woltent, das fursten herren und stotto bedoht hetten solichon sweren handel und úbel sachon, so das fromde volk nu lange zit begangen hett, und sich dowider dem heiligen riche und Dutschen landen zů eren etwas tröstlicher geschieket hotten (Frankjurt Reichss. Nachtr. 14820 fol. 212 or. membr.; Regest Wülcker S. 22]. 20 25 30 243. Weisungen Hzg. Albrechts von Österreich zur Bekämpfung der Eidgenossen im Auftrage 1444 86 Kg. Friedrichs und Nachrichten über den österreichischen Landtag zu Villingen. September 9 — Oktober 27. Aus Freiburg i. Br. Stadt-A. Urkk. IVa (u. zwar unsere Stücke 1-3, 5 u. 6) orr. chart. libt. cl.; Unterfertig, dominus dux in consilio. Druck: H. Schreiber, Urk.-B. d. Stadt Freiburg II, 2 S. 407-A10 (nrr. DCXV.XX). Regesten: Lichnowsky 6, u. zwar nrr. 868, 875, 895, 922, 937 u. 933 (für Stück 1.3, 5-6). 50 [I] Der mit dem Krieg gegen die Eidgenossen am 30. Aug. beauftragte Hzg. Albrecht antwortetel Sept. 9 auf eine dringende Anfrage nach seiner zukunft am 9. Sept. (Mi. n. t. l. fr. nativitatis 44) aus Nürn- berg den Städten Friburg, Brisach und Nuwenburg in Bryßgaw: daß er sich auf heut von hinnen erheben wolle2, sich zu ew und andern enden hinauf in unser lande ze fugen; er begehre, daz ir ew haltet, als wir ew ganz getrawn, und nygmand frômds inlasset, da er hoffe, mit rat und hilf ewrer 45 und ander der unsern sôlich weg zu bedenken und fûr hande ze nemen, die dem Haus Osterreich uns und ew allen zu nutz und gemach komen sullen. 1 Vgl. unsere nr. 210. 3. € In diesen Zusammenhang dürfen woll auch die beiden Schreiben der Stadt Giengen an Nörd- lingen gebracht werden, in derem ersten sich G. am 27. Ang. (Do. n. Barthol.) erkundigt, ob es zuireffe, das Hag. Aulbrecht auf den bainen sie und sin habe, das land auf wôllen ze riten; die von G. bitten, jalle er auch zu ihnen kommen. wolle, um Nachricht von des hern zukunfte, um sich danach zu richten. Am 9. Sept. (Mi. n. nativ. Marie) baten sie nochmals um Nachricht, 50 ob Hzg. Albrecht in ihre Stadt kommen wolle, um sich ihm gegenüher danach zu richten (Nördlingen Missiv. fase. 41 nr. 35 und fasc. 42 nr. 85 orr. chart.). 55
Strana 519
10 9 e 30 Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr, 242-243. 519 21 Am 11. Sept. (Fr. n. u. I. fr. nativ.) lieQ er dieselben aus Swabach uissen, daß er nächsten Dienstag zu Um, meine zu sein! wnd dann Faürbas für Echingen, ltüdlingen gan Rotemburg an den Nögker ze reiten, er begehrt, ihm eilenda einen werbenden Boten zu senden, der shi unterweisen könne, wie sich die frórnde lówfe bis auf dis zeit, als ew der brief geantwürt wirdet, gehalden haben, auch wa wir am füglichisten des ersten einziehen sóllen, um sich danach zu richten. [3] Des weiteren teilte er am 21. Sepi. (s. Matheus tag) den 3 Suidien aus Rewtlingen mit, daf er seimes geverts an heint herkómen sei? und sich angeends gen Villingen fügen wolle und meine, den nächsten Donnerstag da zu sein, dahin auch ander fürsten und herrn, darzu etlich der merer tail von unser lantschaft hie.oben zu lande zu uns komen werden; begehrt also, daz ir dor ritterschaft und lantschaft umb ew gesessen, so ir treflichst müget, aufbringet, und ewr botschaft damit zu uns daselbshin ger Villingen sendet; alsdann wellen wir die sach nach notdurft für hand nemen und nach rat der fürsten herrn und der lantschaft darin. handeln, daz wir hoffen, mit gots hilf zu den sachen zo tun, als unser, des hawess Osterrich und ewer notdurft erhaischen wirdet; be- gehrt, daß sie nyemand frömbds einlassen, sondern sich halten, als dann unser benanter gnediger herre und bruder ow var geschriben? hat und er (Hzg.) af sie vertraue. [4] Über den Besuch dieses österreichischen Landiages zu Villingen, liegt ein. Bericht aus der Feder des StraBburger GesandtenS Cillwes Schanlit an den Straßburger Ammeister Obreht Schalck vom 6.0kt. (mendag n. s. Michelz dag 44) vor, Sch, berichtet darin zunächst über seine Ankunft 1 In einem noch Sept. 19 unzusetzenden Bericht eines Ungenannien [aus StraBburg] det Über die Armagnaken v.a, mitgeteilt, daG der Delphin zu Ensihsheym liege und Hzg. Albrecht erwarte (gedr. Wllcker S. 85 nr. 10 aus Frankfurt). 2 Die Nachricht Stra$burgs an. Frankfurt vom 20. Sept. (So. n. hl. critzes tag exaltac. 44), daf Hzg. Albrecht von Österreich von Nürenberg her- gezogen sei und heute Nacht zu Friburg vm Bris- gouwe liege, um weiter zum Delffin zu reiten (Frankfurt Nachtr. 14829 fol. 90 or., gedr. Wüloker 8. 39f. wr. XIII), war demnach ver- früht. — Wohl hatte um diese Zeit ein Tag zu Freiburg atattgefunden, auf dem nach einem un- datierten Bericht des [Hans König] an Straß- burg alle Herren, Ritter und Knechte und der Städte Bolen aus dem Breisgau, auch Mgf, Jakobs von Baden Ritler und Amtleute ab dem Schwartzwelb un in dem lant zugegen getwesen seien; sie hüttew 1200 Schützen. am die letzenen geordnet; zu Hauptleuten seien gemacht Her Jakob von Stouffen, Merr Hans von Lardeck und Jr. Engelhart von Rlfrmmeg; ihnen sei Jkr. Hans Erhart vom Stmeferchberg zugeordnet; sie sollen die letzenen besichtigen und mil der Leuten daselbst redon, daB sic don Haupileuten Gehorsam leisten. Der, Städten im Breisgau seien am selben Tage, jeder Stadt besonders, Boten und Briefe von Hzg. Albrecht von Üsterreich gekommen, daz wie frum um fest &igen --- un nieman in- lossen ; er werde umeerzüglich kommen und sei schon unterwegs. K. berichtet dann u. a., dad ein grofer Zug gen Laujenberg un in die andoron stet sei; am Sa. set Jkr. Düring nach Brisach. gekommen «nd. habe ihnen gesagt, ea würde ein Herold des Dełphin kommer.; den wollte man. nicht einlassen, da der Delphin das Heillig Crácz am. Sa. frilh eingenommen hätte ; der Herr von Busnach sei bei ihm zu Enshin, un zł im goforderet ist Rufach un Sulez un Eigisin; do aber rnit grosscr bet un detting überkumen ist, daz or im Kigiss- hin in sol gen in acht tagon, un do-ûber brief gemacht werden, daz er die ander zwo stet domit frig hab, u. a. m. (Straßburg AA 190 fot. 16 or. chart.; Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6349} 8 Wohl das allgemeine Rundschreiben Kg. Friedrichs vom 80. Aug., unsere nr. 209, c. 4 Gesandier war neben dem oben Genonnten auch Ritter Hans von Miilnheim d. A. Uber beider Bericht aus Friburg, wo Hzg. Albrecht noch: er- wartet werde, vom 22. Sept. «gl. unsere nr. 242, 5. — Meister Ludwig von Roßheim und der Rat zu Strafburg gaben am 24. Sept. (jer. 6. p. 9. Maihei 44) der Stadt Speier einen, ausführlichen Bericht ber dio Kriegslage, der am 29. Sept. von Speier abschriftlich an die Stadt Nürnberg weitergeleitet worden ist. Darin heißt es: Straßburg habe Nach. richt erhalten, daß Hzg. Altrecht von Österreich von Nuremberg uß her gezogen sie und am ver- gangenen Sonntag (Sept. 20] zu Fryburg in Br. ligen solte, u von da zum Delphin weiter- zureiten. Was der werben und furnemmen wird oder furgenommen hett, wüßten die Gesandter, nieht. Sie hüthen ober éhre Ratsfreunde zu ihm geordenet, sine gnade lassen demütiglich ent- phahen und dise sweren leufe und handel des fromdon volke zu orzolon und damit su sagen, daß ihnen die spenne und zweiungen zwischen der Herrschaft Österrzich, den Eidgenossen und der Stadt Dasel in vruwon leit gewescn und noch sient, und vormals d«e iren me damn ein male derzu geschickt habont, obo utzit guts derin funden oder troffen sin mochte, und uns damit furer crbotten, obe wir noch irgent zu notz oder gut werent, daz aolich zweiunge zu gut- licher brach» werden mochte; sie hüiten noch nicht verstanden, daß die von Basel und die Kid- genossex mit der. Delffir» gerieht, seien, sondern. ste standent in eime frieden dri wochen (Néàrn. berg Staata- u. Vorwnltungsangelog. S. I L. 101 nr. D fol. 81 cop. chart., Beischtuf z. Brief Speiers an Nürnberg wv. 29. Sept., unserer nr. 225, 14). Sepl, fi Gept. 15 Sept. 21 Sept, 24 OH. 5
10 9 e 30 Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr, 242-243. 519 21 Am 11. Sept. (Fr. n. u. I. fr. nativ.) lieQ er dieselben aus Swabach uissen, daß er nächsten Dienstag zu Um, meine zu sein! wnd dann Faürbas für Echingen, ltüdlingen gan Rotemburg an den Nögker ze reiten, er begehrt, ihm eilenda einen werbenden Boten zu senden, der shi unterweisen könne, wie sich die frórnde lówfe bis auf dis zeit, als ew der brief geantwürt wirdet, gehalden haben, auch wa wir am füglichisten des ersten einziehen sóllen, um sich danach zu richten. [3] Des weiteren teilte er am 21. Sepi. (s. Matheus tag) den 3 Suidien aus Rewtlingen mit, daf er seimes geverts an heint herkómen sei? und sich angeends gen Villingen fügen wolle und meine, den nächsten Donnerstag da zu sein, dahin auch ander fürsten und herrn, darzu etlich der merer tail von unser lantschaft hie.oben zu lande zu uns komen werden; begehrt also, daz ir dor ritterschaft und lantschaft umb ew gesessen, so ir treflichst müget, aufbringet, und ewr botschaft damit zu uns daselbshin ger Villingen sendet; alsdann wellen wir die sach nach notdurft für hand nemen und nach rat der fürsten herrn und der lantschaft darin. handeln, daz wir hoffen, mit gots hilf zu den sachen zo tun, als unser, des hawess Osterrich und ewer notdurft erhaischen wirdet; be- gehrt, daß sie nyemand frömbds einlassen, sondern sich halten, als dann unser benanter gnediger herre und bruder ow var geschriben? hat und er (Hzg.) af sie vertraue. [4] Über den Besuch dieses österreichischen Landiages zu Villingen, liegt ein. Bericht aus der Feder des StraBburger GesandtenS Cillwes Schanlit an den Straßburger Ammeister Obreht Schalck vom 6.0kt. (mendag n. s. Michelz dag 44) vor, Sch, berichtet darin zunächst über seine Ankunft 1 In einem noch Sept. 19 unzusetzenden Bericht eines Ungenannien [aus StraBburg] det Über die Armagnaken v.a, mitgeteilt, daG der Delphin zu Ensihsheym liege und Hzg. Albrecht erwarte (gedr. Wllcker S. 85 nr. 10 aus Frankfurt). 2 Die Nachricht Stra$burgs an. Frankfurt vom 20. Sept. (So. n. hl. critzes tag exaltac. 44), daf Hzg. Albrecht von Österreich von Nürenberg her- gezogen sei und heute Nacht zu Friburg vm Bris- gouwe liege, um weiter zum Delffin zu reiten (Frankfurt Nachtr. 14829 fol. 90 or., gedr. Wüloker 8. 39f. wr. XIII), war demnach ver- früht. — Wohl hatte um diese Zeit ein Tag zu Freiburg atattgefunden, auf dem nach einem un- datierten Bericht des [Hans König] an Straß- burg alle Herren, Ritter und Knechte und der Städte Bolen aus dem Breisgau, auch Mgf, Jakobs von Baden Ritler und Amtleute ab dem Schwartzwelb un in dem lant zugegen getwesen seien; sie hüttew 1200 Schützen. am die letzenen geordnet; zu Hauptleuten seien gemacht Her Jakob von Stouffen, Merr Hans von Lardeck und Jr. Engelhart von Rlfrmmeg; ihnen sei Jkr. Hans Erhart vom Stmeferchberg zugeordnet; sie sollen die letzenen besichtigen und mil der Leuten daselbst redon, daB sic don Haupileuten Gehorsam leisten. Der, Städten im Breisgau seien am selben Tage, jeder Stadt besonders, Boten und Briefe von Hzg. Albrecht von Üsterreich gekommen, daz wie frum um fest &igen --- un nieman in- lossen ; er werde umeerzüglich kommen und sei schon unterwegs. K. berichtet dann u. a., dad ein grofer Zug gen Laujenberg un in die andoron stet sei; am Sa. set Jkr. Düring nach Brisach. gekommen «nd. habe ihnen gesagt, ea würde ein Herold des Dełphin kommer.; den wollte man. nicht einlassen, da der Delphin das Heillig Crácz am. Sa. frilh eingenommen hätte ; der Herr von Busnach sei bei ihm zu Enshin, un zł im goforderet ist Rufach un Sulez un Eigisin; do aber rnit grosscr bet un detting überkumen ist, daz or im Kigiss- hin in sol gen in acht tagon, un do-ûber brief gemacht werden, daz er die ander zwo stet domit frig hab, u. a. m. (Straßburg AA 190 fot. 16 or. chart.; Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6349} 8 Wohl das allgemeine Rundschreiben Kg. Friedrichs vom 80. Aug., unsere nr. 209, c. 4 Gesandier war neben dem oben Genonnten auch Ritter Hans von Miilnheim d. A. Uber beider Bericht aus Friburg, wo Hzg. Albrecht noch: er- wartet werde, vom 22. Sept. «gl. unsere nr. 242, 5. — Meister Ludwig von Roßheim und der Rat zu Strafburg gaben am 24. Sept. (jer. 6. p. 9. Maihei 44) der Stadt Speier einen, ausführlichen Bericht ber dio Kriegslage, der am 29. Sept. von Speier abschriftlich an die Stadt Nürnberg weitergeleitet worden ist. Darin heißt es: Straßburg habe Nach. richt erhalten, daß Hzg. Altrecht von Österreich von Nuremberg uß her gezogen sie und am ver- gangenen Sonntag (Sept. 20] zu Fryburg in Br. ligen solte, u von da zum Delphin weiter- zureiten. Was der werben und furnemmen wird oder furgenommen hett, wüßten die Gesandter, nieht. Sie hüthen ober éhre Ratsfreunde zu ihm geordenet, sine gnade lassen demütiglich ent- phahen und dise sweren leufe und handel des fromdon volke zu orzolon und damit su sagen, daß ihnen die spenne und zweiungen zwischen der Herrschaft Österrzich, den Eidgenossen und der Stadt Dasel in vruwon leit gewescn und noch sient, und vormals d«e iren me damn ein male derzu geschickt habont, obo utzit guts derin funden oder troffen sin mochte, und uns damit furer crbotten, obe wir noch irgent zu notz oder gut werent, daz aolich zweiunge zu gut- licher brach» werden mochte; sie hüiten noch nicht verstanden, daß die von Basel und die Kid- genossex mit der. Delffir» gerieht, seien, sondern. ste standent in eime frieden dri wochen (Néàrn. berg Staata- u. Vorwnltungsangelog. S. I L. 101 nr. D fol. 81 cop. chart., Beischtuf z. Brief Speiers an Nürnberg wv. 29. Sept., unserer nr. 225, 14). Sepl, fi Gept. 15 Sept. 21 Sept, 24 OH. 5
Strana 520
520 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 3 in Vilingen am Sa, abend mit dem Herrn von Basel und dem Landkomtur und über ihre Unterredung Okl. 4 mit Hzg. Albrecht von Osterreich am So., wie er schon zuvor geschrieben habe; beim Herzog seien ge- wesen Mgf. Albrecht von Brandenburg, die Herren von Wurttenberg und etwie maniger her ritter und knehte; der Herzog habe mancherlei gesagt über die Ubel, die die Eidgenossen an thm und den Seinen begangen hätten; und hätten die Herren und Städteboten dazu anders geton, so wer mon iecz s des úber, daz manigen ubol komet. Der König habe ihm geschrieben, wie er die Fürsten angerufen hätte, die ihm alle zugesagt hätten, daß die Sache gütlich abegetragen werde, wozw sie ihm helfen woll- ten; eines Gleichen getrame er sich von den Städten (zu hoffenj, und er meine, daß ihm die Eidgenossen sein Land wiedergeben sollen, das sie unbillig innchüllen. Es sei die ganzen Tage bis heute mit dem Herzog verhandelt und endlich beschlossen worden, daß der Herzog einen Monat Frieden geben und auj den halben Monat einen Tag gen Kostencz sctzen solle. Etliche Räte der Fürsten würden morgen iber 8 Tage dar kommen, wie er (Hzg.) mitteilte, weshalb er keinen längeren Frieden geben könne. Man wolle nun suchen an den Eidgenossen, die anf Mt. zu. Zofingen beieinander sind, ob die sem- lichez folgen wellen. Sch. bittet dann um Absendung eines Boten zu dem Tage fnach Konstanz]: Okt. 6 der Bischof von Basel, der Landkomtur und er selber würden morgen frih von Vilingen nach Friburg 15 gehen (Straßburg AA 190 fol. 5 or. chart.). Okz. 7 10 ORt. 7 [5] Besondere Akten ülber die Beschliisse dieses Villinger Landtages scheinen österreichischerecits nicht überliefert zu sein. Dageger vind für die dort eingeleiteten Maßnahmen gegen die Schweizer be- deutungsvoll die Beschlüsse des Markgrafen von Brandenburg und der Grafen von Württemberg, die wir in besonderer nr. 24d herausstellon. — Hzg. Albrecht von Österreich nun verständigie am 20 7. Okt. (Mi. vOr s. Dyonisien tag) aus Vilingen die Stadt Fryburg: er habe gewisse Warnung erhalten, wie daz die Sweitzer nach unsern stetten Lauffemberg und Waltzhut stellen und maynen, auf fi8ssen ain volk auf dem Rein herab ze bringen, dieselben unser stet zu ûberlaufen und inzenemen: er stellt ihnen den Schaden vor, der aus der Einnahme solches gslos erstehen möchte, und begehrt deshalb von ihnén. 20 Armbrüste, 1000 Pfeile und 10 Handbüchsen unverziiglich gen Lauffemberg zu schicken. 25 — Am selben Tage belehnte er im Auftrage seines Bruders Kg. Friedrich und Hzg. Sigmunds von Österreich den Ulrich von Hornstein mit der Feste Schiltaw unter Vorbehalt des Offnungsrechtes der Burg für das Haus Österreich (Sigmaringen St.-A. Urkk. Herrsch. Jungnau v. 7. 10. 1444 cop. sdec. 18; Reg. Fürstenberg. U.-B, 6, 89). Olt. 25 [6] Am 25. Okt. (8o, vor s. Symon u. Judas) folgte ein weiteres Begehr des Herzogs aus Brysach 30 an Bürgermeister und Rat von Fryburg um 200 Fußknechte, darunter soviel wie möglich Schützen Okt. 27 oder statt der Fußknechte Gereisige, und 50 wohlgerüstete wêgen, die am Di. zu mittag dort (in Brei- Okt. 27 sach] sein sollten. — Doch schon am 27. Okt. (vig. Sym. et Jude) wurden von ihm bei der gleichen Stadt Freiburg (noch weitere) 60 Knechte mit Armbrusten und Geschützen und 40 andere Knechte mit ge- Nov. 7 weeren nach Diessenhoven verlangt, und zwar fiir Sa. zu nacht vor s. Martins tag. 35 [7] Ergänzend zu den damaligen Verhandlungen sprechen schließlich die Ausgaben Hzg. Al- brechts, die im „Raitbuch des Andre von Holnegk und Joh. Gensterndorfjer“ verzeicknet sind; unter dem 5. Okt. ist darin vermerkt: itom dem [Herold] Ungerlant zerung zum Telffin 3 11. rhein., dunn vom 17. bis 30. Okt.: maister Hanns von Eych und ander rät habent verzert in potschaft zum Telfin 3 fl. 14 plapphart 2 rappen. — her Andre Weispriacher und ander habent in potschaft zum Tellfir 10 verzert 37 plapphart 4 rappen. — item des Tellfin horolt 15 fl. (Innsbruck Land.-Reg.-A. Cod. 158; gedr. Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6360]. 244. Beschlüsse gen. Fürsten auf dem Villinger Landtag zum offenen Kampf gegen die Eidgenossen. 1444 Oktober 8. a) Mgj. Albrecht con Brandenburg und Gf. Ulrich von Wulrttemberg sagen auf Veranlassung 15 Kg. Friedrichs der Gemeinde Schwyz Fchde an. 1444 Oktober & Villingen. A aus Luzern St.-A. Urkunden fasc. 114: Kriege or. chart. lit. pat. c. sig. in v. impr.; Absender (als Titel iber dem Stück): Albrecht von gottes genadon marggrave - zu Branndernburg und burggrave zu Nurmberg. B coll. ebenda or. chart. lit. pat.; Absender (als Titel) : Ulrich grave zu Wirtemberg stc. 50 C coll. Stutigart H.St.-A. Württ. Reg. 14875 a (früher: Eidgenossen Büschel I nr. 1) cop, chart.: Absender (als Titel) : Ulrich grave zu Wirtemberg: darüber Vermerk : Als min gnediger her den Swytzern entsagt hat. Reg.: Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6361; Württemb. Regesten Nr. 14875.
520 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 3 in Vilingen am Sa, abend mit dem Herrn von Basel und dem Landkomtur und über ihre Unterredung Okl. 4 mit Hzg. Albrecht von Osterreich am So., wie er schon zuvor geschrieben habe; beim Herzog seien ge- wesen Mgf. Albrecht von Brandenburg, die Herren von Wurttenberg und etwie maniger her ritter und knehte; der Herzog habe mancherlei gesagt über die Ubel, die die Eidgenossen an thm und den Seinen begangen hätten; und hätten die Herren und Städteboten dazu anders geton, so wer mon iecz s des úber, daz manigen ubol komet. Der König habe ihm geschrieben, wie er die Fürsten angerufen hätte, die ihm alle zugesagt hätten, daß die Sache gütlich abegetragen werde, wozw sie ihm helfen woll- ten; eines Gleichen getrame er sich von den Städten (zu hoffenj, und er meine, daß ihm die Eidgenossen sein Land wiedergeben sollen, das sie unbillig innchüllen. Es sei die ganzen Tage bis heute mit dem Herzog verhandelt und endlich beschlossen worden, daß der Herzog einen Monat Frieden geben und auj den halben Monat einen Tag gen Kostencz sctzen solle. Etliche Räte der Fürsten würden morgen iber 8 Tage dar kommen, wie er (Hzg.) mitteilte, weshalb er keinen längeren Frieden geben könne. Man wolle nun suchen an den Eidgenossen, die anf Mt. zu. Zofingen beieinander sind, ob die sem- lichez folgen wellen. Sch. bittet dann um Absendung eines Boten zu dem Tage fnach Konstanz]: Okt. 6 der Bischof von Basel, der Landkomtur und er selber würden morgen frih von Vilingen nach Friburg 15 gehen (Straßburg AA 190 fol. 5 or. chart.). Okz. 7 10 ORt. 7 [5] Besondere Akten ülber die Beschliisse dieses Villinger Landtages scheinen österreichischerecits nicht überliefert zu sein. Dageger vind für die dort eingeleiteten Maßnahmen gegen die Schweizer be- deutungsvoll die Beschlüsse des Markgrafen von Brandenburg und der Grafen von Württemberg, die wir in besonderer nr. 24d herausstellon. — Hzg. Albrecht von Österreich nun verständigie am 20 7. Okt. (Mi. vOr s. Dyonisien tag) aus Vilingen die Stadt Fryburg: er habe gewisse Warnung erhalten, wie daz die Sweitzer nach unsern stetten Lauffemberg und Waltzhut stellen und maynen, auf fi8ssen ain volk auf dem Rein herab ze bringen, dieselben unser stet zu ûberlaufen und inzenemen: er stellt ihnen den Schaden vor, der aus der Einnahme solches gslos erstehen möchte, und begehrt deshalb von ihnén. 20 Armbrüste, 1000 Pfeile und 10 Handbüchsen unverziiglich gen Lauffemberg zu schicken. 25 — Am selben Tage belehnte er im Auftrage seines Bruders Kg. Friedrich und Hzg. Sigmunds von Österreich den Ulrich von Hornstein mit der Feste Schiltaw unter Vorbehalt des Offnungsrechtes der Burg für das Haus Österreich (Sigmaringen St.-A. Urkk. Herrsch. Jungnau v. 7. 10. 1444 cop. sdec. 18; Reg. Fürstenberg. U.-B, 6, 89). Olt. 25 [6] Am 25. Okt. (8o, vor s. Symon u. Judas) folgte ein weiteres Begehr des Herzogs aus Brysach 30 an Bürgermeister und Rat von Fryburg um 200 Fußknechte, darunter soviel wie möglich Schützen Okt. 27 oder statt der Fußknechte Gereisige, und 50 wohlgerüstete wêgen, die am Di. zu mittag dort (in Brei- Okt. 27 sach] sein sollten. — Doch schon am 27. Okt. (vig. Sym. et Jude) wurden von ihm bei der gleichen Stadt Freiburg (noch weitere) 60 Knechte mit Armbrusten und Geschützen und 40 andere Knechte mit ge- Nov. 7 weeren nach Diessenhoven verlangt, und zwar fiir Sa. zu nacht vor s. Martins tag. 35 [7] Ergänzend zu den damaligen Verhandlungen sprechen schließlich die Ausgaben Hzg. Al- brechts, die im „Raitbuch des Andre von Holnegk und Joh. Gensterndorfjer“ verzeicknet sind; unter dem 5. Okt. ist darin vermerkt: itom dem [Herold] Ungerlant zerung zum Telffin 3 11. rhein., dunn vom 17. bis 30. Okt.: maister Hanns von Eych und ander rät habent verzert in potschaft zum Telfin 3 fl. 14 plapphart 2 rappen. — her Andre Weispriacher und ander habent in potschaft zum Tellfir 10 verzert 37 plapphart 4 rappen. — item des Tellfin horolt 15 fl. (Innsbruck Land.-Reg.-A. Cod. 158; gedr. Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6360]. 244. Beschlüsse gen. Fürsten auf dem Villinger Landtag zum offenen Kampf gegen die Eidgenossen. 1444 Oktober 8. a) Mgj. Albrecht con Brandenburg und Gf. Ulrich von Wulrttemberg sagen auf Veranlassung 15 Kg. Friedrichs der Gemeinde Schwyz Fchde an. 1444 Oktober & Villingen. A aus Luzern St.-A. Urkunden fasc. 114: Kriege or. chart. lit. pat. c. sig. in v. impr.; Absender (als Titel iber dem Stück): Albrecht von gottes genadon marggrave - zu Branndernburg und burggrave zu Nurmberg. B coll. ebenda or. chart. lit. pat.; Absender (als Titel) : Ulrich grave zu Wirtemberg stc. 50 C coll. Stutigart H.St.-A. Württ. Reg. 14875 a (früher: Eidgenossen Büschel I nr. 1) cop, chart.: Absender (als Titel) : Ulrich grave zu Wirtemberg: darüber Vermerk : Als min gnediger her den Swytzern entsagt hat. Reg.: Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6361; Württemb. Regesten Nr. 14875.
Strana 521
Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 243-244. 521 5 Wissend amman rate und die gancz gemain zu Sweicz, das wir ewera, aller der ewern und aller der, die wissentlichb mit uch in hulf und puntnuß sind, feind sein wollen von bethe und manung wegen des allerdurchluchtigisten fursten und herrn herren Fridrichs Romischen konigs zu allen zitten merer elc. unsers allergnedigisten herrn°. wir wollen auch unser furstenlich" ere mit disem unserm offen brive gegen uch allen und iglichem in sunderhait, den sulchs berurend ist, bewaret haben. und ziehen uns des auch in des obgenamnten unsers allergenedig- sten herrn des Romischen konigs etc. fride und unfride, so schirste uns der verkundet wirdt. geben zu Vilingen under unserme aufgedruckten insigel am donerstag vor sand okt. s Dyonisyen tag anno domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quarto. 10 b) Beschluß über die Unterstiltzung der Grafen von Württemberg durch den schwäbischen Adel bei einem möglichen Angriff der Eidgenossen. [14d4 Oktober 8 Villingen1] 15 Aus Stuttgart H. St.-A. Württ. Reg. 14877ab (jrüher: Eidgenossen Büschel 1 nr. 2) ced. or.; unter dem Stück aiter Kanzleivermerk: Vortzaichnus, waß mit den hern ritter und knechten von beiden meiner gn. h. wegen gehandelt, als man sichs ains uborzůgs von aidgnossen besorgt, hilf und zutzugs halben, durun'er sine dato. Reg.: Wülrttemb. Regesten Nr. 14877. Uf dise meinung hernäch gemèlt zu reden mit den herron ritter und knechten, so ietzo hie sint, von wegen beider miner gnedigen herren, ist gerautslagt also: sie merken und sonhen wol die swaren leuf diser lande und insonder, wie das die gemein rede sij, die eidgnossen wôllen 20 einen merklichen zůg tún heruß; und kêndt doch nieman gewissen, wahin oder über wien. nu sij nit ôn, sie haben den reden nachgedaucht : sólt sôlicher zug fürgang gewinnen, das der geschêe in ansenhung gemeinen adel zu vertilken und dem zuwider. aber nach loblichem herkomen ir altvordern herren zu Wirtemberg seliger gedâchtnuß, in dem sie ouch zû ufhaltung des gemeinen adels gern hinkomen wôlten, bewege sic als horren, die in dom land zů Swauben 25 herkomen sijen, der gemein adel, solt dem durch fúrniemen der eidgnossen werden zugefügt, das im zu verderben langte, das in dann sôlichs mit truwen leid wer, und des die glichnuß von in zú merken, so hetten sie boid beschribon alle ir retê und diener, ouch ir lantsässen und etlich ander, in sôlich obgemëlt meinung zû erkennen zû geben als den, den billich, des sie hofften, die ufrüren der eidgnossen nit gefallig sin sôlten, in massen und dann sie beid 30 darab mißfallen hetten, und demnâch so sij zu widerstand der eidgnossen fúrniemen, zů hilf und bijstand gemeinem adel und in allen ir herbieten gegen inen ietzo: so verre die eid- gnossen ir einem oder mer einichen schaden zûfügen wurden wider rechts, das sie dann zů inen alles vermôgen libs und gûts setzen und sie nit verlassen wôllen alles zu" ufenthalt gemeinem adel. wêre nu, das die eidgnossen desglichen sie beid oder ir einen insonder oder ir a5 rêt oder diener oder die inen zü versprechen stèn, geistlich oder weltlich, beschâdigen wurden, des sie doch mit fug deheinen glimpf noch recht nit môchten haben, sonder wider billichs und recht gescheen müßt, das sie dann ietzo minem gnedigen herren och zu erkennen goben, wes sie sich beid zû inen versenhen sôllen, dann das sie all ir beider fúrniemen dest ernstlicher gemeinem adel zû hilf und bijstand verstén môgen, alß oft sie dann von beiden minen gnedigen 40 herren also beschriben werden umb hilf zuzezichen, es sij inen selbs oder ir einem oder mer zû rettung, so wôllen sie alsdann ir ieglichen in gepurlicher cost halten mit fûtter und mâl, und das es sust geschee uf eins ieglichen schadenh; und daruf so wôllen beid min gnedig herren ein getruwn haben, die wil in irem vermôgen sich allain wider dis sachen zû schieken nit sije; sie bedenken, was gemeinem adel und aller erberkeit, ouch in allen und ieglichem in- 45 sonder an disen dingen sij gelegen, und tuen demnâch, als inen dann wol gebure, damit den a) BC add. und. b) BC offenlich. c) BC dd. und. d) om. BC. 0) BC add. zurucke, hat za Vylingen hinter insigek. f) C anno etc. 44. h) Vorl. cher scheiden. g) unter Tintanteck. 1. Das Datum ergibt sich aus Stück e.
Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 243-244. 521 5 Wissend amman rate und die gancz gemain zu Sweicz, das wir ewera, aller der ewern und aller der, die wissentlichb mit uch in hulf und puntnuß sind, feind sein wollen von bethe und manung wegen des allerdurchluchtigisten fursten und herrn herren Fridrichs Romischen konigs zu allen zitten merer elc. unsers allergnedigisten herrn°. wir wollen auch unser furstenlich" ere mit disem unserm offen brive gegen uch allen und iglichem in sunderhait, den sulchs berurend ist, bewaret haben. und ziehen uns des auch in des obgenamnten unsers allergenedig- sten herrn des Romischen konigs etc. fride und unfride, so schirste uns der verkundet wirdt. geben zu Vilingen under unserme aufgedruckten insigel am donerstag vor sand okt. s Dyonisyen tag anno domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quarto. 10 b) Beschluß über die Unterstiltzung der Grafen von Württemberg durch den schwäbischen Adel bei einem möglichen Angriff der Eidgenossen. [14d4 Oktober 8 Villingen1] 15 Aus Stuttgart H. St.-A. Württ. Reg. 14877ab (jrüher: Eidgenossen Büschel 1 nr. 2) ced. or.; unter dem Stück aiter Kanzleivermerk: Vortzaichnus, waß mit den hern ritter und knechten von beiden meiner gn. h. wegen gehandelt, als man sichs ains uborzůgs von aidgnossen besorgt, hilf und zutzugs halben, durun'er sine dato. Reg.: Wülrttemb. Regesten Nr. 14877. Uf dise meinung hernäch gemèlt zu reden mit den herron ritter und knechten, so ietzo hie sint, von wegen beider miner gnedigen herren, ist gerautslagt also: sie merken und sonhen wol die swaren leuf diser lande und insonder, wie das die gemein rede sij, die eidgnossen wôllen 20 einen merklichen zůg tún heruß; und kêndt doch nieman gewissen, wahin oder über wien. nu sij nit ôn, sie haben den reden nachgedaucht : sólt sôlicher zug fürgang gewinnen, das der geschêe in ansenhung gemeinen adel zu vertilken und dem zuwider. aber nach loblichem herkomen ir altvordern herren zu Wirtemberg seliger gedâchtnuß, in dem sie ouch zû ufhaltung des gemeinen adels gern hinkomen wôlten, bewege sic als horren, die in dom land zů Swauben 25 herkomen sijen, der gemein adel, solt dem durch fúrniemen der eidgnossen werden zugefügt, das im zu verderben langte, das in dann sôlichs mit truwen leid wer, und des die glichnuß von in zú merken, so hetten sie boid beschribon alle ir retê und diener, ouch ir lantsässen und etlich ander, in sôlich obgemëlt meinung zû erkennen zû geben als den, den billich, des sie hofften, die ufrüren der eidgnossen nit gefallig sin sôlten, in massen und dann sie beid 30 darab mißfallen hetten, und demnâch so sij zu widerstand der eidgnossen fúrniemen, zů hilf und bijstand gemeinem adel und in allen ir herbieten gegen inen ietzo: so verre die eid- gnossen ir einem oder mer einichen schaden zûfügen wurden wider rechts, das sie dann zů inen alles vermôgen libs und gûts setzen und sie nit verlassen wôllen alles zu" ufenthalt gemeinem adel. wêre nu, das die eidgnossen desglichen sie beid oder ir einen insonder oder ir a5 rêt oder diener oder die inen zü versprechen stèn, geistlich oder weltlich, beschâdigen wurden, des sie doch mit fug deheinen glimpf noch recht nit môchten haben, sonder wider billichs und recht gescheen müßt, das sie dann ietzo minem gnedigen herren och zu erkennen goben, wes sie sich beid zû inen versenhen sôllen, dann das sie all ir beider fúrniemen dest ernstlicher gemeinem adel zû hilf und bijstand verstén môgen, alß oft sie dann von beiden minen gnedigen 40 herren also beschriben werden umb hilf zuzezichen, es sij inen selbs oder ir einem oder mer zû rettung, so wôllen sie alsdann ir ieglichen in gepurlicher cost halten mit fûtter und mâl, und das es sust geschee uf eins ieglichen schadenh; und daruf so wôllen beid min gnedig herren ein getruwn haben, die wil in irem vermôgen sich allain wider dis sachen zû schieken nit sije; sie bedenken, was gemeinem adel und aller erberkeit, ouch in allen und ieglichem in- 45 sonder an disen dingen sij gelegen, und tuen demnâch, als inen dann wol gebure, damit den a) BC add. und. b) BC offenlich. c) BC dd. und. d) om. BC. 0) BC add. zurucke, hat za Vylingen hinter insigek. f) C anno etc. 44. h) Vorl. cher scheiden. g) unter Tintanteck. 1. Das Datum ergibt sich aus Stück e.
Strana 522
522 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. eidgnossen ir fúrniemen nach irem willen nit furgee, als sie dann zu got hoffen durch ir beider und ir aller hilf wol sij zů geseheen. c) Gen. Wülrttembergische Ritter sagen als Helfer Gf. Ulrichs von Württemberg den Eid- genossen die Fehde an. 1444 Oktober 8 Villingen. Aus Stuttgart H. St.-A. Württ. Rog. 14875h und 14876 conc. chart. 5 So sind dise nachgeschriben mins herren helfer worden; — Sigmund grave zů Hohemberg grave Eberhart von Kirchberg — Wernher von Zymeren fry hern Ulrich von Rechberg von Hohenrechberg hern Eberhart von Friberg zů Ahstetten ritter — Steffan von Emerßhoven — Wilhelm von Wolwart — Wolff von Núnhusen — Hanns Nothafft der elter Conrat von Hohenriet — Berchtold von Sachssenhein — Rudolff von Buwstetten Ulrich von Rechberg der jung Hanns von Kaltental — Peter Harandt — Pfost von Núneck Conrat vom Stein Hans Tumm von Nunburg der elter — Wolff von Tachenhusen — Paule vom Stein — Syfrid von Zulnhart der jung Fridrich von Wytingen — Bernnolt von Sachssenheina Ernfrid von Schechingen — Rudolff von Fridingen — Hanns von Ramsperg Eberhart von Friberg der junger Nißhelm Fülhin Michel von der Breitenlandemberg Ludwig von Werdnow — Hanns von Tierberg — Jos von Hornstein — Geory Schilling Wilhelm von Nulant — Burckart Baubast — — — — — — 10 15 20 — — und hond inen entsagt, als hernach geschriben stet : Wir dise nachgeschriben mit namen etc. lassent úch den amman ratl und die ganz gemeinde zu Swytz wissen, das wir mit allen unseren gebrôten knechten, die wir ietzo haben und furo uberkomen, úwer und aller der uwern und aller der, die offenlich mit úch in hilf und punt- nuß sint, vinde sin wôllen von wegen des hochgeboren herren hern Ulrichs graven zů Wirtem- berg ete. unsers gnadigen herren; und wir wollen in sinen friden und unfriden sin und des so unser ere gegen úch allen und ieglichen in sunderheit, den solichs berurend ist, mit disem unserm offen brief bewart han. urkund diß briefs versigelt mit unser vorgnanten Steffanen von Emerßhoven, Syfrids von Zulnhart und Eberhart von Friberg insigele, der wir anderen alle uns zu diser zit mit inen gebruchen und diser vintschaft darunder bekennen. geben zû Ort. s Vylingen an dornstag vor sant Dionisyus tag anno etc. 44to. 25 B5 245. Nachrichten über die Zusammenkunst Hzg. Albrechts von Osterreich und anderer Fürsten mit dem Dauphin am 27. Okt. vor Breisach. 1444 Okiober 19 — November 23. [1 Unter den verstreuten Nachrichten über die Verhandlungen Hrg. Albrechts von Österreich und anderer Fürsten mit den Unterhindlern des Dauphin zu Breisach begegnet zunächst ein Schreiben Okt. 19 Straßburgs an Frankfurt vom 19. Okt. (fer. 2. post beati Galli confeasoris 44): Euer Ratsfreund 40 und Hauptmann des reisigen gezûges, den ihr in unsere Stadt gesandt habt, hat an uns begehrt, euch etwns von den loiffen des fromden volkes zu schreiben. Wir haben euck schon jriher1 ihren handel a) fir durchstrich. Urbach. 1 Vgl. Schreiben Straßburgs vom 16. Okt., nr. 225, 23.
522 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. eidgnossen ir fúrniemen nach irem willen nit furgee, als sie dann zu got hoffen durch ir beider und ir aller hilf wol sij zů geseheen. c) Gen. Wülrttembergische Ritter sagen als Helfer Gf. Ulrichs von Württemberg den Eid- genossen die Fehde an. 1444 Oktober 8 Villingen. Aus Stuttgart H. St.-A. Württ. Rog. 14875h und 14876 conc. chart. 5 So sind dise nachgeschriben mins herren helfer worden; — Sigmund grave zů Hohemberg grave Eberhart von Kirchberg — Wernher von Zymeren fry hern Ulrich von Rechberg von Hohenrechberg hern Eberhart von Friberg zů Ahstetten ritter — Steffan von Emerßhoven — Wilhelm von Wolwart — Wolff von Núnhusen — Hanns Nothafft der elter Conrat von Hohenriet — Berchtold von Sachssenhein — Rudolff von Buwstetten Ulrich von Rechberg der jung Hanns von Kaltental — Peter Harandt — Pfost von Núneck Conrat vom Stein Hans Tumm von Nunburg der elter — Wolff von Tachenhusen — Paule vom Stein — Syfrid von Zulnhart der jung Fridrich von Wytingen — Bernnolt von Sachssenheina Ernfrid von Schechingen — Rudolff von Fridingen — Hanns von Ramsperg Eberhart von Friberg der junger Nißhelm Fülhin Michel von der Breitenlandemberg Ludwig von Werdnow — Hanns von Tierberg — Jos von Hornstein — Geory Schilling Wilhelm von Nulant — Burckart Baubast — — — — — — 10 15 20 — — und hond inen entsagt, als hernach geschriben stet : Wir dise nachgeschriben mit namen etc. lassent úch den amman ratl und die ganz gemeinde zu Swytz wissen, das wir mit allen unseren gebrôten knechten, die wir ietzo haben und furo uberkomen, úwer und aller der uwern und aller der, die offenlich mit úch in hilf und punt- nuß sint, vinde sin wôllen von wegen des hochgeboren herren hern Ulrichs graven zů Wirtem- berg ete. unsers gnadigen herren; und wir wollen in sinen friden und unfriden sin und des so unser ere gegen úch allen und ieglichen in sunderheit, den solichs berurend ist, mit disem unserm offen brief bewart han. urkund diß briefs versigelt mit unser vorgnanten Steffanen von Emerßhoven, Syfrids von Zulnhart und Eberhart von Friberg insigele, der wir anderen alle uns zu diser zit mit inen gebruchen und diser vintschaft darunder bekennen. geben zû Ort. s Vylingen an dornstag vor sant Dionisyus tag anno etc. 44to. 25 B5 245. Nachrichten über die Zusammenkunst Hzg. Albrechts von Osterreich und anderer Fürsten mit dem Dauphin am 27. Okt. vor Breisach. 1444 Okiober 19 — November 23. [1 Unter den verstreuten Nachrichten über die Verhandlungen Hrg. Albrechts von Österreich und anderer Fürsten mit den Unterhindlern des Dauphin zu Breisach begegnet zunächst ein Schreiben Okt. 19 Straßburgs an Frankfurt vom 19. Okt. (fer. 2. post beati Galli confeasoris 44): Euer Ratsfreund 40 und Hauptmann des reisigen gezûges, den ihr in unsere Stadt gesandt habt, hat an uns begehrt, euch etwns von den loiffen des fromden volkes zu schreiben. Wir haben euck schon jriher1 ihren handel a) fir durchstrich. Urbach. 1 Vgl. Schreiben Straßburgs vom 16. Okt., nr. 225, 23.
Strana 523
Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 244-245. 523 und gelegenheit geschrieben, wie sie großen Schaden tun. Städte und Schlösser gewinnen und an sich bringen, die sowohl dem Reich wie andern gehören. Uns dünkt auch, sie haben vernommen von disen anslegen, wie man su underston und bestriten welle. Denn sie tun sich mit den Haufen vast zůsammen und führen in die Stadte und Schlöcter, die sie geuomnen haben, cost und fruht, 5 soviel sie finden können, and stellent sich als lûte, die do warten und bliben wellent. es ist ouch der durchlúhtige fürste unser gnediger herre horzog Albreht von Osterrich mit etlichen andern fúrsten und herren, nemlich marggrave Albreht von Brandenburg, marggrave Jacob von Baden und grave Urich von Wurtenberg an samstag nehstvergangen gon Brisach kummen; und vernement wir, das der Delffin uf hut oder morn auch dohin zû inen kummen sûlle. Was da vorgenommen wird, 10 wissen wir nicht; vernehmen wir etwas, das zu wissen euch nötig ist, so wollen wir es euch verkündigen (Frankjurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 174 or. membr., gedr. Wülcker S. 49 nr. XIX; Regg.: Wülcker S. 19; Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6363). [2] Weitere Nachricht gibl ein Brief Hans Höhlings an Nürnberg vom 20. Okt. (fer. 3. ante 11 milia virg. 44) faus Straßburg] über die anwesenden Fürsten, thre Kriegserklärung an die Schweizer 15 und die Rustungen des Pfalagrafen und die Stadte: Ich lazz euch wissen, daz die fursten und herron ze Prysach ieczo sein mein herr herzog Albrecht von Osterreich, markgraf Albreht von Branden- burg, markgraf von Paden und der von Wirtenberck; und der Tellfin solt zu in am suntag nach okt. 1s sancti Galli sein kumen. dez sein sie wartend. und die obgenanten fursten und herren die haben den Schweytzern widersagt; und man sagt, daz sie sich mit einander verein werden und an die 20 Schweyzer ze ziehen und mit in schtreiten, man sagt auch, daz der margraf von Paden den sein hab widerpoten, ietzo in die rais ze ziehen. aber herzog Ludwig pfalzgraf dez volk ziehe mehticlich zu. auch sagt man, das die Schwebischen stet zu Eslingen an die sammnung kumen. der ist man wartend alhis. die von Frankenfurt die haben pei 50 pforden hergeschickt. man sagt auch, daz die Schweitzer ietzo mit grosser maht ligen vor Raperswijl. und dieselben stat wolten die fursten 25 gern speisen; der geprech gar vast an melb. und also ligen die Jecken noch in dißem land und haben aber ein stetlein gewunnen mit namen Reshein und haben alles volk daselbst ausgetriben etc. [Auf eingelegtem Zettel:] Wisset auch, heben herren, daz die Schweytzer haben Mumpelgart ein� gewunnens mit aufsetzen ote. und dio von Pasel haben Eysnhein eingenumen. daz sol alz die war- hait sein, alz man da sagt (Nürnberg Akten und Urk. üb. Staats. und Verwaltungsangel. S.I s0 L. 101 nr. 5 fol. 27 or. chart., dazu fol. 26 ced. chart.]). Úkt. 17 Okt. 20 [3] Uber die Vorgange in Breisach selost erfäart man nähere Einzelheiten aus dem Schreiben, das Bischaf Fridrich zu Basel, der Landkomtur des DO. im Elsaß, Burkart von Schellenberg, und Claus Zschanlit von Straußburg von dort an die Rulsboten der Eidgenusser, als si uf zinBtug vur aller huiligen Okt. 27 tag ze Luczern zesamen komen, am 25. Okt. übersandten: Als wir nâchst von úch zo Zo- 85 vingen schieden, sëllend ir wissen, das wir uf gester fru her gen Brysach komon sind und die sachen Ol. 24 nach unserm besten vermôgen an den hochgebornen fursten und herren herzog Albrechten ze Osterrich in gegenwirtikait vil anderer fursten herrn ritter und knecht geworben und gefunden hant, das dem tag ze Costentz in offnem krieg, wie wir das mit uch verlaussen hand, nachgangen wirdt. deBhalb wir úch ainen gelaiczbrief nach ewerer begerung, darin wir den marggraven von 40 Baden, der úch, als uns erst hie furkomen ist, ouch widerseit hat, hand tun seczen, senden und da- mit ain abgeschrift, wie ir widerumb ainen trostbrief geben sôllend, da uns bedunkt, nachdem wir die gestelt haben, das si nach gestalt der sachen nach billichen dingen begriffen sig; bitten solchen Brief ze stund ze vertigen und dem Boten mitzugeben. wir hand von des friden wegen inzegân noch nitt gefunden; wol haben wir das ernstlich gesücht und furgenomen; und als wir verstan, so ist 45 es etwas schwar, in, den herren, sôllichen friden ufzenemen und die von Valekenstain daruss ze schliessen, und warten darumb ainer antwurt hie ze Brysach, die uns, als wir besorgen, erst uf hutt umb mittentag oder ze nacht geben, und noch nit wissen, wie die sin wirdt. und wann sich das also vorzúcht, bitten wir uch ouch mit ernst, das ir úch zo Luczorn biß uf mittwoch umb mittag oder den tag allen enthalten und sôllicher antwurt erwarten, die wir uch ze stund, sobaid wir die 50 vernemen, wissen laussen wollen. das bedunkt uns ain notdurft sin umb des willen, das ir und ander úch darnach kônnend gehalten, ouch hand wir den von Basel ainen sondern glaiczbrief gesandt. hierinn wellend tün, als wir úch getruwen. das wellen wir fruntlich umb úch beschulden und verdienen. geben ze Brysach zu sonnentag vor sant Symon und Judas tag anno etc. 44 ok. 25 (Luzern St.-A. Urk. Bischof v. Basel 1444 or. chart.). Okč. 25 Ont. 28 55 [4] Hierher gehört auch das Schreiben, das Klaus Schanlit im Anschluß an seine frühere Mil- teilung aus Breisach an Ammeister Obreht Schalck zu Straßburg am 27. Okt. (zinst. 8. Simon u. Jude oben 44) aus Basel sandte: Zu dem Cerücht, als seien die von Basel mit dem Delffin eins geworden und die Knechte, die ihnen die Eidgenossen geschickt haben, wieder hoimgezogen, bemerke or, da ein Teil Okt. 27 a) oder eingenumen? ist korrigiert.
Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 244-245. 523 und gelegenheit geschrieben, wie sie großen Schaden tun. Städte und Schlösser gewinnen und an sich bringen, die sowohl dem Reich wie andern gehören. Uns dünkt auch, sie haben vernommen von disen anslegen, wie man su underston und bestriten welle. Denn sie tun sich mit den Haufen vast zůsammen und führen in die Stadte und Schlöcter, die sie geuomnen haben, cost und fruht, 5 soviel sie finden können, and stellent sich als lûte, die do warten und bliben wellent. es ist ouch der durchlúhtige fürste unser gnediger herre horzog Albreht von Osterrich mit etlichen andern fúrsten und herren, nemlich marggrave Albreht von Brandenburg, marggrave Jacob von Baden und grave Urich von Wurtenberg an samstag nehstvergangen gon Brisach kummen; und vernement wir, das der Delffin uf hut oder morn auch dohin zû inen kummen sûlle. Was da vorgenommen wird, 10 wissen wir nicht; vernehmen wir etwas, das zu wissen euch nötig ist, so wollen wir es euch verkündigen (Frankjurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 174 or. membr., gedr. Wülcker S. 49 nr. XIX; Regg.: Wülcker S. 19; Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6363). [2] Weitere Nachricht gibl ein Brief Hans Höhlings an Nürnberg vom 20. Okt. (fer. 3. ante 11 milia virg. 44) faus Straßburg] über die anwesenden Fürsten, thre Kriegserklärung an die Schweizer 15 und die Rustungen des Pfalagrafen und die Stadte: Ich lazz euch wissen, daz die fursten und herron ze Prysach ieczo sein mein herr herzog Albrecht von Osterreich, markgraf Albreht von Branden- burg, markgraf von Paden und der von Wirtenberck; und der Tellfin solt zu in am suntag nach okt. 1s sancti Galli sein kumen. dez sein sie wartend. und die obgenanten fursten und herren die haben den Schweytzern widersagt; und man sagt, daz sie sich mit einander verein werden und an die 20 Schweyzer ze ziehen und mit in schtreiten, man sagt auch, daz der margraf von Paden den sein hab widerpoten, ietzo in die rais ze ziehen. aber herzog Ludwig pfalzgraf dez volk ziehe mehticlich zu. auch sagt man, das die Schwebischen stet zu Eslingen an die sammnung kumen. der ist man wartend alhis. die von Frankenfurt die haben pei 50 pforden hergeschickt. man sagt auch, daz die Schweitzer ietzo mit grosser maht ligen vor Raperswijl. und dieselben stat wolten die fursten 25 gern speisen; der geprech gar vast an melb. und also ligen die Jecken noch in dißem land und haben aber ein stetlein gewunnen mit namen Reshein und haben alles volk daselbst ausgetriben etc. [Auf eingelegtem Zettel:] Wisset auch, heben herren, daz die Schweytzer haben Mumpelgart ein� gewunnens mit aufsetzen ote. und dio von Pasel haben Eysnhein eingenumen. daz sol alz die war- hait sein, alz man da sagt (Nürnberg Akten und Urk. üb. Staats. und Verwaltungsangel. S.I s0 L. 101 nr. 5 fol. 27 or. chart., dazu fol. 26 ced. chart.]). Úkt. 17 Okt. 20 [3] Uber die Vorgange in Breisach selost erfäart man nähere Einzelheiten aus dem Schreiben, das Bischaf Fridrich zu Basel, der Landkomtur des DO. im Elsaß, Burkart von Schellenberg, und Claus Zschanlit von Straußburg von dort an die Rulsboten der Eidgenusser, als si uf zinBtug vur aller huiligen Okt. 27 tag ze Luczern zesamen komen, am 25. Okt. übersandten: Als wir nâchst von úch zo Zo- 85 vingen schieden, sëllend ir wissen, das wir uf gester fru her gen Brysach komon sind und die sachen Ol. 24 nach unserm besten vermôgen an den hochgebornen fursten und herren herzog Albrechten ze Osterrich in gegenwirtikait vil anderer fursten herrn ritter und knecht geworben und gefunden hant, das dem tag ze Costentz in offnem krieg, wie wir das mit uch verlaussen hand, nachgangen wirdt. deBhalb wir úch ainen gelaiczbrief nach ewerer begerung, darin wir den marggraven von 40 Baden, der úch, als uns erst hie furkomen ist, ouch widerseit hat, hand tun seczen, senden und da- mit ain abgeschrift, wie ir widerumb ainen trostbrief geben sôllend, da uns bedunkt, nachdem wir die gestelt haben, das si nach gestalt der sachen nach billichen dingen begriffen sig; bitten solchen Brief ze stund ze vertigen und dem Boten mitzugeben. wir hand von des friden wegen inzegân noch nitt gefunden; wol haben wir das ernstlich gesücht und furgenomen; und als wir verstan, so ist 45 es etwas schwar, in, den herren, sôllichen friden ufzenemen und die von Valekenstain daruss ze schliessen, und warten darumb ainer antwurt hie ze Brysach, die uns, als wir besorgen, erst uf hutt umb mittentag oder ze nacht geben, und noch nit wissen, wie die sin wirdt. und wann sich das also vorzúcht, bitten wir uch ouch mit ernst, das ir úch zo Luczorn biß uf mittwoch umb mittag oder den tag allen enthalten und sôllicher antwurt erwarten, die wir uch ze stund, sobaid wir die 50 vernemen, wissen laussen wollen. das bedunkt uns ain notdurft sin umb des willen, das ir und ander úch darnach kônnend gehalten, ouch hand wir den von Basel ainen sondern glaiczbrief gesandt. hierinn wellend tün, als wir úch getruwen. das wellen wir fruntlich umb úch beschulden und verdienen. geben ze Brysach zu sonnentag vor sant Symon und Judas tag anno etc. 44 ok. 25 (Luzern St.-A. Urk. Bischof v. Basel 1444 or. chart.). Okč. 25 Ont. 28 55 [4] Hierher gehört auch das Schreiben, das Klaus Schanlit im Anschluß an seine frühere Mil- teilung aus Breisach an Ammeister Obreht Schalck zu Straßburg am 27. Okt. (zinst. 8. Simon u. Jude oben 44) aus Basel sandte: Zu dem Cerücht, als seien die von Basel mit dem Delffin eins geworden und die Knechte, die ihnen die Eidgenossen geschickt haben, wieder hoimgezogen, bemerke or, da ein Teil Okt. 27 a) oder eingenumen? ist korrigiert.
Strana 524
524 Roichstag zu Nümberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. aus Haß wider Osterreich für den Frieden mit dem Delfin sei, daß man aher heute beschlossen habe. keinen Frieden mit demselben einzugehen. Der König habe auch freundtich geschrieben und hant sorge, daß Pf. Ludwig sich lasse abereden, wnd daß der Widerstand keinen furgang haben werde. Sch. habe auch za Breisach reden hören, daß man rette, zwischen dem Delfin und Pf. Ludwig friden oder ufsleige zu machen; doch gefalle das hier niemandem; dic Knechte der Eidgenossen sind noch hier in Bascl; er selbsl werde mit dem Herrn von Basel nach Kostens reiten (Straßburg AA 190 fol. 4 or. chart.). 5 Okt. 28 (kt. 27 [51 Ein Augenzeugenbericht aus Breisach liegt dann in dem Brief des Prazeptors Johannes von Ysenhein an Meister und Rat von Straßburg vom 28. Okt. (datum festinanter in Brisaco in die apostolorum Symonis et Jude) vor: In materia Francisco apothecario, presentium latori, et michi injuncta a dominacionibus vestris fecimus omnem diligenciam possibilem et fidelem. primum enim vonimus ad locum de Ensilheim et vidimus Delphinum" et omnia prospeximus, que providenda fuere, ubique dedi introitum eidem Francisco, ut singula videret et occulatim prospi- ceret. circa autoi recessum ipsius perserutandum fuimus valde actenti, quia paueis notum erat, et scivimus non sine mistorio diem et horam, et heri hora, qua incognite voluit recedere, fuimus 15 parati ct venimus cum eo usque prope Brisacum, ubi in campis ad quartam partem unius miliaris vel circa dux Albertus Austrie marchiones Brandeburgensis Badensis de Rothel et comes de Wirten- borg cum multis nobilibus venerunt sibi obviain. honores scrimonias et cetera, que facta sunt magnifice, tum in adventu cujuslibet eorum, tum in discessu, tum eciam in cunctis aliis honorifice factis et dictis, Franciseus ipse potorit per singula onarrare. de conclusis inter cos et deliberatis 20 nullus adhue potest veritatem meram seire nisi ex incorta relacione, et quod spes bona pacis potest conjecturari ex signis pacificis inter eos habitis. tamen quia dubitatur ipsum dominum ieturum ad partes propo Argentinam, decrevi hunc Franciscum premictere ad rofferendum singula, que vidit. ego autem cui Petro stabo a longe, ut videam finem, et que interim evenient digna relatu, vel in propria intimabo vel per certum nuneium faciam reserari. Der Präzeptor beglaubigt ƒzum 25 Schlußf den Franciscus und hofft uuf ein gutes Ende dieser schlechten Zeiten. In einer Nachschrift fiigt er noch bei, daß Franciscus mindlich über die nachträglich vernomimenen proposicionem et conclusionem inter dominos berichten werde (Straßburg AA 190 fol. 67 or. churt.). 10 NOG. d 161 In amtlichem Auftrage scheint sodann der Brief geschrieben, den Andre von Holneck, Nov. 2 Kammermeister [Hzg. Albrechts von Osterreich], und Sigmund von Wißperjach am 2. Nov. (men- 30 dach n. alterheiligen 44) an Herrn Johann von Vinstingen sandten: sie bedatterten, ihn und andere Râte des Delphins in Breisach, wohin sie Hrg. Albrecht heute des abscheidens halb nehst alhie bescheen und auf den inzwischen erfolgten Briefwechsel hin begleitet hatten, nicht vorgejunden zu haben; sie bitten im Namen ihres Herrn, Hzg. Albrechts von Osterreich, um Mitieilung, ob gemäß der letzten Verabredung semlicher anslag der hilf halb uwer der Englischen und Schotben furgung gewinne ; 35 sie bitten ihn, seine und des von Bult2 Sendung nach Breisach auf kommenden Mittwoch vom Delfin auszuwirken; es soll ihnen dann Geleit in das Feld gen Markolsheim gesandt werden: Hag. Albrechts Räte würden auch nach Breisach kommen; sie bitten tom Antwort (Straßburg AA 183 fol. 19 or. chart.; Reg.r Witle, Regg. ". Baden 3 nr. 6371). Nov. I [7] Ein wichtiger Stimmungsbericht, der allerdings über Inhalt und Hinzelheiten der Verhandlungen 40 nichts anzugeben weiß, liegt in dem Brief des Nördlinger Gesandten Hans von Eierhein vom 4. Nov. a18 Straßburg vor; er ist unter den Akten zum Ulmer Städtetag vom 5. Nov. (nr. 283, 5/ mitgeleilt. Wie wenig im ubrigen von den Verhandlungen in die Offentrichkeit drang, zeigt das Schreiben Breisachs an Straßharg vom 4. Non. f4. fer. post festum beatorum omnium sanetorum I1), in dem sie bitten, mit gen. Straßburger Biirgern an reden wegen des Zinses, welchen Breisach diesen zu zahlen 46 habe, und fweiter nichts zu sagen wissen, als] duß es dazu nicht imstande sei wegen der großen Koster, die ihm die gegenuartigen wilden loiffe verursachen (Straßburg AA 186 fol. 38 or. chart.). NGb. 1 18j Am setben Tage (Mi. n. aller selen tag 11) erkundigte sich Hagenau bei dem Ammeister der Stadt Straßburg Albreht Schalke nach der Fürslenzusammenkunft in Breisach: Man sagt bei uns allerlei sage von des wegen, als etlich fursten und herren zů Brisach gewesen und villihte nach 50 do sigent, ouch von zweier bischôfe wegen, so bi uch sigent. Wir bitten euch freundlich, unserm Ratafreunde Jeckel Bitscher, Uberbringer dieses Brieses, von solichen dingen, ouch wo daz Welsche foulk ietzt sine loger hat und ob sich die Schwäbischen Stadte zu dem Zuge rüsten oder nicht, mitzu- teilen, soriel isr davon wißt und euch zu offenbaren geburlich ist (Straßburg AA 186 fol. 63 or. chart.). a) For. ňat nur u. 55 1 Vgl. die Schreiben HIzg. Albrechts vom 25. und 27. Okt. ats Breisach un Freiburg i. Br. in unserer nr. 243, 6. 2 Jean de Bucil, comte de Saucerre, war An- fihrer der Armagnaken.
524 Roichstag zu Nümberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. aus Haß wider Osterreich für den Frieden mit dem Delfin sei, daß man aher heute beschlossen habe. keinen Frieden mit demselben einzugehen. Der König habe auch freundtich geschrieben und hant sorge, daß Pf. Ludwig sich lasse abereden, wnd daß der Widerstand keinen furgang haben werde. Sch. habe auch za Breisach reden hören, daß man rette, zwischen dem Delfin und Pf. Ludwig friden oder ufsleige zu machen; doch gefalle das hier niemandem; dic Knechte der Eidgenossen sind noch hier in Bascl; er selbsl werde mit dem Herrn von Basel nach Kostens reiten (Straßburg AA 190 fol. 4 or. chart.). 5 Okt. 28 (kt. 27 [51 Ein Augenzeugenbericht aus Breisach liegt dann in dem Brief des Prazeptors Johannes von Ysenhein an Meister und Rat von Straßburg vom 28. Okt. (datum festinanter in Brisaco in die apostolorum Symonis et Jude) vor: In materia Francisco apothecario, presentium latori, et michi injuncta a dominacionibus vestris fecimus omnem diligenciam possibilem et fidelem. primum enim vonimus ad locum de Ensilheim et vidimus Delphinum" et omnia prospeximus, que providenda fuere, ubique dedi introitum eidem Francisco, ut singula videret et occulatim prospi- ceret. circa autoi recessum ipsius perserutandum fuimus valde actenti, quia paueis notum erat, et scivimus non sine mistorio diem et horam, et heri hora, qua incognite voluit recedere, fuimus 15 parati ct venimus cum eo usque prope Brisacum, ubi in campis ad quartam partem unius miliaris vel circa dux Albertus Austrie marchiones Brandeburgensis Badensis de Rothel et comes de Wirten- borg cum multis nobilibus venerunt sibi obviain. honores scrimonias et cetera, que facta sunt magnifice, tum in adventu cujuslibet eorum, tum in discessu, tum eciam in cunctis aliis honorifice factis et dictis, Franciseus ipse potorit per singula onarrare. de conclusis inter cos et deliberatis 20 nullus adhue potest veritatem meram seire nisi ex incorta relacione, et quod spes bona pacis potest conjecturari ex signis pacificis inter eos habitis. tamen quia dubitatur ipsum dominum ieturum ad partes propo Argentinam, decrevi hunc Franciscum premictere ad rofferendum singula, que vidit. ego autem cui Petro stabo a longe, ut videam finem, et que interim evenient digna relatu, vel in propria intimabo vel per certum nuneium faciam reserari. Der Präzeptor beglaubigt ƒzum 25 Schlußf den Franciscus und hofft uuf ein gutes Ende dieser schlechten Zeiten. In einer Nachschrift fiigt er noch bei, daß Franciscus mindlich über die nachträglich vernomimenen proposicionem et conclusionem inter dominos berichten werde (Straßburg AA 190 fol. 67 or. churt.). 10 NOG. d 161 In amtlichem Auftrage scheint sodann der Brief geschrieben, den Andre von Holneck, Nov. 2 Kammermeister [Hzg. Albrechts von Osterreich], und Sigmund von Wißperjach am 2. Nov. (men- 30 dach n. alterheiligen 44) an Herrn Johann von Vinstingen sandten: sie bedatterten, ihn und andere Râte des Delphins in Breisach, wohin sie Hrg. Albrecht heute des abscheidens halb nehst alhie bescheen und auf den inzwischen erfolgten Briefwechsel hin begleitet hatten, nicht vorgejunden zu haben; sie bitten im Namen ihres Herrn, Hzg. Albrechts von Osterreich, um Mitieilung, ob gemäß der letzten Verabredung semlicher anslag der hilf halb uwer der Englischen und Schotben furgung gewinne ; 35 sie bitten ihn, seine und des von Bult2 Sendung nach Breisach auf kommenden Mittwoch vom Delfin auszuwirken; es soll ihnen dann Geleit in das Feld gen Markolsheim gesandt werden: Hag. Albrechts Räte würden auch nach Breisach kommen; sie bitten tom Antwort (Straßburg AA 183 fol. 19 or. chart.; Reg.r Witle, Regg. ". Baden 3 nr. 6371). Nov. I [7] Ein wichtiger Stimmungsbericht, der allerdings über Inhalt und Hinzelheiten der Verhandlungen 40 nichts anzugeben weiß, liegt in dem Brief des Nördlinger Gesandten Hans von Eierhein vom 4. Nov. a18 Straßburg vor; er ist unter den Akten zum Ulmer Städtetag vom 5. Nov. (nr. 283, 5/ mitgeleilt. Wie wenig im ubrigen von den Verhandlungen in die Offentrichkeit drang, zeigt das Schreiben Breisachs an Straßharg vom 4. Non. f4. fer. post festum beatorum omnium sanetorum I1), in dem sie bitten, mit gen. Straßburger Biirgern an reden wegen des Zinses, welchen Breisach diesen zu zahlen 46 habe, und fweiter nichts zu sagen wissen, als] duß es dazu nicht imstande sei wegen der großen Koster, die ihm die gegenuartigen wilden loiffe verursachen (Straßburg AA 186 fol. 38 or. chart.). NGb. 1 18j Am setben Tage (Mi. n. aller selen tag 11) erkundigte sich Hagenau bei dem Ammeister der Stadt Straßburg Albreht Schalke nach der Fürslenzusammenkunft in Breisach: Man sagt bei uns allerlei sage von des wegen, als etlich fursten und herren zů Brisach gewesen und villihte nach 50 do sigent, ouch von zweier bischôfe wegen, so bi uch sigent. Wir bitten euch freundlich, unserm Ratafreunde Jeckel Bitscher, Uberbringer dieses Brieses, von solichen dingen, ouch wo daz Welsche foulk ietzt sine loger hat und ob sich die Schwäbischen Stadte zu dem Zuge rüsten oder nicht, mitzu- teilen, soriel isr davon wißt und euch zu offenbaren geburlich ist (Straßburg AA 186 fol. 63 or. chart.). a) For. ňat nur u. 55 1 Vgl. die Schreiben HIzg. Albrechts vom 25. und 27. Okt. ats Breisach un Freiburg i. Br. in unserer nr. 243, 6. 2 Jean de Bucil, comte de Saucerre, war An- fihrer der Armagnaken.
Strana 525
Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 245-246. 525 [9 Eine Ergänzung zus diesen Nachrichten über die Breisacher Zusammenkunft ist auch das Schreiben des Delphins Ludwig an Hag. Albert von Osterresch vom 23. Nos. (Ensiszhem 23. novembris), in dem er daran erinnert, wie er den Adressaten ante villam de Brisaco für einen seiner Diener prisonario capto a vestris ot in servicio nostro in exitu belli, quod actum fuit ante Basileam, per ipsosque etiam adhue detento, nomine Beauvois, gebeten habe, den er (Hzg.) freizugeben und plone ex- peditumm et liberatum zuzuschicken versprochen habe ; pluriesque marchio de Rothelain super hoe per nos et nostros requisitus fuit, qui illud idem se facturum semper spopondit, was keineswegs geschehen sei; sed semper idem servitor nostor, qui adhue in ea etato existit, in qua et inter inimicos ut priso- narius detineri lege belli non deberet, ab hiis, qui eum ceperunt, detinetur in nostri non modicam 10 displicentiam. Er bitict den Herzog dringend, jenen plene, prout de vobis confidimus, freizulassen et taliter circa hoc agere, quod de dillectione vestra conqueri et dolere, quod nobis maxime molestum esset, causam non habeamus (Wien H. H. St.-A. Urk. v. 23. Nov. 1444 or. chart.: Unterjert.: Aloys und F. Boire; Drucke: Chmel, Mater. 1, 2 S. 151/. nr. LId; Charavay, Lottres de Louis XI. I. 18; Reg.: Lichnowsky 6 nr. 944). 5 Nor. 23 15 Zu den vorstehenden Nachrichten aus sweiter Hand sind endlich noch die bereits in nr. 243, 7 mitgeteilten Ausgaben für vorausgegangene Botschaften Hzg. Atbrechts an den Dauphin au vergleichen. 246. Beabsichtigte Zusammenkunjt von Rheinischen Kurfürsten mil franzosischen Unter- händlern am 27. Okt. zu Straßburg. 1444 Oktober 25 — Nonember 2. Uber Verhandlungen einer Gesandtschaft des Franz. Königs mit den Kurfürsten von Trier, Köln 2n und Pfalz, die in Germersheim begannen und in Straßburg en Ende gesührt werden sollten, aber an der Weigerung Straßburgs, die Beteiligten aufzunchmen, scheiterten, biegen die folgenden Unteriagen vor: [I] Ebf. Jacob von Trier und Dietrich von Köln teilten zunächst der Stadl Straßburg aus Uermerß- heim am 25. Okt. (8o. v. s. Symon und Juden tage 44] mit, daß sie mit etlichen des Königs von Frankreich Räten nach Germersheim zum Pf. Ludwig gekommen seier und gedächten, sick mit denselben Dienstag 25 noch Straßburg zu begeben, um dort äber den Abzug des fremden Volkes za lädingen; da thr Gefolge nur klein sei, so baten sie füir sich und die sie begleitenden Walen um Geleit (Straßburg AA 183 fol. 24 or. chart.; Regest Witte, Regg. n. Baden 3 in nr. 6367). Okt. 25 Okt. 82 12] Daß Straßburg diesem Ansinnen nicht entsproch, gehi aus seinem Schreiben vom 30. Okt. an Schletistadt hervor: Es habe das von dem Kölner und Trierer Kurfürsten orbetone Geloi für französi- so sche Gesandte abgelehnt. Die beiden Kurfursten seien dann nach Straßburg gekommen und hätten ihr Verlangen erneuert mit dem Bemerken, Straßburg möge lassen darin kummen und tedingen, daß der Delfin und das frômde volk uß dem heiligen riche und ußs Dûtschen landen kement. Es habe uber auch dieses Mol abgelehnt mit der Begründung: geschehe sine solche tedinge in oder durch Straßburg, s0 würde das in disem gemeinon lande ein rûff und ein böse zuversicht allen andern stetten bringen; 85 es hoffe, der Nürnberger Anschlag werde ausy führt. Es habe die beiden Kurfurster ermahnt und so auch an scine in Speier befindliche Botschaft geschrieben, fürsten herren und stette anzurůffen, alle ander sachen abzûstellen und zů disen sweren anligen sachen dem heiligen rich und Dutschen landen willig zû sin, ui das solich groß übel, so das fromde volk in disem lande begangen hat und beget, nit also úborsehen werde. Eben jetzt erhalte es Nachricht, daß der Delphin seine Botschaft nach Colmar 40 und Straßburg schicken wolle, um zu werben, daß er diesen Winter im Lande bleiben wolle in den gewonnenen Schlössern und man ihm Kost und andere Notdurft ausfolgen lassen möge. Straßhurg will davon nichts horen und keinen Boten des Delphin einlassen; dann an ir suche woder gloube noch getruwen ist, und wus sie versprechen, verbriefen oder versiegeln, halten sie nicht (Hagenau Stadt-B. Abschrift in Hugot extraits; teilw. gedr. Schilter S. 958; Regest Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6367). [3] Vielleicht waren für Straßburgs Haltung auch Nachrichten von auswärts mitbestimmend. In diese Zeit fällt nämlich der Brief des [Straßburger Gesandten in Basel] Klaus Schantit an den Am- meister Obreht Schalk vom 27. Okt., unsere nr. 245, 4. — Ergänzend fur die Verhandlungen in und um Straßburg muß ebenso herangezogen werden, was Aagsburg am 2. Nov. (aller selen tag 44) auf einem Zettel achrieb, der seinem Briefe an Hzg. Albrecht Ivon Osterreich) beigegeben unir: ein aus Straßburg 5a eingetroffener Diener hätte ihnen gemeldes, in Straßburg sei niemand von den Fürsien mit Reisigen oder Fußvolk, nur die städtische Streitmacht; dis Bischöfe von Köln und Trier hätien eine Unter- redung mit den Räten des Dauphin gehabt, deren Gegenstand man nicht kenne; die Stußburger hütten nur die beiden Fürsten, nicht aher die Räts in die Stadt wollen einlassen (Augsburg Missivb. IVb fol. 34 ab nr. 102 conc. chari.; Regesten: Witte S. 102 Anm. 2; Regy. v. Baden 3 nr. 6367]. Nov. 2 45 55 [I Auch ein Brief des Bürgermeisters Hanns Rote und des Rutes zu Basel an Meister und Rat zu Straßburg vom 2. Nov. ffer. 2. p. festum omnium sanctorum 444) gewinnt in diesem Zusámmenhang No. 2
Da. Verhandlungen außerhalb des RT. nr. 245-246. 525 [9 Eine Ergänzung zus diesen Nachrichten über die Breisacher Zusammenkunft ist auch das Schreiben des Delphins Ludwig an Hag. Albert von Osterresch vom 23. Nos. (Ensiszhem 23. novembris), in dem er daran erinnert, wie er den Adressaten ante villam de Brisaco für einen seiner Diener prisonario capto a vestris ot in servicio nostro in exitu belli, quod actum fuit ante Basileam, per ipsosque etiam adhue detento, nomine Beauvois, gebeten habe, den er (Hzg.) freizugeben und plone ex- peditumm et liberatum zuzuschicken versprochen habe ; pluriesque marchio de Rothelain super hoe per nos et nostros requisitus fuit, qui illud idem se facturum semper spopondit, was keineswegs geschehen sei; sed semper idem servitor nostor, qui adhue in ea etato existit, in qua et inter inimicos ut priso- narius detineri lege belli non deberet, ab hiis, qui eum ceperunt, detinetur in nostri non modicam 10 displicentiam. Er bitict den Herzog dringend, jenen plene, prout de vobis confidimus, freizulassen et taliter circa hoc agere, quod de dillectione vestra conqueri et dolere, quod nobis maxime molestum esset, causam non habeamus (Wien H. H. St.-A. Urk. v. 23. Nov. 1444 or. chart.: Unterjert.: Aloys und F. Boire; Drucke: Chmel, Mater. 1, 2 S. 151/. nr. LId; Charavay, Lottres de Louis XI. I. 18; Reg.: Lichnowsky 6 nr. 944). 5 Nor. 23 15 Zu den vorstehenden Nachrichten aus sweiter Hand sind endlich noch die bereits in nr. 243, 7 mitgeteilten Ausgaben für vorausgegangene Botschaften Hzg. Atbrechts an den Dauphin au vergleichen. 246. Beabsichtigte Zusammenkunjt von Rheinischen Kurfürsten mil franzosischen Unter- händlern am 27. Okt. zu Straßburg. 1444 Oktober 25 — Nonember 2. Uber Verhandlungen einer Gesandtschaft des Franz. Königs mit den Kurfürsten von Trier, Köln 2n und Pfalz, die in Germersheim begannen und in Straßburg en Ende gesührt werden sollten, aber an der Weigerung Straßburgs, die Beteiligten aufzunchmen, scheiterten, biegen die folgenden Unteriagen vor: [I] Ebf. Jacob von Trier und Dietrich von Köln teilten zunächst der Stadl Straßburg aus Uermerß- heim am 25. Okt. (8o. v. s. Symon und Juden tage 44] mit, daß sie mit etlichen des Königs von Frankreich Räten nach Germersheim zum Pf. Ludwig gekommen seier und gedächten, sick mit denselben Dienstag 25 noch Straßburg zu begeben, um dort äber den Abzug des fremden Volkes za lädingen; da thr Gefolge nur klein sei, so baten sie füir sich und die sie begleitenden Walen um Geleit (Straßburg AA 183 fol. 24 or. chart.; Regest Witte, Regg. n. Baden 3 in nr. 6367). Okt. 25 Okt. 82 12] Daß Straßburg diesem Ansinnen nicht entsproch, gehi aus seinem Schreiben vom 30. Okt. an Schletistadt hervor: Es habe das von dem Kölner und Trierer Kurfürsten orbetone Geloi für französi- so sche Gesandte abgelehnt. Die beiden Kurfursten seien dann nach Straßburg gekommen und hätten ihr Verlangen erneuert mit dem Bemerken, Straßburg möge lassen darin kummen und tedingen, daß der Delfin und das frômde volk uß dem heiligen riche und ußs Dûtschen landen kement. Es habe uber auch dieses Mol abgelehnt mit der Begründung: geschehe sine solche tedinge in oder durch Straßburg, s0 würde das in disem gemeinon lande ein rûff und ein böse zuversicht allen andern stetten bringen; 85 es hoffe, der Nürnberger Anschlag werde ausy führt. Es habe die beiden Kurfurster ermahnt und so auch an scine in Speier befindliche Botschaft geschrieben, fürsten herren und stette anzurůffen, alle ander sachen abzûstellen und zů disen sweren anligen sachen dem heiligen rich und Dutschen landen willig zû sin, ui das solich groß übel, so das fromde volk in disem lande begangen hat und beget, nit also úborsehen werde. Eben jetzt erhalte es Nachricht, daß der Delphin seine Botschaft nach Colmar 40 und Straßburg schicken wolle, um zu werben, daß er diesen Winter im Lande bleiben wolle in den gewonnenen Schlössern und man ihm Kost und andere Notdurft ausfolgen lassen möge. Straßhurg will davon nichts horen und keinen Boten des Delphin einlassen; dann an ir suche woder gloube noch getruwen ist, und wus sie versprechen, verbriefen oder versiegeln, halten sie nicht (Hagenau Stadt-B. Abschrift in Hugot extraits; teilw. gedr. Schilter S. 958; Regest Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6367). [3] Vielleicht waren für Straßburgs Haltung auch Nachrichten von auswärts mitbestimmend. In diese Zeit fällt nämlich der Brief des [Straßburger Gesandten in Basel] Klaus Schantit an den Am- meister Obreht Schalk vom 27. Okt., unsere nr. 245, 4. — Ergänzend fur die Verhandlungen in und um Straßburg muß ebenso herangezogen werden, was Aagsburg am 2. Nov. (aller selen tag 44) auf einem Zettel achrieb, der seinem Briefe an Hzg. Albrecht Ivon Osterreich) beigegeben unir: ein aus Straßburg 5a eingetroffener Diener hätte ihnen gemeldes, in Straßburg sei niemand von den Fürsien mit Reisigen oder Fußvolk, nur die städtische Streitmacht; dis Bischöfe von Köln und Trier hätien eine Unter- redung mit den Räten des Dauphin gehabt, deren Gegenstand man nicht kenne; die Stußburger hütten nur die beiden Fürsten, nicht aher die Räts in die Stadt wollen einlassen (Augsburg Missivb. IVb fol. 34 ab nr. 102 conc. chari.; Regesten: Witte S. 102 Anm. 2; Regy. v. Baden 3 nr. 6367]. Nov. 2 45 55 [I Auch ein Brief des Bürgermeisters Hanns Rote und des Rutes zu Basel an Meister und Rat zu Straßburg vom 2. Nov. ffer. 2. p. festum omnium sanctorum 444) gewinnt in diesem Zusámmenhang No. 2
Strana 526
526 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Bedeutung. Jene danken darin für die Mitteilungen über das fremde Volk und den Zuzug der deutschen Fürsten, Herren und Städte, so inen widerstand ze gebende meinen, sie hätten gehört, daß die Erz- bischöfe von Mainz und Trier dazwischen rittent, sich arbeitent und versuchen wellent, das fremde Volk mit teding aus dem Lande zu bringen, sie bitten um Nachricht mit dem Boten, ea sie des fromden volkes halp oder der Dütschen (Straßburg AA 191 fol. 24 or. membr.). 247. Städtische Nachrichten über den Fürstentag zu Straßburg vom 15.-19. Nov. und über Abmachungen mit dem Dauphin. 1444 November 7 — 28. [I] Schon am 7. Nov. (sabb. p. Leonhardi) fragte Nürnberg in Straßburg an: es habe gehört, daß ein Tag nahe bei Straßburg sein werde, zu dem der Dolfin von Francreich und stliche Fürsten und Herren aus deutschen Landen kommen sollen; bittet nachzuforschen, was dort vorgenommen wird, und ihm bei Tag und bei Nacht auf Nürnbergs Kosten darüber zu berichten (Nürnberg Briefb. 17 fol. 146a cop. chart.; Straßburg AA 189 fol. 21 or. membr.). — Ebenfalls am 7. Nov. (dat. ut supra) ersuchte Nürnberg den in Straßburg weilenden Führer des Nürnberger Kontingents, den Schultheißen Wernher von Parßberg, einen seiner Gesellen zu der oben erwähnten Tagung zu schicken und nach- forschen za lassen, was dort verhandelt und beschlossen werde; zugleich ubersandte es ihm 200 rhet- 15 nische Gulden (Nürnberg a.a.0. fol. 146b). [2] Die nächste Nachricht liegt in einem Schreiben von Egmstr. Hanns Rote und Rat zu Bacel Nov. 13 an Straßburg vom 13. Nov. (sexta p. Martini 444) tor, worin Basel fur Nachrichten iber die Armag- naken dankt und, da iotz dor tag von den fursten in der Gegend von Straßburg vorgenommen werden soll, um Mitteilung an ihren Boten bittet, was Straßburg von der abescheidung des Tages vernehmen 20 werde (Straßburg AA 191 fol. 27 or. membr.). 10 Nov. 7 Nov. 14 [3] Hzg. Albrecht von Osterreich beglaubigte am 14. Nov. (Kentzing Sa. n. s. Merteins tag 1444) in einem Schreiben an Straßburg seinen Herold Hanns Ungerlandt beir, ain werbung von unsern wegen (Straßburg AA 183 fol. 22 or. chart.; Unterfertig.: Dominus dux per se ipsum). [4] Am selben Tags (sabb. post b. Martini episc. 44) wollte Colmar von Straßburg Näheres 25 über den Tag erfahren, als es dorthin schrieb : Ihr habt uns diser swêren louffe halb einige Male auf unser Begehr, einige Male von selbst geschrieben; dafür danken wir euch. Als aich nun der anslage und gezogk, von dem ihr wißt, verzoch, haben wir vor kurzem an den Landvogt geschrieben und ihn gebeten, uns wissen zu lassen, wie dann die sachen do nidenan gelegen wêrent. Der hat uns unter anderem geantwortet, das solicher anslage und gezogk erstrecket sige unz zu sant Niclaus tage a0 schierest kúnftig und das man do zwúschent, nemlichen uf morn suntag nach sant Martins tage in úwer statte ze tage sin sôlle ze besehen, wie man die sache ze gûtem bringen môge. Da wir nun diejenigen sind, die in dieser Sache allermeist, wie uns bedünkt, trücke lident und alle Zeit guter Hoffnung und Trostes warten, und nicht allein wir, sondern die ganze Landschaft, so bitten wir euch, uns den Abschied des Tages und was ihr sonst von diesen sweren louffen wißt, durch den Uberbringer 35 dieses Briefes mitzuteilen (Straßbury AA 186 fol. 45 or. chart.). [5] Ahnlich erkundigten sich am 20. Nov. (fer. 6. ante Katherine virg. 444) Bgmstr. Ritter Hanns Rote und der Rat der Stadt Basel: Uns ist gesagt, daß der Delphin vom lande zu seinem Vater dem König von Franckrich zichen wolle. sein Volk aber solle in diesen Landen bleiben. Wie es sich damit verhält, können wir nicht wohl wissen. Es kommt uns auch zu Ohren, daß der Pfalzgraf, Hzg. Albrecht von Österreich und die Erzbischöfe von Mentz und von Köln mit des Delphins Räten heimlich tagen sollen und daß die anslege, mit denen dem Volke Widerstand geleistet werden solite, ufgezogen wären oder daß vielleicht nichts daraus würde. Anch wns das auf sich hat, ist uns richt kund. Wir haben euch nechst geschrieben und euch gebeten, uns mitruteilen, was thr fdarüber] meht wißtet oder vernähmet. Der Bote tot noch nicht wiedergclommen. Wir bitten buch deshalb, une mil 45 diesem Boten 2u schreiben, was ihr von disen sachen oder andern uns Wissenswertem wißt (Straßburg AA 191 fol. 13 or. membr.: gedr. Schilter S. 977). [6] Ferner bat am 21. Nov. (sabb. post Elizabeth lantgravie 1444) Speier die Stadt Straßburg um den Abschied des Straßburger Tages am letzten Sonntag zuaschen dem Delphan und den Fürsten, und auch waz fursten oder fursten-rete herren und stete da gewesen und an welchen enden der tag mit dem Delphin und durch wen geleistet worden sij, dazu wie es mit Basell, den Reichsstädten im Eilsas, Zürich, Rapolozswir und den Eidgenossen und auch der Vereinung mit dem Delphin, Basel und den Eidgenossen und der Fürsten Feindschaft wider die Eidgenossen begriffen stehe; auch bat Speier um Auskunft über die angeblichen Niederlagen der Armagnaken durch Straßburg und andere; es versicherte [dabei] Straßsburg scines Mitleids (Straßburg AA 189 fol. 43 or. chart.). [7] Die Antwert von Meister Conradt Bocke und dem Rat zes Straßburg an Bürgermeister und Nov. 24 Rat zu Spier vom 24. Nov. (Di. s. Katherinen abent 44) lautete: Ihr habt uns geschrieben von des Dez. 8 Nov. 15 Nov. 20 Nov. 21 Non. 15 10 50 Nov. 14 55
526 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Bedeutung. Jene danken darin für die Mitteilungen über das fremde Volk und den Zuzug der deutschen Fürsten, Herren und Städte, so inen widerstand ze gebende meinen, sie hätten gehört, daß die Erz- bischöfe von Mainz und Trier dazwischen rittent, sich arbeitent und versuchen wellent, das fremde Volk mit teding aus dem Lande zu bringen, sie bitten um Nachricht mit dem Boten, ea sie des fromden volkes halp oder der Dütschen (Straßburg AA 191 fol. 24 or. membr.). 247. Städtische Nachrichten über den Fürstentag zu Straßburg vom 15.-19. Nov. und über Abmachungen mit dem Dauphin. 1444 November 7 — 28. [I] Schon am 7. Nov. (sabb. p. Leonhardi) fragte Nürnberg in Straßburg an: es habe gehört, daß ein Tag nahe bei Straßburg sein werde, zu dem der Dolfin von Francreich und stliche Fürsten und Herren aus deutschen Landen kommen sollen; bittet nachzuforschen, was dort vorgenommen wird, und ihm bei Tag und bei Nacht auf Nürnbergs Kosten darüber zu berichten (Nürnberg Briefb. 17 fol. 146a cop. chart.; Straßburg AA 189 fol. 21 or. membr.). — Ebenfalls am 7. Nov. (dat. ut supra) ersuchte Nürnberg den in Straßburg weilenden Führer des Nürnberger Kontingents, den Schultheißen Wernher von Parßberg, einen seiner Gesellen zu der oben erwähnten Tagung zu schicken und nach- forschen za lassen, was dort verhandelt und beschlossen werde; zugleich ubersandte es ihm 200 rhet- 15 nische Gulden (Nürnberg a.a.0. fol. 146b). [2] Die nächste Nachricht liegt in einem Schreiben von Egmstr. Hanns Rote und Rat zu Bacel Nov. 13 an Straßburg vom 13. Nov. (sexta p. Martini 444) tor, worin Basel fur Nachrichten iber die Armag- naken dankt und, da iotz dor tag von den fursten in der Gegend von Straßburg vorgenommen werden soll, um Mitteilung an ihren Boten bittet, was Straßburg von der abescheidung des Tages vernehmen 20 werde (Straßburg AA 191 fol. 27 or. membr.). 10 Nov. 7 Nov. 14 [3] Hzg. Albrecht von Osterreich beglaubigte am 14. Nov. (Kentzing Sa. n. s. Merteins tag 1444) in einem Schreiben an Straßburg seinen Herold Hanns Ungerlandt beir, ain werbung von unsern wegen (Straßburg AA 183 fol. 22 or. chart.; Unterfertig.: Dominus dux per se ipsum). [4] Am selben Tags (sabb. post b. Martini episc. 44) wollte Colmar von Straßburg Näheres 25 über den Tag erfahren, als es dorthin schrieb : Ihr habt uns diser swêren louffe halb einige Male auf unser Begehr, einige Male von selbst geschrieben; dafür danken wir euch. Als aich nun der anslage und gezogk, von dem ihr wißt, verzoch, haben wir vor kurzem an den Landvogt geschrieben und ihn gebeten, uns wissen zu lassen, wie dann die sachen do nidenan gelegen wêrent. Der hat uns unter anderem geantwortet, das solicher anslage und gezogk erstrecket sige unz zu sant Niclaus tage a0 schierest kúnftig und das man do zwúschent, nemlichen uf morn suntag nach sant Martins tage in úwer statte ze tage sin sôlle ze besehen, wie man die sache ze gûtem bringen môge. Da wir nun diejenigen sind, die in dieser Sache allermeist, wie uns bedünkt, trücke lident und alle Zeit guter Hoffnung und Trostes warten, und nicht allein wir, sondern die ganze Landschaft, so bitten wir euch, uns den Abschied des Tages und was ihr sonst von diesen sweren louffen wißt, durch den Uberbringer 35 dieses Briefes mitzuteilen (Straßbury AA 186 fol. 45 or. chart.). [5] Ahnlich erkundigten sich am 20. Nov. (fer. 6. ante Katherine virg. 444) Bgmstr. Ritter Hanns Rote und der Rat der Stadt Basel: Uns ist gesagt, daß der Delphin vom lande zu seinem Vater dem König von Franckrich zichen wolle. sein Volk aber solle in diesen Landen bleiben. Wie es sich damit verhält, können wir nicht wohl wissen. Es kommt uns auch zu Ohren, daß der Pfalzgraf, Hzg. Albrecht von Österreich und die Erzbischöfe von Mentz und von Köln mit des Delphins Räten heimlich tagen sollen und daß die anslege, mit denen dem Volke Widerstand geleistet werden solite, ufgezogen wären oder daß vielleicht nichts daraus würde. Anch wns das auf sich hat, ist uns richt kund. Wir haben euch nechst geschrieben und euch gebeten, uns mitruteilen, was thr fdarüber] meht wißtet oder vernähmet. Der Bote tot noch nicht wiedergclommen. Wir bitten buch deshalb, une mil 45 diesem Boten 2u schreiben, was ihr von disen sachen oder andern uns Wissenswertem wißt (Straßburg AA 191 fol. 13 or. membr.: gedr. Schilter S. 977). [6] Ferner bat am 21. Nov. (sabb. post Elizabeth lantgravie 1444) Speier die Stadt Straßburg um den Abschied des Straßburger Tages am letzten Sonntag zuaschen dem Delphan und den Fürsten, und auch waz fursten oder fursten-rete herren und stete da gewesen und an welchen enden der tag mit dem Delphin und durch wen geleistet worden sij, dazu wie es mit Basell, den Reichsstädten im Eilsas, Zürich, Rapolozswir und den Eidgenossen und auch der Vereinung mit dem Delphin, Basel und den Eidgenossen und der Fürsten Feindschaft wider die Eidgenossen begriffen stehe; auch bat Speier um Auskunft über die angeblichen Niederlagen der Armagnaken durch Straßburg und andere; es versicherte [dabei] Straßsburg scines Mitleids (Straßburg AA 189 fol. 43 or. chart.). [7] Die Antwert von Meister Conradt Bocke und dem Rat zes Straßburg an Bürgermeister und Nov. 24 Rat zu Spier vom 24. Nov. (Di. s. Katherinen abent 44) lautete: Ihr habt uns geschrieben von des Dez. 8 Nov. 15 Nov. 20 Nov. 21 Non. 15 10 50 Nov. 14 55
Strana 527
Da. Verhandlungen anßerhalb des RT. nr. 246-247. 527 tags wegen, so von den fursten und von dem Delphin verramet gewesen ist, und habt uns gebeten, ' euch abschoidunge desselben tage, auch andere leufe und sachen, &0 sich hio-obon im lande handeln, a 10 20 39 8 45 wissen zu lassen.‘ Wir teilen such deshalb mit, daß in unsere Stadt Hzg. Ludwiy der Pfalzgraf, Hzg. Albrecht von, Osterreich, Mgf, Albrecht von. Brandenburg, Mgf. Jakob von Roden und (At. Ulrich von Wirtenberg kamen in meinunge, solichem tage nachzugcen an den enden, als er verramet was. Sie sandten etmen Herold! nach dem Gelest. Der. Delphin war nicht zu Raßheim, sondern hatte seinen Marschall dort. Inzwischen kam der Bischof von Augspurg vom Konig von Franckerich zu den vor- gereumien Füraten und. Herren und sagte ihnen, daB der König von Franckerich hert an der sachen were und, was sin scne in den landen vorgenommen hette, das er dem forter nachgings. Auf solche Botschaft hin und auch weil der Delphin wicht zu Raßheum wor, meinten die Fürsten und Herren, daß nicht nötig sei, furbaber davon zu tagen, und sind also gescheiden. dann der Pfalzgraj meint dem anslage z& Nürenberg gescheem naehzugeen of disen nestkunftigen sant Niclaustag. Das fremde Volk liegt um uns im Reich; es ist zw besorgen, daß sie sich, wer ihnen kein Widerstand geleistet wird, diesen Winter hier bleiben und furbaBer in das rich griffan, da doch nieman wissen 5 mag, woe das ein ende nemme. Wir hoffen aber, daß Füreten Herron und Städte das bedenken und dazu twn. sollen, damit das riche und Dutsche lando nit also verderplich gemacht werde. — Wir teilen euch ferner mit, daß unsere Ratsfreunde, die wir etwelange im Oberlant gehabt haben, erst am vergangenen Samstag zuriickgekehrt sind und uns gesagt haben, daß etliche Herren und Städte, ihre Räte und Freunde und sie selbsi etweviel zit getagt haben zurschen dem Hause Österreich und den Fidgenossen und daß zuletzt ein. fricde bif] zà sanct Jchans teg zů sungoten beredet worden seit. Doch hátien die Botschaften der beiden Parteien erklärt, das hinder sich brengen und ihre Antwort bis diesen Katherinen tag geben zu wollen, ob sie den Frieden annehmen wollen oder nicht. Ferner haben uns unsere Ratafreunde gesagt, sie hätten verstanden, daß der König von Frankreich, I'. Felix und die Hidgenossen miteinander gericht seien, und wollten die von Basell auch in der rachtunge seem, 80 solle das geschehen. Weiter wissen wir euch davon nichte zu schreiben, dann daß wir mit Gottes ITilje vor unserer Stadt und unsern Schlössern dem jremden Volk bisher reddelichen Wider- stand geleistet und an manchen Enden Schaden zugefügt, ihnen auch etliche Lager verbrannt und darin wiele erschlagen kaben. Wir hoffen, das mee zü thün, Wir bitten ouch, Vorstohendes denen von Wormp? mitzuteilen (Frankfurt Reichssachen, Armagn. fol. 140 cop.; ebenda Naehtr. 1482° fol. 202 und 203 cop. chari. coaev ohne Sehniite, ein Foliobogen; Druck: Wülcker 8. 53 nr. 21; Regg.: Wülcker S. 21; Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6877). [8] Auch in einem Schreiben Ulms an Frankfurt vom 25. Nov. (Katharinen 1444) wurden Nachrichten über den Straßburger Tag weitergegeben. Ulm schreibt darin als Antwort auf cimen Brief Frankfurts [vom 19, Nuv.], daß sic und ihre | BundesTstaáte dem Pjalzgrafon wider das fremde Volk bei 600 Pferde guten Treisigen, gezügs zà roB und 600 Bilchsen- und Armbrusischiiizen guten wohl. gerüsteten Volke gen Straßburg zugeschickt und ihm. dazu. noch so vil glitz wol gorustz volks wi füß auf des Kónigs nBchgenden anschlag maochzuschicken zugesagt hätten; sie hätten dazu gemeint, wenn andere Fürsten. Herren und Städte in diesem Lande und diesen Gegenden auch so dazu geian háütier,, so sollte dadurch dem jremden Volke Widersiund geschehen sein, Inzwischen sei mit dem fremden Volke ein frid fur etlich zite gemacht worden; infolgedessen seien ihre und der Städte Reisige und Fußtruppen heimgekommen. Auch‘ haben der Pfalzgraf, Bzg. Albrecht von Österreich, Mgf. Albrecht von Brandenburg, G1. Ulrich von Wirttemberg und eiliche andere Herren und ihre Räte mit dem Delphin zu Strafbury oder in etlichen stetten da-umbe Tag gesucht. Was auf diesem Tage vorgenommen, geschafft oder ausgerichtet jet, wüßte Ulm noch nicht; nur sei ihnen lantmanswise bekannt geworden, daf der Pfalzgraj uwj dem "l'age die Fürsten. und Herren gesnahnt haber. solle, ihm als dem. obersten Hauptmann des Königs zum Widerstand gegen das [remde Volk zw heljon. Desgleichen habe auch Heg. Albrecht von Ósterreich im Auftrage des Kónigs gebeten, üm wider die Schwitzer und. Eidgenoasen zu heljen. Obwohl die Stádie ier Vereinigung undi Ulra mit ihren Reisigen und Fußvolk gerüstet sind, so könnten sie doch diesmal nicht sagen, was die Städte damit tus werden. Ulm bittet, sie wissen zu lassen, was Frankfurt uni die Reiohsstiinde am Rhein tun werden. Sie hälten auch gehört, daß zwischen Hzy. Albrecht von Osterreich und den Schweizern durch Vermittlung von Fürsten und Städten nach langen Verhandlungen zu Konstanz ein Friede bis Johanni gerichtet sei (Frankfurt Reichss., Nachtr. 1482° fol. 204 or. chart.; żeślw. gedr. Willcker S. 58 nr. 10; Reg.: Wdiłcker S. 21). [9] Zuletzt nimmt noch cin Schreiber Ulma an Straßburg vom 28. Nov. (Sa. vor Andree 44) auf den Tag Bezug, worin Ulm für die Mittsüung über die Lüufe des TTagee, darauf der Pjalzgraf und etliche andere Fürsten und Herren gewesen. sind, dankt und um Nachrichten bittet, wo der Delphin und ander sin volk liege und was sie vor handen oder getan haben (;Strafiburg AA 189 fol. 53 or. chart.). 1 Siehe oben Stück [5]. Briefea über den Wormser 'lag eom, 21. Noo. ? Vgi. unsere nr. 242, 9. (egi. nr. 285) an Frankfurt gelangt. ^ Vermutlich tst die vorticgende Abschrift des Dez € Nov. 21 [1445] Juni 24 Noo. 25 Nos. 25 [14457 Juni 24 Nov. 28
Da. Verhandlungen anßerhalb des RT. nr. 246-247. 527 tags wegen, so von den fursten und von dem Delphin verramet gewesen ist, und habt uns gebeten, ' euch abschoidunge desselben tage, auch andere leufe und sachen, &0 sich hio-obon im lande handeln, a 10 20 39 8 45 wissen zu lassen.‘ Wir teilen such deshalb mit, daß in unsere Stadt Hzg. Ludwiy der Pfalzgraf, Hzg. Albrecht von, Osterreich, Mgf, Albrecht von. Brandenburg, Mgf. Jakob von Roden und (At. Ulrich von Wirtenberg kamen in meinunge, solichem tage nachzugcen an den enden, als er verramet was. Sie sandten etmen Herold! nach dem Gelest. Der. Delphin war nicht zu Raßheim, sondern hatte seinen Marschall dort. Inzwischen kam der Bischof von Augspurg vom Konig von Franckerich zu den vor- gereumien Füraten und. Herren und sagte ihnen, daB der König von Franckerich hert an der sachen were und, was sin scne in den landen vorgenommen hette, das er dem forter nachgings. Auf solche Botschaft hin und auch weil der Delphin wicht zu Raßheum wor, meinten die Fürsten und Herren, daß nicht nötig sei, furbaber davon zu tagen, und sind also gescheiden. dann der Pfalzgraj meint dem anslage z& Nürenberg gescheem naehzugeen of disen nestkunftigen sant Niclaustag. Das fremde Volk liegt um uns im Reich; es ist zw besorgen, daß sie sich, wer ihnen kein Widerstand geleistet wird, diesen Winter hier bleiben und furbaBer in das rich griffan, da doch nieman wissen 5 mag, woe das ein ende nemme. Wir hoffen aber, daß Füreten Herron und Städte das bedenken und dazu twn. sollen, damit das riche und Dutsche lando nit also verderplich gemacht werde. — Wir teilen euch ferner mit, daß unsere Ratsfreunde, die wir etwelange im Oberlant gehabt haben, erst am vergangenen Samstag zuriickgekehrt sind und uns gesagt haben, daß etliche Herren und Städte, ihre Räte und Freunde und sie selbsi etweviel zit getagt haben zurschen dem Hause Österreich und den Fidgenossen und daß zuletzt ein. fricde bif] zà sanct Jchans teg zů sungoten beredet worden seit. Doch hátien die Botschaften der beiden Parteien erklärt, das hinder sich brengen und ihre Antwort bis diesen Katherinen tag geben zu wollen, ob sie den Frieden annehmen wollen oder nicht. Ferner haben uns unsere Ratafreunde gesagt, sie hätten verstanden, daß der König von Frankreich, I'. Felix und die Hidgenossen miteinander gericht seien, und wollten die von Basell auch in der rachtunge seem, 80 solle das geschehen. Weiter wissen wir euch davon nichte zu schreiben, dann daß wir mit Gottes ITilje vor unserer Stadt und unsern Schlössern dem jremden Volk bisher reddelichen Wider- stand geleistet und an manchen Enden Schaden zugefügt, ihnen auch etliche Lager verbrannt und darin wiele erschlagen kaben. Wir hoffen, das mee zü thün, Wir bitten ouch, Vorstohendes denen von Wormp? mitzuteilen (Frankfurt Reichssachen, Armagn. fol. 140 cop.; ebenda Naehtr. 1482° fol. 202 und 203 cop. chari. coaev ohne Sehniite, ein Foliobogen; Druck: Wülcker 8. 53 nr. 21; Regg.: Wülcker S. 21; Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6877). [8] Auch in einem Schreiben Ulms an Frankfurt vom 25. Nov. (Katharinen 1444) wurden Nachrichten über den Straßburger Tag weitergegeben. Ulm schreibt darin als Antwort auf cimen Brief Frankfurts [vom 19, Nuv.], daß sic und ihre | BundesTstaáte dem Pjalzgrafon wider das fremde Volk bei 600 Pferde guten Treisigen, gezügs zà roB und 600 Bilchsen- und Armbrusischiiizen guten wohl. gerüsteten Volke gen Straßburg zugeschickt und ihm. dazu. noch so vil glitz wol gorustz volks wi füß auf des Kónigs nBchgenden anschlag maochzuschicken zugesagt hätten; sie hätten dazu gemeint, wenn andere Fürsten. Herren und Städte in diesem Lande und diesen Gegenden auch so dazu geian háütier,, so sollte dadurch dem jremden Volke Widersiund geschehen sein, Inzwischen sei mit dem fremden Volke ein frid fur etlich zite gemacht worden; infolgedessen seien ihre und der Städte Reisige und Fußtruppen heimgekommen. Auch‘ haben der Pfalzgraf, Bzg. Albrecht von Österreich, Mgf. Albrecht von Brandenburg, G1. Ulrich von Wirttemberg und eiliche andere Herren und ihre Räte mit dem Delphin zu Strafbury oder in etlichen stetten da-umbe Tag gesucht. Was auf diesem Tage vorgenommen, geschafft oder ausgerichtet jet, wüßte Ulm noch nicht; nur sei ihnen lantmanswise bekannt geworden, daf der Pfalzgraj uwj dem "l'age die Fürsten. und Herren gesnahnt haber. solle, ihm als dem. obersten Hauptmann des Königs zum Widerstand gegen das [remde Volk zw heljon. Desgleichen habe auch Heg. Albrecht von Ósterreich im Auftrage des Kónigs gebeten, üm wider die Schwitzer und. Eidgenoasen zu heljen. Obwohl die Stádie ier Vereinigung undi Ulra mit ihren Reisigen und Fußvolk gerüstet sind, so könnten sie doch diesmal nicht sagen, was die Städte damit tus werden. Ulm bittet, sie wissen zu lassen, was Frankfurt uni die Reiohsstiinde am Rhein tun werden. Sie hälten auch gehört, daß zwischen Hzy. Albrecht von Osterreich und den Schweizern durch Vermittlung von Fürsten und Städten nach langen Verhandlungen zu Konstanz ein Friede bis Johanni gerichtet sei (Frankfurt Reichss., Nachtr. 1482° fol. 204 or. chart.; żeślw. gedr. Willcker S. 58 nr. 10; Reg.: Wdiłcker S. 21). [9] Zuletzt nimmt noch cin Schreiber Ulma an Straßburg vom 28. Nov. (Sa. vor Andree 44) auf den Tag Bezug, worin Ulm für die Mittsüung über die Lüufe des TTagee, darauf der Pjalzgraf und etliche andere Fürsten und Herren gewesen. sind, dankt und um Nachrichten bittet, wo der Delphin und ander sin volk liege und was sie vor handen oder getan haben (;Strafiburg AA 189 fol. 53 or. chart.). 1 Siehe oben Stück [5]. Briefea über den Wormser 'lag eom, 21. Noo. ? Vgi. unsere nr. 242, 9. (egi. nr. 285) an Frankfurt gelangt. ^ Vermutlich tst die vorticgende Abschrift des Dez € Nov. 21 [1445] Juni 24 Noo. 25 Nos. 25 [14457 Juni 24 Nov. 28
Strana 528
528 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [10] Als Ergänzung zu diesen Nachrichten über den Straßburger Fürstentag können noch die folgenden Eintragungen im Raitpuch des Andre von Holnegk (fol. 71 und 72, im Land.-Reg.-Arch. Innsbruck) über Ausgabon Hzg. Albrechts von Osterreich (etwa Mitte Nov. zu dutieren) dienen: des künigs reitenden potten zerung zum marggraven non Niderpaden I fl. — des pfalzgraven bei Reyn trumettern 5 fl.; item des marggrafen von Paden phoiffern 3 fi.; item dor stat phoifforn 1 fl. (gedr. 5 Wilte, Regg. Mgfer. v. Baden 3 nr. 6375). 248. Erste Gesandtschaft Pf. Ludwigs zum Dauphin. Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 248-259. 1444 August 7 — Mitte September. Sврt. 3 [1l Uber diese Gesandtschajt gibt zunächst der Brief eines Mitgliedes, Conrats von Bubnang, Aug. 7 Auskunft, der am 7. Aug. (6. ante Laurentii) aus Maßmanster an die Stadt Straßburg schreibt: er sei heute abstatt geritten mit ailichen Räten des Pfalzgrafen in werbung zô dem Delphin; sie war- teten [aber noch| auf Botschaft und Geleit (Straßburg Stadt-A. AA 188 fol. 19 or.). [2] Aus einem Protokoll uber den bisherigen Verlauf des Armagnakenkrieges, nach dem Inhalt zu datieren auf Sept. 8 und 12, geht herwor: Als nach dem Friedensschluß zwischen den Königen von Franckrich und Engellant der Delphin aus Welschen Landen bis gen Lunders kam, sind zu ihm 15 etlicke Räte des Pfalzgrafen, námlich der von Busenang, Ritter Friedrich von Flerßheim, Dr. Johann Guldenkopff, Junker Heinrich von Fleckstein und Burckardt gekommen, sie haben im Austrage des Pfalzgrafen geworben, ihn, die Seinen und alle, die ihm von des richs wegen zu verentworten stunden, au schonen; der Deljjin hat geantmortel; mas er seinem Oheim Pf. Ludwig zu Liebe tun könne, wolle er tun; dic Räte haben zwar anderwerbo gebeten, aber keine andere Antwort als tor- 20 stehend erhalten. Als der Delffin gen Mumpelgart gekommen ist, hat er begehrt, ihm Schloß und Stadt für 11/2 Jahre zu übergeben, sich daruß zu beholfen und ihn sinen pfonnig lassen darin zu zoren; er wolle sic dann der Herrschaft von Wirttenberg one allen schaden wieder zurilckgeben. Nach vielen Verhandlungen sind ihm Stadt und Schloß aufgeton und für 11/2 Jahre übergeben worden. Der Delffin war dann etliche Tage in M. und hat bet scinem Weiterzag ruch Tutschlant 25 bei 300 Gewappnete dort als Besatzung zurickgelassen. Als er danach in die Gegend von Basel kam, sind die Eidgenossen wohl bez 2000 Mann stark nachts ausgezogen und haben eines seiner leger oder zwono angegriffen; es sei zum Kampf vom Morgen bis zum Abend nahe bei Basel gekommen; zutetzt haben die Eidgenossen sich im gutlute huß und im garten bei Basel verschanzt, konnten sich aber gegen die Ubermacht nicht halton; gogon 1500 Mann blieben tot, von Welscher Seite auch des Mur- schalls von Franckrich Bruder und Herr Burckart Monich u.a.m. Nach dem Kampf bei Basel sind 2 Kardinale und andere Mitglieder des Konzils zum Delifin geritten und haben ihm gesagt: alle Könige von Frankreich hätten jeweils als „alterchristlichste Könige“ die Christenheit geschirmt; deshalb wundere sich das Konzil, daß er über Basel, eine Stadt des Friedens, gezogen sei: sie büten um Schonung der Stadt. Der Delffin antwortete, er wolle die christliche Sache nicht zerstören, sondern hanthaben, 35 er sei aber gekommen, seinem Schwager van Osterreich wider seine Feinde zu helfen und ferner wider- zubringen, daz zu sins vatter cronen gehort; Basel sei mit seines Schwagers Feinden verbündet, das müsse sie abtun und zich mit ihm und seinem Schwager richtent und uberkement. Die Abgesandten schlossen dann einen Frieden für 8 Tage, der heute u. fr. tag ußget. Danach ist des Röm. Königs Bot- schaft, nämlich der Bischof von Augspurg, ein Dr. und 2 Ritter, zum Deljfin gekommen mit eime 40 glaubsbriefe und botschaft geworben uf meinunge, daz den konig fromde habe, daz er sich der lande des richs also anneme, die zu uberziehen und zu zwingon; darauf hat er geantwortet, daz er nit uf daz riche, sundor uf sins swagers vinde und ire anhanger gezogen sije, und so vil me; er wolle kurzlich sin botschaft selbs haben zu Nurnberg bij dem konige, im sin meinunge volliglicher zu sagen, item daruf hat der Delffin uBgeschickt zwene Welsch herren mit herr Johann von Vinstin- 45 gen, im sin botschaft an dem konige zu werben. (Weiter über Unternekmungen der Franzosen, die Einnahme der Stadt Spinal, den Abzug der Eidgenossen von Zurich und Varnaperg, Verhandlaingen. der obersten Räte des Delffins zu Basel mit den Eidgenossen, üher Beistandleistung der gemeinen Städte in Schwaben für die Eidgenossen, daß nämlich die gemeinen stette in Swaben zwen wagen mit bappire ußgerustet haben und darin groß gut geleit den eytgenossen zu schicken und ine 50 ouch damit briofe geschriben, waz hilfe und bijstant sie in tun wollent, dieselben wogen daz gut und die briefe die sijent nu vermacht worden der ritterschaft und den schindern, die sie ge- nomen und in daz Hoggauwe gefúret haben, dann waiter:) im Swarezwalt umb den Susenhart und H0 10 Der Name ist in der Vorl. wieder gestrichen.
528 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [10] Als Ergänzung zu diesen Nachrichten über den Straßburger Fürstentag können noch die folgenden Eintragungen im Raitpuch des Andre von Holnegk (fol. 71 und 72, im Land.-Reg.-Arch. Innsbruck) über Ausgabon Hzg. Albrechts von Osterreich (etwa Mitte Nov. zu dutieren) dienen: des künigs reitenden potten zerung zum marggraven non Niderpaden I fl. — des pfalzgraven bei Reyn trumettern 5 fl.; item des marggrafen von Paden phoiffern 3 fi.; item dor stat phoifforn 1 fl. (gedr. 5 Wilte, Regg. Mgfer. v. Baden 3 nr. 6375). 248. Erste Gesandtschaft Pf. Ludwigs zum Dauphin. Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 248-259. 1444 August 7 — Mitte September. Sврt. 3 [1l Uber diese Gesandtschajt gibt zunächst der Brief eines Mitgliedes, Conrats von Bubnang, Aug. 7 Auskunft, der am 7. Aug. (6. ante Laurentii) aus Maßmanster an die Stadt Straßburg schreibt: er sei heute abstatt geritten mit ailichen Räten des Pfalzgrafen in werbung zô dem Delphin; sie war- teten [aber noch| auf Botschaft und Geleit (Straßburg Stadt-A. AA 188 fol. 19 or.). [2] Aus einem Protokoll uber den bisherigen Verlauf des Armagnakenkrieges, nach dem Inhalt zu datieren auf Sept. 8 und 12, geht herwor: Als nach dem Friedensschluß zwischen den Königen von Franckrich und Engellant der Delphin aus Welschen Landen bis gen Lunders kam, sind zu ihm 15 etlicke Räte des Pfalzgrafen, námlich der von Busenang, Ritter Friedrich von Flerßheim, Dr. Johann Guldenkopff, Junker Heinrich von Fleckstein und Burckardt gekommen, sie haben im Austrage des Pfalzgrafen geworben, ihn, die Seinen und alle, die ihm von des richs wegen zu verentworten stunden, au schonen; der Deljjin hat geantmortel; mas er seinem Oheim Pf. Ludwig zu Liebe tun könne, wolle er tun; dic Räte haben zwar anderwerbo gebeten, aber keine andere Antwort als tor- 20 stehend erhalten. Als der Delffin gen Mumpelgart gekommen ist, hat er begehrt, ihm Schloß und Stadt für 11/2 Jahre zu übergeben, sich daruß zu beholfen und ihn sinen pfonnig lassen darin zu zoren; er wolle sic dann der Herrschaft von Wirttenberg one allen schaden wieder zurilckgeben. Nach vielen Verhandlungen sind ihm Stadt und Schloß aufgeton und für 11/2 Jahre übergeben worden. Der Delffin war dann etliche Tage in M. und hat bet scinem Weiterzag ruch Tutschlant 25 bei 300 Gewappnete dort als Besatzung zurickgelassen. Als er danach in die Gegend von Basel kam, sind die Eidgenossen wohl bez 2000 Mann stark nachts ausgezogen und haben eines seiner leger oder zwono angegriffen; es sei zum Kampf vom Morgen bis zum Abend nahe bei Basel gekommen; zutetzt haben die Eidgenossen sich im gutlute huß und im garten bei Basel verschanzt, konnten sich aber gegen die Ubermacht nicht halton; gogon 1500 Mann blieben tot, von Welscher Seite auch des Mur- schalls von Franckrich Bruder und Herr Burckart Monich u.a.m. Nach dem Kampf bei Basel sind 2 Kardinale und andere Mitglieder des Konzils zum Delifin geritten und haben ihm gesagt: alle Könige von Frankreich hätten jeweils als „alterchristlichste Könige“ die Christenheit geschirmt; deshalb wundere sich das Konzil, daß er über Basel, eine Stadt des Friedens, gezogen sei: sie büten um Schonung der Stadt. Der Delffin antwortete, er wolle die christliche Sache nicht zerstören, sondern hanthaben, 35 er sei aber gekommen, seinem Schwager van Osterreich wider seine Feinde zu helfen und ferner wider- zubringen, daz zu sins vatter cronen gehort; Basel sei mit seines Schwagers Feinden verbündet, das müsse sie abtun und zich mit ihm und seinem Schwager richtent und uberkement. Die Abgesandten schlossen dann einen Frieden für 8 Tage, der heute u. fr. tag ußget. Danach ist des Röm. Königs Bot- schaft, nämlich der Bischof von Augspurg, ein Dr. und 2 Ritter, zum Deljfin gekommen mit eime 40 glaubsbriefe und botschaft geworben uf meinunge, daz den konig fromde habe, daz er sich der lande des richs also anneme, die zu uberziehen und zu zwingon; darauf hat er geantwortet, daz er nit uf daz riche, sundor uf sins swagers vinde und ire anhanger gezogen sije, und so vil me; er wolle kurzlich sin botschaft selbs haben zu Nurnberg bij dem konige, im sin meinunge volliglicher zu sagen, item daruf hat der Delffin uBgeschickt zwene Welsch herren mit herr Johann von Vinstin- 45 gen, im sin botschaft an dem konige zu werben. (Weiter über Unternekmungen der Franzosen, die Einnahme der Stadt Spinal, den Abzug der Eidgenossen von Zurich und Varnaperg, Verhandlaingen. der obersten Räte des Delffins zu Basel mit den Eidgenossen, üher Beistandleistung der gemeinen Städte in Schwaben für die Eidgenossen, daß nämlich die gemeinen stette in Swaben zwen wagen mit bappire ußgerustet haben und darin groß gut geleit den eytgenossen zu schicken und ine 50 ouch damit briofe geschriben, waz hilfe und bijstant sie in tun wollent, dieselben wogen daz gut und die briefe die sijent nu vermacht worden der ritterschaft und den schindern, die sie ge- nomen und in daz Hoggauwe gefúret haben, dann waiter:) im Swarezwalt umb den Susenhart und H0 10 Der Name ist in der Vorl. wieder gestrichen.
Strana 529
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 247-249. 529 umb Sant Blesin hätten sich mehr als 50 oder 60 gericht zusammengeschworen zum Widerstand gegen die, die um Seckingen, Lauffenberg und Hawenstein liegen, die sie nicht ins Brißgat lassen wollen; der Delffin sci gen Ensißheim gerückt und habe an die von Brisach begehrt, thn seinen pfennig zu Brisach lassen zu zeren und sime volke uber die brueken gonnen zu rijten, was aber die von Brisach nicht tun wollen (Frankjurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 82 und 83 cop. chart. mit Schnitten, von Speier am 18. Sept. an Frankfurt gesehickt; gedr. Wilcker S. 37.39 nr. XII). [3] Aus der Kanzlei des Pfalzgrafen selhet liegt hierzu nur das folgende Schreiben an Straßburg vom 16. Sept. vor; Als unsere Räte vom Delphin wiedergekommen und bei euch in Straßpurg gewesen sind, haben sie euch damals gesagt, was ihnen der Delphin geantwortst habe. Auf diese Antwort hin in haben wir die Sache bisher anstchen lassen. Da wir aber vernehmen, daß sich das fremde Volk das Land herab gekeret hat, so wollen wir dem gemeinen Land und euch nach rate zum besten furnemen. Sollte das Volk euch zu notigen sich unterstchen, so haltet euch hertlich und trostlichen. Denn wir werden euch nickt verlassen, da ihr zum Reich gehöri. Was euch in den Sachen begegnet, laßt uns jeder Zeit wissen. Auch wir wollen euch wissen lassen, was uns begegnet und wir zu rate werden. Dat. Heidel. th berg 4. feria post exaltac. s. crucis 44 (München Geh. St. A. K. blau 102/3: Landrebbungsacta Sep. 16 fol. 9a cop. chart.; Stroßburg AA 192 fol. 48 or. chart.; gedr. Schilter S. 997]. 5 249. Beschlüsse auj einem Tage der elsäßischen Städte zu Oberchnkeim, gehallen im Auf- trage des Pfalzgrafen: Maßnahmen zum Schutz gegen die Armagnaken. [1d4] Sep- tember I Oberehnheim. 20 Aus Straßburg Sladt A. AA 192 (früher: G.U.P. 17) not. chart., und zwar a) fol. 1ab, b) fol. 2ab mit der Uberschrift: Rotslahen des anslages halp ote. Druck: Schilter, Chronik Königshofen S. 995-997. 2b a) Abschied des Tages: Regelung der Aufgebote gegen die Armagnaken, Bestellung von 3 Huuptleuten, Verteilung der Gefangenen; Gultigkeit dieser Einung für 3 Jahre, mög- lichst mit Einbezichung des Bischofs von Siraßburg; never Tag zu Straßburg am 8. September. Als uf hûte zinstag nach sant Adolffs tag unser juncher der lantfougt von wegen und in Sept. 1 namen unsers gnedigen herren des pfalzgraven, auch der stat von Straßburg und der rich- stette erber botten zu Obern-Ehenheim bi-einander gewesen sint, habent sie sich des fromden 30 volkes halp, des man sich tegelichs in disem lande entsitzet, underret und geratslaget, dem widerstant zu geben in der maßen als hernach geschriben stat. [Ij Desa ersten so ist ire meynunge: wer es sache, dazb das egenante fromde volk in dis lant also keme oder understunde zu komen, daz“ lant zu schedigen, welichs teil dann sollichs zum erston gewar wúrde, sol sollichs den andern getruwelichen verbotschaften und zu wisßen tun; alß dann und wider 35 sollich volk sol sich yeglichs teil uf stunt ufrusten zu ziehen und getruwelichen daz helfen weren und darzu tun, was ime gebúrt one geverde. [2] Item uf daz man mit rate und mit ordenunge sollichen widerstant gegeben môge, es wer mit der macht oder sust, obe ein lichter gezugk in daz lant keme mit ylen halten oder deBglichen, so sol man drige houbtmanne machen, nemlichen unser juncher der lantfougt von des egenanten unsers gnedigen horren des pfalz- 10 graven wegen oder, weme es derselbe unser juncher der lantfougt in sinem abewesen ent- pfelhen wûrde, der cyno, dor ander von der stat von Strasburg und den dritten von gemeyner richstette wegen; und wann ouch die drige houbtmanne also in das velt kument, wes sic dann zu rate werdent ze tunde oder zu laßen, daz ouch dem alßdann gefolget und nachgegangen werde. [3] Item obe man in sollichem wesen dem egenanten fromden volke útzit abeziehen 45 würde etc., söllent die gefangenen der obgenanten driger partien gliehe gemoyne sin ; und die habe gebûtet, als daz dann gewönlichen ist. [4] Item das dise eynunge und verschribunge drû jare weren sol die nechsten nachoinander kommende. und obe sache ist, das dis gefolget und besloßen wurt, sol man sollichs unserm herren von Straßburg zu wisßen tun und an sine gnade begern, obe er des ouch also gefolgig sin wil. wil er dann ouch also darzu geneiget sin, 50 a) Vorl. hct jemeily Abdalz. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII. 2 67 b) Vorl. stets nur dz. c) daz — schedigen am Rande mit Verwisung.
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 247-249. 529 umb Sant Blesin hätten sich mehr als 50 oder 60 gericht zusammengeschworen zum Widerstand gegen die, die um Seckingen, Lauffenberg und Hawenstein liegen, die sie nicht ins Brißgat lassen wollen; der Delffin sci gen Ensißheim gerückt und habe an die von Brisach begehrt, thn seinen pfennig zu Brisach lassen zu zeren und sime volke uber die brueken gonnen zu rijten, was aber die von Brisach nicht tun wollen (Frankjurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 82 und 83 cop. chart. mit Schnitten, von Speier am 18. Sept. an Frankfurt gesehickt; gedr. Wilcker S. 37.39 nr. XII). [3] Aus der Kanzlei des Pfalzgrafen selhet liegt hierzu nur das folgende Schreiben an Straßburg vom 16. Sept. vor; Als unsere Räte vom Delphin wiedergekommen und bei euch in Straßpurg gewesen sind, haben sie euch damals gesagt, was ihnen der Delphin geantwortst habe. Auf diese Antwort hin in haben wir die Sache bisher anstchen lassen. Da wir aber vernehmen, daß sich das fremde Volk das Land herab gekeret hat, so wollen wir dem gemeinen Land und euch nach rate zum besten furnemen. Sollte das Volk euch zu notigen sich unterstchen, so haltet euch hertlich und trostlichen. Denn wir werden euch nickt verlassen, da ihr zum Reich gehöri. Was euch in den Sachen begegnet, laßt uns jeder Zeit wissen. Auch wir wollen euch wissen lassen, was uns begegnet und wir zu rate werden. Dat. Heidel. th berg 4. feria post exaltac. s. crucis 44 (München Geh. St. A. K. blau 102/3: Landrebbungsacta Sep. 16 fol. 9a cop. chart.; Stroßburg AA 192 fol. 48 or. chart.; gedr. Schilter S. 997]. 5 249. Beschlüsse auj einem Tage der elsäßischen Städte zu Oberchnkeim, gehallen im Auf- trage des Pfalzgrafen: Maßnahmen zum Schutz gegen die Armagnaken. [1d4] Sep- tember I Oberehnheim. 20 Aus Straßburg Sladt A. AA 192 (früher: G.U.P. 17) not. chart., und zwar a) fol. 1ab, b) fol. 2ab mit der Uberschrift: Rotslahen des anslages halp ote. Druck: Schilter, Chronik Königshofen S. 995-997. 2b a) Abschied des Tages: Regelung der Aufgebote gegen die Armagnaken, Bestellung von 3 Huuptleuten, Verteilung der Gefangenen; Gultigkeit dieser Einung für 3 Jahre, mög- lichst mit Einbezichung des Bischofs von Siraßburg; never Tag zu Straßburg am 8. September. Als uf hûte zinstag nach sant Adolffs tag unser juncher der lantfougt von wegen und in Sept. 1 namen unsers gnedigen herren des pfalzgraven, auch der stat von Straßburg und der rich- stette erber botten zu Obern-Ehenheim bi-einander gewesen sint, habent sie sich des fromden 30 volkes halp, des man sich tegelichs in disem lande entsitzet, underret und geratslaget, dem widerstant zu geben in der maßen als hernach geschriben stat. [Ij Desa ersten so ist ire meynunge: wer es sache, dazb das egenante fromde volk in dis lant also keme oder understunde zu komen, daz“ lant zu schedigen, welichs teil dann sollichs zum erston gewar wúrde, sol sollichs den andern getruwelichen verbotschaften und zu wisßen tun; alß dann und wider 35 sollich volk sol sich yeglichs teil uf stunt ufrusten zu ziehen und getruwelichen daz helfen weren und darzu tun, was ime gebúrt one geverde. [2] Item uf daz man mit rate und mit ordenunge sollichen widerstant gegeben môge, es wer mit der macht oder sust, obe ein lichter gezugk in daz lant keme mit ylen halten oder deBglichen, so sol man drige houbtmanne machen, nemlichen unser juncher der lantfougt von des egenanten unsers gnedigen horren des pfalz- 10 graven wegen oder, weme es derselbe unser juncher der lantfougt in sinem abewesen ent- pfelhen wûrde, der cyno, dor ander von der stat von Strasburg und den dritten von gemeyner richstette wegen; und wann ouch die drige houbtmanne also in das velt kument, wes sic dann zu rate werdent ze tunde oder zu laßen, daz ouch dem alßdann gefolget und nachgegangen werde. [3] Item obe man in sollichem wesen dem egenanten fromden volke útzit abeziehen 45 würde etc., söllent die gefangenen der obgenanten driger partien gliehe gemoyne sin ; und die habe gebûtet, als daz dann gewönlichen ist. [4] Item das dise eynunge und verschribunge drû jare weren sol die nechsten nachoinander kommende. und obe sache ist, das dis gefolget und besloßen wurt, sol man sollichs unserm herren von Straßburg zu wisßen tun und an sine gnade begern, obe er des ouch also gefolgig sin wil. wil er dann ouch also darzu geneiget sin, 50 a) Vorl. hct jemeily Abdalz. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII. 2 67 b) Vorl. stets nur dz. c) daz — schedigen am Rande mit Verwisung.
Strana 530
530 Reichstag zn Nüirnberg vom 1. August his 11. Oktober 1444. wol und gût ; ist des nit, so sollen es doch die obgenanten drige partien darumb nit underwegen laßen. [4a] es sôllen auch mit namen aller der vorgemelten partien stette und sloße eyn- ander die vorgenante zit uß zu iron nôten gegen dem obgenanten fromden volke, obe daz also in dis lant keme, offen sin, daz man sich daruß und darin, so dicke und sich des not gebúrte, wider dasselbe volk beholfen môge one geverde. [5] Item uf dis furnemen und ratslahen 5 sôllent sich die obgenanten partien bedenken und deßhalp zu einem andern tage mit voller Sept. 7 macht gon Straßburg kummen, nemlich uf den nechsten mendage zu nacht vor des heiligen Sept. s cruczes tage zu herbest nestkompt, des zinstages zu morgen zu den sachen zu griffen. und ist es, daz man des alßdann eins wurt, so sol man uf sollichen tage die sache ganz besließen und die brieve darúber laßen machen uf daz kúrzeste und redelichste ungeverlich. [6] Item 10 uf dem egenanten tage ouch zu rate werden, obe yemans sollich fromde volk in dis lant brechte oder inen sust ime lande hulfe oder zûlegunge tete, wie man sich gegen denselben halten sôlle. [7] Item die von Colmar söllen ouch uf sollichen tag eyne abegeschrift bringen, wie sie und ander da oben sich undereinander verschriben hant, daz man sich wißen moge darnach ze richten. 15 b) Anschlag [des Tages zu Oberehnheim] für den Aujmarsch der Streitkräfte Pf. Ludurigs und der elsäßischen Städte zum Argriff auf eir von den Armagnaken beselztes Sclloß (oder Stadt1). [I] Es sollent unsers herren herzoge Ludewigs, der stat von Strasburg, Sletstat und dera [Sept. 3/ andern lúte uf donderstag nehst zû naht in der naht, als die glocke 10 sleht, sin uf dem Hirs- 20 lande, ist nohe bij dem Verswornen holze under Dambach und bij Dambach galge ; und wel- lichs teil ee do were dann das ander, das sol sin wartlúte haben obenan ame Verswornen holze bij dem galgen uf dem wege, der do gat durch den Zilchenberg; und sol yegelich teil des andern do warten. [2] Dasb geschrey, unz die lúte zusamene koment, ist „Peyern" und die losunge „sant Jôrge". [3] Es sollen ouch der reisige gezug mit den füsgonden miteinander ziehen von 25 dem obgenanten Hirslande unz in das Martertal, das lit unden an Blienßwiler ; und do sol man die pferde lossen stan und dannan fúrbaz gon an die ende, dahin man si dann bescheiden wurt. [4 Gelinget ouch mit der hulfe gottes und das man in das sloz kompt, so sollen zwene huffen gemaht sin; und sol der eine haben 1500 man, die sollen ziehen die bach abe vor des von Zôllr hoff zûm nydern tore zû; und der ander huffe sol sin zwey dusent man, die sollen so ziehen die gasse den sant abe fúr Rûlman Lôsels hoff zum merkte zů; und wann die an den merket kament, so sollen sú ziehen fúr die kirch uf die spittelgaße abe ouch zum nidern [5] Man sol ouch einen sundern thore zû, und daselbes sollen bede huffen zûsamen stossen. huffen haben und orden, der under dusent mannen nit sollen sin; die sollen ouch ziehen den sant abe uf den merket und do bliben stan, uf das wie sich die sachen mahtent, das man die 35 wuste do zù treffende. [6] Ouch sol man orden 600 manne, die ussewendig dem slosse uf dem graben gon und warten sollen, obe die etc. understunden über die muren uszůvallen, das sú die empfingent. [7] Kompt man ouch hinzu°, so sollen von denselben 600 mannen funfzig gûter rôscher manne und von schúczen an das nidder thor gon und die brucken do- selbs abe werfen und nit von dannan kommen, sunder das thore innhaben. [8] Man sol 40 ouch bestellen 80 oder 100 gût róscher gesellen, die sollent bij dem Grendel-tore bliben und sollen das innhaben, doch so sollen su die brucken doselbs nit abewerfen. [9] Die teylunge der lute, als obe steit, sol bescheen uf dem placze, dem Hirslande, do man zûsamene kompt. [10] Item Renners Gunther und Körbers de Bolt sollen den huffen, die zwey dusent man, füren. [12] Frid- 45 [II] Item Johans Súdelin und Rôsch van Dieffental sollen dic 1500 man füren, rich van Kuppenheim altschaffner zů Epfich, der von Sletstat diener, sol füren die dusent a) em., Forl. den. b) Vorl. hat jeweils Absatz. e) Leeart zwelfelhaft. 1 Die im Stück vorkommenden Namen sind, Straßburg, Flurnamen aus der Umgebung von Dambach tind Blienschweiler. laut freundlicher Milteilung des Stadtarelvivs
530 Reichstag zn Nüirnberg vom 1. August his 11. Oktober 1444. wol und gût ; ist des nit, so sollen es doch die obgenanten drige partien darumb nit underwegen laßen. [4a] es sôllen auch mit namen aller der vorgemelten partien stette und sloße eyn- ander die vorgenante zit uß zu iron nôten gegen dem obgenanten fromden volke, obe daz also in dis lant keme, offen sin, daz man sich daruß und darin, so dicke und sich des not gebúrte, wider dasselbe volk beholfen môge one geverde. [5] Item uf dis furnemen und ratslahen 5 sôllent sich die obgenanten partien bedenken und deßhalp zu einem andern tage mit voller Sept. 7 macht gon Straßburg kummen, nemlich uf den nechsten mendage zu nacht vor des heiligen Sept. s cruczes tage zu herbest nestkompt, des zinstages zu morgen zu den sachen zu griffen. und ist es, daz man des alßdann eins wurt, so sol man uf sollichen tage die sache ganz besließen und die brieve darúber laßen machen uf daz kúrzeste und redelichste ungeverlich. [6] Item 10 uf dem egenanten tage ouch zu rate werden, obe yemans sollich fromde volk in dis lant brechte oder inen sust ime lande hulfe oder zûlegunge tete, wie man sich gegen denselben halten sôlle. [7] Item die von Colmar söllen ouch uf sollichen tag eyne abegeschrift bringen, wie sie und ander da oben sich undereinander verschriben hant, daz man sich wißen moge darnach ze richten. 15 b) Anschlag [des Tages zu Oberehnheim] für den Aujmarsch der Streitkräfte Pf. Ludurigs und der elsäßischen Städte zum Argriff auf eir von den Armagnaken beselztes Sclloß (oder Stadt1). [I] Es sollent unsers herren herzoge Ludewigs, der stat von Strasburg, Sletstat und dera [Sept. 3/ andern lúte uf donderstag nehst zû naht in der naht, als die glocke 10 sleht, sin uf dem Hirs- 20 lande, ist nohe bij dem Verswornen holze under Dambach und bij Dambach galge ; und wel- lichs teil ee do were dann das ander, das sol sin wartlúte haben obenan ame Verswornen holze bij dem galgen uf dem wege, der do gat durch den Zilchenberg; und sol yegelich teil des andern do warten. [2] Dasb geschrey, unz die lúte zusamene koment, ist „Peyern" und die losunge „sant Jôrge". [3] Es sollen ouch der reisige gezug mit den füsgonden miteinander ziehen von 25 dem obgenanten Hirslande unz in das Martertal, das lit unden an Blienßwiler ; und do sol man die pferde lossen stan und dannan fúrbaz gon an die ende, dahin man si dann bescheiden wurt. [4 Gelinget ouch mit der hulfe gottes und das man in das sloz kompt, so sollen zwene huffen gemaht sin; und sol der eine haben 1500 man, die sollen ziehen die bach abe vor des von Zôllr hoff zûm nydern tore zû; und der ander huffe sol sin zwey dusent man, die sollen so ziehen die gasse den sant abe fúr Rûlman Lôsels hoff zum merkte zů; und wann die an den merket kament, so sollen sú ziehen fúr die kirch uf die spittelgaße abe ouch zum nidern [5] Man sol ouch einen sundern thore zû, und daselbes sollen bede huffen zûsamen stossen. huffen haben und orden, der under dusent mannen nit sollen sin; die sollen ouch ziehen den sant abe uf den merket und do bliben stan, uf das wie sich die sachen mahtent, das man die 35 wuste do zù treffende. [6] Ouch sol man orden 600 manne, die ussewendig dem slosse uf dem graben gon und warten sollen, obe die etc. understunden über die muren uszůvallen, das sú die empfingent. [7] Kompt man ouch hinzu°, so sollen von denselben 600 mannen funfzig gûter rôscher manne und von schúczen an das nidder thor gon und die brucken do- selbs abe werfen und nit von dannan kommen, sunder das thore innhaben. [8] Man sol 40 ouch bestellen 80 oder 100 gût róscher gesellen, die sollent bij dem Grendel-tore bliben und sollen das innhaben, doch so sollen su die brucken doselbs nit abewerfen. [9] Die teylunge der lute, als obe steit, sol bescheen uf dem placze, dem Hirslande, do man zûsamene kompt. [10] Item Renners Gunther und Körbers de Bolt sollen den huffen, die zwey dusent man, füren. [12] Frid- 45 [II] Item Johans Súdelin und Rôsch van Dieffental sollen dic 1500 man füren, rich van Kuppenheim altschaffner zů Epfich, der von Sletstat diener, sol füren die dusent a) em., Forl. den. b) Vorl. hat jeweils Absatz. e) Leeart zwelfelhaft. 1 Die im Stück vorkommenden Namen sind, Straßburg, Flurnamen aus der Umgebung von Dambach tind Blienschweiler. laut freundlicher Milteilung des Stadtarelvivs
Strana 531
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 249-250. 531 man, die uf dem merkete sollen sin. [13] Es sol ouch nieman kein hus ufbrechen, sunder slehtes ziehen, als vor stat ; wenne aber von den houbtluten üczit anders empfolhen wurt oder geheissen, dem sol man alsdann nochgan. [14 Ein yegelicher sol gezeichent sin mit einen roten krúcze hindan und vornan; und wellicher ein sollich kleit anhette, das man das krúcze 5 nit gesehen môhte, so sol er sich doch also versorgen, das man das rote krucze wol gesehenmag. [15] Die stat von Strasburg sollen bestellen, das su habent saobel ringe und dortschen, die man burnen und enzunden sol, durch die3 man gesehen und einer den andern kônnen môge. [15a] Desglich sol der Iantfouget ouch tůn. [15b] Desglich die von Sletstat ouch. [16] Hilffet und git got der herre daz glúcke, das gelinget, so sol es ein gliche búte sin. 10 250. Eigenmächtige Anweisungen Pf. Ludwigs zur Vorbereitung eines allgemeinen Aufmarsches gegen die Armagnaken. 144d September 16 — Oktober 15 Heidelberg. a) Schreiben des Pfalzgrajen an Ulmund den Schwab. Städtebund: Vorschlag einer stadtischen Beratung zu Eßlingen am 1. Okt. über Maßnabmen gegen die Armagnaken. Seplember 16. Als ir etlich b úwerer frund zû uns gesendt hande mit namen die burgermaister von Hail- 15 prunn und Esßlingen, die von dez frâmden volks wegen an uns geworben hande, von der- selben sach wegen furter zû reden und fúr hande nemen, wellen wir unser rât von unser mai- nung underwißt zu úch schicken und begeren, daz ir iuwer frunde zusamen schicken wolt uf durnstag nach sant Michels tag zûnechst mit macht von den sachen zû reden und die fúr hande zu nemen. und môcht die samlung zů Esßlingen sin, wer uns liebe. wer aber dasselbig 20 nicht ußtrâgenlich, so wellen wir doch unser rat gen Ulm schicken in maussen, so vorgeschriben ist. iuwer antwurt. datum Haidelberg feria quarta post crucis exaltacionis anno ete. 44. Scpt. 16 (Nördlingen Stadt-A. Städtebunds-Akten v. 1444 nr. 14b cop. chart., Beilage zu unserer nr. 278, 2) ôkt. 1 b) Anweisungen für 2 gen. Räle zu Verhandlungen wit dem Schudb. Stidtebund zu [Eßlingen] über Truppenhilje und Gewährung einer Anleihe. [nach Sept. 16]. [I] Zum ersten sollen sie sagen: nachdom die burgermoister von Heilpronn und von Eßlingen von ir aller wegen bi uns gewest sind und geworben haben von des fremden volks wegen, das die stette libe und gut darzu seczen wollen, das solichem gewalte des fremden volks widderstant geschee, solichs haben wir gerne von ine vernomen und forter von den sachen mit unsern trefflichen reten gerett und merken, wo dem volke nit widderstant geschee, so das danne dasselbe volk understeen werde, Dutsche land zu verderben und zu gewinnen; das ie dem heiligen riche und Dutschen landen unerlichen und darzu schedelichen und ver- derplichen ist. so versteen wir auch noch nit, das von iemand furgenomen werde, dem volke widderstant zu tunde. dwile wir nu solich ir trostlich meinunge verstanden han, so haben wir uns furgenomen nach unserm vermogen, dem volke helfen widderstant zu tun mit hilf des 35 almechtigen gots und ander fursten graven herren ritterschaft und stette, den wir allen zit und stat geschriben und benennet haben. unde herumb so haben wir uch zu ine geschickt, ine solichs zu verkunden, das sie sich mit ganzer machte zu rosse und zu fusse darzu schicken, dem volke widderstant zu tunde, danne wir of sontag nach sant Gallen tag umb Hagenauwe, okt. 18 ob got wil, sin wollen; und, was sie von reisigem gezuge ofbringen mogen, das der of den- 40 selben sontag nach sant Gallen tag zu Straßpurg si und, was sie zu fusse ofbringen mogen, das die of den dinstag darnach auch zu Straßburg sin. und unser rete sollen an ine erfaren, 0ct. 20 wie starke sie schicken wollen zu rosse und zu fuße, of das wir uns wissen mogen darnach zu richten, auch* sollen unser rete mit ine reden und an ine erfaren, wo das volke an diesem staden1 lige und wie daizu zu tunde. [2 Item° so unser rete ein antwort von der obge- 25 45 a) srodna. b) folgt durchstrichen unser. e) die Forl. hat hier Alinea. 1 D. i. Ufer, im vorliegenden Falle das rechte Rheinufer.
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 249-250. 531 man, die uf dem merkete sollen sin. [13] Es sol ouch nieman kein hus ufbrechen, sunder slehtes ziehen, als vor stat ; wenne aber von den houbtluten üczit anders empfolhen wurt oder geheissen, dem sol man alsdann nochgan. [14 Ein yegelicher sol gezeichent sin mit einen roten krúcze hindan und vornan; und wellicher ein sollich kleit anhette, das man das krúcze 5 nit gesehen môhte, so sol er sich doch also versorgen, das man das rote krucze wol gesehenmag. [15] Die stat von Strasburg sollen bestellen, das su habent saobel ringe und dortschen, die man burnen und enzunden sol, durch die3 man gesehen und einer den andern kônnen môge. [15a] Desglich sol der Iantfouget ouch tůn. [15b] Desglich die von Sletstat ouch. [16] Hilffet und git got der herre daz glúcke, das gelinget, so sol es ein gliche búte sin. 10 250. Eigenmächtige Anweisungen Pf. Ludwigs zur Vorbereitung eines allgemeinen Aufmarsches gegen die Armagnaken. 144d September 16 — Oktober 15 Heidelberg. a) Schreiben des Pfalzgrajen an Ulmund den Schwab. Städtebund: Vorschlag einer stadtischen Beratung zu Eßlingen am 1. Okt. über Maßnabmen gegen die Armagnaken. Seplember 16. Als ir etlich b úwerer frund zû uns gesendt hande mit namen die burgermaister von Hail- 15 prunn und Esßlingen, die von dez frâmden volks wegen an uns geworben hande, von der- selben sach wegen furter zû reden und fúr hande nemen, wellen wir unser rât von unser mai- nung underwißt zu úch schicken und begeren, daz ir iuwer frunde zusamen schicken wolt uf durnstag nach sant Michels tag zûnechst mit macht von den sachen zû reden und die fúr hande zu nemen. und môcht die samlung zů Esßlingen sin, wer uns liebe. wer aber dasselbig 20 nicht ußtrâgenlich, so wellen wir doch unser rat gen Ulm schicken in maussen, so vorgeschriben ist. iuwer antwurt. datum Haidelberg feria quarta post crucis exaltacionis anno ete. 44. Scpt. 16 (Nördlingen Stadt-A. Städtebunds-Akten v. 1444 nr. 14b cop. chart., Beilage zu unserer nr. 278, 2) ôkt. 1 b) Anweisungen für 2 gen. Räle zu Verhandlungen wit dem Schudb. Stidtebund zu [Eßlingen] über Truppenhilje und Gewährung einer Anleihe. [nach Sept. 16]. [I] Zum ersten sollen sie sagen: nachdom die burgermoister von Heilpronn und von Eßlingen von ir aller wegen bi uns gewest sind und geworben haben von des fremden volks wegen, das die stette libe und gut darzu seczen wollen, das solichem gewalte des fremden volks widderstant geschee, solichs haben wir gerne von ine vernomen und forter von den sachen mit unsern trefflichen reten gerett und merken, wo dem volke nit widderstant geschee, so das danne dasselbe volk understeen werde, Dutsche land zu verderben und zu gewinnen; das ie dem heiligen riche und Dutschen landen unerlichen und darzu schedelichen und ver- derplichen ist. so versteen wir auch noch nit, das von iemand furgenomen werde, dem volke widderstant zu tunde. dwile wir nu solich ir trostlich meinunge verstanden han, so haben wir uns furgenomen nach unserm vermogen, dem volke helfen widderstant zu tun mit hilf des 35 almechtigen gots und ander fursten graven herren ritterschaft und stette, den wir allen zit und stat geschriben und benennet haben. unde herumb so haben wir uch zu ine geschickt, ine solichs zu verkunden, das sie sich mit ganzer machte zu rosse und zu fusse darzu schicken, dem volke widderstant zu tunde, danne wir of sontag nach sant Gallen tag umb Hagenauwe, okt. 18 ob got wil, sin wollen; und, was sie von reisigem gezuge ofbringen mogen, das der of den- 40 selben sontag nach sant Gallen tag zu Straßpurg si und, was sie zu fusse ofbringen mogen, das die of den dinstag darnach auch zu Straßburg sin. und unser rete sollen an ine erfaren, 0ct. 20 wie starke sie schicken wollen zu rosse und zu fuße, of das wir uns wissen mogen darnach zu richten, auch* sollen unser rete mit ine reden und an ine erfaren, wo das volke an diesem staden1 lige und wie daizu zu tunde. [2 Item° so unser rete ein antwort von der obge- 25 45 a) srodna. b) folgt durchstrichen unser. e) die Forl. hat hier Alinea. 1 D. i. Ufer, im vorliegenden Falle das rechte Rheinufer.
Strana 532
532 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. schriben sache haben, so sollen dieselben unser rete darnach werben: dwile wir uns der sache understanden haben got zu lobe, dem heiligen Romschen riche und Dutschen landen zu ere und zu nutze, darzu wir groß merglichs gelts und costens bedursen, als sie wel versteen, so bitten wir sie mit ganzem flisse, das sie uns zwolftusent gulden lihen wollen (die wollen wir ine in zwein jaren widdergeben und sie der mit unsern briefen und siegeln versorgen nach not- turft vor uns und unser erben) ; und das wir ine wol getruwen, sie sollen uns an der summen gelts nit lassen und darinne ansehen, wes wir uns dem riche und Dutschen landen zu eren und zu nutze understeen und unser libe und gut und guten frunde daran seczen. (München Geh. St.-A. Kasten blau 102/3: Landrettungsacto 1440 ff. fol. 10 ab cop. chart.; Uberschrift: Werbunge unser rete, die wir zu den stetton in Swaben schicken, mit namen Hans von Helmstat 10 und Hans von Cemmyngen) 5 c) Schreiben an Frankfurt: Anjorderung cines moglichst großen Aufgebots für den 16. Okt. nach Speier. 1444 September 17. Okt. I0 Sept. 17 Schreibt: Da das fremde Volk ans Franckrijche sich je länger je mehr nach diesen Landen wendet und zu befüirchten ist, es werde die Deutschen Lande zu verderben und unter sich zu bringen suchen, 15 wenn ihm nicht Widerstand geleistet wird, so bitten wir euch, mit allen, die ihr aufbringen könnt zu- Roß und zu Fusl, mit Geschillz und underer Welr ar nächsten sant Gallen tag um Spyer an der herberge zu sein, um beim Widerstand gegen das Volk zu heljen. Wir haben das anderen Fürsten, Grafen, Herren, Rittern und Stadten auch geschrieben. Wir bitten um Antwort, wos und wie starke wir uns zu uch versehen mogen, damit wir uns danach richten können. Datum Heydelberg ipso die 20 beati Lamperthi martiris anno etc. 40 quarto (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482c fol. 74 or. chart. lit. cl.; ebenda fol. 81a cop. chart. mit Schnitten, auf demselben Blatt mit Frankfurts Antwort, Einlage in nr. 228, o; Regg.: Janssen 2,72 nr. 99; Wülker S. 16). d) Desgleichen an nicht gen. geistlichen Fürstenl: Bitte um Abstellang eines möglichst großen Aufgebots für den 16. Okt. nach Kreuznuch. September 18. 20 Okt. I6 Unsern fruntlichen dinst zuvor, erwirdiger in got vatter. lieber besunder frunt. wir lassen uwer liebe wissen, das das fremde volke uß Franckrich ie lenger ie me sich zu diesen landen keret und wol versehenlich ist, wo dem nit widderstant geschee, das sie Dutsche lande understeen zu verderben und under sich zu bringen. darwidder alle des heiligen richs undertane, die darzu kummen mogen, billich sin sollen dem heiligen riche und Dutschen landen zu eren 30 und zu nutze. und herumb so bitten wir uwer liebe mit allem flisse, das ir mit allen den, die ir ofbringen mogent, zu pferde und zu fusse mit geschutze und ander were of sant Gallen tag nehstkunftig umb Cruczennach sin wollent, den obgnanten folke helfen widderstant zu tunde, dem heiligen riche und Dutschen landen zu eren und zu nucze, als wir solichs andern fursten graven herren ritterschaft und stetten auch geschriben han. und begern herof uwer verschriben 35 antworte, wes und wie stark wir uns zu uch versehen mogen, uns wissen darnach zu richten. datum Heidelberg sexta feria post beati Lamperti martiris anno ctc. 40 quarto. (München a.a.p. fol. 4a cop. chart.) e) Desgleichen an nichž gen. Unterian: Bitte um Absendung mäglichst starken Aujgebots für den 14. Okt. nach Secheim, September 18. 1U als sich das fremde volke uß Franckrich ie lenger ie mer zu diesen Lieber getruwer. landen keret, dem wir gote zu lobe, dem heiligen riche und Dutschen landen zu eren und nucze understeen wollen widderstant zu tunde, und herumb so bitten wir dich mit ernste, das du mit so viel reisigs gezuges, so du ofbringen magst, gewapent und wol erzuget mit Okd. 14 geschutze und ander were of mitwochen vor sant Gallen tag nehstkompt zu Seheim2 an der 45 herberge sin wollest, forter zu uns zu riten, dem fremden volke zu widdersteen. und wollest 1 Dem Treffpunkt gemaß kann ee sich nur um die Erzbischöje von Mainz und Trier und den Bischof van Speier handeli. 2 Secheim in Hessen, sidl. von Darmstadt,
532 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. schriben sache haben, so sollen dieselben unser rete darnach werben: dwile wir uns der sache understanden haben got zu lobe, dem heiligen Romschen riche und Dutschen landen zu ere und zu nutze, darzu wir groß merglichs gelts und costens bedursen, als sie wel versteen, so bitten wir sie mit ganzem flisse, das sie uns zwolftusent gulden lihen wollen (die wollen wir ine in zwein jaren widdergeben und sie der mit unsern briefen und siegeln versorgen nach not- turft vor uns und unser erben) ; und das wir ine wol getruwen, sie sollen uns an der summen gelts nit lassen und darinne ansehen, wes wir uns dem riche und Dutschen landen zu eren und zu nutze understeen und unser libe und gut und guten frunde daran seczen. (München Geh. St.-A. Kasten blau 102/3: Landrettungsacto 1440 ff. fol. 10 ab cop. chart.; Uberschrift: Werbunge unser rete, die wir zu den stetton in Swaben schicken, mit namen Hans von Helmstat 10 und Hans von Cemmyngen) 5 c) Schreiben an Frankfurt: Anjorderung cines moglichst großen Aufgebots für den 16. Okt. nach Speier. 1444 September 17. Okt. I0 Sept. 17 Schreibt: Da das fremde Volk ans Franckrijche sich je länger je mehr nach diesen Landen wendet und zu befüirchten ist, es werde die Deutschen Lande zu verderben und unter sich zu bringen suchen, 15 wenn ihm nicht Widerstand geleistet wird, so bitten wir euch, mit allen, die ihr aufbringen könnt zu- Roß und zu Fusl, mit Geschillz und underer Welr ar nächsten sant Gallen tag um Spyer an der herberge zu sein, um beim Widerstand gegen das Volk zu heljen. Wir haben das anderen Fürsten, Grafen, Herren, Rittern und Stadten auch geschrieben. Wir bitten um Antwort, wos und wie starke wir uns zu uch versehen mogen, damit wir uns danach richten können. Datum Heydelberg ipso die 20 beati Lamperthi martiris anno etc. 40 quarto (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482c fol. 74 or. chart. lit. cl.; ebenda fol. 81a cop. chart. mit Schnitten, auf demselben Blatt mit Frankfurts Antwort, Einlage in nr. 228, o; Regg.: Janssen 2,72 nr. 99; Wülker S. 16). d) Desgleichen an nicht gen. geistlichen Fürstenl: Bitte um Abstellang eines möglichst großen Aufgebots für den 16. Okt. nach Kreuznuch. September 18. 20 Okt. I6 Unsern fruntlichen dinst zuvor, erwirdiger in got vatter. lieber besunder frunt. wir lassen uwer liebe wissen, das das fremde volke uß Franckrich ie lenger ie me sich zu diesen landen keret und wol versehenlich ist, wo dem nit widderstant geschee, das sie Dutsche lande understeen zu verderben und under sich zu bringen. darwidder alle des heiligen richs undertane, die darzu kummen mogen, billich sin sollen dem heiligen riche und Dutschen landen zu eren 30 und zu nutze. und herumb so bitten wir uwer liebe mit allem flisse, das ir mit allen den, die ir ofbringen mogent, zu pferde und zu fusse mit geschutze und ander were of sant Gallen tag nehstkunftig umb Cruczennach sin wollent, den obgnanten folke helfen widderstant zu tunde, dem heiligen riche und Dutschen landen zu eren und zu nucze, als wir solichs andern fursten graven herren ritterschaft und stetten auch geschriben han. und begern herof uwer verschriben 35 antworte, wes und wie stark wir uns zu uch versehen mogen, uns wissen darnach zu richten. datum Heidelberg sexta feria post beati Lamperti martiris anno ctc. 40 quarto. (München a.a.p. fol. 4a cop. chart.) e) Desgleichen an nichž gen. Unterian: Bitte um Absendung mäglichst starken Aujgebots für den 14. Okt. nach Secheim, September 18. 1U als sich das fremde volke uß Franckrich ie lenger ie mer zu diesen Lieber getruwer. landen keret, dem wir gote zu lobe, dem heiligen riche und Dutschen landen zu eren und nucze understeen wollen widderstant zu tunde, und herumb so bitten wir dich mit ernste, das du mit so viel reisigs gezuges, so du ofbringen magst, gewapent und wol erzuget mit Okd. 14 geschutze und ander were of mitwochen vor sant Gallen tag nehstkompt zu Seheim2 an der 45 herberge sin wollest, forter zu uns zu riten, dem fremden volke zu widdersteen. und wollest 1 Dem Treffpunkt gemaß kann ee sich nur um die Erzbischöje von Mainz und Trier und den Bischof van Speier handeli. 2 Secheim in Hessen, sidl. von Darmstadt,
Strana 533
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 250. 533 uns das nit versagen, als wir dir wol getruwen. und begeren herof din verschriben antworte. datum Heidelberg sexta feria post beati Lamperti martiris anno etc. 40 quarto. (Müncher a.0.0. fol. 4b cop. chart.) Sept. 13 f) Desgleichen an gen. Städte: Lieferung gemahlenen und, au) Anordnung, verbackenen Korns gegen Bezahlung. Oktober 1. Als wir uns furgenomen han, mit der hilf gots und anderer fursten graven herren ritter- schaft und stetten dem fremden volk widderstant zu tunde, da begern und bitten wir uch mit ernste, das ir got zu labe und dem heiligen Romischon riche und uns zu cron und Dutschon landen zu nutze in uwer stat wollent bestellen zu malen 2000 malter korns und, so wir uch 10 wissen lassen, die zu backen und uns die volgen zu lassen. so wollen wir uch solich korne gutlichen widderbezalen und des unser versiegelt brief geben. und begern des uwer verschriben antwort. datum Heidelberg ipsa die beati Remigii confessoris anno etc. 44. Olt. I 15 [Ats Empfänger sind genannt:] Item Straßburg 3000 Item Spier 2000 Item Hagenauwe 2000 Item Wissenburg 1000 Item Slettstat 1000 Item Colmar 1000 malter korns. (München a.a.O. fol. 1b cop. chart.) g) Desgleichen an Straßburg: Anforderung von Schiitzen zur Verioidigung des bedrohten Rheinau. Oktober 3. Schreibt: Der Ipfalzyrafl.] Amtmann zu Ortemberg, Gf. Hans zu Eberstein, habe ihm geschrieben, daß das fremde Volk mit großer Macht vor das an lute und gezuge bloße Rinaw zu zichen gedenkt; indem der Pfalzgraf der Stadt die Folgen der Einnahme Rinaws vorstellt, wodurch der Feind den Rhein an dem ende innchaben werde, bittet er sie, eine redeliche Zahl Schützen mil Büchsen, Arm- bristen etc. als Besatzung in den Ort zu legen. Er habe jetzt auch etliche Reisige dahin geschickt und, 25 suiel er hut wufbringen können, an seinen Untertarulvngt Reinharten von Niparg gesandt, die Stadte und Schlösser da oben zu bestellen und zu verwaren bis zu dem Zuge, den er (Pf.) vorgenommen habe. Dat. sabbate post b. Remigil confess. 44 (Straßburg AA 181 fol. 9 or. chart. lit. cl.). 20 91. 3 h) Desgleichen an Straßburg: Mahnung zum Aushalten, bis in Kürze Hilje kommen werde. Oktober 5. 20 Schreibt: Zu seinem Bedauern habe er vernommen, daß etliche Städte sich dem fremden Volke ergeben und mit teidingen haben uberreden lassen; er habe den Stadten, die sich noch nicht ergeben haben. geschriehen, sich zu halten, da er finnen kurzem und of die zite ibnen zu Hilfe kommen werde: er bitte Straßburg, solches den Stadten, zu denen es Botschaft gotun mag, zu wissen zu tun, of das sie sich deste vester und trostlicher halten. Dat. Heidelberg secunda feria post b. Francisei confess. Okt. 5 35 44 (Ebenda fol. 10 or. chart. lit. cl.). i) Desgleichen an Straßburg; will zur Vermeidung von Zeilvurlast trolz des cinyslrofsener [großen] königlichen Anschlags beim ersten Anschlag bleiben. Oktober 8. Der Pfalagraf taili unter Uhersendung eines Schreihens Kg. Friedrichal uch steende, das ihm gen Heidelberg gekommen sei, mit: wiewohl des Königs Anschlag nach der zit zugeen solle, die sust 40 furgenomen ist, so wolle er (Pf.) doch dem ersten Anschlag nachgehen und er bitte Straßburg, auf dieselbe Zeit gerülstat zu sein, zu ihm zu kommen, als seine Rate dann von unsern wegen mit uch davon gerette han, damit grosser schade, der in der vom Konig vorgenommenen Zeit2 durch das fremde Volk dem Reiche und Dutschen landen gescheen mochte, verkummen werde. Dat. Heidelberg quinta foria post b. Francisoi confess. 44 (Ebenda fol. 11). Okt. 8 15 Das ist unscre nr. 219. 2 Pj. Ludwig empfing um diese Zeit einen Hilferuf Colmars vom 6. Okt.: die Stadt müsse den Schutzvertrag mit Hzg. René von Lothringen erneuern, wenn es nicht hald Hilje [gegen die Armagnaken J erhalte. (Vgl. den Abdruck bei Moss- mann, Mühlhauser Urk.-Buch II nr. 617.)
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 250. 533 uns das nit versagen, als wir dir wol getruwen. und begeren herof din verschriben antworte. datum Heidelberg sexta feria post beati Lamperti martiris anno etc. 40 quarto. (Müncher a.0.0. fol. 4b cop. chart.) Sept. 13 f) Desgleichen an gen. Städte: Lieferung gemahlenen und, au) Anordnung, verbackenen Korns gegen Bezahlung. Oktober 1. Als wir uns furgenomen han, mit der hilf gots und anderer fursten graven herren ritter- schaft und stetten dem fremden volk widderstant zu tunde, da begern und bitten wir uch mit ernste, das ir got zu labe und dem heiligen Romischon riche und uns zu cron und Dutschon landen zu nutze in uwer stat wollent bestellen zu malen 2000 malter korns und, so wir uch 10 wissen lassen, die zu backen und uns die volgen zu lassen. so wollen wir uch solich korne gutlichen widderbezalen und des unser versiegelt brief geben. und begern des uwer verschriben antwort. datum Heidelberg ipsa die beati Remigii confessoris anno etc. 44. Olt. I 15 [Ats Empfänger sind genannt:] Item Straßburg 3000 Item Spier 2000 Item Hagenauwe 2000 Item Wissenburg 1000 Item Slettstat 1000 Item Colmar 1000 malter korns. (München a.a.O. fol. 1b cop. chart.) g) Desgleichen an Straßburg: Anforderung von Schiitzen zur Verioidigung des bedrohten Rheinau. Oktober 3. Schreibt: Der Ipfalzyrafl.] Amtmann zu Ortemberg, Gf. Hans zu Eberstein, habe ihm geschrieben, daß das fremde Volk mit großer Macht vor das an lute und gezuge bloße Rinaw zu zichen gedenkt; indem der Pfalzgraf der Stadt die Folgen der Einnahme Rinaws vorstellt, wodurch der Feind den Rhein an dem ende innchaben werde, bittet er sie, eine redeliche Zahl Schützen mil Büchsen, Arm- bristen etc. als Besatzung in den Ort zu legen. Er habe jetzt auch etliche Reisige dahin geschickt und, 25 suiel er hut wufbringen können, an seinen Untertarulvngt Reinharten von Niparg gesandt, die Stadte und Schlösser da oben zu bestellen und zu verwaren bis zu dem Zuge, den er (Pf.) vorgenommen habe. Dat. sabbate post b. Remigil confess. 44 (Straßburg AA 181 fol. 9 or. chart. lit. cl.). 20 91. 3 h) Desgleichen an Straßburg: Mahnung zum Aushalten, bis in Kürze Hilje kommen werde. Oktober 5. 20 Schreibt: Zu seinem Bedauern habe er vernommen, daß etliche Städte sich dem fremden Volke ergeben und mit teidingen haben uberreden lassen; er habe den Stadten, die sich noch nicht ergeben haben. geschriehen, sich zu halten, da er finnen kurzem und of die zite ibnen zu Hilfe kommen werde: er bitte Straßburg, solches den Stadten, zu denen es Botschaft gotun mag, zu wissen zu tun, of das sie sich deste vester und trostlicher halten. Dat. Heidelberg secunda feria post b. Francisei confess. Okt. 5 35 44 (Ebenda fol. 10 or. chart. lit. cl.). i) Desgleichen an Straßburg; will zur Vermeidung von Zeilvurlast trolz des cinyslrofsener [großen] königlichen Anschlags beim ersten Anschlag bleiben. Oktober 8. Der Pfalagraf taili unter Uhersendung eines Schreihens Kg. Friedrichal uch steende, das ihm gen Heidelberg gekommen sei, mit: wiewohl des Königs Anschlag nach der zit zugeen solle, die sust 40 furgenomen ist, so wolle er (Pf.) doch dem ersten Anschlag nachgehen und er bitte Straßburg, auf dieselbe Zeit gerülstat zu sein, zu ihm zu kommen, als seine Rate dann von unsern wegen mit uch davon gerette han, damit grosser schade, der in der vom Konig vorgenommenen Zeit2 durch das fremde Volk dem Reiche und Dutschen landen gescheen mochte, verkummen werde. Dat. Heidelberg quinta foria post b. Francisoi confess. 44 (Ebenda fol. 11). Okt. 8 15 Das ist unscre nr. 219. 2 Pj. Ludwig empfing um diese Zeit einen Hilferuf Colmars vom 6. Okt.: die Stadt müsse den Schutzvertrag mit Hzg. René von Lothringen erneuern, wenn es nicht hald Hilje [gegen die Armagnaken J erhalte. (Vgl. den Abdruck bei Moss- mann, Mühlhauser Urk.-Buch II nr. 617.)
Strana 534
534 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. k) Desgleichen an Straßburg: Wiederholte Aufforderung zur Verteidigung von Rheinau. Oktober 16. Okt. 15 Schreibt: er habe von der Absicht des fremden Volkes, vor Rinaw 2u zichen, gehört; or bitte Straß- burg, da viel an dem sloße liget und das den Rine begriffen hat, einige Leute dorthin zu legen und es zu halten bis zu dem Zuge, den er vorgenommen habe, damit das Schloß in der zite nicht verloren 5 gehe. Dat. Heidelberg do. post b. Dionisii et sociorum 44 (Ebenda fol. 8 or. chart. lit. cl.]. 251. Allgemeine Anordnungen Pf. Ludwigs zur Vorbereitung des Aufmarsches gegen die Armag- [1d4d zu September I6 HeidelbergI. naken. Aus München Geh. St..A. K. blau 102/3: Landrottungsacta 1444 nott. chart. coaevae, und zwar: a) fol. 2ab: b) fol. 3ab: c) fol. 4a; d) fol. 5ab; e) fol. 6ab; f) fol.15b. g) fol. 19b�20a mit der Uberschrift: Bestellung der wagen. 10 a) Anschlag zur Versorgung gen. kurpfälzischer und elsaBischer Schlösser, Burgen und Orte mit Mannschaft, Geschütz und Munitivn. Gein Sels zu schicken in daz sloß: Item 20 oder 30 hantbuchsen. Item 1 tonne pulvers. Item 2000 oder 3000 pfile. 15 Item 1/2 zentner blies. Item 40 gewapenter manne, die mit hantbuchsen und anderm geschûtze in den bollwerken sich verwissen1. Item gein Luczelstein zu schicken.: Item 2 schirmbuchsen. Item 4 hantbuchsen. Item 4 armbrost. Item 1000 pfile. Item 1 tonne pulvers. Item 671/2 florenos den knechten zu lone. Item Hans Sturmen. Item fur die koste. 20 Itema mit Heinrichen von Fleckestein etlich gewapet zum Heiligen Crucze zu senden und einen, der mit buchsen kan. Item dem von Bußnang 20 gewampet zu schicken gein Rufach, auch mit Heinrichen von Fleckstein. Lutern; Item gein Lutern in die burg zu schicken: Item 1 tonne oder 2 tonn pulvers. Item 12 oder 14 hantbuchsen. Item 10 oder 12 armbrost. Item 3000 oder 4000 pfile. 25 Wolffstein : Item zu Wolffstein auch geschucze zu schicken und anch iemand in das sloß doselbs zu tunde. Item Hoenecke auch mit luden und geschutze zu bestellen. 30 Gein Heymbach in daz huse : Item 100 gewapete manne mit armbrosten. Item darzu 20 reisige geruste gesellen. Item 4 tarrasbuchsen. Item 4 tonne pulvers. Item 10 hackenbuchsen. Item 4000 pfile. Item 36 hantbuchsen. Item daz man dem comethur zu sture kummen solle mit fleisch winc und anders etc. 35 Item 1/2 tonne pulvers. brost. Item 1000 pfile. Goin Wangenberg: Item 4 hantbuchsen. Item ein tarraßbuchs. Item 4 arm- sind geliebert Leonhart Enger dem burgfoit doselbs. 2) zwischen diesem vnd dem vorkergekenden Absatz ist tari gröberer Zvoinchenraum relaasen. 40 1 sich verwissen = Bescheid wissen.
534 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. k) Desgleichen an Straßburg: Wiederholte Aufforderung zur Verteidigung von Rheinau. Oktober 16. Okt. 15 Schreibt: er habe von der Absicht des fremden Volkes, vor Rinaw 2u zichen, gehört; or bitte Straß- burg, da viel an dem sloße liget und das den Rine begriffen hat, einige Leute dorthin zu legen und es zu halten bis zu dem Zuge, den er vorgenommen habe, damit das Schloß in der zite nicht verloren 5 gehe. Dat. Heidelberg do. post b. Dionisii et sociorum 44 (Ebenda fol. 8 or. chart. lit. cl.]. 251. Allgemeine Anordnungen Pf. Ludwigs zur Vorbereitung des Aufmarsches gegen die Armag- [1d4d zu September I6 HeidelbergI. naken. Aus München Geh. St..A. K. blau 102/3: Landrottungsacta 1444 nott. chart. coaevae, und zwar: a) fol. 2ab: b) fol. 3ab: c) fol. 4a; d) fol. 5ab; e) fol. 6ab; f) fol.15b. g) fol. 19b�20a mit der Uberschrift: Bestellung der wagen. 10 a) Anschlag zur Versorgung gen. kurpfälzischer und elsaBischer Schlösser, Burgen und Orte mit Mannschaft, Geschütz und Munitivn. Gein Sels zu schicken in daz sloß: Item 20 oder 30 hantbuchsen. Item 1 tonne pulvers. Item 2000 oder 3000 pfile. 15 Item 1/2 zentner blies. Item 40 gewapenter manne, die mit hantbuchsen und anderm geschûtze in den bollwerken sich verwissen1. Item gein Luczelstein zu schicken.: Item 2 schirmbuchsen. Item 4 hantbuchsen. Item 4 armbrost. Item 1000 pfile. Item 1 tonne pulvers. Item 671/2 florenos den knechten zu lone. Item Hans Sturmen. Item fur die koste. 20 Itema mit Heinrichen von Fleckestein etlich gewapet zum Heiligen Crucze zu senden und einen, der mit buchsen kan. Item dem von Bußnang 20 gewampet zu schicken gein Rufach, auch mit Heinrichen von Fleckstein. Lutern; Item gein Lutern in die burg zu schicken: Item 1 tonne oder 2 tonn pulvers. Item 12 oder 14 hantbuchsen. Item 10 oder 12 armbrost. Item 3000 oder 4000 pfile. 25 Wolffstein : Item zu Wolffstein auch geschucze zu schicken und anch iemand in das sloß doselbs zu tunde. Item Hoenecke auch mit luden und geschutze zu bestellen. 30 Gein Heymbach in daz huse : Item 100 gewapete manne mit armbrosten. Item darzu 20 reisige geruste gesellen. Item 4 tarrasbuchsen. Item 4 tonne pulvers. Item 10 hackenbuchsen. Item 4000 pfile. Item 36 hantbuchsen. Item daz man dem comethur zu sture kummen solle mit fleisch winc und anders etc. 35 Item 1/2 tonne pulvers. brost. Item 1000 pfile. Goin Wangenberg: Item 4 hantbuchsen. Item ein tarraßbuchs. Item 4 arm- sind geliebert Leonhart Enger dem burgfoit doselbs. 2) zwischen diesem vnd dem vorkergekenden Absatz ist tari gröberer Zvoinchenraum relaasen. 40 1 sich verwissen = Bescheid wissen.
Strana 535
Dh. Maßnahmen des Pſalzgrafen nr. 250-251. 535 b) Verzeichnis rheinischer und oberdeutscher Reichsstände, die [brieflich] aufgefordert wrden, ihre Kontingente (zwischen 13. und 15. Okt.) an gen. Orten bereitzustellen. 10 . 20 25 80 + Item der lantgrave von Hessen + Item “ die burgmanne zu Friedberg Item die burgmanne zu Goylnhusen 5 . — Item graff Wilhelm von Wertheim + Item graff Jorge + Item Reinhart grave zu Hanaw siner sone sinen Item Dietherich von Morle genant Beheim Item min herre herzog Ott + Itemb Crafft herre zu Hoenloch * herren zu Item Schenck Friderich + Item Schenck Conrad der alte ] Lympurg 15+ Item Conrad herre zu Winsperg + Item Schenck Conrad von Lympurg der junge Item“ Wilhelm grave zu Otingen Die sollen of mitwoch vor sant Gallen tag umb Ont. 14 + Item Hans grave zu Werdenberg Muwren?, zu Oteßheim' und da-umbesin. Item Oppenheim 100 schuczend Item Nerstein Item Swabheim Item Wintherheim Item die ußlude im riche Iteme herzog Heinrich Item' herzog Ludwig der junge Item herzog Albrecht Item marggraff Albrecht Item marggraff Hans Item der bischof von Eychstet Item herr Walther von Hurnheim ritter Nota. den von Heylprun darumbe zu schriben, den obgeschriben den legere zu geben. Item€ der herzog von Sachsen Itemh der bischof von Babenberg Item der bischof von Wyrezpurg Item der Dutschmeisterel — Item Karl von Tungen Item her Thoma von Rosenberg Die sollen of dinstag vor sant Gallen tag ok. 13 umb Omstat1 an der herberg sin. Die sollen of dorstag vor sant Gallen 0k. 15 tag zu Meckesheim sin. doselbs sal mins herren herzog Otten herste auch ligen. Die sollen uf dorstag vor sant Gallen tag 0kt. 15 nechstkunftig zu nacht zu Heppenheim of der wiesen an der herberge sin. Die sollen of dinstag vor sant Gallen tag okt. 13 zu nacht umb Heylprun zu Gartach und Beckingen an der herberg sin. Die sollen of dinstag vor sant Gallen tag umb 0H. 1s Moßbach an der herberg sin, nemlichen zu Schefflencze, zu Sulczbach und zu Mulnbach. da hat min herre herzog Ott herberg geben und min herre sal doselbs coste bestellen lassen. 35 - c) Gutachten des Landvogts Reinhard von [Neipperg:) betr. Anschlag und Heeresordnung. Item ist her Reinharts des landvogts moinunge, das man nach alten verstendigen rittern 40 und edelluten, die in striten gewest sin und davon wissen, stellen und nach der rate den an- 45 b) am Rand: Helden. c) am Rande Bretheim, ) am Rande Oczspers, darunter Heiden. e) zu diesen d) es folgez durchstrichen Item Odenheim — Item Ingelheim — Item Ingelheim. f) dgi. ru Z. 26-28 credencias habent ad relaclonem und den folgenden sechs um Rande nota costen. 1) es h) dol. 2u Z. 34-35 credencias. comitis de Lyningen. g) del. zu Z. 33-38 nota costen. felgt durchgestrichen Item der vicztumme zu Amberg. i) hier fobren noch als besonders Gruppe, aber durchgestrichen Item minem herren von Mencze.] Item minem herren von Tryer. Item dem herzogen von Sachon, neben diesem am Rande credencias. 1 Groß-Umstadt in Hessen. 2 Mauer, Kreis Heidelberg. a Nichl feststellbar. * Egl. unsere nr. 250, q.
Dh. Maßnahmen des Pſalzgrafen nr. 250-251. 535 b) Verzeichnis rheinischer und oberdeutscher Reichsstände, die [brieflich] aufgefordert wrden, ihre Kontingente (zwischen 13. und 15. Okt.) an gen. Orten bereitzustellen. 10 . 20 25 80 + Item der lantgrave von Hessen + Item “ die burgmanne zu Friedberg Item die burgmanne zu Goylnhusen 5 . — Item graff Wilhelm von Wertheim + Item graff Jorge + Item Reinhart grave zu Hanaw siner sone sinen Item Dietherich von Morle genant Beheim Item min herre herzog Ott + Itemb Crafft herre zu Hoenloch * herren zu Item Schenck Friderich + Item Schenck Conrad der alte ] Lympurg 15+ Item Conrad herre zu Winsperg + Item Schenck Conrad von Lympurg der junge Item“ Wilhelm grave zu Otingen Die sollen of mitwoch vor sant Gallen tag umb Ont. 14 + Item Hans grave zu Werdenberg Muwren?, zu Oteßheim' und da-umbesin. Item Oppenheim 100 schuczend Item Nerstein Item Swabheim Item Wintherheim Item die ußlude im riche Iteme herzog Heinrich Item' herzog Ludwig der junge Item herzog Albrecht Item marggraff Albrecht Item marggraff Hans Item der bischof von Eychstet Item herr Walther von Hurnheim ritter Nota. den von Heylprun darumbe zu schriben, den obgeschriben den legere zu geben. Item€ der herzog von Sachsen Itemh der bischof von Babenberg Item der bischof von Wyrezpurg Item der Dutschmeisterel — Item Karl von Tungen Item her Thoma von Rosenberg Die sollen of dinstag vor sant Gallen tag ok. 13 umb Omstat1 an der herberg sin. Die sollen of dorstag vor sant Gallen 0k. 15 tag zu Meckesheim sin. doselbs sal mins herren herzog Otten herste auch ligen. Die sollen uf dorstag vor sant Gallen tag 0kt. 15 nechstkunftig zu nacht zu Heppenheim of der wiesen an der herberge sin. Die sollen of dinstag vor sant Gallen tag okt. 13 zu nacht umb Heylprun zu Gartach und Beckingen an der herberg sin. Die sollen of dinstag vor sant Gallen tag umb 0H. 1s Moßbach an der herberg sin, nemlichen zu Schefflencze, zu Sulczbach und zu Mulnbach. da hat min herre herzog Ott herberg geben und min herre sal doselbs coste bestellen lassen. 35 - c) Gutachten des Landvogts Reinhard von [Neipperg:) betr. Anschlag und Heeresordnung. Item ist her Reinharts des landvogts moinunge, das man nach alten verstendigen rittern 40 und edelluten, die in striten gewest sin und davon wissen, stellen und nach der rate den an- 45 b) am Rand: Helden. c) am Rande Bretheim, ) am Rande Oczspers, darunter Heiden. e) zu diesen d) es folgez durchstrichen Item Odenheim — Item Ingelheim — Item Ingelheim. f) dgi. ru Z. 26-28 credencias habent ad relaclonem und den folgenden sechs um Rande nota costen. 1) es h) dol. 2u Z. 34-35 credencias. comitis de Lyningen. g) del. zu Z. 33-38 nota costen. felgt durchgestrichen Item der vicztumme zu Amberg. i) hier fobren noch als besonders Gruppe, aber durchgestrichen Item minem herren von Mencze.] Item minem herren von Tryer. Item dem herzogen von Sachon, neben diesem am Rande credencias. 1 Groß-Umstadt in Hessen. 2 Mauer, Kreis Heidelberg. a Nichl feststellbar. * Egl. unsere nr. 250, q.
Strana 536
536 Roichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. slage und die ordenunge machen solle. und ist geraten of den alten Heinrich von Blaen, her Hansen von Stadien, den von Kungßecke, den Dutschen herren und andere. Item so es zu ciner samenunge qweme, daz danne ein iglicher herre ime die sinen globen und sweren lassen solt, was von den, die zn solichen sachen geben und geseczt werden, geordent wirdet, daz sie daz stete halten, dem nachgeen und darnach tun sollen. 5 d) Verschiedone Anordaungen zur Aushebung wnd Anwerbung vur Truppen und uber Ort und Zeit ihrer Gestellung. [7] Item min gnediger herre der pfalzgrave will in sinen landen stedten und dorfern den vierden man tun ußzichen mit armbrosten buchsen helbarten axten und andern weren, uß- gescheiden die, bi den die legere sin sollen. die mogen daheime bliben. doch welcher von eigen 10 willen abenturen wil, dem sal man das wol gonnen ete. [2] ltema Straßpurg Item die stedte in Elsaß Itemb Spier: zu den sal Conrat von Lengeffeldt riten und werben etc. Item Worms: zu den ist Diether Kemerer bescheiden zu riten etn. Item Mencze Item Franckffurt scriptum est eis. Item Geylnhusen [3] Nota°. man sal zu den obgeschriben stedten schicken, mit ine zu reden und zu erfaren. mit wie viel und wie stark iglich kummen wolle. zu den ist der lantvogt bescheiden zu riten, zu werben of credenze ete. 15 20 4] Nota, mit der stat Straßpurg und den stedten in Elsas ist bevolhen hern Reinharten dem underlandvogt zu reden etc. [?] ltem mit den stedten der voroinung in Swaben sal gerett werden of dem tage zu Okt. 1 Esßlingen of dorstag nach sant Michels tag. [6] Item mit minem herren herzog Stephan, herzog Otten, dem marggraven zu Baden, 25 Sept. 23 den von Wyrtemberg und minem herren von Spiere sal zu Bruchsal of dem tag of mitwoch nehstkompt geredt worden, mit wie viel und wie stark ein iglicher kummen wolle. [7] Item ist allen amptluden geschriben und ein teile bevolhen, daz sie die lute in iren ampten bescheiden, otlich tage nach dem reisigen gezuge ußzuziehen, also sollen die lude uß Okt. 18 den ampten Oppenheym Odernheim Alczey Cruczenach und dahere of sontag nach sant so Okt. 20 Gallen tag zu nacht zu Heppenheim uf der wiesen und of dinstag darnach umb Germerßheim Okt. 19 sin. so sollen die hie disseit Rines uß den ampten Brotheim Otzperg und Heydelberg uf montag Okt. 26 nach sant Gallen tag zu nacht umb Renßheim Neckerhusen und da umbe und of dinstag dar- nach umb Germerßheim sin etc. 8] Item sollent des aptes von Mulbronnen lute auch ußziehen mit dem vierden manne 35 Okt. 19 und of montag nach sant Gallen lag zu nacht zu Renßheim sin etc. [9] Item ist den amptludon allen geschriben, minen herren wissen zu lassen, wie stark die lude in eins iglichen ampte ußziehen werden, sich darnach wissend zu richten. item daz sie die wagen uß den ampten, so viel der ofgesaczt ist, minem herren schicken of die zite, als ine geschriben ist. 40 [IO] Item minem herren herzog Otten zu sagen, daz er mit sinen fußgenden auch bestelle, Okt. 19 daz sie kummen nach den reisigen gezuge und of montag zu nacht an dem Rinc umb Renß- heim oder da umbe sin etc. n) fi Rrnde erpeditum est. D) d97. c) dgt. und so auon bei den jolgeider drei Absdizen.
536 Roichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. slage und die ordenunge machen solle. und ist geraten of den alten Heinrich von Blaen, her Hansen von Stadien, den von Kungßecke, den Dutschen herren und andere. Item so es zu ciner samenunge qweme, daz danne ein iglicher herre ime die sinen globen und sweren lassen solt, was von den, die zn solichen sachen geben und geseczt werden, geordent wirdet, daz sie daz stete halten, dem nachgeen und darnach tun sollen. 5 d) Verschiedone Anordaungen zur Aushebung wnd Anwerbung vur Truppen und uber Ort und Zeit ihrer Gestellung. [7] Item min gnediger herre der pfalzgrave will in sinen landen stedten und dorfern den vierden man tun ußzichen mit armbrosten buchsen helbarten axten und andern weren, uß- gescheiden die, bi den die legere sin sollen. die mogen daheime bliben. doch welcher von eigen 10 willen abenturen wil, dem sal man das wol gonnen ete. [2] ltema Straßpurg Item die stedte in Elsaß Itemb Spier: zu den sal Conrat von Lengeffeldt riten und werben etc. Item Worms: zu den ist Diether Kemerer bescheiden zu riten etn. Item Mencze Item Franckffurt scriptum est eis. Item Geylnhusen [3] Nota°. man sal zu den obgeschriben stedten schicken, mit ine zu reden und zu erfaren. mit wie viel und wie stark iglich kummen wolle. zu den ist der lantvogt bescheiden zu riten, zu werben of credenze ete. 15 20 4] Nota, mit der stat Straßpurg und den stedten in Elsas ist bevolhen hern Reinharten dem underlandvogt zu reden etc. [?] ltem mit den stedten der voroinung in Swaben sal gerett werden of dem tage zu Okt. 1 Esßlingen of dorstag nach sant Michels tag. [6] Item mit minem herren herzog Stephan, herzog Otten, dem marggraven zu Baden, 25 Sept. 23 den von Wyrtemberg und minem herren von Spiere sal zu Bruchsal of dem tag of mitwoch nehstkompt geredt worden, mit wie viel und wie stark ein iglicher kummen wolle. [7] Item ist allen amptluden geschriben und ein teile bevolhen, daz sie die lute in iren ampten bescheiden, otlich tage nach dem reisigen gezuge ußzuziehen, also sollen die lude uß Okt. 18 den ampten Oppenheym Odernheim Alczey Cruczenach und dahere of sontag nach sant so Okt. 20 Gallen tag zu nacht zu Heppenheim uf der wiesen und of dinstag darnach umb Germerßheim Okt. 19 sin. so sollen die hie disseit Rines uß den ampten Brotheim Otzperg und Heydelberg uf montag Okt. 26 nach sant Gallen tag zu nacht umb Renßheim Neckerhusen und da umbe und of dinstag dar- nach umb Germerßheim sin etc. 8] Item sollent des aptes von Mulbronnen lute auch ußziehen mit dem vierden manne 35 Okt. 19 und of montag nach sant Gallen lag zu nacht zu Renßheim sin etc. [9] Item ist den amptludon allen geschriben, minen herren wissen zu lassen, wie stark die lude in eins iglichen ampte ußziehen werden, sich darnach wissend zu richten. item daz sie die wagen uß den ampten, so viel der ofgesaczt ist, minem herren schicken of die zite, als ine geschriben ist. 40 [IO] Item minem herren herzog Otten zu sagen, daz er mit sinen fußgenden auch bestelle, Okt. 19 daz sie kummen nach den reisigen gezuge und of montag zu nacht an dem Rinc umb Renß- heim oder da umbe sin etc. n) fi Rrnde erpeditum est. D) d97. c) dgt. und so auon bei den jolgeider drei Absdizen.
Strana 537
en 10 15 2 e 30 z Db. MaBrahmen des Pfalzgrafen nr. 251. 537 e) Verzeichnis kurpjálzischer Edelleute, dde sich zur gen. Zeit an bestimmten Orten einfirden sollen, [2] ‚Item her Conrad von Rosenberg rittere. — -Ulrich®* von Rosemberg. — -Hans Hoffwarto. — -Adam> Kemerer. — ‚Wolff Kemerer. — +Martin Goler. — -Diebolt Bylstein. — -Philips von Franekenstein. — :Dicther Kemerer. — -Heinrich von Sickingen. — | diesollenofsant Gal- ‘Herman, Peter, ‘Diether, -Bernhart von Mentzingon. — -Bornhart | len tag nehstkompt KreyB. — Merwin von Sickingen, Craffts sone. — -her Eberhart und | zu Kircheim Ror- ‘Diether von Nyperg. — ‚Conrad and Eberhart von Gemingen. — -Hoffart von Sickingen. - -Hartmon von HentschuBheym. — -Eberhart von Veningen. — -Ulrich Landschade. — Swendman von bach und da umbe gin, uf minen gnedi- gen herren zu war- Winheym. — Gerhart Forstmeisterc. — -Hans Kalp von Rinheim.— | ten. -Bernhart von HueBperg. — -Hans von Erlickoim. — -Burghart Stormefeder. — -Baltazar vem Nuwenhuse. — -Horneck ¢, Arnolt und Nithart von Horrberg gebrudern. | ) [2] -Item Eberhart vom Obeorstein. — -Wolffram4 von Lewen- die sollen of woch vor sant Gal- len tag zu Alczey sin und of den burg- gravcn doselbs war- ten, wohin er sic be- scheiden wirdet etc. stein. — -Wilhe:m Winterbechere. — -her Phylips Vetzere. — mit- ‚Philips von Ingelnheym. — -Philips von Udenheim. — -Erpff von Lustat. — Scholchin von BesserBheym. — Heinrich Wolff von Spanheym. — -Sygel von BisserBheim. — .Herman von Spanheim.—- Johann. Bremflere. -Herman und Heinrich Hundt von Sauwelheim. — Hans von Wachenheim, — Philips und -Endris Wylich von SpieBheim. — den dorfmeisternzu Sauwelheim umb 20 schuczen. ‚den dorfmeistern zu Bechtellfiheym umb 20 schuczen, die sollen of sant Gallen tag umb dic Nuwenstat sin. [3] -Item Johann HubenryB von Odembach, — -Karl von Brey- denboræ. — -Hana Stefen von Inseltheym. — - Rudolff von Zeysiek- eim. — -Wernher «nd Diether! Vetzere von GysserBheym. | £) Verzeichnis! foJälzischer] Klöster und Ämter, dio Wagen zu gen, Zeiten abstellen sollen. [2] ++- -Irems der apte von Mulbronne* 2 wagen +— -der apte von Schonsw 2 ++ -Derdingen 2 wagon ++ Lobentfelt und wagen mit hohen flechten ++ -die eptissen zu Nuwenburg 1 wagen und plahen. Wysembach 1 wagen. die sollen of die kamer und den marhstal warten und besunder 2 fur daz hoff- gesinde. + ---ltem* 86 wagen uB dem ampte zu Otzperg + ----Ilem 6 wagen uB Jem ampte za Bretheim, a; in Vol. vor jedsm Namen Tiom wiederhol. bi am Rande Heideborg. c) über durchstriehenem Hans, d) am Rande Alcem. e) Jolgt d'erchstrizhen Item her Wernher Winther. f) darunter foigt @urchelrichen Item Heinrich von Reinchingen. E) Item wird zor jedem Namer wiederholt. N) 70/74 durchsirichen Ltom 6 wagen ull dom ampte zu GermerBhoim. 1 Das obige Verzeichnis findet sich a.a.O. fol. 23-24, auf zwei Blütter verteilt, roch einmal vor, und zwar ist der obige Art. (1] au] 101. 24^ mát der Überschrijt In kuchon, Art. [2j auj fol. 232 mái der Bezeichnung In keller versehen. Die ge- 5 ringfügigen Abweichungen geben wir in den folgonden Anmerkungen. ? An die ersten 3 Adressaten wurde späterhin, wie sich aus dem Inhalt ergiht, ein Schreiben des Pfalzgrafen gerichtet, dessen Konzept a.a,O. fol. 27% auf einem schmalen Streifen steht; es lautet: Ludwig etc. unser. als wir uch geschrzben und begert han, uns zween wagen zu schicken, das die of mitwochen vor sant Gallen tag |Okt. 14] zu Heydelberg sin etc. also begern wir, daz ir 2u ipliehen wagen ein gut stark ketten zweier klaftern lang mit einem guten hacken machen lassen und mitechickcn wollent. danne wir die wagen also gostalt haben mussen und daz ouch iglicher wago gut stark leitern habe. 5 Im 2, Vorzeichnia (fol. 24) fehlem die fol- genden Wagen von Oizperg, Brelheim, GermerB- OM. 16 QRL 14 Okt, 16
en 10 15 2 e 30 z Db. MaBrahmen des Pfalzgrafen nr. 251. 537 e) Verzeichnis kurpjálzischer Edelleute, dde sich zur gen. Zeit an bestimmten Orten einfirden sollen, [2] ‚Item her Conrad von Rosenberg rittere. — -Ulrich®* von Rosemberg. — -Hans Hoffwarto. — -Adam> Kemerer. — ‚Wolff Kemerer. — +Martin Goler. — -Diebolt Bylstein. — -Philips von Franekenstein. — :Dicther Kemerer. — -Heinrich von Sickingen. — | diesollenofsant Gal- ‘Herman, Peter, ‘Diether, -Bernhart von Mentzingon. — -Bornhart | len tag nehstkompt KreyB. — Merwin von Sickingen, Craffts sone. — -her Eberhart und | zu Kircheim Ror- ‘Diether von Nyperg. — ‚Conrad and Eberhart von Gemingen. — -Hoffart von Sickingen. - -Hartmon von HentschuBheym. — -Eberhart von Veningen. — -Ulrich Landschade. — Swendman von bach und da umbe gin, uf minen gnedi- gen herren zu war- Winheym. — Gerhart Forstmeisterc. — -Hans Kalp von Rinheim.— | ten. -Bernhart von HueBperg. — -Hans von Erlickoim. — -Burghart Stormefeder. — -Baltazar vem Nuwenhuse. — -Horneck ¢, Arnolt und Nithart von Horrberg gebrudern. | ) [2] -Item Eberhart vom Obeorstein. — -Wolffram4 von Lewen- die sollen of woch vor sant Gal- len tag zu Alczey sin und of den burg- gravcn doselbs war- ten, wohin er sic be- scheiden wirdet etc. stein. — -Wilhe:m Winterbechere. — -her Phylips Vetzere. — mit- ‚Philips von Ingelnheym. — -Philips von Udenheim. — -Erpff von Lustat. — Scholchin von BesserBheym. — Heinrich Wolff von Spanheym. — -Sygel von BisserBheim. — .Herman von Spanheim.—- Johann. Bremflere. -Herman und Heinrich Hundt von Sauwelheim. — Hans von Wachenheim, — Philips und -Endris Wylich von SpieBheim. — den dorfmeisternzu Sauwelheim umb 20 schuczen. ‚den dorfmeistern zu Bechtellfiheym umb 20 schuczen, die sollen of sant Gallen tag umb dic Nuwenstat sin. [3] -Item Johann HubenryB von Odembach, — -Karl von Brey- denboræ. — -Hana Stefen von Inseltheym. — - Rudolff von Zeysiek- eim. — -Wernher «nd Diether! Vetzere von GysserBheym. | £) Verzeichnis! foJälzischer] Klöster und Ämter, dio Wagen zu gen, Zeiten abstellen sollen. [2] ++- -Irems der apte von Mulbronne* 2 wagen +— -der apte von Schonsw 2 ++ -Derdingen 2 wagon ++ Lobentfelt und wagen mit hohen flechten ++ -die eptissen zu Nuwenburg 1 wagen und plahen. Wysembach 1 wagen. die sollen of die kamer und den marhstal warten und besunder 2 fur daz hoff- gesinde. + ---ltem* 86 wagen uB dem ampte zu Otzperg + ----Ilem 6 wagen uB Jem ampte za Bretheim, a; in Vol. vor jedsm Namen Tiom wiederhol. bi am Rande Heideborg. c) über durchstriehenem Hans, d) am Rande Alcem. e) Jolgt d'erchstrizhen Item her Wernher Winther. f) darunter foigt @urchelrichen Item Heinrich von Reinchingen. E) Item wird zor jedem Namer wiederholt. N) 70/74 durchsirichen Ltom 6 wagen ull dom ampte zu GermerBhoim. 1 Das obige Verzeichnis findet sich a.a.O. fol. 23-24, auf zwei Blütter verteilt, roch einmal vor, und zwar ist der obige Art. (1] au] 101. 24^ mát der Überschrijt In kuchon, Art. [2j auj fol. 232 mái der Bezeichnung In keller versehen. Die ge- 5 ringfügigen Abweichungen geben wir in den folgonden Anmerkungen. ? An die ersten 3 Adressaten wurde späterhin, wie sich aus dem Inhalt ergiht, ein Schreiben des Pfalzgrafen gerichtet, dessen Konzept a.a,O. fol. 27% auf einem schmalen Streifen steht; es lautet: Ludwig etc. unser. als wir uch geschrzben und begert han, uns zween wagen zu schicken, das die of mitwochen vor sant Gallen tag |Okt. 14] zu Heydelberg sin etc. also begern wir, daz ir 2u ipliehen wagen ein gut stark ketten zweier klaftern lang mit einem guten hacken machen lassen und mitechickcn wollent. danne wir die wagen also gostalt haben mussen und daz ouch iglicher wago gut stark leitern habe. 5 Im 2, Vorzeichnia (fol. 24) fehlem die fol- genden Wagen von Oizperg, Brelheim, GermerB- OM. 16 QRL 14 Okt, 16
Strana 538
538 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. + Item der comethure zu Heymbach I wagen, der sal of die canzlia und meister Heinrich Munsingern warten und den apotecker etc. OH. 14 Nota. die obgeschriben wagen alle sind beschriben of mitwochen vor sant Gallen tag zu Heydel- berg zu sin. ORt. I5 + Oden- [2] + Itemb Usserstal 2 wagen + sant heim 2 wagen +Herde 2 wagen + Lympurg 2 wagen Lamprecht 2 wagen + der probst zu Lutern 2 wagen + Heylßbruck I wagen. die wagen sollen of dorstag vor 5 Galli zu Mannheim sin, spise bot- tern salz und anders zu laden etc. Item der comethure zum Eynsiedel bij Lutern 1 wagen der der apte von Franckentale probst von Enckenbach 1 wagen 1 wagen Nonnenmunster 1 wagen Hocheim 1 wagen Ly- benaw I wagen IberBheim der cometure I wagen der come- ture zu Flerſheim I wagen der apte von Erbach I wagen die Carthuser zu Mentze 1 wagen die priorinne uber Hasenpfule Otterburg 1 wagen die herren von sant Alban 1 1 wagen Weydesch 2 die von sant Ruprechtsberg I wagen! wagen wagen Syon 1 wagen zu sant Johann und zur Clingen 1 die eptissin zu Gemerſsheim I wagen wagen der meister zu sant Anthonien 2 wagen. ....Item 10 wagen uß dem ampte zu Alezey ...6 wagen uß dem ampte zur Nuwenstat 4 wagen uß dem ampte zu Cruczenach ...6 wagen uß dem ampte zu Stromburg ...6 wagen uß dem ampte zu Germerßheim Okt. 14 Nota. die obgeschriben wagen alle sollen uf mitwoch vor sant Gallen tag zur Nuwenstat sin, broit und winc zu laden etc. mit hohen flechten und blahen, broit zu 15 furen. die sollen mit win- leitern kumen. 20 25 10 252. Vorbesprechung Pj. Ludwigs mit gen. Fürsten zu Bruchsal am 23. Sept. über Maß. nahmen gegen die Armagnaken. 1444 September 16—23 Heidelberg sund Bruchsal]. Aws München Geh. St.-A. K. blau 102/3: Landrettungsacta 1440ff. cop. brw. nott. chart. 30 [I] Während der Pfalzgraf benachbarte Reichsstände in der Zeit vom 16. Sept. bis 1. Okt. für den allgemeinen Aujmursch zu gewinnen bemnüht uar (vgl. nr. 250), lnd er zugleich die benachbarten Fürsten am 16. Sept. zu einer Besprechung* der Armagnakenfrage nach Bruchsal ein. Das Ausschreiben lautet: Unsern fruntlichen dinst zuvor. hochgeborner furste. lieber vetter. als sich das fremde 35 volke ie lenger ie mee und ferrer zu diesen landen keret, bedunkt uns, das gut were, das uwer liebe, unser vetter herzog Ott, unser swager der marggrave von Baden, unser swegere von a) folge durchstrichen WErtEn. 1) ugf. S. 537 Var. a und g. heim und Heymbach, statt dessen steht dort zu Anfang des jolgenden Artikels 2 der oben fehlende Vermerk: + Item ußer dem ampte zu Heijdelberg 10 wagon. 1 Im 2. Verzeichnis auj fol. 23a folgt hier hinter noch, allerdings nur mit einem Punkt statt I oder 2 Kreuzen wie die anderen angemerkt: Item die von Compe 1 wagen. 2 In dem 2. Verzeichnis auf fol. 232 ist unter diesem Vermerk der weitere von anderer Hand 10 beigefügt: Nota. es ist geandert und geseczt of mantag nach aller heiligen tag [Nov. 2]. 3 Als Vorbereitungen fiir diesen Tag vgl. auch unsere nrr. 250 und 251, dazu nr. 248, 3; zur Tagung sclbst unsere Einl. 8.251f. 45
538 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. + Item der comethure zu Heymbach I wagen, der sal of die canzlia und meister Heinrich Munsingern warten und den apotecker etc. OH. 14 Nota. die obgeschriben wagen alle sind beschriben of mitwochen vor sant Gallen tag zu Heydel- berg zu sin. ORt. I5 + Oden- [2] + Itemb Usserstal 2 wagen + sant heim 2 wagen +Herde 2 wagen + Lympurg 2 wagen Lamprecht 2 wagen + der probst zu Lutern 2 wagen + Heylßbruck I wagen. die wagen sollen of dorstag vor 5 Galli zu Mannheim sin, spise bot- tern salz und anders zu laden etc. Item der comethure zum Eynsiedel bij Lutern 1 wagen der der apte von Franckentale probst von Enckenbach 1 wagen 1 wagen Nonnenmunster 1 wagen Hocheim 1 wagen Ly- benaw I wagen IberBheim der cometure I wagen der come- ture zu Flerſheim I wagen der apte von Erbach I wagen die Carthuser zu Mentze 1 wagen die priorinne uber Hasenpfule Otterburg 1 wagen die herren von sant Alban 1 1 wagen Weydesch 2 die von sant Ruprechtsberg I wagen! wagen wagen Syon 1 wagen zu sant Johann und zur Clingen 1 die eptissin zu Gemerſsheim I wagen wagen der meister zu sant Anthonien 2 wagen. ....Item 10 wagen uß dem ampte zu Alezey ...6 wagen uß dem ampte zur Nuwenstat 4 wagen uß dem ampte zu Cruczenach ...6 wagen uß dem ampte zu Stromburg ...6 wagen uß dem ampte zu Germerßheim Okt. 14 Nota. die obgeschriben wagen alle sollen uf mitwoch vor sant Gallen tag zur Nuwenstat sin, broit und winc zu laden etc. mit hohen flechten und blahen, broit zu 15 furen. die sollen mit win- leitern kumen. 20 25 10 252. Vorbesprechung Pj. Ludwigs mit gen. Fürsten zu Bruchsal am 23. Sept. über Maß. nahmen gegen die Armagnaken. 1444 September 16—23 Heidelberg sund Bruchsal]. Aws München Geh. St.-A. K. blau 102/3: Landrettungsacta 1440ff. cop. brw. nott. chart. 30 [I] Während der Pfalzgraf benachbarte Reichsstände in der Zeit vom 16. Sept. bis 1. Okt. für den allgemeinen Aujmursch zu gewinnen bemnüht uar (vgl. nr. 250), lnd er zugleich die benachbarten Fürsten am 16. Sept. zu einer Besprechung* der Armagnakenfrage nach Bruchsal ein. Das Ausschreiben lautet: Unsern fruntlichen dinst zuvor. hochgeborner furste. lieber vetter. als sich das fremde 35 volke ie lenger ie mee und ferrer zu diesen landen keret, bedunkt uns, das gut were, das uwer liebe, unser vetter herzog Ott, unser swager der marggrave von Baden, unser swegere von a) folge durchstrichen WErtEn. 1) ugf. S. 537 Var. a und g. heim und Heymbach, statt dessen steht dort zu Anfang des jolgenden Artikels 2 der oben fehlende Vermerk: + Item ußer dem ampte zu Heijdelberg 10 wagon. 1 Im 2. Verzeichnis auj fol. 23a folgt hier hinter noch, allerdings nur mit einem Punkt statt I oder 2 Kreuzen wie die anderen angemerkt: Item die von Compe 1 wagen. 2 In dem 2. Verzeichnis auf fol. 232 ist unter diesem Vermerk der weitere von anderer Hand 10 beigefügt: Nota. es ist geandert und geseczt of mantag nach aller heiligen tag [Nov. 2]. 3 Als Vorbereitungen fiir diesen Tag vgl. auch unsere nrr. 250 und 251, dazu nr. 248, 3; zur Tagung sclbst unsere Einl. 8.251f. 45
Strana 539
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 251-252. 539 Wirtemberg und wir zusammenqwemen, nachdem wir einander gewant sin, und herumb so bitten wir uwer liebe, das ir of mitwochen nach sant Matheus des heiligen zwolfbotten und Sept. 23 ewangelisten tag nehstkompt zu nacht auch zu Bruchsel bi den obgnanten unsern vettern herzog Otten, unsern swegern dem marggraven von Baden und von Wirtemberg und uns 5 sin wollent, uf das wir obgnanten alle uns of die zit undorreden und zu rede werden mogen, wie die sachen furzunemend sin. so haben wir unserm frunde dem bischof zu Spier geschriben, of dieselbe zit auch zu Bruchsel zu sin, und begern heruf uwer verschriben antwort. datum Heidelberg quarta feria post exaltacionis sancto orucis anno etc. 44. (fol. sa; ale Adreesat ist Scpt. 18 unter dem Text zunächst minem herren herzog Stephan [von Buiern] angegeben; dann wird ver- 10 merkt: In simili forma ist gesehriben mutatis mutandis| item minem herren herzog Otten ete. item dem marggraven zu Baden, item grave Ludwigen. U item grave Ulrichen zu Wirtemberg, item minem herren von Spier). [2] Was auf dem Bruchsaler Tage besprochen und beschlossen worden ist, dirfte in dem hier folgenden Ratschlag ausammengefaßt worden sein: [I] Jtem diß nachgeschriben ist geratslaget, das man verlassen und bestellen salle of stunt alle, die zu diesem zoge rijten und dienen werden; ob die oder die iren angegriffen oder beschediget wurden in der zijte und abwesen des zugs, das sollen die amptlute und die iren, die sie hinder ine verlassen, getrulich helfen weren und darzu tun mit landen und luten, als ginge es ir iglichs herren oder die sinen selbs an, und solle auch daruf ein gemeine ge- 2o schrei gemacht worden mit allen den iren ungeverlich. [2] Item 3 was stedte zu solichem zuge kommen oder schicken, die sollen in solicher masse auch darinne vergriffen und versorget werden, so ferre sie das begeren und tun wollen. [3] Item das ein oberster heuptman gemacht werde, dem dann iederman globe und gerede, alle ordenunge zu halten, soliche orde- nunge er auch mit rate der herren und anderer, die darzu geordent werden, furnemen helfen 25 sal zum besten. [4 Item das ie zwenzig person einen heuptman haben und vierzig zwen, scchzig drij, achzig vier, hundert funfe und einer under den funfen sal ein oberster heupt- man sin uber die hundert. solichs nu furbaß also geordent werden sal biß of dusent, dieselben tusent gewinnent zehen heuptmun, der zehen einer sal auch ein oberheuptman sin ; und sal das furbaß auch ußgeordent werden biß of zehentusent, die sollen auch ein oberheuptman 3o han, und sollent zwenzig tusent zwen heuptman han, drißigtusent drij heuptman han, vierzig- tusent vier heuptman han, funfzigtusent sollen funf heuptman han, also das doch dieselben heuptlute alle dem obersten heuptman gehorsam sin; und qwemen me dann funfzigtusent, die sollent auch desglich geordent werden. [5] Item sollen alle heuptlute bestellen, das kein fremde mensche under das here und leger kommen, es sin manne oder frauwen. 85 qweme aber iemand daruber darinne, das sollen sie dem obersten heuptman furbringen. [6] Item warzu und widder iderman geordent werdet, es sij zu striten oder sust an andern enden fur nach oder neben, das er das tue ; welicher des nit tede, der sal darumb gestraffet werden nach erkentenisse des heuptmans und wen er zu ime nimmet ; und auch welicher flichet von sinem heuptman, es sij in dem stride oder sust, der sal erloß und truweloß sin [7] Item was der oberste heuptman oder weme er 40 und libe und gute verloren han. das befilhet ein iglichen heisset oder befilhet, das sal er getrulich tun nach sinem besten vermogen. [8] Item es sal auch ein frijer markt sin, in das here und leger zu furen, daran und dannen provision kaufmanschaft und anders, wes man dann darzu bedarf oder geniessen mag, nustnit ußgenommen, das sal zollfrij geen und geleite haben; und man sal auch niemand 45 an solicher zufart hindern daruß oder darinne, und sunderlich die of dem wege sin, dem zuge zu hulfe und hinnach zu kommen, und wer das nit hielte und don uber solichs neme, der sal ein hant verloren und den frijen markt uberfaren und gebrochen han. [9] Item daz man solichen markt verkunde in die lande den herren und stedten, so wite man mag, hie zu- schen und sant Gallen tag, und so man erste kan ungeverlich. [10] Item wer’es auch, das ein 0rt. 16 15 50 a) Vorl. hat jeteeils Absdize.
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 251-252. 539 Wirtemberg und wir zusammenqwemen, nachdem wir einander gewant sin, und herumb so bitten wir uwer liebe, das ir of mitwochen nach sant Matheus des heiligen zwolfbotten und Sept. 23 ewangelisten tag nehstkompt zu nacht auch zu Bruchsel bi den obgnanten unsern vettern herzog Otten, unsern swegern dem marggraven von Baden und von Wirtemberg und uns 5 sin wollent, uf das wir obgnanten alle uns of die zit undorreden und zu rede werden mogen, wie die sachen furzunemend sin. so haben wir unserm frunde dem bischof zu Spier geschriben, of dieselbe zit auch zu Bruchsel zu sin, und begern heruf uwer verschriben antwort. datum Heidelberg quarta feria post exaltacionis sancto orucis anno etc. 44. (fol. sa; ale Adreesat ist Scpt. 18 unter dem Text zunächst minem herren herzog Stephan [von Buiern] angegeben; dann wird ver- 10 merkt: In simili forma ist gesehriben mutatis mutandis| item minem herren herzog Otten ete. item dem marggraven zu Baden, item grave Ludwigen. U item grave Ulrichen zu Wirtemberg, item minem herren von Spier). [2] Was auf dem Bruchsaler Tage besprochen und beschlossen worden ist, dirfte in dem hier folgenden Ratschlag ausammengefaßt worden sein: [I] Jtem diß nachgeschriben ist geratslaget, das man verlassen und bestellen salle of stunt alle, die zu diesem zoge rijten und dienen werden; ob die oder die iren angegriffen oder beschediget wurden in der zijte und abwesen des zugs, das sollen die amptlute und die iren, die sie hinder ine verlassen, getrulich helfen weren und darzu tun mit landen und luten, als ginge es ir iglichs herren oder die sinen selbs an, und solle auch daruf ein gemeine ge- 2o schrei gemacht worden mit allen den iren ungeverlich. [2] Item 3 was stedte zu solichem zuge kommen oder schicken, die sollen in solicher masse auch darinne vergriffen und versorget werden, so ferre sie das begeren und tun wollen. [3] Item das ein oberster heuptman gemacht werde, dem dann iederman globe und gerede, alle ordenunge zu halten, soliche orde- nunge er auch mit rate der herren und anderer, die darzu geordent werden, furnemen helfen 25 sal zum besten. [4 Item das ie zwenzig person einen heuptman haben und vierzig zwen, scchzig drij, achzig vier, hundert funfe und einer under den funfen sal ein oberster heupt- man sin uber die hundert. solichs nu furbaß also geordent werden sal biß of dusent, dieselben tusent gewinnent zehen heuptmun, der zehen einer sal auch ein oberheuptman sin ; und sal das furbaß auch ußgeordent werden biß of zehentusent, die sollen auch ein oberheuptman 3o han, und sollent zwenzig tusent zwen heuptman han, drißigtusent drij heuptman han, vierzig- tusent vier heuptman han, funfzigtusent sollen funf heuptman han, also das doch dieselben heuptlute alle dem obersten heuptman gehorsam sin; und qwemen me dann funfzigtusent, die sollent auch desglich geordent werden. [5] Item sollen alle heuptlute bestellen, das kein fremde mensche under das here und leger kommen, es sin manne oder frauwen. 85 qweme aber iemand daruber darinne, das sollen sie dem obersten heuptman furbringen. [6] Item warzu und widder iderman geordent werdet, es sij zu striten oder sust an andern enden fur nach oder neben, das er das tue ; welicher des nit tede, der sal darumb gestraffet werden nach erkentenisse des heuptmans und wen er zu ime nimmet ; und auch welicher flichet von sinem heuptman, es sij in dem stride oder sust, der sal erloß und truweloß sin [7] Item was der oberste heuptman oder weme er 40 und libe und gute verloren han. das befilhet ein iglichen heisset oder befilhet, das sal er getrulich tun nach sinem besten vermogen. [8] Item es sal auch ein frijer markt sin, in das here und leger zu furen, daran und dannen provision kaufmanschaft und anders, wes man dann darzu bedarf oder geniessen mag, nustnit ußgenommen, das sal zollfrij geen und geleite haben; und man sal auch niemand 45 an solicher zufart hindern daruß oder darinne, und sunderlich die of dem wege sin, dem zuge zu hulfe und hinnach zu kommen, und wer das nit hielte und don uber solichs neme, der sal ein hant verloren und den frijen markt uberfaren und gebrochen han. [9] Item daz man solichen markt verkunde in die lande den herren und stedten, so wite man mag, hie zu- schen und sant Gallen tag, und so man erste kan ungeverlich. [10] Item wer’es auch, das ein 0rt. 16 15 50 a) Vorl. hat jeteeils Absdize.
Strana 540
540 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktobor 1444. oflauf wurde, von weme das were, also das iemand den andern sluge oder mutwilligen wolte. da sal keiner sinem frunde oder knechte helfen; sunder weliche das sehen, die sollent zulaufen ond das getrulich helfen scheiden und beide parthien fur den obersten heuptman furen. und wie sie der straffet oder weme er ein solichs befilhet, dabij sal es auch bliben und des moge und macht haben. [1I] Itom wolichem harste ein dorf zubescheiden wirt, daran sollen ine 5 die andern herste ungehindert lassen. desglichen wann man in dem felde liget, wem dann ein placz geben wurdet, daran sollen ine die andern auch ungehindert lassen. [12] ltem welicher of futerungo rijtot und einen hoff verfchet, wann der geladen hat, der sal die andern auch lassen laden und das gebruderlich und fruntlich halten und nit alleine fur sich und sin geselleschaft understeen zu behalten. [13] Item sal ein iglich heuptman bestellen in dem 10 here und leger, das kein groß geschroi darinne geschee und bose worte vermiden werden. [14] Itom das man die herste teile, welicher vor- oder nachziehen solle, und das sie einander nit dringen an den passen noch an den lochern und furten, und auch iglicher haufe verhalte, biß die andern furkommen. [15] Item das dic horren viel geschucz pfile pulver buchsen und blie of die wagen bestellen und mitfuren lassen, dann man viel darzu haben muß. [16] 15 Item sal ein iglich reisig knecht ein armbrust oder glen zu sinem swerte han. [17] Item sollen die fußgenden schuczen, oder die glen haben, iglicher ein holzaxt mit einem langen stile an sinem rucke hangen han, an einem seile leder oder snüre. [18] Item sal man be- scheiden, das man die hengste und pferde der widderparthie understee zu beschedigen, so man meiste mag mit geschucze und anderm. [19] Itom das man kein gemeine frau- 20 wen in das here oder leger lasse noch spiel oder buwerij gestatten. [20] Item es sal auch niemand kein hûtte oder huß anstossen in dem here oder legern bij verlisunge der hand ; und sal auch iederman sins fuhers acht han und das leschen, wann er uBrijtct. [21] Item das man bescheide, das die wagen, die iederman mitbringet, hohe leitern und flechten haben und keten€, so man meiste mag, iglicher wagen zum minsten eine, die zweier clafteren lang 25 (fol 31a-22b not.) sij. [3] Zugleich mit diesen Beschlüssen ist wohl auch die Gesandtschaft an die nicht erschienenen Grafen von Württemberg beschlossen und mit der folgenden Anueisung verschen worden: Okt. 16 [I Zum ersten unsern fruntlichen gruß und was wir liebes und guts vermogen etc. [2] Item darnach als wir einen tag gein Bruchsel furgenomen und unsern swager gebetten 30 hatten, darzu zu komen, wolten wir, daz es ime also gelegen gewest were, daz er mochte dahin komen sin. [3] Item dwile er nit komen ist und uns geschriben hat, das unser oheim herzog Albrecht von Ostherich bi ime si, so haben wir uch zu ime gesant, ine lassen zu versteen, nachdem daz fremde volke so merglichen großen schaden und auch sunde und ubeltate in dem lande begee 35 und wir nit versteent, daz iemant dem folke widderstant furneme zu tun, so haben wir got zu lobe und dem heiligen Romischen riche und Dutschen landen zu eren und zu nutze fur- genomen ein zit, nemlichen of sant Gallen tag nehstkompt, und fursten graven herren ritter- schaft und stetten, die wir meinen helfen werden dem folke widderstant zu tunde, geschriben und gebetten, und a bitten ine, daz er zu rosse und zu fusse mit siner machte auch darzu tun 40 und umb die zit zuziehen wolle, wo man danne das folke of die zit finden wirdet, als wir ine das zu einer iglichen zit zu wissen tun wollen. [†] Item das er uns auch zu einer iglichen zit versteen wolle lassen, was wege unser herre der Romsche konig und sin bruder unser oheim herzog Albrecht in den sachen furnemen, of das wir uns darnach auch wissen mogen zu richten. 45 u) Vorl. hat Aier Afinea. 1 Vgl. hierzu das Schreiben des Pfalzgrafen an gen. Adressaten §. 537 Anm. 2.
540 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktobor 1444. oflauf wurde, von weme das were, also das iemand den andern sluge oder mutwilligen wolte. da sal keiner sinem frunde oder knechte helfen; sunder weliche das sehen, die sollent zulaufen ond das getrulich helfen scheiden und beide parthien fur den obersten heuptman furen. und wie sie der straffet oder weme er ein solichs befilhet, dabij sal es auch bliben und des moge und macht haben. [1I] Itom wolichem harste ein dorf zubescheiden wirt, daran sollen ine 5 die andern herste ungehindert lassen. desglichen wann man in dem felde liget, wem dann ein placz geben wurdet, daran sollen ine die andern auch ungehindert lassen. [12] ltem welicher of futerungo rijtot und einen hoff verfchet, wann der geladen hat, der sal die andern auch lassen laden und das gebruderlich und fruntlich halten und nit alleine fur sich und sin geselleschaft understeen zu behalten. [13] Item sal ein iglich heuptman bestellen in dem 10 here und leger, das kein groß geschroi darinne geschee und bose worte vermiden werden. [14] Itom das man die herste teile, welicher vor- oder nachziehen solle, und das sie einander nit dringen an den passen noch an den lochern und furten, und auch iglicher haufe verhalte, biß die andern furkommen. [15] Item das dic horren viel geschucz pfile pulver buchsen und blie of die wagen bestellen und mitfuren lassen, dann man viel darzu haben muß. [16] 15 Item sal ein iglich reisig knecht ein armbrust oder glen zu sinem swerte han. [17] Item sollen die fußgenden schuczen, oder die glen haben, iglicher ein holzaxt mit einem langen stile an sinem rucke hangen han, an einem seile leder oder snüre. [18] Item sal man be- scheiden, das man die hengste und pferde der widderparthie understee zu beschedigen, so man meiste mag mit geschucze und anderm. [19] Itom das man kein gemeine frau- 20 wen in das here oder leger lasse noch spiel oder buwerij gestatten. [20] Item es sal auch niemand kein hûtte oder huß anstossen in dem here oder legern bij verlisunge der hand ; und sal auch iederman sins fuhers acht han und das leschen, wann er uBrijtct. [21] Item das man bescheide, das die wagen, die iederman mitbringet, hohe leitern und flechten haben und keten€, so man meiste mag, iglicher wagen zum minsten eine, die zweier clafteren lang 25 (fol 31a-22b not.) sij. [3] Zugleich mit diesen Beschlüssen ist wohl auch die Gesandtschaft an die nicht erschienenen Grafen von Württemberg beschlossen und mit der folgenden Anueisung verschen worden: Okt. 16 [I Zum ersten unsern fruntlichen gruß und was wir liebes und guts vermogen etc. [2] Item darnach als wir einen tag gein Bruchsel furgenomen und unsern swager gebetten 30 hatten, darzu zu komen, wolten wir, daz es ime also gelegen gewest were, daz er mochte dahin komen sin. [3] Item dwile er nit komen ist und uns geschriben hat, das unser oheim herzog Albrecht von Ostherich bi ime si, so haben wir uch zu ime gesant, ine lassen zu versteen, nachdem daz fremde volke so merglichen großen schaden und auch sunde und ubeltate in dem lande begee 35 und wir nit versteent, daz iemant dem folke widderstant furneme zu tun, so haben wir got zu lobe und dem heiligen Romischen riche und Dutschen landen zu eren und zu nutze fur- genomen ein zit, nemlichen of sant Gallen tag nehstkompt, und fursten graven herren ritter- schaft und stetten, die wir meinen helfen werden dem folke widderstant zu tunde, geschriben und gebetten, und a bitten ine, daz er zu rosse und zu fusse mit siner machte auch darzu tun 40 und umb die zit zuziehen wolle, wo man danne das folke of die zit finden wirdet, als wir ine das zu einer iglichen zit zu wissen tun wollen. [†] Item das er uns auch zu einer iglichen zit versteen wolle lassen, was wege unser herre der Romsche konig und sin bruder unser oheim herzog Albrecht in den sachen furnemen, of das wir uns darnach auch wissen mogen zu richten. 45 u) Vorl. hat Aier Afinea. 1 Vgl. hierzu das Schreiben des Pfalzgrafen an gen. Adressaten §. 537 Anm. 2.
Strana 541
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 252-253. 541 [5] Item mit grave Ulrich zu reden am anfange, wie Bechtoit von Sassenheim bi uns zu Bruchsel gewest si und uns und andern gesaget, wie derselbe unser swager mit libe und gute zu den sachen tun wolle, und danne ine zu bitten, daz er zu rosse und zu fusse mit siner macht etc., als vor geschriben stet. 5 (fol. 160 cop., von derselben Hand wie die auf fol. 16 " stehende Antwort des Königs von Frankreich aul die Werbung pfalzgräflicher Gesandien, unser Stiick 253, 6t Uberschrift: Werbunge an unsern swager grave Ludwigen von Wirtemberg.) 253. Zweite Gesandtschaft Pf. Ludwigs zum König von Frankreich, an Kg. René von Sizilien und an den Dauphin. 1444 Izwischen September 16/ und 30 (Heidelberg). 10 15 Aus München Geh. St.-A. K. blau 102/3: Landrettungsacta 1440ff. copp. chart., und zwart a) fol. 18b, wenten auf der Seite koptstehend; b) A fol. 11-12, Uberschrift. Werbunge an den konig von Sicilien; B coll. fol. 13-14 von derselben Hand und mit gleicher Uberschrift wie A;c) fol. 15ab, von derselben Hand wie dis Instruktion, Uberschrift: Die werbunge an unsern oheim den Delphin; d) fol. 16", von derselben Hand mie die Weisungen (bound e), Uberschrift: Responsio regis Francie. a) Aufzeichnung der pfalzgräflichen Kanzles über eine Gesandischaft zu den Königen von Frankreich und England wegen Metz. Item den man schicken sol zu dem konig von Franokrijch, dem zu bofelhen Metze an- treffende. — Item dem konig von Engeland ein bottschaft zu tunde. 20 b) Anweisungen fur die Gesandtschaft zu Kg. René von Sizilien: Fürsprache beim Franz. König und beim Dauphin zur Räumung van Untereleaß und Schwaben. [I] Zum ersten sollent ir ime sagen unsern fruntlichen dinst und alles, was wir guts vermogen. [2] Item a das uns von sinem und unser lieben frauwen und niftel der koniginnel und 25 irerh kinden wolmogen und glucklichern wesen verlanget zu vernemen, und das wir das alle und° das er uns davon gute mere zu wissen tun und zite gerne horen und versteen wolten, verkunden wolle uns zu sunderlichen freuden. [3] Itemd darnach sollent ir sagen, wie unser frauwe und niftel die koniginne uns ge- schriben 2 habe, das unser herre und vetter der konig von Franckrych und auch der Delphin 3o ir gutlichen zugesaget haben, uns und den unsern keinen schaden zuzufugen, als er an dem briefe wol versteen werde, den dieselbe unser frauwe und niftel uns geschickt habe. desselben briefs abeschrift sollent ir ine lassen horen. unde das unsere frauwe und niftel unser gedacht und sich umb unsern willen so fruntlichen bewiset hat, des danken wir ime und ir von ganzem herzen und mit allem flisse und wollen das fruntlichen, wo wir mogen, gerne verdienen und 35 verschulden. [4] Und nach underwisunge derselhen unser niftelt haben wir unser trefflichen refe zu dem Delphin geschicket und das alles, wie unser herre und vetter der konig von Franckrych 40 b)A a) in B am Rande item servicium, desiderium sciendi prosperitatem atque ejusdem intimacionem. iren. c) AB Alime. 1) in B am Rande quomodo regina scripsit. e) AB Alinea; in B am Rande regraciatlo cum uxhiblclone. f B add. of solich vorgemelte schrifte. L Herzogin Isabella von Lothringen, Königin von Sizilien, Tochter Herzog Karls I. von Lo- thringen aus seiner Ene mil Pfalzgräfin Marga- rethe, der Tochter König Ruprechts von der Pialz. 46 Sis war also nicht die Nichte, sondern die Base des Pjalzgrafen Ludwig; hier ist demnach niftel im ollgemeinen Sinne von ,weibliche Verwndts' gebraucht. 2 Vgl. S. 249.
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 252-253. 541 [5] Item mit grave Ulrich zu reden am anfange, wie Bechtoit von Sassenheim bi uns zu Bruchsel gewest si und uns und andern gesaget, wie derselbe unser swager mit libe und gute zu den sachen tun wolle, und danne ine zu bitten, daz er zu rosse und zu fusse mit siner macht etc., als vor geschriben stet. 5 (fol. 160 cop., von derselben Hand wie die auf fol. 16 " stehende Antwort des Königs von Frankreich aul die Werbung pfalzgräflicher Gesandien, unser Stiick 253, 6t Uberschrift: Werbunge an unsern swager grave Ludwigen von Wirtemberg.) 253. Zweite Gesandtschaft Pf. Ludwigs zum König von Frankreich, an Kg. René von Sizilien und an den Dauphin. 1444 Izwischen September 16/ und 30 (Heidelberg). 10 15 Aus München Geh. St.-A. K. blau 102/3: Landrettungsacta 1440ff. copp. chart., und zwart a) fol. 18b, wenten auf der Seite koptstehend; b) A fol. 11-12, Uberschrift. Werbunge an den konig von Sicilien; B coll. fol. 13-14 von derselben Hand und mit gleicher Uberschrift wie A;c) fol. 15ab, von derselben Hand wie dis Instruktion, Uberschrift: Die werbunge an unsern oheim den Delphin; d) fol. 16", von derselben Hand mie die Weisungen (bound e), Uberschrift: Responsio regis Francie. a) Aufzeichnung der pfalzgräflichen Kanzles über eine Gesandischaft zu den Königen von Frankreich und England wegen Metz. Item den man schicken sol zu dem konig von Franokrijch, dem zu bofelhen Metze an- treffende. — Item dem konig von Engeland ein bottschaft zu tunde. 20 b) Anweisungen fur die Gesandtschaft zu Kg. René von Sizilien: Fürsprache beim Franz. König und beim Dauphin zur Räumung van Untereleaß und Schwaben. [I] Zum ersten sollent ir ime sagen unsern fruntlichen dinst und alles, was wir guts vermogen. [2] Item a das uns von sinem und unser lieben frauwen und niftel der koniginnel und 25 irerh kinden wolmogen und glucklichern wesen verlanget zu vernemen, und das wir das alle und° das er uns davon gute mere zu wissen tun und zite gerne horen und versteen wolten, verkunden wolle uns zu sunderlichen freuden. [3] Itemd darnach sollent ir sagen, wie unser frauwe und niftel die koniginne uns ge- schriben 2 habe, das unser herre und vetter der konig von Franckrych und auch der Delphin 3o ir gutlichen zugesaget haben, uns und den unsern keinen schaden zuzufugen, als er an dem briefe wol versteen werde, den dieselbe unser frauwe und niftel uns geschickt habe. desselben briefs abeschrift sollent ir ine lassen horen. unde das unsere frauwe und niftel unser gedacht und sich umb unsern willen so fruntlichen bewiset hat, des danken wir ime und ir von ganzem herzen und mit allem flisse und wollen das fruntlichen, wo wir mogen, gerne verdienen und 35 verschulden. [4] Und nach underwisunge derselhen unser niftelt haben wir unser trefflichen refe zu dem Delphin geschicket und das alles, wie unser herre und vetter der konig von Franckrych 40 b)A a) in B am Rande item servicium, desiderium sciendi prosperitatem atque ejusdem intimacionem. iren. c) AB Alime. 1) in B am Rande quomodo regina scripsit. e) AB Alinea; in B am Rande regraciatlo cum uxhiblclone. f B add. of solich vorgemelte schrifte. L Herzogin Isabella von Lothringen, Königin von Sizilien, Tochter Herzog Karls I. von Lo- thringen aus seiner Ene mil Pfalzgräfin Marga- rethe, der Tochter König Ruprechts von der Pialz. 46 Sis war also nicht die Nichte, sondern die Base des Pjalzgrafen Ludwig; hier ist demnach niftel im ollgemeinen Sinne von ,weibliche Verwndts' gebraucht. 2 Vgl. S. 249.
Strana 542
542 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktoher 1444. und auch der Delphin der koniginne zugesaget hanta, furbringen lassen1. der unsern reten deßmals auch gutlichen zugesagt hat, in unser gebiete nit zu ziehen noch uns noch den unsern oder die uns zu versprechen steen oder in unserm schirme sin, koinen schadon zuzufugen. und b uber das alles si sin volke in das Elsas und in unser gebiete gezogen und habe den unsern sweren grossen schaden zugefuget und lige noch also in unserin gebiete, uns und den unsern 5 zu swerem verderplichen schaden. so si auch sins volks einsteils uber Ryne kummen in Swuben und habe den Swebischen stetten, die mit uns verbunden sin, schaden zugefuget, die auch noch denselben stetten tegelichen schaden zusugen. [5] Item solichem gewalte zu widdersteen haben wir uns furgenommen mit der gots hilfe und bistant unser gebornen frunde getruwen und undertane und die mit uns verbunden 10 sin, undb nachdem der konig von Franckrich auch von Beyern2 geborn ist und wir ime und sinem sone dem Delphin von geborner fruntschaft gewant sin, so wolten wir ime und dem Delphin, sinem sone, lieber zu willen sin und dinste und fruntschaft, wo wir des mit eren und redelichkeit getun mochten, bewisen danne keinem herren in Welischen landen, undb herumb so bitten wir sin liebe, so wir gutlichste und fruntlichste mogen, daran zu sin an unserm herren 15 dem konige zu Franckrich oder wo sich das geburet, soferre er moge, das des Delphins volke ußer dem Nidern-Elsas, auch uß Swaben von den richstetten abeziehe, of das wir mit unsermn herren dem konige und dem Delphin in fruntschaft bliben mogen, und dasb er ansehen wolle, wie, wir ime gewant sin, und auch den schaden und sweren verlust unser guten ritterschaft, dic unser herre und vatter bi ime verlorn hat, und sich in diesen sachen ernstlichen und mit 20 flisse bewisen wolle, danne wo solich volke nit abezuge, so sin wir von eren wegen schuldig, die unsern und die mit uns verbunden sin nit zu lassen, sunder ine hilfe und bistant zu tunde nach allem unserm vermogen, und konnen oder mogen des nit verziehen. undb als wir ver- nemen, das auch ein folke sich zu dem Westrich kere und durch sin lant kummen si und nu nahe bi unsers vettern herzog Steffans lant lige, so bitten wir auch sin liebe, darfur zu sin, 25 das solich folke in unsers vettern herzog Steffans und auch in unser lande und gebiete nit ziehe, als wir des und alles guten uns genzlichen zu ime versehen und ime wol getruwen, uns auch darinne zu hilfe zu kummen mit siner macht und nit zu lassen. 16] Item ist unser niftel die koniginne bi dem konige, so sollent ir diese sachen alle ir auch furbringen und ir in sunderheit danken irer fruntlichen schrift, so sie uns getan und an 30 uns gedacht hat, und sie damit bitten, das sie wolle helfen und mit daran sin, das solich folke abeziehe, of das wir mit dem konige und dem Delphin nit zu unfruntschaft kummen, auchb sie in sunderheit zu bitten von des “ folks wegen, das in das Westrich gezogen ist, das solich folke in unsers vettern herzog Steffans und unser gebiete nit ziehe noch den unsern, mannen und undertanen, keinen schaden zufuge. 35 c) Desgleichen an den Dauphin: Beschwerde über das Eindringen franz. Kriegsvölker nach Unterelsaß und über Schädigung der dem Pjalzgrafen verbundenen Schudb. Stadte. [I] Zum ersten : als wir nehst zu imo geschickt und sagen lassen han, wie unser frauwe und niftel die koniginne von Sicilien uns geschriben habe, das ir unser herre der konig von Franckrich und der Delphin zugesaget haben, uns und den unsern keinen schaden zuzufugen, als das ir brief inneheldet, des sollent ir den Delphin abeschrift lassen horen und d dann forter sagen, wie er uch auch zugesagt habe, in unser lant und gebiete sin volke nit kummen zu lassen und uns und den unsern und die uns zu versprechen steen keinen schaden zuzufugen, und das ir ime deßmals zu versteen geben habent, wo unser gebiete an dem ende angoe. undd uber das so si sin folke in unser lant und gebiete und uber die unsern im Nider-Elsas 45 40 a) in A jolgi durehstrichen in unser geblete nit zu ziehen. d) die Vorl. hat hitr Alinea. b) AB Aliněa. c) B add. fremden. 1 Vgl. unsere nr. 248. Stephans II. von Ingolstadt, Schwester Hzg. 2 Seine Mutter Isabella war eine Tochter Hag. Ludwige VII. des Bärtigen.
542 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktoher 1444. und auch der Delphin der koniginne zugesaget hanta, furbringen lassen1. der unsern reten deßmals auch gutlichen zugesagt hat, in unser gebiete nit zu ziehen noch uns noch den unsern oder die uns zu versprechen steen oder in unserm schirme sin, koinen schadon zuzufugen. und b uber das alles si sin volke in das Elsas und in unser gebiete gezogen und habe den unsern sweren grossen schaden zugefuget und lige noch also in unserin gebiete, uns und den unsern 5 zu swerem verderplichen schaden. so si auch sins volks einsteils uber Ryne kummen in Swuben und habe den Swebischen stetten, die mit uns verbunden sin, schaden zugefuget, die auch noch denselben stetten tegelichen schaden zusugen. [5] Item solichem gewalte zu widdersteen haben wir uns furgenommen mit der gots hilfe und bistant unser gebornen frunde getruwen und undertane und die mit uns verbunden 10 sin, undb nachdem der konig von Franckrich auch von Beyern2 geborn ist und wir ime und sinem sone dem Delphin von geborner fruntschaft gewant sin, so wolten wir ime und dem Delphin, sinem sone, lieber zu willen sin und dinste und fruntschaft, wo wir des mit eren und redelichkeit getun mochten, bewisen danne keinem herren in Welischen landen, undb herumb so bitten wir sin liebe, so wir gutlichste und fruntlichste mogen, daran zu sin an unserm herren 15 dem konige zu Franckrich oder wo sich das geburet, soferre er moge, das des Delphins volke ußer dem Nidern-Elsas, auch uß Swaben von den richstetten abeziehe, of das wir mit unsermn herren dem konige und dem Delphin in fruntschaft bliben mogen, und dasb er ansehen wolle, wie, wir ime gewant sin, und auch den schaden und sweren verlust unser guten ritterschaft, dic unser herre und vatter bi ime verlorn hat, und sich in diesen sachen ernstlichen und mit 20 flisse bewisen wolle, danne wo solich volke nit abezuge, so sin wir von eren wegen schuldig, die unsern und die mit uns verbunden sin nit zu lassen, sunder ine hilfe und bistant zu tunde nach allem unserm vermogen, und konnen oder mogen des nit verziehen. undb als wir ver- nemen, das auch ein folke sich zu dem Westrich kere und durch sin lant kummen si und nu nahe bi unsers vettern herzog Steffans lant lige, so bitten wir auch sin liebe, darfur zu sin, 25 das solich folke in unsers vettern herzog Steffans und auch in unser lande und gebiete nit ziehe, als wir des und alles guten uns genzlichen zu ime versehen und ime wol getruwen, uns auch darinne zu hilfe zu kummen mit siner macht und nit zu lassen. 16] Item ist unser niftel die koniginne bi dem konige, so sollent ir diese sachen alle ir auch furbringen und ir in sunderheit danken irer fruntlichen schrift, so sie uns getan und an 30 uns gedacht hat, und sie damit bitten, das sie wolle helfen und mit daran sin, das solich folke abeziehe, of das wir mit dem konige und dem Delphin nit zu unfruntschaft kummen, auchb sie in sunderheit zu bitten von des “ folks wegen, das in das Westrich gezogen ist, das solich folke in unsers vettern herzog Steffans und unser gebiete nit ziehe noch den unsern, mannen und undertanen, keinen schaden zufuge. 35 c) Desgleichen an den Dauphin: Beschwerde über das Eindringen franz. Kriegsvölker nach Unterelsaß und über Schädigung der dem Pjalzgrafen verbundenen Schudb. Stadte. [I] Zum ersten : als wir nehst zu imo geschickt und sagen lassen han, wie unser frauwe und niftel die koniginne von Sicilien uns geschriben habe, das ir unser herre der konig von Franckrich und der Delphin zugesaget haben, uns und den unsern keinen schaden zuzufugen, als das ir brief inneheldet, des sollent ir den Delphin abeschrift lassen horen und d dann forter sagen, wie er uch auch zugesagt habe, in unser lant und gebiete sin volke nit kummen zu lassen und uns und den unsern und die uns zu versprechen steen keinen schaden zuzufugen, und das ir ime deßmals zu versteen geben habent, wo unser gebiete an dem ende angoe. undd uber das so si sin folke in unser lant und gebiete und uber die unsern im Nider-Elsas 45 40 a) in A jolgi durehstrichen in unser geblete nit zu ziehen. d) die Vorl. hat hitr Alinea. b) AB Aliněa. c) B add. fremden. 1 Vgl. unsere nr. 248. Stephans II. von Ingolstadt, Schwester Hzg. 2 Seine Mutter Isabella war eine Tochter Hag. Ludwige VII. des Bärtigen.
Strana 543
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 253. 543 gezogen und haben nemlichen die von Barre genotiget und gebrantschaezt umb funfhundert gulden und haben auch sust viel schadens in wingarten und of dem felde den unsern und in unserm gebiete getan, als sie auch noch tegelichen tun, so sin auch etliche sins volks uber Ryne kummen, die den stetten in Swaben, die zu uns verbunden sin, schaden zugefuget han 5 und noch tegelichen tun. und a darumb sin wir durch unser undertane und getruwen und von den, die mit uns verbunden sin, ermanet und angeruffen worden, ine hilfe und bistant zu tunde und fur solichen gewalte zu schirmen. und� wiewol wir siner liebe gerne zu willen sin wolten, wo wir das mit eren und redelichkeit getun mochten, so si uns doch swere und unlide- lich, das in unserm gebiete und an den unsern und den, dieb mit uns verbunden sin, solicher 10 gewalte begangen und getan wirdet. und ob wir das gerne hingeen liessen und liden wolten, das doch unsern eren nit geburet, so wolten doch unser getruwen und undertane und die zu uns gehoren und zu uns verbunden sin solichs nit liden. [2] Und of das wir in siner liebe und fruntschaft bliben mogen und nit gedrungen werden, uns widder ine zu stellen, so bitten wir sin liebe mit allem flisse, das or anschen wolle solich 15 fruntlich zusagen, so unser liebe frauwe und niftel der koniginne von Sicilien von unserm herren und vetter dem konige von Franckrich sinem vatter und auch ime und uns von ime gescheen si, und auch das er von dem blude von Beyern geborn si und auch das wir ime gerne tun wolten, was ime liebe were und wolgefiele, da wir das mit eren und redelichkeit getun konnen, unde sin folke uß unserm gebiete und von den unsern getruwen undertane und mit- 20 verbunden, als vor gemeldet ist, wolle tun abezichen und den schaden den unsern zu keren. d) Weisung fier die Gesundten gegenilber der Bevötkerung der besstzten Gebiete. Itemd den Dutschen und besunder unsern lantluten zu versteen zu lassen, das wir mit hilf gots understeen wollen, solichem gewalt widderstant zu tunde, das sie sich wissen, darnach zu richten und von dem fremden folke zu scheiden. 25 e) Aufzeichnung über die Antwort des Franz. Königs auf die Werbung von drei pfalzgräft. Gesandten: bedauert die Ubergriffe, erwartet aber, daß die Fürsten sich aus seinen Händeln 1444 September 30 fNancy1]. mit den Städten heraushalten. Zn wissen, das herr Friderich zu Zweinbruch und herre zu Bitsche, herr Friderich von Flerßheim 2 ritter und meister Niclas von Wachenheim lerer in der heiligen schrift, alle dri so sendbotten des pfalzgraven, ist ein antwort worden von des konigs wegen von Franckrich, in massen als hernach geschriben stet : [I] Item zum ersten hat der konig von Franckrich lassen sagen, das er sinem sone dem Delphin bevolhen habe, der priesterschaft und ritterschaft keinen schaden zuzufugen und auch bevorabe dem huse von Beyern, und si es daruber gescheen, daz si ime getruwelich leit und Bb welle schicken einen trefflichen zu sinem sone, ine daran zu wisen, das es nit mee geschee ; und getruwe wol sinom sone, er tue, als ein sone sinem vatter billichen tun solle, und si ime gehorsam. 2] Item und solle sin sone dem pfalzgraven keinen schaden zufugen in den dorfern, die sin eigen sin, in dem durchziehen. wer' es aber, das die dorfere, die in sinem schirme sint, 40 oder andere angegriffen wurden an essen-spise, das er danne darinne ein gedult hette. 3] Item so habe der konig von Franckrich mit etlichen stetten zu thun, getruwe er wol, die fursten sin denselben nit also bewant, das sie ine bistant thun widder ine. Geben of sant Jeronimus tag anno etc. 44. Sept. 30 45 c) die Forl. hat hier Atinea. b) em., Forl. wir. a) dis Vorl. hat hier Alinea. diesem Artikel und dem vorhergehenden isl in der Forl. ein grösserer Zwischenraum gelassen. d) 2wischen 1 Am 27. Sept. empfing Karl VII. zu Nancy Eine Metzer Gesandtschaft, vgl. P. Marot. L'ex- pedition de Charles VII à Metz S. 127. 2 Zu dieser Gesandtschaft vgl. man die Be- merkung in dem Brief Kaiserslauterns an Frank- furt com 23. Sept., unsere nr. 251, 1a.
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 253. 543 gezogen und haben nemlichen die von Barre genotiget und gebrantschaezt umb funfhundert gulden und haben auch sust viel schadens in wingarten und of dem felde den unsern und in unserm gebiete getan, als sie auch noch tegelichen tun, so sin auch etliche sins volks uber Ryne kummen, die den stetten in Swaben, die zu uns verbunden sin, schaden zugefuget han 5 und noch tegelichen tun. und a darumb sin wir durch unser undertane und getruwen und von den, die mit uns verbunden sin, ermanet und angeruffen worden, ine hilfe und bistant zu tunde und fur solichen gewalte zu schirmen. und� wiewol wir siner liebe gerne zu willen sin wolten, wo wir das mit eren und redelichkeit getun mochten, so si uns doch swere und unlide- lich, das in unserm gebiete und an den unsern und den, dieb mit uns verbunden sin, solicher 10 gewalte begangen und getan wirdet. und ob wir das gerne hingeen liessen und liden wolten, das doch unsern eren nit geburet, so wolten doch unser getruwen und undertane und die zu uns gehoren und zu uns verbunden sin solichs nit liden. [2] Und of das wir in siner liebe und fruntschaft bliben mogen und nit gedrungen werden, uns widder ine zu stellen, so bitten wir sin liebe mit allem flisse, das or anschen wolle solich 15 fruntlich zusagen, so unser liebe frauwe und niftel der koniginne von Sicilien von unserm herren und vetter dem konige von Franckrich sinem vatter und auch ime und uns von ime gescheen si, und auch das er von dem blude von Beyern geborn si und auch das wir ime gerne tun wolten, was ime liebe were und wolgefiele, da wir das mit eren und redelichkeit getun konnen, unde sin folke uß unserm gebiete und von den unsern getruwen undertane und mit- 20 verbunden, als vor gemeldet ist, wolle tun abezichen und den schaden den unsern zu keren. d) Weisung fier die Gesundten gegenilber der Bevötkerung der besstzten Gebiete. Itemd den Dutschen und besunder unsern lantluten zu versteen zu lassen, das wir mit hilf gots understeen wollen, solichem gewalt widderstant zu tunde, das sie sich wissen, darnach zu richten und von dem fremden folke zu scheiden. 25 e) Aufzeichnung über die Antwort des Franz. Königs auf die Werbung von drei pfalzgräft. Gesandten: bedauert die Ubergriffe, erwartet aber, daß die Fürsten sich aus seinen Händeln 1444 September 30 fNancy1]. mit den Städten heraushalten. Zn wissen, das herr Friderich zu Zweinbruch und herre zu Bitsche, herr Friderich von Flerßheim 2 ritter und meister Niclas von Wachenheim lerer in der heiligen schrift, alle dri so sendbotten des pfalzgraven, ist ein antwort worden von des konigs wegen von Franckrich, in massen als hernach geschriben stet : [I] Item zum ersten hat der konig von Franckrich lassen sagen, das er sinem sone dem Delphin bevolhen habe, der priesterschaft und ritterschaft keinen schaden zuzufugen und auch bevorabe dem huse von Beyern, und si es daruber gescheen, daz si ime getruwelich leit und Bb welle schicken einen trefflichen zu sinem sone, ine daran zu wisen, das es nit mee geschee ; und getruwe wol sinom sone, er tue, als ein sone sinem vatter billichen tun solle, und si ime gehorsam. 2] Item und solle sin sone dem pfalzgraven keinen schaden zufugen in den dorfern, die sin eigen sin, in dem durchziehen. wer' es aber, das die dorfere, die in sinem schirme sint, 40 oder andere angegriffen wurden an essen-spise, das er danne darinne ein gedult hette. 3] Item so habe der konig von Franckrich mit etlichen stetten zu thun, getruwe er wol, die fursten sin denselben nit also bewant, das sie ine bistant thun widder ine. Geben of sant Jeronimus tag anno etc. 44. Sept. 30 45 c) die Forl. hat hier Atinea. b) em., Forl. wir. a) dis Vorl. hat hier Alinea. diesem Artikel und dem vorhergehenden isl in der Forl. ein grösserer Zwischenraum gelassen. d) 2wischen 1 Am 27. Sept. empfing Karl VII. zu Nancy Eine Metzer Gesandtschaft, vgl. P. Marot. L'ex- pedition de Charles VII à Metz S. 127. 2 Zu dieser Gesandtschaft vgl. man die Be- merkung in dem Brief Kaiserslauterns an Frank- furt com 23. Sept., unsere nr. 251, 1a.
Strana 544
544 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 254. Stellungnahme der Städte zum ersten Aufgebot des Pfalzgrafen (nr. 250). 1444 September 19 — Oktober 16. [1] Von der Werbung des Pjalzgrafen an die Städte vernimmi man zunächst aus einem Schreiben. der Stadt Worme an Frankfurt vom 19. Sept. (nr. 276, 2) Näkeres. [Ia] Frankfurt hatte ctwa zur selben Zeit Erkundigungen wegen der Armejacken eingeholt und 5 Seml. 23 darauf von Riirgermeister und Rat zu Keyserslatern unter den 23. Sept. (Mi.n. Mullmi) 44 zur Ant- wort bekotrenems, daß ihrem Vernehmen nach der König von Franckrich um Nanse, Marsel und Duse tiege und herauszichen uolle; wie es im Eisaß mit dem Delphin ein gostalt habe, wüßten sie nicht; sie hätten Botschaft ausgeschickt, eigenschaft im Westerich zu herfaren, die aber noch nicht zurück sei; doch habe ihnen ihr Amtmann Ritter Friderich von Flerßheim gesagt, er sei von Pf. Inslung ange- wiesen, zum König von Franckrich zu reiten; der ist auch hin; kommt er wieder, so möchte er vielleicht eigenschaft der sachen sugen (Frankjurt Reiehss. Nachtr. 1482° fol. 92 or. chart.; Reg. Wilcker S. 17, Teilabdruck S. 58). [2] Frankfurt selbet antwortete dem Pfalzgrafen auf seinen Brief vom 17. Sept. (nr. 250, c) am 24. Sept. (fer. 5. post Mathei) 1444: obwohl es treffliche Feindschaft habe und bekriegt wirde 15 und mit anderen ernstlichen Sachen und bostellungen beladen sei, wolle es, wenn der König und die Fürston, Crafen, Herren, Ritterschuft und Sudte zu solichen notdorftigon sachen tun und darzu schicken, wie es hoffe, sich auch darin so halten, daß es hoffe, in des Königs und der andern Fürsten und Herren Grade und Huld zu sein und zu blciben (Ebenda fol. 81b cop. chart. mil Schnitten, und fol. 94 conc. chart., Einlage in das nicht mehr vorhandene Orig. des Briefes Frankfurts an seine Gesandten 20 in Nürnberg vom 24. Sept., unsere nr. 228, 0; Reg. Janssen 11, 72 nr. 100; Wulcker S. 17). 133 Wokl am selben Tage (das Datum fehlt) erwiderte Frankfurt dem Pf. Otto auj sein Ersuchen um Hilfe gegen die Armagnaken, es werde z. Zt. von etlichen aus des Pfalzgrafen und scines Velters Pf. Ludwigs Landen befehdet und könne deshalb seine Reisigen nicht fortschicken (Ebenda fol. 99 conc. chart.). Set. 21 10 25 Sept. 22 [4] Am gleichen Tage (Do. nach s. Mauricijen tag) 44 wurde auf eine Anfrage Rotiweis an Straßburg nach der Kriegslage im Elsaß, um sie anderen Stäaten zur Kenninis zu bringen, von dort Sept. 19 geantwortet, daß das freide Volk mit 10-12000 Pferden um sie herum liege und am letzten Samstag Sent. 21 einen erfolglosen Angriff unternommen habe. An s. Matheus lag seien 6000 Engelschen aus dem Wester- rich herübergezogen, die sich vor ihre Stadt gelagert hätten; doch so haben wir unser sachen also be- stellet, daz wir mit gotz hilf unser statt vor inen wol getruwen zů bewaren und ze behaben. Der Telffin liegt zu Enseßhein und drüngt etliche Herren und Edelleute, ihm ihre Scilösser einzugeben; 80 hat er die Stadt Hailigen Crütz eingenommen; den von Bußnang hat er getrungen, ihm Egeßhein einzugeben, und die von Hadatatt mußten ihm Stadt und Schloß Herlißhein eingeben oder aber nott darumbe gelitten haben. Sie (Arm.) haben ufsotz auf das Schloß Rinowe, weskalh der [Bischof] von Straßburg etliche andere Herren und die Stadt dorthin Schitzen und Leute geliehen haben, um den Landen enhalb und hie dißsit Rines schweren Schaden zu verhüten. Auch habe Straßburg verstanden, daz unser gnãdiger herre der pfalzgraff ie vor ime habe, sich heruf ins land zu fugen mit hilf etlicher fursten und herren stette und des lands dem volk ain widerstand ze tünde, und hôren dabi, daz úwer und unser gûten frunde die Swebischen stette im och nemlich hilf zůgesagt haben súllen. 40 Straßburg bittet um Nachricht, ob dem also sei, oder uxts Rottweil davon wüßste (Nördlingen Missiven fase. 12 nr. 29 cop. chart., Beischluß zum Briese Ainkürns vom 28. Sept., unserer nr. 278, 8). [5] Ein Schreiben Speiers an Nürnberg vom 29. Sept., daß es au dem Truppenaufgebot des Pfalegrafen am 16. Okt. nach Speier ein größeres Kontingent stellen wolle und um ein Darlenen von 2000 Gulden zur Bestreitang der Kosten seiner Rüstungen bitte, ist unter nr. 225, 14 von uns wiedergegeben. 15 [5a] Ebenso ist ein Brief Frankfurts an seinen Gesandten in Nürnberg, Walther Schwarzenberg d. A., vorn selben Tage zu vergleichen (nr. 228, t), worin die Teilnahme am Zuge gegen die Armagnaken in derselben Form wie an den Pfalzgrafen zugesagt wird. [55] Der Schwäbische Städtebund teilte am 4. Okt. der Stadt Straßburg die Abstellung von 1200 Mann mit (ngl. nr. 278, 12), während Straßburg der Stadt Speier am &. Okt. zugleich mit der Absage einer Beschickung des Wormser Tages Mitteilung vor dem Vorhaben des Pfalzgrafon machte (nr. 281, 4). [5e] Am 11.Okt. (dowin. pust Dionisii) schreibt dann Franhfurt an Meister und Rat zu Straßburg, es sei zum ersten Zuge, der jetzt gegen die Armejecken unternommen wird, auf 40 Pferde angeschlagen; es werde diese mit einem Ratsherrn abschicken; bittet, sie auf Verlangen in Straßburg einzulassen und ihnen mit Herberge und sonst behilflich zu eein; fauf einem Zettel: I es wünscht nähere Nachrichten über das fremde Volk, ob sie sich stellen oder rusten gein dem zoge, der iczunt fur handen ist (Straßburg AA 189 fol. 11 und 12 or. charb. Frankjurt Nachtr. 1482° fol. 168 cop, chart.; Reg.: Janssen II, 78 nr. 108; Wülcker [5d] Am gleichen Tage täßt Frankfurt das folgende Schreiben an Ebf. [Dietrich] von S. 18). Mainz mit dem Angebot des Zusammengehens der beiderseitigent Kontingente abgehen: Als iczunt Sert. 29 Okt. 11 30 85 50 55
544 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 254. Stellungnahme der Städte zum ersten Aufgebot des Pfalzgrafen (nr. 250). 1444 September 19 — Oktober 16. [1] Von der Werbung des Pjalzgrafen an die Städte vernimmi man zunächst aus einem Schreiben. der Stadt Worme an Frankfurt vom 19. Sept. (nr. 276, 2) Näkeres. [Ia] Frankfurt hatte ctwa zur selben Zeit Erkundigungen wegen der Armejacken eingeholt und 5 Seml. 23 darauf von Riirgermeister und Rat zu Keyserslatern unter den 23. Sept. (Mi.n. Mullmi) 44 zur Ant- wort bekotrenems, daß ihrem Vernehmen nach der König von Franckrich um Nanse, Marsel und Duse tiege und herauszichen uolle; wie es im Eisaß mit dem Delphin ein gostalt habe, wüßten sie nicht; sie hätten Botschaft ausgeschickt, eigenschaft im Westerich zu herfaren, die aber noch nicht zurück sei; doch habe ihnen ihr Amtmann Ritter Friderich von Flerßheim gesagt, er sei von Pf. Inslung ange- wiesen, zum König von Franckrich zu reiten; der ist auch hin; kommt er wieder, so möchte er vielleicht eigenschaft der sachen sugen (Frankjurt Reiehss. Nachtr. 1482° fol. 92 or. chart.; Reg. Wilcker S. 17, Teilabdruck S. 58). [2] Frankfurt selbet antwortete dem Pfalzgrafen auf seinen Brief vom 17. Sept. (nr. 250, c) am 24. Sept. (fer. 5. post Mathei) 1444: obwohl es treffliche Feindschaft habe und bekriegt wirde 15 und mit anderen ernstlichen Sachen und bostellungen beladen sei, wolle es, wenn der König und die Fürston, Crafen, Herren, Ritterschuft und Sudte zu solichen notdorftigon sachen tun und darzu schicken, wie es hoffe, sich auch darin so halten, daß es hoffe, in des Königs und der andern Fürsten und Herren Grade und Huld zu sein und zu blciben (Ebenda fol. 81b cop. chart. mil Schnitten, und fol. 94 conc. chart., Einlage in das nicht mehr vorhandene Orig. des Briefes Frankfurts an seine Gesandten 20 in Nürnberg vom 24. Sept., unsere nr. 228, 0; Reg. Janssen 11, 72 nr. 100; Wulcker S. 17). 133 Wokl am selben Tage (das Datum fehlt) erwiderte Frankfurt dem Pf. Otto auj sein Ersuchen um Hilfe gegen die Armagnaken, es werde z. Zt. von etlichen aus des Pfalzgrafen und scines Velters Pf. Ludwigs Landen befehdet und könne deshalb seine Reisigen nicht fortschicken (Ebenda fol. 99 conc. chart.). Set. 21 10 25 Sept. 22 [4] Am gleichen Tage (Do. nach s. Mauricijen tag) 44 wurde auf eine Anfrage Rotiweis an Straßburg nach der Kriegslage im Elsaß, um sie anderen Stäaten zur Kenninis zu bringen, von dort Sept. 19 geantwortet, daß das freide Volk mit 10-12000 Pferden um sie herum liege und am letzten Samstag Sent. 21 einen erfolglosen Angriff unternommen habe. An s. Matheus lag seien 6000 Engelschen aus dem Wester- rich herübergezogen, die sich vor ihre Stadt gelagert hätten; doch so haben wir unser sachen also be- stellet, daz wir mit gotz hilf unser statt vor inen wol getruwen zů bewaren und ze behaben. Der Telffin liegt zu Enseßhein und drüngt etliche Herren und Edelleute, ihm ihre Scilösser einzugeben; 80 hat er die Stadt Hailigen Crütz eingenommen; den von Bußnang hat er getrungen, ihm Egeßhein einzugeben, und die von Hadatatt mußten ihm Stadt und Schloß Herlißhein eingeben oder aber nott darumbe gelitten haben. Sie (Arm.) haben ufsotz auf das Schloß Rinowe, weskalh der [Bischof] von Straßburg etliche andere Herren und die Stadt dorthin Schitzen und Leute geliehen haben, um den Landen enhalb und hie dißsit Rines schweren Schaden zu verhüten. Auch habe Straßburg verstanden, daz unser gnãdiger herre der pfalzgraff ie vor ime habe, sich heruf ins land zu fugen mit hilf etlicher fursten und herren stette und des lands dem volk ain widerstand ze tünde, und hôren dabi, daz úwer und unser gûten frunde die Swebischen stette im och nemlich hilf zůgesagt haben súllen. 40 Straßburg bittet um Nachricht, ob dem also sei, oder uxts Rottweil davon wüßste (Nördlingen Missiven fase. 12 nr. 29 cop. chart., Beischluß zum Briese Ainkürns vom 28. Sept., unserer nr. 278, 8). [5] Ein Schreiben Speiers an Nürnberg vom 29. Sept., daß es au dem Truppenaufgebot des Pfalegrafen am 16. Okt. nach Speier ein größeres Kontingent stellen wolle und um ein Darlenen von 2000 Gulden zur Bestreitang der Kosten seiner Rüstungen bitte, ist unter nr. 225, 14 von uns wiedergegeben. 15 [5a] Ebenso ist ein Brief Frankfurts an seinen Gesandten in Nürnberg, Walther Schwarzenberg d. A., vorn selben Tage zu vergleichen (nr. 228, t), worin die Teilnahme am Zuge gegen die Armagnaken in derselben Form wie an den Pfalzgrafen zugesagt wird. [55] Der Schwäbische Städtebund teilte am 4. Okt. der Stadt Straßburg die Abstellung von 1200 Mann mit (ngl. nr. 278, 12), während Straßburg der Stadt Speier am &. Okt. zugleich mit der Absage einer Beschickung des Wormser Tages Mitteilung vor dem Vorhaben des Pfalzgrafon machte (nr. 281, 4). [5e] Am 11.Okt. (dowin. pust Dionisii) schreibt dann Franhfurt an Meister und Rat zu Straßburg, es sei zum ersten Zuge, der jetzt gegen die Armejecken unternommen wird, auf 40 Pferde angeschlagen; es werde diese mit einem Ratsherrn abschicken; bittet, sie auf Verlangen in Straßburg einzulassen und ihnen mit Herberge und sonst behilflich zu eein; fauf einem Zettel: I es wünscht nähere Nachrichten über das fremde Volk, ob sie sich stellen oder rusten gein dem zoge, der iczunt fur handen ist (Straßburg AA 189 fol. 11 und 12 or. charb. Frankjurt Nachtr. 1482° fol. 168 cop, chart.; Reg.: Janssen II, 78 nr. 108; Wülcker [5d] Am gleichen Tage täßt Frankfurt das folgende Schreiben an Ebf. [Dietrich] von S. 18). Mainz mit dem Angebot des Zusammengehens der beiderseitigent Kontingente abgehen: Als iczunt Sert. 29 Okt. 11 30 85 50 55
Strana 545
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 254. 545 von dom --- Romischen konige, uwern furstlichen gnaden, andern unsern gnedigen herren den fursten ein zog mit reisigem folke wider daz fremde folke genant die Armoiacken furgnommen und angeslagen ist, umb sant Gallen tag zu Straßburg zu sin, darzu wir die unsern gerustet und Okt. 16 bestalt han und mis godes hulfe darzu hoffen und meinen zu senden. wanda wir dan vernomen, 5 daz uwer gnade die uwern auch mechtielich darzu moine zu senden, so biden wir uwer furstliche wirdikeit underteniclich mit ganzem flisse, daz uwere gnade denb uwern gnedielich wulle tun befelhen, abe sich fugen wurde, daz die unsern irgend zu den uwern stossen oder sich bij sie fugen wurrden, daz sic sich dan gunstlich furderlich und schirmelich gein in irzeigen und bowijsen wollen, und umb unsers dinstes willen darzutun, als wir zu uwern furstliehen gnaden ein ganz getruwen 10 und zuversicht han und mit willen gerne vordienen wollen, und biden davon uwer gnediclich be- schriben antwurt. datum duminica post Dionisiic armo 1444 (Frankfurt Nachtr. 1482° fol. 184 (0kt. 11" conc. chart.; Reg.: Wülcker S. 18). [6] Ebf. Dietrich oon Mainz antwortete am 12.Okt. (Aschaffemburg Mo. nach Dionisii) 41, er Ort. 12 werde inrer Bitte entsprechend seinen Reisigen befehlen, sich gegen die Frankfurter Reisigen, die wider 15 die Armenjacken geschickt werder, ontgegenkommend zu verhalten, falls sie mit ihnen zunammen- treffen (Ebenda fol. 167 or.). [7] Das Frankjurter Aufgebol est uns durch 2 Verträge vom 12. Okl. (fer. 2. p. Dionisii) 1444 (kt. 12 genauer bekannt; in deren einem erklären Lutter von Budingen, Diederich von Mitte, Emmerich More, Friderich imn Steinenhuss, Hanne Dorse, Hanns Husenstamme, Hanns Stomppe, Hartman 20 Zauwer, Schuwerhenne, Ringhenne, Peter Krompbeyne, Henne von Rudcheyme genant Krollehenne, Henne Scherer, Fritze Hutter. Henne Ritter van Sewolt, Peter Fogel, Happhenne, Rudolff Ernste und Hanns Louis, sich am gen. Zuge persönlich mit je einem gewappneten Pferde für einen monatlichen Sold van je zehn Gl. beteiligen zuwollen. [7a] In dem anderen verpflichten sich Johann Moncke von Buchs- ecke der Junge, Peter Blanckenberg, Johann von Witten, Conrat Kijpe und Hanns Bube, der Stadt zum 25 Zuge gegen die Armejecken zu dienen, und zwar Monche mit drei Gewappneten, cinem Knaben und 5 Heng- ster und Pferden, Blanckenberg afloin mit einer Knaben und zwel Hengsten und Pferden, Witter, Kijpe und Bube mit je einem Gewappneten, einem Knaben und drei Hengsten un Pferden, alle gegen einen monatlichen Sold von 10fl. für jedes Pferd (Ebenda fol. 169 und 170 orr. memtr., Reg.: Wülekor S. 18). [8] Ulm hatte am gleichen Tage (mentag vor Galli 44) Straßburg von der Absendung sines Auf- 30 gebots dorthin auf das entsprechende Ansuchen des Königs und des Pfalzgrafen verständigt (nr. 282, 2). [8a] Nebenher ist ein Beschluß der Univ. Heidelberg vor diesem Tage zu beachten durch den wegen des Krieges im Elsaß die Mitglieder der Univ. autgefordert werden, sich so zu betragen, daß sie nicht in den Verdacht der Spionage kommen; sie sollen deshalh nicht nach auswirts schreiben und sich vor dem Schein hüten, ale wollten €ie die Befesligung der Stadt und der Burg ansforschen (Heidelberg 35 U.-A. cod. Heidelb. 362, 2 fol. 197a not. chart.; Reg.: Winkelmann. 2. 37 nr. 323). [9] Am 12. und nochmals am 13. Okt. bat Ulm die Stadt Nördlingen, ihr Ausgebot für den Psalzgrasen am 18. Okt. nach Eßlingen zu senden (nr. 282,3 u. 1). [9a] Straßburg machte um 14. Okt. der Stadt Nürnberg u. a. davon Mitteilung, daß der Pjalzgraj am 18. Okt. von Hagenau aus gegen die Armagnaken zu Falde zichen wolle (nr. 225, 21). [9b] Auch Speier ersuchte, wie kurz 40 zuvor Frankfurt, am 15. Okt. (fer. 5. ante Galli) 44 Straßburg, scinen reisigen Zug, den es jetzt mit Okt. 15 Pf. Ludwig in einer Stärke von 10 P'ferden unter dem Befehl des Burckart Sturmfader in das Elsaßt senden werde, einzulassen und den Leuten zu gönnen, ihren Pfennig zu verzehren (Straßburg AA 189 fol. 41 or. chart., Reg.: Witte 102 Anm. 2). [10] Auf eine nicht mehr vorhandene Mitteilung Straßburgs an Basel antwortet deren Bürger- 15 meister Hanns Rote and der Rat am 15. Okt. ffer. 5. coate Galli) 444, u. a.: sie dankten für die tröstliche Ort. 15 Botschaft, daß Pr. Ludewig mit Hilje anderer Fürsten, Herren und Stadie, die ihm das zugesagt, das fremde Volk bestritten wolle; Straßburg hube ihm das auch zugesugt; der Pfalzgraf wolle persön- lich um Hagenow am wächsten sunnentag im Felde sein, da er Siraßburg Botschaft getar habe, daß der Okt. 1n anslage vor sich gehe; ihr Brief hätte ferner enthalten, daß ihre Boten und Ratsfreunde, die auf dem 50 Tage zu Nuremberg gewesen sind, wieder heimgekommen seien und berichtet haben, daß der König, andere Fürsten und Herren und auch Stäilte in den Landen sich rilsten und zu sólichem zuge ouch züziehen wollen, Basel berichtet dann noch von der (besser gewordener) Kriegslage und bittet, auf der Hut zu sein (Straßbury AA 191 fol. 15 or. membr.; gedr. Schilter S. 978f.). [II] Inzwischen hatten Meister Conrat Bock und der Rat an Straßburg am 16. Okt. (uef aant Okt. 16 55 Gallen tag) 44 dem Büryermeister und Rat zu Frankjurt auf ibre Bitte vom 11. Okt. um Beherbergung und Forderung thres Aufgebots zum ersten Zuge geantwortet, daß sie solichs mit gütem willen gern ORl. 12 a) wan — so ist Randremaiz. b) den— botelhen int Rundkerrekter fir uns gnediclich wulle tun schriben, soferre uwern gnaden fuglich und au tunde ist, welche zit uver gnade die uwern daizu meine lassen anriden und nuch. e) das Wort sand naj einem aogerissenen Papierstijck. 60 1 Vgl. nr. 250, 2. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII. 2 60
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 254. 545 von dom --- Romischen konige, uwern furstlichen gnaden, andern unsern gnedigen herren den fursten ein zog mit reisigem folke wider daz fremde folke genant die Armoiacken furgnommen und angeslagen ist, umb sant Gallen tag zu Straßburg zu sin, darzu wir die unsern gerustet und Okt. 16 bestalt han und mis godes hulfe darzu hoffen und meinen zu senden. wanda wir dan vernomen, 5 daz uwer gnade die uwern auch mechtielich darzu moine zu senden, so biden wir uwer furstliche wirdikeit underteniclich mit ganzem flisse, daz uwere gnade denb uwern gnedielich wulle tun befelhen, abe sich fugen wurde, daz die unsern irgend zu den uwern stossen oder sich bij sie fugen wurrden, daz sic sich dan gunstlich furderlich und schirmelich gein in irzeigen und bowijsen wollen, und umb unsers dinstes willen darzutun, als wir zu uwern furstliehen gnaden ein ganz getruwen 10 und zuversicht han und mit willen gerne vordienen wollen, und biden davon uwer gnediclich be- schriben antwurt. datum duminica post Dionisiic armo 1444 (Frankfurt Nachtr. 1482° fol. 184 (0kt. 11" conc. chart.; Reg.: Wülcker S. 18). [6] Ebf. Dietrich oon Mainz antwortete am 12.Okt. (Aschaffemburg Mo. nach Dionisii) 41, er Ort. 12 werde inrer Bitte entsprechend seinen Reisigen befehlen, sich gegen die Frankfurter Reisigen, die wider 15 die Armenjacken geschickt werder, ontgegenkommend zu verhalten, falls sie mit ihnen zunammen- treffen (Ebenda fol. 167 or.). [7] Das Frankjurter Aufgebol est uns durch 2 Verträge vom 12. Okl. (fer. 2. p. Dionisii) 1444 (kt. 12 genauer bekannt; in deren einem erklären Lutter von Budingen, Diederich von Mitte, Emmerich More, Friderich imn Steinenhuss, Hanne Dorse, Hanns Husenstamme, Hanns Stomppe, Hartman 20 Zauwer, Schuwerhenne, Ringhenne, Peter Krompbeyne, Henne von Rudcheyme genant Krollehenne, Henne Scherer, Fritze Hutter. Henne Ritter van Sewolt, Peter Fogel, Happhenne, Rudolff Ernste und Hanns Louis, sich am gen. Zuge persönlich mit je einem gewappneten Pferde für einen monatlichen Sold van je zehn Gl. beteiligen zuwollen. [7a] In dem anderen verpflichten sich Johann Moncke von Buchs- ecke der Junge, Peter Blanckenberg, Johann von Witten, Conrat Kijpe und Hanns Bube, der Stadt zum 25 Zuge gegen die Armejecken zu dienen, und zwar Monche mit drei Gewappneten, cinem Knaben und 5 Heng- ster und Pferden, Blanckenberg afloin mit einer Knaben und zwel Hengsten und Pferden, Witter, Kijpe und Bube mit je einem Gewappneten, einem Knaben und drei Hengsten un Pferden, alle gegen einen monatlichen Sold von 10fl. für jedes Pferd (Ebenda fol. 169 und 170 orr. memtr., Reg.: Wülekor S. 18). [8] Ulm hatte am gleichen Tage (mentag vor Galli 44) Straßburg von der Absendung sines Auf- 30 gebots dorthin auf das entsprechende Ansuchen des Königs und des Pfalzgrafen verständigt (nr. 282, 2). [8a] Nebenher ist ein Beschluß der Univ. Heidelberg vor diesem Tage zu beachten durch den wegen des Krieges im Elsaß die Mitglieder der Univ. autgefordert werden, sich so zu betragen, daß sie nicht in den Verdacht der Spionage kommen; sie sollen deshalh nicht nach auswirts schreiben und sich vor dem Schein hüten, ale wollten €ie die Befesligung der Stadt und der Burg ansforschen (Heidelberg 35 U.-A. cod. Heidelb. 362, 2 fol. 197a not. chart.; Reg.: Winkelmann. 2. 37 nr. 323). [9] Am 12. und nochmals am 13. Okt. bat Ulm die Stadt Nördlingen, ihr Ausgebot für den Psalzgrasen am 18. Okt. nach Eßlingen zu senden (nr. 282,3 u. 1). [9a] Straßburg machte um 14. Okt. der Stadt Nürnberg u. a. davon Mitteilung, daß der Pjalzgraj am 18. Okt. von Hagenau aus gegen die Armagnaken zu Falde zichen wolle (nr. 225, 21). [9b] Auch Speier ersuchte, wie kurz 40 zuvor Frankfurt, am 15. Okt. (fer. 5. ante Galli) 44 Straßburg, scinen reisigen Zug, den es jetzt mit Okt. 15 Pf. Ludwig in einer Stärke von 10 P'ferden unter dem Befehl des Burckart Sturmfader in das Elsaßt senden werde, einzulassen und den Leuten zu gönnen, ihren Pfennig zu verzehren (Straßburg AA 189 fol. 41 or. chart., Reg.: Witte 102 Anm. 2). [10] Auf eine nicht mehr vorhandene Mitteilung Straßburgs an Basel antwortet deren Bürger- 15 meister Hanns Rote and der Rat am 15. Okt. ffer. 5. coate Galli) 444, u. a.: sie dankten für die tröstliche Ort. 15 Botschaft, daß Pr. Ludewig mit Hilje anderer Fürsten, Herren und Stadie, die ihm das zugesagt, das fremde Volk bestritten wolle; Straßburg hube ihm das auch zugesugt; der Pfalzgraf wolle persön- lich um Hagenow am wächsten sunnentag im Felde sein, da er Siraßburg Botschaft getar habe, daß der Okt. 1n anslage vor sich gehe; ihr Brief hätte ferner enthalten, daß ihre Boten und Ratsfreunde, die auf dem 50 Tage zu Nuremberg gewesen sind, wieder heimgekommen seien und berichtet haben, daß der König, andere Fürsten und Herren und auch Stäilte in den Landen sich rilsten und zu sólichem zuge ouch züziehen wollen, Basel berichtet dann noch von der (besser gewordener) Kriegslage und bittet, auf der Hut zu sein (Straßbury AA 191 fol. 15 or. membr.; gedr. Schilter S. 978f.). [II] Inzwischen hatten Meister Conrat Bock und der Rat an Straßburg am 16. Okt. (uef aant Okt. 16 55 Gallen tag) 44 dem Büryermeister und Rat zu Frankjurt auf ibre Bitte vom 11. Okt. um Beherbergung und Forderung thres Aufgebots zum ersten Zuge geantwortet, daß sie solichs mit gütem willen gern ORl. 12 a) wan — so ist Randremaiz. b) den— botelhen int Rundkerrekter fir uns gnediclich wulle tun schriben, soferre uwern gnaden fuglich und au tunde ist, welche zit uver gnade die uwern daizu meine lassen anriden und nuch. e) das Wort sand naj einem aogerissenen Papierstijck. 60 1 Vgl. nr. 250, 2. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII. 2 60
Strana 546
546 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. tun wellent, dazu nähere Nachrichten gegeben über den Zug des Delffin von Basel nach Straßburg, ilber die Untaten der Armagnaken, die zudem von den Reichsstädten und Schlössern verlangen, irem herren dem kunige von Franckrich hulden sweren und gewartig sin, und sprechent, dise Dûtsch land sient sin, ferner uber die eroberten Städte, nämtich Egesheim, Herlisheim, das Heilig Crütz, Sant-Pálte, Kestenholtz, Marckoltzheim, Stotzheim, Nydern-Ehenheim, Rosheim, Wangen, Marlay, Scharrochbergheim, Bischofesheim bei Rosheim, Dambach und etliche mehr, und tiber die bisher ver- gebliche Berennung Straßburgs, das durch den Zug Pf. Ludwigs mit Hilje der onderen Fürsten, Herren und Städte Widerstand und Bestrafung des bösen Volkes erhoffe. (Frankfurt Nachtr. 1482" fol. 164 or. membr.; Reg.: Janssen II, 78 nr. 110, Wüllcker S. 19). 5 255. Schreiben des zum Reichshauptmann ernannten Pf. Ludwig an gen. Reichsstädte: Anord- 10 1444 Oktober 13 — November 7. nungen zum Kampf gegen die Armagnaken. a) An Frankfurt: Abstellung von Reisigen am 18. Okt. nach Germersheim und eines möglichst starhen Kontingentes für den 4. Nov. nach Speier. Oktober 13 Heidelberg. Wir haben vernommen, das unser gnediger herre der Romisch kunig uch geschriben und Nov. 4 geheissen hat, die uwern zu schieken, das die acht tage vor sant Martins tag umb Spier sin. 15 da hait sin kunigliche gnade uns zu sinem und des heiligen Romischen richs obersten heuptman geseczt und des heiligen richs panir bevolhen, als wir uch abschrieft1 herinne verslossen schicken. und diewile des heiligen richs stedte und undertane im Elsas und dabij tegelichen hulfe wartende sin und zu besorgen ist, wo ine nit hulfe in kurze zugefuget worde, das dann das fremde folke den stetten landen und luten sweren schaden zufuge, und herumb so bitten 20 wir uch, uwern reisigen gezug, so viel ir des gehaben mogent, zuvor gein Germerßheim zu Okt. 1s schicken, das der of sontag nehstkompt da sij. und wir ermanen uch auch von des heiligen richs Nov. 4 und bitten uch von unsern wegen, das ir dann darnach acht tage vor sant Martins tag mit machte, so sterkest ir mogent, mit buchsen und armbrusten umb Spier die uwern schicken wollent gote zu lobe und dem heiligen Romischon riche und Dutschen landen zu eren und zu 25 nucze. und wollent auch daran sin und bestellen, das die wagen, daruf die uwern iren harnasch furen und anders, das sie mit ine bringen werden, gerustet und gestalt sin, als wir uch auch Okt. 1s abschrift horinne verslosson schicken. datum Heidelberg tercia feria ante beati Galli con- fessoris anno etc. 44. (Frankfurt Reichssachen, Nachtr. 1482e ful. 173 or. chart., Reyesten: Junssen II, 78 nr. 109; Wülcker 30 S. 18) Auf eingelegtem Zettel2: Auch haben wir fürgenomen und lûte bestalt mit der wagen- burge, dem folk zů widersteen. und sollen tusent wegen iglicher mit zwein starken knech- ten, die wol gefaren" konnen, und vier starken wagenhengsten wol gemenet und gestalt, mit leitern zeinen starken lússenb, halb mit linem tuch gedeckt und unden zuschen don zwein 35 achsen an der langwide ein stark brett an ketten hangen° gestalt, daz man daz anhenken und abtun môge, wann man wil, und sollen ie zwen wagen ein ketten haben, die acht elen lang sij, mit einem ring und einem hagken, daz man dic an- und abtund môge, wann man wil, und sollen zû iglichem wagen zwo hantbüchsen und zû iglicher hantbüchsen zum minsten sechßzig bliklôcz und zû zwein wagen ein kamerbûchß und darzů zum minsten drissig stein, 40 als groß als ein heubt ist, und zû iglichom wagen zwen flegol, die beslagen unde mit ketten angehenkt sint, zwo gleen und hagken daran, dri secz-dartschen von borten mit stecken hinden darans, ein schufel, ein hauwe und ein bickel gehôren, und darumb so wollent uwer wagen also zûstellen und derh und auch stein bulver bli und pfil, so ir meiste môgent, mit (fol. 162) 45 uch bringen. datum’ ut supra. a) Bfaren. b) E lúchssen. c) D angehangen ; B gehangen. D. f) D starken stecken; B steken. g) D add. und. ut supra. d) E abtuge statt abtun moge. c) om. h) DE om. der und. i) BE om. datum 1 Unsere nr. 219 Vorl. B. 2 Die Varianten geben die textlichen Abwei- chungen in den gleichen Beilagen an Köln (unten Stiick o Vorl. B), St. Gallen (Vorl. D) und Nördlingen (Stück b Vorl. E). 50
546 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. tun wellent, dazu nähere Nachrichten gegeben über den Zug des Delffin von Basel nach Straßburg, ilber die Untaten der Armagnaken, die zudem von den Reichsstädten und Schlössern verlangen, irem herren dem kunige von Franckrich hulden sweren und gewartig sin, und sprechent, dise Dûtsch land sient sin, ferner uber die eroberten Städte, nämtich Egesheim, Herlisheim, das Heilig Crütz, Sant-Pálte, Kestenholtz, Marckoltzheim, Stotzheim, Nydern-Ehenheim, Rosheim, Wangen, Marlay, Scharrochbergheim, Bischofesheim bei Rosheim, Dambach und etliche mehr, und tiber die bisher ver- gebliche Berennung Straßburgs, das durch den Zug Pf. Ludwigs mit Hilje der onderen Fürsten, Herren und Städte Widerstand und Bestrafung des bösen Volkes erhoffe. (Frankfurt Nachtr. 1482" fol. 164 or. membr.; Reg.: Janssen II, 78 nr. 110, Wüllcker S. 19). 5 255. Schreiben des zum Reichshauptmann ernannten Pf. Ludwig an gen. Reichsstädte: Anord- 10 1444 Oktober 13 — November 7. nungen zum Kampf gegen die Armagnaken. a) An Frankfurt: Abstellung von Reisigen am 18. Okt. nach Germersheim und eines möglichst starhen Kontingentes für den 4. Nov. nach Speier. Oktober 13 Heidelberg. Wir haben vernommen, das unser gnediger herre der Romisch kunig uch geschriben und Nov. 4 geheissen hat, die uwern zu schieken, das die acht tage vor sant Martins tag umb Spier sin. 15 da hait sin kunigliche gnade uns zu sinem und des heiligen Romischen richs obersten heuptman geseczt und des heiligen richs panir bevolhen, als wir uch abschrieft1 herinne verslossen schicken. und diewile des heiligen richs stedte und undertane im Elsas und dabij tegelichen hulfe wartende sin und zu besorgen ist, wo ine nit hulfe in kurze zugefuget worde, das dann das fremde folke den stetten landen und luten sweren schaden zufuge, und herumb so bitten 20 wir uch, uwern reisigen gezug, so viel ir des gehaben mogent, zuvor gein Germerßheim zu Okt. 1s schicken, das der of sontag nehstkompt da sij. und wir ermanen uch auch von des heiligen richs Nov. 4 und bitten uch von unsern wegen, das ir dann darnach acht tage vor sant Martins tag mit machte, so sterkest ir mogent, mit buchsen und armbrusten umb Spier die uwern schicken wollent gote zu lobe und dem heiligen Romischon riche und Dutschen landen zu eren und zu 25 nucze. und wollent auch daran sin und bestellen, das die wagen, daruf die uwern iren harnasch furen und anders, das sie mit ine bringen werden, gerustet und gestalt sin, als wir uch auch Okt. 1s abschrift horinne verslosson schicken. datum Heidelberg tercia feria ante beati Galli con- fessoris anno etc. 44. (Frankfurt Reichssachen, Nachtr. 1482e ful. 173 or. chart., Reyesten: Junssen II, 78 nr. 109; Wülcker 30 S. 18) Auf eingelegtem Zettel2: Auch haben wir fürgenomen und lûte bestalt mit der wagen- burge, dem folk zů widersteen. und sollen tusent wegen iglicher mit zwein starken knech- ten, die wol gefaren" konnen, und vier starken wagenhengsten wol gemenet und gestalt, mit leitern zeinen starken lússenb, halb mit linem tuch gedeckt und unden zuschen don zwein 35 achsen an der langwide ein stark brett an ketten hangen° gestalt, daz man daz anhenken und abtun môge, wann man wil, und sollen ie zwen wagen ein ketten haben, die acht elen lang sij, mit einem ring und einem hagken, daz man dic an- und abtund môge, wann man wil, und sollen zû iglichem wagen zwo hantbüchsen und zû iglicher hantbüchsen zum minsten sechßzig bliklôcz und zû zwein wagen ein kamerbûchß und darzů zum minsten drissig stein, 40 als groß als ein heubt ist, und zû iglichom wagen zwen flegol, die beslagen unde mit ketten angehenkt sint, zwo gleen und hagken daran, dri secz-dartschen von borten mit stecken hinden darans, ein schufel, ein hauwe und ein bickel gehôren, und darumb so wollent uwer wagen also zûstellen und derh und auch stein bulver bli und pfil, so ir meiste môgent, mit (fol. 162) 45 uch bringen. datum’ ut supra. a) Bfaren. b) E lúchssen. c) D angehangen ; B gehangen. D. f) D starken stecken; B steken. g) D add. und. ut supra. d) E abtuge statt abtun moge. c) om. h) DE om. der und. i) BE om. datum 1 Unsere nr. 219 Vorl. B. 2 Die Varianten geben die textlichen Abwei- chungen in den gleichen Beilagen an Köln (unten Stiick o Vorl. B), St. Gallen (Vorl. D) und Nördlingen (Stück b Vorl. E). 50
Strana 547
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 254.255. 547 b) An die von Ulm und die Stadte ihrer Vereinigung: Abstellung eines Aujgebots für den 4. Nov. nach Straßburg. Oktober 13 Heidelberg. Als wir iuch nachst geschriben" und ernstlich gebetten haben, wider das fremd folk mit ganzer macht zù helfen, solich unser briefe, versehen wir uns, sulle iuch nu furkomen sin. 5 nu ist uns uf hût unsers gnadigen herrn des Römischen kungs mit sinem anhangendem ma- 0R. 13 jestat insigel versigelt furkomen, darinne sin kunglich gnade uns zû sinem und des hailigen richs obresten houptman gesetzt und des richs banier empfolhen und macht geben hat, des richs kurfursten fursten herren und stette ußs zu fordern, als ir das in diser ingeschlossen sins kunglichen briefs abschrift 2 aigentlich vernemen werdent. wie wol nu, als wir versten, ir zu 10 dem nachgenden zug, der uf acht tag vor sant Martins tag zůgan sol, angesehen sind an 7000 Nov. 4 und sich das fremd folk tâglich sterket und zù besorgen ist, das mit dem nachgenden zug, nach dem jeglicher zu dem geringsten angeschlagen ist, dem fremden folk nicht mâchtiklich widerstand beschehen a múg, und hierumb so ermanen wir iuch von unsers gnadigen herrn des Rômischen kungs und des hailigen richs und bitten iuch gütlich und fruntlich von unsern 15 wegen, das ir mit ganzer macht zu pferd und zů fuß mit schierin buchsen hantbuchsen arm- brostbuchsen und were zuziehen und bi Straßburg acht tag vor sant Martins tag sin wollent Nov. 4 got zû lob, dem hailigen rich zû eren und Tutschen landen zû nutz und fromen und ouch ansehen, das wir die sach uf iwer hilf sunderlich furgenomen han, und begeren des iwer ver- schriben antwůrt. datum Haidelberg feria tertia ante beati Galli anno 44. (Nördlingen Missiven fase. 41 nr. 5 vep. chart. mit Schnitten, Beischluß zum Schreiben Ulms an Nördlingen vom 17. Okt., unsere nr. 282, 6; Text der beiliegenden Anweisung über die Wagenburg (q.a.O. nr. 5) siche oben unter a Vorl. E.; Drucke: Müller. Reichstagstheatrum I, 221; Fugger. Bircken, Ehrenspiegel S. 556f.) 20 Čkt. 13 c) An Straßburg: Mitteilung des Aufmarschplanes. Oktober 14 Heidelberg. 25 [I] Schreibt: er habe gestern des Königs Brief mit Majestätssiegel erhalten, worin dieser thn zu seinem Okl. 13 obersten Haupimann ernannt und ihm das Reichsbanner empfohlen habe; auch verstehe er, daß der König einen Zug angeschlagen habe, 8 Tage vor 8. Martin umb Spyer zu sein; doch wyrdu er seibst Nor. 4 Samstag mit einem reisigen Zuge umb Germersheim sein, ebenst würden Freitag etwe viel Leute, Ort. 17,16 die der König beschrieben hat, gen Straßburg kommen. Der Pjalzgraf bittet die Stadt, dtese Leute ein- no zulassen und so lange aujzuhalten, bis daß scine Bolschaft, die er kurzlichen schicken werde, an- kommt. Dat. Heidelberg quarta feria unte b. Galli 44 (Straßburg AA 181 fol. 13 or. chart. lit. cl.). — Okt. 14 [2] In einem weiteren Schreiben vom gleichen Tage antwortet Pf. Ludwig auf das Schreiben* Straß- burgs von des Anschlags wegen, den Kg. Friedrich getan habe, und daß die Stadte der Veremigung in Swaben an 1200 [Mann] auf donrstag nach s. Gallen tag in Straßburg haben wollen. auch ihm ge- Okt. 22 85 falle solich lengerunge des anslags des Königs nicht; er habe heute der Stadt [bereits] einen Brief ge- schickt, daß er binnen kurzem etliche seiner Röte zu ihnen senden walle; wenn jemand in der Zwischenzeit zu ihnen käme, die wollent also gutlichen offhalten, bißs das die unsern zu uch kummen. Dat. Heidelberg quarta feria ante b. Galli confessoris 41 (Ebenda fol. 12 or. chart. lit. cl.). OH. 14 40 d) An Frankfuri und den Schwäb. Städtebund: Anforderung verstärkter Auigebote für den 1. Nov. nach Speier bzus. Straßburg und Beschickung eines am 29. Okt. zu Speier anbe- raumten Tages zum Beschluß des Feidzugsplanes. Oktober 17 Heidelberg. Als wir uch geschrieben und abeschrift geschiekt han unsers gnedigsten herren des Rom- schen konigs brief, wie uns sin gnade zu sinem und des heiligen Romschen richs obersten heubtmann geseczt und des heiligen richs panir empfolhen hat, und damit uch ermanet von 45 desselben unsers gnedigen herren des Romschen konigs und von unsern wegen gebetten han, of die zit, derselbe unser gnediger herre der Romsche konig furgenomen hat, nemlich a) in Forl. folgt durchstrichen ist. 1 2 Unklar, welches Schreiben gemeint ist. Vorl. D unserer nr. 219. 3 Dos Schrezben scheint nicht tberliefert.
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 254.255. 547 b) An die von Ulm und die Stadte ihrer Vereinigung: Abstellung eines Aujgebots für den 4. Nov. nach Straßburg. Oktober 13 Heidelberg. Als wir iuch nachst geschriben" und ernstlich gebetten haben, wider das fremd folk mit ganzer macht zù helfen, solich unser briefe, versehen wir uns, sulle iuch nu furkomen sin. 5 nu ist uns uf hût unsers gnadigen herrn des Römischen kungs mit sinem anhangendem ma- 0R. 13 jestat insigel versigelt furkomen, darinne sin kunglich gnade uns zû sinem und des hailigen richs obresten houptman gesetzt und des richs banier empfolhen und macht geben hat, des richs kurfursten fursten herren und stette ußs zu fordern, als ir das in diser ingeschlossen sins kunglichen briefs abschrift 2 aigentlich vernemen werdent. wie wol nu, als wir versten, ir zu 10 dem nachgenden zug, der uf acht tag vor sant Martins tag zůgan sol, angesehen sind an 7000 Nov. 4 und sich das fremd folk tâglich sterket und zù besorgen ist, das mit dem nachgenden zug, nach dem jeglicher zu dem geringsten angeschlagen ist, dem fremden folk nicht mâchtiklich widerstand beschehen a múg, und hierumb so ermanen wir iuch von unsers gnadigen herrn des Rômischen kungs und des hailigen richs und bitten iuch gütlich und fruntlich von unsern 15 wegen, das ir mit ganzer macht zu pferd und zů fuß mit schierin buchsen hantbuchsen arm- brostbuchsen und were zuziehen und bi Straßburg acht tag vor sant Martins tag sin wollent Nov. 4 got zû lob, dem hailigen rich zû eren und Tutschen landen zû nutz und fromen und ouch ansehen, das wir die sach uf iwer hilf sunderlich furgenomen han, und begeren des iwer ver- schriben antwůrt. datum Haidelberg feria tertia ante beati Galli anno 44. (Nördlingen Missiven fase. 41 nr. 5 vep. chart. mit Schnitten, Beischluß zum Schreiben Ulms an Nördlingen vom 17. Okt., unsere nr. 282, 6; Text der beiliegenden Anweisung über die Wagenburg (q.a.O. nr. 5) siche oben unter a Vorl. E.; Drucke: Müller. Reichstagstheatrum I, 221; Fugger. Bircken, Ehrenspiegel S. 556f.) 20 Čkt. 13 c) An Straßburg: Mitteilung des Aufmarschplanes. Oktober 14 Heidelberg. 25 [I] Schreibt: er habe gestern des Königs Brief mit Majestätssiegel erhalten, worin dieser thn zu seinem Okl. 13 obersten Haupimann ernannt und ihm das Reichsbanner empfohlen habe; auch verstehe er, daß der König einen Zug angeschlagen habe, 8 Tage vor 8. Martin umb Spyer zu sein; doch wyrdu er seibst Nor. 4 Samstag mit einem reisigen Zuge umb Germersheim sein, ebenst würden Freitag etwe viel Leute, Ort. 17,16 die der König beschrieben hat, gen Straßburg kommen. Der Pjalzgraf bittet die Stadt, dtese Leute ein- no zulassen und so lange aujzuhalten, bis daß scine Bolschaft, die er kurzlichen schicken werde, an- kommt. Dat. Heidelberg quarta feria unte b. Galli 44 (Straßburg AA 181 fol. 13 or. chart. lit. cl.). — Okt. 14 [2] In einem weiteren Schreiben vom gleichen Tage antwortet Pf. Ludwig auf das Schreiben* Straß- burgs von des Anschlags wegen, den Kg. Friedrich getan habe, und daß die Stadte der Veremigung in Swaben an 1200 [Mann] auf donrstag nach s. Gallen tag in Straßburg haben wollen. auch ihm ge- Okt. 22 85 falle solich lengerunge des anslags des Königs nicht; er habe heute der Stadt [bereits] einen Brief ge- schickt, daß er binnen kurzem etliche seiner Röte zu ihnen senden walle; wenn jemand in der Zwischenzeit zu ihnen käme, die wollent also gutlichen offhalten, bißs das die unsern zu uch kummen. Dat. Heidelberg quarta feria ante b. Galli confessoris 41 (Ebenda fol. 12 or. chart. lit. cl.). OH. 14 40 d) An Frankfuri und den Schwäb. Städtebund: Anforderung verstärkter Auigebote für den 1. Nov. nach Speier bzus. Straßburg und Beschickung eines am 29. Okt. zu Speier anbe- raumten Tages zum Beschluß des Feidzugsplanes. Oktober 17 Heidelberg. Als wir uch geschrieben und abeschrift geschiekt han unsers gnedigsten herren des Rom- schen konigs brief, wie uns sin gnade zu sinem und des heiligen Romschen richs obersten heubtmann geseczt und des heiligen richs panir empfolhen hat, und damit uch ermanet von 45 desselben unsers gnedigen herren des Romschen konigs und von unsern wegen gebetten han, of die zit, derselbe unser gnediger herre der Romsche konig furgenomen hat, nemlich a) in Forl. folgt durchstrichen ist. 1 2 Unklar, welches Schreiben gemeint ist. Vorl. D unserer nr. 219. 3 Dos Schrezben scheint nicht tberliefert.
Strana 548
548 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 25 Okt. 29 Nov. 4 acht tage vor sant Martins tag, mit ganzer machte umb Spier zu sin, dem fremden volke widderstant zu tunde, also ermanen wir uch aber von unsers gnedigen herren des Romschen konigs und bitten uch von unser selbs wegen mit fruntlichem flisse, das ir volliglicher, danne unser gnediger herre der Romsche konig uch angeslagen hat, zu dem nachgenden zoge, als vor geschriben slet, und mib ganzer machte zu rosse und zu fuße of die obgnant zit, acht tage Nov. " vor sant Martins tag, mit wagen zu der wagenburge gestalt, als wir uch vor auch einen zettel 1 geschickt han, und buchsen pulver pfile und geschutze, so ir meiste gehaben mogent, nach notturft bi Spiera sin und etliche ußer uwerm rate und mit den solich lute, den ir getruwen mogent, bi uns und den uwern zu bliben schieken wollent. so wollen wir mit der gotshilf mit dem reisigen gezuge, der of diese zit zu uns kummet, solich slosse und stette, die swerlichen genotiget werden von dem fremden volke, understeen bißs zu dem nachgeenden zoge zu be- halten, so verre wir mogen. und of das solicher nachgeender zug mit gemeinem rate fursten graven herren ritterschaft und stette wißlichen furgenomen werde, got zu lobe, dem heiligen Romschen riche und Dutschen landen zu cren, so bitten wir uch, das ir uwer trefflichen ratsfrunde of der heiligen aposteln sant Symons und Jude tag nehstkompt zu nacht zu 15 Spier zu sin", mit machte fertigen und schicken wollent, of den donrstag darnach uß den sachen zu reden und die furzunemen nach notturft, und wollent des nit lassen, als wir uns des genzlichen zu uch versehen. danne wir etlichen unsern mitkurfurstenb, auch andern fursten graven herren und stetten geschrieben und die in solicher massen auch gebetten haben. so hoffen wir, uns mit der gotshulfe of dieselbe zit auch gein Spier zu fugen. und ob an iemand 20 gebreche funden wurde, dardurch der nachgeende zug nit also starke wurde, damit" dem fremden folke mit macht widderstant gescheen mochte, das got nit wolle, so mochte menglich merken und versteen, was wir tun solten oder mochten, das wir das getan han und auch gerne tun wolten, was danne unrats dem heiligen Romschen riche und Dutschen landen davon entstunde, das wir das gein got und der werlt unschuldig weren. und begern heruf uwer ver- 25 Okt. 17 schrieben antwort. datum Heidelberg sabato post beati Galli confessoris anno etc. 44. (A aus Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482e fol. 165 or. chart. lit. el.; B coll. Nordlingen Missiven fasc. 41 nr. 39 cop. chart.; Reg. Wülcker S. 19) 5 10 c) An Nirnberg und Köln (vom 17. Okt.) sowie Straßburg und St. Gallen (vom 19. Okt.): Abstellung ihrer Kontingente zum 4. Nov. nach Speier bew. Straßburg und Bc- 30 schickung des Speierer Tages am 29. Okt. Oktober 17 Heidelberg bzw. Oktober 19 Germersheim. Wir zwifelnd nit, ir habent wol vernommen, wie ein fremde folke in die lande des heiligen Romischen richs in Elsas, auch Meczer lande und Westerrich kummen si und grossen merg lichon schaden schande und ubol in manichorloi wise begangen habe und togelichen begee, dardurch got der almechtige geuneret, das heilige Romische riche und Dutsche lande gesmehet 35 verderplich und von dem heiligen Romischen riche gedrungen werden, wo dem folk nit widder- stant geschee. darumb wir gote zu lobe, dem heiligen Romischen riche und Dutschen landen zu eren und zu nueze ein zite furgenommen und geworben haben, dem fremden volke widder- stant zu tunde. in dem hat unser gnedigster herre der Romische konig zu Nuremberg etweviel reisigen durch sin schrifte und gebotte bescheiden, of die zite unsers anslags uns zu hilfe zu 40 Nov. 4 kummen, und damit einen nachgeenden zug anegeslagen und gebotten, acht tage vor sant Martins tag umb Spyere zu sin, und uns zu sinem und des heiligen Romischen richs obersten heuptmann geseczt und des heiligen Romischen richs banir empfohlen nach lute siner gnaden briefs mit siner majestat anhangendem ingesiegel versiegelt, des wir uch abeschrifte hie- b) A mitkursten. c) der Passus damit — nit wolle fehlt an A, ist von uEs ans 45 a) B Straßburs, add. zů. Stick e Forl. A erganat; in B lantet die Stelle: damit dem fremden wolk widerstand mieLt geschehen mocht, e) D Straßpurs. daz got ruchten wolle. d) 0 om. wir zwit. nit. 1 Fgl. oben wnter a. 2 Siche nr. 257.
548 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 25 Okt. 29 Nov. 4 acht tage vor sant Martins tag, mit ganzer machte umb Spier zu sin, dem fremden volke widderstant zu tunde, also ermanen wir uch aber von unsers gnedigen herren des Romschen konigs und bitten uch von unser selbs wegen mit fruntlichem flisse, das ir volliglicher, danne unser gnediger herre der Romsche konig uch angeslagen hat, zu dem nachgenden zoge, als vor geschriben slet, und mib ganzer machte zu rosse und zu fuße of die obgnant zit, acht tage Nov. " vor sant Martins tag, mit wagen zu der wagenburge gestalt, als wir uch vor auch einen zettel 1 geschickt han, und buchsen pulver pfile und geschutze, so ir meiste gehaben mogent, nach notturft bi Spiera sin und etliche ußer uwerm rate und mit den solich lute, den ir getruwen mogent, bi uns und den uwern zu bliben schieken wollent. so wollen wir mit der gotshilf mit dem reisigen gezuge, der of diese zit zu uns kummet, solich slosse und stette, die swerlichen genotiget werden von dem fremden volke, understeen bißs zu dem nachgeenden zoge zu be- halten, so verre wir mogen. und of das solicher nachgeender zug mit gemeinem rate fursten graven herren ritterschaft und stette wißlichen furgenomen werde, got zu lobe, dem heiligen Romschen riche und Dutschen landen zu cren, so bitten wir uch, das ir uwer trefflichen ratsfrunde of der heiligen aposteln sant Symons und Jude tag nehstkompt zu nacht zu 15 Spier zu sin", mit machte fertigen und schicken wollent, of den donrstag darnach uß den sachen zu reden und die furzunemen nach notturft, und wollent des nit lassen, als wir uns des genzlichen zu uch versehen. danne wir etlichen unsern mitkurfurstenb, auch andern fursten graven herren und stetten geschrieben und die in solicher massen auch gebetten haben. so hoffen wir, uns mit der gotshulfe of dieselbe zit auch gein Spier zu fugen. und ob an iemand 20 gebreche funden wurde, dardurch der nachgeende zug nit also starke wurde, damit" dem fremden folke mit macht widderstant gescheen mochte, das got nit wolle, so mochte menglich merken und versteen, was wir tun solten oder mochten, das wir das getan han und auch gerne tun wolten, was danne unrats dem heiligen Romschen riche und Dutschen landen davon entstunde, das wir das gein got und der werlt unschuldig weren. und begern heruf uwer ver- 25 Okt. 17 schrieben antwort. datum Heidelberg sabato post beati Galli confessoris anno etc. 44. (A aus Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482e fol. 165 or. chart. lit. el.; B coll. Nordlingen Missiven fasc. 41 nr. 39 cop. chart.; Reg. Wülcker S. 19) 5 10 c) An Nirnberg und Köln (vom 17. Okt.) sowie Straßburg und St. Gallen (vom 19. Okt.): Abstellung ihrer Kontingente zum 4. Nov. nach Speier bew. Straßburg und Bc- 30 schickung des Speierer Tages am 29. Okt. Oktober 17 Heidelberg bzw. Oktober 19 Germersheim. Wir zwifelnd nit, ir habent wol vernommen, wie ein fremde folke in die lande des heiligen Romischen richs in Elsas, auch Meczer lande und Westerrich kummen si und grossen merg lichon schaden schande und ubol in manichorloi wise begangen habe und togelichen begee, dardurch got der almechtige geuneret, das heilige Romische riche und Dutsche lande gesmehet 35 verderplich und von dem heiligen Romischen riche gedrungen werden, wo dem folk nit widder- stant geschee. darumb wir gote zu lobe, dem heiligen Romischen riche und Dutschen landen zu eren und zu nueze ein zite furgenommen und geworben haben, dem fremden volke widder- stant zu tunde. in dem hat unser gnedigster herre der Romische konig zu Nuremberg etweviel reisigen durch sin schrifte und gebotte bescheiden, of die zite unsers anslags uns zu hilfe zu 40 Nov. 4 kummen, und damit einen nachgeenden zug anegeslagen und gebotten, acht tage vor sant Martins tag umb Spyere zu sin, und uns zu sinem und des heiligen Romischen richs obersten heuptmann geseczt und des heiligen Romischen richs banir empfohlen nach lute siner gnaden briefs mit siner majestat anhangendem ingesiegel versiegelt, des wir uch abeschrifte hie- b) A mitkursten. c) der Passus damit — nit wolle fehlt an A, ist von uEs ans 45 a) B Straßburs, add. zů. Stick e Forl. A erganat; in B lantet die Stelle: damit dem fremden wolk widerstand mieLt geschehen mocht, e) D Straßpurs. daz got ruchten wolle. d) 0 om. wir zwit. nit. 1 Fgl. oben wnter a. 2 Siche nr. 257.
Strana 549
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafon nr. 255-256. 549 innea verslossen schicken1. mit solichen und andern reisigen, die auch zu dieser zite zu uns kummen, wollen wir mit der hilfe gots soliche slosse und stette, die swerlichen genotiget werden von dem fremden folko, understeen biß zu dem nachgenden zuge zu behalten, so ferre wir mogen. und diewile unser gnediger herre der Romische konig uns zu sinem und des 5 heiligen Romischen richs obersten heubtmann gemacht und des heiligen Romischen richs panir und die sache befolhen hat, so ermanen wir uch von dosselben unsers gnedigen herren des Romischen konigs und bitten uch von unser selbs wegen mit fruntlichem flisse, das ir foiliglicher, dann sin koniglich gnade uch angeslagen hat, und mit ganzer macht zu dem nachgeenden-zuge, als vor geschriben steet, zu rosso und zu fusse of die obgnant zite acht Nov. 4 10 tage vor sant Martins tag nehstkompt" mit wagen zu der wagenburg gestalt, als wir uch cinen zedtel herinne" verslossen schicken , und buchsen stcine pulver pfile und geschucze, so ir meiste gehaben mogent, nach nottdorft umbd Spyer sin, und ctliche ußer uwerm rate und mit den soliche lute, den ir getruwen mogent, bi uns und den uwern zu bliben, schicken wollent. und of das solicher usw. wie im Schreiben an Frankjurt und den Stadtebund (oben 15 unter a und b); Datum (A B) Heidelberg sabato post b. Galli confessoris 44 und (C D) Ger. 0kt. 17 merßheim secunda feria post b. Luce ewangeliste 11. [auj eingel. Zettel:] Anweisung on. 19 über die Wagenburg (siche oben unter Abschn. a mit Varianten). (An Nürnberg: A Nürnberg St.-A. Staats. u. Verw.-Angel. S. I L. 101 nr. 5 fol. 13 or. chart.; Einl. fol. 5 und 6 ced. chart. — Ar. Köln: B Kötn Stadt A. Urk. B 423 or. chart.; Einl. B. 422a 20 und 423; Reg.; Mirth. St.-A. Köln 24, 173j. — An Straßburg: O Straßßburg Stadt-A. AA fasc. 181 fol. 14 or. chart.; obne die schon früher dorthin gesandte Einlage —An St. Gallen: D St. Gallen Stadt-A. Urk.-Archiv Truck R Packet 1°, 2; gedr. Urk.-B. d. Abtei St. Gallen VI, 82f. nr. 4635) f) An Frankfurts und Straßburg: Mithilje zur Vorbereitung ciner Wagenburg, No- vember 7 Hoidelberg. Benachrichtigt sic, daß jemand zu thm gekommen sei, der eine Wagenburg zu regiren und ordi- nieren weis, und etliche Wagen mitgebracht habe, die so sind, wie sie sein sollen. Damit die zu stellersfen Wagen recht gestalt und bereit werden, bittet der Pfalzgraf, einen, der sich darauf verstehe, nach Heidelberg zu schicken, um zu schen, wie die wagen bereit und gestalt sin, damit die Stadt ihre Wagen also bestellet und beroit zu dem Zuge schicke; bittet, dem Boten schriftlicke Angabe mitzugeben, 30 wieviel Wagen die Stadt schicken wolle. Dat. Heidelberg sabbato post festum omnium sanctorum Fou. 7 anno etc. 44. (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 189 or. chart., Reg.: Wülcker S. 19. —Straßburg AA 181 fol. 20 or. chart. lit. cl. ohne Siegel und Schnitie). 2 256. Steltungnahme der Städte zum Aufgebot des Pfalzgrafen nach sciner Ernennung zum Reichs- hauplmann. 1444 Oktober 17 — Dezember I. [7 Wührend Ulm am 17. Okt. das Schreiben des Pjalzgrajen vom 13. Okt. an Nördlingen zur Stellungnahme weitergab (riche nr. 282, 6), antwortete Frankfurt dem Pf. Ludwig am selben Tage (sabb. poste Galli 1444) auf seinen Brief, dafl es gemdß Befehl des Römischen Königs seine Reisigen 1Okt. 17) am vorgangenen Dionotag ausgesandt habe mit der Weisung, vent möglich Strusburg zu erreichen: Okt. 13 wird ein starkeres Kontingent stellen, wenn die Kurfürsten, Fürsten, Grajen, Herren und Städte es 40 auch tun (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 181 conc. chart.). [2] Auf ein weiteres Schreiben des Pfalzgrasen vom 17. Okt. (siche nr. 255, d) antwortete Frank- furt am 22. (fer. 5. post undectm mil. virg. 1444): sie hätten entsprechend dem Gebot des Königs Okt. 29 ihren reisigen gezug mit 2 Wagen auf Di. vor s. Gallen tag nach Straßburg gefertiget, und, so die Okt. IJ Kurjülrsten, Fürsten, Grafen, Herren, Ritterschaft und Stadte zu dem vorgen. Anschlag und Zug tun 45 und ziehen werden, meinen sie, nach ihrer Gelegenheit sich auch darinne zu halden, daß sie hoffen, in des Königs und der Kurfürsten, Fürsten und Herren gnaden und hulden zu sein und zu bleiben, 35 50 a) Il mit dem edelu schenk Conrad herren zu Erpach etc. goschickt han satt hic Inne schicken. b) om. €) C mit dom obgenanten schenk Conrad geschickt han slutt herinne — schicken. CD; Cadd. auch. d) U zu Straßpurg aatt umb Spyér, *) die Worts post Galll slanden in dem beschadigten Konzept auj elrem abgerissenen Tupierstack. 1 D. 4. Vorl. C und E unserer nr. 219. 2 Vgl. die Nachschrift zum Brief. 3 Frankjurts Antwort vom 14. Nov. siche nr. 256, 6.
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafon nr. 255-256. 549 innea verslossen schicken1. mit solichen und andern reisigen, die auch zu dieser zite zu uns kummen, wollen wir mit der hilfe gots soliche slosse und stette, die swerlichen genotiget werden von dem fremden folko, understeen biß zu dem nachgenden zuge zu behalten, so ferre wir mogen. und diewile unser gnediger herre der Romische konig uns zu sinem und des 5 heiligen Romischen richs obersten heubtmann gemacht und des heiligen Romischen richs panir und die sache befolhen hat, so ermanen wir uch von dosselben unsers gnedigen herren des Romischen konigs und bitten uch von unser selbs wegen mit fruntlichem flisse, das ir foiliglicher, dann sin koniglich gnade uch angeslagen hat, und mit ganzer macht zu dem nachgeenden-zuge, als vor geschriben steet, zu rosso und zu fusse of die obgnant zite acht Nov. 4 10 tage vor sant Martins tag nehstkompt" mit wagen zu der wagenburg gestalt, als wir uch cinen zedtel herinne" verslossen schicken , und buchsen stcine pulver pfile und geschucze, so ir meiste gehaben mogent, nach nottdorft umbd Spyer sin, und ctliche ußer uwerm rate und mit den soliche lute, den ir getruwen mogent, bi uns und den uwern zu bliben, schicken wollent. und of das solicher usw. wie im Schreiben an Frankjurt und den Stadtebund (oben 15 unter a und b); Datum (A B) Heidelberg sabato post b. Galli confessoris 44 und (C D) Ger. 0kt. 17 merßheim secunda feria post b. Luce ewangeliste 11. [auj eingel. Zettel:] Anweisung on. 19 über die Wagenburg (siche oben unter Abschn. a mit Varianten). (An Nürnberg: A Nürnberg St.-A. Staats. u. Verw.-Angel. S. I L. 101 nr. 5 fol. 13 or. chart.; Einl. fol. 5 und 6 ced. chart. — Ar. Köln: B Kötn Stadt A. Urk. B 423 or. chart.; Einl. B. 422a 20 und 423; Reg.; Mirth. St.-A. Köln 24, 173j. — An Straßburg: O Straßßburg Stadt-A. AA fasc. 181 fol. 14 or. chart.; obne die schon früher dorthin gesandte Einlage —An St. Gallen: D St. Gallen Stadt-A. Urk.-Archiv Truck R Packet 1°, 2; gedr. Urk.-B. d. Abtei St. Gallen VI, 82f. nr. 4635) f) An Frankfurts und Straßburg: Mithilje zur Vorbereitung ciner Wagenburg, No- vember 7 Hoidelberg. Benachrichtigt sic, daß jemand zu thm gekommen sei, der eine Wagenburg zu regiren und ordi- nieren weis, und etliche Wagen mitgebracht habe, die so sind, wie sie sein sollen. Damit die zu stellersfen Wagen recht gestalt und bereit werden, bittet der Pfalzgraf, einen, der sich darauf verstehe, nach Heidelberg zu schicken, um zu schen, wie die wagen bereit und gestalt sin, damit die Stadt ihre Wagen also bestellet und beroit zu dem Zuge schicke; bittet, dem Boten schriftlicke Angabe mitzugeben, 30 wieviel Wagen die Stadt schicken wolle. Dat. Heidelberg sabbato post festum omnium sanctorum Fou. 7 anno etc. 44. (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 189 or. chart., Reg.: Wülcker S. 19. —Straßburg AA 181 fol. 20 or. chart. lit. cl. ohne Siegel und Schnitie). 2 256. Steltungnahme der Städte zum Aufgebot des Pfalzgrafen nach sciner Ernennung zum Reichs- hauplmann. 1444 Oktober 17 — Dezember I. [7 Wührend Ulm am 17. Okt. das Schreiben des Pjalzgrajen vom 13. Okt. an Nördlingen zur Stellungnahme weitergab (riche nr. 282, 6), antwortete Frankfurt dem Pf. Ludwig am selben Tage (sabb. poste Galli 1444) auf seinen Brief, dafl es gemdß Befehl des Römischen Königs seine Reisigen 1Okt. 17) am vorgangenen Dionotag ausgesandt habe mit der Weisung, vent möglich Strusburg zu erreichen: Okt. 13 wird ein starkeres Kontingent stellen, wenn die Kurfürsten, Fürsten, Grajen, Herren und Städte es 40 auch tun (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 181 conc. chart.). [2] Auf ein weiteres Schreiben des Pfalzgrasen vom 17. Okt. (siche nr. 255, d) antwortete Frank- furt am 22. (fer. 5. post undectm mil. virg. 1444): sie hätten entsprechend dem Gebot des Königs Okt. 29 ihren reisigen gezug mit 2 Wagen auf Di. vor s. Gallen tag nach Straßburg gefertiget, und, so die Okt. IJ Kurjülrsten, Fürsten, Grafen, Herren, Ritterschaft und Stadte zu dem vorgen. Anschlag und Zug tun 45 und ziehen werden, meinen sie, nach ihrer Gelegenheit sich auch darinne zu halden, daß sie hoffen, in des Königs und der Kurfürsten, Fürsten und Herren gnaden und hulden zu sein und zu bleiben, 35 50 a) Il mit dem edelu schenk Conrad herren zu Erpach etc. goschickt han satt hic Inne schicken. b) om. €) C mit dom obgenanten schenk Conrad geschickt han slutt herinne — schicken. CD; Cadd. auch. d) U zu Straßpurg aatt umb Spyér, *) die Worts post Galll slanden in dem beschadigten Konzept auj elrem abgerissenen Tupierstack. 1 D. 4. Vorl. C und E unserer nr. 219. 2 Vgl. die Nachschrift zum Brief. 3 Frankjurts Antwort vom 14. Nov. siche nr. 256, 6.
Strana 550
550 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. und sie meinen auch, ihre Freunde zu dem Tag gen Spijer zu senden. (Frankfurt 1482° fol. 176 conc.: gedr. Janssen II, 79f. nr. 113). [3] Die allgemeine Unsicherheit der Städte über den Fortgang des Anschlages gegen die Ar- magnaken laßst vor allem ein Schreiben des Bürgermeisters Ritter Hanns Rote und des Rates von Basel un Meister urd Rat zu Strußbury vom 23. Okt. (fer. 6. ante s. Symonis et Jude 444) erkennen: Straß- burg hätte ihnen nechst von dem Anschlage wider das fremde Volk, und besonders, daß Pf. Ludewig als Hauptmann mit andern Fürsten, Herren und Städten uf sunnentag nach sant Gallen tag um Hagenow sein sollte, geschrieben; sie bitten um genauere Nachrichten darüber und teilen selbst mit, daß der Delphin in Ensißhein und Hzg. Albrecht von Österreich in Brisach weilten, die einander wider und fúr Botschaft täten; der König habe kürzlich u. a. an Basel geschrieben: wiewohl er etlicher mosse, als ihnen zu Ohren gekommen sei, ihnen sin ungnade zůgezogen hatte, daß ihm nicht lieb wäre, wenn ihnen von dem fremden Volk etwas widerfahre, das ihnen nit eben were; sie vertrauen darauf, daß der König ihr unschulde harnach baß vernemen, das die an im selbz nit sie, in mossen wir doch swerlich gegen sinen gnaden dargeben sint gesin; sie bitten um Antwort. (Straßburg AA 191 fol. 14 or. membr.; gedr. Schilter S. 976f.). [4] Der Rat von Augsburg scheint am 25. Okt. (So. vor Simonis et Jude apost.] noch nicht Ulber die Gesamtlage unterrichtet gewesen zu sein, da er an diesem Tage bei Frankfurt anfragte, wie sich die Kurfürster, Fiirsten, Herren und Stadte um Frankfurt herum gegenütber dem gemainen anslag verhalten, den der König, die Kurfürsten und andere Fürsten und Herren zu Nüremberg wider das fremde Volk gemacht und verkündigt haben, oder wie sie die Sache auszufihren meinen (Awgeburg s0 Missivbuch Va fol. 106an nr. 375 conc. chart.; Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482e fol. 186 or. membr.; Reg.: Wülcker S. 19). — Die Antwort Frankfurts darauf scheint nicht überliefert zu sein. [5] Nürnberg gab am 8. Nov. (So. vor Martini 44) den Gebrildern Heinrich und Wilhem Pawlstorffer und ähnlich an Georg Murher bekannt: Uns ist warhaftielich zu wissen worden, wie der grosser anslag, so der Röm. König mit den Kurfürsten und Fürsten widder das fremde volk 25 der Frantzoysen furgenomen hatten, sei aufgeslagen und erlengert worden biß auf sand Niclas tag schirstkumftig, wonach ihr euch richten mögt ; wir begehren, daz ir euch darzu schieket und euch Nov. 29 zu uns fugt, boi uns zu sein am suntag vor sand Andres tag, in massen wir euch dan bestellet haben. wer'es auch, daz in den sachen ein lenger aufslag gescheg, wollen wir euch auch wissen lassen (Nürnberg Briefbuch 17 fol. 146b-147a cop. chart.; unter dem Text: Similiter scribatura Jorgen 30 Murher zu Flugelßperg demptis verbis „in massen wir euch bestellet haben“, sed loco illorum scribatur ,in massen wir mit ewer erberkeit haben reden lassen“). [6] Einige Zeit später, am 14. Nov. (sabb. post Martini 1444), teilte Frankfurt dem Pf. Ludwig auf sein erneutes Ersuchen Ivom 7. Nov.] mit, es schicke den Bürger Utrichen Silberrate, damit er die Wagen zur Wagenburg besche. und so uwer furstliche gnade andere unsere gnedigen herren die 35 korfursten fursten herren ritterschaft und stede zu den sachen ziehen und tun, als uns des ein grosse notdorft bedunket, so meinen wir uns auch darinne zu halten und zu tun, daz wir hoffen in unsers gnedigisten herren des Romischen konges uwerer und anderer unserer gnedigen herren gnaden und gunsten zu sin und zu bliben. (Frankfurt 1482e fol. 196 conc. chart., Reg.: Wilcker S. 20) [ Am 25. Nov. (die b. Cathrine virg.) bat Nürnberg die Stadt Ulm um geheime Nachricht, s0 ob Ulm der Meinung set, daß nach Erstreckung des größeren Anschlags bis zum Niclastag der Feldzug noch vor sich gehen werde, und ob es mit seinen Bundesstadten das im Anschlag vorgeschene Kontingent daru schicken wolle (Nürnberg Briefb. 17 fol. 161 ab). [7a] Gleichzeitig teilte dieselbe Stadt threm Rats- herren Niclas Muffel mit: sie schreibe jetzt an Ulm wegen des zugs des andern anslags, wie aus bei- gefügter Abschrift zu erschen; treffe ihn der Bote in Ulm, so möge er den Brief zurückhalten und sich milndlich erkundigen; geschehe dies aber unterwegs, so solle er, falls er selbst in Ulm nichts erfahren habe, den Boten weiterlaufen lassen, auch möge er wegen derselben Angelegenheit in Nordlingen nach- fragen, wenn es ihm notwendig scheine. (Ebenda fol. 161b). [8] Am 26. Nov. (fer. 5. post Katherine virg. 44) antwortete der Rat zu Nürnberg auf ein Schreiben Frankjurts fvom 19. Nov. 1I, das itzund důrch etlich fürsten diser lande merklich gewerbe 50 und sampnung vorhanden sein, ob aber dieselben gewerbe wider das genant fremde volk dinen oder auf ander wege kert und gewant werden, konnen wir nach gestalt der leuft nicht gnuge bedenken. so haben wir auch itzund unser erfarüng bei ewren und unsern guton fründen von steten, wie sich die nach gelegenheit der sachen in den dingen meinen zû halten, also das wir noch nicht grûntlichen gewissen mügen, ob der zûg fürgang gewinnet oder nicht. ging or aber für sich, so meinen wir 55 darzů auch zů schiken. Weiterhin teilt Nürnberg mit, daß es von einer Befehdung der Stadte OR. 18 Okt. 25 NUr. 8 Dez. 6 NO. 14 NQ. 25 Dez. Nov. 26 10 15 45 Ort. 23 5 n) (. For. schribatur. 1 Unsere nr. 257, 11.
550 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. und sie meinen auch, ihre Freunde zu dem Tag gen Spijer zu senden. (Frankfurt 1482° fol. 176 conc.: gedr. Janssen II, 79f. nr. 113). [3] Die allgemeine Unsicherheit der Städte über den Fortgang des Anschlages gegen die Ar- magnaken laßst vor allem ein Schreiben des Bürgermeisters Ritter Hanns Rote und des Rates von Basel un Meister urd Rat zu Strußbury vom 23. Okt. (fer. 6. ante s. Symonis et Jude 444) erkennen: Straß- burg hätte ihnen nechst von dem Anschlage wider das fremde Volk, und besonders, daß Pf. Ludewig als Hauptmann mit andern Fürsten, Herren und Städten uf sunnentag nach sant Gallen tag um Hagenow sein sollte, geschrieben; sie bitten um genauere Nachrichten darüber und teilen selbst mit, daß der Delphin in Ensißhein und Hzg. Albrecht von Österreich in Brisach weilten, die einander wider und fúr Botschaft täten; der König habe kürzlich u. a. an Basel geschrieben: wiewohl er etlicher mosse, als ihnen zu Ohren gekommen sei, ihnen sin ungnade zůgezogen hatte, daß ihm nicht lieb wäre, wenn ihnen von dem fremden Volk etwas widerfahre, das ihnen nit eben were; sie vertrauen darauf, daß der König ihr unschulde harnach baß vernemen, das die an im selbz nit sie, in mossen wir doch swerlich gegen sinen gnaden dargeben sint gesin; sie bitten um Antwort. (Straßburg AA 191 fol. 14 or. membr.; gedr. Schilter S. 976f.). [4] Der Rat von Augsburg scheint am 25. Okt. (So. vor Simonis et Jude apost.] noch nicht Ulber die Gesamtlage unterrichtet gewesen zu sein, da er an diesem Tage bei Frankfurt anfragte, wie sich die Kurfürster, Fiirsten, Herren und Stadte um Frankfurt herum gegenütber dem gemainen anslag verhalten, den der König, die Kurfürsten und andere Fürsten und Herren zu Nüremberg wider das fremde Volk gemacht und verkündigt haben, oder wie sie die Sache auszufihren meinen (Awgeburg s0 Missivbuch Va fol. 106an nr. 375 conc. chart.; Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482e fol. 186 or. membr.; Reg.: Wülcker S. 19). — Die Antwort Frankfurts darauf scheint nicht überliefert zu sein. [5] Nürnberg gab am 8. Nov. (So. vor Martini 44) den Gebrildern Heinrich und Wilhem Pawlstorffer und ähnlich an Georg Murher bekannt: Uns ist warhaftielich zu wissen worden, wie der grosser anslag, so der Röm. König mit den Kurfürsten und Fürsten widder das fremde volk 25 der Frantzoysen furgenomen hatten, sei aufgeslagen und erlengert worden biß auf sand Niclas tag schirstkumftig, wonach ihr euch richten mögt ; wir begehren, daz ir euch darzu schieket und euch Nov. 29 zu uns fugt, boi uns zu sein am suntag vor sand Andres tag, in massen wir euch dan bestellet haben. wer'es auch, daz in den sachen ein lenger aufslag gescheg, wollen wir euch auch wissen lassen (Nürnberg Briefbuch 17 fol. 146b-147a cop. chart.; unter dem Text: Similiter scribatura Jorgen 30 Murher zu Flugelßperg demptis verbis „in massen wir euch bestellet haben“, sed loco illorum scribatur ,in massen wir mit ewer erberkeit haben reden lassen“). [6] Einige Zeit später, am 14. Nov. (sabb. post Martini 1444), teilte Frankfurt dem Pf. Ludwig auf sein erneutes Ersuchen Ivom 7. Nov.] mit, es schicke den Bürger Utrichen Silberrate, damit er die Wagen zur Wagenburg besche. und so uwer furstliche gnade andere unsere gnedigen herren die 35 korfursten fursten herren ritterschaft und stede zu den sachen ziehen und tun, als uns des ein grosse notdorft bedunket, so meinen wir uns auch darinne zu halten und zu tun, daz wir hoffen in unsers gnedigisten herren des Romischen konges uwerer und anderer unserer gnedigen herren gnaden und gunsten zu sin und zu bliben. (Frankfurt 1482e fol. 196 conc. chart., Reg.: Wilcker S. 20) [ Am 25. Nov. (die b. Cathrine virg.) bat Nürnberg die Stadt Ulm um geheime Nachricht, s0 ob Ulm der Meinung set, daß nach Erstreckung des größeren Anschlags bis zum Niclastag der Feldzug noch vor sich gehen werde, und ob es mit seinen Bundesstadten das im Anschlag vorgeschene Kontingent daru schicken wolle (Nürnberg Briefb. 17 fol. 161 ab). [7a] Gleichzeitig teilte dieselbe Stadt threm Rats- herren Niclas Muffel mit: sie schreibe jetzt an Ulm wegen des zugs des andern anslags, wie aus bei- gefügter Abschrift zu erschen; treffe ihn der Bote in Ulm, so möge er den Brief zurückhalten und sich milndlich erkundigen; geschehe dies aber unterwegs, so solle er, falls er selbst in Ulm nichts erfahren habe, den Boten weiterlaufen lassen, auch möge er wegen derselben Angelegenheit in Nordlingen nach- fragen, wenn es ihm notwendig scheine. (Ebenda fol. 161b). [8] Am 26. Nov. (fer. 5. post Katherine virg. 44) antwortete der Rat zu Nürnberg auf ein Schreiben Frankjurts fvom 19. Nov. 1I, das itzund důrch etlich fürsten diser lande merklich gewerbe 50 und sampnung vorhanden sein, ob aber dieselben gewerbe wider das genant fremde volk dinen oder auf ander wege kert und gewant werden, konnen wir nach gestalt der leuft nicht gnuge bedenken. so haben wir auch itzund unser erfarüng bei ewren und unsern guton fründen von steten, wie sich die nach gelegenheit der sachen in den dingen meinen zû halten, also das wir noch nicht grûntlichen gewissen mügen, ob der zûg fürgang gewinnet oder nicht. ging or aber für sich, so meinen wir 55 darzů auch zů schiken. Weiterhin teilt Nürnberg mit, daß es von einer Befehdung der Stadte OR. 18 Okt. 25 NUr. 8 Dez. 6 NO. 14 NQ. 25 Dez. Nov. 26 10 15 45 Ort. 23 5 n) (. For. schribatur. 1 Unsere nr. 257, 11.
Strana 551
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafon nr. 256-257. 551 5 seiner verainung nichts wisse, abgeschen von seiner eigenen Schädigung durch die Waldenfelser (Frankfurt 1482c fol. 205 or. membr., Nürnberg Briefb. 17 fol 162b.163" cop.; Reg. Wülcker S. 21). [9] Aufschlußreich für die Gesamtlage ist schließlich die Bemerhung des fFrankfurter Rats- nerren Hug Schelme in einem Brief aus Colen vom I. Dez. (Di. n. s. Andres 44) an Bürgermeister, Dez. 1 Schöffen und Rat von Frankfurt, worin u.a. mitgeteilt wird, das der forston keinor sich stello, uffen zu roissen wieder die Armengacken; Sch. habe aber gehort, daß der Erzbischoj von Köln eine Gesandt- schaft an die Armagnaken geschickt und um eine Anzahl HilfsnölkerI gegen seine Feinde gebeten habe (Frankfurt 1482e fol. 208 or. chart.). 10 257. Tagung gen. Fürsten und Städte auf Einladung des Pfalzgrafen vom 29. Okt. bis ƒ2./ Nov. in Speier: Versuche, den Abzug des Dauphin zu erwirken. 14dd Oktober 22 — No- vember 19. Auf die am 17. und 19. Okt. an die Stadte ergangenen Einladungen des Pjalzgrafen zum Speierer Tage (siche nr. 255, d und €) liefen teils zusagende, teils abschlägige Antworten ein. [Il Wahrend Frankfurt am 22. Okt. dem Pfalzgrafen u. a. am Schiuß burz mitteilen ließ, sie 15 meinen auch mit godes hulfe unsere frunde zu dem tage gein Spijer zu sonden (vgl. nr. 256,2). 2] antwortete Köln zunächst am 24. Okt. (dic 24. octobr. 44), es habe des Pfalzgrafen Schreiben van dem anslage intgain daz fromde folk etc. erst Freitag den 24. Okt. empfangen ; und as dan uns die sachen so kurz ankomen sijn, denken wir degelichs, daemit umbzogain ind nwern furstlichen gnaten daruf mit unsers selbs boetten eine antwerte wissen laissen. ind oeb wir unse frunde zo 20 Spijre nae innehalt uwer gnaten briefs umb kurzheit der zijt voeglichen nit enschicken, s0 bittet Köln, es unschuldigit zu haben (Köln Briefb. 17 fol. 583 cop. chart; Reg. in Mitth. Stadt-A. Köln 22, 70 und 24, 174). — Es beglaubigte dann aber doch am 26. Okt. (die vicesima sexta octobr. 44] die Rats- herren Herman von Glesch und Johann von Stommel beim Pfalzgrafen in Sachen des Anschlages gegen das fremde Volk (Köln a.a.O. fol. 595; Reg. in Mitth. 22, 71 und 24, 174). [3] Bürgermeister Hans Rote und der Rat zu Basel schrieben am 25. Okt. (dis domin. ante on. 25 Simonis et Jude ap. M) auf die Einladung des Pfalzgrajen, stärker, als im kgl. Anschlage vorgeschen? mit Wagen zur Wagenburg, Büchsen und anderem Gezeug 8 Tage vor Martini um Straßburg zu sein Nov. 4 OR. 28 und auch ihre Ratsfreunde mit Vollmacht gen Spire zum Tage, der auf Symonis et Jude angesetzt sei, zu schicken: sie seien infolge der Bedrohung durch den Delphin und auch wegen Feindschaft, 30 die sie von Herren, Riltern und Knechten deutscher Lande szu erleidenJ haben, wodurch ihnen alle Straßen versperrt seien, verhindert, ihre Ratsfraunde nuch Spire au schicken; ain bitten dashalh, sie für entschuldigt zu halten (Straßburg AA 191 fol. 28 cop. churt., Beilage zum hier solgerden Brief an Straßburg: gedr. Schilter S. 961 f.]. — Von diesem Schreiben wurde am gleichen Tage Straßburg durch Bacel in Kenntnis gesetzt und dazu gebeten, hortent ir unser in den sachen iena zû unglimpf 35 gedenken, sic zem besten zu verantworten und ihnen den Abschied des Tages zu Speier mitzuteilen (Straß- burg AA 191 fol. 29 or. membr.). [ Straßburg selbst erwähnte in einem (in uncerer nr. 246, 2 mitgeteilten) Schreiben ar Schlett- stadt vom 30. Okt. eingangs, daß es seine Botschaft au dem vom Pfalzgrajen Ludwig auf Okt. 28 nach Speier anberaumten Tag gesandt hälte (vgl. das Reg. bei Witte, Regg. v. Baden 6367). [5] Unter den Berichten vom Tage steht das Schreiben der 3 Straßburger Gesandten Hans von Mûlnheim ritter der elter, Ulrich Bock der elter und Lienhart Drachenfeil3 altameister vom 31. Okt. (Sa. vor aller heiligen) 44 an Meister und Rat voran; es lautet: Olč. 31 Wir enbieten usw. und lont uch wissen, das wir uf dunderstag fruge gon Spire koment, Okt. 29 nochdem und ir uns ußgefertiget hant, und fündent aldo unsern herren von Mentze, unsern 45 herren herzowe Ludewig, herzog Otten, grave Ludewig von Würtenberge, den bischof von Spire, den graven von Katzenelenbouwen und vil ander gräffen herren ritter und knehte und von den stetten Spire Würmßa Mëntze Franckfurt Nürenberg Winppfen und darnoch zwéne der vereinunge der Swebeschen stette. also worent die herren zu stunt versamelt und schihten noch den stetten. und hup grave Hesse von Lyningen der hoffemeister an und 50 erzalte den handel, wie unser hêrre herzowe Ludewige sich beworben und understanden hette, dem fromden vôlke widerstant zû tunde, ouch wie ime des riches baner und houbtman zů sinde von unserm herren dem kunige enpfolen wer'3, und batt, ime in den sachen zû roten, 25 40 Okt. 24 Ožt. 26 a) em. Vorl. terschrieben Wůrßm. 1 Vgl. auch Hansen. Westjalen u. Rheinland 55 S. 76. 2 Vgl. Mnsere nr. 216. 3 Vgl. unsere nr. 219,
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafon nr. 256-257. 551 5 seiner verainung nichts wisse, abgeschen von seiner eigenen Schädigung durch die Waldenfelser (Frankfurt 1482c fol. 205 or. membr., Nürnberg Briefb. 17 fol 162b.163" cop.; Reg. Wülcker S. 21). [9] Aufschlußreich für die Gesamtlage ist schließlich die Bemerhung des fFrankfurter Rats- nerren Hug Schelme in einem Brief aus Colen vom I. Dez. (Di. n. s. Andres 44) an Bürgermeister, Dez. 1 Schöffen und Rat von Frankfurt, worin u.a. mitgeteilt wird, das der forston keinor sich stello, uffen zu roissen wieder die Armengacken; Sch. habe aber gehort, daß der Erzbischoj von Köln eine Gesandt- schaft an die Armagnaken geschickt und um eine Anzahl HilfsnölkerI gegen seine Feinde gebeten habe (Frankfurt 1482e fol. 208 or. chart.). 10 257. Tagung gen. Fürsten und Städte auf Einladung des Pfalzgrafen vom 29. Okt. bis ƒ2./ Nov. in Speier: Versuche, den Abzug des Dauphin zu erwirken. 14dd Oktober 22 — No- vember 19. Auf die am 17. und 19. Okt. an die Stadte ergangenen Einladungen des Pjalzgrafen zum Speierer Tage (siche nr. 255, d und €) liefen teils zusagende, teils abschlägige Antworten ein. [Il Wahrend Frankfurt am 22. Okt. dem Pfalzgrafen u. a. am Schiuß burz mitteilen ließ, sie 15 meinen auch mit godes hulfe unsere frunde zu dem tage gein Spijer zu sonden (vgl. nr. 256,2). 2] antwortete Köln zunächst am 24. Okt. (dic 24. octobr. 44), es habe des Pfalzgrafen Schreiben van dem anslage intgain daz fromde folk etc. erst Freitag den 24. Okt. empfangen ; und as dan uns die sachen so kurz ankomen sijn, denken wir degelichs, daemit umbzogain ind nwern furstlichen gnaten daruf mit unsers selbs boetten eine antwerte wissen laissen. ind oeb wir unse frunde zo 20 Spijre nae innehalt uwer gnaten briefs umb kurzheit der zijt voeglichen nit enschicken, s0 bittet Köln, es unschuldigit zu haben (Köln Briefb. 17 fol. 583 cop. chart; Reg. in Mitth. Stadt-A. Köln 22, 70 und 24, 174). — Es beglaubigte dann aber doch am 26. Okt. (die vicesima sexta octobr. 44] die Rats- herren Herman von Glesch und Johann von Stommel beim Pfalzgrafen in Sachen des Anschlages gegen das fremde Volk (Köln a.a.O. fol. 595; Reg. in Mitth. 22, 71 und 24, 174). [3] Bürgermeister Hans Rote und der Rat zu Basel schrieben am 25. Okt. (dis domin. ante on. 25 Simonis et Jude ap. M) auf die Einladung des Pfalzgrajen, stärker, als im kgl. Anschlage vorgeschen? mit Wagen zur Wagenburg, Büchsen und anderem Gezeug 8 Tage vor Martini um Straßburg zu sein Nov. 4 OR. 28 und auch ihre Ratsfreunde mit Vollmacht gen Spire zum Tage, der auf Symonis et Jude angesetzt sei, zu schicken: sie seien infolge der Bedrohung durch den Delphin und auch wegen Feindschaft, 30 die sie von Herren, Riltern und Knechten deutscher Lande szu erleidenJ haben, wodurch ihnen alle Straßen versperrt seien, verhindert, ihre Ratsfraunde nuch Spire au schicken; ain bitten dashalh, sie für entschuldigt zu halten (Straßburg AA 191 fol. 28 cop. churt., Beilage zum hier solgerden Brief an Straßburg: gedr. Schilter S. 961 f.]. — Von diesem Schreiben wurde am gleichen Tage Straßburg durch Bacel in Kenntnis gesetzt und dazu gebeten, hortent ir unser in den sachen iena zû unglimpf 35 gedenken, sic zem besten zu verantworten und ihnen den Abschied des Tages zu Speier mitzuteilen (Straß- burg AA 191 fol. 29 or. membr.). [ Straßburg selbst erwähnte in einem (in uncerer nr. 246, 2 mitgeteilten) Schreiben ar Schlett- stadt vom 30. Okt. eingangs, daß es seine Botschaft au dem vom Pfalzgrajen Ludwig auf Okt. 28 nach Speier anberaumten Tag gesandt hälte (vgl. das Reg. bei Witte, Regg. v. Baden 6367). [5] Unter den Berichten vom Tage steht das Schreiben der 3 Straßburger Gesandten Hans von Mûlnheim ritter der elter, Ulrich Bock der elter und Lienhart Drachenfeil3 altameister vom 31. Okt. (Sa. vor aller heiligen) 44 an Meister und Rat voran; es lautet: Olč. 31 Wir enbieten usw. und lont uch wissen, das wir uf dunderstag fruge gon Spire koment, Okt. 29 nochdem und ir uns ußgefertiget hant, und fündent aldo unsern herren von Mentze, unsern 45 herren herzowe Ludewig, herzog Otten, grave Ludewig von Würtenberge, den bischof von Spire, den graven von Katzenelenbouwen und vil ander gräffen herren ritter und knehte und von den stetten Spire Würmßa Mëntze Franckfurt Nürenberg Winppfen und darnoch zwéne der vereinunge der Swebeschen stette. also worent die herren zu stunt versamelt und schihten noch den stetten. und hup grave Hesse von Lyningen der hoffemeister an und 50 erzalte den handel, wie unser hêrre herzowe Ludewige sich beworben und understanden hette, dem fromden vôlke widerstant zû tunde, ouch wie ime des riches baner und houbtman zů sinde von unserm herren dem kunige enpfolen wer'3, und batt, ime in den sachen zû roten, 25 40 Okt. 24 Ožt. 26 a) em. Vorl. terschrieben Wůrßm. 1 Vgl. auch Hansen. Westjalen u. Rheinland 55 S. 76. 2 Vgl. Mnsere nr. 216. 3 Vgl. unsere nr. 219,
Strana 552
552 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1144. sit der tag dohin beromet wêre, anslege zû tünde, wie man die sache verhandeln solte, dem volke mit strite zû widerston; und uf das die fursten und herren wüstent, was unser herre der pfalzgrafe wûste, so welte er in sagen, das die zwëne fúrsten von Triere und von Kôlle mit des kuniges von Franckrich botschaft bi ime zu Germerßheim gewesen werent und hettent in gebetten, daran zû sinde und lossen tedingen, ob man das fromde vôlk one groß blût- vergiessen und abgang des adels uß dem riche getedingen mohte, das er1 in aber abgeslagen hette; und wer’ also ganz sine meinunge, in das velt zu zieben, uf das menglich sehen müste, sôlte semlichm völke nit widerstant beschehen, das daz sin schult nit enwêre. und in der rede koment unserm herren dem pfalzgraven zwen briefe. do der eine brief seite von herzôwe Okt. 30 Albrêht, darinne er in bittet, zu Spire zû harren unz uf fritag zu naht. so welle er sine dreffe- liche botschaft bi ime han, item der ander weis von marggrave Albrehten, darinne er in batt, Okt. 30 das er zû Spire hârte unz uf fritag zû naht, so wolte er perschônlichen bi ime sin. uf das warta dem meren teil herren und stetten geroten, das man der botschaft beiten solte ; was man denn von in verstunde, kûnde man sich deste baß darnoch gerihten. der rot aber unserm herren dem pfalzgrafen nit gefiel und meine, das man dem anslage noch rotslagete. was sú ioch 15 brehten, wer’ so vil erbeit verlorn, ob man sin nit bedürfte; oùch das man den rot enger zuge. das also beschach. und sint also etteliche von den herren und viere von den stetten darzů geordent und bi-einander gewesen. do hant der herren rete vürgenomen, das su gerne wissen woltent, was die stette noch irme vermôgen vurbasser dozů tun woltent. denne man die summe meren mûste, umb das man dem vôlk deste baß einen widerstant geben möhte; so woltent 20 die herren, die also zü Spire sint, oûch dazů tun noch irme vormôgen und denne den anslagk anslagen, wie man sich in dem velde halten wúrde. do aber ettelicher der stette frunde mei- nunge gewesen ist, das su nit mit maht do sint ; aber wie su unserm horren herzôge Ludewigen. uf den ersten anslag zůgeseit hant, dobi lossent sú das bliben. etteliche habent gesprochen, sôllichs an ir frúnt zu bringen, etteliche habent gesprochen, su habent mine herron me zûgeseit, 25 denne in dem ersten anslage was, und habent die ouch geschicket gon Stroßburg, und unserm herren herzôge Ludewige geret; keme man in daz velt, sú truwetent, ire frunde soltent me darbi schicken, das sine gnode ein gefallen darinne haben solte. und also ist kein anslagk noch geschehen und kúnnent uns nit verston, wie sich der zügk anlosson wil, nochdem wir die herren merkent und ouch die stette geantwurt hant. und daruf so sint wir gangen zü 30 unserm herren herzôge Ludewigen und sinen gnoden erzalt, in wellicher moße sine rete mit úch zů Stroßburg geret hant und wie ir úch des fromden völks zû dem zûge geeiniget hant und uf sôllichs die üwern geordent, in das velt mit sinen gnoden zu zichen, des ir alle tage gewartig und gehorsam sint zu tünde; und dobi sinen gnoden geseit, in den sachen noch sime bogeren gewillig gewesen sint und me geton habent noch uwern anligenden sachen, denne 35 úch gebúrt zû tunde, und domit sine gnode gebetten, das er ansehen welle gelegenheit dis landes und geneiget welle sin zû dem zuge, daz der fur sich gee, durch daz dem fromden volke widerstanden werden môge, das oüch ein große notdurften ist, mit vil worten, die darzů gebúrt und darzû gehôrt hant, also wir des ein ganz ufsehen und getruwen zu sinen gnoden hant; das wellent ir umb sine gnode verdienen. wir habent oûch mit sinen gnoden geret, 40 wie úch min herre von Kôlle und Triere geschriben hant und ir in geantwûrt hant und ouch was su mit uch geret hant und wie su von úch gescheiden sint, mit vil worten, die dazû gedient hant. also hat uns sine gnode lossen antwûrten, er welle sich daruf bedenken und uns ein Okt. 31 antwûrten geben unz uf hûte sampstage früge. und verslont nit anderß von der sinen, denne daz er solliche rede von uns in g€tem ufgenomen habe. marggraffe Albreht von Branden- 45 burg ist noch nit komen, darumb wir uns versehent, das wir deste lenger bliben müssent. wie sich unser sache vurbasser verhandelt, schribent wir úch oder sagent es úch selber. wis- 5 10 a.) wohl ru vrgäneen von. 1 Der König von Frankreich.
552 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1144. sit der tag dohin beromet wêre, anslege zû tünde, wie man die sache verhandeln solte, dem volke mit strite zû widerston; und uf das die fursten und herren wüstent, was unser herre der pfalzgrafe wûste, so welte er in sagen, das die zwëne fúrsten von Triere und von Kôlle mit des kuniges von Franckrich botschaft bi ime zu Germerßheim gewesen werent und hettent in gebetten, daran zû sinde und lossen tedingen, ob man das fromde vôlk one groß blût- vergiessen und abgang des adels uß dem riche getedingen mohte, das er1 in aber abgeslagen hette; und wer’ also ganz sine meinunge, in das velt zu zieben, uf das menglich sehen müste, sôlte semlichm völke nit widerstant beschehen, das daz sin schult nit enwêre. und in der rede koment unserm herren dem pfalzgraven zwen briefe. do der eine brief seite von herzôwe Okt. 30 Albrêht, darinne er in bittet, zu Spire zû harren unz uf fritag zu naht. so welle er sine dreffe- liche botschaft bi ime han, item der ander weis von marggrave Albrehten, darinne er in batt, Okt. 30 das er zû Spire hârte unz uf fritag zû naht, so wolte er perschônlichen bi ime sin. uf das warta dem meren teil herren und stetten geroten, das man der botschaft beiten solte ; was man denn von in verstunde, kûnde man sich deste baß darnoch gerihten. der rot aber unserm herren dem pfalzgrafen nit gefiel und meine, das man dem anslage noch rotslagete. was sú ioch 15 brehten, wer’ so vil erbeit verlorn, ob man sin nit bedürfte; oùch das man den rot enger zuge. das also beschach. und sint also etteliche von den herren und viere von den stetten darzů geordent und bi-einander gewesen. do hant der herren rete vürgenomen, das su gerne wissen woltent, was die stette noch irme vermôgen vurbasser dozů tun woltent. denne man die summe meren mûste, umb das man dem vôlk deste baß einen widerstant geben möhte; so woltent 20 die herren, die also zü Spire sint, oûch dazů tun noch irme vormôgen und denne den anslagk anslagen, wie man sich in dem velde halten wúrde. do aber ettelicher der stette frunde mei- nunge gewesen ist, das su nit mit maht do sint ; aber wie su unserm horren herzôge Ludewigen. uf den ersten anslag zůgeseit hant, dobi lossent sú das bliben. etteliche habent gesprochen, sôllichs an ir frúnt zu bringen, etteliche habent gesprochen, su habent mine herron me zûgeseit, 25 denne in dem ersten anslage was, und habent die ouch geschicket gon Stroßburg, und unserm herren herzôge Ludewige geret; keme man in daz velt, sú truwetent, ire frunde soltent me darbi schicken, das sine gnode ein gefallen darinne haben solte. und also ist kein anslagk noch geschehen und kúnnent uns nit verston, wie sich der zügk anlosson wil, nochdem wir die herren merkent und ouch die stette geantwurt hant. und daruf so sint wir gangen zü 30 unserm herren herzôge Ludewigen und sinen gnoden erzalt, in wellicher moße sine rete mit úch zů Stroßburg geret hant und wie ir úch des fromden völks zû dem zûge geeiniget hant und uf sôllichs die üwern geordent, in das velt mit sinen gnoden zu zichen, des ir alle tage gewartig und gehorsam sint zu tünde; und dobi sinen gnoden geseit, in den sachen noch sime bogeren gewillig gewesen sint und me geton habent noch uwern anligenden sachen, denne 35 úch gebúrt zû tunde, und domit sine gnode gebetten, das er ansehen welle gelegenheit dis landes und geneiget welle sin zû dem zuge, daz der fur sich gee, durch daz dem fromden volke widerstanden werden môge, das oüch ein große notdurften ist, mit vil worten, die darzů gebúrt und darzû gehôrt hant, also wir des ein ganz ufsehen und getruwen zu sinen gnoden hant; das wellent ir umb sine gnode verdienen. wir habent oûch mit sinen gnoden geret, 40 wie úch min herre von Kôlle und Triere geschriben hant und ir in geantwûrt hant und ouch was su mit uch geret hant und wie su von úch gescheiden sint, mit vil worten, die dazû gedient hant. also hat uns sine gnode lossen antwûrten, er welle sich daruf bedenken und uns ein Okt. 31 antwûrten geben unz uf hûte sampstage früge. und verslont nit anderß von der sinen, denne daz er solliche rede von uns in g€tem ufgenomen habe. marggraffe Albreht von Branden- 45 burg ist noch nit komen, darumb wir uns versehent, das wir deste lenger bliben müssent. wie sich unser sache vurbasser verhandelt, schribent wir úch oder sagent es úch selber. wis- 5 10 a.) wohl ru vrgäneen von. 1 Der König von Frankreich.
Strana 553
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 257. 553 sent, daz unser herre herzôge Ludewige des bobesten dohter zû der e genomen hat 1. uf sampstag vor aller heiligen tag 44. (Straßburg AA 192 fol. 3 or. chart.; gedr. Schilter S. 990ff.; Regest Witte. Regs.v. Baden 3, nr. 6369). geben [6] Zweck und Umjang des Tages laßi am besten das Schreiben des Ptalzgrafen an Straßburg 5 vom 2. Nov. aus Spire (in die omnium animarum 44) erkennen: Als der Röm. König einen Anschlag wider das fremde Volk getan und ausgeschrieben habe, 8 Tage vor St. Martin umb Spier zu sein, darauf er [Pf.) von des Königs wegen gemahnt und Nov. 4 šich seibst beworben habe, of dieselbe zit zu zihen, um dem fremden Volk Widerstand zu leisten, und als er einen gemeinen tag fursten und stetten of dieselbe zit gein Spier bescheiden hätte, 1o den zugk zu dem nutzlichsten und beqwemlichsten nach gemeinem rate furzunemen, so sei Mgf. Albrecht zu Brandenburg of diesclbe zit gein Spier gekommen und habe erzählt, wie der Röm. König die Fürsion Hzg. Albrecht von Osterreich, Mgf. Jacob zu Baden, Of. Utrich zu Wir- tenberg und ihn geschickt habe, mit dem Delphin zu reden und zu werben, das solich folke von dem rich und uß den landen abezihen wolle; und nach vil reden und tedingen und ernstlichen 15 flisse haben dieselben Fürsten im besten und grossern schaden und blutvergissen zu verhuten geredt, daß der Delphin und sein Volk bis auf So. nach s. Elizabet tag nit witer griffen drengen Nos. 22 oder beschedigen solle, und wollen in der zit versuchen, ob man die Sachen zu gutem bringen und des Volks ledig werden möge; and uiewchl der Pfalzgraf sich ganz zu dem Zuge gestalt hätte und ihm solicher bestant und ofschlag swere sci, habe er dock im besten nach gemeinem rate 20 darinne gewilliget. Deshalb widerbiete er ihnen zu diezer Zeit, und falls die Sache in der gen. Zeit nit zu gutem queme, daß dann die Deutschen. Lande von dem fremden Volk und seinen Schand- taten furbaß vermitten und geweret und das Folk ußer Dutsche lande bracht werden möge, 80 mahne er sie von des Röm. Königs wegen als sein oberster Reichshauptmann, uf s. Niclas tag nehstkompt geruste zu sein mit ganzer macht zu rosse und zu fusse forter zum Widerstand 25 gegen das fremde Volk, wie er ihnen auch nehst geschrieben habe; sie möchten sich das zu herzen geen und uns daran nit lassen, als er ihnen getraue; wird das freundlich gegen sie erkennen, da das gen. Volk dem Reich, ihm und andern Fürsten, Grafen, Herren, Ritterschaft und Städten grossen merglichen schaden getan hat und tegelich tut (Straßburg AA 181 fol. 15 or. chart. lit. cl.; Regest: Witte, Regg. v. Baden nr. 6370, aber mit Dat. NGv. 1). Dez. 6 Nov. 2 80 [7] Es ist bemerkenswert, daß neben der ganz vordringlichen Armagnaken-Angelegenheit auch anderes noch in Speier besprochen und verhandelt worden ist: Am 2. Nov. kam in Speier cine Teidigung in den Zwistigkeiten des Erzbischofs von Mainz und des Pfolzgrafen Ludwig mit der Stadt Mainz zustande (vgl. Charlotten- bwrg Geh. H.-A. Repertorium z. Bamberger Archiv sub A VI. nr. 420). — Mgl. Albrecht von 35 Brandenburg, Hzg. und Pf. Otto und Gf. Ludwig von Württemberg erklaren an diesem Tage (Speier in die communi animarum omnium fidelium 1444), daß Ebf. Dietherich von Mains und Pf. Nou. 2 Ludwig wegen der oben gen. Irrungen au Mgf. Albrecht gekommen seien und dieser mit ihrer [144R/ Zustimmung zwischen heute und Joh. bapt. einen Rechtstag für sie ansetzen werde (Würzburg Juni 24 St.-A. Mainz-Aschaffenb. Ingruss.-Buch nr. 25 fol. 105b-106a cop. membr.). [8] Der Pfalzgraf verständigte dann am 2. Nov. Bürgermeister und Rat zu Colne über die Beschlüsse des Speierer Tages zum allgemcinen Anschlag durch das folgende Schreiben: Als ir of iczund sant Symons und Jude tag uwer bottschaft zu uns gein Spier geschickt und von oxt. 28 dem anslage, als danne unser gnediger herre der Romsche konig widder das fremde volke uB Franckriche, das itzund in diesen landen liget, angeslagen hat, so verre daz uch beruret, 45 reden lassen hant und uwer anligend noit, damit die Nyderlande bij dem Rine von kriegs wegena, und auch der stat von Colne beswerungo erzelet und nach gelegenheit der Niderlande uns 40 a) hier lekli ein Verb. etuu hekumert sin. 1 Hier kunn nur von einer Verlobung îes Pfalagrafen mit Margarethe von Savoyen, Tochter des P. Felix, die Rede sein: die Heirat fand erst am 18. Okt. 1415 statt (vgl. Isenburg 1, 31).
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 257. 553 sent, daz unser herre herzôge Ludewige des bobesten dohter zû der e genomen hat 1. uf sampstag vor aller heiligen tag 44. (Straßburg AA 192 fol. 3 or. chart.; gedr. Schilter S. 990ff.; Regest Witte. Regs.v. Baden 3, nr. 6369). geben [6] Zweck und Umjang des Tages laßi am besten das Schreiben des Ptalzgrafen an Straßburg 5 vom 2. Nov. aus Spire (in die omnium animarum 44) erkennen: Als der Röm. König einen Anschlag wider das fremde Volk getan und ausgeschrieben habe, 8 Tage vor St. Martin umb Spier zu sein, darauf er [Pf.) von des Königs wegen gemahnt und Nov. 4 šich seibst beworben habe, of dieselbe zit zu zihen, um dem fremden Volk Widerstand zu leisten, und als er einen gemeinen tag fursten und stetten of dieselbe zit gein Spier bescheiden hätte, 1o den zugk zu dem nutzlichsten und beqwemlichsten nach gemeinem rate furzunemen, so sei Mgf. Albrecht zu Brandenburg of diesclbe zit gein Spier gekommen und habe erzählt, wie der Röm. König die Fürsion Hzg. Albrecht von Osterreich, Mgf. Jacob zu Baden, Of. Utrich zu Wir- tenberg und ihn geschickt habe, mit dem Delphin zu reden und zu werben, das solich folke von dem rich und uß den landen abezihen wolle; und nach vil reden und tedingen und ernstlichen 15 flisse haben dieselben Fürsten im besten und grossern schaden und blutvergissen zu verhuten geredt, daß der Delphin und sein Volk bis auf So. nach s. Elizabet tag nit witer griffen drengen Nos. 22 oder beschedigen solle, und wollen in der zit versuchen, ob man die Sachen zu gutem bringen und des Volks ledig werden möge; and uiewchl der Pfalzgraf sich ganz zu dem Zuge gestalt hätte und ihm solicher bestant und ofschlag swere sci, habe er dock im besten nach gemeinem rate 20 darinne gewilliget. Deshalb widerbiete er ihnen zu diezer Zeit, und falls die Sache in der gen. Zeit nit zu gutem queme, daß dann die Deutschen. Lande von dem fremden Volk und seinen Schand- taten furbaß vermitten und geweret und das Folk ußer Dutsche lande bracht werden möge, 80 mahne er sie von des Röm. Königs wegen als sein oberster Reichshauptmann, uf s. Niclas tag nehstkompt geruste zu sein mit ganzer macht zu rosse und zu fusse forter zum Widerstand 25 gegen das fremde Volk, wie er ihnen auch nehst geschrieben habe; sie möchten sich das zu herzen geen und uns daran nit lassen, als er ihnen getraue; wird das freundlich gegen sie erkennen, da das gen. Volk dem Reich, ihm und andern Fürsten, Grafen, Herren, Ritterschaft und Städten grossen merglichen schaden getan hat und tegelich tut (Straßburg AA 181 fol. 15 or. chart. lit. cl.; Regest: Witte, Regg. v. Baden nr. 6370, aber mit Dat. NGv. 1). Dez. 6 Nov. 2 80 [7] Es ist bemerkenswert, daß neben der ganz vordringlichen Armagnaken-Angelegenheit auch anderes noch in Speier besprochen und verhandelt worden ist: Am 2. Nov. kam in Speier cine Teidigung in den Zwistigkeiten des Erzbischofs von Mainz und des Pfolzgrafen Ludwig mit der Stadt Mainz zustande (vgl. Charlotten- bwrg Geh. H.-A. Repertorium z. Bamberger Archiv sub A VI. nr. 420). — Mgl. Albrecht von 35 Brandenburg, Hzg. und Pf. Otto und Gf. Ludwig von Württemberg erklaren an diesem Tage (Speier in die communi animarum omnium fidelium 1444), daß Ebf. Dietherich von Mains und Pf. Nou. 2 Ludwig wegen der oben gen. Irrungen au Mgf. Albrecht gekommen seien und dieser mit ihrer [144R/ Zustimmung zwischen heute und Joh. bapt. einen Rechtstag für sie ansetzen werde (Würzburg Juni 24 St.-A. Mainz-Aschaffenb. Ingruss.-Buch nr. 25 fol. 105b-106a cop. membr.). [8] Der Pfalzgraf verständigte dann am 2. Nov. Bürgermeister und Rat zu Colne über die Beschlüsse des Speierer Tages zum allgemcinen Anschlag durch das folgende Schreiben: Als ir of iczund sant Symons und Jude tag uwer bottschaft zu uns gein Spier geschickt und von oxt. 28 dem anslage, als danne unser gnediger herre der Romsche konig widder das fremde volke uB Franckriche, das itzund in diesen landen liget, angeslagen hat, so verre daz uch beruret, 45 reden lassen hant und uwer anligend noit, damit die Nyderlande bij dem Rine von kriegs wegena, und auch der stat von Colne beswerungo erzelet und nach gelegenheit der Niderlande uns 40 a) hier lekli ein Verb. etuu hekumert sin. 1 Hier kunn nur von einer Verlobung îes Pfalagrafen mit Margarethe von Savoyen, Tochter des P. Felix, die Rede sein: die Heirat fand erst am 18. Okt. 1415 statt (vgl. Isenburg 1, 31).
Strana 554
554 Reinhstag zn Niirnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. als einen heubtmann und stathalter des heiligen richs uch mit dem anslage zu begnaden ge- betten hant: da haben wir mit rate unser frunde uwern guten willen und gehorsam, als ir danne zu dom heiligen riche und uns tragent und habent, und auch die vorgerurt kriege des Nyderlandes angeschen und uch mit gutem willen of funfzig reisigen mit gleven, darunder hundert gewapent wol erzugter sin, bliben lassen. also ob ir der reisigen bij uch nit ofbringen mochtent, so wollen wir uch zu besunder gunst bestellen einen heubtmann gravengenoiß von uwern wegen dem heiligen riche und uns zu dem anslage, der mit gots hilf zu sant Niclas tag nehstkompt zugeen wirdet, dem fremden volke widderstant zu tunde ; und das ir uns die funfzig mit gleven von uwern wegen zu bestellen und uBrichten und auch fur costen und scha- den zweitusent gulden geben und bezalen sollent, die lute zu halten den zug ganz uß, wielange 10 derselbe zug weren wirdet; und ob die lute zu dem zuge an die herberge qwemen und danne der zug wendig wurde, so soltent ir uns nit mee danne funfhundert gulden davon geben und uBrichten ; wurde aber der zug volgeen, wielange danne derselbe zug weret, so sollent ir uns doch nit mee, danne die zweitusent gulden schuldig sin und bezalen, als vorgeschrieben stet. und was uwer meinunge herinne ist und ir tun wollent, das sollent ir uns in den nebsten acht 15 Nov. 18 tagen nach sant Martins tag nehstkompt widder wissen lassen. datum Spire ipsa die bea- Nov. 2 tarum animarum anno etc. 40 quarto (Köln Stadt-A. Urk. B 424 or. chart.; über der Adresse gleich- zeitiger [Kölner] Vermerk: Littera ducis Ludovici super conclusis per amicos civitatis contra lune ante Martini. — Reg.: Mitth. St.-A.Köln 24, 174). Nov. 9 Armeniacenses et gentes Gallicanas. Dez. 6 5 Nou. 4 [9] Aus dem anschließenden Städte-Briefwechsel üher den Erfolg der Tagung begegnet zunächst 20 das Schreiben Nürnbergs vom 4. Nov. an seinen [nach Speier abgeordneten] Ratsherren Berthold Nutzel: Lieber Berchtold. deinen brieve gelegenheit des tags zu Speir antreffende haben wir mit seiner inhalt wol vernomen. und uf das ist unser meinung, ob sich die sache villeicht ver- ziehen und lengern wurde, das du uns dann ie, so oft dich dus not zu sein bedunkt, gestalt der sachen und loufte verkundst, uns dester baß wissen zu halten, wir wollen auch mit unserm zeuge des andern 25 anslags verziehen, unz du uns darumb schreibst oder gelegenhoit der ding muntlich zu erkennen gibst. datum feria 4. post omnium sanctorum (Nurnberg Briofb. 17 fol. 140b). Okč. 28 Okt. 31 Nuv. II [10] Eingehend berichtet dann ein Schreiben von Bürgermeister und Rat zu Mainz on dis Ratgeben der Stadl zu Augsburg über Besprechungen gen. Fürsten in Speier wegen einer zwischen Mgf. Albrecht von Brandenburg und dem Dauphin für den 11. Nov. verabredeten Zusammenkunft: 30 als ir uns von wegen des anslags, dürch --- den Romischen konig etc., auch dürch die ... kůr- fursten und andere fursten und herren zů Nurnberg gemacht und vorkündet wieder daz fremde folk, geschriben und under andorn gepetten hubent, üch wissen zû lassen, so viel und uns wissiglich sij, wie sich zu solichen sweren Icûfen unser gnedige herren die kurfursten und andere fursten herren und stette bi und umb uns halten und die sachen vor hant zü nemen meinon, wie dann üwer brief mit mee worten davon ußwiset ctc., hann wir verstanden und lassen ůwer ersamkeit früntlich wissen, wie daz unser gnedige horren herzog Lüdwig der pfalzgrave, unsor herre von Mencze, unser herre herzog Otte, darzů andere viel graven herren ritter knechte und etweviel der stette erbere sendebotten und aûch die unsere of sanct Symon und Jüdi tag nest vergangen als von der obgemelten sachen und anslags wegen of eime tage zů Spier bi-einander gewesen sin, zû denselben 40 und dorselbs gein Spier ist of samißtag darnach kommen der hochgeborn furst und horre her Al- brecht marggraff zů Brandenburg ete., unser gnedigor herre, der danne of die zijt bi dem Delphin, des konigs von Franckerich son, gewesen was und umb oinen gutlichen tag und bestand mit dem obgemelten Delphin gerodt, den er auch umb sanct Marthins tag oder labi ungeverlich zu leisten of die zijt gewilliget hatte, so ferre unser herren die fursten obgemelt des auch verfolgen und zu 45 domselben gutlichen tage kommen odor ir frûnde schicken wulten, des beriedten sich nu die obge- rurten fürsten ezliche a tage, was ien dorin zu thûn oder zu lassen were. indem und ee der boradt ende und besliessunge hatte, so furen die unsere von danne ander unser anligender trefflicher sachen halber, also das sie der sachen dheinen besloß oder ende verhorten, wie nû dorûmb, wir hann nach der hand verstanden, das unser obgemelten herren die kürfursten und andere fursten einen 50 gutlichen tag und bestand mit dem Delphin zu leisten ofgenommen haben und der umb sanct. Marthins tag" nest kommende sin solle, wir verstan aber nicht, woe oder un welcher stalb. dil ist uns zû diser zijt kundig und furbasser an demn ende nicht. Wollen, sobald sie mehr rissen, das mit- 35 Nov. II a) Vorl. wiederholt ezliche. 1 Vgl. unsere nr. 246. 55
554 Reinhstag zn Niirnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. als einen heubtmann und stathalter des heiligen richs uch mit dem anslage zu begnaden ge- betten hant: da haben wir mit rate unser frunde uwern guten willen und gehorsam, als ir danne zu dom heiligen riche und uns tragent und habent, und auch die vorgerurt kriege des Nyderlandes angeschen und uch mit gutem willen of funfzig reisigen mit gleven, darunder hundert gewapent wol erzugter sin, bliben lassen. also ob ir der reisigen bij uch nit ofbringen mochtent, so wollen wir uch zu besunder gunst bestellen einen heubtmann gravengenoiß von uwern wegen dem heiligen riche und uns zu dem anslage, der mit gots hilf zu sant Niclas tag nehstkompt zugeen wirdet, dem fremden volke widderstant zu tunde ; und das ir uns die funfzig mit gleven von uwern wegen zu bestellen und uBrichten und auch fur costen und scha- den zweitusent gulden geben und bezalen sollent, die lute zu halten den zug ganz uß, wielange 10 derselbe zug weren wirdet; und ob die lute zu dem zuge an die herberge qwemen und danne der zug wendig wurde, so soltent ir uns nit mee danne funfhundert gulden davon geben und uBrichten ; wurde aber der zug volgeen, wielange danne derselbe zug weret, so sollent ir uns doch nit mee, danne die zweitusent gulden schuldig sin und bezalen, als vorgeschrieben stet. und was uwer meinunge herinne ist und ir tun wollent, das sollent ir uns in den nebsten acht 15 Nov. 18 tagen nach sant Martins tag nehstkompt widder wissen lassen. datum Spire ipsa die bea- Nov. 2 tarum animarum anno etc. 40 quarto (Köln Stadt-A. Urk. B 424 or. chart.; über der Adresse gleich- zeitiger [Kölner] Vermerk: Littera ducis Ludovici super conclusis per amicos civitatis contra lune ante Martini. — Reg.: Mitth. St.-A.Köln 24, 174). Nov. 9 Armeniacenses et gentes Gallicanas. Dez. 6 5 Nou. 4 [9] Aus dem anschließenden Städte-Briefwechsel üher den Erfolg der Tagung begegnet zunächst 20 das Schreiben Nürnbergs vom 4. Nov. an seinen [nach Speier abgeordneten] Ratsherren Berthold Nutzel: Lieber Berchtold. deinen brieve gelegenheit des tags zu Speir antreffende haben wir mit seiner inhalt wol vernomen. und uf das ist unser meinung, ob sich die sache villeicht ver- ziehen und lengern wurde, das du uns dann ie, so oft dich dus not zu sein bedunkt, gestalt der sachen und loufte verkundst, uns dester baß wissen zu halten, wir wollen auch mit unserm zeuge des andern 25 anslags verziehen, unz du uns darumb schreibst oder gelegenhoit der ding muntlich zu erkennen gibst. datum feria 4. post omnium sanctorum (Nurnberg Briofb. 17 fol. 140b). Okč. 28 Okt. 31 Nuv. II [10] Eingehend berichtet dann ein Schreiben von Bürgermeister und Rat zu Mainz on dis Ratgeben der Stadl zu Augsburg über Besprechungen gen. Fürsten in Speier wegen einer zwischen Mgf. Albrecht von Brandenburg und dem Dauphin für den 11. Nov. verabredeten Zusammenkunft: 30 als ir uns von wegen des anslags, dürch --- den Romischen konig etc., auch dürch die ... kůr- fursten und andere fursten und herren zů Nurnberg gemacht und vorkündet wieder daz fremde folk, geschriben und under andorn gepetten hubent, üch wissen zû lassen, so viel und uns wissiglich sij, wie sich zu solichen sweren Icûfen unser gnedige herren die kurfursten und andere fursten herren und stette bi und umb uns halten und die sachen vor hant zü nemen meinon, wie dann üwer brief mit mee worten davon ußwiset ctc., hann wir verstanden und lassen ůwer ersamkeit früntlich wissen, wie daz unser gnedige horren herzog Lüdwig der pfalzgrave, unsor herre von Mencze, unser herre herzog Otte, darzů andere viel graven herren ritter knechte und etweviel der stette erbere sendebotten und aûch die unsere of sanct Symon und Jüdi tag nest vergangen als von der obgemelten sachen und anslags wegen of eime tage zů Spier bi-einander gewesen sin, zû denselben 40 und dorselbs gein Spier ist of samißtag darnach kommen der hochgeborn furst und horre her Al- brecht marggraff zů Brandenburg ete., unser gnedigor herre, der danne of die zijt bi dem Delphin, des konigs von Franckerich son, gewesen was und umb oinen gutlichen tag und bestand mit dem obgemelten Delphin gerodt, den er auch umb sanct Marthins tag oder labi ungeverlich zu leisten of die zijt gewilliget hatte, so ferre unser herren die fursten obgemelt des auch verfolgen und zu 45 domselben gutlichen tage kommen odor ir frûnde schicken wulten, des beriedten sich nu die obge- rurten fürsten ezliche a tage, was ien dorin zu thûn oder zu lassen were. indem und ee der boradt ende und besliessunge hatte, so furen die unsere von danne ander unser anligender trefflicher sachen halber, also das sie der sachen dheinen besloß oder ende verhorten, wie nû dorûmb, wir hann nach der hand verstanden, das unser obgemelten herren die kürfursten und andere fursten einen 50 gutlichen tag und bestand mit dem Delphin zu leisten ofgenommen haben und der umb sanct. Marthins tag" nest kommende sin solle, wir verstan aber nicht, woe oder un welcher stalb. dil ist uns zû diser zijt kundig und furbasser an demn ende nicht. Wollen, sobald sie mehr rissen, das mit- 35 Nov. II a) Vorl. wiederholt ezliche. 1 Vgl. unsere nr. 246. 55
Strana 555
1 o 13 8 = 35 di a 65 60 Db. Maßnahmen des Pfalzgrafon nr. 257. . 555 teilen. datum anno ete. 44 quinta feria post omnium sanctorum (Augsburg Litteraliensammlung 5. Nov. 1444 or. chart. lit. el.). . {111 Wichtige Ergänzungen zw den Beschlüssen des Tages vermitteln einige Schreiben Frank- furto. In, dem eraten berichtet die Stadt ai 3, Nov. nach Augeburg: Auf euer Schreiben, vom. 25. Okt. (unsere nr. 256, 1) lassen. wir cuch wissen: ala solichcr anslag begriffen waz?, daz er sulde zugangen sin of gant Mertins tag nestkommende, so hat der hochgeborene turste und herre unser gnedigor herre der palzgrave dozuschen etlichen fursten graven herren und stecen einen tag of sant Symons und Jude tag gein Spijer zusammen bescheiden. doselbs wir unsere erbere radsfrunde auch gehabt, von den wir, ale sie widerkommen sin, vornomen han, wie? daz von etlichen fursten gein dem fremden folke ein fridde begriffen sulle sín, dor steen und weren sulle drij wochen nestkomende, und sij darof beslossen, daz solieher ansiag orlongot 8ij biB of sant Nielas tag nestkomende, alsdann mit allem geznge Teisigen und sngeristen wagen umh Śpijer Heidelherg und? zu der Nuwenstad zu sin trifitiger, dan vor angeslegen aij, forter daz beste zu tun, als den furgnommen werdo; ind sulle man umb sant Niclas dag gein dem Delffin und dem fremden folke vageleisten und tedingen, obe man die sache zu gude brengen moge; obe dez aber ie nit gesin mochte, daz man dan mit macht zugerustet und gestalt sij, ane sumen zu den sachen zu tun, als notdorftig sm wurde. daz got der almeehtige nachd den fremüen meren und wilden leufen zum besten fugen wulle. Ergebenheiteaus- druck. datum feria quinta post festum omnjum sanctorum anno 1444 (Frankfurt Reichss. Nachtr. £4829 fol. 188 conc.). — In zwei anderen Schreiben, die am. IU. Noo. nach Nürnberg und nach Ulm gesandt worden sind, erkundigie sich Frankfurt über die Ausführung der GSpeierer Beschlüsse: als ir wol vernommen hat, wie die groBmechrigen fursten und® herren der konig und sin son der Delphin von Franckrich mit grosser menge folkee zu Dutschen landen gezogen sin und ziehen, darinno grossen schaden fugen, dnrurab dann der Romische konig mit u. h. den korfurstęn einen anslag begrifren hatte, derf wendig wart. also hat der - -- palzgrave c$lichen fursten herren und steten aider einen tag gcin Spijer bescheiden (doselbs ir uwere erbern frunde auch gehabt hat, als wir vernomen han) und do einen andern anslag und zog wider dasselbo folk furgnommen, der sin und zugeen sulle zu sant Niclas tag nestkomends. exsamen lieben frunde, biden wir uwer fur- sichtige wiBheś: dinstlich mit ganzem flisse, daz ir uns in guter gohoimdo vorsohriben wullot lasscn wissen, obe sich furaten horren und stedo umb uch derzu rusten und stellen und wes ir uch ver- mudot, obe &golicher zog fuürgang gewinne oder nit. so ist auch b:j uns erludes, wie etlichen stetten der vereinungo€ zu Swaben sider trifftige fijntschaft zugezogen sij, obe uwere und der stede uworor vereinunge meinunge 3ij, zu solichem zoge zu tunde und mide zu ziehen ; was ihr sonst Neues erfahrt, Tasaset une durch den Boten im geheimen wissen. — datum in die hoate Elisabeth anno 1444 (Frank- furt Nachtr. 14829 fol. 199 conc. chart.: Reg.: Wiitlcker S. 20). [12] Köln beantwortete das Schreiben der Pjolagrafen vom 2. Nov. am 21. Nov. wie folgt: ва wir unse raitzfrunde uf senv Symonis ind Juden der heiliger apostel dach ze uren gnaden zu Spijre geschickt ind van dos anslages woigen weder daz fremde Franzois fullc unse anstainde sachen und noit vur hain doin brongen, daruf ure furstliche gnaden uns dureh dieselbe unse frunde ind ouch mit schrijften hait doin antwerten (usw., fast wörtlich gemäß dem Anschreiben oben S. 654 Zeile 4—14; dann.) hain wir, liebe herre, wail verstanden ; ind begern uwern furstlichen gnaten daruf zu wissen, daz nae geleigenhejt dieser lande, die mit manicherleie kriegen beladen, dae wir ouch mit inne- sijn, und auch andere sweirlicher warnongen, die uns degelichs ie lenger ie me vurko men. wir wail getruwet hedden, daz wir des anslages halbe unboswort und lcdich gebleben seulden sijn. doca wiedem #1], willen wir der vurge molter saiehen volgen, also verre der zug &lao vur cich gienge, daz ander vrije uni rijchstette darzu ouch dieneden.znd deden, as sij dann angeslag en of mit uren gnaden ooberkomen sijn und ure gnaden uns dae-inne doin. vorsorgen, dez dieghene, die alesu vun uusern Weigen und in unsern. namen dem heiligen 1)jche und uwern gnaden dienende werden, noch ire orbon uns noch die unsern nu noch hernae umb koinerleie sohaden noch smerzen, id sij an lijbo pordon of gudcn, nummor hedadingen noch archwilligen moigen noch sullen, und daz in der bester formen, und daz wir ouch hiemit diss anslages halben, he werde kurz ader lank, ledich stacn moigen. ind wille ure gnaden sich uns ind unse stat hijrinne laissen untphalen sijn also, ob der anslach niet fue sich gienge, ader ouch ander frijhe und rijchstette darzo niet helfen wurden, as vorgemelt wirt, daz wir ouch dann alsulehs besweirnisse oeberhaben blijhon moigen, as wir des uwern furstlichen gnaden genz- lichen zo betruwen. und begern ouch dienstlichen, uwer gnade wille uns haben unschuldiget in dem, daz wir diesse unse antwerde vertreckt haben, want die sachen degelichs sijch bij uns verandern und wir ouch gohoirt haben, wio ctzlichon fursten der rijchstette in dem ocberlando viande wordon a) Varl. niele ww und dz. b) wie — Asrof am Rande nit Venveieung. c) und — Nawenst. und triftliger — sl] übergesehricban. dy nach — leafen am Rende. c) und — son dgl. f) der wart słałi dsrohalrichen und uns davon geechribon, als wir uns vermudon, sin gnade uch auch ge- schriben habe, so. , g) em, cenc. verenunge. h) wd — vervinuuge em Runde, Nov, 5 Nov, 21 Okt. 28 Der. 6 Now. 5 Dez. 6 Nov. 1f Okt. 28
1 o 13 8 = 35 di a 65 60 Db. Maßnahmen des Pfalzgrafon nr. 257. . 555 teilen. datum anno ete. 44 quinta feria post omnium sanctorum (Augsburg Litteraliensammlung 5. Nov. 1444 or. chart. lit. el.). . {111 Wichtige Ergänzungen zw den Beschlüssen des Tages vermitteln einige Schreiben Frank- furto. In, dem eraten berichtet die Stadt ai 3, Nov. nach Augeburg: Auf euer Schreiben, vom. 25. Okt. (unsere nr. 256, 1) lassen. wir cuch wissen: ala solichcr anslag begriffen waz?, daz er sulde zugangen sin of gant Mertins tag nestkommende, so hat der hochgeborene turste und herre unser gnedigor herre der palzgrave dozuschen etlichen fursten graven herren und stecen einen tag of sant Symons und Jude tag gein Spijer zusammen bescheiden. doselbs wir unsere erbere radsfrunde auch gehabt, von den wir, ale sie widerkommen sin, vornomen han, wie? daz von etlichen fursten gein dem fremden folke ein fridde begriffen sulle sín, dor steen und weren sulle drij wochen nestkomende, und sij darof beslossen, daz solieher ansiag orlongot 8ij biB of sant Nielas tag nestkomende, alsdann mit allem geznge Teisigen und sngeristen wagen umh Śpijer Heidelherg und? zu der Nuwenstad zu sin trifitiger, dan vor angeslegen aij, forter daz beste zu tun, als den furgnommen werdo; ind sulle man umb sant Niclas dag gein dem Delffin und dem fremden folke vageleisten und tedingen, obe man die sache zu gude brengen moge; obe dez aber ie nit gesin mochte, daz man dan mit macht zugerustet und gestalt sij, ane sumen zu den sachen zu tun, als notdorftig sm wurde. daz got der almeehtige nachd den fremüen meren und wilden leufen zum besten fugen wulle. Ergebenheiteaus- druck. datum feria quinta post festum omnjum sanctorum anno 1444 (Frankfurt Reichss. Nachtr. £4829 fol. 188 conc.). — In zwei anderen Schreiben, die am. IU. Noo. nach Nürnberg und nach Ulm gesandt worden sind, erkundigie sich Frankfurt über die Ausführung der GSpeierer Beschlüsse: als ir wol vernommen hat, wie die groBmechrigen fursten und® herren der konig und sin son der Delphin von Franckrich mit grosser menge folkee zu Dutschen landen gezogen sin und ziehen, darinno grossen schaden fugen, dnrurab dann der Romische konig mit u. h. den korfurstęn einen anslag begrifren hatte, derf wendig wart. also hat der - -- palzgrave c$lichen fursten herren und steten aider einen tag gcin Spijer bescheiden (doselbs ir uwere erbern frunde auch gehabt hat, als wir vernomen han) und do einen andern anslag und zog wider dasselbo folk furgnommen, der sin und zugeen sulle zu sant Niclas tag nestkomends. exsamen lieben frunde, biden wir uwer fur- sichtige wiBheś: dinstlich mit ganzem flisse, daz ir uns in guter gohoimdo vorsohriben wullot lasscn wissen, obe sich furaten horren und stedo umb uch derzu rusten und stellen und wes ir uch ver- mudot, obe &golicher zog fuürgang gewinne oder nit. so ist auch b:j uns erludes, wie etlichen stetten der vereinungo€ zu Swaben sider trifftige fijntschaft zugezogen sij, obe uwere und der stede uworor vereinunge meinunge 3ij, zu solichem zoge zu tunde und mide zu ziehen ; was ihr sonst Neues erfahrt, Tasaset une durch den Boten im geheimen wissen. — datum in die hoate Elisabeth anno 1444 (Frank- furt Nachtr. 14829 fol. 199 conc. chart.: Reg.: Wiitlcker S. 20). [12] Köln beantwortete das Schreiben der Pjolagrafen vom 2. Nov. am 21. Nov. wie folgt: ва wir unse raitzfrunde uf senv Symonis ind Juden der heiliger apostel dach ze uren gnaden zu Spijre geschickt ind van dos anslages woigen weder daz fremde Franzois fullc unse anstainde sachen und noit vur hain doin brongen, daruf ure furstliche gnaden uns dureh dieselbe unse frunde ind ouch mit schrijften hait doin antwerten (usw., fast wörtlich gemäß dem Anschreiben oben S. 654 Zeile 4—14; dann.) hain wir, liebe herre, wail verstanden ; ind begern uwern furstlichen gnaten daruf zu wissen, daz nae geleigenhejt dieser lande, die mit manicherleie kriegen beladen, dae wir ouch mit inne- sijn, und auch andere sweirlicher warnongen, die uns degelichs ie lenger ie me vurko men. wir wail getruwet hedden, daz wir des anslages halbe unboswort und lcdich gebleben seulden sijn. doca wiedem #1], willen wir der vurge molter saiehen volgen, also verre der zug &lao vur cich gienge, daz ander vrije uni rijchstette darzu ouch dieneden.znd deden, as sij dann angeslag en of mit uren gnaden ooberkomen sijn und ure gnaden uns dae-inne doin. vorsorgen, dez dieghene, die alesu vun uusern Weigen und in unsern. namen dem heiligen 1)jche und uwern gnaden dienende werden, noch ire orbon uns noch die unsern nu noch hernae umb koinerleie sohaden noch smerzen, id sij an lijbo pordon of gudcn, nummor hedadingen noch archwilligen moigen noch sullen, und daz in der bester formen, und daz wir ouch hiemit diss anslages halben, he werde kurz ader lank, ledich stacn moigen. ind wille ure gnaden sich uns ind unse stat hijrinne laissen untphalen sijn also, ob der anslach niet fue sich gienge, ader ouch ander frijhe und rijchstette darzo niet helfen wurden, as vorgemelt wirt, daz wir ouch dann alsulehs besweirnisse oeberhaben blijhon moigen, as wir des uwern furstlichen gnaden genz- lichen zo betruwen. und begern ouch dienstlichen, uwer gnade wille uns haben unschuldiget in dem, daz wir diesse unse antwerde vertreckt haben, want die sachen degelichs sijch bij uns verandern und wir ouch gohoirt haben, wio ctzlichon fursten der rijchstette in dem ocberlando viande wordon a) Varl. niele ww und dz. b) wie — Asrof am Rande nit Venveieung. c) und — Nawenst. und triftliger — sl] übergesehricban. dy nach — leafen am Rende. c) und — son dgl. f) der wart słałi dsrohalrichen und uns davon geechribon, als wir uns vermudon, sin gnade uch auch ge- schriben habe, so. , g) em, cenc. verenunge. h) wd — vervinuuge em Runde, Nov, 5 Nov, 21 Okt. 28 Der. 6 Now. 5 Dez. 6 Nov. 1f Okt. 28
Strana 556
556 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. und daemit daz roisige folk, daz uwern gnaten dienen soulte, verreden sulle sijn, daz uns metzlicher maissen zwijvelich gemaicht hait, und wissen ouch noch niet genzlichen, waz wir uns in diesen Nov. 21 sachen und leuffen versehen sullen. Bitte um Nachricht hierüber. datum die 21. mensis novembris 44 (Köln Briefb. 17 fol. 65ab cop. chart.; Uberschrift: Domino Ludowico duci Bavaric; Reg. in Mitth. St. A. Köln 22, 72 und 24, 174f.). 5 258. Bericht von einem ergebnislos verlaufenen Tag zu Bruchsal zwischen Vertretern des Pfalz- grasen und gen. Fürsten und den Botschaften der Städle Speier, Hagenau und Weißenburg. 1444 November 30 f BruchsalJ. Aus Straßburg Stadt-A. AA 190 fol. 22 or. chart. lit. clausa. Reg.: Witie, Regg. v. Baden 3 nr. 6380. 10 Dicse Tagung ist nur durch ein Schreiben des Altammeisters Lienhart Drachenfeils an die Noc. 30 Stadt Straßburg vom 30. November (s. Andres 44) bekannt, worin über einen Tag zu Prussel be- richtet wird, auf dem die Räte des Pfalzgrafen, der Herren von Brandenburg und Baden, beider von Wurtenberg und von den Städten Spir Hagenówe und Wissenburg zugegen gewesen seien: der Tag sei aber ergebnistos gewesen, da der Pfalzgraf noch Botschaften das Land ab nach Hessen 15 und Sahssen, auch nach Heilpurn zu den Schwäbischen Städten ausgefertigt habe, von denen noch keine nach Heidelberg zurückgekehrt seien; die pfalzgräflichen Rüte hofften, ehe su wider dar- kement, daß alle diese oder die Mehrzahl nach Heidelberg kommen würde und daß man dann der sachen eigenlicher oin grunt erfaren môht ; sie luden deshalb die Städte ein, mit nach Heidelberg zu reiten, um mit dem Pfalzgraf persöntich zu verhandeln; die Städte hätten cinmütig zugesagt, Nor. 31 dieser Einladung zu folgen, um zw erfahren, wie es um den Zug gestalt wäre, sie ritten also morgen. nach Heidelberg. 20 259. Erneute Bestellung städtischer Aufgebote zum I. Jan. 1115 nach Hagenau durch Pf. Ludwig und städtische Antworten dazu. 1444 Dezember 2 — 17. a) Ff. Ludwig an Köln: sugt das von Speier aus bestellte Aufgebot Igegen die Armagnaken 25 einstweilen wieder ab. 1444 Dezember 2 Heidelberg. Ans Köln Stadt-A. Urk. B 425 or. chart. lit. el.; über der Adresse der gleichzeitige [Kölner] Vermerk: Dux Lodowijeus intimantis resignacionem conclusionis cap- tate contra Armiacenses anno 44; Regest: Mitth. Stadt-A. Köln 24, 175. Als wir uch nehst geschriben haben, wie uwer ratßfrunde von uns zu Spyer gescheiden 30 sin, das wir dem nachgeen und solichs bestellen wolten: da sind sachen durch etliche darinne gefallen, das solichs zu dieser zijt nit vollengeet. und darumb so lassen wir die bestellunge von uwern wegen zu dicser zijt underwegen und bitten uch, qweme es widder darzu, das ir danne willig sin wollent, dem heiligen riehe zu eren und uns zu liebe und fruntschaft. datum Dez. 2 Heidelberg quarta feria post beati Andree apostoli anno domini etc. 40 quarto. 35 b) Pf. Ludwig an ger. Reichestädte: begehrt nunmehr ats oberster Hauptmann des Reichs, ein bestimmtes Aufgebot um 7. JannuT noch Hagenau zu schicken. 1444 Dezember 4 Heidelberg. An Frankjurt: A ans Franhfurt Stadl-A. Reichss. Nachtr. 1482° fol. 210 or. chart. An Köln: B coll. Köln Stadt-A. Urk. B 426 or. chart. lit. cl.; über der Adresse der 40 (KolnerJ Vermerk: Domini Ludowici de mittendo gentes presontata die 11. decombris de sero domino Johanni de Arkalecta erastino Lucie [Dez. 14]: Regest: Millh. Sl.-A. Köln. 24, 176. An die Schuwb. Stadte: C coll. Nördlingen Stadt-A. Akten des Schwäb. Städtebundes v. J. 1444 nr. 19 (früher nr. 2165) cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zum Brieje 45 Ulms an. Nördlingen vom 18. Dez. 1444 (unsere nr. 288, a): über dem Stück: Den stetten Swobischor vereinung.
556 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. und daemit daz roisige folk, daz uwern gnaten dienen soulte, verreden sulle sijn, daz uns metzlicher maissen zwijvelich gemaicht hait, und wissen ouch noch niet genzlichen, waz wir uns in diesen Nov. 21 sachen und leuffen versehen sullen. Bitte um Nachricht hierüber. datum die 21. mensis novembris 44 (Köln Briefb. 17 fol. 65ab cop. chart.; Uberschrift: Domino Ludowico duci Bavaric; Reg. in Mitth. St. A. Köln 22, 72 und 24, 174f.). 5 258. Bericht von einem ergebnislos verlaufenen Tag zu Bruchsal zwischen Vertretern des Pfalz- grasen und gen. Fürsten und den Botschaften der Städle Speier, Hagenau und Weißenburg. 1444 November 30 f BruchsalJ. Aus Straßburg Stadt-A. AA 190 fol. 22 or. chart. lit. clausa. Reg.: Witie, Regg. v. Baden 3 nr. 6380. 10 Dicse Tagung ist nur durch ein Schreiben des Altammeisters Lienhart Drachenfeils an die Noc. 30 Stadt Straßburg vom 30. November (s. Andres 44) bekannt, worin über einen Tag zu Prussel be- richtet wird, auf dem die Räte des Pfalzgrafen, der Herren von Brandenburg und Baden, beider von Wurtenberg und von den Städten Spir Hagenówe und Wissenburg zugegen gewesen seien: der Tag sei aber ergebnistos gewesen, da der Pfalzgraf noch Botschaften das Land ab nach Hessen 15 und Sahssen, auch nach Heilpurn zu den Schwäbischen Städten ausgefertigt habe, von denen noch keine nach Heidelberg zurückgekehrt seien; die pfalzgräflichen Rüte hofften, ehe su wider dar- kement, daß alle diese oder die Mehrzahl nach Heidelberg kommen würde und daß man dann der sachen eigenlicher oin grunt erfaren môht ; sie luden deshalb die Städte ein, mit nach Heidelberg zu reiten, um mit dem Pfalzgraf persöntich zu verhandeln; die Städte hätten cinmütig zugesagt, Nor. 31 dieser Einladung zu folgen, um zw erfahren, wie es um den Zug gestalt wäre, sie ritten also morgen. nach Heidelberg. 20 259. Erneute Bestellung städtischer Aufgebote zum I. Jan. 1115 nach Hagenau durch Pf. Ludwig und städtische Antworten dazu. 1444 Dezember 2 — 17. a) Ff. Ludwig an Köln: sugt das von Speier aus bestellte Aufgebot Igegen die Armagnaken 25 einstweilen wieder ab. 1444 Dezember 2 Heidelberg. Ans Köln Stadt-A. Urk. B 425 or. chart. lit. el.; über der Adresse der gleichzeitige [Kölner] Vermerk: Dux Lodowijeus intimantis resignacionem conclusionis cap- tate contra Armiacenses anno 44; Regest: Mitth. Stadt-A. Köln 24, 175. Als wir uch nehst geschriben haben, wie uwer ratßfrunde von uns zu Spyer gescheiden 30 sin, das wir dem nachgeen und solichs bestellen wolten: da sind sachen durch etliche darinne gefallen, das solichs zu dieser zijt nit vollengeet. und darumb so lassen wir die bestellunge von uwern wegen zu dicser zijt underwegen und bitten uch, qweme es widder darzu, das ir danne willig sin wollent, dem heiligen riehe zu eren und uns zu liebe und fruntschaft. datum Dez. 2 Heidelberg quarta feria post beati Andree apostoli anno domini etc. 40 quarto. 35 b) Pf. Ludwig an ger. Reichestädte: begehrt nunmehr ats oberster Hauptmann des Reichs, ein bestimmtes Aufgebot um 7. JannuT noch Hagenau zu schicken. 1444 Dezember 4 Heidelberg. An Frankjurt: A ans Franhfurt Stadl-A. Reichss. Nachtr. 1482° fol. 210 or. chart. An Köln: B coll. Köln Stadt-A. Urk. B 426 or. chart. lit. cl.; über der Adresse der 40 (KolnerJ Vermerk: Domini Ludowici de mittendo gentes presontata die 11. decombris de sero domino Johanni de Arkalecta erastino Lucie [Dez. 14]: Regest: Millh. Sl.-A. Köln. 24, 176. An die Schuwb. Stadte: C coll. Nördlingen Stadt-A. Akten des Schwäb. Städtebundes v. J. 1444 nr. 19 (früher nr. 2165) cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zum Brieje 45 Ulms an. Nördlingen vom 18. Dez. 1444 (unsere nr. 288, a): über dem Stück: Den stetten Swobischor vereinung.
Strana 557
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 257-259. 557 Als unser gnedigster herro der Romische konig einen zug widder das fremde folke fur- genommen hatte, der acht tage vor sant Martins tage zugegangen solte sin, und wir einen tag Non. 4 of sant Simonis und Jude der heiligen zwelfbotten tag von der sache wegen desmales gein okt. 28 Spier bescheiden 1 hatten, den zug mit gemeinem rate furzunemmen, zu demselben tage etliche 5 fursten personlich und etlicher furston rete, auch derh stedte ratsfrunde kommon sin, und der zug mit gemeinem rate ofgeslagen wurden ist biß zu sant Niclas tag nehstkompt, und wir Dez. 6 nu nit haben versteen mogen, das fursten und stedte darzu tun wollen, das der zug vollengeen moge, und werden also des heiligen richs stedte lande und lute, auch unser lande und dic unsern und ander des heiligen richs fursten und herren swerlichen von dem fremden folke 10 beschediget und bedrengetd, darumb noit ist, sollen die stedte lande und lute bij dem heiligen riche behalten werden, das ine dann hulfe und troste unverzogelichen und dem fremden folke etlicher massen widderstand geschee. und diewile unser gnedigster herre der Romische kunig uns in den sachen widder das fremde folke sin und des heiligen richs obersten heuptman gesaezt hat, so wollen wir zu den sachen mit ernste und flisse tun alles, das wir vermogen, 15 als wir das auch bilhere getan haben. und bitten uch und ermanen uch auch von desselben unsers gnedigen horren des Romischen kunigs wegen, das ir dem heiligen Romischen riche zu eren und des heiligene richs landen und luten, auch andern des richs fursten und unsern landen und luten zu nuczo und frommen zwenzig’ reisiger schuczen mit armbrusteng schicken wollenth of uwern costen gein Hagenawe of den heiligen jars tag circumcisionis domini Jan. I 20 zu latine genant, nechstkompt, und die bescheiden, unsern heuptluten willig und gehorsam zu sin widder dasselbel fremde folke zu rijten’ und zu tundek und auch zu ligen, wohin sie durch uns oder unser heuptlute, die wir darzu orden werden, zu einer iglichen zijt geordent und bescheiden werden, und das auch dieselben die uwern bij den sachen bliben biß zu der zijte, das man zu den sachen mit machte eins andern zugesl getun moge. und wollent uch ernst- lichen herinne bewisen, als ir wol versteent, das des einm nuit ist. und begeren heruf uwer verschriben antwurt. datum Heidelberg ipsa die beate Barbare virginis anno dominin Dez. 4 etc. 44. 20 30 c) Frankfurt an Pf. Ludwig: zu seinem Verlangen, 20 Schüitzen nach Hagenau zu schicken, will es sich wie die Kurfürsten und andere Reichsstände im Krieg gegen die Armagnaken verhalten. [1444 um Dez. 8 Frankfurt] Aus Frankfurt Stadt-A. Reichss. Nachtr. 1482" fol. 218 conc. chart., stark verbessert; über dem Stück: Hern Ludewigen palzgraven bij Rine ete. Als uwer furstliche gnade uns° hat tun schriben umb zwenzig reisiger schutzen wider daz fremde folke gein Hagenauwe zu schicken, als uwer gnaden brief davon inhelt, han wir 35 verstandenP und biden uwer furstliche gnade underteniclichen wissenq: so unsere gnedige heiren die korfursten, andere fursten graven herren ritterschaft und stede wider solich fremde volke ziehen und schieken werden, meinen wir mit godes hulfe uns nach unserer gelegenheit auch darinne zû halten und zu bewisen, das wir hoffen, in unsers allergnedigisten liebsten herren des Romischen konigs, uwerer und anderer unserer gnedigen herren der korfursten 45. a) BC sen Spire hier rch tag statt vor besuheiden. b) BC uwer unl ander slall der. E om. C. d) B gedrengen; C om. und bedrenget. e) om. B. 1B vierzig. g) in B ubergeschrieten, 6 mit armbrusten; statt zwenzig — armbrusten hat C hundert mit gleven gewappent und wolerzugt. h) C schikent. statt schicken wollent. 1)C daz. j. Osten. k) C om. tunde und auch zu. I) Cein andern gezog. m) om. C. n) om. AC. o) folgt dirchgestrichen aber. p) 3n., vestanden. q) folgt derchaestricken: als wir uch uuch vor me gesehriben han, das wir nach schrift und gebot unsers gmedigiston licbsten herren des Romischen konigs die unsern gein Straßpurg gescnicht hatten, und als dazumale zu den sachen nit getan und solicher zog wendig wart und die unsern wider herheime kommen sin, han wir er uinus toils Lassen rijton, so sin wir auch zu dieser zijt mit iehuden und andem manigfeldigen buwen und sachen unsere stat untreiende beladen, das uns zû dieser zijt ungelegen ist, die unsern also gein Hagenauwe zu schlcken. welche zijt aber. 40 50 1 Vgl. unsere nrr. 255 tnd 257.
Db. Maßnahmen des Pfalzgrafen nr. 257-259. 557 Als unser gnedigster herro der Romische konig einen zug widder das fremde folke fur- genommen hatte, der acht tage vor sant Martins tage zugegangen solte sin, und wir einen tag Non. 4 of sant Simonis und Jude der heiligen zwelfbotten tag von der sache wegen desmales gein okt. 28 Spier bescheiden 1 hatten, den zug mit gemeinem rate furzunemmen, zu demselben tage etliche 5 fursten personlich und etlicher furston rete, auch derh stedte ratsfrunde kommon sin, und der zug mit gemeinem rate ofgeslagen wurden ist biß zu sant Niclas tag nehstkompt, und wir Dez. 6 nu nit haben versteen mogen, das fursten und stedte darzu tun wollen, das der zug vollengeen moge, und werden also des heiligen richs stedte lande und lute, auch unser lande und dic unsern und ander des heiligen richs fursten und herren swerlichen von dem fremden folke 10 beschediget und bedrengetd, darumb noit ist, sollen die stedte lande und lute bij dem heiligen riche behalten werden, das ine dann hulfe und troste unverzogelichen und dem fremden folke etlicher massen widderstand geschee. und diewile unser gnedigster herre der Romische kunig uns in den sachen widder das fremde folke sin und des heiligen richs obersten heuptman gesaezt hat, so wollen wir zu den sachen mit ernste und flisse tun alles, das wir vermogen, 15 als wir das auch bilhere getan haben. und bitten uch und ermanen uch auch von desselben unsers gnedigen horren des Romischen kunigs wegen, das ir dem heiligen Romischen riche zu eren und des heiligene richs landen und luten, auch andern des richs fursten und unsern landen und luten zu nuczo und frommen zwenzig’ reisiger schuczen mit armbrusteng schicken wollenth of uwern costen gein Hagenawe of den heiligen jars tag circumcisionis domini Jan. I 20 zu latine genant, nechstkompt, und die bescheiden, unsern heuptluten willig und gehorsam zu sin widder dasselbel fremde folke zu rijten’ und zu tundek und auch zu ligen, wohin sie durch uns oder unser heuptlute, die wir darzu orden werden, zu einer iglichen zijt geordent und bescheiden werden, und das auch dieselben die uwern bij den sachen bliben biß zu der zijte, das man zu den sachen mit machte eins andern zugesl getun moge. und wollent uch ernst- lichen herinne bewisen, als ir wol versteent, das des einm nuit ist. und begeren heruf uwer verschriben antwurt. datum Heidelberg ipsa die beate Barbare virginis anno dominin Dez. 4 etc. 44. 20 30 c) Frankfurt an Pf. Ludwig: zu seinem Verlangen, 20 Schüitzen nach Hagenau zu schicken, will es sich wie die Kurfürsten und andere Reichsstände im Krieg gegen die Armagnaken verhalten. [1444 um Dez. 8 Frankfurt] Aus Frankfurt Stadt-A. Reichss. Nachtr. 1482" fol. 218 conc. chart., stark verbessert; über dem Stück: Hern Ludewigen palzgraven bij Rine ete. Als uwer furstliche gnade uns° hat tun schriben umb zwenzig reisiger schutzen wider daz fremde folke gein Hagenauwe zu schicken, als uwer gnaden brief davon inhelt, han wir 35 verstandenP und biden uwer furstliche gnade underteniclichen wissenq: so unsere gnedige heiren die korfursten, andere fursten graven herren ritterschaft und stede wider solich fremde volke ziehen und schieken werden, meinen wir mit godes hulfe uns nach unserer gelegenheit auch darinne zû halten und zu bewisen, das wir hoffen, in unsers allergnedigisten liebsten herren des Romischen konigs, uwerer und anderer unserer gnedigen herren der korfursten 45. a) BC sen Spire hier rch tag statt vor besuheiden. b) BC uwer unl ander slall der. E om. C. d) B gedrengen; C om. und bedrenget. e) om. B. 1B vierzig. g) in B ubergeschrieten, 6 mit armbrusten; statt zwenzig — armbrusten hat C hundert mit gleven gewappent und wolerzugt. h) C schikent. statt schicken wollent. 1)C daz. j. Osten. k) C om. tunde und auch zu. I) Cein andern gezog. m) om. C. n) om. AC. o) folgt dirchgestrichen aber. p) 3n., vestanden. q) folgt derchaestricken: als wir uch uuch vor me gesehriben han, das wir nach schrift und gebot unsers gmedigiston licbsten herren des Romischen konigs die unsern gein Straßpurg gescnicht hatten, und als dazumale zu den sachen nit getan und solicher zog wendig wart und die unsern wider herheime kommen sin, han wir er uinus toils Lassen rijton, so sin wir auch zu dieser zijt mit iehuden und andem manigfeldigen buwen und sachen unsere stat untreiende beladen, das uns zû dieser zijt ungelegen ist, die unsern also gein Hagenauwe zu schlcken. welche zijt aber. 40 50 1 Vgl. unsere nrr. 255 tnd 257.
Strana 558
558 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. fursten und herren gnaden und hulden zu sin und zu bliben, als wir uwern furstlichen gnaden vor auch geschriben han, und wir biden uwer furstliche gnade underteniclich mit ganzem flisse, diese unsere antwort gnediclich zu versten und ufzunemen, als wir des ein ganz getruwen und zuversicht han. das wollen wir mit willigem dinste gerne verdienen, datum. d) Ulm an Nördlingen: Sammlung ihres zur Unterstützung des Pfalzgrafen von den Städten 5 1444 De- beschlossenen, nuch Hagenau bestimmten Aufgehots am 21. Dez. in Eßlingen. zember 10 fUlm]. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven fasc. 41 nr. 11 or. chart. lit. cl. Wir fugen úch zû wissen, daz --- her Ludwig pfalzgraff bi Rine des hailigen Romischen richs erztruchsâß und herzog in Bayern uwer und unser gûten frund die stette uch und uns, 10 die denn mit sinem furstlichen gnaden in verainung sind, wider daz fromd volk, daz im in sin land und gebiet zû Elsâß mit grosser macht gezogen sie, darin lig, in und die sinen, ouch die in sinem schirm sind und die zû im und siner herschaft gehoren und im zû versprechen standen, grossen schweren schaden getan haben und teglich mit mord mit brand mit roub und mit unrechtem vahen tûgen, in sinem offen manbrief ernstlich gemant hat, im 20 mit 15 gleven ane verziehen nach ußwisung der verainung gen Hagnowe zû schicken; fügen wir úch zu wissen, daz etlicher stette, die denn mit úch und uns in der vorgenanten verainung begriffen, erbern ratzfrúnd under den fúnf stetten uf dis zite hie zů Ulme gewesen sind, die wir die vorgenante sin ernstlich manung und darzů der stette verainung brief horen lassen haben, waz wir stette im uf solich sin manung zů tun schuldig und pflichtig sien, die und ouch wir 20 nicht anders erkennen, denn daz wir stette schuldig und pflichtig sien, im uf die obgerürte sin manung 20 mit gleven ane verziehen gen Hagnow zû schicken. und darumbe so manen wir úch, als ernstlich wir úch von der vorgenanten geschworn verainung wegen manen sullen kúnnen oder mugen, daz ir nicht lassent, ir schickent úwer anzale, die úch daran zù haben gepûren wirt, und die ir an dem zedel hierin verschlossen1 wol vernemen werdent, ane alles 25 verziehen wol gerust gen Hagnow; und empfelhent derselben úwer anzale, daz si uf sant Dez. 21 Thomans tag in den wihennechten zünechst zu nacht bi unsern und andern der stette soldner und dienern zû Eßlingen sie, fúro mit in gen Hagnow zû volriten, und sunder daz si dem houptman, der in von der stette wegen zu houptman gegeben wirt, und auch unsers herren des pfalzgraffen houptlúten nach ußwisung der verainung gehorsam und gewertig sien. s0 und wollent daran uf den aid nicht sumig sin, als ir wol verstand, daz daz nach der geschworn ainung sage und gestalt der sachen billich ist, umbe daz durch úch darinne nichtzit verkurzet, noch uns stetten dehain ungelimpf zugeredt nach zůgezogen werd. daz wollen wir mit willen Dez. 10 umb úwer wißlheit gerne verdienen. geben uſ donrstag nach concepcionis Marie anno 44. e) Köln an Pf. Ludung: bedauert, das von ihm verlangte Aufgebot der 40 Schitzen nach 35 Hagenau nicht abstellen zu können. 1444 Dezember 15 [KölnJ. Aus Köln Briefbuch 17 fol. 71b cop. chart.; Uberschrift: Domino Ludowico duci Bavarie, Regesten: Mitth. St.-A. Köln 22, 74 und 24, 176. As ure gnaden uns nu haint doin schrijven ind begert, vierzig reisigen schutzen mit Jan. 1 arnbursten up unse cost gein Hagenauw uf jairs dach necstkompt zo schicken etc., as urre 40 1 Der Zettel (a.a.0. nr. 12, Uberschrift Nord- lingen) enthält: Als unser herre herzog Ludwig der pfalzgraf die stette, die mit im in ainung sind, umb 20 spieß nach der verainung sag gen Hagnow zu schiken gemant hat, das hat jeglichen hundert, damit denne die stette in anzale sitzen, zû anzale getroffon 1 pfert und 21/2 viertaile ains pfortz. das gepûrt sich iuch von Nordlingen 5 pfert zu iwer anzale gûtz wol gerustz und wol ge- rittens raisigs gezugs, die ir uf sant Thomastag [Dez. 21] in den wihennechten zúnáchst zů nacht zů Eßlingen haben sullen. daran werden iuch die von Gemund Wimpsſen Kouffburen Wile Kempten Giengen und Bopffingen mit 45 actum uf ainem halben viertail anzalen. donrstag nach concepcionis Marie anno 44 [Dez. 10].
558 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. fursten und herren gnaden und hulden zu sin und zu bliben, als wir uwern furstlichen gnaden vor auch geschriben han, und wir biden uwer furstliche gnade underteniclich mit ganzem flisse, diese unsere antwort gnediclich zu versten und ufzunemen, als wir des ein ganz getruwen und zuversicht han. das wollen wir mit willigem dinste gerne verdienen, datum. d) Ulm an Nördlingen: Sammlung ihres zur Unterstützung des Pfalzgrafen von den Städten 5 1444 De- beschlossenen, nuch Hagenau bestimmten Aufgehots am 21. Dez. in Eßlingen. zember 10 fUlm]. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven fasc. 41 nr. 11 or. chart. lit. cl. Wir fugen úch zû wissen, daz --- her Ludwig pfalzgraff bi Rine des hailigen Romischen richs erztruchsâß und herzog in Bayern uwer und unser gûten frund die stette uch und uns, 10 die denn mit sinem furstlichen gnaden in verainung sind, wider daz fromd volk, daz im in sin land und gebiet zû Elsâß mit grosser macht gezogen sie, darin lig, in und die sinen, ouch die in sinem schirm sind und die zû im und siner herschaft gehoren und im zû versprechen standen, grossen schweren schaden getan haben und teglich mit mord mit brand mit roub und mit unrechtem vahen tûgen, in sinem offen manbrief ernstlich gemant hat, im 20 mit 15 gleven ane verziehen nach ußwisung der verainung gen Hagnowe zû schicken; fügen wir úch zu wissen, daz etlicher stette, die denn mit úch und uns in der vorgenanten verainung begriffen, erbern ratzfrúnd under den fúnf stetten uf dis zite hie zů Ulme gewesen sind, die wir die vorgenante sin ernstlich manung und darzů der stette verainung brief horen lassen haben, waz wir stette im uf solich sin manung zů tun schuldig und pflichtig sien, die und ouch wir 20 nicht anders erkennen, denn daz wir stette schuldig und pflichtig sien, im uf die obgerürte sin manung 20 mit gleven ane verziehen gen Hagnow zû schicken. und darumbe so manen wir úch, als ernstlich wir úch von der vorgenanten geschworn verainung wegen manen sullen kúnnen oder mugen, daz ir nicht lassent, ir schickent úwer anzale, die úch daran zù haben gepûren wirt, und die ir an dem zedel hierin verschlossen1 wol vernemen werdent, ane alles 25 verziehen wol gerust gen Hagnow; und empfelhent derselben úwer anzale, daz si uf sant Dez. 21 Thomans tag in den wihennechten zünechst zu nacht bi unsern und andern der stette soldner und dienern zû Eßlingen sie, fúro mit in gen Hagnow zû volriten, und sunder daz si dem houptman, der in von der stette wegen zu houptman gegeben wirt, und auch unsers herren des pfalzgraffen houptlúten nach ußwisung der verainung gehorsam und gewertig sien. s0 und wollent daran uf den aid nicht sumig sin, als ir wol verstand, daz daz nach der geschworn ainung sage und gestalt der sachen billich ist, umbe daz durch úch darinne nichtzit verkurzet, noch uns stetten dehain ungelimpf zugeredt nach zůgezogen werd. daz wollen wir mit willen Dez. 10 umb úwer wißlheit gerne verdienen. geben uſ donrstag nach concepcionis Marie anno 44. e) Köln an Pf. Ludung: bedauert, das von ihm verlangte Aufgebot der 40 Schitzen nach 35 Hagenau nicht abstellen zu können. 1444 Dezember 15 [KölnJ. Aus Köln Briefbuch 17 fol. 71b cop. chart.; Uberschrift: Domino Ludowico duci Bavarie, Regesten: Mitth. St.-A. Köln 22, 74 und 24, 176. As ure gnaden uns nu haint doin schrijven ind begert, vierzig reisigen schutzen mit Jan. 1 arnbursten up unse cost gein Hagenauw uf jairs dach necstkompt zo schicken etc., as urre 40 1 Der Zettel (a.a.0. nr. 12, Uberschrift Nord- lingen) enthält: Als unser herre herzog Ludwig der pfalzgraf die stette, die mit im in ainung sind, umb 20 spieß nach der verainung sag gen Hagnow zu schiken gemant hat, das hat jeglichen hundert, damit denne die stette in anzale sitzen, zû anzale getroffon 1 pfert und 21/2 viertaile ains pfortz. das gepûrt sich iuch von Nordlingen 5 pfert zu iwer anzale gûtz wol gerustz und wol ge- rittens raisigs gezugs, die ir uf sant Thomastag [Dez. 21] in den wihennechten zúnáchst zů nacht zů Eßlingen haben sullen. daran werden iuch die von Gemund Wimpsſen Kouffburen Wile Kempten Giengen und Bopffingen mit 45 actum uf ainem halben viertail anzalen. donrstag nach concepcionis Marie anno 44 [Dez. 10].
Strana 559
Db. Maßnahmen des Pf. nr. 259. De. Besetzung v. Épinal, Belagerung v. Metz nr. 260. 559 gnaden brief dat mit me worden innehelt, hain wir, lieve herre, waile verstanden, ind as dan uren gnaden wail indenklich sijn mach, dat wir unse frunde zo Spijre uf sent Symonis und Juden der heiliger zwelf boiten dach zo uren gnaden geschickt hatten, die, as wir verstain, okt. 28 uwern gnaden gebreche und noit dieser lande beide van anstaender veheden und kregen und ouch sorgen des freimden Francois folkes. die ein deil niet verre van desen landen sijn ind groissen schaden doint, vurbracht haint. ind want wir durch der saichen will gein luide uisser diesen landen ufbrengen moichten noch kunnen, so sijn dieselben unser frunde mit uren gnaden ind urre gnaden reden ooberkoemon, in waz wegen wir gedient solten haben, ob der gemein anslach ind zuch vur sich gegangen wer, der van goicz gnaden, as uwer gnaden uns vur 10 haint doin schriben, wendich worden ist. darober, besonder liebe herre, so ist is noch in diesen landen in vurgenanter wijsc gestalt ind geleigen, daz wir der reisigen schutzen niet ankomen ind der ouch bij uns selfs niet untberen moigen. ind bidden ure gnaden dienstlichen, uns des gnediklich zo erlaissen ind diese unse antwerde in dem besten van uns upzoneimen, as wir des ind alles guden gonzlichen getruwen uwern furstlichen genaden, die unse herre got 15 etc. datum die decima quinta mensis decembris anno etc. 44. 5 Dex. 15 f) Augsburg an Nürnberg: Pf. Ludwig hat sie als kgl. Hauptmann zufgefordert, auf Neujahr Jan. 1 20 reisige Armbrustschützen in Hagenau gegen die Armagnaken zu haben; sie fragen deshalb an, ob Nürnberg auch ein solches Schresben erhalten habe, was es von ewer, ouch der stette Wyssemburg und Windshain wegen geantwortet habe, oder wie Nürnberg sich darin zu halten gedenke. 20 Do. vor Thomas 1444 (Augsburg Stadt-A. Missivbuch Va fol. 127 nr. 441 conc. chart.). Datum Dez. 17 De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 260-270. 25 260. Die 1 Gouverneure von Epinul an die Gouvernewre des Bischofs von Metz: übersenden das auf 3 Tage befristele Verlangen des französischen Seneschalls auf Unterwerfung von Stadt, Burg und Herrschaft Epinal unter die Könige von Frankreich und Sizilien; erbitten in Abwesenheit des Bischofs Hilfe zum Widerstand gegen die gen. Könige. 1444 August 31 [Épinaly. 30 Aus Metz Arch. départ. de la Mearihe Layette Epinal 2 nr. 25 or. chart.; Anschrijt: --- les gouverneurs et lieutenants de nostre tres redobte seigneur monseigneur de Mets et a chacun d'eulx. Druck: Duhamel, Négociations de Churles VII, pag. 94f. nr. III. Grußformel. plaise vos assavoir que le senechal d'Anjou gouverneur dez rois de France et de Sicille nostre seigneur des guerrez ez marches de par deca nous requiert d'avoir l'obeyssance de la ville et du chastel d'Espinal et toute la seigneurie ct estre soubges comme la cite de Paris et du tout mettre et boutter fuer tres reverend pere en dieu nostre tres redobte seigneur monseig- 35 neur de Mets, qui nous samble chose moult estrange, et ne nous donne terme de respondre jusques a cestui prochain mereredi a suleil levant, comme il vous apparaitra par la copie du traitier qu'il nous a envoye, laquelle vous envoyons. se envoyons par dovant vous, pourtant que nostre tres redobte seigneur n'est point au puys, priant et requerant de nous aydier soustenir conforter et deffendre et y proveoir d'envoyer par devers lesdits rois pour y remedier et telement faire que, s0 moyenant vostre aide et boin pourchais, soit gardee et deffenduee la seigneurie de nostre dit seigneur et que par constrainte ne nous convoigne faire chose qui soit a desplaisance et domaige de nostre dit seigneur et de son eveschie, ce que ne vouldrions faire en tant que le pourrions obvier. Bitte um Antwort. escript le darien jour du moix d'aoust l'an mil 444. Sept. 2 Ang. JI a) sm., Forl. pouriens.
Db. Maßnahmen des Pf. nr. 259. De. Besetzung v. Épinal, Belagerung v. Metz nr. 260. 559 gnaden brief dat mit me worden innehelt, hain wir, lieve herre, waile verstanden, ind as dan uren gnaden wail indenklich sijn mach, dat wir unse frunde zo Spijre uf sent Symonis und Juden der heiliger zwelf boiten dach zo uren gnaden geschickt hatten, die, as wir verstain, okt. 28 uwern gnaden gebreche und noit dieser lande beide van anstaender veheden und kregen und ouch sorgen des freimden Francois folkes. die ein deil niet verre van desen landen sijn ind groissen schaden doint, vurbracht haint. ind want wir durch der saichen will gein luide uisser diesen landen ufbrengen moichten noch kunnen, so sijn dieselben unser frunde mit uren gnaden ind urre gnaden reden ooberkoemon, in waz wegen wir gedient solten haben, ob der gemein anslach ind zuch vur sich gegangen wer, der van goicz gnaden, as uwer gnaden uns vur 10 haint doin schriben, wendich worden ist. darober, besonder liebe herre, so ist is noch in diesen landen in vurgenanter wijsc gestalt ind geleigen, daz wir der reisigen schutzen niet ankomen ind der ouch bij uns selfs niet untberen moigen. ind bidden ure gnaden dienstlichen, uns des gnediklich zo erlaissen ind diese unse antwerde in dem besten van uns upzoneimen, as wir des ind alles guden gonzlichen getruwen uwern furstlichen genaden, die unse herre got 15 etc. datum die decima quinta mensis decembris anno etc. 44. 5 Dex. 15 f) Augsburg an Nürnberg: Pf. Ludwig hat sie als kgl. Hauptmann zufgefordert, auf Neujahr Jan. 1 20 reisige Armbrustschützen in Hagenau gegen die Armagnaken zu haben; sie fragen deshalb an, ob Nürnberg auch ein solches Schresben erhalten habe, was es von ewer, ouch der stette Wyssemburg und Windshain wegen geantwortet habe, oder wie Nürnberg sich darin zu halten gedenke. 20 Do. vor Thomas 1444 (Augsburg Stadt-A. Missivbuch Va fol. 127 nr. 441 conc. chart.). Datum Dez. 17 De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 260-270. 25 260. Die 1 Gouverneure von Epinul an die Gouvernewre des Bischofs von Metz: übersenden das auf 3 Tage befristele Verlangen des französischen Seneschalls auf Unterwerfung von Stadt, Burg und Herrschaft Epinal unter die Könige von Frankreich und Sizilien; erbitten in Abwesenheit des Bischofs Hilfe zum Widerstand gegen die gen. Könige. 1444 August 31 [Épinaly. 30 Aus Metz Arch. départ. de la Mearihe Layette Epinal 2 nr. 25 or. chart.; Anschrijt: --- les gouverneurs et lieutenants de nostre tres redobte seigneur monseigneur de Mets et a chacun d'eulx. Druck: Duhamel, Négociations de Churles VII, pag. 94f. nr. III. Grußformel. plaise vos assavoir que le senechal d'Anjou gouverneur dez rois de France et de Sicille nostre seigneur des guerrez ez marches de par deca nous requiert d'avoir l'obeyssance de la ville et du chastel d'Espinal et toute la seigneurie ct estre soubges comme la cite de Paris et du tout mettre et boutter fuer tres reverend pere en dieu nostre tres redobte seigneur monseig- 35 neur de Mets, qui nous samble chose moult estrange, et ne nous donne terme de respondre jusques a cestui prochain mereredi a suleil levant, comme il vous apparaitra par la copie du traitier qu'il nous a envoye, laquelle vous envoyons. se envoyons par dovant vous, pourtant que nostre tres redobte seigneur n'est point au puys, priant et requerant de nous aydier soustenir conforter et deffendre et y proveoir d'envoyer par devers lesdits rois pour y remedier et telement faire que, s0 moyenant vostre aide et boin pourchais, soit gardee et deffenduee la seigneurie de nostre dit seigneur et que par constrainte ne nous convoigne faire chose qui soit a desplaisance et domaige de nostre dit seigneur et de son eveschie, ce que ne vouldrions faire en tant que le pourrions obvier. Bitte um Antwort. escript le darien jour du moix d'aoust l'an mil 444. Sept. 2 Ang. JI a) sm., Forl. pouriens.
Strana 560
560 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 261. Die Räte des Bischofs von Metz an die 4 Gouverneure von Épinal: haben auf ihr Hilfegesuch die Gouverneure, Räle usw. zu Beratungen nach Metz geladen; stellen Hilfe aus den bft. Garnisonen in Aussicht; werden den heim Röm. König weilenden Bischof verständigen, um von beiden schnelle Hilfe zu erlangen. 1444 September 1 Vyf-lès-LureJ. In Metz Arch. départ. de la Meurthe Layette Épinal 2 nr. 25 or. chart.; Anschrift: 5 -- les quatres gouverneurs de la ville d'Espinal. Druck: Duhamel, Négociations de Charles VII. pag. 95f. nr. IV. Grußjormel. Nous avons recevez vos lottrez et veu ce qu'escript nous avez touchant la requeste que le senechal d'Anjou vous a faicte de l'obeyssance de la villo ot du chastel d'Espinal et de l'aide confort et deffence que requures oir l'ubsence de nostro tres redobte seigneur monseigneur de Mets, comme ce voz lettrez contienment plus a plain etc. sur quoy vous plaise assavoir que pour tel cas et matiere que touchent la seigneurie de monseigneur d'illec et d'autrepart en son eveschie, l'escripvois huistivement aux amis gouverneurs gens de conseil et autres homes de l'eveschie de Mets et lez prions et requerons de venir iey pour leur monstror voz lettres et articles que vousa avez envoyo, ot pour sur ce avoir consoil et deliberacion, comme le cas le desire, et bien brief oiorez 15 nouvelles d'eulx ou d'aucuns d'oulx. et vous prions, de part monseigneur, d'entrotenir la chouse sans vons abandonner pour teles menasses, et doubtez qu'on vous puet donner, jusquos ad co que vous oycres autres nouvelles dez amis et gouverneurs de mondict seigneur, et faire comme bonnes gens et leaulx qui avez este jusques ad ey a l'eveschie de Mets ont fait. et considerezb aussy la destruccion et maulx que a vous voz enffens et successeurs en pourroient vonir, car vostre ville 20 n'est une ville pour tantost conquester ne pour vous estre abahis pour l'abandonner sy brief ne sy legierement que ilz le requierent, et se vous voullez desja avoir les compaignons et gens d'armez de monseigneur estans en ses gurnisons, rescripvez le nous haistivement, nous lez vous envoyerons jusques a nombre de 100 ou 200 chevaulx pour vous aidier garder et deffendre, et metterons tout le remenant de l'eveschie de Mets et autres que nous pourrons finer ne avoir en personno pour 25 vous aidier et conforter et faire tout ce que nous pourrons, en l'absence de mondit seigneur, par dever lequel envoyons haistivement. et l'y envoions copie de ce que avez escript et envoye par deca pour y mettre remede par le roy des Romains et de soy tirer par deca le plus a haiste qu'il pourra; se ainsy est qu'il ne soit ja sur chamin d'y venir, comme nous tenons, par ce qu'il nous Sept. I ait escript qu'il y est, diou soit garde de vous, oseript a Vy le premier jour do septombrc l'an 1444. s0 Les gens du conseil de nostre --- monseigneur de Mets estans a lieu de Vy pour le present. 10 262. Gen. Geistliche, die Gouverneure und gen. Bürger von Epinal leisten auf Verlangen des Seneschalls von Poitou und Anjou dem Französischen König den Treueid und übergeben die Schlüssel aller Tore von Burg und Stadt (Notariatsinstrumente). 1444 Septem- ber A Épinal. 35 Aus Paris Arch. Nal. I 583 nr. 11 or. membr. In Paris Bibl. Nat. Collect. Fontanieu portef. 119-120 orig. Druck: Duhamel, Négociations de Charles VII, pag. 97ff. Mr. V und VI. Sept. 4 [1 Die kaisertichen Notare Esterne Durand und Dudier Mencstrey von Espinal, Priester der Diöz. Toul, beurkunden in einem am 4. Sept. (le quatrieme jour du moix de septembre) 1444 in der Kirche St. Goerit zu Espinalz ausgefertigten Notariats-Instrument in Gegenuaart des Seneschalls von Poictou und Anjou und genannter, als Zeugen hinzugezogener Geistlichen, der Gouverneure von Espinal und einiger Bürger, daß der Seneschall dort auseinandergesetzt habe: que par l'ordenance du roix nostre sire estoyt venus pour avoir overture et obeyssance de ladicte ville, desquel il estoit bien contant; et encontinant les requis de faire leur serment, deci en avant les desuidis bourgoix, communaltey et habitans seront a tousiour bons et leaul et vray obeyssans et subgit au roix nostre dit seigneur commo ses propres homrnes de ses aultres bonnes villes et as ses oficiers commis et ordonner de par ly ou d'aultre aians sa puissance contre tous, et le pregnent et retienent pour leur signours; lesquel bourgoix gouvernour et communaltey ont leves les main envers l'aultey et jurier par deu, par la glorieuse virge Marie, par le benoy corps saint, monsignour saint Goerit, par le bapteme qu'il ont receu, que d'eci en avant seront uny obeyssant et subgit au roix nostro sire, et qui tanrent forme et estanble les choisos desudictes sens aucunement aller au contraire ne enfraindre en tout ne en partie, en cultre lesdis gouvergnours ly ont mis es main les 10 45 50 a) 8m., Varl. nous, b) em., Forl. considere.
560 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 261. Die Räte des Bischofs von Metz an die 4 Gouverneure von Épinal: haben auf ihr Hilfegesuch die Gouverneure, Räle usw. zu Beratungen nach Metz geladen; stellen Hilfe aus den bft. Garnisonen in Aussicht; werden den heim Röm. König weilenden Bischof verständigen, um von beiden schnelle Hilfe zu erlangen. 1444 September 1 Vyf-lès-LureJ. In Metz Arch. départ. de la Meurthe Layette Épinal 2 nr. 25 or. chart.; Anschrift: 5 -- les quatres gouverneurs de la ville d'Espinal. Druck: Duhamel, Négociations de Charles VII. pag. 95f. nr. IV. Grußjormel. Nous avons recevez vos lottrez et veu ce qu'escript nous avez touchant la requeste que le senechal d'Anjou vous a faicte de l'obeyssance de la villo ot du chastel d'Espinal et de l'aide confort et deffence que requures oir l'ubsence de nostro tres redobte seigneur monseigneur de Mets, comme ce voz lettrez contienment plus a plain etc. sur quoy vous plaise assavoir que pour tel cas et matiere que touchent la seigneurie de monseigneur d'illec et d'autrepart en son eveschie, l'escripvois huistivement aux amis gouverneurs gens de conseil et autres homes de l'eveschie de Mets et lez prions et requerons de venir iey pour leur monstror voz lettres et articles que vousa avez envoyo, ot pour sur ce avoir consoil et deliberacion, comme le cas le desire, et bien brief oiorez 15 nouvelles d'eulx ou d'aucuns d'oulx. et vous prions, de part monseigneur, d'entrotenir la chouse sans vons abandonner pour teles menasses, et doubtez qu'on vous puet donner, jusquos ad co que vous oycres autres nouvelles dez amis et gouverneurs de mondict seigneur, et faire comme bonnes gens et leaulx qui avez este jusques ad ey a l'eveschie de Mets ont fait. et considerezb aussy la destruccion et maulx que a vous voz enffens et successeurs en pourroient vonir, car vostre ville 20 n'est une ville pour tantost conquester ne pour vous estre abahis pour l'abandonner sy brief ne sy legierement que ilz le requierent, et se vous voullez desja avoir les compaignons et gens d'armez de monseigneur estans en ses gurnisons, rescripvez le nous haistivement, nous lez vous envoyerons jusques a nombre de 100 ou 200 chevaulx pour vous aidier garder et deffendre, et metterons tout le remenant de l'eveschie de Mets et autres que nous pourrons finer ne avoir en personno pour 25 vous aidier et conforter et faire tout ce que nous pourrons, en l'absence de mondit seigneur, par dever lequel envoyons haistivement. et l'y envoions copie de ce que avez escript et envoye par deca pour y mettre remede par le roy des Romains et de soy tirer par deca le plus a haiste qu'il pourra; se ainsy est qu'il ne soit ja sur chamin d'y venir, comme nous tenons, par ce qu'il nous Sept. I ait escript qu'il y est, diou soit garde de vous, oseript a Vy le premier jour do septombrc l'an 1444. s0 Les gens du conseil de nostre --- monseigneur de Mets estans a lieu de Vy pour le present. 10 262. Gen. Geistliche, die Gouverneure und gen. Bürger von Epinal leisten auf Verlangen des Seneschalls von Poitou und Anjou dem Französischen König den Treueid und übergeben die Schlüssel aller Tore von Burg und Stadt (Notariatsinstrumente). 1444 Septem- ber A Épinal. 35 Aus Paris Arch. Nal. I 583 nr. 11 or. membr. In Paris Bibl. Nat. Collect. Fontanieu portef. 119-120 orig. Druck: Duhamel, Négociations de Charles VII, pag. 97ff. Mr. V und VI. Sept. 4 [1 Die kaisertichen Notare Esterne Durand und Dudier Mencstrey von Espinal, Priester der Diöz. Toul, beurkunden in einem am 4. Sept. (le quatrieme jour du moix de septembre) 1444 in der Kirche St. Goerit zu Espinalz ausgefertigten Notariats-Instrument in Gegenuaart des Seneschalls von Poictou und Anjou und genannter, als Zeugen hinzugezogener Geistlichen, der Gouverneure von Espinal und einiger Bürger, daß der Seneschall dort auseinandergesetzt habe: que par l'ordenance du roix nostre sire estoyt venus pour avoir overture et obeyssance de ladicte ville, desquel il estoit bien contant; et encontinant les requis de faire leur serment, deci en avant les desuidis bourgoix, communaltey et habitans seront a tousiour bons et leaul et vray obeyssans et subgit au roix nostre dit seigneur commo ses propres homrnes de ses aultres bonnes villes et as ses oficiers commis et ordonner de par ly ou d'aultre aians sa puissance contre tous, et le pregnent et retienent pour leur signours; lesquel bourgoix gouvernour et communaltey ont leves les main envers l'aultey et jurier par deu, par la glorieuse virge Marie, par le benoy corps saint, monsignour saint Goerit, par le bapteme qu'il ont receu, que d'eci en avant seront uny obeyssant et subgit au roix nostro sire, et qui tanrent forme et estanble les choisos desudictes sens aucunement aller au contraire ne enfraindre en tout ne en partie, en cultre lesdis gouvergnours ly ont mis es main les 10 45 50 a) 8m., Varl. nous, b) em., Forl. considere.
Strana 561
De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 261-264. 561 clef de toutes les porte, tant du chastel comme de la ville pour en ordonnez et commeetre a son plasir. Darilber erbat der Seneschall das torliegende, durch die gen. Zeugen uiiterferligte Instrumens. [2] In cinem Nofariatsinstrument vom 11. Sept. (mensis vero septembris die undecima hora de- cima ante meridiem vel cirea) 1444 erklären die namentlich genannten vier Gouverneure von Épinal 5 samt gen. Bürgern als Vertreter der Bürgerschaft: considerantes, ut dicebant, et attendontes dampna incommoda adversitates et impedimenta gravissima, quibus retractis temporibus variarum guerra- rum turbinibus emulorumque suorum quam plurimum violenter perscoutionibus, capitali pro- tectore destituti omnique tuitione et defensione carentes, afflicti extiterunt et oppressi et in quasi quadam captivitate reclusi et dotenti plurimique porum emulis circumvalati ot verisimiliter sus- 10 picentur formidibiliter per amplius affligi infuturum et opprimi, ad regiam prefati Christianitatem principis majestatem recurrentes et oculos suarum mentium ad eandem tanquam ad veram co- lumpnamb verumque et justum refugium dirigentes quamplurimis justis et rationabilibus sua- dentibus causis promoti, ex ebrum spontanea voluntate pracfatum Christianissimum principèm corum verum naturalemn et supremum dominum suosque in corcna et regno Franciae successores 15 recognoverunt ot advocavorunt cique suis in praedictis corona et regno successoribus dictos castrum villamque Rualmennium et districtum seu bannum Spinalensem cum omnibus singulis eorumn juribus ne pertinentiis imivorsis et, quiequid juris actionis proprietatis dominiie utilitatis custodis facultatis vel possessionis in eis habent vel habere possunt ad eosquo potest debet vel consueverit spectare, dederunt cesserunt transportaverunt et donaverunt ac regno et coronae 20 Franciae inseparabiliter et perpetuis temporibus applicari eld uniri. Sept. 11 263. Fehdeansagen gegen die Stadt Metz im Auftrage des Französischen Königs. tember 15 und 16. 1444 Sep- Aus Straßburg Stadt-A. AA 185 fol. 33 cop. chart., Beilage zum Briej von Metz an Straß- burg vom 17. Sept., unserer nr. 264. Prima diffidacio. Petrus de Breße miles dominus de la Varave et de Brochessat consilliarius et camerarius regis mei seronissimi ot suus senescallus in Pictogarensi vobis magistro scabinorum et septem magistris guerre et 13 juratis Metensibus: scire velitis, quod de mandato et ordinacione regis mei domini serenissimi volo esse de guerra vobiseum tantum et tam diu, quod dicta civitas so et vos sitis de bona obediencia sua, et cum hoc omnes de societate mea ct omnes mei com- plices et ajutores omnes sunt comprehensi in ista diffidacione ideo et ex eausa, quod propter honorem non possint eis nee michi aliquod opprobrium inputare. et ideo, quod credatis predicta ex parte moi esse vera, signavi signeto meo manuali et feci sigillare de sigillo arma- rum mearum. die 15. mensis septembris anno 1444. 25 Spt. 15 Secunda diffidacio. Andreas de la Val dominus de Loheat marescallus Francie vobis magistro (usw. wie oben) et 13 de consularibus de civitate Metensi salutacio: sciatis, quod ego presencialiter veni in istis partibus de mandato regis mei serenissimi domini ad ponendum vos et castra de istis predictis partibus in sua obediencia ot in casu, quod in talibus refutaretis, vobis ducère guer- 40 ram et vos diffido per presentes ex parte illius mei serenissimi domini vobis notifficando, quod ego et illi de societate mea vobis faciemus guerram forciorem, quam facere poterimus. et ideo quod credatis, istas presentes ex parto moi feci cas sigillare sigillo meo. die 16. mensis septembris anno 1444. Ex parte domini marescallus. Sert. 16 35 45 264. Die Sieben von dem Kriege der Stadt Metz an Meister und Rat zu Straßburg: übersenden die französischen Fehdeansagen und erkundigen sich, was der Röm. König und die Kur- fürsten vorkaben. 1444 September 17 Metz. Straßburg Stadt-A. AA 185 fol. 34 or. chart. lit. cl. c. 3 sigg. in verso impr. del. Absender aprechen zunächst der Stadt Straßburg zu ihrer Bedrängnis durch den Delphin und das reisige Volk von Frankreich ihr Beileid aus; sie hätten das Volk auch hier im Lande und um 50 a) em. Vorl. titione. 7083 Doutsche Reichstagsakten XVII, 2 71 b) em., Ydrl. calumpniam. c) em., Vorl. domini. d) eränz.
De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 261-264. 561 clef de toutes les porte, tant du chastel comme de la ville pour en ordonnez et commeetre a son plasir. Darilber erbat der Seneschall das torliegende, durch die gen. Zeugen uiiterferligte Instrumens. [2] In cinem Nofariatsinstrument vom 11. Sept. (mensis vero septembris die undecima hora de- cima ante meridiem vel cirea) 1444 erklären die namentlich genannten vier Gouverneure von Épinal 5 samt gen. Bürgern als Vertreter der Bürgerschaft: considerantes, ut dicebant, et attendontes dampna incommoda adversitates et impedimenta gravissima, quibus retractis temporibus variarum guerra- rum turbinibus emulorumque suorum quam plurimum violenter perscoutionibus, capitali pro- tectore destituti omnique tuitione et defensione carentes, afflicti extiterunt et oppressi et in quasi quadam captivitate reclusi et dotenti plurimique porum emulis circumvalati ot verisimiliter sus- 10 picentur formidibiliter per amplius affligi infuturum et opprimi, ad regiam prefati Christianitatem principis majestatem recurrentes et oculos suarum mentium ad eandem tanquam ad veram co- lumpnamb verumque et justum refugium dirigentes quamplurimis justis et rationabilibus sua- dentibus causis promoti, ex ebrum spontanea voluntate pracfatum Christianissimum principèm corum verum naturalemn et supremum dominum suosque in corcna et regno Franciae successores 15 recognoverunt ot advocavorunt cique suis in praedictis corona et regno successoribus dictos castrum villamque Rualmennium et districtum seu bannum Spinalensem cum omnibus singulis eorumn juribus ne pertinentiis imivorsis et, quiequid juris actionis proprietatis dominiie utilitatis custodis facultatis vel possessionis in eis habent vel habere possunt ad eosquo potest debet vel consueverit spectare, dederunt cesserunt transportaverunt et donaverunt ac regno et coronae 20 Franciae inseparabiliter et perpetuis temporibus applicari eld uniri. Sept. 11 263. Fehdeansagen gegen die Stadt Metz im Auftrage des Französischen Königs. tember 15 und 16. 1444 Sep- Aus Straßburg Stadt-A. AA 185 fol. 33 cop. chart., Beilage zum Briej von Metz an Straß- burg vom 17. Sept., unserer nr. 264. Prima diffidacio. Petrus de Breße miles dominus de la Varave et de Brochessat consilliarius et camerarius regis mei seronissimi ot suus senescallus in Pictogarensi vobis magistro scabinorum et septem magistris guerre et 13 juratis Metensibus: scire velitis, quod de mandato et ordinacione regis mei domini serenissimi volo esse de guerra vobiseum tantum et tam diu, quod dicta civitas so et vos sitis de bona obediencia sua, et cum hoc omnes de societate mea ct omnes mei com- plices et ajutores omnes sunt comprehensi in ista diffidacione ideo et ex eausa, quod propter honorem non possint eis nee michi aliquod opprobrium inputare. et ideo, quod credatis predicta ex parte moi esse vera, signavi signeto meo manuali et feci sigillare de sigillo arma- rum mearum. die 15. mensis septembris anno 1444. 25 Spt. 15 Secunda diffidacio. Andreas de la Val dominus de Loheat marescallus Francie vobis magistro (usw. wie oben) et 13 de consularibus de civitate Metensi salutacio: sciatis, quod ego presencialiter veni in istis partibus de mandato regis mei serenissimi domini ad ponendum vos et castra de istis predictis partibus in sua obediencia ot in casu, quod in talibus refutaretis, vobis ducère guer- 40 ram et vos diffido per presentes ex parte illius mei serenissimi domini vobis notifficando, quod ego et illi de societate mea vobis faciemus guerram forciorem, quam facere poterimus. et ideo quod credatis, istas presentes ex parto moi feci cas sigillare sigillo meo. die 16. mensis septembris anno 1444. Ex parte domini marescallus. Sert. 16 35 45 264. Die Sieben von dem Kriege der Stadt Metz an Meister und Rat zu Straßburg: übersenden die französischen Fehdeansagen und erkundigen sich, was der Röm. König und die Kur- fürsten vorkaben. 1444 September 17 Metz. Straßburg Stadt-A. AA 185 fol. 34 or. chart. lit. cl. c. 3 sigg. in verso impr. del. Absender aprechen zunächst der Stadt Straßburg zu ihrer Bedrängnis durch den Delphin und das reisige Volk von Frankreich ihr Beileid aus; sie hätten das Volk auch hier im Lande und um 50 a) em. Vorl. titione. 7083 Doutsche Reichstagsakten XVII, 2 71 b) em., Ydrl. calumpniam. c) em., Vorl. domini. d) eränz.
Strana 562
562 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. ihre Stadt Legen, das ihre Schlösser zu stürmen understanden und ein kleines Schloß geuxmnen hiite sonder vede und vientschaft; danach erat habe ihnen der drossacz von Poicton, Rat und kamerlink des Französischen Königs, seinen Fehdebrief geschickt und von der Stadt Mecze Gehorsam für der König begehrt, wie sie aus einer Abschrift1 des Briefes erschen könnten. Absender sind darüber er- staunt, in welcher meinonge derselber konnink gehorsamkeit begeren noch forderen mach ain uns noch ain ander stede zu dem heilligen riche gehorende, das doch ie wol noet were zu verfachende; sic bitten deshalb um Auskunft, wie der Delphin bisher mit Straßburg verhandelt habe, besonders auch, ob sie icht wissent, wie unßer allergnedigister herre der Roymscher konnink und unBe herrn die koerfürsten das vorhaben und wie hin sulches zu willen und zu dank si, wand wir ie meinen, das sie sulches ie ungerne gestaden sullen, sonder das understaen zu wenden und zu beschüeden dem 10 obgnanten heilligen riche zu troest ; sie bitten eindringlich um genaue Auskunft. Datum des siben- Sept. 17 ziehenten dages mensis septembris anno etc. 44. 5 265. Erfolglose Bemühungen Konrads von Weinsberg bei den Städten um Hilfe für die Stadt 1444 November. Metz. a) Instruktion Konrads von Weinsbery fir seine Gesandtschajt zur Stadt Metz. fAn. 15 fang November J. Ir sollen wissen anzubringen, in massen so hernach geschriben steet: [I] In den teidingen gegen den von Mecze, wie das ir bot, der da brief an den Röm. König und die Fürsten, die zu Nurenberg sein solten, habe von ine gefûret; und als der keme gein Wircz- purg, da weren unser heren von C6len von Tryer und von Wirczpurg von Nurenberg gescheiden 20 und auch also dahien komen. und derselbe ir bot der habe gar offenbare da gesagt und erzelet, was seinon heren von Meeze anligend soi, und wie man die von dem heligen reiche geren bringen wôlte, und rüfft an meiniclichen, wore die weren, die sinen heren vill leute wol gerüstet fûret und brechte, dem oder denen solten sie des danken und lonen, das ine wol zu danke sein sôlte, und darzu einen sold geben und fur schaden steen und ine von hawß ußs bißs zu ine, bei ine widder heime ver- 25 legen mit koste futter stalmiete eisen und nagel etc. [2] Item und daruf unterredten sich die obgnanten mein gnedigen heren, als sic villeichte wol gewar worden sein oder hinfur gewar werden. und under dem wurden sie zu rate, das unser gned. herre von Wirezpurg so wol wolte tun, die weile er und sein stifte so vil gutter graven heren ritter und knechte ine seinem stifte und lande vermôchte, und wolte ine zu hille komen, das solte so wol und vólliclichen umb ine verdient werden; und besunder das man das an mich bringen sôlte. wann ich mein horen frwnde und gueten gesellen wol vermôchto uf und uß zu bringen etc. [3] Itom und als ich auch von Nurenberg gein Wirczpurg keme an dem dritten tage, als die heren von dannen waren, also habe mein herre von Wirezpurg und sein bruder Conrat herre zu Lympurg der elter, Reichs-Erbschenk, mein Ohcim, solches an mich brachts und auch herre Ans- 35 helem von Rosenberg ritter, dem dann Gocz voigt von Ryneck sein vetter, der dann bei ine sei, auch geschriben etc. [4] Also habe ich dem nachgedocht, die wile die stadt Mecze, so ein merkliche Reichestadt soi, und daß wir auch anmittels zum Reiche gehören und des Reiches Erbamtmann sind, daß uns vaste leide und nit lieb wäre, daß sie vom Reiche oder zu keinen unmügelichen sachen getrungen sollte 40 werden, — undb darum habe ich mich mit etlichen Frounden und gutten gesellen, die ich dann uf die zeit zusammenbringen mochte, unterredet: bedorfen sie leute und wollen die haben, wollen sie uns dann darumb thun nach gleichen billichen dingen, so wolle ich ine auf 500 Pjerde gutter ge- rüster leute zu dienste füren und auf Begehr 300 oder 200 Schützen mit Armbrüsten und Handbücheen zu Fuß. — Höret, was sie darauf zur Antwort geben. [51 Wenn sie solcke Leule beychren, so fraget, was sie mir auch darumb tun wölten; sagt auch, sie verständen wohl, das die rittorschafte ine disen landen ine der genehe vaste ufgebeten und be- stellet sein; sollte ich ihnen gut gerüstete Leute zuführen, ich můste sie dester weiter hinuße greifen, das wollen sie bedenken, wann da große koste mwe und gelt aufgeht, besonders mir, bis ich sie zu- sammenbringe, da es überail teuer und die zerung swere sei. — Hört dazu ihre Meinung und forscht 50 eindringlich danach. [6] Nemen sie dann redliche wege fur sich, die aufzunchmen euch gutdünkt, da ihr meine und der anderen, die mit mir ziehen werden, Meinung kennt, so redet vôllielicher dazu. — Nehmen sie 15 a) ex. Vorl. brachte. b) Forl. hat hier und weiterhin, wo wir nur durch Gedankenstriche pliedern, etgenes Alinec. 1 Unsете N°. 263. 55
562 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. ihre Stadt Legen, das ihre Schlösser zu stürmen understanden und ein kleines Schloß geuxmnen hiite sonder vede und vientschaft; danach erat habe ihnen der drossacz von Poicton, Rat und kamerlink des Französischen Königs, seinen Fehdebrief geschickt und von der Stadt Mecze Gehorsam für der König begehrt, wie sie aus einer Abschrift1 des Briefes erschen könnten. Absender sind darüber er- staunt, in welcher meinonge derselber konnink gehorsamkeit begeren noch forderen mach ain uns noch ain ander stede zu dem heilligen riche gehorende, das doch ie wol noet were zu verfachende; sic bitten deshalb um Auskunft, wie der Delphin bisher mit Straßburg verhandelt habe, besonders auch, ob sie icht wissent, wie unßer allergnedigister herre der Roymscher konnink und unBe herrn die koerfürsten das vorhaben und wie hin sulches zu willen und zu dank si, wand wir ie meinen, das sie sulches ie ungerne gestaden sullen, sonder das understaen zu wenden und zu beschüeden dem 10 obgnanten heilligen riche zu troest ; sie bitten eindringlich um genaue Auskunft. Datum des siben- Sept. 17 ziehenten dages mensis septembris anno etc. 44. 5 265. Erfolglose Bemühungen Konrads von Weinsberg bei den Städten um Hilfe für die Stadt 1444 November. Metz. a) Instruktion Konrads von Weinsbery fir seine Gesandtschajt zur Stadt Metz. fAn. 15 fang November J. Ir sollen wissen anzubringen, in massen so hernach geschriben steet: [I] In den teidingen gegen den von Mecze, wie das ir bot, der da brief an den Röm. König und die Fürsten, die zu Nurenberg sein solten, habe von ine gefûret; und als der keme gein Wircz- purg, da weren unser heren von C6len von Tryer und von Wirczpurg von Nurenberg gescheiden 20 und auch also dahien komen. und derselbe ir bot der habe gar offenbare da gesagt und erzelet, was seinon heren von Meeze anligend soi, und wie man die von dem heligen reiche geren bringen wôlte, und rüfft an meiniclichen, wore die weren, die sinen heren vill leute wol gerüstet fûret und brechte, dem oder denen solten sie des danken und lonen, das ine wol zu danke sein sôlte, und darzu einen sold geben und fur schaden steen und ine von hawß ußs bißs zu ine, bei ine widder heime ver- 25 legen mit koste futter stalmiete eisen und nagel etc. [2] Item und daruf unterredten sich die obgnanten mein gnedigen heren, als sic villeichte wol gewar worden sein oder hinfur gewar werden. und under dem wurden sie zu rate, das unser gned. herre von Wirezpurg so wol wolte tun, die weile er und sein stifte so vil gutter graven heren ritter und knechte ine seinem stifte und lande vermôchte, und wolte ine zu hille komen, das solte so wol und vólliclichen umb ine verdient werden; und besunder das man das an mich bringen sôlte. wann ich mein horen frwnde und gueten gesellen wol vermôchto uf und uß zu bringen etc. [3] Itom und als ich auch von Nurenberg gein Wirczpurg keme an dem dritten tage, als die heren von dannen waren, also habe mein herre von Wirezpurg und sein bruder Conrat herre zu Lympurg der elter, Reichs-Erbschenk, mein Ohcim, solches an mich brachts und auch herre Ans- 35 helem von Rosenberg ritter, dem dann Gocz voigt von Ryneck sein vetter, der dann bei ine sei, auch geschriben etc. [4] Also habe ich dem nachgedocht, die wile die stadt Mecze, so ein merkliche Reichestadt soi, und daß wir auch anmittels zum Reiche gehören und des Reiches Erbamtmann sind, daß uns vaste leide und nit lieb wäre, daß sie vom Reiche oder zu keinen unmügelichen sachen getrungen sollte 40 werden, — undb darum habe ich mich mit etlichen Frounden und gutten gesellen, die ich dann uf die zeit zusammenbringen mochte, unterredet: bedorfen sie leute und wollen die haben, wollen sie uns dann darumb thun nach gleichen billichen dingen, so wolle ich ine auf 500 Pjerde gutter ge- rüster leute zu dienste füren und auf Begehr 300 oder 200 Schützen mit Armbrüsten und Handbücheen zu Fuß. — Höret, was sie darauf zur Antwort geben. [51 Wenn sie solcke Leule beychren, so fraget, was sie mir auch darumb tun wölten; sagt auch, sie verständen wohl, das die rittorschafte ine disen landen ine der genehe vaste ufgebeten und be- stellet sein; sollte ich ihnen gut gerüstete Leute zuführen, ich můste sie dester weiter hinuße greifen, das wollen sie bedenken, wann da große koste mwe und gelt aufgeht, besonders mir, bis ich sie zu- sammenbringe, da es überail teuer und die zerung swere sei. — Hört dazu ihre Meinung und forscht 50 eindringlich danach. [6] Nemen sie dann redliche wege fur sich, die aufzunchmen euch gutdünkt, da ihr meine und der anderen, die mit mir ziehen werden, Meinung kennt, so redet vôllielicher dazu. — Nehmen sie 15 a) ex. Vorl. brachte. b) Forl. hat hier und weiterhin, wo wir nur durch Gedankenstriche pliedern, etgenes Alinec. 1 Unsете N°. 263. 55
Strana 563
De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 264-265. 563 45 50 es nicht treffenlichen fur sich, so sagt, was andere Reichestädte zu Sold geben und das sei dannoch ine der heimgassen und ine der genehe; ob sic fdenn] mich entgellen lassen wollen, daß ich ihnen willich sei? [7] Sagt thnon dazu, Mr wilßtet, ich hürte en gorne umsonst getan, aber vermag es leider nicht, 5 mich ine einen solichen kriege zu stossen, die Leute aufzubringen und so ferre zu führen, weil mir und ine groß daruf geen werde jür ufrustünge u. &gl. — Versucht, von ihnen eine Antwort zu erlangen, daran besserung were, anders dann ich es furgenomen habe. [8] Wollten sie von uns Auskunfi, was wir haben wollen, — so sagt, ich habe überschlagen, daß sie mir filr meinen Dienst filr die Beibringung der Leute und zur Augrüstung 5000 Gulden im voraus 1o geben müßten, — und mir dazu 15000 Gulden leiher, die iknen zu iaren wieder erstattet werden sollen. [9] Fragen sie, wodurch sie darin versichert sein sollen, 80 sagt: mit der guldin münze zu Franck. furt, deren schlegschacz sie bis zur Abzahlung der 15000 Gulden einnehmen sollen, wodurch sie für ihr Geld keinen Verlusi, sondern nur beite [Aufschubf erfabren. — Fragen sie nach dem jährlichen Ertrag der Münze, — so mögt ihr wahrheitsgemäß sagen, daß sie uns etliche Jahre ob 3000 G., auch 15 bei 2000 Gl., mindestens aber 1000 Gl. ertragen habe; was sie bei diesen Laujen ertragen wird, kann niemand wissen. — Wenn ihr aber unserm Herrn and cuch selber helfen wollt, das ir balde bezalt wurdent, das tätet ihr woll mit großem Nutzen. [16] Wenn sie fragen, wie es zugeen möchte, — so sagt: da durch die großen Gewerbe in ihre Stadt uiel Gold hinkommt, das die Kaufleute kaufen und in andere Münzen filhren; wann sie fnun] 20 bestellten, daß solchen Gold und Silber zu iren handen gekauft würde und daß ihnen die Münzen ließen antwurten und nemen den gewine daran, den doch andere Kaufleute nehmen: würde dann viel ge- minat, so würden sie desto eher bezahlt. [II] Werdet ihr gefragt, was euer Herr von der Mänze hat, — so sagt aber mit warheit: von jeder gemünzten Mark Gold einen halben Gulden zu schlegschacz. — Fragen aie, ob die Milnze eures 25 Herrn Erbe ist oder ine welcher masse er die inne hat, — so sagt, ihr wilßtet nicht anders, wann das mir die stee ein merklich summe gelts, dafir mir die Münze und der Schlagschatz verschrieben sei; were aber solich verschribung nicht, so gebûret dooh unserem heren von soines ampts wegen, die zu bestellen und zu verwesen etc. [12] Ihr solit wissen: da unser Herr vor. Winsperg vernahm die gelegenheit eurer anliegenden 20 Sache and er sich vornalm, cuch zu diensto zo kommen, sandte er von stund zum König, einen Brief zu erwerben, das er ouch dester baß versorgen môchte euwers gelihen geltes; und lasset sie das Vidimus dieses Briefs hören, der gegeben ist zu Strawbingen nidwendig Regenspurg 6 meilen weges. [13] Wenn] sie hinsichtlich des Vidimus fragen, was für eine gestalt ee urn die darin genannten Münzen zu Basel und Nordlingen habe, — dann sagt die Wahrheit: als der † Kaiser zu Basel a5 eine michel Summe Gold schuldig blich, dafure unser herre von Winsporg vorsprach2, tnd dazu die von Basel auch 4000 Gl. gelieken hatten, darumb das sie des andoren auch versichert und bezalt möchten werden, s0 ward den von Basel die Miinze verschrieben, daß sie von dem Gelde des Jahres zuvor usse solten nemen zu gulte von je 20 Gl. einen Gl. und was des ubrigen were, das von dem schlegschatz geviele, das solte an dem hewpgut abegeen, und je 20 Gl. sollten sinen Gl. an der gült 40 ablôsen. [14] Also habe ich lassen rechen mit den von Basel; den sei man noch zicht mehr schuldig als 1600 Gl., denen werde noch davon zu gûlte 80 Gl., bis daß sie sich selber auch abelôsen. — Wann das geschehe, oo sei man dem Münzmeister Peter Gaezen auch 1000 Gl. schuldig, der dafür jährlich von dem Schlagschatz 200 Gl. zur Abzahlung, also 5 Jahre lang, ufheben soll. [I5l Die Münze zul Nordelingen habe alwegen ein Münzmeister zu Franckfurt gehabt, da man da jahrlich nur einmal münze, so die messe zu pſingslen zu Nordelingen sei. [16] Wenn sie die 1600 Gl. auch dargeben wollen und lassen sich die 3 Miinzen verschriben durch richtung, so werden sie desto cher bezahlt; das will ich gerne tun, auj daß sie dester baß versorgt werden mögen der 15000 G. und auch der 2600 Gl. II7] Sagt iknen wahrheitsgemäß, daß. als wir zu Basel von Reichs megen ein Protektor da waren und da lagen, mir die von Basel gonten, daß ich den Schlagschatz nahm und davon zerte and dis Leute darauf verwiset zu bezalen, die mir das ir zu Kauf gegeben und geborgt hatten. Also verzehrte ich ob 6000 Gl.; ware das nicht gewesen, so hätte sich die Münze längst selber abegelòset und sie uxire ganz ledig. — Hört was sie daraaf sagen. [18] Wenn mir jür meinen Dienst und zur ufrüstunge nicht 5000 Gl. geliehen werden, — und die vorgen. 15000 Gl., eo ware cs uns zu swore und nit zu thun. — Wenn sie einschen, daß ich ihnen gerne zu Dienste sein will und sie mir das Vorstehende leihen wollen, so wollen wir zu solde von ihnen 50 1 Die Artikel 13—17 sind auf besonderem Blatt geschrieben, dessen Inhalt durch Verweis- Kreuze als hinter art. 12 gehörig angedeutez ist. 2 Vgl. Altmann nr. 8565.
De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 264-265. 563 45 50 es nicht treffenlichen fur sich, so sagt, was andere Reichestädte zu Sold geben und das sei dannoch ine der heimgassen und ine der genehe; ob sic fdenn] mich entgellen lassen wollen, daß ich ihnen willich sei? [7] Sagt thnon dazu, Mr wilßtet, ich hürte en gorne umsonst getan, aber vermag es leider nicht, 5 mich ine einen solichen kriege zu stossen, die Leute aufzubringen und so ferre zu führen, weil mir und ine groß daruf geen werde jür ufrustünge u. &gl. — Versucht, von ihnen eine Antwort zu erlangen, daran besserung were, anders dann ich es furgenomen habe. [8] Wollten sie von uns Auskunfi, was wir haben wollen, — so sagt, ich habe überschlagen, daß sie mir filr meinen Dienst filr die Beibringung der Leute und zur Augrüstung 5000 Gulden im voraus 1o geben müßten, — und mir dazu 15000 Gulden leiher, die iknen zu iaren wieder erstattet werden sollen. [9] Fragen sie, wodurch sie darin versichert sein sollen, 80 sagt: mit der guldin münze zu Franck. furt, deren schlegschacz sie bis zur Abzahlung der 15000 Gulden einnehmen sollen, wodurch sie für ihr Geld keinen Verlusi, sondern nur beite [Aufschubf erfabren. — Fragen sie nach dem jährlichen Ertrag der Münze, — so mögt ihr wahrheitsgemäß sagen, daß sie uns etliche Jahre ob 3000 G., auch 15 bei 2000 Gl., mindestens aber 1000 Gl. ertragen habe; was sie bei diesen Laujen ertragen wird, kann niemand wissen. — Wenn ihr aber unserm Herrn and cuch selber helfen wollt, das ir balde bezalt wurdent, das tätet ihr woll mit großem Nutzen. [16] Wenn sie fragen, wie es zugeen möchte, — so sagt: da durch die großen Gewerbe in ihre Stadt uiel Gold hinkommt, das die Kaufleute kaufen und in andere Münzen filhren; wann sie fnun] 20 bestellten, daß solchen Gold und Silber zu iren handen gekauft würde und daß ihnen die Münzen ließen antwurten und nemen den gewine daran, den doch andere Kaufleute nehmen: würde dann viel ge- minat, so würden sie desto eher bezahlt. [II] Werdet ihr gefragt, was euer Herr von der Mänze hat, — so sagt aber mit warheit: von jeder gemünzten Mark Gold einen halben Gulden zu schlegschacz. — Fragen aie, ob die Milnze eures 25 Herrn Erbe ist oder ine welcher masse er die inne hat, — so sagt, ihr wilßtet nicht anders, wann das mir die stee ein merklich summe gelts, dafir mir die Münze und der Schlagschatz verschrieben sei; were aber solich verschribung nicht, so gebûret dooh unserem heren von soines ampts wegen, die zu bestellen und zu verwesen etc. [12] Ihr solit wissen: da unser Herr vor. Winsperg vernahm die gelegenheit eurer anliegenden 20 Sache and er sich vornalm, cuch zu diensto zo kommen, sandte er von stund zum König, einen Brief zu erwerben, das er ouch dester baß versorgen môchte euwers gelihen geltes; und lasset sie das Vidimus dieses Briefs hören, der gegeben ist zu Strawbingen nidwendig Regenspurg 6 meilen weges. [13] Wenn] sie hinsichtlich des Vidimus fragen, was für eine gestalt ee urn die darin genannten Münzen zu Basel und Nordlingen habe, — dann sagt die Wahrheit: als der † Kaiser zu Basel a5 eine michel Summe Gold schuldig blich, dafure unser herre von Winsporg vorsprach2, tnd dazu die von Basel auch 4000 Gl. gelieken hatten, darumb das sie des andoren auch versichert und bezalt möchten werden, s0 ward den von Basel die Miinze verschrieben, daß sie von dem Gelde des Jahres zuvor usse solten nemen zu gulte von je 20 Gl. einen Gl. und was des ubrigen were, das von dem schlegschatz geviele, das solte an dem hewpgut abegeen, und je 20 Gl. sollten sinen Gl. an der gült 40 ablôsen. [14] Also habe ich lassen rechen mit den von Basel; den sei man noch zicht mehr schuldig als 1600 Gl., denen werde noch davon zu gûlte 80 Gl., bis daß sie sich selber auch abelôsen. — Wann das geschehe, oo sei man dem Münzmeister Peter Gaezen auch 1000 Gl. schuldig, der dafür jährlich von dem Schlagschatz 200 Gl. zur Abzahlung, also 5 Jahre lang, ufheben soll. [I5l Die Münze zul Nordelingen habe alwegen ein Münzmeister zu Franckfurt gehabt, da man da jahrlich nur einmal münze, so die messe zu pſingslen zu Nordelingen sei. [16] Wenn sie die 1600 Gl. auch dargeben wollen und lassen sich die 3 Miinzen verschriben durch richtung, so werden sie desto cher bezahlt; das will ich gerne tun, auj daß sie dester baß versorgt werden mögen der 15000 G. und auch der 2600 Gl. II7] Sagt iknen wahrheitsgemäß, daß. als wir zu Basel von Reichs megen ein Protektor da waren und da lagen, mir die von Basel gonten, daß ich den Schlagschatz nahm und davon zerte and dis Leute darauf verwiset zu bezalen, die mir das ir zu Kauf gegeben und geborgt hatten. Also verzehrte ich ob 6000 Gl.; ware das nicht gewesen, so hätte sich die Münze längst selber abegelòset und sie uxire ganz ledig. — Hört was sie daraaf sagen. [18] Wenn mir jür meinen Dienst und zur ufrüstunge nicht 5000 Gl. geliehen werden, — und die vorgen. 15000 Gl., eo ware cs uns zu swore und nit zu thun. — Wenn sie einschen, daß ich ihnen gerne zu Dienste sein will und sie mir das Vorstehende leihen wollen, so wollen wir zu solde von ihnen 50 1 Die Artikel 13—17 sind auf besonderem Blatt geschrieben, dessen Inhalt durch Verweis- Kreuze als hinter art. 12 gehörig angedeutez ist. 2 Vgl. Altmann nr. 8565.
Strana 564
564 Reichstag zu Nürnborg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. nehmen: erstens, daf sie unseren Freunden und Gesellen je auf 1 Pferd zu ufrüstung 5 Gl. geben. — und den monden auf I Pferd 3 Gl. zu solde; — und auf einen Schützen zu Fuß zur Ausrilstung 21/2 6. und zu Sold den Monat 11/2 Gl. und uns verlegen von haus zu ihnen, bei ihnen und wieder von ihnen heim oder je auf 3 Pferde 1 Gl. und auf 6 Schittzen zu Fuß 1 Gl. dabei, bis wir zu ihnen kommen, die koste u. fübter. [19] Wenn wir zu ihnen kommen, daß sie uns dann geben herbrig koste futter stalmite eisen und nagel, da wir solches nicht mitbringen und auch mit einem solchen Solde nicht vu Wege bringen möchten; — und daß sie uns fülr allen redlichen schaden [ein sstehen; — daß sic uns die 5000 Gl. und die 5 Gt. den Reisigen und den Schützen zu Fuß die 21/2 Gl. zu Ausriistung und auch den Sold. auf 114 Jahr heruß geben und bezahlen zu Nurenberg oder Spyer; liegen wir langer bei ihnen, daß io man uns darn das andere 111 Jahr aber vor herußgebo, und weiter solange wir in ihrem Dienst wären; — wie gewonlich müßte man jedem Hauptmann, der 10 mit gleive oder sonst 30 Pjerde fährt, zweifachen Sold geben also 10 Gt. au Ausrüstung und monatlich 6 Gl. Sold: — wenn ich und die Hauptlente ihren Brief begehren, daß sie jedem seinen Brief oder mir einen für alle geben. [20] Wülrde man 5000 Gl. zu ufrůstung für zuviel halten, — so sollt ihr dagegen sagen, sie sollten 15 selber gedenken, daß ein solcher Herr wie ich, der so viel guter Leute in ein fremdes Land führen soll, groß daruf legen muß mit Botschaften Hengsten Pferden, und auch Geld hin globen denen, die ihm die Leute fähren, und die auch mit mancherlei Sachen versorgen; ihr möchtet versteken, wer unserem Herrn nicht ritte umb fruntschaft willen, täte es fauch] nicht um den Sold, jede Stadt gebe einem gewappreten Knecht zum mindesten auf 1 Pferd cin Jahr zu Sold 50 oder 60 Gl. und alle notturft 20 auf den Weg; — ob ihre Sache ein ganzes Jahr weret, macht es doch mit den 5 Gt. Ausristung und den 3 Gt. monatichen Sold nur 41 Gl. [21] Von den 15000 Gl. wollte unser Herr dann nicht daheim das sein bestellen; er late es sonst fiherhampt] wicht : ihr mögt versteken, daß der Name meines Herrn alleine, als er von den gnaden gottes bekant und gefrwndet ist, mekr tut als sonst hundert. — Unser Herr muß faußerdem ] Schreiber, Köche, keller busewmer jaigers und sonst mancherlei Volk haben, daß & lohnen mußt, darauj ihr ihm keinen Sold gebt. — So habt ihr Macht, alle Vierteljahr den Sold abzuschlahen, bedenket, was möchte dann einem vor entsteen; unsern Herrn den bringel darhinter, daß er und ilor zum Reiche gehöret und daß er meint, einen solchen Dank zu verdienen um euch, daß seine Söhne das hinfir gein dem Reiche und euch genissen sollen. 22] Unser Herr hat die Sachen auf das allergeringste versüchet u. gewegen, als ginge es ilrt selber an, das mögi ihr wohl verstehen, damit und dadurch das nit neher zuzubringen sei. — Sagt wahrheitsgemaß, daß wir einem Mann alleine auf seinen Leib zu dem solde geben wollen 200 Cl., etlichen auch 100 Gl. und etlichen auch 50 Gl. ohne Hengst und Pferde, damit er [Söldnerf euch gerne dionce wolle. Sagt ihnen mit Wahrheit, daß die Grafen und Herren, die unserem Herrn 35 dienen und Leute füren wollen aus Tûringen Myssen der Voytlandt von dem gebirge und usser Beyeren, bis zum 5. Tage kaum kommen mögen zu unserm Herrn, als das Göez Vogt, der bei uns ist, wohl weiß; die zu Fräncken müssen danach 3 Tage fFrist] haben. — Würdet ihr euch mit iknen vereinen, so müßtet ihr mit ihnen eigentlichen ußtragen, daß uns dis 5000 Gr. zu Atterüstung und auch die 5 Gl. den anderen zu Roß und die 21/2 Gl. den Schiitzen zu Fuß auch zu Ausrüstung 10 von Stund an würden und gevielen zu Nurenberg oder zu Spyer, daß wir die Leute mit auf. brächten, und daß sie auch bestellen, daß die Leute also verlegt würden, oder [das sieƒ das Geld her- ausgeben fiir ihre zerunge. [23] Und wann wir an den Rine kämen, daß sie uns dann den Sold auf das Vierteljahr auch herausgeben, — und daß wir auch die 15000 Gl. also da zu Spijer finden und erhalten, um das unser 45 dumit zu besteller. [241 Fragen sie, wie sie ihres Geldes sicher[ gestellt] würden, — so sagh was unser Herr gesagt, das vollfurot or fauch]; glauber ihr nicht, so erkundigt euch beim Bischof zn Meeze, bei unserem Herrn von Tryer und seinem Bruder dem Dompropst, was er für ein Mann ist und hält, was er ver- spricht. [25] Und wegen der Münze zu Franckfurt soll euch der Münzmeister und der Wardeiner geloben und schtoören, unserem Herrn noch seinen Erben garnicht zu geben, bis ihr zuvor ganz bezahli seid, oder ihr setzet selber einen Münzmeister und unser Herr den Wardeiner und lasset euch beidesteils alle Frankjurter Messe Rechnung thun. [26] Ob ir also einig würdet, so bedürjen wir 4 Wochen, bis ihr zu uns kommt und wir unseren 55 Fretenden gesellen Botschaft tun und die sich rüsten und zu uns kommen. — Weiter brauchen wir von hinnen der Nuwenstadt auf dem nächsten fWegel 2 Tage bis über den Rhein; und ihr müßt mit ihnen auch iber den Weg einig werden und wieniel Tage wir dazu bediirfen, daß die Leute sich. mit der zerunge danach einrichten. 25 30 50 a.) Lesare fragliah, wctlejaht giger? 60
564 Reichstag zu Nürnborg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. nehmen: erstens, daf sie unseren Freunden und Gesellen je auf 1 Pferd zu ufrüstung 5 Gl. geben. — und den monden auf I Pferd 3 Gl. zu solde; — und auf einen Schützen zu Fuß zur Ausrilstung 21/2 6. und zu Sold den Monat 11/2 Gl. und uns verlegen von haus zu ihnen, bei ihnen und wieder von ihnen heim oder je auf 3 Pferde 1 Gl. und auf 6 Schittzen zu Fuß 1 Gl. dabei, bis wir zu ihnen kommen, die koste u. fübter. [19] Wenn wir zu ihnen kommen, daß sie uns dann geben herbrig koste futter stalmite eisen und nagel, da wir solches nicht mitbringen und auch mit einem solchen Solde nicht vu Wege bringen möchten; — und daß sie uns fülr allen redlichen schaden [ein sstehen; — daß sic uns die 5000 Gl. und die 5 Gt. den Reisigen und den Schützen zu Fuß die 21/2 Gl. zu Ausriistung und auch den Sold. auf 114 Jahr heruß geben und bezahlen zu Nurenberg oder Spyer; liegen wir langer bei ihnen, daß io man uns darn das andere 111 Jahr aber vor herußgebo, und weiter solange wir in ihrem Dienst wären; — wie gewonlich müßte man jedem Hauptmann, der 10 mit gleive oder sonst 30 Pjerde fährt, zweifachen Sold geben also 10 Gt. au Ausrüstung und monatlich 6 Gl. Sold: — wenn ich und die Hauptlente ihren Brief begehren, daß sie jedem seinen Brief oder mir einen für alle geben. [20] Wülrde man 5000 Gl. zu ufrůstung für zuviel halten, — so sollt ihr dagegen sagen, sie sollten 15 selber gedenken, daß ein solcher Herr wie ich, der so viel guter Leute in ein fremdes Land führen soll, groß daruf legen muß mit Botschaften Hengsten Pferden, und auch Geld hin globen denen, die ihm die Leute fähren, und die auch mit mancherlei Sachen versorgen; ihr möchtet versteken, wer unserem Herrn nicht ritte umb fruntschaft willen, täte es fauch] nicht um den Sold, jede Stadt gebe einem gewappreten Knecht zum mindesten auf 1 Pferd cin Jahr zu Sold 50 oder 60 Gl. und alle notturft 20 auf den Weg; — ob ihre Sache ein ganzes Jahr weret, macht es doch mit den 5 Gt. Ausristung und den 3 Gt. monatichen Sold nur 41 Gl. [21] Von den 15000 Gl. wollte unser Herr dann nicht daheim das sein bestellen; er late es sonst fiherhampt] wicht : ihr mögt versteken, daß der Name meines Herrn alleine, als er von den gnaden gottes bekant und gefrwndet ist, mekr tut als sonst hundert. — Unser Herr muß faußerdem ] Schreiber, Köche, keller busewmer jaigers und sonst mancherlei Volk haben, daß & lohnen mußt, darauj ihr ihm keinen Sold gebt. — So habt ihr Macht, alle Vierteljahr den Sold abzuschlahen, bedenket, was möchte dann einem vor entsteen; unsern Herrn den bringel darhinter, daß er und ilor zum Reiche gehöret und daß er meint, einen solchen Dank zu verdienen um euch, daß seine Söhne das hinfir gein dem Reiche und euch genissen sollen. 22] Unser Herr hat die Sachen auf das allergeringste versüchet u. gewegen, als ginge es ilrt selber an, das mögi ihr wohl verstehen, damit und dadurch das nit neher zuzubringen sei. — Sagt wahrheitsgemaß, daß wir einem Mann alleine auf seinen Leib zu dem solde geben wollen 200 Cl., etlichen auch 100 Gl. und etlichen auch 50 Gl. ohne Hengst und Pferde, damit er [Söldnerf euch gerne dionce wolle. Sagt ihnen mit Wahrheit, daß die Grafen und Herren, die unserem Herrn 35 dienen und Leute füren wollen aus Tûringen Myssen der Voytlandt von dem gebirge und usser Beyeren, bis zum 5. Tage kaum kommen mögen zu unserm Herrn, als das Göez Vogt, der bei uns ist, wohl weiß; die zu Fräncken müssen danach 3 Tage fFrist] haben. — Würdet ihr euch mit iknen vereinen, so müßtet ihr mit ihnen eigentlichen ußtragen, daß uns dis 5000 Gr. zu Atterüstung und auch die 5 Gl. den anderen zu Roß und die 21/2 Gl. den Schiitzen zu Fuß auch zu Ausrüstung 10 von Stund an würden und gevielen zu Nurenberg oder zu Spyer, daß wir die Leute mit auf. brächten, und daß sie auch bestellen, daß die Leute also verlegt würden, oder [das sieƒ das Geld her- ausgeben fiir ihre zerunge. [23] Und wann wir an den Rine kämen, daß sie uns dann den Sold auf das Vierteljahr auch herausgeben, — und daß wir auch die 15000 Gl. also da zu Spijer finden und erhalten, um das unser 45 dumit zu besteller. [241 Fragen sie, wie sie ihres Geldes sicher[ gestellt] würden, — so sagh was unser Herr gesagt, das vollfurot or fauch]; glauber ihr nicht, so erkundigt euch beim Bischof zn Meeze, bei unserem Herrn von Tryer und seinem Bruder dem Dompropst, was er für ein Mann ist und hält, was er ver- spricht. [25] Und wegen der Münze zu Franckfurt soll euch der Münzmeister und der Wardeiner geloben und schtoören, unserem Herrn noch seinen Erben garnicht zu geben, bis ihr zuvor ganz bezahli seid, oder ihr setzet selber einen Münzmeister und unser Herr den Wardeiner und lasset euch beidesteils alle Frankjurter Messe Rechnung thun. [26] Ob ir also einig würdet, so bedürjen wir 4 Wochen, bis ihr zu uns kommt und wir unseren 55 Fretenden gesellen Botschaft tun und die sich rüsten und zu uns kommen. — Weiter brauchen wir von hinnen der Nuwenstadt auf dem nächsten fWegel 2 Tage bis über den Rhein; und ihr müßt mit ihnen auch iber den Weg einig werden und wieniel Tage wir dazu bediirfen, daß die Leute sich. mit der zerunge danach einrichten. 25 30 50 a.) Lesare fragliah, wctlejaht giger? 60
Strana 565
De. Französiecne Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 265. 565 [27] Bringen ur weniger Leute, als vor geschrieben stebl, so soll ihnen das entsprechende Geld dafür widder werden. — Brächten wir mehr Leute, wie wir auch hoffen, so mäßte uns dester meer horuß gegeben werden. [28] Wenn uriser Herr zu euch kommt, so hoffen wir, er sol wege finden treffen und teidingen, 5 das ein ander nit gethan môge, damit die sachen zu einem kurzen Ende kommen sollen, daran er und damit er solichs, das ir ime gebet, wol verdienen sôlle. [29] Es macho sich, wic en wolle, s0 solli thr ca doch nicht gane absehlagen, sondern nehmt es fan], verzeichnet es und bringet es an mich und werdet mit ihnen sinig, wo ir sie die antwurte widder hine wissen sollet lassen, das ine die botschaft werden môge. — falls sie begehren, daß ich iegenthin o selber zu ihnen kommen sollte, die Sachen zu beschließten, so ist zu besorgen, es werde sich lengen, so wollen die Leute ine disen sachen nit foieren. — So wollen wir es darumb nicht lassen, sondern zu ihnen gen Spyer Worms Meincz oder Crwezenach kommen; es würde sich aber vaste lengen, und die Leute warten vielleicht nieht so lange. [36] Redet auch als von euch selber: ihr seid so eine wirdige Stadt, und hättet thr gar nicht zu in schicken, ir soltend dannoch sovil gelts geben, daß eure Herren und eure anstôsser doch schen, daß ihe einen solchen Herrn und sein Geschlecht an euch habt, der soviel vermochte euch zu dinste zu furen; bedenkt die Ehre für euch und eure Nachkommen, so müssen uch zůvor die 15000 gülden wieder werden, waz ist dan umb daz under? —Haben vis yern, daß ich schire und gerüst komme, daß sie dann das Geld zu Ausrüstung und Zchrung bald herausgeben, wann die leute on gelt nit ußs- 20 zubringen sein, so will ich das fördern, so ich orst mag. [31] Sagt thnen auch, daß ich viele meiner Freunde und gesellen in den Sachen zu mir bescheiden habs gen Wirezpurg aaf den nächsten Sontag vor sandt Martins tag, um an besprechen, wene ich also Non. 3 gehaben môge. — Werden sie mil mir einig und begehren mehr Leute, so hoffe ich, innen einen Fürsten zu bestellen, der ihnen 500, 1000, 1500 oder 2000 Pferde und Schüizen zu Fuß (zu lführen soll, wieviel 25 sie begehren, auch uf ein solich zalle [für durchstr. summe] als der reisigen. — Begehren sie c8, 80 will ich desselben Fürsten ganz macht in den Sachen mitbringen, sich mit ihnen zu vereinen. [32] Sagt ihnen auch von Meister Erhart von Salczbürg, der die guten Streitwagen machen wnd mil der Wagenburg umgehen kann, der wäre vaste nûcze, aber er will gar wol gelont haben; aber seine Kunst fist 80 1 leuer als 200 sûst gethun mochten, wäre ihnen auch darum zu Sinne, wollen sie 20 dazu schreiben; dann will ich mit dem iren senden, ob man ikn in ihren Dienst bringen mochte, da er der beste Büchsenmeister ist, den ich wisse. [33] Es wirde danach auch vaste liegen an dem Bischof von Salezburg, aber ich vertraue, dieser werde ihn inne (den Meizern) und mir nit vorsagon. [Ohringen Estl. Hohentoh. Haus.-A. Q zu nr. 29 not., Heft von 12 Blatt, Reinschr. mit Zueatzen 35 von Konrads Hand) bl Konrad oon Weinsberg an die [Schwäb.] Stadte und an Erfurt: ist von der Stadt Meiz um Hilfe gegen die Armagmaken angegengen worden; biliet um Uberlassung von einer Anzahl Schützen. November 3 Weinsberg. Grußformel. wir thun euwer fruntschaft zo wissen, das wir ernstlichen ersüchet angeruffet 40 und hermanet sin wordon als einer, der zu dem heligen riche gehöret " und erbamptmann sin, von wegen der ersammen wisen der burgermoister und rate und der ganzon gemoinde des holigon reichs stadt zu Mecze, das wir denen mit gerüsten gutten leûten zu roß und zu fusse zu hilfe und zu statten komen wollen, damit sie sich des fremden volks destor baß ufgehalten und herweren môgen und nit also von dem heiligen riche und zu unmůgelichen suchen getrungen werdenb. 45 solches wir zu herzen genomen und wol bedocht haben und das sio und wir mit anderen ete. en- mitels zu dem heligen riche gehôren und das uns ie vaste swere und gar leit were, sôlten sio alzo von dem heligen reiche und zu unmügelichen sachen getrungen werden. dann wo das beschee, so were zu besorgen, das volk wurde verrer süchen und griffen, also das niman wol gewissen môchte, wo das noch oin ende nemen und das' villeichte nachgeen und reichen môchte, das da noch un- 5n bedocht ist und auch niemant wol gewissen mage, und uf das so haben wir uns darin ergeben und mit unser solbs leibe willen zu ine zu reiten und das dem heligen reiche und allen Dewtschen landen zu eren und das beste ze thunde nach allem unserem vermôgen und nit ansahen, das wir betaget und leider blode sin, so vermogen wir doch nit treffenlichen darzu ze thun nach das zu wege ze bringen on ander des heligen reichs getruwen und die zi domselbend reiche gohoren. her- 55 umb so rûffen wir euch an dinstlichen mit fleissiger bete, das ir uns zu solchom zu hilfe leihen wôllet funfzig gewappende zuf roß wol gerüstet und fimfzigs sehüczen zu fusse mit iremh har- b) in A verbessert aus würden; B würden. 1) D wollit daz nochgen statt a) B gehore, tběnso sij stalt sin. das — nachgeen. d) C dez heiligon statt domselben. e) C zehen zue rose. f) O und statt au r0ß. h) irem harn. ist in A fvon Konrads Handj filr darchstrich, iren an den Rand gesetzi. g) C zwainzig.
De. Französiecne Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 265. 565 [27] Bringen ur weniger Leute, als vor geschrieben stebl, so soll ihnen das entsprechende Geld dafür widder werden. — Brächten wir mehr Leute, wie wir auch hoffen, so mäßte uns dester meer horuß gegeben werden. [28] Wenn uriser Herr zu euch kommt, so hoffen wir, er sol wege finden treffen und teidingen, 5 das ein ander nit gethan môge, damit die sachen zu einem kurzen Ende kommen sollen, daran er und damit er solichs, das ir ime gebet, wol verdienen sôlle. [29] Es macho sich, wic en wolle, s0 solli thr ca doch nicht gane absehlagen, sondern nehmt es fan], verzeichnet es und bringet es an mich und werdet mit ihnen sinig, wo ir sie die antwurte widder hine wissen sollet lassen, das ine die botschaft werden môge. — falls sie begehren, daß ich iegenthin o selber zu ihnen kommen sollte, die Sachen zu beschließten, so ist zu besorgen, es werde sich lengen, so wollen die Leute ine disen sachen nit foieren. — So wollen wir es darumb nicht lassen, sondern zu ihnen gen Spyer Worms Meincz oder Crwezenach kommen; es würde sich aber vaste lengen, und die Leute warten vielleicht nieht so lange. [36] Redet auch als von euch selber: ihr seid so eine wirdige Stadt, und hättet thr gar nicht zu in schicken, ir soltend dannoch sovil gelts geben, daß eure Herren und eure anstôsser doch schen, daß ihe einen solchen Herrn und sein Geschlecht an euch habt, der soviel vermochte euch zu dinste zu furen; bedenkt die Ehre für euch und eure Nachkommen, so müssen uch zůvor die 15000 gülden wieder werden, waz ist dan umb daz under? —Haben vis yern, daß ich schire und gerüst komme, daß sie dann das Geld zu Ausrüstung und Zchrung bald herausgeben, wann die leute on gelt nit ußs- 20 zubringen sein, so will ich das fördern, so ich orst mag. [31] Sagt thnen auch, daß ich viele meiner Freunde und gesellen in den Sachen zu mir bescheiden habs gen Wirezpurg aaf den nächsten Sontag vor sandt Martins tag, um an besprechen, wene ich also Non. 3 gehaben môge. — Werden sie mil mir einig und begehren mehr Leute, so hoffe ich, innen einen Fürsten zu bestellen, der ihnen 500, 1000, 1500 oder 2000 Pferde und Schüizen zu Fuß (zu lführen soll, wieviel 25 sie begehren, auch uf ein solich zalle [für durchstr. summe] als der reisigen. — Begehren sie c8, 80 will ich desselben Fürsten ganz macht in den Sachen mitbringen, sich mit ihnen zu vereinen. [32] Sagt ihnen auch von Meister Erhart von Salczbürg, der die guten Streitwagen machen wnd mil der Wagenburg umgehen kann, der wäre vaste nûcze, aber er will gar wol gelont haben; aber seine Kunst fist 80 1 leuer als 200 sûst gethun mochten, wäre ihnen auch darum zu Sinne, wollen sie 20 dazu schreiben; dann will ich mit dem iren senden, ob man ikn in ihren Dienst bringen mochte, da er der beste Büchsenmeister ist, den ich wisse. [33] Es wirde danach auch vaste liegen an dem Bischof von Salezburg, aber ich vertraue, dieser werde ihn inne (den Meizern) und mir nit vorsagon. [Ohringen Estl. Hohentoh. Haus.-A. Q zu nr. 29 not., Heft von 12 Blatt, Reinschr. mit Zueatzen 35 von Konrads Hand) bl Konrad oon Weinsberg an die [Schwäb.] Stadte und an Erfurt: ist von der Stadt Meiz um Hilfe gegen die Armagmaken angegengen worden; biliet um Uberlassung von einer Anzahl Schützen. November 3 Weinsberg. Grußformel. wir thun euwer fruntschaft zo wissen, das wir ernstlichen ersüchet angeruffet 40 und hermanet sin wordon als einer, der zu dem heligen riche gehöret " und erbamptmann sin, von wegen der ersammen wisen der burgermoister und rate und der ganzon gemoinde des holigon reichs stadt zu Mecze, das wir denen mit gerüsten gutten leûten zu roß und zu fusse zu hilfe und zu statten komen wollen, damit sie sich des fremden volks destor baß ufgehalten und herweren môgen und nit also von dem heiligen riche und zu unmůgelichen suchen getrungen werdenb. 45 solches wir zu herzen genomen und wol bedocht haben und das sio und wir mit anderen ete. en- mitels zu dem heligen riche gehôren und das uns ie vaste swere und gar leit were, sôlten sio alzo von dem heligen reiche und zu unmügelichen sachen getrungen werden. dann wo das beschee, so were zu besorgen, das volk wurde verrer süchen und griffen, also das niman wol gewissen môchte, wo das noch oin ende nemen und das' villeichte nachgeen und reichen môchte, das da noch un- 5n bedocht ist und auch niemant wol gewissen mage, und uf das so haben wir uns darin ergeben und mit unser solbs leibe willen zu ine zu reiten und das dem heligen reiche und allen Dewtschen landen zu eren und das beste ze thunde nach allem unserem vermôgen und nit ansahen, das wir betaget und leider blode sin, so vermogen wir doch nit treffenlichen darzu ze thun nach das zu wege ze bringen on ander des heligen reichs getruwen und die zi domselbend reiche gohoren. her- 55 umb so rûffen wir euch an dinstlichen mit fleissiger bete, das ir uns zu solchom zu hilfe leihen wôllet funfzig gewappende zuf roß wol gerüstet und fimfzigs sehüczen zu fusse mit iremh har- b) in A verbessert aus würden; B würden. 1) D wollit daz nochgen statt a) B gehore, tběnso sij stalt sin. das — nachgeen. d) C dez heiligon statt domselben. e) C zehen zue rose. f) O und statt au r0ß. h) irem harn. ist in A fvon Konrads Handj filr darchstrich, iren an den Rand gesetzi. g) C zwainzig.
Strana 566
566 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. nesche armbrusten und hantbûchssen wolgerüstet, wann wir euch anderweidt schriben, das die bereit sin zua uns gein Swinfurt ze komen uf die zeit, als wir euch dann schriben werden; wann wir unsoro treffenliche botschafte gein Meoze getan haben, uns die gelegenheit und ire meinunge eigentlichen zu herfaren, uns wissen darnach ze richten ; und wie uns die botschafte kommen wurdet, sie sei wie sio wolle, das wollen wir euch wissen lassen. so wöllen wir auch den roisigen zu rosso, als si gein Swinfuct komnen werden, ir idem schenken 3 gulden, das sie dester williger sin, und zu solde geben den monet 2 gulden coste und futter oder uf dem wege, bieß das wir gein Mecze kommenb. zu tage und zu nacht ein ort eins guldon, wann man uns zu Meeze herbrig coste und futter geben sol. und deßgleichen wollen wir auch geben omnem schuczen zu fusse zu vertringken einen gulden und den monet zu solde einen gulden und uf dem wege, bieß das wir gein Mecze kommen, fur 10 coste zu tage und zu nacht zwen behemisch grosse oder sechzehen pfenninge dafüre, wann man inec zu Mecze die coste auch geben wirdet. und solcher ir sold sol auch angeen zu Swinfurt. und daruf wollen wir den reisigen und auch den zu fusse den eersten monot ir" iedem den solde auch also balde herußgeben. und also alwegen ie einen monet zuvor inne iren sold geben bieß widder gein Swinfurt, und auch fur die coste uf dem wege, so vorgeschriben steet. wann die leute hie- umb ine der geneche ufgebeten und bestellet sin, das wir der nit gehaben môgen, als euwer wißheit das wol versteen mage. also wollet euch solichs nit thawren lassen der costen und mwe, so ir daruf legen und haben werdent, sunder euch ine den sachen willig wollet lassen vinden, dom riche und allen Dewtschen landen zu eren und zu hilfe. Bitte um schriftliche Antwort. Nov. 3 geben zu Winsperg an dinstag nach aller selen’ tag anno domini 1444 to. Comnratg herre zu Winsperg des heiligen Romischen reichs erbeanumrer. [I. Nachschrift nur an Erfurt:] Wir biten euch auch dinstlichen mit fleisse, das ir auch furbas schriben und hieten wollet den von Northausen und von Mülhusen und anderen des reichs getruwen, da euch dann bedunket, da es an verfangen si, uns auch also zu dienste und zu hilfe in den sachen ze komen. dem oder denen wollen wir auch tun und geben als den euweren; und was euwer fruntschaft also imn besten furnimet, und wann und wiovill uns auch also gelihen mochte werden, das wollet uns dann auch schreiben, uns wissen darnach zu richten, das wir dem oder denen ire uBrichtunge auch wissen ze tun, datum ut supra. [2. Nachschrift:] Auch besunderen lieben frwnde, so geviele uns wol, das die fußleuteh einen wagen hetten, der inel truge iren harnasche geschoß und were, derk gerustet were mit ketten und 30 hoeken ein wagenburg damit zu beschliessen, und ufm solichen wagen wolten wir geren zu tago und zu nacht fur koste und futter geben einen gulden biß " gein Mecze. und das die pfert, die ine den wagen zihen sollen, ir ides einen° sattel hetten, wann man wolte, das man sie riten, aber das alles stoot " zu ouwer fruntschafte. datum ut supra. (A aus Ohringen Q 29 conc. chart. mit einigen Verbesserungen svon Konrads HandJ. Gleich. 35 zeitiger rilckseit. Vermerk: Als min herre den stetten geschriben hat, antroffende die von Metze. Die 2. Nachschrift stell aaf besonderem schmalen Streifen. — B coll. ebenda Q 29 conc. chart., stark verbesserter Eniwurf fvon Konrads Hand]; äber dem Stück: Zu schriben den steten und [?] den von Erfurt. Die 2. Nachschrift fahlt, neben der ersten am Rande: Nüch einen zetel. — U coll. Nördlingen Stadt-A. Missiven fasc. 42 nr. 131 cop. chart., Beischluß zum Brieje Ulms an Nördlingen 40 vom 12. Nov. 1444, unserer ur. 286, 4, jedoch ohne die 1. Nachschrift). O 15 30 25 c) Dinkelsbihl an Ulm: giht Kenntnis von dem Hilfegeauch Konrads von Weinsberg für die Stadt Metz. 1444 November f6]. Burgermeister und Rat zu Dinckelspuhel übersenden den von Ulme Abschriftl eines Briejes des Herrn von Winsperg, daran ir woll sehent, wie und waz er ee schreibt von hilf wegen den von 15 Mecze zuezueschicken, darauf und wann wir uns versehen, er habe andern unseren frunden den stetten unser verainung deß geleich auch schriben, so haben wir im ieczo schriftlich widerumbe geantwurt, wir versehen uns, er habe woll vernomen, wio wir stotte von unsers allergnadigisten herren dez Romischen kungs gebette und von unsers gnadigen herren dez pfalzgraffen bette wegen ain michel summe volks wider daz fromde velke außgesandt und zue Straßburg ligent haben und 50 a)C om. zu uns, hat kier u. weiterhën Halle statt Swinf, br C add. fur coste; om. im folgenden ein ort zu tage und zu nacht [Z. 11]. c) in A jür getilgtes den; B den. d) C om. ir bis 1s elnen monet. e) C růwen. 1) C helligen. g) jilr die Unterschrijz ist in B geschrieben: den dietel ganez. h) O schuczen zwen wollgemsten xntt fußleute einen. 1) Caine. 1) C add. ire. k) C und daz die wagen siau der gerustet were. I) C add. zuegericht weren. m) C also auf ainen iedom statt uf solichen. n) ble gein Meeze in A fvon Konrads Handl tibergeschrichen. o) C seinen. p) C geritten hette. 1) daz bestee, stelli vorher tn alles daz. Ř 1 Vgl. Quellenbeschreibung §. 567 Z. 9.
566 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. nesche armbrusten und hantbûchssen wolgerüstet, wann wir euch anderweidt schriben, das die bereit sin zua uns gein Swinfurt ze komen uf die zeit, als wir euch dann schriben werden; wann wir unsoro treffenliche botschafte gein Meoze getan haben, uns die gelegenheit und ire meinunge eigentlichen zu herfaren, uns wissen darnach ze richten ; und wie uns die botschafte kommen wurdet, sie sei wie sio wolle, das wollen wir euch wissen lassen. so wöllen wir auch den roisigen zu rosso, als si gein Swinfuct komnen werden, ir idem schenken 3 gulden, das sie dester williger sin, und zu solde geben den monet 2 gulden coste und futter oder uf dem wege, bieß das wir gein Mecze kommenb. zu tage und zu nacht ein ort eins guldon, wann man uns zu Meeze herbrig coste und futter geben sol. und deßgleichen wollen wir auch geben omnem schuczen zu fusse zu vertringken einen gulden und den monet zu solde einen gulden und uf dem wege, bieß das wir gein Mecze kommen, fur 10 coste zu tage und zu nacht zwen behemisch grosse oder sechzehen pfenninge dafüre, wann man inec zu Mecze die coste auch geben wirdet. und solcher ir sold sol auch angeen zu Swinfurt. und daruf wollen wir den reisigen und auch den zu fusse den eersten monot ir" iedem den solde auch also balde herußgeben. und also alwegen ie einen monet zuvor inne iren sold geben bieß widder gein Swinfurt, und auch fur die coste uf dem wege, so vorgeschriben steet. wann die leute hie- umb ine der geneche ufgebeten und bestellet sin, das wir der nit gehaben môgen, als euwer wißheit das wol versteen mage. also wollet euch solichs nit thawren lassen der costen und mwe, so ir daruf legen und haben werdent, sunder euch ine den sachen willig wollet lassen vinden, dom riche und allen Dewtschen landen zu eren und zu hilfe. Bitte um schriftliche Antwort. Nov. 3 geben zu Winsperg an dinstag nach aller selen’ tag anno domini 1444 to. Comnratg herre zu Winsperg des heiligen Romischen reichs erbeanumrer. [I. Nachschrift nur an Erfurt:] Wir biten euch auch dinstlichen mit fleisse, das ir auch furbas schriben und hieten wollet den von Northausen und von Mülhusen und anderen des reichs getruwen, da euch dann bedunket, da es an verfangen si, uns auch also zu dienste und zu hilfe in den sachen ze komen. dem oder denen wollen wir auch tun und geben als den euweren; und was euwer fruntschaft also imn besten furnimet, und wann und wiovill uns auch also gelihen mochte werden, das wollet uns dann auch schreiben, uns wissen darnach zu richten, das wir dem oder denen ire uBrichtunge auch wissen ze tun, datum ut supra. [2. Nachschrift:] Auch besunderen lieben frwnde, so geviele uns wol, das die fußleuteh einen wagen hetten, der inel truge iren harnasche geschoß und were, derk gerustet were mit ketten und 30 hoeken ein wagenburg damit zu beschliessen, und ufm solichen wagen wolten wir geren zu tago und zu nacht fur koste und futter geben einen gulden biß " gein Mecze. und das die pfert, die ine den wagen zihen sollen, ir ides einen° sattel hetten, wann man wolte, das man sie riten, aber das alles stoot " zu ouwer fruntschafte. datum ut supra. (A aus Ohringen Q 29 conc. chart. mit einigen Verbesserungen svon Konrads HandJ. Gleich. 35 zeitiger rilckseit. Vermerk: Als min herre den stetten geschriben hat, antroffende die von Metze. Die 2. Nachschrift stell aaf besonderem schmalen Streifen. — B coll. ebenda Q 29 conc. chart., stark verbesserter Eniwurf fvon Konrads Hand]; äber dem Stück: Zu schriben den steten und [?] den von Erfurt. Die 2. Nachschrift fahlt, neben der ersten am Rande: Nüch einen zetel. — U coll. Nördlingen Stadt-A. Missiven fasc. 42 nr. 131 cop. chart., Beischluß zum Brieje Ulms an Nördlingen 40 vom 12. Nov. 1444, unserer ur. 286, 4, jedoch ohne die 1. Nachschrift). O 15 30 25 c) Dinkelsbihl an Ulm: giht Kenntnis von dem Hilfegeauch Konrads von Weinsberg für die Stadt Metz. 1444 November f6]. Burgermeister und Rat zu Dinckelspuhel übersenden den von Ulme Abschriftl eines Briejes des Herrn von Winsperg, daran ir woll sehent, wie und waz er ee schreibt von hilf wegen den von 15 Mecze zuezueschicken, darauf und wann wir uns versehen, er habe andern unseren frunden den stetten unser verainung deß geleich auch schriben, so haben wir im ieczo schriftlich widerumbe geantwurt, wir versehen uns, er habe woll vernomen, wio wir stotte von unsers allergnadigisten herren dez Romischen kungs gebette und von unsers gnadigen herren dez pfalzgraffen bette wegen ain michel summe volks wider daz fromde velke außgesandt und zue Straßburg ligent haben und 50 a)C om. zu uns, hat kier u. weiterhën Halle statt Swinf, br C add. fur coste; om. im folgenden ein ort zu tage und zu nacht [Z. 11]. c) in A jür getilgtes den; B den. d) C om. ir bis 1s elnen monet. e) C růwen. 1) C helligen. g) jilr die Unterschrijz ist in B geschrieben: den dietel ganez. h) O schuczen zwen wollgemsten xntt fußleute einen. 1) Caine. 1) C add. ire. k) C und daz die wagen siau der gerustet were. I) C add. zuegericht weren. m) C also auf ainen iedom statt uf solichen. n) ble gein Meeze in A fvon Konrads Handl tibergeschrichen. o) C seinen. p) C geritten hette. 1) daz bestee, stelli vorher tn alles daz. Ř 1 Vgl. Quellenbeschreibung §. 567 Z. 9.
Strana 567
De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 265-266. 567 darzue noch ain michel summe volks schicken werden. davon so kunnen wir im diez mals umb solichs nicht geantwurten, sunder wir wollen daz an unser frunde die stette unser verainung bringen und im darnach antwurten, so erst wir mugen ungeverlich. daz verkunden wir ewr fursichtikait mit vleisse, bitten solichs in die nechsten manung unser frunde der stette nach demn besten zue seczen, dadurch uns geratten werde, waz uns in dem zue antwurton zue tun und zue lassen gepure, als wir denne dez und alles gůtten ain ganz getruwen zue owr willhait haben. Bille uom Antwort mit dem Boten. geben uf dornstag1 ana sant Lienharts tag 44. (Nördlingen Missiven fase. 42 nr. 131 cop. chart., Beischluß zum Brief Ulms an Nördlingen vom 12. Nov 1444; uncer dem Stück Abschrijt des Briefes Konrads von Weinsberg an Dinkelebuhl vom 10 3. Nov., unser Stück b Vorl. C) 5 Nov. [6) d) Nuraberg an [Konrad von Weinsberg]: bedauert, seinem Hilferuj für Metz wegen der Reichshilfe gegen die Armagnaken im Elsaß nicht entsprechen zu konnen. November 13. 20 Konrad habe geschrieben, da8 er von Bürgermeister und Rat der Stadt Metiz ernstlich ersucht worden sei, ihnen mit etlichen gerusten lewten zu Roß und zu Euß zu Hilje zu kommen, damit sie 15 sich des fremden Volks desto besser eruchren könnten, und daß er persönlich hinzichen wolle; er begehre, ihm otliche wollgerustet zu Roß und zu Fuß zu schickew. Nürnberg würde ihm und denen von Mettz [daraufhin] gerne zu Hilfe kommen; aber, wie er wohl vernommen haben wird, hat der Röm. König mit den Kurfürsten und Fürsten zwen treffenlich anslege widder das fremde volk der Frantzoysen, das jetzt im Elsasse liegt, furgenomen und hat Nürnberg ernstlich ermahnt, seine Leute zu Roß und zu Fuß dazu zu schicken. Deshalb habe Nürnberg jetzt etliche der Seinen zu Roß und zu Fuß aus- geschickt und werde in Kürze abermals treffenlich ausschicken. Auch widerfahre ihm (Nürnb.) täg- lich rawbrei und untat dureh die Waldenjelser auj des Reichs Straße; es brauche deshalb die Seinigen und könne dem Ersuchen Konrads nicht entsprechen. (Nürnberg Briefbuch 17 fol. 149a.150a cop. chart.; Datum feria 6. ut supra, d. i. post Martini) Nov. 13 25 c) Rat eu Erfurt an Konrad von Weineberg: kann winters wegen kein neuee Aufgebol zur Hilje filr Meiz auftringen, nachdem er eben erst dem Erzhischof von Mainz ein solches zugeschiekt hatte; will aber Mühlhausen und Nordhausen verständigen. November 14. Schreibt: als uns uwer gnade geschrebin haid, wi ir irsucht anegeruffin und irmand worden siot von den ersamen wiesen burgermeistern und rathe der stait zu Mecz, oen zu hulfe und zu 30 staten an komen, und begert mit vlissiger bete, daz wir uch zu sallichem zu hulf lihe wallen funfzig gewappente zu raß wal gerustit und funfzig schuczin zu fuße mit irem harnasch armbursten und hantbuchsen wal gerustit, wann ir uns anderweit darumb schribet, das die bereit sien zu uch gein Swinfurt zu komen ctc. hen wir wal vorstanden und thun uwern gnaden zu wissen, das wir die unseren trefflich und kastlich zu sallichin sachin nuwelich unserme gnedigin herrn von Moncze 35 zu dinste geschieket hattin, die uns iezund alrest korzlich weder heim komen und gesand sind und darinne nicht viel geant 2 haben. dieselbin hofelute iczt weder zurethen und iglich heim komen ist, der wir in dissem winther nicht wal getruweten, woder zusamen zu brengin. so siend wir auch iczund mit trefflichin veheden vaste uberladon, darvone uns das auch gar swer zu thune were. idoch so wollen wir nach uwerer begerung die sach an unsor frunde von Malhusena und Northusen 40 furder brengin ; und was uns von den daruf zu antwurte und uns auch darumb zu sinne ader zu- stossen werd, wallen wir uch uf eine ander zijt, so uns des furder schrift und botschaft von uch werd komen, auch furder gerne lasse wisse. Wollen sonst dem Reich und ihm selbst gerne 2u Willen sein. gehin under unsere secret uf sonnabind noch Martini episcopi 44. Nov. 1d (Ohringen Q 29 Urk. or. membr. lit. cl.) 45 266. Metz an Straßburg: erkundigt sich über die Kriegslage, und ob sich Basel und die Schweizer mit dem Dauphin geeinigt häften. 1444 November 36 Metz. Aus Straßtburg Stadt-A. Sórie AA 185 fol. 37 or. chart. lit. cl. c. 3 sigg. Die Sieben von dem Kriege der Stadt Metze an Meister und Rat von Straßburg: danken für Straßburgs Schreiben iber gestalt und gelegenheid des reisigen Volks von Frankreich und von dem. 50 a) so! 1 St. Leonhard fiel 1444 auf einen Freitag. 2 geant = part. von enden, beendigen. also hier = ausgefihrt,
De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 265-266. 567 darzue noch ain michel summe volks schicken werden. davon so kunnen wir im diez mals umb solichs nicht geantwurten, sunder wir wollen daz an unser frunde die stette unser verainung bringen und im darnach antwurten, so erst wir mugen ungeverlich. daz verkunden wir ewr fursichtikait mit vleisse, bitten solichs in die nechsten manung unser frunde der stette nach demn besten zue seczen, dadurch uns geratten werde, waz uns in dem zue antwurton zue tun und zue lassen gepure, als wir denne dez und alles gůtten ain ganz getruwen zue owr willhait haben. Bille uom Antwort mit dem Boten. geben uf dornstag1 ana sant Lienharts tag 44. (Nördlingen Missiven fase. 42 nr. 131 cop. chart., Beischluß zum Brief Ulms an Nördlingen vom 12. Nov 1444; uncer dem Stück Abschrijt des Briefes Konrads von Weinsberg an Dinkelebuhl vom 10 3. Nov., unser Stück b Vorl. C) 5 Nov. [6) d) Nuraberg an [Konrad von Weinsberg]: bedauert, seinem Hilferuj für Metz wegen der Reichshilfe gegen die Armagnaken im Elsaß nicht entsprechen zu konnen. November 13. 20 Konrad habe geschrieben, da8 er von Bürgermeister und Rat der Stadt Metiz ernstlich ersucht worden sei, ihnen mit etlichen gerusten lewten zu Roß und zu Euß zu Hilje zu kommen, damit sie 15 sich des fremden Volks desto besser eruchren könnten, und daß er persönlich hinzichen wolle; er begehre, ihm otliche wollgerustet zu Roß und zu Fuß zu schickew. Nürnberg würde ihm und denen von Mettz [daraufhin] gerne zu Hilfe kommen; aber, wie er wohl vernommen haben wird, hat der Röm. König mit den Kurfürsten und Fürsten zwen treffenlich anslege widder das fremde volk der Frantzoysen, das jetzt im Elsasse liegt, furgenomen und hat Nürnberg ernstlich ermahnt, seine Leute zu Roß und zu Fuß dazu zu schicken. Deshalb habe Nürnberg jetzt etliche der Seinen zu Roß und zu Fuß aus- geschickt und werde in Kürze abermals treffenlich ausschicken. Auch widerfahre ihm (Nürnb.) täg- lich rawbrei und untat dureh die Waldenjelser auj des Reichs Straße; es brauche deshalb die Seinigen und könne dem Ersuchen Konrads nicht entsprechen. (Nürnberg Briefbuch 17 fol. 149a.150a cop. chart.; Datum feria 6. ut supra, d. i. post Martini) Nov. 13 25 c) Rat eu Erfurt an Konrad von Weineberg: kann winters wegen kein neuee Aufgebol zur Hilje filr Meiz auftringen, nachdem er eben erst dem Erzhischof von Mainz ein solches zugeschiekt hatte; will aber Mühlhausen und Nordhausen verständigen. November 14. Schreibt: als uns uwer gnade geschrebin haid, wi ir irsucht anegeruffin und irmand worden siot von den ersamen wiesen burgermeistern und rathe der stait zu Mecz, oen zu hulfe und zu 30 staten an komen, und begert mit vlissiger bete, daz wir uch zu sallichem zu hulf lihe wallen funfzig gewappente zu raß wal gerustit und funfzig schuczin zu fuße mit irem harnasch armbursten und hantbuchsen wal gerustit, wann ir uns anderweit darumb schribet, das die bereit sien zu uch gein Swinfurt zu komen ctc. hen wir wal vorstanden und thun uwern gnaden zu wissen, das wir die unseren trefflich und kastlich zu sallichin sachin nuwelich unserme gnedigin herrn von Moncze 35 zu dinste geschieket hattin, die uns iezund alrest korzlich weder heim komen und gesand sind und darinne nicht viel geant 2 haben. dieselbin hofelute iczt weder zurethen und iglich heim komen ist, der wir in dissem winther nicht wal getruweten, woder zusamen zu brengin. so siend wir auch iczund mit trefflichin veheden vaste uberladon, darvone uns das auch gar swer zu thune were. idoch so wollen wir nach uwerer begerung die sach an unsor frunde von Malhusena und Northusen 40 furder brengin ; und was uns von den daruf zu antwurte und uns auch darumb zu sinne ader zu- stossen werd, wallen wir uch uf eine ander zijt, so uns des furder schrift und botschaft von uch werd komen, auch furder gerne lasse wisse. Wollen sonst dem Reich und ihm selbst gerne 2u Willen sein. gehin under unsere secret uf sonnabind noch Martini episcopi 44. Nov. 1d (Ohringen Q 29 Urk. or. membr. lit. cl.) 45 266. Metz an Straßburg: erkundigt sich über die Kriegslage, und ob sich Basel und die Schweizer mit dem Dauphin geeinigt häften. 1444 November 36 Metz. Aus Straßtburg Stadt-A. Sórie AA 185 fol. 37 or. chart. lit. cl. c. 3 sigg. Die Sieben von dem Kriege der Stadt Metze an Meister und Rat von Straßburg: danken für Straßburgs Schreiben iber gestalt und gelegenheid des reisigen Volks von Frankreich und von dem. 50 a) so! 1 St. Leonhard fiel 1444 auf einen Freitag. 2 geant = part. von enden, beendigen. also hier = ausgefihrt,
Strana 568
Nov. 80 1446 Pobr. 11 Fobr. 17 Mirz 22 Juli 26 568 Roichstag zu Nürnberx vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Anschlag und Widerstand des Hzgs. Ludewich von Beyern, der anderen Kur fiirsten und der Reichs- stàdte; bitten von nexem um Nachricht über gelegenheid ind gestands des ger. Volles und was sie vor- haben, und besonders ob der gen. Anschlag und Widerstand vor sich gehen werde, und was Straßburg für Glauben und Hoffrumy duzu habe, oder ob sie meinen, da man den Delphin und sein Volk mit gelde aus dem Lande deddingen könne, wiowol wir meinen, das die fursten herren und dio stedo sulche gelt ungerne geben sulden naest dem schnocden recht und «insprache® si ain das riche habent und die grose kra£tlichste maicht, die dez richz fursten und stede intghent dna volk hahent, hin zn wiederstoocn. Sie haben auch sagen hören, daß Basel und die Swictzer sich im etlicher auaesen ruit dem Delphin gesaczet und vereinigot haben; wire dem so, und das si sich also van den richsteden geschei- den hetton, daa hetto ung fremde und bedüchte uns nicht billichen zu sin; bitten kierüber und über alles Auskwnjt; sie selbat hoffen troiz ihrer schweren Bedrangnis veste und stede zu belieben. Datum uf sont Andreus dag 1444, 267. Nachrickten zur Kriegslage, insbes. über die Haltung der Stadt Metz im Kampfe gegen die Franzosen. 1445 Februar 11 — 17. [1] Ritter Rudolf Zorn vow HBůlach, Meister, und Rat von StraBburg antworteten um 11. Febe. (fer. 5. post domimicam estomichi 45} auf einen Brief Frankfurts vom 4. Febr. (der in gleicher Weise auch an Speier gerichtet war: Frunkfurt Stadt- A. Reichss. Nachtr. 1482^ fol. 228 conc.; Reg. Wülcker B. 23): Ihr habt uns geschrieben, euch zei mitgeteilt, daß die Könige von Frankreish um Sizilien sich mit Metz geeinigt kaben, dort aufgebrochen, durch die wolde und hege gehauwen und das lant uf gezogen sein. sollen: wir haben von dieser Einigung und dem Aufbruch der Könige noch nichts gehört, wohl aber, daß sich Metze nach redelich wider si steile und es ihnen wohl yehe und sie bei 700 der bösen lüte ertränkt haben, die sie imder allen molen gefangen haben. Ferner ist uns fürkummen, daß Herr Johann von Vinstingen die gevelle und wolde im Bitscher und Lichtonberger lant habe uf- hauwen lassen; wir wissen aber nicht, ob es wahr ist. Das fremde Volk Begt noch unfern unserer Stadt in etlichen Städten und Schlössern, reitet mit großen Haufen in die Dörfer und will den ganzen Winter hier bleiben; ob sie auf jemanden wurten oder was sie sonst vorhaben, wiasen wir nicht (Etenda fol. 228 or. membr.; gedr. Wdleker S. 56 mr. XXVI). {2] Frankfurt antwortete dee Hzg. Wilhelm zu Brunewig und Lunenburg am I7. Fela. (fer. 4. post dominicam invocavit) [445 auf dessen Brief [vom 7. F'ebr.] und schrieb (laut Bemerkung auf seinem Konzept) 9n, gleicher Weise eum, 22. Mürz (2. post palm.) «n die Stadt Molehusen Jin Sachsen]: : umb sant Jacobs tag im vergangenen Summer sei der Delphin mit schr viel Volk, man saqt ber 60000, durch das Land von Mympelgari vor Basel und weiter das Lond herab bis gen StraBburg gezogen; sie haben viel Übel «usd. Vorbrochon bogangen und gegen. 31 Stádte und Schlósser eingenommen, nümlich Mympelgavt, Grantoyler, Altkireh, Wattwiler, Einsin, Herlesheim, das Heilige Urucze, Egessin, Sant Pult, Margkelskecra, Kestenholcz, Danhnch, Barre, Niddern-Henheim, Ivsseheim, Westhofen. Balborn, Wangen, Granse, Hagenbach, Hilczigkirch, Wiczigkirch, Danckraczheim, Berbieteheim, Stoczheim und Siegelsheim. Die Könige von Frankreich und Sizilien liegen mái großem Volk in Nanse und rücken ic fur die stede Meeze Tollen und Verdun wnd richten-auch dort bie ins Stift Triere und das Westerich großen Schaden an (Mitteilungen über. Verluste der Armagnaken). Niemand weif, was irer grunt- lichen meinunge und furncmens sij, dan sie gein frunden und fijndon, goin nimanden glauben halten + noch glauben bewijsen, als man hic zu lande von in sagot und schribet. Vos einer Schrift des Dełphins an Frankfurt, die der Herzog berührt, set wichts bekannt (Ebenda fol. 220 conc. chart; Regest Wülcker S. 23). 268. Friedensvertrag zwischen Kg. Karl VII. von Frankreich? und der. Stadt. Melz: Wieder- herstellung der friedlichen Beziehungen, Aufhebung gegenseitiger Kriegsmaßnahmen, Freigabe der Gefangenen, Rückgabe aller eroberten Metzer Orte und Gebiete, Verbleib der beweglichen Güter beim ougenblicklichen Besitzer unter Riickkaufsrecht durch die Metzer. 144[5] Februar 28 Nancy. Aus Metz Siadi-A. EE 21 nr. 2* (früker nr. 46, liasse 2, piécc 1) or. membr. c. sig.- pend. laeso. Druck: de Saulcy et Huguenin Ainé, Relation du siège de Metz en 1444, 8, 307 ff. a) so Vori. D) Vori. kar amsprachie usd am das riche, 1 Die Anerkenninis dieses Friedens durch — Sauley-Huguenin, Relation S. 310). den Dauphin erfolgte am 2. Màrz 1445 (gedr. de 20 o ci va c a)
Nov. 80 1446 Pobr. 11 Fobr. 17 Mirz 22 Juli 26 568 Roichstag zu Nürnberx vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Anschlag und Widerstand des Hzgs. Ludewich von Beyern, der anderen Kur fiirsten und der Reichs- stàdte; bitten von nexem um Nachricht über gelegenheid ind gestands des ger. Volles und was sie vor- haben, und besonders ob der gen. Anschlag und Widerstand vor sich gehen werde, und was Straßburg für Glauben und Hoffrumy duzu habe, oder ob sie meinen, da man den Delphin und sein Volk mit gelde aus dem Lande deddingen könne, wiowol wir meinen, das die fursten herren und dio stedo sulche gelt ungerne geben sulden naest dem schnocden recht und «insprache® si ain das riche habent und die grose kra£tlichste maicht, die dez richz fursten und stede intghent dna volk hahent, hin zn wiederstoocn. Sie haben auch sagen hören, daß Basel und die Swictzer sich im etlicher auaesen ruit dem Delphin gesaczet und vereinigot haben; wire dem so, und das si sich also van den richsteden geschei- den hetton, daa hetto ung fremde und bedüchte uns nicht billichen zu sin; bitten kierüber und über alles Auskwnjt; sie selbat hoffen troiz ihrer schweren Bedrangnis veste und stede zu belieben. Datum uf sont Andreus dag 1444, 267. Nachrickten zur Kriegslage, insbes. über die Haltung der Stadt Metz im Kampfe gegen die Franzosen. 1445 Februar 11 — 17. [1] Ritter Rudolf Zorn vow HBůlach, Meister, und Rat von StraBburg antworteten um 11. Febe. (fer. 5. post domimicam estomichi 45} auf einen Brief Frankfurts vom 4. Febr. (der in gleicher Weise auch an Speier gerichtet war: Frunkfurt Stadt- A. Reichss. Nachtr. 1482^ fol. 228 conc.; Reg. Wülcker B. 23): Ihr habt uns geschrieben, euch zei mitgeteilt, daß die Könige von Frankreish um Sizilien sich mit Metz geeinigt kaben, dort aufgebrochen, durch die wolde und hege gehauwen und das lant uf gezogen sein. sollen: wir haben von dieser Einigung und dem Aufbruch der Könige noch nichts gehört, wohl aber, daß sich Metze nach redelich wider si steile und es ihnen wohl yehe und sie bei 700 der bösen lüte ertränkt haben, die sie imder allen molen gefangen haben. Ferner ist uns fürkummen, daß Herr Johann von Vinstingen die gevelle und wolde im Bitscher und Lichtonberger lant habe uf- hauwen lassen; wir wissen aber nicht, ob es wahr ist. Das fremde Volk Begt noch unfern unserer Stadt in etlichen Städten und Schlössern, reitet mit großen Haufen in die Dörfer und will den ganzen Winter hier bleiben; ob sie auf jemanden wurten oder was sie sonst vorhaben, wiasen wir nicht (Etenda fol. 228 or. membr.; gedr. Wdleker S. 56 mr. XXVI). {2] Frankfurt antwortete dee Hzg. Wilhelm zu Brunewig und Lunenburg am I7. Fela. (fer. 4. post dominicam invocavit) [445 auf dessen Brief [vom 7. F'ebr.] und schrieb (laut Bemerkung auf seinem Konzept) 9n, gleicher Weise eum, 22. Mürz (2. post palm.) «n die Stadt Molehusen Jin Sachsen]: : umb sant Jacobs tag im vergangenen Summer sei der Delphin mit schr viel Volk, man saqt ber 60000, durch das Land von Mympelgari vor Basel und weiter das Lond herab bis gen StraBburg gezogen; sie haben viel Übel «usd. Vorbrochon bogangen und gegen. 31 Stádte und Schlósser eingenommen, nümlich Mympelgavt, Grantoyler, Altkireh, Wattwiler, Einsin, Herlesheim, das Heilige Urucze, Egessin, Sant Pult, Margkelskecra, Kestenholcz, Danhnch, Barre, Niddern-Henheim, Ivsseheim, Westhofen. Balborn, Wangen, Granse, Hagenbach, Hilczigkirch, Wiczigkirch, Danckraczheim, Berbieteheim, Stoczheim und Siegelsheim. Die Könige von Frankreich und Sizilien liegen mái großem Volk in Nanse und rücken ic fur die stede Meeze Tollen und Verdun wnd richten-auch dort bie ins Stift Triere und das Westerich großen Schaden an (Mitteilungen über. Verluste der Armagnaken). Niemand weif, was irer grunt- lichen meinunge und furncmens sij, dan sie gein frunden und fijndon, goin nimanden glauben halten + noch glauben bewijsen, als man hic zu lande von in sagot und schribet. Vos einer Schrift des Dełphins an Frankfurt, die der Herzog berührt, set wichts bekannt (Ebenda fol. 220 conc. chart; Regest Wülcker S. 23). 268. Friedensvertrag zwischen Kg. Karl VII. von Frankreich? und der. Stadt. Melz: Wieder- herstellung der friedlichen Beziehungen, Aufhebung gegenseitiger Kriegsmaßnahmen, Freigabe der Gefangenen, Rückgabe aller eroberten Metzer Orte und Gebiete, Verbleib der beweglichen Güter beim ougenblicklichen Besitzer unter Riickkaufsrecht durch die Metzer. 144[5] Februar 28 Nancy. Aus Metz Siadi-A. EE 21 nr. 2* (früker nr. 46, liasse 2, piécc 1) or. membr. c. sig.- pend. laeso. Druck: de Saulcy et Huguenin Ainé, Relation du siège de Metz en 1444, 8, 307 ff. a) so Vori. D) Vori. kar amsprachie usd am das riche, 1 Die Anerkenninis dieses Friedens durch — Sauley-Huguenin, Relation S. 310). den Dauphin erfolgte am 2. Màrz 1445 (gedr. de 20 o ci va c a)
Strana 569
De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 266-268. 569 10 Charles par la grace de dieu roy de France a tous ceulx qui ces presentes lettres verront salut. comme pour certaines justes et raisonnables causes poursuites et querelles que avions a l'encontre des maistre eschevin treize jurez manans habitans et communaulte de la cite de Metz, nous ayons de nouvel fait faire guerre par aucuns de noz officiers vassaulx 5 subgetz aidans et servans ausdiz de Metz et il soit ainsi, que aucuns des seigneurs de nostre sang et lignaige, considerans que, par le moin d'icelle guerre, avoient este faiz et, de jour en jour, se faisoient au pouvre peuple plusieurs maulx et dommaiges, et que, par la continua- cion d'icelle, se povoient onsuir autros plus grans inconveniens, nous ayent tres instamment requis que lesdiz de Metz nous pleust recevoir en nostre bonne grace et bienveillance: savoir faisons que nous, inclinans a la supplication et requeste desdiz seigneurs de nostre sang et lignaige, et voulans, pour honneur et reverence de dicu, nostre createur, toutes manieres de debatz fuir et eschiver et obvier a l'effusion de sang humain et autres inconveniens qui au- trement s'en pourroient ensuir, avons, pour ces causes et autres a ce nous mouvans, fait traictie et accord avec lesdiz maistre eschevin treize jurez manans habitans et communaulte de 15 Metz en la maniere qui s'ensuit: [I et premierement que bonne paix traictie et accord sera doresenavant entre nous et noz royaume vassaulx subgetz aidans et servans d'une part, et lesdiz maistre eschevin treize jurez manans habitans et communaulte de Metz et leurs d'autre. [2] item cessera toute voie de guerre et de fait, sans ce que a l'occasion de la guerre falete, ne des exploiz qui s'en sont ensuiz, lesdiz de Metz les leurs et leurs biens puissont 20 ou doient estre prins arrestez ne empechiez par nosdiz vassaulx subgetz aidans et servans ne nosdiz vassaulx subgetz aidans et servans ne leurs biens par lesdiz de Metz, mais demour- ront toutes choses faictes, d'une part et d'autre, durant ladicte guerre abolyee et de nul effect, et semblablement toutes les querelles causos et poursuites que avions et povions avoir a l'encontre d'iceuix de Metz paravant ladicte guerre. [3] item que tous prisonniers prins 25 et detenuz, depuis le commencement de ladicte guerre et pour occasion d'icelle, estans encore es mains et povoir de nosdiz vassaulx subgetz servans et aidans et aussi desdiz de Motz qui n'auroient paie finance et rancon seront renduz et mis a plaine et pure delivrance, franchement et quittement, d'une part et d'autre. [4 item que toules places fortoresses villaiges terres et seigneuries appartenans ausdiz de Metz qui auroient este prinses par nosdiz vassaulx so subgetz aidans et servans depuis ladicte guerre encommencee, seront reaument et de fait rendues et delivrees sans estre demolies brulees ne autrement endommaigees ausdiz de Metz qui, pour ce, ne seront tenuz d'en paier aucune chose a ceulx qui les ont prinses et les occuppent. 15 et au regard des biens meubles qui y estoient, a l'eure qu'elles furent prinses, ilz demour- ront a ceulx qui les gaignerent, desquelz iceulx de Metz, se bon leur semble, les pourront 25 racheter. toutes lesquelles choses et chacune d'icelles nous promectons en bonne foy et parole de roy faire et acomplir de point en point, et icelles faire enterinera et acomplir a tousjours par nosdiz vassaulx subgetz aidans et servans. si donnons en mandement, par ces mesmes presentes, a tous noz lieuxtenans connestable mareschaulx maistre des arba lestriers seneschaulx bailliz prevostz eappitaines de gens d'armes et de trait, gardes de bonnes 40 villes chasteaulx forteresses ponts ports passaiges juridicions et destroiz et a tous noz autres justiciers et officiers ou a leurs lieuxtenans et a chacun d'eulx, si comme a lui appartendra, que nostre present accord et traictie gardent observent et entretiengnent et facent garder observer et entretenir, de point en point, sclon la forme et teneur, sans aucunement aler ne venir a l'encontre, et ces presentes facent publier, ou il appartendra, en maniere que aueun t5 n'en puisse ou doye pretendre juste cause d'ignorance. et pour ce que de ces presentes l'on pourroit avoir a besongner en divers lieux, nous voulons que aux vidimus qui faiz en seront, soubz seaulx royaulx on autres auctentiques foy soit adjoustee comme a ce present original, auquel en tesmoing de ce nous avons fait mectre nostre seel. donne a Nancey en Lorraine le derrenier jour de fevrier l'an de grace mil 400 quarente quatrc et de nostre 50 regne le vint-troisyesme. Par le roy en son conseil E. Chevalier. 14415 Febr. 28 a) Vurl. eser entermar.
De. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 266-268. 569 10 Charles par la grace de dieu roy de France a tous ceulx qui ces presentes lettres verront salut. comme pour certaines justes et raisonnables causes poursuites et querelles que avions a l'encontre des maistre eschevin treize jurez manans habitans et communaulte de la cite de Metz, nous ayons de nouvel fait faire guerre par aucuns de noz officiers vassaulx 5 subgetz aidans et servans ausdiz de Metz et il soit ainsi, que aucuns des seigneurs de nostre sang et lignaige, considerans que, par le moin d'icelle guerre, avoient este faiz et, de jour en jour, se faisoient au pouvre peuple plusieurs maulx et dommaiges, et que, par la continua- cion d'icelle, se povoient onsuir autros plus grans inconveniens, nous ayent tres instamment requis que lesdiz de Metz nous pleust recevoir en nostre bonne grace et bienveillance: savoir faisons que nous, inclinans a la supplication et requeste desdiz seigneurs de nostre sang et lignaige, et voulans, pour honneur et reverence de dicu, nostre createur, toutes manieres de debatz fuir et eschiver et obvier a l'effusion de sang humain et autres inconveniens qui au- trement s'en pourroient ensuir, avons, pour ces causes et autres a ce nous mouvans, fait traictie et accord avec lesdiz maistre eschevin treize jurez manans habitans et communaulte de 15 Metz en la maniere qui s'ensuit: [I et premierement que bonne paix traictie et accord sera doresenavant entre nous et noz royaume vassaulx subgetz aidans et servans d'une part, et lesdiz maistre eschevin treize jurez manans habitans et communaulte de Metz et leurs d'autre. [2] item cessera toute voie de guerre et de fait, sans ce que a l'occasion de la guerre falete, ne des exploiz qui s'en sont ensuiz, lesdiz de Metz les leurs et leurs biens puissont 20 ou doient estre prins arrestez ne empechiez par nosdiz vassaulx subgetz aidans et servans ne nosdiz vassaulx subgetz aidans et servans ne leurs biens par lesdiz de Metz, mais demour- ront toutes choses faictes, d'une part et d'autre, durant ladicte guerre abolyee et de nul effect, et semblablement toutes les querelles causos et poursuites que avions et povions avoir a l'encontre d'iceuix de Metz paravant ladicte guerre. [3] item que tous prisonniers prins 25 et detenuz, depuis le commencement de ladicte guerre et pour occasion d'icelle, estans encore es mains et povoir de nosdiz vassaulx subgetz servans et aidans et aussi desdiz de Motz qui n'auroient paie finance et rancon seront renduz et mis a plaine et pure delivrance, franchement et quittement, d'une part et d'autre. [4 item que toules places fortoresses villaiges terres et seigneuries appartenans ausdiz de Metz qui auroient este prinses par nosdiz vassaulx so subgetz aidans et servans depuis ladicte guerre encommencee, seront reaument et de fait rendues et delivrees sans estre demolies brulees ne autrement endommaigees ausdiz de Metz qui, pour ce, ne seront tenuz d'en paier aucune chose a ceulx qui les ont prinses et les occuppent. 15 et au regard des biens meubles qui y estoient, a l'eure qu'elles furent prinses, ilz demour- ront a ceulx qui les gaignerent, desquelz iceulx de Metz, se bon leur semble, les pourront 25 racheter. toutes lesquelles choses et chacune d'icelles nous promectons en bonne foy et parole de roy faire et acomplir de point en point, et icelles faire enterinera et acomplir a tousjours par nosdiz vassaulx subgetz aidans et servans. si donnons en mandement, par ces mesmes presentes, a tous noz lieuxtenans connestable mareschaulx maistre des arba lestriers seneschaulx bailliz prevostz eappitaines de gens d'armes et de trait, gardes de bonnes 40 villes chasteaulx forteresses ponts ports passaiges juridicions et destroiz et a tous noz autres justiciers et officiers ou a leurs lieuxtenans et a chacun d'eulx, si comme a lui appartendra, que nostre present accord et traictie gardent observent et entretiengnent et facent garder observer et entretenir, de point en point, sclon la forme et teneur, sans aucunement aler ne venir a l'encontre, et ces presentes facent publier, ou il appartendra, en maniere que aueun t5 n'en puisse ou doye pretendre juste cause d'ignorance. et pour ce que de ces presentes l'on pourroit avoir a besongner en divers lieux, nous voulons que aux vidimus qui faiz en seront, soubz seaulx royaulx on autres auctentiques foy soit adjoustee comme a ce present original, auquel en tesmoing de ce nous avons fait mectre nostre seel. donne a Nancey en Lorraine le derrenier jour de fevrier l'an de grace mil 400 quarente quatrc et de nostre 50 regne le vint-troisyesme. Par le roy en son conseil E. Chevalier. 14415 Febr. 28 a) Vurl. eser entermar.
Strana 570
570 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 269. Vergleich zwischen Kg. René von Sizilien und der Stadt Metz: Wiederherstellung der gegenseitigen Rechtsverhältnisse, Tilgung der rückliegenden Schuldverpftichtungen und Verschreihungen, Friedenszustand zwischen allen Untertanen des Königs in Bar und Lo- thringen und der Stadt Metz, Aufhebung aller Schatzungs. und Lösungsgelder; Freigabe der Gefangenen. 1445 März 3 Nancy. Aus Metz Stadt.A. EE 21 nr. 31 (früher nr. 46, liasse 3, pièce 1) or. membr. c. sig. pend. Druck: de Saulcy et Huguenin Ainé, Relation du siège de Metz en 1444, S. 31ljf. Mat 16 Bene par la grace de dieu roy de Jherusalem et de Sicile duc d'Anjou de Bar et de Lor- rainne marquis du Pont conte de Prouvence de Forcalquier et de Piemont a tous ceulx qui ces presentes lettres verront salut. comme japieca se soient meuz debas diseers et questions 10 entre nous noz vassaulx hommes subgiez et nosdictes seignouries de nosdicts duchies de Bar et de Lorrainne d'une part, et les maistre eschevin treze jurez et toute la communaulte de la cite de Mets d'autre part, touchans certaines demandes querelles et poursieutes que faisiens ausdicts de Mets, a l'occasion desquelx se soient ensievis par guerre et oeuvre de fait grans in- conveniens maulx et domages innumerables tant en feux boutez en occision et mort de crea- 15 tures hummaines en prinses de corps d'ommes de bestes et autres biens en appatissemens et en pluseurs autres et diverses manieres; et il soit ainsi qu'il ait pleu a monseigneur le roy de sa grace et benivolence pour bien de paix, soy entremectre d'appaisenter les choses dessusdictes par l'advis des gens de son grant conseil pour obvier aux grans inconveniens qui par continuacion de guerre se eussent peu ensievir: savoir faisons que nous, considerans les 20 choses dessusdictes, et pour autres consideracions a co nous mouvans, sommes aujourduj parvenus et condescendus en bonne paix accord et appointement finable avec les dessusdicts de Mets par les moyens forme maniere et condicion contenus et declairies ez articles qui cy aprez s'ensieuvent: [I et premiers est appoinctie que lesdictes parties demouront dorese- navant en bonne paix et accord de tous domaiges faiz portez et perpetrez les ungs sur les 25 autres leurs terres seignouries hommes subgiez servans aidans et complices de tout temps passe jusquez aujourduj, et retourneront ledit seigneur ses hommes subgiez et lez gens d' eglise de ses duchiez de Bar et de Lorrainne et marquisie du Pont et leurs subgiez, de quelque estat qu'ilz soient, en toutes leurs terres de fiedz de franc alluef en leurs dismes droitures rentes censes revenus seigneuries heritaiges et debtes qu'ilz ont et avoir doient en la cite et s0 terre de Mets pour duy en avant les tenir et possider tout ainsi franchement et en tele maniere comme ilz faisoient de temps passe et auparavant la guerre; excepte ce qui en averoit este vendu ausdicte de Mets donne engaigie ou aliene: par ainsi que lesdicts subgiez feront telz [Ia] et pareillement iceuix de devoirs d'iceulx fiedz, comme il appartient par raison. Mets et les gens d'eglise de la cite et territoire d'icelle et leurs subgiez, de quelque estat qu'ilz 35 soient, retourneront1 en toutes leurs terres [usw. wie oben Z. 29 bis] avoir doint ez duchiez et pays de Bar et de Lorrainne et marquisie du Pont ou autre part pour doresnavant les tenir et possider [usw. wie Z. 31ff. bis] vendu audit seigneur et les siens donné engaigie ou aliene; par [2] item que ainsy qu'ilz feront telz devoirs d'iceulx fiedz, comme il appartient par raison. tous arrieraiges de censives deues ausdicts de Mets par ledit seigneur ses predicesseurs ou 40 autres pour ly qui se racheteront dedans le jour et feste de Penthecouste prochainnement venant sont et demourent quictes et tous arrieraiges de censives qui dedans ledit jour et feste de Penthecouste ne seroient rachetees demouront et seront quictes jusquez au jour duj par rapport et sentence dicte et proferee par messire liere de Brese seigneur de la Varenne seneschal de Poitou et d’Anjou lequel avoit de ce charge du consentement des parties. 15 [3] item que toutes lettres de censives, dont ledit seigneur tant a sa cause comme a la cause de ses predicesseurs dues de Bar et de Lorrainne et tous ceulx qui pour lesdictes censives se 1 Ubereinstimmung mit Art. I in Petit.
570 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 269. Vergleich zwischen Kg. René von Sizilien und der Stadt Metz: Wiederherstellung der gegenseitigen Rechtsverhältnisse, Tilgung der rückliegenden Schuldverpftichtungen und Verschreihungen, Friedenszustand zwischen allen Untertanen des Königs in Bar und Lo- thringen und der Stadt Metz, Aufhebung aller Schatzungs. und Lösungsgelder; Freigabe der Gefangenen. 1445 März 3 Nancy. Aus Metz Stadt.A. EE 21 nr. 31 (früher nr. 46, liasse 3, pièce 1) or. membr. c. sig. pend. Druck: de Saulcy et Huguenin Ainé, Relation du siège de Metz en 1444, S. 31ljf. Mat 16 Bene par la grace de dieu roy de Jherusalem et de Sicile duc d'Anjou de Bar et de Lor- rainne marquis du Pont conte de Prouvence de Forcalquier et de Piemont a tous ceulx qui ces presentes lettres verront salut. comme japieca se soient meuz debas diseers et questions 10 entre nous noz vassaulx hommes subgiez et nosdictes seignouries de nosdicts duchies de Bar et de Lorrainne d'une part, et les maistre eschevin treze jurez et toute la communaulte de la cite de Mets d'autre part, touchans certaines demandes querelles et poursieutes que faisiens ausdicts de Mets, a l'occasion desquelx se soient ensievis par guerre et oeuvre de fait grans in- conveniens maulx et domages innumerables tant en feux boutez en occision et mort de crea- 15 tures hummaines en prinses de corps d'ommes de bestes et autres biens en appatissemens et en pluseurs autres et diverses manieres; et il soit ainsi qu'il ait pleu a monseigneur le roy de sa grace et benivolence pour bien de paix, soy entremectre d'appaisenter les choses dessusdictes par l'advis des gens de son grant conseil pour obvier aux grans inconveniens qui par continuacion de guerre se eussent peu ensievir: savoir faisons que nous, considerans les 20 choses dessusdictes, et pour autres consideracions a co nous mouvans, sommes aujourduj parvenus et condescendus en bonne paix accord et appointement finable avec les dessusdicts de Mets par les moyens forme maniere et condicion contenus et declairies ez articles qui cy aprez s'ensieuvent: [I et premiers est appoinctie que lesdictes parties demouront dorese- navant en bonne paix et accord de tous domaiges faiz portez et perpetrez les ungs sur les 25 autres leurs terres seignouries hommes subgiez servans aidans et complices de tout temps passe jusquez aujourduj, et retourneront ledit seigneur ses hommes subgiez et lez gens d' eglise de ses duchiez de Bar et de Lorrainne et marquisie du Pont et leurs subgiez, de quelque estat qu'ilz soient, en toutes leurs terres de fiedz de franc alluef en leurs dismes droitures rentes censes revenus seigneuries heritaiges et debtes qu'ilz ont et avoir doient en la cite et s0 terre de Mets pour duy en avant les tenir et possider tout ainsi franchement et en tele maniere comme ilz faisoient de temps passe et auparavant la guerre; excepte ce qui en averoit este vendu ausdicte de Mets donne engaigie ou aliene: par ainsi que lesdicts subgiez feront telz [Ia] et pareillement iceuix de devoirs d'iceulx fiedz, comme il appartient par raison. Mets et les gens d'eglise de la cite et territoire d'icelle et leurs subgiez, de quelque estat qu'ilz 35 soient, retourneront1 en toutes leurs terres [usw. wie oben Z. 29 bis] avoir doint ez duchiez et pays de Bar et de Lorrainne et marquisie du Pont ou autre part pour doresnavant les tenir et possider [usw. wie Z. 31ff. bis] vendu audit seigneur et les siens donné engaigie ou aliene; par [2] item que ainsy qu'ilz feront telz devoirs d'iceulx fiedz, comme il appartient par raison. tous arrieraiges de censives deues ausdicts de Mets par ledit seigneur ses predicesseurs ou 40 autres pour ly qui se racheteront dedans le jour et feste de Penthecouste prochainnement venant sont et demourent quictes et tous arrieraiges de censives qui dedans ledit jour et feste de Penthecouste ne seroient rachetees demouront et seront quictes jusquez au jour duj par rapport et sentence dicte et proferee par messire liere de Brese seigneur de la Varenne seneschal de Poitou et d’Anjou lequel avoit de ce charge du consentement des parties. 15 [3] item que toutes lettres de censives, dont ledit seigneur tant a sa cause comme a la cause de ses predicesseurs dues de Bar et de Lorrainne et tous ceulx qui pour lesdictes censives se 1 Ubereinstimmung mit Art. I in Petit.
Strana 571
Dc. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 269-270. 571 seroient obligiez a payer ausdicts de Mets, dont ilz n'averoient eu possession eu paiement depuis l'espace de trente ans passes et dont appointement ou atterminement n'averoit este fait, seront et demouront quictes sans ce que lesdicts de Mets en puissent faire aucunes poursieutes. 14] item toutes lettres de debtes faites depuis l'espace de trente ans enarriere, dont ledit 5 seigneur tant a sa cause comme a la cause de ses predicesseurs ducs de Bar et de Lorrainne et tous ceulx qui pour lui pourroient estre obligies pour icelles debtes, et dont il puet estre tenus ausdicts de Mets ou au corps d'icelle cite, dont iceulx de Mets n'averoient gaiges censives ou abouts en main et dont appointement ou atterminement ne seroit fait par lettres, sont [5] item que tous les hommes subgiez dudit seigneur de ses pays et demeuront quictes. to de Bar et de Lorrainne demeuront en bonne paix avecques lesdits de Mets de tous domages et entrefaictes de tout temps passe; et aussi ceulx de Mets devers ledit seigneur ses hommes subgiez de Bar et de Lorrainne et marquisie du Pont. et se aueun vuelt demander a autre pour aucun fait de heritaige, il se doit et devera poursievir pardevant les juges, ou lesdicts heritaiges seront situes et assie et non autrement. [6i] item que les prisonniers que lesdictes parties 15 ont devant les mains les ungs des autres et toutes rancons de villes et de prisonniers non payees sont et demeuront quietes. toutes lesquelles choses dessusdictes et chacune d'icelle nous Rone roy de Sicile dessusnomme avons pour nous noz hoirs successeurs et ayans cause ducs de Bar et de Lorrainne et pour tous noz vassaulx hommes subgiez aidans servans et complices promis et promectons en bonne foy par la teneur de ces presentes en vraie parole do roy tenir 20 fermes et cstables et lez faire tenir enterinor observer et acomplir de point en point par la forme maniere et condicion dessus declairiez sans aucunement contrevenir aler ne souffrir aler au contraire en maniere que ce soit ou puist estre a nulz jour maiz. en tesmoing de ce nous avons fait mectre nostre seel a ces presentes donne en nostre ville de Nancey le tiers jour du mois de mars l'an de grace mil quatre eens quarante quatre. Par le roy presens monseigneur l'evesque de Toul monseigneur de Dun, messire Jaquez de Haraucourt, monseigneur le baillj de Chaumont, Philippe de Lenoncourt baillj de Vooged et autres. 25 [1445 März 3 Dedisy 30 270. Hans von Rilenhofen an den Frankfurter Stadtschultheiß: berichtet über den Friedens- schluß zwischen Kg. Karl VII. von Frankreich und der Stadt Metz (nr. 268). [1445/ März 13 INancy]. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichss. Nachtr. 1482e fol. 234 pr. chart. lit. cl. Regest: Willeker S. 23. Hans von Ritenhoffen an seinen Schwager, den Frankfurter Schultheißen Hermann von Hohe- 35 wissel: Die Könige von Franckrich und Sicilien sind mit der Stadt Metze geracht und (hre Leute, die im Metzer Lande lagen, treffen Anstalten, binnen 2 Tagen aufzubrechen; man sagt, sie wollen nach der Grafschaft Sarwerden und Lutzelstein zichen; andere meinen, die im Elsas werden sich herab in die vorgenannten Orte wenden, um mit jenen kinwegzuziehen. Nun hat mein Herr der Bischof von Straßburg meinem Junker sGf. Johann zu Nassau] von der lude im Elsas wegen geschrieben, wie aus beigeschlossener Abschrift1 (vom 8. Märs) zu erschen, und also konnen wir nooh koino eigon- schaft gewissen; vernehme ich Genaucres, was dem Rat zu Franckfurt zu wissen notwendig, so will ich es euch mitteilen; ich wunschete zu Nancey, daz ir bij uns werent, umb manigerleie fremedickeit zu sehen und zu hôren, als ir gerne dunt. Dat. uf sammeßdag nach sant Gregorien dage. 40 [ 1144/ Mära 13 1 Vgl. später die Akten des Kurfürstentages 2u. Trier im Febr. 1445.
Dc. Französische Besetzung von Épinal, Belagerung von Metz nr. 269-270. 571 seroient obligiez a payer ausdicts de Mets, dont ilz n'averoient eu possession eu paiement depuis l'espace de trente ans passes et dont appointement ou atterminement n'averoit este fait, seront et demouront quictes sans ce que lesdicts de Mets en puissent faire aucunes poursieutes. 14] item toutes lettres de debtes faites depuis l'espace de trente ans enarriere, dont ledit 5 seigneur tant a sa cause comme a la cause de ses predicesseurs ducs de Bar et de Lorrainne et tous ceulx qui pour lui pourroient estre obligies pour icelles debtes, et dont il puet estre tenus ausdicts de Mets ou au corps d'icelle cite, dont iceulx de Mets n'averoient gaiges censives ou abouts en main et dont appointement ou atterminement ne seroit fait par lettres, sont [5] item que tous les hommes subgiez dudit seigneur de ses pays et demeuront quictes. to de Bar et de Lorrainne demeuront en bonne paix avecques lesdits de Mets de tous domages et entrefaictes de tout temps passe; et aussi ceulx de Mets devers ledit seigneur ses hommes subgiez de Bar et de Lorrainne et marquisie du Pont. et se aueun vuelt demander a autre pour aucun fait de heritaige, il se doit et devera poursievir pardevant les juges, ou lesdicts heritaiges seront situes et assie et non autrement. [6i] item que les prisonniers que lesdictes parties 15 ont devant les mains les ungs des autres et toutes rancons de villes et de prisonniers non payees sont et demeuront quietes. toutes lesquelles choses dessusdictes et chacune d'icelle nous Rone roy de Sicile dessusnomme avons pour nous noz hoirs successeurs et ayans cause ducs de Bar et de Lorrainne et pour tous noz vassaulx hommes subgiez aidans servans et complices promis et promectons en bonne foy par la teneur de ces presentes en vraie parole do roy tenir 20 fermes et cstables et lez faire tenir enterinor observer et acomplir de point en point par la forme maniere et condicion dessus declairiez sans aucunement contrevenir aler ne souffrir aler au contraire en maniere que ce soit ou puist estre a nulz jour maiz. en tesmoing de ce nous avons fait mectre nostre seel a ces presentes donne en nostre ville de Nancey le tiers jour du mois de mars l'an de grace mil quatre eens quarante quatre. Par le roy presens monseigneur l'evesque de Toul monseigneur de Dun, messire Jaquez de Haraucourt, monseigneur le baillj de Chaumont, Philippe de Lenoncourt baillj de Vooged et autres. 25 [1445 März 3 Dedisy 30 270. Hans von Rilenhofen an den Frankfurter Stadtschultheiß: berichtet über den Friedens- schluß zwischen Kg. Karl VII. von Frankreich und der Stadt Metz (nr. 268). [1445/ März 13 INancy]. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichss. Nachtr. 1482e fol. 234 pr. chart. lit. cl. Regest: Willeker S. 23. Hans von Ritenhoffen an seinen Schwager, den Frankfurter Schultheißen Hermann von Hohe- 35 wissel: Die Könige von Franckrich und Sicilien sind mit der Stadt Metze geracht und (hre Leute, die im Metzer Lande lagen, treffen Anstalten, binnen 2 Tagen aufzubrechen; man sagt, sie wollen nach der Grafschaft Sarwerden und Lutzelstein zichen; andere meinen, die im Elsas werden sich herab in die vorgenannten Orte wenden, um mit jenen kinwegzuziehen. Nun hat mein Herr der Bischof von Straßburg meinem Junker sGf. Johann zu Nassau] von der lude im Elsas wegen geschrieben, wie aus beigeschlossener Abschrift1 (vom 8. Märs) zu erschen, und also konnen wir nooh koino eigon- schaft gewissen; vernehme ich Genaucres, was dem Rat zu Franckfurt zu wissen notwendig, so will ich es euch mitteilen; ich wunschete zu Nancey, daz ir bij uns werent, umb manigerleie fremedickeit zu sehen und zu hôren, als ir gerne dunt. Dat. uf sammeßdag nach sant Gregorien dage. 40 [ 1144/ Mära 13 1 Vgl. später die Akten des Kurfürstentages 2u. Trier im Febr. 1445.
Strana 572
572 Reichstag zu Nüirnborg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. E. Städtetagungen nr. 271-289. 271. Briefmechsel der Reichsstädtel untereinander über eine Selbsthilfe gegen dic Armagnaken. 1444 Juli — 1445 März 17. [ISchon am 23. Juli (Do. n. Mar. Magd. 1444) erkundigte sich Augsburg in Straßburg, ob die Nachricht zulrefje, daß der Delplin an einem und die Armagnaken am anderen Teil in 5 Kürze von Frankreich nach Deutschland zichen wollten (Straßburg AA 189 or. mb.).—Straßburgs Juli 2s Bitte um 50 Bogenschützen und 4 Büchsenmeister beantwortete A. am 28. Juli faftermo. B. juli 31 Jacobi) und wiederholend am 31. (Fr. n. Jacob.), daß es woll die Büchsenschützen, zusammen mit denen der anderen Städte, aber nicht die Büchsenmeister schicken könne (Augsburg Stadt-A. Missivb. Va fol. 81ab: Straßburg AA 189; gedr. Städtechron. 4, 239 Anm. 5). — Am selben 31. erkundigte sich A. auch in Köln wegen des gerüchtweisen Anrückens französischer Haufen teils unten, teils oben am Rhein, vor allem gegen Straßburg, und fragt an, wie darin die Kurfürsten und andere Fürsten und Herren, bes. der Herzog von Burguny, auch Köln und die Nachbarsshädte sich halten und rüslen (Missib. Va nr. 286). — Wiederholte Anfragen richtete A. am 14. wnd 27. Aug. und am 6. Sept. an Konstanz (Missivb. Va nrr. 302, 321 und Missivb. IVU nr. 96). — In cinem weiteren Brief vom 27. Aug. (Do. n. Barthol. 44) beantwortete A. Basels Begehr in der aidgenossen and der von Zurich sachen, ob ewer darinn ietzo zu Nuremberg oder anderhalb anders gedacht würde, denn zimlich un gelimpflich wer’, ewch nach dom besten un als wir die sachen durch die unsern vor ouch vernomen haben, frewntlich ze verantwurten un mit den unsern ze tûnd oüch gütlich zu bestellen ete.: so werden wir bei entsprechender Gelegenheil euch verantwurten. bes. jetzt zu Nuremberg; wir haben auch unseren Bürgermeister, der vor ouch bi den sachen gewesen ist, sölichs gen Nüremberg ze tünd bi ewerem botten geschriben un bevolhen : un ob sôlichs so schwarlich un ernstlich beschehen würd, das unser noch der unsern verantwurten nicht erschiessen möcht, so wollen wir das anbringen und Aug. 31 euch behilflich sein (Missivb. Va nr. 324). A. forderte dann am 31. Aug. seinen in Passau weilen- 25 den Büchsenmeister Hannsen Roggemburg dringend zurück (V° nr. 330); der genannte Okt. 10 Meister wird am 10. Okt. wieder nach Passau gesandt (Va nr. 359), und belobt am gleichen Tage seine in Straßburg weilenden Büchsenschützen wegen ihres beschaidenlich und loblich Sept. 10 Verhaltens (Va nr. 331). — Mit Schreiben vom 10. Sepl. (Do. n. u. l. fr. nativ.) schickte A. einen eben angekommenen Knecht, der unten bei den Armagnaken gewesen sei, an Hzg. Albrechtvon 30 Baiern weiter, da ihr Altburgermeister Stephan Hangenor ihnen von gesprächsweiser Erkundigung Sept. 19 des Herzogs nach den schweren Landsläufen berichtet habe (Va nr. 336). — Am 19. Sept. (Sa. v. Matheus) werden 2 Beauftragte nach Regensburg zur Anwerbung von einer summe raisiger pfarit Sept. 21,22 gesandt (Va nr. 346/; jedoch wird am 21. und 22. Sept. das Anerbieten gen. Herren, der Stadt Söldner zu schicken, zurückgewiesen, da A. genug Leute habe (Va fol. 97b-982). — Mit 35 Okt. s Straßburg und seinen Büchsenschützen dort wechselte A.am 8. Okt. (Do. n. Franc.) Briefe, die wiederum das gute Verhalten seiner Gesellen dort hervorhoben (Va nr. 355 und 356), und gab okt. 24 seinem Hauplmann Lienhart Gerewtter dort am 24. Okt. (Sa. v. Sim. et Jude) Anweisungen über Noc. 20 die Besoldang und Versorgung geiner Leute (Va nr. 373.) — Am 20. Nov. (Fr. n. Elis.] schickte A. sodann der Stadt Rautolßelle auf deren Bitte 2 Tarraßbüchsen (Va nr. 410), und tauscht mil Dez. 1 Schreiben vom 1. Dez. (aftermo. n. Andree) an Straßburg einen dort weilenden Bogenschützen gegen zinen anderen aus (Va nr. 421). [2] Köln beantwortete die Anfrage Augsburg (vom 31. Juli) über die Ansammlungen in Aug. 10 Frankreich und anderen Wälschen Landen am 10. August mit einer Wiedergabe von flachmeren über eine große vergaderonge des Delfin und ebenso des Herzogs von Borgonnien, ohne genaueres 15 darüber sagen zu können (Köln Stadt-A. Briefb. 17 fol. 42a. Reg. Mitth. St.-A. Köln 24, 171). — Aug. 14 Es erkundigte sich dann selbst am 14. Aug. bei Straßburg und ebenso in Basel, Speier und Worms Aug. 27 10 15 20 40 Juli 23 1 Vgl. dazu unsere nr. 161 und Abt. C.
572 Reichstag zu Nüirnborg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. E. Städtetagungen nr. 271-289. 271. Briefmechsel der Reichsstädtel untereinander über eine Selbsthilfe gegen dic Armagnaken. 1444 Juli — 1445 März 17. [ISchon am 23. Juli (Do. n. Mar. Magd. 1444) erkundigte sich Augsburg in Straßburg, ob die Nachricht zulrefje, daß der Delplin an einem und die Armagnaken am anderen Teil in 5 Kürze von Frankreich nach Deutschland zichen wollten (Straßburg AA 189 or. mb.).—Straßburgs Juli 2s Bitte um 50 Bogenschützen und 4 Büchsenmeister beantwortete A. am 28. Juli faftermo. B. juli 31 Jacobi) und wiederholend am 31. (Fr. n. Jacob.), daß es woll die Büchsenschützen, zusammen mit denen der anderen Städte, aber nicht die Büchsenmeister schicken könne (Augsburg Stadt-A. Missivb. Va fol. 81ab: Straßburg AA 189; gedr. Städtechron. 4, 239 Anm. 5). — Am selben 31. erkundigte sich A. auch in Köln wegen des gerüchtweisen Anrückens französischer Haufen teils unten, teils oben am Rhein, vor allem gegen Straßburg, und fragt an, wie darin die Kurfürsten und andere Fürsten und Herren, bes. der Herzog von Burguny, auch Köln und die Nachbarsshädte sich halten und rüslen (Missib. Va nr. 286). — Wiederholte Anfragen richtete A. am 14. wnd 27. Aug. und am 6. Sept. an Konstanz (Missivb. Va nrr. 302, 321 und Missivb. IVU nr. 96). — In cinem weiteren Brief vom 27. Aug. (Do. n. Barthol. 44) beantwortete A. Basels Begehr in der aidgenossen and der von Zurich sachen, ob ewer darinn ietzo zu Nuremberg oder anderhalb anders gedacht würde, denn zimlich un gelimpflich wer’, ewch nach dom besten un als wir die sachen durch die unsern vor ouch vernomen haben, frewntlich ze verantwurten un mit den unsern ze tûnd oüch gütlich zu bestellen ete.: so werden wir bei entsprechender Gelegenheil euch verantwurten. bes. jetzt zu Nuremberg; wir haben auch unseren Bürgermeister, der vor ouch bi den sachen gewesen ist, sölichs gen Nüremberg ze tünd bi ewerem botten geschriben un bevolhen : un ob sôlichs so schwarlich un ernstlich beschehen würd, das unser noch der unsern verantwurten nicht erschiessen möcht, so wollen wir das anbringen und Aug. 31 euch behilflich sein (Missivb. Va nr. 324). A. forderte dann am 31. Aug. seinen in Passau weilen- 25 den Büchsenmeister Hannsen Roggemburg dringend zurück (V° nr. 330); der genannte Okt. 10 Meister wird am 10. Okt. wieder nach Passau gesandt (Va nr. 359), und belobt am gleichen Tage seine in Straßburg weilenden Büchsenschützen wegen ihres beschaidenlich und loblich Sept. 10 Verhaltens (Va nr. 331). — Mit Schreiben vom 10. Sepl. (Do. n. u. l. fr. nativ.) schickte A. einen eben angekommenen Knecht, der unten bei den Armagnaken gewesen sei, an Hzg. Albrechtvon 30 Baiern weiter, da ihr Altburgermeister Stephan Hangenor ihnen von gesprächsweiser Erkundigung Sept. 19 des Herzogs nach den schweren Landsläufen berichtet habe (Va nr. 336). — Am 19. Sept. (Sa. v. Matheus) werden 2 Beauftragte nach Regensburg zur Anwerbung von einer summe raisiger pfarit Sept. 21,22 gesandt (Va nr. 346/; jedoch wird am 21. und 22. Sept. das Anerbieten gen. Herren, der Stadt Söldner zu schicken, zurückgewiesen, da A. genug Leute habe (Va fol. 97b-982). — Mit 35 Okt. s Straßburg und seinen Büchsenschützen dort wechselte A.am 8. Okt. (Do. n. Franc.) Briefe, die wiederum das gute Verhalten seiner Gesellen dort hervorhoben (Va nr. 355 und 356), und gab okt. 24 seinem Hauplmann Lienhart Gerewtter dort am 24. Okt. (Sa. v. Sim. et Jude) Anweisungen über Noc. 20 die Besoldang und Versorgung geiner Leute (Va nr. 373.) — Am 20. Nov. (Fr. n. Elis.] schickte A. sodann der Stadt Rautolßelle auf deren Bitte 2 Tarraßbüchsen (Va nr. 410), und tauscht mil Dez. 1 Schreiben vom 1. Dez. (aftermo. n. Andree) an Straßburg einen dort weilenden Bogenschützen gegen zinen anderen aus (Va nr. 421). [2] Köln beantwortete die Anfrage Augsburg (vom 31. Juli) über die Ansammlungen in Aug. 10 Frankreich und anderen Wälschen Landen am 10. August mit einer Wiedergabe von flachmeren über eine große vergaderonge des Delfin und ebenso des Herzogs von Borgonnien, ohne genaueres 15 darüber sagen zu können (Köln Stadt-A. Briefb. 17 fol. 42a. Reg. Mitth. St.-A. Köln 24, 171). — Aug. 14 Es erkundigte sich dann selbst am 14. Aug. bei Straßburg und ebenso in Basel, Speier und Worms Aug. 27 10 15 20 40 Juli 23 1 Vgl. dazu unsere nr. 161 und Abt. C.
Strana 573
= 10 20 26 80 a 7 45 E. Stádtetagungen nr. 271. . 5173 wegen soloh dringender Kriegsgefahren (fol. 433; Reg. 22,6% und 24, 171). — Auj eine. Anfrage Kôlns in Frankfurt vom 21. Nov. (fol. 659, Keg. 22, 72 und 24, 175) wurde ihm unter 3. Dez. mur allgemein mitgeteilt, daß der Delfin noch ira Blsaß liege und das Volk großen Schaden an- richie. — Eine weitere Anfrage vom gleichen 21. Now. in Trier wollte eiwas über die Armagnaken um Trier und Metz erfahren, (fol. 6627 Reg, 22, 73 und 24, 175); die Antwort ist nicht bekannt. — Nürnberg wurde von K. am 27. Nov. um einen Büchscnmeister und um Nachrichten über die Läufe und handelongen dort und in den oeberlanden unter der Rilierschaft und den Reichs- städten gebelen (fol. 67°; Heg. 22, 73 und 24, 175). — Ein Briefwechsel Kölns wit Straßburg zwischen dem 12. und 21. Dez. betraf eine Str. zw gewdhrende Anleihe von. 6000 Gt., die K. jedoch ablehnen mußte (for. 715 umd 2h; Regg. 22, 74 und. 24, 176). [3] Nürnberg versprach am 3. Aug. (fer. 2. post Petri ad winc.j, die von Sirefburg cr- betenen 50 Schützen zu senden, auch dem Altammeister Conrat Armbruster, der fir Straßburg mit Hag. Ludwig d. J, von Baiern vor dem Kayamergericht rechtlich zu handeln habe, seine Hate- freunde und vor allem seinen. Dr. Greyor Hoymbürgk hilfeleistend zuzuweeisen (Straßburg AA 189 or. mb.). — Seinen in Straßburg liegenden Schützen verwies Nürnberg am 21. Okt. (fer. 4. 11000 virg.), daß sie ikrem Hauptimann Hannsen Hohlin nicht vast gehorsam noch sollicher maß uf in wartend seien, als sich gebühre; wenn man sie suche, wisse man sie mcht zu finden, da sie nicht in ihren Herbergen blieben; wer von ihnen fortan nicht zu finden sei, solle bestraft werden (Nürnberg Bricfb. 17 fol. 128^). Von Speier fjorderie N. am [31. Okt.] die zum Ankauf von Biichsen geliehenen 200 rh. GU, zurück (Brief b. 17 £ol. 137%), — Brief- sendungen Nürnbergs vom 4. Nov. (jer. 4. post omm. sanci.) an setnen Hauptmann Ritter Wernher von Parfperg, an gen. Diener und an die Stadt Siraßburg betrafen die Rückzahlung einer von Str. dem. Hoapimann vorgeschossenen Swmme von 200 rh. Gl. (Brietb. 17 fol. 140»-141 5). — Verschiedene Angebote einzelner gen. Landsknechte a Nürnberg zwischen 8. und. 17. Nov. zum Zug gegen dic Armagnaken wurden z. T. angenommen, gwm grófieren Teil aber wegen Mangels mm Bedarf abgelehnt (Bricfb. Vi fol. 1465-1525), — Ihrem Schullheißen Werner von Pars- berg wird am 16. Nov. (fer. 2. post Martini) die Weisung zuteil, mit den Nürnberger Reisigen noch ina Straßburg zu bleiben und eretl aufzubrechen, wenn auch andere Städte ihre Reisigen abberufen oder der größere, bis 6. Dez. erstreckte Anschlag [des Ufalugrafen] riickgdngiy gemacht werde (Briefb. 17 fol. 152%). — Auf die Mitteilung Parsberys, duß die Städtefreunde und auch dic anderen, Kriegahaufen vor Strafipury abgeritien und heimgezogen seten, beorderle dann Nürnberg am 26. Nov. (fer. 8. post Cathrine) denselben mit seinen Reisigen umveraüglich zurück (Brictb. 17 fol. 162%), — Schließlich wäre hierzu noch das Schreiben an Eger vom 17. Marz (Jer. 4. post judica) 1445 zu vergleichen, worin N. die Gewährung eines Darlehns von 1000 Gl. ableimt, da ея etwevil zeit her mit seinem graisigen zeWg und seinem Fufvolk und Schützen gen Straßburg wider das fremde Volk zw schicken, auch mit. mancherlei Widerwüärtigkeit und anderen merk- lichen sachon beladen gewesen und nock sei (Bricfh. 17 fol. 239»), [4] U Um beantwortete am 3. Avg. ( Mo. v. Oswalt) 1444 ein Gesuch Straßburgs an die Schwäbi- sche Stüdlevereiigung win Zusendung einiger Bogenschiitzen: es habe Augsburg und anderen Städten der Vereinigung geschrieben, ihr Kunlingent ohne Verzug nach Ulm zu senden. Augsburgs Aufgebot sei rascher gerüsiet gewesen als das weit entlegener Städte und ziehe mit dem gegenwärtigen Knecht nach Siraßburg; die Mannschoft Ulms und der anderen Städte werde baldigst nachkommen (Straßburg AA 189 or. chart.), — Auf ein [weiteres] Gesuch Straßburgs um 50 Büchsenschützen geb Ulm am 8. Aug. (Su. v. Laurentzen) zur Antwort, das es zugleich mit den Städten der Vereinigung 59 Büchsenschützen unter dem Hawpimann Conrat Steger senden werde (Ebenda or.). [5] Vom Schriftwechsel Fran kjurts mit dem Führer seines Aufgebots in Straßburg, Heilman Schiltknecht, liegt zunächst ein Bericht des Genannten vom 90. ОН. über seine Ankumft in Straß- burg und seine Beobachtungen dort vor: ich laß uch wißen, das ich mit miner geselffet of sundag nach sant Galn dag wole gein Straßburg komen sin. und han Conrad Armbrustor an- Da. I Fov, 21 Dez. 12-21 Aug. 8 [Okt. 8i] Nov. 4 Nov. 16 Nov. 86 HT? Mâäre 17 Adg. 3 Aug. 8 OM. 1€
= 10 20 26 80 a 7 45 E. Stádtetagungen nr. 271. . 5173 wegen soloh dringender Kriegsgefahren (fol. 433; Reg. 22,6% und 24, 171). — Auj eine. Anfrage Kôlns in Frankfurt vom 21. Nov. (fol. 659, Keg. 22, 72 und 24, 175) wurde ihm unter 3. Dez. mur allgemein mitgeteilt, daß der Delfin noch ira Blsaß liege und das Volk großen Schaden an- richie. — Eine weitere Anfrage vom gleichen 21. Now. in Trier wollte eiwas über die Armagnaken um Trier und Metz erfahren, (fol. 6627 Reg, 22, 73 und 24, 175); die Antwort ist nicht bekannt. — Nürnberg wurde von K. am 27. Nov. um einen Büchscnmeister und um Nachrichten über die Läufe und handelongen dort und in den oeberlanden unter der Rilierschaft und den Reichs- städten gebelen (fol. 67°; Heg. 22, 73 und 24, 175). — Ein Briefwechsel Kölns wit Straßburg zwischen dem 12. und 21. Dez. betraf eine Str. zw gewdhrende Anleihe von. 6000 Gt., die K. jedoch ablehnen mußte (for. 715 umd 2h; Regg. 22, 74 und. 24, 176). [3] Nürnberg versprach am 3. Aug. (fer. 2. post Petri ad winc.j, die von Sirefburg cr- betenen 50 Schützen zu senden, auch dem Altammeister Conrat Armbruster, der fir Straßburg mit Hag. Ludwig d. J, von Baiern vor dem Kayamergericht rechtlich zu handeln habe, seine Hate- freunde und vor allem seinen. Dr. Greyor Hoymbürgk hilfeleistend zuzuweeisen (Straßburg AA 189 or. mb.). — Seinen in Straßburg liegenden Schützen verwies Nürnberg am 21. Okt. (fer. 4. 11000 virg.), daß sie ikrem Hauptimann Hannsen Hohlin nicht vast gehorsam noch sollicher maß uf in wartend seien, als sich gebühre; wenn man sie suche, wisse man sie mcht zu finden, da sie nicht in ihren Herbergen blieben; wer von ihnen fortan nicht zu finden sei, solle bestraft werden (Nürnberg Bricfb. 17 fol. 128^). Von Speier fjorderie N. am [31. Okt.] die zum Ankauf von Biichsen geliehenen 200 rh. GU, zurück (Brief b. 17 £ol. 137%), — Brief- sendungen Nürnbergs vom 4. Nov. (jer. 4. post omm. sanci.) an setnen Hauptmann Ritter Wernher von Parfperg, an gen. Diener und an die Stadt Siraßburg betrafen die Rückzahlung einer von Str. dem. Hoapimann vorgeschossenen Swmme von 200 rh. Gl. (Brietb. 17 fol. 140»-141 5). — Verschiedene Angebote einzelner gen. Landsknechte a Nürnberg zwischen 8. und. 17. Nov. zum Zug gegen dic Armagnaken wurden z. T. angenommen, gwm grófieren Teil aber wegen Mangels mm Bedarf abgelehnt (Bricfb. Vi fol. 1465-1525), — Ihrem Schullheißen Werner von Pars- berg wird am 16. Nov. (fer. 2. post Martini) die Weisung zuteil, mit den Nürnberger Reisigen noch ina Straßburg zu bleiben und eretl aufzubrechen, wenn auch andere Städte ihre Reisigen abberufen oder der größere, bis 6. Dez. erstreckte Anschlag [des Ufalugrafen] riickgdngiy gemacht werde (Briefb. 17 fol. 152%). — Auf die Mitteilung Parsberys, duß die Städtefreunde und auch dic anderen, Kriegahaufen vor Strafipury abgeritien und heimgezogen seten, beorderle dann Nürnberg am 26. Nov. (fer. 8. post Cathrine) denselben mit seinen Reisigen umveraüglich zurück (Brictb. 17 fol. 162%), — Schließlich wäre hierzu noch das Schreiben an Eger vom 17. Marz (Jer. 4. post judica) 1445 zu vergleichen, worin N. die Gewährung eines Darlehns von 1000 Gl. ableimt, da ея etwevil zeit her mit seinem graisigen zeWg und seinem Fufvolk und Schützen gen Straßburg wider das fremde Volk zw schicken, auch mit. mancherlei Widerwüärtigkeit und anderen merk- lichen sachon beladen gewesen und nock sei (Bricfh. 17 fol. 239»), [4] U Um beantwortete am 3. Avg. ( Mo. v. Oswalt) 1444 ein Gesuch Straßburgs an die Schwäbi- sche Stüdlevereiigung win Zusendung einiger Bogenschiitzen: es habe Augsburg und anderen Städten der Vereinigung geschrieben, ihr Kunlingent ohne Verzug nach Ulm zu senden. Augsburgs Aufgebot sei rascher gerüsiet gewesen als das weit entlegener Städte und ziehe mit dem gegenwärtigen Knecht nach Siraßburg; die Mannschoft Ulms und der anderen Städte werde baldigst nachkommen (Straßburg AA 189 or. chart.), — Auf ein [weiteres] Gesuch Straßburgs um 50 Büchsenschützen geb Ulm am 8. Aug. (Su. v. Laurentzen) zur Antwort, das es zugleich mit den Städten der Vereinigung 59 Büchsenschützen unter dem Hawpimann Conrat Steger senden werde (Ebenda or.). [5] Vom Schriftwechsel Fran kjurts mit dem Führer seines Aufgebots in Straßburg, Heilman Schiltknecht, liegt zunächst ein Bericht des Genannten vom 90. ОН. über seine Ankumft in Straß- burg und seine Beobachtungen dort vor: ich laß uch wißen, das ich mit miner geselffet of sundag nach sant Galn dag wole gein Straßburg komen sin. und han Conrad Armbrustor an- Da. I Fov, 21 Dez. 12-21 Aug. 8 [Okt. 8i] Nov. 4 Nov. 16 Nov. 86 HT? Mâäre 17 Adg. 3 Aug. 8 OM. 1€
Strana 574
574 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1OK. 20] fOkt. 20] gesprachen und begert, das er mir zu vorsten gebe der leift des frumden fulges ; und er furt mich in die schriberi und gap mir durch die schrieber zu vorsten, das sie uch mit Heingen von Ianawe die leift geschrieben heten, und sie wolden uch iezijt aber schrieben, darin ir die leift wol vernemen wort. auch wist, das sie in großen forchten sin und nit ußriten gein dem frumden fulke, des ich dan von den von Ausburg vorstanden han, sie laßen fast of sich bochen und born ser im lande. auch wist, das die von Auspurg und Nurberg und Ulm dene von Straßburg 100 und 30 schuczen geluwen han; die von Straßburg versulden sie. auch wist, das Schenk Conrad zu Straßburg ist von des palzgraffen wegen mit 12 pferdena und fret fast nach dem reißgen gezug von den steden, und ist sust kein reiß gezug me dae dan die von Straßburg. auch wist, das die von Straßburg zwen des racz zu mir und uwerm 10 heipman schickten of hude datums dies briefs und begerten zu wißen, in welger maßen wer dar komen wern. als daden wer in zu wißen, das wir dar komen wern, nachdem als uns unser allergeneger herre der Romß kong 40 pferde gesast hat zu schicken bij sin heipman in Straß- borg ; als wern mir da; dach worden sie unser bedorfen vor Straßburg ader uf leczen zu noden, so sulden sie uns ansprechen. als namen sie iß zu dang und ment es zu vordien. auch wist, 15 das sie uns wisten in herbberg in eloster vor die stat umb der nachgulungl wegen, das die knecht desder neer kemen. dach sin wir in der stat blieben, wan eß waß surglich duß und steln an drue enden. auch wist, das man des Swoben reißgen gezug warten ist. auch wist, das mir ein dag stel lagen zu Spyer und erlernten uns. dach warn die wanpferde abe und must pferde zuhueren, und das pferd, das man umb b...den heipman kauft, mûst ich hender 20 mir laßen, wan eßs hat die ... vorslan. dach hoffen ich, im solde nit wern. und ich enkam selb .... droff zu riden. geben zu Straßburg of dinstag nach sant Galn dag im 44. jar. [Auf einem Zettel:] Auch wist, lieben herren, das ich iczent nit weiß, uch me zu schrieben. dan waß ich hernach vornemen, das wil ich uch auch wißen laßen, dan mergt eßs bas, dan ich eß uch geschrieben kan. auch wist, das man kein Normberger gulden hie aben nemen 25 wil, und die geseln woln sie geweßelt han, die ine daheim warden sin. die herberge sin gar kostlich, und ein sechtere haffern gilt 10 pfenge und die geseln sint gar ungedulter. ich hauwen mich mit gude und auch mit arg gein en uß. auch wist, das ich han vorstanden von dem ammester, das der Romß kong zu Wine ist in Ostrich. das ist vor war also. auch ist die gemein sage, das der zog und die herre und stede uß Swaben wenig sin. auch wolt mich uwer s0 meinüng wißen laßen, wie ich eß furter halden sale. auch wolden die von Spyer, das ich mit unser gezuge dem palzgraffen heimzoge, nachdem als im des richs baner befaln ist of zu dûne. auch wist, das sich die Geeken ser alle nacht vor Straßpurg suchen, der leift wer" fel zu schrieben. geben etc. (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482c fol. 187 or. chart., dazu der eingelegte Zettel auf fol. 166, beide eigenhandig. — Reg. Wülcker S. 19). — Die Stadt gab ihrem 35 Hauptmann am 24. Okt. die folgende Anweisung: IB ist nu zu etlichen malen mere gein Franchfurt kommen, wie diser erste ried und zog unsers herren des palzgraven wendig sin sulle, und ist auch etwas reisigen folkes widerumb geriden; und ludet dobij, daz" unser herre der palzgrave mit den ubergen reisigene sin sloß understee zu bestellen disen winter. also ist unsere meinunge und biden dich gutlich, daz du dichf mit diner geselschaft in sunderheid 40 in kein stad oder sloß lassest legen oder verteilen, daruß du zu iglicher zijt nit sicher wider her- heime kommen mogest, und dich haldest zu Straßburg oder Spijer und mit fliß nach den sachen horchen und lernen wullest. und wer’ es, daz andere stede die iren noch nit geschicht hetlen, dorins der ried in solicher wijse wendig were, daz dich duchte, du mit gelimph und fugen auch abegebrechen mochtest, soh wullest uns das schriben und wo du iezunt sijest und doselbs, 45 soferre du wol bist, verharren. so meinen wir dir unsere meinunge wider zu schriben. und 5 b) Lücken in Konzept. a) sm., or. steie fperden urw. d) Vorl. immer de and wz. c) &., or. spenE. e) ist borr. jür rutem. I) dich — Spijer und am Rande nachgetragen. g) Lesart unsicher. l) 80— wider zu schriben ist Randkorrektur fitr so wollest dich mit diner geselschaft auch herheime fugen. 1 Offenbar gleich nachilung, also Verfolgung. 50
574 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 1OK. 20] fOkt. 20] gesprachen und begert, das er mir zu vorsten gebe der leift des frumden fulges ; und er furt mich in die schriberi und gap mir durch die schrieber zu vorsten, das sie uch mit Heingen von Ianawe die leift geschrieben heten, und sie wolden uch iezijt aber schrieben, darin ir die leift wol vernemen wort. auch wist, das sie in großen forchten sin und nit ußriten gein dem frumden fulke, des ich dan von den von Ausburg vorstanden han, sie laßen fast of sich bochen und born ser im lande. auch wist, das die von Auspurg und Nurberg und Ulm dene von Straßburg 100 und 30 schuczen geluwen han; die von Straßburg versulden sie. auch wist, das Schenk Conrad zu Straßburg ist von des palzgraffen wegen mit 12 pferdena und fret fast nach dem reißgen gezug von den steden, und ist sust kein reiß gezug me dae dan die von Straßburg. auch wist, das die von Straßburg zwen des racz zu mir und uwerm 10 heipman schickten of hude datums dies briefs und begerten zu wißen, in welger maßen wer dar komen wern. als daden wer in zu wißen, das wir dar komen wern, nachdem als uns unser allergeneger herre der Romß kong 40 pferde gesast hat zu schicken bij sin heipman in Straß- borg ; als wern mir da; dach worden sie unser bedorfen vor Straßburg ader uf leczen zu noden, so sulden sie uns ansprechen. als namen sie iß zu dang und ment es zu vordien. auch wist, 15 das sie uns wisten in herbberg in eloster vor die stat umb der nachgulungl wegen, das die knecht desder neer kemen. dach sin wir in der stat blieben, wan eß waß surglich duß und steln an drue enden. auch wist, das man des Swoben reißgen gezug warten ist. auch wist, das mir ein dag stel lagen zu Spyer und erlernten uns. dach warn die wanpferde abe und must pferde zuhueren, und das pferd, das man umb b...den heipman kauft, mûst ich hender 20 mir laßen, wan eßs hat die ... vorslan. dach hoffen ich, im solde nit wern. und ich enkam selb .... droff zu riden. geben zu Straßburg of dinstag nach sant Galn dag im 44. jar. [Auf einem Zettel:] Auch wist, lieben herren, das ich iczent nit weiß, uch me zu schrieben. dan waß ich hernach vornemen, das wil ich uch auch wißen laßen, dan mergt eßs bas, dan ich eß uch geschrieben kan. auch wist, das man kein Normberger gulden hie aben nemen 25 wil, und die geseln woln sie geweßelt han, die ine daheim warden sin. die herberge sin gar kostlich, und ein sechtere haffern gilt 10 pfenge und die geseln sint gar ungedulter. ich hauwen mich mit gude und auch mit arg gein en uß. auch wist, das ich han vorstanden von dem ammester, das der Romß kong zu Wine ist in Ostrich. das ist vor war also. auch ist die gemein sage, das der zog und die herre und stede uß Swaben wenig sin. auch wolt mich uwer s0 meinüng wißen laßen, wie ich eß furter halden sale. auch wolden die von Spyer, das ich mit unser gezuge dem palzgraffen heimzoge, nachdem als im des richs baner befaln ist of zu dûne. auch wist, das sich die Geeken ser alle nacht vor Straßpurg suchen, der leift wer" fel zu schrieben. geben etc. (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482c fol. 187 or. chart., dazu der eingelegte Zettel auf fol. 166, beide eigenhandig. — Reg. Wülcker S. 19). — Die Stadt gab ihrem 35 Hauptmann am 24. Okt. die folgende Anweisung: IB ist nu zu etlichen malen mere gein Franchfurt kommen, wie diser erste ried und zog unsers herren des palzgraven wendig sin sulle, und ist auch etwas reisigen folkes widerumb geriden; und ludet dobij, daz" unser herre der palzgrave mit den ubergen reisigene sin sloß understee zu bestellen disen winter. also ist unsere meinunge und biden dich gutlich, daz du dichf mit diner geselschaft in sunderheid 40 in kein stad oder sloß lassest legen oder verteilen, daruß du zu iglicher zijt nit sicher wider her- heime kommen mogest, und dich haldest zu Straßburg oder Spijer und mit fliß nach den sachen horchen und lernen wullest. und wer’ es, daz andere stede die iren noch nit geschicht hetlen, dorins der ried in solicher wijse wendig were, daz dich duchte, du mit gelimph und fugen auch abegebrechen mochtest, soh wullest uns das schriben und wo du iezunt sijest und doselbs, 45 soferre du wol bist, verharren. so meinen wir dir unsere meinunge wider zu schriben. und 5 b) Lücken in Konzept. a) sm., or. steie fperden urw. d) Vorl. immer de and wz. c) &., or. spenE. e) ist borr. jür rutem. I) dich — Spijer und am Rande nachgetragen. g) Lesart unsicher. l) 80— wider zu schriben ist Randkorrektur fitr so wollest dich mit diner geselschaft auch herheime fugen. 1 Offenbar gleich nachilung, also Verfolgung. 50
Strana 575
E. Städtetagungen nr. 271-272. 575 wollesta uwerer sache debaß achte nemen und darinne unsern gelimph und besten selber pruffen und uns alle gelegenheit, waz du in den sachen vernimmest, mit disem boden wider schriben, darnach zu richten, als wir dit besunder wol getruwen. datum sabbato post 0lt. 24 11000 virginum anno 1444 (Nachtr. 14820 fol. 175 conc. chart.; Reg. Wüleker S. 19). — Etwas 5 später, am 10. Nov. (fer. 3. ante Martini) erwiderte Frankfurt seinem Hauptmann H. Nov. 10 Schiltknecht in Straßburg auf dessen Anfrage [vom 20. Okt.], daß der Herr von Solms, der Junker von Hanauwe und andere Landherren mit ihren Reisigen zurückgekehrt seien und daß, wie man vernehme, der Zug Igegen die Armagnaken] einen Aufschub erfahren habe; es weist ihn un, mit seiner Gesellschaft heimzwkehren, wenn er glaube, es in guter Arttun zu können, da 10 die Stadt sich dann desto besser vorzuberaiten vermëge, falls der andere Zug staitfinden sollte (Nachtr. 1482e fol. 192 or. chart.; Reg. Wülcker S. 20). 272. Tagung des Schwäbischen Städtebundes vom 17. bis 19. Aug. in Ulm: Abwehr und Rüstung gegen die Armagnaken, Hilfeleistung für Straßburg; Huldigungseid der Stadte jür den König. 1444 Juli 21 — August 19 Ulm. 25 [1] Die Reihenfolge von Beratungen des Schwäbischen Stadtebundes zur Abwendung der Armag- nakengejahr wurde ansgelöst durch zinen Hilferuf Straßburgs, dessen Meister und Rat am 21. Juli (ipsa die sancti Arbogasti anno etc. 44) den [Schwäbischen] Städten zu wissen tun, daß ihnen in Juli 21 kurzen zitten etwiemenigen und treffenlicher bottschaft und warnung kommen und getan sei von fursten stetten und anderen glablichen lutten, daß oine große Macht raisigs gozeügs mit mehr 20 als 50000 Pjerden in Walschen landen liegen solle und ohne Zweifel ins Elsaß vor Straßburg zichen will: sie senden Abschrijten1 dieser Warnungen und bitten um 50 Mann mit Handbüchsen, darunter 4 Büchsenmeister, die mit grossem werk kunnen, auf Straßburgs Kosten und um Benach- richtigung, wenn sie etwas von diesen oder anderen loffen wissen oder vernehmen sollten (Nördlingen Missiven fase. 42 nr. 145 cop. chart.). [2] Ulm ubersandte am 25. Juli die obengen. Abschrijt des Brieses an Nördlingen zur Kenninis und Stellungnakme und teilte dorthin am 36. Juli (dornstage vor vincula Petri) 44 ein weiteres Juli 30 Hilfegeauch Straßburgs met, in dom ce u. a. heißt, das dasselb fromd volk in unser egemeldton schrifte uch verkundet mêr denn mit 50000 pfèrten und mit vil hundert wâgen und großen bûchsen und gezúge uf den bainen sien und in das land ElRâß ziehen, in mainuing und willen sien, das si sich so fur ir statt Stroßburg ziehen wollen und die zu benêten meinen; um sich ihrer za erwehren, bittet Straßburg die Städtevereinung, in uf stuk und on alles verziehen uf iren costen die egemelten güten búchßenschútzen [zu senden] und der ieglicher sin hantbuchs mit im bring und hab. und so mêr buchßenmaister darunder weren und gesin môchten, die mit großem werke konden und die sich umb besâß und gewère verstünden. so lieber und notdurftiger si des in iren anligenden sachen 35 weren. In Anbetracht der allgemeinen Cefahr für Land und Stadte set die von Straßburg erbetene Hilfe notwendig; Nördlingen möge also die für ihre Stadt veranschlagte Zahl von búchßenschútzen und búchsenmaister, die mit großom gezug und zu besaß der slos zü arbaiten wißen und konnen, je wit eigener Hundbüchse uuf den 7. Awy. [Fr. v. s. Luurentzen tuy) nuch Ulm schicken. — Laut Aug. 7 beigelegtem Zettel soll Nordlingen zu seiner Anzahl 3 wolgerústen búchBenschúcen kaben (Miss. 10 41 nr. 152ab). 13] In einem langen Anschreiben an Nordlingen verbreitete sich. Ulm am 6. Aug. (Do. vor Lau- rentit 44) über Maßregeln für den Fall, daß sie selbst durch die Armagnaken bedrokt würden: Ihr habt Straßburgs und unsere schriften, uch von der wilden loffe und des fremden volks wegen, das mit großer Menge Folks, viel hundert Wagen und gezug in das Elßaß vor Stroßburg und in diese 15 Lande zichen will, und des wir stette dehain eigenschaft haben, über wen das gan oder an wem das ufhôren sin wurd, wohl vernommen; dazu ist noch zu schreiben: nachdem und die landslôffe AuG. 6 15 a) ist korr, fir wollest doch. 1 Abschrifter davon sind auch dem Ulmer Schrciben vom 25. Jull beigefägt and liegen a.a.O. 60 nr. 145. Inhaltlich ist das eine Schreiben, vom 12. Juli (vigilia Margarete 44) datiert, durch die Uberschrijt Burgeren und rate zuo Spire, wohl als Schreiben Speiers an Straßburg zu deuten; darin worden über den Aufenthalt des Delphins 55 zu Rense in Campania, über Starke, Führung und Bewaffnung der Armagnaken und dher ihre Abaichten Einzelheiten môtgeteilt; das andere, die Nachricht eines Nichtgen. an Straßburg vom 15. Juli (Mi. divisio apost. 44), bringt eben- falls Kunde von dem Aufenthalt und Vormarsch des Königs von Frankreich, des von Secilyen und des Delphin.
E. Städtetagungen nr. 271-272. 575 wollesta uwerer sache debaß achte nemen und darinne unsern gelimph und besten selber pruffen und uns alle gelegenheit, waz du in den sachen vernimmest, mit disem boden wider schriben, darnach zu richten, als wir dit besunder wol getruwen. datum sabbato post 0lt. 24 11000 virginum anno 1444 (Nachtr. 14820 fol. 175 conc. chart.; Reg. Wüleker S. 19). — Etwas 5 später, am 10. Nov. (fer. 3. ante Martini) erwiderte Frankfurt seinem Hauptmann H. Nov. 10 Schiltknecht in Straßburg auf dessen Anfrage [vom 20. Okt.], daß der Herr von Solms, der Junker von Hanauwe und andere Landherren mit ihren Reisigen zurückgekehrt seien und daß, wie man vernehme, der Zug Igegen die Armagnaken] einen Aufschub erfahren habe; es weist ihn un, mit seiner Gesellschaft heimzwkehren, wenn er glaube, es in guter Arttun zu können, da 10 die Stadt sich dann desto besser vorzuberaiten vermëge, falls der andere Zug staitfinden sollte (Nachtr. 1482e fol. 192 or. chart.; Reg. Wülcker S. 20). 272. Tagung des Schwäbischen Städtebundes vom 17. bis 19. Aug. in Ulm: Abwehr und Rüstung gegen die Armagnaken, Hilfeleistung für Straßburg; Huldigungseid der Stadte jür den König. 1444 Juli 21 — August 19 Ulm. 25 [1] Die Reihenfolge von Beratungen des Schwäbischen Stadtebundes zur Abwendung der Armag- nakengejahr wurde ansgelöst durch zinen Hilferuf Straßburgs, dessen Meister und Rat am 21. Juli (ipsa die sancti Arbogasti anno etc. 44) den [Schwäbischen] Städten zu wissen tun, daß ihnen in Juli 21 kurzen zitten etwiemenigen und treffenlicher bottschaft und warnung kommen und getan sei von fursten stetten und anderen glablichen lutten, daß oine große Macht raisigs gozeügs mit mehr 20 als 50000 Pjerden in Walschen landen liegen solle und ohne Zweifel ins Elsaß vor Straßburg zichen will: sie senden Abschrijten1 dieser Warnungen und bitten um 50 Mann mit Handbüchsen, darunter 4 Büchsenmeister, die mit grossem werk kunnen, auf Straßburgs Kosten und um Benach- richtigung, wenn sie etwas von diesen oder anderen loffen wissen oder vernehmen sollten (Nördlingen Missiven fase. 42 nr. 145 cop. chart.). [2] Ulm ubersandte am 25. Juli die obengen. Abschrijt des Brieses an Nördlingen zur Kenninis und Stellungnakme und teilte dorthin am 36. Juli (dornstage vor vincula Petri) 44 ein weiteres Juli 30 Hilfegeauch Straßburgs met, in dom ce u. a. heißt, das dasselb fromd volk in unser egemeldton schrifte uch verkundet mêr denn mit 50000 pfèrten und mit vil hundert wâgen und großen bûchsen und gezúge uf den bainen sien und in das land ElRâß ziehen, in mainuing und willen sien, das si sich so fur ir statt Stroßburg ziehen wollen und die zu benêten meinen; um sich ihrer za erwehren, bittet Straßburg die Städtevereinung, in uf stuk und on alles verziehen uf iren costen die egemelten güten búchßenschútzen [zu senden] und der ieglicher sin hantbuchs mit im bring und hab. und so mêr buchßenmaister darunder weren und gesin môchten, die mit großem werke konden und die sich umb besâß und gewère verstünden. so lieber und notdurftiger si des in iren anligenden sachen 35 weren. In Anbetracht der allgemeinen Cefahr für Land und Stadte set die von Straßburg erbetene Hilfe notwendig; Nördlingen möge also die für ihre Stadt veranschlagte Zahl von búchßenschútzen und búchsenmaister, die mit großom gezug und zu besaß der slos zü arbaiten wißen und konnen, je wit eigener Hundbüchse uuf den 7. Awy. [Fr. v. s. Luurentzen tuy) nuch Ulm schicken. — Laut Aug. 7 beigelegtem Zettel soll Nordlingen zu seiner Anzahl 3 wolgerústen búchBenschúcen kaben (Miss. 10 41 nr. 152ab). 13] In einem langen Anschreiben an Nordlingen verbreitete sich. Ulm am 6. Aug. (Do. vor Lau- rentit 44) über Maßregeln für den Fall, daß sie selbst durch die Armagnaken bedrokt würden: Ihr habt Straßburgs und unsere schriften, uch von der wilden loffe und des fremden volks wegen, das mit großer Menge Folks, viel hundert Wagen und gezug in das Elßaß vor Stroßburg und in diese 15 Lande zichen will, und des wir stette dehain eigenschaft haben, über wen das gan oder an wem das ufhôren sin wurd, wohl vernommen; dazu ist noch zu schreiben: nachdem und die landslôffe AuG. 6 15 a) ist korr, fir wollest doch. 1 Abschrifter davon sind auch dem Ulmer Schrciben vom 25. Jull beigefägt and liegen a.a.O. 60 nr. 145. Inhaltlich ist das eine Schreiben, vom 12. Juli (vigilia Margarete 44) datiert, durch die Uberschrijt Burgeren und rate zuo Spire, wohl als Schreiben Speiers an Straßburg zu deuten; darin worden über den Aufenthalt des Delphins 55 zu Rense in Campania, über Starke, Führung und Bewaffnung der Armagnaken und dher ihre Abaichten Einzelheiten môtgeteilt; das andere, die Nachricht eines Nichtgen. an Straßburg vom 15. Juli (Mi. divisio apost. 44), bringt eben- falls Kunde von dem Aufenthalt und Vormarsch des Königs von Frankreich, des von Secilyen und des Delphin.
Strana 576
576 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 16 Aug. 17 fremde und ungetruwe sind, och herren und under mit mengêrlay frèmden unzimlichen anslegen und sachen umbgand, auch etliche sagen und schreiben, daß das gen. Volk an etlicho énde in dise lande geführt werden soll, darum wir Städte uns billich mit guter ordnung versehen, wenn das fremde Volk in unsere Gegend ziehen und die eine oder andere Stadt uberschüollen wollte, daß wir uns dann soiner zue erwebren wissen; und ueil dem fremden Volk nicht zu truuen ist, uuch, ob si umb unsor stette und gegonden kamen, niemand wissen kann, was hilf hin oder furschub si gewinnen oder haben wurden, darum mahnen und begehren wir an euch und jede Stadt unser Vereinung, úbor die sache wißslich zu sitzen, zu ermêlion und zû gedênken, welch großer Schaden den Städten und gemeinen. Landen und Leuten von solchem fremden Volk geschehen kann, wie und wâmit wir stette uns dawider setzen und bewaren, und sonder underreden, wie wir uns solicher sachen ufenthalten und erobern 10 wôllen; scidet darum eure bevollmächtigte Ratsbotschaft zů dirre manung. Es folgen städtische Angelsgenheiten megen der Städte beschadiger, des der Stadt Nördlingen genommenen Korns, ciner Tagung zwischen Lutkirch und einigen von ihnen gefangen gesetzten Edelleuten, Stellungnahme zu einem abschriftlich übersandten Brief der von Kempten betr. Anlage von Wegen im Kemptener Wald, die der Stadt Ulm im augenblicklichen Zeitpunkt unzweckmäßig scheint wegen des Widerstandes von 15 seiten des Bischofs von Augspurg und des Abtes von Kempten, zumal der König in Lande weilt, dem unser horre von Augspurg gehuim ist; sodann Anträge des Bischofs von Aystetten, des Hainrich Marschalk und des Herrn von Wirtemberg auf Aussöhnung genunnter Fersonen; Austrag der Zweiung zwischen Conrat Kraft und Ursulen von Baißwyle von Memmingen; verschiedene Beschwerden des Abtes von Ochßenhusen wegen Beeinträchtigung seiner und seines Golteshauses Rechte durch 20 gens. Memminger Bürger. Uber das alles möge Nördlingen zu Rate sitzen und dann seine Botschaft hersenden gen Ulme uf den sonntag nach unser lieben frowen tag assumpeionis zû nêchste zû nacht hie zů Ulmo zû sind, und ihr befehlen, enmornens an dem montage frû mitsampt andern der stette râtzfrunden uber die vorgeschriben sachen zü sitzen, bis die nach der stette und des lannds nutze und notdurft ußgericht werdent; Mahnung zur Bile (Städtebundsakten v. 1444 25 nr. 6, früher 214, or. chart.). [4] Der Abschied dieses Ulmer Städtetages vom 17.—19. August lautet: [a] Ain ieglicher rauczbotte waißt sinem rate wol zû sagen die fremden louffe und mâre von dem Tallfin und des fremden folks wegen, das uf den bainen in Tútsche lande zû ziehen ist, wie davon mengerlai geredt und geratschlaget, deBhalb davon nicht not zû schribende ist, 30 denne sovil, das die stette alle gemainlich ernstlich mainen, das der stette grosse notdurft si, das si sich wider sôlich fromde folke und die ungetruwen landBlouffe, die glouplich fúr si gebracht und nicht zû schribent sind, stattlich und werlieh setzen, sich ouch mit coste gezûge und allen darzů dienenden sachen, die zû der were gehôren, zurichten. und hand daruf ernst- lich uf ain widerhindersichbringen geredt und verlaussen, daz sich die stette alle und ir ieglich 35 besunder sich ane verziehen, so si iemer erste mûgen, mit coste gezûge búchßen salbecher schwebel bulfer harnasch, ouch mit buwen an iren stetten und schlossen zûrichten buwen und sich mit den und andern sachen sôlicher maussen zûrichten und versehen, damit si sich, ob sôlich fremde folke in die lande kâme oder ander untruwe an in gesûcht werden wôlt, mit der stette hilfe ufenthalten múgen. und zû dem allem sol ain iegliche stattsich uf stucke 40 und ane alles verziehen mit der nachgeschriben anzale uf das lengst in 14 tagen gerüst zû haben zûrichten, das si nãmlich von ieglichem hundert, damit si in anzale siczet, besunder mit alten und nuwen anzalen 10 pfarit gücz gerustz raisigs gezugs, ouch 10 buchBenschüczen und 10 armbrostschúezen gûter gewapenter gerûster gesellen zû fûß, die sich mit ir ieglichem zu schiessen verwissen, bestellen und haben. es ist ouch fúro geredt und verlaussen, das die 45 vorgerûrten und ander zûfallent lôuffe und sache, sunder ouch die dinge, die denne der stette erbern rauczfrúnden, die zû Nûremberg bi unserm herren dem Rômischen kûnig ligen, be- gegnen und furfallen und si den von Ulme verkunden werden, uf funf stette geseczt werden sol, also was den von Ulme in den vorgemelten sachen verkundt begegnen oder furfallen wirdt, daz si darumbe die obgerurten anzalen nach gestalt und gelegenhaite der sachen min- 50 dern oder meren oder dieselben funf stette ane alles verziehen zu in manen sullen; und was dieselben funf stette oder die von Ulme nach gestalt der sachen in den dingen furniemen tun und laussen und uns andern stetten zu tûn verkúnden, daz das fúrdorlich getan werden und geschehen sol. und sol ouch ain ieglich statt ir mainunge, uf weliche funf stette das geseczt werden sol, und ouch von der vorgerürten anzale wegen ir mainung in acht tagen den 55 5
576 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 16 Aug. 17 fremde und ungetruwe sind, och herren und under mit mengêrlay frèmden unzimlichen anslegen und sachen umbgand, auch etliche sagen und schreiben, daß das gen. Volk an etlicho énde in dise lande geführt werden soll, darum wir Städte uns billich mit guter ordnung versehen, wenn das fremde Volk in unsere Gegend ziehen und die eine oder andere Stadt uberschüollen wollte, daß wir uns dann soiner zue erwebren wissen; und ueil dem fremden Volk nicht zu truuen ist, uuch, ob si umb unsor stette und gegonden kamen, niemand wissen kann, was hilf hin oder furschub si gewinnen oder haben wurden, darum mahnen und begehren wir an euch und jede Stadt unser Vereinung, úbor die sache wißslich zu sitzen, zu ermêlion und zû gedênken, welch großer Schaden den Städten und gemeinen. Landen und Leuten von solchem fremden Volk geschehen kann, wie und wâmit wir stette uns dawider setzen und bewaren, und sonder underreden, wie wir uns solicher sachen ufenthalten und erobern 10 wôllen; scidet darum eure bevollmächtigte Ratsbotschaft zů dirre manung. Es folgen städtische Angelsgenheiten megen der Städte beschadiger, des der Stadt Nördlingen genommenen Korns, ciner Tagung zwischen Lutkirch und einigen von ihnen gefangen gesetzten Edelleuten, Stellungnahme zu einem abschriftlich übersandten Brief der von Kempten betr. Anlage von Wegen im Kemptener Wald, die der Stadt Ulm im augenblicklichen Zeitpunkt unzweckmäßig scheint wegen des Widerstandes von 15 seiten des Bischofs von Augspurg und des Abtes von Kempten, zumal der König in Lande weilt, dem unser horre von Augspurg gehuim ist; sodann Anträge des Bischofs von Aystetten, des Hainrich Marschalk und des Herrn von Wirtemberg auf Aussöhnung genunnter Fersonen; Austrag der Zweiung zwischen Conrat Kraft und Ursulen von Baißwyle von Memmingen; verschiedene Beschwerden des Abtes von Ochßenhusen wegen Beeinträchtigung seiner und seines Golteshauses Rechte durch 20 gens. Memminger Bürger. Uber das alles möge Nördlingen zu Rate sitzen und dann seine Botschaft hersenden gen Ulme uf den sonntag nach unser lieben frowen tag assumpeionis zû nêchste zû nacht hie zů Ulmo zû sind, und ihr befehlen, enmornens an dem montage frû mitsampt andern der stette râtzfrunden uber die vorgeschriben sachen zü sitzen, bis die nach der stette und des lannds nutze und notdurft ußgericht werdent; Mahnung zur Bile (Städtebundsakten v. 1444 25 nr. 6, früher 214, or. chart.). [4] Der Abschied dieses Ulmer Städtetages vom 17.—19. August lautet: [a] Ain ieglicher rauczbotte waißt sinem rate wol zû sagen die fremden louffe und mâre von dem Tallfin und des fremden folks wegen, das uf den bainen in Tútsche lande zû ziehen ist, wie davon mengerlai geredt und geratschlaget, deBhalb davon nicht not zû schribende ist, 30 denne sovil, das die stette alle gemainlich ernstlich mainen, das der stette grosse notdurft si, das si sich wider sôlich fromde folke und die ungetruwen landBlouffe, die glouplich fúr si gebracht und nicht zû schribent sind, stattlich und werlieh setzen, sich ouch mit coste gezûge und allen darzů dienenden sachen, die zû der were gehôren, zurichten. und hand daruf ernst- lich uf ain widerhindersichbringen geredt und verlaussen, daz sich die stette alle und ir ieglich 35 besunder sich ane verziehen, so si iemer erste mûgen, mit coste gezûge búchßen salbecher schwebel bulfer harnasch, ouch mit buwen an iren stetten und schlossen zûrichten buwen und sich mit den und andern sachen sôlicher maussen zûrichten und versehen, damit si sich, ob sôlich fremde folke in die lande kâme oder ander untruwe an in gesûcht werden wôlt, mit der stette hilfe ufenthalten múgen. und zû dem allem sol ain iegliche stattsich uf stucke 40 und ane alles verziehen mit der nachgeschriben anzale uf das lengst in 14 tagen gerüst zû haben zûrichten, das si nãmlich von ieglichem hundert, damit si in anzale siczet, besunder mit alten und nuwen anzalen 10 pfarit gücz gerustz raisigs gezugs, ouch 10 buchBenschüczen und 10 armbrostschúezen gûter gewapenter gerûster gesellen zû fûß, die sich mit ir ieglichem zu schiessen verwissen, bestellen und haben. es ist ouch fúro geredt und verlaussen, das die 45 vorgerûrten und ander zûfallent lôuffe und sache, sunder ouch die dinge, die denne der stette erbern rauczfrúnden, die zû Nûremberg bi unserm herren dem Rômischen kûnig ligen, be- gegnen und furfallen und si den von Ulme verkunden werden, uf funf stette geseczt werden sol, also was den von Ulme in den vorgemelten sachen verkundt begegnen oder furfallen wirdt, daz si darumbe die obgerurten anzalen nach gestalt und gelegenhaite der sachen min- 50 dern oder meren oder dieselben funf stette ane alles verziehen zu in manen sullen; und was dieselben funf stette oder die von Ulme nach gestalt der sachen in den dingen furniemen tun und laussen und uns andern stetten zu tûn verkúnden, daz das fúrdorlich getan werden und geschehen sol. und sol ouch ain ieglich statt ir mainunge, uf weliche funf stette das geseczt werden sol, und ouch von der vorgerürten anzale wegen ir mainung in acht tagen den 55 5
Strana 577
E. Städtetagungen nr. 272-273. 577 nehsten die von Ulme aigentlich verschribens wissen laussen, sich nach der stette abschaidung darnach wissen zû richten. [b Als denne die stette von des vorgerürten fremden folks wegen von iedem hundert besunder, damit si in anzale siczont, unsern frunden zû Straußs- burg ainon buchßenschuezen nach irer begerung uf iren costen zugeschickt hand, das doch nach gelegenheit der sachen den stetten ain claine unschâdliche hilfe und under den stetten geredt und gemeldet ist, das man in sôliche hilfe uf der stette costen billich tuge, darumb sol ouch ain iegliche statt die von Ulme ir mainung in acht tagen den nehsten wissen laussen. [e] Und als donne ainer, der kurzlich der von Rotemburg am Necker burger gewesen, ußgetretten und gen Westfalen geloffen ist, die amptlúte daselbs mit dem haimlichen ge- 10 richt fúrgenommen hat und icczo mit gelaite da ist, ainen burger daselbs mit gûten worten mit im uß der statt zu gan ufgebracht hatt, und als er ain ackerlengin wegs von der statt mit im gegangen ist, so sind etlich frischôpfon da gewesen und im uß der statt nachgegangen, baide fremde und haimsche, ouch etlich burger zû Rotemburg diener und knechte der stette und statt Rotemburg, und haben in erhenkt, das in den fremden 15 landßlouffen ain erschrockenliche fremde ungehörte sache und nicht zû lident noch zû ubersehende ist. und darumbe sol ouch ain iegliche statt ir mainung, was si darinne für- zûniement und zu tünde sin bedunke, die von Ulme in acht tagen den nehsten wissen laussen. [d] Als denne unser gnadigister herre der Rômisch kung ieczo in land und gekrônet und huldung von den stetten im zü tun inniemen wil, denne im unser frunde von Nuremberg sôlich huldung geschworn haben, als uus verkundt ist, darumbe das denne von dehainer statt, an die im zû hulden und zu schweren gemûtet, icht unordenlich geantwurt werde und das ain statt nicht anders denne die ander schwere, so haben der stett botten beratenlich bedacht und verloussen, das dehain statt im nicht anders hulde noch schwere, denne als der nachgeschriben aide geschriben statt : und ob si darúber anders zû 25 schweren angemûtet wurde, das si das nicht tun, sunder an ander ir frúnde die stette irer verainung zû bringen verzichen sol. si haben och witter geredt, das dehaine statt nicht mit mer folks denne mit iren klainen und grossen râten sôlich huldung schweren und daruf be- stan und das in gehaim in selbs behalten sullen. ob aber unser herre der kúng ie nicht anders mainte, denne das si mit râten und gemainden schweren sôlten, welich statt er denne bi dem 3o nachgeschriben aide beliben laussen wôlte, die mag mit râten und gemainde den nachgeschriben aide wol schweren und hulden. welich statt er aber bi dem nachgenanten aide nicht beliben laussen wôlte, die sol sôlichs aber an ir frunde die stette in obgerûrter massen zû bringen verziehen. und ist diß der aidel, den wir zû schweren furgenomen haben: „Wir hulden und schweren, dem allerdurchluchtigisten fürsten und herren hern Frid- 35 richen Rômischen kúng etc. zůkúnftigen kaiser, unserm gnâdigisten herren, als ainem Rô- mischen kúng getru und gehorsam zû sin, was wir im von des richs wegen tûn sullen, ge- trûlich und ungevarlich, also bitten wir uns got zu helfen und alle hailigen“. Geben und geschehen uf mittwoch nach assumpcionis Marie anno etc. 44. (Nordlingen Städtebunds-Akten 1444 nr. 20, friher nr. 217, or. chart. lit. cl. c. sig. in v. impr.; auf 40 der Außenseite Nordlingen) 5 20 Ang. 19 273. Schriftwechsel einzelner Städte mit dem Dauphin und Kg. Karl VII. von Frankreich. 1444 August 22 — November 13. a) Bürgermeister Ritter Johannes Rote und der Rat von Basel un den Dauphin: bitten um Schutz vor seinen Kriegseölkern. 1d44 August 22 Basel. 45 Wiederholt hatten einige de gentibus armorum bei Vorstößen in ihre Nachbarschaft und bis vor ihre Sladt mehrere der Ihren gefangen genommen und sie und Tiere und Pferde weggefährt und 1 Man verglesche dazu die Eidesformel der Reschsstadie für Kg. Albrecht in RTA.14, 269 nr. f51, die jedach nicht städtischen Ursprungs ist, sondern woll von Konrad von Weinsberg stammt. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII. 2 73
E. Städtetagungen nr. 272-273. 577 nehsten die von Ulme aigentlich verschribens wissen laussen, sich nach der stette abschaidung darnach wissen zû richten. [b Als denne die stette von des vorgerürten fremden folks wegen von iedem hundert besunder, damit si in anzale siczont, unsern frunden zû Straußs- burg ainon buchßenschuezen nach irer begerung uf iren costen zugeschickt hand, das doch nach gelegenheit der sachen den stetten ain claine unschâdliche hilfe und under den stetten geredt und gemeldet ist, das man in sôliche hilfe uf der stette costen billich tuge, darumb sol ouch ain iegliche statt die von Ulme ir mainung in acht tagen den nehsten wissen laussen. [e] Und als donne ainer, der kurzlich der von Rotemburg am Necker burger gewesen, ußgetretten und gen Westfalen geloffen ist, die amptlúte daselbs mit dem haimlichen ge- 10 richt fúrgenommen hat und icczo mit gelaite da ist, ainen burger daselbs mit gûten worten mit im uß der statt zu gan ufgebracht hatt, und als er ain ackerlengin wegs von der statt mit im gegangen ist, so sind etlich frischôpfon da gewesen und im uß der statt nachgegangen, baide fremde und haimsche, ouch etlich burger zû Rotemburg diener und knechte der stette und statt Rotemburg, und haben in erhenkt, das in den fremden 15 landßlouffen ain erschrockenliche fremde ungehörte sache und nicht zû lident noch zû ubersehende ist. und darumbe sol ouch ain iegliche statt ir mainung, was si darinne für- zûniement und zu tünde sin bedunke, die von Ulme in acht tagen den nehsten wissen laussen. [d] Als denne unser gnadigister herre der Rômisch kung ieczo in land und gekrônet und huldung von den stetten im zü tun inniemen wil, denne im unser frunde von Nuremberg sôlich huldung geschworn haben, als uus verkundt ist, darumbe das denne von dehainer statt, an die im zû hulden und zu schweren gemûtet, icht unordenlich geantwurt werde und das ain statt nicht anders denne die ander schwere, so haben der stett botten beratenlich bedacht und verloussen, das dehain statt im nicht anders hulde noch schwere, denne als der nachgeschriben aide geschriben statt : und ob si darúber anders zû 25 schweren angemûtet wurde, das si das nicht tun, sunder an ander ir frúnde die stette irer verainung zû bringen verzichen sol. si haben och witter geredt, das dehaine statt nicht mit mer folks denne mit iren klainen und grossen râten sôlich huldung schweren und daruf be- stan und das in gehaim in selbs behalten sullen. ob aber unser herre der kúng ie nicht anders mainte, denne das si mit râten und gemainden schweren sôlten, welich statt er denne bi dem 3o nachgeschriben aide beliben laussen wôlte, die mag mit râten und gemainde den nachgeschriben aide wol schweren und hulden. welich statt er aber bi dem nachgenanten aide nicht beliben laussen wôlte, die sol sôlichs aber an ir frunde die stette in obgerûrter massen zû bringen verziehen. und ist diß der aidel, den wir zû schweren furgenomen haben: „Wir hulden und schweren, dem allerdurchluchtigisten fürsten und herren hern Frid- 35 richen Rômischen kúng etc. zůkúnftigen kaiser, unserm gnâdigisten herren, als ainem Rô- mischen kúng getru und gehorsam zû sin, was wir im von des richs wegen tûn sullen, ge- trûlich und ungevarlich, also bitten wir uns got zu helfen und alle hailigen“. Geben und geschehen uf mittwoch nach assumpcionis Marie anno etc. 44. (Nordlingen Städtebunds-Akten 1444 nr. 20, friher nr. 217, or. chart. lit. cl. c. sig. in v. impr.; auf 40 der Außenseite Nordlingen) 5 20 Ang. 19 273. Schriftwechsel einzelner Städte mit dem Dauphin und Kg. Karl VII. von Frankreich. 1444 August 22 — November 13. a) Bürgermeister Ritter Johannes Rote und der Rat von Basel un den Dauphin: bitten um Schutz vor seinen Kriegseölkern. 1d44 August 22 Basel. 45 Wiederholt hatten einige de gentibus armorum bei Vorstößen in ihre Nachbarschaft und bis vor ihre Sladt mehrere der Ihren gefangen genommen und sie und Tiere und Pferde weggefährt und 1 Man verglesche dazu die Eidesformel der Reschsstadie für Kg. Albrecht in RTA.14, 269 nr. f51, die jedach nicht städtischen Ursprungs ist, sondern woll von Konrad von Weinsberg stammt. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII. 2 73
Strana 578
578 Reichstag zn Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktoher 1444. andere Untertanen von ihnen gewaltig geschädigt ultra et preter hoc, quod nullam hujusmodi inva sionis causam nostri parte subesse seiamus. Sollte das auf seinen Befehl geschehen sein, dann wirde e8 sie verwundern, eum in nullo sciamus talia demeruisse, nec unquam Christianissimum principem et dominum nostrum generosissimum dominum regem Francorum genitorem vestrum preclaris- simum vestramque celsitudinom in aliquo offendisse, necnon contra inclitam coronam Francie aut illius subditos quicquam mali commisisso, quinymo semper ad omnem illius commodum honorem ac obsequia indefessa fuissemus bono corde parati, prout et omni tempore promptissimi esse desideramus juxta datamn nobis a domnino facultatem. Daher bitten sis iln untertänigst, den ihm untergebenen Kriegsvölkern au befehlen und sie zu veranlassen, ut dictos nostros subditos captivos cum ablatis equis et aliis bonis suis relaxent et restituant, quodque de talibus violenciis et incursibus 10 nos amodo generose possimus esse superportati; hoc enim si perpetuis futuris temporibus erga prefatum generosissimum dominum nostrum Francorum regem, vestram celsitudinem et inclitam coronam Francie et suos subditos quoscumque descrviro possimus, optimo desiderio volumus esse parati. Wenn sie aber bet thm aliqua sinistra seu detractoria accusacione delati seu quavis ob hoe excellencie vestre indignacione forsan notati simus quacunque de causa vel occasione, 15 80 fordern sie ebenso untertänig, inen den Grund accusacionis seu delacionis hujusmodi zu cräffnen; und sie hoffen ihm talem - veritate fulcitam oxeusacionem zu tun, quod magnificencia vestra clarissime senciet nos aliud quam justum et honestum nequaquam velle aut voluisso peragoro. Sie hätten deshalb ihm auch sehr gerne notabiles oratores geschickt, nisi quod propter varios undique incursus geneium armorum in patria illos secure ad presenciam vestre excellencie venire non posse 20 formidamus. Sie bilten daher um geneigte Erhörung und crwarter schriftlich seine Antwort. Datwri die saturni 22. mensis augusti 1444 (Basel St.-A. Kriegssachen Register 91 nr. 11 cop. chart. gedr. Tuetey 1, 211f. Anm. 1). 6 Awт. 22 b) Colmar an den Dauphin: bittet, es als Reichestadt vor Schadigung durch seine Truppen 1444 September 15 Colmar. zu beschiltzen. 25 Als úwer furstlich gnode mit uwern cappitenien und heren des volkes unser gnedigen herrschaft und dem huse von Osterrich, als wir verstont, ze hilfe und troste in diß lande komen sint, so bedrüng- ten seine Leute ihre Stadt in schwerster Weise, dadurch nû ste selbst und die Ihren das velde zu ihrer notturft nit gehruchen können zu ihrem Verderhen und Schaden; alles uber das wir derselben unser gnedigen herrschaft und dem huse von Osterrich allzijt in gûter meinunge willen und under dienst- 30 barkeit gewesen und noch sint, auch uber das sie mit den Widersachern der Herrschaft Österreich in keinerlei Bündnis und Eiung stehen and sie solche Sache gar nichts angehe. Da sie nun zu ihm als christlichem Fürsten Vertrauen haben, daß solche ihnen zugefägte Unbill ihm nicht lieb sein könne, wand nu wir ein glide des heiligen richs sint und der Röm. König, dem sie von Reiche wegen ze ver- sprechende stont, der älteste Fürst von Österreich ist, da sie ferner auch durch Botschaft des Pfalz- 35 grafen Ludwig verstanden haben, daß sie und andere, so dann sinen gnoden als einem vicarien des hl. Reiches ouch zo versprechende und ze verantwurtende stont, in disen sachen frig geleit und sicher- heit haben sóllent, sunder auch wider die Krone von Frankreich nie geton habent, so bitten sie ihn dringend, er wolle dafür sorgen, daß sie und die Ihren das velde zu ihrer notturft sicher gebruchen mögen und solicher grosser besworde schedigunge vorlusto und smöhde furer vertragen werden 4 und überhept bletben. Sie wollen das um ihin, seinen Vater den König von Frankreich und die Krone von Frankreich jederzeit zu vergelten bereit sein, und bitten um Antwort mit dem Boten. Datum tercia videlicet crastino festi exaltacionis sancte crucis 44 (Colmar Stadt-A. Protoc. miss. 1442.49 fol. 104ab cop. chart.; gedr. Moßmann, Revue d'Alsace 4 (1875), S. 162 nr. 47). Sept. 15 c) Kg. Karl VII. von Frankreich an Straßburg: drückt sein Mißfallen iber das Verhalten 45 1444 November 13 Vienne. scines Sohnes, des Dauphin, aus. Kg. Karl schreibl: er halle dafiir, daß sie wohl wißten, wie sein Sohn der Delphin bet ilm (Kg.) in großes Misfallen gekommen und auch lange Zeit von ihm und seinem Königreich (fern] geteesen sci; or habo auf oine Botschaft scince Sohnes vor cinager Zeit geantwortet, wenn er als guter Sohn wieder käme, wolle er ihn aufnehmen und ihm verzeihen; das hat er bisher nicht tun wollen und ist nicht zum 50 König gekommen, das doch zů bedenken fromde ist, obwohl er (Kg.) doch zu Milde und Gnade bereit sei, wie er es seinen Boten und ihm durch einen eigenhändigen Brief habe wissen lassen. Uber die Antwwrt soll der (Dauphin) sich billich gefreut haben und hat uf stett und gehelich sich gescheiden und abweselich gemacht von lande des Delfinatz und ist also mit abscheidûnge mit merrerem deile sins ganzem volkes, des sich das lant grôßlich verwündert und ein mißvallen hette. Und 55 darum ob von ungeschichten seines Sohnes umb bistans derer, die in also schedelich hant verfúert und rotent und sich annemen wolt zů kriegen, und doch das nut on schaden etlicher dor fursten,
578 Reichstag zn Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktoher 1444. andere Untertanen von ihnen gewaltig geschädigt ultra et preter hoc, quod nullam hujusmodi inva sionis causam nostri parte subesse seiamus. Sollte das auf seinen Befehl geschehen sein, dann wirde e8 sie verwundern, eum in nullo sciamus talia demeruisse, nec unquam Christianissimum principem et dominum nostrum generosissimum dominum regem Francorum genitorem vestrum preclaris- simum vestramque celsitudinom in aliquo offendisse, necnon contra inclitam coronam Francie aut illius subditos quicquam mali commisisso, quinymo semper ad omnem illius commodum honorem ac obsequia indefessa fuissemus bono corde parati, prout et omni tempore promptissimi esse desideramus juxta datamn nobis a domnino facultatem. Daher bitten sis iln untertänigst, den ihm untergebenen Kriegsvölkern au befehlen und sie zu veranlassen, ut dictos nostros subditos captivos cum ablatis equis et aliis bonis suis relaxent et restituant, quodque de talibus violenciis et incursibus 10 nos amodo generose possimus esse superportati; hoc enim si perpetuis futuris temporibus erga prefatum generosissimum dominum nostrum Francorum regem, vestram celsitudinem et inclitam coronam Francie et suos subditos quoscumque descrviro possimus, optimo desiderio volumus esse parati. Wenn sie aber bet thm aliqua sinistra seu detractoria accusacione delati seu quavis ob hoe excellencie vestre indignacione forsan notati simus quacunque de causa vel occasione, 15 80 fordern sie ebenso untertänig, inen den Grund accusacionis seu delacionis hujusmodi zu cräffnen; und sie hoffen ihm talem - veritate fulcitam oxeusacionem zu tun, quod magnificencia vestra clarissime senciet nos aliud quam justum et honestum nequaquam velle aut voluisso peragoro. Sie hätten deshalb ihm auch sehr gerne notabiles oratores geschickt, nisi quod propter varios undique incursus geneium armorum in patria illos secure ad presenciam vestre excellencie venire non posse 20 formidamus. Sie bilten daher um geneigte Erhörung und crwarter schriftlich seine Antwort. Datwri die saturni 22. mensis augusti 1444 (Basel St.-A. Kriegssachen Register 91 nr. 11 cop. chart. gedr. Tuetey 1, 211f. Anm. 1). 6 Awт. 22 b) Colmar an den Dauphin: bittet, es als Reichestadt vor Schadigung durch seine Truppen 1444 September 15 Colmar. zu beschiltzen. 25 Als úwer furstlich gnode mit uwern cappitenien und heren des volkes unser gnedigen herrschaft und dem huse von Osterrich, als wir verstont, ze hilfe und troste in diß lande komen sint, so bedrüng- ten seine Leute ihre Stadt in schwerster Weise, dadurch nû ste selbst und die Ihren das velde zu ihrer notturft nit gehruchen können zu ihrem Verderhen und Schaden; alles uber das wir derselben unser gnedigen herrschaft und dem huse von Osterrich allzijt in gûter meinunge willen und under dienst- 30 barkeit gewesen und noch sint, auch uber das sie mit den Widersachern der Herrschaft Österreich in keinerlei Bündnis und Eiung stehen and sie solche Sache gar nichts angehe. Da sie nun zu ihm als christlichem Fürsten Vertrauen haben, daß solche ihnen zugefägte Unbill ihm nicht lieb sein könne, wand nu wir ein glide des heiligen richs sint und der Röm. König, dem sie von Reiche wegen ze ver- sprechende stont, der älteste Fürst von Österreich ist, da sie ferner auch durch Botschaft des Pfalz- 35 grafen Ludwig verstanden haben, daß sie und andere, so dann sinen gnoden als einem vicarien des hl. Reiches ouch zo versprechende und ze verantwurtende stont, in disen sachen frig geleit und sicher- heit haben sóllent, sunder auch wider die Krone von Frankreich nie geton habent, so bitten sie ihn dringend, er wolle dafür sorgen, daß sie und die Ihren das velde zu ihrer notturft sicher gebruchen mögen und solicher grosser besworde schedigunge vorlusto und smöhde furer vertragen werden 4 und überhept bletben. Sie wollen das um ihin, seinen Vater den König von Frankreich und die Krone von Frankreich jederzeit zu vergelten bereit sein, und bitten um Antwort mit dem Boten. Datum tercia videlicet crastino festi exaltacionis sancte crucis 44 (Colmar Stadt-A. Protoc. miss. 1442.49 fol. 104ab cop. chart.; gedr. Moßmann, Revue d'Alsace 4 (1875), S. 162 nr. 47). Sept. 15 c) Kg. Karl VII. von Frankreich an Straßburg: drückt sein Mißfallen iber das Verhalten 45 1444 November 13 Vienne. scines Sohnes, des Dauphin, aus. Kg. Karl schreibl: er halle dafiir, daß sie wohl wißten, wie sein Sohn der Delphin bet ilm (Kg.) in großes Misfallen gekommen und auch lange Zeit von ihm und seinem Königreich (fern] geteesen sci; or habo auf oine Botschaft scince Sohnes vor cinager Zeit geantwortet, wenn er als guter Sohn wieder käme, wolle er ihn aufnehmen und ihm verzeihen; das hat er bisher nicht tun wollen und ist nicht zum 50 König gekommen, das doch zů bedenken fromde ist, obwohl er (Kg.) doch zu Milde und Gnade bereit sei, wie er es seinen Boten und ihm durch einen eigenhändigen Brief habe wissen lassen. Uber die Antwwrt soll der (Dauphin) sich billich gefreut haben und hat uf stett und gehelich sich gescheiden und abweselich gemacht von lande des Delfinatz und ist also mit abscheidûnge mit merrerem deile sins ganzem volkes, des sich das lant grôßlich verwündert und ein mißvallen hette. Und 55 darum ob von ungeschichten seines Sohnes umb bistans derer, die in also schedelich hant verfúert und rotent und sich annemen wolt zů kriegen, und doch das nut on schaden etlicher dor fursten,
Strana 579
E. Städtetagungen nr. 273-274. 579 5 herren stette oder gemeine des landes gynnesitz, welche glauben möchten, es geschehe mit seinem (Kgs.) Wissen und Willen, wollte er Straßburg die vorgeachriebenen Sachen schreiben und kundtan wegen ihrer bewiesenen liebe und begirde gegen iln (Kg.) und das Haus Franckerich, damit sie sicher seien, daß die Kriegfährung seines Sohnes nicht sein Wille sei, sondern ihm mißfalle. Datum Vienne 13. Nov. (Straßburg AA 183, früher: GUP 17 ad fasc. 1, fol. 41 cop. chart., Blatt von 1 Seiten, Nav. 13 davon 3 unbeschrieben; gedr. Wencker, Apparatus et instructus archivorum p. 374ff.). 274. Tagung der Schwäbischen Stadte am 2. und 3. Sept. in Ulm: allgemeine Aufrüstung und 1444 August 24 — September 7. gegenseitige Hilfe der Städte 20 25 45 [I] Etwa um die gleiche Zeit, da die Einladung Ulms zum Stadtetag am 2. Sept. in Nördlingen 10 anlangte, dürfte dort auch ein längeres Schreiben Basels vom 24. Aug. (ipsa die beati Bartholomei Aun. 24 apostoli 444) cingetroffen sein, das zwar im Nördlinger Archie verblieben ist (Miss. 41 nr. 156 or. chart.), dessen Inhalt aber sehr wahrscheinlich durch den Nördlinger Gesandten Ainkürn zur Kennt- nis des Städtetages gelangt ist. Der Bürgermeister Ritter Hanns Rote und der Rat von Bacel berichten darin, daß Herr Ludewig von Vian, des Französischen Königs ältester Sohn, gen. der Delphin, 15 zu Mumpelgart, das der Herrschaft von Wirtemberg gehöre, innolit mit ein selbs person und im sloß und statt ingeben ist. Sein Volk liege in einer Stärke von etwa 50000 Pferden vor ihrer Stadt [ Basel] und hatte sich schon mehrfach Ubergriffe und Tatlichkeiten zu schulden kommen lassen; sis wilßten nicht, wie sie solches um den König von Frankreich oder die Krone von Frankreich je beschuldet haben; wüsten auch nicht, weshalb es geschehe. Gestern und heute sei das Volk in großen Haujen vor ihre Stadt und dann daran vorbel, wahrscheinlich gen Varnsperg und Caurich, gezogen, um gegen die Eidgenossen, so an beden enden daselbes ze velde ligen, vorzugehen. Basel bittet nun in dieser seiner Not ernstlich um Rat, Hilfe und Beistand: sollten sie also umbbracht werden von vile des volkes, daz cs nit dabi bliben, denn furer reichende wûrde witer und verrer, denn villicht noch iemand bedacht hat; die Absender wollten allzeit zu gleicken und größeren Gegendiensten bereit sein. [2] Am gleichen Tage schrieben der Bürgermeister Ritter Hanns Rote und der Rat zu Basel auch an Rotwil, das den Brief un Ulm und dieses wieder an Nördlingen zur Kenntnis wettergab. Auf Begehr Rottweils, ihm von des volks wegen, des wir wartent sien etc. und och von des slos Varnsperg wegen, uxas sie davon wüßsten, eigentlich bi dom botten zü verschriben: dann man sag uch, si ligen vor uns, und wißtent der gern ein grund, umb das ir andern uwern frunden den 30 stetten úwer vereinung zu willen getûn mogen etc., teilt Basel, (ähnlich wie an Nördlingen) mit, daß der Delphin zu Múmppelgart und sein Volk, an 50000 Pferde, bis eine Meile an ihre Stadt heran liege, daß sie gestern und heute an ihrer Stadt vorbei das Land hinauf gen Varnsperg gegen die Eid- genossen gezogen seien. dasselb sloß Varnsporg ist der jungen herren von Valkenstain gesin, die von iren vordern und von kinds wesen ußburger zû Bern und zû Solcttern gewesen sind, die si 35 och erzogen und in vil fruntschaft êre und tugent getan hand und si bi dem iren behalten. das ganz zergangen mûßto sin, weren si gewesen. der tugent und êren hand si vergessen und inen in disen loffen widerseit und untrw umb truwe vergolten und das sloß Varnsperg übergeben úber das, das si in in einem viertail jars nuwe eid gesworn hatten. hand also ir &re und aide úbersohen und, das mê ist, sich haimlich zů iren widersachern getân und in ir statt Brugge, da si alltag daheim 40 wâren, dasselb slos verraten, in gûtem trúwen das tore ufgehalten mit den iren, unz ir vient in- kament, das eroberten verbrannten sackblúnderton, dio orber lúte fiengent, ein teil erstâchent, ein teil ertranktent und hinfürten alles in güten truwen, darumb die Eidgenoßen von Bérn und Solottern gemuget worden sind und sich fúr das slos Varnsperg geslagen und das understanden haben zû nôtigen, und hotten zů gott getruwet, si hetten sin bald ende gehëbt, war der zûfal nit gesin; was aber mêr darull werden mag, mogen wir nit wislen. Bevor aber die Armagnaken abgezogen sind, haben sie in mehrfachen Uberfällen die Baseler in übler Weise geschädigt und viele Untaten begangen und beschicht uns solichs alles unervolgter sachen und wißent nit warumbe, denn dehain vor- drung an uns nie beschehen ist, wênig noch vil in dehain wise. Da wir nun von Stunde zu Stunde eine Belagerung mit ganzer macht erwarten, &0 bitten wir euch um Hilfe, Rat und Beistand angesichts 50 dessen, solten wir also underbracht werden, das es nit dabi beliben, sonder furer raichen wurde und fúrer, denn noch iemant bedâcht hât. Wollei euch hierin in sôlicher gütliehait erzeigen und der Schwäh, Stadtevereinung dies gûtlich verkunden und verschriben und si eins sôllichen von unsern wegen ouch fruntlichen bitten, uns harinne in getruwe hilf und bistand och zů bewisent, und uch so gûtwillig vinden laßen, als ir selbs verstând ain notdurft zu sin. Bereitschaft zu Gegendiensten. 55 datum ipsa die b. Bartholomei 44 (Nördlingen Missiven 42 nr. 113" cop. chart., Beischluß zum Aug. 24 Brief Ulms an Nördlingen nom 28. Ang., zusammen mit Abschrijt des folgenden Briefes Rottweils an Ulm vom 26. Aug.). Aud.23,24 Au. 23,24
E. Städtetagungen nr. 273-274. 579 5 herren stette oder gemeine des landes gynnesitz, welche glauben möchten, es geschehe mit seinem (Kgs.) Wissen und Willen, wollte er Straßburg die vorgeachriebenen Sachen schreiben und kundtan wegen ihrer bewiesenen liebe und begirde gegen iln (Kg.) und das Haus Franckerich, damit sie sicher seien, daß die Kriegfährung seines Sohnes nicht sein Wille sei, sondern ihm mißfalle. Datum Vienne 13. Nov. (Straßburg AA 183, früher: GUP 17 ad fasc. 1, fol. 41 cop. chart., Blatt von 1 Seiten, Nav. 13 davon 3 unbeschrieben; gedr. Wencker, Apparatus et instructus archivorum p. 374ff.). 274. Tagung der Schwäbischen Stadte am 2. und 3. Sept. in Ulm: allgemeine Aufrüstung und 1444 August 24 — September 7. gegenseitige Hilfe der Städte 20 25 45 [I] Etwa um die gleiche Zeit, da die Einladung Ulms zum Stadtetag am 2. Sept. in Nördlingen 10 anlangte, dürfte dort auch ein längeres Schreiben Basels vom 24. Aug. (ipsa die beati Bartholomei Aun. 24 apostoli 444) cingetroffen sein, das zwar im Nördlinger Archie verblieben ist (Miss. 41 nr. 156 or. chart.), dessen Inhalt aber sehr wahrscheinlich durch den Nördlinger Gesandten Ainkürn zur Kennt- nis des Städtetages gelangt ist. Der Bürgermeister Ritter Hanns Rote und der Rat von Bacel berichten darin, daß Herr Ludewig von Vian, des Französischen Königs ältester Sohn, gen. der Delphin, 15 zu Mumpelgart, das der Herrschaft von Wirtemberg gehöre, innolit mit ein selbs person und im sloß und statt ingeben ist. Sein Volk liege in einer Stärke von etwa 50000 Pferden vor ihrer Stadt [ Basel] und hatte sich schon mehrfach Ubergriffe und Tatlichkeiten zu schulden kommen lassen; sis wilßten nicht, wie sie solches um den König von Frankreich oder die Krone von Frankreich je beschuldet haben; wüsten auch nicht, weshalb es geschehe. Gestern und heute sei das Volk in großen Haujen vor ihre Stadt und dann daran vorbel, wahrscheinlich gen Varnsperg und Caurich, gezogen, um gegen die Eidgenossen, so an beden enden daselbes ze velde ligen, vorzugehen. Basel bittet nun in dieser seiner Not ernstlich um Rat, Hilfe und Beistand: sollten sie also umbbracht werden von vile des volkes, daz cs nit dabi bliben, denn furer reichende wûrde witer und verrer, denn villicht noch iemand bedacht hat; die Absender wollten allzeit zu gleicken und größeren Gegendiensten bereit sein. [2] Am gleichen Tage schrieben der Bürgermeister Ritter Hanns Rote und der Rat zu Basel auch an Rotwil, das den Brief un Ulm und dieses wieder an Nördlingen zur Kenntnis wettergab. Auf Begehr Rottweils, ihm von des volks wegen, des wir wartent sien etc. und och von des slos Varnsperg wegen, uxas sie davon wüßsten, eigentlich bi dom botten zü verschriben: dann man sag uch, si ligen vor uns, und wißtent der gern ein grund, umb das ir andern uwern frunden den 30 stetten úwer vereinung zu willen getûn mogen etc., teilt Basel, (ähnlich wie an Nördlingen) mit, daß der Delphin zu Múmppelgart und sein Volk, an 50000 Pferde, bis eine Meile an ihre Stadt heran liege, daß sie gestern und heute an ihrer Stadt vorbei das Land hinauf gen Varnsperg gegen die Eid- genossen gezogen seien. dasselb sloß Varnsporg ist der jungen herren von Valkenstain gesin, die von iren vordern und von kinds wesen ußburger zû Bern und zû Solcttern gewesen sind, die si 35 och erzogen und in vil fruntschaft êre und tugent getan hand und si bi dem iren behalten. das ganz zergangen mûßto sin, weren si gewesen. der tugent und êren hand si vergessen und inen in disen loffen widerseit und untrw umb truwe vergolten und das sloß Varnsperg übergeben úber das, das si in in einem viertail jars nuwe eid gesworn hatten. hand also ir &re und aide úbersohen und, das mê ist, sich haimlich zů iren widersachern getân und in ir statt Brugge, da si alltag daheim 40 wâren, dasselb slos verraten, in gûtem trúwen das tore ufgehalten mit den iren, unz ir vient in- kament, das eroberten verbrannten sackblúnderton, dio orber lúte fiengent, ein teil erstâchent, ein teil ertranktent und hinfürten alles in güten truwen, darumb die Eidgenoßen von Bérn und Solottern gemuget worden sind und sich fúr das slos Varnsperg geslagen und das understanden haben zû nôtigen, und hotten zů gott getruwet, si hetten sin bald ende gehëbt, war der zûfal nit gesin; was aber mêr darull werden mag, mogen wir nit wislen. Bevor aber die Armagnaken abgezogen sind, haben sie in mehrfachen Uberfällen die Baseler in übler Weise geschädigt und viele Untaten begangen und beschicht uns solichs alles unervolgter sachen und wißent nit warumbe, denn dehain vor- drung an uns nie beschehen ist, wênig noch vil in dehain wise. Da wir nun von Stunde zu Stunde eine Belagerung mit ganzer macht erwarten, &0 bitten wir euch um Hilfe, Rat und Beistand angesichts 50 dessen, solten wir also underbracht werden, das es nit dabi beliben, sonder furer raichen wurde und fúrer, denn noch iemant bedâcht hât. Wollei euch hierin in sôlicher gütliehait erzeigen und der Schwäh, Stadtevereinung dies gûtlich verkunden und verschriben und si eins sôllichen von unsern wegen ouch fruntlichen bitten, uns harinne in getruwe hilf und bistand och zů bewisent, und uch so gûtwillig vinden laßen, als ir selbs verstând ain notdurft zu sin. Bereitschaft zu Gegendiensten. 55 datum ipsa die b. Bartholomei 44 (Nördlingen Missiven 42 nr. 113" cop. chart., Beischluß zum Aug. 24 Brief Ulms an Nördlingen nom 28. Ang., zusammen mit Abschrijt des folgenden Briefes Rottweils an Ulm vom 26. Aug.). Aud.23,24 Au. 23,24
Strana 580
380 Reichstag zu Nürnherg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 25/26 Aug. 23 Au. 26 [31 Bürgermeister und Rat au Rotwil schickten eine Abschrijt dieses Briefes, den sie uf hinacht bekommen hatten, am 26. Aug. an Ulm und bemerkten selber dazu, sie bedünke, das alle richsstette ze schimpflich zů den sachen tuent, und das die swaren unlôff, der glich nie mêr gehôrt sind, allem riche nit so nâch anligen und sich dagegen nit schicken wôlle, als des ain notdurft were. darumb so mainen wir ie, das nutze und gût were, die stotto on alles verziohen zûsamen ze berüffen, beid fri- und richsstette, und zu râtslagen, was wir gen den unlôffen furnemen und wie wir uns der ufent- halten und dagegen schicken oder was rucken wir sûchen wôllen, damit wir den mit der gotzhilf widerstan mugen. dann ie nach unserm bedunken dio suchen erdacht sind zû uiner zorsterung aller richsstette und des ganzen lands; hoffen auf göttliche Hilfe, denn es ie ain große clegliche sache. das ain Rômisch hôpt in dem lande ist und das das riche von im also sol verlassen werden. es ist 10 ouch der von Eßlingen botten ainer, als er von in ußgeschicket was gen Basel, die unlôff zû erfaren, uf hinacht komen. (Es folgt sein Bericht tber seine Gefangennahme zu Nuuemburg durch einen Trupp Armejecken, unter denen der von Kummerßhain und Ritter Bukart Münch gewesen seien, die den Eßlinger Kundschajter im Rhein ertrünken vollten). aber die andern, die mit im gevangen würen, das sind buchßenschießer gewesen von Nüremborg und von andern richsstetten bi zehnen; fürten si mit in uber Rine und haben si gehênkt, als man sag, und wolten dieselben gesellen zû den von Basel gangen sin und sich alda hân lâßen bestellen, derselb bott seit och, das der von Kummerſhain im ain brieve ufgab und mûßt in schwèren, den in das geleger fúr Varnsperg ze tragon. das och der bott tôtt und was uf sonntag nêchstvergangen zu Varnsporg vor dom geleger und antwurt in den brieve. also wurd der brieve in dem geleger gelesen; der war Wâlsch, das der von Komerßhain in schribt, das si im ainen von in, welhen si wôllen, zugebent mit im zû fechtent zu füls oder ze roß, den wôlle er ainig bestân oder or wôlle fünfhundert gen funfhunderten oder tusent gen tusent oder zehentusent gen zchontusenden gobon zů fêchten. also lacheten die aid- genoßen und gaben dem botten ainen guldin und redten mit im: môcht or schaffen mit den Walhen, das si dom nachgiengen, das si schriben, so wolten si im hundert guldin schenken. und seit, das si 25 kêck unl unerschrocken sien und si ir bi achitusenden und zieh der huff ains tails och von Zúrich gen Varnsperg. er seit och, als er widerumb gen Basel gieng, do kund er kum gen Basel hinin komen, das die Armonjêken fúr Basel abhin fúr Varnsperg zûgon bi achttusent pfèriten an dri huffen nachainander und wolten für Liechtenstein inhin, das och der von Basel ist. da wurden si mit geschútz 12 dem stettlin Liechtenstein empfangen, das der erst huff wider hinder sich ruckte. 30 aber wie es nu gang, kan niemant gewißen. Hoffnung auf den Sieg der Eidgenossen und Bitte um Aug. 26 Rückantwort. datum foria 4. post Bartholomei 44 (Nördlingen Miss. 42 nr. 113" cop. chart., Bei- schluß zum Brief Ulms vom 28. Aug., unten Stück 5]. [4] Zu gleicher Zeit trafen in Ulm auch mehrere Schreiben der Stadt Augsburg ein. So teilte Ang. 25 dicecs am 25. Aug. (aftermo. n. Barthol. I4d4) mit: Ihr Bürgermeister Ulrich Rohlinger habe von 35 der letzten Mahnung zu Ulm eine Vermerkung etlicher Stücke halber mitgebracht; [darunter ist in diesem Zusammenhang wichtig] betr. der Landsläufe gefalle es Augsburg wohl, dem fin Ulm Beschlos- senen1) nachzukommen und die Anzahl Reisige, Büchsen- und Armbrustschülzen ohne Verzug zuzu- richten und die oder ander fürfallend sachen uf fünf stett der verainung ze seczen, namlich auf Ulm, Eßlingen, Nördlingen, Ravensburg und Gmünd; hinsichtlich der Anzahl der Büchsenschützen, die der 10 Bund denen von Straßburg auf Bundeskosten auf einen Monat bezahlen will, hube Ulm wohl vernom- men, daß Straßburg an Augsburg besonders geschrieben habe, da es vielleichi nicht weiß, daß dieses im Bunde sci, und habe um 50 Bücheenschützen gebeten, die Augsburg ihnen auf eigene Kosten hin- geschickt habe, was mehr gekostet habe als die ihnen vom Bunde für die Büchsenschültzen aufzulegende Last; Augsburg meine darum, zu dieser nicht mehr verpflichtet zu sein. (Dann ueiter nach hier Un- 45 wecentlichem:) Falls der König von einer oder mehr Städten die Huldigung zu schwören verlange, gefiele ihnen der stedt ratslagung und der verschriben ayd, wie derm das verzeichnet ist, wohl und aie wollton sich demgemaß verhalton (Augsburg Missivb. Va fol. 90a nr. 316 conc.).—[4 a] In einem weiteren Schreiben, das Augsburg am 26. Aug. (Mi. n. Barthol. 1444) an seinen [in Ulm weilenden Mitbürger Peter von Argun mit Abschriften von Briefen aus Straßburg sandte, erfuhr man in Ulm neues über die Armagnaken. Es heißt darin, daß der Bote aus Straßburg erzählt habe: Ein württemb. Bote sei auf dem Wege nach Mömpelgard von den Armagnaken seiner Briefe beraubt, die dem Delsin iibergeben worden seien; der habe den Hauptmann von Mömpelgard mit freiem Geleit zu sich kommen lassen und ihm die Briefe gezeigt und geredt uf sôlich schriben : wôll er im also Mümpelgart eingeben, das sei gût, wôll or des aber nit entun, so wôlle ers ie haben. Mömpelgard habe kapituliert; der Debfin 55 solle es aut 18 Monate haben, dann aoll er es der Herrechaft van Württomberg zurückgeben. Die reisige Mannschaft habe freien Abzug erhalten. Die Armagnaken trieben viel Schändlickes, belagerten auch viele kleine Städte. Der Bote habe auch erzählt, das ainer von Feiningen, Such ein münch von Basel 15 20 50 Aug. 25/26 5 1 Vgl. nř. 272, 4.
380 Reichstag zu Nürnherg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Aug. 25/26 Aug. 23 Au. 26 [31 Bürgermeister und Rat au Rotwil schickten eine Abschrijt dieses Briefes, den sie uf hinacht bekommen hatten, am 26. Aug. an Ulm und bemerkten selber dazu, sie bedünke, das alle richsstette ze schimpflich zů den sachen tuent, und das die swaren unlôff, der glich nie mêr gehôrt sind, allem riche nit so nâch anligen und sich dagegen nit schicken wôlle, als des ain notdurft were. darumb so mainen wir ie, das nutze und gût were, die stotto on alles verziohen zûsamen ze berüffen, beid fri- und richsstette, und zu râtslagen, was wir gen den unlôffen furnemen und wie wir uns der ufent- halten und dagegen schicken oder was rucken wir sûchen wôllen, damit wir den mit der gotzhilf widerstan mugen. dann ie nach unserm bedunken dio suchen erdacht sind zû uiner zorsterung aller richsstette und des ganzen lands; hoffen auf göttliche Hilfe, denn es ie ain große clegliche sache. das ain Rômisch hôpt in dem lande ist und das das riche von im also sol verlassen werden. es ist 10 ouch der von Eßlingen botten ainer, als er von in ußgeschicket was gen Basel, die unlôff zû erfaren, uf hinacht komen. (Es folgt sein Bericht tber seine Gefangennahme zu Nuuemburg durch einen Trupp Armejecken, unter denen der von Kummerßhain und Ritter Bukart Münch gewesen seien, die den Eßlinger Kundschajter im Rhein ertrünken vollten). aber die andern, die mit im gevangen würen, das sind buchßenschießer gewesen von Nüremborg und von andern richsstetten bi zehnen; fürten si mit in uber Rine und haben si gehênkt, als man sag, und wolten dieselben gesellen zû den von Basel gangen sin und sich alda hân lâßen bestellen, derselb bott seit och, das der von Kummerſhain im ain brieve ufgab und mûßt in schwèren, den in das geleger fúr Varnsperg ze tragon. das och der bott tôtt und was uf sonntag nêchstvergangen zu Varnsporg vor dom geleger und antwurt in den brieve. also wurd der brieve in dem geleger gelesen; der war Wâlsch, das der von Komerßhain in schribt, das si im ainen von in, welhen si wôllen, zugebent mit im zû fechtent zu füls oder ze roß, den wôlle er ainig bestân oder or wôlle fünfhundert gen funfhunderten oder tusent gen tusent oder zehentusent gen zchontusenden gobon zů fêchten. also lacheten die aid- genoßen und gaben dem botten ainen guldin und redten mit im: môcht or schaffen mit den Walhen, das si dom nachgiengen, das si schriben, so wolten si im hundert guldin schenken. und seit, das si 25 kêck unl unerschrocken sien und si ir bi achitusenden und zieh der huff ains tails och von Zúrich gen Varnsperg. er seit och, als er widerumb gen Basel gieng, do kund er kum gen Basel hinin komen, das die Armonjêken fúr Basel abhin fúr Varnsperg zûgon bi achttusent pfèriten an dri huffen nachainander und wolten für Liechtenstein inhin, das och der von Basel ist. da wurden si mit geschútz 12 dem stettlin Liechtenstein empfangen, das der erst huff wider hinder sich ruckte. 30 aber wie es nu gang, kan niemant gewißen. Hoffnung auf den Sieg der Eidgenossen und Bitte um Aug. 26 Rückantwort. datum foria 4. post Bartholomei 44 (Nördlingen Miss. 42 nr. 113" cop. chart., Bei- schluß zum Brief Ulms vom 28. Aug., unten Stück 5]. [4] Zu gleicher Zeit trafen in Ulm auch mehrere Schreiben der Stadt Augsburg ein. So teilte Ang. 25 dicecs am 25. Aug. (aftermo. n. Barthol. I4d4) mit: Ihr Bürgermeister Ulrich Rohlinger habe von 35 der letzten Mahnung zu Ulm eine Vermerkung etlicher Stücke halber mitgebracht; [darunter ist in diesem Zusammenhang wichtig] betr. der Landsläufe gefalle es Augsburg wohl, dem fin Ulm Beschlos- senen1) nachzukommen und die Anzahl Reisige, Büchsen- und Armbrustschülzen ohne Verzug zuzu- richten und die oder ander fürfallend sachen uf fünf stett der verainung ze seczen, namlich auf Ulm, Eßlingen, Nördlingen, Ravensburg und Gmünd; hinsichtlich der Anzahl der Büchsenschützen, die der 10 Bund denen von Straßburg auf Bundeskosten auf einen Monat bezahlen will, hube Ulm wohl vernom- men, daß Straßburg an Augsburg besonders geschrieben habe, da es vielleichi nicht weiß, daß dieses im Bunde sci, und habe um 50 Bücheenschützen gebeten, die Augsburg ihnen auf eigene Kosten hin- geschickt habe, was mehr gekostet habe als die ihnen vom Bunde für die Büchsenschültzen aufzulegende Last; Augsburg meine darum, zu dieser nicht mehr verpflichtet zu sein. (Dann ueiter nach hier Un- 45 wecentlichem:) Falls der König von einer oder mehr Städten die Huldigung zu schwören verlange, gefiele ihnen der stedt ratslagung und der verschriben ayd, wie derm das verzeichnet ist, wohl und aie wollton sich demgemaß verhalton (Augsburg Missivb. Va fol. 90a nr. 316 conc.).—[4 a] In einem weiteren Schreiben, das Augsburg am 26. Aug. (Mi. n. Barthol. 1444) an seinen [in Ulm weilenden Mitbürger Peter von Argun mit Abschriften von Briefen aus Straßburg sandte, erfuhr man in Ulm neues über die Armagnaken. Es heißt darin, daß der Bote aus Straßburg erzählt habe: Ein württemb. Bote sei auf dem Wege nach Mömpelgard von den Armagnaken seiner Briefe beraubt, die dem Delsin iibergeben worden seien; der habe den Hauptmann von Mömpelgard mit freiem Geleit zu sich kommen lassen und ihm die Briefe gezeigt und geredt uf sôlich schriben : wôll er im also Mümpelgart eingeben, das sei gût, wôll or des aber nit entun, so wôlle ers ie haben. Mömpelgard habe kapituliert; der Debfin 55 solle es aut 18 Monate haben, dann aoll er es der Herrechaft van Württomberg zurückgeben. Die reisige Mannschaft habe freien Abzug erhalten. Die Armagnaken trieben viel Schändlickes, belagerten auch viele kleine Städte. Der Bote habe auch erzählt, das ainer von Feiningen, Such ein münch von Basel 15 20 50 Aug. 25/26 5 1 Vgl. nř. 272, 4.
Strana 581
E. Städtetagungon nr. 274. 581 und etlich Tûttscher des Tellfins innern râtt sein sûllen. Argun habe wohl von ihrem alten Bürger- maister Stephar Hizngenor vernommen, daß die Schweizer oor Zürich, die von Appenzell vor Reinegg und die von Bern vor Farnsperg liegen. Augsburg meint, die Ulmer könnten dem Adressaten auch gar niel fir aie Mitteilensmertes erzihlen (Ehenda fol. 91 ab nr. 320 conc.J. — [4b Endlich teilt Augsburg 5 noch mil, daß thr Diener Lienhart Gerutter neulich mit den 50 Büchsenschülzen für Strußbury über Ulm gekommen &ci, um dort noch 8 Gesellen zugeordnet zu erhalten, aber von Ulms Bürgermeister mit allen Gesellen nach Straßburg weiter geschiekt worden sei; als nun die Schiltzen der Stadte auch dahin (Straßburg) gelangt würen, sci Ulms Knecht, der Stager, gekommen, unde nam von den unsern acht gesellen in ordnung alz ander der stette gesellen; also mit denselben gesellen wollen wir mit den 10 stetten in anzal gern anligen unde den ersten manet uf dor stett cost ußrichten alz ander, den von Straußpurg unschÉdlich fEbenda fol. 932 nr. 327 conc., zwischen einem Schreiben vom 21. Aug. und einem Briej an Argun vom 29. Aug., unserer nr. 227, 3). [5] Abschrijt der Briefe Basels und Rottweils gab Ulm am 28. Aug. mit folgendem Begleitschreiben dem Biirgermeister und Rut zu Nördlingen zur Kenntnis: ir hand von iwer erbern rautzbottschaft, 15 die denne nachst 1 zů manung gewesen ist, und ouch in dem abschaidungzedel wol vernomen, wie desmals der stette ratzfrunde von der fremden lôff und des fremden folks, ouch des tags und sachen zu Nüremberg, darumbe denne unser frundo dic stette und wir unser erber rautzfrunde da haben, und andrer solichen sachen wegen solichs uf funf stetto zû setzen obgcechaiden sind; und das dar- ube ain ieglich statt uns ir mainung her wissen lassen sölt etc. also fügen wir iwer ersamkeit zû 20 wissen, das uns mit dem merern zugeschriben ist, das die vorgemelten sachen uf iwer und unser gût frunde die von Augspurg Eßlingen Ravenspurg iuch und uns gesetzet sind, wan uns nu gloplich geschriben und verkundet ist, das der Tälffin mit ainer großen mêngin folks Mumppelgart achtzehen manat ingonomen habe und das im noch groß folk nachkomen sulle, damit er Basel die statt zů belegern und zů nôtten, ouch die Schwitzer zû vertribon maino. darzu ouch der von Kumersee i5 und etlich ander uber Ryn von im komen sien und noch tun sullen und ietz bi 4000, als uns ge- schriben ist, ouch fur Basel heruf gezogen sien in solicher mainung, das si die aidgenossen von dem schloß Farnsperg, davor si ietz ligen, zů nôtten mainen, und nemnet man das folk an ainer summe etlich under 50000, etlich darob bis an 60000. sunder wirt uns berüret und verkundet, das solichs uber uns stelte auch gan sûlle, also das wir nuch den mengerlai geschwinden ungetruwen lands- 30 löffen nit verstan noch gewisson kunnen, wenne oder an wieme das uſhôren sin wirt. darumbe uns notdurftig bedunket, iuch und ander iwer und unser gûton frunde die ognanten stotto, uf die denne die vorgnanten sachen gosetzt sind, ane alles verziehen zu uns zu manen berattenlich zû gedenken und wißlich zu ernessen, wie und was wir stette zů den dingen tugen und uns dawider setzen, ouch ob wir uns mit mer lûten zurústen, oder was wir in den dingen furnemen wôllen, 35 damit wir solicher beschwerung absien und, ob das uber uns stette gan sölt oder wûrde, solichs frêmden folks uberlastz und beschwerung erlich und werlich erobern mugen. Bitief also, ernstlich darüber zu Rate zu sitzen und ihre becollmüchtigte Ratsbotschaft gen Ulme zu senden, uf don after- mentag zunächst zů nacht hie zú Ulme zů sin, enmornons mitsampt andrer egemelten stette Sept. 1, 2 rautzfrunden zu den sachen zû sitzen, zû ratten und zû tûn helfen, bis &ic usgericht werden. geben 40 uf fritag an s. Bolayen tag 44 (Nördlingen Miss. 42 nr. 112 or. chart.). Aug. 28 [6] Ein Abschted des Tages vom 2./3. Sept. scheint nicht vorzuliegen. Doch mirde das Ergebnis der Besprechungen kurz in der „Maknung“ au cinem nouen Tage am 12./14. Sept. berührt, die Ulm den von Nördiingen am 3. Sept. übersandt hat: a.s ir in abschaidung der nachstvergangen manung wol vernomen hand, wie wir stette uns in den frêmden wilden geschwinden ungetruwen lands 45 löffen, und sunder vun des fromden fulks wegen mit cust gezug buchßen salpeter schwobel pulfer harnasch, ouch mit buwen an unsern schlossen und stetten und allen darzů dienenden sachen, und besunder das ieglichs hundort bosundor, dainit die stette in anzale sitzen, besundor sich mit zehen pferiten raisigs gezugs zchen buchßenschutzen gewappet zu fuß ane vorziehen zürusten und bestellen sullen, umbo das, ob des nott tün werde, das sich denne die stette solicher unbillicher sachen destbas ufenthalten und erobern mugen ; die Stadte unserer Vereinung haben ihnen einhellig zu- geschrieben, dio vorgeschriben sachen zu vollefüren und zu tun, wozu wir auch euch und jede Stadt unserer Vereinung auffordern wegen der großen Notdurit, als iwor erbere rautzbotschaft zû dirre manung munt lich aigentlicher wol vernemen wirt. als denne zu der nachstvergangen manung die vorgerürten und ander zůfallent sachen uf funf stette zu setzen, die nach der stette notdürft fur- 55 zonomen und ußzerichten, als sich denne nach demn besten gepuren wirt, verlassen ist, das ouch uns stetten nach ainbelliklich zůgeschriben und in sölichem schriben mit dem merern uf iwer und unser gúten frunde die von Augspurg Eßlingen Nôrdlingen Ravenspurg und uns gesetzt hand. 50 1 Tagung vom 17.—19. Aug., unsere nr. 272.
E. Städtetagungon nr. 274. 581 und etlich Tûttscher des Tellfins innern râtt sein sûllen. Argun habe wohl von ihrem alten Bürger- maister Stephar Hizngenor vernommen, daß die Schweizer oor Zürich, die von Appenzell vor Reinegg und die von Bern vor Farnsperg liegen. Augsburg meint, die Ulmer könnten dem Adressaten auch gar niel fir aie Mitteilensmertes erzihlen (Ehenda fol. 91 ab nr. 320 conc.J. — [4b Endlich teilt Augsburg 5 noch mil, daß thr Diener Lienhart Gerutter neulich mit den 50 Büchsenschülzen für Strußbury über Ulm gekommen &ci, um dort noch 8 Gesellen zugeordnet zu erhalten, aber von Ulms Bürgermeister mit allen Gesellen nach Straßburg weiter geschiekt worden sei; als nun die Schiltzen der Stadte auch dahin (Straßburg) gelangt würen, sci Ulms Knecht, der Stager, gekommen, unde nam von den unsern acht gesellen in ordnung alz ander der stette gesellen; also mit denselben gesellen wollen wir mit den 10 stetten in anzal gern anligen unde den ersten manet uf dor stett cost ußrichten alz ander, den von Straußpurg unschÉdlich fEbenda fol. 932 nr. 327 conc., zwischen einem Schreiben vom 21. Aug. und einem Briej an Argun vom 29. Aug., unserer nr. 227, 3). [5] Abschrijt der Briefe Basels und Rottweils gab Ulm am 28. Aug. mit folgendem Begleitschreiben dem Biirgermeister und Rut zu Nördlingen zur Kenntnis: ir hand von iwer erbern rautzbottschaft, 15 die denne nachst 1 zů manung gewesen ist, und ouch in dem abschaidungzedel wol vernomen, wie desmals der stette ratzfrunde von der fremden lôff und des fremden folks, ouch des tags und sachen zu Nüremberg, darumbe denne unser frundo dic stette und wir unser erber rautzfrunde da haben, und andrer solichen sachen wegen solichs uf funf stetto zû setzen obgcechaiden sind; und das dar- ube ain ieglich statt uns ir mainung her wissen lassen sölt etc. also fügen wir iwer ersamkeit zû 20 wissen, das uns mit dem merern zugeschriben ist, das die vorgemelten sachen uf iwer und unser gût frunde die von Augspurg Eßlingen Ravenspurg iuch und uns gesetzet sind, wan uns nu gloplich geschriben und verkundet ist, das der Tälffin mit ainer großen mêngin folks Mumppelgart achtzehen manat ingonomen habe und das im noch groß folk nachkomen sulle, damit er Basel die statt zů belegern und zů nôtten, ouch die Schwitzer zû vertribon maino. darzu ouch der von Kumersee i5 und etlich ander uber Ryn von im komen sien und noch tun sullen und ietz bi 4000, als uns ge- schriben ist, ouch fur Basel heruf gezogen sien in solicher mainung, das si die aidgenossen von dem schloß Farnsperg, davor si ietz ligen, zů nôtten mainen, und nemnet man das folk an ainer summe etlich under 50000, etlich darob bis an 60000. sunder wirt uns berüret und verkundet, das solichs uber uns stelte auch gan sûlle, also das wir nuch den mengerlai geschwinden ungetruwen lands- 30 löffen nit verstan noch gewisson kunnen, wenne oder an wieme das uſhôren sin wirt. darumbe uns notdurftig bedunket, iuch und ander iwer und unser gûton frunde die ognanten stotto, uf die denne die vorgnanten sachen gosetzt sind, ane alles verziehen zu uns zu manen berattenlich zû gedenken und wißlich zu ernessen, wie und was wir stette zů den dingen tugen und uns dawider setzen, ouch ob wir uns mit mer lûten zurústen, oder was wir in den dingen furnemen wôllen, 35 damit wir solicher beschwerung absien und, ob das uber uns stette gan sölt oder wûrde, solichs frêmden folks uberlastz und beschwerung erlich und werlich erobern mugen. Bitief also, ernstlich darüber zu Rate zu sitzen und ihre becollmüchtigte Ratsbotschaft gen Ulme zu senden, uf don after- mentag zunächst zů nacht hie zú Ulme zů sin, enmornons mitsampt andrer egemelten stette Sept. 1, 2 rautzfrunden zu den sachen zû sitzen, zû ratten und zû tûn helfen, bis &ic usgericht werden. geben 40 uf fritag an s. Bolayen tag 44 (Nördlingen Miss. 42 nr. 112 or. chart.). Aug. 28 [6] Ein Abschted des Tages vom 2./3. Sept. scheint nicht vorzuliegen. Doch mirde das Ergebnis der Besprechungen kurz in der „Maknung“ au cinem nouen Tage am 12./14. Sept. berührt, die Ulm den von Nördiingen am 3. Sept. übersandt hat: a.s ir in abschaidung der nachstvergangen manung wol vernomen hand, wie wir stette uns in den frêmden wilden geschwinden ungetruwen lands 45 löffen, und sunder vun des fromden fulks wegen mit cust gezug buchßen salpeter schwobel pulfer harnasch, ouch mit buwen an unsern schlossen und stetten und allen darzů dienenden sachen, und besunder das ieglichs hundort bosundor, dainit die stette in anzale sitzen, besundor sich mit zehen pferiten raisigs gezugs zchen buchßenschutzen gewappet zu fuß ane vorziehen zürusten und bestellen sullen, umbo das, ob des nott tün werde, das sich denne die stette solicher unbillicher sachen destbas ufenthalten und erobern mugen ; die Stadte unserer Vereinung haben ihnen einhellig zu- geschrieben, dio vorgeschriben sachen zu vollefüren und zu tun, wozu wir auch euch und jede Stadt unserer Vereinung auffordern wegen der großen Notdurit, als iwor erbere rautzbotschaft zû dirre manung munt lich aigentlicher wol vernemen wirt. als denne zu der nachstvergangen manung die vorgerürten und ander zůfallent sachen uf funf stette zu setzen, die nach der stette notdürft fur- 55 zonomen und ußzerichten, als sich denne nach demn besten gepuren wirt, verlassen ist, das ouch uns stetten nach ainbelliklich zůgeschriben und in sölichem schriben mit dem merern uf iwer und unser gúten frunde die von Augspurg Eßlingen Nôrdlingen Ravenspurg und uns gesetzt hand. 50 1 Tagung vom 17.—19. Aug., unsere nr. 272.
Strana 582
582 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Sepl. 11,12 daruf wir ouch von der vorgerürten und ander sachen wegen, die nicht notdurft zu schribent sind, die egeschriben vier stotte ir orber rautzfrunde zù uns her gen Ulme zû schiken gemant haben in den dingen, so ist unser erbere ratzbottschaft, die denne mitsampt ander der stette ratz- frunden und von der stette wegen zu Nuremberg litt, zu uns her gen Ulme komen und von der vorgerûrten stette ratzbotschaften wegen etlich sachen an uns geworben und geseit, die die stette solicher maß berûret und berüren werden. darumb den stetten gûter fursehung und zurustens an lúten cost und gezuge notdurftig ist und sin wirt, als ouch uns desglichen von andern enden ouch verkundet und furgebracht und nach gelegenhait der sach ie nicht zû schriben ist, denne so vil, das iwer erbere ratzbotschaft zu dirre manung wol vernemen wirt: beratschlagt darum über die gen. Sachen und gebt surer Botschaft entsprechende Anweisung, was die Städte tun sollen, es sie mit mer luten cost gezuge oder andern dingen, wie sich das denne nach der stette und gemains lands nutz und notdurft haischen und gepuren wirt, zû bestellen; sendet darum eure be- vollmächtigte Botschaft zu dieser Mahnung- ouch lieben frunde, nachdem und dirre 1. manbrief so forre geschriben ward, kâmen der berûrten vier stette ratzbotten zu uns. zû den wir unser ratz- botschaft ouch ordnoten. die hand sich der berürten schweren landsloff halb treffenlich mit ain- 15 ander underredt und sind zû rate worden, das ain ieglich stat von ieglichem hundert, damit si in anzale sitzet, zů den vordern zehen pferten funf pfert ane verziehen haben und bestellen sullen, also das sich von dem hundert funfzehen pfert gepûre, wann si und ouch wir je mainen, das wir stette ains merklichen raisigen gezugs in den lôffen fast notdurftig sien. wenne ouch die stette ain solich anzale haben und zusamenbringen, das wir denne damit dem fremden folk, ob sich das 20 in unser art fugen wûrde, groß und vil abbrechten und die sachen erlich und werlich erobern hoffen. und darumbe se wôllent ouch nicht lassen, ir wollent ane alles verziehen solich obgerûrt anzalen bestellen und haben. Bitte um Beratung der gen. Stülcke und Absendung einer Botschaft gen Ulme uf den fritag nach unser lieben frowen tag nativitatis zunachst zů nacht hie zu Ulme zu sin, um enmornens an dem sampstag fru mit den andern Städteboten zu einem Ergebnis zu kommen. 25 geben uf donrstug nach Egidii 44 (Nördlingen Miss. 41 nr. 161 or. chart.). 5 10 Sept. 3 Sept. 5 Sept. 6, 7 Sept. 6,7 [7] Wohl in Auswirkung disser Beratungen schrieb Ulm am 4. Sept. (Fr. vor nativit. Marze 44) an Straßburg: es kabe vernommen, daß die Armagnaken herauf in das Land gegen die Stadte seiner Vereinigung zu zichen gedenken; es bitte nun, da es von etlichen Städten seiner Vereinigung um Hilfe ersucht sei und da es auch vernehme, daß das welsche Volk sich ganz von Straßburg (úwer arte) abgewendet habe, um Rücksendung seiner und seiner Vereinigung Büchsenschützen, falls Straßburg sze nicht mehr notig habe; Ulm ersucht ferner, dafür zu sorgen, daß sie sicher an den Wald gelangen; bittet um weitere Nuchrichten durch den Boten (Straßbury AA 189 fol. 51 or. chart.). [81 In einem weiteren Schreiben vom 5. Sept. (Sa. vor nativ. Marie 1444) wurde mitgeteilt: Augsburgs Bülrgermeister Ulrich Rohlinger habe berichtet, wie er von Ulm und den Stadteboten dort 35 abgeschieden set, und wie die fünf Städte ihre Ratsfreunde jetzt am Sonntag zu Nacht oder Montag darauf wieder da haben sollen. Von Augsburg sind etliche Ratsfreunde nicht daheim, andere aind weg- fertig anderswokiin; doch wollen sie ihre Ratsfreunde, so wir immer fuderlich mogen, nach Ulm sende, wie verlaussen ist. Was Ulm und die Stadteboten wegen des Grafen von Oettingen vornehmen, will uns wol gefallen (Augsburg Missivb. Va fol. 94a nr. 333 conc.). [9] Kurz darauf, am 7. Sept., schrieb der Nördlinger Gesandte Hans Ainkurn Jaus Ulm] un seinen Bürgermeister und Rat: daz der von Raffenspurg un ich zû Ulm sind un die von Auspurg geschriben haben ir bottschaft zu stund zû schiken, wan sie angelangt hab, daz sie ir bottschaft uf ain suntag nacht nit schiken kündon, aber wir warten ir alz uf hewt. so ist der von Eslingen bott mit Waltheren Ehinger geritten an die end, alz ez zü dem nesten verlassen worden ist. also 45 wolten die von Ulm, daz wir hie belibend. nûn hon ich in gesagt solich wèrung, alz daz dan ewr woishait wol wisenklichen ist. der antwort sieend wir also warten ; ob ewch solich antwort wûrd, länd die von stünd hieher wissen. auch als von der von Ulmn baw1 wegen hon sie noch nit so treffen- lichen furgenomen, daz mich bedúcht nôtt zu sin, niemand heruf zu schicken zu schâen. sie fôren an etlich end zûg, da sie mônen zu bûen. doch haben sie an dem greiß ain bolwerk angewangen 50 un die gruntwest gar nach en graben, aber sie graben ain langen witten graben von irem graben biz in die Tona� un mônen, ir arm lewt sûllen ir fich da behalten, doch nach minem boduchken un auch etlich anderen so mag ez gûtt oder nit sin, nach deme mag sich ewr weishait wol richten. doch ist ain grôß ainfôren mit wegen un allem, daz man geflechen un foren kân. nun alz von irs bestelen wegen bestelen sie nit wil raisigs zugs noch. doch sagt mir der burgermaistor, sie wolten i5 geren redlich gesellen haben, un waz sie ir bestelt haben, geben 80 gulden un sich selb verkosten oder 75 oder, nuch dom der man ist, auch minor, den schuezen mit arbrosten oder buschon 2 guldon rüstgelez un ain tag 5 grof für zerunge. doch verstand ich nit anders, daz die oberen stett gar 30 40 Sext. 4 1 Vgl. auch nr. 275, 4.
582 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Sepl. 11,12 daruf wir ouch von der vorgerürten und ander sachen wegen, die nicht notdurft zu schribent sind, die egeschriben vier stotte ir orber rautzfrunde zù uns her gen Ulme zû schiken gemant haben in den dingen, so ist unser erbere ratzbottschaft, die denne mitsampt ander der stette ratz- frunden und von der stette wegen zu Nuremberg litt, zu uns her gen Ulme komen und von der vorgerûrten stette ratzbotschaften wegen etlich sachen an uns geworben und geseit, die die stette solicher maß berûret und berüren werden. darumb den stetten gûter fursehung und zurustens an lúten cost und gezuge notdurftig ist und sin wirt, als ouch uns desglichen von andern enden ouch verkundet und furgebracht und nach gelegenhait der sach ie nicht zû schriben ist, denne so vil, das iwer erbere ratzbotschaft zu dirre manung wol vernemen wirt: beratschlagt darum über die gen. Sachen und gebt surer Botschaft entsprechende Anweisung, was die Städte tun sollen, es sie mit mer luten cost gezuge oder andern dingen, wie sich das denne nach der stette und gemains lands nutz und notdurft haischen und gepuren wirt, zû bestellen; sendet darum eure be- vollmächtigte Botschaft zu dieser Mahnung- ouch lieben frunde, nachdem und dirre 1. manbrief so forre geschriben ward, kâmen der berûrten vier stette ratzbotten zu uns. zû den wir unser ratz- botschaft ouch ordnoten. die hand sich der berürten schweren landsloff halb treffenlich mit ain- 15 ander underredt und sind zû rate worden, das ain ieglich stat von ieglichem hundert, damit si in anzale sitzet, zů den vordern zehen pferten funf pfert ane verziehen haben und bestellen sullen, also das sich von dem hundert funfzehen pfert gepûre, wann si und ouch wir je mainen, das wir stette ains merklichen raisigen gezugs in den lôffen fast notdurftig sien. wenne ouch die stette ain solich anzale haben und zusamenbringen, das wir denne damit dem fremden folk, ob sich das 20 in unser art fugen wûrde, groß und vil abbrechten und die sachen erlich und werlich erobern hoffen. und darumbe se wôllent ouch nicht lassen, ir wollent ane alles verziehen solich obgerûrt anzalen bestellen und haben. Bitte um Beratung der gen. Stülcke und Absendung einer Botschaft gen Ulme uf den fritag nach unser lieben frowen tag nativitatis zunachst zů nacht hie zu Ulme zu sin, um enmornens an dem sampstag fru mit den andern Städteboten zu einem Ergebnis zu kommen. 25 geben uf donrstug nach Egidii 44 (Nördlingen Miss. 41 nr. 161 or. chart.). 5 10 Sept. 3 Sept. 5 Sept. 6, 7 Sept. 6,7 [7] Wohl in Auswirkung disser Beratungen schrieb Ulm am 4. Sept. (Fr. vor nativit. Marze 44) an Straßburg: es kabe vernommen, daß die Armagnaken herauf in das Land gegen die Stadte seiner Vereinigung zu zichen gedenken; es bitte nun, da es von etlichen Städten seiner Vereinigung um Hilfe ersucht sei und da es auch vernehme, daß das welsche Volk sich ganz von Straßburg (úwer arte) abgewendet habe, um Rücksendung seiner und seiner Vereinigung Büchsenschützen, falls Straßburg sze nicht mehr notig habe; Ulm ersucht ferner, dafür zu sorgen, daß sie sicher an den Wald gelangen; bittet um weitere Nuchrichten durch den Boten (Straßbury AA 189 fol. 51 or. chart.). [81 In einem weiteren Schreiben vom 5. Sept. (Sa. vor nativ. Marie 1444) wurde mitgeteilt: Augsburgs Bülrgermeister Ulrich Rohlinger habe berichtet, wie er von Ulm und den Stadteboten dort 35 abgeschieden set, und wie die fünf Städte ihre Ratsfreunde jetzt am Sonntag zu Nacht oder Montag darauf wieder da haben sollen. Von Augsburg sind etliche Ratsfreunde nicht daheim, andere aind weg- fertig anderswokiin; doch wollen sie ihre Ratsfreunde, so wir immer fuderlich mogen, nach Ulm sende, wie verlaussen ist. Was Ulm und die Stadteboten wegen des Grafen von Oettingen vornehmen, will uns wol gefallen (Augsburg Missivb. Va fol. 94a nr. 333 conc.). [9] Kurz darauf, am 7. Sept., schrieb der Nördlinger Gesandte Hans Ainkurn Jaus Ulm] un seinen Bürgermeister und Rat: daz der von Raffenspurg un ich zû Ulm sind un die von Auspurg geschriben haben ir bottschaft zu stund zû schiken, wan sie angelangt hab, daz sie ir bottschaft uf ain suntag nacht nit schiken kündon, aber wir warten ir alz uf hewt. so ist der von Eslingen bott mit Waltheren Ehinger geritten an die end, alz ez zü dem nesten verlassen worden ist. also 45 wolten die von Ulm, daz wir hie belibend. nûn hon ich in gesagt solich wèrung, alz daz dan ewr woishait wol wisenklichen ist. der antwort sieend wir also warten ; ob ewch solich antwort wûrd, länd die von stünd hieher wissen. auch als von der von Ulmn baw1 wegen hon sie noch nit so treffen- lichen furgenomen, daz mich bedúcht nôtt zu sin, niemand heruf zu schicken zu schâen. sie fôren an etlich end zûg, da sie mônen zu bûen. doch haben sie an dem greiß ain bolwerk angewangen 50 un die gruntwest gar nach en graben, aber sie graben ain langen witten graben von irem graben biz in die Tona� un mônen, ir arm lewt sûllen ir fich da behalten, doch nach minem boduchken un auch etlich anderen so mag ez gûtt oder nit sin, nach deme mag sich ewr weishait wol richten. doch ist ain grôß ainfôren mit wegen un allem, daz man geflechen un foren kân. nun alz von irs bestelen wegen bestelen sie nit wil raisigs zugs noch. doch sagt mir der burgermaistor, sie wolten i5 geren redlich gesellen haben, un waz sie ir bestelt haben, geben 80 gulden un sich selb verkosten oder 75 oder, nuch dom der man ist, auch minor, den schuezen mit arbrosten oder buschon 2 guldon rüstgelez un ain tag 5 grof für zerunge. doch verstand ich nit anders, daz die oberen stett gar 30 40 Sext. 4 1 Vgl. auch nr. 275, 4.
Strana 583
E. Städtetagungen nr. 274-275. 583 geren werklewt hetten un lewt besunderlichen schûczen mit bûschen oder arbrosten, wan sie schrien fast un rüffen un manen um hilf, nun alz von der geschichigt wegen un lewf wegen lawss ich ewch wissen, daz man zu gûtter mass maint, alz mir der burgermaister gesagt hat, daz der Armiaken un ir helfer men erschlagen sind dan der aidgenossen, un haben in darzu grôßen schaden 5 dôn ar roßen, man sagt, sie haben in die besten roß3 erschlaigen, die sie haben, un der aidgenossen sind gelegen bi 1300 bi ainem sulichen. die hat man gen Bassel gefürt un begrâben mit dez Tôlffins willen, aber der Tolffin hat die sinen all, die erschlagen sind, verbrent. daz sagen etlich, daz man dor zall nit wisson sûlle. solichs ist dem burgermaister aigenklichen zu wissen tôn. ob ez aber sie oder nit, waiß ich nit. nün litt der Tolffin noch in ainem stettlin bi Bassel, haisset Altkirch. aber die 10 sinen hond Lawffenberge aingenomen, un ist die sag, daz sie hie für Schaffhussen un Râpporzell wôllen un die ains mels zû belegen, alz daz dan die von Rapperzell lutte schriben un fast un hilf manen un schrien, auch sagt man, daz sich dic aidgenossen fast zurichten un schiken un willicht stwaz vor in haben. ich kan ewch uf die zitt nit men schriben. der mer ist wil ; welehos war oder nit ist, waiß ich nit ; gelegentlich mehr. geben an u. 1. frawen abentt nativitatis 44 (Nördlingen Miss. Sept. 7 15 41 nr. 37 or. chart.). [10] Ergänzend zu dieser Tagung vermeldet schließlich ein Schreiben Augsburge an Ulm vom 3. Sept. (Do. ze aubent nach s. Egidien 44): Augsburg habe von seinem älteren Bürgermeister den Sept. 3 Abschied des Ulmer Stidietages vernommen, auch daß sich die Stüdte gegen den König und etliche Färsten verantworten wollen; Augsburg stimmt zu und schlägt vor, daß Ulm den in Nürnberg besind- 20 lichen Stadteboten bejehle, die Städte gegen Hzg. Hainrich von Baiern zu verantworten; zu gleichem Zweck habe Augeburg seine Botschaft au Hag. Albrecht von Baiern, der auch nach Nüruborg komme, gesandt und ihn gebeten, ob er unser stette ungelimpf vor dem König und anderen Fürsten verant- worten wolle (Augsburg Missivh. IVb fol. 31b ne. 94 conc.). 25 275. Briefwechsel und Abschied einer Tagung des Schwäbischen Stadtebundes vom 12. bis 14. Sept. in Ulm: Hilfe für Schaffhausen und Basel. 1444 September 1—16. [I] Ungefähr gleichzeitig mit der Aufforderung Ulms zu einer neuen Städtebesprechung am 12. Sept. (nr. 274,6) dürften in Nördlingen neue Hilfegesuche, dieses Mal von Schaffhausen und Basel, eingetroffen sein. In einem langen Schreiben vom I.Sepi. (s. Verenen tag 44) erinnerte Schaffhausen zunächst an seine alte Reichszugshörigkeit, die nur zeitweilig unterbrochen gewesen sei, da ts zu zweier österreichischen Herzöge handon in Pfandsueise gekommen sci. als nu der Telffin mit den Franciosen und dem Walschen volk laider machtenclich in dise land komen ist, so lit ain großsor huffe desselben volkes, als wir vernemend bi nunthusend raisiger, im Cleggôw in ainer mil wegs umb uns, und hôren, das mor lût zûzichen sêllen. und habend an uns lâssen vordren durch heen Georyen von Geroltzegg herren ze Sultz, dem hus von Osterrich ze huldend und ze schwerend und von dem 85 rich ze trettend. dann der Telffin main, ob wir das nit tûn wellen, so welle er uns mit gewalt darzu bringen und schwarlich nôten. Da wir aber vorhaben, bei dem hl. Reich zu bleiben, so beabsichtigen wir, uns den hebtlúten und dem volk recht ze bieten auf die Kurfürsten. Was die Hauptleute tun, wissen wir nicht, verstehen nur, si wellen uns mit gewalt haben. Nun sei die Stadt woll mit Ver- pflegung und Rüstzeug versehen, es jehle aber an Leuten, zumal an Büchsenmeistern. Soltten sie nun 40 an hilf und ra-e von den Reichsstädten verlassen und dadurch vom Reich getreant werden, so wirde das dere Nördiingern uaid anderen Reichselidien nicht wohl bekommen un wurd villicht furer raichen und verrer, denn ioman geachten mag. Darum bitten sis, ihnen mit ciner troffenlichen summe lútos, die mit buchsen und armbrosten schiessen kônnen oder sust zu der were geschigkt sien, zu Hilfe zu kommen (Nördlingen Missiven 41 nr. 47 3 or. chart.). — Am 6. Sept. (domin. ante nativ. 45 Marie 44) folgte ein weiteres Schreiben Schaffhausens an Nordlingen mit breiter Schilderung seiner Leiden und Gefahren, über die scheußlicken Verbrechen des fremden Volkes und die Belagerung Basels (Ebenda nr. 14-16 or. mit 2 Beilagen). [2] Ahnlich dringend waren Hilferuje Basele an Rottweil und Nördlingen. Das Schreiben an die von Rotwil vom 2. Sept. (fer. 4. post Egidii 44), dessen Inhalt der Nördlinger Gesandte Ainkürn Sept. 2 50 am 12. Sept. vom Ulmer Städtetag an seine Stadt weitergab, war auf Grund einer Botschaft nach Basel erfolgt, die erjahren sollte, wie es um Basel gestalt ware, och etlich sachen bi uns gehandelt hetten, denn man bi uch vil seit von dem frêmden volk, so im lande lit, das uns das merklichen schaden zugefüget hette; Egmstr. Ritter Hanne Rot und der Rat zu Bascl schildern demgemas zunächst ein- gehend, wie die Eidgenossen und ctliche der Belagerer von Farnsperg es mit dhem fremden Volk versucht 55 hätten, aber nach anfänglichen kleineren Erfolgen schließlich bei Birßenbrugg am Siechhaus von einer gewaltigen Ubermacht umzingelt und niedergemacht worden aeien; eine Hilfesendung Basels sei er- folglos gewesen, Basel berichtet üher die großen Verluste auj beiden Seiten und deren Begräbnis, über den teilweizen Abzug der Armagnaken zu Seckingen uber Rine und die 2n erwartende Belagerung ihrer Stadt; 30 Sept. 6 Sept. 1
E. Städtetagungen nr. 274-275. 583 geren werklewt hetten un lewt besunderlichen schûczen mit bûschen oder arbrosten, wan sie schrien fast un rüffen un manen um hilf, nun alz von der geschichigt wegen un lewf wegen lawss ich ewch wissen, daz man zu gûtter mass maint, alz mir der burgermaister gesagt hat, daz der Armiaken un ir helfer men erschlagen sind dan der aidgenossen, un haben in darzu grôßen schaden 5 dôn ar roßen, man sagt, sie haben in die besten roß3 erschlaigen, die sie haben, un der aidgenossen sind gelegen bi 1300 bi ainem sulichen. die hat man gen Bassel gefürt un begrâben mit dez Tôlffins willen, aber der Tolffin hat die sinen all, die erschlagen sind, verbrent. daz sagen etlich, daz man dor zall nit wisson sûlle. solichs ist dem burgermaister aigenklichen zu wissen tôn. ob ez aber sie oder nit, waiß ich nit. nün litt der Tolffin noch in ainem stettlin bi Bassel, haisset Altkirch. aber die 10 sinen hond Lawffenberge aingenomen, un ist die sag, daz sie hie für Schaffhussen un Râpporzell wôllen un die ains mels zû belegen, alz daz dan die von Rapperzell lutte schriben un fast un hilf manen un schrien, auch sagt man, daz sich dic aidgenossen fast zurichten un schiken un willicht stwaz vor in haben. ich kan ewch uf die zitt nit men schriben. der mer ist wil ; welehos war oder nit ist, waiß ich nit ; gelegentlich mehr. geben an u. 1. frawen abentt nativitatis 44 (Nördlingen Miss. Sept. 7 15 41 nr. 37 or. chart.). [10] Ergänzend zu dieser Tagung vermeldet schließlich ein Schreiben Augsburge an Ulm vom 3. Sept. (Do. ze aubent nach s. Egidien 44): Augsburg habe von seinem älteren Bürgermeister den Sept. 3 Abschied des Ulmer Stidietages vernommen, auch daß sich die Stüdte gegen den König und etliche Färsten verantworten wollen; Augsburg stimmt zu und schlägt vor, daß Ulm den in Nürnberg besind- 20 lichen Stadteboten bejehle, die Städte gegen Hzg. Hainrich von Baiern zu verantworten; zu gleichem Zweck habe Augeburg seine Botschaft au Hag. Albrecht von Baiern, der auch nach Nüruborg komme, gesandt und ihn gebeten, ob er unser stette ungelimpf vor dem König und anderen Fürsten verant- worten wolle (Augsburg Missivh. IVb fol. 31b ne. 94 conc.). 25 275. Briefwechsel und Abschied einer Tagung des Schwäbischen Stadtebundes vom 12. bis 14. Sept. in Ulm: Hilfe für Schaffhausen und Basel. 1444 September 1—16. [I] Ungefähr gleichzeitig mit der Aufforderung Ulms zu einer neuen Städtebesprechung am 12. Sept. (nr. 274,6) dürften in Nördlingen neue Hilfegesuche, dieses Mal von Schaffhausen und Basel, eingetroffen sein. In einem langen Schreiben vom I.Sepi. (s. Verenen tag 44) erinnerte Schaffhausen zunächst an seine alte Reichszugshörigkeit, die nur zeitweilig unterbrochen gewesen sei, da ts zu zweier österreichischen Herzöge handon in Pfandsueise gekommen sci. als nu der Telffin mit den Franciosen und dem Walschen volk laider machtenclich in dise land komen ist, so lit ain großsor huffe desselben volkes, als wir vernemend bi nunthusend raisiger, im Cleggôw in ainer mil wegs umb uns, und hôren, das mor lût zûzichen sêllen. und habend an uns lâssen vordren durch heen Georyen von Geroltzegg herren ze Sultz, dem hus von Osterrich ze huldend und ze schwerend und von dem 85 rich ze trettend. dann der Telffin main, ob wir das nit tûn wellen, so welle er uns mit gewalt darzu bringen und schwarlich nôten. Da wir aber vorhaben, bei dem hl. Reich zu bleiben, so beabsichtigen wir, uns den hebtlúten und dem volk recht ze bieten auf die Kurfürsten. Was die Hauptleute tun, wissen wir nicht, verstehen nur, si wellen uns mit gewalt haben. Nun sei die Stadt woll mit Ver- pflegung und Rüstzeug versehen, es jehle aber an Leuten, zumal an Büchsenmeistern. Soltten sie nun 40 an hilf und ra-e von den Reichsstädten verlassen und dadurch vom Reich getreant werden, so wirde das dere Nördiingern uaid anderen Reichselidien nicht wohl bekommen un wurd villicht furer raichen und verrer, denn ioman geachten mag. Darum bitten sis, ihnen mit ciner troffenlichen summe lútos, die mit buchsen und armbrosten schiessen kônnen oder sust zu der were geschigkt sien, zu Hilfe zu kommen (Nördlingen Missiven 41 nr. 47 3 or. chart.). — Am 6. Sept. (domin. ante nativ. 45 Marie 44) folgte ein weiteres Schreiben Schaffhausens an Nordlingen mit breiter Schilderung seiner Leiden und Gefahren, über die scheußlicken Verbrechen des fremden Volkes und die Belagerung Basels (Ebenda nr. 14-16 or. mit 2 Beilagen). [2] Ahnlich dringend waren Hilferuje Basele an Rottweil und Nördlingen. Das Schreiben an die von Rotwil vom 2. Sept. (fer. 4. post Egidii 44), dessen Inhalt der Nördlinger Gesandte Ainkürn Sept. 2 50 am 12. Sept. vom Ulmer Städtetag an seine Stadt weitergab, war auf Grund einer Botschaft nach Basel erfolgt, die erjahren sollte, wie es um Basel gestalt ware, och etlich sachen bi uns gehandelt hetten, denn man bi uch vil seit von dem frêmden volk, so im lande lit, das uns das merklichen schaden zugefüget hette; Egmstr. Ritter Hanne Rot und der Rat zu Bascl schildern demgemas zunächst ein- gehend, wie die Eidgenossen und ctliche der Belagerer von Farnsperg es mit dhem fremden Volk versucht 55 hätten, aber nach anfänglichen kleineren Erfolgen schließlich bei Birßenbrugg am Siechhaus von einer gewaltigen Ubermacht umzingelt und niedergemacht worden aeien; eine Hilfesendung Basels sei er- folglos gewesen, Basel berichtet üher die großen Verluste auj beiden Seiten und deren Begräbnis, über den teilweizen Abzug der Armagnaken zu Seckingen uber Rine und die 2n erwartende Belagerung ihrer Stadt; 30 Sept. 6 Sept. 1
Strana 584
584 Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. Sept. 2 das hailig concilium bi uns und och wir hand hût dis tags unser erber bottschaft bi dem Delphin zu gehörent, was sin vordrung zü uns si, sid wir doch wider die eron von Frankrich sinen gebôrer den kunig noch in nit wißen getân oder solichs ie beschuldiget huben ; so horon wir luter sagen, es berür uns nit allain donn alle fri- und richsstette, do man ie ain nach der andern furnemen wôlle und underbringen, nů han wir ain wit zarg und nit sovil volks darinne, als notdurftig were, das wir 5 hilf wol bedôrften. denn des volks ist bi 50.000 zů roß, und lit der konig von Frankrich mit sin selbs lib zwo tag woid von uns und der Delphin dri mile, und sind baide der kunig und der Delphin von den Tûtschen úwern und unsern landen heruß zû lande gebracht uf die stett. das sagent die sinen luter. darumb lieben frundo, so bitten wir uwer lieb mit ornst, dis andern frien und richs- stetten in Swaben zû verkunden und si vlizziclich zu bitten, uns ir bistand râte und hilf zû bewisent, besonder uns schûtzen mit huntbuchben und armbrosten zuzeschikent uf 200 person umb beschaid- nen solde. denn behaben wir unser statt vor dem fremden volk, ist allen stetten ain êre ; gân wir aber under, davor gott si, so mainon wir, das es damit nit oin ond hab, es werd noch witer raichen, denn noch iemant erdâcht hât. ir werden och hornach bas vernemen, wie und von wem solich sachen angetragen sind, denn wir uch nu ze ziten verschreiben konnen wir hetten och den Swebischen 15 stetten verschriben und° unser anligen clagt, wißen wir nit, ob unser bott ußkomen mug sin oder nit ; denn die Armagnaken haben die Baseler Boten ertränkt, verwmndet und übel behandelt, wie sie auch sonst niemanden, weder Frauen noch Kinder, verschonen. Vertrauen auf Erfüllung ihrer Bitte (Ebenda nr. 76 cop., Reischluß zu nr. 28, vgl. unten Abs. 4a). — [2a] In scinem Schreiben an Nördlingen vom 3.Sept. (fer. 5. post Egidit 144) erkundigt sich Basel zundchst, ob sein frihereg Hiljegesuch vom 24. Aug. angekommen sci, und macht dann weitere Angaber tiler den Aufenthalt des Delphin zu Mümpelgart und die Kriegslage; Basel wüßte nicht, warum es belagert werde, da keine Forderung an die Stadt geschehen sei, auch nicht, wie es solches um den König und die Krone von Franckrich verdient habe, denne daz sin guade meint, als wir verstanden, wir haben uns zü den Swyczern verbunden, die gesworn haben, den adel ze vertribend etc. ist wol ware, daz wir uns zû denen von Born und von 25 Solotorn unsern güten frunden vorbonden hand von unser notdurft wegen, als wir denne vormals me getan und uns zû fursten herren und stetten vorbonden gehept hand nach gûter gewonheit und harkommenheit, vorab got dem almechtigen siner wirdigen mütter zen eren, dem heiligen rich ze sterkung, uns und die unsern fur unrechtem gewalt ze beschirmende, und daz der koffman und der bilgerin dester bessern schirm hettint. wissen ouch wol daz unser eitgenoBen sölichen eid 30 nit getân hand. so sind wir ouch darinne unschuldig, wand wir hand dem adel alle unsere tage zucht und ere erbotten und noch hut bi tage tünd, so verre wir konnent oder môgent, und beschicht uns an sôlicher schuldigung ungûtlich. Basel bittet also angesichts seiner Not um Trost, Hilje. Rat und Beietand, auch ihm stliche Schützen mit Armbrusten und Handbüchsen urnb einen bescheidon solt zu schicken, die uns unser statt helfen retten und entschútten, wobei ihr ansehen wôllent; 35 sôlten wir also underbracht werden von vile des volkes, das es nit dabi bliben, denno fürer reichende wurde witer und vorre, denne villicht noch iemant bedacht hat; zu gleichen oder größeren Gegendiensten gerne bereit (Nördlingen Miss. 42 nr. 59 or. chart.). [3] Augsburg hatteschon su der 5-Städte-Besprechung seinen Bymstr. Stephan Hangenor nach Ulm. Sept. 10 gesandt, wie aus einem Schreiben an denselben vom 10. Sept. (Do. n. natin. Marie) 1444 hervorgeht: 40 Sent. 11. Da zu der Mahnung in Lilm, auf der er jetzt sei, die Städte alle auf nächsten Freitag berujen seien, also mugt ir bi in unsern vordern anslng bi den funf stetten getän aber zûsagen, daz uns sôlichs nochmalz notdurftig und gůt bedunk. Ferner sei es ihre Meinung, mit allen anderen geistlicken und weltlichen Fürsten oder deren Sendhoten zu Nürnberg zu reden wegen Augsburgs Verhallen gegenäber den Schweizern und den Eidgenossen, damit sie mit sôlichor unwarheit also nicht umbgetragen worden; doch mugt ir die ding seczen zû der stett wolgefallen; er solle dafür sein, daß die Donauwörih vom seiten der Städte auferlegte Anzakl, die sie nach threr Mitieibuny un Augsburg nicht aufstellen könnten, in ihrer Stadt bleiben dürfe; machen ferner Mitteilungen über Donauwörthe Schulden und über dessen Vorstadt (Augsburg Missivb. Va fol. 94b nr. 335 conc.). — [3a] In seiner (nicht mehr erhaltenen) Antwort luile Hungenur seinen Auftraggebern auch von dem obersgen. Hilferuf Schaffhausens Kennl- 50 nis gegeben. Darauf schrieben ihm die Ratgeben der Stadt Augsburg am 12. Sept. (Sa. n. nativ. Marie 44) zuräck: Als ihr uns unter onderem geschrieben habt von der von Schauffhusen1 wegen, als sie bitten und mahnen um Rat und Hilfe, und wiewohl uns noch keine Schrift von ihnen gekommen ist, Sapt. 3 10 2 45 Sept. 12 a) om, Vorl. uns. 1 Augsburg erhielt kurs danach selbst ein schrichen habt und deren unerhörte unchristliche 55 Schreiben Schaffhausens; es antwortete dem Grausamkeiten, das geht uns schr zu Herzen und Bürgermeister und Rat zu Schaujhusen am tut uns um euretwillen schr leid; wir haben unsere 19. Sept. (Sa. vor Mathey 44) : Als ihr uno jelzt Ratsbotschaft jetzt gen Ulme zu den Stadten ge- eure große schwer anligend sach wegen der un- sandt und der empfohlen, treffenlich zo reden menschlicken Armicken und Franczosen ge- von der un ander sachen wegen, so daß wir to
584 Reichstag zu Nürnberg vom I. August bis 11. Oktober 1444. Sept. 2 das hailig concilium bi uns und och wir hand hût dis tags unser erber bottschaft bi dem Delphin zu gehörent, was sin vordrung zü uns si, sid wir doch wider die eron von Frankrich sinen gebôrer den kunig noch in nit wißen getân oder solichs ie beschuldiget huben ; so horon wir luter sagen, es berür uns nit allain donn alle fri- und richsstette, do man ie ain nach der andern furnemen wôlle und underbringen, nů han wir ain wit zarg und nit sovil volks darinne, als notdurftig were, das wir 5 hilf wol bedôrften. denn des volks ist bi 50.000 zů roß, und lit der konig von Frankrich mit sin selbs lib zwo tag woid von uns und der Delphin dri mile, und sind baide der kunig und der Delphin von den Tûtschen úwern und unsern landen heruß zû lande gebracht uf die stett. das sagent die sinen luter. darumb lieben frundo, so bitten wir uwer lieb mit ornst, dis andern frien und richs- stetten in Swaben zû verkunden und si vlizziclich zu bitten, uns ir bistand râte und hilf zû bewisent, besonder uns schûtzen mit huntbuchben und armbrosten zuzeschikent uf 200 person umb beschaid- nen solde. denn behaben wir unser statt vor dem fremden volk, ist allen stetten ain êre ; gân wir aber under, davor gott si, so mainon wir, das es damit nit oin ond hab, es werd noch witer raichen, denn noch iemant erdâcht hât. ir werden och hornach bas vernemen, wie und von wem solich sachen angetragen sind, denn wir uch nu ze ziten verschreiben konnen wir hetten och den Swebischen 15 stetten verschriben und° unser anligen clagt, wißen wir nit, ob unser bott ußkomen mug sin oder nit ; denn die Armagnaken haben die Baseler Boten ertränkt, verwmndet und übel behandelt, wie sie auch sonst niemanden, weder Frauen noch Kinder, verschonen. Vertrauen auf Erfüllung ihrer Bitte (Ebenda nr. 76 cop., Reischluß zu nr. 28, vgl. unten Abs. 4a). — [2a] In scinem Schreiben an Nördlingen vom 3.Sept. (fer. 5. post Egidit 144) erkundigt sich Basel zundchst, ob sein frihereg Hiljegesuch vom 24. Aug. angekommen sci, und macht dann weitere Angaber tiler den Aufenthalt des Delphin zu Mümpelgart und die Kriegslage; Basel wüßte nicht, warum es belagert werde, da keine Forderung an die Stadt geschehen sei, auch nicht, wie es solches um den König und die Krone von Franckrich verdient habe, denne daz sin guade meint, als wir verstanden, wir haben uns zü den Swyczern verbunden, die gesworn haben, den adel ze vertribend etc. ist wol ware, daz wir uns zû denen von Born und von 25 Solotorn unsern güten frunden vorbonden hand von unser notdurft wegen, als wir denne vormals me getan und uns zû fursten herren und stetten vorbonden gehept hand nach gûter gewonheit und harkommenheit, vorab got dem almechtigen siner wirdigen mütter zen eren, dem heiligen rich ze sterkung, uns und die unsern fur unrechtem gewalt ze beschirmende, und daz der koffman und der bilgerin dester bessern schirm hettint. wissen ouch wol daz unser eitgenoBen sölichen eid 30 nit getân hand. so sind wir ouch darinne unschuldig, wand wir hand dem adel alle unsere tage zucht und ere erbotten und noch hut bi tage tünd, so verre wir konnent oder môgent, und beschicht uns an sôlicher schuldigung ungûtlich. Basel bittet also angesichts seiner Not um Trost, Hilje. Rat und Beietand, auch ihm stliche Schützen mit Armbrusten und Handbüchsen urnb einen bescheidon solt zu schicken, die uns unser statt helfen retten und entschútten, wobei ihr ansehen wôllent; 35 sôlten wir also underbracht werden von vile des volkes, das es nit dabi bliben, denno fürer reichende wurde witer und vorre, denne villicht noch iemant bedacht hat; zu gleichen oder größeren Gegendiensten gerne bereit (Nördlingen Miss. 42 nr. 59 or. chart.). [3] Augsburg hatteschon su der 5-Städte-Besprechung seinen Bymstr. Stephan Hangenor nach Ulm. Sept. 10 gesandt, wie aus einem Schreiben an denselben vom 10. Sept. (Do. n. natin. Marie) 1444 hervorgeht: 40 Sent. 11. Da zu der Mahnung in Lilm, auf der er jetzt sei, die Städte alle auf nächsten Freitag berujen seien, also mugt ir bi in unsern vordern anslng bi den funf stetten getän aber zûsagen, daz uns sôlichs nochmalz notdurftig und gůt bedunk. Ferner sei es ihre Meinung, mit allen anderen geistlicken und weltlichen Fürsten oder deren Sendhoten zu Nürnberg zu reden wegen Augsburgs Verhallen gegenäber den Schweizern und den Eidgenossen, damit sie mit sôlichor unwarheit also nicht umbgetragen worden; doch mugt ir die ding seczen zû der stett wolgefallen; er solle dafür sein, daß die Donauwörih vom seiten der Städte auferlegte Anzakl, die sie nach threr Mitieibuny un Augsburg nicht aufstellen könnten, in ihrer Stadt bleiben dürfe; machen ferner Mitteilungen über Donauwörthe Schulden und über dessen Vorstadt (Augsburg Missivb. Va fol. 94b nr. 335 conc.). — [3a] In seiner (nicht mehr erhaltenen) Antwort luile Hungenur seinen Auftraggebern auch von dem obersgen. Hilferuf Schaffhausens Kennl- 50 nis gegeben. Darauf schrieben ihm die Ratgeben der Stadt Augsburg am 12. Sept. (Sa. n. nativ. Marie 44) zuräck: Als ihr uns unter onderem geschrieben habt von der von Schauffhusen1 wegen, als sie bitten und mahnen um Rat und Hilfe, und wiewohl uns noch keine Schrift von ihnen gekommen ist, Sapt. 3 10 2 45 Sept. 12 a) om, Vorl. uns. 1 Augsburg erhielt kurs danach selbst ein schrichen habt und deren unerhörte unchristliche 55 Schreiben Schaffhausens; es antwortete dem Grausamkeiten, das geht uns schr zu Herzen und Bürgermeister und Rat zu Schaujhusen am tut uns um euretwillen schr leid; wir haben unsere 19. Sept. (Sa. vor Mathey 44) : Als ihr uno jelzt Ratsbotschaft jetzt gen Ulme zu den Stadten ge- eure große schwer anligend sach wegen der un- sandt und der empfohlen, treffenlich zo reden menschlicken Armicken und Franczosen ge- von der un ander sachen wegen, so daß wir to
Strana 585
E. Städtetagungen nr. 275. 585 5 10 so mögt ihr dennoch bet der Städte Ratstreunden reden, daß uns gut deuchte, daß ihnen von den See- stadten Gostencs Uberlingen und Lindaw billich zûschüb getan und unverzüglich von der. Städten an sie gebracht würde, solches zu tun und sic nicht za verlassen. Wir wollen an anderen Enden auch dest stattlicher zuschůb tun. Wollten aher die gen. 3 Stádie drzu nicht willig sein, oder mären andere Stadte oder der merertail unserer Vereinung dazu geneigt, so wollen wir wohl daran sein, daß ihnen von den Städten ein zimlich zuschub bet 50 Bücheenschützen zugefügt würde, daran wir unsere Anzahl gerne senden. Auch wollet bei den städt. Rutsfreunden erkunden, ob sie jetzt zu den anschlegen von dem Adel auch Leute bestellen oder wie sie sich darin hatten und ob man die auch bestelle, so auf der kerwisI gewesen sind oder wis sich andere Städte darin halten, und ob es nicht wider sie getan sei, solich2 zu bestellen, da wir jetzt nicht wohl andere Leute haben mögen, als wir ausgesendet haben, auch was Hrg. Albrechts von Österreich werbung und wie stark er ze Ulm sei etc. (Ebenda fol. 950-96 a nr. 340 cop.). 25 35 [4] Die vorstehenden und wohl noch andere Hilferufe vom Oberrhein her waren Anlaß genug zu erhöhter Aufmerksamkeit der Stadte. Das ergeben zwei Schraiben des Nördlinger Abgesandten 15 Hans Ainkürn aus Ulm an seine Stadt. Das erste vom 10. Sept. (durstag nach u. l. frawen nat. 44] lautet: ich lawss ewch wissen von der werbung wegen, alz ich ewch sagt, die der stett bötton worben sûlten etc., hat Hans Ehinger geschriben, daz wir uit anders verstand, daz nott sie, daz sich edor- man verseche nach aller nottdarft etc. da waiss sich ewr waishait wol nach zů richten. der von Straßburg antwort" ist noch nit kůmen, der warten wir all tag ich hett ez ewch sunst geschriben. 2o un ulz von der Schaffhusen lawz ich ewch wissen, daz sie cleglichen geschriben habend, wie sie in ir fich genomen habon, ir arm lewt, man frawen kaind gefangen haben, ketzeri getriben, daz sacrament usgeschûtt, kirchen ufprochen, modlach bi 6 jaren genottzůgt un wil übels allen- halben teglich sun, ur uf erostlichen um hilf angerûfft. also haben wir in geantwort, daz an unßer frund on verzechen zů pringen un in antwôrten, un trwen, unßer fründ beweisen sich darin, nach dem die sach ain gestalt hab, wan der von Auspurg Esslingen Raffonspurg wolten nit on ir fründ in hilf zůsagen um etlich sach, alz ich ewch wol sagen wûrd. lieben herren, gedenken um all sâch, ez waz ain wil gût würdon, man sagt, sie zůgon wider hain sich, nün schritt aber iderman: gott fügs zû dem besten. man sagt, daz wol 1500 pferd von Ottenwald heruf wôllen ; daz hon uns die von Ulm gesagt. ob ez sie oder nit, mogen ir ewr kuntschaf nach haben, war sie auch kain aigen- so schaf darvon haben. der von Auspürg hat mir gesagt, sie wóllen ain gûtten raisigen zůg bestellen bi 300 oder 400 pferden, die von Ulm hetten geren für sich selb I herren oder 2, hon sie uns gesagt. Ainkürn will alsbald nach der Mahnung heimkehren (Nördlingen Miss. 42 nr. 36 or. chart.; 2 beilie- gende Zeltel enthalten: I. Nuchrichter über die Forlschritte der Ulmer Bejestigungsbuuter" und den allgemeinen Mangel an Büchsenmeistern. 2. Nach Fertigstellung des Briefes sei Mstr. Hainrich von Auspurg, der Nördlingens Büchse gegossen hat, gekommen und habe gesagt, daz der gesellen noch kainer kain willen herhain hette noch nit verstund, daz die von Strausburg sie geren herhaim leissen; doch waiss er nôtzitten um das schriben, und erzihlie noch anderes mahr). — [4a] Auf ein nicht mehr erhal- tenes Schreiben Nördlingens antwortete Ainkürn am 12. Sept. (Sa. nach u. l. früwen nativ. 44): Sept. 12 alz ir mir geschriben haben, hon ich vol vernomen un solichw geschrift ist uns vormals auch hie-her 40 gen Ulm kûmen un wil darin min vermôgen ton nach ewr enpfehnuss. auch lawss ich ewch wissen, daz min her grauf Hans noch nit kůmen ist, aber er sol uf morgen zu nacht kûmen, wan man hat Sept. 13 im daz gelait gen Balezmershoffen erst als môrgen frô geschikt, daz er uf die nacht hie zů Ulm sin würt ; in dom ich aûch tôn wil, alz ewr wishait geschriben hat. lieben herron, wir haben in der manung noch nóczitten lûtter besehlossen, wil ist geredt worden, un etlich haben die sâch 45 nit alz crestlichen worin, alz oz an im selb ist. doch onpfinden sie dor warheit, alz ich ewch nin gott wil selb sagen wil, alzbald mines herren grauf Hanssen sach zů ustrag kummpt. lieben herren, ich waiss ewch zu disem mal nit zu schriben, dan dor stett botten clagon, sie môgen nit lewt haben noch findon zu bestollen, un verstan nit anders, dan noch luczel ir anzall haben holt ir gar kainw Sept. 1 hoffen, daß euch und anderen von den Stadten 50 hilf u. zûschůb getan werde (Missivbuch Va fol. 973 nr. 344 cop.). 1 D. i. die Kerwiese bei Nördlingen, wo sich damals ein Streit zwischen Adel und den Siädten abgespielt hat. —Hierzu auch eir Schreiben Augs- 55 burgs an Hzg. Albrecht von Baiern vom 28. Okt. (Sim. ct Jud.) 44, daß dic Stadt dae Ansuchen des Herzogs, seine Landsassen in Frieden zu lassen, ar. Ulm wnd dessen Städte und an Nörd- lingen gebracht habe, diese aber bewilligt hästen, daß die bei der getat uf der keyrwißs ze Nôrd- lingen gewesenen Landsassen des Herzogs Geleit haben sollen zu dem gezug an das frômd volk und von dannan wider haim (Augsburg Missiv- buch IVb fol. 33b nr. 101 conc.). Gemeint ist wohl: solche Stadte oder Ritter. a Die Städte hatten also von Ulm aus an Straßburg geschrieben. 4 Siche oben Stück 1. 5 Vgl. unsere nr. 274, 9.
E. Städtetagungen nr. 275. 585 5 10 so mögt ihr dennoch bet der Städte Ratstreunden reden, daß uns gut deuchte, daß ihnen von den See- stadten Gostencs Uberlingen und Lindaw billich zûschüb getan und unverzüglich von der. Städten an sie gebracht würde, solches zu tun und sic nicht za verlassen. Wir wollen an anderen Enden auch dest stattlicher zuschůb tun. Wollten aher die gen. 3 Stádie drzu nicht willig sein, oder mären andere Stadte oder der merertail unserer Vereinung dazu geneigt, so wollen wir wohl daran sein, daß ihnen von den Städten ein zimlich zuschub bet 50 Bücheenschützen zugefügt würde, daran wir unsere Anzahl gerne senden. Auch wollet bei den städt. Rutsfreunden erkunden, ob sie jetzt zu den anschlegen von dem Adel auch Leute bestellen oder wie sie sich darin hatten und ob man die auch bestelle, so auf der kerwisI gewesen sind oder wis sich andere Städte darin halten, und ob es nicht wider sie getan sei, solich2 zu bestellen, da wir jetzt nicht wohl andere Leute haben mögen, als wir ausgesendet haben, auch was Hrg. Albrechts von Österreich werbung und wie stark er ze Ulm sei etc. (Ebenda fol. 950-96 a nr. 340 cop.). 25 35 [4] Die vorstehenden und wohl noch andere Hilferufe vom Oberrhein her waren Anlaß genug zu erhöhter Aufmerksamkeit der Stadte. Das ergeben zwei Schraiben des Nördlinger Abgesandten 15 Hans Ainkürn aus Ulm an seine Stadt. Das erste vom 10. Sept. (durstag nach u. l. frawen nat. 44] lautet: ich lawss ewch wissen von der werbung wegen, alz ich ewch sagt, die der stett bötton worben sûlten etc., hat Hans Ehinger geschriben, daz wir uit anders verstand, daz nott sie, daz sich edor- man verseche nach aller nottdarft etc. da waiss sich ewr waishait wol nach zů richten. der von Straßburg antwort" ist noch nit kůmen, der warten wir all tag ich hett ez ewch sunst geschriben. 2o un ulz von der Schaffhusen lawz ich ewch wissen, daz sie cleglichen geschriben habend, wie sie in ir fich genomen habon, ir arm lewt, man frawen kaind gefangen haben, ketzeri getriben, daz sacrament usgeschûtt, kirchen ufprochen, modlach bi 6 jaren genottzůgt un wil übels allen- halben teglich sun, ur uf erostlichen um hilf angerûfft. also haben wir in geantwort, daz an unßer frund on verzechen zů pringen un in antwôrten, un trwen, unßer fründ beweisen sich darin, nach dem die sach ain gestalt hab, wan der von Auspurg Esslingen Raffonspurg wolten nit on ir fründ in hilf zůsagen um etlich sach, alz ich ewch wol sagen wûrd. lieben herren, gedenken um all sâch, ez waz ain wil gût würdon, man sagt, sie zůgon wider hain sich, nün schritt aber iderman: gott fügs zû dem besten. man sagt, daz wol 1500 pferd von Ottenwald heruf wôllen ; daz hon uns die von Ulm gesagt. ob ez sie oder nit, mogen ir ewr kuntschaf nach haben, war sie auch kain aigen- so schaf darvon haben. der von Auspürg hat mir gesagt, sie wóllen ain gûtten raisigen zůg bestellen bi 300 oder 400 pferden, die von Ulm hetten geren für sich selb I herren oder 2, hon sie uns gesagt. Ainkürn will alsbald nach der Mahnung heimkehren (Nördlingen Miss. 42 nr. 36 or. chart.; 2 beilie- gende Zeltel enthalten: I. Nuchrichter über die Forlschritte der Ulmer Bejestigungsbuuter" und den allgemeinen Mangel an Büchsenmeistern. 2. Nach Fertigstellung des Briefes sei Mstr. Hainrich von Auspurg, der Nördlingens Büchse gegossen hat, gekommen und habe gesagt, daz der gesellen noch kainer kain willen herhain hette noch nit verstund, daz die von Strausburg sie geren herhaim leissen; doch waiss er nôtzitten um das schriben, und erzihlie noch anderes mahr). — [4a] Auf ein nicht mehr erhal- tenes Schreiben Nördlingens antwortete Ainkürn am 12. Sept. (Sa. nach u. l. früwen nativ. 44): Sept. 12 alz ir mir geschriben haben, hon ich vol vernomen un solichw geschrift ist uns vormals auch hie-her 40 gen Ulm kûmen un wil darin min vermôgen ton nach ewr enpfehnuss. auch lawss ich ewch wissen, daz min her grauf Hans noch nit kůmen ist, aber er sol uf morgen zu nacht kûmen, wan man hat Sept. 13 im daz gelait gen Balezmershoffen erst als môrgen frô geschikt, daz er uf die nacht hie zů Ulm sin würt ; in dom ich aûch tôn wil, alz ewr wishait geschriben hat. lieben herron, wir haben in der manung noch nóczitten lûtter besehlossen, wil ist geredt worden, un etlich haben die sâch 45 nit alz crestlichen worin, alz oz an im selb ist. doch onpfinden sie dor warheit, alz ich ewch nin gott wil selb sagen wil, alzbald mines herren grauf Hanssen sach zů ustrag kummpt. lieben herren, ich waiss ewch zu disem mal nit zu schriben, dan dor stett botten clagon, sie môgen nit lewt haben noch findon zu bestollen, un verstan nit anders, dan noch luczel ir anzall haben holt ir gar kainw Sept. 1 hoffen, daß euch und anderen von den Stadten 50 hilf u. zûschůb getan werde (Missivbuch Va fol. 973 nr. 344 cop.). 1 D. i. die Kerwiese bei Nördlingen, wo sich damals ein Streit zwischen Adel und den Siädten abgespielt hat. —Hierzu auch eir Schreiben Augs- 55 burgs an Hzg. Albrecht von Baiern vom 28. Okt. (Sim. ct Jud.) 44, daß dic Stadt dae Ansuchen des Herzogs, seine Landsassen in Frieden zu lassen, ar. Ulm wnd dessen Städte und an Nörd- lingen gebracht habe, diese aber bewilligt hästen, daß die bei der getat uf der keyrwißs ze Nôrd- lingen gewesenen Landsassen des Herzogs Geleit haben sollen zu dem gezug an das frômd volk und von dannan wider haim (Augsburg Missiv- buch IVb fol. 33b nr. 101 conc.). Gemeint ist wohl: solche Stadte oder Ritter. a Die Städte hatten also von Ulm aus an Straßburg geschrieben. 4 Siche oben Stück 1. 5 Vgl. unsere nr. 274, 9.
Strana 586
586 Reichstag zu Nürnherg vom 1. August his 11. Oktoher 1444. etc.; schickt Abschrijt des Briefs van Baael fan Rottweil, oben Stück 2] (Nördlingen Miss. 41 nr. 28 or, chart.). Sept. 20 Sept. 26 [a] Ain ieglichor râtzbott [5] Abschied des Ulmer Städtetages vom 14. Sept.: waißst sinen rât wol zû sagen, wie der stette râtzfrunde der von Schafhusen schrifte und begerung, in hilf züzeschiken, gehôret und dabij mëngerlaij geredt und gerätslaget hând, das den von Schâfhusen, die doch von alters hêr ain richsstatt und von unsern gnedigisten herren kaiser Sigmunden und küng Albrecht sëligen gedéchtniß, unserm heren künig Frid- richen an dem riche gefrijet sijen, wôl hilf nû allain wider das frêmd volk zûzeschiken und zü- zelegent sij; denn wenn die von Schafhuson ir statt behoben, das denn alle stette unserer verainung dest sichrer sijen, und daz das fremd volk fúr si herijn uf uns stette nit ziehen noch 10 griffen werd. und das man in och uf solichs on verziehen funfzig gûter buchßenschutzen und armbrostschûtzen zûschike, das etwevil treffenlicher stette zû dirre manung zů tun zûgeseit hând; dorumb sûllen die andern stette die von Ulme ir mainung bis uf sonntag schierist verschriben wißen laßen, denn die sachen nit baite haben wôllen. [b] Als denn die von Schafhusen zû den stetten in verainung zû komen begerent und bitten, si darijn inzunêmen, dorumb sol och ain ieglich statt die von Ulme in der êgenenten zite ir mainung verschriben wißen laßen. [e] Fúro als denn die von Basel geschriben und in etwevil búchßenschútzen umb ainen zimlichen solde zûzeschiken gebetten hand, waißt ain jeder bott sinen rât wol zû sagen; deßhalb davon nit not zû schribent tût, denn sovil, das uf der von Basel schrifte gerâtslaget ist, ain manung der frijen und richsstette des frêmden volks und der frémden 20 loff wegen zü haben. es sind och dabij sachen gemeldet, ob das frêmd volk nit hinweg ziehen wôlt, ob die och zû sûchent sijen, davon nit not zû schribent tût ; denn ain ieglich râtzbott solichs mit sinen reten wol zû reden waißt. darumb sol och ain ieglich statt die von Ulme ir mainung in der egenenten zite wißen laßen. [d] Item die stette haben vesticlich und ernst- lich gesetzt zû halten und dem nachzûkomen, das ain ieglich statt von ieglichem hundert 25 besonder, domit si in anzale siczent, funfzehen pferit gûtz raisigs gezuigs, zehen buchßen Sept. 29 schûtzen und zehen armbrostschutzen gewappent zû fus bis uf sant Michels tage schierist bestellen und damit nit lenger verziehen sol; und uf das so sol ain ieglich statt von ieglichem hundert besonder, damit si in anzale sitzet, funf schútzen, halb búchßenschûtzen und halb armbrostschútzen an das nachgeschriben ende und uf den nachgeschriben tage sénden das gebúrt 30 uch von a Nordlingen acht buchßenschûtzen und b siben armbrostschutzen, die ir uf an sonntag zů néchste zü nacht on alles verziehen zů Ulme haben sullen. dieselben schûtzen den stetten unser verainung zûzelegen, als denn die fúnf stette, uf die die sachen gesetzt sind, uf die zite schaffen werdent. [e] Als denn die landBlôffe aber fromde und wild sind, darumb der stette nutze und êre und nucz wer, das si alle zû unsern herren von Wirtemberg in verainung kâmen. as darumb mit dem alten herren von Wirtemberg gerêdt ist; der verainung mit den stetten unser verainung nach ußwijsung der alten verainung1 oder nach unsers herren des pfalzgraven verainung? sag inzůgan, dorumb och ain ieglich statt die von Ulme in der egenenten zite ir mainung wissen laßen sol, ob si solicher verainung mit den stetten unßer verainung, oder oh ain statt zwo drij oder mer davon vielen, dennocht mit den andern und übrigen stetten 40 ingân wolle oder nicht, und ob er der alten verainung oder unsers herren des pfalzgraven verainung nit ingân und nu die nuwen verainung fúrnemen wôlt, ob si der dennocht in ob- geschriben moßen ingân wôllen oder nicht. [f Als denn Bernolt von Urbach vor den stetten in sorgen gewesen, darumb er ains verschriben aids zû tûn betedingt ist, den er och vor den von Eßlingen gesworn und getàn hât, doruf in och die stette ußer sorgen gelassen händ, 45 den fúr ußgesünt zû halten wißen. [gl Und umb alle vorgeschriben sachen sol ain ieglich Sept. 20 statt die von Ulme ir mainung bis uf sonntag schicrist verschriben wißon laßen, umb das durch 15 5 a) folge durchstricken Gemundt. b) folgt durckstricken funf. 1 Vgl. dazu unsere nr. 160. 2 Vgl. auch unsere nr. 151.
586 Reichstag zu Nürnherg vom 1. August his 11. Oktoher 1444. etc.; schickt Abschrijt des Briefs van Baael fan Rottweil, oben Stück 2] (Nördlingen Miss. 41 nr. 28 or, chart.). Sept. 20 Sept. 26 [a] Ain ieglichor râtzbott [5] Abschied des Ulmer Städtetages vom 14. Sept.: waißst sinen rât wol zû sagen, wie der stette râtzfrunde der von Schafhusen schrifte und begerung, in hilf züzeschiken, gehôret und dabij mëngerlaij geredt und gerätslaget hând, das den von Schâfhusen, die doch von alters hêr ain richsstatt und von unsern gnedigisten herren kaiser Sigmunden und küng Albrecht sëligen gedéchtniß, unserm heren künig Frid- richen an dem riche gefrijet sijen, wôl hilf nû allain wider das frêmd volk zûzeschiken und zü- zelegent sij; denn wenn die von Schafhuson ir statt behoben, das denn alle stette unserer verainung dest sichrer sijen, und daz das fremd volk fúr si herijn uf uns stette nit ziehen noch 10 griffen werd. und das man in och uf solichs on verziehen funfzig gûter buchßenschutzen und armbrostschûtzen zûschike, das etwevil treffenlicher stette zû dirre manung zů tun zûgeseit hând; dorumb sûllen die andern stette die von Ulme ir mainung bis uf sonntag schierist verschriben wißen laßen, denn die sachen nit baite haben wôllen. [b] Als denn die von Schafhusen zû den stetten in verainung zû komen begerent und bitten, si darijn inzunêmen, dorumb sol och ain ieglich statt die von Ulme in der êgenenten zite ir mainung verschriben wißen laßen. [e] Fúro als denn die von Basel geschriben und in etwevil búchßenschútzen umb ainen zimlichen solde zûzeschiken gebetten hand, waißt ain jeder bott sinen rât wol zû sagen; deßhalb davon nit not zû schribent tût, denn sovil, das uf der von Basel schrifte gerâtslaget ist, ain manung der frijen und richsstette des frêmden volks und der frémden 20 loff wegen zü haben. es sind och dabij sachen gemeldet, ob das frêmd volk nit hinweg ziehen wôlt, ob die och zû sûchent sijen, davon nit not zû schribent tût ; denn ain ieglich râtzbott solichs mit sinen reten wol zû reden waißt. darumb sol och ain ieglich statt die von Ulme ir mainung in der egenenten zite wißen laßen. [d] Item die stette haben vesticlich und ernst- lich gesetzt zû halten und dem nachzûkomen, das ain ieglich statt von ieglichem hundert 25 besonder, domit si in anzale siczent, funfzehen pferit gûtz raisigs gezuigs, zehen buchßen Sept. 29 schûtzen und zehen armbrostschutzen gewappent zû fus bis uf sant Michels tage schierist bestellen und damit nit lenger verziehen sol; und uf das so sol ain ieglich statt von ieglichem hundert besonder, damit si in anzale sitzet, funf schútzen, halb búchßenschûtzen und halb armbrostschútzen an das nachgeschriben ende und uf den nachgeschriben tage sénden das gebúrt 30 uch von a Nordlingen acht buchßenschûtzen und b siben armbrostschutzen, die ir uf an sonntag zů néchste zü nacht on alles verziehen zů Ulme haben sullen. dieselben schûtzen den stetten unser verainung zûzelegen, als denn die fúnf stette, uf die die sachen gesetzt sind, uf die zite schaffen werdent. [e] Als denn die landBlôffe aber fromde und wild sind, darumb der stette nutze und êre und nucz wer, das si alle zû unsern herren von Wirtemberg in verainung kâmen. as darumb mit dem alten herren von Wirtemberg gerêdt ist; der verainung mit den stetten unser verainung nach ußwijsung der alten verainung1 oder nach unsers herren des pfalzgraven verainung? sag inzůgan, dorumb och ain ieglich statt die von Ulme in der egenenten zite ir mainung wissen laßen sol, ob si solicher verainung mit den stetten unßer verainung, oder oh ain statt zwo drij oder mer davon vielen, dennocht mit den andern und übrigen stetten 40 ingân wolle oder nicht, und ob er der alten verainung oder unsers herren des pfalzgraven verainung nit ingân und nu die nuwen verainung fúrnemen wôlt, ob si der dennocht in ob- geschriben moßen ingân wôllen oder nicht. [f Als denn Bernolt von Urbach vor den stetten in sorgen gewesen, darumb er ains verschriben aids zû tûn betedingt ist, den er och vor den von Eßlingen gesworn und getàn hât, doruf in och die stette ußer sorgen gelassen händ, 45 den fúr ußgesünt zû halten wißen. [gl Und umb alle vorgeschriben sachen sol ain ieglich Sept. 20 statt die von Ulme ir mainung bis uf sonntag schicrist verschriben wißon laßen, umb das durch 15 5 a) folge durchstricken Gemundt. b) folgt durckstricken funf. 1 Vgl. dazu unsere nr. 160. 2 Vgl. auch unsere nr. 151.
Strana 587
E. Städtetagungen nr. 275-276. 587 geben und geschehen uf crucis exaltacionis anno etc. 44 to. Sept. 14 si nichtzit verkúrzt werde. [Nachschrift:] Und die vier stette, nemlich Augspurg Eßlingen Nordlingen und Ravenspurg sullent ir erber ratzbotschaft uf an donrstag zûnechst ze nacht zû Ulme haben, der stette Sert. 17 sachen furzenemen und ußzerichten, als sich denn gepuren wirt, und als die stette beschlossen 5 und verlassen haben. und sullent daran bi nichten nicht sumig sin, daz ist der stette ernstlich mainung. (Nördlingen Städtebunds-Akten 1444 nr. 12 not. or. chart. mit Schnitten und Siegelspuren) [6] Außer diesem Abschied, der der Stadt Nördlingen wohl durch ihren Gesandlen zugegangen ist, ging dorthin am gleichen Tage von den in Ulm versammelten Ratsboten noch folgendes Schreiben ab: wir fûgen úch zû wissen, daz etlich stett under uns unser ufgeleiton anzale suldner und diener 10 in disem lant zu bestellen nicht überkomen mugen, darumb etlich stette under uns umb soldner fûr den Bechemer walde, gen Baiern und an andre ende geschriben und ußgesent haben, darunder villicht etlich, die uf uch und uns uf die Kirwisen1 gedient hant, sin môchten. und darumbe daz wir stette mit unser ufgeleiten anzale in disen frâmden wilden sorgfaltigen lantzlôffen nicht gesampt noch nieman darin verkurz werde, wann denn iuwer rautzbottschaft solichs für uch nicht mâchtigen wolt, darumbe so bitten wir iuwor orsamkait mit ernstlichem vliß, ob dehain statt under uns under denen, die wir denne bestelt hetten oder noch bestellen wurden, dehainen diener, der denne uf üch gedient herte, überkemen, daz ir darumb dehain verdriessen noch unwillen haben und dom und denselben, diewile si denn unser stette ainer oder merer diener sint, dehainen ungunst noch beschwarde nicht zuzeziehen, sunder die sachen dieselben zit gen denselben gütlich anstan laussent, 20 als wir iuwer ersamkait sunder zwifels wol getruwen; bitten um Antwort mit dem Boten. geben zů Ulme von unser aller wegen under der von Ulme insigel uf dez hailigen crûtz tag exaltacionis Sept. 14 anno etc. 44 (Nördlingen Miss. 42 nr. 57 or. chart.). [7 Hierzu darf man auch das Schreiben nehmen, das Ulm am 16. Sept. (Mi. n. cruois Sept. 16 exaltac. 44) nach Straßburg sandte: es bäte um genauere Nachrichten über die Armagnaken, da es 25 vernommen habe, wie jene sich zu ihnen (Straßb.) und um ihre Stadt getan habent und das etwas geschichte zwischen iltnen und jenen ergangen sin súlle; doch könne Ulm nicht vernehmen, ter so- licher geschichte schaden empfangen habe; es wolle auf Straßburgs Bitten seine Büchsenschützen dort belassen, obwohl das fremde Volk auch unferre von etlichen Städten ihrer Vereinigung liegt (Straß- burg AA 189 fol. 52 or. chart.). [8] Es mus sodann als Folge der Nachrichten vom Städtetag angesehen werden, wenn Nördlingen am celben Tage (Mi. n. d. h. crutzs tag am herbscht 44) von der Stadt Straßburg die 3 Gesellen zurück. Sept. 16 forderte: es sei der 3 Gesellen bedürftig, die es dort habe, da sich die Lüufe allenthalben wild und fromd machen; es bittet, darüber keinen Unwillen zu haben; es sei willens, dafir 3 andere Gesellen zu senden, die auch gut schießen und die Straßburg nach Bedarf behalten möge fStraßburg AA 189 fol. 35 19 or. chart.). [9] Endlich ergänzt ein Brief Augsburgs an seinen [in Nürnberg weilendenJ Bgrmstr. [Argun] vom 16. Sept. (Mi. in der quattember) das Bild dieser Ulmer Tagung: Ihr alter Bürgermeister Stephan Hangenor sei soeben von der Mahnung zurückgekchrt und habe erzählt, wie Basel und Schaffhausen um dringlichste Hilfe gebeten bätten, auch daß die Armagnaken es toll trieben; der Delfin hätte an Basel 50 die Forderung gestelit, sich an die Krone von Frankreich zu slahen, dann wolle er ihnen alle Freiheiten bestätigen und noch mchr dazu geben. donne tûon si doz nicht, so muß ez doch sin, [wie er gezagt habe] ; als diß schrift geseczt was, sei des Adressaten Brief gekommen ; daraufhin hatten die Hangenor, der wieder gen Ulm zur Mahnung ausgefertigt sei, befohlen, von des gewalez wegen bi den stetten davon ze râtschlagen und euch und die andern empotten der stett mainung in dem ze underrichten. 15 Der Brief schließt mit Bemerkungen über Verhandlungen [Arguns] mit etlichen vom Adel betr. deren Anwerbung (Augsburg Missivbuch V° fol. 96 €b nr. 341 conc. chart.). 15 3) Sopt. 16 276. Mittelrheintscher Städtctag in Worms am 24. Sept.: Sclbsthilfe der Städte und Unterstützung des Pfalzgrafen gegen die Armagnaken. M444 September 18 — 24. [I] Der Gedanke einer Besprechung der rhein. Stadte ging von Worms aus, dessen Bürgermeister 50 und Rot am 18. Sept. (sezta post exaltacionis crucis 44) an dicselben von Frankfurt schrieben: Wir vernehmen täglich vil erschrockenlichere meren von dem fremden Volke aus Franckenriche, das da oben im Elsas liegt, und können nicht wissen, uus sis vorhaben. Wir glauben, daß das auch euch zu dickerm male vorkommen sei, und es wollte uns geraten dünken, daß wir drei Städte Meynez Wormß und Spire und thr uns beieinander fügen, davon zu ratschlagen und uns zu unterreden, wie wir uns Sept. 18 55 1 Vgl. Stilck 3. 2 Nicht überliejert?
E. Städtetagungen nr. 275-276. 587 geben und geschehen uf crucis exaltacionis anno etc. 44 to. Sept. 14 si nichtzit verkúrzt werde. [Nachschrift:] Und die vier stette, nemlich Augspurg Eßlingen Nordlingen und Ravenspurg sullent ir erber ratzbotschaft uf an donrstag zûnechst ze nacht zû Ulme haben, der stette Sert. 17 sachen furzenemen und ußzerichten, als sich denn gepuren wirt, und als die stette beschlossen 5 und verlassen haben. und sullent daran bi nichten nicht sumig sin, daz ist der stette ernstlich mainung. (Nördlingen Städtebunds-Akten 1444 nr. 12 not. or. chart. mit Schnitten und Siegelspuren) [6] Außer diesem Abschied, der der Stadt Nördlingen wohl durch ihren Gesandlen zugegangen ist, ging dorthin am gleichen Tage von den in Ulm versammelten Ratsboten noch folgendes Schreiben ab: wir fûgen úch zû wissen, daz etlich stett under uns unser ufgeleiton anzale suldner und diener 10 in disem lant zu bestellen nicht überkomen mugen, darumb etlich stette under uns umb soldner fûr den Bechemer walde, gen Baiern und an andre ende geschriben und ußgesent haben, darunder villicht etlich, die uf uch und uns uf die Kirwisen1 gedient hant, sin môchten. und darumbe daz wir stette mit unser ufgeleiten anzale in disen frâmden wilden sorgfaltigen lantzlôffen nicht gesampt noch nieman darin verkurz werde, wann denn iuwer rautzbottschaft solichs für uch nicht mâchtigen wolt, darumbe so bitten wir iuwor orsamkait mit ernstlichem vliß, ob dehain statt under uns under denen, die wir denne bestelt hetten oder noch bestellen wurden, dehainen diener, der denne uf üch gedient herte, überkemen, daz ir darumb dehain verdriessen noch unwillen haben und dom und denselben, diewile si denn unser stette ainer oder merer diener sint, dehainen ungunst noch beschwarde nicht zuzeziehen, sunder die sachen dieselben zit gen denselben gütlich anstan laussent, 20 als wir iuwer ersamkait sunder zwifels wol getruwen; bitten um Antwort mit dem Boten. geben zů Ulme von unser aller wegen under der von Ulme insigel uf dez hailigen crûtz tag exaltacionis Sept. 14 anno etc. 44 (Nördlingen Miss. 42 nr. 57 or. chart.). [7 Hierzu darf man auch das Schreiben nehmen, das Ulm am 16. Sept. (Mi. n. cruois Sept. 16 exaltac. 44) nach Straßburg sandte: es bäte um genauere Nachrichten über die Armagnaken, da es 25 vernommen habe, wie jene sich zu ihnen (Straßb.) und um ihre Stadt getan habent und das etwas geschichte zwischen iltnen und jenen ergangen sin súlle; doch könne Ulm nicht vernehmen, ter so- licher geschichte schaden empfangen habe; es wolle auf Straßburgs Bitten seine Büchsenschützen dort belassen, obwohl das fremde Volk auch unferre von etlichen Städten ihrer Vereinigung liegt (Straß- burg AA 189 fol. 52 or. chart.). [8] Es mus sodann als Folge der Nachrichten vom Städtetag angesehen werden, wenn Nördlingen am celben Tage (Mi. n. d. h. crutzs tag am herbscht 44) von der Stadt Straßburg die 3 Gesellen zurück. Sept. 16 forderte: es sei der 3 Gesellen bedürftig, die es dort habe, da sich die Lüufe allenthalben wild und fromd machen; es bittet, darüber keinen Unwillen zu haben; es sei willens, dafir 3 andere Gesellen zu senden, die auch gut schießen und die Straßburg nach Bedarf behalten möge fStraßburg AA 189 fol. 35 19 or. chart.). [9] Endlich ergänzt ein Brief Augsburgs an seinen [in Nürnberg weilendenJ Bgrmstr. [Argun] vom 16. Sept. (Mi. in der quattember) das Bild dieser Ulmer Tagung: Ihr alter Bürgermeister Stephan Hangenor sei soeben von der Mahnung zurückgekchrt und habe erzählt, wie Basel und Schaffhausen um dringlichste Hilfe gebeten bätten, auch daß die Armagnaken es toll trieben; der Delfin hätte an Basel 50 die Forderung gestelit, sich an die Krone von Frankreich zu slahen, dann wolle er ihnen alle Freiheiten bestätigen und noch mchr dazu geben. donne tûon si doz nicht, so muß ez doch sin, [wie er gezagt habe] ; als diß schrift geseczt was, sei des Adressaten Brief gekommen ; daraufhin hatten die Hangenor, der wieder gen Ulm zur Mahnung ausgefertigt sei, befohlen, von des gewalez wegen bi den stetten davon ze râtschlagen und euch und die andern empotten der stett mainung in dem ze underrichten. 15 Der Brief schließt mit Bemerkungen über Verhandlungen [Arguns] mit etlichen vom Adel betr. deren Anwerbung (Augsburg Missivbuch V° fol. 96 €b nr. 341 conc. chart.). 15 3) Sopt. 16 276. Mittelrheintscher Städtctag in Worms am 24. Sept.: Sclbsthilfe der Städte und Unterstützung des Pfalzgrafen gegen die Armagnaken. M444 September 18 — 24. [I] Der Gedanke einer Besprechung der rhein. Stadte ging von Worms aus, dessen Bürgermeister 50 und Rot am 18. Sept. (sezta post exaltacionis crucis 44) an dicselben von Frankfurt schrieben: Wir vernehmen täglich vil erschrockenlichere meren von dem fremden Volke aus Franckenriche, das da oben im Elsas liegt, und können nicht wissen, uus sis vorhaben. Wir glauben, daß das auch euch zu dickerm male vorkommen sei, und es wollte uns geraten dünken, daß wir drei Städte Meynez Wormß und Spire und thr uns beieinander fügen, davon zu ratschlagen und uns zu unterreden, wie wir uns Sept. 18 55 1 Vgl. Stilck 3. 2 Nicht überliejert?
Strana 588
588 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Sept.23,24 darin halten sollen. Wir bitten euch deshalb, exere Ratsfreunde zu uns zu schicken, s0 daß sie uf mit- woch nach sant Matheus tage -- zu nacht an der herberge sind und am dornstag mil unsern und der andern Städte Freunden iher solche Sachen sitzen und ratschlagen, was une allen not tut. Wir haber an die von Meintz und Spire ouch geschrieben (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482s fol. 84 or. chart.; Reg. Willeker S. 16). 12] Diesem Schreiben folgte am 19. Sept. (sabb. post exaltac. s. crucis d44) noch ein zweites von Worms an Frankfurt: Heute ist der veste Diethere Kemmerer von des Pfalzgrafen wegen mit eivem Glaubsbrief vor uns in unsern sitzenden rate gekommen und hat erzähit von des fremden Volks wegen von Franckerich, wie der Pfalzgraf mit Hilfe und Rat anderer Fürsten Herren und Städte dem Volk Widerstand leisten wolle, und begehrte, ihm mitzuteilen, mit wieviel reisiges und fußgenden volks 10 wir dem Pjalzgrajen helfen wollen, da der Pfalzgraf an euch und andere Stadte das gleiche geworben habe. Nun haben wir euch und denen von Meintze und Spire solcher Sachen wegen nohste geschrieben, ihr möchtet evere Freunde zu uns senden, um über die Sachen zu reden und zu ratschlagen, was wir tun sollen. Wir bitten euch, sollten solicher sachen halb uch oiniche schriefte nder hotschaften vom Pfalzgrafen gescheber sein und sollet ihr euch darüber unterredet haben, so laßt uns eure Ansichd mit 15 diesem Boten schriftlich wissen oder, falls thr euch noch nicht unterredet habt, weist eure Ratsboten, die Sept. 23 ihr uf mitwoch zu une schicken werdet, enisprechend an (Ebenda fol. 88 or. chart.; Wüleker S. 17). Sep. 19 Sept. 29 [3] Frankfurt war trotzdem auf der Tagung nicht vertreten; den Grund dafür gibt sein Schreiben Sept. 21 an Worms vom 21. Sept. (in die s. Mathei apostoli 44) bekannt: Als thr uns von des fremden Volkes wegen Sept. 23 geschrieben habt, unsere Freunde of mitwoch nestkompt zu euch zu senden, und auch von anmudunge wegen des Pfalzgrafen, lassen wir euch wissen, daß uns von anderer anligender sache und auch kurze wegen der zijt nit gelegen ist, uncere Freunde am genaonten Mittwch zte cuch zi senden. Nun hat Mencze uns geschrieben, unsere Freunde of sant Michels tag bei ihnen in Mencze zu haben, und hat dabei berührt, daß es euch und Spijer in derselben Weise geschrieben habe, eure Freunde of denselben tag au ihnen zu sender, was ihr, meinen wir, auch tun werdet. Wir wollen unsere Freunde dorthin senden, doselbs ul3 solichen und auch der von Mencze sachen im besten zu reden (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 104 conc. chart., Reg. Wülcker S. 17). 20 25 [4] Die Besprechung unter den Ratsboten der 3 Städle Mainz, Worms und Spaier zeitigte als ein- ziges überliefertes Ergebnis den nachstehenden Briof der gen. Ratsboten an die in Niirnberg versammel- ten Ratsfreunde der Frei- und Reichsstadte: B0 Wir sin uf hute datum von der drier stetde Meintze Wormße und Spire bi ein gewest und uns unterretde von des fromden volks wegen, so iztund in dem Elsaße lit, und auch betrahtet, nachdem und sic sich von tage zu tage ie nâher und ie me den Rijne herabe fugent und sterkent, wand die konige von Franckenrijche, von Engelant und von Sieilien mit großer mahte ine zu hilfe kommen wollent und nahe bi uns dorch daz Westenrich herußziehent, 35 als wir tegelichs vernemmen, daz dadorch die stetde am Rijne nit allein, sunder alle andere frie und richestetde in Dutschen landen von dem heiligen riche getrungen und auch das riche dadorch swerlichen gekrenket mohtent werden und vast erschrockeliche meren zu horen werent, wo das darzu kommen und koin widderstant gescheen solt. und wolten nit laßen, sunder uwere guten frundeschaften das auch also in dem besten als unsern besundern guten 40 frunden verschriben und verkunden, darnach mogen wissen zu rihten. wand nû die obge- nanten dri stetde in disen leufen dem allerdurchluhtigsten fursten unserm allergnedigsten und liebsten herren dem Romischen konige entlegen sint und nit wissen konnent, waz siner koniglichen gnaden und anderer fursten und herren meinunge und vornemmen si in disen sachen, sich darnach wissen zu rihten, herumb so bitden wir uwere fursihtige wißheit dinst- 45 lichen mit allem fliße, hettent ir an dem egenanten unserm allergnedigsten herren dem konige oder andern furstena und herren uscit gelernet und erfaren oder noch erfaren wurdent und under uch selbs underretde und geratslaget, waz uwern und unsern guten frunden gemeinen frien und richsstetden nach aller notdurft und im besten in disen loufen vorzunemmende und zu dunde si und besunder, wie sich die von Basel und Schaffhusen in solichen sachen, soferre 50 ir das vernommen hant, halten wollent, uns daz mit uwerm guton und tugentlichem rade eigentlichen und unverzogelichen verschriben wissen zu laßen bi disem unserm botden, darnach mogen gerihten. daz wollen wir umb uwere guten fruntschaft mit willen alle zid Sept. 24 a) sm., vorl. nisten
588 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Sept.23,24 darin halten sollen. Wir bitten euch deshalb, exere Ratsfreunde zu uns zu schicken, s0 daß sie uf mit- woch nach sant Matheus tage -- zu nacht an der herberge sind und am dornstag mil unsern und der andern Städte Freunden iher solche Sachen sitzen und ratschlagen, was une allen not tut. Wir haber an die von Meintz und Spire ouch geschrieben (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482s fol. 84 or. chart.; Reg. Willeker S. 16). 12] Diesem Schreiben folgte am 19. Sept. (sabb. post exaltac. s. crucis d44) noch ein zweites von Worms an Frankfurt: Heute ist der veste Diethere Kemmerer von des Pfalzgrafen wegen mit eivem Glaubsbrief vor uns in unsern sitzenden rate gekommen und hat erzähit von des fremden Volks wegen von Franckerich, wie der Pfalzgraf mit Hilfe und Rat anderer Fürsten Herren und Städte dem Volk Widerstand leisten wolle, und begehrte, ihm mitzuteilen, mit wieviel reisiges und fußgenden volks 10 wir dem Pjalzgrajen helfen wollen, da der Pfalzgraf an euch und andere Stadte das gleiche geworben habe. Nun haben wir euch und denen von Meintze und Spire solcher Sachen wegen nohste geschrieben, ihr möchtet evere Freunde zu uns senden, um über die Sachen zu reden und zu ratschlagen, was wir tun sollen. Wir bitten euch, sollten solicher sachen halb uch oiniche schriefte nder hotschaften vom Pfalzgrafen gescheber sein und sollet ihr euch darüber unterredet haben, so laßt uns eure Ansichd mit 15 diesem Boten schriftlich wissen oder, falls thr euch noch nicht unterredet habt, weist eure Ratsboten, die Sept. 23 ihr uf mitwoch zu une schicken werdet, enisprechend an (Ebenda fol. 88 or. chart.; Wüleker S. 17). Sep. 19 Sept. 29 [3] Frankfurt war trotzdem auf der Tagung nicht vertreten; den Grund dafür gibt sein Schreiben Sept. 21 an Worms vom 21. Sept. (in die s. Mathei apostoli 44) bekannt: Als thr uns von des fremden Volkes wegen Sept. 23 geschrieben habt, unsere Freunde of mitwoch nestkompt zu euch zu senden, und auch von anmudunge wegen des Pfalzgrafen, lassen wir euch wissen, daß uns von anderer anligender sache und auch kurze wegen der zijt nit gelegen ist, uncere Freunde am genaonten Mittwch zte cuch zi senden. Nun hat Mencze uns geschrieben, unsere Freunde of sant Michels tag bei ihnen in Mencze zu haben, und hat dabei berührt, daß es euch und Spijer in derselben Weise geschrieben habe, eure Freunde of denselben tag au ihnen zu sender, was ihr, meinen wir, auch tun werdet. Wir wollen unsere Freunde dorthin senden, doselbs ul3 solichen und auch der von Mencze sachen im besten zu reden (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 104 conc. chart., Reg. Wülcker S. 17). 20 25 [4] Die Besprechung unter den Ratsboten der 3 Städle Mainz, Worms und Spaier zeitigte als ein- ziges überliefertes Ergebnis den nachstehenden Briof der gen. Ratsboten an die in Niirnberg versammel- ten Ratsfreunde der Frei- und Reichsstadte: B0 Wir sin uf hute datum von der drier stetde Meintze Wormße und Spire bi ein gewest und uns unterretde von des fromden volks wegen, so iztund in dem Elsaße lit, und auch betrahtet, nachdem und sic sich von tage zu tage ie nâher und ie me den Rijne herabe fugent und sterkent, wand die konige von Franckenrijche, von Engelant und von Sieilien mit großer mahte ine zu hilfe kommen wollent und nahe bi uns dorch daz Westenrich herußziehent, 35 als wir tegelichs vernemmen, daz dadorch die stetde am Rijne nit allein, sunder alle andere frie und richestetde in Dutschen landen von dem heiligen riche getrungen und auch das riche dadorch swerlichen gekrenket mohtent werden und vast erschrockeliche meren zu horen werent, wo das darzu kommen und koin widderstant gescheen solt. und wolten nit laßen, sunder uwere guten frundeschaften das auch also in dem besten als unsern besundern guten 40 frunden verschriben und verkunden, darnach mogen wissen zu rihten. wand nû die obge- nanten dri stetde in disen leufen dem allerdurchluhtigsten fursten unserm allergnedigsten und liebsten herren dem Romischen konige entlegen sint und nit wissen konnent, waz siner koniglichen gnaden und anderer fursten und herren meinunge und vornemmen si in disen sachen, sich darnach wissen zu rihten, herumb so bitden wir uwere fursihtige wißheit dinst- 45 lichen mit allem fliße, hettent ir an dem egenanten unserm allergnedigsten herren dem konige oder andern furstena und herren uscit gelernet und erfaren oder noch erfaren wurdent und under uch selbs underretde und geratslaget, waz uwern und unsern guten frunden gemeinen frien und richsstetden nach aller notdurft und im besten in disen loufen vorzunemmende und zu dunde si und besunder, wie sich die von Basel und Schaffhusen in solichen sachen, soferre 50 ir das vernommen hant, halten wollent, uns daz mit uwerm guton und tugentlichem rade eigentlichen und unverzogelichen verschriben wissen zu laßen bi disem unserm botden, darnach mogen gerihten. daz wollen wir umb uwere guten fruntschaft mit willen alle zid Sept. 24 a) sm., vorl. nisten
Strana 589
E. Städtetagungen nr. 276-278. 589 datum quinta post Mauricii martiris anno etc. 444 versiegelt mit min, Sept. zd gerne verdienen. Jacob Dauben genant Wachenheim von Wormß, ingesiegel von unserer aller wegen. (Nürnberg Staats. u. Verw.-Angeleg. S.IL. 101 nr. 5 fol. 71 or. chart.) 5 277. Tagung van Vertretern der mittelrheinischen Städte za Mainz: Beratungen über den Anschlag der Städte wider die Armagnaken. 1444 September 29. 10 Uber den an Michaclis zu Mainz angesetzten Tag scheint nichts weiter überliefert, als was sich Sept. 29 aus der Frankfurter Korrespondenz ergibt. Danach mußte Frankfurt, wie sein in nr. 276, 3 wiederge- gebenes Schreiben vom 21. Sept. darlegt, den Besuch des Wormser Tages vom 24. Sept. mit Riicksicht auj die Beschickung der Mwinzer Tagung absagen; es heißt in dem Brief, daß auch Worms und Speier geladen worden seien. In einem zweiten Schreiben des Frankfurter Rates an seine beiden [in Mainz weilenden] Milschöffen und Ratgesellen, an Josten in Steinenhuse und Johann Strolnberg, vom 2. Okt. (fer, 6. post Michaclis arch. 1444) wird sodann ausgeführt: Uns hat der -.. Romische konig 0kt. 2 iczunt geschrieben umb etliche reisige, sinen koniglichen gnaden, unserm gnedigen herren dem palzgreven und andern unsern gnedigen herren den korfursten zu helfe wider das Franckerichse 15 folke, das in Dutsche lande gezogen ist und liget, und dabij etliche briefe mide tûn schicken einsteils steende an unsere besundere guton frunde Mentze Wormße und Spire. die wir uch hiebij senden begerende, das ir die der vorgeschrieben stede frunden, als die iczunt zu Mencze sin, andelagen wullet und auch dem rate zu Mencze iron briof, sich wissen zi richton ; wer' es aber, das der vorgeschrieben unserer guten fründe von Wormße und Spire frunde iczunt nit zu Moncze 20 weren, ine die von stonts schicken, auch, guten frunde, lassen wir uch wisson, das wir ange- slagen1 sin an 40 pherde und, als wir versteen, die von Mencze an 30 pherde, die von Wormße an 30 pherde und die von Spire auch an 40 pherde, die man von stont mit gutem geschucze uß- rusten sal, das die uf sant Gallen tag zu Straßpurg in der herberge sin, und wir versteen auch, Okt. 16 das man kurzlich einen grossen anslag und züg machen wulle, dem eleinen zuge von stont zu (Frankfurz Reichss. Nachtr. 1482° fol. 112 cr. chart.) 25 folgen wider das vorgeschrieben volke. 278. Beratungen der Schwäb. und Fränk. Städte am 2.-4. Okt. in Ulm: Festsetzung der von den Städten zu stellenden Hilfsmannschaften für den Reichskrieg mit Vorschrifien über deren Ausrüstung; Anberaumung einer neuen Ulmer Tagung auf den II. Okt. 1444 September 22 — Oktober 10 Ulm. Awf Grund cines Bcschlusses der in Nürnberg verzammelten städtischen Gesandten (nr. 213) setzte Ulm einen Stadtetag für den 2. Okt. an. Von den Aussckreiben hierfür sind zwat noch erhalten: [1] Das eine isl an die Bürger des Rats der Stadt Nüremberg gerichtet und ging unter dem 22. Sept. hinaus; es enthält noch einer Schilderung der von den Armagnaken verijbten Greuel: das alles uncristenlich und ummenschlich zû hörent ist. deßhalb uch davon nit not zû schribent tût denne 35 so vil, das alle fursten herren und stette billich gedachten, wie und wâmit sôlichem volk widerstand gegebon wurde, wan niemant waißt, an wem das ufhôren sin wurd. dartunb demn der frien und richsstette erbern râtzfrunde, die denn ietzo zů Nüremberg ligen, beratenlich und wißlich geratslagt, die stette zûsamen beruffen besloßen, och uns und andern stotton, dic donn sblich berüffungon der stette furnemen sullen, zů tûn verkundet hand, als ir an irem zedel daruber begriffen hierinne 40 versloßen2 wol vernemen werdent. und wan nû gemaine rede ist, das das vorgenant frêmde volk nu úber die frien und richsstette ziehen und beschadigen wôllen, darumb und von gemainer lande und des richs notdurft wegen die frien und richsstette billich a gedénken, wie und wamit sôlichem volk widerstand beschêh und wes sich die frien und richsstette darumbe zù ainander versehen sullen, und wan nu mit uns geschaffet ist, üwer und unser güten frunde die von Rogenspurg, uch Windsihen und Wißenburg und darzů die stette unser verainung umb die vorgemeldten sachen zů uns zu berûffen und ze manen, uns och von der stette ratzfrunden geschriben und verkundet ist, das wir die egenante beruffung und manung fürnemen, so wir iemer furderlichost und erste mogen, umb das, wie die sterto umb die obgemelten sachen abschaiden werden, das si das den andern stetten gen Worms und an andre ênde irer berüffung vorkunden mogen, dest stattlicher zû den 50 dingen zû tûn wißen; darumbe so bitten manen und ersüchen wir uch und ain ieglich vorgomeldt 45 30 a) B add. betatenlich, somie und ermeßten hinter gedenken. 1 Vgl. unsere nr. 214, b. 2 Dieser Zellel ist Forl. E unserer nr. 213.
E. Städtetagungen nr. 276-278. 589 datum quinta post Mauricii martiris anno etc. 444 versiegelt mit min, Sept. zd gerne verdienen. Jacob Dauben genant Wachenheim von Wormß, ingesiegel von unserer aller wegen. (Nürnberg Staats. u. Verw.-Angeleg. S.IL. 101 nr. 5 fol. 71 or. chart.) 5 277. Tagung van Vertretern der mittelrheinischen Städte za Mainz: Beratungen über den Anschlag der Städte wider die Armagnaken. 1444 September 29. 10 Uber den an Michaclis zu Mainz angesetzten Tag scheint nichts weiter überliefert, als was sich Sept. 29 aus der Frankfurter Korrespondenz ergibt. Danach mußte Frankfurt, wie sein in nr. 276, 3 wiederge- gebenes Schreiben vom 21. Sept. darlegt, den Besuch des Wormser Tages vom 24. Sept. mit Riicksicht auj die Beschickung der Mwinzer Tagung absagen; es heißt in dem Brief, daß auch Worms und Speier geladen worden seien. In einem zweiten Schreiben des Frankfurter Rates an seine beiden [in Mainz weilenden] Milschöffen und Ratgesellen, an Josten in Steinenhuse und Johann Strolnberg, vom 2. Okt. (fer, 6. post Michaclis arch. 1444) wird sodann ausgeführt: Uns hat der -.. Romische konig 0kt. 2 iczunt geschrieben umb etliche reisige, sinen koniglichen gnaden, unserm gnedigen herren dem palzgreven und andern unsern gnedigen herren den korfursten zu helfe wider das Franckerichse 15 folke, das in Dutsche lande gezogen ist und liget, und dabij etliche briefe mide tûn schicken einsteils steende an unsere besundere guton frunde Mentze Wormße und Spire. die wir uch hiebij senden begerende, das ir die der vorgeschrieben stede frunden, als die iczunt zu Mencze sin, andelagen wullet und auch dem rate zu Mencze iron briof, sich wissen zi richton ; wer' es aber, das der vorgeschrieben unserer guten fründe von Wormße und Spire frunde iczunt nit zu Moncze 20 weren, ine die von stonts schicken, auch, guten frunde, lassen wir uch wisson, das wir ange- slagen1 sin an 40 pherde und, als wir versteen, die von Mencze an 30 pherde, die von Wormße an 30 pherde und die von Spire auch an 40 pherde, die man von stont mit gutem geschucze uß- rusten sal, das die uf sant Gallen tag zu Straßpurg in der herberge sin, und wir versteen auch, Okt. 16 das man kurzlich einen grossen anslag und züg machen wulle, dem eleinen zuge von stont zu (Frankfurz Reichss. Nachtr. 1482° fol. 112 cr. chart.) 25 folgen wider das vorgeschrieben volke. 278. Beratungen der Schwäb. und Fränk. Städte am 2.-4. Okt. in Ulm: Festsetzung der von den Städten zu stellenden Hilfsmannschaften für den Reichskrieg mit Vorschrifien über deren Ausrüstung; Anberaumung einer neuen Ulmer Tagung auf den II. Okt. 1444 September 22 — Oktober 10 Ulm. Awf Grund cines Bcschlusses der in Nürnberg verzammelten städtischen Gesandten (nr. 213) setzte Ulm einen Stadtetag für den 2. Okt. an. Von den Aussckreiben hierfür sind zwat noch erhalten: [1] Das eine isl an die Bürger des Rats der Stadt Nüremberg gerichtet und ging unter dem 22. Sept. hinaus; es enthält noch einer Schilderung der von den Armagnaken verijbten Greuel: das alles uncristenlich und ummenschlich zû hörent ist. deßhalb uch davon nit not zû schribent tût denne 35 so vil, das alle fursten herren und stette billich gedachten, wie und wâmit sôlichem volk widerstand gegebon wurde, wan niemant waißt, an wem das ufhôren sin wurd. dartunb demn der frien und richsstette erbern râtzfrunde, die denn ietzo zů Nüremberg ligen, beratenlich und wißlich geratslagt, die stette zûsamen beruffen besloßen, och uns und andern stotton, dic donn sblich berüffungon der stette furnemen sullen, zů tûn verkundet hand, als ir an irem zedel daruber begriffen hierinne 40 versloßen2 wol vernemen werdent. und wan nû gemaine rede ist, das das vorgenant frêmde volk nu úber die frien und richsstette ziehen und beschadigen wôllen, darumb und von gemainer lande und des richs notdurft wegen die frien und richsstette billich a gedénken, wie und wamit sôlichem volk widerstand beschêh und wes sich die frien und richsstette darumbe zù ainander versehen sullen, und wan nu mit uns geschaffet ist, üwer und unser güten frunde die von Rogenspurg, uch Windsihen und Wißenburg und darzů die stette unser verainung umb die vorgemeldten sachen zů uns zu berûffen und ze manen, uns och von der stette ratzfrunden geschriben und verkundet ist, das wir die egenante beruffung und manung fürnemen, so wir iemer furderlichost und erste mogen, umb das, wie die sterto umb die obgemelten sachen abschaiden werden, das si das den andern stetten gen Worms und an andre ênde irer berüffung vorkunden mogen, dest stattlicher zû den 50 dingen zû tûn wißen; darumbe so bitten manen und ersüchen wir uch und ain ieglich vorgomeldt 45 30 a) B add. betatenlich, somie und ermeßten hinter gedenken. 1 Vgl. unsere nr. 214, b. 2 Dieser Zellel ist Forl. E unserer nr. 213.
Strana 590
590 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 1 Sept. 23 statt, wie wir uch denn darumb billich bitten manen und ersüchen sûllen konnen und mogen das ir nit laßent, ir sitzent in úwern reten berätenlich úber die obgerurten sachen, wißlich zů ermêßen und zû gedenken, was den frien und richsstetten darinne furzůnement, zů tund und zů lißent si, und sendent denn darumb uwer erbern wisen bottschaft uwers ratz úwer mainung mit vollem gewalte wol underricht zů uns hor gon Ulme uf don doncrstng nach sant Michels des hailigen erzengels tag zunechste zù nacht hie zů Ulme ze sin, und empfelhent derselben uwer bottschaft, Okt. 2 enmornens an dem fritage mitsampt anderr stette ratzfrunden úber die sachen zû sitzen, bis die nach nutz und notdurft der stette und des lands ußgericht werden. Bitte, darin nicht säumig zu Sept. 22 sein. geben uf zinfstage sant Mauricius tag 44. [Auf einem Zettel:] Wir habent disem botten gelonet, im nemlich vier guldin geben (Nürnberg Staats- und Verwalt.-Angeleg. S. 1 L. 101 10 nr. 5 fol. 37 or. chart., dazu fol. 38 ced. chart.). [2] Die andere Einladung Ulme an seine Frounde von Närdlingen, die erst am folgenden Tage geschrieben wurde, stimmt zunächst fast wörttich mit jener an Nürnberg überein (his zu den Worten versehen sullen, oben S. 589 Z.44); von da ab wird nuch einer Bitteum Vorberatung und Absendung einer bevollmachtigten Botschaft fortgefahren: so hat uns denne unser gnediger herre herzog Ludwig êrztruch- 15 saß etc. ufder stette werbung vondesfremden volks wegen ainen tag gesetzt uf dentage,alsdismanung gesetzt ist. denselben tag wir och sinen furstliehen gnâden, sin erber bottschaft her gen Ulme zû sunden und das wir uf die zite unser frunde die stetto unser verainung zü uns her gen Ulme manen wôllen, zůgeschriben haben, als ir denn in der abschriftl desselben sins briefs hierinne wol vernemen werdent, und sonder das or bogert, das die stette unser verainung ir rutzfrunde mit machte her- 20 sendent. och die lôff des fremden volks ungetruwe sind; sonder das man seit, daz das uber uns stette gan sulle, darumb wir stette billich gedenken, wie wir uns durch herren und stette hilf da- wider setzen, dem widerstand zu tun, damit land und lúte beschirmet werden. darumb so lißent nit, ir sitzent in uwern rêten berätenlich uber die sachen, wißlich zu ermêßen und zů gedenken, was uns stetten darinne furzûnemen zû tûn und zû laßent si. denn nachdem und die stette unser 25 verainung uf dis zite ir erbern râtzbottschaft von der obgenanten sach wegen bi unserm gnedigen herren marggraf Jacoben von Baden und derselben bottschaft des egenanten unsers herren herzog Ludwigen gesetzten tag verkundet haben, so versehen wir uns, das baid herren ir bottschaft daruf her schiken und baide herren sich mit hilf der stette wider das fremd volk setzen und darzů tün werden, als sich geburen wirdt. darumb so wollent uwer bottschaft uwer mainung mit vollem so gewalte wol underrichten ußvertigen, baider egenanter herren bottschaft und och der stette ratz- frunde umb die genanten sachen zû verhoren und die ding nach gelegenheit der sachen on alles widerhindorsichbringen ußzûrichten helfen, als sich denn gebüren wirdt; denn die sachen nit baite haben wollen. item so hât denn unser herre der künig zu Nüremberg an der stette râtz- frunde und unser gnediger herre herzog Albrecht von Osterrich mit sinem gewalte und gewaltzbrif 2 hie zu Ulme an uns ervordert, unserm herren dem kûnig hilf wider die aidgenoßen zû helfen und zů tûn, och daruf einen verbietbrif" hêren laßon, den aidgenoßen kein hilf zû tûn noch in dehain coste noch nichtzit ander zůfüren noch zûgân laussen; und wer das uberfüre oder daran begriffen wurd, das man zü den griffen und si on allen frevel ufhalten und bekumbern mag, bij verliestung der stette frijhaiten und vil andern penen, als uwer bottschaft zů dirre manung wol vernemen wirdt. 40 Beratel darum über diese Sachen, was uns stetten darumb zû antwurtent zû tun und zû laßent si, und fertigt eure bevollmächtigte und wohlunterrichtete Botschaft [hierher] ab. Im weiteren setzi Ulm. dann auf die Tagesordnung die Beantwortung einer Aufforderung des Könige zur Unterstinzung Hzg. Heinrichs von Baiern bet einer Strajexpedition gegen den Herren von Haideck; darüber müsse besonders eingehend beraten werden, weil gemaine rede sei, daß dis Städte den adel vertriben wôllen. 45 Dann werden nicht näher bezeichnete städtische Angelegenheiten“ zur Beratung gestellt. Endlich Ě 35 1 Unsere nr. 250, a. 2 Ein solches Schreiben Hag. Albrechts scheint nicht überliefert. 3 Wohl unsere nr. 209, c. 4 Am 20. Sept. 114d (uf s. Mathis aubond) hatte Ulm an Nördlingen geschrieben: Ihr habt vielleicht von euren Ratsfreunden, die zur Mah- nung und sonst hier zu Ulm gewesen sind, ver- nommen, wie die von Uberlingen und etliche andere Städte ihrer Schulden, die in von der stette rechnungen und anzalen ußligen, nicht länger geraten noch ußligen und der ie ane lenger verziehen bezalt sin wollen; sie ersuchen und ermahnen uns denn ernstlich darum. Des- halb senden wir euch einen Rechenzettel der Schulden, die ihr un der Stadte anzalen und rechnungen ouch uns und unserm sturemaister schuldig belibent, hierin verachlossen [fehlt a.a.0.]; und bitten und mahnen euch, eure Rats- botschaft, die ihr zu dirre manung senden werdet, denselben Rechenzettel wider zû geben, mit ir her zu füren und zu empfehlen, dieselben 55. Schulden daran bogriffen an ain summe ab- zurechnen und in zuschriben lassen, damit auch uns und unserm stúrmaister die Sachen richtig und an eine Summe gemacht werden; und gebt 50
590 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 1 Sept. 23 statt, wie wir uch denn darumb billich bitten manen und ersüchen sûllen konnen und mogen das ir nit laßent, ir sitzent in úwern reten berätenlich úber die obgerurten sachen, wißlich zů ermêßen und zû gedenken, was den frien und richsstetten darinne furzůnement, zů tund und zů lißent si, und sendent denn darumb uwer erbern wisen bottschaft uwers ratz úwer mainung mit vollem gewalte wol underricht zů uns hor gon Ulme uf don doncrstng nach sant Michels des hailigen erzengels tag zunechste zù nacht hie zů Ulme ze sin, und empfelhent derselben uwer bottschaft, Okt. 2 enmornens an dem fritage mitsampt anderr stette ratzfrunden úber die sachen zû sitzen, bis die nach nutz und notdurft der stette und des lands ußgericht werden. Bitte, darin nicht säumig zu Sept. 22 sein. geben uf zinfstage sant Mauricius tag 44. [Auf einem Zettel:] Wir habent disem botten gelonet, im nemlich vier guldin geben (Nürnberg Staats- und Verwalt.-Angeleg. S. 1 L. 101 10 nr. 5 fol. 37 or. chart., dazu fol. 38 ced. chart.). [2] Die andere Einladung Ulme an seine Frounde von Närdlingen, die erst am folgenden Tage geschrieben wurde, stimmt zunächst fast wörttich mit jener an Nürnberg überein (his zu den Worten versehen sullen, oben S. 589 Z.44); von da ab wird nuch einer Bitteum Vorberatung und Absendung einer bevollmachtigten Botschaft fortgefahren: so hat uns denne unser gnediger herre herzog Ludwig êrztruch- 15 saß etc. ufder stette werbung vondesfremden volks wegen ainen tag gesetzt uf dentage,alsdismanung gesetzt ist. denselben tag wir och sinen furstliehen gnâden, sin erber bottschaft her gen Ulme zû sunden und das wir uf die zite unser frunde die stetto unser verainung zü uns her gen Ulme manen wôllen, zůgeschriben haben, als ir denn in der abschriftl desselben sins briefs hierinne wol vernemen werdent, und sonder das or bogert, das die stette unser verainung ir rutzfrunde mit machte her- 20 sendent. och die lôff des fremden volks ungetruwe sind; sonder das man seit, daz das uber uns stette gan sulle, darumb wir stette billich gedenken, wie wir uns durch herren und stette hilf da- wider setzen, dem widerstand zu tun, damit land und lúte beschirmet werden. darumb so lißent nit, ir sitzent in uwern rêten berätenlich uber die sachen, wißlich zu ermêßen und zů gedenken, was uns stetten darinne furzûnemen zû tûn und zû laßent si. denn nachdem und die stette unser 25 verainung uf dis zite ir erbern râtzbottschaft von der obgenanten sach wegen bi unserm gnedigen herren marggraf Jacoben von Baden und derselben bottschaft des egenanten unsers herren herzog Ludwigen gesetzten tag verkundet haben, so versehen wir uns, das baid herren ir bottschaft daruf her schiken und baide herren sich mit hilf der stette wider das fremd volk setzen und darzů tün werden, als sich geburen wirdt. darumb so wollent uwer bottschaft uwer mainung mit vollem so gewalte wol underrichten ußvertigen, baider egenanter herren bottschaft und och der stette ratz- frunde umb die genanten sachen zû verhoren und die ding nach gelegenheit der sachen on alles widerhindorsichbringen ußzûrichten helfen, als sich denn gebüren wirdt; denn die sachen nit baite haben wollen. item so hât denn unser herre der künig zu Nüremberg an der stette râtz- frunde und unser gnediger herre herzog Albrecht von Osterrich mit sinem gewalte und gewaltzbrif 2 hie zu Ulme an uns ervordert, unserm herren dem kûnig hilf wider die aidgenoßen zû helfen und zů tûn, och daruf einen verbietbrif" hêren laßon, den aidgenoßen kein hilf zû tûn noch in dehain coste noch nichtzit ander zůfüren noch zûgân laussen; und wer das uberfüre oder daran begriffen wurd, das man zü den griffen und si on allen frevel ufhalten und bekumbern mag, bij verliestung der stette frijhaiten und vil andern penen, als uwer bottschaft zů dirre manung wol vernemen wirdt. 40 Beratel darum über diese Sachen, was uns stetten darumb zû antwurtent zû tun und zû laßent si, und fertigt eure bevollmächtigte und wohlunterrichtete Botschaft [hierher] ab. Im weiteren setzi Ulm. dann auf die Tagesordnung die Beantwortung einer Aufforderung des Könige zur Unterstinzung Hzg. Heinrichs von Baiern bet einer Strajexpedition gegen den Herren von Haideck; darüber müsse besonders eingehend beraten werden, weil gemaine rede sei, daß dis Städte den adel vertriben wôllen. 45 Dann werden nicht näher bezeichnete städtische Angelegenheiten“ zur Beratung gestellt. Endlich Ě 35 1 Unsere nr. 250, a. 2 Ein solches Schreiben Hag. Albrechts scheint nicht überliefert. 3 Wohl unsere nr. 209, c. 4 Am 20. Sept. 114d (uf s. Mathis aubond) hatte Ulm an Nördlingen geschrieben: Ihr habt vielleicht von euren Ratsfreunden, die zur Mah- nung und sonst hier zu Ulm gewesen sind, ver- nommen, wie die von Uberlingen und etliche andere Städte ihrer Schulden, die in von der stette rechnungen und anzalen ußligen, nicht länger geraten noch ußligen und der ie ane lenger verziehen bezalt sin wollen; sie ersuchen und ermahnen uns denn ernstlich darum. Des- halb senden wir euch einen Rechenzettel der Schulden, die ihr un der Stadte anzalen und rechnungen ouch uns und unserm sturemaister schuldig belibent, hierin verachlossen [fehlt a.a.0.]; und bitten und mahnen euch, eure Rats- botschaft, die ihr zu dirre manung senden werdet, denselben Rechenzettel wider zû geben, mit ir her zu füren und zu empfehlen, dieselben 55. Schulden daran bogriffen an ain summe ab- zurechnen und in zuschriben lassen, damit auch uns und unserm stúrmaister die Sachen richtig und an eine Summe gemacht werden; und gebt 50
Strana 591
E. Städtetagungen nr. 278. 591 fordert Ulm Nördlingen auf, seine Ratsbotschaft mit Vollmacht uf donerstage nach sant Michels Okl. 1 des hailigen erzengels tage nach Ulme zu schicken (mit den gleichen Worten wie oben] geben uf (Nördlingen Städtebunds-Akten 1444 nr. 13, früher nr. 215, Sept. 23 mittwoch nach Mathei anno 44 or. chart.). [3] Als weitere Porakten sum Tage dirfen verschiedene Berichte aus den gefährdeten Gebicten gelten, die damals bei den Bundesstadten einliefen: ein Schreiben Straßburgs vom 22. Sept. (Nord- lingen Missiv. 42 nr. 140 or. memb.). zwei Berichte Rottweils an Ulm vom 23. und 24. Sept. und ein Brief Schaffhausens an Rottweil vom 24. Sept., die Ainkürn aämtlich am 28. Sept. in Abschrift an Nördlingen weitergob (Ebenda nr. 31 u. 32 copp. chart. J. Sie alle enthalten Schilderungen über die 10 Kriegslage, die aber außer dem Hilfegesuch Schaffhausens nichts wesentlich Neues bringen. 5 15 25 30 [4] Nördlingen erhielt dazu einige Tags nach der Ulmer Einladung auch einen Bericht von seinem [noch in Ulm woilenden JGesandten Hane Ainkurn: ich lawss ewch wissen, daz uns all tag toglichon mangerlai anlangt von dem fromden wolk, wie sie sich so unbillichor unredlicher sachen understand, daz der almechtige got mit sinen genaden wend. sie hon dem bischof von Kostnecz fur ain stettlin gerent, un sind die men all in daz stettlin gekûmen, die darain gehôren, un frawen un kaind an in arbit hie ussen beliben, da hon sie die frawen un kaind hie weggefurt alsamen, daz stettlin haist Newkeyrcht etc. auch hon sie den von Strausburg am samstag vor sant Matheus tag bi 1200 haupt wichs mit ainem clainen zůg genômen etc. lieben herren, unser un auch der ander stett schüczen, die mit den unser heruf zugen sind, werden zů Schaffhussen ligen. da haben wir sie hain geordnent 20 un der Bessmerlin furt in iren harnasch bis gen Büchôren, auch ander sach halb schik ich ewch abgeschriff1, daran ir wol merken werden etc. auch wissen, die anderen botten un auch ich werren gerren haim geritten bis uf die manung, so wôllen die ven Ulm nit, daz wir hain ritten. darum welt ich gar gerren ewr manung wissen, waz ich ton solt, nit men wais ich ewch uf daz mal zů schriben. geben am fritage vor Michabelis 44 (Ebenda nr. 58 or. chart.]. [5] Uber seine Stellung zur Einladung Ulms schrieb Nürnberg an 26. Sept. an Windsheim und Weißenburg: nachdem und iczunt die lewft swer groß und sorgfellig sein und sich auch von tag zu tage ergern und cinreisson, huben sich des hoiligen reich frei- und reichstet cincr fruntlichen versampnung nach mhait diser eingeslossen zettoln miteinander vertragen. darumb uns dann iezunt ewer und unser gut frunde die von Ulm geschriben und uns tag uf donerstag nach sant Michels tag schirst gen Ulmo gescial haben, darzu wir auch also schicken wollen, und wiewol nů in der genant zetteln nemlich begriffen ist, das euch die von Ulme auch darumb beschreiben sullen, zweifeln wir doch, das villeicht icht vergesen darein gevallen sein mocht. wolten wir nicht lassen, euch sollichs gleichwol zu verkunden. wann wamit eto. datum sabbato ante Michaelis (Nürnberg Briefb. 17 fol. 110b-1113 cop. chart.; über der Abschrijt WindBheim, darunter : Desgleichen den von 35 Weissenburg). Sept. 18 Sept. 25 Okt. 1 Sapt, 2E 40 [6] Ulm bedankte sich am 27. Sept. (So. v. s. Michahels tage 41) in einem Schreiben an Straßburg Sept. 27 für dessen Nackrichten über die Armagnaken, besonders wie und in welcher moßen sie begehrt hatten, in ihre Stadt (Straßburg) zi kommen: Ulm bemerkt dazu, es halte nach den unchristlichen und un- billiehen Sachen, die jene begehen, och dehain gelaito haltont, ale Ulm vernimmt, für notwendig, da8 sic nirgends eingelassen werden; sondern es mülßten sich alle Herren und Stadte und alle erberkeit billich stattlich wider sie setzen und sich ir ufonthalten, his die Sachen zu bebrung kommen, was, wis Ulm hofft, mit Gottes Hilje bald geschehen werde; es bittet um weitere Nachrichten (Straßburg AA 189 fol. 54 or. chart.). [7] Inzwischen war in Ulm wieder ein Bericht nebst Ansrage Rottweils wegen der Hilfe- 45 forderung Hzg. Albrechts von Ösierreich, vom 26. Sept. datiert, eingetroffen: als unser gnadiger herre herzog Albrecht von Osterrich ote. uf gestorn zů frûcm imbis von unser statt gon Vilingen geritten ist, hat er vor sinem abschaiden nach uns geschickt und an uns begeret, daz wir hundert armbrost- und büchssenschûtzen an vierzehen tag schicken zů dem zige, der von dem Brißgow und von andern enden wider die Armenjâcken an die letzinen zů Waltzhût und an denselben enden geleit sind, die 50 inzenemen und zu versehen, daz daz fromd volk den wald nicht inneme und dadurch si hungersnott halb wider uber Rine rucken werden. also haben wir sinen gnaden die antwurt an unser râte verzogen und siner gnaden canzler und her Wilhalmen vom Stain daruf uf hut geantwurt, daz wir daz an unsor fründe die stette furderlich bringen wôllen. und nachdem wit úch och der sachen halb uf unser frunde der von Schaffhusen geschrifte uf donrstag ze nacht nochstvergangen geschriben haben, daz uns unsers Sept. 25 Sept. 26 Sept. 2d 55 besonders eurer Botschaft dieselbe Summe Gulden, die ihr mit Rechnung schuldig werdet, mit, und zumr ohne Säumen, domit die Städte, denen solche Schulden zugehoren, davon ußgericht und bezahlt werden (Nordlingen Akten d. Schwäb. Städtebunds 1444 nr. 25 or. chart.). 1 Nicht mehr erhalten.
E. Städtetagungen nr. 278. 591 fordert Ulm Nördlingen auf, seine Ratsbotschaft mit Vollmacht uf donerstage nach sant Michels Okl. 1 des hailigen erzengels tage nach Ulme zu schicken (mit den gleichen Worten wie oben] geben uf (Nördlingen Städtebunds-Akten 1444 nr. 13, früher nr. 215, Sept. 23 mittwoch nach Mathei anno 44 or. chart.). [3] Als weitere Porakten sum Tage dirfen verschiedene Berichte aus den gefährdeten Gebicten gelten, die damals bei den Bundesstadten einliefen: ein Schreiben Straßburgs vom 22. Sept. (Nord- lingen Missiv. 42 nr. 140 or. memb.). zwei Berichte Rottweils an Ulm vom 23. und 24. Sept. und ein Brief Schaffhausens an Rottweil vom 24. Sept., die Ainkürn aämtlich am 28. Sept. in Abschrift an Nördlingen weitergob (Ebenda nr. 31 u. 32 copp. chart. J. Sie alle enthalten Schilderungen über die 10 Kriegslage, die aber außer dem Hilfegesuch Schaffhausens nichts wesentlich Neues bringen. 5 15 25 30 [4] Nördlingen erhielt dazu einige Tags nach der Ulmer Einladung auch einen Bericht von seinem [noch in Ulm woilenden JGesandten Hane Ainkurn: ich lawss ewch wissen, daz uns all tag toglichon mangerlai anlangt von dem fromden wolk, wie sie sich so unbillichor unredlicher sachen understand, daz der almechtige got mit sinen genaden wend. sie hon dem bischof von Kostnecz fur ain stettlin gerent, un sind die men all in daz stettlin gekûmen, die darain gehôren, un frawen un kaind an in arbit hie ussen beliben, da hon sie die frawen un kaind hie weggefurt alsamen, daz stettlin haist Newkeyrcht etc. auch hon sie den von Strausburg am samstag vor sant Matheus tag bi 1200 haupt wichs mit ainem clainen zůg genômen etc. lieben herren, unser un auch der ander stett schüczen, die mit den unser heruf zugen sind, werden zů Schaffhussen ligen. da haben wir sie hain geordnent 20 un der Bessmerlin furt in iren harnasch bis gen Büchôren, auch ander sach halb schik ich ewch abgeschriff1, daran ir wol merken werden etc. auch wissen, die anderen botten un auch ich werren gerren haim geritten bis uf die manung, so wôllen die ven Ulm nit, daz wir hain ritten. darum welt ich gar gerren ewr manung wissen, waz ich ton solt, nit men wais ich ewch uf daz mal zů schriben. geben am fritage vor Michabelis 44 (Ebenda nr. 58 or. chart.]. [5] Uber seine Stellung zur Einladung Ulms schrieb Nürnberg an 26. Sept. an Windsheim und Weißenburg: nachdem und iczunt die lewft swer groß und sorgfellig sein und sich auch von tag zu tage ergern und cinreisson, huben sich des hoiligen reich frei- und reichstet cincr fruntlichen versampnung nach mhait diser eingeslossen zettoln miteinander vertragen. darumb uns dann iezunt ewer und unser gut frunde die von Ulm geschriben und uns tag uf donerstag nach sant Michels tag schirst gen Ulmo gescial haben, darzu wir auch also schicken wollen, und wiewol nů in der genant zetteln nemlich begriffen ist, das euch die von Ulme auch darumb beschreiben sullen, zweifeln wir doch, das villeicht icht vergesen darein gevallen sein mocht. wolten wir nicht lassen, euch sollichs gleichwol zu verkunden. wann wamit eto. datum sabbato ante Michaelis (Nürnberg Briefb. 17 fol. 110b-1113 cop. chart.; über der Abschrijt WindBheim, darunter : Desgleichen den von 35 Weissenburg). Sept. 18 Sept. 25 Okt. 1 Sapt, 2E 40 [6] Ulm bedankte sich am 27. Sept. (So. v. s. Michahels tage 41) in einem Schreiben an Straßburg Sept. 27 für dessen Nackrichten über die Armagnaken, besonders wie und in welcher moßen sie begehrt hatten, in ihre Stadt (Straßburg) zi kommen: Ulm bemerkt dazu, es halte nach den unchristlichen und un- billiehen Sachen, die jene begehen, och dehain gelaito haltont, ale Ulm vernimmt, für notwendig, da8 sic nirgends eingelassen werden; sondern es mülßten sich alle Herren und Stadte und alle erberkeit billich stattlich wider sie setzen und sich ir ufonthalten, his die Sachen zu bebrung kommen, was, wis Ulm hofft, mit Gottes Hilje bald geschehen werde; es bittet um weitere Nachrichten (Straßburg AA 189 fol. 54 or. chart.). [7] Inzwischen war in Ulm wieder ein Bericht nebst Ansrage Rottweils wegen der Hilfe- 45 forderung Hzg. Albrechts von Ösierreich, vom 26. Sept. datiert, eingetroffen: als unser gnadiger herre herzog Albrecht von Osterrich ote. uf gestorn zů frûcm imbis von unser statt gon Vilingen geritten ist, hat er vor sinem abschaiden nach uns geschickt und an uns begeret, daz wir hundert armbrost- und büchssenschûtzen an vierzehen tag schicken zů dem zige, der von dem Brißgow und von andern enden wider die Armenjâcken an die letzinen zů Waltzhût und an denselben enden geleit sind, die 50 inzenemen und zu versehen, daz daz fromd volk den wald nicht inneme und dadurch si hungersnott halb wider uber Rine rucken werden. also haben wir sinen gnaden die antwurt an unser râte verzogen und siner gnaden canzler und her Wilhalmen vom Stain daruf uf hut geantwurt, daz wir daz an unsor fründe die stette furderlich bringen wôllen. und nachdem wit úch och der sachen halb uf unser frunde der von Schaffhusen geschrifte uf donrstag ze nacht nochstvergangen geschriben haben, daz uns unsers Sept. 25 Sept. 26 Sept. 2d 55 besonders eurer Botschaft dieselbe Summe Gulden, die ihr mit Rechnung schuldig werdet, mit, und zumr ohne Säumen, domit die Städte, denen solche Schulden zugehoren, davon ußgericht und bezahlt werden (Nordlingen Akten d. Schwäb. Städtebunds 1444 nr. 25 or. chart.). 1 Nicht mehr erhalten.
Strana 592
592 Roichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. tails gerauten sin beduchte, daz unser frúnde diostette ir ufgeleiten anzale 300 armbrost-undbûchssen- schútzen gen Schaffhusen geschiekt hetten, daz die furo an die ende, da der von Schaffhusen gesellen an der letzinen ligen, gefügt wurden. dasselb geviel uns noch hút bitag wol, daz furdorlich und ane alles verziehen ze tund. denn helfen wir darzů nicht und daz die Armenjacken die letzinen innemen, so ist der wald und daz Brißgow verloron, und damit so nemen si den Rine in, doch so setzen wir daz zû úwer und der stette ratzbotton, uf die die sachen gesetzet sind, wißhoil, darimue duz beste fur- zenemen, und ob ir ze rate wurden ze schicken, daz denn denselben empfolhen werde, sich niendert ze schlahen, denn zû der von Schaffhusen gesellen; und wenn die abzichen, daz si donn mit inen ouch alziehent. wer' es abor, duz ir die sach furo an die stette bringen wollen, so bitten wir úwer ersam fruntschaft mit ernste, uns ze wissen lassen in geschrift, ob der furste furo der sachen halb 10 antwûrt an uns odor furo hilf vordern wurd, wic und waz wir sinen gnaden antwurten und darinne Sept. 26 tun sullen, damit wir unsern frunden den stetten kainen bruch machen. Datum sabato ante Michabelis 44 (Nördlingen Miss. 42 nr. 29 cop. chart.). [8] Abschrift dieses und der bereits oben crwwähnten Briefe Rottweils und Schaffhausens vom 23. und 24. und das Schreiben Straßburgs vom 24. Sept. (unsere nr. 254, 4) übersandte Ainkürn 15 von Ulm ans am 28. Sept. an Bürgermeister und Rat zu Nördlingen und schrieb dazu: ich schik ewch abgeschrift etlicher stett uns geschriben, daran ir wol vernomen ir schriben, auch dez fromdes wolks fürnomen, wan uns teglichen magerlai anlangt etc. also haben wir geordinert Bernnhart Renwartten. der ist geritten gen Rapperzel un sol da etlich schüczen mit im nemen un die zů den anderen gen Schauffhugsen schaffen un mit den darzů holfen, die letzin an dom Schwarczwald helfen weren; doch ob ander umbsessen horren un ritter un knecht auch helfen wollen, wann wir verstand nit anders, dan daz die lawf iderman wôllen wider sin, got der fügs zu dem bosten, auch sind uns etlich geschrift1 kůmon von der stett bôtten zü Nêrenberg, versich ich mich, owch sie solichs auch geschriben oder wilicht durch dieselb bottschaft gesagt würd, also daz ich uf die zitt ewch nit men wais zû schriben, dann ich besârg, daz der Armieken sach in 25 kainer kûrz end haben mug, alz ich vorstan un von in selber hie zů Ulm verstanden hon. darumb mag ewr weishait in den sachen wol bedenchken, waz uns in dem nôttdarfig sie fürzunemen, nachdem und unser sach ain gestalt hatte. lieben herren, ich wer geren haim geritvon, so waz der von Ulm mainung, wir solten all hie beliben. nun wolt ich dan hâtt geritten sin; da sprachen der ander stett bôtten, alzbald ich hie wegritte, so wolten sie auch ritten, un bin in den besten beliben un 30 wart, wan ir mir schriben, wie ich mich halten sûlle; un bitt owch, ir schiken ain anderen heruſ, Sept. 28 so wil ich in anderen sâchen dez wilig sin. geben am mentag vor Michahelis archangeli 44 (Ebenda nr. 30 or. chart.). Sept. 23 5 20 Sept. 29 [9] Weitere Nachrichten von der Tagung biefert dann der Brief des Nürnberger Gesandten Hanns Koler an seine Stadt vom 30. Sept.: ich losß ewr weishait wisson, daz ioh wol hor gon Ulm kumen 35 pin an sant Michels tag, und als ich alhie zu Ulm vernim, so besorg ich, daz sich der tag, wo der noch wirt, vast verlengen wirt, und auf ein solchs zu einer fursorg so han ich alhie zu Ulm von dem Hans Reiter unserm wirt, genumen einhundert gulden reinisch von den achthundert gulden, die er ewr weishait schuldig ist, und han in dorumbe quittirt ; daz du ich ewr weishait im pesten zu wissen. auch, lieben herren, las 3 ich ewr weishait wissen, daz mein her herzog Albrecht zu Fillingen 40 leit und wartt meins herrn markgraff Albrechcz. und all3 ich vernim, so werden die hern gon Frey- burg im Preyskey zihen ; und wie sie die sach doselbst fürhant werden nemen, doz weisß ich nicht. dan gott geb, daz sie woll furhant genumen word. auch, lieben herren, lasß ich owr weishait wissen, daz die Swebissen stett auch ein pottschaff geordent haben zu den herren, und daz ist der Hangenor von Augspurg und Hainrich Krafft von Ulm. auch schrib ich ewr weishait gern von den lewfen. 45 so hör ich nich ander leuf, dan die ir selbs wol wist. nicht sunders iczund, dan auf datum dicz briffs Sept. 30 zihen wir dohin zu herzog Albrecht. domit pfleg unser gott. datum zu Ulm am mittwoch noch sant Michels tag anno ete. im 44 (Nürnberg Staats und Vorwalt. S. LL. 101 nr. 5 fol. 16 or. chart.) [10] Eine entscheidende Wendung in den Beratungen des Städtetages brachte wohl die Werbung von 2 pfalagrüfliehen Räten an die Schwäbischen Städte mit dom Ansuchen des Pfalegrafen om Hilfo 50 gegen das fremde Folk und um Gewährung einer Anleihe von 12000 Gl. (wiedergegeben in nr. 250, b). [II] Der Abschied des Tages, der am 3. Okt. beschlossen und aufgesetzt, dann aber noch mit sinigen Nachträgen verschen wurde, lautet: [a] Ain ieglich rauezbott waißt sinem rât wol zû sagen, wie der stett rauczfrunde uf unsers 55 herrn dez kúnigs und och dez pfalzgraven erztruchssassen etc. begerung, dem nachzekomen ernstlichen beschlossen geschafft und verlaussen hande, daz ain ieglichi statt von ieglichem 1 Vgl. unsere nr. 213 Forl. C.
592 Roichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. tails gerauten sin beduchte, daz unser frúnde diostette ir ufgeleiten anzale 300 armbrost-undbûchssen- schútzen gen Schaffhusen geschiekt hetten, daz die furo an die ende, da der von Schaffhusen gesellen an der letzinen ligen, gefügt wurden. dasselb geviel uns noch hút bitag wol, daz furdorlich und ane alles verziehen ze tund. denn helfen wir darzů nicht und daz die Armenjacken die letzinen innemen, so ist der wald und daz Brißgow verloron, und damit so nemen si den Rine in, doch so setzen wir daz zû úwer und der stette ratzbotton, uf die die sachen gesetzet sind, wißhoil, darimue duz beste fur- zenemen, und ob ir ze rate wurden ze schicken, daz denn denselben empfolhen werde, sich niendert ze schlahen, denn zû der von Schaffhusen gesellen; und wenn die abzichen, daz si donn mit inen ouch alziehent. wer' es abor, duz ir die sach furo an die stette bringen wollen, so bitten wir úwer ersam fruntschaft mit ernste, uns ze wissen lassen in geschrift, ob der furste furo der sachen halb 10 antwûrt an uns odor furo hilf vordern wurd, wic und waz wir sinen gnaden antwurten und darinne Sept. 26 tun sullen, damit wir unsern frunden den stetten kainen bruch machen. Datum sabato ante Michabelis 44 (Nördlingen Miss. 42 nr. 29 cop. chart.). [8] Abschrift dieses und der bereits oben crwwähnten Briefe Rottweils und Schaffhausens vom 23. und 24. und das Schreiben Straßburgs vom 24. Sept. (unsere nr. 254, 4) übersandte Ainkürn 15 von Ulm ans am 28. Sept. an Bürgermeister und Rat zu Nördlingen und schrieb dazu: ich schik ewch abgeschrift etlicher stett uns geschriben, daran ir wol vernomen ir schriben, auch dez fromdes wolks fürnomen, wan uns teglichen magerlai anlangt etc. also haben wir geordinert Bernnhart Renwartten. der ist geritten gen Rapperzel un sol da etlich schüczen mit im nemen un die zů den anderen gen Schauffhugsen schaffen un mit den darzů holfen, die letzin an dom Schwarczwald helfen weren; doch ob ander umbsessen horren un ritter un knecht auch helfen wollen, wann wir verstand nit anders, dan daz die lawf iderman wôllen wider sin, got der fügs zu dem bosten, auch sind uns etlich geschrift1 kůmon von der stett bôtten zü Nêrenberg, versich ich mich, owch sie solichs auch geschriben oder wilicht durch dieselb bottschaft gesagt würd, also daz ich uf die zitt ewch nit men wais zû schriben, dann ich besârg, daz der Armieken sach in 25 kainer kûrz end haben mug, alz ich vorstan un von in selber hie zů Ulm verstanden hon. darumb mag ewr weishait in den sachen wol bedenchken, waz uns in dem nôttdarfig sie fürzunemen, nachdem und unser sach ain gestalt hatte. lieben herren, ich wer geren haim geritvon, so waz der von Ulm mainung, wir solten all hie beliben. nun wolt ich dan hâtt geritten sin; da sprachen der ander stett bôtten, alzbald ich hie wegritte, so wolten sie auch ritten, un bin in den besten beliben un 30 wart, wan ir mir schriben, wie ich mich halten sûlle; un bitt owch, ir schiken ain anderen heruſ, Sept. 28 so wil ich in anderen sâchen dez wilig sin. geben am mentag vor Michahelis archangeli 44 (Ebenda nr. 30 or. chart.). Sept. 23 5 20 Sept. 29 [9] Weitere Nachrichten von der Tagung biefert dann der Brief des Nürnberger Gesandten Hanns Koler an seine Stadt vom 30. Sept.: ich losß ewr weishait wisson, daz ioh wol hor gon Ulm kumen 35 pin an sant Michels tag, und als ich alhie zu Ulm vernim, so besorg ich, daz sich der tag, wo der noch wirt, vast verlengen wirt, und auf ein solchs zu einer fursorg so han ich alhie zu Ulm von dem Hans Reiter unserm wirt, genumen einhundert gulden reinisch von den achthundert gulden, die er ewr weishait schuldig ist, und han in dorumbe quittirt ; daz du ich ewr weishait im pesten zu wissen. auch, lieben herren, las 3 ich ewr weishait wissen, daz mein her herzog Albrecht zu Fillingen 40 leit und wartt meins herrn markgraff Albrechcz. und all3 ich vernim, so werden die hern gon Frey- burg im Preyskey zihen ; und wie sie die sach doselbst fürhant werden nemen, doz weisß ich nicht. dan gott geb, daz sie woll furhant genumen word. auch, lieben herren, lasß ich owr weishait wissen, daz die Swebissen stett auch ein pottschaff geordent haben zu den herren, und daz ist der Hangenor von Augspurg und Hainrich Krafft von Ulm. auch schrib ich ewr weishait gern von den lewfen. 45 so hör ich nich ander leuf, dan die ir selbs wol wist. nicht sunders iczund, dan auf datum dicz briffs Sept. 30 zihen wir dohin zu herzog Albrecht. domit pfleg unser gott. datum zu Ulm am mittwoch noch sant Michels tag anno ete. im 44 (Nürnberg Staats und Vorwalt. S. LL. 101 nr. 5 fol. 16 or. chart.) [10] Eine entscheidende Wendung in den Beratungen des Städtetages brachte wohl die Werbung von 2 pfalagrüfliehen Räten an die Schwäbischen Städte mit dom Ansuchen des Pfalegrafen om Hilfo 50 gegen das fremde Folk und um Gewährung einer Anleihe von 12000 Gl. (wiedergegeben in nr. 250, b). [II] Der Abschied des Tages, der am 3. Okt. beschlossen und aufgesetzt, dann aber noch mit sinigen Nachträgen verschen wurde, lautet: [a] Ain ieglich rauezbott waißt sinem rât wol zû sagen, wie der stett rauczfrunde uf unsers 55 herrn dez kúnigs und och dez pfalzgraven erztruchssassen etc. begerung, dem nachzekomen ernstlichen beschlossen geschafft und verlaussen hande, daz ain ieglichi statt von ieglichem 1 Vgl. unsere nr. 213 Forl. C.
Strana 593
E. Städtetagungen nr. 278. 593 hundert, damit si in anzale siczet, 11 pfert guez wolgerústes und wolgerittens raisiges gezugs und darzů 11 wolgeruster halb búchssen- und halb armbrostschützen zů fussen uf den suntag Okt. 1s nach sant Gallen tag zunechst zů nacht zů Esßlingen haben und daran bi aller gehorsamkait und binichten nicht kain verziehen noch sumnuß haben sol in kainon weg, und also gepúret úch von Nürdlingen zû iuwer obgenanten anzale uf den egenaxten tage zu Esßlingen zû haben 33 wolgeruster raisiger pfert und darzu úber die fúnfzehen búchssen- und armbrostschútzen, die ir vor ußgeschiekt hande und die zû dem egenanten anschlag och komen sullen, nach ach- zehen búchssen- und armbrostschúczen. [b] Esa sol och ain ieglich statt ir raisig mit ainem houptman und die fuß knecht och mit ainom hoptman und darzů mit wâgen och mit zerung, daz si in dem velde beliben mugen, nach nôtturft versehen, sunder den egenanten houpt- lüten empfelhent, wen in die stett zü rechten obrosten houptlúten geben werden, daz si den als obrosten houptlúten gehorsam sien, und ob der egenanten houptlût, die denn von dehainer statt zù houptlúten gegeben werden, zu obrosten houptlúten genomen wurden, daz si daz tuen und die selben statt mit ainem anderen houptmann versehen. [ Item es sol och ain ieglich statt biß uf den sunntag vor sant Gallen tag schierst die von Ulme aigenlichen ver- Oct. 11 schribens wissen laussen, wen und welch si von edeln erberen und gepornen lúten zû soldner bestelt haben, umb daz die funf stett, uf die die sachen geseczt sint, den egenanten gezuge mit houptmanschaft marschâlckenh und anderem nach nôtturft zû versehen wissen. datum et actum uf samstag nach sant Michels tag anno etc. 44. [Nachschriften:]1d] Och daz sich 20 ain ieglich statt mit cost und allem gezig, als vormalz zu manungen beschlossen ist, nach aller noutturft verseche. 1e] Deßglichen och ieglich statt die übrigen anzale, namlich von dem hun- dert, damit si in anzale siczet, úber die egenante anzale noch vier pfert raisigs gezugs und 9 búchssen- und armbrostschúczen ane alles verziehen haben sol, die zü der stett anschlegen zů bruchen, und darinne dehain sumnuß haben in kainem wege. Li] Die vier stette Augspurg 25 Nordlingen Eßslingen und Ravenspurg sullen it erbern ratzfrund von der stette wegen zû Uime haben uf den sunentag vor sant Gallen tag zunehst zu nacht darzů haben‘ und daran Okt. 11 bi nichten nicht samig sin. (Nërdlingen Städtebunds Akten 1444 nr. 14° not. or. chart.; Blatt von 4 Seiten mit Schnitten und Rücksiegel; hinter dem I. Artikel ist die Hälfte der Seite [für Nachträge] freigebleeben; in verso Nord- = lingen) 5 12 15 OR. 3 [12] Sofort nach Abschluß der Beratungen, am 4. Okt. (Ulme s. Francissen tag 44) teitten die Okt. 4 in Ulm versammelten Städtebundsgesandten dus Ergebnes der Stadt Straßburg mit: der Städtebund werde auf die Aufforderung des Könige und des Pjalzgrafen hin 12-1300 Mann, zur Hülste raisigs gorittens gezugs, zur Hälfte Büchsen und Armbrustschützen zu Fuß wider die Armagnaken nach 35 Straßburg schicken, so daß sie an Do. n. s. Gallen tag dort sein werden; man bittet um Herberge fir sie und um weitere Nachrichten über die louffe und mere des fremden Volkes (Straßburg AA 189 fol. 70 or. chart.) [13] Zum Ergebris der Ulmer Tagung nimmi schließlich Nürnberg durch besonderes Schreiben an Ulm vam 10. Okt. Stellung, in dem es weitere Beratungen empfiehlt: Lieben frunde. 40 nachdom und wit nechstmals von sollicher swerer und verdurplicher leufe wegen, so iezunt mit dem frembdon volk in dem reicho uferstanden sein, unser ratsfrunde zu ewerr liebe und andern ewern und unsern guten frunden ewerr vereinung gevertigt haben, zu ratslagen, was nach gelegenheit der leufe nach dem pesten furzukern und zu tin were, so dus dunn davor durch gemeiner frier und reichstot erber ratsfrunde hie zu Nuremberg versampnet furgenomen und alsdann uf drei partien 45 gesetzt warde etc., hat uns unser betschaft ower gute meinung, so ir in den sachen habt, guter maß furgehalten und zu erkennen geben. und wann wir nû zu des heiligen reichs frier und reich- stette gemeinem nûtz eren und fromen mit ganzen trewen genoigot sein, uns auch solliche ewer gute meinung wol gevellet und doch dabei, als ewer weisheit wol verstet, not und gopurlich ist, so verr des anders die andern frien und reichstet auch eingen wôllen, das von den stimmen erkennt- 50 nůß anslegen und zeiten nach notdurft und gelegenheit der sachen verrer geredt werde. wenn denn ewer fruntschaft die sach furhand nemen wil und uns das zu wissen tut, so wollen wir gerne darzu schicken und das peste darinne helfen prufen und furkern. wann wamit ete. datum sabbato post 0l. 10 Dyonisii (Nürnberg Briefb. 17 fol. 120b-121a cop. chart.). Okt. 22 a) Vorl. hat jeweile Abaätze. b) cm. Vort. marschicken. c) ſiber nichi durehstrichensin sin. 7083 Doutsche Reichstagsakten XVII. 2 75
E. Städtetagungen nr. 278. 593 hundert, damit si in anzale siczet, 11 pfert guez wolgerústes und wolgerittens raisiges gezugs und darzů 11 wolgeruster halb búchssen- und halb armbrostschützen zů fussen uf den suntag Okt. 1s nach sant Gallen tag zunechst zů nacht zů Esßlingen haben und daran bi aller gehorsamkait und binichten nicht kain verziehen noch sumnuß haben sol in kainon weg, und also gepúret úch von Nürdlingen zû iuwer obgenanten anzale uf den egenaxten tage zu Esßlingen zû haben 33 wolgeruster raisiger pfert und darzu úber die fúnfzehen búchssen- und armbrostschútzen, die ir vor ußgeschiekt hande und die zû dem egenanten anschlag och komen sullen, nach ach- zehen búchssen- und armbrostschúczen. [b] Esa sol och ain ieglich statt ir raisig mit ainem houptman und die fuß knecht och mit ainom hoptman und darzů mit wâgen och mit zerung, daz si in dem velde beliben mugen, nach nôtturft versehen, sunder den egenanten houpt- lüten empfelhent, wen in die stett zü rechten obrosten houptlúten geben werden, daz si den als obrosten houptlúten gehorsam sien, und ob der egenanten houptlût, die denn von dehainer statt zù houptlúten gegeben werden, zu obrosten houptlúten genomen wurden, daz si daz tuen und die selben statt mit ainem anderen houptmann versehen. [ Item es sol och ain ieglich statt biß uf den sunntag vor sant Gallen tag schierst die von Ulme aigenlichen ver- Oct. 11 schribens wissen laussen, wen und welch si von edeln erberen und gepornen lúten zû soldner bestelt haben, umb daz die funf stett, uf die die sachen geseczt sint, den egenanten gezuge mit houptmanschaft marschâlckenh und anderem nach nôtturft zû versehen wissen. datum et actum uf samstag nach sant Michels tag anno etc. 44. [Nachschriften:]1d] Och daz sich 20 ain ieglich statt mit cost und allem gezig, als vormalz zu manungen beschlossen ist, nach aller noutturft verseche. 1e] Deßglichen och ieglich statt die übrigen anzale, namlich von dem hun- dert, damit si in anzale siczet, úber die egenante anzale noch vier pfert raisigs gezugs und 9 búchssen- und armbrostschúczen ane alles verziehen haben sol, die zü der stett anschlegen zů bruchen, und darinne dehain sumnuß haben in kainem wege. Li] Die vier stette Augspurg 25 Nordlingen Eßslingen und Ravenspurg sullen it erbern ratzfrund von der stette wegen zû Uime haben uf den sunentag vor sant Gallen tag zunehst zu nacht darzů haben‘ und daran Okt. 11 bi nichten nicht samig sin. (Nërdlingen Städtebunds Akten 1444 nr. 14° not. or. chart.; Blatt von 4 Seiten mit Schnitten und Rücksiegel; hinter dem I. Artikel ist die Hälfte der Seite [für Nachträge] freigebleeben; in verso Nord- = lingen) 5 12 15 OR. 3 [12] Sofort nach Abschluß der Beratungen, am 4. Okt. (Ulme s. Francissen tag 44) teitten die Okt. 4 in Ulm versammelten Städtebundsgesandten dus Ergebnes der Stadt Straßburg mit: der Städtebund werde auf die Aufforderung des Könige und des Pjalzgrafen hin 12-1300 Mann, zur Hülste raisigs gorittens gezugs, zur Hälfte Büchsen und Armbrustschützen zu Fuß wider die Armagnaken nach 35 Straßburg schicken, so daß sie an Do. n. s. Gallen tag dort sein werden; man bittet um Herberge fir sie und um weitere Nachrichten über die louffe und mere des fremden Volkes (Straßburg AA 189 fol. 70 or. chart.) [13] Zum Ergebris der Ulmer Tagung nimmi schließlich Nürnberg durch besonderes Schreiben an Ulm vam 10. Okt. Stellung, in dem es weitere Beratungen empfiehlt: Lieben frunde. 40 nachdom und wit nechstmals von sollicher swerer und verdurplicher leufe wegen, so iezunt mit dem frembdon volk in dem reicho uferstanden sein, unser ratsfrunde zu ewerr liebe und andern ewern und unsern guten frunden ewerr vereinung gevertigt haben, zu ratslagen, was nach gelegenheit der leufe nach dem pesten furzukern und zu tin were, so dus dunn davor durch gemeiner frier und reichstot erber ratsfrunde hie zu Nuremberg versampnet furgenomen und alsdann uf drei partien 45 gesetzt warde etc., hat uns unser betschaft ower gute meinung, so ir in den sachen habt, guter maß furgehalten und zu erkennen geben. und wann wir nû zu des heiligen reichs frier und reich- stette gemeinem nûtz eren und fromen mit ganzen trewen genoigot sein, uns auch solliche ewer gute meinung wol gevellet und doch dabei, als ewer weisheit wol verstet, not und gopurlich ist, so verr des anders die andern frien und reichstet auch eingen wôllen, das von den stimmen erkennt- 50 nůß anslegen und zeiten nach notdurft und gelegenheit der sachen verrer geredt werde. wenn denn ewer fruntschaft die sach furhand nemen wil und uns das zu wissen tut, so wollen wir gerne darzu schicken und das peste darinne helfen prufen und furkern. wann wamit ete. datum sabbato post 0l. 10 Dyonisii (Nürnberg Briefb. 17 fol. 120b-121a cop. chart.). Okt. 22 a) Vorl. hat jeweile Abaätze. b) cm. Vort. marschicken. c) ſiber nichi durehstrichensin sin. 7083 Doutsche Reichstagsakten XVII. 2 75
Strana 594
594 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 279. Beratungen des Fünf-Städte-Ausschusses der Schmäb. Städte am 9./10. Okt. in Ulm: über 1444 Oktober die Kriegslage, den Anschlag für die Städte und den Ausgang des RT. 6 — 15. Okt. 9, 10 [I] Die Einladung Ulms zum Städtetag vom 10. Okt. ging am 6. Okt. hinaus. Die einzig bekaunte Fassung hiervon an Nördlingen lautet: Ir hand villicht, als wir mainen, von iuwer erber rautz. 5 bottschaft, die nechst zû manung hie gewesen ist, wol vernomen, wie der stett rautzbottschaft zù Nüremberg der stett rautzfrunden zû manung schraibe, daz ir in gehaim geseit wêre, daz unser herr der kûnig und die fürsten die stett zu dem groussen anschlag umb sibentusent mann angeleit hetten. daruf die stette desmals verliessen und schuffen: wann uns solich brieve darumb kâmen, daz wir denne der vier! stette, uf die denne die sachen gesetzt sint, erber rautzfrunde zu uns ane 10 verziehen manen und beschriben und mitsampt in der stette treffenlichen crbern rautzfrúnde zů unserm gnadigisten herrn dem Rômischen kunig zù schicken und ußzüfertigen zü versuchen, ob er die stette bi solichem anschlage, den si uf sich selbs geleit und zû sehieken furgenomen hande, beliben laussen welle. ob aber daz nicht gesin, wie man denne denselben anschlage geringern und gemindern mocht, und daz wir denne daruf uf stuck und ane alles verziehen ain manung unser frunde der stette haben sullen, wann nů dic loffe dez framden volks frâmde wild und untruw sinde und fúr sich dar, daz in neman nichtzit weret, vollefuren. denne uns haben unser frunde von Straußs- burg, sider iuwer bottschaft nechst von hinnen geriten ist, geschriben, daz der Tolffin Marcholez- hain die statt ingenommen und zu sinen handen gebracht und innehabe; darzu hab or Rôthßhain ain richsstatt, och BischoffBhain die zwai schloß, och den flecken Blodeßhain burg und dorf, 20 daz och dem rich zûgehôre, und otwievil wasserhuser bi drin oder zwain milen wegs umb ir statt a gelegen, gewunnen und erobert; und besorgen, daz der glich noch merer von in gewunnen und er- obert werden. sunder so haben si groussen ufsatz uf daz schloß Rinöwe, umbe daz si zû dem var komen und daz lande ienhalb und hie dißhalb Rinß innhaben môchten, darumb und och daz uns stetten --- der Rômisch kúnig den vorgenanten anschlag verkundt hât, als ir dann an sinem 25 und Hannsen Ehingers unsers rautgesellen brieve abschriften hierinne versehlossen? wol ver- nemen werdent, die sachen nicht lenger bait noch ufschlag haben wellen. Ersuchen um ihren Rat, was die Stadte darin tun sollen, und um Absendung einer bevollmächtigten Botschaft her gen Ulme ufan fritag zunâchst zu nacht hie zů Ulme zů sin, onmornatz mitsampt der vorgemelten drier stette, die wir darumbe och beschriben und gemant haben, rautzfrunden und uns úber die sachen zu sitzen 3o und die egerûrten bottschaft zû unserm herrn dem kunig ane verzichen hinweg zû vertigen, um die sachen nach der stette und dez landz nutz und nôtturft vorzunchmen, und zwar ohne Säumnis. Okt. 6 geben uf zinstag nach s. Franzissen tag 44 (Nördlingen Missiven 41 nr. 95 or. chart.). 15 Okt. 7 12] Ein Ergebnis der Beratungen ist nicht bekannt. Zur Eryänzung können lediglich einige Schreiben dienen, die zur gleichen Zeit zwischen den beteiligten Reichsstädten gewechselt worden waren. 35 So schrieb zundchst Schaffhausen am 7. Okt. (Mi. vor Dyonisii 14) an Burgermeister und Rat von Nördlingen: Uwer und ander úwer und únser gûten frund ratzbotten uwer verainung, als die uf dis zitt zû Ulm versampnet gewesen sind, habend úns geschriben, die gesellen, so úns zü- geschickt waren von üch und andern, diewil doch das fromd volk, so umb úns in unser ard lagen, gerumet hette, hinweg zu vertigen; dann die und ander die uwern an ander end wider das fromd volk zu ziehen geordnet wâren, als ir geschrift mit mer worten usswiset, haben wir uf stunt die gesellen hinweg gevertiget. Danken dafur, wellend ouch der hilf und des trostes in gûtem niemer vergessen, dann sôllichs wirb gen úch und andern uwern und unsern güten frunden uwer verainung zû ewigen zitten, so verr uns lib und güt geraichen mag, willenklich und unverdrossonlich verdienen und beschulden. Empfehlen sich und ihre Stadt auf Gegenseitigkeit. uwer gesellen, so bi úns gewesen 45 sind, haben sich willeklich erberlich und beschaidenlich gehalten. des wir úwer fruntschaft und nen mit flis dank sagen. ir sôllent ouch das gen in in gûtein vermerken, dann es erber beschaiden gesellen sind (Ehenda nr. 141 or. chart.). 40 [3) Weiterhin teilte dann Augsburg seinem alten Bürgermeister bumeister Gabriel Riedler am Okt. 9 9. Okt. (Fr. ze nacht n. Franczissi 1444) mit, daß einer ihrer Bürger, der soeben aus der Schweiz 50 gekommen und vorher in Frarckreich und im Delfinat gewesen sci, von éinom Berner Bürger und rautgeb gehört habe, daß der Delfin gerne mit Bern und den Eidgenossen einer Frieden schließen wolle, nach welchem &r von ihnen ungehindert ilber die Schwäbischen Stadte zichen könne. Bern und die Eidgenossen waren bisher noch nicht darauf eingegangen. Die Eidgenossen hatten an cinige ihners a) em., Vorl. hat tatt. b) ergänal. 56 1 Dazy kommi Ulm, s0 daß mit Recht im obigen Schreiben nur von 4 Stadten gesprochen toird. 2 Vgl. unsere nr. 217 Vorl. E.
594 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 279. Beratungen des Fünf-Städte-Ausschusses der Schmäb. Städte am 9./10. Okt. in Ulm: über 1444 Oktober die Kriegslage, den Anschlag für die Städte und den Ausgang des RT. 6 — 15. Okt. 9, 10 [I] Die Einladung Ulms zum Städtetag vom 10. Okt. ging am 6. Okt. hinaus. Die einzig bekaunte Fassung hiervon an Nördlingen lautet: Ir hand villicht, als wir mainen, von iuwer erber rautz. 5 bottschaft, die nechst zû manung hie gewesen ist, wol vernomen, wie der stett rautzbottschaft zù Nüremberg der stett rautzfrunden zû manung schraibe, daz ir in gehaim geseit wêre, daz unser herr der kûnig und die fürsten die stett zu dem groussen anschlag umb sibentusent mann angeleit hetten. daruf die stette desmals verliessen und schuffen: wann uns solich brieve darumb kâmen, daz wir denne der vier! stette, uf die denne die sachen gesetzt sint, erber rautzfrunde zu uns ane 10 verziehen manen und beschriben und mitsampt in der stette treffenlichen crbern rautzfrúnde zů unserm gnadigisten herrn dem Rômischen kunig zù schicken und ußzüfertigen zü versuchen, ob er die stette bi solichem anschlage, den si uf sich selbs geleit und zû sehieken furgenomen hande, beliben laussen welle. ob aber daz nicht gesin, wie man denne denselben anschlage geringern und gemindern mocht, und daz wir denne daruf uf stuck und ane alles verziehen ain manung unser frunde der stette haben sullen, wann nů dic loffe dez framden volks frâmde wild und untruw sinde und fúr sich dar, daz in neman nichtzit weret, vollefuren. denne uns haben unser frunde von Straußs- burg, sider iuwer bottschaft nechst von hinnen geriten ist, geschriben, daz der Tolffin Marcholez- hain die statt ingenommen und zu sinen handen gebracht und innehabe; darzu hab or Rôthßhain ain richsstatt, och BischoffBhain die zwai schloß, och den flecken Blodeßhain burg und dorf, 20 daz och dem rich zûgehôre, und otwievil wasserhuser bi drin oder zwain milen wegs umb ir statt a gelegen, gewunnen und erobert; und besorgen, daz der glich noch merer von in gewunnen und er- obert werden. sunder so haben si groussen ufsatz uf daz schloß Rinöwe, umbe daz si zû dem var komen und daz lande ienhalb und hie dißhalb Rinß innhaben môchten, darumb und och daz uns stetten --- der Rômisch kúnig den vorgenanten anschlag verkundt hât, als ir dann an sinem 25 und Hannsen Ehingers unsers rautgesellen brieve abschriften hierinne versehlossen? wol ver- nemen werdent, die sachen nicht lenger bait noch ufschlag haben wellen. Ersuchen um ihren Rat, was die Stadte darin tun sollen, und um Absendung einer bevollmächtigten Botschaft her gen Ulme ufan fritag zunâchst zu nacht hie zů Ulme zů sin, onmornatz mitsampt der vorgemelten drier stette, die wir darumbe och beschriben und gemant haben, rautzfrunden und uns úber die sachen zu sitzen 3o und die egerûrten bottschaft zû unserm herrn dem kunig ane verzichen hinweg zû vertigen, um die sachen nach der stette und dez landz nutz und nôtturft vorzunchmen, und zwar ohne Säumnis. Okt. 6 geben uf zinstag nach s. Franzissen tag 44 (Nördlingen Missiven 41 nr. 95 or. chart.). 15 Okt. 7 12] Ein Ergebnis der Beratungen ist nicht bekannt. Zur Eryänzung können lediglich einige Schreiben dienen, die zur gleichen Zeit zwischen den beteiligten Reichsstädten gewechselt worden waren. 35 So schrieb zundchst Schaffhausen am 7. Okt. (Mi. vor Dyonisii 14) an Burgermeister und Rat von Nördlingen: Uwer und ander úwer und únser gûten frund ratzbotten uwer verainung, als die uf dis zitt zû Ulm versampnet gewesen sind, habend úns geschriben, die gesellen, so úns zü- geschickt waren von üch und andern, diewil doch das fromd volk, so umb úns in unser ard lagen, gerumet hette, hinweg zu vertigen; dann die und ander die uwern an ander end wider das fromd volk zu ziehen geordnet wâren, als ir geschrift mit mer worten usswiset, haben wir uf stunt die gesellen hinweg gevertiget. Danken dafur, wellend ouch der hilf und des trostes in gûtem niemer vergessen, dann sôllichs wirb gen úch und andern uwern und unsern güten frunden uwer verainung zû ewigen zitten, so verr uns lib und güt geraichen mag, willenklich und unverdrossonlich verdienen und beschulden. Empfehlen sich und ihre Stadt auf Gegenseitigkeit. uwer gesellen, so bi úns gewesen 45 sind, haben sich willeklich erberlich und beschaidenlich gehalten. des wir úwer fruntschaft und nen mit flis dank sagen. ir sôllent ouch das gen in in gûtein vermerken, dann es erber beschaiden gesellen sind (Ehenda nr. 141 or. chart.). 40 [3) Weiterhin teilte dann Augsburg seinem alten Bürgermeister bumeister Gabriel Riedler am Okt. 9 9. Okt. (Fr. ze nacht n. Franczissi 1444) mit, daß einer ihrer Bürger, der soeben aus der Schweiz 50 gekommen und vorher in Frarckreich und im Delfinat gewesen sci, von éinom Berner Bürger und rautgeb gehört habe, daß der Delfin gerne mit Bern und den Eidgenossen einer Frieden schließen wolle, nach welchem &r von ihnen ungehindert ilber die Schwäbischen Stadte zichen könne. Bern und die Eidgenossen waren bisher noch nicht darauf eingegangen. Die Eidgenossen hatten an cinige ihners a) em., Vorl. hat tatt. b) ergänal. 56 1 Dazy kommi Ulm, s0 daß mit Recht im obigen Schreiben nur von 4 Stadten gesprochen toird. 2 Vgl. unsere nr. 217 Vorl. E.
Strana 595
E. Städtetagungen nr. 279-280. 595 besonders befreandele Städte des Schmabischen Bundes um Hilfe geschrieben, aber bis jetzt noch keine Antwort erhalten, s0 daß sie nicht wüßten, ob sie von daher Hilfe crwaarien hönnten, und in si als den eseln, die ie geme schwârer burden entladen weren. Der Berner meinte, wurd in ieczo trost und hilf bewiset, daz man one zwifel were, hernach, wa daz immer zo schulden kâm, vôllig widerlegung, 5 bekam man von in allem gût. Da nun Augsburgs alter Bürgermeister jetzl mit einem von Ulm zu den Eidgenossen Igeritten] ist und vielleicht so vôlliklich nicht, als nötig wäre, ausgejertigt ist, so soll er das an die Städte bringen und dabsi Augsburgs Moinung hervorheben, [nämlich] den beiden Boten zuzuschreiben, mit den Eidgenossen dest stattlicher und trostlicher ze reden, das sie mit den Armagnaken keinen Frieden aufnehmen, und was den Städten mehr gut und niltzlich scheine. [Auf cinem Zettel wird 10 dem Adressaten nahegelegt:] er solle die Stadt unverzüglich wissen lassen, ob sie ihre Reisigen uf den anslag nach des Pfalzgrafen Begehr schicken solle, oder wie sich die Städte der Vereinung halten, wer ihre Hauptleute eein würden, auch von des Königs Anschlag des Volks um Speier; Augsburg habe gehört, daß die Herren von Würtemberg die Vorstädte Stuttgarts und etliche Kirchen daselbst abbrechen (Augsburg Missivb. Va fol. 101b-102b nr. 360 und 361 concc.). [4] Der folgende Brie) Nürnberys ar Ulm vom 22. Okt. (fer. 5. post 11000 virginum), gibt okl. 29 inhaltlich noch einen Nachtrag zu diesem Tage. Nürnberg achreibt darin mit Bezug auf die „Vier“1 des Abschiedes vom 3. Okt. (nr. 278, 11): Als nechstmals Berchtold Volkmer und Niclas Muffel, unsere Ratsfreunde, zu Ulm gewesen sind und sich mit den funfen, so itzunt zu den sachen ewer vereinung gesetzt sein, über etliche den Fünfen wissentliche Dinge unterredet haben, so hat 20 uns Niclas Muffel darüber berichtet. Wir bitten um briefliche Mitteilung durch diesen Boten, wann und we die Fülnf wieder zusammenkommen werden. Wir wollen dann unsere Ratsfreunde zu ihnen schicken und weiter mit ihnen über die Sachen reden lassen (Nürnberg Briefbuch 17 fol. 129h cop. chart.; Nördlingen Missiven 42 nr. 95 cop. chart., Beilage zum Schreiben Ulms an Nördlingen vom 26. Okt.). 15 25 280. Tagungen der Schwäb. und Bodensee-Städte zu Konstanz vom 12. bis [19./ Okt. und vom 1. bis 12. Nor. über einen Frieden zwnschen den Eidgenossen und der Herrschaft Österreich und die Zusammenkunft zwischen gen. Fürsten und dem Dauphin am 20. Okt. in Breisach. 1444 September 28 — 1445 Februar 22. [I] Nachdem Konstanz befreundete Städte für den 3. Okt. zu einer Besprechung zu sich geladen2 30 halte, über deren Inhalt und Verlauj nichts weiter bekannt ist, wurde von seiten des RT. aelbst eine Tugung für den 12. Okt. dorthin anberaumt. Nach dem einzigen schrijtlichen Niederschlag daruber ging die Einladung dazu von den Kurfilrsten aus und erstreckte sich auf sämtliche Reichsstädte. Das Schrijtstück, cin. Brief Nürnbergs an Windsheim vom 38. Sept., lautet: Lieben fründe. nachdem und uns ewer fruntschaft geschriben und in der zctteln in ewerm brieve verschlossen 35 nemlich berûrt hat, ob sich sidher, als euch unser nechster brieve zukomen ist, icht newes von des frembden volkes wegen oder sust geben het oder furhand genomen were, das wir euch davon auch schreiben wollten etc., also wôll ewer liebe vernemmen, das der allerdurch- luchtigiste furst unser gnedigister horre der Romisch kůng mitsampt eein und des heiligen reichs kurfürsten fürsten und herrn, so iczunt hie gegenwertig sein, ein anslag reisigs gezeugs zu 40 widerstand dem vorgnanten frembden volk furgenommen hant. denselben anslag, als wir uns versehen, dieselbe ewer liebe auß unsers vorgnant gnedigisten herrn des Romischen kungs brieve nu wol verstanden hat. so hat auch sein künglich gnade willen, ein merklichern grossern anslag uf den vôrdern furzunemen, und der stett frunde, die dann auch iczunt hie versampnet sein, dabei zu sein ervordert, die in dann darumb ein heimpringena an ir frunde genomen haben. auch haben unser gnedig herrn die kurfürsten ein tag verrawmpt gen Costentz uf montag vor sant Gallen tag schierst und nuch bogert, dus die stett ir frunde alsdann auch darzu schicken sollten ; und ist verschenlich, iren gnaden werdt darinne gewilfart. sollichs alles wir ewerr ersamkeit im pesten verkunden. wann wamit etc. datum feria 2. ante Michaelis. (Nürnberg Briefbuch 17 Sapt. 2s fol. 111 ab cop. chart.). 45 Okt. 12 50 a) om, Vorl. heinpringen. 1 Vgl. S. 594 Anm. 1. 2 Das Schreiben von Bürgermeister und Rat zu Konstanz an dieselben von St. Gallen vom 27. Sept. (St. Gailen Stadt-A. Missiven or. 55 chart.) ist gedruckt im Urk.-Buch d. Abtei St. Gallen VI, 81 nr. 4632. Es enthält nach einer Klage über die tägliche Zunahme der Kriegsgefahren die Nachricht von dem Appell Basels an die Städteboten in Nürnberg und deren Hüjsaktion in Gestalt eines „Begriffs“ (unsere nr. 231, 4 u. 5) und ondlich die Einladang za einer Silzung mit anderen Städteboten für den 2. bzw. 3. Okt.
E. Städtetagungen nr. 279-280. 595 besonders befreandele Städte des Schmabischen Bundes um Hilfe geschrieben, aber bis jetzt noch keine Antwort erhalten, s0 daß sie nicht wüßten, ob sie von daher Hilfe crwaarien hönnten, und in si als den eseln, die ie geme schwârer burden entladen weren. Der Berner meinte, wurd in ieczo trost und hilf bewiset, daz man one zwifel were, hernach, wa daz immer zo schulden kâm, vôllig widerlegung, 5 bekam man von in allem gût. Da nun Augsburgs alter Bürgermeister jetzl mit einem von Ulm zu den Eidgenossen Igeritten] ist und vielleicht so vôlliklich nicht, als nötig wäre, ausgejertigt ist, so soll er das an die Städte bringen und dabsi Augsburgs Moinung hervorheben, [nämlich] den beiden Boten zuzuschreiben, mit den Eidgenossen dest stattlicher und trostlicher ze reden, das sie mit den Armagnaken keinen Frieden aufnehmen, und was den Städten mehr gut und niltzlich scheine. [Auf cinem Zettel wird 10 dem Adressaten nahegelegt:] er solle die Stadt unverzüglich wissen lassen, ob sie ihre Reisigen uf den anslag nach des Pfalzgrafen Begehr schicken solle, oder wie sich die Städte der Vereinung halten, wer ihre Hauptleute eein würden, auch von des Königs Anschlag des Volks um Speier; Augsburg habe gehört, daß die Herren von Würtemberg die Vorstädte Stuttgarts und etliche Kirchen daselbst abbrechen (Augsburg Missivb. Va fol. 101b-102b nr. 360 und 361 concc.). [4] Der folgende Brie) Nürnberys ar Ulm vom 22. Okt. (fer. 5. post 11000 virginum), gibt okl. 29 inhaltlich noch einen Nachtrag zu diesem Tage. Nürnberg achreibt darin mit Bezug auf die „Vier“1 des Abschiedes vom 3. Okt. (nr. 278, 11): Als nechstmals Berchtold Volkmer und Niclas Muffel, unsere Ratsfreunde, zu Ulm gewesen sind und sich mit den funfen, so itzunt zu den sachen ewer vereinung gesetzt sein, über etliche den Fünfen wissentliche Dinge unterredet haben, so hat 20 uns Niclas Muffel darüber berichtet. Wir bitten um briefliche Mitteilung durch diesen Boten, wann und we die Fülnf wieder zusammenkommen werden. Wir wollen dann unsere Ratsfreunde zu ihnen schicken und weiter mit ihnen über die Sachen reden lassen (Nürnberg Briefbuch 17 fol. 129h cop. chart.; Nördlingen Missiven 42 nr. 95 cop. chart., Beilage zum Schreiben Ulms an Nördlingen vom 26. Okt.). 15 25 280. Tagungen der Schwäb. und Bodensee-Städte zu Konstanz vom 12. bis [19./ Okt. und vom 1. bis 12. Nor. über einen Frieden zwnschen den Eidgenossen und der Herrschaft Österreich und die Zusammenkunft zwischen gen. Fürsten und dem Dauphin am 20. Okt. in Breisach. 1444 September 28 — 1445 Februar 22. [I] Nachdem Konstanz befreundete Städte für den 3. Okt. zu einer Besprechung zu sich geladen2 30 halte, über deren Inhalt und Verlauj nichts weiter bekannt ist, wurde von seiten des RT. aelbst eine Tugung für den 12. Okt. dorthin anberaumt. Nach dem einzigen schrijtlichen Niederschlag daruber ging die Einladung dazu von den Kurfilrsten aus und erstreckte sich auf sämtliche Reichsstädte. Das Schrijtstück, cin. Brief Nürnbergs an Windsheim vom 38. Sept., lautet: Lieben fründe. nachdem und uns ewer fruntschaft geschriben und in der zctteln in ewerm brieve verschlossen 35 nemlich berûrt hat, ob sich sidher, als euch unser nechster brieve zukomen ist, icht newes von des frembden volkes wegen oder sust geben het oder furhand genomen were, das wir euch davon auch schreiben wollten etc., also wôll ewer liebe vernemmen, das der allerdurch- luchtigiste furst unser gnedigister horre der Romisch kůng mitsampt eein und des heiligen reichs kurfürsten fürsten und herrn, so iczunt hie gegenwertig sein, ein anslag reisigs gezeugs zu 40 widerstand dem vorgnanten frembden volk furgenommen hant. denselben anslag, als wir uns versehen, dieselbe ewer liebe auß unsers vorgnant gnedigisten herrn des Romischen kungs brieve nu wol verstanden hat. so hat auch sein künglich gnade willen, ein merklichern grossern anslag uf den vôrdern furzunemen, und der stett frunde, die dann auch iczunt hie versampnet sein, dabei zu sein ervordert, die in dann darumb ein heimpringena an ir frunde genomen haben. auch haben unser gnedig herrn die kurfürsten ein tag verrawmpt gen Costentz uf montag vor sant Gallen tag schierst und nuch bogert, dus die stett ir frunde alsdann auch darzu schicken sollten ; und ist verschenlich, iren gnaden werdt darinne gewilfart. sollichs alles wir ewerr ersamkeit im pesten verkunden. wann wamit etc. datum feria 2. ante Michaelis. (Nürnberg Briefbuch 17 Sapt. 2s fol. 111 ab cop. chart.). 45 Okt. 12 50 a) om, Vorl. heinpringen. 1 Vgl. S. 594 Anm. 1. 2 Das Schreiben von Bürgermeister und Rat zu Konstanz an dieselben von St. Gallen vom 27. Sept. (St. Gailen Stadt-A. Missiven or. 55 chart.) ist gedruckt im Urk.-Buch d. Abtei St. Gallen VI, 81 nr. 4632. Es enthält nach einer Klage über die tägliche Zunahme der Kriegsgefahren die Nachricht von dem Appell Basels an die Städteboten in Nürnberg und deren Hüjsaktion in Gestalt eines „Begriffs“ (unsere nr. 231, 4 u. 5) und ondlich die Einladang za einer Silzung mit anderen Städteboten für den 2. bzw. 3. Okt.
Strana 596
596 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444, [2] Als Abgesandter Nüirnbergs berichtete Hans Koler am 6. Okt. aus (Pillingen an saine Stadt über seine bevorstehende Weiterreise nach Konstanz und äber einige politische Nachrichten: Ich loß ewr weisheit wissen, daz ich wole gen Fillingen komen pin an sant Francziscus obent, und der von Augspurg und Ulm und ich haben meins herren herzog Albrechtz genad hie gefunden, und ist pei im der pißof von Passel und markgraff Albrecht und die zwen von Wirtenberg und sust etwevill greffen und etwevill von der ritterschaft. ouch loß ich ewr weisheit wissen, daz der von Okt. 6 Augspurg und der von Ulm und ich von hinen werden reiten gen Kostnicz auſ dalum diz briffs Okt. 9 zu andern potscheftena, die dahin kurnen werden acht tag vor Galli von der kurfursten und ander fursten potschaft und von den steten. und was da fürhant gonumen wirt, do du ich moinen fleiß innen. auch lofs ich ewr weisheit wissen, daz meins herren herzog Albrechtz gnad ein pottschaft1 zu dem Telffin gesant hat mit namen den pischof von Angspurg, meister Hannssen Aych, her Ulrich von Rechperg und Durring von Halbegs sun, was aber ir werbung ist oder was in zu ant- wurt wirt, daz weiß ich nicht. auch loß ich ewr weisheit wissen, daz die Armen Jecken ligen vor einem stettlein heist Reinaw (daz leit an dem Rein) und arbeiten sich vast dorvor. aber alB ich hôr, so ist es fest und gut. so ligen sie auch sust allenthalben in dem Elssas zwissen Passel und Strospurg Okt. 6 und dun vill ubels an frawon und an kinden; sonst nichts. geben am eritag nach Franczissy in anno etc. 44 (Nürnberg Staats. und Verwalt.-Angel. S.IL. 101 nr. 5 fol. 12 cr. chart.). [3] Sogleich nach ihrer Ankunft am 12. Okt. geben dann die beiden Nürnberger Gesandten Berntolt Okt. 11 Volckmer und Hans Koller einen Berieht über den Besuch des Tages: Wir sein auf gester suntag vor datum diß prifß alhi zu Kosteniez zusamen komen und ist noch sûst nimant alhi dan 20 zwen von Augspurg, zwen von Ulrne und wir zwen. wol so ist man der secstet auch auf hewt alhie wartend, ob aber dib kürfürsten oder ander fursten ir frownd odor rott auch her komen werden, do konnen wir noch niht eigentlich von vernemen, sunder di sach gevelt uns noch bescheidenlich. dan wir so vil grundz niht haben noch vernemen, wi man di sach furhant nemen uind anfahn werd und wer daz thun werd und ob di aitgenoßn tagß vervolgen werdn oder niht und wohin. 25 und dorumb so werdn wir mitsampt den andern steten etlich tag afBo haren und warten, wi sich di sach onvahen werden, und vermeinen uns alzdan noch ratt der andern stet dorin halten, alz sich gepurt, und wi sich di sach hinfur machen werden, verhaltn wir ewr weißheit auch niht. so habn wir uns selbz under einander fleisiklich ersücht, ob wir icht westen, daz ewr weißheit not ze wißn wer’. daz het wir eweh himit auch geschriben. dan sopald wir icht vernemen, wi sich di 30 oder ander sach machen werdn, wolen wir ewch von stund an schreiben, dan wir besorgen, di sach moht sich vast lengen. gebn zu Kostniez am mantag noch Dyonisii anne etc. 44. [Auf besonderem Blatt:] Liebn hern. alz wir ewr weißhoit geschriben habn, hot oz sich mit dem potert piß auf hewt verzogen, und in der weil ist her Purckart von Mulich, ein von Strospürck, herkomen und gemeinklich all stet umb den Podensee und di von Schaffhawsn, auch ist dor maistor Dowozß 35 ordens alhi, und der ist mer lewt warten. man hot klein trost, daz wir vil gütz schaffn weren. man het le gemoint, ez wer’ nucz gewest, daz undere hern di kurfursten auch paß angeseczt heten. got der machz gût. eß ist laider zu besorgon, daz etwa durch lewhtvertickeit groß verwarlast müg werden. di stet sein vast treffenlich alhi und nemen gern daz pest furhant. do ist aber noch niht treffnlichz gehandelt. wi ez sich hinfur machen wirt, thun wir ewch ze wißen mit schriften oder 40 dürch uns selbz. und alz wir von her Purckart vernemen, so stet ez mit dem fremden volk, alz ir ez die zeit selbz wol gehort habt. dan heten si sich bescheidnlicher gehalton, solch mort und ubeltot niht gethon, so wor’ zu besorgen, si heten vil sloz und stet erobert. dan waß si noch pißher erobert und zu in braht haben, ist alz mit dewscherei und loicherei zugangen. auch di si mit willen einlißn, gedahtn niht, daz ez sich also machen wurd. dopei ewr weißheit wol verstet, uber wen daz spil 45 angeriht ist. dan got di lewt pals versiht, dan si sich solbz vorsehen ohten (Ebenda fol. 14 vr. chart., dazu fol. 15 ced. chart., beide von Volckmers Hand geschrieben). [4] Wohl im Auftrage der Tagung fragten Biirgermeister und Rat von Konsbanz am 16. Olt. beim Rat zu Nürnberg an, ob der König und die Fursten persönlich gegen die Armagnaken zichen würden: Wir haben nicht zwifels, ir haben wol vernommen sölich anschleg, so denn únser -- kunig mit- 50 sampt únsern gnadigen herren den kurfurston, ouch andern fursten und herren als wider die Fran- czosen und Armijâcken bi úch furgenommen und getan hât. lofft mancherlei red umb, davon nit ist zu schriben. bitten wir úwer ersam lieb mit besunderm ernst fliBig, wie ir so wol tûn und uns in gûter gehaim, alsverr es úch gepurlich sie, bi dem botten in geschrift wissen lausen wellen, ob ir icht vernemmen. das --- der Rômisch kúnig vor im hab, den zug wider das frómd volk mit sin 55 solbs porson zu volbringon und uf won und ob die fursten mit im ziechen wellen; ald ob ir icht Okt. 12 Ok. 12 Okt. 12 10 15 Okt. 3 5 a) sm., ar. potscesten. b) Vorf, hat hier und meiterhin dy. wy asw., z. T. mit übergeschrichenem a. c) so hier und in Stück 6 statt unser. t Vgl. nr. 210, 5.
596 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444, [2] Als Abgesandter Nüirnbergs berichtete Hans Koler am 6. Okt. aus (Pillingen an saine Stadt über seine bevorstehende Weiterreise nach Konstanz und äber einige politische Nachrichten: Ich loß ewr weisheit wissen, daz ich wole gen Fillingen komen pin an sant Francziscus obent, und der von Augspurg und Ulm und ich haben meins herren herzog Albrechtz genad hie gefunden, und ist pei im der pißof von Passel und markgraff Albrecht und die zwen von Wirtenberg und sust etwevill greffen und etwevill von der ritterschaft. ouch loß ich ewr weisheit wissen, daz der von Okt. 6 Augspurg und der von Ulm und ich von hinen werden reiten gen Kostnicz auſ dalum diz briffs Okt. 9 zu andern potscheftena, die dahin kurnen werden acht tag vor Galli von der kurfursten und ander fursten potschaft und von den steten. und was da fürhant gonumen wirt, do du ich moinen fleiß innen. auch lofs ich ewr weisheit wissen, daz meins herren herzog Albrechtz gnad ein pottschaft1 zu dem Telffin gesant hat mit namen den pischof von Angspurg, meister Hannssen Aych, her Ulrich von Rechperg und Durring von Halbegs sun, was aber ir werbung ist oder was in zu ant- wurt wirt, daz weiß ich nicht. auch loß ich ewr weisheit wissen, daz die Armen Jecken ligen vor einem stettlein heist Reinaw (daz leit an dem Rein) und arbeiten sich vast dorvor. aber alB ich hôr, so ist es fest und gut. so ligen sie auch sust allenthalben in dem Elssas zwissen Passel und Strospurg Okt. 6 und dun vill ubels an frawon und an kinden; sonst nichts. geben am eritag nach Franczissy in anno etc. 44 (Nürnberg Staats. und Verwalt.-Angel. S.IL. 101 nr. 5 fol. 12 cr. chart.). [3] Sogleich nach ihrer Ankunft am 12. Okt. geben dann die beiden Nürnberger Gesandten Berntolt Okt. 11 Volckmer und Hans Koller einen Berieht über den Besuch des Tages: Wir sein auf gester suntag vor datum diß prifß alhi zu Kosteniez zusamen komen und ist noch sûst nimant alhi dan 20 zwen von Augspurg, zwen von Ulrne und wir zwen. wol so ist man der secstet auch auf hewt alhie wartend, ob aber dib kürfürsten oder ander fursten ir frownd odor rott auch her komen werden, do konnen wir noch niht eigentlich von vernemen, sunder di sach gevelt uns noch bescheidenlich. dan wir so vil grundz niht haben noch vernemen, wi man di sach furhant nemen uind anfahn werd und wer daz thun werd und ob di aitgenoßn tagß vervolgen werdn oder niht und wohin. 25 und dorumb so werdn wir mitsampt den andern steten etlich tag afBo haren und warten, wi sich di sach onvahen werden, und vermeinen uns alzdan noch ratt der andern stet dorin halten, alz sich gepurt, und wi sich di sach hinfur machen werden, verhaltn wir ewr weißheit auch niht. so habn wir uns selbz under einander fleisiklich ersücht, ob wir icht westen, daz ewr weißheit not ze wißn wer’. daz het wir eweh himit auch geschriben. dan sopald wir icht vernemen, wi sich di 30 oder ander sach machen werdn, wolen wir ewch von stund an schreiben, dan wir besorgen, di sach moht sich vast lengen. gebn zu Kostniez am mantag noch Dyonisii anne etc. 44. [Auf besonderem Blatt:] Liebn hern. alz wir ewr weißhoit geschriben habn, hot oz sich mit dem potert piß auf hewt verzogen, und in der weil ist her Purckart von Mulich, ein von Strospürck, herkomen und gemeinklich all stet umb den Podensee und di von Schaffhawsn, auch ist dor maistor Dowozß 35 ordens alhi, und der ist mer lewt warten. man hot klein trost, daz wir vil gütz schaffn weren. man het le gemoint, ez wer’ nucz gewest, daz undere hern di kurfursten auch paß angeseczt heten. got der machz gût. eß ist laider zu besorgon, daz etwa durch lewhtvertickeit groß verwarlast müg werden. di stet sein vast treffenlich alhi und nemen gern daz pest furhant. do ist aber noch niht treffnlichz gehandelt. wi ez sich hinfur machen wirt, thun wir ewch ze wißen mit schriften oder 40 dürch uns selbz. und alz wir von her Purckart vernemen, so stet ez mit dem fremden volk, alz ir ez die zeit selbz wol gehort habt. dan heten si sich bescheidnlicher gehalton, solch mort und ubeltot niht gethon, so wor’ zu besorgen, si heten vil sloz und stet erobert. dan waß si noch pißher erobert und zu in braht haben, ist alz mit dewscherei und loicherei zugangen. auch di si mit willen einlißn, gedahtn niht, daz ez sich also machen wurd. dopei ewr weißheit wol verstet, uber wen daz spil 45 angeriht ist. dan got di lewt pals versiht, dan si sich solbz vorsehen ohten (Ebenda fol. 14 vr. chart., dazu fol. 15 ced. chart., beide von Volckmers Hand geschrieben). [4] Wohl im Auftrage der Tagung fragten Biirgermeister und Rat von Konsbanz am 16. Olt. beim Rat zu Nürnberg an, ob der König und die Fursten persönlich gegen die Armagnaken zichen würden: Wir haben nicht zwifels, ir haben wol vernommen sölich anschleg, so denn únser -- kunig mit- 50 sampt únsern gnadigen herren den kurfurston, ouch andern fursten und herren als wider die Fran- czosen und Armijâcken bi úch furgenommen und getan hât. lofft mancherlei red umb, davon nit ist zu schriben. bitten wir úwer ersam lieb mit besunderm ernst fliBig, wie ir so wol tûn und uns in gûter gehaim, alsverr es úch gepurlich sie, bi dem botten in geschrift wissen lausen wellen, ob ir icht vernemmen. das --- der Rômisch kúnig vor im hab, den zug wider das frómd volk mit sin 55 solbs porson zu volbringon und uf won und ob die fursten mit im ziechen wellen; ald ob ir icht Okt. 12 Ok. 12 Okt. 12 10 15 Okt. 3 5 a) sm., ar. potscesten. b) Vorf, hat hier und meiterhin dy. wy asw., z. T. mit übergeschrichenem a. c) so hier und in Stück 6 statt unser. t Vgl. nr. 210, 5.
Strana 597
E. Städtetagungen nr. 280. 597 anders darin vernemmen, teilt es uns mit, damit wir uns darnach wissen mugen zû richten. datum an sant Gallen tag anno ctc. 44 (Ebenda fol. 35 or. chart.) Okt. 16 20 [5] Auf die Verhandlungen dürft vor allem ein Schreiben vom Schultheiß und Rat von Bern. und den Boten der Eidgenossenschaft (Solotorn, Luczern, Ure, Swicz, Underurdders, Zug wnd 3 Gharus) eingewirkt haben, das an Bürgermeister und Rat zu Bibrach oder ihre Ratsfreunde, die auf dem Tage zu Costentz sind, gerichtet war, datiert vom 18. Oxt. (s. Lucas des bl. ewang. tag 44]: Absonder teigen sich darin erstaunt über die Klagen des eidbrüchigen Zürich vor Fürsten, Herren und Städten, daß sie von den Eidgennssen bekriegt würden; sie weisen die vorgebrachten Beschwerden scharf zurück und nehmen gegen Zäriche abtriinnigee Verhalten entschieden Stellung; dazu habe to sich leider unser ungnediger horr der küng ir underwunden, si davor ze schirmen, das si ir bunden eiden und eren nit nachkomen, als ir vordren die nechsten hundert jar getân hant, und hât gedacht, si durch ein nuw buntnúß von úns zo schidgend und dem huß von Osterrich zu ziechen, das nit ein cleiner abbruch ist dem heilgen Römschen rich; dazu habe er das unnûlt streng volk ton Frankrich auf sie gebracht, durch das sis bei 800 Krechte verloren hätten; aber auch der Dalffin 1b hälle sclwere Verluste gehabt, wobei einen Sommertag lang einer von innen gegen 30 Feinde gestanden hätte. aber úwer wißlheit, ouch all fursten herren und stett mugent wol innen werden, was gütz oder fromen dem ganzen rich davon sol uferstan, ob das frômd volk von Tútschen landen kom; sie hoffen zu Goit, daß sie sich auch fernerhan threr und aller anderen Feinde erwehren und ihr Land beschirmen werden. ob wir gegen uwer fruntschaft, ouch fursten herren und andren stetten mit verlognen worten nit werdent mit unschulden verelegt, das wir in uwern ungunst komen; sie bitten, solche unchrist- lichen Sachen nicht von ihnen zu glauben, sondern sie in Gegenwart der Gegenpartei zu verhören, wo sie sich dann der Wahrheit gemaß zu verantworten getraven und vor allen Fürsten, Herren, Städten und den Adressaten zu bestehen. un allermenglich verstan sol, das únser herr der kung durch der von Zurich willen uns unverschulter sach sin grossen ungnad erzoigt und darnäch gerungen hät, 25 das nit allein wir, denn das ganz Rômsch rich durch das volk gedrukt werden mûßs, falls es der all- mächtige Gott nicht understát (Bern St.-A. Unnütze Papiere 64 nr. 43 or. chart.; Abdr. im Anzeiger f. Schmwaiz. Gesch. u. Ait.kunde Jy. 1860 S. 113f., teilw. bei Fechter S. 53 Anm.; Eidg. Absch. 2, 184f. 1r. 281; Tueley 1, 227 Anm. 1). [6] Uber den Stand der Verhandlungen in Konstane unterrichtel sodarn am 19. Okt. cin Schrei- 3o ben der Nürnberger Gesandten Berhtolt Volckmer und Hans Koller an ihre Stadt: Wir fügen ewr weißheit ze wißln, daz wir ewch vor geschriben han, wi wir di sach zu dem mol alhi zu Kosteniez gefunden haben. alßo ward mein her der maister mitsampt der stet sendpoten zu rott, underm herren von Paßel und auch den andern poten, di sich mit im arbeiton, di sach zwißn underm gene- digen hern herzog Albreht und den eingenofn zu tegen ze bringen, geschriben a habon auf meinung, 25 wi wir alBo hi liegen und doch niht wilßn, wi sich di sach welen oder wi man di furnemen werd, und piten si, uns alBo ze wißln laßn, wi si di sach vinden, daz wir unß dan dornoch gerihten mehten. di hubn uns nün auf howt verschribon, wi si an unßerm hern herzogen gefûnden habn, daz in der zugesagt hab, den tag alhi ze Kostnicz nün piß mitwoch uber aht tag ze suchn. und auf daz so reiten si alBo zu den eitgenoßen und hoffn, daz di auch zusagen werden, und bieten dorauf, s0 daz man alBo albi dorauf volhar, dez sich aûch mein her dor maister und di poten also verwiligt haben, wan wir unß nün gern geteilt heten und under einer selber hinheim gerietn wer’, so haben wir ez mit fügen niht mugen thûn, item mein her der herzog und markgraff Albreht und ped von Wirtnberg sind zu Freiburck in Priscka und, alß man alhi sagt, so schüln si auf morgen gen Prisach komen und zu in der Telfin, waz di gůcz schaffen weren, daz weiß got wol, oß hot sich 15 der jung von Wirtenberg understanden, mit ahthundert pferilen und etwavil fußvolkß und saump. pferd di stat Rapersweil ze speißsen, aber si mûstn on end wider abzihen. und alss man sagt, so maint man, daz si niht wol lenger gehalten mugen. sust wißn wir owr weißheit zu dißm mol niht anders ze schreibn. dan man hot sti vil kûmerß hi in landen von der aitgenoßn kriog, daz wenig von dem fremden volk furgenomen wirt. doch so versehen sich di stet mit notdorft und grabn auch vast umb sich, daz man aber vast onpor soi hi in dor gegent wider daz fremd volk, daz merken wir noch nikt; was wir hinfir erfahren, wollen wir euch mitteiten. gebn zu Kostnicz am montag noch sand Galln tag anno etc. 44 (Nirnberg &.a0. fol. 17 or. chart., con Volckmer eigenhändig geschricben). Okt. 28 Okr. 20 Okt. 18 50 Okt. 19 [7] Wie dieses Schreiben erkennen laßt, hatte der Tag also zunächst kein Ergebnie und wurde von den verhandelnden Parteien in die Länge gezogen. Es ist deshalb durchaus glaubhajt, daß der 55 gemäf folgendem Schreiben Clâwes Schanlits an den Ammanmeister Obreht Schalk zu Straßburg für den 1. Nov. zu Konstanz anberaumte Tag nur eine Fortsetzung der bisherigen Verhandlungen darstellt. Das Schreiben, vom 25. Okt. (€unmondag vor allerheilgen vor vir 44) ats [Villingen1] 0kt. 25 a) daver zu erofnzen don wir. 1 Vgl. den jolgenden Brief Schanlits vom f27. Okt.J.
E. Städtetagungen nr. 280. 597 anders darin vernemmen, teilt es uns mit, damit wir uns darnach wissen mugen zû richten. datum an sant Gallen tag anno ctc. 44 (Ebenda fol. 35 or. chart.) Okt. 16 20 [5] Auf die Verhandlungen dürft vor allem ein Schreiben vom Schultheiß und Rat von Bern. und den Boten der Eidgenossenschaft (Solotorn, Luczern, Ure, Swicz, Underurdders, Zug wnd 3 Gharus) eingewirkt haben, das an Bürgermeister und Rat zu Bibrach oder ihre Ratsfreunde, die auf dem Tage zu Costentz sind, gerichtet war, datiert vom 18. Oxt. (s. Lucas des bl. ewang. tag 44]: Absonder teigen sich darin erstaunt über die Klagen des eidbrüchigen Zürich vor Fürsten, Herren und Städten, daß sie von den Eidgennssen bekriegt würden; sie weisen die vorgebrachten Beschwerden scharf zurück und nehmen gegen Zäriche abtriinnigee Verhalten entschieden Stellung; dazu habe to sich leider unser ungnediger horr der küng ir underwunden, si davor ze schirmen, das si ir bunden eiden und eren nit nachkomen, als ir vordren die nechsten hundert jar getân hant, und hât gedacht, si durch ein nuw buntnúß von úns zo schidgend und dem huß von Osterrich zu ziechen, das nit ein cleiner abbruch ist dem heilgen Römschen rich; dazu habe er das unnûlt streng volk ton Frankrich auf sie gebracht, durch das sis bei 800 Krechte verloren hätten; aber auch der Dalffin 1b hälle sclwere Verluste gehabt, wobei einen Sommertag lang einer von innen gegen 30 Feinde gestanden hätte. aber úwer wißlheit, ouch all fursten herren und stett mugent wol innen werden, was gütz oder fromen dem ganzen rich davon sol uferstan, ob das frômd volk von Tútschen landen kom; sie hoffen zu Goit, daß sie sich auch fernerhan threr und aller anderen Feinde erwehren und ihr Land beschirmen werden. ob wir gegen uwer fruntschaft, ouch fursten herren und andren stetten mit verlognen worten nit werdent mit unschulden verelegt, das wir in uwern ungunst komen; sie bitten, solche unchrist- lichen Sachen nicht von ihnen zu glauben, sondern sie in Gegenwart der Gegenpartei zu verhören, wo sie sich dann der Wahrheit gemaß zu verantworten getraven und vor allen Fürsten, Herren, Städten und den Adressaten zu bestehen. un allermenglich verstan sol, das únser herr der kung durch der von Zurich willen uns unverschulter sach sin grossen ungnad erzoigt und darnäch gerungen hät, 25 das nit allein wir, denn das ganz Rômsch rich durch das volk gedrukt werden mûßs, falls es der all- mächtige Gott nicht understát (Bern St.-A. Unnütze Papiere 64 nr. 43 or. chart.; Abdr. im Anzeiger f. Schmwaiz. Gesch. u. Ait.kunde Jy. 1860 S. 113f., teilw. bei Fechter S. 53 Anm.; Eidg. Absch. 2, 184f. 1r. 281; Tueley 1, 227 Anm. 1). [6] Uber den Stand der Verhandlungen in Konstane unterrichtel sodarn am 19. Okt. cin Schrei- 3o ben der Nürnberger Gesandten Berhtolt Volckmer und Hans Koller an ihre Stadt: Wir fügen ewr weißheit ze wißln, daz wir ewch vor geschriben han, wi wir di sach zu dem mol alhi zu Kosteniez gefunden haben. alßo ward mein her der maister mitsampt der stet sendpoten zu rott, underm herren von Paßel und auch den andern poten, di sich mit im arbeiton, di sach zwißn underm gene- digen hern herzog Albreht und den eingenofn zu tegen ze bringen, geschriben a habon auf meinung, 25 wi wir alBo hi liegen und doch niht wilßn, wi sich di sach welen oder wi man di furnemen werd, und piten si, uns alBo ze wißln laßn, wi si di sach vinden, daz wir unß dan dornoch gerihten mehten. di hubn uns nün auf howt verschribon, wi si an unßerm hern herzogen gefûnden habn, daz in der zugesagt hab, den tag alhi ze Kostnicz nün piß mitwoch uber aht tag ze suchn. und auf daz so reiten si alBo zu den eitgenoßen und hoffn, daz di auch zusagen werden, und bieten dorauf, s0 daz man alBo albi dorauf volhar, dez sich aûch mein her dor maister und di poten also verwiligt haben, wan wir unß nün gern geteilt heten und under einer selber hinheim gerietn wer’, so haben wir ez mit fügen niht mugen thûn, item mein her der herzog und markgraff Albreht und ped von Wirtnberg sind zu Freiburck in Priscka und, alß man alhi sagt, so schüln si auf morgen gen Prisach komen und zu in der Telfin, waz di gůcz schaffen weren, daz weiß got wol, oß hot sich 15 der jung von Wirtenberg understanden, mit ahthundert pferilen und etwavil fußvolkß und saump. pferd di stat Rapersweil ze speißsen, aber si mûstn on end wider abzihen. und alss man sagt, so maint man, daz si niht wol lenger gehalten mugen. sust wißn wir owr weißheit zu dißm mol niht anders ze schreibn. dan man hot sti vil kûmerß hi in landen von der aitgenoßn kriog, daz wenig von dem fremden volk furgenomen wirt. doch so versehen sich di stet mit notdorft und grabn auch vast umb sich, daz man aber vast onpor soi hi in dor gegent wider daz fremd volk, daz merken wir noch nikt; was wir hinfir erfahren, wollen wir euch mitteiten. gebn zu Kostnicz am montag noch sand Galln tag anno etc. 44 (Nirnberg &.a0. fol. 17 or. chart., con Volckmer eigenhändig geschricben). Okt. 28 Okr. 20 Okt. 18 50 Okt. 19 [7] Wie dieses Schreiben erkennen laßt, hatte der Tag also zunächst kein Ergebnie und wurde von den verhandelnden Parteien in die Länge gezogen. Es ist deshalb durchaus glaubhajt, daß der 55 gemäf folgendem Schreiben Clâwes Schanlits an den Ammanmeister Obreht Schalk zu Straßburg für den 1. Nov. zu Konstanz anberaumte Tag nur eine Fortsetzung der bisherigen Verhandlungen darstellt. Das Schreiben, vom 25. Okt. (€unmondag vor allerheilgen vor vir 44) ats [Villingen1] 0kt. 25 a) daver zu erofnzen don wir. 1 Vgl. den jolgenden Brief Schanlits vom f27. Okt.J.
Strana 598
598 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 24 enthält darüber: Der [BischofI von Basel und Schanlit sind gestern von den Eidgenossen von Brisach Nov. 1 gekommen und haben mit den Fürsten einen gütlichen Tag zu Kostens atf Allerheiligen beschlossen, und zwar den zu leisten in offener vigentschaft; sie haben viel geredet mit den Eidgenossen und auch hie zů Brisach mit den Fürsten, um Frieden zu machen ein benante zit, davon ietweder deil intreit, und sind Jab-Jgeschieden, daß beide Teile mit gewall gen Kostens kommen sollen; wern nötig, soll man dort von Frieden reden. Herr Johann von-Vinstingen ist gestern mit anderen Gesandten des Del- phins nach Brisach gekommen, und heute lange in dem rote biander gewesen sint, dabei auch der Markgraf fvon Brandenburg] gewesen ist; wie su scheiden, öch waz des Delfins, des bobest, des consilium, des herzogen von Safen botschaft zů Zofingen1 gewesen sint, [darüber] konnte er [Sch.] nichts erfahren, auch nicht, wie sú gescheiden sint, dan daz die von Basel hetten uf 500 man von 10 den eitgenossen bi in zů Basel, haben su wider hein geschich. dobi verston wir, daz su mitainander eins worden sint, u. a. m. (Straßburg AA 188 fol. 5 or. chart.; Reg. Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6364). Okt. 24 5 [7al Diese Nachrichten werden ergänzt durch den Brief Schanlits van zistag zu naht 1444 an den Ammanmeister, worin er u. a. iber scine Verhandlungen mit dem Kardinal von Arles in Basel betr. eines in Straßburg gejangen gesetzten Geistlichen schreibt und dann zu einem früheren Schreiben2, aus Villingen, nachholt, daß auch zwet Boten, einer von Ulm, von Augsburg und von den Schwabi- schen Städten, und einer von Nürnberg dagewesen scien, welche Hrg. Albrecht von Österreich mit anderen Fürsten, Rälen und Städteboten zu dem Tage in Konstanz eingeladen hätten; Schanlit hält es für winschenswert, daß auch Straßburg einen Deputierten zu dem Tage zu Kostens entsende, falls es jemand bei der Bedrängnis durch die Armagnaken entbehren könne (Straßburg AA 188 fol. 6 20 or. chart.). 15 1Okt. 27) Nov. 8 [8] Daß die Nürnberger Gesandten den weiteren Verlauf der Konstanzer Tagung abwarteten, geht aus dem Schreiben der Stadt Nürnberg an Windsheim vom 8. Nov. (So. vor Martini 44) hervor, in dem sic auf die Anfrage, ob sie thre in Straßburg befindlicken Reisigen heimberufen werde, erwidern: N. habe noch nichts beschlossen, sondern warte die Rüekkehr etlieher Ratsfreunde ab, die auf den Tag 25 nach Kostencz geschickt seien; es werde dann Nachricht geben (Nürnberg Briefb. 17 fol. 147a cop. chart.). Nov. 22 Nov. 22 19] Der Abschied des Tages vom 12. Nov. sicht eine Friedenevermittlung szwischen Öster- reich und den EidgenossenJ durch den Bischof von Basel und eine Waffenruhe bis dahin vor: Es ist ôch nemlich und sonderlich zwischent baiden partien beredt, das die botten, so von 30 ietwederm taile uf disem tage gewesen sind, sôlichs an iren herren und frund bringen sôllen. dieselben ir herren sôllen, als denne furderlichen, nemlich uf oder vor dem sonntag vor Kathrine der heiligen junkfrowen schieristkompt dem hochwirdigen fursten und herren hern Fridrichen bischove zů Basele zu wißen tun und verkunden, ob si solichen fride ufnemen und dem nach- komen wollen oder nit. wôllen si denn sôlichem nachkomen, so sol ietweder teile sinen ver- 35 sigelten brieve in moßen, als die nottel 3 zu Costentz darúber gegeben inhalt, demselben hern Fridrichen bischove sênden, der ieglicher partie den iren ubergeben sol. doch so ist gerèdt, welcher teile sinen fridbrief uf den obgemeldten sonntag gen Basele also nit schiken mag, der sol es doch furderlich, so erst er mag, tün und den schiken on geverde, und uf sôlichs ist och in sonderheit beredt, das beid partien dazwischen bestellen sûllen, alsbald der benant 40 Not. 22 sonntag nechst vor Kathrine fúrkompt, das denn hinfúr kain partie die andern an land lúte slos noch an keinen andern sachen schedigen oder nôten sôllen als lang, bis das sôlicher fride an oder ab verkundt wird, dainach sich dann baid partien richten mugen. doch wer in leger oder velde lit, mag darinne bliben und hûten, das iemant darzů oder davon komen mug, bis solicher frid angât und verkundt wird. und sind diser nottel zwen ußainander geschnitten 45 glich lutent zû ainer anbringung geben zû Costentz an donrstag nechst nach sant Martins tage anno ete. 44. (Nördlingen Missiven 41 nr. 112 cop. chart.) NGr. 12 [10] Diese Abmachungen von Konstanz hatten auf die Haltung der Städte keinerlei nachhaltige Wirkungen. Wohl wird in der Richtung zwischen Österreich und Appenzell vom 27. Nov. von dez innements wegen dez Rintals (Appenzell L.-A. A III nr. 25 or. membr. c. 4 sigg.; gedr. U.-B. St. Gallon VI, 85f. nr. 4641) darauf hingewiesen, wie etliche Fürsten tind Herren und etliche Städteboten zu Oostentz geredt haben als von ains friden wegen zwischen der Herrschaft von Osterreich und den 50 z 1 Vgl. unsere nr. 241. Ganz offenbar sein Brief vom 25. Okt. 3 Das Protokoll des Tages vom 11. Nov. in Eidgen. Abschiede 2 nr. 294.
598 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 24 enthält darüber: Der [BischofI von Basel und Schanlit sind gestern von den Eidgenossen von Brisach Nov. 1 gekommen und haben mit den Fürsten einen gütlichen Tag zu Kostens atf Allerheiligen beschlossen, und zwar den zu leisten in offener vigentschaft; sie haben viel geredet mit den Eidgenossen und auch hie zů Brisach mit den Fürsten, um Frieden zu machen ein benante zit, davon ietweder deil intreit, und sind Jab-Jgeschieden, daß beide Teile mit gewall gen Kostens kommen sollen; wern nötig, soll man dort von Frieden reden. Herr Johann von-Vinstingen ist gestern mit anderen Gesandten des Del- phins nach Brisach gekommen, und heute lange in dem rote biander gewesen sint, dabei auch der Markgraf fvon Brandenburg] gewesen ist; wie su scheiden, öch waz des Delfins, des bobest, des consilium, des herzogen von Safen botschaft zů Zofingen1 gewesen sint, [darüber] konnte er [Sch.] nichts erfahren, auch nicht, wie sú gescheiden sint, dan daz die von Basel hetten uf 500 man von 10 den eitgenossen bi in zů Basel, haben su wider hein geschich. dobi verston wir, daz su mitainander eins worden sint, u. a. m. (Straßburg AA 188 fol. 5 or. chart.; Reg. Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6364). Okt. 24 5 [7al Diese Nachrichten werden ergänzt durch den Brief Schanlits van zistag zu naht 1444 an den Ammanmeister, worin er u. a. iber scine Verhandlungen mit dem Kardinal von Arles in Basel betr. eines in Straßburg gejangen gesetzten Geistlichen schreibt und dann zu einem früheren Schreiben2, aus Villingen, nachholt, daß auch zwet Boten, einer von Ulm, von Augsburg und von den Schwabi- schen Städten, und einer von Nürnberg dagewesen scien, welche Hrg. Albrecht von Österreich mit anderen Fürsten, Rälen und Städteboten zu dem Tage in Konstanz eingeladen hätten; Schanlit hält es für winschenswert, daß auch Straßburg einen Deputierten zu dem Tage zu Kostens entsende, falls es jemand bei der Bedrängnis durch die Armagnaken entbehren könne (Straßburg AA 188 fol. 6 20 or. chart.). 15 1Okt. 27) Nov. 8 [8] Daß die Nürnberger Gesandten den weiteren Verlauf der Konstanzer Tagung abwarteten, geht aus dem Schreiben der Stadt Nürnberg an Windsheim vom 8. Nov. (So. vor Martini 44) hervor, in dem sic auf die Anfrage, ob sie thre in Straßburg befindlicken Reisigen heimberufen werde, erwidern: N. habe noch nichts beschlossen, sondern warte die Rüekkehr etlieher Ratsfreunde ab, die auf den Tag 25 nach Kostencz geschickt seien; es werde dann Nachricht geben (Nürnberg Briefb. 17 fol. 147a cop. chart.). Nov. 22 Nov. 22 19] Der Abschied des Tages vom 12. Nov. sicht eine Friedenevermittlung szwischen Öster- reich und den EidgenossenJ durch den Bischof von Basel und eine Waffenruhe bis dahin vor: Es ist ôch nemlich und sonderlich zwischent baiden partien beredt, das die botten, so von 30 ietwederm taile uf disem tage gewesen sind, sôlichs an iren herren und frund bringen sôllen. dieselben ir herren sôllen, als denne furderlichen, nemlich uf oder vor dem sonntag vor Kathrine der heiligen junkfrowen schieristkompt dem hochwirdigen fursten und herren hern Fridrichen bischove zů Basele zu wißen tun und verkunden, ob si solichen fride ufnemen und dem nach- komen wollen oder nit. wôllen si denn sôlichem nachkomen, so sol ietweder teile sinen ver- 35 sigelten brieve in moßen, als die nottel 3 zu Costentz darúber gegeben inhalt, demselben hern Fridrichen bischove sênden, der ieglicher partie den iren ubergeben sol. doch so ist gerèdt, welcher teile sinen fridbrief uf den obgemeldten sonntag gen Basele also nit schiken mag, der sol es doch furderlich, so erst er mag, tün und den schiken on geverde, und uf sôlichs ist och in sonderheit beredt, das beid partien dazwischen bestellen sûllen, alsbald der benant 40 Not. 22 sonntag nechst vor Kathrine fúrkompt, das denn hinfúr kain partie die andern an land lúte slos noch an keinen andern sachen schedigen oder nôten sôllen als lang, bis das sôlicher fride an oder ab verkundt wird, dainach sich dann baid partien richten mugen. doch wer in leger oder velde lit, mag darinne bliben und hûten, das iemant darzů oder davon komen mug, bis solicher frid angât und verkundt wird. und sind diser nottel zwen ußainander geschnitten 45 glich lutent zû ainer anbringung geben zû Costentz an donrstag nechst nach sant Martins tage anno ete. 44. (Nördlingen Missiven 41 nr. 112 cop. chart.) NGr. 12 [10] Diese Abmachungen von Konstanz hatten auf die Haltung der Städte keinerlei nachhaltige Wirkungen. Wohl wird in der Richtung zwischen Österreich und Appenzell vom 27. Nov. von dez innements wegen dez Rintals (Appenzell L.-A. A III nr. 25 or. membr. c. 4 sigg.; gedr. U.-B. St. Gallon VI, 85f. nr. 4641) darauf hingewiesen, wie etliche Fürsten tind Herren und etliche Städteboten zu Oostentz geredt haben als von ains friden wegen zwischen der Herrschaft von Osterreich und den 50 z 1 Vgl. unsere nr. 241. Ganz offenbar sein Brief vom 25. Okt. 3 Das Protokoll des Tages vom 11. Nov. in Eidgen. Abschiede 2 nr. 294.
Strana 599
E. Städtetagungen nr. 280-281. 599 Eidgenossen, ob derselb frid von baiden tailen zugesagt wûrde, dabet solle es denn bleiben. Aber schon der Vermistler dieses Friedens Bf. Friedrich von Basel klagte in seinen Schreiben vom 2. Dez. (Basel Mi. nach Andree 44) an Bgmstr. Jargen Lowen zu Ulm und an den Vagt Berchtolten zu Costencz, Dez. 2 daß einige Bestimmungen des Konstanzer Friedens nicht eingehalien worden seien; er wolle deshatt moren mil einer Boischaft des Konzils zu Hag. Albrecht reiten und bittet, daßs die von den Adressaten Der. 3 damals zu Konstant Abgeordneten sich ebenfalls zu Hzg. Albrecht begeben mögen; er habe auch den Bischoj von Konstanz um sein Kommen gebeten (Nördlingen Miss. 41 nr. 111 cop. chart.; dazu gehört die Abschrift des Konstanzer Abschindes). Auf das spätere Schreiben Kg. Friedrichs (vom 22. Febr. 1445), das sich auf die Ergebnis- to losigkeit der Konstanzer Verhandlungen bezicht, sei schon an dieser Stelle hingewiesen. 5 281. Tagung der Rheinischen Städte am 16. Okt. in Worme: Abwehr der Armagnaken; Aufschub der Verhandlungen auf den 26. Nov. 1444 September 29 — Oktober 17. Uber die in Worms für den 16. Okt. beabsichtigte Städtetagung war Frankfurt bereits von seinen in Nürnberg weilenden Städtegesandten unter dem 16. Sept. benachrichtigt worden (vgl. nr. 228, n). 15 Von den anderen geladenen Stadten hatte sich [1] Köln am 29. Sept. in gleichlautenden Schreiben-mit der Bitte um Stellungnahme zu dem Tage an Mainz, Speier, Worms und Aachen und in etwas anderer Form auch an Frankfurt gewandt: Unse frunde, die wir cine zijt her ind ietzunt zu Nurenberg hain, haben uns eine cedell, der freier und roichstette sendebotten zu Nurenberg wesend ein dem besten verraempt haint 1, geschickt, der 20 wie uwer eirberheit abeschrijft hie-inne verslossen senden, umb uch darna wissen zu richten. und wir getruwen, ob got will, unso frunde up dem dage zo habena und wat uch dac-inne zo sinne ist, des begern wir eine guetliche wederbeschriben antwerde bij diesme unsme boiden brenger diss briefs van uwer eirsamhoit, dio unse herre got ete. datum die vicesima nona mensis sep- tembris anno ctc. 44. (Köln Briefb. 17 fol. 51“ cop. chart.; Uberschrift. Civitatibus Maentz Spijre 25 Woermntz ind Aiche: unter dem Stäck: In simili forma scriptum est Franckfordensi mutata illa clausula: und was uch dae-inne zo sinne ist, begeiren wir uns uf daz allerneeste vorschreben wissen zu laissen, unse herre got etc. datum ut supra. — Frankfurt Stadt-A. Nachtr. 1482e fol. 91 or. chart.; Reg. Mitth. St. A. Köln 22, 68 u. 24, 172). [2] Das Schreiben, das die auf dem vorhergehenden Tage in Worms versammelten Städteboten. 8o om 24. Sept. an die in Nirnberg tagenden Städtegesandten gerichtet hatten, war inzwischen ton diesen am 30. Sept. mit entsprechenden Nachrichten über die Anschläge zum Reichskrieg, uber die Lage in Basel und Schaffhausen und iher den Besuch des RT. beantwortet worden (vgl. nr. 231, 6). — Köln hatte inzwischen am 2. Okt. (die 2. octobris 44) seine Gesandten [heim Reichstag] Goedart von dem Okt. 2 Wasservasse und Johann Fruni u. s. dahin verständigt, daß es gedenke, den nach Worms auf den 35 16. Oktober angesetzten Städtetag zu beschicken (Köln Briefb. 17 fol. 52ab cop.; Reg. Mitth. St.-A. Köln 22, 69 u. 24, 173]. Sept. 29 40 [3] Des ueiteren hatts sich über den Besuch der Tagung in Worms von seiten der rheinischen Reichsstande auch Speier am 5. Okt. (feria 2. post Remigii 1444) bei Strußburg erkundigt: Es habe ONt. 5 gehört, wie Kg. Friedrich selbst wider die Schinder zu Felde zichen wolle und das Reichsbanner auf heute in Straßburg enifaltet werden solle und wie die Fürsten und Reichsstädte einen guten reisigen gezûgh gegenwärtig bei dem Banner haben sollen; es habe auch allerlei aber Basel und da umb ver- nommen. Köln habe heute geschrieben, daß es gemiß dem Beschlusse zu Nürnberg auf s. Gallen tag seine Freunde zu Worms huben werde; auch Speier wolle zu dem Tage schicken und bittet deshalb um Auskunft iber obenstehende Gerüchte und ob Straßburg und benachbarte Reichsstädts den Tag 45 21 Worme beschicken wollen (Straßburg AA 189 fol. 40 or. chart.). [4] Die Antwort des Meisters Cunrad Bock und des Rates zu Straßburg vom 8. Okt. lautete: Als uwer gut fruntschaft uns geschriben hat, wie uch gesaget sij, daz --- der Romische konnig mit siner selbs personen widder daz frembde folk im felde sin wolle, die im Elsab ligent, und daz richs- panner ofzuthun und die fursten und richstete einen guten reisigen gezug dabij haben sollent, 50 daz sie ir frunde of sant Gallen dag zu Wormß haben wollent nach wisungo der nottel, und begerent zu wißen, obe wir auch darzu schicken wollent, und ein eigenschaft der leufe, als daz dan uwer brief wiset : lieben frunde, also lassent wir uwer gute fruntschaft wissen [es folgt ein Bericht iber Oht. 16 Okt. 18 u) ein Zeicren verweiet hier auj die vester dow Stick milgeteille geänderte Klausel des Briefs an Frankfurt (Z. 25]. 1 Unsere nr. 213.
E. Städtetagungen nr. 280-281. 599 Eidgenossen, ob derselb frid von baiden tailen zugesagt wûrde, dabet solle es denn bleiben. Aber schon der Vermistler dieses Friedens Bf. Friedrich von Basel klagte in seinen Schreiben vom 2. Dez. (Basel Mi. nach Andree 44) an Bgmstr. Jargen Lowen zu Ulm und an den Vagt Berchtolten zu Costencz, Dez. 2 daß einige Bestimmungen des Konstanzer Friedens nicht eingehalien worden seien; er wolle deshatt moren mil einer Boischaft des Konzils zu Hag. Albrecht reiten und bittet, daßs die von den Adressaten Der. 3 damals zu Konstant Abgeordneten sich ebenfalls zu Hzg. Albrecht begeben mögen; er habe auch den Bischoj von Konstanz um sein Kommen gebeten (Nördlingen Miss. 41 nr. 111 cop. chart.; dazu gehört die Abschrift des Konstanzer Abschindes). Auf das spätere Schreiben Kg. Friedrichs (vom 22. Febr. 1445), das sich auf die Ergebnis- to losigkeit der Konstanzer Verhandlungen bezicht, sei schon an dieser Stelle hingewiesen. 5 281. Tagung der Rheinischen Städte am 16. Okt. in Worme: Abwehr der Armagnaken; Aufschub der Verhandlungen auf den 26. Nov. 1444 September 29 — Oktober 17. Uber die in Worms für den 16. Okt. beabsichtigte Städtetagung war Frankfurt bereits von seinen in Nürnberg weilenden Städtegesandten unter dem 16. Sept. benachrichtigt worden (vgl. nr. 228, n). 15 Von den anderen geladenen Stadten hatte sich [1] Köln am 29. Sept. in gleichlautenden Schreiben-mit der Bitte um Stellungnahme zu dem Tage an Mainz, Speier, Worms und Aachen und in etwas anderer Form auch an Frankfurt gewandt: Unse frunde, die wir cine zijt her ind ietzunt zu Nurenberg hain, haben uns eine cedell, der freier und roichstette sendebotten zu Nurenberg wesend ein dem besten verraempt haint 1, geschickt, der 20 wie uwer eirberheit abeschrijft hie-inne verslossen senden, umb uch darna wissen zu richten. und wir getruwen, ob got will, unso frunde up dem dage zo habena und wat uch dac-inne zo sinne ist, des begern wir eine guetliche wederbeschriben antwerde bij diesme unsme boiden brenger diss briefs van uwer eirsamhoit, dio unse herre got ete. datum die vicesima nona mensis sep- tembris anno ctc. 44. (Köln Briefb. 17 fol. 51“ cop. chart.; Uberschrift. Civitatibus Maentz Spijre 25 Woermntz ind Aiche: unter dem Stäck: In simili forma scriptum est Franckfordensi mutata illa clausula: und was uch dae-inne zo sinne ist, begeiren wir uns uf daz allerneeste vorschreben wissen zu laissen, unse herre got etc. datum ut supra. — Frankfurt Stadt-A. Nachtr. 1482e fol. 91 or. chart.; Reg. Mitth. St. A. Köln 22, 68 u. 24, 172). [2] Das Schreiben, das die auf dem vorhergehenden Tage in Worms versammelten Städteboten. 8o om 24. Sept. an die in Nirnberg tagenden Städtegesandten gerichtet hatten, war inzwischen ton diesen am 30. Sept. mit entsprechenden Nachrichten über die Anschläge zum Reichskrieg, uber die Lage in Basel und Schaffhausen und iher den Besuch des RT. beantwortet worden (vgl. nr. 231, 6). — Köln hatte inzwischen am 2. Okt. (die 2. octobris 44) seine Gesandten [heim Reichstag] Goedart von dem Okt. 2 Wasservasse und Johann Fruni u. s. dahin verständigt, daß es gedenke, den nach Worms auf den 35 16. Oktober angesetzten Städtetag zu beschicken (Köln Briefb. 17 fol. 52ab cop.; Reg. Mitth. St.-A. Köln 22, 69 u. 24, 173]. Sept. 29 40 [3] Des ueiteren hatts sich über den Besuch der Tagung in Worms von seiten der rheinischen Reichsstande auch Speier am 5. Okt. (feria 2. post Remigii 1444) bei Strußburg erkundigt: Es habe ONt. 5 gehört, wie Kg. Friedrich selbst wider die Schinder zu Felde zichen wolle und das Reichsbanner auf heute in Straßburg enifaltet werden solle und wie die Fürsten und Reichsstädte einen guten reisigen gezûgh gegenwärtig bei dem Banner haben sollen; es habe auch allerlei aber Basel und da umb ver- nommen. Köln habe heute geschrieben, daß es gemiß dem Beschlusse zu Nürnberg auf s. Gallen tag seine Freunde zu Worms huben werde; auch Speier wolle zu dem Tage schicken und bittet deshalb um Auskunft iber obenstehende Gerüchte und ob Straßburg und benachbarte Reichsstädts den Tag 45 21 Worme beschicken wollen (Straßburg AA 189 fol. 40 or. chart.). [4] Die Antwort des Meisters Cunrad Bock und des Rates zu Straßburg vom 8. Okt. lautete: Als uwer gut fruntschaft uns geschriben hat, wie uch gesaget sij, daz --- der Romische konnig mit siner selbs personen widder daz frembde folk im felde sin wolle, die im Elsab ligent, und daz richs- panner ofzuthun und die fursten und richstete einen guten reisigen gezug dabij haben sollent, 50 daz sie ir frunde of sant Gallen dag zu Wormß haben wollent nach wisungo der nottel, und begerent zu wißen, obe wir auch darzu schicken wollent, und ein eigenschaft der leufe, als daz dan uwer brief wiset : lieben frunde, also lassent wir uwer gute fruntschaft wissen [es folgt ein Bericht iber Oht. 16 Okt. 18 u) ein Zeicren verweiet hier auj die vester dow Stick milgeteille geänderte Klausel des Briefs an Frankfurt (Z. 25]. 1 Unsere nr. 213.
Strana 600
600 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1411. Okt. 18 Okt. 8 Okt. 16 Nov. 25 die Greueltaten der Armagnaken und ihr Vordringen im Elsaß, dabet die Nzchricht: sie hätlen die Städte Oht. 4 Roßheim, Wangen und die slosß Bischoffsheim bij Rosßheim und Marley und of mandag nest- vergangen die stat Niddein-Eenheim ingnommen und zu ihren handen bracht mit tedinge, und ligent iczunt mit buchsen und geezuge vor der stat Dambach ; dan sie so viel lute habent, daz sie allenthalben daz folt inhont ; doch wo man sich uczit widder sic stollet und weret, da schaflen sie wenig, dann weiter:] eß hat auch der durchluchtige furst unser gnediger herre herzug Ludewig der pfalzgrave mit hilf ander fursten herren und stete, die iem daz zugesaget han, vorgnommen, daz folk zu bestriten, dorin wir sinen gnaden auch zugesaget haben. und wil also der obgnante unser gnediger herre herzog Ludwig im felde und umme Hagenau sin of den suntag nach sant Gallen dag nchstkunftig. hoffen und getruwen alse dem almechtigen got, daz solich obgemeit ubil geschicht go- 10 straffet werden solle, sodann von des dags wegen zu Wormß haben uns unser ratsfrunde, so wir zu Nurenberg gehabt han, auch ein solich noftel vorbracht. solichs wir nů den richstoten umb uns nach wisunge der nottel vorkundet haben. aber nachdem und daz obgemnelt freimde folk alhie im lande zu Elsaß mit groffer macht liget und sunder in unser stat Straßburg, so ist uns notdorft, die unsern bij uns zu behalten, und konnen der of den dag gein Wormß nit geschickon. und versohen uns, daz unsere frunde die richstete umb uns, nachdem efs auch umb sie gelegen ist, dio iren auch zu uns noch gein Wormß nit brengen konnen. wir bitden aber uwer erbir gute fruntschaft, obe utzit zu Wormls vorgnommen wurde, daz ir uns daz auch zu wißen thun wollent, als wir uch des und alles guten besunder wole getruwen. geben of dornstag sancti Dionisii abent anno etc. 44 (Frankfurt Nachtr. 1482e fol. 159ab cop. chart. mit Stichen, auf dem Vorderblatt eines Faliohogens fol. 159. 160; am Schluß ist vor Abschreiber bemerkt Ist dom rade zu Spier geschriben worden, Reg. and teilw. Abdr. bei Wülcker S. 18 und 58). [5] Köln hatle Johann von Stammel als Abgesandten in Speier. An ihn war der nachfolgende Brief vom 14. Okt. gerichtet: Eirsame gude vrunt. unse frunde haint uns van Nurenberg goschreven 1 ind oinen brief mitgesant, den uns --- der Roymsche koonink hait doin schicken, as ir dat in den copion 25 hie-inne beslossen waile vorder verstaende werdt, ind is unse meinonge, dat ir uch mit andern des richs stede frunden ietzint vergadert erfairen ind vernoimen wilt, wie ind in wat maessen sich ander rijchssteide hie-inne halden. ir wist ouch waile, wie wir mit groissen veeden beladen ind in groissen sorgen umb uns beleigen sijn, ind darumb moigt ir uns zom besten, of ir des gewach hoert, verantwerden ind uns zom iersten verstain laisson, wat uch hie-inne vurkoempt. doch 30 willen uns ouch vordor up die sachen untsinnen, ind proeft ir vort dat beste, wie wir euch vertrauen. Okt. 14 datum die 14. octobris anno etc. 44 (Koln Briefb. 17 fol. 55b; Uberschrift: domino Johanni de Stummol; Reg. Mitth. St.-A. R3ln 22, 69 und 21, 173). [6] Uber den mangelhaften Besuch, die Beratungen und die Wiederholung des Tages am 26.Nov. geben die in Worms versammelten Ratsbotun der Stdte Coln Mentz Worms Spiro und Franckfurt 35 durch Schreiben vom 17. Okt. an Ulm Nachricht: Als úwer und unser güten frunde frier und richs- stette erbern sentbotten lest zù Nüremberg sich underredt und besprochen habon, wie fri- und richsstette an dem Rin gelegen sich zû huff besamlen solten zu Wormns uf sunt Gallen tag nâchst- vergangen und ouch wie ir uch mit uwern punten uf dieselb zite zusamen zu komen verbott und bi-ainander gewosen sin solten, als denne das die zedel darúber gemachet und begriffen uBwisen 40 ete,, lassen wir uwer gût fruntschaft wissen, wie das die von Straßburg mit andern stetten zu inen ge- hôrig und ouch die von Ach irer anligenden sach halb bi uns nit gewosen, sunder den tag abge- schlagen und wendig gesagt haben. also das unser uf die zite wienig zu Worms bi-ainander gewesen sind, und das wir dehainen grund der schwern anligender sachen treffen, noch in uns zů disem male finden mochten; und die wile wir denne úwer ratscbleg und mainung in den sachen nach 45 lut der obgerürten zodel nicht verstanden oder vernomen gehept oder gehôrt han, ob ir in den sachen icht zu rede worden oder úberkomen weren, so hand wir uns ains andern tags underredt und besprochen, nemlich uf sant Katlirinen lag nâchstkoit des aubens zu Worms zû sin, also das ir ander fri- und richsstette úwer frunde und sentpotten uf die zite ouch daselbs haben, des andern Non. 26 tags darnach von den sachen zû reden2, was darzů, ob ainich fri- und richsstotto durch das fromd 50 volk genôttiget wurden, mit hilf oder gelt zů tun oder furzuniemend sio. doch dis alles uf úwern bessern râte und bedenken und darzů uf anhringen und hinderfrage wisen râte und frunde an Okt. 16 geverde. und was ir nu in dison sachen uf Galli nâchstvergangen goratschlaget haben oder uch von dises vorgerürten andern verraumpten tagen wogen zů lieb und willen ist, bitten wir, die von Spire wissen zu lassen, uns und andern stetten das furter zu verkúnden, uns darnach wissen zü 55 Okt. 17 richten. geben under der stette Worms insigel sabato post Galli confessoris unno domini ete. 40 quarto (Nördlingen Miss. 42 nr. 132 cop. chart., Beischluß zu unserer nr. 286, 4). 15 20 5 1 Von einem solcken Schreiben der Städbeboten beim RT. an Köln ist nichts bekannt, vgl. unsere nrr. 213 und 231. 2 Vgl. unsere nr. 285, 5.
600 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1411. Okt. 18 Okt. 8 Okt. 16 Nov. 25 die Greueltaten der Armagnaken und ihr Vordringen im Elsaß, dabet die Nzchricht: sie hätlen die Städte Oht. 4 Roßheim, Wangen und die slosß Bischoffsheim bij Rosßheim und Marley und of mandag nest- vergangen die stat Niddein-Eenheim ingnommen und zu ihren handen bracht mit tedinge, und ligent iczunt mit buchsen und geezuge vor der stat Dambach ; dan sie so viel lute habent, daz sie allenthalben daz folt inhont ; doch wo man sich uczit widder sic stollet und weret, da schaflen sie wenig, dann weiter:] eß hat auch der durchluchtige furst unser gnediger herre herzug Ludewig der pfalzgrave mit hilf ander fursten herren und stete, die iem daz zugesaget han, vorgnommen, daz folk zu bestriten, dorin wir sinen gnaden auch zugesaget haben. und wil also der obgnante unser gnediger herre herzog Ludwig im felde und umme Hagenau sin of den suntag nach sant Gallen dag nchstkunftig. hoffen und getruwen alse dem almechtigen got, daz solich obgemeit ubil geschicht go- 10 straffet werden solle, sodann von des dags wegen zu Wormß haben uns unser ratsfrunde, so wir zu Nurenberg gehabt han, auch ein solich noftel vorbracht. solichs wir nů den richstoten umb uns nach wisunge der nottel vorkundet haben. aber nachdem und daz obgemnelt freimde folk alhie im lande zu Elsaß mit groffer macht liget und sunder in unser stat Straßburg, so ist uns notdorft, die unsern bij uns zu behalten, und konnen der of den dag gein Wormß nit geschickon. und versohen uns, daz unsere frunde die richstete umb uns, nachdem efs auch umb sie gelegen ist, dio iren auch zu uns noch gein Wormß nit brengen konnen. wir bitden aber uwer erbir gute fruntschaft, obe utzit zu Wormls vorgnommen wurde, daz ir uns daz auch zu wißen thun wollent, als wir uch des und alles guten besunder wole getruwen. geben of dornstag sancti Dionisii abent anno etc. 44 (Frankfurt Nachtr. 1482e fol. 159ab cop. chart. mit Stichen, auf dem Vorderblatt eines Faliohogens fol. 159. 160; am Schluß ist vor Abschreiber bemerkt Ist dom rade zu Spier geschriben worden, Reg. and teilw. Abdr. bei Wülcker S. 18 und 58). [5] Köln hatle Johann von Stammel als Abgesandten in Speier. An ihn war der nachfolgende Brief vom 14. Okt. gerichtet: Eirsame gude vrunt. unse frunde haint uns van Nurenberg goschreven 1 ind oinen brief mitgesant, den uns --- der Roymsche koonink hait doin schicken, as ir dat in den copion 25 hie-inne beslossen waile vorder verstaende werdt, ind is unse meinonge, dat ir uch mit andern des richs stede frunden ietzint vergadert erfairen ind vernoimen wilt, wie ind in wat maessen sich ander rijchssteide hie-inne halden. ir wist ouch waile, wie wir mit groissen veeden beladen ind in groissen sorgen umb uns beleigen sijn, ind darumb moigt ir uns zom besten, of ir des gewach hoert, verantwerden ind uns zom iersten verstain laisson, wat uch hie-inne vurkoempt. doch 30 willen uns ouch vordor up die sachen untsinnen, ind proeft ir vort dat beste, wie wir euch vertrauen. Okt. 14 datum die 14. octobris anno etc. 44 (Koln Briefb. 17 fol. 55b; Uberschrift: domino Johanni de Stummol; Reg. Mitth. St.-A. R3ln 22, 69 und 21, 173). [6] Uber den mangelhaften Besuch, die Beratungen und die Wiederholung des Tages am 26.Nov. geben die in Worms versammelten Ratsbotun der Stdte Coln Mentz Worms Spiro und Franckfurt 35 durch Schreiben vom 17. Okt. an Ulm Nachricht: Als úwer und unser güten frunde frier und richs- stette erbern sentbotten lest zù Nüremberg sich underredt und besprochen habon, wie fri- und richsstette an dem Rin gelegen sich zû huff besamlen solten zu Wormns uf sunt Gallen tag nâchst- vergangen und ouch wie ir uch mit uwern punten uf dieselb zite zusamen zu komen verbott und bi-ainander gewosen sin solten, als denne das die zedel darúber gemachet und begriffen uBwisen 40 ete,, lassen wir uwer gût fruntschaft wissen, wie das die von Straßburg mit andern stetten zu inen ge- hôrig und ouch die von Ach irer anligenden sach halb bi uns nit gewosen, sunder den tag abge- schlagen und wendig gesagt haben. also das unser uf die zite wienig zu Worms bi-ainander gewesen sind, und das wir dehainen grund der schwern anligender sachen treffen, noch in uns zů disem male finden mochten; und die wile wir denne úwer ratscbleg und mainung in den sachen nach 45 lut der obgerürten zodel nicht verstanden oder vernomen gehept oder gehôrt han, ob ir in den sachen icht zu rede worden oder úberkomen weren, so hand wir uns ains andern tags underredt und besprochen, nemlich uf sant Katlirinen lag nâchstkoit des aubens zu Worms zû sin, also das ir ander fri- und richsstette úwer frunde und sentpotten uf die zite ouch daselbs haben, des andern Non. 26 tags darnach von den sachen zû reden2, was darzů, ob ainich fri- und richsstotto durch das fromd 50 volk genôttiget wurden, mit hilf oder gelt zů tun oder furzuniemend sio. doch dis alles uf úwern bessern râte und bedenken und darzů uf anhringen und hinderfrage wisen râte und frunde an Okt. 16 geverde. und was ir nu in dison sachen uf Galli nâchstvergangen goratschlaget haben oder uch von dises vorgerürten andern verraumpten tagen wogen zů lieb und willen ist, bitten wir, die von Spire wissen zu lassen, uns und andern stetten das furter zu verkúnden, uns darnach wissen zü 55 Okt. 17 richten. geben under der stette Worms insigel sabato post Galli confessoris unno domini ete. 40 quarto (Nördlingen Miss. 42 nr. 132 cop. chart., Beischluß zu unserer nr. 286, 4). 15 20 5 1 Von einem solcken Schreiben der Städbeboten beim RT. an Köln ist nichts bekannt, vgl. unsere nrr. 213 und 231. 2 Vgl. unsere nr. 285, 5.
Strana 601
E. Städtetagungen nr. 281-282. 601 282. Beratungen der Schwäb. Städte am 21. Okt. in Ulm über das Aufgebot der Städte zum Armag- nakenkrieg auf Anordnung Pf. Ludwigs. 1444 Oklober 10 — 28. 10 B0 [1] Der Schwab. Stadtebund schein wahrend des Oktobers au Ulm in Dauer getagt zu haben; be- sondere Abschiede kamen jedenfalls nicht mehr zustande. Wohl aher gingen ueiterhin Einladungen Ulms 5 iber die triftigen Beralungspunkte und für die cenzelnen Sitzungen hinaus, so mit dem Schreiben vom 10. Okt. an Nordlingen, in dem neben eingehenden Angaben über die letzten Beratungen und über die all- gemeine politische Lage zum Bestch einer Tagung am 21. Okt. aufrefordert wird: Ir hand villicht, als wir mainen, von uwer ratzbotschaft, die nochst ze manung hie zu Ulme gewesen ist 1, wol ver- nomen, wie der stette ratzbotschaf zů Nüremberg der stetto ratzfrunden zû derselben manung geschribon? hat, daz ir in gehaim gesoit wor, daz unsor horren der kunig und die fursten uns stette zu dem grossen anschlag" umb sibenthusent man und umb sechzehen kamerbuchsen mit buchsen- maistern stainen und bulver ußzefertigen angeleit hette; daruf die stette deßmals verliessen und schuffen: wenn uns solich kuniglich brieve geantwurt wurden, daz wir denn die vior stette (uf die denn die sachen gesetzet sind) umb ir eroer ratzfrunde zu uns her gen Ulme ane verziehen 15 zů senden beschriben und manen und mitsampt in der stette treffenlich ratzfrundo zu unserm herren demn kunig schicken und ußiertigen sullen zu versuchen, ob er uns stette bi solichem an- schlag, den wir uf uns selbs geleit und zû schicken furgenomen haben, beliben lassen wolle; ob aber dan nicht gesin môchte, wie man denne denselben anschlag geringern und gemindern mochte, daz wir denn uf stuck und une alles verzichon ain munung unser frunde der stette haben sullen etc. 20 also lassen wir úch wissen, daz unsern fründen den stetten unsor vorainung und uns der vorgenant groß anschlag vorkúndot ist, als ir denn an dor abschrift desselben briefs, den wir úch nechst, als wir uch umb úwer erber ratzbotschaft uf gestern fritag zu uns her gen Ulme beschriben und gemantd, wol vornomen habet; und uf unser frunde der stette vorgenant empfelhen so haben wir mitsampt der egenanten vier stette erbern ratzfrunden der stette erbern ratzfrúnde zû unserm 25 herren dem kunig die vorgesehriben werbung nach dem besten zû tün ußgofertiget, nach dem besten sich gepuren wirt zu versüchen, ob wir stette bi der egenanten unser anzalo, die wir stette selbs fúrgenomen haben, beliben und uns der egenant anschlag gemindert worden muge. was nû dieselb der stette botschaft abtragen oder schaffen werd, kunnen wir nicht gowissen. denn nachdem und wir vernemen, daz daz fremde volk vast úborhand nome, vil schloß und land in Elsaß gewinne und erobre, och iins úwer und unser gůten frunde die von Straßburg under andermn geschriben hand, daz der Delphin, sider der nechsten manung hic gewesen ist, Marckelßhein die statt ingenomon och RoBhoin ain richstatt, darzů BischoffBhein die dru schloß, och den flecken Blodefshein burg und dorf, daz ouch dom rich zugehôrot, und sust etwievil wasserhuser bi zwain oder drin mil wegs umb ir statt gelegen gewunnen erobert und innhaben, und daz si besorgen, daz 35 der glich noch mer von in gewunnen und erobert und daz si hart daruß getriben werden; sunder so haben si grossen ufsatz uf daz schloß Rinowe, umbe daz si zû dem fare komen und daz land jenhalb und hie dishalb Rins innhaben mochten: umbe daz und ach daz in noch niemant wider- stand tût, unser horren der kung die fursten und ander teglich umb hilf, dem fremden volk wider- stand zů tûn, angerufft und angestrengt werden, sich wol zu versehen, und zů versorgen ist, daz 40 unser herre der kunig uns stette bi unserer vorgenanten ufgeleiten anzale nicht beliben lasse. darzů verstand ir und monglich wol, solte in nicht widerstand beschehen und si ain schlof3 an dem Rine, daran si ain fare oder bruck über Rine hetten, gewunnen und erobern, daz si denn mit irer macht bald in disem Schwabenland wèren, das verdarpten und verhergerten, daz wir stette und wer darin sitzet in vil kunftigen ziten und jaren nimmer überwunden. darumbe wir stette und menglich 45 die sachen billich beratenlich bedenken und betrachten, was grossen schadens und verderbens uns stotten und gemainen landen und lúten daran lit, und uns nutzlicher erlicher und welicher ist, wir holfon, voran dom almechtigen gott ze lobe, ouch uns selbs und gemainen landen und luten ze trost und hilf jenhalb Rines dem fremden volk widerstand zu tûn, denn daz wir stette verhalten solten, bis si ubor Rine kâmen, und wir denn gerne darzû hulfen und tâtten, daz si denn uns stotto 50 solicher masser intriben, daz wir nichtzit darzu getun kunden und land und lûte verderben lassen müsten, und uf daz so wellent alle vorgenanten sachen und alles daz, daz uns stetten und ganzen Tútschen landen und lúten daran lit, in uwern ráten beratenlich bedenken, wißlich zu ermessen, mit wievil und mit waz hilf wir zu dem vorgenanten anschlag vor sant Martins tag zu dem vordern Nov. 11 ansehlag€ der sechshundert pforid und der sechshundert buchsen und armbrostschützen, die wir 55 stette uf den suntag nach Galli schierist zu Eßlingen haben sullen, helfen und zuschicken wôllen. okt. 18 und fertigent denn darumbe botschaft úwers ratz uwer mainung mit vollem gewalt wol under- Okt. 9 1 2 3 Am 3. Okt., unsere nr. 279. Vgl. nr. 279, I. Unsere nr. 216. 1 5 Unsere nr. 279, 1. Im kleinen Anschlag fnr. 214).
E. Städtetagungen nr. 281-282. 601 282. Beratungen der Schwäb. Städte am 21. Okt. in Ulm über das Aufgebot der Städte zum Armag- nakenkrieg auf Anordnung Pf. Ludwigs. 1444 Oklober 10 — 28. 10 B0 [1] Der Schwab. Stadtebund schein wahrend des Oktobers au Ulm in Dauer getagt zu haben; be- sondere Abschiede kamen jedenfalls nicht mehr zustande. Wohl aher gingen ueiterhin Einladungen Ulms 5 iber die triftigen Beralungspunkte und für die cenzelnen Sitzungen hinaus, so mit dem Schreiben vom 10. Okt. an Nordlingen, in dem neben eingehenden Angaben über die letzten Beratungen und über die all- gemeine politische Lage zum Bestch einer Tagung am 21. Okt. aufrefordert wird: Ir hand villicht, als wir mainen, von uwer ratzbotschaft, die nochst ze manung hie zu Ulme gewesen ist 1, wol ver- nomen, wie der stette ratzbotschaf zů Nüremberg der stetto ratzfrunden zû derselben manung geschribon? hat, daz ir in gehaim gesoit wor, daz unsor horren der kunig und die fursten uns stette zu dem grossen anschlag" umb sibenthusent man und umb sechzehen kamerbuchsen mit buchsen- maistern stainen und bulver ußzefertigen angeleit hette; daruf die stette deßmals verliessen und schuffen: wenn uns solich kuniglich brieve geantwurt wurden, daz wir denn die vior stette (uf die denn die sachen gesetzet sind) umb ir eroer ratzfrunde zu uns her gen Ulme ane verziehen 15 zů senden beschriben und manen und mitsampt in der stette treffenlich ratzfrundo zu unserm herren demn kunig schicken und ußiertigen sullen zu versuchen, ob er uns stette bi solichem an- schlag, den wir uf uns selbs geleit und zû schicken furgenomen haben, beliben lassen wolle; ob aber dan nicht gesin môchte, wie man denne denselben anschlag geringern und gemindern mochte, daz wir denn uf stuck und une alles verzichon ain munung unser frunde der stette haben sullen etc. 20 also lassen wir úch wissen, daz unsern fründen den stetten unsor vorainung und uns der vorgenant groß anschlag vorkúndot ist, als ir denn an dor abschrift desselben briefs, den wir úch nechst, als wir uch umb úwer erber ratzbotschaft uf gestern fritag zu uns her gen Ulme beschriben und gemantd, wol vornomen habet; und uf unser frunde der stette vorgenant empfelhen so haben wir mitsampt der egenanten vier stette erbern ratzfrunden der stette erbern ratzfrúnde zû unserm 25 herren dem kunig die vorgesehriben werbung nach dem besten zû tün ußgofertiget, nach dem besten sich gepuren wirt zu versüchen, ob wir stette bi der egenanten unser anzalo, die wir stette selbs fúrgenomen haben, beliben und uns der egenant anschlag gemindert worden muge. was nû dieselb der stette botschaft abtragen oder schaffen werd, kunnen wir nicht gowissen. denn nachdem und wir vernemen, daz daz fremde volk vast úborhand nome, vil schloß und land in Elsaß gewinne und erobre, och iins úwer und unser gůten frunde die von Straßburg under andermn geschriben hand, daz der Delphin, sider der nechsten manung hic gewesen ist, Marckelßhein die statt ingenomon och RoBhoin ain richstatt, darzů BischoffBhein die dru schloß, och den flecken Blodefshein burg und dorf, daz ouch dom rich zugehôrot, und sust etwievil wasserhuser bi zwain oder drin mil wegs umb ir statt gelegen gewunnen erobert und innhaben, und daz si besorgen, daz 35 der glich noch mer von in gewunnen und erobert und daz si hart daruß getriben werden; sunder so haben si grossen ufsatz uf daz schloß Rinowe, umbe daz si zû dem fare komen und daz land jenhalb und hie dishalb Rins innhaben mochten: umbe daz und ach daz in noch niemant wider- stand tût, unser horren der kung die fursten und ander teglich umb hilf, dem fremden volk wider- stand zů tûn, angerufft und angestrengt werden, sich wol zu versehen, und zů versorgen ist, daz 40 unser herre der kunig uns stette bi unserer vorgenanten ufgeleiten anzale nicht beliben lasse. darzů verstand ir und monglich wol, solte in nicht widerstand beschehen und si ain schlof3 an dem Rine, daran si ain fare oder bruck über Rine hetten, gewunnen und erobern, daz si denn mit irer macht bald in disem Schwabenland wèren, das verdarpten und verhergerten, daz wir stette und wer darin sitzet in vil kunftigen ziten und jaren nimmer überwunden. darumbe wir stette und menglich 45 die sachen billich beratenlich bedenken und betrachten, was grossen schadens und verderbens uns stotten und gemainen landen und lúten daran lit, und uns nutzlicher erlicher und welicher ist, wir holfon, voran dom almechtigen gott ze lobe, ouch uns selbs und gemainen landen und luten ze trost und hilf jenhalb Rines dem fremden volk widerstand zu tûn, denn daz wir stette verhalten solten, bis si ubor Rine kâmen, und wir denn gerne darzû hulfen und tâtten, daz si denn uns stotto 50 solicher masser intriben, daz wir nichtzit darzu getun kunden und land und lûte verderben lassen müsten, und uf daz so wellent alle vorgenanten sachen und alles daz, daz uns stetten und ganzen Tútschen landen und lúten daran lit, in uwern ráten beratenlich bedenken, wißlich zu ermessen, mit wievil und mit waz hilf wir zu dem vorgenanten anschlag vor sant Martins tag zu dem vordern Nov. 11 ansehlag€ der sechshundert pforid und der sechshundert buchsen und armbrostschützen, die wir 55 stette uf den suntag nach Galli schierist zu Eßlingen haben sullen, helfen und zuschicken wôllen. okt. 18 und fertigent denn darumbe botschaft úwers ratz uwer mainung mit vollem gewalt wol under- Okt. 9 1 2 3 Am 3. Okt., unsere nr. 279. Vgl. nr. 279, I. Unsere nr. 216. 1 5 Unsere nr. 279, 1. Im kleinen Anschlag fnr. 214).
Strana 602
602 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. richtet zû dirre manung, die obgemeldten der stette ratzbotschaften, die denn von unserm herren dem kunig umb die vorgerürten sachen komen wirt, zů verhoren und mitsampt andern stette ratz- frunden daruf úber die sachen zû sitzen, ainen nachgenden anschlag uf dic obgenante zite, damit stattlich und ernstlich zů den dingen getan werde, mit vollem gewalt ane alles widerhindersich- bringen machen und ansohlahen helfen baid umb lûte und och die egenanten sechzehen kamer- búchsen mitsampt búchsenmaistern buchsenstainen und bulver darzů ze schicken, und daz ir úch ach uf solichs mit úwer anzale, die úch denn zů dem egenanten nachgenden anseblag zu úwer aizale gepúren werden, zurichtent und zůrustent, also wievil úch nach domselbon anschlag zů úwer anzale gepuren werd, daz ir damit darzů ane verziehen zn rusten gerûst und gerecht sient und dennocht darzû den vorgenanten ersten anschlag nichtzit destminder schicken in massen, als denn verlassen ist. und wellent in den dingen nicht sumig sin, als ir wol verstand, daz daz grosse nottdurft ist. (Dann folgt eine Bitte Memmingens, die Aussöhnung des Werner Rorbecken und des Hechasenacker in die Mahnung zu setzen.) Uber dae alles wollet ausfihrlich beraten, waz uns stetten darinne furzenemen zů tun und zû lassent sie; und sendet eure Ratsbotschaft zu uns her gen Ulme Okt. 20 uf den aftermentag nach sant Gallen tag, zunechst ze nacht hie zû Ulme zû sin; und empfelhent 15 Okt. 21 der, enmornens an der mitwochen mitsampt andern stette ratzbotten über die Sachen zu siizen, Okt. 10 bis sie nach der stette und des lands nutz und nottdurft uligericht werden. geben uf sampstag nach Dyonisii anno etc. 11. [Nachschrift: daß die Städte zu fdem Beschluß] der niichst ver- gangenen Mahnung an Hzg. Albrecht von Bayern geschrieben haben, den Jucob von Kamern zu Utzen- dorff auf Wunsch des Herzogs usser sorgen lassen zu wollen] (Närdlingen Missiven fasc. 41 nr. 99 20 or. chart.). 5 10 [2] Ulm erhielt burz darauf die Antwort Nürnbergs nom 10. Okt. zu den Vorschlägen Ulms zu einer Städtzeinung (nr. 278, 13). Noch ganz mit der Abwcklung des Aufgebots nach Straßhurg beschäftigt, schrieb Ulm am Okt. 12 12. Okt. (ment. v. Galli 44] an Straßburg: es habe, vom König und vom Pfalzgrajen zur Hilfe wider 25 die Armagnaken aufgefordert, den Grafen Conratten von Helffenstein zu seinem Diener bestellt, der mit anderen der Städte Dienern gen Straßburg reiten werde; da Ulm nun vernehme, daß jener 2 Knechte bi uwerm schaden gehabt haben soll, so bittet es Straßburg, den Grafen und dessen Knechte, die wile er unser diener ist, usser sorgen an lassen (Straßburg AA 189 fol. 58 or. chart.). [3] Am gleichen Tage ging von Ulm auch ein Brief an Nordlingen hinaus, der ebenfalls Nach- B0 richten über das stadt. Autgebot gibt: Uwer und unser frunde der stette unser verainung schuczen Okt. 11 sind uf gester zu uns her gen Ulme komen und wolten zů úch haim gezogen sin, denne das wir si Okt, 18 mit andern schuczen, die denne von allen stetten unser verainunge, als verlaussen ist, uf an sunntag schierist zů Eßlingen sin sullen, bi uns behept haben. also hand uns uwer, och uwor und unser gûten frunde der von Dinkelspúchel schüczen houptlúte und gesellen furgebrächt und erzelel, wie si kain gelte zû zerung haben und och umb den solde, darumbe ir si bestellet haben, nicht mer dienen noch beliben wôllen, es si denne, das ir in allen und iedem besunder als vil als úwer und unser gûten frunde die von Augspurg iren und wir unsern schúczen zu solde goben. also sind si bi uns hie be- liben und hand uns gebetten, úch sôlichs zu verkunden, was úwer mainung darinne gen in sin wôlle. und darumbe wann denne die zitte die schuczen, als under den stetten angesehen ist, gen 40 Eßlingen zu schiken kurz ist, das denne in den sachen durch úch ichtzitt gesimet werde, so bitten wir úch mit ernste vlissig, ir wóllent umb unsorn willen den obgenanten uwern schuczen dne ver- ziehen gelte herschiken, damit si zerung haben, och mit in uberkomen und sôlichen solde geben, das si mit andern unser frunde der stette schúczen, als verlanssen ist. furderlich gen Eßlingen ziehen, damit dem anschlage nachgegangen und durch úch nichtzitt verkurzet werde, dann si ie nicht 45 minder denne úwer und unser frunde von Augspurg und unser schuezen zu solde niemen wöllen. ob ir aber die vorgenanten úwer schuczen also nicht mit zerung versehen noch mit dem solde mit in úberkomen wôlten, so wôllent doch mit uwer ufgeleiten anzale folkes zû ruß und zu fusse, als verlanssen ist, gen Eißlingen senden und damit mit nicht verhalten, als wir üch wol getruwen. Bitte um Antoort mit dem Boten; denne die obgenanters úwer schúozon uf sôlichs hie warten. och 50 senden wir úch ainen briefe, der úwern und unsern frunden von Dinkelspüchel gehôret1. den wôllent in furderlich senden, dann ir schuczen sôlichen bruch och haben. geben uf mentag vor Galli anno domini etc. 44. [Nachschrift:] ouch wollent unsern frunden von Dinckelspuhel schriben und den brief hiebi schieken, und daz si uns ain antwurt darumbe ane verziehen wissen lassent (Nördlingen Miss. 41 nr. 69 or. chart.). Okt. I9 50 55 Okt. 13 [4] Schon am folgenden Tage (aftermentag vor Galli 44) wurde Nördlingen von Ulm weiterhin benachrichtigt: Als ir uns ietzo unser gûten frunde dor von Augspurg briefe Gabriel Rûdler irem alten burgermaister gesendet geschiket und dabi iwer mainung geschriben hand etc., haben 1 Nicht mehr vorhanden.
602 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. richtet zû dirre manung, die obgemeldten der stette ratzbotschaften, die denn von unserm herren dem kunig umb die vorgerürten sachen komen wirt, zů verhoren und mitsampt andern stette ratz- frunden daruf úber die sachen zû sitzen, ainen nachgenden anschlag uf dic obgenante zite, damit stattlich und ernstlich zů den dingen getan werde, mit vollem gewalt ane alles widerhindersich- bringen machen und ansohlahen helfen baid umb lûte und och die egenanten sechzehen kamer- búchsen mitsampt búchsenmaistern buchsenstainen und bulver darzů ze schicken, und daz ir úch ach uf solichs mit úwer anzale, die úch denn zů dem egenanten nachgenden anseblag zu úwer aizale gepúren werden, zurichtent und zůrustent, also wievil úch nach domselbon anschlag zů úwer anzale gepuren werd, daz ir damit darzů ane verziehen zn rusten gerûst und gerecht sient und dennocht darzû den vorgenanten ersten anschlag nichtzit destminder schicken in massen, als denn verlassen ist. und wellent in den dingen nicht sumig sin, als ir wol verstand, daz daz grosse nottdurft ist. (Dann folgt eine Bitte Memmingens, die Aussöhnung des Werner Rorbecken und des Hechasenacker in die Mahnung zu setzen.) Uber dae alles wollet ausfihrlich beraten, waz uns stetten darinne furzenemen zů tun und zû lassent sie; und sendet eure Ratsbotschaft zu uns her gen Ulme Okt. 20 uf den aftermentag nach sant Gallen tag, zunechst ze nacht hie zû Ulme zû sin; und empfelhent 15 Okt. 21 der, enmornens an der mitwochen mitsampt andern stette ratzbotten über die Sachen zu siizen, Okt. 10 bis sie nach der stette und des lands nutz und nottdurft uligericht werden. geben uf sampstag nach Dyonisii anno etc. 11. [Nachschrift: daß die Städte zu fdem Beschluß] der niichst ver- gangenen Mahnung an Hzg. Albrecht von Bayern geschrieben haben, den Jucob von Kamern zu Utzen- dorff auf Wunsch des Herzogs usser sorgen lassen zu wollen] (Närdlingen Missiven fasc. 41 nr. 99 20 or. chart.). 5 10 [2] Ulm erhielt burz darauf die Antwort Nürnbergs nom 10. Okt. zu den Vorschlägen Ulms zu einer Städtzeinung (nr. 278, 13). Noch ganz mit der Abwcklung des Aufgebots nach Straßhurg beschäftigt, schrieb Ulm am Okt. 12 12. Okt. (ment. v. Galli 44] an Straßburg: es habe, vom König und vom Pfalzgrajen zur Hilfe wider 25 die Armagnaken aufgefordert, den Grafen Conratten von Helffenstein zu seinem Diener bestellt, der mit anderen der Städte Dienern gen Straßburg reiten werde; da Ulm nun vernehme, daß jener 2 Knechte bi uwerm schaden gehabt haben soll, so bittet es Straßburg, den Grafen und dessen Knechte, die wile er unser diener ist, usser sorgen an lassen (Straßburg AA 189 fol. 58 or. chart.). [3] Am gleichen Tage ging von Ulm auch ein Brief an Nordlingen hinaus, der ebenfalls Nach- B0 richten über das stadt. Autgebot gibt: Uwer und unser frunde der stette unser verainung schuczen Okt. 11 sind uf gester zu uns her gen Ulme komen und wolten zů úch haim gezogen sin, denne das wir si Okt, 18 mit andern schuczen, die denne von allen stetten unser verainunge, als verlaussen ist, uf an sunntag schierist zů Eßlingen sin sullen, bi uns behept haben. also hand uns uwer, och uwor und unser gûten frunde der von Dinkelspúchel schüczen houptlúte und gesellen furgebrächt und erzelel, wie si kain gelte zû zerung haben und och umb den solde, darumbe ir si bestellet haben, nicht mer dienen noch beliben wôllen, es si denne, das ir in allen und iedem besunder als vil als úwer und unser gûten frunde die von Augspurg iren und wir unsern schúczen zu solde goben. also sind si bi uns hie be- liben und hand uns gebetten, úch sôlichs zu verkunden, was úwer mainung darinne gen in sin wôlle. und darumbe wann denne die zitte die schuczen, als under den stetten angesehen ist, gen 40 Eßlingen zu schiken kurz ist, das denne in den sachen durch úch ichtzitt gesimet werde, so bitten wir úch mit ernste vlissig, ir wóllent umb unsorn willen den obgenanten uwern schuczen dne ver- ziehen gelte herschiken, damit si zerung haben, och mit in uberkomen und sôlichen solde geben, das si mit andern unser frunde der stette schúczen, als verlanssen ist. furderlich gen Eßlingen ziehen, damit dem anschlage nachgegangen und durch úch nichtzitt verkurzet werde, dann si ie nicht 45 minder denne úwer und unser frunde von Augspurg und unser schuezen zu solde niemen wöllen. ob ir aber die vorgenanten úwer schuczen also nicht mit zerung versehen noch mit dem solde mit in úberkomen wôlten, so wôllent doch mit uwer ufgeleiten anzale folkes zû ruß und zu fusse, als verlanssen ist, gen Eißlingen senden und damit mit nicht verhalten, als wir üch wol getruwen. Bitte um Antoort mit dem Boten; denne die obgenanters úwer schúozon uf sôlichs hie warten. och 50 senden wir úch ainen briefe, der úwern und unsern frunden von Dinkelspüchel gehôret1. den wôllent in furderlich senden, dann ir schuczen sôlichen bruch och haben. geben uf mentag vor Galli anno domini etc. 44. [Nachschrift:] ouch wollent unsern frunden von Dinckelspuhel schriben und den brief hiebi schieken, und daz si uns ain antwurt darumbe ane verziehen wissen lassent (Nördlingen Miss. 41 nr. 69 or. chart.). Okt. I9 50 55 Okt. 13 [4] Schon am folgenden Tage (aftermentag vor Galli 44) wurde Nördlingen von Ulm weiterhin benachrichtigt: Als ir uns ietzo unser gûten frunde dor von Augspurg briefe Gabriel Rûdler irem alten burgermaister gesendet geschiket und dabi iwer mainung geschriben hand etc., haben 1 Nicht mehr vorhanden.
Strana 603
E. Städtetagungen nr. 282. 603 wir gûter massen wol vernomen und von stunden an iwer und unser gûten frunde der von Augs- purg und unsern ratzfrunden, die denne zu Costentz sind, dieselben schrifton verkundot und darzů geschriben, solichs mit der aidgenossen bottschaft nach dem besten sich gepuren wirt zu reden ete, und als ir fúro von der stette anschlags wegen in das feld zu senden herürent cte. darob sien wir berattenlich gesessen und kunnen in dehainen wege erfinden, das uns stetten der anschlag, den wir unserm gnadigen horren dem pfalzgrafen eto. gen Straßburg zû sonden zugeseit haben, kains wegs zu verhaltent, sunder zu vollschikent sie, in massen und der stette ratzfrunde zů der nachstvergangen manung verlassen, ouch unsers egnanten herrn des pfalzgrafen râten zůgeseit haben. denne wir hoffen, so si doch zu unsern frunden von Straßburg ritten und ziehen werden, der stette houptlúte sullen der sachen von der stette ratzfrunden, die zu in gen Eßlingen zu ritten beschaiden sind, sélicher massen underrichtet werden, das si sich dehainer sachen understan sullen, donne dadurch si noch wir stette unratz nicht besorgen bedůrfen. und wan nu uuser ob- gnanter herre der pfalzgraff den stetten unserer verainung und uns uf der stette egemelt zûsagen sidher geschribenl und gebetten hat, den gezuge raisiger und fußfolks, den wir stette im gen Straß- 15 burg zu senden zûgeseil haben, ane verziehen dahin zu senden, so wôlle or uf unsers herrn des kungs grossen anschlag acht tag vor sant Martins tag schierist den getruwen zu uns steten haben, das wir Nou. 4 noch sterker und mit macht zu im ziehen dem fremden folk widerstand zů tund ete und darumbe so biten wir iwer ersamkait mit ernst vlißig, das ir iwer ufgeleiten anzale zu roß und zů fûß uf an suntag zunâchst zu nacht zù Eßlingen habent in maßen, als denne von den stetten verlassen ist ; Okl. 18 20 Mahnung zur Eile (Nördlingen Miss. 41 nr. 9 or. chart.). 5 10 [51 Als weiterer Beitrag zur Tagung ist dann die Anfrage Augsburgs an Ulm vom 15. Okt. (Do. an s. Gallen aubend 44) von Belang: wie Rümelin Ehinger ihr Ratsgesclie von Nurmberg ieczo abgeschaiden sei und waz die sach ist, die er von Nürmberg nicht schriben wölt, un waz ewch von der stette raûtzfrewnden, die ieczo uß sind, von der schwaren lonffe wegen zůgeschriben 25 oder verkündet sei, darüber bittet Augsburg, thm daz oder sovil un ewch an múwe un bekômblich si, schrijtlich mit dem Boten mitzuteilen, daz wir uns zů dirre manung dest baß darnach wissen ze richten (Augsburg Missivb. Va fol. 103" nr. 366 conc.). Clet. 15 [6] Inzwischen war in Ulm die Aufforderung des Pfalzgrafen an dic Schwab. Städie vom 13. Okt. zur Teilnahme am Armagnakenkrieg funsere nr. 255, b) eingetroffen und wurde von dort am 30 17. Okt. (Sa. ze nacht nach Galli 44) mit dem folgenden Schreiben an Närdlingen weitergegeben: Okt. 17 Unser gnüdiger herre der pfalzgrave hat unsern frunden den stetten unser verainung und uns mit- sampt ingeschlossen zedeln und abschriften geschriben, als ir an den abschriften hierinne? wol vernemen werdent. nů hat er davor uns stetten desglichen ouch geschriben, sunder dubi gemeldet uf daz zûsagen, daz im die stette durch ir erber ratzfrunde von Eßlingen und Hailtprunnen getan 35 haben, so wolle er uns stetten getruwen, daz wir mit mer volks denn mit sibenthusent mannen, als unser herre der kûnig angeschlagen hat, und sterker mit macht zuziehen. an dem allom ir wol vernemen werdent, wie ernstlich und heftiklich er die sachen furnimpt. darzů habon uns unser frunde von Straßburg under anderm geschriben, daz daz fromde volk in der vergangenen wüchen aber etwievil stette gewunnen und erobert haben und Rinowe daz schloß vast arbaiten, ob si 40 daz srobern und uber Rine komen mugen, darumbe uns stetten not were, si jenhalb Rins zu beheben; denn wenn si úber Rine komen, so ist ze besorgen, daz wir stette si balde uf uns haben wurden. und umbe daz so uns der egenant briof erst hinacht wordon ist, so haben wir solichs den vier stetten, uf die der krieg gesetzet ist, verkundet, wann zu kurz was, das den andern stetten der verainung zů verkunden. Bitte um Berutung der Sachen und unnerziigliche Absendung einer bevollmächtigten 45 Ratsbotschaft one alles widerhindersichbringen zu dieser Malnung (Nördlingen Miss. 41 nr. 22or.ch.). [7] Auch diese Tagung scheint eines besonderen Abschiedes entbehrt zu haben. Jedoch geben wiederum städtische Berichte nabere Aufklärung über das Ergebnis des Tages, so zunächat ein Schreiben. Nürnberge vom 22. Okt., das aber von uns ainngemäß bereits zur vorausgegangenen Tagung in Ulm gesetzt worden ist°.—Augsburg teilte am 24. Okt. (Sa. v. Sim. et Jude 1444) der Stadi Ulm mit: 50 Ihre Ratsbotschaff aes von der Utmer Mahnung zurtck und habe etliche Schritten gebracht, auch u.a. erzählt, wie die groften Gefahren 4 fiir die Städte verschiedentlich zur Spracke gekommen seien, und daß man vorgeschlagen habe, daß jede Stadt der Vereinung van jedemn Iundert besunder, damit sie in anzale sitze. 21 gewappnete Fußknechte und einen Reisigen auf Martini zu Eßlingen haben solle; das sollen der Stadte jede jetzr zu- oder abschreiben. Augsburg sei nicht dafiir, besonders deshalb, weil sich die 55 Fürsten und Herren in den Gegenden, obgleich es notig ware, auch nicht rüsten, auch weil ihre kleine Zahl doch gegen die Armagnaken nichts ausrichten könnte. Es meine genzlich, daß die beiden Städte- Okl. 24 Nor. 11 1 Das Schreiben scheint nicht erhalten zu sein. 2 Siehe unsere nr. 255, b. 3 Siehe nr. 279, 4. Vgl. S. 585 Anm. I 4
E. Städtetagungen nr. 282. 603 wir gûter massen wol vernomen und von stunden an iwer und unser gûten frunde der von Augs- purg und unsern ratzfrunden, die denne zu Costentz sind, dieselben schrifton verkundot und darzů geschriben, solichs mit der aidgenossen bottschaft nach dem besten sich gepuren wirt zu reden ete, und als ir fúro von der stette anschlags wegen in das feld zu senden herürent cte. darob sien wir berattenlich gesessen und kunnen in dehainen wege erfinden, das uns stetten der anschlag, den wir unserm gnadigen horren dem pfalzgrafen eto. gen Straßburg zû sonden zugeseit haben, kains wegs zu verhaltent, sunder zu vollschikent sie, in massen und der stette ratzfrunde zů der nachstvergangen manung verlassen, ouch unsers egnanten herrn des pfalzgrafen râten zůgeseit haben. denne wir hoffen, so si doch zu unsern frunden von Straßburg ritten und ziehen werden, der stette houptlúte sullen der sachen von der stette ratzfrunden, die zu in gen Eßlingen zu ritten beschaiden sind, sélicher massen underrichtet werden, das si sich dehainer sachen understan sullen, donne dadurch si noch wir stette unratz nicht besorgen bedůrfen. und wan nu uuser ob- gnanter herre der pfalzgraff den stetten unserer verainung und uns uf der stette egemelt zûsagen sidher geschribenl und gebetten hat, den gezuge raisiger und fußfolks, den wir stette im gen Straß- 15 burg zu senden zûgeseil haben, ane verziehen dahin zu senden, so wôlle or uf unsers herrn des kungs grossen anschlag acht tag vor sant Martins tag schierist den getruwen zu uns steten haben, das wir Nou. 4 noch sterker und mit macht zu im ziehen dem fremden folk widerstand zů tund ete und darumbe so biten wir iwer ersamkait mit ernst vlißig, das ir iwer ufgeleiten anzale zu roß und zů fûß uf an suntag zunâchst zu nacht zù Eßlingen habent in maßen, als denne von den stetten verlassen ist ; Okl. 18 20 Mahnung zur Eile (Nördlingen Miss. 41 nr. 9 or. chart.). 5 10 [51 Als weiterer Beitrag zur Tagung ist dann die Anfrage Augsburgs an Ulm vom 15. Okt. (Do. an s. Gallen aubend 44) von Belang: wie Rümelin Ehinger ihr Ratsgesclie von Nurmberg ieczo abgeschaiden sei und waz die sach ist, die er von Nürmberg nicht schriben wölt, un waz ewch von der stette raûtzfrewnden, die ieczo uß sind, von der schwaren lonffe wegen zůgeschriben 25 oder verkündet sei, darüber bittet Augsburg, thm daz oder sovil un ewch an múwe un bekômblich si, schrijtlich mit dem Boten mitzuteilen, daz wir uns zů dirre manung dest baß darnach wissen ze richten (Augsburg Missivb. Va fol. 103" nr. 366 conc.). Clet. 15 [6] Inzwischen war in Ulm die Aufforderung des Pfalzgrafen an dic Schwab. Städie vom 13. Okt. zur Teilnahme am Armagnakenkrieg funsere nr. 255, b) eingetroffen und wurde von dort am 30 17. Okt. (Sa. ze nacht nach Galli 44) mit dem folgenden Schreiben an Närdlingen weitergegeben: Okt. 17 Unser gnüdiger herre der pfalzgrave hat unsern frunden den stetten unser verainung und uns mit- sampt ingeschlossen zedeln und abschriften geschriben, als ir an den abschriften hierinne? wol vernemen werdent. nů hat er davor uns stetten desglichen ouch geschriben, sunder dubi gemeldet uf daz zûsagen, daz im die stette durch ir erber ratzfrunde von Eßlingen und Hailtprunnen getan 35 haben, so wolle er uns stetten getruwen, daz wir mit mer volks denn mit sibenthusent mannen, als unser herre der kûnig angeschlagen hat, und sterker mit macht zuziehen. an dem allom ir wol vernemen werdent, wie ernstlich und heftiklich er die sachen furnimpt. darzů habon uns unser frunde von Straßburg under anderm geschriben, daz daz fromde volk in der vergangenen wüchen aber etwievil stette gewunnen und erobert haben und Rinowe daz schloß vast arbaiten, ob si 40 daz srobern und uber Rine komen mugen, darumbe uns stetten not were, si jenhalb Rins zu beheben; denn wenn si úber Rine komen, so ist ze besorgen, daz wir stette si balde uf uns haben wurden. und umbe daz so uns der egenant briof erst hinacht wordon ist, so haben wir solichs den vier stetten, uf die der krieg gesetzet ist, verkundet, wann zu kurz was, das den andern stetten der verainung zů verkunden. Bitte um Berutung der Sachen und unnerziigliche Absendung einer bevollmächtigten 45 Ratsbotschaft one alles widerhindersichbringen zu dieser Malnung (Nördlingen Miss. 41 nr. 22or.ch.). [7] Auch diese Tagung scheint eines besonderen Abschiedes entbehrt zu haben. Jedoch geben wiederum städtische Berichte nabere Aufklärung über das Ergebnis des Tages, so zunächat ein Schreiben. Nürnberge vom 22. Okt., das aber von uns ainngemäß bereits zur vorausgegangenen Tagung in Ulm gesetzt worden ist°.—Augsburg teilte am 24. Okt. (Sa. v. Sim. et Jude 1444) der Stadi Ulm mit: 50 Ihre Ratsbotschaff aes von der Utmer Mahnung zurtck und habe etliche Schritten gebracht, auch u.a. erzählt, wie die groften Gefahren 4 fiir die Städte verschiedentlich zur Spracke gekommen seien, und daß man vorgeschlagen habe, daß jede Stadt der Vereinung van jedemn Iundert besunder, damit sie in anzale sitze. 21 gewappnete Fußknechte und einen Reisigen auf Martini zu Eßlingen haben solle; das sollen der Stadte jede jetzr zu- oder abschreiben. Augsburg sei nicht dafiir, besonders deshalb, weil sich die 55 Fürsten und Herren in den Gegenden, obgleich es notig ware, auch nicht rüsten, auch weil ihre kleine Zahl doch gegen die Armagnaken nichts ausrichten könnte. Es meine genzlich, daß die beiden Städte- Okl. 24 Nor. 11 1 Das Schreiben scheint nicht erhalten zu sein. 2 Siehe unsere nr. 255, b. 3 Siehe nr. 279, 4. Vgl. S. 585 Anm. I 4
Strana 604
604 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktobor 1444. Oxt. 23 Okt. 27 boten von Ulm und Eßlingen, die zum Pfalzgrafen zu reiten geordinieret sind. — der Anschlag gehe vor sich oder werde abgeschlagen — also hin gevertiget werden, daz si seinen genaden treffenlich sagen sullen sôlichs, daz uns stetten furkommen ist in den sachen, wie daz denne vor den stetten erluttet hatt und ewch wol wissentlich ist (Augsburg Missivb. Va fol. 105 b-106a nr. 374 conc. chart.). [7u] Einige Tage später, am 28. Okt. (uf s. Symon w. s. Judus) 1444 untworteten die Rutgeben von Aug8- burg auf cine Anfrage Ulms: Als ihr uns w.a. in einer eingeschlossenen zodel geschrieben und zu uissen begehrt habt, ob wir den Tag zwischen unseren Frounden und ihren widertailen vergenomrach haben oder wann er fürgang gewinne, wie denn zum nächsten unserer Ratsbotschaft an uns ze bringen empfohlen ward, alz si ouch gotan hatto, [ist au sagen:] uir haben den Tag noch nicht gesetzt; wollen. ihn euch aber mit unserer Raisbolschaft verkünden, die wir zum nâchsten zu euch senden werden 19 (Ebenda fol. 108 a nr. 381 cop.). [8] Endlich schreibt hierzu noch Nürnberg am 27. Okt. (feriu 3. in vigilia Symonis et Jude aposiolorum) an Windsheim und Weißenburg: Es schicke Abschrifi eines Briefes, den es von den derzeit in Ulme versammelten Ratafreunden der gemeinen Reichestädte der Vereinung in Swaben erhalten hat, und bittet auf die sacho zu gedenken; es werde fselber! desgleichen tun und beide Stadte 15 von dem Ergebnis der Beratung in Kenntnis setzen (Nürnberg Briefb. 17 fol. 132b-1334 cop. chart.). 5 283. Beratungen der Schwäb. Städte am 5. und 6. Nov. in Ulm: Aufschub des städtischen An- schlags jür den Pfalzgrafen und Rückberufung des Aufgebotes für Straßburg. 1444 Oklober 26 — November 8. Nov. 4 Nov. 4, 5 Nor. 11 [1] Auf die Anfrage Nürnbergs in Ulm vom 22. Okt. über eine neus Zusammenkunjt des städtischer 20 Fünfer-Ausschusses (unsere nr. 279, 4) antworlete Ulm sofort mit Einberufung cines neuen Tages fir den 5. Nov. Einzelheiten dariiber sind dem Schreiben der Stadt an Nördlingen vom 26. Okt. zu entnchmen, wohin unter Ubersendung der Abschrift des Nürnberger Briefes mitgeteilt wird: Iuwer und unser gût frund die von Nůremborg haben uns, alsdenn ir bottschaft mit der 5 stett rautz- frunden von ainer durchgenden verainung wegen geredt, geschriben un begert, darumb ir rautz- 25 bottschaft zû der egenanten 5 stott rautzfrunden zu fügen, als ir denn an der abschrift irs briefs hierin vorschlossen wol vernemen werdent. also haben wir in daruf geschriben und gountwurt, daz unser frunde die 5 stotto uf die mittwoch nach allerhailigen tag zunechst zů nacht her gen Ulm komen werden; und daz wir denselben funf stetten ir schrift verkunden und dabi hitten und manen wellen, ir erber rautzfrunde uf den vorgenanten tag dest furo zu uns her gen Ulm zů schicken. 30 Bilte um Beratung darüber und Absendung einer bevollmächtigten Ratsbotschaft her gen Ulme uf die egenante mitwoch nach allerhailigen tag zenechst zu nacht hie zu Ulme zu sinde, enmornacz an dem durnstag zu den sachen zu grifen und zů tun, auck falle von dem fremden Volk und der Städte wegen bis dahin Neues bekannt geworden ist. — Dieses Schreiben wurde cinem bei Eingang der Nürnberger Anfrage schon fertigen Briefe Ulme angefigt, der au dem Aufgebot des Pfalzgrafen nach Eßlingen Stellung nimmi: Als ir uns ietzo uf der stette abschaiden dem Pjalzgrafen die nachgenden hilf uf sant Martin zu Esßlingen zů haben geschriben und geantwurt hand, lassen wir euch wissen, daz derselb anschlag der egemelten hilf sinen gnaden zü schicken uns von unseren frunden den stetton unser verainung mit demn merren zugeschriben ist, uf daz wir der stett rautzfrunde zu dem Pfalzgrafen zu riten ulgefertiget haben, im solich hilf zůzosagon, och dio stott zu vorant- 40 wurten und darinne zu tün, als sich denn von unser frunde der stett wegen nach dem besten ge- puren wirt. Ihr wollet deshalb úch durnach mit inwer ufgeleiten anzale uf die obgenante zit gen Esßlingen und da dennen furo gen StrauBburg zu volloschicken wissen; Verbindlichkeitsausdruck. datum uf gůtomtag vor Symonis et Jude anno etc. 44 (Nördlingen 42 m1r. 96 und 97 origg. chart.). 35 Okt. 26 [2] In der Zwischenzeit waren in Ulm 2 Schreiber aus Straßburg von den Hauptleuten des Schwa- 42 bischen Städtebundes (Gf. Conrat von Helffenstein, Buppelin von Elrbach der elter ritter, Jorig Kaib zu Howenslein), an Ulm and die Vereinigung der Schwäb. Städte gerichtot, eingelaufen. Dae orste vom 27. Okt. lutet: Als wir gen Straßburg komen sind, ist dor ammeister und etlich râte zů uns komen und haben uns gesagt, wie unsers gnadigen herren herzog Ludwigs pfalzgraffen bi Rine râte komen sien mit namen Schenck Conrat, horre zů Erppach, her Renharl von Nippberg, Dietrich von Sickingen, und haben an uns begert zů unsers genanten gnadigen herren râten und im morgens umb sechs ore uf die pfalz ze komen ; daz wir geton haben. da haben si von stunden angefangen mitainander ze reden von etlichen anschlegen, die si vor in gehept haben. so sind die anschleg also : daz stettlin Westhoven, davor die Armenjacken ligen, ze retten und darzů daz stâtlin Roßheim understan ze brennon mit fúr darin zû schicken. in demselben stettlin Roßheim bi 6000 ligen und bi zwain milen darumbe sovil, daz si mainen, der úberale ze sin als vil als 12000. solich rettung und brand vermainten si ze tün mit 2000 pferitten und mit dem fûBfolk, so dann si und wir mit in ußbringen môchter, und noch vil worten und underredung wart daz füßfolk und rottung des bo 55
604 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktobor 1444. Oxt. 23 Okt. 27 boten von Ulm und Eßlingen, die zum Pfalzgrafen zu reiten geordinieret sind. — der Anschlag gehe vor sich oder werde abgeschlagen — also hin gevertiget werden, daz si seinen genaden treffenlich sagen sullen sôlichs, daz uns stetten furkommen ist in den sachen, wie daz denne vor den stetten erluttet hatt und ewch wol wissentlich ist (Augsburg Missivb. Va fol. 105 b-106a nr. 374 conc. chart.). [7u] Einige Tage später, am 28. Okt. (uf s. Symon w. s. Judus) 1444 untworteten die Rutgeben von Aug8- burg auf cine Anfrage Ulms: Als ihr uns w.a. in einer eingeschlossenen zodel geschrieben und zu uissen begehrt habt, ob wir den Tag zwischen unseren Frounden und ihren widertailen vergenomrach haben oder wann er fürgang gewinne, wie denn zum nächsten unserer Ratsbotschaft an uns ze bringen empfohlen ward, alz si ouch gotan hatto, [ist au sagen:] uir haben den Tag noch nicht gesetzt; wollen. ihn euch aber mit unserer Raisbolschaft verkünden, die wir zum nâchsten zu euch senden werden 19 (Ebenda fol. 108 a nr. 381 cop.). [8] Endlich schreibt hierzu noch Nürnberg am 27. Okt. (feriu 3. in vigilia Symonis et Jude aposiolorum) an Windsheim und Weißenburg: Es schicke Abschrifi eines Briefes, den es von den derzeit in Ulme versammelten Ratafreunden der gemeinen Reichestädte der Vereinung in Swaben erhalten hat, und bittet auf die sacho zu gedenken; es werde fselber! desgleichen tun und beide Stadte 15 von dem Ergebnis der Beratung in Kenntnis setzen (Nürnberg Briefb. 17 fol. 132b-1334 cop. chart.). 5 283. Beratungen der Schwäb. Städte am 5. und 6. Nov. in Ulm: Aufschub des städtischen An- schlags jür den Pfalzgrafen und Rückberufung des Aufgebotes für Straßburg. 1444 Oklober 26 — November 8. Nov. 4 Nov. 4, 5 Nor. 11 [1] Auf die Anfrage Nürnbergs in Ulm vom 22. Okt. über eine neus Zusammenkunjt des städtischer 20 Fünfer-Ausschusses (unsere nr. 279, 4) antworlete Ulm sofort mit Einberufung cines neuen Tages fir den 5. Nov. Einzelheiten dariiber sind dem Schreiben der Stadt an Nördlingen vom 26. Okt. zu entnchmen, wohin unter Ubersendung der Abschrift des Nürnberger Briefes mitgeteilt wird: Iuwer und unser gût frund die von Nůremborg haben uns, alsdenn ir bottschaft mit der 5 stett rautz- frunden von ainer durchgenden verainung wegen geredt, geschriben un begert, darumb ir rautz- 25 bottschaft zû der egenanten 5 stott rautzfrunden zu fügen, als ir denn an der abschrift irs briefs hierin vorschlossen wol vernemen werdent. also haben wir in daruf geschriben und gountwurt, daz unser frunde die 5 stotto uf die mittwoch nach allerhailigen tag zunechst zů nacht her gen Ulm komen werden; und daz wir denselben funf stetten ir schrift verkunden und dabi hitten und manen wellen, ir erber rautzfrunde uf den vorgenanten tag dest furo zu uns her gen Ulm zů schicken. 30 Bilte um Beratung darüber und Absendung einer bevollmächtigten Ratsbotschaft her gen Ulme uf die egenante mitwoch nach allerhailigen tag zenechst zu nacht hie zu Ulme zu sinde, enmornacz an dem durnstag zu den sachen zu grifen und zů tun, auck falle von dem fremden Volk und der Städte wegen bis dahin Neues bekannt geworden ist. — Dieses Schreiben wurde cinem bei Eingang der Nürnberger Anfrage schon fertigen Briefe Ulme angefigt, der au dem Aufgebot des Pfalzgrafen nach Eßlingen Stellung nimmi: Als ir uns ietzo uf der stette abschaiden dem Pjalzgrafen die nachgenden hilf uf sant Martin zu Esßlingen zů haben geschriben und geantwurt hand, lassen wir euch wissen, daz derselb anschlag der egemelten hilf sinen gnaden zü schicken uns von unseren frunden den stetton unser verainung mit demn merren zugeschriben ist, uf daz wir der stett rautzfrunde zu dem Pfalzgrafen zu riten ulgefertiget haben, im solich hilf zůzosagon, och dio stott zu vorant- 40 wurten und darinne zu tün, als sich denn von unser frunde der stett wegen nach dem besten ge- puren wirt. Ihr wollet deshalb úch durnach mit inwer ufgeleiten anzale uf die obgenante zit gen Esßlingen und da dennen furo gen StrauBburg zu volloschicken wissen; Verbindlichkeitsausdruck. datum uf gůtomtag vor Symonis et Jude anno etc. 44 (Nördlingen 42 m1r. 96 und 97 origg. chart.). 35 Okt. 26 [2] In der Zwischenzeit waren in Ulm 2 Schreiber aus Straßburg von den Hauptleuten des Schwa- 42 bischen Städtebundes (Gf. Conrat von Helffenstein, Buppelin von Elrbach der elter ritter, Jorig Kaib zu Howenslein), an Ulm and die Vereinigung der Schwäb. Städte gerichtot, eingelaufen. Dae orste vom 27. Okt. lutet: Als wir gen Straßburg komen sind, ist dor ammeister und etlich râte zů uns komen und haben uns gesagt, wie unsers gnadigen herren herzog Ludwigs pfalzgraffen bi Rine râte komen sien mit namen Schenck Conrat, horre zů Erppach, her Renharl von Nippberg, Dietrich von Sickingen, und haben an uns begert zů unsers genanten gnadigen herren râten und im morgens umb sechs ore uf die pfalz ze komen ; daz wir geton haben. da haben si von stunden angefangen mitainander ze reden von etlichen anschlegen, die si vor in gehept haben. so sind die anschleg also : daz stettlin Westhoven, davor die Armenjacken ligen, ze retten und darzů daz stâtlin Roßheim understan ze brennon mit fúr darin zû schicken. in demselben stettlin Roßheim bi 6000 ligen und bi zwain milen darumbe sovil, daz si mainen, der úberale ze sin als vil als 12000. solich rettung und brand vermainten si ze tün mit 2000 pferitten und mit dem fûBfolk, so dann si und wir mit in ußbringen môchter, und noch vil worten und underredung wart daz füßfolk und rottung des bo 55
Strana 605
E. Stadtotagungen nr. 282-283. 605 egenanten stêttlins abgeschlagen. uf daz nemen si daz stâttlin RoBheim mit funfzie schûtzen mit fur des nachtz inzewerfen ze verbrennen und mit thusent pforitton darob ze halten und dabi bi thusent füßknecht mit wâgen uf den gezug bi ainer mil wegs nachzerucken und ze furen. uf solichs ir furnemung habon si uns gebetten, darin ze reden und raten und uns dabi gosagt, wie die fursten 5 herren und etlich stette uf ictzo donrstag nach dato ditz briefs gen Spire komen und sich von der Okt. 29 leuf wegen zů underreden. uf daz haben wir uns underredt und in gesagt: uns bedunkt, daz daz ain solich treffonlich anschlag sic, als wir vernemen, wann es nach notdurft furgenomen word, dadurch menglichen ere und nutz erstan mug. aber nochdem und wir die loufe un geiegenheit der sache verstanden, so bedunkt uns nicht, daz es mit ainem solichen zug und anschlag zů tünd 10 sie und volgan mug; und besorgen, daz dadurch mer geirret werd damn gefurdert, und darzů mer unlobes und unglimpts, dadurch die fürsten herren und ander, so si ietzo ze Spire bi-ainander sind oder komen sullen, erlangen mochton donn golimpf. uf solich unser antwurt ist ir mainung geweson, die sachen, so vor geschriben ist, furzenemen und uns mit andern darzů zů bruchen. also haben wir uns mit úwern ratzfründen underredt und in geantwurt, wie unsers herren des pfalzgraffen râte bi uch gewesen sien und haben úch zû erkennen geben, wie unser offgenanter herre dor pfalzgrafj sich mit sin selb libe mit treffenlicher hilf andrer fürsten und herren, als wir vernomen haben, daz volk mit macht understeen zu vertriben; und haben uns beschaiden daruf her gon Straßburg ze riten und, ob solichs also furgenomon word, darzû ze helfen und ze tûn, als sich denn gepure. aber sidmals und nu die sachen unzher also furgenomen sien, och etlich fursten und herron nû ze male und uf 20 dis zite wendig worden sien, so verstanden si wol, daz uns nicht witer noch furo gebure, zü den sachen ze tun anders, denn wir furgenomen haben und wir von úch abgeschaiden sien, sien in aber ain gevallen, so wollen wir solichs an úch bringen und ze wissen tûn, waz denn fúro von úch mit uns geschaffet wirt ze tun, wollen wir willig sin, daruf haben si geantwurt, die sachen nu ze male lassen anzestan und sich zû unserm herren dem pfalzgraffen ze fügen. und haben fúro mit uns geret, 25 wie unser herre der pfalzgraff bi 2000 pferitten ze Hagnow und andorn schlosson ligen habe; und haben darúber ze houptlûten gesetzet und gegeben den von Katzencllenbogen, den von Ysenburg und her Renhart von Nippberg und an uns begeret, wer ab die unsern nottdurftig wurden ze tailen, in ander schloß ze legen oder zû ander irer noltdurft ze bruchen, in darinne gehorsam ze sin. daruf wir in aher geantwurt haben ; si haben vor wol vernomen, daz wir nit witer noch füro ze tün haben su anders, donn wir von uch ufigefortigt sion. daruf haben si uns gefragt, wie stark wir hie ze Straß3- burg sion, und ob uns ieman von uch mer nachgeschickt werden. haben wir in geantwurt : die anzale, die unserm herren dem pfalzgraffen von den stotten zugesagt sien, haben wir hie sovil minder, dann suvil minder als vil, als bi 30 pferitten, der bruch si der von Augspurg hulb,nber die komen in ainer kúrtz. nach dem allen sicn wir zwen Buppelin von Elrbach und Jôrig Kayb komen zů Schonck 35 Conratten von Erppach und Diettrichen von Sickingen, die haben uns gesagt, wie unser herre der pfalzgraff den fursten und herron und och, als si vernomen haben, gemainen stetten guschriben, mit macht zů im ze zichen, haben wir in geantwurt, ab úch ichtzit davon geschriben sie, daz sie uns nicht wissentlich, of daz bitten wir uch, uns aigentlich wissen ze lassen, wie wir uns uf solich ersüchung und anlangen, und ob uns fúro desglichen oder merers bogegento, darinne füro halten sullen, dann ir wol verstand, daz es ain nottdurft ist. waz ir donn mit uns schaffen, wôllen wir willig sin, als billich ist. geben und vorsigelt mit graff Conrat von Helffenstein insigel von unser aller wegen an Symonis et Jude aubend anno etc. 44 (Nördlingen Missiven 42 nr. 106 cop. chart., 0kt. 27 Beischluß zum Briefe Ulme vom 1. Nov., unten Stück 1a). 15 40 [3] Das andere Schreiben des Cünrat Gj. zu Helffenstain und des Jorg Kaib von Hohenstain 15 vom 28. Okt. lautet: Als wir und och her Buppellin von Elerbach durch inwer rautzbotten zu EsBlingen zů houptlûten gemacht sien úber den gezuge, so ir dozumaul unserm gnâdigen herrn dem pfalzgraven schicken wollten etc., und alz wir nu uf daz veld komen sien und den gezůgo gesehen haben, so haben wir wol gemerkt, daz dez harsches, so her Buppillin von der von Augs- purg wegen alda gehept hat, vil zu wenig vor dem venlin zu ziehen gewesen ist; und haben mit im geredt und in ernstlich gebetten, uns ain ordnung mit den schützen für daz venlin helfen zû machon, als dem venlin und gezüge genousse sie und doch daz sin gesellen alle mit spiessen und armbrosten zû vordrest sien, daz doch mit spicssen nit gowonlich ist. solichs und sust meneherlai fruntlicher ersüchung haben wir gegen im fürgenomen, daz alles zu schreiben zû lank wurde, und haben im och sin fürnemen verhenget biß gen Radstetten und dazwûschan von vil liiten, die uns so un- 55 schicklichen haben schen ziehen, manig spottlich wort haben mûssen hörn. als wir nû gen Rod- stetten komen sien, haben wir in solichs, so vorstett, uns zu helfen abor gebetten, wann er doch siner anzale nit gar habe und der gebrûch sin oder der von Augspurg an dem ende sie, dabi er selb billich verstand, sôliten wir fürbasser und besunder gen Straußburg so ungeschickt zichen, daz üch und uns von inweron wegen zù schimpflichen geschatzt wurde mit vil mee worten. es hat aher to nit mugen verfachen. dann or wolt damit noch bi nit sin, dehain ordnung zu machen, donn daz 50
E. Stadtotagungen nr. 282-283. 605 egenanten stêttlins abgeschlagen. uf daz nemen si daz stâttlin RoBheim mit funfzie schûtzen mit fur des nachtz inzewerfen ze verbrennen und mit thusent pforitton darob ze halten und dabi bi thusent füßknecht mit wâgen uf den gezug bi ainer mil wegs nachzerucken und ze furen. uf solichs ir furnemung habon si uns gebetten, darin ze reden und raten und uns dabi gosagt, wie die fursten 5 herren und etlich stette uf ictzo donrstag nach dato ditz briefs gen Spire komen und sich von der Okt. 29 leuf wegen zů underreden. uf daz haben wir uns underredt und in gesagt: uns bedunkt, daz daz ain solich treffonlich anschlag sic, als wir vernemen, wann es nach notdurft furgenomen word, dadurch menglichen ere und nutz erstan mug. aber nochdem und wir die loufe un geiegenheit der sache verstanden, so bedunkt uns nicht, daz es mit ainem solichen zug und anschlag zů tünd 10 sie und volgan mug; und besorgen, daz dadurch mer geirret werd damn gefurdert, und darzů mer unlobes und unglimpts, dadurch die fürsten herren und ander, so si ietzo ze Spire bi-ainander sind oder komen sullen, erlangen mochton donn golimpf. uf solich unser antwurt ist ir mainung geweson, die sachen, so vor geschriben ist, furzenemen und uns mit andern darzů zů bruchen. also haben wir uns mit úwern ratzfründen underredt und in geantwurt, wie unsers herren des pfalzgraffen râte bi uch gewesen sien und haben úch zû erkennen geben, wie unser offgenanter herre dor pfalzgrafj sich mit sin selb libe mit treffenlicher hilf andrer fürsten und herren, als wir vernomen haben, daz volk mit macht understeen zu vertriben; und haben uns beschaiden daruf her gon Straßburg ze riten und, ob solichs also furgenomon word, darzû ze helfen und ze tûn, als sich denn gepure. aber sidmals und nu die sachen unzher also furgenomen sien, och etlich fursten und herron nû ze male und uf 20 dis zite wendig worden sien, so verstanden si wol, daz uns nicht witer noch furo gebure, zü den sachen ze tun anders, denn wir furgenomen haben und wir von úch abgeschaiden sien, sien in aber ain gevallen, so wollen wir solichs an úch bringen und ze wissen tûn, waz denn fúro von úch mit uns geschaffet wirt ze tun, wollen wir willig sin, daruf haben si geantwurt, die sachen nu ze male lassen anzestan und sich zû unserm herren dem pfalzgraffen ze fügen. und haben fúro mit uns geret, 25 wie unser herre der pfalzgraff bi 2000 pferitten ze Hagnow und andorn schlosson ligen habe; und haben darúber ze houptlûten gesetzet und gegeben den von Katzencllenbogen, den von Ysenburg und her Renhart von Nippberg und an uns begeret, wer ab die unsern nottdurftig wurden ze tailen, in ander schloß ze legen oder zû ander irer noltdurft ze bruchen, in darinne gehorsam ze sin. daruf wir in aher geantwurt haben ; si haben vor wol vernomen, daz wir nit witer noch füro ze tün haben su anders, donn wir von uch ufigefortigt sion. daruf haben si uns gefragt, wie stark wir hie ze Straß3- burg sion, und ob uns ieman von uch mer nachgeschickt werden. haben wir in geantwurt : die anzale, die unserm herren dem pfalzgraffen von den stotten zugesagt sien, haben wir hie sovil minder, dann suvil minder als vil, als bi 30 pferitten, der bruch si der von Augspurg hulb,nber die komen in ainer kúrtz. nach dem allen sicn wir zwen Buppelin von Elrbach und Jôrig Kayb komen zů Schonck 35 Conratten von Erppach und Diettrichen von Sickingen, die haben uns gesagt, wie unser herre der pfalzgraff den fursten und herron und och, als si vernomen haben, gemainen stetten guschriben, mit macht zů im ze zichen, haben wir in geantwurt, ab úch ichtzit davon geschriben sie, daz sie uns nicht wissentlich, of daz bitten wir uch, uns aigentlich wissen ze lassen, wie wir uns uf solich ersüchung und anlangen, und ob uns fúro desglichen oder merers bogegento, darinne füro halten sullen, dann ir wol verstand, daz es ain nottdurft ist. waz ir donn mit uns schaffen, wôllen wir willig sin, als billich ist. geben und vorsigelt mit graff Conrat von Helffenstein insigel von unser aller wegen an Symonis et Jude aubend anno etc. 44 (Nördlingen Missiven 42 nr. 106 cop. chart., 0kt. 27 Beischluß zum Briefe Ulme vom 1. Nov., unten Stück 1a). 15 40 [3] Das andere Schreiben des Cünrat Gj. zu Helffenstain und des Jorg Kaib von Hohenstain 15 vom 28. Okt. lautet: Als wir und och her Buppellin von Elerbach durch inwer rautzbotten zu EsBlingen zů houptlûten gemacht sien úber den gezuge, so ir dozumaul unserm gnâdigen herrn dem pfalzgraven schicken wollten etc., und alz wir nu uf daz veld komen sien und den gezůgo gesehen haben, so haben wir wol gemerkt, daz dez harsches, so her Buppillin von der von Augs- purg wegen alda gehept hat, vil zu wenig vor dem venlin zu ziehen gewesen ist; und haben mit im geredt und in ernstlich gebetten, uns ain ordnung mit den schützen für daz venlin helfen zû machon, als dem venlin und gezüge genousse sie und doch daz sin gesellen alle mit spiessen und armbrosten zû vordrest sien, daz doch mit spicssen nit gowonlich ist. solichs und sust meneherlai fruntlicher ersüchung haben wir gegen im fürgenomen, daz alles zu schreiben zû lank wurde, und haben im och sin fürnemen verhenget biß gen Radstetten und dazwûschan von vil liiten, die uns so un- 55 schicklichen haben schen ziehen, manig spottlich wort haben mûssen hörn. als wir nû gen Rod- stetten komen sien, haben wir in solichs, so vorstett, uns zu helfen abor gebetten, wann er doch siner anzale nit gar habe und der gebrûch sin oder der von Augspurg an dem ende sie, dabi er selb billich verstand, sôliten wir fürbasser und besunder gen Straußburg so ungeschickt zichen, daz üch und uns von inweron wegen zù schimpflichen geschatzt wurde mit vil mee worten. es hat aher to nit mugen verfachen. dann or wolt damit noch bi nit sin, dehain ordnung zu machen, donn daz 50
Strana 606
608 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 23 Okt. 30 sin gesellen alle davorna weren und nieman mee, oder aber er welt mit inen da vorna sin. also be- santen wir iuwer rautzbotten und alle houptlût und baten si, darin zu raten. die rieten alle gemain. lich, man sôlt nit laussen, man sôlt ordnung und schick machen für daz venlin und darhinder, alsdann nôtturftig wer und ainem solichen zůg zugehorte gezem. welt her Buppillin dez mit sin, sôllton wir all geren sehen und dabi daz sin gesellen alle zu vordrost weren; welt or daz nit tün, so wer’es dadurch nit zu laussen. also namen wir mit den vorgenanten allen fûr, daz die wâgen ze fordrest sin sôllten und daruf die fußknecht und uf dieselbon dio ronner und nach den knaben die schützen und daruf nûn der balgerüsten zünächst vor dem venlin, und nach dem venlin die houpt- lût und ritter, daruf der gezûge, als sich denn darzů gepûrt. daz brachten wir nun an her Buppillin und begaben uns, daz sin knaben und knecht vor den knaben und knechten allen sin söllten und 10 ander sin gesellen in dem geschick, och die wâgen und füßfolk alle zû forderst, und baten in aher so, mit uns daran zů sin, er wolt es aber nit verwilligen und maint, er hett sich dennocht mer be- geben, denn er von sinen heren beschaiden were. doch hett er es villicht ane sin zütun fürgang laussen haben biß an die knaben. die wolt er ie nit davorna laussen. im gefiel oeh nit wol, ieman zwû- schan daz venlin und schûtzen zů boschaiden. und also zoh er mit sinem harsch fulfolk und wâgen und mit ainem aigenen venlin zu Radstetten vor unß uß and ane uns zû Straußburge in. ersamen lieben herren, solichs verkünden wir uch und bitten uch, uns daz in dem besten zů vormerken, als wir oz och ane zwifel getön haben umb iuwer und gemainer stett ere und nutz willen; und haben darin nit begert den von Augspurg oder ieman sin herkomen zu verrucken, sunder darinne die nôtturft, als uns bedunk, fürgenomen, und wann ir nu wol vorstand, sollten wir zû fürsten hern und anderen in ain veld oder an ander ende komen und sôllten warten, wann sich solichs haischen, waz üch und uns von iuweren wegen durch sôlich unainikait ensten môcht, so bitten wir uch, uns aigentlich und verstentlich zů underwisen, wie wir uns gegen in halten sullen. denn ane zwifel es bedüchte uns nôtturft, nachdem wir der sach halb merklichen unwillen verstanden haben und so e ir uns iuwer mainung zů wissen getun môchten, so ie besser ware. waz ir dann 25 mit uns schaffend, wellen wir willig sin, als billich ist. geben und mit min Jorgen Kaiben insigel besigelt uf sant Simon und Judaz tag anno etc. 44.(Ebenda nr. 107 cop. chari., Beischluß dgl.). [4] Ulm bal am 30. Okt. (Fr. nach Symonis et Jude 44) Burgermeister und Rat zu Frankfurt um Mitteilung der loufe und mere von dem fromden volk oder andern sachen, die úch denn bedunken uns nottdurftig ze wissen sien (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482e fol. 183 or. chart.). [4 a] Es sandte dann am 1.Nov. die Abschrift der beiden Schreiben aus Straßburg mit folgendem Begleit- schreiben an Nördlingen weiter: Ihr habt zweifellos von eurer Ratsbotschajt, die nachst zu manung hie zů Ulme gewesen ist, vernommen, wie der streng her Buppelin von Elrbach der elter, iwer und unser güten fründe der von Augspurg houptman, nachst under der stette gesellen, als die gen Straßburg ge- geritten sind, etlich widerwertikait von vorzugs vorrittens vorredens und solichein suchen wegen von 35 iren wegen gehept hat. darumbe si denne der stotte erbern ratzfrúnde, die bi dem gezug zu Eßlingen gewesen sind, geaint hand, wie si den ritte ritten und ziehen sullen. das aber nicht wol verfangen hat. denne er darnach uber etlich tag solichs aber furgenomen hat und in etlich stette von und vor in inge- ritten. das allen stetten unsrer verainung schimpflich und nicht gût zû hôrent ist, als indenne an der ab- schrift hierinne verschlossen1 wol vernemen werdent. wan wir nu besorgen, das uns stetten daruß nachrede und unwere entstan môcht, darumbe so wolten wir nicht lassen, wir wolten iuch das im besten verkunden, iwer bottschaft iwer mainung mit follem gewalt ußzûfertigen, die sachen, wie uns die furbracht sind, von uns zû vernemen und fúro nach der stette besten furzûnemen und zû gûter schikung zu bringen helfen, als sich denne zu dem zimlichesten und besten gepuren wirt. so hand denne der stette houptlúte unsern frunden den stetten unser vordinung und uns geschriben, als ir an der abschrift2 irs briefs hierinne verschloßen wol vernemen werdent. Bitte um Beratung der Sachen und Absendung einer bevollmächtigten Ratsbotschaft uf an mitwochen zunâchst zů nacht hie zû Ulme zu sin, als ir denno uf dic zito umb ander sachen vor? von uns ouch beschriben und gemant sind. Hinweis auf Dringlichkeit. geben uf aller hailigen tag anno 44 (Nordlingen Missiven 42 nr. 105 or. chart.). 15 20 30 40 45 5 Nor. 4 Nov. I 50 [5] Nördlingen erhielt bald darauf auch von [seinem Hauptmann ] Hans con Lierhein aus Straß- burg den nachfolgenden Rericht vom 4. Nou.: Eur verschriben han ich wol verlesen etc. und laus eurer wißhait wissen als von solcher lôff wegen, die hie niden sint, laus ich euch wissen, das ich nit erfaren kan, das kain furst noch kain her noch niemant uf den hainen sie; und kan auch nit erfaren, das sich kain furst darzw nit rust, als ob er wider den Delphin sein welle ze einem strit, 55 den allain herzog Ludwig von Haidelberg. desselben rot ze Strasburg gewesen sint und habent gesagt, das ir her bi-einander hab uf funfzechenhundert raisiger pferd. so wissent unser habtlût 1 Stäck 2. Stück 3. 1 2 Stück 1.
608 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Okt. 23 Okt. 30 sin gesellen alle davorna weren und nieman mee, oder aber er welt mit inen da vorna sin. also be- santen wir iuwer rautzbotten und alle houptlût und baten si, darin zu raten. die rieten alle gemain. lich, man sôlt nit laussen, man sôlt ordnung und schick machen für daz venlin und darhinder, alsdann nôtturftig wer und ainem solichen zůg zugehorte gezem. welt her Buppillin dez mit sin, sôllton wir all geren sehen und dabi daz sin gesellen alle zu vordrost weren; welt or daz nit tün, so wer’es dadurch nit zu laussen. also namen wir mit den vorgenanten allen fûr, daz die wâgen ze fordrest sin sôllten und daruf die fußknecht und uf dieselbon dio ronner und nach den knaben die schützen und daruf nûn der balgerüsten zünächst vor dem venlin, und nach dem venlin die houpt- lût und ritter, daruf der gezûge, als sich denn darzů gepûrt. daz brachten wir nun an her Buppillin und begaben uns, daz sin knaben und knecht vor den knaben und knechten allen sin söllten und 10 ander sin gesellen in dem geschick, och die wâgen und füßfolk alle zû forderst, und baten in aher so, mit uns daran zů sin, er wolt es aber nit verwilligen und maint, er hett sich dennocht mer be- geben, denn er von sinen heren beschaiden were. doch hett er es villicht ane sin zütun fürgang laussen haben biß an die knaben. die wolt er ie nit davorna laussen. im gefiel oeh nit wol, ieman zwû- schan daz venlin und schûtzen zů boschaiden. und also zoh er mit sinem harsch fulfolk und wâgen und mit ainem aigenen venlin zu Radstetten vor unß uß and ane uns zû Straußburge in. ersamen lieben herren, solichs verkünden wir uch und bitten uch, uns daz in dem besten zů vormerken, als wir oz och ane zwifel getön haben umb iuwer und gemainer stett ere und nutz willen; und haben darin nit begert den von Augspurg oder ieman sin herkomen zu verrucken, sunder darinne die nôtturft, als uns bedunk, fürgenomen, und wann ir nu wol vorstand, sollten wir zû fürsten hern und anderen in ain veld oder an ander ende komen und sôllten warten, wann sich solichs haischen, waz üch und uns von iuweren wegen durch sôlich unainikait ensten môcht, so bitten wir uch, uns aigentlich und verstentlich zů underwisen, wie wir uns gegen in halten sullen. denn ane zwifel es bedüchte uns nôtturft, nachdem wir der sach halb merklichen unwillen verstanden haben und so e ir uns iuwer mainung zů wissen getun môchten, so ie besser ware. waz ir dann 25 mit uns schaffend, wellen wir willig sin, als billich ist. geben und mit min Jorgen Kaiben insigel besigelt uf sant Simon und Judaz tag anno etc. 44.(Ebenda nr. 107 cop. chari., Beischluß dgl.). [4] Ulm bal am 30. Okt. (Fr. nach Symonis et Jude 44) Burgermeister und Rat zu Frankfurt um Mitteilung der loufe und mere von dem fromden volk oder andern sachen, die úch denn bedunken uns nottdurftig ze wissen sien (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482e fol. 183 or. chart.). [4 a] Es sandte dann am 1.Nov. die Abschrift der beiden Schreiben aus Straßburg mit folgendem Begleit- schreiben an Nördlingen weiter: Ihr habt zweifellos von eurer Ratsbotschajt, die nachst zu manung hie zů Ulme gewesen ist, vernommen, wie der streng her Buppelin von Elrbach der elter, iwer und unser güten fründe der von Augspurg houptman, nachst under der stette gesellen, als die gen Straßburg ge- geritten sind, etlich widerwertikait von vorzugs vorrittens vorredens und solichein suchen wegen von 35 iren wegen gehept hat. darumbe si denne der stotte erbern ratzfrúnde, die bi dem gezug zu Eßlingen gewesen sind, geaint hand, wie si den ritte ritten und ziehen sullen. das aber nicht wol verfangen hat. denne er darnach uber etlich tag solichs aber furgenomen hat und in etlich stette von und vor in inge- ritten. das allen stetten unsrer verainung schimpflich und nicht gût zû hôrent ist, als indenne an der ab- schrift hierinne verschlossen1 wol vernemen werdent. wan wir nu besorgen, das uns stetten daruß nachrede und unwere entstan môcht, darumbe so wolten wir nicht lassen, wir wolten iuch das im besten verkunden, iwer bottschaft iwer mainung mit follem gewalt ußzûfertigen, die sachen, wie uns die furbracht sind, von uns zû vernemen und fúro nach der stette besten furzûnemen und zû gûter schikung zu bringen helfen, als sich denne zu dem zimlichesten und besten gepuren wirt. so hand denne der stette houptlúte unsern frunden den stetten unser vordinung und uns geschriben, als ir an der abschrift2 irs briefs hierinne verschloßen wol vernemen werdent. Bitte um Beratung der Sachen und Absendung einer bevollmächtigten Ratsbotschaft uf an mitwochen zunâchst zů nacht hie zû Ulme zu sin, als ir denno uf dic zito umb ander sachen vor? von uns ouch beschriben und gemant sind. Hinweis auf Dringlichkeit. geben uf aller hailigen tag anno 44 (Nordlingen Missiven 42 nr. 105 or. chart.). 15 20 30 40 45 5 Nor. 4 Nov. I 50 [5] Nördlingen erhielt bald darauf auch von [seinem Hauptmann ] Hans con Lierhein aus Straß- burg den nachfolgenden Rericht vom 4. Nou.: Eur verschriben han ich wol verlesen etc. und laus eurer wißhait wissen als von solcher lôff wegen, die hie niden sint, laus ich euch wissen, das ich nit erfaren kan, das kain furst noch kain her noch niemant uf den hainen sie; und kan auch nit erfaren, das sich kain furst darzw nit rust, als ob er wider den Delphin sein welle ze einem strit, 55 den allain herzog Ludwig von Haidelberg. desselben rot ze Strasburg gewesen sint und habent gesagt, das ir her bi-einander hab uf funfzechenhundert raisiger pferd. so wissent unser habtlût 1 Stäck 2. Stück 3. 1 2 Stück 1.
Strana 607
E. Städtctagungen nr. 283. 607 nit, ob dem also ist oder nit, oder ob sie bi-einander noch sint oder nit, das kundent die habtlut fur kain warhait erfaren etc. Wißt, daß Hzg. Albrecht, des Königs Bruder, Mgf. Albrecht von Brandenburg, der Markgraf von Baden und der jung her von Wirtenberg kumen sint gen Prissach! am Rin. und dahin in die stat gen Prissach ist zw innen kûmen der Delphin mit sein selbs lib und 5 sint da bi-einander ein zeit gewesen; und die zwen heren der Delphin und herzog Albrecht sint allain bi-einander in einr kamer gewesen uf dri stunt. was die miteinander ußgetragen habent, das kan ich nit gewissen. den uf das letzt als die fursten und die herren ze Prissach schaiden woltent, da hat der Delphin den heren alen geschenkt hengst und harnaschs. des gelichen sagt man, das herzog Albrecht demn Delphin widerumb geschonkt guidin kôpf hab etc. Auch wissent, lieben 10 heren, als sie nûn von Prissach geschaiden sint, also ist herzog Albrecht und der von Wirtenberg hinufzogen gen Friburg und ist margraff Albrecht von Brandenburg von Prissach ab hin gen Spir zogen und der margraff von Baden wider haim gezogen und kundont unser habtlut nit gewisson, was sie geschaft habent eto. Auch wissent, lieben heren, das der bischof von Kolen und der bischof von Triel sint kumen gen Stresburg" mit fierumdzwainzig pferden in vigilia Simonis et Jude und 0kt. 27 15 sint mit innen kumen gewesen des Delphiins reb und habent eins glaitz begert an die von Stras- burg, also habent in die von Strasburg das abgeschlagen und also sint des Delphins ret wider hinder sich geritten, also ligen ie sieder die zwen vorbnanten bischof ze Strasburg und sint noch da etc. Auch wissent, lieben heron, das uf den nesten aftermentag nach allerhelgen tag kumen Nov. 3 sint gen Strasburg herzog von Safoe ret mit zwelf pferden und sint eins rittens kumen von Delphin 20 und mainent adailleut, das sie des Delphins ret sient. ob dem also sie oder nit, kan ich nit gewissen etc. Auch wissent, das man uns gesagt hat in guter gehaim, wie das bischofs von Kolen ret einr gesagt hab, das herzog Ludwig von Haidelberg genomen habe herzogen dochter von Safoe ze eim elichem gemachels ; und maint villicht den, durchs solchs Romischer kung ze werden, und wan das also beschlossen wirt, so wolt den der herzog von Safoe babst werden durch des pfalzgraffen hilf; und wan das auch beschlossen wirt ete., so maint den herzog Ludwig von Haidelborg mit des babst hilf und mit der Schwiczer hilf dem Delphin hinderna in sein lant ze ziechen und in wider ußs disem land ze bringen, ob dom allem also ist oder nit, kan ich nit gewissen etc. Auch wissent, lieben heren, das die vorbnunten zwen bischof vast mit dedingen umbgant. was die sint, das kun- dent unser habtlut noch die von Strasburg nit gewissen ete. Auch so wissent, lieben heren, das niemunt hie ze Strasburg ligt den allain die ober stet und die von Nürenberg und die von Franck- furt otc. Auch wissent, lieben heren, das die heren noch bi-einander sint ze Spire ; wais ich nit anderst, den das Rumelin Echinger auch da ist. was da furhant genomen ist, werdent ir villicht wol innen; und umb das das ich den botten so lang verzogen hon, das hon ich durch rat und haissen der stet botten geton, das sie und ich dester gerner gesechen hettent, das wir al unseren heren dest 35 grüntlicher verschriben mochtent die mer und die loff in disem land. Auch wissent, lieben heren, was ich euch da verschriben hon, das hon ich mit rat Ulrich Echingers und Ytel Loys von Ulm und mit Hansen Ayrrers von Hailprun der aller rat getôn und haissen etc. Auch wissent, lieben heren, das siben fusknecht nider sint gelegen ze nest vor der stat, der sint fier von Memmingen. kan ich nit wissen, wer die ander sint. Auch wissent, das der von Strasburg knecht, die ze Benfeld 40 ligent, die Arminjecken nidergeworfen habent; und habent in sibenzig pferd abgewonen und bi zwaiunddrissigen erstochen und sechsb gefangen und dri knaben. Auch wissent, lieben heren, als von der fusknecht wegen laus ich euch wissen, das die geren gelt hettent. wen sie des villicht notturftig sint, bit ish euch, das ir mich lassent wissen, wie ich mich darin gegen in halten sol- des gelichen besorg ich, das die andern gesellen aûch klagen werdent. Auch wissent, lieben heren, 45 das Haincz Medinger kumen ist gon Strashurg und kan mir kains gelzs boholfon uß Narcis Lau- gingers schulden, nachdem und mir des briff dahaim geben wurdent. und Haincz Medinger hat mir enlechent fünfzig guldin von eim Strasburger, haist Hans Müller etc. Des gelichen ist er mit mir gangen ze dom ammaister und habent den gebeten umb gelt ze lichen. der hat uns gelichen zweihundert guldin; und habent in des ein brief geben, doch alse das wir euch das schriben, das ir 50 mir gelt senden onverzogenlich und innen irs gelz hie wider entrichten etc. Dringende Bitte um Geld, wonn ich furcht, solt sich die sach lengern, so blaibt uns ein klain gelt nit, das er notwendig brauche. datum uf die mitwuchen nach allerhelgen tag ze Strasburg 44. [Nachschrijt:] Auch, lieben heren, nachdem und ieh die geschrift ganz gemacht het lassen, da kam der von Strasburg botschaft, die den ze Spire uf demn tag sint gewesen. und mit denen kam ein knecht von Rumelin 55 Echinger ze Ulrich Echinger und der sagt, das der anschlag aller absie bis uf sant Nicklaus tag De. € nostkumt; so sol man don ze Spir im feld sein (Ebenda Missiv. 41 nr. 29 or. chart.) 25 3 Nov. f a) sm., Vorl. hinden. b) em.. Vorl. seschs. 1 Vgl. nr. 245. 1 Vgl. nr. 246. 3 Vgl. S. 553 Anm. 1. Vgl. nr. 257. 4
E. Städtctagungen nr. 283. 607 nit, ob dem also ist oder nit, oder ob sie bi-einander noch sint oder nit, das kundent die habtlut fur kain warhait erfaren etc. Wißt, daß Hzg. Albrecht, des Königs Bruder, Mgf. Albrecht von Brandenburg, der Markgraf von Baden und der jung her von Wirtenberg kumen sint gen Prissach! am Rin. und dahin in die stat gen Prissach ist zw innen kûmen der Delphin mit sein selbs lib und 5 sint da bi-einander ein zeit gewesen; und die zwen heren der Delphin und herzog Albrecht sint allain bi-einander in einr kamer gewesen uf dri stunt. was die miteinander ußgetragen habent, das kan ich nit gewissen. den uf das letzt als die fursten und die herren ze Prissach schaiden woltent, da hat der Delphin den heren alen geschenkt hengst und harnaschs. des gelichen sagt man, das herzog Albrecht demn Delphin widerumb geschonkt guidin kôpf hab etc. Auch wissent, lieben 10 heren, als sie nûn von Prissach geschaiden sint, also ist herzog Albrecht und der von Wirtenberg hinufzogen gen Friburg und ist margraff Albrecht von Brandenburg von Prissach ab hin gen Spir zogen und der margraff von Baden wider haim gezogen und kundont unser habtlut nit gewisson, was sie geschaft habent eto. Auch wissent, lieben heren, das der bischof von Kolen und der bischof von Triel sint kumen gen Stresburg" mit fierumdzwainzig pferden in vigilia Simonis et Jude und 0kt. 27 15 sint mit innen kumen gewesen des Delphiins reb und habent eins glaitz begert an die von Stras- burg, also habent in die von Strasburg das abgeschlagen und also sint des Delphins ret wider hinder sich geritten, also ligen ie sieder die zwen vorbnanten bischof ze Strasburg und sint noch da etc. Auch wissent, lieben heron, das uf den nesten aftermentag nach allerhelgen tag kumen Nov. 3 sint gen Strasburg herzog von Safoe ret mit zwelf pferden und sint eins rittens kumen von Delphin 20 und mainent adailleut, das sie des Delphins ret sient. ob dem also sie oder nit, kan ich nit gewissen etc. Auch wissent, das man uns gesagt hat in guter gehaim, wie das bischofs von Kolen ret einr gesagt hab, das herzog Ludwig von Haidelberg genomen habe herzogen dochter von Safoe ze eim elichem gemachels ; und maint villicht den, durchs solchs Romischer kung ze werden, und wan das also beschlossen wirt, so wolt den der herzog von Safoe babst werden durch des pfalzgraffen hilf; und wan das auch beschlossen wirt ete., so maint den herzog Ludwig von Haidelborg mit des babst hilf und mit der Schwiczer hilf dem Delphin hinderna in sein lant ze ziechen und in wider ußs disem land ze bringen, ob dom allem also ist oder nit, kan ich nit gewissen etc. Auch wissent, lieben heren, das die vorbnunten zwen bischof vast mit dedingen umbgant. was die sint, das kun- dent unser habtlut noch die von Strasburg nit gewissen ete. Auch so wissent, lieben heren, das niemunt hie ze Strasburg ligt den allain die ober stet und die von Nürenberg und die von Franck- furt otc. Auch wissent, lieben heren, das die heren noch bi-einander sint ze Spire ; wais ich nit anderst, den das Rumelin Echinger auch da ist. was da furhant genomen ist, werdent ir villicht wol innen; und umb das das ich den botten so lang verzogen hon, das hon ich durch rat und haissen der stet botten geton, das sie und ich dester gerner gesechen hettent, das wir al unseren heren dest 35 grüntlicher verschriben mochtent die mer und die loff in disem land. Auch wissent, lieben heren, was ich euch da verschriben hon, das hon ich mit rat Ulrich Echingers und Ytel Loys von Ulm und mit Hansen Ayrrers von Hailprun der aller rat getôn und haissen etc. Auch wissent, lieben heren, das siben fusknecht nider sint gelegen ze nest vor der stat, der sint fier von Memmingen. kan ich nit wissen, wer die ander sint. Auch wissent, das der von Strasburg knecht, die ze Benfeld 40 ligent, die Arminjecken nidergeworfen habent; und habent in sibenzig pferd abgewonen und bi zwaiunddrissigen erstochen und sechsb gefangen und dri knaben. Auch wissent, lieben heren, als von der fusknecht wegen laus ich euch wissen, das die geren gelt hettent. wen sie des villicht notturftig sint, bit ish euch, das ir mich lassent wissen, wie ich mich darin gegen in halten sol- des gelichen besorg ich, das die andern gesellen aûch klagen werdent. Auch wissent, lieben heren, 45 das Haincz Medinger kumen ist gon Strashurg und kan mir kains gelzs boholfon uß Narcis Lau- gingers schulden, nachdem und mir des briff dahaim geben wurdent. und Haincz Medinger hat mir enlechent fünfzig guldin von eim Strasburger, haist Hans Müller etc. Des gelichen ist er mit mir gangen ze dom ammaister und habent den gebeten umb gelt ze lichen. der hat uns gelichen zweihundert guldin; und habent in des ein brief geben, doch alse das wir euch das schriben, das ir 50 mir gelt senden onverzogenlich und innen irs gelz hie wider entrichten etc. Dringende Bitte um Geld, wonn ich furcht, solt sich die sach lengern, so blaibt uns ein klain gelt nit, das er notwendig brauche. datum uf die mitwuchen nach allerhelgen tag ze Strasburg 44. [Nachschrijt:] Auch, lieben heren, nachdem und ieh die geschrift ganz gemacht het lassen, da kam der von Strasburg botschaft, die den ze Spire uf demn tag sint gewesen. und mit denen kam ein knecht von Rumelin 55 Echinger ze Ulrich Echinger und der sagt, das der anschlag aller absie bis uf sant Nicklaus tag De. € nostkumt; so sol man don ze Spir im feld sein (Ebenda Missiv. 41 nr. 29 or. chart.) 25 3 Nov. f a) sm., Vorl. hinden. b) em.. Vorl. seschs. 1 Vgl. nr. 245. 1 Vgl. nr. 246. 3 Vgl. S. 553 Anm. 1. Vgl. nr. 257. 4
Strana 608
608 Reichstag zu Nürnborg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [6] Vom Inhalt der Beratungen ist wiederum wenig bekannt geworden. Es sind nur 2 Schreiben der Ratsboten von Augsburg', Ulm, Eßlingen, Nördlingen und Ravensburg anläßlich dieser Ulmer Tagung überliefert. Das eine war an Nördlingen unter dem 5. Nov. gerichtet: Wir figen úch zů wissen, das uns der stett rantzfrunde, die denn bi unserm herrn dem pfalzgraven uf dem tag zû Spir" gewesen sinde, geschriben hande, daz dem anschlag, den die stett unserm herrn dem pfalz- graven schicken sullen, ufschlag gegeben sie biß uf sant Niclaus tag zunechst, als ir und wir von in, so si zu uns komen, wol vernomen worden. Ihr wollet euch danach richten und iuwer ufgeleiten anzale zû Esslingen haben soltende, dahaimen zů behalton und dennocht damit, biß wir úch hic- nach schriben werden, gerust sein. geben zů Ulm von unsor aller wegen under der von Ulm Nov. 5 insigil uf durnstag nacht in der 11. stunde vor Martini anno etc. 44 (Ebenda nr. 91a or. chart.). 10 [7] Das andere Schreiben an Straßburg vom 6. Nov. (Ulme Fr. vor Martini 44] besagt ähnlich: Die Ratsfreunde die der Stadtebund beim Pfalzgrafen von des anschlags des fromden volks wegen Dez. 6 zu Spire gehabt hat, haben ihnen gesagt, wie der erwähnte Anschlag bis auf s. Niclaus tag uf- geschlagen sei; da ihnen nun von ctlichen Städten ikrer Vereinigung um Ulm herum geschrieben worden ist, daz merklich raisig gezug den Ryn und och on andern enden ufzichen, davon sie nicht 15 wissen, was solich gezûg vor in haben, und fauchI wegen des Aujschubs des Anschlages haben die Stadte den Hauptleuten geschrieben, mit den Reisigen und dem Fußvolk unverziüglich swieder] heimzu- kehrens; sie bitten um Förderung ihrer Hauptleute und ihres Gezuges, besonders auch um Riicksendung der 50 Büchsen- und Armbrustschüitzen, die sie ihnen in dem anfang der sachen zugeschickt haben, fund zwarl mit dem gen. gezug; collte Straßburg aber die 50 fülgesellen nicht entbehren können, 20 80 wollen sie die [noch] länger bei ihm liegen lassen (Straßburg AA 189 fol. 71 or. chart.). De2. 6 Noz. 6 5 [8] Schließlich mag auch verglichen werden, was die Stadt Aulen am 8. Nov. (So. v. Martini 44) an Nördlingen schrieb: Uns hat ener Bote, Zeiger dieses Briefs, einen Brief von unseren Cesellen, die wir an die Armigeren gen Straßburg geschickt haben, überbracht; nun verstanden wir, daß ihr euren Gesellen dort Geld schicken werdet, und bitten euch deshalh, uns wissen zu lassen, werm 25 und bei wem ir solich gelt schicken, ob ir in bei dom botten oder boi ander troffonlicher botten schicken wollt, da wir unseren Gesellen auch gerne mehr Geld schicken wollen, auch ob ihr das dem Boten oder einem an deren gewissen enpfehlen werdet, was wir ihm geben an Geld, unseren Gesellen zu bringen, das ebenco trůwlich wie den Euren zu bringen; schreibt uns, werw derselbe Bote herab gehen wird, das wir thm dabei unser Geld empfehten können (Nördlingen Missiv. 42 nr. 137 or. chart.) Nov. & 30 284. Beratungen der Fränkischen Städte zu Nürnberg am 20. Nov. 1444: Anberaumung einer newen Zusammenkunft auj den 2. Dezember 1444 November 18—20. Nop. 18 Nürnberg hatte, dem Beispiele und der Anregung der Schwäbischen Stadte folgend, die Stadte seiner Umgebung im November zu Beratungen zu sich berufen. [I] Die Einladungen an Windsheim und Weißenburg datieren vom 18. Nov. (fer. 4. ante Eli- 35 zabeth) und enthalten: Als unsere Ratsbotschajt zu Ulm hei der Städte Sendboten gewesen ist, also lassen wir euch wissen, daß uns die von Ulm heute geschrieben4 haben; darum bitten wir euch, suere Nov. zo Ratsbotschaft zu uns zu schicken, so daß sic auf Freitag nach Datum dieses Briefes zu rates zeite bei uns set (Nürnberg Briefbuch 17 fol. 155a cop. chart.). [2] Uber die Beratung selbst ist nichte anderes überliefert, als was dem Schreiben Nürnbergs 40 Nov. 28 an diese beiden Städte com 28. Nov. (sabb. unte Andree apost.] zu entnchmen ist: Als ihr nochst euere Ratsfreunde bei une gehabt habt in sachen ecuch wol wissentlich, haben wir ihnen derselben ding ein verzaichnuft gegeben, die euch furzuhalten, und haben ihnen auch mitgeteilt, daß wir unsere Ratsbotschajt nach Ulme zu der Städte Freunde mit demselben verzaichnuß gefertigt hätten, um sie diesen auch zu offenbaren und unsere meinung dabei zu erzeln; dieselbe unser potschaft hat uns 45 1 Zum Besuch des Tages durch eine Botschafi. Augsburgs vgl. unsere nr. 246, 3. 2 Vgl. unsere Nr. 257. 3 Zu dem Straßburger Aufenthait und der Rück- berufung des städtischen Aufgebots ist noch ein Schreiben beachtlich, das Straßburg am 10. Nov. (uf s. Martins abent 44) an Nördlingen richtete: als ir mit andern unsern güten frunden den stetten die uwern etlich zit bi uns gehebt haben, dieselben die uwern haben wir nû zů eim bider- man zů herberge geschaffet, der ihnen Zucht und Ehre getan und erboten hat; als sich nů uf dies zit gemaht hat, das der stette frunde und gesellen und ouch die uwern als uf hut von uns ufgebrochen sient, wider heim zû riten, und der biderman, der wurt, bei dem wir die Euren 50 untergebracht hatten, den Euren sant Johanns minne zu trinken gegeben hat, so hat einer der Euren, der Towinger genannt, dabei den Wirt erstochen; wir bitten, den gen. Towinger deswegen abzuurteilen (Nordlinger Miss. 41 nr. 20 or. mb.). 55 4 Das Schreiben scheint nicht erhalten zu sein.
608 Reichstag zu Nürnborg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. [6] Vom Inhalt der Beratungen ist wiederum wenig bekannt geworden. Es sind nur 2 Schreiben der Ratsboten von Augsburg', Ulm, Eßlingen, Nördlingen und Ravensburg anläßlich dieser Ulmer Tagung überliefert. Das eine war an Nördlingen unter dem 5. Nov. gerichtet: Wir figen úch zů wissen, das uns der stett rantzfrunde, die denn bi unserm herrn dem pfalzgraven uf dem tag zû Spir" gewesen sinde, geschriben hande, daz dem anschlag, den die stett unserm herrn dem pfalz- graven schicken sullen, ufschlag gegeben sie biß uf sant Niclaus tag zunechst, als ir und wir von in, so si zu uns komen, wol vernomen worden. Ihr wollet euch danach richten und iuwer ufgeleiten anzale zû Esslingen haben soltende, dahaimen zů behalton und dennocht damit, biß wir úch hic- nach schriben werden, gerust sein. geben zů Ulm von unsor aller wegen under der von Ulm Nov. 5 insigil uf durnstag nacht in der 11. stunde vor Martini anno etc. 44 (Ebenda nr. 91a or. chart.). 10 [7] Das andere Schreiben an Straßburg vom 6. Nov. (Ulme Fr. vor Martini 44] besagt ähnlich: Die Ratsfreunde die der Stadtebund beim Pfalzgrafen von des anschlags des fromden volks wegen Dez. 6 zu Spire gehabt hat, haben ihnen gesagt, wie der erwähnte Anschlag bis auf s. Niclaus tag uf- geschlagen sei; da ihnen nun von ctlichen Städten ikrer Vereinigung um Ulm herum geschrieben worden ist, daz merklich raisig gezug den Ryn und och on andern enden ufzichen, davon sie nicht 15 wissen, was solich gezûg vor in haben, und fauchI wegen des Aujschubs des Anschlages haben die Stadte den Hauptleuten geschrieben, mit den Reisigen und dem Fußvolk unverziüglich swieder] heimzu- kehrens; sie bitten um Förderung ihrer Hauptleute und ihres Gezuges, besonders auch um Riicksendung der 50 Büchsen- und Armbrustschüitzen, die sie ihnen in dem anfang der sachen zugeschickt haben, fund zwarl mit dem gen. gezug; collte Straßburg aber die 50 fülgesellen nicht entbehren können, 20 80 wollen sie die [noch] länger bei ihm liegen lassen (Straßburg AA 189 fol. 71 or. chart.). De2. 6 Noz. 6 5 [8] Schließlich mag auch verglichen werden, was die Stadt Aulen am 8. Nov. (So. v. Martini 44) an Nördlingen schrieb: Uns hat ener Bote, Zeiger dieses Briefs, einen Brief von unseren Cesellen, die wir an die Armigeren gen Straßburg geschickt haben, überbracht; nun verstanden wir, daß ihr euren Gesellen dort Geld schicken werdet, und bitten euch deshalh, uns wissen zu lassen, werm 25 und bei wem ir solich gelt schicken, ob ir in bei dom botten oder boi ander troffonlicher botten schicken wollt, da wir unseren Gesellen auch gerne mehr Geld schicken wollen, auch ob ihr das dem Boten oder einem an deren gewissen enpfehlen werdet, was wir ihm geben an Geld, unseren Gesellen zu bringen, das ebenco trůwlich wie den Euren zu bringen; schreibt uns, werw derselbe Bote herab gehen wird, das wir thm dabei unser Geld empfehten können (Nördlingen Missiv. 42 nr. 137 or. chart.) Nov. & 30 284. Beratungen der Fränkischen Städte zu Nürnberg am 20. Nov. 1444: Anberaumung einer newen Zusammenkunft auj den 2. Dezember 1444 November 18—20. Nop. 18 Nürnberg hatte, dem Beispiele und der Anregung der Schwäbischen Stadte folgend, die Stadte seiner Umgebung im November zu Beratungen zu sich berufen. [I] Die Einladungen an Windsheim und Weißenburg datieren vom 18. Nov. (fer. 4. ante Eli- 35 zabeth) und enthalten: Als unsere Ratsbotschajt zu Ulm hei der Städte Sendboten gewesen ist, also lassen wir euch wissen, daß uns die von Ulm heute geschrieben4 haben; darum bitten wir euch, suere Nov. zo Ratsbotschaft zu uns zu schicken, so daß sic auf Freitag nach Datum dieses Briefes zu rates zeite bei uns set (Nürnberg Briefbuch 17 fol. 155a cop. chart.). [2] Uber die Beratung selbst ist nichte anderes überliefert, als was dem Schreiben Nürnbergs 40 Nov. 28 an diese beiden Städte com 28. Nov. (sabb. unte Andree apost.] zu entnchmen ist: Als ihr nochst euere Ratsfreunde bei une gehabt habt in sachen ecuch wol wissentlich, haben wir ihnen derselben ding ein verzaichnuft gegeben, die euch furzuhalten, und haben ihnen auch mitgeteilt, daß wir unsere Ratsbotschajt nach Ulme zu der Städte Freunde mit demselben verzaichnuß gefertigt hätten, um sie diesen auch zu offenbaren und unsere meinung dabei zu erzeln; dieselbe unser potschaft hat uns 45 1 Zum Besuch des Tages durch eine Botschafi. Augsburgs vgl. unsere nr. 246, 3. 2 Vgl. unsere Nr. 257. 3 Zu dem Straßburger Aufenthait und der Rück- berufung des städtischen Aufgebots ist noch ein Schreiben beachtlich, das Straßburg am 10. Nov. (uf s. Martins abent 44) an Nördlingen richtete: als ir mit andern unsern güten frunden den stetten die uwern etlich zit bi uns gehebt haben, dieselben die uwern haben wir nû zů eim bider- man zů herberge geschaffet, der ihnen Zucht und Ehre getan und erboten hat; als sich nů uf dies zit gemaht hat, das der stette frunde und gesellen und ouch die uwern als uf hut von uns ufgebrochen sient, wider heim zû riten, und der biderman, der wurt, bei dem wir die Euren 50 untergebracht hatten, den Euren sant Johanns minne zu trinken gegeben hat, so hat einer der Euren, der Towinger genannt, dabei den Wirt erstochen; wir bitten, den gen. Towinger deswegen abzuurteilen (Nordlinger Miss. 41 nr. 20 or. mb.). 55 4 Das Schreiben scheint nicht erhalten zu sein.
Strana 609
E. Städtetagungen nr. 283-285. 609 nun handlung sollicher ding geschrieben und auch, wie sie nicht anders vormerk, dann das uns in den dingen allen nach laut der obgedachten verzaichnuß gewillfart werde. Wir billert euch, daß ihr euere Ratsbotschafi auf sant Andres tag mit Vollmacht her zu tens fertigen wollet, uf die nacht Nov. 30 hier zu sein und des Morgens den dingen entlich und beslieslich nachaugehen, da unsere Botschaft Dor. 1 5 in Ulme darauj wartet. [Nachschrift:] Fertigel euere Rutsfreunde so aus, daß sie mit den Unsern van hier gen Ulme anreiten, damit Verzögerung und Mehrkosten vermieden werden (Ebenda fol. 164ab). 285. Beabsichtigte Tagungen der mittelrheinischen Städte am 21. und 25./26. Nov. zu Worms: Erhohung des veranschlagten stadtischen Truppenbeitrages. 1444 November 9—29. [I] Auf Grund der Besprechumgen in Speier1 zwischen pfalzgrüflichen Räten und Städtegesandten 10 über eine Erhöhung der stadtischen Kontingenle zum Armagnakenkrieg regte Speier am 9. Nov. bet Worme eine Tagung mit Mainz und Frankfurt an: Unsern dinst mit fliß zuvor. besundern lieben frunde und eitgenossen. uns zwijffelt nit, uwore frunde, die ir of dijsom nehstvergangen tage bij uns gehapt, hant uch abscheid deßselben tags und sunderlichen, wie unsers" gnedigen herren des pfalzgraven frunde mit ine und uns, auch andern zuleste in der dumdechanien von 15 merunge oder sterkunge des volks un gezugs, so wir dann igweddersijte angeslagen worden sint, wole und volliclichen erzalt haben, nu beduchte uns geraden und ein note sin, das ir uwern und unsern guten frunden von Meincz un Francfurt schriebent, ob es sie auch geratten duchte, uns vier stette bij uch zusammen zu kommen, umb zu undersprechen un zu ratslagen, wie wir unsb in dijsen sachen halten wollent, und, were in das zu willen, ine und uns alßdann einen tag benentent, 20 of den wir in vor geschribner maße ulso zusammen kommen, und so das ee geschee un furge- nommen wurde, so uns beßer beduchte. datum feria secunda ante Martini anno ctc. 44 (Frank. Nov. 9 furt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 190 cop. chart., Beischluß zum folg. Briefe v. Worms an Frankfurt). [2] Bürgermeister und Rat zu Worms griffen diesen Vorschlag auf und schrieben am 13. Nov. (sexta post Martini 44) an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: sie schickten Abschrift eines Brinjes Nov. 13 Speiers (vom 9. Nov.] und meinien, daß Frankfurt seine Ratsfreunde am Freitag nach Elisabeth Nov. 20 [Nov. 20] abends in Worms haben solle, um sich am folgenden Samstag uber die [im Speierer Nov. 21 Brief erwähnte) Angelegenheit Imit Worms, Mainz und Speier] zu besprechen; bitten um Antwort. (Ebenda fol. 193 or. chart.). [3] Die Tagung kam im gedachten Sinne anf Frankfurts Vorschlag nicht zustande: darüber so schrieb dieses am 15. Nov. (dominica die post Martini ep. 1444) an Worms zu dessen Brief fvom 13. Nor. 15 Nov. I, daß laut Mitteilung siner Ratsfreunde, die es wegen Mainzer Gebrechen jetzt in Mainz gehabt habe, und laut eines Mainzer Briefes Worms, Speier und Frankfurt ihre Ratsfreunde am nächsten Freitag [Nov. 20] wieder in Mainz haben sollen ; echlagt deskalb vor, die beabsichtigle Wormser Tagung dorthin zu verlegen (Ebenda fol. 197 conc. chart.). [4] Andrerseits gelangten Nachrichten über Worms durch das Schreiben von Bürgermeister und Rot zu Mainz an Josten zume Steynenhuse und Johann Strainberg, geschrieben am 17. Nov. (44 Dinstag nach s. Martins tag] nach Frankfurt, worin es heißt: die Mainzer Ratsfreunde, die zum Non. 17 Pjalzgrafen geschickt worden waren, hätten am vergangenen fritag den Ratsfreunden von Wormß Nov. 13 und Spier, die mit ihnen in Wormß zusammen gekommen seien, mitgeteilt, daß der Pfalzgraf nicht 40 zu Heydelberg sei, sondern von danne hienweg und das land hienof Igezagen] sei. Mainz teile dies auf Verlangen der Wormeer und Speirer Ratsfreunde mit (Frankfurt Reichssachen Akten fasc. 54 nr. 4143, 8 or. chart.). [5] Auch der andere, für den 25.126. Nov. in Worms vorgeschene2 Tag kam anscheinend nicht zustande. Jedenfalls sind Underlugen daräber nicht mehr vorhanden mit Ausnakme des Schreibens, in 45 dem Köln am 26. Nov. die Beschickung des Tages an Wormts abgesayt hat: As uf dem dage, der lest bij uch nae sant Gallon dage gehalden wart, durch der steide raitzfrunde, die uf die zijt vergadert 0xt. 16 wairen, ein ander dach uf sant Kathrijnen dach ouch bij uch zo halden verraempt wart, so sijn wir Nov. 25 in guder meinongen geweist, unse frunde zo demselben dage zo schicken. ind ist uns doch an der hinder darin gefallen, daz wir des uf diese zijt niet also gedoenen kunnen, as wir gerne deden, ind 5o begern fruntlichen, daz ir sulchs zo dem besten van uns ufneimen ind ouch an ander steide raitz. frunde dae-inne unschuldigen wilt, ind wor’ saiche, daz einiche saichen in dem besten verraompt wurden und ouch was uch van geloigenheit des fremden folkes ind unser Duytscher herren ind der richsteite am Rijne ind in Swabon furkomet, uns zo willen seriben, as wir des und allos guden gonzlichon getruwen, urre cirberheit, die unse herre got etc. dabum die 20. mensis novembris Nov. 20 55 anno etc. 44 (Köln Briefb. 17 fol. 64b cop. chart.; Reg.: Mith. St. A. Kön 22. 72 und 24. 174). 25 35 Nor. 20 a) sm., Forl. unscre. b) am. Vorl. 1 Vgl. unsere nr. 251. 2 Vgl. unsere nrr. 281,6 und 286. 4 art. h. 7083 Doutsche Reichstagsaktan KVII, 2 77
E. Städtetagungen nr. 283-285. 609 nun handlung sollicher ding geschrieben und auch, wie sie nicht anders vormerk, dann das uns in den dingen allen nach laut der obgedachten verzaichnuß gewillfart werde. Wir billert euch, daß ihr euere Ratsbotschafi auf sant Andres tag mit Vollmacht her zu tens fertigen wollet, uf die nacht Nov. 30 hier zu sein und des Morgens den dingen entlich und beslieslich nachaugehen, da unsere Botschaft Dor. 1 5 in Ulme darauj wartet. [Nachschrift:] Fertigel euere Rutsfreunde so aus, daß sie mit den Unsern van hier gen Ulme anreiten, damit Verzögerung und Mehrkosten vermieden werden (Ebenda fol. 164ab). 285. Beabsichtigte Tagungen der mittelrheinischen Städte am 21. und 25./26. Nov. zu Worms: Erhohung des veranschlagten stadtischen Truppenbeitrages. 1444 November 9—29. [I] Auf Grund der Besprechumgen in Speier1 zwischen pfalzgrüflichen Räten und Städtegesandten 10 über eine Erhöhung der stadtischen Kontingenle zum Armagnakenkrieg regte Speier am 9. Nov. bet Worme eine Tagung mit Mainz und Frankfurt an: Unsern dinst mit fliß zuvor. besundern lieben frunde und eitgenossen. uns zwijffelt nit, uwore frunde, die ir of dijsom nehstvergangen tage bij uns gehapt, hant uch abscheid deßselben tags und sunderlichen, wie unsers" gnedigen herren des pfalzgraven frunde mit ine und uns, auch andern zuleste in der dumdechanien von 15 merunge oder sterkunge des volks un gezugs, so wir dann igweddersijte angeslagen worden sint, wole und volliclichen erzalt haben, nu beduchte uns geraden und ein note sin, das ir uwern und unsern guten frunden von Meincz un Francfurt schriebent, ob es sie auch geratten duchte, uns vier stette bij uch zusammen zu kommen, umb zu undersprechen un zu ratslagen, wie wir unsb in dijsen sachen halten wollent, und, were in das zu willen, ine und uns alßdann einen tag benentent, 20 of den wir in vor geschribner maße ulso zusammen kommen, und so das ee geschee un furge- nommen wurde, so uns beßer beduchte. datum feria secunda ante Martini anno ctc. 44 (Frank. Nov. 9 furt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 190 cop. chart., Beischluß zum folg. Briefe v. Worms an Frankfurt). [2] Bürgermeister und Rat zu Worms griffen diesen Vorschlag auf und schrieben am 13. Nov. (sexta post Martini 44) an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: sie schickten Abschrift eines Brinjes Nov. 13 Speiers (vom 9. Nov.] und meinien, daß Frankfurt seine Ratsfreunde am Freitag nach Elisabeth Nov. 20 [Nov. 20] abends in Worms haben solle, um sich am folgenden Samstag uber die [im Speierer Nov. 21 Brief erwähnte) Angelegenheit Imit Worms, Mainz und Speier] zu besprechen; bitten um Antwort. (Ebenda fol. 193 or. chart.). [3] Die Tagung kam im gedachten Sinne anf Frankfurts Vorschlag nicht zustande: darüber so schrieb dieses am 15. Nov. (dominica die post Martini ep. 1444) an Worms zu dessen Brief fvom 13. Nor. 15 Nov. I, daß laut Mitteilung siner Ratsfreunde, die es wegen Mainzer Gebrechen jetzt in Mainz gehabt habe, und laut eines Mainzer Briefes Worms, Speier und Frankfurt ihre Ratsfreunde am nächsten Freitag [Nov. 20] wieder in Mainz haben sollen ; echlagt deskalb vor, die beabsichtigle Wormser Tagung dorthin zu verlegen (Ebenda fol. 197 conc. chart.). [4] Andrerseits gelangten Nachrichten über Worms durch das Schreiben von Bürgermeister und Rot zu Mainz an Josten zume Steynenhuse und Johann Strainberg, geschrieben am 17. Nov. (44 Dinstag nach s. Martins tag] nach Frankfurt, worin es heißt: die Mainzer Ratsfreunde, die zum Non. 17 Pjalzgrafen geschickt worden waren, hätten am vergangenen fritag den Ratsfreunden von Wormß Nov. 13 und Spier, die mit ihnen in Wormß zusammen gekommen seien, mitgeteilt, daß der Pfalzgraf nicht 40 zu Heydelberg sei, sondern von danne hienweg und das land hienof Igezagen] sei. Mainz teile dies auf Verlangen der Wormeer und Speirer Ratsfreunde mit (Frankfurt Reichssachen Akten fasc. 54 nr. 4143, 8 or. chart.). [5] Auch der andere, für den 25.126. Nov. in Worms vorgeschene2 Tag kam anscheinend nicht zustande. Jedenfalls sind Underlugen daräber nicht mehr vorhanden mit Ausnakme des Schreibens, in 45 dem Köln am 26. Nov. die Beschickung des Tages an Wormts abgesayt hat: As uf dem dage, der lest bij uch nae sant Gallon dage gehalden wart, durch der steide raitzfrunde, die uf die zijt vergadert 0xt. 16 wairen, ein ander dach uf sant Kathrijnen dach ouch bij uch zo halden verraempt wart, so sijn wir Nov. 25 in guder meinongen geweist, unse frunde zo demselben dage zo schicken. ind ist uns doch an der hinder darin gefallen, daz wir des uf diese zijt niet also gedoenen kunnen, as wir gerne deden, ind 5o begern fruntlichen, daz ir sulchs zo dem besten van uns ufneimen ind ouch an ander steide raitz. frunde dae-inne unschuldigen wilt, ind wor’ saiche, daz einiche saichen in dem besten verraompt wurden und ouch was uch van geloigenheit des fremden folkes ind unser Duytscher herren ind der richsteite am Rijne ind in Swabon furkomet, uns zo willen seriben, as wir des und allos guden gonzlichon getruwen, urre cirberheit, die unse herre got etc. dabum die 20. mensis novembris Nov. 20 55 anno etc. 44 (Köln Briefb. 17 fol. 64b cop. chart.; Reg.: Mith. St. A. Kön 22. 72 und 24. 174). 25 35 Nor. 20 a) sm., Forl. unscre. b) am. Vorl. 1 Vgl. unsere nr. 251. 2 Vgl. unsere nrr. 281,6 und 286. 4 art. h. 7083 Doutsche Reichstagsaktan KVII, 2 77
Strana 610
610 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 286. Tag der Schwäb. Städte vom 20.—24. Nov. in Ulm: Anweisungen für gegenseitige Hilje- leistung der Städie; Tag und Absprache der Fürsten mit dem Dauphin zu Straßburg; 1444 November 8—28. Festselzung einer neuen Städletagung auf den 4. Dezember. Non. 8 Nov. 12 Dez. 6 Am gleichen Tage, an dem Ulm die unten wiedergegebene Einladung zu einer Tagung für den 23. Nov. hinausgab, sandte es mit einem 2. Schreiben die Abschriften zweier inzwischen eingetroffener 5 Brieje an Nördlingen. [I] Radoljszell hatte nämlich uirt 8. Nov. die Staadt Ulm von einer Zuschrijt Schaffhausens Nov. 7 in Kenntnis gesetzt, in der dieses am 7. Non. (Sa. vor Martini 44) der Stadt Ratoffzelle Mitteilung von dem Zuge der Armagnaken mit 10000 Pferden zu Segkingen oder Lofjenberg, von entaprechenden Maßnahmen der von Waltzhut und verschiedenem gewêrb und zůrusten der Edelleute dort herum 10 macht; es wird dabei berichtet, daß Hzg. Albrecht von Osterreich noch entgegen anders lautenden Ge- rüchten zu Frijburg im Brißgów liege, und schließlich gebeten, daß Radolfzell und seine Bundesgenossen die Stadt Schaffhausen nicht in Stich lassen wollen: denn die stett euwer vereinung ein trwlich zû- sehen zû uns haben, als si bißher getân und erzôgt händ, was Schaffhausen ihnen nimmer vergessen will fNördlingen Missiven 42 nr. 83 cop. chart., Beilage zum Briefe Ulms vom 12. Nov.). [2] Radolfszell selbst, das sojort am 8. Nov. (So. vor Martini ep. 44) diesen Briej an Ulm in Abschrift treitergab, schrieb dazu: es danke für die Zuschrift1 Ulms und der Boten der fünj Stadte, daß sie ihm 50 Gesellen mit Biichsen und Armbrusten zuschicken wollen; an neuen Nachrichten sei bei ihnen seit dem letzten Schreiben außer der beiliegenden Zuschrift Schaffhausens nichts eingelaufen; Rad. bittet, daß seine Freunde von Schauffhusen nicht verlassen werden, sunder inen ouch von ge- 20 mainen stetten zûschub beschâhe, damit sie sich des fremden Volkes erwehren und an dem riche beliben mögen; sodann teilt es mit, daß von 3 zu Lindowe gegossonen táraßbuchsen zuoi beim Schießen zerbrocken saien und sie deshalb bei dem drohenden Anmarsch der Armagnaken in Sorge wären; es bittet darum die Stadt Ulm um unverzügliche kaufliche Abgabe von 4 taraßbûchssen, evtl. auch nur un leihunise Uberlacanng (Ebenda nr. 82 cop. chart., Beilage wie oben). [3] Die Abschrift beider Schreiben sandte nun Ulm am 12. Nou. (Do. n. Martini 44) an Nörd- lingen und bemerkte dazu: es sei z. Zt. nicht in der Lage, die von Zelle erbetenen 4 tarresbuchssen zu leihen oder zu verkaufen, da es erst solche und andere Buchsen durch seinen Bulchsengießer gießten lassen müsse; da aber nû die sachen ir halb dehain baite haben, so bittet es, jenen cine tarreBbüchsen zi leihen oder zu verkaufen und ihnen unverzüglich zuzusenden; es hoffe, Rad. bald mit den andern 30 versehen zu können (Ebenda nr. 81 or. chart., mit den 2 obengen. Beilagen). [4] Am selben Tage, wahrscheinlich vor jenem eben gen. Brief, ging dann von Ulm an Nördlingen das nachfolgende ausfährtiche Schreiben mit der Einladung zu einer Beratung am 23. Nov. hinaus: [a] Iuch ist wol wissent, wie unser frunde die stette unser verainung und wir zů der nâchstvergangen manung ir erbern ratzfrunde zů unserm gnadigen herrn dom pfalzgrafen etc. uf den tag gen Spire2 von ains anschlags wegen wider das fremd folk gesendet und den dabi ompfolhen huben, sinen gnaden von den stetten und noch so vil fulks, als si im vor goschiket haben, darzů zů hilf zůzusenden zûzesagen etc. also ist unser ratzbottschaft ab dem egnanten tag herhaim komen und die hat der vier stette botten, uf die die sachen gesetzt sind mitsampt uns, und uns abschaidung des tags mit vil langen worten wol erzelt und geseit, das zu lang und nit nott zů schribent ist, wan iwer bott- 40 schaft das zu dirre manung wol vernemen wirt denne so vil: das nach allen ergangen sachen dem egnanten anschlag bis uf sant Niclaus tag schierist ain ufschlag gegeben und dazwischen gegen dem Talffin ain tag gen Straßburg oder gen Molßhain Marcholtzhein oder nooh ain stattlin dabi zu süchen furgenomen ist, ob man in ußer dem riche und lande gedâdingen muge; und ob des nicht geschâche, das man donne uf sant Nielaus tag schierist zu Spire Haidelberg oder an andern enden 45 daselbs umbe mit macht in dem feld sin sol, dom fremden folk widerstand zu tun etc. und seit ouch dabi die egnant unser bottschaft, das der vorgnant unser herre der pfalzgraf an dem zusagen der stott lctston anschlags nicht bonůgig gowesen, sunder mißfallen darab gehept und gemeldet habe: die stette haben in wider das fremd folk ernstlich ersücht und ermant, dem fremden folk wider- stand zu tund; so wôllen si zú im mit libe und mit gût setzen und darzů beholfen zu sin. er habe 50 ouch daruf derselben stelle ruizfrund fragen lassen, ob si des briefe von den stetten hettena. darzû si geantwurt haben, warumbe si solichs reden solten, es were in denne von den stetten empfolhen. uf solich der stette zůsagen er sich solichs anschlags wider das fremd folk understanden, sich ouch an die stette, das si zu im mit macht mer und sterker, denne unsers herrn des kungs grosser und klainer anschlag, mit güten lúten und iren gesessen râten und burgern, die bi im andern herrn 55 15 25 35 a) erpanel; in Vorl. durchatrichen haben. 1 Nicht überliefert. 2Vgl. unsere nr. 257.
610 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. 286. Tag der Schwäb. Städte vom 20.—24. Nov. in Ulm: Anweisungen für gegenseitige Hilje- leistung der Städie; Tag und Absprache der Fürsten mit dem Dauphin zu Straßburg; 1444 November 8—28. Festselzung einer neuen Städletagung auf den 4. Dezember. Non. 8 Nov. 12 Dez. 6 Am gleichen Tage, an dem Ulm die unten wiedergegebene Einladung zu einer Tagung für den 23. Nov. hinausgab, sandte es mit einem 2. Schreiben die Abschriften zweier inzwischen eingetroffener 5 Brieje an Nördlingen. [I] Radoljszell hatte nämlich uirt 8. Nov. die Staadt Ulm von einer Zuschrijt Schaffhausens Nov. 7 in Kenntnis gesetzt, in der dieses am 7. Non. (Sa. vor Martini 44) der Stadt Ratoffzelle Mitteilung von dem Zuge der Armagnaken mit 10000 Pferden zu Segkingen oder Lofjenberg, von entaprechenden Maßnahmen der von Waltzhut und verschiedenem gewêrb und zůrusten der Edelleute dort herum 10 macht; es wird dabei berichtet, daß Hzg. Albrecht von Osterreich noch entgegen anders lautenden Ge- rüchten zu Frijburg im Brißgów liege, und schließlich gebeten, daß Radolfzell und seine Bundesgenossen die Stadt Schaffhausen nicht in Stich lassen wollen: denn die stett euwer vereinung ein trwlich zû- sehen zû uns haben, als si bißher getân und erzôgt händ, was Schaffhausen ihnen nimmer vergessen will fNördlingen Missiven 42 nr. 83 cop. chart., Beilage zum Briefe Ulms vom 12. Nov.). [2] Radolfszell selbst, das sojort am 8. Nov. (So. vor Martini ep. 44) diesen Briej an Ulm in Abschrift treitergab, schrieb dazu: es danke für die Zuschrift1 Ulms und der Boten der fünj Stadte, daß sie ihm 50 Gesellen mit Biichsen und Armbrusten zuschicken wollen; an neuen Nachrichten sei bei ihnen seit dem letzten Schreiben außer der beiliegenden Zuschrift Schaffhausens nichts eingelaufen; Rad. bittet, daß seine Freunde von Schauffhusen nicht verlassen werden, sunder inen ouch von ge- 20 mainen stetten zûschub beschâhe, damit sie sich des fremden Volkes erwehren und an dem riche beliben mögen; sodann teilt es mit, daß von 3 zu Lindowe gegossonen táraßbuchsen zuoi beim Schießen zerbrocken saien und sie deshalb bei dem drohenden Anmarsch der Armagnaken in Sorge wären; es bittet darum die Stadt Ulm um unverzügliche kaufliche Abgabe von 4 taraßbûchssen, evtl. auch nur un leihunise Uberlacanng (Ebenda nr. 82 cop. chart., Beilage wie oben). [3] Die Abschrift beider Schreiben sandte nun Ulm am 12. Nou. (Do. n. Martini 44) an Nörd- lingen und bemerkte dazu: es sei z. Zt. nicht in der Lage, die von Zelle erbetenen 4 tarresbuchssen zu leihen oder zu verkaufen, da es erst solche und andere Buchsen durch seinen Bulchsengießer gießten lassen müsse; da aber nû die sachen ir halb dehain baite haben, so bittet es, jenen cine tarreBbüchsen zi leihen oder zu verkaufen und ihnen unverzüglich zuzusenden; es hoffe, Rad. bald mit den andern 30 versehen zu können (Ebenda nr. 81 or. chart., mit den 2 obengen. Beilagen). [4] Am selben Tage, wahrscheinlich vor jenem eben gen. Brief, ging dann von Ulm an Nördlingen das nachfolgende ausfährtiche Schreiben mit der Einladung zu einer Beratung am 23. Nov. hinaus: [a] Iuch ist wol wissent, wie unser frunde die stette unser verainung und wir zů der nâchstvergangen manung ir erbern ratzfrunde zů unserm gnadigen herrn dom pfalzgrafen etc. uf den tag gen Spire2 von ains anschlags wegen wider das fremd folk gesendet und den dabi ompfolhen huben, sinen gnaden von den stetten und noch so vil fulks, als si im vor goschiket haben, darzů zů hilf zůzusenden zûzesagen etc. also ist unser ratzbottschaft ab dem egnanten tag herhaim komen und die hat der vier stette botten, uf die die sachen gesetzt sind mitsampt uns, und uns abschaidung des tags mit vil langen worten wol erzelt und geseit, das zu lang und nit nott zů schribent ist, wan iwer bott- 40 schaft das zu dirre manung wol vernemen wirt denne so vil: das nach allen ergangen sachen dem egnanten anschlag bis uf sant Niclaus tag schierist ain ufschlag gegeben und dazwischen gegen dem Talffin ain tag gen Straßburg oder gen Molßhain Marcholtzhein oder nooh ain stattlin dabi zu süchen furgenomen ist, ob man in ußer dem riche und lande gedâdingen muge; und ob des nicht geschâche, das man donne uf sant Nielaus tag schierist zu Spire Haidelberg oder an andern enden 45 daselbs umbe mit macht in dem feld sin sol, dom fremden folk widerstand zu tun etc. und seit ouch dabi die egnant unser bottschaft, das der vorgnant unser herre der pfalzgraf an dem zusagen der stott lctston anschlags nicht bonůgig gowesen, sunder mißfallen darab gehept und gemeldet habe: die stette haben in wider das fremd folk ernstlich ersücht und ermant, dem fremden folk wider- stand zu tund; so wôllen si zú im mit libe und mit gût setzen und darzů beholfen zu sin. er habe 50 ouch daruf derselben stelle ruizfrund fragen lassen, ob si des briefe von den stetten hettena. darzû si geantwurt haben, warumbe si solichs reden solten, es were in denne von den stetten empfolhen. uf solich der stette zůsagen er sich solichs anschlags wider das fremd folk understanden, sich ouch an die stette, das si zu im mit macht mer und sterker, denne unsers herrn des kungs grosser und klainer anschlag, mit güten lúten und iren gesessen râten und burgern, die bi im andern herrn 55 15 25 35 a) erpanel; in Vorl. durchatrichen haben. 1 Nicht überliefert. 2Vgl. unsere nr. 257.
Strana 611
E. Städtetagungen nr. 286. 611 10 rittern und knechten im feld stunden und beliben, und nicht mit gelônten lúten, sunder mit lib und gût zůgezogen sin solten, verlassen, des er umb 20000 guldin schaden empsangen, ouch des schimpf und schmach, so der anslag durch solich der stette verhalten irs zuziehens mit libe und mit gût empfangen habe3. daruf er noch die stette von unsers herrn des kungs empfelhens und ouch sin selbs wegen uls ernstlich bitt man und erfordert, als ain obroster houptman das denne tun sol kan und mag, das si bi nichten nicht lassen, si ziehen uf den vorgnanten sant Niclaus tag schierist Dez. 6 sterker denne unsers herrn des kungs anslag mit libo und mit güt und iren gesaßen râten und burgern zu im in das feld an die egnanten ende und helfen im, dem fremden folk widerstand zu tün. darumbe und von empfelhena wegen der vier stette ratzfrund, die bi uns gewesen sind, so manen wir iuch als ernstlich wir das denne tûn sullen oder múgen, das ir nicht lassent, ir sitzent in iwern râten berattenlich uber die sachen wißßlich zû ermessen und zu gedenken, was uns stetten darinne fur- zunement zu tünd und zû lassent sie; und fertigent denne darumbe iwer bottschoft iwer mainung mit follem gewalt wol underricht zu dirre manung zu uns her gen Ulme. [b] Ouch haben der egnanten vier stette ratzfrunde und wir der stette houptlúten gen Straßburg geschriben, das si 15 mit der stette gezug raisigem und fußfolk uf stuk und ane alles verziehen herhaim ziehen, und nachdem und die egnanten vier stette und wir die sachen erkunnen und erfaren, das die lôffe so fremd und so mengerlai untru wider die stette sind, ouch etlich ort (stette unser verainung) ir erber ratzbottschaft bi in und uns hie gehept und umb hilfe in zuzelegen, der si nach gestalt der sachen notdurftig sind, gemant, darumbe si uns empfolhen haben, in dis manung zû setzen : wan der stette 20 gezúg zu roß und zû fûß horhaim kome, das si in denne nit zerritten noch zergan lassen und die ufge- leiten anzale, nemlich ain jeglich statt€ von ieglichem hundert, damit si in anzale sitzet, besunder 15 gûter wolgerúster raisiger pferit 10 buchßen- und 10 armbrostschutzen zû fûß habe und damit wart, den stetten, die des ietzo bedurfen, und ob si uber Ryn komen und etlich stette nôtten würden, damit zû hilf und zů statten zu komen. [e] Sunderlich haben si dabi mit uns geschaffet, in dis 25 manung zû setzen: wan das fremd folk noch bisher dehain schloß mit nott noch sturm nicht ge- wunnen, sunder nu mit erschreken und untru uberkomen haben, das denne ain ieglich statt unser verainung sich mit buwen an irer statt, ouch mit cost und gezůge, das si ain jare zwai ader mer zu essen und zu trinken, ouch darzů harnasch búchßen pulfer und andermn solichen gezuge mit- sampt buchßenmaistern, der man in solichen lôffen vast notdurftig ist und wirt, haben und bestellen. so wann ir nu wol verstand, das ainer ieglichen statt alle vorgeschriber, sachen zu tun nottdurftig sind, darumbe so manen wir ain ieglich statt unser verainung, als ernstlich wir das tun sullen und mugen, das ir die vorgnanten sachen tugent und iuch mit den iwern sich in vorgerürter massen mit cost zu spison schuffet und in den' dingen nicht verhaltent, als ir wol verstand, das das grofse notdurit ist. [d Item iwer und unser guten frunde die von Nüremberg haben von verainung 35 wegen zu uns stetten fúr die funf stette zu komen begert 2, als si cuch ietzo ir erber rautzbottschaft bi inen und uns hie gehept und von den dingen reden lassen hand, als sich denne gepuret hat. und nach vil ergangen worten so ist unvergriffenlich geredt, das si in die verainung und darumbe briefe zu geben und zů nemen komen sullen in aller massen, und denne unser frunde von Augspurg und die stette vormals ainander gegeben hand, denne des mer, das die stette in in irem briefe die 40 artikel an dem zedel hierinne verschlossen " begriffen schriben lassen und desglichen die von Nürem- berg dieselben artikel in irem gegenbriefe ouch setzen laße; und das wir das zu dirre manung an unser frúnde die stette bringen und si das an ir frunde von Nuremberg, ouch an die von Winßhain und von Wißemburg bringen und in zû dirre manung zu komen verkúnden sullen, un wan nu an den vorgnanten geenderten artikeln uns stetten nichtzit litt, si ouch ain mâchtige statt ist und in 45 den fremden lôffen bi uns stetten wol gezimpte, as bitten uir um Beraiung der Sachen und Absendung einer Botschaft za dicser Mahnung. [el So hat uns denne iwer und unser gûten frunde der von Augspurg ratzbottschaft goseit : wie si umbe etlich sachen ir ratzfrunde bi unserm gnâdigen herrn herzog Albrechten von Paiern gehept, der under anderm mit irer bottschaft geredt habe, das im die loffe des freinden folks, ouch sust die andern fremden landsloffe wider und laid sien, und das 5e er darumbe gen uns stetten gern zu tagen schiken und versûchen lassen wolte, ob er mit uns stetton darumbe und umbe andors ainor verainung oberkomen môcht, und maint: uberkâmen er 5 a) en., Vorl. haben. b) epänzt. 15 1 Vgl. nr. 275, 5. 2 Vgl. nr. 279, 4. Nördlingen Missiven 42 nr. 129:..artikel, a die die stette den von Nuremberg in iren briefe, den si in geben, seczen lassen sullon (betr. ge- meinsames Vorgehen der Städte bet einer mütung oder vordrung seitens des Röm. Königs, zukünf. tigen Kaisers, oder von jemand anderem; Auf- nahmeverbot von Pfahlbürgern; Freiwilligkeit gegenseitiger Hilfe bei Bekümmerung einer Stadt durch das Landgericht des Burggrafentums Nürn- berg; Unveranderlichkeit der bestchenden Ver- cinigиny).
E. Städtetagungen nr. 286. 611 10 rittern und knechten im feld stunden und beliben, und nicht mit gelônten lúten, sunder mit lib und gût zůgezogen sin solten, verlassen, des er umb 20000 guldin schaden empsangen, ouch des schimpf und schmach, so der anslag durch solich der stette verhalten irs zuziehens mit libe und mit gût empfangen habe3. daruf er noch die stette von unsers herrn des kungs empfelhens und ouch sin selbs wegen uls ernstlich bitt man und erfordert, als ain obroster houptman das denne tun sol kan und mag, das si bi nichten nicht lassen, si ziehen uf den vorgnanten sant Niclaus tag schierist Dez. 6 sterker denne unsers herrn des kungs anslag mit libo und mit güt und iren gesaßen râten und burgern zu im in das feld an die egnanten ende und helfen im, dem fremden folk widerstand zu tün. darumbe und von empfelhena wegen der vier stette ratzfrund, die bi uns gewesen sind, so manen wir iuch als ernstlich wir das denne tûn sullen oder múgen, das ir nicht lassent, ir sitzent in iwern râten berattenlich uber die sachen wißßlich zû ermessen und zu gedenken, was uns stetten darinne fur- zunement zu tünd und zû lassent sie; und fertigent denne darumbe iwer bottschoft iwer mainung mit follem gewalt wol underricht zu dirre manung zu uns her gen Ulme. [b] Ouch haben der egnanten vier stette ratzfrunde und wir der stette houptlúten gen Straßburg geschriben, das si 15 mit der stette gezug raisigem und fußfolk uf stuk und ane alles verziehen herhaim ziehen, und nachdem und die egnanten vier stette und wir die sachen erkunnen und erfaren, das die lôffe so fremd und so mengerlai untru wider die stette sind, ouch etlich ort (stette unser verainung) ir erber ratzbottschaft bi in und uns hie gehept und umb hilfe in zuzelegen, der si nach gestalt der sachen notdurftig sind, gemant, darumbe si uns empfolhen haben, in dis manung zû setzen : wan der stette 20 gezúg zu roß und zû fûß horhaim kome, das si in denne nit zerritten noch zergan lassen und die ufge- leiten anzale, nemlich ain jeglich statt€ von ieglichem hundert, damit si in anzale sitzet, besunder 15 gûter wolgerúster raisiger pferit 10 buchßen- und 10 armbrostschutzen zû fûß habe und damit wart, den stetten, die des ietzo bedurfen, und ob si uber Ryn komen und etlich stette nôtten würden, damit zû hilf und zů statten zu komen. [e] Sunderlich haben si dabi mit uns geschaffet, in dis 25 manung zû setzen: wan das fremd folk noch bisher dehain schloß mit nott noch sturm nicht ge- wunnen, sunder nu mit erschreken und untru uberkomen haben, das denne ain ieglich statt unser verainung sich mit buwen an irer statt, ouch mit cost und gezůge, das si ain jare zwai ader mer zu essen und zu trinken, ouch darzů harnasch búchßen pulfer und andermn solichen gezuge mit- sampt buchßenmaistern, der man in solichen lôffen vast notdurftig ist und wirt, haben und bestellen. so wann ir nu wol verstand, das ainer ieglichen statt alle vorgeschriber, sachen zu tun nottdurftig sind, darumbe so manen wir ain ieglich statt unser verainung, als ernstlich wir das tun sullen und mugen, das ir die vorgnanten sachen tugent und iuch mit den iwern sich in vorgerürter massen mit cost zu spison schuffet und in den' dingen nicht verhaltent, als ir wol verstand, das das grofse notdurit ist. [d Item iwer und unser guten frunde die von Nüremberg haben von verainung 35 wegen zu uns stetten fúr die funf stette zu komen begert 2, als si cuch ietzo ir erber rautzbottschaft bi inen und uns hie gehept und von den dingen reden lassen hand, als sich denne gepuret hat. und nach vil ergangen worten so ist unvergriffenlich geredt, das si in die verainung und darumbe briefe zu geben und zů nemen komen sullen in aller massen, und denne unser frunde von Augspurg und die stette vormals ainander gegeben hand, denne des mer, das die stette in in irem briefe die 40 artikel an dem zedel hierinne verschlossen " begriffen schriben lassen und desglichen die von Nürem- berg dieselben artikel in irem gegenbriefe ouch setzen laße; und das wir das zu dirre manung an unser frúnde die stette bringen und si das an ir frunde von Nuremberg, ouch an die von Winßhain und von Wißemburg bringen und in zû dirre manung zu komen verkúnden sullen, un wan nu an den vorgnanten geenderten artikeln uns stetten nichtzit litt, si ouch ain mâchtige statt ist und in 45 den fremden lôffen bi uns stetten wol gezimpte, as bitten uir um Beraiung der Sachen und Absendung einer Botschaft za dicser Mahnung. [el So hat uns denne iwer und unser gûten frunde der von Augspurg ratzbottschaft goseit : wie si umbe etlich sachen ir ratzfrunde bi unserm gnâdigen herrn herzog Albrechten von Paiern gehept, der under anderm mit irer bottschaft geredt habe, das im die loffe des freinden folks, ouch sust die andern fremden landsloffe wider und laid sien, und das 5e er darumbe gen uns stetten gern zu tagen schiken und versûchen lassen wolte, ob er mit uns stetton darumbe und umbe andors ainor verainung oberkomen môcht, und maint: uberkâmen er 5 a) en., Vorl. haben. b) epänzt. 15 1 Vgl. nr. 275, 5. 2 Vgl. nr. 279, 4. Nördlingen Missiven 42 nr. 129:..artikel, a die die stette den von Nuremberg in iren briefe, den si in geben, seczen lassen sullon (betr. ge- meinsames Vorgehen der Städte bet einer mütung oder vordrung seitens des Röm. Königs, zukünf. tigen Kaisers, oder von jemand anderem; Auf- nahmeverbot von Pfahlbürgern; Freiwilligkeit gegenseitiger Hilfe bei Bekümmerung einer Stadt durch das Landgericht des Burggrafentums Nürn- berg; Unveranderlichkeit der bestchenden Ver- cinigиny).
Strana 612
612 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Nou. 19 Dez. 11 Nov. 25 und die stette ainer verainung, das er denne unsern herrn herzog Hainrichen von Paiern und darzů die ritterschaft mit sant Jorgen schilt, die mit in in verainung sind, in solich verainung ouch bringen wôlt. und wann nu die vorgnanten fursten mâchtig sind, die baid merklich lande und lúte haben, und ob wir stette uns mit in verainten, das denne gemain lande und lúte und ouch des richs straßen dest bas gefridet und beschiermet werden und menglich dest sichrer gefaren und gewandern môcht. darumbe so wöllent nicht lassen, ir sitzent in iwern râtten wißlich und berattenlich uber die egnanten sachen, was uns stetten darinne furzunemen zu tun und zu lassent sic, und fertigent denne darumbe iwer botschaft iwer mainung mit follem gewalt. [f] So haben uns denne die vorgnanten unser frunde von Augspurg gen dem Hachßenaker und Wernher Rorbeken als von der stette unser verainung und unsern wegen ainen unverbunden tag in ir statt Augspurg uf sant 10 Elisabeten tag zůnâchst zû nacht da zu sin und dabi verkundet, wer von baiden parthien zû dern egnanten tage ritten werde, das ietweder taile von dem andern taile dehains argen gewarten sulle zů dem tag daruf und wider davon bis an ieglichs gewarsam ungeverlich. das verkunden wir iuch, solichs mit den iwern gehalten zu schaffen. [g] Ouch haben unser gnadig herren die bischof von Côln und Trier in gehaim zu halten der stetto erbern ratzfrunden, die náchst zu Nüremberg bi unserm gnadigisten herren dem kúng gewesen sind, gebetten, ir erber rautzfrunde mit follem gewalt gen Frankfurt uf den fritag nach unser lieben frawen tage concepcionis schierist von des fremden folks und des richs wegen zu senden ete.; ouch in darumbe ainen gedenkzedel gegeben. des abschrift wir iuch hierinne verschlossen senden 1, daran ir solichs aigentlicher vernemen werdent. daruf haben wir den vorgnanten baiden herrn von der stetto wogen zugeschriben, das die stette 20 ir erber ratzbottschaft uf den vorgnanten tag gen Frankfurt zů iren gnaden senden wollen, und dabi gebetten, ob der ietzgnant tag wendig wûrde, das si uns denne denselben tag widerbieten. und darumbe so wôllent iwer bottschaft iwer mainung mit follom gewalt ußfertigen, von welichen und wievil stette ratzbotten der vorgnant tag zů Frankfurt zû besetzen sie, und das si mitsampt andern stette ratzfrunden dieselben bottschaft zû dirre manung nach der stette nottdurft ul3- fertigen helfe, als sich denne gepuren wirt. [h] Iwer und unser gûten frunde die von Coln Mentz Wurms Spire und Frankfurt haben uns geschriben und ainen tag uf sant Katherinen tag schierist gen Worms, das wir, ouch ander fri- und richsstette unser frunde und sendbotten uf die zite da haben, verkundet und dabi gebetten, unsern frunden von Spire darumbe zu antwûrten, als ir an der abschrift irs briefs hierinne verschlossen2 wol vernemen werdent, nu haben wir in geantwürt, so das wir solichs an unser frunde die stette bringen und unsern frunden von Spire fúro antwürten wôllen. Erneute Bitte um Beratung und Botschaft. [i] Lieben frunde, iwer und unser gûten frunde die von Dinkelspuhel haben uns ain abschrift hor Cunratz herrn zů Winsperg brief, als er in von der von Metz und etlicher hilf wegen im zuzeschiben geschriben und gebetten hat, gesendet und dabi geschriben, als ir an der abschrift derselben briefe hierinne verschlossen? wol vernemen werdent. 35 wan er nu villicht etlichen andern stetten unser verainung desglichen ouch geschriben haben mag oder noch tun möcht, darumbe und uf unser egnanien frunde von Dinkelspuhel begerung haben wir es in dis manung gesetzet, berattenlich uber die sachen zu sitzen, wißlich zů ermessen und zů gedenken, was in und denselben stotten, an die denne solichs gebracht were oder noch an si komen môcht, darinne furzunement zu tun und zu lassent sie. Anweisung darüber an ihre Botschaft, die 10 Nov. 2s zt sonden sei gon Ulmo uf den sunntag nach sant Elisabeten tag zunâchst zů nacht hie zu Ulme zur Nov. 23 Beratung enmornens an dem gütemtag mitsampt andern der stotte ratzfrunden über die vorgemeldeten Nov. 12 Sachen. geben uf donrstag nach sant Martins tag anno ete. 44 (Ebenda nr. 128 or. chart.). [5] Vor dem Zusammentritt der newen Tagung liefen in Ulm als nette Nachrichten 2 Schreiben Frankfurts ein. Das eine davon, vom 12. Nov., gab im wesentlichen den Inhalt eines Briefes Frank- 45 furts an Augsburg vom 5. Nov. wieder und enthielt darüber hinaus: Als ir uns geschriben hat, uch von don leufen und meren des fremden folkes zu schriben ctc., han wir verstanden und lassen uwere ersamkeit gutlich wissen, daz" die leufe und mere davon so mancherlei luden, daz wir daz furnemen davon gruntlich nit vernemen noch uwerer liobde geschriben mogen noch fuglich sin 15 25 5 2) Vorl. von Stück 5—2 immer dz und wz. 50 1 Diese Abschrift, ebenda nr. 130, ohne Uber- schrift und Datum, lautet: Zů wissen, das uf hút fritag vor Dionisi 1Okt. 2] ad die erwirdigisten in gott gott vâttorn und herrn her Dietrich zů Coln, her Jacob von Trier erzbischofe mit andern irn mitkurfursten personlich gen Franckfurt uf dem Mein uf den fritag nach unser lieben frowen tag concepe. [Dez. 1I] schierst komen- den komen oder ir mâchtig sentbotten schickon sullen. daselbs hin gen Franckfurt die richs. stette ir frunde und sentbotten mit macht bij den obgenanten min herrn die kurfúrsten ouch schicken sullen, daselbs ain zu werden und zů beschliessen, wie man des fremden volks uß dem 55 rich múge entladen werden und das rich nach nottdurft versorgen. 2 Unsere nr. 281, 6. s Unsere nr. 265, 5.
612 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Nou. 19 Dez. 11 Nov. 25 und die stette ainer verainung, das er denne unsern herrn herzog Hainrichen von Paiern und darzů die ritterschaft mit sant Jorgen schilt, die mit in in verainung sind, in solich verainung ouch bringen wôlt. und wann nu die vorgnanten fursten mâchtig sind, die baid merklich lande und lúte haben, und ob wir stette uns mit in verainten, das denne gemain lande und lúte und ouch des richs straßen dest bas gefridet und beschiermet werden und menglich dest sichrer gefaren und gewandern môcht. darumbe so wöllent nicht lassen, ir sitzent in iwern râtten wißlich und berattenlich uber die egnanten sachen, was uns stetten darinne furzunemen zu tun und zu lassent sic, und fertigent denne darumbe iwer botschaft iwer mainung mit follem gewalt. [f] So haben uns denne die vorgnanten unser frunde von Augspurg gen dem Hachßenaker und Wernher Rorbeken als von der stette unser verainung und unsern wegen ainen unverbunden tag in ir statt Augspurg uf sant 10 Elisabeten tag zůnâchst zû nacht da zu sin und dabi verkundet, wer von baiden parthien zû dern egnanten tage ritten werde, das ietweder taile von dem andern taile dehains argen gewarten sulle zů dem tag daruf und wider davon bis an ieglichs gewarsam ungeverlich. das verkunden wir iuch, solichs mit den iwern gehalten zu schaffen. [g] Ouch haben unser gnadig herren die bischof von Côln und Trier in gehaim zu halten der stetto erbern ratzfrunden, die náchst zu Nüremberg bi unserm gnadigisten herren dem kúng gewesen sind, gebetten, ir erber rautzfrunde mit follem gewalt gen Frankfurt uf den fritag nach unser lieben frawen tage concepcionis schierist von des fremden folks und des richs wegen zu senden ete.; ouch in darumbe ainen gedenkzedel gegeben. des abschrift wir iuch hierinne verschlossen senden 1, daran ir solichs aigentlicher vernemen werdent. daruf haben wir den vorgnanten baiden herrn von der stetto wogen zugeschriben, das die stette 20 ir erber ratzbottschaft uf den vorgnanten tag gen Frankfurt zů iren gnaden senden wollen, und dabi gebetten, ob der ietzgnant tag wendig wûrde, das si uns denne denselben tag widerbieten. und darumbe so wôllent iwer bottschaft iwer mainung mit follom gewalt ußfertigen, von welichen und wievil stette ratzbotten der vorgnant tag zů Frankfurt zû besetzen sie, und das si mitsampt andern stette ratzfrunden dieselben bottschaft zû dirre manung nach der stette nottdurft ul3- fertigen helfe, als sich denne gepuren wirt. [h] Iwer und unser gûten frunde die von Coln Mentz Wurms Spire und Frankfurt haben uns geschriben und ainen tag uf sant Katherinen tag schierist gen Worms, das wir, ouch ander fri- und richsstette unser frunde und sendbotten uf die zite da haben, verkundet und dabi gebetten, unsern frunden von Spire darumbe zu antwûrten, als ir an der abschrift irs briefs hierinne verschlossen2 wol vernemen werdent, nu haben wir in geantwürt, so das wir solichs an unser frunde die stette bringen und unsern frunden von Spire fúro antwürten wôllen. Erneute Bitte um Beratung und Botschaft. [i] Lieben frunde, iwer und unser gûten frunde die von Dinkelspuhel haben uns ain abschrift hor Cunratz herrn zů Winsperg brief, als er in von der von Metz und etlicher hilf wegen im zuzeschiben geschriben und gebetten hat, gesendet und dabi geschriben, als ir an der abschrift derselben briefe hierinne verschlossen? wol vernemen werdent. 35 wan er nu villicht etlichen andern stetten unser verainung desglichen ouch geschriben haben mag oder noch tun möcht, darumbe und uf unser egnanien frunde von Dinkelspuhel begerung haben wir es in dis manung gesetzet, berattenlich uber die sachen zu sitzen, wißlich zů ermessen und zů gedenken, was in und denselben stotten, an die denne solichs gebracht were oder noch an si komen môcht, darinne furzunement zu tun und zu lassent sie. Anweisung darüber an ihre Botschaft, die 10 Nov. 2s zt sonden sei gon Ulmo uf den sunntag nach sant Elisabeten tag zunâchst zů nacht hie zu Ulme zur Nov. 23 Beratung enmornens an dem gütemtag mitsampt andern der stotte ratzfrunden über die vorgemeldeten Nov. 12 Sachen. geben uf donrstag nach sant Martins tag anno ete. 44 (Ebenda nr. 128 or. chart.). [5] Vor dem Zusammentritt der newen Tagung liefen in Ulm als nette Nachrichten 2 Schreiben Frankfurts ein. Das eine davon, vom 12. Nov., gab im wesentlichen den Inhalt eines Briefes Frank- 45 furts an Augsburg vom 5. Nov. wieder und enthielt darüber hinaus: Als ir uns geschriben hat, uch von don leufen und meren des fremden folkes zu schriben ctc., han wir verstanden und lassen uwere ersamkeit gutlich wissen, daz" die leufe und mere davon so mancherlei luden, daz wir daz furnemen davon gruntlich nit vernemen noch uwerer liobde geschriben mogen noch fuglich sin 15 25 5 2) Vorl. von Stück 5—2 immer dz und wz. 50 1 Diese Abschrift, ebenda nr. 130, ohne Uber- schrift und Datum, lautet: Zů wissen, das uf hút fritag vor Dionisi 1Okt. 2] ad die erwirdigisten in gott gott vâttorn und herrn her Dietrich zů Coln, her Jacob von Trier erzbischofe mit andern irn mitkurfursten personlich gen Franckfurt uf dem Mein uf den fritag nach unser lieben frowen tag concepe. [Dez. 1I] schierst komen- den komen oder ir mâchtig sentbotten schickon sullen. daselbs hin gen Franckfurt die richs. stette ir frunde und sentbotten mit macht bij den obgenanten min herrn die kurfúrsten ouch schicken sullen, daselbs ain zu werden und zů beschliessen, wie man des fremden volks uß dem 55 rich múge entladen werden und das rich nach nottdurft versorgen. 2 Unsere nr. 281, 6. s Unsere nr. 265, 5.
Strana 613
E. Städtetagungen nr. 286. 613 zu schriben, dan als ... der Romische konig und unsere gnedigen herren die korfursten zu Nurem- berg einen anslag gemacht hatten wider dasselbe folk, der zugegangen sulde sin vor sant Mertins tag iezunt vergangen, so hat der hochgeborne fursto [usw. es folgt mit geringfügigen Anderungen der Inhalt unserer nr. 257, 11 S. 555 Z. 6 bis Z. 16 notdorftig sin wurde; dann] iß kommen auch mere bij uns, wie der konig von Franckrich mit grossem folke umb Mecze lige und daz land bill of Triere fast verheret haben, was aber sins furnemens gruntlich sij, mogen wir nit gewissen, dan got der almechtige welle soliche und andere gebresten disen Dutsohen landen ordonon und fugen nach sime gotlichen lobe und notdorft diser lande. ersamen lieben frunde, dis unsere schrift wolle uwere liebde von uns im besten versteen und ofnemen, dann womide usw. datum feria 1o quinta post Martini episcopi anno 1444 (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 195 conc. chart.). [6 Ein. Schreiben Frankfurts vom 19. Nov. berichtete nach Ulm und ebenso nach Nürnberg iber den Speierer Anschlag für den 6. Dez.: Als ir wol vernomen hat, wie die großmechtigen fursten unde herren der konig und sin son der Delphin von Franckrich mit grosser menge folks zu Dutschen landen gezogen sin und ziehen, darinne grossen schaden fugen, darumb dann der allerdurchluchtigiste furste und herre unsere gnedigister herre der Romische konig mit" unsern herren den korfursten einen anslag begriffen hatte, dere wendig wart; also hat der hochgeborne furste und herre unser gnediger herre der palzgrave etlichen fursten herren und steten sider einen tag gein Spijer bescheiden, doselbs ir uwer erbernf frunde auch gehabt hat, als wir vornomen han, und do einen andern anslag und zog wider s dasselbe folk furgenomen, der sin und zugeen sulle zu 2o sont Nieles tag nestkomende, ersamen lieben frundeh, biden wir uwer fursichtigo wiBhoit dinstlich Dez. o mit ganzem flisse, daz irl uns in gutor geheimde verschriten wullet lassen wissen, obel sich fursten herren und stede umbk uch darzu rusten und stellen, und wes ir uch vermudet, obe solicher zog furgang gewinne oder nit. so ist auch bij uns crludet, wiel etlichen stetten derm vereinunge zu Swaben sider triftige fijntschaft zugezogen sij, obe uwer und " der stede uwerer vereinunge mei- 25 nunge sij, zu solichem zoge zu tunde und mide zu ziehen. Milleilung neuer Nachrichten mil dem Boten in° guter geheimde erbeten, datum in die beate Elisabeth anno 1444 (Frankjurt Roichss. Nov. 19 Nachtr. 1482° fol. 1992b conc. chart., stark verbessert; über dem Stück: Nuremberg Ulme, ebenso unier der Abechrift mit dem Zusatz: umb die leufe). [7] Der Abschied des Tages, vom 24. Nov. datiert, lautet: [a] Ain ieglicher raucz- 30 bott waist sinem raute wol zũ sagen, wievil und mengerlai von des fromden volks wegen geredt und zû besorgen ist, das si úber Rin gelassen, ouch in etlicher herrn und der iren schloß und stette ingelassen werden sullen, und uf das gemeldet: sôlt sollichs beschehen und das si bi dehainem herrn oder der iren oder sust ander ritter knechten oder andern umbe und in der stetle unser verainung gegenden und refieren ingelassen und die stette oder die iren von in a5 beschâdiget und genôttet wurden, wie sich das machte oder zugieng, sôlten denne die stette uf stuck sunder mit irem raisigen gezûge sich nit werlich wider dieselben sachen schicken und dieselben herrn ritter knecht oder ander, die si denne ingelassen oder in fur- und hinschub getan hetten, darumb ouch umbzichen und beschâdigen und sollich ordnung, wie ieglich stette, die denne durch sollichs nicht benôtt noch beschadiget weren, den benôtten unde 40 beschâdigeten stetten zu hilf und zû statten komen, ouch wa sollich raisig gezug sich besamlen und nach der houptlúte haissen und schaffen zûsamenstossen sûllen, ieczo nicht ordenlich beseczen und schaffen, das, wenne sollichs beschâch, iegliche stat, alsbald ir das verkündet wurd, wissen sôlt, wahin si die iren und sunder ir raisig gezuge schicken sôlt; und das man darumbe erst manungen haben und die stette zûsamenriten sôlten, das dadurch die sachen sollicher 45 massen verlengt und die stette ingetriben wurden, das si, so si gern zu den dingen tâtten, darzů nicht getun noch die stette ainander zu hilf komen mugen, und dabi geratschlaget, das die stette uf die fúnf stette, uf die denne die sachen geseczt sind, darumbe ain ordnung der stette gezuge raisigem und fûßfolk nachp gestalt der sachen zû rottieren und zů ordnen und dieselben rotten mit höptluten zû versehen geseczet und, wie sich sollich ordnung iegliche 50 stat mit irem raisigen gezuge und fûßfolk zů warten und damit zů tun, verkundet hetten, 15 Nor. 12 No. 11 5 25 a) und — son 7bergesckrieben. b) folg durchatrichen hochgeborne. 0) unser — herre Ubergeschriehen. e) dor wondlg wart also uber d) mit — korfursten üter durchstrichonem uns hat tun schriben und. durchstrichenem und uns davon geschriben, als wir uns vermuden sin znade uch auch geschriben haben, s0. 1) abergeschrieben. 8) wider — folk dal. h) folgt durcharichen nachdem man dann von demselben tage gesphelden ist, so. 1) ir uns Ubergeschrieten. I) Iher durchstrichenem wle. k) umb uch �ber- D) folgt dureistricher uch. m) der voroinunge ulbergeschrieben. n) und — veremunge peschrieben. o) in — geheimde am Rande. an. Rande. D) folat durchstricken der.
E. Städtetagungen nr. 286. 613 zu schriben, dan als ... der Romische konig und unsere gnedigen herren die korfursten zu Nurem- berg einen anslag gemacht hatten wider dasselbe folk, der zugegangen sulde sin vor sant Mertins tag iezunt vergangen, so hat der hochgeborne fursto [usw. es folgt mit geringfügigen Anderungen der Inhalt unserer nr. 257, 11 S. 555 Z. 6 bis Z. 16 notdorftig sin wurde; dann] iß kommen auch mere bij uns, wie der konig von Franckrich mit grossem folke umb Mecze lige und daz land bill of Triere fast verheret haben, was aber sins furnemens gruntlich sij, mogen wir nit gewissen, dan got der almechtige welle soliche und andere gebresten disen Dutsohen landen ordonon und fugen nach sime gotlichen lobe und notdorft diser lande. ersamen lieben frunde, dis unsere schrift wolle uwere liebde von uns im besten versteen und ofnemen, dann womide usw. datum feria 1o quinta post Martini episcopi anno 1444 (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 195 conc. chart.). [6 Ein. Schreiben Frankfurts vom 19. Nov. berichtete nach Ulm und ebenso nach Nürnberg iber den Speierer Anschlag für den 6. Dez.: Als ir wol vernomen hat, wie die großmechtigen fursten unde herren der konig und sin son der Delphin von Franckrich mit grosser menge folks zu Dutschen landen gezogen sin und ziehen, darinne grossen schaden fugen, darumb dann der allerdurchluchtigiste furste und herre unsere gnedigister herre der Romische konig mit" unsern herren den korfursten einen anslag begriffen hatte, dere wendig wart; also hat der hochgeborne furste und herre unser gnediger herre der palzgrave etlichen fursten herren und steten sider einen tag gein Spijer bescheiden, doselbs ir uwer erbernf frunde auch gehabt hat, als wir vornomen han, und do einen andern anslag und zog wider s dasselbe folk furgenomen, der sin und zugeen sulle zu 2o sont Nieles tag nestkomende, ersamen lieben frundeh, biden wir uwer fursichtigo wiBhoit dinstlich Dez. o mit ganzem flisse, daz irl uns in gutor geheimde verschriten wullet lassen wissen, obel sich fursten herren und stede umbk uch darzu rusten und stellen, und wes ir uch vermudet, obe solicher zog furgang gewinne oder nit. so ist auch bij uns crludet, wiel etlichen stetten derm vereinunge zu Swaben sider triftige fijntschaft zugezogen sij, obe uwer und " der stede uwerer vereinunge mei- 25 nunge sij, zu solichem zoge zu tunde und mide zu ziehen. Milleilung neuer Nachrichten mil dem Boten in° guter geheimde erbeten, datum in die beate Elisabeth anno 1444 (Frankjurt Roichss. Nov. 19 Nachtr. 1482° fol. 1992b conc. chart., stark verbessert; über dem Stück: Nuremberg Ulme, ebenso unier der Abechrift mit dem Zusatz: umb die leufe). [7] Der Abschied des Tages, vom 24. Nov. datiert, lautet: [a] Ain ieglicher raucz- 30 bott waist sinem raute wol zũ sagen, wievil und mengerlai von des fromden volks wegen geredt und zû besorgen ist, das si úber Rin gelassen, ouch in etlicher herrn und der iren schloß und stette ingelassen werden sullen, und uf das gemeldet: sôlt sollichs beschehen und das si bi dehainem herrn oder der iren oder sust ander ritter knechten oder andern umbe und in der stetle unser verainung gegenden und refieren ingelassen und die stette oder die iren von in a5 beschâdiget und genôttet wurden, wie sich das machte oder zugieng, sôlten denne die stette uf stuck sunder mit irem raisigen gezûge sich nit werlich wider dieselben sachen schicken und dieselben herrn ritter knecht oder ander, die si denne ingelassen oder in fur- und hinschub getan hetten, darumb ouch umbzichen und beschâdigen und sollich ordnung, wie ieglich stette, die denne durch sollichs nicht benôtt noch beschadiget weren, den benôtten unde 40 beschâdigeten stetten zu hilf und zû statten komen, ouch wa sollich raisig gezug sich besamlen und nach der houptlúte haissen und schaffen zûsamenstossen sûllen, ieczo nicht ordenlich beseczen und schaffen, das, wenne sollichs beschâch, iegliche stat, alsbald ir das verkündet wurd, wissen sôlt, wahin si die iren und sunder ir raisig gezuge schicken sôlt; und das man darumbe erst manungen haben und die stette zûsamenriten sôlten, das dadurch die sachen sollicher 45 massen verlengt und die stette ingetriben wurden, das si, so si gern zu den dingen tâtten, darzů nicht getun noch die stette ainander zu hilf komen mugen, und dabi geratschlaget, das die stette uf die fúnf stette, uf die denne die sachen geseczt sind, darumbe ain ordnung der stette gezuge raisigem und fûßfolk nachp gestalt der sachen zû rottieren und zů ordnen und dieselben rotten mit höptluten zû versehen geseczet und, wie sich sollich ordnung iegliche 50 stat mit irem raisigen gezuge und fûßfolk zů warten und damit zů tun, verkundet hetten, 15 Nor. 12 No. 11 5 25 a) und — son 7bergesckrieben. b) folg durchatrichen hochgeborne. 0) unser — herre Ubergeschriehen. e) dor wondlg wart also uber d) mit — korfursten üter durchstrichonem uns hat tun schriben und. durchstrichenem und uns davon geschriben, als wir uns vermuden sin znade uch auch geschriben haben, s0. 1) abergeschrieben. 8) wider — folk dal. h) folgt durcharichen nachdem man dann von demselben tage gesphelden ist, so. 1) ir uns Ubergeschrieten. I) Iher durchstrichenem wle. k) umb uch �ber- D) folgt dureistricher uch. m) der voroinunge ulbergeschrieben. n) und — veremunge peschrieben. o) in — geheimde am Rande. an. Rande. D) folat durchstricken der.
Strana 614
614 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Nor. 24 Dez. 30 das si dem gestracks nachgiengen, und wie uf das ain ieglich stat mit irer ufgeletten anzale raisig gezugs und füssfolk, wie die denne von den stetten angesehen ist, warten ; und daruf die von Ulme umb alle vorgeschriben sachen ir mainung in acht tagen den nâchsten aigentlich verschribens wissen lassen sol, ob si zu den vorgemelten dingen in vorgemelter massen tun lassen und sollichs uf die egenanten funf stette seczen, und was ir mainung darinn sin wölle, und daran nicht lenger verhalten, umbe das sich die obgenanten von Ulme mit den ege- rürten fúnf stetten zü berüffen darnach zu halten wissen. datum et actum uf aftermentag vor Katharine anno 44 to. [b] Nachdem" und diser brieve geschriben ward, ist under der stet ratzfrúnden gemeldet, daz uf der stett gezuge, der denn nechst gen Straußburg geschehen ist, wider etlichen stetten von forzugs etlich widerwârtikait gewesen, der gezuge und fânlin 10 an-, ab- und ufziehen schimpflich und mit houptmanschaft nit als wol versehen si, als der stett nuez gewesen were. darumb die stette billich gedenken, vorhin mit ordnung zû versehen, wenn man merer in den veld ziehen werde, daz denn der stet raisigs gezugs fuBfolk mit wâgen und anderm wissen, waz si tun, und sunder daz si aim obresten der stett houptman, der denn ieglichem gezúge zu hoptman gegeben wurde, bi irn geswornen aide, waz der oder die mit in 15 schaffen, gewârtig sien ; besunder daz die stette úber irn raisigen gezuge nach aim hoptman stellen und ob der nicht ain herr, daz er denn ain ritter knecht oder sust ain erber mann, dem zu getrúwen si und zû kriegen wissen. es ist och dabi geredt, daz man der stett raisigem gezuge an dri oder vier rotten, wie sich daz denn nach den stetten und gegenden allerbest zu machen gepurn wirt, rotieren und dieselben rotten ieglich besunder mit ainem wissenden houptman, 20 der darzů togenlichen und gut si, versehen sol uf solich mainung: wenn sich das fremet folk in dis land úber Rin in dis lant tut und die stett beschadigete, dann denn die anderen houptlûte mit irn rotten und gezuge sich dawider und dagen schickten, si och zû beschâdigen, so sich gepurn wirt, und ume die vorgenante sach alle sol ain ieglich statt in iren râten uber die sachen siczen zû ermessen, waz darinne furzunemen sie, und die von Ulm ir mainung in 8 tagen den 25 [c] Och waißt er sinem rât wol zù sagen, wie der nechsten verschribens wissen laussen. bischof von Augspurg under anderm der stett rauczfrúnden geseit hât, daz die fursten und herren, die zû Straußburg gen dem Telffin zû tagen gewesen sind, furgenomen habend, daz der bischof von Mântz sûll mit im bringen den bischof von Wirtzburg und den lantgraven von Hessen, item so sol dahin komen marggrauf Albrecht von Brandenburg, und der sal mit se im bringen herzog Hainrichen und herzog Ludwigen sinen swager, baid von Baiern, marg- grauf Hannsen sinen brûder und den bischof von Babemberg; und der jung her von Wirtem- berg persônlich und unsers alten hern von Wirtemberg rât uf die mittwochen nach dem hailigen cristtage zünechst gen Mergenthain zû aim tag€ komen und da ain verainung wider daz fremd folk zû machen, darzû si begeren, daz dic stett ir rauczfrund uf denselben tag ume solichs och schicken und, ob si ir bottschaft also zûschicken wellen oder nicht, daz si daz dem bischof von Augspurg verkúnden sûllen, und ume daz so sal ain ieglich stat úber die sachen siczen zû ermessen, waz darinn furzunemen sie, und die von Ulm ir mainung in 8 tagen den nechsten wissen laussen. datum ut supra. [d] Die vier stett Augspurg Esßlingen Nördlingen und Ravenspurg sullen ir erber bottschaft von der von Nüremberg verainung und ander der stett 40 Dez. s notturft wegen, die uf si geseczt ist, zû Ulm haben uf den durnstag vor sant Niclaus tag Dez. 4 zůnechst zů nacht hie zů Ulm zů sin, enmornacz am fritag zů den sachen zů griffen, und daran bi nichten nit zu verhalten, denn daz der stett graussi nôtturft ist. (Nördlingen Akton d. Schwäb. Städtebunds v. 1444 nr. 21, früher nr. 218, not. or. chart. c. aig. impr. del. Unter dem Siegel: Nórdlingen. Art. b—d von anderer Hand nachgetragen). 5 35 45 17] Wohl noch ale Ausklang der Verhandlungen ist das anzusehen, was Ulm zunächst am fol- genden Tage, den 25. Nov., an Frankfurt über die Hilfe der Schuäbischen Städte jür den Pialzgrafen und über die verschiedenen Verhandlungen in der Armagnakenfrage schrieb: Als ir uns ieczo von der a) Vorl. hat bsi art. b u. c Aljnea, 1 Vgl. in der 3. Abl. divses Bandes. 50
614 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Nor. 24 Dez. 30 das si dem gestracks nachgiengen, und wie uf das ain ieglich stat mit irer ufgeletten anzale raisig gezugs und füssfolk, wie die denne von den stetten angesehen ist, warten ; und daruf die von Ulme umb alle vorgeschriben sachen ir mainung in acht tagen den nâchsten aigentlich verschribens wissen lassen sol, ob si zu den vorgemelten dingen in vorgemelter massen tun lassen und sollichs uf die egenanten funf stette seczen, und was ir mainung darinn sin wölle, und daran nicht lenger verhalten, umbe das sich die obgenanten von Ulme mit den ege- rürten fúnf stetten zü berüffen darnach zu halten wissen. datum et actum uf aftermentag vor Katharine anno 44 to. [b] Nachdem" und diser brieve geschriben ward, ist under der stet ratzfrúnden gemeldet, daz uf der stett gezuge, der denn nechst gen Straußburg geschehen ist, wider etlichen stetten von forzugs etlich widerwârtikait gewesen, der gezuge und fânlin 10 an-, ab- und ufziehen schimpflich und mit houptmanschaft nit als wol versehen si, als der stett nuez gewesen were. darumb die stette billich gedenken, vorhin mit ordnung zû versehen, wenn man merer in den veld ziehen werde, daz denn der stet raisigs gezugs fuBfolk mit wâgen und anderm wissen, waz si tun, und sunder daz si aim obresten der stett houptman, der denn ieglichem gezúge zu hoptman gegeben wurde, bi irn geswornen aide, waz der oder die mit in 15 schaffen, gewârtig sien ; besunder daz die stette úber irn raisigen gezuge nach aim hoptman stellen und ob der nicht ain herr, daz er denn ain ritter knecht oder sust ain erber mann, dem zu getrúwen si und zû kriegen wissen. es ist och dabi geredt, daz man der stett raisigem gezuge an dri oder vier rotten, wie sich daz denn nach den stetten und gegenden allerbest zu machen gepurn wirt, rotieren und dieselben rotten ieglich besunder mit ainem wissenden houptman, 20 der darzů togenlichen und gut si, versehen sol uf solich mainung: wenn sich das fremet folk in dis land úber Rin in dis lant tut und die stett beschadigete, dann denn die anderen houptlûte mit irn rotten und gezuge sich dawider und dagen schickten, si och zû beschâdigen, so sich gepurn wirt, und ume die vorgenante sach alle sol ain ieglich statt in iren râten uber die sachen siczen zû ermessen, waz darinne furzunemen sie, und die von Ulm ir mainung in 8 tagen den 25 [c] Och waißt er sinem rât wol zù sagen, wie der nechsten verschribens wissen laussen. bischof von Augspurg under anderm der stett rauczfrúnden geseit hât, daz die fursten und herren, die zû Straußburg gen dem Telffin zû tagen gewesen sind, furgenomen habend, daz der bischof von Mântz sûll mit im bringen den bischof von Wirtzburg und den lantgraven von Hessen, item so sol dahin komen marggrauf Albrecht von Brandenburg, und der sal mit se im bringen herzog Hainrichen und herzog Ludwigen sinen swager, baid von Baiern, marg- grauf Hannsen sinen brûder und den bischof von Babemberg; und der jung her von Wirtem- berg persônlich und unsers alten hern von Wirtemberg rât uf die mittwochen nach dem hailigen cristtage zünechst gen Mergenthain zû aim tag€ komen und da ain verainung wider daz fremd folk zû machen, darzû si begeren, daz dic stett ir rauczfrund uf denselben tag ume solichs och schicken und, ob si ir bottschaft also zûschicken wellen oder nicht, daz si daz dem bischof von Augspurg verkúnden sûllen, und ume daz so sal ain ieglich stat úber die sachen siczen zû ermessen, waz darinn furzunemen sie, und die von Ulm ir mainung in 8 tagen den nechsten wissen laussen. datum ut supra. [d] Die vier stett Augspurg Esßlingen Nördlingen und Ravenspurg sullen ir erber bottschaft von der von Nüremberg verainung und ander der stett 40 Dez. s notturft wegen, die uf si geseczt ist, zû Ulm haben uf den durnstag vor sant Niclaus tag Dez. 4 zůnechst zů nacht hie zů Ulm zů sin, enmornacz am fritag zů den sachen zů griffen, und daran bi nichten nit zu verhalten, denn daz der stett graussi nôtturft ist. (Nördlingen Akton d. Schwäb. Städtebunds v. 1444 nr. 21, früher nr. 218, not. or. chart. c. aig. impr. del. Unter dem Siegel: Nórdlingen. Art. b—d von anderer Hand nachgetragen). 5 35 45 17] Wohl noch ale Ausklang der Verhandlungen ist das anzusehen, was Ulm zunächst am fol- genden Tage, den 25. Nov., an Frankfurt über die Hilfe der Schuäbischen Städte jür den Pialzgrafen und über die verschiedenen Verhandlungen in der Armagnakenfrage schrieb: Als ir uns ieczo von der a) Vorl. hat bsi art. b u. c Aljnea, 1 Vgl. in der 3. Abl. divses Bandes. 50
Strana 615
E. Städtetagungen nr. 286-287. 615 abschaidung des tags zů Spire wegen, ach ab unser frund die stette uf den anschlag uf sant Niclaus Dez. 6 tag die iren schicken wollen, und umb leuf und mere der sachen geschriben hand ete., haben wir wel vernomen und von unser erber raczbotschaft die abschaidung, wie uf dem tag zů Spire ab- geschaiden ist, wol vernomen. deshalb uch davon nicht nott zû schriben tût, denn uch dasselbs wol 5 wissent ist, wann so vil, daz unser frunde die stette und wir dem obgenanten unserm herren dem pfalzgraffen wider daz frômde volk bij sechshundert pferit gûtz raisigs gezugs zû roß und sechs- hundert buchsen-und armbrostschútzen gütz wol gerustz volks gen Straßburg zugeschicket und dar- zu im noch so vil gûtz wol gerustz volks zu fuß uf unsers herren des kunigs nachgenden anschlag darzů zůzeschieken zûgeseit und dabi gemaint haben, wenn ander fursten herren und stette in 10 disem lande und gegenden solicher massen darzů och getan hetten, dem fromden volk solte dadurch widerstand beschohen sin. in dem ha� sich gemachet, daz gen dem fromdon volk ain frid etlich zite furgenomen ist und daz unsern frunden den stetten und uns der vorgenant gezug raisig und zů fuls herhaim komen ist und daz unser gnâdig herren der pfalzgraff etc., herzog Albrecht von Osterrich, marggraff Albrecht von Brandenburg, graff Ulrich von Wirttemberg und etlich 15 ander herren und ir rate mit dem Delphin zu Straßburg! oder in etlichen stetten da-umbe tag gesucht haben. waz nu uf demselben tag furgenomen geschaffet oder ußgericht sie, wissen wir noch nicht, donn daz, daz uns lantmanswise furkomen ist, daz uf solichem tag der obgenant unser herre der pfalzgraff an die fursten und herren begert und gemant haben sulle, im als dem obrosten houpt- man unsers horren des kunigs dem fromden volk widerstand zu tun holfen. deBglichen unscr o- 20 gnanter herre herzog Albrecht von Osterreich och von unsers herren des kunigs empfelhens wegen begert 2 und gebetten habe, im wider die Schwitzer und aidgenossen zů ziehen zu helfen. och wiewol unser frunde die stette unser verainung und wir mit unserm gezug raisigen und füßfolk gerûst und gerecht sien, so kunnen wir úch doch ditzmals nicht wissen lassen, waz unser frunde die stette damit tun werden, úwer wißheit vlissig bittende, uns verschribens wissen ze lassen, was unser 25 gnedig herren die fursten herren und stette uf dem Rine zu dem egenanten anschlag schicken und tün wollen. Denn von der mere wegen haben unsers egenanten herren herzog Albrechtz von Osterrich râte mitsampt unserer herren der kurfúrsten herren und stette raten, die si darzů gesendet haben, mit den aigenossen etwiemanig zite her zu Costentz strenglich getaget; und sol zwischen ir ain frid, der uf hut sant Katherinen tag angan und bis uf sant Johans tag zů sún- 30 wenden schierist weren sol, ob si in anders zu baider site zusagen, beredt" sin; ob si aber den vor- genanten friden, als er denn zwischen ir gemachet ist, zu baider site zugeseit haben oder nicht, kunnen wir noch nicht gowissen. Weitere Mitteilungen nach Gelegenheit. goben uf sant Katho- Nov. 25 rinen tag anno etc. 44 (Frankfurt Nachtr. 1482° fol. 204 or. chart.). [8] Ebense verstandigt Ulm am 27. November (Fr. n. s. Cünratz tag 44) Nördlingen, daß sich Nor. 27 35 Mgt. Aulbrecht von Brandenburg in den Gegenden um Ulm und anderswo stark bewerbe und daß derselb raisig gezûge von gesteren oder von hût ûber acht tage zů Kaißhain an der herberg sin Dez. 3, sulle; Ulm bittet, durch Kundschafter in Erfahrung zu bringen, wo hinaus und über wen solch gewerb und samlung gehen soll (Nördlingen Miss. 41 nr. 7 or. chart.). [9] Dem schloß sich am 28. Nov. ein Dankschreiben Ulms an Straßburg über dessen Bericht 4n vom dortigen Tage solgenden Inhalts an: danken für thre Zwschrift über die loufe des tags, auf dem der Pjalzgraf und eiliche andere Fürsten und Herren gewesen sind, und bitten, ihnen die louf und mere des fremden volks, wa der Delphin und ander sin volk lige und wz si vor handen oder getan haben, soweit es nottdurftig ist, mit diesem Boten mitteilen zu wollen. Datum Sa. vor Andree 44 Nov. 28 (Straßburg AA 189 fol. 53 or. chart.). Nov. 25 Juni 2d 45 287. Tagung der fünf Schwäb. Städte fmit Nürnberg] am 8. Dezember zu Ulm: Durchführung der städtischen Aufgebote gegen die Armagnaken; Austausch der Bündnisurkunden. 1444 Dezember 8—21. 50 a) Abschied des Stadtetages zu Ulm: Beschlüisse über Gliederung der städlischen Aufgebote gegen einen möglichen Angriff der Armagnaken; Wahl eines obersten Hauptmanns; Besieg- lung des Bündnisbriefes. 1444 Dezember 8 Ulm. Aus Nördlingen Akten d. Schwüb. Städtebundes v. 1444 nr. 22 (friher 219) ced. or. chart. c. sig. impr. del.; auf der Rückseite Nordlingen. Art. 3 von anderer Hand hinzugefügt. [I] Uf die abschaidung der nâchstvergangen manunge und uf den abschaidungezedel, 55 der ieglicher ratzbott ainen haim gefüret hât, hand die stette den von Ulme mit dom meren 1 Vgl. unsere nr. 246. 2 Nicht überliefert. 3 Vgl. unsere nr. 242.
E. Städtetagungen nr. 286-287. 615 abschaidung des tags zů Spire wegen, ach ab unser frund die stette uf den anschlag uf sant Niclaus Dez. 6 tag die iren schicken wollen, und umb leuf und mere der sachen geschriben hand ete., haben wir wel vernomen und von unser erber raczbotschaft die abschaidung, wie uf dem tag zů Spire ab- geschaiden ist, wol vernomen. deshalb uch davon nicht nott zû schriben tût, denn uch dasselbs wol 5 wissent ist, wann so vil, daz unser frunde die stette und wir dem obgenanten unserm herren dem pfalzgraffen wider daz frômde volk bij sechshundert pferit gûtz raisigs gezugs zû roß und sechs- hundert buchsen-und armbrostschútzen gütz wol gerustz volks gen Straßburg zugeschicket und dar- zu im noch so vil gûtz wol gerustz volks zu fuß uf unsers herren des kunigs nachgenden anschlag darzů zůzeschieken zûgeseit und dabi gemaint haben, wenn ander fursten herren und stette in 10 disem lande und gegenden solicher massen darzů och getan hetten, dem fromden volk solte dadurch widerstand beschohen sin. in dem ha� sich gemachet, daz gen dem fromdon volk ain frid etlich zite furgenomen ist und daz unsern frunden den stetten und uns der vorgenant gezug raisig und zů fuls herhaim komen ist und daz unser gnâdig herren der pfalzgraff etc., herzog Albrecht von Osterrich, marggraff Albrecht von Brandenburg, graff Ulrich von Wirttemberg und etlich 15 ander herren und ir rate mit dem Delphin zu Straßburg! oder in etlichen stetten da-umbe tag gesucht haben. waz nu uf demselben tag furgenomen geschaffet oder ußgericht sie, wissen wir noch nicht, donn daz, daz uns lantmanswise furkomen ist, daz uf solichem tag der obgenant unser herre der pfalzgraff an die fursten und herren begert und gemant haben sulle, im als dem obrosten houpt- man unsers horren des kunigs dem fromden volk widerstand zu tun holfen. deBglichen unscr o- 20 gnanter herre herzog Albrecht von Osterreich och von unsers herren des kunigs empfelhens wegen begert 2 und gebetten habe, im wider die Schwitzer und aidgenossen zů ziehen zu helfen. och wiewol unser frunde die stette unser verainung und wir mit unserm gezug raisigen und füßfolk gerûst und gerecht sien, so kunnen wir úch doch ditzmals nicht wissen lassen, waz unser frunde die stette damit tun werden, úwer wißheit vlissig bittende, uns verschribens wissen ze lassen, was unser 25 gnedig herren die fursten herren und stette uf dem Rine zu dem egenanten anschlag schicken und tün wollen. Denn von der mere wegen haben unsers egenanten herren herzog Albrechtz von Osterrich râte mitsampt unserer herren der kurfúrsten herren und stette raten, die si darzů gesendet haben, mit den aigenossen etwiemanig zite her zu Costentz strenglich getaget; und sol zwischen ir ain frid, der uf hut sant Katherinen tag angan und bis uf sant Johans tag zů sún- 30 wenden schierist weren sol, ob si in anders zu baider site zusagen, beredt" sin; ob si aber den vor- genanten friden, als er denn zwischen ir gemachet ist, zu baider site zugeseit haben oder nicht, kunnen wir noch nicht gowissen. Weitere Mitteilungen nach Gelegenheit. goben uf sant Katho- Nov. 25 rinen tag anno etc. 44 (Frankfurt Nachtr. 1482° fol. 204 or. chart.). [8] Ebense verstandigt Ulm am 27. November (Fr. n. s. Cünratz tag 44) Nördlingen, daß sich Nor. 27 35 Mgt. Aulbrecht von Brandenburg in den Gegenden um Ulm und anderswo stark bewerbe und daß derselb raisig gezûge von gesteren oder von hût ûber acht tage zů Kaißhain an der herberg sin Dez. 3, sulle; Ulm bittet, durch Kundschafter in Erfahrung zu bringen, wo hinaus und über wen solch gewerb und samlung gehen soll (Nördlingen Miss. 41 nr. 7 or. chart.). [9] Dem schloß sich am 28. Nov. ein Dankschreiben Ulms an Straßburg über dessen Bericht 4n vom dortigen Tage solgenden Inhalts an: danken für thre Zwschrift über die loufe des tags, auf dem der Pjalzgraf und eiliche andere Fürsten und Herren gewesen sind, und bitten, ihnen die louf und mere des fremden volks, wa der Delphin und ander sin volk lige und wz si vor handen oder getan haben, soweit es nottdurftig ist, mit diesem Boten mitteilen zu wollen. Datum Sa. vor Andree 44 Nov. 28 (Straßburg AA 189 fol. 53 or. chart.). Nov. 25 Juni 2d 45 287. Tagung der fünf Schwäb. Städte fmit Nürnberg] am 8. Dezember zu Ulm: Durchführung der städtischen Aufgebote gegen die Armagnaken; Austausch der Bündnisurkunden. 1444 Dezember 8—21. 50 a) Abschied des Stadtetages zu Ulm: Beschlüisse über Gliederung der städlischen Aufgebote gegen einen möglichen Angriff der Armagnaken; Wahl eines obersten Hauptmanns; Besieg- lung des Bündnisbriefes. 1444 Dezember 8 Ulm. Aus Nördlingen Akten d. Schwüb. Städtebundes v. 1444 nr. 22 (friher 219) ced. or. chart. c. sig. impr. del.; auf der Rückseite Nordlingen. Art. 3 von anderer Hand hinzugefügt. [I] Uf die abschaidung der nâchstvergangen manunge und uf den abschaidungezedel, 55 der ieglicher ratzbott ainen haim gefüret hât, hand die stette den von Ulme mit dom meren 1 Vgl. unsere nr. 246. 2 Nicht überliefert. 3 Vgl. unsere nr. 242.
Strana 616
616 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. zugeschriben una uf die fúnf stette der stette raisigen gezuge zû rottieren und mit hôpt- litten zû versehen geseczet, daruf ouch dor funf stette ratzfrunde úber die sachen geseczt sind und der stette gezûge an funf taile geordnet und getailet hand in massen, als hienach underschaiden wirt : [Ia] des ersten die von Augspurg Memingen Köffburen und Kempten an ain rott, und dieselben rotte sullen die von Augspurg mit ainem treffenlichen hoptman usser irem gezúge versehen. [Ib] item Nüremberg Rottemburg uf der Thuber WinBhain und Wissemburg mit irem gezuge ouch an ain rott, und dieselben rotte sullen die von Nüremberg mit ainem treffenlichen höptman usser irem gezuge versehen. [Ie item Ulme Esßlingen Hailbrunnen Wimpffen Wile und Giengen mit irem gezuge ouch ain rott, und dieselben rotte sullen die von Ulme mit ainem treffenlichen höptman ußs irem gezuge versehen. [Id item 10 Nordlingen Halle Gemunde Dinckelspûhel Werde Aulun und Bopffingen mit ierem gezuge an ainen rott, und dieselben rotte sullen die von Nôrdlingen mit ainem treffenlichen höptman uß irem gezúge verschen. [Ie] und die von Ravenspurg Rutlingen Bybrach Rottwile Pfallendorfb Wangen Isnny Lûtkurch und Ratolffsezelle sullen mit irem gezug ouch ain rott sin, und dieselben rott sullen die von Ravenspurg mit ainem hôptman usser irem gezuge ver- sehen. also das ieglich mit irem raisigen gezuge gerust und gerecht sin sol, ob das fremd volk über Rin komen, die oder ander zu fursten herrn oder andern ingelassen und die stette aine oder mer beschadigen wurden, wahin denne iegliche stat in ieglicher vorgemelter rott zû dem höptman, der úber iren gozug hievor geordnet ist, oder von den egeschriben fúnf stetten zû ze ritten und zû besamlen gemant wurden, das si denne mit irem raisigem gezuge zû roß 20 und zû fûß oder, wie si denne darzû gemant werdent, an dieselben ende irer manung ane alles verziehen schieken und zûziehen sullen, fúro zû den dingen nach der stette obrosten höpt- lûten schaffen oder haissen zû tun, als sich denne gehúren und darzů gehôren wirt. [2] Furo haben si geredt, das die stette uber iren raisigen gezuge ains obrosten höptmans, er si ain herre ritter oder knecht, der denne kriogslöwff und zû kriegen wisse, ouch dem zû 25 getruwent sie, bedurfen und nottdurftig sien ; und wann si nun ieezo von kainem sollichen tref- fenlichen mann, an dem die vorgerûrten sachen sien, nicht gehôrt noch gewist haben : darumbe so haben si verlaßen, das man die sachen von ains obroston hôptmanns wegen in die nâchsten manung unser frúnde der stette seczen, und das dazwischen ain ieglich stat in gehaim ir gedenken kunnen und erfaren nach ainem sollichen mann hab, der si bedunk gût zû sollicher so höptmanschaft zu sin, und denne sollichs und ir mainung zû der nachsten manung sagen, ain hôptman daruß zû kiesen und niemen. es ist ouch dabi verlassen, ob sachen in vorgerürter und andrer massen zûfallen, darzû mann die egenanten funf rotten mit ainem obrosten höpt- man versehen wurden, das denne die egenanten funf stette dieselben rotten damit versehen sullen, wie sich denne nach gelegenhait der sachen nach dem besten gepuren wirt. datum 35 Dez. s et actum uf aftermentag nach Nicolai anno etc. 44 to. [3] Item die von Nördlingen sullen mitsampt den von Augspurg und von Ulme den von Nüremberg Winßhain und Wyssemburg den verainungsbrievel besigelen und den zu Nördlingen den vorgenanten drin stetten gen irm verainungsbrieve, den si den stetten geben werden, und der besit, als die abschrift hierinne ußwiset, übergeben sullen. 5 15 d0 b) Niirnberg an Rothenburg, Windsheim und Weißenburgs über die Durchfährang der Be- schlusse des Ulmer Fünj-Stadte-Tages. ƒ1444/ Dezember 21 fNürnberg]. Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 178ab cop. chart.; unter dem Stück: Similiter den von Windßheym und Weissemburg. Schreibt: Ats nehst unsere vereinung zu Ulm zn ende boschlossen und komnen ist, hat uns 45 von dannen unsere Ratsbotschaft cine schrift gebracht, in der der ratslag derselben vereinung par- theien und rotten begriffen ist und auch, wie man nach einem obersten Hauptmann und anderen b) 60! c) folgt durchstrichen beseit. a) Vorl. un mit Uberstrica. 1 Vgl. unsere nr. 152, 7. Eine Abschrift der Bündnisurkunde (Dat. gûtemtag n. s. Nielaus tag 1444 [Dez. 7]) liegt an.0. nr. 23. 50
616 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. zugeschriben una uf die fúnf stette der stette raisigen gezuge zû rottieren und mit hôpt- litten zû versehen geseczet, daruf ouch dor funf stette ratzfrunde úber die sachen geseczt sind und der stette gezûge an funf taile geordnet und getailet hand in massen, als hienach underschaiden wirt : [Ia] des ersten die von Augspurg Memingen Köffburen und Kempten an ain rott, und dieselben rotte sullen die von Augspurg mit ainem treffenlichen hoptman usser irem gezúge versehen. [Ib] item Nüremberg Rottemburg uf der Thuber WinBhain und Wissemburg mit irem gezuge ouch an ain rott, und dieselben rotte sullen die von Nüremberg mit ainem treffenlichen höptman usser irem gezuge versehen. [Ie item Ulme Esßlingen Hailbrunnen Wimpffen Wile und Giengen mit irem gezuge ouch ain rott, und dieselben rotte sullen die von Ulme mit ainem treffenlichen höptman ußs irem gezuge versehen. [Id item 10 Nordlingen Halle Gemunde Dinckelspûhel Werde Aulun und Bopffingen mit ierem gezuge an ainen rott, und dieselben rotte sullen die von Nôrdlingen mit ainem treffenlichen höptman uß irem gezúge verschen. [Ie] und die von Ravenspurg Rutlingen Bybrach Rottwile Pfallendorfb Wangen Isnny Lûtkurch und Ratolffsezelle sullen mit irem gezug ouch ain rott sin, und dieselben rott sullen die von Ravenspurg mit ainem hôptman usser irem gezuge ver- sehen. also das ieglich mit irem raisigen gezuge gerust und gerecht sin sol, ob das fremd volk über Rin komen, die oder ander zu fursten herrn oder andern ingelassen und die stette aine oder mer beschadigen wurden, wahin denne iegliche stat in ieglicher vorgemelter rott zû dem höptman, der úber iren gozug hievor geordnet ist, oder von den egeschriben fúnf stetten zû ze ritten und zû besamlen gemant wurden, das si denne mit irem raisigem gezuge zû roß 20 und zû fûß oder, wie si denne darzû gemant werdent, an dieselben ende irer manung ane alles verziehen schieken und zûziehen sullen, fúro zû den dingen nach der stette obrosten höpt- lûten schaffen oder haissen zû tun, als sich denne gehúren und darzů gehôren wirt. [2] Furo haben si geredt, das die stette uber iren raisigen gezuge ains obrosten höptmans, er si ain herre ritter oder knecht, der denne kriogslöwff und zû kriegen wisse, ouch dem zû 25 getruwent sie, bedurfen und nottdurftig sien ; und wann si nun ieezo von kainem sollichen tref- fenlichen mann, an dem die vorgerûrten sachen sien, nicht gehôrt noch gewist haben : darumbe so haben si verlaßen, das man die sachen von ains obroston hôptmanns wegen in die nâchsten manung unser frúnde der stette seczen, und das dazwischen ain ieglich stat in gehaim ir gedenken kunnen und erfaren nach ainem sollichen mann hab, der si bedunk gût zû sollicher so höptmanschaft zu sin, und denne sollichs und ir mainung zû der nachsten manung sagen, ain hôptman daruß zû kiesen und niemen. es ist ouch dabi verlassen, ob sachen in vorgerürter und andrer massen zûfallen, darzû mann die egenanten funf rotten mit ainem obrosten höpt- man versehen wurden, das denne die egenanten funf stette dieselben rotten damit versehen sullen, wie sich denne nach gelegenhait der sachen nach dem besten gepuren wirt. datum 35 Dez. s et actum uf aftermentag nach Nicolai anno etc. 44 to. [3] Item die von Nördlingen sullen mitsampt den von Augspurg und von Ulme den von Nüremberg Winßhain und Wyssemburg den verainungsbrievel besigelen und den zu Nördlingen den vorgenanten drin stetten gen irm verainungsbrieve, den si den stetten geben werden, und der besit, als die abschrift hierinne ußwiset, übergeben sullen. 5 15 d0 b) Niirnberg an Rothenburg, Windsheim und Weißenburgs über die Durchfährang der Be- schlusse des Ulmer Fünj-Stadte-Tages. ƒ1444/ Dezember 21 fNürnberg]. Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 178ab cop. chart.; unter dem Stück: Similiter den von Windßheym und Weissemburg. Schreibt: Ats nehst unsere vereinung zu Ulm zn ende boschlossen und komnen ist, hat uns 45 von dannen unsere Ratsbotschaft cine schrift gebracht, in der der ratslag derselben vereinung par- theien und rotten begriffen ist und auch, wie man nach einem obersten Hauptmann und anderen b) 60! c) folgt durchstrichen beseit. a) Vorl. un mit Uberstrica. 1 Vgl. unsere nr. 152, 7. Eine Abschrift der Bündnisurkunde (Dat. gûtemtag n. s. Nielaus tag 1444 [Dez. 7]) liegt an.0. nr. 23. 50
Strana 617
E. Städtetagungen nr. 287-288. 617 Hauptleuten und notturftigen dingen gedenken solle. Da wir nicht zweifeln, daß euch diese schrift auch zugekommen ist, in der eigentlich begriffon ist, das ir Wyndsheym Weyssemburg und wir zu einer partheie und rott vermeint und geacht sein, darum deucht uns geraten, daß ihr eure Rats- botschaft zu uns gefertigt hättet, so daß sie jetzt uf den heiligen cristabend bei uns gewesen ware, damit Dez. 24 5 wir uns wegen des obersten Hauptmanns, der anderen Hauptleute und der notdurftigen sachen etwas besprechen möchten. Dazu huben wir und die von Ulme heute von der veroinung wegen geschriben und tag geseczt, wie die van Ulme euch wobl auch geschrieben haben. Gleichwohl wolllen wir es euch mitteilen, wie wir auch denen von Windsheim und Weissemburg geschrieben haben. Datum ipso die Thome apostoli. Dez. 2I 10 288. Tagung der Schwäbischen Städte zu Ulm zwischen 21. und 31. Dez.: Durchfükrung des pfalzgräftichen Aufgebots, u.a.m. 1444 Dezember 18—31. a) Ulm an Nördlingen: ladet auf Grund der Bestellung des städtischen Aufgebots nach Hagenau durch den Pfalagrafen zu cinem Städtetag in Ulm am 21 Dez. 1444 Dezember 18 Ulm. 15 20 Aus Nördlingen Stadt-A. Akten d. Schwab. Städtebunds v. 1444 nr. 15 (jrüher nr. 216) orr. chart., beide Briefe mit Datum Fr. v. Thome (vor vibenechten) 1444. 1. Brief: Pf. Ludwig hat von wegen des Königs und ale dessen oborater Hauptmann die Schwäbi- schen Stadte gemahnt, 100 mit gleven gewauppent und wolerzugt auj den heil. ewichtag nach Hagenau zu senden; die Städte haben den König und den Pfalzgrafen angerufen, dem fremden Volk Widerstand zu tun, und haben ihnen beiden, sonderlich dem Pfalzgrafen Hilfe zugesagt; Straßburg berichte, das fremde Volk hause schlimmer als je, und wenn ihnen nicht besaer Widerstand geleistet würde, s0 sei zu fürchten, daß sie in deis Reich griffen. Ulm meine, es müsse thnen jenseits des Rheines Widerstand geschchen, damit sie nicht über Rhein in dieses Land kämen; deshalb sei dem Fjalzgrafen sein An- schlag nicht abzuschlagen, und obschon jede Stadt mit threm reisigen Gezuge gerüstet sain solle, so sei doch die Zeit der Mahnung nach Hagenat kurz; deshalb waöge Nördlingen die Sache beraten und Bot- 25 schaft zu der Mahnung mit Volimacht schicken, auch Vorbereitungen fiir die rechtzeitige Absendung seines reisigen Gezugs treffen. — Nördlingen wird weiter aufgefordert, über einen anzustellenden obersten Hauptmann des städtischen Aufgebols und über Vermeidung von Unordnungen zu beraten, wie solche mit der stet gezuge nechst gen Straußburg ab und uff mit vor und nachzuge und solichen sachen. beschohen sind; ilber diese Punkte soll Nördlingen seine bevollmächtigten Boten auf 8. Thomas nach Dez. 21 30 Ulm senden. Di. 18 JEn. I 2. Brief: Nördlingen werde das Mahnechreiben des Pfalzgrafen Ludtig wegen der 20 Glafen nach Hagenau zu senden gelesen haben; es möge demgemäß seine Anzahl zur bestimmten Zeit nach Eßlingen und weiter nach Hagenan sunden. Der Pfalagraf habe noch ein Schreiben an die mit ihm in Vereinung stehenden Stadte gerichtet und auj Grund dieser Vereinung um weitere Hilfe gebeten; 35 Uim habe in seinem Rate erkarmt, daß die in dem ersten Schreiben geforderte Hilje von 20 Glefen nicht genige und man nach der Vereinung zu weiterer Leistung verpflichtet soi; ca iberschickt Abschrift der beiden Artikel der Versinung, den ainon von der hilf der zwanzig mit gloven und den andern von der nachgenden manung und hilf wegen. Hieräber mäge Nördlingen beraten und seine Boten auf s. Thomas tag nach Ulm schicken. Dez. 21 10 b) Beschluß eines Ulmer Stadtetages über die Durchfiihrung des pfalzgräflichen Aufgebots. [Nachtrag:] Anwrisungen für Nördlingen uber stadtische Sonderangelegenheiten. [1444] Dezember 31 [Ulm]. 15 Aus Nördlingen Stadt-A. Akten d. Schwäb. Städtebundes v. 1445 nr. 33 (rüher nr. 227) ced. or. chart. c. sig. in v. impr.; rückscitiger Vermerk: Nordlingen, darunter Abschaidungzedel von der manung cireumcisionis domini 45; Art. 2 und 3 sind Zusätze von anderer Hand. In Rotiweil Stadt-A. II. Archiv 2. Abt. Lade LIX fasc. 2 nr. 28 or. charl.; rückseitige Anschrift: Rottwile. [I] Ain ieglicher rauczbott waißt sinem rat wol zu sagen, wie etlich stett nach der letsten 50 unsers herren des pfalzgraven erkennter manung" umb merer hilf uf ir aide erkent haben, mit waz hilf si im merer helfen wellen ; und nun etlich stet noch darumb nicht erkent haben und 2) so Vorl. 1 Unsere nr. 259, b.
E. Städtetagungen nr. 287-288. 617 Hauptleuten und notturftigen dingen gedenken solle. Da wir nicht zweifeln, daß euch diese schrift auch zugekommen ist, in der eigentlich begriffon ist, das ir Wyndsheym Weyssemburg und wir zu einer partheie und rott vermeint und geacht sein, darum deucht uns geraten, daß ihr eure Rats- botschaft zu uns gefertigt hättet, so daß sie jetzt uf den heiligen cristabend bei uns gewesen ware, damit Dez. 24 5 wir uns wegen des obersten Hauptmanns, der anderen Hauptleute und der notdurftigen sachen etwas besprechen möchten. Dazu huben wir und die von Ulme heute von der veroinung wegen geschriben und tag geseczt, wie die van Ulme euch wobl auch geschrieben haben. Gleichwohl wolllen wir es euch mitteilen, wie wir auch denen von Windsheim und Weissemburg geschrieben haben. Datum ipso die Thome apostoli. Dez. 2I 10 288. Tagung der Schwäbischen Städte zu Ulm zwischen 21. und 31. Dez.: Durchfükrung des pfalzgräftichen Aufgebots, u.a.m. 1444 Dezember 18—31. a) Ulm an Nördlingen: ladet auf Grund der Bestellung des städtischen Aufgebots nach Hagenau durch den Pfalagrafen zu cinem Städtetag in Ulm am 21 Dez. 1444 Dezember 18 Ulm. 15 20 Aus Nördlingen Stadt-A. Akten d. Schwab. Städtebunds v. 1444 nr. 15 (jrüher nr. 216) orr. chart., beide Briefe mit Datum Fr. v. Thome (vor vibenechten) 1444. 1. Brief: Pf. Ludwig hat von wegen des Königs und ale dessen oborater Hauptmann die Schwäbi- schen Stadte gemahnt, 100 mit gleven gewauppent und wolerzugt auj den heil. ewichtag nach Hagenau zu senden; die Städte haben den König und den Pfalzgrafen angerufen, dem fremden Volk Widerstand zu tun, und haben ihnen beiden, sonderlich dem Pfalzgrafen Hilfe zugesagt; Straßburg berichte, das fremde Volk hause schlimmer als je, und wenn ihnen nicht besaer Widerstand geleistet würde, s0 sei zu fürchten, daß sie in deis Reich griffen. Ulm meine, es müsse thnen jenseits des Rheines Widerstand geschchen, damit sie nicht über Rhein in dieses Land kämen; deshalb sei dem Fjalzgrafen sein An- schlag nicht abzuschlagen, und obschon jede Stadt mit threm reisigen Gezuge gerüstet sain solle, so sei doch die Zeit der Mahnung nach Hagenat kurz; deshalb waöge Nördlingen die Sache beraten und Bot- 25 schaft zu der Mahnung mit Volimacht schicken, auch Vorbereitungen fiir die rechtzeitige Absendung seines reisigen Gezugs treffen. — Nördlingen wird weiter aufgefordert, über einen anzustellenden obersten Hauptmann des städtischen Aufgebols und über Vermeidung von Unordnungen zu beraten, wie solche mit der stet gezuge nechst gen Straußburg ab und uff mit vor und nachzuge und solichen sachen. beschohen sind; ilber diese Punkte soll Nördlingen seine bevollmächtigten Boten auf 8. Thomas nach Dez. 21 30 Ulm senden. Di. 18 JEn. I 2. Brief: Nördlingen werde das Mahnechreiben des Pfalzgrafen Ludtig wegen der 20 Glafen nach Hagenau zu senden gelesen haben; es möge demgemäß seine Anzahl zur bestimmten Zeit nach Eßlingen und weiter nach Hagenan sunden. Der Pfalagraf habe noch ein Schreiben an die mit ihm in Vereinung stehenden Stadte gerichtet und auj Grund dieser Vereinung um weitere Hilfe gebeten; 35 Uim habe in seinem Rate erkarmt, daß die in dem ersten Schreiben geforderte Hilje von 20 Glefen nicht genige und man nach der Vereinung zu weiterer Leistung verpflichtet soi; ca iberschickt Abschrift der beiden Artikel der Versinung, den ainon von der hilf der zwanzig mit gloven und den andern von der nachgenden manung und hilf wegen. Hieräber mäge Nördlingen beraten und seine Boten auf s. Thomas tag nach Ulm schicken. Dez. 21 10 b) Beschluß eines Ulmer Stadtetages über die Durchfiihrung des pfalzgräflichen Aufgebots. [Nachtrag:] Anwrisungen für Nördlingen uber stadtische Sonderangelegenheiten. [1444] Dezember 31 [Ulm]. 15 Aus Nördlingen Stadt-A. Akten d. Schwäb. Städtebundes v. 1445 nr. 33 (rüher nr. 227) ced. or. chart. c. sig. in v. impr.; rückscitiger Vermerk: Nordlingen, darunter Abschaidungzedel von der manung cireumcisionis domini 45; Art. 2 und 3 sind Zusätze von anderer Hand. In Rotiweil Stadt-A. II. Archiv 2. Abt. Lade LIX fasc. 2 nr. 28 or. charl.; rückseitige Anschrift: Rottwile. [I] Ain ieglicher rauczbott waißt sinem rat wol zu sagen, wie etlich stett nach der letsten 50 unsers herren des pfalzgraven erkennter manung" umb merer hilf uf ir aide erkent haben, mit waz hilf si im merer helfen wellen ; und nun etlich stet noch darumb nicht erkent haben und 2) so Vorl. 1 Unsere nr. 259, b.
Strana 618
618 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. gûter maussen in den dingen der stett mainung gewesen ist, ain bottschaft zu dem pfalzgraven zů tun, solich erkantnússe abzûtragen oder ze ringeren; darumb die stet vil geredt hande, daz den stetten wager si, solich bottschaft zû verhalten und der erkantnusse der hilf nach der verainung sage nachzůgôn; sunder so derselb erkantnußartickel begriffet, daz man solich erkantnússe der hilf, nachdem alsdann die sachen gestalt sind, erkennen sulle, waz hilf och also von den stetten erkent wirt, daz die in ainem monat dem nechsten darnach zuziehen und dabeliben sulle, bis die sach erobert werd. so es denn ieezo winter und solicher grauß macht des fremden folks mit macht nit widerstand beschehen mag, denn nun die schlosse zu taglichem kriege zů verschen helfen, waz hilf wir denn ieczo erkennen, daz er uns denn fúro nit merer umb hilf zû manen habe. wer dann solich manung erst im sumer, so er zû felde (oder man 10 var im zu feldo) gelegen wûrc, beschohen, so músten wir stett nach gestalt der sachen vil mere hilf, denn ieczo erkent, haben. und uf daz so sol ain ieglich statt uf ir ere und aide nach der verainungarttickel sage, die nechst ainer ieglichen statt geschickt sind, uf stuck erkennen, mit waz hilf im die darzů gewant stett mor helfen, und daz die von Ulm uneverzogenlich verschribens wissen laussen sullen, daruß ain merers und ieglicher statt ir anzale an solicher i5 erkennter hilf machen und verkunden mugen, und uf daz so sol ain ieglich stat mit irem raisigen gezûge sich zûrústen, gerust zû sin, uf welch zit und wôhin in die von Ulm dieselben ir anzalc raisigs gezugs zû schicken schriben und verkúnden werden, das si denn die daselbs hin ane verziehen schicken und senden, und darumb so sol dehain statt uf den aide an solicher vor- genanter erkantnússe und verkundung nicht súmig sin, als si wol verstat, daz das grouse 2o nòtturft ist. datum et actum uf vigilia circumcisionis domini anno etc. 45. [2] Die von Nordlingen sullen uf den tage1, der zû Augspurg gegen dem von Abensperg, 11445] Jan. 12 Brisinger Rorbecken und andern uf den aftermentage nach sant Erhartts tage zunëhste, zû nacht da zû sin, sin sol, ir erber rauczbottschaft senden und damit nit verhalten. [3] Och sol der von Nordlingen bottschaft mit unserm herren graf Ulrichen von Ottingen 25 von der von Eßlingen und mit den von Ottingen von der von Aulen als von des korns wegen, das man zu in hinin füret, daruf si gelaitgelte schlahen wôllen, zûredena, etc. 14414/ Dez. 31 i 289. Aktenstiicke iiher Tagungen Elsäßischer Städte zu Straßburg usw. im Dezember 1444 und Januar 1445. 144d Dezember 23 — 1445 April. a) Meister und Rat von Colmar an Straßburg: nimmi Stellung zu dem auf einem Straß- 30 burger Tage gegen die Armagnaken beschlossenen Anschlag. 1444 Dezember 23 fColmar]. Aus Straßburg Stadt-A. AA fase. 186 fol. 47 or. chart. In Colmar Stadt.A. Liber missivarum 1442/48 fol. 120-121 sop. chart. Druck: Mossmann, Cartulaire de Mulhouse 2, 142 nr. 623. Regest: Mossmann, L'invasion, in Revue d'Alsace IV (1875) S. 179j. nr. 75. 35 Schreiben: Als wir nechst auf euer Begehr unsere Botschaft bei euch ze tage gehabt haben wegen diser sweren louffe und des fromden volkes halb sich zu unterreden, wie solichem volke und ir sweren verhergunge und verderplicheit diser lande und lúte widerstand ze gebende sige, so hat uns dieselbe unsere Botschajt den Abschied des Tages und allerleige, so dann do geredt, milgeteilt, insbesondere wie ein Anschlag gemacht worden sei, daß jeder mit einer summe lútes, die man úch 40 dann ze wissende tut, dienen und schieken sôlle. Da wir nun verstehen, daß der Bischoj von Straß- burg und der Landvogt, auch ihr und die anderen Teilnehmer am Tage geneigt sind, solchem Anschlag nachzugeken, so meinen wir, dies ebenfalla zu tun; und damit der Anschlag dester baß erschiesse, so haben wir den Abschied des Tages unseren Freunden van Keysersperg, Münster und Thuringkein mit- geteilt. Die sind sbenfalls bereit, zu helfen, zu raten und Beistand zu leisten. Demgemäß sagen wir euch 45 400 Mann zu an die ende und wohin ir uns dann bescheident und wissen lossent; und wir denken, daß die von Keyserspery, Munster und Thuringkein auch nicht unter 200 Manz stellen werden. Wir unsererscits würden gern mehr stellen, aber nachdem dasselbe volke allermeist hie-obnan in a) zůreden isž übergetehrieben. 1 Vgl. uneere nr. 386, 1 art. . 59
618 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. gûter maussen in den dingen der stett mainung gewesen ist, ain bottschaft zu dem pfalzgraven zů tun, solich erkantnússe abzûtragen oder ze ringeren; darumb die stet vil geredt hande, daz den stetten wager si, solich bottschaft zû verhalten und der erkantnusse der hilf nach der verainung sage nachzůgôn; sunder so derselb erkantnußartickel begriffet, daz man solich erkantnússe der hilf, nachdem alsdann die sachen gestalt sind, erkennen sulle, waz hilf och also von den stetten erkent wirt, daz die in ainem monat dem nechsten darnach zuziehen und dabeliben sulle, bis die sach erobert werd. so es denn ieezo winter und solicher grauß macht des fremden folks mit macht nit widerstand beschehen mag, denn nun die schlosse zu taglichem kriege zů verschen helfen, waz hilf wir denn ieczo erkennen, daz er uns denn fúro nit merer umb hilf zû manen habe. wer dann solich manung erst im sumer, so er zû felde (oder man 10 var im zu feldo) gelegen wûrc, beschohen, so músten wir stett nach gestalt der sachen vil mere hilf, denn ieczo erkent, haben. und uf daz so sol ain ieglich statt uf ir ere und aide nach der verainungarttickel sage, die nechst ainer ieglichen statt geschickt sind, uf stuck erkennen, mit waz hilf im die darzů gewant stett mor helfen, und daz die von Ulm uneverzogenlich verschribens wissen laussen sullen, daruß ain merers und ieglicher statt ir anzale an solicher i5 erkennter hilf machen und verkunden mugen, und uf daz so sol ain ieglich stat mit irem raisigen gezûge sich zûrústen, gerust zû sin, uf welch zit und wôhin in die von Ulm dieselben ir anzalc raisigs gezugs zû schicken schriben und verkúnden werden, das si denn die daselbs hin ane verziehen schicken und senden, und darumb so sol dehain statt uf den aide an solicher vor- genanter erkantnússe und verkundung nicht súmig sin, als si wol verstat, daz das grouse 2o nòtturft ist. datum et actum uf vigilia circumcisionis domini anno etc. 45. [2] Die von Nordlingen sullen uf den tage1, der zû Augspurg gegen dem von Abensperg, 11445] Jan. 12 Brisinger Rorbecken und andern uf den aftermentage nach sant Erhartts tage zunëhste, zû nacht da zû sin, sin sol, ir erber rauczbottschaft senden und damit nit verhalten. [3] Och sol der von Nordlingen bottschaft mit unserm herren graf Ulrichen von Ottingen 25 von der von Eßlingen und mit den von Ottingen von der von Aulen als von des korns wegen, das man zu in hinin füret, daruf si gelaitgelte schlahen wôllen, zûredena, etc. 14414/ Dez. 31 i 289. Aktenstiicke iiher Tagungen Elsäßischer Städte zu Straßburg usw. im Dezember 1444 und Januar 1445. 144d Dezember 23 — 1445 April. a) Meister und Rat von Colmar an Straßburg: nimmi Stellung zu dem auf einem Straß- 30 burger Tage gegen die Armagnaken beschlossenen Anschlag. 1444 Dezember 23 fColmar]. Aus Straßburg Stadt-A. AA fase. 186 fol. 47 or. chart. In Colmar Stadt.A. Liber missivarum 1442/48 fol. 120-121 sop. chart. Druck: Mossmann, Cartulaire de Mulhouse 2, 142 nr. 623. Regest: Mossmann, L'invasion, in Revue d'Alsace IV (1875) S. 179j. nr. 75. 35 Schreiben: Als wir nechst auf euer Begehr unsere Botschaft bei euch ze tage gehabt haben wegen diser sweren louffe und des fromden volkes halb sich zu unterreden, wie solichem volke und ir sweren verhergunge und verderplicheit diser lande und lúte widerstand ze gebende sige, so hat uns dieselbe unsere Botschajt den Abschied des Tages und allerleige, so dann do geredt, milgeteilt, insbesondere wie ein Anschlag gemacht worden sei, daß jeder mit einer summe lútes, die man úch 40 dann ze wissende tut, dienen und schieken sôlle. Da wir nun verstehen, daß der Bischoj von Straß- burg und der Landvogt, auch ihr und die anderen Teilnehmer am Tage geneigt sind, solchem Anschlag nachzugeken, so meinen wir, dies ebenfalla zu tun; und damit der Anschlag dester baß erschiesse, so haben wir den Abschied des Tages unseren Freunden van Keysersperg, Münster und Thuringkein mit- geteilt. Die sind sbenfalls bereit, zu helfen, zu raten und Beistand zu leisten. Demgemäß sagen wir euch 45 400 Mann zu an die ende und wohin ir uns dann bescheident und wissen lossent; und wir denken, daß die von Keyserspery, Munster und Thuringkein auch nicht unter 200 Manz stellen werden. Wir unsererscits würden gern mehr stellen, aber nachdem dasselbe volke allermeist hie-obnan in a) zůreden isž übergetehrieben. 1 Vgl. uneere nr. 386, 1 art. . 59
Strana 619
E. Städtetngungen nr. 288-289. 619 unser orte lijt und von inen umb und umb belegert sint ze Marckolßhein, zem Heiligen Crúcze, ze Herlißhein und ze EgiBhein und uns teglichs mit iren uffseczen, der wir allzijt wartende sin mûssent, swerlich understont und zû allen molen fur uns rennent, uns und die unsern an libe und gûte ze beschedigende, so müssen wir unsere Stadt und die Unsrigen schützen und können nicht unser ganzes Volk fortschicken, wie wir const getan haben würden. Der Herr von Lupfen hat in dieser Woche den Herrn von Bußnang, den Junker von Rappolczstein, die obengen. Städte, uns und andere zu einem Tage zu sich entboten zur Besprechung, wie demselben volke hie-obnan in diser orte widerstand ze gebende und abzebrechende sige ; die aind, wie wir versteken, auch alle willig dazu. Sollte nun solcher widerstand hie-obnan furgenomen werden, so gebûrte uns, als wol ze verstonde ist, die unsern 10 darzů ze schicken. darumb uns aber not ist, die unsern dester baß bi uns ze behalten. Solltet ihr aber die Schlösser do-nidenan erobern und das Land herauj in unsere Orte kommen, so würden wir soliche unser summe sterken und me darzû sehicken lût und gezug. Wir hätten euch gern schon eher geantwortet, aber unsere Botschaft ist, als sie unden heruff her von úck zů uns wolt, unterwegs auf- gehalten worden und infolgedessen zuel Tage länger aus getzesen als sonst. so hat ouch soliche beschri- 15 bunge der stette und unsers herren von Luppfen tage, als vor stat, gemacht, das sich solichs bißher verlengert und verzogen hat. Wir bitten, es uns nicht zu verübeln. Datum 4. ante fest. nativ. dom. 44. Dez. 23 b) Meister und Rat von Colmar an Schlettstadt: über den am 2. Januar in Straßburg gehal- tenen Tagi tegen Maßregeln gegen die Schinder. 1445 Januar 5. 20 In Colmar Stadt-A. Liber missivarum 1442/48 fol. 123 cop. chart. Druch: Mossmann, Cartulaire de Mulhouse 2, 145 ff. nr. 625. Regest: Mossmann, L'invasion, in Revus d'Alsace, IV (1875) S. 182 f. nr. 79. Schreiben über die am letzten Samstag in Straßburg abgehaltene Tagungl zwischen ihrer Gesandt- schaft, dem Rat von Straßburg, gen. Räten des Bischofs von Straßburg (Jacob von Lützelstein, Sieg- fried von Oberkirch und Ulrich von Ratzamhausen) und den Abgeordneten von Hagenau und Wetasen- 25 burg: man habe nach allgemeiner Aussprache eine Entscheidung bis nach der Tagung der Kurfürsten und Schwäb. Städte am Dreikonigstag zu Mergentheim, wo ilber Maßnahmen gegen die Armagnaken beraten werden soll, hinausgeschoben; sobald C. von dem Abschied dort Kenntnis habe, werde es ihn an Schl. mitteilen. Nach der Sitzung haben die Abgeordneten die Colmarer Boten von einer Anfrage des Pjalzgrafen Ludwig, uieviel Mannschaften die Oberen Sildte in ihre Mauern aufnehmen könnten, 30 wenn der Pfalzgraf zu ihrer Unterstützung gegen die Armaguaken käme, unterrichtet. Ohne eine Zahl festzusetzen, habe man ihm geantwortet, daß man soviel Truppen zulassen würde, wie man beherbergen könne, und selbst darüber hinaus. Es sei auch vorher die Frage gewesen, unter den Reichestadten gelegentlich dieses Krieges ein Truppenkontingent aufzustellen. Die Botschaft von Hagenau hat diesen Vorschlag wieder vorgebracht und davon gesprochen, dieaes Kontingent anf 300 Mann zu bringen. 35 Aber C. fürchtet, die Auflage set für die kleinen Städte zu schwer und schlägt vor, sie auj 200 Mann zw beschränken unter Vorbehalt einer Verstärkung je nach Notwendigkeit; es bittet, sich seiner Ansicht anzuschließen und jemand nach Oberehnheim zu schieken, der dies Hagenau mitteile. Ihre Gesandt- schaft hal uuch berichtet, daß Schlettstadt die Ankunst einer Mannschaft erwarte, mit der man viel- leicht einen Schlag gegen die Armagnaken jilhren könne: C. bittet darüber um Auskunft: es winsche to nichts mehr als teilzuhuben an den Streitkräften der Nachbarschaft zu einem Zuge, der, wenn gut gefübrt, Bexte olne zu große Gefahr bringen konnte. C. schlägt gemeinsame Beratung darüber vor Es bittet endlich, dem Amtmann bei seiner Ankunft den Brief zu uberantworten, durch den Schl. seine Ansicht über die in Straßburg behandelten Angelegenheiten dariue, und schließt mit einem Glack- wunsch unter dem Segen des göttlichen Kindes. Datum Di. abend vor Epiphanie 1445. Jän. 6 1415 Jän. 5 45 c) Ritter Hanns Rote, Bürgermeister, und der Rat zu Basel an Meister und Rat zu Straß- burg: nekmen auf einen Bericht über einen Handatreich Pf. Ludwigs gegen die Armag- naken Stellung zur Kriegslage. 1445 Januar 26 f Basel]. Aus Straßburg Stadt-A. AA 191 fol. 36 or. membr. Druck: Schilter, Königshofen S. 97Iff. 50 Schreiben: Ihr habt uns wiedergeschrieben und zu wissen getan, daß Pf. Ludwig, der Bischof von Straßburg und etlich Grafen und Herren um euch hi unlangem einen reisigen gezuge bei euch 55 1 Am I. Jan. (Fr. circumcisionis) 1445 natte Colmar seinen Freunden con Kaysersberg auf deren Bitte um Bogenschützen geantwortet: thre Boten seien jetzt in Straßburg, wo ein Tag mit dem Bischof, dem Landvogt, cinem Teil der Ritterschaft und den Städten statifinde ; man warte auj Rilekkunjt der Gesandten und würde K. Neuigkeiten mitteilen (Colmar Lib. missiv. 1442/48 fol. 122 cop.).
E. Städtetngungen nr. 288-289. 619 unser orte lijt und von inen umb und umb belegert sint ze Marckolßhein, zem Heiligen Crúcze, ze Herlißhein und ze EgiBhein und uns teglichs mit iren uffseczen, der wir allzijt wartende sin mûssent, swerlich understont und zû allen molen fur uns rennent, uns und die unsern an libe und gûte ze beschedigende, so müssen wir unsere Stadt und die Unsrigen schützen und können nicht unser ganzes Volk fortschicken, wie wir const getan haben würden. Der Herr von Lupfen hat in dieser Woche den Herrn von Bußnang, den Junker von Rappolczstein, die obengen. Städte, uns und andere zu einem Tage zu sich entboten zur Besprechung, wie demselben volke hie-obnan in diser orte widerstand ze gebende und abzebrechende sige ; die aind, wie wir versteken, auch alle willig dazu. Sollte nun solcher widerstand hie-obnan furgenomen werden, so gebûrte uns, als wol ze verstonde ist, die unsern 10 darzů ze schicken. darumb uns aber not ist, die unsern dester baß bi uns ze behalten. Solltet ihr aber die Schlösser do-nidenan erobern und das Land herauj in unsere Orte kommen, so würden wir soliche unser summe sterken und me darzû sehicken lût und gezug. Wir hätten euch gern schon eher geantwortet, aber unsere Botschaft ist, als sie unden heruff her von úck zů uns wolt, unterwegs auf- gehalten worden und infolgedessen zuel Tage länger aus getzesen als sonst. so hat ouch soliche beschri- 15 bunge der stette und unsers herren von Luppfen tage, als vor stat, gemacht, das sich solichs bißher verlengert und verzogen hat. Wir bitten, es uns nicht zu verübeln. Datum 4. ante fest. nativ. dom. 44. Dez. 23 b) Meister und Rat von Colmar an Schlettstadt: über den am 2. Januar in Straßburg gehal- tenen Tagi tegen Maßregeln gegen die Schinder. 1445 Januar 5. 20 In Colmar Stadt-A. Liber missivarum 1442/48 fol. 123 cop. chart. Druch: Mossmann, Cartulaire de Mulhouse 2, 145 ff. nr. 625. Regest: Mossmann, L'invasion, in Revus d'Alsace, IV (1875) S. 182 f. nr. 79. Schreiben über die am letzten Samstag in Straßburg abgehaltene Tagungl zwischen ihrer Gesandt- schaft, dem Rat von Straßburg, gen. Räten des Bischofs von Straßburg (Jacob von Lützelstein, Sieg- fried von Oberkirch und Ulrich von Ratzamhausen) und den Abgeordneten von Hagenau und Wetasen- 25 burg: man habe nach allgemeiner Aussprache eine Entscheidung bis nach der Tagung der Kurfürsten und Schwäb. Städte am Dreikonigstag zu Mergentheim, wo ilber Maßnahmen gegen die Armagnaken beraten werden soll, hinausgeschoben; sobald C. von dem Abschied dort Kenntnis habe, werde es ihn an Schl. mitteilen. Nach der Sitzung haben die Abgeordneten die Colmarer Boten von einer Anfrage des Pjalzgrafen Ludwig, uieviel Mannschaften die Oberen Sildte in ihre Mauern aufnehmen könnten, 30 wenn der Pfalzgraf zu ihrer Unterstützung gegen die Armaguaken käme, unterrichtet. Ohne eine Zahl festzusetzen, habe man ihm geantwortet, daß man soviel Truppen zulassen würde, wie man beherbergen könne, und selbst darüber hinaus. Es sei auch vorher die Frage gewesen, unter den Reichestadten gelegentlich dieses Krieges ein Truppenkontingent aufzustellen. Die Botschaft von Hagenau hat diesen Vorschlag wieder vorgebracht und davon gesprochen, dieaes Kontingent anf 300 Mann zu bringen. 35 Aber C. fürchtet, die Auflage set für die kleinen Städte zu schwer und schlägt vor, sie auj 200 Mann zw beschränken unter Vorbehalt einer Verstärkung je nach Notwendigkeit; es bittet, sich seiner Ansicht anzuschließen und jemand nach Oberehnheim zu schieken, der dies Hagenau mitteile. Ihre Gesandt- schaft hal uuch berichtet, daß Schlettstadt die Ankunst einer Mannschaft erwarte, mit der man viel- leicht einen Schlag gegen die Armagnaken jilhren könne: C. bittet darüber um Auskunft: es winsche to nichts mehr als teilzuhuben an den Streitkräften der Nachbarschaft zu einem Zuge, der, wenn gut gefübrt, Bexte olne zu große Gefahr bringen konnte. C. schlägt gemeinsame Beratung darüber vor Es bittet endlich, dem Amtmann bei seiner Ankunft den Brief zu uberantworten, durch den Schl. seine Ansicht über die in Straßburg behandelten Angelegenheiten dariue, und schließt mit einem Glack- wunsch unter dem Segen des göttlichen Kindes. Datum Di. abend vor Epiphanie 1445. Jän. 6 1415 Jän. 5 45 c) Ritter Hanns Rote, Bürgermeister, und der Rat zu Basel an Meister und Rat zu Straß- burg: nekmen auf einen Bericht über einen Handatreich Pf. Ludwigs gegen die Armag- naken Stellung zur Kriegslage. 1445 Januar 26 f Basel]. Aus Straßburg Stadt-A. AA 191 fol. 36 or. membr. Druck: Schilter, Königshofen S. 97Iff. 50 Schreiben: Ihr habt uns wiedergeschrieben und zu wissen getan, daß Pf. Ludwig, der Bischof von Straßburg und etlich Grafen und Herren um euch hi unlangem einen reisigen gezuge bei euch 55 1 Am I. Jan. (Fr. circumcisionis) 1445 natte Colmar seinen Freunden con Kaysersberg auf deren Bitte um Bogenschützen geantwortet: thre Boten seien jetzt in Straßburg, wo ein Tag mit dem Bischof, dem Landvogt, cinem Teil der Ritterschaft und den Städten statifinde ; man warte auj Rilekkunjt der Gesandten und würde K. Neuigkeiten mitteilen (Colmar Lib. missiv. 1442/48 fol. 122 cop.).
Strana 620
620 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Jan. 8 hatten, mit denen ihr eure Reisigen wider die Schinder am vergangenen Erhartz tage ausschicktet; die hätten einen starken Zug der Schinder beim Füttern im Felde getroffen, thn angerannt, bez 300 erschlagen, viel Pferde erbeutel und etliche Edle und Unedle, darunter einen namhaftigen capitanie, gefangen; die Euren seien ohne Schaden heimgekehrt und ihr hofftet, hättet ihr mehr Reisige, und täte jedermann stwas dazu, c0 colite dom fromden Volke solcher Abbruch geschelen, der dem Lande trostlich wäre. Wir wollten, daß eiliche Herren und Edle um uns sich unserer so gat angenommen hätten, wie die um euch gelegenen Herren es mit euch getom haben. Aher etliche Städte und Schlösser rundum haben die Schinder obne Widerstand aufgenommen und hofften, daß wir durch die Schinder umbbracht würden. Wir freuen uns mit euch und winschen, daß ihr dem unseligen volke obsiegen könnt; denn obwohl tir Frieden mit ihnen haben sollien, sind sie unwillig ülber uns, weil wir ibnen nichts zuführen 10 lassen. Deshalb reiten sie digk und viel vor unsere Stadt, fangen die Unseren, nehmen ihnen das Ihrige und legen sie ins Gefängnis, schatzen sie und haben auch etliche getötet. Schreiben wir das dem Delphin, s0 beftehlt er stets uns ze kerende, aber wir haben von den Hauptleuten noch riie etwas erlangen können. Deshalb haben wir auch von den Ihrigen bei 20 im Gefängnis und geben ibnen nichts als Brot und Wasser und beholten sie so lange, bis uns widerfart, das billich ist. — (Basel verlangt dann 15 Bestrafung des Straßburgers Smalriem, der kürzlich in Basel gewesen sei und behauptet, er habe 40 Schinder in der badstuben gefunden und gesehen, was unwahr sei.) Wir haben Rine und thor bez uns bestellt, so daß wir hoffen, den Schindern solle von unserer Stadt weder kleins noch grosses nil gevolgen. Hatten sich unsere Nachbarn unserer so angenommen, als euch geschehen ist, so hätten wir uns hinder etlich sachen nit lassen bringen. Wir bitten, uns zu verantworten, wenn wir verunglimpjt 20 werden. Wir danken euch, da ihr den Unceren das Ihrige, das sie bei euch hatten, gütlich entslagen und volgen gelassen habt, und bitten euch, uns veilen koufe zûzogande nit zu verslahende, damit wir nicht Anlaß erhalten, euch das Gleiche zu tun. Wir haben auch gen Bisentz und an anderen Enden geschrieben; vernekmen wir stwas Wichtiges, 80 wollen wir es euch verkünden und bitten um ein Gleiches. Jan. 26 Datum feria 3. post festum conversionis s. Pauli 145. O 25 d) Bürgermeister Hanns Rot, Ritter, und der Rat zu Basel an Meister und Rat zu Straß- burg am 6. Februar 1445. Aus Straßburg Stadt-A. AA 191 fol. 33 or. membr. lit. ob. Druck: Schilter, Königshofen S. 970f. Ihr habt une vor sant Thomas tag nehst vergangen u.a. geschrieben, daß ihr gehört hättet, 30 wir hatten mit dem Delffin einen ewigen Frieden und Suhne aufgenommen und das fremde Volk wandle täglich zu uns und von uns und haufe bei uns Eisen, Salz, Gewander, Schuhe, Nahrungsmittel und was es sonst brauche, wodurch es seinen lèger grôflich stärke, so daß es desto linyer bleiben könne; ferner hättet ihr gehört, daß wir dem Volk Holz und tilen verabfolgen und zuführen ließsen, damitte si sich selbs bevestenetent; das bringe gemeinen Landen sweren unstatten. Darauf untwerteten wir euch, 35 daß das nicht wahr &ei, und baten euch, uns gütlich zu verantworten, falls ihr unserer je zu ungelimpf gedenken hörtet. Nun vernehmen wir, daß ihr uns vor Fürsten und Herren, Rittern und Knechten, auch Freien und Reichsstädten derselben sachen halp verklagt haben sollt. Ware dem so, dann toäre uns das fromde und unbillich, da wir nicht wissen, wie wir das um euch verschuldet haben sollten, und auch glaubten, ihr solltet an unserer Antwort ein Genigen gehabt haben. Wir bitten deshalb um 40 schriftliche Mitteilung durch den Bolen, wie es sich mit der Klage verhalt und gegen wen ihr uns ver- klagt habt. Wir hoffen uns dann so verantworten zu können, das wir des ere und glimpf haben sollen. Wir bitten ferner um nähere Mitteilung über die Nachrede, die underem obersten Zunftmeister Andreas Ospernel und etlichen anderen Baselern in Straßburg underfahre. Wir haben euch auch letzthin geschrie- ben, ihr möchtet uns veilen kauf zugan lassen und uns den nicht abschlagen, damit wirnicht das Gleiche 45 tun misßien. Wir hören aber, daß das noch heule nicht geschieht; das wäre unbillich. Wir bitten euch, 1445 davon abzulassen, da auch wir den Euren ihr Gut, das ste jetzt von Jonff za uns gebracht, gütlich urtd Febr. 6 ohne Eintrag haben volgen lassen, Datum sabbato ante dominicam estomichi 45. Dez. 21 e) Auszige aus dem Rechonbuch von Oberchnheim 1444 über Botschaften der Stadt zu Tagungen der Elsäßischen Städte und zum Pfalzgrafen. 50 Aus Oberchnheim Stadt-A. CC 64 Rechenbuch v. 1444 not. chart., unter Bottelon, Posten 2. 4-10 und 31. Item ime [d. i. Kubeler] aber gein Hagenau mit briefen, als die von Colmar gemeinen stetten tag gein Strasburg satzctent, 4 3 8 d. — Item als Johanns schriber zů Stroßburg was bi der rich- stette botten, antreffen den tag, so die von Nürenberg meinten zu seczen, tet die fart in zerunge 55 8 8 1 d. — Item als moister Gensenlauwel und Johanns schriber gein Germerßheim goritten soltent
620 Reichstag zu Nürnberg vom 1. August bis 11. Oktober 1444. Jan. 8 hatten, mit denen ihr eure Reisigen wider die Schinder am vergangenen Erhartz tage ausschicktet; die hätten einen starken Zug der Schinder beim Füttern im Felde getroffen, thn angerannt, bez 300 erschlagen, viel Pferde erbeutel und etliche Edle und Unedle, darunter einen namhaftigen capitanie, gefangen; die Euren seien ohne Schaden heimgekehrt und ihr hofftet, hättet ihr mehr Reisige, und täte jedermann stwas dazu, c0 colite dom fromden Volke solcher Abbruch geschelen, der dem Lande trostlich wäre. Wir wollten, daß eiliche Herren und Edle um uns sich unserer so gat angenommen hätten, wie die um euch gelegenen Herren es mit euch getom haben. Aher etliche Städte und Schlösser rundum haben die Schinder obne Widerstand aufgenommen und hofften, daß wir durch die Schinder umbbracht würden. Wir freuen uns mit euch und winschen, daß ihr dem unseligen volke obsiegen könnt; denn obwohl tir Frieden mit ihnen haben sollien, sind sie unwillig ülber uns, weil wir ibnen nichts zuführen 10 lassen. Deshalb reiten sie digk und viel vor unsere Stadt, fangen die Unseren, nehmen ihnen das Ihrige und legen sie ins Gefängnis, schatzen sie und haben auch etliche getötet. Schreiben wir das dem Delphin, s0 beftehlt er stets uns ze kerende, aber wir haben von den Hauptleuten noch riie etwas erlangen können. Deshalb haben wir auch von den Ihrigen bei 20 im Gefängnis und geben ibnen nichts als Brot und Wasser und beholten sie so lange, bis uns widerfart, das billich ist. — (Basel verlangt dann 15 Bestrafung des Straßburgers Smalriem, der kürzlich in Basel gewesen sei und behauptet, er habe 40 Schinder in der badstuben gefunden und gesehen, was unwahr sei.) Wir haben Rine und thor bez uns bestellt, so daß wir hoffen, den Schindern solle von unserer Stadt weder kleins noch grosses nil gevolgen. Hatten sich unsere Nachbarn unserer so angenommen, als euch geschehen ist, so hätten wir uns hinder etlich sachen nit lassen bringen. Wir bitten, uns zu verantworten, wenn wir verunglimpjt 20 werden. Wir danken euch, da ihr den Unceren das Ihrige, das sie bei euch hatten, gütlich entslagen und volgen gelassen habt, und bitten euch, uns veilen koufe zûzogande nit zu verslahende, damit wir nicht Anlaß erhalten, euch das Gleiche zu tun. Wir haben auch gen Bisentz und an anderen Enden geschrieben; vernekmen wir stwas Wichtiges, 80 wollen wir es euch verkünden und bitten um ein Gleiches. Jan. 26 Datum feria 3. post festum conversionis s. Pauli 145. O 25 d) Bürgermeister Hanns Rot, Ritter, und der Rat zu Basel an Meister und Rat zu Straß- burg am 6. Februar 1445. Aus Straßburg Stadt-A. AA 191 fol. 33 or. membr. lit. ob. Druck: Schilter, Königshofen S. 970f. Ihr habt une vor sant Thomas tag nehst vergangen u.a. geschrieben, daß ihr gehört hättet, 30 wir hatten mit dem Delffin einen ewigen Frieden und Suhne aufgenommen und das fremde Volk wandle täglich zu uns und von uns und haufe bei uns Eisen, Salz, Gewander, Schuhe, Nahrungsmittel und was es sonst brauche, wodurch es seinen lèger grôflich stärke, so daß es desto linyer bleiben könne; ferner hättet ihr gehört, daß wir dem Volk Holz und tilen verabfolgen und zuführen ließsen, damitte si sich selbs bevestenetent; das bringe gemeinen Landen sweren unstatten. Darauf untwerteten wir euch, 35 daß das nicht wahr &ei, und baten euch, uns gütlich zu verantworten, falls ihr unserer je zu ungelimpf gedenken hörtet. Nun vernehmen wir, daß ihr uns vor Fürsten und Herren, Rittern und Knechten, auch Freien und Reichsstädten derselben sachen halp verklagt haben sollt. Ware dem so, dann toäre uns das fromde und unbillich, da wir nicht wissen, wie wir das um euch verschuldet haben sollten, und auch glaubten, ihr solltet an unserer Antwort ein Genigen gehabt haben. Wir bitten deshalb um 40 schriftliche Mitteilung durch den Bolen, wie es sich mit der Klage verhalt und gegen wen ihr uns ver- klagt habt. Wir hoffen uns dann so verantworten zu können, das wir des ere und glimpf haben sollen. Wir bitten ferner um nähere Mitteilung über die Nachrede, die underem obersten Zunftmeister Andreas Ospernel und etlichen anderen Baselern in Straßburg underfahre. Wir haben euch auch letzthin geschrie- ben, ihr möchtet uns veilen kauf zugan lassen und uns den nicht abschlagen, damit wirnicht das Gleiche 45 tun misßien. Wir hören aber, daß das noch heule nicht geschieht; das wäre unbillich. Wir bitten euch, 1445 davon abzulassen, da auch wir den Euren ihr Gut, das ste jetzt von Jonff za uns gebracht, gütlich urtd Febr. 6 ohne Eintrag haben volgen lassen, Datum sabbato ante dominicam estomichi 45. Dez. 21 e) Auszige aus dem Rechonbuch von Oberchnheim 1444 über Botschaften der Stadt zu Tagungen der Elsäßischen Städte und zum Pfalzgrafen. 50 Aus Oberchnheim Stadt-A. CC 64 Rechenbuch v. 1444 not. chart., unter Bottelon, Posten 2. 4-10 und 31. Item ime [d. i. Kubeler] aber gein Hagenau mit briefen, als die von Colmar gemeinen stetten tag gein Strasburg satzctent, 4 3 8 d. — Item als Johanns schriber zů Stroßburg was bi der rich- stette botten, antreffen den tag, so die von Nürenberg meinten zu seczen, tet die fart in zerunge 55 8 8 1 d. — Item als moister Gensenlauwel und Johanns schriber gein Germerßheim goritten soltent
Strana 621
E. Städtetagingen nr. 289. 621 sin zů unserm herren herzog Ludwigen, und die zit bi Rinzabern wendig wurdent, tet die fart in zerunge und pferdelon 2 libre 17 B 7 d. — Item ime [Kubeler] aber mit briefon gein Sleczstat, als die von Hagenau gemeinen stetten tag satzetent, 2 ß und 8 d. zu werten. — Item ime aber mit eime brieve an der richstette botten zu Strosburg, als wir uns entschuldigetent, daz wir nit unser 5 botschuft dar getun môchten, 2 B. — Item als unser schriber zu Hagenau was mit andern rich- stette botten, als uns unser herre herzog Ludwig dar beschriben hatte, tet die fart 19 B 10 d. — Item Steller Friderich gein Sleezstat, den schriber zu warnen, daz unser vigende ime volde warent, 2 s. — Item Kübeler gein Hagenau, als wir inen schribent von des tages wegen gein Nürenberg, 4 ß3 8 d. — (Verschiedene Warnungen und Botschaften) — Item ime aber gein Strasburg mit eime 10 brieve zù der richstette botten 2 B. f) Auszüge aus dem Colmarer Kanfhausbuch 1444145 ther strdtische Auslagen bei Tagfahrten nach Straßsburg, Trier ust. 1444 Dezember 27 — 1445 April Colmar. Aus Colmar Stadt-A. Kaufhausbuch 33 not. chart. Item der 14. Wochen der sonnentag sant Johanns ewangelisten tag ze winachten : Itom als 15 der schultheis ze Straßburg von irer beschribung des freimden volks halb gewesen und den knechten mit ime und ouch darnach mit Peter Klûpffel uf dem tage ze Confthein gewesen ist, ouch mit den knechten sie bij inen hattent, tût alles zesamen 51/2 lb. 6 B. und ist Peter Lantwigs pferdelon von Brisach gon Straßburg anlassen stan (fol. 28). — Item der vierden wochen, was der sonnentag vor unser lieben frouwen lichtmeß tag: Item als der schultheis iecz uf dem tage ze Straßburg von 20 beschribunge wegen unsers gnedigen herren herzog Ludewigs dee zedele halb ze Trierel bogriffon, was 9 tage uß, costet in knechten zerunge fûrlon schifflon und was denn wider und für daruf gangen est, costet in allem 51/2 lb. 2 3 3 d. (fol. 33). — ... der 7. woohen ... reminiscere vor s. Mathijs tag: Item Clausen unde Heinrichen von Wiler, als sie iecz zem dritten male mit dem schultheisen ze Straßburg gewesen sint, ist inen ze liebtôte geben 10 33 (fol. 36). — ... der vierden wochen ... quasimodogeniti ...: Item der meister Gilge reit gon Straßburg von diser 1iffe des tags wegen ze Trier ouch Roffhein und vil andere suchen wegen, so ime dann da nidenan ze bestellende empfolhen werent, was 7 tage uß mit 3 pferden, costet in zerunge in pferdelon und in allem 31/2 1b. 5 B 1d. (fol. 43.) 25 IMI Dez. 87- 145 Jon. 2 1445 Jan. 31. Febr. 6 Febr. 21.27 A.pr. 4.10 Nachtrag zu Ba. Kirchenfrage. so 290. Bemerkungen über die Behandlung der Kirchenfrage seit dem Frankfurter Reichstag von 1442, aufgezeichnet von einem Teilnehmer2 des Nürnberger Reichstages. 1444 zu Aug. 1 — Nov. II]. Atts Wolfenbüttel L. B. ood. Helmst. 797 fol. 125 t not. chart. [I Adveniente domino rege Franckfordiam postularunt' primo ambasiatores domini 35 Eugenii olim declaraciones omnium principum prelatorum et studiorum ; sed quia senserunt ab corundem ambasiatoribus declaraciones non fore pro eis, amplius pulsare cessarunt. [2] Item patres de concilio se obligarunt ad disputandum cum Eugenistis ad penam ignis, sed rennuerunt. 31 Item 60 doetores pro concilio concluserunt et 6 universitates primo Parysiensis, 40 que specialem litteram domino regi miserunt34, in qua Eugenium simpliciter dampnant, al am Rande mit Verweisung. 45 1 Uber die Kurfürstentage zw Trier vom 21. Dez. 1444 und 13.-15. Febr. 1445 vgl. die 3. Abt. dieses Bandes. Vgl. oben S. 329 Z. 50f. Diese Zusammen- fassung — offensichtlich von einem Beobachter der Nürnberger kirchenpolitischen Verhandlungen von 1444, vielleicht einem Gelehrten aus der Beglei- lung des Herzogs von Sachsen aufgezeichnet — gibt eine bemerkenswerte Ergänzung zu den Ver- handlungsakten des Frankfurter RT.; sic weicht von dem Bericht der Konzilsgesandtschaft dort (RTA. 16 nr. 231) erhcblich ab. IAr Inhalt spiegelt jedenfalls dis Aujfassungen des Nürn- berger RT. von den vorausgegangenen Gespräcken. 3 RTA. 16 nr. 210 art. 18. 4 Davon ist nichts bekannt, vgl. RTA. 16 nr. 58.
E. Städtetagingen nr. 289. 621 sin zů unserm herren herzog Ludwigen, und die zit bi Rinzabern wendig wurdent, tet die fart in zerunge und pferdelon 2 libre 17 B 7 d. — Item ime [Kubeler] aber mit briefon gein Sleczstat, als die von Hagenau gemeinen stetten tag satzetent, 2 ß und 8 d. zu werten. — Item ime aber mit eime brieve an der richstette botten zu Strosburg, als wir uns entschuldigetent, daz wir nit unser 5 botschuft dar getun môchten, 2 B. — Item als unser schriber zu Hagenau was mit andern rich- stette botten, als uns unser herre herzog Ludwig dar beschriben hatte, tet die fart 19 B 10 d. — Item Steller Friderich gein Sleezstat, den schriber zu warnen, daz unser vigende ime volde warent, 2 s. — Item Kübeler gein Hagenau, als wir inen schribent von des tages wegen gein Nürenberg, 4 ß3 8 d. — (Verschiedene Warnungen und Botschaften) — Item ime aber gein Strasburg mit eime 10 brieve zù der richstette botten 2 B. f) Auszüge aus dem Colmarer Kanfhausbuch 1444145 ther strdtische Auslagen bei Tagfahrten nach Straßsburg, Trier ust. 1444 Dezember 27 — 1445 April Colmar. Aus Colmar Stadt-A. Kaufhausbuch 33 not. chart. Item der 14. Wochen der sonnentag sant Johanns ewangelisten tag ze winachten : Itom als 15 der schultheis ze Straßburg von irer beschribung des freimden volks halb gewesen und den knechten mit ime und ouch darnach mit Peter Klûpffel uf dem tage ze Confthein gewesen ist, ouch mit den knechten sie bij inen hattent, tût alles zesamen 51/2 lb. 6 B. und ist Peter Lantwigs pferdelon von Brisach gon Straßburg anlassen stan (fol. 28). — Item der vierden wochen, was der sonnentag vor unser lieben frouwen lichtmeß tag: Item als der schultheis iecz uf dem tage ze Straßburg von 20 beschribunge wegen unsers gnedigen herren herzog Ludewigs dee zedele halb ze Trierel bogriffon, was 9 tage uß, costet in knechten zerunge fûrlon schifflon und was denn wider und für daruf gangen est, costet in allem 51/2 lb. 2 3 3 d. (fol. 33). — ... der 7. woohen ... reminiscere vor s. Mathijs tag: Item Clausen unde Heinrichen von Wiler, als sie iecz zem dritten male mit dem schultheisen ze Straßburg gewesen sint, ist inen ze liebtôte geben 10 33 (fol. 36). — ... der vierden wochen ... quasimodogeniti ...: Item der meister Gilge reit gon Straßburg von diser 1iffe des tags wegen ze Trier ouch Roffhein und vil andere suchen wegen, so ime dann da nidenan ze bestellende empfolhen werent, was 7 tage uß mit 3 pferden, costet in zerunge in pferdelon und in allem 31/2 1b. 5 B 1d. (fol. 43.) 25 IMI Dez. 87- 145 Jon. 2 1445 Jan. 31. Febr. 6 Febr. 21.27 A.pr. 4.10 Nachtrag zu Ba. Kirchenfrage. so 290. Bemerkungen über die Behandlung der Kirchenfrage seit dem Frankfurter Reichstag von 1442, aufgezeichnet von einem Teilnehmer2 des Nürnberger Reichstages. 1444 zu Aug. 1 — Nov. II]. Atts Wolfenbüttel L. B. ood. Helmst. 797 fol. 125 t not. chart. [I Adveniente domino rege Franckfordiam postularunt' primo ambasiatores domini 35 Eugenii olim declaraciones omnium principum prelatorum et studiorum ; sed quia senserunt ab corundem ambasiatoribus declaraciones non fore pro eis, amplius pulsare cessarunt. [2] Item patres de concilio se obligarunt ad disputandum cum Eugenistis ad penam ignis, sed rennuerunt. 31 Item 60 doetores pro concilio concluserunt et 6 universitates primo Parysiensis, 40 que specialem litteram domino regi miserunt34, in qua Eugenium simpliciter dampnant, al am Rande mit Verweisung. 45 1 Uber die Kurfürstentage zw Trier vom 21. Dez. 1444 und 13.-15. Febr. 1445 vgl. die 3. Abt. dieses Bandes. Vgl. oben S. 329 Z. 50f. Diese Zusammen- fassung — offensichtlich von einem Beobachter der Nürnberger kirchenpolitischen Verhandlungen von 1444, vielleicht einem Gelehrten aus der Beglei- lung des Herzogs von Sachsen aufgezeichnet — gibt eine bemerkenswerte Ergänzung zu den Ver- handlungsakten des Frankfurter RT.; sic weicht von dem Bericht der Konzilsgesandtschaft dort (RTA. 16 nr. 231) erhcblich ab. IAr Inhalt spiegelt jedenfalls dis Aujfassungen des Nürn- berger RT. von den vorausgegangenen Gespräcken. 3 RTA. 16 nr. 210 art. 18. 4 Davon ist nichts bekannt, vgl. RTA. 16 nr. 58.
Strana 622
622 Nachtrag zu Ba. Kirchenfrage. que magnam fidem domino regi fecit, post hoc Coloniensis Erfordensis Wiennensis Cra- [3a] sed pro parte Eugenii solum Nycolaus de Cusa, Joannes soviensis et Lipcensis. de Lisura, Ludwicus cancellarius domini Palatini ot alii tres eis adjuncti. [I] Item dominus rex, dominus Coloniensis, dominus dux Saxonie, dominus marchio Branburgensis in eisdem limitibus steterunt, alii 3 electores in oppositum. [5] Item post hoc quidam doctor studii Lipcensis de ordine Cruciferorum in presencia regis et electorum informaciones pro sacro concilio dedit adeo solidas et inpressiones, ita quod omnes audientes clamaverunt: „hie vera predicat, hie veritatem annunciat“, et hujusmodi super hoc se offerens illa cum universitate sua Lipcensi ad ignem velle se defendere. 5. 10 [6] Item de littera1 cum anulo Eugenii sigillata etc. [7] Hiis itaque et aliis pro ambabus partibus attentis dominus rex electores et principum prelatorum et studiorum ambasiatores unam disjunctivam quadrimembrem concluserunt2, cujus prima pars est hee, quod tam dominus Felix quam dominus Eugenius papatui renuncient aut arbitrentur, aut tertium locum pro sua justicia oligant aut, si 15 recusaverint, dominus rex nominare habeat. [8] Post hoc depresenti sunt quatuor missia: dominus Guricensis3 dominus Caspar Slick“ etc. ad illam disjunctivam ambabus partibus referendam, et primo domino Felici, secundo domino Eugenio, et ad deliberandum et ad dietam Nûrembergensem super festo [1443] Febr. 2 purificacionis virginis gloriose interjecciones suas simpliciter insinuandas. 20 a) am Rande. 1 Nicht überliefert? 2 Vgl. dazu BTA. 16 nr. 228 und die Gesandt- schaftsakten nach Basel und Florenz im 1. Teil dieses Bandes. 3 Offenbar ein Irrtum; Führer der RT.-Ge- sandtschaft war der Bischof von Chiemsee, vgl. oben nr. 1. 4 Vgl. S. 9 und nr. 21. 25
622 Nachtrag zu Ba. Kirchenfrage. que magnam fidem domino regi fecit, post hoc Coloniensis Erfordensis Wiennensis Cra- [3a] sed pro parte Eugenii solum Nycolaus de Cusa, Joannes soviensis et Lipcensis. de Lisura, Ludwicus cancellarius domini Palatini ot alii tres eis adjuncti. [I] Item dominus rex, dominus Coloniensis, dominus dux Saxonie, dominus marchio Branburgensis in eisdem limitibus steterunt, alii 3 electores in oppositum. [5] Item post hoc quidam doctor studii Lipcensis de ordine Cruciferorum in presencia regis et electorum informaciones pro sacro concilio dedit adeo solidas et inpressiones, ita quod omnes audientes clamaverunt: „hie vera predicat, hie veritatem annunciat“, et hujusmodi super hoc se offerens illa cum universitate sua Lipcensi ad ignem velle se defendere. 5. 10 [6] Item de littera1 cum anulo Eugenii sigillata etc. [7] Hiis itaque et aliis pro ambabus partibus attentis dominus rex electores et principum prelatorum et studiorum ambasiatores unam disjunctivam quadrimembrem concluserunt2, cujus prima pars est hee, quod tam dominus Felix quam dominus Eugenius papatui renuncient aut arbitrentur, aut tertium locum pro sua justicia oligant aut, si 15 recusaverint, dominus rex nominare habeat. [8] Post hoc depresenti sunt quatuor missia: dominus Guricensis3 dominus Caspar Slick“ etc. ad illam disjunctivam ambabus partibus referendam, et primo domino Felici, secundo domino Eugenio, et ad deliberandum et ad dietam Nûrembergensem super festo [1443] Febr. 2 purificacionis virginis gloriose interjecciones suas simpliciter insinuandas. 20 a) am Rande. 1 Nicht überliefert? 2 Vgl. dazu BTA. 16 nr. 228 und die Gesandt- schaftsakten nach Basel und Florenz im 1. Teil dieses Bandes. 3 Offenbar ein Irrtum; Führer der RT.-Ge- sandtschaft war der Bischof von Chiemsee, vgl. oben nr. 1. 4 Vgl. S. 9 und nr. 21. 25
Strana 623
Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Der Nürnberger Reichstag von MI hatte dem Reich drei Hauptsorgen hinterlassen: die Kirchenfrage, die Armagnaken-Bedrohung und Österreichs Fehde mit den Schmeizer Eidgenossen. Diese drei Anliegen sind denn auch die beherrschenden Fragen, mit denen sich anschließend die einzelnen Reichsstände in einer Reihe von Tagungen wäbrend des Jahres 1445 awseinandersetzen mußten. Wie weit ihnen dabei angemessene Lösungen gelungen sind, möge nun aus den hier vorgelegten Aklen des dritten Teiles dieses RTA-Bandes entnommen werden. Im. Werturteil der Geschichle wird trotz mancher bisher abweichenden Meinungen nach sach- 10 licher Prüfung des Aktenbestandes fortan gelten dürfen, daß die Reichsgeschichte auch im Jahre 1445 vornehmlich in den Tagungen den ihr eigenen Ausdruck und jeweilige Höhepunkte gefunden hat. Fast die gesamten Verhandlungstage sind, so verschieden auch ihr Zweck im besonderen sein mochte, unmittelbare Fortseizung und Folge des Nürnberger Reichstages gewesen. Das macht ihre erste Bedeutung im Geschehen dieses Jakres aus. Sie stchen ferner keineswegs für sich abge- 15 schlossen da, sondern bilden Glieder einer Kette, die ineinander übergreifen und sich nicht gut voneinander lösen lassen. Das sei zum Verständnis der dußerlichen Ordnung in diesem Aktenteil vorausgeschickt. Dabei ließ sich allerdings nicht vermeiden, daß einzelne wichtige Aktenzorgänge außerhalb der Tagungen, wie etwa der fortlaufende Notenwechsel zwischen dem Deutschen und dem Französischen König, Friedrich III. und Kart VII., gelegentlich zerrissen und je nach Zeit- nähe oder sachlichem Zusammenhang dem einen oder anderen Tuge zugeteilt werden mußten. Es bleibt nicht nur weiterhin ein oberstes Gebot der „Reichstagsakten", die oft sehr unterschiedlichen und ungleichwertigen Aktenüberlieferungen zur Reichsgeschichte jeweits nach Tagungen zu ordnen und zusammenzujassen; vielmehr hat sich gerade jür das Jahr 1445 gezeigt, daß damals die amtlichen Schriftwechsel mit Vorzug nicht unmittelbar zwischen den Verhandlungspartnern ausge- 25 tauscht. sondern über bevorstehende Tagungen und Zusammenkünfte ihrer Beauftragten mit den anderen Trägern der Reichspolitik geleitet worden sind. In ihrer zeitpolitischen Bedeutung stehen die Verhandlungen des Jahres 1445 ziemlich gleichwertig nebeneinander. Trotzdem ragt aus ihnen ein Tag auch in der Anschauung der Zeit- genossen besonders keraus, den man darum schon immer als Reichstag angesprochen hal, der Tay 3o zu Frankjurt im Juni des Jahres. Weshalh nun auch wir nicht anstehen, ihn gleicherweise als solchen zu bezeichnen, wird gehörigen Oris (Lit. L) noch näher zu begründen sein. Hier vorerst darauf hinzuweisen, ist um dessentwillen notwendig, weil wir ikn zwar nur als ein Glied in der gesamten Tagungskeite eingeordnet, aber dennoch im Titel dieser Abteilung als namengebend herausgestellt haben. 20 5 35 A. Königl. Gesandtschaften zu Konzil und P. Eugen IV. 40 Der Entschluß zu einer neuerlichen Entsendung von Unterhändlern an das Baseler Konzil und an Papst Eugen ist in den beiden Vorschlägen des Königs auf dem Nürnberger Reichstag (nr. 187 und 193) verankert. Ob er indes auch die Zustimmung der ganzen Reichsversammlung gefunden hatte, muß offen bleiben. Jedenfalls fallt auf, daß im Gegensatz zu den Gesandtschaften des Jahres 1442 dieses Mal nur königliche Botschafter unterwegs waren. Der König hatte dem- nach in der immer verworrener scheinenden deutschen Kirchenfrage nun diesen neuen Versuch eines Ausgleichs für sich allein in Anspruch genommen. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 79
Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Der Nürnberger Reichstag von MI hatte dem Reich drei Hauptsorgen hinterlassen: die Kirchenfrage, die Armagnaken-Bedrohung und Österreichs Fehde mit den Schmeizer Eidgenossen. Diese drei Anliegen sind denn auch die beherrschenden Fragen, mit denen sich anschließend die einzelnen Reichsstände in einer Reihe von Tagungen wäbrend des Jahres 1445 awseinandersetzen mußten. Wie weit ihnen dabei angemessene Lösungen gelungen sind, möge nun aus den hier vorgelegten Aklen des dritten Teiles dieses RTA-Bandes entnommen werden. Im. Werturteil der Geschichle wird trotz mancher bisher abweichenden Meinungen nach sach- 10 licher Prüfung des Aktenbestandes fortan gelten dürfen, daß die Reichsgeschichte auch im Jahre 1445 vornehmlich in den Tagungen den ihr eigenen Ausdruck und jeweilige Höhepunkte gefunden hat. Fast die gesamten Verhandlungstage sind, so verschieden auch ihr Zweck im besonderen sein mochte, unmittelbare Fortseizung und Folge des Nürnberger Reichstages gewesen. Das macht ihre erste Bedeutung im Geschehen dieses Jakres aus. Sie stchen ferner keineswegs für sich abge- 15 schlossen da, sondern bilden Glieder einer Kette, die ineinander übergreifen und sich nicht gut voneinander lösen lassen. Das sei zum Verständnis der dußerlichen Ordnung in diesem Aktenteil vorausgeschickt. Dabei ließ sich allerdings nicht vermeiden, daß einzelne wichtige Aktenzorgänge außerhalb der Tagungen, wie etwa der fortlaufende Notenwechsel zwischen dem Deutschen und dem Französischen König, Friedrich III. und Kart VII., gelegentlich zerrissen und je nach Zeit- nähe oder sachlichem Zusammenhang dem einen oder anderen Tuge zugeteilt werden mußten. Es bleibt nicht nur weiterhin ein oberstes Gebot der „Reichstagsakten", die oft sehr unterschiedlichen und ungleichwertigen Aktenüberlieferungen zur Reichsgeschichte jeweits nach Tagungen zu ordnen und zusammenzujassen; vielmehr hat sich gerade jür das Jahr 1445 gezeigt, daß damals die amtlichen Schriftwechsel mit Vorzug nicht unmittelbar zwischen den Verhandlungspartnern ausge- 25 tauscht. sondern über bevorstehende Tagungen und Zusammenkünfte ihrer Beauftragten mit den anderen Trägern der Reichspolitik geleitet worden sind. In ihrer zeitpolitischen Bedeutung stehen die Verhandlungen des Jahres 1445 ziemlich gleichwertig nebeneinander. Trotzdem ragt aus ihnen ein Tag auch in der Anschauung der Zeit- genossen besonders keraus, den man darum schon immer als Reichstag angesprochen hal, der Tay 3o zu Frankjurt im Juni des Jahres. Weshalh nun auch wir nicht anstehen, ihn gleicherweise als solchen zu bezeichnen, wird gehörigen Oris (Lit. L) noch näher zu begründen sein. Hier vorerst darauf hinzuweisen, ist um dessentwillen notwendig, weil wir ikn zwar nur als ein Glied in der gesamten Tagungskeite eingeordnet, aber dennoch im Titel dieser Abteilung als namengebend herausgestellt haben. 20 5 35 A. Königl. Gesandtschaften zu Konzil und P. Eugen IV. 40 Der Entschluß zu einer neuerlichen Entsendung von Unterhändlern an das Baseler Konzil und an Papst Eugen ist in den beiden Vorschlägen des Königs auf dem Nürnberger Reichstag (nr. 187 und 193) verankert. Ob er indes auch die Zustimmung der ganzen Reichsversammlung gefunden hatte, muß offen bleiben. Jedenfalls fallt auf, daß im Gegensatz zu den Gesandtschaften des Jahres 1442 dieses Mal nur königliche Botschafter unterwegs waren. Der König hatte dem- nach in der immer verworrener scheinenden deutschen Kirchenfrage nun diesen neuen Versuch eines Ausgleichs für sich allein in Anspruch genommen. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII, 2 79
Strana 624
624 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Ein Vergleich der Gesandtschaftsaufträge von 1442 und 1444, also vor und nach dem Nürn- berger Tage, erlaubt gewichtige Rückschlüsse nicht nur auf die inzwischen verlaufenen, im ein- zelnen wenig durchsichtigen Reichstagsabsprachen, sondern auch zur Gesamtlage der weiterhin schwebenden, ja in manchem sogar durch den Reichstag selbst noch verschärften innerdeutschen Spaltung, die sich im Gefolge des Kirchenschismas aufgetan hatte. Doch trug jetzt die sehr unter- 5 schiedliche Art der Botschaftsgänge nach Basel und Rom auch den inzwischen eingetretenen politischen Gewichtoverschiebungen im Anschen der streitenden Kirchenhäupter zweifellos erheb- lich Rechnung. Denn während 1442 Papst und Konzil mit völlig gleichen Anträgen auf Zu- stimmung zu einem neuen Konzil bedacht worden waren, wird 1444 der frühere allgemeine Antrag in Basel schlichl wiederholt, ir Rom dagegen mil gerauen Einzelheiten über Bildung and Zw- 10 sammentritt des gewinschten dritten Konzils versehen. Eugen IV. und die römische Kurie er- scheinen also nunmehr als gewichtigere Gesprächspartner des Königs als dis in Basel zurück- gebliebenen Konzilsväter mit ihrem Gegenpapst Felix V. a. Gesandtschaft zum Baseler Konzil im Okt. und Nov. 1444 nr. 291-295. In der königlichen Gesandtschaft nach Basel tritt neben dem altbewährten Prof. Thomas 15 Ebendorfer eine neue Persönlichkeit in solch diplomatischer Eigenschaft, der Abt Nikolaus von St. Blasien, auf. Als Wortführer gab Ebendorfer bei Uherreichung des königlichen Antrags ähnlich ausführliche Erklarungen (nr. 291) wie in der vorausgegangenen Gesandtschaft ab1; obwohl in gleich schwülstiger Ausdrucksweise wie ehedem gehalten, lassen seine Darlegungen doch durchblicken, wie man in mancherlei Einzelheiten die Lage damals bei Hofe sah. Die Wieder- 20 gabe dieser Rede, inhaltlich keinesfalls umgehbar, rechtfertigt sich gegenüber einem alteren, aber schr unzulänglichen Abdruck allein schon wegen der vielen, von uns größtenteils entzifferten Randzusätze Ebendorfers. Leider ist die originale Niederschrift des Verfassers beim Einbinden in den jetzigen Wiener Kodex an den Rändern etwas beschnitten worden, so daß einzelne Worte oder Teile davon weggefallen und schwerlich noch zu ergänzen sind; trotzdem wurde nicht davon 25 Abstand genommen, auch die noch vorhandenen, jetzt unzusammenhängenden Restbuchstaben in unserem Abdruck wiederzugeben. In einer unmittelbaren ersten Antwort vom 16. November 1444 (nr. 293) behielt sich das Konzil eine Stellungnahme für später vor, so daß die Gesandtschaft unverrichteter Dinge wieder aus Basel abzichen mußte. Eine ausführliche zweite Antwort (nr. 294) erging erst unter dem 30 4. Januar 1445, also ganz offenbar mit Rücksicht auf den Königlichen Fürstentag zu Frankfurt, der zwar in Nürnberg für das kommende Dreikönigsfest, also den 6. Januar, geplant worden war (nr. 196,b), schließlich aber der äußeren Umslände zufolge, nicht zulelzt wegen des Fehlens aus- reichender Antworten von beiden Kirchenparteien, unterbleiben mußte. Diese zweite Konzilsbulle ist nun in erheblich schärferer Sprache gehalten als jene Antwort vor zwei Jahren (nr. 11) ; sie er- 35 innert an die seinerzeitige Bereilwilligkeit des Konzils zur Verlegung, glaubt aber eine Veränderung im Hinblick auf die gegenwärtige Lage ablehnen und statt dessen die Annahme der Baseler Dekrete, die Abkehr von P. Eugen und den Gehorsam gegenüber Konzil und P. Felix V. als bestes Mittel zur Wiederherstellung des Friedens fordern zu müssen. Damit aber zog sich das Restkonzil selber endgültig in einen Schmollwinkel zurück. Von dieser Antwort her fällt übrigens auch neues Licht auf den immer noch ungewissen Termin der letzten (45.) Sitzung in Basel. Das in dieser Session erlassene Dekret „Desideravit Ezechias“ ist auf „decimo septimo kal. junii (Mai 16) anno ... quadragesimo secundo" datiert2. Doch bemerkt schon Hejeles daau mit Recht, daß die Jahresangabe 1442 nicht zutreffen 10 1 Vgl. A. Lhotsky, Thom. Ebendorfer (=Schrif- ten d. Mon. Germ. Hist. 15) 1957 S. 4If., jedoch unter dem irriümlichen Datum „3. Okt.“; die Rede fehlt dann allerdings im Verzeichnis der Baseler Vorträge und Reden, a.a.O. S. 89. 2 Mansi 29, 221f. 3 Hefele 7, 807f. 45
624 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Ein Vergleich der Gesandtschaftsaufträge von 1442 und 1444, also vor und nach dem Nürn- berger Tage, erlaubt gewichtige Rückschlüsse nicht nur auf die inzwischen verlaufenen, im ein- zelnen wenig durchsichtigen Reichstagsabsprachen, sondern auch zur Gesamtlage der weiterhin schwebenden, ja in manchem sogar durch den Reichstag selbst noch verschärften innerdeutschen Spaltung, die sich im Gefolge des Kirchenschismas aufgetan hatte. Doch trug jetzt die sehr unter- 5 schiedliche Art der Botschaftsgänge nach Basel und Rom auch den inzwischen eingetretenen politischen Gewichtoverschiebungen im Anschen der streitenden Kirchenhäupter zweifellos erheb- lich Rechnung. Denn während 1442 Papst und Konzil mit völlig gleichen Anträgen auf Zu- stimmung zu einem neuen Konzil bedacht worden waren, wird 1444 der frühere allgemeine Antrag in Basel schlichl wiederholt, ir Rom dagegen mil gerauen Einzelheiten über Bildung and Zw- 10 sammentritt des gewinschten dritten Konzils versehen. Eugen IV. und die römische Kurie er- scheinen also nunmehr als gewichtigere Gesprächspartner des Königs als dis in Basel zurück- gebliebenen Konzilsväter mit ihrem Gegenpapst Felix V. a. Gesandtschaft zum Baseler Konzil im Okt. und Nov. 1444 nr. 291-295. In der königlichen Gesandtschaft nach Basel tritt neben dem altbewährten Prof. Thomas 15 Ebendorfer eine neue Persönlichkeit in solch diplomatischer Eigenschaft, der Abt Nikolaus von St. Blasien, auf. Als Wortführer gab Ebendorfer bei Uherreichung des königlichen Antrags ähnlich ausführliche Erklarungen (nr. 291) wie in der vorausgegangenen Gesandtschaft ab1; obwohl in gleich schwülstiger Ausdrucksweise wie ehedem gehalten, lassen seine Darlegungen doch durchblicken, wie man in mancherlei Einzelheiten die Lage damals bei Hofe sah. Die Wieder- 20 gabe dieser Rede, inhaltlich keinesfalls umgehbar, rechtfertigt sich gegenüber einem alteren, aber schr unzulänglichen Abdruck allein schon wegen der vielen, von uns größtenteils entzifferten Randzusätze Ebendorfers. Leider ist die originale Niederschrift des Verfassers beim Einbinden in den jetzigen Wiener Kodex an den Rändern etwas beschnitten worden, so daß einzelne Worte oder Teile davon weggefallen und schwerlich noch zu ergänzen sind; trotzdem wurde nicht davon 25 Abstand genommen, auch die noch vorhandenen, jetzt unzusammenhängenden Restbuchstaben in unserem Abdruck wiederzugeben. In einer unmittelbaren ersten Antwort vom 16. November 1444 (nr. 293) behielt sich das Konzil eine Stellungnahme für später vor, so daß die Gesandtschaft unverrichteter Dinge wieder aus Basel abzichen mußte. Eine ausführliche zweite Antwort (nr. 294) erging erst unter dem 30 4. Januar 1445, also ganz offenbar mit Rücksicht auf den Königlichen Fürstentag zu Frankfurt, der zwar in Nürnberg für das kommende Dreikönigsfest, also den 6. Januar, geplant worden war (nr. 196,b), schließlich aber der äußeren Umslände zufolge, nicht zulelzt wegen des Fehlens aus- reichender Antworten von beiden Kirchenparteien, unterbleiben mußte. Diese zweite Konzilsbulle ist nun in erheblich schärferer Sprache gehalten als jene Antwort vor zwei Jahren (nr. 11) ; sie er- 35 innert an die seinerzeitige Bereilwilligkeit des Konzils zur Verlegung, glaubt aber eine Veränderung im Hinblick auf die gegenwärtige Lage ablehnen und statt dessen die Annahme der Baseler Dekrete, die Abkehr von P. Eugen und den Gehorsam gegenüber Konzil und P. Felix V. als bestes Mittel zur Wiederherstellung des Friedens fordern zu müssen. Damit aber zog sich das Restkonzil selber endgültig in einen Schmollwinkel zurück. Von dieser Antwort her fällt übrigens auch neues Licht auf den immer noch ungewissen Termin der letzten (45.) Sitzung in Basel. Das in dieser Session erlassene Dekret „Desideravit Ezechias“ ist auf „decimo septimo kal. junii (Mai 16) anno ... quadragesimo secundo" datiert2. Doch bemerkt schon Hejeles daau mit Recht, daß die Jahresangabe 1442 nicht zutreffen 10 1 Vgl. A. Lhotsky, Thom. Ebendorfer (=Schrif- ten d. Mon. Germ. Hist. 15) 1957 S. 4If., jedoch unter dem irriümlichen Datum „3. Okt.“; die Rede fehlt dann allerdings im Verzeichnis der Baseler Vorträge und Reden, a.a.O. S. 89. 2 Mansi 29, 221f. 3 Hefele 7, 807f. 45
Strana 625
Einleitung. 625 könne, und ändert als9 die Jahreszahl in „1443“. Aber aus dem Wortlaut der beiden hier ver- öffentlichten Antworten und weiterer Aktenstücke des Jahres 1445 geht unzueideutig hervor, daß auch dieses Jakr nicht zutreffen kann. Das fragliche Dekret enthält nämlich den „unfehlbaren Enischluß des Konzils, in drei Jahren eine neue allgemeine Synode in Lyon abzuhalten. Die entscheidende Textstelle besagt: eumque immineant urgentissimae causae, ut brevi fiat alterius generalis concilii celebratio, propterea statuimus et ordinamus, ut infra triennium a datis praesentiuml computandum generale concilium in pracfata civitate Lugdunensi celebretur. Läge also diese Verlegungsbulle wirklich vor 1444, so hätten die Antworten vom 16. November 1444 und 4. Januar 1445 unstreitig auf diesen vorausgegangenen Konzilsbeschluß Bezug genom- 10 men. Wahrscheinlich aber hat die ursprüngliche Niederschrift des Dekrels abgekürzle Datums- angaben enthalten, die später falsch aufgelöst worden sind, wobei etwa aus einem sexo des Proto- kolls ein see(und)o herausgelesen wurde. Man wird demnach als letzten Baseler Sitzungstermin den 16. Mai 1446 annekmen dürfen. Spätere Vorgänge stülzen diese Vermulung. Während nach jenem Auflösungsdekret aus dem nun nen bestimmten Jahr 1446 die Wiedereröffnung des Kon- 15 zils in Lyon hätte i. J. 1449 erfolgen müssen, wurden 1447 die in Basel verbliebenen Konzile- angehörigen von Kg. Friedrich so schr unter Druck gesetzte, daß sie sich nach Lausanne, an den Wohnort ihres Papstes Felix, zurückzogen und dort schon 1448 eine Scheinsynode eröffneten. Hier lägen zeitliche und innere Widersprüche vor, wenn der Ansatz Hefeles und des anknüpfenden Schrifttums für 1443 als Zeitpunkt der letzten Baseler Sitzung und demenisprechend für 1446 20 als Termin für die Wiedereröffnung desselben Konzils in Lyon zu Recht bestände. In diesem Widerstreit zur Frage der Konzilsverlegung bilden also die vorliegenden Antworten von 1444/45 gewichtige Mittelglieder. 5 b. Gesandtschaîten zwischen Kg. Friedrich und P. Eugen i. J. 1415 nr. 296-304. Wahl und Abreise der Kgl. Gesandtschaft nach Rom ist trotz Hufnagels selbstsicherer Dar- 25 stellung€ von mancheriei Unklarheit verdunkelt. Jedenfalls verliert die von ikm beigebrachte und in ihrer angeblichen Beweisfähigheit zunächst bestechende Urkunde1, wonach der Kanzler Kaspar Schlick unter dem 26. Oktober 1444 den Sekretär Enea Silvio zum Empfang von 500Gl. auf der Bank des Cosimo di Medici in Florenz ermächtigte, bei näkerem Zuschen doch wieder beträchtlich an Beweiskraft für eine so frühe Bestellung Eneas zum Gesandten. Denn zur gleicken Zeit, da 30 diese Urkunde in Wiener-Neustadt auf Geheiß des Kanzlers vom Notar Wenzel von Bochow ausgestell wurde, weille der König und mit ihm wohl auch Enea Silvio noch in Regensburgs. Zudem ist, was Hufnagel übersieht oder verschweigt, die Glaubwürdigkeit dieser Urkunde mit zwei anderen dazu gehörigen Notariatsinstrumenten eigens vom König selber unter dem 18. Dezember bestätigt" worden, weil Zweifel an ihrer Gültigkeit bestehen könnten. Man fragt sich, 35 ob solche Zweifel nur rechtlicher Natur waren oder auch inhaltlich begründel sein konnten, weil der Kanzler in eigenmächtigem Vorgehen mit der Beauftragung des Sekretärs möglicherweise einem königlicken Entscheid schon vorgegriften und damit seine Befugnisse überschritten haben mochte. Es bleibt aus diesen und anderen Gründen' bei dem außeren Anschein, daß zunächst doch 40 wieder Schlick als Gesandter auserschen war, dann aber Enea Silvio im leizten Augenblick für ikn eingesprungen ist. Der Auftrag dazu dürite erst gegen Ende Dezember 1444 erteill worden sein, wie man einem bisher unbekannt gebliebenen Bericht' des Frauenburger Domherrn Jakob Pleeßke 45 1 Verbessert, Mansi hat presertim. 2 Hefele 7, 846j. 3 Caspar Schlick (MIOG. Erg.-Bd. 8) S. 317. 4 Ebda. Anm. 1, jedoch ohne Datum; Not.- Instrum, in Wien H.H. St.-A. Urk. v. 26. 10. 1444. 5 Vgl. Chmmel, Reg. 1865. 6 In Wien bez Urk. v. 26. 10. 1444, or. mb. c. sig. intus subtus impr. Briefe Eneas vom 19. u. 20. Nov., vgl. unsere nr. 233, b u. c. 8 Königsberg St.-A. Schbl. LXVI nr. 50 Bei- lage (1); vgl. Joachim-Hubatsch 1, 1,2 Mr. 8658a.
Einleitung. 625 könne, und ändert als9 die Jahreszahl in „1443“. Aber aus dem Wortlaut der beiden hier ver- öffentlichten Antworten und weiterer Aktenstücke des Jahres 1445 geht unzueideutig hervor, daß auch dieses Jakr nicht zutreffen kann. Das fragliche Dekret enthält nämlich den „unfehlbaren Enischluß des Konzils, in drei Jahren eine neue allgemeine Synode in Lyon abzuhalten. Die entscheidende Textstelle besagt: eumque immineant urgentissimae causae, ut brevi fiat alterius generalis concilii celebratio, propterea statuimus et ordinamus, ut infra triennium a datis praesentiuml computandum generale concilium in pracfata civitate Lugdunensi celebretur. Läge also diese Verlegungsbulle wirklich vor 1444, so hätten die Antworten vom 16. November 1444 und 4. Januar 1445 unstreitig auf diesen vorausgegangenen Konzilsbeschluß Bezug genom- 10 men. Wahrscheinlich aber hat die ursprüngliche Niederschrift des Dekrels abgekürzle Datums- angaben enthalten, die später falsch aufgelöst worden sind, wobei etwa aus einem sexo des Proto- kolls ein see(und)o herausgelesen wurde. Man wird demnach als letzten Baseler Sitzungstermin den 16. Mai 1446 annekmen dürfen. Spätere Vorgänge stülzen diese Vermulung. Während nach jenem Auflösungsdekret aus dem nun nen bestimmten Jahr 1446 die Wiedereröffnung des Kon- 15 zils in Lyon hätte i. J. 1449 erfolgen müssen, wurden 1447 die in Basel verbliebenen Konzile- angehörigen von Kg. Friedrich so schr unter Druck gesetzte, daß sie sich nach Lausanne, an den Wohnort ihres Papstes Felix, zurückzogen und dort schon 1448 eine Scheinsynode eröffneten. Hier lägen zeitliche und innere Widersprüche vor, wenn der Ansatz Hefeles und des anknüpfenden Schrifttums für 1443 als Zeitpunkt der letzten Baseler Sitzung und demenisprechend für 1446 20 als Termin für die Wiedereröffnung desselben Konzils in Lyon zu Recht bestände. In diesem Widerstreit zur Frage der Konzilsverlegung bilden also die vorliegenden Antworten von 1444/45 gewichtige Mittelglieder. 5 b. Gesandtschaîten zwischen Kg. Friedrich und P. Eugen i. J. 1415 nr. 296-304. Wahl und Abreise der Kgl. Gesandtschaft nach Rom ist trotz Hufnagels selbstsicherer Dar- 25 stellung€ von mancheriei Unklarheit verdunkelt. Jedenfalls verliert die von ikm beigebrachte und in ihrer angeblichen Beweisfähigheit zunächst bestechende Urkunde1, wonach der Kanzler Kaspar Schlick unter dem 26. Oktober 1444 den Sekretär Enea Silvio zum Empfang von 500Gl. auf der Bank des Cosimo di Medici in Florenz ermächtigte, bei näkerem Zuschen doch wieder beträchtlich an Beweiskraft für eine so frühe Bestellung Eneas zum Gesandten. Denn zur gleicken Zeit, da 30 diese Urkunde in Wiener-Neustadt auf Geheiß des Kanzlers vom Notar Wenzel von Bochow ausgestell wurde, weille der König und mit ihm wohl auch Enea Silvio noch in Regensburgs. Zudem ist, was Hufnagel übersieht oder verschweigt, die Glaubwürdigkeit dieser Urkunde mit zwei anderen dazu gehörigen Notariatsinstrumenten eigens vom König selber unter dem 18. Dezember bestätigt" worden, weil Zweifel an ihrer Gültigkeit bestehen könnten. Man fragt sich, 35 ob solche Zweifel nur rechtlicher Natur waren oder auch inhaltlich begründel sein konnten, weil der Kanzler in eigenmächtigem Vorgehen mit der Beauftragung des Sekretärs möglicherweise einem königlicken Entscheid schon vorgegriften und damit seine Befugnisse überschritten haben mochte. Es bleibt aus diesen und anderen Gründen' bei dem außeren Anschein, daß zunächst doch 40 wieder Schlick als Gesandter auserschen war, dann aber Enea Silvio im leizten Augenblick für ikn eingesprungen ist. Der Auftrag dazu dürite erst gegen Ende Dezember 1444 erteill worden sein, wie man einem bisher unbekannt gebliebenen Bericht' des Frauenburger Domherrn Jakob Pleeßke 45 1 Verbessert, Mansi hat presertim. 2 Hefele 7, 846j. 3 Caspar Schlick (MIOG. Erg.-Bd. 8) S. 317. 4 Ebda. Anm. 1, jedoch ohne Datum; Not.- Instrum, in Wien H.H. St.-A. Urk. v. 26. 10. 1444. 5 Vgl. Chmmel, Reg. 1865. 6 In Wien bez Urk. v. 26. 10. 1444, or. mb. c. sig. intus subtus impr. Briefe Eneas vom 19. u. 20. Nov., vgl. unsere nr. 233, b u. c. 8 Königsberg St.-A. Schbl. LXVI nr. 50 Bei- lage (1); vgl. Joachim-Hubatsch 1, 1,2 Mr. 8658a.
Strana 626
626 Reichstag zu Frankfurt in Juni 1445. vom 1. Januar 1445 aus Rom an den Hochmeister des Deutschen Ordens entnehmen darf: Hewthe, als ich zu pallas was zur messen, quam ein monch der minerorden ader groenmonch von her Caspar Slick, der sagete mir, das her mergliche hotschaft an unsirn heiligen vater hette, die her auch nimande denne seiner heiligkeit sagen sulde; und wurde kurzlichen von des koniges wegen der bischoff zu Passaw ader her Caspar Slick komen und mochte villeichte, das sie 5 beide quemen. Enea schweigt in seinen Briefen (nr. 233, b-c u. 304, a-c) wie auch in seinen späteren Kommentaren (nr. 304, d-e) über die näheren Umstände, die zu seiner Entsendung geführt haben. Immerhin füllen diese Rückerinnerungenl, wenn auch zur eigenen Rechtferti- gung, also in perzönlicher Einseitigkeit geschrieben, etwas die Leere der sonstigen Aktenüber- lieferung zu dieser Gesandtschaft aus und sind deshalb in unserem Zusammenhange unent. 10 behrlich. Die merkbar knappe Ansprache Eneas (nr. 299) über den Zweck seiner Sendung war wohl schon in Nürnberg festgelegt worden. Sie schlägt — mit entscheidender Erweiterung des in Basel vorgelegten Antrage — als wünschenswerte Konzilsorte Konstanz oder Augsburg vor. Erst in einer mündlichen Zusatzerklärung ist, wie die päpstliche Antwort (nr. 300) erkennen läßt, ersatzueise von Enea auch Regensburg oder Passau genannt worden. Der Papst weicht in seiner gegenüber 1442 erheblich milderen Antwort einer sofortigen Entscheidung aus. Statt dessen schlägt er auf den Rat der Kardinäle dasselbe vor, was schon König Friedrich nach dem un- günsligen Ausgang der Gesandtschaft von 1442 mit wenig Erfolg veranstaltet hatter eine Umfrage bei den christlichen Königen, Prälaten und Fürsten durchaufähren. Die Absicht dazu hat aber 20 ernstlich kaum bestanden, so daß diese Außerung wohl mehr in ironischem Sinne zu verstehen ist. Denn unmittelbar anschließend werden von Rom aus Schrille bei den Fürsten und der Geist- lichkeit in Deutschland getan (nr. 301—303), um dort den Neutralitätswillen endgültig eu brechen. Die römtschen Verhandlungen waren durch jene innerdeutschen kirchlichen Spannungen, 25 von denen man in Rom sicherlich mehr wußte, als es die Akten glaubhaft machen, ganz besonders aber durch das Eugen feindliche Verhallen der Kurfürsten und Erzbischöfe von Köln und Trier erheblich vorbelastet. Wie die Kurie im besonderen darauf geantwortet hat, ist von uns durch Wiedergabe der im Laufe des Jahres 1445 erlassenen päpstlichen Verfügungen anit schärfsten Zensuren gegen die beiden Erzbischöfe (nr. 297) ersichtlich gemacht. Doch möge man za den 30 Gesamtvorgängen und über die Auswirkungen dieser päpstlichen Maßnahmen in den Kölner und Trierer Kirchenbereichen auch die Darstellung bei Hansen? und die von ihm dazu beige- brachten weiteren Aktenstücke vergleichen. Zum Verständnis der gleichzeitigen Vorgänge sei hier aber bemerkt, daß der königlichen Botschaft nach Rom bereils im November 1444 eine Gesandt- schaft des Herzogs von Kleve zuvorgekommen war, die auf eine Lösung der klevischen Gebiete 35 aus dem Verband der Diözesen Köln und Münster drängen solltes und dies tatsächlich auch durch eine Bulle (nr. 297, a) erreicht hatte. Die weiteren Strafmaßnahmen der Kurie gegen den Kölner Erzbischof und gleichmäßig nun auch gegen den von Trier erfolgten jedoch erst um die Mitte des Jahres 1445 (nr. 297, b u. c). Dazwischen also lag die eine der königlichen Botschaften an den Papst, die des Enea Silvio. Die andere, bei der es ungewiß bleibt, ob sie nur brieflich erfolgt ist, kann von jener nicht gut getrennt werden. Denn auck sie hiljt, die Art der damaligen Beziehungen zwischen Wien und Rom näher zu beleuchten. Ihr Zweck war es, die Kurie in die ungarische Thronfrage einzu- schalten (nr. 298). Leider fehlt die Datierung der Sendschreiben, so daß zundchst offensteht, ob etwa Enea die Einladungen bereits von Wien aus mitgenommen hatte, ob sie nachgesandt 45 worden sind oder ihm, infolge seiner Reiseunterbrechung in Siena, sogar vorausgeeilt waren. Der Passierschein jür Carvajals Reise nach Deutschland (nr. 296, b) — auch an den Königshof? — ist bereits vom 18. März datiert, die entsprechende Benachrichtigung des Königs über den Besuch 15 40 1 Doutache Wiedergabe bei Voigt, E. S. 1,34Iff. Westfalen und Rheinland, Bd. 1, Kap. 4. 2 3 Hansen a.a.0. s. 118 nr. 123. 50
626 Reichstag zu Frankfurt in Juni 1445. vom 1. Januar 1445 aus Rom an den Hochmeister des Deutschen Ordens entnehmen darf: Hewthe, als ich zu pallas was zur messen, quam ein monch der minerorden ader groenmonch von her Caspar Slick, der sagete mir, das her mergliche hotschaft an unsirn heiligen vater hette, die her auch nimande denne seiner heiligkeit sagen sulde; und wurde kurzlichen von des koniges wegen der bischoff zu Passaw ader her Caspar Slick komen und mochte villeichte, das sie 5 beide quemen. Enea schweigt in seinen Briefen (nr. 233, b-c u. 304, a-c) wie auch in seinen späteren Kommentaren (nr. 304, d-e) über die näheren Umstände, die zu seiner Entsendung geführt haben. Immerhin füllen diese Rückerinnerungenl, wenn auch zur eigenen Rechtferti- gung, also in perzönlicher Einseitigkeit geschrieben, etwas die Leere der sonstigen Aktenüber- lieferung zu dieser Gesandtschaft aus und sind deshalb in unserem Zusammenhange unent. 10 behrlich. Die merkbar knappe Ansprache Eneas (nr. 299) über den Zweck seiner Sendung war wohl schon in Nürnberg festgelegt worden. Sie schlägt — mit entscheidender Erweiterung des in Basel vorgelegten Antrage — als wünschenswerte Konzilsorte Konstanz oder Augsburg vor. Erst in einer mündlichen Zusatzerklärung ist, wie die päpstliche Antwort (nr. 300) erkennen läßt, ersatzueise von Enea auch Regensburg oder Passau genannt worden. Der Papst weicht in seiner gegenüber 1442 erheblich milderen Antwort einer sofortigen Entscheidung aus. Statt dessen schlägt er auf den Rat der Kardinäle dasselbe vor, was schon König Friedrich nach dem un- günsligen Ausgang der Gesandtschaft von 1442 mit wenig Erfolg veranstaltet hatter eine Umfrage bei den christlichen Königen, Prälaten und Fürsten durchaufähren. Die Absicht dazu hat aber 20 ernstlich kaum bestanden, so daß diese Außerung wohl mehr in ironischem Sinne zu verstehen ist. Denn unmittelbar anschließend werden von Rom aus Schrille bei den Fürsten und der Geist- lichkeit in Deutschland getan (nr. 301—303), um dort den Neutralitätswillen endgültig eu brechen. Die römtschen Verhandlungen waren durch jene innerdeutschen kirchlichen Spannungen, 25 von denen man in Rom sicherlich mehr wußte, als es die Akten glaubhaft machen, ganz besonders aber durch das Eugen feindliche Verhallen der Kurfürsten und Erzbischöfe von Köln und Trier erheblich vorbelastet. Wie die Kurie im besonderen darauf geantwortet hat, ist von uns durch Wiedergabe der im Laufe des Jahres 1445 erlassenen päpstlichen Verfügungen anit schärfsten Zensuren gegen die beiden Erzbischöfe (nr. 297) ersichtlich gemacht. Doch möge man za den 30 Gesamtvorgängen und über die Auswirkungen dieser päpstlichen Maßnahmen in den Kölner und Trierer Kirchenbereichen auch die Darstellung bei Hansen? und die von ihm dazu beige- brachten weiteren Aktenstücke vergleichen. Zum Verständnis der gleichzeitigen Vorgänge sei hier aber bemerkt, daß der königlichen Botschaft nach Rom bereils im November 1444 eine Gesandt- schaft des Herzogs von Kleve zuvorgekommen war, die auf eine Lösung der klevischen Gebiete 35 aus dem Verband der Diözesen Köln und Münster drängen solltes und dies tatsächlich auch durch eine Bulle (nr. 297, a) erreicht hatte. Die weiteren Strafmaßnahmen der Kurie gegen den Kölner Erzbischof und gleichmäßig nun auch gegen den von Trier erfolgten jedoch erst um die Mitte des Jahres 1445 (nr. 297, b u. c). Dazwischen also lag die eine der königlichen Botschaften an den Papst, die des Enea Silvio. Die andere, bei der es ungewiß bleibt, ob sie nur brieflich erfolgt ist, kann von jener nicht gut getrennt werden. Denn auck sie hiljt, die Art der damaligen Beziehungen zwischen Wien und Rom näher zu beleuchten. Ihr Zweck war es, die Kurie in die ungarische Thronfrage einzu- schalten (nr. 298). Leider fehlt die Datierung der Sendschreiben, so daß zundchst offensteht, ob etwa Enea die Einladungen bereits von Wien aus mitgenommen hatte, ob sie nachgesandt 45 worden sind oder ihm, infolge seiner Reiseunterbrechung in Siena, sogar vorausgeeilt waren. Der Passierschein jür Carvajals Reise nach Deutschland (nr. 296, b) — auch an den Königshof? — ist bereits vom 18. März datiert, die entsprechende Benachrichtigung des Königs über den Besuch 15 40 1 Doutache Wiedergabe bei Voigt, E. S. 1,34Iff. Westfalen und Rheinland, Bd. 1, Kap. 4. 2 3 Hansen a.a.0. s. 118 nr. 123. 50
Strana 627
Einleitung. 627 des Budaer Tages durch den Legaten aber erst am 2. April eryangen (nr. 296, c und d). Trafen also die königlichen Einladungen erst nach dem 18. März in Rom ein? Beim Vergleich der ver- schiedenen Schreiben drängt sich die Vermutung auj, daß Carvajals Reiseplan nach Eingang der königlichen Einladung in Rom kurzerhand geändert worden ist. Wäkrend ursprünglich wohl an eine Rundreise des Legaten durch Deutschland zu verschiedenen Kurfürsten gedacht war, erhielt Carvajal jetzt den neuen Auftrag zum unmittelbaren Besuch des Königshofes in Wienl, vielleicht in Geeellschaft des rückreisenden Gesandien Enea, während stall seiner nun Nikolaus von Kues mit den Kurfürsten in Fühlung treten sollte (nr. 302). Da die Ungarnfrage während des ganzen Jahres 1445 den König und die Kreise am Hof to stärkstens in ihrem Banne hielt, so daß dort für die Reichsangelegenheilen kaum noch Zeit und Platz vorhanden schien2, kann an dieser Stelle ein zusammenfassender Uberblick zur Lage in Ungarn nicht gut unterlassen werden. Der Tod des polnischen Königs Wladislaus, des einen Anwärters auj den ungarischen Königsthron, hafte zwar den Streit um die Rechimäßigkeit der Thronjolge zugunsten des jungen 15 Ladislaus, König Friedrichs Mündel, klören heljen. Doch war man in Ungarn selbst noch lange in ungewissen über jenen Todesfall, wodurch die Lage im Lande weiterhin verworren blieb und von den Gegnern der Habsburger weidlich ansgenätzt wurde. Ein ungarischer Reichstag, der für den 6. Februar nach Stuklweißsenburg berufen wart, blieb infolge schlechten Besuches beschluß- unfähig. Darauthin wurde nun mit Zutun Kg. Friedrichs für den 26. April ein allgemeiner 20 Reichstag nach Ojen anberaumt, zu dem, wie wir sahen, auch eine päpstliche Gesandischaft erbeten worden ist. Diese Versammlung kam abschiedlich am 7. Mai zu dem Entschluß, Ladislaus als König anzuerkennen, falls Wladislaw nicht bis zum 30. Mai zurückgekehrt seis. Jedoch der Unsicherheit im Lande hatte auch dieser Tag nicht Herr werden können, so daß sich Kg. Friedrich zu kriegerischem Eingreifen gezwungen sah. Die Vorbereitungen dazu waren in Wien seit Mitte 25 Juni im Gange; von Mitte Juli bis Anfang August dauerte der kurze Feldzug€, der mit der Bre- chung verschiedener Raubnester vorübergehend ein wenig Ordnung und Ruhe schuf. Gegen Mitte. September erschien dann in Wien eine Abordnung ungarischer Magnaten" zu Verhandlungen. bei denen es hauptsächlich um die Herausgabe des jungen Ladislaus zu nochmaliger Krönung in Stuhlweißenburg ging°. Da sich aber Friedrich darin grundsätzlich ablehnend verhielt, weil er so offenbar die Rechtmäßligkeit der Thronfolge seines Mündels gefährdet sah, verliefen auch diese Besprechungen ergebnislos; sie wurden erst im Mära I116 durch den Erzbischof von Gran wieder aufgenommena. 5 Was damals an Geldmitteln für des Königs Bemühungen in der ungarischen Thronfrage aufgemendet werden mußte, scheint recht erheblich gewesen zu sein. Denn Kg. Friedrich sah sich 40 45 1 Carvajal hat orst Mille Sept. die Ruckreise nach Rom von Wien aus angetreten, vgl. Brief Encas an Gregor (Lollij vom 13. Sept. (Wolkan nr. 180): Joh. de Carvajal, orator apostolieus, qui diu apud nos moratus est. Vgl. unseré nr. 420,b. 2 Von den damaligen politischen Vorgängen am Hof geben wieder die gleichzeitigen Briefe Enea Silvios ein vorzagliches Spiegelbild; oine Auswertung verbietet sich jedoch für uns. 3 Vgl. oben S. 228. 4 Chmel, Gesch, Friedrichs 2, 314. 5 Ebda. S. 315 Anm. 1; vgl. dort auch S. 313 Anm. 1 den Brief Hunyadys an P. Eugen vom 11. Mai 1445. 6 Am 14. Juli hatte Friedrich der Stadt Wien 50 mitgeteils, daß er morgen zum Feldzug gegen die Ungarn aufbrechen werde (Wien Stadt-A. Urk. 3106); vol. Hufnagel a.m.O. S. 368, auch Chmel, Regg. 1942 u. 1946. 7 Geleitsbrief fur den Gesandten Nikl. Ujlaki (de Wylak) mit 500 Reitern vom 16. Sept. gedr. Chmel, Reg. Arsh. S. LXXV nr. 58. Auf die Vor- verhandlung hierzu bezicht zich die Bemerkung Eneas in einem Brief an den Bischof v. Krakau v. 13. Sept., das die Ungarn z. Zt. in Wien ver- handeln (Wolkan nr. 179). 8 Potitiones der ungar. Gesandten: Müncken elm. 12725 fol. 198b und Antwort Kg. Friedrichs ebda. fol. 197b, gedr. Wolkan I, 1 S. 569-572 Anm., ebenso Antwort des Königs vom 13. Okt. (in die s. Colmanni) in clm. 12725 fol. 196a, Wolkan S. 573-576; vgl. Hufnagel S. 369-372. * Hufnagel S. 372. Ein Ungar. RT. zu Stutd- weißenburg vom 6. Dez. ist, da ergebnislos, in diesem Zucammenhang ohne Bedeutung; vgl. aber Eneas Brieje dazu bei Wolkan I. I nr. 196 und II nr. 5. 32
Einleitung. 627 des Budaer Tages durch den Legaten aber erst am 2. April eryangen (nr. 296, c und d). Trafen also die königlichen Einladungen erst nach dem 18. März in Rom ein? Beim Vergleich der ver- schiedenen Schreiben drängt sich die Vermutung auj, daß Carvajals Reiseplan nach Eingang der königlichen Einladung in Rom kurzerhand geändert worden ist. Wäkrend ursprünglich wohl an eine Rundreise des Legaten durch Deutschland zu verschiedenen Kurfürsten gedacht war, erhielt Carvajal jetzt den neuen Auftrag zum unmittelbaren Besuch des Königshofes in Wienl, vielleicht in Geeellschaft des rückreisenden Gesandien Enea, während stall seiner nun Nikolaus von Kues mit den Kurfürsten in Fühlung treten sollte (nr. 302). Da die Ungarnfrage während des ganzen Jahres 1445 den König und die Kreise am Hof to stärkstens in ihrem Banne hielt, so daß dort für die Reichsangelegenheilen kaum noch Zeit und Platz vorhanden schien2, kann an dieser Stelle ein zusammenfassender Uberblick zur Lage in Ungarn nicht gut unterlassen werden. Der Tod des polnischen Königs Wladislaus, des einen Anwärters auj den ungarischen Königsthron, hafte zwar den Streit um die Rechimäßigkeit der Thronjolge zugunsten des jungen 15 Ladislaus, König Friedrichs Mündel, klören heljen. Doch war man in Ungarn selbst noch lange in ungewissen über jenen Todesfall, wodurch die Lage im Lande weiterhin verworren blieb und von den Gegnern der Habsburger weidlich ansgenätzt wurde. Ein ungarischer Reichstag, der für den 6. Februar nach Stuklweißsenburg berufen wart, blieb infolge schlechten Besuches beschluß- unfähig. Darauthin wurde nun mit Zutun Kg. Friedrichs für den 26. April ein allgemeiner 20 Reichstag nach Ojen anberaumt, zu dem, wie wir sahen, auch eine päpstliche Gesandischaft erbeten worden ist. Diese Versammlung kam abschiedlich am 7. Mai zu dem Entschluß, Ladislaus als König anzuerkennen, falls Wladislaw nicht bis zum 30. Mai zurückgekehrt seis. Jedoch der Unsicherheit im Lande hatte auch dieser Tag nicht Herr werden können, so daß sich Kg. Friedrich zu kriegerischem Eingreifen gezwungen sah. Die Vorbereitungen dazu waren in Wien seit Mitte 25 Juni im Gange; von Mitte Juli bis Anfang August dauerte der kurze Feldzug€, der mit der Bre- chung verschiedener Raubnester vorübergehend ein wenig Ordnung und Ruhe schuf. Gegen Mitte. September erschien dann in Wien eine Abordnung ungarischer Magnaten" zu Verhandlungen. bei denen es hauptsächlich um die Herausgabe des jungen Ladislaus zu nochmaliger Krönung in Stuhlweißenburg ging°. Da sich aber Friedrich darin grundsätzlich ablehnend verhielt, weil er so offenbar die Rechtmäßligkeit der Thronfolge seines Mündels gefährdet sah, verliefen auch diese Besprechungen ergebnislos; sie wurden erst im Mära I116 durch den Erzbischof von Gran wieder aufgenommena. 5 Was damals an Geldmitteln für des Königs Bemühungen in der ungarischen Thronfrage aufgemendet werden mußte, scheint recht erheblich gewesen zu sein. Denn Kg. Friedrich sah sich 40 45 1 Carvajal hat orst Mille Sept. die Ruckreise nach Rom von Wien aus angetreten, vgl. Brief Encas an Gregor (Lollij vom 13. Sept. (Wolkan nr. 180): Joh. de Carvajal, orator apostolieus, qui diu apud nos moratus est. Vgl. unseré nr. 420,b. 2 Von den damaligen politischen Vorgängen am Hof geben wieder die gleichzeitigen Briefe Enea Silvios ein vorzagliches Spiegelbild; oine Auswertung verbietet sich jedoch für uns. 3 Vgl. oben S. 228. 4 Chmel, Gesch, Friedrichs 2, 314. 5 Ebda. S. 315 Anm. 1; vgl. dort auch S. 313 Anm. 1 den Brief Hunyadys an P. Eugen vom 11. Mai 1445. 6 Am 14. Juli hatte Friedrich der Stadt Wien 50 mitgeteils, daß er morgen zum Feldzug gegen die Ungarn aufbrechen werde (Wien Stadt-A. Urk. 3106); vol. Hufnagel a.m.O. S. 368, auch Chmel, Regg. 1942 u. 1946. 7 Geleitsbrief fur den Gesandten Nikl. Ujlaki (de Wylak) mit 500 Reitern vom 16. Sept. gedr. Chmel, Reg. Arsh. S. LXXV nr. 58. Auf die Vor- verhandlung hierzu bezicht zich die Bemerkung Eneas in einem Brief an den Bischof v. Krakau v. 13. Sept., das die Ungarn z. Zt. in Wien ver- handeln (Wolkan nr. 179). 8 Potitiones der ungar. Gesandten: Müncken elm. 12725 fol. 198b und Antwort Kg. Friedrichs ebda. fol. 197b, gedr. Wolkan I, 1 S. 569-572 Anm., ebenso Antwort des Königs vom 13. Okt. (in die s. Colmanni) in clm. 12725 fol. 196a, Wolkan S. 573-576; vgl. Hufnagel S. 369-372. * Hufnagel S. 372. Ein Ungar. RT. zu Stutd- weißenburg vom 6. Dez. ist, da ergebnislos, in diesem Zucammenhang ohne Bedeutung; vgl. aber Eneas Brieje dazu bei Wolkan I. I nr. 196 und II nr. 5. 32
Strana 628
628 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. in diesen Jahren gezwungen, „für sich und Kg. Ladislaus, den wir innehaben“, eine Reihe von meist kurzfristigen Verpfändungen vorzunckmen, die auf augenblickliche Geldschwierigkeiten schließen lassen1. B. Kurfürstlicher Tag zu Frankfurt am 8. Dez. 1444 nr. 305-308. Die in Nürnberg ergebnislos abgebrochenen Verhandlungen sowohl zur Kirchen- wie zur 5 Armagnakenfrage sollten, nach Sondervereinbarungen der Kurfürsten und anwesenden Erz- bischofe vom 9. und 16. Oktober (nr. 195 und 221), in Franksurt an 8. Dezember mit Beratungen zu einer baldmöglichen Beendigung der Neutralität und am 11. Dezember ebendort unter Teil- nahme von städtischen Sendboten zu Beschlüssen über die Befreiung des Reiches von dem „tremden Volk“ fortgesetzt werden. Wieder war es der Sächsische Kurfürst, der von seinen geistlichen 10 Ratgebern schriftliche Gutachten darüber einholen ließ, wie er oder seine Gesandten sich bei diesen bevorstehenden Erörterungen über die Kirchenfrage zu verhalten hätten. Auf einem hierfür eigens einberufenen Tage am 26. und 27. November in der Universität Leipzig gaben die versammelten sächsischen Bischöfe, Abte und Gelehrten ihr Gutachten (nr. 306) dahin ab, daß das Baseler Konzil weiterhin anerkannt und seine Dekrete, wenigstens soweit sie in der Mainzer Akzeptation 15 vom 26. und 28. März 1439 enthalten seien, angenommen werden sollten; doch wird gleichzeitig cingestanden, daß es keinen besseren Weg zu einer Entscheidung über die Rechtmäßigkeit der Suspension Eugens gäbe, als das Konzil an einen anderen deutschen Ort zu verlegen. Zu den angesetzien Zeiten kumen in Frankfurt nicht, wie vorgeschen, die Kurfürsten selbot, sondern nur ihre Beauftragten zusammen. Beide Päpste hatten ebenfalls Beohachter entsandt, 20 Eugen seinen Dr. Nikolaus von Kues, Felix den Wormser Domherren Dr. Rudolf von Rüdes- heim. Die Besprechungen haben sich, scheint es, über zwei Wochen hingezogen. Ihr Ergebnis war trotzdem mager: Wegen never Maßnahmen gegen die Armagnaken wollte man sich auf weiteren Tagen zu Trier (Abt. C) und Mergentheim (Abt. D) wieder begegnen; in der Kirchenfrage aber, deren Erörterung mehr Zeit beansprucht hatte, vertrösteten sich die Teilnehmer schließlich auf 25 den vom König schon in Nürnberg (nr. 196, b) vorbestimmten Fürstentag am Dreikönigsjest zu Frankfurt. Die verschiedenen Berichte über diese Besprechungen (nr. 305, 307 und 308) sind zwar im ganzen wieder dürftig. Doch übermitteln sie nicht nur eine namentliche Teilnehmerliste, sondern enthallen auch mancherlei Einzelheiten über den Ablauf der Zusammenkunft. Der für den 6. Januar 1445 erwartete Königliche Fürstentag von Frankfurt kam freilich nicht zustande. Als Grund dafür kann nichts anderes angenommen werden, als daß eben bis dahin weder von Basel noch von Rom die durch königliche Gesandtschaften (Abt. A) einge- forderten Stellungnahmen zu einer Konzilsverlegung rechtzeitig halten erlangt werden können. Deshalb wurden vordergründige Kirchenverhandlungen im Reich erst ein halbes Jahr später, 35 auf dem Frankfurter Reichstag vom 24. Juni (Abt. L), wieder in Gang gebracht. 30 C. Kurfürstlicher Tag zu Trier am 21. Dezember 1444 nr. 309-315. Ein unmittelbarer Zusammenhang zwischen dem Kurfürstlichen Gesandtentag zu Frankfurt am 8. Dezember (Abl. B) und diesem sich zeitlich anschließenden Trierer Kurfürstentag hat, so naheliegend das zunächst auch scheinen mag, offensichtlich nicht bestanden. Denn es finden 10 sich keine Anzeichen dafür, daßt einzelne der kurfürstlichen Botschafter von Frankfurt nach Trier weitergereist oder sogar dorthin beordert worden sind. 1 Anweisungen und (kostenpflichtige) Verlei- hungen dieser Art finden sich bet Chmel, Regesten, für das Jahr 1443 die nr. 1499, aus dem Jahr 1444 die nrr. 1636, 38, 43, 16, 54-56, 69 und im Jahre 1445 die nrr. 1911, 15, 25, 47, 18, 72, 89; vgl. auch nr. 2006 mit Abdruck im Anhang nr. 60 (. .. nomine ..- patruclis nostri regis Ladis- 15 lai..., quem cum sancta sua corona tenemus...)
628 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. in diesen Jahren gezwungen, „für sich und Kg. Ladislaus, den wir innehaben“, eine Reihe von meist kurzfristigen Verpfändungen vorzunckmen, die auf augenblickliche Geldschwierigkeiten schließen lassen1. B. Kurfürstlicher Tag zu Frankfurt am 8. Dez. 1444 nr. 305-308. Die in Nürnberg ergebnislos abgebrochenen Verhandlungen sowohl zur Kirchen- wie zur 5 Armagnakenfrage sollten, nach Sondervereinbarungen der Kurfürsten und anwesenden Erz- bischofe vom 9. und 16. Oktober (nr. 195 und 221), in Franksurt an 8. Dezember mit Beratungen zu einer baldmöglichen Beendigung der Neutralität und am 11. Dezember ebendort unter Teil- nahme von städtischen Sendboten zu Beschlüssen über die Befreiung des Reiches von dem „tremden Volk“ fortgesetzt werden. Wieder war es der Sächsische Kurfürst, der von seinen geistlichen 10 Ratgebern schriftliche Gutachten darüber einholen ließ, wie er oder seine Gesandten sich bei diesen bevorstehenden Erörterungen über die Kirchenfrage zu verhalten hätten. Auf einem hierfür eigens einberufenen Tage am 26. und 27. November in der Universität Leipzig gaben die versammelten sächsischen Bischöfe, Abte und Gelehrten ihr Gutachten (nr. 306) dahin ab, daß das Baseler Konzil weiterhin anerkannt und seine Dekrete, wenigstens soweit sie in der Mainzer Akzeptation 15 vom 26. und 28. März 1439 enthalten seien, angenommen werden sollten; doch wird gleichzeitig cingestanden, daß es keinen besseren Weg zu einer Entscheidung über die Rechtmäßigkeit der Suspension Eugens gäbe, als das Konzil an einen anderen deutschen Ort zu verlegen. Zu den angesetzien Zeiten kumen in Frankfurt nicht, wie vorgeschen, die Kurfürsten selbot, sondern nur ihre Beauftragten zusammen. Beide Päpste hatten ebenfalls Beohachter entsandt, 20 Eugen seinen Dr. Nikolaus von Kues, Felix den Wormser Domherren Dr. Rudolf von Rüdes- heim. Die Besprechungen haben sich, scheint es, über zwei Wochen hingezogen. Ihr Ergebnis war trotzdem mager: Wegen never Maßnahmen gegen die Armagnaken wollte man sich auf weiteren Tagen zu Trier (Abt. C) und Mergentheim (Abt. D) wieder begegnen; in der Kirchenfrage aber, deren Erörterung mehr Zeit beansprucht hatte, vertrösteten sich die Teilnehmer schließlich auf 25 den vom König schon in Nürnberg (nr. 196, b) vorbestimmten Fürstentag am Dreikönigsjest zu Frankfurt. Die verschiedenen Berichte über diese Besprechungen (nr. 305, 307 und 308) sind zwar im ganzen wieder dürftig. Doch übermitteln sie nicht nur eine namentliche Teilnehmerliste, sondern enthallen auch mancherlei Einzelheiten über den Ablauf der Zusammenkunft. Der für den 6. Januar 1445 erwartete Königliche Fürstentag von Frankfurt kam freilich nicht zustande. Als Grund dafür kann nichts anderes angenommen werden, als daß eben bis dahin weder von Basel noch von Rom die durch königliche Gesandtschaften (Abt. A) einge- forderten Stellungnahmen zu einer Konzilsverlegung rechtzeitig halten erlangt werden können. Deshalb wurden vordergründige Kirchenverhandlungen im Reich erst ein halbes Jahr später, 35 auf dem Frankfurter Reichstag vom 24. Juni (Abt. L), wieder in Gang gebracht. 30 C. Kurfürstlicher Tag zu Trier am 21. Dezember 1444 nr. 309-315. Ein unmittelbarer Zusammenhang zwischen dem Kurfürstlichen Gesandtentag zu Frankfurt am 8. Dezember (Abl. B) und diesem sich zeitlich anschließenden Trierer Kurfürstentag hat, so naheliegend das zunächst auch scheinen mag, offensichtlich nicht bestanden. Denn es finden 10 sich keine Anzeichen dafür, daßt einzelne der kurfürstlichen Botschafter von Frankfurt nach Trier weitergereist oder sogar dorthin beordert worden sind. 1 Anweisungen und (kostenpflichtige) Verlei- hungen dieser Art finden sich bet Chmel, Regesten, für das Jahr 1443 die nr. 1499, aus dem Jahr 1444 die nrr. 1636, 38, 43, 16, 54-56, 69 und im Jahre 1445 die nrr. 1911, 15, 25, 47, 18, 72, 89; vgl. auch nr. 2006 mit Abdruck im Anhang nr. 60 (. .. nomine ..- patruclis nostri regis Ladis- 15 lai..., quem cum sancta sua corona tenemus...)
Strana 629
Einleitung. 629 25 Vielmehr fußten die Verhandlungen dieses Trierer Dezembertages auf dem Ergebuis eines persönlichen Besuches, den der Trierer Erzbischof um den 25. November herum dem Franzö- sischen König in Nancy abgestattet hatte. Die Reise dahin war auf besondere Einladung des Königs vom 14. November (nr. 309, 1) erfolgt. In ihrer zeitgeschichtlichen Bedeutung erscheint 5 sie allerdings für uns von mancherlei Unklarheit umgeben. Offen bleibt zunächst, in welch sach- lichem und zeitlichem Zusummenhang sie mit dem kurz vorausgegangenen Gesandtenaustausch zwischen dem Nürnberger Reichstag und dem Hauptquartier Karls VII. in Nancy (nr. 222, e) gestanden hat; man erinnere sich, daß bei dieser Gelegenheit der König selber die Anregung zu neuen Gesprüchen in einer Stadt am Rhein, etwa Köln oder Trier, gegeben hatte. Weiterhin 10 könnte eine genauere Kenntnis der folgenreichen Gespräche zwischen dem Trierer Kurfürsten und dem französtschen Herrscher uns von der schweren Aufgabe befreien, aus bruchstückhafter Uberlieferung ein zutreffendes Bild der wahren Vorgange und ihrer persönlichen Hintergründe zu entwerfen. Jedenfalls sei hier vorweg darauf hingewiesen, daß so manche bisher geäußerte Ansicht über das vötlig selbstsüchtige und eigennützige Handeln dieses und der anderen Kur- 15 fürsten uns doch recht überholungsbedürstig erscheint. Einziger Zweck der Reise Ebf. Jakobs ist auch nicht, wie man nach Ausweis der Akten glauben könnte, nur der gewesen, mittels eines Sonderabkommens (nr. 309, 3) den Einmarsch französischer Heere in trierisches Hoheitsgebiet zu verhindern. Vielmehr geht aus den nachfolgenden Trierer Tagungen (Abt. C und E) zur Vorbereitung und Durchführung eines Freundschaftsvertrages mit Frankreich mii aller wün- 20 schenswerten Deutlichkeit hervor, daß die erste erfolgversprechende Fühlungnahme über ein solches Vertragswerk in Nancy stattgefunden hat. Den dort zunächst wohl nur allgemein festge- legten Grundlinien die gemäße Form im Einvernehmen mit den übrigen deutschen Vertrags- partnern zu geben, blieb nun diesem für den 21. Dezember nach Trier berufenen Kurfürsten- treffen vorbehallen. Auf welchem Wege die Teilnehmer der Trierer Tagung vom 21. Dezember zucammenberufen worden sind, wissen wir nicht. Außer Erzbischof Jakob als dem Veranstalter und Hansherrn war von den Kurfürsten nur der Kölner Erzbischof persönlich anwesend. Der Pfalzgraf hatte zwei nichtgenannte Räte entsandt. Der Kurfürst von Mainz hingegen blich diesen Verhandlungen aus nicht ganz durchschaubaren Gründen fernl, wie er auch am späteren Friedensvertrag von 30 Trier unbeteiligt geblieben ist. Sachsen endlich, das ebensalls in Trier nicht vertreten war, aber in das spätere Bändnis miteinbezogen werden sollte, wurde nachträglich vom Trierer Erzbischof über das Ergebnis der Verhandlungen dadurch unterrichtet, daß es die ausgearbeiteten Vertrags- entwürje übersandt erhielt und gleichzeitig um Beschickung des nachfolgenden Trierer Februar- tages gebeten wurde (nr. 315). Von seiten Frankreichs dürften als Botschajter dieselben Unter- 35 händler, Raoul de Gaucourt und Hans von Framberg, dieser wohl als Dolmetsch, zugegen gewesen sein, die vordem schon die Verhandlungen mit der oben erwähnten Reichstagsgesandtschaft (nr. 92 222, e) geführt hatten. Nack einem Briefe Hagenaus an Straßiburg (nr. 310) sollten auf Wunsch des Pfalzgrafen auch die elsäßischen Stadte an den Trierer Beratungen teilhaben. Doch ist es trotz Hagenaus Bereitschaft anscheinend dazu nicht gekommen, weshalb die Städte nachträglich 40 vom Pfalzgrafen über das Ergebnis des Tages schriftlich unterrichtet worden sind (nr. 311). Die Zusammenkunft za Trier stand vor keiner geringeren Aufgabe, als die vertraglichen Voraussetzungen zur Boondigung des Krieges mit den Armagnaken und darüber hinaus für die Wiederherstellung freundschaftlicher Beziehungen zu Frankreich zu schaffen. Allein hierin bekundel sich schon die Bedeutung, die diesem Tage zukommt, da er nun zustande bringen solite, 15 wozu der Nürnberger Reichstag nichi fähig gewesen war. Zu diesem Behuf lagen in Trier zwei Vertragsentwürfe vor. In dem einen, den Ebf. Jakob auf Grund seiner aus Nancy mitgebrachten Richtlinien vorbereitel hatte (nr. 312), war unter gegenseitiger Sicherung des alten Besitzstandes der Vertragspartner eine Einung der Kurfürsten mit Karl VII. von Frankreich und dem Dauphin 1 Nach unserer nr. 308 hatte der Mainzer Erz- toren nusr als Beobachter entsandt. 50 bischof auch zum Frankfurter Tage zwci Dok-
Einleitung. 629 25 Vielmehr fußten die Verhandlungen dieses Trierer Dezembertages auf dem Ergebuis eines persönlichen Besuches, den der Trierer Erzbischof um den 25. November herum dem Franzö- sischen König in Nancy abgestattet hatte. Die Reise dahin war auf besondere Einladung des Königs vom 14. November (nr. 309, 1) erfolgt. In ihrer zeitgeschichtlichen Bedeutung erscheint 5 sie allerdings für uns von mancherlei Unklarheit umgeben. Offen bleibt zunächst, in welch sach- lichem und zeitlichem Zusummenhang sie mit dem kurz vorausgegangenen Gesandtenaustausch zwischen dem Nürnberger Reichstag und dem Hauptquartier Karls VII. in Nancy (nr. 222, e) gestanden hat; man erinnere sich, daß bei dieser Gelegenheit der König selber die Anregung zu neuen Gesprüchen in einer Stadt am Rhein, etwa Köln oder Trier, gegeben hatte. Weiterhin 10 könnte eine genauere Kenntnis der folgenreichen Gespräche zwischen dem Trierer Kurfürsten und dem französtschen Herrscher uns von der schweren Aufgabe befreien, aus bruchstückhafter Uberlieferung ein zutreffendes Bild der wahren Vorgange und ihrer persönlichen Hintergründe zu entwerfen. Jedenfalls sei hier vorweg darauf hingewiesen, daß so manche bisher geäußerte Ansicht über das vötlig selbstsüchtige und eigennützige Handeln dieses und der anderen Kur- 15 fürsten uns doch recht überholungsbedürstig erscheint. Einziger Zweck der Reise Ebf. Jakobs ist auch nicht, wie man nach Ausweis der Akten glauben könnte, nur der gewesen, mittels eines Sonderabkommens (nr. 309, 3) den Einmarsch französischer Heere in trierisches Hoheitsgebiet zu verhindern. Vielmehr geht aus den nachfolgenden Trierer Tagungen (Abt. C und E) zur Vorbereitung und Durchführung eines Freundschaftsvertrages mit Frankreich mii aller wün- 20 schenswerten Deutlichkeit hervor, daß die erste erfolgversprechende Fühlungnahme über ein solches Vertragswerk in Nancy stattgefunden hat. Den dort zunächst wohl nur allgemein festge- legten Grundlinien die gemäße Form im Einvernehmen mit den übrigen deutschen Vertrags- partnern zu geben, blieb nun diesem für den 21. Dezember nach Trier berufenen Kurfürsten- treffen vorbehallen. Auf welchem Wege die Teilnehmer der Trierer Tagung vom 21. Dezember zucammenberufen worden sind, wissen wir nicht. Außer Erzbischof Jakob als dem Veranstalter und Hansherrn war von den Kurfürsten nur der Kölner Erzbischof persönlich anwesend. Der Pfalzgraf hatte zwei nichtgenannte Räte entsandt. Der Kurfürst von Mainz hingegen blich diesen Verhandlungen aus nicht ganz durchschaubaren Gründen fernl, wie er auch am späteren Friedensvertrag von 30 Trier unbeteiligt geblieben ist. Sachsen endlich, das ebensalls in Trier nicht vertreten war, aber in das spätere Bändnis miteinbezogen werden sollte, wurde nachträglich vom Trierer Erzbischof über das Ergebnis der Verhandlungen dadurch unterrichtet, daß es die ausgearbeiteten Vertrags- entwürje übersandt erhielt und gleichzeitig um Beschickung des nachfolgenden Trierer Februar- tages gebeten wurde (nr. 315). Von seiten Frankreichs dürften als Botschajter dieselben Unter- 35 händler, Raoul de Gaucourt und Hans von Framberg, dieser wohl als Dolmetsch, zugegen gewesen sein, die vordem schon die Verhandlungen mit der oben erwähnten Reichstagsgesandtschaft (nr. 92 222, e) geführt hatten. Nack einem Briefe Hagenaus an Straßiburg (nr. 310) sollten auf Wunsch des Pfalzgrafen auch die elsäßischen Stadte an den Trierer Beratungen teilhaben. Doch ist es trotz Hagenaus Bereitschaft anscheinend dazu nicht gekommen, weshalb die Städte nachträglich 40 vom Pfalzgrafen über das Ergebnis des Tages schriftlich unterrichtet worden sind (nr. 311). Die Zusammenkunft za Trier stand vor keiner geringeren Aufgabe, als die vertraglichen Voraussetzungen zur Boondigung des Krieges mit den Armagnaken und darüber hinaus für die Wiederherstellung freundschaftlicher Beziehungen zu Frankreich zu schaffen. Allein hierin bekundel sich schon die Bedeutung, die diesem Tage zukommt, da er nun zustande bringen solite, 15 wozu der Nürnberger Reichstag nichi fähig gewesen war. Zu diesem Behuf lagen in Trier zwei Vertragsentwürfe vor. In dem einen, den Ebf. Jakob auf Grund seiner aus Nancy mitgebrachten Richtlinien vorbereitel hatte (nr. 312), war unter gegenseitiger Sicherung des alten Besitzstandes der Vertragspartner eine Einung der Kurfürsten mit Karl VII. von Frankreich und dem Dauphin 1 Nach unserer nr. 308 hatte der Mainzer Erz- toren nusr als Beobachter entsandt. 50 bischof auch zum Frankfurter Tage zwci Dok-
Strana 630
630 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. in der Form eines gegenseitigen Freundschafts- und Handelsabkommens vorgeseken. Mit gering- fügigen textlichen Veränderungen hat dieser erzbischöfliche Vorschlag die Grundlage für den Wortlaat des später tatsächlich vollzogenen Vertrages (nr. 325) abgegeben. Dabei entfielen natürlich die Leiden letzten Artikel 11 und 12 des Entwurfs, in denen einige Sicherheitsbe- stimmungen für die Ubergangszeit bis zum Inkraftireten des endgültigen Vertrages jestgelegt 5 worden waren. Notwendige Voraussetzung für ein solches Freundschaftsabkommen war allerdings, daß erst der noch bestehende Kriegszustand auf vertraglichem Wege beseitigt würde. Hierfür konnte nun Pjalzgraf Ludwig seinerseits einen Entwurf vorlegen (nr. 311). Darin war die Räumung des Elsaß sowie der Herrschaftsbereiche des Pfalzgrafen und des Bischofs von Straß- 10 burg durch die Armagnaken für den kommenden Februar in Aussicht genommen, wobei in der Zwischenzeit den besetzten Gebieten einschließlich der Städte Straßburg, Speier, Worms und Mainz und der Schwäbischen Reichsstädte von der Feindmacht kein weiterer Schaden zugefügt, aber auch umgekehrt kein Schadensanspruch der Betroffenen an Frankreich gestellt werden sollte (art. 1-2]. In vier weiteren Punkten (art. 3-6) war außerdem dargelegt, wie nach Ansicht des 15 Pfalzgrajen für die Zwischenzeit ein friedliches Verhältnis zwischen der französischen Besatzung und der einheimischen Bevölkerung zu garantieren sei, auf welche Weise sodann ein tragharer Ausgleich zwischen Frankreich und Osterreich herbeigeführt werden könnte und wer von den pfalzgräflichen Verwandten in den Räumungsvertrag mit einbezogen werden sollte. Auch aus diesem Entwurf ist, soweit wenigstens sein Inhalt späterhin noch Sinn und Geltung hatte, 20 also ohne die Artikel 3-6, im Februar zu Trier jener Vertrag (nr. 324) hervorgegangen, der das Ende des Armagnakenkrieges bedeuten sollte. Den hier kurz aufgezeigten Werdegang der Verträge und das Verhältnis ihrer Texte zuein- ander auch in unseren Textabdrucken deutlich zu machen, ist mit Hilfe von Petitdruck wenigstens versucht worden. Dabei mußte aber von dem bisher üblichen Verfahren abgewichen werden, nach 25 dem alle Ubereinstimmungen zwischen zwei verschiedenen Stücken erst im Abdruck des späteren Textes mittels solchen Kleindrucks herausgestellt zu werden pflegen. Statt dessen sind hier bereits in den vorausliegenden Entwürjen (nrr. 311 und 312) jene Stellen durch Petitsatz sichtbar gemacht, die apriter wrtlich in den endgültigen Vertragstexten (nrr. 324 und 325) wiederkehren. Daneben empfahl es sich, auch den inneren Zusammenhang zwischen dem pfalzgräflichen Ent- 30 wurf zu einem Räumungsvertrag, der schon genannten nr. 311, und seiner Verabschiedung auf dem Trierer Tage (nr. 313) dadurch klarzulegen, daß nach herkömmlicher Weise nun im Abschied alles in Petit gedruckt worden ist, was aus dem Vorentwurf stammt, während der Normaldruck alle Zusätze und Verbesserungen erkennen läßt, die sich im Verhandlungsverlauf als wünschenswert ergeben haben und z. T. auch in den eigentlichen Vertragstext (nr. 324) übernommen worden 35 sind. In Anbetracht dieser bei Bearbeitung der Stücke gewonnenen Einsichten in die textlichen wnd damit geschichtlichen Zusammenhänge dürfte das angewandte Verfahren auch vom Leser nicht als störend empfunden werden. Zum Verständnis des Gesamtvorganges erscheint es hier erforderlich, einen Tatbestand noch besonders klarzustellen, der m. E. bisher meist unzulänglich bewertet worden ist. Er betrifft die 40 schon berührte scheinbare Merkwürdigkeit, daß zu dem gleichen Ziel — der Wiederherstellung von Friede und Freundschaft zwischen Deutschland und Frankreich — zwei getrennte Verträge von zwei verschiedenen Kurfürsten selbstherrlich aufgesetzt und unter Zustimmung und Beitritt von anderen deutschen Fürsten mit den französischen Gegenspielern rechtsgültig abgeschlassen werden konnten. Man hat in diesem selbständigen Handeln der beteiligten Fürsten einen offenen 45 Widerstand gegen das Reichsoberhaupt und schnöde Selbstsucht zu eigenem Vorteil sehen wolleni. Demgegenüber dürften nun die Verhandlungen wie die Vertragsabschlüsse mit genügender Deut- lichkeit darlun, daß insbesondere die beiden federführenden Kurfürsten von der Pfalz und von Trier hierbei durchaus in Wahrung ihrer reichspolitischen Befugnisse gehandelt haben. Denn 1 So ctwa Hansen S. 754 f. und v. Kraue S. 146. 50
630 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. in der Form eines gegenseitigen Freundschafts- und Handelsabkommens vorgeseken. Mit gering- fügigen textlichen Veränderungen hat dieser erzbischöfliche Vorschlag die Grundlage für den Wortlaat des später tatsächlich vollzogenen Vertrages (nr. 325) abgegeben. Dabei entfielen natürlich die Leiden letzten Artikel 11 und 12 des Entwurfs, in denen einige Sicherheitsbe- stimmungen für die Ubergangszeit bis zum Inkraftireten des endgültigen Vertrages jestgelegt 5 worden waren. Notwendige Voraussetzung für ein solches Freundschaftsabkommen war allerdings, daß erst der noch bestehende Kriegszustand auf vertraglichem Wege beseitigt würde. Hierfür konnte nun Pjalzgraf Ludwig seinerseits einen Entwurf vorlegen (nr. 311). Darin war die Räumung des Elsaß sowie der Herrschaftsbereiche des Pfalzgrafen und des Bischofs von Straß- 10 burg durch die Armagnaken für den kommenden Februar in Aussicht genommen, wobei in der Zwischenzeit den besetzten Gebieten einschließlich der Städte Straßburg, Speier, Worms und Mainz und der Schwäbischen Reichsstädte von der Feindmacht kein weiterer Schaden zugefügt, aber auch umgekehrt kein Schadensanspruch der Betroffenen an Frankreich gestellt werden sollte (art. 1-2]. In vier weiteren Punkten (art. 3-6) war außerdem dargelegt, wie nach Ansicht des 15 Pfalzgrajen für die Zwischenzeit ein friedliches Verhältnis zwischen der französischen Besatzung und der einheimischen Bevölkerung zu garantieren sei, auf welche Weise sodann ein tragharer Ausgleich zwischen Frankreich und Osterreich herbeigeführt werden könnte und wer von den pfalzgräflichen Verwandten in den Räumungsvertrag mit einbezogen werden sollte. Auch aus diesem Entwurf ist, soweit wenigstens sein Inhalt späterhin noch Sinn und Geltung hatte, 20 also ohne die Artikel 3-6, im Februar zu Trier jener Vertrag (nr. 324) hervorgegangen, der das Ende des Armagnakenkrieges bedeuten sollte. Den hier kurz aufgezeigten Werdegang der Verträge und das Verhältnis ihrer Texte zuein- ander auch in unseren Textabdrucken deutlich zu machen, ist mit Hilfe von Petitdruck wenigstens versucht worden. Dabei mußte aber von dem bisher üblichen Verfahren abgewichen werden, nach 25 dem alle Ubereinstimmungen zwischen zwei verschiedenen Stücken erst im Abdruck des späteren Textes mittels solchen Kleindrucks herausgestellt zu werden pflegen. Statt dessen sind hier bereits in den vorausliegenden Entwürjen (nrr. 311 und 312) jene Stellen durch Petitsatz sichtbar gemacht, die apriter wrtlich in den endgültigen Vertragstexten (nrr. 324 und 325) wiederkehren. Daneben empfahl es sich, auch den inneren Zusammenhang zwischen dem pfalzgräflichen Ent- 30 wurf zu einem Räumungsvertrag, der schon genannten nr. 311, und seiner Verabschiedung auf dem Trierer Tage (nr. 313) dadurch klarzulegen, daß nach herkömmlicher Weise nun im Abschied alles in Petit gedruckt worden ist, was aus dem Vorentwurf stammt, während der Normaldruck alle Zusätze und Verbesserungen erkennen läßt, die sich im Verhandlungsverlauf als wünschenswert ergeben haben und z. T. auch in den eigentlichen Vertragstext (nr. 324) übernommen worden 35 sind. In Anbetracht dieser bei Bearbeitung der Stücke gewonnenen Einsichten in die textlichen wnd damit geschichtlichen Zusammenhänge dürfte das angewandte Verfahren auch vom Leser nicht als störend empfunden werden. Zum Verständnis des Gesamtvorganges erscheint es hier erforderlich, einen Tatbestand noch besonders klarzustellen, der m. E. bisher meist unzulänglich bewertet worden ist. Er betrifft die 40 schon berührte scheinbare Merkwürdigkeit, daß zu dem gleichen Ziel — der Wiederherstellung von Friede und Freundschaft zwischen Deutschland und Frankreich — zwei getrennte Verträge von zwei verschiedenen Kurfürsten selbstherrlich aufgesetzt und unter Zustimmung und Beitritt von anderen deutschen Fürsten mit den französischen Gegenspielern rechtsgültig abgeschlassen werden konnten. Man hat in diesem selbständigen Handeln der beteiligten Fürsten einen offenen 45 Widerstand gegen das Reichsoberhaupt und schnöde Selbstsucht zu eigenem Vorteil sehen wolleni. Demgegenüber dürften nun die Verhandlungen wie die Vertragsabschlüsse mit genügender Deut- lichkeit darlun, daß insbesondere die beiden federführenden Kurfürsten von der Pfalz und von Trier hierbei durchaus in Wahrung ihrer reichspolitischen Befugnisse gehandelt haben. Denn 1 So ctwa Hansen S. 754 f. und v. Kraue S. 146. 50
Strana 631
Einleitung. 631 der Pfalzgraf war seit dem 2. Oktober Reichshauptmann im Kriege gegen die Armagnaken (nr. 219) und damit zweifellos bevollmächtigt, auch Maßnahmen zu treffen, durch die der Krieg beendigt werden konnte. Der Trierer Erzbischof aber durfte sich nicht nur als herkömmlicher Kanzler von Arelat, also der westlichen, vorwiegend französisch sprechenden Reichsteile, sondern seit dem 5 26. Juli 1441 (RTA. 16 nr. 23.24) auch als Leiter der Reichskanzlei anstelle des Mainzers berechtigt fühlen, urkundliche Staatsverträge wie den vorliegenden mit Frankreich nicht nur aus- zufertigen, sondern auch zu vollziehen. Da uns zu diesem Vorgehen keine späteren Einsprüche seitens des Reichsoberhauptes bekannt sind, darf man unterstellen, daß alles im siillen oder nachträglichen Binverständnis mit Kg. Friedrich geschehen ist. Die Regierungsgewalt im Reich to war damals durchaus teilbar, und diese Teilbarkeit war rechtens. D. Fürsten- und Städtetag zu Mergentheim vom 30. Dez. 1444 bis 2. Jan. 1445 nr. 316-320. Etwa zur gleichen Zeit, als in Frankfurt noch kurfürstliche Gesandle über Möglichkeiten zur Armagnakenbekämpfung und zur Beilegung des Kirchenstreites berieten (Abt. B), während 15 sich zu Trier die beiden Kurfürsten von Trier und Köln um ein Sonderbündnis mit Frankreich bemühten (Abt. C], trachiete der Mainzer Kurfürst nach einer neuen Friedenseinung mit seinen fürstlichen Nachbarn und den mittel- und süddeutschen Fürsten. Diese mehrgleisige Eigenpolitik der Kurfürsten im Angesicht einer noch keineswegs gebannten Reichsgefahr aus dem Westen darf etwas in Erstaunen sctzen. Sie mag damals in einer vorübergehenden Ruhe auf den Kriegs- 20 schauplätzen infolge der Winterzeit bedingt gewesen sein, ist aber ehenso Ansdruck der inner- politischen Zersplitterung zu dieser Zeit. Oder war die neue Einung, um derentwillen man jetzt in Mergentheim zusammenkam, gleicherweise als ein merkliches Schutz und Trutebündnis gedacht, das bei der äußeren Gefährdung des Reiches wenigstens im Inneren einen Friedens- zustand verbürgen sollte? Manches spräche sicherlich dafür. Sollte dem aber so sein, dann fiele 25 damit auch noues Licht auf die gesamte Bündnispolitik jener Jahre, die in ihren zeitgebundenen Gründen und Zusammenhängen noch immer einer ausreichenden rechtsgeschichtlichen Tiefen- untersuchung entbehrt. Die sür uns vielleicht naleliegende Frage, welche reichs- oder kirchenpoli- tischen Nebengedanken damals außterdem noch mit diesem Vertrage verbunden sein mochten, ist aus dem Wortlaut unserer Akten nicht zu entscheiden; sie bleibe dem eigenen Urteil des Lesers so anheimgestellt. Die Mergentheimer Zusammenkunft war bereits anf dem Straßburger Fürstentag Mitte November (nr. 247, 7-8) von dem Mehrteil der dort und später in Mergentheim anwesenden Fürsten cereinbart worden, wie auf dem Umuege über städtische Nachricilen (nr. 286, 7c] zu erjahrenl ist. Daraus geht hervor, daß der Mainzer Erabischof ausersehen2 war (nr. 316), den 35 Tag mit dem Ziel einer Vereinigung von Fürsten und Städten wider die Armagnaken zu berufen. Duß siall dessen ein jürstliches Bündnis anderer Art dabei hera uegekommen ist, darf zu den für uns oft dunklen Linien der Bündnispolitik jener Tage gerechnet werden. Mangels näherer Verhandlungsunterlagen wird man von dem Vertrage (nr. 317) selbst, der am 2. Januar zwischen dem Erzbischof Dietrich von Mainz, den „Pfalzgrafen' Ludwig 40 IVIII.) von Baiern-Ingolstadt3 und Otto von Mosbach, den Brandenburger Markgrafen Johann und Albrecht, dem Markgrajen Jakob von Baden und dem Grafen Ulrich von Württemberg auf 10 Jahre geschlossen worden ist, Aufklärung über die tieferen Zusammen- hänge seines Werdegangs und die vorausgegangenen Unterhandlungen zu bekommen ver- 1 Vgl. auch nr. 289, b, wo irrtilmlich von ciner ds Tagung zu Mergentheim am Dreikönigstag, Jan.6. gesprochen wird. 2 Der Darstellung Kanters, in der Mgl. Al- brecht Achilles von Brandenburg zum führenden Kopf in diesem angeblich gegen die Städle gerich- teten Fürstenhund erklärt wird (S. 366ff.), ver- mag ich nicht zu jolgen. Er starb schon kurz darauf, am 7. April 1445 (vgl. v. Isenburg 1,27).
Einleitung. 631 der Pfalzgraf war seit dem 2. Oktober Reichshauptmann im Kriege gegen die Armagnaken (nr. 219) und damit zweifellos bevollmächtigt, auch Maßnahmen zu treffen, durch die der Krieg beendigt werden konnte. Der Trierer Erzbischof aber durfte sich nicht nur als herkömmlicher Kanzler von Arelat, also der westlichen, vorwiegend französisch sprechenden Reichsteile, sondern seit dem 5 26. Juli 1441 (RTA. 16 nr. 23.24) auch als Leiter der Reichskanzlei anstelle des Mainzers berechtigt fühlen, urkundliche Staatsverträge wie den vorliegenden mit Frankreich nicht nur aus- zufertigen, sondern auch zu vollziehen. Da uns zu diesem Vorgehen keine späteren Einsprüche seitens des Reichsoberhauptes bekannt sind, darf man unterstellen, daß alles im siillen oder nachträglichen Binverständnis mit Kg. Friedrich geschehen ist. Die Regierungsgewalt im Reich to war damals durchaus teilbar, und diese Teilbarkeit war rechtens. D. Fürsten- und Städtetag zu Mergentheim vom 30. Dez. 1444 bis 2. Jan. 1445 nr. 316-320. Etwa zur gleichen Zeit, als in Frankfurt noch kurfürstliche Gesandle über Möglichkeiten zur Armagnakenbekämpfung und zur Beilegung des Kirchenstreites berieten (Abt. B), während 15 sich zu Trier die beiden Kurfürsten von Trier und Köln um ein Sonderbündnis mit Frankreich bemühten (Abt. C], trachiete der Mainzer Kurfürst nach einer neuen Friedenseinung mit seinen fürstlichen Nachbarn und den mittel- und süddeutschen Fürsten. Diese mehrgleisige Eigenpolitik der Kurfürsten im Angesicht einer noch keineswegs gebannten Reichsgefahr aus dem Westen darf etwas in Erstaunen sctzen. Sie mag damals in einer vorübergehenden Ruhe auf den Kriegs- 20 schauplätzen infolge der Winterzeit bedingt gewesen sein, ist aber ehenso Ansdruck der inner- politischen Zersplitterung zu dieser Zeit. Oder war die neue Einung, um derentwillen man jetzt in Mergentheim zusammenkam, gleicherweise als ein merkliches Schutz und Trutebündnis gedacht, das bei der äußeren Gefährdung des Reiches wenigstens im Inneren einen Friedens- zustand verbürgen sollte? Manches spräche sicherlich dafür. Sollte dem aber so sein, dann fiele 25 damit auch noues Licht auf die gesamte Bündnispolitik jener Jahre, die in ihren zeitgebundenen Gründen und Zusammenhängen noch immer einer ausreichenden rechtsgeschichtlichen Tiefen- untersuchung entbehrt. Die sür uns vielleicht naleliegende Frage, welche reichs- oder kirchenpoli- tischen Nebengedanken damals außterdem noch mit diesem Vertrage verbunden sein mochten, ist aus dem Wortlaut unserer Akten nicht zu entscheiden; sie bleibe dem eigenen Urteil des Lesers so anheimgestellt. Die Mergentheimer Zusammenkunft war bereits anf dem Straßburger Fürstentag Mitte November (nr. 247, 7-8) von dem Mehrteil der dort und später in Mergentheim anwesenden Fürsten cereinbart worden, wie auf dem Umuege über städtische Nachricilen (nr. 286, 7c] zu erjahrenl ist. Daraus geht hervor, daß der Mainzer Erabischof ausersehen2 war (nr. 316), den 35 Tag mit dem Ziel einer Vereinigung von Fürsten und Städten wider die Armagnaken zu berufen. Duß siall dessen ein jürstliches Bündnis anderer Art dabei hera uegekommen ist, darf zu den für uns oft dunklen Linien der Bündnispolitik jener Tage gerechnet werden. Mangels näherer Verhandlungsunterlagen wird man von dem Vertrage (nr. 317) selbst, der am 2. Januar zwischen dem Erzbischof Dietrich von Mainz, den „Pfalzgrafen' Ludwig 40 IVIII.) von Baiern-Ingolstadt3 und Otto von Mosbach, den Brandenburger Markgrafen Johann und Albrecht, dem Markgrajen Jakob von Baden und dem Grafen Ulrich von Württemberg auf 10 Jahre geschlossen worden ist, Aufklärung über die tieferen Zusammen- hänge seines Werdegangs und die vorausgegangenen Unterhandlungen zu bekommen ver- 1 Vgl. auch nr. 289, b, wo irrtilmlich von ciner ds Tagung zu Mergentheim am Dreikönigstag, Jan.6. gesprochen wird. 2 Der Darstellung Kanters, in der Mgl. Al- brecht Achilles von Brandenburg zum führenden Kopf in diesem angeblich gegen die Städle gerich- teten Fürstenhund erklärt wird (S. 366ff.), ver- mag ich nicht zu jolgen. Er starb schon kurz darauf, am 7. April 1445 (vgl. v. Isenburg 1,27).
Strana 632
632 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. suchen. Eine an sich geringfügige Beobachtung bietet dazu vielleicht die gewünschte Hand- habe. Denn der Wortlaut des Vertrages lehnt sich in zwei Artikeln (1 u. 4c) an eine ältere Friedenseinung an, die am 28. Juni 1440 zwischen einem Teil der jelzigen Vertragspartner, nämlich den unbereinander vermndten oder verschwägerten Fürsten von der Pfalz, von Württem- berg und von Baden, in Maulbronn zustande gekommen warl. Der damalige Bund sollte 5 Jahre lang dauern, wäre also erst Mille 1445 abgelaufen. Canz kurz danach, am I. August 1440, halte aber auch der Mainzer Erzbischof im Verein mit dem Brandenburger Kurfürsten Friedrich und seinen Söhnen Johann und Albrecht sowie dem Sächsischen Herzogssohn Sigmund, damals erwähliem Bischof von Würzburg, ein in den vertraglichen Bestimmungen ungleich gestraffteren Land- friedenshund mit den am Maulbronner Bündnis Beteiligten, gleichfalls auf 5 Jahre berechnet, in 10 Ohringen zuwege gebracht2, infolge Ablebens des Kurfürsten von Brandenburg war diese Einung ein Jahr später, am 7. November 1441, im alten Wortlaut zu Mergentheim erneuert wordena, wobei jetzt allerdings außer dem verstorbenen Brandenburger auch sein Sohn Mgf. Johann und Hzg. Sigmund nicht mehr vertreten sind, da dieser erneuerte Vertrag die Laufzeit des norausge- gangenen beibehalten sollte, wäre auch er erst Ende Juni 1445 kraftlos geworden. Somit schien 15 im Augenblick des Mergentheimer Bundes um die Jahreswende 1444/45 kein rechter Grund für eine vorzeitige Verlängerung oder Uberholung jener älteren Friedensgemeinschaften gegeben. Wenn das jetzt trotzdem geschah, wird man daraus vorsichtige Rückschlüsse auj die innerdeutsche Bündnispolitik von damals wagen dürfen: Das neue Mergentheimer Abkommen sollte zwei ältere Bündnisgruppen zu einem neu geformten Bündnissystem vorzeitig, also beschleunigt und 20 für längere Dauer als vordem zusammenschweißen. Federfährend war dabei der Mainzer Kur- fürst, und das gerade in einem Augenblick, als seine beiden geistlichen Mitbriider von Trier und Köln auf außenpolitischen Vertragswegen wandelten. Offensichtlich hebl sich auch hierin wieder die damalige Zerrissenheit im Kurfürstenkolleg heraus, bei der Trier und Köln eben einer großen Bündnispolitik nach außen hin huldigten, während der Mainzer, abseits stehend, gleichzeitig eine 25 Kräftesammlung im Inneren betrieben hat. Dazwischen erscheint allein der Pfälzer Kurfürst in einer Art Vermittlerrolle. Man wird allerdings daraus, daß der Mergentheimer Vertrag keinerlei Bezug auf die noch schwebenden Kriegszustände an den Ländergrenzen der beteiligten Fürsten nimmt, keine voreiligen Schlüsse zichen dürfen. Denn gehörigen Orts war auch daran gedacht, nämlich durch den Ausnahmezusatz in der späteren Beitritteerklärung Herzog Albrechts von 30 Osterreich vom 3I. Januar (nr. 319), worin ausdrücklich bestimmt wird, daß die übrigen Vertrags- teilnehmer in dem augenblicklichen Kampf Osterreichs gegen die Eidgenossen zu keinerlei Hilfe- leistung gehalten sein sollten. Somit war all diesen Verträgen damals durchaus eigen, stets das Grundsätzliche und Dauernde festaulegen und die zufälligen Gegebenheiten des Tages durch zu- sätzliche Vereinbarungen besondere zu regeln. Sehr unklar bleibt zu und in diesen Mergentheimer Verhandlungen das Verhalten der Stüdle. Ihre Vertreter waren zwar geladen worden (nr. 316 u. 318), sollten also an einem beabsichtigten Bündnis der Fürsten gegen die Armagnaken teilhaben, sind dann jedoch an dem Fürstenbund, der statt dessen zustande kam, nicht beteiligt. Der Briefwechsel zum nachfolgenden Städtetag in Ulm (Abt. G) verrät nur einiges über die wahren Vorgänge in Mergentheim. Offensichtlich 4o hatte man städtischerseits dort ein unzweideutiges Abkommen gegen den französichen Feind er- wartet und sah sich darin nun enttänscht. So mochten denn die Städteboten gegen einen sofortigen Beitritt zum Bunde der Fürsten nicht unbegründete Bedenken tragen und deshalb wünschen, den Vertragsentwuri zuerst cinmal thren Ratsversammlungen zu Hause vorlegen zu können. Darauf deutet jedenfalls ihr Verlangen, Abschriften des Vertragstertes zu bekommen. Das aber führte 45 zu jener entschiedenen Weigerung der Fürsten, über die sich später Ulm so sehr entrüstet zeigt (nr. 357,1). Ofjenbar aher mußte den Fürsten aus nicht mehr ersichtlichem Grunde un einem schnellen Vertragsabschluß besonders gelegen sein. Doch findet die häufig verlretene Ansicht, daß 35 5 1 2 RTA. 15 nr. 227. Ebenda nr. 229-230. 3 RTA. 16 nr. 60-61. 50
632 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. suchen. Eine an sich geringfügige Beobachtung bietet dazu vielleicht die gewünschte Hand- habe. Denn der Wortlaut des Vertrages lehnt sich in zwei Artikeln (1 u. 4c) an eine ältere Friedenseinung an, die am 28. Juni 1440 zwischen einem Teil der jelzigen Vertragspartner, nämlich den unbereinander vermndten oder verschwägerten Fürsten von der Pfalz, von Württem- berg und von Baden, in Maulbronn zustande gekommen warl. Der damalige Bund sollte 5 Jahre lang dauern, wäre also erst Mille 1445 abgelaufen. Canz kurz danach, am I. August 1440, halte aber auch der Mainzer Erzbischof im Verein mit dem Brandenburger Kurfürsten Friedrich und seinen Söhnen Johann und Albrecht sowie dem Sächsischen Herzogssohn Sigmund, damals erwähliem Bischof von Würzburg, ein in den vertraglichen Bestimmungen ungleich gestraffteren Land- friedenshund mit den am Maulbronner Bündnis Beteiligten, gleichfalls auf 5 Jahre berechnet, in 10 Ohringen zuwege gebracht2, infolge Ablebens des Kurfürsten von Brandenburg war diese Einung ein Jahr später, am 7. November 1441, im alten Wortlaut zu Mergentheim erneuert wordena, wobei jetzt allerdings außer dem verstorbenen Brandenburger auch sein Sohn Mgf. Johann und Hzg. Sigmund nicht mehr vertreten sind, da dieser erneuerte Vertrag die Laufzeit des norausge- gangenen beibehalten sollte, wäre auch er erst Ende Juni 1445 kraftlos geworden. Somit schien 15 im Augenblick des Mergentheimer Bundes um die Jahreswende 1444/45 kein rechter Grund für eine vorzeitige Verlängerung oder Uberholung jener älteren Friedensgemeinschaften gegeben. Wenn das jetzt trotzdem geschah, wird man daraus vorsichtige Rückschlüsse auj die innerdeutsche Bündnispolitik von damals wagen dürfen: Das neue Mergentheimer Abkommen sollte zwei ältere Bündnisgruppen zu einem neu geformten Bündnissystem vorzeitig, also beschleunigt und 20 für längere Dauer als vordem zusammenschweißen. Federfährend war dabei der Mainzer Kur- fürst, und das gerade in einem Augenblick, als seine beiden geistlichen Mitbriider von Trier und Köln auf außenpolitischen Vertragswegen wandelten. Offensichtlich hebl sich auch hierin wieder die damalige Zerrissenheit im Kurfürstenkolleg heraus, bei der Trier und Köln eben einer großen Bündnispolitik nach außen hin huldigten, während der Mainzer, abseits stehend, gleichzeitig eine 25 Kräftesammlung im Inneren betrieben hat. Dazwischen erscheint allein der Pfälzer Kurfürst in einer Art Vermittlerrolle. Man wird allerdings daraus, daß der Mergentheimer Vertrag keinerlei Bezug auf die noch schwebenden Kriegszustände an den Ländergrenzen der beteiligten Fürsten nimmt, keine voreiligen Schlüsse zichen dürfen. Denn gehörigen Orts war auch daran gedacht, nämlich durch den Ausnahmezusatz in der späteren Beitritteerklärung Herzog Albrechts von 30 Osterreich vom 3I. Januar (nr. 319), worin ausdrücklich bestimmt wird, daß die übrigen Vertrags- teilnehmer in dem augenblicklichen Kampf Osterreichs gegen die Eidgenossen zu keinerlei Hilfe- leistung gehalten sein sollten. Somit war all diesen Verträgen damals durchaus eigen, stets das Grundsätzliche und Dauernde festaulegen und die zufälligen Gegebenheiten des Tages durch zu- sätzliche Vereinbarungen besondere zu regeln. Sehr unklar bleibt zu und in diesen Mergentheimer Verhandlungen das Verhalten der Stüdle. Ihre Vertreter waren zwar geladen worden (nr. 316 u. 318), sollten also an einem beabsichtigten Bündnis der Fürsten gegen die Armagnaken teilhaben, sind dann jedoch an dem Fürstenbund, der statt dessen zustande kam, nicht beteiligt. Der Briefwechsel zum nachfolgenden Städtetag in Ulm (Abt. G) verrät nur einiges über die wahren Vorgänge in Mergentheim. Offensichtlich 4o hatte man städtischerseits dort ein unzweideutiges Abkommen gegen den französichen Feind er- wartet und sah sich darin nun enttänscht. So mochten denn die Städteboten gegen einen sofortigen Beitritt zum Bunde der Fürsten nicht unbegründete Bedenken tragen und deshalb wünschen, den Vertragsentwuri zuerst cinmal thren Ratsversammlungen zu Hause vorlegen zu können. Darauf deutet jedenfalls ihr Verlangen, Abschriften des Vertragstertes zu bekommen. Das aber führte 45 zu jener entschiedenen Weigerung der Fürsten, über die sich später Ulm so sehr entrüstet zeigt (nr. 357,1). Ofjenbar aher mußte den Fürsten aus nicht mehr ersichtlichem Grunde un einem schnellen Vertragsabschluß besonders gelegen sein. Doch findet die häufig verlretene Ansicht, daß 35 5 1 2 RTA. 15 nr. 227. Ebenda nr. 229-230. 3 RTA. 16 nr. 60-61. 50
Strana 633
Einleitung. 633 dieser Fürstenhund sich schon damals ausschließlich gegen die Städte gerichtet habel, weder im Wortlaut der Urkunde, noch in den zugehörigen Akten eine geniigende Stütze. Nichl überschen werden sollte in diesem Zusammenhang die Vermittlerrolle, die dem Pfalz- grafen von den Städten zugedacht war, und die er auch getreulich übernahm, indem er ihnen nach- 5 träglich eine selbst erst beschaffte Abschrift des Mergentheimer Vertrages (nr. 320) überließ. Sie gehört zu den Unterlagen jener Sonderverhandlungen, die zwischen ihm und den Reichsstädten weitergeführt wurden und über den Ulmer Städtetag (Abt. 6) zu den späteren Vereinbarungen von Heilbronn und Leonberg (Abt. K) geführt haben. Damit setzen die Verhandlungsakten dieser nachfolgenden Tage auch die Kenntnis der Vorgänge von Mergentheim zwangsläufig voraus. 10 E. Kurfürstlicher Tag zu Trier vom 10. bis 15. Februar 1445 nr. 321-333. Was auf dem Trierer Dezemberlage (Abl. C) eingeleitel worden war, sollle nun am 10. Februar, ebenfalls in Trier, vollendet werden (nr. 315): ein Friedensvertrag bei gleichzeitigem Räumungsabkommen mit Frankreich. Es scheint so, daß dafür in der Zwischenzeit als vordring- liche Aufgabe erst noch der Kreis der Vertragspartner auf deutscher Seite festzustellen war; 15 denn die endgültigen deutschen Vertragsteilnehmer sind nicht mehr ganz die gleichen, wie sie nach den Entwürfen vorgeschen schienen. So feklen etwa die im pialzgräflichen Entwurf (nr. 311 art. 6) genannten Grafen von Württemberg und Pjalagraj Stephan, während sich dem Freund- schaftsvertrage späterhin noch zwei Jülicher Fürsten angeschiossen haben (nr. 332). Zu weiteren Vorbereitungen für das neue Trierer Treffen dürfte auch ein nochmaliger Besuch Ebf. Jakobs 20 beim Französischen König gehört haben. Jedenfalls legt die Sondervergünstigung, die Karl VII. am 3. Februar dem Erzbischof zuteil werden ließ (nr. 322), den Gedanken nahe, daß sie doch wohl vom Empfänger persönlich in Nuncy singcholl worden ist. Termingerecht hatten sich die Parteien am 10. Februar in Trier eingestellt. Wiederum waren persönlich nur die beiden Kurfürsten von Trier und Köln zugegen, während sich Sachsen 25 (nr. 321) und, wie es scheint, der Pfalzgraj durch bevoltmächtigte Botschafter dort ver- treten ließten. Als französische Unterhändler werden der Seneschall von Poitou, Pierre de Brezé, und der Kammerherr Johann von Finstingen bezeugt (nr. 326, a]; es sollte dabet nicht überschen werden, daß Brezé zum geheimen Rat des Französischen Königs, Finstingen aber, der wohl zu- gleich den Dolmetscher abgab, zu den Räten des Dauphin gehört haben. Die Beendigung des Armagnakenkrieges und die Wiederherstellung des deutsch-französischen Friedens sollle nach den Vereinbarungen beider Seiten auf einem doppelten Wege erreicht werden: durch einen Räumungsvertrag (nr. 324) und durch ein Freundschafts. und Handelsabkommen (nr. 325). Uber Sinn und Notwendigkeit einer solchen zweigleisigen Maßnahme ist oben unter Abt. C bereits das Weseniliche gesagt worden. Es bedurfte nun trotz der vorausgegangenen, schr 25 gründlichen Vorbereitungen der Verträge auch in Trier noch mehrtägiger Verhandlungen, bis endlich am 13. Februar die Vertragsurkunden der anwesenden deutschen Partner, also zunächst der Kurfürsten von Trier, Köln und der Pfalz samt dem Bischof von Straßburg, ausgefertigt und den französischen Gesandten mitgegeben werden kounten. Wenn die Urkunde des Sächsischen Kurfürsten erst einen Monat später, am 13. März, zu Leipzig voltzogen worden ist, so dürfte das 10 nur beweisen, daß der sächsische Gesandte zur Abgabe einer solch wichtigen Willenserklärung in Trier nicht besugt gewesen ist. Dasselbe gilt denn auch für die französischen Vertragspartner. Bei ikren Ratifikationen der Verträge fällt zudem auf, daß auch sie unabhängig voneinander und nicht gleichzeitig erfolgt sind: der Dauphin hat seinen Beitritt zu beiden Pakten am 20. Februar während seines Aufenthalts,, bei Nancy“ (also im Feldlager?) beurkunden lassen, hingegen 45 Karl VII. erst am 23. Februar „in Nancy“. 1 So etwa v. Kraus S. 219, zuletzt Blezinger, Schwäb. Städtebund S.119 mit Angabe des ält. Schrijitums.
Einleitung. 633 dieser Fürstenhund sich schon damals ausschließlich gegen die Städte gerichtet habel, weder im Wortlaut der Urkunde, noch in den zugehörigen Akten eine geniigende Stütze. Nichl überschen werden sollte in diesem Zusammenhang die Vermittlerrolle, die dem Pfalz- grafen von den Städten zugedacht war, und die er auch getreulich übernahm, indem er ihnen nach- 5 träglich eine selbst erst beschaffte Abschrift des Mergentheimer Vertrages (nr. 320) überließ. Sie gehört zu den Unterlagen jener Sonderverhandlungen, die zwischen ihm und den Reichsstädten weitergeführt wurden und über den Ulmer Städtetag (Abt. 6) zu den späteren Vereinbarungen von Heilbronn und Leonberg (Abt. K) geführt haben. Damit setzen die Verhandlungsakten dieser nachfolgenden Tage auch die Kenntnis der Vorgänge von Mergentheim zwangsläufig voraus. 10 E. Kurfürstlicher Tag zu Trier vom 10. bis 15. Februar 1445 nr. 321-333. Was auf dem Trierer Dezemberlage (Abl. C) eingeleitel worden war, sollle nun am 10. Februar, ebenfalls in Trier, vollendet werden (nr. 315): ein Friedensvertrag bei gleichzeitigem Räumungsabkommen mit Frankreich. Es scheint so, daß dafür in der Zwischenzeit als vordring- liche Aufgabe erst noch der Kreis der Vertragspartner auf deutscher Seite festzustellen war; 15 denn die endgültigen deutschen Vertragsteilnehmer sind nicht mehr ganz die gleichen, wie sie nach den Entwürfen vorgeschen schienen. So feklen etwa die im pialzgräflichen Entwurf (nr. 311 art. 6) genannten Grafen von Württemberg und Pjalagraj Stephan, während sich dem Freund- schaftsvertrage späterhin noch zwei Jülicher Fürsten angeschiossen haben (nr. 332). Zu weiteren Vorbereitungen für das neue Trierer Treffen dürfte auch ein nochmaliger Besuch Ebf. Jakobs 20 beim Französischen König gehört haben. Jedenfalls legt die Sondervergünstigung, die Karl VII. am 3. Februar dem Erzbischof zuteil werden ließ (nr. 322), den Gedanken nahe, daß sie doch wohl vom Empfänger persönlich in Nuncy singcholl worden ist. Termingerecht hatten sich die Parteien am 10. Februar in Trier eingestellt. Wiederum waren persönlich nur die beiden Kurfürsten von Trier und Köln zugegen, während sich Sachsen 25 (nr. 321) und, wie es scheint, der Pfalzgraj durch bevoltmächtigte Botschafter dort ver- treten ließten. Als französische Unterhändler werden der Seneschall von Poitou, Pierre de Brezé, und der Kammerherr Johann von Finstingen bezeugt (nr. 326, a]; es sollte dabet nicht überschen werden, daß Brezé zum geheimen Rat des Französischen Königs, Finstingen aber, der wohl zu- gleich den Dolmetscher abgab, zu den Räten des Dauphin gehört haben. Die Beendigung des Armagnakenkrieges und die Wiederherstellung des deutsch-französischen Friedens sollle nach den Vereinbarungen beider Seiten auf einem doppelten Wege erreicht werden: durch einen Räumungsvertrag (nr. 324) und durch ein Freundschafts. und Handelsabkommen (nr. 325). Uber Sinn und Notwendigkeit einer solchen zweigleisigen Maßnahme ist oben unter Abt. C bereits das Weseniliche gesagt worden. Es bedurfte nun trotz der vorausgegangenen, schr 25 gründlichen Vorbereitungen der Verträge auch in Trier noch mehrtägiger Verhandlungen, bis endlich am 13. Februar die Vertragsurkunden der anwesenden deutschen Partner, also zunächst der Kurfürsten von Trier, Köln und der Pfalz samt dem Bischof von Straßburg, ausgefertigt und den französischen Gesandten mitgegeben werden kounten. Wenn die Urkunde des Sächsischen Kurfürsten erst einen Monat später, am 13. März, zu Leipzig voltzogen worden ist, so dürfte das 10 nur beweisen, daß der sächsische Gesandte zur Abgabe einer solch wichtigen Willenserklärung in Trier nicht besugt gewesen ist. Dasselbe gilt denn auch für die französischen Vertragspartner. Bei ikren Ratifikationen der Verträge fällt zudem auf, daß auch sie unabhängig voneinander und nicht gleichzeitig erfolgt sind: der Dauphin hat seinen Beitritt zu beiden Pakten am 20. Februar während seines Aufenthalts,, bei Nancy“ (also im Feldlager?) beurkunden lassen, hingegen 45 Karl VII. erst am 23. Februar „in Nancy“. 1 So etwa v. Kraus S. 219, zuletzt Blezinger, Schwäb. Städtebund S.119 mit Angabe des ält. Schrijitums.
Strana 634
634 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Auf gemisse Merkwürdigkeiten im Verbleib der Vertragsurkunden, die vielleicht besonderes Licht auf den Vollzug des Bündnisses nr. 325 werfen können, darf hier eigens hingewiesen werden. Es fällt auf, daß die ausgefertigten Urkunden der deutschen Partner nicht im französischen Staatsarchiv liegen, sondern in verschiedenen Beständen der Pariser Nationalbibliothek gelandet sind. Ebenso unerklärlich bleibt, daß einer der zwet französischen Originalbriefe für Sachsen, nämlich die Urkunde Karls VII., in Paris verblieben ist, während sich eine gleiche Urkunde des Dauphin für Sachsen nicht hat nachweisen lassen. Hingegen sucht man Originale dieser französischen Gegenurkunden vergeblich ebenso im kurtrierischen Archiv zu Koblenz wie im sächsischen Hauptstaatsarchiv 2u Dresden. Doch darf diese Feststellung nur mit Vorbehalt auj- genommen werden, da sie lediglich den von uns aus der Zeit vor dem ersten Weltkrieg ermittelten 10 Uberlieferungszustand wiedergibt, bei dem mögliche Verluste oder Unregelmäßigkeiten im Ver- bleib der Stücke in weiber zurückgelegenen Zeiten nicht mehr nachweisbar waren. Demgegen- über haben die französischen Originale für Kurpfalz, Kurköln und die beiden Jülicher Fürsten ihren Lageort in den zustandigen Archiven von München und Düsseldorf gefunden und behalten. Das gesamte Vertragswerk darf nach Form und Inhalt uneingeschränkt in die Reihe der bedeutenden europäischen Staateverträge eingeordnet werden. Daß man wenigstens in den Zeiten des alten Reiches so empfand, beweisen die häufigen Abdrucke, vor allem des newen Freund- schaftsbundes, in den großen Quellensammlungen bis zum Ende des 18. Jahrhunderts. Die deutsche Geschichtsschreibung des 19. Jahrhunderts war demgegenüber, im Vollgefühl besonderen 20 Nationalbewußtseins, lebhaft bemüht, den Vertrag dadurch herabzuwürdigen, daß man den deutschen Partnern hierbei jegliches nationale Ehrgefühl absprechen zu müssen glaubtel. Das 20. Jahrhundert gar übergeht ihn ebengleich in den rheinischen wie in gemeindeutschen oder sogar europäischen Geschichtsdarstellungen auch dort völlig mit Stillschweigen, wo dem Armagnaken- Zwischenspiel etuas mehr Raum gegeben wird. Es kann aher kaum ernsthaft bestritten werden, 25 daß hierin den Kurfürsten gelang, was der Nürnberger Reichstag kurz zuvor nicht hatle erreichen können, den unseligen, durch eine verhängnisvolle Bündnispolitik des Reichsoberhauptes herauf- geführten Kriegszustand mit Frankreich in einer durchaus befriedigenden Form zu beendigen und darüber hinaus mit dem Kriegsgegner sogar in ein neues Friedens- und Handelsverhältnis zu kommen. Dabei sollte auch nicht überschen werden, daß wenigstens auj französischer Seite 30 die Erwartung bestand, diesen Vertrag bald ebenso auf den Römischen König und das Haus Habsburg ausdehnen zu können (vgl. nr. 326, a art. 13). Somit braucht auch die nachjolgende Absicht des Kölner Kurfürsten2, auf Grund der vereinbarten Bündnishilfe von Frankreich einige tausend Mann für seine Soester Fehde anzufordern, nicht nur im abträglichen Sinne eingeschätzt zu werden; lag sie doch in der daials sich allgemein anbahnenden Umstellung jeglichen Kriegs- 35 wesens auf ein Söldnertum beschlossen. Man wird vielmehr mit diesem Vorhaben des Kölners die sonst ziemlich unverständlicke Aufnahme des Herzogs von Jülich und des Grafen von Looz in den neuen Vertrag (nr. 332) zusammenbringen mässen. Denn möglicherweise waren dabei deren Länder zu An- und Aufmarschgebieten für die französische Hilfe auserscken. Zu mehr als solch nabeliegenden Vermutungen reichen allerdings unsere Unterlagen nicht aus. Der Bedeutung dieses deutach-französischen Freundschaftsbundes als eines Vertragswerkes von überdurchschnittlichem Rang schien es angemessen, die Texte aller darüber vorhandenen Urkunden so wiederzugeben, daß der Hauptinhalt dem Benutzer unmittelbar ins Auge springt, aber auch die urkundlich bedingten Unterschiede und Abweichungen jederzeit nach Belieben erkannt werden können. Dies ist dadurch zu erreichen versucht worden, daß die Urkundtexte der deutschen und der französischen Vertragsparteien in Zweispattendruck einander gegenübergestellt sind, dabei aber die allen Urkunden gemeinsamen Vertragsbedingungen zeilenweise durchlaufend und mittels Borgisdruck besonders hervorgehoben erscheinen. Alle Abweichungen aber sind in 15 40 5 45 1 So etwa von Kraus S. 146, auch Chmel, Gesch. K. Friedrichs 2, 347j. und Hansen S. 76*. 2 Vgl. darüber unten S. 646, dazu nrr. 326, 12 ur. 330, 5-7 sowie nr. 399, e. 60
634 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Auf gemisse Merkwürdigkeiten im Verbleib der Vertragsurkunden, die vielleicht besonderes Licht auf den Vollzug des Bündnisses nr. 325 werfen können, darf hier eigens hingewiesen werden. Es fällt auf, daß die ausgefertigten Urkunden der deutschen Partner nicht im französischen Staatsarchiv liegen, sondern in verschiedenen Beständen der Pariser Nationalbibliothek gelandet sind. Ebenso unerklärlich bleibt, daß einer der zwet französischen Originalbriefe für Sachsen, nämlich die Urkunde Karls VII., in Paris verblieben ist, während sich eine gleiche Urkunde des Dauphin für Sachsen nicht hat nachweisen lassen. Hingegen sucht man Originale dieser französischen Gegenurkunden vergeblich ebenso im kurtrierischen Archiv zu Koblenz wie im sächsischen Hauptstaatsarchiv 2u Dresden. Doch darf diese Feststellung nur mit Vorbehalt auj- genommen werden, da sie lediglich den von uns aus der Zeit vor dem ersten Weltkrieg ermittelten 10 Uberlieferungszustand wiedergibt, bei dem mögliche Verluste oder Unregelmäßigkeiten im Ver- bleib der Stücke in weiber zurückgelegenen Zeiten nicht mehr nachweisbar waren. Demgegen- über haben die französischen Originale für Kurpfalz, Kurköln und die beiden Jülicher Fürsten ihren Lageort in den zustandigen Archiven von München und Düsseldorf gefunden und behalten. Das gesamte Vertragswerk darf nach Form und Inhalt uneingeschränkt in die Reihe der bedeutenden europäischen Staateverträge eingeordnet werden. Daß man wenigstens in den Zeiten des alten Reiches so empfand, beweisen die häufigen Abdrucke, vor allem des newen Freund- schaftsbundes, in den großen Quellensammlungen bis zum Ende des 18. Jahrhunderts. Die deutsche Geschichtsschreibung des 19. Jahrhunderts war demgegenüber, im Vollgefühl besonderen 20 Nationalbewußtseins, lebhaft bemüht, den Vertrag dadurch herabzuwürdigen, daß man den deutschen Partnern hierbei jegliches nationale Ehrgefühl absprechen zu müssen glaubtel. Das 20. Jahrhundert gar übergeht ihn ebengleich in den rheinischen wie in gemeindeutschen oder sogar europäischen Geschichtsdarstellungen auch dort völlig mit Stillschweigen, wo dem Armagnaken- Zwischenspiel etuas mehr Raum gegeben wird. Es kann aher kaum ernsthaft bestritten werden, 25 daß hierin den Kurfürsten gelang, was der Nürnberger Reichstag kurz zuvor nicht hatle erreichen können, den unseligen, durch eine verhängnisvolle Bündnispolitik des Reichsoberhauptes herauf- geführten Kriegszustand mit Frankreich in einer durchaus befriedigenden Form zu beendigen und darüber hinaus mit dem Kriegsgegner sogar in ein neues Friedens- und Handelsverhältnis zu kommen. Dabei sollte auch nicht überschen werden, daß wenigstens auj französischer Seite 30 die Erwartung bestand, diesen Vertrag bald ebenso auf den Römischen König und das Haus Habsburg ausdehnen zu können (vgl. nr. 326, a art. 13). Somit braucht auch die nachjolgende Absicht des Kölner Kurfürsten2, auf Grund der vereinbarten Bündnishilfe von Frankreich einige tausend Mann für seine Soester Fehde anzufordern, nicht nur im abträglichen Sinne eingeschätzt zu werden; lag sie doch in der daials sich allgemein anbahnenden Umstellung jeglichen Kriegs- 35 wesens auf ein Söldnertum beschlossen. Man wird vielmehr mit diesem Vorhaben des Kölners die sonst ziemlich unverständlicke Aufnahme des Herzogs von Jülich und des Grafen von Looz in den neuen Vertrag (nr. 332) zusammenbringen mässen. Denn möglicherweise waren dabei deren Länder zu An- und Aufmarschgebieten für die französische Hilfe auserscken. Zu mehr als solch nabeliegenden Vermutungen reichen allerdings unsere Unterlagen nicht aus. Der Bedeutung dieses deutach-französischen Freundschaftsbundes als eines Vertragswerkes von überdurchschnittlichem Rang schien es angemessen, die Texte aller darüber vorhandenen Urkunden so wiederzugeben, daß der Hauptinhalt dem Benutzer unmittelbar ins Auge springt, aber auch die urkundlich bedingten Unterschiede und Abweichungen jederzeit nach Belieben erkannt werden können. Dies ist dadurch zu erreichen versucht worden, daß die Urkundtexte der deutschen und der französischen Vertragsparteien in Zweispattendruck einander gegenübergestellt sind, dabei aber die allen Urkunden gemeinsamen Vertragsbedingungen zeilenweise durchlaufend und mittels Borgisdruck besonders hervorgehoben erscheinen. Alle Abweichungen aber sind in 15 40 5 45 1 So etwa von Kraus S. 146, auch Chmel, Gesch. K. Friedrichs 2, 347j. und Hansen S. 76*. 2 Vgl. darüber unten S. 646, dazu nrr. 326, 12 ur. 330, 5-7 sowie nr. 399, e. 60
Strana 635
Einleitung. 635 Petitdruck gesetzt und außerdem nach Möglichkeit in runden Klammern untergebracht, so daß sie im Schriftbild sichtbar zurücktreten. Damit ist in unserer Wiedergabe die Einkeit des gunzen Vertragswerkes ebenso gewahrt, wie es auch möglich sein wird, den Textzustand jeder Einzel- urkunde nach Wunsch ohne besondere Mühe herauszulesen. Wie sich die Verhandlungen zu Trier im einzelnen abgespielt haben, darüber unterrichten erfreulich eingehend die Schreiben des sächsischen Gesandten Engelhard (nr. 326); sie sollten deshalh über Zweck, Ergebnis und mancherlei Absprachen am Rande des Geschehens noch aus- giebiger, als bisher schon geschehen1, befragt werden. Manche neue Einsichten können aber auch die von uns anschließend gebrachten Schrijtwechsel (nr. 329 und 330) aus verschiedenen Teilen 10 des Reiches über die Folgen der Vertragsabschlüsse vermitteln. Unabhängig von dem hier aufgezeigten eigenmächtigen Vorgeken der rheinischen Kurfürsten in der Armagnakenjrage liefen ähnliche Verhandlungen zwischen Österreich und Frankreich weiter. Die Unterlagen darüber sind wesensgemäß in unseren Abteilungen F und H zusammenge- stellt. Sie können in etwa verständlich machen, weshalh Osterreich nicht, wie urspringlich vor- gesehen2, in den endgültigen Räumungsvertrag miteinbezogen worden ist. In den gleichen Ab- teilungen mußsten sinngemäß auch jene Nachrichten ihren Platz finden, die den Fortgang des Kriegsgeschehens im. Süden unter dem Oberbefehl Hrg. Albrechts belegen. Damit aber aind von dort her einzelne Rückblenden auf die Vorgänge während der Trierer Verhandlungen unvermeidlich geworden. Man wird also, wenn man den Gesambüberblick der Kriegsereignisse in der ersten 20 Hälfie des Jahres 1445 nicht verlieren will, immer hier und dort vergleichend Nachschau halten müssen. Um endlich den Kreis dieser Trierer Akten in sich ubzuschtießen, sind noch eine Reihe von Nachrichten zeitlich vorweggenommen und dieser Abteilung eingeordnet worden, die im Vollzug der Verträge den späteren Räumungsvorgang helegen sollen. Dazu gehören einige Straßburger 25 Beschwerden (vr. 330, I-4 und 331) über den schleppenden Gang des Abzugs der Armagnaken aus dem Elsaß, sodann einschlägige Mitteilungen von Reichsstädten (nr. 333) über die Freigabe Mömpelgards. Durch sie glauben wir das Randgeschehen um diese württembergische Feste, dessen Beginn mit dem Auslieferungsvertrag an den Dauphin in nr. 240 belegt ist, im wesent- lichen von zeitgenössischer Sicht her abgeschlossen zu haben. Bewußt sind dabei im Rahmen unserer 30 Aktenveröffentlichung die herangezogenen Belege auf diese wenigen Nackrichten von deutscher Seile beschränkt worden, da es hier nur darauf ankam, den Widerhall spürbar zu machen, den der Abschluß der Trierer Verträge samt seinen weiteren Folgens damals im Reiche gefunden hatte. Was darüber hinaus an Einzelakten und weitläufigem Schriftwechsel über die Räumung der besetzten Gebiete besonders auf französischer Seite noch vorhanden ist, wurde schon früher 35 von Tueley so ausreichend veröffentlicht und ist zudem reichsgeschichtlich geschen so wenig ergiebig, daß es in diesem Zusammenhang mit den folgenden Hinweisen sein Bewenden haben darf: Beschwerde€ Karls VII. beim Markgrafen von Baden wegen cines Uberfalls badischer Mannschaften auf die französische Artillerie im Paßtal der Leber zwischen Schlettstadt und St. Dié; ein längerer Schrijtwechsel) der Grafen von Württemberg mit ihrem Vetter Thiébaud 10 von Neujchatel im November des Jahres und anschließend mit dem Französischen König im Jahre 1446 über die Durchführung der Rückgabe Mömpelgards und die dabei aufgetauchten 5 15 1 Vgl. hierfur und im weiteren Pückert S. 228- 231, Beaucourt 4, 70f; Witte, Armagn. S. 131f.; Lager 2, 33f. und 3, I/., Buchmann S. 149f. 2 Vgl. nr. 311 und das oben S. 634 Z. 31 f. Ge- sagie. 3 Uber eine anhaltende Beunrukigung des oberen Elsaß noch wahrend des ganzen Sommers 1445 durch die franz. Besalzung von Mömpel- 50 gard und über städtische Gegenmaßnahmen, gip- felnd in einem fänfjährigen Bündnis oberelsäßi- scher Städle zu Colmar am 24. Juní sowie Be- 45 schlüssen der Colmarer Bundestage vom 6. Juli und 2. September, kann hier nur auf Wilte S. 152., von Kraus S. 150 ff. und die von Moßs- mann in Mülhanser Urk.-Buch veröffentlichter Akten hingewiesen werden. 4 Tuetey, Ecorcheurs 2 nr. XXI-XXIII: Ambassade auprès du marquis de Bade; vyl. unsere nr. 330, 8. 5 Ebenda nr. LIII-LXXIII: Les comtes de Wurtomberg et leur correspondance 1444-47.
Einleitung. 635 Petitdruck gesetzt und außerdem nach Möglichkeit in runden Klammern untergebracht, so daß sie im Schriftbild sichtbar zurücktreten. Damit ist in unserer Wiedergabe die Einkeit des gunzen Vertragswerkes ebenso gewahrt, wie es auch möglich sein wird, den Textzustand jeder Einzel- urkunde nach Wunsch ohne besondere Mühe herauszulesen. Wie sich die Verhandlungen zu Trier im einzelnen abgespielt haben, darüber unterrichten erfreulich eingehend die Schreiben des sächsischen Gesandten Engelhard (nr. 326); sie sollten deshalh über Zweck, Ergebnis und mancherlei Absprachen am Rande des Geschehens noch aus- giebiger, als bisher schon geschehen1, befragt werden. Manche neue Einsichten können aber auch die von uns anschließend gebrachten Schrijtwechsel (nr. 329 und 330) aus verschiedenen Teilen 10 des Reiches über die Folgen der Vertragsabschlüsse vermitteln. Unabhängig von dem hier aufgezeigten eigenmächtigen Vorgeken der rheinischen Kurfürsten in der Armagnakenjrage liefen ähnliche Verhandlungen zwischen Österreich und Frankreich weiter. Die Unterlagen darüber sind wesensgemäß in unseren Abteilungen F und H zusammenge- stellt. Sie können in etwa verständlich machen, weshalh Osterreich nicht, wie urspringlich vor- gesehen2, in den endgültigen Räumungsvertrag miteinbezogen worden ist. In den gleichen Ab- teilungen mußsten sinngemäß auch jene Nachrichten ihren Platz finden, die den Fortgang des Kriegsgeschehens im. Süden unter dem Oberbefehl Hrg. Albrechts belegen. Damit aber aind von dort her einzelne Rückblenden auf die Vorgänge während der Trierer Verhandlungen unvermeidlich geworden. Man wird also, wenn man den Gesambüberblick der Kriegsereignisse in der ersten 20 Hälfie des Jahres 1445 nicht verlieren will, immer hier und dort vergleichend Nachschau halten müssen. Um endlich den Kreis dieser Trierer Akten in sich ubzuschtießen, sind noch eine Reihe von Nachrichten zeitlich vorweggenommen und dieser Abteilung eingeordnet worden, die im Vollzug der Verträge den späteren Räumungsvorgang helegen sollen. Dazu gehören einige Straßburger 25 Beschwerden (vr. 330, I-4 und 331) über den schleppenden Gang des Abzugs der Armagnaken aus dem Elsaß, sodann einschlägige Mitteilungen von Reichsstädten (nr. 333) über die Freigabe Mömpelgards. Durch sie glauben wir das Randgeschehen um diese württembergische Feste, dessen Beginn mit dem Auslieferungsvertrag an den Dauphin in nr. 240 belegt ist, im wesent- lichen von zeitgenössischer Sicht her abgeschlossen zu haben. Bewußt sind dabei im Rahmen unserer 30 Aktenveröffentlichung die herangezogenen Belege auf diese wenigen Nackrichten von deutscher Seile beschränkt worden, da es hier nur darauf ankam, den Widerhall spürbar zu machen, den der Abschluß der Trierer Verträge samt seinen weiteren Folgens damals im Reiche gefunden hatte. Was darüber hinaus an Einzelakten und weitläufigem Schriftwechsel über die Räumung der besetzten Gebiete besonders auf französischer Seite noch vorhanden ist, wurde schon früher 35 von Tueley so ausreichend veröffentlicht und ist zudem reichsgeschichtlich geschen so wenig ergiebig, daß es in diesem Zusammenhang mit den folgenden Hinweisen sein Bewenden haben darf: Beschwerde€ Karls VII. beim Markgrafen von Baden wegen cines Uberfalls badischer Mannschaften auf die französische Artillerie im Paßtal der Leber zwischen Schlettstadt und St. Dié; ein längerer Schrijtwechsel) der Grafen von Württemberg mit ihrem Vetter Thiébaud 10 von Neujchatel im November des Jahres und anschließend mit dem Französischen König im Jahre 1446 über die Durchführung der Rückgabe Mömpelgards und die dabei aufgetauchten 5 15 1 Vgl. hierfur und im weiteren Pückert S. 228- 231, Beaucourt 4, 70f; Witte, Armagn. S. 131f.; Lager 2, 33f. und 3, I/., Buchmann S. 149f. 2 Vgl. nr. 311 und das oben S. 634 Z. 31 f. Ge- sagie. 3 Uber eine anhaltende Beunrukigung des oberen Elsaß noch wahrend des ganzen Sommers 1445 durch die franz. Besalzung von Mömpel- 50 gard und über städtische Gegenmaßnahmen, gip- felnd in einem fänfjährigen Bündnis oberelsäßi- scher Städle zu Colmar am 24. Juní sowie Be- 45 schlüssen der Colmarer Bundestage vom 6. Juli und 2. September, kann hier nur auf Wilte S. 152., von Kraus S. 150 ff. und die von Moßs- mann in Mülhanser Urk.-Buch veröffentlichter Akten hingewiesen werden. 4 Tuetey, Ecorcheurs 2 nr. XXI-XXIII: Ambassade auprès du marquis de Bade; vyl. unsere nr. 330, 8. 5 Ebenda nr. LIII-LXXIII: Les comtes de Wurtomberg et leur correspondance 1444-47.
Strana 636
636 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Schwierigkeiten, schließlich Verhandlungen zu Châlons-sur-Marne zwischen der Herzogin von Burgund und dem burgundischen Rat einerseits und dem König von Frankreich andrerseits über die Freigabe von Stadt und Festung Mömpelgardl. Es bleibt unklar, une weit sich Burgund dabei im Auftrage der Grafen von Württemberg oder vielmehr zugunsten des genannten Thiébaud, der zugleich burgundischer Marschall war, oder aber in eigennütziger Absicht eingeschaltet hatte ; so bedeutungsvoll diese Akten jir die Geschichte Mömpelgards auch sein mögen, so liegen sie doch, wie gesagt, bereits jenseits eigentlicher Reichsbelange. 5 F. Botschafter-Treffen zu Mainz vom 21. bis 23. Februar 1445 nr. 334-354. Unabhängig von aller kurfürstlichen Eigenpolitik zeigte sich inzwischen auch König Fried- rich gewillt, die während des Nürnberger Reichstages begonnenen Auseinandersetzungen mit 10 Frankreich aufzugreifen und hierzu die Reichsstände insgesamt erneut auf den Plan zu rufen. Inwieweit dabei die Klagen aus dem Elsaß und von sonstigen Kriegsschauplätzen (nr. 334), die nach wie vor im Hauptquartier Hzg. Albrechts von Osterrzich einliefen und von dort wohl gleich an die Hofkanzlei in Wiener-Neustadt weitergegeben worden sind2, dort als Mahnung und Anlaß zu den nachfolgenden Maßsnahmen des Königs mitgesprocken haben, bleibe dahingestellt. 15 Ebenso ist schwerlich beweisbar, aber mit guten Gründen anzunchmen, daß Friedrich zwischen- zeitlich auch über andere Vorgänge, mögen sie nun im Reich oder außerhalb desselben gespielt haben, schr wohl unterrichtel gewesen ist. Hierzu wären unter anderem jene Verhandlungen' Frankreichs mit dem Herzog von Mai- land zu rechnen, die das Ziel hatten, von Mailand her einen Druck auf den Römischen König 20 zur Freilassung Hzg. Sigmunde von Tirol4 auszuüben. Das Aktenstück darüber ist zwar unda- tiert. Gleichwohl durfte uns das hier wie sonst nicht hindern, solche überaus wichtigen und bisher meist unbekannten Nachrichten wenigstens ihrer wahrscheinlichen Zeitstellung gemäß und auch ihrem Inhalt entsprechend heranzuzichen. Werturteilen weiterer Forschung soll damit keineswegs unabänderlich vorgegriffen sein. In den Kreis dieser nebenherlaufenden und leider 2. T. undatierten Aktenstücke gehört weiterhin, was von dem Schriftwecheel zwischen dem Dauphin und Hag. Albrecht von Osterreich, den nun gegnerischen Heerführern im Kriege wider die Schweizer Eidgenossen, noch übrig geblieben ist. Inhaltlich unbekannt war davon bisher die Kanzlei-Aufzeichnung (nr. 340), in der von seiten des Dauphin die Gründe dargelegt werden, die zum Eingreifen Frankreichs, aber auch, durch 30 Osterreichs Schuld, zur Ausweitung des Krieges geführt haben. Das Stück steht freilich für uns ebenso zusammenhanglos im Raume wie das etwa gleichzeitige, vom 8. Janwar aus Mömpel- gart datierte Schreiben (nr. 341), worin der Dauphin Vorwürje Hzg. Albrechts über die Besetzung von Ensisheim zurückweist. Diese wenigen Belegstücke zeigen jedoch, daß dem Notenwechsel der beiden Könige ein ähniich scharfer Schriftwechsel der beiderseiligen Heerführer nebenher gelaw- 35 fen war. 25 Die Akten, mit denen schließlich in gegenseitigem Einvernehmen ein Botschajtertreffen vorbereitet worden ist, bieten für uns genug der äberruschenden und fragwürdigen Einzelheiten, so daß hier in gebotener Kürze darauf hingewiesen werden muß. Man erinnere sich wieder, daß eine solche Konferenz zunächst von Karl VII. angeregt worden wars, und zwar in einer rheini- schen Stadt, etwa Köln oder Trier. Darauf antwortete nun Friedrich III. in seinem neven Schrei- ben vom 22. Dezember (nr. 336) mit dem Gegenvorschlag einer Botschafterzusammenkunft an 10 1 Ebenda nr. XXXIII-XXXFII: Conférences de Chalons-sur-Marne, und nr. XXXVIIIXLV: Convention relative a Montbéliard. Der Vertrag Karls VII. mit der Herzogin van Burgund und dem burg. Rat (nr. XXXVIII) ist vom 6. Juli 1445 datiert. 2 Diese Stücke werden noch beute in sinem besonderen Bündel Armagnakerskrieg im H.H. St.-A. Wien, nicht etwa im Land.-Reg.-A. Inns- bruck aufbewahrt. 3 Vgl. S. 459f. Anm.3. 4 Vgl. dazu nr. 211 und 222, d u. e. 5 Vgl. oben S. 629. 45
636 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Schwierigkeiten, schließlich Verhandlungen zu Châlons-sur-Marne zwischen der Herzogin von Burgund und dem burgundischen Rat einerseits und dem König von Frankreich andrerseits über die Freigabe von Stadt und Festung Mömpelgardl. Es bleibt unklar, une weit sich Burgund dabei im Auftrage der Grafen von Württemberg oder vielmehr zugunsten des genannten Thiébaud, der zugleich burgundischer Marschall war, oder aber in eigennütziger Absicht eingeschaltet hatte ; so bedeutungsvoll diese Akten jir die Geschichte Mömpelgards auch sein mögen, so liegen sie doch, wie gesagt, bereits jenseits eigentlicher Reichsbelange. 5 F. Botschafter-Treffen zu Mainz vom 21. bis 23. Februar 1445 nr. 334-354. Unabhängig von aller kurfürstlichen Eigenpolitik zeigte sich inzwischen auch König Fried- rich gewillt, die während des Nürnberger Reichstages begonnenen Auseinandersetzungen mit 10 Frankreich aufzugreifen und hierzu die Reichsstände insgesamt erneut auf den Plan zu rufen. Inwieweit dabei die Klagen aus dem Elsaß und von sonstigen Kriegsschauplätzen (nr. 334), die nach wie vor im Hauptquartier Hzg. Albrechts von Osterrzich einliefen und von dort wohl gleich an die Hofkanzlei in Wiener-Neustadt weitergegeben worden sind2, dort als Mahnung und Anlaß zu den nachfolgenden Maßsnahmen des Königs mitgesprocken haben, bleibe dahingestellt. 15 Ebenso ist schwerlich beweisbar, aber mit guten Gründen anzunchmen, daß Friedrich zwischen- zeitlich auch über andere Vorgänge, mögen sie nun im Reich oder außerhalb desselben gespielt haben, schr wohl unterrichtel gewesen ist. Hierzu wären unter anderem jene Verhandlungen' Frankreichs mit dem Herzog von Mai- land zu rechnen, die das Ziel hatten, von Mailand her einen Druck auf den Römischen König 20 zur Freilassung Hzg. Sigmunde von Tirol4 auszuüben. Das Aktenstück darüber ist zwar unda- tiert. Gleichwohl durfte uns das hier wie sonst nicht hindern, solche überaus wichtigen und bisher meist unbekannten Nachrichten wenigstens ihrer wahrscheinlichen Zeitstellung gemäß und auch ihrem Inhalt entsprechend heranzuzichen. Werturteilen weiterer Forschung soll damit keineswegs unabänderlich vorgegriffen sein. In den Kreis dieser nebenherlaufenden und leider 2. T. undatierten Aktenstücke gehört weiterhin, was von dem Schriftwecheel zwischen dem Dauphin und Hag. Albrecht von Osterreich, den nun gegnerischen Heerführern im Kriege wider die Schweizer Eidgenossen, noch übrig geblieben ist. Inhaltlich unbekannt war davon bisher die Kanzlei-Aufzeichnung (nr. 340), in der von seiten des Dauphin die Gründe dargelegt werden, die zum Eingreifen Frankreichs, aber auch, durch 30 Osterreichs Schuld, zur Ausweitung des Krieges geführt haben. Das Stück steht freilich für uns ebenso zusammenhanglos im Raume wie das etwa gleichzeitige, vom 8. Janwar aus Mömpel- gart datierte Schreiben (nr. 341), worin der Dauphin Vorwürje Hzg. Albrechts über die Besetzung von Ensisheim zurückweist. Diese wenigen Belegstücke zeigen jedoch, daß dem Notenwechsel der beiden Könige ein ähniich scharfer Schriftwechsel der beiderseiligen Heerführer nebenher gelaw- 35 fen war. 25 Die Akten, mit denen schließlich in gegenseitigem Einvernehmen ein Botschajtertreffen vorbereitet worden ist, bieten für uns genug der äberruschenden und fragwürdigen Einzelheiten, so daß hier in gebotener Kürze darauf hingewiesen werden muß. Man erinnere sich wieder, daß eine solche Konferenz zunächst von Karl VII. angeregt worden wars, und zwar in einer rheini- schen Stadt, etwa Köln oder Trier. Darauf antwortete nun Friedrich III. in seinem neven Schrei- ben vom 22. Dezember (nr. 336) mit dem Gegenvorschlag einer Botschafterzusammenkunft an 10 1 Ebenda nr. XXXIII-XXXFII: Conférences de Chalons-sur-Marne, und nr. XXXVIIIXLV: Convention relative a Montbéliard. Der Vertrag Karls VII. mit der Herzogin van Burgund und dem burg. Rat (nr. XXXVIII) ist vom 6. Juli 1445 datiert. 2 Diese Stücke werden noch beute in sinem besonderen Bündel Armagnakerskrieg im H.H. St.-A. Wien, nicht etwa im Land.-Reg.-A. Inns- bruck aufbewahrt. 3 Vgl. S. 459f. Anm.3. 4 Vgl. dazu nr. 211 und 222, d u. e. 5 Vgl. oben S. 629. 45
Strana 637
Einleitung. 637 Sonntag Reminiscere, also am 21. Februar 1445, in Mainz. Ohne nun aber das französische Einverständnis daza abzuwarten, erlaßt Friedrich bereits 10 Tage später, am I. Januar, ein Rundschreiben an alle Reichsstände (nr. 338), worin er sein Verhalten Frankreich gegenüber zu rechttertigen versucht und die Briefempfänger zum Besuch des genannten Tages zu Mainz am 21. Februar kurzerhand auffordert. Noch am gleichen Tage werden reichlich überstürzt, wie mir scheint, auch schon Vollmacht (nr. 337) und Verkaltensvorschriften (nr. 339) für die könig- lichen Beuuftragten zum Mainzer Tage, die Bischöfe von Augsburg und Würzburg sowie den Markgrafen von Baden, ausgesteltt. Der Markgraf mochte deshalb viellzicht dabei sein, weil er damals anscheinend gerade als Berichterstaiter und Verbindungsmann Hzg. Albrechts am Hofe 10 weilte und somit dort als bester Kenner der unmittelbaren Kriegslagel geiten konnte. Später sind auf dem Tage von diesen drei Bevolimächtigten nur der altbewdhrte Augeburger Bischof Peter mit dem Badischen Markgrafen zugegen gewesen. Die Aufnahme der königlichen Einladung nach Mainz war besonders bei den Reichsstädten ziemlich zurückhaltend, wie aus ihrem Schriftwecheel (nrr. 312-348) über cine Beschickung des 15 Tages hervorgeht. Schuld daran dürfte nicht zuleizt das ofjene Eingeständnis des Königs gewesen sein, daß er selber wegen anhaltender Türkengesalr nicht erscheinen werde. Immerhin stellten sick zum festgesetzten Zeitpunkt in Mainz neben den beiden schon erwähnten königlichen Bot- schaftern die Räte sämtlicher Kurfürsten und die Ratsboten des Schwäbischen Städtebunds (nr. 354) sowie der Städte Straßburg, Worma, Speier, Mainz (nr. 350), Frankfurt (nr. 352) und 20 Augsburg (nr. 353) ein. Vergeblich warteten die Versammelten auf die Ankunit der französischen Unterhändler. Jedoch vom Standpunkt Frankreichs aus hatten sich die Voraussetzungen für weilere Verhand- lungen mit dem Reichsoberhaupt infolge des laujenden Friedensabkommens mit den Kurfürsten (Abt. E) erheblich geandert, so daß man in Nancy diesem den Vorrang geben und jene nurmehr 25 nebensächlich betrachten mochte. Das läßt sich aus der Datierung der einschlüjgigen Aktenstücke schließen: am 23. Februar hatte Karl VII. den Friedensvertrag (nr. 325) ratifizieren, am 24. erst die Instruktion (nr. 351) für seine Geeandten zum Mainzer Tage ausstellen lassen. Da es infolge- dessen für eine Fahrt nach Mainz bereits zu spät war, begaben sich die französischen Abyeswudten nunmehr sofort zum Bopparder Kurfürstentag (Abt. H). Dieser Umstände halber konnten die 30 Gespräcke unter den in Mainz Erschienenen zu keinem greifbaren Ergebnis führen. So kielten sich am Ende nutzlosen Abwartens die pfalzgräflichen Räte schließlich für bejugl, ihre anwesenden Mitbotschafter von dem za Trier abgeschlossenen Räumungsabhommen vom 13. Februar zu unterrickten; das gleichzeitige kurfürstliche Friedensbündnis mit Frankreich wurde jedoch auch weiterhin vor den Städteboten geheim gehalten. Immerhin ward sich die Versammlung über neue 35 Abwehrmaßnahmen für den Fall einig, daß die Vereinbarungen von Trier französischerseits nicht eingehalten würden. Mit diesen und einigen anderen Gesprächen, über die wiederum der eächsische Gesandte Engelhard seinen kurfärstlichen Auftraggeber und damit auch uns durch zwei Schreiben (nrr. 349-360) vertraulicken Inhalts unterrichtet hat, endete die Tagung am 23. Februar; jedenfalls to macht der zweite Bericht Engelhards vom 24. Februar durchaus den Eindruck, am Tage nach dem Abbruch der im ganzen ergebnislosen Beratungen geschriehen zn sein. 5 G. Städtetag zu Ulm vom 24. bis 27. Februar 1445 nr. 355-361. Bei den verschiedenartigen Bemühungen der Städte, an der Reichspolitik des Jahres 45 1115 teilzuhaben, kommt dem Ulmer Städtetag im Februar eine Mittelstellung zu. Seine Akten bilden jedenfalls für unsere Sicht ein unentbehrliches Bindegtied in der fortlaufenden Verhandlungskette dieses Jahres. Es wurde ja schon angedeutet, daß die Vorgänge auf dem wende und in den ersten Monalen von 1415 gibt ausfährlich v. Kraus S. 149f. 1 Ein Bild der Krieyslage mit den vielen kloi- neren Zwischenjällen im Elsaß um die Jahres-
Einleitung. 637 Sonntag Reminiscere, also am 21. Februar 1445, in Mainz. Ohne nun aber das französische Einverständnis daza abzuwarten, erlaßt Friedrich bereits 10 Tage später, am I. Januar, ein Rundschreiben an alle Reichsstände (nr. 338), worin er sein Verhalten Frankreich gegenüber zu rechttertigen versucht und die Briefempfänger zum Besuch des genannten Tages zu Mainz am 21. Februar kurzerhand auffordert. Noch am gleichen Tage werden reichlich überstürzt, wie mir scheint, auch schon Vollmacht (nr. 337) und Verkaltensvorschriften (nr. 339) für die könig- lichen Beuuftragten zum Mainzer Tage, die Bischöfe von Augsburg und Würzburg sowie den Markgrafen von Baden, ausgesteltt. Der Markgraf mochte deshalb viellzicht dabei sein, weil er damals anscheinend gerade als Berichterstaiter und Verbindungsmann Hzg. Albrechts am Hofe 10 weilte und somit dort als bester Kenner der unmittelbaren Kriegslagel geiten konnte. Später sind auf dem Tage von diesen drei Bevolimächtigten nur der altbewdhrte Augeburger Bischof Peter mit dem Badischen Markgrafen zugegen gewesen. Die Aufnahme der königlichen Einladung nach Mainz war besonders bei den Reichsstädten ziemlich zurückhaltend, wie aus ihrem Schriftwecheel (nrr. 312-348) über cine Beschickung des 15 Tages hervorgeht. Schuld daran dürfte nicht zuleizt das ofjene Eingeständnis des Königs gewesen sein, daß er selber wegen anhaltender Türkengesalr nicht erscheinen werde. Immerhin stellten sick zum festgesetzten Zeitpunkt in Mainz neben den beiden schon erwähnten königlichen Bot- schaftern die Räte sämtlicher Kurfürsten und die Ratsboten des Schwäbischen Städtebunds (nr. 354) sowie der Städte Straßburg, Worma, Speier, Mainz (nr. 350), Frankfurt (nr. 352) und 20 Augsburg (nr. 353) ein. Vergeblich warteten die Versammelten auf die Ankunit der französischen Unterhändler. Jedoch vom Standpunkt Frankreichs aus hatten sich die Voraussetzungen für weilere Verhand- lungen mit dem Reichsoberhaupt infolge des laujenden Friedensabkommens mit den Kurfürsten (Abt. E) erheblich geandert, so daß man in Nancy diesem den Vorrang geben und jene nurmehr 25 nebensächlich betrachten mochte. Das läßt sich aus der Datierung der einschlüjgigen Aktenstücke schließen: am 23. Februar hatte Karl VII. den Friedensvertrag (nr. 325) ratifizieren, am 24. erst die Instruktion (nr. 351) für seine Geeandten zum Mainzer Tage ausstellen lassen. Da es infolge- dessen für eine Fahrt nach Mainz bereits zu spät war, begaben sich die französischen Abyeswudten nunmehr sofort zum Bopparder Kurfürstentag (Abt. H). Dieser Umstände halber konnten die 30 Gespräcke unter den in Mainz Erschienenen zu keinem greifbaren Ergebnis führen. So kielten sich am Ende nutzlosen Abwartens die pfalzgräflichen Räte schließlich für bejugl, ihre anwesenden Mitbotschafter von dem za Trier abgeschlossenen Räumungsabhommen vom 13. Februar zu unterrickten; das gleichzeitige kurfürstliche Friedensbündnis mit Frankreich wurde jedoch auch weiterhin vor den Städteboten geheim gehalten. Immerhin ward sich die Versammlung über neue 35 Abwehrmaßnahmen für den Fall einig, daß die Vereinbarungen von Trier französischerseits nicht eingehalten würden. Mit diesen und einigen anderen Gesprächen, über die wiederum der eächsische Gesandte Engelhard seinen kurfärstlichen Auftraggeber und damit auch uns durch zwei Schreiben (nrr. 349-360) vertraulicken Inhalts unterrichtet hat, endete die Tagung am 23. Februar; jedenfalls to macht der zweite Bericht Engelhards vom 24. Februar durchaus den Eindruck, am Tage nach dem Abbruch der im ganzen ergebnislosen Beratungen geschriehen zn sein. 5 G. Städtetag zu Ulm vom 24. bis 27. Februar 1445 nr. 355-361. Bei den verschiedenartigen Bemühungen der Städte, an der Reichspolitik des Jahres 45 1115 teilzuhaben, kommt dem Ulmer Städtetag im Februar eine Mittelstellung zu. Seine Akten bilden jedenfalls für unsere Sicht ein unentbehrliches Bindegtied in der fortlaufenden Verhandlungskette dieses Jahres. Es wurde ja schon angedeutet, daß die Vorgänge auf dem wende und in den ersten Monalen von 1415 gibt ausfährlich v. Kraus S. 149f. 1 Ein Bild der Krieyslage mit den vielen kloi- neren Zwischenjällen im Elsaß um die Jahres-
Strana 638
638 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Mergentheimer Fürsten- und Städletag vom 30. Dezember (Abt. D) ohne den nachfolgenden Briefwechsel der Städte ziemlich unverständlich bleiben. Ebenso geben sich die Unterlagen zum gegenwärtigen Ulmer Tag als wesentliche Vorstufe zu den späteren Beratungen von Heilbronn und Leonberg (Abt. K) im Mai des laufenden Jahres. Darüber hinaus aber erschließt der hier vorgelegte Akteninhalt einen kaum sonst so sicht- 5 baren Tatbestand, da er mit aller Deutlichkeit erkennen läßt, wie sehr sich damals die Reichsstädte noch immer stark genug Jüblten, um in fürstliche Machtgruppierungen einzugreifen, diesen durch eigene Bündnisanträge bei städtefreundlichen Fürsten, soweit nur möglich, Widerstand entgegenzusetzen oder gar die bestchenden Fürsteneinungen auf solchem Wege zu spalten. Sachlich stehl bei den Beschlüssen des Ulmer Tages die Frage der Hilfeleistungen gegen 10 die Armagnaken in Form städtischer Aufgebote noch immer im Vordergrund, und das sogar in doppelter Auflage. Einmal sollte der Forderung des Pfalzgrafen als Reichshauptmann nach einem erhöblen Mannschaftsaufgebot, das — immer wieder verschoben — nun für den 2. Februar in Eßlingen zu stellen war, Genüge geschehen (nr. 356). Zudem lag inzwischen noch ein weiteres Hilfegesuch der Stadt Straßburg vor, das von einer Sonderbotschaft des Rates sowohl in Ulm 15 (nr. 357,6) als auch in Augsburg (nr. 355, d) persönlich eingebracht worden war. In beiden Fällen wurden die erbetenen militärischen Unterstützungen anstandslos in die Wege geleitet, wobei man als Treffpunkt für das Aufgebot nach Straßburg ebenfalls Eßlingen, als Zeitpunkt den 14. März vorgeseken hatte (nr. 358, 1). Die Aktenüberlieferung verschweigt allerdings, ob die beiden Anschläge auch ordnungsgemäß in Marsch gesetzt worden sind. Zumal im zweiten 20 Fall läge ein Aufschub in der Entsendung des für Straßburg vorgesehenen Aufgebots durchaus im Bereich des Möglichen, da inzwischen sicherlich auch die Städte vom beginnenden Abzugl der Armagnaken aus dem Elsaß Kunde bekommen hatten2. Im Schwerefeld der Ulmer Beratungen lag jedoch das Bestreben der Stadte, die Fürsten von der Pfalz, Baiern und Württemberg für ein Bündnis zu gewinnen. Der Abechied des Tages 25 deckt die städtische Hoffnung, damit ein Gegengewicht zom Mergentheimer Fürstenbund vom 2. Januar zu schaffen, mit aller Deutlichkeit auf (nr. 357, 4; 358, 2). Der Gedanke einer Einung mit dem Herzog von Baiern-München kam übrigens von Augsburg her, das bereits Anfang Dezem- ber darüber mit Hag. Albrecht in München verhandelt hatte (nr. 355, a u. b). Die Ulmer Ver- sammlung stimmte dem Vorschlag zu; sie wünschte jetzt sogar, auch Hrg. Heinrich von Baiern- 30 Landshut in ein solches Bündnis mit einzubeziehen (nr. 358, 2a und 361). Dagegen kamen Verhandlungen mit dem Pfalzgrafen trotz guten Willens auf beiden Seiten nur schleppend in Gang. Mehrfach wurden deswegen zwischen Ulm und Heidelberg Botschaften gewechselt. Zuerst war für die gemeinsamen Beratungen ein Tag zu Heilbronn auf den 28. Februar angesetzt, aher aus unerklärlichen Gründen auf den 14. März verschoben worden, während in der 35 Zwischenzeit anscheinend gleichlaujende Besprechungen zu Ulm am 8. März stattfanden3. Doch fehlen von beiden Tagen Aufzeichnungen oder zuverlässige Nachrichten, die nähere Einblicke vermitteln könnten. Erst mit den Tagungen von Heilbronn und Leonberg (Abl. K) im Mai gewinnen die Bündniswünsche der Parteien wieder festeren Boden für gemeinsames Verhandeln. Die übrigen Beratungspunkte des Ulmer Tages — Ubergriffe Hzg. Albrechts von Österreich to am Bodensee (nr. 357,2), Sorgen und Bedrängnisse der Städte Donauwörth (nr. 355, e und 357,8), Heilbronn und Wimpfen (nr. 357, I5 und 358, 3) — erscheinen demgegenüber nur zweit- rangig. Immerkin beleuchten sie die innerdeutsche Lage im Süden des Reiches während dieser all- seits aufgewühlten Zeit und sollten deshalb nicht ganz überschen werden; jedenfalls durften sie in unserer Aktenwiedergabe ohne Schaden nicht unterdrückt werden. 15 1 Witte nennt (S. 143) den 16. März. 2 Das Schreiben Nürubergs nr. 360, c wärde dem nicht unbedingt entgegensteken. 3 Vgl. nr. 357 art. 4, nr. 358, 387 u. 388.
638 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Mergentheimer Fürsten- und Städletag vom 30. Dezember (Abt. D) ohne den nachfolgenden Briefwechsel der Städte ziemlich unverständlich bleiben. Ebenso geben sich die Unterlagen zum gegenwärtigen Ulmer Tag als wesentliche Vorstufe zu den späteren Beratungen von Heilbronn und Leonberg (Abt. K) im Mai des laufenden Jahres. Darüber hinaus aber erschließt der hier vorgelegte Akteninhalt einen kaum sonst so sicht- 5 baren Tatbestand, da er mit aller Deutlichkeit erkennen läßt, wie sehr sich damals die Reichsstädte noch immer stark genug Jüblten, um in fürstliche Machtgruppierungen einzugreifen, diesen durch eigene Bündnisanträge bei städtefreundlichen Fürsten, soweit nur möglich, Widerstand entgegenzusetzen oder gar die bestchenden Fürsteneinungen auf solchem Wege zu spalten. Sachlich stehl bei den Beschlüssen des Ulmer Tages die Frage der Hilfeleistungen gegen 10 die Armagnaken in Form städtischer Aufgebote noch immer im Vordergrund, und das sogar in doppelter Auflage. Einmal sollte der Forderung des Pfalzgrafen als Reichshauptmann nach einem erhöblen Mannschaftsaufgebot, das — immer wieder verschoben — nun für den 2. Februar in Eßlingen zu stellen war, Genüge geschehen (nr. 356). Zudem lag inzwischen noch ein weiteres Hilfegesuch der Stadt Straßburg vor, das von einer Sonderbotschaft des Rates sowohl in Ulm 15 (nr. 357,6) als auch in Augsburg (nr. 355, d) persönlich eingebracht worden war. In beiden Fällen wurden die erbetenen militärischen Unterstützungen anstandslos in die Wege geleitet, wobei man als Treffpunkt für das Aufgebot nach Straßburg ebenfalls Eßlingen, als Zeitpunkt den 14. März vorgeseken hatte (nr. 358, 1). Die Aktenüberlieferung verschweigt allerdings, ob die beiden Anschläge auch ordnungsgemäß in Marsch gesetzt worden sind. Zumal im zweiten 20 Fall läge ein Aufschub in der Entsendung des für Straßburg vorgesehenen Aufgebots durchaus im Bereich des Möglichen, da inzwischen sicherlich auch die Städte vom beginnenden Abzugl der Armagnaken aus dem Elsaß Kunde bekommen hatten2. Im Schwerefeld der Ulmer Beratungen lag jedoch das Bestreben der Stadte, die Fürsten von der Pfalz, Baiern und Württemberg für ein Bündnis zu gewinnen. Der Abechied des Tages 25 deckt die städtische Hoffnung, damit ein Gegengewicht zom Mergentheimer Fürstenbund vom 2. Januar zu schaffen, mit aller Deutlichkeit auf (nr. 357, 4; 358, 2). Der Gedanke einer Einung mit dem Herzog von Baiern-München kam übrigens von Augsburg her, das bereits Anfang Dezem- ber darüber mit Hag. Albrecht in München verhandelt hatte (nr. 355, a u. b). Die Ulmer Ver- sammlung stimmte dem Vorschlag zu; sie wünschte jetzt sogar, auch Hrg. Heinrich von Baiern- 30 Landshut in ein solches Bündnis mit einzubeziehen (nr. 358, 2a und 361). Dagegen kamen Verhandlungen mit dem Pfalzgrafen trotz guten Willens auf beiden Seiten nur schleppend in Gang. Mehrfach wurden deswegen zwischen Ulm und Heidelberg Botschaften gewechselt. Zuerst war für die gemeinsamen Beratungen ein Tag zu Heilbronn auf den 28. Februar angesetzt, aher aus unerklärlichen Gründen auf den 14. März verschoben worden, während in der 35 Zwischenzeit anscheinend gleichlaujende Besprechungen zu Ulm am 8. März stattfanden3. Doch fehlen von beiden Tagen Aufzeichnungen oder zuverlässige Nachrichten, die nähere Einblicke vermitteln könnten. Erst mit den Tagungen von Heilbronn und Leonberg (Abl. K) im Mai gewinnen die Bündniswünsche der Parteien wieder festeren Boden für gemeinsames Verhandeln. Die übrigen Beratungspunkte des Ulmer Tages — Ubergriffe Hzg. Albrechts von Österreich to am Bodensee (nr. 357,2), Sorgen und Bedrängnisse der Städte Donauwörth (nr. 355, e und 357,8), Heilbronn und Wimpfen (nr. 357, I5 und 358, 3) — erscheinen demgegenüber nur zweit- rangig. Immerkin beleuchten sie die innerdeutsche Lage im Süden des Reiches während dieser all- seits aufgewühlten Zeit und sollten deshalb nicht ganz überschen werden; jedenfalls durften sie in unserer Aktenwiedergabe ohne Schaden nicht unterdrückt werden. 15 1 Witte nennt (S. 143) den 16. März. 2 Das Schreiben Nürubergs nr. 360, c wärde dem nicht unbedingt entgegensteken. 3 Vgl. nr. 357 art. 4, nr. 358, 387 u. 388.
Strana 639
Einleitung. 639 II. Königl. Kurfürstentag zu Boppard vom 28. Februar bis 13. März 1445 nr. 362-369. 15 Eine Wiederaufnahme von Gesprachen über die „Kirchensache ging nach dem Bericht des sächsischen Gesandten Engelhard (nr. 326) auf Abmachungen der beiden Kirchenfürsten von 5 Köln und Trier mit dem Pfalzgrafen während des Trierer Tages (Abt. E) zurück. Wie erinnerlich, hatte bereits ein Beschluß während des Reichstages von Nürnberg (nr. 195) Besprechungen dieser Art für den 8. Dezember in Frankfurt vorgeschen. Aus den bekaunten Gründen unterblichen sie dort (Abt. B) oder kamen doch nicht im gewünschten Ausmaß zustande. Ahnlicher Umstände wegen, die im weiteren Wandel der politischen Lage begründet toaren, mußle auch der in Nürnberg 10 für den 6. Januar 1445 vereinbarte Königliche Fürstentag (nr. 196, b) ausfallen; und es gub keinerlei Anzeichen, daß etwa auf Veranlassung König Friedrichs so bald ein Ersatz dafür zu erwarten sei. Da nun aber den Gegnern Papst Eugens im Kurfürstenkolleg, den Erzbischöfen von Köln und Trier, sehr an einer Entscheidung zugunsten des Konzilgedankens gelegen war, versuchten diese jetzt von sich her, Aussprachen über die Kirchenfrage erneut in Fluß zu bringen. Kurzfristig wurde deshalh noch auf dem Tage zu Trier ein Treffen der Kurfürsten in dem trierischen Rheinstädtchen Boppard, etwa halbwiegs zwischen Mainz und Köln, für den Sonntag Oculi (28. Februar) angesetzt. Es wäre unzutreffend, hierbei von einem Sondervorgehen der genannten Papstgegner sprechen zu wollen. Denn die in Trier nicht anwesenden oder genügend vertretenen anderen Kurfürsten wurden ebenso nach Boppard gebeten wie die Botschafter des 20 Königs, mit denen man schon in Mainz am 21. Februar (Abt. F) zusammenzukommen hoffte. Dabei stand wohl außer Frage, daß die Angelegenheil an sich trotzdem nur im geheimen behandelt werden sollte. Sicherlich ist während der Mainzer Zusammenkunft noch mancherlei besprochen worden, okne daß wir Kunde davon besitzen. Das Ergebnis der Bopparder Besprechungen ist in zwei Beschlissen enthalten, die sich 25 vielleicht als eine Art von Grundsatzerklärungen für die weitere Behandlang des Kirchenstreites bestimmen lassen. Deullich trill aus ihnen von neuem hervor, worin damals die besonderen kirch- lichen Nite, aber auch die Hindernisse gegen eine innerkirchliche Befriedung im Reiche gelegen waren. Die eine der beiden Erklärungen (nr. 364) verlangt nämlich zur Wiederherstellung des innerdeutschen Kirchenfriedens, daß zunächst einmal alle während der kurtürsttichen Protestations- 20 zeit verhängten Zensuren aufzuheben seien, die in der Mainzer Akzeptation von 1439 enthaltenen Dekrete gebilligt werden müßten, alle inzwischen erfolgten kirchlichen Wahlen, Würdenverlethun- gen usw. anerkannt werden sollten, dagegen alle unterdes ergangenen Prozesse einzustellen seien; bischöfliche Verfügungen aus dieser Zeit sollten weiterhin gültig bleiben; eine Besteuerung der Deutschen Nation ohne Erlaubnis der Kurfürsten, es sei denn auf Beschluß eines Generalkonzils, s5 habe zu unterbleiben; schließlich sollen die ihrer Benesizien Beraubten wieder eingesetzt, die Dispensbefugnisse der Erzbischöfe und exempten Bischöfe erweitert, aber Ausnahme-Privilegien auf das rechtlick zulässige Maß beschränkt werden. Vor allem jedoch müsse Klarheit darüber bestehen, daß das Baseler Konzil sich nach Gutdünken der Kurfürsten verlegen könne, um eine Entscheidung über die Zweifel an der Absetzung Eugens IV. und der Wahl Felix' V. zu treffen. dn Der Inhalt dieser Erklärung zeigt vielertei Berührungspunkte mil jenen Bedingungen der Deut- schen Nation, die als Richtlinien für ein neues Konzil bereits dem Nürnberger Reichstag 1444 vorgelegen haben (nr. 185), wobet van einer unmittelbaren Entlehnung aber schwerlich die Rede sein kann. Zu einem newartigen Vorschlag für die Lösung der Konzilsfrage kommi sodann die zweite 15 Bopparder Erklärung (nr. 365). Sie will das Baseler Konzil als wahre und rechtmäpige Synode anerkannt, jedoch die dort erfolgte Absetzung Eugens und die Wahl von Felix V. ausgeklammert wissen. Dieser Entwurj zu einer Willenserklärung der in Boppard versammelten Kurfürsten- von Köln, Frier und Pjalz und des kursächsischen Gesandten war als Vorlage für einen gleich- zeilig beschlossenen neven Tag „in der Kirchensache“ an St. Johann-Baptist (Juni 24) zu 50 Frankfurt bestimmt. Hier also, nur ganz am Rande, und nachher aus einer beiläufigen Bemer- 7082 Deutsche Retchstagsakten XVII,2 81
Einleitung. 639 II. Königl. Kurfürstentag zu Boppard vom 28. Februar bis 13. März 1445 nr. 362-369. 15 Eine Wiederaufnahme von Gesprachen über die „Kirchensache ging nach dem Bericht des sächsischen Gesandten Engelhard (nr. 326) auf Abmachungen der beiden Kirchenfürsten von 5 Köln und Trier mit dem Pfalzgrafen während des Trierer Tages (Abt. E) zurück. Wie erinnerlich, hatte bereits ein Beschluß während des Reichstages von Nürnberg (nr. 195) Besprechungen dieser Art für den 8. Dezember in Frankfurt vorgeschen. Aus den bekaunten Gründen unterblichen sie dort (Abt. B) oder kamen doch nicht im gewünschten Ausmaß zustande. Ahnlicher Umstände wegen, die im weiteren Wandel der politischen Lage begründet toaren, mußle auch der in Nürnberg 10 für den 6. Januar 1445 vereinbarte Königliche Fürstentag (nr. 196, b) ausfallen; und es gub keinerlei Anzeichen, daß etwa auf Veranlassung König Friedrichs so bald ein Ersatz dafür zu erwarten sei. Da nun aber den Gegnern Papst Eugens im Kurfürstenkolleg, den Erzbischöfen von Köln und Trier, sehr an einer Entscheidung zugunsten des Konzilgedankens gelegen war, versuchten diese jetzt von sich her, Aussprachen über die Kirchenfrage erneut in Fluß zu bringen. Kurzfristig wurde deshalh noch auf dem Tage zu Trier ein Treffen der Kurfürsten in dem trierischen Rheinstädtchen Boppard, etwa halbwiegs zwischen Mainz und Köln, für den Sonntag Oculi (28. Februar) angesetzt. Es wäre unzutreffend, hierbei von einem Sondervorgehen der genannten Papstgegner sprechen zu wollen. Denn die in Trier nicht anwesenden oder genügend vertretenen anderen Kurfürsten wurden ebenso nach Boppard gebeten wie die Botschafter des 20 Königs, mit denen man schon in Mainz am 21. Februar (Abt. F) zusammenzukommen hoffte. Dabei stand wohl außer Frage, daß die Angelegenheil an sich trotzdem nur im geheimen behandelt werden sollte. Sicherlich ist während der Mainzer Zusammenkunft noch mancherlei besprochen worden, okne daß wir Kunde davon besitzen. Das Ergebnis der Bopparder Besprechungen ist in zwei Beschlissen enthalten, die sich 25 vielleicht als eine Art von Grundsatzerklärungen für die weitere Behandlang des Kirchenstreites bestimmen lassen. Deullich trill aus ihnen von neuem hervor, worin damals die besonderen kirch- lichen Nite, aber auch die Hindernisse gegen eine innerkirchliche Befriedung im Reiche gelegen waren. Die eine der beiden Erklärungen (nr. 364) verlangt nämlich zur Wiederherstellung des innerdeutschen Kirchenfriedens, daß zunächst einmal alle während der kurtürsttichen Protestations- 20 zeit verhängten Zensuren aufzuheben seien, die in der Mainzer Akzeptation von 1439 enthaltenen Dekrete gebilligt werden müßten, alle inzwischen erfolgten kirchlichen Wahlen, Würdenverlethun- gen usw. anerkannt werden sollten, dagegen alle unterdes ergangenen Prozesse einzustellen seien; bischöfliche Verfügungen aus dieser Zeit sollten weiterhin gültig bleiben; eine Besteuerung der Deutschen Nation ohne Erlaubnis der Kurfürsten, es sei denn auf Beschluß eines Generalkonzils, s5 habe zu unterbleiben; schließlich sollen die ihrer Benesizien Beraubten wieder eingesetzt, die Dispensbefugnisse der Erzbischöfe und exempten Bischöfe erweitert, aber Ausnahme-Privilegien auf das rechtlick zulässige Maß beschränkt werden. Vor allem jedoch müsse Klarheit darüber bestehen, daß das Baseler Konzil sich nach Gutdünken der Kurfürsten verlegen könne, um eine Entscheidung über die Zweifel an der Absetzung Eugens IV. und der Wahl Felix' V. zu treffen. dn Der Inhalt dieser Erklärung zeigt vielertei Berührungspunkte mil jenen Bedingungen der Deut- schen Nation, die als Richtlinien für ein neues Konzil bereits dem Nürnberger Reichstag 1444 vorgelegen haben (nr. 185), wobet van einer unmittelbaren Entlehnung aber schwerlich die Rede sein kann. Zu einem newartigen Vorschlag für die Lösung der Konzilsfrage kommi sodann die zweite 15 Bopparder Erklärung (nr. 365). Sie will das Baseler Konzil als wahre und rechtmäpige Synode anerkannt, jedoch die dort erfolgte Absetzung Eugens und die Wahl von Felix V. ausgeklammert wissen. Dieser Entwurj zu einer Willenserklärung der in Boppard versammelten Kurfürsten- von Köln, Frier und Pjalz und des kursächsischen Gesandten war als Vorlage für einen gleich- zeilig beschlossenen neven Tag „in der Kirchensache“ an St. Johann-Baptist (Juni 24) zu 50 Frankfurt bestimmt. Hier also, nur ganz am Rande, und nachher aus einer beiläufigen Bemer- 7082 Deutsche Retchstagsakten XVII,2 81
Strana 640
640 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. kung im Bericht des sächsischen Botschafters Engelhard (nr. 367) erfahren wir von dem wich- tigsten Abkommen der in Boppard Versammelten, daß man sich in einem Vierteljahr in Frank- furt wieder breffen wolle, um dort nach Engelhards Worten „ohne allen meiteren Verzug ans der Protestation zu kommen“. Ein formgerechter Beschluß dieser Art war zweifellos im Augenblick nicht möglich, weil dafür das notwendige Einverständnis des Königs und des Mainzer Kur- 5 fürsten noch fehlte. In dieser Auffassung sehen wir uns bestätigt durch das zufällig aus dieser Zeit stammende Schreiben des Königs mit einer Beschwerde über das protestationswidrige Ver- halten des Kardinals Grünwalder, das wir in nr. 363 bringen können. Wie auf allen Tagungen des laufenden Jahres kreuzten sich auch in Boppard die unmittel- baren Anliegen mit Gesprächen und Verhandlungen anderen Inhalts. Im Vordergrund stand 10 hier der Empfang jener französischen Gesandtschaft, die man eigentlich schon in Mainz erwartet hatte. Zu ihr gehörten diesmal der Kämmerer Johann von Finstingen und der königliche Sekretär Jacomin de Bussières. In betonter Förmlichkeit, worüber sogar ein besonderes Protokoll (nr. 368) ausgefertigt werden mußte, überreichten sie bei Aushändigung der französischen Rati- fikationsurkunden zu den Trierer Verträgen eine Denkschrift (nr. 366), mit der die vorausge- 15 gangenen Anwürfe König Friedrichs (nr. 336) entkrästel und zurückgewiesen werden sollten. Das Protokoll darüber gestattet, als Tagungsende von Boppard den „13. März“ anzusetzen. Des Zusammenhanges und der bequemen Ubersicht halber ist zu den Akten dieses Tages auch schon die Erdgegnung König Friedrichs vom II. August (nr. 369) auf die eben genannte fran- zösische Denkschrift angefügt, obwohl man sie vielleicht erst bei den Unterlagen zum Frankfurter 20 Reichstag (Abt. L) erwarten möchte; doch hätte sie auch dort kaum besser begriindet ihren Platz. I. Schiedstagung zu Rheinfelden vom 8. bis 16. März 1445 nr. 370-386. Während es drei Rheinischen Kurfürsten schon in der ersten Jahreshälfte gelungen war, die Armagnakengefahr zu bannen und vom Reiche abzuwenden (Abt. E), dauerten die Spannun- gen zwischen Osterreich und den Schweizer Eidgenossen unvermindert an. Die Reichspolitik blieb 25 dieser Fehde fernerhin dadurch stärker verhaftet, als beide Teile keineswegs untätig verharrten, sondern allenthalben um Freunde und Bundesgenossen, zum mindesten aber um Verständnis für sich und ihre Rechte zu werben bemüht waren. Wegen des ziemlich weit reichenden Wellen- schlags dieser politischen Bestrebungen, in deren Mitte ein neuer Schiedstag zwischen den Par- teien stand, schien es zweckmäßig, in der vorliegenden Abteilung I eine Reihe von Akten zu ver- 30 einigen, die für ein zureichendes Verständnis der innerpolitischen Gesamtlage dienlich sind, darüber hinaus aber als Brücke zu den weiteren Auseinandersetzungen Habsburgs mit der Schweiz, insbesondere zum folgenden Konstanzer Tag in der zweiten Jahreshälfte (Abt. M), nicht gut fehlen dürfen. Es verschlägt dabei nichts, daß die für den Gesamtvorgang von uns als Aushänge- schild gewählte Tageng zw Rheinjelden selber kaum von Belang, jedenfalls sehr unergiebig gewe- 95 cen ist. Des notwendigen Zusammenhangs wegen muß zunächst der Stand der Schweizer Fehde in abgelaufenen Jahr kurz ins Gedächtnis zurückgerufen werden. Nach jenen fruchtlosen Verhand- lungen im November 1442 zu Konstanzl, auf die man in der Folgezeit seitens Habsburgs immer wieder Bezug nimmt, und unter dem Eindruck des Friedens, den Habsburgs vermeintlicher 40 Waffenhelfer, der Dauphin, am 21. Oktober 141d eigenmächtig mit den Schweizern geschlossen hatte (nr. 241), war ein am 20. September zwischen Österreich und den Eidgenossen vereinbarter kurzfristiger Waffenstillstand am 17. November 1444 bis auf St. Johann-Baptist (24. Juni) 1445 verlängert worden. Damit hatte König Friedrich und sein mit dem Oberbefehl2 im Schweizer Krieg betrauter Bruder Hag. Albrecht zunächst einmal genigend Spielraum gewonnen, um in 45 der Zwiechenzeit neben den nolwendigen weiteren Kriegsvorbereitungen auch auf diplomatischem 1 Vgl. oben S. 7j. 2 Vgl. unsere nr. 209.
640 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. kung im Bericht des sächsischen Botschafters Engelhard (nr. 367) erfahren wir von dem wich- tigsten Abkommen der in Boppard Versammelten, daß man sich in einem Vierteljahr in Frank- furt wieder breffen wolle, um dort nach Engelhards Worten „ohne allen meiteren Verzug ans der Protestation zu kommen“. Ein formgerechter Beschluß dieser Art war zweifellos im Augenblick nicht möglich, weil dafür das notwendige Einverständnis des Königs und des Mainzer Kur- 5 fürsten noch fehlte. In dieser Auffassung sehen wir uns bestätigt durch das zufällig aus dieser Zeit stammende Schreiben des Königs mit einer Beschwerde über das protestationswidrige Ver- halten des Kardinals Grünwalder, das wir in nr. 363 bringen können. Wie auf allen Tagungen des laufenden Jahres kreuzten sich auch in Boppard die unmittel- baren Anliegen mit Gesprächen und Verhandlungen anderen Inhalts. Im Vordergrund stand 10 hier der Empfang jener französischen Gesandtschaft, die man eigentlich schon in Mainz erwartet hatte. Zu ihr gehörten diesmal der Kämmerer Johann von Finstingen und der königliche Sekretär Jacomin de Bussières. In betonter Förmlichkeit, worüber sogar ein besonderes Protokoll (nr. 368) ausgefertigt werden mußte, überreichten sie bei Aushändigung der französischen Rati- fikationsurkunden zu den Trierer Verträgen eine Denkschrift (nr. 366), mit der die vorausge- 15 gangenen Anwürfe König Friedrichs (nr. 336) entkrästel und zurückgewiesen werden sollten. Das Protokoll darüber gestattet, als Tagungsende von Boppard den „13. März“ anzusetzen. Des Zusammenhanges und der bequemen Ubersicht halber ist zu den Akten dieses Tages auch schon die Erdgegnung König Friedrichs vom II. August (nr. 369) auf die eben genannte fran- zösische Denkschrift angefügt, obwohl man sie vielleicht erst bei den Unterlagen zum Frankfurter 20 Reichstag (Abt. L) erwarten möchte; doch hätte sie auch dort kaum besser begriindet ihren Platz. I. Schiedstagung zu Rheinfelden vom 8. bis 16. März 1445 nr. 370-386. Während es drei Rheinischen Kurfürsten schon in der ersten Jahreshälfte gelungen war, die Armagnakengefahr zu bannen und vom Reiche abzuwenden (Abt. E), dauerten die Spannun- gen zwischen Osterreich und den Schweizer Eidgenossen unvermindert an. Die Reichspolitik blieb 25 dieser Fehde fernerhin dadurch stärker verhaftet, als beide Teile keineswegs untätig verharrten, sondern allenthalben um Freunde und Bundesgenossen, zum mindesten aber um Verständnis für sich und ihre Rechte zu werben bemüht waren. Wegen des ziemlich weit reichenden Wellen- schlags dieser politischen Bestrebungen, in deren Mitte ein neuer Schiedstag zwischen den Par- teien stand, schien es zweckmäßig, in der vorliegenden Abteilung I eine Reihe von Akten zu ver- 30 einigen, die für ein zureichendes Verständnis der innerpolitischen Gesamtlage dienlich sind, darüber hinaus aber als Brücke zu den weiteren Auseinandersetzungen Habsburgs mit der Schweiz, insbesondere zum folgenden Konstanzer Tag in der zweiten Jahreshälfte (Abt. M), nicht gut fehlen dürfen. Es verschlägt dabei nichts, daß die für den Gesamtvorgang von uns als Aushänge- schild gewählte Tageng zw Rheinjelden selber kaum von Belang, jedenfalls sehr unergiebig gewe- 95 cen ist. Des notwendigen Zusammenhangs wegen muß zunächst der Stand der Schweizer Fehde in abgelaufenen Jahr kurz ins Gedächtnis zurückgerufen werden. Nach jenen fruchtlosen Verhand- lungen im November 1442 zu Konstanzl, auf die man in der Folgezeit seitens Habsburgs immer wieder Bezug nimmt, und unter dem Eindruck des Friedens, den Habsburgs vermeintlicher 40 Waffenhelfer, der Dauphin, am 21. Oktober 141d eigenmächtig mit den Schweizern geschlossen hatte (nr. 241), war ein am 20. September zwischen Österreich und den Eidgenossen vereinbarter kurzfristiger Waffenstillstand am 17. November 1444 bis auf St. Johann-Baptist (24. Juni) 1445 verlängert worden. Damit hatte König Friedrich und sein mit dem Oberbefehl2 im Schweizer Krieg betrauter Bruder Hag. Albrecht zunächst einmal genigend Spielraum gewonnen, um in 45 der Zwiechenzeit neben den nolwendigen weiteren Kriegsvorbereitungen auch auf diplomatischem 1 Vgl. oben S. 7j. 2 Vgl. unsere nr. 209.
Strana 641
Einleitung. 641 5 10 Wege ihrer fortdauernden Fehde eine Art moralischen Rückhalts zu verschaffen, zumal sich ja die erwartete französische Hilfe als ein empfindlicher Fehlschlag erwiesen hatte. Wie diese Wer- bung im Reich und außerhalb desselben verlief, geht aus einer Reihe von Schreiben verschiedener Herkunft, vor allem aus der königlichen Kanzlei, hervor, die zweckmäßig in dieser Abteilung (nrr. 372 ƒf.) ihren Platz finden durften. Aber nach wie vor standen auch die Versuche, mit den Eidgenossen auf dem Verhandlungswege übereinzukommen, im Vordergrund der österreichischen Bemühungen um eine gütliche Beilegung der Fehde. So ließ Hrg. Albrecht, der während des Winters scin Hauptquartier in Villingen beibehalten1 hatte, wiederum (vgl. nr. 242) mit Hilje des Baseler Konzils einen Tag mit den Eidgenossen für den 7. März nach Rheinfelden aueschreiben (nr. 371). Die Verhandlungen in Rheinfelden zogen sich üher eine Woche hin. Hzg. Albrecht selbst scheint dem Tage ferngeblieben zu sein und als Vertreter den Markgrasen Wilhelm von Hochberg dorthin entsandt zu haben. Dieser übergab nach der Chronik von Tschudi� ein Libell mit der Uber- sicht des Kriegsverlaufes. Auch ein „Kundschaftsrodel" mit einer Liste von Heiligtumsschän- dungen durch die Schweizer und ihre Helfer im Gebiet von Zürich, die der Züricher Propst Matthaus 15 Nithart bereits am 20. Juni 1444 aufgezeichnet hatte, dürste zu den in Rheinfelden vorgelegien Beweisslücken gehört haben°. Am 16. März kam schließlich ein Abschied (nr. 379) zustande. Er enthält jedoch außer dem Vorschlag für neue Verfahrenswege auf einem noch zu bestimmenden Schiedstag nur eine Reihe unverbindlicher Beredungen über den einstweiligen Fortbestand des Waffenfriedens bis zu 20 weiteren Verhandlungen, die etwa Anjang Mai neu einsetzen sollten. Es war also nicht viel mehr als eine Behelfs-, bestenfalls Ubergangslösung, mit der die Beteiligten auseinandergingen, in der Tat nur ein Bindeglied zu den ungleich wichtigeren Verhandlungen von Konstanz (Abt. M), die sich von August bis in den November des Jahres hineinziehen soliten. Da nach solchem Ausgang der Friede im Augenblick kaum gesichert schien, traf Hzg. Albrecht 25 wieder eigene Vorkehrungen für den Fortgang des Krieges. So wenigstens wird man die Ein- ladungen deuten dürfen, mit denen er zunächst einen Tag zu Mengen für den 13. April (nr. 382) und späterhin eine weitere Zusammenkunft zu Villingen für den 3. Juni vorbereitete. Im ersten Falle standen Besprechungen mit den Bischöfen von Augsburg und Konstanz, der St. Georgs- Ritterschaft und den Reichsstädten bevor, ohne daß der Verhandlungszweck genannt wird; dem- 30 gegenüber kündigt die andere Einladung an die Grajen non Württemberg und den Markgrafen von Baden zu einem Tage nach Villingen (nr. 385) eindeutig Unterredungen und Beschlüsse über den bevorstehenden „gewaltigen Zug“ gegen die Eidgenossen an. Ob und mit welchem Erfolg die beiden Tage vonstatten gegangen sind, bleibt infolge Fehlens weiterer Nachrichten ungewiß. Dieser Abteilung, deren Akteninhalte sich, wie man sieht, vorwiegend auf die Tätigkeit des 35 österreichischen Oberbefehlshabers im Schweizer Krieg Hzg. Albrecht während des Jahres 1445 beziehen, ist abschließend noch ein Schriftwechsel des Herzogs mit Burgund (nr. 386) beigefilgt. 1 Das Itinerar Hzg. Albrechts i. J. 1445 ist durch folgende Schreihen ausgewiesen: Jan. 14 Villingen (Geleit für eine Botschaft St. Gallens: U.-B. Si. Gallen 6, 191 nr. 4653); Jan. 31 Vil- lingen (unsere nr. 319) Febr. 21, Mara2, 7 und 27 Diessenhofen (nrr. 371, du.e, 378 u. 382): Marz 31 Diessenhofen (Schreiben an Bf. Friedrich v. Basel ilber Streitigkeilen des Hzgs. mit Basel, derent- 45 wegen er den Bisshof auf dessen Bitten an So. n. Gerientag [Apr. 25] vermittein lassen will: Basel St.-A. Brieſe IV nr. 237 cop.]; Mai 19 Zarich (nr. 385); Juni 1 u. 4 Waldshut (Aufforderung an Freiourg i. Br. am 1., soviel Reisige wie 50 moglich am nachsten Sa. [Juni 5] nach Bondorff zu schieken, da die Feinde sich gesammelt haben und gegen iln zichen wollen, und Nuchricht vom 4., daß der Zug wendig geworden sei: Schreiber 10 U. B. 2,2 &. 412f.): Juni 21 Waldshut (Geleit- brief für den Bascler Mürameister Peter Gacz.: Basel St.-A. Neben-Reg. V, II, 38 or. ch.); Juli 18 Waldshut (nr. 386,a]. Aug. 7 Konstanz (nr. 423); am 5. Sept. zieht Hzg. AUrecht, unter- stützt von Mgf. Albreeht v. Brandenburg, Mgj. Jakob v. Baden, Gf. Ulrich v. Württemberg und den Grusen v. Ottingen und Heljenstein zum Entsalz der von Bern, Basel und Solothurn belagerton Faste Stein zu Rheinfelden (Witte, Reg. v. Baden 3 nr. 6432). 2 Aeg. v. Tschudi, Helvetische Chronik, Bd. 2 (Basel 1736), 443-448. 3 Nolar. Kopie im St.-A. Luzern mit der Auf- schrift „Tag zu Rheinfelden“, vgl. Eidg. Absch. 2, 187.
Einleitung. 641 5 10 Wege ihrer fortdauernden Fehde eine Art moralischen Rückhalts zu verschaffen, zumal sich ja die erwartete französische Hilfe als ein empfindlicher Fehlschlag erwiesen hatte. Wie diese Wer- bung im Reich und außerhalb desselben verlief, geht aus einer Reihe von Schreiben verschiedener Herkunft, vor allem aus der königlichen Kanzlei, hervor, die zweckmäßig in dieser Abteilung (nrr. 372 ƒf.) ihren Platz finden durften. Aber nach wie vor standen auch die Versuche, mit den Eidgenossen auf dem Verhandlungswege übereinzukommen, im Vordergrund der österreichischen Bemühungen um eine gütliche Beilegung der Fehde. So ließ Hrg. Albrecht, der während des Winters scin Hauptquartier in Villingen beibehalten1 hatte, wiederum (vgl. nr. 242) mit Hilje des Baseler Konzils einen Tag mit den Eidgenossen für den 7. März nach Rheinfelden aueschreiben (nr. 371). Die Verhandlungen in Rheinfelden zogen sich üher eine Woche hin. Hzg. Albrecht selbst scheint dem Tage ferngeblieben zu sein und als Vertreter den Markgrasen Wilhelm von Hochberg dorthin entsandt zu haben. Dieser übergab nach der Chronik von Tschudi� ein Libell mit der Uber- sicht des Kriegsverlaufes. Auch ein „Kundschaftsrodel" mit einer Liste von Heiligtumsschän- dungen durch die Schweizer und ihre Helfer im Gebiet von Zürich, die der Züricher Propst Matthaus 15 Nithart bereits am 20. Juni 1444 aufgezeichnet hatte, dürste zu den in Rheinfelden vorgelegien Beweisslücken gehört haben°. Am 16. März kam schließlich ein Abschied (nr. 379) zustande. Er enthält jedoch außer dem Vorschlag für neue Verfahrenswege auf einem noch zu bestimmenden Schiedstag nur eine Reihe unverbindlicher Beredungen über den einstweiligen Fortbestand des Waffenfriedens bis zu 20 weiteren Verhandlungen, die etwa Anjang Mai neu einsetzen sollten. Es war also nicht viel mehr als eine Behelfs-, bestenfalls Ubergangslösung, mit der die Beteiligten auseinandergingen, in der Tat nur ein Bindeglied zu den ungleich wichtigeren Verhandlungen von Konstanz (Abt. M), die sich von August bis in den November des Jahres hineinziehen soliten. Da nach solchem Ausgang der Friede im Augenblick kaum gesichert schien, traf Hzg. Albrecht 25 wieder eigene Vorkehrungen für den Fortgang des Krieges. So wenigstens wird man die Ein- ladungen deuten dürfen, mit denen er zunächst einen Tag zu Mengen für den 13. April (nr. 382) und späterhin eine weitere Zusammenkunft zu Villingen für den 3. Juni vorbereitete. Im ersten Falle standen Besprechungen mit den Bischöfen von Augsburg und Konstanz, der St. Georgs- Ritterschaft und den Reichsstädten bevor, ohne daß der Verhandlungszweck genannt wird; dem- 30 gegenüber kündigt die andere Einladung an die Grajen non Württemberg und den Markgrafen von Baden zu einem Tage nach Villingen (nr. 385) eindeutig Unterredungen und Beschlüsse über den bevorstehenden „gewaltigen Zug“ gegen die Eidgenossen an. Ob und mit welchem Erfolg die beiden Tage vonstatten gegangen sind, bleibt infolge Fehlens weiterer Nachrichten ungewiß. Dieser Abteilung, deren Akteninhalte sich, wie man sieht, vorwiegend auf die Tätigkeit des 35 österreichischen Oberbefehlshabers im Schweizer Krieg Hzg. Albrecht während des Jahres 1445 beziehen, ist abschließend noch ein Schriftwechsel des Herzogs mit Burgund (nr. 386) beigefilgt. 1 Das Itinerar Hzg. Albrechts i. J. 1445 ist durch folgende Schreihen ausgewiesen: Jan. 14 Villingen (Geleit für eine Botschaft St. Gallens: U.-B. Si. Gallen 6, 191 nr. 4653); Jan. 31 Vil- lingen (unsere nr. 319) Febr. 21, Mara2, 7 und 27 Diessenhofen (nrr. 371, du.e, 378 u. 382): Marz 31 Diessenhofen (Schreiben an Bf. Friedrich v. Basel ilber Streitigkeilen des Hzgs. mit Basel, derent- 45 wegen er den Bisshof auf dessen Bitten an So. n. Gerientag [Apr. 25] vermittein lassen will: Basel St.-A. Brieſe IV nr. 237 cop.]; Mai 19 Zarich (nr. 385); Juni 1 u. 4 Waldshut (Aufforderung an Freiourg i. Br. am 1., soviel Reisige wie 50 moglich am nachsten Sa. [Juni 5] nach Bondorff zu schieken, da die Feinde sich gesammelt haben und gegen iln zichen wollen, und Nuchricht vom 4., daß der Zug wendig geworden sei: Schreiber 10 U. B. 2,2 &. 412f.): Juni 21 Waldshut (Geleit- brief für den Bascler Mürameister Peter Gacz.: Basel St.-A. Neben-Reg. V, II, 38 or. ch.); Juli 18 Waldshut (nr. 386,a]. Aug. 7 Konstanz (nr. 423); am 5. Sept. zieht Hzg. AUrecht, unter- stützt von Mgf. Albreeht v. Brandenburg, Mgj. Jakob v. Baden, Gf. Ulrich v. Württemberg und den Grusen v. Ottingen und Heljenstein zum Entsalz der von Bern, Basel und Solothurn belagerton Faste Stein zu Rheinfelden (Witte, Reg. v. Baden 3 nr. 6432). 2 Aeg. v. Tschudi, Helvetische Chronik, Bd. 2 (Basel 1736), 443-448. 3 Nolar. Kopie im St.-A. Luzern mit der Auf- schrift „Tag zu Rheinfelden“, vgl. Eidg. Absch. 2, 187.
Strana 642
642 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Der ausgedehnte und sich in Erwägungen über Ort und Zeit einer Zusammenkunjt der beider- seitigen Gesandien erschöpfende Briefaustausch verrät leider nichts über den Zweck der beab- sichtigten Gespräche. Der Schlüssel zum Ceheimnis dieser österreichischen Werbung um Burgund könnte aber vielleicht in einem Schreibenl des badischen Vogtes Hans Iberg liegen, der am 31. Januar der eidgenössischen Tagsatzung in Luzern vertraulich, wie es scheint, mitteilte, daß der Markgraf [von Baden] beim Herzog von Burgund und Thuring von Hallwil beim Herzog von Mailand um Hilfe gegen die Eidgenossen werbe. Daß demgegenüber der Schriftwechsel Hzg. Albrechts mit Burgund erst in die zweite Jahreshälfte fällt, muß unserer Vermutung über den Zweck der gewünschten Verhandlungen nicht unbedingt widersprechen. Aus ihm ist schließlich nur so niel zu entnehmen, daß Albrecht seine Bemühungen um eine gemeinsame Zusammenkunjt 10 der beiden Herzöge oder ihrer Gesandten um die Jahresmille auf Verlangen Kg. Friedrichs ein- geleitet hatte; die Briefe hinterlassen zudem heim Leser das ungute Gefihl, als ob die Angelegenheit auf burgundischer Seite absichtlich etwas verschleppt worden sei. Die Eidgenossen aber waren, wie sich später zeigen wirde, über diese Vorgänge durchaus unterrichter. K. Fürsten- und Städtetage zu Heilbronn und Leonberg am 1. und 19. Mai 1445 nr. 387-398. 15 Durch die Akten der Fürsten- und Slädtetage zu Mergentheim (Abt. D) und Ulm (Abt. G) ist bereits deutlich geworden, wie sehr in dem von Kriegsgefahren umdrohten Reich des Jahres 1444/45 noch die scheinbar zweitrangigen Fragen des Einungswesens das innerpolitische Leben in ihrem Bann gehalten haben. Die Sorge um den Landfrieden war damals, wenn man dem hier 20 vorgelegten umfangreichen Aktenstoff glauben darf, wie alle Zeit zuvor ein Hauptanliegen für Länder und Städte. Ja, sie drängt sich dem Beobachter gerade dieses Jahres als eine für die beteiligten Reichsstände so vordergründige Angelegenheit auf, daß ihr in unserer Sammlung ein gehöriger Raum gegeben werden mußte, falls nicht das politische Gesamtbild der Zeit für den Benutzer störende Lücken aufweisen sollte. Der Mergentheimer Vertrag vom 2. Januar (nr. 317) haite, wie erinnerlich, ein für die Städte nicht gerade erfreuliches Fürstenbündnis geschaffen. Obwohl ursprünglich zum Mitgehen aufgefordert, waren sie aus welchen Gründen auch immer abseits geblieben. So mußte sich denn in der Folgezeit ihr besonderes Augenmerk darauf richten, ein anderes, ihnen genehmes Bündnis wenigstens mit einem Teil der im Mergentheimer Bund zusammengeschlossenen Fürsten zuwege 30 zu bringen. Nach vielerlei Zwischenverhandlungen, die sich aus den Akten zum Ulmer Städtetag (Abl. G) ergeben, konnten schließlich auf zwei Mai-Tagungen, zu Heilbronn am I. und zu Leonberg am 19. Mai, die erforderlichen Voraussetzungen für das gewünschte Vertragswerk gefunden werden. Beide Orte waren wohl kaum von ungefähr gewählt; denn Heilbronn lag als Reichsstadt den fürstlichen Vertragspartnern bestbenachbart, und die Wahl des württembergischen s5 Amtsstädtchens „Löwenberg“, des hentigen Leonberg, zeigt, daß der Schwerpunkt der letzten Verhandlungen mehr bei Württemberg als beim Pfalzgrafen gelegen hat. Wie die Abschiede beider Tage erkennen lassen, galt es, noch über einige Vertragsverpflich- lungen und damit zusammenhängende Rechtsverbindlichkeiten Klarheit zu geben. So legte der Abschied von Heilbronn (nr. 389), vornehmlich unter Einfluß des Pfalzgrafen, als wesentliche 40 Punkte des neuen Vertrages die Frage des Geleitgebens, die Art der Aufgebote und ihres Oberbefehls, der Abwehr von ränberischen Zugriffen und die Möglichkeit von Maßnahmen gegen den Müßig- gang der „Gesellen fest, während die zu weiterer Klärung angeselzien Verhandlungen zu Leonberg in threm Abschiede (nr. 391) auch zoch über die Zahl der Aufgebote samt deren Führung und dann über gerichtliche Verfahren gegen ungehorsame Gesellen zu befinden hatten. 25 4b 1 Das von uns aus dem Urk.-Repertorium des v. J. 194I nicht mehr nachweisbar, 2 Vgl. unten S. 647f. und nr. 433. St.-A. Luzern kurz verzeichnete Schreiben ist nuch freundl. Auskunft seit der Inventarisation
642 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Der ausgedehnte und sich in Erwägungen über Ort und Zeit einer Zusammenkunjt der beider- seitigen Gesandien erschöpfende Briefaustausch verrät leider nichts über den Zweck der beab- sichtigten Gespräche. Der Schlüssel zum Ceheimnis dieser österreichischen Werbung um Burgund könnte aber vielleicht in einem Schreibenl des badischen Vogtes Hans Iberg liegen, der am 31. Januar der eidgenössischen Tagsatzung in Luzern vertraulich, wie es scheint, mitteilte, daß der Markgraf [von Baden] beim Herzog von Burgund und Thuring von Hallwil beim Herzog von Mailand um Hilfe gegen die Eidgenossen werbe. Daß demgegenüber der Schriftwechsel Hzg. Albrechts mit Burgund erst in die zweite Jahreshälfte fällt, muß unserer Vermutung über den Zweck der gewünschten Verhandlungen nicht unbedingt widersprechen. Aus ihm ist schließlich nur so niel zu entnehmen, daß Albrecht seine Bemühungen um eine gemeinsame Zusammenkunjt 10 der beiden Herzöge oder ihrer Gesandten um die Jahresmille auf Verlangen Kg. Friedrichs ein- geleitet hatte; die Briefe hinterlassen zudem heim Leser das ungute Gefihl, als ob die Angelegenheit auf burgundischer Seite absichtlich etwas verschleppt worden sei. Die Eidgenossen aber waren, wie sich später zeigen wirde, über diese Vorgänge durchaus unterrichter. K. Fürsten- und Städtetage zu Heilbronn und Leonberg am 1. und 19. Mai 1445 nr. 387-398. 15 Durch die Akten der Fürsten- und Slädtetage zu Mergentheim (Abt. D) und Ulm (Abt. G) ist bereits deutlich geworden, wie sehr in dem von Kriegsgefahren umdrohten Reich des Jahres 1444/45 noch die scheinbar zweitrangigen Fragen des Einungswesens das innerpolitische Leben in ihrem Bann gehalten haben. Die Sorge um den Landfrieden war damals, wenn man dem hier 20 vorgelegten umfangreichen Aktenstoff glauben darf, wie alle Zeit zuvor ein Hauptanliegen für Länder und Städte. Ja, sie drängt sich dem Beobachter gerade dieses Jahres als eine für die beteiligten Reichsstände so vordergründige Angelegenheit auf, daß ihr in unserer Sammlung ein gehöriger Raum gegeben werden mußte, falls nicht das politische Gesamtbild der Zeit für den Benutzer störende Lücken aufweisen sollte. Der Mergentheimer Vertrag vom 2. Januar (nr. 317) haite, wie erinnerlich, ein für die Städte nicht gerade erfreuliches Fürstenbündnis geschaffen. Obwohl ursprünglich zum Mitgehen aufgefordert, waren sie aus welchen Gründen auch immer abseits geblieben. So mußte sich denn in der Folgezeit ihr besonderes Augenmerk darauf richten, ein anderes, ihnen genehmes Bündnis wenigstens mit einem Teil der im Mergentheimer Bund zusammengeschlossenen Fürsten zuwege 30 zu bringen. Nach vielerlei Zwischenverhandlungen, die sich aus den Akten zum Ulmer Städtetag (Abl. G) ergeben, konnten schließlich auf zwei Mai-Tagungen, zu Heilbronn am I. und zu Leonberg am 19. Mai, die erforderlichen Voraussetzungen für das gewünschte Vertragswerk gefunden werden. Beide Orte waren wohl kaum von ungefähr gewählt; denn Heilbronn lag als Reichsstadt den fürstlichen Vertragspartnern bestbenachbart, und die Wahl des württembergischen s5 Amtsstädtchens „Löwenberg“, des hentigen Leonberg, zeigt, daß der Schwerpunkt der letzten Verhandlungen mehr bei Württemberg als beim Pfalzgrafen gelegen hat. Wie die Abschiede beider Tage erkennen lassen, galt es, noch über einige Vertragsverpflich- lungen und damit zusammenhängende Rechtsverbindlichkeiten Klarheit zu geben. So legte der Abschied von Heilbronn (nr. 389), vornehmlich unter Einfluß des Pfalzgrafen, als wesentliche 40 Punkte des neuen Vertrages die Frage des Geleitgebens, die Art der Aufgebote und ihres Oberbefehls, der Abwehr von ränberischen Zugriffen und die Möglichkeit von Maßnahmen gegen den Müßig- gang der „Gesellen fest, während die zu weiterer Klärung angeselzien Verhandlungen zu Leonberg in threm Abschiede (nr. 391) auch zoch über die Zahl der Aufgebote samt deren Führung und dann über gerichtliche Verfahren gegen ungehorsame Gesellen zu befinden hatten. 25 4b 1 Das von uns aus dem Urk.-Repertorium des v. J. 194I nicht mehr nachweisbar, 2 Vgl. unten S. 647f. und nr. 433. St.-A. Luzern kurz verzeichnete Schreiben ist nuch freundl. Auskunft seit der Inventarisation
Strana 643
Einleitung 643 Bündnisabschluß und Austausch der Urkunden vollzogen sich hier wie meistens außerhalb der Verhandlungen, also unmittelbar von der einen zur anderen Partei. Es dauerte immerhin noch fast einen Monat, bis der neue Landfriedensvertrag (nr. 394) zwischen Pfalz, Württemberg und den Schwäbischen Städten am 15. Juni in Kraft treten konnte; seine Laufzeit war aaf vier Jahre berechnet. Nun hatten, wie wir sahen, die Städte von Anbeginn ihrer Unterhandlungen darauf hingearbeitet, daß auch die bairischen Herzöge von München und Landshut in dieses Landfriedensbündnis miteinbezogen werden sollten. Es gelang indes nur, den Münchener Herzog Albrecht dafür zu gewinnen; jedoch erfahren wir nichts über Zwischenverhandlungen mit ihm seit jenem Abschluß des Bundes vom 15. Juni. Lediglich die fertigen Vertrüge zeigen das Ergebnis to an. Merkwürdig und bezeichnend genug ist dabei für uns, daß dieses anschließsende Bündnis der Landjriedensparteien in zweifacher, getrennter und voneinander abweichender Form geschlossen worden ist, obwohl in beiden Fallen vom gleichen Stichtag des 15. Juni ausgegangen wird. Denn die beiden Fürsten von der Pfalz und von Württemberg vereinigen sich am 2. August mit dem Baiernherzog Albrecht auj fünf Jahre (nr. 396) auzüglich der Zeit bis zum nächsten St. Veitstag 15 (15. Juni 1446), also bis zum 15. Juni 1451 mit einem auch inhaltlich abweichenden Vertrage, während die Reichsstädte erst am Tage darauf (3. August, nr. 397) mit dem Herzog auf der Grundlage des vorausgegangenen Juni-Bündnisses eine nur auf drei Jahre, also bis zum 15. Juni 1449 berechnete Landfriedenseinung haben schließen können. Es ist kaum zu leugnen, daß sich hierin für uns noch undurchschaubare Bündnisgepflogenheiten der damaligen Zeit verbergen. Vielleicht möchte man auch einen Widerspruch darin entdecken, daß mit der Einung zwischen dem Pfalzgrafen und den Reichsstädten jenes frühere Bündnis beider vom 12. Juni 1443 (nr. 151,6) stillschweigend und vorzeitig anfgelöst worden sei. Hierbei übersähe man allerdings, daß der neue Vertrag nicht diesen, sondern einen älteren zwischen Württemberg und den Reichs- städten vom 15. Juni 1442 (nr. 150, 1), der auf drei Jahre gelautet hatte und deshalb am 15. Juni 25 1445 abgelaujen war, fristgerecht erneuern und gleichzeitig mit dem Beitritt des Pfalzgrafen erwei- lern sollte. Diese kursen Hinweise dürjten genügen, um darzutun, daß dem Einungswesen auch innerhalb der Reichsakten ein breiterer Raum zusteht, als ikm hisher im allgemeinen wie auch in unserer Aktensammlung gegönnt worden ist. 5 20 L. Reichstag zu Frankfurt vom 24. Juni bis 8. Juli 1445 nr. 399-420. Ein Tag an Johann-Baptist, Juni 24, zu Franksurt „in der Kirchensache war von der im März zu Boppard (Abt. H) versammelten Mehrheit der Kurfürsten in Aussicht genommen worden; er fand termingemäß statt. In der Reihe bedeutsamer Tagungen des Jahres 1445 bildet die Frunksurter Zusammenkunft van Kurfürsten und Fürsten mit königlichen Gesandten zweifellos einen Höhepunkt. Man hat 35 sich weithin daran gewohnt, sie als Reichstag zu bezeichnen. Deshalb muß am Anfang einer Ubersicht zu den Akten des Frankfurter Tages die Gewissensfrage stehen, ob auch wir dieser Gewohnheit folgen können. Wenn der Bearbeiter sich nach anfänglichen Bedenken, die in den allgemeinen Richtlinien Julius Weizsackersl begründet sind, schließlich der herkömmlichen An- sicht beizupflichten entochieden hat, so sind dafür ähnliche Uberlegungen maßgebend, wie sie schon für die beiden Nürnberger Reichstage des Jahres 1443 vorgetragene wurden. In der Tat gäbe es ein schiefes Bild dessen, was die Zeitgenossen ehemals unter einer für das allgemeine Reichswoll ontscheidenden Tagung anzuschen geneigt waren, woliten wir heute einen solchen Pag nur von äußeren Merkmalen — Berufung durch den König für alle Reichsstände — be- stimmt sein lassen. Schon Weizsäcker hielt Ausnahmen für sehr wohl möglich. Sie können von 45 den im vorliegenden Bande gebotenen Unterlagen her durchaus bestätigt und ergänzt werden. Denn die Verhandlungen der letzten drei Nürnberger Reichstage haben zur Genüge erwiesen, 60 80 1 RTA. I, LIV. 2 Vgl. oben S. 667.
Einleitung 643 Bündnisabschluß und Austausch der Urkunden vollzogen sich hier wie meistens außerhalb der Verhandlungen, also unmittelbar von der einen zur anderen Partei. Es dauerte immerhin noch fast einen Monat, bis der neue Landfriedensvertrag (nr. 394) zwischen Pfalz, Württemberg und den Schwäbischen Städten am 15. Juni in Kraft treten konnte; seine Laufzeit war aaf vier Jahre berechnet. Nun hatten, wie wir sahen, die Städte von Anbeginn ihrer Unterhandlungen darauf hingearbeitet, daß auch die bairischen Herzöge von München und Landshut in dieses Landfriedensbündnis miteinbezogen werden sollten. Es gelang indes nur, den Münchener Herzog Albrecht dafür zu gewinnen; jedoch erfahren wir nichts über Zwischenverhandlungen mit ihm seit jenem Abschluß des Bundes vom 15. Juni. Lediglich die fertigen Vertrüge zeigen das Ergebnis to an. Merkwürdig und bezeichnend genug ist dabei für uns, daß dieses anschließsende Bündnis der Landjriedensparteien in zweifacher, getrennter und voneinander abweichender Form geschlossen worden ist, obwohl in beiden Fallen vom gleichen Stichtag des 15. Juni ausgegangen wird. Denn die beiden Fürsten von der Pfalz und von Württemberg vereinigen sich am 2. August mit dem Baiernherzog Albrecht auj fünf Jahre (nr. 396) auzüglich der Zeit bis zum nächsten St. Veitstag 15 (15. Juni 1446), also bis zum 15. Juni 1451 mit einem auch inhaltlich abweichenden Vertrage, während die Reichsstädte erst am Tage darauf (3. August, nr. 397) mit dem Herzog auf der Grundlage des vorausgegangenen Juni-Bündnisses eine nur auf drei Jahre, also bis zum 15. Juni 1449 berechnete Landfriedenseinung haben schließen können. Es ist kaum zu leugnen, daß sich hierin für uns noch undurchschaubare Bündnisgepflogenheiten der damaligen Zeit verbergen. Vielleicht möchte man auch einen Widerspruch darin entdecken, daß mit der Einung zwischen dem Pfalzgrafen und den Reichsstädten jenes frühere Bündnis beider vom 12. Juni 1443 (nr. 151,6) stillschweigend und vorzeitig anfgelöst worden sei. Hierbei übersähe man allerdings, daß der neue Vertrag nicht diesen, sondern einen älteren zwischen Württemberg und den Reichs- städten vom 15. Juni 1442 (nr. 150, 1), der auf drei Jahre gelautet hatte und deshalb am 15. Juni 25 1445 abgelaujen war, fristgerecht erneuern und gleichzeitig mit dem Beitritt des Pfalzgrafen erwei- lern sollte. Diese kursen Hinweise dürjten genügen, um darzutun, daß dem Einungswesen auch innerhalb der Reichsakten ein breiterer Raum zusteht, als ikm hisher im allgemeinen wie auch in unserer Aktensammlung gegönnt worden ist. 5 20 L. Reichstag zu Frankfurt vom 24. Juni bis 8. Juli 1445 nr. 399-420. Ein Tag an Johann-Baptist, Juni 24, zu Franksurt „in der Kirchensache war von der im März zu Boppard (Abt. H) versammelten Mehrheit der Kurfürsten in Aussicht genommen worden; er fand termingemäß statt. In der Reihe bedeutsamer Tagungen des Jahres 1445 bildet die Frunksurter Zusammenkunft van Kurfürsten und Fürsten mit königlichen Gesandten zweifellos einen Höhepunkt. Man hat 35 sich weithin daran gewohnt, sie als Reichstag zu bezeichnen. Deshalb muß am Anfang einer Ubersicht zu den Akten des Frankfurter Tages die Gewissensfrage stehen, ob auch wir dieser Gewohnheit folgen können. Wenn der Bearbeiter sich nach anfänglichen Bedenken, die in den allgemeinen Richtlinien Julius Weizsackersl begründet sind, schließlich der herkömmlichen An- sicht beizupflichten entochieden hat, so sind dafür ähnliche Uberlegungen maßgebend, wie sie schon für die beiden Nürnberger Reichstage des Jahres 1443 vorgetragene wurden. In der Tat gäbe es ein schiefes Bild dessen, was die Zeitgenossen ehemals unter einer für das allgemeine Reichswoll ontscheidenden Tagung anzuschen geneigt waren, woliten wir heute einen solchen Pag nur von äußeren Merkmalen — Berufung durch den König für alle Reichsstände — be- stimmt sein lassen. Schon Weizsäcker hielt Ausnahmen für sehr wohl möglich. Sie können von 45 den im vorliegenden Bande gebotenen Unterlagen her durchaus bestätigt und ergänzt werden. Denn die Verhandlungen der letzten drei Nürnberger Reichstage haben zur Genüge erwiesen, 60 80 1 RTA. I, LIV. 2 Vgl. oben S. 667.
Strana 644
644 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. daß bet ihren Beratungen jeweils nur der Personenkreis herangezogen worden ist, den man für die behandelte Reichssache als allein zuständig erachtete, selbst wenn er, wie die Vertreter der Universitäten, gar nicht einmal zur Reichsstandschaft gehörte. Wir möchten daher den Wert- maßstab für eine Retcheverhandlung als „Reichestag“ grundsätzlich stärker von der Wichtigkait und Allgemeinheit der dort behandellen Sachen, aber auch von ihren Ausstrahlungen auf das Reichsganze gegeben sehen als nur von außerlichen Merkmalen her. Dabei kann oft der latzäch- liche Teilnehmerkreis mehr als die Ladung mitsprechen, wenn man etwa bedenkt, daß die vom König in aller Form einberufene Mainzer Tagung (Abt. F) schließlich nur eine Botschafter-Konferenz geblieben war. Selbst ein Abschied oder überhaupt ein greijbares Ergebnis langer Beratungen braucht nicht entscheidend für Wesen und Bedeutung eines Reichstages zu sein, war es doch 10 gerade ein Merkmal des eben verflossenen großen Nürnberger Reichstages, ohne jeden Erfolg auseinandergegangen zu sein. Das alles wohl erwogen, wird man nun die Frankfurter Juni- Tagung, auf der im Kreise der dafür zuständigen Reichsfürsten geistlichen und weltlichen Standes die Kirchensache erneut aufgegriffen werden sollte, mit Fug und Recht als einen vollgültigen Reichstag unsprechen dürsen. Im ganzen bestätigen auch die Akten das gewöhnliche Bild eines Reichstages, in manchem hinwieder wandeln sie es ein wenigab. Schon die Berufung des Tages erweist sich als ungewöhnlich. Denn schriftliche Einladungen, wie man sie sonst zu Reichstagen erwartet, liegen nicht vor. Der Entschluß zu diesen Kirchenberatungen ging dieses Mal auch nicht vom Reichsoberhaupt aus, sondern entsprang, wie bemerkt, einem gemeinsamen Abkommen der zuletzt in Boppard 20 versammelten Kurfürsten mit den dort anwesenden königlichen Beauftragten. Zweifellos müssen ordentliche Einladungen an den gewünschten Teilnehmerkreis hinausgegangen sein, wie sich aus den vorhandenen Beglaubigungen (nr. 399 und 406) und anderen Nachrichten (nr. 402 und 403) unschwer entnehmen läßst; doch scheint das in diesem Falle mehr durch persönliche Bot- schaften als auf schriftlichem Wege erfolgt zu sein. Die Reichsstädte beizuzichen, war ebensowenig 25 wie im Jahre 1443 beabsichtigt oder für notwendig befunden worden, weil ihnen nach Ansicht der Fürsten in der Kirchensache keinerlei Mitspracherecht zustand. Daß die Städte selber gar nicht mit einer Einladung gerechnet hatten, geht deutlich aus ihrem Schriftwechsel hervor (nr. 412 ff.) ; ihre darin bekundete Neugier am Ergebnis des Tages (vgl. nr. 413 und 416) ist sachlich begründet und verständlich. Uber den Teilnehmerkreis unterrichtet im wesentlichen eine Auskunft Frankfurts (nr. 416). Die Einleitung zum Abschied (nr. 407) spricht ganz allgemein von Räten der Metropoliten und Reichsfürsten neben den persönlich anwesenden Kurfürsten. König Friedrich hatte als seine Vertrauten die Bischöfe Peter von Augsburg, Johannes von Gurk und Silvester von Chiemsee entsandt (nr. 416). Aber auch Botschafter beider Päpste waren erschienen (nr. 416); leider 35 erfährt man nicht ihre Namen. Doch besteht kein Zweifel, daß als Abgesandter Eugens der Nuntius Carvajal in Frankfurt zugegen unar; dieser begab sich von dort, wie nr. 418 und 420 belegen, an den Wiener Königshof, von wo er am 13. September nach Rom zurückgekehrt ist. Das Baseler Konzil hatte es bet einem Aufruf (nr. 404) an einige ihm besonders verbundene Anhänger, den Herzog von Baiern-München und die Uminersitäten Erfurt und Leipzig, zum Besuch des Frank- 40 furter Tages bewenden lassen. Schließlich darf nicht übersehen werden, daß auch die Abordnung einer französischen Gesandtschaft (nr. 399) für das große Anschen dieses Tages spricht. Verschiedene und nicht einmal unerhebliche Vorbereitungen waren mancherseits für den Frankfurter Tag getroffen worden, wie einzelne unserer Aktenstücke belegen. Sie unterstreichen auch, welche Bedeutung die Zeitgenossen den crwarteten Verhandlungen damals beigemessen 45 katten. Nicht alle diese vorausliegenden Meinungsbildungen beziehen sich ganz unmittelbar auf die kommenden Verhandlungen. Trotzdem gehören sie als Ausweis für die Schwierigkeilen, die nach wie vor auf der Reichskirche lasteten, notwendig in diesen Zusammenhang. Da zeigen die Umfragen, die der Deutsche Orden auf Grund eines leider nicht überlieferten Mahnschreibens Kg. Friedrichs veranlaßt hatte (nr. 402), welche Anstrengungen im Ordensbereich gemacht s0 wurden, um Klarheit über die eigene Haltung in der Kirchenfrage zu gewinnen. Da können die 15 30 5
644 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. daß bet ihren Beratungen jeweils nur der Personenkreis herangezogen worden ist, den man für die behandelte Reichssache als allein zuständig erachtete, selbst wenn er, wie die Vertreter der Universitäten, gar nicht einmal zur Reichsstandschaft gehörte. Wir möchten daher den Wert- maßstab für eine Retcheverhandlung als „Reichestag“ grundsätzlich stärker von der Wichtigkait und Allgemeinheit der dort behandellen Sachen, aber auch von ihren Ausstrahlungen auf das Reichsganze gegeben sehen als nur von außerlichen Merkmalen her. Dabei kann oft der latzäch- liche Teilnehmerkreis mehr als die Ladung mitsprechen, wenn man etwa bedenkt, daß die vom König in aller Form einberufene Mainzer Tagung (Abt. F) schließlich nur eine Botschafter-Konferenz geblieben war. Selbst ein Abschied oder überhaupt ein greijbares Ergebnis langer Beratungen braucht nicht entscheidend für Wesen und Bedeutung eines Reichstages zu sein, war es doch 10 gerade ein Merkmal des eben verflossenen großen Nürnberger Reichstages, ohne jeden Erfolg auseinandergegangen zu sein. Das alles wohl erwogen, wird man nun die Frankfurter Juni- Tagung, auf der im Kreise der dafür zuständigen Reichsfürsten geistlichen und weltlichen Standes die Kirchensache erneut aufgegriffen werden sollte, mit Fug und Recht als einen vollgültigen Reichstag unsprechen dürsen. Im ganzen bestätigen auch die Akten das gewöhnliche Bild eines Reichstages, in manchem hinwieder wandeln sie es ein wenigab. Schon die Berufung des Tages erweist sich als ungewöhnlich. Denn schriftliche Einladungen, wie man sie sonst zu Reichstagen erwartet, liegen nicht vor. Der Entschluß zu diesen Kirchenberatungen ging dieses Mal auch nicht vom Reichsoberhaupt aus, sondern entsprang, wie bemerkt, einem gemeinsamen Abkommen der zuletzt in Boppard 20 versammelten Kurfürsten mit den dort anwesenden königlichen Beauftragten. Zweifellos müssen ordentliche Einladungen an den gewünschten Teilnehmerkreis hinausgegangen sein, wie sich aus den vorhandenen Beglaubigungen (nr. 399 und 406) und anderen Nachrichten (nr. 402 und 403) unschwer entnehmen läßst; doch scheint das in diesem Falle mehr durch persönliche Bot- schaften als auf schriftlichem Wege erfolgt zu sein. Die Reichsstädte beizuzichen, war ebensowenig 25 wie im Jahre 1443 beabsichtigt oder für notwendig befunden worden, weil ihnen nach Ansicht der Fürsten in der Kirchensache keinerlei Mitspracherecht zustand. Daß die Städte selber gar nicht mit einer Einladung gerechnet hatten, geht deutlich aus ihrem Schriftwechsel hervor (nr. 412 ff.) ; ihre darin bekundete Neugier am Ergebnis des Tages (vgl. nr. 413 und 416) ist sachlich begründet und verständlich. Uber den Teilnehmerkreis unterrichtet im wesentlichen eine Auskunft Frankfurts (nr. 416). Die Einleitung zum Abschied (nr. 407) spricht ganz allgemein von Räten der Metropoliten und Reichsfürsten neben den persönlich anwesenden Kurfürsten. König Friedrich hatte als seine Vertrauten die Bischöfe Peter von Augsburg, Johannes von Gurk und Silvester von Chiemsee entsandt (nr. 416). Aber auch Botschafter beider Päpste waren erschienen (nr. 416); leider 35 erfährt man nicht ihre Namen. Doch besteht kein Zweifel, daß als Abgesandter Eugens der Nuntius Carvajal in Frankfurt zugegen unar; dieser begab sich von dort, wie nr. 418 und 420 belegen, an den Wiener Königshof, von wo er am 13. September nach Rom zurückgekehrt ist. Das Baseler Konzil hatte es bet einem Aufruf (nr. 404) an einige ihm besonders verbundene Anhänger, den Herzog von Baiern-München und die Uminersitäten Erfurt und Leipzig, zum Besuch des Frank- 40 furter Tages bewenden lassen. Schließlich darf nicht übersehen werden, daß auch die Abordnung einer französischen Gesandtschaft (nr. 399) für das große Anschen dieses Tages spricht. Verschiedene und nicht einmal unerhebliche Vorbereitungen waren mancherseits für den Frankfurter Tag getroffen worden, wie einzelne unserer Aktenstücke belegen. Sie unterstreichen auch, welche Bedeutung die Zeitgenossen den crwarteten Verhandlungen damals beigemessen 45 katten. Nicht alle diese vorausliegenden Meinungsbildungen beziehen sich ganz unmittelbar auf die kommenden Verhandlungen. Trotzdem gehören sie als Ausweis für die Schwierigkeilen, die nach wie vor auf der Reichskirche lasteten, notwendig in diesen Zusammenhang. Da zeigen die Umfragen, die der Deutsche Orden auf Grund eines leider nicht überlieferten Mahnschreibens Kg. Friedrichs veranlaßt hatte (nr. 402), welche Anstrengungen im Ordensbereich gemacht s0 wurden, um Klarheit über die eigene Haltung in der Kirchenfrage zu gewinnen. Da können die 15 30 5
Strana 645
Einleitung. 645 Bemühungen des Baseler Konzils bei einzelnen Fürsten und Universitäten (nr. 404) ein gewich- tiges Wort mitsprechen. Wiederum weiß dann der Briefwechsel des Enea Silvio (nr. 403) uns so manches über die Stimmung bei Hoje in den schwebenden Fragen mitzuteilen, worüber wir sonst im unklaren geblieben wären. Ebenso muß der Niederschlag zu den Besprechungen zwischen Vertretern der Domkapitel von Mainz, Trier und Köln am 7. Juni in Koblenz (nr. 405) als ein Beweis für ernsthafte Vorberatungen zum Frankfurler Tage im Bereich der drei geistlichen Kurfürsten angeschen werden. Von den Akten des Tages selber ist nicht gerade viel auf uns gekommen. So weit sie sich allein auf die Kirchentrage bezichen, sind sie mit dem Abschied (nr. 407), einem Bescheid der Versammlung darüber an Papst und Konzil (nr. 408), dem Entwurf zu einer kurzen Ansprache an das Konzil bei Uberreichung des Bescheides (nr. 409) und einer Instruktion (nr. 410) für das Verkalten der Gesandten, die mit dem Bescheide zu Papst Eugen gehen sollten, bereits erschöpft. Wenn man die Datumsangabe der Abschieds-Präambel, die den Eröffnungstag, also den 24. Juni, nennt, ganz wörtlich verstehen darf, ware mindestens der Abschied schon an diesem Tage aufge- 15 selzi und auch beschlossen worden. Es verlautet jedenfalls nichts, wie lange sich die Beratungen über ihn und die Entwürje für die anderen zugehörigen Schriftstitcke in Wirklichkeit hingezogen haben. Damit aber bleiben manche keineswegs unerhebliche Fragen über zeitliche und sachliche Abfassung dieser Stücke, weiter etwa nach der Einmütigkeit in den Beschlüssen, vielleicht auch nach einer möglichen Ubereile in der Beschlußfassung, da ein in der Kirchenfrage anders 20 denkendes Mitglied des Kurfürstenkollegs, der Mainzer Erzbischof, noch nicht anwesend war (nr. 411), und dergleichen Ungewißheiten mehr für uns offen. Bei unbefangenem Lesen des Abschieds fällt auf, wie betont darin die Einheit der Nation in Anbetracht der kirchlichen Verfahrnis nach vorne gerückt ist. Anders darf die verpflichtende Auflage für alle, die „Protestation und Einung in der hl. Kirchensache“ für weitere acht Monate 25 strengstens zu beachten und dawider Handelnde au bestrajen, wohl kaum verstanden werden. So wenigstens möchte ich im Gegensatz zu vielen früheren Darstellungen, die sich auf eine schon bestehende Spaltung innerhalb der verantwortlichen Reichsstände bei dieser Frage festgelegt haben, die Worte und den Sinn des Abschieds deuten. Der Beschluß des Reichstags steht zweifellos in merklichem Widerspruch zu jener in Boppard bekundeten Absicht, auf dem Frankfurter so Tage endgültig die Neutralität fallen zu lassen. Der Crund zu solchem Gesinnungswandel bei den. Kurfürsten kann eben kaum anderswo erblickt werden als in der gänzlich neuen Entscheidung für ein deutsches Nationalkonzil, wobei jede Störung der innerkirchlichen Lage in der Zwischenzeit zu unerwünschten Folgen hätte führen können. Im einzelnen geben die Artikel des Abschieds sehr genaue Verhaltens-Richtlinien bekannt, um über dieses Nationalkonzil, das vom König für 35 den 6. März 1446 nach Nürnherg zus berufen sei, endlich zu dem längst erstrebten, allseits unbe- zweifelten Generalkonzil zu kommen. Dabei erecheint in dem Abschied alles für jene Nürnberger Reichseynode sehr eingehend überlegt, angefangen von der Art der Ausschreihung über den Teil- nehmerkreis bis zu den Anwesenheitsverpftichtungen für den König, für sämtliche Kurfürsten sowie alle geistlichen und weltlichen Fürsten und Herren. Am Ende aber überrascht darin die 40 leise Andeutung, daß auch eine Pragmatische Sanktion für Dentschland als Ausweg gewählt werden könne, wie sie für Frankreich schon 1438 in Bourges beschlossen worden war. Der Ab- schied und die ihm zugeordneten Ausführungsbestimmungen zeugen aloo für unbedingten Ein- heitswillen der Versammtung und, trotz jener Bopparder Absprachen, für weitere Unparteilich- keit im bestehenden Kirchenstreib. Freilich geht daraus nichts über die Gesinnung der einzelnen 45 Kurfürsten hervor, zumal einer von ihnen, der Mainzer Erzbischof, wie schon angedeatet, bei diesen Verhandlungen anscheinend noch nicht zugegen war (nr. 411), ihnen vielleicht sogar absichtlich ferngeblieben sein mag. Es wäre jedoch vermessen, daraus irgendwelche Rückschlüsse über eine Spaltung im Kurfürstenkolleg bei den entscheidenden Verhandlungen des Reichstages voreilig ziehen zu wollen. Um so mehr muß man der führenden Rolle des Mainzers, and zwar durchaus im Einver- nehmen mit dem Trierer und dem Pfälzer Kurfürsten, in einer weiteren Angelegenheit, die den 10 5 50
Einleitung. 645 Bemühungen des Baseler Konzils bei einzelnen Fürsten und Universitäten (nr. 404) ein gewich- tiges Wort mitsprechen. Wiederum weiß dann der Briefwechsel des Enea Silvio (nr. 403) uns so manches über die Stimmung bei Hoje in den schwebenden Fragen mitzuteilen, worüber wir sonst im unklaren geblieben wären. Ebenso muß der Niederschlag zu den Besprechungen zwischen Vertretern der Domkapitel von Mainz, Trier und Köln am 7. Juni in Koblenz (nr. 405) als ein Beweis für ernsthafte Vorberatungen zum Frankfurler Tage im Bereich der drei geistlichen Kurfürsten angeschen werden. Von den Akten des Tages selber ist nicht gerade viel auf uns gekommen. So weit sie sich allein auf die Kirchentrage bezichen, sind sie mit dem Abschied (nr. 407), einem Bescheid der Versammlung darüber an Papst und Konzil (nr. 408), dem Entwurf zu einer kurzen Ansprache an das Konzil bei Uberreichung des Bescheides (nr. 409) und einer Instruktion (nr. 410) für das Verkalten der Gesandten, die mit dem Bescheide zu Papst Eugen gehen sollten, bereits erschöpft. Wenn man die Datumsangabe der Abschieds-Präambel, die den Eröffnungstag, also den 24. Juni, nennt, ganz wörtlich verstehen darf, ware mindestens der Abschied schon an diesem Tage aufge- 15 selzi und auch beschlossen worden. Es verlautet jedenfalls nichts, wie lange sich die Beratungen über ihn und die Entwürje für die anderen zugehörigen Schriftstitcke in Wirklichkeit hingezogen haben. Damit aber bleiben manche keineswegs unerhebliche Fragen über zeitliche und sachliche Abfassung dieser Stücke, weiter etwa nach der Einmütigkeit in den Beschlüssen, vielleicht auch nach einer möglichen Ubereile in der Beschlußfassung, da ein in der Kirchenfrage anders 20 denkendes Mitglied des Kurfürstenkollegs, der Mainzer Erzbischof, noch nicht anwesend war (nr. 411), und dergleichen Ungewißheiten mehr für uns offen. Bei unbefangenem Lesen des Abschieds fällt auf, wie betont darin die Einheit der Nation in Anbetracht der kirchlichen Verfahrnis nach vorne gerückt ist. Anders darf die verpflichtende Auflage für alle, die „Protestation und Einung in der hl. Kirchensache“ für weitere acht Monate 25 strengstens zu beachten und dawider Handelnde au bestrajen, wohl kaum verstanden werden. So wenigstens möchte ich im Gegensatz zu vielen früheren Darstellungen, die sich auf eine schon bestehende Spaltung innerhalb der verantwortlichen Reichsstände bei dieser Frage festgelegt haben, die Worte und den Sinn des Abschieds deuten. Der Beschluß des Reichstags steht zweifellos in merklichem Widerspruch zu jener in Boppard bekundeten Absicht, auf dem Frankfurter so Tage endgültig die Neutralität fallen zu lassen. Der Crund zu solchem Gesinnungswandel bei den. Kurfürsten kann eben kaum anderswo erblickt werden als in der gänzlich neuen Entscheidung für ein deutsches Nationalkonzil, wobei jede Störung der innerkirchlichen Lage in der Zwischenzeit zu unerwünschten Folgen hätte führen können. Im einzelnen geben die Artikel des Abschieds sehr genaue Verhaltens-Richtlinien bekannt, um über dieses Nationalkonzil, das vom König für 35 den 6. März 1446 nach Nürnherg zus berufen sei, endlich zu dem längst erstrebten, allseits unbe- zweifelten Generalkonzil zu kommen. Dabei erecheint in dem Abschied alles für jene Nürnberger Reichseynode sehr eingehend überlegt, angefangen von der Art der Ausschreihung über den Teil- nehmerkreis bis zu den Anwesenheitsverpftichtungen für den König, für sämtliche Kurfürsten sowie alle geistlichen und weltlichen Fürsten und Herren. Am Ende aber überrascht darin die 40 leise Andeutung, daß auch eine Pragmatische Sanktion für Dentschland als Ausweg gewählt werden könne, wie sie für Frankreich schon 1438 in Bourges beschlossen worden war. Der Ab- schied und die ihm zugeordneten Ausführungsbestimmungen zeugen aloo für unbedingten Ein- heitswillen der Versammtung und, trotz jener Bopparder Absprachen, für weitere Unparteilich- keit im bestehenden Kirchenstreib. Freilich geht daraus nichts über die Gesinnung der einzelnen 45 Kurfürsten hervor, zumal einer von ihnen, der Mainzer Erzbischof, wie schon angedeatet, bei diesen Verhandlungen anscheinend noch nicht zugegen war (nr. 411), ihnen vielleicht sogar absichtlich ferngeblieben sein mag. Es wäre jedoch vermessen, daraus irgendwelche Rückschlüsse über eine Spaltung im Kurfürstenkolleg bei den entscheidenden Verhandlungen des Reichstages voreilig ziehen zu wollen. Um so mehr muß man der führenden Rolle des Mainzers, and zwar durchaus im Einver- nehmen mit dem Trierer und dem Pfälzer Kurfürsten, in einer weiteren Angelegenheit, die den 10 5 50
Strana 646
646 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Frankjurter Tag beschäftigt hat, dem Streit Österreichs mit den Eidgenossen, Beachtung schenken. Der Anruf dazu kam von einer Gesandtschaft Hzg. Albrechts von Österreich nach Frank- jurt; sie bestand aus dem österreichischen Sachwalter Mgf. Wilhelm von Hochberg und dem schon während des Nürnberger Reichstages vermittelnden Thuring von Hallwill. Ihrem Ansinnen ent- sprechend setzen die anwesenden Kurfürsten einen Schiedstag zwischen den streitenden Parteien, 5 Osterreich und Zilrich auf der einen und den Schweizer Eidgenossen auf der anderen Seite, für den 5. August nach Konstanz fest (nr. 114). Damit leiten Unterlagen des Frankfurter Reichstages wieder zu einem neuen, dem von uns in der folgenden Abt. M aktenmäßig belegten Konstanzer August- Tag hinüber. Schließlich sollte mit ciner Gesandtschaft Karls VII. auch jene satteam bekannte 10 Streitfrage zwischen dem Deutschen und Französischen König zu einer Sache des Frankfurter Tages gemacht werden, die sich seit dem Nürnberger Reichstage von 1444 in einem scharjen Notenwechsel mit gegenseitigen Vorwürfen, sei es über nichterfüllte französische Waffenhilfe gegen die Eidgenossen oder dem entgegen über die verweigerte Freilassung Hzg. Sigmunds von Tirol, nun schon ein Jahr lang hingezogen halle. Welches Gewicht der französtsche Königshof 15 dieser Gesandtschaft beizumessen willens war, zeigt nicht nur die Instruktion (nr. 400) derselben, sondern mehr noch die Menge verschiedenartiger Beglaubigungsschreiben (nr. 399, a-f), mit denen sämtliche in Frankfurt erwarteten Tagungsteilnehmer einzeln angesprochen waren. Die Texte lassen übrigens durchblicken, daß nebenher auch einige Anliegen besonderer Art, etwa eine Waffenhilfe für die Soester Fehde des Kölner Erzbischofs2, hier in Frankfurt zur Sprache 20 und Entscheidung kommen sollten. Mit den Unterlagen zu dieser französischen Gesandtschaft mußte, entsprechend dem ungefähr bestimmbaren Auftrags- und Abreisedatum hierzu, die Gesamtreihe der Akten zum Tage eröffnet werden. Wann aber die dem Namen nach unbekannten französischen Botschajter in Frankfurt eingetroffen waren, wann und wie der Reichstag sie empfangen und verabschiedet hat, darüber 25 jehlen leider weitere Nachrichten. Es wäre sogar denkbar, daß jenes Hauptanliegen der Franzosen gar nicht auf dem Tage selbst behandelt worden ist, weil die Anwesenden sich für eine Entschei- dung ohne den Römischen König als unzuständig erklärt haben mochten. Ebenso bleibt ungewiß, ob und wann der vorliegende Aufirag der Gesandten an den Königshof in Wien weitergeleitet wurde; denn beim Rechtfertigungsschreiben Kg. Friedrichs vom II. August an die Kurfürsten so (nr. 369) scheint er dort noch nicht vorgelegen zu haben; dieses bezieht sich zwar ausdrücklich auf die in Boppard vorgebrachte französische Denkschrift, nicht aber auf die nach Frankfurt gesandten Beschwerden Karls VII. Vom Standpunkt des Reichstages und seiner reichsgeschichtlichen Bedeutung her muß hier noch der Anordnung unserer Akten ein Nachwort gegeben werden. Während nämlich nach bisher 35 üblichem Muster unserer RTA. kleinere Tagungen vor oder nuch einem eigentlichen Reichsiag nur als Unterabteilungen des Haupttages gebracht zu werden pflegten, dann aber die unmittelbaren Akten des Reichstages jeweils nach Sachbetreffen besonders aufgegliedert worden sind, ist im vorliegenden ein abweichender Weg gewählt. Der Unterlagen zum Frankfurter Tage delhst sind zu menige, als daß sie noch eine solche Untergliederung mertragen hillen; deshalh folgen sie in 40 der vorliegenden Abt. L nur zeitlich aufeinander. Aber auch die anderen Tagungen des Jahres sind, wie nun schon des öfteren dargelegt, alle von solcher Tragweite und vor allem so schr mit- einander verklammert, daß es zu einer unzutreffenden Wertung geführt hatte, sie den unmittelbaren Frankjurter Reichstagsakten nur unterordnen zu wollen. Sie erscheinen also gleichgeordnet mit diesen in zeitlicher Reihenfolge. Der Frankfurter Tag war ein Höhepunkt des Jahres 1445, auf 15 dem die Fäden der anderen, aber nicht weniger bedeutsamen Zusammenkünfte notwendigerweise zusammenliefen und sich kreuzten. Er war in seiner Art für 1445 nur ein rechter dies primus inter pares. 1 Vgl. nr. 208 und Anm. dazu. 2 Vgl. oben S. 634 Anm. 2.
646 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Frankjurter Tag beschäftigt hat, dem Streit Österreichs mit den Eidgenossen, Beachtung schenken. Der Anruf dazu kam von einer Gesandtschaft Hzg. Albrechts von Österreich nach Frank- jurt; sie bestand aus dem österreichischen Sachwalter Mgf. Wilhelm von Hochberg und dem schon während des Nürnberger Reichstages vermittelnden Thuring von Hallwill. Ihrem Ansinnen ent- sprechend setzen die anwesenden Kurfürsten einen Schiedstag zwischen den streitenden Parteien, 5 Osterreich und Zilrich auf der einen und den Schweizer Eidgenossen auf der anderen Seite, für den 5. August nach Konstanz fest (nr. 114). Damit leiten Unterlagen des Frankfurter Reichstages wieder zu einem neuen, dem von uns in der folgenden Abt. M aktenmäßig belegten Konstanzer August- Tag hinüber. Schließlich sollte mit ciner Gesandtschaft Karls VII. auch jene satteam bekannte 10 Streitfrage zwischen dem Deutschen und Französischen König zu einer Sache des Frankfurter Tages gemacht werden, die sich seit dem Nürnberger Reichstage von 1444 in einem scharjen Notenwechsel mit gegenseitigen Vorwürfen, sei es über nichterfüllte französische Waffenhilfe gegen die Eidgenossen oder dem entgegen über die verweigerte Freilassung Hzg. Sigmunds von Tirol, nun schon ein Jahr lang hingezogen halle. Welches Gewicht der französtsche Königshof 15 dieser Gesandtschaft beizumessen willens war, zeigt nicht nur die Instruktion (nr. 400) derselben, sondern mehr noch die Menge verschiedenartiger Beglaubigungsschreiben (nr. 399, a-f), mit denen sämtliche in Frankfurt erwarteten Tagungsteilnehmer einzeln angesprochen waren. Die Texte lassen übrigens durchblicken, daß nebenher auch einige Anliegen besonderer Art, etwa eine Waffenhilfe für die Soester Fehde des Kölner Erzbischofs2, hier in Frankfurt zur Sprache 20 und Entscheidung kommen sollten. Mit den Unterlagen zu dieser französischen Gesandtschaft mußte, entsprechend dem ungefähr bestimmbaren Auftrags- und Abreisedatum hierzu, die Gesamtreihe der Akten zum Tage eröffnet werden. Wann aber die dem Namen nach unbekannten französischen Botschajter in Frankfurt eingetroffen waren, wann und wie der Reichstag sie empfangen und verabschiedet hat, darüber 25 jehlen leider weitere Nachrichten. Es wäre sogar denkbar, daß jenes Hauptanliegen der Franzosen gar nicht auf dem Tage selbst behandelt worden ist, weil die Anwesenden sich für eine Entschei- dung ohne den Römischen König als unzuständig erklärt haben mochten. Ebenso bleibt ungewiß, ob und wann der vorliegende Aufirag der Gesandten an den Königshof in Wien weitergeleitet wurde; denn beim Rechtfertigungsschreiben Kg. Friedrichs vom II. August an die Kurfürsten so (nr. 369) scheint er dort noch nicht vorgelegen zu haben; dieses bezieht sich zwar ausdrücklich auf die in Boppard vorgebrachte französische Denkschrift, nicht aber auf die nach Frankfurt gesandten Beschwerden Karls VII. Vom Standpunkt des Reichstages und seiner reichsgeschichtlichen Bedeutung her muß hier noch der Anordnung unserer Akten ein Nachwort gegeben werden. Während nämlich nach bisher 35 üblichem Muster unserer RTA. kleinere Tagungen vor oder nuch einem eigentlichen Reichsiag nur als Unterabteilungen des Haupttages gebracht zu werden pflegten, dann aber die unmittelbaren Akten des Reichstages jeweils nach Sachbetreffen besonders aufgegliedert worden sind, ist im vorliegenden ein abweichender Weg gewählt. Der Unterlagen zum Frankfurter Tage delhst sind zu menige, als daß sie noch eine solche Untergliederung mertragen hillen; deshalh folgen sie in 40 der vorliegenden Abt. L nur zeitlich aufeinander. Aber auch die anderen Tagungen des Jahres sind, wie nun schon des öfteren dargelegt, alle von solcher Tragweite und vor allem so schr mit- einander verklammert, daß es zu einer unzutreffenden Wertung geführt hatte, sie den unmittelbaren Frankjurter Reichstagsakten nur unterordnen zu wollen. Sie erscheinen also gleichgeordnet mit diesen in zeitlicher Reihenfolge. Der Frankfurter Tag war ein Höhepunkt des Jahres 1445, auf 15 dem die Fäden der anderen, aber nicht weniger bedeutsamen Zusammenkünfte notwendigerweise zusammenliefen und sich kreuzten. Er war in seiner Art für 1445 nur ein rechter dies primus inter pares. 1 Vgl. nr. 208 und Anm. dazu. 2 Vgl. oben S. 634 Anm. 2.
Strana 647
Einleitung. 647 M. Tagungen zu Konstanz in der 2. Jahreshälfte 1445 nr. 421-435. Nach den mißlungenen Ausgleichsbemühungen zwischen Österreich und der Schweizer Eid- genossenschaft zu Rheinjelden und Mengen (Abi. I) im Marz und April des Jahres hatten die in Frankfurt (Abt. L) versammelten Kurfürsten auf Bitten Hzg. Albrechts cinen neven Schieds- 5 tag für den 5. August in Konstanz anberaumt. Ihr Schreiben (nr. 414), das zusländigkeitsgemäß noch unter die Akten des Frankfurter Reichstages einzuordnen war, muß also hier als Ein- ladung für diesen ersten der drei Konstanzer Tage in der zueiten Hälfte des Jahres 1445 herangezogen werden. Die kurfürstliche Aufforderung veranlaßte sogleich eine neur ZuxImmen- kunst der Eidgenossen zw Luzern, auf der man sich schließlich zur Annahme dieser Einladung 1o bereitfand (nr. 421). Wen dann die Parteien im August nach Konstanz entsandt hatten, läßt sich aus dem Briefbericht des Straßburger Gesandten Claus Schanlit (nr. 424) wenigstens zum Teil entnehmen. Wieder verliefen die Verhandlungen nach tagelangem Beisammensein ergebnislos, &cże es dte späteren Schreiben der Kurfürsten (nr. 427, ab) zur Genüge durchblicken lassen. Deshalh ist 15 dort wohl auf den Entwurj eines schriftlichen Abschieds verzichtet worden. Was man bisher gerne so bezeichnet kat, ergibi sich bei näherem Zuschen als ein Zwischenbescheid (nr. 422) van seiten der in Konstanz anwesenden eidgenössischen Boten zur vorläufigen Unterrichtung threr Gemeinden. Auch der abschließende Ratschlag der kurfürstlichen Räte vom 14. August (nr. 426) betrifft lediglich eine Sondervereinbarung zwischen der Herrschaft Osterreich und der Stadt Basel, 20 sowie dem mit dieser verbündeten Rheinfelden; er dürfte also kaum mit dem in nr. 427 so bezeich- neten „Abschied", einem nicht protokollierten Auscinandergehen, gemeint sein. Ungeachtel des unbefriedigenden Ausgangs der ersten Konstanzer Tagung oder auch gerade wegen dieses Fehlschlags hatten sich die weiterhin vermittelnden Kurfürsten von Mainz, Trier und der Pfalz am 5. Oktober in Worms zusammengefunden und dort einen neuen Tag zu Konstanz 25 für den 11. November festgesetzt. Die von ihnen mit der Einladung eigens entsandten Räte (nr. 427, a) trafen auf ihrem Wege zwar eine Vertretung der Schweizer in Wädenswil an, wo man gerade in schiedlichen Verhandlungen mit der Stadt Zürich begriffen war. Doch hiellen zich die dort anwesenden Boten der Eidgenossen nicht für befugt, einem solchen Tag ohne weiteres zuzu- stimmen. Dafür mußte ein neuer Bundestag in Luzern zusammentreten, der dann auch am 26. 30 Oktober in einen Besuch des Konstanzer Tages einwilligte (nr. 428). Auch Straßburg war von den Kurfürsten geladen worden (nr. 427, b) und, wie aus unserer nr. 430 hervorgeht, ebenso andere Reichsstände und -städte. Uber die Verhandlungen des Konstanzer Martinitages, die bis Ende November angedauert hatten, geben gleich mehrere protokollartige Niederschriften weitläufigen Aufschluß. Wir sind in a5 der bemerkenswerten Lage, zu der einzigen bisher bekannten und von Segesser in den „Eid- genössischen Abschieden" veröffentlichten Aufzeichnung über den Verhandlungsgang aus Schwei- zer Sicht, die aus dem Stiftsarchiv St. Gallen stammt, jetzt nicht nur eine zweite Vorlage aus einer ins Britische Museum geratenen vorderösterreichisch-tirolischen Sammelhandschrift nach- weisen, sondern ihr nun von daher noch ein ähnliches, völlig unbekanntes Protokoll (nr. 431, a) 40 mit den österreichischen Angeboten und deren Behandlung auf dem Tage zur Seite stellen zu können. Mit dessen vollständigem Abdruck erübrigt es sich, das eidgenössische Gegenstück hier noch einmal wörtlich wiederzugeben; statt dessen durfte es bei einer Inhaltsangabe (nr. 431, b) bleiben, die dem Benutzer wenigstens die nötige Vergleichsmöglichkeit bietei. Eine solche Kurz- fassung ist um so mehr gerechtfertigt, als wir nun außerdem noch ein weiteres, ebenjalls von 45 Habsburger Seite veranlaßtes umfangreiches Protokoll über die einzelnen Verhandlungstage (nr. 432) vorlegen können. Auch dieses Stück stammt aus der gen. Londoner Handschrift. Protokol- larische Aufzeichnungen während eines Tagungsverlaufes gehören in jener Zeit noch zu den ganz 1 Uber diese vgl. H. Grüneisen in: Aus Reichs- tagen des 15. und 16. Jahrhunderts, Schriften der 50 Historischen Kommission 5 (1958) 156f. Dazu teilt uns das Brit. Museum noch mit, daß die Handschrift mit anderen i. J. 1863 von éinem Herrn Tross in Paris angekauft worden sei.
Einleitung. 647 M. Tagungen zu Konstanz in der 2. Jahreshälfte 1445 nr. 421-435. Nach den mißlungenen Ausgleichsbemühungen zwischen Österreich und der Schweizer Eid- genossenschaft zu Rheinjelden und Mengen (Abi. I) im Marz und April des Jahres hatten die in Frankfurt (Abt. L) versammelten Kurfürsten auf Bitten Hzg. Albrechts cinen neven Schieds- 5 tag für den 5. August in Konstanz anberaumt. Ihr Schreiben (nr. 414), das zusländigkeitsgemäß noch unter die Akten des Frankfurter Reichstages einzuordnen war, muß also hier als Ein- ladung für diesen ersten der drei Konstanzer Tage in der zueiten Hälfte des Jahres 1445 herangezogen werden. Die kurfürstliche Aufforderung veranlaßte sogleich eine neur ZuxImmen- kunst der Eidgenossen zw Luzern, auf der man sich schließlich zur Annahme dieser Einladung 1o bereitfand (nr. 421). Wen dann die Parteien im August nach Konstanz entsandt hatten, läßt sich aus dem Briefbericht des Straßburger Gesandten Claus Schanlit (nr. 424) wenigstens zum Teil entnehmen. Wieder verliefen die Verhandlungen nach tagelangem Beisammensein ergebnislos, &cże es dte späteren Schreiben der Kurfürsten (nr. 427, ab) zur Genüge durchblicken lassen. Deshalh ist 15 dort wohl auf den Entwurj eines schriftlichen Abschieds verzichtet worden. Was man bisher gerne so bezeichnet kat, ergibi sich bei näherem Zuschen als ein Zwischenbescheid (nr. 422) van seiten der in Konstanz anwesenden eidgenössischen Boten zur vorläufigen Unterrichtung threr Gemeinden. Auch der abschließende Ratschlag der kurfürstlichen Räte vom 14. August (nr. 426) betrifft lediglich eine Sondervereinbarung zwischen der Herrschaft Osterreich und der Stadt Basel, 20 sowie dem mit dieser verbündeten Rheinfelden; er dürfte also kaum mit dem in nr. 427 so bezeich- neten „Abschied", einem nicht protokollierten Auscinandergehen, gemeint sein. Ungeachtel des unbefriedigenden Ausgangs der ersten Konstanzer Tagung oder auch gerade wegen dieses Fehlschlags hatten sich die weiterhin vermittelnden Kurfürsten von Mainz, Trier und der Pfalz am 5. Oktober in Worms zusammengefunden und dort einen neuen Tag zu Konstanz 25 für den 11. November festgesetzt. Die von ihnen mit der Einladung eigens entsandten Räte (nr. 427, a) trafen auf ihrem Wege zwar eine Vertretung der Schweizer in Wädenswil an, wo man gerade in schiedlichen Verhandlungen mit der Stadt Zürich begriffen war. Doch hiellen zich die dort anwesenden Boten der Eidgenossen nicht für befugt, einem solchen Tag ohne weiteres zuzu- stimmen. Dafür mußte ein neuer Bundestag in Luzern zusammentreten, der dann auch am 26. 30 Oktober in einen Besuch des Konstanzer Tages einwilligte (nr. 428). Auch Straßburg war von den Kurfürsten geladen worden (nr. 427, b) und, wie aus unserer nr. 430 hervorgeht, ebenso andere Reichsstände und -städte. Uber die Verhandlungen des Konstanzer Martinitages, die bis Ende November angedauert hatten, geben gleich mehrere protokollartige Niederschriften weitläufigen Aufschluß. Wir sind in a5 der bemerkenswerten Lage, zu der einzigen bisher bekannten und von Segesser in den „Eid- genössischen Abschieden" veröffentlichten Aufzeichnung über den Verhandlungsgang aus Schwei- zer Sicht, die aus dem Stiftsarchiv St. Gallen stammt, jetzt nicht nur eine zweite Vorlage aus einer ins Britische Museum geratenen vorderösterreichisch-tirolischen Sammelhandschrift nach- weisen, sondern ihr nun von daher noch ein ähnliches, völlig unbekanntes Protokoll (nr. 431, a) 40 mit den österreichischen Angeboten und deren Behandlung auf dem Tage zur Seite stellen zu können. Mit dessen vollständigem Abdruck erübrigt es sich, das eidgenössische Gegenstück hier noch einmal wörtlich wiederzugeben; statt dessen durfte es bei einer Inhaltsangabe (nr. 431, b) bleiben, die dem Benutzer wenigstens die nötige Vergleichsmöglichkeit bietei. Eine solche Kurz- fassung ist um so mehr gerechtfertigt, als wir nun außerdem noch ein weiteres, ebenjalls von 45 Habsburger Seite veranlaßtes umfangreiches Protokoll über die einzelnen Verhandlungstage (nr. 432) vorlegen können. Auch dieses Stück stammt aus der gen. Londoner Handschrift. Protokol- larische Aufzeichnungen während eines Tagungsverlaufes gehören in jener Zeit noch zu den ganz 1 Uber diese vgl. H. Grüneisen in: Aus Reichs- tagen des 15. und 16. Jahrhunderts, Schriften der 50 Historischen Kommission 5 (1958) 156f. Dazu teilt uns das Brit. Museum noch mit, daß die Handschrift mit anderen i. J. 1863 von éinem Herrn Tross in Paris angekauft worden sei.
Strana 648
648 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. ungewöhnlichen Ausnahmen. Wenn sie zu diesem Konstanzer Schiedstage gleich mehrfach und von beiden Parteien geführt und überliefert sind, so spricht dies zweifellos für die starke Auf- merksamkeit, die den Schlichtungsverhandlungen dort von allen Beleiliglen geschenkt worden war. Das kommt denn auch in dem nachträglichen Dankschreiben der anschließend in Luzern ver- sammelten eidgenössischen Boten (nr. 433) an die kurfürstlichen Vermittler noch einmal zum Ausdruck, weshalb es wünschenswert schien, dessen zwar in Tschudis Chronik schon früher veröffentlichten, aher schwerlich mehr zugänglichen Text hier von nevem vorzulegen. Denn dieser Brief darf nicht zuletzt dadurch erhöhte Aufmerksamkeit verlangen, daßs er die angeschriebenen Kurfürsten vor einem Eingreifen Burgunds zugunsten Österreichs warnen zu müssen glaubt. Er steht damit jenem zuvor in unserer nr. 386 wiedergegebenen Schriftwechsel gegenüber, worin 10 der Herzog von Burgund vonseiten. Habsburgs um Unterhandlungen gebeten worden war, deren Zweck zwar, wie wir oben sahen, nicht angegeben ist, aber sicherlich in ebendiesem Hilfegesuch bestanden haben wird. Was also dort noch offen blieb, dürfte nun durch das Schreiben der Eid- genossen klargestellt worden sein, ein Beweis dafür, wie gut den Schweizern die Vorgänge im gegnerischen Lager bekannt gewesen sein müssen. Auch bei dieser zweiten Konstanzer Tagung ist in dreiwöchigen Verhandlungen schließlich nicht mehr erreicht worden als eine Reike schiedsgerichtlicher Angebote, in denen teils Kurfürsten, teils andere deutsche Fürsten, zum Teil sogar einzelne Reichsstädte die Vermittlerrolle übernehmen sollten. Die Standpunkte und Forderungen beider Parteien blieben eben weiterhin verhärtet und waren trotz besten Zuredens nicht zu erweichen. Die Fehde zwischen Österreich und den Eidgenossen 20 lief deshalb unverändert in das Jahr 1446 hinein; aber wie immer, so auch hier: solange ver- handelt wurde, konnten die Waffen ruken. Zum Beschluß der Akten dieses 17. Bandes dürfen endlich noch Unterlagen über eine eben- falls in Konstanz veranstaltete Tagung am Jahresende wenigstens im Auszug beigegeben werden, in denen nochmals jenes habsburgische Anliegen zu Worte und zu einem Ende kam, das in der 25 Frage einer Entlassung Hrg. Sigmunds von Tirol aus der Gewalt Kg. Friedrichs die deutsch. französischen Beziehungen bisher so schwerwiegend belastet hatte. Durch die am 31. Dezember getrof- fene Abrede (nr. 434) ward nicht nur ein innerösterreichischer Zwist geglättet; durch sie wurde nun auch den Vorwürfen der Boden entzogen, mit denen Karl VII. von Frankreich während des verflossenen Jahres immer wieder das Reichsoberhaupt in scharfem Notenwechael angegriffen hatle. 30 Angesichts der vorausgegangenen Veröffentlichung aller einschlägigen Schriftstücke durch Chmel und in Anbetracht ihres nur bedingt reichsgeschichtlich bedeutsamen Inhalts konnte es auch hier bei einer Inhaltswiedergabe bewendel bleiben. Die Tatsache an sich und der Kreis der mithandeln- den Personen (nr. 435) bringen die Kette vielfältiger und meist ineinander übergreifender Ver- Hundlungen dieses Jahres zu einem sinnvollen Ende. 5 15 35 Wer die Gesamtheit der Akten des Jahres 1445 mit gehöriger Kritik, jedoch vorurteilsfrei zu prüfen bereit ist, wird kaum mehr die früher so gern vertretene Ansicht teilen können, daß dieses Jahr für die Reichegeschichte ziemlich unbedeutend und unergiebig gewesen sci. Denn sehr viel ist im Laufe des Jahres von den Kurfürsten mit großem politischem Geschick an Span- nungen ausgeglichen und an Gefahrenherden beseitigt worden, was für den Nürnberger Reichstag 40 des Jahres 1444 noch schier unlösbar schien. 1445 war gewiß ein Ubergangsjahr, jedoch begleitet von sichtbaren Erfolgen kurjürstlicher Regierungskunst, in denen sich eine Wende in der Reichs- politik schon unverkennbar abgezeichnel hal.
648 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. ungewöhnlichen Ausnahmen. Wenn sie zu diesem Konstanzer Schiedstage gleich mehrfach und von beiden Parteien geführt und überliefert sind, so spricht dies zweifellos für die starke Auf- merksamkeit, die den Schlichtungsverhandlungen dort von allen Beleiliglen geschenkt worden war. Das kommt denn auch in dem nachträglichen Dankschreiben der anschließend in Luzern ver- sammelten eidgenössischen Boten (nr. 433) an die kurfürstlichen Vermittler noch einmal zum Ausdruck, weshalb es wünschenswert schien, dessen zwar in Tschudis Chronik schon früher veröffentlichten, aher schwerlich mehr zugänglichen Text hier von nevem vorzulegen. Denn dieser Brief darf nicht zuletzt dadurch erhöhte Aufmerksamkeit verlangen, daßs er die angeschriebenen Kurfürsten vor einem Eingreifen Burgunds zugunsten Österreichs warnen zu müssen glaubt. Er steht damit jenem zuvor in unserer nr. 386 wiedergegebenen Schriftwechsel gegenüber, worin 10 der Herzog von Burgund vonseiten. Habsburgs um Unterhandlungen gebeten worden war, deren Zweck zwar, wie wir oben sahen, nicht angegeben ist, aber sicherlich in ebendiesem Hilfegesuch bestanden haben wird. Was also dort noch offen blieb, dürfte nun durch das Schreiben der Eid- genossen klargestellt worden sein, ein Beweis dafür, wie gut den Schweizern die Vorgänge im gegnerischen Lager bekannt gewesen sein müssen. Auch bei dieser zweiten Konstanzer Tagung ist in dreiwöchigen Verhandlungen schließlich nicht mehr erreicht worden als eine Reike schiedsgerichtlicher Angebote, in denen teils Kurfürsten, teils andere deutsche Fürsten, zum Teil sogar einzelne Reichsstädte die Vermittlerrolle übernehmen sollten. Die Standpunkte und Forderungen beider Parteien blieben eben weiterhin verhärtet und waren trotz besten Zuredens nicht zu erweichen. Die Fehde zwischen Österreich und den Eidgenossen 20 lief deshalb unverändert in das Jahr 1446 hinein; aber wie immer, so auch hier: solange ver- handelt wurde, konnten die Waffen ruken. Zum Beschluß der Akten dieses 17. Bandes dürfen endlich noch Unterlagen über eine eben- falls in Konstanz veranstaltete Tagung am Jahresende wenigstens im Auszug beigegeben werden, in denen nochmals jenes habsburgische Anliegen zu Worte und zu einem Ende kam, das in der 25 Frage einer Entlassung Hrg. Sigmunds von Tirol aus der Gewalt Kg. Friedrichs die deutsch. französischen Beziehungen bisher so schwerwiegend belastet hatte. Durch die am 31. Dezember getrof- fene Abrede (nr. 434) ward nicht nur ein innerösterreichischer Zwist geglättet; durch sie wurde nun auch den Vorwürfen der Boden entzogen, mit denen Karl VII. von Frankreich während des verflossenen Jahres immer wieder das Reichsoberhaupt in scharfem Notenwechael angegriffen hatle. 30 Angesichts der vorausgegangenen Veröffentlichung aller einschlägigen Schriftstücke durch Chmel und in Anbetracht ihres nur bedingt reichsgeschichtlich bedeutsamen Inhalts konnte es auch hier bei einer Inhaltswiedergabe bewendel bleiben. Die Tatsache an sich und der Kreis der mithandeln- den Personen (nr. 435) bringen die Kette vielfältiger und meist ineinander übergreifender Ver- Hundlungen dieses Jahres zu einem sinnvollen Ende. 5 15 35 Wer die Gesamtheit der Akten des Jahres 1445 mit gehöriger Kritik, jedoch vorurteilsfrei zu prüfen bereit ist, wird kaum mehr die früher so gern vertretene Ansicht teilen können, daß dieses Jahr für die Reichegeschichte ziemlich unbedeutend und unergiebig gewesen sci. Denn sehr viel ist im Laufe des Jahres von den Kurfürsten mit großem politischem Geschick an Span- nungen ausgeglichen und an Gefahrenherden beseitigt worden, was für den Nürnberger Reichstag 40 des Jahres 1444 noch schier unlösbar schien. 1445 war gewiß ein Ubergangsjahr, jedoch begleitet von sichtbaren Erfolgen kurjürstlicher Regierungskunst, in denen sich eine Wende in der Reichs- politik schon unverkennbar abgezeichnel hal.
Strana 649
Aa. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 291. 649 A. Königliche Gesandtschaften zu Konzil und P. Eugen IV. a. Gesandtschaft zum Baseler Konzil im Okt. und Nov. 1414 nr. 291-295. 5 291. Ansprache [des kgl. Gesandten Thomas Ebendorfer] an das Konzil: überreicht das Be- glaubigungsschreiben für Abt [Nikolaus] von St. Blasien und sich selbst; betont, daß eine Beseitigung des Schismas nur durch ein unbestrittenes allgemeines Konzil möglich sei; wiederholt deshalb die vor zwei Jahren erfolgte Aufforderung dazu. 1444 Okt. 30 Basel. 10 Aus Wien N.-B. cod. ms. 4701 fol. 412a-415b cop. ch. coaeva; Uberschrift Collatio ad Basiliense concilium 30. octobris 1444. Randzusatze Ebendorfers von uns in spitzen Klammern wiedergegeben, vgl. Einl. S. 624. Teilabdrucke: Gerbert, God. dipl. hist. Silvas Nigrue 3, 352-359 nr. CCLXVII ohne die Randzusätze (unlen Z. 27 bis S. 650 Z. 4); Chmel, Reg. Nr. 1783 (aus Gerbert). Nicht in Lhotekys Verzeichnie, vgl. oben S. 62d Anm. I; jedoch über die Hs. selbst: Lhotsky S. 63. [I] Reverendus meus in Christo pater dominus abbas sancti Blasii hie inpresenciarum constitutus et ego tantillus sibi (in hac parte) coadjunctus venimus ad hune sacrum vestrum 15 cetum, reverendissimi reverendique in Christo patres, missi ab invictissimo principe domino nostro Friderico Romanorum rege, qui et vestras reverendissimas paternitates suis regiis epi- stolis visitare decrevit, quas humiliter et devote offerimus, exhortantes casdom paternitates, quatenus has dignentur benigne audire et circa eas explicanda (eum supplicacione eas pro meliori interpretandi) attentius memorie commendare et celerius gratam majestati regie nobis so dare responsionem et votivam, uti omnimodam gestat fiduciam eadem mayestas, expeditio- nem. [2] Explicaturi“ ea, que a regia mayestate alias in mandatis recepimus huic sacrosancte synodo (exponeudab), reverendissimi reverendique in Christo patres, quatenus dicenda gracius audiantur, elarius intelligantur, lacius perpendantur (et juxta illorum dignitatem redinte- grandam synodalem ad episcopalem qualitatem) etiam profundius discutiantur, in persona 25 regie celsitudinis nos humiles ipsius oratores exordientes in primis ewangelicum illud salva- toris verbum offerimus „omnia parata sunt, venite ad nuptias“ (ita originaliter soribitur Mathei 22. capitulol et transsumptive legitur in currentis dominice ewangelio). consideravit non sine multa cordis anxietate a sue assumptionis ad regale fastigium exordio serenissimus dominus noster rex prenominatus mala omnia ac pericula quasi innumera, que, proch dolor, so usque prodierunt in presenti ecclesie jam quasi adolescentie (ac inveterascenti) et in robur coalescenti scismate, et que dyetim (non melius, sed ubilibet lacius) vergunt in peyora. in quo nedum hostes crucis Christi hoe permoti dissidio in ecclesiam bella instaurant, fideles (omnem barbarorum rabiem dinoscuntur excedere, sed a suorum progenitorum laude dignis operibus degrediuntur,) a solita devotione torpeseunt, obedientia debita in utroque statu sub- 85 vertitur, peregrina emergunt dogmata, bellis lacessiti sunt ferme omnes Christianitatis anguli, pro fluvio Christiani sangwinis cuncta manant regna terrarum et omnium virtutum aquas hoc nostro infaustissimo evo jam siccasse videtur ariditas. et unde hec omnia malorum initia? nisi (in Christianismod non cognoscunture, carius interesset et omnia melius dirigere et efficaciter emendare, inde alios) in supremis residentes sedibus obvolvit taciturnitas, inve- 40 xit dissimulatio paterne correctionis, cupiditatis flamma voravit, unde quasi in girum rotata procellis intumescentibus sancta mater quassatur ecclesia, dum ipsa, que in Christo petra posuit fundamentum, quasi proprio sensu orbata, indubitato suo remigio' viduata navigat in ambiguo? et a quo jure pacis spectasset dulcedinem2, inde sensit subisse pericula tempestatum, quibus fidelium oculi quasi spinis scandalorum configuntur ac corda, que fidei norma con- d5 n) Vorf. hat hiss unTart. & u. 3 Alinea. b) Mr durchstrichtnes explicanda. o) folgt durchstrichen seismate. d) Christ. — allos Randzusalr (z. T. unlesariich) fiir durchstrichenes (:) quia. c) sm., Farl. cognoscitur. f) cm. Vorl. romigo. 1 Matih. 22, 4. Dieses Evangelium fällt auf den 19. So. nach Pfingsten, das war i. J. 1444 der 11. Oktober. Die Rede war demnach für einen früheren Zeipunkt vorbereitet. z Vgl. Isažas 32,18.
Aa. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 291. 649 A. Königliche Gesandtschaften zu Konzil und P. Eugen IV. a. Gesandtschaft zum Baseler Konzil im Okt. und Nov. 1414 nr. 291-295. 5 291. Ansprache [des kgl. Gesandten Thomas Ebendorfer] an das Konzil: überreicht das Be- glaubigungsschreiben für Abt [Nikolaus] von St. Blasien und sich selbst; betont, daß eine Beseitigung des Schismas nur durch ein unbestrittenes allgemeines Konzil möglich sei; wiederholt deshalb die vor zwei Jahren erfolgte Aufforderung dazu. 1444 Okt. 30 Basel. 10 Aus Wien N.-B. cod. ms. 4701 fol. 412a-415b cop. ch. coaeva; Uberschrift Collatio ad Basiliense concilium 30. octobris 1444. Randzusatze Ebendorfers von uns in spitzen Klammern wiedergegeben, vgl. Einl. S. 624. Teilabdrucke: Gerbert, God. dipl. hist. Silvas Nigrue 3, 352-359 nr. CCLXVII ohne die Randzusätze (unlen Z. 27 bis S. 650 Z. 4); Chmel, Reg. Nr. 1783 (aus Gerbert). Nicht in Lhotekys Verzeichnie, vgl. oben S. 62d Anm. I; jedoch über die Hs. selbst: Lhotsky S. 63. [I] Reverendus meus in Christo pater dominus abbas sancti Blasii hie inpresenciarum constitutus et ego tantillus sibi (in hac parte) coadjunctus venimus ad hune sacrum vestrum 15 cetum, reverendissimi reverendique in Christo patres, missi ab invictissimo principe domino nostro Friderico Romanorum rege, qui et vestras reverendissimas paternitates suis regiis epi- stolis visitare decrevit, quas humiliter et devote offerimus, exhortantes casdom paternitates, quatenus has dignentur benigne audire et circa eas explicanda (eum supplicacione eas pro meliori interpretandi) attentius memorie commendare et celerius gratam majestati regie nobis so dare responsionem et votivam, uti omnimodam gestat fiduciam eadem mayestas, expeditio- nem. [2] Explicaturi“ ea, que a regia mayestate alias in mandatis recepimus huic sacrosancte synodo (exponeudab), reverendissimi reverendique in Christo patres, quatenus dicenda gracius audiantur, elarius intelligantur, lacius perpendantur (et juxta illorum dignitatem redinte- grandam synodalem ad episcopalem qualitatem) etiam profundius discutiantur, in persona 25 regie celsitudinis nos humiles ipsius oratores exordientes in primis ewangelicum illud salva- toris verbum offerimus „omnia parata sunt, venite ad nuptias“ (ita originaliter soribitur Mathei 22. capitulol et transsumptive legitur in currentis dominice ewangelio). consideravit non sine multa cordis anxietate a sue assumptionis ad regale fastigium exordio serenissimus dominus noster rex prenominatus mala omnia ac pericula quasi innumera, que, proch dolor, so usque prodierunt in presenti ecclesie jam quasi adolescentie (ac inveterascenti) et in robur coalescenti scismate, et que dyetim (non melius, sed ubilibet lacius) vergunt in peyora. in quo nedum hostes crucis Christi hoe permoti dissidio in ecclesiam bella instaurant, fideles (omnem barbarorum rabiem dinoscuntur excedere, sed a suorum progenitorum laude dignis operibus degrediuntur,) a solita devotione torpeseunt, obedientia debita in utroque statu sub- 85 vertitur, peregrina emergunt dogmata, bellis lacessiti sunt ferme omnes Christianitatis anguli, pro fluvio Christiani sangwinis cuncta manant regna terrarum et omnium virtutum aquas hoc nostro infaustissimo evo jam siccasse videtur ariditas. et unde hec omnia malorum initia? nisi (in Christianismod non cognoscunture, carius interesset et omnia melius dirigere et efficaciter emendare, inde alios) in supremis residentes sedibus obvolvit taciturnitas, inve- 40 xit dissimulatio paterne correctionis, cupiditatis flamma voravit, unde quasi in girum rotata procellis intumescentibus sancta mater quassatur ecclesia, dum ipsa, que in Christo petra posuit fundamentum, quasi proprio sensu orbata, indubitato suo remigio' viduata navigat in ambiguo? et a quo jure pacis spectasset dulcedinem2, inde sensit subisse pericula tempestatum, quibus fidelium oculi quasi spinis scandalorum configuntur ac corda, que fidei norma con- d5 n) Vorf. hat hiss unTart. & u. 3 Alinea. b) Mr durchstrichtnes explicanda. o) folgt durchstrichen seismate. d) Christ. — allos Randzusalr (z. T. unlesariich) fiir durchstrichenes (:) quia. c) sm., Farl. cognoscitur. f) cm. Vorl. romigo. 1 Matih. 22, 4. Dieses Evangelium fällt auf den 19. So. nach Pfingsten, das war i. J. 1444 der 11. Oktober. Die Rede war demnach für einen früheren Zeipunkt vorbereitet. z Vgl. Isažas 32,18.
Strana 650
650 Reichstag zu Frankfurt im Jnni 1445. solidat, a vera et fraterna disjunguntur caritate. horum occasione Christiana disciplina negligitur, (tumultuantur altrinsecus reges et regna Christiani orbis), regnum suis enervatur viribus, sacerdotium prophanatur et omnis religio quasi solotenus calcata langwescit pal- pitans in devio, quibus et aliis innumeris malisa juxta sue vocationis dignitatem pro viribus cupiens occurrere serenissimus dominus noster rex prenominatus clara luce deprehendens 5 (post multa diversis dietis audita consilia placitum est, quibus et suam pereonalem voluntatem! ob exhibitam presentiam) tot thabidis vulneribus tantisque mortiferis cycatricibus salutis malagma (stabiliter perfecteque) adhiberi non possit nisi per unum indubitatum generale concilium, per quod et sacerdoeium glorificari et discerptum laccratum ac pene collapsum regnum posse confidit relevari ac omnia et singula premissa in melius dirigi. hine et ab anno 1o secundo citra apud hoe sacrum concilium suas partes interponendas censuite, ut scilicet sua vota conferret, quatenus ad generalis concilii indubitati ab omnibus congregationem per- veniretur (infra unius anni spacium) in loco sue mayestati grato et rebus gerendis accomodo. responsa' vero super premissis bulle (et scedule hujus) sacri concilii desuper confecte clarius nosountur aperire, et quia in prosecutione premissorum sine mayestatis sue culpa aliqualis mora intercidit, nunc videns sue opinioni tempus favere, optima (erga hoe sacrum concilium) frotus fiducia itidem repetere censuit verbis preassumptis „omnia parata sunt, venite ad nupcias“. venite, inquam, patres optimi, corde justis“ sepenominati serenissimi principis exnunc sicuti protunc sinceriter consenciendo; venite, ore sanctis desideriis (applaudendo) et se affectanter conformando; venite denique opere et executione affectum effectui laudabiliter 20 mancipando! venite itaque tam gressibus corporis quam avidis et anhelis mentis conatibus, sathagite corde voce et opere, quatenus" ad indubitati ab omnibus concilii congregationem in loco (et temporc videlicet regie mayestati gratis) et per nos nominandis justis mediis perveniatur; (regalis nuncius' affert se paratus ad omnia, que necessaria et oportuna judicabitis fieri). 3) ad quod celebrandum omnia parata sunt, et locus congruus, ordo debitus et a singulis merito 25 acceptabile tempus. quod et efflagitat justa causa omnibus patula, usque in celum oppres- sorum elamitantium injuria, mores tetri et vita corrupta, fides erroribus fedata et ineffabilibus calamitatibus lacessita (in suis membris) et, quod omnibus flebilius, seismati nephando subacta (inpresenciarum) mater ecclesia et, nisi celerius occurratur, in peyora prolapsura. persuadet eciam generalis et indubitati concilii congregationem et ratio, matris videlicet dei ecclesie so dejectio, filialis consolatio neenon et casta dilectio, scismatis presentis contagiosa infectio, (hujus sacri concilii alias facta oblatio,) inhumana Christianitatis et harum partium oppressio, omnium angulorum Christiani orbis ad eliciendum sanguinem tumultuatio, (cleri undique oppressio) et vulgata communis omnium non passionatorum opinio, pro qua et alias me apud hune saerum cctum memini quasdam rationes induxisse, quas et brevitatis gratia volo s5 habere pro repetitis. quia ergo, patres conscripti, omnia, ut premittitur, parata sunt, ideo alacri animo parata voluntate venite ad nuptias, ad unius videlicet indubitati concilii ad- modum reipublice Christiane necessarii congregationem. [4] sed neque ab re sub tipo gene- rale indubitatum, quod expetitur celebrari, concilium nupciarum nomine censuimus com- prehendi, nam sicuti sponsus (cum sponsa) (et alii) nupciis interessentes abjectis exuviis 40 ornantur induviis preciose, ibi apparatus ferculorum varius ordinatur splendide, tripudiant convive in (pacis dulcedine, jurgia sequantibus repulsis, in) mentium hylaritate sonant organa et varie concinne symphonie, per quas et sponsa ad thalamum inducitur subarrata gloriose, ita et in hoe, de quo nobis sormo, indubitato concilio dei gracia adunando vetus noster homo juxta apostolum" spoliandus veniet et novus homo, qui secundum deum in 45 justitia et veritate creatus est, supervestiendus (per sanctam conversationem) per diu a seculis 15 a) folgt durchstrichen pro viribus oceuret. B) jolgt durchstrichen ad kalendes octobris [Okt. I] proxime futuras. e) Lesart zwviſelhajt. Abkürzung etva nánio. 1 Es fehlt das Verbum, etwa demonstravit. 2 Im Antrag vom 18. Sept. 1442, vgl. unsere 1т. 4. 3 Unsere nr. 11, vgl. nr. 13. 4 Nämlich: peticionibus. Vgl. Coloss. 3, 9f. und Ephes. 4, 24. 5 50
650 Reichstag zu Frankfurt im Jnni 1445. solidat, a vera et fraterna disjunguntur caritate. horum occasione Christiana disciplina negligitur, (tumultuantur altrinsecus reges et regna Christiani orbis), regnum suis enervatur viribus, sacerdotium prophanatur et omnis religio quasi solotenus calcata langwescit pal- pitans in devio, quibus et aliis innumeris malisa juxta sue vocationis dignitatem pro viribus cupiens occurrere serenissimus dominus noster rex prenominatus clara luce deprehendens 5 (post multa diversis dietis audita consilia placitum est, quibus et suam pereonalem voluntatem! ob exhibitam presentiam) tot thabidis vulneribus tantisque mortiferis cycatricibus salutis malagma (stabiliter perfecteque) adhiberi non possit nisi per unum indubitatum generale concilium, per quod et sacerdoeium glorificari et discerptum laccratum ac pene collapsum regnum posse confidit relevari ac omnia et singula premissa in melius dirigi. hine et ab anno 1o secundo citra apud hoe sacrum concilium suas partes interponendas censuite, ut scilicet sua vota conferret, quatenus ad generalis concilii indubitati ab omnibus congregationem per- veniretur (infra unius anni spacium) in loco sue mayestati grato et rebus gerendis accomodo. responsa' vero super premissis bulle (et scedule hujus) sacri concilii desuper confecte clarius nosountur aperire, et quia in prosecutione premissorum sine mayestatis sue culpa aliqualis mora intercidit, nunc videns sue opinioni tempus favere, optima (erga hoe sacrum concilium) frotus fiducia itidem repetere censuit verbis preassumptis „omnia parata sunt, venite ad nupcias“. venite, inquam, patres optimi, corde justis“ sepenominati serenissimi principis exnunc sicuti protunc sinceriter consenciendo; venite, ore sanctis desideriis (applaudendo) et se affectanter conformando; venite denique opere et executione affectum effectui laudabiliter 20 mancipando! venite itaque tam gressibus corporis quam avidis et anhelis mentis conatibus, sathagite corde voce et opere, quatenus" ad indubitati ab omnibus concilii congregationem in loco (et temporc videlicet regie mayestati gratis) et per nos nominandis justis mediis perveniatur; (regalis nuncius' affert se paratus ad omnia, que necessaria et oportuna judicabitis fieri). 3) ad quod celebrandum omnia parata sunt, et locus congruus, ordo debitus et a singulis merito 25 acceptabile tempus. quod et efflagitat justa causa omnibus patula, usque in celum oppres- sorum elamitantium injuria, mores tetri et vita corrupta, fides erroribus fedata et ineffabilibus calamitatibus lacessita (in suis membris) et, quod omnibus flebilius, seismati nephando subacta (inpresenciarum) mater ecclesia et, nisi celerius occurratur, in peyora prolapsura. persuadet eciam generalis et indubitati concilii congregationem et ratio, matris videlicet dei ecclesie so dejectio, filialis consolatio neenon et casta dilectio, scismatis presentis contagiosa infectio, (hujus sacri concilii alias facta oblatio,) inhumana Christianitatis et harum partium oppressio, omnium angulorum Christiani orbis ad eliciendum sanguinem tumultuatio, (cleri undique oppressio) et vulgata communis omnium non passionatorum opinio, pro qua et alias me apud hune saerum cctum memini quasdam rationes induxisse, quas et brevitatis gratia volo s5 habere pro repetitis. quia ergo, patres conscripti, omnia, ut premittitur, parata sunt, ideo alacri animo parata voluntate venite ad nuptias, ad unius videlicet indubitati concilii ad- modum reipublice Christiane necessarii congregationem. [4] sed neque ab re sub tipo gene- rale indubitatum, quod expetitur celebrari, concilium nupciarum nomine censuimus com- prehendi, nam sicuti sponsus (cum sponsa) (et alii) nupciis interessentes abjectis exuviis 40 ornantur induviis preciose, ibi apparatus ferculorum varius ordinatur splendide, tripudiant convive in (pacis dulcedine, jurgia sequantibus repulsis, in) mentium hylaritate sonant organa et varie concinne symphonie, per quas et sponsa ad thalamum inducitur subarrata gloriose, ita et in hoe, de quo nobis sormo, indubitato concilio dei gracia adunando vetus noster homo juxta apostolum" spoliandus veniet et novus homo, qui secundum deum in 45 justitia et veritate creatus est, supervestiendus (per sanctam conversationem) per diu a seculis 15 a) folgt durchstrichen pro viribus oceuret. B) jolgt durchstrichen ad kalendes octobris [Okt. I] proxime futuras. e) Lesart zwviſelhajt. Abkürzung etva nánio. 1 Es fehlt das Verbum, etwa demonstravit. 2 Im Antrag vom 18. Sept. 1442, vgl. unsere 1т. 4. 3 Unsere nr. 11, vgl. nr. 13. 4 Nämlich: peticionibus. Vgl. Coloss. 3, 9f. und Ephes. 4, 24. 5 50
Strana 651
Aa. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 291. 651 expetitam, deo gratam et hominibus necessariam, ecclesie videlicet generalem realem (verbo et exemplo) reformationem. solent enim exemplis optimum credencium arva condiri et sterile animarum solum pingwescere, inquit Jeronimusl ad Rustieum monachum. et veluti in nuptiis varius fulget apparatus ciborum gustum delinientium corporis, ita in hoc concilio, (de quo nobis sermo extat, uti prediximus), digne prestolanda est necessaria credendorum katholice (contra oberrantes) explicatio et explicatorum elucidatio, stabilitio et confortatio ac obtrecta- torum confutatio, que cibus sunt spiritus et interna refectio mentis et à anime fidelis secundum Augustinum?. [5] rursus sicut in nuptiis foras mittuntur discordantes, ut convive epulentur in pacis dulcedine, ita (spiritus sancti presencia) et in hoe congregando concilio omnis poricu- 10 lose simultatis ae seismatis deflendi longe a finibus ecclesie profligenda est materia et deo auxili- ante perfecta (ipsius) unio procuranda, uno sub rectore (et principe) feliciter in ' pace inantea stabiliter gubernanda. quam principis unitatem (quidem) et instingit natura phisica, plura- litatem principum detestans, clamat Seneca, sacra docet scriptura et cottidiana rerum magistra sentit expergentia. que diserte prosequitur Jeronimus“ ad Rusticum monachum: „in apibus, 15 inquit, princeps unus, grues unum secuntur ordine litterato: imperator unus, judex unus pro- vincie; Roma mox condita duos simul fratres habere non potuit et parricidio (dedicature parvuli) in Rebooce utero Esaw et Jacob bella gesserunt; singuli ecclesiarum episcopi „et omnis ordo ecclesiasticus suis innititur rectoribus ; in navi unus gubernator, in domo unus dominus et in quovis grandi exercitu unum signum expectatur", ut bellum provide adoriatur et 20 potita victoria" in pacis amenitate votive respirent subjecti in re sua publica. [ô] eujus qui- dem unionis et pacis quatenus incessanter anheli sectatores essemus pariter et fervidi zelatores, salvator nos multipharie verbo docuit et firmando animavit exemplo. pacem quippe angelis canentibus nobis attulit in sua nativitate (Luce 2°.6). ipsam verbotenus hiis, qui longe erant, ewangelisavit in sua predicatione (ad Ephesos 2°.7). pacifieus etiam cum hiis, qui ipsum ode- 25 rant, extitit in sua conversatione (psalmo 1193). suis (hanc) etiam discipulis indixit secreta monitione (Marei 9°.2). ipsam effecit utraque unum faciendo in sua sacratissima passione (ad Ephesos 2°.10), et suis credentibus obtulit in sua gloriosa resurrectione (Johannis 20°.11). ipsam spopondit se daturum in suor de mundo transitu et in celos ascensione (Johannis 14° 12) ipsam pacem querit pro sua quiete et repausatione teste propheta regio ,in pace in id ipsum 30 dormiam et requiescam“ (psalmo 4°.13) (et rursus ,in pace factns est loeus ejus“14). non ergo ab re instantes pro generalis indubitati concilii congregacione premisimus „omnia parata sunt, venite ad nuptias“. [7] venite igitur, patres optimi, venite et omnem degenerem (mar- cide excusationis et) inercie incuriam, omnem more negligentiam sollerter excutite, ne forte, quod absit, dissimulantes aut (ob vestrum torporem) nupciis vacuis discumbentibus rema- 35 nentes convivis (se) excusantibus venire (similes effecti) digna simili animadversione feriri contingant vestre paternitates reverendissime in deperditione auctoritatis sacrorum generalium conciliorum et ecclesie, (pro qua usque decertari cognovimus), in seismatis nimia forti- ficatione aut fortassis nostro evo perpetuatione, in fomentum periculorum indicibilium (in ecelesia et precipue) in nostra Germanica natione. venite ergo ad has, quas prefati sumus, 40 nupoias! hoc enim, ut verbis utar apostoli (secunda ad Corinthios 815), „vobis utile est, qui non solum facere, sed et velle cepistis ab anno priore, nuno facto perficite, ut, quemadmodum 5 a) or. Vod. 1) in puce jur durehstrichenes gnhernanda. e) fur durenstrichents decretatur. 1) jolgt durchstrichen res publica. e) em.; Fort. sua. s Epist. CXXV art. I (Migne 22, 1073; Corp. 45 script. eccl. lat. 56, 119). 2 Nicht jeststellbar. 3 Nicht nachweisbar. 4 Epist. CXXV art. 15 (Migne 22, 1089; Corp. script. eccl. lat. 56. 133). 5 Vgl. Genesis 25, 22. 8 Lucas 2,14. Ad Ephes. 2,17. 0 Psalm 119,7. 9 Wohl Marous 9, 40. 10 Ad EpRes. 2,16. 11 Johannes 20, 19. 12 Johannes 14, 27. 13 Psalm 4,9. 14 Psalm 75,3. 15 2, Corinth. 8,10j.
Aa. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 291. 651 expetitam, deo gratam et hominibus necessariam, ecclesie videlicet generalem realem (verbo et exemplo) reformationem. solent enim exemplis optimum credencium arva condiri et sterile animarum solum pingwescere, inquit Jeronimusl ad Rustieum monachum. et veluti in nuptiis varius fulget apparatus ciborum gustum delinientium corporis, ita in hoc concilio, (de quo nobis sermo extat, uti prediximus), digne prestolanda est necessaria credendorum katholice (contra oberrantes) explicatio et explicatorum elucidatio, stabilitio et confortatio ac obtrecta- torum confutatio, que cibus sunt spiritus et interna refectio mentis et à anime fidelis secundum Augustinum?. [5] rursus sicut in nuptiis foras mittuntur discordantes, ut convive epulentur in pacis dulcedine, ita (spiritus sancti presencia) et in hoe congregando concilio omnis poricu- 10 lose simultatis ae seismatis deflendi longe a finibus ecclesie profligenda est materia et deo auxili- ante perfecta (ipsius) unio procuranda, uno sub rectore (et principe) feliciter in ' pace inantea stabiliter gubernanda. quam principis unitatem (quidem) et instingit natura phisica, plura- litatem principum detestans, clamat Seneca, sacra docet scriptura et cottidiana rerum magistra sentit expergentia. que diserte prosequitur Jeronimus“ ad Rusticum monachum: „in apibus, 15 inquit, princeps unus, grues unum secuntur ordine litterato: imperator unus, judex unus pro- vincie; Roma mox condita duos simul fratres habere non potuit et parricidio (dedicature parvuli) in Rebooce utero Esaw et Jacob bella gesserunt; singuli ecclesiarum episcopi „et omnis ordo ecclesiasticus suis innititur rectoribus ; in navi unus gubernator, in domo unus dominus et in quovis grandi exercitu unum signum expectatur", ut bellum provide adoriatur et 20 potita victoria" in pacis amenitate votive respirent subjecti in re sua publica. [ô] eujus qui- dem unionis et pacis quatenus incessanter anheli sectatores essemus pariter et fervidi zelatores, salvator nos multipharie verbo docuit et firmando animavit exemplo. pacem quippe angelis canentibus nobis attulit in sua nativitate (Luce 2°.6). ipsam verbotenus hiis, qui longe erant, ewangelisavit in sua predicatione (ad Ephesos 2°.7). pacifieus etiam cum hiis, qui ipsum ode- 25 rant, extitit in sua conversatione (psalmo 1193). suis (hanc) etiam discipulis indixit secreta monitione (Marei 9°.2). ipsam effecit utraque unum faciendo in sua sacratissima passione (ad Ephesos 2°.10), et suis credentibus obtulit in sua gloriosa resurrectione (Johannis 20°.11). ipsam spopondit se daturum in suor de mundo transitu et in celos ascensione (Johannis 14° 12) ipsam pacem querit pro sua quiete et repausatione teste propheta regio ,in pace in id ipsum 30 dormiam et requiescam“ (psalmo 4°.13) (et rursus ,in pace factns est loeus ejus“14). non ergo ab re instantes pro generalis indubitati concilii congregacione premisimus „omnia parata sunt, venite ad nuptias“. [7] venite igitur, patres optimi, venite et omnem degenerem (mar- cide excusationis et) inercie incuriam, omnem more negligentiam sollerter excutite, ne forte, quod absit, dissimulantes aut (ob vestrum torporem) nupciis vacuis discumbentibus rema- 35 nentes convivis (se) excusantibus venire (similes effecti) digna simili animadversione feriri contingant vestre paternitates reverendissime in deperditione auctoritatis sacrorum generalium conciliorum et ecclesie, (pro qua usque decertari cognovimus), in seismatis nimia forti- ficatione aut fortassis nostro evo perpetuatione, in fomentum periculorum indicibilium (in ecelesia et precipue) in nostra Germanica natione. venite ergo ad has, quas prefati sumus, 40 nupoias! hoc enim, ut verbis utar apostoli (secunda ad Corinthios 815), „vobis utile est, qui non solum facere, sed et velle cepistis ab anno priore, nuno facto perficite, ut, quemadmodum 5 a) or. Vod. 1) in puce jur durehstrichenes gnhernanda. e) fur durenstrichents decretatur. 1) jolgt durchstrichen res publica. e) em.; Fort. sua. s Epist. CXXV art. I (Migne 22, 1073; Corp. 45 script. eccl. lat. 56, 119). 2 Nicht jeststellbar. 3 Nicht nachweisbar. 4 Epist. CXXV art. 15 (Migne 22, 1089; Corp. script. eccl. lat. 56. 133). 5 Vgl. Genesis 25, 22. 8 Lucas 2,14. Ad Ephes. 2,17. 0 Psalm 119,7. 9 Wohl Marous 9, 40. 10 Ad EpRes. 2,16. 11 Johannes 20, 19. 12 Johannes 14, 27. 13 Psalm 4,9. 14 Psalm 75,3. 15 2, Corinth. 8,10j.
Strana 652
652 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. promptus est animus voluntatis, ita et sit perficiendi ex eo, quod habetis“, conatus, (eece ctenim thauri, quibus, videlicet in temporalibus ac spiritualibus, pre ... et activi ... altilia, idest conjugati, ... bes et con ... durante presidio seculorum acuti transfixi et occisi sunt, omnia pro et v... eorundem perscissi a...cias d... agitur). multa enim sollicitudine huie seismatis pesti tanquam flagranti communi incendio occurrendum non ignorat omnis doctus 5 in lege, ne innumera mala prodeant et dominus solita beneficia abstrahat ab ecclesia, sicut „vivente leproso rege Ozyal et, quantum in se fuit, sacerdotium dissipante propheta Ysaias- visionem videre non poterat et, quamdiu ille in Judea regnum tenuit, propheta oculos suos ad celum non levavit, nec ei sunt revelata secreta celestia. non apparuit in solio excelso do- minus Sabbaoth nec in misterio fidei ter sancti nomen auditum est“, ut deducit Ieronimus' 10 in epistola ad Damasum papam. [8] Sed forte obicit e regione hee sancta synodus, (quid me invitare ad nupcias aliquas persuasit): numquid vides hune, qui sponsus a nonnullis pre- tenditur, insollentem rebellem, pertinacem monita materna contempnentem (et, quod fle- bilius), inhumaniter verenda materna detegentem et venire contumaciter recusantom ? num- quid frustratorie veniam, et, dum hine abscedo, illinc multa cum jactura auctoritatis con- 1h ciliorum obedientiam et fructum non reperio? absit utique, (quia et auctoritate generalium coneiliorum, videlicet Constanciensis concilii decretorum in hoc sacro concilio renovatorum, semper ... pro viribus ... prout se in ...), sed et libeat attendere, quod, nedum solus David aut Mitridates Ponthi rex aut Severus imperator Romanus, sed et frequenter generalia coneilia aut Romani pontifices hujusmodi habuere filios, qui suos in parentes concitavere 20 rebelliones, finaliter tamen scrutantes4 scrutinio deficientes. [9] Sed neque à excidat, (quod et propheta regius contumacem in se filium tam paterno quesivit conatu et mortuum tam viscerali planxit affectu, et) quod Affricanus' vir ille clarissimus dissimilem sibi filium longeque degenerem tenerrime dilexit. profecto et talismodi mayor debetur miseratio, nam sicuti virtu- tes suos divites efficiunt possessores, sic earum egestas et absentia miseros ac proinde egentis- 25 simos facit. tu ergo, saera synodus, etsi non virtutem in filio saltem, quia filius est, quia homo, quia Christi sacramentis iniciatus, quia in sede Petri sedere a nonnullis profitetur, (vel eum alii e pertinacibus), hac saltem vice (viam unionis premissam) amorose prosequere, ipsos rebellesb ad veniendum“ invita! (gratulanter si veniunt, omnino adhuc suscipe!) sic fortassis ipsorumd pertinaciam curabis aut saltem maternos affectus ex superhabundanti (et omne, a0 quod in te ferse), mundo et ipsorum’ incurabilitatem toti Christiano orbis evidentius de- monstrabis pro tua gloria sempiterna certificataque, etsi hae via consulte dei ecclesie ipso deficiente oportune provideri non poterit, utique scriptura teste alia via deus, qui secundum Augustini" (in Enkeiridion) sententiam ex malis novit bona elicere, oportune providebit, (eorum rebellione non obstante), et ipsih cum suis domo et sectatoribus peribunt in finem. 35 multis etiam fortassis dubiis circa premissa occurrentibus plures sitiunt satisfieri, quia sine fictione pura mente destinati venimus ad partem, quantum in mandatis suscepimus, (quesitii) sinceriter aperiemus. sathagite igitur, patres colendissimi, quatenus, quantocius fieri poterit, regia celsitudo gratum et votivum habeat responsum, ut et alia possit condu- cere, que hiis visa sunt necessaria vel quomodolibet oportuna ad dei gloriam, fidei exalta- 40 tionem, ecclesie dei consolationem et unionem, auctoritatis sacrorum conciliorum ad con- servationem et sue mayestati ad honorem et cunctis fidelibus ad singulare gaudium", salutem (singularem et solamen, amen). a) flher dumhstrichaasm numgnid. h) übergeschrichen. c) jolgt durchstrichen et purgandum. d) úber durchstrichnem ipsius. e) cm. Vorl. fert. f) verbessert aus ipsius. g) sm., Vorl. orbo. h) verbeszert 45 due ipse urid peribit. i) übergeschriakan. i) folgt durchstricken etr hinter salutem durchstrichen umon; singul, — amen als Nachtrag. 1 Vgl. 2. Paral. 26,21. 2 Vgl. Isaias 6, Iff. 3 Epist. XVIII art. 2 (Migne 22,362; Corp. script. eccl. lat. 54, 76). 4 Vgl. Pealm 63,7. 5 Woll Hinweis auf Deuter. 21, 18. oder 2. Reg. 18,33 u. 19,4. 6 Gemeint ist woll einer der Scipionen mit diesem Beinamen; die Bezichung ist unklar. 7 Vgl. Augustinus, Enchiridion ad Lauren- 50 tium cap. XCVI (Migne 40,276].
652 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. promptus est animus voluntatis, ita et sit perficiendi ex eo, quod habetis“, conatus, (eece ctenim thauri, quibus, videlicet in temporalibus ac spiritualibus, pre ... et activi ... altilia, idest conjugati, ... bes et con ... durante presidio seculorum acuti transfixi et occisi sunt, omnia pro et v... eorundem perscissi a...cias d... agitur). multa enim sollicitudine huie seismatis pesti tanquam flagranti communi incendio occurrendum non ignorat omnis doctus 5 in lege, ne innumera mala prodeant et dominus solita beneficia abstrahat ab ecclesia, sicut „vivente leproso rege Ozyal et, quantum in se fuit, sacerdotium dissipante propheta Ysaias- visionem videre non poterat et, quamdiu ille in Judea regnum tenuit, propheta oculos suos ad celum non levavit, nec ei sunt revelata secreta celestia. non apparuit in solio excelso do- minus Sabbaoth nec in misterio fidei ter sancti nomen auditum est“, ut deducit Ieronimus' 10 in epistola ad Damasum papam. [8] Sed forte obicit e regione hee sancta synodus, (quid me invitare ad nupcias aliquas persuasit): numquid vides hune, qui sponsus a nonnullis pre- tenditur, insollentem rebellem, pertinacem monita materna contempnentem (et, quod fle- bilius), inhumaniter verenda materna detegentem et venire contumaciter recusantom ? num- quid frustratorie veniam, et, dum hine abscedo, illinc multa cum jactura auctoritatis con- 1h ciliorum obedientiam et fructum non reperio? absit utique, (quia et auctoritate generalium coneiliorum, videlicet Constanciensis concilii decretorum in hoc sacro concilio renovatorum, semper ... pro viribus ... prout se in ...), sed et libeat attendere, quod, nedum solus David aut Mitridates Ponthi rex aut Severus imperator Romanus, sed et frequenter generalia coneilia aut Romani pontifices hujusmodi habuere filios, qui suos in parentes concitavere 20 rebelliones, finaliter tamen scrutantes4 scrutinio deficientes. [9] Sed neque à excidat, (quod et propheta regius contumacem in se filium tam paterno quesivit conatu et mortuum tam viscerali planxit affectu, et) quod Affricanus' vir ille clarissimus dissimilem sibi filium longeque degenerem tenerrime dilexit. profecto et talismodi mayor debetur miseratio, nam sicuti virtu- tes suos divites efficiunt possessores, sic earum egestas et absentia miseros ac proinde egentis- 25 simos facit. tu ergo, saera synodus, etsi non virtutem in filio saltem, quia filius est, quia homo, quia Christi sacramentis iniciatus, quia in sede Petri sedere a nonnullis profitetur, (vel eum alii e pertinacibus), hac saltem vice (viam unionis premissam) amorose prosequere, ipsos rebellesb ad veniendum“ invita! (gratulanter si veniunt, omnino adhuc suscipe!) sic fortassis ipsorumd pertinaciam curabis aut saltem maternos affectus ex superhabundanti (et omne, a0 quod in te ferse), mundo et ipsorum’ incurabilitatem toti Christiano orbis evidentius de- monstrabis pro tua gloria sempiterna certificataque, etsi hae via consulte dei ecclesie ipso deficiente oportune provideri non poterit, utique scriptura teste alia via deus, qui secundum Augustini" (in Enkeiridion) sententiam ex malis novit bona elicere, oportune providebit, (eorum rebellione non obstante), et ipsih cum suis domo et sectatoribus peribunt in finem. 35 multis etiam fortassis dubiis circa premissa occurrentibus plures sitiunt satisfieri, quia sine fictione pura mente destinati venimus ad partem, quantum in mandatis suscepimus, (quesitii) sinceriter aperiemus. sathagite igitur, patres colendissimi, quatenus, quantocius fieri poterit, regia celsitudo gratum et votivum habeat responsum, ut et alia possit condu- cere, que hiis visa sunt necessaria vel quomodolibet oportuna ad dei gloriam, fidei exalta- 40 tionem, ecclesie dei consolationem et unionem, auctoritatis sacrorum conciliorum ad con- servationem et sue mayestati ad honorem et cunctis fidelibus ad singulare gaudium", salutem (singularem et solamen, amen). a) flher dumhstrichaasm numgnid. h) übergeschrichen. c) jolgt durchstrichen et purgandum. d) úber durchstrichnem ipsius. e) cm. Vorl. fert. f) verbessert aus ipsius. g) sm., Vorl. orbo. h) verbeszert 45 due ipse urid peribit. i) übergeschriakan. i) folgt durchstricken etr hinter salutem durchstrichen umon; singul, — amen als Nachtrag. 1 Vgl. 2. Paral. 26,21. 2 Vgl. Isaias 6, Iff. 3 Epist. XVIII art. 2 (Migne 22,362; Corp. script. eccl. lat. 54, 76). 4 Vgl. Pealm 63,7. 5 Woll Hinweis auf Deuter. 21, 18. oder 2. Reg. 18,33 u. 19,4. 6 Gemeint ist woll einer der Scipionen mit diesem Beinamen; die Bezichung ist unklar. 7 Vgl. Augustinus, Enchiridion ad Lauren- 50 tium cap. XCVI (Migne 40,276].
Strana 653
Aa. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 291-293, 653 292. Antrag Kg. Friedrichs an das Baseler Konzil: Zustimmung zur Einberufung eines neuen Konzils. [1444 Oktober 30 Basel]. A aus Wien N.-B. cod. 4701 ced. ch. coaeva, cingeheftet zunechen fol. 412 und 413, auf denen der Anjang unserer nr. 291 steht. 5 B coll. ebenda fol. 416s cop. ch. coaera, dem Schluß der Rede Ebendorfers vom 30. Okt. 14d4 (unserer nr. 291) angefägt. In Basel U. B. Ms. E. I. 4 fol. 379a cop. chart. Regest: Chmel, Friedr. IV. 2, 275f.; Reg. nr. 1783 unter „Okt. 8“. Dignentur"1 vestre reverendissime pateruiateab ad instantiam serenissimi domini nostri 10 Friderici Romanorum regis etc.“ sua vota (usw. wie oben in nr. 4) perveniatur in loco et tempore sue mayestati gratis et per nos de presenti vice et nomine ejusslem mayestatisd prefatis vestris paternitatibus nominandis insinuandise et exprimendis, prout alias hoc sacrum concilium se videtur in suis bullis obtulisse. 15 293. Das Baseler Konzil an Kg. Friedrich: kann auf den Vortrag der kgl. Abgeordneten noch keine bindende Antwort geben; will sie sobald wie möglich oder zum Frankfurier Tage am Dreikönigsfest ƒ6. Januar 1445f schieken. 144d November 16 Basel. 20 Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenroihe, Urk. v. 16. Nov. 1444 orig. membr. lit. clausa c. bulla plumb. In Wien N. B. cod. ms. 4943 fol. 131a-132a cop. chart. Druck: Chmel, Materialien I,2 S. 118 f. nr. XLVIII. Regesten, Chmel, Reg. nr. 1866; Lichnowsky 6 nr. 943. Sacrosancta etc. carissimo ecclesie filio Friderico Romanorum regi illustri saluter et --- benedictionem. cognovit hec sancta synodus tuam solicitudinem et diligenciam, quam hactenus in rebus ecclesie exhibuisti, et nunc intellexit apertius por dilectos ecclesie filios 25 oratores tuos Nicolaum abbatem sancti Blasii ordinis sancti Benedicti et Thomam de Hasel- bach in sacra pagina professorem ad nos missos tuas deferentes litteras credenciales2 Ra- tispone 14. octobris datas, a quibus in nostra generali congregatione pro eorum arbitrio Oxt. 14 exhibita grato animo audivimus, que per ipsos facunde ae diserte tuo nomine exposita erant. unde sancta synodus commendat devotionem et sinceram intentionem tuam ad unionem et pacem ecelesic, ad quam semper parati fuimus et impresenciarum sumus modis honestis operam dare, cumque rei pondus ae magnitudo id expostulabat juxta morem in talibus observari solitum, cum ipsis oratoribus tuis pro clariori intelligencia habenda singulares sunt habite caritative collationes et, quantum temporis brevitas passa est, pro eorum expeditione omnis diligencia intercessit; verum quia singulis recensitis ejus negocii qualitas ac temporanee 35 circumstancie exigunt, ut super articulis nomine tuo per ipsos nobis porrectis magna cum maturitate deliberetur — agitur namque de statu universalis ecclesie et de ea, pro qua jam diucius pro viribus nostris laboravimus, manutenenda et conservanda auctoritate hujus aliorumque generalium conciliorum, nee minus ut integritas fidei illesa pormaneat.—quare cum prefate cause alieque multe id suadeant, super dictis articulis nobis propositis ad presens 10 integra responsio dari non potest. intendimus tamen, quamprimum oportune poterimus, tue B0 b) in A folat durchstrichen de presenti sict: et ulina. a) B add. ergo. aricisa non de ..... hule sacre synodo neminandít. 3) om. A. c) om. A. d) i A folgt durh- 1 Ubereinstimmung mil nr. 4 M. Petit. 2 Nicht überliefert.
Aa. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 291-293, 653 292. Antrag Kg. Friedrichs an das Baseler Konzil: Zustimmung zur Einberufung eines neuen Konzils. [1444 Oktober 30 Basel]. A aus Wien N.-B. cod. 4701 ced. ch. coaeva, cingeheftet zunechen fol. 412 und 413, auf denen der Anjang unserer nr. 291 steht. 5 B coll. ebenda fol. 416s cop. ch. coaera, dem Schluß der Rede Ebendorfers vom 30. Okt. 14d4 (unserer nr. 291) angefägt. In Basel U. B. Ms. E. I. 4 fol. 379a cop. chart. Regest: Chmel, Friedr. IV. 2, 275f.; Reg. nr. 1783 unter „Okt. 8“. Dignentur"1 vestre reverendissime pateruiateab ad instantiam serenissimi domini nostri 10 Friderici Romanorum regis etc.“ sua vota (usw. wie oben in nr. 4) perveniatur in loco et tempore sue mayestati gratis et per nos de presenti vice et nomine ejusslem mayestatisd prefatis vestris paternitatibus nominandis insinuandise et exprimendis, prout alias hoc sacrum concilium se videtur in suis bullis obtulisse. 15 293. Das Baseler Konzil an Kg. Friedrich: kann auf den Vortrag der kgl. Abgeordneten noch keine bindende Antwort geben; will sie sobald wie möglich oder zum Frankfurier Tage am Dreikönigsfest ƒ6. Januar 1445f schieken. 144d November 16 Basel. 20 Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenroihe, Urk. v. 16. Nov. 1444 orig. membr. lit. clausa c. bulla plumb. In Wien N. B. cod. ms. 4943 fol. 131a-132a cop. chart. Druck: Chmel, Materialien I,2 S. 118 f. nr. XLVIII. Regesten, Chmel, Reg. nr. 1866; Lichnowsky 6 nr. 943. Sacrosancta etc. carissimo ecclesie filio Friderico Romanorum regi illustri saluter et --- benedictionem. cognovit hec sancta synodus tuam solicitudinem et diligenciam, quam hactenus in rebus ecclesie exhibuisti, et nunc intellexit apertius por dilectos ecclesie filios 25 oratores tuos Nicolaum abbatem sancti Blasii ordinis sancti Benedicti et Thomam de Hasel- bach in sacra pagina professorem ad nos missos tuas deferentes litteras credenciales2 Ra- tispone 14. octobris datas, a quibus in nostra generali congregatione pro eorum arbitrio Oxt. 14 exhibita grato animo audivimus, que per ipsos facunde ae diserte tuo nomine exposita erant. unde sancta synodus commendat devotionem et sinceram intentionem tuam ad unionem et pacem ecelesic, ad quam semper parati fuimus et impresenciarum sumus modis honestis operam dare, cumque rei pondus ae magnitudo id expostulabat juxta morem in talibus observari solitum, cum ipsis oratoribus tuis pro clariori intelligencia habenda singulares sunt habite caritative collationes et, quantum temporis brevitas passa est, pro eorum expeditione omnis diligencia intercessit; verum quia singulis recensitis ejus negocii qualitas ac temporanee 35 circumstancie exigunt, ut super articulis nomine tuo per ipsos nobis porrectis magna cum maturitate deliberetur — agitur namque de statu universalis ecclesie et de ea, pro qua jam diucius pro viribus nostris laboravimus, manutenenda et conservanda auctoritate hujus aliorumque generalium conciliorum, nee minus ut integritas fidei illesa pormaneat.—quare cum prefate cause alieque multe id suadeant, super dictis articulis nobis propositis ad presens 10 integra responsio dari non potest. intendimus tamen, quamprimum oportune poterimus, tue B0 b) in A folat durchstrichen de presenti sict: et ulina. a) B add. ergo. aricisa non de ..... hule sacre synodo neminandít. 3) om. A. c) om. A. d) i A folgt durh- 1 Ubereinstimmung mil nr. 4 M. Petit. 2 Nicht überliefert.
Strana 654
654 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 11445 Jan. 6 respondere serenitati vel nostram destinare responsionem ad Francfordiam-in festo regum, quo, ut intelleximus, screnitas tua super factis ecclesie suam nunciationem intendit transmittere; tuam igitur regiam celsitudinem exhortamur, ut ecclesie sancte dei, que supra firmam petram robusta mole fundata in hac tempestate variis agitatur fluctibus et procellis, tam accurate et provide intendere velis, ut annuente domino, cujus res agitur, tua solicitudine protectione- que hujus aliorumque generalium conciliorum auctoritas, que juxta Augustini2 sentenciam in dei ecclesia saluberrima est, illabata permaneat, optamus autem, ut sinceram devotionem tuam pro defensione auctoritatis ecclesie ejusque pace et unione cum felici tuarum incre- mento virtutum dirigere et conservare dignetur omnipotens deus. datum Basilce 16. ka- lendas decembris anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quarto. 10 5 1444 Nor. IE O. Cossel 294. Das Baseler Konzil an Kg. Friedrich: beantwartet das Verlangen nach einem neuen Konzil, unter Hinweis auf seine frühere Bereitschaft zu einer im Augenblick nicht angebrachten Verlegung, mit dem Wunsch auf Anerkennung des Baseler Konzils und P. Felix V. 1445 Januar 4 Basel. 15 A aus Genf Bibl. publ. ms. lat. 27 nr. 73 orig. membr. lit. pat. c. bulla pend. abse. Der Text weist viele Rasuren auf. Rückseitig. Vermerk Registrata Ysarnus Sancti Poneii; ebenda von anderer Hand sunt tres littere reportate ad registrum3. B coll. Wien H. H. St.-A. Urkunde v. 1445 Jänner 4 or. mb. c. bulla pend.; Registratur- vermerk fehlt. In Basel D. B. ms. A II 25 fol. 89a-90b cop. chart. — Ebenda ms. E 1 4 fol. 3872.3900 cop. chart. — In Brüssel Kgl. Bibl. cod. ms. nr. 946-958 fol. 155b 157b cop. chart. sacc. 15. — It München St.-B. elm. 85 fol. 319b-322° cop. chart. — In Paris Bibl. Nat. ms. lat. 1490 fol. 2148.217b cop. mb. coaeva. Die Handschrift war früher Eigentum des Konzilepräsidenten Kard. Louis Aleman. — In Pommersfelden Gft. Schönbornsche Bibl. Cod. ms. nr. 2726 fol. 132b-135a cop. chart. — In Rom V. B. cod. Vatic. lat. 3543 fol. 875-91a cop. memb. coaeva. Die Unterschrift lautet hier Andreas de Panigaliis, ihr folgt der allen in der Handschrift4 vereinigten Bullen geltende Vermerk Concordant epistole et responsiones synodales suprascripte cum originalibus ipsius sacri concilii facta collatione per me notarium ipsius sacri con- cilii. Michael Galteri notarius. — Wien N.-B. cod. ms. 3473 fol. 2100b and 213a. 218a cop. ch. snec. 15. — Ebenda cod. ms. 5080 fol. 668b-670n cop. chart. — Ebenda cod. ms. 5104 fol. 181a 183a cop. ch. — In Wolfenbittel L.-B. end. Aug. 4°, 19. 41 fol. 124-127 cop. ch. — In Würzburg St.-A. Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell 4 fol. 143a 145b eop. ch. Druck: Chmel, Mater. 1,2 S. 161ff. nr. LII; im Auszug: Chmel, Friedr. IV. 2, 377 Anm. 1. Regesten: Chmel, Reg. 1888; Lichnowsky 6 nr. 970. 2( 25 39 B5 Sacrosancta etc. carissimo ecclesie filio Friderico Romanorum regi illustri salutem etc. [I] magnum virtutis opus, serenissime princeps, dudum agressus es et cesarea majestate 1 Vgl. nr. 196, b; der Tag ist nicht zustande gekommen (ugl. oben S. 624 u. 639). 2 Ad inquisitiones Januarii lib. 1 c. I (Migne 33,200). 3 Da dieser wichtige Vermerk Anlaß at der An- nahme gibt, daß die Bulle in mehreren Exemplaren quagejertigt worden ist, so haben wir wegen der Möglichkeit, daß die unten angeführten Ab- schriften auf ein anderes Original als unser Genjer zurickgehen könnten, die Münchener, Römische und Würzburger IIs. verglichen. Dabei ergaben sich zwar zahlreiche Varianten, besonders auf Seiten der Münchener Handschrijt, aber 40 unter ihnen keine, die nicht auj den ersten Blick als Schreibjehter za erkennen gewesen wäre; sie mitzuteilen, schien zwecklos. Von Wert ist nur ein Zusaiz der Münchener Abschrift zum De curia der Unterschrift, nämlich duplicata. Auch 15 das in S. 655 Var. c angemerkte abweichende Da- tum der Römischen Abschrift durite nicht über- gangen werden. 4 Vgl. über diese Handschrift RTA. 10 Vor- wort S. LIV. 50
654 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 11445 Jan. 6 respondere serenitati vel nostram destinare responsionem ad Francfordiam-in festo regum, quo, ut intelleximus, screnitas tua super factis ecclesie suam nunciationem intendit transmittere; tuam igitur regiam celsitudinem exhortamur, ut ecclesie sancte dei, que supra firmam petram robusta mole fundata in hac tempestate variis agitatur fluctibus et procellis, tam accurate et provide intendere velis, ut annuente domino, cujus res agitur, tua solicitudine protectione- que hujus aliorumque generalium conciliorum auctoritas, que juxta Augustini2 sentenciam in dei ecclesia saluberrima est, illabata permaneat, optamus autem, ut sinceram devotionem tuam pro defensione auctoritatis ecclesie ejusque pace et unione cum felici tuarum incre- mento virtutum dirigere et conservare dignetur omnipotens deus. datum Basilce 16. ka- lendas decembris anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quarto. 10 5 1444 Nor. IE O. Cossel 294. Das Baseler Konzil an Kg. Friedrich: beantwartet das Verlangen nach einem neuen Konzil, unter Hinweis auf seine frühere Bereitschaft zu einer im Augenblick nicht angebrachten Verlegung, mit dem Wunsch auf Anerkennung des Baseler Konzils und P. Felix V. 1445 Januar 4 Basel. 15 A aus Genf Bibl. publ. ms. lat. 27 nr. 73 orig. membr. lit. pat. c. bulla pend. abse. Der Text weist viele Rasuren auf. Rückseitig. Vermerk Registrata Ysarnus Sancti Poneii; ebenda von anderer Hand sunt tres littere reportate ad registrum3. B coll. Wien H. H. St.-A. Urkunde v. 1445 Jänner 4 or. mb. c. bulla pend.; Registratur- vermerk fehlt. In Basel D. B. ms. A II 25 fol. 89a-90b cop. chart. — Ebenda ms. E 1 4 fol. 3872.3900 cop. chart. — In Brüssel Kgl. Bibl. cod. ms. nr. 946-958 fol. 155b 157b cop. chart. sacc. 15. — It München St.-B. elm. 85 fol. 319b-322° cop. chart. — In Paris Bibl. Nat. ms. lat. 1490 fol. 2148.217b cop. mb. coaeva. Die Handschrift war früher Eigentum des Konzilepräsidenten Kard. Louis Aleman. — In Pommersfelden Gft. Schönbornsche Bibl. Cod. ms. nr. 2726 fol. 132b-135a cop. chart. — In Rom V. B. cod. Vatic. lat. 3543 fol. 875-91a cop. memb. coaeva. Die Unterschrift lautet hier Andreas de Panigaliis, ihr folgt der allen in der Handschrift4 vereinigten Bullen geltende Vermerk Concordant epistole et responsiones synodales suprascripte cum originalibus ipsius sacri concilii facta collatione per me notarium ipsius sacri con- cilii. Michael Galteri notarius. — Wien N.-B. cod. ms. 3473 fol. 2100b and 213a. 218a cop. ch. snec. 15. — Ebenda cod. ms. 5080 fol. 668b-670n cop. chart. — Ebenda cod. ms. 5104 fol. 181a 183a cop. ch. — In Wolfenbittel L.-B. end. Aug. 4°, 19. 41 fol. 124-127 cop. ch. — In Würzburg St.-A. Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell 4 fol. 143a 145b eop. ch. Druck: Chmel, Mater. 1,2 S. 161ff. nr. LII; im Auszug: Chmel, Friedr. IV. 2, 377 Anm. 1. Regesten: Chmel, Reg. 1888; Lichnowsky 6 nr. 970. 2( 25 39 B5 Sacrosancta etc. carissimo ecclesie filio Friderico Romanorum regi illustri salutem etc. [I] magnum virtutis opus, serenissime princeps, dudum agressus es et cesarea majestate 1 Vgl. nr. 196, b; der Tag ist nicht zustande gekommen (ugl. oben S. 624 u. 639). 2 Ad inquisitiones Januarii lib. 1 c. I (Migne 33,200). 3 Da dieser wichtige Vermerk Anlaß at der An- nahme gibt, daß die Bulle in mehreren Exemplaren quagejertigt worden ist, so haben wir wegen der Möglichkeit, daß die unten angeführten Ab- schriften auf ein anderes Original als unser Genjer zurickgehen könnten, die Münchener, Römische und Würzburger IIs. verglichen. Dabei ergaben sich zwar zahlreiche Varianten, besonders auf Seiten der Münchener Handschrijt, aber 40 unter ihnen keine, die nicht auj den ersten Blick als Schreibjehter za erkennen gewesen wäre; sie mitzuteilen, schien zwecklos. Von Wert ist nur ein Zusaiz der Münchener Abschrift zum De curia der Unterschrift, nämlich duplicata. Auch 15 das in S. 655 Var. c angemerkte abweichende Da- tum der Römischen Abschrift durite nicht über- gangen werden. 4 Vgl. über diese Handschrift RTA. 10 Vor- wort S. LIV. 50
Strana 655
Aa. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 294. 655 dignum celsitudinique regie debitum, ut katholica ecelesia periculoso ac nephando scismate turbata pacata reddatur, tuas operas in dies exhibes, nuno reges et principes universi orbis incitandol, ut una tecum convenirent ad occurrendum ecclesie discrimini, nunc prelatorum et principum Germanie conventus faciendo2, ut de tollendo presenti horrendo scismate recte 5 consuleretur, nune olim Eugenium, caput nephandi scismatis, requirendo?, ut ad integritatem fidei et unitatem ecclesie, a qua recessita, reduceres, nunc hanc sanetam synodum legitime congregatam et hucusque legitime continuatam devote postulando’, ut ad dandam" pacem occlesie in alium locum se transferret. [2 neque, quos egisti labores erga eandem sanctam synodum, sine fructu consumpsisti, nam si memineris nostram responsionem" tuis oratoribus 10 et venerabilium archiepiseoporum ac nobilium virorum principum electorum sacri imperii de mensec octobris anni millesimi quadringentosimi quadragesimi secundi datam, invenies non solum hanc sanctam synodum unacum sanctissimo domino Felice papa V. paratam semper Iuisse ad pacem ecclesie dandam et unitatem procurandam, sed cciam operam dedisse cum effectu, ut tua electorumque sacri imperii potitio locum haberet. licet in ea re ecclesiastice 15 auctoritatis robur aliquid lesionis et detrimenti pateretur, quemadmodum ait Augustinus6 in epistola ad Vincentium Donatistai, quando nullo preciso ramo, qui intus est, ille, qui foris est, inseritur, non tamen nullo sed vel levissimo arboris vulnere, quid autem tua dili- gentia apud adversarium ecclesie in ipsa re sit consecuta, quid tue electorumque saeri imperii petitioni per eum sit concessum, quid sit cause, quominus pax et unitas ecclesie catholice 20 data sit, ipsius adversarii ecclesie responsio' manifeste demonstrat omnesque docet fideles Christianos. non quidem tantum per ejus responsionem tibi ac sacri imperii electoribus petitio denegata est vel reprehensa verum etiam reprobata, adjecitque in illa ejus nature conditiones, ut vix aut nunquam impleri deberent aut possent. nemo ergo sane mentis hanc sanctam synodum calumpniabitur, quod non persolverit debitum suum, sua vota conferens, quatinus 25 pro pacificatione universalis ecclesie se ad alium locum transferret ac cetera perficeret, que in sue responsionis litteris plenius continentur, quin pocius judicabit vel per adversarii eoclesie operam impeditam fuisse pacem et unitatem populi Christiani vel non perventum csse ad dictam concilii translationem ob non-impleta quedai, per quos implenda erant, priusquam ipsa translatio decretaretur. et ut de impedimentis, ne ad pacem et unitatem so ecclesie perveniretur, ab adversario prestitis dicamus, intelleximus: quando per oratores tuos et electorum imperii plura in Germania loca eidem notificata fuerunt, in quorum altero concilium celebrandum foret, respondit, se suumque conciliabulum in Urbem transferre velle, eum tamen eo tempore Florentie resideret, ut omnes cognoscerent eum omnino refugere viam pacis, audivimus etiam, quemadmodum serenitas tua per litterass suas de mense maji 35 anno millesimo quadringentesimo quadragesimo tertio desuper dicta petitione eum denuo requisivit, ille autem distantia magis a pace et duriora respondit; cumque litere tue laudarent viam concilii ad dandam ecclesie pacem, ille generalia concilia notat de errore. hortabaris, ut consentiret in Germania soncilium celebrari; requirebat' ipse, ut oratores tuos mitteres ad celebrandum conciliabulum suum, quod ycomenicum dicit, in Urbe. insinuabas quamplures 40 reges et principes te adhortari, ut intenderes ad celebrationem concilii a te postulati; ille autem asserebat, multos reges et principes catholicos ei continue suadere, ut nunquam as- 1142 Okt. 1443 Mai n) em.; Forll. reccessit. b) B dandum. e) dis Vatibunische Hundachrift hal pridie nonas IOkt. fi] slatt de mense. 15 50 1 Vgl. unsere nr. 60. 2 Vgl. oben Akten des Nürnberger Lichtmeßt. u. Martinitages. 3 Vgl. unsere nr. 63. 4 Vgl. unsere nr. 4. 5 Unsere nr. 11. 6 Im Brief XCIII Anguatine an Vincentius „de schismate Rogatiano“ (Migne 33,321] nicht nachweisbar. 7 Gemeiril iet die papstliche Antwort, nr. 29. 8 D.i. das Einladungsschreiben Kg. Friedrichs zum Nürnberger RT., es ist aber vom 25. Juni 1443 datiert (unsere nr. 63). 9 Unsare nr. 72; die oben in Petit angeführten Worte finden sich in art. 6 (S. 177 Z. 37 .) u. art. 5 (Z. 14ff.). 7083 Dentsche Reichstagsakten XVII.2 83
Aa. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 294. 655 dignum celsitudinique regie debitum, ut katholica ecelesia periculoso ac nephando scismate turbata pacata reddatur, tuas operas in dies exhibes, nuno reges et principes universi orbis incitandol, ut una tecum convenirent ad occurrendum ecclesie discrimini, nunc prelatorum et principum Germanie conventus faciendo2, ut de tollendo presenti horrendo scismate recte 5 consuleretur, nune olim Eugenium, caput nephandi scismatis, requirendo?, ut ad integritatem fidei et unitatem ecclesie, a qua recessita, reduceres, nunc hanc sanetam synodum legitime congregatam et hucusque legitime continuatam devote postulando’, ut ad dandam" pacem occlesie in alium locum se transferret. [2 neque, quos egisti labores erga eandem sanctam synodum, sine fructu consumpsisti, nam si memineris nostram responsionem" tuis oratoribus 10 et venerabilium archiepiseoporum ac nobilium virorum principum electorum sacri imperii de mensec octobris anni millesimi quadringentosimi quadragesimi secundi datam, invenies non solum hanc sanctam synodum unacum sanctissimo domino Felice papa V. paratam semper Iuisse ad pacem ecclesie dandam et unitatem procurandam, sed cciam operam dedisse cum effectu, ut tua electorumque sacri imperii potitio locum haberet. licet in ea re ecclesiastice 15 auctoritatis robur aliquid lesionis et detrimenti pateretur, quemadmodum ait Augustinus6 in epistola ad Vincentium Donatistai, quando nullo preciso ramo, qui intus est, ille, qui foris est, inseritur, non tamen nullo sed vel levissimo arboris vulnere, quid autem tua dili- gentia apud adversarium ecclesie in ipsa re sit consecuta, quid tue electorumque saeri imperii petitioni per eum sit concessum, quid sit cause, quominus pax et unitas ecclesie catholice 20 data sit, ipsius adversarii ecclesie responsio' manifeste demonstrat omnesque docet fideles Christianos. non quidem tantum per ejus responsionem tibi ac sacri imperii electoribus petitio denegata est vel reprehensa verum etiam reprobata, adjecitque in illa ejus nature conditiones, ut vix aut nunquam impleri deberent aut possent. nemo ergo sane mentis hanc sanctam synodum calumpniabitur, quod non persolverit debitum suum, sua vota conferens, quatinus 25 pro pacificatione universalis ecclesie se ad alium locum transferret ac cetera perficeret, que in sue responsionis litteris plenius continentur, quin pocius judicabit vel per adversarii eoclesie operam impeditam fuisse pacem et unitatem populi Christiani vel non perventum csse ad dictam concilii translationem ob non-impleta quedai, per quos implenda erant, priusquam ipsa translatio decretaretur. et ut de impedimentis, ne ad pacem et unitatem so ecclesie perveniretur, ab adversario prestitis dicamus, intelleximus: quando per oratores tuos et electorum imperii plura in Germania loca eidem notificata fuerunt, in quorum altero concilium celebrandum foret, respondit, se suumque conciliabulum in Urbem transferre velle, eum tamen eo tempore Florentie resideret, ut omnes cognoscerent eum omnino refugere viam pacis, audivimus etiam, quemadmodum serenitas tua per litterass suas de mense maji 35 anno millesimo quadringentesimo quadragesimo tertio desuper dicta petitione eum denuo requisivit, ille autem distantia magis a pace et duriora respondit; cumque litere tue laudarent viam concilii ad dandam ecclesie pacem, ille generalia concilia notat de errore. hortabaris, ut consentiret in Germania soncilium celebrari; requirebat' ipse, ut oratores tuos mitteres ad celebrandum conciliabulum suum, quod ycomenicum dicit, in Urbe. insinuabas quamplures 40 reges et principes te adhortari, ut intenderes ad celebrationem concilii a te postulati; ille autem asserebat, multos reges et principes catholicos ei continue suadere, ut nunquam as- 1142 Okt. 1443 Mai n) em.; Forll. reccessit. b) B dandum. e) dis Vatibunische Hundachrift hal pridie nonas IOkt. fi] slatt de mense. 15 50 1 Vgl. unsere nr. 60. 2 Vgl. oben Akten des Nürnberger Lichtmeßt. u. Martinitages. 3 Vgl. unsere nr. 63. 4 Vgl. unsere nr. 4. 5 Unsere nr. 11. 6 Im Brief XCIII Anguatine an Vincentius „de schismate Rogatiano“ (Migne 33,321] nicht nachweisbar. 7 Gemeiril iet die papstliche Antwort, nr. 29. 8 D.i. das Einladungsschreiben Kg. Friedrichs zum Nürnberger RT., es ist aber vom 25. Juni 1443 datiert (unsere nr. 63). 9 Unsare nr. 72; die oben in Petit angeführten Worte finden sich in art. 6 (S. 177 Z. 37 .) u. art. 5 (Z. 14ff.). 7083 Dentsche Reichstagsakten XVII.2 83
Strana 656
656 Relchstag zu Frankfurt im Jimi 1445. sentiret in concilium celebrandum", quod foret a sua presentia separatum. demum pro ge- nerali responso asseruit, quod omnis congregatio, que sine ipso fieret, in pernitiem vergeret ecclesie et mala malis accumularet, confirmans, quos hactenus dogmatisavit errores, quoniam, ut inquit, ad eum dumtaxat spectat generalia concilia congregare et eis auctoritatem prebere nichilque esse ratum, quod ejus non fuerit auetoritate fulcitum. heceine est olim Eugenii 5 intentio ad dandam pacem ccclesic, hee voluntas, hic animus firmatus, ut nunquam assentiat in concilium, quod de ejus perversis actionibus in libertate judicare queat. non est paratus juxta doetrinam primi Christi vicarii Petril apostoli omnipotentib reddere rationem de ea, que in ipso debet esse, fide, nimirum quoniam, ut ait saivator2, „omnis, qui male agit, odit lucem" nee ad eam spontaneus venit, ut non arguantur opera ejus; reorum equidem pro- 10 prium est subterfugere juditium, consentiret forte in concilium ab eo postulatum, si de illod agere posset quemadmodum et de Ferrariensi et Florentino conventiculis, in quibus ei dicere nemo ausus erat: „cur ita facis?“ ibidem, ut accepimus, practicabatur perversum dogma contentum in ea bulla', que incipit ,deus novit“, in facie ecclesie per eum sollemniter revo- cata, quod non concilii voluntas, sed pape vel ejus legati sentencia sequenda est, quoniam, ut 15 affirmat, super omnia concilia papa potestatem habet et tamquam illo superior pro libito [31 hec de ejus intentione, quam habet ad generalis potest regulare generale concilium. concilii celebrationem, cum tue celsitudini regie nota essent, omnium de Germania unanimis fere expectatio erat, in dieta Nurembergensi proxime transacta te unacum imperii tui elec- toribus prelatis principibus aliisque, qui illuc convenerunt, conclusionem accipere debere pro 20 veritate et justitia hujus sacri concilii, ut eam publice recognoscentes illi parerent tuerentur et defensarent. sed (quod non sperabamus) post dietam ipsam pridem dilecti ecclesie filii Nico- laus, abbas monasterii sancti Blasii ordinis sancti Benedicti, et Thomas de Haselbach, sacre pagine professor, oratores tui, ad nos pervenerunt et tuo nomine postularunt", ut „dignaremur vota nostra conferre, quatinus modis congruis ad generalis concilii ab ommibus indubitati 25 congregationem perveniretur in loco et tempore tue majestati gratis et per eos vice et nomine ejusdem majestatis nominandis insinuandis et exprimendis, prout ad hoc alias sacrum concilium, ut dicebant, videbatur in suis literis obtulisse“. quoddam insuper avisamentum" obtulerunt tuo nomine, quod dicebant conducere ad tuam petitionem consoquendam. sed pro tunc, pensata negotii qualitate et magnitudine et temporis circumstantia, per hanc sanctam so synodum responsio integra dari non potuit; scripsit autem: quamprimum“ oportune posset, illam tue serenitati vel in Franckfordiam destinare intendebat. vehementer propterea ela- boratum est medio tempore, ut patres sacri concilii seiseitarenture et inquirerent, si ea, que in tuo avisamento continebantur, proficerent, ut ad generalis concilii ab omnibus in- dubitati congregationem perveniretur, quemadmodum tui desiderii esse videbatur. [3a] s5 intuentes vero ad contenta in primis tuis litteris? super factis ecclesie ad reges et principes, ut accepimus, destinatis perpendimus, ex mente serenitatis tue tunc debite subveniri posse seissure ecelesie, si catholici simul conveniretis reges et principes ecclesiastici et seculares, ut sentirent quicumque dissidentes unam esse vocem omnium. in secundis vero litteris' ita dicebas: „ad resarciendamf igitur presentis divisionis ruinam necessarium extimavimus 40 generale concilium ab omnibus indubitatum (usw. S. 149 Z. 8-14) veritas ipsa manifestetur“. erat igitur intentionis tue, clarissime princeps, concilium reputari indubitatum, ubi conveni- a) om. B. b) Forlč. omni poscenti. c) B quidem. d) Beo. e) o. A scisitarentur; B scissitarentur. f) sm.; Vord. resartlandam. 1 Vgl. 1. Petr. 3, 15. 2 Johannes 3,20. 3 Vgl. Hefele 7, 549ff. 4 Vgl. den Antrag vom 18. Sept. 1442, unsere nr. 4, sowie den Antrag vom 130. Oktober], nr. 292. 5 Unsете нт. 193. o Die aus nr. 293 (S. 653 Z. 40 ff.) übernom- menen Worte in Petit. 7 Von diesem 1. kgl. Schreiben scheint nichts überliefert. 8 Vom 1. Juni 1413, unsere nr. 60. 45 50
656 Relchstag zu Frankfurt im Jimi 1445. sentiret in concilium celebrandum", quod foret a sua presentia separatum. demum pro ge- nerali responso asseruit, quod omnis congregatio, que sine ipso fieret, in pernitiem vergeret ecclesie et mala malis accumularet, confirmans, quos hactenus dogmatisavit errores, quoniam, ut inquit, ad eum dumtaxat spectat generalia concilia congregare et eis auctoritatem prebere nichilque esse ratum, quod ejus non fuerit auetoritate fulcitum. heceine est olim Eugenii 5 intentio ad dandam pacem ccclesic, hee voluntas, hic animus firmatus, ut nunquam assentiat in concilium, quod de ejus perversis actionibus in libertate judicare queat. non est paratus juxta doetrinam primi Christi vicarii Petril apostoli omnipotentib reddere rationem de ea, que in ipso debet esse, fide, nimirum quoniam, ut ait saivator2, „omnis, qui male agit, odit lucem" nee ad eam spontaneus venit, ut non arguantur opera ejus; reorum equidem pro- 10 prium est subterfugere juditium, consentiret forte in concilium ab eo postulatum, si de illod agere posset quemadmodum et de Ferrariensi et Florentino conventiculis, in quibus ei dicere nemo ausus erat: „cur ita facis?“ ibidem, ut accepimus, practicabatur perversum dogma contentum in ea bulla', que incipit ,deus novit“, in facie ecclesie per eum sollemniter revo- cata, quod non concilii voluntas, sed pape vel ejus legati sentencia sequenda est, quoniam, ut 15 affirmat, super omnia concilia papa potestatem habet et tamquam illo superior pro libito [31 hec de ejus intentione, quam habet ad generalis potest regulare generale concilium. concilii celebrationem, cum tue celsitudini regie nota essent, omnium de Germania unanimis fere expectatio erat, in dieta Nurembergensi proxime transacta te unacum imperii tui elec- toribus prelatis principibus aliisque, qui illuc convenerunt, conclusionem accipere debere pro 20 veritate et justitia hujus sacri concilii, ut eam publice recognoscentes illi parerent tuerentur et defensarent. sed (quod non sperabamus) post dietam ipsam pridem dilecti ecclesie filii Nico- laus, abbas monasterii sancti Blasii ordinis sancti Benedicti, et Thomas de Haselbach, sacre pagine professor, oratores tui, ad nos pervenerunt et tuo nomine postularunt", ut „dignaremur vota nostra conferre, quatinus modis congruis ad generalis concilii ab ommibus indubitati 25 congregationem perveniretur in loco et tempore tue majestati gratis et per eos vice et nomine ejusdem majestatis nominandis insinuandis et exprimendis, prout ad hoc alias sacrum concilium, ut dicebant, videbatur in suis literis obtulisse“. quoddam insuper avisamentum" obtulerunt tuo nomine, quod dicebant conducere ad tuam petitionem consoquendam. sed pro tunc, pensata negotii qualitate et magnitudine et temporis circumstantia, per hanc sanctam so synodum responsio integra dari non potuit; scripsit autem: quamprimum“ oportune posset, illam tue serenitati vel in Franckfordiam destinare intendebat. vehementer propterea ela- boratum est medio tempore, ut patres sacri concilii seiseitarenture et inquirerent, si ea, que in tuo avisamento continebantur, proficerent, ut ad generalis concilii ab omnibus in- dubitati congregationem perveniretur, quemadmodum tui desiderii esse videbatur. [3a] s5 intuentes vero ad contenta in primis tuis litteris? super factis ecclesie ad reges et principes, ut accepimus, destinatis perpendimus, ex mente serenitatis tue tunc debite subveniri posse seissure ecelesie, si catholici simul conveniretis reges et principes ecclesiastici et seculares, ut sentirent quicumque dissidentes unam esse vocem omnium. in secundis vero litteris' ita dicebas: „ad resarciendamf igitur presentis divisionis ruinam necessarium extimavimus 40 generale concilium ab omnibus indubitatum (usw. S. 149 Z. 8-14) veritas ipsa manifestetur“. erat igitur intentionis tue, clarissime princeps, concilium reputari indubitatum, ubi conveni- a) om. B. b) Forlč. omni poscenti. c) B quidem. d) Beo. e) o. A scisitarentur; B scissitarentur. f) sm.; Vord. resartlandam. 1 Vgl. 1. Petr. 3, 15. 2 Johannes 3,20. 3 Vgl. Hefele 7, 549ff. 4 Vgl. den Antrag vom 18. Sept. 1442, unsere nr. 4, sowie den Antrag vom 130. Oktober], nr. 292. 5 Unsете нт. 193. o Die aus nr. 293 (S. 653 Z. 40 ff.) übernom- menen Worte in Petit. 7 Von diesem 1. kgl. Schreiben scheint nichts überliefert. 8 Vom 1. Juni 1413, unsere nr. 60. 45 50
Strana 657
An. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 294. 657 rent totius orbis prelati et alii fideles deum timentes ac publicam salutem amantes. cognoscit autem tua regia celsitudo ex diligentiis hactenus factis, hanc spem non haberi, quoniam, ut accepimus, reges et alii principes et prelati, quibus scripseras, non expresse in tuam con- venere sententiaml. temporance denique circumstantie, ad quas ewangelium inspiciendum 5 esse docet, quoniam „omni negotio tempus et oportunitas est“2, aliaque multa non parumper retrahunt, quod ad kalendas octobris proxime futuras in Constantia, Augusta vel alio loco in riparia Danubii, prout avisabatur3, concilium congregetur. [3b] quod vero in dicto avisa- mento‘ referebatur, tuam serenitatem facturam instantiam, ut olim Eugenius propria in persona se illuc conferret aut sollennem et sufficientem legationem mitteret. verba hec ut coram 10 sancto synodo exposita non fuissent, honestum erat. admittere quiden non debet, ut talia competant ei, qui synodali juditio est condempnatus hereticus. sed de ea parte, ut perso- naliter veniat, jam serenitas tua intellexit, ut commemoravimus, ejus mentem, quoniam inquit, sibi consultum esse, ut nunquam assentiat in concilium, quod fuerit a sua pre- sentia separatum. et jam aa tredecim annis frequenter asseruits, infirma sui corporis ob- 15 stante valitudine ac aliis causis, quas necessarias dixit, extra Ytaliam proficisci non posse. verum etsi aliques nomine suo mitteret, quis inde fructus, qualis dispositio aut quanta spes unionis assequende ? stante namque suo perverso dogmate, quo se predicat constitutum super universalem ecclesiam dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam residereque apud eum semper juditium et facultatem judicandi de plenariis conciliis (et zo hoo asserit esse catholicam veritatem et quidquid illi contradicit alienum, ut inquit, a fide necesseb est esse), si missi per eum assentirent unacum conoilio in aliquam viam unionis ecclesie, et illa non placeret eidem, omnes contradicentes sue opinioni judicaret esse alienos a fide. [3c] illud vero in sexto articulo' dicti avisamenti contentum, quod per illos, qui in dictis termino et loco comparuerint, generale et indubitatum concilium cele- 25 bretur, non consonat superius commemorate intentioni litterarum' tuarum, que insinuabant tunc teneri indubitatum concilium, quando convenirent totius orbis prelati. si namque ibidem convenirent decem aut viginti nulla fulciti auctoritate nec legitime convocati temp- tarentque, ut fecit olim Eugenius, reprobare et condempnare veritates fidei in magna synodo Constantiensi et in hoc sacro concilio determinatas vel dicerent, se illorum revocare decreta, so seu disponere vellent de statu regum ac prelatorum catholice ecclesie, quanti periculi, quanti seandali quantive res mali foret exempli, evidenter cognosci potest. [3d] non opus est, ut de singulis articulis in dicto contentis avisamento recenseamus, de eo autem potissime, quod referebatur in ipsius conclusione sacrum concilium per suas bullas se obtulisse facturum, quoniam cuilibet nostram synodalem responsionem intuenti manifestum est non ita se ob- 35 tulisse, prout in dicta conclusione significabatur. illud autem unum tue regie celsitudini arbitramur esse notum, quod circumstantiis predictis aliisque multis consideratis non expedit, hanc sanctam synodum solicitam nunc fieri de translatione sua, que inanis ac frustratoria redderetur. inter alia namque discrimina illud non mediocriter imminet, quod abhinc dis- cedens partem amitteret magnam sue firmitatis et stabilitatis. est nempe hee sancta synodus 40 Basiliensis duorum generalium conciliorum totidemque summorum pontifioum auctoritate logitimo congregata, omnium regum prelatorum fere et principum generalium studiorum ac [145/ Obt. n) n. E. b) Bstoll uinl este necesse est. 1 Vgl. oben nrv. 75.87. 2 Eccl. 8,6. 3 Vgl. unsere nr. 193 art. 2, wo aber, von einem Ort an der Donau keine Rede ist. Sollie dem obigen Hinweis ein verlorenes Zusatzprotokoll zu- grunde gelegen haben? Vgl. unsere nr. 300, wo zu- 50 sätzlich Regensburg und Passau genannt sind. 45 4 3 Kgl. nr. 193 art. 3. 5 Vgl. nr. 72 art. 6 (oben S. 177 Z. 18f.). 6 Nicht ermittelt. Vgl. nr. 193 art. 6 (S. 407 Z. 23 a ff.). 8 Vgl. S. 656 Anm. 8. Unsere nr. II.
An. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 294. 657 rent totius orbis prelati et alii fideles deum timentes ac publicam salutem amantes. cognoscit autem tua regia celsitudo ex diligentiis hactenus factis, hanc spem non haberi, quoniam, ut accepimus, reges et alii principes et prelati, quibus scripseras, non expresse in tuam con- venere sententiaml. temporance denique circumstantie, ad quas ewangelium inspiciendum 5 esse docet, quoniam „omni negotio tempus et oportunitas est“2, aliaque multa non parumper retrahunt, quod ad kalendas octobris proxime futuras in Constantia, Augusta vel alio loco in riparia Danubii, prout avisabatur3, concilium congregetur. [3b] quod vero in dicto avisa- mento‘ referebatur, tuam serenitatem facturam instantiam, ut olim Eugenius propria in persona se illuc conferret aut sollennem et sufficientem legationem mitteret. verba hec ut coram 10 sancto synodo exposita non fuissent, honestum erat. admittere quiden non debet, ut talia competant ei, qui synodali juditio est condempnatus hereticus. sed de ea parte, ut perso- naliter veniat, jam serenitas tua intellexit, ut commemoravimus, ejus mentem, quoniam inquit, sibi consultum esse, ut nunquam assentiat in concilium, quod fuerit a sua pre- sentia separatum. et jam aa tredecim annis frequenter asseruits, infirma sui corporis ob- 15 stante valitudine ac aliis causis, quas necessarias dixit, extra Ytaliam proficisci non posse. verum etsi aliques nomine suo mitteret, quis inde fructus, qualis dispositio aut quanta spes unionis assequende ? stante namque suo perverso dogmate, quo se predicat constitutum super universalem ecclesiam dispersam per orbem terrarum vel conciliariter congregatam residereque apud eum semper juditium et facultatem judicandi de plenariis conciliis (et zo hoo asserit esse catholicam veritatem et quidquid illi contradicit alienum, ut inquit, a fide necesseb est esse), si missi per eum assentirent unacum conoilio in aliquam viam unionis ecclesie, et illa non placeret eidem, omnes contradicentes sue opinioni judicaret esse alienos a fide. [3c] illud vero in sexto articulo' dicti avisamenti contentum, quod per illos, qui in dictis termino et loco comparuerint, generale et indubitatum concilium cele- 25 bretur, non consonat superius commemorate intentioni litterarum' tuarum, que insinuabant tunc teneri indubitatum concilium, quando convenirent totius orbis prelati. si namque ibidem convenirent decem aut viginti nulla fulciti auctoritate nec legitime convocati temp- tarentque, ut fecit olim Eugenius, reprobare et condempnare veritates fidei in magna synodo Constantiensi et in hoc sacro concilio determinatas vel dicerent, se illorum revocare decreta, so seu disponere vellent de statu regum ac prelatorum catholice ecclesie, quanti periculi, quanti seandali quantive res mali foret exempli, evidenter cognosci potest. [3d] non opus est, ut de singulis articulis in dicto contentis avisamento recenseamus, de eo autem potissime, quod referebatur in ipsius conclusione sacrum concilium per suas bullas se obtulisse facturum, quoniam cuilibet nostram synodalem responsionem intuenti manifestum est non ita se ob- 35 tulisse, prout in dicta conclusione significabatur. illud autem unum tue regie celsitudini arbitramur esse notum, quod circumstantiis predictis aliisque multis consideratis non expedit, hanc sanctam synodum solicitam nunc fieri de translatione sua, que inanis ac frustratoria redderetur. inter alia namque discrimina illud non mediocriter imminet, quod abhinc dis- cedens partem amitteret magnam sue firmitatis et stabilitatis. est nempe hee sancta synodus 40 Basiliensis duorum generalium conciliorum totidemque summorum pontifioum auctoritate logitimo congregata, omnium regum prelatorum fere et principum generalium studiorum ac [145/ Obt. n) n. E. b) Bstoll uinl este necesse est. 1 Vgl. oben nrv. 75.87. 2 Eccl. 8,6. 3 Vgl. unsere nr. 193 art. 2, wo aber, von einem Ort an der Donau keine Rede ist. Sollie dem obigen Hinweis ein verlorenes Zusatzprotokoll zu- grunde gelegen haben? Vgl. unsere nr. 300, wo zu- 50 sätzlich Regensburg und Passau genannt sind. 45 4 3 Kgl. nr. 193 art. 3. 5 Vgl. nr. 72 art. 6 (oben S. 177 Z. 18f.). 6 Nicht ermittelt. Vgl. nr. 193 art. 6 (S. 407 Z. 23 a ff.). 8 Vgl. S. 656 Anm. 8. Unsere nr. II.
Strana 658
658 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. ordinum Christiane religionis decorata, incorporacione eorumque singularibus juramentis fir- mata, et quod singulariter eam perpetuo robore stabilit, validis quantumcunque procellis et agi- tationibus numquai dejecta est, ut omnibus evidentissimum assit testimonium, non ex homini- bus sed ex deo esse, que nunquam ab homine dissolvi potuit tamquam domus dei firmiter edifi- cata et bene fundata supra firmam petram. unde si alia non suffragante dispositione et ope, quam modo appareat, transferre se deberet, vel nunquam in alioà loco congregaretur aut infructuose statim dissolverctur, quod permaxime obesset ad pacem populi Christiani. sic onim tue mentis esse videtur expresse in litteris de tua serenitateb nobis prestitis. dicisl namque: ,animo nostro attenta consideratione revolvimus, dissidium in ecclesia sancta subortum difficilius tolli pacemque durius reparari posse, si dissoluto sacro Basiliensie concilio generali patres 10 in eo congregati hujusmodi durante dissidio se disjungerent". cum ergo rerum mutata dis- positione translationis modus in dicto avisamento contentus ad dandam ecclesie pacem et obtinendam Christiani populi unitatem conducere non videatur, illa rectior, illa melior, illa deo acceptior, illa futuris Romanis pontificibus, ut ecclesiam dei regant „in edificationem et non destrnctionem"2, formidabilior, illa denique universo gregi dominicô salubrior et utilior 15 via reperitur, ut statutis ordinationibus et decretis generalis concilii, quod immediate habet potestatem a Christo, quilibet fidelis, cujuscunque dignitatis, etiamsi papalis, existat, obe- diat, sieut catholice diffinivit magna Constantiensis' synodus. [4] tue igitur regie serenitati, que de veritate et justitia hujus sacri concilii plenam habet notitiam, debitum est, ut lucernam" veritatis de auctoritate generalium conciliorum in medio nationis inclite Germanice accensain 20 non patiatur vase operto manere aut quod subtus lectum vel sub modio ponatur sed super candelabrum, quatinus luceat omnibus, qui in domo sunt, et qui intrant, lumen videant. precepit namque salvator discipulis suis': „quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine, et quod in aure auditis, predicate super tecta“. veritas autem de generalium conciliorum aucto- ritate et de justitia hujus saeri concilii non quidem in aure aut in tenebris, sed a multis jam 25 annis super tecta predicata est, tum allegationibus publicis per insignes legatos et oratores ab hat sancta synodo et sanctissimo Felice papa V. transmissos, tum disputationibus crebris cum adversariis solemniter habitis, tum ex determinationibus universitatum generalium studiorum Germanie, tum eciam ex consultationibus plurimorum divini et humani juris doctorum ad instantiam multorum principum et prelatorum prestitis propriaque manuum subscriptione 30 roboratis. intelligit insuper illustris celsitudo tua, quam sit gloriosa merces illi promissa a salvatore nostro. polliceturs namque, se eternaliter confessurum coram patre et angelis ejus illius nomen, qui ejus veritatem temporaliter coram hominibus confitebitur. et ut pene formi- dine ad tam laudabile opus flecteret, adjecit: „qui me erubuerit et meos sermones, hune filius hominis erubescet, eum venerit in majestate sua et patris et sanctorum angelorum“. ut namque apostolus docets. „corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem. que tunc est de necessitate salutis, quando ex alicujus taciturnitate ceteri arbitrantur fidem dubiam aut non veram esse, vel quod ipse eam non tenet, seu, quia ipse non confitetur, alii retrahuntur ab ea. illud autem exploratum habemus, quod per publicam confessionem tuam tuique electorum imperii neenon aliorum prelatorum et Germanie principum veritas ipsa de 40 generalium conciliorum auctoritate ac de justitia hujus sacri concilii pleno robore firmabitur resisteturque perverso dogmati adversarii ecclesie, quod te facturum speramus, cum non 5 35 a) B olollt unt allo in leco. b) B securitate. c) B stolll un generali Basiliens concilin. Die Beziehung ist nichi nachweisbar. Ver- mutlich handelt es sich um das in nr. 293 ge- nannie, im Texi nicht überlieferie Beglaubigungs. schreiben der Gesandten. 2 2. Corinth. 13,10. 3 Dekrete der 4. v. 5. Sitzung v. 30. Märs v. 6. April 1416 (Mansi 27, 586 u. 590]. 4 Vgl. Matth. 5, 15; Luca9 8, 16. 5 Matth. 10.27. 6 Vgl. Matth. 10,32. 7 Lucas 9,26. 8 Römer 10,10. 45
658 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. ordinum Christiane religionis decorata, incorporacione eorumque singularibus juramentis fir- mata, et quod singulariter eam perpetuo robore stabilit, validis quantumcunque procellis et agi- tationibus numquai dejecta est, ut omnibus evidentissimum assit testimonium, non ex homini- bus sed ex deo esse, que nunquam ab homine dissolvi potuit tamquam domus dei firmiter edifi- cata et bene fundata supra firmam petram. unde si alia non suffragante dispositione et ope, quam modo appareat, transferre se deberet, vel nunquam in alioà loco congregaretur aut infructuose statim dissolverctur, quod permaxime obesset ad pacem populi Christiani. sic onim tue mentis esse videtur expresse in litteris de tua serenitateb nobis prestitis. dicisl namque: ,animo nostro attenta consideratione revolvimus, dissidium in ecclesia sancta subortum difficilius tolli pacemque durius reparari posse, si dissoluto sacro Basiliensie concilio generali patres 10 in eo congregati hujusmodi durante dissidio se disjungerent". cum ergo rerum mutata dis- positione translationis modus in dicto avisamento contentus ad dandam ecclesie pacem et obtinendam Christiani populi unitatem conducere non videatur, illa rectior, illa melior, illa deo acceptior, illa futuris Romanis pontificibus, ut ecclesiam dei regant „in edificationem et non destrnctionem"2, formidabilior, illa denique universo gregi dominicô salubrior et utilior 15 via reperitur, ut statutis ordinationibus et decretis generalis concilii, quod immediate habet potestatem a Christo, quilibet fidelis, cujuscunque dignitatis, etiamsi papalis, existat, obe- diat, sieut catholice diffinivit magna Constantiensis' synodus. [4] tue igitur regie serenitati, que de veritate et justitia hujus sacri concilii plenam habet notitiam, debitum est, ut lucernam" veritatis de auctoritate generalium conciliorum in medio nationis inclite Germanice accensain 20 non patiatur vase operto manere aut quod subtus lectum vel sub modio ponatur sed super candelabrum, quatinus luceat omnibus, qui in domo sunt, et qui intrant, lumen videant. precepit namque salvator discipulis suis': „quod dico vobis in tenebris, dicite in lumine, et quod in aure auditis, predicate super tecta“. veritas autem de generalium conciliorum aucto- ritate et de justitia hujus saeri concilii non quidem in aure aut in tenebris, sed a multis jam 25 annis super tecta predicata est, tum allegationibus publicis per insignes legatos et oratores ab hat sancta synodo et sanctissimo Felice papa V. transmissos, tum disputationibus crebris cum adversariis solemniter habitis, tum ex determinationibus universitatum generalium studiorum Germanie, tum eciam ex consultationibus plurimorum divini et humani juris doctorum ad instantiam multorum principum et prelatorum prestitis propriaque manuum subscriptione 30 roboratis. intelligit insuper illustris celsitudo tua, quam sit gloriosa merces illi promissa a salvatore nostro. polliceturs namque, se eternaliter confessurum coram patre et angelis ejus illius nomen, qui ejus veritatem temporaliter coram hominibus confitebitur. et ut pene formi- dine ad tam laudabile opus flecteret, adjecit: „qui me erubuerit et meos sermones, hune filius hominis erubescet, eum venerit in majestate sua et patris et sanctorum angelorum“. ut namque apostolus docets. „corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem. que tunc est de necessitate salutis, quando ex alicujus taciturnitate ceteri arbitrantur fidem dubiam aut non veram esse, vel quod ipse eam non tenet, seu, quia ipse non confitetur, alii retrahuntur ab ea. illud autem exploratum habemus, quod per publicam confessionem tuam tuique electorum imperii neenon aliorum prelatorum et Germanie principum veritas ipsa de 40 generalium conciliorum auctoritate ac de justitia hujus sacri concilii pleno robore firmabitur resisteturque perverso dogmati adversarii ecclesie, quod te facturum speramus, cum non 5 35 a) B olollt unt allo in leco. b) B securitate. c) B stolll un generali Basiliens concilin. Die Beziehung ist nichi nachweisbar. Ver- mutlich handelt es sich um das in nr. 293 ge- nannie, im Texi nicht überlieferie Beglaubigungs. schreiben der Gesandten. 2 2. Corinth. 13,10. 3 Dekrete der 4. v. 5. Sitzung v. 30. Märs v. 6. April 1416 (Mansi 27, 586 u. 590]. 4 Vgl. Matth. 5, 15; Luca9 8, 16. 5 Matth. 10.27. 6 Vgl. Matth. 10,32. 7 Lucas 9,26. 8 Römer 10,10. 45
Strana 659
Aa. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 294. 659 ignores, quod veritas, que non defensatur, opprimitur, et error, eui non resistitur, upprobatur. exempla demum sacre scripture demonstrant, ad confessionem publicam fidei, que de ne- cessitate salutis est, aliorum consensum expectandum non esse. ille namque regulus, cui salvator dixeratl „vade, filius tuus vivit,“ inexpectatis consiliis aliorum regum et principum 5 credens ipse et domus ejus tota veritatem publice confessus est. simili modo fecerunt duo centuriones et Paulus proconsul, de quibus in ewangelio legitur et actibus apostolorum2. Constantinus insuper ille totius orbis monarcha non requisito aliorum3 principum consensu veritatem fidei publice confessus est legesque eterna dignas memoria edidit ad illius robur et firmitatem. exemplo etiam merito est ille magnus princeps Mathathias Machabeorum genitor, 10 cujus memoria non delebitur in eternuni, qui, cum videret, contra veritatem dominice" legis fere omnes Judeos, et magnos et parvos, principesque et sacerdotes populi illius acquiescere regis Anthiochi mandatis, magna, ut scriptura testatur, voce dixit: „etsi omnes gentes regi obediant Anthiocho, ut discedat unusquisque a servitute legis patrum suorum, et consentiant mandatis ejus, ego tamen et filii mei et fratres mei obediemus legi patrum nostrorum". ut 15 autem subjungit, post hane publicam veritatis confessionem prosperatum est opus in manibus corum et obtinuerunt legem de manibus gentium et de manibus regum et non dederunt cornu peccatori. imitari preterea in ea re potes clare memorie Romanorum imperatorem Sigis- mundum predecessorem tuum, qui publice confessus veritatom, quam credebat de legitimitate summi pontificatus in persona Johannis XXIII, obtinuit congregationem concilii Constan- 2o tiensis, et illud publice confessus etiam in Hyspania, ubi contraria erat obedientia, consecutus est hujus virtutis merito suis laboribus gloriosam mercedem, dari pacem ecclesie, in prima etiam, quam attemptavit olim Eugenius, hujus sacri concilii dissolutione publice confessus" ipsius legitimitatem obtinuit et illius adhesionem et sui coronam imperii. sic ergo et te omnium catholicorum regum primatum tenentem decet publice profiteri, quam de hac sancta synodo 25 jam evidenter cognoscis, justitiam et veritatem, ejusque decretis inherendo a te spiritus sancti judicium amplectendum est, universalis ecclesie auctoritas prosequenda, sacri concilii Basiliensis observanda sententia, Luenda fides ecclesie katholice, perversi dogmatis novitas contra potestatem conciliorum orta impugnanda, deserendus olim Eugenius fidei Christiane et ecclesie catholice adversarius, obedientia prestanda huie sacro Basiliensi concilic et sanc- so tissimo domino Felici pape V. hiis etenim modis pax datur ecclesie, unio reparaturc, reformatio jam dudum in sacris Constantiensi et Senensi generalibus synodis magnis cum laboribus quesita et huie sacro generali concilio, ut per illud compleretur, divinitus reservata tamque ferventer a cunctis Christicolis affectata validatur. eia ergo, princeps katholice, hane viam pacis et unionis acceptare devote cures. tunc enim singuli te venerabuntur, ut patrem te 35 extollent, nomen tuum ferent ad sidera, te ecclesic fidelem advocatum et strennuum pro- tectorem fatebuntur, famam tuam ad posteros transmittent inmortalem, fidem tuam pietatem devotionem religionemque eorum in cordibus litteris indelebilibus scriptam predicabunt in cunctos. et tibi ot tue domui illustri hec sancta synodus omnia humanitatis offitia, que cum deo poterit, impendere non cessabit, tuam autem devotionem sinceram pro universalis ecclesie 40 et unione et pace, hujus ac aliorum sacrorum generalium conciliorum auctoritatis defensione dirigere dignetur omnipotens deus. datum Basilee 2. nonas januarii anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quinto. 1445 Jan. 4 De curiad Ma. Laelinger. a) úm. B. b) I divine. c) B reperitur. d) H add. duplicata. 46 1 Johannes 4,50 u. 53. 2 Gemeint sind wokl die Stellen bei Matth. 8, 13 u. 27,54; Marc. 15,39; Ltto. 7.6 u. 23,47 und Act. Apost. 13, 12. 3 1. Мaccab. 2, 19-20. 4 In der Bulle Quoniam alto v. 18. Dez. 1431, vgl. S. 99 Anm. 1; dazu K. Sigmunds Stellung- nahme in RTA. 10 nr. 128ff.
Aa. Gesandtschaft zum Baseler Konzil nr. 294. 659 ignores, quod veritas, que non defensatur, opprimitur, et error, eui non resistitur, upprobatur. exempla demum sacre scripture demonstrant, ad confessionem publicam fidei, que de ne- cessitate salutis est, aliorum consensum expectandum non esse. ille namque regulus, cui salvator dixeratl „vade, filius tuus vivit,“ inexpectatis consiliis aliorum regum et principum 5 credens ipse et domus ejus tota veritatem publice confessus est. simili modo fecerunt duo centuriones et Paulus proconsul, de quibus in ewangelio legitur et actibus apostolorum2. Constantinus insuper ille totius orbis monarcha non requisito aliorum3 principum consensu veritatem fidei publice confessus est legesque eterna dignas memoria edidit ad illius robur et firmitatem. exemplo etiam merito est ille magnus princeps Mathathias Machabeorum genitor, 10 cujus memoria non delebitur in eternuni, qui, cum videret, contra veritatem dominice" legis fere omnes Judeos, et magnos et parvos, principesque et sacerdotes populi illius acquiescere regis Anthiochi mandatis, magna, ut scriptura testatur, voce dixit: „etsi omnes gentes regi obediant Anthiocho, ut discedat unusquisque a servitute legis patrum suorum, et consentiant mandatis ejus, ego tamen et filii mei et fratres mei obediemus legi patrum nostrorum". ut 15 autem subjungit, post hane publicam veritatis confessionem prosperatum est opus in manibus corum et obtinuerunt legem de manibus gentium et de manibus regum et non dederunt cornu peccatori. imitari preterea in ea re potes clare memorie Romanorum imperatorem Sigis- mundum predecessorem tuum, qui publice confessus veritatom, quam credebat de legitimitate summi pontificatus in persona Johannis XXIII, obtinuit congregationem concilii Constan- 2o tiensis, et illud publice confessus etiam in Hyspania, ubi contraria erat obedientia, consecutus est hujus virtutis merito suis laboribus gloriosam mercedem, dari pacem ecclesie, in prima etiam, quam attemptavit olim Eugenius, hujus sacri concilii dissolutione publice confessus" ipsius legitimitatem obtinuit et illius adhesionem et sui coronam imperii. sic ergo et te omnium catholicorum regum primatum tenentem decet publice profiteri, quam de hac sancta synodo 25 jam evidenter cognoscis, justitiam et veritatem, ejusque decretis inherendo a te spiritus sancti judicium amplectendum est, universalis ecclesie auctoritas prosequenda, sacri concilii Basiliensis observanda sententia, Luenda fides ecclesie katholice, perversi dogmatis novitas contra potestatem conciliorum orta impugnanda, deserendus olim Eugenius fidei Christiane et ecclesie catholice adversarius, obedientia prestanda huie sacro Basiliensi concilic et sanc- so tissimo domino Felici pape V. hiis etenim modis pax datur ecclesie, unio reparaturc, reformatio jam dudum in sacris Constantiensi et Senensi generalibus synodis magnis cum laboribus quesita et huie sacro generali concilio, ut per illud compleretur, divinitus reservata tamque ferventer a cunctis Christicolis affectata validatur. eia ergo, princeps katholice, hane viam pacis et unionis acceptare devote cures. tunc enim singuli te venerabuntur, ut patrem te 35 extollent, nomen tuum ferent ad sidera, te ecclesic fidelem advocatum et strennuum pro- tectorem fatebuntur, famam tuam ad posteros transmittent inmortalem, fidem tuam pietatem devotionem religionemque eorum in cordibus litteris indelebilibus scriptam predicabunt in cunctos. et tibi ot tue domui illustri hec sancta synodus omnia humanitatis offitia, que cum deo poterit, impendere non cessabit, tuam autem devotionem sinceram pro universalis ecclesie 40 et unione et pace, hujus ac aliorum sacrorum generalium conciliorum auctoritatis defensione dirigere dignetur omnipotens deus. datum Basilee 2. nonas januarii anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quinto. 1445 Jan. 4 De curiad Ma. Laelinger. a) úm. B. b) I divine. c) B reperitur. d) H add. duplicata. 46 1 Johannes 4,50 u. 53. 2 Gemeint sind wokl die Stellen bei Matth. 8, 13 u. 27,54; Marc. 15,39; Ltto. 7.6 u. 23,47 und Act. Apost. 13, 12. 3 1. Мaccab. 2, 19-20. 4 In der Bulle Quoniam alto v. 18. Dez. 1431, vgl. S. 99 Anm. 1; dazu K. Sigmunds Stellung- nahme in RTA. 10 nr. 128ff.
Strana 660
660 Roichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 295. Bericht des Enea Silvio über den Mißerfolg der kgl. Gesandtschaft nach Basel. [ze 1444 November 16]. In Rom V. B. cod. Vat. lat. 3887 fol. 25b.26a cop. chart. Drucke: Fea, Pius II. S. 87 f.; Wolkan II, 208. Enea berichtet in seinen „Gesta concilii“: ad Basileam missi abbas sancti Blasii et Thomas 5 Asselbachl nihil impetrarunt. neque enim extorquere ab his potuit, muros uti Basilienses exirent, quasi astrictus esset spiritus sanctus soluin Basilee uperuri nec alibi veritas defendi posset. que res magnum theologum Thomam ab illa multitudine alienavit, qui prius semper fautor fuerat, tunc ait so credere abscessisse ab his spiritum sanctum, qui nollent oquitati consentire. b. Gesandtschaften zwischen Kg. Friedrich und P. Eugen i. J. 1445 nr. 296-304. 10 296. Schreiben P. Eugens zu den Gesandlschaflen des Auditors Johannes Carvajal nach Deutech- land und Ungarn. 1444 Dezember 21 — 1445 April 2 Rom. 144 Dez. 21 a) P. Eugen an Kg. Friedrich: Rediens nuper ad nos dilectus filius magister Johannes Carvaial saeri nostri pallatii auditor inter cetera retulit optimam celsitudinis tue mentem animumque sincerum ad nostrum et ecclesie Romane statum, quod etiam ex stillo litterarum tuarum plene 15 intelleximus. et quamquam ea, que a nobis serenitas tua desiderat, et gravia et ardua sint, quia tamen speramus, quod bono zelo ad ea petenda moveris, ac ut tandem pax ecclesie tribuatur, bullas, quas a nobis celsitudo tua petit, in tempore pro animis coneordandis, uti petitur, cum sufficienti facultate mittemus, sporantes te, qued proprie ad officium tuum spectat, talem operam ex pro- videntia tua in predictis concordandis componendisque adhibiturum, quod noster et apostolice 20 sedis honor illesus conservabitur; daraus werde dem König nicht geringes Lob bet den Fürsten und reicher Gotteslohn zutcil. et nos non immerito ad ea omni tempore facienda, que ad honorem et statum serenitatis tue pertineant, promptissimos et bene dispositos invenies. datum Rome apud sanctum Petrum 14d4 duodecimo kalendas januarii, pont. 15. (Wien H. H. St.-A., Urk. v. 21. Dez. 1444 or. mb. čit. cl. c. bulla plumb.; Unterfert. A. de Tuscanis). 25 [1445] Marz 15 b) P. Eugen IV. gibt cinc littera passus für Johannes Carvajal2 sacri palatii apostolici cau- sarum auditorem ad Francie et Germanie ac nonnulas alias partes. Datum Rome apud s. Petrumn 1444 15. kal. april., pont. 15. (Rom Vat. A. reg. 376 fol. 3120 cop. ch., gekürzt: Unterfert. A. de Flo- rentia und de curia). c) Derselbe an Kg. Federico: schickt den Mgr. Johannes Carvajal als scinen Nuntius 2u ihm s0 pro arduis negotiis, pacem regni Hungarie et Christiane fidei augumentum concernentibus; sibi Apr. 2 comisimus aliqua tue celsitudini referenda. Dat. Rome 1445 quarto nonas aprilis, pont. 15. (Wien H. H. St.-A. Urk. v. 2. Apr. 1445 or. mb. lit. cl. c. bulla plumb. absc.; inc. Mittentes, Unterfert. A. de Prato. — Regesten: Chmel. Reg. 1910; Lichnowsky 6 nr. 999]. d) Derselbe an Kg. Friedrich: hat seinen an ihn (Papst) und die Kardinäle gerichteten Brief 35 erhalten und sich entschlossen, an die congregandos in generali dieta Bude celebranda den Johannes Carvajal als Gesandten zu schicken, der vorher zu ihm (dem König) gehen und ihm berichten soll; an die Versammlung schreibe er, wie beifolgende Abschrift zeige; er hoffe auf cine friedliche Lösung. [Apr. 2/ Datum Rome 1445 a. 15 (Rom Vat. A. Arm. 39 tom. 7a fol. 304b-305a nr. 472 cop.ch. saec. 16/17; inc. Literas tue celsitudinis). 40 e) Derselbe an die Erzbischöje etc. und Barone ete. in generali dieta in civitate Bude celebranda IApr. 2/ congregandis: schickt den Johaanes Carvajal. Datum Rome a. 15 (Rom Vat. A. Arm. 39 tom. 7a fol. 305ab nr. 473 cop. ch. saec. 16/17; inc. Significatum nobis est). 1 Haselbach, d.i. Ebendorjer. 2 Hierzu die folgende Anweisung der papst- lichen Kammer vom 1. März 1445: Ludovieus [eard. Aquileg., Kämmerer] an Jacobus Turlono [stellverir. Thesaurar]: soll zahlen lassen durch den Depositar Thomas de Spinellis Johanni do Carvajal causarum sacri palatii apost, auditori flor. auri de camera 500 sine retentione pro suis expensis sex mensium et octo dierum pro eundo ad certa loca pro factis s. d. n. pape; ferner Roderico Menendi familiari dicti domini 45 Johannis flor. auri similes 50 sine retentione pro cundo ad partes Prussie pro factis s. d. n. pape (Rom Staats-A. Tesoro pontificio, Man- dati 1443-47 fol. 100b cop. chart; Datum Rome die prima marcii 1445 ind. 8, pont. a. 14; s0 Unterfert. H. Foulani).
660 Roichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 295. Bericht des Enea Silvio über den Mißerfolg der kgl. Gesandtschaft nach Basel. [ze 1444 November 16]. In Rom V. B. cod. Vat. lat. 3887 fol. 25b.26a cop. chart. Drucke: Fea, Pius II. S. 87 f.; Wolkan II, 208. Enea berichtet in seinen „Gesta concilii“: ad Basileam missi abbas sancti Blasii et Thomas 5 Asselbachl nihil impetrarunt. neque enim extorquere ab his potuit, muros uti Basilienses exirent, quasi astrictus esset spiritus sanctus soluin Basilee uperuri nec alibi veritas defendi posset. que res magnum theologum Thomam ab illa multitudine alienavit, qui prius semper fautor fuerat, tunc ait so credere abscessisse ab his spiritum sanctum, qui nollent oquitati consentire. b. Gesandtschaften zwischen Kg. Friedrich und P. Eugen i. J. 1445 nr. 296-304. 10 296. Schreiben P. Eugens zu den Gesandlschaflen des Auditors Johannes Carvajal nach Deutech- land und Ungarn. 1444 Dezember 21 — 1445 April 2 Rom. 144 Dez. 21 a) P. Eugen an Kg. Friedrich: Rediens nuper ad nos dilectus filius magister Johannes Carvaial saeri nostri pallatii auditor inter cetera retulit optimam celsitudinis tue mentem animumque sincerum ad nostrum et ecclesie Romane statum, quod etiam ex stillo litterarum tuarum plene 15 intelleximus. et quamquam ea, que a nobis serenitas tua desiderat, et gravia et ardua sint, quia tamen speramus, quod bono zelo ad ea petenda moveris, ac ut tandem pax ecclesie tribuatur, bullas, quas a nobis celsitudo tua petit, in tempore pro animis coneordandis, uti petitur, cum sufficienti facultate mittemus, sporantes te, qued proprie ad officium tuum spectat, talem operam ex pro- videntia tua in predictis concordandis componendisque adhibiturum, quod noster et apostolice 20 sedis honor illesus conservabitur; daraus werde dem König nicht geringes Lob bet den Fürsten und reicher Gotteslohn zutcil. et nos non immerito ad ea omni tempore facienda, que ad honorem et statum serenitatis tue pertineant, promptissimos et bene dispositos invenies. datum Rome apud sanctum Petrum 14d4 duodecimo kalendas januarii, pont. 15. (Wien H. H. St.-A., Urk. v. 21. Dez. 1444 or. mb. čit. cl. c. bulla plumb.; Unterfert. A. de Tuscanis). 25 [1445] Marz 15 b) P. Eugen IV. gibt cinc littera passus für Johannes Carvajal2 sacri palatii apostolici cau- sarum auditorem ad Francie et Germanie ac nonnulas alias partes. Datum Rome apud s. Petrumn 1444 15. kal. april., pont. 15. (Rom Vat. A. reg. 376 fol. 3120 cop. ch., gekürzt: Unterfert. A. de Flo- rentia und de curia). c) Derselbe an Kg. Federico: schickt den Mgr. Johannes Carvajal als scinen Nuntius 2u ihm s0 pro arduis negotiis, pacem regni Hungarie et Christiane fidei augumentum concernentibus; sibi Apr. 2 comisimus aliqua tue celsitudini referenda. Dat. Rome 1445 quarto nonas aprilis, pont. 15. (Wien H. H. St.-A. Urk. v. 2. Apr. 1445 or. mb. lit. cl. c. bulla plumb. absc.; inc. Mittentes, Unterfert. A. de Prato. — Regesten: Chmel. Reg. 1910; Lichnowsky 6 nr. 999]. d) Derselbe an Kg. Friedrich: hat seinen an ihn (Papst) und die Kardinäle gerichteten Brief 35 erhalten und sich entschlossen, an die congregandos in generali dieta Bude celebranda den Johannes Carvajal als Gesandten zu schicken, der vorher zu ihm (dem König) gehen und ihm berichten soll; an die Versammlung schreibe er, wie beifolgende Abschrift zeige; er hoffe auf cine friedliche Lösung. [Apr. 2/ Datum Rome 1445 a. 15 (Rom Vat. A. Arm. 39 tom. 7a fol. 304b-305a nr. 472 cop.ch. saec. 16/17; inc. Literas tue celsitudinis). 40 e) Derselbe an die Erzbischöje etc. und Barone ete. in generali dieta in civitate Bude celebranda IApr. 2/ congregandis: schickt den Johaanes Carvajal. Datum Rome a. 15 (Rom Vat. A. Arm. 39 tom. 7a fol. 305ab nr. 473 cop. ch. saec. 16/17; inc. Significatum nobis est). 1 Haselbach, d.i. Ebendorjer. 2 Hierzu die folgende Anweisung der papst- lichen Kammer vom 1. März 1445: Ludovieus [eard. Aquileg., Kämmerer] an Jacobus Turlono [stellverir. Thesaurar]: soll zahlen lassen durch den Depositar Thomas de Spinellis Johanni do Carvajal causarum sacri palatii apost, auditori flor. auri de camera 500 sine retentione pro suis expensis sex mensium et octo dierum pro eundo ad certa loca pro factis s. d. n. pape; ferner Roderico Menendi familiari dicti domini 45 Johannis flor. auri similes 50 sine retentione pro cundo ad partes Prussie pro factis s. d. n. pape (Rom Staats-A. Tesoro pontificio, Man- dati 1443-47 fol. 100b cop. chart; Datum Rome die prima marcii 1445 ind. 8, pont. a. 14; s0 Unterfert. H. Foulani).
Strana 661
Ab. Gesandtschaften zw. Kg. Friedrich und P. Eugen nr. 295-297. 661 297. Vorgehen P. Eugens IV. gegen die widersetzlichen Erzbischöfe Diefrich von Köln und Jakob von Trier und den Bischof Heinrich von Münster. 1445 Januar 16 — Dezember 14. a) P. Eugen an Bj. [Rudolfj von Utrechtl (episcopo Trajectensis ecclesie): bejreit Hag. Adolf von Kleve und seinen Sohn Johann samt thren Ländern von der Gewalt des Erzbischofs ton Köln und des Bischafs von Münster. 1445 Jan. 16 Rom. 10 Aus Rom Vat. Arch. reg. 363 fol. 147a cop. ch.; inc. Ministorialis officii. — Ebenda reg. 379 fol. 106" 108a cop. ch., eingeschaltet in Bulle vom 9. Nov. 1446. — In Düsseldorf St.-A. Ms. B 142b fol. 287 cop. ch. — Ebenda Kleve-Mark, Verhaltnis zu Kurkoln 4a fol. 38 cop. ch. Drucke: Hartzheim, Concilia Germaniae 5, 283; Leibnitz, Mantissa cod, jur, gentium 2, 168 nr. 34; Schaten, Annales Paderbornenses ad annum 1444, 2, 629; Teschen- macher-Ditmar, Annales Cliviae, Cod. dipl. 79; Lacomblet 1, 298 f. nr. 252. Eine ihm zugegangene Bitte2 Hzg. Adolphs von Cleve und seines erstgebornen Schnes Johannes enthalte, daß weltliche und geistliche Personen wie auch Kollegien, Kapitel, Klöster usm in thren Herr- 15 schaften und Ländern in der Kölner und Münsterer Diözese pro eo, quod archiepiscopus Coloniensis nobis et apostolice sedi inobediens et rebellis existit et iniquitatis filius Henrieus, qui se gerit pro episcopo Monasterionsi, damnationis filio Amedeo olim duci Sabaudie, qui se Felicem V. ausu sacrilegio nominare presumat, etiam post et contra processus apostolicos contra ei adherentes fantores et sequaces per nos factos adherere presunpsit, sehr viele Beeinträchtigungen criciden, da zo sic jenen Härctihern und Rebellen juro ordinario unterworjen sind, weshalb der gen. Herzog und sein Schn gebeten haben, für ihr eigents und ihrer Unterianen Heil zu sorgen. Deshalb entbinde er in ober- hirtlicher Gewalt, ne in perditionis baratrum anime fidelium perducantur, sed potius ob hereticorum contagionem retrahantur, et ne illorum labes corda Christicolarum possit inficere, alle Einzel- personen, Kollegien, Kapitel, Klöster usw. und die gen. Herrschaften, Lander und Orte, donec aliud 25 super hoe duxerimus disponendum, ab omni jurisdictione potestate et superioritate spirituali Co- loniensis archiepiscopi et episcopi Monasteriensis und ormächtigt den Adressaten ordinandi unum episcopum etiam titularem gratiam et communionem apostolice sodis habentem, der in dictis dominiis locis et terris, que dicti dux primogenitus et eorum successores in prefatis Coloniensi et Monasteriensi diocesibus ad presens ubique tenent et in futurum quomodolibet tonebunt, Priester 30 usw, ordinieren, das heilige Ol weihen und alle oberhirtlichen Rechts und jede geistliche Juris- diktion in visitando corrigendo et reformando ausüben und gegen alle Personen jeglichen Standes, auch Kiöster, Priorate, Kollegien and Universitäten, que seismatis labe infecta essent aut prefato Amedeo quomodolibet adhererent seu faverent, und gegen alle Ungehorsamen und Rebellen ein- schreiten soll, nötigenfalls unter Zuhilfenahme des weltlichen Armes, und alle Exkommunikationen, Sen- tenzen, Zensuren und Strafen, die durch den Erzbischof, [Bf.J Henrich und den Dekan von St. Cuni- bert in Köln und andere verkündigt worden sind, aufzuheben und die exkommunizierten Personen wieder zu habilitieren und in ihren fräheren Stand einzusetzen, auch alle frei werdenden Stellen und Benefizien in den gen. Gebieten, soweit sie nicht dera apostolischen Stuhl reserviert sind, mit geeigneten. Personen zu besetzen und Benefizien zu verleihen berechtigt sct. In die Rechte der Kölner Kirche ein- 40 zugreifen set hierdurch nicht beabsichtigt. Datum Rome apud s. Petrum 1444 decimo septimo kal. februarii, pont. nostri anno quarto decimo. 85 14415 Jan. 16 b) Bulle P. Eugens IV. „Commissam nobis“: erklärt alle Eide, die die Untertanen3 Hzg. Adolphs von Cieve und scines Sohnes Johannes an die Rebellen Ebf. Thooderieus de Mucrse und Bj. Heinrich von Münster binden, für nichtig; hebt ebenso alle etwaigen Zenturen banna-- 1 Der Utrechter Bj. Rudolf von Diepholz hatte bereits om 18. Okt. 1444 dem Kölner Erzbischaf und seinen Untergebenen, mit Ausnahme des Kölner Domkapitels und der Städte Köln wnd Paderborn, die Fehde angesagt (Munster St.-A. 50 Ms. VI. 107 nr. III fol. 1 cop.; gedr. Hansen, Westjalen 1,116f. nr. 121). 2 Diese Bitte war durch besondere Gesandt- schaft des Herzogs dem Papste vorgetragen worders, vyl. die bei Hansen, Westfalen 1,119ff. nr. 124 v. 125 abgedruckten Schreiben vom 16. Nov. 1444; darin heißt ce u.a.: nichilominus tamen contra obedienciam et mandata sanctis- sima hujusmodi ad obediendum archiepiscopo et ecclesie Coloniensi, qui se neutrales, quo ducti spiritu nosoio, presumunt. 3 Am 10. Mai forderien der Dechant und das Kapitel von St. Viktor in Xanten ihre Mil- kanoniker und Confratres auf, am 26. Mai hora capituli nach Xanten zu kommen oder Proku- ratoren zu schicken behufe Stellungnahme zur Kirchenfrage. P. Eugen verlange Obödienz vam 45
Ab. Gesandtschaften zw. Kg. Friedrich und P. Eugen nr. 295-297. 661 297. Vorgehen P. Eugens IV. gegen die widersetzlichen Erzbischöfe Diefrich von Köln und Jakob von Trier und den Bischof Heinrich von Münster. 1445 Januar 16 — Dezember 14. a) P. Eugen an Bj. [Rudolfj von Utrechtl (episcopo Trajectensis ecclesie): bejreit Hag. Adolf von Kleve und seinen Sohn Johann samt thren Ländern von der Gewalt des Erzbischofs ton Köln und des Bischafs von Münster. 1445 Jan. 16 Rom. 10 Aus Rom Vat. Arch. reg. 363 fol. 147a cop. ch.; inc. Ministorialis officii. — Ebenda reg. 379 fol. 106" 108a cop. ch., eingeschaltet in Bulle vom 9. Nov. 1446. — In Düsseldorf St.-A. Ms. B 142b fol. 287 cop. ch. — Ebenda Kleve-Mark, Verhaltnis zu Kurkoln 4a fol. 38 cop. ch. Drucke: Hartzheim, Concilia Germaniae 5, 283; Leibnitz, Mantissa cod, jur, gentium 2, 168 nr. 34; Schaten, Annales Paderbornenses ad annum 1444, 2, 629; Teschen- macher-Ditmar, Annales Cliviae, Cod. dipl. 79; Lacomblet 1, 298 f. nr. 252. Eine ihm zugegangene Bitte2 Hzg. Adolphs von Cleve und seines erstgebornen Schnes Johannes enthalte, daß weltliche und geistliche Personen wie auch Kollegien, Kapitel, Klöster usm in thren Herr- 15 schaften und Ländern in der Kölner und Münsterer Diözese pro eo, quod archiepiscopus Coloniensis nobis et apostolice sedi inobediens et rebellis existit et iniquitatis filius Henrieus, qui se gerit pro episcopo Monasterionsi, damnationis filio Amedeo olim duci Sabaudie, qui se Felicem V. ausu sacrilegio nominare presumat, etiam post et contra processus apostolicos contra ei adherentes fantores et sequaces per nos factos adherere presunpsit, sehr viele Beeinträchtigungen criciden, da zo sic jenen Härctihern und Rebellen juro ordinario unterworjen sind, weshalb der gen. Herzog und sein Schn gebeten haben, für ihr eigents und ihrer Unterianen Heil zu sorgen. Deshalb entbinde er in ober- hirtlicher Gewalt, ne in perditionis baratrum anime fidelium perducantur, sed potius ob hereticorum contagionem retrahantur, et ne illorum labes corda Christicolarum possit inficere, alle Einzel- personen, Kollegien, Kapitel, Klöster usw. und die gen. Herrschaften, Lander und Orte, donec aliud 25 super hoe duxerimus disponendum, ab omni jurisdictione potestate et superioritate spirituali Co- loniensis archiepiscopi et episcopi Monasteriensis und ormächtigt den Adressaten ordinandi unum episcopum etiam titularem gratiam et communionem apostolice sodis habentem, der in dictis dominiis locis et terris, que dicti dux primogenitus et eorum successores in prefatis Coloniensi et Monasteriensi diocesibus ad presens ubique tenent et in futurum quomodolibet tonebunt, Priester 30 usw, ordinieren, das heilige Ol weihen und alle oberhirtlichen Rechts und jede geistliche Juris- diktion in visitando corrigendo et reformando ausüben und gegen alle Personen jeglichen Standes, auch Kiöster, Priorate, Kollegien and Universitäten, que seismatis labe infecta essent aut prefato Amedeo quomodolibet adhererent seu faverent, und gegen alle Ungehorsamen und Rebellen ein- schreiten soll, nötigenfalls unter Zuhilfenahme des weltlichen Armes, und alle Exkommunikationen, Sen- tenzen, Zensuren und Strafen, die durch den Erzbischof, [Bf.J Henrich und den Dekan von St. Cuni- bert in Köln und andere verkündigt worden sind, aufzuheben und die exkommunizierten Personen wieder zu habilitieren und in ihren fräheren Stand einzusetzen, auch alle frei werdenden Stellen und Benefizien in den gen. Gebieten, soweit sie nicht dera apostolischen Stuhl reserviert sind, mit geeigneten. Personen zu besetzen und Benefizien zu verleihen berechtigt sct. In die Rechte der Kölner Kirche ein- 40 zugreifen set hierdurch nicht beabsichtigt. Datum Rome apud s. Petrum 1444 decimo septimo kal. februarii, pont. nostri anno quarto decimo. 85 14415 Jan. 16 b) Bulle P. Eugens IV. „Commissam nobis“: erklärt alle Eide, die die Untertanen3 Hzg. Adolphs von Cieve und scines Sohnes Johannes an die Rebellen Ebf. Thooderieus de Mucrse und Bj. Heinrich von Münster binden, für nichtig; hebt ebenso alle etwaigen Zenturen banna-- 1 Der Utrechter Bj. Rudolf von Diepholz hatte bereits om 18. Okt. 1444 dem Kölner Erzbischaf und seinen Untergebenen, mit Ausnahme des Kölner Domkapitels und der Städte Köln wnd Paderborn, die Fehde angesagt (Munster St.-A. 50 Ms. VI. 107 nr. III fol. 1 cop.; gedr. Hansen, Westjalen 1,116f. nr. 121). 2 Diese Bitte war durch besondere Gesandt- schaft des Herzogs dem Papste vorgetragen worders, vyl. die bei Hansen, Westfalen 1,119ff. nr. 124 v. 125 abgedruckten Schreiben vom 16. Nov. 1444; darin heißt ce u.a.: nichilominus tamen contra obedienciam et mandata sanctis- sima hujusmodi ad obediendum archiepiscopo et ecclesie Coloniensi, qui se neutrales, quo ducti spiritu nosoio, presumunt. 3 Am 10. Mai forderien der Dechant und das Kapitel von St. Viktor in Xanten ihre Mil- kanoniker und Confratres auf, am 26. Mai hora capituli nach Xanten zu kommen oder Proku- ratoren zu schicken behufe Stellungnahme zur Kirchenfrage. P. Eugen verlange Obödienz vam 45
Strana 662
662 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1245 Juli 10 per quascunque personas ecclesiasticas et seculares quacunque dignitate ot auctoritate etiam cesarea et rogia gegen Personen oder Gebiete im Besitz Izg. Adolphs von Cleve auj. Datum Rome apud s. Petrum 1445, 6. id. jul., pont. a. 15; Unterfertig. Poggius, auj dem Bug A. de Hagio. Aus Rom Vat. Arch. reg. 377 fol. 142ab cop. ch.; Sekretär: Poggius. In Düsseldorj St.-A. Kleve-Mark. Urk. nr. 1759 (friher: 1144) or. mb. lit. patens c. bulla plumb. pend. Druck: Hartzheim. Concilia fermanice 5, 287: Leihnitz. Mantissa cod. jur. gentium 2, 170 nr. 35; Teschenmacher-Ditmar, Annales Cliviae, Cod. dipl. 83. 5 c) Vorladung Ebf. Dietrichs von Köln durch gen. päpstlichen Richter zur Verantwortung wegen 10 seiner Widersetzlichkeiten gegen den Papst. 1445 Juli 20 Rom. Soest Stadt-A. XX, 7 fol. 207 cop. chart. coaeva, Notariats-Instrument. Druck (auszugsweise): Hansen, Westfalen 1, 154f. nr. 166. 1445 Juli 26 Der päpstliche Richter, Kard. Johannesl tit. 8. Laurencii in Lucina, Morinensis vulgariter nuncupatus, crkißt auf schrijtliches Erstchen P. Eugena in geheimem Konsistorium, quendam 15 Theodericum olim archiepiscopum Coloniensem innerhalb 60 Tagen peraönlich tur Verantwortung zu laden, ein in Rom an mehreren Stellen anzuheftendes Instrument mit entsprechender Vorladung. Datum Rome in domibus nostre solite residencie 1445, indictione octava, die vero martis vicesima mensis julii hora vesperarum vel quasi. — Der Antrag hierzu wurde (gemäß Inhalt der Vorladung) vom püpstlichen Fiscal-Procurator Ventura de Castello wegen der offenkundigen Widersetzlichkeiter. 20 des gen. Theoderious gestellt, die nach Strafe verlangten; er wird zunächst begründet mil dem Verhalten des erzbischöflichen Gesandten antäßlich des Empfangs der kgl. und kft. Gesandtschaft sam 13. No- vember 1442] in Florenz Jwörtlich wiedergegeben in unserer nr. 22 3; weiter wird dazu ausgeführt: nec predictis contentus dictus Theedorieus non solum ipse a vera obediencia sanctitatis vestro in re- bellionem se traxit, verum etiam regom predietum et sacri imperii electores et quoscunque alios 25 potuit ad similem rebellionis eciam inobedienciam, quantum in eo fuit, inducere conatus est ae, quominus pro sanctitate vestra declaracio fieret, potissima causa fuit; literas quoque vestre sancti- tatis ad ipsum deferentes cum maximo sanctitatis vestre vilipendio sepius carcerari fecit illisque in sua diocesi uti non permisit nec parere voluit, propterque morito scismaticus et criminis lese ma- jestatis reus censeri debot, ne propterca ponas in decreto contra Amedeum antipapam et suos 30 prophanatores adherentes faventes credentes et auxilium et favorem parantes in sacro ycomenico Florentino concilio edito? et promulgato dampnabiliter incurrisse. Deshalb wolle der Papst die Kardinale veranlassen, ut habito dicto Theodorico de et super omnibus et singulis pro publico et notorio diffamato ipsum per edictum publicum, eum ad eum citandi in propria persona vel ad lomim sue residencie non pateat tutns accessus, citet, nt infra cortum competentem terminum an coram eo personaliter compareat ad dicendum et allegandum causas racionabiles, si quas habet, quare declarari non debeat dictas penas incurrisse, quo termino elapso se de premissis summarie et extrajudicialiter informet, et quicquid per summariain informacionem hujusmodi invenerit, sanctitati vestre in consistorio secreto, ut moris est, referat ad effectum, dictum Theodoricum dictas penas incurrisse declarandi ipsumque excommunicatum scismaticum et hereticum ac criminis 40 lèse majestatis roum proptorea fuisso et esse, dictoque archiepiscopatu et archispiscopali dignitate et omnibus aliis suis dignitatibus honoribus privilegiis et graciis privatum et ad futura obtinenda inhabilem fore nunciandi, prout dicti docreti forma postulat et requirit. Klerus in den Gebieten des Herzogs von Kleve und Grafen von der Mark, andrerseits verbieten der Röm. König, die Kurfursten und einige weltliche Fürsten und Prdlaten Deutschlands, be- sonders der Ordinarius des Stifts St. Viktor Ebf. [DietrichJ von Köln, den Gehorsam gegen Briefe, Prozesse und Mandate P.Eugens oder des Baecler Konzila, wic aic dem Vernchmen nach an den Klerus von Stadt und Diözese Köln er- gangen sind. Es soll nun erwogen werden, wie man den von beiden Teilen angedrohten Strafen ausweicken könne, besonders denen, die durch den Executor des papstlichen, auf cine Gekorsams- leistung dringenden Schreibens verhängt werden sollen. Datum in capitulo nostro die lune docima 45 dicti mensis maji a. d. 1445 (Soest Stadt-A. XX, 7 fol. 206 cop. ch. mit der Schlußbemerkung: presentetur domino Bernardo Stapel concano- nico et confratri nostro dilecto; — Druck: Hansen, Westfalen 1, 141f. nr. 149). 1 Kard. Jean le Jeune, Bischof v. Terouanne; vgl. Eneas Schreiben an ihn [vom 13. Sept.] mit Anßerungen des Bedenkens gegen die oben gen. Vorladung (Wolkan nr. 184). 2 Durch Bulle Moyses vir dei vom 4. Sept. 55 1439 (gedr. Mon. conc. 3,382-386). 60
662 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1245 Juli 10 per quascunque personas ecclesiasticas et seculares quacunque dignitate ot auctoritate etiam cesarea et rogia gegen Personen oder Gebiete im Besitz Izg. Adolphs von Cleve auj. Datum Rome apud s. Petrum 1445, 6. id. jul., pont. a. 15; Unterfertig. Poggius, auj dem Bug A. de Hagio. Aus Rom Vat. Arch. reg. 377 fol. 142ab cop. ch.; Sekretär: Poggius. In Düsseldorj St.-A. Kleve-Mark. Urk. nr. 1759 (friher: 1144) or. mb. lit. patens c. bulla plumb. pend. Druck: Hartzheim. Concilia fermanice 5, 287: Leihnitz. Mantissa cod. jur. gentium 2, 170 nr. 35; Teschenmacher-Ditmar, Annales Cliviae, Cod. dipl. 83. 5 c) Vorladung Ebf. Dietrichs von Köln durch gen. päpstlichen Richter zur Verantwortung wegen 10 seiner Widersetzlichkeiten gegen den Papst. 1445 Juli 20 Rom. Soest Stadt-A. XX, 7 fol. 207 cop. chart. coaeva, Notariats-Instrument. Druck (auszugsweise): Hansen, Westfalen 1, 154f. nr. 166. 1445 Juli 26 Der päpstliche Richter, Kard. Johannesl tit. 8. Laurencii in Lucina, Morinensis vulgariter nuncupatus, crkißt auf schrijtliches Erstchen P. Eugena in geheimem Konsistorium, quendam 15 Theodericum olim archiepiscopum Coloniensem innerhalb 60 Tagen peraönlich tur Verantwortung zu laden, ein in Rom an mehreren Stellen anzuheftendes Instrument mit entsprechender Vorladung. Datum Rome in domibus nostre solite residencie 1445, indictione octava, die vero martis vicesima mensis julii hora vesperarum vel quasi. — Der Antrag hierzu wurde (gemäß Inhalt der Vorladung) vom püpstlichen Fiscal-Procurator Ventura de Castello wegen der offenkundigen Widersetzlichkeiter. 20 des gen. Theoderious gestellt, die nach Strafe verlangten; er wird zunächst begründet mil dem Verhalten des erzbischöflichen Gesandten antäßlich des Empfangs der kgl. und kft. Gesandtschaft sam 13. No- vember 1442] in Florenz Jwörtlich wiedergegeben in unserer nr. 22 3; weiter wird dazu ausgeführt: nec predictis contentus dictus Theedorieus non solum ipse a vera obediencia sanctitatis vestro in re- bellionem se traxit, verum etiam regom predietum et sacri imperii electores et quoscunque alios 25 potuit ad similem rebellionis eciam inobedienciam, quantum in eo fuit, inducere conatus est ae, quominus pro sanctitate vestra declaracio fieret, potissima causa fuit; literas quoque vestre sancti- tatis ad ipsum deferentes cum maximo sanctitatis vestre vilipendio sepius carcerari fecit illisque in sua diocesi uti non permisit nec parere voluit, propterque morito scismaticus et criminis lese ma- jestatis reus censeri debot, ne propterca ponas in decreto contra Amedeum antipapam et suos 30 prophanatores adherentes faventes credentes et auxilium et favorem parantes in sacro ycomenico Florentino concilio edito? et promulgato dampnabiliter incurrisse. Deshalb wolle der Papst die Kardinale veranlassen, ut habito dicto Theodorico de et super omnibus et singulis pro publico et notorio diffamato ipsum per edictum publicum, eum ad eum citandi in propria persona vel ad lomim sue residencie non pateat tutns accessus, citet, nt infra cortum competentem terminum an coram eo personaliter compareat ad dicendum et allegandum causas racionabiles, si quas habet, quare declarari non debeat dictas penas incurrisse, quo termino elapso se de premissis summarie et extrajudicialiter informet, et quicquid per summariain informacionem hujusmodi invenerit, sanctitati vestre in consistorio secreto, ut moris est, referat ad effectum, dictum Theodoricum dictas penas incurrisse declarandi ipsumque excommunicatum scismaticum et hereticum ac criminis 40 lèse majestatis roum proptorea fuisso et esse, dictoque archiepiscopatu et archispiscopali dignitate et omnibus aliis suis dignitatibus honoribus privilegiis et graciis privatum et ad futura obtinenda inhabilem fore nunciandi, prout dicti docreti forma postulat et requirit. Klerus in den Gebieten des Herzogs von Kleve und Grafen von der Mark, andrerseits verbieten der Röm. König, die Kurfursten und einige weltliche Fürsten und Prdlaten Deutschlands, be- sonders der Ordinarius des Stifts St. Viktor Ebf. [DietrichJ von Köln, den Gehorsam gegen Briefe, Prozesse und Mandate P.Eugens oder des Baecler Konzila, wic aic dem Vernchmen nach an den Klerus von Stadt und Diözese Köln er- gangen sind. Es soll nun erwogen werden, wie man den von beiden Teilen angedrohten Strafen ausweicken könne, besonders denen, die durch den Executor des papstlichen, auf cine Gekorsams- leistung dringenden Schreibens verhängt werden sollen. Datum in capitulo nostro die lune docima 45 dicti mensis maji a. d. 1445 (Soest Stadt-A. XX, 7 fol. 206 cop. ch. mit der Schlußbemerkung: presentetur domino Bernardo Stapel concano- nico et confratri nostro dilecto; — Druck: Hansen, Westfalen 1, 141f. nr. 149). 1 Kard. Jean le Jeune, Bischof v. Terouanne; vgl. Eneas Schreiben an ihn [vom 13. Sept.] mit Anßerungen des Bedenkens gegen die oben gen. Vorladung (Wolkan nr. 184). 2 Durch Bulle Moyses vir dei vom 4. Sept. 55 1439 (gedr. Mon. conc. 3,382-386). 60
Strana 663
Ab. Gesandtschaften zw. Kg. Friedrich und P. Eugen nr. 297. 663 d) P. Eugen gebietet den Bischöjen von Lüttick, Utrecht und Wilrzburg, gen. drei Trierer Dom- herren in ikren Rechten gegen den widersetzlichen Ebf. Jakoh und scine Anhänger zu schützen. 1445 Dez. 14 Rom. 5 Aus Rom Vat. A. reg. 377 fol. 291b 294a cop. chart., inc. Romanus pontifex; Sekr. B. Rovorella, de curia. — Ebenda Armar. 3 di Castello, Annor. divers. lib. XV p. 259b.267b cop. saec. 18. In Koblenz St..A. Kurtrier, Akten des Domkapitels fase. 30 fol. 52b 59b cop. chart. saec. 15. — Ebenda Erzstift Trier, Domkapitel, Transsumpt vom 16. April 1446. 10 Druek (ausaugsweise): Hansen a.a.O. 1, f72f. nr. 1s3. P. Eugen tut kundt: Er habe aus dem Bericht des Scholastikus und Domherrn von Trier Fre- derious de Sotern jür sich und für den Decharten Egidius de Kerpen und den Archidiakon Adam Foil de Yrmentrode erfahren, daß der sich als Erzbischof von Trier gerierende Jacobus de Sirck gegen thn und die Römische Kirche sub dampnata spécie neutralitatis seu suspensionis animorum, quam 15 fides Christiana ignorat, rebellisch und ungehorsam sei, den Domherrn Adam Foil gejangen und be- raubt und ihm unerlaubte Eide abgenotigt habe. Ferner habe Jacob durch den als Dechanten non St. Simeon in Trier auftretenden Tilmannus de Arwiller den Egidius de Kerpen seiner Wülrde entsetzen lassen und den Fredericus de Sotern vom Betreten der Kirche ausgeschlossen. Endlich hatten der sich als Bischof von Metz und canonious capitularis von Trier gerierende Conradus Beyer de Boppardia, 20 der Propst Philippus de Sirck, der archidiaconus major Watterus de Bruck, der Archidtakon Johannes Griffenciae in Longuion tituli sancte Agathes, der Kantor Roricus de Richensteyn, der Kustos Hen- ricus de Rineck, der Kellermeister Johannes Zant de Merle und die Kapitularen Conradus de Bruns- peron, Henricus Griffenclae de Valraytz, Frederieus Meyenfelder und Johannes Beyer de Bopardia, die sich als Domkapitel gerierten und Anhanger des Jacob von Sirck in der Neutralitat und dem Papst 25 und seinen Mandaten ungshorsam und rebellisch seien, die drei oben Genannten aus dem Kapitel aus- geschlossen, ihnen den Genuß der täglichen Zuteilungen entzogen u.a.m. Der Papst erklürt deshalb alle diese Verjilgungen für ungültig, belegt Stadt und Diözese Trier mit dem Interdikt, bts den Dreien thre Rechte wieder eingeräumt seien, und gebietet allen geistlichen Würdenträgern, auf Verlangen der drei Genannten den Jacob von Sirck und seine Anhänger als exkommuniziert, suspendiert und unfähig, 30 den Jacob selbst als meineidig in ihren Kirchen zu verkündigen und nötigenfalls weltliche Hilfe gegen sis anzurufen. Sollten Jacob und seine Annänger einen Monat lang in der Exkommunikation ver- harren, oder sich van den in Basel Verbliebenen und dem Gegenpapst Amedeus, der sich P. Felix V. zu nennen wagt. Kassationen dieser Entscheidung verschaffen, so solle man sie wie alle anderen An- hänger des Gegenpeapstes und seines Konzils gefangen setzen, ihre Güter beschlagnahmen usu. Er be- 35 fiehlt den Bischöjen von Lüttich, Utrecht und Würzburg, den drei gen. Domberren zu ihren Einkänjten zu verhelfen. Datum Rome apud s. Petrum 1445, 19. kal. januarii, pont. a. 15. 1445 Dez. 14 1 Ein erhalten gebliebener Anschlagzettel be- sagt: Anf Befehl P. Eugens IV. werden hiermit als exkommuniziert, euspendiert, entectst, un- 40 fähig und mit dem Interdikt belegt erklärt Ja- cobus de Sirck pro archiepiscopo Treverensi, Conradus Beyer pro episcopo Metensi, Philip- pus de Sirek pro preposito, Waltherus de Brucken et Johannes Griffenclae pro archidia- conis, Henricus de Ryneck pro custode, Ro- rieus de Richensteyn pro cantore, Johannes Tzant pro cellerario, Conradus de Brunßperg, Henricus Gryffonclae, Fredericus Meynfelder et Johannes Beyer pro canonicis pro capitulo ecclesie Treverensis se gerentes und ihre An- hänger und Förderer, und zwar auf Betreiben Egidil de Kerpen decani und Frederici de Soetern scolastici, canonicorum ccclesie Tre- verensis prefate, ob pretensam privacionem 15 50 domini Egidii prefati a suo decanatu in eccle- sia predicta et suspensionem dicti domini Frederici scolastici ab ingressu ecclesie neenon ob protonsas exclusionem et suspensionem pre- fatorum dominorum Egidii et Frederici a ca- pitulo fructuumque et emolimentorum suorum percepciono etc. eis per predictos dominos Jacobum Conradum Philippum et ceteros pre- dictos de facto et nulliter factas, non obstante appellacione ad sedem apostolicam per ipsos Egidium et Fredericum prefatos interposita. et propterea eciam dicta ecclesia diocesis et civi- tas Treverensis hic denunciantur ecclesiastico subjacere interdicto (Koblenz Kurtrier, Akten des Domkapitels fase. 30 fol. 59b-60a cop. ehart. saec. 15; Uberschrift Sequitur titulus affixionis prefate bulle [vom 14. Dez.]).
Ab. Gesandtschaften zw. Kg. Friedrich und P. Eugen nr. 297. 663 d) P. Eugen gebietet den Bischöjen von Lüttick, Utrecht und Wilrzburg, gen. drei Trierer Dom- herren in ikren Rechten gegen den widersetzlichen Ebf. Jakoh und scine Anhänger zu schützen. 1445 Dez. 14 Rom. 5 Aus Rom Vat. A. reg. 377 fol. 291b 294a cop. chart., inc. Romanus pontifex; Sekr. B. Rovorella, de curia. — Ebenda Armar. 3 di Castello, Annor. divers. lib. XV p. 259b.267b cop. saec. 18. In Koblenz St..A. Kurtrier, Akten des Domkapitels fase. 30 fol. 52b 59b cop. chart. saec. 15. — Ebenda Erzstift Trier, Domkapitel, Transsumpt vom 16. April 1446. 10 Druek (ausaugsweise): Hansen a.a.O. 1, f72f. nr. 1s3. P. Eugen tut kundt: Er habe aus dem Bericht des Scholastikus und Domherrn von Trier Fre- derious de Sotern jür sich und für den Decharten Egidius de Kerpen und den Archidiakon Adam Foil de Yrmentrode erfahren, daß der sich als Erzbischof von Trier gerierende Jacobus de Sirck gegen thn und die Römische Kirche sub dampnata spécie neutralitatis seu suspensionis animorum, quam 15 fides Christiana ignorat, rebellisch und ungehorsam sei, den Domherrn Adam Foil gejangen und be- raubt und ihm unerlaubte Eide abgenotigt habe. Ferner habe Jacob durch den als Dechanten non St. Simeon in Trier auftretenden Tilmannus de Arwiller den Egidius de Kerpen seiner Wülrde entsetzen lassen und den Fredericus de Sotern vom Betreten der Kirche ausgeschlossen. Endlich hatten der sich als Bischof von Metz und canonious capitularis von Trier gerierende Conradus Beyer de Boppardia, 20 der Propst Philippus de Sirck, der archidiaconus major Watterus de Bruck, der Archidtakon Johannes Griffenciae in Longuion tituli sancte Agathes, der Kantor Roricus de Richensteyn, der Kustos Hen- ricus de Rineck, der Kellermeister Johannes Zant de Merle und die Kapitularen Conradus de Bruns- peron, Henricus Griffenclae de Valraytz, Frederieus Meyenfelder und Johannes Beyer de Bopardia, die sich als Domkapitel gerierten und Anhanger des Jacob von Sirck in der Neutralitat und dem Papst 25 und seinen Mandaten ungshorsam und rebellisch seien, die drei oben Genannten aus dem Kapitel aus- geschlossen, ihnen den Genuß der täglichen Zuteilungen entzogen u.a.m. Der Papst erklürt deshalb alle diese Verjilgungen für ungültig, belegt Stadt und Diözese Trier mit dem Interdikt, bts den Dreien thre Rechte wieder eingeräumt seien, und gebietet allen geistlichen Würdenträgern, auf Verlangen der drei Genannten den Jacob von Sirck und seine Anhänger als exkommuniziert, suspendiert und unfähig, 30 den Jacob selbst als meineidig in ihren Kirchen zu verkündigen und nötigenfalls weltliche Hilfe gegen sis anzurufen. Sollten Jacob und seine Annänger einen Monat lang in der Exkommunikation ver- harren, oder sich van den in Basel Verbliebenen und dem Gegenpapst Amedeus, der sich P. Felix V. zu nennen wagt. Kassationen dieser Entscheidung verschaffen, so solle man sie wie alle anderen An- hänger des Gegenpeapstes und seines Konzils gefangen setzen, ihre Güter beschlagnahmen usu. Er be- 35 fiehlt den Bischöjen von Lüttich, Utrecht und Würzburg, den drei gen. Domberren zu ihren Einkänjten zu verhelfen. Datum Rome apud s. Petrum 1445, 19. kal. januarii, pont. a. 15. 1445 Dez. 14 1 Ein erhalten gebliebener Anschlagzettel be- sagt: Anf Befehl P. Eugens IV. werden hiermit als exkommuniziert, euspendiert, entectst, un- 40 fähig und mit dem Interdikt belegt erklärt Ja- cobus de Sirck pro archiepiscopo Treverensi, Conradus Beyer pro episcopo Metensi, Philip- pus de Sirek pro preposito, Waltherus de Brucken et Johannes Griffenclae pro archidia- conis, Henricus de Ryneck pro custode, Ro- rieus de Richensteyn pro cantore, Johannes Tzant pro cellerario, Conradus de Brunßperg, Henricus Gryffonclae, Fredericus Meynfelder et Johannes Beyer pro canonicis pro capitulo ecclesie Treverensis se gerentes und ihre An- hänger und Förderer, und zwar auf Betreiben Egidil de Kerpen decani und Frederici de Soetern scolastici, canonicorum ccclesie Tre- verensis prefate, ob pretensam privacionem 15 50 domini Egidii prefati a suo decanatu in eccle- sia predicta et suspensionem dicti domini Frederici scolastici ab ingressu ecclesie neenon ob protonsas exclusionem et suspensionem pre- fatorum dominorum Egidii et Frederici a ca- pitulo fructuumque et emolimentorum suorum percepciono etc. eis per predictos dominos Jacobum Conradum Philippum et ceteros pre- dictos de facto et nulliter factas, non obstante appellacione ad sedem apostolicam per ipsos Egidium et Fredericum prefatos interposita. et propterea eciam dicta ecclesia diocesis et civi- tas Treverensis hic denunciantur ecclesiastico subjacere interdicto (Koblenz Kurtrier, Akten des Domkapitels fase. 30 fol. 59b-60a cop. ehart. saec. 15; Uberschrift Sequitur titulus affixionis prefate bulle [vom 14. Dez.]).
Strana 664
664 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 298. Kg. Friedrich an Papst und Kardinale: über die Lage in Ungarn und den Reichstag zu Ofen. [1445 nach Februar 6]. Aus München St.-B. clm. 12 725 fol. 163b-1648 cop. ch. Drucke: Wolkan I, 2 S. 157ff. nr. XCVu. XCVI. a] an P. Eugen: Er habe dem Papst schon früherl die Sache Kg. Ladislaus' von Ungarn emp- 5 johlen in der Hoffnung, der Papst werde das diesem zugefigte Unrecht aufheben und niemandem den [Ungarischen] Königstitel übertragen. Er habe dann hinreichend erfahren, daß der Papst diesem Ver- langen entsprochen habe. Nach dem beklagenswerten Tod des Königs von Polen2 wollen zahlreiche Magnaten, die bisher Gegner des Kgs. Ladislaus waren, sich für diesen erklaren. Zu solchem Zweck ist eine generalis dieta nach Buda ausgeschrieben. Er (Friedr.) ist ersucht worden. Gesandte dorthin zu 10 schicken, was er auch tun wird. Der Papst möge an die dieta schraiben und sie ormahnen, Kg. Ladislaus ohne Widerspruch anzuerkennen, ihm zu gehorchen wnd so für den Frieden in Ungarn zu sorgen (ine. Non decidit a nostra). b) an das Kollegiem der Kardindte: Nach dem noviter bekannt gewordenen Tode des Könige von Polen wollen viele Magnaten und Stadte Ungarns Kg. Ladislaus anerkennen und haben zu ihm 15 (Friedr) geschickt. Dazu ware auch die diroctio et promotio des Papstes nötig, der in Ungarn nicht geringes Anschen genießt. Er schreibe deshalb dem Papst, wie beiliegende Abschrift zeigt, and bittet die Kardinäle, den Papst au drängen, daß er litteras snas apostolicas efficaces et gratiosas durch Eil- boten an die nahe bevorstehende Versammlung schicke oder wenigstens dem Uberbringer dieses Briefcs mitgebe, der ihn raschestens befördern wird. Mehr Eindruck würde allerdings ein päpstlicher Bote 20 machen (inc. Cognito noviter). 299. Ansprache des kgl. Gesandten Enea Silvio an P. Eugen: bittet um Ausschreibung eines allgemeinen Konzils für den 1. Oktober nach Konstanz oder Augsburg und verspricht alle Sicherheiten dajür durch den König. 1445 [Mitte März Rom J. Aus Milnchen St.-B. elm. 85 fol. 484a cop. chart. coaeva; Uberschrijt Peticio egregii 25 viri domini Enee poete laureati, serenissimi principis domini Friderici Romanorum regis oratoris ad sanctissimum dominum nostrum. Dieser Uberschrijt geht die auch unserer nr. 300 geltende Bemerkung voran Peticio et responsio super tercio loco per dominum regem Romanorum et papam Eugenium facte anno 45. Beatissime pater ac domine clementissime, post pedum oscula beatorum. [I quia so serenissimo ac invictissimo principi et domino domino Friderico Romanorum regi et alias sepenumero et nunc novissime in dieta Nurenbergensi per prelatos et principes Germanicea nacionis pluresque alios viros doctos ae spiritu timoris domini plenos consilium datum est et admodum perswasum, nulla via commodosius ac felicius presentem ecclesie divisionem tolli posse quam per unum indubitatum generale concilium in loco convenienti et accomodo 35 celebrandum, ideirco ex parte sue serenitatis, que plurimum pacem in ecclesia suis temporibus videre desiderat et ad id totis conatibus hactenus laboravit et laborare intendit, humiliter vestre beatitudini supplicatur, quatenus pro ipsa pace et unione ecclesie concedente altissimo obtinenda et propter alia plurima communem utilitatem reipublice Christiane concernencia Okt. 1 generale concilium in civitate Constanciensi provincie Maguntine ad kalendas octobris pro- 40 ximas ex apostolice sedis officio indicere dignemini, mandando omnibus et singulis, quib tenentur adesse sub censuris consuetis, ut eo se conferant in termino predicto generale illic et indubitatum concilium per causas jam dictas celebraturi; quod si medio tempore legitimum aliquod impedimentum supervenerit, propter quod in Constancia concilium hujusmodi teneri nequeat, id ipsum in Augusta ejusdem metropolis urbe celebretur. [2] ad° hee autem pera- 45 genda offert regia majestas omnes securitates et salvosconductus necessarios tam ex parte a) em.; Vorl. Germanie. b) em. Vorl. que. c) Vorl. hat Alinea. 1 Vgl. oben S.227. 2 Am 10. Nov. 1444.
664 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 298. Kg. Friedrich an Papst und Kardinale: über die Lage in Ungarn und den Reichstag zu Ofen. [1445 nach Februar 6]. Aus München St.-B. clm. 12 725 fol. 163b-1648 cop. ch. Drucke: Wolkan I, 2 S. 157ff. nr. XCVu. XCVI. a] an P. Eugen: Er habe dem Papst schon früherl die Sache Kg. Ladislaus' von Ungarn emp- 5 johlen in der Hoffnung, der Papst werde das diesem zugefigte Unrecht aufheben und niemandem den [Ungarischen] Königstitel übertragen. Er habe dann hinreichend erfahren, daß der Papst diesem Ver- langen entsprochen habe. Nach dem beklagenswerten Tod des Königs von Polen2 wollen zahlreiche Magnaten, die bisher Gegner des Kgs. Ladislaus waren, sich für diesen erklaren. Zu solchem Zweck ist eine generalis dieta nach Buda ausgeschrieben. Er (Friedr.) ist ersucht worden. Gesandte dorthin zu 10 schicken, was er auch tun wird. Der Papst möge an die dieta schraiben und sie ormahnen, Kg. Ladislaus ohne Widerspruch anzuerkennen, ihm zu gehorchen wnd so für den Frieden in Ungarn zu sorgen (ine. Non decidit a nostra). b) an das Kollegiem der Kardindte: Nach dem noviter bekannt gewordenen Tode des Könige von Polen wollen viele Magnaten und Stadte Ungarns Kg. Ladislaus anerkennen und haben zu ihm 15 (Friedr) geschickt. Dazu ware auch die diroctio et promotio des Papstes nötig, der in Ungarn nicht geringes Anschen genießt. Er schreibe deshalb dem Papst, wie beiliegende Abschrift zeigt, and bittet die Kardinäle, den Papst au drängen, daß er litteras snas apostolicas efficaces et gratiosas durch Eil- boten an die nahe bevorstehende Versammlung schicke oder wenigstens dem Uberbringer dieses Briefcs mitgebe, der ihn raschestens befördern wird. Mehr Eindruck würde allerdings ein päpstlicher Bote 20 machen (inc. Cognito noviter). 299. Ansprache des kgl. Gesandten Enea Silvio an P. Eugen: bittet um Ausschreibung eines allgemeinen Konzils für den 1. Oktober nach Konstanz oder Augsburg und verspricht alle Sicherheiten dajür durch den König. 1445 [Mitte März Rom J. Aus Milnchen St.-B. elm. 85 fol. 484a cop. chart. coaeva; Uberschrijt Peticio egregii 25 viri domini Enee poete laureati, serenissimi principis domini Friderici Romanorum regis oratoris ad sanctissimum dominum nostrum. Dieser Uberschrijt geht die auch unserer nr. 300 geltende Bemerkung voran Peticio et responsio super tercio loco per dominum regem Romanorum et papam Eugenium facte anno 45. Beatissime pater ac domine clementissime, post pedum oscula beatorum. [I quia so serenissimo ac invictissimo principi et domino domino Friderico Romanorum regi et alias sepenumero et nunc novissime in dieta Nurenbergensi per prelatos et principes Germanicea nacionis pluresque alios viros doctos ae spiritu timoris domini plenos consilium datum est et admodum perswasum, nulla via commodosius ac felicius presentem ecclesie divisionem tolli posse quam per unum indubitatum generale concilium in loco convenienti et accomodo 35 celebrandum, ideirco ex parte sue serenitatis, que plurimum pacem in ecclesia suis temporibus videre desiderat et ad id totis conatibus hactenus laboravit et laborare intendit, humiliter vestre beatitudini supplicatur, quatenus pro ipsa pace et unione ecclesie concedente altissimo obtinenda et propter alia plurima communem utilitatem reipublice Christiane concernencia Okt. 1 generale concilium in civitate Constanciensi provincie Maguntine ad kalendas octobris pro- 40 ximas ex apostolice sedis officio indicere dignemini, mandando omnibus et singulis, quib tenentur adesse sub censuris consuetis, ut eo se conferant in termino predicto generale illic et indubitatum concilium per causas jam dictas celebraturi; quod si medio tempore legitimum aliquod impedimentum supervenerit, propter quod in Constancia concilium hujusmodi teneri nequeat, id ipsum in Augusta ejusdem metropolis urbe celebretur. [2] ad° hee autem pera- 45 genda offert regia majestas omnes securitates et salvosconductus necessarios tam ex parte a) em.; Vorl. Germanie. b) em. Vorl. que. c) Vorl. hat Alinea. 1 Vgl. oben S.227. 2 Am 10. Nov. 1444.
Strana 665
Ab. Gesandtschaften zw. Kg. Friedrich und P. Eugen nr. 298-300. 665 sua quam ex parte principum et civitatum circumstancium cum provisione super domibus ac victualibus, ne quid exorbitanter fiat. amplectetur quoque regia majestas omnes et singulas ordinaciones dicti concilii sie congregandi easque per suos et imperii sacri subditos recipi faciet et auctore domino inviolabiliter observari. intererit personaliter in eodem concilio ac 5 devoti ecclesie filii protectoris fidelis et advocati diligentis officium pro pace et unione ecclesie communique bono solerter exibebit. 300. Antwort P. Eugens auf das kgl. Verlangen nach Berufung eines neuen Konzils: will zuvor Könige and Fürsten um Rat fragen. 1445 [Ende Märzl Rom]. 10 Aus München St.-B. clm. 85 fol. 484a0 cop. chart. coaeva; Uberschrift Responsio pro parte sanctissimi domini nostri domini Eugonii divina providencia pape quarti data egregio viro domino Enee poete laureato, serenissimi principis do- mini Friderici regis oratori ad sanctitatem suam. Vgl. Quellenbeschreibung von nr. 299. Ad ea, que ex commissione serenissimi principis domini Friderici Romanorum regis 15 sanctissimo domino nostro domino Eugenio pape quarto retulisti, de consilio reverendissi- morum patrum et dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium respondetur, quod, quamquam nomine serenitatis sue et reverendorum patrum et illustrium principum sacri Romani imperii electorum magna coram sanctitate sua instancia Florencie facta' fuisset quod votum suum conferre ad id dignaretur, ut modis congruis ad generalis et ab omnibus 20 indubitati concilii congregationem in loco prefato serenissimo regi Romanorum ac suis principibus electoribus grato ac rebus gerendis accomodo infra unius anni spacium perveni- retur, suaque sanctitas protunc talem oratoribus eorum responsionem' dederit, que merito poterat omnibus satisfacere, et deinde miserit oratores suos ad serenitatem ejus et dietam Nwrenbergensem, qui responsionem illam et piam intentionem suam omnibus declararunt", 25 intenderetque" consequenter alia prosequi, ubi consensus eorundem intervenisset, que in dicta responsione pollicita fuerat sanctitas sua, quamquam eciam notum sit sue sanctitati, quod sua serenitas plane intelligat, quod et salubrius et facilius atque commodius per solam depositionem neutralitatis corum, qui in nacione Germanica illam susceperint, paci ecclesie provideretur quam per novam generalis concilii convocationem; tamen, quoniam existimavit, so serenitatem suam ita adb ecclesie pacem et tranquillitatem affectam esse, ut illam non modo per prudentissimum hoc judicium suum, verum eciam per aliorum consilia a suo licet salu- berrimo" discrepantia intentare vellet, novam hanc peticionem serenitatis sue (videlicet quod pro‘ ipsa pace (usu. wie S. 661 Z. 33f.) communom utilitatom Christianitatis concer- nentia (usw., bis Z. 41ff.) indicere dignaretur, mandando (bis Z. 44) concilium propter causas 35 predictas celebraturi, vel in Augusta ejusdem provincie, si medio tempore aliquod legittimum impedimentum supervenerit de Constoncia, aut in Ratispona, vel Patavia, uti verbo asscruisti, sanctissimusd dominus noster diligenter consideravit. verum quoniam res ista, quam petit, grandis et ardua videtur, in qua universalis ecclesiae magnum interesse habere dinoscitur et de qua nut varia consultacionibus suis aut contraria judicia per universam Christianitatem 40 facta sunt, et de consilio fratrum suorum sancte Romane ecclesie cardinalium decrevit, super ea re carissimos in Christo filios suos ac venerabiles fratres reges illustres prelatos et principes a) in der Vorlage jolgt alla prosequi. b) jehli in der Vorlage. c cm., Vorl. saluberissimo. soronissimus. 0) om.; Vorl. occlosic. d) em.; Vorl. 1 Man darf annehmen, daß Enen. Rom un- 45 mittelbar nach Empfang der papstlichen Ant- wori verlassen hat. Diese wird deshalb etwa aus dem letzten Drittel des März zu datieren sein, da Eneas Abreise am I. April erfolgie. Unsere nr. 301 gibt einen weiteren Anhaltspunkt. 2 Am 13. Nom. 1442, vgl. unsere nr. 33; Uber- einstimmungen in Petit. 3 Vgl. nr. 29. 4 Vgl. unsere nrr. 172, 173, 177-179. 5 Ubereinstimmung mit dem Antrag (nr. 299) in Petit.
Ab. Gesandtschaften zw. Kg. Friedrich und P. Eugen nr. 298-300. 665 sua quam ex parte principum et civitatum circumstancium cum provisione super domibus ac victualibus, ne quid exorbitanter fiat. amplectetur quoque regia majestas omnes et singulas ordinaciones dicti concilii sie congregandi easque per suos et imperii sacri subditos recipi faciet et auctore domino inviolabiliter observari. intererit personaliter in eodem concilio ac 5 devoti ecclesie filii protectoris fidelis et advocati diligentis officium pro pace et unione ecclesie communique bono solerter exibebit. 300. Antwort P. Eugens auf das kgl. Verlangen nach Berufung eines neuen Konzils: will zuvor Könige and Fürsten um Rat fragen. 1445 [Ende Märzl Rom]. 10 Aus München St.-B. clm. 85 fol. 484a0 cop. chart. coaeva; Uberschrift Responsio pro parte sanctissimi domini nostri domini Eugonii divina providencia pape quarti data egregio viro domino Enee poete laureato, serenissimi principis do- mini Friderici regis oratori ad sanctitatem suam. Vgl. Quellenbeschreibung von nr. 299. Ad ea, que ex commissione serenissimi principis domini Friderici Romanorum regis 15 sanctissimo domino nostro domino Eugenio pape quarto retulisti, de consilio reverendissi- morum patrum et dominorum sancte Romane ecclesie cardinalium respondetur, quod, quamquam nomine serenitatis sue et reverendorum patrum et illustrium principum sacri Romani imperii electorum magna coram sanctitate sua instancia Florencie facta' fuisset quod votum suum conferre ad id dignaretur, ut modis congruis ad generalis et ab omnibus 20 indubitati concilii congregationem in loco prefato serenissimo regi Romanorum ac suis principibus electoribus grato ac rebus gerendis accomodo infra unius anni spacium perveni- retur, suaque sanctitas protunc talem oratoribus eorum responsionem' dederit, que merito poterat omnibus satisfacere, et deinde miserit oratores suos ad serenitatem ejus et dietam Nwrenbergensem, qui responsionem illam et piam intentionem suam omnibus declararunt", 25 intenderetque" consequenter alia prosequi, ubi consensus eorundem intervenisset, que in dicta responsione pollicita fuerat sanctitas sua, quamquam eciam notum sit sue sanctitati, quod sua serenitas plane intelligat, quod et salubrius et facilius atque commodius per solam depositionem neutralitatis corum, qui in nacione Germanica illam susceperint, paci ecclesie provideretur quam per novam generalis concilii convocationem; tamen, quoniam existimavit, so serenitatem suam ita adb ecclesie pacem et tranquillitatem affectam esse, ut illam non modo per prudentissimum hoc judicium suum, verum eciam per aliorum consilia a suo licet salu- berrimo" discrepantia intentare vellet, novam hanc peticionem serenitatis sue (videlicet quod pro‘ ipsa pace (usu. wie S. 661 Z. 33f.) communom utilitatom Christianitatis concer- nentia (usw., bis Z. 41ff.) indicere dignaretur, mandando (bis Z. 44) concilium propter causas 35 predictas celebraturi, vel in Augusta ejusdem provincie, si medio tempore aliquod legittimum impedimentum supervenerit de Constoncia, aut in Ratispona, vel Patavia, uti verbo asscruisti, sanctissimusd dominus noster diligenter consideravit. verum quoniam res ista, quam petit, grandis et ardua videtur, in qua universalis ecclesiae magnum interesse habere dinoscitur et de qua nut varia consultacionibus suis aut contraria judicia per universam Christianitatem 40 facta sunt, et de consilio fratrum suorum sancte Romane ecclesie cardinalium decrevit, super ea re carissimos in Christo filios suos ac venerabiles fratres reges illustres prelatos et principes a) in der Vorlage jolgt alla prosequi. b) jehli in der Vorlage. c cm., Vorl. saluberissimo. soronissimus. 0) om.; Vorl. occlosic. d) em.; Vorl. 1 Man darf annehmen, daß Enen. Rom un- 45 mittelbar nach Empfang der papstlichen Ant- wori verlassen hat. Diese wird deshalb etwa aus dem letzten Drittel des März zu datieren sein, da Eneas Abreise am I. April erfolgie. Unsere nr. 301 gibt einen weiteren Anhaltspunkt. 2 Am 13. Nom. 1442, vgl. unsere nr. 33; Uber- einstimmungen in Petit. 3 Vgl. nr. 29. 4 Vgl. unsere nrr. 172, 173, 177-179. 5 Ubereinstimmung mit dem Antrag (nr. 299) in Petit.
Strana 666
666 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Christianitatis consulere. quorum piis consiliis et salubribus consultacionibus intellectis per oratores suos peticioni predicte particulariorem responsionem faciet et auctore domino ita rationabilem atque modestam, ut sua serenitas merito illam suscipere atque laudare posset. 301. P. Eugen an gen. Kurfürsten, Fürsten und Domkapitel: übersendet Abschrift seiner Ant- wort; nennt als Mittel zum Kirchenfrieden die Aufhebung der Neutralität und seine An- 5 erkennung. 1445 April I Rom. An das Mainzer Domkapitel: A aus Würzburg St.-A. Mainz, Domkapitel Urk. 17/91/2 or. mb. lit. clausa c. bulla in filo canapis abec.; Anschrift Dilectis filiis capitulo ecclesie Maguntinensis. An Ebf. Dietrich von Mainz und andere Gen.: B coll. Rom Vat. A. Armar. 39 Tom. 7a fol. 304a" cop. chart. saec. 16/17. Unter dem Text sind auf je einer Zeile noch folgende Empfänger vermerkt: Eodem modo ut supra F. marchioni Brandeburgensi. — Item simili modo L. duci Bavarie comiti palatino Reni. — Item archiepiscopo Magudinensi foo! wohl Magdeburgensi gemeint?]. — Item Henrico duei Bavarie. — Item capitulo ceclosic Magundinensis. — Item capitulo ecclesie Coloniensis. — 15 Item episcopo Herbipolensi. 10 An Myf. Friedrick von Brandenburg: C coll. München St.-B. elm. 85 fol. 485* cop. chart.: Uberschrift Eugenii de curia secreta capitulum. Eugenius etc. dilectisa filiis capitulo ccclesie Maguntinensis saluten etc. novissimeb carissimuse in Christo filius noster Frederieus Romanorum rex illustris dilectum filium Eneam 20 oratorem suum ad presentiam nostram destinavit, qui sue serenitatis nomine graviter et debita reverentia nobis supplicavit, ut in aliquo Germanie loco convonienti quidem et ac- comodo generale concilium auctoritate nostra indici et celebrari facere ac ibidem pacem et unionem ecclesie acd alia communem fidelium utilitatem concernentia procurare dignaremur. nos vero exposita per dictum Eneam gravia quidem et accuratam deliberationem exigentia 25 ponderantes, ea omnia cum venerabilibus fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus communicavimus, super quibus facta inter nos et dictos cardinales discussione diligenti tandem deliberatione matura ipsie regi respondimus juxta formam cedule presentibus inter- clusef. quam si qui privatis respectibus depositis" et passionibus abjectis considerare vo- luerint, judicabunt profecto causas in eadem responsione explicatas omni ex parte justas so esse et solidis innixas rationibus. verum valde mirandum est, quod, eum prefatus rex et nonnulli antistites ac prelati et principes Germanie hane ecclesie pacem tantopere desiderare videnturh eamque in manibus et in eorum potestate habeant, dictam pacem fidelibus non exhibeant, nam cum eorum neutralitas sublata et deleta erit, quemadmodum divina et humana jura postulant, nosque, uti nomine appellant, re et effectu in Petri successorem re- 33 cognoscent, subito ecclesia pacem et unionem assequetur, cum reliqui reges et principes ceteriquel fideles nos in Romanum pontificem recognoscant et venerentur. hec itaque ex- pedita pacis ecclesie via est, per hoe iter ad pacem hujusmodi consequendam incedendum. alia vero remedia pacis et unionis predicte turbativa sunt, que devotionil vestre significare voluimus, ut intelligatisk justiciam et innocentiam nostram et gesta per nos in hac militantis 40 ecclesie! gubernatione equitate vestri" judicii ponderare velitis et aperte inspicietis, nos dei honorem pacem et unionem ecclesie etn ampliationem Christiane fidei ceteris rebus prepo- suisse, vosque" ut catholici filii justiciam et innocentiam nostram defendatis atque tueamini. datum Rome apud Sanctum Petrum anno incarnationis dominice millesimo quadringente- simo quadragesimo quinto kalendis aprilis, pontificatus nostri anno quinto decimo. 1445 Apr. 1e 45 A. de Racaneto. a) B venerubili fratri Theodsrico archlepiscopo Maguntinensi statt dilectis — Mag.; ( dilecto filio nobili viro Friderico marchioni Brandeburgensi, sacri Romani imperii electori. h) B novissimus. c) Mn. B. d) Bet. el Bipsa. f) Bintrocltse. g) om. G. 1) so! i) Eceterisque. j) B fraternitati, C generositati tue. k) RC intelliges. I) B ecclesia. m) B C tui und velis, inspicics. n) om. R. 30 ô) BU tuquo ut catholinus antistes bew. princepe und defendas atque tuearis.
666 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Christianitatis consulere. quorum piis consiliis et salubribus consultacionibus intellectis per oratores suos peticioni predicte particulariorem responsionem faciet et auctore domino ita rationabilem atque modestam, ut sua serenitas merito illam suscipere atque laudare posset. 301. P. Eugen an gen. Kurfürsten, Fürsten und Domkapitel: übersendet Abschrift seiner Ant- wort; nennt als Mittel zum Kirchenfrieden die Aufhebung der Neutralität und seine An- 5 erkennung. 1445 April I Rom. An das Mainzer Domkapitel: A aus Würzburg St.-A. Mainz, Domkapitel Urk. 17/91/2 or. mb. lit. clausa c. bulla in filo canapis abec.; Anschrift Dilectis filiis capitulo ecclesie Maguntinensis. An Ebf. Dietrich von Mainz und andere Gen.: B coll. Rom Vat. A. Armar. 39 Tom. 7a fol. 304a" cop. chart. saec. 16/17. Unter dem Text sind auf je einer Zeile noch folgende Empfänger vermerkt: Eodem modo ut supra F. marchioni Brandeburgensi. — Item simili modo L. duci Bavarie comiti palatino Reni. — Item archiepiscopo Magudinensi foo! wohl Magdeburgensi gemeint?]. — Item Henrico duei Bavarie. — Item capitulo ceclosic Magundinensis. — Item capitulo ecclesie Coloniensis. — 15 Item episcopo Herbipolensi. 10 An Myf. Friedrick von Brandenburg: C coll. München St.-B. elm. 85 fol. 485* cop. chart.: Uberschrift Eugenii de curia secreta capitulum. Eugenius etc. dilectisa filiis capitulo ccclesie Maguntinensis saluten etc. novissimeb carissimuse in Christo filius noster Frederieus Romanorum rex illustris dilectum filium Eneam 20 oratorem suum ad presentiam nostram destinavit, qui sue serenitatis nomine graviter et debita reverentia nobis supplicavit, ut in aliquo Germanie loco convonienti quidem et ac- comodo generale concilium auctoritate nostra indici et celebrari facere ac ibidem pacem et unionem ecclesie acd alia communem fidelium utilitatem concernentia procurare dignaremur. nos vero exposita per dictum Eneam gravia quidem et accuratam deliberationem exigentia 25 ponderantes, ea omnia cum venerabilibus fratribus nostris sancte Romane ecclesie cardinalibus communicavimus, super quibus facta inter nos et dictos cardinales discussione diligenti tandem deliberatione matura ipsie regi respondimus juxta formam cedule presentibus inter- clusef. quam si qui privatis respectibus depositis" et passionibus abjectis considerare vo- luerint, judicabunt profecto causas in eadem responsione explicatas omni ex parte justas so esse et solidis innixas rationibus. verum valde mirandum est, quod, eum prefatus rex et nonnulli antistites ac prelati et principes Germanie hane ecclesie pacem tantopere desiderare videnturh eamque in manibus et in eorum potestate habeant, dictam pacem fidelibus non exhibeant, nam cum eorum neutralitas sublata et deleta erit, quemadmodum divina et humana jura postulant, nosque, uti nomine appellant, re et effectu in Petri successorem re- 33 cognoscent, subito ecclesia pacem et unionem assequetur, cum reliqui reges et principes ceteriquel fideles nos in Romanum pontificem recognoscant et venerentur. hec itaque ex- pedita pacis ecclesie via est, per hoe iter ad pacem hujusmodi consequendam incedendum. alia vero remedia pacis et unionis predicte turbativa sunt, que devotionil vestre significare voluimus, ut intelligatisk justiciam et innocentiam nostram et gesta per nos in hac militantis 40 ecclesie! gubernatione equitate vestri" judicii ponderare velitis et aperte inspicietis, nos dei honorem pacem et unionem ecclesie etn ampliationem Christiane fidei ceteris rebus prepo- suisse, vosque" ut catholici filii justiciam et innocentiam nostram defendatis atque tueamini. datum Rome apud Sanctum Petrum anno incarnationis dominice millesimo quadringente- simo quadragesimo quinto kalendis aprilis, pontificatus nostri anno quinto decimo. 1445 Apr. 1e 45 A. de Racaneto. a) B venerubili fratri Theodsrico archlepiscopo Maguntinensi statt dilectis — Mag.; ( dilecto filio nobili viro Friderico marchioni Brandeburgensi, sacri Romani imperii electori. h) B novissimus. c) Mn. B. d) Bet. el Bipsa. f) Bintrocltse. g) om. G. 1) so! i) Eceterisque. j) B fraternitati, C generositati tue. k) RC intelliges. I) B ecclesia. m) B C tui und velis, inspicics. n) om. R. 30 ô) BU tuquo ut catholinus antistes bew. princepe und defendas atque tuearis.
Strana 667
Ab. Gesandischaften zw. Kg. Friedrich und P. Eugen nr. 300-304. 667 302. P. Eugen an Nikolaus von Kuesl: schickt ihm Briefe an die Kurfürsten und andere zur Weitergabe; stellt ausführliche Erläuterungen durch den Auditor Johannes Carvajal in Aussicht. 14d5 [April 22] Rom. Aus Rom Vat. A. Armar. 39 tom. 7* fol. 325ak cop. ch. saec. 16/17; uber dem Stück Nicolan de Cussa. Eugenius ete. mittimus devotioni tue nonnullas litteras, que venerabilibus fratribus nostris archiepiscopis et dilectis filiis viris nobilibus sacri Romani imperii electoribus et certis aliisa diriguntura. quibus litteris copiam responsionis carissimo in Christo filio" nostro Friderico Romanorum regi illustri super petitione tertii loci pro celebratione generalis concilii per nos 10 facte intercludi fecimus. itaque pro solita tua diligentia et fide hujusmodi litteras' accurat; transmitti facias illis quibus reddende sunt. nos vero, ut juxta desiderium cordis nostri et, ut causa hec, que maxima est, postulat, operari valeas, quemadmodum hactenus egisti, tam dictarum litterarum, que unius tenoris sunt, quam responsionis" predicte copias tibi trans- mittimus, ut pro tua prudentia et integritate reliqua efficiase, que statui nostro et sedis 15 apostolic; expedire cognoveris. super his etiam latius te informabit dilectus filius magister Joannes Carvajal causarum palatii apostolici auditor, qui, si“ tardius fortassis te conveniret, que res ipsa requirit, si prudentie tue videbitur, eo non expectato! litteras pr fatas mitti facias. datum Rome anno 15. (14453 20 303. P. Eugen an Bf. Johannes von Verden: bevollmächtigt ihn zu Maßnahmen gegen die Neu- tralität in Deutschland. 1445 Mai 18 Rom. Aus Rom Vat. A. reg. 377 fol. 1275�129a cop. chart.; inc. Cum nichil salvateri; Unterfert. A. de Elorentia; de curia. — Ebenda reg. 378 fol. 203a-204a cop. chart., jedoch im Datum 15. kal. julii [Juni 17]; Unterfert. Poggius; de euria. Trotz mehrfacher Sendung von Legaten, Gesandten usw. set es noch nicht gelungen, die Aufhebung 25 der Neuiralität zu erlangen. Er beauftragt deshalh den Bischoj, bes allen deutschen Erzhischöfen und Bischöſen für die Aufgabe der Neutralität zu wirken, verleiht ihm Vollmacht, allen Gehoтumer Eiwиigе geistliche Strafen und Zensuren zu erlassen und sie loszusprechen, und gibt ihm volle Stratgewalt, damit der Bischof in seiner eigenen Diözese die Prälaten tsw. zur Obödienz anhalle. Datum Rome apud s. Petrum 1445 15. kal. junii, pont. anno 15. 1d4 ní 18 s0 304. Berichte Enea Silvios über das Ergebnis seiner Gesandtschaft zu P. Eugen und die derzeitige politische Lage in Europa. 1445 Mai 21 — Juni I Wien. M45 Mai I8 Aus München St.-B. (a-c) elm. 12725 cop. chart. coaeva; ebenda (b u. c) elm. 5311, elm. 6960 und elm. 12390 copp. chart. saec. 15. — In Paris N.-B. (bu. o) ms. lat. 10344 сор. ch. завc. 15. 35 1) am.; Vorl. alil. h) filio nostro fellt in der Vorlage, mus aber srgdnet werden, tie aus nr. 391 hernorgeht. c) sm. Vorl. litteris. d) em.; Vorl. responsioni. e) m.; Vorl. efficies. 1) sm.; Vorl. expectaturc. 1 Am 21. Mai (Rome die 21. mensis maji 1445 ind. 8, pont. a. 15) gab Ludovicus [ourd. Aquileg. Kämmerer] dem Franciseus de Padua [Thesaurar] die Anwstsung, von den Geldern, die au Händen des Depositars Thornas de Spi- nellis kommen, zurückzubehallen flor. auri de camera 80 pro centum florenis renensibus per eum [Thomas] solutis Burgis [’l domino Ni- 45 colao de Cusa pro parte sue provisionis sine dů retentione (Rom St.-A. Tesoro pontif., Mandati 1443 47 fol. 111b cop. chart.; Unterfert. G. de Vulteris). 2 Der Brief dürfte gleichzeitig mit der Be- glaubigung Carvajals (nr. 296,c) ausgestellt sein. 3 Vgl. unsere nr. 301, insbes. Qwellenbeschreib. unter B. 4 Man ergänze ea.
Ab. Gesandischaften zw. Kg. Friedrich und P. Eugen nr. 300-304. 667 302. P. Eugen an Nikolaus von Kuesl: schickt ihm Briefe an die Kurfürsten und andere zur Weitergabe; stellt ausführliche Erläuterungen durch den Auditor Johannes Carvajal in Aussicht. 14d5 [April 22] Rom. Aus Rom Vat. A. Armar. 39 tom. 7* fol. 325ak cop. ch. saec. 16/17; uber dem Stück Nicolan de Cussa. Eugenius ete. mittimus devotioni tue nonnullas litteras, que venerabilibus fratribus nostris archiepiscopis et dilectis filiis viris nobilibus sacri Romani imperii electoribus et certis aliisa diriguntura. quibus litteris copiam responsionis carissimo in Christo filio" nostro Friderico Romanorum regi illustri super petitione tertii loci pro celebratione generalis concilii per nos 10 facte intercludi fecimus. itaque pro solita tua diligentia et fide hujusmodi litteras' accurat; transmitti facias illis quibus reddende sunt. nos vero, ut juxta desiderium cordis nostri et, ut causa hec, que maxima est, postulat, operari valeas, quemadmodum hactenus egisti, tam dictarum litterarum, que unius tenoris sunt, quam responsionis" predicte copias tibi trans- mittimus, ut pro tua prudentia et integritate reliqua efficiase, que statui nostro et sedis 15 apostolic; expedire cognoveris. super his etiam latius te informabit dilectus filius magister Joannes Carvajal causarum palatii apostolici auditor, qui, si“ tardius fortassis te conveniret, que res ipsa requirit, si prudentie tue videbitur, eo non expectato! litteras pr fatas mitti facias. datum Rome anno 15. (14453 20 303. P. Eugen an Bf. Johannes von Verden: bevollmächtigt ihn zu Maßnahmen gegen die Neu- tralität in Deutschland. 1445 Mai 18 Rom. Aus Rom Vat. A. reg. 377 fol. 1275�129a cop. chart.; inc. Cum nichil salvateri; Unterfert. A. de Elorentia; de curia. — Ebenda reg. 378 fol. 203a-204a cop. chart., jedoch im Datum 15. kal. julii [Juni 17]; Unterfert. Poggius; de euria. Trotz mehrfacher Sendung von Legaten, Gesandten usw. set es noch nicht gelungen, die Aufhebung 25 der Neuiralität zu erlangen. Er beauftragt deshalh den Bischoj, bes allen deutschen Erzhischöfen und Bischöſen für die Aufgabe der Neutralität zu wirken, verleiht ihm Vollmacht, allen Gehoтumer Eiwиigе geistliche Strafen und Zensuren zu erlassen und sie loszusprechen, und gibt ihm volle Stratgewalt, damit der Bischof in seiner eigenen Diözese die Prälaten tsw. zur Obödienz anhalle. Datum Rome apud s. Petrum 1445 15. kal. junii, pont. anno 15. 1d4 ní 18 s0 304. Berichte Enea Silvios über das Ergebnis seiner Gesandtschaft zu P. Eugen und die derzeitige politische Lage in Europa. 1445 Mai 21 — Juni I Wien. M45 Mai I8 Aus München St.-B. (a-c) elm. 12725 cop. chart. coaeva; ebenda (b u. c) elm. 5311, elm. 6960 und elm. 12390 copp. chart. saec. 15. — In Paris N.-B. (bu. o) ms. lat. 10344 сор. ch. завc. 15. 35 1) am.; Vorl. alil. h) filio nostro fellt in der Vorlage, mus aber srgdnet werden, tie aus nr. 391 hernorgeht. c) sm. Vorl. litteris. d) em.; Vorl. responsioni. e) m.; Vorl. efficies. 1) sm.; Vorl. expectaturc. 1 Am 21. Mai (Rome die 21. mensis maji 1445 ind. 8, pont. a. 15) gab Ludovicus [ourd. Aquileg. Kämmerer] dem Franciseus de Padua [Thesaurar] die Anwstsung, von den Geldern, die au Händen des Depositars Thornas de Spi- nellis kommen, zurückzubehallen flor. auri de camera 80 pro centum florenis renensibus per eum [Thomas] solutis Burgis [’l domino Ni- 45 colao de Cusa pro parte sue provisionis sine dů retentione (Rom St.-A. Tesoro pontif., Mandati 1443 47 fol. 111b cop. chart.; Unterfert. G. de Vulteris). 2 Der Brief dürfte gleichzeitig mit der Be- glaubigung Carvajals (nr. 296,c) ausgestellt sein. 3 Vgl. unsere nr. 301, insbes. Qwellenbeschreib. unter B. 4 Man ergänze ea.
Strana 668
668 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Drucke: Wolkan I,I (a) nr. 170. (b) nr. 168, (c] nr. 172; (a) auch Voigt nr. 138; ebd. erwähnt unter nr. 136 u. 140 (buc). Quellenbeschreibung für dound e unter den Texten. a) Schreiben an Johunnes Campisio vom 21. Mui: E. tii zunáchat mit, daß auf einer Zu- sammenkunft Ungarischer Prälaten, Barone und anderer Einwohner in Buda, von der er ihm schon 5 in Rom erzählt habe, Ladislaus einstimmig zum König ausgerufen worden sei mit dem Zusatz, daß er samt der Krone vom Röm. König den Ungarn übergeben werden solle. Ungarische Gesandte würden deshalb nach Wien kommen. Die Ungarn hätten auch Beschliisse üher eine Bekämpjwng der Türken und Aufrechterhaltung des inneren Friedens gefaßt. Daß ihnen Ladislaus ausgeliejert werde, sei zwar unwahrscheinlich, aber man hoffe, daß es zu ciner Einigung kommen werde. Ungarn sei die Mutter der 10 Lüge, wie die vielen unwabren Nachrichten bewiesen, die von dort nach Rom gelangten, als E. sich an diesem Orte aufgehalten habe. Freilich seien diese Nachrichten vorwiegend von Polen verbreitet worden. Der Palatin Laurentius habe einen gefälschten Brief des Königs von Polen verbreitet, wonach der König nach Polen zurückgekehrt€ sei, nach Ungarn kommen und den Kampf gegen die Türken wieder aufrehmen werde. — Weiter berichtet E. von cinem verrückten böhmischen Bauern, der sich für den König von Böhmen ausgegeben und viet Zulauf gefunden hätte. — Kg. Friedrich werde binnen kurzem contra Guinisenses famosos latrones viarumque spoliatores ziehen. (Dis dann folgenden Ausführungen Eneas zur kirchlichen Lage unter dem Eindruck seiner wenig erfolgreichen Gesandtschaft und über das Verkältnis zue Frankreich in Hinblick auf den bevarstehenden Frankfurter RT siche unten unsere nr. 403 a). — Campisio möge das alles den Kardinalen Tarentinus und Cumanus mitteilen. Dem Kar- 20 dinalkämmerer wolle er sagen, es sei alles wahr, was E. ihm in Rom de patriarchatu2 mitgeteilt habe. nec enim regia majestas pro illo in Basilea promoto unquam scripsit nec ci vult assistere, sed ipsum reverendissimum dominum patriarcham, si optata concordia fiat, de qua non desperatur, bonigno prosequetur affectu. E. bittet um Empfehlung an die Kardinale Columna und Nicenus; laßt den magistrum Johannem Caldisen, qui cathedram apostolici palatii regit, grußen, ebenso Johannes 25 Tolner, Cincius und Poggius. Uber den Kard. s. Angeli weiß E. nichts weiter, als was er schon in Rom wußte; alle schweigen über die Dinge. — Weiter berichtet E. uber seine Pfarre Aspach und seinen Wunsch, Priester zn merden. Campisio möge den Abt von Lüttich grüßen. Datum ex Wienna 21. maji 1445 (clmn. 12725 fol. 137a-138b; inc. multa essent modo). 15 1446 Mai 21 Мai 24 b) Schreiben an Bf. Leonbard von Passau, wohl vom 24. Mai: Da jetzt oratores regii nach Passau reisen und mit dem Bischof sprechen werden, so will E. ihm einiges schreiben als Beweis, daß 30 er ihn nicht vergesse, unter anderem: nunc pauca dicenda sunt de statu Romane curio, caput illius Eugenius fuit, dum ad eum veni, satis sospes, si possunt senes esse sospites. in meo recessu podagra cyragraque debilior factus est. petitioni regie non annuit. concilium nanquo in Alamania nec dedit nee daturus est. si quid aliud regia majestas cupivisset, optata retulisset. sed nichil postulatum est, nisi quod pacem ecclesie concernebat, quamvis ille non pacem, sed majorem queri seditionem diceret. 35 rex Aragonum simultates primo, post apertum odium oun Eugenio habuit et, ne quid ex regno in Urbem veheretur, prohibuit, at hee ante meum ex curia recessum composita sunt et in gratiam utrinque rursus ventum est. Der [Kardinal] von Palermo3 ist gestorben, eardinales in euria plures sunt, sed non, ut solebant, divites. nam et omnia officia diminuta sunt et advocatorum presertim, ac propterea ex his quidam aliis se rebus exercont. — Vom Sohn des Dogen von Venedig werde der 40 Bischof zweifellos etwas gehort haben, qui Venetins fugiens Tergestum vonit, fama est eum rei publice consilia Mediolanensium duci revelasse, ac propterea lese majestatis crimine dampnatus est. Datum ex Vienna ut supra [d. i. Mai 24, wie an den Bischof von Chiemsee, Wolkan I, 1 nr. 171]. (olm. 12725 fol. 139b.140a- 5311 fol. 129b.130b: 6960 fol. 246ab. 12390 fol. 163a-1643. Paris 10344 fol. 243b.244a). 45 c) Schreiben an Johannes Vruni, Sekretär der Stadt Köln, vom I. Juni: E. habe in der hol- ländischen Angelegenheits nichts erreichen konnen. Vr. werde schon gehört haben, daß Ladislaus auf cinstimmiges Votum der Ungarn König von Ungarn werden soll. Ungarische Gesandte mit etwa 1000 Pferden werden deshalb innerhalb 15 Tagen zu Kg. Friedrich kommen; es bestehe viel Hoffnung acf 1 Kg. Wladislaw war in Wirklichkeit am 10. Nov. 1444 bei Varna gefallen, vgl. oben S. 228, jetzt auch F. Babinger, Mehmed der Eroberer u. seine Zeit (1953) S. 38 fj. 2 Es handelt sich wohl um das Patriarchat Aquileja, das cine Zeitlang doppelt, von Rom und von Basel aus, besetzt war (ngh. RTA. 50 16, 707). 3 Ebf. Nicolaus Tudeschi starb am 15. 7. 1445 (L. Th. K. 7, 590 ). 4 Köln wünschte Aufhebung der Reichsacht megen seiner Handelsinteressen. ná
668 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Drucke: Wolkan I,I (a) nr. 170. (b) nr. 168, (c] nr. 172; (a) auch Voigt nr. 138; ebd. erwähnt unter nr. 136 u. 140 (buc). Quellenbeschreibung für dound e unter den Texten. a) Schreiben an Johunnes Campisio vom 21. Mui: E. tii zunáchat mit, daß auf einer Zu- sammenkunft Ungarischer Prälaten, Barone und anderer Einwohner in Buda, von der er ihm schon 5 in Rom erzählt habe, Ladislaus einstimmig zum König ausgerufen worden sei mit dem Zusatz, daß er samt der Krone vom Röm. König den Ungarn übergeben werden solle. Ungarische Gesandte würden deshalb nach Wien kommen. Die Ungarn hätten auch Beschliisse üher eine Bekämpjwng der Türken und Aufrechterhaltung des inneren Friedens gefaßt. Daß ihnen Ladislaus ausgeliejert werde, sei zwar unwahrscheinlich, aber man hoffe, daß es zu ciner Einigung kommen werde. Ungarn sei die Mutter der 10 Lüge, wie die vielen unwabren Nachrichten bewiesen, die von dort nach Rom gelangten, als E. sich an diesem Orte aufgehalten habe. Freilich seien diese Nachrichten vorwiegend von Polen verbreitet worden. Der Palatin Laurentius habe einen gefälschten Brief des Königs von Polen verbreitet, wonach der König nach Polen zurückgekehrt€ sei, nach Ungarn kommen und den Kampf gegen die Türken wieder aufrehmen werde. — Weiter berichtet E. von cinem verrückten böhmischen Bauern, der sich für den König von Böhmen ausgegeben und viet Zulauf gefunden hätte. — Kg. Friedrich werde binnen kurzem contra Guinisenses famosos latrones viarumque spoliatores ziehen. (Dis dann folgenden Ausführungen Eneas zur kirchlichen Lage unter dem Eindruck seiner wenig erfolgreichen Gesandtschaft und über das Verkältnis zue Frankreich in Hinblick auf den bevarstehenden Frankfurter RT siche unten unsere nr. 403 a). — Campisio möge das alles den Kardinalen Tarentinus und Cumanus mitteilen. Dem Kar- 20 dinalkämmerer wolle er sagen, es sei alles wahr, was E. ihm in Rom de patriarchatu2 mitgeteilt habe. nec enim regia majestas pro illo in Basilea promoto unquam scripsit nec ci vult assistere, sed ipsum reverendissimum dominum patriarcham, si optata concordia fiat, de qua non desperatur, bonigno prosequetur affectu. E. bittet um Empfehlung an die Kardinale Columna und Nicenus; laßt den magistrum Johannem Caldisen, qui cathedram apostolici palatii regit, grußen, ebenso Johannes 25 Tolner, Cincius und Poggius. Uber den Kard. s. Angeli weiß E. nichts weiter, als was er schon in Rom wußte; alle schweigen über die Dinge. — Weiter berichtet E. uber seine Pfarre Aspach und seinen Wunsch, Priester zn merden. Campisio möge den Abt von Lüttich grüßen. Datum ex Wienna 21. maji 1445 (clmn. 12725 fol. 137a-138b; inc. multa essent modo). 15 1446 Mai 21 Мai 24 b) Schreiben an Bf. Leonbard von Passau, wohl vom 24. Mai: Da jetzt oratores regii nach Passau reisen und mit dem Bischof sprechen werden, so will E. ihm einiges schreiben als Beweis, daß 30 er ihn nicht vergesse, unter anderem: nunc pauca dicenda sunt de statu Romane curio, caput illius Eugenius fuit, dum ad eum veni, satis sospes, si possunt senes esse sospites. in meo recessu podagra cyragraque debilior factus est. petitioni regie non annuit. concilium nanquo in Alamania nec dedit nee daturus est. si quid aliud regia majestas cupivisset, optata retulisset. sed nichil postulatum est, nisi quod pacem ecclesie concernebat, quamvis ille non pacem, sed majorem queri seditionem diceret. 35 rex Aragonum simultates primo, post apertum odium oun Eugenio habuit et, ne quid ex regno in Urbem veheretur, prohibuit, at hee ante meum ex curia recessum composita sunt et in gratiam utrinque rursus ventum est. Der [Kardinal] von Palermo3 ist gestorben, eardinales in euria plures sunt, sed non, ut solebant, divites. nam et omnia officia diminuta sunt et advocatorum presertim, ac propterea ex his quidam aliis se rebus exercont. — Vom Sohn des Dogen von Venedig werde der 40 Bischof zweifellos etwas gehort haben, qui Venetins fugiens Tergestum vonit, fama est eum rei publice consilia Mediolanensium duci revelasse, ac propterea lese majestatis crimine dampnatus est. Datum ex Vienna ut supra [d. i. Mai 24, wie an den Bischof von Chiemsee, Wolkan I, 1 nr. 171]. (olm. 12725 fol. 139b.140a- 5311 fol. 129b.130b: 6960 fol. 246ab. 12390 fol. 163a-1643. Paris 10344 fol. 243b.244a). 45 c) Schreiben an Johannes Vruni, Sekretär der Stadt Köln, vom I. Juni: E. habe in der hol- ländischen Angelegenheits nichts erreichen konnen. Vr. werde schon gehört haben, daß Ladislaus auf cinstimmiges Votum der Ungarn König von Ungarn werden soll. Ungarische Gesandte mit etwa 1000 Pferden werden deshalb innerhalb 15 Tagen zu Kg. Friedrich kommen; es bestehe viel Hoffnung acf 1 Kg. Wladislaw war in Wirklichkeit am 10. Nov. 1444 bei Varna gefallen, vgl. oben S. 228, jetzt auch F. Babinger, Mehmed der Eroberer u. seine Zeit (1953) S. 38 fj. 2 Es handelt sich wohl um das Patriarchat Aquileja, das cine Zeitlang doppelt, von Rom und von Basel aus, besetzt war (ngh. RTA. 50 16, 707). 3 Ebf. Nicolaus Tudeschi starb am 15. 7. 1445 (L. Th. K. 7, 590 ). 4 Köln wünschte Aufhebung der Reichsacht megen seiner Handelsinteressen. ná
Strana 669
Ab. Gesandtschaften zw. Kg. Friedrich und P. Eugen nr. 304. 669 Einigung, da die Gesandten unbeschränkte Vollmacht haben, meus itus ad Urbem honestam ob causam fuit propter unionem sanctam et propter illa, que Norimberge conclusa fuerunt. quid autem reportaverim, Frankfordie videbitur, quamvis et ipsa taciturnitas indicat, quid allatum sit. nunc in Frankfordia res transigentur. ego nichil magis vereor quam nationis divisionem. valde 5 nanque turpe est, ne dicam inutile, Germanos, qui divisam ecclesiam jam quinque annis unire satagebant, in so tandem reddi divisos. mea opinio fert, tanti pontleris tantique nominis esse Germaniam, ut, in quameunque partom doclinet, reliquam Christianorum portionem ad se trahat, dummodo integra sit. Vr. möge ihn dem Erzbischof von Köln und dessen Bruder, dem Bischof von Utrecht, empfehlen und ihnen sagen, mihi adhue nichil videri utilius ad pacem ecclesie resarciendam et auctoritatem ecclesio conservandam quam viam illam teneri, que Norimberge fuit aperta, si modo iterum possit haberi, firmarem hoc multis rationibus, si coram essem, sed absentem noc decot nec expedit oumia connittere calamo. Datum ex Vienna kalendis junii 1445. (clm. 12725 fol. 142ab. 5311 fol. 115ab; 6960 fol. 239ab. Paris 10344 fol. 236ad). d) Kurzer Reisebericht über die Gesandtschaft (aus „De rebus Basileae gestis“): Ad Eugenium 15 vero missus Eneas est, qui Romano pontifici alterius loci congregationem suaderet. non ibat volens Encas, qui se Basilee offendisse Eugenium norat; paruit tamen. sed cun Senis esset, neque pater Silvius, qui tune vivebat, neque quisquam necessariorum suadebant Romam ire. ajebant Euge- nium crudelem, injuriarum memorem, nulla pietate, nulla conscientia teneri, ministros scelerum penes se habere quam multos; nunquam reverti Eneam, si pergat; neque litteris credendum, si 20 promittatur securitas. Eneas vero contra sentiebat, nam que Basilee fecerat, veniam merebantur, que in communi errore facta erant, multosque veniam assecutos, qui magis offendissent. nihil utilitatis esse Eugenio, si occidatur Eneas, qui apud cesarem jam profuisset sibi et profuturus esset vivus; occisus vel exemplo noccrot. atque his confisus itineri se commisit. placaverat jam Joannes de Carvajal pontificern Ence simulque cardinalis de Landriano. voluit tamen pontifex, antequam 25 Eneam audiret, absolvi, propterea quia Basilee fuerat incideratque cum aliisa anathema, fuit id gratum Ence. Morinensis et Comanus eum absolverunt et reconciliarunt. postea auditus est ab Eugenio admodum benigne; sed obtinere, ad que missus erat, non potuit. decrevit autom Eugenius Joannem de Carvajal ad cesarem remittere. (Rom V. B. cod. Vat. lat. 3887 fol. 263 not. autogr. chart. — Drucke: Fea, Pius II. S. 88: Wolkan II, 208 nr. 44]. 10 1415 Juni! e) Ausfihrlicher Bericht Eneas über seine Reise and den Empjang durch P. Eugen (aus „Com- mentarii rerum memorabilium Lib.I“) :Post "hęc eum jam Basilienses conditiones pacis refutassent, Encas ad Eugenium missus est. qui cum Senas venissot, unanimi propinquorum vece prohibebatur Romam petere, qui Basilee infenssus Eugenio fuisset, illum enim nuilius rei quam injurie magis memorem ac vindicte cupidum crudelemque predicabant. contra Eneas "ratorem cesaris non 35 arbitrari sése aiebat Rome non tutum: onus legationis a se receptum aut absolvendum esse, aut sibi moriendum, atque parentihus invitis et flentibus Romam perrexit. Gerardus“ Landriano car- dinalis Comanus, eum que sibi vetus familiaritas érat, rectus pator et amicitie tenax, ad Eugenii praesentiam ipsum introduxit. libet hic coram summo sacerdote quibus verbis Eneas fuerit usus referre; nam pauca sunt et memoratu digna. duo cardinales pontifici astabant, Comanus et Mori- 10 nensis, qui prius auctoritate apostolica ab omnibus censuris Eneam absolverant, quas favendo Basiliensibus inciderat. in conspecturm ergo cum Eugenii venisset Eneas, ad obsculumque pedis manus et oris ab eo receptus restitutisque litteris jussus fuisset dicere: „priusl, inquitd, sanctissime presul, quam cesaris mandata refero, de me ipso pauca dicam, scio multa de me tuis surihus in- culcata esse, neque bona neque digna relatu; sed neque mentiti sunt, qui de me tibi dotulerunt. 15 plurima ego, dum Basilee fui, adversus te dixi, scripsi et feci. nihil inficior; at non tam tibi nocere, quam dei ecclesie prodesse mens mea fuit, nam eum te persequeror, obsequium me deo pręstare putabam, érravi, quis neget? sed neque cum paucis neque cum parvis hominibus: Julianum sancti Angeli cardinalom, Nicolaum archiepiscopum Panhormitanum, Ludovieum Pontanum tue sedis notarium sum secutus, qui juris oculi ot veritatis magistri credebantur. quid scolam Parisiensem 50 et alia orbis gymnasia referam, quorum pleraque adversum te sentiebant? quis cum tantis no- minibus non erraverit? verum ego ubi errorem deprehendi Basiliensium fateor, non statim ad te convolavi, quod plerique fecerunt ; sod veritus, ne ab errore in errorem prolaberer, ut sepe in Scyllame incidunt cupientes vitare Carybdim. ad eos me contuli, qui noutrales habebantur, ut ab 30 55 b) in A am Rande Enecas [so] ad Eugenium. a) Vori. alli. d) dgl. oratio Enes ad pontifcem. el A Syllam. c) dul. Gerardus Landriano cardinalis Deutsche Ubersetzung der wörtl. Reden bei Papsle, 10. Aufi., 1.352 5. Voigt, Enea Silvio 1,341f. und Pastor, Gesch. d.
Ab. Gesandtschaften zw. Kg. Friedrich und P. Eugen nr. 304. 669 Einigung, da die Gesandten unbeschränkte Vollmacht haben, meus itus ad Urbem honestam ob causam fuit propter unionem sanctam et propter illa, que Norimberge conclusa fuerunt. quid autem reportaverim, Frankfordie videbitur, quamvis et ipsa taciturnitas indicat, quid allatum sit. nunc in Frankfordia res transigentur. ego nichil magis vereor quam nationis divisionem. valde 5 nanque turpe est, ne dicam inutile, Germanos, qui divisam ecclesiam jam quinque annis unire satagebant, in so tandem reddi divisos. mea opinio fert, tanti pontleris tantique nominis esse Germaniam, ut, in quameunque partom doclinet, reliquam Christianorum portionem ad se trahat, dummodo integra sit. Vr. möge ihn dem Erzbischof von Köln und dessen Bruder, dem Bischof von Utrecht, empfehlen und ihnen sagen, mihi adhue nichil videri utilius ad pacem ecclesie resarciendam et auctoritatem ecclesio conservandam quam viam illam teneri, que Norimberge fuit aperta, si modo iterum possit haberi, firmarem hoc multis rationibus, si coram essem, sed absentem noc decot nec expedit oumia connittere calamo. Datum ex Vienna kalendis junii 1445. (clm. 12725 fol. 142ab. 5311 fol. 115ab; 6960 fol. 239ab. Paris 10344 fol. 236ad). d) Kurzer Reisebericht über die Gesandtschaft (aus „De rebus Basileae gestis“): Ad Eugenium 15 vero missus Eneas est, qui Romano pontifici alterius loci congregationem suaderet. non ibat volens Encas, qui se Basilee offendisse Eugenium norat; paruit tamen. sed cun Senis esset, neque pater Silvius, qui tune vivebat, neque quisquam necessariorum suadebant Romam ire. ajebant Euge- nium crudelem, injuriarum memorem, nulla pietate, nulla conscientia teneri, ministros scelerum penes se habere quam multos; nunquam reverti Eneam, si pergat; neque litteris credendum, si 20 promittatur securitas. Eneas vero contra sentiebat, nam que Basilee fecerat, veniam merebantur, que in communi errore facta erant, multosque veniam assecutos, qui magis offendissent. nihil utilitatis esse Eugenio, si occidatur Eneas, qui apud cesarem jam profuisset sibi et profuturus esset vivus; occisus vel exemplo noccrot. atque his confisus itineri se commisit. placaverat jam Joannes de Carvajal pontificern Ence simulque cardinalis de Landriano. voluit tamen pontifex, antequam 25 Eneam audiret, absolvi, propterea quia Basilee fuerat incideratque cum aliisa anathema, fuit id gratum Ence. Morinensis et Comanus eum absolverunt et reconciliarunt. postea auditus est ab Eugenio admodum benigne; sed obtinere, ad que missus erat, non potuit. decrevit autom Eugenius Joannem de Carvajal ad cesarem remittere. (Rom V. B. cod. Vat. lat. 3887 fol. 263 not. autogr. chart. — Drucke: Fea, Pius II. S. 88: Wolkan II, 208 nr. 44]. 10 1415 Juni! e) Ausfihrlicher Bericht Eneas über seine Reise and den Empjang durch P. Eugen (aus „Com- mentarii rerum memorabilium Lib.I“) :Post "hęc eum jam Basilienses conditiones pacis refutassent, Encas ad Eugenium missus est. qui cum Senas venissot, unanimi propinquorum vece prohibebatur Romam petere, qui Basilee infenssus Eugenio fuisset, illum enim nuilius rei quam injurie magis memorem ac vindicte cupidum crudelemque predicabant. contra Eneas "ratorem cesaris non 35 arbitrari sése aiebat Rome non tutum: onus legationis a se receptum aut absolvendum esse, aut sibi moriendum, atque parentihus invitis et flentibus Romam perrexit. Gerardus“ Landriano car- dinalis Comanus, eum que sibi vetus familiaritas érat, rectus pator et amicitie tenax, ad Eugenii praesentiam ipsum introduxit. libet hic coram summo sacerdote quibus verbis Eneas fuerit usus referre; nam pauca sunt et memoratu digna. duo cardinales pontifici astabant, Comanus et Mori- 10 nensis, qui prius auctoritate apostolica ab omnibus censuris Eneam absolverant, quas favendo Basiliensibus inciderat. in conspecturm ergo cum Eugenii venisset Eneas, ad obsculumque pedis manus et oris ab eo receptus restitutisque litteris jussus fuisset dicere: „priusl, inquitd, sanctissime presul, quam cesaris mandata refero, de me ipso pauca dicam, scio multa de me tuis surihus in- culcata esse, neque bona neque digna relatu; sed neque mentiti sunt, qui de me tibi dotulerunt. 15 plurima ego, dum Basilee fui, adversus te dixi, scripsi et feci. nihil inficior; at non tam tibi nocere, quam dei ecclesie prodesse mens mea fuit, nam eum te persequeror, obsequium me deo pręstare putabam, érravi, quis neget? sed neque cum paucis neque cum parvis hominibus: Julianum sancti Angeli cardinalom, Nicolaum archiepiscopum Panhormitanum, Ludovieum Pontanum tue sedis notarium sum secutus, qui juris oculi ot veritatis magistri credebantur. quid scolam Parisiensem 50 et alia orbis gymnasia referam, quorum pleraque adversum te sentiebant? quis cum tantis no- minibus non erraverit? verum ego ubi errorem deprehendi Basiliensium fateor, non statim ad te convolavi, quod plerique fecerunt ; sod veritus, ne ab errore in errorem prolaberer, ut sepe in Scyllame incidunt cupientes vitare Carybdim. ad eos me contuli, qui noutrales habebantur, ut ab 30 55 b) in A am Rande Enecas [so] ad Eugenium. a) Vori. alli. d) dgl. oratio Enes ad pontifcem. el A Syllam. c) dul. Gerardus Landriano cardinalis Deutsche Ubersetzung der wörtl. Reden bei Papsle, 10. Aufi., 1.352 5. Voigt, Enea Silvio 1,341f. und Pastor, Gesch. d.
Strana 670
670 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. altero duorum oxtremorum ad alterum non sine consultatione ac mora transirem, mansi ergo apud cosarem tribus annis, ubi, dum magis ac magis contentiones audio, que inter Basilienses et tuos legatos fiunt, nihil mihi dubii relictum est, quin te penes sit veritas. atque hinc factum est, ut cupienti cesari ad tuam me clementiam viam facère non invitus paruerim. sic enim me tuam in gratiam redire posse sum ratus. nunc apud te sum, et quia ignorans peccavi, mihi, ut ignoseas, oro; deinde causam cesaris explicabo". cui Eugenius: „scimus te, inquit", in nos graviter deliquisse; sed erratum fatenti non possumus non ignoscere. ecclesia nanque pia mater neganti debitum nun- quam remittit, fatenti nunquam retinet, tu jam veritatem nostib; cave, ne relinquas eam, atque bonis operibus divinam gratiam querito, quam malis actibus amisisti; eo in loce jam degis, ubi et veritatem tueri possis et ecclesie prodesse, nos injuriarum post hac preteritarum obliti te bene ambulantem bene amabimus“. atque his dictis ad res ccclesie ventum est, super quibus Eugenius deliberandi tempus accepit. medio tempore dum cardinalem Aquilegiensem Eneas petoret, Tho- mam' Sarezaneum tune episcopum Bononiensem forte fortuna obvium habuit, quem, cum pro veteri benevolentia salutandum adiret, invitum ac sese fugientem et horrentem offendit, ut, qui Eneam Basiliensibus adhue rebus faventem conjectabatur, quas ille singulari odio insectabatur. 15 quod miratus Eneas ac paululum indignatus substitit, neque illius ultra quesivit alloquium. at cum intorjectis deinde paucis diebus apud Julianumd Barratum, veterem et Basiliensem amicum, Encas decumberete iliorum gravi dolore oppressus, commiseratus Thomas! Martinum Hispanum fidum et probatum familiarem ad eum misit, qui consolaretur egrotum atque in medieos offerret pecuniam. Johannes« Carvajal, qui sepe apud imperatorem legatus fuerat ac postea cardinalatum 20 obtinuit, nulla non die visitavit Eneam. cardinales quoque ad eum mittebant. sed et summus pontifex Johannemh Papiensem spectatum virum misit, qui Enee cuncta polliceretur ad queren. dam sanitatem necessaria, ingens illa ęgritudo fuit tantaque vis doloris, ut duodecim diebus, quibus Eneas decubuit, nulla non hora mortem optaverit. sed restitutus denique responso ab Eugenio recepto, qui se missurum ad cesarem dixit, Sonas repctiit. et consolatus patrom, quom postea 25 numquam vidit, salutatisque propinquis omnibus, in Alamaniam rediit, in via autem apud sanctum Cassianum Thome episcopo Bononiensi, qui Romam ibat, datus obviam gratias egit, quod sui egrotantis memor Rome fuisset; atque ibi combibentes pristinam benevolentiam integrarunt. non tamen adhue vera haec! reconciliatio visa est Thome; nam oum interjecto deinde tempore legatus ad cesarem proficisceretur, Petrum! Noxetanurn familiarem et propinquur suum atque Ense 30 verum et antiquurn amieum interpellavit, sibi ut litteras commendatitias ad eum daret ; sed minime his opus erat. Eneas enim nullius rei consuovitk quam inimicitiarum facilius oblivisci. receptis tamen Petri litteris in omne officium Thome prestandum tanto sese magis voluntarium exhibuit, quanto duarum amicitiarum, quam unius ost solidior noxus; quibus ox robus dotorsa ost omnis rubigo simultatis et amicitia, que olim fuit, aut eo major innovata est. (A aus Rom Vat, Bibl. Cod. 35 Reginense 1995 fol. 14b-16b not. chart. coaeva, teilw. eigenhänd. Niederschrift von P. Pius II. — B colb. Rom Bibb. d. Acad. des Lincei Cod. Corsinianus 147 fol. 113.12b cop. membr. coaeva. — In Rom V. B. Cod. Chigi I. VII, 253 cop. chart. snec. 16, Abschrift von A. — Druck: J. Gobellinus, Pii secundi pont. max. commentarii, Francofurti 1614, pag. 9-11). 5 10 c) in A em Rande Thomas Sareznneus. b) B tunes. d) dgl. 40 a) in A am Rande responsum pontifioin. 5) A decuberet. f) in A am Rande Thome miseratio in Lucam. s) dgl. Jo- Julianus Barattus. hannes Carvajal. 1) A hac. l) in A am Rande Petrus Noxetanus. h) dal. Johannes Papiensis. k) A snevit.
670 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. altero duorum oxtremorum ad alterum non sine consultatione ac mora transirem, mansi ergo apud cosarem tribus annis, ubi, dum magis ac magis contentiones audio, que inter Basilienses et tuos legatos fiunt, nihil mihi dubii relictum est, quin te penes sit veritas. atque hinc factum est, ut cupienti cesari ad tuam me clementiam viam facère non invitus paruerim. sic enim me tuam in gratiam redire posse sum ratus. nunc apud te sum, et quia ignorans peccavi, mihi, ut ignoseas, oro; deinde causam cesaris explicabo". cui Eugenius: „scimus te, inquit", in nos graviter deliquisse; sed erratum fatenti non possumus non ignoscere. ecclesia nanque pia mater neganti debitum nun- quam remittit, fatenti nunquam retinet, tu jam veritatem nostib; cave, ne relinquas eam, atque bonis operibus divinam gratiam querito, quam malis actibus amisisti; eo in loce jam degis, ubi et veritatem tueri possis et ecclesie prodesse, nos injuriarum post hac preteritarum obliti te bene ambulantem bene amabimus“. atque his dictis ad res ccclesie ventum est, super quibus Eugenius deliberandi tempus accepit. medio tempore dum cardinalem Aquilegiensem Eneas petoret, Tho- mam' Sarezaneum tune episcopum Bononiensem forte fortuna obvium habuit, quem, cum pro veteri benevolentia salutandum adiret, invitum ac sese fugientem et horrentem offendit, ut, qui Eneam Basiliensibus adhue rebus faventem conjectabatur, quas ille singulari odio insectabatur. 15 quod miratus Eneas ac paululum indignatus substitit, neque illius ultra quesivit alloquium. at cum intorjectis deinde paucis diebus apud Julianumd Barratum, veterem et Basiliensem amicum, Encas decumberete iliorum gravi dolore oppressus, commiseratus Thomas! Martinum Hispanum fidum et probatum familiarem ad eum misit, qui consolaretur egrotum atque in medieos offerret pecuniam. Johannes« Carvajal, qui sepe apud imperatorem legatus fuerat ac postea cardinalatum 20 obtinuit, nulla non die visitavit Eneam. cardinales quoque ad eum mittebant. sed et summus pontifex Johannemh Papiensem spectatum virum misit, qui Enee cuncta polliceretur ad queren. dam sanitatem necessaria, ingens illa ęgritudo fuit tantaque vis doloris, ut duodecim diebus, quibus Eneas decubuit, nulla non hora mortem optaverit. sed restitutus denique responso ab Eugenio recepto, qui se missurum ad cesarem dixit, Sonas repctiit. et consolatus patrom, quom postea 25 numquam vidit, salutatisque propinquis omnibus, in Alamaniam rediit, in via autem apud sanctum Cassianum Thome episcopo Bononiensi, qui Romam ibat, datus obviam gratias egit, quod sui egrotantis memor Rome fuisset; atque ibi combibentes pristinam benevolentiam integrarunt. non tamen adhue vera haec! reconciliatio visa est Thome; nam oum interjecto deinde tempore legatus ad cesarem proficisceretur, Petrum! Noxetanurn familiarem et propinquur suum atque Ense 30 verum et antiquurn amieum interpellavit, sibi ut litteras commendatitias ad eum daret ; sed minime his opus erat. Eneas enim nullius rei consuovitk quam inimicitiarum facilius oblivisci. receptis tamen Petri litteris in omne officium Thome prestandum tanto sese magis voluntarium exhibuit, quanto duarum amicitiarum, quam unius ost solidior noxus; quibus ox robus dotorsa ost omnis rubigo simultatis et amicitia, que olim fuit, aut eo major innovata est. (A aus Rom Vat, Bibl. Cod. 35 Reginense 1995 fol. 14b-16b not. chart. coaeva, teilw. eigenhänd. Niederschrift von P. Pius II. — B colb. Rom Bibb. d. Acad. des Lincei Cod. Corsinianus 147 fol. 113.12b cop. membr. coaeva. — In Rom V. B. Cod. Chigi I. VII, 253 cop. chart. snec. 16, Abschrift von A. — Druck: J. Gobellinus, Pii secundi pont. max. commentarii, Francofurti 1614, pag. 9-11). 5 10 c) in A em Rande Thomas Sareznneus. b) B tunes. d) dgl. 40 a) in A am Rande responsum pontifioin. 5) A decuberet. f) in A am Rande Thome miseratio in Lucam. s) dgl. Jo- Julianus Barattus. hannes Carvajal. 1) A hac. l) in A am Rande Petrus Noxetanus. h) dal. Johannes Papiensis. k) A snevit.
Strana 671
B. Kurfürstl. Tag zu Frankfurt Dez. 1444 nr. 305.306. 671 B. Kurfürstlicher Tag zu Frankfurt am 8. Dezember 1444 nr. 305-308. 305. Nürnberg an Konstanz: u.a. über die Durchführung des Reichskrieges gegen die Armag- naken; Anberaumung eines Kurfürstentages zu Frankfurt und Einladung der Reichsstädte dazu. [1444 Oktober 22 Nürnberg.] Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 1290-130b cop. ch.; über dem Stäck Costentz. Auf euer Schreiben wegen der Anschläge, die der Röm. König mit den Kurfürsten und anderen Fürsten und Herren wider die Frantzosen und das frembd volk bei uns furgonomen und getan habe, und eure Anfrage, ob der König vor im habe, den zug wider dasselh fremhd volk mit sein selbs person zu vollenbringen, welle ewer liebe früntlich vernemmen, das sich die durchluchtigen hoch- 1o gebornen fursten her Fridrich herzog zu Sachssen und her Fridrich margraf zu Branndemburg, auch der hochwirdig furst her Goffrid hischof zu Wirtzpurg am suntag vor a Dyonisii und dor orwirdigiste Okt. I her Dietrich erzbischof zu Meintz am montag darnach und unser gnedig herren von Coln und von Okl. 5 Tryr am suntag vor" Galli fru und unser --- Romisch kung uf denselben suntag umb vesperzeit ok !! und mit im die hoehgebornen fursten her Heinrich und her Ludwig herzogen in Bevrn hie-dann 15 erhebt und von hinnen gezogen sein und das auch nemlich der genant ---Romisch kûng die Tunaw abe gen Osterreich und zu sein erblanden gefarn ist. und wann nu sein kunglich gnade dem durch- luchtigen fursten unserm gnedigen herren hern Ludwigen pfalzgruven bei Reine etc. des heiligen reichs banir bevolhen hat und ach derselbe ..-pfalzgrave, nachdem und uns die fursichtigen ower und unser gut frunde die von Straspurg uf gestern geschriben haben, uf suntag nach Galli nechst 20 vergangen mit beiwesen etlicher ander fursten herrn und stette, dom vorgemelten frombden volk zu widersten, im velde umb Hagnawe vermeint zu sein und sich sein kûnglich grosmechtikeit also die Tunaw ab gefügt hat, sein wir in zweifel, ob dicselbe sein grosmechtikeit personlich zu demn zuge tûn und komen werde oder nicht. denn die vorgenant unser genedig herren von Coln und von Tryor haben von iren und ander ir mitkurfursten, auch unser gnedigen herren wegen cins tags 25 verrawmpt€ gen Frannkfürt uf freitag nach concepcionis Marie schierstkunftig und des heiligen Dez. If reichs frei- und reienstet darzu gevordert und etlichen derselben frien und reichstet sendpotten des hie tagzedeln geben, als das villeicht an ewer liebe siderher wol gelanget hat. und hoffen zu got, obwol unser megenanter gnediger herre der küng personlich boi den dingen nicht gesein môcht, das dannoch den anslegen nachgangen werde. Schlußwunsch für guten Ausgang. datum ut supra ze [d. i. feria quinta post 11000 virginumj. OR. 21, 18 I4ſ4 Okt. 22) 306. Sächsische Vorbereitungen für die künftige Haltung Kf. Friedrichs von Sachsen in der Kirchenfrage während des Frankfurter Kurfürstentages. 1444 November 26 —27 Leipaig. 35 a) Gutachten sächsischer Bischöje. Abte und Leipziger Univ.-Gelehrien zur Kirchenfrage auf Verlangen Kf. Friedrichs: Anerkennung des Konzils zu Basel, jedoch Verlegung an einen anderen deutschen Ort. 1444 Nov. 26 Leipzig. 40 A aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Religionssachen A fol. 270a cop. ch. coaeva ohne Uberachrift und Datum. B coll. Pommersfelden Gft. Schönbornsche Bibl. cod ms. nr. 2726 fol. 132a cop. ch. coaвua; Uberschrift Nota, anno domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quarto in crastino sancte Katherine [Nov. 26] in opido Lipczensi convocati sunt infrascripti episcopi abbates et clerus sub dicione dueum Saxonio degentes neenon universitas Lipezensis ad consulendum ducibus prefatis de adhesione, cui fieri debuerat, et datum fuit responsum domino Frederico duci Saxonio in forma, ut sequitur, habita deliberacione duorum dierum. 45 C coll. London Brit. Museum Cotton ms. Caligula A. I. fol. 162b cop. ch. saec. 15; Uberschrijt Anno 1444 in Lypczk in crastino sancte Katherine [Nuv. 26]. Ad requisicionem et consultacionem illustrissimi principis et domini domini Friderici ducis Saxonie, sacri Romani imperii archimarescalli et electoris, lantgravii Thuringie et a) sm.; Vorl, nach. b) devpleicken. *0 1 Vgl. oben nr. 221. 7B3 Dentsche Reichstagsakten XVII.2 85
B. Kurfürstl. Tag zu Frankfurt Dez. 1444 nr. 305.306. 671 B. Kurfürstlicher Tag zu Frankfurt am 8. Dezember 1444 nr. 305-308. 305. Nürnberg an Konstanz: u.a. über die Durchführung des Reichskrieges gegen die Armag- naken; Anberaumung eines Kurfürstentages zu Frankfurt und Einladung der Reichsstädte dazu. [1444 Oktober 22 Nürnberg.] Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 1290-130b cop. ch.; über dem Stäck Costentz. Auf euer Schreiben wegen der Anschläge, die der Röm. König mit den Kurfürsten und anderen Fürsten und Herren wider die Frantzosen und das frembd volk bei uns furgonomen und getan habe, und eure Anfrage, ob der König vor im habe, den zug wider dasselh fremhd volk mit sein selbs person zu vollenbringen, welle ewer liebe früntlich vernemmen, das sich die durchluchtigen hoch- 1o gebornen fursten her Fridrich herzog zu Sachssen und her Fridrich margraf zu Branndemburg, auch der hochwirdig furst her Goffrid hischof zu Wirtzpurg am suntag vor a Dyonisii und dor orwirdigiste Okt. I her Dietrich erzbischof zu Meintz am montag darnach und unser gnedig herren von Coln und von Okl. 5 Tryr am suntag vor" Galli fru und unser --- Romisch kung uf denselben suntag umb vesperzeit ok !! und mit im die hoehgebornen fursten her Heinrich und her Ludwig herzogen in Bevrn hie-dann 15 erhebt und von hinnen gezogen sein und das auch nemlich der genant ---Romisch kûng die Tunaw abe gen Osterreich und zu sein erblanden gefarn ist. und wann nu sein kunglich gnade dem durch- luchtigen fursten unserm gnedigen herren hern Ludwigen pfalzgruven bei Reine etc. des heiligen reichs banir bevolhen hat und ach derselbe ..-pfalzgrave, nachdem und uns die fursichtigen ower und unser gut frunde die von Straspurg uf gestern geschriben haben, uf suntag nach Galli nechst 20 vergangen mit beiwesen etlicher ander fursten herrn und stette, dom vorgemelten frombden volk zu widersten, im velde umb Hagnawe vermeint zu sein und sich sein kûnglich grosmechtikeit also die Tunaw ab gefügt hat, sein wir in zweifel, ob dicselbe sein grosmechtikeit personlich zu demn zuge tûn und komen werde oder nicht. denn die vorgenant unser genedig herren von Coln und von Tryor haben von iren und ander ir mitkurfursten, auch unser gnedigen herren wegen cins tags 25 verrawmpt€ gen Frannkfürt uf freitag nach concepcionis Marie schierstkunftig und des heiligen Dez. If reichs frei- und reienstet darzu gevordert und etlichen derselben frien und reichstet sendpotten des hie tagzedeln geben, als das villeicht an ewer liebe siderher wol gelanget hat. und hoffen zu got, obwol unser megenanter gnediger herre der küng personlich boi den dingen nicht gesein môcht, das dannoch den anslegen nachgangen werde. Schlußwunsch für guten Ausgang. datum ut supra ze [d. i. feria quinta post 11000 virginumj. OR. 21, 18 I4ſ4 Okt. 22) 306. Sächsische Vorbereitungen für die künftige Haltung Kf. Friedrichs von Sachsen in der Kirchenfrage während des Frankfurter Kurfürstentages. 1444 November 26 —27 Leipaig. 35 a) Gutachten sächsischer Bischöje. Abte und Leipziger Univ.-Gelehrien zur Kirchenfrage auf Verlangen Kf. Friedrichs: Anerkennung des Konzils zu Basel, jedoch Verlegung an einen anderen deutschen Ort. 1444 Nov. 26 Leipzig. 40 A aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Religionssachen A fol. 270a cop. ch. coaeva ohne Uberachrift und Datum. B coll. Pommersfelden Gft. Schönbornsche Bibl. cod ms. nr. 2726 fol. 132a cop. ch. coaвua; Uberschrift Nota, anno domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quarto in crastino sancte Katherine [Nov. 26] in opido Lipczensi convocati sunt infrascripti episcopi abbates et clerus sub dicione dueum Saxonio degentes neenon universitas Lipezensis ad consulendum ducibus prefatis de adhesione, cui fieri debuerat, et datum fuit responsum domino Frederico duci Saxonio in forma, ut sequitur, habita deliberacione duorum dierum. 45 C coll. London Brit. Museum Cotton ms. Caligula A. I. fol. 162b cop. ch. saec. 15; Uberschrijt Anno 1444 in Lypczk in crastino sancte Katherine [Nuv. 26]. Ad requisicionem et consultacionem illustrissimi principis et domini domini Friderici ducis Saxonie, sacri Romani imperii archimarescalli et electoris, lantgravii Thuringie et a) sm.; Vorl, nach. b) devpleicken. *0 1 Vgl. oben nr. 221. 7B3 Dentsche Reichstagsakten XVII.2 85
Strana 672
672 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. marchionis Misnensis, per organum venerabilis viria domini Johannis Magdeburg, ejusdem domini ducis cancellarii, prepositi Numburgensisb, ipsius domini ducis nomine factase re- verendi in Christo patres et domini domini Johannes Misnensis, Johannes Merseburgensis et Petrus Numburgensis" episcopi venerabilesque patres abbates necnon alma universitas famosi studii Lipezensis ac prelati doctores et ceteri divini et humani juris periti infrascripti repetitis tractatibus ace deliberacione matura prehabitis secundum suas consciencias et, prout extremo in examine domino cuncta judicanti reddere volunt et debent, racionem in- frascriptum unanimi consensu voceque consona in materia ecclesie tam! ardua dederunt consilium et responsum: [I] Primum cum querebatur, quibus viis8 modis et mediis prefatus dominus dux Saxonie 10 racionabilius justius et sanctius exire deberet aut posset animorum suspensionem sive pro- testacioneml, dudum in opido Franckfurdensih tempore electionis dive memorie quondam Alberti Romanorum regis per ceteros ipsius domini ducis coelectores et! ipsum bonis re- spectibus factam et usque modo" continuatamn, predicti patres et domini, ut prefertur, roquisiti juxta conscioncias suas etk prout altissimo finalem redderel volunt racionem con- corditer responderunt, quod predictus dominus dux illustris inprimis tucius securius et felicius adherere habeat et debeat sacrom Basiliensi concilio ejusque decreta" alias Maguncie acceptata2 unacum modificacionibus tune adjectis debita cum humilitate et veneracione" recipere et amplecti predictumque sacrum Basiliense concilium velut matrem ecclesiam universalem representans recognoscere, permoti racionibus multiplicibus inp sacris divinis 20 et humanis fundatis scripturis inpresenciarum adductis et alias tempore poscenti, prout" se obtuleritr. deducendiss. [2] Verum quia a nonnullis, ut asserebantt, de suspensione domini Eugenii illiusquo privacione cum suis emergentibus hesitatur, videbatur igituru dominis et patribus supra- dictis, hujusmodi difficultates ecclesie e medio melius et comodosius tolli et submoveri non 25 posse, quamn quod sacrum Basiliense concilium predictum ad aliquem alium locum ojusdem nacionis rebus gerendis accomodum, dominis electoribus et presertim hiis, qui se pro hujus- modi concilio Basiliensi declaraverint, gratum se sua auctoritate cicius, quo hoc ficri potest, transferaty et, quod inibi determinatum et decretatum fuerit, inconcusse et inviolabiliter observeturw 5 15 30 b) Abschied einer Tagung nicht gen. Bäte Ebf. Gunthers von Magdeburg und Kf. Frindrichs von Sachsen: über gemeinsames Handeln in der Kirchenfrage auch für den Fall einer Vereinigung mit anderen Fürsten auj dem Frankfurter Tage. 1444 Nov. 26 und 27 Leipzig. Aue Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Religionssachen A fol. 268a-269a cop, ch. coaeva, ein Foliobogen, auf dessert unbeschriebene vierte Seite eine andere 85 gleichzeitige Hand Recessus in Lipezk und daneben Recessus in Lipk [sic] anno 44 feria sexta post Katherine virginis [Nov. 27] geschrieben hat. [I] Zu wissen, das uf hute dornstag nach Katherine anno domini etc. 44 hie zu Lipczk zwuschin dem erwirdigisten in got vater und herren herren Gunther erzbischove, sinem capitel und stift zu Magdeburg an eim und dem hochgebornen fursten und herren herren 40 Friderichen herzogen zu Sachssen etc. am andern teil durch irer beider trefflichen rete berett und betheidinget ist uf ein anbrongen, [1a] das dieselben fursten von Magdeburg und von Sachssen mitsampt iren suffraganien prelaten landen und luten und wen sie doruber an sich gezihen mugen in der heiligen kirchen sache einhellig einmutig und eintrechtig an ein teil, doruf sie durch ire prelaten doctores schriftwißen und gotfurchtigen gewißet werden, mit 15 1) BC Nuenb. e) C et. f) C om. tam ardua. a) om. C. b) BO Nuenburgensis. c) A factus. g) C add. et. h) B Frangfordensi; C Frankinfurdensi. i) C in. j) BC admodum. k) om. BC. D B volunt dare statt reddere volunt; C stalll um volunt reddere. m) 4 add. generali. n) B decreto. 1) B us- o) E rovencracione. p) om. RC. q) om. C. r) A obtulerunt. s) C adducendis. serebatur. u) om. C. v) A transferet; C transfert. w) B add, datum nt supra. Nou. 26 50 1 RTA. 13,216 nr. 130. 2 RTA. 14, 109 nr. 56.
672 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. marchionis Misnensis, per organum venerabilis viria domini Johannis Magdeburg, ejusdem domini ducis cancellarii, prepositi Numburgensisb, ipsius domini ducis nomine factase re- verendi in Christo patres et domini domini Johannes Misnensis, Johannes Merseburgensis et Petrus Numburgensis" episcopi venerabilesque patres abbates necnon alma universitas famosi studii Lipezensis ac prelati doctores et ceteri divini et humani juris periti infrascripti repetitis tractatibus ace deliberacione matura prehabitis secundum suas consciencias et, prout extremo in examine domino cuncta judicanti reddere volunt et debent, racionem in- frascriptum unanimi consensu voceque consona in materia ecclesie tam! ardua dederunt consilium et responsum: [I] Primum cum querebatur, quibus viis8 modis et mediis prefatus dominus dux Saxonie 10 racionabilius justius et sanctius exire deberet aut posset animorum suspensionem sive pro- testacioneml, dudum in opido Franckfurdensih tempore electionis dive memorie quondam Alberti Romanorum regis per ceteros ipsius domini ducis coelectores et! ipsum bonis re- spectibus factam et usque modo" continuatamn, predicti patres et domini, ut prefertur, roquisiti juxta conscioncias suas etk prout altissimo finalem redderel volunt racionem con- corditer responderunt, quod predictus dominus dux illustris inprimis tucius securius et felicius adherere habeat et debeat sacrom Basiliensi concilio ejusque decreta" alias Maguncie acceptata2 unacum modificacionibus tune adjectis debita cum humilitate et veneracione" recipere et amplecti predictumque sacrum Basiliense concilium velut matrem ecclesiam universalem representans recognoscere, permoti racionibus multiplicibus inp sacris divinis 20 et humanis fundatis scripturis inpresenciarum adductis et alias tempore poscenti, prout" se obtuleritr. deducendiss. [2] Verum quia a nonnullis, ut asserebantt, de suspensione domini Eugenii illiusquo privacione cum suis emergentibus hesitatur, videbatur igituru dominis et patribus supra- dictis, hujusmodi difficultates ecclesie e medio melius et comodosius tolli et submoveri non 25 posse, quamn quod sacrum Basiliense concilium predictum ad aliquem alium locum ojusdem nacionis rebus gerendis accomodum, dominis electoribus et presertim hiis, qui se pro hujus- modi concilio Basiliensi declaraverint, gratum se sua auctoritate cicius, quo hoc ficri potest, transferaty et, quod inibi determinatum et decretatum fuerit, inconcusse et inviolabiliter observeturw 5 15 30 b) Abschied einer Tagung nicht gen. Bäte Ebf. Gunthers von Magdeburg und Kf. Frindrichs von Sachsen: über gemeinsames Handeln in der Kirchenfrage auch für den Fall einer Vereinigung mit anderen Fürsten auj dem Frankfurter Tage. 1444 Nov. 26 und 27 Leipzig. Aue Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Religionssachen A fol. 268a-269a cop, ch. coaeva, ein Foliobogen, auf dessert unbeschriebene vierte Seite eine andere 85 gleichzeitige Hand Recessus in Lipezk und daneben Recessus in Lipk [sic] anno 44 feria sexta post Katherine virginis [Nov. 27] geschrieben hat. [I] Zu wissen, das uf hute dornstag nach Katherine anno domini etc. 44 hie zu Lipczk zwuschin dem erwirdigisten in got vater und herren herren Gunther erzbischove, sinem capitel und stift zu Magdeburg an eim und dem hochgebornen fursten und herren herren 40 Friderichen herzogen zu Sachssen etc. am andern teil durch irer beider trefflichen rete berett und betheidinget ist uf ein anbrongen, [1a] das dieselben fursten von Magdeburg und von Sachssen mitsampt iren suffraganien prelaten landen und luten und wen sie doruber an sich gezihen mugen in der heiligen kirchen sache einhellig einmutig und eintrechtig an ein teil, doruf sie durch ire prelaten doctores schriftwißen und gotfurchtigen gewißet werden, mit 15 1) BC Nuenb. e) C et. f) C om. tam ardua. a) om. C. b) BO Nuenburgensis. c) A factus. g) C add. et. h) B Frangfordensi; C Frankinfurdensi. i) C in. j) BC admodum. k) om. BC. D B volunt dare statt reddere volunt; C stalll um volunt reddere. m) 4 add. generali. n) B decreto. 1) B us- o) E rovencracione. p) om. RC. q) om. C. r) A obtulerunt. s) C adducendis. serebatur. u) om. C. v) A transferet; C transfert. w) B add, datum nt supra. Nou. 26 50 1 RTA. 13,216 nr. 130. 2 RTA. 14, 109 nr. 56.
Strana 673
B. Kurfürstl. Tag zu Frankfurt Dez. 1444 nr. 306-307. 673 rate und volbort miner gnedigen herren der kurfursten und a metropolitanen eder des merern teils von in fallen, sich declariren, bliben und ir einer ane des andern wissen und willen an ein ander teil, ab sie oder ir einer des hernachmals clerlicher und baß underwißet wurden, in keine wiße nicht ercleren oder wenden sollen. [Ib] ab auch die gnanten fursten oder ir einer 5 von geistlicher oder wertlicher macht, wie das qweme, sollicher sachen halb, geistlich oder wertlich, angefochten beschediget oder gefehdet wurdo, aIsdanne sal ir einer dem andern mit landen und luten bistendig beraten und behulfen sin, dem zu widdersteen, nach erkenntnisse eins obmans, des sie mit einander uberkomen sollen. und wann oder wie oft sollichs, das got der almechtige geruche zu verkomen, not geschege, sollen die obgnanten mine gnedigen 10 herren ir iglicher, so balde er des durch den andern wirdet erinnert, einen oder zwene siner rete zu stunt uf die ersten ermanunge an eine gelegeliche stat bi den obman doselbst schicken. wie oder in wellieher maße macht wieße oder form nach gelegenheit der sache dieselben zwene und der obman anslahen, eins werden und beslißen, solliche obgemelte hulfe und bistand zu thun, sal ir einer dem andern zu stund ane lenger verzihen ungeverlichen thun bestellen 15 oder zuschicken, sie sollen sich des auch gegin cinander in der besten forme nach notdorft verschriben etc. [2] Das ist besprochen von unser gnedigen herren von Magdeburg und Sachsen reten uf hute fritag nach Katherine ete., [2a] das die gnanten beide herren mit allen iren landen und Nov. 27 luten und geistlichkeit, die under in belegen sin, sich underlang vereinen und verbinden 20 wullen vor sich ire nachkomen und erben, das sie in den sachen der heiligen gemeinen kirchen, nachdem das bereite zwuschin in besprochen und sich auch furder uf dem tage concepcionis Dez. 8 nehstvolgende zu Franckfurd mit andern fursten vereinen werden, das sie des eintrechtiglich und vestlich bie einander bliben wollen und sollen, so das sich der nimant von dem andern thun absundern ader scheiden solle, sie thun dann das eintrechtiglich nach irer prelaten und 25 gelerten rate, so lange das ein ander ganz gemeine concilium von der heiligen kirchen ge- sament werde. dodurch die zweitracht in der heiligen kirchen ufgestanden gescheiden wurde oder also eintracht in der erbenanten heiligen kirchen wurde. [2b] wurden auch die obgnanten herren oder die iren, sie weren geistlich oder wertlich, dorboben von imands, er wer’ wellichs stats er were nimandes ußgeslossen, besweret oder angelanget, dem sollen die gnanten herren 30 mit allen iren landen und luten und macht, geistlich und wertlich, bistan und behuffen sin, den sollicher beswerunge oder anlangung entsetzen und beschutzen und vertheidingen, so vil des behuff und not ist, ane geverde. und werden in dissen sachen einche zweitracht etc. [3] Ufb dissen receß sollen und wullen die gnanten hern ire versigilten brive gebin in der besten forme, die man hiruf begriffen sal. [3a] auch wullen unser gnedigen hern vorgnant s5 unsern hern von Halberstat und auch unsern herren von Hildensheim, oft si in disse vertracht wesen wullen, verboten und sie auch verwaren und desglich von in widderumb nemen. 4n e) Die Bischofe Johann von Meißen, Johann von Magdeburg und Peter von Naumburg, die Unin. Leipzig und andere Genannie an Kj. Friedrich von Sachsen: beantworien scine An- frage smit Ubersendung ihres Gutachtens vom 26. Nov.J. daß dem Baseler Konzil zwar zu gehorchen, dieses selbst aber an einen anderen geeigneten Ort zu verlegen ani. Datum Lipsiae 27. nov. 44. (Dresden H. St.-A. Urk. nr. 6852 or. mb.; das Stück ist seit 1945 verschollen). Idd4 Nov. 27 307. Briefwechsel der Reichsstädte über die Durchführung der Frankfurter Tagung. 1444 De- zember 2—17. 45 Aus Frankjurt Stadt-A. Reichssachen Nachträge 1482e cone. oder orr. litt. cl. Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 cop. chart. [Il Der Rat zu Nurnberg erbat am 2. Dez. (feria quarta post Andrec apostoli anno domini ete. 44] von Bürgermaister und Rat zu Frankfurt die Mitteilung, ob der Tag stattfinde, der von den Kur- 1444 Dez. 2 a) und metropolitanen tat von einer anderin Hand am Rands nachgetrugen. b) Vorl. nat Reine Artgea.
B. Kurfürstl. Tag zu Frankfurt Dez. 1444 nr. 306-307. 673 rate und volbort miner gnedigen herren der kurfursten und a metropolitanen eder des merern teils von in fallen, sich declariren, bliben und ir einer ane des andern wissen und willen an ein ander teil, ab sie oder ir einer des hernachmals clerlicher und baß underwißet wurden, in keine wiße nicht ercleren oder wenden sollen. [Ib] ab auch die gnanten fursten oder ir einer 5 von geistlicher oder wertlicher macht, wie das qweme, sollicher sachen halb, geistlich oder wertlich, angefochten beschediget oder gefehdet wurdo, aIsdanne sal ir einer dem andern mit landen und luten bistendig beraten und behulfen sin, dem zu widdersteen, nach erkenntnisse eins obmans, des sie mit einander uberkomen sollen. und wann oder wie oft sollichs, das got der almechtige geruche zu verkomen, not geschege, sollen die obgnanten mine gnedigen 10 herren ir iglicher, so balde er des durch den andern wirdet erinnert, einen oder zwene siner rete zu stunt uf die ersten ermanunge an eine gelegeliche stat bi den obman doselbst schicken. wie oder in wellieher maße macht wieße oder form nach gelegenheit der sache dieselben zwene und der obman anslahen, eins werden und beslißen, solliche obgemelte hulfe und bistand zu thun, sal ir einer dem andern zu stund ane lenger verzihen ungeverlichen thun bestellen 15 oder zuschicken, sie sollen sich des auch gegin cinander in der besten forme nach notdorft verschriben etc. [2] Das ist besprochen von unser gnedigen herren von Magdeburg und Sachsen reten uf hute fritag nach Katherine ete., [2a] das die gnanten beide herren mit allen iren landen und Nov. 27 luten und geistlichkeit, die under in belegen sin, sich underlang vereinen und verbinden 20 wullen vor sich ire nachkomen und erben, das sie in den sachen der heiligen gemeinen kirchen, nachdem das bereite zwuschin in besprochen und sich auch furder uf dem tage concepcionis Dez. 8 nehstvolgende zu Franckfurd mit andern fursten vereinen werden, das sie des eintrechtiglich und vestlich bie einander bliben wollen und sollen, so das sich der nimant von dem andern thun absundern ader scheiden solle, sie thun dann das eintrechtiglich nach irer prelaten und 25 gelerten rate, so lange das ein ander ganz gemeine concilium von der heiligen kirchen ge- sament werde. dodurch die zweitracht in der heiligen kirchen ufgestanden gescheiden wurde oder also eintracht in der erbenanten heiligen kirchen wurde. [2b] wurden auch die obgnanten herren oder die iren, sie weren geistlich oder wertlich, dorboben von imands, er wer’ wellichs stats er were nimandes ußgeslossen, besweret oder angelanget, dem sollen die gnanten herren 30 mit allen iren landen und luten und macht, geistlich und wertlich, bistan und behuffen sin, den sollicher beswerunge oder anlangung entsetzen und beschutzen und vertheidingen, so vil des behuff und not ist, ane geverde. und werden in dissen sachen einche zweitracht etc. [3] Ufb dissen receß sollen und wullen die gnanten hern ire versigilten brive gebin in der besten forme, die man hiruf begriffen sal. [3a] auch wullen unser gnedigen hern vorgnant s5 unsern hern von Halberstat und auch unsern herren von Hildensheim, oft si in disse vertracht wesen wullen, verboten und sie auch verwaren und desglich von in widderumb nemen. 4n e) Die Bischofe Johann von Meißen, Johann von Magdeburg und Peter von Naumburg, die Unin. Leipzig und andere Genannie an Kj. Friedrich von Sachsen: beantworien scine An- frage smit Ubersendung ihres Gutachtens vom 26. Nov.J. daß dem Baseler Konzil zwar zu gehorchen, dieses selbst aber an einen anderen geeigneten Ort zu verlegen ani. Datum Lipsiae 27. nov. 44. (Dresden H. St.-A. Urk. nr. 6852 or. mb.; das Stück ist seit 1945 verschollen). Idd4 Nov. 27 307. Briefwechsel der Reichsstädte über die Durchführung der Frankfurter Tagung. 1444 De- zember 2—17. 45 Aus Frankjurt Stadt-A. Reichssachen Nachträge 1482e cone. oder orr. litt. cl. Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 cop. chart. [Il Der Rat zu Nurnberg erbat am 2. Dez. (feria quarta post Andrec apostoli anno domini ete. 44] von Bürgermaister und Rat zu Frankfurt die Mitteilung, ob der Tag stattfinde, der von den Kur- 1444 Dez. 2 a) und metropolitanen tat von einer anderin Hand am Rands nachgetrugen. b) Vorl. nat Reine Artgea.
Strana 674
674 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Dez. 11 fürsten wegen der Armagniken und anderer Nöte des Reichs auf Freitag nach unserer bieben Fraven Tag concepcionis nach Frankfurt anberaumt sei, und ob Frankfurt irgendwelche befremdliche oder neue Ereignisse erfahren habe. (Frankjurt fol. 207 or. mb. c. sig. — Nürnberg fol. 167b. — Reg.: Janssen 2,80 nr. 115; Wülcker S. 21). [2] Gleich danach erhielt Frankfurt von seinem in Koln weilenden fRatsherrn] Hug Schelme 5 Nachrichten über den Besuch des Tages. Derselbe wiederholt zunächst in einem Schreiben vom 5. Dez. (Colen uf samslag noch sant Barberen dag anno etc. 44) an Bürgermeister, Schöffen und Rat seine Mitteilungen fvom I. Dezember] wegen der Armagnaken; meldet des weiteren, daß zur Tagung am nächsten Frauentag [Dez. 8] Köln nicht viel Leute nach Frankfurt schicken werde, der Erzbischof zwei oder drei Doktoren; u.a.m. [Frankfurt fol. 211 or. ch. — Reg.: Wülcker S. 21). [3] Franhjurt erwiderte Nürnborg am 7. Dez. (feria 2. ante festum concepcionis b. Marie virg. 1444) auf die Anfrage ƒvom 2. Dezember ], ob der von den Kurfürsten jür Freitag nach dem Frauentag concepcionis [Dez. 1I] nach Frankfurt anberaumte Tag stattfinde, daß es darüber noch nichts gehört und daß auch noch kein Fürst oder anderer Herr Herberge belegt habe; weiß keine anderen Neuigkeiten zu berichten, als daß der Delphin mit einer großen Menge Volks im Elsaß liege und dort großen Schaden 15 anrichte und daß ihm nicht so Widerstand geleistet werde, wie wohl notig wäre; schickt Abschrift eines Briefes Straßburgsl an Speier, aus dem sich Nürnberg einigermaßen uber die Ereignisse [im Elsaß ] unterrichten könne. (Frankjurt fol. 216 conc. ch. — Reg.: Janssen 2, 80 nr. 116: Willeker S. 22). [4] In einem weiteren Schreiben vom 12. Dez. (sabato die proxima ante Lucie et Otilie vir- ginum 1444) berichtete Frankjurt dann nach Nürnberg auf die Anjrage von des tages wegen, so unser 20 gnedigen herren die fursten of fritag nach unser lieben frauwen tag concepcionis in unsere stad gelacht han, obe der furgang gewinne etc., lasse es wissen, daz unsere gnedigen herren von Mencze, von Colne, von Triere, der palzgrave und der herzoge von Sassen ir frunde her gesant han, und vernemen, daz sie ein zit meinen zu harren. man " saget auch, daz etliche stede ir frunde her meinen zu senden, was sie aber furhand haben zu ratslagen oder zu handeln, vernemen wir noch nit. diß 25 tun wir uwerer ersamkeit im besten zu wissen, darnach zu richten. (Dahinter stcht dann noch durch- gestrichen: und werles, daz sie ichtis handeln und besliessen wurden, daz uns zu wissen wurde und uns duchte uch fugsam zu wissen, daz meinten wir uwerer fursichtikeit im besten zu schriben, obe ir dozuschen uwere frunde nit bi uns senden wurdet). Ausdruck ihrer Dienstwilligkeit. (Frank- furt fol. 215 conc. ch. — Reg.. Janssen 2, 80 nr. 116*, Wülcker S. 22). [5] Nürnberg bat weiterhin um 12. Dez. (sabbato post Marie concepcionis) die Stadt Straßburg, ihm von den sweren lewften und frembden volk etc. zu schreiben, besonders aber wie sich unser gnodige herren die kûrfursten und fursten etc. und nemlich unser gnodiger herre der pfalzgrave gein den dingen itzunt stellen, und auch was es hinfüre verstünde und für Nürnberg wissenswert sci. (Nürnberg fol. 174a cop. ch.). Dez. 5 Doz. 7 DEL. 12 Dez. 11 Dez. 12 10 30 35 Det. 11 Dez. 14 [6] Frankfurt erhielt von dem Nürnberger Vertreter Bertholt Volckmer die nachfolgende Anfrage vom 14. Dez. über den Besuch und den Zweck des Tages: mich haten mein frewnd dez racz zu Nürn- berg gevertigt auf den lag, den unser genedig hern die kurfursten in ewr stat gemacht haten, der sich erhabn schold habn auf den nahst vergangen freitag, und alz ich nün alhier fur Wirezpurg kumen pin, sein mir namhaftig lewt komen und habn mir gesagt, wie solcher tag auf daz mol ab sei. wan mein frewnd vil unpilicher veintschaft habn, dorumb ich mich auch entsiczen mûß der sworn lewf halb, und dorumb so pit ich ewr fursichtig weißheit, mich pei dißm meim diner ver- schriben zu wißn laßn, so vil ewr weißsheit dan gepûrlich ist, gelegenhoit solchz tagz, ob unser genedig hern oder ir potschaft do gewest oder noch sein oder waz ir gnoden furnemen sei, daz sich mein frewnd auch dez paß dornoch gerihten mohten, und, ob noch imant do wor', mein frewnd im 45 pesten zu verantwurtn. dezgleichn teten si sunder zweifel ewr weißheit in solchm oder großern geren. und beger dez ewr verschriben antwurt. geben zu Wirczpurg am montag noch sand Luczia tag anno etc. 44. (Frankfurt fol. 214 or. ch., eigenhändig. — Reg.: Janssen 2, 80 nr. 117: Wüleker S. 22). 10 [7] Frankfurts Antwort vom 17. Dez. auf diese Anfrage Volckmers von Würzburg aus über 50 abescheidunge desselben tages lautete: ersamer lieber besunder frund, darof lassen wir uch wissen, daz bi uns kommen sin unserr gnodigen herren von Mencze, von Colne, von Triere, unserr gnedigen herren des palzgraven und des herzogen von Sassen rede und frunde, so uwerer und unserr guten frunde der Swebischen stede frunde, mit namen einer von Heilpronno von irer aller wegen, als wir vornommen han. dobi wir unsers rades frunde von iror aller begerunge wegen auch gesant han, und 55 a) man — zn senden ist Randzuaalz. 1 Dieser Straßburger Brief war von Di. s. Katherinen abent fNov. 24/ 44 datiert (Frank- k furt Reichss. Nachtr. 1482e fol. 202f. cop. ch.; gedr. Wülleker S. 53 nr. XXI).
674 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Dez. 11 fürsten wegen der Armagniken und anderer Nöte des Reichs auf Freitag nach unserer bieben Fraven Tag concepcionis nach Frankfurt anberaumt sei, und ob Frankfurt irgendwelche befremdliche oder neue Ereignisse erfahren habe. (Frankjurt fol. 207 or. mb. c. sig. — Nürnberg fol. 167b. — Reg.: Janssen 2,80 nr. 115; Wülcker S. 21). [2] Gleich danach erhielt Frankfurt von seinem in Koln weilenden fRatsherrn] Hug Schelme 5 Nachrichten über den Besuch des Tages. Derselbe wiederholt zunächst in einem Schreiben vom 5. Dez. (Colen uf samslag noch sant Barberen dag anno etc. 44) an Bürgermeister, Schöffen und Rat seine Mitteilungen fvom I. Dezember] wegen der Armagnaken; meldet des weiteren, daß zur Tagung am nächsten Frauentag [Dez. 8] Köln nicht viel Leute nach Frankfurt schicken werde, der Erzbischof zwei oder drei Doktoren; u.a.m. [Frankfurt fol. 211 or. ch. — Reg.: Wülcker S. 21). [3] Franhjurt erwiderte Nürnborg am 7. Dez. (feria 2. ante festum concepcionis b. Marie virg. 1444) auf die Anfrage ƒvom 2. Dezember ], ob der von den Kurfürsten jür Freitag nach dem Frauentag concepcionis [Dez. 1I] nach Frankfurt anberaumte Tag stattfinde, daß es darüber noch nichts gehört und daß auch noch kein Fürst oder anderer Herr Herberge belegt habe; weiß keine anderen Neuigkeiten zu berichten, als daß der Delphin mit einer großen Menge Volks im Elsaß liege und dort großen Schaden 15 anrichte und daß ihm nicht so Widerstand geleistet werde, wie wohl notig wäre; schickt Abschrift eines Briefes Straßburgsl an Speier, aus dem sich Nürnberg einigermaßen uber die Ereignisse [im Elsaß ] unterrichten könne. (Frankjurt fol. 216 conc. ch. — Reg.: Janssen 2, 80 nr. 116: Willeker S. 22). [4] In einem weiteren Schreiben vom 12. Dez. (sabato die proxima ante Lucie et Otilie vir- ginum 1444) berichtete Frankjurt dann nach Nürnberg auf die Anjrage von des tages wegen, so unser 20 gnedigen herren die fursten of fritag nach unser lieben frauwen tag concepcionis in unsere stad gelacht han, obe der furgang gewinne etc., lasse es wissen, daz unsere gnedigen herren von Mencze, von Colne, von Triere, der palzgrave und der herzoge von Sassen ir frunde her gesant han, und vernemen, daz sie ein zit meinen zu harren. man " saget auch, daz etliche stede ir frunde her meinen zu senden, was sie aber furhand haben zu ratslagen oder zu handeln, vernemen wir noch nit. diß 25 tun wir uwerer ersamkeit im besten zu wissen, darnach zu richten. (Dahinter stcht dann noch durch- gestrichen: und werles, daz sie ichtis handeln und besliessen wurden, daz uns zu wissen wurde und uns duchte uch fugsam zu wissen, daz meinten wir uwerer fursichtikeit im besten zu schriben, obe ir dozuschen uwere frunde nit bi uns senden wurdet). Ausdruck ihrer Dienstwilligkeit. (Frank- furt fol. 215 conc. ch. — Reg.. Janssen 2, 80 nr. 116*, Wülcker S. 22). [5] Nürnberg bat weiterhin um 12. Dez. (sabbato post Marie concepcionis) die Stadt Straßburg, ihm von den sweren lewften und frembden volk etc. zu schreiben, besonders aber wie sich unser gnodige herren die kûrfursten und fursten etc. und nemlich unser gnodiger herre der pfalzgrave gein den dingen itzunt stellen, und auch was es hinfüre verstünde und für Nürnberg wissenswert sci. (Nürnberg fol. 174a cop. ch.). Dez. 5 Doz. 7 DEL. 12 Dez. 11 Dez. 12 10 30 35 Det. 11 Dez. 14 [6] Frankfurt erhielt von dem Nürnberger Vertreter Bertholt Volckmer die nachfolgende Anfrage vom 14. Dez. über den Besuch und den Zweck des Tages: mich haten mein frewnd dez racz zu Nürn- berg gevertigt auf den lag, den unser genedig hern die kurfursten in ewr stat gemacht haten, der sich erhabn schold habn auf den nahst vergangen freitag, und alz ich nün alhier fur Wirezpurg kumen pin, sein mir namhaftig lewt komen und habn mir gesagt, wie solcher tag auf daz mol ab sei. wan mein frewnd vil unpilicher veintschaft habn, dorumb ich mich auch entsiczen mûß der sworn lewf halb, und dorumb so pit ich ewr fursichtig weißheit, mich pei dißm meim diner ver- schriben zu wißn laßn, so vil ewr weißsheit dan gepûrlich ist, gelegenhoit solchz tagz, ob unser genedig hern oder ir potschaft do gewest oder noch sein oder waz ir gnoden furnemen sei, daz sich mein frewnd auch dez paß dornoch gerihten mohten, und, ob noch imant do wor', mein frewnd im 45 pesten zu verantwurtn. dezgleichn teten si sunder zweifel ewr weißheit in solchm oder großern geren. und beger dez ewr verschriben antwurt. geben zu Wirczpurg am montag noch sand Luczia tag anno etc. 44. (Frankfurt fol. 214 or. ch., eigenhändig. — Reg.: Janssen 2, 80 nr. 117: Wüleker S. 22). 10 [7] Frankfurts Antwort vom 17. Dez. auf diese Anfrage Volckmers von Würzburg aus über 50 abescheidunge desselben tages lautete: ersamer lieber besunder frund, darof lassen wir uch wissen, daz bi uns kommen sin unserr gnodigen herren von Mencze, von Colne, von Triere, unserr gnedigen herren des palzgraven und des herzogen von Sassen rede und frunde, so uwerer und unserr guten frunde der Swebischen stede frunde, mit namen einer von Heilpronno von irer aller wegen, als wir vornommen han. dobi wir unsers rades frunde von iror aller begerunge wegen auch gesant han, und 55 a) man — zn senden ist Randzuaalz. 1 Dieser Straßburger Brief war von Di. s. Katherinen abent fNov. 24/ 44 datiert (Frank- k furt Reichss. Nachtr. 1482e fol. 202f. cop. ch.; gedr. Wülleker S. 53 nr. XXI).
Strana 675
B. Kurfürstl. Tag zu Frankfurt Dez. 1444 nr. 307-308. 675 wir vernemen, daz sie furhand gnommen hetten die fremden loufe der lande, mit namon von des Wolschen folkes wegen, und haben doch darinne nichtis beslossen, dann als in under einander furqwam, daz von etlichen unsern gnedigen horren den" korfursten ein tag gein Mergentheym gesast were of mitwoch nach dem heilgen cristage nestkomonde, darzu der stede auch ebliche be. Dez. 30 schrieben weren, und dan ein tag gesast were goin Triere den lantfursten und steden doselbs umb gelegen auch umb derselben sacho willen, so haben sie alle solich ir furnemen ofgeslagen biß zu denselben tagen. und wißen uworor orberkeit von den sachon zu diser zit nichtis mee zu schriben. dann womide wir unsern guden frunden von Nuremberg licb und dinst und auch uwerer erberkeit guten willen getun und bewisen mochten, daz teden wir mit willen gerne. datum foria quinta post 10 Lucie et Otilie virginum anno 1444. (Frankfurt fol. 213 conc. ch. — Druck: Janssen 2, 81 nr. I19; Reg.: Wülcker S. 22). ñ 1414 Dez. 17 308. [Andreas RupertiJ Pfarrer zu Danzig an den HM.: berichtet u. &. über die von gen. Fürsten in Mergentheim geplante Tagung und äber den Besuch des Frankfurter Kurfürstentages. 1444 Dezember 23 Horneck. 15 Aus Königsberg St.-A. Schbl. VI/a nr. 14 or. ch. lit. cl., jetzt Götiingen, Staatl. Archiv- lager Ordens-Briefarchiv. Regest: Joachim-Hubatsch nr. 8631. Schreibt, [7] er sei heute kegen Horneck gekommen, des obcraten Gebietigers zu Deutschen Landen dacelbst Rat in Hanß Davidts sachen zw hören; der Gebietiger wird morgen schr früh mit dem Komtur 20 zu Helpron gegen Heydelberg zum Pfalzgrajen reiten, der inn zu sich gebeten habe; er hat deshalb den Pfarrer gebeten, seine Rückkunft abzuwarten, dann wolle er mit thm davon reden. [2] Dann berichtet er von nuwe zeithunge: 3000 der Engelschen seien von dem Delfyn mit Unwillen geschieden und gegen Engeland1 gezogen, und darauf sende der Pfalzgraf zum Könige nach Engeland, bei dem er auch diesen vergangenen Herbst scine Botschaft gelubt hat, und wird man geloben finden an dem Könige zu 25 Engeland, der dem Ptalzgraten 8000 Wehrhaftige wider die Armigecken verheißen hat; so meint der Pfalzgraf die Armigecken ru bestreiten; auf ein solches lehit der Pfalzgraf heimreiten Feler von Malticz u. wohl 300 gewapprete Behymen, Oesterricher etc. solange, bis er ihnen wieder schreiben wird; der- selbe Peter von Malticz u. die anderen liegen heute zu Heydelberg bei ihm (Pfr.) in der Herberge. [3] Item als hewte ober achtage sullen zu Mergentheym zu thage unde sammene komen in eigener 30 personen mein herre von Mentez, der falczgraffe bin Reyne, herzoge Heynrich von Beygern, herzoge Ludewig von Engelstad, der junge herzog Albrecht von Monichen, margrafe Hanß und margrafe Albrecht von Brandenburg, der margrafe von Bade, die von Wyrthenborg und viol anderer herren. was adder die da werden beslissen, ist noch nicht offenbar, sunder so frûe der thag vorgnant wirth sein gehalden, wil ieh das claer euwern gnaden schreiben. [4] Item haben disso a5 nochgeschreben koorfursten 2 ire sendebothen legen zu Frankford am Mayn in der heiligen kirchen sachen mit namen: der bischof zu Collen haer da probest Thylemann, den probest zu sante Floryn, und ezliche doctores von des studium wegen zu Collen; von dos von Tryer wegen soin da sein of- ficial und ein doctor geheison Elbicus von Wesel ; der herzog von Sachsen haet da seinen cancelir Hans Schosser und meister Heynrich Engelhardi, oincn wß der canzellie. die drie kûrfurstenb 40 haben die thagefard berameth und haben die anderen“ darzu gebeten. also haet der falczgraffe einen doctor in der heiligen schrift dar gesand, der herre von Mencz zwene doctores, sunder her hatte ehn alleine bevolen zu horen, was maen vornemen welde und suchte, und sulden nicht uf daz rathwß zu der irstgnanten drier fursten rethe, ezwas zu halden mit den selben, umbe ein stilchs die obgeschreben sendebothen geschreben besand und gebeten haben den ern von Mencz, der uf disso zeit leigit zu Ammerbach, daz her den seinen welle irloben, mit ehn zusammen zu gehin und wß den sachen der heiligen kirchen handel zu haben, uf das, wenn der koning und die furston uf der Dez. 30 Dez. 23, 24 45 a) em; Vorf. der. b) in Forl. am Rande. c1 sm. Vorl. anderer. 1 Kg. Heinrich von England teilte am 24. Dez. [1444] aus Paris dem Hochmeister durch Ritter 50 Gilbert de Alneto den zwischen England und Frankreich geschlossenen Frieden mit und bat für den gen. Gesandten um Durchzugserlaubnis durch das Herrschaftsgebiet des Hochmeisters (Königsberg St. A. Schbl. XXXII nr. 38 or. ch.; Datum Parisius dec. 24; Unterjert. Colyn. — Reg. Joachim-Hubatsch nr. 8632). 2 Hierzu das Schreiben Bentims an den HM. vom 1. Jan. unten S. 171 Anm. 1.
B. Kurfürstl. Tag zu Frankfurt Dez. 1444 nr. 307-308. 675 wir vernemen, daz sie furhand gnommen hetten die fremden loufe der lande, mit namon von des Wolschen folkes wegen, und haben doch darinne nichtis beslossen, dann als in under einander furqwam, daz von etlichen unsern gnedigen horren den" korfursten ein tag gein Mergentheym gesast were of mitwoch nach dem heilgen cristage nestkomonde, darzu der stede auch ebliche be. Dez. 30 schrieben weren, und dan ein tag gesast were goin Triere den lantfursten und steden doselbs umb gelegen auch umb derselben sacho willen, so haben sie alle solich ir furnemen ofgeslagen biß zu denselben tagen. und wißen uworor orberkeit von den sachon zu diser zit nichtis mee zu schriben. dann womide wir unsern guden frunden von Nuremberg licb und dinst und auch uwerer erberkeit guten willen getun und bewisen mochten, daz teden wir mit willen gerne. datum foria quinta post 10 Lucie et Otilie virginum anno 1444. (Frankfurt fol. 213 conc. ch. — Druck: Janssen 2, 81 nr. I19; Reg.: Wülcker S. 22). ñ 1414 Dez. 17 308. [Andreas RupertiJ Pfarrer zu Danzig an den HM.: berichtet u. &. über die von gen. Fürsten in Mergentheim geplante Tagung und äber den Besuch des Frankfurter Kurfürstentages. 1444 Dezember 23 Horneck. 15 Aus Königsberg St.-A. Schbl. VI/a nr. 14 or. ch. lit. cl., jetzt Götiingen, Staatl. Archiv- lager Ordens-Briefarchiv. Regest: Joachim-Hubatsch nr. 8631. Schreibt, [7] er sei heute kegen Horneck gekommen, des obcraten Gebietigers zu Deutschen Landen dacelbst Rat in Hanß Davidts sachen zw hören; der Gebietiger wird morgen schr früh mit dem Komtur 20 zu Helpron gegen Heydelberg zum Pfalzgrajen reiten, der inn zu sich gebeten habe; er hat deshalb den Pfarrer gebeten, seine Rückkunft abzuwarten, dann wolle er mit thm davon reden. [2] Dann berichtet er von nuwe zeithunge: 3000 der Engelschen seien von dem Delfyn mit Unwillen geschieden und gegen Engeland1 gezogen, und darauf sende der Pfalzgraf zum Könige nach Engeland, bei dem er auch diesen vergangenen Herbst scine Botschaft gelubt hat, und wird man geloben finden an dem Könige zu 25 Engeland, der dem Ptalzgraten 8000 Wehrhaftige wider die Armigecken verheißen hat; so meint der Pfalzgraf die Armigecken ru bestreiten; auf ein solches lehit der Pfalzgraf heimreiten Feler von Malticz u. wohl 300 gewapprete Behymen, Oesterricher etc. solange, bis er ihnen wieder schreiben wird; der- selbe Peter von Malticz u. die anderen liegen heute zu Heydelberg bei ihm (Pfr.) in der Herberge. [3] Item als hewte ober achtage sullen zu Mergentheym zu thage unde sammene komen in eigener 30 personen mein herre von Mentez, der falczgraffe bin Reyne, herzoge Heynrich von Beygern, herzoge Ludewig von Engelstad, der junge herzog Albrecht von Monichen, margrafe Hanß und margrafe Albrecht von Brandenburg, der margrafe von Bade, die von Wyrthenborg und viol anderer herren. was adder die da werden beslissen, ist noch nicht offenbar, sunder so frûe der thag vorgnant wirth sein gehalden, wil ieh das claer euwern gnaden schreiben. [4] Item haben disso a5 nochgeschreben koorfursten 2 ire sendebothen legen zu Frankford am Mayn in der heiligen kirchen sachen mit namen: der bischof zu Collen haer da probest Thylemann, den probest zu sante Floryn, und ezliche doctores von des studium wegen zu Collen; von dos von Tryer wegen soin da sein of- ficial und ein doctor geheison Elbicus von Wesel ; der herzog von Sachsen haet da seinen cancelir Hans Schosser und meister Heynrich Engelhardi, oincn wß der canzellie. die drie kûrfurstenb 40 haben die thagefard berameth und haben die anderen“ darzu gebeten. also haet der falczgraffe einen doctor in der heiligen schrift dar gesand, der herre von Mencz zwene doctores, sunder her hatte ehn alleine bevolen zu horen, was maen vornemen welde und suchte, und sulden nicht uf daz rathwß zu der irstgnanten drier fursten rethe, ezwas zu halden mit den selben, umbe ein stilchs die obgeschreben sendebothen geschreben besand und gebeten haben den ern von Mencz, der uf disso zeit leigit zu Ammerbach, daz her den seinen welle irloben, mit ehn zusammen zu gehin und wß den sachen der heiligen kirchen handel zu haben, uf das, wenn der koning und die furston uf der Dez. 30 Dez. 23, 24 45 a) em; Vorf. der. b) in Forl. am Rande. c1 sm. Vorl. anderer. 1 Kg. Heinrich von England teilte am 24. Dez. [1444] aus Paris dem Hochmeister durch Ritter 50 Gilbert de Alneto den zwischen England und Frankreich geschlossenen Frieden mit und bat für den gen. Gesandten um Durchzugserlaubnis durch das Herrschaftsgebiet des Hochmeisters (Königsberg St. A. Schbl. XXXII nr. 38 or. ch.; Datum Parisius dec. 24; Unterjert. Colyn. — Reg. Joachim-Hubatsch nr. 8632). 2 Hierzu das Schreiben Bentims an den HM. vom 1. Jan. unten S. 171 Anm. 1.
Strana 676
676 Roichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Jan. 6 hoiligen drier koninge thag kehin Frankford komen nach dem abescheidenl zu Nüronberg, die selben sachen der kirchen dirste bereither finden. der alde bobest, den man thoet gesaget haet, habit hie doctorem Niclans von Kusa, der nuwe bobest den doctor, der mit margraffen Hans von Brandenburg nw sechs jare geloden zu Prußen was, Rudolff von Rudesheym gnanth. disse vor- geschreben doctores sein allsampt einer nach dem andern zu mir in meine herberge gekomen, wßgenamen die von Collen, und hetton vul gerne gesehin, das ich bi sie uf daz rathwß mich gefuget hette otc. und darumbe was sich uf dissen tliagen wird irlouffen und machen, daz wil ich euwern gnaden mit den orsten schreiben. [51 Ich sulde euch viel nuwer mere schreiben a von bobest Felix, wie sich dor mit den Armigecken hact gofrioth, desglichen die Swyeezer mit irer geselschaft, der margrafe zu Nidderbade und semliche andere hern ouch. item wie er Sifrid von Venningen, so her 10 von dem Delpfin orlopp hatte uind wegreithen wol, des selben Delfins lewthe ehm hilden, ehn fingen und weg gefueret haben kegen Frankrich faste gewundb etc. item wie koning Renatus und mit ehm der koning von Frankrich vor Metez legen und der koning zu2 des gnanten koninges Renats tochter haet zur ehe genamen, und dein falezgraffen des nuwen bobesteg tochter ezwen koninge zu Czecilien zur ehe gelobit ist3; idoch wirth her sic nicht besloffen, der kirchen sache sie denne clerer und anders stehe mit den Armigecken. [6] Zum Schluß berichtet der Pfarrer von einigen Ordens- angelegenheiten. geschreben zu Hornecke den nohesten mitwochen vorm cristhage under meinem Pfarrer zu Gdanczk. ingesigel imn 44.— Nachsatz über die Teuerung am Reyne. 5 15 1d f4 Dez. 23 C. Kurfürstlicher Tag zu Trier am 21. Dezember 1444 nr. 309-315. 309. Verhandlungen Ebf. Jakobs von Trier mit Kg. Karl VII. von Frankreich. 1444 November 20 —Dezember [Nancy]. Aus Koblenz St. A. Kurtrier: Urkk. orr. memb. Iddí Nov. I1 Nov. 25 Vorstücke zu dem. Trierer Tage sind die Akten, die über die Reise und Verhandlungen des Erz- bischofs von Trier mit dem König von Frankreich Auskunft geben. [Il Am 1f. Nov. (a Nancei en Lorraine le 14 juur de novembre) schrieb Kg. Karl VII. von 25 Frankreich an Ebf. [JakobJ von Trier: seine Gesandten“ an den Röm. König, den Erzbischof und andere Fürsten und Herren des partics de par dela (sire de Gaucourt, notre conseillier et premier chambellan, und Hanse de Frambriquet, escuior de Sciverie de nous et de notre tres chiere et tres amee compaigne la Royne) hätten ihm bei ihrer Rückkunjt kurz zuvor die tres grant affection et bonne voulente des Erzbischofs gegen ihn und die Seinigen mitgeteilt und besonders comment vous 30 estes grandement emploie a l'expedicion et bien des choses, pour lesquelles les avions onvoiez par dela, et aussi a l'appaisement des matieres seurvenues ; er danke ihm schr dafilr und bitte ihn, in dieser Gesinnung zu verhurren. Er möchte gerne mit ihm persönlich verkandeln und bitte ihn deshalb, ror oder gleich nach Katherineriag zu ihm za kommen; obwohl der Ebf. dazu kein Geleit braucke, schicke er ihm doch noz lettrez de seurete. Wenn er sein Kommen mitteile, werde der König ihm B5 seine Leute entgegenschicken (Urk. 1663 or. mb. lit. cl.; Unterfertig. Fresnoy; gedr. Hansen S. 59f. nr. 48). [2] Dieser Brief hatte sich offenbar mit einer Botschaft des Erabischofs an den Französtschen König gekreuztö. Sie bestand aus dem Xantener Domherren Pater non Hrsselt, der am 15. Nov. (uf Noc. 19 sant Elisabeth 1444) an Ebf. Jakob schricb: der König von Frankreich sagete, he wulle vor Dutsche 40 fryheit und adel wider das hus Ostereich striten, das muße cleiner worden. ouch horete ich, he habe geseit, he wulle dem huse Ostereich in Ungarn und Bohomen ein spill spillen, das sy sich nit verschen, ouch horete ich, he habe geseit, Franekrych muße das land bis an den Rhine haben, und a) folgt, ton 4 Strichen umschiaesen idoch so. b) sm., Vorl. gewud. I Unsere nr. 196, b. 2 Hier fehlt offenbar: Engeland. Denn Kg. Renés Tochter Margarete heiratete am 22. A. 1445 Kg. Heinrich VI. (v. Isenburg 2,34). 3 Vgl. oben S. 249 Anm. 1. 4 Vgl. unsere nr. 222, e. 5 Das dari aus dem völligen Verschweigen derselben im ohen gen. Briefe geschlossen werden. 4ñ
676 Roichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Jan. 6 hoiligen drier koninge thag kehin Frankford komen nach dem abescheidenl zu Nüronberg, die selben sachen der kirchen dirste bereither finden. der alde bobest, den man thoet gesaget haet, habit hie doctorem Niclans von Kusa, der nuwe bobest den doctor, der mit margraffen Hans von Brandenburg nw sechs jare geloden zu Prußen was, Rudolff von Rudesheym gnanth. disse vor- geschreben doctores sein allsampt einer nach dem andern zu mir in meine herberge gekomen, wßgenamen die von Collen, und hetton vul gerne gesehin, das ich bi sie uf daz rathwß mich gefuget hette otc. und darumbe was sich uf dissen tliagen wird irlouffen und machen, daz wil ich euwern gnaden mit den orsten schreiben. [51 Ich sulde euch viel nuwer mere schreiben a von bobest Felix, wie sich dor mit den Armigecken hact gofrioth, desglichen die Swyeezer mit irer geselschaft, der margrafe zu Nidderbade und semliche andere hern ouch. item wie er Sifrid von Venningen, so her 10 von dem Delpfin orlopp hatte uind wegreithen wol, des selben Delfins lewthe ehm hilden, ehn fingen und weg gefueret haben kegen Frankrich faste gewundb etc. item wie koning Renatus und mit ehm der koning von Frankrich vor Metez legen und der koning zu2 des gnanten koninges Renats tochter haet zur ehe genamen, und dein falezgraffen des nuwen bobesteg tochter ezwen koninge zu Czecilien zur ehe gelobit ist3; idoch wirth her sic nicht besloffen, der kirchen sache sie denne clerer und anders stehe mit den Armigecken. [6] Zum Schluß berichtet der Pfarrer von einigen Ordens- angelegenheiten. geschreben zu Hornecke den nohesten mitwochen vorm cristhage under meinem Pfarrer zu Gdanczk. ingesigel imn 44.— Nachsatz über die Teuerung am Reyne. 5 15 1d f4 Dez. 23 C. Kurfürstlicher Tag zu Trier am 21. Dezember 1444 nr. 309-315. 309. Verhandlungen Ebf. Jakobs von Trier mit Kg. Karl VII. von Frankreich. 1444 November 20 —Dezember [Nancy]. Aus Koblenz St. A. Kurtrier: Urkk. orr. memb. Iddí Nov. I1 Nov. 25 Vorstücke zu dem. Trierer Tage sind die Akten, die über die Reise und Verhandlungen des Erz- bischofs von Trier mit dem König von Frankreich Auskunft geben. [Il Am 1f. Nov. (a Nancei en Lorraine le 14 juur de novembre) schrieb Kg. Karl VII. von 25 Frankreich an Ebf. [JakobJ von Trier: seine Gesandten“ an den Röm. König, den Erzbischof und andere Fürsten und Herren des partics de par dela (sire de Gaucourt, notre conseillier et premier chambellan, und Hanse de Frambriquet, escuior de Sciverie de nous et de notre tres chiere et tres amee compaigne la Royne) hätten ihm bei ihrer Rückkunjt kurz zuvor die tres grant affection et bonne voulente des Erzbischofs gegen ihn und die Seinigen mitgeteilt und besonders comment vous 30 estes grandement emploie a l'expedicion et bien des choses, pour lesquelles les avions onvoiez par dela, et aussi a l'appaisement des matieres seurvenues ; er danke ihm schr dafilr und bitte ihn, in dieser Gesinnung zu verhurren. Er möchte gerne mit ihm persönlich verkandeln und bitte ihn deshalb, ror oder gleich nach Katherineriag zu ihm za kommen; obwohl der Ebf. dazu kein Geleit braucke, schicke er ihm doch noz lettrez de seurete. Wenn er sein Kommen mitteile, werde der König ihm B5 seine Leute entgegenschicken (Urk. 1663 or. mb. lit. cl.; Unterfertig. Fresnoy; gedr. Hansen S. 59f. nr. 48). [2] Dieser Brief hatte sich offenbar mit einer Botschaft des Erabischofs an den Französtschen König gekreuztö. Sie bestand aus dem Xantener Domherren Pater non Hrsselt, der am 15. Nov. (uf Noc. 19 sant Elisabeth 1444) an Ebf. Jakob schricb: der König von Frankreich sagete, he wulle vor Dutsche 40 fryheit und adel wider das hus Ostereich striten, das muße cleiner worden. ouch horete ich, he habe geseit, he wulle dem huse Ostereich in Ungarn und Bohomen ein spill spillen, das sy sich nit verschen, ouch horete ich, he habe geseit, Franekrych muße das land bis an den Rhine haben, und a) folgt, ton 4 Strichen umschiaesen idoch so. b) sm., Vorl. gewud. I Unsere nr. 196, b. 2 Hier fehlt offenbar: Engeland. Denn Kg. Renés Tochter Margarete heiratete am 22. A. 1445 Kg. Heinrich VI. (v. Isenburg 2,34). 3 Vgl. oben S. 249 Anm. 1. 4 Vgl. unsere nr. 222, e. 5 Das dari aus dem völligen Verschweigen derselben im ohen gen. Briefe geschlossen werden. 4ñ
Strana 677
R. Kurfürstl. Tag zu Frankfurt nr. 308. / C. Kurfürstl. Tag zu Trier 21. Dez. 1444 nr. 309-311. 677 er forchte die Dutschen fürsten nit ; die wulle he allen slagon, einen und nacher den andern, awer he forchte die stedte und bawren (aus dem Druck bei Janssen, Frankreichs Rheingelüste S. 8; der heutige Verbleib der Vorlage konnte nicht mehr ermittell werden]. 10 [1] Als Folge der perzönlichen Verhandlungen des Erzbischofs fin Nancy] ist das Mandat an- 5 zusprechen, das Kg. Kart am 9. Dez. (Nancey en Lorraine lo noufieme jour do decembre l'an de Dez. 3 grace mil 400 quarante et quatre et de nostre regne le 23 soubz nostre seel ordonne en l'absence du grant) an seine Licutenants, Connestables, Marschalle und andere Heerführer, Kapitäne und andere in seinen Diensten Sichende erließ. Darin verbot er ihnen, ihre Leute im Gebiet des Erzbischofs von Trier, sines der Kurfürsten and des parentl et lignaigier seiner Schwester, der Königin von Sizilien, der ihm in vergangenen Zeiten große Dienste geleistet habe, untsrzubringen und es irgendwie zu schädigen (Urk. 1833 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. del.; Unterfertig. Par le roy l'arcevesque de Reins i le conte de Tancarville et autres 1 plusieurs presens 1 Ja. Aude; gedr. Hansen S. 122f. nr. 128). 15 310. Hagenau an Straßburg: über die Reise des Trierer Erzhischofs nach Nancy und die Be- schickung des Tages zu Trier am 21. Dezember. 1444 Dezember 15 HHagenau]. A aus Frankjurt Stadt-A. Reichssachen Nachtr. 1482° (Armagn. fasc. 121s) cop. ch. B coll. Straßburg Stadt-A. AA 192 fol. 49 or. ch. lit. cl. Druck: Schilter S. 959f. — Reyest: Wülcker S. 22. Meister und Rat zu Hagenowe schreiben: Wir haben jetzt unsere Botschafi bei Hzg. Ludwig2 20 gehabt; die iot erst heute nachmittag wieder gakommen und hat uns gesagt, daß der Zug gegen das Dez. 15 fremde Volk zu dieser Zeit underwogen bleibt und zu eime degolichen gescheffedes kommen soll, ferner daß der Bischof von Trier bai den Königen vor Frankreich und Sizikien seiner eigenen Sache halber in Nansse gewesen sei und unter anderem dem König von Frankreich gesagt haben solle, wie der Telffin sin sun uf dem riche lige und vil ubels bogangen werde ote.; da solle ihm der König von Frank- 25 reich geantwortet haben, daß ihm das leid sei; aber da der Winter sie (Arm.] nun überfallen habe, s0 verstehe man wohl, daß aie jetzt nirgends hin hönnten. Beide sollen schließlich vereinbart haben, daß Hzg. Ludwig uf sante Thomans tag seine Bolschaft in Trier haben sull und sie das auch tun wollen, damit man Vorkebrungen treffe, daß das fremde Volk mit leger odor anderm während des Winters nit witer begriffe, dann sú ietzt begriffen und sich gelegert haben, auch niemandem Schaden tun 30 und daß das auch dem Volk gegerüber gehalten werde, jerner daß, wenn sie aus dem Lande ziehen, Städten und Schiössern kein Schaden von ihnen zugefügt werde. Hzg. Ludwig habe nun daritber bo- ruten und sich zur Beschichung des Tager entschlossen und lasse uns bitten, auch unsere Botschaft zu schicken und durch sie mitraten zu lassen. Er wollt auch euer und etlicher anderer Stadte Botschaft gern dabes haben, aher bei der Kürze der Zeit könne er euch den Tag nicht verkinden und darum bitte 35 er uns, euch das mitzuteilen. Dementaprechend verkünden wir such das, auch daß wir unsere Botschaft gleich wegerchts wieder ausgesandt haben, den Tag zu Trier zu besuchen. Kommt sie zurick, so wollen wir euch den Abschied des Eages verkünden. datum zinstag nach s. Otilien tag anno etc. 44. Dez. 21 Iáfá Der. 15 40 311. [Pfalzgräfl.J Entwurf zu einem Vergleich zwischen Pf. Ludwig samt Pf. Stephan und den Grafen von Würitemberg mit dem Französ. König und dem Dauphin über Beendigung des Kriegszustandes im Elsaß und in den angrenzenden Gebieten. [1444 Dezember 21 Trier J. Aus Dreoden H. St.-A. Wiltenb. Archiv, Loc. 4339: Französ. Sachen fol. 19 und 20 cop. ch. coneva mit Schnitten, Beischluß zu unserer nr. 315. [1] Der‘ allereristlichste furste der kuning van Franckriche und der durchluchtigste sine erstgeborner son herr Delpfin van Viennen sollent schaffen, das ir herste und folk von wapen 45 1 Die Verwandtschaft ist nicht mehr feststellbar. 2 D. i. der Pfalzgraf. 3 D. i. zu ciner Tagung. Zum Petitdruck, der die in den Wortlaut dee 4 späteren (latein.) Vertrages (nr. 324) übergegan- genen Textstellen bennzeichnen 80ll, vgl. auch oben S. 630.
R. Kurfürstl. Tag zu Frankfurt nr. 308. / C. Kurfürstl. Tag zu Trier 21. Dez. 1444 nr. 309-311. 677 er forchte die Dutschen fürsten nit ; die wulle he allen slagon, einen und nacher den andern, awer he forchte die stedte und bawren (aus dem Druck bei Janssen, Frankreichs Rheingelüste S. 8; der heutige Verbleib der Vorlage konnte nicht mehr ermittell werden]. 10 [1] Als Folge der perzönlichen Verhandlungen des Erzbischofs fin Nancy] ist das Mandat an- 5 zusprechen, das Kg. Kart am 9. Dez. (Nancey en Lorraine lo noufieme jour do decembre l'an de Dez. 3 grace mil 400 quarante et quatre et de nostre regne le 23 soubz nostre seel ordonne en l'absence du grant) an seine Licutenants, Connestables, Marschalle und andere Heerführer, Kapitäne und andere in seinen Diensten Sichende erließ. Darin verbot er ihnen, ihre Leute im Gebiet des Erzbischofs von Trier, sines der Kurfürsten and des parentl et lignaigier seiner Schwester, der Königin von Sizilien, der ihm in vergangenen Zeiten große Dienste geleistet habe, untsrzubringen und es irgendwie zu schädigen (Urk. 1833 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. del.; Unterfertig. Par le roy l'arcevesque de Reins i le conte de Tancarville et autres 1 plusieurs presens 1 Ja. Aude; gedr. Hansen S. 122f. nr. 128). 15 310. Hagenau an Straßburg: über die Reise des Trierer Erzhischofs nach Nancy und die Be- schickung des Tages zu Trier am 21. Dezember. 1444 Dezember 15 HHagenau]. A aus Frankjurt Stadt-A. Reichssachen Nachtr. 1482° (Armagn. fasc. 121s) cop. ch. B coll. Straßburg Stadt-A. AA 192 fol. 49 or. ch. lit. cl. Druck: Schilter S. 959f. — Reyest: Wülcker S. 22. Meister und Rat zu Hagenowe schreiben: Wir haben jetzt unsere Botschafi bei Hzg. Ludwig2 20 gehabt; die iot erst heute nachmittag wieder gakommen und hat uns gesagt, daß der Zug gegen das Dez. 15 fremde Volk zu dieser Zeit underwogen bleibt und zu eime degolichen gescheffedes kommen soll, ferner daß der Bischof von Trier bai den Königen vor Frankreich und Sizikien seiner eigenen Sache halber in Nansse gewesen sei und unter anderem dem König von Frankreich gesagt haben solle, wie der Telffin sin sun uf dem riche lige und vil ubels bogangen werde ote.; da solle ihm der König von Frank- 25 reich geantwortet haben, daß ihm das leid sei; aber da der Winter sie (Arm.] nun überfallen habe, s0 verstehe man wohl, daß aie jetzt nirgends hin hönnten. Beide sollen schließlich vereinbart haben, daß Hzg. Ludwig uf sante Thomans tag seine Bolschaft in Trier haben sull und sie das auch tun wollen, damit man Vorkebrungen treffe, daß das fremde Volk mit leger odor anderm während des Winters nit witer begriffe, dann sú ietzt begriffen und sich gelegert haben, auch niemandem Schaden tun 30 und daß das auch dem Volk gegerüber gehalten werde, jerner daß, wenn sie aus dem Lande ziehen, Städten und Schiössern kein Schaden von ihnen zugefügt werde. Hzg. Ludwig habe nun daritber bo- ruten und sich zur Beschichung des Tager entschlossen und lasse uns bitten, auch unsere Botschaft zu schicken und durch sie mitraten zu lassen. Er wollt auch euer und etlicher anderer Stadte Botschaft gern dabes haben, aher bei der Kürze der Zeit könne er euch den Tag nicht verkinden und darum bitte 35 er uns, euch das mitzuteilen. Dementaprechend verkünden wir such das, auch daß wir unsere Botschaft gleich wegerchts wieder ausgesandt haben, den Tag zu Trier zu besuchen. Kommt sie zurick, so wollen wir euch den Abschied des Eages verkünden. datum zinstag nach s. Otilien tag anno etc. 44. Dez. 21 Iáfá Der. 15 40 311. [Pfalzgräfl.J Entwurf zu einem Vergleich zwischen Pf. Ludwig samt Pf. Stephan und den Grafen von Würitemberg mit dem Französ. König und dem Dauphin über Beendigung des Kriegszustandes im Elsaß und in den angrenzenden Gebieten. [1444 Dezember 21 Trier J. Aus Dreoden H. St.-A. Wiltenb. Archiv, Loc. 4339: Französ. Sachen fol. 19 und 20 cop. ch. coneva mit Schnitten, Beischluß zu unserer nr. 315. [1] Der‘ allereristlichste furste der kuning van Franckriche und der durchluchtigste sine erstgeborner son herr Delpfin van Viennen sollent schaffen, das ir herste und folk von wapen 45 1 Die Verwandtschaft ist nicht mehr feststellbar. 2 D. i. der Pfalzgraf. 3 D. i. zu ciner Tagung. Zum Petitdruck, der die in den Wortlaut dee 4 späteren (latein.) Vertrages (nr. 324) übergegan- genen Textstellen bennzeichnen 80ll, vgl. auch oben S. 630.
Strana 678
678 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 45] Febr. binnen dem hornunge nehstkumpt hinweg ziehen ußs herscheften landen slossen steten und dorfern des riches im Elsaß und des hoichgebornen herren herzougen Ludewigs und dos erwirdigen vatters des bischofs zu Straisburg und irer iglichs manue und undertaner und das sie dieselben stete slosse und dorfere in der maisse, als sie die iezunt inhaldent, laissen denihenen, von den sie die gekriegen haint, und das sie da-enbinnen und in der zit, das sie bliben muegen, noch darnach in ganzem oder an leile in oder zu denselben slossen steten vestenungen und dorforn oder furstenthumen herschefte und lande derselben herzougen Ludewigs des pfalzgraven bi Rine oder hern Ruprechts bischofs zu Straißburg oder eins van ine nit kommen oder zichen sollont mit gewapender macht noch auch derselben fursten stete slosse und dorfere, die ine oder irer eime enpholhen oder in iren oder ir eins herscheften gelegen sint, nemelich stete der vadie im 10 Elsas und Straißburg Spire Wormils Mencz und dic richstete in Swaben, und derselben vurgenanten stete dorfer und zugehorungen an sich nemen anfechten oder unwilligen oder understaen anzufechten zu nemen oder zu unwilligen, noch denselben fursten oder einigen iren oder ir eins undertanen und mannen oder den vurgenanten steten oder iren zugehorungon, welicherloi staits oder wesens sie sin, schaden zufugen in einche wise. [2] Item die vurgenanten fursten, die da schaden haint gelieden von gewapenden folke des vurgenanten kunings oder des Delfins, sollent dem kuninge van Franckriche zuliebe, van des ordenungen soliche dinge nit ergangen sint, der schaden halb keiner forderungen oder kriege beginnen widder den kuning van Franckrich, den Deffin und das kuningrich van Franckrich noch den kuning van Sicilien oder sine herschefte. [3] Item die vurgenanten fursten und stete sollent auch widder das folke van wapen, das die zit in den slossen blibet, als vurgeschrieben steit, keinre stride beginnen, noch sic durch sich selbes oder durch anderen unwilligen, ußgescheiden bedrogh und geverde. 4] Auch sollent igliche stete gemeinden und lude im Elsas dem kuninge, dem Delffine und irem folke van wapen mogen verkeufen von frihem willen, was sie in verkeufen wollent, 25 zu irer lipnarunge und cleidunge. weliche sich aber wergerent, den kuning, den Delffin oder ir folk in ir stete slosse vestenungen und dorfer inzunemen oder kommen zu laissen oder ine oder irem folke zu verkeufen, die ensal man darzu nit drengen; und ensollent auch darumb keine abgunst oder unwilligunge van dem kuninge, dem Delffin oder irem folke liden, noch ensollent auch der kuning, der Delffin oder ir folke denihenen, die sich also wer- 3o gerent, keinen schaden verkurzungen belestigunge oder gewalt zufugen noch zufugen laissen in einge wise. [5] Item wiewoil der allercristlichste kuning van Franckrich und sin erstgeborner son der Delffin sich vermessent, forderungen und zuspruche zu haben widder die hochgeborne fursten die herzougen von Osterrich, iedoch das ire luterkeite zum frieden desta clerlicher kundich 35 werde, so sollent sie bestellen, das soliche slosse stede und dorfere der herschefte van Oister- rich oder irers furstenthums undertanen zugehorende, die der kuning, der Delffin oder ir folke in haint, gestalt und gegeben werden binnen dem hornunge in hende und gewalt N., der dieselben stede und slosse ein jair lang nehet darnach folgende behalten und sie keime her- zougen van Osterrich laissen sal ane uffembaire gehengnisse und willen des kunings van 40 Franckrich ; und so das jair umb und verschienen ist, wo sich danne der kuning von Franckrich mit den herzougen van Oisterrich nit vereiniget hait, so sollent die slosse und stede widder- gegeben werden in hende und gewalt des kunings van Franckrich, doch also das die koste, die umb noit oder umb nuez binnen der zit daran gelagt sint, widdergegeben werden, die auch die herzougen van Oisterrich zuvorenz, ee in die slosse widder werden, sollent schuldig sin zu 45 bezailen. [6] Item diese dinge, wie die hievor gemeldt werdent, gesinnent der vurgenante herzoug Ludewig vur den durchluchtigen fursten sinen vettern hern Steffan den pfalzgraven bi Rine und herzougen in Beyern und vur den graven von Wirtemberg, der desselben herzougen Ludewigs suster zu einer elicher gemaheln hait, und vur sinen bruder den graven von Wir- no temberg. 15 20 Febr. 5
678 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 45] Febr. binnen dem hornunge nehstkumpt hinweg ziehen ußs herscheften landen slossen steten und dorfern des riches im Elsaß und des hoichgebornen herren herzougen Ludewigs und dos erwirdigen vatters des bischofs zu Straisburg und irer iglichs manue und undertaner und das sie dieselben stete slosse und dorfere in der maisse, als sie die iezunt inhaldent, laissen denihenen, von den sie die gekriegen haint, und das sie da-enbinnen und in der zit, das sie bliben muegen, noch darnach in ganzem oder an leile in oder zu denselben slossen steten vestenungen und dorforn oder furstenthumen herschefte und lande derselben herzougen Ludewigs des pfalzgraven bi Rine oder hern Ruprechts bischofs zu Straißburg oder eins van ine nit kommen oder zichen sollont mit gewapender macht noch auch derselben fursten stete slosse und dorfere, die ine oder irer eime enpholhen oder in iren oder ir eins herscheften gelegen sint, nemelich stete der vadie im 10 Elsas und Straißburg Spire Wormils Mencz und dic richstete in Swaben, und derselben vurgenanten stete dorfer und zugehorungen an sich nemen anfechten oder unwilligen oder understaen anzufechten zu nemen oder zu unwilligen, noch denselben fursten oder einigen iren oder ir eins undertanen und mannen oder den vurgenanten steten oder iren zugehorungon, welicherloi staits oder wesens sie sin, schaden zufugen in einche wise. [2] Item die vurgenanten fursten, die da schaden haint gelieden von gewapenden folke des vurgenanten kunings oder des Delfins, sollent dem kuninge van Franckriche zuliebe, van des ordenungen soliche dinge nit ergangen sint, der schaden halb keiner forderungen oder kriege beginnen widder den kuning van Franckrich, den Deffin und das kuningrich van Franckrich noch den kuning van Sicilien oder sine herschefte. [3] Item die vurgenanten fursten und stete sollent auch widder das folke van wapen, das die zit in den slossen blibet, als vurgeschrieben steit, keinre stride beginnen, noch sic durch sich selbes oder durch anderen unwilligen, ußgescheiden bedrogh und geverde. 4] Auch sollent igliche stete gemeinden und lude im Elsas dem kuninge, dem Delffine und irem folke van wapen mogen verkeufen von frihem willen, was sie in verkeufen wollent, 25 zu irer lipnarunge und cleidunge. weliche sich aber wergerent, den kuning, den Delffin oder ir folk in ir stete slosse vestenungen und dorfer inzunemen oder kommen zu laissen oder ine oder irem folke zu verkeufen, die ensal man darzu nit drengen; und ensollent auch darumb keine abgunst oder unwilligunge van dem kuninge, dem Delffin oder irem folke liden, noch ensollent auch der kuning, der Delffin oder ir folke denihenen, die sich also wer- 3o gerent, keinen schaden verkurzungen belestigunge oder gewalt zufugen noch zufugen laissen in einge wise. [5] Item wiewoil der allercristlichste kuning van Franckrich und sin erstgeborner son der Delffin sich vermessent, forderungen und zuspruche zu haben widder die hochgeborne fursten die herzougen von Osterrich, iedoch das ire luterkeite zum frieden desta clerlicher kundich 35 werde, so sollent sie bestellen, das soliche slosse stede und dorfere der herschefte van Oister- rich oder irers furstenthums undertanen zugehorende, die der kuning, der Delffin oder ir folke in haint, gestalt und gegeben werden binnen dem hornunge in hende und gewalt N., der dieselben stede und slosse ein jair lang nehet darnach folgende behalten und sie keime her- zougen van Osterrich laissen sal ane uffembaire gehengnisse und willen des kunings van 40 Franckrich ; und so das jair umb und verschienen ist, wo sich danne der kuning von Franckrich mit den herzougen van Oisterrich nit vereiniget hait, so sollent die slosse und stede widder- gegeben werden in hende und gewalt des kunings van Franckrich, doch also das die koste, die umb noit oder umb nuez binnen der zit daran gelagt sint, widdergegeben werden, die auch die herzougen van Oisterrich zuvorenz, ee in die slosse widder werden, sollent schuldig sin zu 45 bezailen. [6] Item diese dinge, wie die hievor gemeldt werdent, gesinnent der vurgenante herzoug Ludewig vur den durchluchtigen fursten sinen vettern hern Steffan den pfalzgraven bi Rine und herzougen in Beyern und vur den graven von Wirtemberg, der desselben herzougen Ludewigs suster zu einer elicher gemaheln hait, und vur sinen bruder den graven von Wir- no temberg. 15 20 Febr. 5
Strana 679
C. Kurfürstl. Tag zu Trior am 21. Dez. 1444 nr. 311-312. 679 312. Entwurf zu einem Bündnis zwischen Frankreich und den Kurfürsten zwecks gegenseitiger Hilfe und Handelsfreiheit als Grundlage für Verhandlungen am 10. Februar 1445 zu Trier. [1444 Dezember 21 Trier J. Ans Dreeden H. St. A. Wittenb. Archiv, Loc. 4339: Französ. Sachen fol. 21 und 22 cop. ch. coaeva mit Schnitten, Beischluß zu unserer nr. 345. Ufl das die ware volkommene liebe und verknupfunge ganzer gutwillikeite, die da allowege zuschen den allereristlichsten fursten den kuningen van Franckriche an eime und den erwir- digsten in gotte vettern und hoichgebornen fursten des heiligen riches koirfursten am andern teile loeblich geduret haint, auch zu dem allereristlichsten fursten dem kuninge van Franck- 10 riche, der nu ist, und dem allerdurchluchtigsten sime erstgebornen sone hern Delphin van Viennen nit in minnerer brunste der lieben, sunder in also groisser, als das geschehen magh, als sich danne gezemt, geplanzt und gestreckt worde, so ist zuschen etlichen derselben aller- cristlichsten fursten, des kunings und hern Delphins und der vurgenanten kurfursten gunnern, beredt und ufgetain worden, das zuschen den vurgenanten parthien ein nuwe verstrickunge 15 und ware fruntschaft angefangen und gemacht werde. [I1 Und zum ersten ist beredt und ufgetain, das die parthien einander eine der andern iglicher parthien leben lang und derihener, die van ine uberlebent, verbunden, zusamengetan und eine luter ware verstriekunge zuschen ine bevestet werde, overmits weliche verstriekunge igliche der parthien sol schuldig sin, stait ere zierde und gomach der andern parthien zu 20 schaffen, zu werben und an dem ende nach iren creften zu behalden und schaden unrait belesti- gungen und verminnerungen ires staits, so verre is eine parthie der andern mit eren getun mag, verhuden. [2 Item das zu der parthien iewersite were und unwilligunge, ob is sich also mechte, das der parthien eine geunwilliget wurde, sal die ander parthie, so sie des ermanet wirdt, 25 schuldig sin, zu hilfe zu kommen, und sol frunde vur frunde halden und fiande vur fiande, also doch das der parthien keine, nemlich der allercristlichste kuning van Franckrich und der durchluchtigste furste sin erstgeborner son herr Delphin imand, der der vurgenanten koirfursten oder irer eins undertan oder man ist, noch a auch widderumb die vurgenanten herren die koirfursten oder irer etliche oder etlicher eingen undertan oder man der vurgenanten aller- so eristlichsten kunings und hern Delphins vur frunde nennen oder achten moegen noch under einer varwe der fruntschaft, da der andern parthien widdor solichen iren undertan oder man geliebte zu kriegen, so sol die ander parthie nichts darwidder moegen sagen oder vurwenden; sunder, ob des noit ist, und sie durch die ander parthie ersucht wirdet, sol sie darzu schuldig sin nach irer macht gunsto hilfe und bistant zu tun, als verre die dinge mit eren geschehen moegen 35 durch die parthie, die ersucht wirdet. [3] Item ob sache were, das der parthien eine kriegen wurde widder imand, der der parthien iewersite gemeine undertan oder man were, so sol die ander parthie widder solichen man und gemeinen undertan nit schuldig sin zu helfen, sunder weliche zit das also fiele, so mag sie van hilfe und bistande zemlich abstaen. [4] vurt ist ufgetan, das einer parthien undertane oder manne, die der andern parthien nit undertane sint, vur frunde sollent gehalten werden, also das der andern parthien nit sol gezemen, widder soliche zu kriegen oder ine unwillen zuznfugen. [5] Item ist ufgetan, als obgeschrieben steit, das, so diese verstrickunge der parthien gemacht ist, das danne keiner parthien sol zemelich sin, mit reisigen gewapenden hersten in 45 der andern parthien herschefte gebiete lando burge stede und dorfere zu ziehen, is ensi danne, das sie zu hilfe erfordert werde oder das is geschee mit willen und laube solicher herschefte lande stete slosse oder dorfer. 40 n) hier ist von sinem Zeilgenwssen ans Rande magomerkt nota eclam Burgoenge. 1 Der Petitdruck kennzeichnet jene Stellen, vom 13. Febr. 1445 (nr. 325) zugrunde gelegt worden sind. 50 die dem (lateinischen) Text des Trierer Vertrages
C. Kurfürstl. Tag zu Trior am 21. Dez. 1444 nr. 311-312. 679 312. Entwurf zu einem Bündnis zwischen Frankreich und den Kurfürsten zwecks gegenseitiger Hilfe und Handelsfreiheit als Grundlage für Verhandlungen am 10. Februar 1445 zu Trier. [1444 Dezember 21 Trier J. Ans Dreeden H. St. A. Wittenb. Archiv, Loc. 4339: Französ. Sachen fol. 21 und 22 cop. ch. coaeva mit Schnitten, Beischluß zu unserer nr. 345. Ufl das die ware volkommene liebe und verknupfunge ganzer gutwillikeite, die da allowege zuschen den allereristlichsten fursten den kuningen van Franckriche an eime und den erwir- digsten in gotte vettern und hoichgebornen fursten des heiligen riches koirfursten am andern teile loeblich geduret haint, auch zu dem allereristlichsten fursten dem kuninge van Franck- 10 riche, der nu ist, und dem allerdurchluchtigsten sime erstgebornen sone hern Delphin van Viennen nit in minnerer brunste der lieben, sunder in also groisser, als das geschehen magh, als sich danne gezemt, geplanzt und gestreckt worde, so ist zuschen etlichen derselben aller- cristlichsten fursten, des kunings und hern Delphins und der vurgenanten kurfursten gunnern, beredt und ufgetain worden, das zuschen den vurgenanten parthien ein nuwe verstrickunge 15 und ware fruntschaft angefangen und gemacht werde. [I1 Und zum ersten ist beredt und ufgetain, das die parthien einander eine der andern iglicher parthien leben lang und derihener, die van ine uberlebent, verbunden, zusamengetan und eine luter ware verstriekunge zuschen ine bevestet werde, overmits weliche verstriekunge igliche der parthien sol schuldig sin, stait ere zierde und gomach der andern parthien zu 20 schaffen, zu werben und an dem ende nach iren creften zu behalden und schaden unrait belesti- gungen und verminnerungen ires staits, so verre is eine parthie der andern mit eren getun mag, verhuden. [2 Item das zu der parthien iewersite were und unwilligunge, ob is sich also mechte, das der parthien eine geunwilliget wurde, sal die ander parthie, so sie des ermanet wirdt, 25 schuldig sin, zu hilfe zu kommen, und sol frunde vur frunde halden und fiande vur fiande, also doch das der parthien keine, nemlich der allercristlichste kuning van Franckrich und der durchluchtigste furste sin erstgeborner son herr Delphin imand, der der vurgenanten koirfursten oder irer eins undertan oder man ist, noch a auch widderumb die vurgenanten herren die koirfursten oder irer etliche oder etlicher eingen undertan oder man der vurgenanten aller- so eristlichsten kunings und hern Delphins vur frunde nennen oder achten moegen noch under einer varwe der fruntschaft, da der andern parthien widdor solichen iren undertan oder man geliebte zu kriegen, so sol die ander parthie nichts darwidder moegen sagen oder vurwenden; sunder, ob des noit ist, und sie durch die ander parthie ersucht wirdet, sol sie darzu schuldig sin nach irer macht gunsto hilfe und bistant zu tun, als verre die dinge mit eren geschehen moegen 35 durch die parthie, die ersucht wirdet. [3] Item ob sache were, das der parthien eine kriegen wurde widder imand, der der parthien iewersite gemeine undertan oder man were, so sol die ander parthie widder solichen man und gemeinen undertan nit schuldig sin zu helfen, sunder weliche zit das also fiele, so mag sie van hilfe und bistande zemlich abstaen. [4] vurt ist ufgetan, das einer parthien undertane oder manne, die der andern parthien nit undertane sint, vur frunde sollent gehalten werden, also das der andern parthien nit sol gezemen, widder soliche zu kriegen oder ine unwillen zuznfugen. [5] Item ist ufgetan, als obgeschrieben steit, das, so diese verstrickunge der parthien gemacht ist, das danne keiner parthien sol zemelich sin, mit reisigen gewapenden hersten in 45 der andern parthien herschefte gebiete lando burge stede und dorfere zu ziehen, is ensi danne, das sie zu hilfe erfordert werde oder das is geschee mit willen und laube solicher herschefte lande stete slosse oder dorfer. 40 n) hier ist von sinem Zeilgenwssen ans Rande magomerkt nota eclam Burgoenge. 1 Der Petitdruck kennzeichnet jene Stellen, vom 13. Febr. 1445 (nr. 325) zugrunde gelegt worden sind. 50 die dem (lateinischen) Text des Trierer Vertrages
Strana 680
680 Reichstag zu Frankfurt in Juni 1445. [6] Item ist ufgetan, obe soliche verstrickunge gaen wirdet, das danne desta minner nit der mart alles feilen kaufes, ane alleine des harnasch, fri sal sin, auch zuschen den fianden und widdersageten. und umb soliches martes willen zuschen den sianden sol diese verstriekunge un- uberfaren sin, also das iglicher parthien undertane sollen moegen kaufmanschaft driben zu wasser und zu lande und ire kaufmanschofte hin und her furen, keufen, verkeufen und verkuden 5 under den fianden und in der fiande steden nach lust ires willen. [7] Item van der hilfe, den die parthien einander tun sollent, ist ufgetan das die parthie, die der hilfe begerende ist, soliche hilfe haben sol van der andern parthien uf ire koste zu achtunge vur iglichen gewapenden man und gewonliehe sehuezen nach Franczoischer geweende und in der fuge, als is bißher in kriegen ist gehalten wordon; das man durch eine sunderliche 10 zedel uf dem tage vereleren sol. [8] Item der vurgenante allercristlichste kuning van Franckrich und sin erstgeborner son der durchluchtigste furste herr Delphin, als uberluit ufgetain ist, nement hie-inne ußs personen unsers heiligen vatters des paibstes und der durchluchtigisten kuningo von Hispanien, van Sicilien und van Schotlande mit iren und irer igliches herscheften, also das ir keime noch iron 15 herschoften landen slossen und steden durch die andere parthie einich kriegh oder unwille solle zugofuget worden ; sunder sie sollent als beider parthien frunde geachtet werden und auch also sin. [8a] Item die vurgenanten kurfursten, als auch uberluit ufgetan ist, nement hie-inne uß personen unsers heiligen vatters des paibstes und des allerdurchluchtigsten fursten des Romischen kunings und irer iglichs herschefte, also das ir keime etc., ut supra. [ Item sindt cine sere gute und vilvach eine unverzwifelte hoffenunge ist guten friedens zuschen dem allercristlichen fursten dem kuninge van Franckriche und dem kuninge van Enge- landt, so ist zuschen beiden parthien von iren gemeinen willen ufgetan : „van den parthien gemeinlich sol ußgenommen sin’“": das ist also zu verstaen, das keine der parthien sol die ander parthie moegen anruffen umb hilfe und bistant widder den kuning van Engelant, und desglichen 25 sol auch keine parthie dom kuninge van Engeland widder die ander parthie hilfe und bistant tun. [10] Diesen dingen zu und abe zu tun, als in derglich sachen gewonlich ist, durch die vurgenanten parthien oder frunde und anwalden in der stat Trier, ist durch die vurgenanten der parthien dienere, die diese sache ufgetan haint, beslossen, das man mit zidigerme raide Febr. 10 davon siehen und redden sol durch den ganzen zehenden tag des hornugs nehstkommenden. s0 [I1] Item uf site herzougen Ludewigs des pfalzgraven bi Rine sollent begriffen sin stete der vadien im Elsaß und Straißsburg Spire Wormiß Mencz und die richstete in Swaben1 mit derselben stete dorfern und zugehorungen, also das der allereristlichste furste der kuning von Franckrich und sin erstgeborner son der durchluchtigiste herr Delphin widder die stete und ire zugehorungen keinen kriegh furen noch sie anfechten sollent. 20 85 313. Abschied des Tages zu Trier: Vereinbarungen über die Räumung der elsäßsischen und pfalzischen Lande; Auseinandersetzungen zwischen Frankreich und Österreich; Ansetzung eines neuen Tages zu Trier. [1444 Dezember 21 Trier J. A aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe 1444 u. 1445 cop. ch. coacva, ein Blati von 4 Seiten mit Verschickungsschnitten. B coll. Oberebnheim Stadt-A. EE 6 cop. ch. mit Schnitten. C coll. Straßburg Stadt-A. AA 192 fol. 39-40 cop. ch., Beilage zu unserer nr. 314. — Ebda. fol. 41 cop. ch. ohne Schnitte. Drucke: Schilter S. 956-958; Müller RT.-Theatrum I S. 268, Chmei, Materialien I, 2 S. 159f. nr. LI"; teilw. Chmel, Friedr. IV. 2, 344 Anm. 1. 42) 45 [IDer konig von Franckrich und sin sone der Delphin sollen versorgen und schaffen, das ir volk ete. von den landen und herschaften, slosson stetten oder dorfern des heiligen richs in 1 Vgl. dus Bündnis des Pfalzgrafen mit den Schwäb. Städten. oben nr. 151. 2 Ubereinstimmung dieses Textes mit dem pfalzgft. Entwurf (nr. 311) in Petit.
680 Reichstag zu Frankfurt in Juni 1445. [6] Item ist ufgetan, obe soliche verstrickunge gaen wirdet, das danne desta minner nit der mart alles feilen kaufes, ane alleine des harnasch, fri sal sin, auch zuschen den fianden und widdersageten. und umb soliches martes willen zuschen den sianden sol diese verstriekunge un- uberfaren sin, also das iglicher parthien undertane sollen moegen kaufmanschaft driben zu wasser und zu lande und ire kaufmanschofte hin und her furen, keufen, verkeufen und verkuden 5 under den fianden und in der fiande steden nach lust ires willen. [7] Item van der hilfe, den die parthien einander tun sollent, ist ufgetan das die parthie, die der hilfe begerende ist, soliche hilfe haben sol van der andern parthien uf ire koste zu achtunge vur iglichen gewapenden man und gewonliehe sehuezen nach Franczoischer geweende und in der fuge, als is bißher in kriegen ist gehalten wordon; das man durch eine sunderliche 10 zedel uf dem tage vereleren sol. [8] Item der vurgenante allercristlichste kuning van Franckrich und sin erstgeborner son der durchluchtigste furste herr Delphin, als uberluit ufgetain ist, nement hie-inne ußs personen unsers heiligen vatters des paibstes und der durchluchtigisten kuningo von Hispanien, van Sicilien und van Schotlande mit iren und irer igliches herscheften, also das ir keime noch iron 15 herschoften landen slossen und steden durch die andere parthie einich kriegh oder unwille solle zugofuget worden ; sunder sie sollent als beider parthien frunde geachtet werden und auch also sin. [8a] Item die vurgenanten kurfursten, als auch uberluit ufgetan ist, nement hie-inne uß personen unsers heiligen vatters des paibstes und des allerdurchluchtigsten fursten des Romischen kunings und irer iglichs herschefte, also das ir keime etc., ut supra. [ Item sindt cine sere gute und vilvach eine unverzwifelte hoffenunge ist guten friedens zuschen dem allercristlichen fursten dem kuninge van Franckriche und dem kuninge van Enge- landt, so ist zuschen beiden parthien von iren gemeinen willen ufgetan : „van den parthien gemeinlich sol ußgenommen sin’“": das ist also zu verstaen, das keine der parthien sol die ander parthie moegen anruffen umb hilfe und bistant widder den kuning van Engelant, und desglichen 25 sol auch keine parthie dom kuninge van Engeland widder die ander parthie hilfe und bistant tun. [10] Diesen dingen zu und abe zu tun, als in derglich sachen gewonlich ist, durch die vurgenanten parthien oder frunde und anwalden in der stat Trier, ist durch die vurgenanten der parthien dienere, die diese sache ufgetan haint, beslossen, das man mit zidigerme raide Febr. 10 davon siehen und redden sol durch den ganzen zehenden tag des hornugs nehstkommenden. s0 [I1] Item uf site herzougen Ludewigs des pfalzgraven bi Rine sollent begriffen sin stete der vadien im Elsaß und Straißsburg Spire Wormiß Mencz und die richstete in Swaben1 mit derselben stete dorfern und zugehorungen, also das der allereristlichste furste der kuning von Franckrich und sin erstgeborner son der durchluchtigiste herr Delphin widder die stete und ire zugehorungen keinen kriegh furen noch sie anfechten sollent. 20 85 313. Abschied des Tages zu Trier: Vereinbarungen über die Räumung der elsäßsischen und pfalzischen Lande; Auseinandersetzungen zwischen Frankreich und Österreich; Ansetzung eines neuen Tages zu Trier. [1444 Dezember 21 Trier J. A aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe 1444 u. 1445 cop. ch. coacva, ein Blati von 4 Seiten mit Verschickungsschnitten. B coll. Oberebnheim Stadt-A. EE 6 cop. ch. mit Schnitten. C coll. Straßburg Stadt-A. AA 192 fol. 39-40 cop. ch., Beilage zu unserer nr. 314. — Ebda. fol. 41 cop. ch. ohne Schnitte. Drucke: Schilter S. 956-958; Müller RT.-Theatrum I S. 268, Chmei, Materialien I, 2 S. 159f. nr. LI"; teilw. Chmel, Friedr. IV. 2, 344 Anm. 1. 42) 45 [IDer konig von Franckrich und sin sone der Delphin sollen versorgen und schaffen, das ir volk ete. von den landen und herschaften, slosson stetten oder dorfern des heiligen richs in 1 Vgl. dus Bündnis des Pfalzgrafen mit den Schwäb. Städten. oben nr. 151. 2 Ubereinstimmung dieses Textes mit dem pfalzgft. Entwurf (nr. 311) in Petit.
Strana 681
C. Kurfürstl. Tag zu Trier am 21. Dez. 1444 nr. 312-313. 681 Elsas oder des durchluchtigen herren herzog Ludwigs und des erwirdigen vattors des bischofs zu Straßpurg und derselben oder ir eins mannen und undertanen in dem monat, den man nennet februarium nehstkompt hinwog ziehen und die stette slosse und dorfer, wie sie dio halten, ane ander zerstorunge oder abebrechunge und ane dheinerlei scheczunge oder beraubunge, den lediglichen widderlassen, von den sie die genommen haben ; und in der zijte, die sie bliben mogen, noch darnach sollent sie zumale oder ir ein teile nit widderkummen inen oder zu denselben slossen stetten vesten oder dorfern oder furstenthume herlichkeiten oder lande derselben horzog Ludwigs pfalzgraven bij Ryne oder her Ruprechts bischofs zu Straßpurg oder ir eins mit gewapenter macht ; und sollent auch nit à derselben fursten stette slosse dorfer, die ine odor ir eime empfolhen oder 10 under irem schirme oder herrschaft sin, und nemlichen die stette in " der lantvogtije zu Elsas und Straspurg Speyer Worms Meneze und die stette des richs in Swaben nemen ansechten oder besweren oder' understeen zu nemen anzufochten odor zn besweren ; und sollent auch denselben furstend oder ir eins undertane oder mannen oder der vorgnant en stetten oder irer zugehorunge, in welichom state oder wosen die sin, dheinen schuden zufugen in dhein wise. [2 Item sollent die vorbenanten fursten. den schade gescheen ist durch des konigs oder des Dolphins volk umb des konigs willen, durch des ordonunge das nit gegangen ist, von des schadens wegen dhein ansprache oder krieg widder den konig zu Franckrich den Delphin oder den konig von Sicilien oder sin herrschaften nit furnemen. [3 Item die vorgemelten fursten und stette sollent widder das volk, das in den slossen die 20 gesaczte zijte blibet, als vorgemelden ist, dheijnen strijte furnemen noch durch sich oder die iren leidigen, ane argeliste. [4] Item weliche stette gemeinde oder lute in dom Elsas dem konige dem Delphin oder dem vorgemelten volke mit willen vorkoufen wollen zue ir kleidungo oder ir costen, dasf solle ine erleubet sin. weliche aber den konig den Delphin oder ir volk in ire stette slosse vesten oder dorfern 25 nit€ empfahen oder innlassen oder ine oder irem volke verkeufen wollen, die sollen darzu nit gezwungenh wordon, und auch darumb ungnade oder zorne des konigs des Delphins oder ires volks in dhein wise lijden; und der konig der Delphin oder ir volk sollen den, die das nit tun wollen, keinen schaden hindernisse beswerungen oder dheinerleij gewalt zufugen oder zufugen lassen in dhoin wisc. 5 15 f 1445] Febr. [5] Item wiewol der konig und sin sone der Delphin ettliche ansprache und forderunge widder die herzogen zu€ Osterrich meinen zu han, doch off das ir luterkeit in dem frieden klerlichen offenbare werde, so sollen sie versorgen und schaffen, das die slosse stolle oder dorfere, die dem huse zu Osterrich oder den undertanen desselben furstentums zugehoren, die der konig sin sone oder ir volk hant, ubergeben zu handen und macht Nicolai] etc. in dem monade februario, und Febr. 35 derselbe N. solle die slosse behualten und keinen herzogen von Osterrich inlossenk ane willen und offenbarem verhengnisse des konigs von Franckrich; und weres, das der konig von Franckrich, so ein jare vergangen wer, mit dem " herzogen von Osterrich nit voreiniget worde, so sollen die slnsse mud steble widdergegeben werden zu handen und macht des konigs von Franckrieh, doch das ge- keret werde die nottdorftige oder nuczliche coste, die in der zijte gescheon wer, dieselbe coste 40 auch die herzogen von Osterrich, ee die slosse ine widdergegeben werden, schuldig sollen sin zu bozalen. 33 [6f Item das, alsm hievor geschriben steet, fordert der vorgnante herzog Ludwig fur sinen vettern herzog Stephanen pfalzgraven bij Ryne, auch fur den graven von Wirtemberg, der desselbenn herzog Ludwigs swester zu siner elichen hußfrauwen hat, und sinen bruder den gruven von 45 Wirtemberg. [7] Item daroff ist man geschciden, das man mit macht off den zehenden tag in februario, Fobr. 10 das ist nemlich off sant Scolastican tag nehstkompt, widder° zu Trier sin sal. ñ0 D) O. C. c) Bom. nder — besweren. d B6 add. oder derselben furten. a) 1 C mit [od. nut?]. e) B add. der. i) Bvon. 1) AHUF N. 1) A da. g) Bom. nibemplahen. h) B getrunger. M) Ralles. n) Rselhen. 0) st. R. k) AL.Insson. 1) � Ien.
C. Kurfürstl. Tag zu Trier am 21. Dez. 1444 nr. 312-313. 681 Elsas oder des durchluchtigen herren herzog Ludwigs und des erwirdigen vattors des bischofs zu Straßpurg und derselben oder ir eins mannen und undertanen in dem monat, den man nennet februarium nehstkompt hinwog ziehen und die stette slosse und dorfer, wie sie dio halten, ane ander zerstorunge oder abebrechunge und ane dheinerlei scheczunge oder beraubunge, den lediglichen widderlassen, von den sie die genommen haben ; und in der zijte, die sie bliben mogen, noch darnach sollent sie zumale oder ir ein teile nit widderkummen inen oder zu denselben slossen stetten vesten oder dorfern oder furstenthume herlichkeiten oder lande derselben horzog Ludwigs pfalzgraven bij Ryne oder her Ruprechts bischofs zu Straßpurg oder ir eins mit gewapenter macht ; und sollent auch nit à derselben fursten stette slosse dorfer, die ine odor ir eime empfolhen oder 10 under irem schirme oder herrschaft sin, und nemlichen die stette in " der lantvogtije zu Elsas und Straspurg Speyer Worms Meneze und die stette des richs in Swaben nemen ansechten oder besweren oder' understeen zu nemen anzufochten odor zn besweren ; und sollent auch denselben furstend oder ir eins undertane oder mannen oder der vorgnant en stetten oder irer zugehorunge, in welichom state oder wosen die sin, dheinen schuden zufugen in dhein wise. [2 Item sollent die vorbenanten fursten. den schade gescheen ist durch des konigs oder des Dolphins volk umb des konigs willen, durch des ordonunge das nit gegangen ist, von des schadens wegen dhein ansprache oder krieg widder den konig zu Franckrich den Delphin oder den konig von Sicilien oder sin herrschaften nit furnemen. [3 Item die vorgemelten fursten und stette sollent widder das volk, das in den slossen die 20 gesaczte zijte blibet, als vorgemelden ist, dheijnen strijte furnemen noch durch sich oder die iren leidigen, ane argeliste. [4] Item weliche stette gemeinde oder lute in dom Elsas dem konige dem Delphin oder dem vorgemelten volke mit willen vorkoufen wollen zue ir kleidungo oder ir costen, dasf solle ine erleubet sin. weliche aber den konig den Delphin oder ir volk in ire stette slosse vesten oder dorfern 25 nit€ empfahen oder innlassen oder ine oder irem volke verkeufen wollen, die sollen darzu nit gezwungenh wordon, und auch darumb ungnade oder zorne des konigs des Delphins oder ires volks in dhein wise lijden; und der konig der Delphin oder ir volk sollen den, die das nit tun wollen, keinen schaden hindernisse beswerungen oder dheinerleij gewalt zufugen oder zufugen lassen in dhoin wisc. 5 15 f 1445] Febr. [5] Item wiewol der konig und sin sone der Delphin ettliche ansprache und forderunge widder die herzogen zu€ Osterrich meinen zu han, doch off das ir luterkeit in dem frieden klerlichen offenbare werde, so sollen sie versorgen und schaffen, das die slosse stolle oder dorfere, die dem huse zu Osterrich oder den undertanen desselben furstentums zugehoren, die der konig sin sone oder ir volk hant, ubergeben zu handen und macht Nicolai] etc. in dem monade februario, und Febr. 35 derselbe N. solle die slosse behualten und keinen herzogen von Osterrich inlossenk ane willen und offenbarem verhengnisse des konigs von Franckrich; und weres, das der konig von Franckrich, so ein jare vergangen wer, mit dem " herzogen von Osterrich nit voreiniget worde, so sollen die slnsse mud steble widdergegeben werden zu handen und macht des konigs von Franckrieh, doch das ge- keret werde die nottdorftige oder nuczliche coste, die in der zijte gescheon wer, dieselbe coste 40 auch die herzogen von Osterrich, ee die slosse ine widdergegeben werden, schuldig sollen sin zu bozalen. 33 [6f Item das, alsm hievor geschriben steet, fordert der vorgnante herzog Ludwig fur sinen vettern herzog Stephanen pfalzgraven bij Ryne, auch fur den graven von Wirtemberg, der desselbenn herzog Ludwigs swester zu siner elichen hußfrauwen hat, und sinen bruder den gruven von 45 Wirtemberg. [7] Item daroff ist man geschciden, das man mit macht off den zehenden tag in februario, Fobr. 10 das ist nemlich off sant Scolastican tag nehstkompt, widder° zu Trier sin sal. ñ0 D) O. C. c) Bom. nder — besweren. d B6 add. oder derselben furten. a) 1 C mit [od. nut?]. e) B add. der. i) Bvon. 1) AHUF N. 1) A da. g) Bom. nibemplahen. h) B getrunger. M) Ralles. n) Rselhen. 0) st. R. k) AL.Insson. 1) � Ien.
Strana 682
682 Reiehstag zu Frankfurt im Juni 1445. 314. Pf. Ludwig an Straßburg und gen. Elsäßische Städte: übersendet Abschrift der Trierer Verhandlungen; erbittet Gesandte zu Waffenstillstands-Vorbesprechungen am 20. Januar in Straßburg und zu neuen Verhandlungen in Trier. 1445 Januar 3 Heidelberg. An Meister und Rat van Straßburg: aus Straßburg Stadt-A. AA 192 fol. 38 or. ch. lit. cl. c. sig. del. — Ebda. fol. 42 und 46, zwei copp. ch. coaen. ohne Schnitte. An Hagenau, Colmar, Schlettstadt, Weißenburg, Oberehnheim, Münster an Sant Gre- goriendale, Milhausen, Kaisersberg und Türkheim: in Oberehnheim Stadt-A. EE 6 cop. ch. mit Verschickungsschnitten; Anschrift auf der Rückseite. Drueke: Schilter S. 958j.; Müller RT.-Theatrum I, 269. 11144/ Dez. 21 Jan. 20 14d5 Jan. 3 Grußsformel. als of sant Thomas tag nehstvergangen die erwirdigen unser besunder 10 frunde die erzbischove zu Colne und zu Trier personlichen und des konigs von Franckrich und unser rete zu Trier gewest sin, daselbst dieselben unser frunde von Trier und von Colne mit ernst und flisse versuchet haben, wie Dutsche lande von dem fremden volke ane großer beschedigunge und blutvergießunge gelediget werden mochten: da ist ein meinunge berette und begriffen worden of anbringunge, als wir uch des ein abeschrift hie-inne verslossenl 15 schicken; darinne ir wol versteen werdent, of was meinunge die sache begriffen, und das darumb ein ander tag furgenomen ist, widder mit machte zu Trier zu sin. nachdem nu die- selbe sache uch auch beruret und wir nit meinen, ane uch die sachen zu handeln oder darinne zu besliessen, so bitten wir uch, das ir of mitwochen vor sant Pauels tag conversionis nehst- kompt die uwern zu Straßpurg haben wollent, zu nacht da zu sin, also ob man zu rate wurde, zo den zettel, wie der inneheldet, ofzunemen von des frieden und verzigs wegen, das doch in der zijt, dwile man nit zu felde ziehen mag, slosse und stette bestellet und versorget werden. und das man auch sich stelle in der zijte, ob das fremde volke, so die zijt qweme, nit ofbreche und die rachtunge nit hilte, das man danne darzu geschiekt sij mit machte darzu zu tun; und das ir auch die uwern darzu orden und bescheiden wollent, of dem tage zu Trier zu sin nach 25 innehalt des zettels. uwer verschrieben antwort. datum Heidelberg dominica post festum circumcisionis domini anno ejusdem etc. 40 quinto. 315. Ebf. Jacob von Trier an die Hzge. Friedrich und Wilhelm von Sachsen: überschickt die Vereinbarungen von Trier; bittet um Ahordnung von Räten zu einem neuen Tage in Trier am 10. Februar auch in der Kirchenfrage. 1445 Januar 21 Ehrenbreitstein. 30 Aus Dresden H. St..A. Wittenb. Archiv, Loe. 4339: Französ. Sachen fol. 3 or. ch. lit. cl. c. sig. del. Druck: Hansen I, 125 nr. 132. Ergebenheitsausdruck. als wir nuwelings zu Nansey gewest sin bij den kuningen von Franckriche und von Sicilien und allerhande wege gesucht hain, das fremde Welsche folke uß 35 Duytschen landen zu brengen und dabij zu versorgen, das man sich des hinfur nit me zu be- sorgen habe, so haint sich mancherlei redden darunder verlaufen, als wir Apeln Viezthumme hoif- meistere und Jorgen von Bobomberg obermarschalke eigentlich und wijt davon schriben. und uf das leste ist man des in unser stat Trier zu tage komen, da der kuning von Franckriche siner heimelichsten rete zwene gehabt hait, und sint unser neve von Colne und wir personlich 40 und unsers frundes des pfalzgraven zwene heimelichsten von siner liebe wegen uf dem tage gewest. da man etlicher fruntlicher einungen und anderer stucke geraitslaget a hait, des wir uwerer lieben eine verzeichnunge2 hiemit schicken. und hait unsern noven von Colne, uns und n) sm.; Fol. geramsloget. 1 Vgl. unsere nr. 313. Vorl. C (Straßburg) und B (Elsaß. Stadte). 2 Unsere nrr. 311 und 312. 45
682 Reiehstag zu Frankfurt im Juni 1445. 314. Pf. Ludwig an Straßburg und gen. Elsäßische Städte: übersendet Abschrift der Trierer Verhandlungen; erbittet Gesandte zu Waffenstillstands-Vorbesprechungen am 20. Januar in Straßburg und zu neuen Verhandlungen in Trier. 1445 Januar 3 Heidelberg. An Meister und Rat van Straßburg: aus Straßburg Stadt-A. AA 192 fol. 38 or. ch. lit. cl. c. sig. del. — Ebda. fol. 42 und 46, zwei copp. ch. coaen. ohne Schnitte. An Hagenau, Colmar, Schlettstadt, Weißenburg, Oberehnheim, Münster an Sant Gre- goriendale, Milhausen, Kaisersberg und Türkheim: in Oberehnheim Stadt-A. EE 6 cop. ch. mit Verschickungsschnitten; Anschrift auf der Rückseite. Drueke: Schilter S. 958j.; Müller RT.-Theatrum I, 269. 11144/ Dez. 21 Jan. 20 14d5 Jan. 3 Grußsformel. als of sant Thomas tag nehstvergangen die erwirdigen unser besunder 10 frunde die erzbischove zu Colne und zu Trier personlichen und des konigs von Franckrich und unser rete zu Trier gewest sin, daselbst dieselben unser frunde von Trier und von Colne mit ernst und flisse versuchet haben, wie Dutsche lande von dem fremden volke ane großer beschedigunge und blutvergießunge gelediget werden mochten: da ist ein meinunge berette und begriffen worden of anbringunge, als wir uch des ein abeschrift hie-inne verslossenl 15 schicken; darinne ir wol versteen werdent, of was meinunge die sache begriffen, und das darumb ein ander tag furgenomen ist, widder mit machte zu Trier zu sin. nachdem nu die- selbe sache uch auch beruret und wir nit meinen, ane uch die sachen zu handeln oder darinne zu besliessen, so bitten wir uch, das ir of mitwochen vor sant Pauels tag conversionis nehst- kompt die uwern zu Straßpurg haben wollent, zu nacht da zu sin, also ob man zu rate wurde, zo den zettel, wie der inneheldet, ofzunemen von des frieden und verzigs wegen, das doch in der zijt, dwile man nit zu felde ziehen mag, slosse und stette bestellet und versorget werden. und das man auch sich stelle in der zijte, ob das fremde volke, so die zijt qweme, nit ofbreche und die rachtunge nit hilte, das man danne darzu geschiekt sij mit machte darzu zu tun; und das ir auch die uwern darzu orden und bescheiden wollent, of dem tage zu Trier zu sin nach 25 innehalt des zettels. uwer verschrieben antwort. datum Heidelberg dominica post festum circumcisionis domini anno ejusdem etc. 40 quinto. 315. Ebf. Jacob von Trier an die Hzge. Friedrich und Wilhelm von Sachsen: überschickt die Vereinbarungen von Trier; bittet um Ahordnung von Räten zu einem neuen Tage in Trier am 10. Februar auch in der Kirchenfrage. 1445 Januar 21 Ehrenbreitstein. 30 Aus Dresden H. St..A. Wittenb. Archiv, Loe. 4339: Französ. Sachen fol. 3 or. ch. lit. cl. c. sig. del. Druck: Hansen I, 125 nr. 132. Ergebenheitsausdruck. als wir nuwelings zu Nansey gewest sin bij den kuningen von Franckriche und von Sicilien und allerhande wege gesucht hain, das fremde Welsche folke uß 35 Duytschen landen zu brengen und dabij zu versorgen, das man sich des hinfur nit me zu be- sorgen habe, so haint sich mancherlei redden darunder verlaufen, als wir Apeln Viezthumme hoif- meistere und Jorgen von Bobomberg obermarschalke eigentlich und wijt davon schriben. und uf das leste ist man des in unser stat Trier zu tage komen, da der kuning von Franckriche siner heimelichsten rete zwene gehabt hait, und sint unser neve von Colne und wir personlich 40 und unsers frundes des pfalzgraven zwene heimelichsten von siner liebe wegen uf dem tage gewest. da man etlicher fruntlicher einungen und anderer stucke geraitslaget a hait, des wir uwerer lieben eine verzeichnunge2 hiemit schicken. und hait unsern noven von Colne, uns und n) sm.; Fol. geramsloget. 1 Vgl. unsere nr. 313. Vorl. C (Straßburg) und B (Elsaß. Stadte). 2 Unsere nrr. 311 und 312. 45
Strana 683
C. Tag zu Trier nr. 314.315./ D. Tag zu Mergentheim nr. 316.317. 683 unsers frundes des pfalzgraven rete uf dem tage beducht, das uns soliche sachen nit abzu- slagen staen, nachdem wir nit anders gemirken kunnen, danne das uns, unsern landen ere nucz fride und gemach davon entstaen sollen. doch hait man einen andern tag vorfangen des zehenden tags im hornunge nehstkomende, als die verzeichnunge das ußwijset. und wand danne Febr. 10 5 uwere lieben auch in dem besten darin gezogen sint und der erzbischof von Rense von des kunings von Franckriche wegen und der kemerer von Sophoyen uf denselben tag kommen werdent, uß der heiligen kirchen sachen zu redden, so enwollent ummers nit laissen, ir en- schickent Apeln Viczthumme ritter und Jorgen von Bebemberg uf den vurgenanten tag ghen Trier mit uwer voller macht, uf das sie von uwerer lieben wegen die sachen zum besten to helfen fugen. geben zu Erembreitstein uf sant Angneten tag anno domini etc. 44 juxta stilum scribendi in diocesi nostra Treverensi. 144ſ5 Jan. 21 D. Fürsten- und Städtetag zu Mergentheim vom 30. Dezember 1444 bis 2. Januar 1445 nr. 316-320. 15 316. Ebf. Dietrich von Mainz an Frankfurt: fordert zur Beschickung des Mergentheimer Tages auf. M41 Dezember 15 Aschaffenburg. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 37 or. ch. lit. cl. Unter dem Text steht die gleichzeitige Frankjurter Bemerkung 1st dem schultheissen befolhen muntlich zuzusagen, unter der Adresse von anderer Hand Ist zugesagt durch den schultheissen muntlich. 20 Reg.: Junsser 2, 80 nr. 118. Wir laßen uch wißen, daz ein tag gein Mergenthoin verramet ist uf den mitwochen nach Dcc. 30 dem heiligen cristtage nechstkompt, zu nacht da zu sin darzu etwievil fursten herren und stette frunde komen werden, da man dann reden wirdet von cinem gemeinen friede der lande. und darumb so begeren wir von uch mit ernste, daz ir zwene uwer ratsfrunde zu dem egenanten 25 tage schicken wollent, die sachen helfen zum besten furzunemen. und begern davon uwer verschriben antwurt. geben zu Aschaffemburg am dinstage nach Lucie anno etc. 40 quarto. Id44 Der. 15 80 317. Ebf. Dietrich v. Mainz, die Hzgg. Otto svon Mosbach] und Ludwig IVIII.] von Baiern [-Ingolstadt], die Mgff. Johann und Albrecht v. Brandenburg und Jakob v. Baden sowie Gf. Ulrich v. Württemberg schließen einen Friedensbund auf 10 Jahre. 1445 Januar 2 Mer- gentheim. 35 10 A aus Stuttgart H. St. A. WR. 5108h (fräher Fürstl. u. gräfl. Einungen K 111 F. 19 B.3) or. memb. lit. pat. c. 7 sigg. pend.; rücks. gleichzeitiger Vermerk Mencze — die nuw eynung der herren, die die 10 jar weren sol. B coll. ebenda WR. 5108a or. memb. c. 7 sigg. pend. (2 absc., 3—5, 7 part. del.); rücks. Vermerk Mergentheimer Lade. O coll. Karleruhe G. L.-A. Urk. 46/591 or. memb. c. 7 sigg. pend. D coll. Insert der Beitrittsurkunde Hzg. Albrechts von Osterreich vom 31. Jan., unserer nr. 319. In Charlottenburg Geh. H..A. Urkk. Fränk, Linie Grüher: Plassenburger Arch. B II K. 5 Q. 1) or. memb. c. 7 sigg. pend.; das Stück ist seit 1945 verschollen. — In Bam- berg St.-A. S.IL. 3 K. 28 Fasc. 1 nr. 10 cop. sacc. 18. Regesten: Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6390; Württ. Regg. ur. 6108ab.
C. Tag zu Trier nr. 314.315./ D. Tag zu Mergentheim nr. 316.317. 683 unsers frundes des pfalzgraven rete uf dem tage beducht, das uns soliche sachen nit abzu- slagen staen, nachdem wir nit anders gemirken kunnen, danne das uns, unsern landen ere nucz fride und gemach davon entstaen sollen. doch hait man einen andern tag vorfangen des zehenden tags im hornunge nehstkomende, als die verzeichnunge das ußwijset. und wand danne Febr. 10 5 uwere lieben auch in dem besten darin gezogen sint und der erzbischof von Rense von des kunings von Franckriche wegen und der kemerer von Sophoyen uf denselben tag kommen werdent, uß der heiligen kirchen sachen zu redden, so enwollent ummers nit laissen, ir en- schickent Apeln Viczthumme ritter und Jorgen von Bebemberg uf den vurgenanten tag ghen Trier mit uwer voller macht, uf das sie von uwerer lieben wegen die sachen zum besten to helfen fugen. geben zu Erembreitstein uf sant Angneten tag anno domini etc. 44 juxta stilum scribendi in diocesi nostra Treverensi. 144ſ5 Jan. 21 D. Fürsten- und Städtetag zu Mergentheim vom 30. Dezember 1444 bis 2. Januar 1445 nr. 316-320. 15 316. Ebf. Dietrich von Mainz an Frankfurt: fordert zur Beschickung des Mergentheimer Tages auf. M41 Dezember 15 Aschaffenburg. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 37 or. ch. lit. cl. Unter dem Text steht die gleichzeitige Frankjurter Bemerkung 1st dem schultheissen befolhen muntlich zuzusagen, unter der Adresse von anderer Hand Ist zugesagt durch den schultheissen muntlich. 20 Reg.: Junsser 2, 80 nr. 118. Wir laßen uch wißen, daz ein tag gein Mergenthoin verramet ist uf den mitwochen nach Dcc. 30 dem heiligen cristtage nechstkompt, zu nacht da zu sin darzu etwievil fursten herren und stette frunde komen werden, da man dann reden wirdet von cinem gemeinen friede der lande. und darumb so begeren wir von uch mit ernste, daz ir zwene uwer ratsfrunde zu dem egenanten 25 tage schicken wollent, die sachen helfen zum besten furzunemen. und begern davon uwer verschriben antwurt. geben zu Aschaffemburg am dinstage nach Lucie anno etc. 40 quarto. Id44 Der. 15 80 317. Ebf. Dietrich v. Mainz, die Hzgg. Otto svon Mosbach] und Ludwig IVIII.] von Baiern [-Ingolstadt], die Mgff. Johann und Albrecht v. Brandenburg und Jakob v. Baden sowie Gf. Ulrich v. Württemberg schließen einen Friedensbund auf 10 Jahre. 1445 Januar 2 Mer- gentheim. 35 10 A aus Stuttgart H. St. A. WR. 5108h (fräher Fürstl. u. gräfl. Einungen K 111 F. 19 B.3) or. memb. lit. pat. c. 7 sigg. pend.; rücks. gleichzeitiger Vermerk Mencze — die nuw eynung der herren, die die 10 jar weren sol. B coll. ebenda WR. 5108a or. memb. c. 7 sigg. pend. (2 absc., 3—5, 7 part. del.); rücks. Vermerk Mergentheimer Lade. O coll. Karleruhe G. L.-A. Urk. 46/591 or. memb. c. 7 sigg. pend. D coll. Insert der Beitrittsurkunde Hzg. Albrechts von Osterreich vom 31. Jan., unserer nr. 319. In Charlottenburg Geh. H..A. Urkk. Fränk, Linie Grüher: Plassenburger Arch. B II K. 5 Q. 1) or. memb. c. 7 sigg. pend.; das Stück ist seit 1945 verschollen. — In Bam- berg St.-A. S.IL. 3 K. 28 Fasc. 1 nr. 10 cop. sacc. 18. Regesten: Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 6390; Württ. Regg. ur. 6108ab.
Strana 684
684 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Ebf. Dielerich zu Mencze Erzkanzler, Pf. Otte Hzg. in Beyern, Pf. Ludewig Hzg. in Beyern u. Gf. zu Graispach, Hansa und Albrecht gebrudere Mgfj. zu Brandemburg u. Bgff. zu Nuremberg, Jacob Mgf. zu Baden u. Cf. zu Spanheim und Ulrich Gf. zu Wirtemberg be- kennen--: das wir nach rate angesehen und betrachtet haben manigfeltige mißfellige fremde und swere leufe, die sich iczunt allenthalben umb unsere lande erhaben, dadurch wir die edeln strengen und vesten graven horren rittere und knechte in unsern landen und gebieten seßhaft undb die uns zu versprechen und zu verantwerten steen, auch andere die unsern zu sweren bedrengnissen und schaden komen mochten, das dann lehste zu swechunge und abe- gange unser furstentume herschaften des adels und unser lande swere fallen und zu verterp- lichkeit sich fugen mochte. solichs zu furkomende und das wir uns selbs, unsere graven herren to rittere undd knechte, lande lute und die uns zu versprechen und zu verantwerten steent, vor gewalt unrechte und ungeburlichkeit destebaß beschirmen und bij gliche und rechte behalten mogen, so haben wir vorabee got dem almechtigen zu lobe, dem heiligen Romschen riche, des wir geliddere sin, zu eren, gemeinen landen, auch unsern graven herren rittern’ knechten und den unsern, die uns zugehorent und zu schirmen steent, zu frieden und nueze uns zu- 15 samen getan geeynet und verbunden, und thun das in kraft dieses briffs zehen jare, die nehsten nach datum dieses briffs, als hernach geschreben steet : [I] Zum1 ersten sal unser iglicher den andern die jarzale uß getruwelich meynen eren und fordern ane geverde ; [Ia eß sal auch unser dheiner gegen dem andern in den zehen jaren zu unwillen fehde ader fient- schaft komon umb dheinerley sache willen ungeverlich. —Und uf das soliche fruntschaft und 20 eynunge deste getruwelicher und bestentlicherg werde gehalten und follenfurt, so han wir uns auch geeynet: [2] Weres, ob in " zyt dieser eynunge unser einer an den andern zu sprechen gewonne umb sachen, die sich hinfur| fugeten, mochten die gutlich mit beider teile willen nit werden abegetragen, so mag und sal der cleger uß des reten, an den er zu fordern meynet, einen, der dafur nit verlobt ader versworn hat, eine obmann zu sinde, zu einem gemeynen 25 und obmann nennen! und nemen; derselbe gemeyn dann in dryen wochen den nehsten nach begerunge des klegers tage an k gelegen ende bescheiden, zu dem igliche partie zwene siner frunde seczen sal ; dieselben funfe verhoren sollen clage antwert I widderrede nachrede undm was iglicher teil furbringet ; und wie dann sie gemeinlich ader der merer teil under ine in den sachen fur recht erkennen und ußsprechen werden uf ire eide nach irem besten verstente- 3c nisse, das sal von beiden teilen ufgenommen und ane intrag gehalten und follenzogen werden ; und die sachen sollent auch also zu ende und ußtrage komen in seß wochen und dryen tagen, nach dem tage anzurechen, der von dem gemeynen uf begerunge des clegers geseczt wirdet; eß were dann, ob sich das des rechten halb mit orteil lenger verziehen wurde ungeverlich; hette aber dor, der zu einem gemoynen benant wurde, davor" verlobt ader versworn, ein 85 gemeiner zu sinde, das sal der herre, des rat er ist, dem clagenden furderlich verkunden, umb das er im einen andern wisßen moge zu benennen, dem ußtrage nachzukomen, als voro geschreben steet. [3] Item weres, das unser obgenanten herren einer ader me mit der andern herren eins ader me reten dienern ader andern, die im zu versprechen stunden und die nit in unsern gerichten gesesßen werent, zu schaffen gewonne, auch umb sachen, die hinfur in zijt 40 dieser eynunge sich fugen wurden, so sal er sich von demselben rate diener ader andern, beruret eß lehen, benugen laßen an ußtrage und entscheidunge des rechten vor dem lehen- herren und sinen mannen, von dem das lehen geet; derselbe lehenherre auch beiden teilen des ußtrages helfen sal in billicher zijt nach lehensrcchte. [3a] were aber die forderunge umbp anders dann lehen, so sal der herre sich laßen benugen, an recht zu nemend vor dem herren 15 5 a) BD Johanns. b) und — swechunge in A Nachtrag auj Rasur. c) B add. und. d) om. BCD. e) D voran. f) D add. un. g) D vestenlicher. h) BD add. der. i) Dadd. fur, hat fugen. i) B stallt um nemen und nennen. k) B add. ein. 1) Dald. und. m) om. BD. 1) in B dovor — sal o) BD hievor. p) A stellt umb vor lehen. dor heir auf Raeur. 1 Ubereinstimmung mit dem Maulbronner Ver- trag von 28.6. 1440 (RTA. 15 nr. 227) in Peřit. 51
684 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Ebf. Dielerich zu Mencze Erzkanzler, Pf. Otte Hzg. in Beyern, Pf. Ludewig Hzg. in Beyern u. Gf. zu Graispach, Hansa und Albrecht gebrudere Mgfj. zu Brandemburg u. Bgff. zu Nuremberg, Jacob Mgf. zu Baden u. Cf. zu Spanheim und Ulrich Gf. zu Wirtemberg be- kennen--: das wir nach rate angesehen und betrachtet haben manigfeltige mißfellige fremde und swere leufe, die sich iczunt allenthalben umb unsere lande erhaben, dadurch wir die edeln strengen und vesten graven horren rittere und knechte in unsern landen und gebieten seßhaft undb die uns zu versprechen und zu verantwerten steen, auch andere die unsern zu sweren bedrengnissen und schaden komen mochten, das dann lehste zu swechunge und abe- gange unser furstentume herschaften des adels und unser lande swere fallen und zu verterp- lichkeit sich fugen mochte. solichs zu furkomende und das wir uns selbs, unsere graven herren to rittere undd knechte, lande lute und die uns zu versprechen und zu verantwerten steent, vor gewalt unrechte und ungeburlichkeit destebaß beschirmen und bij gliche und rechte behalten mogen, so haben wir vorabee got dem almechtigen zu lobe, dem heiligen Romschen riche, des wir geliddere sin, zu eren, gemeinen landen, auch unsern graven herren rittern’ knechten und den unsern, die uns zugehorent und zu schirmen steent, zu frieden und nueze uns zu- 15 samen getan geeynet und verbunden, und thun das in kraft dieses briffs zehen jare, die nehsten nach datum dieses briffs, als hernach geschreben steet : [I] Zum1 ersten sal unser iglicher den andern die jarzale uß getruwelich meynen eren und fordern ane geverde ; [Ia eß sal auch unser dheiner gegen dem andern in den zehen jaren zu unwillen fehde ader fient- schaft komon umb dheinerley sache willen ungeverlich. —Und uf das soliche fruntschaft und 20 eynunge deste getruwelicher und bestentlicherg werde gehalten und follenfurt, so han wir uns auch geeynet: [2] Weres, ob in " zyt dieser eynunge unser einer an den andern zu sprechen gewonne umb sachen, die sich hinfur| fugeten, mochten die gutlich mit beider teile willen nit werden abegetragen, so mag und sal der cleger uß des reten, an den er zu fordern meynet, einen, der dafur nit verlobt ader versworn hat, eine obmann zu sinde, zu einem gemeynen 25 und obmann nennen! und nemen; derselbe gemeyn dann in dryen wochen den nehsten nach begerunge des klegers tage an k gelegen ende bescheiden, zu dem igliche partie zwene siner frunde seczen sal ; dieselben funfe verhoren sollen clage antwert I widderrede nachrede undm was iglicher teil furbringet ; und wie dann sie gemeinlich ader der merer teil under ine in den sachen fur recht erkennen und ußsprechen werden uf ire eide nach irem besten verstente- 3c nisse, das sal von beiden teilen ufgenommen und ane intrag gehalten und follenzogen werden ; und die sachen sollent auch also zu ende und ußtrage komen in seß wochen und dryen tagen, nach dem tage anzurechen, der von dem gemeynen uf begerunge des clegers geseczt wirdet; eß were dann, ob sich das des rechten halb mit orteil lenger verziehen wurde ungeverlich; hette aber dor, der zu einem gemoynen benant wurde, davor" verlobt ader versworn, ein 85 gemeiner zu sinde, das sal der herre, des rat er ist, dem clagenden furderlich verkunden, umb das er im einen andern wisßen moge zu benennen, dem ußtrage nachzukomen, als voro geschreben steet. [3] Item weres, das unser obgenanten herren einer ader me mit der andern herren eins ader me reten dienern ader andern, die im zu versprechen stunden und die nit in unsern gerichten gesesßen werent, zu schaffen gewonne, auch umb sachen, die hinfur in zijt 40 dieser eynunge sich fugen wurden, so sal er sich von demselben rate diener ader andern, beruret eß lehen, benugen laßen an ußtrage und entscheidunge des rechten vor dem lehen- herren und sinen mannen, von dem das lehen geet; derselbe lehenherre auch beiden teilen des ußtrages helfen sal in billicher zijt nach lehensrcchte. [3a] were aber die forderunge umbp anders dann lehen, so sal der herre sich laßen benugen, an recht zu nemend vor dem herren 15 5 a) BD Johanns. b) und — swechunge in A Nachtrag auj Rasur. c) B add. und. d) om. BCD. e) D voran. f) D add. un. g) D vestenlicher. h) BD add. der. i) Dadd. fur, hat fugen. i) B stallt um nemen und nennen. k) B add. ein. 1) Dald. und. m) om. BD. 1) in B dovor — sal o) BD hievor. p) A stellt umb vor lehen. dor heir auf Raeur. 1 Ubereinstimmung mit dem Maulbronner Ver- trag von 28.6. 1440 (RTA. 15 nr. 227) in Peřit. 51
Strana 685
D. Fürsten- u. Städtetag zu Mergentheim Dez. Jan. 1444/5 nr. 317. 685 10 und sinen reten ungeverlich des, der rat ader diener were, ader der demselben herren s1Bt zu versprechen stunde; dasselbe recht auch zu ende komen sal in forme und zijt, als vor be- griffen a ist. [3b] gewonnen aber unser herren eins ader me rete dienere ader andere, die uns zu versprechen stunden, die nit in unsern gerichten weren gesesßen, mit uns herren einem 5 ader me zu schickend von sache wegen, die sich furbaß ergingend, der ader dieselben sollent sich vor des herren, den sie ansprechent, reten ungeverlich benugen laßon mit ußtrage des rechten in zijt und maße, als auch vor geschreben steet. [4] Item weres, das unsere graven herren rittere knechte manne dienere ader lantsellen ader andere, die uns zu versprechen stunden und die nit in unsern gerichten werent gesesßen, miteinander zu schicken gewonnen, [4a] were das umb lehengut, des sollent sie gemeinander" vor dem lehenherren und sinen mannen komen zu ußtrage, des ine auch der lehenherre sal helfen in obgeschrebener forme von der lehen wegen begriffen. [4b] weren" aber die zuspruche umb anders, so sal sich der cleger von dem, den er anzusprechen meynte, benugen laßen an ußtrage rechts vor dem herren und sinen reten ungeverlich des, der rat mann diener ader landseBe ist. 4c] werent1 aber die 15 zuspruche umb angefallen erbe und gute, darumb sollent sie zu rechtlichem ußtrage komen vor dem herren under uns und sinen reten, in des lande solich erbe und gut gelegen ist. [4d] und wurden sie spennig umb den zuspruch, also das ein teil meynte, er were cleger, ader der ander solte cleger sin, des punton halb sollent sie sich understeen zu einen eins erbern gemoynen, vor dem mit gliehem zusacze zu gelegen tagen ußzutragen nach desselben gemeynen und der 20 zusaczlude ader des merorteils under ine erkentenisse, wilcher der eleger und" zusprocher sin solle; [4e] mochten sie sich aber eins solichen gemeinen nit einen, so sal der herre, in des lande das erbe gelegen ist, ußs sinen reten einen erbern ine geben, ein gemeiner zu sinde, vor dem, als von dem obgemelten gemoynon bogriffen ist, dem ußtrage nachzukomend, als auch vor geschreben steet. 15] Auch weres, ob unser eins rete manne dienere lantseßen ader die 25 iren zu fordern gewonnen an burgere ader gebure, die dem andern under uns ader sinen reten mannene dienern ader lantseßen zustunden: [5a] were die forderunge umb erbe und eigen, so sal er umb das, das lehen ist, sich vor dem lehenherren und sinen mannen mit dem ußtrage von der lehen wegen hievor gemeldet laßen benugen. [5b] treffes aber an eigen gut, ligende ader farende, und were die forderunge von’ erbes wegen, so sal er die sache in dem gericht, so da der erbefall geschicht, ußtragen nach desselben gerichts herkomen. [5c] were aber die forderunge nit von erbes wegen, so sollent beide teile der sache zu ußtrage komen in den gerichten, da das gut, ligende ader farende, gelegen ist. und solichs ußtrags sal auch den clegern ane intrag ader verziehen werden gehulfen von den ader iren amptluten, der die ge- richte sint, ane alle geverde. [6 Wir haben auch, umb irrunge zuschen uns und den unsern s5 zufurkomend, uns geeynt, also das wir noch unsere rete“ dicnere manne landseßen ader die unsern nit sollen noch wollen appellieren von solichen orteiln und spruchen des rechten, die gescheen werdent, als hievor ist begriffen; sundern was also erkant wirdet, dem sal ane intrag werden nachgegangen, ungeverlich. [6 a] und wores, ob eynich obgemelte partye die andere bij solichem rechtlichen ußtrage nit bliben ader sich solichs ußtrages zu widdern 40 understeenh wolte, das doch nit gescheen sal, so solten wir herren alle darzu thun und auch unser iglicher die sinen darzu halten, das dieser unser eynungo zu gebon und zu nemen ves- ticlich nachgegangen wurde, ane alle geverde. [7] Furbaß han wir uns geeynet: ob ymand, wor der were, ane forderunge und erfolgungerecht s und des ußtrages, der hievor begriffen ist, uns ader die unsern graven herren rittere ader knechte, die in unsern landen und gebieten 45 gesesßen ader sußt unsere dienere sind, ader andere, die uns zu versprechen und zu schirmen steend, zu beschedigen ader zu drengen understunde, so sollen und wollen wir uf begerunge des under uns, dem ader den sinen des noit wurde, dem, der solichen gewalt furneme, schribon, a) D berurt. D) so Forlt. e) E weres; om. die zuspr. d) Boder. e) C ad. und. f) D add. des. h) D stellt um wolt understeen. g) om. D. 50 1 Vgl. RTA. 15 nr. 227 art. 10b.
D. Fürsten- u. Städtetag zu Mergentheim Dez. Jan. 1444/5 nr. 317. 685 10 und sinen reten ungeverlich des, der rat ader diener were, ader der demselben herren s1Bt zu versprechen stunde; dasselbe recht auch zu ende komen sal in forme und zijt, als vor be- griffen a ist. [3b] gewonnen aber unser herren eins ader me rete dienere ader andere, die uns zu versprechen stunden, die nit in unsern gerichten weren gesesßen, mit uns herren einem 5 ader me zu schickend von sache wegen, die sich furbaß ergingend, der ader dieselben sollent sich vor des herren, den sie ansprechent, reten ungeverlich benugen laßon mit ußtrage des rechten in zijt und maße, als auch vor geschreben steet. [4] Item weres, das unsere graven herren rittere knechte manne dienere ader lantsellen ader andere, die uns zu versprechen stunden und die nit in unsern gerichten werent gesesßen, miteinander zu schicken gewonnen, [4a] were das umb lehengut, des sollent sie gemeinander" vor dem lehenherren und sinen mannen komen zu ußtrage, des ine auch der lehenherre sal helfen in obgeschrebener forme von der lehen wegen begriffen. [4b] weren" aber die zuspruche umb anders, so sal sich der cleger von dem, den er anzusprechen meynte, benugen laßen an ußtrage rechts vor dem herren und sinen reten ungeverlich des, der rat mann diener ader landseBe ist. 4c] werent1 aber die 15 zuspruche umb angefallen erbe und gute, darumb sollent sie zu rechtlichem ußtrage komen vor dem herren under uns und sinen reten, in des lande solich erbe und gut gelegen ist. [4d] und wurden sie spennig umb den zuspruch, also das ein teil meynte, er were cleger, ader der ander solte cleger sin, des punton halb sollent sie sich understeen zu einen eins erbern gemoynen, vor dem mit gliehem zusacze zu gelegen tagen ußzutragen nach desselben gemeynen und der 20 zusaczlude ader des merorteils under ine erkentenisse, wilcher der eleger und" zusprocher sin solle; [4e] mochten sie sich aber eins solichen gemeinen nit einen, so sal der herre, in des lande das erbe gelegen ist, ußs sinen reten einen erbern ine geben, ein gemeiner zu sinde, vor dem, als von dem obgemelten gemoynon bogriffen ist, dem ußtrage nachzukomend, als auch vor geschreben steet. 15] Auch weres, ob unser eins rete manne dienere lantseßen ader die 25 iren zu fordern gewonnen an burgere ader gebure, die dem andern under uns ader sinen reten mannene dienern ader lantseßen zustunden: [5a] were die forderunge umb erbe und eigen, so sal er umb das, das lehen ist, sich vor dem lehenherren und sinen mannen mit dem ußtrage von der lehen wegen hievor gemeldet laßen benugen. [5b] treffes aber an eigen gut, ligende ader farende, und were die forderunge von’ erbes wegen, so sal er die sache in dem gericht, so da der erbefall geschicht, ußtragen nach desselben gerichts herkomen. [5c] were aber die forderunge nit von erbes wegen, so sollent beide teile der sache zu ußtrage komen in den gerichten, da das gut, ligende ader farende, gelegen ist. und solichs ußtrags sal auch den clegern ane intrag ader verziehen werden gehulfen von den ader iren amptluten, der die ge- richte sint, ane alle geverde. [6 Wir haben auch, umb irrunge zuschen uns und den unsern s5 zufurkomend, uns geeynt, also das wir noch unsere rete“ dicnere manne landseßen ader die unsern nit sollen noch wollen appellieren von solichen orteiln und spruchen des rechten, die gescheen werdent, als hievor ist begriffen; sundern was also erkant wirdet, dem sal ane intrag werden nachgegangen, ungeverlich. [6 a] und wores, ob eynich obgemelte partye die andere bij solichem rechtlichen ußtrage nit bliben ader sich solichs ußtrages zu widdern 40 understeenh wolte, das doch nit gescheen sal, so solten wir herren alle darzu thun und auch unser iglicher die sinen darzu halten, das dieser unser eynungo zu gebon und zu nemen ves- ticlich nachgegangen wurde, ane alle geverde. [7] Furbaß han wir uns geeynet: ob ymand, wor der were, ane forderunge und erfolgungerecht s und des ußtrages, der hievor begriffen ist, uns ader die unsern graven herren rittere ader knechte, die in unsern landen und gebieten 45 gesesßen ader sußt unsere dienere sind, ader andere, die uns zu versprechen und zu schirmen steend, zu beschedigen ader zu drengen understunde, so sollen und wollen wir uf begerunge des under uns, dem ader den sinen des noit wurde, dem, der solichen gewalt furneme, schribon, a) D berurt. D) so Forlt. e) E weres; om. die zuspr. d) Boder. e) C ad. und. f) D add. des. h) D stellt um wolt understeen. g) om. D. 50 1 Vgl. RTA. 15 nr. 227 art. 10b.
Strana 686
686 Reiebstag zu Frankfurt im Juni 1445. an ine begeren und fordern, das abezuthunde und sich an rechte in obgeschrebener forme a begnugen zu la ßen und daruf zu sichern, des ader der libe und gute, von der wegen das schriben geschicht; [7 a] und ob das nit geschee ader ob wir selbs ador die obgemelten die unsern zu schicken gewonnen mit ymand, wer der ader die werent, von den uns nit gelangen mochte eyn uBtrag, der uns herren alle ader den merer teil under uns duchte glich und mugelich sin, und den auch aber unsor einer fur den andern und die sinen an den ader dieselben in geschrift begern solte: queme dann derselbe under uns, den ader die sinen das berurte, darumb zu kriege vehde und fientschaft, so sollen wir andern alle, an die erdes gesynnet, im widder soliche geweltigere, und wer sich daryn wurde mengen, getruwlich bistendig und beholfen sin, als von der hulfe wegen hernach geschreben steet. [7b] aber dheiner under uns sal anheben dheine fehde ane den andern under uns, der hulfe er meynte zu gebruchen, ader des merer teils under denselben rate und wisßen, und das unser einer des andern zu rechte, als vor geschreben steet, mechtig sij, ane geverde. [8] Wurde aber ymand unser eins ader der sinen fiend ader teden ineb zugriffe uber die obgeschreben ußtrege rechts, demselben under uns und den sinen sollen wir die andern aber thun getruwelich hulfe, als hernach ist begriffen, 15 nemlich: [8a] also wann in der obgeschreben wege einen die fientschaft wurde angehaben, wilchem under uns in der fehde begriffen eß dann allernotest sin wurde, dem solten die andern uf sin gesynnen furderlich mit reisigem gezuge ader fußvolke, wie und wievil des noit wurde sin, zulegen uf kosten und schaden der, die das schicken und legen tetent; [8b] und wurde hie-ynne etwas irrunge, also das iglicher, der in der fientschaft were, wolte meynen, im were 20 am notigsten, das zulegen zu thunde ader anders im zu hulfe furzunemend, so solte, wann unser einer von dem andern ermant wurde, in vierzen tagen, den nehsten nach solicher manunge, unser iglicher zwene siner frunde gen Heilpronne Ormgew€ ader Mergetheim, in der drier stete eine, in wilche sie gemant werden, schicken ; die solten dann da nach verhorunge der gelegenheit erkennen uf ire eyde nach irem besten verstentenisse, wilchem under uns 25 allernotest were zuzulegen und wievil reißige ader fußlute, und auch damit erkennen, was in den sachen furzunemend notdorftig were, eß were mit tegelichem kriege ader mit macht zu ziehen; und wie dieselben ader der" merer teil under ine also erkennen wurdent, dem solte von uns allen, die das berurte, werden nachgegangen ane intrag ader verziehen, so dicke des also noit wurde sin, ungeverlich. [9] Weres auch, ob unser einer ader me ader die sinen von 30 ymands, wer der were, der uns in obgeschrebener maße understunde zu gewaltigen, wurden uberzogen mit gewalt, so soltent die andern under uns, alsbalde sie des gewar wurdent, dem, der ader die sinen weren uberzogen, zuzihen und zu hulfe komen mit irer macht ungeverlich und ine getruwelich rettunge hulfe und bistant thun, aber ane verziehen und ane geverde. [9a] weres aber gestalt alsoe, das solichs durch mergliche’ schinbare noit nit mochte gesin, so 35 sollent doch der ader die under uns, die nit werent uberzogen, aber zustunt mit irer macht dem ader den, die uf der andern herren einen ader me under uns oder die sinen gezogen werent, in ire lande ziehen und den krig gegen ine arbeiten, den, die uberzogen weren, zu rettunge hulfe und staten, so dicke des alsog noit geschee, ane geverde ; [9b] und so unser einer ader me ader die sinen mit ymand zu fientschaft quemen in obgeschrebener forme: weres dann, 40 das dem under uns ader den sinen, in des hulfe wir andern komen wurden, geen mochte eine redeliche sune und richtunge, die uns ader das merer teil under uns uf unsere eyde beduchte, im ufzunemen sin, dieh solte er ufnemen ane widderrede; wolte er aber zu hart sin und des nicht thun, so solten darumb I wir die andern in ! der hulfe furbasßer nit schuldig sin, ungever- lich. [10] Wir haben uns auch geeynetk : weres, ob uns herren einem ader me zu einem male 45 ader me von ymand, wer der were, uf unsere straßen und in unser geleite wurde gegriffen, ader uns ader den unsern zugriffe gescheen anc erfolgunge rechts, als hievor geschreben steet, so sollen wir zustunt, alsbalde unser iglicher ader sine amptlute des gewar ader ermant werden von dem ader den sinen, dem das widderfaren were, getruwelich beraten und behulfen c) CD Orengów. g) om. C. h) D das. 10 5 a) D mnB. b) D ingrifſe datt ine zugr. also gestalt. f) C add. und. d) om. D. 1) D daruber. e) in B ülbergesckrisban: D 50 1) Dim. k) C vereynot.
686 Reiebstag zu Frankfurt im Juni 1445. an ine begeren und fordern, das abezuthunde und sich an rechte in obgeschrebener forme a begnugen zu la ßen und daruf zu sichern, des ader der libe und gute, von der wegen das schriben geschicht; [7 a] und ob das nit geschee ader ob wir selbs ador die obgemelten die unsern zu schicken gewonnen mit ymand, wer der ader die werent, von den uns nit gelangen mochte eyn uBtrag, der uns herren alle ader den merer teil under uns duchte glich und mugelich sin, und den auch aber unsor einer fur den andern und die sinen an den ader dieselben in geschrift begern solte: queme dann derselbe under uns, den ader die sinen das berurte, darumb zu kriege vehde und fientschaft, so sollen wir andern alle, an die erdes gesynnet, im widder soliche geweltigere, und wer sich daryn wurde mengen, getruwlich bistendig und beholfen sin, als von der hulfe wegen hernach geschreben steet. [7b] aber dheiner under uns sal anheben dheine fehde ane den andern under uns, der hulfe er meynte zu gebruchen, ader des merer teils under denselben rate und wisßen, und das unser einer des andern zu rechte, als vor geschreben steet, mechtig sij, ane geverde. [8] Wurde aber ymand unser eins ader der sinen fiend ader teden ineb zugriffe uber die obgeschreben ußtrege rechts, demselben under uns und den sinen sollen wir die andern aber thun getruwelich hulfe, als hernach ist begriffen, 15 nemlich: [8a] also wann in der obgeschreben wege einen die fientschaft wurde angehaben, wilchem under uns in der fehde begriffen eß dann allernotest sin wurde, dem solten die andern uf sin gesynnen furderlich mit reisigem gezuge ader fußvolke, wie und wievil des noit wurde sin, zulegen uf kosten und schaden der, die das schicken und legen tetent; [8b] und wurde hie-ynne etwas irrunge, also das iglicher, der in der fientschaft were, wolte meynen, im were 20 am notigsten, das zulegen zu thunde ader anders im zu hulfe furzunemend, so solte, wann unser einer von dem andern ermant wurde, in vierzen tagen, den nehsten nach solicher manunge, unser iglicher zwene siner frunde gen Heilpronne Ormgew€ ader Mergetheim, in der drier stete eine, in wilche sie gemant werden, schicken ; die solten dann da nach verhorunge der gelegenheit erkennen uf ire eyde nach irem besten verstentenisse, wilchem under uns 25 allernotest were zuzulegen und wievil reißige ader fußlute, und auch damit erkennen, was in den sachen furzunemend notdorftig were, eß were mit tegelichem kriege ader mit macht zu ziehen; und wie dieselben ader der" merer teil under ine also erkennen wurdent, dem solte von uns allen, die das berurte, werden nachgegangen ane intrag ader verziehen, so dicke des also noit wurde sin, ungeverlich. [9] Weres auch, ob unser einer ader me ader die sinen von 30 ymands, wer der were, der uns in obgeschrebener maße understunde zu gewaltigen, wurden uberzogen mit gewalt, so soltent die andern under uns, alsbalde sie des gewar wurdent, dem, der ader die sinen weren uberzogen, zuzihen und zu hulfe komen mit irer macht ungeverlich und ine getruwelich rettunge hulfe und bistant thun, aber ane verziehen und ane geverde. [9a] weres aber gestalt alsoe, das solichs durch mergliche’ schinbare noit nit mochte gesin, so 35 sollent doch der ader die under uns, die nit werent uberzogen, aber zustunt mit irer macht dem ader den, die uf der andern herren einen ader me under uns oder die sinen gezogen werent, in ire lande ziehen und den krig gegen ine arbeiten, den, die uberzogen weren, zu rettunge hulfe und staten, so dicke des alsog noit geschee, ane geverde ; [9b] und so unser einer ader me ader die sinen mit ymand zu fientschaft quemen in obgeschrebener forme: weres dann, 40 das dem under uns ader den sinen, in des hulfe wir andern komen wurden, geen mochte eine redeliche sune und richtunge, die uns ader das merer teil under uns uf unsere eyde beduchte, im ufzunemen sin, dieh solte er ufnemen ane widderrede; wolte er aber zu hart sin und des nicht thun, so solten darumb I wir die andern in ! der hulfe furbasßer nit schuldig sin, ungever- lich. [10] Wir haben uns auch geeynetk : weres, ob uns herren einem ader me zu einem male 45 ader me von ymand, wer der were, uf unsere straßen und in unser geleite wurde gegriffen, ader uns ader den unsern zugriffe gescheen anc erfolgunge rechts, als hievor geschreben steet, so sollen wir zustunt, alsbalde unser iglicher ader sine amptlute des gewar ader ermant werden von dem ader den sinen, dem das widderfaren were, getruwelich beraten und behulfen c) CD Orengów. g) om. C. h) D das. 10 5 a) D mnB. b) D ingrifſe datt ine zugr. also gestalt. f) C add. und. d) om. D. 1) D daruber. e) in B ülbergesckrisban: D 50 1) Dim. k) C vereynot.
Strana 687
D. Fürsten. u. Stüdtetag zu Mergentheim Dez.(Jan. 1444/5 nr. 317. 687 sin, die zugriffere mit der name ader der eins, ob sie beide nicht mochten werden ergriffen, understeen zu behalten uf recht. [1a] ob aber das auch nit gesin mochte, wolte dan " der under uns, in des gleite ader an dem ader den sinen der angriff were gescheen, als vor ist begriffen,sich legern vor das sloß ader diestad, daryn die name weregetan, demselben sollen 5 und wollen wir die andern, an die er des begeret, aber zuzichen und hulfe thun nach unserm besten vermogen, den zugriffb zu straffend, als sich geburt, ane geverde. [II] Weres auch, ob einche reubere€ ader ander ubelteter umb geschichte, die hinfur gehandelt wurdent, von ymand, wer der were, mit rechte angefallen und bekummert wurde in unser eins gerichten ader in gerichten der herren ritter knecht ader andere, die in unsern landen ador gebieten 10 seßhaft werent, gegen denselben, die angefallen wurdent, sal einem iglichen in denselben gerichten furderlichs rechts werden gestatet und gehulfen nach der gerichte recht und ge- wonheit, dafur sie auch dhein geleite schirmen sal, an alle geverde. [12] Auch weres, ob in den obgerurten krigen sachen ader geschichten slosBe ader stete von uns allen ader etlichen under uns gewonnen wurden, daby wir selbs ader die unsern von unsern wegen werent, an den- 15 selben stetten ader slosßen solten dieselben under uns einer haben teils sovil als der ander; und solte auch unser einer ane den andern die nit widdergeben, eß geschee dann mit unser aller ader des merer teils under uns kuntlichem willen und wisßen. [12a] weren aber soliche stete ader slosße unser eins eigen und von im lehen, und begeret derselbe, im die zu sinen handen zu laßend, dem solten sie ingeben werden, doch das er zuvor den andern under uns, 20 die eß gewonnen hettent, als vor geschreben steet, gebe eine summe gelts, die nach handelunge irs kosten schaden und des sloßs gelegenheit zimlich were. [12b] und ob sie solicher summe nit eins mochten werden: wie sie dann darynn von iren reten ader dem merer teil under denselben reten, der irer iglicher zwene darzu geben solt, wurden entscheiden uf ire eide nach irer besten verstenteniß, dem solt aber werden nachgangen; soliche entscheidunge 25 auch nit solte werden verzogen uber seß wochen und dry tage nach dem tage anzurechen, als darumb der erste tag wurde gesaczt; das auch solte gescheen an einem gelegen ende in dryen wochen nach begerunge des, der das sloßs ader die stad sin eigentum zu sinen handen meynte zu brengend. [12c] werend aber soliche gewonnen stette ader slosbe von unser einem in pfandeswise versaczt, demselben under uns solten wir die andern, die sie gewonnen 30 hetten, die zu losen geben, so er des begeret nach lute der versaczungsbrieved daruber ge- geben ungeverlich; doch weren- er ader der sinen von sinen wegen gewesen bij dem gewynnen derselben stad ader des sloßs, das solte in der losunge gegen im werden angesehen, also das er des zu sinem teile auch solte genießen. [13 Wurde auch in solichen obgemelten gescheften eynich reisig burger ader gebur gevangen, daran solte unser iglicher teil han nach anzal 35 der lute, die er in dem felde hette gehabt, ußgenommen, was an die bute gehoret, das solte werden gebutet. 14] Sich sal auch unser dheiner von dem andern in diesen sachen scheiden ußsunen frieden ader vorworten ane der andern willen und wisßen, ungeverlich. [15 Auch weres, ob wir mit ymand nach ußwisunge dieser eynunge komen wurden zu fientschaft, die dannoch zu ußgange der zehen jare nit were gerichtet, so solten wir doch eynander’ ge- 40 truwelich hulfe und bistant thun und by-einander bliben, als vor geschreben steet, solange biß das dieselben kriege wurden gerichtet, ane alle geverde. [16] Doch so ist hie-ynne nemlich ge- dinget : weres, ob5 unser einer ader die sinen umb redeliche verbriffte schulde, die sine vor- farn ader er werent ader wurdent schuldig, wurde angegriffen und gepfendet, demselben solten die andern noch die iren dawidder nit hulfe pflichtig sin, soferre die schuldenere 45 mit solichen pfanden tetent nach innhalt irer brieve, ungeverlich. [17] Gelöbnis und Ver- sprechen zur Einhaltung aller gen. Stücke und Artikel sowie der gen. Jahrzahl. [18] Unde in dieser unser eynunge nemen wir gemeinlich uß unsern hoiligen vater den babst, unsern gne- digen herren den Romischen kunig und soliche burgfrieden, die unsere fordern aderh wir verschreben haben, das wir die gehalten mogen, soferre sie uns bindent, und alle die, mit 50 a) om. D. b) BD zugriffenden. e) D wann, om. der vor sinen. 6) D rauberct. f) H aneinander. d) D versazung [nachgelragen:] und brief darumb. b) D und. gr om. B. 7033 Deulsche Reichstagsakten XFII,2 87
D. Fürsten. u. Stüdtetag zu Mergentheim Dez.(Jan. 1444/5 nr. 317. 687 sin, die zugriffere mit der name ader der eins, ob sie beide nicht mochten werden ergriffen, understeen zu behalten uf recht. [1a] ob aber das auch nit gesin mochte, wolte dan " der under uns, in des gleite ader an dem ader den sinen der angriff were gescheen, als vor ist begriffen,sich legern vor das sloß ader diestad, daryn die name weregetan, demselben sollen 5 und wollen wir die andern, an die er des begeret, aber zuzichen und hulfe thun nach unserm besten vermogen, den zugriffb zu straffend, als sich geburt, ane geverde. [II] Weres auch, ob einche reubere€ ader ander ubelteter umb geschichte, die hinfur gehandelt wurdent, von ymand, wer der were, mit rechte angefallen und bekummert wurde in unser eins gerichten ader in gerichten der herren ritter knecht ader andere, die in unsern landen ador gebieten 10 seßhaft werent, gegen denselben, die angefallen wurdent, sal einem iglichen in denselben gerichten furderlichs rechts werden gestatet und gehulfen nach der gerichte recht und ge- wonheit, dafur sie auch dhein geleite schirmen sal, an alle geverde. [12] Auch weres, ob in den obgerurten krigen sachen ader geschichten slosBe ader stete von uns allen ader etlichen under uns gewonnen wurden, daby wir selbs ader die unsern von unsern wegen werent, an den- 15 selben stetten ader slosßen solten dieselben under uns einer haben teils sovil als der ander; und solte auch unser einer ane den andern die nit widdergeben, eß geschee dann mit unser aller ader des merer teils under uns kuntlichem willen und wisßen. [12a] weren aber soliche stete ader slosße unser eins eigen und von im lehen, und begeret derselbe, im die zu sinen handen zu laßend, dem solten sie ingeben werden, doch das er zuvor den andern under uns, 20 die eß gewonnen hettent, als vor geschreben steet, gebe eine summe gelts, die nach handelunge irs kosten schaden und des sloßs gelegenheit zimlich were. [12b] und ob sie solicher summe nit eins mochten werden: wie sie dann darynn von iren reten ader dem merer teil under denselben reten, der irer iglicher zwene darzu geben solt, wurden entscheiden uf ire eide nach irer besten verstenteniß, dem solt aber werden nachgangen; soliche entscheidunge 25 auch nit solte werden verzogen uber seß wochen und dry tage nach dem tage anzurechen, als darumb der erste tag wurde gesaczt; das auch solte gescheen an einem gelegen ende in dryen wochen nach begerunge des, der das sloßs ader die stad sin eigentum zu sinen handen meynte zu brengend. [12c] werend aber soliche gewonnen stette ader slosbe von unser einem in pfandeswise versaczt, demselben under uns solten wir die andern, die sie gewonnen 30 hetten, die zu losen geben, so er des begeret nach lute der versaczungsbrieved daruber ge- geben ungeverlich; doch weren- er ader der sinen von sinen wegen gewesen bij dem gewynnen derselben stad ader des sloßs, das solte in der losunge gegen im werden angesehen, also das er des zu sinem teile auch solte genießen. [13 Wurde auch in solichen obgemelten gescheften eynich reisig burger ader gebur gevangen, daran solte unser iglicher teil han nach anzal 35 der lute, die er in dem felde hette gehabt, ußgenommen, was an die bute gehoret, das solte werden gebutet. 14] Sich sal auch unser dheiner von dem andern in diesen sachen scheiden ußsunen frieden ader vorworten ane der andern willen und wisßen, ungeverlich. [15 Auch weres, ob wir mit ymand nach ußwisunge dieser eynunge komen wurden zu fientschaft, die dannoch zu ußgange der zehen jare nit were gerichtet, so solten wir doch eynander’ ge- 40 truwelich hulfe und bistant thun und by-einander bliben, als vor geschreben steet, solange biß das dieselben kriege wurden gerichtet, ane alle geverde. [16] Doch so ist hie-ynne nemlich ge- dinget : weres, ob5 unser einer ader die sinen umb redeliche verbriffte schulde, die sine vor- farn ader er werent ader wurdent schuldig, wurde angegriffen und gepfendet, demselben solten die andern noch die iren dawidder nit hulfe pflichtig sin, soferre die schuldenere 45 mit solichen pfanden tetent nach innhalt irer brieve, ungeverlich. [17] Gelöbnis und Ver- sprechen zur Einhaltung aller gen. Stücke und Artikel sowie der gen. Jahrzahl. [18] Unde in dieser unser eynunge nemen wir gemeinlich uß unsern hoiligen vater den babst, unsern gne- digen herren den Romischen kunig und soliche burgfrieden, die unsere fordern aderh wir verschreben haben, das wir die gehalten mogen, soferre sie uns bindent, und alle die, mit 50 a) om. D. b) BD zugriffenden. e) D wann, om. der vor sinen. 6) D rauberct. f) H aneinander. d) D versazung [nachgelragen:] und brief darumb. b) D und. gr om. B. 7033 Deulsche Reichstagsakten XFII,2 87
Strana 688
688 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Jun. 2 den wir vor dieser zijt in eynunge und buntenisse sin, die zijt dieselben eynunge und punt- nisse, als sie iezt geseczt sin, werent ; doch also das unser keiner keine eynunge, darynne er vor ist, lenger crstrecken, noch keiner cynunge von nuwem ingeen sol, mit wem das were, nymands ußgenommen, eß geschee dann mit unser aller dieser vereynunge wisßen gutem willen und verhengnisse; und das auch wir alle dieser vereynunge in derselben eynunge mit- sampt ima begriffen sind : also das dieselben, mit den mann sich vereynt, unser iglichem dieser vereynunge als vil gewant sint, zu thunde und zu lan als dem b andern; auch das diese unsere eynunge und wir alle der vereynunge dannoch ° darynne ußgenommen und ußgesaczt werden, anc alles geverde. Beurkundung durch Anhängen der (im einzelnen nicht bezeichneten) Siegel; gegeben zu Mergetheim am samBtage nach dem heiligen nuwen jars tage anno" domini mille. 10 simo quadringentesimo quadragesimo quinto. 5 318. Nürnberg an Ulm: ist von seinem Ratsherrn Niclas Muffel über den Abschied des Tages zu Mergentheim unterrichtet worden, den auch Ulm von seiner Ratsbotschaft vernommen haben dürfte; meint, man solle diesem Abschied zustimmen, wenn man demnächst zum 15 Pfalzgrafen oder dessen Räten nach Hailprunn oder anderswohin komme. [1445] Januar 8 [Nürnberg ]. Jan. 8 Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 1890 cop. chart. Datum feria 6. post epiphanias domini. 319. Hrg. Albrecht von Osterreich trill dem Mergentheimer Fürstenbund vom 2. Januar 1445 bei. 20 1445 Januar 31 Villingen. Atcs Stuttgart H. St..A. WR. 5109 (Eürstl. u. grüfl. Einungen, fräher: K. 111 F. 19 B. 4) or. memb. lit. pat. c. sig, pend. part. del. Gegenbrief: in Wien H. H. St.-A. Allg. Urk.-reihe or. mb. lit. pat. c. 7 sigg. pend. Regesten: Chmel, Reg. nr. 1896; Lichnowsky 6 nr. 931; Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 25 6400 u. 6401; Württ. Reg. 5109. Erwühnt: v. Sattler, Gesch. d. Hzghums. Würtenh. 3, 163. Hag. Albrecht zu Osterrich, Steyr, Kernden u. Krain, Gf. zu Tirol, bekennt: als die hoch- wirdigen und hochgebornen fursten Ebf. Dietrich zu Mencze, Pff. Ott und Ludwig, Moff. Johan und Albrecht zu Brandenburg, Mgf. Jacob zw Baden und Gf. Ulrich zu Wirtenberg sich in freunt- 30 schaft zesamen getan und geaynet habent nach Ausweis der fim Wortlaut folgenden] ver- schribung [vgl. unsere nr. 317 Vorl. Dj — und als nu die obgenanten fursten und herren durch unser herzog Albrechts begerung uns mit den landen hie-dishalb des Arlebergs gelegen zu dem hawß Osterrich gehôrend zu in in dise obgeschriben aynung genomen und empfangen habent, so haben wir in guten waren trewen an ayds stat geredt gelobt und versprochen, 35 gereden geloben und versprechen gegenwortiglich mit kraft dises briefs, gegen den vorge- nanten fúrsten und herren und andern, die in die obgenanten eynung komen werdent, die jarzal auß in dem obgeschriben brief begriffen alle und yegliche stucke worte punkten und artikeln getrewlich war stat vest und unverbrochenlich ze halten und da wider nicht ze sein, ze süchen oder ze tund mit worten oder werken durch uns selbs, noch daz durch yemands von 40 unsern wegen schaffen getân werden haimlich oder offenlich in dehain weise, geverde und argelist hie-inn genzlich außgeschaiden, jedoch mit disem nachgeschriben gedinge nemlich also, daz die vorgenanten fúrsten und herren gegen uns und wir auch gegen in haben aus- genomen unsern Bruder den Röm. König Fridrichen und unsern Vetter Hzg. Sigmonden zu Osterrich; und sy sullent uns auch diser aynung halb nicht pflichtig sein, wider die Sweiczer 45 und ire aydgenossen ze tun hilf in dem krieg, der yeezund zwischen uns und in ist, die zeit, der selb krieg wert ungeverlich; so sullent sy uns auch nicht schuldig sein hilf nach lawte a) in A vorbessart aus in. b) U den. c) om. D. d) in Duditerer Datum deltach.
688 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Jun. 2 den wir vor dieser zijt in eynunge und buntenisse sin, die zijt dieselben eynunge und punt- nisse, als sie iezt geseczt sin, werent ; doch also das unser keiner keine eynunge, darynne er vor ist, lenger crstrecken, noch keiner cynunge von nuwem ingeen sol, mit wem das were, nymands ußgenommen, eß geschee dann mit unser aller dieser vereynunge wisßen gutem willen und verhengnisse; und das auch wir alle dieser vereynunge in derselben eynunge mit- sampt ima begriffen sind : also das dieselben, mit den mann sich vereynt, unser iglichem dieser vereynunge als vil gewant sint, zu thunde und zu lan als dem b andern; auch das diese unsere eynunge und wir alle der vereynunge dannoch ° darynne ußgenommen und ußgesaczt werden, anc alles geverde. Beurkundung durch Anhängen der (im einzelnen nicht bezeichneten) Siegel; gegeben zu Mergetheim am samBtage nach dem heiligen nuwen jars tage anno" domini mille. 10 simo quadringentesimo quadragesimo quinto. 5 318. Nürnberg an Ulm: ist von seinem Ratsherrn Niclas Muffel über den Abschied des Tages zu Mergentheim unterrichtet worden, den auch Ulm von seiner Ratsbotschaft vernommen haben dürfte; meint, man solle diesem Abschied zustimmen, wenn man demnächst zum 15 Pfalzgrafen oder dessen Räten nach Hailprunn oder anderswohin komme. [1445] Januar 8 [Nürnberg ]. Jan. 8 Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 1890 cop. chart. Datum feria 6. post epiphanias domini. 319. Hrg. Albrecht von Osterreich trill dem Mergentheimer Fürstenbund vom 2. Januar 1445 bei. 20 1445 Januar 31 Villingen. Atcs Stuttgart H. St..A. WR. 5109 (Eürstl. u. grüfl. Einungen, fräher: K. 111 F. 19 B. 4) or. memb. lit. pat. c. sig, pend. part. del. Gegenbrief: in Wien H. H. St.-A. Allg. Urk.-reihe or. mb. lit. pat. c. 7 sigg. pend. Regesten: Chmel, Reg. nr. 1896; Lichnowsky 6 nr. 931; Witte, Regg. v. Baden 3 nr. 25 6400 u. 6401; Württ. Reg. 5109. Erwühnt: v. Sattler, Gesch. d. Hzghums. Würtenh. 3, 163. Hag. Albrecht zu Osterrich, Steyr, Kernden u. Krain, Gf. zu Tirol, bekennt: als die hoch- wirdigen und hochgebornen fursten Ebf. Dietrich zu Mencze, Pff. Ott und Ludwig, Moff. Johan und Albrecht zu Brandenburg, Mgf. Jacob zw Baden und Gf. Ulrich zu Wirtenberg sich in freunt- 30 schaft zesamen getan und geaynet habent nach Ausweis der fim Wortlaut folgenden] ver- schribung [vgl. unsere nr. 317 Vorl. Dj — und als nu die obgenanten fursten und herren durch unser herzog Albrechts begerung uns mit den landen hie-dishalb des Arlebergs gelegen zu dem hawß Osterrich gehôrend zu in in dise obgeschriben aynung genomen und empfangen habent, so haben wir in guten waren trewen an ayds stat geredt gelobt und versprochen, 35 gereden geloben und versprechen gegenwortiglich mit kraft dises briefs, gegen den vorge- nanten fúrsten und herren und andern, die in die obgenanten eynung komen werdent, die jarzal auß in dem obgeschriben brief begriffen alle und yegliche stucke worte punkten und artikeln getrewlich war stat vest und unverbrochenlich ze halten und da wider nicht ze sein, ze süchen oder ze tund mit worten oder werken durch uns selbs, noch daz durch yemands von 40 unsern wegen schaffen getân werden haimlich oder offenlich in dehain weise, geverde und argelist hie-inn genzlich außgeschaiden, jedoch mit disem nachgeschriben gedinge nemlich also, daz die vorgenanten fúrsten und herren gegen uns und wir auch gegen in haben aus- genomen unsern Bruder den Röm. König Fridrichen und unsern Vetter Hzg. Sigmonden zu Osterrich; und sy sullent uns auch diser aynung halb nicht pflichtig sein, wider die Sweiczer 45 und ire aydgenossen ze tun hilf in dem krieg, der yeezund zwischen uns und in ist, die zeit, der selb krieg wert ungeverlich; so sullent sy uns auch nicht schuldig sein hilf nach lawte a) in A vorbessart aus in. b) U den. c) om. D. d) in Duditerer Datum deltach.
Strana 689
D. Tag zu Mergentheim nr. 317.320. / E. Tag zu Trior nr. 321-322. 689 der aynung ze tund verrer, dann in den obgenanten landen hie-dißhalb des Arlebergs. auch weres, ob sich fügte, daz wir wider komen wurden von den selben obgenanten landen, so solt alsdann dise gegenwortig eynung und puntnuß zwischen den obgenanten fürsten und herren und uns und den selben landen auch wider abe und kraftloß sein, alles ongeverlich. Besiegelung 5 mit des Herzogs insigel; gegeben zu Vilingen an suntag nach sant Pauls tag der bekerung 1445. 145 Jan. 31 320. Pf. Ludung an Straßburg. Abschrijl der Mergentheimer Verschreibung befande sich bei den Schwäb. Reichsstädten. 1445 Februar 8 Heidelberg. Aus Strußbury Stadt-A. AA 1492 fol. 3 or. ch. lit. ct. Gruß. wie ir uns iezund die gefangen zu Straßpurg antreffend geschriben und auch gebetten 10 hant, uch abschrift zu senden der verschribunge zu Mergentheim gescheenl etc. lassen wir euch wissen, das der richsstedte der vereinunge zu Swaben ratsfrunde, als die kurzlich bij uns gowest? sind, soliche verschribunge mit ine genommen und uns die noeh nit widder geschicket han, und wir han ine geschriben, uns die widder zu schicken; und so uns die wirdet, wollen wir uch abschrieft davon schieken. datum Heidelberg feria secunda post dominicam esto michi anno otc. 40 quinto. 1446 Foor. 8 15 E. Kurfürstlicher Tag zu Trier vom 10. bis 15. Februar 1445 nr. 321-333. 321. Kf. Friedrich von Sachsen bevollmächtigt seine Räle Johannes de Grolea, apostol. Vize- kanzler und Protonotar, und Mgr. Heinrich Engelhard zu seiner Vertretung sauf dem Trierer Tage vom 10. Februar]. 1445 Januar 30 Meißen. 20 20 In Drenden H. St.-A. Wittenberg. Arch., Loc. 4357: Lux. Sachen Kaps. IV, Register C fol. 94ab cop. chart.; inc. ad nos qui, Datum in castro nostro Misnensi die sabati penultima mensis januarii anno 1445; Uberschrift: Machtbrief geschickt uf den tag gein Triere uf Appolonie [Febr. 9] 1445 ; Vermerk unter dem Stück, daß ein gleichlautender Brief für Engelhardi allein ausgestelli sei, ab sich der kemerling3 nicht wolt partigisch erkennen lassen; damit meister Henriei obgenant allesdings gefertigt uf fritag [dwrchstrichen: nach] purificacionis Marie [Febr. 5] von Wymare ußgerijten ist, den tag also zu besuchen. — Das Stück iat seit 1945 verschollen. 1445 Jan. &0 322. Karl VII, von Frankreich nimmt Ebf. Jakob von Trier von der Hilje-Verpflichtung des zwischen ihm und verschiedenen dentschen Fürsten in Aussicht genommenen Bündnis- verirages aus. 1445 Februar 3 Nancy. 30 Aus Koblena St. A. Abt. 1 U Nr. 13: Kopiar des Ebfs. Jakob v. Sirk. fol. 289b nr. 700 cop. chart. Drucke: Hontheim, Hist. Trevir. 2, 397 Mr. DCCCXV; teilw. Chmel, Friedr. IV. 2, 347 Anm. I (aus Hontheim). Karolus dei gracia Francorum rex universis seriem inspecturis salutem. eum illustri 85 principe" amico nostro carissimo Jacobo de Sirek, archiepiscopo Treverensi imperii electore, a) em, Yorl. principi. 1 Colmar schrieb am 5. Jan. (3. vigil. epi- phanie] 45 an Sleczstatt: Ihre Ratsbotschaft habe von dem Tage zu Straßburg am vergangenen Sa. [Jan. 2] berichtet, daß der fBf.] v. Straßburg mit seinen Räten, gen. Herren, Hagenau, Weißen- burg und andere mit den Ratsfreunden Straß- burge dagewesen sei; alle Kurfürsten und Schwäb. Städte sollen auf diesen 12. Tag [Jan.6] zu Mergethein beieinander sein; dort wolle man wei- ter beraten, t. a.m. (Colmar Lib. Missiv. 1442/48 fol. 123a cop.; Mossmann, Cart. de Mulh. II, 145ff. nr. 625). 2 Vgl. S. 729 Z. 24ff. 3 Vgl. unten S. 699 Anm. 1.
D. Tag zu Mergentheim nr. 317.320. / E. Tag zu Trior nr. 321-322. 689 der aynung ze tund verrer, dann in den obgenanten landen hie-dißhalb des Arlebergs. auch weres, ob sich fügte, daz wir wider komen wurden von den selben obgenanten landen, so solt alsdann dise gegenwortig eynung und puntnuß zwischen den obgenanten fürsten und herren und uns und den selben landen auch wider abe und kraftloß sein, alles ongeverlich. Besiegelung 5 mit des Herzogs insigel; gegeben zu Vilingen an suntag nach sant Pauls tag der bekerung 1445. 145 Jan. 31 320. Pf. Ludung an Straßburg. Abschrijl der Mergentheimer Verschreibung befande sich bei den Schwäb. Reichsstädten. 1445 Februar 8 Heidelberg. Aus Strußbury Stadt-A. AA 1492 fol. 3 or. ch. lit. ct. Gruß. wie ir uns iezund die gefangen zu Straßpurg antreffend geschriben und auch gebetten 10 hant, uch abschrift zu senden der verschribunge zu Mergentheim gescheenl etc. lassen wir euch wissen, das der richsstedte der vereinunge zu Swaben ratsfrunde, als die kurzlich bij uns gowest? sind, soliche verschribunge mit ine genommen und uns die noeh nit widder geschicket han, und wir han ine geschriben, uns die widder zu schicken; und so uns die wirdet, wollen wir uch abschrieft davon schieken. datum Heidelberg feria secunda post dominicam esto michi anno otc. 40 quinto. 1446 Foor. 8 15 E. Kurfürstlicher Tag zu Trier vom 10. bis 15. Februar 1445 nr. 321-333. 321. Kf. Friedrich von Sachsen bevollmächtigt seine Räle Johannes de Grolea, apostol. Vize- kanzler und Protonotar, und Mgr. Heinrich Engelhard zu seiner Vertretung sauf dem Trierer Tage vom 10. Februar]. 1445 Januar 30 Meißen. 20 20 In Drenden H. St.-A. Wittenberg. Arch., Loc. 4357: Lux. Sachen Kaps. IV, Register C fol. 94ab cop. chart.; inc. ad nos qui, Datum in castro nostro Misnensi die sabati penultima mensis januarii anno 1445; Uberschrift: Machtbrief geschickt uf den tag gein Triere uf Appolonie [Febr. 9] 1445 ; Vermerk unter dem Stück, daß ein gleichlautender Brief für Engelhardi allein ausgestelli sei, ab sich der kemerling3 nicht wolt partigisch erkennen lassen; damit meister Henriei obgenant allesdings gefertigt uf fritag [dwrchstrichen: nach] purificacionis Marie [Febr. 5] von Wymare ußgerijten ist, den tag also zu besuchen. — Das Stück iat seit 1945 verschollen. 1445 Jan. &0 322. Karl VII, von Frankreich nimmt Ebf. Jakob von Trier von der Hilje-Verpflichtung des zwischen ihm und verschiedenen dentschen Fürsten in Aussicht genommenen Bündnis- verirages aus. 1445 Februar 3 Nancy. 30 Aus Koblena St. A. Abt. 1 U Nr. 13: Kopiar des Ebfs. Jakob v. Sirk. fol. 289b nr. 700 cop. chart. Drucke: Hontheim, Hist. Trevir. 2, 397 Mr. DCCCXV; teilw. Chmel, Friedr. IV. 2, 347 Anm. I (aus Hontheim). Karolus dei gracia Francorum rex universis seriem inspecturis salutem. eum illustri 85 principe" amico nostro carissimo Jacobo de Sirek, archiepiscopo Treverensi imperii electore, a) em, Yorl. principi. 1 Colmar schrieb am 5. Jan. (3. vigil. epi- phanie] 45 an Sleczstatt: Ihre Ratsbotschaft habe von dem Tage zu Straßburg am vergangenen Sa. [Jan. 2] berichtet, daß der fBf.] v. Straßburg mit seinen Räten, gen. Herren, Hagenau, Weißen- burg und andere mit den Ratsfreunden Straß- burge dagewesen sei; alle Kurfürsten und Schwäb. Städte sollen auf diesen 12. Tag [Jan.6] zu Mergethein beieinander sein; dort wolle man wei- ter beraten, t. a.m. (Colmar Lib. Missiv. 1442/48 fol. 123a cop.; Mossmann, Cart. de Mulh. II, 145ff. nr. 625). 2 Vgl. S. 729 Z. 24ff. 3 Vgl. unten S. 699 Anm. 1.
Strana 690
690 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Febr. 3 graciose et liberaliter agere intendentes, cum de proximo inter nos ac ipsum et diversos Alemanie principes nova confederacio concludenda sit, cujus serie altera pars alteri ad lar- giendum gencium armorum suceursum teneri debet et obligari, ne hujusmodi suceursus pre- textu idem archiepiscopus in aliquo fatigetur, licet per dictea confederacionis tenorem juxta prelocuta et tractata veniat obligandus, ipsum a prestando succursu geneium justis de causis 5 animum nostrum moventibus duximus eximendum et absolvendum, pactis promissionibus juramentis et aliis in contrarium facientibus nullatenus obstitutis, ita tamen quod pari forma ad largiendum eydem archiepiscopo succursum minime teneamur et pariter, quantum ipse concernitur, a dicto succursu prestando honeste continere valeamus, promissionibus et confederacionibus, quibus supra, non obstantibus. datum in Nanceyo tercia die februarii 10 anno domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quarto et regni nostri vicesimo Per regem in suo consilio! De la Loere. tercio. 323. Schriftwechsel Frankfurts mit dem Trierer Official über die Tagung zu Trier am 10. Fe- bruar. 1445 Februar 3—6. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen Nachtr. 1482c. Regesten: Wüleker S. 23. 15 a) Frankfurt an seinen guten Freund Mstr. Johann zum Rade von Franckfurt. Official des 1445 [Erzbischofe] von Triere ate Cobelencze: bittet um Bericht über den Trierer Tag. Febr. 31 [Frankfart]. 1445 Fвbr. 3 Wir han vernommen, wie of eschmitwoch nestkomen ein tag zu Triere gehalden sulle werden 20 zuschen den --- kongen von Franckrich, von Seeilien, dem Delphin an eime und --- den korfursten und etlichen andern fursten am andern teile, als, wir uns vermuden, uch wol kuntlich und wissent- lich si, wand wir uns dan versehen, daz ir von unsers gnedigen herren von Triere wegen auch dohin kommen werdet, so biden wir uwere ersamkeit dinstlich mit ganzem flisse, daz ir uns in guter geheimde verschriben wullet lassen wissen verhandelunge und abescheid desselben tages und waz 25 ir von solichen sachen vernemet und uch fuglich ist zu schriben. were aber, daz ir nit zu solichem dage kommen wurdet, so biden wir uch frunilich, daz ir dan uwer erfaren im bosten darnach haben wullet und, waz ir dan davon und sost vernemet, uns mit eim eigenen boden, so ir furderlichst moget, verschriben lassen wissen. dem boden wollen wir gerne lonen. Dank für seine Bemilhungen. datum in die sancti Blasii anno 1445 (fol. 224 conc. ch.). Febr. 10 30 1445 Fobr. & b) Johannes de Franckfordia, Offizial zu Koblenz, an den Rat zu Frankfurt: wird am fTrierer! Tage nicht teilnehmen, will sich aber nach Ablauf des Termins erkundigen und durch einen eigenen Boten schrijtlich üher Verhandlungen und Abachied des Tages berichten. Datum ex Confluencia in crastino Agathe anno ete, 40 quinto (fol. 226 or, ch.]. 324. Kg. Karl VII. von Frankreich und der Dauphin einigen sich mit Pf. Ludwig und Bf. 35 Ruprecht von Straßburg üher den Abzug2 der Armagnaken aus dem Elsaß bis zum 20. März. 1445 Februar 13 Trier, 20 und 23 Nancy. I. Urkunde Karls VII. und des Dauphin flinke Spalte] a) Lateinische Ausfertigung: A aus München Geh. St.-A. Kasten rot 44/s 6 (Urk. Karls VII.) orig. membr. lit. pat. 40 c. aig. pend. In Straßburg Stadt-A. AA 1852, Vidim. Bf. Friedrichs v. Worme vom I. 4. 1445. a) em, Verl. dicti. 1 Unter diesem Datum auch ein Brief Augs- burgs an Regensburg ilher den Trierer Tag, unsere nr. 346. 2 Hierzu ein Schreiben Colmars an den Unter- landvogt Reinhart v. Nipperg vom 5. März (6. ante domin. letare): Pf. Ludwig habe ihnen den Abschied des Tages zu Trier ühersandt, wonach der Kg. v. Frankreich und der Delphin dem Pf. 45 versiegelte Briefe über den Abrug des fremden Volkes geben sollen, daß es keine Schlösser und
690 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Febr. 3 graciose et liberaliter agere intendentes, cum de proximo inter nos ac ipsum et diversos Alemanie principes nova confederacio concludenda sit, cujus serie altera pars alteri ad lar- giendum gencium armorum suceursum teneri debet et obligari, ne hujusmodi suceursus pre- textu idem archiepiscopus in aliquo fatigetur, licet per dictea confederacionis tenorem juxta prelocuta et tractata veniat obligandus, ipsum a prestando succursu geneium justis de causis 5 animum nostrum moventibus duximus eximendum et absolvendum, pactis promissionibus juramentis et aliis in contrarium facientibus nullatenus obstitutis, ita tamen quod pari forma ad largiendum eydem archiepiscopo succursum minime teneamur et pariter, quantum ipse concernitur, a dicto succursu prestando honeste continere valeamus, promissionibus et confederacionibus, quibus supra, non obstantibus. datum in Nanceyo tercia die februarii 10 anno domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quarto et regni nostri vicesimo Per regem in suo consilio! De la Loere. tercio. 323. Schriftwechsel Frankfurts mit dem Trierer Official über die Tagung zu Trier am 10. Fe- bruar. 1445 Februar 3—6. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen Nachtr. 1482c. Regesten: Wüleker S. 23. 15 a) Frankfurt an seinen guten Freund Mstr. Johann zum Rade von Franckfurt. Official des 1445 [Erzbischofe] von Triere ate Cobelencze: bittet um Bericht über den Trierer Tag. Febr. 31 [Frankfart]. 1445 Fвbr. 3 Wir han vernommen, wie of eschmitwoch nestkomen ein tag zu Triere gehalden sulle werden 20 zuschen den --- kongen von Franckrich, von Seeilien, dem Delphin an eime und --- den korfursten und etlichen andern fursten am andern teile, als, wir uns vermuden, uch wol kuntlich und wissent- lich si, wand wir uns dan versehen, daz ir von unsers gnedigen herren von Triere wegen auch dohin kommen werdet, so biden wir uwere ersamkeit dinstlich mit ganzem flisse, daz ir uns in guter geheimde verschriben wullet lassen wissen verhandelunge und abescheid desselben tages und waz 25 ir von solichen sachen vernemet und uch fuglich ist zu schriben. were aber, daz ir nit zu solichem dage kommen wurdet, so biden wir uch frunilich, daz ir dan uwer erfaren im bosten darnach haben wullet und, waz ir dan davon und sost vernemet, uns mit eim eigenen boden, so ir furderlichst moget, verschriben lassen wissen. dem boden wollen wir gerne lonen. Dank für seine Bemilhungen. datum in die sancti Blasii anno 1445 (fol. 224 conc. ch.). Febr. 10 30 1445 Fobr. & b) Johannes de Franckfordia, Offizial zu Koblenz, an den Rat zu Frankfurt: wird am fTrierer! Tage nicht teilnehmen, will sich aber nach Ablauf des Termins erkundigen und durch einen eigenen Boten schrijtlich üher Verhandlungen und Abachied des Tages berichten. Datum ex Confluencia in crastino Agathe anno ete, 40 quinto (fol. 226 or, ch.]. 324. Kg. Karl VII. von Frankreich und der Dauphin einigen sich mit Pf. Ludwig und Bf. 35 Ruprecht von Straßburg üher den Abzug2 der Armagnaken aus dem Elsaß bis zum 20. März. 1445 Februar 13 Trier, 20 und 23 Nancy. I. Urkunde Karls VII. und des Dauphin flinke Spalte] a) Lateinische Ausfertigung: A aus München Geh. St.-A. Kasten rot 44/s 6 (Urk. Karls VII.) orig. membr. lit. pat. 40 c. aig. pend. In Straßburg Stadt-A. AA 1852, Vidim. Bf. Friedrichs v. Worme vom I. 4. 1445. a) em, Verl. dicti. 1 Unter diesem Datum auch ein Brief Augs- burgs an Regensburg ilher den Trierer Tag, unsere nr. 346. 2 Hierzu ein Schreiben Colmars an den Unter- landvogt Reinhart v. Nipperg vom 5. März (6. ante domin. letare): Pf. Ludwig habe ihnen den Abschied des Tages zu Trier ühersandt, wonach der Kg. v. Frankreich und der Delphin dem Pf. 45 versiegelte Briefe über den Abrug des fremden Volkes geben sollen, daß es keine Schlösser und
Strana 691
E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 322.324. 691 A coll. ebenda s 3 (Urk. des Dauphin) orig. membr. lit. pat. c. sig pend. abse. — In Hagenau Stadt-A. EE 57 cop. mb., inser. in Vidim. vom 1. 4. 45. B coll. Koblenz St.-A. 1 C nr. 13, Kopiar fol. 289b.290a nr. 701 cop. chart.; unter dem Stück Similem per omnia concessit dominus Dalphinus. 11 b) Deutsche Ubertragungen; In Oberehnheim EE 6 nr. 6 cop. ch.; in Wien H. H. St.-A. Allg. Urk.-Reihe 1444/45 (Fasz. Armagnakenkrieg betr.) cop. ch.; ebenda, Abschrijt im Brief Juntins vom 28. Febr. 1445, unserer nr. 328. Drucke: Fugger-Birken p. 561; Lünig 4, 34f. nr. 24; Müller RT-Theatr. 1, 273 § 7; Dumont 3, 1 p. 143/. nr. XCVII; Hontheim 2, 399 nr. DUCCXVII; Schöptlin 2, 374 f. nr. 1337 u. 1338; Chmel, Mater. 1, 2 N. 159 nr. LI°. Regest: Chmel Reg. 1898. 5 15 II. Gegenurkundel Pf. Ludwigs und Bf. Ruprechts frechte Spalte] n) Lateinischer Text: A“ aus Straßburg Stadt-A. AA 181 fol. 21 cop. chart. coaeva, ohne Schnitte. b) Deutsche Ubersetzungen: In Dresden H. St. A. Wittenb. Archiv: Französ. Sachen fol. 6 cop., woll eine von Engelhard im Brief vom 15.Febr. an die Sächs. Herzöge (nr. 326) übersandte Ab- schrift.—In Hagenau Stadt-A. EE 57 cop. mb., inser. wie oben. 20 Drucke: Schilter p. 940 f. (deutsch); Dumont 3, I p. 144 nr. XCVIII (deutsch): Lünig 4, 33 f. nr. 23; Müller RT-Theatr. 7, 273f. Karolus dei gracia rex Francorum (A Ludo- Ludovieus dei gracia etc. et Rupertus dei vicus regis Francorum primogenitus Dalphi- gracia episcopus Argentinensis nus Viennensis) 15 notum facimus universis: Quoniam serenissimus princeps2 dominus Ka- rolus Francorum rex et illustrissimus ejus pri- mogenitus Delphinus Viennensis polliciti sunt, [I] quod curabunt et efficient cum effectu, ut [I] quod cum effectu curabimus et officie- so mus, ut nostrea autb primogeniti nostri eorum gentes armorum Dalphini Viennensis armorum gentes a terris et dominiis castris civitatibus opidis seu villis imperii in Alsacia aut illustris principis Ludovici comitis Palatini nostris aut alterius nostrorum et ducatus Reni, Romani imperii archidapiferi et Ba- Austrie et nostrorum aut alterius nostrorum 85 varie ducis, consanguinei nostri carissimi, et Ruperti episcopi Argentinensis et ducatus Austrie et corundem sen alterius corum vassallorum et subditorum per totum vicesimum diem mensis marcii vel infra proxime futurum März 29 recedant ad alienas terras eum effectu civitatesque castra opida et villas eoe modo, quo 40 a) A om. nostre — Vienn. b) B et. c) om. AB. 45 Städle mehr beschädigen darf usw.; die beider- seitigen Gefangenen sollen freigelassen werden, was aber die Walhen zu Markolsheim, Hl. Kreuz und anderewo nicht tun wollen; Bitte an den Landvagt um Vermittlung in dieser Gefangenen- frage (Colmar Lib. Missiv. 1442/48 fol. 126b. 127a cop.; gedr. Mossmann, Cartul. de Mulh. II, 148f. nr. 627). 1 Obwohl dem Datum nuch lräher gelegen als 50 die französischen Ratifikationsurkunden, setzt doch das Versprecken der beiden deutschen Fürsten dem Wortlaut wie dem Sinne nach die Räumungezusage der französiscken Vertrags- partner voraus. 2 Der Patitdruck kennzeichnet die Uberein- stimmung mit dem Wortlaut der Vorstücke, des pfgfl. Entwurts nr. 311 und des Trierer Abschiedes nr. 313 (hieraus vor allem der Zusatz sine aliqua — vaeue, 8. 692 Z. 2].
E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 322.324. 691 A coll. ebenda s 3 (Urk. des Dauphin) orig. membr. lit. pat. c. sig pend. abse. — In Hagenau Stadt-A. EE 57 cop. mb., inser. in Vidim. vom 1. 4. 45. B coll. Koblenz St.-A. 1 C nr. 13, Kopiar fol. 289b.290a nr. 701 cop. chart.; unter dem Stück Similem per omnia concessit dominus Dalphinus. 11 b) Deutsche Ubertragungen; In Oberehnheim EE 6 nr. 6 cop. ch.; in Wien H. H. St.-A. Allg. Urk.-Reihe 1444/45 (Fasz. Armagnakenkrieg betr.) cop. ch.; ebenda, Abschrijt im Brief Juntins vom 28. Febr. 1445, unserer nr. 328. Drucke: Fugger-Birken p. 561; Lünig 4, 34f. nr. 24; Müller RT-Theatr. 1, 273 § 7; Dumont 3, 1 p. 143/. nr. XCVII; Hontheim 2, 399 nr. DUCCXVII; Schöptlin 2, 374 f. nr. 1337 u. 1338; Chmel, Mater. 1, 2 N. 159 nr. LI°. Regest: Chmel Reg. 1898. 5 15 II. Gegenurkundel Pf. Ludwigs und Bf. Ruprechts frechte Spalte] n) Lateinischer Text: A“ aus Straßburg Stadt-A. AA 181 fol. 21 cop. chart. coaeva, ohne Schnitte. b) Deutsche Ubersetzungen: In Dresden H. St. A. Wittenb. Archiv: Französ. Sachen fol. 6 cop., woll eine von Engelhard im Brief vom 15.Febr. an die Sächs. Herzöge (nr. 326) übersandte Ab- schrift.—In Hagenau Stadt-A. EE 57 cop. mb., inser. wie oben. 20 Drucke: Schilter p. 940 f. (deutsch); Dumont 3, I p. 144 nr. XCVIII (deutsch): Lünig 4, 33 f. nr. 23; Müller RT-Theatr. 7, 273f. Karolus dei gracia rex Francorum (A Ludo- Ludovieus dei gracia etc. et Rupertus dei vicus regis Francorum primogenitus Dalphi- gracia episcopus Argentinensis nus Viennensis) 15 notum facimus universis: Quoniam serenissimus princeps2 dominus Ka- rolus Francorum rex et illustrissimus ejus pri- mogenitus Delphinus Viennensis polliciti sunt, [I] quod curabunt et efficient cum effectu, ut [I] quod cum effectu curabimus et officie- so mus, ut nostrea autb primogeniti nostri eorum gentes armorum Dalphini Viennensis armorum gentes a terris et dominiis castris civitatibus opidis seu villis imperii in Alsacia aut illustris principis Ludovici comitis Palatini nostris aut alterius nostrorum et ducatus Reni, Romani imperii archidapiferi et Ba- Austrie et nostrorum aut alterius nostrorum 85 varie ducis, consanguinei nostri carissimi, et Ruperti episcopi Argentinensis et ducatus Austrie et corundem sen alterius corum vassallorum et subditorum per totum vicesimum diem mensis marcii vel infra proxime futurum März 29 recedant ad alienas terras eum effectu civitatesque castra opida et villas eoe modo, quo 40 a) A om. nostre — Vienn. b) B et. c) om. AB. 45 Städle mehr beschädigen darf usw.; die beider- seitigen Gefangenen sollen freigelassen werden, was aber die Walhen zu Markolsheim, Hl. Kreuz und anderewo nicht tun wollen; Bitte an den Landvagt um Vermittlung in dieser Gefangenen- frage (Colmar Lib. Missiv. 1442/48 fol. 126b. 127a cop.; gedr. Mossmann, Cartul. de Mulh. II, 148f. nr. 627). 1 Obwohl dem Datum nuch lräher gelegen als 50 die französischen Ratifikationsurkunden, setzt doch das Versprecken der beiden deutschen Fürsten dem Wortlaut wie dem Sinne nach die Räumungezusage der französiscken Vertrags- partner voraus. 2 Der Patitdruck kennzeichnet die Uberein- stimmung mit dem Wortlaut der Vorstücke, des pfgfl. Entwurts nr. 311 und des Trierer Abschiedes nr. 313 (hieraus vor allem der Zusatz sine aliqua — vaeue, 8. 692 Z. 2].
Strana 692
692 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. tenent, sine aliqua destruccione aut demolicione et absque quacumque exaccione et rapina et vacue a gentibus armorum dimittent nec eos impedient eadem castra recipere, a quibus existunt cccupata. pendente quoque tompore predicto opida castra seu villas incendio seu alio modo non destruent, neque comminacione incendii pecunias seu alias res extorquebunt nec interim illo tempore, quo remanere poterint, neque de cetero in toto vel in parte in" seu 5 ad castra opida civitates municiones seu villas eadem seu easdem seu principatus dominia et territoria eorumdom ducis Ludovici comitis Palatini Reni sou episcopi Argentinensis vel alicujus eorum nostra seu alicujus nostrorum 10 ingredientur eum vi armoruin, neque eorundem principum seu alterius eorum nostra seu alterius nostrorum opida castra villas seu civitates nobis seu alicui ex nobis recommissas seu sub protectione aut in dominiis nostris aut alterius ex nobis eorumndem ' aut alterius ex eis consistentes, videlicet civitates advocacie Alsacie et Argentinam Spiram Wormaciam Magunciam ac civitates imporii in Swovia, capient, impugnabunt aut molostabunt, aut impugnare capere seu molestare temptabunt, neque nobis seu quibuscumque nostris aut 20 neque eisdem principibus seu quibuscumque alicujus nostrorum corumdem principum aut alicujus corumdem subdictis aut vassallis aut ipsis civitatibus prefatis aut eorum pertinenciis, cujuseumque status seu condicionis existant, dampna inferent quovis modo. et [2] pariter prefati dux Ludovicus et episcopus Argen- nos Ludovicus etc. et Rupertus episcopus Argentinensis prefati aut nostre tinensis aut corum gentes castra aut opida, in quibus gentes (4 A add. nostre) armorum remanere habent, eodem" tempore, ut prefertur, non invademus. et quoniam res ista de ordi- nacione domini Karoli regis Francie non processit, ipsius contemplacionis intuitu nos so Ludovicus et episcopus Argentinensis, quibus dampna per gentes (AA add. nostras) armorum illata sunt, ipsis sou alicui ex eis invadent, et quoniam res ista de nostra ordi- nacione non processit, nostre contemplacionis intuitu predicti dux 15 25 pollicemur pro nobis nostrisque subditis et armorum gentibus, quod corumdem illatorum dampnorum occasiono accionem sou arma adversus 35 nos et primogenitum nostrum ade regnum nostrum Francie seu Sicilie regem aut ejus dominia non movebunt (A adversus me- tuendissimum dominum moum christianis- simum Francorum regem ac serenissimum avunculum nostrum Renatum Sicilie regem corumque et cujuslibet ipsorum res ac do- minia nostra non movebunt). prefatum dominum Francie regem aut ejus primogenitum ae regnum Francie seu Sicilie regem aut ejus dominia non movebimus. 40 premissa omnia et singula nos Ludovicus comes palatinus Reni et Ru- 45 Karolus Francorum rex bona fide et in verbo pertus episcopus Argentinensis prefati bona regio (A' nos Ludovicus Dalphinus prefatus- in verbo principis) fide et in verbis principum a) om. B. b) A in eudern temp- A in cisdom tempore. o) s0 Vorll.
692 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. tenent, sine aliqua destruccione aut demolicione et absque quacumque exaccione et rapina et vacue a gentibus armorum dimittent nec eos impedient eadem castra recipere, a quibus existunt cccupata. pendente quoque tompore predicto opida castra seu villas incendio seu alio modo non destruent, neque comminacione incendii pecunias seu alias res extorquebunt nec interim illo tempore, quo remanere poterint, neque de cetero in toto vel in parte in" seu 5 ad castra opida civitates municiones seu villas eadem seu easdem seu principatus dominia et territoria eorumdom ducis Ludovici comitis Palatini Reni sou episcopi Argentinensis vel alicujus eorum nostra seu alicujus nostrorum 10 ingredientur eum vi armoruin, neque eorundem principum seu alterius eorum nostra seu alterius nostrorum opida castra villas seu civitates nobis seu alicui ex nobis recommissas seu sub protectione aut in dominiis nostris aut alterius ex nobis eorumndem ' aut alterius ex eis consistentes, videlicet civitates advocacie Alsacie et Argentinam Spiram Wormaciam Magunciam ac civitates imporii in Swovia, capient, impugnabunt aut molostabunt, aut impugnare capere seu molestare temptabunt, neque nobis seu quibuscumque nostris aut 20 neque eisdem principibus seu quibuscumque alicujus nostrorum corumdem principum aut alicujus corumdem subdictis aut vassallis aut ipsis civitatibus prefatis aut eorum pertinenciis, cujuseumque status seu condicionis existant, dampna inferent quovis modo. et [2] pariter prefati dux Ludovicus et episcopus Argen- nos Ludovicus etc. et Rupertus episcopus Argentinensis prefati aut nostre tinensis aut corum gentes castra aut opida, in quibus gentes (4 A add. nostre) armorum remanere habent, eodem" tempore, ut prefertur, non invademus. et quoniam res ista de ordi- nacione domini Karoli regis Francie non processit, ipsius contemplacionis intuitu nos so Ludovicus et episcopus Argentinensis, quibus dampna per gentes (AA add. nostras) armorum illata sunt, ipsis sou alicui ex eis invadent, et quoniam res ista de nostra ordi- nacione non processit, nostre contemplacionis intuitu predicti dux 15 25 pollicemur pro nobis nostrisque subditis et armorum gentibus, quod corumdem illatorum dampnorum occasiono accionem sou arma adversus 35 nos et primogenitum nostrum ade regnum nostrum Francie seu Sicilie regem aut ejus dominia non movebunt (A adversus me- tuendissimum dominum moum christianis- simum Francorum regem ac serenissimum avunculum nostrum Renatum Sicilie regem corumque et cujuslibet ipsorum res ac do- minia nostra non movebunt). prefatum dominum Francie regem aut ejus primogenitum ae regnum Francie seu Sicilie regem aut ejus dominia non movebimus. 40 premissa omnia et singula nos Ludovicus comes palatinus Reni et Ru- 45 Karolus Francorum rex bona fide et in verbo pertus episcopus Argentinensis prefati bona regio (A' nos Ludovicus Dalphinus prefatus- in verbo principis) fide et in verbis principum a) om. B. b) A in eudern temp- A in cisdom tempore. o) s0 Vorll.
Strana 693
E. Kurfürstl. Iag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 324-325. 693 loco prestiti juramenti presencium tenore prefatis duci Ludovico et episcopo Argentinensi pol- domino Karolo regi Francie et ejus primo- licemur pro nobis et nostris subdictis et genito firmiter observare promittimus, armorum gentibus firmiter observare, 5 dolo “ et fraude prorsus exclusis. datum apud villam Nancey in Lothoringia 10 die 23. (A vicesima) mensis februarii anno domini millesimo quadringentesimo quadra- gesimo quarto et b regni nostri vicesimo tercio sub sigillo nostro in absencia magni ordinato. Per regem in suo consilio ! Chaligaut 15 (A Per dominum Dalphinum] Bochetel) in quorum omnium fidem robur et testi- monium presentes nostras litteras sigillorum nostrorum appensione fecimus communiri. datum Treveris 13. die mensis februarii Febr. 13 anno domini 1440 quinto. Febr.23.20 325. Bündnis und Handelsvertrag der Kurfürsten von Trier, Köln, Pialz und Sacksen mit Kg. Karl VII. von Frankreich und dem Dauphin. 1445 Februar 13 Trier, Februar 20 und 23 Nancy, Marz 13 Leipzig. 20 a) Urkunden gen. rhein. Kurfiirsten vom 13. Febraar: Ebj. Jakobs von Trier: A aus Koblenz St.-A. Abt. 1 C nr. 13: Kopiar des Ebfs. Jakob V. Sirk fol. 287ab nr. 697 cop. chart. — In Weimar St. A. Gesamt-A. Registrande C nr. 2 cop. ch. coaeva. — Druck: Hontheim 2, 398 f. nr. DOCCXVI. 22 Ebf. Dietrichs von Köln: B coll. Paris Bibl. Nat. Mélanges de Colbert 413 nr. 870 or. membr. lit. pat. c. sig. pend. del.; auf der Röckseite Registrata [?]. Ebenda Piòces originales: France nr. 38 cop. coaeva. 30 Pf. Ludwigs: C coll. Paris B. N. Fontanieu Portefeuille 119/120 fol. 174 Orig.- Transsumpt von der mit häng. Wachssiegel verschenen Orig.-Urk. des Pfalzgrafen, angefertigt auf Verlangen des kgl. General-Procurators durch den Notar Joh. Regis zu Tours am 28. Jan. 1446 mit Bestätig, der Abschr. durch Notar Anth. de Ysoma (Dysome]. — Tuetey 2, 105 nr. XVIII (nur Abdr. der Vertrags-AmsnahmenJ. — Ebenda Collection du Puy 760 fol. 1138-114a cop. chart., inser. in Transsumpt v. 28. Jan. 1446. — Dresden H. St. A. Wittenb. Arch., Loc. 4339: Franz. Sachen fol. 6-7 not. chart., deutsche Ubersetzung, mit Randhemerkung za art. 4: Nota. propter ducem Burgundie, qui est vasallus corone Francie. 5 Hzg. Friedrichs von Sacheen vom 13. März. D coll. Paris B. N. Ms. franc. 20587 nr. 41 orig. membr. c. sig. pand. abscisso. — Eberda Fontanieu Portef. 119/120 fol. 1924b cop., Not.-Instr. vom 20. Sepl. 1466; Teildruck Tuetey 2, 106 nr. XIX (nar Vertragsausnahmen). — In Dresden Geheim-Arch., Loo. 7785; Copiale 1317 fol. 1090-110" cop. chart.; Uberschrift Unio cum rege Francie ad vitam ambo- rum dominorum, scilicet regis et ducis Saxonie.— Ebenda Cop. 1 fol. 307a 310a 10 COP. 45 b) Urkunden Karls VII. von Frankreich vom 23. Februar: für Ebf. v. Trier: A' coll. Koblenz St. -A. Kopiar wis A fol. 288ab nr. 698 cop. chart. — Druck: Hontheim 2, 399 f. xr. DCCCXVII. für Ebf. v. Köln: B. coll. Düsseldorf St..A. Kurköln, Urk. nr. 2053 or. membr. c. aig. pend. — In Paris Ms. franc. 27. 717 cop. chart., anscheinend Abschr. des Vor- entwurfs, da Tagesdatum offen gelassen ist. — Druck: Lacomblet 4, 3071. nr. 255 mit falockem Datum .1444 n) B om. dolo et fraude. EA om. et regri — orilinato.
E. Kurfürstl. Iag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 324-325. 693 loco prestiti juramenti presencium tenore prefatis duci Ludovico et episcopo Argentinensi pol- domino Karolo regi Francie et ejus primo- licemur pro nobis et nostris subdictis et genito firmiter observare promittimus, armorum gentibus firmiter observare, 5 dolo “ et fraude prorsus exclusis. datum apud villam Nancey in Lothoringia 10 die 23. (A vicesima) mensis februarii anno domini millesimo quadringentesimo quadra- gesimo quarto et b regni nostri vicesimo tercio sub sigillo nostro in absencia magni ordinato. Per regem in suo consilio ! Chaligaut 15 (A Per dominum Dalphinum] Bochetel) in quorum omnium fidem robur et testi- monium presentes nostras litteras sigillorum nostrorum appensione fecimus communiri. datum Treveris 13. die mensis februarii Febr. 13 anno domini 1440 quinto. Febr.23.20 325. Bündnis und Handelsvertrag der Kurfürsten von Trier, Köln, Pialz und Sacksen mit Kg. Karl VII. von Frankreich und dem Dauphin. 1445 Februar 13 Trier, Februar 20 und 23 Nancy, Marz 13 Leipzig. 20 a) Urkunden gen. rhein. Kurfiirsten vom 13. Febraar: Ebj. Jakobs von Trier: A aus Koblenz St.-A. Abt. 1 C nr. 13: Kopiar des Ebfs. Jakob V. Sirk fol. 287ab nr. 697 cop. chart. — In Weimar St. A. Gesamt-A. Registrande C nr. 2 cop. ch. coaeva. — Druck: Hontheim 2, 398 f. nr. DOCCXVI. 22 Ebf. Dietrichs von Köln: B coll. Paris Bibl. Nat. Mélanges de Colbert 413 nr. 870 or. membr. lit. pat. c. sig. pend. del.; auf der Röckseite Registrata [?]. Ebenda Piòces originales: France nr. 38 cop. coaeva. 30 Pf. Ludwigs: C coll. Paris B. N. Fontanieu Portefeuille 119/120 fol. 174 Orig.- Transsumpt von der mit häng. Wachssiegel verschenen Orig.-Urk. des Pfalzgrafen, angefertigt auf Verlangen des kgl. General-Procurators durch den Notar Joh. Regis zu Tours am 28. Jan. 1446 mit Bestätig, der Abschr. durch Notar Anth. de Ysoma (Dysome]. — Tuetey 2, 105 nr. XVIII (nur Abdr. der Vertrags-AmsnahmenJ. — Ebenda Collection du Puy 760 fol. 1138-114a cop. chart., inser. in Transsumpt v. 28. Jan. 1446. — Dresden H. St. A. Wittenb. Arch., Loc. 4339: Franz. Sachen fol. 6-7 not. chart., deutsche Ubersetzung, mit Randhemerkung za art. 4: Nota. propter ducem Burgundie, qui est vasallus corone Francie. 5 Hzg. Friedrichs von Sacheen vom 13. März. D coll. Paris B. N. Ms. franc. 20587 nr. 41 orig. membr. c. sig. pand. abscisso. — Eberda Fontanieu Portef. 119/120 fol. 1924b cop., Not.-Instr. vom 20. Sepl. 1466; Teildruck Tuetey 2, 106 nr. XIX (nar Vertragsausnahmen). — In Dresden Geheim-Arch., Loo. 7785; Copiale 1317 fol. 1090-110" cop. chart.; Uberschrift Unio cum rege Francie ad vitam ambo- rum dominorum, scilicet regis et ducis Saxonie.— Ebenda Cop. 1 fol. 307a 310a 10 COP. 45 b) Urkunden Karls VII. von Frankreich vom 23. Februar: für Ebf. v. Trier: A' coll. Koblenz St. -A. Kopiar wis A fol. 288ab nr. 698 cop. chart. — Druck: Hontheim 2, 399 f. xr. DCCCXVII. für Ebf. v. Köln: B. coll. Düsseldorf St..A. Kurköln, Urk. nr. 2053 or. membr. c. aig. pend. — In Paris Ms. franc. 27. 717 cop. chart., anscheinend Abschr. des Vor- entwurfs, da Tagesdatum offen gelassen ist. — Druck: Lacomblet 4, 3071. nr. 255 mit falockem Datum .1444 n) B om. dolo et fraude. EA om. et regri — orilinato.
Strana 694
694 Roichstag zu Frankfurt im Juni 1445. für Pj.Lrdwig:C coll. München Geh. St.-A. K. rot 44/s 5 or. membr. c. sig. pend. part. del. — Druck: Schöpflin 2, 374f. nr. 1337: Ex tabulario epise. Argent. Tabernis. für die Hrgg. u. Sachsen: D' coll. Paris B. N. Ms. français 20587 nr. 40 or. membr. c. sig. perud. del.; gleichzeit. Rückvermerk Coppie des alliances du due de Saxoigne et 5 de son frere, mais on en a fait deux lettres. — In Dresden Urk. nr. 6800 cop. chart. coaeva, Blatt von 1 Sciten ohne Schnitte. — Ebenda (deutsche Ubersetzung) Wit- tenb. Arch.: Franz. Sachen fol. 4-5 cop. chart. — Drucke: Leibniz, G. G., Cod. jur. gentium diplom., Hann. 1693, p. 375ff. Lünig 8 p. 221 nr. XXXI: d'Achery 3, 765 u. 4, 318; Dumont 3, 1 p. 127 nr. LXXXVIII. 10 Urkunden des Dauphin vom 20. Februar: für Ebf. v. Trier: A“ coll. Koblenz Kurtrier, Stantsarch. Urk. nr. 1817 or. membr. — Ebenda Abt. 1 C nr. 13: Kopiar wie A fol. 288b 289a cop. chart. für Ebf. v. Köln: B“ coll. Düsseldorf Kurköln, Urk. 2050 or. membr. c. sig. pend. absc. für Pf. Ludwig: C"coll. München Geh. St.-A. K. rot 44/s 4 or. membr. c. sig. pend. del. 15 a) Urkunden der Kurfürsten: b) Urbunden Karle VII. and des Dauphin Ludwig: Jacobus dei gracia sancte Treveren- sis ecclesie arehiepiscopus saeri Romani imperii princeps elector ae per Galliam et regnum Arelatense archicancellarius (B The- oderieus dei gracia sanete Coloniensis ecclesie archiepiscopus sacri Romani im- perii per Ytaliam archicancellarius Westfalie et Angarie dux apostolice sedis legatus etc. — C Ludovicus dei gratia comes palatinus Renia sacri imperii Romani arebidapifer et Bavarie dux, om. universis bis quod.—D Fridericus dei gracia dux Saxo- nie sacri Romani imperii archimarescallus et elector lantgravius Thuringie marchio Mis- nensis et burggravius Aldemburgensis, om. universis bis quod) universis et singulis presentes nostrasl litteras universis et singulis presencium seriem in- specturis salutem. inspecturis pateat evidenter, quod ut verus ac perfectus amor et ingentis benivolencie nexus, qui semper inter christianissimos principes dominos Francorum progenitores nostros Francorum reges etb il- lustres principes imperii electores (C D' christi- reges et predecessores nostros bone memorie — archiepiscopos Treverenses (B Colonienses anissimos Francorum reges progenitores nostros Č serenissimos princ. Frane, reges et progeni- et illustres principes Romani imperii electores 40 — C C“ Franc. reges et illustres principes tores nostros Bavarie duces — D serenissimos et christianissimos principes Francorum reges Bavarie duces) et progenitores nostros Saxonie duces ac Ro- mani imperii electores) laudabiliter viguerunt, ad nos non quideme minori dilectionis fervore, sed quantum fieri 45 poterit, majori ut decet propagetur et extendatur, cum 25 30 85 Karolus dei gracia Francorum rex (A"-O" Ludovieus regis Francorum primo- genitus Dalphinus Viennensis) 20 a) Č meistens regni stali Reni. b) B' ac. c) B add. unterstrichen non. 1 Im Gegensatz zu dem sonst üblichen Ver- fahren sind hier, um das Weseniliche der Ver- trige besser herzuszuheben, die in den gegen- seitigen Vertragstexten übereinstimmenden Stellen in Borgis, die Abweichungen (außer im Prot- und Eschatokoll) dagegen in Petit gegeben. t16
694 Roichstag zu Frankfurt im Juni 1445. für Pj.Lrdwig:C coll. München Geh. St.-A. K. rot 44/s 5 or. membr. c. sig. pend. part. del. — Druck: Schöpflin 2, 374f. nr. 1337: Ex tabulario epise. Argent. Tabernis. für die Hrgg. u. Sachsen: D' coll. Paris B. N. Ms. français 20587 nr. 40 or. membr. c. sig. perud. del.; gleichzeit. Rückvermerk Coppie des alliances du due de Saxoigne et 5 de son frere, mais on en a fait deux lettres. — In Dresden Urk. nr. 6800 cop. chart. coaeva, Blatt von 1 Sciten ohne Schnitte. — Ebenda (deutsche Ubersetzung) Wit- tenb. Arch.: Franz. Sachen fol. 4-5 cop. chart. — Drucke: Leibniz, G. G., Cod. jur. gentium diplom., Hann. 1693, p. 375ff. Lünig 8 p. 221 nr. XXXI: d'Achery 3, 765 u. 4, 318; Dumont 3, 1 p. 127 nr. LXXXVIII. 10 Urkunden des Dauphin vom 20. Februar: für Ebf. v. Trier: A“ coll. Koblenz Kurtrier, Stantsarch. Urk. nr. 1817 or. membr. — Ebenda Abt. 1 C nr. 13: Kopiar wie A fol. 288b 289a cop. chart. für Ebf. v. Köln: B“ coll. Düsseldorf Kurköln, Urk. 2050 or. membr. c. sig. pend. absc. für Pf. Ludwig: C"coll. München Geh. St.-A. K. rot 44/s 4 or. membr. c. sig. pend. del. 15 a) Urkunden der Kurfürsten: b) Urbunden Karle VII. and des Dauphin Ludwig: Jacobus dei gracia sancte Treveren- sis ecclesie arehiepiscopus saeri Romani imperii princeps elector ae per Galliam et regnum Arelatense archicancellarius (B The- oderieus dei gracia sanete Coloniensis ecclesie archiepiscopus sacri Romani im- perii per Ytaliam archicancellarius Westfalie et Angarie dux apostolice sedis legatus etc. — C Ludovicus dei gratia comes palatinus Renia sacri imperii Romani arebidapifer et Bavarie dux, om. universis bis quod.—D Fridericus dei gracia dux Saxo- nie sacri Romani imperii archimarescallus et elector lantgravius Thuringie marchio Mis- nensis et burggravius Aldemburgensis, om. universis bis quod) universis et singulis presentes nostrasl litteras universis et singulis presencium seriem in- specturis salutem. inspecturis pateat evidenter, quod ut verus ac perfectus amor et ingentis benivolencie nexus, qui semper inter christianissimos principes dominos Francorum progenitores nostros Francorum reges etb il- lustres principes imperii electores (C D' christi- reges et predecessores nostros bone memorie — archiepiscopos Treverenses (B Colonienses anissimos Francorum reges progenitores nostros Č serenissimos princ. Frane, reges et progeni- et illustres principes Romani imperii electores 40 — C C“ Franc. reges et illustres principes tores nostros Bavarie duces — D serenissimos et christianissimos principes Francorum reges Bavarie duces) et progenitores nostros Saxonie duces ac Ro- mani imperii electores) laudabiliter viguerunt, ad nos non quideme minori dilectionis fervore, sed quantum fieri 45 poterit, majori ut decet propagetur et extendatur, cum 25 30 85 Karolus dei gracia Francorum rex (A"-O" Ludovieus regis Francorum primo- genitus Dalphinus Viennensis) 20 a) Č meistens regni stali Reni. b) B' ac. c) B add. unterstrichen non. 1 Im Gegensatz zu dem sonst üblichen Ver- fahren sind hier, um das Weseniliche der Ver- trige besser herzuszuheben, die in den gegen- seitigen Vertragstexten übereinstimmenden Stellen in Borgis, die Abweichungen (außer im Prot- und Eschatokoll) dagegen in Petit gegeben. t16
Strana 695
10 15 30 2b 86 $0 50 E. Kurfürstl. 'Fag zu Trior 10./16. Febr. 1445 nr. 325. christianissimis ct sorenissimisprinoipibus domino Karolo Francorum rege et domino Lodowico ejus primogenito (C serenissimo principe domino Karolo Francorum rege domino et avunculo nostro carissimo et illustrisgimo principe ejus primogenito Delphino Viennensi sía!f ehristian. bis primog. — .D serenissimo e$ christianissimo prineipe domino Karolo Francorum rego do- mino nostro gracioso et consanguineo enrissimo) 695 illustri principe carissimo consangwineo nostro Ja- oobo archiopiscopo Trevorensi Romani imperii electore (B' B" Thierriec axchiep. Coloniensi Wasta- falio duce imp. clectore — C" C"” illustri principe Ludovico comite palatino Roni Romeri imperii archidapifero et JBevarie duce consanguineo D' illustribus principibus imperii archimnarcecallo ot electore necnon Williermo germano ducibus Saxonie langraviis Turingie marchionibus Mis- nensibus ae burgraviis Aldeburgonsibus con- sanguineis nostris carissimis) nostro carissimo --- Federico Romani novum fedus, ut vera conficiatur amicieia, inivimus in vim formam et effectum, qui sequitura: [1] In primis quod. nos J&eobus archiepiscopus Treverensis (B Tkoo- derieus archiepiscopus Coloniensis — C mur Ludovieus — D nur nos, om. ad vitem nostram) ad vitam nostram (A" B" C" add. patema insequentes vostigia eb Buis, ut, tenemur, mandatis obedire cupientes) predieti consangwinsi nostri (E' dicti con- sanguinei nostri — CC” predicti ducis Lu- doviei — .D' predictorum dueum Federici et? Willermi) ad vitam ipsius (D' ipsorum — A" B" predicti archiepiscopi Treverensis bzw. Coloniensis) statum honorem decus et commodum predietcrum dominorum regis e& primogeniti sui (C domini regis Francie e$ ejus primogeniti ad vitam ipsorum — .D predicti domini noetri regis Francorum ad vitam ipsius) toto posse procurare tractare et in hac parte ad conservaeionem eorundem pro viribus con- currere &o dampnum jacturam molestiam et? status diminuoionem evitare tcnobimur, quan- tum cum honore facere poterimus. [2] Item quod ad defensionem et offensionem, dum prefati domini rex ot primogeritus suus vexa- rentur (C prefati dominus rex Francie et ejus primogenitus — D prefatus dominus rex vexaretur) prefatus archiepiscopus "Treverensis {B’ Colo- niensis — C" C" dux Ludovicus) vexaretur (D' prefati duees vexarentur) et nos (C add. per eos) requisiti fuerimus, concurrere, amicos quoque ipsorum dominorum regis et primogeniti sui (U domini regis Francie et ejus primogeniti, — JD nur ipsius) ipsius (C'C" add. ducis Ludovici ipsorum — A" B" adà. cousanguinei nostri) D’ pro amicis et inimicos pro inimicis habere tenebimur, ita tamen, quod nos Jacobus archiepiscopus Treverensis (B Theo- derieus archiepiscopus Coleniengis. — C Ludo- vicus — D mur nos!) nullum, qui dictorum dominorum regis e& primogeniti sui (C domini regis Francio et cjus primogeniti — D dicti domini regis) nullum, qui dicti archiepiseopi (C' C" ducis Ludoviei — D' D" dictorum dueum — A" D" predicti) subditus aut vasallus* fuerit, pro amico dicere nominare vel reputare poterimus nec sub amioicie velamine, ubi eontra talem auum subditum sive vasallum à) D sequuntur. Urkunden schreiben stets vassallus. D) nacátzdglich ecgejügt. c) om. C", d) en, Vorl. hat nobls. e Die Jmnz.
10 15 30 2b 86 $0 50 E. Kurfürstl. 'Fag zu Trior 10./16. Febr. 1445 nr. 325. christianissimis ct sorenissimisprinoipibus domino Karolo Francorum rege et domino Lodowico ejus primogenito (C serenissimo principe domino Karolo Francorum rege domino et avunculo nostro carissimo et illustrisgimo principe ejus primogenito Delphino Viennensi sía!f ehristian. bis primog. — .D serenissimo e$ christianissimo prineipe domino Karolo Francorum rego do- mino nostro gracioso et consanguineo enrissimo) 695 illustri principe carissimo consangwineo nostro Ja- oobo archiopiscopo Trevorensi Romani imperii electore (B' B" Thierriec axchiep. Coloniensi Wasta- falio duce imp. clectore — C" C"” illustri principe Ludovico comite palatino Roni Romeri imperii archidapifero et JBevarie duce consanguineo D' illustribus principibus imperii archimnarcecallo ot electore necnon Williermo germano ducibus Saxonie langraviis Turingie marchionibus Mis- nensibus ae burgraviis Aldeburgonsibus con- sanguineis nostris carissimis) nostro carissimo --- Federico Romani novum fedus, ut vera conficiatur amicieia, inivimus in vim formam et effectum, qui sequitura: [1] In primis quod. nos J&eobus archiepiscopus Treverensis (B Tkoo- derieus archiepiscopus Coloniensis — C mur Ludovieus — D nur nos, om. ad vitem nostram) ad vitam nostram (A" B" C" add. patema insequentes vostigia eb Buis, ut, tenemur, mandatis obedire cupientes) predieti consangwinsi nostri (E' dicti con- sanguinei nostri — CC” predicti ducis Lu- doviei — .D' predictorum dueum Federici et? Willermi) ad vitam ipsius (D' ipsorum — A" B" predicti archiepiscopi Treverensis bzw. Coloniensis) statum honorem decus et commodum predietcrum dominorum regis e& primogeniti sui (C domini regis Francie e$ ejus primogeniti ad vitam ipsorum — .D predicti domini noetri regis Francorum ad vitam ipsius) toto posse procurare tractare et in hac parte ad conservaeionem eorundem pro viribus con- currere &o dampnum jacturam molestiam et? status diminuoionem evitare tcnobimur, quan- tum cum honore facere poterimus. [2] Item quod ad defensionem et offensionem, dum prefati domini rex ot primogeritus suus vexa- rentur (C prefati dominus rex Francie et ejus primogenitus — D prefatus dominus rex vexaretur) prefatus archiepiscopus "Treverensis {B’ Colo- niensis — C" C" dux Ludovicus) vexaretur (D' prefati duees vexarentur) et nos (C add. per eos) requisiti fuerimus, concurrere, amicos quoque ipsorum dominorum regis et primogeniti sui (U domini regis Francie et ejus primogeniti, — JD nur ipsius) ipsius (C'C" add. ducis Ludovici ipsorum — A" B" adà. cousanguinei nostri) D’ pro amicis et inimicos pro inimicis habere tenebimur, ita tamen, quod nos Jacobus archiepiscopus Treverensis (B Theo- derieus archiepiscopus Coleniengis. — C Ludo- vicus — D mur nos!) nullum, qui dictorum dominorum regis e& primogeniti sui (C domini regis Francio et cjus primogeniti — D dicti domini regis) nullum, qui dicti archiepiseopi (C' C" ducis Ludoviei — D' D" dictorum dueum — A" D" predicti) subditus aut vasallus* fuerit, pro amico dicere nominare vel reputare poterimus nec sub amioicie velamine, ubi eontra talem auum subditum sive vasallum à) D sequuntur. Urkunden schreiben stets vassallus. D) nacátzdglich ecgejügt. c) om. C", d) en, Vorl. hat nobls. e Die Jmnz.
Strana 696
696 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. ipsis dominis regi et primogenito suo (C ipsis ipsi archiepiscopo (C C duci Ludovico — D' domino regi Francie et ejus primogenito — D ipsorum ducum) ipsius domini regis) guerram movere placuerit, aliquid in contrarium dicemus, proponemus vel allegabimus, sed, si opus fuerit et per ipsos dominos regem et primogenitum suum (C ipsum archicpiscopum (C C“ducem Ludovicum — dominum regem Francie et ejus primogenitum— D' ipsos duces—A“ B" ipsum consanguineum D ipsum dominum regem) nostrum) nos requiri contigerit, auxilium succursum auta favorem pro viribus elargiri tenebimur, quantum hec, ut prefertur", per nos, cum“ requisiti fuerimus, cum honore fieri poterintd 10 [3] Item ubi per antedietos dominos regem et primogenitum antedictum archiepiscopum (C Č ducem Lu- suum (C dominum regem Francie et ejus pri- dovicum — D antedictos duces) mogenitum — D nur antedictum dominum regom) contra communem ipsorum et nostrum (D contra communem nostrum et ipsius nostrum et ipsius) 15 subditum sive vasallum guerram moverie contigerit, nos Jacobus archiepiscopus Treverensis (B Theo- dericus archiep. Coloniensis — C Ludovicus comes palatinus Reni prefatos — D om. Name und Titel) contra talem vasallum et communem subditum favorem dare non tenebimur, sed licite valebimus in hoc casu a succursu et auxilio abstinere. [4] Item subditos seu' vasallos prefatorum dominorum regis et primogeniti sui dicti archiepiscopi (0 Č ducis Ludovici — D' 25 (Č dictorum domini regis Francie et ejus pri- dictorum ducum). mogeniti — D dicti domini regis), 20 qui nobis minime subiciuntur, (D add. preter Philippum ducem Burgundie modernum et cjus heredes illisque in nostrum prejudicium quomodolibet adherentes assistentes et faventes, quos hie expresse excipimus) 30 pro amicis reputabimus, ita quod contra tales (D add. per nos non exceptos) nobis guerram facere non licebit autg molestiam inferre. [51 Item dominia diciones terras castra opida villagia civitates et loca O dietorum dominorum regis et primogeniti sui dieti archjepiseopi (C C" ducis Ludovici — D' (C domini regis Francie et ejus primogeniti — dictorum ducum— A“ B“ ejusdem archiepiscopi) D dicti domini regis) presencia et futura eum armatorum copia seu armorum gentibus non ingrediemur, neque 1e gentes nostre armate ingredientur, nisi ad succursum vocati per ipsos dominos regem et primogenitum suum aut ipsumarchiepiscopum (C‘C“ducem Ludovicum— D'ipsos duces — A B° om. archiepiscopum) aut eorum (C dominum regem Francie et ejus primo- genitum — D ipsum dominum regem aut ejus) ejus (D eorum) licencia concederetur. [6] Item non obstante hujusmodi confederacione liberum erit omnium rerum et victualium preterquam armorum commercium, eciam inter hostes et diffidatos; nec per hujusmodi commercium inter hostes 35 45 a) DC ct. b)AB'DD preferuntur. t) D om. seu vasallos. g) C add. eis. c) sm. A. d) É poterit; D poterunt. c) D movere. 50
696 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. ipsis dominis regi et primogenito suo (C ipsis ipsi archiepiscopo (C C duci Ludovico — D' domino regi Francie et ejus primogenito — D ipsorum ducum) ipsius domini regis) guerram movere placuerit, aliquid in contrarium dicemus, proponemus vel allegabimus, sed, si opus fuerit et per ipsos dominos regem et primogenitum suum (C ipsum archicpiscopum (C C“ducem Ludovicum — dominum regem Francie et ejus primogenitum— D' ipsos duces—A“ B" ipsum consanguineum D ipsum dominum regem) nostrum) nos requiri contigerit, auxilium succursum auta favorem pro viribus elargiri tenebimur, quantum hec, ut prefertur", per nos, cum“ requisiti fuerimus, cum honore fieri poterintd 10 [3] Item ubi per antedietos dominos regem et primogenitum antedictum archiepiscopum (C Č ducem Lu- suum (C dominum regem Francie et ejus pri- dovicum — D antedictos duces) mogenitum — D nur antedictum dominum regom) contra communem ipsorum et nostrum (D contra communem nostrum et ipsius nostrum et ipsius) 15 subditum sive vasallum guerram moverie contigerit, nos Jacobus archiepiscopus Treverensis (B Theo- dericus archiep. Coloniensis — C Ludovicus comes palatinus Reni prefatos — D om. Name und Titel) contra talem vasallum et communem subditum favorem dare non tenebimur, sed licite valebimus in hoc casu a succursu et auxilio abstinere. [4] Item subditos seu' vasallos prefatorum dominorum regis et primogeniti sui dicti archiepiscopi (0 Č ducis Ludovici — D' 25 (Č dictorum domini regis Francie et ejus pri- dictorum ducum). mogeniti — D dicti domini regis), 20 qui nobis minime subiciuntur, (D add. preter Philippum ducem Burgundie modernum et cjus heredes illisque in nostrum prejudicium quomodolibet adherentes assistentes et faventes, quos hie expresse excipimus) 30 pro amicis reputabimus, ita quod contra tales (D add. per nos non exceptos) nobis guerram facere non licebit autg molestiam inferre. [51 Item dominia diciones terras castra opida villagia civitates et loca O dietorum dominorum regis et primogeniti sui dieti archjepiseopi (C C" ducis Ludovici — D' (C domini regis Francie et ejus primogeniti — dictorum ducum— A“ B“ ejusdem archiepiscopi) D dicti domini regis) presencia et futura eum armatorum copia seu armorum gentibus non ingrediemur, neque 1e gentes nostre armate ingredientur, nisi ad succursum vocati per ipsos dominos regem et primogenitum suum aut ipsumarchiepiscopum (C‘C“ducem Ludovicum— D'ipsos duces — A B° om. archiepiscopum) aut eorum (C dominum regem Francie et ejus primo- genitum — D ipsum dominum regem aut ejus) ejus (D eorum) licencia concederetur. [6] Item non obstante hujusmodi confederacione liberum erit omnium rerum et victualium preterquam armorum commercium, eciam inter hostes et diffidatos; nec per hujusmodi commercium inter hostes 35 45 a) DC ct. b)AB'DD preferuntur. t) D om. seu vasallos. g) C add. eis. c) sm. A. d) É poterit; D poterunt. c) D movere. 50
Strana 697
10 15 20 "o & E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./13. Febr. 1445 nr. 325. prefatorum dominorum regis et primogeniti sui (C dictorum domini regis Francie et ejus primo- geniti — .D dicti domini regis) eb nostros 697 nostros et dicii archiepiseopi (U' Lvdoviei ducis Bavarie — D' et dictos duces — A" B" et archie- piscopi prelibati — C" dueis Ludovici) hec confederacio in aliquo violata censebitur, ita^ quod subditi et vasalli dioborum dominorum regis et primogeniti sui (C domini regis Francie et ejus primogeniti — D dicti domini regis) aut nostri nostri aut dicti consanguinei nostri (C C" dicti ducis Ludovici — D' dietorum ducum) per terram et aquam mercari et merces hincinde ferre emere vendere et permutare inter hostes ct ad? loea hostium, ut. prefertur, poterint! pro libito voluntatis, prefati domini rex (C prefati dominus Francio — JD prefatus dominus rox, om. ob bis rox primogen.; nachher petens «nd. debebit) et ejus primogenitus supeursum a nobis petentes itum haberc debcbunt [7] Hem prefatus archiepiscopus (4"^ add. Treverensis — DB" Colonionsia — C^C" dux Ludovicus) succur- sum a* nobis petens illum habere debebit (C' C" petens — debeat à nobis, om. consequi — D' prefati duces - - petentes -- debebunt) et 4 nobis consequi, suis quidem sumptibus et expensis, ad raeionem pro quolibet armorum homine et! archeriis consuetis juxta ritum Francie et morem hactenus in guerris observatum, ut subsequitur; videlicet pro quolibet armorum homine ad racionem quindecim francorum et pro quolibet areherio ad racionem septem franeorum cum dimidio per mensem, et quilibet ballistarius (D corniquinerius seu sagittarius — .B' D mer corniqu.) uni archerio equiparetur. [8] Ttem nos Jacobus archiepiscopus "Treverensis (B Theo- dericus archiep. Coloniensis — C Ludovieus comes palatinus Reni prefatus — .D ohne Name, "ur item expresse nos) expresse personas summi pontificis et invietissimi principis domini nostri Romanorum regis (C serenissimi domini Rom. regis — D serenissmi ac invict. dom. nostri Rom. regis) presencium ot futurorum (.D add. necnon illustres principes Wilhelmurn ducom $axonio germarum ac Fridericum Johannem Albertum et Fridericum juniorem marchiones Brandeburgenses eb. burg- gravios Nurembergenses consanguineos nmostros Car:ssimos) illustrissimorum Hispanic Sicilie et Scocie regum presencium et futurorum ot illustrem prin- cipem filizm nostrum carissimum Sigiemundum Austrie ducern (4 B"' C^ item nos ult; et preter personam metuendiesimi domini mei ebristianis- simi Francorum regis, que, éciamsi non oxpressa foret, divino et humano jure excipitur, expresse personas are. et. ill. ie futurorum ao illustzem principem fratrem nostrum car. Sigigmondum Austrie ducein) eorumque et cujuslibet ipsorum dominia oxeipimus?, ita quod nulli preseriptorum ae terris Ioci& castris et dominiis suis per dictos dominos rogom ot cjus primogeniturn e£ iios (C &ntedietos dominum regem Francorum et ejus primogen, aut nos — 4) diotum dominum regem) dictum archiepiscopum (C'C'" ducem Ludo- vieum — J)' dictos duces — 4" B" add. Tre- verensom bzw. Colonionscm) guerra moveri debebi;! aut molestia inferri; sed u& amici utriusque partis esse censebuntur, a) C item. t) A D f D! terras. -D D/ C” poterunt. e) om. B*. h) A excepimus. 1) A^ 2" dcbcat. horum predictorum ! exceptorum numero dilectem €onsiliarium et cambellanum nostrum Johannem dominum de F'enestrangis rnilitern, ejus terras et dominia subjungentes, ita quod dieto archi opiscopo (C C" duci Ludovico — D dictis ducibus) eidem cambellano nostro’ suisque dominiis €) om. A^ W nr. 4) A-C stalían «m. pro Jiblto poterint; £) C” am. et ascherils — armorum homine. w B/D ac. ano. k) am. A”.
10 15 20 "o & E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./13. Febr. 1445 nr. 325. prefatorum dominorum regis et primogeniti sui (C dictorum domini regis Francie et ejus primo- geniti — .D dicti domini regis) eb nostros 697 nostros et dicii archiepiseopi (U' Lvdoviei ducis Bavarie — D' et dictos duces — A" B" et archie- piscopi prelibati — C" dueis Ludovici) hec confederacio in aliquo violata censebitur, ita^ quod subditi et vasalli dioborum dominorum regis et primogeniti sui (C domini regis Francie et ejus primogeniti — D dicti domini regis) aut nostri nostri aut dicti consanguinei nostri (C C" dicti ducis Ludovici — D' dietorum ducum) per terram et aquam mercari et merces hincinde ferre emere vendere et permutare inter hostes ct ad? loea hostium, ut. prefertur, poterint! pro libito voluntatis, prefati domini rex (C prefati dominus Francio — JD prefatus dominus rox, om. ob bis rox primogen.; nachher petens «nd. debebit) et ejus primogenitus supeursum a nobis petentes itum haberc debcbunt [7] Hem prefatus archiepiscopus (4"^ add. Treverensis — DB" Colonionsia — C^C" dux Ludovicus) succur- sum a* nobis petens illum habere debebit (C' C" petens — debeat à nobis, om. consequi — D' prefati duces - - petentes -- debebunt) et 4 nobis consequi, suis quidem sumptibus et expensis, ad raeionem pro quolibet armorum homine et! archeriis consuetis juxta ritum Francie et morem hactenus in guerris observatum, ut subsequitur; videlicet pro quolibet armorum homine ad racionem quindecim francorum et pro quolibet areherio ad racionem septem franeorum cum dimidio per mensem, et quilibet ballistarius (D corniquinerius seu sagittarius — .B' D mer corniqu.) uni archerio equiparetur. [8] Ttem nos Jacobus archiepiscopus "Treverensis (B Theo- dericus archiep. Coloniensis — C Ludovieus comes palatinus Reni prefatus — .D ohne Name, "ur item expresse nos) expresse personas summi pontificis et invietissimi principis domini nostri Romanorum regis (C serenissimi domini Rom. regis — D serenissmi ac invict. dom. nostri Rom. regis) presencium ot futurorum (.D add. necnon illustres principes Wilhelmurn ducom $axonio germarum ac Fridericum Johannem Albertum et Fridericum juniorem marchiones Brandeburgenses eb. burg- gravios Nurembergenses consanguineos nmostros Car:ssimos) illustrissimorum Hispanic Sicilie et Scocie regum presencium et futurorum ot illustrem prin- cipem filizm nostrum carissimum Sigiemundum Austrie ducern (4 B"' C^ item nos ult; et preter personam metuendiesimi domini mei ebristianis- simi Francorum regis, que, éciamsi non oxpressa foret, divino et humano jure excipitur, expresse personas are. et. ill. ie futurorum ao illustzem principem fratrem nostrum car. Sigigmondum Austrie ducein) eorumque et cujuslibet ipsorum dominia oxeipimus?, ita quod nulli preseriptorum ae terris Ioci& castris et dominiis suis per dictos dominos rogom ot cjus primogeniturn e£ iios (C &ntedietos dominum regem Francorum et ejus primogen, aut nos — 4) diotum dominum regem) dictum archiepiscopum (C'C'" ducem Ludo- vieum — J)' dictos duces — 4" B" add. Tre- verensom bzw. Colonionscm) guerra moveri debebi;! aut molestia inferri; sed u& amici utriusque partis esse censebuntur, a) C item. t) A D f D! terras. -D D/ C” poterunt. e) om. B*. h) A excepimus. 1) A^ 2" dcbcat. horum predictorum ! exceptorum numero dilectem €onsiliarium et cambellanum nostrum Johannem dominum de F'enestrangis rnilitern, ejus terras et dominia subjungentes, ita quod dieto archi opiscopo (C C" duci Ludovico — D dictis ducibus) eidem cambellano nostro’ suisque dominiis €) om. A^ W nr. 4) A-C stalían «m. pro Jiblto poterint; £) C” am. et ascherils — armorum homine. w B/D ac. ano. k) am. A”.
Strana 698
698 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. guerram inferre minime liceat, sed ut amicus et confederatus hincinde censeatur ((' unacum terris et dominiis suis ubiquo sitis ct positis sub- jungentes, ib& quod guerra contra eum et dominis. sua rnoveri non possit per dietum ducem Ludo- vicum ut supra s/a4i ejua terras bis conscatur). [9] Item quoniam optima et quasi indubitata? pacis spes est intor prefatos dominos Francorum regera et ejus primo- genitum ao soronissimum principem dominum Henricum Anglie regem (A B add. ete. — C pre- fatum gerenissimum dominum Francie et il- lustrissimum Anglie regos — D prefatüm do- minum Francorum et seren. prince, Anglie reges), communi dictorum dominorum regis Francorum (A B add. et ejus primogeniti — C domini regis Francie — D uz dieti domini regis et) c nostro nos (A” B metuendissimum dominum meum regem prefatumn) et illustrisgimum Anglie regem, communi nostro et dicti archiepiscopi Treveren- sis (B’’ Coloniensis — C" C" üucis Ludoviei — JD dictorum dueum) consensu idem (4-D «dd. domiius) rex Anglie pro excepto habebitur, ita quod nec prefatis dominis Karolo Francorum regi et Ludo- wieo ejus primogenito nostri Jacobi archiepiscopi Treverensis (B om. ita quod bie Z. 42 elargiri — C nec nobis Ludovico comiti paletino Reni dic- torum domini regis Francie et ejus primogeniti auxilium et favorem — D nec nobis ipsius do- mini regis Francorum aux. et fav.) neque nobis eorundem dominorum regis Frenoorum et ejus primogeniti (C neque ipsi dominus rex Francie et ojus prímogenitus nostrum — D neque ipsi domino regi Francorum nostrum) nobis ipsius (4" B" C" dicti) archiepiscopi (C' C" dueis Ludoviei — DY ipsorum ducum) suxilium et favorem neque ipsi (U' C^ add. duci Ludovieo — D’ ipsis ducibus) nostrum auxilium et favorem contra (4-C add. prefatum dominum) Anglie regem (D «dd. memoravum) implorare licebit. eisdem quoque dominis Francorum regi et ejus primogenito non licebit eidem domino regi Anglie contra nos neque nobis contra ipsos do- minos Francorum regem et ejus primogenitum prefato domino regi Anglie (O nobisque non licebit eidem Anglie regi contra ipsos doxninum regem Francie et ejus primogenitum neo ipsis do- mino rogi Francie e ejus primogenito — D nobis quoquo non licebit eidem Anglie rogi contra ipsum dominum Francorum regem nec ipsi do- i ino Francorum regi) nobis quoque non licehit eidem Anglie regi contra ipsum archiepiscopum Trevereneem (B’ Coloniensem — C" O" ducem Ludovicum — D’ ipsos duces — A” B'" ipsum consanguineum nostrum, hat et statt folg. nec), nee ipsi archi. ; episcopo (C C"' duci Ludovico — D' ipsis ducibus) contra? nos prefato Anglie regi suooureum aut favorem quovismodo elargiri. (C add. item expresse eciam exceipimus illustrissi- wu principem dominum Cristofforum Dacie Swe- 6ie Norwegie regem cornitem palatinum Roni ct Ba.- varie ducem ornnesque et singulos Bavarie duces, illos quoque, qui de ordine nostro de Pellicano! a) C B' IY Wellen um epos pnria induh. Y Die Grüdwngswrkunde Pf. Ludwigs für die Gesellschaft von 30 Rittern St. Jorgens mit dem 10 20 ty a 40 - 46 b) A om. sinngemäß cantrn — regl. Pelican det datiert Heidelberg 20, Mai 1444 (München H. St.-A. Kurbaiern Urk. 22139 or.). 50
698 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. guerram inferre minime liceat, sed ut amicus et confederatus hincinde censeatur ((' unacum terris et dominiis suis ubiquo sitis ct positis sub- jungentes, ib& quod guerra contra eum et dominis. sua rnoveri non possit per dietum ducem Ludo- vicum ut supra s/a4i ejua terras bis conscatur). [9] Item quoniam optima et quasi indubitata? pacis spes est intor prefatos dominos Francorum regera et ejus primo- genitum ao soronissimum principem dominum Henricum Anglie regem (A B add. ete. — C pre- fatum gerenissimum dominum Francie et il- lustrissimum Anglie regos — D prefatüm do- minum Francorum et seren. prince, Anglie reges), communi dictorum dominorum regis Francorum (A B add. et ejus primogeniti — C domini regis Francie — D uz dieti domini regis et) c nostro nos (A” B metuendissimum dominum meum regem prefatumn) et illustrisgimum Anglie regem, communi nostro et dicti archiepiscopi Treveren- sis (B’’ Coloniensis — C" C" üucis Ludoviei — JD dictorum dueum) consensu idem (4-D «dd. domiius) rex Anglie pro excepto habebitur, ita quod nec prefatis dominis Karolo Francorum regi et Ludo- wieo ejus primogenito nostri Jacobi archiepiscopi Treverensis (B om. ita quod bie Z. 42 elargiri — C nec nobis Ludovico comiti paletino Reni dic- torum domini regis Francie et ejus primogeniti auxilium et favorem — D nec nobis ipsius do- mini regis Francorum aux. et fav.) neque nobis eorundem dominorum regis Frenoorum et ejus primogeniti (C neque ipsi dominus rex Francie et ojus prímogenitus nostrum — D neque ipsi domino regi Francorum nostrum) nobis ipsius (4" B" C" dicti) archiepiscopi (C' C" dueis Ludoviei — DY ipsorum ducum) suxilium et favorem neque ipsi (U' C^ add. duci Ludovieo — D’ ipsis ducibus) nostrum auxilium et favorem contra (4-C add. prefatum dominum) Anglie regem (D «dd. memoravum) implorare licebit. eisdem quoque dominis Francorum regi et ejus primogenito non licebit eidem domino regi Anglie contra nos neque nobis contra ipsos do- minos Francorum regem et ejus primogenitum prefato domino regi Anglie (O nobisque non licebit eidem Anglie regi contra ipsos doxninum regem Francie et ejus primogenitum neo ipsis do- mino rogi Francie e ejus primogenito — D nobis quoquo non licebit eidem Anglie rogi contra ipsum dominum Francorum regem nec ipsi do- i ino Francorum regi) nobis quoque non licehit eidem Anglie regi contra ipsum archiepiscopum Trevereneem (B’ Coloniensem — C" O" ducem Ludovicum — D’ ipsos duces — A” B'" ipsum consanguineum nostrum, hat et statt folg. nec), nee ipsi archi. ; episcopo (C C"' duci Ludovico — D' ipsis ducibus) contra? nos prefato Anglie regi suooureum aut favorem quovismodo elargiri. (C add. item expresse eciam exceipimus illustrissi- wu principem dominum Cristofforum Dacie Swe- 6ie Norwegie regem cornitem palatinum Roni ct Ba.- varie ducem ornnesque et singulos Bavarie duces, illos quoque, qui de ordine nostro de Pellicano! a) C B' IY Wellen um epos pnria induh. Y Die Grüdwngswrkunde Pf. Ludwigs für die Gesellschaft von 30 Rittern St. Jorgens mit dem 10 20 ty a 40 - 46 b) A om. sinngemäß cantrn — regl. Pelican det datiert Heidelberg 20, Mai 1444 (München H. St.-A. Kurbaiern Urk. 22139 or.). 50
Strana 699
E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 325-326. 699 existunt, ita quod nulli predictorum ex ducibus Bavarie aut de ordine nostro ac terris locis castris aut dominiis eorundem per prefatos dominum Francorum regem aut ejus primogenitum guerra 5 moveri aut molestia inferri debebit). Premissa omnia et singula nos Jacobus archiepiscopus Treverensis supradictus (B Theodericus archiep. Coloniensis supradictus C Ludovicus comes palatinus Reni — D Fri- 10 dericus dux Saxonie memoratus) bona ſide et inb verbo regio et° principis bona fide et in- verbo principis loco prestiti juramenti presencium tenore prefatis serenissimis principibus dominis Franco- prefato archiepiscopo Treverensi (B Colo- rum regi et ejus primogenito (C preſato domino niensi — C C" duci Ludovico — D' prefatis 15 regi Francie et ejus primog. —D prefato domino ducibus) regi Francorum) pollicemur firmiter observare, quantum cum honore possumus", dolo et fraude prorsus exclusis. in quorum omnium et singulorum testimonium in cujus rei testimonium presentes litteras 2e has litteras (C D omnium fidem robur et exinde fieri et sigillo nostro (A B“ add. RD testimonium presentes nostras licteras) sigilli secreto — Č D' sigillo secreto) jussimus com- nostri appensione jussimus (C fecimus—Dfieri muniri. fecimus et sigilli nostri app.) communiri. datum in civitate (A add. nostra) Treverensi datum Nancey in Lottringia die vicesimae tercia mensis februarii anno domini millesimo qua- 25 tercia decima mensis februarii anno (B D add. dringentesimo quadragesimo quarto, regni a nativitate) domini millesimo quadringente- nostri vicesimo tercio (A"-C“ datum apud simo quadragesimo quarto juxta stilum et villam Nancey die vicesima mensis februarii conswetudinem scribendi in dyocesi Treverensi 1sw. — quarto). (C datum Treveris tredecima die mensis fe- so bruarii bis quadragesimo quinto — D datum in castro nostro Lipczensi die tercia decima mensis mareii anno 1445). 14415 Febr. 24 Febr. 13 Febr. 20 Per regem in suo consilio Chaligaut (A"-(" Per dominum Dalphinum Bochetel) Murz 13 326. Berichte Heinrich Engelhards an die Herzöge von Sachsen über die Beschlüsse des Trierer Tages. 1445 Februar 15 Trier. 35 Aus Dresden H. St. -A. Wittenb. Archiv, Loc. 4339: Französ. Sachen fol. 8-12 orr. chart., Hejt von 2 Foliobogen mit Verschickungsschnitten; auf der Rückseite Ver- merk Engelhards: Abescheid zu Trier uf Appolonie virginis [Febr. 9] anno 45 und handel aller sache mir bevolen. Beischluß zu b. Drucke: Hansen 1, 127ff nr. 136; teilw. (art. 5) Beaucourt 4, 70 Anm. 3. 40 a) Besuch des Tages; Rücksprache mit dem Hhf. v. Trier; Abschluß der Bundnisse; Uinter. redungen wegen Luxemburg und Burgund; Entscheidungen in der Kirchenfrage auf dem Tag zu Boppard 1.a.m. Anno etc. 45. [1Am sontage invocavit ein stunde nach mittage bin ich nach1 Trier komen und hab Fabr. 14 45 da fûnden mine herren von Koln und von Trier und den kemnerlingl, die alle dahin komen b) om. A. a) (M. AB" c) B D ons. ut princ. Zall 23 vor anderer Hand nachgaragen. f) (m. Vort. d) A possinus. c) is B' ist dis 1 Der savoyische Kämmerer Bolomier.
E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 325-326. 699 existunt, ita quod nulli predictorum ex ducibus Bavarie aut de ordine nostro ac terris locis castris aut dominiis eorundem per prefatos dominum Francorum regem aut ejus primogenitum guerra 5 moveri aut molestia inferri debebit). Premissa omnia et singula nos Jacobus archiepiscopus Treverensis supradictus (B Theodericus archiep. Coloniensis supradictus C Ludovicus comes palatinus Reni — D Fri- 10 dericus dux Saxonie memoratus) bona ſide et inb verbo regio et° principis bona fide et in- verbo principis loco prestiti juramenti presencium tenore prefatis serenissimis principibus dominis Franco- prefato archiepiscopo Treverensi (B Colo- rum regi et ejus primogenito (C preſato domino niensi — C C" duci Ludovico — D' prefatis 15 regi Francie et ejus primog. —D prefato domino ducibus) regi Francorum) pollicemur firmiter observare, quantum cum honore possumus", dolo et fraude prorsus exclusis. in quorum omnium et singulorum testimonium in cujus rei testimonium presentes litteras 2e has litteras (C D omnium fidem robur et exinde fieri et sigillo nostro (A B“ add. RD testimonium presentes nostras licteras) sigilli secreto — Č D' sigillo secreto) jussimus com- nostri appensione jussimus (C fecimus—Dfieri muniri. fecimus et sigilli nostri app.) communiri. datum in civitate (A add. nostra) Treverensi datum Nancey in Lottringia die vicesimae tercia mensis februarii anno domini millesimo qua- 25 tercia decima mensis februarii anno (B D add. dringentesimo quadragesimo quarto, regni a nativitate) domini millesimo quadringente- nostri vicesimo tercio (A"-C“ datum apud simo quadragesimo quarto juxta stilum et villam Nancey die vicesima mensis februarii conswetudinem scribendi in dyocesi Treverensi 1sw. — quarto). (C datum Treveris tredecima die mensis fe- so bruarii bis quadragesimo quinto — D datum in castro nostro Lipczensi die tercia decima mensis mareii anno 1445). 14415 Febr. 24 Febr. 13 Febr. 20 Per regem in suo consilio Chaligaut (A"-(" Per dominum Dalphinum Bochetel) Murz 13 326. Berichte Heinrich Engelhards an die Herzöge von Sachsen über die Beschlüsse des Trierer Tages. 1445 Februar 15 Trier. 35 Aus Dresden H. St. -A. Wittenb. Archiv, Loc. 4339: Französ. Sachen fol. 8-12 orr. chart., Hejt von 2 Foliobogen mit Verschickungsschnitten; auf der Rückseite Ver- merk Engelhards: Abescheid zu Trier uf Appolonie virginis [Febr. 9] anno 45 und handel aller sache mir bevolen. Beischluß zu b. Drucke: Hansen 1, 127ff nr. 136; teilw. (art. 5) Beaucourt 4, 70 Anm. 3. 40 a) Besuch des Tages; Rücksprache mit dem Hhf. v. Trier; Abschluß der Bundnisse; Uinter. redungen wegen Luxemburg und Burgund; Entscheidungen in der Kirchenfrage auf dem Tag zu Boppard 1.a.m. Anno etc. 45. [1Am sontage invocavit ein stunde nach mittage bin ich nach1 Trier komen und hab Fabr. 14 45 da fûnden mine herren von Koln und von Trier und den kemnerlingl, die alle dahin komen b) om. A. a) (M. AB" c) B D ons. ut princ. Zall 23 vor anderer Hand nachgaragen. f) (m. Vort. d) A possinus. c) is B' ist dis 1 Der savoyische Kämmerer Bolomier.
Strana 700
700 Reicbstag zu Frankfurt im Juni 1445. Febr. 10 waren uf die aschenmittwochen und Herman Behemenl ein stünde vor in. item der senescall2 Febr. 13 von Franckrich was am sonnabind von hin gescheiden und groß begernde gewest miner horren von Sachson retc. auch were der kemmerling mit im geriten, sundern er wolte miner ie beiten nach inhalt der schrift im durch Herman geantwurtet. [2] item zum ersten hab ich mim herren von Trier geantwurtet mins gnedigen herren briff und die entschuldgung daruf ? getan. der das groß vor unwillen nam, das er Apel und der marschulk3, als er hatte vermeint, nicht qwomen ader iea ir einer, nachdem er bi Petirchin“ allen handele grontlich geschriben hette. daruf ich furder entschuldigte, Peter were mir undir ougen komen, daruf mochte ich mich nicht vermûten, ab sie ader ir ciner komon wurden ader nicht etc. [3] darnehst fugete ich mich bi den kemmerling, und nach geborlicher entschuldigung berichtet er mich, wie sich der phalzgrave und sin vetter der bischof von Straßburg mit dem konige und Delphin ver- tragen hetten umbe alle scheden hindangeseczt, so das sie den 20. tag des morzen ire lande und stete und die in zu versprechen stehnt rûmen sollen, und darubir der pfalzgrave, mine herren von Koln und von Trier mit in verbundenb. darin mine herren von Sachsen auch gezogen werent, soferre sie selbst wollent, nach inhalt dieser copien5, die ich uß den versigilten 15 Fobr. 15 briefen hab lassen abschriben °. soliche briefe der kemmerling bi im hatte und hute montag nach invocavit von hin gein Nancey fûret und des konigs und des Delphins gegenbriefe in Febr. 28 brengen sal, dem si des beidersit glauben. item uf sonntag oculi schirst ist ein tag gein Bop- parten am Rynn in der kirchen sache berampt. dahin sal der kemerling die reversbriefe brengen. daselbst alsdamme mine herren von Koln, von Trier und der pfalzgrave personnlich 20 sin wollen. [4] item der kemmerling, ehir ich qwam, hatt sich gemechtig, doch uf miner herren wolgefallen, auch mit der cronen" von Franckrich in soliche einung zu gehn. hatt mir solichs vorlegt. daruf hab ich mitsampt in beslossen, das er des konigs briefe revers uf beide mine herren gein Bopparten brengen solle, glich als uf die andern obgenanten fursten, so wolle ich binn des das mine herren kunt thun und alsdanne in miner herren meinung grunt. 25 lich darin verstehn lasse ; und ich zwivel nicht, mine herren werden solichs verfolgen. darumbe, gnedigen herren, wollen uwere gnade hirin nicht versumen und uf solichen tag gein Bopparten ie ern Apeln und den marschalk oder ie ir einen volgemechtigt und, were gut, mit den sigillen schicken durch sache auch hernach folgende, auch wollen uwer gnade wegen, wene sie in disse einung ader dar ußslissen wollen, und das eigentlich verzeichent senden. [5] item in 30 disser sûne und einung haben die obgenanten fursten die stadt Meez nicht mugen brengen, sundern die steht iezt in teidingen, und man verseht sich genzlich, sie werde sich mit der cronen von Frangkrich umbe ein groß summa geldes vertragen und idoch bi dem rich bliben". [In art. 6 berichtet Engelhard über seine vom Erzbischof von Köln vermittelte Unterredung mit dem in französtschen Diensten stehenden Grasen von Blanckheim', dem Okeim des Erz- 36 bischofs, der von der Geneigtheit des Königs von Frankreich gesprochen habe, die vertrags- gemäß am 20. März abziehenden Armagnaken nach Luxemburg überzuführen und mit ihrer Hilfe das Land kostenlos für die Herzöge zu erobern; er habe nach Rückspracke mit dem Käm- merer den Grafen heute früh gebeten, den König zur Abordnung eines Bevollmächtigten nach Boparten auf „oculi“ zu veranlassen. Er bittet um Instruktion und bemerkt daß nach Aussage des 40 Grafen der König und die Seinen in keiner Weise unter Vermiltlung des Erzbischofs von Trier über die Angelegenheit verhandeln wollen, wanne sie im kurz gleuben. Weiterhin meldet er in März 20 19 Febr. 28 a) Forl. Y. b) em.: Vorl. verfünden. c) in Vorl. ist von Engelhard an Rande bemerkt des von Koln briff lutet glich des von Trier. d) em.; Vorl. croner. 1 Sächsischer Bote. 2 Pierre de Brezé. 3 Georg von Bebenburg. 4. Ein anderer sächs. Bote. 5 Zweifellos die in der Vorl. auj fol. 4-7 stehenden deutschen Ubersetzungen der Verträge. 6 Vgl. franz. Friedensvertrag mit Metz vom 28. Februar, unscre nr. 268. 7 Gf. Gerlaard von Looz und Blankenheim (vgl. unten S. 705 Anm. 1]. Die Verwandtschafs mit Ebf. Dietrich v. Köln kommt anscheinend durch die Gemahlin Cerhards, Margarete, Tochter des Gfen. Friedrich III. v. Mörs-Saarwerden (v. Isen- 50 burg 1, 189). 45
700 Reicbstag zu Frankfurt im Juni 1445. Febr. 10 waren uf die aschenmittwochen und Herman Behemenl ein stünde vor in. item der senescall2 Febr. 13 von Franckrich was am sonnabind von hin gescheiden und groß begernde gewest miner horren von Sachson retc. auch were der kemmerling mit im geriten, sundern er wolte miner ie beiten nach inhalt der schrift im durch Herman geantwurtet. [2] item zum ersten hab ich mim herren von Trier geantwurtet mins gnedigen herren briff und die entschuldgung daruf ? getan. der das groß vor unwillen nam, das er Apel und der marschulk3, als er hatte vermeint, nicht qwomen ader iea ir einer, nachdem er bi Petirchin“ allen handele grontlich geschriben hette. daruf ich furder entschuldigte, Peter were mir undir ougen komen, daruf mochte ich mich nicht vermûten, ab sie ader ir ciner komon wurden ader nicht etc. [3] darnehst fugete ich mich bi den kemmerling, und nach geborlicher entschuldigung berichtet er mich, wie sich der phalzgrave und sin vetter der bischof von Straßburg mit dem konige und Delphin ver- tragen hetten umbe alle scheden hindangeseczt, so das sie den 20. tag des morzen ire lande und stete und die in zu versprechen stehnt rûmen sollen, und darubir der pfalzgrave, mine herren von Koln und von Trier mit in verbundenb. darin mine herren von Sachsen auch gezogen werent, soferre sie selbst wollent, nach inhalt dieser copien5, die ich uß den versigilten 15 Fobr. 15 briefen hab lassen abschriben °. soliche briefe der kemmerling bi im hatte und hute montag nach invocavit von hin gein Nancey fûret und des konigs und des Delphins gegenbriefe in Febr. 28 brengen sal, dem si des beidersit glauben. item uf sonntag oculi schirst ist ein tag gein Bop- parten am Rynn in der kirchen sache berampt. dahin sal der kemerling die reversbriefe brengen. daselbst alsdamme mine herren von Koln, von Trier und der pfalzgrave personnlich 20 sin wollen. [4] item der kemmerling, ehir ich qwam, hatt sich gemechtig, doch uf miner herren wolgefallen, auch mit der cronen" von Franckrich in soliche einung zu gehn. hatt mir solichs vorlegt. daruf hab ich mitsampt in beslossen, das er des konigs briefe revers uf beide mine herren gein Bopparten brengen solle, glich als uf die andern obgenanten fursten, so wolle ich binn des das mine herren kunt thun und alsdanne in miner herren meinung grunt. 25 lich darin verstehn lasse ; und ich zwivel nicht, mine herren werden solichs verfolgen. darumbe, gnedigen herren, wollen uwere gnade hirin nicht versumen und uf solichen tag gein Bopparten ie ern Apeln und den marschalk oder ie ir einen volgemechtigt und, were gut, mit den sigillen schicken durch sache auch hernach folgende, auch wollen uwer gnade wegen, wene sie in disse einung ader dar ußslissen wollen, und das eigentlich verzeichent senden. [5] item in 30 disser sûne und einung haben die obgenanten fursten die stadt Meez nicht mugen brengen, sundern die steht iezt in teidingen, und man verseht sich genzlich, sie werde sich mit der cronen von Frangkrich umbe ein groß summa geldes vertragen und idoch bi dem rich bliben". [In art. 6 berichtet Engelhard über seine vom Erzbischof von Köln vermittelte Unterredung mit dem in französtschen Diensten stehenden Grasen von Blanckheim', dem Okeim des Erz- 36 bischofs, der von der Geneigtheit des Königs von Frankreich gesprochen habe, die vertrags- gemäß am 20. März abziehenden Armagnaken nach Luxemburg überzuführen und mit ihrer Hilfe das Land kostenlos für die Herzöge zu erobern; er habe nach Rückspracke mit dem Käm- merer den Grafen heute früh gebeten, den König zur Abordnung eines Bevollmächtigten nach Boparten auf „oculi“ zu veranlassen. Er bittet um Instruktion und bemerkt daß nach Aussage des 40 Grafen der König und die Seinen in keiner Weise unter Vermiltlung des Erzbischofs von Trier über die Angelegenheit verhandeln wollen, wanne sie im kurz gleuben. Weiterhin meldet er in März 20 19 Febr. 28 a) Forl. Y. b) em.: Vorl. verfünden. c) in Vorl. ist von Engelhard an Rande bemerkt des von Koln briff lutet glich des von Trier. d) em.; Vorl. croner. 1 Sächsischer Bote. 2 Pierre de Brezé. 3 Georg von Bebenburg. 4. Ein anderer sächs. Bote. 5 Zweifellos die in der Vorl. auj fol. 4-7 stehenden deutschen Ubersetzungen der Verträge. 6 Vgl. franz. Friedensvertrag mit Metz vom 28. Februar, unscre nr. 268. 7 Gf. Gerlaard von Looz und Blankenheim (vgl. unten S. 705 Anm. 1]. Die Verwandtschafs mit Ebf. Dietrich v. Köln kommt anscheinend durch die Gemahlin Cerhards, Margarete, Tochter des Gfen. Friedrich III. v. Mörs-Saarwerden (v. Isen- 50 burg 1, 189). 45
Strana 701
E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 326. 701 art. 7, daßl ihn der Erzbischof von Trier gefragt habe, ob der „uf purificacionis“ abgelanfene Friede Febr. 2 mit dem Herzog von Burgundien verlängert werden solle. Der Erzbischof habe kürzlich in Koln den Grafen von Heinspergl beauftragt, mit dem Herzog von Burgund darüber zu reden, und erwarte die Antwort spätestens auf dem Tage zu Boparten; er wünsche, daß die Herzöge den Hofmeister und den Marschall dorlhin schicken, wanne man daselbst von vil großen heim- lichen sachen die kirchen und das rich berürende, die nicht zu schriben sint, beslisselich reden werde]. [8 item uf demselben tage zu Bopparten wollen sin personlich mine herren von Koln, von Trier und der pfalzgrave (die a drie der kirchen sach ein sin, als mir Koln und Trier gesagt haben). so harren die von Bremen noch zu Franckfort daruf. auch haben sic min 10 herren von Menez auch geschriben°. so wollen sie unsers herren des Romischen konigs rete, die iczt zu Mencz uf reminiscere sin werden, auch bitten lassen, dahin zu komen, und meinen, Febr. 21 daselhst endlich (nemlichb, als ich vermerke, sich fur das concilium zu ercleren) zu beslissen, als sie mich denne bericht haben und gefragt, ab ich auch darzu macht hab. hab ich müßen nach rat des kemmerlings ja sprechen, wanne er das fur gar großen unwillen nam, das ich in der kirchen sache nicht schriftliche macht hatt. darumbe schicke ich uwern gnaden ein copien eins machtbriefs3, dahin zu schicken und ie nicht zu sûmen, wanne der kemmerling furcht, wo die andern verstunden, das ich nicht macht hett, wurden sie’s aber lenger verzihen, und zwivelt nicht an uwern gnaden ete. item meinte der kemmerling, mocht sich's an der zit finden, das die von Magdburg auch dahin schickten ete. [9] item uf reminiscere schirst Fdbr. 21 20 had unser herre der Romisch konig ein tag geseczt gein Mencz zwschen im und dem Delphin". aber der Delphin schicket nimant. glichewol wollen mine herren von Koln und Trier, als sie gefordert sint, den tag besenden und haben sie und der kemmerling geraten, ich solle mit den iren dahin riten, zu erfaren, was dienen mûge uf dem tage zu Popparten, also meine ich da zu sin und dadanne gein Bopparten uf sountag oculi zu komen. [10] item der konig von Febr. 28 25 Frangkrich steht harte bi dem alden babst, sagt mir der kemmerling. idoch meinte er, er were zu lenken uf das concilium, so das sich das in Frangkrich verwandelte etc. item der- selbte alde babst ist noch am leben, sagt mir der kemmerling. [1I] item die Swiczer eit- genossen und Basil haben sich mit dem Delphin, in maBe ich uch von Franckfort brocht, vertragen, sagt der kommerling. [12] item umbe die fruntschaft, sagt mir der kemmerling, 30 ist kein zwivel, aber ez folge nimmer keine heller danach, da dorfe man nicht nach sinnen, wanne Soffoyen" und Burgundien haben zwo und gelt zugegeben. aber were ez uwern gnaden sinnlich, so ir ie nach gelde sonnet, er zwivelte nicht das zu wege zu brengen mit dem herzogen von Borbon. der geb hunderttusent cronen gewißslich, sich uwere gnade wiße darnach zu halten, wanne ich’s laße daruf ganz anstehn biß uf den tag zu Bopparten. da wolle uwer gnade ie uwerer gnaden meinen wißen lassen. [13] item der kemmerling meint, iczt zu Bopparten machtbriefe zu brengen, die kronen von Frangkrich mit unserm herren dem Romischen konige und dem huß Osterrich zu verfugen, und zwivelt nicht, wo das uwere gnaden arbeiten lassen wollen, sollen sie beidersit großen danke verdienen, nemlich das die fruntschaft mit konig Laslo wurde beslossen, alle sloß und stefe im Ilsaß gerümet, dem konige 40 von Frangkrich die gerechtikeit konigs Laslas an Brabant Hollandt und Selandt umbe ein summa geldes gegeben, der soliche lant wol meinte inzubrengen und minen herren darumbe zu Luczemburg zu helfen. solichs had er mich gebeten, uwern gnaden kunt zu thûn, uwere meinung auch zu Bopparten darumbe zu verstehn etc. [14] item min herre von Koln had iczt hute, nemlich als er ist von hin gescheiden, gesobickt die sinen treflich zu dem konige Febr. 15 5 15 35 45 a) die his gesagt haben ist ant Rans nachgetrapen und soll laut Verteeizungssichen schon hinter Trier rindejugt werden, gehört aber, wie das eraf wchträglich hinzugessizte drie beweirt. an dis oben gewdalte Stelle. b) nêmlich bis ercleren ist am Rande hinzuosftint. 1 Johann IV. v. Heinsberg. 1443-48, Neffe des B/s. Johann VIII. v. Lüttich (vgl. Chr. v. Stram- 50 berg, Das Rheinufer v. Coblenz bis Bonn = Rhein. Antiqu. III, 1, 234). 2 Nicht aufgefunden. 3 Vgl. nr. 362. 4 Vgl. dazn nr. 349. Vgl. dazu unsere nrr. 50-54. 5
E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 326. 701 art. 7, daßl ihn der Erzbischof von Trier gefragt habe, ob der „uf purificacionis“ abgelanfene Friede Febr. 2 mit dem Herzog von Burgundien verlängert werden solle. Der Erzbischof habe kürzlich in Koln den Grafen von Heinspergl beauftragt, mit dem Herzog von Burgund darüber zu reden, und erwarte die Antwort spätestens auf dem Tage zu Boparten; er wünsche, daß die Herzöge den Hofmeister und den Marschall dorlhin schicken, wanne man daselbst von vil großen heim- lichen sachen die kirchen und das rich berürende, die nicht zu schriben sint, beslisselich reden werde]. [8 item uf demselben tage zu Bopparten wollen sin personlich mine herren von Koln, von Trier und der pfalzgrave (die a drie der kirchen sach ein sin, als mir Koln und Trier gesagt haben). so harren die von Bremen noch zu Franckfort daruf. auch haben sic min 10 herren von Menez auch geschriben°. so wollen sie unsers herren des Romischen konigs rete, die iczt zu Mencz uf reminiscere sin werden, auch bitten lassen, dahin zu komen, und meinen, Febr. 21 daselhst endlich (nemlichb, als ich vermerke, sich fur das concilium zu ercleren) zu beslissen, als sie mich denne bericht haben und gefragt, ab ich auch darzu macht hab. hab ich müßen nach rat des kemmerlings ja sprechen, wanne er das fur gar großen unwillen nam, das ich in der kirchen sache nicht schriftliche macht hatt. darumbe schicke ich uwern gnaden ein copien eins machtbriefs3, dahin zu schicken und ie nicht zu sûmen, wanne der kemmerling furcht, wo die andern verstunden, das ich nicht macht hett, wurden sie’s aber lenger verzihen, und zwivelt nicht an uwern gnaden ete. item meinte der kemmerling, mocht sich's an der zit finden, das die von Magdburg auch dahin schickten ete. [9] item uf reminiscere schirst Fdbr. 21 20 had unser herre der Romisch konig ein tag geseczt gein Mencz zwschen im und dem Delphin". aber der Delphin schicket nimant. glichewol wollen mine herren von Koln und Trier, als sie gefordert sint, den tag besenden und haben sie und der kemmerling geraten, ich solle mit den iren dahin riten, zu erfaren, was dienen mûge uf dem tage zu Popparten, also meine ich da zu sin und dadanne gein Bopparten uf sountag oculi zu komen. [10] item der konig von Febr. 28 25 Frangkrich steht harte bi dem alden babst, sagt mir der kemmerling. idoch meinte er, er were zu lenken uf das concilium, so das sich das in Frangkrich verwandelte etc. item der- selbte alde babst ist noch am leben, sagt mir der kemmerling. [1I] item die Swiczer eit- genossen und Basil haben sich mit dem Delphin, in maBe ich uch von Franckfort brocht, vertragen, sagt der kommerling. [12] item umbe die fruntschaft, sagt mir der kemmerling, 30 ist kein zwivel, aber ez folge nimmer keine heller danach, da dorfe man nicht nach sinnen, wanne Soffoyen" und Burgundien haben zwo und gelt zugegeben. aber were ez uwern gnaden sinnlich, so ir ie nach gelde sonnet, er zwivelte nicht das zu wege zu brengen mit dem herzogen von Borbon. der geb hunderttusent cronen gewißslich, sich uwere gnade wiße darnach zu halten, wanne ich’s laße daruf ganz anstehn biß uf den tag zu Bopparten. da wolle uwer gnade ie uwerer gnaden meinen wißen lassen. [13] item der kemmerling meint, iczt zu Bopparten machtbriefe zu brengen, die kronen von Frangkrich mit unserm herren dem Romischen konige und dem huß Osterrich zu verfugen, und zwivelt nicht, wo das uwere gnaden arbeiten lassen wollen, sollen sie beidersit großen danke verdienen, nemlich das die fruntschaft mit konig Laslo wurde beslossen, alle sloß und stefe im Ilsaß gerümet, dem konige 40 von Frangkrich die gerechtikeit konigs Laslas an Brabant Hollandt und Selandt umbe ein summa geldes gegeben, der soliche lant wol meinte inzubrengen und minen herren darumbe zu Luczemburg zu helfen. solichs had er mich gebeten, uwern gnaden kunt zu thûn, uwere meinung auch zu Bopparten darumbe zu verstehn etc. [14] item min herre von Koln had iczt hute, nemlich als er ist von hin gescheiden, gesobickt die sinen treflich zu dem konige Febr. 15 5 15 35 45 a) die his gesagt haben ist ant Rans nachgetrapen und soll laut Verteeizungssichen schon hinter Trier rindejugt werden, gehört aber, wie das eraf wchträglich hinzugessizte drie beweirt. an dis oben gewdalte Stelle. b) nêmlich bis ercleren ist am Rande hinzuosftint. 1 Johann IV. v. Heinsberg. 1443-48, Neffe des B/s. Johann VIII. v. Lüttich (vgl. Chr. v. Stram- 50 berg, Das Rheinufer v. Coblenz bis Bonn = Rhein. Antiqu. III, 1, 234). 2 Nicht aufgefunden. 3 Vgl. nr. 362. 4 Vgl. dazn nr. 349. Vgl. dazu unsere nrr. 50-54. 5
Strana 702
702 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Febr. 15 von Franckrich, umbe etlicz tusent des folks im ubir die von Sust zu lihen etc. [15] gnedigen lieben herren, solichs wollen uwere gnade gruntlicher verstehn, danne ich’s geschriben hab, so als ich das ganz ilende umbedocht kurze halben der zit, zu Bopparten zu sin, habe schriben müßen. zu Trier am montage nach invocavit hora vesperorum anno etc. 45. (fol. 8—11, Beischluß zu b). b) Ubersendung des Trierer Abschieds: Bitte um beschleunigte Abordnung von Benollmachtigten zum Bopparder Tag am 28. Februar. Untertänigkeitsausdruck, ich schicke hie bi Herman Behemen verzeichent uwern gnaden Febr. 14,15 abscheid dieses tags von Trier und was mir gestern und hûte allenthalben begegent had, ilend geschriben kurz halben der zit, so uwere gnaden die uwern mit macht nach inhalt so- 1c Febr. 28 licher miner verzeichnungl uf sonntag oculi schirstkompt zu Bopparten haben mûßen, bittend demutiglichen, uwere gnaden wolle solichs gruntlicher verstehn und wegen, danne ich das habe so ilend seczen und schriben mügen, und ie in den sachen nicht sümen, so als uwere gnade wol verstehn werden, was und wie groß denselbten uwern gnaden daran gelegen si, und sunderlich uwere mins herren herzogen Wilhelms gnade, soliche schrift ilend bi tag und 15 nacht furder mim herren herzogen Friderichen schicken. gebin zu Trier am montage nach Febr. I5 invocavit hora vesperarume anno etc. 45. (fol. 12 lit. cl.). 327. Ritter Friedrich von Sachsenhauzen an Frankfurt: über Verhandlungen mit dem Herzog von Orléans wegen eines Friedens zwischen dem Erzstift Trier und [dem Herzogtum Luxemburg. [1445 Februar 18 Trier J. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachträge 1482° fol. 223 or. ch. lit. clausa. 20 [1445 Febr. 18] Auf eure Anfrage laßen ich uch wißen, daz der herzoge von Orliens noch zu Franckrich ist, wan or hat dri erbore herren hie ûße in dem lande von Lutzelnburg gelaßen, daz zů reigeren und zu hanthaben, und ir iglicher hat zwonzig mit gleven bi imo, und daz sint Walen, und bin ich mit andern mins herren frunden von Triere zwirnt bi den vurgenanten herren gewest und han mit ein? rede gehabt, wie man den stift von Triere und daz lant von Lotzelnburg mit ein zu fridden gesetzen moge, als i3 itzunt in eime gutlichem bestande stit ein zit, und virsehen mich, daz min herre von Triere und der herzoge von Orliens gutlichen vereingit sullen werden, doch ußsgescheiden minen herren den konig und die corfursten. auch senden ich uch eine abeschrift3 eins briefes, wie der konig von Engelant und der herzoge von Orliens undir ein geschriben han, als ir wol sehen sollet 30 in derselben abeschrift, die uß welschem zû dûtsche gemacht ist. und meinen ich, daz der herzoge von Orliens diesen summer als unledig sulle werden, daz er nit sere ilen sulle in Dutsche lande noch lude der abeschrift. Sonst sind kein fromde mere noch leute zu dieser zit zu schreiben. gegeben Friederich von ll Sassenhuson ritter. undir mime ingesigel des donrstages nach invocavita. 25 328. Hanns Juntlin an Ritter Sigmund von Wyspriach: übersendet cine Abschrift des Vertrages 35 von Trier zur Weitergabe an Hzg. Albrecht von Österreich. 1445 Februar 28. Aus Wien H. H. St..A. Allg. Urkundenreihe (Fasz. Armagn. betr.) or. chart. Druck: Chmel, Materialien 1,2, 159 nr. LI°. Schreibt: also send ich uch ein abgeschrift eins nottelsd, wie man denn uf dem tag zu Tryer5. als mir denn geschribn ist, umb des willen, ob es úch notdurftig sin bedunken wil, die meinem 40 gnädigen herren herzogen Albrechten furer zu sendend, sin gnad sich dester baß wissen môgen, Febr. 28 darnach zu richtend. datum dominica oculi anno etc. 45. a) vom Orig. int ein Slilck abgerissen; nur die erste Silbe des Wortes ist noch lesbar, kaum judica. nr. LI abgedruckte deutsche Ubersetzung funsere nr. 324, Ib). 5 Hier fehlt etwa abgeschiden ist. 1 Unsere Nr. 362. 2 D. i. einander. 3 Nicht aufgefunden. 4 Es handelt sich um die vom Čhmel f.a.O. 45
702 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Febr. 15 von Franckrich, umbe etlicz tusent des folks im ubir die von Sust zu lihen etc. [15] gnedigen lieben herren, solichs wollen uwere gnade gruntlicher verstehn, danne ich’s geschriben hab, so als ich das ganz ilende umbedocht kurze halben der zit, zu Bopparten zu sin, habe schriben müßen. zu Trier am montage nach invocavit hora vesperorum anno etc. 45. (fol. 8—11, Beischluß zu b). b) Ubersendung des Trierer Abschieds: Bitte um beschleunigte Abordnung von Benollmachtigten zum Bopparder Tag am 28. Februar. Untertänigkeitsausdruck, ich schicke hie bi Herman Behemen verzeichent uwern gnaden Febr. 14,15 abscheid dieses tags von Trier und was mir gestern und hûte allenthalben begegent had, ilend geschriben kurz halben der zit, so uwere gnaden die uwern mit macht nach inhalt so- 1c Febr. 28 licher miner verzeichnungl uf sonntag oculi schirstkompt zu Bopparten haben mûßen, bittend demutiglichen, uwere gnaden wolle solichs gruntlicher verstehn und wegen, danne ich das habe so ilend seczen und schriben mügen, und ie in den sachen nicht sümen, so als uwere gnade wol verstehn werden, was und wie groß denselbten uwern gnaden daran gelegen si, und sunderlich uwere mins herren herzogen Wilhelms gnade, soliche schrift ilend bi tag und 15 nacht furder mim herren herzogen Friderichen schicken. gebin zu Trier am montage nach Febr. I5 invocavit hora vesperarume anno etc. 45. (fol. 12 lit. cl.). 327. Ritter Friedrich von Sachsenhauzen an Frankfurt: über Verhandlungen mit dem Herzog von Orléans wegen eines Friedens zwischen dem Erzstift Trier und [dem Herzogtum Luxemburg. [1445 Februar 18 Trier J. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen, Nachträge 1482° fol. 223 or. ch. lit. clausa. 20 [1445 Febr. 18] Auf eure Anfrage laßen ich uch wißen, daz der herzoge von Orliens noch zu Franckrich ist, wan or hat dri erbore herren hie ûße in dem lande von Lutzelnburg gelaßen, daz zů reigeren und zu hanthaben, und ir iglicher hat zwonzig mit gleven bi imo, und daz sint Walen, und bin ich mit andern mins herren frunden von Triere zwirnt bi den vurgenanten herren gewest und han mit ein? rede gehabt, wie man den stift von Triere und daz lant von Lotzelnburg mit ein zu fridden gesetzen moge, als i3 itzunt in eime gutlichem bestande stit ein zit, und virsehen mich, daz min herre von Triere und der herzoge von Orliens gutlichen vereingit sullen werden, doch ußsgescheiden minen herren den konig und die corfursten. auch senden ich uch eine abeschrift3 eins briefes, wie der konig von Engelant und der herzoge von Orliens undir ein geschriben han, als ir wol sehen sollet 30 in derselben abeschrift, die uß welschem zû dûtsche gemacht ist. und meinen ich, daz der herzoge von Orliens diesen summer als unledig sulle werden, daz er nit sere ilen sulle in Dutsche lande noch lude der abeschrift. Sonst sind kein fromde mere noch leute zu dieser zit zu schreiben. gegeben Friederich von ll Sassenhuson ritter. undir mime ingesigel des donrstages nach invocavita. 25 328. Hanns Juntlin an Ritter Sigmund von Wyspriach: übersendet cine Abschrift des Vertrages 35 von Trier zur Weitergabe an Hzg. Albrecht von Österreich. 1445 Februar 28. Aus Wien H. H. St..A. Allg. Urkundenreihe (Fasz. Armagn. betr.) or. chart. Druck: Chmel, Materialien 1,2, 159 nr. LI°. Schreibt: also send ich uch ein abgeschrift eins nottelsd, wie man denn uf dem tag zu Tryer5. als mir denn geschribn ist, umb des willen, ob es úch notdurftig sin bedunken wil, die meinem 40 gnädigen herren herzogen Albrechten furer zu sendend, sin gnad sich dester baß wissen môgen, Febr. 28 darnach zu richtend. datum dominica oculi anno etc. 45. a) vom Orig. int ein Slilck abgerissen; nur die erste Silbe des Wortes ist noch lesbar, kaum judica. nr. LI abgedruckte deutsche Ubersetzung funsere nr. 324, Ib). 5 Hier fehlt etwa abgeschiden ist. 1 Unsere Nr. 362. 2 D. i. einander. 3 Nicht aufgefunden. 4 Es handelt sich um die vom Čhmel f.a.O. 45
Strana 703
E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 326-330. 703 329. Nachrichten€ über den Abzug der Armagnaken aue dem Elsaß. 1445 März 8 — April 18. [I] Bf. Ruprecht von Straßburg antwortete am 8. März (Zabern 2. post domin. letare 45) seinem Marzs Veller Gf. Johunn zu Nassau-Saarbrücken, Lgf. zu Elsaß, auj die Anfrage von des ofbruchs wegen des fremden Volkes in Elsaß, das nach einer Botschaft das Volk in dieser Woche aufbrechen soll, er 5 aber nicht wisse, wann oder an welchem Tage und wohin (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 233 cop. ch., Beischluß zu einem Brief Hans von Ritenhoffens an Frankjurt vom 13. März; Reg. Wülcker S. 23). [2] Speier schrieb am 8. März (fer. 2. post domin, letare 45) u.a. nach Frankfurt uber das Marz s fremde Volk: der Bischof von Augsburg set heute bei ihnen gewesen und habe gesagt, wie die mere 10 zu Nanße offenlich ußgoschruwen sin, daz daz fremde volk ußer lande zichen solle, und ouch daz die briefe, als man zu Triere uberkommen ist, versigelt ubergeben sin. Sp. hoffe, von einem Boten in Straßburg neues 2u erfabren (Frankfurt a.a.O. fol. 232 or. ch.; Willcker S. 23). [3] Nürnberg dankte am f5.) April (ut supra, d. i. fer. 2. post domin, quasimodog.) der Stadt Apr.s Straßburg für einen Brief über die abschaidung des fremden volks, auch über die Niederlage, die etlich geend gesellen desselben Volks ains tails getan, und danach über etlich rawmung desselben Volkes von etlichen andern slossen und doch dabei etlieher grosser haw-en desselben volks wonung, und ligen noch in etwievil enden; es bittel tom Nachricht, wo sich solch Volk und hawfen jetzt auf- halte (Nürnberg Briefb. 17 fol. 250b 251a cop. ch.). 15 330. Briefwechsel über die Auswirkung der Trierer Verträge. 1445 März 13 — April 24. [1] Der Marschall von Frankreich Philippe de Jalognes (Philipus de Cullento) fragte am 13. März (Roßheim 13. mareii) bei den gubernatores und consules von Straßburg unter Hinweis aaf das zwischen Pf. Ludwig und einigen anderen Herren, Bischöfen und städtischen Gesandten und dem Konig von Frankreich geschlossene pactum factum et concordiam an, ob Straßb. diesen Vertrag halten und die von ihnen gemachten Gefangenen ausliefern wolle (Straßbury AA 193 fol. 26 or. ch. lit. 25 cl.; deulsche Ubersetzung ebenda AA 192 fol. 47 not. ch. ohne Schnitte; gedr. Schilter 960f.). [2] Darauj antworieten ihm am 14. März (dominiců judica) Ritter Rudolff Zorn von Bülach Marz 14 der Meister und der Rat von Straßburg ausfihrlick, daß ihnen schon Pf. Ludwig vormals geschrieben habe, wie er mitzamt dem Bischof von Straßburg für sich und thre Herrachaften, auch uns und ander stett hie in Eylsas, am Rine und in Swoben eine rihtung ingangen sei mit dem König von Frank- reich und seinem Sohn dem Delffin, ihnen auch eine Abschrift der Richtung gesandt und geschrieben habe von der gefangen wegen, die lest gefangen worden sient, daz die gefangen und was die Walhen ouch gefangen hant, von beder sit ungeschetzet lidig sôllen werden; doch so söllent die Walhen, die gefangen sint, nit lidig gelossen werden, biß daz volk uß disen landen ufbrechen und hinweg ziehen wurt; sie erinnern weiter an die von dem fromden Volk in diesen Landen begangenen Verbrechen und teilen mit, daß zu ihnen Heinrich Peyer von Bopart (Herr zu Castel)2 von des Königs von Frankreich wegen gekommen sei, um mit ihnen zu reden, (diewile solich rihtunge zu Trier begriffen wäre, daß sie darn liessent die lute segen° und zusammen wandeln, kaufen und verkaufen etc.); sie hatten ihm geantwortet, sie wollten es bei der Richtung zu Trier belassen, da ihnen nicht gebühre, darzu oder davon zů tûn, sonder der nachzügon; trotzdem eeien die Ihren glich als vor gefangen 40 genommen, geschdtzel und getöter worden; sie stellten aber in Aussicht, seine Forderungen an Pf. Ludwig und den [Bischof] von Straßburg, denen die Gefangenen mit uns zugehoren, weiterzuleiten und nach deren Meinung dann entsprechend au handeln (Straßburg AA 193 fol. 55 corw. ch., stark verbessert). [3] Straßburg gab den Brief zugleich weiter, wie aus dem Schreiben hervorgeht, das Bf. Ruprecht von Straßburg am 15. März (Zabern secunda post dominicam judica 45) an seinen Vetter Gf. Ludwig 45 von Zweinbrücken und Herrn zu Bitsch Cûster ete. richtete: Er habe seinen Brief mit den Nachrichten über den Briefwechsel Straßburgs mit dem Marschall von Frankreich, der in Rosheim liegt, erhalten; und nachdem der Marschall nu uf die rahtunge zu Trior geachoon gon und sin schrift und begerunge daruf setzen wil und ouch ist, so daß ihm (Bf.) dünke, das er (Marsch.) dor vor sich und sein Volk 30 35 Mara Ii 20 März 13 a) so Vorl; hisr wchl sagen = reden lassen. 1 Noch am 4. Febr. (fer. 5. p. purisic. b. M. v.) 14d5 bat Frankfurt in Schreiben an Speier und Straßburg um Nachricht über das Gerücht, daß die Könige von Frankreich und Siztlieh sich mit Metz geeinigt hätten und doselbs ofgebrochen 55 und dorch die welde und hege gehauwen und daz land ofgezogen sollen sin biß of 8 milen 50 weges nahe bij uwer stad Spijer, erbitten Mit- teilung über das, was die Stadt sonst von gelegen- heid und furnemen desselben folkes vernehme (Frankfurt Reichss., Nachtr. 1482° fol. 225 conc. ch.; Reg. Wiülleker S. 23). 2 Dis von unsin spitze Klammern-gesetzten Text- stellen sind in der Vorlage wieder gestrichen worden. 7083 Deutsche Reichatagsakten XVII. 2 80
E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 326-330. 703 329. Nachrichten€ über den Abzug der Armagnaken aue dem Elsaß. 1445 März 8 — April 18. [I] Bf. Ruprecht von Straßburg antwortete am 8. März (Zabern 2. post domin. letare 45) seinem Marzs Veller Gf. Johunn zu Nassau-Saarbrücken, Lgf. zu Elsaß, auj die Anfrage von des ofbruchs wegen des fremden Volkes in Elsaß, das nach einer Botschaft das Volk in dieser Woche aufbrechen soll, er 5 aber nicht wisse, wann oder an welchem Tage und wohin (Frankfurt Reichss. Nachtr. 1482° fol. 233 cop. ch., Beischluß zu einem Brief Hans von Ritenhoffens an Frankjurt vom 13. März; Reg. Wülcker S. 23). [2] Speier schrieb am 8. März (fer. 2. post domin, letare 45) u.a. nach Frankfurt uber das Marz s fremde Volk: der Bischof von Augsburg set heute bei ihnen gewesen und habe gesagt, wie die mere 10 zu Nanße offenlich ußgoschruwen sin, daz daz fremde volk ußer lande zichen solle, und ouch daz die briefe, als man zu Triere uberkommen ist, versigelt ubergeben sin. Sp. hoffe, von einem Boten in Straßburg neues 2u erfabren (Frankfurt a.a.O. fol. 232 or. ch.; Willcker S. 23). [3] Nürnberg dankte am f5.) April (ut supra, d. i. fer. 2. post domin, quasimodog.) der Stadt Apr.s Straßburg für einen Brief über die abschaidung des fremden volks, auch über die Niederlage, die etlich geend gesellen desselben Volks ains tails getan, und danach über etlich rawmung desselben Volkes von etlichen andern slossen und doch dabei etlieher grosser haw-en desselben volks wonung, und ligen noch in etwievil enden; es bittel tom Nachricht, wo sich solch Volk und hawfen jetzt auf- halte (Nürnberg Briefb. 17 fol. 250b 251a cop. ch.). 15 330. Briefwechsel über die Auswirkung der Trierer Verträge. 1445 März 13 — April 24. [1] Der Marschall von Frankreich Philippe de Jalognes (Philipus de Cullento) fragte am 13. März (Roßheim 13. mareii) bei den gubernatores und consules von Straßburg unter Hinweis aaf das zwischen Pf. Ludwig und einigen anderen Herren, Bischöfen und städtischen Gesandten und dem Konig von Frankreich geschlossene pactum factum et concordiam an, ob Straßb. diesen Vertrag halten und die von ihnen gemachten Gefangenen ausliefern wolle (Straßbury AA 193 fol. 26 or. ch. lit. 25 cl.; deulsche Ubersetzung ebenda AA 192 fol. 47 not. ch. ohne Schnitte; gedr. Schilter 960f.). [2] Darauj antworieten ihm am 14. März (dominiců judica) Ritter Rudolff Zorn von Bülach Marz 14 der Meister und der Rat von Straßburg ausfihrlick, daß ihnen schon Pf. Ludwig vormals geschrieben habe, wie er mitzamt dem Bischof von Straßburg für sich und thre Herrachaften, auch uns und ander stett hie in Eylsas, am Rine und in Swoben eine rihtung ingangen sei mit dem König von Frank- reich und seinem Sohn dem Delffin, ihnen auch eine Abschrift der Richtung gesandt und geschrieben habe von der gefangen wegen, die lest gefangen worden sient, daz die gefangen und was die Walhen ouch gefangen hant, von beder sit ungeschetzet lidig sôllen werden; doch so söllent die Walhen, die gefangen sint, nit lidig gelossen werden, biß daz volk uß disen landen ufbrechen und hinweg ziehen wurt; sie erinnern weiter an die von dem fromden Volk in diesen Landen begangenen Verbrechen und teilen mit, daß zu ihnen Heinrich Peyer von Bopart (Herr zu Castel)2 von des Königs von Frankreich wegen gekommen sei, um mit ihnen zu reden, (diewile solich rihtunge zu Trier begriffen wäre, daß sie darn liessent die lute segen° und zusammen wandeln, kaufen und verkaufen etc.); sie hatten ihm geantwortet, sie wollten es bei der Richtung zu Trier belassen, da ihnen nicht gebühre, darzu oder davon zů tûn, sonder der nachzügon; trotzdem eeien die Ihren glich als vor gefangen 40 genommen, geschdtzel und getöter worden; sie stellten aber in Aussicht, seine Forderungen an Pf. Ludwig und den [Bischof] von Straßburg, denen die Gefangenen mit uns zugehoren, weiterzuleiten und nach deren Meinung dann entsprechend au handeln (Straßburg AA 193 fol. 55 corw. ch., stark verbessert). [3] Straßburg gab den Brief zugleich weiter, wie aus dem Schreiben hervorgeht, das Bf. Ruprecht von Straßburg am 15. März (Zabern secunda post dominicam judica 45) an seinen Vetter Gf. Ludwig 45 von Zweinbrücken und Herrn zu Bitsch Cûster ete. richtete: Er habe seinen Brief mit den Nachrichten über den Briefwechsel Straßburgs mit dem Marschall von Frankreich, der in Rosheim liegt, erhalten; und nachdem der Marschall nu uf die rahtunge zu Trior geachoon gon und sin schrift und begerunge daruf setzen wil und ouch ist, so daß ihm (Bf.) dünke, das er (Marsch.) dor vor sich und sein Volk 30 35 Mara Ii 20 März 13 a) so Vorl; hisr wchl sagen = reden lassen. 1 Noch am 4. Febr. (fer. 5. p. purisic. b. M. v.) 14d5 bat Frankfurt in Schreiben an Speier und Straßburg um Nachricht über das Gerücht, daß die Könige von Frankreich und Siztlieh sich mit Metz geeinigt hätten und doselbs ofgebrochen 55 und dorch die welde und hege gehauwen und daz land ofgezogen sollen sin biß of 8 milen 50 weges nahe bij uwer stad Spijer, erbitten Mit- teilung über das, was die Stadt sonst von gelegen- heid und furnemen desselben folkes vernehme (Frankfurt Reichss., Nachtr. 1482° fol. 225 conc. ch.; Reg. Wiülleker S. 23). 2 Dis von unsin spitze Klammern-gesetzten Text- stellen sind in der Vorlage wieder gestrichen worden. 7083 Deutsche Reichatagsakten XVII. 2 80
Strana 704
704 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. März I5 Mürz 14 Mdrz 28 ANT. I3 geniessen und nach seinem Willen ufnemen wil ; wes aber wir oder die unsern der geniessen sôllen oder môgen, wil or verahton und sich nit an keren, das doch geverlich und nit gemeine ist oder auch sin sol; darum meint er (Bf.) wegen der seither wie vordem ersolgten Bedrückungen durch das Volk, daß sie die Gefangenen zu Straßburg nicht ohne Geld loskommen lassen, sondern se darumb liden und geschehon lassen, whs wir liden sôllon und uns darumb goscheen und zu handen gon mag, um der großen bosheit und übelliehen gedat willen; denn das fremde Folk habe an den Ihren frevelich und geturstinlich seit der Rachtung gehandelt, und besonders haben sic hente, als der Rischof den Brief des Grasen erhallen habe, die Seinen getötet, gekenkl und ihre Dirser verbrareat, und wer cick nit balde schätzt und ihnen Geld gibt, den henken sie, wie ihm das von Hannsen von Mülnheim heute geschrieben sei; Adressat möge sich danach richten, der Bischof bleibe dabei und will nicht anders handeln. (Straß- 10 burg AA 192 fol. 43 cop. ch. ohne Schnitte; gedr. Schilter 955f.). [4] Am gleichen Tage (à Rosse ce lundi 15 jour de mars 1444 ) schrieb auch der Murschall von Frankreich, Philippe de Oulant, Herr von Jalongnes, an den Ritter Robert Sorne de Boulac und den Straßburger Rat zurick; er wisse nichts von den seit dem [Trierer] Vertrage geschekenen Ubeltaten; er sei bereit, dem Vertrage gemäß das Land zu räumen und die Gefangenen freizulassen; Straßburg möge 15 2 oder 3 Leute zur Entgegennahme der Gefangenen schicken, zugleich auch ein schriftliches Versprechen, daß es die französischen Gefangenen freilassen werde; er verlangt Antwort bis morgen. (Franz. Orig. in Straßburg AA 193 fol. 24 or. ch. lit. cl.; gedr. Tuctay 1, 328 f. Anm. I. Latein.-Uberscteting a.a.O. fol. 25 chart. chne Schnitte u. Stegel, jedoch gefaltet mit ruckseitiger Anschrift). — Eine schrijtliche Antwort Ntraßburgs scheint nicht üherliefert zu sein. [5] Auch in die Sbester Felde zwischen Köln und Kleve griff run Frankreich awf Grund des Trierer Vertrages ein. Kg. Karl schrieb am 14. März (a Nancey en Lorraine le 14 jour de mars) an Hzg. [Adolf] von Cleve, er habe gehört, daß der Herzog dem Erzbischoj von Köln den Krieg erklärt habe und ihm großen Schaden zufige, obwohl der Erzbischof, wie er sagt, bereit sei, de faire tout droit et raison; Karl bittet, von jeder Schädigung des Erzbischofs abzustehen und ihm und seiner Kirche alles zurlckzugeben, was er (Hrg) und die Seinigen ihnen genommen haben, damit der Ebf. keinen Crund habe, iln (Karl] um Hilfe zu bitten; denn die könnte er ihm gemäß des zwischen ihnen geschlossenen Bündnisses nicht verweigern; es wäre ihm lieb, wenn zwischen dem Hzg. und dem Ebf. Friede herrschen würde (Düsseldorf Kleve-Mark XXII, 28 (früher: Verhaltn. zu Kurköln nr. 50) or. mh. lit. cl. c. sig. in v. impr. del.; Unterfert. Jouguet; in Paris B. N. ins. lat. 5414 A fol. 792 cop. ch. in Latein.— Drucke: D'Achery 3, 786; Leibniz p. 413; Hansen 1, 134f. nr. 141]. [6] Der Herzog von Cleve erunderte darauf am 28. Mars, indem er den Kolner Erzbischof des Bündnisbruches bezichtigte: er (Hrg.) hätte erwartet, daß der König und alle guten Leute dem Ebf. deshalb sollten seer misshaegen und thim (Hzg.) selber günstig und behilftich sein, nadien mijn kijnder en ick uwer genaden bowant sijn ind uwer genaden geern dyenen en to willen wesen solden, dan den 35 eertzbisschop vorsereven bijstendich te sijn; er (Hzg.) hoffe, sich mit der Hilje Gottes wohl verant- worten zu können. (Paris B. N. ms. français 20587 nr. 42 or. ch. lit. cl.; Auszug: Beaucourt 4, 342 Anm. 6). [7] Derselbe Herzog antwortete dann am 18. April (Cleve op den sonnendach jubilate anno etc. 45) der Stadt Soest auf eine Anfrage ihrerseits, ob die ihnen zugetragene Nachricht wahr sei, daß 40 der Ebf. von Köln vermittels des Grafen van Blankenheiml solde hebben doen werven, dat die Ar- mejacken dienen solden etc.: es hatte ihm sein [Schwieger-JSohn der Gf. von Wyrtenberge noch bynnen acht daghen geschrieben, daß die Armagnaken enwech seien, es sei auch nichts als behende verstekynge des gen. Bischofs, darmede hij sijno dyngen vast uyt to richten pleghe. u.d.m. (Soest Stadt-A.XX7 fol. 179 or.; gedr. Hansen 1, 139ff. nr. 148). [8] Auf den Trierer Vertrag und die Räumung nimmt sodann der Franz. König in einer In- Apr. 4 struktion vom 4. April für seine Gesandten Bezuy, die er an Myl. Jakob (Joque) von Baden mit ciner Beschwerde wegen des Uberfalls badischer Untertanen auf die königlichen Truppen au pas du Lievre, au retour que derrenement ilz ont fait du pays d'Auçois, schickte; im 1. Art. heißt es darin: ...coment le roy pour l'entretenement de l'appointement fait avecques les esliseurs du saint empire, se 50 disposa tantost apres ledit appointement de fere desloger ses gens qui estoient cudit pays d'Auçois et les fere tirer par deça pour venir en son royaume, avecques lesquelz il avoit certaine quantité d'artillerie, laquelle il desiroit tres fort avoir et recouvror (gedr. Tuetey 2, 113 ff. nr. XXI aus dem nieht nüher bezeichneten Orig., Reg-: Regg, Mgff. v. Baden 3 nr. 6409). [9] Aus nicht mehr erkennbarem Anlaß übersandte schließlich Pf. Ludwig am 24. April (Heydel- 55 Anr. 24 berg sabato post b. Georii militis ot martiris 45) dem Meister und Rat zu Straßburg ein Vidimus der Briefe des Französischen Königs und des Delfins als von des abscheids wegen zu Trijer, das fremde Volk antreffend (Straßburg AA 1492 fol. 7 or. ch. lit. cl.). 20 25 80 45 5 2 1 Vgl. dazu unsere nr. 399, c. Gf. Ulrich V. war in I. Ehe mit Margarete, Tochter Hzg. Adolfs, verheiratet gewesen (vgl. v. Isenburg 1, 76 u. 190). 60
704 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. März I5 Mürz 14 Mdrz 28 ANT. I3 geniessen und nach seinem Willen ufnemen wil ; wes aber wir oder die unsern der geniessen sôllen oder môgen, wil or verahton und sich nit an keren, das doch geverlich und nit gemeine ist oder auch sin sol; darum meint er (Bf.) wegen der seither wie vordem ersolgten Bedrückungen durch das Volk, daß sie die Gefangenen zu Straßburg nicht ohne Geld loskommen lassen, sondern se darumb liden und geschehon lassen, whs wir liden sôllon und uns darumb goscheen und zu handen gon mag, um der großen bosheit und übelliehen gedat willen; denn das fremde Folk habe an den Ihren frevelich und geturstinlich seit der Rachtung gehandelt, und besonders haben sic hente, als der Rischof den Brief des Grasen erhallen habe, die Seinen getötet, gekenkl und ihre Dirser verbrareat, und wer cick nit balde schätzt und ihnen Geld gibt, den henken sie, wie ihm das von Hannsen von Mülnheim heute geschrieben sei; Adressat möge sich danach richten, der Bischof bleibe dabei und will nicht anders handeln. (Straß- 10 burg AA 192 fol. 43 cop. ch. ohne Schnitte; gedr. Schilter 955f.). [4] Am gleichen Tage (à Rosse ce lundi 15 jour de mars 1444 ) schrieb auch der Murschall von Frankreich, Philippe de Oulant, Herr von Jalongnes, an den Ritter Robert Sorne de Boulac und den Straßburger Rat zurick; er wisse nichts von den seit dem [Trierer] Vertrage geschekenen Ubeltaten; er sei bereit, dem Vertrage gemäß das Land zu räumen und die Gefangenen freizulassen; Straßburg möge 15 2 oder 3 Leute zur Entgegennahme der Gefangenen schicken, zugleich auch ein schriftliches Versprechen, daß es die französischen Gefangenen freilassen werde; er verlangt Antwort bis morgen. (Franz. Orig. in Straßburg AA 193 fol. 24 or. ch. lit. cl.; gedr. Tuctay 1, 328 f. Anm. I. Latein.-Uberscteting a.a.O. fol. 25 chart. chne Schnitte u. Stegel, jedoch gefaltet mit ruckseitiger Anschrift). — Eine schrijtliche Antwort Ntraßburgs scheint nicht üherliefert zu sein. [5] Auch in die Sbester Felde zwischen Köln und Kleve griff run Frankreich awf Grund des Trierer Vertrages ein. Kg. Karl schrieb am 14. März (a Nancey en Lorraine le 14 jour de mars) an Hzg. [Adolf] von Cleve, er habe gehört, daß der Herzog dem Erzbischoj von Köln den Krieg erklärt habe und ihm großen Schaden zufige, obwohl der Erzbischof, wie er sagt, bereit sei, de faire tout droit et raison; Karl bittet, von jeder Schädigung des Erzbischofs abzustehen und ihm und seiner Kirche alles zurlckzugeben, was er (Hrg) und die Seinigen ihnen genommen haben, damit der Ebf. keinen Crund habe, iln (Karl] um Hilfe zu bitten; denn die könnte er ihm gemäß des zwischen ihnen geschlossenen Bündnisses nicht verweigern; es wäre ihm lieb, wenn zwischen dem Hzg. und dem Ebf. Friede herrschen würde (Düsseldorf Kleve-Mark XXII, 28 (früher: Verhaltn. zu Kurköln nr. 50) or. mh. lit. cl. c. sig. in v. impr. del.; Unterfert. Jouguet; in Paris B. N. ins. lat. 5414 A fol. 792 cop. ch. in Latein.— Drucke: D'Achery 3, 786; Leibniz p. 413; Hansen 1, 134f. nr. 141]. [6] Der Herzog von Cleve erunderte darauf am 28. Mars, indem er den Kolner Erzbischof des Bündnisbruches bezichtigte: er (Hrg.) hätte erwartet, daß der König und alle guten Leute dem Ebf. deshalb sollten seer misshaegen und thim (Hzg.) selber günstig und behilftich sein, nadien mijn kijnder en ick uwer genaden bowant sijn ind uwer genaden geern dyenen en to willen wesen solden, dan den 35 eertzbisschop vorsereven bijstendich te sijn; er (Hzg.) hoffe, sich mit der Hilje Gottes wohl verant- worten zu können. (Paris B. N. ms. français 20587 nr. 42 or. ch. lit. cl.; Auszug: Beaucourt 4, 342 Anm. 6). [7] Derselbe Herzog antwortete dann am 18. April (Cleve op den sonnendach jubilate anno etc. 45) der Stadt Soest auf eine Anfrage ihrerseits, ob die ihnen zugetragene Nachricht wahr sei, daß 40 der Ebf. von Köln vermittels des Grafen van Blankenheiml solde hebben doen werven, dat die Ar- mejacken dienen solden etc.: es hatte ihm sein [Schwieger-JSohn der Gf. von Wyrtenberge noch bynnen acht daghen geschrieben, daß die Armagnaken enwech seien, es sei auch nichts als behende verstekynge des gen. Bischofs, darmede hij sijno dyngen vast uyt to richten pleghe. u.d.m. (Soest Stadt-A.XX7 fol. 179 or.; gedr. Hansen 1, 139ff. nr. 148). [8] Auf den Trierer Vertrag und die Räumung nimmt sodann der Franz. König in einer In- Apr. 4 struktion vom 4. April für seine Gesandten Bezuy, die er an Myl. Jakob (Joque) von Baden mit ciner Beschwerde wegen des Uberfalls badischer Untertanen auf die königlichen Truppen au pas du Lievre, au retour que derrenement ilz ont fait du pays d'Auçois, schickte; im 1. Art. heißt es darin: ...coment le roy pour l'entretenement de l'appointement fait avecques les esliseurs du saint empire, se 50 disposa tantost apres ledit appointement de fere desloger ses gens qui estoient cudit pays d'Auçois et les fere tirer par deça pour venir en son royaume, avecques lesquelz il avoit certaine quantité d'artillerie, laquelle il desiroit tres fort avoir et recouvror (gedr. Tuetey 2, 113 ff. nr. XXI aus dem nieht nüher bezeichneten Orig., Reg-: Regg, Mgff. v. Baden 3 nr. 6409). [9] Aus nicht mehr erkennbarem Anlaß übersandte schließlich Pf. Ludwig am 24. April (Heydel- 55 Anr. 24 berg sabato post b. Georii militis ot martiris 45) dem Meister und Rat zu Straßburg ein Vidimus der Briefe des Französischen Königs und des Delfins als von des abscheids wegen zu Trijer, das fremde Volk antreffend (Straßburg AA 1492 fol. 7 or. ch. lit. cl.). 20 25 80 45 5 2 1 Vgl. dazu unsere nr. 399, c. Gf. Ulrich V. war in I. Ehe mit Margarete, Tochter Hzg. Adolfs, verheiratet gewesen (vgl. v. Isenburg 1, 76 u. 190). 60
Strana 705
o 10 16 ro o 30 3: = 40 45 50 E. Kurfirstl. Tag zu Trior 10./15. Febr. 1445 nr. 330-332. 705 331, Aufzeichnung Siraßburgs über Verletzungen der zu Trier begriffenen Richtung. Marz] | [14145 Aus Straßburg Stadi-A. AA 192 fal. 36-37 not. chart. coaeva. [2] Das fremde Volk hat nach der Richtung zu Trier in diesem Lande nicht minder gebrannt umd die Leute Hzg. Ludwigs, deg [Bischofs] von Straßburg, des Reiches und auch Strafhurgs ur.d andere im Filsas Gefangene gemordet und gepeéniqt. [2] Ia devselben Zeit hat IHerr Mew. Peyer von. Boparten als Abgevundtor des Kónigs von Frankreich mit ihnen. [Strafib. ] verhandelt über dic Richtung, wobei sie unbedingt an der Richtung festzuhalten geantwortet haben; darauf sind die Ihren wie zuvor ge- fangen gesetzt, geschätzt und gemordeż worden. [2] Dunuch sind etliche ihrer gefangenen Freunde mit einem ,,Glautebrée f** dea Marachails von Frankreich gekommen: der Marachali hátie ihnen empfoblen., hei Simßhurg zu erjahren, ob es die Riehtung halten wollte oder nicht; sie haben dies ihrerseits zum 2. Mal vorsprocfer, und auch von dor Gegenseite gefordert; darauf sind die Ihren aber[male] schwer geschidząt worden. [4] Danach kat Cleus Zorn gen. Lappo auf. Veraalassung des Marschalls etlichen, von ihnen nach Straßburg geschrieben, dem Marschall Geld und Hengste zu schicken, oder er wollte ihre Häuser brennen. Nydern-Ehenhein gegen 1000 fi. angeboten. in Schlössern und Dörfern. [9] Dureh denselben Claus Lop hat der Marschall das Schloß der Herren von Londesberg [6] Uber weitere Gefangennaluncn, Krpressungen usw. [7] wer Gesundischalt noch Marckoltzheim wegen der Gefangenen ist vore fremden Votk erklärt worden, sie kehrten sich an die Richtung nicht, sie ginge sie nichts an. [8—11] Über erfolgte Brandschalzung soa. Westhofen, Dambach, Nydern-Bherhcim und Oderizheim. [13] Wegführwng vieler Qefangener. von. Fürsten, Herrn und Städten, bes. auch Stralourgs, die man vielleicht arch getötet habe. Ermordung von Gefangenen, fangenc StraBburgs. [12] [14] Mehrere namentlich genannte Fe- 332. Hzg. Gerhard von Jülich- Berg und Gf. Gerhard von Looz und Jülich schließen mit Frank- Teich, ein Friedensbündnis [gleich dem der Kurfürsten vom 13. Februar J. und Mur 23. 2a) Urkunde der beiden Jülicher Herren* für Kg. Karl VIT. und, den Dauphin Ludwig. April 2 0.0. 1445 April 2 1445 Aus Paris Bibl. Nez. Ma. Collection Morcau 1425: Chartes de Flandre IIT, 1419-1448 nr. 149. orig. auembr. c. sigy. pend. absc. Druck: Tustey 2, 107-110 nr, X X, 3 Hag. Gerhard I. von Jülich-Berg, 1437-75, vermaMt seit 1444 mit SopMa, T. Hzq. Bernhards von Sachsen-Lauenbury, hatie 1437 als Graf v. Ravensberg seinen Onkel Adolf 3. im. Herzogtum Jülich beerbt; er war seit 1437 auch mit Geldern und Ziitphen belehni (vgl. Altmann »r. 12079}, u. 120317.) und 1442 von Kg. Friedrich darin bestätigt (Chmel nr. 911), kennte aher Anerken- mung wnd Horrachaft dort erst durch dis ITubertus- schlacht von Linnich am 83, 11. 1444 gewinnen (vgl. J. Offermanns . J. Brüekmann, Cesch, d. Kreises J'ülicl, Jl. 1912, S. 87 j.; Fr. Wiliems, Stolberger Burgherren Heit 3, Stolb. Rhl. 1956, mit Slammiafel d. Hzge. v. Jiilich-Berg). Das obige Bündnis dürfte durch den Erzhischof von Köln veranlaft ein, der kurz zuvor, am. 28. Nov. 1444, mit Hzg. Gerhard v. Jilich-Bery eine Vereinigung auf Lebenszeit gegen Gf. Heinrich v. Nassuu-Vianden. geschlossen hatte ( Lacomblet 4,320 nr. 264). — Der andere Gerkard, Gf. v. Looz oder Loon, 1438-60, war ein Neffe dea da- maligen Bie. Johann VIII. von Lüttich; er staramte eus dem, Hause der Herren vor. Heins- berg, die infolge von Heiratsverbindung nach dem Aussterben der Grafen von Looz-Chiny i. J. 1336 den Titel der Grafen von Looz weiterfiikirten, während die Herrschaft seiber in der Folgezeit von den Lütticher Bischöfen in Besitz genommen war, Die Verbindung der Heinsberger Herren mit Jülich rührt aus der Teilung der Jülicher Herr- schaft nach dem Aussterben.der herzogl. Linie mit Hzg. Reinhold i. J. 1123, wobei Ilzg. Adolf von Berg den Haugtteil, Gf. Johann I1. vcn Looz, Herr zu Heinsberg, der Grofivater Gerhorda, mit dem Titel cin Viertel Regierungsanteil erwurd. Gerhards Vater Wilhelm 1. hatte durch seine Heirat mit Blisabeth eon Blankenheim auch die Grajsckaft Bl. dazu gewonnen. Nach einer un- verbürgten Nachricht soll sich Gerhard beim Tode des Vaters am Hofe Kg. Karla VII. von Frank- reich defwnden haben (wgl. Schannat- Bürsch, Fuüfla dlustraia 1,1,2785., bes. S.988ff.). Vorausweisend darf in diesem Zuswnenkang auf die Instrukvion einer spateren Gesandtschuft Karls VII. an den Gf. Gerhard won Looz vom 24. Jan. 1447 (gedr, T'uetey 2, 166 nr. XX VIII) bereils an dieser Stelle aufmerksam gemacht werden.
o 10 16 ro o 30 3: = 40 45 50 E. Kurfirstl. Tag zu Trior 10./15. Febr. 1445 nr. 330-332. 705 331, Aufzeichnung Siraßburgs über Verletzungen der zu Trier begriffenen Richtung. Marz] | [14145 Aus Straßburg Stadi-A. AA 192 fal. 36-37 not. chart. coaeva. [2] Das fremde Volk hat nach der Richtung zu Trier in diesem Lande nicht minder gebrannt umd die Leute Hzg. Ludwigs, deg [Bischofs] von Straßburg, des Reiches und auch Strafhurgs ur.d andere im Filsas Gefangene gemordet und gepeéniqt. [2] Ia devselben Zeit hat IHerr Mew. Peyer von. Boparten als Abgevundtor des Kónigs von Frankreich mit ihnen. [Strafib. ] verhandelt über dic Richtung, wobei sie unbedingt an der Richtung festzuhalten geantwortet haben; darauf sind die Ihren wie zuvor ge- fangen gesetzt, geschätzt und gemordeż worden. [2] Dunuch sind etliche ihrer gefangenen Freunde mit einem ,,Glautebrée f** dea Marachails von Frankreich gekommen: der Marachali hátie ihnen empfoblen., hei Simßhurg zu erjahren, ob es die Riehtung halten wollte oder nicht; sie haben dies ihrerseits zum 2. Mal vorsprocfer, und auch von dor Gegenseite gefordert; darauf sind die Ihren aber[male] schwer geschidząt worden. [4] Danach kat Cleus Zorn gen. Lappo auf. Veraalassung des Marschalls etlichen, von ihnen nach Straßburg geschrieben, dem Marschall Geld und Hengste zu schicken, oder er wollte ihre Häuser brennen. Nydern-Ehenhein gegen 1000 fi. angeboten. in Schlössern und Dörfern. [9] Dureh denselben Claus Lop hat der Marschall das Schloß der Herren von Londesberg [6] Uber weitere Gefangennaluncn, Krpressungen usw. [7] wer Gesundischalt noch Marckoltzheim wegen der Gefangenen ist vore fremden Votk erklärt worden, sie kehrten sich an die Richtung nicht, sie ginge sie nichts an. [8—11] Über erfolgte Brandschalzung soa. Westhofen, Dambach, Nydern-Bherhcim und Oderizheim. [13] Wegführwng vieler Qefangener. von. Fürsten, Herrn und Städten, bes. auch Stralourgs, die man vielleicht arch getötet habe. Ermordung von Gefangenen, fangenc StraBburgs. [12] [14] Mehrere namentlich genannte Fe- 332. Hzg. Gerhard von Jülich- Berg und Gf. Gerhard von Looz und Jülich schließen mit Frank- Teich, ein Friedensbündnis [gleich dem der Kurfürsten vom 13. Februar J. und Mur 23. 2a) Urkunde der beiden Jülicher Herren* für Kg. Karl VIT. und, den Dauphin Ludwig. April 2 0.0. 1445 April 2 1445 Aus Paris Bibl. Nez. Ma. Collection Morcau 1425: Chartes de Flandre IIT, 1419-1448 nr. 149. orig. auembr. c. sigy. pend. absc. Druck: Tustey 2, 107-110 nr, X X, 3 Hag. Gerhard I. von Jülich-Berg, 1437-75, vermaMt seit 1444 mit SopMa, T. Hzq. Bernhards von Sachsen-Lauenbury, hatie 1437 als Graf v. Ravensberg seinen Onkel Adolf 3. im. Herzogtum Jülich beerbt; er war seit 1437 auch mit Geldern und Ziitphen belehni (vgl. Altmann »r. 12079}, u. 120317.) und 1442 von Kg. Friedrich darin bestätigt (Chmel nr. 911), kennte aher Anerken- mung wnd Horrachaft dort erst durch dis ITubertus- schlacht von Linnich am 83, 11. 1444 gewinnen (vgl. J. Offermanns . J. Brüekmann, Cesch, d. Kreises J'ülicl, Jl. 1912, S. 87 j.; Fr. Wiliems, Stolberger Burgherren Heit 3, Stolb. Rhl. 1956, mit Slammiafel d. Hzge. v. Jiilich-Berg). Das obige Bündnis dürfte durch den Erzhischof von Köln veranlaft ein, der kurz zuvor, am. 28. Nov. 1444, mit Hzg. Gerhard v. Jilich-Bery eine Vereinigung auf Lebenszeit gegen Gf. Heinrich v. Nassuu-Vianden. geschlossen hatte ( Lacomblet 4,320 nr. 264). — Der andere Gerkard, Gf. v. Looz oder Loon, 1438-60, war ein Neffe dea da- maligen Bie. Johann VIII. von Lüttich; er staramte eus dem, Hause der Herren vor. Heins- berg, die infolge von Heiratsverbindung nach dem Aussterben der Grafen von Looz-Chiny i. J. 1336 den Titel der Grafen von Looz weiterfiikirten, während die Herrschaft seiber in der Folgezeit von den Lütticher Bischöfen in Besitz genommen war, Die Verbindung der Heinsberger Herren mit Jülich rührt aus der Teilung der Jülicher Herr- schaft nach dem Aussterben.der herzogl. Linie mit Hzg. Reinhold i. J. 1123, wobei Ilzg. Adolf von Berg den Haugtteil, Gf. Johann I1. vcn Looz, Herr zu Heinsberg, der Grofivater Gerhorda, mit dem Titel cin Viertel Regierungsanteil erwurd. Gerhards Vater Wilhelm 1. hatte durch seine Heirat mit Blisabeth eon Blankenheim auch die Grajsckaft Bl. dazu gewonnen. Nach einer un- verbürgten Nachricht soll sich Gerhard beim Tode des Vaters am Hofe Kg. Karla VII. von Frank- reich defwnden haben (wgl. Schannat- Bürsch, Fuüfla dlustraia 1,1,2785., bes. S.988ff.). Vorausweisend darf in diesem Zuswnenkang auf die Instrukvion einer spateren Gesandtschuft Karls VII. an den Gf. Gerhard won Looz vom 24. Jan. 1447 (gedr, T'uetey 2, 166 nr. XX VIII) bereils an dieser Stelle aufmerksam gemacht werden.
Strana 706
706 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Gerardus dei gratia dux Juliacensis Montensis ac comes in Ravensbergh necnon Gerardus de Loss dominus Juliacensis et comes in Blanckenheym etc. universisl et singulis presentes nostras litteras Lusto. uie in nr. 325] nexus, qui semper inter christianissimos principes dominos Francorum reges et predecessores nostros laudabiliter viguerunt, ad nos non quidem minori dilectionis fervore, sed, quantum fieri potest, majori ut decet propagetur et extendatur, eum 5 christianissimis serenissimis principibus domino Karolo Francorum rege ot domino Ludovico ejus primogenito novum fedus. [usw. mut. mutand. wie in nr. 325: es fehlt der 2. Teil des art. 9: ita quod nee praefatis bis elargiri]. premissa omnia et singula nos Gerardus dux ac Gerardus dominus Juliacensis etc. prefati in verbo principis ac bona fide loco prestiti juramenti presencium tenore prefatis serenissisimis principibus dominis Francorum regi et ejus primogenito pollicemur 10 firmiter observare, quantum cum honore possimus, dolo et fraude prorsus exelusis. in quorum omnium et singulorum testimonium has litteras sigillorum nostrorum appensione jussimus com- muniri, datum anno domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quinto mensis aprilis die secunda. Apr. 2 b) Gegenurkunde Karla VII. füir die Genannten. 1445 Mai 23 Reims. A für Hzg. Gerhard: aus Düsseldorf St.-A. Jülich-Berg Urk. 527 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. — Druck: Lacomblet 4, 324f. nr. 270. B für Gf. Gerhard: coll. ebenda Heinsberg Urk. 441 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. 15 Karolus2 --- presentes nostras licteras inspecturis pateat evidenter, quod, ut verus --- nexus, qui inter principes christianos et maxime Francorum reges predecessores nostros ex una, 20 duces Juliacenses et Montenscs (B et dominos Juliacenses stait duces — Montenses) partibus ex altera priseis temporibus hactenus laudabiliter viguerunt, --- extendatur, cum illustrissimo principe Gerardo dei gracia duce Juliacensi Montensi ac comite in Ravensbergh (B magnifico et potenti Gerardo de Loss domino Juliacensi et comiti in Blanckenheym statt illustr. — Ravensb.) consanguineo nostro novum fedus, ut vera conficiatur amicicia, pro nobis et carissimo 25 ac dilectissimo primogenito nostro Ludovico Dalphino Viennensi inivimus [usw. mut. mut.] elargiri tonebimur, quantum hee, ut preferuntur, per nos cum honore fieri poterint. [3] item ubi per antedictum ducem“ contra communem [usw. bis] archerio equiparetur. [art. 8 u. 9 lauten:] a predictis autem personas summi pontificis ac serenissimi principis Romanorum regis, presencium et futurorum, eorumque ae cujuslibet ipsorum dominia per expressum excepimus, quos utriusque so partis amicos esse reputamus. item quoniam optima et quasi indubitata pacis spes est inter nos et primogenitum nostrum prefatum ac serenissimum principem Henrieum Anglie nepotem nostrum etc. communi nostro consensu idem nepos noster pro excepto habebitur. premissa... nos Karolus antedictus in verbo principis ac bona fide --- prefato duci illustrissimo (B magnifico et potenti Gerardo statt duci illustr.) pollicemur .--exclusis. in quorum omnium et singulorum 35 testimonium has litteras sigilli nostri in absencia3 magni ordinati appensione jussimus communiri. Per regem in suo consilio Edilzb. datum Remis XXIII. maji anno 1445 et regni nostri 23. 1445 Mai 23 333. Nachrichten über den Abzugi der Armagnaken aus Mömpelgart. 1445 Juni 15—September 6. [I] Straßburg berichtete seinem stettemeister Ritter Burchart von Múlnheim d. A. am 15. Juni Juni 15 (fer. 3. ipsa die Viti et Modesti 45) über den Abzug der Armagnaken von Ebersheimmúnster, Mar. 40 ckoltzheim und Mümpelgart unter Mitnahme alles dessen, was sie wegbringen konnien; von den 1200 a) B Gerardum. b) Lesart fraglich. 1 Ubereinskimmung mit vr. 325, a in Petit. 2 Übereinstimmung mit nr. 325, b in Petit. Es sei jedoch bemerkt, daß mit nr. 325, a noch größere Ubereinstimmung besteht. 3 Ebenso in nr. 324, a. 4 Die Räumung erfolgie nach Wilte (S. 155) erst am 28. Oktober. — Dis Grafen Ludwig und Ulrich von Württemberg sandten 2 Schreiben an thren Vetter Thiébaud de Neufchâtel, worin sie 45 beide Male betonen, nun wieder Mumppelgart innezuhaben; in dem einen Schreiben, datiert vom 15. November (zt. Stutgarten Mo. vor 8.
706 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Gerardus dei gratia dux Juliacensis Montensis ac comes in Ravensbergh necnon Gerardus de Loss dominus Juliacensis et comes in Blanckenheym etc. universisl et singulis presentes nostras litteras Lusto. uie in nr. 325] nexus, qui semper inter christianissimos principes dominos Francorum reges et predecessores nostros laudabiliter viguerunt, ad nos non quidem minori dilectionis fervore, sed, quantum fieri potest, majori ut decet propagetur et extendatur, eum 5 christianissimis serenissimis principibus domino Karolo Francorum rege ot domino Ludovico ejus primogenito novum fedus. [usw. mut. mutand. wie in nr. 325: es fehlt der 2. Teil des art. 9: ita quod nee praefatis bis elargiri]. premissa omnia et singula nos Gerardus dux ac Gerardus dominus Juliacensis etc. prefati in verbo principis ac bona fide loco prestiti juramenti presencium tenore prefatis serenissisimis principibus dominis Francorum regi et ejus primogenito pollicemur 10 firmiter observare, quantum cum honore possimus, dolo et fraude prorsus exelusis. in quorum omnium et singulorum testimonium has litteras sigillorum nostrorum appensione jussimus com- muniri, datum anno domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quinto mensis aprilis die secunda. Apr. 2 b) Gegenurkunde Karla VII. füir die Genannten. 1445 Mai 23 Reims. A für Hzg. Gerhard: aus Düsseldorf St.-A. Jülich-Berg Urk. 527 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. — Druck: Lacomblet 4, 324f. nr. 270. B für Gf. Gerhard: coll. ebenda Heinsberg Urk. 441 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. 15 Karolus2 --- presentes nostras licteras inspecturis pateat evidenter, quod, ut verus --- nexus, qui inter principes christianos et maxime Francorum reges predecessores nostros ex una, 20 duces Juliacenses et Montenscs (B et dominos Juliacenses stait duces — Montenses) partibus ex altera priseis temporibus hactenus laudabiliter viguerunt, --- extendatur, cum illustrissimo principe Gerardo dei gracia duce Juliacensi Montensi ac comite in Ravensbergh (B magnifico et potenti Gerardo de Loss domino Juliacensi et comiti in Blanckenheym statt illustr. — Ravensb.) consanguineo nostro novum fedus, ut vera conficiatur amicicia, pro nobis et carissimo 25 ac dilectissimo primogenito nostro Ludovico Dalphino Viennensi inivimus [usw. mut. mut.] elargiri tonebimur, quantum hee, ut preferuntur, per nos cum honore fieri poterint. [3] item ubi per antedictum ducem“ contra communem [usw. bis] archerio equiparetur. [art. 8 u. 9 lauten:] a predictis autem personas summi pontificis ac serenissimi principis Romanorum regis, presencium et futurorum, eorumque ae cujuslibet ipsorum dominia per expressum excepimus, quos utriusque so partis amicos esse reputamus. item quoniam optima et quasi indubitata pacis spes est inter nos et primogenitum nostrum prefatum ac serenissimum principem Henrieum Anglie nepotem nostrum etc. communi nostro consensu idem nepos noster pro excepto habebitur. premissa... nos Karolus antedictus in verbo principis ac bona fide --- prefato duci illustrissimo (B magnifico et potenti Gerardo statt duci illustr.) pollicemur .--exclusis. in quorum omnium et singulorum 35 testimonium has litteras sigilli nostri in absencia3 magni ordinati appensione jussimus communiri. Per regem in suo consilio Edilzb. datum Remis XXIII. maji anno 1445 et regni nostri 23. 1445 Mai 23 333. Nachrichten über den Abzugi der Armagnaken aus Mömpelgart. 1445 Juni 15—September 6. [I] Straßburg berichtete seinem stettemeister Ritter Burchart von Múlnheim d. A. am 15. Juni Juni 15 (fer. 3. ipsa die Viti et Modesti 45) über den Abzug der Armagnaken von Ebersheimmúnster, Mar. 40 ckoltzheim und Mümpelgart unter Mitnahme alles dessen, was sie wegbringen konnien; von den 1200 a) B Gerardum. b) Lesart fraglich. 1 Ubereinskimmung mit vr. 325, a in Petit. 2 Übereinstimmung mit nr. 325, b in Petit. Es sei jedoch bemerkt, daß mit nr. 325, a noch größere Ubereinstimmung besteht. 3 Ebenso in nr. 324, a. 4 Die Räumung erfolgie nach Wilte (S. 155) erst am 28. Oktober. — Dis Grafen Ludwig und Ulrich von Württemberg sandten 2 Schreiben an thren Vetter Thiébaud de Neufchâtel, worin sie 45 beide Male betonen, nun wieder Mumppelgart innezuhaben; in dem einen Schreiben, datiert vom 15. November (zt. Stutgarten Mo. vor 8.
Strana 707
E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 332-333. 707 Mann bei Marckoltzheim seien 800 abgezogen, die übrigen 400 aber nach Mümpelgart mit Plünderungs- absichten gekommen, auch vor Basel gezogen und hätten das Städtchen Pfirt genommen. Straßburg bittet daher, die Sacher an Pf. Ludwig und den [Bischof] von Straßburg zu bringen; würde dann der Pj. Ludwig Füraten und Herren um Hilfe und Beistand under das Volk angeken, so uüre Straßburg 5 gern seinorscits zur Hilfeleistung bereit (Straßburg AA 188 fol. 7 or. mb.; gedr. Schilter S. 968). 10 15 [2] Basel ließ am 25. Juni (erastino festi b. Joh. Bapt. 45) die Stadt Straßburg wissen: Obwohl Juni 25 durch die Kurfitreten auf dem Rhein zwischen dem König von Frankreich und dem Delifin und allen den Ihrigen eener- und den vorgen. Kurjürsten, anderen Fürsten und Herren und auch etlichen Tútz- schen landen andrerseits eine Richtung beredet sei, daß der [Franz.J König, sein Sohn tnd die Ihren die Tützsche land uf ostorn nechstvergangen raumen und dann den Landen keinen Schaden mehr zufügen sollten, hätten sie gleichwohl Schloß und Stadt Mumpelgart bisher innegehabt und nicht ge- räumt, vielmehr bürzlich boi 1500 Pferde von neuem dakin geschickt und die frühere Besalzung weg- gezogen. Diese wie jene seien täglich ins Sungkow und Eileaaß geriiten und hätten dort gebrandschatzt; auch höre man, daf die Schinder vorhätten, wieder vor Straßburg zu zichen. Basel billet um genauere Mitteilung darüber, es wolle gerne helfon wnd ruten, soweit es könne; denn sie (Armagn.) hatten weder Brief noch Insiegel, weder Sühne noch Frieden gegen Basel gehalten (Straßburg AA 191 fol. 34 or. mb.; gedr. Schilter S. 969). Mürz 28 [3] Rottweil erkundigte sich am 26. Juni (Joh. u. Pauls tag 45) bei Basel: hei ihnen ginge das Juni 26 Gericht, wie das Roßvolk von Munpolgart heraus abermals mächtig komme und zu Breisach uber- 20 gelassen werden solle (Basel Briefe IV nr. 245 or. ch.). [4] Zwar meldete Mülhausen in einem Schreiben an Colmar vom 5. Juli (2. post Udalrici hora Juli 5 completorii 1445) den Auszug der Armagnaken aus Múnpligart (Colmar R.-G. B. 39 or. ch.), doch teille demgegenüher [5] Ulm am 6. September (gutemtag vor nativ. Marie 45) der Stadt Nürnberg unter anderem mit, Sept. 6 25 daß Hzg. Albrecht von Österrich zu Walczhutt liege und die Eidgenossen vor Schloß Bynfelden, dann: ein Knecht von Kouffburen, der jetzt aus der Gejangenschaft der armen Jäken in Mumppelgart ent- wichen sei, habe berichiet, daß die armen Jäken noch in Mumppelgart Liegen, auch neulich die Herr- schaft von Osterrich gebrennet und beschadiget haben; er wisse aber nicht, wit stark sie in Mumppel- gart liegen (Nürnberg Akten u. Urkk. üb. Staats. u. Verw.Angeleg. S. I L. 101 nr. 5 fol. 39 or. ch. ). 30 Othmars tag 45), kündigen sie die Absendung etlicher Rate nach Mumppelgart zu einem güt- lichen Tage mit dem Genannten an; in dem anderen nicht datierten danken sie ihm, duß er in diesen leufen ihr Schloß Stoumont ingenomen 85 und versorgt habe, und bitten nun, das gen. Schlos ihrem getreuen Heinrichen, Bastard van Mumppel- gart wnd Herrn zu Franckenmont, wieder zu überantworten (Paris Arch. Nat. Fonds Mont- béliart K 1752 u. 1965 orr. chart., gedr. Tuetey 2, 254ff. nr. LIV. u. LVj. — Im übrigen sind zu den der Rückgabe Mömpelgarts an Württem- berg vorausgegangenen Verhandlungen Karls VII. mit Burgund von Juli bis Oktober 1445 über eine Räumung der Feete auch die von Tuctey 2, 20Iff. abgedruckten Schriftstücke zu vergleichen; sie biegen jedoch schon auBerhalb des RTA.-Rahmens.
E. Kurfürstl. Tag zu Trier 10./15. Febr. 1445 nr. 332-333. 707 Mann bei Marckoltzheim seien 800 abgezogen, die übrigen 400 aber nach Mümpelgart mit Plünderungs- absichten gekommen, auch vor Basel gezogen und hätten das Städtchen Pfirt genommen. Straßburg bittet daher, die Sacher an Pf. Ludwig und den [Bischof] von Straßburg zu bringen; würde dann der Pj. Ludwig Füraten und Herren um Hilfe und Beistand under das Volk angeken, so uüre Straßburg 5 gern seinorscits zur Hilfeleistung bereit (Straßburg AA 188 fol. 7 or. mb.; gedr. Schilter S. 968). 10 15 [2] Basel ließ am 25. Juni (erastino festi b. Joh. Bapt. 45) die Stadt Straßburg wissen: Obwohl Juni 25 durch die Kurfitreten auf dem Rhein zwischen dem König von Frankreich und dem Delifin und allen den Ihrigen eener- und den vorgen. Kurjürsten, anderen Fürsten und Herren und auch etlichen Tútz- schen landen andrerseits eine Richtung beredet sei, daß der [Franz.J König, sein Sohn tnd die Ihren die Tützsche land uf ostorn nechstvergangen raumen und dann den Landen keinen Schaden mehr zufügen sollten, hätten sie gleichwohl Schloß und Stadt Mumpelgart bisher innegehabt und nicht ge- räumt, vielmehr bürzlich boi 1500 Pferde von neuem dakin geschickt und die frühere Besalzung weg- gezogen. Diese wie jene seien täglich ins Sungkow und Eileaaß geriiten und hätten dort gebrandschatzt; auch höre man, daf die Schinder vorhätten, wieder vor Straßburg zu zichen. Basel billet um genauere Mitteilung darüber, es wolle gerne helfon wnd ruten, soweit es könne; denn sie (Armagn.) hatten weder Brief noch Insiegel, weder Sühne noch Frieden gegen Basel gehalten (Straßburg AA 191 fol. 34 or. mb.; gedr. Schilter S. 969). Mürz 28 [3] Rottweil erkundigte sich am 26. Juni (Joh. u. Pauls tag 45) bei Basel: hei ihnen ginge das Juni 26 Gericht, wie das Roßvolk von Munpolgart heraus abermals mächtig komme und zu Breisach uber- 20 gelassen werden solle (Basel Briefe IV nr. 245 or. ch.). [4] Zwar meldete Mülhausen in einem Schreiben an Colmar vom 5. Juli (2. post Udalrici hora Juli 5 completorii 1445) den Auszug der Armagnaken aus Múnpligart (Colmar R.-G. B. 39 or. ch.), doch teille demgegenüher [5] Ulm am 6. September (gutemtag vor nativ. Marie 45) der Stadt Nürnberg unter anderem mit, Sept. 6 25 daß Hzg. Albrecht von Österrich zu Walczhutt liege und die Eidgenossen vor Schloß Bynfelden, dann: ein Knecht von Kouffburen, der jetzt aus der Gejangenschaft der armen Jäken in Mumppelgart ent- wichen sei, habe berichiet, daß die armen Jäken noch in Mumppelgart Liegen, auch neulich die Herr- schaft von Osterrich gebrennet und beschadiget haben; er wisse aber nicht, wit stark sie in Mumppel- gart liegen (Nürnberg Akten u. Urkk. üb. Staats. u. Verw.Angeleg. S. I L. 101 nr. 5 fol. 39 or. ch. ). 30 Othmars tag 45), kündigen sie die Absendung etlicher Rate nach Mumppelgart zu einem güt- lichen Tage mit dem Genannten an; in dem anderen nicht datierten danken sie ihm, duß er in diesen leufen ihr Schloß Stoumont ingenomen 85 und versorgt habe, und bitten nun, das gen. Schlos ihrem getreuen Heinrichen, Bastard van Mumppel- gart wnd Herrn zu Franckenmont, wieder zu überantworten (Paris Arch. Nat. Fonds Mont- béliart K 1752 u. 1965 orr. chart., gedr. Tuetey 2, 254ff. nr. LIV. u. LVj. — Im übrigen sind zu den der Rückgabe Mömpelgarts an Württem- berg vorausgegangenen Verhandlungen Karls VII. mit Burgund von Juli bis Oktober 1445 über eine Räumung der Feete auch die von Tuctey 2, 20Iff. abgedruckten Schriftstücke zu vergleichen; sie biegen jedoch schon auBerhalb des RTA.-Rahmens.
Strana 708
708 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. F. Botschafter-Treffen zu Mainz vom 21. bis 23. Februar 1445 nr. 334-354. 334. Hilferufe aus den Kriegsgebieten an Hzg. Albrecht von Osterreich. 1444 November 8— 1445 Februar 9. Aus Wien H. H. St..A. Allg. Urkundenreihe (Fasz. von 17 Urkk. betr. Armagnakon- krieg) 1444 u. 45 origg. chart. Drucke: Chmel, Materialien I, 2 fol. 151ff. nr. LI. NOU. S a) Belfort, am 8. November: beklagt sich über die Franzosen, die zu Mumpelgarten, Habklich, Morsewilre und darum liegen, und über deren-Untaten. Pefort sei weder mit Leuten noch mit Gezeug versorgt, noch set ihr Vogt, der Herr von Luczzelstein, in P.; auch den Schlossern jeble es an Volk, Gazeng und. Büchsenmeistern. Deshalb rufen sie den Herzog an als ihren natôrlich erbherren, sie mit 10 den gen. sachen und stuk, umbe das das wir môgen beston pey der herreschaft gnad, als unser elteren ye welt geton haben und also herkommen sint, zu versorgen. Datum Pefort an sunendag vor s. Martens tag 1444. (Chmel nr. LI€, teilw. gedr. Chmel, Friedr. IV. 2, 342 Anm. 1; Regest: Lichnowsky 6 nr. 942). b) Vogt, Räte und Gemeinde von Ensißhein1, vertrieben, am 11. Dezember: erinnern daran, 15 wie sie ihrer beider Botschaft zu Brisach und Friburg umb unser anligende not und kumber und liden seitens des Delphin vor ihm (Albr.) gehabt hätten und von ihm keine Aniwort hätten haben können, unz ir von dem tag ze Straßburg2 wider haruf schieden; sie hätten vergeblich [auf Ant- wort’ gewartet, da er kurz vor dem gen. Tag stragkes daz land uf gan Rappreswilr gezogen sci zu der entschúttung; schildern eingekend ihre Leiden, nachdem sie auch vergebliche Verhandlungen mit 20 dem Delphin gehabt haben; man habe sie gewaltsam beraubt wider soliche gelúpt, so derselb herr der Delphin uwerm lantvogt dem margrafen getan hat, als der muntlichen ze uns sprach, er solte mit 400 pforidon gon Ensißhein kommmen ein zite, unz sin bottschaft vom Röm. König uwerm brûder von Nürenberg harus kâme und úns armen lúten an lib noch gût keinen schaden noch kumber tun, och bezalen sin und der sinen zerrung, und úwers brûders râte hâtten geschaffet, das wir des 25 gehôrig sin solten; statt dessen habe der Delphir sie mit 3-1000 Pferden uberleit, ihnes vichts be- zahlt, sondern sie aus allem verdrangt; sie rufen deshalo den Herzog um Hilfe an, er möge seinen Land- vogt verhören und eine Botschaft an den Delphin tun oder ihm kurzlich schreiber, daß sie nicht in Dez. 11 fremde Lande verwiesen werden. Datum sexta post b. Nycolay 44. (Chmel nr. LI'; Regest: Lich- nowsky 6 nr. 951). 30 Dec. 25 De2. 14 c) Bürgermeister und Rat 2u Breysach, am 14. Dezember: berichtigen ihre frühere Nuchricht, daß etliche Fürsten, Herren und Städte do nydenan im land umb Straßburg besammenet und willen habent, das Land berauf gegen die Franzosen zu zichen: daß nach neuerer Meldung dieser Zug wendig geworden und bis Weihnachten angeschlagen sei; an Einzelheiten wüßte Br. aber nur, daß zich die Herren Ritterschaft und Städte im Elsaß zon Sletzstatt bis gen Maßmünster wider die Franzosen 35 verbunden und vereinigt haben sollen. Datum secunda feria post b. Lucije 44. (Chmel nr. LII; Regest: Lichnowsky 6 nr. 953). d) Wernher von Pforr von Breisach, am 16. Januar: er habe dem Herzog nehst geschrieben und des Telphins Brief geschickt, als daz sin begerung gewesen ist ; darauf sind die frommen Leute von Enßheym heraus gekommen und haben ilom von schweren Forderungen an sie berichtet, worüber 40 sie in kurzy Antwort geben müssen; er habe ihnen geraten, daz sich der iren einr uf stund zu úwern furstlichen gnaden fügen sôll and ihm zu erkennen gebe, in welem fug der Telphin mit grossem ver- sprechen und glûbd úwern furstlichen gnaden und den von Enßheim zů Enßheim inkomen ist, 1 Dieselbe Stadt schrich am gleichen Tage auch an Mgj. Wilhelm von Hochberg: erinnert ihn, wie der Delphin ihm (Mgj.) versprochen habe, als der Mgf. ihn zu Ensißhein mit 700 Pferden vorübergehend cingelassen habe, unz sin bott- schaft vom Röm. König von Nürenberg harus ze land widerkerte, ihnen zu E. keinen Schaden zu tun. Der Delphin habe nichts von dem Ver- sprochenen gehalten, sondern ihnen „groß“ ge- schadet, die zerung nicht bezahlt, vielmehr ihnen Hausrat u. anderes entführt; E. bittet deshath, den Delphin zu ermaknen, ihnen das Ihre wieder zurülckzugeben und ibnen zu verbriefen, was sin gnad úch unserthalb versprochen und gelopt 15 hatt, das wir uns des gebruchen mogen, ob es nút anders gesin mag, das ze klagen und ze sagen allen unsern und andern fursten herren und allem adol, och aller welte nach dem großen Ubel, das an ihnen begangen sei (Drack: Chmel nr. LI"). — Dieser Brief vor allem scheint der Beschwerde Hzg. Albrechts zugunsten Ensisheims zugrunde zu liegen, auf die dann der Dauphin am 8. Jan. geantwortet bat (unsere nr. 341). 2 Wohl der in 289, a erwähnte Siraßburger Tag. 55 50
708 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. F. Botschafter-Treffen zu Mainz vom 21. bis 23. Februar 1445 nr. 334-354. 334. Hilferufe aus den Kriegsgebieten an Hzg. Albrecht von Osterreich. 1444 November 8— 1445 Februar 9. Aus Wien H. H. St..A. Allg. Urkundenreihe (Fasz. von 17 Urkk. betr. Armagnakon- krieg) 1444 u. 45 origg. chart. Drucke: Chmel, Materialien I, 2 fol. 151ff. nr. LI. NOU. S a) Belfort, am 8. November: beklagt sich über die Franzosen, die zu Mumpelgarten, Habklich, Morsewilre und darum liegen, und über deren-Untaten. Pefort sei weder mit Leuten noch mit Gezeug versorgt, noch set ihr Vogt, der Herr von Luczzelstein, in P.; auch den Schlossern jeble es an Volk, Gazeng und. Büchsenmeistern. Deshalb rufen sie den Herzog an als ihren natôrlich erbherren, sie mit 10 den gen. sachen und stuk, umbe das das wir môgen beston pey der herreschaft gnad, als unser elteren ye welt geton haben und also herkommen sint, zu versorgen. Datum Pefort an sunendag vor s. Martens tag 1444. (Chmel nr. LI€, teilw. gedr. Chmel, Friedr. IV. 2, 342 Anm. 1; Regest: Lichnowsky 6 nr. 942). b) Vogt, Räte und Gemeinde von Ensißhein1, vertrieben, am 11. Dezember: erinnern daran, 15 wie sie ihrer beider Botschaft zu Brisach und Friburg umb unser anligende not und kumber und liden seitens des Delphin vor ihm (Albr.) gehabt hätten und von ihm keine Aniwort hätten haben können, unz ir von dem tag ze Straßburg2 wider haruf schieden; sie hätten vergeblich [auf Ant- wort’ gewartet, da er kurz vor dem gen. Tag stragkes daz land uf gan Rappreswilr gezogen sci zu der entschúttung; schildern eingekend ihre Leiden, nachdem sie auch vergebliche Verhandlungen mit 20 dem Delphin gehabt haben; man habe sie gewaltsam beraubt wider soliche gelúpt, so derselb herr der Delphin uwerm lantvogt dem margrafen getan hat, als der muntlichen ze uns sprach, er solte mit 400 pforidon gon Ensißhein kommmen ein zite, unz sin bottschaft vom Röm. König uwerm brûder von Nürenberg harus kâme und úns armen lúten an lib noch gût keinen schaden noch kumber tun, och bezalen sin und der sinen zerrung, und úwers brûders râte hâtten geschaffet, das wir des 25 gehôrig sin solten; statt dessen habe der Delphir sie mit 3-1000 Pferden uberleit, ihnes vichts be- zahlt, sondern sie aus allem verdrangt; sie rufen deshalo den Herzog um Hilfe an, er möge seinen Land- vogt verhören und eine Botschaft an den Delphin tun oder ihm kurzlich schreiber, daß sie nicht in Dez. 11 fremde Lande verwiesen werden. Datum sexta post b. Nycolay 44. (Chmel nr. LI'; Regest: Lich- nowsky 6 nr. 951). 30 Dec. 25 De2. 14 c) Bürgermeister und Rat 2u Breysach, am 14. Dezember: berichtigen ihre frühere Nuchricht, daß etliche Fürsten, Herren und Städte do nydenan im land umb Straßburg besammenet und willen habent, das Land berauf gegen die Franzosen zu zichen: daß nach neuerer Meldung dieser Zug wendig geworden und bis Weihnachten angeschlagen sei; an Einzelheiten wüßte Br. aber nur, daß zich die Herren Ritterschaft und Städte im Elsaß zon Sletzstatt bis gen Maßmünster wider die Franzosen 35 verbunden und vereinigt haben sollen. Datum secunda feria post b. Lucije 44. (Chmel nr. LII; Regest: Lichnowsky 6 nr. 953). d) Wernher von Pforr von Breisach, am 16. Januar: er habe dem Herzog nehst geschrieben und des Telphins Brief geschickt, als daz sin begerung gewesen ist ; darauf sind die frommen Leute von Enßheym heraus gekommen und haben ilom von schweren Forderungen an sie berichtet, worüber 40 sie in kurzy Antwort geben müssen; er habe ihnen geraten, daz sich der iren einr uf stund zu úwern furstlichen gnaden fügen sôll and ihm zu erkennen gebe, in welem fug der Telphin mit grossem ver- sprechen und glûbd úwern furstlichen gnaden und den von Enßheim zů Enßheim inkomen ist, 1 Dieselbe Stadt schrich am gleichen Tage auch an Mgj. Wilhelm von Hochberg: erinnert ihn, wie der Delphin ihm (Mgj.) versprochen habe, als der Mgf. ihn zu Ensißhein mit 700 Pferden vorübergehend cingelassen habe, unz sin bott- schaft vom Röm. König von Nürenberg harus ze land widerkerte, ihnen zu E. keinen Schaden zu tun. Der Delphin habe nichts von dem Ver- sprochenen gehalten, sondern ihnen „groß“ ge- schadet, die zerung nicht bezahlt, vielmehr ihnen Hausrat u. anderes entführt; E. bittet deshath, den Delphin zu ermaknen, ihnen das Ihre wieder zurülckzugeben und ibnen zu verbriefen, was sin gnad úch unserthalb versprochen und gelopt 15 hatt, das wir uns des gebruchen mogen, ob es nút anders gesin mag, das ze klagen und ze sagen allen unsern und andern fursten herren und allem adol, och aller welte nach dem großen Ubel, das an ihnen begangen sei (Drack: Chmel nr. LI"). — Dieser Brief vor allem scheint der Beschwerde Hzg. Albrechts zugunsten Ensisheims zugrunde zu liegen, auf die dann der Dauphin am 8. Jan. geantwortet bat (unsere nr. 341). 2 Wohl der in 289, a erwähnte Siraßburger Tag. 55 50
Strana 709
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 334-335. 709 ouch waz sy irs gezugs buchsen und anders entwort haben; er bitte, sie gultlich anzukören und thre Treue und guten. Willen zum Hause Österreich gnädig zu bedenken. Datum sabato ante Anthony Jan. 16 conf. 45. (Chmel nr. Lft; Reg. Lichnowsky 6 nr. 974). e) Vogt Heinrinh Cappeler und Rat zu Maßmunster, am 8. Februar: hatten den Herzog als 5 ihren Fürsten und natürlichen Herrn um Hilse angerufen; sie werden täglich mehr und mehr geschädigt (wie im cinzelnen geschildert wird); bitten um Unterstützung, damit sie Schloß Tann halten und bei dem Haus Osterreich vesteklich bleiben können; berichten weiter, daß sie täglich berannt werden, und erwurten Antwort. Datum feria sccunda ante Valentini 45. (Chmel nr. Lim; Reg. Lichnowsky 6 nr. Febr. 8 984). 10 f) Ritter Vogt Schaffner Melchior von Blumneck und Rai von Tann, am 9. Februar: hatten ihm von ihren Noten durch das französische Volk geschrieben€ und um Hilfe gebeten, worauf sie der Herzog vertröstet habe; nun liegen bei ihnen ob 4000 Menschen uus des Herzogs Landen unversorgt; sie be- furchten eine Belagerung durch die Franzosen. Damit sie nun Schloß und Stadt fär Osterreich halten können, bitten sie zu bedenken, daß Maßmunster und Tann 2 Bergechlöascr und die rechten Schlüssel 1s in Wülschland seien, so daß bei ihrer Einnahme zu befärckten se2, daß der Herzog zu dem ganzen Febr. 9 land niemer me komen môcht; deshalb bitten sie um Hilje in Geld, Kost usw. Datum uf zystag nach estomichi 15. (Chmel nr. LIn; Reg. Lichnowsky 6 nr. 985). 335. Beziehungen. Hzg. Philipps von Burgund zu den deulscher Fürsten2. 1445 Februar 13. 1444 Oktober 11 — 20 a) Freundschaftsbund zwischen Pf. Ludwig and Hzy. Phiipp vn Burgund vom 11. Oktober 1444: Ludovicus dei gracia comes palatinus Reni usw. notum facimus universis, quod nos consi- derantes sanguinis proximitatem3 ac mutuam amiciciam, que inter illustrem principem dominum Philippum ducem Burgondie usw. consanguinoum nostrum carissimum ejusque dominia ac nos ot dominia nostra ab antiquo tempore extiterunt, utriusque nostrum honoris et comodi incremento, 25 utilitati quoque fidolium subditorum et dominiis plurimum expedire easdemque inantea observare fidoque animo continuare eupientes promittimus et juramus bona fide et in verbo principis, quod am- modo deo auxiliante eundem dominum Philippum consanguineum nostriun amabimus et caripende- mus, bonum quoque et utilitatem ipsius procurabimus, dampnum seu malum illi nullatenus infere- mus, sed fideliter juxta posse repellemus, quateuus eum honore ac jure nostro salvo fieri poterit. et si 30 dampnum malum aut molostiam prefato domino Philippo consanguinco nestro inferri procurari aut coneipi sencerimus, pro posse impediemus et, si impedire nequiverimus, quantocius et illico hucipsum predicto consanguineo nostro diligenter notificare eurabimus. denique studebimus toto conatu laboraturi, quantum in nobis fuerit, ut negocia et agenda ejusdem consanguinei nostri per et secundum racionem et equitatem ac utiliori modo, quo comodius fieri poterit, tractentur 35 et deducantur, ab omnibusque oppressionibus gravaminibus et violenciis, que ipsi consanguineo nostro domino Philippo quis velit seu conaretur inferre, oundem dominum Philippum, quantum per honorem ct racionem fieri poterit, preservabimus et protegemus, faciemus quôque et procu- rabimus eum effectu disposituri, quod memorati domini Philippi consanguinei nostri servitores et subditi nostras patrias et dominia pro suis mercanciis ao licitis agendis pacifice visitare et in- cedere volentes, ab omni violencia et gravamine preservantur et defondantur ac inibi favorabiliter et pacifice habeanmir ot tractentur in personis et bonis justicia modianto, prout fieri possot et deborot in suarum residentiarum patriis dominiis atque locis. Versprechen zur Einhaltung des Vorstehenden mit anhängendem Siegel, datum in castro nostro Heydelberg die undecima mensis cctobris 1444. (Wien H. H. St.-A. Niederländ. Urkunden4 or. mb. c. sig. pend. del. — Burgund. Gegen- 45 wrk. in. Minchen Gch. St. A. K. rot nr. 36/b 1 or. mb. c. sig. pend.; Dat. in villa nostra Bruxellensi die undocima mensis octobris 1444: Unterfertigung Per dominum ducem Witenberch. — Drucke: Plancher, Hisloire de Bourgogne IV, 172j., Prewves p.CLXXII, und Gachard, Rapport sur les archives de Dijon nr. 99; Reg. J. Laenen, Les archives de l'état à Vienne. Brur. 1924. nr. 355.) 40 144 Obt. 11 b) Vollmacht Hzg. Philipps vom 12. Dezember 144d für Bf. Wilhelm von Toul, Simen de La- D32. 12 30 laing und Pierre Vaequer zn Verhandlungen über cinen Waffenstillstand mit Kg. Ladislaus von Un- garn ( Regest: Publ. Lux. 29, 47 nr. 57). 55 1 Am 12. Jon. 1445, vgl. Chmel nr. LIe, Reg. Haus Savoyen, vgl. v. Isenburg 1, 31; 2, 26 u. 112. Lichnowsky 6 nr. 972. 4 Lawt freundl. Auskunst H. H. St. A. Wien 2 Dazu duch unsere nrr. 372 u.373. ist dieser burg. Urk.-Bestand i. J. 1794 von 3 Die Verwandtschaft beider lef wohl uber das Brüssel nach Wien verbracht worden.
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 334-335. 709 ouch waz sy irs gezugs buchsen und anders entwort haben; er bitte, sie gultlich anzukören und thre Treue und guten. Willen zum Hause Österreich gnädig zu bedenken. Datum sabato ante Anthony Jan. 16 conf. 45. (Chmel nr. Lft; Reg. Lichnowsky 6 nr. 974). e) Vogt Heinrinh Cappeler und Rat zu Maßmunster, am 8. Februar: hatten den Herzog als 5 ihren Fürsten und natürlichen Herrn um Hilse angerufen; sie werden täglich mehr und mehr geschädigt (wie im cinzelnen geschildert wird); bitten um Unterstützung, damit sie Schloß Tann halten und bei dem Haus Osterreich vesteklich bleiben können; berichten weiter, daß sie täglich berannt werden, und erwurten Antwort. Datum feria sccunda ante Valentini 45. (Chmel nr. Lim; Reg. Lichnowsky 6 nr. Febr. 8 984). 10 f) Ritter Vogt Schaffner Melchior von Blumneck und Rai von Tann, am 9. Februar: hatten ihm von ihren Noten durch das französische Volk geschrieben€ und um Hilfe gebeten, worauf sie der Herzog vertröstet habe; nun liegen bei ihnen ob 4000 Menschen uus des Herzogs Landen unversorgt; sie be- furchten eine Belagerung durch die Franzosen. Damit sie nun Schloß und Stadt fär Osterreich halten können, bitten sie zu bedenken, daß Maßmunster und Tann 2 Bergechlöascr und die rechten Schlüssel 1s in Wülschland seien, so daß bei ihrer Einnahme zu befärckten se2, daß der Herzog zu dem ganzen Febr. 9 land niemer me komen môcht; deshalb bitten sie um Hilje in Geld, Kost usw. Datum uf zystag nach estomichi 15. (Chmel nr. LIn; Reg. Lichnowsky 6 nr. 985). 335. Beziehungen. Hzg. Philipps von Burgund zu den deulscher Fürsten2. 1445 Februar 13. 1444 Oktober 11 — 20 a) Freundschaftsbund zwischen Pf. Ludwig and Hzy. Phiipp vn Burgund vom 11. Oktober 1444: Ludovicus dei gracia comes palatinus Reni usw. notum facimus universis, quod nos consi- derantes sanguinis proximitatem3 ac mutuam amiciciam, que inter illustrem principem dominum Philippum ducem Burgondie usw. consanguinoum nostrum carissimum ejusque dominia ac nos ot dominia nostra ab antiquo tempore extiterunt, utriusque nostrum honoris et comodi incremento, 25 utilitati quoque fidolium subditorum et dominiis plurimum expedire easdemque inantea observare fidoque animo continuare eupientes promittimus et juramus bona fide et in verbo principis, quod am- modo deo auxiliante eundem dominum Philippum consanguineum nostriun amabimus et caripende- mus, bonum quoque et utilitatem ipsius procurabimus, dampnum seu malum illi nullatenus infere- mus, sed fideliter juxta posse repellemus, quateuus eum honore ac jure nostro salvo fieri poterit. et si 30 dampnum malum aut molostiam prefato domino Philippo consanguinco nestro inferri procurari aut coneipi sencerimus, pro posse impediemus et, si impedire nequiverimus, quantocius et illico hucipsum predicto consanguineo nostro diligenter notificare eurabimus. denique studebimus toto conatu laboraturi, quantum in nobis fuerit, ut negocia et agenda ejusdem consanguinei nostri per et secundum racionem et equitatem ac utiliori modo, quo comodius fieri poterit, tractentur 35 et deducantur, ab omnibusque oppressionibus gravaminibus et violenciis, que ipsi consanguineo nostro domino Philippo quis velit seu conaretur inferre, oundem dominum Philippum, quantum per honorem ct racionem fieri poterit, preservabimus et protegemus, faciemus quôque et procu- rabimus eum effectu disposituri, quod memorati domini Philippi consanguinei nostri servitores et subditi nostras patrias et dominia pro suis mercanciis ao licitis agendis pacifice visitare et in- cedere volentes, ab omni violencia et gravamine preservantur et defondantur ac inibi favorabiliter et pacifice habeanmir ot tractentur in personis et bonis justicia modianto, prout fieri possot et deborot in suarum residentiarum patriis dominiis atque locis. Versprechen zur Einhaltung des Vorstehenden mit anhängendem Siegel, datum in castro nostro Heydelberg die undecima mensis cctobris 1444. (Wien H. H. St.-A. Niederländ. Urkunden4 or. mb. c. sig. pend. del. — Burgund. Gegen- 45 wrk. in. Minchen Gch. St. A. K. rot nr. 36/b 1 or. mb. c. sig. pend.; Dat. in villa nostra Bruxellensi die undocima mensis octobris 1444: Unterfertigung Per dominum ducem Witenberch. — Drucke: Plancher, Hisloire de Bourgogne IV, 172j., Prewves p.CLXXII, und Gachard, Rapport sur les archives de Dijon nr. 99; Reg. J. Laenen, Les archives de l'état à Vienne. Brur. 1924. nr. 355.) 40 144 Obt. 11 b) Vollmacht Hzg. Philipps vom 12. Dezember 144d für Bf. Wilhelm von Toul, Simen de La- D32. 12 30 laing und Pierre Vaequer zn Verhandlungen über cinen Waffenstillstand mit Kg. Ladislaus von Un- garn ( Regest: Publ. Lux. 29, 47 nr. 57). 55 1 Am 12. Jon. 1445, vgl. Chmel nr. LIe, Reg. Haus Savoyen, vgl. v. Isenburg 1, 31; 2, 26 u. 112. Lichnowsky 6 nr. 972. 4 Lawt freundl. Auskunst H. H. St. A. Wien 2 Dazu duch unsere nrr. 372 u.373. ist dieser burg. Urk.-Bestand i. J. 1794 von 3 Die Verwandtschaft beider lef wohl uber das Brüssel nach Wien verbracht worden.
Strana 710
710 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Jan. 19 c) Schreiben Hzg. Gerhards von Jülich-Berg an den Herzog von Burgund vom 19. Januar 1445: Der Herzog habe schriftlich gefordert, daß Gerhard in seiner Fehdel mit Geldern die geldrischen Be- sitzungen, die in (burg.) Landen liegen, nämlich van s'Hertzogenroede und van Wassenberge, ongebrant ongeschedicht und ongeroeft lassen solle und desgelijchs up ure geleydstraissen oghey- non schadon docn noch laisson geschicn. G. läßt thn darauf wiesen, daß sein Neffe von Blanckenheym jeizt außer Landes geritten sei; wenn der wieder zurückkehre, will G. mit ihm darilber sprechen und Datum zn Baenshür des neisten dynxtages na sento Anthonijs dann darüber Antwort gehen. dage (Disseldorj St. A. Jülich-Berg I ur. 317 conc. ch.). 5 d) Schreiben Hag. Philipps an Gf. Ludwig von Württemberg vom 14. Februar 1445: Er habe küirzhich durch den Bastard Heinrich von Mömpelgard Ludwigs Brief vom 29. Januar erhalten betr. 10 die Forderung, die zwischen ihm und Theobald von Neuenburg bestehe, und das Anerbislen des Grasert dazu, wenn die württemb. Räte bei Th. zu keinem gütlichen Schluß kämen, dann vor dem Röm. König, seinem Vikar oder einem anderen Fürsten, dem der König die Sache übertragen werde, zu Recht zu stehen, da das Schloß (Mömpelgard) dem König lehnshalber zugehöre; Th. habe dazu den Gegenvor- schlag gemacht, die Sache vor dem Herzog (von Burgund) auszutragen; das wollten die wütrttemb. Rate 15 cret hinter sich bringen; der Graf habe dem zugestimmt und um einen Rechtstag gebeten. Der Herzog antwortet hierauf, er sei dafür, die Sache freundlich beizulegen, und bittet um die Meinung des Grafen Febr. 14 hierzu. Datum an dem 14. tag des monetz hornung (Paris Arch. Nat. K 1752, 2 nr. 4 cop. ch.). 336. Kg. Friedrich an Kg. Karl von Frankreich: erklärt sich, unter Ausdrücken des Befremdens über des Königs Antworte und die steten Schädigungen durch französische Völker sowie mit 20 Vorwürfen über die verletzten Vereinbarungen in der Schweizer Hilfe, zu einem Tage in Mainz am 21. Februar bereit. 1444 Dezember 22 Wiener Neustadt. Lateinischer Text: Aus Würzburg St. A. Mainz, Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell 4 fol. 150a0 cop. chort. Überschrift Illa ost littera rogis Romanorum Frederici, quam seribit regi 25 Francie super responsione superius [d. i. fol. 139a.140b, ugl. unsere nr. 222, dj regis Francie; ibi respondetur: „quod, ut pretactum est, prefatus christianissimus dominus rex circa predictos excessus“ [vgl. nr. 222,d art. 6]. Deutsche Ubersetzung: A aus Nürnberg St.-A. Akten u. Urkk. üb. Staats- u. Verwalt.-Angeleg. S. I L. 77 30 nr. 72 fol. 2 cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zum Ausschreiben des Königs an Nürnberg, unserer nr. 338 Vorl. B. B coll. Nordlingen Stadt A. Missivon fasc. 44 nr. 102b cop. chart., Beischluß zu einem Schreiben? Ulme vom 21. Jan. 1445 fa.a.O. nr. 103J. Anschrift über dem Text Den von Ulme und andern stetten, die mit in in einung sind; Unterjertigung Ad man- 35 datum domini regis in consilio. In Rottwail Stadt A. II. Archiv 2. Aht. Lade LVIII fase. 4 nr. 5, 2 cop. chart. mit Schnitten, van Ulm zugesandt. — In Straßburg Stadt-A. AA 183 fol. 42-43, zwei copp. chart., die eine mit Schnitten. Drucke: Fuyger-Birken, Elrenspiegel S. 557. — Schölter, Königshofen p. 944f. und 40 992f. — Müller RT-Theatr. I, 269. — Schöpflin, Alsatia diplom. 2. 376 nr. 341. Regesten: Chmel, Reg. nr. 1875 (mit teilw. Druck): Lichnowsky 6 nr. 961. Fridericus dei gracia Romanorum rex ete. serenissimo principi Karolo eadem gracia Franckorum regi, fratri et consangwineo Wir Fridrich von gotes gnaden Ro- mischer" kunig ete. embieten dem durleuch- tigisten fürsten Kareln kunigen zu Frankrich, 45 a) B om. Rom. kunig. 1 Zum geldrischen Erbfolgekrieg vgl. W. Platz- hoff in: Gesch. des Rheinlandes, Essen 1922, 1, 188 f.; dazu jetzt auch H. Lahrkamp, Beiträge z. Gesch. des Hubertusordens der Herzëge v. Julich- Berg, in: Düsseld. Jahrbuch 49, Düss. 1958, 3-49, mit Angabe weiteren Schrifttums. 2 Unsere nr. 222, d. 3 Darin heißt es: Uns ist uf nechti glich spatt ain schrift mit ainer coppi von unserm gnâdi- gisten herren dem Rômischen kůnig komen, der baider abschriften wir úch hierin verschlossen 50 senden, úch darnach zů richten. — Die 2. Ab- schrift ist unsere nr. 338 Vorl. E.
710 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Jan. 19 c) Schreiben Hzg. Gerhards von Jülich-Berg an den Herzog von Burgund vom 19. Januar 1445: Der Herzog habe schriftlich gefordert, daß Gerhard in seiner Fehdel mit Geldern die geldrischen Be- sitzungen, die in (burg.) Landen liegen, nämlich van s'Hertzogenroede und van Wassenberge, ongebrant ongeschedicht und ongeroeft lassen solle und desgelijchs up ure geleydstraissen oghey- non schadon docn noch laisson geschicn. G. läßt thn darauf wiesen, daß sein Neffe von Blanckenheym jeizt außer Landes geritten sei; wenn der wieder zurückkehre, will G. mit ihm darilber sprechen und Datum zn Baenshür des neisten dynxtages na sento Anthonijs dann darüber Antwort gehen. dage (Disseldorj St. A. Jülich-Berg I ur. 317 conc. ch.). 5 d) Schreiben Hag. Philipps an Gf. Ludwig von Württemberg vom 14. Februar 1445: Er habe küirzhich durch den Bastard Heinrich von Mömpelgard Ludwigs Brief vom 29. Januar erhalten betr. 10 die Forderung, die zwischen ihm und Theobald von Neuenburg bestehe, und das Anerbislen des Grasert dazu, wenn die württemb. Räte bei Th. zu keinem gütlichen Schluß kämen, dann vor dem Röm. König, seinem Vikar oder einem anderen Fürsten, dem der König die Sache übertragen werde, zu Recht zu stehen, da das Schloß (Mömpelgard) dem König lehnshalber zugehöre; Th. habe dazu den Gegenvor- schlag gemacht, die Sache vor dem Herzog (von Burgund) auszutragen; das wollten die wütrttemb. Rate 15 cret hinter sich bringen; der Graf habe dem zugestimmt und um einen Rechtstag gebeten. Der Herzog antwortet hierauf, er sei dafür, die Sache freundlich beizulegen, und bittet um die Meinung des Grafen Febr. 14 hierzu. Datum an dem 14. tag des monetz hornung (Paris Arch. Nat. K 1752, 2 nr. 4 cop. ch.). 336. Kg. Friedrich an Kg. Karl von Frankreich: erklärt sich, unter Ausdrücken des Befremdens über des Königs Antworte und die steten Schädigungen durch französische Völker sowie mit 20 Vorwürfen über die verletzten Vereinbarungen in der Schweizer Hilfe, zu einem Tage in Mainz am 21. Februar bereit. 1444 Dezember 22 Wiener Neustadt. Lateinischer Text: Aus Würzburg St. A. Mainz, Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell 4 fol. 150a0 cop. chort. Überschrift Illa ost littera rogis Romanorum Frederici, quam seribit regi 25 Francie super responsione superius [d. i. fol. 139a.140b, ugl. unsere nr. 222, dj regis Francie; ibi respondetur: „quod, ut pretactum est, prefatus christianissimus dominus rex circa predictos excessus“ [vgl. nr. 222,d art. 6]. Deutsche Ubersetzung: A aus Nürnberg St.-A. Akten u. Urkk. üb. Staats- u. Verwalt.-Angeleg. S. I L. 77 30 nr. 72 fol. 2 cop. chart. mit Schnitten, Beischluß zum Ausschreiben des Königs an Nürnberg, unserer nr. 338 Vorl. B. B coll. Nordlingen Stadt A. Missivon fasc. 44 nr. 102b cop. chart., Beischluß zu einem Schreiben? Ulme vom 21. Jan. 1445 fa.a.O. nr. 103J. Anschrift über dem Text Den von Ulme und andern stetten, die mit in in einung sind; Unterjertigung Ad man- 35 datum domini regis in consilio. In Rottwail Stadt A. II. Archiv 2. Aht. Lade LVIII fase. 4 nr. 5, 2 cop. chart. mit Schnitten, van Ulm zugesandt. — In Straßburg Stadt-A. AA 183 fol. 42-43, zwei copp. chart., die eine mit Schnitten. Drucke: Fuyger-Birken, Elrenspiegel S. 557. — Schölter, Königshofen p. 944f. und 40 992f. — Müller RT-Theatr. I, 269. — Schöpflin, Alsatia diplom. 2. 376 nr. 341. Regesten: Chmel, Reg. nr. 1875 (mit teilw. Druck): Lichnowsky 6 nr. 961. Fridericus dei gracia Romanorum rex ete. serenissimo principi Karolo eadem gracia Franckorum regi, fratri et consangwineo Wir Fridrich von gotes gnaden Ro- mischer" kunig ete. embieten dem durleuch- tigisten fürsten Kareln kunigen zu Frankrich, 45 a) B om. Rom. kunig. 1 Zum geldrischen Erbfolgekrieg vgl. W. Platz- hoff in: Gesch. des Rheinlandes, Essen 1922, 1, 188 f.; dazu jetzt auch H. Lahrkamp, Beiträge z. Gesch. des Hubertusordens der Herzëge v. Julich- Berg, in: Düsseld. Jahrbuch 49, Düss. 1958, 3-49, mit Angabe weiteren Schrifttums. 2 Unsere nr. 222, d. 3 Darin heißt es: Uns ist uf nechti glich spatt ain schrift mit ainer coppi von unserm gnâdi- gisten herren dem Rômischen kůnig komen, der baider abschriften wir úch hierin verschlossen 50 senden, úch darnach zů richten. — Die 2. Ab- schrift ist unsere nr. 338 Vorl. E.
Strana 711
o 10 80 96 F. Botschafter- Treffen zu Mairz 21./23. Febr. 1445 rv. 335.330. nostro carissimo, salutem et fraterne dilee- cionis augmentum. serenissime princeps, frater et consangwinee noster earissime. — [4] ex oratoribus nostris destinatis ad. vestram fraternitatem jamque reversis ac demum ex litteris vestris per secretarium fraternitatis vestre nobis redditis ejusque relatu sospita- iem? vostram nobis admodum gratam atque joeundam et affeccionem erga nos vestram, de qua eidem fraternitati vestre plurimum regraciumnur, seriose percepimus, exinde quo- modo ad peticiones nostrae oretenus atque in scriptis nobis responderi fecisiis. [2] et at- tentis federibus et wunicioiis, gue inter sacrum imperium et domum vestram Francie® hactenus diutissime viguerunt, speravissemus utique aliud responsum debuisso transmitti nostrosquo ei imperii sacri subditos per vestras? et illustris fili vestri Deiphini, consangwinei nostri, gentes, sicut justum et equum fuerat, ab omni molestacione liberos quietosque dimitti. et presertim nostros et imperii sacri Metenses Tullenses et Virdu- nenses civitates. quod tamen ex vestro responso et ex hiis, que dietenus geruntur, non sentimus. ille enim civitates imperii peculiares, preter hoe de ipsis à vestra fra- ternitate vel suis coram nobis tamquam naturali et ipsorum vero domino nunquam sit facta lamentaeio, hucusque multipliciter sunt dampnificate et cottidie diversimode exacolonibus pecuniarum et aliis vexacioni- bus aggravantur, cum tamen nos, si primo recursus ad nos habitus fuisset, unicuique mumistrassenius de eis justicie complementum. [3] deinde [fraternitas vestra commemo- rat, qualiter illustrem filium vestrum, con- sangwineum nusirum, ad subsidis domus nostre miseritis cum condecenti gencium comitiva contra inimicos nostros Switensos etc. carissime írater, subsidium atgue servicium per eas gentes nobis contre eosdem hostes nostros prestitum ad bonam nobis venerat comylacenciun fuitque bonum principium fraterne dileecionis atque ami- Te vera, a) em., Vorl. suspeltatem. gůtxm. ff) em, B. 1 Richtiger: von inen. b) em.; Vori. Francete. 711 unserm lieben bruder und óheimen, brüderliche lieb mit meerung alles heils. durleuchtigister fürst und licber brüder und öheim. — [7] von unsern senndboten, die wir zu ewr lieb ge- sanndt hetten und die yeezund zu uns widerkómen sind, auch aus den briefon, dic ir uns bey ewerm secretari zügesanndt und er uns auch dabei erezelet hat, haben wir ver- stanndon ewr wolfart und git wcson, dns wir mit gutem willen gern gehóret hahen, und sunderlich sólh begirde und zinaygung, die ir zu uns habt, der wir ew vast dannkcn. darnach haben uns dieselben unser sennd- boten furbracht ewr antwurt, die ir in auf unser begecrung mundliehen und auch schrifit- lich habt tün lassen; [2] und angesehen solh aynung und frewntschafit, die zwischen dem heiligen riche und ewerm hause von Frankrich lannge jar gewcert haben, so hetten wir ye getrawet, uns solte von ewrer liebe ain andere antwurt worden, und unser und des richs und unsers hauses von Osterrich undertan und von ewern und unsers lieben oheims des Delfins ewrs suns leńten mit beswért worden sein, desgeleichen unser und des richs stete Tulln Meez und Verdun. das wir aber aus solher ewer antwurt nit emphin- den, wan dieselhen stete uber das, daz sy von ew und den ewern vor uns als dem? natur- lichon und rechten herrn nie sind beklagt worden, vormals beschediget worden sein und noch teglichen werden mit schaczung geldes und andern boswórungen, und wir doch ewer liebe und ainem yeden von den unser! gelich und recht, so das an uns ge- lannget hot, ungern versagt hotten. 3| darnach meldot owr licb, wio ir unscrn óhejmen, owern sun, uns und unserm hause zu hilff gesanndt habt, dor dann mit seinem volke unser veinde die Swiozer beschediget hab etc. alao kam uns sólher dienste wol zu? gevallen und was such ain gûter anefang bräderlicher liobe und frountsohaft. wir hetten auch gehoffet, sôlh volkh solte uns und. unserm hause gen denselben unsern veinden hinfurí hilfllich und beigestendig 0) om, Vorl, vestros. dž B iram. €) B add
o 10 80 96 F. Botschafter- Treffen zu Mairz 21./23. Febr. 1445 rv. 335.330. nostro carissimo, salutem et fraterne dilee- cionis augmentum. serenissime princeps, frater et consangwinee noster earissime. — [4] ex oratoribus nostris destinatis ad. vestram fraternitatem jamque reversis ac demum ex litteris vestris per secretarium fraternitatis vestre nobis redditis ejusque relatu sospita- iem? vostram nobis admodum gratam atque joeundam et affeccionem erga nos vestram, de qua eidem fraternitati vestre plurimum regraciumnur, seriose percepimus, exinde quo- modo ad peticiones nostrae oretenus atque in scriptis nobis responderi fecisiis. [2] et at- tentis federibus et wunicioiis, gue inter sacrum imperium et domum vestram Francie® hactenus diutissime viguerunt, speravissemus utique aliud responsum debuisso transmitti nostrosquo ei imperii sacri subditos per vestras? et illustris fili vestri Deiphini, consangwinei nostri, gentes, sicut justum et equum fuerat, ab omni molestacione liberos quietosque dimitti. et presertim nostros et imperii sacri Metenses Tullenses et Virdu- nenses civitates. quod tamen ex vestro responso et ex hiis, que dietenus geruntur, non sentimus. ille enim civitates imperii peculiares, preter hoe de ipsis à vestra fra- ternitate vel suis coram nobis tamquam naturali et ipsorum vero domino nunquam sit facta lamentaeio, hucusque multipliciter sunt dampnificate et cottidie diversimode exacolonibus pecuniarum et aliis vexacioni- bus aggravantur, cum tamen nos, si primo recursus ad nos habitus fuisset, unicuique mumistrassenius de eis justicie complementum. [3] deinde [fraternitas vestra commemo- rat, qualiter illustrem filium vestrum, con- sangwineum nusirum, ad subsidis domus nostre miseritis cum condecenti gencium comitiva contra inimicos nostros Switensos etc. carissime írater, subsidium atgue servicium per eas gentes nobis contre eosdem hostes nostros prestitum ad bonam nobis venerat comylacenciun fuitque bonum principium fraterne dileecionis atque ami- Te vera, a) em., Vorl. suspeltatem. gůtxm. ff) em, B. 1 Richtiger: von inen. b) em.; Vori. Francete. 711 unserm lieben bruder und óheimen, brüderliche lieb mit meerung alles heils. durleuchtigister fürst und licber brüder und öheim. — [7] von unsern senndboten, die wir zu ewr lieb ge- sanndt hetten und die yeezund zu uns widerkómen sind, auch aus den briefon, dic ir uns bey ewerm secretari zügesanndt und er uns auch dabei erezelet hat, haben wir ver- stanndon ewr wolfart und git wcson, dns wir mit gutem willen gern gehóret hahen, und sunderlich sólh begirde und zinaygung, die ir zu uns habt, der wir ew vast dannkcn. darnach haben uns dieselben unser sennd- boten furbracht ewr antwurt, die ir in auf unser begecrung mundliehen und auch schrifit- lich habt tün lassen; [2] und angesehen solh aynung und frewntschafit, die zwischen dem heiligen riche und ewerm hause von Frankrich lannge jar gewcert haben, so hetten wir ye getrawet, uns solte von ewrer liebe ain andere antwurt worden, und unser und des richs und unsers hauses von Osterrich undertan und von ewern und unsers lieben oheims des Delfins ewrs suns leńten mit beswért worden sein, desgeleichen unser und des richs stete Tulln Meez und Verdun. das wir aber aus solher ewer antwurt nit emphin- den, wan dieselhen stete uber das, daz sy von ew und den ewern vor uns als dem? natur- lichon und rechten herrn nie sind beklagt worden, vormals beschediget worden sein und noch teglichen werden mit schaczung geldes und andern boswórungen, und wir doch ewer liebe und ainem yeden von den unser! gelich und recht, so das an uns ge- lannget hot, ungern versagt hotten. 3| darnach meldot owr licb, wio ir unscrn óhejmen, owern sun, uns und unserm hause zu hilff gesanndt habt, dor dann mit seinem volke unser veinde die Swiozer beschediget hab etc. alao kam uns sólher dienste wol zu? gevallen und was such ain gûter anefang bräderlicher liobe und frountsohaft. wir hetten auch gehoffet, sôlh volkh solte uns und. unserm hause gen denselben unsern veinden hinfurí hilfllich und beigestendig 0) om, Vorl, vestros. dž B iram. €) B add
Strana 712
712 cicie. sperabamusque, quod eedem gentes nobis ct domui nostre contra prefatos hostes nostros ulteriores debuissent assistenciag ex- hibuisse, ut tandem reciproca vice fuissemus astricti vestre fraternitati ei prefate filio vestro similem, reddere recompensam. sed ipse gentes vestre inimicis nostris postpositis atque dimissis contra rostros eb imperii sacri prineipea civitates atque domus nostre Austrie subditos se verterunt ipsos in per- sonis et rebus continue exterminando, quem- admodum ex ipsis oratoribus nostris clarius percipere potuit fraternitas vestra. que quidem res, non lalem videtur ostendere amieieiama et afieccionem, qualem nobis vestre littere pollicentur. pre- terea prefate gentes de hospiciis minime habent esusari, quoniam, si modicum usque ad adventum nostrorum deputatorum ex- pectare e£ humaniter se voluissent hubere et non omnia indifferenter tantis enormitatibus confundere, sine faljo! omnia convenienter ordinata fuissent. scit preterea fraternitas vestra, quod pro tenta geneium copia frater- nitati vestre non scripsimus!, sed hortati sumus, in casu quo de gentibus contra hostes nostros indigeneiam haberemus easque po- carissime Trater, sceremus! sub convenientibus pactis et con- dicionibus, qued extunc vestra fraternitas ipsis licenciam et transitum impertiri vellet, quemadmodum littera nogtra, si bene aspecta fuerit, clarius attestatur. nec tamen super eisdem nostris litberis & fraternitate vestra aliquod responsum habuimus nee ulterius super re illa unquam frateruilsli vestre nos &cripsisse! recordamur. [4] sed uteunque! sit, eandem Íraternitatem rursus hortamur attente, ut adhuc curare velitis a6que vestris mandare, quatenus nostris et imperii saeri prineipibus atque civitatibus atque domui* nostre Austrie castra et opida, que vesira fraternitas et filius vester tenent, sine im- pedimento restitunntur nec amplius hujua- modi dampnis af(ücientur! sicque ayere, quod inter imperium et domum vestrom nulla possit exinde dissensionis suboriri rubi- go, quam re vera inviti penitus videremus. w) em., Vorl. ummerklich. €) Bom. wit zyml. wegen. D em.; Vorl. sumpsisse. 1 Vgl. nr. 222,A art. 6 und e avt. J. b) B sonder unfrintlichen. f) em.; Vorl. vallo. J em.; Vorl. utzumaue. Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. gewesen sein, das wir gen ew und ewerm hause auch widerumb hetten verschulden mügen. also hat dassclb volkh unser veinde underwegen gelassen und sich uber unser und. des richs fürsten und stete, auch unsers hawses von Osterrieh undertan golegt und die an leib und güt unmoesslich? verderbt, als dann unser senndboten das alles klerlicher an cwr lieb bracht haben, das uns dann nit so brüderlich noch” freuntlich bedunkt, als ir uns dann geschriben und ziembotenc habt. und dasselb volkh mag nicht ursach haben von herberg wegen, wan hetten sy ain klaine geduld gehabt und sich gütlich gehalden und! nit alle ding on underschcid so unordenlich verwüstet, bil] die unsern zu in.komen wérn, on zweifl all sölh sach wern wol mit? zymlichen wegen geordnet worden. so waiB auch cwr lieb wol, daz wir ew umb solh menig volkes nit gebeten, sunder allein geschriben? haben, ob es sich begeb, daz wir volkes icht bedurfien oder? begern wurden mit zimlichen uberkomen und pacten, daz ir in alsdann urlaub geben und sy frey ziehen lassen wolt, als dann dersclb unser brief, so ir den recht ansehet, des alles giit underscheid gibt. wir haben auch daruber ewr antwurt nie gehabt noch ew meer darumb geschriben. [4] wic aber dem allem, so biten und ermonen wir aber ewr brüderliche lieb, daz ir noch schaffen wellet, damit unsern und des richs fürsten und steten, auch unserm hause von Ósterrich solh stete und slos, die ir, ewr sun und ewr volkh ynnehabt, on lenger vor- czichen wider ubergegeben und von ewern und ewrs suns volkh nit verrer angegriffen werden, und also lhaundeleu, due zwischen dem heiligen riche und. ewerm hause nit ain schedlicher unwillen entstee, das wir ye mit gern sehen. c) B embotten. u) 2? om. oder begern. lO em.; Varl. domus. d) B am. und — underiche:d. 7) em.; Vorl. poteremua. 3 em.; Yod. cMciantar. 5 30 35
712 cicie. sperabamusque, quod eedem gentes nobis ct domui nostre contra prefatos hostes nostros ulteriores debuissent assistenciag ex- hibuisse, ut tandem reciproca vice fuissemus astricti vestre fraternitati ei prefate filio vestro similem, reddere recompensam. sed ipse gentes vestre inimicis nostris postpositis atque dimissis contra rostros eb imperii sacri prineipea civitates atque domus nostre Austrie subditos se verterunt ipsos in per- sonis et rebus continue exterminando, quem- admodum ex ipsis oratoribus nostris clarius percipere potuit fraternitas vestra. que quidem res, non lalem videtur ostendere amieieiama et afieccionem, qualem nobis vestre littere pollicentur. pre- terea prefate gentes de hospiciis minime habent esusari, quoniam, si modicum usque ad adventum nostrorum deputatorum ex- pectare e£ humaniter se voluissent hubere et non omnia indifferenter tantis enormitatibus confundere, sine faljo! omnia convenienter ordinata fuissent. scit preterea fraternitas vestra, quod pro tenta geneium copia frater- nitati vestre non scripsimus!, sed hortati sumus, in casu quo de gentibus contra hostes nostros indigeneiam haberemus easque po- carissime Trater, sceremus! sub convenientibus pactis et con- dicionibus, qued extunc vestra fraternitas ipsis licenciam et transitum impertiri vellet, quemadmodum littera nogtra, si bene aspecta fuerit, clarius attestatur. nec tamen super eisdem nostris litberis & fraternitate vestra aliquod responsum habuimus nee ulterius super re illa unquam frateruilsli vestre nos &cripsisse! recordamur. [4] sed uteunque! sit, eandem Íraternitatem rursus hortamur attente, ut adhuc curare velitis a6que vestris mandare, quatenus nostris et imperii saeri prineipibus atque civitatibus atque domui* nostre Austrie castra et opida, que vesira fraternitas et filius vester tenent, sine im- pedimento restitunntur nec amplius hujua- modi dampnis af(ücientur! sicque ayere, quod inter imperium et domum vestrom nulla possit exinde dissensionis suboriri rubi- go, quam re vera inviti penitus videremus. w) em., Vorl. ummerklich. €) Bom. wit zyml. wegen. D em.; Vorl. sumpsisse. 1 Vgl. nr. 222,A art. 6 und e avt. J. b) B sonder unfrintlichen. f) em.; Vorl. vallo. J em.; Vorl. utzumaue. Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. gewesen sein, das wir gen ew und ewerm hause auch widerumb hetten verschulden mügen. also hat dassclb volkh unser veinde underwegen gelassen und sich uber unser und. des richs fürsten und stete, auch unsers hawses von Osterrieh undertan golegt und die an leib und güt unmoesslich? verderbt, als dann unser senndboten das alles klerlicher an cwr lieb bracht haben, das uns dann nit so brüderlich noch” freuntlich bedunkt, als ir uns dann geschriben und ziembotenc habt. und dasselb volkh mag nicht ursach haben von herberg wegen, wan hetten sy ain klaine geduld gehabt und sich gütlich gehalden und! nit alle ding on underschcid so unordenlich verwüstet, bil] die unsern zu in.komen wérn, on zweifl all sölh sach wern wol mit? zymlichen wegen geordnet worden. so waiB auch cwr lieb wol, daz wir ew umb solh menig volkes nit gebeten, sunder allein geschriben? haben, ob es sich begeb, daz wir volkes icht bedurfien oder? begern wurden mit zimlichen uberkomen und pacten, daz ir in alsdann urlaub geben und sy frey ziehen lassen wolt, als dann dersclb unser brief, so ir den recht ansehet, des alles giit underscheid gibt. wir haben auch daruber ewr antwurt nie gehabt noch ew meer darumb geschriben. [4] wic aber dem allem, so biten und ermonen wir aber ewr brüderliche lieb, daz ir noch schaffen wellet, damit unsern und des richs fürsten und steten, auch unserm hause von Ósterrich solh stete und slos, die ir, ewr sun und ewr volkh ynnehabt, on lenger vor- czichen wider ubergegeben und von ewern und ewrs suns volkh nit verrer angegriffen werden, und also lhaundeleu, due zwischen dem heiligen riche und. ewerm hause nit ain schedlicher unwillen entstee, das wir ye mit gern sehen. c) B embotten. u) 2? om. oder begern. lO em.; Varl. domus. d) B am. und — underiche:d. 7) em.; Vorl. poteremua. 3 em.; Yod. cMciantar. 5 30 35
Strana 713
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 336-337. 713 [51/ quantum vero ad dietam, quam desidera- tisl, quamvis super jam petitis non esset de novo tractare, que justa honesta et non nova sed a precessoribus nostris sunt hactenns 5 observata, ad complacenciam vestre frater- nitatie consentimus et contonti sumus, die- tam ipsam in dominicam reminiscere proxime quadragesime in civitate Maguntina rebus gerendis aliis locis plus accomoda tencri, 10 missuri nostros illne oratores et, ut principes nostri electores eciam cum pleno mandato mittant, curaturi, ita quod vestra fraternitas similiter faciat, uti offert. velit eciam operam dare fraternitas vestra, ut similiter frater 15 noster rex Cecilie super difforenciis, quas eum Metensibus et Virdunensibus aliisque imperii subditis habet, ad eandem dietam suos transmittat eosque gentibus vestris atque suis amplius non infestetb, ipsis suum 20 salvum conductum, ut secure ad dietam venire possent, inperciendo et transmittendo. datum in Nova Civitate die 22. decembris anno 44°. [5] dann von des tags wegen, des ewr lieb begert an dem Rein� zu machen: wie- wol nu nit? notdurfft wore, in den sachen zu taidingen, wan wir kein newes, sunder billich und müglich ding begeert haben, doch ewor lich zu gevallon so verwillen wir, daz sôlher tag auf den suntag reminiscere in der nechsten vasten in der stat zu Mencze, die zu den sachen mêniclich wol gelegen ist, ge- halden werde, dahin wir dann unser boten sennden und unsern kurfursten schreiben wellen, dahin ze kômen oder mit voller macht zu sennden, also daz ewer lieb auch sennde, als ir uns dann in ewerm briefe zu- schreibct; und wellot auch daran sein, daz unser bruder von Sieilien auch auf solhen tag sennde von solher zwitrêcht wegen, die er mit unsern steten Meez und Virdun mit ewerm und seim volkh hat, und sy unde des richs undertan darûber nitd dringe, und in auch sein geleit zuschike, damit sy sicher auf den tag komen mügen. geben zûre Nuwen- statt nach Thome apostoli etc. (1445 Febr. 2. I1f4 DeC. 22 25 337. Kg. Friedrich bevollmächtigt als seine Unterhändler zum Tage in Mainz am 21. Februar die Bischöfe Peter von Augsburg und Gotifried von Würzburg und Mgf. Jakob von Baden. 1445 Januar I Wiener Neustadt. 30 Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch O fol. 200b cop. ch. coaeva. Am Rande Procuratorium ambasiatorum ad regem Francie seu suos. Druck (teilw.]: Chmel, Regesten nr. 1886. Regesten: Lichnowsky 6 nr. 967; Wille, Regg. v. Baden 3 nr. 6389. Friderieus etc. notum facimus tenore presencium universis: quia serenissimus princeps Karolus cadem gracia Fruncorum rox frator et consanguincus noster carissimus nonnullos venerabiles et magnificos suos oratores et ambasiatores ad civitatem Maguntinam super qui- busdam gravissimis negociis jam noviter inter sacrum Romanum imperium et regnum suum 35 Francie subortis ac aliis rebus necessariis in dominica reminiscere proxime instantis quadra- Febr. 21 gesime juxta conclusionem inter nos utrumque captam unacum nostris necnon venerabilium et illustrium dicti imperii electorum oratoribus conventuros missurus est, nos volentes hujus- modi diete, quantum ad nos pertinet, satisfacere, ut per convencionem notabilium et pro- borum virorum suborta dissensio et displicencia extirpari et mutua benivolencia atque affectio 40 inter nos et regna nostra possit restaurari atque solidari, quenadmodum prefatus frater noster Francorum rex litteris suis ad idem se offert, idec ad eandem dietam mittimus venera- biles Petrum Augustensem et Gotfridum Herbipolensem episcopos ac illustrem consanguineum nostrum Jacobum marchionem Badensem nostros et imperii sacri principes fideles et devotos dilectos, dantes eis omnibus simul, unum si abesse contingeret, duobus ex ois tunc presentibus e) B add, ander. d) B add. měr. c) A om. zůt Nuwen- a) om. B. b) sm. Vorl. investet. stati bis apostoli. f) cm.; Forl. 45. 45 1 Vgl. S. 712, Anm. 1. 2 Der Uherscizer hl Iver die Warte de novo der latein. Vorlage offenbar als de Rino ver- standen. Die textlicken Abweichungen sind wohl als freie Ubersetzung zu betrachten.
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 336-337. 713 [51/ quantum vero ad dietam, quam desidera- tisl, quamvis super jam petitis non esset de novo tractare, que justa honesta et non nova sed a precessoribus nostris sunt hactenns 5 observata, ad complacenciam vestre frater- nitatie consentimus et contonti sumus, die- tam ipsam in dominicam reminiscere proxime quadragesime in civitate Maguntina rebus gerendis aliis locis plus accomoda tencri, 10 missuri nostros illne oratores et, ut principes nostri electores eciam cum pleno mandato mittant, curaturi, ita quod vestra fraternitas similiter faciat, uti offert. velit eciam operam dare fraternitas vestra, ut similiter frater 15 noster rex Cecilie super difforenciis, quas eum Metensibus et Virdunensibus aliisque imperii subditis habet, ad eandem dietam suos transmittat eosque gentibus vestris atque suis amplius non infestetb, ipsis suum 20 salvum conductum, ut secure ad dietam venire possent, inperciendo et transmittendo. datum in Nova Civitate die 22. decembris anno 44°. [5] dann von des tags wegen, des ewr lieb begert an dem Rein� zu machen: wie- wol nu nit? notdurfft wore, in den sachen zu taidingen, wan wir kein newes, sunder billich und müglich ding begeert haben, doch ewor lich zu gevallon so verwillen wir, daz sôlher tag auf den suntag reminiscere in der nechsten vasten in der stat zu Mencze, die zu den sachen mêniclich wol gelegen ist, ge- halden werde, dahin wir dann unser boten sennden und unsern kurfursten schreiben wellen, dahin ze kômen oder mit voller macht zu sennden, also daz ewer lieb auch sennde, als ir uns dann in ewerm briefe zu- schreibct; und wellot auch daran sein, daz unser bruder von Sieilien auch auf solhen tag sennde von solher zwitrêcht wegen, die er mit unsern steten Meez und Virdun mit ewerm und seim volkh hat, und sy unde des richs undertan darûber nitd dringe, und in auch sein geleit zuschike, damit sy sicher auf den tag komen mügen. geben zûre Nuwen- statt nach Thome apostoli etc. (1445 Febr. 2. I1f4 DeC. 22 25 337. Kg. Friedrich bevollmächtigt als seine Unterhändler zum Tage in Mainz am 21. Februar die Bischöfe Peter von Augsburg und Gotifried von Würzburg und Mgf. Jakob von Baden. 1445 Januar I Wiener Neustadt. 30 Aus Wien H. H. St.-A. Reichsregistraturbuch O fol. 200b cop. ch. coaeva. Am Rande Procuratorium ambasiatorum ad regem Francie seu suos. Druck (teilw.]: Chmel, Regesten nr. 1886. Regesten: Lichnowsky 6 nr. 967; Wille, Regg. v. Baden 3 nr. 6389. Friderieus etc. notum facimus tenore presencium universis: quia serenissimus princeps Karolus cadem gracia Fruncorum rox frator et consanguincus noster carissimus nonnullos venerabiles et magnificos suos oratores et ambasiatores ad civitatem Maguntinam super qui- busdam gravissimis negociis jam noviter inter sacrum Romanum imperium et regnum suum 35 Francie subortis ac aliis rebus necessariis in dominica reminiscere proxime instantis quadra- Febr. 21 gesime juxta conclusionem inter nos utrumque captam unacum nostris necnon venerabilium et illustrium dicti imperii electorum oratoribus conventuros missurus est, nos volentes hujus- modi diete, quantum ad nos pertinet, satisfacere, ut per convencionem notabilium et pro- borum virorum suborta dissensio et displicencia extirpari et mutua benivolencia atque affectio 40 inter nos et regna nostra possit restaurari atque solidari, quenadmodum prefatus frater noster Francorum rex litteris suis ad idem se offert, idec ad eandem dietam mittimus venera- biles Petrum Augustensem et Gotfridum Herbipolensem episcopos ac illustrem consanguineum nostrum Jacobum marchionem Badensem nostros et imperii sacri principes fideles et devotos dilectos, dantes eis omnibus simul, unum si abesse contingeret, duobus ex ois tunc presentibus e) B add, ander. d) B add. měr. c) A om. zůt Nuwen- a) om. B. b) sm. Vorl. investet. stati bis apostoli. f) cm.; Forl. 45. 45 1 Vgl. S. 712, Anm. 1. 2 Der Uherscizer hl Iver die Warte de novo der latein. Vorlage offenbar als de Rino ver- standen. Die textlicken Abweichungen sind wohl als freie Ubersetzung zu betrachten.
Strana 714
714 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. auetoritate Romana regia tanquam illis, de quorum legalitate sapiencia et fidelitate plene confidimus, plenam et omnimodam facultatem bayliam et potestatem cum prefatis insignibus oratoribus et mandatariis carissimi fratris nostri Francorum regis in prefata dicta Maguntina conveniendi, nostra et imperii sacri gravamina proponendi, accusandi super illisque tractandi roquirendi ammonendi paciscendi et concordandi, uniones et intelligencias quaseunque inter 5 sacrum imperium ef coronam Francie solidandi ac alias amicicias et fraternas dilecciones per quemeunque racionabilem modum faciendi ordinandi perficiendi et consummandi et omnia et singula alia peragendi juxta instrucciones per nos eis datas, que in talibus negociis arduis fieri sunt necessaria et quomodolibet oportuna, eciamsi talia essent, in quibus inpresentibus specialem oporteret fieri mencionem, ratum et gratum habentes et habere volentes ac pro- 10 mittentes, quitquid per prefatos principes et oratores nostros aut duos ex eis in prefatis rebus quomodolibet factum ordinatum fuerit sive conclusum, presencium sub nostri regalis sigilli appensione. datum in Nova civitate die prima januarii anno 45, unsers reichs im fumften jare. 1145 Ian. I 338. Kg. Friedrich an gen. Reichsstände: übersendet seine Entgegnung auf die Antwort des Französischen Königs an eine kgl. Gesandtschaft und ladet demgemäß zu einem Tage nach 15 Mainz am 21. Februar cin. 1445 Januar I Wiener Neustadt. An Hzg. Albrecht von Baiern: A aus München Geh. St.-A. K. schw. 156/1: Reichs- tagshandlungen de anno 1440 et 1486 fol. 39 or. chart. lit. cl.; rückseitige An- schrijt: Dem hochgebornen Albrechten phalezgraven bey Rein und herczogen in Beyrn, unserm lieben sheimen und fürsten. An Nürnberg: B coll. Nürnberg St.-A. Akten und Urk. über Staats- und Ver- waltungsangeleg. S. IL. 77 nr. 72 fol. 1 or. ch. lit. el. An Regensburg: C coll. München H. St.-A. Reichsstadt Regensburg, Urkunden fasc. 921 or. ch. bit. cl.; in der Adresse camrer und rate der stat zů Regenspurg. An den Schwäbischen Städtebund: D coll. Rottweil Stadt-A, II. Archiv 2. Abt. Lade 25 LVIII fase. 4 nr. 5, 1 cop. ch. mit Schnitten, woht von Ulm an Rottueil übersandt; Anschrift üher dem Text: Den von Ulme und andern stetten irer verainung, die Unterschrift Ad mandatui domini regis in consilio. An denselben: E coll. Nördlingen Stadt.-A. Missiven fase. 44 nr. 102a cop. ch. coaera. Beischluß zu einem Briefe Ulms an Nördlingen vom 21. Jan., vgl. tinsere nr. 336. An Straßburg: F coll. Straßburg Stadt.-A. AA 183 fol. 31 or. ch. lit. cl.; in der Adresse ammaister und rate der stat zů Straßpurg. — Ebenda AA 192 fol. 44-45 cop. ch. codeva. An Köln: In Köln Stadt-A. Briefbuch XVII fol. 77a cop. chart. Drucke: Fugger-Birken p. 558 ff. — Schilter p. 945ff. und 1013ff. — Muller. RT. 35 Theatr. 1, 271 f. Regesten: Chmel Reg. nr. 1887; Lichnowsky 6 nr. 968. 20 30 Fridrich von gotes gnaden Rômischer kunig zu allen zeiten merêr des richs, herezog zû Osterrich und zu Stoir oto. Hochgeborner" lieber sheim und furst. [I] als wir něchst zů Nuremberg mit rat unser 40 und des reichs kurfursten fursten herren und stete unser trefflich bottschafftl zů den kunigen von Frankrich und von Sicilien getan haben von solhs unrats und handels wegen, den sy und ir volk in dem heiligen rich treiben, also ist der erwirdig Peter bischoff zu Augspurg, unser furst rat und lieber andêchtiger, wider zu uns komen und hat uns von dem von Frank- rich und Sicilien solh antwurt bracht, dabey wir nit grundes noch enndes versteen. darauff 45 wir inb doch unser antwurt widerumb zugeschriben haben, dabey er wol versteen mag, daz er uns, unsern kurfursten und dem rich billich anders geantwurt hett, wiewol er sich mite worten erbeûtet, er welle mit dem heiligen riche und uns in gûter aynung und frewntschafft a) BDE lieben getruen; UF ersamen lieben getruen siail huchg.—furst. b) BDFim. c) CF om, mit—welle. 1 Vgl. unscre nrr. 222 u. 223. 50
714 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. auetoritate Romana regia tanquam illis, de quorum legalitate sapiencia et fidelitate plene confidimus, plenam et omnimodam facultatem bayliam et potestatem cum prefatis insignibus oratoribus et mandatariis carissimi fratris nostri Francorum regis in prefata dicta Maguntina conveniendi, nostra et imperii sacri gravamina proponendi, accusandi super illisque tractandi roquirendi ammonendi paciscendi et concordandi, uniones et intelligencias quaseunque inter 5 sacrum imperium ef coronam Francie solidandi ac alias amicicias et fraternas dilecciones per quemeunque racionabilem modum faciendi ordinandi perficiendi et consummandi et omnia et singula alia peragendi juxta instrucciones per nos eis datas, que in talibus negociis arduis fieri sunt necessaria et quomodolibet oportuna, eciamsi talia essent, in quibus inpresentibus specialem oporteret fieri mencionem, ratum et gratum habentes et habere volentes ac pro- 10 mittentes, quitquid per prefatos principes et oratores nostros aut duos ex eis in prefatis rebus quomodolibet factum ordinatum fuerit sive conclusum, presencium sub nostri regalis sigilli appensione. datum in Nova civitate die prima januarii anno 45, unsers reichs im fumften jare. 1145 Ian. I 338. Kg. Friedrich an gen. Reichsstände: übersendet seine Entgegnung auf die Antwort des Französischen Königs an eine kgl. Gesandtschaft und ladet demgemäß zu einem Tage nach 15 Mainz am 21. Februar cin. 1445 Januar I Wiener Neustadt. An Hzg. Albrecht von Baiern: A aus München Geh. St.-A. K. schw. 156/1: Reichs- tagshandlungen de anno 1440 et 1486 fol. 39 or. chart. lit. cl.; rückseitige An- schrijt: Dem hochgebornen Albrechten phalezgraven bey Rein und herczogen in Beyrn, unserm lieben sheimen und fürsten. An Nürnberg: B coll. Nürnberg St.-A. Akten und Urk. über Staats- und Ver- waltungsangeleg. S. IL. 77 nr. 72 fol. 1 or. ch. lit. el. An Regensburg: C coll. München H. St.-A. Reichsstadt Regensburg, Urkunden fasc. 921 or. ch. bit. cl.; in der Adresse camrer und rate der stat zů Regenspurg. An den Schwäbischen Städtebund: D coll. Rottweil Stadt-A, II. Archiv 2. Abt. Lade 25 LVIII fase. 4 nr. 5, 1 cop. ch. mit Schnitten, woht von Ulm an Rottueil übersandt; Anschrift üher dem Text: Den von Ulme und andern stetten irer verainung, die Unterschrift Ad mandatui domini regis in consilio. An denselben: E coll. Nördlingen Stadt.-A. Missiven fase. 44 nr. 102a cop. ch. coaera. Beischluß zu einem Briefe Ulms an Nördlingen vom 21. Jan., vgl. tinsere nr. 336. An Straßburg: F coll. Straßburg Stadt.-A. AA 183 fol. 31 or. ch. lit. cl.; in der Adresse ammaister und rate der stat zů Straßpurg. — Ebenda AA 192 fol. 44-45 cop. ch. codeva. An Köln: In Köln Stadt-A. Briefbuch XVII fol. 77a cop. chart. Drucke: Fugger-Birken p. 558 ff. — Schilter p. 945ff. und 1013ff. — Muller. RT. 35 Theatr. 1, 271 f. Regesten: Chmel Reg. nr. 1887; Lichnowsky 6 nr. 968. 20 30 Fridrich von gotes gnaden Rômischer kunig zu allen zeiten merêr des richs, herezog zû Osterrich und zu Stoir oto. Hochgeborner" lieber sheim und furst. [I] als wir něchst zů Nuremberg mit rat unser 40 und des reichs kurfursten fursten herren und stete unser trefflich bottschafftl zů den kunigen von Frankrich und von Sicilien getan haben von solhs unrats und handels wegen, den sy und ir volk in dem heiligen rich treiben, also ist der erwirdig Peter bischoff zu Augspurg, unser furst rat und lieber andêchtiger, wider zu uns komen und hat uns von dem von Frank- rich und Sicilien solh antwurt bracht, dabey wir nit grundes noch enndes versteen. darauff 45 wir inb doch unser antwurt widerumb zugeschriben haben, dabey er wol versteen mag, daz er uns, unsern kurfursten und dem rich billich anders geantwurt hett, wiewol er sich mite worten erbeûtet, er welle mit dem heiligen riche und uns in gûter aynung und frewntschafft a) BDE lieben getruen; UF ersamen lieben getruen siail huchg.—furst. b) BDFim. c) CF om, mit—welle. 1 Vgl. unscre nrr. 222 u. 223. 50
Strana 715
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 337-338. 715 gern sein und die sterken und mêeren. und sunderlich so hat er uns durch ainen sein secre- tarion geschriben� und begert, unser und unser kurfursten bottschafft mit voller macht noch zu im zu senden oder aber ainen tag an den Rein zu machen, dahin wolt er sein trefflich bott- schafft mit voller macht sennden, unda daz wir und unser kurfursten ouch dahin sennden. 5 daselbs" er sich alsdann beweisen wolt, das an im nichts abgeen solt, dadurch die sach zu gût komen und gedeihen môchten. und er setzet auch die wal des' tags zu uns. nû bedunkt uns nit zymlich, das wir in mit unser bottschafft mêr besûchen, wann wir das mitsampt unsern kurfursten bißher gnůg frewntlich getan haben gen im und dem Delfin, seinem sune. und der worten doch, daz wir glimpf und tèg nit abslahen, so haben wir dem von Frankrich têg zu- in geschriben gen Mentz uff den suntag reminiscere nechstkunfftig in der vasten, dahin wir auch Febr. 21 unser trefflich sendbottend mit voller macht sennden wellen, als deine lieb aus der abschrifft? hierinne verslossen wol vernêmen wirdtf. wir schreiben auch allen unsern kurfursten und etlichen fursten und steten, daz sy uff denselben tag personlich zu Mentze sein oder, ob sy eehaffter not halben verhindert wêren, ir trêfflich frewnde dahin sonnden. und wann solhe 15 grosse sach" dash heilig rich gemeinlich! und dein" lieb auch sunderlich als des richs under- tan und furstenk antrifft, so begern wir vun deiner1 lieb mit sunderm ernste und vleisse und ermanen dich m auch, daz du uns und dem rich zû eeren und durch" gemoines nutzes willen uff den egenanten suntag reminiscere dein° freunde und senndboten auch daselbs zu Mentze Febr. 21 habest bey unsern senndboten, die wir damn daselbs haben werden, das beste und nutziste 20 Deûtscher lannd daselbs gen den Franczoisen helffen furzenomen und, ob es auf demselben tag nit zu gûtem ennde qweme, alsdann daselbs zu rate zu werden, wie die sach hinfür nach notturften furgenomen werde, damit das das heilig rich solichp uberlastes hinfür vertragen werde. wann als wir uns vormals zů Nüremberg manigmal erpoten haben, also seyn wir willig, uns in den sachen zu beweisen nach notturfft der sache. das, ob got wil, an uns nit 25 abgeen sol, dadurch" solichem unpillichem gewalt widerstanden werde. [2] ouch hetten wir uns von der sache wegen selber bass hinauff genêhent, 1 so ist uns an sant Lucientag von ménigen ennden gewisse bottschafft komen, wie die Turken den kunig von Polan und der Kristen hère, nêmlich die Ungern, auch Walachen Bulgern vnd Syrlen, die darm der cardinal- legat Julianus gefûrt hat, an sant Marteinss abent nicht ferre von Sand Jorgen arm bey 30 Andrinopel bestritten nydergelegt und das feld layder behalten haben, do dann vil bischoff prelaten herren und ritterschafft erslagen ist, got sey es geclagt, der namen wir dir‘ alspald nit zuschiken môgen. der legat und etlich sind davon komen, aber der von Polan ist noch biß auf dise zeit verlorn und nit gefunden worden, nû erheben sich zumal groß newikeit in Ungern von der Turken wegen, auch under in selbs, das wir die march und grenitz diser lannd 35 und des heiligen richs, die doch von dem mêere biß gen Merhern langet, mit grosser müe und darlegung besetzen und behalten müssen. und hoffen doch in allen sachen das peste zû tun mit der hilff gotes, als" wir ymmer môegen. [Zusatz an die Reichsstädte:] wiewol wir manig- veltielich hôren und vernemen, das uns ettlich bey euch vast nachreden und unpillich be- schulden on ursach, als sich dann in warheit, ob got wil, wolv erfinden sol, getrawen wir 40 euch, ir werdet das alsow understeen, das wir erkennen môgen, das euch das nit lieb sey, wann wir bisher gen euch alzeitx gnediclich getan haben, was uns gepûrt hat ; ir seyt auch uns und dem reich widerumb eeren und guts pillich und wol schuldig, als ir das selber wol versteen mogt. geben zu der Newnstat anno domini etc. 45 an des heiligen newen jars tag unsers richs im fünfften jare. Ad mandatum domini [ regis in 7 consilio. 11444] Dez. 13 Nov. 10 1445 Jän. 45 50 a) Do. und — senden. b) RDE das. c) EDE om. des tags. d) E bottschaft. e) B-F ir stait dein licb. f) desol werdet. g) in Bmmischen den Zoilen nachpetragan; on. D. h) A des helligen richs, van us em. noch B-B. i) Cundeuch och gemainlich ander des richs undertan statt gemeinlich—fursten. i) B-Fow slett doin lieb, DE om. auch. k) BDE gellder, F om. und gelider. 1) B-Few statt p deiner lieb. m) B-Few M. nachher ir, Dom. auch. n) om. A. o) B- Fewer fr. — habet; E om. treunde und. z P) BD - F solichs. q F damit. r) D genahert; E genahet. s) E Martins tage Nor. 11]. t) R-Feuch. u) E om. als —mögen. v) D nicht. w) D wol. X) D hat alle zite Minter bisher, E hinter gnedielich. V) DE domino Gaspar cancellario referente stati in cons. 1 Unsere nr. 222, d. 2 Unsere nr. 336, deutsche Ubersetzung.
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 337-338. 715 gern sein und die sterken und mêeren. und sunderlich so hat er uns durch ainen sein secre- tarion geschriben� und begert, unser und unser kurfursten bottschafft mit voller macht noch zu im zu senden oder aber ainen tag an den Rein zu machen, dahin wolt er sein trefflich bott- schafft mit voller macht sennden, unda daz wir und unser kurfursten ouch dahin sennden. 5 daselbs" er sich alsdann beweisen wolt, das an im nichts abgeen solt, dadurch die sach zu gût komen und gedeihen môchten. und er setzet auch die wal des' tags zu uns. nû bedunkt uns nit zymlich, das wir in mit unser bottschafft mêr besûchen, wann wir das mitsampt unsern kurfursten bißher gnůg frewntlich getan haben gen im und dem Delfin, seinem sune. und der worten doch, daz wir glimpf und tèg nit abslahen, so haben wir dem von Frankrich têg zu- in geschriben gen Mentz uff den suntag reminiscere nechstkunfftig in der vasten, dahin wir auch Febr. 21 unser trefflich sendbottend mit voller macht sennden wellen, als deine lieb aus der abschrifft? hierinne verslossen wol vernêmen wirdtf. wir schreiben auch allen unsern kurfursten und etlichen fursten und steten, daz sy uff denselben tag personlich zu Mentze sein oder, ob sy eehaffter not halben verhindert wêren, ir trêfflich frewnde dahin sonnden. und wann solhe 15 grosse sach" dash heilig rich gemeinlich! und dein" lieb auch sunderlich als des richs under- tan und furstenk antrifft, so begern wir vun deiner1 lieb mit sunderm ernste und vleisse und ermanen dich m auch, daz du uns und dem rich zû eeren und durch" gemoines nutzes willen uff den egenanten suntag reminiscere dein° freunde und senndboten auch daselbs zu Mentze Febr. 21 habest bey unsern senndboten, die wir damn daselbs haben werden, das beste und nutziste 20 Deûtscher lannd daselbs gen den Franczoisen helffen furzenomen und, ob es auf demselben tag nit zu gûtem ennde qweme, alsdann daselbs zu rate zu werden, wie die sach hinfür nach notturften furgenomen werde, damit das das heilig rich solichp uberlastes hinfür vertragen werde. wann als wir uns vormals zů Nüremberg manigmal erpoten haben, also seyn wir willig, uns in den sachen zu beweisen nach notturfft der sache. das, ob got wil, an uns nit 25 abgeen sol, dadurch" solichem unpillichem gewalt widerstanden werde. [2] ouch hetten wir uns von der sache wegen selber bass hinauff genêhent, 1 so ist uns an sant Lucientag von ménigen ennden gewisse bottschafft komen, wie die Turken den kunig von Polan und der Kristen hère, nêmlich die Ungern, auch Walachen Bulgern vnd Syrlen, die darm der cardinal- legat Julianus gefûrt hat, an sant Marteinss abent nicht ferre von Sand Jorgen arm bey 30 Andrinopel bestritten nydergelegt und das feld layder behalten haben, do dann vil bischoff prelaten herren und ritterschafft erslagen ist, got sey es geclagt, der namen wir dir‘ alspald nit zuschiken môgen. der legat und etlich sind davon komen, aber der von Polan ist noch biß auf dise zeit verlorn und nit gefunden worden, nû erheben sich zumal groß newikeit in Ungern von der Turken wegen, auch under in selbs, das wir die march und grenitz diser lannd 35 und des heiligen richs, die doch von dem mêere biß gen Merhern langet, mit grosser müe und darlegung besetzen und behalten müssen. und hoffen doch in allen sachen das peste zû tun mit der hilff gotes, als" wir ymmer môegen. [Zusatz an die Reichsstädte:] wiewol wir manig- veltielich hôren und vernemen, das uns ettlich bey euch vast nachreden und unpillich be- schulden on ursach, als sich dann in warheit, ob got wil, wolv erfinden sol, getrawen wir 40 euch, ir werdet das alsow understeen, das wir erkennen môgen, das euch das nit lieb sey, wann wir bisher gen euch alzeitx gnediclich getan haben, was uns gepûrt hat ; ir seyt auch uns und dem reich widerumb eeren und guts pillich und wol schuldig, als ir das selber wol versteen mogt. geben zu der Newnstat anno domini etc. 45 an des heiligen newen jars tag unsers richs im fünfften jare. Ad mandatum domini [ regis in 7 consilio. 11444] Dez. 13 Nov. 10 1445 Jän. 45 50 a) Do. und — senden. b) RDE das. c) EDE om. des tags. d) E bottschaft. e) B-F ir stait dein licb. f) desol werdet. g) in Bmmischen den Zoilen nachpetragan; on. D. h) A des helligen richs, van us em. noch B-B. i) Cundeuch och gemainlich ander des richs undertan statt gemeinlich—fursten. i) B-Fow slett doin lieb, DE om. auch. k) BDE gellder, F om. und gelider. 1) B-Few statt p deiner lieb. m) B-Few M. nachher ir, Dom. auch. n) om. A. o) B- Fewer fr. — habet; E om. treunde und. z P) BD - F solichs. q F damit. r) D genahert; E genahet. s) E Martins tage Nor. 11]. t) R-Feuch. u) E om. als —mögen. v) D nicht. w) D wol. X) D hat alle zite Minter bisher, E hinter gnedielich. V) DE domino Gaspar cancellario referente stati in cons. 1 Unsere nr. 222, d. 2 Unsere nr. 336, deutsche Ubersetzung.
Strana 716
716 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 339. Instruktion für die kgl. Gesandten zum Muainzer Tag mit Verhandlungs- Richtlinien: Räumung und Schadensersatz durch die Franzosen, keine schriftliche Bündniserneuerung, weiterer Widerstand hei. Scheitern der Verhandlungen, Bintreten für Metz, Verdun u. Toul. [1445 zu Januar 1]. Aus Würzburg St.-A4. Mainz-Aschaffenb. Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell 4 fol. 147-147% [čm Libell fulsch eingeheftet], cop. chart. coacva. Überschrift Under- weisung der kunglichen sendboten. So sie gen Mentz komen, so sóllen sie sich zesamen fügen mit den kurfursten fursten edeln steten oder iren fründen und sendboten, die sie daselbst vinden werden, und in unsers herrn des kungs mcinung crzelen von anfang, wie die antwurt von dem von Frankrich ge- lawtet! und uf was meinung sein gnad den tag daselbst gesatzt hat und waz sein gnad gut dunkt daselbst zu handeln, als hernach vermerkt ist. und so sie daz vernemen, so sollen die sendboten doch daz alles zu irem verbessern und rate setzen, daz daz also fürgenomen werde, daz seinen gnaden und in allen, auch dem heilgen reiche nutzlich und erlich sei. [1] Zum ersten dunkt sein gnad uf verpesseren: seinddemal die Frantzoysen in daz heilig reich gezogen sein an alle schuld und redlich ursach und unabgesagt, auch über sÓlch einung und írüntsehaft, die daz reich und die cron von Frankrich lange jar miteinander herbracht haben, und haben in demselben heilgen reich unverwintlich scheden getan mit raub mort brand an clóstercn und steten (wie dann daz am fuglichsten zo setzen ist, daz dann unser herre der king der sendboten vernünft.bevilhet), alao sei unsers herren des kungs auch der kurfürsten und des ganzen reichs mainung und vordrung, daz sie án lenger enthalten alisziehen und alle stet und. slofi eto. wider übergeben und umb die scheden, die sie getan haben, iüg wandel und kerung tun. dieselben scheden mag man achten naeh rate daselbst, wicwol die nach billicheit niemand volachten mag. [Za]wirden” sie dann sagen, unser herr der king hett nach in gesant und geschriben ete., daz ist zu verantwurten, als zu Nurmberg ge- schehen ist und als man auch dem king von Frankrich einsteils iętz gosehriben hat. die send- boten mógen auch mithaben abgschrift des briefs?, den unser herre der king dem von Frank- rich in denselben s&chen zum ersten geschriben hat. [2] Item ob die Frantzoysen villicht begeren würden, in gelb zu geben oder stet und aloB ze lassen, daz dunkt unserm herm dem king nit ze tun, wann daz dem ganzen reich schedlich und auch nit erlich were. [3] Item ob sich die Frantzoysen in wandel und kerung geben würden, ist versehenlich, daz 816 solch kerung nit tun mögen iederman abzelegen, so mócht man daz, ob es die fürsten und ander dunken würd, uf merklich dienst setzen an die end, dahin unser herr der küng und daz reich des bedürfen und sie vordern würden. [4] Item von der buntnüssc und einung wegen bcdunkt unsern herrn den küng, daz nicht in gschrift zu vernewen sei, sunder daz man in solcher einung und fruntschaft mit der cron von Frankrieh bliuen wólle, als von alters herkomen ist. und daz reich hat auch daz nit üher- farn, als wissentlich is6, und man mag iren worten und zusagen wol getrawen. [5] Item ob die sach zerstossen wird und die Frantzoysen ie iren mütwillen triben wólten, daz man dann zu rät werde, wie den sachen hinfür ze tun sei, daz solchem gewalte wider- standen werde. wann als unser herr der king zu Nurmbcrg nach irem rate ausgeschriben anschleg und houptlat gemacht und sich darzu daselbst oft und dik erbotten hat, daz er sein person und vermógen gern wólt dargestrekt haben uf die whtertdge?, als ferre die fürsten auch persónlich und mit iror macht mit seinen gnaden wolten gezogen und bei seinen gnaden- bliben sein bi zu end. der sach: also erbütt sieh sein gnad noch darzu, doch daz das also statlich und notturfticlich furgenomen werd, damit sein gnad, daz heiliy reich, die fürsten а) Рог? hat hier Alte. ! Vgl. oben nr. 222, d. ? Jag mut günstiger Witterung. 3 Unsere nr, 836. = 10 15 20 80 a 40 45 50
716 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 339. Instruktion für die kgl. Gesandten zum Muainzer Tag mit Verhandlungs- Richtlinien: Räumung und Schadensersatz durch die Franzosen, keine schriftliche Bündniserneuerung, weiterer Widerstand hei. Scheitern der Verhandlungen, Bintreten für Metz, Verdun u. Toul. [1445 zu Januar 1]. Aus Würzburg St.-A4. Mainz-Aschaffenb. Geistl. Schrank Lade 18 nr. 5 Libell 4 fol. 147-147% [čm Libell fulsch eingeheftet], cop. chart. coacva. Überschrift Under- weisung der kunglichen sendboten. So sie gen Mentz komen, so sóllen sie sich zesamen fügen mit den kurfursten fursten edeln steten oder iren fründen und sendboten, die sie daselbst vinden werden, und in unsers herrn des kungs mcinung crzelen von anfang, wie die antwurt von dem von Frankrich ge- lawtet! und uf was meinung sein gnad den tag daselbst gesatzt hat und waz sein gnad gut dunkt daselbst zu handeln, als hernach vermerkt ist. und so sie daz vernemen, so sollen die sendboten doch daz alles zu irem verbessern und rate setzen, daz daz also fürgenomen werde, daz seinen gnaden und in allen, auch dem heilgen reiche nutzlich und erlich sei. [1] Zum ersten dunkt sein gnad uf verpesseren: seinddemal die Frantzoysen in daz heilig reich gezogen sein an alle schuld und redlich ursach und unabgesagt, auch über sÓlch einung und írüntsehaft, die daz reich und die cron von Frankrich lange jar miteinander herbracht haben, und haben in demselben heilgen reich unverwintlich scheden getan mit raub mort brand an clóstercn und steten (wie dann daz am fuglichsten zo setzen ist, daz dann unser herre der king der sendboten vernünft.bevilhet), alao sei unsers herren des kungs auch der kurfürsten und des ganzen reichs mainung und vordrung, daz sie án lenger enthalten alisziehen und alle stet und. slofi eto. wider übergeben und umb die scheden, die sie getan haben, iüg wandel und kerung tun. dieselben scheden mag man achten naeh rate daselbst, wicwol die nach billicheit niemand volachten mag. [Za]wirden” sie dann sagen, unser herr der king hett nach in gesant und geschriben ete., daz ist zu verantwurten, als zu Nurmberg ge- schehen ist und als man auch dem king von Frankrich einsteils iętz gosehriben hat. die send- boten mógen auch mithaben abgschrift des briefs?, den unser herre der king dem von Frank- rich in denselben s&chen zum ersten geschriben hat. [2] Item ob die Frantzoysen villicht begeren würden, in gelb zu geben oder stet und aloB ze lassen, daz dunkt unserm herm dem king nit ze tun, wann daz dem ganzen reich schedlich und auch nit erlich were. [3] Item ob sich die Frantzoysen in wandel und kerung geben würden, ist versehenlich, daz 816 solch kerung nit tun mögen iederman abzelegen, so mócht man daz, ob es die fürsten und ander dunken würd, uf merklich dienst setzen an die end, dahin unser herr der küng und daz reich des bedürfen und sie vordern würden. [4] Item von der buntnüssc und einung wegen bcdunkt unsern herrn den küng, daz nicht in gschrift zu vernewen sei, sunder daz man in solcher einung und fruntschaft mit der cron von Frankrieh bliuen wólle, als von alters herkomen ist. und daz reich hat auch daz nit üher- farn, als wissentlich is6, und man mag iren worten und zusagen wol getrawen. [5] Item ob die sach zerstossen wird und die Frantzoysen ie iren mütwillen triben wólten, daz man dann zu rät werde, wie den sachen hinfür ze tun sei, daz solchem gewalte wider- standen werde. wann als unser herr der king zu Nurmbcrg nach irem rate ausgeschriben anschleg und houptlat gemacht und sich darzu daselbst oft und dik erbotten hat, daz er sein person und vermógen gern wólt dargestrekt haben uf die whtertdge?, als ferre die fürsten auch persónlich und mit iror macht mit seinen gnaden wolten gezogen und bei seinen gnaden- bliben sein bi zu end. der sach: also erbütt sieh sein gnad noch darzu, doch daz das also statlich und notturfticlich furgenomen werd, damit sein gnad, daz heiliy reich, die fürsten а) Рог? hat hier Alte. ! Vgl. oben nr. 222, d. ? Jag mut günstiger Witterung. 3 Unsere nr, 836. = 10 15 20 80 a 40 45 50
Strana 717
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 339-340. 717 und Deutsche lant des eer und nutz haben. und sein gnad wil den sachen getrûlich und ernst- lich nachgen, in hinder dann daran leibs not oder ander unvermeidlich ursach der Cristenheit in disen Niderlanden, nemlich sôlch niderlag, die sich leider ietz und mit den Ungeren und Türken begeben und groß newekeit erhaben hat, daz doch sein gnad nit hoffet, alsdann wil 5 sein gnad dannooht sich beweisen mit allem fleisse, waz seinen gnaden zugebûrt, also daz an seinen gnaden ob got wil nit abgen sol. [6] Item der von Metze Virdun und Tullen sach auch mit fleisse zu bedenken als von des von Sieilien wegen; dabei sie auch versten môgen, daz unser herr der kûng ir nit vergissel. 10 340. Stellungnahme des Dauphin zu den Beschwerden des Römischen Königs und Hag. [Al- brechts] von Österreich über das Verhalten der französischen Streitmacht im Kriege gegen dic Schweizer (Entwurf). [1444 nach Dezember 22]. 15 Aus Paris B.N. Fends franc. 6966 (Coll. Legrand t. 7) fol. 114a-1163 cop. ch. saec. 18. Uberschrift Reponse aux plaintes que faisoit le roy des Romains touchant l'entre- prise de monsieur le Dauphin contre les Suisses; darüber Extrait d'un registre communiqué par monsieur Baluze couvert de papier marbré. Le duc d'Autriche dit: 1. que les lettres qu'il a ecrites estoient conditionnelles pour avoir secours contre les Suisses, sçavoir si metier étoit, et qu'il le feroit s avoir, et non autre- ment; 2. que son intention n'estoit pas, qu'on menast telle puissance et si grand nombre de gens vinssent à son ayde; 3. que les gouverneurs dudit pays d'Autriche et les nobles 20 n'avoient n'y puissance n'y mandement du roy des Romains do mener mondit sieur le Dau- phin à si grande puissance audit roys; 4. qu'il n'avoient n'y pouvoir n'y autorité promettre à mondit seignieur le Dauphin ouverture des places et forteresses dudit pays, ne faire autres conventions avec luy de vivres ne d'argent ; 5. que les gens d'armes de monseignieur le Dauphin, puisqu'ils sont entrés au pays d'Autriche contre justice et raisons, ont appellé 25 robel les sujets d'iceluy. Reponse: I] Que le roy, pour secourir les roys des Romains et le duc d'Autriche, avoit fait trêves avec les Anglois, avoit envoyé son fils unique le Dauphin et que presentement il n'y eust pas esté et que sa compagnie, si fust trouvée par hazard entrea tels ennemis, ils l'eussent du 30 recueillir et loger, quoyqu'ils n'eustent pas eu la victoire. 2. que les ducs d'Autriche et roy des Romains virent deux sieges formés par les Suisses, avoiont envoyé demander secours en vertu de plusieurs confederations et de plus requis monseignieur le Dauphin par diverses ambassades reiterées envoyées à Tours à Langres à Joinville à Monbeliard Allkirch et par tout son chemin, cependant ledit roy et duc ont refusé de secourir mondit sieur le Dauphin 35 et ses gens et de les dedommager. 3. que, les Suisses meurdrissant les nobles et mettant le pays d'Autriche a sujetion et ayant conquis ledit pays jusqu'a Basle, et mesmement ladite ville etant d'intelligence avec eux et comme conquise, le roy ne devoit pas envoyer son fils unique comme un simple capitaine dans un pays ennemy sans une puissance et veû le nombre qu'avoient lesdits Suisses; et le roy des Romains devoit bien venir à grace do la maison et 40 couronne de France, par laquelle il ab esté cette fois relevé d'une telle oppression et des mains de ses adversaires. 4. que le roy, s'il n'eust esté grandement requis par le roy des Romains, n'avoit que faire d'envoyer son fils audit pays, pouvant l'employer contre ses enne- mis et mesmement au recouvrement du royaume de Naples pour le roy René son frere. 5. qu'ils avoient fourny des logis avant la bataille, comme Ensishienne a° et Kerkques2; pris la 45 victoire le pouvoir n'estoit pas diminué; mais que voyant l'ennemy deconfi qu'ils n'avoient u) cm., kort. contre. b) Vorl. á. c) am. Vorl. á. 1 Wohl „Räuber“. 2 Wohl Althirch.
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 339-340. 717 und Deutsche lant des eer und nutz haben. und sein gnad wil den sachen getrûlich und ernst- lich nachgen, in hinder dann daran leibs not oder ander unvermeidlich ursach der Cristenheit in disen Niderlanden, nemlich sôlch niderlag, die sich leider ietz und mit den Ungeren und Türken begeben und groß newekeit erhaben hat, daz doch sein gnad nit hoffet, alsdann wil 5 sein gnad dannooht sich beweisen mit allem fleisse, waz seinen gnaden zugebûrt, also daz an seinen gnaden ob got wil nit abgen sol. [6] Item der von Metze Virdun und Tullen sach auch mit fleisse zu bedenken als von des von Sieilien wegen; dabei sie auch versten môgen, daz unser herr der kûng ir nit vergissel. 10 340. Stellungnahme des Dauphin zu den Beschwerden des Römischen Königs und Hag. [Al- brechts] von Österreich über das Verhalten der französischen Streitmacht im Kriege gegen dic Schweizer (Entwurf). [1444 nach Dezember 22]. 15 Aus Paris B.N. Fends franc. 6966 (Coll. Legrand t. 7) fol. 114a-1163 cop. ch. saec. 18. Uberschrift Reponse aux plaintes que faisoit le roy des Romains touchant l'entre- prise de monsieur le Dauphin contre les Suisses; darüber Extrait d'un registre communiqué par monsieur Baluze couvert de papier marbré. Le duc d'Autriche dit: 1. que les lettres qu'il a ecrites estoient conditionnelles pour avoir secours contre les Suisses, sçavoir si metier étoit, et qu'il le feroit s avoir, et non autre- ment; 2. que son intention n'estoit pas, qu'on menast telle puissance et si grand nombre de gens vinssent à son ayde; 3. que les gouverneurs dudit pays d'Autriche et les nobles 20 n'avoient n'y puissance n'y mandement du roy des Romains do mener mondit sieur le Dau- phin à si grande puissance audit roys; 4. qu'il n'avoient n'y pouvoir n'y autorité promettre à mondit seignieur le Dauphin ouverture des places et forteresses dudit pays, ne faire autres conventions avec luy de vivres ne d'argent ; 5. que les gens d'armes de monseignieur le Dauphin, puisqu'ils sont entrés au pays d'Autriche contre justice et raisons, ont appellé 25 robel les sujets d'iceluy. Reponse: I] Que le roy, pour secourir les roys des Romains et le duc d'Autriche, avoit fait trêves avec les Anglois, avoit envoyé son fils unique le Dauphin et que presentement il n'y eust pas esté et que sa compagnie, si fust trouvée par hazard entrea tels ennemis, ils l'eussent du 30 recueillir et loger, quoyqu'ils n'eustent pas eu la victoire. 2. que les ducs d'Autriche et roy des Romains virent deux sieges formés par les Suisses, avoiont envoyé demander secours en vertu de plusieurs confederations et de plus requis monseignieur le Dauphin par diverses ambassades reiterées envoyées à Tours à Langres à Joinville à Monbeliard Allkirch et par tout son chemin, cependant ledit roy et duc ont refusé de secourir mondit sieur le Dauphin 35 et ses gens et de les dedommager. 3. que, les Suisses meurdrissant les nobles et mettant le pays d'Autriche a sujetion et ayant conquis ledit pays jusqu'a Basle, et mesmement ladite ville etant d'intelligence avec eux et comme conquise, le roy ne devoit pas envoyer son fils unique comme un simple capitaine dans un pays ennemy sans une puissance et veû le nombre qu'avoient lesdits Suisses; et le roy des Romains devoit bien venir à grace do la maison et 40 couronne de France, par laquelle il ab esté cette fois relevé d'une telle oppression et des mains de ses adversaires. 4. que le roy, s'il n'eust esté grandement requis par le roy des Romains, n'avoit que faire d'envoyer son fils audit pays, pouvant l'employer contre ses enne- mis et mesmement au recouvrement du royaume de Naples pour le roy René son frere. 5. qu'ils avoient fourny des logis avant la bataille, comme Ensishienne a° et Kerkques2; pris la 45 victoire le pouvoir n'estoit pas diminué; mais que voyant l'ennemy deconfi qu'ils n'avoient u) cm., kort. contre. b) Vorl. á. c) am. Vorl. á. 1 Wohl „Räuber“. 2 Wohl Althirch.
Strana 718
718 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. plus que faire de secours, n'eurent depuis voulu faire bien ne plaisir aux gens de mondit sieur. 6. que si les François se sont respandus dans les pays voisins, ça esté par la faute du roy des Romains qui est obligé de reparer les torts et dommages soufferts de part et d'autres, dont le roy est trés deplaisant, que le roy estoit convenu avec les ambassadeurs du roy des Romains à Nancy d'envoyer ses gens à Mayenne au dimanche de reminiscere, pour aviser aux dommages faits par les gens de monsieur le Dauphin; le roy n'y put envoyer, attendu que les Allemands n'ayant aucun egard pour les seuretés et sauf conduits du roy des Romains ne luy obeissoient point, tuoient tous les Francois qui tomboient entre leurs mains; toutes fois, si les ambassadeurs de Frederie avoient voulu, ils se seroient trouvez, comme ils le pouvoient [Febr. 10) avec ceux du roy a la journée assignée à la carême. 11445) Febr. 21 10 341. Der Dauphin an Hag. Albrecht von Österreich: rechtfertigt die Besetzung von Ensisheim mit der Notwendigkeit, fiir setne Truppen die vorenthaltenen Winterquartiere zu beschaffen. 144f5] Jannar 8 Mömpelgart. Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe (Fasc. von 17 Urkk. betr. Armagnaken) 1444 u. 1445 cr. chart. lit. clausa. Druck: Chmel, Materialien I, 2 S. 150 nr. LI“ mit Datum „1444“; teilu. Chmel, Friedr. IV., 2, 350 Anm. 1. 15 Ludovicus regis Francorum primogenitus, Delphinus Viennensis. illustris princeps, consanguinee noster carissime. recepimus licterasl vestras querimoniam civium et burgen- sium opidi de Emsißhein vestre dileccioni delatam, quodque per ipsos vobis relatum extitit, 20 opidum prefatum per eapitaneos nostros inibi existentes perdicionia publice esse expositum continentes, quamobrem nos exhortabatur eadem vestra dilectio, quatenus opidum prefatum ad manus vestras ac domus Austrie cessante quacumque alienacione reponeremus, quodque predictis burgensibus et opidanis bona domos resque suas libere per eos possidendas restitu- eremus. satis autem atque satis compertum habere potest eadem amicicia vestra, sib commode 25 hoc tempore possimus gentes nostras ab illo loco cogere recedere, vestrumque volumus esse judieium, si hiis hybernis temporibus stare et vagari in campis fase sit hominihus armatis sine magno incommodo et jactura perdicioneque et geneium et equorum non modica. qua de re speramus consanguinitatem vestram, si eosd e castro predicto in presenciarum minime expellamus, nobis faciliter concedere nosque habere excusatos. quantum autem ad cives s0 actinet, eorum querelacioni compatimur, nec pretactos capitaneos nostros gentesque nostras in tanto numero intromisissemus, ni voluntas vestra opinioque accessissent, quas, cum alias generosum dilectum fidelem nostrum Johannem de Bueil militem una cum aliis ad vos trans- misissemus, ex eorum relatu tales fore comperimus, melius commodiusque nobis esse nostros in campis existentes ibidem allogiare, quam obsidionem ad villam de Gabeurre' aut ad alium 35 locum ponere eamque, si poni continget, causam esse possete rupture certorum tractatuum pacis et concordie per dileccionem vestram ceptorum. qua de causa ab obsidionibus cessa- vimus, et quos adhuc habebimus per campos vagantes, in co ipso opido doputamus, quod opidum a dictione vestra domusque vestre alienari per prefatos capitaneos aut alios quoscum- que nostros nullatenus pateremur. nam et si facere voluissemus, licteras nostras marchioni 49 de Rothel dedissemus; quas et libere dedimus, eas et ipsas servare intendimus neque ex nostra parte illud amicicief sanguinis federisque vinculum", de quo commemoratur vestra dilectio, rumpere frangereque, sed illudh ipsum pro posse illibatum conservare desideramus: a) em., Verl. vendicioni. I) em., Vorl. amicie. c) sm., Vorl. fati. b) sm. Vorl. se. g) foige durenstrichen rumpere frangereque. d) em. Varl. nos. h) dgl. pro posse. e) Vorl. posse. 15 1 Das Schreiben scheint nicht überlisfert zu cein. Vgl. S. 708 Anm. I am Schluß. 2 Elia Gebweiler oder Geberwier?
718 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. plus que faire de secours, n'eurent depuis voulu faire bien ne plaisir aux gens de mondit sieur. 6. que si les François se sont respandus dans les pays voisins, ça esté par la faute du roy des Romains qui est obligé de reparer les torts et dommages soufferts de part et d'autres, dont le roy est trés deplaisant, que le roy estoit convenu avec les ambassadeurs du roy des Romains à Nancy d'envoyer ses gens à Mayenne au dimanche de reminiscere, pour aviser aux dommages faits par les gens de monsieur le Dauphin; le roy n'y put envoyer, attendu que les Allemands n'ayant aucun egard pour les seuretés et sauf conduits du roy des Romains ne luy obeissoient point, tuoient tous les Francois qui tomboient entre leurs mains; toutes fois, si les ambassadeurs de Frederie avoient voulu, ils se seroient trouvez, comme ils le pouvoient [Febr. 10) avec ceux du roy a la journée assignée à la carême. 11445) Febr. 21 10 341. Der Dauphin an Hag. Albrecht von Österreich: rechtfertigt die Besetzung von Ensisheim mit der Notwendigkeit, fiir setne Truppen die vorenthaltenen Winterquartiere zu beschaffen. 144f5] Jannar 8 Mömpelgart. Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe (Fasc. von 17 Urkk. betr. Armagnaken) 1444 u. 1445 cr. chart. lit. clausa. Druck: Chmel, Materialien I, 2 S. 150 nr. LI“ mit Datum „1444“; teilu. Chmel, Friedr. IV., 2, 350 Anm. 1. 15 Ludovicus regis Francorum primogenitus, Delphinus Viennensis. illustris princeps, consanguinee noster carissime. recepimus licterasl vestras querimoniam civium et burgen- sium opidi de Emsißhein vestre dileccioni delatam, quodque per ipsos vobis relatum extitit, 20 opidum prefatum per eapitaneos nostros inibi existentes perdicionia publice esse expositum continentes, quamobrem nos exhortabatur eadem vestra dilectio, quatenus opidum prefatum ad manus vestras ac domus Austrie cessante quacumque alienacione reponeremus, quodque predictis burgensibus et opidanis bona domos resque suas libere per eos possidendas restitu- eremus. satis autem atque satis compertum habere potest eadem amicicia vestra, sib commode 25 hoc tempore possimus gentes nostras ab illo loco cogere recedere, vestrumque volumus esse judieium, si hiis hybernis temporibus stare et vagari in campis fase sit hominihus armatis sine magno incommodo et jactura perdicioneque et geneium et equorum non modica. qua de re speramus consanguinitatem vestram, si eosd e castro predicto in presenciarum minime expellamus, nobis faciliter concedere nosque habere excusatos. quantum autem ad cives s0 actinet, eorum querelacioni compatimur, nec pretactos capitaneos nostros gentesque nostras in tanto numero intromisissemus, ni voluntas vestra opinioque accessissent, quas, cum alias generosum dilectum fidelem nostrum Johannem de Bueil militem una cum aliis ad vos trans- misissemus, ex eorum relatu tales fore comperimus, melius commodiusque nobis esse nostros in campis existentes ibidem allogiare, quam obsidionem ad villam de Gabeurre' aut ad alium 35 locum ponere eamque, si poni continget, causam esse possete rupture certorum tractatuum pacis et concordie per dileccionem vestram ceptorum. qua de causa ab obsidionibus cessa- vimus, et quos adhuc habebimus per campos vagantes, in co ipso opido doputamus, quod opidum a dictione vestra domusque vestre alienari per prefatos capitaneos aut alios quoscum- que nostros nullatenus pateremur. nam et si facere voluissemus, licteras nostras marchioni 49 de Rothel dedissemus; quas et libere dedimus, eas et ipsas servare intendimus neque ex nostra parte illud amicicief sanguinis federisque vinculum", de quo commemoratur vestra dilectio, rumpere frangereque, sed illudh ipsum pro posse illibatum conservare desideramus: a) em., Verl. vendicioni. I) em., Vorl. amicie. c) sm., Vorl. fati. b) sm. Vorl. se. g) foige durenstrichen rumpere frangereque. d) em. Varl. nos. h) dgl. pro posse. e) Vorl. posse. 15 1 Das Schreiben scheint nicht überlisfert zu cein. Vgl. S. 708 Anm. I am Schluß. 2 Elia Gebweiler oder Geberwier?
Strana 719
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 340-343. 719 5 quod autem in aliis licteris vestris nobis recommissum facitis, dilectum vestrum Ludovicum Moys et eum cum familia et rusticiis suis vestre contemplacioni recommissum habebimus et capitaneis nostris in Althekrie existentibus recommissum faciemus. datum apud Montem Pilicardi octava januarii 1444. Ad mandatum domini Delphini domino cancellario referente C. de Seittoris. 144/5) Jan. 8 342. Ulm an Nördlingen: ist der Ansicht, daß zum Mainzer Tage nur die Ratsbotschaften von zwei Stadten geschickt werden mögen; fragt an, welche Städte sie fertigen sollen. Janwar 26 [Ulm ]. 1445 10 Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven fasc. 44 nr. 1903 orig. chart. lit. el. Schreibt: Der König hat uns geschrieben und eine Abschrift geschickt, wie er unserm herren dem kunig von Franckrich geschriben und einen tag gen Montz auf Sonntag rominiscere gesetzt und uns Febr. 21 stette gebetten hât, unser sendbotten uf denselben tage gen Mentz zû schiken, als ir an der ab- schriftenl derselben siner schrifte hierinne wol vernemen werdent. Da die Sache keinen Aufschub 15 bis zur nichstkommenden Mabnung erlaubt, so meinen wir uf úwer und der andern stette unser vereinung verbessern, das gnůg an zwain erbern râtzbottschaften von zwain stetten unser vereinung ut den vorgenaunten tag gen Mentz zu schikent si. Wir bitten deshalb um euren Rat, besonders das ir uns darumb úwer mainung, von wievil und welcher stelle râtzfrunde wir uf den vorgenaunten tage gen Mentz vertigen sullen, durch den Boten wissen laßt. Datum zinßtag nach Pauli conver- 20 sionis 45.—[Auf beiliegendem Zettel:] Wir haben den Stadten unverer Vereinung von des durch den Rëm. König gesetzten tags wegen gen Mêntz geschrieben und Abschriften der Briefe gesendet. wan wir uch nu vorhin derselben brieve abschriften! gesendt haben, so tüt nit not, uch die aber zů schiken, denn uns darumb úwer mainung bi disem botten verschriben wißen zû loßen. Jun. 26 25 343. Nürnberg an Kg. Friedrich2: wird den Mainzer Tag am 21. Februar beschicken; weiß nichts von übler Nachrede gegen den König in Nürnberg. [1445] Januar 27 [Nürnberg]. Aus Nürnberg St. A. Briefbuch 17 fol. 201ab cop. chart. couevwr uber dem Stück Hern Fridrichen Romischen kûng. Allerdurchluchtigister furst ete, gnedigister herre. wir haben ersamclich enpfangen und wol vernomen ewer kunglichen majestat brieve antreffende sollichen tage, so zwischen der- 3o selben ewerr kunglichen majestat und den durchluchtigisten fursten dem von Frannkreich und Sicilien kungen etc. auf den suntag reminiscere schierst gen Meintze verrawmet und für- genomen ist etc. und als ewer künglich durchluchtigkeit nemlich gesinnet, unser potschaft uf dieselbe zeite zu ewern potten daselbsthin gen Meintze zu vertigen, das peste helfen ze tûn und furzunemmen etc., des wollen wir ewer grosmechtigkeit zu gevallen willig sein. denn als a5 ewer künglich gnade in besliessung desselben briefs berûrt, wie denselben ewern gnaden hie zu Nurmberg swerlich nachgeredt werde, sol und mag uns ewer künglich majestat genzlich wolgetrawen, das wir unsers teils davon nicht wissen oder ichts vernomen haben ewer gnaden gelimpf berurnde. wa wir aber ein sollichs erfurn und gewar würden, wolten wir uns darinno sollicher maße halten, das ewer gnade wol prûfen und sehen solt, das uns sollichs ie nicht liep €e were. wann wamit wir ewer künglichen majestat lob or nûtz und fromen fürkern mochten, des wern wir alle zeit, als wol pillich ist, ganz willig und bereit. der almechtige got geruch ewer kûnglich majestat in geluckseligem wesen wolmugend und gesund lang zeite fristen und bewaren zu troste dem heiligen reiche. datum cto. feria quarta post conversionis Pauli. Jan. 27 Febr. 21 1 Unsere nrr. 336 Vorl. B u. 338 Vorl. E. Laut 45 der Briefbeilage (oben Z.20ff.) wurden dem obigen Schreiben an Nördlingen keine neuen Abschriften beigegeben. 2 Nürnberg übersundte am 29. Januar eine Abschrift des Briejes an Ulm, indem es zugleich den Empfang einer Abschrift der vom König an Ulm gerichteten Einladung zum Mainzer Tage bestatigte; dat. ut supra, d.i. feria sexta ante conversionis Pauli [Jan. 29], wie in einem auf fol. 204s vorangehenden Briefe (Nürnberg Briefb. 17 fol. 204ab cop. ch.). 7083 Deutsche Reichstugsakten XVII.2 91
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 340-343. 719 5 quod autem in aliis licteris vestris nobis recommissum facitis, dilectum vestrum Ludovicum Moys et eum cum familia et rusticiis suis vestre contemplacioni recommissum habebimus et capitaneis nostris in Althekrie existentibus recommissum faciemus. datum apud Montem Pilicardi octava januarii 1444. Ad mandatum domini Delphini domino cancellario referente C. de Seittoris. 144/5) Jan. 8 342. Ulm an Nördlingen: ist der Ansicht, daß zum Mainzer Tage nur die Ratsbotschaften von zwei Stadten geschickt werden mögen; fragt an, welche Städte sie fertigen sollen. Janwar 26 [Ulm ]. 1445 10 Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven fasc. 44 nr. 1903 orig. chart. lit. el. Schreibt: Der König hat uns geschrieben und eine Abschrift geschickt, wie er unserm herren dem kunig von Franckrich geschriben und einen tag gen Montz auf Sonntag rominiscere gesetzt und uns Febr. 21 stette gebetten hât, unser sendbotten uf denselben tage gen Mentz zû schiken, als ir an der ab- schriftenl derselben siner schrifte hierinne wol vernemen werdent. Da die Sache keinen Aufschub 15 bis zur nichstkommenden Mabnung erlaubt, so meinen wir uf úwer und der andern stette unser vereinung verbessern, das gnůg an zwain erbern râtzbottschaften von zwain stetten unser vereinung ut den vorgenaunten tag gen Mentz zu schikent si. Wir bitten deshalb um euren Rat, besonders das ir uns darumb úwer mainung, von wievil und welcher stelle râtzfrunde wir uf den vorgenaunten tage gen Mentz vertigen sullen, durch den Boten wissen laßt. Datum zinßtag nach Pauli conver- 20 sionis 45.—[Auf beiliegendem Zettel:] Wir haben den Stadten unverer Vereinung von des durch den Rëm. König gesetzten tags wegen gen Mêntz geschrieben und Abschriften der Briefe gesendet. wan wir uch nu vorhin derselben brieve abschriften! gesendt haben, so tüt nit not, uch die aber zů schiken, denn uns darumb úwer mainung bi disem botten verschriben wißen zû loßen. Jun. 26 25 343. Nürnberg an Kg. Friedrich2: wird den Mainzer Tag am 21. Februar beschicken; weiß nichts von übler Nachrede gegen den König in Nürnberg. [1445] Januar 27 [Nürnberg]. Aus Nürnberg St. A. Briefbuch 17 fol. 201ab cop. chart. couevwr uber dem Stück Hern Fridrichen Romischen kûng. Allerdurchluchtigister furst ete, gnedigister herre. wir haben ersamclich enpfangen und wol vernomen ewer kunglichen majestat brieve antreffende sollichen tage, so zwischen der- 3o selben ewerr kunglichen majestat und den durchluchtigisten fursten dem von Frannkreich und Sicilien kungen etc. auf den suntag reminiscere schierst gen Meintze verrawmet und für- genomen ist etc. und als ewer künglich durchluchtigkeit nemlich gesinnet, unser potschaft uf dieselbe zeite zu ewern potten daselbsthin gen Meintze zu vertigen, das peste helfen ze tûn und furzunemmen etc., des wollen wir ewer grosmechtigkeit zu gevallen willig sein. denn als a5 ewer künglich gnade in besliessung desselben briefs berûrt, wie denselben ewern gnaden hie zu Nurmberg swerlich nachgeredt werde, sol und mag uns ewer künglich majestat genzlich wolgetrawen, das wir unsers teils davon nicht wissen oder ichts vernomen haben ewer gnaden gelimpf berurnde. wa wir aber ein sollichs erfurn und gewar würden, wolten wir uns darinno sollicher maße halten, das ewer gnade wol prûfen und sehen solt, das uns sollichs ie nicht liep €e were. wann wamit wir ewer künglichen majestat lob or nûtz und fromen fürkern mochten, des wern wir alle zeit, als wol pillich ist, ganz willig und bereit. der almechtige got geruch ewer kûnglich majestat in geluckseligem wesen wolmugend und gesund lang zeite fristen und bewaren zu troste dem heiligen reiche. datum cto. feria quarta post conversionis Pauli. Jan. 27 Febr. 21 1 Unsere nrr. 336 Vorl. B u. 338 Vorl. E. Laut 45 der Briefbeilage (oben Z.20ff.) wurden dem obigen Schreiben an Nördlingen keine neuen Abschriften beigegeben. 2 Nürnberg übersundte am 29. Januar eine Abschrift des Briejes an Ulm, indem es zugleich den Empfang einer Abschrift der vom König an Ulm gerichteten Einladung zum Mainzer Tage bestatigte; dat. ut supra, d.i. feria sexta ante conversionis Pauli [Jan. 29], wie in einem auf fol. 204s vorangehenden Briefe (Nürnberg Briefb. 17 fol. 204ab cop. ch.). 7083 Deutsche Reichstugsakten XVII.2 91
Strana 720
720 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 344. Augsburg an Ulm: hält Beschickung des Mainzer Tages durch Nürnberg und Ulm mit Verhaltungsanweisungen für genügend. 1445 Januar 28 [Augsburg]. * Aus Augsburg Stadt-A. Missivbuch Va fol. 139a conc. chart.; über dem Stück Ulme. 1445 dan. 23 Den Bürgermeister und Rat von Ulme grüßen die Ratgeben der Stadt Augspurg. alz ewer ersam- kait uns ietzo von dez tags wegen ze Mencz geschriben und vormalz unßers allergnadigisten herren des 5 Rômischen kunigs briefe und copij abschriften gesendet und dabi unser mainung von rautzbotten, wieviel zu 3 demselben tag ze sendent und den ze empfelhen " ze laussen oder ze tund in den sachen si, ewer lieb ze wissen laussen begert hâtt ete., haben wir allez aigenlich vernommen. und nachdem und wir ob den dingen gewesen sien, so bedunket uns gût und genug, zwen erber rautzbotten, ainen von Nůremberg und ainen von ewer statt, zů demselben tag gen Mentz ze senden, das dieselben zwen rautzbotten daselbs ain merken haben und helfen darein reden daz best, damit daz frembd volk möcht hingewiset werden. môcht denn sôlichs nit erschiessen und daz man wurd von anslegen reden, daz si denne dic ding sôlicher maß verantwurten, als denne vor buch ze tagen gebrucht ist, sunder wie dio stotte unzher so merklichen vliß getân und so schwarlichen gedienet haben und waz denn zû sôlichem zimblich und gelimpflich ze reden si, und, ob in ichtes furfalle vonc anslegen zo machen oder ansleg ze besliessen, zû sôlichem nicht entlichs ze antwurten, sunder wider an die stette ze bringen und denne daz in ain manung ze seczen und zû gedenken, waz aber zum besten ze tund sei. geben uf donrstag vor unser lieben frowentag ze liechtmiß 45. [Auf einem dem Brief etrzulegenden Zettel: Mittedlungen über einen Tag dee Abtes von Sant Ulrich mit Gf. Rudolj von Mont- fort, a.a.O. fol. 1391]. 10 15 20 „ 345. Nürnberg an Ulm: empfiehlt die Absendung von mindestens drei Ratsherren zum Mainzer Tag. [1445] Februar I [Nürnberg ]. Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 205b-206 a cop. chart. coaeva; aber dem Stitck Ulme. Febr. 21 * Auf die abermalige Anfrage Ulme von sollichs tags wegen, den der Rom. König gen Meintz uf 25 den suntag reminiscere schierst gesetzt hat, begernde der stett sendpotten uf denselben tag auch daselbsthin zu vertigen etc., also hat uns sein künglich gnade, eedann uns ewer vordere schrift der sachen halben mitsampt etlichen abschriften sollichs berürnde kamd, in sollicher forme, so dann dieselbe abschrift lautend, auch geschriben und unser potschaft uf denselben tag zu schickon be- gert und gesunnen, daruf wir aledann soinor kunglichon durchlüchtigkeit, solliche willig ze sein, 30 zugeschriben haben, nachdem und ewer fürsichtigkeit das in dem andern unserm brievel hie mit- gesandt und den wir desmals ewerr liebe bei ewerm vordern potten zugefügt haben wolten, ob er des geharret het, baß vernemen mag ete.; und auf Ulms Begehren, darüber zu beraten, was zu tun sei, haben wir uns nu in unsorn reten darmit beladen und bekûmert. und wann wir nu nicht wisson künnen, was durch fursten und herren uf dem genant tage furgenomen werden mag, und auch die 35 lowfo groß swer und sorgfellig sein, deucht uns uf ewer verpessern bekômlich und beraten sein, das man mit der potschaft dem reiche und gemeinen stetten zu ern etwas sterker und paß angesetzt und zum mindsten drei erber treffenlich sendpotten auß den redlichsten stotton unser vereinung darzu gevertigt hett, notdurft sollicher grossen sachen darinne angesehen. denn wamit etc. datum Febr. 1 in vigilia purificacionis Marie etc. 40 346. Augsbury an Regensburg: weiß nur, daß eine städtische Botschajt zum Mainzer Tage geschickt werden soll; hört, daß in der Armagnakensache ein Tag gen Trier geseizi sei. 1445 Februar 3 fAugsburgf Aus Müncher H. St. A., Reichsstadt Regensburg Urkk. fasc. 921 or. mb. lit. clausa. In Augsburg Stadt A. Missivbuch IVb fol. 38b.39a nr. 112 conc. chart. 45 Die Ratgeben von Augsburg antworten der Stadt Regensburg auf eine Anfrage wegen des Tages Febr. 21 zu Mainz auf Reminiscere, daß desugen den gemainen reichstetten unser verainung und auch uns in sunderhait desgeleichen durch sein kûniglich gnad auch geschriben ist. und wir wissen auch noch anders nit, dann das der tag fürgang han werde und das auch von uns gemainen stetten ain a) zu — tug ist übergeschrichen. b) empfelhon zo dgl. 1 Vom 29. Januar. Vgl. S. 719 Anm. 2. 2) vôn — sunder uiberg-schrieten. d] ont. Vori. Bo
720 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 344. Augsburg an Ulm: hält Beschickung des Mainzer Tages durch Nürnberg und Ulm mit Verhaltungsanweisungen für genügend. 1445 Januar 28 [Augsburg]. * Aus Augsburg Stadt-A. Missivbuch Va fol. 139a conc. chart.; über dem Stück Ulme. 1445 dan. 23 Den Bürgermeister und Rat von Ulme grüßen die Ratgeben der Stadt Augspurg. alz ewer ersam- kait uns ietzo von dez tags wegen ze Mencz geschriben und vormalz unßers allergnadigisten herren des 5 Rômischen kunigs briefe und copij abschriften gesendet und dabi unser mainung von rautzbotten, wieviel zu 3 demselben tag ze sendent und den ze empfelhen " ze laussen oder ze tund in den sachen si, ewer lieb ze wissen laussen begert hâtt ete., haben wir allez aigenlich vernommen. und nachdem und wir ob den dingen gewesen sien, so bedunket uns gût und genug, zwen erber rautzbotten, ainen von Nůremberg und ainen von ewer statt, zů demselben tag gen Mentz ze senden, das dieselben zwen rautzbotten daselbs ain merken haben und helfen darein reden daz best, damit daz frembd volk möcht hingewiset werden. môcht denn sôlichs nit erschiessen und daz man wurd von anslegen reden, daz si denne dic ding sôlicher maß verantwurten, als denne vor buch ze tagen gebrucht ist, sunder wie dio stotte unzher so merklichen vliß getân und so schwarlichen gedienet haben und waz denn zû sôlichem zimblich und gelimpflich ze reden si, und, ob in ichtes furfalle vonc anslegen zo machen oder ansleg ze besliessen, zû sôlichem nicht entlichs ze antwurten, sunder wider an die stette ze bringen und denne daz in ain manung ze seczen und zû gedenken, waz aber zum besten ze tund sei. geben uf donrstag vor unser lieben frowentag ze liechtmiß 45. [Auf einem dem Brief etrzulegenden Zettel: Mittedlungen über einen Tag dee Abtes von Sant Ulrich mit Gf. Rudolj von Mont- fort, a.a.O. fol. 1391]. 10 15 20 „ 345. Nürnberg an Ulm: empfiehlt die Absendung von mindestens drei Ratsherren zum Mainzer Tag. [1445] Februar I [Nürnberg ]. Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 205b-206 a cop. chart. coaeva; aber dem Stitck Ulme. Febr. 21 * Auf die abermalige Anfrage Ulme von sollichs tags wegen, den der Rom. König gen Meintz uf 25 den suntag reminiscere schierst gesetzt hat, begernde der stett sendpotten uf denselben tag auch daselbsthin zu vertigen etc., also hat uns sein künglich gnade, eedann uns ewer vordere schrift der sachen halben mitsampt etlichen abschriften sollichs berürnde kamd, in sollicher forme, so dann dieselbe abschrift lautend, auch geschriben und unser potschaft uf denselben tag zu schickon be- gert und gesunnen, daruf wir aledann soinor kunglichon durchlüchtigkeit, solliche willig ze sein, 30 zugeschriben haben, nachdem und ewer fürsichtigkeit das in dem andern unserm brievel hie mit- gesandt und den wir desmals ewerr liebe bei ewerm vordern potten zugefügt haben wolten, ob er des geharret het, baß vernemen mag ete.; und auf Ulms Begehren, darüber zu beraten, was zu tun sei, haben wir uns nu in unsorn reten darmit beladen und bekûmert. und wann wir nu nicht wisson künnen, was durch fursten und herren uf dem genant tage furgenomen werden mag, und auch die 35 lowfo groß swer und sorgfellig sein, deucht uns uf ewer verpessern bekômlich und beraten sein, das man mit der potschaft dem reiche und gemeinen stetten zu ern etwas sterker und paß angesetzt und zum mindsten drei erber treffenlich sendpotten auß den redlichsten stotton unser vereinung darzu gevertigt hett, notdurft sollicher grossen sachen darinne angesehen. denn wamit etc. datum Febr. 1 in vigilia purificacionis Marie etc. 40 346. Augsbury an Regensburg: weiß nur, daß eine städtische Botschajt zum Mainzer Tage geschickt werden soll; hört, daß in der Armagnakensache ein Tag gen Trier geseizi sei. 1445 Februar 3 fAugsburgf Aus Müncher H. St. A., Reichsstadt Regensburg Urkk. fasc. 921 or. mb. lit. clausa. In Augsburg Stadt A. Missivbuch IVb fol. 38b.39a nr. 112 conc. chart. 45 Die Ratgeben von Augsburg antworten der Stadt Regensburg auf eine Anfrage wegen des Tages Febr. 21 zu Mainz auf Reminiscere, daß desugen den gemainen reichstetten unser verainung und auch uns in sunderhait desgeleichen durch sein kûniglich gnad auch geschriben ist. und wir wissen auch noch anders nit, dann das der tag fürgang han werde und das auch von uns gemainen stetten ain a) zu — tug ist übergeschrichen. b) empfelhon zo dgl. 1 Vom 29. Januar. Vgl. S. 719 Anm. 2. 2) vôn — sunder uiberg-schrieten. d] ont. Vori. Bo
Strana 721
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 344-349. 721 botschaft fürgenomen sei zů demselben tage ze senden. Von der Armeiecken wegen lassen wir euck wissen, daß die von Straßburg ihren alten Ammeister uf hûit datum ditz briefos bi uns in unserer statt gehept haben; der haut uns under anderm gesagt, wie der kûnig von Franckreich newn wêgen mit manigerlai gezüiges, der zû der wer gehore, herauß an den Reyn gesandt habe, der auch in die 5 stett, so die Armeiecken gewunnen und benötiget habont, eingetailt sei, und wie si sich vast zü- růsten, die land weiter zû beschedigen, doch so seie indem derselben laff halb ain tag gen Trier geseczt worden uf Scolastica tage nâchstkunftig zu besûchen, ob die sach abgetragen und in ander gestalt gesctzt werden môchto ; wie es aber daselbs fürgenomen oder betadingot wirt, wissen wir nochmales nicht. Erfihren sie etwas, so würden sie es sogleich mitteilen. Datum an sant Blasius 10 tag 45. Febr. 3 Fobr. 10 1445 Febr. 3 347. Nürnberg an Regensburg: teilt auf Anfrage die beabsichtigte Entaendung gen. kgl. Gesandter mit, über deren Ankunjt aber noch nichts bekannt sei. [1445] Februar 15 [Nürnberg]. 15 Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 212b cop. chart. coaeva; über dem Stück Regens- purg. In München H. St.-A. Reichsstadt Regensburg Urkk. fase. 921 or. mb. lit. clausa. Eure Anjrage wegen des kgl. Tages zu Mentz, ob suleher tag furgank hab, wann ir vermaint, das wir auch dazn gevordert sein, und ob wir dahin schicken werden, wann ir nach bißher uf dor Thunaw herauf koiner treffenlich botschaft vom Röm. König geware worden seit, an der ir solchs mocht erlernet haben, wi das dann ewer brief in lengern worten inhelt, haben wir wol vernomen 2n und lassen ewor fursichtigkeit wissen, das -. der Rômisch konig uns geschriben hat, wie sein ko- niglich großmechtigkeit di hochwirdigen und hochgeborn fursten unser gnedig hern von Augspurg und von Wirtzpurg bischoffe und hern Jacoben marggraven zu Baden zu solchem tag schick, und uns auch erfordert, dahin zu schicken. das wir also zu tund noch in meinung sein, wann wir nit wissen, ob sein koniglich gnad imants di Thunaw herauf schick oder nit. da woll sich ewer ersam- 25 keit nach richten. wann wamit etc. . datum feria secunda post dominicam invocavit. Febr. 15 348. Köln an den Erzbischof von Köln: erkundigt sich nach dem Fortgang der Mainzer Tagung. [1445 Februar 171 Köln]. Aus Köln Stadt-A. Briofbuch 17 fol. 80b cop. ch. Uberschrift Domino Coloniensi. Druch: Hansen, Westfulen 1, 131 f. nr. 137. — Regest: Mitth. a. d. St. A Köln 24, 176. Schreibt: As unse vrunde leste zo Coelne mit uren gnaden in kallongen geweist sijn van des dages weigen zo Maentz, tusschen unserm alregnedichsten herren dem Roemschen ind van Franck- riche koeningen dominica reminiscere gehalden seulde sijn worden etc., so hain wir seder van sulchem dage eigentlichs niet vernoemen. ind wissen darumb niet, of wir der schickongen zo sul- chem dago nae desselven unsers herren des Roemschen koeninks schrijften ave sijn moigen ader ss niet. bidden darumb dienstlichen, ure eirwirdicheit wille uns daevan, so vere dat sijn mach ind uren gnaden bevellich is, otwaz geven zo verstain, uns darnae moigen richten, unse herre got will ure gnade etc. datum. Febr. 21 30 10 349. Heinrich Engelhard an [die Hrgg. Friedrich und Wilhelm von Sachsen] : über die Lage in Luxemburg und die Abneigung dort gegen den Herzog von Burgund; Beschickung des Bopparder Tages am 28. Februar zwecks Bündnis-Abschluß mit Frankreich. Februar 23 Mainz. 1445 Aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4339: Französ. Sachen fol. 13 or. chart. lit. cl., ohne Adresse. Gnedigsten lieben herren. [I] nachdem ich bi Herman Behemen uwern gnaden am 45 nehsten ilend geschriben2 hab, was mir uf dem tag zu Trier iczt had begegent, had mir sint- mals min herre von Trier gesagt, der bischof von Verdun hab im luter geschriben, das der ist dann tom 26. Febr. 2 Vgl. nr. 326. 1 Dus Schreiben folgt auf die Abschrift eines Briefes vom 17. Febr.; der nächstdatierte Eintrag
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 344-349. 721 botschaft fürgenomen sei zů demselben tage ze senden. Von der Armeiecken wegen lassen wir euck wissen, daß die von Straßburg ihren alten Ammeister uf hûit datum ditz briefos bi uns in unserer statt gehept haben; der haut uns under anderm gesagt, wie der kûnig von Franckreich newn wêgen mit manigerlai gezüiges, der zû der wer gehore, herauß an den Reyn gesandt habe, der auch in die 5 stett, so die Armeiecken gewunnen und benötiget habont, eingetailt sei, und wie si sich vast zü- růsten, die land weiter zû beschedigen, doch so seie indem derselben laff halb ain tag gen Trier geseczt worden uf Scolastica tage nâchstkunftig zu besûchen, ob die sach abgetragen und in ander gestalt gesctzt werden môchto ; wie es aber daselbs fürgenomen oder betadingot wirt, wissen wir nochmales nicht. Erfihren sie etwas, so würden sie es sogleich mitteilen. Datum an sant Blasius 10 tag 45. Febr. 3 Fobr. 10 1445 Febr. 3 347. Nürnberg an Regensburg: teilt auf Anfrage die beabsichtigte Entaendung gen. kgl. Gesandter mit, über deren Ankunjt aber noch nichts bekannt sei. [1445] Februar 15 [Nürnberg]. 15 Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 212b cop. chart. coaeva; über dem Stück Regens- purg. In München H. St.-A. Reichsstadt Regensburg Urkk. fase. 921 or. mb. lit. clausa. Eure Anjrage wegen des kgl. Tages zu Mentz, ob suleher tag furgank hab, wann ir vermaint, das wir auch dazn gevordert sein, und ob wir dahin schicken werden, wann ir nach bißher uf dor Thunaw herauf koiner treffenlich botschaft vom Röm. König geware worden seit, an der ir solchs mocht erlernet haben, wi das dann ewer brief in lengern worten inhelt, haben wir wol vernomen 2n und lassen ewor fursichtigkeit wissen, das -. der Rômisch konig uns geschriben hat, wie sein ko- niglich großmechtigkeit di hochwirdigen und hochgeborn fursten unser gnedig hern von Augspurg und von Wirtzpurg bischoffe und hern Jacoben marggraven zu Baden zu solchem tag schick, und uns auch erfordert, dahin zu schicken. das wir also zu tund noch in meinung sein, wann wir nit wissen, ob sein koniglich gnad imants di Thunaw herauf schick oder nit. da woll sich ewer ersam- 25 keit nach richten. wann wamit etc. . datum feria secunda post dominicam invocavit. Febr. 15 348. Köln an den Erzbischof von Köln: erkundigt sich nach dem Fortgang der Mainzer Tagung. [1445 Februar 171 Köln]. Aus Köln Stadt-A. Briofbuch 17 fol. 80b cop. ch. Uberschrift Domino Coloniensi. Druch: Hansen, Westfulen 1, 131 f. nr. 137. — Regest: Mitth. a. d. St. A Köln 24, 176. Schreibt: As unse vrunde leste zo Coelne mit uren gnaden in kallongen geweist sijn van des dages weigen zo Maentz, tusschen unserm alregnedichsten herren dem Roemschen ind van Franck- riche koeningen dominica reminiscere gehalden seulde sijn worden etc., so hain wir seder van sulchem dage eigentlichs niet vernoemen. ind wissen darumb niet, of wir der schickongen zo sul- chem dago nae desselven unsers herren des Roemschen koeninks schrijften ave sijn moigen ader ss niet. bidden darumb dienstlichen, ure eirwirdicheit wille uns daevan, so vere dat sijn mach ind uren gnaden bevellich is, otwaz geven zo verstain, uns darnae moigen richten, unse herre got will ure gnade etc. datum. Febr. 21 30 10 349. Heinrich Engelhard an [die Hrgg. Friedrich und Wilhelm von Sachsen] : über die Lage in Luxemburg und die Abneigung dort gegen den Herzog von Burgund; Beschickung des Bopparder Tages am 28. Februar zwecks Bündnis-Abschluß mit Frankreich. Februar 23 Mainz. 1445 Aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4339: Französ. Sachen fol. 13 or. chart. lit. cl., ohne Adresse. Gnedigsten lieben herren. [I] nachdem ich bi Herman Behemen uwern gnaden am 45 nehsten ilend geschriben2 hab, was mir uf dem tag zu Trier iczt had begegent, had mir sint- mals min herre von Trier gesagt, der bischof von Verdun hab im luter geschriben, das der ist dann tom 26. Febr. 2 Vgl. nr. 326. 1 Dus Schreiben folgt auf die Abschrift eines Briefes vom 17. Febr.; der nächstdatierte Eintrag
Strana 722
722 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Febr. 28 herzog von Burgundien der sachen nicht wolle ingehn, in maßen uwerer gnaden rete am leczten zu Nuremberg von unserm herren dem konige sint abegescheidenl. und wanne nu, gnedigen herren, ein gemeine sage ist zu Nanczey, als ich das von vil glaubwirdigen gehort hab zu Trier, das der konig von Frangkrich sine volk, so das Duczsche lande nach lute der beredung iczt zu Trier geschehn uf den 20. tag des merzen, nemlich den palmabend, rümen 5 wirdt, meine zu schieken in das lant zu Luczemburg, doch den rechten erben zu fromen, zwivel ich nicht, uwere gnaden haben wol verstanden und gewegen das anbrengen des graven von Blanckheim, als ich derselbten uwerer gnaden leczst geschriben hab, und bestalt, uß so- lichen sachen iezt uf dem tage zu Boppart uf oculi schirst mit demselbten graven ader andern, den das bevolhen wirdt, nach notdorft zu reden und, wo das uwern gnaden gefellig were, zu 10 versichern etc. [2] auch, gnedigsten herren, hab ich vernomen, das Herman Toppilsteyn iczt etwelang zu Nanczey gewest und noch si, sich in solichen sachen uwern gnaden zu gut sere hab bearbeitet. er hat auch ernstlich bestalt bi dem wirte zu Trier, ab min herre von Glichen, der hofmeister ader marschalk dahin komen weren, im das ilend kunt zu thun, und etlicher maße dem wirte solichs entworfen. [3] auch, gnedigsten herren, hab ich von glanbwirdigen 15 verstanden, das der herzog von Burgundien und die sinen gemeinlich der lantschaft und manschaft thun große beswerung und beschedgung, davon iezt gemeinlich beide, manschaft und stete, die vormals sich nicht genzlich an uwere gnaden haben gehalden, uwere gnaden begernde sint und meinen, ie nicht Burgündisch sundern bi den rechten erben zu bliben ich hab auch vernomen, das noch etwevil ritterschaft sich nochmals uf uwere gnaden enthalden, 20 nemlich der von Brandenburg, Rodenbach ete. auch sint etliche von Arle, von Ybisch und andern steten bi mir zu Trier gewest und gesagt, sie und das ganze lant gemeinlich sint sere erschrocken, das sich uwere gnaden meinen des landes zu ussern und gelt darumbe zu nemen und den" von Burgundien inzulassen, und mich gebeten, gein uwern gnaden daran zu sin, das des nicht geschege, wanne sie zwivelten nicht, uwere gnaden mochten iczt lichtlicher 25 den vormals ie wider zum lande komen, und alsdanne solte uwere gnade gar nahe bileuftig so vil geldes in einer stûre vom lande williglichen bekomen ete. so hab ich furder verstanden, ez sin iezt gereit wol fünfhundirt mann erbar undb unerbar in einer geheim im lande ubirkomen, wo und sobald sie vernemen můgen, das uwere gnaden sich meinen des landes zu ussern, das sie meinen, sich dem herzogen von Burgundien zu widerseczen und das lant wol wider in 30 den rechten erben, nemlich konige Laßlaw, zu enthalden. item der richter und sust uwerer gnaden großten abelegere zu Luczemburg sint gestorben. ich verneme auch, das ern Erharden von Gemnich sere si geruwen, das er der sache ein ursach gewest si, wanne des herzogen von Burgundien volk solle im hab die sinen beschedigt. das hett er dem herzogen geclagt. der hett im kurz geantwurt : „ich meino, daß lant und lute sint min und nicht uwer; darumbe s5 moiget ir nicht clagen, das die uwern durch die minen werden beschedigt". solich antwurt ern Erharden groß hett versmahet und darumbe zu etlichen sinen frunden gesprachen in solichs clagende :„ach ich armer man, was hab ich gethan etc.“ und darumbe gehe er glicher- wiß, als ab er halbtod were, und tuge nichts mehir. [4] item so ist die frauwe von Beyern2 zu Trier fast krang, so das sie nicht ußgeht, und der herzog von Burgundien thut ir keine uß- 40 richtung, sprechend, er hab große kost daruf gethan und der nicht widerbekomen. des sich die frauwe groß bekummert. [5] item der wirt zu Trier meint, als das an in wol si gelangt, wanne uwere gnaden in geheim einen namhaftigen herußschickten mit macht zu reden mit dem von Rodenbach und Brandenburg etc., die solten mit hulfe uwerer gnaden gunnern in und ußen Luczemburg beide sloß und stadt Luczemburg in geheim gar balde an uwer gnaden 45 hende brengen ete. [6] gnedigsten lieben herren, solichs alles wollen uwere gnaden geruchen in gut von mir ufnemen und verstehn und mich darin nicht vermerken, wanne ichs im besten März 20 a) sm; Forl. dem. b) om. Forl. 1 Darüber scheint nichts überliejert. 2 Elisabeth v. Görlitz, Hagin. v. Luxemburg, vgl. jetzl auch Neue Dewtsche Biographie 4, 445. 50
722 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Febr. 28 herzog von Burgundien der sachen nicht wolle ingehn, in maßen uwerer gnaden rete am leczten zu Nuremberg von unserm herren dem konige sint abegescheidenl. und wanne nu, gnedigen herren, ein gemeine sage ist zu Nanczey, als ich das von vil glaubwirdigen gehort hab zu Trier, das der konig von Frangkrich sine volk, so das Duczsche lande nach lute der beredung iczt zu Trier geschehn uf den 20. tag des merzen, nemlich den palmabend, rümen 5 wirdt, meine zu schieken in das lant zu Luczemburg, doch den rechten erben zu fromen, zwivel ich nicht, uwere gnaden haben wol verstanden und gewegen das anbrengen des graven von Blanckheim, als ich derselbten uwerer gnaden leczst geschriben hab, und bestalt, uß so- lichen sachen iezt uf dem tage zu Boppart uf oculi schirst mit demselbten graven ader andern, den das bevolhen wirdt, nach notdorft zu reden und, wo das uwern gnaden gefellig were, zu 10 versichern etc. [2] auch, gnedigsten herren, hab ich vernomen, das Herman Toppilsteyn iczt etwelang zu Nanczey gewest und noch si, sich in solichen sachen uwern gnaden zu gut sere hab bearbeitet. er hat auch ernstlich bestalt bi dem wirte zu Trier, ab min herre von Glichen, der hofmeister ader marschalk dahin komen weren, im das ilend kunt zu thun, und etlicher maße dem wirte solichs entworfen. [3] auch, gnedigsten herren, hab ich von glanbwirdigen 15 verstanden, das der herzog von Burgundien und die sinen gemeinlich der lantschaft und manschaft thun große beswerung und beschedgung, davon iezt gemeinlich beide, manschaft und stete, die vormals sich nicht genzlich an uwere gnaden haben gehalden, uwere gnaden begernde sint und meinen, ie nicht Burgündisch sundern bi den rechten erben zu bliben ich hab auch vernomen, das noch etwevil ritterschaft sich nochmals uf uwere gnaden enthalden, 20 nemlich der von Brandenburg, Rodenbach ete. auch sint etliche von Arle, von Ybisch und andern steten bi mir zu Trier gewest und gesagt, sie und das ganze lant gemeinlich sint sere erschrocken, das sich uwere gnaden meinen des landes zu ussern und gelt darumbe zu nemen und den" von Burgundien inzulassen, und mich gebeten, gein uwern gnaden daran zu sin, das des nicht geschege, wanne sie zwivelten nicht, uwere gnaden mochten iczt lichtlicher 25 den vormals ie wider zum lande komen, und alsdanne solte uwere gnade gar nahe bileuftig so vil geldes in einer stûre vom lande williglichen bekomen ete. so hab ich furder verstanden, ez sin iezt gereit wol fünfhundirt mann erbar undb unerbar in einer geheim im lande ubirkomen, wo und sobald sie vernemen můgen, das uwere gnaden sich meinen des landes zu ussern, das sie meinen, sich dem herzogen von Burgundien zu widerseczen und das lant wol wider in 30 den rechten erben, nemlich konige Laßlaw, zu enthalden. item der richter und sust uwerer gnaden großten abelegere zu Luczemburg sint gestorben. ich verneme auch, das ern Erharden von Gemnich sere si geruwen, das er der sache ein ursach gewest si, wanne des herzogen von Burgundien volk solle im hab die sinen beschedigt. das hett er dem herzogen geclagt. der hett im kurz geantwurt : „ich meino, daß lant und lute sint min und nicht uwer; darumbe s5 moiget ir nicht clagen, das die uwern durch die minen werden beschedigt". solich antwurt ern Erharden groß hett versmahet und darumbe zu etlichen sinen frunden gesprachen in solichs clagende :„ach ich armer man, was hab ich gethan etc.“ und darumbe gehe er glicher- wiß, als ab er halbtod were, und tuge nichts mehir. [4] item so ist die frauwe von Beyern2 zu Trier fast krang, so das sie nicht ußgeht, und der herzog von Burgundien thut ir keine uß- 40 richtung, sprechend, er hab große kost daruf gethan und der nicht widerbekomen. des sich die frauwe groß bekummert. [5] item der wirt zu Trier meint, als das an in wol si gelangt, wanne uwere gnaden in geheim einen namhaftigen herußschickten mit macht zu reden mit dem von Rodenbach und Brandenburg etc., die solten mit hulfe uwerer gnaden gunnern in und ußen Luczemburg beide sloß und stadt Luczemburg in geheim gar balde an uwer gnaden 45 hende brengen ete. [6] gnedigsten lieben herren, solichs alles wollen uwere gnaden geruchen in gut von mir ufnemen und verstehn und mich darin nicht vermerken, wanne ichs im besten März 20 a) sm; Forl. dem. b) om. Forl. 1 Darüber scheint nichts überliejert. 2 Elisabeth v. Görlitz, Hagin. v. Luxemburg, vgl. jetzl auch Neue Dewtsche Biographie 4, 445. 50
Strana 723
F. Botschafter-Troffon zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 349-350. 723 5 gethan hab, uf das sich uwere gnaden dester gruntlicher mugen in dißen sachen betrachten und die nach notdorft gewegen etc. I7] ich hoff auch, uwere gnaden haben den tag iczt ui oculi zu Bopparten treflichen besandt, machtbrieve, gegenbrievel dem konige von Franck- rich, wo solichs uwern gnaden gefellig ist, gefertigt ader die sigille ubirgeschickt und sust nach gelegenheit notdorftiglich versorgt, wanne, gnedigsten herren, uwere gnaden wol ver- stehn, das mir soliche große sachen alleine zu swere und zu tief sint zu handeln, wiewol ich nach allem mim vermogen in den und andern sachen uwerer gnaden bestes alle zit gerne thun wolde. gebin zu Menez am dinstage vigilia Mathie anno etc. 45. Febr. 28 1445 Frdr. 23 Heinricus Engelhard etc. 10 350. Heinrich Engelhard an Hzg. Friedrich und Wilhelm van Sachsen: über den Besuch des Mainzer Tages und über Maßnahmen bei Verletzung der Trierer Verträge. 1445 Februar 24 Mainz. 15 Aus Dresden H. St. A. Wittenb. Archiv, Loo. 4339: Französ. Sachen fol. 14 orig. chart. lit. el., dazu fol. 17 und 18 awei ced. orig. chart. Der 2. Zettel ist ohne Schnitte; seine Zugchörigkeit zu dom vorliegenden Briefe läßt sich daher nur uus dem Inhalt erschliesten. Regest: Witte, Regg. d. Mgff. v. Baden 3 nr. 6406. Erluchten hochgebornen fursten, gnedigsten lieben herren. min undertenige schuldige willige dinste sint uwern furstlichen gnaden alle zit demutiglichen zuvoran bereit. gnedigsten 22 lieben herren. [I] uf diesen tag gein Mencz uf reminiscere nehstvergangen durch unsern herren den Romischen konig gegen dem konige von Franckrich und Delphin berampt sint geordent min herren von Augspurg, von Wirczpurg und der marggrave von Baden durch unsern herren den Romischen konig mit ganzer macht, die sachen zu verfugen, ewige sûne zu machen etc. aber alleine die zwene herren von Augspurg und Baden uf den tag komen, darzu 25 miner herren von Koln, von Trier, Mencz, Pfalez und des marggraven von Brandburg rete, der Swebischen stete und darubir der stete Stroßburg Wormß Spier und Menez fründe. die alle gemeinlich des tags bißher haben gewartet, und noch nimant von wegen der Walen noch einche botschaft komen noch vorschnlich ist, das sie komen werden der vertracht halben iczt zu Trier mit in geschehn. [2] also haben gestern dinstag die pfalzgravischen offenberliehen Febr. 2s 30 erzalt, wie sich der pfalzgrave mitsampt sim vettern dem bischoffe von Stroßburg mit rate und volwort siner graven herren rittorschaft, auch der stete Stroßburg Spier Hagenaw Slecz- stat ete., anzusehn das im kein treflich bistant geschehn si, iczt zu Trier hab mit dem konige von Franckrich und dem Delphin, alle scheden hindan geseczt, vertragen, so das sie des 20. tags des merzen alle stete und sloß rûmen und sich uß dissen landen fugen sollen etc. nach inhalt 35 der copien uwern gnaden nest geschickt°. als nu dieselbten Walen bißher gar wenig haben glauben brieve und sigille gehalten, si ires herren des pfalzgraven rat, das man sich uf soliche vertracht nicht genzlich verlassen, sundern ein ordinancion machen solle, in widerstant zu thun, wo sie solichs abefellig wurden. daruf offenten die von Stroßburg ; man dorfte nicht großes volks darzu, sundern wanne in zu den, die sie iezt hettent, zweitusent pferde wurden 40 zugeschieket, getruweten sie, dem Delphin und den sinen mit dor hulfe gots wol zu widerstehn und ußem lande mit tegelichem krige zu triben. daruf ist geratslagt eintrechtlich, ein anslag nach billicher anzall zu thun, doch uf anbrengung, und versehe mich wol, das sust nicht meher hie nuzumal geschen werde, sundern soliche vertracht gefellet idermenniglichen wol, so ferre die wirdt volfuret. aber die vereinung der herren mit dem konige und Delphin ist 45 noch in geheim. uf den tag gein Boppart uf oculi schirst sal der kemmerling reversbrieve des konigs und Delphins der vertracht und einung brengen. gebin zu Mencz uf mittwochen Mathie anno etc. 45. Uwer gnaden underteniger Heinricus Engelhard ete. Märe 20 Febr. 21 Febr. 28 H15 Febr. 24 1 Vgl. unsere nr. 325, a Vorl. D. 2 Vgl. unsere nr. 324, IIb.
F. Botschafter-Troffon zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 349-350. 723 5 gethan hab, uf das sich uwere gnaden dester gruntlicher mugen in dißen sachen betrachten und die nach notdorft gewegen etc. I7] ich hoff auch, uwere gnaden haben den tag iczt ui oculi zu Bopparten treflichen besandt, machtbrieve, gegenbrievel dem konige von Franck- rich, wo solichs uwern gnaden gefellig ist, gefertigt ader die sigille ubirgeschickt und sust nach gelegenheit notdorftiglich versorgt, wanne, gnedigsten herren, uwere gnaden wol ver- stehn, das mir soliche große sachen alleine zu swere und zu tief sint zu handeln, wiewol ich nach allem mim vermogen in den und andern sachen uwerer gnaden bestes alle zit gerne thun wolde. gebin zu Menez am dinstage vigilia Mathie anno etc. 45. Febr. 28 1445 Frdr. 23 Heinricus Engelhard etc. 10 350. Heinrich Engelhard an Hzg. Friedrich und Wilhelm van Sachsen: über den Besuch des Mainzer Tages und über Maßnahmen bei Verletzung der Trierer Verträge. 1445 Februar 24 Mainz. 15 Aus Dresden H. St. A. Wittenb. Archiv, Loo. 4339: Französ. Sachen fol. 14 orig. chart. lit. el., dazu fol. 17 und 18 awei ced. orig. chart. Der 2. Zettel ist ohne Schnitte; seine Zugchörigkeit zu dom vorliegenden Briefe läßt sich daher nur uus dem Inhalt erschliesten. Regest: Witte, Regg. d. Mgff. v. Baden 3 nr. 6406. Erluchten hochgebornen fursten, gnedigsten lieben herren. min undertenige schuldige willige dinste sint uwern furstlichen gnaden alle zit demutiglichen zuvoran bereit. gnedigsten 22 lieben herren. [I] uf diesen tag gein Mencz uf reminiscere nehstvergangen durch unsern herren den Romischen konig gegen dem konige von Franckrich und Delphin berampt sint geordent min herren von Augspurg, von Wirczpurg und der marggrave von Baden durch unsern herren den Romischen konig mit ganzer macht, die sachen zu verfugen, ewige sûne zu machen etc. aber alleine die zwene herren von Augspurg und Baden uf den tag komen, darzu 25 miner herren von Koln, von Trier, Mencz, Pfalez und des marggraven von Brandburg rete, der Swebischen stete und darubir der stete Stroßburg Wormß Spier und Menez fründe. die alle gemeinlich des tags bißher haben gewartet, und noch nimant von wegen der Walen noch einche botschaft komen noch vorschnlich ist, das sie komen werden der vertracht halben iczt zu Trier mit in geschehn. [2] also haben gestern dinstag die pfalzgravischen offenberliehen Febr. 2s 30 erzalt, wie sich der pfalzgrave mitsampt sim vettern dem bischoffe von Stroßburg mit rate und volwort siner graven herren rittorschaft, auch der stete Stroßburg Spier Hagenaw Slecz- stat ete., anzusehn das im kein treflich bistant geschehn si, iczt zu Trier hab mit dem konige von Franckrich und dem Delphin, alle scheden hindan geseczt, vertragen, so das sie des 20. tags des merzen alle stete und sloß rûmen und sich uß dissen landen fugen sollen etc. nach inhalt 35 der copien uwern gnaden nest geschickt°. als nu dieselbten Walen bißher gar wenig haben glauben brieve und sigille gehalten, si ires herren des pfalzgraven rat, das man sich uf soliche vertracht nicht genzlich verlassen, sundern ein ordinancion machen solle, in widerstant zu thun, wo sie solichs abefellig wurden. daruf offenten die von Stroßburg ; man dorfte nicht großes volks darzu, sundern wanne in zu den, die sie iezt hettent, zweitusent pferde wurden 40 zugeschieket, getruweten sie, dem Delphin und den sinen mit dor hulfe gots wol zu widerstehn und ußem lande mit tegelichem krige zu triben. daruf ist geratslagt eintrechtlich, ein anslag nach billicher anzall zu thun, doch uf anbrengung, und versehe mich wol, das sust nicht meher hie nuzumal geschen werde, sundern soliche vertracht gefellet idermenniglichen wol, so ferre die wirdt volfuret. aber die vereinung der herren mit dem konige und Delphin ist 45 noch in geheim. uf den tag gein Boppart uf oculi schirst sal der kemmerling reversbrieve des konigs und Delphins der vertracht und einung brengen. gebin zu Mencz uf mittwochen Mathie anno etc. 45. Uwer gnaden underteniger Heinricus Engelhard ete. Märe 20 Febr. 21 Febr. 28 H15 Febr. 24 1 Vgl. unsere nr. 325, a Vorl. D. 2 Vgl. unsere nr. 324, IIb.
Strana 724
724 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. [Auf zwei eingelegten Zetteln:] Unser herre der Romische konig had allen kurfursten von wegen diss tags zu Menez uf einen sinn und lute geschriben und copien sins brieves an den konig von Franckrich geschriben ingeslossen mitgesandt. In der kirchen sache had unser herre der konig lassen erzelen, wie im noch keine antwert von einchem teile komen, sundern der tegelich wartend si, und gebeten unsere herren die kurfursten, sich furder zu 5 enthalden. min herre von Mencz wirdt die sinen auch gein Boppart schicken, aber der Bran- demburgsche canzler wil nicht dahin ete. 351. Instruktion jür 3 gen. Gesandte Kg. Karls VII. von Frankreich zum Mainzer Tag: Ver- hältnis zu Metz, Toul, Verdun und Epinal; Ursachen für die Schadigungen in den Ländern des Pjalzgrafen fLudwig] und seines [Vettersl, des Bischofs von Straßburg]; Forderung auf versprochene Winterquartiere und Lebensmittellieferungen; Freigabe Hzg. Sigmunds [von Tirol] und Hzg. Ludwigs von Baiern u.a.m. 144/5] Februar 24 Nancy. A aus Paris Bibl. de l'Institut Collection Godefroy portefeuille 96 fol. 21a-22a ced. orig. chart. mit eigenhändiger Unterschrist. B coll. Paris B. N. Collection Dupuy 760 fol. 111a-112b cop. ch. sacc. 17; Uberschrijt 15 Instruction aux ambussadeurs du roy envoyoz a Mayance sur le subiect du secours donne au roy des Romaines contre les Suisses. C coll. Wolfenbüttel Hzg. Aug. Bibl. Hs. 3. 223 vol. 1 Aug. 2° fol. 44a 46b cop. ch. saec. 18; Uberschrift wie B. In Paris B. N. Fonds français 6965 (Coll. Legrand tome 6) fol. 233a 235a und 238ah 20 copp. ch. sавc. 18. Druck: Tuetey 2, 134-137 nr. XXV aus A. 10 [IdII [I] Pour instruction et memoire de monseigneur le prevost de Monjou, monseigneur de Fenestranges et Jacomin de ? Buxieres envoiez de par le roy a la jornee de Mayance est a presupposer, que le roy des Romains derrenierement ou moys de novembre envoya son am- 25 bassade deversb le roy et sur pluseurs articles touchans le fait des gensdarmes de Mets Toul Verdun et Espinal et autres choses furent faictes certaines instructions2 contenans a un chacun des articles les responses honestes et convenables. et au regard de Mets Toul Verdun et Espinal, ou cas que pour la part dudict roy des Romains on en parlast, les dessusdiz respon- dront tout ainsy par la forme et maniere, que autres foiz a este respondu et que lesdictes to instructions contiennent, dont ilz ont le double devers eulx. [2] En apres, en tant que touche le fait des gensdarmes, oultre" ce, qu'est contenu es instructions dessusdictes, diront les dessusnommez, que pour la part dudict roy des Romains vindrent piuseurs gens de bien et de grant auctorite, c'est assavoir le conte de Rotelin et autres principaulx officiers du duc de Haulté-Riche, pard diverses foiz par devers monseigneur 35 le Daulphin, luy remonstrant l'assemblee des Soysses, les sieges qu'ilz tenoient, et le dangier en quoy estoit la noblesse enclose es places assiegees, le requerant et priant a grant instance de sa venue et entree ou pais d'Alemaigne, promectant aide et secours, paiement et logeis pour 25000 chevaulx. par quoy monseigneur le Daulphin adverti des alliances anciennes de la maison de France avecques l'empire, voulant a son povoir conplaire audit roy des Romains, 40 entra a grosse puissance dedans ledit pais, donna bataille et desconfit lesdiz Soysses, fist lever les sieges et autres grans biens en faveur de la maison de Haulte-Riche, esperant que on lui observeroit ce que par le roy des Romains pieca avoit este escript et depuis par ses gens pluseurs foiz offert. dont n'a este riens fait. [2a] par quoy par droicte neccessite a convenu aux gensdarmes faire pluseurs choses par euvre de fait contre leur vouloir et faire domage au 15 conte pallatin en ses terres et en celles de son frere, pour eviter plus grant inconvenient (car No. a) so C; AB lamsen hintir Jacomin Raum für sin Wort von stwa 8 Buchstaben; B hat Jaconin. b) C vers. c) B contre. d) C et. e) Č ces. 1 Das „frere“ des Textes woll in Sinne des nahen Verwandten. 9 2 Unsere nr. 222, d. Ř
724 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. [Auf zwei eingelegten Zetteln:] Unser herre der Romische konig had allen kurfursten von wegen diss tags zu Menez uf einen sinn und lute geschriben und copien sins brieves an den konig von Franckrich geschriben ingeslossen mitgesandt. In der kirchen sache had unser herre der konig lassen erzelen, wie im noch keine antwert von einchem teile komen, sundern der tegelich wartend si, und gebeten unsere herren die kurfursten, sich furder zu 5 enthalden. min herre von Mencz wirdt die sinen auch gein Boppart schicken, aber der Bran- demburgsche canzler wil nicht dahin ete. 351. Instruktion jür 3 gen. Gesandte Kg. Karls VII. von Frankreich zum Mainzer Tag: Ver- hältnis zu Metz, Toul, Verdun und Epinal; Ursachen für die Schadigungen in den Ländern des Pjalzgrafen fLudwig] und seines [Vettersl, des Bischofs von Straßburg]; Forderung auf versprochene Winterquartiere und Lebensmittellieferungen; Freigabe Hzg. Sigmunds [von Tirol] und Hzg. Ludwigs von Baiern u.a.m. 144/5] Februar 24 Nancy. A aus Paris Bibl. de l'Institut Collection Godefroy portefeuille 96 fol. 21a-22a ced. orig. chart. mit eigenhändiger Unterschrist. B coll. Paris B. N. Collection Dupuy 760 fol. 111a-112b cop. ch. sacc. 17; Uberschrijt 15 Instruction aux ambussadeurs du roy envoyoz a Mayance sur le subiect du secours donne au roy des Romaines contre les Suisses. C coll. Wolfenbüttel Hzg. Aug. Bibl. Hs. 3. 223 vol. 1 Aug. 2° fol. 44a 46b cop. ch. saec. 18; Uberschrift wie B. In Paris B. N. Fonds français 6965 (Coll. Legrand tome 6) fol. 233a 235a und 238ah 20 copp. ch. sавc. 18. Druck: Tuetey 2, 134-137 nr. XXV aus A. 10 [IdII [I] Pour instruction et memoire de monseigneur le prevost de Monjou, monseigneur de Fenestranges et Jacomin de ? Buxieres envoiez de par le roy a la jornee de Mayance est a presupposer, que le roy des Romains derrenierement ou moys de novembre envoya son am- 25 bassade deversb le roy et sur pluseurs articles touchans le fait des gensdarmes de Mets Toul Verdun et Espinal et autres choses furent faictes certaines instructions2 contenans a un chacun des articles les responses honestes et convenables. et au regard de Mets Toul Verdun et Espinal, ou cas que pour la part dudict roy des Romains on en parlast, les dessusdiz respon- dront tout ainsy par la forme et maniere, que autres foiz a este respondu et que lesdictes to instructions contiennent, dont ilz ont le double devers eulx. [2] En apres, en tant que touche le fait des gensdarmes, oultre" ce, qu'est contenu es instructions dessusdictes, diront les dessusnommez, que pour la part dudict roy des Romains vindrent piuseurs gens de bien et de grant auctorite, c'est assavoir le conte de Rotelin et autres principaulx officiers du duc de Haulté-Riche, pard diverses foiz par devers monseigneur 35 le Daulphin, luy remonstrant l'assemblee des Soysses, les sieges qu'ilz tenoient, et le dangier en quoy estoit la noblesse enclose es places assiegees, le requerant et priant a grant instance de sa venue et entree ou pais d'Alemaigne, promectant aide et secours, paiement et logeis pour 25000 chevaulx. par quoy monseigneur le Daulphin adverti des alliances anciennes de la maison de France avecques l'empire, voulant a son povoir conplaire audit roy des Romains, 40 entra a grosse puissance dedans ledit pais, donna bataille et desconfit lesdiz Soysses, fist lever les sieges et autres grans biens en faveur de la maison de Haulte-Riche, esperant que on lui observeroit ce que par le roy des Romains pieca avoit este escript et depuis par ses gens pluseurs foiz offert. dont n'a este riens fait. [2a] par quoy par droicte neccessite a convenu aux gensdarmes faire pluseurs choses par euvre de fait contre leur vouloir et faire domage au 15 conte pallatin en ses terres et en celles de son frere, pour eviter plus grant inconvenient (car No. a) so C; AB lamsen hintir Jacomin Raum für sin Wort von stwa 8 Buchstaben; B hat Jaconin. b) C vers. c) B contre. d) C et. e) Č ces. 1 Das „frere“ des Textes woll in Sinne des nahen Verwandten. 9 2 Unsere nr. 222, d. Ř
Strana 725
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 350-351. 725 autrement lesdictes gens, despourveuz de logeis et de paiement, estoient en voye de perdicion), et est avenu, que par doffault de n'avoir eu les choses promises, lesdictes gensdarmes ont souffert pluseurs irreparables dommages, les uns mors, les autres prisonniers, et perduz tout ce qu'ilz avoient. par quoy toutes ces choses et autres notoires clerement remonstrees, combien que d'entre le roy, ledit conte pallatin et son frere pour touz dommages faiz aita bon accord et alliancel, neantmoins tacheront les dessusdiz que pour la part du roy des Romains soit faiete reparacion pour les domages, tendans a la fin que de bouche leur a este dit et encharge de par le roy; eth quant autrement ne se pourroit faire, lo roy sera content, que messieurs les eliseurs de l'empire ou les 4 d'eulx “ estans a Mayance en jugent, tant que touche la restitucion 10 desdiz domages. par l'advis desquelz, c'est assavoir de ceulx qui nouvellement sont alliez au roy, dirontd les dossusdiz ambassours quo lo roy scra content de prandre et accorder a la maison de Haulte-Riche telle aliance et confederacion qu'il a prinse" et fermee avecques eulx, reserve seulement, que, en tant que touche monseigneur le Daulphin, les Soysses seront ex- cepter, o'est assavoir que monscigneur le Daulphin ne sora tenu de leur faire guerre tant 15 seulement. 5 [3] Item pour ce, que le roy des Romains a par pluseurs foiz promis et derrenierement Jan. 6 aux ambasseurs du roy, que dedans la feste des roys ja passee il delivreroit le duc Sigismund et le mectroit en sa franche‘ liberte, requerront les dessusdiz a grant instance ladicteg de- livrance estre mise a execucion, principalement pour contenter ses pais et seigneuries quih 20 grandement le requierent, et aussi pour se, que le roy a cause raisonnable qu'il soit delivre, ainsi que autresfoiz a fait remonstrer au roy des Romains. [3a] semblablement requerront, que le due de Baviere2 detenu prisonner par son filz, oncle du roy, soit mis a delivrance. sur quoy et toutes les autres choses dessusdictes feront lesdiz ambasseurs tres bonne diligence. 25 a) Cer. b) Com. et —faire le roy, c) C deux. d) Chat Alinea. e) C promise. f) C grande et entiere sta franche. 8) O sadjete. 1) C sy. 1 D.i. unsere nr. 324. 2 Uber die besonderen Ansprüche, die Frank- reich damals an Hag. Ludwig von Baiernf-Ingol- stadt] und dessen Erben geltend machte, unter- 30 richtet cine Aufreichnung im H. St.-A. Dresden (Wittenb. Gos. Arehiy, Loc. 4339: Franz. Sachen fol. 1 u. 2 cop. ch.): Hzg. Ludwig [VII.] habe i. J. 1405 seiner Schwester [Isabella, Gem. Kg. Karls VI. v. Frankreich] zu Paris eine Ver- 35 schreibung ëber 57000 fr. Darlehen gegeben, wofür er ihr gen. Besitzungen a. d. Donau (Schwüb.-Wörth, Hochstetten, Lauingen, Gundel- fingen, Weinzchnt au Helbrunen) unter naher be- zeichneten Bedingungen uber Verwaltung dieser 10 Besitzungen, Zahlung von 6000 ft. jährlicher Einkünfte und Einlösung unter Mitsiegelung gen. Herren zum Pfand gegeben habe. Die Schuld sei altmählich auf mehr ale 200000 fl. gestiegen. Man habe nun davon. geredet, der Franz. König 15 solle eine Tochter mit dieser Forderung ausstatten; doch hieß c8, das man einer Tochter von Frank- reich nicht mehr als 100000 fr. zu geben pflege, ater hier handle es sich um mehr als 200000 fl. Weiter sei im Rat des Königs geratschlagt, daß dn der König die Häljie der Schuld einer Tochter zun Aussteuer gebe und dann mit Hilje eines mäch— tigen deutschen Fürsten (näml. Schwiegerschnes) das Ubrige durch Recht oder Krieg zu gewinnen suche. Der König von Frankrcich habe noch zwei junge Töchter außer der altesten fRudegunde], die dem Hzg. Sigmund von Österreich verredet sei, und in des Königs Rat seien Hzg. Sigmund, Kg. Lasta von Ungarn und Böhmen, Hzg. Fried. richs von Sachsen 2. Sohn und der Sohn des Hags. v. Clevs (um seines Vetters, des Herzogs v. Burgund wegen) für diesen Plan genanni worden. Der Dauphin moine, ecinem Vaier und thm sollte viel mehr von Hzg. Ludwig werden, da derselbe groß Gut von Frankreich gefihrt habe; auch meine der König von Frankreich, der rechte Erbe Hzg. Ludwigs au sein als seiner Schwester Sohn; und wenn Hag, Ludwig d. J, kein Kind habe, meine er, es solle alles ihm gehören und man solle ihm „Kehrung“ tun von dem Handel, der mit seinem Vetter geschehe, seit er den Röm. König und Hag. Ludwig d.J., der nehst gestorben ist, auf dem tag zu Nurinberg habe tun bitten und ersuchen durch sin sendpoten, nemlich den hern von Geaucurt und Hanß Frawemberger, seinen vettern herzog Ludwigen lodig zu machen, da alies, was er verschreibe etc., ohne Recht geschehe. Der Schn des Hzgs. v. Cleve terde keine der Töchter erhalten, wenn sich picht der Herzog von Burgund ganz mit dem König von Frankreich. verstandige. Diese Sache sei an etliche Fürsten in Deutschen Landen gebracht, die aber vor dem Tag zu Frankfurt [in Juni (Lit. L]?] dazu nicht hätten antworten, sondern auf diesem Tage sich erst näher unterrichten wollen. Der Franz. König und der Dauphin wollten zu sich zichen, wen sie mogent, und zu den sachen trefflich griffen. ň
F. Botschafter-Treffen zu Mainz 21./23. Febr. 1445 nr. 350-351. 725 autrement lesdictes gens, despourveuz de logeis et de paiement, estoient en voye de perdicion), et est avenu, que par doffault de n'avoir eu les choses promises, lesdictes gensdarmes ont souffert pluseurs irreparables dommages, les uns mors, les autres prisonniers, et perduz tout ce qu'ilz avoient. par quoy toutes ces choses et autres notoires clerement remonstrees, combien que d'entre le roy, ledit conte pallatin et son frere pour touz dommages faiz aita bon accord et alliancel, neantmoins tacheront les dessusdiz que pour la part du roy des Romains soit faiete reparacion pour les domages, tendans a la fin que de bouche leur a este dit et encharge de par le roy; eth quant autrement ne se pourroit faire, lo roy sera content, que messieurs les eliseurs de l'empire ou les 4 d'eulx “ estans a Mayance en jugent, tant que touche la restitucion 10 desdiz domages. par l'advis desquelz, c'est assavoir de ceulx qui nouvellement sont alliez au roy, dirontd les dossusdiz ambassours quo lo roy scra content de prandre et accorder a la maison de Haulte-Riche telle aliance et confederacion qu'il a prinse" et fermee avecques eulx, reserve seulement, que, en tant que touche monseigneur le Daulphin, les Soysses seront ex- cepter, o'est assavoir que monscigneur le Daulphin ne sora tenu de leur faire guerre tant 15 seulement. 5 [3] Item pour ce, que le roy des Romains a par pluseurs foiz promis et derrenierement Jan. 6 aux ambasseurs du roy, que dedans la feste des roys ja passee il delivreroit le duc Sigismund et le mectroit en sa franche‘ liberte, requerront les dessusdiz a grant instance ladicteg de- livrance estre mise a execucion, principalement pour contenter ses pais et seigneuries quih 20 grandement le requierent, et aussi pour se, que le roy a cause raisonnable qu'il soit delivre, ainsi que autresfoiz a fait remonstrer au roy des Romains. [3a] semblablement requerront, que le due de Baviere2 detenu prisonner par son filz, oncle du roy, soit mis a delivrance. sur quoy et toutes les autres choses dessusdictes feront lesdiz ambasseurs tres bonne diligence. 25 a) Cer. b) Com. et —faire le roy, c) C deux. d) Chat Alinea. e) C promise. f) C grande et entiere sta franche. 8) O sadjete. 1) C sy. 1 D.i. unsere nr. 324. 2 Uber die besonderen Ansprüche, die Frank- reich damals an Hag. Ludwig von Baiernf-Ingol- stadt] und dessen Erben geltend machte, unter- 30 richtet cine Aufreichnung im H. St.-A. Dresden (Wittenb. Gos. Arehiy, Loc. 4339: Franz. Sachen fol. 1 u. 2 cop. ch.): Hzg. Ludwig [VII.] habe i. J. 1405 seiner Schwester [Isabella, Gem. Kg. Karls VI. v. Frankreich] zu Paris eine Ver- 35 schreibung ëber 57000 fr. Darlehen gegeben, wofür er ihr gen. Besitzungen a. d. Donau (Schwüb.-Wörth, Hochstetten, Lauingen, Gundel- fingen, Weinzchnt au Helbrunen) unter naher be- zeichneten Bedingungen uber Verwaltung dieser 10 Besitzungen, Zahlung von 6000 ft. jährlicher Einkünfte und Einlösung unter Mitsiegelung gen. Herren zum Pfand gegeben habe. Die Schuld sei altmählich auf mehr ale 200000 fl. gestiegen. Man habe nun davon. geredet, der Franz. König 15 solle eine Tochter mit dieser Forderung ausstatten; doch hieß c8, das man einer Tochter von Frank- reich nicht mehr als 100000 fr. zu geben pflege, ater hier handle es sich um mehr als 200000 fl. Weiter sei im Rat des Königs geratschlagt, daß dn der König die Häljie der Schuld einer Tochter zun Aussteuer gebe und dann mit Hilje eines mäch— tigen deutschen Fürsten (näml. Schwiegerschnes) das Ubrige durch Recht oder Krieg zu gewinnen suche. Der König von Frankrcich habe noch zwei junge Töchter außer der altesten fRudegunde], die dem Hzg. Sigmund von Österreich verredet sei, und in des Königs Rat seien Hzg. Sigmund, Kg. Lasta von Ungarn und Böhmen, Hzg. Fried. richs von Sachsen 2. Sohn und der Sohn des Hags. v. Clevs (um seines Vetters, des Herzogs v. Burgund wegen) für diesen Plan genanni worden. Der Dauphin moine, ecinem Vaier und thm sollte viel mehr von Hzg. Ludwig werden, da derselbe groß Gut von Frankreich gefihrt habe; auch meine der König von Frankreich, der rechte Erbe Hzg. Ludwigs au sein als seiner Schwester Sohn; und wenn Hag, Ludwig d. J, kein Kind habe, meine er, es solle alles ihm gehören und man solle ihm „Kehrung“ tun von dem Handel, der mit seinem Vetter geschehe, seit er den Röm. König und Hag. Ludwig d.J., der nehst gestorben ist, auf dem tag zu Nurinberg habe tun bitten und ersuchen durch sin sendpoten, nemlich den hern von Geaucurt und Hanß Frawemberger, seinen vettern herzog Ludwigen lodig zu machen, da alies, was er verschreibe etc., ohne Recht geschehe. Der Schn des Hzgs. v. Cleve terde keine der Töchter erhalten, wenn sich picht der Herzog von Burgund ganz mit dem König von Frankreich. verstandige. Diese Sache sei an etliche Fürsten in Deutschen Landen gebracht, die aber vor dem Tag zu Frankfurt [in Juni (Lit. L]?] dazu nicht hätten antworten, sondern auf diesem Tage sich erst näher unterrichten wollen. Der Franz. König und der Dauphin wollten zu sich zichen, wen sie mogent, und zu den sachen trefflich griffen. ň
Strana 726
726 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 144J5] Febr. 24 [4] Et au regard de la restitucion des places de Haulte-Riche diront lesdiz ambasseurs tout ainsi que par monseigneur le Daulphin leur a este ordonne. Expedie a Nancey le 24me jour de fevrier l'an de grace mil 400 quarante quatre. Charles. 352. Ausgaben gen. Frankjurter Gesandten zum Mainzer Tage. 1445 Februar 27. Aus Frankjurt Stadt-A. Rechenbuch von 1445 unter uligaben zu zerunge. 5 Febr. 27 Item sabatho post Mathie: 71/2 gulden han verzeret Jost im Steinenhuse und Walther Swar- ezenberg der junge selb sehste zwen tago zu schiffe gein Mencze zum tage, als unser herre der konig von der Armeiacken wegen dar bescheiden hatte. 353. Augsburg an Donauwörth: berichtel unter anderem über Besuch und Ergebnis des Mainzer 10 Tages. [1445 Anfang März Augsburg]. Aus Augsburg Stadt-A. Missivbuch IVD fol. 415 nr. 120 cop. chart., zwischen Schreiben vom 25. Febr. und 13. März (Sa. judica). Regest: Witte, Regg. d. Mgff. v. Baden 3 nr. 6407. Apr. Augsburg antwortet zunächst dem Bärgermeister und Rat zu Werd auf ein Schreiben wegen cines 15 Tages zwischen Werd und Lienhart Marchschalks, dann zu der weiteren Frage auf eingeschlossenem Zettel wegen abschaidung des tages ze Mentz etc.: also lassen wir euch wissen, das uns unser alter burgermaister Ulrich Röchlinger, der bey denselben tag gewesen ist, gesagt hât, wie bey dem selben tage von fursten un herren personlich nieman gewesen sey, denn der marggrauf von Baden als von unsers herren des Rômschen kungs wegen un unser herre der bischoff ze Augspurg un sunst 20 von ander herren bottschaft oder schrift, und sey daselbs nichtz usstraglichs getroffen noch be- schlossen worden, dann dz er uns als dabey gesagt hat, wie zû Trier sovil betading worden sey, das die Armeieeken verbrieft un verschribon haben, uf den manot aprilis uß dem land zu ziechen sûllen; obe aber das also gehalten werd, wayß nyeman fúr kain aigenschaft. der allmachtig got gâb, das es alles gût werd. datum etc. 25 354. Ulm an Nördlingen: berichtet über den Mainzer Tag und den Vergleich des Pfalzgrafen mit den Franzosen; fordert zur Absendung des von den Städten beschlossenen Aufgebots nach Eßlingen auf. 1445 März 4 [Ulm]. Aus Nordlingen Stadt-A. Missiven fasc. 43 nr. 7 or. ch. lit. cl. — Ebenda nr. 88 Brief Ulms an Nördlingen vom 10. März mit gleichem Inhalt und einem Zettel (nr. 8b), 30 daß Ulm kürzlich einem Boten nach Nürnberg jenen Brief (nr. 7] mitgegeben habe, aber nicht wisse, ob Nördl, ihn auch erhalten habe, und ihm deshalb den Inhalt (noch- mals) zur Kenntnis geben will. [hr wißt, daß der König den Städten unserer Vereinung geschrieben und gebeten hat, ihre Rats- Febr. 21 botschaft von des kunigs von Franckrich, och des Delphins und des fremden volks wegen fülr So. 35 reminiacere nach Mainz zu schicken, was auch geschehen ist. Von unserer Botschaft dorthin haben wir vernommen, das nit vil herren, sunder nu unser her der Bischof zu Augspurg, Maf. JTacch von. Baden und etlich andrer fursten herren und auch stetta knecht und ratzbotton, und der nicht vil, da und niemans von des kunigs von Franckrich noch des Delphins da gewesen; deshalb der ding nichtzit da geschafft si. Jedoch haben unsere Boten dort vernommen, daß der Pfalzgraf mit dem König von 40 Franckrich, dem Delphin und dem fremden Volk tading getroffen haben solle, daß ste bis zum 20. Marz aus dem Lande zichen und alle Städte, Schlösser, Dörfer und Güter, wie si die innhaben, unbeschadigt lassen sollen. Wir teilen euch das zur Kenntnis mit, raten aher zur Vornicht, bis sie ane dem Lande sind; denn niemen gewissen kan, in was ufseczen das fremd volk solich taiding sucht und tribt oder von wem si uf uns stett zu ziehen gewist werden mochtent. Sendet unverziglich eure Anzahl nach 15 Eßlingen, wie es von der Stadte Ratsfreunden in der vergangenen manung beschlossen ist1. Datum Do. vor letare 45. 1446 Mdrz 4 a) Vorl. 8a hat ratt. 1 Vgl. nr. 358 art. 1.
726 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 144J5] Febr. 24 [4] Et au regard de la restitucion des places de Haulte-Riche diront lesdiz ambasseurs tout ainsi que par monseigneur le Daulphin leur a este ordonne. Expedie a Nancey le 24me jour de fevrier l'an de grace mil 400 quarante quatre. Charles. 352. Ausgaben gen. Frankjurter Gesandten zum Mainzer Tage. 1445 Februar 27. Aus Frankjurt Stadt-A. Rechenbuch von 1445 unter uligaben zu zerunge. 5 Febr. 27 Item sabatho post Mathie: 71/2 gulden han verzeret Jost im Steinenhuse und Walther Swar- ezenberg der junge selb sehste zwen tago zu schiffe gein Mencze zum tage, als unser herre der konig von der Armeiacken wegen dar bescheiden hatte. 353. Augsburg an Donauwörth: berichtel unter anderem über Besuch und Ergebnis des Mainzer 10 Tages. [1445 Anfang März Augsburg]. Aus Augsburg Stadt-A. Missivbuch IVD fol. 415 nr. 120 cop. chart., zwischen Schreiben vom 25. Febr. und 13. März (Sa. judica). Regest: Witte, Regg. d. Mgff. v. Baden 3 nr. 6407. Apr. Augsburg antwortet zunächst dem Bärgermeister und Rat zu Werd auf ein Schreiben wegen cines 15 Tages zwischen Werd und Lienhart Marchschalks, dann zu der weiteren Frage auf eingeschlossenem Zettel wegen abschaidung des tages ze Mentz etc.: also lassen wir euch wissen, das uns unser alter burgermaister Ulrich Röchlinger, der bey denselben tag gewesen ist, gesagt hât, wie bey dem selben tage von fursten un herren personlich nieman gewesen sey, denn der marggrauf von Baden als von unsers herren des Rômschen kungs wegen un unser herre der bischoff ze Augspurg un sunst 20 von ander herren bottschaft oder schrift, und sey daselbs nichtz usstraglichs getroffen noch be- schlossen worden, dann dz er uns als dabey gesagt hat, wie zû Trier sovil betading worden sey, das die Armeieeken verbrieft un verschribon haben, uf den manot aprilis uß dem land zu ziechen sûllen; obe aber das also gehalten werd, wayß nyeman fúr kain aigenschaft. der allmachtig got gâb, das es alles gût werd. datum etc. 25 354. Ulm an Nördlingen: berichtet über den Mainzer Tag und den Vergleich des Pfalzgrafen mit den Franzosen; fordert zur Absendung des von den Städten beschlossenen Aufgebots nach Eßlingen auf. 1445 März 4 [Ulm]. Aus Nordlingen Stadt-A. Missiven fasc. 43 nr. 7 or. ch. lit. cl. — Ebenda nr. 88 Brief Ulms an Nördlingen vom 10. März mit gleichem Inhalt und einem Zettel (nr. 8b), 30 daß Ulm kürzlich einem Boten nach Nürnberg jenen Brief (nr. 7] mitgegeben habe, aber nicht wisse, ob Nördl, ihn auch erhalten habe, und ihm deshalb den Inhalt (noch- mals) zur Kenntnis geben will. [hr wißt, daß der König den Städten unserer Vereinung geschrieben und gebeten hat, ihre Rats- Febr. 21 botschaft von des kunigs von Franckrich, och des Delphins und des fremden volks wegen fülr So. 35 reminiacere nach Mainz zu schicken, was auch geschehen ist. Von unserer Botschaft dorthin haben wir vernommen, das nit vil herren, sunder nu unser her der Bischof zu Augspurg, Maf. JTacch von. Baden und etlich andrer fursten herren und auch stetta knecht und ratzbotton, und der nicht vil, da und niemans von des kunigs von Franckrich noch des Delphins da gewesen; deshalb der ding nichtzit da geschafft si. Jedoch haben unsere Boten dort vernommen, daß der Pfalzgraf mit dem König von 40 Franckrich, dem Delphin und dem fremden Volk tading getroffen haben solle, daß ste bis zum 20. Marz aus dem Lande zichen und alle Städte, Schlösser, Dörfer und Güter, wie si die innhaben, unbeschadigt lassen sollen. Wir teilen euch das zur Kenntnis mit, raten aher zur Vornicht, bis sie ane dem Lande sind; denn niemen gewissen kan, in was ufseczen das fremd volk solich taiding sucht und tribt oder von wem si uf uns stett zu ziehen gewist werden mochtent. Sendet unverziglich eure Anzahl nach 15 Eßlingen, wie es von der Stadte Ratsfreunden in der vergangenen manung beschlossen ist1. Datum Do. vor letare 45. 1446 Mdrz 4 a) Vorl. 8a hat ratt. 1 Vgl. nr. 358 art. 1.
Strana 727
F. Botschafter-Treffen zu Mainz nr. 351.354./ Č. Städtetag zu Ulm nr. 355. 727 G. Städtetag zu Ulm vom 24. bis 27. Februar 1445 nr. 355-361. 355. Schreiben Augsburgs über Verhandlungen zur Anbahnung eines Städtebündnisses mit Hzg. Albrecht von Baiernf-München]; Anmeldung dringender Beratungspunkte für die nächste Städtetagung. 1444 Dezember 1—1445 Februar 3 [Augsburg]. Aus Augsburg Stadt A. Missivbuch Va conce. u. copp. chari. a) An Ulm vom I. Dezember: Auf Beschlu߀ der Stüdte sel Augsburgs Ratsbotschaft bei Hag. Albrecht von Baiern gewesen von ains tags wegen furzunemen und zu reden von wegen ainer punt- nuß, der Herzog habe sich mit derselben geeinigt auf einen Tag in München um 8. Dezomber (aftermo. Der. 8 n. Nikolai). A. bittet Ulm, scine Botschaft auszufertigen und auf Nicolai nach Augsburg zu schicken, Dez. 6 10 damit aie mit Augsburgs Botschaft nach München ziehe. Datum ajtermo. n. Andree 1444. fAuf bei- Dez. 1 geschloss. Zettel:] Anfrage, ob der Friede zwischen Osterreich und den Eidgenossen auf Katharina zu- Nos. 25 oder abgesagt sei, und wie es sich mit Rappolszwyl und den Armagnaken verhalle (fol. 1195-120a nr. 419 u. 420 conc.). b) An Augsburgs Altbgm. Gabriel Ridler vom 7. Dezember: Augsburge alter Bürgermeister 15 Stephan Hangenor, der heute nacht wieder heimgekommen sei, habe in Ulm vernommen, daß Walther Det. ? Ehinger ausgefertigt sei, unbegriffenlich zu ratschlagen gegen Hzg. Albrecht [von Baiern] von der Vereinung und Artikel wegen, alz denne die stette gen unserm gn. h. dem pfallenzgraufen haben. un uf ain wider hindersichbringen un uinb daz wir in den dingen nicht súndrung machen, darumb so empfelhen wir ewch, ir wöllend unß rautslagung und mainung ieczo dest beschaidenlicher bruchen 20 un nicht ze vast daruf ligen. un ob Mag. Albrecht auch darzů genaigt sein wôlt, umbe daz donne sin gnâd versteen můg, daz wir ie seinen gnâden ze wolgefallen kâmen, so mügt ir dest fúro ouch darzů genaigt sein ze rautslagen, doch allez ouch uf ain hindersichbringen und unvergriffenlich. Ridler solle aber Augsburgs Schrift und Meinung vor Ehinger geheim halten. Datum Mo. nach Nicolaus 1444. [Beigeschlossener Zettel:] Auch ob ihr vernehmt, daß Hzg. Albrecht wohl geneigt sein wollte zu solchen 25 artikeln, als des Pfalagrafen und der Stadte verainung innhalt, un wölt daruf ligen, als die abschrift" innhelt, die ir habt von seinem canzler, so ist unsere Meinung, daß ihr euch in sunder gehaim wollet zu seinen Graden fügen, daß es Walther Ehinger nicht gewahr werde, und ilm sagen, er möge elârlich verstehen, daß wir ie geneigt und willig seien, ihm in den und allen anderen Sachen Wohlgefallen und Dienst zu beweisen. So wollen wir mit allem Fleiß und Vermögen uns gegen die Stadte müen un 30 versüchen, ob wir sie zu solcher seiner Gnaden mainung bringen und berichten mögen. Datum ut in littera (fol. 123b.124a nr. 432 und nr. 433 cop.). Dez. 7 c) An Ulm vom 12. Januar: Wagen des letzten Sticks, das anf der letzten Mahning zu Ulme beschlossen4 ist, daß eine jede Stadt bis auf s. Hilarien tag Ulm wissen lassen soll, ob dasselbe Stück Jan. 13 besser getan denne vermitten sei, geben sie thre Meinung nach öfterer Beratung durch ihren inneren 35 Rat dakin kund, daß Ulm darum die sieben Städte zu sich berufen und manen möge; deren Rats- freunde mägen Wege finden, damit die ding in gûter gewârlicher gehaim ze wegen brâcht un gehalten werden un beliben; so wôllen wir daran sein, daz ez ie besser getân denne vermitten si, un daran gerren holfon anzalen, wie sich gebührt. Datum aftermentag nach s. Erhartz tag 1445 (fol. 134b Jun. 12 nr. 461 conc.). d) Desgl. am 3. Februar: Heute sei Straßburgs alter Ammeister bet ihnen gewesen und habe be- richtet von ihrer merklichen Beschwerung durch die Armagnaken; er habe auch etliche Schriften vor- gezeigt und verhören lassen über Verhandlungen in der Sache und wie ein Tag durch den Pfalzgrafen und Erztruchseß und etliche andere Fursten beredet sei, wie der Ammeister ja auch in Ulm vorgebracht habe. Derselbe habe sie von neuem gebeten, sie im Fall der Noi nicht zu verlassen, sondern ihnen eenen geraisigen gezewg au Hilje au schicken. Augeburg habe ihm goantwortet, daß es mit Ulm und anderen Städten in verpuntnuß stche fund] daß sie an Ulm schreiben wollten, in der Sache eine unverzügliche Mahnung der Städte vorzunchmen. Da nun jetzt Städteboten bei dem gen. Erztruchaäß seien, an die vielleicht auch etwas mûtung um Hilfe gelangen wird, biltet A, wegen dieser [beiden] Sachen eine Maknung nach Ulm vorzunchmen. Datum mittwochen nach u. 1. frawen tag liechtmeß 45 (fol. Fetr. 3 5o 140b-141a nr. 479 cop.). 45 40 c) Desgl. am 3. Februar: Augsburg wisse aus sicherer Quelle, daß ettiche Hèrren Anschläge gegen (Donau-)Werd haben, das vom hl. Reich su dringen, es eind etliche Anschliäge geachehen, ikm scine Vor- 55 1 2 3 Vgl. nr. 286, 4c. Vgl. unsere nr. 151. Nichl auigefunden. 4 Vgl. nr. 288, b art. 2-3. Doch ist oben gen. Beschluß nicht eigens in den Abschied vom 31. Dez. aufgenommen worden, also wohl nur mundlich überliefert.
F. Botschafter-Treffen zu Mainz nr. 351.354./ Č. Städtetag zu Ulm nr. 355. 727 G. Städtetag zu Ulm vom 24. bis 27. Februar 1445 nr. 355-361. 355. Schreiben Augsburgs über Verhandlungen zur Anbahnung eines Städtebündnisses mit Hzg. Albrecht von Baiernf-München]; Anmeldung dringender Beratungspunkte für die nächste Städtetagung. 1444 Dezember 1—1445 Februar 3 [Augsburg]. Aus Augsburg Stadt A. Missivbuch Va conce. u. copp. chari. a) An Ulm vom I. Dezember: Auf Beschlu߀ der Stüdte sel Augsburgs Ratsbotschaft bei Hag. Albrecht von Baiern gewesen von ains tags wegen furzunemen und zu reden von wegen ainer punt- nuß, der Herzog habe sich mit derselben geeinigt auf einen Tag in München um 8. Dezomber (aftermo. Der. 8 n. Nikolai). A. bittet Ulm, scine Botschaft auszufertigen und auf Nicolai nach Augsburg zu schicken, Dez. 6 10 damit aie mit Augsburgs Botschaft nach München ziehe. Datum ajtermo. n. Andree 1444. fAuf bei- Dez. 1 geschloss. Zettel:] Anfrage, ob der Friede zwischen Osterreich und den Eidgenossen auf Katharina zu- Nos. 25 oder abgesagt sei, und wie es sich mit Rappolszwyl und den Armagnaken verhalle (fol. 1195-120a nr. 419 u. 420 conc.). b) An Augsburgs Altbgm. Gabriel Ridler vom 7. Dezember: Augsburge alter Bürgermeister 15 Stephan Hangenor, der heute nacht wieder heimgekommen sei, habe in Ulm vernommen, daß Walther Det. ? Ehinger ausgefertigt sei, unbegriffenlich zu ratschlagen gegen Hzg. Albrecht [von Baiern] von der Vereinung und Artikel wegen, alz denne die stette gen unserm gn. h. dem pfallenzgraufen haben. un uf ain wider hindersichbringen un uinb daz wir in den dingen nicht súndrung machen, darumb so empfelhen wir ewch, ir wöllend unß rautslagung und mainung ieczo dest beschaidenlicher bruchen 20 un nicht ze vast daruf ligen. un ob Mag. Albrecht auch darzů genaigt sein wôlt, umbe daz donne sin gnâd versteen můg, daz wir ie seinen gnâden ze wolgefallen kâmen, so mügt ir dest fúro ouch darzů genaigt sein ze rautslagen, doch allez ouch uf ain hindersichbringen und unvergriffenlich. Ridler solle aber Augsburgs Schrift und Meinung vor Ehinger geheim halten. Datum Mo. nach Nicolaus 1444. [Beigeschlossener Zettel:] Auch ob ihr vernehmt, daß Hzg. Albrecht wohl geneigt sein wollte zu solchen 25 artikeln, als des Pfalagrafen und der Stadte verainung innhalt, un wölt daruf ligen, als die abschrift" innhelt, die ir habt von seinem canzler, so ist unsere Meinung, daß ihr euch in sunder gehaim wollet zu seinen Graden fügen, daß es Walther Ehinger nicht gewahr werde, und ilm sagen, er möge elârlich verstehen, daß wir ie geneigt und willig seien, ihm in den und allen anderen Sachen Wohlgefallen und Dienst zu beweisen. So wollen wir mit allem Fleiß und Vermögen uns gegen die Stadte müen un 30 versüchen, ob wir sie zu solcher seiner Gnaden mainung bringen und berichten mögen. Datum ut in littera (fol. 123b.124a nr. 432 und nr. 433 cop.). Dez. 7 c) An Ulm vom 12. Januar: Wagen des letzten Sticks, das anf der letzten Mahning zu Ulme beschlossen4 ist, daß eine jede Stadt bis auf s. Hilarien tag Ulm wissen lassen soll, ob dasselbe Stück Jan. 13 besser getan denne vermitten sei, geben sie thre Meinung nach öfterer Beratung durch ihren inneren 35 Rat dakin kund, daß Ulm darum die sieben Städte zu sich berufen und manen möge; deren Rats- freunde mägen Wege finden, damit die ding in gûter gewârlicher gehaim ze wegen brâcht un gehalten werden un beliben; so wôllen wir daran sein, daz ez ie besser getân denne vermitten si, un daran gerren holfon anzalen, wie sich gebührt. Datum aftermentag nach s. Erhartz tag 1445 (fol. 134b Jun. 12 nr. 461 conc.). d) Desgl. am 3. Februar: Heute sei Straßburgs alter Ammeister bet ihnen gewesen und habe be- richtet von ihrer merklichen Beschwerung durch die Armagnaken; er habe auch etliche Schriften vor- gezeigt und verhören lassen über Verhandlungen in der Sache und wie ein Tag durch den Pfalzgrafen und Erztruchseß und etliche andere Fursten beredet sei, wie der Ammeister ja auch in Ulm vorgebracht habe. Derselbe habe sie von neuem gebeten, sie im Fall der Noi nicht zu verlassen, sondern ihnen eenen geraisigen gezewg au Hilje au schicken. Augeburg habe ihm goantwortet, daß es mit Ulm und anderen Städten in verpuntnuß stche fund] daß sie an Ulm schreiben wollten, in der Sache eine unverzügliche Mahnung der Städte vorzunchmen. Da nun jetzt Städteboten bei dem gen. Erztruchaäß seien, an die vielleicht auch etwas mûtung um Hilfe gelangen wird, biltet A, wegen dieser [beiden] Sachen eine Maknung nach Ulm vorzunchmen. Datum mittwochen nach u. 1. frawen tag liechtmeß 45 (fol. Fetr. 3 5o 140b-141a nr. 479 cop.). 45 40 c) Desgl. am 3. Februar: Augsburg wisse aus sicherer Quelle, daß ettiche Hèrren Anschläge gegen (Donau-)Werd haben, das vom hl. Reich su dringen, es eind etliche Anschliäge geachehen, ikm scine Vor- 55 1 2 3 Vgl. nr. 286, 4c. Vgl. unsere nr. 151. Nichl auigefunden. 4 Vgl. nr. 288, b art. 2-3. Doch ist oben gen. Beschluß nicht eigens in den Abschied vom 31. Dez. aufgenommen worden, also wohl nur mundlich überliefert.
Strana 728
728 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. stadt abzugewinnen. A. meint, das könnte allen Städten solch schweren Schaden bringen, größer denn jemand bedenken mag. Ulm möge eine unverzügliche Mahnung der sieben Stadte, daruf der gewalt steet, verkünden, daß nach D. bei 30 Schützen von der Städtevereinigung auf etlicke Zeit zu Hilfe ge- schickt werden. Es bittet Ulm, solches nach dem Besten an die sieben Stadte mit ihrem verpessern zu bringen und zu begehren, ihm Mahnung und Rat schriftlich wissen zu Lessen, oder onianiel danen von 5 Werde zûzclegon sef oder nicht, damit aie nicht verlassen, vom Reiche gedrungen oder sonst beschädigt Febr. 3 werden. Bitte um Antwort mit dem Boten, Datum wie unter d (fol. 141a1 nr. 480 conc.). 356. Ulm an Nördlingen: mahnt zur Absendung des notwendigen Aufgebots fär den Pfalzgrafen zum 2. Februar nach Eßlingen. 1445 Januar 26 /Ulm]. Ane Nördlinger Stadt-A. Missiven fase. 43 nr. 69 or. chart. lit. clausa mit Nachschrift 10 und Zettel über Aussöhnung gen. Personen. Febr. 2 1445 Jan. 26 Ihr habt wohl durch eure Ratsboten und den Abscheidungszettel von der letzien Mahnungl ver- nommen, daß wir Stadte, die mit dem Pfalzgrafen in Vereinung? sind, uf sin manung der nachgenden hilf on alles verziehen uf unser ere und aide erkennen sullen, mit wievil hilf im daruf helfen und zuschiken wollent, und das si uns dieselben ir erkannten hilf on verziehen verkúndent, wir och daruf nach dem meren ieglicher statt ir anzale, die ir doran zu haben geburet, machen lasson und verkunden sûllen, dieselben ir anzale on alles verziehen gen Eßlingen zu senden fúro an die ende, dee Pfalzgrafen manüng mitsampt andrer stette anzalon raisigen getzuge zu volritten. Wir teilen euch also mit, daß alle gemahnten Stadte ihre nachgenden hilf verkündet haben, und daß mer dorunder worden ist, daß mir Stadte zu den 26 Gleven der ersten Hilfes noch zu der nachgenden erkonnten hilf 40 Gleven zu Hilfe schicken sollen. Euch gebührt zu dieser nachgehenden Hilje, was thr aus dem bei- geschlossenen Zettel4 entnehmen werdet. Da nun solche Hilfe in einem Monat dem nechsten darnach folgen soll, sich auch die Sache bisher verzögert hat, des wir stette, ob die ietzgerürt hilf nit furderlich volget, an unsern glimpfen wol nachrede haben oder darumbe ersücht werden mochten, und da wir Städte die gen. Sachen einzuhallen geschworen haben, so muhnen wir euch, unverzilglich eure An- 25 zahl nach Eßlingen zu senden, daß die bis Lichtmeß dort sei, den Hauptleuten der Städte und des Pfalzgrafen gehorsam und gewartig. Datum St. Sebastians- und Fabians tag 45. 15 20 357. Ulm an Nördlingen: ladet aw einem Städtetag in Ulm am 24. Februar mit ausführlicher Angabe der Verhandlungspunkte ein. 1445 Februar 12 f Ulm J. Aus Nördlingen Stadi-A. Städtebundsakten v. J. 1445 nr. f (früher 222) or. ch. lit. 30 clausa auf 41/2 Folioboger. [1] Ihr habt von eurer Ratsbotschaft den Abschied des Stadtetages zu Augspurg' gegen gen. Herren sicherlich vernommen; wir haben die Abscheidung desselben Tuges und oure (frälure) Zucchriſs ir dieser Sache allen Städten unserer Vereinung mitgeteilt. [2] Ihr habt weiter wohl vernommen, wie Hzg. Albrecht von Österreich und seine Heljer sich unterstanden haben, städtische Kaufmannswaren uf demn Bodemsee und dem Rine zû nemen und ufzeheben und daz“ gen Sant Gallen gen Schaffhusen noch an andre ende, die doch des kriegs nicht zû tünd hand, da dannen daz den aidgenossen zů- komen mugot, nicht zugan lassen, daz doch unbillich und alle wegen herkomen ist, daz alle kouf- lute des richs strassen mit irer koufmanschaft hab und gût an alle endo, die ains kriegs nicht ge- 35 a) Vorl. hal inmer uz wa wz Fr duz uwt waz. 40 1 Am 31. Dezember, vgl. nr. 288, b. 2 Vgl. oben nr. 151. 3 Vgl. nr. 259, d und 288. a 2. 4 Dieser Zettel liegt a. a.O. unter Städtebunds- akten v. 1445 nr. 26; er enthält: Als Pf. Ludwig die Slädte, die mit ihm in Vereinung sind, auf seine und sieben seiner Räte Erkenntnis, daß er mehr Hilfe bedürfe, gemahni hat, so haben die Städte mit Mehrheit erkannt, ihm zi den 20 mit Gleven der ersten Mahnung noch 40 mit Gleven zul Hilfe zu schicken. Daran gebühre Nördlingen zu ihrer Anzahi (noch) 10 Pjerde wolgerusts raisigs gezugs, die es auf Lichtmesse [Febr. 2] zw Eßlingen haben soll; daron werden thm die von Dinkelspúchel mit 21/2 viertail eines Pferdes 15 anzalen. 5 Akten darüber scheinen nicht überliefert; vgl. wchl nr. 286, 4 art. f und 288, b art. 2. s Vgl. nr. 381. “ 50
728 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. stadt abzugewinnen. A. meint, das könnte allen Städten solch schweren Schaden bringen, größer denn jemand bedenken mag. Ulm möge eine unverzügliche Mahnung der sieben Stadte, daruf der gewalt steet, verkünden, daß nach D. bei 30 Schützen von der Städtevereinigung auf etlicke Zeit zu Hilfe ge- schickt werden. Es bittet Ulm, solches nach dem Besten an die sieben Stadte mit ihrem verpessern zu bringen und zu begehren, ihm Mahnung und Rat schriftlich wissen zu Lessen, oder onianiel danen von 5 Werde zûzclegon sef oder nicht, damit aie nicht verlassen, vom Reiche gedrungen oder sonst beschädigt Febr. 3 werden. Bitte um Antwort mit dem Boten, Datum wie unter d (fol. 141a1 nr. 480 conc.). 356. Ulm an Nördlingen: mahnt zur Absendung des notwendigen Aufgebots fär den Pfalzgrafen zum 2. Februar nach Eßlingen. 1445 Januar 26 /Ulm]. Ane Nördlinger Stadt-A. Missiven fase. 43 nr. 69 or. chart. lit. clausa mit Nachschrift 10 und Zettel über Aussöhnung gen. Personen. Febr. 2 1445 Jan. 26 Ihr habt wohl durch eure Ratsboten und den Abscheidungszettel von der letzien Mahnungl ver- nommen, daß wir Stadte, die mit dem Pfalzgrafen in Vereinung? sind, uf sin manung der nachgenden hilf on alles verziehen uf unser ere und aide erkennen sullen, mit wievil hilf im daruf helfen und zuschiken wollent, und das si uns dieselben ir erkannten hilf on verziehen verkúndent, wir och daruf nach dem meren ieglicher statt ir anzale, die ir doran zu haben geburet, machen lasson und verkunden sûllen, dieselben ir anzale on alles verziehen gen Eßlingen zu senden fúro an die ende, dee Pfalzgrafen manüng mitsampt andrer stette anzalon raisigen getzuge zu volritten. Wir teilen euch also mit, daß alle gemahnten Stadte ihre nachgenden hilf verkündet haben, und daß mer dorunder worden ist, daß mir Stadte zu den 26 Gleven der ersten Hilfes noch zu der nachgenden erkonnten hilf 40 Gleven zu Hilfe schicken sollen. Euch gebührt zu dieser nachgehenden Hilje, was thr aus dem bei- geschlossenen Zettel4 entnehmen werdet. Da nun solche Hilfe in einem Monat dem nechsten darnach folgen soll, sich auch die Sache bisher verzögert hat, des wir stette, ob die ietzgerürt hilf nit furderlich volget, an unsern glimpfen wol nachrede haben oder darumbe ersücht werden mochten, und da wir Städte die gen. Sachen einzuhallen geschworen haben, so muhnen wir euch, unverzilglich eure An- 25 zahl nach Eßlingen zu senden, daß die bis Lichtmeß dort sei, den Hauptleuten der Städte und des Pfalzgrafen gehorsam und gewartig. Datum St. Sebastians- und Fabians tag 45. 15 20 357. Ulm an Nördlingen: ladet aw einem Städtetag in Ulm am 24. Februar mit ausführlicher Angabe der Verhandlungspunkte ein. 1445 Februar 12 f Ulm J. Aus Nördlingen Stadi-A. Städtebundsakten v. J. 1445 nr. f (früher 222) or. ch. lit. 30 clausa auf 41/2 Folioboger. [1] Ihr habt von eurer Ratsbotschaft den Abschied des Stadtetages zu Augspurg' gegen gen. Herren sicherlich vernommen; wir haben die Abscheidung desselben Tuges und oure (frälure) Zucchriſs ir dieser Sache allen Städten unserer Vereinung mitgeteilt. [2] Ihr habt weiter wohl vernommen, wie Hzg. Albrecht von Österreich und seine Heljer sich unterstanden haben, städtische Kaufmannswaren uf demn Bodemsee und dem Rine zû nemen und ufzeheben und daz“ gen Sant Gallen gen Schaffhusen noch an andre ende, die doch des kriegs nicht zû tünd hand, da dannen daz den aidgenossen zů- komen mugot, nicht zugan lassen, daz doch unbillich und alle wegen herkomen ist, daz alle kouf- lute des richs strassen mit irer koufmanschaft hab und gût an alle endo, die ains kriegs nicht ge- 35 a) Vorl. hal inmer uz wa wz Fr duz uwt waz. 40 1 Am 31. Dezember, vgl. nr. 288, b. 2 Vgl. oben nr. 151. 3 Vgl. nr. 259, d und 288. a 2. 4 Dieser Zettel liegt a. a.O. unter Städtebunds- akten v. 1445 nr. 26; er enthält: Als Pf. Ludwig die Slädte, die mit ihm in Vereinung sind, auf seine und sieben seiner Räte Erkenntnis, daß er mehr Hilfe bedürfe, gemahni hat, so haben die Städte mit Mehrheit erkannt, ihm zi den 20 mit Gleven der ersten Mahnung noch 40 mit Gleven zul Hilfe zu schicken. Daran gebühre Nördlingen zu ihrer Anzahi (noch) 10 Pjerde wolgerusts raisigs gezugs, die es auf Lichtmesse [Febr. 2] zw Eßlingen haben soll; daron werden thm die von Dinkelspúchel mit 21/2 viertail eines Pferdes 15 anzalen. 5 Akten darüber scheinen nicht überliefert; vgl. wchl nr. 286, 4 art. f und 288, b art. 2. s Vgl. nr. 381. “ 50
Strana 729
G. Städtetag zu Ulm 24./27. Febr. 1445 nr. 355.357. 729 wesen sind, gebuwen und gesücht hand; über das sind von des Herzogs Dienern und Helfern dic Waren etlicher unserer Kaufleute auf dem See genommen und gen Pregentz gefihrt, weshalb wir unsere Ratsfreunde bei Hrg. Albrecht gehabt und (ihn) gebeten haben, den Kaujleuten das genommene Gut obne Entgelt widerzeschaffen, was aber nicht verfangen hat; denn sij (Helfer) ie mainen, solich fart und straß gen Sant Gallen und an andre ende, da dannen es den aidgenossen zukomen mug, zü weren und solich gût ze nemen und ufzeheben, und haben vor in, die kouflút sullen etlich strassen, die in eben sind, faren und buwen, was natürlich unbillich, och uns stetten und allen werbenden lúten unlidenlich ist. Nun kaben wir die von Costencz Uberlingen Lindow Sant Gallen Schaffhusen und Buchhorn, die umb den See und an dem Rine gelegen, denen samt den Ihren auch solche nider- 10 legung des richs strassen billich laid sind, zu dieser Mahnung auch geladen, damit wir Stadte sament- lich über die vorgenanten sachen sitzen, wißlich zu ermessen und zu gedenken, wie die sachen fúr- zenemen und waz darinn zů tun und zů lassent sie, damit des richs strassen allen werden kouflúten zu allen den, die des kriegs nicht sind, fry sio und daz umb solichs ir lib noch ir gût nicht ufgehalten noch genomen werde. Sitzel darüber zu Rat und fertigt eine entsprechend bevollmächtigte Botschaft 15 aus. [3 Gen. Knechte Contzen Echters haben um Aussöhnung gebeten. [4] Fure leizte Botschaft wird euch berichtet haben von der städtischen Teilnahme am Fürstentag zu Mergetthain, also ist mit denselben der stett ratzfrunden als von verainung wegen vil und mengerlai geredt, und wolten in doch derselben verainungl kain abschrift geben, dann daz si die sachen mit worten an die stette bringen und unserm herren dem marggraffen von Baden uf liechtmeß nechstvergangen unb die Febr. 2 20 sachen antwurten solten; daz alles zů lang und nit not zu schriben ist; denn úwer botschaft daz zû dirre manung aigentlich wol vernemen wirt, wann sovil, daz unsers gnedigen herren des pfalz- graffen treffenlich râte uf demselben tag ouch gewesen sind und mit der stette und unsern ratz- frunden von den dingen mengerlai gerodt hund. [4a] darumbe unser gn. herre der pfalzgrafse uns stetten ainen tag gen Haidelberg gesetzet und verkundet hatt; dahin och der stotte ratzfrunden 25 geritten sind und von den dingen ratschlagen helfen hand und in beschliessung zum kurzisten davon abgeschoiden sind, daz in der ogenante unser horre dor pfalzgraff ain abschrift der verainung ge- geben hat, als sich dieselben fursten und herren zehen jare die nechsten verainet hand, und die man der stette ratzfrunden zů Mergenthein nicht geben wolt, die sinen gnaden sidher worden ist. und nachdem und wir die vernomen haben, so bedunket uns und kunnen nicht erfinden, daz solich so ainung den stetten ufzenemen sie und in dis manung nicht nottdurft zü schriben ist ; denn úwer botschaft daz zû dirre manung och wol vernemen wirt; und daruf mit in reden lassen: si haben solich verainung wol vernomen, wie die angesehen sie, wollen nu die stette unser veramming sich zehen jare die nechsten mit im och verainen in aller massen, und unser vordern verainung beseit, dic or denn mit etlichen uns stotton yotzo hat2, so wollo er sich zû den fürsten nicht binden, sunder 35 mit uns stetten solicher verainung verainen; ob in aber daz nicht eben sin wolt, so mûß er furo gedenken, waz im zû tûn sie; deßhalb zû besorgen ist, daz er sich zû den fúrsten der egenanten verainung tün werd. wann nû der egenante unser herre der pfalzgraff ain mechtiger frommer furst, och des richs erztruchsâß, und uns stetton, unsorn konfluten und den unsern mit irem gewerb durch sin land und gebiete zû tribon wol gologen und zu besorgen ist, solt er zů uns stotten nit in 40 verainung und zů den egenanten andorn fursten in ir vorainung, die doch schwerlich wider uns stette ist, komen, daz daz uns stetten und den unsern zû verderplichen schaden komen mochte. wir verstanden och nit andors, denn in welich verainung unser herre der pfalzgraff kome, daz denn unser alter herre von Wirttemberg in dieselben verainung och kâme, es si zû den fursten oder den stetten. und wann nu wir stette unserm obgenanten herren dem pfalzgraffen von der egenanten 45 verainung wegen uf den süntag, als man singet occuli in der vasten, züncchst zů Hailtprunnon Febr. 28 durch unser erber ratzfrúnde an- oder absagen sullen, als wir denn von unserer ratzbotschaft ver- nomen haben, so beratst darüber, was wir Städte in den Sachen tun sollen, und fertigt eure Botschaft wohl unterrichtet zur Mahnung auf den gen. Sonntag Occuli zu des Pfalzgrafen Räten auf den gen. Febr. 28 Tag in Hailtprunnen. [5] Die von Schaffhusen haben ihre Ratsfreunde hier gehabt und an uns bringen 50 lassen, daz an sij gesûcht sie, daz sij sich an daz huß Osterrich schlahen und von dem rich komen solten, daz sij ie nicht tun und liden wollen, waz in gott zu liden gebo, ouch begoret, zů uns stetten in verainung zô komen und in ze raten und ze helfon, damit si mit uns stotton an dem rich beliben mugen, uie inr bei der Mahnung von ihnen vernehmen werdet; dern wir haben sie auch geladen. und wann nů die egenanten von Schaffhusen an dem ende ain gût ortschloß und dem rich trostlich sind, 55 so beratet darüber, was wir Städle darin tun sollen; wir kaben auch die Stalle un den See zie uns ge- mahnt. [6] Die von Straßourg haben ihre Ratsbotschaft hier zu Ulm gehabt und uns die großte und schwere Beschädigung, die sie und die Ihren von dem fremden Volk erlitten haben, (arzählt); dem sollte Widerstand geschchen, ee si uber Rine und in dis land gelassen wurden; sie (Straßö.) ließen sagen: hätten sie einen merklichen raisigen gezug, so hofften sie, dem fremden Volk solchen Widerstand 5 60 1 Vgl. oben nr. 317. 2 Vgl. oben nr. 151.
G. Städtetag zu Ulm 24./27. Febr. 1445 nr. 355.357. 729 wesen sind, gebuwen und gesücht hand; über das sind von des Herzogs Dienern und Helfern dic Waren etlicher unserer Kaufleute auf dem See genommen und gen Pregentz gefihrt, weshalb wir unsere Ratsfreunde bei Hrg. Albrecht gehabt und (ihn) gebeten haben, den Kaujleuten das genommene Gut obne Entgelt widerzeschaffen, was aber nicht verfangen hat; denn sij (Helfer) ie mainen, solich fart und straß gen Sant Gallen und an andre ende, da dannen es den aidgenossen zukomen mug, zü weren und solich gût ze nemen und ufzeheben, und haben vor in, die kouflút sullen etlich strassen, die in eben sind, faren und buwen, was natürlich unbillich, och uns stetten und allen werbenden lúten unlidenlich ist. Nun kaben wir die von Costencz Uberlingen Lindow Sant Gallen Schaffhusen und Buchhorn, die umb den See und an dem Rine gelegen, denen samt den Ihren auch solche nider- 10 legung des richs strassen billich laid sind, zu dieser Mahnung auch geladen, damit wir Stadte sament- lich über die vorgenanten sachen sitzen, wißlich zu ermessen und zu gedenken, wie die sachen fúr- zenemen und waz darinn zů tun und zů lassent sie, damit des richs strassen allen werden kouflúten zu allen den, die des kriegs nicht sind, fry sio und daz umb solichs ir lib noch ir gût nicht ufgehalten noch genomen werde. Sitzel darüber zu Rat und fertigt eine entsprechend bevollmächtigte Botschaft 15 aus. [3 Gen. Knechte Contzen Echters haben um Aussöhnung gebeten. [4] Fure leizte Botschaft wird euch berichtet haben von der städtischen Teilnahme am Fürstentag zu Mergetthain, also ist mit denselben der stett ratzfrunden als von verainung wegen vil und mengerlai geredt, und wolten in doch derselben verainungl kain abschrift geben, dann daz si die sachen mit worten an die stette bringen und unserm herren dem marggraffen von Baden uf liechtmeß nechstvergangen unb die Febr. 2 20 sachen antwurten solten; daz alles zů lang und nit not zu schriben ist; denn úwer botschaft daz zû dirre manung aigentlich wol vernemen wirt, wann sovil, daz unsers gnedigen herren des pfalz- graffen treffenlich râte uf demselben tag ouch gewesen sind und mit der stette und unsern ratz- frunden von den dingen mengerlai gerodt hund. [4a] darumbe unser gn. herre der pfalzgrafse uns stetten ainen tag gen Haidelberg gesetzet und verkundet hatt; dahin och der stotte ratzfrunden 25 geritten sind und von den dingen ratschlagen helfen hand und in beschliessung zum kurzisten davon abgeschoiden sind, daz in der ogenante unser horre dor pfalzgraff ain abschrift der verainung ge- geben hat, als sich dieselben fursten und herren zehen jare die nechsten verainet hand, und die man der stette ratzfrunden zů Mergenthein nicht geben wolt, die sinen gnaden sidher worden ist. und nachdem und wir die vernomen haben, so bedunket uns und kunnen nicht erfinden, daz solich so ainung den stetten ufzenemen sie und in dis manung nicht nottdurft zü schriben ist ; denn úwer botschaft daz zû dirre manung och wol vernemen wirt; und daruf mit in reden lassen: si haben solich verainung wol vernomen, wie die angesehen sie, wollen nu die stette unser veramming sich zehen jare die nechsten mit im och verainen in aller massen, und unser vordern verainung beseit, dic or denn mit etlichen uns stotton yotzo hat2, so wollo er sich zû den fürsten nicht binden, sunder 35 mit uns stetten solicher verainung verainen; ob in aber daz nicht eben sin wolt, so mûß er furo gedenken, waz im zû tûn sie; deßhalb zû besorgen ist, daz er sich zû den fúrsten der egenanten verainung tün werd. wann nû der egenante unser herre der pfalzgraff ain mechtiger frommer furst, och des richs erztruchsâß, und uns stetton, unsorn konfluten und den unsern mit irem gewerb durch sin land und gebiete zû tribon wol gologen und zu besorgen ist, solt er zů uns stotten nit in 40 verainung und zů den egenanten andorn fursten in ir vorainung, die doch schwerlich wider uns stette ist, komen, daz daz uns stetten und den unsern zû verderplichen schaden komen mochte. wir verstanden och nit andors, denn in welich verainung unser herre der pfalzgraff kome, daz denn unser alter herre von Wirttemberg in dieselben verainung och kâme, es si zû den fursten oder den stetten. und wann nu wir stette unserm obgenanten herren dem pfalzgraffen von der egenanten 45 verainung wegen uf den süntag, als man singet occuli in der vasten, züncchst zů Hailtprunnon Febr. 28 durch unser erber ratzfrúnde an- oder absagen sullen, als wir denn von unserer ratzbotschaft ver- nomen haben, so beratst darüber, was wir Städte in den Sachen tun sollen, und fertigt eure Botschaft wohl unterrichtet zur Mahnung auf den gen. Sonntag Occuli zu des Pfalzgrafen Räten auf den gen. Febr. 28 Tag in Hailtprunnen. [5] Die von Schaffhusen haben ihre Ratsfreunde hier gehabt und an uns bringen 50 lassen, daz an sij gesûcht sie, daz sij sich an daz huß Osterrich schlahen und von dem rich komen solten, daz sij ie nicht tun und liden wollen, waz in gott zu liden gebo, ouch begoret, zů uns stetten in verainung zô komen und in ze raten und ze helfon, damit si mit uns stotton an dem rich beliben mugen, uie inr bei der Mahnung von ihnen vernehmen werdet; dern wir haben sie auch geladen. und wann nů die egenanten von Schaffhusen an dem ende ain gût ortschloß und dem rich trostlich sind, 55 so beratet darüber, was wir Städle darin tun sollen; wir kaben auch die Stalle un den See zie uns ge- mahnt. [6] Die von Straßourg haben ihre Ratsbotschaft hier zu Ulm gehabt und uns die großte und schwere Beschädigung, die sie und die Ihren von dem fremden Volk erlitten haben, (arzählt); dem sollte Widerstand geschchen, ee si uber Rine und in dis land gelassen wurden; sie (Straßö.) ließen sagen: hätten sie einen merklichen raisigen gezug, so hofften sie, dem fremden Volk solchen Widerstand 5 60 1 Vgl. oben nr. 317. 2 Vgl. oben nr. 151.
Strana 730
730 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1443. Febr. 23 Fobr. 12 zu tun, daz si die land und gegenden in dem Elseß rumen, haim ziehen und in unserer stette ge- genden nicht komen wurden; sie haben uns ernstlich ersucht, daß wir Stadte unserer Vereinung ihnen einen raisigen gezug ohne langer Verzieken zuschicken möchten; wenn es also gut ware, daß das fremde Volk enhalb Rins behebt und in dis lande nit komen wurd, so beratet darüber, was wir Stadte darin vornehmen und wieviel raisigs gezugs wir ihnen zuschicken sollen. [71 Von der letzten Mabnung werdet ihr durch eure Botschaft gehört haben, daß der Abt aus der Richenowe etliche unserer Bürger durch Vidimus des Bischojs von Costeniz in etlichen Städten in banno verkündet hat, obwohl doch König und Kurfürsten solichs verselzel wrd auch der Bischof geschrieben hat, solches nicht verkünden zu lassen, und obwohl unsere Bürger Absolution von dem Bascler Konzil haben und durch König und Kurfürsten vorbehalten ist, daz iedermenglich siner sele haile und absolvieren nach siner nottdurft 10 zů Rome oder Basel wol süchen mag; unsere Bitte, solch Vidimus (über die Absolution) auch zu verkünden, hat der Bischof abgeschlagen, wie aus dem hier beigefügten Schrijtwecksel hervorgeht; wir bitten euch um Stellungnakme zu solcher unbilliger umbtribung und verkundung durch eure Bot- schaft. [8] Die von Werde sollen nach uns zugegangener glaubhafter Warnungl veruntruwet und umb ir statt úberschnellet werden, und haben darum unverzügliche Hilje erbeten; Ulm hat ihnen einstweilen 30 Schützen zu Fuß zugeschickt und ersucht nun um Botschaft, welche Hilfe denen von Werd zugeschickt werden könne. 19] Stellungnahme zum Ansinnen des Herrn. non Wirttemberg um Aussöhnung und Aufnahme gen. Städtefeinde in die Verschreibung mit Wirttemberg. [16 Ab- hörung des Untersuchungsergebnisses in der Zweiung zwischen dem Abt von Ochssenhusen und et- bichen Bürgern von Memmingen. [1I] Aussöhnung mit gen. Herrn. [12] Schriftlicher Antrag Kemp. 20 tens wegen Salz-Beschlagnahme durch den österr. Landvogt. [131 Vorlage der Ausgaben� seit der letzten Abrechnung der Städte. [14] Mahnung zu ernster Beratung aller gen. Stücke und Sachen und Absendung einer bevollmächtigten Botschaft nach Ulme uf den aftermentag nach dem suntag, als man singet reminiscere, zûnechst zů nacht hie zů Ulme zů sin, und empfehlet der Botschaft, enmornens an der mitwochen frů mitsamt anderer Städteboten uber die Sachen zu sitzen, bis sie nach Nutz und Notdurft der Städte und des Landes uBgericht werden. geben uf frijtag vor invocavit anno 45to. [Nachtrag: 15] Ubersendung von zwei Briefen mit ernstlichen Hilfegesuchen der von Hailiprunnen und von Wympffen und Anfrage, wie sich die Städte dazu verhalten und welche Hilfe die Städte ihnen zûlegen und nach dirre manung züsenden wollen; auch über ein Schreiben der von Hailtprunnen wegen des Brandschatzes für das Dorf Altham und anderer Ubergriffe. 5 15 25 30 358. Abschied des Ulmer Städtetages: Abstellung von Aufgeboten für Straßburg nach Eßlingen am 14. März; Vertagung der Bündnisaufnahme mit dem Pfalzgrafen bis zu neuem Städtetag am 8. März; Hilfe für Heilbronn und Wimpfen. 1445 Februar 27 Ulm. Nördlingen St.-A. Städtobundsakten v. J. 1445 nr. 34 (früher nr. 228) not. or. ch. c. sig. in v. impr. del.; Uberschrift und rückseitiger Vermerk Nórdlingen und ab- 35 schaidung der manung oculi; art. 2 von anderer Hand. Márz jd [I Ain jeglicher râtzbott waißt sinem râte wol zu sagen, wie under der stette râtzfrúnden von der von Stroßburg hilf wegen nach gestalt der sachen mit dem mêrren besloßen geschaffet und verlaßen ist, das die stette unser verainung in hundert pferit gûtz wolgerusts wolgerittens raisiges gezugs gen Stroßburg zû hilf sènden und denselben raisigen gezuge uf 40 den sonntag, als man singet judica, zûnechst zû nacht zû Eßlingen haben und den ußvertigen sôllen, das derselb raisig gezug daselbs dannen gen Stroßburg on verziehen vollrite; und uf das ain jeglich statt ir anzale, die ir daran zû schiken geburt, uf den egenanten sonntag judica schierist zů Eßlingen haben und daran bi nichten nicht verhalten noch sûmig sin sol, als si wol verstât, daz daz notdurft und billich ist. [Ia] und also geburt úch von Nordlingen zů 45 der egeschriben úwer anzale 5 pfâritt. daran werdent úch die von Memmingen mit 1/2 pfaritt anzalen. [2] Ouch wais ain jeglicher ratzbot sinem ratte wol zu sagen, als in manung zu unserm gnâdigen herren dem pfalzgrafen in verainung zu komen gestanden, wie vil und me- nigerlei von den stett und gemains lands nûtz ere frids und gemachs wegen, und das sich die 50 1 Vgl. nr. 355, c. 2 Die Verabschiedung der Jahresrechnung am 27. Febr. ergab je 118 ft. auf 100 der anzal (Stutt- gart H. St. A. Sammlg. Schmidt fasc. 1 nr. 186 cop. saec. 19; Reg. Blezinger, Schwäb. Städtebund S. 162).
730 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1443. Febr. 23 Fobr. 12 zu tun, daz si die land und gegenden in dem Elseß rumen, haim ziehen und in unserer stette ge- genden nicht komen wurden; sie haben uns ernstlich ersucht, daß wir Stadte unserer Vereinung ihnen einen raisigen gezug ohne langer Verzieken zuschicken möchten; wenn es also gut ware, daß das fremde Volk enhalb Rins behebt und in dis lande nit komen wurd, so beratet darüber, was wir Stadte darin vornehmen und wieviel raisigs gezugs wir ihnen zuschicken sollen. [71 Von der letzten Mabnung werdet ihr durch eure Botschaft gehört haben, daß der Abt aus der Richenowe etliche unserer Bürger durch Vidimus des Bischojs von Costeniz in etlichen Städten in banno verkündet hat, obwohl doch König und Kurfürsten solichs verselzel wrd auch der Bischof geschrieben hat, solches nicht verkünden zu lassen, und obwohl unsere Bürger Absolution von dem Bascler Konzil haben und durch König und Kurfürsten vorbehalten ist, daz iedermenglich siner sele haile und absolvieren nach siner nottdurft 10 zů Rome oder Basel wol süchen mag; unsere Bitte, solch Vidimus (über die Absolution) auch zu verkünden, hat der Bischof abgeschlagen, wie aus dem hier beigefügten Schrijtwecksel hervorgeht; wir bitten euch um Stellungnakme zu solcher unbilliger umbtribung und verkundung durch eure Bot- schaft. [8] Die von Werde sollen nach uns zugegangener glaubhafter Warnungl veruntruwet und umb ir statt úberschnellet werden, und haben darum unverzügliche Hilje erbeten; Ulm hat ihnen einstweilen 30 Schützen zu Fuß zugeschickt und ersucht nun um Botschaft, welche Hilfe denen von Werd zugeschickt werden könne. 19] Stellungnahme zum Ansinnen des Herrn. non Wirttemberg um Aussöhnung und Aufnahme gen. Städtefeinde in die Verschreibung mit Wirttemberg. [16 Ab- hörung des Untersuchungsergebnisses in der Zweiung zwischen dem Abt von Ochssenhusen und et- bichen Bürgern von Memmingen. [1I] Aussöhnung mit gen. Herrn. [12] Schriftlicher Antrag Kemp. 20 tens wegen Salz-Beschlagnahme durch den österr. Landvogt. [131 Vorlage der Ausgaben� seit der letzten Abrechnung der Städte. [14] Mahnung zu ernster Beratung aller gen. Stücke und Sachen und Absendung einer bevollmächtigten Botschaft nach Ulme uf den aftermentag nach dem suntag, als man singet reminiscere, zûnechst zů nacht hie zů Ulme zů sin, und empfehlet der Botschaft, enmornens an der mitwochen frů mitsamt anderer Städteboten uber die Sachen zu sitzen, bis sie nach Nutz und Notdurft der Städte und des Landes uBgericht werden. geben uf frijtag vor invocavit anno 45to. [Nachtrag: 15] Ubersendung von zwei Briefen mit ernstlichen Hilfegesuchen der von Hailiprunnen und von Wympffen und Anfrage, wie sich die Städte dazu verhalten und welche Hilfe die Städte ihnen zûlegen und nach dirre manung züsenden wollen; auch über ein Schreiben der von Hailtprunnen wegen des Brandschatzes für das Dorf Altham und anderer Ubergriffe. 5 15 25 30 358. Abschied des Ulmer Städtetages: Abstellung von Aufgeboten für Straßburg nach Eßlingen am 14. März; Vertagung der Bündnisaufnahme mit dem Pfalzgrafen bis zu neuem Städtetag am 8. März; Hilfe für Heilbronn und Wimpfen. 1445 Februar 27 Ulm. Nördlingen St.-A. Städtobundsakten v. J. 1445 nr. 34 (früher nr. 228) not. or. ch. c. sig. in v. impr. del.; Uberschrift und rückseitiger Vermerk Nórdlingen und ab- 35 schaidung der manung oculi; art. 2 von anderer Hand. Márz jd [I Ain jeglicher râtzbott waißt sinem râte wol zu sagen, wie under der stette râtzfrúnden von der von Stroßburg hilf wegen nach gestalt der sachen mit dem mêrren besloßen geschaffet und verlaßen ist, das die stette unser verainung in hundert pferit gûtz wolgerusts wolgerittens raisiges gezugs gen Stroßburg zû hilf sènden und denselben raisigen gezuge uf 40 den sonntag, als man singet judica, zûnechst zû nacht zû Eßlingen haben und den ußvertigen sôllen, das derselb raisig gezug daselbs dannen gen Stroßburg on verziehen vollrite; und uf das ain jeglich statt ir anzale, die ir daran zû schiken geburt, uf den egenanten sonntag judica schierist zů Eßlingen haben und daran bi nichten nicht verhalten noch sûmig sin sol, als si wol verstât, daz daz notdurft und billich ist. [Ia] und also geburt úch von Nordlingen zů 45 der egeschriben úwer anzale 5 pfâritt. daran werdent úch die von Memmingen mit 1/2 pfaritt anzalen. [2] Ouch wais ain jeglicher ratzbot sinem ratte wol zu sagen, als in manung zu unserm gnâdigen herren dem pfalzgrafen in verainung zu komen gestanden, wie vil und me- nigerlei von den stett und gemains lands nûtz ere frids und gemachs wegen, und das sich die 50 1 Vgl. nr. 355, c. 2 Die Verabschiedung der Jahresrechnung am 27. Febr. ergab je 118 ft. auf 100 der anzal (Stutt- gart H. St. A. Sammlg. Schmidt fasc. 1 nr. 186 cop. saec. 19; Reg. Blezinger, Schwäb. Städtebund S. 162).
Strana 731
G. Städtetag zu Ulm 24./27. Febr. 1445 nr. 357-358. 731 stette wider das fremd volk der fremden wilden und ungetruwen leuf mit im destbaß ufent- halten mugen, geredt und gerâtschlaget, das alles nit not zu schribent ist ; denn ain jeglicher ratzbot wais sinem rate das wol zu sagen a, und das sunderlich die stette gar beratenlich ge- meldet ermessen und erwegen haben, das wir stette in den fremden ungetruwen leufen fro 5 sin solten, das sich ain solicher mochtiger fromer fürst zu uns tun wolte. denn solt der vor- gnant furst sich zu den andern fursten und herren tun, das villicht als nach gestalt der sachen zu besorgen ist, wider uns stette mit irem anhang fremdes oder anders volks sin ader tun machten und den hilflich und bistendig sin, das das uns stetten solicher grosser verderplicher und unuberwindlicher schade wer und sin wurde, der den stetten unlidenlich wer, und umb io solchs der stette nutz fromen und wer willen, die den stetten doran hangen und nachfolgen. so haben otlich stett itzo zugesagt, mit unsorm herron dem pfalzgrafen zehen jar die nechsten in verainung zu komen, umbe das er bi den stetten belibe und sich den andern herren der furgenomen verainungl nicht tuge, so haben och etlicher stette botten, wiewol in salich ver- ainung noch gestalt der sachen och wolgofallen hatt, das hinder sich an ir frund zu bringen 15 verzogen, ouch der stett ratzfrund daruf unserm herren dem pfalzgraven den tag, der uf suntag oculi schierist zu Hailprunnenb dorumb sin solt, abgeschriben und gebetten, den- Feir.28 selben tag bis uf suntag judica schierist zu erlengern. [2a] sunder so haben unser gut frund Marz 14 die von Augspurg? des obgnanten unsers herren des pfalzgraven verainung die egnanten zitt zugeseit und doch dorinne bedingt : als unser herre herzog Albrecht von Bayern etc. in mai- nunge und willen ist, sich mit uns stetten zu verainen etc., ouch unsern herren herzog Hain- rich von Bayern in solich verainung zu bringen etc., ob nu dieselben fursten, si baide oder ir ainer, zu uns stetten in solich verainung komen wolten oder wurden, das denn wir stette mitsampt in in dieselben verainung och komen, und das in solich zusagen und trostung von uns stetten ieczo beschehe. davon nû och menigerlei rede und ratschlâgung beschehen und besunder under der stette ratzfrunde merklich beruret ist: wann unser egnanter herre der pfalzgrave och die vorgnanten unser herren von Bayern oder ir ainer mit uns stotton in ver- ainung weren, das denn wir stette uns der ungetruwen landslouf wol solten und mochten erobern und ufenthalten, darumb wir stetle unsern egnanten frunden von Augspurg solichs billich zusagen, sunder nachdem unser herren herzog Albrecht und herzog Hainrich von 30 Bayern und ir lantschaft fridlich herren und lantschaft und zu frid und gemach genaigt sind. und wann nu die vorgenant verainung unsers herren des pfalzgraven nicht anders begriffet und ist, denn in massen die verainung beseit, die wir mit unserm herren dem pfalzgraven sinem vater' sailigen gedechtniß und unserm herren von Wirtenberg€ alte verainung gehebt haben, ußwiset, darumb uns stetten solich verainung nicht abzuschlahen, sunder wol uf- 35 zunemen und zu tûn ist; und ob ain statt, zwo dri oder vier davon vielen, dennocht uns andern uberigen stetten wol ufzunemen und zu regern ist: darumb ain ieglich statt in iren räten die vorgnanten sachen beratenlich sitzen und die menigerlei fremden ungetruwen landslouf wißlich ermessen und gedenken sol, was uns stetten, och gemainen landen und luten zwischen unser und umb uns gelegen doran lit und was uns stetten dorinn furzenement zu tun und zu lassent si; und sol och doruf ain iegliche statt ir erber ratzbotschaft ir mainung mit vollem gewalt wol underrinht zu Ulme haben uf gutentag nach dem suntag letare zunechst zu nacht dazusin ; oder weliche statt ir ratzbotschaft uf die egenanten zitt nicht gen Ulme schiken wôlt oder mocht, die sol den von Ulme ir mainung uf denselben tag aigentlich verschribens wissen lassen und doran uf den aide und bi nichten nicht verhalten noch sumig sin, das si den dingen 45 nach der stett abschaidung nachzukomen wissen, und och umb das in den sachen nichtzit verkurzt nach versumpt werde, als ain jegliche statt wol verstait, das daz grosse not durft ist. 20 25 40 Mürně a) Forl. jigl kisr nochmals waiß ein. b) er., Vorl. Hailprumnen und dorunnb. c) em. Vort. manung. 50 1 Zu Mergentheim, vgl. Abt. D. 2 Vgl. nr. 355, a und b. 3 Vgl. oben nr. 151, 3. 4 Offenbar der Bund v. 24. Febr. 1435 zwiscken 20 Reichestädten und den Gff. Ludwig u. Ulrich v. Württemberg: Württ. Regg. 5181.
G. Städtetag zu Ulm 24./27. Febr. 1445 nr. 357-358. 731 stette wider das fremd volk der fremden wilden und ungetruwen leuf mit im destbaß ufent- halten mugen, geredt und gerâtschlaget, das alles nit not zu schribent ist ; denn ain jeglicher ratzbot wais sinem rate das wol zu sagen a, und das sunderlich die stette gar beratenlich ge- meldet ermessen und erwegen haben, das wir stette in den fremden ungetruwen leufen fro 5 sin solten, das sich ain solicher mochtiger fromer fürst zu uns tun wolte. denn solt der vor- gnant furst sich zu den andern fursten und herren tun, das villicht als nach gestalt der sachen zu besorgen ist, wider uns stette mit irem anhang fremdes oder anders volks sin ader tun machten und den hilflich und bistendig sin, das das uns stetten solicher grosser verderplicher und unuberwindlicher schade wer und sin wurde, der den stetten unlidenlich wer, und umb io solchs der stette nutz fromen und wer willen, die den stetten doran hangen und nachfolgen. so haben otlich stett itzo zugesagt, mit unsorm herron dem pfalzgrafen zehen jar die nechsten in verainung zu komen, umbe das er bi den stetten belibe und sich den andern herren der furgenomen verainungl nicht tuge, so haben och etlicher stette botten, wiewol in salich ver- ainung noch gestalt der sachen och wolgofallen hatt, das hinder sich an ir frund zu bringen 15 verzogen, ouch der stett ratzfrund daruf unserm herren dem pfalzgraven den tag, der uf suntag oculi schierist zu Hailprunnenb dorumb sin solt, abgeschriben und gebetten, den- Feir.28 selben tag bis uf suntag judica schierist zu erlengern. [2a] sunder so haben unser gut frund Marz 14 die von Augspurg? des obgnanten unsers herren des pfalzgraven verainung die egnanten zitt zugeseit und doch dorinne bedingt : als unser herre herzog Albrecht von Bayern etc. in mai- nunge und willen ist, sich mit uns stetten zu verainen etc., ouch unsern herren herzog Hain- rich von Bayern in solich verainung zu bringen etc., ob nu dieselben fursten, si baide oder ir ainer, zu uns stetten in solich verainung komen wolten oder wurden, das denn wir stette mitsampt in in dieselben verainung och komen, und das in solich zusagen und trostung von uns stetten ieczo beschehe. davon nû och menigerlei rede und ratschlâgung beschehen und besunder under der stette ratzfrunde merklich beruret ist: wann unser egnanter herre der pfalzgrave och die vorgnanten unser herren von Bayern oder ir ainer mit uns stotton in ver- ainung weren, das denn wir stette uns der ungetruwen landslouf wol solten und mochten erobern und ufenthalten, darumb wir stetle unsern egnanten frunden von Augspurg solichs billich zusagen, sunder nachdem unser herren herzog Albrecht und herzog Hainrich von 30 Bayern und ir lantschaft fridlich herren und lantschaft und zu frid und gemach genaigt sind. und wann nu die vorgenant verainung unsers herren des pfalzgraven nicht anders begriffet und ist, denn in massen die verainung beseit, die wir mit unserm herren dem pfalzgraven sinem vater' sailigen gedechtniß und unserm herren von Wirtenberg€ alte verainung gehebt haben, ußwiset, darumb uns stetten solich verainung nicht abzuschlahen, sunder wol uf- 35 zunemen und zu tûn ist; und ob ain statt, zwo dri oder vier davon vielen, dennocht uns andern uberigen stetten wol ufzunemen und zu regern ist: darumb ain ieglich statt in iren räten die vorgnanten sachen beratenlich sitzen und die menigerlei fremden ungetruwen landslouf wißlich ermessen und gedenken sol, was uns stetten, och gemainen landen und luten zwischen unser und umb uns gelegen doran lit und was uns stetten dorinn furzenement zu tun und zu lassent si; und sol och doruf ain iegliche statt ir erber ratzbotschaft ir mainung mit vollem gewalt wol underrinht zu Ulme haben uf gutentag nach dem suntag letare zunechst zu nacht dazusin ; oder weliche statt ir ratzbotschaft uf die egenanten zitt nicht gen Ulme schiken wôlt oder mocht, die sol den von Ulme ir mainung uf denselben tag aigentlich verschribens wissen lassen und doran uf den aide und bi nichten nicht verhalten noch sumig sin, das si den dingen 45 nach der stett abschaidung nachzukomen wissen, und och umb das in den sachen nichtzit verkurzt nach versumpt werde, als ain jegliche statt wol verstait, das daz grosse not durft ist. 20 25 40 Mürně a) Forl. jigl kisr nochmals waiß ein. b) er., Vorl. Hailprumnen und dorunnb. c) em. Vort. manung. 50 1 Zu Mergentheim, vgl. Abt. D. 2 Vgl. nr. 355, a und b. 3 Vgl. oben nr. 151, 3. 4 Offenbar der Bund v. 24. Febr. 1435 zwiscken 20 Reichestädten und den Gff. Ludwig u. Ulrich v. Württemberg: Württ. Regg. 5181.
Strana 732
732 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Marz 21 1445 Febr. 27 [3] Als denn von der rona Hailprunnen und Wimpfen wegen, in hilf zuzelegen, gestanden ist, davon hand die stette, dieb denn in den alten krieg mitenander begriffen sind, mit den von Augspurg Nurenberg und andern nachgenden stetten, die in dem vergangen jar in die verainunge komen€ sind, geredt: si habend och alt vintschaft und krieg und verstanden nicht, das si baidersite nicht entlichs wider ir vind arbaiten noch tugen. darumb der stett 5 wer und nottdurft wer, das si ain gemain alegung ains klainen raisigen gezugs bi vierzig pferiten an zwain rotten hetten und die uf der stette vind hailsen und straifen liessen. und haben doruf die egnanten von Augspurg Nurenberg und ander stett gebetten, in ainer so- lichen gemainen anzale, uf das hundert ein halb pfarit zûlegen, zu verfolgen und mit derselben raisigen anzale vor dem palmtag schierist, an welich ende man die zu schiken oder furze- 10 nemen wirdt, gerust und gerecht zu sin, und darumb so sol ain jegliche statt ir mainung die von Ulme in der egnanten zitt verschribens wissen lässen und doran bi nichten nicht sumig sin, als ir wol verstand, das das grosse nottdurft ist. actum uf samstag vor oculi anno etc. 45 to. 359. Beitritt Schaffhausens zur Vereinigung der Schwabischen und Fränkischen Städte f nr 152 J. 15 1445 Februar 28 — März 2. 1445 Febr. 25 Apr. 23 [I] Bürgermeister und Rat van Schaffhausen senden2 ihren Ratsfreund Peter Nunaugster als Bevollmächtigten zur Versammlung der Städteboten in Ulm, um die Aufnchme der Stadt in den Bund der Reichestädte zu erwirken. Datum So. oculi i. d. jasten 1445 (Stuttgart St.-A. WR. 5608 (frilher Reichsstädte II: Städtebünde K. 125 B. 12) or. mb. lit. pat. c. sig. pend) [2] Bürgermeister, Räte und alle Bürger, reich und arm, von Schafhusen treten der Vereinung der Reichsstädte Augspurg, Nüremberg, Ulme, Eßlingen, Rutlingen, Nördlingen, Rotemburg uf der Thuber, Halle, Memmingen, Rotwile, Ravenspurg, Heilprunn, Gemunde, Bibrach, Dinokelspwhel, Werde, Wijle, Pfullendorf, Wimpfen, Windshein, Wißemburg, Koufbüren, Kempten, Wanngen, Yßrin, Lütkirch, Giengen, Aulun, Bopffingen und Ratolfszelle zu gegenseitigem Beistand, Rat und Hilje von kommendem St. Jorigentag auf ein Jahr bei und haben alle Artikel der Verschreibung zu halten beschworen; sie haben den vorgen. Stadten außerdem versprochen, der Vereinung" der Stadte mit Pf. Ludwig und den Grajen Ludwig und Ulrich von Wirtemberg, oder falle jene sich noch mit anderen Fürsten und Herren vereinen würden, beizutreten; sie sollen bei den Stadten umbe alle sprúche und bekantnißs nicht mehr als eine Stimme haben und mit 300 Pfund an zale silzen. geben uf zinBtage 30 vor So. letare zu mittervasten 1415. (Ebda. WR. 5609 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. absc.). 20 25 1445 Mürz 2 360. Nürnberg an gen. Städte: ither Durchführung der Ulmer Beschlüsse fvom 27. Februar] betr. Einung mit dem Pjalzgrafen, Hilje für Straßburg u. a. m. 1445 März 6 — [April 23 Nürnberg ]. Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 copp. chart. 35 a) An Ulm vom 6. März: Unser Ratsfreund, der bei euch und den Ratsfreunden der Städte März 3 zur manung gewesen und am vergangenen mitwochen zu abend heimgekehrt ist, hat uns handlung und abschaidung der stucke derselben manung berichtel. Darrach ist uns durch etliche eurer Rats- freunde und durch euren Boten eine Abschrift der neuen vorainung zugesandt worden, die der Pfalz- graf mit euch und den andern benennten Städten geschlossen5 hat. Davon haben wir vormals kain 40 schrift gehabt und von ihr jetzt allererst gehort. Da nun in der schrift, die uns uniser oben genannier u) om. Vori. b) Vorl. tiederholt dis. c) em. Vorl. veralnug. d) Vorl. hat zwaimal hintereinander si haben. 1 Vgl. nr. 152, 5 und 7. 2 Vgl. dazu nr. 357 art. 5. 3 Unsere vr. 394, vgl. die folg. Anm. 5. 4 Ein weiteres Schreiben Nürnbergs an Ulm zur gleichen Sache vom [17. AprilJ s. in nr. 388. 5 Es handelt sich offenbar um den — textlich nicht überlieferten — Entuurf zum späteren 45 Bündnis vom 15. Juni 14d5, unsere nr. 394, a.
732 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Marz 21 1445 Febr. 27 [3] Als denn von der rona Hailprunnen und Wimpfen wegen, in hilf zuzelegen, gestanden ist, davon hand die stette, dieb denn in den alten krieg mitenander begriffen sind, mit den von Augspurg Nurenberg und andern nachgenden stetten, die in dem vergangen jar in die verainunge komen€ sind, geredt: si habend och alt vintschaft und krieg und verstanden nicht, das si baidersite nicht entlichs wider ir vind arbaiten noch tugen. darumb der stett 5 wer und nottdurft wer, das si ain gemain alegung ains klainen raisigen gezugs bi vierzig pferiten an zwain rotten hetten und die uf der stette vind hailsen und straifen liessen. und haben doruf die egnanten von Augspurg Nurenberg und ander stett gebetten, in ainer so- lichen gemainen anzale, uf das hundert ein halb pfarit zûlegen, zu verfolgen und mit derselben raisigen anzale vor dem palmtag schierist, an welich ende man die zu schiken oder furze- 10 nemen wirdt, gerust und gerecht zu sin, und darumb so sol ain jegliche statt ir mainung die von Ulme in der egnanten zitt verschribens wissen lässen und doran bi nichten nicht sumig sin, als ir wol verstand, das das grosse nottdurft ist. actum uf samstag vor oculi anno etc. 45 to. 359. Beitritt Schaffhausens zur Vereinigung der Schwabischen und Fränkischen Städte f nr 152 J. 15 1445 Februar 28 — März 2. 1445 Febr. 25 Apr. 23 [I] Bürgermeister und Rat van Schaffhausen senden2 ihren Ratsfreund Peter Nunaugster als Bevollmächtigten zur Versammlung der Städteboten in Ulm, um die Aufnchme der Stadt in den Bund der Reichestädte zu erwirken. Datum So. oculi i. d. jasten 1445 (Stuttgart St.-A. WR. 5608 (frilher Reichsstädte II: Städtebünde K. 125 B. 12) or. mb. lit. pat. c. sig. pend) [2] Bürgermeister, Räte und alle Bürger, reich und arm, von Schafhusen treten der Vereinung der Reichsstädte Augspurg, Nüremberg, Ulme, Eßlingen, Rutlingen, Nördlingen, Rotemburg uf der Thuber, Halle, Memmingen, Rotwile, Ravenspurg, Heilprunn, Gemunde, Bibrach, Dinokelspwhel, Werde, Wijle, Pfullendorf, Wimpfen, Windshein, Wißemburg, Koufbüren, Kempten, Wanngen, Yßrin, Lütkirch, Giengen, Aulun, Bopffingen und Ratolfszelle zu gegenseitigem Beistand, Rat und Hilje von kommendem St. Jorigentag auf ein Jahr bei und haben alle Artikel der Verschreibung zu halten beschworen; sie haben den vorgen. Stadten außerdem versprochen, der Vereinung" der Stadte mit Pf. Ludwig und den Grajen Ludwig und Ulrich von Wirtemberg, oder falle jene sich noch mit anderen Fürsten und Herren vereinen würden, beizutreten; sie sollen bei den Stadten umbe alle sprúche und bekantnißs nicht mehr als eine Stimme haben und mit 300 Pfund an zale silzen. geben uf zinBtage 30 vor So. letare zu mittervasten 1415. (Ebda. WR. 5609 or. mb. lit. pat. c. sig. pend. absc.). 20 25 1445 Mürz 2 360. Nürnberg an gen. Städte: ither Durchführung der Ulmer Beschlüsse fvom 27. Februar] betr. Einung mit dem Pjalzgrafen, Hilje für Straßburg u. a. m. 1445 März 6 — [April 23 Nürnberg ]. Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 copp. chart. 35 a) An Ulm vom 6. März: Unser Ratsfreund, der bei euch und den Ratsfreunden der Städte März 3 zur manung gewesen und am vergangenen mitwochen zu abend heimgekehrt ist, hat uns handlung und abschaidung der stucke derselben manung berichtel. Darrach ist uns durch etliche eurer Rats- freunde und durch euren Boten eine Abschrift der neuen vorainung zugesandt worden, die der Pfalz- graf mit euch und den andern benennten Städten geschlossen5 hat. Davon haben wir vormals kain 40 schrift gehabt und von ihr jetzt allererst gehort. Da nun in der schrift, die uns uniser oben genannier u) om. Vori. b) Vorl. tiederholt dis. c) em. Vorl. veralnug. d) Vorl. hat zwaimal hintereinander si haben. 1 Vgl. nr. 152, 5 und 7. 2 Vgl. dazu nr. 357 art. 5. 3 Unsere vr. 394, vgl. die folg. Anm. 5. 4 Ein weiteres Schreiben Nürnbergs an Ulm zur gleichen Sache vom [17. AprilJ s. in nr. 388. 5 Es handelt sich offenbar um den — textlich nicht überlieferten — Entuurf zum späteren 45 Bündnis vom 15. Juni 14d5, unsere nr. 394, a.
Strana 733
G. Städtetag zu Ulm 24./27. Febr. 1445 nr. 358-361. 733 Raisfreund gebracht hat betr. die sache des Pfalzgrafen und der zwet Herren von Payern, unter an- derem gemeldet wird ain alte ainungl, die ihr mil dem verstorbenen Pfalzgrafen und der Herrschaft Wirtemberg vor etlichen Jahren gehabt habt, so hat derselbe obgenannte Raisfreund durch Boten und Briefe eine Abschrift dieser alten ainung begehrt. Die haben wir noch nicht erhalten, und da uir ihren Inhalt nicht konnen, so habon wir uns noch nicht ansreichend besprechen und euch noch nicht vôlliclich antworten können. [Es folgen andere stadtische Angelegenheiten.] Wir bitten um Mitteilung, was sich auf dem tage zu Reynvelden? ergangen hab, als das der von Rotweil botschaft empfolhen ist, ewerer ersamkeit zu verkünden, und ob von der vorgnanten fürsten und herren oder anderer sachen wegen bei ewch icht furgenomen werde, daz uns notdurft were zu wissen. Datum sabbato ante Mërz 6 10 dominicam letare (fol. 230b.231b). 5 b) An Augsburg vom gleichen Tage: Unser Ratsfreund, der nehst zur manung in Ulme gewesen ist, hat uns von eurer Ratsfreunde guten Willen und Froundschaft erzihlt. Wir danken dafur. Er hat uns auch erzähit, daß eure Ratsfreunde begehrt haben, er solle uns crinnern, daß wir denen zon Ulme unsere Meinung von des Pjalzgrafen und der zwei Herren von Payern sache wegen verkünden sollen. 15 Daraufhin tun wir euck zu wissen, daß wir denen von Ulme antworten werden, wie ile uus beigeschlos. sener Abschrift erschen werdet. Wir bitten, eurer Botschaft, die ihr gen Ulme schickt, zu befehlen, solche unsere Meinung und Antwort, die wir in söllicher kürz nicht anders haben tun können, zu gut helfen wenden und uns von sôllichen dingen, un die wir laut der vorgenannten Abschrijt Ulme bitten, zu schreiben. Datum ut supra [d. i. sabbato ante dominicam letare] (fol. 231b). MEra 6 c) An Windsheim und Weißenburg (einzeln] vom [8. Marz] : Ihr werdet woll von eurer Rats- botschaft vernommen haben, daß nehst zu Ulme unter anderem von der Städte Boten verlaßen wurde, denen von Straßburg ein anzal ains graisigen zewgs zuzuschicken, so daß die aul Sonniag judica zu Morz 14 Nocht in Esslingen seien. Wir tun euch au wissen, daß wir unsere anzale am nächsten Freitag früh bei Mdrt 12 uns ausfertigen wnd also vollreiten lassen wollen. Danach mögt ihr euch riehten. Datum ut supra Mèrz s 25 [d. i. feria 2. post dominicam letare] (fol. 233b). d) An Windsheim vom 14. April: Unsere Ratsbolschaft, die jetzt in Ulme zur manung gewesen und auf nechten heimgekehrt ist, hat uns gesagt, er [!] habe beim Herabreiten bestellt, denen von Weissen- Apr. 13 burg zu sagen, daß sie ihre Ratsbotschaft auf nächsten Freitag zu uns nach Nuremberg zu ratzeit Apr. 16 schicken. Wir verkünden euch das und begebren, daß thr oure Ratsbolschaft ebenfalls schickt. Ihr beide 30 werdet dann handel und abscheidung [des Uimer Tages] vernehmen. Datur feria 4. post dominicam Apr.14 misericordia (fol. 256a). 20 e) An Augsburg vom 123. April]: Auf der nächsten manung zu Ulm ist umb das stuck des ..“pfalzgrafen einung mit den stetten antreffende beschlossen und abgescheiden, daß die Ratsboten es hinter sich an ihre Freunde bringen collten, die dann ihre Meinung denen von Ulme mitteilen sollen. 35 N. hatte erwartet, daß A. einen seines Rats neulich zu dem Tage zu Awet zwischen Hall und Contzen von Bebenburg geschicht hätle; mit dem hätte Nürnbergs Ratsbotschaft die Einung und die beider- seitigen Ansichten daraber besprechen können. Es schickt deshalb einliegend Abschrijt seiner Antwort an Ulm und bittet um Mitteilung der Augsburger Antuort. [Datum fehlt] (fol. 264ab, zwischen Ab- schriften von sand Gôrgen abend und ipsa die beati Georii martiris). AF. 22,23 40 361. [Nördlingen] an [Ulm]: nimmi zu dem Abschied der letzten Mahnung in Ulm Stellung; bittet um den Abschied des Mainzer Tages. [1445 März 6]. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven 1445, 142 conc. chart., zusammen mit einem Brief- entwurf vom 6. März (sabbato ante letare 45) auf einem Blati. Zu.der von ihrem alten Bürgermeister Jeronimus von Bopsingen von der letzten Mahnung heim- 45 gebrachten abschaidung der stadtischen Ratsboten mitsamt einem Verzeichnis meinen Absender, daß die Städte eine solche Vereinung mit dem Pjalzgrafen cingehen sollten; es gefalle ihnen auch, daß die Städle denen von Augspurg zusagen sollen, die Einung mit Hzg. Albrecht von Bayren einzugehen; ([Zusatz am Rande:] auch eine Einung Hzg. Hainrichs von Bayren mit den Stüdien ware ihnen lieb); cbenco gefalle ihnen von der anzul cincs bleinen raisigen gezuigs zu ordnen an zwo rott, die da hailsen 50 und strayffen solten: sie wollten gerne nach Gebilhr dazu tun. Auch vernekmen sie, wie die Botschaften. so uf dem tag zu Mencz yeez gewosen sint, herhaim komen seien; Absender bitten, ihnen die ab- schaidung von demselben tag mit dem Boten wissen zu lassen. [Datum fehlt. ☞ 1 Vgl. S. 731 Anm. 3 u. 4. 2 Vgl. Abt. I. 3 Wohl ein Ulmer Tag Anjang April, von dem keine Akten überliefert sind. 4 Owen im wärtt. Donaukreis.
G. Städtetag zu Ulm 24./27. Febr. 1445 nr. 358-361. 733 Raisfreund gebracht hat betr. die sache des Pfalzgrafen und der zwet Herren von Payern, unter an- derem gemeldet wird ain alte ainungl, die ihr mil dem verstorbenen Pfalzgrafen und der Herrschaft Wirtemberg vor etlichen Jahren gehabt habt, so hat derselbe obgenannte Raisfreund durch Boten und Briefe eine Abschrift dieser alten ainung begehrt. Die haben wir noch nicht erhalten, und da uir ihren Inhalt nicht konnen, so habon wir uns noch nicht ansreichend besprechen und euch noch nicht vôlliclich antworten können. [Es folgen andere stadtische Angelegenheiten.] Wir bitten um Mitteilung, was sich auf dem tage zu Reynvelden? ergangen hab, als das der von Rotweil botschaft empfolhen ist, ewerer ersamkeit zu verkünden, und ob von der vorgnanten fürsten und herren oder anderer sachen wegen bei ewch icht furgenomen werde, daz uns notdurft were zu wissen. Datum sabbato ante Mërz 6 10 dominicam letare (fol. 230b.231b). 5 b) An Augsburg vom gleichen Tage: Unser Ratsfreund, der nehst zur manung in Ulme gewesen ist, hat uns von eurer Ratsfreunde guten Willen und Froundschaft erzihlt. Wir danken dafur. Er hat uns auch erzähit, daß eure Ratsfreunde begehrt haben, er solle uns crinnern, daß wir denen zon Ulme unsere Meinung von des Pjalzgrafen und der zwei Herren von Payern sache wegen verkünden sollen. 15 Daraufhin tun wir euck zu wissen, daß wir denen von Ulme antworten werden, wie ile uus beigeschlos. sener Abschrift erschen werdet. Wir bitten, eurer Botschaft, die ihr gen Ulme schickt, zu befehlen, solche unsere Meinung und Antwort, die wir in söllicher kürz nicht anders haben tun können, zu gut helfen wenden und uns von sôllichen dingen, un die wir laut der vorgenannten Abschrijt Ulme bitten, zu schreiben. Datum ut supra [d. i. sabbato ante dominicam letare] (fol. 231b). MEra 6 c) An Windsheim und Weißenburg (einzeln] vom [8. Marz] : Ihr werdet woll von eurer Rats- botschaft vernommen haben, daß nehst zu Ulme unter anderem von der Städte Boten verlaßen wurde, denen von Straßburg ein anzal ains graisigen zewgs zuzuschicken, so daß die aul Sonniag judica zu Morz 14 Nocht in Esslingen seien. Wir tun euch au wissen, daß wir unsere anzale am nächsten Freitag früh bei Mdrt 12 uns ausfertigen wnd also vollreiten lassen wollen. Danach mögt ihr euch riehten. Datum ut supra Mèrz s 25 [d. i. feria 2. post dominicam letare] (fol. 233b). d) An Windsheim vom 14. April: Unsere Ratsbolschaft, die jetzt in Ulme zur manung gewesen und auf nechten heimgekehrt ist, hat uns gesagt, er [!] habe beim Herabreiten bestellt, denen von Weissen- Apr. 13 burg zu sagen, daß sie ihre Ratsbotschaft auf nächsten Freitag zu uns nach Nuremberg zu ratzeit Apr. 16 schicken. Wir verkünden euch das und begebren, daß thr oure Ratsbolschaft ebenfalls schickt. Ihr beide 30 werdet dann handel und abscheidung [des Uimer Tages] vernehmen. Datur feria 4. post dominicam Apr.14 misericordia (fol. 256a). 20 e) An Augsburg vom 123. April]: Auf der nächsten manung zu Ulm ist umb das stuck des ..“pfalzgrafen einung mit den stetten antreffende beschlossen und abgescheiden, daß die Ratsboten es hinter sich an ihre Freunde bringen collten, die dann ihre Meinung denen von Ulme mitteilen sollen. 35 N. hatte erwartet, daß A. einen seines Rats neulich zu dem Tage zu Awet zwischen Hall und Contzen von Bebenburg geschicht hätle; mit dem hätte Nürnbergs Ratsbotschaft die Einung und die beider- seitigen Ansichten daraber besprechen können. Es schickt deshalb einliegend Abschrijt seiner Antwort an Ulm und bittet um Mitteilung der Augsburger Antuort. [Datum fehlt] (fol. 264ab, zwischen Ab- schriften von sand Gôrgen abend und ipsa die beati Georii martiris). AF. 22,23 40 361. [Nördlingen] an [Ulm]: nimmi zu dem Abschied der letzten Mahnung in Ulm Stellung; bittet um den Abschied des Mainzer Tages. [1445 März 6]. Aus Nördlingen Stadt-A. Missiven 1445, 142 conc. chart., zusammen mit einem Brief- entwurf vom 6. März (sabbato ante letare 45) auf einem Blati. Zu.der von ihrem alten Bürgermeister Jeronimus von Bopsingen von der letzten Mahnung heim- 45 gebrachten abschaidung der stadtischen Ratsboten mitsamt einem Verzeichnis meinen Absender, daß die Städte eine solche Vereinung mit dem Pjalzgrafen cingehen sollten; es gefalle ihnen auch, daß die Städle denen von Augspurg zusagen sollen, die Einung mit Hzg. Albrecht von Bayren einzugehen; ([Zusatz am Rande:] auch eine Einung Hzg. Hainrichs von Bayren mit den Stüdien ware ihnen lieb); cbenco gefalle ihnen von der anzul cincs bleinen raisigen gezuigs zu ordnen an zwo rott, die da hailsen 50 und strayffen solten: sie wollten gerne nach Gebilhr dazu tun. Auch vernekmen sie, wie die Botschaften. so uf dem tag zu Mencz yeez gewosen sint, herhaim komen seien; Absender bitten, ihnen die ab- schaidung von demselben tag mit dem Boten wissen zu lassen. [Datum fehlt. ☞ 1 Vgl. S. 731 Anm. 3 u. 4. 2 Vgl. Abt. I. 3 Wohl ein Ulmer Tag Anjang April, von dem keine Akten überliefert sind. 4 Owen im wärtt. Donaukreis.
Strana 734
734 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. H. Königl. Kurfürstentag zu Boppard vom 28. Februar bis 13. März 1445 nr. 362-369. 362. Kf. Friedrich und Hzg. Wilhelm von Sachsen ermächtigen den Meißener Domherrn Heinrich Engelhard als Gesandten zu allen Verhandlungen in der Kirchenfrage, auch zu verbind- lichen Erklärungen für ein neues oder für das Baseler Konzil [Entwurf Engelhards J. 5 1445 Februar [15—28] Meißen. Aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Relig.-Sachen A fol. 281b.281a cop. chart. coaeva mit Schnitten, Beilage zum Schreiben Engelharde vom 15. Febr., unserer nr. 326, von Engelhard als Vorlage für das auszufertigende Original geschickt und in der Sächsischen Kanzlei korrigiert (vgl. die Varianten o und d). Das 10 Stüch, später mit unserer nr. 365 zusammengeklebt, hat die von Engelhard her- rührende Aufschrift Forma mandati dandi etc. et mittendi mihi in Boppart super dominica oculi [Febr. 28] etc. Vgl. auch Quellenbeschreih. unserer nr. 364. Dei gracia Fridericus sacri Romani imperii archimarescallus princepsque elector necnon Wilhelmus, germani duces Saxonie, lantgravii Thuringie, marchiones Misnenses etc., universis 15 et singulis presencium serie notum facimus: quod nos, qui cordiali affectione veri veluti Christiane religionis zelatores illa jugiter, que in dei laudem sancteque matris universalis ecclesie unitatem pacem et tranquillitatem cedere noscuntur, agere speculamur, animadver- tentes indefessam sinceramque fidelitatis experiencie et legalitatis constanciam, quibus honorabilem magistrum Heinricum Engelhardi canonicum Misnensem, secretarium et con- 20 siliarium nostrum sincere dilectum, ab experto cognovimus approbatum, ex certa sciencia pro nobis nostrisque dominiis prelatis comitibus baronibus nobilibus vasallis et subditis universis eundem magistrum Heinrieum absentem tamquam presentem fecimus constituimus creavimus et ordinavimus facimusque constituimus creamus et ordinamus per presentes ambasiatorem oratorem et procuratorem nostrum generalem certumque et indubitatum 25 nuncium specialem eum plena ct libera potestate in quibuscunque dietis in causa et negociis prefate universalis ecclesie et illius occasione quomodolibet prefixis et prefigendis parte et a nostris nostrorumque dominiorum prelatorum comitum baronum nobilium vasallorum et subditorum universorum nominibus coram et cum serenissimo principe domino nostro Fri- derico Romanorum rege semper augusto neenon reverendissimis patribus illustribusque 30 principibus dominis consanguineis et amicis carissimis coelectoribus nostris illorumque ambasiatoribus et oratoribus conjunctim et divisim, in toto vel in parte, et aliis quibuseunque principibus prelatis et personis, cujuscunque status dignitatis vel preeminencie existant, comparendi interessendi concurrendi, inb erectionem et institutionem alterius generalis concilii consenciendi, alioquin conclusionem et declaracionem pro sacro generali Basiliensi as concilio faciendi, nosque eidem debitis cum humilitate et veneratione submittendi nostroque nomine obedienciam realem et effectualem prestandi illiusque monita et mandata salutaria decreta et decretanda recipiendi ipsasquec deliberaciones eonelusionemd declarationem submissionem et receptionem quibuscunque penis, eciam juramentis in animas nostras pre- standis aut alias, qualitercunque vallandi et roborandi nostrisque nominibus obligationes 40 quascunque in premissis et circa ea quomodolibet necessarias et oportunas faciendi cele- brandi interponendi ac eciam ad nostram utilitatem recipiendi et generaliter omnia alia et singula faciendi gerendi exercendi et procurandi, que nosmet facere possemus, si in propriis adessemus, eciamsi talia forent, que mandatum de se magis speciale exigerent, promittentes b) in — debitis ist Randkorrektur siner anderen Hand 45 a) in der Forlage jolgt durchgestrichen nominibus. füir quoscunque tractatus pactiones conventiones dellberationes conclusinnes et declaratlones finales eciam pro altera parcium inchoandi iniendi agendi concludendi et faciendi nosque eldem parti debitis; dicse e) ist korrigiert aus ipsosque; e Hurte, mil Ausnahme des dehitis, sind durch Unterstraichen getilgt. d) e. Vorl. conclusiones. folgt unterstrichen, also gerilpt tractatus pactiones convenciones [vot. Var. b].
734 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. H. Königl. Kurfürstentag zu Boppard vom 28. Februar bis 13. März 1445 nr. 362-369. 362. Kf. Friedrich und Hzg. Wilhelm von Sachsen ermächtigen den Meißener Domherrn Heinrich Engelhard als Gesandten zu allen Verhandlungen in der Kirchenfrage, auch zu verbind- lichen Erklärungen für ein neues oder für das Baseler Konzil [Entwurf Engelhards J. 5 1445 Februar [15—28] Meißen. Aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Relig.-Sachen A fol. 281b.281a cop. chart. coaeva mit Schnitten, Beilage zum Schreiben Engelharde vom 15. Febr., unserer nr. 326, von Engelhard als Vorlage für das auszufertigende Original geschickt und in der Sächsischen Kanzlei korrigiert (vgl. die Varianten o und d). Das 10 Stüch, später mit unserer nr. 365 zusammengeklebt, hat die von Engelhard her- rührende Aufschrift Forma mandati dandi etc. et mittendi mihi in Boppart super dominica oculi [Febr. 28] etc. Vgl. auch Quellenbeschreih. unserer nr. 364. Dei gracia Fridericus sacri Romani imperii archimarescallus princepsque elector necnon Wilhelmus, germani duces Saxonie, lantgravii Thuringie, marchiones Misnenses etc., universis 15 et singulis presencium serie notum facimus: quod nos, qui cordiali affectione veri veluti Christiane religionis zelatores illa jugiter, que in dei laudem sancteque matris universalis ecclesie unitatem pacem et tranquillitatem cedere noscuntur, agere speculamur, animadver- tentes indefessam sinceramque fidelitatis experiencie et legalitatis constanciam, quibus honorabilem magistrum Heinricum Engelhardi canonicum Misnensem, secretarium et con- 20 siliarium nostrum sincere dilectum, ab experto cognovimus approbatum, ex certa sciencia pro nobis nostrisque dominiis prelatis comitibus baronibus nobilibus vasallis et subditis universis eundem magistrum Heinrieum absentem tamquam presentem fecimus constituimus creavimus et ordinavimus facimusque constituimus creamus et ordinamus per presentes ambasiatorem oratorem et procuratorem nostrum generalem certumque et indubitatum 25 nuncium specialem eum plena ct libera potestate in quibuscunque dietis in causa et negociis prefate universalis ecclesie et illius occasione quomodolibet prefixis et prefigendis parte et a nostris nostrorumque dominiorum prelatorum comitum baronum nobilium vasallorum et subditorum universorum nominibus coram et cum serenissimo principe domino nostro Fri- derico Romanorum rege semper augusto neenon reverendissimis patribus illustribusque 30 principibus dominis consanguineis et amicis carissimis coelectoribus nostris illorumque ambasiatoribus et oratoribus conjunctim et divisim, in toto vel in parte, et aliis quibuseunque principibus prelatis et personis, cujuscunque status dignitatis vel preeminencie existant, comparendi interessendi concurrendi, inb erectionem et institutionem alterius generalis concilii consenciendi, alioquin conclusionem et declaracionem pro sacro generali Basiliensi as concilio faciendi, nosque eidem debitis cum humilitate et veneratione submittendi nostroque nomine obedienciam realem et effectualem prestandi illiusque monita et mandata salutaria decreta et decretanda recipiendi ipsasquec deliberaciones eonelusionemd declarationem submissionem et receptionem quibuscunque penis, eciam juramentis in animas nostras pre- standis aut alias, qualitercunque vallandi et roborandi nostrisque nominibus obligationes 40 quascunque in premissis et circa ea quomodolibet necessarias et oportunas faciendi cele- brandi interponendi ac eciam ad nostram utilitatem recipiendi et generaliter omnia alia et singula faciendi gerendi exercendi et procurandi, que nosmet facere possemus, si in propriis adessemus, eciamsi talia forent, que mandatum de se magis speciale exigerent, promittentes b) in — debitis ist Randkorrektur siner anderen Hand 45 a) in der Forlage jolgt durchgestrichen nominibus. füir quoscunque tractatus pactiones conventiones dellberationes conclusinnes et declaratlones finales eciam pro altera parcium inchoandi iniendi agendi concludendi et faciendi nosque eldem parti debitis; dicse e) ist korrigiert aus ipsosque; e Hurte, mil Ausnahme des dehitis, sind durch Unterstraichen getilgt. d) e. Vorl. conclusiones. folgt unterstrichen, also gerilpt tractatus pactiones convenciones [vot. Var. b].
Strana 735
H. Königl. Kurfürstentag zu Boppard Febr./März 1445 nr. 362-363. 735 nichilominus bona fide in verbis principum et sub nostrorum expressa obligacione bonorum ratum gratum firmum validur et stabile nos perpetuo habituros ac pleno cum effectu observa- turos totum id et quitquid per eundem procuratorem et secretarium nostrum in et circa premissa et quodlibet eorundem actum factum dictum tractatum conventum deliberatum 5 conclusum declaratum submissum promissum receptumve fuerit seu alias quomodolibet pergestum, eciam cum omni alia solempnitate jurisque et facti renunciatione ad hec neces- caria pariter et cautela. harum nostrarum sigillis nostris subappressis munitarum testi- monic litterarum. datum in castro nostro Misnensi die ..-a mensis februarii anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quinto. 1445 Fehr. 10 363. Kg. Friedrich an Hzg. Albrecht von Baiernf-München]: beschwert sich üher Anschläge Johann Grünwaldersl in Wien entgegen der kurfürstl. Protestation und der pragmatischen Sanktion au Frankfurt; stellt Gegenmaßnahmen in Ausssicht. 1445 Februar 17 Wien. 15 Aus München H. St.-A. Hochstift Freising, Urkk. fase. 47 or. ch. lit. cl.; Anschrift rückseitig; dazu der gleichzeit. Vermerk Als der Romisch konig schreibt von meins herren von Freysingen wegen. Fridrich etc. hochgeborner lieber oheim und furst. wir lassen dein lieb wissen, das der wirdig Johann Grunwalder etlich monitori, die er zu Basel außpracht hat, alhie in unser stat zu Wienn hat anslahen lassen, darinn ein teil, die umb das bapstumb zwitrechtig sind, vast gesmecht und verurteilt wirt wider solh protestacion?, die wir und unser fursten bisher 20 gehabt haben, und auch wider die pragmatica sanccions, die zu Frankfurt mit gemeinem rat ausgangen ist, darinn wir nit klein beswert sind, und uns hat doch dise iarb bisher nyemant in unsern lannden mit solichem anslahen bekumert. nû seyn " wir ye zu Regenspurg nit abgeschiden und ist auch unser meynung nye gewesen, als man von sûchung wegen des rechtens geret hat, das das durch einichon toil mit swechung solicher unserer und unser fursten gesetzt 25 und ordnung gescheen solt; und wer auch nicht ein pillichs gewesen, nachdem und das solh eyntrechtig ordnung antriffet. darum wir auch dem erwirdigen Heinrichen Sligk etc. bisher nye haben vergunnend wollen, seine process und brieff anczuslahen, wie offt er uns vor langer zeit darumb angerufet hat der worten, das unser ordnung nicht geleydigt wurden. dapey dein lieb versteet, das der egenante Johann den sachen anders nachgeet, den nach gelegenheit 80 der ytzigen zwitracht der heiligen kirchen pillich ist. so seyne wir auch durch solich anslahen a) lir die Einfigung des Tages tat Raum Jreigetassen. b) Vorl. eher sar. d) Vorl. beschadigt, Teat kier und weiterkin van uns srydnzt. c) Vorl. sey. 1 Hierzu ein Schreiben des Bjs. Johannes von Freising, tit. s. Martini presb. card., an die 35 Deutsche Nation auf dem Baseler Konzil: dankt für einige Vergünstigungen, die er ihren Be- muhungen zuschreibt, sie möchten veranlassen, daß er in seinem Rechte vom Konzil geschilizt und ueiterhin dort nicht mehr so von seinem Gegner 40 sub pretextu rei publice beunrubigt werde; aus dessen Triumph wirde sich nur ergeben haben, daß die Freisinger Diözese in ihrer Obödienz für die Adressatin verloren gegangen wäre, et revers Nicolaus de Cusa nunqquam cum tanta dili- 45 geneia sollicitavit factum magistri sui in dieta Nurenbergensi quantum adversarius noster, qui diligencior longe eo extitit. Das bezeugen alle, die da waren, besonders vestri oratores. .- jam enim aperto ore aliqui prolati nacionis nostre, 50 qui se ab obediencia sacri concilii suspenderunt. loquuntur, quomodo sperant domini sacri concilii [Vorl. sacro concilio] nostram se habituros obedienciam, cum ooulis apertis conspiciamus, quod illos, qui corpus et sub- stanciam suam in eorum servicio et obediencia exposuerunt, pejus quam nos tractanb elc. hec et majora jam per nacionem nostram dis- eurrunt. Er habe seinen Sekretär Mag. Frider. Hamerlin beauftragt, ihnen einiges zu berichten, und beglaubige ihn (München St.-B. elm. 727 fol. 196b 197a cop. ch. sacc. 15, Dat. ex castro nostro Frisingensi die febr. anno etc. 45). — Vgl. im ubrigen oben S. 240 ff. 2 RTA.13, 216 nr. 130 bzw. 14, 325 nr. 185. 3 Gemeint ist hiermit wohl das Frankfurter Ubereinkommen vom 12. Aug. 1442, RTA. 16,588 NT. 226. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII,2 93
H. Königl. Kurfürstentag zu Boppard Febr./März 1445 nr. 362-363. 735 nichilominus bona fide in verbis principum et sub nostrorum expressa obligacione bonorum ratum gratum firmum validur et stabile nos perpetuo habituros ac pleno cum effectu observa- turos totum id et quitquid per eundem procuratorem et secretarium nostrum in et circa premissa et quodlibet eorundem actum factum dictum tractatum conventum deliberatum 5 conclusum declaratum submissum promissum receptumve fuerit seu alias quomodolibet pergestum, eciam cum omni alia solempnitate jurisque et facti renunciatione ad hec neces- caria pariter et cautela. harum nostrarum sigillis nostris subappressis munitarum testi- monic litterarum. datum in castro nostro Misnensi die ..-a mensis februarii anno a nativitate domini millesimo quadringentesimo quadragesimo quinto. 1445 Fehr. 10 363. Kg. Friedrich an Hzg. Albrecht von Baiernf-München]: beschwert sich üher Anschläge Johann Grünwaldersl in Wien entgegen der kurfürstl. Protestation und der pragmatischen Sanktion au Frankfurt; stellt Gegenmaßnahmen in Ausssicht. 1445 Februar 17 Wien. 15 Aus München H. St.-A. Hochstift Freising, Urkk. fase. 47 or. ch. lit. cl.; Anschrift rückseitig; dazu der gleichzeit. Vermerk Als der Romisch konig schreibt von meins herren von Freysingen wegen. Fridrich etc. hochgeborner lieber oheim und furst. wir lassen dein lieb wissen, das der wirdig Johann Grunwalder etlich monitori, die er zu Basel außpracht hat, alhie in unser stat zu Wienn hat anslahen lassen, darinn ein teil, die umb das bapstumb zwitrechtig sind, vast gesmecht und verurteilt wirt wider solh protestacion?, die wir und unser fursten bisher 20 gehabt haben, und auch wider die pragmatica sanccions, die zu Frankfurt mit gemeinem rat ausgangen ist, darinn wir nit klein beswert sind, und uns hat doch dise iarb bisher nyemant in unsern lannden mit solichem anslahen bekumert. nû seyn " wir ye zu Regenspurg nit abgeschiden und ist auch unser meynung nye gewesen, als man von sûchung wegen des rechtens geret hat, das das durch einichon toil mit swechung solicher unserer und unser fursten gesetzt 25 und ordnung gescheen solt; und wer auch nicht ein pillichs gewesen, nachdem und das solh eyntrechtig ordnung antriffet. darum wir auch dem erwirdigen Heinrichen Sligk etc. bisher nye haben vergunnend wollen, seine process und brieff anczuslahen, wie offt er uns vor langer zeit darumb angerufet hat der worten, das unser ordnung nicht geleydigt wurden. dapey dein lieb versteet, das der egenante Johann den sachen anders nachgeet, den nach gelegenheit 80 der ytzigen zwitracht der heiligen kirchen pillich ist. so seyne wir auch durch solich anslahen a) lir die Einfigung des Tages tat Raum Jreigetassen. b) Vorl. eher sar. d) Vorl. beschadigt, Teat kier und weiterkin van uns srydnzt. c) Vorl. sey. 1 Hierzu ein Schreiben des Bjs. Johannes von Freising, tit. s. Martini presb. card., an die 35 Deutsche Nation auf dem Baseler Konzil: dankt für einige Vergünstigungen, die er ihren Be- muhungen zuschreibt, sie möchten veranlassen, daß er in seinem Rechte vom Konzil geschilizt und ueiterhin dort nicht mehr so von seinem Gegner 40 sub pretextu rei publice beunrubigt werde; aus dessen Triumph wirde sich nur ergeben haben, daß die Freisinger Diözese in ihrer Obödienz für die Adressatin verloren gegangen wäre, et revers Nicolaus de Cusa nunqquam cum tanta dili- 45 geneia sollicitavit factum magistri sui in dieta Nurenbergensi quantum adversarius noster, qui diligencior longe eo extitit. Das bezeugen alle, die da waren, besonders vestri oratores. .- jam enim aperto ore aliqui prolati nacionis nostre, 50 qui se ab obediencia sacri concilii suspenderunt. loquuntur, quomodo sperant domini sacri concilii [Vorl. sacro concilio] nostram se habituros obedienciam, cum ooulis apertis conspiciamus, quod illos, qui corpus et sub- stanciam suam in eorum servicio et obediencia exposuerunt, pejus quam nos tractanb elc. hec et majora jam per nacionem nostram dis- eurrunt. Er habe seinen Sekretär Mag. Frider. Hamerlin beauftragt, ihnen einiges zu berichten, und beglaubige ihn (München St.-B. elm. 727 fol. 196b 197a cop. ch. sacc. 15, Dat. ex castro nostro Frisingensi die febr. anno etc. 45). — Vgl. im ubrigen oben S. 240 ff. 2 RTA.13, 216 nr. 130 bzw. 14, 325 nr. 185. 3 Gemeint ist hiermit wohl das Frankfurter Ubereinkommen vom 12. Aug. 1442, RTA. 16,588 NT. 226. 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII,2 93
Strana 736
736 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Febr. 17 vast verunglimpfet worden wider solich ordnung, des wir nie getrawet hetten. und darumb so gepurt uns nû zu gedenken, was sich hinfur nach laut unser und unser fursten ordnung darinn zu tûn heischen wirdet. das verkunden wir deiner lieb, wann wir ye hoffen, das uns solher unglimpf mit deinem willen nit gescheen sey. geben zu Wienn an mitwochen nach dem sontag invocavit in der vasten anno etc. 45, unsers richs im funfften jare. De mandato! domini regis. 364. Vorschläge für den innerdeutschen Kirchenfrieden durch Annahme der Mainzer Akzepta- tion, Anerkennung aller kirchlichen Rechtstitel während der Neutralität, Bestenerungsverbot ohne kurjürstl. Zustimmung, Freiheit in der Verlegung des Baseler Konzils, v.a.m. 1445 Februar 28 Boppard. 10 Aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Relig.-Sachen A fol. 2803" cop. chart. coaeva mit zeitgeniss. Uberschrift: Avisamenta provisionis nacionis Germanice сoпсеptа Buppardie dominica oculi [Febr. 28] 45. Das Stück lag mit unseren nrr. 362 und 365 in einem Umschlag (fol. 279) mit den gleichzeitigen Aufschriften: Conclusio declaracionis fiende in Francfordia super festum Johannis etc. [ — nr. 15 365]. I Itom avisamenta provisionis nacionis Germanice concepta I Boppardie dominica oculi [= nr. 364]. Il Forma mandati dandi et mittendi etc. [ = nr. 362]. [I Inprimis quod, si que censure per partes hincinde contendentes tempore presentis dissidii in ecclesia dei seu protestacionis dominorum nostrorum electorum contra quoscunque in ipsa protestacione comprehensos emanaverint, aboleantur. [2] Item quod decreta alias Maguncie acceptatal cum modificacionibus suis approbentur. [3] Item quod quecunque electiones provisiones collationes et dispositiones de quibus- cunque benefieiis et dignitatibus ecclesiastieis stante protestacione dominorum, neenon pro- cessus et sentencie aliaque acta judiciaria auctoritate ordinaria quomedolibet facte et pro- mulgate approbentur et quecunque in contrarium quomodolibet impetrata et obtenta pro 25 infectis habeantur eisdemque ordinariis possessoribus de novo provideatur neque per quem- quam super hiis impeti seu molestari possint impetrantibusque, eciamsi reservata censerentur, perpetuum silencium imponatur, nisi contra possessores facti per ordinarios judices locorum fuerit diffinitive pronunciatum. ubi vero cause pendent coram ordinariis locorum indecise, fiat justicia. 4] Item quod quicunque processus sentencie et mandata stante protestacione predicta in curiis parcium contondencium seu earundem auctoritate quomodolibet agitati promulgate et cmanata aboleantur. 15] Item quod nove provisiones et confirmationes de et super collacionibus disposicionibus et aliis factis ordinariorum necnon dispensationes super defectu natalium pluralitate bonc- 35 fieiorum et negociis aliis in fore consciencie a partibus contendentibus sive conjunctim sive divisim impetrate et obtente efficaces permaneant. [6] Item quod nulla nacioni Germanice fiet imposicio seu exactio presertim pecuniarum, nisi dominorum electorum et metropolitanorum nacionis ejusdem vel saltim majoris partis eorundem accedat assensus, vel nisi hoc fieret in aliquo generali concilio, in quo dictorum 40 clectorum vel majoris partis oratores essent presentes et expresse consentirent. nec aliqua provisio Romano pontifici fiat nisi modo premisso. [7] Item privaciones beneficiorum et inhabilitaciones facte propter non-adhesionem etc. cassentur et privati restituantur et nunquam super hoc in futurum quovis modo impetantura seu molestentur. 20 30 45 a) sm.; Forl. impetentur. 1 RTA. 14, 109 nr. 56.
736 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Febr. 17 vast verunglimpfet worden wider solich ordnung, des wir nie getrawet hetten. und darumb so gepurt uns nû zu gedenken, was sich hinfur nach laut unser und unser fursten ordnung darinn zu tûn heischen wirdet. das verkunden wir deiner lieb, wann wir ye hoffen, das uns solher unglimpf mit deinem willen nit gescheen sey. geben zu Wienn an mitwochen nach dem sontag invocavit in der vasten anno etc. 45, unsers richs im funfften jare. De mandato! domini regis. 364. Vorschläge für den innerdeutschen Kirchenfrieden durch Annahme der Mainzer Akzepta- tion, Anerkennung aller kirchlichen Rechtstitel während der Neutralität, Bestenerungsverbot ohne kurjürstl. Zustimmung, Freiheit in der Verlegung des Baseler Konzils, v.a.m. 1445 Februar 28 Boppard. 10 Aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Relig.-Sachen A fol. 2803" cop. chart. coaeva mit zeitgeniss. Uberschrift: Avisamenta provisionis nacionis Germanice сoпсеptа Buppardie dominica oculi [Febr. 28] 45. Das Stück lag mit unseren nrr. 362 und 365 in einem Umschlag (fol. 279) mit den gleichzeitigen Aufschriften: Conclusio declaracionis fiende in Francfordia super festum Johannis etc. [ — nr. 15 365]. I Itom avisamenta provisionis nacionis Germanice concepta I Boppardie dominica oculi [= nr. 364]. Il Forma mandati dandi et mittendi etc. [ = nr. 362]. [I Inprimis quod, si que censure per partes hincinde contendentes tempore presentis dissidii in ecclesia dei seu protestacionis dominorum nostrorum electorum contra quoscunque in ipsa protestacione comprehensos emanaverint, aboleantur. [2] Item quod decreta alias Maguncie acceptatal cum modificacionibus suis approbentur. [3] Item quod quecunque electiones provisiones collationes et dispositiones de quibus- cunque benefieiis et dignitatibus ecclesiastieis stante protestacione dominorum, neenon pro- cessus et sentencie aliaque acta judiciaria auctoritate ordinaria quomedolibet facte et pro- mulgate approbentur et quecunque in contrarium quomodolibet impetrata et obtenta pro 25 infectis habeantur eisdemque ordinariis possessoribus de novo provideatur neque per quem- quam super hiis impeti seu molestari possint impetrantibusque, eciamsi reservata censerentur, perpetuum silencium imponatur, nisi contra possessores facti per ordinarios judices locorum fuerit diffinitive pronunciatum. ubi vero cause pendent coram ordinariis locorum indecise, fiat justicia. 4] Item quod quicunque processus sentencie et mandata stante protestacione predicta in curiis parcium contondencium seu earundem auctoritate quomodolibet agitati promulgate et cmanata aboleantur. 15] Item quod nove provisiones et confirmationes de et super collacionibus disposicionibus et aliis factis ordinariorum necnon dispensationes super defectu natalium pluralitate bonc- 35 fieiorum et negociis aliis in fore consciencie a partibus contendentibus sive conjunctim sive divisim impetrate et obtente efficaces permaneant. [6] Item quod nulla nacioni Germanice fiet imposicio seu exactio presertim pecuniarum, nisi dominorum electorum et metropolitanorum nacionis ejusdem vel saltim majoris partis eorundem accedat assensus, vel nisi hoc fieret in aliquo generali concilio, in quo dictorum 40 clectorum vel majoris partis oratores essent presentes et expresse consentirent. nec aliqua provisio Romano pontifici fiat nisi modo premisso. [7] Item privaciones beneficiorum et inhabilitaciones facte propter non-adhesionem etc. cassentur et privati restituantur et nunquam super hoc in futurum quovis modo impetantura seu molestentur. 20 30 45 a) sm.; Forl. impetentur. 1 RTA. 14, 109 nr. 56.
Strana 737
H. Königl. Kurfürstentag zu Boppard Febr. März 1445 nr. 363-366. 737 5 [8 Item quod archiepiscopi per provincias et episcopi exempti per dioceses suas habeant dispensare in quarto gradu consanguinitatis et affinitatis. [9 Item quod privilegia exemptis concessa et conservatorie reducantur ad modum in corpore juris clausum et exhorbitancie in illis tollantur. [I6] Ante omnia habeatur certitudo, quod concilium Basiliense, si dominis nostris ex- pedire videbitur et utile esse pro ecclesia dei, se transferat pro declaracione et determinacione facienda super dubiis deposicionis et electionis et hoe faciat de consensu et consilio dominorum nostrorum. 10 365. Beschluß für eine kurfürstliche Erklärung (auf dem kommenden Frankfurter Tag): An- erkennung der Baseler Synode als rechtmäßtiges Generalkonzil, jedoch nicht der Absetzung Eugens IV. und der Wahl Felix V. 1445 Februar 28 Boppard. 15 Aus Dresden H. St. A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Relig.-Sachen A fol. 282a cop. chart. coaeva, ein halber Foliobogen mit der Aufschrift (fol. 282b): Conclusio decla- racionis fiende iu Franefordiu super festo Johannis baptiste [Juni 24] anno otc. 40 quinto facta Boppardie dominica oculi [Febr. 28] anno proscripto per Coloniensem Treverensem palatinum et oratorem Saxonie. Vgl. Quellenbeschreib. unserer nr. 364. Cum jam pluribus decursis annis graves dissensiones in dei ecclesia irruissent, nos exinde totis animis dolentes quesivimus multis laboribus et expensis vias et modos, quibus s0 pax et concordia in ecclesia dei sequi potuissent, magnasque operas propterea impendimus et animos nostros suspendimus, ea tamen intencione, ut pacem inter contendentes cioius procurare possemus et presertim ut veritatem agnoscere et eidem adherere vellemus. de qua interim per determinaciones plurium universitatum et virorum juris divini ac humani peri- torum et religiosorum propositionesque nobis in diversis dietis sepenumero factas informa- 25 ciones plurimas accepimus. et jam videmus, attentis disposicionibus rerum et negociorum, auctoritatem universalis ceclosio et sacrorum generalium conciliorum, per quam fides catho- lica et Christiana religio precipue sub auxilio omnipotentis dei conservari habet, in terris miserabiliter conculcari et pro diebus nostris quasi in totum deperire in gravissimum ipsius fidei ac ecclesie et universe Christianitatis detrimentum, nisi oportune provideatur et aliqua so salubris conclusio pro ipsa veritate, de qua jam multiplieiter informati sumus, captetur: ideirco nUs A. B. C. etc., sacri Romani imperii principes electores etc., ad honorem dei et salutem ecclesie sue sponse volentes ipsi veritati adherere et prefatam sacrorum generalium conciliorum auctoritatem toti orbi permaxime necessariam fovere et sustinere, declaramus et cunctis notum esse volumus nos recognoscere, prout recognoscimus, sacrum generale Basiliense 35 concilium fuisse verum et legitimum concilium universalem ecclesiam representans; et ex multiplicibus, de quibus prefertur, informacionibus desuper receptis usque in hodiernum diem pie credimus esse in civitate Basiliensi rite et legitime continuatum eique obedienciam et reverenciam debitas exhibemus. processus vero deposicionis Eugenii et electionis a Felicis per hane nostram declaracionem non acceptamus, desuper informanionem exspectantes. 40 366. Denkschrift der Gesandten Kg. Karls VII. von Frankreich an die Kurfürsten: über Zweck und Erfolg der vom Dauphin für das Haus Österreich gegen die Eidgenossen geleisteten Hilje, über Nichterfüllung der vom Röm. König versprochenen Truppenversorgung und über die nicht erfolgte Freigabe Hzg. Sigmunds [von Tirol]. 144f5] Marz 3 Boppard. 45 A aus Paris Bibl. Nat. Collection Dupuy 760 fol. 106a.110a cop. ch. sec. 17. B coll. Wolfenbuttel Hzg. Aug.-Bibl. Hs. 3. 223 vol. 1. Aug. 2° fol. 620-6i8a cop. ch. sGec. 18. a) sm. Vorl. clectonis.
H. Königl. Kurfürstentag zu Boppard Febr. März 1445 nr. 363-366. 737 5 [8 Item quod archiepiscopi per provincias et episcopi exempti per dioceses suas habeant dispensare in quarto gradu consanguinitatis et affinitatis. [9 Item quod privilegia exemptis concessa et conservatorie reducantur ad modum in corpore juris clausum et exhorbitancie in illis tollantur. [I6] Ante omnia habeatur certitudo, quod concilium Basiliense, si dominis nostris ex- pedire videbitur et utile esse pro ecclesia dei, se transferat pro declaracione et determinacione facienda super dubiis deposicionis et electionis et hoe faciat de consensu et consilio dominorum nostrorum. 10 365. Beschluß für eine kurfürstliche Erklärung (auf dem kommenden Frankfurter Tag): An- erkennung der Baseler Synode als rechtmäßtiges Generalkonzil, jedoch nicht der Absetzung Eugens IV. und der Wahl Felix V. 1445 Februar 28 Boppard. 15 Aus Dresden H. St. A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Relig.-Sachen A fol. 282a cop. chart. coaeva, ein halber Foliobogen mit der Aufschrift (fol. 282b): Conclusio decla- racionis fiende iu Franefordiu super festo Johannis baptiste [Juni 24] anno otc. 40 quinto facta Boppardie dominica oculi [Febr. 28] anno proscripto per Coloniensem Treverensem palatinum et oratorem Saxonie. Vgl. Quellenbeschreib. unserer nr. 364. Cum jam pluribus decursis annis graves dissensiones in dei ecclesia irruissent, nos exinde totis animis dolentes quesivimus multis laboribus et expensis vias et modos, quibus s0 pax et concordia in ecclesia dei sequi potuissent, magnasque operas propterea impendimus et animos nostros suspendimus, ea tamen intencione, ut pacem inter contendentes cioius procurare possemus et presertim ut veritatem agnoscere et eidem adherere vellemus. de qua interim per determinaciones plurium universitatum et virorum juris divini ac humani peri- torum et religiosorum propositionesque nobis in diversis dietis sepenumero factas informa- 25 ciones plurimas accepimus. et jam videmus, attentis disposicionibus rerum et negociorum, auctoritatem universalis ceclosio et sacrorum generalium conciliorum, per quam fides catho- lica et Christiana religio precipue sub auxilio omnipotentis dei conservari habet, in terris miserabiliter conculcari et pro diebus nostris quasi in totum deperire in gravissimum ipsius fidei ac ecclesie et universe Christianitatis detrimentum, nisi oportune provideatur et aliqua so salubris conclusio pro ipsa veritate, de qua jam multiplieiter informati sumus, captetur: ideirco nUs A. B. C. etc., sacri Romani imperii principes electores etc., ad honorem dei et salutem ecclesie sue sponse volentes ipsi veritati adherere et prefatam sacrorum generalium conciliorum auctoritatem toti orbi permaxime necessariam fovere et sustinere, declaramus et cunctis notum esse volumus nos recognoscere, prout recognoscimus, sacrum generale Basiliense 35 concilium fuisse verum et legitimum concilium universalem ecclesiam representans; et ex multiplicibus, de quibus prefertur, informacionibus desuper receptis usque in hodiernum diem pie credimus esse in civitate Basiliensi rite et legitime continuatum eique obedienciam et reverenciam debitas exhibemus. processus vero deposicionis Eugenii et electionis a Felicis per hane nostram declaracionem non acceptamus, desuper informanionem exspectantes. 40 366. Denkschrift der Gesandten Kg. Karls VII. von Frankreich an die Kurfürsten: über Zweck und Erfolg der vom Dauphin für das Haus Österreich gegen die Eidgenossen geleisteten Hilje, über Nichterfüllung der vom Röm. König versprochenen Truppenversorgung und über die nicht erfolgte Freigabe Hzg. Sigmunds [von Tirol]. 144f5] Marz 3 Boppard. 45 A aus Paris Bibl. Nat. Collection Dupuy 760 fol. 106a.110a cop. ch. sec. 17. B coll. Wolfenbuttel Hzg. Aug.-Bibl. Hs. 3. 223 vol. 1. Aug. 2° fol. 620-6i8a cop. ch. sGec. 18. a) sm. Vorl. clectonis.
Strana 738
738 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. In Parie B. N. Fonds français 6965 (Collection Legrand Tome 6) fol. 240a-243a cop. chart. saec. 18. — Ebenda Fonds français 6966 (Collection Legrand Tome 7) fol. 1108-113b cop. ch. sacc. 18. Druck: Tustey 2, 138-144 nr. XXVI, zusammen mit unserer nr. 368 unter dem Datum „13 Mars“. 5 1445) März 3 S'ensuivent les choses que le roy a faict remonstrer a messeigneurs les esliseurs par ses ambaxadeurs au lieu de Bopparte sur le Rin a la journée que presentement s'a tenue audit lieu entre lesdicts princes esliseurs qui illeeques estoient assemblez, c'est a seavoir messeigneurs les arcevesques de Collongne et de Treves, le comte palatin du Rin, les conseillers du dun de Saxone et de l'arcevesque de Mayence, le mercredy devant laetare mil quatre centez quarante quatre. 10 [Il Premier, qu'il est vray, que pieca le roy des Romains, tant pour luy comme à pour et au nom de monseigneur le duc Sigismond et de la maison d'Osteriche, ait ecript au roy nostre sire et luy instamment prié et requis, que en ayant regard et consideration aux amitiez fra- ternitez aliances et confederations que de longtemps ont esté entre la couronne de France et la maison d'Osteriche, et par especial de nouvel par l'appoinctement et affinité de mariagel 15 d'entre lodict monscigneur le duc Sigismond et madame Aragonde, fille dudict seigneur roy, qu'il luy pleust envoyer ses gens d'armes a secours et ayde au service desdicts seigneurs et maison d'Osteriche, pour resister all'encontreb des Soisses qui estoient desobeissans a l'empire et occupoient et destruisoiente les seigneuries et subgiez de ladicte maison d'Osteriche. [2] Item le roy, apres qu'il eut ouy les requestes et prieres dudict roy des Romains, ayant 20 regar aux choses dessusdictes, envoya monseigneur le Daulphin son ainsné fils avec ses gens d'armes par deca, pour tiror avant oudict service. et mondict seigneur venu ou lieu de Langres, vindrent aueuns de la chevallerie et noblesse du pays d'Osteriche devers luy envoyez de par le marquis de Rutelle, gouverneur dudiet pais qui estoit assiegé des Suisses dedans Suriche, et aussi de par les nobles dudict pais d'Ostoriche, supplierent et requisdrent a mondict seigneur 25 le Daulphin, que en obtemperant aux lettres escriptes au roy de par le roy des Romains, et aussi en l'honneur de toute noblesse, qu'il luy pleust tirer outre avec ses gens, pour ayder a secourir la ville de Surich et la place de Vasporg qui estoient assiegés par les Soyisses, ou autrement, s'il ne se hastoit, elles et les nobles, estans en icelles, estoient en voye de perdition. [3] Iteim ad ce respondit mondict seigneur le Daulphin et dict, que le roy son pere l'avoit so envoyé par deça avec ses gens, pour servir le roy des Romains et la maison d'Osteriche contre lesdicts Soisses. laquelle chose desiroit faire de tout son cuer, mais il prioit, que on luy voulsist faire avoir logeis et vivres, pour entretenir ses gens, avant qu'il entrast en Alemaigne, et pour faire guerre ausdicts Suisses, afin que luy ne ses gens ne feissent nuls domages aux autres seigneuries voisines. car autrement, s'il n'avoit logeis et vivres, ne pourroit entretenir ses 25 gens et s'en pourroit ensuir plusieurs plaintifs dommages et inconveniens. sur quoy lesdicts nobles luy promistrent de bouche qu'ils et ses gens seroient pourveuz de logeis et vivres etc. [4] Item sur ce vint la chevalerie dudiet pays d'Osteriche ensemble au lieu d'Altekiche, pour adviser sur le faict desdicts logeis et provisions de vivres. auquel lieu mondict seigneur envoya partye de son conseil, et conclurrent lesdicts nobles (avec eux le lieutenant2 du 40 gouverneur du pays), de donner a mondict seigneur et a ses gens logeis et vivres, dont ils baillerent a son conseil par ecript en une cedule les noins des bonnes villes et forteresses, pour les loger, et avec ce les contrées et plain pays, pour les fournir de vivres pour vingt cinq mil chevaux. [5]Item incontinent apres ces choses et avant ce que mondict seigneur ne les siens feussent 45 encores aucunement pourveuz de logeis ne de vivres, pourd la grande oppression importunité et continuelle requeste et priere que lesdicts nobles dudict pais faisoient a mondiet seigneur le Dauphin, pour secourir ledict gouverneur et aultres leurs amis qui estoient assiégez, comme a) B que. b) Vorn. allencontre. 1 Diese Heirat wurde durch den Tod der standslos (vgl. Benucourt 4,76). 2 Werner von Staafen. Radegonde, am 19. März 1445 in Tours, gegen- c) A destruiment. i) Bpar. 50
738 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. In Parie B. N. Fonds français 6965 (Collection Legrand Tome 6) fol. 240a-243a cop. chart. saec. 18. — Ebenda Fonds français 6966 (Collection Legrand Tome 7) fol. 1108-113b cop. ch. sacc. 18. Druck: Tustey 2, 138-144 nr. XXVI, zusammen mit unserer nr. 368 unter dem Datum „13 Mars“. 5 1445) März 3 S'ensuivent les choses que le roy a faict remonstrer a messeigneurs les esliseurs par ses ambaxadeurs au lieu de Bopparte sur le Rin a la journée que presentement s'a tenue audit lieu entre lesdicts princes esliseurs qui illeeques estoient assemblez, c'est a seavoir messeigneurs les arcevesques de Collongne et de Treves, le comte palatin du Rin, les conseillers du dun de Saxone et de l'arcevesque de Mayence, le mercredy devant laetare mil quatre centez quarante quatre. 10 [Il Premier, qu'il est vray, que pieca le roy des Romains, tant pour luy comme à pour et au nom de monseigneur le duc Sigismond et de la maison d'Osteriche, ait ecript au roy nostre sire et luy instamment prié et requis, que en ayant regard et consideration aux amitiez fra- ternitez aliances et confederations que de longtemps ont esté entre la couronne de France et la maison d'Osteriche, et par especial de nouvel par l'appoinctement et affinité de mariagel 15 d'entre lodict monscigneur le duc Sigismond et madame Aragonde, fille dudict seigneur roy, qu'il luy pleust envoyer ses gens d'armes a secours et ayde au service desdicts seigneurs et maison d'Osteriche, pour resister all'encontreb des Soisses qui estoient desobeissans a l'empire et occupoient et destruisoiente les seigneuries et subgiez de ladicte maison d'Osteriche. [2] Item le roy, apres qu'il eut ouy les requestes et prieres dudict roy des Romains, ayant 20 regar aux choses dessusdictes, envoya monseigneur le Daulphin son ainsné fils avec ses gens d'armes par deca, pour tiror avant oudict service. et mondict seigneur venu ou lieu de Langres, vindrent aueuns de la chevallerie et noblesse du pays d'Osteriche devers luy envoyez de par le marquis de Rutelle, gouverneur dudiet pais qui estoit assiegé des Suisses dedans Suriche, et aussi de par les nobles dudict pais d'Ostoriche, supplierent et requisdrent a mondict seigneur 25 le Daulphin, que en obtemperant aux lettres escriptes au roy de par le roy des Romains, et aussi en l'honneur de toute noblesse, qu'il luy pleust tirer outre avec ses gens, pour ayder a secourir la ville de Surich et la place de Vasporg qui estoient assiegés par les Soyisses, ou autrement, s'il ne se hastoit, elles et les nobles, estans en icelles, estoient en voye de perdition. [3] Iteim ad ce respondit mondict seigneur le Daulphin et dict, que le roy son pere l'avoit so envoyé par deça avec ses gens, pour servir le roy des Romains et la maison d'Osteriche contre lesdicts Soisses. laquelle chose desiroit faire de tout son cuer, mais il prioit, que on luy voulsist faire avoir logeis et vivres, pour entretenir ses gens, avant qu'il entrast en Alemaigne, et pour faire guerre ausdicts Suisses, afin que luy ne ses gens ne feissent nuls domages aux autres seigneuries voisines. car autrement, s'il n'avoit logeis et vivres, ne pourroit entretenir ses 25 gens et s'en pourroit ensuir plusieurs plaintifs dommages et inconveniens. sur quoy lesdicts nobles luy promistrent de bouche qu'ils et ses gens seroient pourveuz de logeis et vivres etc. [4] Item sur ce vint la chevalerie dudiet pays d'Osteriche ensemble au lieu d'Altekiche, pour adviser sur le faict desdicts logeis et provisions de vivres. auquel lieu mondict seigneur envoya partye de son conseil, et conclurrent lesdicts nobles (avec eux le lieutenant2 du 40 gouverneur du pays), de donner a mondict seigneur et a ses gens logeis et vivres, dont ils baillerent a son conseil par ecript en une cedule les noins des bonnes villes et forteresses, pour les loger, et avec ce les contrées et plain pays, pour les fournir de vivres pour vingt cinq mil chevaux. [5]Item incontinent apres ces choses et avant ce que mondict seigneur ne les siens feussent 45 encores aucunement pourveuz de logeis ne de vivres, pourd la grande oppression importunité et continuelle requeste et priere que lesdicts nobles dudict pais faisoient a mondiet seigneur le Dauphin, pour secourir ledict gouverneur et aultres leurs amis qui estoient assiégez, comme a) B que. b) Vorn. allencontre. 1 Diese Heirat wurde durch den Tod der standslos (vgl. Benucourt 4,76). 2 Werner von Staafen. Radegonde, am 19. März 1445 in Tours, gegen- c) A destruiment. i) Bpar. 50
Strana 739
H. Königl. Kurfürstentag zu Boppard Febr./März 1445 nr. 366. 739 diot est, il envoya auparavant une partye de ses gens devers ladicte place de Varsperg, pour combattre les Suisses qui y estoient au siege devant icelle, et pour venir a secours aux nobles qui dedans estoient assiégez. lesquels Suisses furent combatus et desconfits et lediet siege levé, comme chacun scét. et aussi pour ce que les gens de mondict seigneur tirerent avant 5 devers Surich, se leva le siege d'illee“, et s'en allerent lesdicts Suisses fugitifs. parquoy ladicte ville et ledict marquis de Rutel et autres nobles qui dedans estoient furent secourus et delivrez, et tout par le service de mondict seigneur au grand honneur et proffit de l'empire et de la maison d'Osteriche. [6) Item et ce faict, apresb que ladicte chevaloric du pays eust donné et mis ez mains de 10 mondict seigneur le Daulphin une partye des places qu'ils lny avoient donné par escript, et que mondict seigneur leur requist, qu'ils luy voulsissent bailler le surplus desdictes places avec lesdicts vivres, si comme il avoit esté appoinctié (car les trois parts de ses gens estoient à loger), respondirent les dessusdicts, qu'ils n'avoient pas puissance de ce faire sans le congié et licence du roy des Romains, prians qu'il luy pleust envoyer ses“ ambaxadeurs a Nuremberg 15 devers lediet roy, et ils scavoient de certain, qu'il y pourveoiroit tellement, que mondict seigneur seroit content, sur quoy mondict seigneur envoya ses ambaxadeurs audiet Nuremberg audict roy et luy fist prier et remonstrer, qu'il luy pleust avoir regard aux services qu'il luy avoit faicts et qu'il estoit prest de faire plus avant, et luy donner logeis et vivres pour luy et ses gens, afin qu'il les peust entretenir, comme il avoit esté appoineté, sur quoy ledict roy des Romains fist response, qu'il envoyoit le duc Albert son frere sur le Rhin au quel il avoit donné son plain pouvoir, pour pourveoir a mondict seigneur le Dauphin et a ses gens des choses dessusdictes et tellement faire, qu'il en seroit content. [7] Item sur ce, que mondict seigneur le due Albrech vint sur le Rin, ne fist aucun sem- blant de pourveoir a mondict seigneur le Dauphin ne ses gens de logeis plus avant ne de 25 vivres. et pour ce que l'hiver approuchoit, et que mondict seigneur le Dauphin ne pouvoit plus entretenir ses gens, en a eu de gros et griefs dommaiges, sans les pertes qu'il eust en la bataille des Suisses qui sont irreparables. et se a cette cause a esté porté ou faict dommage aux seigneurs et aux nobles voisins desdictz pais, ce a esté en desfault dudict roy des Romains et de ladicte chevallerie desdicts pays qui n'ont pas pourvu mondict seigneur et ses gens de s0 logeis vivres et autres necessitez, comme dict est et comme luy avoit esté dict et promis. [8] Item mondict seigneur le Dauphin fist pareillement dire et remonstrer audict roy des Romains par sesdicts ambaxadeurs audict lieu de Nuremberg et luy prier et requerir bien a certes, qu'il luy pleust mettre hors de sa main mondict seigneur le due Sigismond et le laisser aller en son pais, comme il estoit tenu faire et qu'il l'avoit promis par ses lettres et 35 scellé, a la fin des années de son gouvernement qui estoient accomplies passé deux ans, afin- que le mariage d'entre luy et madame Aragonde sa soeur se peust parachever, car le roy en estoit tres desirant, et par l'octragement de la consommation dudict mariage y avoit de grands et gros interests costenges et dommages, a quoy ledict roy des Romains respondit, qu'il en avoit ordonné a sondict frere avec les autres choses et luy en avoit donné sa puis- 40 sance, et y pourveoiroit tellement, que le roy ne mondiet seigneur le Dauphin n'auroient cause d'eulx en douloir. [9] Item incontinent que l'ambaxade de mondict seigneur le Daulphin fut" partye due- dict Neuremberg, monseigneur de Gauleourt et Hanns Franberg vindrent audict lieu de par le roy, lesquels requidrent pareillement audict roy des Romains, qu'il voulust mettre hors de 45 ses mains et laisser allerf mondict seigneur le duc Sigismond en son pais, ausquels fut respondu par ledict roy des Romains, qu'il le feroit et le renvoyeroit dedans la feste de l'apparition notre Jon. 6 Seigneur prochaine passée et qu'ils le voulsissent dire au roy de France nostre sire, que ainsi ses feroit. dont le roy, quand il oyt les nouvelles par sesdiets ambaxadeurs, fust tres joyeux. mais encores ne s'en est rien faict. 20 50 b) H add. ce. a) B dicelle. f) fekl in den Vorlagen. c) B add. gens. E) Ble. d) B sera. e) B dedlet sall dudict.
H. Königl. Kurfürstentag zu Boppard Febr./März 1445 nr. 366. 739 diot est, il envoya auparavant une partye de ses gens devers ladicte place de Varsperg, pour combattre les Suisses qui y estoient au siege devant icelle, et pour venir a secours aux nobles qui dedans estoient assiégez. lesquels Suisses furent combatus et desconfits et lediet siege levé, comme chacun scét. et aussi pour ce que les gens de mondict seigneur tirerent avant 5 devers Surich, se leva le siege d'illee“, et s'en allerent lesdicts Suisses fugitifs. parquoy ladicte ville et ledict marquis de Rutel et autres nobles qui dedans estoient furent secourus et delivrez, et tout par le service de mondict seigneur au grand honneur et proffit de l'empire et de la maison d'Osteriche. [6) Item et ce faict, apresb que ladicte chevaloric du pays eust donné et mis ez mains de 10 mondict seigneur le Daulphin une partye des places qu'ils lny avoient donné par escript, et que mondict seigneur leur requist, qu'ils luy voulsissent bailler le surplus desdictes places avec lesdicts vivres, si comme il avoit esté appoinctié (car les trois parts de ses gens estoient à loger), respondirent les dessusdicts, qu'ils n'avoient pas puissance de ce faire sans le congié et licence du roy des Romains, prians qu'il luy pleust envoyer ses“ ambaxadeurs a Nuremberg 15 devers lediet roy, et ils scavoient de certain, qu'il y pourveoiroit tellement, que mondict seigneur seroit content, sur quoy mondict seigneur envoya ses ambaxadeurs audiet Nuremberg audict roy et luy fist prier et remonstrer, qu'il luy pleust avoir regard aux services qu'il luy avoit faicts et qu'il estoit prest de faire plus avant, et luy donner logeis et vivres pour luy et ses gens, afin qu'il les peust entretenir, comme il avoit esté appoineté, sur quoy ledict roy des Romains fist response, qu'il envoyoit le duc Albert son frere sur le Rhin au quel il avoit donné son plain pouvoir, pour pourveoir a mondict seigneur le Dauphin et a ses gens des choses dessusdictes et tellement faire, qu'il en seroit content. [7] Item sur ce, que mondict seigneur le due Albrech vint sur le Rin, ne fist aucun sem- blant de pourveoir a mondict seigneur le Dauphin ne ses gens de logeis plus avant ne de 25 vivres. et pour ce que l'hiver approuchoit, et que mondict seigneur le Dauphin ne pouvoit plus entretenir ses gens, en a eu de gros et griefs dommaiges, sans les pertes qu'il eust en la bataille des Suisses qui sont irreparables. et se a cette cause a esté porté ou faict dommage aux seigneurs et aux nobles voisins desdictz pais, ce a esté en desfault dudict roy des Romains et de ladicte chevallerie desdicts pays qui n'ont pas pourvu mondict seigneur et ses gens de s0 logeis vivres et autres necessitez, comme dict est et comme luy avoit esté dict et promis. [8] Item mondict seigneur le Dauphin fist pareillement dire et remonstrer audict roy des Romains par sesdicts ambaxadeurs audict lieu de Nuremberg et luy prier et requerir bien a certes, qu'il luy pleust mettre hors de sa main mondict seigneur le due Sigismond et le laisser aller en son pais, comme il estoit tenu faire et qu'il l'avoit promis par ses lettres et 35 scellé, a la fin des années de son gouvernement qui estoient accomplies passé deux ans, afin- que le mariage d'entre luy et madame Aragonde sa soeur se peust parachever, car le roy en estoit tres desirant, et par l'octragement de la consommation dudict mariage y avoit de grands et gros interests costenges et dommages, a quoy ledict roy des Romains respondit, qu'il en avoit ordonné a sondict frere avec les autres choses et luy en avoit donné sa puis- 40 sance, et y pourveoiroit tellement, que le roy ne mondiet seigneur le Dauphin n'auroient cause d'eulx en douloir. [9] Item incontinent que l'ambaxade de mondict seigneur le Daulphin fut" partye due- dict Neuremberg, monseigneur de Gauleourt et Hanns Franberg vindrent audict lieu de par le roy, lesquels requidrent pareillement audict roy des Romains, qu'il voulust mettre hors de 45 ses mains et laisser allerf mondict seigneur le duc Sigismond en son pais, ausquels fut respondu par ledict roy des Romains, qu'il le feroit et le renvoyeroit dedans la feste de l'apparition notre Jon. 6 Seigneur prochaine passée et qu'ils le voulsissent dire au roy de France nostre sire, que ainsi ses feroit. dont le roy, quand il oyt les nouvelles par sesdiets ambaxadeurs, fust tres joyeux. mais encores ne s'en est rien faict. 20 50 b) H add. ce. a) B dicelle. f) fekl in den Vorlagen. c) B add. gens. E) Ble. d) B sera. e) B dedlet sall dudict.
Strana 740
740 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. [I0) Item pour ce, que les dommaiges et inconveniens que par les gens de mondict seigneur le Dauphin sont faicts en Alsay et ailleurs, a esté au defaut de bailler les logeis et vivres dessusdictes par ledict roy des Romains, qu'il veuille faire taisans et contens les seigneurs et autres, ausquels lesdicts dommaiges ont esté faicts, tellement que le roy ne mondiet seigneur le Daulphin son fils n'en ayent aucune poursuitte ne dommage, et outre que ledict roy des Romains veuille rendre et restablir au roy et a mondict seigneur le Daulphin les pertes cou- stenges et dommages qu'ils ont eu a cause dudict service, comme raison est, selon ce que dessus est dict et que chaseun le sceit. [II]Item requiert aussi le roy nostre sire au roy des Romains, que incontinent et sans plus de dilation veuille envoyer mondict seigneur le due Sigismond en ses seigneuries ensemble 10 avec la sienne chose qu'il a receu, ainsi qu'il a promis par ses lettres et scellez et qu'il est cy dessus declaré et qu'il a dict et promis aux ambaxadours dudict roy nostre sire. 5 367. Heinrich Engelhard an HzgJ. Friedrich und Wilhelm von Sachsen: üher Basuch und Ver- handlungen des Tages, Ubergabe der französischen Bündnisgegenurkunden, die Luxem- burger Frage. [ Beilage:] neuer Tag in der Kirchenfrage am 24. Juni zu Frankfurt. 1445 15 März 4 Boppard. Aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Arch., Loc. 4339 : Französ. Sachen fol. 15 orig. chart. lit. clausa, dazu fol. 16 ced. orig. chart. Erluchten hochgobornon fursten, gnodigsten liobon horron. Ergebenheitsformel. [I] nach- dem und als ich uwern furstlichen gnaden am nehsten bi Herman Behemen allen handel uf 20 dem tage zu Trier geschehn und was mir daselbst antreffend das lant Luczemburg begegent ist eigentlich verzoichendl, auch copien der vertracht2 miner drier horren dor kurfursten mit der cronen von Franckrich mitgesandt hab, bittend uf bevelung miner herren von Koln und Trier, auch des kemmerlings, uwerer gnaden rete mit macht her gein Bopparten uf sonntag oculi iczt vergangen zu schickon und uwerer gnaden meinen eigentlich verstchn 25 lassen, auch darnehst abescheid von Menez bi Petirchin uwern gnaden geschriben3, ist noch bißher von wegen uwerer gnaden nimant noch mir auch dheine schrifte komen, das mir, als dieselbten uwere gnaden wol verstehn, scre swere gewest ist, auch uwern gnaden, wo ich den fursten nicht also bekentlich gewest, verachtet wurden were. des ich nach dem besten, so furderlichst ich mocht, uwerea gnaden gebrechen halb der zit entschuldigt hab. [2] als 30 bitt ich uwere furstlichen gnade wißen, das uf dissen tag gein Boppart komen sint personnlich mine herren von Koln, von Trier, der phalzgrave, min herre von Augspurg, sendbote unsers herren konigs, und die Menczischen rete treflich; und der kemmerling had in allen brocht reversbrieve€ von dem konige von Franckrich der obgemelten vertracht und einung nach lute und inhalt der abschrifte uwern gnaden bi Herman Behemen geschickt, auch uwerer gnaden 35 briff, doch uf derselbten wolgefallen, so das uwere gnaden den reversbrief, wo uch solich gefellig wirdt, ader dissen briff, den Smedichen uwern gnaden brengt, widerumbe dem kem- merling gein Basil vor pfingsten schirstkomenden schicken sollen, als ich des uwere gnaden wol eigentlicher berichten wil bi solichen brieven. sagt der kemmerling, das der konig und März 21 Delphin haben den frieden5 in Ilsaß und auch bi Meez lassen uBrüeffen und gebieten, vor pal- 40 men ufzubrechen und zu růmen, auch das sich die von Mecz mit dem konige von Sicilien umbe alle anesproche forderung und dinste, die er meinet zu Mecz mit fronen und dinsten zu haben, vor 80000 rinscher gulden haben vertragen", so das man ire lande auch rumen und widergeben solle etc. von wegen des lands Luczemburg hat der kemmerling mit dem konige Feor. 23 Mai 16 a) sm.; Vorl. uwern. 45 z 3 1 Siche nr. 326, &. Vgl. nr. 325 Vorl. C und D. Vgl. nr. 349. 5 4 Vgl. nr. 325 Vorl. D’. Dazu nr. 268. 6 Vgl. nr. 269.
740 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. [I0) Item pour ce, que les dommaiges et inconveniens que par les gens de mondict seigneur le Dauphin sont faicts en Alsay et ailleurs, a esté au defaut de bailler les logeis et vivres dessusdictes par ledict roy des Romains, qu'il veuille faire taisans et contens les seigneurs et autres, ausquels lesdicts dommaiges ont esté faicts, tellement que le roy ne mondiet seigneur le Daulphin son fils n'en ayent aucune poursuitte ne dommage, et outre que ledict roy des Romains veuille rendre et restablir au roy et a mondict seigneur le Daulphin les pertes cou- stenges et dommages qu'ils ont eu a cause dudict service, comme raison est, selon ce que dessus est dict et que chaseun le sceit. [II]Item requiert aussi le roy nostre sire au roy des Romains, que incontinent et sans plus de dilation veuille envoyer mondict seigneur le due Sigismond en ses seigneuries ensemble 10 avec la sienne chose qu'il a receu, ainsi qu'il a promis par ses lettres et scellez et qu'il est cy dessus declaré et qu'il a dict et promis aux ambaxadours dudict roy nostre sire. 5 367. Heinrich Engelhard an HzgJ. Friedrich und Wilhelm von Sachsen: üher Basuch und Ver- handlungen des Tages, Ubergabe der französischen Bündnisgegenurkunden, die Luxem- burger Frage. [ Beilage:] neuer Tag in der Kirchenfrage am 24. Juni zu Frankfurt. 1445 15 März 4 Boppard. Aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Arch., Loc. 4339 : Französ. Sachen fol. 15 orig. chart. lit. clausa, dazu fol. 16 ced. orig. chart. Erluchten hochgobornon fursten, gnodigsten liobon horron. Ergebenheitsformel. [I] nach- dem und als ich uwern furstlichen gnaden am nehsten bi Herman Behemen allen handel uf 20 dem tage zu Trier geschehn und was mir daselbst antreffend das lant Luczemburg begegent ist eigentlich verzoichendl, auch copien der vertracht2 miner drier horren dor kurfursten mit der cronen von Franckrich mitgesandt hab, bittend uf bevelung miner herren von Koln und Trier, auch des kemmerlings, uwerer gnaden rete mit macht her gein Bopparten uf sonntag oculi iczt vergangen zu schickon und uwerer gnaden meinen eigentlich verstchn 25 lassen, auch darnehst abescheid von Menez bi Petirchin uwern gnaden geschriben3, ist noch bißher von wegen uwerer gnaden nimant noch mir auch dheine schrifte komen, das mir, als dieselbten uwere gnaden wol verstehn, scre swere gewest ist, auch uwern gnaden, wo ich den fursten nicht also bekentlich gewest, verachtet wurden were. des ich nach dem besten, so furderlichst ich mocht, uwerea gnaden gebrechen halb der zit entschuldigt hab. [2] als 30 bitt ich uwere furstlichen gnade wißen, das uf dissen tag gein Boppart komen sint personnlich mine herren von Koln, von Trier, der phalzgrave, min herre von Augspurg, sendbote unsers herren konigs, und die Menczischen rete treflich; und der kemmerling had in allen brocht reversbrieve€ von dem konige von Franckrich der obgemelten vertracht und einung nach lute und inhalt der abschrifte uwern gnaden bi Herman Behemen geschickt, auch uwerer gnaden 35 briff, doch uf derselbten wolgefallen, so das uwere gnaden den reversbrief, wo uch solich gefellig wirdt, ader dissen briff, den Smedichen uwern gnaden brengt, widerumbe dem kem- merling gein Basil vor pfingsten schirstkomenden schicken sollen, als ich des uwere gnaden wol eigentlicher berichten wil bi solichen brieven. sagt der kemmerling, das der konig und März 21 Delphin haben den frieden5 in Ilsaß und auch bi Meez lassen uBrüeffen und gebieten, vor pal- 40 men ufzubrechen und zu růmen, auch das sich die von Mecz mit dem konige von Sicilien umbe alle anesproche forderung und dinste, die er meinet zu Mecz mit fronen und dinsten zu haben, vor 80000 rinscher gulden haben vertragen", so das man ire lande auch rumen und widergeben solle etc. von wegen des lands Luczemburg hat der kemmerling mit dem konige Feor. 23 Mai 16 a) sm.; Vorl. uwern. 45 z 3 1 Siche nr. 326, &. Vgl. nr. 325 Vorl. C und D. Vgl. nr. 349. 5 4 Vgl. nr. 325 Vorl. D’. Dazu nr. 268. 6 Vgl. nr. 269.
Strana 741
H. Königl. Kurfürstentag zu Boppard Fobr. März 1445 nr. 366-368. 741 personnlich, als er sagt, gerett. der hab im geantwert: mochte das ewiglich an in komen ane behelteniß der abelosung, so wolte er des ingehn, sust nicht ; wolten abor uwere gnaden wider darzu gedenken, wolte er uch gerne behulflich sin, sine volk zu lihn, das er wol wider den von Burgundien, wiewol er mit im in fehden noch nicht were, tun mochte, so als der von Bur- gundien den von Mecz ubir in volk gelegen hett, doch das das volk durch uwere gnaden wurde gewilligt (solichs had der kemmerling von im verstanden) den monden vier rinsche gulden uf eine gleven, wievil ir wollet. idoch sagt er, der grave von Blanckheim si bliben bi dem konige und beerbeite sich gar getruwlichen bi im in dissen sachen uwern gnaden zu gut. er versehe sich auch wol, uwere gnaden wurden wol neher wege finden, so sie darzu gedechten. 10 auch hab im der konig müntlich gesagt, er werde iezt uf den ersten tag des merzen ein tag besenden gegen den von Burgundien gen Rens, Remis genant zu latin, und versehe sich nicht, mit im zu slichten. darumbe mochte er alsdanne uwern gnaden dester furderlicher wider in sin. werde er aber daselbst ader hernachmals mit im versunet, das er doch nicht getruwe, so wolle er uwere gnaden, so die nu mit im vereinet und in verbunteniße sin, darin nicht ver- 15 gessen, sundern nichts mit im ingehn, er wolle denn uwern gnaden des rechten gehorsam sin. furder hab ich gefragt den kemmerling, wo das volk sich hin meine zu keren. verstehe ich nicht anders danne uf den von Burgundien, und das solichs den Engelischen groß gefellig si, auch darzu zu helfen von der ander siten meinen otc. [3] item am dinstag nach oculi ist den Mära 2 Engelischen zu Nanezey die konigin von Sicilien geantwert wurden. [4] auch, gnedigsten mo herren, ist ein großf sage hi bi Rynn und der Moseln, das das volk sich meine in das lant gein I46 Luczemburg zu fugen. gebin zu Boppart am dornstage nach oculi anno ete. 45 hora nona Mürz d de mane. Uwer gnaden underteniger Heinricus Engelhard etc. [Auf eingelegtem Zettel:] In der kirchen sache ist ein anderer tag beramptl gein Franck- fort uf Johannis baptiste schirst, daselbst ane allen furdern verzog uß der protestacion zu Juni 21 25 komen. item der pfalzgrave ist ganz uf uwerer drier meinung, had auch das den zweien muntlich zugesagt, als ich uwer gnaden wol furder hoffe zu undorrichten. item morne ader Mort 5-6 bil sonnabind wirdt sich disser tag scheiden. v Mdrz 1 368. Protokoti zur Ubergabe der französischen Denkschrift vom 3. März auf dem Bopparder Tage zwecks Weitergabe an Kg. Friedrich. 144f5] März 13. A aus Paris Bibl. Nat. Collection Dupuy 760 fol. 106a und 110ab cop. ch. saec. 17; Uberschrift Remonstrances faictes par les ambassadeurs du roy aux eslecteurs de l'ompire assemblez a Boppart sur le Rhine 13e mars 1444. B coll. Wolfenbüttel Hzg. August-Bibl. Hs. 3. 223 vol. 1 Aug. 2° fol. 62ab und 68b.69s cop. ch. saec. 18. Uberschrift wie A. In Paris B. N. Fonds français 6965 (Collection Legrand Tome 6) fol. 240a x. 243° cop. ch. saec. 18. — Ebenda Fonds français 6966 (Collection Legrand Tome 7) fol. 110a und 113b-114a cop. ch. saec. 18. Druck: Tuetey 2, 138 und M3f. nr. XXVI. 30 Le treizeiesme jour de mars mil quatre cent quarante quatre monseigueur de Ferestranges, 40 conseiller chambellan du roy, et Jacomin de Bussieres, secretaire du roy, venans de ambaxade de devers les electeurs de l'empire firent leur rapport et affermerent avoir baillé l'original des presons articles ausdicts electeurs, pour iceux envoyer au roy des Romains. [Es folgt die Denkschrift vom 3. Mürz 1445, unsere nr. 366.] et pour ce que mesdicts seigneurs les ambaxadeurs du roy nostre sire ont remonstré et requis a messieurs les esliseurs et leurs 45 conseillers estans a Boparte, qu'il leur pleust rescrire et remonstrer au roy des Romains les choses dessusdictes, et que lesdicts esliseurs respondirent, que volontiers le feroient, pourveu que lesdictes requestes leur feussent baillées par escript, leur a esté baillé en Allemant et par 14475) März 13 1 Vgl. unien Abt. L.
H. Königl. Kurfürstentag zu Boppard Fobr. März 1445 nr. 366-368. 741 personnlich, als er sagt, gerett. der hab im geantwert: mochte das ewiglich an in komen ane behelteniß der abelosung, so wolte er des ingehn, sust nicht ; wolten abor uwere gnaden wider darzu gedenken, wolte er uch gerne behulflich sin, sine volk zu lihn, das er wol wider den von Burgundien, wiewol er mit im in fehden noch nicht were, tun mochte, so als der von Bur- gundien den von Mecz ubir in volk gelegen hett, doch das das volk durch uwere gnaden wurde gewilligt (solichs had der kemmerling von im verstanden) den monden vier rinsche gulden uf eine gleven, wievil ir wollet. idoch sagt er, der grave von Blanckheim si bliben bi dem konige und beerbeite sich gar getruwlichen bi im in dissen sachen uwern gnaden zu gut. er versehe sich auch wol, uwere gnaden wurden wol neher wege finden, so sie darzu gedechten. 10 auch hab im der konig müntlich gesagt, er werde iezt uf den ersten tag des merzen ein tag besenden gegen den von Burgundien gen Rens, Remis genant zu latin, und versehe sich nicht, mit im zu slichten. darumbe mochte er alsdanne uwern gnaden dester furderlicher wider in sin. werde er aber daselbst ader hernachmals mit im versunet, das er doch nicht getruwe, so wolle er uwere gnaden, so die nu mit im vereinet und in verbunteniße sin, darin nicht ver- 15 gessen, sundern nichts mit im ingehn, er wolle denn uwern gnaden des rechten gehorsam sin. furder hab ich gefragt den kemmerling, wo das volk sich hin meine zu keren. verstehe ich nicht anders danne uf den von Burgundien, und das solichs den Engelischen groß gefellig si, auch darzu zu helfen von der ander siten meinen otc. [3] item am dinstag nach oculi ist den Mära 2 Engelischen zu Nanezey die konigin von Sicilien geantwert wurden. [4] auch, gnedigsten mo herren, ist ein großf sage hi bi Rynn und der Moseln, das das volk sich meine in das lant gein I46 Luczemburg zu fugen. gebin zu Boppart am dornstage nach oculi anno ete. 45 hora nona Mürz d de mane. Uwer gnaden underteniger Heinricus Engelhard etc. [Auf eingelegtem Zettel:] In der kirchen sache ist ein anderer tag beramptl gein Franck- fort uf Johannis baptiste schirst, daselbst ane allen furdern verzog uß der protestacion zu Juni 21 25 komen. item der pfalzgrave ist ganz uf uwerer drier meinung, had auch das den zweien muntlich zugesagt, als ich uwer gnaden wol furder hoffe zu undorrichten. item morne ader Mort 5-6 bil sonnabind wirdt sich disser tag scheiden. v Mdrz 1 368. Protokoti zur Ubergabe der französischen Denkschrift vom 3. März auf dem Bopparder Tage zwecks Weitergabe an Kg. Friedrich. 144f5] März 13. A aus Paris Bibl. Nat. Collection Dupuy 760 fol. 106a und 110ab cop. ch. saec. 17; Uberschrift Remonstrances faictes par les ambassadeurs du roy aux eslecteurs de l'ompire assemblez a Boppart sur le Rhine 13e mars 1444. B coll. Wolfenbüttel Hzg. August-Bibl. Hs. 3. 223 vol. 1 Aug. 2° fol. 62ab und 68b.69s cop. ch. saec. 18. Uberschrift wie A. In Paris B. N. Fonds français 6965 (Collection Legrand Tome 6) fol. 240a x. 243° cop. ch. saec. 18. — Ebenda Fonds français 6966 (Collection Legrand Tome 7) fol. 110a und 113b-114a cop. ch. saec. 18. Druck: Tuetey 2, 138 und M3f. nr. XXVI. 30 Le treizeiesme jour de mars mil quatre cent quarante quatre monseigueur de Ferestranges, 40 conseiller chambellan du roy, et Jacomin de Bussieres, secretaire du roy, venans de ambaxade de devers les electeurs de l'empire firent leur rapport et affermerent avoir baillé l'original des presons articles ausdicts electeurs, pour iceux envoyer au roy des Romains. [Es folgt die Denkschrift vom 3. Mürz 1445, unsere nr. 366.] et pour ce que mesdicts seigneurs les ambaxadeurs du roy nostre sire ont remonstré et requis a messieurs les esliseurs et leurs 45 conseillers estans a Boparte, qu'il leur pleust rescrire et remonstrer au roy des Romains les choses dessusdictes, et que lesdicts esliseurs respondirent, que volontiers le feroient, pourveu que lesdictes requestes leur feussent baillées par escript, leur a esté baillé en Allemant et par 14475) März 13 1 Vgl. unien Abt. L.
Strana 742
742 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. articles, comme ey devant est declaré en Francois, suplians de par le roy nostre sire, que lesdicte messeigneurs les esliseurs veuillent tellement remonstrer au roy des Romains ce que dict est, qu'il en face son devoir, pour eschiver tous inconveniens, et tellement en facent, comme le roy en a en eulx sa parfaicte fiance, affinque brief en puisse avoir response. les quols ont respondu, qu'ils en feroient toute dilligence. 369. Kg. Friedrich an gen. Kurfürsten: weist die Anschuldigungen der französischen, zu Boppard vorgebrachten Klageschrift entschieden zurück; wird darauf nach den z.Zt. schwebenden ungarischen Verhandlungen noch zurückkommen. 1445 August 11 Wien. Aus Koblenz St..A. Kurtrier, Akten, Verhältnisse zu Kaiser und Reich Nr. 2 vol. I fol. 12 cop. chart. coneva ohne Verschickungs-Schnitte. Druck: Hansen, Westfalen 1, 156ff. nr. 170. 10 1445 Aug. 1I Fridreich usw. erwirdigen und hochgebornen lieben nefen oheimen und kurfursten. ewrn brief uns ietzund bei diesem boten zugesandt mitsambt der klagzedel, die der van Franckrich durch sein boten zu Bopparten nechst an ewr lieb hat bringen lassen, haben wir emphangen und wol vernomen, und nimbt uns solhe furbringung genug fremd, nachdem und wir als ein Romischer kunig mitsambt ew billicher zu klagen hetten von solcher merklicher scheden wegen, die sein sone der Delfin und er selbs mit kunig Rynyre dem heiligen riche und seinen undertanen fursten edeln und steten, geistlichen und weltlichen, ungewornet und uber alte einung, die zwischen dem Romischen riche und Franckrich sind, mit unseglicher verderbung land und lewte und kleglicher beschemung der personen an vil enden zugezogen 20 haben. das wir dann durch unsern rate ..den bischoven von Ougspurg und ander die unsern zu zweien malen an si in klageswise haben bringen laissen desgelich haben si unser und des hawss von Osterrich stete und slosse, der man in getrawet hat, ausgerewtt und verderbet unverwintlich an lewten und gute. so haben wir etlichen aus ew und ewern sendboten und sust herren und steten nest zu Nuremberg wol zu versteen gegeben und horn lassen, in welher 23 masse wir dem van Franckrich geschriben haben und mit was underscheide solher hilfe und wie wir des Delfins botschaft zu Nuremberg antwurten. so waiss man auch wol, in welher masse oder warauf dasselb volkh auskomen ist und wie si sich gerechtikeit verfiengen aller land bis an den Rein. das dann dem von Augspurg auch begegent hat under augen, in solhen sachen ew als des heiligen richs kurfursten und hochsten gelidern mitsambt uns geburet nit so allein ze antwurten, sunder nach notdurften zu gedenken. und als wir nu ietzund mit der hilfe gotes mit unsrer herfart aus Ungernl widerkomen sein und etwevil stete und slos in dem kunigrich mechticlich zu unsern henden bracht und, got sei gelobt, inne haben und daruf auch der erzbischof und ander prelaten waivoden und herren der crone ze Ungern dise woehen her zu uns komen werden, sich entlich mit uns und unserm lieben vettern kunig Lasslaen zu 35 einen und in ganze richtunge zu seczen, als si uns zuemboten haben, haben wir ew unmuss halben solher sache uf die klagzedel ieczund nit geantwurten mugen; sunder in kurze wellen wir ew, ob got wil, auf all stukh der klagzedel antwurten und so gruntlich, daz ir versteen werdet, daz der von Frankrich solher klag billich mussig gienge, damit er villicht meinet vorzekomen, und uns geburt darinne auch von des richs wegen ewern rat zu haben, wiewol, 40 als wir vernemen, etlich berednust gescheen sein. und haben darinne zu ew ein ganz vertrawn, als billich ist. geben zu Wyenn an mittichen nach sand Laurenczien tag, unsers richs im Ad mandatum domini regis. sechsten jaire. [subtus] Den erwirdigen Dietherichen zu Mencze, Diethrichen zu Coln und Jacoben zu Trier erzbischoven, des heiligen richs erzcanzlern etc., und dem hoichgebornen Ludwigen 45 phalzgraven bi Rein und herzogen in Beyern, erzdruchsessen etc., unsern lieben nefen oheimen und kurfursten. 15 1 Vgl. daze oben S. 627.
742 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. articles, comme ey devant est declaré en Francois, suplians de par le roy nostre sire, que lesdicte messeigneurs les esliseurs veuillent tellement remonstrer au roy des Romains ce que dict est, qu'il en face son devoir, pour eschiver tous inconveniens, et tellement en facent, comme le roy en a en eulx sa parfaicte fiance, affinque brief en puisse avoir response. les quols ont respondu, qu'ils en feroient toute dilligence. 369. Kg. Friedrich an gen. Kurfürsten: weist die Anschuldigungen der französischen, zu Boppard vorgebrachten Klageschrift entschieden zurück; wird darauf nach den z.Zt. schwebenden ungarischen Verhandlungen noch zurückkommen. 1445 August 11 Wien. Aus Koblenz St..A. Kurtrier, Akten, Verhältnisse zu Kaiser und Reich Nr. 2 vol. I fol. 12 cop. chart. coneva ohne Verschickungs-Schnitte. Druck: Hansen, Westfalen 1, 156ff. nr. 170. 10 1445 Aug. 1I Fridreich usw. erwirdigen und hochgebornen lieben nefen oheimen und kurfursten. ewrn brief uns ietzund bei diesem boten zugesandt mitsambt der klagzedel, die der van Franckrich durch sein boten zu Bopparten nechst an ewr lieb hat bringen lassen, haben wir emphangen und wol vernomen, und nimbt uns solhe furbringung genug fremd, nachdem und wir als ein Romischer kunig mitsambt ew billicher zu klagen hetten von solcher merklicher scheden wegen, die sein sone der Delfin und er selbs mit kunig Rynyre dem heiligen riche und seinen undertanen fursten edeln und steten, geistlichen und weltlichen, ungewornet und uber alte einung, die zwischen dem Romischen riche und Franckrich sind, mit unseglicher verderbung land und lewte und kleglicher beschemung der personen an vil enden zugezogen 20 haben. das wir dann durch unsern rate ..den bischoven von Ougspurg und ander die unsern zu zweien malen an si in klageswise haben bringen laissen desgelich haben si unser und des hawss von Osterrich stete und slosse, der man in getrawet hat, ausgerewtt und verderbet unverwintlich an lewten und gute. so haben wir etlichen aus ew und ewern sendboten und sust herren und steten nest zu Nuremberg wol zu versteen gegeben und horn lassen, in welher 23 masse wir dem van Franckrich geschriben haben und mit was underscheide solher hilfe und wie wir des Delfins botschaft zu Nuremberg antwurten. so waiss man auch wol, in welher masse oder warauf dasselb volkh auskomen ist und wie si sich gerechtikeit verfiengen aller land bis an den Rein. das dann dem von Augspurg auch begegent hat under augen, in solhen sachen ew als des heiligen richs kurfursten und hochsten gelidern mitsambt uns geburet nit so allein ze antwurten, sunder nach notdurften zu gedenken. und als wir nu ietzund mit der hilfe gotes mit unsrer herfart aus Ungernl widerkomen sein und etwevil stete und slos in dem kunigrich mechticlich zu unsern henden bracht und, got sei gelobt, inne haben und daruf auch der erzbischof und ander prelaten waivoden und herren der crone ze Ungern dise woehen her zu uns komen werden, sich entlich mit uns und unserm lieben vettern kunig Lasslaen zu 35 einen und in ganze richtunge zu seczen, als si uns zuemboten haben, haben wir ew unmuss halben solher sache uf die klagzedel ieczund nit geantwurten mugen; sunder in kurze wellen wir ew, ob got wil, auf all stukh der klagzedel antwurten und so gruntlich, daz ir versteen werdet, daz der von Frankrich solher klag billich mussig gienge, damit er villicht meinet vorzekomen, und uns geburt darinne auch von des richs wegen ewern rat zu haben, wiewol, 40 als wir vernemen, etlich berednust gescheen sein. und haben darinne zu ew ein ganz vertrawn, als billich ist. geben zu Wyenn an mittichen nach sand Laurenczien tag, unsers richs im Ad mandatum domini regis. sechsten jaire. [subtus] Den erwirdigen Dietherichen zu Mencze, Diethrichen zu Coln und Jacoben zu Trier erzbischoven, des heiligen richs erzcanzlern etc., und dem hoichgebornen Ludwigen 45 phalzgraven bi Rein und herzogen in Beyern, erzdruchsessen etc., unsern lieben nefen oheimen und kurfursten. 15 1 Vgl. daze oben S. 627.
Strana 743
1 c 10 o 20 30 86 40 45 H. Kurfiirstentag za Boppard nr. 368-369 / I. Schiedstag zu Rheinfelden nr. 370-371. 743 I. Schiedstagung zu Rheinfelden vom 8. bis 16. März 1445 nr. 370-386. 370. Riiterschaft St. Georgenschild! an Hzg. Albrecht von Baiern: wollen zu der Forderung Kg. Friedricha nach Hilje fiir Hzg. Albrecht von Osierreich gegen die Schweizer Eidgenossen auf einem Tage 2u Waldsez am 28. Februar Stellung uehmen. — 1445 Januar 28 [Waldsee]. Aus Mnchen H. St.-A. Fürstensachen nr. 2 fol. 161 or. chart. lit. ci. Ritter und Haupimann Peter von Frijberg uml gemain gesellen mit s. Jórgenschilt ete., als wir ze Walsee bi ain gewesen sint, schreiben: Uns hat der Itóm. Kónig crnstlich geschrieben, seinem Hruder Hzg. Albrecht Beistand und Hilfe zu tun wider die Switzer und ‘re aidgendssen. So haben Hzg. Albrecht und beid von Wirtemberg ihre Rüte und Diener jetzt bi der manung bei uns gehabt und an uns gevordret, mit in in die fintschaft ze komen. Wir haben ihnen geantwortet, daß wir sölieh ir gewerh an euch bringen wollen, wan wir nit ńwern gnüden in ainung sigen und zü den sachen an wer gnád wissen nit ze antwúrten haben. So sind auch etliche unserer Herren und Gesellen, dze mit una in Eiwung sind, jetzt nicht bei uns, an die wollen wir das auch bringen und ihnen dann bet unserer nüehaten ganzen manung zu Walsee am Sonntag vor mittervasten eine Antwort geben. Nun kommen der gen. ITzg. Albrecht von Ü. und elliche andere Fürsten und Herren zi den suchen gewant gen Rotten- burg am Neckger auf Donnerstag in den vier tagen zu angender vasten; wir haben dahin unseren Hauptmann mit etlichen Gesellen auch abgeordnet, uns gogen den fórston und herren ze verantwirten und umb ander unser geselschaft nottárftiger sachen wogon. Darum bitten wir euch, uns euren. Rat und Meinung durch den Boten wissen zu lassen, w&n wir uns nit geren in dhain krieg etecken an üch und ander unser gnädigen herren hilf und raut. Außerdem hat uns unser Hauptmann die Kopie einer commisyon hóren lassen, ala der Röm. König euch als Richter 4n. der Zwezung Cánrat von Fri- berg von. Wl und unsers Mitgesellen Josen von Lobenberg gesetzt hat und ihe daraufhin einen Tag gen München auf Sonntag vor der cotember in der vasten angesetzt haht. Da wir wnsern Mitgesellen zum Hauptmann gemacht haben und er deshalb nicht auf dem festgesetzten Tage erscheinen kann, 80 hüten wir, den Tag zu verschieben angesichts dessen, daß es notdürftiger ist, thn und andere unsere Gesellen zu den Fürsten und Herren gen Rottenburg zu senden als zu dem Rechttag nach München. Datum Do. v, hechmef 45, 371. Einladungen und Geleit zum Tage von Rheinfelden zwischen dem Hause Osterreich und den Bidgenossen am 7. März. 1445 Februar 17 — März 2. a) Das Konzil von Basel an Nürnberg und ebenso an Straßburg: hat zur Beilegung dea Kampfes zwischen dem Hause U. und den Eidgenossen mii Zustimmung beider Teile einen Tag nach Rhein- felden auf kommenden Sonntag Lütare angesetzt und. ladet die Stadt ein, Gesandte zu dem. Tage zu schicken. | Datum, Basilee 13. kal martii 1445 (Nürnberg St.-A. Urkk, à, D-Laden nr. 279 er. ch. lit. ol. — Strafburg Stadt- A. AA. 180 fol. 18 or. ch. lit. cl.; «nc. regis pacifici divino munere; Unterfert. Ja. de Krainburga; «eben der Unterschrift piacet. — Wien N.-B. cod. 5116 fol. 4098" cop, ch.]. b; Die Stadt Basel wnd deren Bürgermeister Hans Roi an Sirafiburg : laden zu einem Tage in Rhein. felden, den. Hag. Albrecht von Österreich nach dem Tage zu Konstanz dort auf Mo. a. initvasten zur Schlichtung seiner Streitigkeiten mit den Eidgenossen anberaum hat; berichien aber de Lage Basels gegenüber den zahlreichen Feinden im Elsaß, Datum fer. 5. ante laminic. reminiscere 1445 (Siraf- burg AA 242 or. mb. lit. cl.). c) Das Konzil von Basel an Konsianz: ersuchi, einige. tiichtige Manner nach Rheinfelden zu senden, um den Krieg zwischen dem Herzog von Osterreich und den Eidgenossen méglichst zu stillen. 1 Hin weiteres Schreiben derselben an den veranlassen, daß er sich unbedingten rechten Herzog vom 28.Jan. (Do. v. Inektmefi 45) ainen im gebotten benügen und ihren Gesellen nimmt Bezug auf ein kgl. Schreiben an den Herzog betr. die Zweiung des Bischojs von Augsburg mit ihrem Mitgesellen Walther von Hochnegk, wonach der Bischof die Sache dem Kówig, dem Herzog oder ar. dhainem ende fur gibt: ihr Gesell habe sich mehrfach gegen den Bischof zu Recht er- boten, xe ex vor dese Herzog oder vor dem. Herrn von Wirtemberg; sie bitlen num, den Brscho} zu daruf uß sorgen lasse; will er das nicht, so möge der Herzog seine Räte gemaf ihrer Einung nach Lamtsperg auf Mo. nach Leiare [ Márz $] senden, damit dort der Sache nach Ausweis der Einung nachgegangen werde. — (München — H. St.-A. Fürstensachen nr. 2 fol. 157 or. ch. lit. cl.; dort noch weitere Briefe in derselben Angelegenheit), Febr. 28 Febr, 12 Jedy. 1£ 1445 Jan. 28 Murz 7 Per. 17 Merz è -Febr. 18
1 c 10 o 20 30 86 40 45 H. Kurfiirstentag za Boppard nr. 368-369 / I. Schiedstag zu Rheinfelden nr. 370-371. 743 I. Schiedstagung zu Rheinfelden vom 8. bis 16. März 1445 nr. 370-386. 370. Riiterschaft St. Georgenschild! an Hzg. Albrecht von Baiern: wollen zu der Forderung Kg. Friedricha nach Hilje fiir Hzg. Albrecht von Osierreich gegen die Schweizer Eidgenossen auf einem Tage 2u Waldsez am 28. Februar Stellung uehmen. — 1445 Januar 28 [Waldsee]. Aus Mnchen H. St.-A. Fürstensachen nr. 2 fol. 161 or. chart. lit. ci. Ritter und Haupimann Peter von Frijberg uml gemain gesellen mit s. Jórgenschilt ete., als wir ze Walsee bi ain gewesen sint, schreiben: Uns hat der Itóm. Kónig crnstlich geschrieben, seinem Hruder Hzg. Albrecht Beistand und Hilfe zu tun wider die Switzer und ‘re aidgendssen. So haben Hzg. Albrecht und beid von Wirtemberg ihre Rüte und Diener jetzt bi der manung bei uns gehabt und an uns gevordret, mit in in die fintschaft ze komen. Wir haben ihnen geantwortet, daß wir sölieh ir gewerh an euch bringen wollen, wan wir nit ńwern gnüden in ainung sigen und zü den sachen an wer gnád wissen nit ze antwúrten haben. So sind auch etliche unserer Herren und Gesellen, dze mit una in Eiwung sind, jetzt nicht bei uns, an die wollen wir das auch bringen und ihnen dann bet unserer nüehaten ganzen manung zu Walsee am Sonntag vor mittervasten eine Antwort geben. Nun kommen der gen. ITzg. Albrecht von Ü. und elliche andere Fürsten und Herren zi den suchen gewant gen Rotten- burg am Neckger auf Donnerstag in den vier tagen zu angender vasten; wir haben dahin unseren Hauptmann mit etlichen Gesellen auch abgeordnet, uns gogen den fórston und herren ze verantwirten und umb ander unser geselschaft nottárftiger sachen wogon. Darum bitten wir euch, uns euren. Rat und Meinung durch den Boten wissen zu lassen, w&n wir uns nit geren in dhain krieg etecken an üch und ander unser gnädigen herren hilf und raut. Außerdem hat uns unser Hauptmann die Kopie einer commisyon hóren lassen, ala der Röm. König euch als Richter 4n. der Zwezung Cánrat von Fri- berg von. Wl und unsers Mitgesellen Josen von Lobenberg gesetzt hat und ihe daraufhin einen Tag gen München auf Sonntag vor der cotember in der vasten angesetzt haht. Da wir wnsern Mitgesellen zum Hauptmann gemacht haben und er deshalb nicht auf dem festgesetzten Tage erscheinen kann, 80 hüten wir, den Tag zu verschieben angesichts dessen, daß es notdürftiger ist, thn und andere unsere Gesellen zu den Fürsten und Herren gen Rottenburg zu senden als zu dem Rechttag nach München. Datum Do. v, hechmef 45, 371. Einladungen und Geleit zum Tage von Rheinfelden zwischen dem Hause Osterreich und den Bidgenossen am 7. März. 1445 Februar 17 — März 2. a) Das Konzil von Basel an Nürnberg und ebenso an Straßburg: hat zur Beilegung dea Kampfes zwischen dem Hause U. und den Eidgenossen mii Zustimmung beider Teile einen Tag nach Rhein- felden auf kommenden Sonntag Lütare angesetzt und. ladet die Stadt ein, Gesandte zu dem. Tage zu schicken. | Datum, Basilee 13. kal martii 1445 (Nürnberg St.-A. Urkk, à, D-Laden nr. 279 er. ch. lit. ol. — Strafburg Stadt- A. AA. 180 fol. 18 or. ch. lit. cl.; «nc. regis pacifici divino munere; Unterfert. Ja. de Krainburga; «eben der Unterschrift piacet. — Wien N.-B. cod. 5116 fol. 4098" cop, ch.]. b; Die Stadt Basel wnd deren Bürgermeister Hans Roi an Sirafiburg : laden zu einem Tage in Rhein. felden, den. Hag. Albrecht von Österreich nach dem Tage zu Konstanz dort auf Mo. a. initvasten zur Schlichtung seiner Streitigkeiten mit den Eidgenossen anberaum hat; berichien aber de Lage Basels gegenüber den zahlreichen Feinden im Elsaß, Datum fer. 5. ante laminic. reminiscere 1445 (Siraf- burg AA 242 or. mb. lit. cl.). c) Das Konzil von Basel an Konsianz: ersuchi, einige. tiichtige Manner nach Rheinfelden zu senden, um den Krieg zwischen dem Herzog von Osterreich und den Eidgenossen méglichst zu stillen. 1 Hin weiteres Schreiben derselben an den veranlassen, daß er sich unbedingten rechten Herzog vom 28.Jan. (Do. v. Inektmefi 45) ainen im gebotten benügen und ihren Gesellen nimmt Bezug auf ein kgl. Schreiben an den Herzog betr. die Zweiung des Bischojs von Augsburg mit ihrem Mitgesellen Walther von Hochnegk, wonach der Bischof die Sache dem Kówig, dem Herzog oder ar. dhainem ende fur gibt: ihr Gesell habe sich mehrfach gegen den Bischof zu Recht er- boten, xe ex vor dese Herzog oder vor dem. Herrn von Wirtemberg; sie bitlen num, den Brscho} zu daruf uß sorgen lasse; will er das nicht, so möge der Herzog seine Räte gemaf ihrer Einung nach Lamtsperg auf Mo. nach Leiare [ Márz $] senden, damit dort der Sache nach Ausweis der Einung nachgegangen werde. — (München — H. St.-A. Fürstensachen nr. 2 fol. 157 or. ch. lit. cl.; dort noch weitere Briefe in derselben Angelegenheit), Febr. 28 Febr, 12 Jedy. 1£ 1445 Jan. 28 Murz 7 Per. 17 Merz è -Febr. 18
Strana 744
744 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Febr. 19 Datum 1445 11. kal. martii (Konstanz Stadt-A. Urk. nr. 1134 or.; Regest: Marmor im Archit j. Schweiz. Gesck. 18, 120 nr. 24). d) Hzg. Albrecht van Österreich bekennt: gibt den Boten der Eidgenossen und ihren Helfern Febr. 21 Geleit zum Tage in Rheinfelden. Datum Tiessenhojen So. reminiscere 45 (Basel St..A. Urk.-Buch II, 6; abgedr. Urk.-Buch Basel 7, 53f. nr. 43; Unterfort. Dominus dux in consilio). Mürz 2 e) Hzg. Albrecht von Österreich an die Boten gemeiner Eidgenossen: gibt ihnen freies Geleit jür Marz 7 50 Personen und ebenso viele Pfarde auf den Tag, der auf Mittfasten nach Rhoinfelden gesetet ist und den sie beiderscits — er selbst fur sich und seine Brüder Kg. Flriedrich und Hzg. Sigmund und inre Helfer sowne die Stadt Zilrich — besuchen werden. Datum Diessenhofen eritag n. So. oculi (Luzern St.-A. Akten Zürichkrieg or. ch., Reg.: Segesser, Eidg. Absch. 2, 187 nr. 284). 11 372. Kg. Friedrich an seinen Bruder Hzg. Albrecht: über die Möglichkeit einer Einigung mit dem Hzg. von Burgund und einer Heiratsverbindung zwischen ihrer Schwester Katharina von Österreich und [Hrg. Johann I.] von Kleve, Nefjen des Burgundischen Herzogs. 1445 Februar 22 Wien. Aus Wien H. H. St.-A. Habsb.-Lothr. Familienurkunden nr. 579 or. chart. lit. cl. Druck: Chmel, Materialien I.2 S. 165 f. nr. LIII. Regest: Chmel, Reg. nr. 1903, Lichnowsky 6 nr. 990. 15 Trdád Dez. 25 Fridrich usw. Hochgeborner lieber Bruder und Fürst: Unser beider Rat Wilhalm vom Stein hat uns cinen Brief hören lassen, den ihm deine Licbe yeczund noulich gesandt hut, worin du meldes!, wie der von Sofoy und die von Bern ir botschafft zu -dem von Burgundi yeczund tun in maynung, 20 in in ir aynigung zu bringen, und daz gar nûczlich wère, daz der egenant unser ôheim von Bur- gundi mit uns in gût aynigung bracht wurd, das doch durch gût undertaidinger geschehen müste nach solhen sachen, die or mit dem rich zu schaffen hat, als uns dann derselb Wilhelm muntlich gar klêrlich orczolet und dein lieb auch durinne sich zu mûon erboten hat. Wir danken für solchen deinen fleiss und erbietung und lassen dich wissen, daz wir vormals durch .den von Côln unsern 25 nofen ettwevil taiding mit demselhen unserm 8heimen von Burgundi lannge zoit gehanndelt, darunder auch vil schrifft und notel gemacht sind, die uns und dem riche, auch dem hauso von Osterrich notdürfftig wêrn; dieselb sach dann gebrechen halb des von Burgundi nit haben zu ennde komen mügen. darnach als er bey uns zu Bisunezl was, hat er sein rête mit unsern rêten aber trefflich reden lassen aus denselben sachen mit ainem zusacz, daz or unser liebe swester junkfraw Katherinen gern seiner swester sun, „dem von Cleve, gehabt het; uff das alles wir uns desmals ainen berat numon, und in der czeit sich ettlich ander leût auch zu taidingen annamen, doch on ennde so lanng, bis derselb unser ôheim von Burgundi, als wir yeezund newlich zu Nüremberg warn, „den bischove von Virdun seinen rat zu uns sanndte2 und uns umb antwurt ermante von unsrer swestera, auch von des lannds von Luczemburg wegn, der dann ander sach von des richs 35 wegen auch darin trug, dem wir doch von grôsse wegen der sache kein entlich antwurt geben mochten dan sovil, daz wir aynig wurden, daz der egenant unser ôheim sein trefflich botschafft aut weihnéchten nachstkunfftigen von unsrer swester wegen bey uns haben solt, mit derselben bot- schafft wir uns denn aus den andern stûken auch underreden wolten; dieselb botschafft doch noch nicht zu uns komen ist, als wir vernemen von hertte wegen der wego, und doch, als wir vernemen, 40 noch komen sûllen, als uns des von Burgundi bot, der yeczund alhie bey uns ist, gesagt hat; das wir also harren und unsers oheims maynung vernemen wellen, darnach wir uns aber wissen zu 80 1 Nov. 1112, siche unsere ur. 16. 2 Vgl. oben nr. 166. 3 Hzgin. Kateryna zu Osterreich schrieb am 2. Juli (zu der Newenstat Fr. vor 8. Ulreichs tag 45) ihrem Bruder Hag. Albrecht, sie danke für scine durch Andre Holnekcher übersandte Nach- richt, daß es ihi wol und geluckleich oben in landen gee in allen sachen, und bitte ihn, seinen Willen dazu zu geben, daß sie in ein Kloster gehen könne, wie ste es der (bl.) Jungfrau versprochen habe, und daß es ihr nu mit nichte nicht zu tuen wer, das ich meinen willn geb zu einem mann (Wien Fam.-Korresp. A, Schachtel 38 or.; gedr. Chmel, Mater. I, 2 S. 173 nr. LVII; Reg.: Chmel nr. 1936; Lichnowsky 6 nr. 1034). — Bald 45 danach wurde jedoch eine neve Eheverbindung Katharinas angebahnt, dieses Mal mit Carl, dem Solom des Mgf. Jakob van Baden, die am 3. Jan. 1446 Mgf. Albrecht von Brandenburg vermittelte (Chmel Reg. 2009) und zw der Kg. Friedrich am 50 7. April 1446 scine Zustimmung gab (Chmel Reg. 2069). Die Heirat mit dem Mgf. Karl von Baden fand im Juli 1447 statt (v. Isenburg 1,16 und 82).
744 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Febr. 19 Datum 1445 11. kal. martii (Konstanz Stadt-A. Urk. nr. 1134 or.; Regest: Marmor im Archit j. Schweiz. Gesck. 18, 120 nr. 24). d) Hzg. Albrecht van Österreich bekennt: gibt den Boten der Eidgenossen und ihren Helfern Febr. 21 Geleit zum Tage in Rheinfelden. Datum Tiessenhojen So. reminiscere 45 (Basel St..A. Urk.-Buch II, 6; abgedr. Urk.-Buch Basel 7, 53f. nr. 43; Unterfort. Dominus dux in consilio). Mürz 2 e) Hzg. Albrecht von Österreich an die Boten gemeiner Eidgenossen: gibt ihnen freies Geleit jür Marz 7 50 Personen und ebenso viele Pfarde auf den Tag, der auf Mittfasten nach Rhoinfelden gesetet ist und den sie beiderscits — er selbst fur sich und seine Brüder Kg. Flriedrich und Hzg. Sigmund und inre Helfer sowne die Stadt Zilrich — besuchen werden. Datum Diessenhofen eritag n. So. oculi (Luzern St.-A. Akten Zürichkrieg or. ch., Reg.: Segesser, Eidg. Absch. 2, 187 nr. 284). 11 372. Kg. Friedrich an seinen Bruder Hzg. Albrecht: über die Möglichkeit einer Einigung mit dem Hzg. von Burgund und einer Heiratsverbindung zwischen ihrer Schwester Katharina von Österreich und [Hrg. Johann I.] von Kleve, Nefjen des Burgundischen Herzogs. 1445 Februar 22 Wien. Aus Wien H. H. St.-A. Habsb.-Lothr. Familienurkunden nr. 579 or. chart. lit. cl. Druck: Chmel, Materialien I.2 S. 165 f. nr. LIII. Regest: Chmel, Reg. nr. 1903, Lichnowsky 6 nr. 990. 15 Trdád Dez. 25 Fridrich usw. Hochgeborner lieber Bruder und Fürst: Unser beider Rat Wilhalm vom Stein hat uns cinen Brief hören lassen, den ihm deine Licbe yeczund noulich gesandt hut, worin du meldes!, wie der von Sofoy und die von Bern ir botschafft zu -dem von Burgundi yeczund tun in maynung, 20 in in ir aynigung zu bringen, und daz gar nûczlich wère, daz der egenant unser ôheim von Bur- gundi mit uns in gût aynigung bracht wurd, das doch durch gût undertaidinger geschehen müste nach solhen sachen, die or mit dem rich zu schaffen hat, als uns dann derselb Wilhelm muntlich gar klêrlich orczolet und dein lieb auch durinne sich zu mûon erboten hat. Wir danken für solchen deinen fleiss und erbietung und lassen dich wissen, daz wir vormals durch .den von Côln unsern 25 nofen ettwevil taiding mit demselhen unserm 8heimen von Burgundi lannge zoit gehanndelt, darunder auch vil schrifft und notel gemacht sind, die uns und dem riche, auch dem hauso von Osterrich notdürfftig wêrn; dieselb sach dann gebrechen halb des von Burgundi nit haben zu ennde komen mügen. darnach als er bey uns zu Bisunezl was, hat er sein rête mit unsern rêten aber trefflich reden lassen aus denselben sachen mit ainem zusacz, daz or unser liebe swester junkfraw Katherinen gern seiner swester sun, „dem von Cleve, gehabt het; uff das alles wir uns desmals ainen berat numon, und in der czeit sich ettlich ander leût auch zu taidingen annamen, doch on ennde so lanng, bis derselb unser ôheim von Burgundi, als wir yeezund newlich zu Nüremberg warn, „den bischove von Virdun seinen rat zu uns sanndte2 und uns umb antwurt ermante von unsrer swestera, auch von des lannds von Luczemburg wegn, der dann ander sach von des richs 35 wegen auch darin trug, dem wir doch von grôsse wegen der sache kein entlich antwurt geben mochten dan sovil, daz wir aynig wurden, daz der egenant unser ôheim sein trefflich botschafft aut weihnéchten nachstkunfftigen von unsrer swester wegen bey uns haben solt, mit derselben bot- schafft wir uns denn aus den andern stûken auch underreden wolten; dieselb botschafft doch noch nicht zu uns komen ist, als wir vernemen von hertte wegen der wego, und doch, als wir vernemen, 40 noch komen sûllen, als uns des von Burgundi bot, der yeczund alhie bey uns ist, gesagt hat; das wir also harren und unsers oheims maynung vernemen wellen, darnach wir uns aber wissen zu 80 1 Nov. 1112, siche unsere ur. 16. 2 Vgl. oben nr. 166. 3 Hzgin. Kateryna zu Osterreich schrieb am 2. Juli (zu der Newenstat Fr. vor 8. Ulreichs tag 45) ihrem Bruder Hag. Albrecht, sie danke für scine durch Andre Holnekcher übersandte Nach- richt, daß es ihi wol und geluckleich oben in landen gee in allen sachen, und bitte ihn, seinen Willen dazu zu geben, daß sie in ein Kloster gehen könne, wie ste es der (bl.) Jungfrau versprochen habe, und daß es ihr nu mit nichte nicht zu tuen wer, das ich meinen willn geb zu einem mann (Wien Fam.-Korresp. A, Schachtel 38 or.; gedr. Chmel, Mater. I, 2 S. 173 nr. LVII; Reg.: Chmel nr. 1936; Lichnowsky 6 nr. 1034). — Bald 45 danach wurde jedoch eine neve Eheverbindung Katharinas angebahnt, dieses Mal mit Carl, dem Solom des Mgf. Jakob van Baden, die am 3. Jan. 1446 Mgf. Albrecht von Brandenburg vermittelte (Chmel Reg. 2009) und zw der Kg. Friedrich am 50 7. April 1446 scine Zustimmung gab (Chmel Reg. 2069). Die Heirat mit dem Mgf. Karl von Baden fand im Juli 1447 statt (v. Isenburg 1,16 und 82).
Strana 745
I. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. März 1445 nr. 371-374. 745 richten. wann solt einich ander teyding mit im angevangen werden, das wer ain zurüttung des crsten. so hat auch unser swager von Sachsen ainen briefl von uns, des wir übertoidingt wurden, als wir zu unsrer krônung zugen, daz wir uns mit dem von Burgundi nit ainen sullen noch mügen. gein sach umb Lûezemburg sei dann auch richtig gemachet. dasselb lannd dann nu durch den vont Burgundi gewunnon ist2, also daz die sach swer ist ; die zwo sach muchen, daz wir dio sach yeczund nit verrer bevelhen můgen, wan auch manigerlay schrifft vor hannden sind zu den sechon dienend, der wir deiner lieb so kurz kein underweisung geben mugen. Sobald wir solche Botschaft vernehmen, vollen wir das au wissen tun, dich darnach mugen gerichten, und der worton, daz sich der egenant von Burgundi in der zeit nit verênder, schreiben wir ihm jetzt laut beiliegender Abschrift und sennden 10 deiner liebe den brief hie mit, den wellest im fůrbass sonndon und, was daruff antwurt wirdet, auf- brechen und vernemen und uns sôlhen brief zusennden; und hoffen, er werde sich gen uns mit niemand verainen, wan er unser und des richs auch nit klein bedarff, nachdem und es im yeezund in Hollannd und daselbs niden zusteet. geben zu Wyenn an montag nach dem suntag reminiscere Febr.2. in der vasten, unsers richs im funften jar. Ad mandatum domini regis domino Gaspare cancellario referente. 5 15 373. Kg. Friedrich an Hzg. [ Philipp] von Burgund: vertraut, daß der Herzog nicht die Schweizer Eidgenossenschaft, sondern seinen Bruder Hzg. Albrecht im Kampi unterstützen werde. ƒ 1445 Februar 22] Wien. 20 Aus Wien H. H. St..A. Habsb.-Lothr. Eamilienurkunden nr. 580 cop. chart., Beilage zu unserer nr. 372. In München St.-B. clm. 12725 fol. 172b cop. chart. Drucke: Chmel, Materialien 1,2 S. 166 Beil. zu nr. LIII: Wolkon I, 2 S. 163 nr. XCVIII. Fridericus ducia Burgundie. illustris princeps, consanguinee carissime. ad noticiam 25 nostram nonnulorum relacione deductum est, qualiler illi de liga Swicensi hostes nostri ac eorum complices multa attemptent apud dilectionem tuam, qualiter eandem sibi associare et contra nos et nostros attrahere possent; de quo satis admiramur, cum tamen illi clare sciant eandem tuam dilectionem nobis et sacro imperio taliter conjunctam multis respectibus, quod eos pudere deberet, tuam dilectionem temptare, cujus fides erga imperium et nos illesa so est et esse debet. et quamvis de integritate et devotione tua erga nos nullam diffidenciam penitus habeamus, scimusque te minime condescensurum illis, qui inhonesta a te postulant seu querere possent, tamen noluimus tue dilectioni, cui afficimur, non scribere ea, que nobis occurrunt, adhortantes eandem affectu, quo possumus, ampliori, quatenus prefatos" hostes nostros, si eos ad tuam dilectionem in rebus prefatis venire contingeret, nedum non exaudias, s5 sed neque audias; et pocius nostre majestati ac illustri Alberto duci Austrie Stirie etc. principi et germano nostro carissimo assistas et auxilium tuum conferas, prout in tua dilectione summe confidimus et in simili vel majori rependere disponimus animo generoso. scit enim tua dilectio, quantum tota nobilitas per cosdem de liga hucusque nedum oppressa, sed illis e finibus exulata est, ita quod nobilis et alta prosapia tua merito illis dissentire eosque spernere 40 debet, qui nobilitatem semper spreverunt et odiunt. datum Wienne otc. Gaspar eto. 374. Kg. Friedrich an gen. Reichsstädte: fordert gemäß ihrem Versprechen auf dem Nürnberger RT. und nach den ergebnislosen Konstanzer Verhandlungen Hilfe für seinen Bruder Hzg. Albrecht gegen die Eidgenossen. 1445 Februar 22 Wien. 15 An Frankfurt: A aus Frankfurt Stadt-A. Kaiserbriefe Tom. 4 fol. 80 orig. chart. lit. clausa; Anschrifi an Meister und Rat von Frannkchfort rückseitig. — Druck: Janssen 2, 81f. nr. 120. duci Burg. an. Rande. b) verbeasert aus prefatis hostibna nostris. 1 Wohl durch die Urk. v. 21. 5. 1442, vgl. RTA. 16,157 Anm. 2. 3 2 Vgl. unsere nr. 55. Unsere Nr. 373.
I. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. März 1445 nr. 371-374. 745 richten. wann solt einich ander teyding mit im angevangen werden, das wer ain zurüttung des crsten. so hat auch unser swager von Sachsen ainen briefl von uns, des wir übertoidingt wurden, als wir zu unsrer krônung zugen, daz wir uns mit dem von Burgundi nit ainen sullen noch mügen. gein sach umb Lûezemburg sei dann auch richtig gemachet. dasselb lannd dann nu durch den vont Burgundi gewunnon ist2, also daz die sach swer ist ; die zwo sach muchen, daz wir dio sach yeczund nit verrer bevelhen můgen, wan auch manigerlay schrifft vor hannden sind zu den sechon dienend, der wir deiner lieb so kurz kein underweisung geben mugen. Sobald wir solche Botschaft vernehmen, vollen wir das au wissen tun, dich darnach mugen gerichten, und der worton, daz sich der egenant von Burgundi in der zeit nit verênder, schreiben wir ihm jetzt laut beiliegender Abschrift und sennden 10 deiner liebe den brief hie mit, den wellest im fůrbass sonndon und, was daruff antwurt wirdet, auf- brechen und vernemen und uns sôlhen brief zusennden; und hoffen, er werde sich gen uns mit niemand verainen, wan er unser und des richs auch nit klein bedarff, nachdem und es im yeezund in Hollannd und daselbs niden zusteet. geben zu Wyenn an montag nach dem suntag reminiscere Febr.2. in der vasten, unsers richs im funften jar. Ad mandatum domini regis domino Gaspare cancellario referente. 5 15 373. Kg. Friedrich an Hzg. [ Philipp] von Burgund: vertraut, daß der Herzog nicht die Schweizer Eidgenossenschaft, sondern seinen Bruder Hzg. Albrecht im Kampi unterstützen werde. ƒ 1445 Februar 22] Wien. 20 Aus Wien H. H. St..A. Habsb.-Lothr. Eamilienurkunden nr. 580 cop. chart., Beilage zu unserer nr. 372. In München St.-B. clm. 12725 fol. 172b cop. chart. Drucke: Chmel, Materialien 1,2 S. 166 Beil. zu nr. LIII: Wolkon I, 2 S. 163 nr. XCVIII. Fridericus ducia Burgundie. illustris princeps, consanguinee carissime. ad noticiam 25 nostram nonnulorum relacione deductum est, qualiler illi de liga Swicensi hostes nostri ac eorum complices multa attemptent apud dilectionem tuam, qualiter eandem sibi associare et contra nos et nostros attrahere possent; de quo satis admiramur, cum tamen illi clare sciant eandem tuam dilectionem nobis et sacro imperio taliter conjunctam multis respectibus, quod eos pudere deberet, tuam dilectionem temptare, cujus fides erga imperium et nos illesa so est et esse debet. et quamvis de integritate et devotione tua erga nos nullam diffidenciam penitus habeamus, scimusque te minime condescensurum illis, qui inhonesta a te postulant seu querere possent, tamen noluimus tue dilectioni, cui afficimur, non scribere ea, que nobis occurrunt, adhortantes eandem affectu, quo possumus, ampliori, quatenus prefatos" hostes nostros, si eos ad tuam dilectionem in rebus prefatis venire contingeret, nedum non exaudias, s5 sed neque audias; et pocius nostre majestati ac illustri Alberto duci Austrie Stirie etc. principi et germano nostro carissimo assistas et auxilium tuum conferas, prout in tua dilectione summe confidimus et in simili vel majori rependere disponimus animo generoso. scit enim tua dilectio, quantum tota nobilitas per cosdem de liga hucusque nedum oppressa, sed illis e finibus exulata est, ita quod nobilis et alta prosapia tua merito illis dissentire eosque spernere 40 debet, qui nobilitatem semper spreverunt et odiunt. datum Wienne otc. Gaspar eto. 374. Kg. Friedrich an gen. Reichsstädte: fordert gemäß ihrem Versprechen auf dem Nürnberger RT. und nach den ergebnislosen Konstanzer Verhandlungen Hilfe für seinen Bruder Hzg. Albrecht gegen die Eidgenossen. 1445 Februar 22 Wien. 15 An Frankfurt: A aus Frankfurt Stadt-A. Kaiserbriefe Tom. 4 fol. 80 orig. chart. lit. clausa; Anschrifi an Meister und Rat von Frannkchfort rückseitig. — Druck: Janssen 2, 81f. nr. 120. duci Burg. an. Rande. b) verbeasert aus prefatis hostibna nostris. 1 Wohl durch die Urk. v. 21. 5. 1442, vgl. RTA. 16,157 Anm. 2. 3 2 Vgl. unsere nr. 55. Unsere Nr. 373.
Strana 746
746 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. An den Schwab. Stadtebund: B coll. Nördlingen Stadt-A. Missiven fase. 43 nr. 134 cop. chart., Beischluß zu sinem Brief Ulms an Nördlingen vom 27. März (a.a.0. nr. 71); über dem Stück: den stetten Swebischer verainung. An Straßburg: O coll. Straßburg Stadt-A. AA 200 fol. 26 or. chart. lit. clausa. An Speyer: In Speyer Stadt-A. Akten fase. 157 or. chart. lit. cl. 5 Fridreich etc. Ersamena lieben getrwen. wir zweyfeln nit, ew sey wol ingedenkch, wie wir uns něchst, als wir zu Nurmberg warn, manigmal hochbekehlagtb haben von sôlichs mûtwillens und frêvels wegen, den die eydgenossen an unserr und des heiligene reichs stat Zûrich, auch an dem hawss von Osterreich, das auch ein merkchlich gelyd ist desselben reichs, alsod wider got und alle gliche und pilliche rechtpote, die in dargelegt wurden, also begiengen, und paten ew also und die andern, uns gen in hilff und peystannd ze tun. und nach vil solicher unserr ermanunge ward durch ewch und ander beslozzen, daz ir und unser und des reichs stette ewr erber botschafft zu denselben aydgenossen sennden woltet, sy von sôlichem frèvel zu weysen, und ob sy dem ye nachgeen und sich an recht nit wolten genûgen lassen’, so wêret ir willig uns darinne beyzustoen, als dann das doselbs" vor uns clerlich erezelt 15 ward. nu zweyfel wir nit, ir seyt nu durch die, die inh derselben botschaft von ewrn wegen zu Constenczl gewesen sein aui demselben tag, den wir doch auf ewr betek verwilligten, wol underweyst wordn, wie glimphlich und redlich sich die unsern daselbs erpoten und wie die- selben eydgenossen alle gliche pilliche und aufrichtig sach und gebott veracht und gannez abgeslagen haben, die nit notdürfftig sind alhie zu lêwttern; und mainen villeicht sôlichen 20 irn mutwillen zu beherten, des wir uns dann mit der hilff gots meinen zu entseczen; und haben auch dem hochgeboren unserm lieben brûder und fursten Albrechten herezogen zu Osterreich etc, bevolhen2, sôlichem irem frêvel nach seinem pesten vermugen mit hilff unserr fürsten und frewnd zu wydersteen dorumb so ermonen wir ewch sólicher underredung zu Nürmberg gescheen und bitten ewch mit sunderlichem vleyss, ir wellet uns und unsernl 25 egenanten brûder, so er ewch pitten wirdet, hilflich und peygestenndig sein nach ewrem pesten vermôgen, als wir meinen, daz das wol zimlich sey, und wir des ein sunder gut getrawn zu ewch haben, das wollen wir in sôlichem oder merern gen ewch allezeitm mit sundern genaden 1445 erkennen. geben zu Wyenn an montag nach dem suntag reminiscere anno domini etc. 45, Fedr. 22 unsers richs im funften jare. Ad mandatum domini! regis in" consilio. so 10 375. Kg. Friedrich und Hzg. Sigmund an Feldkirch und an schwäbische Klöster: Ermahnungen zum Gehorsam und zur Hilje für Hzg. Albrecht, der wider die Eidgenossen in den Ober- landen bestellt sei. 1445 Februar 22 Wien. Aus Wier. H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe, Urkk. v. 22. 2. 1445 origg. chart. litt. pat. c. sig. sublus impr. Drucke: a) Arch. j. Kde. österr. Gesch.-Qu. 1, 4 S. 38; a-c) Chmel, Reg. nr. 1901, 92 u. 64 (auszugsw.). Regesten: Chmel a.a.O.; Lichnowsky 6 nr. 987-989. SE a) Kg. Fridreich an Biirgermeister und Rat der Stadt Veltkilch: Ihr wißt wohl, was frèvols und mütwillons die eydgenossen bisher mit uns und demn reiche, auch dom haws von Osterreich getan 40 haben über alle gôtliche redliche und aufrichtige rechtpote, die wir und die unsern getan haben, sunderlich nechst zu Costoncz, als ir wol vernomen habt. Darum haben wir und anser Veller Hzy. Sigmund den Hzg. Albrechten zu Osterreich in den Oberlanden gelassen, um solchem Frevel zu wider- stehen mit hilff unsrer fürsten frewnd und stotte, damit das reich und das haws von Osterreich nit also gedrungen und verunrecht werde. Nun haben wir vernommen, daß ihr unserem gen. Bruder 45 a) om. B. b) B beclagt. c) om. l. d) B alles. doselbs vor. h) H von. z 1 B add. úwer. 1) em., Vort. unsenn. imn) B zů allen ziten. e) B manung. f) B add, wôlten. g) Bom. j) B om. von ewrn wegen. k) B gebotte. n) BC om, in consilio. 1 Vgl. unsere nr. 280. 2 Unsere nr. 209, 5.
746 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. An den Schwab. Stadtebund: B coll. Nördlingen Stadt-A. Missiven fase. 43 nr. 134 cop. chart., Beischluß zu sinem Brief Ulms an Nördlingen vom 27. März (a.a.0. nr. 71); über dem Stück: den stetten Swebischer verainung. An Straßburg: O coll. Straßburg Stadt-A. AA 200 fol. 26 or. chart. lit. clausa. An Speyer: In Speyer Stadt-A. Akten fase. 157 or. chart. lit. cl. 5 Fridreich etc. Ersamena lieben getrwen. wir zweyfeln nit, ew sey wol ingedenkch, wie wir uns něchst, als wir zu Nurmberg warn, manigmal hochbekehlagtb haben von sôlichs mûtwillens und frêvels wegen, den die eydgenossen an unserr und des heiligene reichs stat Zûrich, auch an dem hawss von Osterreich, das auch ein merkchlich gelyd ist desselben reichs, alsod wider got und alle gliche und pilliche rechtpote, die in dargelegt wurden, also begiengen, und paten ew also und die andern, uns gen in hilff und peystannd ze tun. und nach vil solicher unserr ermanunge ward durch ewch und ander beslozzen, daz ir und unser und des reichs stette ewr erber botschafft zu denselben aydgenossen sennden woltet, sy von sôlichem frèvel zu weysen, und ob sy dem ye nachgeen und sich an recht nit wolten genûgen lassen’, so wêret ir willig uns darinne beyzustoen, als dann das doselbs" vor uns clerlich erezelt 15 ward. nu zweyfel wir nit, ir seyt nu durch die, die inh derselben botschaft von ewrn wegen zu Constenczl gewesen sein aui demselben tag, den wir doch auf ewr betek verwilligten, wol underweyst wordn, wie glimphlich und redlich sich die unsern daselbs erpoten und wie die- selben eydgenossen alle gliche pilliche und aufrichtig sach und gebott veracht und gannez abgeslagen haben, die nit notdürfftig sind alhie zu lêwttern; und mainen villeicht sôlichen 20 irn mutwillen zu beherten, des wir uns dann mit der hilff gots meinen zu entseczen; und haben auch dem hochgeboren unserm lieben brûder und fursten Albrechten herezogen zu Osterreich etc, bevolhen2, sôlichem irem frêvel nach seinem pesten vermugen mit hilff unserr fürsten und frewnd zu wydersteen dorumb so ermonen wir ewch sólicher underredung zu Nürmberg gescheen und bitten ewch mit sunderlichem vleyss, ir wellet uns und unsernl 25 egenanten brûder, so er ewch pitten wirdet, hilflich und peygestenndig sein nach ewrem pesten vermôgen, als wir meinen, daz das wol zimlich sey, und wir des ein sunder gut getrawn zu ewch haben, das wollen wir in sôlichem oder merern gen ewch allezeitm mit sundern genaden 1445 erkennen. geben zu Wyenn an montag nach dem suntag reminiscere anno domini etc. 45, Fedr. 22 unsers richs im funften jare. Ad mandatum domini! regis in" consilio. so 10 375. Kg. Friedrich und Hzg. Sigmund an Feldkirch und an schwäbische Klöster: Ermahnungen zum Gehorsam und zur Hilje für Hzg. Albrecht, der wider die Eidgenossen in den Ober- landen bestellt sei. 1445 Februar 22 Wien. Aus Wier. H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe, Urkk. v. 22. 2. 1445 origg. chart. litt. pat. c. sig. sublus impr. Drucke: a) Arch. j. Kde. österr. Gesch.-Qu. 1, 4 S. 38; a-c) Chmel, Reg. nr. 1901, 92 u. 64 (auszugsw.). Regesten: Chmel a.a.O.; Lichnowsky 6 nr. 987-989. SE a) Kg. Fridreich an Biirgermeister und Rat der Stadt Veltkilch: Ihr wißt wohl, was frèvols und mütwillons die eydgenossen bisher mit uns und demn reiche, auch dom haws von Osterreich getan 40 haben über alle gôtliche redliche und aufrichtige rechtpote, die wir und die unsern getan haben, sunderlich nechst zu Costoncz, als ir wol vernomen habt. Darum haben wir und anser Veller Hzy. Sigmund den Hzg. Albrechten zu Osterreich in den Oberlanden gelassen, um solchem Frevel zu wider- stehen mit hilff unsrer fürsten frewnd und stotte, damit das reich und das haws von Osterreich nit also gedrungen und verunrecht werde. Nun haben wir vernommen, daß ihr unserem gen. Bruder 45 a) om. B. b) B beclagt. c) om. l. d) B alles. doselbs vor. h) H von. z 1 B add. úwer. 1) em., Vort. unsenn. imn) B zů allen ziten. e) B manung. f) B add, wôlten. g) Bom. j) B om. von ewrn wegen. k) B gebotte. n) BC om, in consilio. 1 Vgl. unsere nr. 280. 2 Unsere nr. 209, 5.
Strana 747
1. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. März 1445 nr. 374-376. 747 noch nit gehorsam getan habt, das uns fromd nymet, nachdem andere Städie sich des nit gewydert haben; wir begehren also, daß ihr unserem Bruder auf sein Begehr gehorsam tut. Dat. Wyenn Mo. Febr. 22 nach Reminiscere 45; Unterfertigung Ad mandatum domini regis in consilio. b) Hzg. Sigmund zu Osterreich ec. aan dieselben: Wir haben vernommen, wie ihr euch gewidert 5 habt, unserem Vetter Hzg. Albrechten zu Osterreich etc. gehorsam zu tûn, das uns vast fromd nymet. wann ir doch wol můgt vernomen haben, daß unser gen. Vetter durch unsrer vloissigen bete willen sich in sólich müe und arboit gegeben hat, unser lannd und lewte vor unsorn und des hawss Oster- reich feynnden zu schûczen und in zu wydersteen. Wir hören solche Sache nicht gerne, wann da- durch uns und dem gannezen haws Osterreich unüberwintlicher schad geschehen môcht, da got 10 vor sey; darum empjehlen wir euch ernstlich, wenn euch der gen. unser Vetter ervordert, daz ir im dann gehorsam tût, wie andere unsere Stadte getan haben, und im auch gen unsern feynnden hilflich und heygestenndig seit. Oat. wie oben. Febr. 22 c) Kg. Friedrich an dée Able und Pröpste der Klöster in Schwaben: Zweifelt nicht, daß ihnen bekannt sei, wie er seinen Bruder Hzg. Albrechten in denselben Oberlanden gelaason habe, ettlich 15 mercklich such, das heilig Rômisch reich und auch das haws von Osterreich antreffend, auszů- richten; ersucht sie, die dem Reich sunderlich gewannt und von demselben Reich hoch gefreyet sind, daß sie seinem Brader Hag. Albrecht auf sein Begehr mit einer redlichen spoise zû statten kommen und damit nit lassen, wann ir uns selbs damit eret und komet uns zu gutem danck für eure Gottes- hätser. Dat. wie oben; Unterfertigung Ad mandatum domini regis. Febr. 22 26 376. Hzg. Sigmund von Österreich verspricht1, falls er in die Grafschaft Tirol kommen werde, dort nichts okne seinen Miterben Kg. Friedrich zu tun. 1445 Februar 28 Wiener Neustadt. 25 Aus Wien H. H. St..A. Allg. Urkundenreihe or. mb. lit. pat. c. sig. pand. Unter dem Stück von anderer [Kanzlei-[Hand Und wir herezog Sigmund obgemelt alle ob- gemelte stûkch des priefs genezleich mit diser unserer aigen hantschrift mit unsern guten freien willen wekreftigen wir [Signatur Sigmunds ist unterblieben]. Ebenda Hs. blau 7 (Böhm 17) fol. 39 cop. ch. Druck: Chmel, Materialien I, I S. 47f. nr. XVI. Regesten: Chmel, Reg. nr. 1906; Lichnowsky 6 nr. 991. Hzg. Sigmund zu Osterreich bekennt fur sich und seine Erben und Nachkommen: [I] In An- 30 betracht seiner sippe mit seinem Vetter Kg. Friedrich, bei seiner Liebe und Freundschaft zu demselben und auch das soin gnad uns bisher gnediclich und erberolich gehalden hab als unser gnodigster lieber herr und vetter, um ihm dafür danknëm zu sein. und auch daz dieselb sein gnad der egenanten graf- schaft zu Tirol mitsampt uns ain ungeteilter erbe ist und uns die samentlich zugehôret, so ver- spricht er dem König und seinen Erben, ob es sich kunfftielich fûgen würde, daz wir in die obgenan- 35 ten unser grafschaft und land Tirol quemen, daß er dann ihm mit derselben Git. Tirol und allen an- deren Landen and Leuten, die wir zu ainer nusezaigung also ynnehaben und bosiczen würden, als ungeteilter Erbe beistandig, hilflich und gehorsam sein will gegen jedermann mit aller unserer macht und in allen dingen, niches ausgenomen. [2] Und wann nun der König und er ungetoilt erben sind und uns nit gepûrt, on seiner gnaden rate, wissen und willen in der obgenanten grafschaft oder 4n andern enden icht zu hanndeln, daraus den Herrschaften und Landen schad oder krenkung ent- stchen mag, so gelobt er, dieweil er in der gen. ausezaigung, die sein Vater Fridrich auf etlicke Jahre innegehabt hat, also siczen werde, daß er heine Herrschaften, Schlösser, Städte, Amter, pymerke, Leute oder Guter vergeben oder verändern will ohne Wissen und Willen des Königs; sondern er will die alle zusammenhalten und handhaben zu Ehren und Nutz des Hauses O. Verschreibungen darüber 45 sollen kraftlos sein, und der König kann alles nach Belieben als der älteste Fürst von G. und ungeteilter Pfandschaft, Verschreibung und Gerechtigkeit für sich und alle seine Erben verzichte (Wien Familien-Urkk. or. mb. c. sig pend. mit einum Zettelchen, daf gen. Heg. Sigmund mit freien willen alles Obenstehende mit diser unsern hant— schrift bekenne; Reg. Chmel nr. 1899; Lichnowsky nr. 986). Nach Jäger. Streit der Tiroler Land- schaft mit K. Friedrich III. S. 128ft. ist Hzg. Sigmand am 28. April in Innsbruck eingezogen. 1 Hierzu auch die Urkunde Hag. Sigmunds von Osterreich vom 14. Febr. (Wyenn So. invo- cavit) 1445, worin S. bekennt, da er an Kg. Friedrich und seine Erben die Pfandschaft auf die Schlösser Lachsenburg, Medling, Starhemberg und Wartenstein, für die sein Vater Hzg. Friedrich zu Österreich dem Kg. Albrecht vor zeiten etlich merklich summ geldes geliehen habe, ledielich und ganz übergeben und ihm auch die Haupt- 55 briefe darüber überantwortet habe und auf alle 59
1. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. März 1445 nr. 374-376. 747 noch nit gehorsam getan habt, das uns fromd nymet, nachdem andere Städie sich des nit gewydert haben; wir begehren also, daß ihr unserem Bruder auf sein Begehr gehorsam tut. Dat. Wyenn Mo. Febr. 22 nach Reminiscere 45; Unterfertigung Ad mandatum domini regis in consilio. b) Hzg. Sigmund zu Osterreich ec. aan dieselben: Wir haben vernommen, wie ihr euch gewidert 5 habt, unserem Vetter Hzg. Albrechten zu Osterreich etc. gehorsam zu tûn, das uns vast fromd nymet. wann ir doch wol můgt vernomen haben, daß unser gen. Vetter durch unsrer vloissigen bete willen sich in sólich müe und arboit gegeben hat, unser lannd und lewte vor unsorn und des hawss Oster- reich feynnden zu schûczen und in zu wydersteen. Wir hören solche Sache nicht gerne, wann da- durch uns und dem gannezen haws Osterreich unüberwintlicher schad geschehen môcht, da got 10 vor sey; darum empjehlen wir euch ernstlich, wenn euch der gen. unser Vetter ervordert, daz ir im dann gehorsam tût, wie andere unsere Stadte getan haben, und im auch gen unsern feynnden hilflich und heygestenndig seit. Oat. wie oben. Febr. 22 c) Kg. Friedrich an dée Able und Pröpste der Klöster in Schwaben: Zweifelt nicht, daß ihnen bekannt sei, wie er seinen Bruder Hzg. Albrechten in denselben Oberlanden gelaason habe, ettlich 15 mercklich such, das heilig Rômisch reich und auch das haws von Osterreich antreffend, auszů- richten; ersucht sie, die dem Reich sunderlich gewannt und von demselben Reich hoch gefreyet sind, daß sie seinem Brader Hag. Albrecht auf sein Begehr mit einer redlichen spoise zû statten kommen und damit nit lassen, wann ir uns selbs damit eret und komet uns zu gutem danck für eure Gottes- hätser. Dat. wie oben; Unterfertigung Ad mandatum domini regis. Febr. 22 26 376. Hzg. Sigmund von Österreich verspricht1, falls er in die Grafschaft Tirol kommen werde, dort nichts okne seinen Miterben Kg. Friedrich zu tun. 1445 Februar 28 Wiener Neustadt. 25 Aus Wien H. H. St..A. Allg. Urkundenreihe or. mb. lit. pat. c. sig. pand. Unter dem Stück von anderer [Kanzlei-[Hand Und wir herezog Sigmund obgemelt alle ob- gemelte stûkch des priefs genezleich mit diser unserer aigen hantschrift mit unsern guten freien willen wekreftigen wir [Signatur Sigmunds ist unterblieben]. Ebenda Hs. blau 7 (Böhm 17) fol. 39 cop. ch. Druck: Chmel, Materialien I, I S. 47f. nr. XVI. Regesten: Chmel, Reg. nr. 1906; Lichnowsky 6 nr. 991. Hzg. Sigmund zu Osterreich bekennt fur sich und seine Erben und Nachkommen: [I] In An- 30 betracht seiner sippe mit seinem Vetter Kg. Friedrich, bei seiner Liebe und Freundschaft zu demselben und auch das soin gnad uns bisher gnediclich und erberolich gehalden hab als unser gnodigster lieber herr und vetter, um ihm dafür danknëm zu sein. und auch daz dieselb sein gnad der egenanten graf- schaft zu Tirol mitsampt uns ain ungeteilter erbe ist und uns die samentlich zugehôret, so ver- spricht er dem König und seinen Erben, ob es sich kunfftielich fûgen würde, daz wir in die obgenan- 35 ten unser grafschaft und land Tirol quemen, daß er dann ihm mit derselben Git. Tirol und allen an- deren Landen and Leuten, die wir zu ainer nusezaigung also ynnehaben und bosiczen würden, als ungeteilter Erbe beistandig, hilflich und gehorsam sein will gegen jedermann mit aller unserer macht und in allen dingen, niches ausgenomen. [2] Und wann nun der König und er ungetoilt erben sind und uns nit gepûrt, on seiner gnaden rate, wissen und willen in der obgenanten grafschaft oder 4n andern enden icht zu hanndeln, daraus den Herrschaften und Landen schad oder krenkung ent- stchen mag, so gelobt er, dieweil er in der gen. ausezaigung, die sein Vater Fridrich auf etlicke Jahre innegehabt hat, also siczen werde, daß er heine Herrschaften, Schlösser, Städte, Amter, pymerke, Leute oder Guter vergeben oder verändern will ohne Wissen und Willen des Königs; sondern er will die alle zusammenhalten und handhaben zu Ehren und Nutz des Hauses O. Verschreibungen darüber 45 sollen kraftlos sein, und der König kann alles nach Belieben als der älteste Fürst von G. und ungeteilter Pfandschaft, Verschreibung und Gerechtigkeit für sich und alle seine Erben verzichte (Wien Familien-Urkk. or. mb. c. sig pend. mit einum Zettelchen, daf gen. Heg. Sigmund mit freien willen alles Obenstehende mit diser unsern hant— schrift bekenne; Reg. Chmel nr. 1899; Lichnowsky nr. 986). Nach Jäger. Streit der Tiroler Land- schaft mit K. Friedrich III. S. 128ft. ist Hzg. Sigmand am 28. April in Innsbruck eingezogen. 1 Hierzu auch die Urkunde Hag. Sigmunds von Osterreich vom 14. Febr. (Wyenn So. invo- cavit) 1445, worin S. bekennt, da er an Kg. Friedrich und seine Erben die Pfandschaft auf die Schlösser Lachsenburg, Medling, Starhemberg und Wartenstein, für die sein Vater Hzg. Friedrich zu Österreich dem Kg. Albrecht vor zeiten etlich merklich summ geldes geliehen habe, ledielich und ganz übergeben und ihm auch die Haupt- 55 briefe darüber überantwortet habe und auf alle 59
Strana 748
748 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1415 Febr. 28 erbe widerrufen. [3] Wann auch und zu welcher Zeit der König und sein Bruder Hzg. Albrecht zu einer anderen ausezaigung oder Teilung ihrer sämtlichen Erblande greiffen, der begehren und ihn dazu vordern werden, dem soll er widerspruchslos gefolgig und gewertig sein. [4] Er will sich auch nicht verheiraten noch mit iemand verpinden, vereinen noch verschreiben noch irgendwie Krieg an- jangen oder fihren ohne seines Vetters, des Königs Rat, Wissen und Willen. [5] Die ledig werdenden Bisttimer und Prülaturen in den gen. Landen will er versorgen mit Rat und Willen des Königs. [6] sünderlich als dieselb sein gnad nêchst zu Nûremberg mit dem obgomeltn unserm lieben vettern herezog Albrechten ain aynung und verschroibung gemachtl hat von der oberland wegen enhalb des Arles, daz dann bescheen ist zu widerbringung und enthaltung derselben lande, die sûst unserm hawse von unseen feinden môchten abgedrungen worden sein, solich aynung und verschreibung loben wir aber, als wir dann die vor auch mit versigelt haben, und wollen, daz die krefftig pleibe. Alle und jegliche gen. Stücke und Artikel gelobe er, stet und fest, unverrückt und getreulich zu hatten und zu vollführen, alle geverd und argelist darin gänzlich ausgeschieden, gegeben zw der Newenstat 1445 an dem suntag oculi in der vasten. 5 10 377. Nürnberg an Bf. Friedrich von Basel, gen. Herren und die Stadt Bern: bedauert, ihrem 15 Rufe zum Tage in Rheinfelden wegen zu später Einladung nicht Folge leisten zu können. 1445 März 5 und 6 [Nürnberg]. a) Am 5. Mürz (6. ante dominieum letare) schrieb Nürnberg an Bf. Friedrich von Basel, Herrn Wilhelm Velg und Rilter Rudolj von Wippingen: Ihr habt uns geschrieben wegen des Tages, der durch euer Bemähen zwischen dem Hause Osterreich und Zürich auf der einen, den gemeinen Eidgenossen 20 auf der anderen Seite für den Sonniag lotare nach Reinfelden berufen ist, und habt begehrt, wir möchden unsere Ratsboten zu des heiligen conciliums, der Kurfürsten und anderer Herren und Städte Boten Mdrz 4 dorthin senden. Wir wären daan willig gewesen, euer Brief ist uns aber erst gestern, pfinztag an der nacht, zugekommen, so daß unsere Botschaft den Tag nicht mehr erreichen würde. Wir bitten euch deshalb, uns für entschuldigt zu halten (Nürnberg Briefbuch 17 fol. 230ab cop. ch.). März 5 Mdrz 7 25 Mdrz 5 b) Am 6. März (sabbato ante dominicam letare, wie in einem vorausgegangenen Brief an Ulm) antwortete Nürnberg dem Schultheiß und Rat zu Bern auf eine gleiche Einladung, daß es Berns Brief Märzio erst heute, sambßtag vor mitvasten erhalten hätie und deshalb den Tag nicht mehr kätte erraichen können (a.d. O. fol. 232ab cop. ch.). 378. Hzg. Albrecht von Osterreich an Bürgermeister und Rat zu Freiburg im Breisgau: schickt 30 jetzt Gf. Hanns von Tierstein ab, um das Schloß Ensisheim vom französischen Volk ein- zunchmen; die Stadt wolle dem Grafen auf sein Ansuchen mit Volk, Zeug und allerlei weere helfen. 1445 März 7 Diessenhofen. In Freiburg i. Br. Stadt-A. Urkk. IVa or. chart., Datum Tyessenhoven an suntag letare ze mittervasten 44; Unterfert. Dominus dux in consilio. Druck: Schreiber, Urk.-Buch II, 2 S. 410 f. — Regest: Lichnowsky 6 nr. 994. 35 379. Abschied des Tages zu Rheinfelden: Vorschläge für ein Schiedsverfahren zwischen Osterreich und den Eidgenossen auf einem neuen noch zu bestimmenden Tag. 1445 Mürz 16 Rhein- felden. Aus Zürich St.-A. C1 Urkk. d. Stadt u. Landschaft nr. 1728 not. chart. Druck: Eidgen. Abschiede 2, 185 ff. nr. 284. 40 Es ist ze wissen: als von der spenn, krieg und misshellung wegen zwuschent der dur- lúchtigen hochgebornen herschaft von Osterrich und denen von Zurich uf einer, und gemeinen Marz 8 eydgenossen uf die andern sitden uf mentag nach dem sunnentag letare ze mittervasten nechstvergangen ze Rinfelden ein frúntlicher tag von allen obgenanten partyen vor disen 45 nachgeschribnen herren und stettbotten als gemeinen tedingslútten — nämlich den Kardinälen 1 Unsere nr. 203.
748 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1415 Febr. 28 erbe widerrufen. [3] Wann auch und zu welcher Zeit der König und sein Bruder Hzg. Albrecht zu einer anderen ausezaigung oder Teilung ihrer sämtlichen Erblande greiffen, der begehren und ihn dazu vordern werden, dem soll er widerspruchslos gefolgig und gewertig sein. [4] Er will sich auch nicht verheiraten noch mit iemand verpinden, vereinen noch verschreiben noch irgendwie Krieg an- jangen oder fihren ohne seines Vetters, des Königs Rat, Wissen und Willen. [5] Die ledig werdenden Bisttimer und Prülaturen in den gen. Landen will er versorgen mit Rat und Willen des Königs. [6] sünderlich als dieselb sein gnad nêchst zu Nûremberg mit dem obgomeltn unserm lieben vettern herezog Albrechten ain aynung und verschroibung gemachtl hat von der oberland wegen enhalb des Arles, daz dann bescheen ist zu widerbringung und enthaltung derselben lande, die sûst unserm hawse von unseen feinden môchten abgedrungen worden sein, solich aynung und verschreibung loben wir aber, als wir dann die vor auch mit versigelt haben, und wollen, daz die krefftig pleibe. Alle und jegliche gen. Stücke und Artikel gelobe er, stet und fest, unverrückt und getreulich zu hatten und zu vollführen, alle geverd und argelist darin gänzlich ausgeschieden, gegeben zw der Newenstat 1445 an dem suntag oculi in der vasten. 5 10 377. Nürnberg an Bf. Friedrich von Basel, gen. Herren und die Stadt Bern: bedauert, ihrem 15 Rufe zum Tage in Rheinfelden wegen zu später Einladung nicht Folge leisten zu können. 1445 März 5 und 6 [Nürnberg]. a) Am 5. Mürz (6. ante dominieum letare) schrieb Nürnberg an Bf. Friedrich von Basel, Herrn Wilhelm Velg und Rilter Rudolj von Wippingen: Ihr habt uns geschrieben wegen des Tages, der durch euer Bemähen zwischen dem Hause Osterreich und Zürich auf der einen, den gemeinen Eidgenossen 20 auf der anderen Seite für den Sonniag lotare nach Reinfelden berufen ist, und habt begehrt, wir möchden unsere Ratsboten zu des heiligen conciliums, der Kurfürsten und anderer Herren und Städte Boten Mdrz 4 dorthin senden. Wir wären daan willig gewesen, euer Brief ist uns aber erst gestern, pfinztag an der nacht, zugekommen, so daß unsere Botschaft den Tag nicht mehr erreichen würde. Wir bitten euch deshalb, uns für entschuldigt zu halten (Nürnberg Briefbuch 17 fol. 230ab cop. ch.). März 5 Mdrz 7 25 Mdrz 5 b) Am 6. März (sabbato ante dominicam letare, wie in einem vorausgegangenen Brief an Ulm) antwortete Nürnberg dem Schultheiß und Rat zu Bern auf eine gleiche Einladung, daß es Berns Brief Märzio erst heute, sambßtag vor mitvasten erhalten hätie und deshalb den Tag nicht mehr kätte erraichen können (a.d. O. fol. 232ab cop. ch.). 378. Hzg. Albrecht von Osterreich an Bürgermeister und Rat zu Freiburg im Breisgau: schickt 30 jetzt Gf. Hanns von Tierstein ab, um das Schloß Ensisheim vom französischen Volk ein- zunchmen; die Stadt wolle dem Grafen auf sein Ansuchen mit Volk, Zeug und allerlei weere helfen. 1445 März 7 Diessenhofen. In Freiburg i. Br. Stadt-A. Urkk. IVa or. chart., Datum Tyessenhoven an suntag letare ze mittervasten 44; Unterfert. Dominus dux in consilio. Druck: Schreiber, Urk.-Buch II, 2 S. 410 f. — Regest: Lichnowsky 6 nr. 994. 35 379. Abschied des Tages zu Rheinfelden: Vorschläge für ein Schiedsverfahren zwischen Osterreich und den Eidgenossen auf einem neuen noch zu bestimmenden Tag. 1445 Mürz 16 Rhein- felden. Aus Zürich St.-A. C1 Urkk. d. Stadt u. Landschaft nr. 1728 not. chart. Druck: Eidgen. Abschiede 2, 185 ff. nr. 284. 40 Es ist ze wissen: als von der spenn, krieg und misshellung wegen zwuschent der dur- lúchtigen hochgebornen herschaft von Osterrich und denen von Zurich uf einer, und gemeinen Marz 8 eydgenossen uf die andern sitden uf mentag nach dem sunnentag letare ze mittervasten nechstvergangen ze Rinfelden ein frúntlicher tag von allen obgenanten partyen vor disen 45 nachgeschribnen herren und stettbotten als gemeinen tedingslútten — nämlich den Kardinälen 1 Unsere nr. 203.
Strana 749
T. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. März 1445 nr. 376-379. 749 Ludwigen tit. s. Cecilien gen. von Arle und Johansen van Segobia tit. s. Kalixten, Ruberten Ebf. zu Florentz, Steffan Bf. zu Marsilien, Micheln Abt von St. Mauricien s. Augustins-Ordens aus dem Bistum Sedunen, Johansen von Bachenstein Erapriester zu Agram, Johansen von Rone Propst zu Altensal Urtriechter Bistums, beide Lehrer geistlicher Rechte und des hl. Palasts Verhörer, Thomas Rode Domherrn zu Basel und päpstl. Kämmerer, Johansen Passert Prior canonicorum regularium s. Augustins-Ordens des Klosters unser frowen und aller zwôlf botten, als Boten des Baseler Konzils, dann Micheln Baldewini kais. Rechte Lehrer und Propst zu Tercastrinense, des hl. Palasts Verhörer, Ritter Bertranden von Duymo, Herr im Tal Ysere, und Wilhelmen von Balma gen. von Longis, als Boien des Papstes Felix und des Herzogs von 1o Saphoy, auch Herrn Fridrichen Bf. zu Basel und der Stadt Friburg in Uchtland Boten. [da] die- selben Bf. Fridrich zw Basel und die Botschaft von Friburg solchen Tag beredel haben vor dem Meister St. Johanns-Orden, dem Landkomtur Deutschen Ordens und den Botschaften von Stras- purg, Uberlingen, St. Gallen und Rinfelden — ze leisten angefangen ist und bis uf datum dis Marz 16 nottels geweret hat, das dieselben obgeschribnen herren und tedingslut sich in denselben ob- 15 geschrihnen sachen truwlich gearbeitet, mengerley gesucht und mit namen, etlich weg des rechten inzegan, allen partyen furgehept und geworben hand. und sind dis die weg des rechten, als zwúschent der herschaft Osterrich und den eidgenossen: 5 [IDes ersten, das die herrschaft und die eidgenossen under disen nachgenempten herren und bischoffen Ougspurg Costentz Basel und dem meisters Tûtschs ordens in Tûtschen landen 20 einen, und von disen stetten Straspurg Costentz Ougspurg und Ulm zwen erwellen, die alle dry als ein gemein man sygend, und darzû ieklicher teil zwen, wenn er wil, zu sinem züsatz setzen söllend. [2] Der ander weg, das die herrschaft von Osterrich zwen uss den genanten vier stetten und die eidgenossen einen uss denselben genanten vier herren erwellen sôllend ze glicher 25 wiß, als fur einen man, mit einem gelichen zûsatz, von beiden partyen zwen, darzû ze setzen, wenn sy wellend. [3] Der dritt weg, das die eydgenossen dryg usser den obgenanten herren nemen sollend, zu denen die herschaft zwen zü irem zûsatz und die eidgenossen a ouch zwen zů irem zůsatz setzen söllend, die all vier weder dem hus von Osterrich noch den eidgenossen gewandt, noch 30 in der sach argwenig syend. 14] Der vierd weg, das die herschaft von Osterrich uss den vier stetten einen und die eid- genossen uss denselben stetten ouch einen erwellen, darzů die herren und tettingslût einen herren uss den vier herren geben sullend, die ouch alle dryg als ein gemein man sigind, mit eim gelichen zûsatz von beiden teillen darzů ze ordnen. [5]Darnach ist das der weg von der von Zurich und der eidgenossen wegen, das beid partyen einen herren usser den vier herren und zwen usser den vier stetten obgenant nemen und erwellen sôllend, die alle dryg als ein man sigend, mit einem glichen züsatz, von beiden teillen zwen, darzů ze setzen. [6) Mochten die gen. oder andere Wege nicht getroffen noch nit in der sach beslossen 4n werden, so ist durch die tedingslútt von einem friden gerett worden, der bis St. Johann Baptisten Juni 24 währen soll, und dazwischen soll ein anderer unverbundner Tag zu Rinselden vor den gen. Herren und tedingshúten und andern, ob sie jemand mehr daru erbitten möchten, von allen Parteien geleistet werden auf den I. meyen nächstkünftig, ze nacht da ze sinde und mornodes Mai 132 M zi 31 die sach furzenemen. Der Friede möge bis Ende meyen oder wenigstens bis halbem meyen be- Čd. 15 stehen; oder, falls nicht möglich, soll ein Friede gehalten werden 8 Tage vor dem gen. I. meyentag, Apr. 24 solange der lag währt und 8 Tage danach, als die teding und tagen ein end nemend. —Glaubt Mai s die Botschaft der Herrschaft O. und die von Zurich solohen Frieden ufzenemen keine gewalt zu haben, sollen sie das an Hrg. Albrechten za Osterreich, auch die von Zúrich nach irem besten vermugen bringen, desgleichen der Eidg. Boten auch an ihre Freunde. — Wird der Friede auf- 35 45 50 a) Fort eidgenonossen.
T. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. März 1445 nr. 376-379. 749 Ludwigen tit. s. Cecilien gen. von Arle und Johansen van Segobia tit. s. Kalixten, Ruberten Ebf. zu Florentz, Steffan Bf. zu Marsilien, Micheln Abt von St. Mauricien s. Augustins-Ordens aus dem Bistum Sedunen, Johansen von Bachenstein Erapriester zu Agram, Johansen von Rone Propst zu Altensal Urtriechter Bistums, beide Lehrer geistlicher Rechte und des hl. Palasts Verhörer, Thomas Rode Domherrn zu Basel und päpstl. Kämmerer, Johansen Passert Prior canonicorum regularium s. Augustins-Ordens des Klosters unser frowen und aller zwôlf botten, als Boten des Baseler Konzils, dann Micheln Baldewini kais. Rechte Lehrer und Propst zu Tercastrinense, des hl. Palasts Verhörer, Ritter Bertranden von Duymo, Herr im Tal Ysere, und Wilhelmen von Balma gen. von Longis, als Boien des Papstes Felix und des Herzogs von 1o Saphoy, auch Herrn Fridrichen Bf. zu Basel und der Stadt Friburg in Uchtland Boten. [da] die- selben Bf. Fridrich zw Basel und die Botschaft von Friburg solchen Tag beredel haben vor dem Meister St. Johanns-Orden, dem Landkomtur Deutschen Ordens und den Botschaften von Stras- purg, Uberlingen, St. Gallen und Rinfelden — ze leisten angefangen ist und bis uf datum dis Marz 16 nottels geweret hat, das dieselben obgeschribnen herren und tedingslut sich in denselben ob- 15 geschrihnen sachen truwlich gearbeitet, mengerley gesucht und mit namen, etlich weg des rechten inzegan, allen partyen furgehept und geworben hand. und sind dis die weg des rechten, als zwúschent der herschaft Osterrich und den eidgenossen: 5 [IDes ersten, das die herrschaft und die eidgenossen under disen nachgenempten herren und bischoffen Ougspurg Costentz Basel und dem meisters Tûtschs ordens in Tûtschen landen 20 einen, und von disen stetten Straspurg Costentz Ougspurg und Ulm zwen erwellen, die alle dry als ein gemein man sygend, und darzû ieklicher teil zwen, wenn er wil, zu sinem züsatz setzen söllend. [2] Der ander weg, das die herrschaft von Osterrich zwen uss den genanten vier stetten und die eidgenossen einen uss denselben genanten vier herren erwellen sôllend ze glicher 25 wiß, als fur einen man, mit einem gelichen zûsatz, von beiden partyen zwen, darzû ze setzen, wenn sy wellend. [3] Der dritt weg, das die eydgenossen dryg usser den obgenanten herren nemen sollend, zu denen die herschaft zwen zü irem zûsatz und die eidgenossen a ouch zwen zů irem zůsatz setzen söllend, die all vier weder dem hus von Osterrich noch den eidgenossen gewandt, noch 30 in der sach argwenig syend. 14] Der vierd weg, das die herschaft von Osterrich uss den vier stetten einen und die eid- genossen uss denselben stetten ouch einen erwellen, darzů die herren und tettingslût einen herren uss den vier herren geben sullend, die ouch alle dryg als ein gemein man sigind, mit eim gelichen zûsatz von beiden teillen darzů ze ordnen. [5]Darnach ist das der weg von der von Zurich und der eidgenossen wegen, das beid partyen einen herren usser den vier herren und zwen usser den vier stetten obgenant nemen und erwellen sôllend, die alle dryg als ein man sigend, mit einem glichen züsatz, von beiden teillen zwen, darzů ze setzen. [6) Mochten die gen. oder andere Wege nicht getroffen noch nit in der sach beslossen 4n werden, so ist durch die tedingslútt von einem friden gerett worden, der bis St. Johann Baptisten Juni 24 währen soll, und dazwischen soll ein anderer unverbundner Tag zu Rinselden vor den gen. Herren und tedingshúten und andern, ob sie jemand mehr daru erbitten möchten, von allen Parteien geleistet werden auf den I. meyen nächstkünftig, ze nacht da ze sinde und mornodes Mai 132 M zi 31 die sach furzenemen. Der Friede möge bis Ende meyen oder wenigstens bis halbem meyen be- Čd. 15 stehen; oder, falls nicht möglich, soll ein Friede gehalten werden 8 Tage vor dem gen. I. meyentag, Apr. 24 solange der lag währt und 8 Tage danach, als die teding und tagen ein end nemend. —Glaubt Mai s die Botschaft der Herrschaft O. und die von Zurich solohen Frieden ufzenemen keine gewalt zu haben, sollen sie das an Hrg. Albrechten za Osterreich, auch die von Zúrich nach irem besten vermugen bringen, desgleichen der Eidg. Boten auch an ihre Freunde. — Wird der Friede auf- 35 45 50 a) Fort eidgenonossen.
Strana 750
750 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. genommen, soll der Tag also fúr sich gân. Kommt kein Friede zustande, soll dennoch der Tag uf die zit zu Rinfelden fúrgang haben in offener Feindschaft unter Wahrung sicheren Geleits urie zu diesem Tag zu Rinfelden. Auf denselhen Tag sollen alle Teile und Parteien mit ganzem gewalt und voller macht kommen, es sye zû der frúntschaft oder dem rechten. Man soll da zuerst verouchen, ob man all und ieklich partyen in ein fruntschaft und ewige richtung gegen 5 einandern bringen môge, môchte aber nút fruntlichs gefunden werden, das man dannenthin der obgenanten rechten eines gegen allen partyen besliess und ze end bringe. [7] Söllichs alles, als vor stat, sol allen teillen unvergriffen sin. und sôllend die botten alle das an ir obern bringen und die herren des concilium und herrn Fridrichen bischoff zů Basel Apr. 4 hie zwuschend dem sunnentag quasimodo ân verziechen antwúrt darumb wissen lassen. und 10 diser beredung und abscheidungl ist icklichem toil ein nottol goben, die glich luttent. be- schechen zû Rinfelden an� zinstag vor dem palmtag anno domini 1440 quinto. 1445 März 16 380. Hilfe-Versprechen für die österreichische Partei gegen die Schweizer Eidgenossenschaft. 1445 März 20 — August 23. a) Die Rillerscltesst aril St. Georgenschild u Hegau verspricht den mil ihr verbiindeten Grafert 15 Ludwig und Ulrich von Württemberg Hilfe in deren Kampf mit den Schweizer Eidgenossen. 1445 März 20 Tübingen. Aus Stuttgart H. St.-A.WR. 5185 (Einungen B. 1) orig. membr. c. 3 sigg. pend. Reg.: Württ. Reg. 5185. Ritter Burkart von Honburg, Hauptmann, und gemeine Ritterschajt mit sant Jeorien-schilie 20 der Vereinung im Hegówe bekennen: Als die Gebrüder Gff. Ludwig und Utrich zu Wirtemberg der Swytzer und ir aidgenossen vind und der Fürsten und des Hauses zu Osterrich helfer wider sy worden sint, so versprechen wir, wann wir iren gnaden aynung halb gewant sind und zu in verbunden und von iren gnaden sondern willen in manichen weg empfinden, und geloben bei unserer Treue, den benarnten Herren von Wirtemberg wider dieselben Swytzer und ir aidgenossen 25 und alle ir helfer und ouch in den sachen, die sich von des kriegs wegen machen oder entsten wurdent, den kriege uß bygestendig beraten und beholfen zu sind und ir gnade darinne nit zu lassen. Wenn die Swytzer auf die gen. Herren von Wirtemberg ziehen, sye oder ir sloß belegern notigen und beschedigen würden, sollen wir mit aller Macht zu roß und zu fûll auf Ermahnung one verziehen zuziehen und darzů tün, als ob es in eigener Sache wäre, auf Kosten der Herren von W. 30 und unsern Schaden. Falls aber den obgenannten Herren sunst sachen furfielen, das ir gnad notdurft beduchen wûrd, etzwas wider die vorgenanten Swytzer, ir aidgenossen oder ir helfer furzunemen oder zu tund mit ainem teglichen kriege, geleger fur ain sloß oder mere oder sunst, was das ware, so mögen ihre Gnaden uns mahnen, von unser geselleschaft vier zu ainem tag zu schigken gen Urach, die wir dann innerhalb der nachsten 14 Tage nach Urach senden sollen, und die Herren von W. sollen 35 aus ihren Räten dry darzu schigken; diese sieben sollen dann zusammen auf ihren Eid herkennen, wie starck man zu dem teglichen kriege schiken oder wie man das geleger furneme oder zu der sach, darumb ir gnad gemant hetten, tun sôlle; nach dem Spruch dieser Sieben oder dem merretail sollen wir dann furnemen und tun in ainer zyt und wie uns das von den subnen oder dem merretail her- kant wirdet; die Hilje soll auf Kosten ihrer Gnaden und unsern Schaden geschehen. Falls aher ain 40 span entstund, (so) daß die Herren von W. uns anrufen würden umb hilfe sachen halb, die ent- standen wârent von des vorgenanten kriegs wegen, das soll gelútert werden vor den obgenannien Sieben, und nach deren Spruch sollen wir tun, als vorgeschriben stat; wenn sie des nit herkanten, so mogen wir des müssig gan und iren gnaden umb dasselb stuck zu helfen nit gebunden sin. Wir Hauptleute und Cesellen der Gesellschaft wollen auch uns uß sôlichen kriegen, die wyle die weren, ône 45 a) an zinst. ütergeschrieben, car kinter beschechen durchocstrichen. 1 Hierzu gehört wohl auch der Eintrag im Baseler Offnungsbuch : von des tages wegen mit der herschaft ist abgeslagen, und sol man es bi der antwurt lassen bliben, so man dem concilio geben het, und ein botschaft zu den eidgenossen tun umb hilf ze manen, und darnach don absag. brief schicken (Basel St.-A. Offnungsbuch 1 (1438/49) pag. 217 not. or. ch.; vorhergeh. Eintrag von sexta post Gertrudis [Marz 19], nachfolg. die sabb. ante misericord. [Apr. 10] 45). 50 Vgl. auch unsere nr. 380,C.
750 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. genommen, soll der Tag also fúr sich gân. Kommt kein Friede zustande, soll dennoch der Tag uf die zit zu Rinfelden fúrgang haben in offener Feindschaft unter Wahrung sicheren Geleits urie zu diesem Tag zu Rinfelden. Auf denselhen Tag sollen alle Teile und Parteien mit ganzem gewalt und voller macht kommen, es sye zû der frúntschaft oder dem rechten. Man soll da zuerst verouchen, ob man all und ieklich partyen in ein fruntschaft und ewige richtung gegen 5 einandern bringen môge, môchte aber nút fruntlichs gefunden werden, das man dannenthin der obgenanten rechten eines gegen allen partyen besliess und ze end bringe. [7] Söllichs alles, als vor stat, sol allen teillen unvergriffen sin. und sôllend die botten alle das an ir obern bringen und die herren des concilium und herrn Fridrichen bischoff zů Basel Apr. 4 hie zwuschend dem sunnentag quasimodo ân verziechen antwúrt darumb wissen lassen. und 10 diser beredung und abscheidungl ist icklichem toil ein nottol goben, die glich luttent. be- schechen zû Rinfelden an� zinstag vor dem palmtag anno domini 1440 quinto. 1445 März 16 380. Hilfe-Versprechen für die österreichische Partei gegen die Schweizer Eidgenossenschaft. 1445 März 20 — August 23. a) Die Rillerscltesst aril St. Georgenschild u Hegau verspricht den mil ihr verbiindeten Grafert 15 Ludwig und Ulrich von Württemberg Hilfe in deren Kampf mit den Schweizer Eidgenossen. 1445 März 20 Tübingen. Aus Stuttgart H. St.-A.WR. 5185 (Einungen B. 1) orig. membr. c. 3 sigg. pend. Reg.: Württ. Reg. 5185. Ritter Burkart von Honburg, Hauptmann, und gemeine Ritterschajt mit sant Jeorien-schilie 20 der Vereinung im Hegówe bekennen: Als die Gebrüder Gff. Ludwig und Utrich zu Wirtemberg der Swytzer und ir aidgenossen vind und der Fürsten und des Hauses zu Osterrich helfer wider sy worden sint, so versprechen wir, wann wir iren gnaden aynung halb gewant sind und zu in verbunden und von iren gnaden sondern willen in manichen weg empfinden, und geloben bei unserer Treue, den benarnten Herren von Wirtemberg wider dieselben Swytzer und ir aidgenossen 25 und alle ir helfer und ouch in den sachen, die sich von des kriegs wegen machen oder entsten wurdent, den kriege uß bygestendig beraten und beholfen zu sind und ir gnade darinne nit zu lassen. Wenn die Swytzer auf die gen. Herren von Wirtemberg ziehen, sye oder ir sloß belegern notigen und beschedigen würden, sollen wir mit aller Macht zu roß und zu fûll auf Ermahnung one verziehen zuziehen und darzů tün, als ob es in eigener Sache wäre, auf Kosten der Herren von W. 30 und unsern Schaden. Falls aber den obgenannten Herren sunst sachen furfielen, das ir gnad notdurft beduchen wûrd, etzwas wider die vorgenanten Swytzer, ir aidgenossen oder ir helfer furzunemen oder zu tund mit ainem teglichen kriege, geleger fur ain sloß oder mere oder sunst, was das ware, so mögen ihre Gnaden uns mahnen, von unser geselleschaft vier zu ainem tag zu schigken gen Urach, die wir dann innerhalb der nachsten 14 Tage nach Urach senden sollen, und die Herren von W. sollen 35 aus ihren Räten dry darzu schigken; diese sieben sollen dann zusammen auf ihren Eid herkennen, wie starck man zu dem teglichen kriege schiken oder wie man das geleger furneme oder zu der sach, darumb ir gnad gemant hetten, tun sôlle; nach dem Spruch dieser Sieben oder dem merretail sollen wir dann furnemen und tun in ainer zyt und wie uns das von den subnen oder dem merretail her- kant wirdet; die Hilje soll auf Kosten ihrer Gnaden und unsern Schaden geschehen. Falls aher ain 40 span entstund, (so) daß die Herren von W. uns anrufen würden umb hilfe sachen halb, die ent- standen wârent von des vorgenanten kriegs wegen, das soll gelútert werden vor den obgenannien Sieben, und nach deren Spruch sollen wir tun, als vorgeschriben stat; wenn sie des nit herkanten, so mogen wir des müssig gan und iren gnaden umb dasselb stuck zu helfen nit gebunden sin. Wir Hauptleute und Cesellen der Gesellschaft wollen auch uns uß sôlichen kriegen, die wyle die weren, ône 45 a) an zinst. ütergeschrieben, car kinter beschechen durchocstrichen. 1 Hierzu gehört wohl auch der Eintrag im Baseler Offnungsbuch : von des tages wegen mit der herschaft ist abgeslagen, und sol man es bi der antwurt lassen bliben, so man dem concilio geben het, und ein botschaft zu den eidgenossen tun umb hilf ze manen, und darnach don absag. brief schicken (Basel St.-A. Offnungsbuch 1 (1438/49) pag. 217 not. or. ch.; vorhergeh. Eintrag von sexta post Gertrudis [Marz 19], nachfolg. die sabb. ante misericord. [Apr. 10] 45). 50 Vgl. auch unsere nr. 380,C.
Strana 751
I. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. März 1445 nr. 379-380 751 5 die obgenanten unser gnedig herren von Wirtemberg nicht uBsunen friden noch furworten haimlich noch offenlich in dehain wyse und alle vorgeschriben sach dannocht zu halten verbunden und hafft sin, als lang bis der kriege ganz gerichtet wirdet. Des zu Urkund haben Burkart von Honburg. Haupimann, Gf.Hainrich von Tengen, Graf zu Nellemburg, Landgraf im Hegówe und in Meidach, und Frischhanns von Bodmen für alle ihr Siegel an den Brief hängen lassen, der gegeben ist zu Tuwingen uf dem hailigen palmaubent 1415. 1445 Mdrz 20 b) Dieselbe verspricht Hzg. Albrecht und dem Hause Osterreich Hilfe gegen die Schweizer. 1445 Juni 29 Stockach. 10 Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe orig. membr. lt. pat. c. 3 sigg. pend. Druch: Chmel, Materialien 1, 2 S. 172 nr. LVI. Regesten: Ohmel, Reg. nr. 1935; Lichnowsky 6 nr. 1033. Hauptmann Johanns Gf. zu Werdemberg, Herr zu dem Hailigenberg, und alle Grafen, Herren, Ritter und Knechte der Ritterschaft mit St. Jeorien-schilte der Vereinung und Gesellschaft in dem Hegôwe tun kund: sintdemâle die Swytzer mitsambt iren aidgenossen die Fürsten unserer Herr- 15 schaft und das Haus Österreich widor allen glimpff füg ere und recht, in offt und manigerlay vôllent. lich an glich billich ennde gebotten, zů bekriegen furgenommen und in daruber manigvâltig scheden gesûget haben, wir uber von Hzg. Albrechten zu Österreich usw. im Namen seiner fürstlichen Gnaden unserer gnädigen Herrschaft und des Hauses Osterreich, in wider die Swytzer und ir aidgenossen hilffe und bygestand zu tund, ernstlich hervordert worden sin, daß wir demselben Herrn und dem 20 HanseO.wider die Swytzer und ihre Eidgenossen und alle die, die sich in ir hilff begeben werden, ouch in yeglichen sachen von sôlichen kriegen entspriessend, wie oder von welhen sich die erhaben wurden, hilff und bygestand nach unserm vermôgen ungevarlich zu tund by unsern vesten gûten truwen versprochen haben und gelopt, so versprechen wir es also mit rechter wissen in krajt dieses Briefes, doch mit sôlichem underschaid : wanne der gen. Herr von O. oder die Seincn zôgo oder veld- 25 geliger, die zyt und statt hetten, uns darzů zu verkúnden, anslahen würden, dazu der Herzog je- manden von uns zu bruchen maynet oder notdurfftig mire, soll er es dem Hauplmann verkunden und dieselben ansleg miv irem raute und wissen geschehen und furnemen lassen ungevarlich; wanne aber der Herzog oder die Seinen wider die vind icht ylens furnemmen und anslahen wirden, wozu sie uns zu verbotten statt noch zyt nit hetten, mag der Herzog, im zu dienen und zu sinen gnaden gerustot 30 zu kommen, unserm Hauptmann verbottschafften und ihn ermahnen, darin sie thm nach bestem Vormögen zu dienst und gevallen sein wollen. Wir sollen uns auch in sôlichen kriegen, wyle die weren, mit den Swytzern und iron aidgenossen, ouch andern sich in die krieg gemenget, one willen und wissen des gen. Herzogs nicht friden richten uisunen noch ainicherlay wyse verfurworten, alles ine alle geverde; mit Urkund dieses Briefes versiegelt mit des Hauptmanns Gj. Johannsen von Wer- 35 demberg, des Gin. Oonrats von Tengen, Gf. zu Nellembury, Lgf. in Hegowe und in Madach und Herrn zu Cüntzemberg, und Frischhannsen von Bodmen anhangenden Insiegeln... geben zu Stockach uf s. Peters und s. Pauls tag der hailigen zwölfbotten 1115. 1445 Jnní 29 40 c) Mgf. Rudolf von Hochberg verspricht dem Hzg. Albrecht von Österreich Hilfeleistung im Krieg wider die Eidgenossen gegen Berickzichtigung seiner Geldschild an Basel. 1445 August 23. Aus Karlsruhe G. L.-A. 46/1758 (1445 VIII 23) orig. membr. lit. pat. c. sig. pend. Mgj. Rudolff von Houchberg. Herr zu Rôttelen und Susemberg, bekennt: Als Hrg. Albrecht 2n Usterreich uns in den krieg wider die Sweitzer, ouch ir aydgenossen und die von Basel und die mit in sind, ervordret und bogert haut, das wir uns sinen gnaden ze hilf darin geben, so welle sin gnade 45 1ins widerumb in sollichen kriegen zûschub tûn und sin volk in unser schlous uf sin selbz koust und schaden legen, ob des nouturftig sin wurde, dardurch wir und unser herschâft dester baz von den vinden unbeschetget beliben: ob dann aynicherlay frid oder richtung zwischen sinen gnaden und der von Basel beret oder gemacht wurde, darinn welle sin gnad uns alzit zû sich zichen melden und begriffen, und sunder in unser geltschuld gen den von Basel voruss berurn laussen und uns darinn gnediklich bedenken zu versüchen, ob sollich geltschuld uns gar oder ain tail môcht nauch- gelaussen werden; und ob sich dann geburet, daz wir in sollichen kriegen mitsambt den unsern usserhalben unser herschaft mit sinen gnaden oder den sinen raisen wurden, alsdann welle sin gnade uns mit speisung als ander die sinen schaffen furtzesehen. Also haben wir uns dem Herzog zû dienst und gevalhen in solliche obgomelt krieg gethan und begeben, als daz ouch billich ist, und 55 versprechen: ob die vorgerurten vind in das Brißgôw ziehen wurden, wenn wir dann von sinen gnadon oder sinon houptlutten ermant werden, so sôllen und wellen wir alsdann an verziehen uss unser benanten herschaften und allen andern unsern schloussen und lûtten darum nauch unserm ž0 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII.2 95
I. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. März 1445 nr. 379-380 751 5 die obgenanten unser gnedig herren von Wirtemberg nicht uBsunen friden noch furworten haimlich noch offenlich in dehain wyse und alle vorgeschriben sach dannocht zu halten verbunden und hafft sin, als lang bis der kriege ganz gerichtet wirdet. Des zu Urkund haben Burkart von Honburg. Haupimann, Gf.Hainrich von Tengen, Graf zu Nellemburg, Landgraf im Hegówe und in Meidach, und Frischhanns von Bodmen für alle ihr Siegel an den Brief hängen lassen, der gegeben ist zu Tuwingen uf dem hailigen palmaubent 1415. 1445 Mdrz 20 b) Dieselbe verspricht Hzg. Albrecht und dem Hause Osterreich Hilfe gegen die Schweizer. 1445 Juni 29 Stockach. 10 Aus Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe orig. membr. lt. pat. c. 3 sigg. pend. Druch: Chmel, Materialien 1, 2 S. 172 nr. LVI. Regesten: Ohmel, Reg. nr. 1935; Lichnowsky 6 nr. 1033. Hauptmann Johanns Gf. zu Werdemberg, Herr zu dem Hailigenberg, und alle Grafen, Herren, Ritter und Knechte der Ritterschaft mit St. Jeorien-schilte der Vereinung und Gesellschaft in dem Hegôwe tun kund: sintdemâle die Swytzer mitsambt iren aidgenossen die Fürsten unserer Herr- 15 schaft und das Haus Österreich widor allen glimpff füg ere und recht, in offt und manigerlay vôllent. lich an glich billich ennde gebotten, zů bekriegen furgenommen und in daruber manigvâltig scheden gesûget haben, wir uber von Hzg. Albrechten zu Österreich usw. im Namen seiner fürstlichen Gnaden unserer gnädigen Herrschaft und des Hauses Osterreich, in wider die Swytzer und ir aidgenossen hilffe und bygestand zu tund, ernstlich hervordert worden sin, daß wir demselben Herrn und dem 20 HanseO.wider die Swytzer und ihre Eidgenossen und alle die, die sich in ir hilff begeben werden, ouch in yeglichen sachen von sôlichen kriegen entspriessend, wie oder von welhen sich die erhaben wurden, hilff und bygestand nach unserm vermôgen ungevarlich zu tund by unsern vesten gûten truwen versprochen haben und gelopt, so versprechen wir es also mit rechter wissen in krajt dieses Briefes, doch mit sôlichem underschaid : wanne der gen. Herr von O. oder die Seincn zôgo oder veld- 25 geliger, die zyt und statt hetten, uns darzů zu verkúnden, anslahen würden, dazu der Herzog je- manden von uns zu bruchen maynet oder notdurfftig mire, soll er es dem Hauplmann verkunden und dieselben ansleg miv irem raute und wissen geschehen und furnemen lassen ungevarlich; wanne aber der Herzog oder die Seinen wider die vind icht ylens furnemmen und anslahen wirden, wozu sie uns zu verbotten statt noch zyt nit hetten, mag der Herzog, im zu dienen und zu sinen gnaden gerustot 30 zu kommen, unserm Hauptmann verbottschafften und ihn ermahnen, darin sie thm nach bestem Vormögen zu dienst und gevallen sein wollen. Wir sollen uns auch in sôlichen kriegen, wyle die weren, mit den Swytzern und iron aidgenossen, ouch andern sich in die krieg gemenget, one willen und wissen des gen. Herzogs nicht friden richten uisunen noch ainicherlay wyse verfurworten, alles ine alle geverde; mit Urkund dieses Briefes versiegelt mit des Hauptmanns Gj. Johannsen von Wer- 35 demberg, des Gin. Oonrats von Tengen, Gf. zu Nellembury, Lgf. in Hegowe und in Madach und Herrn zu Cüntzemberg, und Frischhannsen von Bodmen anhangenden Insiegeln... geben zu Stockach uf s. Peters und s. Pauls tag der hailigen zwölfbotten 1115. 1445 Jnní 29 40 c) Mgf. Rudolf von Hochberg verspricht dem Hzg. Albrecht von Österreich Hilfeleistung im Krieg wider die Eidgenossen gegen Berickzichtigung seiner Geldschild an Basel. 1445 August 23. Aus Karlsruhe G. L.-A. 46/1758 (1445 VIII 23) orig. membr. lit. pat. c. sig. pend. Mgj. Rudolff von Houchberg. Herr zu Rôttelen und Susemberg, bekennt: Als Hrg. Albrecht 2n Usterreich uns in den krieg wider die Sweitzer, ouch ir aydgenossen und die von Basel und die mit in sind, ervordret und bogert haut, das wir uns sinen gnaden ze hilf darin geben, so welle sin gnade 45 1ins widerumb in sollichen kriegen zûschub tûn und sin volk in unser schlous uf sin selbz koust und schaden legen, ob des nouturftig sin wurde, dardurch wir und unser herschâft dester baz von den vinden unbeschetget beliben: ob dann aynicherlay frid oder richtung zwischen sinen gnaden und der von Basel beret oder gemacht wurde, darinn welle sin gnad uns alzit zû sich zichen melden und begriffen, und sunder in unser geltschuld gen den von Basel voruss berurn laussen und uns darinn gnediklich bedenken zu versüchen, ob sollich geltschuld uns gar oder ain tail môcht nauch- gelaussen werden; und ob sich dann geburet, daz wir in sollichen kriegen mitsambt den unsern usserhalben unser herschaft mit sinen gnaden oder den sinen raisen wurden, alsdann welle sin gnade uns mit speisung als ander die sinen schaffen furtzesehen. Also haben wir uns dem Herzog zû dienst und gevalhen in solliche obgomelt krieg gethan und begeben, als daz ouch billich ist, und 55 versprechen: ob die vorgerurten vind in das Brißgôw ziehen wurden, wenn wir dann von sinen gnadon oder sinon houptlutten ermant werden, so sôllen und wellen wir alsdann an verziehen uss unser benanten herschaften und allen andern unsern schloussen und lûtten darum nauch unserm ž0 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII.2 95
Strana 752
752 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Atg. 23 vermugen desselben unsers gn. herrn houptlúten im Brißgôw zûziehen und zû hilf komen wider egemelten siner gnaden und unser vind. Falls der Herzog die klaine stat Basel understunde zû belègren und ze nôtten, so wollen wir zû stund an uns mit unserer Macht dem Herzog in derselben Suche verhelfen und ebenso bei einem Anschlag des Herzogs zur Eroberung Basels zu hilf und dienst werden. Datum an sant Bartholomeus dez heiligen zwelfbotten abent 1445. 381. Kg. Friedrich gebietet St. Gailen, sich binnen 45 Tagen vor ihm zu verantworten, da Hzg. Albrecht von Österreich sich beklagt habe, daß die Stadt den Feinden Osterreichs, den Eid- genossen, Vorschub geleistet habe. Datum 1445 März 22 Salzburgl. Irnsbruck Landesregier.-A Schatzarchiv Urk. nr. 6138 or. chart. lit. pat.; Datum 1445 an mantag nach dem palmtag, u. r. 5. 10 382. Hzg. Albrecht von Österreich an St. Gallen: ladet zu einem Tage nach Mengen am 13. April mit den Bischöfen von Augsburg und Konstanz, der Ritterschaft St. Georgenschild und den Reichsstädten ein. 1445 März 27 Diessenhofen. Aus St. Gallen Stadt A. Missiven or. chart. lit. cl. Druck: Urk.-Buch St. Gallen VI, 106 f. nr. 4674. 15 144.5 MUrZ 27 Hzg. A. schreibt an Bürgermeister und Rat zu St. Gallen: wir haben unser freünde die bischof zu Augspurg und Costentz, auch ganze gesollschaft der obern und nidern verainigung Apr. 11 sand Jorigen schilts, darzu ander ritterschaft und etlich der reichstete auf den suntag mise- ricordia domini schiristkunftig zu uns gen Mengen zu komen gebeten und verpott, dahin wir uns auch in aigner person mainen zu fügen von etwas merklicher sach wegen, die wir auch Apr. 13 an ew ze bringen haben ; bittet daher, das ir ewer treflich machtpoten auf den dinstag nach dem vorgemelten suntag dahin gen Mengen zu uns darumb sendet und ew darin nichz irren lasset. geben zu Tiesshoven an dem hl. osterabent 1415. Dominus dux in consilio. 20 383. Nürnberg an Ulm: erkundigt sich nach dem Abschied des Tages zu Rheinfelden. [ März 27 Nürnberg]. 1445 25 Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 245b.246a cop. chart. Nürnberg dankt zunächst fülr den Brief von des gesuchten tags wegen zu Reynvelden urd füër einen zweiten mit beigeschlossener Abschrift eines Straßburger Briefes von des fremden volks wegen. N. möchte gerne abschaidung des tags zu Reynvelden wissen, wie und warumb die ding daselbs zerslagen und waran und an wem des gebrechen gewesen weren, auch wie die dinge unsern gne- digen herren herzog Albrechten von Osterreich von der kawflewt und strassen wegen ete. berurende [Müra 271 liegen3; bittet um Mitteilung. Datum ut supra, d. i. vigilia festi pasche des vorausgegangenen Briefes. 30 1 Über Kg. Friedrichs Aufenthalt in Salzburg geben zwei Schreiben Auskunfi: [I] Bf. Johann von Brixen benachrichtigte am 30. März Landes- hauptmann und Rat zu Meran, daß Kg. Friedrich und Hzg. Sigmund am Freitag vor Palmtag [März 19J nach Salzburg gekommen seien, wohin man auch die Hzgg. Heinrich, Albrecht und Ludwig d. J. v. Baiern bestellt habe; diese scien aber am letzten Mittwoch [ Marz 24] noch nicht eingetroffen; woll set der Bischof von Passau am Palmtage [März 21J nach Salzburg gekommen u.a.m. (gedr. Sinnacher, Gesch. v. Brixen 6, 304; z. T. Chmel, Gesch. 2, 355 Anm. 1). [2] Nürnberg schrieb am 5. April an Salzburg und cbenso an Johann Sachsen, Domherrn zu Freysingen und Pfr. 2u Gemunde, es danke filr Müteilung uher die Ver- handlungen des Königs und der anderen Fürsten einerseits und der Ritterschaft, der Städte und der 30 Landschaft von der Etsch andrersctte in Salzburg und bitte um Nachricht, ob die Sacke seither zum Austrag gekommen oder wie sie verlaßen sei und ob irgendwelche andere Sachen dort auch vor- genommen und verhandelt seien, ferner ob der. 10 König noch in Salzbarg soi wrul wie lange er dort bleiben werde, oder ob er Salzburg verlassen habe und wohin er sich zu richten meine (Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 251� cop. ch.; Datum ut supr a,d.i. feria 2. post quasimodogeniti auj 45 fol. 249b). 3 Zur Sache vgl. nr. 357,2.
752 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Atg. 23 vermugen desselben unsers gn. herrn houptlúten im Brißgôw zûziehen und zû hilf komen wider egemelten siner gnaden und unser vind. Falls der Herzog die klaine stat Basel understunde zû belègren und ze nôtten, so wollen wir zû stund an uns mit unserer Macht dem Herzog in derselben Suche verhelfen und ebenso bei einem Anschlag des Herzogs zur Eroberung Basels zu hilf und dienst werden. Datum an sant Bartholomeus dez heiligen zwelfbotten abent 1445. 381. Kg. Friedrich gebietet St. Gailen, sich binnen 45 Tagen vor ihm zu verantworten, da Hzg. Albrecht von Österreich sich beklagt habe, daß die Stadt den Feinden Osterreichs, den Eid- genossen, Vorschub geleistet habe. Datum 1445 März 22 Salzburgl. Irnsbruck Landesregier.-A Schatzarchiv Urk. nr. 6138 or. chart. lit. pat.; Datum 1445 an mantag nach dem palmtag, u. r. 5. 10 382. Hzg. Albrecht von Österreich an St. Gallen: ladet zu einem Tage nach Mengen am 13. April mit den Bischöfen von Augsburg und Konstanz, der Ritterschaft St. Georgenschild und den Reichsstädten ein. 1445 März 27 Diessenhofen. Aus St. Gallen Stadt A. Missiven or. chart. lit. cl. Druck: Urk.-Buch St. Gallen VI, 106 f. nr. 4674. 15 144.5 MUrZ 27 Hzg. A. schreibt an Bürgermeister und Rat zu St. Gallen: wir haben unser freünde die bischof zu Augspurg und Costentz, auch ganze gesollschaft der obern und nidern verainigung Apr. 11 sand Jorigen schilts, darzu ander ritterschaft und etlich der reichstete auf den suntag mise- ricordia domini schiristkunftig zu uns gen Mengen zu komen gebeten und verpott, dahin wir uns auch in aigner person mainen zu fügen von etwas merklicher sach wegen, die wir auch Apr. 13 an ew ze bringen haben ; bittet daher, das ir ewer treflich machtpoten auf den dinstag nach dem vorgemelten suntag dahin gen Mengen zu uns darumb sendet und ew darin nichz irren lasset. geben zu Tiesshoven an dem hl. osterabent 1415. Dominus dux in consilio. 20 383. Nürnberg an Ulm: erkundigt sich nach dem Abschied des Tages zu Rheinfelden. [ März 27 Nürnberg]. 1445 25 Aus Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 245b.246a cop. chart. Nürnberg dankt zunächst fülr den Brief von des gesuchten tags wegen zu Reynvelden urd füër einen zweiten mit beigeschlossener Abschrift eines Straßburger Briefes von des fremden volks wegen. N. möchte gerne abschaidung des tags zu Reynvelden wissen, wie und warumb die ding daselbs zerslagen und waran und an wem des gebrechen gewesen weren, auch wie die dinge unsern gne- digen herren herzog Albrechten von Osterreich von der kawflewt und strassen wegen ete. berurende [Müra 271 liegen3; bittet um Mitteilung. Datum ut supra, d. i. vigilia festi pasche des vorausgegangenen Briefes. 30 1 Über Kg. Friedrichs Aufenthalt in Salzburg geben zwei Schreiben Auskunfi: [I] Bf. Johann von Brixen benachrichtigte am 30. März Landes- hauptmann und Rat zu Meran, daß Kg. Friedrich und Hzg. Sigmund am Freitag vor Palmtag [März 19J nach Salzburg gekommen seien, wohin man auch die Hzgg. Heinrich, Albrecht und Ludwig d. J. v. Baiern bestellt habe; diese scien aber am letzten Mittwoch [ Marz 24] noch nicht eingetroffen; woll set der Bischof von Passau am Palmtage [März 21J nach Salzburg gekommen u.a.m. (gedr. Sinnacher, Gesch. v. Brixen 6, 304; z. T. Chmel, Gesch. 2, 355 Anm. 1). [2] Nürnberg schrieb am 5. April an Salzburg und cbenso an Johann Sachsen, Domherrn zu Freysingen und Pfr. 2u Gemunde, es danke filr Müteilung uher die Ver- handlungen des Königs und der anderen Fürsten einerseits und der Ritterschaft, der Städte und der 30 Landschaft von der Etsch andrersctte in Salzburg und bitte um Nachricht, ob die Sacke seither zum Austrag gekommen oder wie sie verlaßen sei und ob irgendwelche andere Sachen dort auch vor- genommen und verhandelt seien, ferner ob der. 10 König noch in Salzbarg soi wrul wie lange er dort bleiben werde, oder ob er Salzburg verlassen habe und wohin er sich zu richten meine (Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 251� cop. ch.; Datum ut supr a,d.i. feria 2. post quasimodogeniti auj 45 fol. 249b). 3 Zur Sache vgl. nr. 357,2.
Strana 753
J. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. März 1445 nr. 380-385. 753 384. Bern an den Dauphin: bittet um schriftliche Unterlagen darüber, daß er vom Röm. König und den Fürsten fgegen die Schweizer] zu Hilfe gerufen sei. 1445 April 13 [Bern]. Aus Paris B. N. Fonds franc. 6965 (Coll. Legrand Tome 6) fol. 228a.229a, desgl. fol. 253a.254a copp. chart. saec. 18. Das Gerücht sei gegangen, daß der Dauphin, als er in Deutschland einfiel, diss gelan habe ad instantiam et ob intuitum studiosarum precum illustrissimi Romanorum regis neenon magnificam domus Austriae ducum exaltationem, nostri nostrorumque confederatorum depopulationem et suplantationem, ut sic praesumpsisse promiserint, qui ipsi Romanorum rex et Austriae principes vestra magnanimitate nonnullam florenorum substantiam pro recompensa subsidii impendenda, aliqui vero etiam magnates proceres milites et nobiles eidem domui Austriae spectantes voluerint vestram celsitudinem cum ejus comitiva et capi- taneis hospitare, neenon eorum oppida et castella subjungando aperire. Seit er aber das Land verlassen habe, leugneten s dies [ dieselben Fürsten und Adligen und behaupteten vestram gratiam has Alamaniae partes absque ipsorum scitu et consensu applicuisse, unde vestro principatui 15 magna oritur infamia, maxime ab et de personis, quibus vester adventus cedebat in damnum. Die Stadt bitte ihn deshalb um zuverläesige Abschriften der Briefe2, die ihm der Rom. König, die österreichischen Fürsten und andere Herren geschrieben hätten, damit sie, genau mit den Patsachen vertraut, mit mehr Nachdruck seine Ehre wahren könnten. Datum die martis decima tertia die aprilis a. d. 1445. 10 1445 5 Apr. 13 20 385. Hzg. Albrecht von Österreich an die Grafen von Württemberg: ladet zu cinem Tage am 3. Juni nach Villingen zwecks Vorbesprechung über den gemeinsamen Zug gegen die Eid- genossen. 1445 Mai 19 Zürich. 25 Ans Stutigart H. St.-A. WR. 4363 (früher B 17: Der Herrschaft Feinde) or. chart. lit. cl. sine sig.; ricks. Verznerk Herzog Albrecht vonl Osterrich vonl des grossen zugs wegen. Wolgebornen lieben oheimen. wir haben in willen und fur uns genomen, das wir den gewaltigen zug mit úwer und ander unser frunde bystendekeit uf unser vind zu tún, und mit der hilf gottes nicht lang nach sant Johanns tag der sunnewenden im velde zu sin meynen, Juni 24 daruff wir nû unsern lieben oheimen marggrave Jacoben von Baden uf den achten unsers Juni 3 30 herren lichnams tag zu uns gen Vilingen zu komen gebetten haben. also bitten wir uch ouch mit fliß, das ir uch beyd in eigner person uf denselben tag daselbBhin gen Vilingen zu uns fügen wôllent, dadurch wir uns alle miteinander nach notdurft underreden und genuczlich beschliessen, das derselb zúg uns allen, auch dem ganzen adel und gemeinen landen zu eren nucz und fromen angevangen und vollebracht werde. ob sich aber füget, das ir solichen tag 35 also villicht nicht besüchen môchte, des wir nicht wissen, so wollent úch ein andern tag zû uns also personlich gen Vilingen zu komen uf das kurzlichst, so ir mogent, selbs fúrnemen und uns solichs yeez von stunden widerumb verschriben, darnach wir uns gerichten und unserm vorgnanten ôheimen marggrave Jacoben das ouch verkunden môgen. geben zů Zürich an mittwochen in den pfingstvirtagen anno 45 to. 1445 Mai 19 40 a) io Vort., woh? — gendzlich (gomeinsaw). 1 Mun ergänze sunt. 2 Dem Wunsch wurde entsprochen. Unter dem 16. Juli 1445 stellte zu Châlons (Cathalami) auf Erfordern des Kanzlers von Frankreich der Notar 45 Petrus Hermandi ein Vidimus uber die (in- serierten) Schreiben Kg. Friedrichs vom 22. August 1443 auf Pergament und Hzg. Sigmunds vom 21. August auf Papier (unsere nrr. 160, b und a) aus (Basel St.-A. Colm. Richtung fol. 570b latein. Or.-Instr.; ebenda Liber div. rerum fol. 79b, gleichz. Ubersetzung; gedr. Urk.-Buch Basel 7, 58ff. nr. 47).
J. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. März 1445 nr. 380-385. 753 384. Bern an den Dauphin: bittet um schriftliche Unterlagen darüber, daß er vom Röm. König und den Fürsten fgegen die Schweizer] zu Hilfe gerufen sei. 1445 April 13 [Bern]. Aus Paris B. N. Fonds franc. 6965 (Coll. Legrand Tome 6) fol. 228a.229a, desgl. fol. 253a.254a copp. chart. saec. 18. Das Gerücht sei gegangen, daß der Dauphin, als er in Deutschland einfiel, diss gelan habe ad instantiam et ob intuitum studiosarum precum illustrissimi Romanorum regis neenon magnificam domus Austriae ducum exaltationem, nostri nostrorumque confederatorum depopulationem et suplantationem, ut sic praesumpsisse promiserint, qui ipsi Romanorum rex et Austriae principes vestra magnanimitate nonnullam florenorum substantiam pro recompensa subsidii impendenda, aliqui vero etiam magnates proceres milites et nobiles eidem domui Austriae spectantes voluerint vestram celsitudinem cum ejus comitiva et capi- taneis hospitare, neenon eorum oppida et castella subjungando aperire. Seit er aber das Land verlassen habe, leugneten s dies [ dieselben Fürsten und Adligen und behaupteten vestram gratiam has Alamaniae partes absque ipsorum scitu et consensu applicuisse, unde vestro principatui 15 magna oritur infamia, maxime ab et de personis, quibus vester adventus cedebat in damnum. Die Stadt bitte ihn deshalb um zuverläesige Abschriften der Briefe2, die ihm der Rom. König, die österreichischen Fürsten und andere Herren geschrieben hätten, damit sie, genau mit den Patsachen vertraut, mit mehr Nachdruck seine Ehre wahren könnten. Datum die martis decima tertia die aprilis a. d. 1445. 10 1445 5 Apr. 13 20 385. Hzg. Albrecht von Österreich an die Grafen von Württemberg: ladet zu cinem Tage am 3. Juni nach Villingen zwecks Vorbesprechung über den gemeinsamen Zug gegen die Eid- genossen. 1445 Mai 19 Zürich. 25 Ans Stutigart H. St.-A. WR. 4363 (früher B 17: Der Herrschaft Feinde) or. chart. lit. cl. sine sig.; ricks. Verznerk Herzog Albrecht vonl Osterrich vonl des grossen zugs wegen. Wolgebornen lieben oheimen. wir haben in willen und fur uns genomen, das wir den gewaltigen zug mit úwer und ander unser frunde bystendekeit uf unser vind zu tún, und mit der hilf gottes nicht lang nach sant Johanns tag der sunnewenden im velde zu sin meynen, Juni 24 daruff wir nû unsern lieben oheimen marggrave Jacoben von Baden uf den achten unsers Juni 3 30 herren lichnams tag zu uns gen Vilingen zu komen gebetten haben. also bitten wir uch ouch mit fliß, das ir uch beyd in eigner person uf denselben tag daselbBhin gen Vilingen zu uns fügen wôllent, dadurch wir uns alle miteinander nach notdurft underreden und genuczlich beschliessen, das derselb zúg uns allen, auch dem ganzen adel und gemeinen landen zu eren nucz und fromen angevangen und vollebracht werde. ob sich aber füget, das ir solichen tag 35 also villicht nicht besüchen môchte, des wir nicht wissen, so wollent úch ein andern tag zû uns also personlich gen Vilingen zu komen uf das kurzlichst, so ir mogent, selbs fúrnemen und uns solichs yeez von stunden widerumb verschriben, darnach wir uns gerichten und unserm vorgnanten ôheimen marggrave Jacoben das ouch verkunden môgen. geben zů Zürich an mittwochen in den pfingstvirtagen anno 45 to. 1445 Mai 19 40 a) io Vort., woh? — gendzlich (gomeinsaw). 1 Mun ergänze sunt. 2 Dem Wunsch wurde entsprochen. Unter dem 16. Juli 1445 stellte zu Châlons (Cathalami) auf Erfordern des Kanzlers von Frankreich der Notar 45 Petrus Hermandi ein Vidimus uber die (in- serierten) Schreiben Kg. Friedrichs vom 22. August 1443 auf Pergament und Hzg. Sigmunds vom 21. August auf Papier (unsere nrr. 160, b und a) aus (Basel St.-A. Colm. Richtung fol. 570b latein. Or.-Instr.; ebenda Liber div. rerum fol. 79b, gleichz. Ubersetzung; gedr. Urk.-Buch Basel 7, 58ff. nr. 47).
Strana 754
754 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 386. Briefwechsel zwischen Osterreich und Burgund über Ort und Zeit gemeinsamer Verhandlungen. 1445 [Juli 18] —Oktober 25. Aws Wien II. II. St.-A. Allg. Urkundenreihe 1444 u. 1445 (Fasc. v. 17 Stack betr. Armagnakenkrieg) conc. bzw. origg. chart. Drucke: a, c) Chmel, Gesch. Friedrichs IV. 2, 372 Anm. 2 u. 373 Arm. 1; b, d, e) der- 5 selbe, Materialien 1, 2 S. 24Iff. nr. CV, CXVII“ u. ", sämtliche unter ,1447“. Regesten: d) Chmel nr. 2367; bu. d) Lichnowshy 6 nr. 1383 u. 1317, beide unter ,1447“. a) Hrg. Albrecht van Österreich un Hzg. Philipp von Burgund: teilt ihm die Bereitschaft Kg. Friedrichs zu Verhandlungen mit Burgundischen Gesandten in Besançon am II. September mit. ƒ1445 Juli 18 Waldshut]. 10 Sept. 11 Recepimus pridem per manus fidelis nostri Johannis Hungerlannd erhaldi literas vestras Juni 3 datas tercia die mensis junii et ex tenore earumdem collegimus dilectionem vestram super habenda intencione regie majestatis seronissimi principis domini Friderici Romanorum regis, domini et germani nostri graciosissimi, ejus materie, que in eisdem literis clarius exprimitur, responsum a nobis seriosius expostulare, cui quidem, illustris princops, satisfaciendo de mora temporis propter 15 locorum distantiam et viarum longinquitatem, veluti in prioribus literis nostris scripsimus, in- primis nos reddentes excusatos, cum de mente regie celsitudinis per secretarium et oratorom nostrum illic destinatum informacionem acceperimus, desideramus eandem vestre excollentie notam esse. nam idem --- Romanorum rex dicto secretario nostro respondit tale fore sacre majestatis bene- placitum, quod super materia differentiarum inter eandem regiam majestatem et vestram amici- 20 tiam nos in loco et tempore ad hoc aptis cortam instituamus dietam, to dann die königlichen Ge- sandien mit denen des Herzogs weiter verhandeln sollen; et quod nostri contemplatione, qui personali- ter interesse debeamus, omnem equitatis viam amplexari dignabitur. verum, illustris et pre- carissime consangwinee, huic rei omni studio intendentes labores quoscunque perferre parvi ex- timamus, si ad bonam, uti firmitor speramus, conduci possit conclusionem; et idcirco memorato 25 domino nostro regi instituende hujusmodi diete terminum nominavimus, diem videlicet undecimam proximi futuri mensis septembris, in qua festum exaltacionis sancte crucis celebrabiturl, ut illo tunc nobiscum sint ambasiatores sew consiliarii sui pleno suffulti mandato pro rebus, ut premittitur, agendis dispositi. Deshalb die Bitte, bevollmächtigte Gesandte in termino prius expresso ad civitatem Bisinentinam zu schicken, quoniam nos in termino eodem, si deus permiscrit, ad aliquem locum ex 80 opidis nostris in partibus Alsacie vestris dominiis propinquum unacum ambasiatoribus regis et uno, quem nobiseum habiturum confidimus, ex consangwineis nostris et sacri imperii principibus decli- nabimus prefatos vestros ad ncs convocando oratores talem in rebus agendis operam adhibituri, ut nostra tam libens quam ultronea utrimque innotescat diligentia, et quod suc affectu materiam hanc pro rato cupiamus fore compositam. placeat igitur hujusmodi per nos nominate diete satis. 35 facero. Empfehlung. b) Hzy. Philipp wan Burgund an Hzg. Albrecht von Osterreich: will dem Vorschlag des Herzogs entsprechend Gesandte zum 11. September nach Besançon entsenden. [ 1445] August 15 Mons. Sept. II Litteras vestras ox opido Waldshut 18. mensis julii proxime lapsi datas per manus earum et presentium latoris recepimus; de mente et intentione regie magestatis in materia differenciarum nostrarum vicinaruma et, qualiter pro cisdem sedandis et pacificandis ad dietam amicabilem, quam per utriusque nostrum fundatos oratores coram excellentia vestra 11. mensis futuri septembris colebrandam indixistis, condescenderit ipsa regia majestas, montionem facientes ae in nos horta- tionemb, ut predicto ternino oratores nostros ad hane rem sufficientor instructos et fundatos in civitato Bisuntinensi transmictere et habere velimus, modo et ex causis dictis in litteris vestris 15 plenius doolaratis. super quibus, illustris princeps consanguince precarissime, hanc vestre celsitu- dinis benivolam communicationem vestrosque in hac re perceptos labores quamplurimum com- mendamus; dankt dafir und verspricht, die gewünschten Gesandten zu schicken. Ausdruck der Ver- Ang. 15 bundenheit mit Segenswunsch. ex opido nostro Montensi 15ta mensis augusti. V. Jittenberch. 10 Juči 18 c) Gen. Burgundische Gesandte an Hzg. Albrecht von Osterreich: schlagen eine Verschiebung der 50 für den I1.September in Besançon vorgesehenen, aber seitens Kg. Friedrichs nicht beschickten. Zusammenkunft bis zum 16. Oktober vor. 11445 Okt. 8]. Johannes episcopus Tornacensis primus ex consilio ..- ducis Burgundie etc. et Stephanus Armenier Burgundie presidens et ipsius domini ducis ambaxiatores et oratores deputati schreiben: 1) Lssart unsicher. b) Abkurzung (hortatoi?) unsicher. D 1 Ein merkwürdiger Irrlum der Kunzlei, da das Fest Exalt. crucis auf den 14. Sept. fällt.
754 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 386. Briefwechsel zwischen Osterreich und Burgund über Ort und Zeit gemeinsamer Verhandlungen. 1445 [Juli 18] —Oktober 25. Aws Wien II. II. St.-A. Allg. Urkundenreihe 1444 u. 1445 (Fasc. v. 17 Stack betr. Armagnakenkrieg) conc. bzw. origg. chart. Drucke: a, c) Chmel, Gesch. Friedrichs IV. 2, 372 Anm. 2 u. 373 Arm. 1; b, d, e) der- 5 selbe, Materialien 1, 2 S. 24Iff. nr. CV, CXVII“ u. ", sämtliche unter ,1447“. Regesten: d) Chmel nr. 2367; bu. d) Lichnowshy 6 nr. 1383 u. 1317, beide unter ,1447“. a) Hrg. Albrecht van Österreich un Hzg. Philipp von Burgund: teilt ihm die Bereitschaft Kg. Friedrichs zu Verhandlungen mit Burgundischen Gesandten in Besançon am II. September mit. ƒ1445 Juli 18 Waldshut]. 10 Sept. 11 Recepimus pridem per manus fidelis nostri Johannis Hungerlannd erhaldi literas vestras Juni 3 datas tercia die mensis junii et ex tenore earumdem collegimus dilectionem vestram super habenda intencione regie majestatis seronissimi principis domini Friderici Romanorum regis, domini et germani nostri graciosissimi, ejus materie, que in eisdem literis clarius exprimitur, responsum a nobis seriosius expostulare, cui quidem, illustris princops, satisfaciendo de mora temporis propter 15 locorum distantiam et viarum longinquitatem, veluti in prioribus literis nostris scripsimus, in- primis nos reddentes excusatos, cum de mente regie celsitudinis per secretarium et oratorom nostrum illic destinatum informacionem acceperimus, desideramus eandem vestre excollentie notam esse. nam idem --- Romanorum rex dicto secretario nostro respondit tale fore sacre majestatis bene- placitum, quod super materia differentiarum inter eandem regiam majestatem et vestram amici- 20 tiam nos in loco et tempore ad hoc aptis cortam instituamus dietam, to dann die königlichen Ge- sandien mit denen des Herzogs weiter verhandeln sollen; et quod nostri contemplatione, qui personali- ter interesse debeamus, omnem equitatis viam amplexari dignabitur. verum, illustris et pre- carissime consangwinee, huic rei omni studio intendentes labores quoscunque perferre parvi ex- timamus, si ad bonam, uti firmitor speramus, conduci possit conclusionem; et idcirco memorato 25 domino nostro regi instituende hujusmodi diete terminum nominavimus, diem videlicet undecimam proximi futuri mensis septembris, in qua festum exaltacionis sancte crucis celebrabiturl, ut illo tunc nobiscum sint ambasiatores sew consiliarii sui pleno suffulti mandato pro rebus, ut premittitur, agendis dispositi. Deshalb die Bitte, bevollmächtigte Gesandte in termino prius expresso ad civitatem Bisinentinam zu schicken, quoniam nos in termino eodem, si deus permiscrit, ad aliquem locum ex 80 opidis nostris in partibus Alsacie vestris dominiis propinquum unacum ambasiatoribus regis et uno, quem nobiseum habiturum confidimus, ex consangwineis nostris et sacri imperii principibus decli- nabimus prefatos vestros ad ncs convocando oratores talem in rebus agendis operam adhibituri, ut nostra tam libens quam ultronea utrimque innotescat diligentia, et quod suc affectu materiam hanc pro rato cupiamus fore compositam. placeat igitur hujusmodi per nos nominate diete satis. 35 facero. Empfehlung. b) Hzy. Philipp wan Burgund an Hzg. Albrecht von Osterreich: will dem Vorschlag des Herzogs entsprechend Gesandte zum 11. September nach Besançon entsenden. [ 1445] August 15 Mons. Sept. II Litteras vestras ox opido Waldshut 18. mensis julii proxime lapsi datas per manus earum et presentium latoris recepimus; de mente et intentione regie magestatis in materia differenciarum nostrarum vicinaruma et, qualiter pro cisdem sedandis et pacificandis ad dietam amicabilem, quam per utriusque nostrum fundatos oratores coram excellentia vestra 11. mensis futuri septembris colebrandam indixistis, condescenderit ipsa regia majestas, montionem facientes ae in nos horta- tionemb, ut predicto ternino oratores nostros ad hane rem sufficientor instructos et fundatos in civitato Bisuntinensi transmictere et habere velimus, modo et ex causis dictis in litteris vestris 15 plenius doolaratis. super quibus, illustris princeps consanguince precarissime, hanc vestre celsitu- dinis benivolam communicationem vestrosque in hac re perceptos labores quamplurimum com- mendamus; dankt dafir und verspricht, die gewünschten Gesandten zu schicken. Ausdruck der Ver- Ang. 15 bundenheit mit Segenswunsch. ex opido nostro Montensi 15ta mensis augusti. V. Jittenberch. 10 Juči 18 c) Gen. Burgundische Gesandte an Hzg. Albrecht von Osterreich: schlagen eine Verschiebung der 50 für den I1.September in Besançon vorgesehenen, aber seitens Kg. Friedrichs nicht beschickten. Zusammenkunft bis zum 16. Oktober vor. 11445 Okt. 8]. Johannes episcopus Tornacensis primus ex consilio ..- ducis Burgundie etc. et Stephanus Armenier Burgundie presidens et ipsius domini ducis ambaxiatores et oratores deputati schreiben: 1) Lssart unsicher. b) Abkurzung (hortatoi?) unsicher. D 1 Ein merkwürdiger Irrlum der Kunzlei, da das Fest Exalt. crucis auf den 14. Sept. fällt.
Strana 755
I. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. Marz 1445 nr. 386. 755 Illustrissime princeps. vestre excellentie literas in opido Selungnl die 13. septembris scriptas per Sept. 131 manum venerabilis domini Hugonis Briot nobis dolatas sexta die presentis mensis otobris re- 0kl. 6 cepimnus; in quibus vestris literis erant incluse originales litere in theotonico a sorenissimo Romano- rum rege vestre dominationi scripte, que quidem litere serenissime majestatis regie ac etium ex- b cellentie vestre continebant, quod dies conventionis seu diete, de qua vestra excellentia scripserat illustrissimo -- domino duci Burgundie et Brabantie ete. pro conveniendo 11. die pretoriti mensis septembris, continuaretur usque ad festum beati Galli, quod erit decima sexta die presentis mensis, causis plenius in dietis vestris liberis expressis et declaratis. super quo, illustrissime et potentissime princeps et domine, noverit vestra celsitudo, quod prefatus --- dux Burgundie - satisfaciendo 10 assignationi diete antedicte, que fuerat per vestre excellentie a literas pro conveniendo in civitato Bisuntina dicta 11. die preteriti mensis septembris conclusa et arrestata, nos suos oratores ot ambaxiatores ad dictum loeum et dieta die expresse designavit mit seiner Bereitechaft zte den be- absichtigten Verhandlungen. nos autem gemäß dem herzoylichen Befehl dicto loco Bisuntino et ipsa die 11. ipsius mensis septembris adfuimus et nullum ex parte serenissimi domini regis aut vestra 15 invenimus nec literas alicujus continuationis recepimus a quocunque, cum tamen in ipsa civitate Bisuntina expectaverimus post dictam diem per decem dies et ultra, considerantes autem, quod Sept. 21 nullus ex parte regie majestatis et vestra dicta die convenerat nee ullum mandatum pro proro- gatione ipsius diete habebamus, omnia prefato -- domino duci, ut tenebamur, dicto termino lapso scripsimus et nota fecimus ; sie haben von ifrem Herzog noch keine Antwort, hoffen aber, quod dicta 20 conventio in dicta Bisuntina civitate aut in opido de Insula2 supra flumen Dubii celobretur et te- neatur infra quartam diem instantis mensis novembris; nos tune responsum cortum super pre- Nov. 1 missis a prefato domino nostro metuendissimo speramus certitudinaliter habere. quod tamen, si vestra excellentia velit omnino convontionem predictam fieri et celebrari 16. die presentis mensis 0kt. 16 aut in alio loco quam in dicta civitate vel opido de Insula, so bitten sie um briefliche Nachricht: et 25 nos erimus parati dicta decima sexta die in dicta Bisuntina civitate convenire; licet autem pre- 0kt. 16 fatus dominus Hugo Briot ex parte dominationis vestre nobis declaraverit, quod esset vestro ex- cellentie bene gratum, si ad locum de Thennes' vel de Maison Vaul“ ad conveniendum vobiseum accederemus, hoc certe nobis esset difficile proptor turbationes patriarum et viarum discrimina, nec in potestate nostra esset ultra opidum de Belfort posso accedere, habita etiam prius a vestra 30 dominatione bona et debita securitate cum conductu armatorum pro eundo et redoundo secure. Bitte um enieprechende Zuschrift und Schlußwwnsch. (Vorl. in Wien nicht mehr nachweisbar; Text- wiedergabe hier nach Chmel). Sept. I OR. 10 35 d) Dieselben Burgund. Gesandten an Hag. Albrecht von Osterrzich: erwarten neue Weisungen für ihre Zusammenkunjt mit seinen und des Röm. Königs Gesandten; schlagen, falls Besançon nicht genehm, Belfort als Verhandlungsort vor. f14451 Okt. 23 Dijon. Quasdam vestre celsitudinis litteras sub data tredecima die presontis mensis octobris et per 0kt. 13 manus stronui et potentis domini maroscalli Burgundie nobis transmissas vicesima prima dicti Okr. 21 mensis die per presencium latorem recepimus; quasquidem litteras licet dominacio vestra domino marcscallo predicto ceterisque de consilio ..- dueis Burgundie etc, direxerit. nos tamen ex earum 40 tenore satis perpendimus, quod super facto diete per vestraimn dominacionem assignate ad undeci- mam diem preteriti mensis septembris in loeo de Bisuncio erat vestre intencionis scribere. verum Sept. 11 quia, illustrissime princeps, jam super predicta convencione per manus honorabilis domini Hu- gonis Briot, qui primas vestre oxcellencie litteras nobis depportaverat oum littoris inclite majestatis Romanorum regis, plenum ex nostris litteris responsum dedimus, wovon Hag. Albrecht nichte er- 15 wihne, nesciro valomus, si aliqua vestri ox parte supervonerit mutacio, quia vero profatus - noster dominus dux nobis et aliis quibusdam in pauco numêro sub stricto et secreto consilio ea, que erant in dicta convencione agenda, commisit, semper fuimus et sumus parati huic rei intendere; et ne aliquis nostri ex parto deffectus posset accidere secundum ea, que vestre dominacioni serip- seramus ad diemn prefato domino Hugoni Brict pro super litteris nostris habendo a vestra celsitudine 50 responso assignatum, scilicet ad deeimam sextam diem presentis mensis, ego presidens de mandato Okt. 16 reverendi patris et domini mei domini Tornacensis episcopi in civitate Bisuntina interfui et ibi per quatuor dies responsum expectans quinta die vestras ultimas litteras recopi; por quarum tenorom nulla certitudo nobis reddita est de oratoribus seu ambaxiatoribus regie majestatis, si ad vestram dominacionem applicuerint et terminus dicte in vestris litteris declaratus ante earum recepcionem Okt. 20/21 85 a) em., Forl. excellenti. 1 Wohl verlesen für: Villingen. Isle-sur-le-Doubs, sw. u. Mömpelgard. 2 3 Thann im Elsaß. 4 Masevaux = Masmünster an Oberelsaß.
I. Schiedstag zu Rheinfelden 8./16. Marz 1445 nr. 386. 755 Illustrissime princeps. vestre excellentie literas in opido Selungnl die 13. septembris scriptas per Sept. 131 manum venerabilis domini Hugonis Briot nobis dolatas sexta die presentis mensis otobris re- 0kl. 6 cepimnus; in quibus vestris literis erant incluse originales litere in theotonico a sorenissimo Romano- rum rege vestre dominationi scripte, que quidem litere serenissime majestatis regie ac etium ex- b cellentie vestre continebant, quod dies conventionis seu diete, de qua vestra excellentia scripserat illustrissimo -- domino duci Burgundie et Brabantie ete. pro conveniendo 11. die pretoriti mensis septembris, continuaretur usque ad festum beati Galli, quod erit decima sexta die presentis mensis, causis plenius in dietis vestris liberis expressis et declaratis. super quo, illustrissime et potentissime princeps et domine, noverit vestra celsitudo, quod prefatus --- dux Burgundie - satisfaciendo 10 assignationi diete antedicte, que fuerat per vestre excellentie a literas pro conveniendo in civitato Bisuntina dicta 11. die preteriti mensis septembris conclusa et arrestata, nos suos oratores ot ambaxiatores ad dictum loeum et dieta die expresse designavit mit seiner Bereitechaft zte den be- absichtigten Verhandlungen. nos autem gemäß dem herzoylichen Befehl dicto loco Bisuntino et ipsa die 11. ipsius mensis septembris adfuimus et nullum ex parte serenissimi domini regis aut vestra 15 invenimus nec literas alicujus continuationis recepimus a quocunque, cum tamen in ipsa civitate Bisuntina expectaverimus post dictam diem per decem dies et ultra, considerantes autem, quod Sept. 21 nullus ex parte regie majestatis et vestra dicta die convenerat nee ullum mandatum pro proro- gatione ipsius diete habebamus, omnia prefato -- domino duci, ut tenebamur, dicto termino lapso scripsimus et nota fecimus ; sie haben von ifrem Herzog noch keine Antwort, hoffen aber, quod dicta 20 conventio in dicta Bisuntina civitate aut in opido de Insula2 supra flumen Dubii celobretur et te- neatur infra quartam diem instantis mensis novembris; nos tune responsum cortum super pre- Nov. 1 missis a prefato domino nostro metuendissimo speramus certitudinaliter habere. quod tamen, si vestra excellentia velit omnino convontionem predictam fieri et celebrari 16. die presentis mensis 0kt. 16 aut in alio loco quam in dicta civitate vel opido de Insula, so bitten sie um briefliche Nachricht: et 25 nos erimus parati dicta decima sexta die in dicta Bisuntina civitate convenire; licet autem pre- 0kt. 16 fatus dominus Hugo Briot ex parte dominationis vestre nobis declaraverit, quod esset vestro ex- cellentie bene gratum, si ad locum de Thennes' vel de Maison Vaul“ ad conveniendum vobiseum accederemus, hoc certe nobis esset difficile proptor turbationes patriarum et viarum discrimina, nec in potestate nostra esset ultra opidum de Belfort posso accedere, habita etiam prius a vestra 30 dominatione bona et debita securitate cum conductu armatorum pro eundo et redoundo secure. Bitte um enieprechende Zuschrift und Schlußwwnsch. (Vorl. in Wien nicht mehr nachweisbar; Text- wiedergabe hier nach Chmel). Sept. I OR. 10 35 d) Dieselben Burgund. Gesandten an Hag. Albrecht von Osterrzich: erwarten neue Weisungen für ihre Zusammenkunjt mit seinen und des Röm. Königs Gesandten; schlagen, falls Besançon nicht genehm, Belfort als Verhandlungsort vor. f14451 Okt. 23 Dijon. Quasdam vestre celsitudinis litteras sub data tredecima die presontis mensis octobris et per 0kt. 13 manus stronui et potentis domini maroscalli Burgundie nobis transmissas vicesima prima dicti Okr. 21 mensis die per presencium latorem recepimus; quasquidem litteras licet dominacio vestra domino marcscallo predicto ceterisque de consilio ..- dueis Burgundie etc, direxerit. nos tamen ex earum 40 tenore satis perpendimus, quod super facto diete per vestraimn dominacionem assignate ad undeci- mam diem preteriti mensis septembris in loeo de Bisuncio erat vestre intencionis scribere. verum Sept. 11 quia, illustrissime princeps, jam super predicta convencione per manus honorabilis domini Hu- gonis Briot, qui primas vestre oxcellencie litteras nobis depportaverat oum littoris inclite majestatis Romanorum regis, plenum ex nostris litteris responsum dedimus, wovon Hag. Albrecht nichte er- 15 wihne, nesciro valomus, si aliqua vestri ox parte supervonerit mutacio, quia vero profatus - noster dominus dux nobis et aliis quibusdam in pauco numêro sub stricto et secreto consilio ea, que erant in dicta convencione agenda, commisit, semper fuimus et sumus parati huic rei intendere; et ne aliquis nostri ex parto deffectus posset accidere secundum ea, que vestre dominacioni serip- seramus ad diemn prefato domino Hugoni Brict pro super litteris nostris habendo a vestra celsitudine 50 responso assignatum, scilicet ad deeimam sextam diem presentis mensis, ego presidens de mandato Okt. 16 reverendi patris et domini mei domini Tornacensis episcopi in civitate Bisuntina interfui et ibi per quatuor dies responsum expectans quinta die vestras ultimas litteras recopi; por quarum tenorom nulla certitudo nobis reddita est de oratoribus seu ambaxiatoribus regie majestatis, si ad vestram dominacionem applicuerint et terminus dicte in vestris litteris declaratus ante earum recepcionem Okt. 20/21 85 a) em., Forl. excellenti. 1 Wohl verlesen für: Villingen. Isle-sur-le-Doubs, sw. u. Mömpelgard. 2 3 Thann im Elsaß. 4 Masevaux = Masmünster an Oberelsaß.
Strana 756
756 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. jam transierat. nec eciam ulla securitas salviconductus michi Tornacensi episcopo ex vestris lit- teris est promissa. actamen pro tante convencionis bono, quantum nobis esset possibile, cupientes juxtu nobis injuncta mandata laborare, quociens certum erit oratores regie majestatis ad vestram celsitudinem applicuisse, nostri ex parte erimus parati convenire et pro certo responso habendo de adventu corum, quos vester nuncius nobis verbo asseruit, interdum a venisse, nos cum ipso vestre dominacionis nuncio quendam alium nuncium ex equitatoribus —- domini nostri predicti trans- mietimus, ut per eum vestre celsitudini placeat nobis pro certo intimare adventum predictorum uralorum regie majestatis et, quando contingerit, eos ad vestram dominacionem applicare ne in- super nobis assignare condecentem locum et tempus, quibus possimus cum vestra dominacione et prefatis oratoribus convenire secundum nobis injuncta a prefato illustrissimo et metuendissimo 10 domino nostro. vellemus insuper vestram excellenciam deprecari, ut propter itinerum viarum et locorum discrimina vestre dominacioni placeat predictam convencionem casu, quo vestre domina- cioni non placuerit in loco de Bisuncio teneri, quod saltom oidom vestre dominacioni placeat dietam convencionem in loco de Belfort facere celebrari. et, si dictum locum de Belfort eligere placuerit, nobis dirigere velitis litteras salviconductus in debita forma et nos conduci facere secure a loco de Lutral vel alio patriarum Burgundie propinquo usque ad locum, in quo nos opportebit convenire, bei sicherer Hin- und Rückreise. Ergebenheit und Segenswunsch. scriptum Divioni 23. die dicti mensis octobris. 5 15 Okt. 23 c) Dicselben Gesandten an Hag. Albrecht: schlagen nochmals Beljort als Verhandlungsort vor; werden am 4. November in Besançon weitere Vereinbarungen erwarten. ƒ14451 Okt. 25 20 Dijon. Post litteras a nobis vestre dominacioni descriptas et per nuncium vestrum transmissas a Okt. 1r Lribus diebus citra ejusdem vestre celsitudinis alias litteras sub data die deeimu septima presentis mensis per honorabilem dominum Hugonem Bryot recepimus. ex quarum tenore responsum per- pendimus super primis litteris, quas vestre excellencie per eundem dominum Hugonem serip- seramus; et secundum quod in ultimis nostris litteris vestre dominacioni transmissis continctur, ambaxiatoribus serenissimi Romanorum regis penes vos existentibus, et ex quo vobiseum erunt parati super nogocio poragendo convenire, so sind sic scitens des Herzogs von Burgund bereit, vobiseum et cum dictis ambaxiatoribus regiis adsistere apud opidum de Belfort, ex quo non potest propinquius a vestra dominacione dicta convencin celebrari, et pro cerciori responso de adventu predictorum 30 ambaxiatorum regie majestatis habendo et obtinendo nos secundum ea, que in predictis nostris litteris vestre dominacioni scripsimus, unum ex nunciis et equitatoribus dicti domini nostri --- ducis ad vestram celsitudinem transmisimus, ut per eundem possit nobis certitudinaliter refferri de adventu dictorum ambaxiatorum ae eciam responsum a vestra excellencia nobis micti super dicta convencione celebranda et pro expectando vestre celsitudinis responso super certo ot de- 36 terminato die dicte convencionis apud Belfort celebrande, nos crimus in civitate Bisuntina quarta die instantis mensis novembris parati; et secundum quod tune vestre dominacioni nobis intimare placuerit, disponemus convenire vobiseum et cum dictis regiis ambaxiatoribus taliter, quod nostri f kt. 25 ex parte nullus interveniet deffectus. Segenswunsch. datum Divioni 25. die mensis octobris. Nov. 2 25 a) Aujioeung zve elhat, anschesena nundum [- nondum]† 4 1 Lure, wstb. v. Belfort.
756 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. jam transierat. nec eciam ulla securitas salviconductus michi Tornacensi episcopo ex vestris lit- teris est promissa. actamen pro tante convencionis bono, quantum nobis esset possibile, cupientes juxtu nobis injuncta mandata laborare, quociens certum erit oratores regie majestatis ad vestram celsitudinem applicuisse, nostri ex parte erimus parati convenire et pro certo responso habendo de adventu corum, quos vester nuncius nobis verbo asseruit, interdum a venisse, nos cum ipso vestre dominacionis nuncio quendam alium nuncium ex equitatoribus —- domini nostri predicti trans- mietimus, ut per eum vestre celsitudini placeat nobis pro certo intimare adventum predictorum uralorum regie majestatis et, quando contingerit, eos ad vestram dominacionem applicare ne in- super nobis assignare condecentem locum et tempus, quibus possimus cum vestra dominacione et prefatis oratoribus convenire secundum nobis injuncta a prefato illustrissimo et metuendissimo 10 domino nostro. vellemus insuper vestram excellenciam deprecari, ut propter itinerum viarum et locorum discrimina vestre dominacioni placeat predictam convencionem casu, quo vestre domina- cioni non placuerit in loco de Bisuncio teneri, quod saltom oidom vestre dominacioni placeat dietam convencionem in loco de Belfort facere celebrari. et, si dictum locum de Belfort eligere placuerit, nobis dirigere velitis litteras salviconductus in debita forma et nos conduci facere secure a loco de Lutral vel alio patriarum Burgundie propinquo usque ad locum, in quo nos opportebit convenire, bei sicherer Hin- und Rückreise. Ergebenheit und Segenswunsch. scriptum Divioni 23. die dicti mensis octobris. 5 15 Okt. 23 c) Dicselben Gesandten an Hag. Albrecht: schlagen nochmals Beljort als Verhandlungsort vor; werden am 4. November in Besançon weitere Vereinbarungen erwarten. ƒ14451 Okt. 25 20 Dijon. Post litteras a nobis vestre dominacioni descriptas et per nuncium vestrum transmissas a Okt. 1r Lribus diebus citra ejusdem vestre celsitudinis alias litteras sub data die deeimu septima presentis mensis per honorabilem dominum Hugonem Bryot recepimus. ex quarum tenore responsum per- pendimus super primis litteris, quas vestre excellencie per eundem dominum Hugonem serip- seramus; et secundum quod in ultimis nostris litteris vestre dominacioni transmissis continctur, ambaxiatoribus serenissimi Romanorum regis penes vos existentibus, et ex quo vobiseum erunt parati super nogocio poragendo convenire, so sind sic scitens des Herzogs von Burgund bereit, vobiseum et cum dictis ambaxiatoribus regiis adsistere apud opidum de Belfort, ex quo non potest propinquius a vestra dominacione dicta convencin celebrari, et pro cerciori responso de adventu predictorum 30 ambaxiatorum regie majestatis habendo et obtinendo nos secundum ea, que in predictis nostris litteris vestre dominacioni scripsimus, unum ex nunciis et equitatoribus dicti domini nostri --- ducis ad vestram celsitudinem transmisimus, ut per eundem possit nobis certitudinaliter refferri de adventu dictorum ambaxiatorum ae eciam responsum a vestra excellencia nobis micti super dicta convencione celebranda et pro expectando vestre celsitudinis responso super certo ot de- 36 terminato die dicte convencionis apud Belfort celebrande, nos crimus in civitate Bisuntina quarta die instantis mensis novembris parati; et secundum quod tune vestre dominacioni nobis intimare placuerit, disponemus convenire vobiseum et cum dictis regiis ambaxiatoribus taliter, quod nostri f kt. 25 ex parte nullus interveniet deffectus. Segenswunsch. datum Divioni 25. die mensis octobris. Nov. 2 25 a) Aujioeung zve elhat, anschesena nundum [- nondum]† 4 1 Lure, wstb. v. Belfort.
Strana 757
I. Schiedstag zu Rheinfelden nr. 386 / K. Fürsten. u. Städtetag Heilbronn nr. 387-388. 757 K. Fürsten- und Städtetage zu Heilbronn und Leonberg am 1. und 19. Mai 1445 nr. 387-398. 387. Ulm an Nördlingen: über ein Hilfegesuch des Königs gegen die Eidgenossen, Vereinung der Stadte mit dem Pfalzgrafen u. a.m. 1445 März 27 [Ulm]. Aus Nördlingen Stadt A. Missiven fuse. 43 nr. 71 or. chart. lit. el., 41/2 aneinander ge- heftete Bogen. Bürgermeister und Rat von Uim schreiben an die von Nordlingen: [I] Der König habe die Stadte um Hilfe von der aidgenossen wegen gebeten, wie aus beiliegender Abschrift1 ersichtlich. [2] Hin- sichtlich der auf dem letzten Tag zu Heilbronn2 unenischieden gelassenen Vereinung des Pfalzgrafen 10 mit den Städten ist Ulm dafir, daf die Stadte nach gestalt der louf, nachdem sich die anderen Fürsten und Herren auf 10 Jabre zusammengetan habens, ainen solichen mechtigen fromen fursten billich bitten solten, sich mit den Städten zu vereinigen, zumal sich nach ihm auch unser alter herre von Wirtenberg mit den Stadten vereinigen wirde, der Pfalzgraf aber sich andernfalls vielleicht mit den Fürsten und Herren vereinigen möchte: Tim hitlet um Stellungnahme Nördlingens für einen neven Tag zu Heilbronn, gleicheeitig auch um seine Meinung über die Bedingungen Augsburgst zu jener zehnjährigen Vereinigung mit dem Pfalzgrajen, daß nämlich die Stadte auf Wunsch Hzg. Albrechts und Heinrichs von Baiern sich mit diesen ebenso vereinigen sollten. [3] Angelegenheit Hannsen Hechsen- akers und Wernher Rorbeken. [4] Nachricht aus Halle, daß innen der Bischof von Mainz auf Empfeh- lung des Königs wegen Cannratz von Bebenburg einen Tag nach Aschaffenburg gesetat habe; sie haben 20 an den Bischof geschrieben, die Sache vor den König zu wisen. [5] Angelegenheit Erhart Bucher mit den von Isinin. [6] Die von St. Gallen haben sich mit dem Städtebund zu vereinigen gewünscht. [7] Schaffhauren hat seine Vereinigung mit dem Stadtebund vollzogen5. 8] Ubergriffe in dem Dorf Althain. — Bitte um Gesandtschaft über die gen. Sachen für Mi. nach quasimodogeniti nach Ulm. [Nachschrift:] Nachricht, daß der König zu Salzburgf ist. —Nachricht aus Frankfurt, es set eine merk- liche Summe boser guldin auf dee Königs und aller Kurfürsten schlag geschlagen, schwar genug an dem gewichte, mer dann halb kupferin oder messin, ir etlicher nit ains| halben guldin und ir etlicher nit dryer ort wert sin sullen; u.m.m. Datum uf den hailgen osteraubent 15. 15 25 Apr. 7 145 Mära 27 30 388. Nürnberg an Ulm: kann zu der auf dem letzten Ulmer Städtetag beratenen Einung mit dem Pfalzgrafen noch keine Stellung nehmen; bittef u den Abschied des Heilbronner Tages. [1445 April 17 Nürnberg]. Ans Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 259ab cop. chart. Niclas Muffel, der jetzt zur manung bei euch gewesen ist, hat uns erzählt, wie über eine Einung des Pjalzgrasen mit den Städten, die in manung gestanden, von der Städte Ratsboten mancherlei ge- redet und geratschlagt worden set und wie er zu der Sache gemäß unserer und der von Winsheym und Weissenburg befelhnugs geredet habe. Er hat uns auch eine Schrifl gebracht, die ihr ilim gegeben habt von derselben sache wogen, die unter anderem enthält, daf wir euch unsere Meinung kürzlich darüber achreiben sollen. Wir haben die Sache den Boten von Winsheym und Weissenburg milgeteilt; die haben ein Hintersichbringen an ihre Rüle genommen. Wir haben uns in unserem Rate fleißig unterredet; solche oder andere dergleichen Sachen ditrfen wir ohne Wissen unseres grôßern rates nicht eingeken. 40 Da wir nun nicht wissen, wie die Punkte von der jarzal, von dem merklichen außnemen unsers herren des pfalzgraven, als die vor gelawtt haben, und auch von etlicher erkenntnuss eren und aides etc., auf dem Tag zu Heylprunnen norgenommen und gesetzt werden mögen, se können wir das nicht an unseren größeren Rat bringen und können euch auch nicht gnůglich antworten. Wir bitten um Mitteilung der abscheidung derselben sache von dem genanten tag zu Haylprunnen. Datum ut 45 supra [d. i. sabbato ante dominicam jubilate]. 35 fApr. 1I 1 Vgl. unsere nr. 374. Vgl. nrr. 357 u. 358. 8 Im Vertrage von Mergentheim (nr. 317). d Mit Schreiben vom 28. April (Mi. v. 8. Phil. 50 u. Jac. 45) entsprach Augsburg einer Bitte Nürnbergs, das ihm Abschrift seines Briefes an Ulm wegen der Vereinung mil dem Pfalzgrafen 2 geschickt batte und nun seinerseits um Abschrift des Augsburger Schreibens in der gleichen Sache bat (Augsburg Missivbuch IVb fol. 44b nr. 129 conc.). 5 Unsere nr. 359, 2. ů Vgl. oben S. 752 Anm. I.
I. Schiedstag zu Rheinfelden nr. 386 / K. Fürsten. u. Städtetag Heilbronn nr. 387-388. 757 K. Fürsten- und Städtetage zu Heilbronn und Leonberg am 1. und 19. Mai 1445 nr. 387-398. 387. Ulm an Nördlingen: über ein Hilfegesuch des Königs gegen die Eidgenossen, Vereinung der Stadte mit dem Pfalzgrafen u. a.m. 1445 März 27 [Ulm]. Aus Nördlingen Stadt A. Missiven fuse. 43 nr. 71 or. chart. lit. el., 41/2 aneinander ge- heftete Bogen. Bürgermeister und Rat von Uim schreiben an die von Nordlingen: [I] Der König habe die Stadte um Hilfe von der aidgenossen wegen gebeten, wie aus beiliegender Abschrift1 ersichtlich. [2] Hin- sichtlich der auf dem letzten Tag zu Heilbronn2 unenischieden gelassenen Vereinung des Pfalzgrafen 10 mit den Städten ist Ulm dafir, daf die Stadte nach gestalt der louf, nachdem sich die anderen Fürsten und Herren auf 10 Jabre zusammengetan habens, ainen solichen mechtigen fromen fursten billich bitten solten, sich mit den Städten zu vereinigen, zumal sich nach ihm auch unser alter herre von Wirtenberg mit den Stadten vereinigen wirde, der Pfalzgraf aber sich andernfalls vielleicht mit den Fürsten und Herren vereinigen möchte: Tim hitlet um Stellungnahme Nördlingens für einen neven Tag zu Heilbronn, gleicheeitig auch um seine Meinung über die Bedingungen Augsburgst zu jener zehnjährigen Vereinigung mit dem Pfalzgrajen, daß nämlich die Stadte auf Wunsch Hzg. Albrechts und Heinrichs von Baiern sich mit diesen ebenso vereinigen sollten. [3] Angelegenheit Hannsen Hechsen- akers und Wernher Rorbeken. [4] Nachricht aus Halle, daß innen der Bischof von Mainz auf Empfeh- lung des Königs wegen Cannratz von Bebenburg einen Tag nach Aschaffenburg gesetat habe; sie haben 20 an den Bischof geschrieben, die Sache vor den König zu wisen. [5] Angelegenheit Erhart Bucher mit den von Isinin. [6] Die von St. Gallen haben sich mit dem Städtebund zu vereinigen gewünscht. [7] Schaffhauren hat seine Vereinigung mit dem Stadtebund vollzogen5. 8] Ubergriffe in dem Dorf Althain. — Bitte um Gesandtschaft über die gen. Sachen für Mi. nach quasimodogeniti nach Ulm. [Nachschrift:] Nachricht, daß der König zu Salzburgf ist. —Nachricht aus Frankfurt, es set eine merk- liche Summe boser guldin auf dee Königs und aller Kurfürsten schlag geschlagen, schwar genug an dem gewichte, mer dann halb kupferin oder messin, ir etlicher nit ains| halben guldin und ir etlicher nit dryer ort wert sin sullen; u.m.m. Datum uf den hailgen osteraubent 15. 15 25 Apr. 7 145 Mära 27 30 388. Nürnberg an Ulm: kann zu der auf dem letzten Ulmer Städtetag beratenen Einung mit dem Pfalzgrafen noch keine Stellung nehmen; bittef u den Abschied des Heilbronner Tages. [1445 April 17 Nürnberg]. Ans Nürnberg St.-A. Briefbuch 17 fol. 259ab cop. chart. Niclas Muffel, der jetzt zur manung bei euch gewesen ist, hat uns erzählt, wie über eine Einung des Pjalzgrasen mit den Städten, die in manung gestanden, von der Städte Ratsboten mancherlei ge- redet und geratschlagt worden set und wie er zu der Sache gemäß unserer und der von Winsheym und Weissenburg befelhnugs geredet habe. Er hat uns auch eine Schrifl gebracht, die ihr ilim gegeben habt von derselben sache wogen, die unter anderem enthält, daf wir euch unsere Meinung kürzlich darüber achreiben sollen. Wir haben die Sache den Boten von Winsheym und Weissenburg milgeteilt; die haben ein Hintersichbringen an ihre Rüle genommen. Wir haben uns in unserem Rate fleißig unterredet; solche oder andere dergleichen Sachen ditrfen wir ohne Wissen unseres grôßern rates nicht eingeken. 40 Da wir nun nicht wissen, wie die Punkte von der jarzal, von dem merklichen außnemen unsers herren des pfalzgraven, als die vor gelawtt haben, und auch von etlicher erkenntnuss eren und aides etc., auf dem Tag zu Heylprunnen norgenommen und gesetzt werden mögen, se können wir das nicht an unseren größeren Rat bringen und können euch auch nicht gnůglich antworten. Wir bitten um Mitteilung der abscheidung derselben sache von dem genanten tag zu Haylprunnen. Datum ut 45 supra [d. i. sabbato ante dominicam jubilate]. 35 fApr. 1I 1 Vgl. unsere nr. 374. Vgl. nrr. 357 u. 358. 8 Im Vertrage von Mergentheim (nr. 317). d Mit Schreiben vom 28. April (Mi. v. 8. Phil. 50 u. Jac. 45) entsprach Augsburg einer Bitte Nürnbergs, das ihm Abschrift seines Briefes an Ulm wegen der Vereinung mil dem Pfalzgrafen 2 geschickt batte und nun seinerseits um Abschrift des Augsburger Schreibens in der gleichen Sache bat (Augsburg Missivbuch IVb fol. 44b nr. 129 conc.). 5 Unsere nr. 359, 2. ů Vgl. oben S. 752 Anm. I.
Strana 758
758 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 389. Abschied des Tages zu Heilbronn: Vereinbarungen zwischen dem Pfalzgrajen, dem Grafen von Württemberg und den Schwäbischen Reichsstädten über Abstellung der Räuberei in ihren Cebieten. 1445 Mai 1 [Heilbronn]. A aus Nördlingen Stadt-A. Missiven 1445, 201ab cop. chart. mit Schnitten, zusammen mit dem Abschied von Leonberg (nr. 391) auf einem Doppelblatt. B coll. Rottweil Stadt-A. II Lade LIX fase. 2 nr. 29,2 cop. chart. mit Schnitten, Ab- schrift wie oben, jedoch von anderer Hand, Beischluß zu unserer nr. 393. 3. Gerautschlagt von mins genadigen herren des pfallenzgraven und och von mins gena- digen herren von Wirtemberg und der stette râten, als sic ictzo zû Hailtprunnen by-ainander gewesen sind, von der roubery wegen. [I] Des ersten zů bestellen, das in der obgenanten herren und stette schlossen und stetten nyemans dhain gelaite gegeben werd, man nême denn darinn uß die parthien, als si mit ainander in aynung sind, die iren und die in zû versprechen sten. [2] Die obgenanten herren und stette sullent och haben drissig pfârd, die iren houptlúten gehorsam sin, zû straiffen und zu tund, das si sie haissen; die sullent straiffen, wa si dann 15 bedunkt, das notturft zů sind; und were, ob die uf iemand stiessen oder iemans ankemen, der geverlichen ryte oder iemands das sin genomen hette, unentsagt oder ane gericht oder recht oder ane verbrieft schulden, den sullent sic handhaben und antworten in das nâchst gemuret gerichte, das dann der obgenanten herren oder stette ist ; und wer zû dem oder den rechts begert, dem sol man recht gan Iassen. [3] Es sullent ouch die obgenanten herren und stette bestellen mit iren amptluten : were, ob iemant dem andern zugriffe und durch ir lande triben wôllte, die nomen und die, die den zugriff getân hettent, ufzehalten und ze handhaben uf rechte und dem kleger ouch rechte úber die gen zu lassena; und ob iemands fúr die, die also, als vor und nach geschriben stat, ufgehalten und gehandhabt würden, bitten wöllt oder bete, der sol man nit geweren. [4] Die vorgenanten herren und stette sullent ouch bestellen, das die bûben, die mûssig gen und in iren schlossen stetten oder dôrffern ligen, si sien raisig oder gangen zû fûs, zû rechtfertigenb, und nit gestatten, das si also mussig ligen; und, ob iemands rechts zü den begert, die och zu halten zů rechte. [5] Und also sullent die vorgenanten parthien die iren gen Leowenberg schicken uf mit- 30 Mai 19 wochen nach dem hailigen pfingstag nâchst zû tagzite, furbas darus zu reden. datum ipsa 1245 die Philippi et Jacobi anno 45to. Mai 1 10 20 25 390. Ulm an Nördlingen; hält angesichts der Vereinung der Städte mit dem Pfalzgrafen ein Geschenk zu seiner Hochzeit am 13. Juni für wünschenswert. 1445 Mai 17 [Ulm]. Aus Nördlinger Stadi-A. Missiven fasc. 43 nr. 40 or. ch. lit. clausa. 85 Juni 13 Ihr wißt vielleicht, daß Pf. Ludwig am Sonntag vor St. Veitstag mit seiner Gemahlin, der von Sopheg etc., zu Heidelberg Hochzeitl halten will. Also haben die Botan etlicher Städte, die donne zú tagen bi unsern ratzfrunden gewesen sin, davon gesprochen, es dunke sie geraten und gut, den Pfalz- grafen zu seiner Hochzeit von der stette unser verainung wegen mit ainom clainat bi zwaihundert guldin oder darob zu eren, wann nu die stette unser verainung und die iren sin land und gebiete 40 fur sich dar und och mer denn andrer fursten und herren lande suchen und zû buwen pflegen, er a) mas ergänze ctwa slen, b) B nur lassen. c) B in. 1 Die Vermählung mit Margarete, Tochter Hzg. Amadeus' VIII., also P. Felix' V., fand erst am 18. Okt. 1145 statt, vgl. v. Isenburg 1, 31.— Am 20. Mai gab Hzg. Albrecht von Österreich auf Bitten Pf. Ludungs den Dienern von Ludwigs Gemahlin, der Schwester Hzg. fLudwigs I.J von Savoyen, die der Pfalzgraf heimführen will, und dazu auch den Schifjsleuten von Basel Geleit (Basel St.-A. Briefe IV, 1430.45, nr. 240 cop. ch., 45 zugleich mit einer entsprechenden Benachrich- tigung an Pf. Ludwig).
758 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 389. Abschied des Tages zu Heilbronn: Vereinbarungen zwischen dem Pfalzgrajen, dem Grafen von Württemberg und den Schwäbischen Reichsstädten über Abstellung der Räuberei in ihren Cebieten. 1445 Mai 1 [Heilbronn]. A aus Nördlingen Stadt-A. Missiven 1445, 201ab cop. chart. mit Schnitten, zusammen mit dem Abschied von Leonberg (nr. 391) auf einem Doppelblatt. B coll. Rottweil Stadt-A. II Lade LIX fase. 2 nr. 29,2 cop. chart. mit Schnitten, Ab- schrift wie oben, jedoch von anderer Hand, Beischluß zu unserer nr. 393. 3. Gerautschlagt von mins genadigen herren des pfallenzgraven und och von mins gena- digen herren von Wirtemberg und der stette râten, als sic ictzo zû Hailtprunnen by-ainander gewesen sind, von der roubery wegen. [I] Des ersten zů bestellen, das in der obgenanten herren und stette schlossen und stetten nyemans dhain gelaite gegeben werd, man nême denn darinn uß die parthien, als si mit ainander in aynung sind, die iren und die in zû versprechen sten. [2] Die obgenanten herren und stette sullent och haben drissig pfârd, die iren houptlúten gehorsam sin, zû straiffen und zu tund, das si sie haissen; die sullent straiffen, wa si dann 15 bedunkt, das notturft zů sind; und were, ob die uf iemand stiessen oder iemans ankemen, der geverlichen ryte oder iemands das sin genomen hette, unentsagt oder ane gericht oder recht oder ane verbrieft schulden, den sullent sic handhaben und antworten in das nâchst gemuret gerichte, das dann der obgenanten herren oder stette ist ; und wer zû dem oder den rechts begert, dem sol man recht gan Iassen. [3] Es sullent ouch die obgenanten herren und stette bestellen mit iren amptluten : were, ob iemant dem andern zugriffe und durch ir lande triben wôllte, die nomen und die, die den zugriff getân hettent, ufzehalten und ze handhaben uf rechte und dem kleger ouch rechte úber die gen zu lassena; und ob iemands fúr die, die also, als vor und nach geschriben stat, ufgehalten und gehandhabt würden, bitten wöllt oder bete, der sol man nit geweren. [4] Die vorgenanten herren und stette sullent ouch bestellen, das die bûben, die mûssig gen und in iren schlossen stetten oder dôrffern ligen, si sien raisig oder gangen zû fûs, zû rechtfertigenb, und nit gestatten, das si also mussig ligen; und, ob iemands rechts zü den begert, die och zu halten zů rechte. [5] Und also sullent die vorgenanten parthien die iren gen Leowenberg schicken uf mit- 30 Mai 19 wochen nach dem hailigen pfingstag nâchst zû tagzite, furbas darus zu reden. datum ipsa 1245 die Philippi et Jacobi anno 45to. Mai 1 10 20 25 390. Ulm an Nördlingen; hält angesichts der Vereinung der Städte mit dem Pfalzgrafen ein Geschenk zu seiner Hochzeit am 13. Juni für wünschenswert. 1445 Mai 17 [Ulm]. Aus Nördlinger Stadi-A. Missiven fasc. 43 nr. 40 or. ch. lit. clausa. 85 Juni 13 Ihr wißt vielleicht, daß Pf. Ludwig am Sonntag vor St. Veitstag mit seiner Gemahlin, der von Sopheg etc., zu Heidelberg Hochzeitl halten will. Also haben die Botan etlicher Städte, die donne zú tagen bi unsern ratzfrunden gewesen sin, davon gesprochen, es dunke sie geraten und gut, den Pfalz- grafen zu seiner Hochzeit von der stette unser verainung wegen mit ainom clainat bi zwaihundert guldin oder darob zu eren, wann nu die stette unser verainung und die iren sin land und gebiete 40 fur sich dar und och mer denn andrer fursten und herren lande suchen und zû buwen pflegen, er a) mas ergänze ctwa slen, b) B nur lassen. c) B in. 1 Die Vermählung mit Margarete, Tochter Hzg. Amadeus' VIII., also P. Felix' V., fand erst am 18. Okt. 1145 statt, vgl. v. Isenburg 1, 31.— Am 20. Mai gab Hzg. Albrecht von Österreich auf Bitten Pf. Ludungs den Dienern von Ludwigs Gemahlin, der Schwester Hzg. fLudwigs I.J von Savoyen, die der Pfalzgraf heimführen will, und dazu auch den Schifjsleuten von Basel Geleit (Basel St.-A. Briefe IV, 1430.45, nr. 240 cop. ch., 45 zugleich mit einer entsprechenden Benachrich- tigung an Pf. Ludwig).
Strana 759
K. Fürsten- u. Stadtetage zu Heilbronn u. Leonberg Mai 1445 nr. 389-392. 759 och mit uns in ainung ist und die verainungbrief úberzügeben ainen tag gen Haidelberg uf die mitwochen nach sant Vits tag gesezzt und verkundet hat, meinen wir, daß solche Ehrung nicht ab- zuschlagen, sondern wohl zu tun sei, und bitten um eure Meinung durch den Boten. Datum Mo. in den pfingstvijren 45. Janí 16 1445 Mai 17 5 391. Abschied des Tages zu „Löwenberg“: Vereinbarungen über gegenseitige Hilfe zur Abstellung der Räuberei in den Landen von Pfalz, Württemberg und den Schwäbischen Reichsstädten. 1445 Mai 19 [Leonberg]. 10 A aus Nördlingen Stadt-A. Missiven 1445, 201b.202" cop. chart. mit Schnitten, auf einem Doppelblatt zusammen mit dem Abschied zu Heibronn (nr. 289). B coll. Rottweil Stadt-A. II Lade LIX fasc. 2 nr. 291, cop. chart., Beischluß zu unscrer nr. 393, 3. Die abschaidung zů Leowenberg uf mitwoch vora Urbani anno 45to. 1445 Mai 19 [I] Nota: die stette sullent schicken funfzohen pfard, dor sullent sechs pfard minem 15 genadigen herren dem pfallenzgraven und neun pfard minem genadigen herrn von Wirtem- berg geschickt werden. so sol min herr von Wirtemberg minem herrn dem pfallenzgraven schicken dry gowauppet und min herr dor pfallonzgrauf minom herren von Wirtemberg ouch dry schicken die úbrigen, das ieglicher herre fúnfzehen gewauppet gewinne, sob sol ieglicher herre dargeben, das die funfzechen pfard erfollet werdent; und sol ieglicher herre ainen 2o houptman han úber die funfzechen gewappent zu straiffen; und die zwen houptman sullent mit den gesellen zusamenstossen und komen, als dick si des not dunkt, und die vorgenanten drissig pfard sullent an der herberg sin uf mitwoch ze nacht nach unsers herrn fronlichnams Junie tag náchst zů Brackenhain. [2] Und wenne ainer oder mer von den gesellen also gehandhabt und in ain gerichte 25 gefûrt wirdt, als der zedel€ zû Heiltprunnen begriffen innhaltet, so sol er in demselben ge- richte dry wochen beliben ligen, ob iemant dem oder den zusprechen wôlt, das der das tatte und tun môchte. were aber des nit, das denne der oder dieselben ledig gelassen werden uf ain urfehde". 30 392. Schreiben [Pf.] Ludungs und [Gf.] Ludwigs [von Württemberg] an ihre Schlösser: teilen ihnen die Vereinbarung [von Heilbronn und Leonberg] zur Abstellung der Räuberei mit. [1445 zu Mai 19]. 3 A aus Nördlingen Stadt-A. Missiven 1445, 202" cop. chart. auf einem Doppelblatt zu- sammen mit Abschrijt der Abschiede von Heilbronn und Leonberg (nrr. 389 und 391). B coll. Rottweil Stadt-A. II Lade LIX fase. 2 nr. 29, 3 cop. chart., Beischluß zu unserer nr. 393, 3. Ludwig und Ludwig etc.d: Du sichst und vernimmst wohl die wilden louffe und geschichten, die täglich geschehen in unseren Landen und auf des hl. Reichs Straßen mit rouberye und andern sachen, das der billgrim und kouffman nit sicher gewandeln mag und aller erber stat bekumbert wirdt; (so) haben wir und die Reichsstadte der Vereinung in Swauben uns zusammengetan und ver- 40 aynet, um solches zu weren und davor zů sind; das wollien wir dir verkünden umb des willen, ob iemant zû dir rytte, der solichs getan hetlo oder bun würde, dich der ze ûsser und nit zu enthalten. geben etc. Und sind dis die schlosse, in die man ain solichs schriben sol: Item gen Sultz, Isemburg, Sunt- husen, Waldegk, Widern, Gowchtzhain, Neuhus, Bernegk, Ramstain, Haidburg, Kollenberg, Hart- 45 hain und Bodekain. a) A nach. c) B röbern. b) om. R. f) B wissern. €) A urfech, 33 urfcne. d) B add. unsem grů3 zůvor. leber etc. 1 Vgl. nr. 389 art. 2.
K. Fürsten- u. Stadtetage zu Heilbronn u. Leonberg Mai 1445 nr. 389-392. 759 och mit uns in ainung ist und die verainungbrief úberzügeben ainen tag gen Haidelberg uf die mitwochen nach sant Vits tag gesezzt und verkundet hat, meinen wir, daß solche Ehrung nicht ab- zuschlagen, sondern wohl zu tun sei, und bitten um eure Meinung durch den Boten. Datum Mo. in den pfingstvijren 45. Janí 16 1445 Mai 17 5 391. Abschied des Tages zu „Löwenberg“: Vereinbarungen über gegenseitige Hilfe zur Abstellung der Räuberei in den Landen von Pfalz, Württemberg und den Schwäbischen Reichsstädten. 1445 Mai 19 [Leonberg]. 10 A aus Nördlingen Stadt-A. Missiven 1445, 201b.202" cop. chart. mit Schnitten, auf einem Doppelblatt zusammen mit dem Abschied zu Heibronn (nr. 289). B coll. Rottweil Stadt-A. II Lade LIX fasc. 2 nr. 291, cop. chart., Beischluß zu unscrer nr. 393, 3. Die abschaidung zů Leowenberg uf mitwoch vora Urbani anno 45to. 1445 Mai 19 [I] Nota: die stette sullent schicken funfzohen pfard, dor sullent sechs pfard minem 15 genadigen herren dem pfallenzgraven und neun pfard minem genadigen herrn von Wirtem- berg geschickt werden. so sol min herr von Wirtemberg minem herrn dem pfallenzgraven schicken dry gowauppet und min herr dor pfallonzgrauf minom herren von Wirtemberg ouch dry schicken die úbrigen, das ieglicher herre fúnfzehen gewauppet gewinne, sob sol ieglicher herre dargeben, das die funfzechen pfard erfollet werdent; und sol ieglicher herre ainen 2o houptman han úber die funfzechen gewappent zu straiffen; und die zwen houptman sullent mit den gesellen zusamenstossen und komen, als dick si des not dunkt, und die vorgenanten drissig pfard sullent an der herberg sin uf mitwoch ze nacht nach unsers herrn fronlichnams Junie tag náchst zů Brackenhain. [2] Und wenne ainer oder mer von den gesellen also gehandhabt und in ain gerichte 25 gefûrt wirdt, als der zedel€ zû Heiltprunnen begriffen innhaltet, so sol er in demselben ge- richte dry wochen beliben ligen, ob iemant dem oder den zusprechen wôlt, das der das tatte und tun môchte. were aber des nit, das denne der oder dieselben ledig gelassen werden uf ain urfehde". 30 392. Schreiben [Pf.] Ludungs und [Gf.] Ludwigs [von Württemberg] an ihre Schlösser: teilen ihnen die Vereinbarung [von Heilbronn und Leonberg] zur Abstellung der Räuberei mit. [1445 zu Mai 19]. 3 A aus Nördlingen Stadt-A. Missiven 1445, 202" cop. chart. auf einem Doppelblatt zu- sammen mit Abschrijt der Abschiede von Heilbronn und Leonberg (nrr. 389 und 391). B coll. Rottweil Stadt-A. II Lade LIX fase. 2 nr. 29, 3 cop. chart., Beischluß zu unserer nr. 393, 3. Ludwig und Ludwig etc.d: Du sichst und vernimmst wohl die wilden louffe und geschichten, die täglich geschehen in unseren Landen und auf des hl. Reichs Straßen mit rouberye und andern sachen, das der billgrim und kouffman nit sicher gewandeln mag und aller erber stat bekumbert wirdt; (so) haben wir und die Reichsstadte der Vereinung in Swauben uns zusammengetan und ver- 40 aynet, um solches zu weren und davor zů sind; das wollien wir dir verkünden umb des willen, ob iemant zû dir rytte, der solichs getan hetlo oder bun würde, dich der ze ûsser und nit zu enthalten. geben etc. Und sind dis die schlosse, in die man ain solichs schriben sol: Item gen Sultz, Isemburg, Sunt- husen, Waldegk, Widern, Gowchtzhain, Neuhus, Bernegk, Ramstain, Haidburg, Kollenberg, Hart- 45 hain und Bodekain. a) A nach. c) B röbern. b) om. R. f) B wissern. €) A urfech, 33 urfcne. d) B add. unsem grů3 zůvor. leber etc. 1 Vgl. nr. 389 art. 2.
Strana 760
760 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 393. Schreiben Ulms an Nördlingen und Rottweil über Ausführung der Beschlüsse von Heil- bronn und Leonberg. 145 Mai 13 — Juni 2 [Ulm]. Mai 13 [I] Bereits am 13. Mai (Do. vor pfingstag 45) antwortete Ulm auj Nördlingens Begehr, Jórgen Renawart zu schreiben, sich heruß an ewer arto zo fugen und ze hailsen, daß es von seiner Botschalt, die jetzt zu Hailtprunnen gewesen ist, vernommen habe, wie der Städte Hauptleute und gezug an derselben art etlich sache vorhanden haben, meshalb Rennwart mit den stadtischen Gesellen herußs an Nördlingens arte diesmals nicht kommen noch gehailsen mag (Nördl. Missiven 1445, nr. 343 or. ch.]. à Jani 2 [2] Unter dem 24. Mai (Mo. vor Fronleichnam) wurde Nördlingen verständigt: Als [jetzt] Nördlingen und 20 Städte ihrer Fereinung mit dem Pfalzgrafen und Gf. Ludwigen von Wirtemberg in verainung gekommen sind, derselben Herren und auch der Stadte Ratsfreunde zu Hailprunnen und Lieunberga au 2 Tagen, die raubery zu wenden, auch von gelait gebens und anderer Sachen wegen gerett und verlassen haben, wie aus beigeschlossenen Abscheidungezettelnl zto erseken ist; da nun die Städte, solche Räuberei zu wenden, 15 Pferde auf Mi. noch Fronleichnam zu Brakenhain haben sollen, 8o hat Ulm den von Hailprummen geschrieben, dieselbe Anzakl der Städts, die in Wimpsen liegen, bis zur nächsten Mahnung zu versehen; Nördlingen möge den Sachen gemäß dem Abscheidungszettel nachkommen (Nördlingen Missiven 1445, nr. 198 or. ch. lit. cl.). 10 15 Mтi 24 Mai 25 [3] Ein Schreiben wörtlich gleichen Inhalts ubersandte Ulm am 25. Mai (zinßtage vor corpor. Christi) 45 auch an Rottweil (coll. Rottweil Stadt-A. II. LIX fasc. 2 nr. 30 or. ch.), zugleich mit den Abschriften der beiden Abschiede (nrr. 389 u. 391 Vorll. B) und des Schreibens von Pf. Ludwig und von Gf. Ludwig von Württemberg an die Amtleute gen. Schlösser (unsere nr. 392). 20 [4] Am 2. Juni (Mi. vor Erasmi] ließ man Nordlingen auf dessen Antwort zum Schreiben fvom 24. Mai] über verzaichnung der ratschlagung und von der anzale wegen zů Hailtprunnen wissen, daß Ulm van anderen Stadten auch angelangt worden sei; es befürchle für die Stadte Verlust an An- schen, wenn der Städte Anschlägen und fürnemungen besonders jetzt mit dem Pfalzgrafen und dem von Wirtemberg nicht nachgegangen werde. Rennwart habe jetzt bež sich in dem zusatz nicht mehr als 25 15 Pferde liegen, 8 von Ulm und richt mehr von allen anderen Städten als 7, Ulm gibt zu bedenken, daß es jetzt während der Nördlinger Messe bei 40 Pferden zu Giengen und uf der strassen stâttigs habe (Nördlingen Missiven 1415, nr. 87 or. ch.). Juni 2 71 394. Bündnis Pf. Ludwigs und Gf. Ludwigs von Württemberg mit gen. Reichsstädten auf vier Jahre. 1445 Juni 15 u. August 4. 30 a) Bündnis der gen. Fürsten mit 24 Schwäbischen Reichestädten. 1445 Juni 15 Heidelberg. Fürstliche Urkunden: Aus Stuttgart H. St.-A. WR. 5186 (Einungen B. 16) orig. membr. lit. pat. c. 2 sigg. pend. absc. — Ebenda B. 219-20 (B. 24 nr. 40) cop. chart., abgeändert zum Einungs- Entwurf Hzg. Albrechts v. Baiern mit 17 gen. Städten vom 3. August 1445, unserer 35 nr. 397. — Ebenda B.219-20 (B. 25 nr. 57) cop. chart., abgeändert am 30. Nov. 1451 für Einung Pf. Friedrichs mit den Reichsstädten. — In Memmingen Stadt-A. Folioband 287 (1382-1487) cop. chart. mit Verschickungsschnitten. — In Nörd- lingen Stadt-A. Kopialbuch I fol. 145b-148b und fol. 1492 152b copp. chart. Städtische Gegenurkunden: für Pfalz: Aus München Geh. St.-A. Kasten rot 28/29 orig. membr. lit. pat. c. 24 siag. pend. 40 für Württemberg. In Stuttgart H. St..A.WR. 5614 (Einungen B. 20 nr. 13) conc. chart. — In Nürnberg St. A VI 99/1 nr. 1793 und 1794 (früher: Schwarz H nr. 61) copp. chart. Regesten: Württ. Reg. 5186, 5614 und 5615. Pf. Ludwig Erziruchseß und Gf. Ludwig zu Wirtemberg vereinen sich zu Stärkung des Reichs. zu Ehre und Nutz ihrer sellist und zu Frieden und Gemach ihrer Lande mit den Raichsstädten Augs- 15 a) Vorl. Ročiusi Lówenbemg. 1 Vgl. nr. 389 und 391.
760 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 393. Schreiben Ulms an Nördlingen und Rottweil über Ausführung der Beschlüsse von Heil- bronn und Leonberg. 145 Mai 13 — Juni 2 [Ulm]. Mai 13 [I] Bereits am 13. Mai (Do. vor pfingstag 45) antwortete Ulm auj Nördlingens Begehr, Jórgen Renawart zu schreiben, sich heruß an ewer arto zo fugen und ze hailsen, daß es von seiner Botschalt, die jetzt zu Hailtprunnen gewesen ist, vernommen habe, wie der Städte Hauptleute und gezug an derselben art etlich sache vorhanden haben, meshalb Rennwart mit den stadtischen Gesellen herußs an Nördlingens arte diesmals nicht kommen noch gehailsen mag (Nördl. Missiven 1445, nr. 343 or. ch.]. à Jani 2 [2] Unter dem 24. Mai (Mo. vor Fronleichnam) wurde Nördlingen verständigt: Als [jetzt] Nördlingen und 20 Städte ihrer Fereinung mit dem Pfalzgrafen und Gf. Ludwigen von Wirtemberg in verainung gekommen sind, derselben Herren und auch der Stadte Ratsfreunde zu Hailprunnen und Lieunberga au 2 Tagen, die raubery zu wenden, auch von gelait gebens und anderer Sachen wegen gerett und verlassen haben, wie aus beigeschlossenen Abscheidungezettelnl zto erseken ist; da nun die Städte, solche Räuberei zu wenden, 15 Pferde auf Mi. noch Fronleichnam zu Brakenhain haben sollen, 8o hat Ulm den von Hailprummen geschrieben, dieselbe Anzakl der Städts, die in Wimpsen liegen, bis zur nächsten Mahnung zu versehen; Nördlingen möge den Sachen gemäß dem Abscheidungszettel nachkommen (Nördlingen Missiven 1445, nr. 198 or. ch. lit. cl.). 10 15 Mтi 24 Mai 25 [3] Ein Schreiben wörtlich gleichen Inhalts ubersandte Ulm am 25. Mai (zinßtage vor corpor. Christi) 45 auch an Rottweil (coll. Rottweil Stadt-A. II. LIX fasc. 2 nr. 30 or. ch.), zugleich mit den Abschriften der beiden Abschiede (nrr. 389 u. 391 Vorll. B) und des Schreibens von Pf. Ludwig und von Gf. Ludwig von Württemberg an die Amtleute gen. Schlösser (unsere nr. 392). 20 [4] Am 2. Juni (Mi. vor Erasmi] ließ man Nordlingen auf dessen Antwort zum Schreiben fvom 24. Mai] über verzaichnung der ratschlagung und von der anzale wegen zů Hailtprunnen wissen, daß Ulm van anderen Stadten auch angelangt worden sei; es befürchle für die Stadte Verlust an An- schen, wenn der Städte Anschlägen und fürnemungen besonders jetzt mit dem Pfalzgrafen und dem von Wirtemberg nicht nachgegangen werde. Rennwart habe jetzt bež sich in dem zusatz nicht mehr als 25 15 Pferde liegen, 8 von Ulm und richt mehr von allen anderen Städten als 7, Ulm gibt zu bedenken, daß es jetzt während der Nördlinger Messe bei 40 Pferden zu Giengen und uf der strassen stâttigs habe (Nördlingen Missiven 1415, nr. 87 or. ch.). Juni 2 71 394. Bündnis Pf. Ludwigs und Gf. Ludwigs von Württemberg mit gen. Reichsstädten auf vier Jahre. 1445 Juni 15 u. August 4. 30 a) Bündnis der gen. Fürsten mit 24 Schwäbischen Reichestädten. 1445 Juni 15 Heidelberg. Fürstliche Urkunden: Aus Stuttgart H. St.-A. WR. 5186 (Einungen B. 16) orig. membr. lit. pat. c. 2 sigg. pend. absc. — Ebenda B. 219-20 (B. 24 nr. 40) cop. chart., abgeändert zum Einungs- Entwurf Hzg. Albrechts v. Baiern mit 17 gen. Städten vom 3. August 1445, unserer 35 nr. 397. — Ebenda B.219-20 (B. 25 nr. 57) cop. chart., abgeändert am 30. Nov. 1451 für Einung Pf. Friedrichs mit den Reichsstädten. — In Memmingen Stadt-A. Folioband 287 (1382-1487) cop. chart. mit Verschickungsschnitten. — In Nörd- lingen Stadt-A. Kopialbuch I fol. 145b-148b und fol. 1492 152b copp. chart. Städtische Gegenurkunden: für Pfalz: Aus München Geh. St.-A. Kasten rot 28/29 orig. membr. lit. pat. c. 24 siag. pend. 40 für Württemberg. In Stuttgart H. St..A.WR. 5614 (Einungen B. 20 nr. 13) conc. chart. — In Nürnberg St. A VI 99/1 nr. 1793 und 1794 (früher: Schwarz H nr. 61) copp. chart. Regesten: Württ. Reg. 5186, 5614 und 5615. Pf. Ludwig Erziruchseß und Gf. Ludwig zu Wirtemberg vereinen sich zu Stärkung des Reichs. zu Ehre und Nutz ihrer sellist und zu Frieden und Gemach ihrer Lande mit den Raichsstädten Augs- 15 a) Vorl. Ročiusi Lówenbemg. 1 Vgl. nr. 389 und 391.
Strana 761
K. Fürsten- u. Städtetage zu Heilbronn u. Leonberg Mai 1445 nr. 393-394. 761 purg Ulme Eßlingen Rutlingen Nordlingen Schaffhusen Halle Rotwyle Heilpronn Gemundel Biebrach Dinckelßpuhel Werde Wyle Pjullendorff Wympfen Keuffburen Kempten Yßnin Ludkirch Giengen [I] Versprechen von Rat und Hilje bei Aulun Bopfingen und Ratolffezelle jolgendermaßen: Angriffen oder Beschadigung oder bet Versuchen, die Reichestädte von ikren erworbenen Freiheiten oder Besitzungen zu bringen, und zwar alsbald noch Gewahrwerden oder auf Mahnung zu frischer Tat von einem Mittag bis zum anderen. [2] Zusendung von 10 (in der städt. Gegenurk.: 20)/ mil Gleven zu Roß, deren jede Gleve mindestens 3 Pjerde und 2 Gewapprete haben soll, falle solche Angriffe auf frischer Tat nicht ausgetragen werden können und sie deshalb von den Reichsstädten gemahnt werden; Ausritt dieser Hiljsmannschaft binnen 14 Tagen oder 3 Wochen von Hause zur benannten 10 Stadt; Gehorsam derselben unter den stüdtischen Hauptleuten; Kosten, Schaden und Verlust zulasten der Fürsten, jedoch Gewährung von Kost und feilem Kauf für die Mannschaften in den Städten. [3] Falls die sache zu haftig oder mechtig würde, so daß man sie mit der gen. Zahl nicht austragen konnte, Bescheidung eines gëtlichen Tages durch die Städte nach Eßlingen, Heilpronnen oder Leonberga, wo sich eine Botschaft der Herren mit den Städten über (entsprechende) Hilfe einigen soll; jalls keine 15 Einigung möglich, mündliche oder schrijtliche Verkülndigung der notwendigen Hille seitens der Städte und eigene Beratung und Entschließung der Herren mil thren Räten darüber. [4] Verfilgung der Städie über eroberte Schlösser und Gejangene, jedoch keine Gefangenentotung ohne Wissen der Herren, Aufkommen der Vertragspartner fülr Kosten und Schaden an Gezeug und Werkleuten, aber leihweise Uberlassung von gezuge werke oder werklute durch die Herren auf Anforderung der Städte, 20 ebenso Offenhaltung aller fürstlichen Stadte, Festen und Schlösser für die Städte, nicht jedoch jür deren Feinde. [5] Fortdauer dicses Hilfeversprechens im Kriegsfall tber die Zeit der Vereinung hinaus bis zur Beendigung des Krieges; keine einseitige Aussöhnung. [6] Zusage der Herren, daß bei Klagen ihrer Untertanen gegen solche der städtischen Untertanen die zuständigen Gerichte entscheiden sollen. Dei Klagen der Fürsten gegen eine Stadt soll binnen Monatsfrist durch cinen gemeinen Mann ein Tag 25 in einer bestgelegenen Stadt gesetzt werden, wobei jede Partei I, 2 oder 3 Schiedsmänner zu stellen habe; der Spruch soll nicht ilber 3 Tage und 6 Wochen verzogen werden. [7 Entscheidung bei einer spanne um den Zuspruch durch einen beiderscits genehmen gemeinen Mann, der dann bestimmt, wer Kläger sei und dem anderen nachfaren soll; bei Uneinigkeit uber die Person des gemeinen Manns soll jeder Teil 3 oder 4 benennen, und dann die Wahl der Partei, die diesen Gemeinen stellt, durch Los bestimmt 30 werden. [8] Gegenseitige Gewere um angevallen gut; unverzügliche Abstellung von Ubergriffen, aus- genommen bei verbriefter Schuld und unleugbarer gulte, auch Hubgeld, Vogtrecht, sture und zinse. [9] Vereinbarungen über Auſnahme von Pjahlbürgern, unverrechente Amileute oder Personen, die sich ihrem Herrn fluchtsame verswornen oder verburget haben. [101 Versprechen der Fürsten, ihre Untertanen zu den Rechten und hiervor beschriebenen Stücken anzuhalten. (Dafür in stadt. Gegenurk.: 35 Regelung von Bürgeraufnahmeverfahren und Behandlung von Verstösen dagegen). [II] Verweigerung van Schirm und Hilfe an fürstliche Bürger oder Diener, die mit den Reichsstadten offene stosse und kriege haben. (Dafür in städt. Gegenurk.: Wabrung der reichsstädtischen Freiheiten, Rechte usw. mit [12] Keine Hilfeverpflichtung der Herren bei Fehde und Ausnahme der Artikel dieses Briefes). Feindschaft der Reiehsstädie (und umgekekrt) gegen derzeitige Widersacher, jedoch auch keine Aufnahme und Versorgung dieser Feinde in fürstlichen Landen und Gebieten; Hilfeleistung nur bei Zugriffen auf frischer Tat. [13] Gültigkeit dieser Vereinung ab heute St. Vitstag auf vier Jahre; bei külnjtigen Ver- einungen der Herren ooll diese Vereinung ausgenommen werden. [14] Ausgenommen van diesem Ver- bündnis sind außerdem scitens Pf. Ludwigs der Rom. Konig Friderich, Kg. Cristoff von Denmarck Sweden und Norwegen, des Pf. Bruder Friderich und seine Vettern Hzg. Heinrich, Hzg. Albrecht und alle Pfulzgrafen bei Rhein, die Ebff. Dietherich zu Colne und Jacob zu Trier, die Bff.Ruprecht zu Straßpurg und Friderich zu Regenspurg, Gotfrid zu Wirizpurg, Reinhart zu Spier und jeglicher Bischof zu Wormß, die Burgmannen au Friedberg, die Stadt Geilnhusen, die Gesellschaft des Pellicans und die Freien und Reichastädte; ebenso seitens Gf. Ludwigs der Röm. König, die Krone zu Beheim, der König zu Denmarck. Hzg. Philips zu Burgundien, die obgen. Pff. Hzg. Heinrich und Hzg. At- 50 brecht, die obgen. Bff. Rupreckt zu Straßpurg und Reinhart zu Spier, des Grajen Bruder Gf. Ulrich zu Wirlemberg, die Geseltschaft mit St. Jorgen-schilt im Hegau und der Burgfrieden zu Sultze. (Aus- 40 45 1446/49 JANÍ 15 5 a) städt. Geenurk. hat Lienberg. 1 Auf eine Beschwerde Omünds vom 26. Mas (vigil. corp. Cristi) 1445, daß es im Vereinungs. 55 brief an die falsche Stelle (nach Heilbronn) gesetzt sei (Stuttgart H. St.-A. WR. 5613 or. ch.), ant- wortete Ulm am 8. Juni (aftermentag n. Bonijacži 1445) mit einer Rechtjertigung seines Stadtschrei- bers ; Ulm setzt auseinander, wie es bisher damit ge- 6o halten-sei, und bitter, den Vereinungsbrief auch ohne die gewünschte Umstellung zu besiegeln, damit er za richtiger Zeit übergeben werden könne. —Gmünd verspricht am 9. Juni (fer. 4. post Bonifacii 1445), dies zu tun, bittet aber kinftighin um An- erkennung seines Anspruchs bez Einsctzung seines Namens (Stuttgart St.-A. WR. 5613 (B 20: Einungen mit Adel u. Reichsstädten nr. 48) conc. und (nr. 50) or. ch.).
K. Fürsten- u. Städtetage zu Heilbronn u. Leonberg Mai 1445 nr. 393-394. 761 purg Ulme Eßlingen Rutlingen Nordlingen Schaffhusen Halle Rotwyle Heilpronn Gemundel Biebrach Dinckelßpuhel Werde Wyle Pjullendorff Wympfen Keuffburen Kempten Yßnin Ludkirch Giengen [I] Versprechen von Rat und Hilje bei Aulun Bopfingen und Ratolffezelle jolgendermaßen: Angriffen oder Beschadigung oder bet Versuchen, die Reichestädte von ikren erworbenen Freiheiten oder Besitzungen zu bringen, und zwar alsbald noch Gewahrwerden oder auf Mahnung zu frischer Tat von einem Mittag bis zum anderen. [2] Zusendung von 10 (in der städt. Gegenurk.: 20)/ mil Gleven zu Roß, deren jede Gleve mindestens 3 Pjerde und 2 Gewapprete haben soll, falle solche Angriffe auf frischer Tat nicht ausgetragen werden können und sie deshalb von den Reichsstädten gemahnt werden; Ausritt dieser Hiljsmannschaft binnen 14 Tagen oder 3 Wochen von Hause zur benannten 10 Stadt; Gehorsam derselben unter den stüdtischen Hauptleuten; Kosten, Schaden und Verlust zulasten der Fürsten, jedoch Gewährung von Kost und feilem Kauf für die Mannschaften in den Städten. [3] Falls die sache zu haftig oder mechtig würde, so daß man sie mit der gen. Zahl nicht austragen konnte, Bescheidung eines gëtlichen Tages durch die Städte nach Eßlingen, Heilpronnen oder Leonberga, wo sich eine Botschaft der Herren mit den Städten über (entsprechende) Hilfe einigen soll; jalls keine 15 Einigung möglich, mündliche oder schrijtliche Verkülndigung der notwendigen Hille seitens der Städte und eigene Beratung und Entschließung der Herren mil thren Räten darüber. [4] Verfilgung der Städie über eroberte Schlösser und Gejangene, jedoch keine Gefangenentotung ohne Wissen der Herren, Aufkommen der Vertragspartner fülr Kosten und Schaden an Gezeug und Werkleuten, aber leihweise Uberlassung von gezuge werke oder werklute durch die Herren auf Anforderung der Städte, 20 ebenso Offenhaltung aller fürstlichen Stadte, Festen und Schlösser für die Städte, nicht jedoch jür deren Feinde. [5] Fortdauer dicses Hilfeversprechens im Kriegsfall tber die Zeit der Vereinung hinaus bis zur Beendigung des Krieges; keine einseitige Aussöhnung. [6] Zusage der Herren, daß bei Klagen ihrer Untertanen gegen solche der städtischen Untertanen die zuständigen Gerichte entscheiden sollen. Dei Klagen der Fürsten gegen eine Stadt soll binnen Monatsfrist durch cinen gemeinen Mann ein Tag 25 in einer bestgelegenen Stadt gesetzt werden, wobei jede Partei I, 2 oder 3 Schiedsmänner zu stellen habe; der Spruch soll nicht ilber 3 Tage und 6 Wochen verzogen werden. [7 Entscheidung bei einer spanne um den Zuspruch durch einen beiderscits genehmen gemeinen Mann, der dann bestimmt, wer Kläger sei und dem anderen nachfaren soll; bei Uneinigkeit uber die Person des gemeinen Manns soll jeder Teil 3 oder 4 benennen, und dann die Wahl der Partei, die diesen Gemeinen stellt, durch Los bestimmt 30 werden. [8] Gegenseitige Gewere um angevallen gut; unverzügliche Abstellung von Ubergriffen, aus- genommen bei verbriefter Schuld und unleugbarer gulte, auch Hubgeld, Vogtrecht, sture und zinse. [9] Vereinbarungen über Auſnahme von Pjahlbürgern, unverrechente Amileute oder Personen, die sich ihrem Herrn fluchtsame verswornen oder verburget haben. [101 Versprechen der Fürsten, ihre Untertanen zu den Rechten und hiervor beschriebenen Stücken anzuhalten. (Dafür in stadt. Gegenurk.: 35 Regelung von Bürgeraufnahmeverfahren und Behandlung von Verstösen dagegen). [II] Verweigerung van Schirm und Hilfe an fürstliche Bürger oder Diener, die mit den Reichsstadten offene stosse und kriege haben. (Dafür in städt. Gegenurk.: Wabrung der reichsstädtischen Freiheiten, Rechte usw. mit [12] Keine Hilfeverpflichtung der Herren bei Fehde und Ausnahme der Artikel dieses Briefes). Feindschaft der Reiehsstädie (und umgekekrt) gegen derzeitige Widersacher, jedoch auch keine Aufnahme und Versorgung dieser Feinde in fürstlichen Landen und Gebieten; Hilfeleistung nur bei Zugriffen auf frischer Tat. [13] Gültigkeit dieser Vereinung ab heute St. Vitstag auf vier Jahre; bei külnjtigen Ver- einungen der Herren ooll diese Vereinung ausgenommen werden. [14] Ausgenommen van diesem Ver- bündnis sind außerdem scitens Pf. Ludwigs der Rom. Konig Friderich, Kg. Cristoff von Denmarck Sweden und Norwegen, des Pf. Bruder Friderich und seine Vettern Hzg. Heinrich, Hzg. Albrecht und alle Pfulzgrafen bei Rhein, die Ebff. Dietherich zu Colne und Jacob zu Trier, die Bff.Ruprecht zu Straßpurg und Friderich zu Regenspurg, Gotfrid zu Wirizpurg, Reinhart zu Spier und jeglicher Bischof zu Wormß, die Burgmannen au Friedberg, die Stadt Geilnhusen, die Gesellschaft des Pellicans und die Freien und Reichastädte; ebenso seitens Gf. Ludwigs der Röm. König, die Krone zu Beheim, der König zu Denmarck. Hzg. Philips zu Burgundien, die obgen. Pff. Hzg. Heinrich und Hzg. At- 50 brecht, die obgen. Bff. Rupreckt zu Straßpurg und Reinhart zu Spier, des Grajen Bruder Gf. Ulrich zu Wirlemberg, die Geseltschaft mit St. Jorgen-schilt im Hegau und der Burgfrieden zu Sultze. (Aus- 40 45 1446/49 JANÍ 15 5 a) städt. Geenurk. hat Lienberg. 1 Auf eine Beschwerde Omünds vom 26. Mas (vigil. corp. Cristi) 1445, daß es im Vereinungs. 55 brief an die falsche Stelle (nach Heilbronn) gesetzt sei (Stuttgart H. St.-A. WR. 5613 or. ch.), ant- wortete Ulm am 8. Juni (aftermentag n. Bonijacži 1445) mit einer Rechtjertigung seines Stadtschrei- bers ; Ulm setzt auseinander, wie es bisher damit ge- 6o halten-sei, und bitter, den Vereinungsbrief auch ohne die gewünschte Umstellung zu besiegeln, damit er za richtiger Zeit übergeben werden könne. —Gmünd verspricht am 9. Juni (fer. 4. post Bonifacii 1445), dies zu tun, bittet aber kinftighin um An- erkennung seines Anspruchs bez Einsctzung seines Namens (Stuttgart St.-A. WR. 5613 (B 20: Einungen mit Adel u. Reichsstädten nr. 48) conc. und (nr. 50) or. ch.).
Strana 762
762 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Juni 15 nahmen seitens der Städte: der Röm. König und alle Frei- und Reichsstädte]. [15] Doch ob yemand, wer dor were, qweme mit fremdom volke und die obgenanten stette und die iren und die yne zu versprechen steen, beschedigen wolte, widder den oder die sollen und wollen wir obgnanten herren boide yne mil garizer machte beraten und beholfen sin, soverre wir das eren und eides halben getun mogen, ane alle geverde. Gelöbnis zur Einhaltung dieser Vereinung, auch für ihre Vögte und Amtleute, die dies beschwören sollen. Gegeben nu Heidelberg of sant Viti und Modesti -- tag 1445. 5 b) Die Reichestadt Memmingen erklart ihren Beitritt zu dem am 15. Juni zwischen Pf. Ludwig und Gf. Ludwig van Wülrttemberg mit 24 gen. Schwäbischen Städten geschlossenen Bündnis. 1445 August 4 [Memmingen J. Aug. 4 In Stuttgart St.-A. WR. 5617 (Flinungen B. 20 nr. 13b) or. mb.; Datum Mi. vor Oswales 10 tag 1445. — Regest.. Württ. Reg. 5617. 395. Ulm an Nördlingen: ladet unter Angabe der zur Aussprache stehenden Angelegenheiten zu einer Städtemahnung am 14. Juli in Ulm ein. 1445 Juni 25 [Ulm/. Aus Nördlingen Stadt-A. Stidtebundsakten 1445 I. 2 nr. 223 orig. chart. lit. clausa, 61/2 aneinandergeheftete Blatt. 15 Ulm teilt in ausfährlicher Form folgende zu einer stadtischen Besprechurig drängenden Angelegen- heiten mit: [1] Abscheidung betr. Hansen Hachsenakers und Wernher Rorbeken. [2] Verlangen des Bischofs von Wirtzburg um Aussöhnung der Städte mit etlichen ihrer Feinde. 3] Zwistigkeit der Stadt Gemtnde mit einem früheren Bürger vor Westfälischem Gericht. [4] Zwistigkeit der Stadt Ysnin mit Erhart Bücher, wegen Bruchs der Urfehde. [5] Beschwerde von Eßlingen und Wile über 20 Begiinstigung von Städtefeinden durch die Herren. [6] Licbon frunde, iuch ist wol wissent, wie wir stette ain anzale nemlich von jedem hundert, damit die stetto in anzale sitzon, ain halb pferit angeleit und geschafft haben, die gen Hailtprunn und Wimpffen zû legen, das si daselbs und zu andern stetten webern und straiffen sullen. in dem haben nu der Pfalzgraf, Gf. Ludwig von Wir- temberg und wir stette, die denne verainung mit ainander getroffen haben wider die roubri, drißig pferit zû straiffen lassen furgenomen, daran uns stetten 15 pferit zû haben gepúrct, darzû wir mit etlichen andern unsern frunden den stetten ußer dem egnanten zůsatz zů Hailtprun und Wimpffen zehen pfert goordnet und geschikt haben, deshalb derselb zůsatz gemindert und nicht so vil, als er angesehen ist; daruf uns dic vorgnanten unser frund von Hailtprunn und Wimpffen geschrieben gemant und gebetten haben, unsern frunden den stotten in dis manung zů setzen, ernstlich zü 30 manen und zû bitten, dem hundert noch ain halb pferit ufzûsetzen, also das jeglichs hundert. anzale besunder ain ganz pfert hett, mit derselben anzale unser herren des pfalzgrafen und von Wirtemberg und ouch ir zůsâtz zu ersetzen und zů versehen. und uf solich ir ernstlich und vlißig maming manen wir iuch, als ernstlich wir das tun sullen und mugen, das ir zû dirre manung uf jeglich hundert besunder ain wolgerust raisig pferit an die egnanten ende zû senden und zu haben s5 anlegen helfent und besunder schaffent und daran sient, das solich anzale wel geritten sie; denne die stette sôlich ubol geritten gesellen dahin schikent, mit den man nichtzit geschaffen kan, des die stotte schand schaden schmach und unwere haben und empfahen ; und underrichtent darumb iwer botschaft mit follom gewalt. [7] Rechttag des Bischofs von Mentz für die von Halle gegen Conraten von Bebemburg. 18] Sübneverhandiung für Totschlag eines Schultheißen des Marhgrafen von Baden 40 durch einen Krecht von Rotemburg. [9] Einspruch Gf. Ulrichs von Wirtemberg gegen die Geleite der von Eßlingen und Gemande durch acine Gebiete. [10] Wegnahme von Schwzinen eines Augsburger Bürgers durck Gf. Ulrich von Heiffenstain. [I1] Aussöhnung des Städtefeindes Ber von Ramingen. [12] Auscinandersetzung zurschen Hainrich von Sekendorff und denen van Halle und Dinkelspúkel. [13] Antrag des Bischofs von Costenta zur Aufnalmoe seines Stiftes und des Biatums Kur in die Ver- einung mit den Stadten. [14] Beschwerden des sächs. Obermarschalls Jórg von Bebemburg gegen die Urteile in seinem Streit mit Halle. [15] Zweiung der von Lubirch mit einigen ihrer Bürger. [16] Ankändigung eines Berichts über die Gesandtschaft Augsburgs und der Städte beim Röm. König. [17] Antrag gen. Städtefeinde auf Aussöhnung. [18] Ouch verkunden wir iwer ersamkait, das der Pfalz- graf und G/. Ludwig von Wirtemberg gelopt, ouch etlich unsers herren des pfalzgrafen ampblute 50 die verainung geschworen haben und die andern úbrigen unser frunde von Hailtprunn rautz- bottschaft von der stette wegen die verainung nach ußwisung der verainungbriefe sweren wôllen, die ir denne an dem zedel hierinne verschloßen verschriben vindent; desglichen wôllen unsers herrn graf Ludwigs von Wirtemberg amptlúte die verainung ouch schweren. darumbe wenne es sich nu fúro den obgnanten unsern horrn, iren amptlúten râten dienern burgern oder andern den 55 iren, die in zu versprechen stand, ze ilen gepûren und haischen werde, das ir denne von ainem 25 45
762 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1445 Juni 15 nahmen seitens der Städte: der Röm. König und alle Frei- und Reichsstädte]. [15] Doch ob yemand, wer dor were, qweme mit fremdom volke und die obgenanten stette und die iren und die yne zu versprechen steen, beschedigen wolte, widder den oder die sollen und wollen wir obgnanten herren boide yne mil garizer machte beraten und beholfen sin, soverre wir das eren und eides halben getun mogen, ane alle geverde. Gelöbnis zur Einhaltung dieser Vereinung, auch für ihre Vögte und Amtleute, die dies beschwören sollen. Gegeben nu Heidelberg of sant Viti und Modesti -- tag 1445. 5 b) Die Reichestadt Memmingen erklart ihren Beitritt zu dem am 15. Juni zwischen Pf. Ludwig und Gf. Ludwig van Wülrttemberg mit 24 gen. Schwäbischen Städten geschlossenen Bündnis. 1445 August 4 [Memmingen J. Aug. 4 In Stuttgart St.-A. WR. 5617 (Flinungen B. 20 nr. 13b) or. mb.; Datum Mi. vor Oswales 10 tag 1445. — Regest.. Württ. Reg. 5617. 395. Ulm an Nördlingen: ladet unter Angabe der zur Aussprache stehenden Angelegenheiten zu einer Städtemahnung am 14. Juli in Ulm ein. 1445 Juni 25 [Ulm/. Aus Nördlingen Stadt-A. Stidtebundsakten 1445 I. 2 nr. 223 orig. chart. lit. clausa, 61/2 aneinandergeheftete Blatt. 15 Ulm teilt in ausfährlicher Form folgende zu einer stadtischen Besprechurig drängenden Angelegen- heiten mit: [1] Abscheidung betr. Hansen Hachsenakers und Wernher Rorbeken. [2] Verlangen des Bischofs von Wirtzburg um Aussöhnung der Städte mit etlichen ihrer Feinde. 3] Zwistigkeit der Stadt Gemtnde mit einem früheren Bürger vor Westfälischem Gericht. [4] Zwistigkeit der Stadt Ysnin mit Erhart Bücher, wegen Bruchs der Urfehde. [5] Beschwerde von Eßlingen und Wile über 20 Begiinstigung von Städtefeinden durch die Herren. [6] Licbon frunde, iuch ist wol wissent, wie wir stette ain anzale nemlich von jedem hundert, damit die stetto in anzale sitzon, ain halb pferit angeleit und geschafft haben, die gen Hailtprunn und Wimpffen zû legen, das si daselbs und zu andern stetten webern und straiffen sullen. in dem haben nu der Pfalzgraf, Gf. Ludwig von Wir- temberg und wir stette, die denne verainung mit ainander getroffen haben wider die roubri, drißig pferit zû straiffen lassen furgenomen, daran uns stetten 15 pferit zû haben gepúrct, darzû wir mit etlichen andern unsern frunden den stetten ußer dem egnanten zůsatz zů Hailtprun und Wimpffen zehen pfert goordnet und geschikt haben, deshalb derselb zůsatz gemindert und nicht so vil, als er angesehen ist; daruf uns dic vorgnanten unser frund von Hailtprunn und Wimpffen geschrieben gemant und gebetten haben, unsern frunden den stotten in dis manung zů setzen, ernstlich zü 30 manen und zû bitten, dem hundert noch ain halb pferit ufzûsetzen, also das jeglichs hundert. anzale besunder ain ganz pfert hett, mit derselben anzale unser herren des pfalzgrafen und von Wirtemberg und ouch ir zůsâtz zu ersetzen und zů versehen. und uf solich ir ernstlich und vlißig maming manen wir iuch, als ernstlich wir das tun sullen und mugen, das ir zû dirre manung uf jeglich hundert besunder ain wolgerust raisig pferit an die egnanten ende zû senden und zu haben s5 anlegen helfent und besunder schaffent und daran sient, das solich anzale wel geritten sie; denne die stette sôlich ubol geritten gesellen dahin schikent, mit den man nichtzit geschaffen kan, des die stotte schand schaden schmach und unwere haben und empfahen ; und underrichtent darumb iwer botschaft mit follom gewalt. [7] Rechttag des Bischofs von Mentz für die von Halle gegen Conraten von Bebemburg. 18] Sübneverhandiung für Totschlag eines Schultheißen des Marhgrafen von Baden 40 durch einen Krecht von Rotemburg. [9] Einspruch Gf. Ulrichs von Wirtemberg gegen die Geleite der von Eßlingen und Gemande durch acine Gebiete. [10] Wegnahme von Schwzinen eines Augsburger Bürgers durck Gf. Ulrich von Heiffenstain. [I1] Aussöhnung des Städtefeindes Ber von Ramingen. [12] Auscinandersetzung zurschen Hainrich von Sekendorff und denen van Halle und Dinkelspúkel. [13] Antrag des Bischofs von Costenta zur Aufnalmoe seines Stiftes und des Biatums Kur in die Ver- einung mit den Stadten. [14] Beschwerden des sächs. Obermarschalls Jórg von Bebemburg gegen die Urteile in seinem Streit mit Halle. [15] Zweiung der von Lubirch mit einigen ihrer Bürger. [16] Ankändigung eines Berichts über die Gesandtschaft Augsburgs und der Städte beim Röm. König. [17] Antrag gen. Städtefeinde auf Aussöhnung. [18] Ouch verkunden wir iwer ersamkait, das der Pfalz- graf und G/. Ludwig von Wirtemberg gelopt, ouch etlich unsers herren des pfalzgrafen ampblute 50 die verainung geschworen haben und die andern úbrigen unser frunde von Hailtprunn rautz- bottschaft von der stette wegen die verainung nach ußwisung der verainungbriefe sweren wôllen, die ir denne an dem zedel hierinne verschloßen verschriben vindent; desglichen wôllen unsers herrn graf Ludwigs von Wirtemberg amptlúte die verainung ouch schweren. darumbe wenne es sich nu fúro den obgnanten unsern horrn, iren amptlúten râten dienern burgern oder andern den 55 iren, die in zu versprechen stand, ze ilen gepûren und haischen werde, das ir denne von ainem 25 45
Strana 763
K. Fürsten- u. Städtetage zu Heilbronn u. Leonberg Mai 1445 nr. 394-396. 763 mittemtag bis zu dem andern nach der verainung sag zů ilen und darinne zû tün wissent, das úch nicht zû verwißen kom. [18a] Lieben frunde, wenne denne der vorgnanten unserer herrn des pfalz- grafen und graf Ludwigs von Wirtemberg erbere bottschaft, die verainung von iren wegen zü schweren, zů úch komen werdent, so wôllent in mit iwern großen und klainen râten die verainiing 5 nach der verainungbrief sag schweren und das furderlich tun, umbe das si daruf nit ligen bedürfen und in den dingen gefürdert werden; doch so bedarf iwer gemeinde nit schweren, denno das nemlich verdingt ist; darnach wissent ir iuch mi wol zu richten. [19] Salpeterlieferung aus Fenedig an die Städte. [20] Ersuchen um Absendung einer bevollmächtigten Botschast noch Ulme, uf sant Margreton Juli 13/14 tag zunâchst zů nacht dort zu sein, um enmornens an der mitwochen mit den anderen stadtischen 10 Ratsboten über alle vorgenannten Sachen zu sitzenl. geben uf fritag nach sant Johans tag zů sún- 1445 wonden anno etc. 45. [Nuchschrift: 21] Gefangensetzung von Geleitsmannen der von Wile im Gebiet Jund 25 des fGf. Ludwig] von Wirtemberg. 396. Pf. Ludwig., IIzg. Albrecht von Baiern[-München] und Gf. Ludwig zu Württemberg ver- einigen sich zu gemeinsamer Hilje bis zum 15. Juni 1451. 1445 August 2 bzw. Sept. 4. 15 Aus Miinchen Geh. St.-A. Kasten rot Urk. 28/80 orig. membr. lit. pat. c. 3 sigg. pend. Pt. Ludewig Erztruchseß, Hzg. Albrecht in Beyern und Gf. Ludewig zu Wirtemberg bekennen, daß sie aich zu Frieden und gemeinem Nutzen der Lande und Leute, zur Stärkung des M. Röm. Reiches, eigenem Nutz und Ehren, ihren Landen zu Frieden und Gemach mit allen ihren Städten Festen Schlös- sern Leuten und Dienern von Datum dieses Briajes bis nuchsten 8. Vitstag und dann weitere 5 Jahre 20 vereint haben in folgender Weise: [I] Vermeidung von Krieg oder Feindschaft untereinander; bei An- griffen gegen den einen Hiljeleistung durch die anderen. [2] Regelung der Hilfe bei Friedbruch auf frischer Tat innerhalb der nächsten 3-4 Wochen, wobei Hzg. Albrecht seinem Vetter Pf. Ludowig 40 Cewappnete zu Roß und umgekehrt, Gf. Ludewig scinem Oheim Hag. Albrecht 30 Gewappnete, deagleichen Hzg, Albrecht seinem Oheim Gf. Ludewig 40 Gewxppiete schicken soll, darunter jeweils 25 einen Hauptmann. [3] Beratung über notwendige Hilfelsistungen über die gen. Anzahl hinaus durch Absendung von je 2 Raten zu einem Tage gen Ulme innerhalb von 14 Tagen; Vollzug der dort beschlos- senen Hilfe innerhalb eines Monats. [4] Bei Uneinigkeit der Räte Rechtserkenntnis durch einen un- beteiligten gemeinen [Schieds-JMann. [5] Abreden üher Behandlung und Verteilung der gewonnenen Schlösser und Gefangenen. [6] Gegenseitige Offenhaltung ihrer Schlösser. [7] Ferbot von Auf- 30 nahme und Geleit der Feinde des anderen. [8] Gegenseitige Beistandspsticht, jalls jemand in seinen Städten Schlössern ader Landen mit Krieg überzogen oder beschädigt würde. [9] Regelung gegen- seitiger Klagen (zuspruch) oder irgendwelcher Zwistigkeiten zwischen ihren Untertanen durch ge- nau bestimmie Schiedsverfahren. [10] Gelöbnis der drei Herren zur Einhaltung und Durchfuhrung der vorstehenden Einung. — Ausgenommen werden scitons Pf. Ludewigs: der Röm. Kg. Fridrich, 35 Ludwigs Fetter Kg. Cristoffel zu Tennmarck, sein Oheim Hzg. Philipps zu Burgundien, sein Bruder Fridrich und sein Vetter Stephan samt dessen Sohn, die Ebff. Diethricken zu Colne und Jacoben zu Trier and die Bff. Rupprechten zu Straßburg, Fridrich zw Regenspurg, Góttfrid zu Wirczburg, Reinhart zu Spire und der crwählte Reinhart zu Wurmß, die Burgmannen zu Frydberg und die Stadt Geilnhusen, die Gesellschajt des Pellicans, die mit ihm veroinigten Frei- und Reichsstädle und die 40 Stüdte Mencz und Spire; seitens Hzg. Albrechts: der Rom. König, sein (Atbr.) Vetter Cristoff zu- Tenmarck, die Gesellschaft mit s. Georyen schilt der oberen parthye an der Tunow und die Haupt- leute, Städte und Einwohner im Dilsener Kreis za Behoim; seitens Gf. Ludewigs: der Röm. König, das Königreich und die Krone zu Beheim, der gen. König zu Tennmarck, Hzg. Philipp zu Burgundien, die Bischöfe Rupprecht zu Straßburg und Reinhart zu Spire, sein Bruder Gf. Ulrichen zu Wirtem- 16 berg, die Gesellschajt mit s. Georien schilt der parthyen im Hegôw und zu obern Swaben, der Burg- frieden zu Sulcz und die mit ihm in Einung verbundenen Frei- und Reichsstädte. Datum uf mentag nach sant Peters tag ad vincula 1445. -Boigcheftct ist eine Urkunde Hzg. Albrechts, daß er [weiterhin] ausnehme seinen Rat Bf. Fridrichen zu Regenspurg, mit dem er vor in ainung sei, und die Städte, zu den wir uns allererst nach Datum obiger verainung auch veraint und verpunden haben. Datum Munchen 50 an sambstag nach Egidi 45. 1445/51 Juni tů Ang. 2 1415 Sept. 4 1 Uber diese Tagung gibt ein Schreiben Nörd- lingens an [Ulm] vom 21. Juli (Mi. vor Mar. Magd, 45] kurz Auskunjt: Nördlingens alter Bgm. Hanns Aynkürn, der jeizt dort zur Mahnung war, 55 habe ihnen gesagt, wie dort mancherlei wegen ihrer beschediger zu Bayren geratschlagt worden sei; in derselben Sache hätten die Ratsfreunde von Augspurg tind Nüremberg bei ihnen geworben. N. rechtfertigt sein ablehnendes Verhalten in dieser Angelegenheit wegen der den Ihren geschekenen Ubeltaten, weshalb es sich mil seinen Ranbern und Beschädigern nicht aussöhnen will; es bittet um Unterstutzung durch die Slädte ihrer Vereinigung (Nördlingen Missiven 1445, 205/6 conc. ch.)
K. Fürsten- u. Städtetage zu Heilbronn u. Leonberg Mai 1445 nr. 394-396. 763 mittemtag bis zu dem andern nach der verainung sag zů ilen und darinne zû tün wissent, das úch nicht zû verwißen kom. [18a] Lieben frunde, wenne denne der vorgnanten unserer herrn des pfalz- grafen und graf Ludwigs von Wirtemberg erbere bottschaft, die verainung von iren wegen zü schweren, zů úch komen werdent, so wôllent in mit iwern großen und klainen râten die verainiing 5 nach der verainungbrief sag schweren und das furderlich tun, umbe das si daruf nit ligen bedürfen und in den dingen gefürdert werden; doch so bedarf iwer gemeinde nit schweren, denno das nemlich verdingt ist; darnach wissent ir iuch mi wol zu richten. [19] Salpeterlieferung aus Fenedig an die Städte. [20] Ersuchen um Absendung einer bevollmächtigten Botschast noch Ulme, uf sant Margreton Juli 13/14 tag zunâchst zů nacht dort zu sein, um enmornens an der mitwochen mit den anderen stadtischen 10 Ratsboten über alle vorgenannten Sachen zu sitzenl. geben uf fritag nach sant Johans tag zů sún- 1445 wonden anno etc. 45. [Nuchschrift: 21] Gefangensetzung von Geleitsmannen der von Wile im Gebiet Jund 25 des fGf. Ludwig] von Wirtemberg. 396. Pf. Ludwig., IIzg. Albrecht von Baiern[-München] und Gf. Ludwig zu Württemberg ver- einigen sich zu gemeinsamer Hilje bis zum 15. Juni 1451. 1445 August 2 bzw. Sept. 4. 15 Aus Miinchen Geh. St.-A. Kasten rot Urk. 28/80 orig. membr. lit. pat. c. 3 sigg. pend. Pt. Ludewig Erztruchseß, Hzg. Albrecht in Beyern und Gf. Ludewig zu Wirtemberg bekennen, daß sie aich zu Frieden und gemeinem Nutzen der Lande und Leute, zur Stärkung des M. Röm. Reiches, eigenem Nutz und Ehren, ihren Landen zu Frieden und Gemach mit allen ihren Städten Festen Schlös- sern Leuten und Dienern von Datum dieses Briajes bis nuchsten 8. Vitstag und dann weitere 5 Jahre 20 vereint haben in folgender Weise: [I] Vermeidung von Krieg oder Feindschaft untereinander; bei An- griffen gegen den einen Hiljeleistung durch die anderen. [2] Regelung der Hilfe bei Friedbruch auf frischer Tat innerhalb der nächsten 3-4 Wochen, wobei Hzg. Albrecht seinem Vetter Pf. Ludowig 40 Cewappnete zu Roß und umgekehrt, Gf. Ludewig scinem Oheim Hag. Albrecht 30 Gewappnete, deagleichen Hzg, Albrecht seinem Oheim Gf. Ludewig 40 Gewxppiete schicken soll, darunter jeweils 25 einen Hauptmann. [3] Beratung über notwendige Hilfelsistungen über die gen. Anzahl hinaus durch Absendung von je 2 Raten zu einem Tage gen Ulme innerhalb von 14 Tagen; Vollzug der dort beschlos- senen Hilfe innerhalb eines Monats. [4] Bei Uneinigkeit der Räte Rechtserkenntnis durch einen un- beteiligten gemeinen [Schieds-JMann. [5] Abreden üher Behandlung und Verteilung der gewonnenen Schlösser und Gefangenen. [6] Gegenseitige Offenhaltung ihrer Schlösser. [7] Ferbot von Auf- 30 nahme und Geleit der Feinde des anderen. [8] Gegenseitige Beistandspsticht, jalls jemand in seinen Städten Schlössern ader Landen mit Krieg überzogen oder beschädigt würde. [9] Regelung gegen- seitiger Klagen (zuspruch) oder irgendwelcher Zwistigkeiten zwischen ihren Untertanen durch ge- nau bestimmie Schiedsverfahren. [10] Gelöbnis der drei Herren zur Einhaltung und Durchfuhrung der vorstehenden Einung. — Ausgenommen werden scitons Pf. Ludewigs: der Röm. Kg. Fridrich, 35 Ludwigs Fetter Kg. Cristoffel zu Tennmarck, sein Oheim Hzg. Philipps zu Burgundien, sein Bruder Fridrich und sein Vetter Stephan samt dessen Sohn, die Ebff. Diethricken zu Colne und Jacoben zu Trier and die Bff. Rupprechten zu Straßburg, Fridrich zw Regenspurg, Góttfrid zu Wirczburg, Reinhart zu Spire und der crwählte Reinhart zu Wurmß, die Burgmannen zu Frydberg und die Stadt Geilnhusen, die Gesellschajt des Pellicans, die mit ihm veroinigten Frei- und Reichsstädle und die 40 Stüdte Mencz und Spire; seitens Hzg. Albrechts: der Rom. König, sein (Atbr.) Vetter Cristoff zu- Tenmarck, die Gesellschaft mit s. Georyen schilt der oberen parthye an der Tunow und die Haupt- leute, Städte und Einwohner im Dilsener Kreis za Behoim; seitens Gf. Ludewigs: der Röm. König, das Königreich und die Krone zu Beheim, der gen. König zu Tennmarck, Hzg. Philipp zu Burgundien, die Bischöfe Rupprecht zu Straßburg und Reinhart zu Spire, sein Bruder Gf. Ulrichen zu Wirtem- 16 berg, die Gesellschajt mit s. Georien schilt der parthyen im Hegôw und zu obern Swaben, der Burg- frieden zu Sulcz und die mit ihm in Einung verbundenen Frei- und Reichsstädte. Datum uf mentag nach sant Peters tag ad vincula 1445. -Boigcheftct ist eine Urkunde Hzg. Albrechts, daß er [weiterhin] ausnehme seinen Rat Bf. Fridrichen zu Regenspurg, mit dem er vor in ainung sei, und die Städte, zu den wir uns allererst nach Datum obiger verainung auch veraint und verpunden haben. Datum Munchen 50 an sambstag nach Egidi 45. 1445/51 Juni tů Ang. 2 1415 Sept. 4 1 Uber diese Tagung gibt ein Schreiben Nörd- lingens an [Ulm] vom 21. Juli (Mi. vor Mar. Magd, 45] kurz Auskunjt: Nördlingens alter Bgm. Hanns Aynkürn, der jeizt dort zur Mahnung war, 55 habe ihnen gesagt, wie dort mancherlei wegen ihrer beschediger zu Bayren geratschlagt worden sei; in derselben Sache hätten die Ratsfreunde von Augspurg tind Nüremberg bei ihnen geworben. N. rechtfertigt sein ablehnendes Verhalten in dieser Angelegenheit wegen der den Ihren geschekenen Ubeltaten, weshalb es sich mil seinen Ranbern und Beschädigern nicht aussöhnen will; es bittet um Unterstutzung durch die Slädte ihrer Vereinigung (Nördlingen Missiven 1445, 205/6 conc. ch.)
Strana 764
764 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 397. 25 Reichsstädte verbünden sich mit Hag Albrecht von Baiern[-München] bis zum 15. Juni 1449 (wie vordem mit Pfalz und Württemberg). 1445 August 3. 1446149 Juni 16 1445 Auр. 3 Auт. 3 a) Die Reichsstädte Augspurg, Ulme, Esbingen, Rutlingen, Nórdlingen, Halle, Schauffhusen, Memmingen, Rotwile, Gemünd, Hailtprunnen, Bibrach, Dinokelspuhel, Werde, Wile, Pfullendorff, Wimpffen, Kouffburen, Kempten, Ysni, Lútkirch, Giengen, Atlun, Bopffingen und Ratolffsczelle bekennen finhaltlich in ähnlicher Weise wie durch den Bündnisbrief der Stadte mit Pf. Ludwig und Gf. Ludwig von Württemberg vom 15. Juni, vgl. unsere nr. 394] ihre gütliche Vereinung mit Hag. Aulbrecht in Bayrn bis nachsten St. Vitstag und danach 3 Jahre; als Tagungsort zur Beschlußjassung über besondere Hilfeleistung wird Augspurg festgesetzt. Ausgenommen sollen sein der Röm. König Fridrich, Pf. Ludwig Erztruchseß und Gf. Ludwig zu Wirtemberg, mit denen die Städte vor in frunt- licher verainung sind, dazu alle Frei- und Reichsstädte. Datum uf aftermentag vor sant Oswaltz tag 1445 (Mänchen Geh. St.-A. Kasten rot 5b/2 or. mb. cum 25 sigg. pend. — Nördlingen Stadt.A. Städtebundsakten v. 1445 nr. 35 (früber nr. 229) cop. chart. obne Schnitte, gekürzte Abschrift). b) Gegenurkunde Hzg. Albrechts, in der ausgenommen werden der Röm. König Fridrich, Al- brechts Vetter Kg. Gristoffer zu Tennmarck, Pf. Ludwig, Bf. Fridrich zu Regenspurg als Gevatter 15 und Rat, Albrechts Oheim Gj. Ludwig zu Wirtenberg, die Gesellschaft mit St. Jörgenschilt der Partie an der Tonaw und die Hauptleute, Städte und Eintohner des Bilsoner Kreises in Bcheim. Datum (München H. St.-A. Kurbaiern Urk. nr. 11489 or. mb., an eritag vor sand Oswalts tag 1445. Siegel fehlt; die Urkunde scheint — auch nach der jetzigen Lagerung zu urteilen — nicht ausgehändigt zu sein). — Stuttgart H. St.-A. WR. 5615 (Einungen B 24 nr. 40) conc. chart., Reyest: Würlb. Reg. 20 5615). 5 10 398. Schreiben Ulme an Nördlingen: über den bedingten Beitritt Augsburgs sowie über die Ausführung der städtischen Aufgebote zu den Vereinungen mit Pfalz, Württemberg und 1445 August 4 —Oktober 6 [Ulm ]. Baiernf-München]. Aus Nördlingen Sladt-A. Missiven 1445, 323, 346, 263 und 35 orr. chart. lib5. clausae. 25 Aug. 8 Sopč. 19 Aug. 10 [IAm 4. August (Mi. vor Oswaldi 45): Nördlingen wisse wohl, daß Augsburg zur Vereinung mit dem Pfalzgrafen und dem Herrn von Wirtemberg nicht kommen will, wenn die Städte nicht ver- sprechen, mit Augsburg in die Vereinung mit Hrg. Albrecht von Bairn zu kommen, was die Stadte zugesagt haben; darüber ist in der letzter manung empfolhen und verlassen worden. So sind nun Hzg. Al- brechty von Bairn Rüle in Ulm gewesen und haben die Vereinung mit Augsburgs und Ulms Rats. 30 freunden beschlossen, zugesagt und vollendet, wie die Vereinung des Pfalzgrafen und des von Wirtem- berg beset. Ulm bittet, wenn sein Bote zur Besiegelung solchen Vereinungsbriefes dorthin käme, ihn zu besiegeln, damit die Vereinungsbriefe auf den gesetzten Tag übergeben werden mögen und die Zeit nicht au kurz werde, wie nêchst mit des Pfalzgrafen und Wirtembergs Vereinungsbriefen geschehen. Sie (Räte) haben auch danach geworben und gebeten, daß die Ritterschaft der Gesellschaft mit 35 St. Jörgenschild an der Thonaw zu den Städten auch in Vereinung komme; Ulm bittet um Nördlingens Meinung mit diesem Boten (323). 12] Am 8. August (So. vor s. Laurenczientag 45) : Auf Nördlingens Schreiber wegen der Vereinung mit Hzg. Albrecht von Payern und etlicher fúrworte, die die Ratsfreunde von Dinkelspůchel náchst von Nördlingen, Dinkelsp. und der von Bopfingen wegen an Ulm geworben haben, and dazu dis ge- werb und samlungen, euch von eurem Knecht Rénnhannssen verkündet, hat Ulm der gen. 3 Städte furworte in derselben Vereinung lúter ußgeseczet und behalten, daß auch Hzg. Albrechts Räte billich zů sin erkemuet und sólichs nach uwer begerunga zůgeseit haben. Ulm hat es nicht für notwendig gehalten, solches an N. uf dise zit zu verkünden, denne sölich brief úberzugeben ein Tag zu München. auf So. nach der Temppervasten vor Michahelis gesücht werden soll. Ulm bittet, falles der Brief zur Besieglung komme, ihn zu besiegeln. Von des Rânnhannsen verkundung wegen hat Ulm seine Knechte gen Stonzingen, an den Morsperg und an andere Ende ausgeschickt, ob den sachen zû sin; es zweifelt nicht, das ir das och tâgent, und bittet gegebenenfalls um Nachricht. Auch möge N. denen von Dinkels. púchel oder, wo es notwendig scheine, die Sachen verkünden, damit sie sich gerústet halten (346). [3] Am 10. August (auf Laurencij 45]: Von solichs zûsatz der 2 reisigen Pferde wegen, die N. 50 mit anderen Bundesstadten zu Hailtprunn und Wimpffen huben soll, die furbas an ander ende zû webern und zů ritten, sei Nördlingens Knecht und Pferd heimgeritien, da nun etliche stadtische Rats- Ang. 24 freunde in Ulm etliche anschleg furgenomen haben, daß der ganze zûsatz auf s. Bartholomoustag zu- nächst zu Nachi zu Hailtprunn scin soll, bittet und mahnt Ulm, daß N. seine gen. Pferde wolgerust 40 15 Aug. i a) em. Vörl. bergorung. 55
764 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 397. 25 Reichsstädte verbünden sich mit Hag Albrecht von Baiern[-München] bis zum 15. Juni 1449 (wie vordem mit Pfalz und Württemberg). 1445 August 3. 1446149 Juni 16 1445 Auр. 3 Auт. 3 a) Die Reichsstädte Augspurg, Ulme, Esbingen, Rutlingen, Nórdlingen, Halle, Schauffhusen, Memmingen, Rotwile, Gemünd, Hailtprunnen, Bibrach, Dinokelspuhel, Werde, Wile, Pfullendorff, Wimpffen, Kouffburen, Kempten, Ysni, Lútkirch, Giengen, Atlun, Bopffingen und Ratolffsczelle bekennen finhaltlich in ähnlicher Weise wie durch den Bündnisbrief der Stadte mit Pf. Ludwig und Gf. Ludwig von Württemberg vom 15. Juni, vgl. unsere nr. 394] ihre gütliche Vereinung mit Hag. Aulbrecht in Bayrn bis nachsten St. Vitstag und danach 3 Jahre; als Tagungsort zur Beschlußjassung über besondere Hilfeleistung wird Augspurg festgesetzt. Ausgenommen sollen sein der Röm. König Fridrich, Pf. Ludwig Erztruchseß und Gf. Ludwig zu Wirtemberg, mit denen die Städte vor in frunt- licher verainung sind, dazu alle Frei- und Reichsstädte. Datum uf aftermentag vor sant Oswaltz tag 1445 (Mänchen Geh. St.-A. Kasten rot 5b/2 or. mb. cum 25 sigg. pend. — Nördlingen Stadt.A. Städtebundsakten v. 1445 nr. 35 (früber nr. 229) cop. chart. obne Schnitte, gekürzte Abschrift). b) Gegenurkunde Hzg. Albrechts, in der ausgenommen werden der Röm. König Fridrich, Al- brechts Vetter Kg. Gristoffer zu Tennmarck, Pf. Ludwig, Bf. Fridrich zu Regenspurg als Gevatter 15 und Rat, Albrechts Oheim Gj. Ludwig zu Wirtenberg, die Gesellschaft mit St. Jörgenschilt der Partie an der Tonaw und die Hauptleute, Städte und Eintohner des Bilsoner Kreises in Bcheim. Datum (München H. St.-A. Kurbaiern Urk. nr. 11489 or. mb., an eritag vor sand Oswalts tag 1445. Siegel fehlt; die Urkunde scheint — auch nach der jetzigen Lagerung zu urteilen — nicht ausgehändigt zu sein). — Stuttgart H. St.-A. WR. 5615 (Einungen B 24 nr. 40) conc. chart., Reyest: Würlb. Reg. 20 5615). 5 10 398. Schreiben Ulme an Nördlingen: über den bedingten Beitritt Augsburgs sowie über die Ausführung der städtischen Aufgebote zu den Vereinungen mit Pfalz, Württemberg und 1445 August 4 —Oktober 6 [Ulm ]. Baiernf-München]. Aus Nördlingen Sladt-A. Missiven 1445, 323, 346, 263 und 35 orr. chart. lib5. clausae. 25 Aug. 8 Sopč. 19 Aug. 10 [IAm 4. August (Mi. vor Oswaldi 45): Nördlingen wisse wohl, daß Augsburg zur Vereinung mit dem Pfalzgrafen und dem Herrn von Wirtemberg nicht kommen will, wenn die Städte nicht ver- sprechen, mit Augsburg in die Vereinung mit Hrg. Albrecht von Bairn zu kommen, was die Stadte zugesagt haben; darüber ist in der letzter manung empfolhen und verlassen worden. So sind nun Hzg. Al- brechty von Bairn Rüle in Ulm gewesen und haben die Vereinung mit Augsburgs und Ulms Rats. 30 freunden beschlossen, zugesagt und vollendet, wie die Vereinung des Pfalzgrafen und des von Wirtem- berg beset. Ulm bittet, wenn sein Bote zur Besiegelung solchen Vereinungsbriefes dorthin käme, ihn zu besiegeln, damit die Vereinungsbriefe auf den gesetzten Tag übergeben werden mögen und die Zeit nicht au kurz werde, wie nêchst mit des Pfalzgrafen und Wirtembergs Vereinungsbriefen geschehen. Sie (Räte) haben auch danach geworben und gebeten, daß die Ritterschaft der Gesellschaft mit 35 St. Jörgenschild an der Thonaw zu den Städten auch in Vereinung komme; Ulm bittet um Nördlingens Meinung mit diesem Boten (323). 12] Am 8. August (So. vor s. Laurenczientag 45) : Auf Nördlingens Schreiber wegen der Vereinung mit Hzg. Albrecht von Payern und etlicher fúrworte, die die Ratsfreunde von Dinkelspůchel náchst von Nördlingen, Dinkelsp. und der von Bopfingen wegen an Ulm geworben haben, and dazu dis ge- werb und samlungen, euch von eurem Knecht Rénnhannssen verkündet, hat Ulm der gen. 3 Städte furworte in derselben Vereinung lúter ußgeseczet und behalten, daß auch Hzg. Albrechts Räte billich zů sin erkemuet und sólichs nach uwer begerunga zůgeseit haben. Ulm hat es nicht für notwendig gehalten, solches an N. uf dise zit zu verkünden, denne sölich brief úberzugeben ein Tag zu München. auf So. nach der Temppervasten vor Michahelis gesücht werden soll. Ulm bittet, falles der Brief zur Besieglung komme, ihn zu besiegeln. Von des Rânnhannsen verkundung wegen hat Ulm seine Knechte gen Stonzingen, an den Morsperg und an andere Ende ausgeschickt, ob den sachen zû sin; es zweifelt nicht, das ir das och tâgent, und bittet gegebenenfalls um Nachricht. Auch möge N. denen von Dinkels. púchel oder, wo es notwendig scheine, die Sachen verkünden, damit sie sich gerústet halten (346). [3] Am 10. August (auf Laurencij 45]: Von solichs zûsatz der 2 reisigen Pferde wegen, die N. 50 mit anderen Bundesstadten zu Hailtprunn und Wimpffen huben soll, die furbas an ander ende zû webern und zů ritten, sei Nördlingens Knecht und Pferd heimgeritien, da nun etliche stadtische Rats- Ang. 24 freunde in Ulm etliche anschleg furgenomen haben, daß der ganze zûsatz auf s. Bartholomoustag zu- nächst zu Nachi zu Hailtprunn scin soll, bittet und mahnt Ulm, daß N. seine gen. Pferde wolgerust 40 15 Aug. i a) em. Vörl. bergorung. 55
Strana 765
> 10 40 45 К. Fürsten- u. Städtetage zu Heilbronn u. Leonberg Mai 1445 nr. 397.398. 765 und wol geritten ge Hailtprunn auf dem gen. Bartholomeustag schicke, die dort dem städtischen Hi aupt- monn gehorsam und gewertig seien und ohne dessen Urlaub nicht vor ihm reiten (263). [4] Am 5. Oktober (aftermo. n. Michaelig 1145): Ач] der letzten Mahnung haben eilicher Städte Hatsboten geredet, die Städte hätten sich nun mit etlichen Fürsten und Herren auf Jahre verbunden; num ginge der Städte Vereimung auf Georgi? nächsten Jahres zu Knde und nach kein Mensch rede davon, die Stddtevereinung zw verlängern; Ulm erwarte deshalb darüber eine bevollmüchtigte Botschaft zur nächsten Mahnung. — Ulm macht weiter M: dttedlungen über Sirei- tigkeiten der Siadt Wile mit dem alten Herrn [G}. Ludwig] von W'ürttembery weyen eines Geleëtsfrevels. — Der Bischof von Konstanz habe auf der vorigen Mahnung eine Vereinigung ongetragon; man antwortete ihm, daß man es hinter sich bringen wolle; auch hierüber möge N. seiner Botschaft volle Gewalt mit- geben, — Streit Eflingens und Gemündes mit dem jungen Herrn [Gf Ulrich ] von Würtb. we gen Hestrafung von Sötdnern beider Stüdte durch den Würtiemberger gegen deren Willen. — Hzg. Albrecht von Baiern habe die Vereinung gelobi! und scine Amlowle litton. darüber nach, Awswetsung des Vereinungsbriejeg geschworen?; Um, sbersendet ein. Verzeichnis derselben. — Streit zwischen dem Gotteshaus zu. Ursperg und der Stadt Kaufbeuren wegen eines Kaufh. Rürgers, den Ursperg als seinen Leibeigonen beansprucht habe, u.a.m.3 — Über alles möge N, seine bevollmächtigte Ratsbotschaft nach Ulm auf gutemtag vor Sym. u. Jude, 2u Nacht dazusein, schicken, wm am ajftermontag danach morgena zw beratenA (Nórd- Lingen Stüdtobundselten 1446 nr. 224 or. ch., 5 aneinander gehejtete Blatt}. 1 Hierzu auch ein Schreiben dea Jeronimus von Bopfingen am Ulm vom 11. Nov. (an s. Martins- tag 45} aus München: Der Städte Feinde seien zu güter maß treffenlich hier fin München] gewesezs wid vil gûtter lütt mit ihnen; der Herzog von München habe sie mit szinen Rüten beideraeitóg gohórt, um die Sacha gerne zu einer richtung zu bringen; das sei ihm aber nicht ge- lungen; noun hahe sich mancherlei darunter ver. laufien, das zu lang zu schreiben wäre. Die Botschaft von Memyngen werde nach Ulm reiten und die abechaydung des Tages [von München] dort erzählen; der syn ist kurz [der], daB uns [Siädten] keine bekerung gedyhen macht und Jórg Awer awior gar atolz abgeschayden sei. Des Königs Räte sind gen Yngelstait gekommen und e8 wollen. beide Herren von Bayren dahin. Die Städteboten hätten unier anderen Werbungen dem Hzj. Avibrechien von dem der Stadt Ulm weg- genommenen Korn erzählt und ihn gebeten, dessen eingedenk zu sein. Dem Walthern sei empiohien, zu Hzg. Hainrichen zu reiten; sie ritten morgon [Nov. 12} dahim gen Landfhätt umd gen Regens- PuTg und mit ihnen der von Augspurg Botschaft; dazu habe Herr Wallher Herrn Marckwart von Schellenberg geliehen, auch die von Munchen hätten eine Botschaft dort; sie werden. nicht lange da nyden bleiben, sondern so bald wie müJlich Sich heim fügen (Nördlingen Missiven 1445 nr. 96 or. ch.; rücks. Vermerk: Jeron. v. Bop- fingen die abschaidung von Munchen). * Dazu der Eintrag im Nördlinger Rets- protokoll (Ie fol. 43) vom 22. Oktober 1445: Am freitag nach 11000 virginum anno 45to hat groß und klain rAt die ainung gesworen mit herzog Albrechten von Baÿren, duz wir die halten wöllen ımd zu halten schaffen nach inhalt der briof, so wir und ander stet darumb gebeu habent, getrwlich und ungeverlich. Fgi. dazu auch nr. 895 art. 18a. 8 Über dae damalige Verhältnis der Reichsstüdte zu den Fürsten gibt auch ein Schreiben, Mg. Ja- cobs von Baden un die Schwäb. Städte vom 23. August ( Baden vigilia Bartholomei 45} Auskunft, das Ulm mit seinem obigen Schreiben an Nésd- Dingen vom &. Okt. abschriftlich weitergab: Er (Mgf.) sei über ihre Beschwerde, daß er ihre Feinde in seinen Landen, Schlössern, Städten und Gebieten enlhulten gehuset gohofet geäst getránkt hin- u. fürgeschoben habe, was sie ab- zustellen bitten, etwas befremdet; jedenfalls wisse er nichts davon, es wire denn, sie düchtem an Eberhart von. Urbach d. Á., wegen, dessen Haus. jrau er vormals gebeten worden set, ihr (eine) Wohnung in der Stadt Pforzheim zu gönnen; er (Mgf.) habe ihm das gegönnt unter Zusage, daß E. den Siädien keinen Schaden tun noch zulassen werde, Er ( Mgj.) glaubt, darin sdcht uxbillig ge- handel su haben; vielmehr hätten er und die Seinen sich bisher gegen die Reichsstüdte bei Ge- leitsfragen in seinen Landen (stets) zu ihrem Dank verhalten; sonst bitte er wm genauere An- gaben ihrer Beschwerden (Nördlingen Städte- bunds-Akten nr. 23 cop. cà.). 4 Über die Beschlüsse des T'agez samiten die in Ulm versammelten Ratsboten am 29. Okt. briefViche Mitteilung an Rottweil, das dort nicht vertreten. ar. ( Rottweil YI. Arch. Lade LVTIT fase. 4 nr. 6 or.). Darin dst u.a. bemerkt: £üro von unser früind von Wyl burger wegen haben wir entachaiden, nnsers gnedigen alten horron von Wirtemberg gemaehcel, unser ge: nedigen frawen, ain clainat, das bi hundort und zwainzig guldin wert si, zü schenken und uber Rin und nich; herwider uber zü kommen bis an ir gnad. ob si aber darin ze hert sin wólt, das si denn die stett horubor lommen lassen mügen; weiterhin über den Tag zwischen Nördlingen und dessen Feinden, den Hzg. Albrecht von Baiern auf güttemtag vor sant Martins tag [Nov. 8] gen, Münichen gemacht hat (egl. dazu den Bericht des Jeron. v. Bopfingen aus München, oben. Aum. 1). ОН. о 1446 Apr. 23 OM. 25106
> 10 40 45 К. Fürsten- u. Städtetage zu Heilbronn u. Leonberg Mai 1445 nr. 397.398. 765 und wol geritten ge Hailtprunn auf dem gen. Bartholomeustag schicke, die dort dem städtischen Hi aupt- monn gehorsam und gewertig seien und ohne dessen Urlaub nicht vor ihm reiten (263). [4] Am 5. Oktober (aftermo. n. Michaelig 1145): Ач] der letzten Mahnung haben eilicher Städte Hatsboten geredet, die Städte hätten sich nun mit etlichen Fürsten und Herren auf Jahre verbunden; num ginge der Städte Vereimung auf Georgi? nächsten Jahres zu Knde und nach kein Mensch rede davon, die Stddtevereinung zw verlängern; Ulm erwarte deshalb darüber eine bevollmüchtigte Botschaft zur nächsten Mahnung. — Ulm macht weiter M: dttedlungen über Sirei- tigkeiten der Siadt Wile mit dem alten Herrn [G}. Ludwig] von W'ürttembery weyen eines Geleëtsfrevels. — Der Bischof von Konstanz habe auf der vorigen Mahnung eine Vereinigung ongetragon; man antwortete ihm, daß man es hinter sich bringen wolle; auch hierüber möge N. seiner Botschaft volle Gewalt mit- geben, — Streit Eflingens und Gemündes mit dem jungen Herrn [Gf Ulrich ] von Würtb. we gen Hestrafung von Sötdnern beider Stüdte durch den Würtiemberger gegen deren Willen. — Hzg. Albrecht von Baiern habe die Vereinung gelobi! und scine Amlowle litton. darüber nach, Awswetsung des Vereinungsbriejeg geschworen?; Um, sbersendet ein. Verzeichnis derselben. — Streit zwischen dem Gotteshaus zu. Ursperg und der Stadt Kaufbeuren wegen eines Kaufh. Rürgers, den Ursperg als seinen Leibeigonen beansprucht habe, u.a.m.3 — Über alles möge N, seine bevollmächtigte Ratsbotschaft nach Ulm auf gutemtag vor Sym. u. Jude, 2u Nacht dazusein, schicken, wm am ajftermontag danach morgena zw beratenA (Nórd- Lingen Stüdtobundselten 1446 nr. 224 or. ch., 5 aneinander gehejtete Blatt}. 1 Hierzu auch ein Schreiben dea Jeronimus von Bopfingen am Ulm vom 11. Nov. (an s. Martins- tag 45} aus München: Der Städte Feinde seien zu güter maß treffenlich hier fin München] gewesezs wid vil gûtter lütt mit ihnen; der Herzog von München habe sie mit szinen Rüten beideraeitóg gohórt, um die Sacha gerne zu einer richtung zu bringen; das sei ihm aber nicht ge- lungen; noun hahe sich mancherlei darunter ver. laufien, das zu lang zu schreiben wäre. Die Botschaft von Memyngen werde nach Ulm reiten und die abechaydung des Tages [von München] dort erzählen; der syn ist kurz [der], daB uns [Siädten] keine bekerung gedyhen macht und Jórg Awer awior gar atolz abgeschayden sei. Des Königs Räte sind gen Yngelstait gekommen und e8 wollen. beide Herren von Bayren dahin. Die Städteboten hätten unier anderen Werbungen dem Hzj. Avibrechien von dem der Stadt Ulm weg- genommenen Korn erzählt und ihn gebeten, dessen eingedenk zu sein. Dem Walthern sei empiohien, zu Hzg. Hainrichen zu reiten; sie ritten morgon [Nov. 12} dahim gen Landfhätt umd gen Regens- PuTg und mit ihnen der von Augspurg Botschaft; dazu habe Herr Wallher Herrn Marckwart von Schellenberg geliehen, auch die von Munchen hätten eine Botschaft dort; sie werden. nicht lange da nyden bleiben, sondern so bald wie müJlich Sich heim fügen (Nördlingen Missiven 1445 nr. 96 or. ch.; rücks. Vermerk: Jeron. v. Bop- fingen die abschaidung von Munchen). * Dazu der Eintrag im Nördlinger Rets- protokoll (Ie fol. 43) vom 22. Oktober 1445: Am freitag nach 11000 virginum anno 45to hat groß und klain rAt die ainung gesworen mit herzog Albrechten von Baÿren, duz wir die halten wöllen ımd zu halten schaffen nach inhalt der briof, so wir und ander stet darumb gebeu habent, getrwlich und ungeverlich. Fgi. dazu auch nr. 895 art. 18a. 8 Über dae damalige Verhältnis der Reichsstüdte zu den Fürsten gibt auch ein Schreiben, Mg. Ja- cobs von Baden un die Schwäb. Städte vom 23. August ( Baden vigilia Bartholomei 45} Auskunft, das Ulm mit seinem obigen Schreiben an Nésd- Dingen vom &. Okt. abschriftlich weitergab: Er (Mgf.) sei über ihre Beschwerde, daß er ihre Feinde in seinen Landen, Schlössern, Städten und Gebieten enlhulten gehuset gohofet geäst getránkt hin- u. fürgeschoben habe, was sie ab- zustellen bitten, etwas befremdet; jedenfalls wisse er nichts davon, es wire denn, sie düchtem an Eberhart von. Urbach d. Á., wegen, dessen Haus. jrau er vormals gebeten worden set, ihr (eine) Wohnung in der Stadt Pforzheim zu gönnen; er (Mgf.) habe ihm das gegönnt unter Zusage, daß E. den Siädien keinen Schaden tun noch zulassen werde, Er ( Mgj.) glaubt, darin sdcht uxbillig ge- handel su haben; vielmehr hätten er und die Seinen sich bisher gegen die Reichsstüdte bei Ge- leitsfragen in seinen Landen (stets) zu ihrem Dank verhalten; sonst bitte er wm genauere An- gaben ihrer Beschwerden (Nördlingen Städte- bunds-Akten nr. 23 cop. cà.). 4 Über die Beschlüsse des T'agez samiten die in Ulm versammelten Ratsboten am 29. Okt. briefViche Mitteilung an Rottweil, das dort nicht vertreten. ar. ( Rottweil YI. Arch. Lade LVTIT fase. 4 nr. 6 or.). Darin dst u.a. bemerkt: £üro von unser früind von Wyl burger wegen haben wir entachaiden, nnsers gnedigen alten horron von Wirtemberg gemaehcel, unser ge: nedigen frawen, ain clainat, das bi hundort und zwainzig guldin wert si, zü schenken und uber Rin und nich; herwider uber zü kommen bis an ir gnad. ob si aber darin ze hert sin wólt, das si denn die stett horubor lommen lassen mügen; weiterhin über den Tag zwischen Nördlingen und dessen Feinden, den Hzg. Albrecht von Baiern auf güttemtag vor sant Martins tag [Nov. 8] gen, Münichen gemacht hat (egl. dazu den Bericht des Jeron. v. Bopfingen aus München, oben. Aum. 1). ОН. о 1446 Apr. 23 OM. 25106
Strana 766
766 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. L3 Am 6.Oktober (Mi. nach Francissi 45]: Von solichs zusatz, den ikr von des Pfalzgrafen und des Okt. 6 von Wirtemberg, auch der von Haittprunnen und Winpfjen wegen, wie zu vergangenen Mihnungen mehr als einmal beschlossen, der diesmals 2 Pferde zû ewer anzale ist, bei Jörgen Rennwarten haben solltet, das ist nicht gescheken; darauf reden die anderen Stäctegesellen, die ihre Anzahl da haben, ihnen sei von ihren Herren empjohlen, wenne der zusatz nit gar do sie, daß sie dann auch heimreiten sollen, was sie auch tun wollen; jedoch habe Jórg Rennwurt zugesagt, daß der Zusatz ohne Verzug zusammen kommen soll. Ulm mahnt und bittet daher, daß N. sein ufgeleten anzale unverzüglich gen Wimpffen schicke (35). 5 L. Reichstag zu Frankfurt vom 24. Juni bis 8. Juli 1445 nr. 399-420. 399. Beglaubigungs-Schreiben€ Karls VII. von Frankreich für gen. Gesandte zum Frankfurter 10 Tage. [1415 Mai Châlons-sur Marne]. Aus Paris Bibl. Nat. ms. latin 5414 A fol. 72b.74° cop. chart. codeva. Druche: d'Achery 3, 786; Leibniz, Cod. jur. gent. pag. 413 nr. 17I (betr. o). a) Schreiben an Kg. Friedrich III.: Serenissimo principi Friderico dei gracia regi Romanorum carissimo fratri ac consan- 15 guineo nostro carissimo Karolus eadem gracia rex Francorum salutem et virtuosos atque celebres actus jugiter amplecti. serenissime princeps, carissime frater et consanguinee. mi- ramur admodum molestissimeque ferimus, quod, licet tociens a nobis rogatus' liberaliter nobis pollicitus fueritis carissimum filium nostrum Sigismundum ducem Austrie ad suas diciones et gentes permictere libere et graciose reverti, et presertim infra certum terminum 20 jam diu est elapsum, tamen, ut intelleximus, hactenus eum detinuistis et adhuc detinetis. et quia, sicut solebamus et quemadmodum decens extat et racioni consentaneum et sinceris ex intimis afficimura, vos enixius rogitamus, quatinus eum modo sine pluri dilacione velitis expedire sinereque, quod ad loca sua regrediatur, ipsas ditiones et gentes suas in libertate sua, ut censetur opere precium, pro quiete paceque et communi bono reipublice earumdem et 25 aliarum patriarum sibi adjacencium recturus et gubernaturus. potestis eciam per tot conscrip- ciones nostras perpendere, quantam nobis cedit in disciplicenciam tam longa detencio ca- rissimi avunculi nostri Ludovici ducis Bavarie; et ideo vos majori deprecamur affectu, quatinus quantumeumque nobis velletis complacere, hac vice velitis eum facere per consan- guineum nostrum ejus filium penitus liberari permictique terris et dominiis suis quibuscunque so plenarie et pacifice perfungi pariter et gaudere, sicut debet et ante detencionem suam con- sueverat. nobis in his gratitudinis integritatem confecturus nos ad mutue vieissitudinis pro vobis et vestris explendas repensiones reddendo semper affectiores, prout hec et alia super his ample reseravimus dilectis et fidelibus consiliariis et ambaxiatoribus nostris domino de n) om., Vorl. afholnus. 35 1 In der Vorlage sind noch zwei weitere Stücke zwischengeschaltet: eine Beglaubigung anders- namiger Gesandter an den Dogen von Venedig (fol. 73b hinter uns. Stück e) und ein offenbar unvollstandiges Schreiben an Kg.Jakob von Schottland (oben auf fol. 74a vor uns. Stülck f. von anderer Hand als das übrige geschrieben) folgenden Wortlauts: per eosdem circa hec acta fuerunt, eciam curiose vobis significabimus, ut de statu sepedicti negocii assidue cercioremini. in ipsiusque conclusione aliquos de vestris. si libeat, transmictere valeatis, vestrum optimum consilium et, que in premissis fienda vobis visa fuerint, nobis relaturos, quorum presencia nedum nobis pergrata foret, sed eorum consilii suffragio tempore oportuno libenter foveremur. 40 datuin. Beide Texte beweisen, daß von der französischen Kanzlei gleichzeitig mehrere Gesandt- schaften abgefertigt worden waren. 2 Vgl. nrr. 222, d und 366. 3 Zur Gefangenschaft Hzy. Ludwiga VII. von 45 Ingolstadt vgl. S. 231.
766 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. L3 Am 6.Oktober (Mi. nach Francissi 45]: Von solichs zusatz, den ikr von des Pfalzgrafen und des Okt. 6 von Wirtemberg, auch der von Haittprunnen und Winpfjen wegen, wie zu vergangenen Mihnungen mehr als einmal beschlossen, der diesmals 2 Pferde zû ewer anzale ist, bei Jörgen Rennwarten haben solltet, das ist nicht gescheken; darauf reden die anderen Stäctegesellen, die ihre Anzahl da haben, ihnen sei von ihren Herren empjohlen, wenne der zusatz nit gar do sie, daß sie dann auch heimreiten sollen, was sie auch tun wollen; jedoch habe Jórg Rennwurt zugesagt, daß der Zusatz ohne Verzug zusammen kommen soll. Ulm mahnt und bittet daher, daß N. sein ufgeleten anzale unverzüglich gen Wimpffen schicke (35). 5 L. Reichstag zu Frankfurt vom 24. Juni bis 8. Juli 1445 nr. 399-420. 399. Beglaubigungs-Schreiben€ Karls VII. von Frankreich für gen. Gesandte zum Frankfurter 10 Tage. [1415 Mai Châlons-sur Marne]. Aus Paris Bibl. Nat. ms. latin 5414 A fol. 72b.74° cop. chart. codeva. Druche: d'Achery 3, 786; Leibniz, Cod. jur. gent. pag. 413 nr. 17I (betr. o). a) Schreiben an Kg. Friedrich III.: Serenissimo principi Friderico dei gracia regi Romanorum carissimo fratri ac consan- 15 guineo nostro carissimo Karolus eadem gracia rex Francorum salutem et virtuosos atque celebres actus jugiter amplecti. serenissime princeps, carissime frater et consanguinee. mi- ramur admodum molestissimeque ferimus, quod, licet tociens a nobis rogatus' liberaliter nobis pollicitus fueritis carissimum filium nostrum Sigismundum ducem Austrie ad suas diciones et gentes permictere libere et graciose reverti, et presertim infra certum terminum 20 jam diu est elapsum, tamen, ut intelleximus, hactenus eum detinuistis et adhuc detinetis. et quia, sicut solebamus et quemadmodum decens extat et racioni consentaneum et sinceris ex intimis afficimura, vos enixius rogitamus, quatinus eum modo sine pluri dilacione velitis expedire sinereque, quod ad loca sua regrediatur, ipsas ditiones et gentes suas in libertate sua, ut censetur opere precium, pro quiete paceque et communi bono reipublice earumdem et 25 aliarum patriarum sibi adjacencium recturus et gubernaturus. potestis eciam per tot conscrip- ciones nostras perpendere, quantam nobis cedit in disciplicenciam tam longa detencio ca- rissimi avunculi nostri Ludovici ducis Bavarie; et ideo vos majori deprecamur affectu, quatinus quantumeumque nobis velletis complacere, hac vice velitis eum facere per consan- guineum nostrum ejus filium penitus liberari permictique terris et dominiis suis quibuscunque so plenarie et pacifice perfungi pariter et gaudere, sicut debet et ante detencionem suam con- sueverat. nobis in his gratitudinis integritatem confecturus nos ad mutue vieissitudinis pro vobis et vestris explendas repensiones reddendo semper affectiores, prout hec et alia super his ample reseravimus dilectis et fidelibus consiliariis et ambaxiatoribus nostris domino de n) om., Vorl. afholnus. 35 1 In der Vorlage sind noch zwei weitere Stücke zwischengeschaltet: eine Beglaubigung anders- namiger Gesandter an den Dogen von Venedig (fol. 73b hinter uns. Stück e) und ein offenbar unvollstandiges Schreiben an Kg.Jakob von Schottland (oben auf fol. 74a vor uns. Stülck f. von anderer Hand als das übrige geschrieben) folgenden Wortlauts: per eosdem circa hec acta fuerunt, eciam curiose vobis significabimus, ut de statu sepedicti negocii assidue cercioremini. in ipsiusque conclusione aliquos de vestris. si libeat, transmictere valeatis, vestrum optimum consilium et, que in premissis fienda vobis visa fuerint, nobis relaturos, quorum presencia nedum nobis pergrata foret, sed eorum consilii suffragio tempore oportuno libenter foveremur. 40 datuin. Beide Texte beweisen, daß von der französischen Kanzlei gleichzeitig mehrere Gesandt- schaften abgefertigt worden waren. 2 Vgl. nrr. 222, d und 366. 3 Zur Gefangenschaft Hzy. Ludwiga VII. von 45 Ingolstadt vgl. S. 231.
Strana 767
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juniƒ 8. Juli 1445 nr. 399. 767 Fenestrangis et Henrico Bayert militibus vobis per eos oportune referenda, quibus in eis, cum super ipsis materiis hac vice nostri pro parte vobis explicuerint, credulam fidem velitis quesimus adhibere et per eos nobis remictere gratihabendas, ut confidenter prestolamur, vestras utique rescripciones. datum Caynonel (fol. 72" ). 5 b) Empfehlang an Ladislaus, Kg. von Böhmen und Ungarn, als Kurfürst: 10 Karolus ete. illistrissimo principi Lautislao eadem gracia regi Bohomie et Hungaric Romani imperii electori carissimo fratri et consanguineo nostro salutem ot prosperos ad vota successus. apud serenissimum principem fratrem et consanguineum nostrum carissimum regem Romanorum destinamus dilectos et fideles consiliarios et ambaxiatorcs nostros dominum de Fonestrangis el Henricum Bayert pro nonnullis rebus et materiis, que cordi valde gerimus. quibus injunximus aliqua super ipsis rebus et materiis vobis explieare, quaro vos actente rogamus, ut ipsis ambaxia- toribus nostris indicendis nostri pro parto vobis per cos velitis fidem et credenciam plenariam dare et in eisdem rebus et materiis opem et operam efficaces et fructuosas, ut confidimus, explero. nohis permaxime complaciturus, unde comperiemur ad vobis grata pariturus. datum (fol. 72b). 15 e) Schreiben an gen. Kurfürsten und Fürsten: Formular dhnlich wie b) (pro nonnullis robus, que maxime nobis sunt ascite cordi), uber ohne Nennung der Gesandten, war gerichtet an: Carissimo consanguineo nostro duci Saxonie, electori Romani imperii — darunter (mit jeweils gleicher Anrede) marchioni Brandeburgionsi electori — N.a comiti2 palatino Reni et Bavarie duci - electori — archiepiscopo Colonie electori — archie- 20 piscopo Maguntinensi electori etc. — archiepiscopo Treverensi electori etc.—Alberto duci Austrie— Alberte marchioni Brandeburgiensi — Henrico duci Bavarie — Carissimo amico nostro marchioni Badensib — Carissimis amieis nostris comitibus do Wirtembere fratribus (fol. 73a). d) Schreiben an [Pf. Ludwig]: Karolus ete. illustri principi carissimo consanguineo nostro comiti etc. salutem et sincere 25 dilectionis affectum. carissime consanguince. vos non latere credimus, certam dietam inter carissimi fratris et consanguinei nostri regis Romanorum et nostras gentes hincinde super aliquibus sedandis differenciis apud civitatem Maguntinensem' tenendam dudum captatam extitisse, ad quam certis coeleotoribus sacri imperii, quorum unus dicimini, pro eodem fratre ac nostris ambaxiatoribus pro nobis destinatis et comparentibus, dieta illa, sicuti nobis 30 relatum est, apud locum Franchifortis tenenda usque ad festum nativitatis beati Johannis Juni 24 baptiste proxime futurum infer cos extitit sponte prorogata. ideo cupientes ipsi diete satisfa- cere dilectos et fideles consiliarios et ambaxiatores nostros ...“, presencium exhibitores, illuc presencialiter destinamus, nostre intencionis proposito vobis et aliis coelectoribus" vestris explicando illis plenarie commisso. qua de re vos actente precamur, quatenus ipsis benigne 35 receptis et auditis eisdem in dicendis ex parte nostra fidem indubiam sicuti nobis adhibere velitis. datum (fol. 73b). e) Antwortschreiben an Ebf. [Dietrich] von Köln. Zusage einer Kriegshilfe fgegen Scest]: Karolus. carissime consanguinee. recepimus literas vestras credenciales et audivimus earum credenciam nobis expositam per carum consanguinoum nostrum comitem de Blanckhen. 40 cui super expositis per eum nobis statim respondimus offerentes in auxilium vestrum qua- dringentos armigeros et mille ducentos sagitarios eorum armis bellicosis decenter communitos a) üčergeschrieben. b) Vorl. Baldo. d) Vorl. collectoribus. €) kier ist in der Vorlage cteoa 1is Zuüe ftr die Namen freigela ssen 1 Karl VII. war am 4. Mai in Châlons an- 45 gekommen, vgl. Beaucourt 4. 94. 2 Randzusitze zu dtesen Anschriften (Illustri principi Frederico comiti palatino Reni— nepoti nostro -- electori — Serenissimo principi Al- phonso Aragonum regi consanguineo nostro — 50 Amico nostro percaro Raphaeli Cortario [8 viel- leicht Contarini in Venedig] — an die Gemein- den von Florence und Tournay und schließ- lich ein Nachtrag unten auf der Seite mit Ver- weisungszeichen † zum Formular: Au cardinul de Sabine legat en Savoye - donne etc. a Aleneon le 23 jour de mars 1449) zeigen die Verwendung des gleicken Formulars zu einem späteren Zeitpunkt an. 3 Vgl. Abt. F. 7083 Deutsche Relchstugsakten XVII,2 97
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juniƒ 8. Juli 1445 nr. 399. 767 Fenestrangis et Henrico Bayert militibus vobis per eos oportune referenda, quibus in eis, cum super ipsis materiis hac vice nostri pro parte vobis explicuerint, credulam fidem velitis quesimus adhibere et per eos nobis remictere gratihabendas, ut confidenter prestolamur, vestras utique rescripciones. datum Caynonel (fol. 72" ). 5 b) Empfehlang an Ladislaus, Kg. von Böhmen und Ungarn, als Kurfürst: 10 Karolus ete. illistrissimo principi Lautislao eadem gracia regi Bohomie et Hungaric Romani imperii electori carissimo fratri et consanguineo nostro salutem ot prosperos ad vota successus. apud serenissimum principem fratrem et consanguineum nostrum carissimum regem Romanorum destinamus dilectos et fideles consiliarios et ambaxiatorcs nostros dominum de Fonestrangis el Henricum Bayert pro nonnullis rebus et materiis, que cordi valde gerimus. quibus injunximus aliqua super ipsis rebus et materiis vobis explieare, quaro vos actente rogamus, ut ipsis ambaxia- toribus nostris indicendis nostri pro parto vobis per cos velitis fidem et credenciam plenariam dare et in eisdem rebus et materiis opem et operam efficaces et fructuosas, ut confidimus, explero. nohis permaxime complaciturus, unde comperiemur ad vobis grata pariturus. datum (fol. 72b). 15 e) Schreiben an gen. Kurfürsten und Fürsten: Formular dhnlich wie b) (pro nonnullis robus, que maxime nobis sunt ascite cordi), uber ohne Nennung der Gesandten, war gerichtet an: Carissimo consanguineo nostro duci Saxonie, electori Romani imperii — darunter (mit jeweils gleicher Anrede) marchioni Brandeburgionsi electori — N.a comiti2 palatino Reni et Bavarie duci - electori — archiepiscopo Colonie electori — archie- 20 piscopo Maguntinensi electori etc. — archiepiscopo Treverensi electori etc.—Alberto duci Austrie— Alberte marchioni Brandeburgiensi — Henrico duci Bavarie — Carissimo amico nostro marchioni Badensib — Carissimis amieis nostris comitibus do Wirtembere fratribus (fol. 73a). d) Schreiben an [Pf. Ludwig]: Karolus ete. illustri principi carissimo consanguineo nostro comiti etc. salutem et sincere 25 dilectionis affectum. carissime consanguince. vos non latere credimus, certam dietam inter carissimi fratris et consanguinei nostri regis Romanorum et nostras gentes hincinde super aliquibus sedandis differenciis apud civitatem Maguntinensem' tenendam dudum captatam extitisse, ad quam certis coeleotoribus sacri imperii, quorum unus dicimini, pro eodem fratre ac nostris ambaxiatoribus pro nobis destinatis et comparentibus, dieta illa, sicuti nobis 30 relatum est, apud locum Franchifortis tenenda usque ad festum nativitatis beati Johannis Juni 24 baptiste proxime futurum infer cos extitit sponte prorogata. ideo cupientes ipsi diete satisfa- cere dilectos et fideles consiliarios et ambaxiatores nostros ...“, presencium exhibitores, illuc presencialiter destinamus, nostre intencionis proposito vobis et aliis coelectoribus" vestris explicando illis plenarie commisso. qua de re vos actente precamur, quatenus ipsis benigne 35 receptis et auditis eisdem in dicendis ex parte nostra fidem indubiam sicuti nobis adhibere velitis. datum (fol. 73b). e) Antwortschreiben an Ebf. [Dietrich] von Köln. Zusage einer Kriegshilfe fgegen Scest]: Karolus. carissime consanguinee. recepimus literas vestras credenciales et audivimus earum credenciam nobis expositam per carum consanguinoum nostrum comitem de Blanckhen. 40 cui super expositis per eum nobis statim respondimus offerentes in auxilium vestrum qua- dringentos armigeros et mille ducentos sagitarios eorum armis bellicosis decenter communitos a) üčergeschrieben. b) Vorl. Baldo. d) Vorl. collectoribus. €) kier ist in der Vorlage cteoa 1is Zuüe ftr die Namen freigela ssen 1 Karl VII. war am 4. Mai in Châlons an- 45 gekommen, vgl. Beaucourt 4. 94. 2 Randzusitze zu dtesen Anschriften (Illustri principi Frederico comiti palatino Reni— nepoti nostro -- electori — Serenissimo principi Al- phonso Aragonum regi consanguineo nostro — 50 Amico nostro percaro Raphaeli Cortario [8 viel- leicht Contarini in Venedig] — an die Gemein- den von Florence und Tournay und schließ- lich ein Nachtrag unten auf der Seite mit Ver- weisungszeichen † zum Formular: Au cardinul de Sabine legat en Savoye - donne etc. a Aleneon le 23 jour de mars 1449) zeigen die Verwendung des gleicken Formulars zu einem späteren Zeitpunkt an. 3 Vgl. Abt. F. 7083 Deutsche Relchstugsakten XVII,2 97
Strana 768
768 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. vobis obsecuturos per annum vel saltem per novem vel octo menses cum stipendiis per mensem pro quolibet armigero quatuor francorum et pro quolibet sagittario duorum francorum, neenon ultra contemplacione vestri capitaneis dictarum gencium certam pecunie summam, ut quam- cicius iter arripuerant, distribui ordinaveramus, proutl per ipsum consanguineum nostrum poteritis plonius informari. datum Caynone (fol. 74a; über dem Stück Carissimo consanguineo nostro archiepiscopo Coloniensi; ein etwas abweichendes Formular auf fol. 73" ohne Anschrift und Ortsbezeichnung hat als Schluß (oben ab Z.2) : et insuper in vestri favorem capitaneis ipsas gentes armorum conducturis presto distribui certam peeuniam, ut cicius iter arriperent, ordinare, nam vobis succurrere libenter vellemus. sed ipse consanguineus noster asserens non habere super hoc a vobis mandatum vel onus dixit se non posse istud acceptare, prout per 10 cum poteritis plenius informari). 5 f) Empfehlung von drei, 2. T. bisher nicht genannten Bevolimachtigien an den Herzog von- fKleve:] : Jun124 Karolus illustri principi duci Cessea carissimo consanguineo nostro salutem et dilectionem. illustris princeps, curissime consanguinoc. cum, siout nobis extitit assertum, dieta convencionis accepta inter serenissimum principem regem Romanorum carissimum consanguineum nostrum et eleetores imperii ex unn et nos partibus ex altera apud civitatem Maguntinensem fuerat mutata apud opidum de Franchfort ob conlinuata usque ad festum nativitatis beati Johannis baptiste proximo venturum, et ad hujusmodi locum et diemn destinemus dilectos nostros consiliarios ma- gistrum Guillelmum Hujoni archodiaconum Metensem, Johannem dominum de Finstingia et Werne- 20 rum de Flevilla milites et cambellanos, ambaxiatores et oratores nostros, condecenti potestate com- munitos, vos actencius rogamus, quatinus ipsis ambaxiatoribus nostris plenariam fidem et cre- denciam velitis adhibere. datum Caynone (fol. 74a; Anschrift unter dom Stüch unoderholt). 15 400. Instruktion für nicht gen. Gesandte Kg. Karls VII. von Frankreich: Antwort auf etwaige Verswche, das Verhalten des Röm. Königs gegen den Dauphin in der Frage der Winter- 25 quartiere und der Verpflegung der französischen Hilfstruppen zu enischuldigen; Gründe des Königs für die Nichtbeschickung des zum 21. Februar geplant gewesenen Mainzer Tages. [1445 Mai2]. A aus Paris Bibl. Nat. Fonds français 5042 (Baluze 9675) fol. 41a 42a cap. chart. coneva. Auf dem sonst leeren fol. 42b steht der gleichzeitige Vermerk Reppliques aux s0 obiections de lempereur touchant larmee de monseigneur le Daulphin et son alee en Autriche, darunter KI?]. B coll. ebenda Collection Dupuy 760 fol. 1029 105a cop. ch. saec. 17; Uberschrift Response aux obiections faictes de la part du roy des Romains aux demandes a luy faictes par le roy pour raison du secours donné contre les Suisses. C coll. Wolfenbüttel Hzg. Aug. Bibl. Hs. 3. 223. vol. 1. Aug. 2° fol. 48a-533 cop. ch. saec. 18; Uberschrift wie B. In Paris B. N. Fonds français 6965 (Coll. Legrand T. 6) fol. 244a 245b cop. ch. saec. 18 aus B. — Dasselbe ebda. fol. 360a 362b cop. ch. saec. 18. aus A. Druck: Tuetey 2, 144ff. nr. XXVII aus A. 35 40 [I] Et pour ce que au regard des differens d'entre le roy des Romains et le roy nostredit seigneur aueuns ont voulu dire, que ledit roy des Romains se vieult excuser, comme s'ensuit: [I a] Et premierement que touchant les lettres par“ lui ja pieca escriptes au roy nostredit seigneur, pour avoir aide et secours contre les Soisses pour la seigneurie d'Autriche, elles estoient condicionelles, c'est assavoir se mestier estoit et quant il le feroit scavoir" et non autrement. 45 a) so Vori. b) Chat immer diet. c) C om. par lui. d) om. AC. 1 Die Worte prout per ipsum sind in der Vorl. an falscher Stelle cingefiigt (Z. 3 hinter ca- pitaneis) ; es wurde von uns gemaß dem folgen- den Formular (Z. 101) geändert. 2 Tuctsy datiert „vere juin“.
768 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. vobis obsecuturos per annum vel saltem per novem vel octo menses cum stipendiis per mensem pro quolibet armigero quatuor francorum et pro quolibet sagittario duorum francorum, neenon ultra contemplacione vestri capitaneis dictarum gencium certam pecunie summam, ut quam- cicius iter arripuerant, distribui ordinaveramus, proutl per ipsum consanguineum nostrum poteritis plonius informari. datum Caynone (fol. 74a; über dem Stück Carissimo consanguineo nostro archiepiscopo Coloniensi; ein etwas abweichendes Formular auf fol. 73" ohne Anschrift und Ortsbezeichnung hat als Schluß (oben ab Z.2) : et insuper in vestri favorem capitaneis ipsas gentes armorum conducturis presto distribui certam peeuniam, ut cicius iter arriperent, ordinare, nam vobis succurrere libenter vellemus. sed ipse consanguineus noster asserens non habere super hoc a vobis mandatum vel onus dixit se non posse istud acceptare, prout per 10 cum poteritis plenius informari). 5 f) Empfehlung von drei, 2. T. bisher nicht genannten Bevolimachtigien an den Herzog von- fKleve:] : Jun124 Karolus illustri principi duci Cessea carissimo consanguineo nostro salutem et dilectionem. illustris princeps, curissime consanguinoc. cum, siout nobis extitit assertum, dieta convencionis accepta inter serenissimum principem regem Romanorum carissimum consanguineum nostrum et eleetores imperii ex unn et nos partibus ex altera apud civitatem Maguntinensem fuerat mutata apud opidum de Franchfort ob conlinuata usque ad festum nativitatis beati Johannis baptiste proximo venturum, et ad hujusmodi locum et diemn destinemus dilectos nostros consiliarios ma- gistrum Guillelmum Hujoni archodiaconum Metensem, Johannem dominum de Finstingia et Werne- 20 rum de Flevilla milites et cambellanos, ambaxiatores et oratores nostros, condecenti potestate com- munitos, vos actencius rogamus, quatinus ipsis ambaxiatoribus nostris plenariam fidem et cre- denciam velitis adhibere. datum Caynone (fol. 74a; Anschrift unter dom Stüch unoderholt). 15 400. Instruktion für nicht gen. Gesandte Kg. Karls VII. von Frankreich: Antwort auf etwaige Verswche, das Verhalten des Röm. Königs gegen den Dauphin in der Frage der Winter- 25 quartiere und der Verpflegung der französischen Hilfstruppen zu enischuldigen; Gründe des Königs für die Nichtbeschickung des zum 21. Februar geplant gewesenen Mainzer Tages. [1445 Mai2]. A aus Paris Bibl. Nat. Fonds français 5042 (Baluze 9675) fol. 41a 42a cap. chart. coneva. Auf dem sonst leeren fol. 42b steht der gleichzeitige Vermerk Reppliques aux s0 obiections de lempereur touchant larmee de monseigneur le Daulphin et son alee en Autriche, darunter KI?]. B coll. ebenda Collection Dupuy 760 fol. 1029 105a cop. ch. saec. 17; Uberschrift Response aux obiections faictes de la part du roy des Romains aux demandes a luy faictes par le roy pour raison du secours donné contre les Suisses. C coll. Wolfenbüttel Hzg. Aug. Bibl. Hs. 3. 223. vol. 1. Aug. 2° fol. 48a-533 cop. ch. saec. 18; Uberschrift wie B. In Paris B. N. Fonds français 6965 (Coll. Legrand T. 6) fol. 244a 245b cop. ch. saec. 18 aus B. — Dasselbe ebda. fol. 360a 362b cop. ch. saec. 18. aus A. Druck: Tuetey 2, 144ff. nr. XXVII aus A. 35 40 [I] Et pour ce que au regard des differens d'entre le roy des Romains et le roy nostredit seigneur aueuns ont voulu dire, que ledit roy des Romains se vieult excuser, comme s'ensuit: [I a] Et premierement que touchant les lettres par“ lui ja pieca escriptes au roy nostredit seigneur, pour avoir aide et secours contre les Soisses pour la seigneurie d'Autriche, elles estoient condicionelles, c'est assavoir se mestier estoit et quant il le feroit scavoir" et non autrement. 45 a) so Vori. b) Chat immer diet. c) C om. par lui. d) om. AC. 1 Die Worte prout per ipsum sind in der Vorl. an falscher Stelle cingefiigt (Z. 3 hinter ca- pitaneis) ; es wurde von uns gemaß dem folgen- den Formular (Z. 101) geändert. 2 Tuctsy datiert „vere juin“.
Strana 769
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/8. Juli 1445 nr. 399-400. 769 [Ib] Item eta que ce n'estoit pas l'entencion dudit roy des Romains, que telle puissance et grant nombre de gens venissent en’ son aide. [Ie] Item que les gouverneurs dudit pays d'Autriche et les nobles d'icellui n'avoient pas puissance ne mandement du roy des Romains, de mener mondit seigneur le Daulphin ou“ dit 5 pays a si grosse puissance. [Id) Item qu'ilz n'avoient pas mandement auctorité ne puissancc, de promectre a mondit seigneur le Daulphin ouverture des places et forteresses dudit pays, ne faire autres convencions avec lui de vivres ne d'argent. [1e] Item que les gens d'armes de mondit seigneur le Daulphin, puis qu'ilz sont entrez 10 audict" pays d'Autriche contre justice et raison, ont pillé et robé le peuple et les subgez d'icelluy. [2 Ausdictes excusacions ou ohjeceions les dessusdits ambaxeurs respondront, s'il est besoing, c'est assavoir si lesdites objeccions leur sont faictes, les choses qui s'ensuivent: [2a] Premierement que le roy qui, comme dit est, principalment, pour povoir secourir 15 le dit roy des Romains et lesdits duez d'Autriche a si grant besoing ete si grant noccessité, comme ilz estoient, a prins trevesl avec ses ennemis et adversaires les Angloys, sur lesquelx il avoit avantaige de guerre, n'eust jamais creu, que pour recongnoissance et gratitude d'ung si hault bien et plaisir qu'il a fait et demonstré ausdits roy des Romains et ducz d'Autriche, en envoyant a leur aide et secours la personne de son seul filz accompaigné d'une si noble 20 compaignie et puissance, pour les sccourir et aider contre ses‘ ennemis, et que quant ores la personne de mondit seigneur n'y eust esté et ladite compaignie se fust trouvée d'aventure et sans y estre expressement venue en la bataille qui fut gaignée sur lesdits Soisses, si se deussent lesdiz roy ot duez estre efforcez de recueillir nourrit et loger ung tel ost aiant fait ung tel bien a telz princes et pays et contre telz ennemis que c'estoient; et est a croire vrais- 25 semblablement, que, si la victoire ne fust si tost avenue a mondit seigneur le Daulphin, laquelle redonda, comme dit est, lesdiz roy et ducz eussent tantost fait loger mondit seignieur et ses gens. mais apres l'euvre faite les ouvriers sont deprisez, comme il apert en ce cas. [2b] Item respondenth les dessusdits que, puisque ledit roy des Romains ou nom de lui et desdiz duez d'Autriche a requis par ses lectres et ambaxadeurs et par vertu des aliances 30 et confederacions dessusdites au roy nostredit seigneur secours et aide, et a continué ses re- questes envers mondit seigneur le Daulphin par diverses ambaxades venues a diverses foiz au devant de mondit seigneur a Tours, a Langres, a Jonvelle, a Montbeliart, Altekic et par tout son chemin, pour le grant besoing et neecessité, en quoy ilz estoient, d'avoir secours contre leursdits ennemis tenans deux sieges, ne semble pas chose honnorable audit roy qui 35 a receu si grant et honnorable fruict dudit secours, d'avoir serché ne quis telles fintes et esloignes. car par ce appert clerement qu'il ne se peut ne doit honnestement! ne raisonnable- ment excuser d'avoir esté tenu de fornir mondit seigneur le Daulphin et ses gens et de leur rendre leurs domaiges et interests. [2c] Item respondront, que aussi veue la puissance desdits Soisses et leur perversité 10 qu'ilz murdrissoient les nobles et mectoient le pays d'Autriche a subgeccion et ja avoient conquesté ledit pays jusques a Basle, et mesmement Baslo qui estoit detendemont avec eulx et comme a eulx conquestée, le roy n'eust jamais envoyé mondit seigneur le Daulphin qui lui est seul filz, comme dit est, a petite compaignie aussi il n'est pas personne pour aler a puissance ou compaignie de cappitaine, mais a puissance de prince, mesmement en ung tel 45 voiaige hors de sa seigneurie et en pays estrange, alant prandre ses ennemis en leur pays et a leur avantaige, avec ce s'il n'eust eu grosse puissance, il ne leur eust peu donner secours, veu la puissance et nombre de gens que avoient lesdits Soisses; et si a petite puissance y fust a) om. AC. sieur. b) Ca c) Cnu. d) AC. om. lict. h) Brespondrent. i) Bhonneslement. p) C add. a. Dom. AB. f) Bleurs. g) Cimmer 50 1 Vgl. oben S. 236 Anm. 9.
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/8. Juli 1445 nr. 399-400. 769 [Ib] Item eta que ce n'estoit pas l'entencion dudit roy des Romains, que telle puissance et grant nombre de gens venissent en’ son aide. [Ie] Item que les gouverneurs dudit pays d'Autriche et les nobles d'icellui n'avoient pas puissance ne mandement du roy des Romains, de mener mondit seigneur le Daulphin ou“ dit 5 pays a si grosse puissance. [Id) Item qu'ilz n'avoient pas mandement auctorité ne puissancc, de promectre a mondit seigneur le Daulphin ouverture des places et forteresses dudit pays, ne faire autres convencions avec lui de vivres ne d'argent. [1e] Item que les gens d'armes de mondit seigneur le Daulphin, puis qu'ilz sont entrez 10 audict" pays d'Autriche contre justice et raison, ont pillé et robé le peuple et les subgez d'icelluy. [2 Ausdictes excusacions ou ohjeceions les dessusdits ambaxeurs respondront, s'il est besoing, c'est assavoir si lesdites objeccions leur sont faictes, les choses qui s'ensuivent: [2a] Premierement que le roy qui, comme dit est, principalment, pour povoir secourir 15 le dit roy des Romains et lesdits duez d'Autriche a si grant besoing ete si grant noccessité, comme ilz estoient, a prins trevesl avec ses ennemis et adversaires les Angloys, sur lesquelx il avoit avantaige de guerre, n'eust jamais creu, que pour recongnoissance et gratitude d'ung si hault bien et plaisir qu'il a fait et demonstré ausdits roy des Romains et ducz d'Autriche, en envoyant a leur aide et secours la personne de son seul filz accompaigné d'une si noble 20 compaignie et puissance, pour les sccourir et aider contre ses‘ ennemis, et que quant ores la personne de mondit seigneur n'y eust esté et ladite compaignie se fust trouvée d'aventure et sans y estre expressement venue en la bataille qui fut gaignée sur lesdits Soisses, si se deussent lesdiz roy ot duez estre efforcez de recueillir nourrit et loger ung tel ost aiant fait ung tel bien a telz princes et pays et contre telz ennemis que c'estoient; et est a croire vrais- 25 semblablement, que, si la victoire ne fust si tost avenue a mondit seigneur le Daulphin, laquelle redonda, comme dit est, lesdiz roy et ducz eussent tantost fait loger mondit seignieur et ses gens. mais apres l'euvre faite les ouvriers sont deprisez, comme il apert en ce cas. [2b] Item respondenth les dessusdits que, puisque ledit roy des Romains ou nom de lui et desdiz duez d'Autriche a requis par ses lectres et ambaxadeurs et par vertu des aliances 30 et confederacions dessusdites au roy nostredit seigneur secours et aide, et a continué ses re- questes envers mondit seigneur le Daulphin par diverses ambaxades venues a diverses foiz au devant de mondit seigneur a Tours, a Langres, a Jonvelle, a Montbeliart, Altekic et par tout son chemin, pour le grant besoing et neecessité, en quoy ilz estoient, d'avoir secours contre leursdits ennemis tenans deux sieges, ne semble pas chose honnorable audit roy qui 35 a receu si grant et honnorable fruict dudit secours, d'avoir serché ne quis telles fintes et esloignes. car par ce appert clerement qu'il ne se peut ne doit honnestement! ne raisonnable- ment excuser d'avoir esté tenu de fornir mondit seigneur le Daulphin et ses gens et de leur rendre leurs domaiges et interests. [2c] Item respondront, que aussi veue la puissance desdits Soisses et leur perversité 10 qu'ilz murdrissoient les nobles et mectoient le pays d'Autriche a subgeccion et ja avoient conquesté ledit pays jusques a Basle, et mesmement Baslo qui estoit detendemont avec eulx et comme a eulx conquestée, le roy n'eust jamais envoyé mondit seigneur le Daulphin qui lui est seul filz, comme dit est, a petite compaignie aussi il n'est pas personne pour aler a puissance ou compaignie de cappitaine, mais a puissance de prince, mesmement en ung tel 45 voiaige hors de sa seigneurie et en pays estrange, alant prandre ses ennemis en leur pays et a leur avantaige, avec ce s'il n'eust eu grosse puissance, il ne leur eust peu donner secours, veu la puissance et nombre de gens que avoient lesdits Soisses; et si a petite puissance y fust a) om. AC. sieur. b) Ca c) Cnu. d) AC. om. lict. h) Brespondrent. i) Bhonneslement. p) C add. a. Dom. AB. f) Bleurs. g) Cimmer 50 1 Vgl. oben S. 236 Anm. 9.
Strana 770
770 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. alé, lui et sesdits gens eussent esté chaeun jour en voye de perdicion. et tout bien consideré et ledit roy des Romains bien adverty, il devroit repputer ce bien aà grant grace a la maison et coronne de France, par laquelle il a esté a ceste foizb relevé d'une telle oppression et des mains de ses adversaires. [2d] Item respondront, que le roy nostredit seigneur n'avoit que faire d'envoyer mesdits 5 seigneur et ses gens ou dit pais d'Almaigne, si n'eust esté a la tres grant requeste desdits roy et ducz. car assez avoit a les employer, s'il eust voulu, sur ses ennemis el adversaires et de son royaume et aussi pour le roy de Sicilo son frere au recouvrement de son royaume. mais se enclinant a sa requeste et priere et pour lui aider et secourir, comme dit est, il print treves avec sesdits ennemis et envoya mondit seigneur et ses gens a son aide et secours, dont il est petitement recongneu. [2e] Item respondronte, que lesdits roy des Romains ne ses gens et officiers ne se peuvent excuserd, qu'ilz n'eussent puissance de fournir mondit seigneur et sa compaignie de logeys vivres et autres choses, comme promis et accordé l'avoient. car avant qu'ilz eussent le dessus de leurs ennemis, ilz leur1 baillerent aucuns logeys, comme Enssem Altenkic et autres. et de- 15 puis ce leur povoir ne diminua, mais leurs ennemis perdirent la bataille, dont l'onneur et vortu faillit en eulx, voyans leurs ennemis desconfiz et qu'ilz n'avoient plus que faire de secours, ne depuis n'eurent vouloir de faire bien ne plaisir au gens de mondit seigneur. [2/] Item respondront«, que pour ce, se dommaiges et inconveniens se sont ensuiz par ce qu'il a convenu ausdits gens de mondit seigneur se loger et espandre, comme dit est, es pays 20 voisins, ce a esté par la faulte et coulpe dudit roy des Romains a la tres grant desplaisance du roy nostredit seigneur. les quelx inconveniens et dommaiges ledit roy des Romains est tonu reparer oultre les pertes coustemens et dommaiges de mondit seigneur et de ses gens. [3] Item et pour ce, que par les ambaxeurs dudit roy des Romains fut entreprise avec le roy nostredit seigneur estant lors a Nancy certaine journée qui se devoit tenir a Mayence au 25 Febr. 21 dimenche de reminiscere l’an 400h ..., pour veoir et adviser sur lesdits dommaiges faiz par les gens de mondit seigneur le Daulphin, a laquelle journée le roy ne peut envoyer ne la contre- mander, si on vouloit donner aucune charge au roy nostredit seigneur de la part dudit roy des Romains et pretendre pour lui avoir avantage, sur ce les! dessusdiz respondront, que le roy nostredit seigneur eust tres voulentiers envoyé ses ambaxeurs à ladicte journée de Mayence, pour y besoigner, ainsi que appointé avoit esté audit lieu de Luneville, mais il est vray et notoire, que les communes du pays d'Almaigne estoient tellement eslevées et esmeues, qu'elles ne tenoient seureté ne saufconduict ne obeissoient audit roy des Romains nie a autres! de leurs seigneurs, aincoys mectoient a mort et perdicion tous ceulx qu'elles povoient actendrek de langue Francoise. et par cel le roy nostredit seignenr ny peut envoyer (car homme ne se 35 y osoit aventurer) et, qui plus est, ne peut finer d'ung seul messaiger oum poursuivant, pour contremander ladicte journée. toutesvoys si les ambaxeurs du roy des Romains eussent Märs 7 en bon vouloir de besoigner en ladicten matiere a° la journée de Bopart a la my-karesme ensuivant à laquelle le roy nostredit seigneur envoya ses ambaxeursp et fist requerir ceulx du roy des Romains de besoigner, c'estoit chose bien convenable de faire. 10 30 40 401. Graj Philipp zu Katzeneinbogen an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: bittet, seinem Unterianen Peter Súren von Mencze ein gutes Geleit zu geben, damit er seine Kaujmann- schaft in Frankfurt feilhalten könne, wenn demnächst die Kurfürsten und andere Herren dorthin kommen. [1445] Mui [4]. Mai [4] Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen-Nachtr. nr. 1805 or. chart. lit. cl.; Datum under 45 Dielehin unsers lantschribers ingesigel ufme Eynrich brestenhalb des unsern zu disser zit uf dinstag nach invencionis sancte crucis. f)Ale. d) A ExCHSCZ. e) C logemens. B) AC b) C fin. e) AC respondent. n) OR. AC. respondent. h) BU quatre cents .... AEC lussen Raum für etwa 3—4 Duchstaben. 1ABC haben Atinsa. i) A autre. k) Centendre. 1 U add. que. m) C et. n) om. AC. 0)G en. p) Bambaxadeurs. 50
770 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. alé, lui et sesdits gens eussent esté chaeun jour en voye de perdicion. et tout bien consideré et ledit roy des Romains bien adverty, il devroit repputer ce bien aà grant grace a la maison et coronne de France, par laquelle il a esté a ceste foizb relevé d'une telle oppression et des mains de ses adversaires. [2d] Item respondront, que le roy nostredit seigneur n'avoit que faire d'envoyer mesdits 5 seigneur et ses gens ou dit pais d'Almaigne, si n'eust esté a la tres grant requeste desdits roy et ducz. car assez avoit a les employer, s'il eust voulu, sur ses ennemis el adversaires et de son royaume et aussi pour le roy de Sicilo son frere au recouvrement de son royaume. mais se enclinant a sa requeste et priere et pour lui aider et secourir, comme dit est, il print treves avec sesdits ennemis et envoya mondit seigneur et ses gens a son aide et secours, dont il est petitement recongneu. [2e] Item respondronte, que lesdits roy des Romains ne ses gens et officiers ne se peuvent excuserd, qu'ilz n'eussent puissance de fournir mondit seigneur et sa compaignie de logeys vivres et autres choses, comme promis et accordé l'avoient. car avant qu'ilz eussent le dessus de leurs ennemis, ilz leur1 baillerent aucuns logeys, comme Enssem Altenkic et autres. et de- 15 puis ce leur povoir ne diminua, mais leurs ennemis perdirent la bataille, dont l'onneur et vortu faillit en eulx, voyans leurs ennemis desconfiz et qu'ilz n'avoient plus que faire de secours, ne depuis n'eurent vouloir de faire bien ne plaisir au gens de mondit seigneur. [2/] Item respondront«, que pour ce, se dommaiges et inconveniens se sont ensuiz par ce qu'il a convenu ausdits gens de mondit seigneur se loger et espandre, comme dit est, es pays 20 voisins, ce a esté par la faulte et coulpe dudit roy des Romains a la tres grant desplaisance du roy nostredit seigneur. les quelx inconveniens et dommaiges ledit roy des Romains est tonu reparer oultre les pertes coustemens et dommaiges de mondit seigneur et de ses gens. [3] Item et pour ce, que par les ambaxeurs dudit roy des Romains fut entreprise avec le roy nostredit seigneur estant lors a Nancy certaine journée qui se devoit tenir a Mayence au 25 Febr. 21 dimenche de reminiscere l’an 400h ..., pour veoir et adviser sur lesdits dommaiges faiz par les gens de mondit seigneur le Daulphin, a laquelle journée le roy ne peut envoyer ne la contre- mander, si on vouloit donner aucune charge au roy nostredit seigneur de la part dudit roy des Romains et pretendre pour lui avoir avantage, sur ce les! dessusdiz respondront, que le roy nostredit seigneur eust tres voulentiers envoyé ses ambaxeurs à ladicte journée de Mayence, pour y besoigner, ainsi que appointé avoit esté audit lieu de Luneville, mais il est vray et notoire, que les communes du pays d'Almaigne estoient tellement eslevées et esmeues, qu'elles ne tenoient seureté ne saufconduict ne obeissoient audit roy des Romains nie a autres! de leurs seigneurs, aincoys mectoient a mort et perdicion tous ceulx qu'elles povoient actendrek de langue Francoise. et par cel le roy nostredit seignenr ny peut envoyer (car homme ne se 35 y osoit aventurer) et, qui plus est, ne peut finer d'ung seul messaiger oum poursuivant, pour contremander ladicte journée. toutesvoys si les ambaxeurs du roy des Romains eussent Märs 7 en bon vouloir de besoigner en ladicten matiere a° la journée de Bopart a la my-karesme ensuivant à laquelle le roy nostredit seigneur envoya ses ambaxeursp et fist requerir ceulx du roy des Romains de besoigner, c'estoit chose bien convenable de faire. 10 30 40 401. Graj Philipp zu Katzeneinbogen an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: bittet, seinem Unterianen Peter Súren von Mencze ein gutes Geleit zu geben, damit er seine Kaujmann- schaft in Frankfurt feilhalten könne, wenn demnächst die Kurfürsten und andere Herren dorthin kommen. [1445] Mui [4]. Mai [4] Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen-Nachtr. nr. 1805 or. chart. lit. cl.; Datum under 45 Dielehin unsers lantschribers ingesigel ufme Eynrich brestenhalb des unsern zu disser zit uf dinstag nach invencionis sancte crucis. f)Ale. d) A ExCHSCZ. e) C logemens. B) AC b) C fin. e) AC respondent. n) OR. AC. respondent. h) BU quatre cents .... AEC lussen Raum für etwa 3—4 Duchstaben. 1ABC haben Atinsa. i) A autre. k) Centendre. 1 U add. que. m) C et. n) om. AC. 0)G en. p) Bambaxadeurs. 50
Strana 771
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni ( 8. Juli 1445 nr. 400-402. 771 402. Aniwortschreiben1 zu einer Rundfrage des DO-Hochmetsters Konrad von Erlichshausen im Anschluß an eine Zuschrift Kg. Friedrichs über treues Festhalten an Kirche und Reich. 1445 Mai 15 — 23. 5 Aus Königsberg St.-A., Schubl. LXIIIja-LXVII, LXIX u. LXXIII, orr. chart. litt. cl., jetzt Göttingen, Staatl. Archivlager: Ordens-Briefarchiv. Regesten: Joachim-Hubatsch nrr. 8760-64, 8768, 8769. a) Bruder Nikolaus, Bischof von Samland: Auf die Sendung des obirsten marschalk mil et- lichen Briefen des Röm. Königs, aws den wir vornemen, das der selbige allirgnedigste herre Romsche koning euwer hochwirdickeith unde den ganzen orden vormane2 unde begereth, das sie unde der 10 orden bei der hoiligen Romischon kirchen unde dom Romoschem reiche, do sio ouch nihe von am- beginnen von getrethen sein, bleibe, und begereth etzliche botschaft ken Mergentheym wf den tag Vite et Modesti zn sendon von euwer hoohwirdickeith ; unde als denne durch den vorgenanthen Junt 15 herron obirsten murschalk euwer hochwinlickeih von uns unser gusdunken und rath, was man semlichen bothen in disser botschaft in bevelunge mete geben sal, begereth zu wissen etc.: so be- dünket uns unde rathen vor das beste, das euwer hochwirdickeith den selhigen sendeboten mote gebe unde bevele, das euwir hochwirdickeith unde der orden ouch bei der heiligen Romeschen kirchen unde dem Romischen reiche, alzo sio bis wf disse zeith gethoen haben unde anders nihe ge- horeth ist, noch bleiben wellen. unde wir ouch mit ouwer hochwirdickcith hirinne gantz und stote eins bleiben wellen. Wir bitten, daß der HM. unser kirche unde unser persone, als wir uns ouch 20 ganz dorzu vorlassen, zu forderen unde zu beschirmen geruche. Segenswunsch. gegeben zu Ko- nigsberg am pfingstobendt im 45ten jare (Joachim-Hubatsch nr. 8760). 15 Mui 15 25 30 b) Oberster Marschall des DO.: Die übersandten Briefabschrijten, u.a. vom König, habe er dem Bischof, als dieser hewten har ken Konigisperg in dem thum queme, vorgetragen, wobei der Bischof ouch das ganz zugesaget und vorheischen hat, bei eweren gnaden und dar hilgen Romisschen kirchen und reiche allewege und stote zu bleiben. und losset ewer gnade bitten, das ir en dorinne helfet vorsorgen, als ir das notdorftig sein irkennet, noch gelegenheit seiner sachen, das her ouch zu euch setzet, und das ouch ewer gnaden hiebei zusehreibet. Zum weiterhin geäußerten Wunsch des HM. nach Rut und Meinung, ab ir bei der hilgen Romisschen kirchen, reiche und konige bleiben suldet, wisse der HM. wohl, das euch in dissen sachen vor gerathen ist worden, das ir mitsampth ewerem orden bei der hilgen Romisschen kirchen und reiche bleiben wellet, nochdeme eweren gnaden und alle unser vorfaren gethon haben, dorumbo ewer gnade ouch dorbei welle bleiben. — Dank für ein Faßchen rhein. Weins. gegeben zu Konigisperg am pfingstobende 45. (Joachim. Mai 15 Hubatsch nr. 8761). Mai 15 e) Der Komtur zu Christburg: Gibt seine Meinung zu dem Schreiben des Königs und der entspre- 35 chenden Anfrage des HM. dahin kund: vorumbe, erwirdiger gnadiger lieber her homeister, was ouwir gnade hirinne gutdunken dunkt sein zu thun, das setze ich zu euwern gnaden unde zu ouwerm dirkentniße, wen euwern gnaden wol wissentlichen ist, das unsir orden ni von dem Romi- schen reiche noch von der heiligen Romischen kirchen getreten sei etc. Er wiederholt seins Ansicht, das euwir gnade bleibe beie der heiligen Romischen kirchen undeb bei dem Romischen reiche. ge- 40 gebin zum Preuschenmarkte am montage zu pfingsten 45 (Joachim-Hubatsch nr. 8762). Mai I7 d) Caspar, Bischof von Pomesanien: Auf des HM. Werbung am nehsten durch den trezeler und nu den wirdigen herren doctorem pfarrer zu Danczk untworte er: wir haben nemliche trefliche sachen deshalben betracht und mit dem eegedochten herren doctori obirwogen, darus merkliche und grobe schaden môgen komen, die denne derselbe herre doctor muntlich wol undirrichten wirt d5 euwir hochwirdikeith, die wir itzunt sichern, das wir bei euch und euwerm orden wellen bleiben al forgt durckstrichen dem. b) über durchstrichenem addir. 55 1 Hierzu auch ein Brief des Schreibers Joh. Bentim an den HM. aus Berlyn vom 1. Jan. (am tago circumcisionis domini) 15 zunächst mit 50 kängerem Bericht alber seine Verhandlungen in Berlyn mit den Raten des Markgrafen und dem Schöffenstuhl zu Magdeburg über Zollfreiheit nach der Culmer Handfeste, dann: die herrn als Callen Tryer Sachßen und Beyern haben sich nu kurzlich mit allen iren prelaten ganz fur das concilium declariret und haben die neutra- litas abe getan; sunder die andern mitsampt dem herrn Ro. koning stehen nach in der neutralitat; wie sichs furdan machen welle, wirt man zu seinen zeiten wol erfaren; dann weiter über die Uberwinterung der Armyacken im Elsaß und um Strasburg, einen Uberfall der von Raperswyl auf Schweitzer Gebiet u.a.m. (Joachim-Hubatsch nr. 8658). 2 Von einem solchen Schreiben ist nichts uber- liefert.
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni ( 8. Juli 1445 nr. 400-402. 771 402. Aniwortschreiben1 zu einer Rundfrage des DO-Hochmetsters Konrad von Erlichshausen im Anschluß an eine Zuschrift Kg. Friedrichs über treues Festhalten an Kirche und Reich. 1445 Mai 15 — 23. 5 Aus Königsberg St.-A., Schubl. LXIIIja-LXVII, LXIX u. LXXIII, orr. chart. litt. cl., jetzt Göttingen, Staatl. Archivlager: Ordens-Briefarchiv. Regesten: Joachim-Hubatsch nrr. 8760-64, 8768, 8769. a) Bruder Nikolaus, Bischof von Samland: Auf die Sendung des obirsten marschalk mil et- lichen Briefen des Röm. Königs, aws den wir vornemen, das der selbige allirgnedigste herre Romsche koning euwer hochwirdickeith unde den ganzen orden vormane2 unde begereth, das sie unde der 10 orden bei der hoiligen Romischon kirchen unde dom Romoschem reiche, do sio ouch nihe von am- beginnen von getrethen sein, bleibe, und begereth etzliche botschaft ken Mergentheym wf den tag Vite et Modesti zn sendon von euwer hoohwirdickeith ; unde als denne durch den vorgenanthen Junt 15 herron obirsten murschalk euwer hochwinlickeih von uns unser gusdunken und rath, was man semlichen bothen in disser botschaft in bevelunge mete geben sal, begereth zu wissen etc.: so be- dünket uns unde rathen vor das beste, das euwer hochwirdickeith den selhigen sendeboten mote gebe unde bevele, das euwir hochwirdickeith unde der orden ouch bei der heiligen Romeschen kirchen unde dem Romischen reiche, alzo sio bis wf disse zeith gethoen haben unde anders nihe ge- horeth ist, noch bleiben wellen. unde wir ouch mit ouwer hochwirdickcith hirinne gantz und stote eins bleiben wellen. Wir bitten, daß der HM. unser kirche unde unser persone, als wir uns ouch 20 ganz dorzu vorlassen, zu forderen unde zu beschirmen geruche. Segenswunsch. gegeben zu Ko- nigsberg am pfingstobendt im 45ten jare (Joachim-Hubatsch nr. 8760). 15 Mui 15 25 30 b) Oberster Marschall des DO.: Die übersandten Briefabschrijten, u.a. vom König, habe er dem Bischof, als dieser hewten har ken Konigisperg in dem thum queme, vorgetragen, wobei der Bischof ouch das ganz zugesaget und vorheischen hat, bei eweren gnaden und dar hilgen Romisschen kirchen und reiche allewege und stote zu bleiben. und losset ewer gnade bitten, das ir en dorinne helfet vorsorgen, als ir das notdorftig sein irkennet, noch gelegenheit seiner sachen, das her ouch zu euch setzet, und das ouch ewer gnaden hiebei zusehreibet. Zum weiterhin geäußerten Wunsch des HM. nach Rut und Meinung, ab ir bei der hilgen Romisschen kirchen, reiche und konige bleiben suldet, wisse der HM. wohl, das euch in dissen sachen vor gerathen ist worden, das ir mitsampth ewerem orden bei der hilgen Romisschen kirchen und reiche bleiben wellet, nochdeme eweren gnaden und alle unser vorfaren gethon haben, dorumbo ewer gnade ouch dorbei welle bleiben. — Dank für ein Faßchen rhein. Weins. gegeben zu Konigisperg am pfingstobende 45. (Joachim. Mai 15 Hubatsch nr. 8761). Mai 15 e) Der Komtur zu Christburg: Gibt seine Meinung zu dem Schreiben des Königs und der entspre- 35 chenden Anfrage des HM. dahin kund: vorumbe, erwirdiger gnadiger lieber her homeister, was ouwir gnade hirinne gutdunken dunkt sein zu thun, das setze ich zu euwern gnaden unde zu ouwerm dirkentniße, wen euwern gnaden wol wissentlichen ist, das unsir orden ni von dem Romi- schen reiche noch von der heiligen Romischen kirchen getreten sei etc. Er wiederholt seins Ansicht, das euwir gnade bleibe beie der heiligen Romischen kirchen undeb bei dem Romischen reiche. ge- 40 gebin zum Preuschenmarkte am montage zu pfingsten 45 (Joachim-Hubatsch nr. 8762). Mai I7 d) Caspar, Bischof von Pomesanien: Auf des HM. Werbung am nehsten durch den trezeler und nu den wirdigen herren doctorem pfarrer zu Danczk untworte er: wir haben nemliche trefliche sachen deshalben betracht und mit dem eegedochten herren doctori obirwogen, darus merkliche und grobe schaden môgen komen, die denne derselbe herre doctor muntlich wol undirrichten wirt d5 euwir hochwirdikeith, die wir itzunt sichern, das wir bei euch und euwerm orden wellen bleiben al forgt durckstrichen dem. b) über durchstrichenem addir. 55 1 Hierzu auch ein Brief des Schreibers Joh. Bentim an den HM. aus Berlyn vom 1. Jan. (am tago circumcisionis domini) 15 zunächst mit 50 kängerem Bericht alber seine Verhandlungen in Berlyn mit den Raten des Markgrafen und dem Schöffenstuhl zu Magdeburg über Zollfreiheit nach der Culmer Handfeste, dann: die herrn als Callen Tryer Sachßen und Beyern haben sich nu kurzlich mit allen iren prelaten ganz fur das concilium declariret und haben die neutra- litas abe getan; sunder die andern mitsampt dem herrn Ro. koning stehen nach in der neutralitat; wie sichs furdan machen welle, wirt man zu seinen zeiten wol erfaren; dann weiter über die Uberwinterung der Armyacken im Elsaß und um Strasburg, einen Uberfall der von Raperswyl auf Schweitzer Gebiet u.a.m. (Joachim-Hubatsch nr. 8658). 2 Von einem solchen Schreiben ist nichts uber- liefert.
Strana 772
772 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Mai 18 und van euch nimmer scheiden; und geben deshalben unsern willen zu dem ourwern, was ir thut bei dissen sachen, darinne wollen wir gefölgig soin und ganz dabei bleiben; er hoffe und bitte, das die hirinne also getruwlich vor uns sei, als es not ist und wir getruwen, und es hoimlich also bestelle und sich darinne frundlich beweize, das wir nicht komen zu schaden, nachdem ein suichs und an- dern unsern willen der eegedochte herre doctor muntlich will wirt undirrichten euwer herlichkeith. 5 geben uf unserm huwze Marienwerder am dinstage zu pfingsten Awadruck der Willfährigkeit. 45 (Joachim-Hubatsch nr. 8764). e) Der Komtur zu Osterode: Auf das Schreiber des HM., dus ich sulde reithen zu dem herrn Mai 18 bischoffen von Colmense ken der Lobaw, do bin ich als heuten bei gewest und habe in angelanget und handelunge mit im habe gehat von der sache wegen, die mir denne ewir gnode geschreben hot. 10 so hot her mir wodir geentword: im gebore bei ewiren gnoden und bei ewirom orden zu bleiben. und das konde ouch nicht andirs gesein, wenne das her bei euch bleiben werde, und im gebore bei ouch zu bleiben, und das weis her wol, das das die andiren herrn prelatin ouch thûn werden, do habe her keinen zweifel nicht an, das sie sich von ewiren gnoden und von owirem orden setzen. sünder her bat mich, ich sulde ewiron gnoden schreiben und sulde ewir gnode bitten, das im ewir 15 gnode nicht vor arg hette, her welde den andiren herrn prelatin schreiben uf das, das her nicht vor- dacht worde, das her sich awsworffe vor die andiren, her wuste dach wol, das sie alle bei ewirern gnoden bleiben. Auf die Anfrage des HM, wer der soia, der do gokoren were, aws dissem gebiete zu dem tage zu der Frawenbürge zu zien, do sente ich ewiren gnoden zume Elbinge, das die viere, do do waren aus dissem gebiete zume Elbinge, haben her Hanßen von Baisen gekoren; das gebiete 20 habe dazu gekoren Otten vom Reyne mit her Hanlle zu zien zu dern bobenberurten tage, und her Hans wird als heuton uf den obund bei mir sein alhie zu Vierezighuben, und ist uf dom wege hin Mai 18 zu zien. Datum zu Vierezighuben am dinstage zu phinsten 15 (Joachim-Hubatsch nr. 8763). f) Bj. Franz zu Brunsberg I = Ermiand ]: Gibt aneb alles sewmen auf des HM. Begehr von der sache der heiligen kirchen den Rat, das ir euch haldet an unser gnedigsten herren den Romisschen koning ; or hofje, daß der König wirt in gedechtnis haben di liebe, die sein Vorfahr K. Segemand hatte zu der heiligen kirchen, der bis an soinon tod erbeite umbe ruhe wolfart und reformacio der selbigen kirche, dorumbe sein gedechtnis in benedeiunge wirt sein, ouch in schriftlichon historien zu owigen zeiten. Segenswunsch. gegeben zur Frauwenburg am suntage trinitatis 45 ( Joachim- Hubatsch nr. 8769). 25 Мai 23 B Mai 22 Mai 23 g) Der Oberste Marschall des DO. und der Komtter zu Elbing: Nochdeme ewer gnade dem kompthure zum Elbinge unde ouch uns aboschrifte dere herren prelaten briefe, wie sie eweren gnaden wf die sache dere hilgen Romisschon kirchen etc. geschreben haben, desgleichen ouch eine abeschrift, wie ire dem herren bischoefe zu HeylBberg von der selbigen sachen schreibet, in eworem briefe vorslossen gesont habet, mit fleisse bevolende, das irste, so wire her zure Frawenburg qwe- 35 men, das wir uns zu em fugen, seinen gnaden eweren ingeslossenen brief entworten unde mit en von der hilgen kirchen sachen reden unde bitten sulden, dos her eweren gnaden ein entwert ee besser dorwf welde schreben, so haben wir mitsampth dem kompthure zum Elbinge ein sulchens gethon unde huben em ewerer gnaden brief noch gesteren geentwert, unde mit em noch ower be- velungen gereth etc. erwirdiger gnediger lieber her homeister, so senden wir ewerer gnaden seinen 40 brief hirinne vorslossen, der donne als hewten in kegenwertikeit seines cappittels ist gelesen, nochdeme her eweren gnaden sein entwert wf die sache schreibet, den ir lesende wol vornemen werdet. unde der kompthur zům Elbinge irmanete en in kegenwertikoit unsers herren bisschoefes zu Samlandt an die zusagungen derselben sachen, die her eweren gnaden durch den kompthur zum Elbinge zugesaget hâtte, so das her in kegenwortikeit des benumpten unsers herres bisschoefes 45 zu Samlandt sproch, do sulde kein zwoifel ane scin, her weldo bei eweren gnaden bleiben. gegeben Mai 23 zur Frawenburg am tage trinitatis 45 (Joachim-Hubatsch nr. 8768). 1) Statt dos im Schreiben gen. Briefes des Bischofs befindet sich a. a.O. zin Zettel von anderer Hund als Beilage: Man schreibe ein begriffen antwort, doch also das der herr homeister nicht kan entlich anb- 50 wert goben, ane rath seiner heren der prelaten, uf das nicht in dissen landen zweitracht entstehe. doch zwifelt der herr homoister nicht, diselbigen heren werden sich von im nicht lasen tronnen, und wol ein erbar cristlich antwert geben. Itein so werden diselbigen herrn prelaten bin korz bei enander sein und dem horon homeister eren rath mete teilon, den der her homeister wil unvorzogen lasen wissen seiner maiestad. Item so mag man bestellen, das di zwene hern, Colmensce und Resterburg, sein uf den ne- Mai 22 hesten sonabend zur Frawenburg, und mit rathe etlicher gebiteger dorzu goschicket eine sulche redliche antwert geben, di man abir ane allerlei vormnerkungen vorbrengen mag. 55 a) kber durekstnevenem were. by ane — sewmen ist der rückseitigen Adresto beigesugt.
772 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Mai 18 und van euch nimmer scheiden; und geben deshalben unsern willen zu dem ourwern, was ir thut bei dissen sachen, darinne wollen wir gefölgig soin und ganz dabei bleiben; er hoffe und bitte, das die hirinne also getruwlich vor uns sei, als es not ist und wir getruwen, und es hoimlich also bestelle und sich darinne frundlich beweize, das wir nicht komen zu schaden, nachdem ein suichs und an- dern unsern willen der eegedochte herre doctor muntlich will wirt undirrichten euwer herlichkeith. 5 geben uf unserm huwze Marienwerder am dinstage zu pfingsten Awadruck der Willfährigkeit. 45 (Joachim-Hubatsch nr. 8764). e) Der Komtur zu Osterode: Auf das Schreiber des HM., dus ich sulde reithen zu dem herrn Mai 18 bischoffen von Colmense ken der Lobaw, do bin ich als heuten bei gewest und habe in angelanget und handelunge mit im habe gehat von der sache wegen, die mir denne ewir gnode geschreben hot. 10 so hot her mir wodir geentword: im gebore bei ewiren gnoden und bei ewirom orden zu bleiben. und das konde ouch nicht andirs gesein, wenne das her bei euch bleiben werde, und im gebore bei ouch zu bleiben, und das weis her wol, das das die andiren herrn prelatin ouch thûn werden, do habe her keinen zweifel nicht an, das sie sich von ewiren gnoden und von owirem orden setzen. sünder her bat mich, ich sulde ewiron gnoden schreiben und sulde ewir gnode bitten, das im ewir 15 gnode nicht vor arg hette, her welde den andiren herrn prelatin schreiben uf das, das her nicht vor- dacht worde, das her sich awsworffe vor die andiren, her wuste dach wol, das sie alle bei ewirern gnoden bleiben. Auf die Anfrage des HM, wer der soia, der do gokoren were, aws dissem gebiete zu dem tage zu der Frawenbürge zu zien, do sente ich ewiren gnoden zume Elbinge, das die viere, do do waren aus dissem gebiete zume Elbinge, haben her Hanßen von Baisen gekoren; das gebiete 20 habe dazu gekoren Otten vom Reyne mit her Hanlle zu zien zu dern bobenberurten tage, und her Hans wird als heuton uf den obund bei mir sein alhie zu Vierezighuben, und ist uf dom wege hin Mai 18 zu zien. Datum zu Vierezighuben am dinstage zu phinsten 15 (Joachim-Hubatsch nr. 8763). f) Bj. Franz zu Brunsberg I = Ermiand ]: Gibt aneb alles sewmen auf des HM. Begehr von der sache der heiligen kirchen den Rat, das ir euch haldet an unser gnedigsten herren den Romisschen koning ; or hofje, daß der König wirt in gedechtnis haben di liebe, die sein Vorfahr K. Segemand hatte zu der heiligen kirchen, der bis an soinon tod erbeite umbe ruhe wolfart und reformacio der selbigen kirche, dorumbe sein gedechtnis in benedeiunge wirt sein, ouch in schriftlichon historien zu owigen zeiten. Segenswunsch. gegeben zur Frauwenburg am suntage trinitatis 45 ( Joachim- Hubatsch nr. 8769). 25 Мai 23 B Mai 22 Mai 23 g) Der Oberste Marschall des DO. und der Komtter zu Elbing: Nochdeme ewer gnade dem kompthure zum Elbinge unde ouch uns aboschrifte dere herren prelaten briefe, wie sie eweren gnaden wf die sache dere hilgen Romisschon kirchen etc. geschreben haben, desgleichen ouch eine abeschrift, wie ire dem herren bischoefe zu HeylBberg von der selbigen sachen schreibet, in eworem briefe vorslossen gesont habet, mit fleisse bevolende, das irste, so wire her zure Frawenburg qwe- 35 men, das wir uns zu em fugen, seinen gnaden eweren ingeslossenen brief entworten unde mit en von der hilgen kirchen sachen reden unde bitten sulden, dos her eweren gnaden ein entwert ee besser dorwf welde schreben, so haben wir mitsampth dem kompthure zum Elbinge ein sulchens gethon unde huben em ewerer gnaden brief noch gesteren geentwert, unde mit em noch ower be- velungen gereth etc. erwirdiger gnediger lieber her homeister, so senden wir ewerer gnaden seinen 40 brief hirinne vorslossen, der donne als hewten in kegenwertikeit seines cappittels ist gelesen, nochdeme her eweren gnaden sein entwert wf die sache schreibet, den ir lesende wol vornemen werdet. unde der kompthur zům Elbinge irmanete en in kegenwertikoit unsers herren bisschoefes zu Samlandt an die zusagungen derselben sachen, die her eweren gnaden durch den kompthur zum Elbinge zugesaget hâtte, so das her in kegenwortikeit des benumpten unsers herres bisschoefes 45 zu Samlandt sproch, do sulde kein zwoifel ane scin, her weldo bei eweren gnaden bleiben. gegeben Mai 23 zur Frawenburg am tage trinitatis 45 (Joachim-Hubatsch nr. 8768). 1) Statt dos im Schreiben gen. Briefes des Bischofs befindet sich a. a.O. zin Zettel von anderer Hund als Beilage: Man schreibe ein begriffen antwort, doch also das der herr homeister nicht kan entlich anb- 50 wert goben, ane rath seiner heren der prelaten, uf das nicht in dissen landen zweitracht entstehe. doch zwifelt der herr homoister nicht, diselbigen heren werden sich von im nicht lasen tronnen, und wol ein erbar cristlich antwert geben. Itein so werden diselbigen herrn prelaten bin korz bei enander sein und dem horon homeister eren rath mete teilon, den der her homeister wil unvorzogen lasen wissen seiner maiestad. Item so mag man bestellen, das di zwene hern, Colmensce und Resterburg, sein uf den ne- Mai 22 hesten sonabend zur Frawenburg, und mit rathe etlicher gebiteger dorzu goschicket eine sulche redliche antwert geben, di man abir ane allerlei vormnerkungen vorbrengen mag. 55 a) kber durekstnevenem were. by ane — sewmen ist der rückseitigen Adresto beigesugt.
Strana 773
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/ 8. Juli 1445 nr. 402-403. 773 5 10 Uf semliche beslissunge mag man den senden eine redliche botschaft, so verre der rath dem herrn homeister wirt gefallen. Item di zeit is zu korz gewest, das mun mit den herrn prelaten nicht hat mocht zu ustrag komen Hospicia: Calmense apud dominum prepositum, Pomesaniense apud magistrum Jounnem Kallel. Item2 ubir deße schrift hat der herre bischoff im abeschciden und ouch dovor dem kompthur zum Elbinge gesaget, das her das vordan dem hern homeister sulde sage : weres das alle prelaten vom hern homeister und seinen orden treten werden, so welde her dach bei em unde seinen orden bleiben und sich von en nicht scheiden loßen in deßer der kirchen sachen. (Unter der ausenseitigen Anschrift, jeweils von anderer Hand, die Bestellungsvermerke: Gangen von dere Frawonburg am tage trinitatis nochmittagie hora 7. Komen und gangen vom Elbinge Mai 23 am montage [über durchstrichenem selben tage] dornach vormittag hora 3. — Komen und gangen Mai 24 vom Marienwerder am selben tage vormittag hora 10. — Gekomen unde gegangen von der Mewa am montage noch trinitatis hora 5. nochmetage). 15 403. Briefliche Bemerkungen Enea Silvios zur allgemein politischen und zur kirchlicken Lage im Hinblick auf den bevorstehenden Frankfurter Tag. 1445 Mai — Juni I. Wien. Aus München St.-B. clm. 12725 cap. chart. coaeva. Drucke: G. Voigt, in: Arch. f. O. Gesch. 16, 362 ff. nrr. 139 u. 142; Wolkan I, Inrr. 171 u. 174. a) In seinem bereits oben (nr. 304,a) wiedergegebenen umfassenden Bericht an Johannes Camptaio vom 21. Mai aus Wien fähri Enca über den Stand der Kirchenfrage im Zucammen- hang der allgemeinen politischen Lage wortlich aus: In rebus ecclesie non possum multa scribere, quia in cude3 sunt si mea legacio alium finem apud vos habuisset, erat res ad- modum tucior, faciliusque in unionem omnes conscendissent, nuno autem video magnam alam segregari et timoo, ne multas pennas habeat. non erimus absque gravi scismate, nec scio, quantum Gallia constans sit. Dalphinus ex Alsacia deduxit exercitum, cujus rei me- diatores fuerunt Coloniensis et Treverensis. non credo id solum esse actum, nec enim principes illi tantam rem absque alio tractatu peregissent. Gallici, postquam in Lotharingiam redierunt, exercitu recensito ex suis duodecim milia desiderarunt, Argentinenses plurimos habent captivos, s0 rustici quam multos interfecerunt. apud Slestat in valle quadam tres ductores eum omni comitatu trucidati fuerunt. palatinus Reni sororem ducis Sabaudie sibi in secundo gradu conjunctus uxorem ducet et in rebus ecclesie rutaturus sentenciam creditur, in festo beati Joannis Baptiste convenient Jani 24 electores apud Frankfordiam, nec quisquam est, qui non illic magnam novitatem futuram putet. que omnia cesassent, si peticioni regie peramplius delatum fuisset. sed ita vult forsitan dous ot 35 melius, quam nos velimus, res diriget (fol. 137a-138b). 25 20 40 15 b) An Bf. Silvester von Chiemsce am 24. Mai: Hätte er gewußt, daß der Bischof in Salzburg sei, so hätte er ihm von Friesack aus geschrieben; E. glaubte ihn beim König: enarrassem vestre reverendis- sime paternitati, que per me Rome sunt gesta, quid petiverim, quid illio responsum ot quid repli- catum fuorit ; significassem, quod et nune facerem, nisi qued eidem paternitati vestre Franefordiam petiture singula in scriptis jussu regio destinantur. veniet quoque illue singularis doctrine sancte- que vite pater magister Thomas', anime vestre, ut mihi videtur, non minor pars. is me singula re- ferentem audivit vestreque sciet paternitati communicare. F. freut sich, daß dem Bischof die Öster- reichische Kanzlsi übertragen worden ist. res ingontes arduo difficiles senatum regium dietim voxant nee sunt, qui omnia capere, ne dicam perficere queant. quod si nil esset aliud, non parvum est, quod nuné de rehus tractatur ecclesie, tres vie supersunt: ant cnneilii pars ant Eugenii recipienda est aut, quod tercium est, neutralitas continuanda. quocunque me verto, spinas video. non hic jam, inter tria bona quid sit melius, in electionem cadit, sed quod sit minus malum, queri debet. difficilis ac periculosa electio est. eligendum est tamen, quia nihil miserius est quam semper pen- dere, inter deliberandum maxima est anxietas animi, que, postquam elegeris, omnino cessat. vos 50 1 Aus Königsberg, seit 1416 Kanoniker im Domkapitel zu Ermland, † 1448 (SS. rer. War- mienstum 1 (1866) 244f.). 2 Dieser Vermerk, von anderer Hand, steht auf der Rückseite des Zettels. 8 cudis — Münzpresse (Du Cange, Glossarium 2, 644), hier wohl allgemein = Schmiede. 4 Fgl. oben S. 249 Anm. 1. 5 Prof. Ebendorfer von Hasselbach.
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/ 8. Juli 1445 nr. 402-403. 773 5 10 Uf semliche beslissunge mag man den senden eine redliche botschaft, so verre der rath dem herrn homeister wirt gefallen. Item di zeit is zu korz gewest, das mun mit den herrn prelaten nicht hat mocht zu ustrag komen Hospicia: Calmense apud dominum prepositum, Pomesaniense apud magistrum Jounnem Kallel. Item2 ubir deße schrift hat der herre bischoff im abeschciden und ouch dovor dem kompthur zum Elbinge gesaget, das her das vordan dem hern homeister sulde sage : weres das alle prelaten vom hern homeister und seinen orden treten werden, so welde her dach bei em unde seinen orden bleiben und sich von en nicht scheiden loßen in deßer der kirchen sachen. (Unter der ausenseitigen Anschrift, jeweils von anderer Hand, die Bestellungsvermerke: Gangen von dere Frawonburg am tage trinitatis nochmittagie hora 7. Komen und gangen vom Elbinge Mai 23 am montage [über durchstrichenem selben tage] dornach vormittag hora 3. — Komen und gangen Mai 24 vom Marienwerder am selben tage vormittag hora 10. — Gekomen unde gegangen von der Mewa am montage noch trinitatis hora 5. nochmetage). 15 403. Briefliche Bemerkungen Enea Silvios zur allgemein politischen und zur kirchlicken Lage im Hinblick auf den bevorstehenden Frankfurter Tag. 1445 Mai — Juni I. Wien. Aus München St.-B. clm. 12725 cap. chart. coaeva. Drucke: G. Voigt, in: Arch. f. O. Gesch. 16, 362 ff. nrr. 139 u. 142; Wolkan I, Inrr. 171 u. 174. a) In seinem bereits oben (nr. 304,a) wiedergegebenen umfassenden Bericht an Johannes Camptaio vom 21. Mai aus Wien fähri Enca über den Stand der Kirchenfrage im Zucammen- hang der allgemeinen politischen Lage wortlich aus: In rebus ecclesie non possum multa scribere, quia in cude3 sunt si mea legacio alium finem apud vos habuisset, erat res ad- modum tucior, faciliusque in unionem omnes conscendissent, nuno autem video magnam alam segregari et timoo, ne multas pennas habeat. non erimus absque gravi scismate, nec scio, quantum Gallia constans sit. Dalphinus ex Alsacia deduxit exercitum, cujus rei me- diatores fuerunt Coloniensis et Treverensis. non credo id solum esse actum, nec enim principes illi tantam rem absque alio tractatu peregissent. Gallici, postquam in Lotharingiam redierunt, exercitu recensito ex suis duodecim milia desiderarunt, Argentinenses plurimos habent captivos, s0 rustici quam multos interfecerunt. apud Slestat in valle quadam tres ductores eum omni comitatu trucidati fuerunt. palatinus Reni sororem ducis Sabaudie sibi in secundo gradu conjunctus uxorem ducet et in rebus ecclesie rutaturus sentenciam creditur, in festo beati Joannis Baptiste convenient Jani 24 electores apud Frankfordiam, nec quisquam est, qui non illic magnam novitatem futuram putet. que omnia cesassent, si peticioni regie peramplius delatum fuisset. sed ita vult forsitan dous ot 35 melius, quam nos velimus, res diriget (fol. 137a-138b). 25 20 40 15 b) An Bf. Silvester von Chiemsce am 24. Mai: Hätte er gewußt, daß der Bischof in Salzburg sei, so hätte er ihm von Friesack aus geschrieben; E. glaubte ihn beim König: enarrassem vestre reverendis- sime paternitati, que per me Rome sunt gesta, quid petiverim, quid illio responsum ot quid repli- catum fuorit ; significassem, quod et nune facerem, nisi qued eidem paternitati vestre Franefordiam petiture singula in scriptis jussu regio destinantur. veniet quoque illue singularis doctrine sancte- que vite pater magister Thomas', anime vestre, ut mihi videtur, non minor pars. is me singula re- ferentem audivit vestreque sciet paternitati communicare. F. freut sich, daß dem Bischof die Öster- reichische Kanzlsi übertragen worden ist. res ingontes arduo difficiles senatum regium dietim voxant nee sunt, qui omnia capere, ne dicam perficere queant. quod si nil esset aliud, non parvum est, quod nuné de rehus tractatur ecclesie, tres vie supersunt: ant cnneilii pars ant Eugenii recipienda est aut, quod tercium est, neutralitas continuanda. quocunque me verto, spinas video. non hic jam, inter tria bona quid sit melius, in electionem cadit, sed quod sit minus malum, queri debet. difficilis ac periculosa electio est. eligendum est tamen, quia nihil miserius est quam semper pen- dere, inter deliberandum maxima est anxietas animi, que, postquam elegeris, omnino cessat. vos 50 1 Aus Königsberg, seit 1416 Kanoniker im Domkapitel zu Ermland, † 1448 (SS. rer. War- mienstum 1 (1866) 244f.). 2 Dieser Vermerk, von anderer Hand, steht auf der Rückseite des Zettels. 8 cudis — Münzpresse (Du Cange, Glossarium 2, 644), hier wohl allgemein = Schmiede. 4 Fgl. oben S. 249 Anm. 1. 5 Prof. Ebendorfer von Hasselbach.
Strana 774
774 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. tamen, qui presentes eritis, magnam spem facitis mihi, quod eam viam amplectemini, que minus habeat nocumenti. sic enim pro summa prudencia vestra regia majestas confidit et ego sum certus. Mai 24 Empfehlung. Datum ex Wiena 24. maji 1445 (fol. 139a). JuRč 21 c) An Guiniforte Barzizza, Kanzler des Herzogs von Mailand, am I. Juni: E. schreibi zunáchst über den Tod des Könige vors Polen und des Kard. Julian und uber die falschen Nachrichten, die von 5 Polen und Ungarn aus über das Schicksal des Königs von Polen verbreitet worden sind. Gesandte des Herzogs von Burgund und des Kaisers von Konstantinopel eilten nach Buda, weil sie glaubten, sie würden den König von Polen in Ungarn sinden. Die Ungarn haben am 24. April in Pest den La- dislaus, Sohn Kg. Albrechts, zum König ausgerufen und schicken deshalb an Kg. Friedrich den Erz- bischof von Gran, den Woiwoden Nikolaus, den Banus Ladislaus [GaraJ. [Johann] Giskra fvon 10 Brandeis] und mehrere andere hervorragende Männer in einer Anzahl von etwa 1000 Personen. Sie werden wahracheinlich innerhalb 15 Tagen beim König sein und mit ihm die Regierung des Landes regeln. Auch die Böhmen sind für Ladislaus. Die Ungarn hatten sicher keinen neuen König gewäntt. wenn sie nicht wüßten, daß der frühere tot sei. — Betr. kirchliche Angeleganheiten: dies dicta est apud Frankfordiam in festo divi Johannis. illic Coloniensis et Treverensis archiepiscopi, comes palatinus Reni et dux Saxonie, ut rumor est, intendunt se pro concilio Basiliensi declarare. Maguntinus archiepiscopus et Brandemburgensis marchio ac Boemi regiam majestatem sequi volunt, in quam- cunque declinaverit parlem, quid autern rex ipse facturus sit, non scio nec, si sciam, dicere ausim, quia res alias ex arbitrio meo scribo, quod meum principem tangit, non possum nisi ex suo mandato scribere, neu aliam ob causam secretarii nomon goro, nisi quia secreta atque sepulta esse dobent, 20 que mee fidei committuntur. Empjehlungen. Datum ex Wiennaa 1445 kalendis junii (fol. 140a- Juni 1 141a). 15 404. Das Baseler Konzil an die Univ. Erfurt und Leipzig und ähnlich an Hrg. Albrecht von Buiern: fordert stärkeres Eintreten von Prälaten und Fürsten für die Belange der Kirche und mahnt zum Besuch des Frankfurter RT. 1445 Mai 22 und 23 Basel. 28 An Univ. Erfurt: A aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburg, Geistl. Schrank Lade 18 nr. 4 Liboll II fol. 118b 119a cop. chart. ohne Unterfertigung. — Ebenda Lado 18 nr. 5 Lib. III fol. 86b-87a cop. chart. sdcc. 16, Abschrift der Vorlage A. — Druck: Wülrdtwein 9, 61-63 aus Vorl. A. An Univ. Leipzig: B coll. Leipzig U.-B. cod. ms. 170 fol. 223nb cop. ck. saec. 15.; z0 oben am Rande von fol. 223a Bemerkung von anderer Hand: In dieta Frankfordensi anno 45 Joh. Baptiste. — Druck: Coder dipl. Saxon. regiae 2 Bd. 11: Urk.-Buch d. Uriv. Leipzig S. 64f. aus Vorl. B. An Hzg. Albrecht von Baiern: In München H. St.-A. Kurbaiern nr. 141 or. mb. lit. dlausa c. bulla plumb. pend., innen und außen je ein placet-Vermerk. 35 a) Sacrosanctal etc. dilectis ecolesie filiis rectori doctoribus et magistris universitatis studii Erfordensis" salutem etc. sic devotiones vestras lucide res hucusque in ecclesia gestas cogno- visse credimus, ut non necessarium arbitremur in auribus earundem“ devotionum vestrarum multa disserere de diuturnis et gravibus laboribus, quos hee sancta sinodus pro sustinenda univer- salis " ecclesie et sacrorum generalium conciliorum autoritate et fide catholica pariter cum sanctissimo 40 domino Felice papa V. pertulit, ne illa, que pro fide ipsa et animarum salute ete reformatione ecclesie in capite et in membris ex consensu toeius orbis catholici in duobus coneiliis tam solemnibus, Constantiensi et hoc Besiliensi, gesta ordinata et decretata sunt, in nichilum rucre sinerentur, ne quoque in sacrarum auctoritatem universalium sinodorum, ad quam pro decidendis questionibus fidem concernentibus, pro edendis sacris canonibus in salubre regimen omnis vite et actionis Chri- 45 stiane pro unitateque inconsutilis tunice Christi, ecclesie videlicetg catholice, conservanda sum- mus somper recursus etiam ab ipsis temporibus upostolorum habitus est, deinceps heresibus de- a) jelęt durskstrichon et julii. b) B Lyptzensts. c) em., A coruudoin, om. N. catholica et univ. eccl. et sacr. gen. conc. auctoritate stait univ. — catholica. A pro sancta auctoritate; BC pro stratà auctoritate. E) B add. et. d) B stellt um nde 6) Bac. f] om.; 50 1 Ubereinstimmung mit Schreiben an Hzg. Albrecht in Petidruck, ebenso umgekehrt.
774 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. tamen, qui presentes eritis, magnam spem facitis mihi, quod eam viam amplectemini, que minus habeat nocumenti. sic enim pro summa prudencia vestra regia majestas confidit et ego sum certus. Mai 24 Empfehlung. Datum ex Wiena 24. maji 1445 (fol. 139a). JuRč 21 c) An Guiniforte Barzizza, Kanzler des Herzogs von Mailand, am I. Juni: E. schreibi zunáchst über den Tod des Könige vors Polen und des Kard. Julian und uber die falschen Nachrichten, die von 5 Polen und Ungarn aus über das Schicksal des Königs von Polen verbreitet worden sind. Gesandte des Herzogs von Burgund und des Kaisers von Konstantinopel eilten nach Buda, weil sie glaubten, sie würden den König von Polen in Ungarn sinden. Die Ungarn haben am 24. April in Pest den La- dislaus, Sohn Kg. Albrechts, zum König ausgerufen und schicken deshalb an Kg. Friedrich den Erz- bischof von Gran, den Woiwoden Nikolaus, den Banus Ladislaus [GaraJ. [Johann] Giskra fvon 10 Brandeis] und mehrere andere hervorragende Männer in einer Anzahl von etwa 1000 Personen. Sie werden wahracheinlich innerhalb 15 Tagen beim König sein und mit ihm die Regierung des Landes regeln. Auch die Böhmen sind für Ladislaus. Die Ungarn hatten sicher keinen neuen König gewäntt. wenn sie nicht wüßten, daß der frühere tot sei. — Betr. kirchliche Angeleganheiten: dies dicta est apud Frankfordiam in festo divi Johannis. illic Coloniensis et Treverensis archiepiscopi, comes palatinus Reni et dux Saxonie, ut rumor est, intendunt se pro concilio Basiliensi declarare. Maguntinus archiepiscopus et Brandemburgensis marchio ac Boemi regiam majestatem sequi volunt, in quam- cunque declinaverit parlem, quid autern rex ipse facturus sit, non scio nec, si sciam, dicere ausim, quia res alias ex arbitrio meo scribo, quod meum principem tangit, non possum nisi ex suo mandato scribere, neu aliam ob causam secretarii nomon goro, nisi quia secreta atque sepulta esse dobent, 20 que mee fidei committuntur. Empjehlungen. Datum ex Wiennaa 1445 kalendis junii (fol. 140a- Juni 1 141a). 15 404. Das Baseler Konzil an die Univ. Erfurt und Leipzig und ähnlich an Hrg. Albrecht von Buiern: fordert stärkeres Eintreten von Prälaten und Fürsten für die Belange der Kirche und mahnt zum Besuch des Frankfurter RT. 1445 Mai 22 und 23 Basel. 28 An Univ. Erfurt: A aus Würzburg St.-A. Mainz-Aschaffenburg, Geistl. Schrank Lade 18 nr. 4 Liboll II fol. 118b 119a cop. chart. ohne Unterfertigung. — Ebenda Lado 18 nr. 5 Lib. III fol. 86b-87a cop. chart. sdcc. 16, Abschrift der Vorlage A. — Druck: Wülrdtwein 9, 61-63 aus Vorl. A. An Univ. Leipzig: B coll. Leipzig U.-B. cod. ms. 170 fol. 223nb cop. ck. saec. 15.; z0 oben am Rande von fol. 223a Bemerkung von anderer Hand: In dieta Frankfordensi anno 45 Joh. Baptiste. — Druck: Coder dipl. Saxon. regiae 2 Bd. 11: Urk.-Buch d. Uriv. Leipzig S. 64f. aus Vorl. B. An Hzg. Albrecht von Baiern: In München H. St.-A. Kurbaiern nr. 141 or. mb. lit. dlausa c. bulla plumb. pend., innen und außen je ein placet-Vermerk. 35 a) Sacrosanctal etc. dilectis ecolesie filiis rectori doctoribus et magistris universitatis studii Erfordensis" salutem etc. sic devotiones vestras lucide res hucusque in ecclesia gestas cogno- visse credimus, ut non necessarium arbitremur in auribus earundem“ devotionum vestrarum multa disserere de diuturnis et gravibus laboribus, quos hee sancta sinodus pro sustinenda univer- salis " ecclesie et sacrorum generalium conciliorum autoritate et fide catholica pariter cum sanctissimo 40 domino Felice papa V. pertulit, ne illa, que pro fide ipsa et animarum salute ete reformatione ecclesie in capite et in membris ex consensu toeius orbis catholici in duobus coneiliis tam solemnibus, Constantiensi et hoc Besiliensi, gesta ordinata et decretata sunt, in nichilum rucre sinerentur, ne quoque in sacrarum auctoritatem universalium sinodorum, ad quam pro decidendis questionibus fidem concernentibus, pro edendis sacris canonibus in salubre regimen omnis vite et actionis Chri- 45 stiane pro unitateque inconsutilis tunice Christi, ecclesie videlicetg catholice, conservanda sum- mus somper recursus etiam ab ipsis temporibus upostolorum habitus est, deinceps heresibus de- a) jelęt durskstrichon et julii. b) B Lyptzensts. c) em., A coruudoin, om. N. catholica et univ. eccl. et sacr. gen. conc. auctoritate stait univ. — catholica. A pro sancta auctoritate; BC pro stratà auctoritate. E) B add. et. d) B stellt um nde 6) Bac. f] om.; 50 1 Ubereinstimmung mit Schreiben an Hzg. Albrecht in Petidruck, ebenso umgekehrt.
Strana 775
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/8. Juli 1445 nr. 403-405. 775 formitatibus morum et scismatibus quedam effrenata patesceret licencia. singularis autem nobis in ea re fuit prestolacio, ut insignes prelati et ineliti principes, qui in Romano versantur inperio, primo et precipuc à principatuumb terrenorum, vestris et aliorum literatorum virorum illuminati doctrinis atque salutaribus orationibus persuasi ipsam dei ecclesiam in tantis jam ealamitatibus i et languoribus constitutam efficaciter adjuvarent, ojus autoritatem a Christo deo et salvatore nostro donatam confovendo et suslinendo ac justicie el verilati palain et manifeste inherendo. in quam rem scimus etiam devotiones vestras multamd hueusque operam contulisse. sed nimium affligit universume gregem Christi, nimium animas et conscientias catholicorum perturbat longa nimis in captanda conclusione dilatio, inde errores crescunt, veritas katholica obtenebratur, to auctoritatis' et disciplinc ecclesiastice vigor confunditur, justicia conculcatur, fides assidue leditur et, nisi brevientur dies malil, admodum timendum est, ne omnis fere regio ducatur in errorem. jam itaque corda prelatorum ct principum pulsent preclare vestre doctrine, ut g absque ulteriore mora fidei et ecclesie succurant et clare ae manifeste adhercant veritati, presertim in illa conven- cione, quam apud Franckfordiam proximo festo sancti1 Johannis institutam intelleximus, vester- Juni 24 15 que cetus aliquos doctores in jure divino et humano eruditos ad eandem convencionem trans- mittat et omnibus modis sibi possibilibus operam inpendatk, ut non ulterius res tam necessaria saluti publice eunctorum dissimuletur aut differatur, sed post varias dilaciones, post plurimorum annoruimm expectationes fatigas" et vexationes innumeras postque° latissimas informationes in hiis rebus habitas tandem salubris conclusio captetur ad honorem et gloriam sponsi ecelesie Josu 20 Christi, qui vestras devotiones feliciter conservare dignetur. datum Basilec 11. kalendas junii anno a nativitate domini 1445 otc. B. Vrygdach 1445 Mui 22 b) Sacrosancta etc. dilecto ecclesie filio Alberto duci Bavarie salutem etc. non nécessa- rium arbitramur in auribus devotionis tue mulla disserere jusw. mut. mutand. bis Z. 8) perturbat longa ultra modum in captanda conclusione per ipsos prelatos et principes dilatio (usw. bis 25 Z. II in orrorem), jam itaque corda prelatorum et principum aliorum pulset atque excitet devotio tua, ut absque ulteriori mora fidei et ecclesie succurrant et clare ac manifeste adhereant veritati, presertim in illa conventione, quam apud Franckfordiam proximo festo beati Johannis Juni 24 institutam intelleximus; in eamque aut personaliter ire aut saltem aliquos notabiles oratores transmittere non omittas et omnibus modis tibi possibilibus operam impendas, ut non ulterius 30 (usw. bis) dignetur. datum Basilee 10. kal. junii 1445. Jacobus de Cerveriis Mai 23 105. Die Erzdiakone und das Domkapitel zu Trier an die Domkapitel zu Mainz und Köln seinzeln]: über den Abschied der am 7. Juni in Koblenz gehaltenen Tagung wegen der Kirchenfrage und über die Stellungnahme des Erzbischofs von Trier zu diesem Abschied. 1445 Juni 14 [Trier]. 35 An das Domkapitel zu Mainz: A aus Koblens St.-A. Kurtrier, Staatsarchiv, Verhäll- nisse zu Rom fase. 1 fol. 30ab cop. chart. — Regesi: Hansen, Westfalen 1, 152 nr. 160. An das Domkapitel zu Köln: B coll. Koblenz a.a. O. fol. 313b cop. ch. — Druck: Hansen 1, 151f. nr. 159. 40 a.) A preclpue. c) A cujus. b) M.; AB principatum. versam. f) Beunctis. h) Bulteriori. a1 Bet. k) sn.; AB inpendant. I) A dissimulentur aut differantur. o) A postquam. d) A multum. e) A uni- 1 B beati. D B vester quogue. n) A îtigas. m) A animorum. 1 Vgl. Matth. 24,22.
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/8. Juli 1445 nr. 403-405. 775 formitatibus morum et scismatibus quedam effrenata patesceret licencia. singularis autem nobis in ea re fuit prestolacio, ut insignes prelati et ineliti principes, qui in Romano versantur inperio, primo et precipuc à principatuumb terrenorum, vestris et aliorum literatorum virorum illuminati doctrinis atque salutaribus orationibus persuasi ipsam dei ecclesiam in tantis jam ealamitatibus i et languoribus constitutam efficaciter adjuvarent, ojus autoritatem a Christo deo et salvatore nostro donatam confovendo et suslinendo ac justicie el verilati palain et manifeste inherendo. in quam rem scimus etiam devotiones vestras multamd hueusque operam contulisse. sed nimium affligit universume gregem Christi, nimium animas et conscientias catholicorum perturbat longa nimis in captanda conclusione dilatio, inde errores crescunt, veritas katholica obtenebratur, to auctoritatis' et disciplinc ecclesiastice vigor confunditur, justicia conculcatur, fides assidue leditur et, nisi brevientur dies malil, admodum timendum est, ne omnis fere regio ducatur in errorem. jam itaque corda prelatorum ct principum pulsent preclare vestre doctrine, ut g absque ulteriore mora fidei et ecclesie succurant et clare ae manifeste adhercant veritati, presertim in illa conven- cione, quam apud Franckfordiam proximo festo sancti1 Johannis institutam intelleximus, vester- Juni 24 15 que cetus aliquos doctores in jure divino et humano eruditos ad eandem convencionem trans- mittat et omnibus modis sibi possibilibus operam inpendatk, ut non ulterius res tam necessaria saluti publice eunctorum dissimuletur aut differatur, sed post varias dilaciones, post plurimorum annoruimm expectationes fatigas" et vexationes innumeras postque° latissimas informationes in hiis rebus habitas tandem salubris conclusio captetur ad honorem et gloriam sponsi ecelesie Josu 20 Christi, qui vestras devotiones feliciter conservare dignetur. datum Basilec 11. kalendas junii anno a nativitate domini 1445 otc. B. Vrygdach 1445 Mui 22 b) Sacrosancta etc. dilecto ecclesie filio Alberto duci Bavarie salutem etc. non nécessa- rium arbitramur in auribus devotionis tue mulla disserere jusw. mut. mutand. bis Z. 8) perturbat longa ultra modum in captanda conclusione per ipsos prelatos et principes dilatio (usw. bis 25 Z. II in orrorem), jam itaque corda prelatorum et principum aliorum pulset atque excitet devotio tua, ut absque ulteriori mora fidei et ecclesie succurrant et clare ac manifeste adhereant veritati, presertim in illa conventione, quam apud Franckfordiam proximo festo beati Johannis Juni 24 institutam intelleximus; in eamque aut personaliter ire aut saltem aliquos notabiles oratores transmittere non omittas et omnibus modis tibi possibilibus operam impendas, ut non ulterius 30 (usw. bis) dignetur. datum Basilee 10. kal. junii 1445. Jacobus de Cerveriis Mai 23 105. Die Erzdiakone und das Domkapitel zu Trier an die Domkapitel zu Mainz und Köln seinzeln]: über den Abschied der am 7. Juni in Koblenz gehaltenen Tagung wegen der Kirchenfrage und über die Stellungnahme des Erzbischofs von Trier zu diesem Abschied. 1445 Juni 14 [Trier]. 35 An das Domkapitel zu Mainz: A aus Koblens St.-A. Kurtrier, Staatsarchiv, Verhäll- nisse zu Rom fase. 1 fol. 30ab cop. chart. — Regesi: Hansen, Westfalen 1, 152 nr. 160. An das Domkapitel zu Köln: B coll. Koblenz a.a. O. fol. 313b cop. ch. — Druck: Hansen 1, 151f. nr. 159. 40 a.) A preclpue. c) A cujus. b) M.; AB principatum. versam. f) Beunctis. h) Bulteriori. a1 Bet. k) sn.; AB inpendant. I) A dissimulentur aut differantur. o) A postquam. d) A multum. e) A uni- 1 B beati. D B vester quogue. n) A îtigas. m) A animorum. 1 Vgl. Matth. 24,22.
Strana 776
776 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Juni7 Bruderlich gunst und fruntschaft zovor, wirdigen lieben hern und besonder frunde. als die" wirdigen hern doemdechen und capitel des doems zo Collen uch und unß lest von der zweitracht, die leider zo dieser zit in der heilicher gemeiner Cristenkirchen gelegen ist, ge- schrieben habent und damit besonnen, das wir capitel Mencz Trieren und Collen unß bi ein- ander fuechtenb, von den sachen zo reden, und igliche von unsern" capiteln zwene ader dri capitelaer personen geen Conveloncz" schicktene uf den seventen dach niestvergangen diß gegenwirtigen maencz junii, umh unß zo versprechenf, wie soliche sachen beqwemelichst gefuecht mochten werden, solichs vort zo brengen, uf das ein ider capitel da baß sime hern moege wissen zo raden etc., wie soliche" schrift� mit meer worten inhelt : daruf wir dri unser mitdoemhern uß unserm capitel, nemelich die ersamen hern Welther von Bruck choirbischof, hern Conrait von Bruinßberg und hern Frederich Meynfelder, uf den egnanten gesaczten dach geen Convelenez han geschickt gehabt. die unß abescheit desselben dages ainbraicht haint, ain dem erwirdigisten in got vader unserm gnedigen lieben hern von Trieren zo be- geren, das sine gnade soliche zweitracht betrachten wolle und was unraicz daruißh enstaen muchte und daraen sin, das unser gnedigel hern die dri geistlichen koirfursten sich in der 15 sachen nit scheiden und uch und das capitel zo Collen’ einen anderen dach wissen laessen, unß aber bi ein zo fuegen und igliche unser hern antwort zosamen zo brengen etc., wie dan soliches mit meer worten von den egnanten drin geluit hait. begeren wit uch zo wissen, das dieselben dri unser mitdoemhern soliche meinunge unserm gnedigen hern von Trier obgnant daselfs zo Convelenez nach dem abescheit ornstliche vorgelaicht und sine gnade gar democte- 20 lich und flißelich gebeten hain, dem also nachzogaen, groser irrung und schaeden in diesme Duytschen landen zo verhoeden. daruf sine gnadek unß geantwort hait, wie sine meinung und begerunge zo allen ziten gewest si und sich getrwelich darink bearbeit habe, das goede dem almechtigen zo loebe und zo eren und aller gemeiner Cristenheit zo nuez und zo guede wege vorgenomen worten€, dadurch in der heilgen kirchen, sunderlichen in Duitschlandenm vriede und einunge wurde; dan sine gnade wail getrwet, das unser gnedige herren die drin koirfursten mit eme und her mit in sich gruntlichon undorreden und vereingen und den sachen gotlichen und ufrichtlicht nachghaen werden, und darzo sine gnade auch mit allem flisch" und ernst getrwelich gerne arbeiten raden und helfen wille, als billich und her schuldich sie zo thoen. in dem, lieben hern und frunde, versteent ir unser ainbrengen und unsers gnedigen 3o hern guete und ufrichtich meinunge wail, darboben P unß nit geboirt ader noit ist, icht vurter in die sache, naestdem die groisse wichtich und unß unkundich ist, zo griffen ader uch ander tage darumb zo benennen, besonder want unser doemproebst und ander " etliche mirkliche unser mitcapitelaer nit inheimsche sint und keinen doemdechen nach hain und unß nu zur zit ungelegen ist, fheden halb zo wandelen. solichs wollent im besten von unß verstain und 25 ufnemen, dan wir unsormr gnedigen hern darin nach aller gelegenheit und hergangen sachen wail getrwen, das sine gnade thoen werde, was nucz beqwemelich und gut ist, als wir solichs iczt und zo dickmaelen von sinres gnaden wail verstanden han. geben under des edelen hern Johans wildegravens zo Düne und zo Kyrburg ryngravens zûm Steine, unsers mit- capitelaers, ingesegel brestenhalb dest unsern, das etlichen, die slussel darzou haben, iezt nit inheimsch sint, 14. junii anno domini etc. 45. Archidiaconi ot capitulum ecclesie Treverensis. [sublus] Venerabilibus dominis decano et capitulo ecclesie Maguntinensisv, amicis nostris sincere dilectis. 5 10 25 40 1445 Junz 14 a) Bir statt die —uch und. b) E fugen. c) A unčrm capitěl. 1) B etcla Cobelenoz. 6) D 45 schicken. f) Bsprechen. g) B uwer schrift an uns getaen. h) em.; AB dan uib. 1) A gnodiger. k) om. A. 1) sm.; A Mencz, wis B, disses mit Recht, hat. m) B Duytschen 1) B wurden. landen. 1) om. A. 0) s0 A; B HBe. P. A dar loben. q) H utliche ander mirk usw. r) Bunsern. s) B sime. t) Fom. des unsern. u) B davon. v) B Coloniensis. i Nicht aufgejunden. 50
776 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Juni7 Bruderlich gunst und fruntschaft zovor, wirdigen lieben hern und besonder frunde. als die" wirdigen hern doemdechen und capitel des doems zo Collen uch und unß lest von der zweitracht, die leider zo dieser zit in der heilicher gemeiner Cristenkirchen gelegen ist, ge- schrieben habent und damit besonnen, das wir capitel Mencz Trieren und Collen unß bi ein- ander fuechtenb, von den sachen zo reden, und igliche von unsern" capiteln zwene ader dri capitelaer personen geen Conveloncz" schicktene uf den seventen dach niestvergangen diß gegenwirtigen maencz junii, umh unß zo versprechenf, wie soliche sachen beqwemelichst gefuecht mochten werden, solichs vort zo brengen, uf das ein ider capitel da baß sime hern moege wissen zo raden etc., wie soliche" schrift� mit meer worten inhelt : daruf wir dri unser mitdoemhern uß unserm capitel, nemelich die ersamen hern Welther von Bruck choirbischof, hern Conrait von Bruinßberg und hern Frederich Meynfelder, uf den egnanten gesaczten dach geen Convelenez han geschickt gehabt. die unß abescheit desselben dages ainbraicht haint, ain dem erwirdigisten in got vader unserm gnedigen lieben hern von Trieren zo be- geren, das sine gnade soliche zweitracht betrachten wolle und was unraicz daruißh enstaen muchte und daraen sin, das unser gnedigel hern die dri geistlichen koirfursten sich in der 15 sachen nit scheiden und uch und das capitel zo Collen’ einen anderen dach wissen laessen, unß aber bi ein zo fuegen und igliche unser hern antwort zosamen zo brengen etc., wie dan soliches mit meer worten von den egnanten drin geluit hait. begeren wit uch zo wissen, das dieselben dri unser mitdoemhern soliche meinunge unserm gnedigen hern von Trier obgnant daselfs zo Convelenez nach dem abescheit ornstliche vorgelaicht und sine gnade gar democte- 20 lich und flißelich gebeten hain, dem also nachzogaen, groser irrung und schaeden in diesme Duytschen landen zo verhoeden. daruf sine gnadek unß geantwort hait, wie sine meinung und begerunge zo allen ziten gewest si und sich getrwelich darink bearbeit habe, das goede dem almechtigen zo loebe und zo eren und aller gemeiner Cristenheit zo nuez und zo guede wege vorgenomen worten€, dadurch in der heilgen kirchen, sunderlichen in Duitschlandenm vriede und einunge wurde; dan sine gnade wail getrwet, das unser gnedige herren die drin koirfursten mit eme und her mit in sich gruntlichon undorreden und vereingen und den sachen gotlichen und ufrichtlicht nachghaen werden, und darzo sine gnade auch mit allem flisch" und ernst getrwelich gerne arbeiten raden und helfen wille, als billich und her schuldich sie zo thoen. in dem, lieben hern und frunde, versteent ir unser ainbrengen und unsers gnedigen 3o hern guete und ufrichtich meinunge wail, darboben P unß nit geboirt ader noit ist, icht vurter in die sache, naestdem die groisse wichtich und unß unkundich ist, zo griffen ader uch ander tage darumb zo benennen, besonder want unser doemproebst und ander " etliche mirkliche unser mitcapitelaer nit inheimsche sint und keinen doemdechen nach hain und unß nu zur zit ungelegen ist, fheden halb zo wandelen. solichs wollent im besten von unß verstain und 25 ufnemen, dan wir unsormr gnedigen hern darin nach aller gelegenheit und hergangen sachen wail getrwen, das sine gnade thoen werde, was nucz beqwemelich und gut ist, als wir solichs iczt und zo dickmaelen von sinres gnaden wail verstanden han. geben under des edelen hern Johans wildegravens zo Düne und zo Kyrburg ryngravens zûm Steine, unsers mit- capitelaers, ingesegel brestenhalb dest unsern, das etlichen, die slussel darzou haben, iezt nit inheimsch sint, 14. junii anno domini etc. 45. Archidiaconi ot capitulum ecclesie Treverensis. [sublus] Venerabilibus dominis decano et capitulo ecclesie Maguntinensisv, amicis nostris sincere dilectis. 5 10 25 40 1445 Junz 14 a) Bir statt die —uch und. b) E fugen. c) A unčrm capitěl. 1) B etcla Cobelenoz. 6) D 45 schicken. f) Bsprechen. g) B uwer schrift an uns getaen. h) em.; AB dan uib. 1) A gnodiger. k) om. A. 1) sm.; A Mencz, wis B, disses mit Recht, hat. m) B Duytschen 1) B wurden. landen. 1) om. A. 0) s0 A; B HBe. P. A dar loben. q) H utliche ander mirk usw. r) Bunsern. s) B sime. t) Fom. des unsern. u) B davon. v) B Coloniensis. i Nicht aufgejunden. 50
Strana 777
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/ 8. Juli 1445 nr. 405-407. 777 406. Hzg. Albrecht von Baiernf-München) bevollmächtigt gen. Räte zu seiner Vertretung auf dem Frankfurter Tage. 1445 Juni 19 München. b Aaus München H. St.-A. Kurbaiernnr. 120 or. mb. Lit. put. c. sig. intus subtus impr. part. del. B coll. ebenda beiliegendes cone. ch., eine gekürzte Fassung (van tenore bis in futurum); die Ubereinstimmung mit A ist von uns durch Petitdruck herausgestellt, wesentliche Abweichungen in Klammern eingefügt; der Schluß (ab promittentes. Z. 36) fehlt. Nos Albertus dei gracia comes palatinus Rheni Bavarie dux et comes in Voburg ete. tenore presencium provide et ex certa sciencia omnibus melioribus modo via jure causa ot forma, quibus melius fieri potest et dobet, facimusa constituimus et solomniter ordinamus in nostros" veros 10 legittimos et indubitatos ambasiatores cratores procuratores negociorumque nostrorum gestores ac nuncios speciales venerabilem et“ nobilem circumspectosque viros Conradum Siber prepositum ecclesie in Illmunster et Ulricum dominum de Laber consules et fideles nostros ad comparendum pro nobis coram reverendissimis reverendisque in Christo patribus et dominis dominis cardinali- bus archiepiscopis episcopis illustribus principibus dominis et prelatis quibuscumque seu am- t5 basiatoribus eorundem in oppido Franckfordensi et dieta ibidem super factis ccclesie universalis ad festum sancti Egidii" instantis per serenissimum Romanorum regem aliosque sacri Romani Sept. 1 imperii utriusque status principes electores clarissimos celebranda convenientes unacum ambasiatoribus et oratoribus sacri Basiliensis concilii et sanctissimi domini nostri domini Felicis divina providencia pape quinti concurrendo (B coram quibuscumque principibus sive 20 ellecturibus spiritualibus vel secularibus aliisque prelatis et ambasiatoribus et oratoribus in oppido Fr. in dieta ipsa congregatis statt coram — concurrendo) dantes et concedentes eisdome nostris' procuratoribus ambasiatoribus et nunciis prefatis plenariam potestatem dicti sacri concilii et prefati sanctissimi domini nostri oratoribus et ambasiatoribus assistendi et conveniendi, concurrendi in omnibus et singulis, que pro adhesione obediencia dictorum sacri Basiliensis 25 concilii et domini nostri sanctissimi ac pro unione pace et tranquillitate universalis ecclesie quomodolibet fuerint (B que pro tranquillitate unione et pace sancte matris ecclesie fuerint statt que — fuerint) necessaria et oportuna, eciamsi talia forent, que in premissis, ut prefertur, magis specifica requirerent mandata, quibus auctoritas sacri Basiliensis concilii et sanctissimi domini nostri Felicis status inviolabilis et inconcusse perseverent roborentur et confirmentur, neenon 80 cum eisdem oratoribus tractandi consulendi concludendi modos vias ac alia modia apta, ceiam tractata consulta conclusa et declarata in premissis recipiendi et approbandi, que ad exal- tacionem fidei sancte, tranquillitatem unionem et pacem ecclesie universalis, auctoritatem sacri Basiliensis concilii et nudam ac simplicem obedienciam sanctissimo domino nostro Felici pape quinto prestandi tendunt (B mandata ac omnia alia et singula faciendi, que ad exalta- 35 tionem fidei sancte et pacem se tendunt statt mand. — jondunt) et proficere valeant quomodolibet in futurum, promittentes bona fide et in verbo principis ratum habere gratum et acceptum, quidquid per éosdem " nostros procuratores et oratores in premissis actum fuerit, et nullomodo contradicere vel venire. in cujus rei testimonium et robur presentes litteras sigilli nostri datum in oppido Monacensi Frisingensis diocesis die appensioni jussimus communiri. 40 sabbati 19. mensis junii anno 1445. 1445 Jani 13 407. Abschied des Frankfurter RT.: Aufrechterhaltung der Protestation bis zu einem am 6. März 1446 nach Nürnberg zu berufenden Nationalkonzil; Festsetzung der Vorbereitungen dafür. 1445 Juni 24 Frankfurt. 45 A aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loe. 4369: Religionssachen A fol. 284a. 285° cop. chart. Die Abschrift stekt mit unsern nrr. 408 und 409 auf sinem Folio- 10 b) A verbessert aus nostrum verum legittimum et indubitatum ambasiatorem et oratorem a) B add. st. proeuratorem — gestorem wew. c) ef nob. — Laher in A am Rande far durchstrichenes et elreumspectum virum Johannem Thulbeckhen decretorum liccnciatum canonicum enclesle Frisingensis ac ad beatam virginem Monaci plebanum et consulem nostrum. d) in A über durchstrichenem Johannis Baptiste. e) A verbdttort ails eidem nostro pneuratori ambasintori et nuncin prefato. f) Rprosur, et ambas, nostris. g) in A perbemart aus per eundem usw. procuratoreul
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/ 8. Juli 1445 nr. 405-407. 777 406. Hzg. Albrecht von Baiernf-München) bevollmächtigt gen. Räte zu seiner Vertretung auf dem Frankfurter Tage. 1445 Juni 19 München. b Aaus München H. St.-A. Kurbaiernnr. 120 or. mb. Lit. put. c. sig. intus subtus impr. part. del. B coll. ebenda beiliegendes cone. ch., eine gekürzte Fassung (van tenore bis in futurum); die Ubereinstimmung mit A ist von uns durch Petitdruck herausgestellt, wesentliche Abweichungen in Klammern eingefügt; der Schluß (ab promittentes. Z. 36) fehlt. Nos Albertus dei gracia comes palatinus Rheni Bavarie dux et comes in Voburg ete. tenore presencium provide et ex certa sciencia omnibus melioribus modo via jure causa ot forma, quibus melius fieri potest et dobet, facimusa constituimus et solomniter ordinamus in nostros" veros 10 legittimos et indubitatos ambasiatores cratores procuratores negociorumque nostrorum gestores ac nuncios speciales venerabilem et“ nobilem circumspectosque viros Conradum Siber prepositum ecclesie in Illmunster et Ulricum dominum de Laber consules et fideles nostros ad comparendum pro nobis coram reverendissimis reverendisque in Christo patribus et dominis dominis cardinali- bus archiepiscopis episcopis illustribus principibus dominis et prelatis quibuscumque seu am- t5 basiatoribus eorundem in oppido Franckfordensi et dieta ibidem super factis ccclesie universalis ad festum sancti Egidii" instantis per serenissimum Romanorum regem aliosque sacri Romani Sept. 1 imperii utriusque status principes electores clarissimos celebranda convenientes unacum ambasiatoribus et oratoribus sacri Basiliensis concilii et sanctissimi domini nostri domini Felicis divina providencia pape quinti concurrendo (B coram quibuscumque principibus sive 20 ellecturibus spiritualibus vel secularibus aliisque prelatis et ambasiatoribus et oratoribus in oppido Fr. in dieta ipsa congregatis statt coram — concurrendo) dantes et concedentes eisdome nostris' procuratoribus ambasiatoribus et nunciis prefatis plenariam potestatem dicti sacri concilii et prefati sanctissimi domini nostri oratoribus et ambasiatoribus assistendi et conveniendi, concurrendi in omnibus et singulis, que pro adhesione obediencia dictorum sacri Basiliensis 25 concilii et domini nostri sanctissimi ac pro unione pace et tranquillitate universalis ecclesie quomodolibet fuerint (B que pro tranquillitate unione et pace sancte matris ecclesie fuerint statt que — fuerint) necessaria et oportuna, eciamsi talia forent, que in premissis, ut prefertur, magis specifica requirerent mandata, quibus auctoritas sacri Basiliensis concilii et sanctissimi domini nostri Felicis status inviolabilis et inconcusse perseverent roborentur et confirmentur, neenon 80 cum eisdem oratoribus tractandi consulendi concludendi modos vias ac alia modia apta, ceiam tractata consulta conclusa et declarata in premissis recipiendi et approbandi, que ad exal- tacionem fidei sancte, tranquillitatem unionem et pacem ecclesie universalis, auctoritatem sacri Basiliensis concilii et nudam ac simplicem obedienciam sanctissimo domino nostro Felici pape quinto prestandi tendunt (B mandata ac omnia alia et singula faciendi, que ad exalta- 35 tionem fidei sancte et pacem se tendunt statt mand. — jondunt) et proficere valeant quomodolibet in futurum, promittentes bona fide et in verbo principis ratum habere gratum et acceptum, quidquid per éosdem " nostros procuratores et oratores in premissis actum fuerit, et nullomodo contradicere vel venire. in cujus rei testimonium et robur presentes litteras sigilli nostri datum in oppido Monacensi Frisingensis diocesis die appensioni jussimus communiri. 40 sabbati 19. mensis junii anno 1445. 1445 Jani 13 407. Abschied des Frankfurter RT.: Aufrechterhaltung der Protestation bis zu einem am 6. März 1446 nach Nürnberg zu berufenden Nationalkonzil; Festsetzung der Vorbereitungen dafür. 1445 Juni 24 Frankfurt. 45 A aus Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loe. 4369: Religionssachen A fol. 284a. 285° cop. chart. Die Abschrift stekt mit unsern nrr. 408 und 409 auf sinem Folio- 10 b) A verbessert aus nostrum verum legittimum et indubitatum ambasiatorem et oratorem a) B add. st. proeuratorem — gestorem wew. c) ef nob. — Laher in A am Rande far durchstrichenes et elreumspectum virum Johannem Thulbeckhen decretorum liccnciatum canonicum enclesle Frisingensis ac ad beatam virginem Monaci plebanum et consulem nostrum. d) in A über durchstrichenem Johannis Baptiste. e) A verbdttort ails eidem nostro pneuratori ambasintori et nuncin prefato. f) Rprosur, et ambas, nostris. g) in A perbemart aus per eundem usw. procuratoreul
Strana 778
778 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. bogen, alle von derselben Hand geschrieben. Auf der letzten Seite eine zeitgenöss. Bemerkung: Cancellarius presentavit Missen feria tercia poso Jacobi [Juli 27 anno etc. 40 quinto. Abeschid des tages zu Franckfurd; am Schluß des Stückes Finis. B coll. Frankfurt Stadt-A. Roichstagsakten Tom. 2 fol. 38".390 cop. chart. Auf fol. 5 39ab folgt unmittelbar unsere nr. 408. coll. Mainz Stadt-B. Ungeordn. Fasz. nr. VI cop. chart., Blatt mit Siegelapuren; über dom Text von zcitgenëss. Hand Non sunt ista nisi inter omnes principes. nota, quod iste est publicus recessus de dieta Francfordiensi proxime habita in die saneti Johannis [Juni 24] 1445; die Worte quod iste und publieus sind durch 10 gestrichen, darüber videlicet [?] eorum. In Königsberg St. A. Cjetzt: Göttingen Slaatt. Archivlager) Schubl. V nr. 15 cop. ch. coавva, Beilage zu unserer nr. 417. Drucke funvoltst.): Janssen, Reichscorr. 2, 82-85 nr. 121. — L. v. Ranke, Deutsche Gesch. im Zeitalter der Reformation 64 (Urk.-Band), 7-8. 15 1445 Anno domini 1445, alzo€ ein tag zu Franckfurd of sanet Johannis baptiste tag durch unsers hern des Romischen kunigis rethe, etliehe unser hern die kurfursten, die da personlich gewest, und der andern kurfursten metropolitan und fursten, die nicht personlich da gewest sein, sinder ire rethe aldab gehat haben, rethe und frunde, ist geratslagit und beslossen, alz hirnoch geschriben stet: [I] Zum irsten daz unser gnediger herr der Romische konig die kurfursten fursten, geist- lich und werntlich, die protestacio und cinungo in der heiligen kirchen sache noch ußwisunge der brife und vorzeicheniß vormols dorober begriffen vorder halden, darine bliben und nicht doruß geen sullen acht monden noch enander volgende noch data diser vorzeicheniß. [2] Item sullen unser vorgenante gnedigend herren doran sin, damete die egnante prote- 25 stacio und einung durch nimandis der iren oberfaren, sunder vesteclichen gehanthabit werden. und ap das were, daze imand die oberfure ader dawider tete, welchis wesens der ader die weren adir wie sich daz machete, daz sal der herre, under deme ein sulchis vorgenomen were, straffen noch lute der protestacion, und ap derselbe obertreter! sulche straffe flien wold, so suld der herre, under deme ein sulcher zuflucht understunde zu haben, sulchis straffen und 30 schaffen gestrafft zu werden, glicher€ wiese und in aller maße, alz ap is under om gescheen were und on selber anginge, und sulchis ouch mit sinen amptluten gehalden zu werden ge- trewelichen bestellen, und is sal ouch nimand dawider thun ader schaffen ader gestaten getan zu werden durch sich selber ader imandis andirs. is sal ouch einer deme andern darin, wenn einer des von deme andern irsucht wirt, getrewelichen biesten helfen und raten ane intrag. 35 und allis geverde. 20 Juní 21 f 1446./ März 6 [3] Item sullen unser hern der Romische konig und die kurfursten binen sulcher ege- melten zit kegen babist Eugenio und kegen dome concilio zu Basil und, wie des not ist, doran und dorober sein, damete sie noch ein unzwifellich gemeine concilium zu wege brengen, of daz die zweitracht abegetragen werde und die heilige kirche zu gutem fride kome noch irem 40 besten vormogen. [4 Item diewile ein gemein rat ist, daz man, so des unser hern zu rate werden, ußh der protestacion komen sullel, ist beslossen of daz, daz man deste einmuteclicher lobelicher und bedechteclicher uß der protestacion kome: [4a] zum irsten daz unser herr der Romische konig zu wege brenge eino gemoine vorsampnunge der Germanischen kirchen ader ein con- d5 [4b] item daz sulche vorsampnunge zu Nwrenbergd of den sontag invo- cilium nacionale. cavit nestkomet k sein und gehalden werden sulle. [4c]item of daz die vorsampnunge der Germa- nischen kirchen deste volliger werde, ist beslossen, daz unser herr der Romische konig in a) BC ais. b) B0 do. c) Bund inn. d) o. BE. e A un. f) 1ubirtrete. h) C uBer stalt uB der. 1) AR sullen, 1A Nwenberg. k) pm. A. g) PO zu glicher. 50
778 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. bogen, alle von derselben Hand geschrieben. Auf der letzten Seite eine zeitgenöss. Bemerkung: Cancellarius presentavit Missen feria tercia poso Jacobi [Juli 27 anno etc. 40 quinto. Abeschid des tages zu Franckfurd; am Schluß des Stückes Finis. B coll. Frankfurt Stadt-A. Roichstagsakten Tom. 2 fol. 38".390 cop. chart. Auf fol. 5 39ab folgt unmittelbar unsere nr. 408. coll. Mainz Stadt-B. Ungeordn. Fasz. nr. VI cop. chart., Blatt mit Siegelapuren; über dom Text von zcitgenëss. Hand Non sunt ista nisi inter omnes principes. nota, quod iste est publicus recessus de dieta Francfordiensi proxime habita in die saneti Johannis [Juni 24] 1445; die Worte quod iste und publieus sind durch 10 gestrichen, darüber videlicet [?] eorum. In Königsberg St. A. Cjetzt: Göttingen Slaatt. Archivlager) Schubl. V nr. 15 cop. ch. coавva, Beilage zu unserer nr. 417. Drucke funvoltst.): Janssen, Reichscorr. 2, 82-85 nr. 121. — L. v. Ranke, Deutsche Gesch. im Zeitalter der Reformation 64 (Urk.-Band), 7-8. 15 1445 Anno domini 1445, alzo€ ein tag zu Franckfurd of sanet Johannis baptiste tag durch unsers hern des Romischen kunigis rethe, etliehe unser hern die kurfursten, die da personlich gewest, und der andern kurfursten metropolitan und fursten, die nicht personlich da gewest sein, sinder ire rethe aldab gehat haben, rethe und frunde, ist geratslagit und beslossen, alz hirnoch geschriben stet: [I] Zum irsten daz unser gnediger herr der Romische konig die kurfursten fursten, geist- lich und werntlich, die protestacio und cinungo in der heiligen kirchen sache noch ußwisunge der brife und vorzeicheniß vormols dorober begriffen vorder halden, darine bliben und nicht doruß geen sullen acht monden noch enander volgende noch data diser vorzeicheniß. [2] Item sullen unser vorgenante gnedigend herren doran sin, damete die egnante prote- 25 stacio und einung durch nimandis der iren oberfaren, sunder vesteclichen gehanthabit werden. und ap das were, daze imand die oberfure ader dawider tete, welchis wesens der ader die weren adir wie sich daz machete, daz sal der herre, under deme ein sulchis vorgenomen were, straffen noch lute der protestacion, und ap derselbe obertreter! sulche straffe flien wold, so suld der herre, under deme ein sulcher zuflucht understunde zu haben, sulchis straffen und 30 schaffen gestrafft zu werden, glicher€ wiese und in aller maße, alz ap is under om gescheen were und on selber anginge, und sulchis ouch mit sinen amptluten gehalden zu werden ge- trewelichen bestellen, und is sal ouch nimand dawider thun ader schaffen ader gestaten getan zu werden durch sich selber ader imandis andirs. is sal ouch einer deme andern darin, wenn einer des von deme andern irsucht wirt, getrewelichen biesten helfen und raten ane intrag. 35 und allis geverde. 20 Juní 21 f 1446./ März 6 [3] Item sullen unser hern der Romische konig und die kurfursten binen sulcher ege- melten zit kegen babist Eugenio und kegen dome concilio zu Basil und, wie des not ist, doran und dorober sein, damete sie noch ein unzwifellich gemeine concilium zu wege brengen, of daz die zweitracht abegetragen werde und die heilige kirche zu gutem fride kome noch irem 40 besten vormogen. [4 Item diewile ein gemein rat ist, daz man, so des unser hern zu rate werden, ußh der protestacion komen sullel, ist beslossen of daz, daz man deste einmuteclicher lobelicher und bedechteclicher uß der protestacion kome: [4a] zum irsten daz unser herr der Romische konig zu wege brenge eino gemoine vorsampnunge der Germanischen kirchen ader ein con- d5 [4b] item daz sulche vorsampnunge zu Nwrenbergd of den sontag invo- cilium nacionale. cavit nestkomet k sein und gehalden werden sulle. [4c]item of daz die vorsampnunge der Germa- nischen kirchen deste volliger werde, ist beslossen, daz unser herr der Romische konig in a) BC ais. b) B0 do. c) Bund inn. d) o. BE. e A un. f) 1ubirtrete. h) C uBer stalt uB der. 1) AR sullen, 1A Nwenberg. k) pm. A. g) PO zu glicher. 50
Strana 779
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/ 8. Juli 1445 nr. 407-408. 779 15 30 sinen a offenen vorsigiltenb brifen die zit und stad der egemelten vorsampnunge ußschribe und vorkundige unsern hern den kurfursten, item den konigrichen zu Ungern, zu Behmen, zu Polan, zu Denemarcken etc., item Engelant Schotlant und Irelant, item den metropo- litanen fursten (geistlich und wertlich) bischoven und suffraganeen zu der Germanischen 5 nacion gehorige, item andern fursten (geistlich und wertlich) Dutscher lande und deme hoenmeister Dutschenß orden zu Prußen, item den epten, si sein exempt adir nicht exempt, zu dem riche gehorig, die namhaftig und dorzu beqweme sein, item den universiteten. [4d] itom daz unser gnediger herr der Romische kunig und unser hern die kurfursten zu sulcher vorsampnunge personlichen komen mit iren gelerten und verstendigen" reten. [4e] item 10 daz sine konigliche gnade alle ander fursten und hern (geistlich und wertlich) zu sulcher vor- sampnung personliehen zue komen mit iren gelerten und verstendigenf reten ader aber, weren sie durch ehaftigeg not gehindert, iren vollen gewalt zu schicken, daselbist zu beslissen und nicht wider hinder sich zu brengen, ernstlichen und notdurfteclichen irmane und irsuche, of den egenanten sontag invoeavit unvorzogelichen zu Nwrenberg zu sein und nicht lenger ußzubliben. [5] Item in sulcher vorsampnung sal man handiln dise nochgeschribene meinunge: [5a] zum irsten nochdeme und den sendeboten babistis Eugenii iczund eine antwurt gegeben ist und ouch deme concilio zu Basil zu glicher wise gegeben werden sal noch inhalt einer zedil dorober begriffen, sal man beide, babistis Eugenii und ouch des concilii zu Basil, antwurt alz von einis gemeinen unzwifellichen zukunftigen conciliumß wegen vorhoren. [5b] item 20 wurde man inne und geware, daz man is zu einem gemeinen unzwifellichen concilium nicht brengen mochte, so sal man vorder zu rate werden, was der nacion allererlichst und aller- bequemelichist ist zu thun. [5c] item in" sulcher congregacion sullen ouch unser hern ernst- lichen zu rate werden und doran sein, damete die gewaltsamkeit, die die heiligen1 gemeine concilia, in massen sulchis in deme concilio zu Costantz geordent ist, haben sullen, festeclichen 25 gehanthabit und gehalden werden. [5d] item nochdeme und unser nacio mit manchfeldigen sachen beswerit gewest und noch ist, sullen unser hern in sulcher congregacion getrewelichen dorober und doran sein, damete die nacio notdurfteelichen vorseen und vorsorgit werde von sulcher beswerniß wegen, die derselben nacion und iren undertanen anlegende sein of daz, daz- man deste vorsichteelicher undk beqwemelicher uß der protestacion komen und geen moge. 6 Item dorumb sal man an beiden enden doran sein, daz sie die iren zu sulcher vorsamp- nung schicken mit gnugsamer und volkomener gewalt, die vorseungel zu thun in gemein und in sunderheit und noch redelichkeit, alsom daz einer itzlichen provincien undn landen not ist, in maßen denn sulchs ouch die antwurt den parteien gegeben begriffen hat, also daz die nacio vorsorgit werde und sei durch eine pragmatica sanccio ader ander redeliche wege. [7 Item zu merken, was die hern einung und brife inne haben der kirohen sache be- rurende, die sullen sie ouch zu der vorgenanten sampnunge° brengen aderP schicken. 1446I Mürz G 35 40 408. Bescheid Kg. Friedrichs und der Kurfürsten an die Gesandten1 P. Eugens und des Baseler Konzils: wünschen auf dem von ihnen für 6. März 1446 beschlossenen Nationalkonzil in Nürnberg eine Antwort über Berufung eines allgemeinen Konzile zu erhalten. Juni 24 Frankfurt]. 1445 a) An die plipstlichen Gesandten: A aud Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Religionssachen A fol. 285a cop. chart.; Uberschrift Proposicio facta oratoribus domini Eugonii. Vgl. zu A und D Quellenbeschreibung unserer nr. 407. 45 d) A bestendigen. e) (m. A. in) E sinem und dann briefe. b) BU besigelten. c) B gehoret. f) A bestendigen. g) A erhaftige. h) B zu. i) A stellt um gem. heil. i) om. BC. k)B n) B udd. g 1 R veranchunge; O verseluinge. add, dnste; (om, und beqw. m) BCund als. don, C dem. 0) B verstamenunge. 1) A and. 1 Hierzu die Zahlungsanweisung des ſpäpstl. 50 Kammerers] Ludovicus [card. Aquileg.J an fden Thesaurar] Franciseus de Padua unter dem 26. Juni (Rome die 26. mens. junii, pont. 15):
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/ 8. Juli 1445 nr. 407-408. 779 15 30 sinen a offenen vorsigiltenb brifen die zit und stad der egemelten vorsampnunge ußschribe und vorkundige unsern hern den kurfursten, item den konigrichen zu Ungern, zu Behmen, zu Polan, zu Denemarcken etc., item Engelant Schotlant und Irelant, item den metropo- litanen fursten (geistlich und wertlich) bischoven und suffraganeen zu der Germanischen 5 nacion gehorige, item andern fursten (geistlich und wertlich) Dutscher lande und deme hoenmeister Dutschenß orden zu Prußen, item den epten, si sein exempt adir nicht exempt, zu dem riche gehorig, die namhaftig und dorzu beqweme sein, item den universiteten. [4d] itom daz unser gnediger herr der Romische kunig und unser hern die kurfursten zu sulcher vorsampnunge personlichen komen mit iren gelerten und verstendigen" reten. [4e] item 10 daz sine konigliche gnade alle ander fursten und hern (geistlich und wertlich) zu sulcher vor- sampnung personliehen zue komen mit iren gelerten und verstendigenf reten ader aber, weren sie durch ehaftigeg not gehindert, iren vollen gewalt zu schicken, daselbist zu beslissen und nicht wider hinder sich zu brengen, ernstlichen und notdurfteclichen irmane und irsuche, of den egenanten sontag invoeavit unvorzogelichen zu Nwrenberg zu sein und nicht lenger ußzubliben. [5] Item in sulcher vorsampnung sal man handiln dise nochgeschribene meinunge: [5a] zum irsten nochdeme und den sendeboten babistis Eugenii iczund eine antwurt gegeben ist und ouch deme concilio zu Basil zu glicher wise gegeben werden sal noch inhalt einer zedil dorober begriffen, sal man beide, babistis Eugenii und ouch des concilii zu Basil, antwurt alz von einis gemeinen unzwifellichen zukunftigen conciliumß wegen vorhoren. [5b] item 20 wurde man inne und geware, daz man is zu einem gemeinen unzwifellichen concilium nicht brengen mochte, so sal man vorder zu rate werden, was der nacion allererlichst und aller- bequemelichist ist zu thun. [5c] item in" sulcher congregacion sullen ouch unser hern ernst- lichen zu rate werden und doran sein, damete die gewaltsamkeit, die die heiligen1 gemeine concilia, in massen sulchis in deme concilio zu Costantz geordent ist, haben sullen, festeclichen 25 gehanthabit und gehalden werden. [5d] item nochdeme und unser nacio mit manchfeldigen sachen beswerit gewest und noch ist, sullen unser hern in sulcher congregacion getrewelichen dorober und doran sein, damete die nacio notdurfteelichen vorseen und vorsorgit werde von sulcher beswerniß wegen, die derselben nacion und iren undertanen anlegende sein of daz, daz- man deste vorsichteelicher undk beqwemelicher uß der protestacion komen und geen moge. 6 Item dorumb sal man an beiden enden doran sein, daz sie die iren zu sulcher vorsamp- nung schicken mit gnugsamer und volkomener gewalt, die vorseungel zu thun in gemein und in sunderheit und noch redelichkeit, alsom daz einer itzlichen provincien undn landen not ist, in maßen denn sulchs ouch die antwurt den parteien gegeben begriffen hat, also daz die nacio vorsorgit werde und sei durch eine pragmatica sanccio ader ander redeliche wege. [7 Item zu merken, was die hern einung und brife inne haben der kirohen sache be- rurende, die sullen sie ouch zu der vorgenanten sampnunge° brengen aderP schicken. 1446I Mürz G 35 40 408. Bescheid Kg. Friedrichs und der Kurfürsten an die Gesandten1 P. Eugens und des Baseler Konzils: wünschen auf dem von ihnen für 6. März 1446 beschlossenen Nationalkonzil in Nürnberg eine Antwort über Berufung eines allgemeinen Konzile zu erhalten. Juni 24 Frankfurt]. 1445 a) An die plipstlichen Gesandten: A aud Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Religionssachen A fol. 285a cop. chart.; Uberschrift Proposicio facta oratoribus domini Eugonii. Vgl. zu A und D Quellenbeschreibung unserer nr. 407. 45 d) A bestendigen. e) (m. A. in) E sinem und dann briefe. b) BU besigelten. c) B gehoret. f) A bestendigen. g) A erhaftige. h) B zu. i) A stellt um gem. heil. i) om. BC. k)B n) B udd. g 1 R veranchunge; O verseluinge. add, dnste; (om, und beqw. m) BCund als. don, C dem. 0) B verstamenunge. 1) A and. 1 Hierzu die Zahlungsanweisung des ſpäpstl. 50 Kammerers] Ludovicus [card. Aquileg.J an fden Thesaurar] Franciseus de Padua unter dem 26. Juni (Rome die 26. mens. junii, pont. 15):
Strana 780
780 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. B coll. Franhfurt Stadt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 39ab cop. chart., am Schluß des Abschiedes vom 21. Juni (nr. 407). C coll. Mainz Stadt-B. Ungeordnete Faszikel nr. VI cop. chart., auf demselben Blatt wie nr. 407. b) An die Konzilsgesandien: 5 Dooll. Drosden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369 : Rolig--sachen A fol. 285b eop. chart.; Uberschrijt Proposicio fienda oratoribus sacri concilii Basileensis seu ipsi concilio. E coll. Paris Bibl. Nat. ms. lat. 1490 fol. 218b cop. mô. 1146 März 6 Insteterunt repetitis vicibus apud sanctissimuma dominum nostrum serenissimi Ro- manorum reges diveb memorie dominus Albertus et nune invictissimus dominus noster 10 Romanorum rex dominus Fridericus, reverendissimi patres et illustrissimi principes' domini nostri electores etc., quatenus sanctitasd sua ad hoe votum suum conferre dignaretur, ut pro pace ecclesie generalee et indubitatum congregaretur concilium, prout in peticionibus sue sanctitati oblatis plane continetur. et quia sanctitasg sua hactenus nonh clare sed suspensive respondit, deliberarunt prefati serenissimus et invictissimus rex et principes! 15 electores, ut maturius digeratur, quid ammodo in factis ecclesie nacioni' nostre agendumk sit, totam Germanicam ecclesiam et nacionale concilium dominica videlicet invocavit proxime futura Nwrenberge in copiosiori etl pleniori numero, quam nostris temporibus unquam visa est, congregare, ubi desiderant super hujusmodi eorum supplicacionibusm et requisicionibus a sanctitaten sua gratum audire responsum, rogant° igitur, ut sanctitati sue hoe significare 20 velitis, ut per suos superp hoc tune ibi elarum dignetur dare responsum et illucq mittat cum! plena potestate ibidem tractandi et concludendi, que pro paces universalis ecclesie ac nacioni nostre necessariat fuerint et oportuna. 409. Entwurf zu einer Ansprache an das Baseler Konzil bei Uberreichung des Frankfurter Bescheids. [1445 Juni 24] Frankfurt. 25 And Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Religionssachen A fol. 285° cop. chart.: Uberschrift Proponenda et dicenda per mittendos ad sacrum concilium Basileense. Vgl. Quellenbeschreibung unserer nr. 407. Reverendissimi patres. convenientibus novissime ad festum sancti Johannis baptiste Franckfordie reverondissimis et illustrissimis dominis nostris principibus electoribus regiisque 30 et aliorum principum oratoribus, de pace universalis ecclesie ibidem mature tractantibus, capta est per omnes concors deliberacio, quam dicti domini nostri huie sacro decreverunt concilio et vestris reverendissimis paternitatibus, quoniam nemo abhine missus ibidem presens fuit, per me minimum eorum servitorem in scriptis intimare. unde presentem cedulami michi vestris reverendissimis paternitatibus exhibuerunt presentandam. hanc cum omni 35 humilitate et reverencia offero, supplicans humilime vice et nomine dictorum dominorum meorum, quatenus ad ibidem contenta votive attendere vestre dignentur paternitates. Juni 24 a) DE sacrum Basildense concilium stait sanet. dom. nostrum, b) BC divine. 2 R princopa. d) DE om, sanotitas sua. s) DE ad unum generale et indubitatum concilium perveniretur prout in petici- onibus desuper (C cidem) oblatis statt generale — oblatis. f) A peticione und dann oblata. g) DE om. sanclilas sua. 1i) DE Idem sacrum conclllum ad hoo nondum (om. E) votivum (£ add. non) dedit responsum statt non-respondit. 1) Bprinceps; D add. sui. j) O nacionis. k) Badeundum; AD siellen uim sit agendum. 1) B add. in. m) A supplicacione et requisiciono. 1) DE a dicto sacro concilio statt sanctitate sus. 0) DE supplicant igitur, ut sacrum concilium stall rogant — velitis ut. p) Eom. super hoc. q) BCE illac. r) B tunc. s) B parte. t) D necessarlo. 40 15 florenos similes 15 sine retentione etiam pro totidem per eum solutis cuidam nunptio Nicolio [so] de Almania destinato ad dominum Jo. Carvayal (Rom St. A. Tesoro pontificio, Mandati 1443-47 fol. 122a cop. ch.; Unterfert. G. de Vulterris). 1 D.i. nr. 408 Vorl. D.
780 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. B coll. Franhfurt Stadt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 39ab cop. chart., am Schluß des Abschiedes vom 21. Juni (nr. 407). C coll. Mainz Stadt-B. Ungeordnete Faszikel nr. VI cop. chart., auf demselben Blatt wie nr. 407. b) An die Konzilsgesandien: 5 Dooll. Drosden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369 : Rolig--sachen A fol. 285b eop. chart.; Uberschrijt Proposicio fienda oratoribus sacri concilii Basileensis seu ipsi concilio. E coll. Paris Bibl. Nat. ms. lat. 1490 fol. 218b cop. mô. 1146 März 6 Insteterunt repetitis vicibus apud sanctissimuma dominum nostrum serenissimi Ro- manorum reges diveb memorie dominus Albertus et nune invictissimus dominus noster 10 Romanorum rex dominus Fridericus, reverendissimi patres et illustrissimi principes' domini nostri electores etc., quatenus sanctitasd sua ad hoe votum suum conferre dignaretur, ut pro pace ecclesie generalee et indubitatum congregaretur concilium, prout in peticionibus sue sanctitati oblatis plane continetur. et quia sanctitasg sua hactenus nonh clare sed suspensive respondit, deliberarunt prefati serenissimus et invictissimus rex et principes! 15 electores, ut maturius digeratur, quid ammodo in factis ecclesie nacioni' nostre agendumk sit, totam Germanicam ecclesiam et nacionale concilium dominica videlicet invocavit proxime futura Nwrenberge in copiosiori etl pleniori numero, quam nostris temporibus unquam visa est, congregare, ubi desiderant super hujusmodi eorum supplicacionibusm et requisicionibus a sanctitaten sua gratum audire responsum, rogant° igitur, ut sanctitati sue hoe significare 20 velitis, ut per suos superp hoc tune ibi elarum dignetur dare responsum et illucq mittat cum! plena potestate ibidem tractandi et concludendi, que pro paces universalis ecclesie ac nacioni nostre necessariat fuerint et oportuna. 409. Entwurf zu einer Ansprache an das Baseler Konzil bei Uberreichung des Frankfurter Bescheids. [1445 Juni 24] Frankfurt. 25 And Dresden H. St.-A. Wittenb. Archiv, Loc. 4369: Religionssachen A fol. 285° cop. chart.: Uberschrift Proponenda et dicenda per mittendos ad sacrum concilium Basileense. Vgl. Quellenbeschreibung unserer nr. 407. Reverendissimi patres. convenientibus novissime ad festum sancti Johannis baptiste Franckfordie reverondissimis et illustrissimis dominis nostris principibus electoribus regiisque 30 et aliorum principum oratoribus, de pace universalis ecclesie ibidem mature tractantibus, capta est per omnes concors deliberacio, quam dicti domini nostri huie sacro decreverunt concilio et vestris reverendissimis paternitatibus, quoniam nemo abhine missus ibidem presens fuit, per me minimum eorum servitorem in scriptis intimare. unde presentem cedulami michi vestris reverendissimis paternitatibus exhibuerunt presentandam. hanc cum omni 35 humilitate et reverencia offero, supplicans humilime vice et nomine dictorum dominorum meorum, quatenus ad ibidem contenta votive attendere vestre dignentur paternitates. Juni 24 a) DE sacrum Basildense concilium stait sanet. dom. nostrum, b) BC divine. 2 R princopa. d) DE om, sanotitas sua. s) DE ad unum generale et indubitatum concilium perveniretur prout in petici- onibus desuper (C cidem) oblatis statt generale — oblatis. f) A peticione und dann oblata. g) DE om. sanclilas sua. 1i) DE Idem sacrum conclllum ad hoo nondum (om. E) votivum (£ add. non) dedit responsum statt non-respondit. 1) Bprinceps; D add. sui. j) O nacionis. k) Badeundum; AD siellen uim sit agendum. 1) B add. in. m) A supplicacione et requisiciono. 1) DE a dicto sacro concilio statt sanctitate sus. 0) DE supplicant igitur, ut sacrum concilium stall rogant — velitis ut. p) Eom. super hoc. q) BCE illac. r) B tunc. s) B parte. t) D necessarlo. 40 15 florenos similes 15 sine retentione etiam pro totidem per eum solutis cuidam nunptio Nicolio [so] de Almania destinato ad dominum Jo. Carvayal (Rom St. A. Tesoro pontificio, Mandati 1443-47 fol. 122a cop. ch.; Unterfert. G. de Vulterris). 1 D.i. nr. 408 Vorl. D.
Strana 781
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni[8. Juli 1445 nr. 408-413. 781 410. Instruktion für nicht gen. kgl. und kfl. Gesandte zu P. Eugen: Wunsch nach Wiederher- stellung des Kirchenfriedens; Erkundigungen nach der Meinung des Papstes darüber. [1445 Juni 24 Frankfurt]. Aus Mainz Stadt-B. Ungeordn. Fasz. nr. VI cop. chart., aaf dem gleichen Blait und von derselben Hand wie unsere nrr. 407 und 108; Uberschrift Instructiones ora- torum ad sanctissimum dominum nostrum Eugenium mittendorum. [I] In primis oratores dominorum Romanorum regis et electorum conveniant, ut in avisamentis continetur, Bononies aut Mutine ulterius ad curiam profecturi. 2] Item post presentacionem literarum credencialium premissa recommendacione solita 19 exponant iidem oratores sanctitati suc sub forma ct modo oportunis desiderium dominorum nostrorum ad reintegrandam ecclesiam sanctam dei neenon ad manutenendam auctoritatem sacrorum generalium conciliorum et sancte sedis apostolice, quam quasi confractam et scissam jam pluribus annis conspexerunt. [3] Item quod ad illud obtinendum prefati domini nostri crebras jussiones ad sanctitatem 15 suam fecerunt. 141 Item qualiter sanctitas sua responsa dederit, nunc se deliberaturum in concilio Latera- nensi, nunc cum regibus et principibus etc., prout in responsis hujusmodi plenius continetur. [5] Item qualiter non hesitant domini nostri, quin sanctitas sna nunc deliberata sit, quid super futuro congregando concilio effectualiter facere velit. [6Item quod sanctitas sua hanc deliberacionem dominis nostris significare et in hoc desideriis eorum condescendere velit. 20 25 411. Ebf. Dietrich van Mainz an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: will sich am náchsten Sonntag [Juni 27I zu Schiff zu dem Tage begeben, der jetzt in Frankfurt stattfinden soll; begehrt, da er sein eigenes Schiff jetzt nicht hier oben hat, ihm das Frankjurter zu leihen und es morgen [Juni 26] abend oder Sonntag früh nach Steinheim zu schicken. 1445 Juni 25 Aschaffenburg. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen-Akten nr. 4187 or. ch. lit. cl.; Datum Aschaffem- 1445 burg am fritage nach Johannis baptiste anno etc. 45. Juni 25 BO 412. Der Rat zu Friedberg an Bürgermeister und Rat zu Franksurt: hat vernommen, daß der Erzbischof von Mainz binnen kurzem in Frankfurt sein werde; will Gesandte schicken, die mit ihm über Friedberger Angelegenheiten reden sollen, und wird gleichzeitig die von Frank- jurt geliehenen anderthalbhundert Gulden zurückbringen lassen. 1445 Juni 26 [Friedberg]. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen-Akten nr. 4188 or. ch. bit. cl.: Datum am samß- 1145 tage nehist nach sand Johanns baptisten tag anno ete. 45. Jani 26 25 413. Bürgermeister und Rat zu Ulm an die Schöffen des Rats der Stadt Franksurt: haben er- fahren, daß ein merklicher, trefflicher Tag jetzt in Frankfurt gehalten werde und daß könig- liche Räte, auch einige Kurjürsten, Fürsten und Herren da seien; bitten um Mitteilung, wer von Fürsten, Herren und Städten oder deren Räten anwesend sei, ouch was die ursach und beschließung solichs tags sei. 1445 Juli 7 [Ulm]. 10 Aus Frankfurt Sindt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 40 or. chart. lit. cl.; Datum uf mitwochen nach Udalrici anno etc. 45. — Regest: Janssen 2, 85 nr. 122. 445 Juli 7 a) Forl. Banonie.
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni[8. Juli 1445 nr. 408-413. 781 410. Instruktion für nicht gen. kgl. und kfl. Gesandte zu P. Eugen: Wunsch nach Wiederher- stellung des Kirchenfriedens; Erkundigungen nach der Meinung des Papstes darüber. [1445 Juni 24 Frankfurt]. Aus Mainz Stadt-B. Ungeordn. Fasz. nr. VI cop. chart., aaf dem gleichen Blait und von derselben Hand wie unsere nrr. 407 und 108; Uberschrift Instructiones ora- torum ad sanctissimum dominum nostrum Eugenium mittendorum. [I] In primis oratores dominorum Romanorum regis et electorum conveniant, ut in avisamentis continetur, Bononies aut Mutine ulterius ad curiam profecturi. 2] Item post presentacionem literarum credencialium premissa recommendacione solita 19 exponant iidem oratores sanctitati suc sub forma ct modo oportunis desiderium dominorum nostrorum ad reintegrandam ecclesiam sanctam dei neenon ad manutenendam auctoritatem sacrorum generalium conciliorum et sancte sedis apostolice, quam quasi confractam et scissam jam pluribus annis conspexerunt. [3] Item quod ad illud obtinendum prefati domini nostri crebras jussiones ad sanctitatem 15 suam fecerunt. 141 Item qualiter sanctitas sua responsa dederit, nunc se deliberaturum in concilio Latera- nensi, nunc cum regibus et principibus etc., prout in responsis hujusmodi plenius continetur. [5] Item qualiter non hesitant domini nostri, quin sanctitas sna nunc deliberata sit, quid super futuro congregando concilio effectualiter facere velit. [6Item quod sanctitas sua hanc deliberacionem dominis nostris significare et in hoc desideriis eorum condescendere velit. 20 25 411. Ebf. Dietrich van Mainz an Bürgermeister und Rat zu Frankfurt: will sich am náchsten Sonntag [Juni 27I zu Schiff zu dem Tage begeben, der jetzt in Frankfurt stattfinden soll; begehrt, da er sein eigenes Schiff jetzt nicht hier oben hat, ihm das Frankjurter zu leihen und es morgen [Juni 26] abend oder Sonntag früh nach Steinheim zu schicken. 1445 Juni 25 Aschaffenburg. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen-Akten nr. 4187 or. ch. lit. cl.; Datum Aschaffem- 1445 burg am fritage nach Johannis baptiste anno etc. 45. Juni 25 BO 412. Der Rat zu Friedberg an Bürgermeister und Rat zu Franksurt: hat vernommen, daß der Erzbischof von Mainz binnen kurzem in Frankfurt sein werde; will Gesandte schicken, die mit ihm über Friedberger Angelegenheiten reden sollen, und wird gleichzeitig die von Frank- jurt geliehenen anderthalbhundert Gulden zurückbringen lassen. 1445 Juni 26 [Friedberg]. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen-Akten nr. 4188 or. ch. bit. cl.: Datum am samß- 1145 tage nehist nach sand Johanns baptisten tag anno ete. 45. Jani 26 25 413. Bürgermeister und Rat zu Ulm an die Schöffen des Rats der Stadt Franksurt: haben er- fahren, daß ein merklicher, trefflicher Tag jetzt in Frankfurt gehalten werde und daß könig- liche Räte, auch einige Kurjürsten, Fürsten und Herren da seien; bitten um Mitteilung, wer von Fürsten, Herren und Städten oder deren Räten anwesend sei, ouch was die ursach und beschließung solichs tags sei. 1445 Juli 7 [Ulm]. 10 Aus Frankfurt Sindt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 40 or. chart. lit. cl.; Datum uf mitwochen nach Udalrici anno etc. 45. — Regest: Janssen 2, 85 nr. 122. 445 Juli 7 a) Forl. Banonie.
Strana 782
782 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 414. Die Kurfürsten Ebf. Dietrich zu Mainz, Ebf. Jakob zu Trier und Pf. Ludwig an Hzg. Albrecht zu Österreich und entsprechend an die Stadt Straßburg und die Eidgenossen: laden 1445 Juli 8 zu einem Schiedstag mit den Eidgenossen am 5. August nach Konstanz. Frankfurt. An Hrg. Albrecht: A aus Stuttgart H. St.-A. WR. 4364 (Der Herrschaft Feinde B 17) 5 cop. chart. mit Schnitten; Absender und Anschrift unter dem Stilok. — Reg.: Wülrtt. Reg. 4364. An Straßburg: B colt. Straßburg Stadt-A. AA 242 or. chart. Lit. cl. 6. 3 aigg. in v. impr., mit sinngemäßter Textabweichung; Schlußsatz: und hon davon dem egenanten unserm frunde und oheim herzog Albrecht und den Swiezern geschriben, begoret und sie gebetten, ir trefflichen frunde of den egenanten mitwoch zu nacht gein Costencz zu schicken, die dann macht haben, sich solichs frieden und tage mit unsern reten zu uberkommen; dafülr fehlt der Schlußsatz von A funten Z. 26ff. I. 10 Awg. 45 Ang. 4 Unsern freuntlichen dinst a zuvor, hochgeporner fürste, lieber besunder freundt. als wir yecztb uf eynen tage zu Frangfurt in der heiligen kirchen sachen by-einander“ gewest sin, 15 da sint fur uns komen der wolgeporon Wilhelm marggraf von Roteln und Thuring von Halwilr und hant uns von" uwer liebe wegen bericht, wie das ir uwer landt und auch die von Zurich swerlich und hertiglich von den Swiezern und eytgenoßen bekriegt werdent wider got ere und recht und uber vil redlicher gepot ine von euch getan; und hant uns damitde von uwernt wegen gepeten, uch in den sachen beholfen zu sin und bystand zu thun etc. want uns nü 20 soliche unwillen und fyentschaft getruelichen zuwidder und nit liep sin, darumb so wollen wir etliehe unsere rete zu eynen gutlichen tage gen Costenez schicken uf den mitwoch nach sand Peters tage ad vincula nechstkumpt, zu nacht da zu sin und uf den donerstag darnach zu morgen zu den sachen zu griffen furzunemen und zu reden, umb eynen zijtlichen frieden und in dem frieden eynen tag zu seczen und den zu leisten, zu versuchen, ab man soliche 25 fyentschaft unwillen und sache zu eynen gutlichen ader rechtlichen ußtrage brengen moge. und hirumb so begeren wir und bitten üch mit ganzem fleiß und ernste, das ir uch personlich uf den obgenant mitwoch zu nacht gen Costenez fugen ader aber uwer rete und frunde trefli- chen mit macht schigken wollet, solichen frieden und tage gegen die benanten uwer widder- partie zu uberkommen, wir haben auch deßglichen uwer liebe widderpartie obgenant auch 30 geschriben. geben zu Frangfurt ane sant Kilians tage anno etc. 45to 1445 FuŽi 8 415. Bascl an den Rat zu Frankfurt: bittet nach den schweren Beschuldigungen fauf dem RT.J zu Nürnberg und anderswo die Stadt wegen ihres Kampfes gegen Osterreich auf dem dortigen Tage zu verantworten. 1445 Juli 8 [Basel]. Aus Frankfurt Stadl A. Reichssachen-Akten nr. 4190 or. ch. lit. cl. 35 Ersamen fursichtigen usw. ir hand in unseren geschriften, so wir uch in vergangnen ziten getan haben, wol ingenommen solichen betrang mutwill und unfůg, so an uns und den unßeren dahar gute zit swerlich begangen ist worden von der herrschaft von Osterrich ete. und den iren, umb die wir us doch nie verschuldet noch verdient wissent ze haben. damitte wir dazů getrungen sint, das wir wider si und die iren ouch tûn mussen, des wir doch lieber uberhept sin woltent. nů 40 sint wir vor ziten ze Nürenberg und an anderen enden swerlich mit unschulden in unserem abe- wesen verclaget worden von wegen derselben herrschaft von Osterrich und uber das wir dazu nit berüft sind worden, uns in oim solichon mogon vorantwurten; solichs uf diso zit abor beschohen mochte. nun stand und sint wir in solichen offnen kriegen und vigentschaft mit der herrschaft von Osterrich ete. und den iren, das wir noch die unBeren sichern wandlen nit haben mogent, wir 45 hettent anders unser ratesfrunde, wiewol uns aber nûezit verkundt ist, uf disen tag zu uch ge- c) o. B. d) B furbracht von wegen des b) B add. hic, stek am zu Fr. of cinem tage. a) B gruß. huchgeboinen fursten hern Albrechts herzogen zu Osterrich, unsers lleben frundes und ohelm strtt von — e) Hipsa dle Killant et soclorum statt an—tage bericnt.
782 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 414. Die Kurfürsten Ebf. Dietrich zu Mainz, Ebf. Jakob zu Trier und Pf. Ludwig an Hzg. Albrecht zu Österreich und entsprechend an die Stadt Straßburg und die Eidgenossen: laden 1445 Juli 8 zu einem Schiedstag mit den Eidgenossen am 5. August nach Konstanz. Frankfurt. An Hrg. Albrecht: A aus Stuttgart H. St.-A. WR. 4364 (Der Herrschaft Feinde B 17) 5 cop. chart. mit Schnitten; Absender und Anschrift unter dem Stilok. — Reg.: Wülrtt. Reg. 4364. An Straßburg: B colt. Straßburg Stadt-A. AA 242 or. chart. Lit. cl. 6. 3 aigg. in v. impr., mit sinngemäßter Textabweichung; Schlußsatz: und hon davon dem egenanten unserm frunde und oheim herzog Albrecht und den Swiezern geschriben, begoret und sie gebetten, ir trefflichen frunde of den egenanten mitwoch zu nacht gein Costencz zu schicken, die dann macht haben, sich solichs frieden und tage mit unsern reten zu uberkommen; dafülr fehlt der Schlußsatz von A funten Z. 26ff. I. 10 Awg. 45 Ang. 4 Unsern freuntlichen dinst a zuvor, hochgeporner fürste, lieber besunder freundt. als wir yecztb uf eynen tage zu Frangfurt in der heiligen kirchen sachen by-einander“ gewest sin, 15 da sint fur uns komen der wolgeporon Wilhelm marggraf von Roteln und Thuring von Halwilr und hant uns von" uwer liebe wegen bericht, wie das ir uwer landt und auch die von Zurich swerlich und hertiglich von den Swiezern und eytgenoßen bekriegt werdent wider got ere und recht und uber vil redlicher gepot ine von euch getan; und hant uns damitde von uwernt wegen gepeten, uch in den sachen beholfen zu sin und bystand zu thun etc. want uns nü 20 soliche unwillen und fyentschaft getruelichen zuwidder und nit liep sin, darumb so wollen wir etliehe unsere rete zu eynen gutlichen tage gen Costenez schicken uf den mitwoch nach sand Peters tage ad vincula nechstkumpt, zu nacht da zu sin und uf den donerstag darnach zu morgen zu den sachen zu griffen furzunemen und zu reden, umb eynen zijtlichen frieden und in dem frieden eynen tag zu seczen und den zu leisten, zu versuchen, ab man soliche 25 fyentschaft unwillen und sache zu eynen gutlichen ader rechtlichen ußtrage brengen moge. und hirumb so begeren wir und bitten üch mit ganzem fleiß und ernste, das ir uch personlich uf den obgenant mitwoch zu nacht gen Costenez fugen ader aber uwer rete und frunde trefli- chen mit macht schigken wollet, solichen frieden und tage gegen die benanten uwer widder- partie zu uberkommen, wir haben auch deßglichen uwer liebe widderpartie obgenant auch 30 geschriben. geben zu Frangfurt ane sant Kilians tage anno etc. 45to 1445 FuŽi 8 415. Bascl an den Rat zu Frankfurt: bittet nach den schweren Beschuldigungen fauf dem RT.J zu Nürnberg und anderswo die Stadt wegen ihres Kampfes gegen Osterreich auf dem dortigen Tage zu verantworten. 1445 Juli 8 [Basel]. Aus Frankfurt Stadl A. Reichssachen-Akten nr. 4190 or. ch. lit. cl. 35 Ersamen fursichtigen usw. ir hand in unseren geschriften, so wir uch in vergangnen ziten getan haben, wol ingenommen solichen betrang mutwill und unfůg, so an uns und den unßeren dahar gute zit swerlich begangen ist worden von der herrschaft von Osterrich ete. und den iren, umb die wir us doch nie verschuldet noch verdient wissent ze haben. damitte wir dazů getrungen sint, das wir wider si und die iren ouch tûn mussen, des wir doch lieber uberhept sin woltent. nů 40 sint wir vor ziten ze Nürenberg und an anderen enden swerlich mit unschulden in unserem abe- wesen verclaget worden von wegen derselben herrschaft von Osterrich und uber das wir dazu nit berüft sind worden, uns in oim solichon mogon vorantwurten; solichs uf diso zit abor beschohen mochte. nun stand und sint wir in solichen offnen kriegen und vigentschaft mit der herrschaft von Osterrich ete. und den iren, das wir noch die unBeren sichern wandlen nit haben mogent, wir 45 hettent anders unser ratesfrunde, wiewol uns aber nûezit verkundt ist, uf disen tag zu uch ge- c) o. B. d) B furbracht von wegen des b) B add. hic, stek am zu Fr. of cinem tage. a) B gruß. huchgeboinen fursten hern Albrechts herzogen zu Osterrich, unsers lleben frundes und ohelm strtt von — e) Hipsa dle Killant et soclorum statt an—tage bericnt.
Strana 783
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/8. Juli 1145 nr. 414-417. 783 schigkt€. das wir aber nach gelegenheit unserr sachen vigentschaft halp nit getün mogen. und da- rumb, besunderen lieben und gûten fründe, bitten wir uwerr liebe gûte fruntschaft so flisseclichest wir iemer konnen oder môgon, ir wellent uch uns gutlich lassen empholhen sin und, ob ir unser ie na zu unglimpf horen wurden gedenken, uns gütlich und dom besten zu verantwurtende unz an uns. 5 denne wenne es dazů kompt, das wir zu volliger antwurt kommen konnen und mogen, hoffen wir, uns in solicher erberkeit zu verantwurtende mit der hilf gocz, das wir bi eren und glimpf bestan und funden werden sollen. Empfehlung, datum feria quinta post Udalrici episcopi anno domini ctc. 1440 quinto. Arnolt von Ratperg ritter burgermeister und der rat zů Basel. I4d5 Julí 8 10 416. Frankfurt an Ulm: berichtet über die Besucher des Reichstages und die in der Kirchenfrage gefaßten Beschlüsse. 1445 Juli 13 [Frankfurt]. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 41 conc. chart. Regest: Janssen 2, 85 f. nr. 123. Unsere fruntliche willige dinst usw. als ir uns geschriben hat von des tages wegen, der n iezunt bi uns zu Franckfurt gewest ist ete., han wir verstanden und lassen uwer fursichtikeit wissen, 15 daz iczunt bi uns zu Franckfurt gewest sin etliche erwirdige botschefte von beider bebste wegen, so von des allerdurchluchtigisten fursten und herren unsers gnedigisten herren des Romischen konges wogen unser gnedigen herren dic bischoffe von Augspurg von Kymse von Gurcke, so die erwirdigen und hochgebornen fursten unser gnedigen herren die erzbischoffe von Mencze von Triere und der palzgrave bi Ryne personlich, herzoge Otte von Beyern sin vetter, unser herre der 20 margrave von Rotlin und der andern korfursten erbere botschefte. und vernemen, daz dor tag umb der heilgen kirchen sache und von der bebste wogen iczunt zu Franchjurt gewest si, und doch in den sachen nichtes geendot oder beslossen haben dann so vil, daz sie eins andern grossern und trefflichern tages eing worden sin, daruf unser gnedigister herre der Romische konig, sie und andere fursten personlich kommen sullen; und haben den tag gelacht gen Nuremberg of den sondag 25 invocavit in der vasten nestkomende. ersamen lieben besundern frunde, daz tun wir uwerer fur- sichtikeit im besten also zu wissen. Empfehlung. datum in die Margarete virginis anno 1445. ƒ1446/ Mirz 6 1 d45 Juli 13 117. Barth. Liebenwald an den HM.: übersendet statt des angeforderten Berichts eine Abschrift des RT-Abschiedes und berichtet Einzelheiten über die kirchliche Lage. 1445 Juli 23 Leipzig. 30 Ane Königsberg St.-A. Schbl. V nr. 15 (jetzt Göttingen Staatl. Archivlager Ordens Briefarchiv) or. chart. bit. cl. (mit der erwähnten Anlage). Regest: Joachim-Hubatsch nr. 8827. Zu dem thm vom HM. zu Osterode erteilten Defehl, in Ersubrung zu bringen, wi man abescheden were vorn tage zu Franckford in der kirchen sachen etc.: er habe mancherlei erfahren, könne aber egentlich keine worhaftige zeitunge davon schroiben, sondern übersende eine worhaftige copie des 35 handels unde abescheidens des vorgemelten tages unde sachen von meins herrn herzogen von Saxen rethe, die uf dom tage zu Franefort geweset sein2, daraus worde der HM. wohl vorsteen, wi sich euwer gnode in der kirchen sachen ane vormerkunge mag haben unde halden, unde op euwer gnode bobistes Eugenii brieve sal ader mag ufnemen ader zuloßen. Dem HM. würden von etlichen viele neue zitungen geschrieben, die sich aber in Wahrheit nicht irgangen haben ader irgeen. Man 40 schreibe solche mahr aus Eigennutz, als um des HM. ere gut unde wolvart, wie HM. in kommenden Zeiten erfahren werde. Auch sei ihm zu Leipezk gesagt, wie das noch der beslissung des tages zu Francford noch inhaldung der copien des koniges unde der kurfursten sendeboten haben sich gevüget kegen Menez unde aldo eine heimeliche handelung gehat habon, die man noch genzlich nicht irfaren ader gewissen kan ; sunder sie sullen den neesten sontag noch Bartholomei weder aldo Aug. 29 15 sein, vortan zu handeln unde zu beslissen, was denne not wirt sein ; das egentlieh zu irfaron, wil 1 Im Baseler Öffnungsbuch I (1438.49) ist pag. 226 vermerkt: Nota. ob man ein botschaft gen Francfürt schicken welle. Der Eintrag steht zwischen datierten Einträgen vom 22. Juni (zins- tag vor Joh. bapt.) und 26. Juni (sabb. p. Joh. bapt.). 2 Unsere nr. 407 (Vorl. Königsherg). 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII,2 90
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni/8. Juli 1145 nr. 414-417. 783 schigkt€. das wir aber nach gelegenheit unserr sachen vigentschaft halp nit getün mogen. und da- rumb, besunderen lieben und gûten fründe, bitten wir uwerr liebe gûte fruntschaft so flisseclichest wir iemer konnen oder môgon, ir wellent uch uns gutlich lassen empholhen sin und, ob ir unser ie na zu unglimpf horen wurden gedenken, uns gütlich und dom besten zu verantwurtende unz an uns. 5 denne wenne es dazů kompt, das wir zu volliger antwurt kommen konnen und mogen, hoffen wir, uns in solicher erberkeit zu verantwurtende mit der hilf gocz, das wir bi eren und glimpf bestan und funden werden sollen. Empfehlung, datum feria quinta post Udalrici episcopi anno domini ctc. 1440 quinto. Arnolt von Ratperg ritter burgermeister und der rat zů Basel. I4d5 Julí 8 10 416. Frankfurt an Ulm: berichtet über die Besucher des Reichstages und die in der Kirchenfrage gefaßten Beschlüsse. 1445 Juli 13 [Frankfurt]. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichstagsakten Tom. 2 fol. 41 conc. chart. Regest: Janssen 2, 85 f. nr. 123. Unsere fruntliche willige dinst usw. als ir uns geschriben hat von des tages wegen, der n iezunt bi uns zu Franckfurt gewest ist ete., han wir verstanden und lassen uwer fursichtikeit wissen, 15 daz iczunt bi uns zu Franckfurt gewest sin etliche erwirdige botschefte von beider bebste wegen, so von des allerdurchluchtigisten fursten und herren unsers gnedigisten herren des Romischen konges wogen unser gnedigen herren dic bischoffe von Augspurg von Kymse von Gurcke, so die erwirdigen und hochgebornen fursten unser gnedigen herren die erzbischoffe von Mencze von Triere und der palzgrave bi Ryne personlich, herzoge Otte von Beyern sin vetter, unser herre der 20 margrave von Rotlin und der andern korfursten erbere botschefte. und vernemen, daz dor tag umb der heilgen kirchen sache und von der bebste wogen iczunt zu Franchjurt gewest si, und doch in den sachen nichtes geendot oder beslossen haben dann so vil, daz sie eins andern grossern und trefflichern tages eing worden sin, daruf unser gnedigister herre der Romische konig, sie und andere fursten personlich kommen sullen; und haben den tag gelacht gen Nuremberg of den sondag 25 invocavit in der vasten nestkomende. ersamen lieben besundern frunde, daz tun wir uwerer fur- sichtikeit im besten also zu wissen. Empfehlung. datum in die Margarete virginis anno 1445. ƒ1446/ Mirz 6 1 d45 Juli 13 117. Barth. Liebenwald an den HM.: übersendet statt des angeforderten Berichts eine Abschrift des RT-Abschiedes und berichtet Einzelheiten über die kirchliche Lage. 1445 Juli 23 Leipzig. 30 Ane Königsberg St.-A. Schbl. V nr. 15 (jetzt Göttingen Staatl. Archivlager Ordens Briefarchiv) or. chart. bit. cl. (mit der erwähnten Anlage). Regest: Joachim-Hubatsch nr. 8827. Zu dem thm vom HM. zu Osterode erteilten Defehl, in Ersubrung zu bringen, wi man abescheden were vorn tage zu Franckford in der kirchen sachen etc.: er habe mancherlei erfahren, könne aber egentlich keine worhaftige zeitunge davon schroiben, sondern übersende eine worhaftige copie des 35 handels unde abescheidens des vorgemelten tages unde sachen von meins herrn herzogen von Saxen rethe, die uf dom tage zu Franefort geweset sein2, daraus worde der HM. wohl vorsteen, wi sich euwer gnode in der kirchen sachen ane vormerkunge mag haben unde halden, unde op euwer gnode bobistes Eugenii brieve sal ader mag ufnemen ader zuloßen. Dem HM. würden von etlichen viele neue zitungen geschrieben, die sich aber in Wahrheit nicht irgangen haben ader irgeen. Man 40 schreibe solche mahr aus Eigennutz, als um des HM. ere gut unde wolvart, wie HM. in kommenden Zeiten erfahren werde. Auch sei ihm zu Leipezk gesagt, wie das noch der beslissung des tages zu Francford noch inhaldung der copien des koniges unde der kurfursten sendeboten haben sich gevüget kegen Menez unde aldo eine heimeliche handelung gehat habon, die man noch genzlich nicht irfaren ader gewissen kan ; sunder sie sullen den neesten sontag noch Bartholomei weder aldo Aug. 29 15 sein, vortan zu handeln unde zu beslissen, was denne not wirt sein ; das egentlieh zu irfaron, wil 1 Im Baseler Öffnungsbuch I (1438.49) ist pag. 226 vermerkt: Nota. ob man ein botschaft gen Francfürt schicken welle. Der Eintrag steht zwischen datierten Einträgen vom 22. Juni (zins- tag vor Joh. bapt.) und 26. Juni (sabb. p. Joh. bapt.). 2 Unsere nr. 407 (Vorl. Königsherg). 7083 Deutsche Reichstagsakten XVII,2 90
Strana 784
784 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1446 Juli 23 ich meinen fleiß thuen. Zu der Nachricht, das der erzbisschoff von Meydeburg seine bestetung von bobest Eugenio irworben unde entphangen sulde haben, habe er erfabren, das her sine bestetung vom heiligen concilio, unde ouch dor gekorne bischoff von Worms entphangen haben. Der Propst von Suckow habe ihn gebeten, dem HM. zu schreiben, wie das im geroten ist, das her mit nichte kegen Roin zihn sulle wen her do keinen vromen in seinen sachon schaffen mag; sunder her ist gozogon zu seins ordens obersten unde hoffot, aldo einen guden austrag zu haben. Schlußwunsch. geben zu Bartholomens Lisbenwald Leipezk am freitage vor Jacobi im 45sten jore. 5 418. Johannes Bechtenhenne an den Rat zu Frankfurt: berichtet von einem Bündnis der Städte u. a.m. 1445 August 6 Nürnberg. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen Varia; Vorl. ist seit 1945 verschollen. Druck: Janssen, Reichscorr. 2, 86 f. nr. 124. 10 Ag.5 Aug. 7,6 Ich laß euch wissen, daß ich heute fritag im mittage wale fertig her gein Nurenberg komen bin; und hatte gemeint, ich wulte unsers heiligsten vatters babstes Eugenij botschaft hie han troffen. Unser Wirt hat mir (abor) gesagt, das dieselbe botschaft uwer botschoft goboidet habe etliche tage hie so lange, bis Henrice, Schreiber des Herrn von Kaczenelnbogen, yne ufgeweget und uf gestern donrstag von hynnen gerieten haben. Ein gestern von Wyne heraufgekommener Diener hat berichtet, daß der König 10 mile nidewentdig der Nuwonstul in Ungern za Felde liege vor einem Schloß; er sagte auch, daß die Nürnberger mit ihren Feinden von Swanbergen und anderen in Beheymen gerichtit und vereiniget seien und der [BischofI von Wirczpurg jetzt zwischen ihnen und Dieterich Beheym tedinge. Es steht im Land zu Franken jezt wale. Der [Bischof] von Wirczpurg hat 20 8 Tage Kammergericht gehalten. Ich erheben mich uf morne von hinnen1. Datum Nuremberg am fritag nest nach Petri ad vincula 45. [Nachschrift:] Unser Wirt sagt, daß die von Nuremberg, Ulme und Angspurg und andere Slädte, uf 33, sich zusammen verbonden haben, und sagen, es si not, dan die fursten wollen ein gemeinsam groß anslag machen gein die stedte im ganzon Dutschen riche in der gestalt, wo es ein forgang gewonne, so werden die stedte dom riche enczagen. und die fursten 25 forchten unsern herrn den konig nit, dan er were zu swach2. Jedermann sehe sich vor. So hat der Stadtschreiber von Augspurg gesagt, der vil heirnliches wußte. 15 Aug.6 419. Aufwendungen und Weinspenden Frankfurts aus Anlaß des Reichstages am 24. Juni. 1445 Juli 10 — August 7 Frankfurt. Aus Frankfurt Stadt-A. Rechenmeisterbuch 1445 unter einzeling uBgeben. 80 Juli 10 Avg. 7 Juni 24 Sabato post Kiliani: 1 2/ 15 sh. 5 bl. zwein knechten, die vergangen wocho an Affen- und Oppenheimer porten" zu huden, als die fursten hie waren. Sabato post Sixti: 66 gl. 5 tornus 4 bl. hat gekostet der wine, als man fursten herren und anderer herschaft geschankt hat of dem tage, als zu sant Johans tag nestvergangon hur bescheiden was, uber 13 gl. 1 18 1 hl., als man an gelde uß dem ubergen wine gelost hat und als von des rads 35 frunden und andern of boleten geholet wart. I Joh. Bechtenhen erhielt am 27. Juli (Eren- fels Di. nach 8. Jacobs tage 1445) von Ebf. Dietrich von Mainz einen Geleitsbrief, als er für sich und für den edlen Diether von Isemburg Gf. zu Budingen, Godfried Herrn zu Eppenstein, Eberhart von Eppenstein Herrn zu Kongestein und die Stadt Frankfurt in etlichen des Erz- bischofs, des Stifis und auch der andern an- ligenden sachen zum Röm. König gefertigt worden war (Frankfurt Stadt-A.RS I nr. 4107, 44 or. ch. lit. pat. c. sig. in v. impr. del.). 2 Bechtenhenne reiste anschliesend nach Wien und schrieb am 20. August (Fr. n. assumpc. Marie 1445), daß er dort am 18. August (Mi. n. assumpc.) angekommen sei und dort den Konig angetroffen habe; der sei aber in großen un- mûßen und tedingen, da die Ungarn von ihm den König Laßla und die Ungarische Krone, die von der Etsche aher Hzg. Sigmunden forderten. Bechth. habe in seiner Sache mit Caspar [Schlick ]. 10 dem Herrn von Nyperg und dem Marschall ver- handelt. B. gibl dann mancherlei Nachrichten uber die Lage in Ungarn und Österreich; die Leute sprächen sere ubel vom König, daz er alles langsam ußrichte und nichtes fortige, cs 15 herrsche hier große Furcht vor den Türken, und man sagt, es sij iezunt dem Dutschen riche ein groß krieger not und were nit da (Frankfurt Rs Varia, Aktenstück 1944 verbrannt; gedr. Janssen 2,87 f. nr. 125). 3 Vgl. RTA. 16,314 Anm. 2. 50
784 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 1446 Juli 23 ich meinen fleiß thuen. Zu der Nachricht, das der erzbisschoff von Meydeburg seine bestetung von bobest Eugenio irworben unde entphangen sulde haben, habe er erfabren, das her sine bestetung vom heiligen concilio, unde ouch dor gekorne bischoff von Worms entphangen haben. Der Propst von Suckow habe ihn gebeten, dem HM. zu schreiben, wie das im geroten ist, das her mit nichte kegen Roin zihn sulle wen her do keinen vromen in seinen sachon schaffen mag; sunder her ist gozogon zu seins ordens obersten unde hoffot, aldo einen guden austrag zu haben. Schlußwunsch. geben zu Bartholomens Lisbenwald Leipezk am freitage vor Jacobi im 45sten jore. 5 418. Johannes Bechtenhenne an den Rat zu Frankfurt: berichtet von einem Bündnis der Städte u. a.m. 1445 August 6 Nürnberg. Aus Frankfurt Stadt-A. Reichssachen Varia; Vorl. ist seit 1945 verschollen. Druck: Janssen, Reichscorr. 2, 86 f. nr. 124. 10 Ag.5 Aug. 7,6 Ich laß euch wissen, daß ich heute fritag im mittage wale fertig her gein Nurenberg komen bin; und hatte gemeint, ich wulte unsers heiligsten vatters babstes Eugenij botschaft hie han troffen. Unser Wirt hat mir (abor) gesagt, das dieselbe botschaft uwer botschoft goboidet habe etliche tage hie so lange, bis Henrice, Schreiber des Herrn von Kaczenelnbogen, yne ufgeweget und uf gestern donrstag von hynnen gerieten haben. Ein gestern von Wyne heraufgekommener Diener hat berichtet, daß der König 10 mile nidewentdig der Nuwonstul in Ungern za Felde liege vor einem Schloß; er sagte auch, daß die Nürnberger mit ihren Feinden von Swanbergen und anderen in Beheymen gerichtit und vereiniget seien und der [BischofI von Wirczpurg jetzt zwischen ihnen und Dieterich Beheym tedinge. Es steht im Land zu Franken jezt wale. Der [Bischof] von Wirczpurg hat 20 8 Tage Kammergericht gehalten. Ich erheben mich uf morne von hinnen1. Datum Nuremberg am fritag nest nach Petri ad vincula 45. [Nachschrift:] Unser Wirt sagt, daß die von Nuremberg, Ulme und Angspurg und andere Slädte, uf 33, sich zusammen verbonden haben, und sagen, es si not, dan die fursten wollen ein gemeinsam groß anslag machen gein die stedte im ganzon Dutschen riche in der gestalt, wo es ein forgang gewonne, so werden die stedte dom riche enczagen. und die fursten 25 forchten unsern herrn den konig nit, dan er were zu swach2. Jedermann sehe sich vor. So hat der Stadtschreiber von Augspurg gesagt, der vil heirnliches wußte. 15 Aug.6 419. Aufwendungen und Weinspenden Frankfurts aus Anlaß des Reichstages am 24. Juni. 1445 Juli 10 — August 7 Frankfurt. Aus Frankfurt Stadt-A. Rechenmeisterbuch 1445 unter einzeling uBgeben. 80 Juli 10 Avg. 7 Juni 24 Sabato post Kiliani: 1 2/ 15 sh. 5 bl. zwein knechten, die vergangen wocho an Affen- und Oppenheimer porten" zu huden, als die fursten hie waren. Sabato post Sixti: 66 gl. 5 tornus 4 bl. hat gekostet der wine, als man fursten herren und anderer herschaft geschankt hat of dem tage, als zu sant Johans tag nestvergangon hur bescheiden was, uber 13 gl. 1 18 1 hl., als man an gelde uß dem ubergen wine gelost hat und als von des rads 35 frunden und andern of boleten geholet wart. I Joh. Bechtenhen erhielt am 27. Juli (Eren- fels Di. nach 8. Jacobs tage 1445) von Ebf. Dietrich von Mainz einen Geleitsbrief, als er für sich und für den edlen Diether von Isemburg Gf. zu Budingen, Godfried Herrn zu Eppenstein, Eberhart von Eppenstein Herrn zu Kongestein und die Stadt Frankfurt in etlichen des Erz- bischofs, des Stifis und auch der andern an- ligenden sachen zum Röm. König gefertigt worden war (Frankfurt Stadt-A.RS I nr. 4107, 44 or. ch. lit. pat. c. sig. in v. impr. del.). 2 Bechtenhenne reiste anschliesend nach Wien und schrieb am 20. August (Fr. n. assumpc. Marie 1445), daß er dort am 18. August (Mi. n. assumpc.) angekommen sei und dort den Konig angetroffen habe; der sei aber in großen un- mûßen und tedingen, da die Ungarn von ihm den König Laßla und die Ungarische Krone, die von der Etsche aher Hzg. Sigmunden forderten. Bechth. habe in seiner Sache mit Caspar [Schlick ]. 10 dem Herrn von Nyperg und dem Marschall ver- handelt. B. gibl dann mancherlei Nachrichten uber die Lage in Ungarn und Österreich; die Leute sprächen sere ubel vom König, daz er alles langsam ußrichte und nichtes fortige, cs 15 herrsche hier große Furcht vor den Türken, und man sagt, es sij iezunt dem Dutschen riche ein groß krieger not und were nit da (Frankfurt Rs Varia, Aktenstück 1944 verbrannt; gedr. Janssen 2,87 f. nr. 125). 3 Vgl. RTA. 16,314 Anm. 2. 50
Strana 785
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni 8. Juli 1445 nr. 417-420. 785 420. Schreiben Enea Silvios mit Nachrichten über die Beschliisse des Frankiurter Tages, über die kirchliche und die allgemeine politische Lage. 1445 [Mitte August] —September 13 [Wienſ. ů Aus München St.-B. clm. 12725 cop. chart. Drucke: G. Voigt im Arch. J. Österr. Gesch. Bd. 16; Wolkan Bd. I, 1. 20 a) An Jobannes Campisio: E. habe aus dem Brief des Adressaten mit Freuden vernommen, daß der Kardinal von Tarent zum Großpönitentiar ernannt worden ist (es folgt ain Lob und eine Charakto- ristik des Kardinals); Camp, möge den Kardinal in Eneas Namen beglückwünschen. — E. verbreitet sich dann über philosophische und persönliche Dinge: u.a. tabellarius magnifici domini cancellarii 10 nullus in curia diu fuit. itaque nescio, quis sit, qui tuas littorns ad me deferendas receperit. — dieta Francfordensis hune finem sortita est proter spem voluntatemque regiam: conclusum est dietam aliam esse habendam seu concilium nacionis ad dominieam invonavit in Nôremberga ibique vi- dendum csse do modis seu habendi concilii generalis seu declaracionis faciende. interim venit hue orator apostolicus tibi notus reverendus pater dominus Joannes de Carvial auditor palacii. allo- 15 cutus est regom multaque, ut est vir facundus et diligens, ad mutacionem hujusce conclusionis locutus est et loquetur amplius. quid sequi debeat, nec scio nequo conjecto. Germani, ut scis, non facile conclusionem recipiunt, at ubi recepere, difficilius mutant. neutralitas ista plerisque bene sapit, atque idcireo perseverant; rogi odiosa est libenterque abiceret eam, si principes sui con- curreront. ad quam rem fortassis aliquis invenietur modus. Hungari sunt hic et post nonnullos tractatus decretum est vocari Nicolaum wayvodam ; qui affuturus infra quinquondium speratur, usw. Bohemi convencionem potunt, non solum catholici sed etiam heretici. Hzg. Albrecht von Österreich liegt gegen die Suicenses zu Felde. oratores Athesis hic sunt. nondum tamen cum eis ad tractatum ventum est. Der König hat in diesem Jahr 17 Kastelle in Ungarn und Mähren erobert, teile selbst, teals durch seine Heerjunrer. Cump. habe keine Neuigkeiten aus Italien geschrieben; zum mindeslen 25 hätte er die Žitation des Erzbischofs von Köln mitteilen können. quod boni ana mali pariturum sit aliquid, nondum scio, quia non ventis flantibus bene nixa quorcus, sed ictibus securis cicitur. vos quid vestra bipennis valeat, melius scire potestis. Camp. wolle das den Kardinälen von Tarent. Moriensis, Cumanus und dem Bischaf von Novara mitteilen. Datum fehlt. [fol. 144a 146b; Voigt nr. 146, Wolkan nr. 185, fälschlich „zw. 16.-30. Sept. 1445“ angesetzt.). 14461 März 6 b) An Gregorius [Lolli in Siena]: Johannes de Carvajal, orator apostolicus, qui diu apud nos moratus est, kehrt an die Kurie zurück. Er wird über Siena reisen. Gr. wolle ihn aufsuchen. Er möge auch der Sieneser Regierung mitieilen dalphinum Wiennensem, regis Francie primogenitum, non tamb tumidum intrasse Germaniam, quam exivit timidus, ubi sensit adversus se parari exercitum. magna incendia focit, plures vastavit agros et urbes, sed non sine clade recessit. nam inter fugien- 35 dum conplurimos milites amisit. Albertus dux Austris contra Suicenses Basiliensesque bellum gerit superioresque partes habet. rex noster in Ungaria campum tenuit pluresque prodones summo supplicio affecit, quorum castella dominio Austrie adjecit. Hungari sunt hic in magno numero petuntque Ladislaum regem, qui fuit Alberti filius et Sigismundi nepos, idem et Bohemi flagitant. itaque non facile est uni complacere absque displicencia alterius. rumor est iterum venturos esse d0 Teweros in Hungariam, ac proptorea waywude Transsilvani atque Walachi exercitum parant, quo, si nequeant aliena invadere, sua saltem tueantur. in rebus ecclesie spero cito dari finem et bonum. Datum ex Wienna idibus septembris 1445 (fol. 147a ; Voigt nr. 150; Wolkan nr. 180). [Der Inhalt dieses Brieses deckt sich in wesentlichen Angaben mit dem der 3 folgenden undatierten Schreiben, die deshalb am gleichen Tage geschrieben, vielleicht sogar der Begleitung des scheidenden Carvajal, wohl 45 dem apostolischen Sekretär Heinrich Senftleben (ugl. unten c) mitgegeben worden sein durfien; denn so schrieb Enea:] Sept. 13 30 c) An Kardinal[ Cumanus Gerardo Landriano f: Jetzt. wo Carvajal zurückkehrt, weiß E. nicht, was er noch schreiben soll. is enim, que apud nos geruntur, novit omnia. qui illis non solum interfuit, sed eciam prefuit, tantuim id dixerim: res ecclesie in eo statu apud Germanos esse, ut jam annis 15 50 non fuerint in meliori. sperandun itaque beno ost, quamvis dilacio quedam intercesserit. credo coclosiam esse curo omnipotenti dec. nunquum enim sic humano ingenio res perduci potuissent, ut suapte diriguntur. Der Tod des Kardinals s. Angeli und des Königs von Polen stehe jest; nur über die Umstände liegen noch keine sicheren Nachrichten vor. Die Verluste der Türken waren schwer; a) sm. Vorl. in. b) äber durchstrichsnem tantundem. U - Nach dem Inhalt muß der Brief „Mitte August angeretzt werden.
L. Reichstag zu Frankfurt 24. Juni 8. Juli 1445 nr. 417-420. 785 420. Schreiben Enea Silvios mit Nachrichten über die Beschliisse des Frankiurter Tages, über die kirchliche und die allgemeine politische Lage. 1445 [Mitte August] —September 13 [Wienſ. ů Aus München St.-B. clm. 12725 cop. chart. Drucke: G. Voigt im Arch. J. Österr. Gesch. Bd. 16; Wolkan Bd. I, 1. 20 a) An Jobannes Campisio: E. habe aus dem Brief des Adressaten mit Freuden vernommen, daß der Kardinal von Tarent zum Großpönitentiar ernannt worden ist (es folgt ain Lob und eine Charakto- ristik des Kardinals); Camp, möge den Kardinal in Eneas Namen beglückwünschen. — E. verbreitet sich dann über philosophische und persönliche Dinge: u.a. tabellarius magnifici domini cancellarii 10 nullus in curia diu fuit. itaque nescio, quis sit, qui tuas littorns ad me deferendas receperit. — dieta Francfordensis hune finem sortita est proter spem voluntatemque regiam: conclusum est dietam aliam esse habendam seu concilium nacionis ad dominieam invonavit in Nôremberga ibique vi- dendum csse do modis seu habendi concilii generalis seu declaracionis faciende. interim venit hue orator apostolicus tibi notus reverendus pater dominus Joannes de Carvial auditor palacii. allo- 15 cutus est regom multaque, ut est vir facundus et diligens, ad mutacionem hujusce conclusionis locutus est et loquetur amplius. quid sequi debeat, nec scio nequo conjecto. Germani, ut scis, non facile conclusionem recipiunt, at ubi recepere, difficilius mutant. neutralitas ista plerisque bene sapit, atque idcireo perseverant; rogi odiosa est libenterque abiceret eam, si principes sui con- curreront. ad quam rem fortassis aliquis invenietur modus. Hungari sunt hic et post nonnullos tractatus decretum est vocari Nicolaum wayvodam ; qui affuturus infra quinquondium speratur, usw. Bohemi convencionem potunt, non solum catholici sed etiam heretici. Hzg. Albrecht von Österreich liegt gegen die Suicenses zu Felde. oratores Athesis hic sunt. nondum tamen cum eis ad tractatum ventum est. Der König hat in diesem Jahr 17 Kastelle in Ungarn und Mähren erobert, teile selbst, teals durch seine Heerjunrer. Cump. habe keine Neuigkeiten aus Italien geschrieben; zum mindeslen 25 hätte er die Žitation des Erzbischofs von Köln mitteilen können. quod boni ana mali pariturum sit aliquid, nondum scio, quia non ventis flantibus bene nixa quorcus, sed ictibus securis cicitur. vos quid vestra bipennis valeat, melius scire potestis. Camp. wolle das den Kardinälen von Tarent. Moriensis, Cumanus und dem Bischaf von Novara mitteilen. Datum fehlt. [fol. 144a 146b; Voigt nr. 146, Wolkan nr. 185, fälschlich „zw. 16.-30. Sept. 1445“ angesetzt.). 14461 März 6 b) An Gregorius [Lolli in Siena]: Johannes de Carvajal, orator apostolicus, qui diu apud nos moratus est, kehrt an die Kurie zurück. Er wird über Siena reisen. Gr. wolle ihn aufsuchen. Er möge auch der Sieneser Regierung mitieilen dalphinum Wiennensem, regis Francie primogenitum, non tamb tumidum intrasse Germaniam, quam exivit timidus, ubi sensit adversus se parari exercitum. magna incendia focit, plures vastavit agros et urbes, sed non sine clade recessit. nam inter fugien- 35 dum conplurimos milites amisit. Albertus dux Austris contra Suicenses Basiliensesque bellum gerit superioresque partes habet. rex noster in Ungaria campum tenuit pluresque prodones summo supplicio affecit, quorum castella dominio Austrie adjecit. Hungari sunt hic in magno numero petuntque Ladislaum regem, qui fuit Alberti filius et Sigismundi nepos, idem et Bohemi flagitant. itaque non facile est uni complacere absque displicencia alterius. rumor est iterum venturos esse d0 Teweros in Hungariam, ac proptorea waywude Transsilvani atque Walachi exercitum parant, quo, si nequeant aliena invadere, sua saltem tueantur. in rebus ecclesie spero cito dari finem et bonum. Datum ex Wienna idibus septembris 1445 (fol. 147a ; Voigt nr. 150; Wolkan nr. 180). [Der Inhalt dieses Brieses deckt sich in wesentlichen Angaben mit dem der 3 folgenden undatierten Schreiben, die deshalb am gleichen Tage geschrieben, vielleicht sogar der Begleitung des scheidenden Carvajal, wohl 45 dem apostolischen Sekretär Heinrich Senftleben (ugl. unten c) mitgegeben worden sein durfien; denn so schrieb Enea:] Sept. 13 30 c) An Kardinal[ Cumanus Gerardo Landriano f: Jetzt. wo Carvajal zurückkehrt, weiß E. nicht, was er noch schreiben soll. is enim, que apud nos geruntur, novit omnia. qui illis non solum interfuit, sed eciam prefuit, tantuim id dixerim: res ecclesie in eo statu apud Germanos esse, ut jam annis 15 50 non fuerint in meliori. sperandun itaque beno ost, quamvis dilacio quedam intercesserit. credo coclosiam esse curo omnipotenti dec. nunquum enim sic humano ingenio res perduci potuissent, ut suapte diriguntur. Der Tod des Kardinals s. Angeli und des Königs von Polen stehe jest; nur über die Umstände liegen noch keine sicheren Nachrichten vor. Die Verluste der Türken waren schwer; a) sm. Vorl. in. b) äber durchstrichsnem tantundem. U - Nach dem Inhalt muß der Brief „Mitte August angeretzt werden.
Strana 786
786 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Okt. 16 deshalb haben sie den Sieg nicht ausgenützt. Hungari regem Ladislaum postulant; cum quibus tracta- tus habentur. Es beständen aber Schwierigkeiten, weswegen der Waiwode Nicolaus berujen worden sei, qui in dies expectatur. Der card. Strigoniensis sei hier. Mit den Bohmen soll ad sanctum Gallum in hoe loco eine Zusammenkunjt stattfinden. Der König habe extirpatis predonibus, qui hane terram infostabant, sciner Herrschaft 17 opida cinverleibt. Sein Bruder Albrecht jühre mit den Suicenses Krieg potioresque partes habet. Empfehlungen. Datum fehlt. (fol. 1483; Voigt nr. 153; Wolkan nr. 187). d) ad episcopum quendam: Henrico Sonfftleben, seriptori apostolico viroque bono, litteras tibi rostituendas tradidi. at is inter eundum multis occupacionibus involutus tardiuscule ud te veniet. ideo has adjunxi, quibus scias illarum tenorem, qui hujusmodi fuit: absolvisse me rem tuam, 10 privilegium misisse; si quid plus velles, mihi mandares. Dann unter anderem: der päpstliche Gesandte Johannes [CarvajalJ werde dem Empfänger die Neuigkeiten von hier [Wien] mitteilen, Adressat möge bene de rebus ecclesie sperare. in qua re quam solers quamque utilis idem Joannes fuerit, facilius est to opinari quarn me scribere, res ipsa suam aliquando diligentiam patefacict. Er möge diesen dem Papst empfehlen, cujus pedibus si me obtuleris, non iniquum facies, quia, licet aliquando 15 sue sanctitati nocuerim, plus tamen est, quod a me euratum reperitur quam vulneratum. Weitere Empfehlungen. Datum fehlt. (fol. 1480; Voigt nr. 156; Wolkan nr. 183). e) An den Kardinal Morinensis [ Jean Le Jeune]: Niemand würde ihm (E.)einen Vorwurf machen dürfen, wenn er jetzt, wo der päpstliche Gesandte Johannes de Carvajal nach Rom zurůckkehrt, niemandem geschrisben hätte. Denn was könnte er wohl mitteilen, was nicht atch Johanncs wißte? 20 Wer über die res ecclesie oder über die res imperii etwas wissen will, wird von diesem besser als von ihm (E.) unterrichtet werden können. —Aber das eine will er dem Empfänger dock mitteilen, majesta- tem regiam vestris affici partibus navareque operam, ut victores evadatis. in qua re, si quid est more, equo animo ferte, quis non uno anno capta est Troja. E. habe gehört, daß der Kardinal den Erzbischof von Köln nach Rom zitiert habe. Das sei nichts Neues. Denn schon unter der Regierung 25 Kaiser Lothars ceien die Erzbischöfe von Trier und Köln abgesetzt worden1. Doch bei allen Dingen milsse man zweierlei festhallen: erstens ut justum sit, quod aggredimur, und zweitens ut execucioni valeat demandari, quod incipimus. que duo si assunt, non improbari factum potest. Hungari sunt hic et de rege Ladislao transigunt, wie Kard. von Magister Thadeus f degli Adelmari] genauer werde erfahren können, da dieser die ungarischen Angelegenheiten schr gut kenne und hujus puelli regis 30 partes semper secutus est. Kard. Julian ist, wie E. schon in Rom erzählt habe, tot. Hzg. Albrecht be- drüngt die Svicenses und Basilienses mit Krieg. Datum ex Wienna (fol. 1480.149a; Voigt nr. 155; Wolkan nr. 184). f) An seinen Freund Franciseo cuidam in Ferrara: E. teilt ihm u.a. mit, daß conventio Frank- fordensis aliam peperit, que apud Norembergam haberi debet, sicut te jam arbitror audivisse. sed 35 puto regem non iturum, quia multa his in partibus gerenda sunt eum Hungaris atquo Bohemis. spero tamen in factis ecclesie finem cito dari, ut postea senties. Hungari sunt hic in tractatibus petuntque Ladislaum regem. idem quoque Bohemi postulant. sola difficultas est, ne, quod uni placet, alteri displiceat. Der Kaiser hat in diesem Jahr mehrere Kastelle erobert, die er pulsis latroni- bus Australi dominio adjecit. Hzg. Albrecht von Österreich liegt gegen die Suicenses im Felde und hat bis jetzt Glück gehabt. Dalphinus Viennensis non tamen ferox intravit Alamanniam, quam timidus recessit. electores quidam, qui cornua contra regem elevabant, humiliores facti surt et animo fracti. E. bittet um Empfehlung beim Markgrafen von Ferrara und dessen Bruder Borse. Datum ex Wienna ut supra. (fol. 150a; Voigt nr. 149; Wolkan nr. 188). 40 1 Uber die Absetzung der Bff. Gunthar v. Köln und Theutgaud v. Trier unter Lothar II. i.J. 864 vgl. Böhmer-Mühlbacher, Reg. Imp. I (751.918), 45 Bd. 12, Innsbr. 1908, nr. 1304.
786 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Okt. 16 deshalb haben sie den Sieg nicht ausgenützt. Hungari regem Ladislaum postulant; cum quibus tracta- tus habentur. Es beständen aber Schwierigkeiten, weswegen der Waiwode Nicolaus berujen worden sei, qui in dies expectatur. Der card. Strigoniensis sei hier. Mit den Bohmen soll ad sanctum Gallum in hoe loco eine Zusammenkunjt stattfinden. Der König habe extirpatis predonibus, qui hane terram infostabant, sciner Herrschaft 17 opida cinverleibt. Sein Bruder Albrecht jühre mit den Suicenses Krieg potioresque partes habet. Empfehlungen. Datum fehlt. (fol. 1483; Voigt nr. 153; Wolkan nr. 187). d) ad episcopum quendam: Henrico Sonfftleben, seriptori apostolico viroque bono, litteras tibi rostituendas tradidi. at is inter eundum multis occupacionibus involutus tardiuscule ud te veniet. ideo has adjunxi, quibus scias illarum tenorem, qui hujusmodi fuit: absolvisse me rem tuam, 10 privilegium misisse; si quid plus velles, mihi mandares. Dann unter anderem: der päpstliche Gesandte Johannes [CarvajalJ werde dem Empfänger die Neuigkeiten von hier [Wien] mitteilen, Adressat möge bene de rebus ecclesie sperare. in qua re quam solers quamque utilis idem Joannes fuerit, facilius est to opinari quarn me scribere, res ipsa suam aliquando diligentiam patefacict. Er möge diesen dem Papst empfehlen, cujus pedibus si me obtuleris, non iniquum facies, quia, licet aliquando 15 sue sanctitati nocuerim, plus tamen est, quod a me euratum reperitur quam vulneratum. Weitere Empfehlungen. Datum fehlt. (fol. 1480; Voigt nr. 156; Wolkan nr. 183). e) An den Kardinal Morinensis [ Jean Le Jeune]: Niemand würde ihm (E.)einen Vorwurf machen dürfen, wenn er jetzt, wo der päpstliche Gesandte Johannes de Carvajal nach Rom zurůckkehrt, niemandem geschrisben hätte. Denn was könnte er wohl mitteilen, was nicht atch Johanncs wißte? 20 Wer über die res ecclesie oder über die res imperii etwas wissen will, wird von diesem besser als von ihm (E.) unterrichtet werden können. —Aber das eine will er dem Empfänger dock mitteilen, majesta- tem regiam vestris affici partibus navareque operam, ut victores evadatis. in qua re, si quid est more, equo animo ferte, quis non uno anno capta est Troja. E. habe gehört, daß der Kardinal den Erzbischof von Köln nach Rom zitiert habe. Das sei nichts Neues. Denn schon unter der Regierung 25 Kaiser Lothars ceien die Erzbischöfe von Trier und Köln abgesetzt worden1. Doch bei allen Dingen milsse man zweierlei festhallen: erstens ut justum sit, quod aggredimur, und zweitens ut execucioni valeat demandari, quod incipimus. que duo si assunt, non improbari factum potest. Hungari sunt hic et de rege Ladislao transigunt, wie Kard. von Magister Thadeus f degli Adelmari] genauer werde erfahren können, da dieser die ungarischen Angelegenheiten schr gut kenne und hujus puelli regis 30 partes semper secutus est. Kard. Julian ist, wie E. schon in Rom erzählt habe, tot. Hzg. Albrecht be- drüngt die Svicenses und Basilienses mit Krieg. Datum ex Wienna (fol. 1480.149a; Voigt nr. 155; Wolkan nr. 184). f) An seinen Freund Franciseo cuidam in Ferrara: E. teilt ihm u.a. mit, daß conventio Frank- fordensis aliam peperit, que apud Norembergam haberi debet, sicut te jam arbitror audivisse. sed 35 puto regem non iturum, quia multa his in partibus gerenda sunt eum Hungaris atquo Bohemis. spero tamen in factis ecclesie finem cito dari, ut postea senties. Hungari sunt hic in tractatibus petuntque Ladislaum regem. idem quoque Bohemi postulant. sola difficultas est, ne, quod uni placet, alteri displiceat. Der Kaiser hat in diesem Jahr mehrere Kastelle erobert, die er pulsis latroni- bus Australi dominio adjecit. Hzg. Albrecht von Österreich liegt gegen die Suicenses im Felde und hat bis jetzt Glück gehabt. Dalphinus Viennensis non tamen ferox intravit Alamanniam, quam timidus recessit. electores quidam, qui cornua contra regem elevabant, humiliores facti surt et animo fracti. E. bittet um Empfehlung beim Markgrafen von Ferrara und dessen Bruder Borse. Datum ex Wienna ut supra. (fol. 150a; Voigt nr. 149; Wolkan nr. 188). 40 1 Uber die Absetzung der Bff. Gunthar v. Köln und Theutgaud v. Trier unter Lothar II. i.J. 864 vgl. Böhmer-Mühlbacher, Reg. Imp. I (751.918), 45 Bd. 12, Innsbr. 1908, nr. 1304.
Strana 787
L. Reichstag zu Frankfurt nr. 420. M. Tage zu Konstanz Juli/Dez. 1445 nr. 421-422. 787 M. Tagungen zu Konstanz in der 2. Jahreshälfte 1445 nr. 421-435. 421. Die zu Luzern versammelten. Eidgenossen an die Erzbischöfe von Mainz und von Trier und Pf. Ludwig: wollen den Konstanzer Tag beschicken und bitten um Geleit. 1445 Juli 27 Luzern. Aus Luzern St.-A. Alig. Abschiede A (1410-69) fol. 64ab conc. chart., mit Anschrift versehenes, aber nicht abgeschicktes Original. Regest: Eidg. Abschiede 2, 188 nr. 289. Die Ratsfreunde von Bern, Luzern, Solothurn, Uri, Schwyz, Unterwalden, Zug und Glarus, die der sach halb zu Lucern versammelt gewesen sind, schreiben an Ebf. Dietrich von Mainz, Ebf. Jakob 10 von Trier und Pf. Ludwig: sie seien geneigt, nach der Kurfürsten Antrag und Begehren auf den nächsten Mittwoch nach s. Peters Tag ad vincula zur Verhandlung eines Waffenstillstandes zu Kon- stanz einen Tag zu leisten, doch so, daß ihre Boten und deren Gefolge für Hin-und Herreise und Aufent- halt am Tage dorch Vermittlung der drei Kurfürsten freies Geleit erhalten; sie versichern dabei, daß sic wider Willen und nur durch die Gegenpartei gezwungen Krieg fuhren and gern zu billigem Ausgleich 15 ihre Hand bisten werden. Datum Lncern unter Lucerns Siegel an zinstag nach Jaeobs des hl. zwelfbotten tag 1145. Ag. 4 1445 Juli 27 422. Bescheid eidgenössischer Boten an ihre Gemeinden nach ihren Verhandlungen mit den kurfürstlichen Gesandten: neuer Tag zu Luzern, Verlauf der Ausgleichsverhandlungen mit der Herrschaft Österreich u.a.m. 1445 August 4 Konstanz. 20 Aus Luzern St.-A. Allg. Abschiede A fol. 107ub not. chart.; uber dem Stück von einer Hand des 16. Jahrh. Abscheid. Auszug in Eidg. Abschiede 2, 189 nr. 290. Botten van dem tag ze Costencz uf mittwuchen nach vincula Petri : sûllent die botten hein bringen. Aug. 4 [I] Itom des ersten dz ein tag gen Lucernl gesetzt ist uf sant Verenen abent, ze nacht Aua. 31 da ze sint und mornendes uf disi nachgeschriben stuk ze antwurten. [2] Item als der kur- Sept. 1 fürsten botten meinent, das man sich salt umb einen obman einbern in einer richstatt zwi- schent der eidgnosschaft und den von Zurich, und das jetwedre parthie 2 zû dem sôlt seczen. [3] Item gen der herschaft sôlt man sich ouch einen umb 1 oder 2 oder 3 obman, jeklichen so umb die sachen, da er gût zû were etc., es were umb eigen erb land lút oder umb swebent sachen etc., ouch mit einem glichen zůsatz. [4] Item und únsern herren den bischoff von Basel lassen ein antwurt wissen den kurfúrsten und im derselben antwurt abschriften geben, der herschaft ze geben, desglich die herschaft ir antwurt auch abschrift schiken, uns ze geben umb kurtzrung der sach etc. [5] Item wie si meintent, dz die kurfúrsten wurden 1 tag gen 35 Strassburg ze setzen und persônlich dar ze komen, den ze leisten etc. [6] Item von únsers herren von Costentz wegen, wie der bitt umb den pfaffen, ouch umb die brieve als umb hewen, im die ze lassen etc. [7] Item wie die statt von Costentz bitt als von des Nuwilers wegen, so der von Glarus gefangen ist. [8] Item von der von Sant Gallen wegen als von der gemeinen vagtij wegen, die halber Cünratz Peyrers irs burgers und halber der von Klingenberg ist, und 40 begerent, si lassen still ze sitzen ete. [9] Item als die von Wil bittent, inen von den eidgnossen einen zůschub mit volk ze tůnd. 25 1 Ein in unserem Zusammenkang unwichtigee Schreiben der eidgenössischen Boten von diesem Luzerner Tage ist abgedruckt in Eidgen. Absch. 2, 189f. nr. 291.
L. Reichstag zu Frankfurt nr. 420. M. Tage zu Konstanz Juli/Dez. 1445 nr. 421-422. 787 M. Tagungen zu Konstanz in der 2. Jahreshälfte 1445 nr. 421-435. 421. Die zu Luzern versammelten. Eidgenossen an die Erzbischöfe von Mainz und von Trier und Pf. Ludwig: wollen den Konstanzer Tag beschicken und bitten um Geleit. 1445 Juli 27 Luzern. Aus Luzern St.-A. Alig. Abschiede A (1410-69) fol. 64ab conc. chart., mit Anschrift versehenes, aber nicht abgeschicktes Original. Regest: Eidg. Abschiede 2, 188 nr. 289. Die Ratsfreunde von Bern, Luzern, Solothurn, Uri, Schwyz, Unterwalden, Zug und Glarus, die der sach halb zu Lucern versammelt gewesen sind, schreiben an Ebf. Dietrich von Mainz, Ebf. Jakob 10 von Trier und Pf. Ludwig: sie seien geneigt, nach der Kurfürsten Antrag und Begehren auf den nächsten Mittwoch nach s. Peters Tag ad vincula zur Verhandlung eines Waffenstillstandes zu Kon- stanz einen Tag zu leisten, doch so, daß ihre Boten und deren Gefolge für Hin-und Herreise und Aufent- halt am Tage dorch Vermittlung der drei Kurfürsten freies Geleit erhalten; sie versichern dabei, daß sic wider Willen und nur durch die Gegenpartei gezwungen Krieg fuhren and gern zu billigem Ausgleich 15 ihre Hand bisten werden. Datum Lncern unter Lucerns Siegel an zinstag nach Jaeobs des hl. zwelfbotten tag 1145. Ag. 4 1445 Juli 27 422. Bescheid eidgenössischer Boten an ihre Gemeinden nach ihren Verhandlungen mit den kurfürstlichen Gesandten: neuer Tag zu Luzern, Verlauf der Ausgleichsverhandlungen mit der Herrschaft Österreich u.a.m. 1445 August 4 Konstanz. 20 Aus Luzern St.-A. Allg. Abschiede A fol. 107ub not. chart.; uber dem Stück von einer Hand des 16. Jahrh. Abscheid. Auszug in Eidg. Abschiede 2, 189 nr. 290. Botten van dem tag ze Costencz uf mittwuchen nach vincula Petri : sûllent die botten hein bringen. Aug. 4 [I] Itom des ersten dz ein tag gen Lucernl gesetzt ist uf sant Verenen abent, ze nacht Aua. 31 da ze sint und mornendes uf disi nachgeschriben stuk ze antwurten. [2] Item als der kur- Sept. 1 fürsten botten meinent, das man sich salt umb einen obman einbern in einer richstatt zwi- schent der eidgnosschaft und den von Zurich, und das jetwedre parthie 2 zû dem sôlt seczen. [3] Item gen der herschaft sôlt man sich ouch einen umb 1 oder 2 oder 3 obman, jeklichen so umb die sachen, da er gût zû were etc., es were umb eigen erb land lút oder umb swebent sachen etc., ouch mit einem glichen zůsatz. [4] Item und únsern herren den bischoff von Basel lassen ein antwurt wissen den kurfúrsten und im derselben antwurt abschriften geben, der herschaft ze geben, desglich die herschaft ir antwurt auch abschrift schiken, uns ze geben umb kurtzrung der sach etc. [5] Item wie si meintent, dz die kurfúrsten wurden 1 tag gen 35 Strassburg ze setzen und persônlich dar ze komen, den ze leisten etc. [6] Item von únsers herren von Costentz wegen, wie der bitt umb den pfaffen, ouch umb die brieve als umb hewen, im die ze lassen etc. [7] Item wie die statt von Costentz bitt als von des Nuwilers wegen, so der von Glarus gefangen ist. [8] Item von der von Sant Gallen wegen als von der gemeinen vagtij wegen, die halber Cünratz Peyrers irs burgers und halber der von Klingenberg ist, und 40 begerent, si lassen still ze sitzen ete. [9] Item als die von Wil bittent, inen von den eidgnossen einen zůschub mit volk ze tůnd. 25 1 Ein in unserem Zusammenkang unwichtigee Schreiben der eidgenössischen Boten von diesem Luzerner Tage ist abgedruckt in Eidgen. Absch. 2, 189f. nr. 291.
Strana 788
788 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 423. Hzg. Albrecht von Osterreich stellt den eidgenössischen Boten zum Tage von Konstanz einen Geleitsbrief aus für sich selbst, Kg. Friedrich, Hzg. Sigmund von Österreich, Mgf. Albrecht von Brandenburg, Maf. Jakob von Baden und die Grafen Ludwig und Ulrich von Württem- berg. 1445 August 7 Konstanz. A2g. 7 In Luzern St.-A. Österreich, Frieden orig.; Datum Konstanz s. Afra tag. 5 424. Claus Schanlit an den Straßburger Ammeister Adam Riff: berichtel über Besuch und Auf- schub des Konstanzer Tages. 1445 August 7 [Konstanz]. Aus Straßburg Stadt-A. Abt. IV. Fasz. 46 orig. chart. lit. cl. Aug. 5,0 At. 7 Aug. 23 Fursichtiger uaw. Ergebenhoitsausdruck: füge uch zu wissen, das ich mit andorn gon Kostens Awg. 1 kumen bin uf mitwuche nehest vergangen und haben do funden min genedige hern von Basel und 1o von Kostens, den Bch und a den abersten meister Dusch-ordens von den fursten goschriben waz, und mins genedigen hern von Osterich rete, min genedigen hern den marggrofen von Rôtelen, hor Wilhelm von Grünenberg, meister Johan von der Eiche und ander, 8ch her Hans von Stadien von unsers hern des margrofen wegen und hern Wolf zum Stein und her Aberhart Dume von des jungen hern von Wurtenberg wegen. so € sint der eitgenossen botschaft zů Sant Gallen gewesen. also haben der Dûtsche meister und unser genedigen hern der kurfursten rete darzů geton, daz den eitgenossen botschaft unde geleit geschich ist uf den dunderstag und das sú uf den fritag gon Kostens kumen solten sin. do aber die eitgenossen an dem geleit kein genûgen haben wolten, und ist min her der Axg. 6 apt von Sant Gallen mit den geleitzlûten uf fritag wider gon Kostens kumen unde geseit, wie si Aug. 7,8 geleit begern etc. daz ist in nun uf disen samstag geschich und sint ir also uf disen sunendag warten. 20 so hôre ich och nút nuwes, daz sich gemaht habe, daz ich úch geschriben kúnne. lieber here. also ist Vese uf disen samstag noch mittage wider zu mir kumen und geseit, wie unser genediger here der herzôge den dag erlengert het unz mondag vor sant Barthomeusc dag. ist do, daz mir geburt, dire sanhen halh so lange hobenan zn sinde, so wil inh gern den dag verston, also daz mir ein ge- walzbrief geschich werde, der zu dem tage seit; 8ch die daz beruren, ist Hans Seger und Blesen Hünrer darzu kumen oder schicken, wer aber, daz sich die sache zů Kostentz kurz mahte, daz ieh hein môhte kumen unde daz ir zit hetten botschaft heruf zû dunde, daz wolte ich 8ch dûn, dan ich min selbes heime wol bedurfte. got si mit úch. geben uf samstag sant Auf an dag in dem etc. 45. Clawes Schanlit. 15 25 145 Aug. 7 jor. 425. Herrmann, Diener des Komturs zu Mewe, an den Hochmeister: Der Deutschmeister ist zur 30 Schlichtung der Irrungen zwischen Österreich, Schweiz, Fürsten, Rittern und Städten in Konstanz; in Deutschland herrsche Geldmangel infolge des Armagnakeneinfalls und der Kriege der Niederrheinischen Fürsten. 1445 August 13 Horneck. 1445 AvS. 13 In Königsberg St.-A.. Schbl. D. M. / a nr. 83 ( jetzt Göttingen Staatl. Archivlager Ordens- Briefarchiv) or. ch.; Datum Horneck Fr. vor u. frauwen tage assumpcionis 1445. Regest: Joachim-Hubatsch nr. 8860. 35 426. Vereinbarungen nicht genannter Räte der Kurfürsten von Mainz, Trier und Pfalz zwischen den Vertretern der Herrschaft Österreich und der Stadt Basel über Beilegung der beider- seitigen Zwistigkeiten durch Schiedsrichter. 1445 August 14 Konstanz. Aus Busel St.-A. Öflnungsbuch I (1438-1449) pag. 355 cop. chart. coueca. Druck: Urk.-Buch der Stadt Basel 7, 63f. nr. 49. di Dis nachgeschriben ist die meinung und geratslaget worden von unser gnedigen herren den kurfursten frunden und reten, uf dem tage zu Costencz gewesen sint, antreffende solich vientschaft, als die von Basel der herrschaft von Osterrich vient worden sint, in der wise als harnach geschriben stat. d5 1] and — ordens isl an Runde beigaliipt. b) s0 — gewesen ani Rande mit Varweisunoszaichen. c) s0 Forl.
788 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 423. Hzg. Albrecht von Osterreich stellt den eidgenössischen Boten zum Tage von Konstanz einen Geleitsbrief aus für sich selbst, Kg. Friedrich, Hzg. Sigmund von Österreich, Mgf. Albrecht von Brandenburg, Maf. Jakob von Baden und die Grafen Ludwig und Ulrich von Württem- berg. 1445 August 7 Konstanz. A2g. 7 In Luzern St.-A. Österreich, Frieden orig.; Datum Konstanz s. Afra tag. 5 424. Claus Schanlit an den Straßburger Ammeister Adam Riff: berichtel über Besuch und Auf- schub des Konstanzer Tages. 1445 August 7 [Konstanz]. Aus Straßburg Stadt-A. Abt. IV. Fasz. 46 orig. chart. lit. cl. Aug. 5,0 At. 7 Aug. 23 Fursichtiger uaw. Ergebenhoitsausdruck: füge uch zu wissen, das ich mit andorn gon Kostens Awg. 1 kumen bin uf mitwuche nehest vergangen und haben do funden min genedige hern von Basel und 1o von Kostens, den Bch und a den abersten meister Dusch-ordens von den fursten goschriben waz, und mins genedigen hern von Osterich rete, min genedigen hern den marggrofen von Rôtelen, hor Wilhelm von Grünenberg, meister Johan von der Eiche und ander, 8ch her Hans von Stadien von unsers hern des margrofen wegen und hern Wolf zum Stein und her Aberhart Dume von des jungen hern von Wurtenberg wegen. so € sint der eitgenossen botschaft zů Sant Gallen gewesen. also haben der Dûtsche meister und unser genedigen hern der kurfursten rete darzů geton, daz den eitgenossen botschaft unde geleit geschich ist uf den dunderstag und das sú uf den fritag gon Kostens kumen solten sin. do aber die eitgenossen an dem geleit kein genûgen haben wolten, und ist min her der Axg. 6 apt von Sant Gallen mit den geleitzlûten uf fritag wider gon Kostens kumen unde geseit, wie si Aug. 7,8 geleit begern etc. daz ist in nun uf disen samstag geschich und sint ir also uf disen sunendag warten. 20 so hôre ich och nút nuwes, daz sich gemaht habe, daz ich úch geschriben kúnne. lieber here. also ist Vese uf disen samstag noch mittage wider zu mir kumen und geseit, wie unser genediger here der herzôge den dag erlengert het unz mondag vor sant Barthomeusc dag. ist do, daz mir geburt, dire sanhen halh so lange hobenan zn sinde, so wil inh gern den dag verston, also daz mir ein ge- walzbrief geschich werde, der zu dem tage seit; 8ch die daz beruren, ist Hans Seger und Blesen Hünrer darzu kumen oder schicken, wer aber, daz sich die sache zů Kostentz kurz mahte, daz ieh hein môhte kumen unde daz ir zit hetten botschaft heruf zû dunde, daz wolte ich 8ch dûn, dan ich min selbes heime wol bedurfte. got si mit úch. geben uf samstag sant Auf an dag in dem etc. 45. Clawes Schanlit. 15 25 145 Aug. 7 jor. 425. Herrmann, Diener des Komturs zu Mewe, an den Hochmeister: Der Deutschmeister ist zur 30 Schlichtung der Irrungen zwischen Österreich, Schweiz, Fürsten, Rittern und Städten in Konstanz; in Deutschland herrsche Geldmangel infolge des Armagnakeneinfalls und der Kriege der Niederrheinischen Fürsten. 1445 August 13 Horneck. 1445 AvS. 13 In Königsberg St.-A.. Schbl. D. M. / a nr. 83 ( jetzt Göttingen Staatl. Archivlager Ordens- Briefarchiv) or. ch.; Datum Horneck Fr. vor u. frauwen tage assumpcionis 1445. Regest: Joachim-Hubatsch nr. 8860. 35 426. Vereinbarungen nicht genannter Räte der Kurfürsten von Mainz, Trier und Pfalz zwischen den Vertretern der Herrschaft Österreich und der Stadt Basel über Beilegung der beider- seitigen Zwistigkeiten durch Schiedsrichter. 1445 August 14 Konstanz. Aus Busel St.-A. Öflnungsbuch I (1438-1449) pag. 355 cop. chart. coueca. Druck: Urk.-Buch der Stadt Basel 7, 63f. nr. 49. di Dis nachgeschriben ist die meinung und geratslaget worden von unser gnedigen herren den kurfursten frunden und reten, uf dem tage zu Costencz gewesen sint, antreffende solich vientschaft, als die von Basel der herrschaft von Osterrich vient worden sint, in der wise als harnach geschriben stat. d5 1] and — ordens isl an Runde beigaliipt. b) s0 — gewesen ani Rande mit Varweisunoszaichen. c) s0 Forl.
Strana 789
M. Tage zu Konstanz Juli/ Dez. 1445 nr. 423.427. 789 [I Zem ersten sollent der von Basel botten, die von iren wegen zu Costencz uf dem tage gewest sint, an die von Basel bringen, ob si von solicher zusprúche wegen, so die herrschaft von Osterrich und die iren meinent an die von Basel ze hande, und ouch von solicher zusprúch wegen, so die von Basel und die iren moinent an die herrschaft von Osterrich ete. ze hande, 5 zu recht kommen wellent uf einen gemeinen mann, den in die drie kurfursten, mit namen von Mencz Trier und phalozgrave, gemeinlich gebent, oder uf einen gemeinen, den in der drier kúrfursten einer, den die von Basel under den drien kurfursten weletent, zu einem gemeinen mann gebe ; und in welher mossen die von Basel den gemeinen manne ufnemment, der solte beden parthien in obgeschribner mosse gegeben werden. und zu solichem gemeinen o manne sol von beden parthien zwene oder drie ratzmanne geseezt werden, und waz die oder der mere teil under inen zem rechten erkantent nach ansprach und antwurte, so denn von beden teiln fúr si bracht wúrde, solte gehalten und vollzogen werden, ußgenommen und hindangeseczt totslage brand und nome. waz des zu beden siton fur daz recht bracht wurde, daz solte zu der minne gestalt sin und nit verrechtiget werden. und solich sachen und recht 15 solte in einer mugelichen à zit, wie man denn in einen anloß seczen wirdet, ußgesprochen und ze ende bracht werden. [2] Item desglichen von der von Rinfeldenl wegen : wellent die von Basel die zu in in ire zusprûche nemmen, daz mogent si tun ; wellent aber die von Rinfelden fúr sich selbs ze recht kommen, daz mogent si ouch tûn, uf den gemeinen und zůsatz der herrschaft von Osterrich 20 recht ze tûnde und wider von in ze nemmen, in mossen als vor von den von Basel geschriben stat. und ist es, daz die von Basel und ouch die von Rinfelden der eins also ufnemment, das oder andere ire meinunge sollent si unsernb gnedigen herren die kurfursten verschriben lassen wissen, sich wissen darnach ze richten, waz inen denn in einer gemeinde oder ir einem in sunderheit geburt ze tunde, daz si daz ouch tunt. und solichen brief sollent si unserm 25 herren von Basel schieken und antwurten. der sol denselben brief unserm herren herzog Ludewigen dem phalczgraven furbasser gen Heidelberg schicken. und wie die von Basel unsern herren darin schriben werdent, des sollent si unserm herren von Basel ein abegeschrift. geben, die sol er unserm gnedigen herren von Osterrich schicken, umbe daz derselbe unser herre von Osterrich unsern herren den fursten in gemeine oder in sunderheit ouch wisse ze so schriben und ze bitten, den gemeinen also ze geben, in mossen denn die von Basel ufgenommen und darumb gebetten habent, wann marggraf Rotel ieczund uf disem tage zu Costencz von der herrschaft wegen von Osterrich zu solichem rechten und ußtrage gewilliget und ufge- nommen hat. were es aber sache, daz die von Basel solichs nit ufnemmen woltent, daz sollent si ouch unser gnedigen herren die fursten in vorgeschribner mosse wissen lassen umbe des- 35 willen, daz man es unserm herren von Osterrich ouch ze wissen kunde getün, sich wissen darnach ze richten. und sint diser zedel zwen glich gemacht, der die vorgenanten tedingslute marggraf Roteln von der herrschaft wegen von Osterrich einen und den von Basel den andern ubergeben habent. geben und geschehen zu Costenz uf samstag unser lieben frowen obent assumpcionis zu latin genant anno etc. 40 quinto. 1145 ANg. I4 40 427. Die Kurfürsten von Mainz, Trier und der Pfalz: laden zu einem neven Tage mil den Eid- уетUSSeт in Konslanz um 10. November ein. 1445 Oktober 5 Worms. a) An die eidgenössische Bundesversammiung: Beglaubigung gen. kurjürstlicher Räte zwecke Werbung für den Tag. 45 Aus Luzern Staats. A. Urk. 232/3384 orig- chart. Lit. el. c. 2 sigg. in v. impr.; rückseitige Anschrijt: Den ersamen unsern lieben besundern gemeyner eydgenossen ratz- botten, als die zu dieser zyte byeinander versammet sin. €) ems., Vorf. umgelichen. b) em., Forl. unserm. 1 Basel hatle sich am 9. Juni 14d5 mit Rhein- verbunden (Rosel St..A. Urk. nr. 1284 or., gedr. Urk.-B. Basel 7, 56 f. nr. 45). felden zu gegenseitigem Beistand auf 10 Jahre
M. Tage zu Konstanz Juli/ Dez. 1445 nr. 423.427. 789 [I Zem ersten sollent der von Basel botten, die von iren wegen zu Costencz uf dem tage gewest sint, an die von Basel bringen, ob si von solicher zusprúche wegen, so die herrschaft von Osterrich und die iren meinent an die von Basel ze hande, und ouch von solicher zusprúch wegen, so die von Basel und die iren moinent an die herrschaft von Osterrich ete. ze hande, 5 zu recht kommen wellent uf einen gemeinen mann, den in die drie kurfursten, mit namen von Mencz Trier und phalozgrave, gemeinlich gebent, oder uf einen gemeinen, den in der drier kúrfursten einer, den die von Basel under den drien kurfursten weletent, zu einem gemeinen mann gebe ; und in welher mossen die von Basel den gemeinen manne ufnemment, der solte beden parthien in obgeschribner mosse gegeben werden. und zu solichem gemeinen o manne sol von beden parthien zwene oder drie ratzmanne geseezt werden, und waz die oder der mere teil under inen zem rechten erkantent nach ansprach und antwurte, so denn von beden teiln fúr si bracht wúrde, solte gehalten und vollzogen werden, ußgenommen und hindangeseczt totslage brand und nome. waz des zu beden siton fur daz recht bracht wurde, daz solte zu der minne gestalt sin und nit verrechtiget werden. und solich sachen und recht 15 solte in einer mugelichen à zit, wie man denn in einen anloß seczen wirdet, ußgesprochen und ze ende bracht werden. [2] Item desglichen von der von Rinfeldenl wegen : wellent die von Basel die zu in in ire zusprûche nemmen, daz mogent si tun ; wellent aber die von Rinfelden fúr sich selbs ze recht kommen, daz mogent si ouch tûn, uf den gemeinen und zůsatz der herrschaft von Osterrich 20 recht ze tûnde und wider von in ze nemmen, in mossen als vor von den von Basel geschriben stat. und ist es, daz die von Basel und ouch die von Rinfelden der eins also ufnemment, das oder andere ire meinunge sollent si unsernb gnedigen herren die kurfursten verschriben lassen wissen, sich wissen darnach ze richten, waz inen denn in einer gemeinde oder ir einem in sunderheit geburt ze tunde, daz si daz ouch tunt. und solichen brief sollent si unserm 25 herren von Basel schieken und antwurten. der sol denselben brief unserm herren herzog Ludewigen dem phalczgraven furbasser gen Heidelberg schicken. und wie die von Basel unsern herren darin schriben werdent, des sollent si unserm herren von Basel ein abegeschrift. geben, die sol er unserm gnedigen herren von Osterrich schicken, umbe daz derselbe unser herre von Osterrich unsern herren den fursten in gemeine oder in sunderheit ouch wisse ze so schriben und ze bitten, den gemeinen also ze geben, in mossen denn die von Basel ufgenommen und darumb gebetten habent, wann marggraf Rotel ieczund uf disem tage zu Costencz von der herrschaft wegen von Osterrich zu solichem rechten und ußtrage gewilliget und ufge- nommen hat. were es aber sache, daz die von Basel solichs nit ufnemmen woltent, daz sollent si ouch unser gnedigen herren die fursten in vorgeschribner mosse wissen lassen umbe des- 35 willen, daz man es unserm herren von Osterrich ouch ze wissen kunde getün, sich wissen darnach ze richten. und sint diser zedel zwen glich gemacht, der die vorgenanten tedingslute marggraf Roteln von der herrschaft wegen von Osterrich einen und den von Basel den andern ubergeben habent. geben und geschehen zu Costenz uf samstag unser lieben frowen obent assumpcionis zu latin genant anno etc. 40 quinto. 1145 ANg. I4 40 427. Die Kurfürsten von Mainz, Trier und der Pfalz: laden zu einem neven Tage mil den Eid- уетUSSeт in Konslanz um 10. November ein. 1445 Oktober 5 Worms. a) An die eidgenössische Bundesversammiung: Beglaubigung gen. kurjürstlicher Räte zwecke Werbung für den Tag. 45 Aus Luzern Staats. A. Urk. 232/3384 orig- chart. Lit. el. c. 2 sigg. in v. impr.; rückseitige Anschrijt: Den ersamen unsern lieben besundern gemeyner eydgenossen ratz- botten, als die zu dieser zyte byeinander versammet sin. €) ems., Vorf. umgelichen. b) em., Forl. unserm. 1 Basel hatle sich am 9. Juni 14d5 mit Rhein- verbunden (Rosel St..A. Urk. nr. 1284 or., gedr. Urk.-B. Basel 7, 56 f. nr. 45). felden zu gegenseitigem Beistand auf 10 Jahre
Strana 790
790 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Von gots gnaden Dietrich zu Mencze, Jacob zu Tryer erezbyschoffe und Ludwig pfalcz grave bij Rine des heyligen Romischen rijchs ercztruchses und herezog in Beyern. 1445 Okt. 5 Unsern gruß zuvor. ersamen lieben besundern. als wir uwer, auch der eydtgenossen und der von Rynfelden antworte off den abscheide, als man von dem tag zu Costentz ge- scheiden ist, enpfangen und gemerckt haben, wo solich kryege nit hingeleget und gestyllet werden, daz davon dem heyligen rijche und den andern gemeynen landen swerer schade und vorderbungen entsteen und kummen mogen, und herumbe so schicken wir unser rete und lieben getruwen von unser aller wegen, nemlichen Wyprochten von Helmstat rytter hoff- meyster etc. und Heinrichen von Fleckestein zu uch, auch den von Basel und Rynffelden, und haben den bevolhen, von unsernt wegen zu werben umb einen andern tage, und daz 10 auch, die vor Seckingen liegen, abeziehen, grossern schaden zu verhûden, als die gemelten unser rete volliglicher und eygentlicher unser meynunge davon furbringen werden; und bitten uch, denselben unsern reten genezlichen als uns selbs in den sachen zu glaüben und unsern guton willen anzusehen und uch darinne also zu bewysen, das wir und die gemeynen lande versteen mogen, daz ir zu fryeden nüeze und ere der gemeynen lande geneyget sind und 15 nit gern sehend großer verderbunge und beswerunge der und anderer gemeyner lande, als wir des ein gut gotruwen zu uch han. datum Worms tercia feria post beati Francisci con- fessoris anno etc. quadragesimoquinto. 5 NOU. 10 b) An Meister und Rat zu Straßburg: Einladung zum-Besuch des Tages. Aus Straßburg Stadt-A. AA 242 orig. chart. lit. cl. c. 2 sigg, in verso impr. part. del. Von� gots gnaden Dietherich usw. (wie in a). Unsern fruntlichen gruß zuvor. ersamen wysen lieben besundern. als wir der eyd- genossen, der von Basel und der von Rynfelden antwort usw. (wie in a] bis (Z. 7) komen mogen, da haben wir unser rete geschickt zu den eydgenossen zu werben umb einen andern tag, und auch das die eytgenossen von dem slosse Seckingen abeziehen wollen; und solte der tag zu 25 Costencz sin off sant Martins abend nehstkompt da zu sin, und herumb so bitten wir uch, das ir uwer trefflichen ratsfrunde zu solichem tage schicken wollent, in den sachen getruwe- lichen und mit flisse helffen zu arbeiten, wie man die hingelegen und gestillen moge; damne wir meynen, das des ein groß noit sij. und weres, das der tag gelengert oder abegeslagen wurde, das wolten wir uch wissen lassen. soverre wir uch aber nit anders wissen lassen, so wollent 30 uwer trefflich ratßfrunde zu dom tage schicken, als vor geschrieben stet, und ansehen, das die sache gemeynen frieden, ere und nucze der lande antriffet; uwer verschrieben antwort Okt. 5 datum Wormß (wie in a, jedoch mit dem Zusatz:) under unsir erezbischoff Dietherichs und herezog Ludwigs ingesiegeln, der wir uns erezbischoff Jacob mit gebruchen. 20 428. Eidgenösstscher Bundestag zu Luzern an die Stadt Bern: Bitte um Besuch des im Abschied 35 zu Wädenswil angesetzten Tages zu Konstanz am 11. November und um Ubernahme des Geleits dorthin. 1445 Oklober 26 Luzern. Bern St.-A. Altes Missivbuch I nr. 138 or. ch. lit. cb. Druck. Eidg. Absch. 2, 190 nr. 293. Die Eidgenössischen Boten, die ietz ze Lucern gewesen sint, schreiben von dort an Bern: uwer 40 bottschaft, so ze Wediswilz uf dem tag gewesen ist, hat euch hoffentlich das abscheiden von dem 1 Ubereinstimmung mil Vorl. a in Peřit. 2 Uber die Verhandlungen zwrischen der Stadt Zürich und den Eidgenossen zu Wädenswil auj Veranlassung des Komturs van Wädenswyl, bei denen die Boten der Kurfürsten von Mainz, Trier und der Pfalz von den Parteien den in nr. 427 erwähnten Vermittlungstag in Konstanz für den I1. Nov. begehrt haben, vgl. Tschudi, Chron. 2, 455 und Eidgen. Absch. 2, 190 nr. 292. 45
790 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Von gots gnaden Dietrich zu Mencze, Jacob zu Tryer erezbyschoffe und Ludwig pfalcz grave bij Rine des heyligen Romischen rijchs ercztruchses und herezog in Beyern. 1445 Okt. 5 Unsern gruß zuvor. ersamen lieben besundern. als wir uwer, auch der eydtgenossen und der von Rynfelden antworte off den abscheide, als man von dem tag zu Costentz ge- scheiden ist, enpfangen und gemerckt haben, wo solich kryege nit hingeleget und gestyllet werden, daz davon dem heyligen rijche und den andern gemeynen landen swerer schade und vorderbungen entsteen und kummen mogen, und herumbe so schicken wir unser rete und lieben getruwen von unser aller wegen, nemlichen Wyprochten von Helmstat rytter hoff- meyster etc. und Heinrichen von Fleckestein zu uch, auch den von Basel und Rynffelden, und haben den bevolhen, von unsernt wegen zu werben umb einen andern tage, und daz 10 auch, die vor Seckingen liegen, abeziehen, grossern schaden zu verhûden, als die gemelten unser rete volliglicher und eygentlicher unser meynunge davon furbringen werden; und bitten uch, denselben unsern reten genezlichen als uns selbs in den sachen zu glaüben und unsern guton willen anzusehen und uch darinne also zu bewysen, das wir und die gemeynen lande versteen mogen, daz ir zu fryeden nüeze und ere der gemeynen lande geneyget sind und 15 nit gern sehend großer verderbunge und beswerunge der und anderer gemeyner lande, als wir des ein gut gotruwen zu uch han. datum Worms tercia feria post beati Francisci con- fessoris anno etc. quadragesimoquinto. 5 NOU. 10 b) An Meister und Rat zu Straßburg: Einladung zum-Besuch des Tages. Aus Straßburg Stadt-A. AA 242 orig. chart. lit. cl. c. 2 sigg, in verso impr. part. del. Von� gots gnaden Dietherich usw. (wie in a). Unsern fruntlichen gruß zuvor. ersamen wysen lieben besundern. als wir der eyd- genossen, der von Basel und der von Rynfelden antwort usw. (wie in a] bis (Z. 7) komen mogen, da haben wir unser rete geschickt zu den eydgenossen zu werben umb einen andern tag, und auch das die eytgenossen von dem slosse Seckingen abeziehen wollen; und solte der tag zu 25 Costencz sin off sant Martins abend nehstkompt da zu sin, und herumb so bitten wir uch, das ir uwer trefflichen ratsfrunde zu solichem tage schicken wollent, in den sachen getruwe- lichen und mit flisse helffen zu arbeiten, wie man die hingelegen und gestillen moge; damne wir meynen, das des ein groß noit sij. und weres, das der tag gelengert oder abegeslagen wurde, das wolten wir uch wissen lassen. soverre wir uch aber nit anders wissen lassen, so wollent 30 uwer trefflich ratßfrunde zu dom tage schicken, als vor geschrieben stet, und ansehen, das die sache gemeynen frieden, ere und nucze der lande antriffet; uwer verschrieben antwort Okt. 5 datum Wormß (wie in a, jedoch mit dem Zusatz:) under unsir erezbischoff Dietherichs und herezog Ludwigs ingesiegeln, der wir uns erezbischoff Jacob mit gebruchen. 20 428. Eidgenösstscher Bundestag zu Luzern an die Stadt Bern: Bitte um Besuch des im Abschied 35 zu Wädenswil angesetzten Tages zu Konstanz am 11. November und um Ubernahme des Geleits dorthin. 1445 Oklober 26 Luzern. Bern St.-A. Altes Missivbuch I nr. 138 or. ch. lit. cb. Druck. Eidg. Absch. 2, 190 nr. 293. Die Eidgenössischen Boten, die ietz ze Lucern gewesen sint, schreiben von dort an Bern: uwer 40 bottschaft, so ze Wediswilz uf dem tag gewesen ist, hat euch hoffentlich das abscheiden von dem 1 Ubereinstimmung mil Vorl. a in Peřit. 2 Uber die Verhandlungen zwrischen der Stadt Zürich und den Eidgenossen zu Wädenswil auj Veranlassung des Komturs van Wädenswyl, bei denen die Boten der Kurfürsten von Mainz, Trier und der Pfalz von den Parteien den in nr. 427 erwähnten Vermittlungstag in Konstanz für den I1. Nov. begehrt haben, vgl. Tschudi, Chron. 2, 455 und Eidgen. Absch. 2, 190 nr. 292. 45
Strana 791
M. Tage zu Konstanz Juli/Dez. 1445 nr. 427-431. 791 selben tag, besonders wie aber ein frûntlicher unverbundner tag zwischent allen parthijen gen Costentz abgerett und gesetzet worden ist uf sant Martins abent nechstkoment, ze nacht dasolbs an der herberg ze sind, berichtet; wir lassen euch wissen, dz ünser herren und obern van stetten und londorn in ein komen sint, den benempten tag ze süchen und zo leisten; ihr möget euch danach zu halten wissen und das den Eidgenossen von Solotturn auck verkünden. Wir entsinnen uns nicht anders. dann daß ihr vormals von ünser aller wegen den geleitzbrief ûnser widerparthijen gestelt habt, und nun auf dem gen. Tag zu Wediswil ouch borott wordon ist, das ietwedre parthije die andern noch notdurft geleiten und das gen Basel schikon sôllo; darum bitten wir euch, si abor fûr ûns alle ge- leiten und das gen Basel schiken, als denn das berett worden ist; damil bewcist ihr uns einen be- to sonderen Dienst. geben zu Lueern under ünser eidgnossen von Lucern insigel von ünser aller wegen an zinstag vor Symonis et Jude 45. 5 Nov. I0 1445 6kt. 26 429. Ausgaben der Stadt Konstanz für die Besucher der Tage dort. 1445 November 3—10 und Dezember 21 Konstanz. 20 Unter Nov. 3-16: Dem Hzg. Albrecht von Osterreich sollen, falls er kommt, 30 kanten mit Weir- 15 und für 4 oder 5 ft. Fische geschenkt werden, ebenso dem Pfalzgrafen; dem Bischof von Trier und dem von Württemberg dagegen je 20 kanten und für 3 fl. Fische. Dem Markgrafen von Brandenburg sind geschenkt 20 kanten Wein und Fische, dem Markgrafen [Jakob] von Niederbaden und seinen zwei Söhnen (Karl und Bernhard] 30 kanton und für 4fl. Fische. (Konstanz Stadt-A. Ratsbuch 1440-50 fol. 151. — Reg.: Regg. v. Baden 3 nr. 6437]. Unter Dez. 31: Hzg. Ludwigs von der Pfalz Pfeifern und Trompetern 2 ft. zur Ebrung, desgl. den Pfeifern und Trompetern des Markgrajen von Niederbaden 2 fl.; hiess alles ain raut, als si hie tagetent zwuschend der herrschaft und den aidgenossen. (Konstanz Stadt-A. Ansgabebuch des Säcklers Ludwig Schiltar fol. 13 not. or.; — Druck: Regg. v. Baden 3 nr. 6447). 25 430. Zwet Listen der Teilnehmer am Tage zu Konstanz. 1445 November 11 Konstanz. a) Aus dem österreichischen Protokoll (nr. 131, a): b) Ans dem eidgenössischen Protokoll (nr. 431, b]: 35 40 Und sint do gesessen her Heinrich bischoff ze Costentz, her Friderich bischoff zů Basel: her Erberhart von Stetten meistor so Tútschens ordens; von unsorn herrn von Mentz: groff Bernhart von Liningen, Wypprecht von Helmstat rittor moister Henrich Lupy licen- ciat; von unsern herrn von Trier: Wilhelm von Elttz; von unsern hern dem pfalz- groffen: groff Johanns von Sulms, Ulrich von Mentzingen ritter und Heinrich von Flecken- stein; und von den stetten Stroßburg der Schanlit, von Ogspurg Ulrich Rôchlinger, von Nürrenberg Berchtolt Volckmer, von Ulm Jôrg Lowe und von Costentz Ulrich Plorer burger meister und Hans von Cappol. (Colmar Stadt-A. Č 465 fol. 8b not. chart. ). Und sind also da gewesen des ersten von- gemeiner kurfursten wegen Hanns von Stetten, moister Dûtschen ordens von Tútschen landen. Unda hat herzog Ludwig pfalonzgraff by Rin sin bottschaft da gehept graff Johannsen von Salmsen, herr Ulrichen von Mentzingen ritter und Heinrichen von Fleckenstein. So hät der kurfúrst der erzbischoff von Mentz da gehept graff Bernhartten von Liningen und herr Wi- berchten von Helmstat ritter. So hât der kúr- fürst der erzbischof von Trier da gehept Wil- helmen von Acllzz und ein doctor. Und ist da gewesen ein bischof von Costentzz. der bischof von Basel. und von stotton Strißburg Nürem- berg Ougspurg Ulm Costentz und der Marck- quart von Schellenberg komendúr Tútschen ordens. (London Brit. Museum Add. Ms. 25437 fol. 62a cop. chart.) 45 131. Rechigebote der Parteien und deren Verabschiedung (Protokolte]. Konstanz. 1445 November 11 a) Aufzeichnungen seilens der Herrschaft Osterreich über ihre vorgebrachten Rechtgebote und deren Ablehnung durch die Eidgenossen. 50 A aus Colmar Stadt A. C 465 fol. 8b.12b not. chart. B coll. London Brit. Mus. Addit. Ms. 25437 fol. 67a5 conc. chart., stark uberarbeitsts erste Niederschrift, enthalt nur die art. 1. 1-6, 8. 12.16. 1) Vorl. hat jeweils Alina.
M. Tage zu Konstanz Juli/Dez. 1445 nr. 427-431. 791 selben tag, besonders wie aber ein frûntlicher unverbundner tag zwischent allen parthijen gen Costentz abgerett und gesetzet worden ist uf sant Martins abent nechstkoment, ze nacht dasolbs an der herberg ze sind, berichtet; wir lassen euch wissen, dz ünser herren und obern van stetten und londorn in ein komen sint, den benempten tag ze süchen und zo leisten; ihr möget euch danach zu halten wissen und das den Eidgenossen von Solotturn auck verkünden. Wir entsinnen uns nicht anders. dann daß ihr vormals von ünser aller wegen den geleitzbrief ûnser widerparthijen gestelt habt, und nun auf dem gen. Tag zu Wediswil ouch borott wordon ist, das ietwedre parthije die andern noch notdurft geleiten und das gen Basel schikon sôllo; darum bitten wir euch, si abor fûr ûns alle ge- leiten und das gen Basel schiken, als denn das berett worden ist; damil bewcist ihr uns einen be- to sonderen Dienst. geben zu Lueern under ünser eidgnossen von Lucern insigel von ünser aller wegen an zinstag vor Symonis et Jude 45. 5 Nov. I0 1445 6kt. 26 429. Ausgaben der Stadt Konstanz für die Besucher der Tage dort. 1445 November 3—10 und Dezember 21 Konstanz. 20 Unter Nov. 3-16: Dem Hzg. Albrecht von Osterreich sollen, falls er kommt, 30 kanten mit Weir- 15 und für 4 oder 5 ft. Fische geschenkt werden, ebenso dem Pfalzgrafen; dem Bischof von Trier und dem von Württemberg dagegen je 20 kanten und für 3 fl. Fische. Dem Markgrafen von Brandenburg sind geschenkt 20 kanten Wein und Fische, dem Markgrafen [Jakob] von Niederbaden und seinen zwei Söhnen (Karl und Bernhard] 30 kanton und für 4fl. Fische. (Konstanz Stadt-A. Ratsbuch 1440-50 fol. 151. — Reg.: Regg. v. Baden 3 nr. 6437]. Unter Dez. 31: Hzg. Ludwigs von der Pfalz Pfeifern und Trompetern 2 ft. zur Ebrung, desgl. den Pfeifern und Trompetern des Markgrajen von Niederbaden 2 fl.; hiess alles ain raut, als si hie tagetent zwuschend der herrschaft und den aidgenossen. (Konstanz Stadt-A. Ansgabebuch des Säcklers Ludwig Schiltar fol. 13 not. or.; — Druck: Regg. v. Baden 3 nr. 6447). 25 430. Zwet Listen der Teilnehmer am Tage zu Konstanz. 1445 November 11 Konstanz. a) Aus dem österreichischen Protokoll (nr. 131, a): b) Ans dem eidgenössischen Protokoll (nr. 431, b]: 35 40 Und sint do gesessen her Heinrich bischoff ze Costentz, her Friderich bischoff zů Basel: her Erberhart von Stetten meistor so Tútschens ordens; von unsorn herrn von Mentz: groff Bernhart von Liningen, Wypprecht von Helmstat rittor moister Henrich Lupy licen- ciat; von unsern herrn von Trier: Wilhelm von Elttz; von unsern hern dem pfalz- groffen: groff Johanns von Sulms, Ulrich von Mentzingen ritter und Heinrich von Flecken- stein; und von den stetten Stroßburg der Schanlit, von Ogspurg Ulrich Rôchlinger, von Nürrenberg Berchtolt Volckmer, von Ulm Jôrg Lowe und von Costentz Ulrich Plorer burger meister und Hans von Cappol. (Colmar Stadt-A. Č 465 fol. 8b not. chart. ). Und sind also da gewesen des ersten von- gemeiner kurfursten wegen Hanns von Stetten, moister Dûtschen ordens von Tútschen landen. Unda hat herzog Ludwig pfalonzgraff by Rin sin bottschaft da gehept graff Johannsen von Salmsen, herr Ulrichen von Mentzingen ritter und Heinrichen von Fleckenstein. So hät der kurfúrst der erzbischoff von Mentz da gehept graff Bernhartten von Liningen und herr Wi- berchten von Helmstat ritter. So hât der kúr- fürst der erzbischof von Trier da gehept Wil- helmen von Acllzz und ein doctor. Und ist da gewesen ein bischof von Costentzz. der bischof von Basel. und von stotton Strißburg Nürem- berg Ougspurg Ulm Costentz und der Marck- quart von Schellenberg komendúr Tútschen ordens. (London Brit. Museum Add. Ms. 25437 fol. 62a cop. chart.) 45 131. Rechigebote der Parteien und deren Verabschiedung (Protokolte]. Konstanz. 1445 November 11 a) Aufzeichnungen seilens der Herrschaft Osterreich über ihre vorgebrachten Rechtgebote und deren Ablehnung durch die Eidgenossen. 50 A aus Colmar Stadt A. C 465 fol. 8b.12b not. chart. B coll. London Brit. Mus. Addit. Ms. 25437 fol. 67a5 conc. chart., stark uberarbeitsts erste Niederschrift, enthalt nur die art. 1. 1-6, 8. 12.16. 1) Vorl. hat jeweils Alina.
Strana 792
792 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Aнg. 7 Dis sint die rechtbott von unser gnedigen herschaft von Osterich uf dem tag ze Costentz ze sant Martins tag anno 45to vor unser herren der kurfúrsten und richstett botten gegen den Switzeren und iren eitgenossen dargeleit, und sint do gesessen Jes folgt die Teilnehmerliste, unsere nr. 430, a]. [I] Item all rechtbott, die zum nechsten tage zû sant Peters tag advincula 3 ze Costentz 5 gebotten wurden, sint yetz glich in derselben moß von unser gnedigen herschaft von Osterich aber dargeleit, die sind aber von eytgenossen ganz abgeschlagen. [2] ltem úber das erbutten sy sich zů recht von der stette einer: Sant Gallen Lindôw Uberlingen und Rafenspurg, daruß mocht die herschaft derselben stette eine weln; do wolten su doselbs vor dem burgermeister und dem eleinen rote erkennen lossen, ob si usser iren ver- 10 schribenen friden und punden solten furkomen ; wurd denn erkannt, dz sy ussenhalb sôlichen iren friden und punden zû teding oder recht komen, wurd denn die herschaft ichtz zuspruch zû inen legen, darzû wolten sy antwúrten, dz sy getruweten, by glimpf zû bliben. [3] Item dorwider meinten unsers gnedigen herrn von Osterich rête, sy wolten sich des begeben, dz unser herrn die kurfursten uß inen selbs einen gemeinen zû den sachen geben 15 oder aber selbs ein rechtbott, dz umb sôlich sach redlich und ußtregenlich wer, dargelegen, und dz noch notturft versorgt, domit dem nochgangen wurde; dz slûgen die eigenossenb abe. 4] Item daruf versûchten die têdingßlúte, ob sy ichtz gûtlicher berichtung“ oder ver- einung usserthalb rechtens môchten treffen; darzû erbutten sich dic rete uf unser gnedigen herschaft von Osterich siten ganz willig ; nochdem komen die tedingßlúte wider und seiten, 20 dz inen dz und sôlichs von den eylgenossen ouch ganz abgeslagen sie. 5] Item do nu die têdingßlútte dz von den eytgenossen ouch vernoment, do begriffen sy von inen selbs vier wege uf recht, die sy den reten uf unser herschaft siten fúrhielten, einen derselben wege zu weln unde uizenemen; desglichen" wolten sy dz den eitgenossen ouch sagen und irend fliß tün, dz der wêge einer wurd ufgenomen und dodurch sy bed partyen 25 in der rechtbott eis brechten, und geben des yeder partien einen zedel, die also luten : [6] Nachdem und die herschaft von Osterich ete, den° eitgenossen etwievil rechts- gebottens und furgehebt hatt, ouch die eitgenossen des fridbriefes halb, der do wiset die funf- zig jore, ob man dem nachkomen sôlle, uf etliche stette gebotten haben, und als die tedingß- lúte sôlich beder partien gebott nicht in eis môchten bringen, habent dieselben herrn und so têdingßlúte beiden partyen dise hienoch geschriben wege und rechtlich ußtrège fürgehept und an sy gesûcht: [6a] zům f ersten dz die herschaft von Österich ctc. und die eitgenossen der sachen kement uf den herzogen von Safoye1 und den marggroffen von Nidren-Baden, 12d5 NOV. II a) A alvincula. b) DA. e) B berichte. d) om. B. o) B hat statz des Folgonden scribatur totaliter. 1) Forl. A hat sinte Alinda. 35 1 Hrg. Ludwig von Savoyen teille unter dem 10. Sept. 1445 aas Gebonnis dom Hzg. Albert von Österreich mat, er wolle der Aufforderung Berns, die Stadt bed der Zerstörung des Schlosses Rhein- felden zu unterstützen, auf Grund der Verträge, die von seinen Vorjahren und ihm selber mit den Bernern geschlossen scien, Folge leisten. In längerer Antwort darauf (Datum fellt) außerte sich Hzg. Albert über diese Haltung des sanoy. Herzogs höchst verwanderl, zural dieser doch vasallus et homoligius Kg. Friedrichs aci, und drohte, die Angelegenheit vor die Gesamtheit christlicher Fulrsten zu bringen. — Ludwig wies in sciner ahnlich ausfährlichen Antwort vom 7. Okt. aus Genj alle gegen ihn crhobenen An- würfe heftig zurüek, da er weder einen Angriff gegen das Reich noch auch gagen Osterreich, condern lediglich den Schulz setner Ferbündeten gegen Zürich im Sinne habe, und bemerkte, er werde sich bei Beschwerden vor den Fürsten sela wohl zu verteidigen wissen. — Das veranlaßte nun Kg.Friedrich celber am 18. Dez. (Vienne dio 18. decembris 1445) zu einem geharnischten 40 Gegenschreiben: Er habe damals, als die Schweizer und Berner samt thren Verbündeten mit Zürich Krieg begannen, den Hag. aujgefordert (vgl. unsere nr. 160, c], den Lockungen jener um Bei- stand nicht nachzugeben. Trotzdem habe sich der 45 Hzg. den Schweizern angeschlossen und dem Hzg. Albert, den der Kg. nach Schumaben zur Ver- teidigung Zürichs und der Osterr. Gebiete geschickt hatte, Fehde angesagt. Die vom Hag. dazu an Albert gesandten Erklärungen seien unbegründet, seine Haltung widerspreche adliger Gepflogenheit und zu den letzten Worten des Hags., daß er be- seinen Freunden und Verbündeten ausharren 80
792 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. Aнg. 7 Dis sint die rechtbott von unser gnedigen herschaft von Osterich uf dem tag ze Costentz ze sant Martins tag anno 45to vor unser herren der kurfúrsten und richstett botten gegen den Switzeren und iren eitgenossen dargeleit, und sint do gesessen Jes folgt die Teilnehmerliste, unsere nr. 430, a]. [I] Item all rechtbott, die zum nechsten tage zû sant Peters tag advincula 3 ze Costentz 5 gebotten wurden, sint yetz glich in derselben moß von unser gnedigen herschaft von Osterich aber dargeleit, die sind aber von eytgenossen ganz abgeschlagen. [2] ltem úber das erbutten sy sich zů recht von der stette einer: Sant Gallen Lindôw Uberlingen und Rafenspurg, daruß mocht die herschaft derselben stette eine weln; do wolten su doselbs vor dem burgermeister und dem eleinen rote erkennen lossen, ob si usser iren ver- 10 schribenen friden und punden solten furkomen ; wurd denn erkannt, dz sy ussenhalb sôlichen iren friden und punden zû teding oder recht komen, wurd denn die herschaft ichtz zuspruch zû inen legen, darzû wolten sy antwúrten, dz sy getruweten, by glimpf zû bliben. [3] Item dorwider meinten unsers gnedigen herrn von Osterich rête, sy wolten sich des begeben, dz unser herrn die kurfursten uß inen selbs einen gemeinen zû den sachen geben 15 oder aber selbs ein rechtbott, dz umb sôlich sach redlich und ußtregenlich wer, dargelegen, und dz noch notturft versorgt, domit dem nochgangen wurde; dz slûgen die eigenossenb abe. 4] Item daruf versûchten die têdingßlúte, ob sy ichtz gûtlicher berichtung“ oder ver- einung usserthalb rechtens môchten treffen; darzû erbutten sich dic rete uf unser gnedigen herschaft von Osterich siten ganz willig ; nochdem komen die tedingßlúte wider und seiten, 20 dz inen dz und sôlichs von den eylgenossen ouch ganz abgeslagen sie. 5] Item do nu die têdingßlútte dz von den eytgenossen ouch vernoment, do begriffen sy von inen selbs vier wege uf recht, die sy den reten uf unser herschaft siten fúrhielten, einen derselben wege zu weln unde uizenemen; desglichen" wolten sy dz den eitgenossen ouch sagen und irend fliß tün, dz der wêge einer wurd ufgenomen und dodurch sy bed partyen 25 in der rechtbott eis brechten, und geben des yeder partien einen zedel, die also luten : [6] Nachdem und die herschaft von Osterich ete, den° eitgenossen etwievil rechts- gebottens und furgehebt hatt, ouch die eitgenossen des fridbriefes halb, der do wiset die funf- zig jore, ob man dem nachkomen sôlle, uf etliche stette gebotten haben, und als die tedingß- lúte sôlich beder partien gebott nicht in eis môchten bringen, habent dieselben herrn und so têdingßlúte beiden partyen dise hienoch geschriben wege und rechtlich ußtrège fürgehept und an sy gesûcht: [6a] zům f ersten dz die herschaft von Österich ctc. und die eitgenossen der sachen kement uf den herzogen von Safoye1 und den marggroffen von Nidren-Baden, 12d5 NOV. II a) A alvincula. b) DA. e) B berichte. d) om. B. o) B hat statz des Folgonden scribatur totaliter. 1) Forl. A hat sinte Alinda. 35 1 Hrg. Ludwig von Savoyen teille unter dem 10. Sept. 1445 aas Gebonnis dom Hzg. Albert von Österreich mat, er wolle der Aufforderung Berns, die Stadt bed der Zerstörung des Schlosses Rhein- felden zu unterstützen, auf Grund der Verträge, die von seinen Vorjahren und ihm selber mit den Bernern geschlossen scien, Folge leisten. In längerer Antwort darauf (Datum fellt) außerte sich Hzg. Albert über diese Haltung des sanoy. Herzogs höchst verwanderl, zural dieser doch vasallus et homoligius Kg. Friedrichs aci, und drohte, die Angelegenheit vor die Gesamtheit christlicher Fulrsten zu bringen. — Ludwig wies in sciner ahnlich ausfährlichen Antwort vom 7. Okt. aus Genj alle gegen ihn crhobenen An- würfe heftig zurüek, da er weder einen Angriff gegen das Reich noch auch gagen Osterreich, condern lediglich den Schulz setner Ferbündeten gegen Zürich im Sinne habe, und bemerkte, er werde sich bei Beschwerden vor den Fürsten sela wohl zu verteidigen wissen. — Das veranlaßte nun Kg.Friedrich celber am 18. Dez. (Vienne dio 18. decembris 1445) zu einem geharnischten 40 Gegenschreiben: Er habe damals, als die Schweizer und Berner samt thren Verbündeten mit Zürich Krieg begannen, den Hag. aujgefordert (vgl. unsere nr. 160, c], den Lockungen jener um Bei- stand nicht nachzugeben. Trotzdem habe sich der 45 Hzg. den Schweizern angeschlossen und dem Hzg. Albert, den der Kg. nach Schumaben zur Ver- teidigung Zürichs und der Osterr. Gebiete geschickt hatte, Fehde angesagt. Die vom Hag. dazu an Albert gesandten Erklärungen seien unbegründet, seine Haltung widerspreche adliger Gepflogenheit und zu den letzten Worten des Hags., daß er be- seinen Freunden und Verbündeten ausharren 80
Strana 793
M. Tage zu Konstanz Juli/ Dez. 1445 nr. 431. 793 also dz die zwen fürsten understen solten, sy gûtlich mit beder partien wissen und willen zü übertragen oder umb ir spenne ein recht zû sprechen; und ob si irem rechtlichen spruch nicht eis wurden, dz si dann macht sôllen haben, zù einen obman zu weln und ze nemen einen Thûtschen fursten in Tuschen landen gesessen, geistlich oder weltlich, der dann der obgnanten 5 fúrsten spruch einem, der in bedunkt, der glichest zû sin, volgen und zuvallen sôll. [6b] Der ander wege: der yegliche partye dryge zû den sachen satzte, die ouch understan solten, die sachen gûtlich zû úbertragen, ob si môchten, oder aber darum ein recht zû sprechen; und ob sich die sachen teilen wurden in irem rechtlichen spruch, so solt unser herrn der kur- fúrsten einer, des sich bed partien vereinigen môchten, zû ime nemen einen von der ritter- 10 schaft und einen uß einer frien oder richstatt, und die drig söltent ein man sin und einen spruch in mossen, als vorgeschriben stat, volgen. 6c] Der dritt wege: dz die eitgenossen macht sullen haben, einen uß den sechs kurfúrsten zû nemen, wen sy wellen, der mit sinen reten die sachen gútlich, ob er môge, mit wissen und willen der partyen entscheid oder aber darumb recht spreche. [6d] Der vierde wege: dz die eitgenossen einen uß denselben sechs 15 kurfúrsten weln, der zu ime nemen sol in glicher zall 15 uß der ritterschaft und 15 uß den frion und richstetten, die dan den sachen nochgôn sôllen in obgeschribener moß. 7] Doch so ist by sôllichen wegen ouch berett, dz todschleg und brand nicht berechtiget sôllen werden ; sunder die, zu dem man der sachen komen wirdet, sullen sôlichs in der mynne gewaltig sin. [8] Daruf wart ein antwûrt uf unser herschaft siten gegeben in geschrift an einer zedeln also luten: 9 Also ir unser herrn der kurfursten botten unser vier wêge und à rechtbott in geschrift úbergeben haben, daruß eis zû weln, also nemen und weln wir uß den allen den dritten wege, derselb artickel also lutet: [10] Der dritt wege, dz die eitgenossen macht sôllen haben, einen uß den sechs kurfursten zû nemen, wen sy wellen, der mit sinen rêten die sachen gûtlich, ob er môg, mit wissen und willen der partyen entscheiden oder aber darumb recht sprech, mit dem zusatz ein end be- griffen, der also lutet: doch so ist bi sôllichen wegen ouch berett, dz todschleg und brand nicht berechtiget sôllen werden, sunder die, zû dem man der sach komen wirdet, sôllen sôlichs 3o in der mynne gewaltig sin. [II] Item ob die eitgenosson sôlichs aber verslugen, nochdem und dann an unserer gnedige herschaft und die von Zurich manig mol gelangt, wie die eitgenossen vor fursten herrn und stetten, ouch ien botten in geschrift und worten oft fürgeben, das unser gnedig herschaft von Österich und die von Zurich etwiedick verschriben friden und gesworn punt- 35 niß an inen uberfaren súllen haben, dz si doch unbillich tûnd, úber vil glicher und erber rechtgebotte, die inen daruber von unser gnedigen herschaft und die von Zurich in manigerley wise sind furgehalten und dargeleit worden, so legent wir uber dz vorgemelt alles aber dar an statt unser gnedigen herschaft von Osterich und die von Zurich und bietent die vorderung und zůsprúch fúr úch erwirdigen die prelaten, unser herrn der kurfúrsten und der richstett i0 botten, als ir yetz hie bieinander sinde, also dz wir von den eitgenossen vor úch recht nemen und geben wellen umb all zůsprúch und vorderung, die sich zwuschen unser gnedigen her- 20 25 a) B etc. Matt des Folgenden (bis att. 11 sinschlieft.). wolle, bemerkt Kg. Friedrich: Auch er werde an scinem Forsatz festhallen, ut et justiciam domus 15 nostre Austrie et honorem imperii et decus et majestatem tam contra te quam alios injuste se nobis dicteque domui opponentes per viam juris et, ut alies opus fuerit, tueamur; der Hag. mäge dann selber sehen, ob er fir sich und seine 50 Erben gut sorge, wenn er gegen das Reich kämpfe, von dem er dominia nobilitatem splendorem et dignitatem durch seine eigenen Vorfahren er- hallen habe. (Dieser Notenwechsel, in München St.-B. clm. 12725 fol. 177a-181a und clm. 14134 fol. 129b.1325 copp., ist gedr. von Wol- kan I. 2 nr. CV samt Anm. a S. 171.176; außer- dem Schr. Ludwigs vam 10. Sept. in elm. 215 fol. 54b, Schr. Alberts in Turin St.A. Lett. princip., gedr. Anz. schwaiz. Gosch. 1, 33Af., Schr. Kg. Friedrichs in elm. 5311 fol. 231b-234“ cop.).
M. Tage zu Konstanz Juli/ Dez. 1445 nr. 431. 793 also dz die zwen fürsten understen solten, sy gûtlich mit beder partien wissen und willen zü übertragen oder umb ir spenne ein recht zû sprechen; und ob si irem rechtlichen spruch nicht eis wurden, dz si dann macht sôllen haben, zù einen obman zu weln und ze nemen einen Thûtschen fursten in Tuschen landen gesessen, geistlich oder weltlich, der dann der obgnanten 5 fúrsten spruch einem, der in bedunkt, der glichest zû sin, volgen und zuvallen sôll. [6b] Der ander wege: der yegliche partye dryge zû den sachen satzte, die ouch understan solten, die sachen gûtlich zû úbertragen, ob si môchten, oder aber darum ein recht zû sprechen; und ob sich die sachen teilen wurden in irem rechtlichen spruch, so solt unser herrn der kur- fúrsten einer, des sich bed partien vereinigen môchten, zû ime nemen einen von der ritter- 10 schaft und einen uß einer frien oder richstatt, und die drig söltent ein man sin und einen spruch in mossen, als vorgeschriben stat, volgen. 6c] Der dritt wege: dz die eitgenossen macht sullen haben, einen uß den sechs kurfúrsten zû nemen, wen sy wellen, der mit sinen reten die sachen gútlich, ob er môge, mit wissen und willen der partyen entscheid oder aber darumb recht spreche. [6d] Der vierde wege: dz die eitgenossen einen uß denselben sechs 15 kurfúrsten weln, der zu ime nemen sol in glicher zall 15 uß der ritterschaft und 15 uß den frion und richstetten, die dan den sachen nochgôn sôllen in obgeschribener moß. 7] Doch so ist by sôllichen wegen ouch berett, dz todschleg und brand nicht berechtiget sôllen werden ; sunder die, zu dem man der sachen komen wirdet, sullen sôlichs in der mynne gewaltig sin. [8] Daruf wart ein antwûrt uf unser herschaft siten gegeben in geschrift an einer zedeln also luten: 9 Also ir unser herrn der kurfursten botten unser vier wêge und à rechtbott in geschrift úbergeben haben, daruß eis zû weln, also nemen und weln wir uß den allen den dritten wege, derselb artickel also lutet: [10] Der dritt wege, dz die eitgenossen macht sôllen haben, einen uß den sechs kurfursten zû nemen, wen sy wellen, der mit sinen rêten die sachen gûtlich, ob er môg, mit wissen und willen der partyen entscheiden oder aber darumb recht sprech, mit dem zusatz ein end be- griffen, der also lutet: doch so ist bi sôllichen wegen ouch berett, dz todschleg und brand nicht berechtiget sôllen werden, sunder die, zû dem man der sach komen wirdet, sôllen sôlichs 3o in der mynne gewaltig sin. [II] Item ob die eitgenosson sôlichs aber verslugen, nochdem und dann an unserer gnedige herschaft und die von Zurich manig mol gelangt, wie die eitgenossen vor fursten herrn und stetten, ouch ien botten in geschrift und worten oft fürgeben, das unser gnedig herschaft von Österich und die von Zurich etwiedick verschriben friden und gesworn punt- 35 niß an inen uberfaren súllen haben, dz si doch unbillich tûnd, úber vil glicher und erber rechtgebotte, die inen daruber von unser gnedigen herschaft und die von Zurich in manigerley wise sind furgehalten und dargeleit worden, so legent wir uber dz vorgemelt alles aber dar an statt unser gnedigen herschaft von Osterich und die von Zurich und bietent die vorderung und zůsprúch fúr úch erwirdigen die prelaten, unser herrn der kurfúrsten und der richstett i0 botten, als ir yetz hie bieinander sinde, also dz wir von den eitgenossen vor úch recht nemen und geben wellen umb all zůsprúch und vorderung, die sich zwuschen unser gnedigen her- 20 25 a) B etc. Matt des Folgenden (bis att. 11 sinschlieft.). wolle, bemerkt Kg. Friedrich: Auch er werde an scinem Forsatz festhallen, ut et justiciam domus 15 nostre Austrie et honorem imperii et decus et majestatem tam contra te quam alios injuste se nobis dicteque domui opponentes per viam juris et, ut alies opus fuerit, tueamur; der Hag. mäge dann selber sehen, ob er fir sich und seine 50 Erben gut sorge, wenn er gegen das Reich kämpfe, von dem er dominia nobilitatem splendorem et dignitatem durch seine eigenen Vorfahren er- hallen habe. (Dieser Notenwechsel, in München St.-B. clm. 12725 fol. 177a-181a und clm. 14134 fol. 129b.1325 copp., ist gedr. von Wol- kan I. 2 nr. CV samt Anm. a S. 171.176; außer- dem Schr. Ludwigs vam 10. Sept. in elm. 215 fol. 54b, Schr. Alberts in Turin St.A. Lett. princip., gedr. Anz. schwaiz. Gosch. 1, 33Af., Schr. Kg. Friedrichs in elm. 5311 fol. 231b-234“ cop.).
Strana 794
794 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. schaft von Osterich etc. und den Swytzeren und iren eitgenossen von aller vergangener zit unz uf diesen húttigen tage verloffen und begeben haben, desglich die von Zúrich umb ir selbs und der iren zusprúch und vorderung. bedúchte aber die eitgenossen, dz ihnen das von unser gnedigen herschaft wegen als umb die alten zûsprúch dißmolß zû wit wer, so wellen wir dieselben alten sprúch nûzemol lossen ansten und die sprúch und vorderung, die sich 5 sider des anfangs des verschribenen fridens von den funfzig joren unz her begeben haben, also fúr úch legen, doch unser gnedigen herschaft an iren alten spruchen yetz und hinfúr unfergriffen ; dann umb todschleg und brand sôllen in der mynne ze sprechen ouch gewalt haben; und getrúwen, dz doch die eitgenossen sôlichs nicht abslahen söllen ; wolten sie aber des ouch nicht ufnemen, des wir doch nicht hoffen, so bitten wir und ersúchen úch anstatt unser gnedigen herrn von Osterich etc. und der von Zurich, dz ir sôlichs an unser herrn die kurfúrsten und ir der stett botten an üwer frunde bringen und doran sin wellen, unser gnedigen herschaft und den von Zúrich rote und hilf in den sachen wider die eitgenossen zû bewisen und ze tün, dodurch dieselben eitgenossen darzů brocht werden, sôliche redliche rechtgebott ufzenemen, hoffen wir, unser gnedige herrn die kurfursten und ouch die erbern stett sygen 15 unser gnodigen herschaft von Osterich und den von Zurich des von recht schuldig. [12] Item selben 2 vier wég in der têdingßlúte zedel begriffen haben die eitgenossen ouch deheinen ufnemen wellen, und darzů haben sy dz rechtgebott, dz von unser herschaft uf die têdingßlúten gebotten ward, ouch bloß abgeslagen. [13] Item nochdem wurdent die eitgenossen von den tedingBlúten in worten umb dz 29 abslahen alles ettwz hert und ernstlich zu red gesetz. [II) Daruf antwúrten die cytgenossen, sy wolten nemen drig richstett, daruß môcht unser" herschaft eine weln ; vor dem burgermeister und eleinen rôte derselben erwelten statt wolten sy der herschaft umb all ir zûsprúch und vorderung, die sich verlouffen hetten, sider des friden uf die funfzig jore lutend unz' uf diesen húttigen tage rechtens sin, und was do 25 mit recht erkant wurde, dem wolten si nochkomen; undd wer dann, dz das also von der herschaft wurde ufgenomen, so wolten si die stette dann nemen; dann vone der zusprúch wegen, die sy zu der herschaft und den iren hettend, wôlten si sich benûgen lossen, dz die herschaft solt dryg fursten, si weren geistlich oder weltlich, nemen, die inen gesessen und in disen kriegen nicht verdocht noch der herschaft von Ostetich ichtz gewant weren ; uß den- selben fúrsten wôlten si einen weln, vor dom undg sinen rêten, die der herschaft ouch nicht verbunden weren noch diß kriegs ichtz geschaffen hetten, solt die herschaft inen umb ir zuspruch gerecht werden und inen tun so vil, als in recht do erkant wurde, alles unferdingt. [15] Item darufh antwürten unser! herschaft von Osterich rétel, dz sôlich sachk die frydbruch berûrten, ouch eis fursten ere und land und lúte mifsampt geistlicher und weltlicher 35 lehenschaft, die vom heiligen rich dar rurten, antrêff, wie die solten berecht werden, wer wol wissenlich, dann sôlich furstentun und herlicheit gehorten an den enden nicht zu berechten; dovon hofft die herschaft, dz sölichs kein redlich noch glich gebott sin sulle noch môge, und! erzalten dz mit redlichen ursachen und worten, die dann vor den tedingßlûten do vôlleclich furbrocht wurden; ob aber die eitgenossen ye meinten, bi dem gebott zû bliben, so wart uf unser herschaft siten dargelegt, dz unserm herren die kurfúrsten oder ir und der richstett botten, die do gegenwirtig woren, wôlten erkennen lossen mit recht, welhe partye die glichern und rechtlichsten rechtbott geton hett, und was die erkanten, das demselben nochgangen und n sôlhs noch notturft versichert wurde, dz brochten die têdingßlúte an die eitgenossen; die slûgent dz ouch ab. [16] Item noch° dem legten die tédingßlûte der herschaft undp den von Zurich aber dar ein weg, nemlich dz die herschaft zû einem zusatz ein gemein man nemen uß einer frige oder 10 30 40 45 b) B die. n) I derselben. c) unZ — LagE in E am Rande nachyctragen. d) und — nemen desgi. e) A vor. f) I verwandt. g) und — hetten in I nactgstragen. h) B ani dns úter duxch- trickenem darauf. 1) I unscis herren. j) A etc. k) om. A. 1) und — dz in B äbergeschrieben. 50 I1) UDSeT woren in B am. Rande nachgetragen. n) und — wurde desgl. 0) E darnach über durch- strichenem nach dem. p) und — Zurich in B äbergesckrieben.
794 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. schaft von Osterich etc. und den Swytzeren und iren eitgenossen von aller vergangener zit unz uf diesen húttigen tage verloffen und begeben haben, desglich die von Zúrich umb ir selbs und der iren zusprúch und vorderung. bedúchte aber die eitgenossen, dz ihnen das von unser gnedigen herschaft wegen als umb die alten zûsprúch dißmolß zû wit wer, so wellen wir dieselben alten sprúch nûzemol lossen ansten und die sprúch und vorderung, die sich 5 sider des anfangs des verschribenen fridens von den funfzig joren unz her begeben haben, also fúr úch legen, doch unser gnedigen herschaft an iren alten spruchen yetz und hinfúr unfergriffen ; dann umb todschleg und brand sôllen in der mynne ze sprechen ouch gewalt haben; und getrúwen, dz doch die eitgenossen sôlichs nicht abslahen söllen ; wolten sie aber des ouch nicht ufnemen, des wir doch nicht hoffen, so bitten wir und ersúchen úch anstatt unser gnedigen herrn von Osterich etc. und der von Zurich, dz ir sôlichs an unser herrn die kurfúrsten und ir der stett botten an üwer frunde bringen und doran sin wellen, unser gnedigen herschaft und den von Zúrich rote und hilf in den sachen wider die eitgenossen zû bewisen und ze tün, dodurch dieselben eitgenossen darzů brocht werden, sôliche redliche rechtgebott ufzenemen, hoffen wir, unser gnedige herrn die kurfursten und ouch die erbern stett sygen 15 unser gnodigen herschaft von Osterich und den von Zurich des von recht schuldig. [12] Item selben 2 vier wég in der têdingßlúte zedel begriffen haben die eitgenossen ouch deheinen ufnemen wellen, und darzů haben sy dz rechtgebott, dz von unser herschaft uf die têdingßlúten gebotten ward, ouch bloß abgeslagen. [13] Item nochdem wurdent die eitgenossen von den tedingBlúten in worten umb dz 29 abslahen alles ettwz hert und ernstlich zu red gesetz. [II) Daruf antwúrten die cytgenossen, sy wolten nemen drig richstett, daruß môcht unser" herschaft eine weln ; vor dem burgermeister und eleinen rôte derselben erwelten statt wolten sy der herschaft umb all ir zûsprúch und vorderung, die sich verlouffen hetten, sider des friden uf die funfzig jore lutend unz' uf diesen húttigen tage rechtens sin, und was do 25 mit recht erkant wurde, dem wolten si nochkomen; undd wer dann, dz das also von der herschaft wurde ufgenomen, so wolten si die stette dann nemen; dann vone der zusprúch wegen, die sy zu der herschaft und den iren hettend, wôlten si sich benûgen lossen, dz die herschaft solt dryg fursten, si weren geistlich oder weltlich, nemen, die inen gesessen und in disen kriegen nicht verdocht noch der herschaft von Ostetich ichtz gewant weren ; uß den- selben fúrsten wôlten si einen weln, vor dom undg sinen rêten, die der herschaft ouch nicht verbunden weren noch diß kriegs ichtz geschaffen hetten, solt die herschaft inen umb ir zuspruch gerecht werden und inen tun so vil, als in recht do erkant wurde, alles unferdingt. [15] Item darufh antwürten unser! herschaft von Osterich rétel, dz sôlich sachk die frydbruch berûrten, ouch eis fursten ere und land und lúte mifsampt geistlicher und weltlicher 35 lehenschaft, die vom heiligen rich dar rurten, antrêff, wie die solten berecht werden, wer wol wissenlich, dann sôlich furstentun und herlicheit gehorten an den enden nicht zu berechten; dovon hofft die herschaft, dz sölichs kein redlich noch glich gebott sin sulle noch môge, und! erzalten dz mit redlichen ursachen und worten, die dann vor den tedingßlûten do vôlleclich furbrocht wurden; ob aber die eitgenossen ye meinten, bi dem gebott zû bliben, so wart uf unser herschaft siten dargelegt, dz unserm herren die kurfúrsten oder ir und der richstett botten, die do gegenwirtig woren, wôlten erkennen lossen mit recht, welhe partye die glichern und rechtlichsten rechtbott geton hett, und was die erkanten, das demselben nochgangen und n sôlhs noch notturft versichert wurde, dz brochten die têdingßlúte an die eitgenossen; die slûgent dz ouch ab. [16] Item noch° dem legten die tédingßlûte der herschaft undp den von Zurich aber dar ein weg, nemlich dz die herschaft zû einem zusatz ein gemein man nemen uß einer frige oder 10 30 40 45 b) B die. n) I derselben. c) unZ — LagE in E am Rande nachyctragen. d) und — nemen desgi. e) A vor. f) I verwandt. g) und — hetten in I nactgstragen. h) B ani dns úter duxch- trickenem darauf. 1) I unscis herren. j) A etc. k) om. A. 1) und — dz in B äbergeschrieben. 50 I1) UDSeT woren in B am. Rande nachgetragen. n) und — wurde desgl. 0) E darnach über durch- strichenem nach dem. p) und — Zurich in B äbergesckrieben.
Strana 795
M. Tage zu Konstanz Juli/ Dez. 1445 nr. 431. 795 richstatt, wo und wen si wolt; der solt gewalt haben, ob sich der zusatz mit einander nicht vereinen môcht, uf ein teil mit sinem rechtspruch zo vallen, doby solt es dann bliben; so- solten die von Zúrich zwen und die eytgenossen zwen uß in setzen; dieselben vier solten sweren, die sache mit minne oder recht ußzesprechen ; ob sy aber in demselben irm spruch glich zervieln, so solten dieselben vier by iren oiden einen gemeinen uß einer richstatt nemen, der sich mit sinem eide verbinde, die sach also ußzesprechen, und dz die têdingßlûte yetz einen gemein geben uf die meinung, ob die benempten vier sich umb ein gemein nicht verein môchten, dazh denn der gemein, der von den têdingßlúten also darzû gegeben, mit sinem recht- lichen spruch darumb sôlt erkennen, sôlichs ward ufe der kurfursten botten gütbedunken 10 und wolgefallen uf unser herschaft und der von Zurich sit ufgenomen; dz aber von den eit- gonossen ganz abgeslagen wurde. [17] Baseld: Dann von der von Basel wegen, die haben iren hischof zů Basel zû eim gemein gebotten ; vor dem unde einem glichen zûsatz wellen si umb all sache, so unser her- schaft und die iren zu inen zü sprochen habon, rocht goben und nemen, allein hindan gesetz 15 tôdsleg nem unde brand in der vintschaft ; darumb sol der bischof von Basel zû minne gewalt haben zu sprechen; in dem allem sy ußnemen unde hindan setzen die zwen ubertrag zu Louffen- burg und zû Rinfelden, ouch all verbrieff zinß gulte und geltschulde, die si in der herschaft land und geleit haben, und darzů all ir lehen, die sie nechst in der absage haben ufgesant ; meinen si, dz si dieselben vier stúck nit berechtigen sollen. [17a] Item noch gûtlicher under- 20 wisung der têdingßlúte so haben unsers herrn von Osterich rete den von Bascl dz nochgeben, umb den gemein den bischof von Basel zu einem gemeinen ufgenomen ; dann umb die zwen úbertrag zû Louffenberg und zû Rinfelden, die die von Basel úberfaren haben mitsampt den zinsgulten und geltschulden, meinen unsers herrn von Österich rete, dieselben berechtiget werden unferdingt, denne wie darumb mit recht erkant werde, dz es dobi blibe; umb die lehen- 25 schaft, darumb wolten unsers herrn von Osterich rête iren fliß tun und helfen, dz sich unser herre von Osterich gegen den von Basel domit gnediklich bewiset. [17b] In dem bed partyen sint stôssig worden, und sint die sachen aff dill mol dodurch abgeschlagen. [18] Rinfelden : Item umb die von Rinfelden meinten unsers herrn von Osterich rete, dz die von Rinfelden aller sachen beliben bi dem bischof von Basel als einem gemeinen zû einem so zûsatz; des aber die von Rinfelden nit tun wolten, und teilen die sache : sunder waß die her- schaft zû inen zû sprechen habe von der sach wegen, die sich vordem, ee si in den krieg sigen komen, verloffen haben, darumb meinen si, dz si vor darume recht haben gebotten uf die vier kurfúrsten, nemlich Mentz Köln Trier und den pfaltzgroffen gemeinlich, doby lossen es beliben; dasselb hab ouch unser herre von Osterich ufgenomen ; waz si aber in dem krieg unz s5 her begeben habe, dz lossen si beston by dem, alß si dann die andern ire miteitgenossen tund, mit den si in hilf sigen. [18a] Item dowider meinen unsers herren von Osterich rete, dz die sach mit den vier kurfúrsten nicht ußtrogenlich sige, angesehen dz dieselben vier herrn hart zûsamen sigen zu bringen, und môchte die sach sich in langen ziten also in der irrung on ußtrag beliben, und begeren nicht anders, dann dz die von Rinfelden sich in der 40 moß fur sy zû recht begeben ; welher derselben kurfúrsten einer zû dem tag der beden partien sölt bescheiden worden, selhs nicht komen môcht, dz derselb sin rete zû dem anderen fursten darumb besick, den sachen doselbs nochzůgon. dzselb aber die von Rinfelden mitsampt dem anderen abslahen und meinen, die sach in die harr also zû besteen lossen. 19] Also ist man on ende von dem tag gescheiden ete. 5 15 b) Bericht von eidgenössischer Seite iber die Verhandlungen und den Abschied dee Konstanzer Tages. 1445 Nov. 11 — [Dez. 1] Konstanz. A in St. Gallen Stiftsarchiv Rubr. XIII, fasc. 6 cop. chart. — Druck: Eidg. Abschiede 2, 191-196 nr. 294. 50 u) 50 — môchten daz (X. &) in B nachgetragan. b) om. A. c) uf — gevallen in B am Rands Rach- aetraven. d) Basel und sputer Rinfelden stehen in A als Uherschrift.
M. Tage zu Konstanz Juli/ Dez. 1445 nr. 431. 795 richstatt, wo und wen si wolt; der solt gewalt haben, ob sich der zusatz mit einander nicht vereinen môcht, uf ein teil mit sinem rechtspruch zo vallen, doby solt es dann bliben; so- solten die von Zúrich zwen und die eytgenossen zwen uß in setzen; dieselben vier solten sweren, die sache mit minne oder recht ußzesprechen ; ob sy aber in demselben irm spruch glich zervieln, so solten dieselben vier by iren oiden einen gemeinen uß einer richstatt nemen, der sich mit sinem eide verbinde, die sach also ußzesprechen, und dz die têdingßlûte yetz einen gemein geben uf die meinung, ob die benempten vier sich umb ein gemein nicht verein môchten, dazh denn der gemein, der von den têdingßlúten also darzû gegeben, mit sinem recht- lichen spruch darumb sôlt erkennen, sôlichs ward ufe der kurfursten botten gütbedunken 10 und wolgefallen uf unser herschaft und der von Zurich sit ufgenomen; dz aber von den eit- gonossen ganz abgeslagen wurde. [17] Baseld: Dann von der von Basel wegen, die haben iren hischof zů Basel zû eim gemein gebotten ; vor dem unde einem glichen zûsatz wellen si umb all sache, so unser her- schaft und die iren zu inen zü sprochen habon, rocht goben und nemen, allein hindan gesetz 15 tôdsleg nem unde brand in der vintschaft ; darumb sol der bischof von Basel zû minne gewalt haben zu sprechen; in dem allem sy ußnemen unde hindan setzen die zwen ubertrag zu Louffen- burg und zû Rinfelden, ouch all verbrieff zinß gulte und geltschulde, die si in der herschaft land und geleit haben, und darzů all ir lehen, die sie nechst in der absage haben ufgesant ; meinen si, dz si dieselben vier stúck nit berechtigen sollen. [17a] Item noch gûtlicher under- 20 wisung der têdingßlúte so haben unsers herrn von Osterich rete den von Bascl dz nochgeben, umb den gemein den bischof von Basel zu einem gemeinen ufgenomen ; dann umb die zwen úbertrag zû Louffenberg und zû Rinfelden, die die von Basel úberfaren haben mitsampt den zinsgulten und geltschulden, meinen unsers herrn von Österich rete, dieselben berechtiget werden unferdingt, denne wie darumb mit recht erkant werde, dz es dobi blibe; umb die lehen- 25 schaft, darumb wolten unsers herrn von Osterich rête iren fliß tun und helfen, dz sich unser herre von Osterich gegen den von Basel domit gnediklich bewiset. [17b] In dem bed partyen sint stôssig worden, und sint die sachen aff dill mol dodurch abgeschlagen. [18] Rinfelden : Item umb die von Rinfelden meinten unsers herrn von Osterich rete, dz die von Rinfelden aller sachen beliben bi dem bischof von Basel als einem gemeinen zû einem so zûsatz; des aber die von Rinfelden nit tun wolten, und teilen die sache : sunder waß die her- schaft zû inen zû sprechen habe von der sach wegen, die sich vordem, ee si in den krieg sigen komen, verloffen haben, darumb meinen si, dz si vor darume recht haben gebotten uf die vier kurfúrsten, nemlich Mentz Köln Trier und den pfaltzgroffen gemeinlich, doby lossen es beliben; dasselb hab ouch unser herre von Osterich ufgenomen ; waz si aber in dem krieg unz s5 her begeben habe, dz lossen si beston by dem, alß si dann die andern ire miteitgenossen tund, mit den si in hilf sigen. [18a] Item dowider meinen unsers herren von Osterich rete, dz die sach mit den vier kurfúrsten nicht ußtrogenlich sige, angesehen dz dieselben vier herrn hart zûsamen sigen zu bringen, und môchte die sach sich in langen ziten also in der irrung on ußtrag beliben, und begeren nicht anders, dann dz die von Rinfelden sich in der 40 moß fur sy zû recht begeben ; welher derselben kurfúrsten einer zû dem tag der beden partien sölt bescheiden worden, selhs nicht komen môcht, dz derselb sin rete zû dem anderen fursten darumb besick, den sachen doselbs nochzůgon. dzselb aber die von Rinfelden mitsampt dem anderen abslahen und meinen, die sach in die harr also zû besteen lossen. 19] Also ist man on ende von dem tag gescheiden ete. 5 15 b) Bericht von eidgenössischer Seite iber die Verhandlungen und den Abschied dee Konstanzer Tages. 1445 Nov. 11 — [Dez. 1] Konstanz. A in St. Gallen Stiftsarchiv Rubr. XIII, fasc. 6 cop. chart. — Druck: Eidg. Abschiede 2, 191-196 nr. 294. 50 u) 50 — môchten daz (X. &) in B nachgetragan. b) om. A. c) uf — gevallen in B am Rands Rach- aetraven. d) Basel und sputer Rinfelden stehen in A als Uherschrift.
Strana 796
796 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. B in London Brit. Mus. Add. Ms. 25437 fol. 62a-65b cop. chart. coaeva, ohne die Ein- leitung (Z. 4-8), auch mit einigen Abweichungen gegenüber A; über dem Stück Dor aidgnossen parthei redt. AM. 1 Nor. 30 Als unser herren die kurfürsten ainen früntlichen tag in offner vintschaft berett und gesetzt hand enzwischen uns den gmainen aydgnossen an einem und unsern widersachorn der herrschaft 5 von Oestrich und den von Zurich an dem andren tail uf sant Martis tag anno domini 1445 zu Costentz, als lang dann der tag und die tading werdt mit glait ietweder party nach inneholt der versigloton briof ete.: Die namentlich aufgeführienl undertadinger schlugen den Parteien vor, die Sachen nicht von neuem aufzuzählen, sondern bet dem fortzufdhren, was auf dem nächsten Tag zu Costentz im ougsten uf sant Peters gesetzt und gelaist ward, was ihnen von beiden Teilen auch ge- wilget worden ist. Der Vorschlag der Urtertädinger auf freundschaftlichen Ausgleich durch Ruckgabe des Ergow, der Herrschaft im Elsas, mit dem Brißgow, mit Seckingen, Louffenberg, Waltzhut, Winter- thur und Rapperswil an die Herrschaft Österreich wurde von den Eidgenossen abgeschlagen. In der Sache der von Zürich berufen sich die Eidg, auf ihr Rechtserbieten von Wedeswille. — Die Frage, wie sie zum Vorschlag des Markgrafen vom letzten Tage ständen, beantworten die Eidg. mit Hinweis auf ihren Brief an die Kurfürsten unter Beionung ilrer alten Freiheiten; diese Antwort und ein weiteres Anerbieten wurde als nicht genügend befunden. Auch der eidg. Vorschlag einer lutrung durch die vier Reichsstädte Uberlingen, Lindaw, Ravenspurg und Sant Gallen wurde zurilckgewiesen. Die Untertädinger machten dann vier Vorschläge: 1) die Eidg. sollten den Herzog von Safoy und Öster- reich den Markgrajen von Niderbaden nehmen und diese beiden dazn einen Deutschen Fizraten; 2) 20 Wahl eines Kurfürsten durch die Eidg., der die Sachen mit seinen Räten richten solle; 3) Abstellung von 3 Mann durch jede Partei, die dann einen Kurfürsten nemen mögen, der wieder cinen Ritter und einen reichsstüdtischen Mann wahle; alle drei sollten als ein [Schieds-JMann gelten. 4) Wahl eines Kurfürsten durch die Eidy., der 15 aus der Rilierschaft und 15 von den Reichsstadten nimmt, mit denen er richten soll. — Wollte man nicht darauf eingeken, so kann der Pfalzgraf. der auch über den König richten könnte, einen Tag sctzen; fülgten sich auch dann die Parteien nicht, so droke die Acht. Schließliches Anerbieten der Eidgenossen, 3 unbeteiligte Reichestädte vorzuschlagen, unter denen Österreich eine wählen könnte; wegen des eidg. zuspruch möchten die Untertädinger 3 unbeteiligte Füirsten zur Auswall durch dis Hidg. vorschlagen; das wurde vom Markgrafen und den eidg. Gegnern abgeschlagen, worauf die Eidg. um Unterbreitung Ihrer Antwort und Gebote an die Kurfürsten bitten und begehren, die Sache Zürichs vorzunehmen, durch die sich dieser Krieg erhoben hälte; würde man die Eidg. über solche billige Gebote hinaus bekriegen, so witrde man sie vom hl. Röm. Reich mutwillig trengen. Antwort Zürichs, daß sie sich durch nichts von G. scheiden würden, che der Herrschaft Ö. ein benuglich beschâch um ir zůsprůch. — Gegenüber dem Vorschlag der Untertädinger, aus den 6 Kur- fürsten um der eidg. zusprach willen einen zu wählen, während O. eine Reichsstadt wählen sollte, und daß 35 mit Zürich um einen gemeinen [Schieds-JMann verhandelt werden sollte oder, falls keine Einigung möglich, die Rhein. Kurfürsten einen gemeinen Marn geben sollten, beharrten die Eidg. auj ihrem letzien Angebot. — Nach weiteren Verhandlungen stimmen die Eidg. dem Rat der reichsstädtischen Boten zu, die Städte Ulm, Raffonspurg oder Uberlingen anzunchmen, und schlagen wegen ihrer zu- sprach die Benennung van 3 Deutschen Fürsten zur Auswahl fülr Č. vor. — Uber die ausgedehnte Be- handlung der von Basel und Rinfelden Stache wiird nicht weiter berichtet. — Ein Antrag der Eidg. auj Andres tag, ihre Sache vorweg zu nehmen und ihnen Urlaub zu geben, wird von den Untertädingern mit dem Hinweis beantwortet, daß der Markgraf von Brandenburg, Caspar Schlick, der von Nidberg und des Königs Hojmeister [Hans UngnadI kämen, die mehr Gewalt als der Margkraf von Rôtheln und Türing von Hallwile und ihre Herrschaft hatten. — Nach Ankunft der genannten königlichen Beauftragten wird den Eidg. vorgeschlagen, ihre zusprach auf einen gemeinen Mann von den Stidten Straußburg, Ougspurg, Nürenberg, Ulm oder Costentz zu setzen. Trotz Widerratens der reichsstädtischen Boten bleiben aber die Eidg. bei thirem Vorschiag der 3 Reichsstädte, sbenso in der Züricher Sache bei ihrem zn. Wedensmil schriftlich abgegebenen Rechtgebot, daß Zürich seinen alten, geschwarenen Bünden nachgan soll; sie weisen [nochmals ] darauſhin, duß ihre weitere Bekriegung durch O. und Z. sie mit 50 unrechter gwalt vom hl. Reich trengen würde, und bitten, thre rechtlichen Gebote gegen G. und Z. an die Kurfürston und Roichsstädte ou bringen und sie zw bitten, sie für unschaldig an solcher unredlicker clag gegen sie zu halten und sie als arme und gehorsame Untertanen des hl. Röm. Reiches zu schützen, schirmen und zu hanthaben. — und das ist das abschaiden zû dem kurzosten begriffen des tags, so da ze Costentz gewesen ist und a angefangen hat uf sant Martins tag anno ete. 40 quinto. 10 15 25 30 40 15 1445 NOv. II 1445 Nov. 11 55 a) A etc. stalt und — quinto. 1 Die Liste enispricht unserer nr. 430, b, weicht aber in Wortlaut stwas ab.
796 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. B in London Brit. Mus. Add. Ms. 25437 fol. 62a-65b cop. chart. coaeva, ohne die Ein- leitung (Z. 4-8), auch mit einigen Abweichungen gegenüber A; über dem Stück Dor aidgnossen parthei redt. AM. 1 Nor. 30 Als unser herren die kurfürsten ainen früntlichen tag in offner vintschaft berett und gesetzt hand enzwischen uns den gmainen aydgnossen an einem und unsern widersachorn der herrschaft 5 von Oestrich und den von Zurich an dem andren tail uf sant Martis tag anno domini 1445 zu Costentz, als lang dann der tag und die tading werdt mit glait ietweder party nach inneholt der versigloton briof ete.: Die namentlich aufgeführienl undertadinger schlugen den Parteien vor, die Sachen nicht von neuem aufzuzählen, sondern bet dem fortzufdhren, was auf dem nächsten Tag zu Costentz im ougsten uf sant Peters gesetzt und gelaist ward, was ihnen von beiden Teilen auch ge- wilget worden ist. Der Vorschlag der Urtertädinger auf freundschaftlichen Ausgleich durch Ruckgabe des Ergow, der Herrschaft im Elsas, mit dem Brißgow, mit Seckingen, Louffenberg, Waltzhut, Winter- thur und Rapperswil an die Herrschaft Österreich wurde von den Eidgenossen abgeschlagen. In der Sache der von Zürich berufen sich die Eidg, auf ihr Rechtserbieten von Wedeswille. — Die Frage, wie sie zum Vorschlag des Markgrafen vom letzten Tage ständen, beantworten die Eidg. mit Hinweis auf ihren Brief an die Kurfürsten unter Beionung ilrer alten Freiheiten; diese Antwort und ein weiteres Anerbieten wurde als nicht genügend befunden. Auch der eidg. Vorschlag einer lutrung durch die vier Reichsstädte Uberlingen, Lindaw, Ravenspurg und Sant Gallen wurde zurilckgewiesen. Die Untertädinger machten dann vier Vorschläge: 1) die Eidg. sollten den Herzog von Safoy und Öster- reich den Markgrajen von Niderbaden nehmen und diese beiden dazn einen Deutschen Fizraten; 2) 20 Wahl eines Kurfürsten durch die Eidg., der die Sachen mit seinen Räten richten solle; 3) Abstellung von 3 Mann durch jede Partei, die dann einen Kurfürsten nemen mögen, der wieder cinen Ritter und einen reichsstüdtischen Mann wahle; alle drei sollten als ein [Schieds-JMann gelten. 4) Wahl eines Kurfürsten durch die Eidy., der 15 aus der Rilierschaft und 15 von den Reichsstadten nimmt, mit denen er richten soll. — Wollte man nicht darauf eingeken, so kann der Pfalzgraf. der auch über den König richten könnte, einen Tag sctzen; fülgten sich auch dann die Parteien nicht, so droke die Acht. Schließliches Anerbieten der Eidgenossen, 3 unbeteiligte Reichestädte vorzuschlagen, unter denen Österreich eine wählen könnte; wegen des eidg. zuspruch möchten die Untertädinger 3 unbeteiligte Füirsten zur Auswall durch dis Hidg. vorschlagen; das wurde vom Markgrafen und den eidg. Gegnern abgeschlagen, worauf die Eidg. um Unterbreitung Ihrer Antwort und Gebote an die Kurfürsten bitten und begehren, die Sache Zürichs vorzunehmen, durch die sich dieser Krieg erhoben hälte; würde man die Eidg. über solche billige Gebote hinaus bekriegen, so witrde man sie vom hl. Röm. Reich mutwillig trengen. Antwort Zürichs, daß sie sich durch nichts von G. scheiden würden, che der Herrschaft Ö. ein benuglich beschâch um ir zůsprůch. — Gegenüber dem Vorschlag der Untertädinger, aus den 6 Kur- fürsten um der eidg. zusprach willen einen zu wählen, während O. eine Reichsstadt wählen sollte, und daß 35 mit Zürich um einen gemeinen [Schieds-JMann verhandelt werden sollte oder, falls keine Einigung möglich, die Rhein. Kurfürsten einen gemeinen Marn geben sollten, beharrten die Eidg. auj ihrem letzien Angebot. — Nach weiteren Verhandlungen stimmen die Eidg. dem Rat der reichsstädtischen Boten zu, die Städte Ulm, Raffonspurg oder Uberlingen anzunchmen, und schlagen wegen ihrer zu- sprach die Benennung van 3 Deutschen Fürsten zur Auswahl fülr Č. vor. — Uber die ausgedehnte Be- handlung der von Basel und Rinfelden Stache wiird nicht weiter berichtet. — Ein Antrag der Eidg. auj Andres tag, ihre Sache vorweg zu nehmen und ihnen Urlaub zu geben, wird von den Untertädingern mit dem Hinweis beantwortet, daß der Markgraf von Brandenburg, Caspar Schlick, der von Nidberg und des Königs Hojmeister [Hans UngnadI kämen, die mehr Gewalt als der Margkraf von Rôtheln und Türing von Hallwile und ihre Herrschaft hatten. — Nach Ankunft der genannten königlichen Beauftragten wird den Eidg. vorgeschlagen, ihre zusprach auf einen gemeinen Mann von den Stidten Straußburg, Ougspurg, Nürenberg, Ulm oder Costentz zu setzen. Trotz Widerratens der reichsstädtischen Boten bleiben aber die Eidg. bei thirem Vorschiag der 3 Reichsstädte, sbenso in der Züricher Sache bei ihrem zn. Wedensmil schriftlich abgegebenen Rechtgebot, daß Zürich seinen alten, geschwarenen Bünden nachgan soll; sie weisen [nochmals ] darauſhin, duß ihre weitere Bekriegung durch O. und Z. sie mit 50 unrechter gwalt vom hl. Reich trengen würde, und bitten, thre rechtlichen Gebote gegen G. und Z. an die Kurfürston und Roichsstädte ou bringen und sie zw bitten, sie für unschaldig an solcher unredlicker clag gegen sie zu halten und sie als arme und gehorsame Untertanen des hl. Röm. Reiches zu schützen, schirmen und zu hanthaben. — und das ist das abschaiden zû dem kurzosten begriffen des tags, so da ze Costentz gewesen ist und a angefangen hat uf sant Martins tag anno ete. 40 quinto. 10 15 25 30 40 15 1445 NOv. II 1445 Nov. 11 55 a) A etc. stalt und — quinto. 1 Die Liste enispricht unserer nr. 430, b, weicht aber in Wortlaut stwas ab.
Strana 797
M. Tage zu Konstanz Juli (Dez. 1445 nr. 431-432. 797 432. Verhandlungs-Protokoll [der österreichischen Räte]: vergebliche Verswche der kurfürst- licken Schiedsleule, einen Ausgleich zwischen Österreich und Zürich und den Eidgenossen herbeizufähren (unvollständiger Entwurf). 1445 November [121/ — 21 Konstanz. Aue London Brit. Mus. Addit. Ms. 25437 fol. 680-75b not. chart. coaeva, anscheinend Konzept eines Protokolljührers mit vielen Verbesserungen, von denen hier nur die sachlich wichtigen in den Varianten wiedergegeben sind; der Anfang fehlt; am Schluß der tag ze Costentz. [I] [Erklärung der Boten Züricks, daß sie] --- komena wêren von des gegenwortigen tags wegen, und begerten an sie, des zu gleicher weise also gen Costentz zu verhandelnh ; und wiewol 10 si vor zu Wètiswilr verlassen hetten, si wolten von des obmans wegen den aidgenossen ain antwort tun, daselbs ze Wetiswilr ain antwort geben, so heten si doch auf der kurfúrsten botschaft ain solich aufsehen, als billich sei, nachdem und si dos heiligen reichs gelider ains sind, und hetten sôlhen tag gein Costentz her also zugesagt auf derselben der kurfürsten botschaft anbringen, und damit wer der tag zu Wêtiswilr underwegen bliben. dann ob nwe 15 kain tag ditzmals her gen Costentz wêre gesetzt worden, so hetten si dooh zu Zurich durch rat und gemaine ander antwort nicht beslossen, den aitgenossen ze Wêtiswilr ze geben, denn wie es vormalen auf dem nagsten tag zu sand Peters tag ad vincula ze Costentz wêre ver- Aug. 1 lossen nach der abschaidzedel innhalt; und mainten, das die aidgenossen nicht furbringen solten dhainerlai zwsagen, so si in getan hetten; wan si in den und andern sachen on unsern 20 gnedigen herrn herzog Albrecht und die herschaft von Osterrich weder yetz" noch hinfür zu ewigen zeiten sich gen den aidgenossen in kain richtigunge geben noch súndern wolten, des- gleichen wêrn si des von der herschaft ainem gewiß und on zweifel. dann’ angesehen, dazf si ain gelid sind des heiligen reichs, so mainten si, daz si niendert billicher sôllen furgevordert und angelanget werden dann vor unserm gnedigsten herrn dem Romischen kûnig, seind aber 25 sein kûniglich gnade auf baid seiten, nemlich ainhalben von dos reichs, anderhalben von des hawss ze Osterrich wegen selbs ain sacher wère, so westen si nach seinen kuniglichen gnaden niemand, fur den die sach hillich gelangen solt, dann fûr unser herrn die kûrfürsten, und beten, daz si alle sich der sach annnemen und die geruchten zu verhorn und entschaiden; ob si aber durch ir selbs gescheft bekümert sich sôlhs nicht beladen môchten, so sullen si gewalt so haben, einen auß in zu ainem gemainen obman ze geben, oder aber ainen anden ze benennen und dem zu empfelhen, daz er sich solhs anneme und darin recht an irer stat sprêch wan es ye an dem sei, solten si ainen gemainen auß den reichsteten nemen, der môcht in etlich weg villeicht von verdêchtnûs oder von sorgen nicht als fûglich gesprechen, als dann das der weg der gerechtikait erhaischet. sôlher sorg man bei unsern heirn -.. den kurfursten oder dem, 35 den si ungeverlich darzu ordnen, wol vertragen sei. [2] Rücksprache der kft. Botschafter an sambstag nach tisch mit den österr. Räten und den Nov. 13 von Zürich, wie in der irrung zwischen der aidgenossen und der von Zürich, als si dann nw baid partheien aufgenomen hetonh, hofften si wol, weg ze treffen, wenn des zeit wêre; darumb so liessen si es nw an dem ende also besteen und wolten nw greiffen und reden zwischen un- 40 serer gnedigen herschaft von Osterrich und der aidgenossen, und mainten, die sach für- zenemen in den dingen, die sich zwischen ir verloffen hetten von anfang des verschriben frids, der gemacht wêr auf fünfzig jar ; waz sich aber davor ergangen hett, darůmb wolten si sich ditzmals nicht annemen, und begerten, in darûmb ainen gemainen zu benennen, des sie mainten benügen ze haben. [2a] Antwort darauf von Hzg. Albrechts wegen: sein gnade wolt sich a) jolgt durchetricken und gevertigt. c) logi durchstrichen der kürfůrsten réte b) Lesart Jragtich. darzu. d) das in der Vorl. kaufg datz i verwendele y ist von was nur bei Wortansängen beibehalten. s) folet durehstrichen oder geft: f) dal. ob si auB der micheteten. g) dul. dic sach unsorn gnedigsten herrn den Romischen. h) dat, môchten villelcht wol getrofson. 1 Vgl. S. 798 Z. 43. 2 Wohl die österreichischen Räte.
M. Tage zu Konstanz Juli (Dez. 1445 nr. 431-432. 797 432. Verhandlungs-Protokoll [der österreichischen Räte]: vergebliche Verswche der kurfürst- licken Schiedsleule, einen Ausgleich zwischen Österreich und Zürich und den Eidgenossen herbeizufähren (unvollständiger Entwurf). 1445 November [121/ — 21 Konstanz. Aue London Brit. Mus. Addit. Ms. 25437 fol. 680-75b not. chart. coaeva, anscheinend Konzept eines Protokolljührers mit vielen Verbesserungen, von denen hier nur die sachlich wichtigen in den Varianten wiedergegeben sind; der Anfang fehlt; am Schluß der tag ze Costentz. [I] [Erklärung der Boten Züricks, daß sie] --- komena wêren von des gegenwortigen tags wegen, und begerten an sie, des zu gleicher weise also gen Costentz zu verhandelnh ; und wiewol 10 si vor zu Wètiswilr verlassen hetten, si wolten von des obmans wegen den aidgenossen ain antwort tun, daselbs ze Wetiswilr ain antwort geben, so heten si doch auf der kurfúrsten botschaft ain solich aufsehen, als billich sei, nachdem und si dos heiligen reichs gelider ains sind, und hetten sôlhen tag gein Costentz her also zugesagt auf derselben der kurfürsten botschaft anbringen, und damit wer der tag zu Wêtiswilr underwegen bliben. dann ob nwe 15 kain tag ditzmals her gen Costentz wêre gesetzt worden, so hetten si dooh zu Zurich durch rat und gemaine ander antwort nicht beslossen, den aitgenossen ze Wêtiswilr ze geben, denn wie es vormalen auf dem nagsten tag zu sand Peters tag ad vincula ze Costentz wêre ver- Aug. 1 lossen nach der abschaidzedel innhalt; und mainten, das die aidgenossen nicht furbringen solten dhainerlai zwsagen, so si in getan hetten; wan si in den und andern sachen on unsern 20 gnedigen herrn herzog Albrecht und die herschaft von Osterrich weder yetz" noch hinfür zu ewigen zeiten sich gen den aidgenossen in kain richtigunge geben noch súndern wolten, des- gleichen wêrn si des von der herschaft ainem gewiß und on zweifel. dann’ angesehen, dazf si ain gelid sind des heiligen reichs, so mainten si, daz si niendert billicher sôllen furgevordert und angelanget werden dann vor unserm gnedigsten herrn dem Romischen kûnig, seind aber 25 sein kûniglich gnade auf baid seiten, nemlich ainhalben von dos reichs, anderhalben von des hawss ze Osterrich wegen selbs ain sacher wère, so westen si nach seinen kuniglichen gnaden niemand, fur den die sach hillich gelangen solt, dann fûr unser herrn die kûrfürsten, und beten, daz si alle sich der sach annnemen und die geruchten zu verhorn und entschaiden; ob si aber durch ir selbs gescheft bekümert sich sôlhs nicht beladen môchten, so sullen si gewalt so haben, einen auß in zu ainem gemainen obman ze geben, oder aber ainen anden ze benennen und dem zu empfelhen, daz er sich solhs anneme und darin recht an irer stat sprêch wan es ye an dem sei, solten si ainen gemainen auß den reichsteten nemen, der môcht in etlich weg villeicht von verdêchtnûs oder von sorgen nicht als fûglich gesprechen, als dann das der weg der gerechtikait erhaischet. sôlher sorg man bei unsern heirn -.. den kurfursten oder dem, 35 den si ungeverlich darzu ordnen, wol vertragen sei. [2] Rücksprache der kft. Botschafter an sambstag nach tisch mit den österr. Räten und den Nov. 13 von Zürich, wie in der irrung zwischen der aidgenossen und der von Zürich, als si dann nw baid partheien aufgenomen hetonh, hofften si wol, weg ze treffen, wenn des zeit wêre; darumb so liessen si es nw an dem ende also besteen und wolten nw greiffen und reden zwischen un- 40 serer gnedigen herschaft von Osterrich und der aidgenossen, und mainten, die sach für- zenemen in den dingen, die sich zwischen ir verloffen hetten von anfang des verschriben frids, der gemacht wêr auf fünfzig jar ; waz sich aber davor ergangen hett, darůmb wolten si sich ditzmals nicht annemen, und begerten, in darûmb ainen gemainen zu benennen, des sie mainten benügen ze haben. [2a] Antwort darauf von Hzg. Albrechts wegen: sein gnade wolt sich a) jolgt durchetricken und gevertigt. c) logi durchstrichen der kürfůrsten réte b) Lesart Jragtich. darzu. d) das in der Vorl. kaufg datz i verwendele y ist von was nur bei Wortansängen beibehalten. s) folet durehstrichen oder geft: f) dal. ob si auB der micheteten. g) dul. dic sach unsorn gnedigsten herrn den Romischen. h) dat, môchten villelcht wol getrofson. 1 Vgl. S. 798 Z. 43. 2 Wohl die österreichischen Räte.
Strana 798
798 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. benûgen lassen, der sach zu außtrag zu recht vor unsern herrn den kürfursten oder ainen under in, wélhen si under in selbs darzu geben, und hoffen, daz die aidgenossen des billich aufnemen. [31 Verlangen der kfl. Boten an suntag nach sand Merteins tag, alle zwsprûch, so unser gnedige herschaft von Osterrich zu in mainet ze haben, in in geschrift in artikels weise zu 5 übergeben; so wolten si darûber siczen und getrewlich versuchen, ob si ichtz guts in der sach mûgen geschaffen, und sei irer auch wol nôt, die in geschrift ze haben, so wessten si dester sicher darinne ze taidingen, darzu begerten si zu underrichten, ob man en à unserer gnedigen Aug. 2 herschaft halben noch auf den rechtboten stundeb, die si auf den nagsten tag in sand Peters tag hie dargelegt heten, oder ob man ichts darinne mern oder mindern wolt. [3a] Antwort der österr. Räte: es soi die sach und der krieg vasst groß und hooh ze schêtzen, nachdem und das den Rômischen kûnig, auch das ganz hawss ze Osterrich und ander mer fürsten herrn und ritterschaft merclich berüret, das ain solher tail wêre auf ainer seiten, als der in der Cristen- hait môcht funden werden; so wer der widertail auch swère genug geschetzt. nw hett sich vor dem ingank des frids von den 50 jarn vil ergangen, da die Sweitzer und ander sich von 1n der herschaft geslagen und abgeworfen und der herschaft darzu groz und“ vil entzogen heten, indem auch groz plutvergies en were geschehon ; solten nw unser gnedige herschaft die alton sprüch und vordrung vor dem fünfzigjarigen friden ergangen lassen ansteen, das kâme das hawss ze Osterrich zu grossem schaden; wan dieselben sprüch und vordrung vasst groz und vil berürten, nemlich daz herzog Leupolt sailiger" mit don seinen alsdann schaden emphangen hetten, und môchten villeicht hinnach darûmb widerůmb new krieg und spenn aufersteen. das aber si und meniglich versteen môchten, daz die herschaft sich in allem gleichen erbieten, so wellen si ditzmals an den sachen und vordrung, so unser herschaft zu den aitgenossen haben, anfahen lassen an den anfang von der zeit des frides auf fûnfzig jarn lautend, das sich dann unz her in derselben zeit ergangen hat, doch den alten iren zusprüchen und vordrungen un- 25 entgolten. dann als si die zwspruch in geschrift begerten, solten si wissen, daz unser gnedige herschaft und die irn manigerlei clag und vordrung zu den aidgenossen haben, der si ditzmals nach notdurft nicht wessten zu bedenken, als aigentlich, als dann das unserer herschaft und der irn notdurft erhaischet, darzu wer der tag her gemacht unverpündenlich und nicht zu recht, doch ward in der zwsprüch etwaz von des Ergaw wegen, auch anderer fridbrüch und daz den von Rappersweil zugezogen wêr, in worten erzelt. [3b] Erwiderung Hainrichs von Flekenstain für die kft. Botschaft, si heten von beder parthei wegen in der sach vast ze schaffen ; solten si nw ichtz darinne fürnemen und taidingen, so wer ye notdurft, daz si die in geschrift geben, wan si der sunst villeicht môchten etlich vergessen. [3c] Antwort der österr. Rate mit Erbietung zu schriftlicher Stellungnahme, jedoch ob und wenn sich die sach zu anlassen ausser- 35 halb rechtens oder in recht begeb, daz dann unser gnedige herschaft und die irn die mahte haben zu mern oder ze minnern, wie in das gevellet und not wirdet. dann von der rechtbote wegen nach irer begerung geben si in zu erkennen an unserer gnedigen herschaft stat, waz si Ang. 1 rechtbote auf dem nahsten tag zu€ sand Peters tagh ze Costentz getan heten, daran sollte jetzt nichts geändert werden. [3d Item nach dem wurden die zusprûch in geschrift zu der zeit nicht 40 mer ervordert noch übergeben. [4] Erklärung der kft. Boten an eritag sand Othmars tag durch Hainrich von Flekenstain: Not. 16 Nov. 12 si heten sider freitags unz her in der sach gen den eidgenossen in meniger weis arbait gehabt und vleiss getan, dadurch si gehoft heten, die sach in freuntschaft und gûtlich ze nahen, damit die on recht hingelegt wurde ; si haben aber an den aidgenossen kainerlai weg darinne mûgen 45 vinden ; sunder sagten si, daz si in die freûntschaft ploz abgeslagen hetten. uber das redten der kurfürsten boten: si hetten€ den aidgenossen darauf erzelt mit ernstlichen worten, seind si die weg der früntlichen richtigung ganz abslügen, so gebüret sich nw, daz die sach zu recht 10 20 30 Nor. Id a) ibergesckriebert b) em. Forl. stünden. c) und vil ülberosschrichen. durchstrichenem söllen. f) Vori. add. und sowis durchstrichen darzu. h) jolgt durchstrichan hie. 1) desgl in furbaz gesag. d) Vorl. add. und. el ubtr g) zu Costencz am Randz. 50
798 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. benûgen lassen, der sach zu außtrag zu recht vor unsern herrn den kürfursten oder ainen under in, wélhen si under in selbs darzu geben, und hoffen, daz die aidgenossen des billich aufnemen. [31 Verlangen der kfl. Boten an suntag nach sand Merteins tag, alle zwsprûch, so unser gnedige herschaft von Osterrich zu in mainet ze haben, in in geschrift in artikels weise zu 5 übergeben; so wolten si darûber siczen und getrewlich versuchen, ob si ichtz guts in der sach mûgen geschaffen, und sei irer auch wol nôt, die in geschrift ze haben, so wessten si dester sicher darinne ze taidingen, darzu begerten si zu underrichten, ob man en à unserer gnedigen Aug. 2 herschaft halben noch auf den rechtboten stundeb, die si auf den nagsten tag in sand Peters tag hie dargelegt heten, oder ob man ichts darinne mern oder mindern wolt. [3a] Antwort der österr. Räte: es soi die sach und der krieg vasst groß und hooh ze schêtzen, nachdem und das den Rômischen kûnig, auch das ganz hawss ze Osterrich und ander mer fürsten herrn und ritterschaft merclich berüret, das ain solher tail wêre auf ainer seiten, als der in der Cristen- hait môcht funden werden; so wer der widertail auch swère genug geschetzt. nw hett sich vor dem ingank des frids von den 50 jarn vil ergangen, da die Sweitzer und ander sich von 1n der herschaft geslagen und abgeworfen und der herschaft darzu groz und“ vil entzogen heten, indem auch groz plutvergies en were geschehon ; solten nw unser gnedige herschaft die alton sprüch und vordrung vor dem fünfzigjarigen friden ergangen lassen ansteen, das kâme das hawss ze Osterrich zu grossem schaden; wan dieselben sprüch und vordrung vasst groz und vil berürten, nemlich daz herzog Leupolt sailiger" mit don seinen alsdann schaden emphangen hetten, und môchten villeicht hinnach darûmb widerůmb new krieg und spenn aufersteen. das aber si und meniglich versteen môchten, daz die herschaft sich in allem gleichen erbieten, so wellen si ditzmals an den sachen und vordrung, so unser herschaft zu den aitgenossen haben, anfahen lassen an den anfang von der zeit des frides auf fûnfzig jarn lautend, das sich dann unz her in derselben zeit ergangen hat, doch den alten iren zusprüchen und vordrungen un- 25 entgolten. dann als si die zwspruch in geschrift begerten, solten si wissen, daz unser gnedige herschaft und die irn manigerlei clag und vordrung zu den aidgenossen haben, der si ditzmals nach notdurft nicht wessten zu bedenken, als aigentlich, als dann das unserer herschaft und der irn notdurft erhaischet, darzu wer der tag her gemacht unverpündenlich und nicht zu recht, doch ward in der zwsprüch etwaz von des Ergaw wegen, auch anderer fridbrüch und daz den von Rappersweil zugezogen wêr, in worten erzelt. [3b] Erwiderung Hainrichs von Flekenstain für die kft. Botschaft, si heten von beder parthei wegen in der sach vast ze schaffen ; solten si nw ichtz darinne fürnemen und taidingen, so wer ye notdurft, daz si die in geschrift geben, wan si der sunst villeicht môchten etlich vergessen. [3c] Antwort der österr. Rate mit Erbietung zu schriftlicher Stellungnahme, jedoch ob und wenn sich die sach zu anlassen ausser- 35 halb rechtens oder in recht begeb, daz dann unser gnedige herschaft und die irn die mahte haben zu mern oder ze minnern, wie in das gevellet und not wirdet. dann von der rechtbote wegen nach irer begerung geben si in zu erkennen an unserer gnedigen herschaft stat, waz si Ang. 1 rechtbote auf dem nahsten tag zu€ sand Peters tagh ze Costentz getan heten, daran sollte jetzt nichts geändert werden. [3d Item nach dem wurden die zusprûch in geschrift zu der zeit nicht 40 mer ervordert noch übergeben. [4] Erklärung der kft. Boten an eritag sand Othmars tag durch Hainrich von Flekenstain: Not. 16 Nov. 12 si heten sider freitags unz her in der sach gen den eidgenossen in meniger weis arbait gehabt und vleiss getan, dadurch si gehoft heten, die sach in freuntschaft und gûtlich ze nahen, damit die on recht hingelegt wurde ; si haben aber an den aidgenossen kainerlai weg darinne mûgen 45 vinden ; sunder sagten si, daz si in die freûntschaft ploz abgeslagen hetten. uber das redten der kurfürsten boten: si hetten€ den aidgenossen darauf erzelt mit ernstlichen worten, seind si die weg der früntlichen richtigung ganz abslügen, so gebüret sich nw, daz die sach zu recht 10 20 30 Nor. Id a) ibergesckriebert b) em. Forl. stünden. c) und vil ülberosschrichen. durchstrichenem söllen. f) Vori. add. und sowis durchstrichen darzu. h) jolgt durchstrichan hie. 1) desgl in furbaz gesag. d) Vorl. add. und. el ubtr g) zu Costencz am Randz. 50
Strana 799
M. Tage zu Konstang JulijDez. 1445 nr. 432. 799 wurd fur hand genomen, nu wer" die sach vast hoch und swêre, die auch niendert billicher gehôret zu berechen dann vor ainem Römischen kûnig, nu wer der gegenwortige unser herre der künig in der sach ain sachwalter, also daz sein gnad darinne nicht clager und richter sein môchtb; und wenn nicht ain Rômischer kûnig werec, so were ain phalzgraf bei Roin ain 5 obrister vicari des reichs, fûr dem" auf die zeit alse fur ainen alle sach gehôrten zu vordern’ ; und nachdem und unser herre der gegenwortig Rômisch kůnig in diser sach ain sachwalter were", so môcht er die sach ainem phalzgrafen emphelhen ze richten; ob er aber des nicht tét, so wer dannoch der phalzgraf in der sach ain künig und môcht dieh von seiner wirdikait und von ambts wegen von im selbs als ain vieari des reichs dennoch fûr sich vordern und 10 darinne tun und handelen, alsl ain kûnig tun mocht und solt. dann si heten unserer gnedigen herschaft rechtbote auf dem vordern nagsten] tag hie wol vernomen, darauf auch die her- schaft noch stunde und die aber darleget ; wer ir mainung, daz si der ains aufnemen, oder aber der sach kemen zu recht auf herzog Ludwig den phalzgrafen als ain vicari des reichs, der diezmals ain kûnig in der sach sein môcht. wan seind si die wege in der freuntschaft abslugen, 15 so múst die sach ye zu recht komen etc., mit vil mer worten. darauf heten in die aidgenossen geantwort : si hôrten da von in horte wort und heten getrawet, daz si sich gen in so herticlich nicht gestellet hetten ; wan nachdem und si die sach von anfang gehandelt hetten, das hetten si redlich und aufrechtlich getan; und mainten, het die herschaft zu in icht zu sprechen oder ze vordern, darûmb wêrn si gen einander vorschriben ains fridsk, der auf funfzig jar gemacht 20 were; darinne begriffen sei: ob ain tail, zu dem icht elag oder vordrung gewunnel, waz sich darümb ergeen sôlte, das hielt derselb brief lawter inne ; auß demselben brief und verschreibung si nicht geen môchten noch sôlten ; und mainten, daz si der herschaft sunst niender’ anders ze antworten schuldig noch phlichtig wêrn, dann daz si mit dem Argowm gehandelt und in ir gewalt gebracht heten; daz heten€ zu den zeiten tun nach erkânntnus des heiligen concili 25 ze Costentz und dureh gescheft und gebote woilond kunig° Sigmunds loblicher gedêchtnus. darzu so wère das Ergow in von demselben künig Sigmund als von dem heiligen reich ver- schriben, des si sich auch hielten; und mainten, daz si in den dingen den verschriben frid auf die funfzig jar lautend nicht uberfarn heten ; sunder si getrawten, bei derselben verschreibung ze bleiben und der herschaft nicht verrer schuldig sein ze antworten; undp mainten, daz si sn damit genug geboten und dargelegt heten. doch seind unser herren der kurfürsten boten die sach so hert und ernstlich gen in suchten, des si sich doch zu in nicht versehen heten, so wolten si inq der sach komen für den burgermaister und rate zu Sand Gallen oder dieselben zu Lynndaw oder dieselben ze Uberling oder die ze Ravenspurgr; und daz die herschaft und si da ir rechtbote fûr derselben stet aine leget, welhe der herschaft geviel, da zu erkennen 35 lassen, welhes das redlicher rechtbote sei ; würd dann erkant", daz si ausserhalb der ver- schreibung und ainigung des benanten frids zu recht komen solten, wolt dann die herschaft si spruch und vordrung nicht erlassen, darûmb wolten si der herschaft ain antwort geben, daz si getrawen, damit bei glimpf und eren ze bleiben. 1tem (Leerraum für den Nachtrag). — HHa] Antwort der österr. Herrschaft und der von Zürich, das es sich an dem anfang und vor 40 dem krieg gemachet hett, das unser herschaft und namlichen marggrâff Wilhelm lantvogt etc. mit den eidgenossen einen fruntlichen tag zů Baden goloist, uf domselben tag sich vil und mengerlei red verlouffen hette, je daz die von den eidgenossen aber an unsern herren den lantvogt vorderten und begertent ze wissen, ob unser herschaft den friden an inen halten wôlte; desglichen ob die von Zurich die búnd, so si mit inen hettent, auch mit inen halten 45 5 a) wer — dle anch am Rande mit Verwelsung stall durcistrichenam gehorte die sach. by jolyt durchstrichen sein gnade mècht aber ainen richter darimun geben, uril wenn sollch sach zu schuilden kême. c) dal. oder e) als fur ainen fbergerekrichaw. daz ein Rômisch. d) del. alle. f) jolgt duerchstrichm als ain Rom. kunig. h) dgl. such selbs. I) &gl. darzu gehôret. j) dgl. rechts- g. del. so wêre er. k) dpl. uls er. I5 dgl. wie sich das. m) dgl. und den steten du. 1) dgt. sl. o) über durch- krickencm kajser, p) und — dargelegt licten am Rands mit Verweisung. q) erpinet in Vorl. durch- stricken dle. r) folgt durchstrichen für der stet aine wolten si erkennen. s] dol. daz der herschuft das redlicher rechtbote wère, darzu wol-en si danu aber antworten, daz si hofften, bel ern und glimpsen ze bleiben. 7083 Dentsche Iciehstngsakten A II.2 101
M. Tage zu Konstang JulijDez. 1445 nr. 432. 799 wurd fur hand genomen, nu wer" die sach vast hoch und swêre, die auch niendert billicher gehôret zu berechen dann vor ainem Römischen kûnig, nu wer der gegenwortige unser herre der künig in der sach ain sachwalter, also daz sein gnad darinne nicht clager und richter sein môchtb; und wenn nicht ain Rômischer kûnig werec, so were ain phalzgraf bei Roin ain 5 obrister vicari des reichs, fûr dem" auf die zeit alse fur ainen alle sach gehôrten zu vordern’ ; und nachdem und unser herre der gegenwortig Rômisch kůnig in diser sach ain sachwalter were", so môcht er die sach ainem phalzgrafen emphelhen ze richten; ob er aber des nicht tét, so wer dannoch der phalzgraf in der sach ain künig und môcht dieh von seiner wirdikait und von ambts wegen von im selbs als ain vieari des reichs dennoch fûr sich vordern und 10 darinne tun und handelen, alsl ain kûnig tun mocht und solt. dann si heten unserer gnedigen herschaft rechtbote auf dem vordern nagsten] tag hie wol vernomen, darauf auch die her- schaft noch stunde und die aber darleget ; wer ir mainung, daz si der ains aufnemen, oder aber der sach kemen zu recht auf herzog Ludwig den phalzgrafen als ain vicari des reichs, der diezmals ain kûnig in der sach sein môcht. wan seind si die wege in der freuntschaft abslugen, 15 so múst die sach ye zu recht komen etc., mit vil mer worten. darauf heten in die aidgenossen geantwort : si hôrten da von in horte wort und heten getrawet, daz si sich gen in so herticlich nicht gestellet hetten ; wan nachdem und si die sach von anfang gehandelt hetten, das hetten si redlich und aufrechtlich getan; und mainten, het die herschaft zu in icht zu sprechen oder ze vordern, darûmb wêrn si gen einander vorschriben ains fridsk, der auf funfzig jar gemacht 20 were; darinne begriffen sei: ob ain tail, zu dem icht elag oder vordrung gewunnel, waz sich darümb ergeen sôlte, das hielt derselb brief lawter inne ; auß demselben brief und verschreibung si nicht geen môchten noch sôlten ; und mainten, daz si der herschaft sunst niender’ anders ze antworten schuldig noch phlichtig wêrn, dann daz si mit dem Argowm gehandelt und in ir gewalt gebracht heten; daz heten€ zu den zeiten tun nach erkânntnus des heiligen concili 25 ze Costentz und dureh gescheft und gebote woilond kunig° Sigmunds loblicher gedêchtnus. darzu so wère das Ergow in von demselben künig Sigmund als von dem heiligen reich ver- schriben, des si sich auch hielten; und mainten, daz si in den dingen den verschriben frid auf die funfzig jar lautend nicht uberfarn heten ; sunder si getrawten, bei derselben verschreibung ze bleiben und der herschaft nicht verrer schuldig sein ze antworten; undp mainten, daz si sn damit genug geboten und dargelegt heten. doch seind unser herren der kurfürsten boten die sach so hert und ernstlich gen in suchten, des si sich doch zu in nicht versehen heten, so wolten si inq der sach komen für den burgermaister und rate zu Sand Gallen oder dieselben zu Lynndaw oder dieselben ze Uberling oder die ze Ravenspurgr; und daz die herschaft und si da ir rechtbote fûr derselben stet aine leget, welhe der herschaft geviel, da zu erkennen 35 lassen, welhes das redlicher rechtbote sei ; würd dann erkant", daz si ausserhalb der ver- schreibung und ainigung des benanten frids zu recht komen solten, wolt dann die herschaft si spruch und vordrung nicht erlassen, darûmb wolten si der herschaft ain antwort geben, daz si getrawen, damit bei glimpf und eren ze bleiben. 1tem (Leerraum für den Nachtrag). — HHa] Antwort der österr. Herrschaft und der von Zürich, das es sich an dem anfang und vor 40 dem krieg gemachet hett, das unser herschaft und namlichen marggrâff Wilhelm lantvogt etc. mit den eidgenossen einen fruntlichen tag zů Baden goloist, uf domselben tag sich vil und mengerlei red verlouffen hette, je daz die von den eidgenossen aber an unsern herren den lantvogt vorderten und begertent ze wissen, ob unser herschaft den friden an inen halten wôlte; desglichen ob die von Zurich die búnd, so si mit inen hettent, auch mit inen halten 45 5 a) wer — dle anch am Rande mit Verwelsung stall durcistrichenam gehorte die sach. by jolyt durchstrichen sein gnade mècht aber ainen richter darimun geben, uril wenn sollch sach zu schuilden kême. c) dal. oder e) als fur ainen fbergerekrichaw. daz ein Rômisch. d) del. alle. f) jolgt duerchstrichm als ain Rom. kunig. h) dgl. such selbs. I) &gl. darzu gehôret. j) dgl. rechts- g. del. so wêre er. k) dpl. uls er. I5 dgl. wie sich das. m) dgl. und den steten du. 1) dgt. sl. o) über durch- krickencm kajser, p) und — dargelegt licten am Rands mit Verweisung. q) erpinet in Vorl. durch- stricken dle. r) folgt durchstrichen für der stet aine wolten si erkennen. s] dol. daz der herschuft das redlicher rechtbote wère, darzu wol-en si danu aber antworten, daz si hofften, bel ern und glimpsen ze bleiben. 7083 Dentsche Iciehstngsakten A II.2 101
Strana 800
800 Reichstag zu Frankfurt i Juni 1445. wôltent, uf das inen von unserm herren dem marggrâffen der frid aber zugeseit wart ze halten, in masse unde er dz vormals zu Zúrich auch getan hett. desglichen seitent inen die von Zúrich die bünd auch zû als vor. an dieser antwurt hattent gemeiner eidgenossen botten von unserm herren dem marggraffen und den von Zurich ein gânz bonugen. doch so woltent si solichs an die von Swicz bringen, sid si ir botten uf dem tag nit enhettent, und tâttend ouch gemein 5 eidgenossen ir bottschaft und ouch der anderen stett botten, so bi inen warent, gen Swicz und seibent inen sôlich abscheidung des tags. da nun der stett botten mit namen her Henman Offenburg, Heinrich Halbysen von Basel, Ulrich Schilter von Costencz und Cunrat Hôr von Sant Gallen zu unserm herren dem marggraffen und den von Zurich komen sint, habent si inen geseit, das inen die von Swicz semlich abscheidung zûgeseit unde daran ein gût benugen 10 habent; desglichen unser herr der marggrâff und die von Zúrich inen ouch tattent. daruf dieselben botten sôlichs in geschrift sacztent und dz gen Swicz schribent; und hat man die tadingsherren solich schriben lassen hôren. und als unser herr der marggrâff und die von Zúrich nit anders gewisset habent, denn das die sachen in allem gûten soltent stân, ouch iren soldnern ze Zúrich und ze Rapperswil urlöb gabent, so manent die eidgenossen die von Zú- 15 rich vona des nuwen buntz wegen mit unserm herren dem kung gemacht gen Einsidlen zum rechten nach der bunden sag, das nun unsern herren den marggräffen und die von Zürich fromd nam nach sôlichem zusagen, so denn beschechen was, ouch dz in demselben der eid- genossen bund in einem artikel stâte, dz si semlichs wol tun mugent, uf dz ouch die von Zúrich die eidgenossen ir eides und eren mantent, si bi frem pund ze beliben lassen, als dz die 20 brief den eidgenossen von den von Zurich gesant und die tâdingsherren gehort hand, wisentb darinn die von Zúrich inen uf don von Born, don schultheißen Ulrich von Erlach und den Zigerlin recht zû einer lútrung buten. uf sôlich manung die eidgenossen ein tag gen Lucern machtent, daselbs hin die von Zúrich ir bottschaft ouch tattent, bâtent die eidgenossen frunt- lich, si des nuwon buntz halb mit unsorm herren dem kung gemacht unersúcht und si bi irem 25 alten bund mit inen ze beliben lassen; ob si aber solichs nit meintint ze tunde, uf die obgnanten 3 zû einer lutrung ze komen. da gabint si den botten von Zurich ze antwurten: es were kurz ir moinung, dz si umb den nuwen bund an furwort zû recht kement gen Einsidlen oder aber den herus gebint, was nun den botten von Zúrich von den eidgenossen begegnet, brüchtent si heim an die iren, daruf die von Zurich den eidgenossen ein fruntlich geschrift tâtent und 30 si bâten, von solichem ze lassen, buttent inen in solicher geschrift vil redlicher vôlliger recht, als dann die fruntlich geschrift, so man die tadingsherren hât lassen hôren, inhaltet, und begertent darumb ein antwurt von inen, also gabent si inen nie kein anlwûrt. dann úber sôlich zûsagen, so die eidgenossen unserm herren dem marggrâffen des frid halbs getan hand, ouch úber solich verschribung, so der stett botten vorgenant von dem tag zů Baden tâtent 35 gen Swicz und úber die manung fruntlich schriben und rechtbieten, so die von Zurich den eidgenossen getan hand, so habent die eidgenossen dem obgenanten lantvogt an unser her- schaft statt und den von Zúrich abgeseit und si mit roub brand und todsleg geschadiget; darumb die eidgenossen den friden an unser herschaft ubervarn und an inen nit gehalten und die búnd, so si mit den von Zurich gehept habent, ouch úbervarn und an inen nit gehalten 40 hand. harumb unser herschaft und die von Zurich nit getruwen, dz si schuldig oder pflichtig sin sullent, mit den eidgenossen nach des friden und der bunden sag zu rechten, sid si von den eidgenossen úbervarn und von inen nit gehalten sint. [4b] Frage der tadingsherren an die österr. Räte und die Boten von Zürich: nachdem und si dann uf dem vordern tag, der ouch hie zû Costencz vor unser herren der kurfúrsten botten geleist sie, der kurfúrsten botten und den 45 tâdingsherren, so bi inen warent, eines rechten, so si sich dazemal geeint hettent, ingangen werent, und aber die eidgenossen dazemal abslugent, ob si noch bi sôlichem ingan beliben weltent, ist inen von unser herschaft und den von Zúrich uf disem tag aber zûgeseit. [4c] Item darauf redten der kûrfursten boten aber auf die zeiten von den egemelten dingen nicht mer, a) vui — genactt am Rands mu Verwetating. b) uhergcsckrichen; Lesart jraglich. 50
800 Reichstag zu Frankfurt i Juni 1445. wôltent, uf das inen von unserm herren dem marggrâffen der frid aber zugeseit wart ze halten, in masse unde er dz vormals zu Zúrich auch getan hett. desglichen seitent inen die von Zúrich die bünd auch zû als vor. an dieser antwurt hattent gemeiner eidgenossen botten von unserm herren dem marggraffen und den von Zurich ein gânz bonugen. doch so woltent si solichs an die von Swicz bringen, sid si ir botten uf dem tag nit enhettent, und tâttend ouch gemein 5 eidgenossen ir bottschaft und ouch der anderen stett botten, so bi inen warent, gen Swicz und seibent inen sôlich abscheidung des tags. da nun der stett botten mit namen her Henman Offenburg, Heinrich Halbysen von Basel, Ulrich Schilter von Costencz und Cunrat Hôr von Sant Gallen zu unserm herren dem marggraffen und den von Zurich komen sint, habent si inen geseit, das inen die von Swicz semlich abscheidung zûgeseit unde daran ein gût benugen 10 habent; desglichen unser herr der marggrâff und die von Zúrich inen ouch tattent. daruf dieselben botten sôlichs in geschrift sacztent und dz gen Swicz schribent; und hat man die tadingsherren solich schriben lassen hôren. und als unser herr der marggrâff und die von Zúrich nit anders gewisset habent, denn das die sachen in allem gûten soltent stân, ouch iren soldnern ze Zúrich und ze Rapperswil urlöb gabent, so manent die eidgenossen die von Zú- 15 rich vona des nuwen buntz wegen mit unserm herren dem kung gemacht gen Einsidlen zum rechten nach der bunden sag, das nun unsern herren den marggräffen und die von Zürich fromd nam nach sôlichem zusagen, so denn beschechen was, ouch dz in demselben der eid- genossen bund in einem artikel stâte, dz si semlichs wol tun mugent, uf dz ouch die von Zúrich die eidgenossen ir eides und eren mantent, si bi frem pund ze beliben lassen, als dz die 20 brief den eidgenossen von den von Zurich gesant und die tâdingsherren gehort hand, wisentb darinn die von Zúrich inen uf don von Born, don schultheißen Ulrich von Erlach und den Zigerlin recht zû einer lútrung buten. uf sôlich manung die eidgenossen ein tag gen Lucern machtent, daselbs hin die von Zúrich ir bottschaft ouch tattent, bâtent die eidgenossen frunt- lich, si des nuwon buntz halb mit unsorm herren dem kung gemacht unersúcht und si bi irem 25 alten bund mit inen ze beliben lassen; ob si aber solichs nit meintint ze tunde, uf die obgnanten 3 zû einer lutrung ze komen. da gabint si den botten von Zurich ze antwurten: es were kurz ir moinung, dz si umb den nuwen bund an furwort zû recht kement gen Einsidlen oder aber den herus gebint, was nun den botten von Zúrich von den eidgenossen begegnet, brüchtent si heim an die iren, daruf die von Zurich den eidgenossen ein fruntlich geschrift tâtent und 30 si bâten, von solichem ze lassen, buttent inen in solicher geschrift vil redlicher vôlliger recht, als dann die fruntlich geschrift, so man die tadingsherren hât lassen hôren, inhaltet, und begertent darumb ein antwurt von inen, also gabent si inen nie kein anlwûrt. dann úber sôlich zûsagen, so die eidgenossen unserm herren dem marggrâffen des frid halbs getan hand, ouch úber solich verschribung, so der stett botten vorgenant von dem tag zů Baden tâtent 35 gen Swicz und úber die manung fruntlich schriben und rechtbieten, so die von Zurich den eidgenossen getan hand, so habent die eidgenossen dem obgenanten lantvogt an unser her- schaft statt und den von Zúrich abgeseit und si mit roub brand und todsleg geschadiget; darumb die eidgenossen den friden an unser herschaft ubervarn und an inen nit gehalten und die búnd, so si mit den von Zurich gehept habent, ouch úbervarn und an inen nit gehalten 40 hand. harumb unser herschaft und die von Zurich nit getruwen, dz si schuldig oder pflichtig sin sullent, mit den eidgenossen nach des friden und der bunden sag zu rechten, sid si von den eidgenossen úbervarn und von inen nit gehalten sint. [4b] Frage der tadingsherren an die österr. Räte und die Boten von Zürich: nachdem und si dann uf dem vordern tag, der ouch hie zû Costencz vor unser herren der kurfúrsten botten geleist sie, der kurfúrsten botten und den 45 tâdingsherren, so bi inen warent, eines rechten, so si sich dazemal geeint hettent, ingangen werent, und aber die eidgenossen dazemal abslugent, ob si noch bi sôlichem ingan beliben weltent, ist inen von unser herschaft und den von Zúrich uf disem tag aber zûgeseit. [4c] Item darauf redten der kûrfursten boten aber auf die zeiten von den egemelten dingen nicht mer, a) vui — genactt am Rands mu Verwetating. b) uhergcsckrichen; Lesart jraglich. 50
Strana 801
w 10 25 80 8 46 46 50 M. Tage zu Konstanz Juli/Derz. 1445 ar. 432. 801 sunder si sagten, si heten nw et]ieh tég sich geárbait und fleiss getan zwischen der parthein und wér in aber? zu aintrechtigkeit sovil doch nich vervolget, als si geren. gesehen heten, dasselb si also yetz lassen steen: vnd hetten selbs? vier weg begriffen, und mainten, daz daraus von unser gnedigen herschaít seiten ainer wurd aufgenomen, auf den mócht unser réte ainen fur sich nemen ; deagleichen wolten si dem andern teil auch fárhalten. diese!b zedel von wort, also Jantet: . Nachdem und die herschaft von Osterrich den eidgenossen etwevil rechts geboten und fürgehebt hat, auch die aidgenossen des fridbriefs halb, der da weiset die 50 jar, ob man dem nach sulle komen, auf etliche stete gehoten haben, und als die taïdingslente sôlich baider parthei gebot nicht in ains mdchten bringen, haben dieselben herren und taidingsleut baiden partheien dise hernach geschriben weg und xechtlich aufitrág fürgehebt und an si gesucht?. — [4d] Daorawf Übergabe einer schrifilichen Antwort der ästerr. Herrschaft an die kfl. Boten [Abschrift jehite ]. Item das ward von den aidgenosson alles abgeslagen. [2] Item nach dem komen der kürfursten róte desselben! sambstags widertmb und sagten aber mit vil worten, wie si bei den aidgenossen sovil getan hetten fleiss und arbait, und auch in ezlichen weg mit ernst angehalten, die aber dargelegten und aber fürzügen den verschriben frid auf 50 jar, der wol aufweist, ob ain tail in dom andern sprüch legte, waz sich darümb ze tun gebüret; und mamten, das man si darüber nieht vcrrer anlangen solt; und brachten aber dannoch nicht für, daz die aidgenosson die egemelten rechtbot alle absliigen; sunder si erzelten, si hetea vor von in selbs vier weg begriffen und dcn partheien des zedel geben: und mainten, es soli darinne ainikait werden; seind des aber nicht wér geschchen, so heten si aber auf drei weg gedacht, und begerten, daz wir darauf der weg ainen welten und aufnemen, desgleichen wolten si den aidgenossen die furhalton, und gaben des ain zedel, die also lautet: ^ Item als die herren ...? [6] Item an suntag vor sand Kathrein tag, als nw die rete auf unserer gnedigen herschaft von Österrich seiten auf dio yetzgemelten zedel wolten antworten, da viengen der kürfürsten rôte an ze reden von ains wegs wegen, den die aidgenossen vor in heten, damit bleib die cgemelt zedel von der frid wegen underwegen ; und waxd darauf nieht mer versucht noch anbraeht!, — Items quatuor civitates wurde da erkan!, daz si ausserhalb ir verschriben frid und punten frikomen solten; ob dan dio herschaft si nicht anlag, dnrzu wolden si antworten, das si hofften, bei ere und glimpf ze bleiben. [6a] Erklärung der kfl. Boten, wie si mit den aldgenossen vast emstlich heten geredt, sich etwaz gleicher weg und gebote zu begeben, waz si darinne raten und avbaiten solten und kônden, des wern si willig. und nach vil worten sagten si, daz dic aidgenossen ain gebote dnrgelegt heten vnd mainten, daz das redlich und gleich wére; und ward also firbracht: di aidgenossen wolten drei reichstete nemen, auß denselben drein roichstcton solt wiser gnedige herschaft kiesen und weln aine; und waz si und die im zu den aiigenossen sprüchbh mainen ze haben, die sich dann verlaufen heten sider des ver. Schriben frids, der 80 jar lamth, daz si die für den burgermaister und klainen rate dor- gelben orwolton stat logen, zu den dann die aidgenossen antworten wollten!, darüber solten derselb burgermaister und klain rate gevalt haben, recht ze sprechen; und waz si mit recht da erkünnten, dabei solt es bleiben, dem wolten si irs tails nachkomen. dann umb die zwsprüch, die $i zu der herschaft hettcn, solt dio herschafé nennen sechs fürsten; auB don- selben iürsten wolien die aidgenossen ainen weln und sich vor im ûmh ir zwsprüch und vordrung, so si zu der herschaft hetten, mit recht benügen lassen; und hofften, daz si da- mit der herschaft gleiche gebote dargelegt hetcn, dio si nicht auBglahen solt. [65] Antwort al folgt durchsirichon eaf beider zeit. %) dgl. etlich weg. ©) Der Größere Veil der Seite iet filz den Nackimag der vorgeschiagonan ,Wege“ fregeblieben. d) desa. sambsłags Üdergeschriehen. e Der größte Tod der Scile ist file don Nachtraa er qoblichon. £) foloč durchstricňen Itera der weg also. g) dieser Andel ist von anderer Hund air Rando zuchgelrngen; Tesart 7.7, fraglich. hy) dborgeschriebe n. I) folge drehstriehen nnd waz darüber von demmelbheu burgermeirter und rate. Nov. 20 Nov. LI
w 10 25 80 8 46 46 50 M. Tage zu Konstanz Juli/Derz. 1445 ar. 432. 801 sunder si sagten, si heten nw et]ieh tég sich geárbait und fleiss getan zwischen der parthein und wér in aber? zu aintrechtigkeit sovil doch nich vervolget, als si geren. gesehen heten, dasselb si also yetz lassen steen: vnd hetten selbs? vier weg begriffen, und mainten, daz daraus von unser gnedigen herschaít seiten ainer wurd aufgenomen, auf den mócht unser réte ainen fur sich nemen ; deagleichen wolten si dem andern teil auch fárhalten. diese!b zedel von wort, also Jantet: . Nachdem und die herschaft von Osterrich den eidgenossen etwevil rechts geboten und fürgehebt hat, auch die aidgenossen des fridbriefs halb, der da weiset die 50 jar, ob man dem nach sulle komen, auf etliche stete gehoten haben, und als die taïdingslente sôlich baider parthei gebot nicht in ains mdchten bringen, haben dieselben herren und taidingsleut baiden partheien dise hernach geschriben weg und xechtlich aufitrág fürgehebt und an si gesucht?. — [4d] Daorawf Übergabe einer schrifilichen Antwort der ästerr. Herrschaft an die kfl. Boten [Abschrift jehite ]. Item das ward von den aidgenosson alles abgeslagen. [2] Item nach dem komen der kürfursten róte desselben! sambstags widertmb und sagten aber mit vil worten, wie si bei den aidgenossen sovil getan hetten fleiss und arbait, und auch in ezlichen weg mit ernst angehalten, die aber dargelegten und aber fürzügen den verschriben frid auf 50 jar, der wol aufweist, ob ain tail in dom andern sprüch legte, waz sich darümb ze tun gebüret; und mamten, das man si darüber nieht vcrrer anlangen solt; und brachten aber dannoch nicht für, daz die aidgenosson die egemelten rechtbot alle absliigen; sunder si erzelten, si hetea vor von in selbs vier weg begriffen und dcn partheien des zedel geben: und mainten, es soli darinne ainikait werden; seind des aber nicht wér geschchen, so heten si aber auf drei weg gedacht, und begerten, daz wir darauf der weg ainen welten und aufnemen, desgleichen wolten si den aidgenossen die furhalton, und gaben des ain zedel, die also lautet: ^ Item als die herren ...? [6] Item an suntag vor sand Kathrein tag, als nw die rete auf unserer gnedigen herschaft von Österrich seiten auf dio yetzgemelten zedel wolten antworten, da viengen der kürfürsten rôte an ze reden von ains wegs wegen, den die aidgenossen vor in heten, damit bleib die cgemelt zedel von der frid wegen underwegen ; und waxd darauf nieht mer versucht noch anbraeht!, — Items quatuor civitates wurde da erkan!, daz si ausserhalb ir verschriben frid und punten frikomen solten; ob dan dio herschaft si nicht anlag, dnrzu wolden si antworten, das si hofften, bei ere und glimpf ze bleiben. [6a] Erklärung der kfl. Boten, wie si mit den aldgenossen vast emstlich heten geredt, sich etwaz gleicher weg und gebote zu begeben, waz si darinne raten und avbaiten solten und kônden, des wern si willig. und nach vil worten sagten si, daz dic aidgenossen ain gebote dnrgelegt heten vnd mainten, daz das redlich und gleich wére; und ward also firbracht: di aidgenossen wolten drei reichstete nemen, auß denselben drein roichstcton solt wiser gnedige herschaft kiesen und weln aine; und waz si und die im zu den aiigenossen sprüchbh mainen ze haben, die sich dann verlaufen heten sider des ver. Schriben frids, der 80 jar lamth, daz si die für den burgermaister und klainen rate dor- gelben orwolton stat logen, zu den dann die aidgenossen antworten wollten!, darüber solten derselb burgermaister und klain rate gevalt haben, recht ze sprechen; und waz si mit recht da erkünnten, dabei solt es bleiben, dem wolten si irs tails nachkomen. dann umb die zwsprüch, die $i zu der herschaft hettcn, solt dio herschafé nennen sechs fürsten; auB don- selben iürsten wolien die aidgenossen ainen weln und sich vor im ûmh ir zwsprüch und vordrung, so si zu der herschaft hetten, mit recht benügen lassen; und hofften, daz si da- mit der herschaft gleiche gebote dargelegt hetcn, dio si nicht auBglahen solt. [65] Antwort al folgt durchsirichon eaf beider zeit. %) dgl. etlich weg. ©) Der Größere Veil der Seite iet filz den Nackimag der vorgeschiagonan ,Wege“ fregeblieben. d) desa. sambsłags Üdergeschriehen. e Der größte Tod der Scile ist file don Nachtraa er qoblichon. £) foloč durchstricňen Itera der weg also. g) dieser Andel ist von anderer Hund air Rando zuchgelrngen; Tesart 7.7, fraglich. hy) dborgeschriebe n. I) folge drehstriehen nnd waz darüber von demmelbheu burgermeirter und rate. Nov. 20 Nov. LI
Strana 802
802 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. der österr. Herrschaft unter anderem: als die aidgenossen iena mainten, drei stet ze nennen, darauß unser herschaft aine welb und von in vor dem burgermaister und klainen rate gein den aidgenossen umb die zuspruch solt benûgen lassen, die dann unser gnedige herschaft zu in leget , wêr wol zu versteen, das solichs kain gebot haissen noch gesein môcht von meniger sach wegen, besunder nachdem und died zwsprüch, so unser herschaft zu den aidgenossen maint zo haben, merelich fridbruch, auch ains fürsten ore, darzn land und leut mitsambt geistlicher und werltlicher lehenschaft von dem heiligen reich darürend antreffe ; wie aber die solten berecht werden, wêre wol wissenlich nach des reichs leuffen ; wan solich fürstentümb und herlikait gehorten an den enden nicht zu berechten ; davon hoft die herschaft, das sôlichs kain rechtbote sôlt noch möcht gehaissen, und ward das durch redlich ursach vor den taidings- 10 leuten da volliclicher erzelt. ob aber die aidgenossen mainten, ye daboi ze bleiben, so ward auf unser herschaft seiten dargelegt, daz si unser herren die kurfursten oder aber die gegen- wortigen ir und der reichstet boten mitsambt den prelaten und andern, die da sêssen, wolten erkennen lasson mit recht, wolhe parthoi die gloichon und redlichsten rechtboto gotan hot ; und waz die erkënnten, daz demselben nachgangen und sôlhs nach notdurft versichert wurde. das brachten die taidingsleût an die aidgenossen ; die slugen das auch ganz ab. [6c] Nach dem legten die taidingslout der herschaft und den von Zurich aber ainen weg dar, nemlich daz die herschaft zw ainem zwsatz ainen gemainen man nemen solt auß ainer reichstate, wo und wen si wolt ; der solt gewalt haben, ob sich der zwsatz mit einander nicht verainen môchten, auf ainen tail mit soinem rechtspruch ze vallen; dabei solt es dann bloiben. so solten die von 20 Zúrich zwen und die aidgenossen zwen auß in setzen; ob si in demselben irn spruch gleich zervielen, so solten die° vier bei den aiden ainen gemainen auß ainer reichstat nemen, der sich mit seinem aid verbunde, die sach also auszosprechen, und daz die taidingsleut yetz ainen gemainen geben, auf die mainung, ob die benanten€ vier sich umb ainen gemainen nicht ver- ainen môchten, daz dann der gemain, der von den taidingsleûten also darzu gegeben, mit 25 seinem rechtlichen spruch darümb solt erkennen. I6d] Antwort der von Zurich wegen : es wêr vor wol erzelt, daz die aidgenossen irn punt übervaren heten mit der absag, veintschaft und angriffen; so wer auch nicht zu gedenken noch ze hoffen, ob von baiderseit zwei darzu wurden geben, daz sich die auf ir aid ains gemainen mochten geantworten. [6e] Darauf warde den von Zürich fürgehalten: ob sich die vier nicht also ainten, daz dann ümb ainen gemainen gelasset so wurde. [6/ Auf das mainten die von Zurich : si wolten darumb nicht lassen noch ir aid zu ainem lasten setzen, daz sich auch irnhalben nicht gebûret ze tun ; si wolten aber irs tails gerne sich darzu bogeben und tun, daz si yetz hie zu baiderseit sich ains gemainen verainten auß ainer reichstat ze nemen; môcht des aber ye nicht gesein, daz dann unser herren die kur- fürsten ainen gemainen darzu geben und benennten auß ainer reichstat, den wolten si irs 35 tails aufnemen und vor dem und dem zwsatz recht nemen und geben. das slugen die aid- genossen ab. I6 g] Item darnach legten die taidingslout ...h, daz die herschaft ainen gemainen solt nennen..., welhe si wolt, zu ainem zusatz zwischen ... aidgenossen€; das wolten si ... weise an die aidgenossen auch bringen .... ward unser herschaft reten sovil ausserhalben d... wol angelangt und zu versteen geben: solten ... darůmb erkennen zu recht, es môcht also ... 40 recht gesprochen werden. [63] Item und wiewol unserer herschaft rête vormals ...stete, als die aidgenossen mainten ze nennen, ... haben, yedoch seind’ die taidingsleut ..., daz solichs auf- zenemen sei, sok sehen ... herschaft recht hie-inne an, daz si unser herren der kurfursten boten und taidinger sind, und bedewten alhie unser herren die kurfursten; und nachdem und unser herre der kûnig selbs von des reichs und des hawss ze Osterrich wegen ain sachwalter 45 ist und nw aigentlich zu den kurfursten gehôret ze handeln, ... so ist sôlichs auf unserer her- schaft seiten durch der taidingsleut rat und gevallen aufzenemen zugesagt worden ; das aher von den aidgenossen ward abgeslagen. [6i] Und die aidgenossen haben dawider dargelegt, si 15 5 6) dgl. d) dgl. sach. b) dal. solt. E) (gl. hofften unser. a) rogi durchstricken ain gebote dar. h) Das Blatt 76 ist dim Rande 50 drei. f) dal. zwen. g) aul — nemen am Rande mi Verweisung. 11 dal. unser herren. k) dgl. badenken unser her. i) folr durchstrichen der solt darüber. AbFCr2вdëN.
802 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. der österr. Herrschaft unter anderem: als die aidgenossen iena mainten, drei stet ze nennen, darauß unser herschaft aine welb und von in vor dem burgermaister und klainen rate gein den aidgenossen umb die zuspruch solt benûgen lassen, die dann unser gnedige herschaft zu in leget , wêr wol zu versteen, das solichs kain gebot haissen noch gesein môcht von meniger sach wegen, besunder nachdem und died zwsprüch, so unser herschaft zu den aidgenossen maint zo haben, merelich fridbruch, auch ains fürsten ore, darzn land und leut mitsambt geistlicher und werltlicher lehenschaft von dem heiligen reich darürend antreffe ; wie aber die solten berecht werden, wêre wol wissenlich nach des reichs leuffen ; wan solich fürstentümb und herlikait gehorten an den enden nicht zu berechten ; davon hoft die herschaft, das sôlichs kain rechtbote sôlt noch möcht gehaissen, und ward das durch redlich ursach vor den taidings- 10 leuten da volliclicher erzelt. ob aber die aidgenossen mainten, ye daboi ze bleiben, so ward auf unser herschaft seiten dargelegt, daz si unser herren die kurfursten oder aber die gegen- wortigen ir und der reichstet boten mitsambt den prelaten und andern, die da sêssen, wolten erkennen lasson mit recht, wolhe parthoi die gloichon und redlichsten rechtboto gotan hot ; und waz die erkënnten, daz demselben nachgangen und sôlhs nach notdurft versichert wurde. das brachten die taidingsleût an die aidgenossen ; die slugen das auch ganz ab. [6c] Nach dem legten die taidingslout der herschaft und den von Zurich aber ainen weg dar, nemlich daz die herschaft zw ainem zwsatz ainen gemainen man nemen solt auß ainer reichstate, wo und wen si wolt ; der solt gewalt haben, ob sich der zwsatz mit einander nicht verainen môchten, auf ainen tail mit soinem rechtspruch ze vallen; dabei solt es dann bloiben. so solten die von 20 Zúrich zwen und die aidgenossen zwen auß in setzen; ob si in demselben irn spruch gleich zervielen, so solten die° vier bei den aiden ainen gemainen auß ainer reichstat nemen, der sich mit seinem aid verbunde, die sach also auszosprechen, und daz die taidingsleut yetz ainen gemainen geben, auf die mainung, ob die benanten€ vier sich umb ainen gemainen nicht ver- ainen môchten, daz dann der gemain, der von den taidingsleûten also darzu gegeben, mit 25 seinem rechtlichen spruch darümb solt erkennen. I6d] Antwort der von Zurich wegen : es wêr vor wol erzelt, daz die aidgenossen irn punt übervaren heten mit der absag, veintschaft und angriffen; so wer auch nicht zu gedenken noch ze hoffen, ob von baiderseit zwei darzu wurden geben, daz sich die auf ir aid ains gemainen mochten geantworten. [6e] Darauf warde den von Zürich fürgehalten: ob sich die vier nicht also ainten, daz dann ümb ainen gemainen gelasset so wurde. [6/ Auf das mainten die von Zurich : si wolten darumb nicht lassen noch ir aid zu ainem lasten setzen, daz sich auch irnhalben nicht gebûret ze tun ; si wolten aber irs tails gerne sich darzu bogeben und tun, daz si yetz hie zu baiderseit sich ains gemainen verainten auß ainer reichstat ze nemen; môcht des aber ye nicht gesein, daz dann unser herren die kur- fürsten ainen gemainen darzu geben und benennten auß ainer reichstat, den wolten si irs 35 tails aufnemen und vor dem und dem zwsatz recht nemen und geben. das slugen die aid- genossen ab. I6 g] Item darnach legten die taidingslout ...h, daz die herschaft ainen gemainen solt nennen..., welhe si wolt, zu ainem zusatz zwischen ... aidgenossen€; das wolten si ... weise an die aidgenossen auch bringen .... ward unser herschaft reten sovil ausserhalben d... wol angelangt und zu versteen geben: solten ... darůmb erkennen zu recht, es môcht also ... 40 recht gesprochen werden. [63] Item und wiewol unserer herschaft rête vormals ...stete, als die aidgenossen mainten ze nennen, ... haben, yedoch seind’ die taidingsleut ..., daz solichs auf- zenemen sei, sok sehen ... herschaft recht hie-inne an, daz si unser herren der kurfursten boten und taidinger sind, und bedewten alhie unser herren die kurfursten; und nachdem und unser herre der kûnig selbs von des reichs und des hawss ze Osterrich wegen ain sachwalter 45 ist und nw aigentlich zu den kurfursten gehôret ze handeln, ... so ist sôlichs auf unserer her- schaft seiten durch der taidingsleut rat und gevallen aufzenemen zugesagt worden ; das aher von den aidgenossen ward abgeslagen. [6i] Und die aidgenossen haben dawider dargelegt, si 15 5 6) dgl. d) dgl. sach. b) dal. solt. E) (gl. hofften unser. a) rogi durchstricken ain gebote dar. h) Das Blatt 76 ist dim Rande 50 drei. f) dal. zwen. g) aul — nemen am Rande mi Verweisung. 11 dal. unser herren. k) dgl. badenken unser her. i) folr durchstrichen der solt darüber. AbFCr2вdëN.
Strana 803
M. Tage zu Konstanz Julif Dez. 1445 nr. 432-433. 803 wellten nennen drei steta ; darauß solt die herschaft ain stat weln, vor derselben erwelten stat burgermaister und klainen rat welten si der herschaft umb ir zwsprûch rechtens sein. [6k] Auf das sagten die taidingsleut, si hetten in diese drei stete nw genennet, nu geviel in wol, daz auf unserer herschaft seiten auch etlich stete ..." als drei oder vier seint gewessen und genennt 5 wurden, daz die aidgenossen darauß aine welten, daz dann vor derselben burgermaister und klainem rat die aidgenossen der herschaft rechtens weren. 133. Räte der Eidgenossen an die Kurfürsten von Mainz, Trier und Pfalz: danken für Vermiti- lungsversuche auf dem Konstanzer Martinitag im Streit mit Zirich und Österreich; warnen vor einem Eingreifen Burgunds. 1445 Dezember 21 Luzern. 10 15 Aus Zürich St.-A.CI: Urkk. der Stadt u. Landschaft Nr. 1731a not. chart.; Anschrift über dem Stück: Den hochwirdigosten und dem hochgebornen fursten und herren, herr Dietrich des heilgen stûls zû Mentze, herr Jucoben der heilgen kirch zu Tryer erzbischoffen erzkanzler, und herr Ludwigen pfallenzgraff by dem Rine und her- zogen in Peyern ete. und ir jeklichem insunders des heilgon Römschen richs churfúrsten etc. únsern gnedigosten herren. Druch: Techudi, Chronik 2, 466. — Regest: Eidg. Abschiede 2, 196 f. nr. 295. Hochwirdigosten hochgepornen usw. als úwer furstlikeit gnad in den tôtliche kryegen zwüschend der durlúchtigcn herschaft und dem hus von Osterrich und den von Zúrich an einem und únsern frunden von stetten und lendern der gemeinen eidgnosschaft und uns am andern 20 teil erwachsen, beiden partyen einen fruntlichen unverbunden tag gen Costencz uf Martine Nov. 11 nechstvergangen gesetzt hatten, den selben tag wir gehorsamklich gesûcht hand, uf don- selben tag úwer fúrstlich gnade úwer gar mechtig bottschaft geschikt“ hatten, da zu besûchen, ob die kryeg in der gûtty hingeleitt oder in ein recht brâcht werden môchte, dieselb uwer bottschaft sich kost můg und arbeit mit mengerley wege ze suchen nit hat bedriessen lassen, 25 wiewol es leider nitd beschossen hat, das an úns nit erwunden hâtt, als wir hoffen, uwer fürstlich gnaden durch uwer bottschaft gemuntlich underricht synd, und wiewol wir ze klein und nicht so mechtig sygend, úwer fúrstlichen gnaden kost můg und arbeit, so ir in disen sachen gar demütenklich bewist hand, ze danken, nit dester minder, so vil wir vermugent, sagen wir úwer fúrstlichen gnaden undertanig dienstlich gehorsam dank; und wo wir das zû ewigen so zitten umb úwer fúrstlich gnade gedienen môchtint, wôlten wir gehorsamklich und under- tânenklich bereit sin, als des heilgen Rômschen richs gehorsamen undertanen. gnedigosten herren, wiewol wir, nachdem wir uwern gnaden vor ouch geschriben hatten, der gedachten herschaft des rechten, so sy und wir uns gegen einander verbrieft und versiglett und das von einandern ze nemen und ze geben gar hoch gelopt haben, nie vor gewesen sind, sunder inen 35 das allezitt vôllenklich gebotten hand, semlich recht dieselb herschaft uns allezit unbillichen, als úns bedunkt, verslagen und úns darûber vor úwern gnaden, wie wir das hus Osterrich wider gott er und alles recht bekryegind, verklagt häntt; desgelich wir mit den von Zürich ôch so verre in rechtgebott komen, das wir darinn eins worden waren, daruber sy sich nit von der herschaft scheiden, sunder úns bekryegen wellend ir eigen mûtwillens, als sy das ouch 41 bi3her getan hand, jedoch úwern furstlichen gnaden zu eren und dem heilgen Rômschen rich zû nutz und zû fromen, umb das großs blûtvergiessen in dem helgen Rômschen rich und ander groß ubel vermitten werde und umb das menglich berüffen môge, das wir nit anders dann gelichs begerend, so haben wir der benempten herschaft von Osterrich umb all ir zûsprúch, so sy in dem zitt der fryden der funfzig jaren gemacht hand, dryg redlich from fry richstett 45 in dem heilgen Römschen rich, namlich Ulm Raffenspurg und Uberlingen fúrgeslagen; for der einer, die dann dieselb herschaft under inen erkiessen wurde, wolten wir ir gerecht werden vor einem burgermeister und einem kleinen taglichen râtt, und umb ünser zûsprúch, die doch b) Blatt n) tolet durchelracken verrer daz die herschaft ainen gemninen darnß nemo, auß welhem si welle. besahadigt. c) 8m., Vorl geschiben. d) folgi ú mit LEschflack, vieliaint verschrishen ver.
M. Tage zu Konstanz Julif Dez. 1445 nr. 432-433. 803 wellten nennen drei steta ; darauß solt die herschaft ain stat weln, vor derselben erwelten stat burgermaister und klainen rat welten si der herschaft umb ir zwsprûch rechtens sein. [6k] Auf das sagten die taidingsleut, si hetten in diese drei stete nw genennet, nu geviel in wol, daz auf unserer herschaft seiten auch etlich stete ..." als drei oder vier seint gewessen und genennt 5 wurden, daz die aidgenossen darauß aine welten, daz dann vor derselben burgermaister und klainem rat die aidgenossen der herschaft rechtens weren. 133. Räte der Eidgenossen an die Kurfürsten von Mainz, Trier und Pfalz: danken für Vermiti- lungsversuche auf dem Konstanzer Martinitag im Streit mit Zirich und Österreich; warnen vor einem Eingreifen Burgunds. 1445 Dezember 21 Luzern. 10 15 Aus Zürich St.-A.CI: Urkk. der Stadt u. Landschaft Nr. 1731a not. chart.; Anschrift über dem Stück: Den hochwirdigosten und dem hochgebornen fursten und herren, herr Dietrich des heilgen stûls zû Mentze, herr Jucoben der heilgen kirch zu Tryer erzbischoffen erzkanzler, und herr Ludwigen pfallenzgraff by dem Rine und her- zogen in Peyern ete. und ir jeklichem insunders des heilgon Römschen richs churfúrsten etc. únsern gnedigosten herren. Druch: Techudi, Chronik 2, 466. — Regest: Eidg. Abschiede 2, 196 f. nr. 295. Hochwirdigosten hochgepornen usw. als úwer furstlikeit gnad in den tôtliche kryegen zwüschend der durlúchtigcn herschaft und dem hus von Osterrich und den von Zúrich an einem und únsern frunden von stetten und lendern der gemeinen eidgnosschaft und uns am andern 20 teil erwachsen, beiden partyen einen fruntlichen unverbunden tag gen Costencz uf Martine Nov. 11 nechstvergangen gesetzt hatten, den selben tag wir gehorsamklich gesûcht hand, uf don- selben tag úwer fúrstlich gnade úwer gar mechtig bottschaft geschikt“ hatten, da zu besûchen, ob die kryeg in der gûtty hingeleitt oder in ein recht brâcht werden môchte, dieselb uwer bottschaft sich kost můg und arbeit mit mengerley wege ze suchen nit hat bedriessen lassen, 25 wiewol es leider nitd beschossen hat, das an úns nit erwunden hâtt, als wir hoffen, uwer fürstlich gnaden durch uwer bottschaft gemuntlich underricht synd, und wiewol wir ze klein und nicht so mechtig sygend, úwer fúrstlichen gnaden kost můg und arbeit, so ir in disen sachen gar demütenklich bewist hand, ze danken, nit dester minder, so vil wir vermugent, sagen wir úwer fúrstlichen gnaden undertanig dienstlich gehorsam dank; und wo wir das zû ewigen so zitten umb úwer fúrstlich gnade gedienen môchtint, wôlten wir gehorsamklich und under- tânenklich bereit sin, als des heilgen Rômschen richs gehorsamen undertanen. gnedigosten herren, wiewol wir, nachdem wir uwern gnaden vor ouch geschriben hatten, der gedachten herschaft des rechten, so sy und wir uns gegen einander verbrieft und versiglett und das von einandern ze nemen und ze geben gar hoch gelopt haben, nie vor gewesen sind, sunder inen 35 das allezitt vôllenklich gebotten hand, semlich recht dieselb herschaft uns allezit unbillichen, als úns bedunkt, verslagen und úns darûber vor úwern gnaden, wie wir das hus Osterrich wider gott er und alles recht bekryegind, verklagt häntt; desgelich wir mit den von Zürich ôch so verre in rechtgebott komen, das wir darinn eins worden waren, daruber sy sich nit von der herschaft scheiden, sunder úns bekryegen wellend ir eigen mûtwillens, als sy das ouch 41 bi3her getan hand, jedoch úwern furstlichen gnaden zu eren und dem heilgen Rômschen rich zû nutz und zû fromen, umb das großs blûtvergiessen in dem helgen Rômschen rich und ander groß ubel vermitten werde und umb das menglich berüffen môge, das wir nit anders dann gelichs begerend, so haben wir der benempten herschaft von Osterrich umb all ir zûsprúch, so sy in dem zitt der fryden der funfzig jaren gemacht hand, dryg redlich from fry richstett 45 in dem heilgen Römschen rich, namlich Ulm Raffenspurg und Uberlingen fúrgeslagen; for der einer, die dann dieselb herschaft under inen erkiessen wurde, wolten wir ir gerecht werden vor einem burgermeister und einem kleinen taglichen râtt, und umb ünser zûsprúch, die doch b) Blatt n) tolet durchelracken verrer daz die herschaft ainen gemninen darnß nemo, auß welhem si welle. besahadigt. c) 8m., Vorl geschiben. d) folgi ú mit LEschflack, vieliaint verschrishen ver.
Strana 804
804 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. wil grôsser sind, môcht uns die herschaft darslachen den fursten geistlich oder weltlich, die úns inmâssen gesessen werent, das wir sorgenhalb unser liben komlich uf sy komen môchtent, die in der sach unverdacht werent, vor der einem, den wir kiesen wurden, wolt uns rechtes wol benügen. darzů sind wir mit den von Zúrich in den gebotten eins worden uf semlich meinunge, das sy sich begeben sôllent únsern und iren geswornen bunden nach ze gând âne 5 fúrwort, und dann jettweder parthyg zwen erber schidlich man darzû satzte, die sich mit. eiden verbunden, nach der sag die sachen ufzerichten; und ob die vier stôssig wurdint und sich glich teiltint, das sy dann by denselben iren eiden einen gemeinen man, der sy schidlich und gemein in der sach sin bedüchte, kiessen môchten und sôlten in einer richstatt, der sich ouch nach der bunden sag ze der sach verbunde mit sinem eid in mâß, als die schidlût getan 10 hetten; und was von den allen oder dem merteil under inen erkent wurde, das dem dann vôl- lenklich nachgangen wurde, recht umb recht ete. das alles úns beide von der herschaft und von den von Zurich abgeslagen worden ist. darumb wir hoffen, das úwer furstlichen gnade und menglich spuren und merken sôll, das sy uns und nit wir sy wider gott er und recht be- kryegen und das heilig Rômsch riche ganz vertrucken wellen; und als uwer furstlich gnade 15 wol zû wissen ist, wie durch verbunge derselben herschaft in kurzer vergangnen zite ein fromd folk in dise Tûtsche land dem helgen Rômschen rich ze schwecherung bracht worden ist, die priesterschaft frowen und kind so gar jemerlich misshaldelt" und an mengen enden in dem helgen riche stette lande und lútte ganz vertriben und verwüst sind, das kleglich ze hôrend ist: also kumpt uns gar eigenlich fúr in der warheit, das durch den allerdurchlúch- 20 tigosten fursten unsern allergnedigosten herren den Rômschen kung aber geworben wirt an den durluchtigen hochgebornen fursten, den herzog von Burgunne, aber ein semlich volk in dise land zû schicken, das doch ein nidertruckunge und ein ganz verderpnússe sin wurde dem ganzen gemeinen heiligen Romischen riche, und besunder ob inen eins oder mer slossen an dem Rin sôlt werden, das dadurch das helig rich ganz zertrent und vernichdet wurde. 25 wan ir nun die sind, an die der almechtig gott durch sin gôtlich gnade und gûte die wirdikeit gelegt hât, das ir das heilig Rômsch rich fursechen hanthaben schûtzen schirmen und meren sôllend ete., harumb bittent wir úwer furstlich gnade mit aller demût als des helgen richs gehorsam getruwe undertan, ir wellen mit úwer macht daran sin und semlichs nit gestatten, dadurch das heilig rich ganz vernichtigot werden môchte, sunder òch úns armen als des hei- 30 ligen richs gehorsam getruw gelid und undertân by dem heiligen rich hanthaben schútzen und schyrmen und davon nit trengen lassen, als wir des ein unzwiffenlich hoffen zu uwern furstlichen gnaden habent, das wellen wir umb die benempten úwer furstlich gnade, die der vorberürten ein gebornen in lôblicher wirdikeit gerüche ze behalten, gehorsamklich und under- tânenklich nach allem únserm vermugen verdienen als des helgen rich gehorsam und under- 35 tan. geben zû Lutzern under ünser frúnden und eidgenossen von Lutzern insigel von únser Dez. 21 aller wegen an sant Thomans des heilgen zwôlffbotten tag anno etc. Uwer fürstlich gnaden gehorsamen gemeiner eidgenossen namlich von Bern Lutzern Solotern Ure Swicz Under- walden Zug und von Glarns ratzfrinde, als wir jetz zů 40 Lutzern versamnot gewesen sind. 434. Abrede auf dem Konstanzer Tage über einen Vergleich zwischen Kg. Friedrich, Hzg. Albrecht und Hzg. Sigmund von Osterreich und der Landschaft an der Etsch zur Ubergabe der Graf- schaft Tirol an Hzg. Sigmund. 1445 Dezember 31 Konstanz. In Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe or. lit. pat. c. 2 sigg. pend. Beiliegende 45 Abschriften: a] Vollmachten Kg. Friedrichs u. Hzg. Albrechts, dgl. Hzg. Sigmunds und des Vogts u. Hauptmanns an der Etsch Ulrich v. Metsch d. A., Gf. zu Kirch- pergk, zur Abnahme des Huldigungseides durch die gen. Markgrajen; b] Formular füër die Huldigung. a) so kort. 50
804 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. wil grôsser sind, môcht uns die herschaft darslachen den fursten geistlich oder weltlich, die úns inmâssen gesessen werent, das wir sorgenhalb unser liben komlich uf sy komen môchtent, die in der sach unverdacht werent, vor der einem, den wir kiesen wurden, wolt uns rechtes wol benügen. darzů sind wir mit den von Zúrich in den gebotten eins worden uf semlich meinunge, das sy sich begeben sôllent únsern und iren geswornen bunden nach ze gând âne 5 fúrwort, und dann jettweder parthyg zwen erber schidlich man darzû satzte, die sich mit. eiden verbunden, nach der sag die sachen ufzerichten; und ob die vier stôssig wurdint und sich glich teiltint, das sy dann by denselben iren eiden einen gemeinen man, der sy schidlich und gemein in der sach sin bedüchte, kiessen môchten und sôlten in einer richstatt, der sich ouch nach der bunden sag ze der sach verbunde mit sinem eid in mâß, als die schidlût getan 10 hetten; und was von den allen oder dem merteil under inen erkent wurde, das dem dann vôl- lenklich nachgangen wurde, recht umb recht ete. das alles úns beide von der herschaft und von den von Zurich abgeslagen worden ist. darumb wir hoffen, das úwer furstlichen gnade und menglich spuren und merken sôll, das sy uns und nit wir sy wider gott er und recht be- kryegen und das heilig Rômsch riche ganz vertrucken wellen; und als uwer furstlich gnade 15 wol zû wissen ist, wie durch verbunge derselben herschaft in kurzer vergangnen zite ein fromd folk in dise Tûtsche land dem helgen Rômschen rich ze schwecherung bracht worden ist, die priesterschaft frowen und kind so gar jemerlich misshaldelt" und an mengen enden in dem helgen riche stette lande und lútte ganz vertriben und verwüst sind, das kleglich ze hôrend ist: also kumpt uns gar eigenlich fúr in der warheit, das durch den allerdurchlúch- 20 tigosten fursten unsern allergnedigosten herren den Rômschen kung aber geworben wirt an den durluchtigen hochgebornen fursten, den herzog von Burgunne, aber ein semlich volk in dise land zû schicken, das doch ein nidertruckunge und ein ganz verderpnússe sin wurde dem ganzen gemeinen heiligen Romischen riche, und besunder ob inen eins oder mer slossen an dem Rin sôlt werden, das dadurch das helig rich ganz zertrent und vernichdet wurde. 25 wan ir nun die sind, an die der almechtig gott durch sin gôtlich gnade und gûte die wirdikeit gelegt hât, das ir das heilig Rômsch rich fursechen hanthaben schûtzen schirmen und meren sôllend ete., harumb bittent wir úwer furstlich gnade mit aller demût als des helgen richs gehorsam getruwe undertan, ir wellen mit úwer macht daran sin und semlichs nit gestatten, dadurch das heilig rich ganz vernichtigot werden môchte, sunder òch úns armen als des hei- 30 ligen richs gehorsam getruw gelid und undertân by dem heiligen rich hanthaben schútzen und schyrmen und davon nit trengen lassen, als wir des ein unzwiffenlich hoffen zu uwern furstlichen gnaden habent, das wellen wir umb die benempten úwer furstlich gnade, die der vorberürten ein gebornen in lôblicher wirdikeit gerüche ze behalten, gehorsamklich und under- tânenklich nach allem únserm vermugen verdienen als des helgen rich gehorsam und under- 35 tan. geben zû Lutzern under ünser frúnden und eidgenossen von Lutzern insigel von únser Dez. 21 aller wegen an sant Thomans des heilgen zwôlffbotten tag anno etc. Uwer fürstlich gnaden gehorsamen gemeiner eidgenossen namlich von Bern Lutzern Solotern Ure Swicz Under- walden Zug und von Glarns ratzfrinde, als wir jetz zů 40 Lutzern versamnot gewesen sind. 434. Abrede auf dem Konstanzer Tage über einen Vergleich zwischen Kg. Friedrich, Hzg. Albrecht und Hzg. Sigmund von Osterreich und der Landschaft an der Etsch zur Ubergabe der Graf- schaft Tirol an Hzg. Sigmund. 1445 Dezember 31 Konstanz. In Wien H. H. St.-A. Allg. Urkundenreihe or. lit. pat. c. 2 sigg. pend. Beiliegende 45 Abschriften: a] Vollmachten Kg. Friedrichs u. Hzg. Albrechts, dgl. Hzg. Sigmunds und des Vogts u. Hauptmanns an der Etsch Ulrich v. Metsch d. A., Gf. zu Kirch- pergk, zur Abnahme des Huldigungseides durch die gen. Markgrajen; b] Formular füër die Huldigung. a) so kort. 50
Strana 805
M. Tage zu Konstanz Juli/Dez. 1445 nr. 433-434. 805 Druch: Chmel, Materialien I, 2 S. 180-182 nr. LXIV. Regesten: Chmel Reg. 1996; Lichnowsky 6 nr. 1104; Regg. d. Mgff. v. Baden 3 nr. 6445. Nota die abrede alhie zu Costencz durch marggraff Jacoben von Baden und marggraff Al- brechten von Brandemburg bescheen zwûschent unserm gnedigen herren dem Römischen kunige 5 und unsern herren herezog Albrechten und herezog Sigmonden, auch von der lantschaft an der Etsch, doch unverbüntlich und uff ein anbringen, als hernach geschrieben steet : [I] Wenn Hrg. Sigmont in die Git. Thyrol reitet, so mag er auf dem oberen Wege mil sich nehmen den von Salezburg, den von Passaw, Hzg. Heinrichen und Hzg. Albrechten von Beyern, ebenso auf dem unteren Wege den von Gôrez. den von Cili, den von Gurckh Lavent und Seccaw, alle oder 10 etliche von ihnén. 2] Kommt Hzg. Sigmont in das Land Tyrol fry und unvoroundon, so mag er ecinen Rat nach eigenem Ermessen, mit In- oder Auständern, besetzen. 3 Wegen des Eides oder der Huldigung ist beredot: Wenn Sigmond in das Land kommt, sollen der König, Hag. Albrecht und Sigmond perainlich oder durch bevollmächtigte Räte auf nächsten So. 15 vocem jocunditatis in Salczburgk sich über die Entgegennahme des Eides der Landschaft einig werden. Werden sie nicht oyntrechtig, so soll man das in Abschiad des Tages schriftlich den Maff. Jacoben und Albrechten verhünden, worauf diese Macht haben solien, zwischen dem Salzburger Tag und dem nächsten St. Laurencientag einen Eid aufzusetzen, wie dis gen. Landschaft dem Hzg. Sigmonden und den anderen Herren als ungeteilten Miterben-schworen soll. Und zu einem Tage vor dem König und Hag. 20 Aibrechts und Sigmonds Raten 14 Tage nach Lichtmeß soll versorget werden, daß der König, Hzg. Albreckt und Sigmond und auch die Landschaft die Eid(fest)sctzung durch die gen. Herren annchmen. Bei vorzeitigem Tod eines der Herrn soll der Uberlebende allein den Eid jestsetzen und übergeben. Auch soll die Landschaft einen Monat nach der Einigung über den Eid schwören und danach Hzg. Sigmond der Landschaft alle Privilegien, Gewobnheiten und Herkommen bestätigen. f1f46) Mæi 22 Анg. 10 Febr. 16 [4] Mit Besitznahme des Landes durch Hrg. Sigmand als ein fryer unverbundener furst sollen alle Eide, Einungen und Gelübde der Landschaft unter sich ganez abe sin und kein anderer Landtag ohne Wissen und Willen Sigmonds gehalten werden. [4a] Von der zwischen den Herren auf etliche Jahre 2u machenden Ordnung ist verabredet, da Sigmond an Hzg. Albrecht 6 Jahre lang jährlich 16000 rh. Gl. aus der Gft. Tyrol geben soll, und zwar 14 Tage nach Lichtmeß. Damit Sigmond die 30 Kriege und regiorung des Landes, ausgenommen das Oberland hiesijt des Wulnsoos und oberhalb des Bodemsees, dester bals für das Haus Osterreich verwesen möge, und ob Hag. Albrecht in den 6 Jahren mit krieg oder teyding an sich brächte icht Städte, Schlösser, Lande, Leute und Güter, davon soll nach Ausgang der 6 Jahre jedem Herrn seine Gerechtigkeit auch behalten sein; der König und Sigmond sollen Hzg. Albrechter Hilfe und Beistand im Kriege tun. [4b] Die beraitschaft an Geld, ungemünztem 35 Gold und Silber, alles Silbergeschirr, Kleinodien, auch Briefe und Register und Waffen last die Land- schaft auf Hzg.Sigmond besteen. F4br. 16 25 [5] Alle Aufwendungen an Renten, Nutzung, costung oder anderer darlegung außer- oder inner- halb des Landee für die Gft. Thyrol soll der Landschaft durch Hzg. Sigmond quittiert werden. [8] Alle erbo oder Güter, die die Landachajt wegen Ungehorsams oder andorer sach wegen an 10 sich genommen hat, soll sie den Eigentümern wiedergeben, ausgenommen Schlösser, Erbschaften, Hänser oder Güter, die Hag. Friedrich sel. innegehabt un die (jetzt) der Röm. König für Sigmond in gerhabschaftwise hat oder in Pfandschaft ausgegeben hat; was die Landschaft an solchen Schlössern usw. zu Hzg. Sigmonds handen genommen hat, übergibt sic ihm. [7] Weder der König nch sonsl jenand darf irgendwclahe Rache oder Struse gegen die Land- 45 schaft oder jemand Verdachtigen vornehmen. [7a] Auch Hrg. Albrecht soll von jeder Ungnade jür Handlungen der Londschaft gegen ikn ablacsen. [ Die Sendboten der Landschaft und später die Landschaft selbst sollen Sigmond bitten, daß er eeinen Widersachern vergebe. [9] Die kgl. Räte sollen schaffen, daß bis 8 Tage vor Lichtmeß der Landschaft nach Meran vom Jan. 26 50 König die Freiheit, tie er das ihrer Botschaft vormals gegeben hat, tugesandt werde, die Landschaft soll dann eine Botschaft nach Wyen zum König senden und sebenso) Hag. Sigmond zusind 14 Tage nach Lichtmeß, da auch Hzg. Albrecht seine Botschaft herzu vollmechtig haben soll. Die Sendboten der Landschaft sollen alsdann diese sach und abrede un Hzg. Sigmond bringen; wird dann solche Abrede durch den König und auch Hzg. Sigmond ufgenomen und zugesagt, so sollen dort darüber Brieje 5n auegestellt werden. Sobald das gescheken, coll Sigmond zustund fret gelaasen werden, unverbunden sich in die Gft. Tyrol zu fugen. Würde diese Sache und Abrede durch den König und Sigmond in einem oder mehreren Sticken nicht ufgenomen, sn soll solche Abrede jedem Teil unschedlich und un- verbuntlich sein. — Und diser beredung zu warem urkund haben Mgf. Jacob za Baden und Mgf. Febr. 16
M. Tage zu Konstanz Juli/Dez. 1445 nr. 433-434. 805 Druch: Chmel, Materialien I, 2 S. 180-182 nr. LXIV. Regesten: Chmel Reg. 1996; Lichnowsky 6 nr. 1104; Regg. d. Mgff. v. Baden 3 nr. 6445. Nota die abrede alhie zu Costencz durch marggraff Jacoben von Baden und marggraff Al- brechten von Brandemburg bescheen zwûschent unserm gnedigen herren dem Römischen kunige 5 und unsern herren herezog Albrechten und herezog Sigmonden, auch von der lantschaft an der Etsch, doch unverbüntlich und uff ein anbringen, als hernach geschrieben steet : [I] Wenn Hrg. Sigmont in die Git. Thyrol reitet, so mag er auf dem oberen Wege mil sich nehmen den von Salezburg, den von Passaw, Hzg. Heinrichen und Hzg. Albrechten von Beyern, ebenso auf dem unteren Wege den von Gôrez. den von Cili, den von Gurckh Lavent und Seccaw, alle oder 10 etliche von ihnén. 2] Kommt Hzg. Sigmont in das Land Tyrol fry und unvoroundon, so mag er ecinen Rat nach eigenem Ermessen, mit In- oder Auständern, besetzen. 3 Wegen des Eides oder der Huldigung ist beredot: Wenn Sigmond in das Land kommt, sollen der König, Hag. Albrecht und Sigmond perainlich oder durch bevollmächtigte Räte auf nächsten So. 15 vocem jocunditatis in Salczburgk sich über die Entgegennahme des Eides der Landschaft einig werden. Werden sie nicht oyntrechtig, so soll man das in Abschiad des Tages schriftlich den Maff. Jacoben und Albrechten verhünden, worauf diese Macht haben solien, zwischen dem Salzburger Tag und dem nächsten St. Laurencientag einen Eid aufzusetzen, wie dis gen. Landschaft dem Hzg. Sigmonden und den anderen Herren als ungeteilten Miterben-schworen soll. Und zu einem Tage vor dem König und Hag. 20 Aibrechts und Sigmonds Raten 14 Tage nach Lichtmeß soll versorget werden, daß der König, Hzg. Albreckt und Sigmond und auch die Landschaft die Eid(fest)sctzung durch die gen. Herren annchmen. Bei vorzeitigem Tod eines der Herrn soll der Uberlebende allein den Eid jestsetzen und übergeben. Auch soll die Landschaft einen Monat nach der Einigung über den Eid schwören und danach Hzg. Sigmond der Landschaft alle Privilegien, Gewobnheiten und Herkommen bestätigen. f1f46) Mæi 22 Анg. 10 Febr. 16 [4] Mit Besitznahme des Landes durch Hrg. Sigmand als ein fryer unverbundener furst sollen alle Eide, Einungen und Gelübde der Landschaft unter sich ganez abe sin und kein anderer Landtag ohne Wissen und Willen Sigmonds gehalten werden. [4a] Von der zwischen den Herren auf etliche Jahre 2u machenden Ordnung ist verabredet, da Sigmond an Hzg. Albrecht 6 Jahre lang jährlich 16000 rh. Gl. aus der Gft. Tyrol geben soll, und zwar 14 Tage nach Lichtmeß. Damit Sigmond die 30 Kriege und regiorung des Landes, ausgenommen das Oberland hiesijt des Wulnsoos und oberhalb des Bodemsees, dester bals für das Haus Osterreich verwesen möge, und ob Hag. Albrecht in den 6 Jahren mit krieg oder teyding an sich brächte icht Städte, Schlösser, Lande, Leute und Güter, davon soll nach Ausgang der 6 Jahre jedem Herrn seine Gerechtigkeit auch behalten sein; der König und Sigmond sollen Hzg. Albrechter Hilfe und Beistand im Kriege tun. [4b] Die beraitschaft an Geld, ungemünztem 35 Gold und Silber, alles Silbergeschirr, Kleinodien, auch Briefe und Register und Waffen last die Land- schaft auf Hzg.Sigmond besteen. F4br. 16 25 [5] Alle Aufwendungen an Renten, Nutzung, costung oder anderer darlegung außer- oder inner- halb des Landee für die Gft. Thyrol soll der Landschaft durch Hzg. Sigmond quittiert werden. [8] Alle erbo oder Güter, die die Landachajt wegen Ungehorsams oder andorer sach wegen an 10 sich genommen hat, soll sie den Eigentümern wiedergeben, ausgenommen Schlösser, Erbschaften, Hänser oder Güter, die Hag. Friedrich sel. innegehabt un die (jetzt) der Röm. König für Sigmond in gerhabschaftwise hat oder in Pfandschaft ausgegeben hat; was die Landschaft an solchen Schlössern usw. zu Hzg. Sigmonds handen genommen hat, übergibt sic ihm. [7] Weder der König nch sonsl jenand darf irgendwclahe Rache oder Struse gegen die Land- 45 schaft oder jemand Verdachtigen vornehmen. [7a] Auch Hrg. Albrecht soll von jeder Ungnade jür Handlungen der Londschaft gegen ikn ablacsen. [ Die Sendboten der Landschaft und später die Landschaft selbst sollen Sigmond bitten, daß er eeinen Widersachern vergebe. [9] Die kgl. Räte sollen schaffen, daß bis 8 Tage vor Lichtmeß der Landschaft nach Meran vom Jan. 26 50 König die Freiheit, tie er das ihrer Botschaft vormals gegeben hat, tugesandt werde, die Landschaft soll dann eine Botschaft nach Wyen zum König senden und sebenso) Hag. Sigmond zusind 14 Tage nach Lichtmeß, da auch Hzg. Albrecht seine Botschaft herzu vollmechtig haben soll. Die Sendboten der Landschaft sollen alsdann diese sach und abrede un Hzg. Sigmond bringen; wird dann solche Abrede durch den König und auch Hzg. Sigmond ufgenomen und zugesagt, so sollen dort darüber Brieje 5n auegestellt werden. Sobald das gescheken, coll Sigmond zustund fret gelaasen werden, unverbunden sich in die Gft. Tyrol zu fugen. Würde diese Sache und Abrede durch den König und Sigmond in einem oder mehreren Sticken nicht ufgenomen, sn soll solche Abrede jedem Teil unschedlich und un- verbuntlich sein. — Und diser beredung zu warem urkund haben Mgf. Jacob za Baden und Mgf. Febr. 16
Strana 806
806 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 144/5 Dez. 31 Albrecht zu Brandemburg ihre Insiegel auf Bitte der kgl. Räle und der Sendboten Hag. Albrechts und der Lundschaft von der Etsch an diesen Brief hängen lassen, von dem jedem Teil einer in gleicker Form gegeben ist uf fritag nach dem heiligen Cristage 1446. 435. Mgf. Jakob von Baden und Mgf. Albrecht von Brandenburg bekennen: übergeben den Parteien, zwischen denen sie in Konstanz vermittelt haben, Abschrift der auf den Huldigungs- 5 eid für Hzg. Sigmund von Österreich bezüglichen Erklärungen Kg. Friedrichs bzw. seiner Räte, der Hzgg. Sigmund und Albrecht und des Hauptmanns an der Etsch Ulrich d. A. von Mätsch, Gf. zu Kirchberg, mit der Versicherung, daß entsprechende versiegelte Anlaß- briefe erlassen werden sollen, wenn der König die Vereinbarung auf dem nach Wien an- beraumten Tage annehme. 144/5] Dezember 31. 10 124ſá Dez. 31 In Wien H. H. St.-A. Allg. Urk.-Reihe or.; Datum Fr. nach dem kl. cristage 1446. Druck: Chmel, Materialien I, 2 S. 202 nr. LXXVö. Regest: Regg. d. Mgff. v. Baden 3 nr. 6446.
806 Reichstag zu Frankfurt im Juni 1445. 144/5 Dez. 31 Albrecht zu Brandemburg ihre Insiegel auf Bitte der kgl. Räle und der Sendboten Hag. Albrechts und der Lundschaft von der Etsch an diesen Brief hängen lassen, von dem jedem Teil einer in gleicker Form gegeben ist uf fritag nach dem heiligen Cristage 1446. 435. Mgf. Jakob von Baden und Mgf. Albrecht von Brandenburg bekennen: übergeben den Parteien, zwischen denen sie in Konstanz vermittelt haben, Abschrift der auf den Huldigungs- 5 eid für Hzg. Sigmund von Österreich bezüglichen Erklärungen Kg. Friedrichs bzw. seiner Räte, der Hzgg. Sigmund und Albrecht und des Hauptmanns an der Etsch Ulrich d. A. von Mätsch, Gf. zu Kirchberg, mit der Versicherung, daß entsprechende versiegelte Anlaß- briefe erlassen werden sollen, wenn der König die Vereinbarung auf dem nach Wien an- beraumten Tage annehme. 144/5] Dezember 31. 10 124ſá Dez. 31 In Wien H. H. St.-A. Allg. Urk.-Reihe or.; Datum Fr. nach dem kl. cristage 1446. Druck: Chmel, Materialien I, 2 S. 202 nr. LXXVö. Regest: Regg. d. Mgff. v. Baden 3 nr. 6446.
Strana 807
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten Die mit einem * bezelchneten StUcke sind nicht vollständig, sendern nur in sekürzter Furm (als Auszng, Regest usw.j mitgeteit. 1442 Juni 15 s. O. Bündnis der Graien v. Württemberg mit gen. Schwäb. Reichsstädten *, nr. 150,1 p. 296 21 Ulm an württemb. Städte: Einung mit den Grafen v. Württemberg *, nr. 150,2. . . . . p. 296 Memmingen u. Kaufbeuren: Beitritt zur Einung mit Württemberg *, nr 150.2 . . p. 296, 27 württemb. Kanzler: Beitritt gen. Städte zur Einung mit Württbg. *, nr. 150,3 . . p. 296 Gf. v. Württembg.; Beschwerde üb. einungswidrigen Ubergriff *, nr. 160, 4 . . . p. 296 6 13 württemb. Rate: Ubergabe der Einungsbriefe *, nr. 150.5 . . . . . . . . . . p. 296 14 0.0. an Ulm: desgl. *, nr. 150,6 . . . . . . . . . . . . . p. 296 17 Ulm an württ. Räte: nochmals zur Übergabe der Einungsbriefe *, nr. 150,7 . . . . . . p. 296 Aug. 14 Frankfurt. Vollmacht des Ebfs. v. Köln fir Gesandte zum Konzil u. zu P. Eugen * . . . p. 12, 35а Kg. Friedrich an Hz. Albrecht v. Baiern: ladet z. Nünb. RT., nr. 30 . . . . p. 71 — 15 Ebf. v. Salzburg: desgl. , nr. 30 . . . . . . . . . . . . . p. 71 26 Poppelscf. Ebf. v. Köln bevollmächtigt Dr. H. v. Erpel zum Bas. Konzil * . . . . . . . p. 12, 35а Sept. 1 Breisach. Kg. Friedrich verspricht dem Ebf. v. Trier hohere kirchL Wurden *, nr. 157, a p. 310 — erlaubt demselben Zollerhöhung zu Engers *) . . . . . . . . . p. 310, 48а 3 Luzern. Werbung dor Eidgenossen beim Kg. um Bestätig, ihrer Freiheiten * . . . . . . p. 4, 474 5 Donauwörth an Nördlingen: Zusammenkunft der bair. Herzöge in Fürstenfeld" . . . . p. 231, 29b 14/0kt. 6 Basel. Bericht Segovias üb. Verhandl. Kg. Friedrichs mit Bas. Konzil, nr. 1 . . . p. 11 15 Ulm an Gf. v. Württemb.: Beschwörung der Einung in Göppingen *, nr. 150,8 . . . . . p. 296 17 Basel. Rede Th. Ebendorfers vor d. Konzil: Berufung v. neuem Konzil, nr. 2 . . . . . . p. 21 — Protest von König u. Kurfürsten geg. Mißdoutung ihrer Gesandtschaft *, nr. 3 . . p. 26 18 Antrag der kgl. u. kfi. Gesandtschaft; Einberufung von neuem Konzil, nr. 4 . . . p. 26 — 19 Stuttgart. Gf. Ulrich v. Württemb. an Ulm: Festsetzung des Göppinger Tages *, nr. 150,9 p. 297 26 Basel. Beschluß der Dep. pro commun.: Bereitschaft des Konzils z. Verlegung, nr. 5 . . p. 27 26 Vorschlag des Zwölferausschusses zur Konzilsantwort, nr. 6 . . . . . . . . . . . p. 27 Beschluß der Konzils-Mehrheit ub. Antwort an die kgl. u. kfl. Gesandtsch., nr. 7 . p. 28 Zürich. Kg. Friedr, an Kf. v. Sachsen: Vermittlg. d. Ebfs. v. Köln zw. Sachsen u. Burgund * p. 40, 40a Ulm an Gf. v. Württemberg: Anfrage nach Beschwörung der Einung *, nr. 150.10 . . . p. 297 ex. Zürich. Ansprache einer Konzilsgesandtschaft an Kg. Friedrich *, nr. 8 . . . . . . . . p. 29 Okt. 1 Basel. Gen. Domherren an Breslauer Domkapitel: Verhandl. mit dem Konzil “, nr. 9 . . . p. 29 4 Bericht des Bis. v. Lansanne vor dem Konzil : Verhdlg. mit König in Winterthur, nr. 10 p. 30 /10— Berichte gen. Domherren an Breslaner Domkap. üb. Vorgänge beim Konzil, nr. 12 . . p. 34 6 — Antwort des Konzils an die kgl. u. kfl. Gesandtsch: Bereitwilligk. z. Verleg., nr. 11 p. 31 9 Frankfurt beurkundet Durchreise v. Hamburger Gesandtschaft zum Hofgericht * . . . . p. 8, 45 13 Ulm an Nördlingen: übersendet Stadte-Abschied * . . . . . . . . . . . . . . . . p. 299, 395 19 Basel. Das Konzil an Univ. Wien: übersendet Konzils-Antwort *, nr. 13 . . . . . . p. 35 v a — P. Felix an K. v. Weinsberg: teilt seine Ubersiedlung nach Lausanne mit *) . . . . p. 36, 53а 20 Lausanne. Kg. Friedrich an Luzern: warnt vor Fehden geg. Zürich u. Rapperswil* . . . . p. 5. 423 Basel. Kard. v. Arles an K. v. Weinsberg: üb. s. Zusammensein m. Kg. Friedr. usw., nr. 11 p. 36 Juli 1 — —
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten Die mit einem * bezelchneten StUcke sind nicht vollständig, sendern nur in sekürzter Furm (als Auszng, Regest usw.j mitgeteit. 1442 Juni 15 s. O. Bündnis der Graien v. Württemberg mit gen. Schwäb. Reichsstädten *, nr. 150,1 p. 296 21 Ulm an württemb. Städte: Einung mit den Grafen v. Württemberg *, nr. 150,2. . . . . p. 296 Memmingen u. Kaufbeuren: Beitritt zur Einung mit Württemberg *, nr 150.2 . . p. 296, 27 württemb. Kanzler: Beitritt gen. Städte zur Einung mit Württbg. *, nr. 150,3 . . p. 296 Gf. v. Württembg.; Beschwerde üb. einungswidrigen Ubergriff *, nr. 160, 4 . . . p. 296 6 13 württemb. Rate: Ubergabe der Einungsbriefe *, nr. 150.5 . . . . . . . . . . p. 296 14 0.0. an Ulm: desgl. *, nr. 150,6 . . . . . . . . . . . . . p. 296 17 Ulm an württ. Räte: nochmals zur Übergabe der Einungsbriefe *, nr. 150,7 . . . . . . p. 296 Aug. 14 Frankfurt. Vollmacht des Ebfs. v. Köln fir Gesandte zum Konzil u. zu P. Eugen * . . . p. 12, 35а Kg. Friedrich an Hz. Albrecht v. Baiern: ladet z. Nünb. RT., nr. 30 . . . . p. 71 — 15 Ebf. v. Salzburg: desgl. , nr. 30 . . . . . . . . . . . . . p. 71 26 Poppelscf. Ebf. v. Köln bevollmächtigt Dr. H. v. Erpel zum Bas. Konzil * . . . . . . . p. 12, 35а Sept. 1 Breisach. Kg. Friedrich verspricht dem Ebf. v. Trier hohere kirchL Wurden *, nr. 157, a p. 310 — erlaubt demselben Zollerhöhung zu Engers *) . . . . . . . . . p. 310, 48а 3 Luzern. Werbung dor Eidgenossen beim Kg. um Bestätig, ihrer Freiheiten * . . . . . . p. 4, 474 5 Donauwörth an Nördlingen: Zusammenkunft der bair. Herzöge in Fürstenfeld" . . . . p. 231, 29b 14/0kt. 6 Basel. Bericht Segovias üb. Verhandl. Kg. Friedrichs mit Bas. Konzil, nr. 1 . . . p. 11 15 Ulm an Gf. v. Württemb.: Beschwörung der Einung in Göppingen *, nr. 150,8 . . . . . p. 296 17 Basel. Rede Th. Ebendorfers vor d. Konzil: Berufung v. neuem Konzil, nr. 2 . . . . . . p. 21 — Protest von König u. Kurfürsten geg. Mißdoutung ihrer Gesandtschaft *, nr. 3 . . p. 26 18 Antrag der kgl. u. kfi. Gesandtschaft; Einberufung von neuem Konzil, nr. 4 . . . p. 26 — 19 Stuttgart. Gf. Ulrich v. Württemb. an Ulm: Festsetzung des Göppinger Tages *, nr. 150,9 p. 297 26 Basel. Beschluß der Dep. pro commun.: Bereitschaft des Konzils z. Verlegung, nr. 5 . . p. 27 26 Vorschlag des Zwölferausschusses zur Konzilsantwort, nr. 6 . . . . . . . . . . . p. 27 Beschluß der Konzils-Mehrheit ub. Antwort an die kgl. u. kfl. Gesandtsch., nr. 7 . p. 28 Zürich. Kg. Friedr, an Kf. v. Sachsen: Vermittlg. d. Ebfs. v. Köln zw. Sachsen u. Burgund * p. 40, 40a Ulm an Gf. v. Württemberg: Anfrage nach Beschwörung der Einung *, nr. 150.10 . . . p. 297 ex. Zürich. Ansprache einer Konzilsgesandtschaft an Kg. Friedrich *, nr. 8 . . . . . . . . p. 29 Okt. 1 Basel. Gen. Domherren an Breslauer Domkapitel: Verhandl. mit dem Konzil “, nr. 9 . . . p. 29 4 Bericht des Bis. v. Lansanne vor dem Konzil : Verhdlg. mit König in Winterthur, nr. 10 p. 30 /10— Berichte gen. Domherren an Breslaner Domkap. üb. Vorgänge beim Konzil, nr. 12 . . p. 34 6 — Antwort des Konzils an die kgl. u. kfl. Gesandtsch: Bereitwilligk. z. Verleg., nr. 11 p. 31 9 Frankfurt beurkundet Durchreise v. Hamburger Gesandtschaft zum Hofgericht * . . . . p. 8, 45 13 Ulm an Nördlingen: übersendet Stadte-Abschied * . . . . . . . . . . . . . . . . p. 299, 395 19 Basel. Das Konzil an Univ. Wien: übersendet Konzils-Antwort *, nr. 13 . . . . . . p. 35 v a — P. Felix an K. v. Weinsberg: teilt seine Ubersiedlung nach Lausanne mit *) . . . . p. 36, 53а 20 Lausanne. Kg. Friedrich an Luzern: warnt vor Fehden geg. Zürich u. Rapperswil* . . . . p. 5. 423 Basel. Kard. v. Arles an K. v. Weinsberg: üb. s. Zusammensein m. Kg. Friedr. usw., nr. 11 p. 36 Juli 1 — —
Strana 808
808 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1442 Okt. 23 Genf. Begrüßung Kg. Friedrichs durch den Rat *) . . . . . . . . . . . . . . . p. 37, 473 24 Rede Th. Ebendorfers vor dem Hz. v. Savoyen n. einer burg. Gesandtsch., 1r. 15 . p. 37 — II. Ungnad an Ebf. v. Trier: Nachrichten vom kgl. Hol * . . . . . . . . . . . . p. 46, 273 25 27 Basel. Das Konzil an Schottland: wirbt um Anerkennung * . . . . . . . . . . . . . . p. 188, 43 30/Nv. 16 Basel. Bericht Segovias üb. Zusammenkunft Kg. Friedrichs mit P. Felix, nr. 17 . . p. 41 * Nov. 3 o. O. Ebf. v. Mainz führt Landsteuer ein . . - . . . . . .. . . . . . p. 237,410 Colmar an Mülhausen: Beschw. üb. Zollerhebung durch Bf. v. Stra Bburg . . . . . . . p. 8, 28а 5 Bern an Luzern: Besuch Kg. Fricdrichs bei P. Felix *) . . . . . . . . p. 5, 47a u.41, 56b Besançon. Not.-Instr. üb. Verhandl. Kg. Friedr's. m. Hz. v. Burgund: Reichslehen, nr. 16 . p. 40 7 13 Basel. Antwort Ebendorfers auf Ansprache d. Bfs. v. Vich im Namen d. Konzils *, nr. 18 p. 45 Florenz. Ansprache des kgl. Kanzlers Sonnenberg an P. Eugen, nr. 21 . . . . . . . . . p. 47 Antrag der kgl. u. kfl. Gesandtschaft an P. Eugen z. Konzilsberufung, nr. 23 . . p. 51 Nachrichten üb. Zwischenfall bei Empfang d. Gesandtsch. durch P. Eugen *, nr. 22 p. 50 —Dz. 8 Florenz. Aufzeichnung üb. Verhandl. d. Gesandtsch. mit der Kurie, nr. 24 . . . . p. 52 14 Basel. Kg. Friedrich gibt Bern und den Eidgen. Geleit z. Konstanzer Tag * . . . . . . . p. 6, 50 Florenz. Päpstl. Verlangen nach Erläuterung des kgl. Antrages v. 13. Nov., nr. 25 . . . . p. 52 —Autzeichnung üb. die Verhandlungen bei der Kurie, nr. 26 15/29 . . . . . p. 53 . . . 16 Basel. Kard. Grünwalder an Hz. Albr. v. Baiern: Treffen zw. Kg. Friedr. u. P. Felix, nr. 19 p. 45 20 Stuttgart. Gf. v. Württemberg an Ulm: Durchführung des Einungs-Schwurs *, nr. 150,11 p. 297 22 Konstanz. Kg. Friedrich an deutsche Univ.: Abordng. v. Gelehrten z. Nürnb. RT., nr. 31 p. 72 24 Florenz. Päpstl. Dispens v. geistl. Weihen für kgl. Kanzler Sonnenberg . . . . . p. 47, 412 . . . 25 Konstanz. Mgf. v. Hochbg. an Ebf. v. Trier: Vhdl. d. Kgs. i. Genf, Besançon u. Basel *, nr. 20 p. 46 Ulm an Nördlingen: Verbandl. mit Württemberg üb. Einungs-Schwur *, nr. 150,12 . . . p. 297 28 Florens. Erläuterung des Antrags v. 13. Nov. durch die Gesandten, nr. 27 . . . . . . . p. 59 29 — Bitte der Gesandtschaft um Antwort, nr. 28 . . . . . . . p. 60 . * 2 Andernach. Ebff. v. Köln u. Trier: verschieben Entscheidung üb. Sinzig u. Remagen * . . p. 68, 37b 3 Nürnberg an Konstanz: fragt weg. kgl. Bestätigung der städt. Lehen an *) . . . . . . . p. 8, 41a 5 Florenz. P. Eugen gibt Ph. v. Sierck Benefizien-Verfügungsrecht * . . . . . . . . p. 9, 39b . 6 — erlaubt gen. kgl. Gesandten Benefizien-Kumulation p. 9, 40a . . . . . . o. O. Instruktion u. Vollmacht f. sächs. Gesandte zu Verhandl. üb. Luxemburg . . . . p. 132. 543 Leipzig. Vollmacht f. sächs. Gesandte zu Heiratsverhandlungen mit Savoyen * 50.1 . . . p. 127 8 Florenz. P. Eugen antwortet auf Antrag: Verleg. d. Florent. Konzils n. Rom, nr. 29 p. 61 10 befiehlt die Verlegung des Florent. Konzils nach Rom * . . . . - р. 63, 29а — 28/30 Wien. Protok. d. Univ.-Beratung üb. Beschickg. des Nürnb. RT. * * . . . . . . . p. 72, 47b . . . p. 6, 53а — 29 0. O. Hz. v. Burgund an gen. Kurfürsten: Besprechg. mit Kg. Friedrich, u. a. m.*) * — Mainz. Revers der Stadt üb. Schutzversprechen Pf. Ludwigs . . . . . . . . — — Dez. 1443 Anfang o. O. Bí. v. Castres an Archid. v. St. Agatha: Verbältn. Frankreichs zu P. Eugen * . . . . P. 192, 373 Jan. 9 Nürnberg an Kg. Friedrich; wird RT.-Besucher wunschgemäß benachrichtigen, nr. 34 . . p. 77 9. O. Ap. Vitztum an Hz. v. Sachsen: betr. Luxemburg u. Tag zu St. Goar* . . . . . . p. 68, 44а Mz. 21 Nümberg. Weinschenkungen an RT.-Besucher, nr. 46 . . . . . . . . . p. 110 12/13 Ulm. Schwäb. Städtetag: Bundesfinanzwesen * . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 299, 45 13 Florenz. P. Eugen an Ebf. v. Magdeburg: kündigt gen. Gesandten an * . . . . . . . . p. 78, 133 n. 13 Basel. Das Konzil an Bf. v. Olmütz: fordert zur Anerkennung auf *, nr. 32 . . . . . . p. 74 16 Basel. Folgerungen Tudeschis aus der Antwort P. Eugens v. 8. Dez. 1442, nr. 42 . . . . p. 86 17 Paris. Univ. an ihre Konzilsgesandten: Befriedigung üb. Konzilsantwort * . . . . . . . p. 73, 488 18 Nürnberg an Ulm : Ungewißheit üb. Zustandekommen des RT. *, nr. 35,1 . . . . . . . p. 77 22 Tunshruck. Kg. Friedrich bevollmächtigt gen. Gesandte zum Nümb. RT., nr. 36 . . . . p. 78 Frankfurt bevollmächtigt gen. Gesandten zu kgl. Rechtstag; Instr. v. 2. Febr. . . . P. 77, 37а Paris. Univ. an Kg. Friedrich: Bitte um Anerkennung ihrer Ernennungen im Reich * . . p. 73. 55b Bas. Konzil: begrüßt de ssen Schritte zum Kirchenfrieden * . . . . . . p. 73, 390 23 Innsbruck. Kg. Friedrich be stätigt die Privilegien für Baiern-München * . . . . . . . . p. 234, 37b DO-Ge sandte an IIM.: üb. Beschickg. des RT. u. papstl. Antwort, nr. 38 . . p. 79 — über die Reise des Königs *) . . . . p. 79, 47а . . . . . Bern an GI. v. Neuenburg: Verhandlungen Kg. Friedrichs mit. Hzg. v. Burgund * . . . p. 6, 543 ƒ31 Florenz. Ausgaben der päpstl. Kammer für gen. Gesandte n. Deutschland *. nr. 37 p. 78 . . 24/Fbr. 2 Basel. Kard. v. Arles an Kg. Friedrich: Anerkennung des Konzils, nr. 41 . . . . . p. 81 26 0. O. Mgf. v. Hochbg. an Abt v. St. Gallen: warnt vor Untersfützg. d. Eidgen. *, nr. 159,1 p. 315 * — Frankfurt. Ausgaben der Stadt für gen. Gesandte zum König . . . . . . . . . . . p. 77, 39b —
808 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1442 Okt. 23 Genf. Begrüßung Kg. Friedrichs durch den Rat *) . . . . . . . . . . . . . . . p. 37, 473 24 Rede Th. Ebendorfers vor dem Hz. v. Savoyen n. einer burg. Gesandtsch., 1r. 15 . p. 37 — II. Ungnad an Ebf. v. Trier: Nachrichten vom kgl. Hol * . . . . . . . . . . . . p. 46, 273 25 27 Basel. Das Konzil an Schottland: wirbt um Anerkennung * . . . . . . . . . . . . . . p. 188, 43 30/Nv. 16 Basel. Bericht Segovias üb. Zusammenkunft Kg. Friedrichs mit P. Felix, nr. 17 . . p. 41 * Nov. 3 o. O. Ebf. v. Mainz führt Landsteuer ein . . - . . . . . .. . . . . . p. 237,410 Colmar an Mülhausen: Beschw. üb. Zollerhebung durch Bf. v. Stra Bburg . . . . . . . p. 8, 28а 5 Bern an Luzern: Besuch Kg. Fricdrichs bei P. Felix *) . . . . . . . . p. 5, 47a u.41, 56b Besançon. Not.-Instr. üb. Verhandl. Kg. Friedr's. m. Hz. v. Burgund: Reichslehen, nr. 16 . p. 40 7 13 Basel. Antwort Ebendorfers auf Ansprache d. Bfs. v. Vich im Namen d. Konzils *, nr. 18 p. 45 Florenz. Ansprache des kgl. Kanzlers Sonnenberg an P. Eugen, nr. 21 . . . . . . . . . p. 47 Antrag der kgl. u. kfl. Gesandtschaft an P. Eugen z. Konzilsberufung, nr. 23 . . p. 51 Nachrichten üb. Zwischenfall bei Empfang d. Gesandtsch. durch P. Eugen *, nr. 22 p. 50 —Dz. 8 Florenz. Aufzeichnung üb. Verhandl. d. Gesandtsch. mit der Kurie, nr. 24 . . . . p. 52 14 Basel. Kg. Friedrich gibt Bern und den Eidgen. Geleit z. Konstanzer Tag * . . . . . . . p. 6, 50 Florenz. Päpstl. Verlangen nach Erläuterung des kgl. Antrages v. 13. Nov., nr. 25 . . . . p. 52 —Autzeichnung üb. die Verhandlungen bei der Kurie, nr. 26 15/29 . . . . . p. 53 . . . 16 Basel. Kard. Grünwalder an Hz. Albr. v. Baiern: Treffen zw. Kg. Friedr. u. P. Felix, nr. 19 p. 45 20 Stuttgart. Gf. v. Württemberg an Ulm: Durchführung des Einungs-Schwurs *, nr. 150,11 p. 297 22 Konstanz. Kg. Friedrich an deutsche Univ.: Abordng. v. Gelehrten z. Nürnb. RT., nr. 31 p. 72 24 Florenz. Päpstl. Dispens v. geistl. Weihen für kgl. Kanzler Sonnenberg . . . . . p. 47, 412 . . . 25 Konstanz. Mgf. v. Hochbg. an Ebf. v. Trier: Vhdl. d. Kgs. i. Genf, Besançon u. Basel *, nr. 20 p. 46 Ulm an Nördlingen: Verbandl. mit Württemberg üb. Einungs-Schwur *, nr. 150,12 . . . p. 297 28 Florens. Erläuterung des Antrags v. 13. Nov. durch die Gesandten, nr. 27 . . . . . . . p. 59 29 — Bitte der Gesandtschaft um Antwort, nr. 28 . . . . . . . p. 60 . * 2 Andernach. Ebff. v. Köln u. Trier: verschieben Entscheidung üb. Sinzig u. Remagen * . . p. 68, 37b 3 Nürnberg an Konstanz: fragt weg. kgl. Bestätigung der städt. Lehen an *) . . . . . . . p. 8, 41a 5 Florenz. P. Eugen gibt Ph. v. Sierck Benefizien-Verfügungsrecht * . . . . . . . . p. 9, 39b . 6 — erlaubt gen. kgl. Gesandten Benefizien-Kumulation p. 9, 40a . . . . . . o. O. Instruktion u. Vollmacht f. sächs. Gesandte zu Verhandl. üb. Luxemburg . . . . p. 132. 543 Leipzig. Vollmacht f. sächs. Gesandte zu Heiratsverhandlungen mit Savoyen * 50.1 . . . p. 127 8 Florenz. P. Eugen antwortet auf Antrag: Verleg. d. Florent. Konzils n. Rom, nr. 29 p. 61 10 befiehlt die Verlegung des Florent. Konzils nach Rom * . . . . - р. 63, 29а — 28/30 Wien. Protok. d. Univ.-Beratung üb. Beschickg. des Nürnb. RT. * * . . . . . . . p. 72, 47b . . . p. 6, 53а — 29 0. O. Hz. v. Burgund an gen. Kurfürsten: Besprechg. mit Kg. Friedrich, u. a. m.*) * — Mainz. Revers der Stadt üb. Schutzversprechen Pf. Ludwigs . . . . . . . . — — Dez. 1443 Anfang o. O. Bí. v. Castres an Archid. v. St. Agatha: Verbältn. Frankreichs zu P. Eugen * . . . . P. 192, 373 Jan. 9 Nürnberg an Kg. Friedrich; wird RT.-Besucher wunschgemäß benachrichtigen, nr. 34 . . p. 77 9. O. Ap. Vitztum an Hz. v. Sachsen: betr. Luxemburg u. Tag zu St. Goar* . . . . . . p. 68, 44а Mz. 21 Nümberg. Weinschenkungen an RT.-Besucher, nr. 46 . . . . . . . . . p. 110 12/13 Ulm. Schwäb. Städtetag: Bundesfinanzwesen * . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 299, 45 13 Florenz. P. Eugen an Ebf. v. Magdeburg: kündigt gen. Gesandten an * . . . . . . . . p. 78, 133 n. 13 Basel. Das Konzil an Bf. v. Olmütz: fordert zur Anerkennung auf *, nr. 32 . . . . . . p. 74 16 Basel. Folgerungen Tudeschis aus der Antwort P. Eugens v. 8. Dez. 1442, nr. 42 . . . . p. 86 17 Paris. Univ. an ihre Konzilsgesandten: Befriedigung üb. Konzilsantwort * . . . . . . . p. 73, 488 18 Nürnberg an Ulm : Ungewißheit üb. Zustandekommen des RT. *, nr. 35,1 . . . . . . . p. 77 22 Tunshruck. Kg. Friedrich bevollmächtigt gen. Gesandte zum Nümb. RT., nr. 36 . . . . p. 78 Frankfurt bevollmächtigt gen. Gesandten zu kgl. Rechtstag; Instr. v. 2. Febr. . . . P. 77, 37а Paris. Univ. an Kg. Friedrich: Bitte um Anerkennung ihrer Ernennungen im Reich * . . p. 73. 55b Bas. Konzil: begrüßt de ssen Schritte zum Kirchenfrieden * . . . . . . p. 73, 390 23 Innsbruck. Kg. Friedrich be stätigt die Privilegien für Baiern-München * . . . . . . . . p. 234, 37b DO-Ge sandte an IIM.: üb. Beschickg. des RT. u. papstl. Antwort, nr. 38 . . p. 79 — über die Reise des Königs *) . . . . p. 79, 47а . . . . . Bern an GI. v. Neuenburg: Verhandlungen Kg. Friedrichs mit. Hzg. v. Burgund * . . . p. 6, 543 ƒ31 Florenz. Ausgaben der päpstl. Kammer für gen. Gesandte n. Deutschland *. nr. 37 p. 78 . . 24/Fbr. 2 Basel. Kard. v. Arles an Kg. Friedrich: Anerkennung des Konzils, nr. 41 . . . . . p. 81 26 0. O. Mgf. v. Hochbg. an Abt v. St. Gallen: warnt vor Untersfützg. d. Eidgen. *, nr. 159,1 p. 315 * — Frankfurt. Ausgaben der Stadt für gen. Gesandte zum König . . . . . . . . . . . p. 77, 39b —
Strana 809
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 809 = —— — — — 5— — Mai 1443 Jan. 29 Leipzig. Hz. Wilh, v. Sachsen ermächt. Ebi. v. Trier z. Vereinbar. üb. Luxemb.*, nr. 55,1 p. 132 . . . . . . . . p. 234, 47b 30 Salzburg. Kg. Friedrich bestatigt die Privilegien von Baiern-Landshut *) Nürnberg an Mainz: Ungewißheit üb. Zustandekommen des RT. 7, nr. 35.2 . . . . . . . p. 77 0. O. Gen. Städte an Ulm: Bereitschaft zur Einung mit Wurttemberg *, nr. 150, 13 . . . p. 29t 31 Wittenbg. Instruktion der Kff. v. Sachsen u. Brandenburg f. Gesandte zum RT., nr. 39 . p. 80 Fbr. Basel. Auizeichnungen Segovias üb. Verhandl. z. Beschickg. des RT., nr. 33 . . . . . . p. 74 Febr. 1 Wien. Hofschr. II. Geisler an Lübeckt Besuch des Nürnb. RT. . . . . . . . . . . . p. 69, 493 2 Heidelberg. Die Univ. bevollmächtigt Gesandte zum RT., nr. 40 . . . . . . . . . . . . p. 81 3 Pfalzel. Ebf. v. Trier einigt sich mit Hz. Wilhelm v. Sachsen üb. Luxemburg *, nr. 55,1 . p. 133, 17 6/21 Nürnberg. Schenkungen der Stadt an kgl. Eesandte, nr. 47 . . . . . . . . . . . . p. 111 6/Mz. 6 Nürnberg. Ausgaben der Stadt für kgl. Ceiolge . . . . . . . . . . . . . . . . p. 110, 53а 11 Nürnberg an Ulm: Ankunft der kgl. Gesandten *, nr. 35,3 . . . . . . . . . . . . . . p. 77 Abschied des Nürnb. Lichtmeß-RT., nr. 44 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 107 13 17 od. 18— Erwiderung Carvajals auf Tudeschis Bemerk. z. päpstl. Antwort, nr. 45 . . . . p. 109 20 Augsburg. Ausgabe f. kgl. Boten zum Hz. v. Burgund * . . . . . . . . . . . . . . . p. 7, 49a 21 Nürnberg an Ulm: üb. Bosuch u. Handlungen des RT. *, nr. 49,1 . . . . . . . . . . . p. 112 Windsheim: desgl. * nr. 49,2 . . . 23 . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 112 . . . . . . . 24 Floranz. P. Engen verkinden Verlegung des Florent. Konzils nach Rom *) p. 63, 330 1 25 Basel. Bericht Segovias üb. die Beschliisse des Nürnb. RT., nr. 48 . . . . . . . . . . p. 111 März in. Basel. Bericht Segovias üb. Verhandlungen des Ebfs. v. Trier mit P. Felix, nr. 52 . . . . p. 129 — 0. O. Bf. v. Straßburg an die Stadt Str.: Warnung vor franz. Anmarsch *, nr. 161,1 . . . p. 322 4 Ulm an Nördlingen: zur Ladung Nördlingens vor westfal. Freistuhi * . . . . . . . . . . p. 230, 281 Anderungen in der Einung mit Württemberg *, nr. 150,14 u. 151 1 . . p. 297f. . . . . . . . . . . . . . . . p. 231. 36b 5 Donauwörth an Nordlingen: über Vorgänge in Baiern “ 9 Genf. Hz. v. Savoyen bevollmächt. Gesandte zu Heiratsverhdl. m. Sachsen *, nr. 50,1 . . p. 127 11 Lausanne. Heiratsvertrag zw. Sachsen u. Savoyen *, nr. 50,2 . . . . . . . . . . . . . p. 127 12 0. O. Bündnis gen. Schwäb. Städte aut 3 Jahre ", nr. 152,1 . . . . . . . . . . . . . p. 299 13 Lausanne. P. Felix gibt Kollekten d. Diöz. Magdeb. u. Bremen an Kf. v. Sachs. *. nr. 50,3 p. 128 14 desgl. für Ebf. v. Trior *, nr. 50,4 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 128 Bf. v. Utrecht u. Ph. v. Sierek *, nr. 50,6 . . . . . . . . p. 128 gebietet Zahlungen an Ebf. v. Trier *, rr. 50,5 p. 128 - . . . . . . . - gibt Trierer Kirche freies Verfügungsrecht üb. Benefizien *, nr. 50,7 . p. 128 an Kff. v. Trier u. Sachsen: verspr. Belohng. f. Anerkenng. anf RT., nr. 51 p. 129 an Ebf. v. Trier: Kollekten-Samrulg. in Magdebg. u. Bremen *, nr. 50,8 p. 129 23 31 o. O. Ebf. v. Trier verspricht Übergabe v. Heiratsgeld-Bulle an Sachsen, nr. 53 . . . . . p. 130 Hzz. v. Sachsen sichern Ebf. v. Trier Anteil päpstl. Kollekten zu *, nr. 54,1 . . . . p. 131 p. 131 Kf. v. Sachsen verspricht Rechensch. üb. empfang. Heiratsgelder *, nr. 54,2 . . . . April 1 0. O. Dr. Wilh. Huyn tritt in sächs. Dienste über *) . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 129, 48a 3 Kitzingen. Abschied eines frank. Münztages * . . . . . . p. 233, 253 5 Basel. Das Konzil an Kg. Friedr.: beglaub. Kard. Alexander als Gesandten *, nr. 56 . . p. 138 6 0. O. Rothenburg tritt dem 3jähr. Städtebündnis bei*, nr. 152, 1 . . „ p. 299, 33 - „ 12 Bascl. Das Konzil an Univ. Wien: Bitto um Unterstützung s. Gesandton *, nr. 57 . . . p. 139 . . . . . . p. 229, 208 — Mainz an Frankfurt: Tag des Pfalzgr. zu Worms zw. Ebf. u. Stadt Mainz * 14 Ulm an Nördlingen: Einungsverhandlungen mit dem Pialzgr. znl Spaier *, nr. 151,2 . . . p. 298 20 0. O. Gen. Stadte treten dem Zjähr. Städtebünduis bei *, m. 152,1 * . . . . . . . . p. 299, 34 22 Viborg. Kg. Erich v. Dänemark an HM.: Bitte um Fürsprache bei Papst u. Kaiser *) . . p. 234, 313 p. 298 23 Heidelhg. Bündnis Pf. Ludwigs mit Schwäb. Städten *, nr. 151,3 - . . . . . p. 139, 33b — München. Kard. Alexander erlaubt H2. Albrecht den Gebrauch eines Tragaltars" . . . . . . p. 139, 39b — gibt gen. bair. Kirchen u. Klöstern Privilegien *) 24 Bündnis-Erneuerung zw. Hz. Albrecht u. St. Goorgs-Ritterschaft . . . . . p. 234, 21 26 Kard, Alexander gibs Ablaßbrief für Pfarre Beiharting . . . . . . . . . p. 139, 44 27 Heidelbg. Pf. Ludwig vermittelt Frieden zw. Schwäb. Städten u. ihr. Feinden *, nr. 151,3 p. 298, 43 . . . . . . . . . . p. 139, 47b * 29 Salzburg. Kard. Alexander gibt Ablaßbrief für Kloster Baumburg 1 0. O. Bündnis der St. Georgs-Ritterschaft mit Augsburg. Domkapitel * . . . . . . . . . p. 235. 31" . . . . . . . . p. 139 49b 2 Salzburg. Kard. Alexander gibt Ablaßbrief für Salzburger Domkirche * . . . . . . . . p. 234, 35° 3 Viborg, Kg. Erich v. Dänemark an HM.: Verhandl. mit Kg. Christoph * 4 Weißenfs. Sächs. HLz. danken Ebf. v. Trier u. Ph. v. Sierck f. Luxemb. Bemühungen * . . p. 133. 478 Worms. Schiedsgerichtstagung zw. Ebf. u. Stadt Mainz *) . . . . . . . . . . . . . . p. 229. 293 7 Ulm an Nördlingen: Beschwörung der Einung mit dem Pfalzgr. ", nr. 151,4 . . . . . . . p. 298 . . . . . p. 234. 543 8 6. O. Vergleich zw. Pf. Otto u. GI. v. Württemberg: Geleit in ihren Ländemn *,
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 809 = —— — — — 5— — Mai 1443 Jan. 29 Leipzig. Hz. Wilh, v. Sachsen ermächt. Ebi. v. Trier z. Vereinbar. üb. Luxemb.*, nr. 55,1 p. 132 . . . . . . . . p. 234, 47b 30 Salzburg. Kg. Friedrich bestatigt die Privilegien von Baiern-Landshut *) Nürnberg an Mainz: Ungewißheit üb. Zustandekommen des RT. 7, nr. 35.2 . . . . . . . p. 77 0. O. Gen. Städte an Ulm: Bereitschaft zur Einung mit Wurttemberg *, nr. 150, 13 . . . p. 29t 31 Wittenbg. Instruktion der Kff. v. Sachsen u. Brandenburg f. Gesandte zum RT., nr. 39 . p. 80 Fbr. Basel. Auizeichnungen Segovias üb. Verhandl. z. Beschickg. des RT., nr. 33 . . . . . . p. 74 Febr. 1 Wien. Hofschr. II. Geisler an Lübeckt Besuch des Nürnb. RT. . . . . . . . . . . . p. 69, 493 2 Heidelberg. Die Univ. bevollmächtigt Gesandte zum RT., nr. 40 . . . . . . . . . . . . p. 81 3 Pfalzel. Ebf. v. Trier einigt sich mit Hz. Wilhelm v. Sachsen üb. Luxemburg *, nr. 55,1 . p. 133, 17 6/21 Nürnberg. Schenkungen der Stadt an kgl. Eesandte, nr. 47 . . . . . . . . . . . . p. 111 6/Mz. 6 Nürnberg. Ausgaben der Stadt für kgl. Ceiolge . . . . . . . . . . . . . . . . p. 110, 53а 11 Nürnberg an Ulm: Ankunft der kgl. Gesandten *, nr. 35,3 . . . . . . . . . . . . . . p. 77 Abschied des Nürnb. Lichtmeß-RT., nr. 44 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 107 13 17 od. 18— Erwiderung Carvajals auf Tudeschis Bemerk. z. päpstl. Antwort, nr. 45 . . . . p. 109 20 Augsburg. Ausgabe f. kgl. Boten zum Hz. v. Burgund * . . . . . . . . . . . . . . . p. 7, 49a 21 Nürnberg an Ulm: üb. Bosuch u. Handlungen des RT. *, nr. 49,1 . . . . . . . . . . . p. 112 Windsheim: desgl. * nr. 49,2 . . . 23 . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 112 . . . . . . . 24 Floranz. P. Engen verkinden Verlegung des Florent. Konzils nach Rom *) p. 63, 330 1 25 Basel. Bericht Segovias üb. die Beschliisse des Nürnb. RT., nr. 48 . . . . . . . . . . p. 111 März in. Basel. Bericht Segovias üb. Verhandlungen des Ebfs. v. Trier mit P. Felix, nr. 52 . . . . p. 129 — 0. O. Bf. v. Straßburg an die Stadt Str.: Warnung vor franz. Anmarsch *, nr. 161,1 . . . p. 322 4 Ulm an Nördlingen: zur Ladung Nördlingens vor westfal. Freistuhi * . . . . . . . . . . p. 230, 281 Anderungen in der Einung mit Württemberg *, nr. 150,14 u. 151 1 . . p. 297f. . . . . . . . . . . . . . . . p. 231. 36b 5 Donauwörth an Nordlingen: über Vorgänge in Baiern “ 9 Genf. Hz. v. Savoyen bevollmächt. Gesandte zu Heiratsverhdl. m. Sachsen *, nr. 50,1 . . p. 127 11 Lausanne. Heiratsvertrag zw. Sachsen u. Savoyen *, nr. 50,2 . . . . . . . . . . . . . p. 127 12 0. O. Bündnis gen. Schwäb. Städte aut 3 Jahre ", nr. 152,1 . . . . . . . . . . . . . p. 299 13 Lausanne. P. Felix gibt Kollekten d. Diöz. Magdeb. u. Bremen an Kf. v. Sachs. *. nr. 50,3 p. 128 14 desgl. für Ebf. v. Trior *, nr. 50,4 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 128 Bf. v. Utrecht u. Ph. v. Sierek *, nr. 50,6 . . . . . . . . p. 128 gebietet Zahlungen an Ebf. v. Trier *, rr. 50,5 p. 128 - . . . . . . . - gibt Trierer Kirche freies Verfügungsrecht üb. Benefizien *, nr. 50,7 . p. 128 an Kff. v. Trier u. Sachsen: verspr. Belohng. f. Anerkenng. anf RT., nr. 51 p. 129 an Ebf. v. Trier: Kollekten-Samrulg. in Magdebg. u. Bremen *, nr. 50,8 p. 129 23 31 o. O. Ebf. v. Trier verspricht Übergabe v. Heiratsgeld-Bulle an Sachsen, nr. 53 . . . . . p. 130 Hzz. v. Sachsen sichern Ebf. v. Trier Anteil päpstl. Kollekten zu *, nr. 54,1 . . . . p. 131 p. 131 Kf. v. Sachsen verspricht Rechensch. üb. empfang. Heiratsgelder *, nr. 54,2 . . . . April 1 0. O. Dr. Wilh. Huyn tritt in sächs. Dienste über *) . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 129, 48a 3 Kitzingen. Abschied eines frank. Münztages * . . . . . . p. 233, 253 5 Basel. Das Konzil an Kg. Friedr.: beglaub. Kard. Alexander als Gesandten *, nr. 56 . . p. 138 6 0. O. Rothenburg tritt dem 3jähr. Städtebündnis bei*, nr. 152, 1 . . „ p. 299, 33 - „ 12 Bascl. Das Konzil an Univ. Wien: Bitto um Unterstützung s. Gesandton *, nr. 57 . . . p. 139 . . . . . . p. 229, 208 — Mainz an Frankfurt: Tag des Pfalzgr. zu Worms zw. Ebf. u. Stadt Mainz * 14 Ulm an Nördlingen: Einungsverhandlungen mit dem Pialzgr. znl Spaier *, nr. 151,2 . . . p. 298 20 0. O. Gen. Stadte treten dem Zjähr. Städtebünduis bei *, m. 152,1 * . . . . . . . . p. 299, 34 22 Viborg. Kg. Erich v. Dänemark an HM.: Bitte um Fürsprache bei Papst u. Kaiser *) . . p. 234, 313 p. 298 23 Heidelhg. Bündnis Pf. Ludwigs mit Schwäb. Städten *, nr. 151,3 - . . . . . p. 139, 33b — München. Kard. Alexander erlaubt H2. Albrecht den Gebrauch eines Tragaltars" . . . . . . p. 139, 39b — gibt gen. bair. Kirchen u. Klöstern Privilegien *) 24 Bündnis-Erneuerung zw. Hz. Albrecht u. St. Goorgs-Ritterschaft . . . . . p. 234, 21 26 Kard, Alexander gibs Ablaßbrief für Pfarre Beiharting . . . . . . . . . p. 139, 44 27 Heidelbg. Pf. Ludwig vermittelt Frieden zw. Schwäb. Städten u. ihr. Feinden *, nr. 151,3 p. 298, 43 . . . . . . . . . . p. 139, 47b * 29 Salzburg. Kard. Alexander gibt Ablaßbrief für Kloster Baumburg 1 0. O. Bündnis der St. Georgs-Ritterschaft mit Augsburg. Domkapitel * . . . . . . . . . p. 235. 31" . . . . . . . . p. 139 49b 2 Salzburg. Kard. Alexander gibt Ablaßbrief für Salzburger Domkirche * . . . . . . . . p. 234, 35° 3 Viborg, Kg. Erich v. Dänemark an HM.: Verhandl. mit Kg. Christoph * 4 Weißenfs. Sächs. HLz. danken Ebf. v. Trier u. Ph. v. Sierck f. Luxemb. Bemühungen * . . p. 133. 478 Worms. Schiedsgerichtstagung zw. Ebf. u. Stadt Mainz *) . . . . . . . . . . . . . . p. 229. 293 7 Ulm an Nördlingen: Beschwörung der Einung mit dem Pfalzgr. ", nr. 151,4 . . . . . . . p. 298 . . . . . p. 234. 543 8 6. O. Vergleich zw. Pf. Otto u. GI. v. Württemberg: Geleit in ihren Ländemn *,
Strana 810
810 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten — — — — — 1443 Mai 9 Saarburg an Straßburg: franz. Bedrohung Lothringens *, nr. 161,2 . . . . . . . . . . . p. 322 — 10 Metz. Joh. v. Esch an Straßburg: Annäherung franz. Truppen “, nr. 161,3 . . . . . . . p. 322 13 Ulm an Nördlingen: Friedensvermittlg. des Pialzgr. mit den Städtefeinden *, nr. 151,5 . . p. 299 15 Wien. Kard. Alexander überträgt Freisinger Propstei an Wilh. Tatz *) . . . .. . . . . p. 119 45b 18 Zürich an die Eidgenossen: bietet Rechtsentscheid durch gen. Schiedsleute an * . . . . . p. 315, 48a 20 Schwyz. Kriegserklärung der Eidgenossen geg. Zürich *, nr. 159,3 . . . . . . . . . p. 315, 14 21 Wien. Kg. Friedrich an Gen.: warnt vor Hilfe für Eidgenossen * nr. 159,2 . . . . . . . p. 315 22 o. 0. Protest d. Eidgen. geg. Herrsch. Österreich weg. Unterstützg. Zürichs *, nr. 159,3 . . p. 315, 18 24 Ulm. Schwäb. Städtetag: Verhältnis der Städte zu Rentlingen * . . . . . . . . . . 299, 515 26 n. O. Österr. Landvogt an Zürich: verspricht Hilfe geg. die Eidgenossen *, nr. 159,4 . . . p. 315 27 Elbing. Instruktion des HM. für Verhandl. mit Brandenburg üb. die Neumark *, nr. 153,1 . p. 301, 12 — u. 28 Bern. Kriegserklärungen d. Stadt an Mgf. v. Hochberg u. Österr. *, nr. 159,5 . . . . p. 315 28 Zürich. Mgf. v. Hochberg n. Th. v. Hallwil an Hz. v. Baiern: Hilfe geg. Eidgen. ", nr. 159,3 p. 315, 20 — — 29 Wien. Kg. Friedrich an Domkap. Freising: empfiehlt U. Nusdorfer als Dompropst “ p. 119, 52b u. 240, 34a — 0. O. . Bock u. O. Schalk an Schanlit: Friedensverhandl. zw. Österr. u. Eidgenossen * . . p. 8, 31b — 31 — Bf. v. Würzburg veröffentlicht Münzvertrag v. Kitzingen * * . . . . . . . . p. 233, 31a Juni 1 Wien. Kg. Friedrich an alle: erklart Hz. Ludwig d. J. v. Baiern als Friedbrecher, nr. 154 . p. 304 gen. Könige: Aufforderg. z. Besuch v. neuem Konzil, nr. 60 . . . p. 148 5 Basel an Straßburg: Anfrage wegen der Armagn.* nr. 161.4 . . . . . . . . p. 322 6 o. O. Bf. v. Straßburg verspricht elsäß. Stadten Zollfreiheit *) . . . . . . . . . . . . . p. 229, 36 9 — Joh. v. Esch an Straßburg: Zuzug weiterer franz. Truppen *, nr. 161,5 . . . . . . p. 322 zu 9 Aschaffb. Erklärungen v. Carvajal u. Kues zur Antwort P. Eugens, nr. 88, a . . . . . p. 193 Beschlüsse v. Mainzer Prov.-Synode in der Kirchenfrage, nr. 88, b . . . . . . p. 194 10 Jona. Sächs. Vollmachten zu Verhandlungen üb. Luxemburg *, nr. 55,3 . . . . . . . . p. 133 — Altenburg. Desgl. zu Verhandl. mit Luxemb. Ständen *, nr. 55,3 . . . . . . . . . . . p. 133, 41 11 Koburg. Desgl. seitens der Hzgin. v. Sachsen *, nr. 55,3 . . . . . . . . . . . . . . . p. 133, 43 12 Heidelbg. Friedensvergleich Schwäb. Städte mit ihren Feinden *, nr. 151,6 . . . . . . . p. 299 14 Terracina. Friedensvertrag zw. Kg. v. Aragon u. P. Eugen*) . . . . . . . . . . . . . p. 180. 313 — 9. O. Bündnis zw. Ebf. v. Mainz u. Bf. v. Hildesheim * . . . . . . . . . . . . . p. 233, 14 15 Eckartsh. Vollmacht der Hzgin. v. Sachsen zu Verhandl. ub. Luxemb. *, nr. 55,3 . . . . p. 133, 40 20 Ulm an Nördlingen: übersendet Heidelb. Friedensvergleich *, nr. 151,6 . . . . . . . . p. 299, 13 Frankf. a. O. Abschied der Verhandl. üb. die Neumark zw. DO. u. Brandenb. * nr. 153,1 . p. 301, 23 Zürich an gen. Städte: verwahrt sich geg. Unterstützung der Eidgenossen *, nr. 159.6 . . p. 315 Gaeta. Kg. v. Aragon an s. Untertanen: hat sich f. P. Eugen entschieden * - . . . . . . p. 180, 35b 22 o. O. Br. v. Würzburg an brand. Statthalter : Beschwerde üb. Münzpragung . . . . . . p. 233, 33а zu 22 Basel. Bericht Segovias üb. Wirksamkeit Kard. Alexanders in Wien, nr. 58 . . . . . p. 139 23 o. O. Schutzbündnis zw. Nürnberg, Weißenburg u. Windsheim *, nr. 152,7 . . . . . . . p. 300, 31 24 Wien. Kg. Friedrich an Univ. Bologna: erbittet Gutachten üb. Konzilsberufg., nr. 62 . . p. 151 Siena u. Florenz: fordert Besuch eines neuen Konzils, nr. 61 . . p. 150 24/28 Trier. Verhandlungen üb. sächs. Rechtgebote betr. Luxemburg . . . . . * . . p. 133, 45 25 Wien. Kg. Friedrich an P. Eugen: erbittet Zustimmung zu Berufg. v. neuem Konzil, nr. 63 p. 152 Kard.-Kolleg: wünscht Unterstützung f. neues Konzil, nr. 64 . . p. 153 Kanzler Schlick an nichtgen. Kard.: desgl., nr. 65 . . . . . . . . . . . . . . . p. 154 28 Solothurn. Fehde-Erklärung der Stadt geg. Zürich *, nr. 159,5 . . . p. 315, 39 Juli 00 Basel. Bericht Segovias: Konzil zum kgl. Rundschreiben an Kgg. u. Fürsten, nr. 67 . . . p. 156 Bologna. Univ.-Gutachten üb. Konzilsberufung durch den Rom. König, nr. 68 . . . . . . p. 157 1 Wien. Kg. Friedrich an Univ. Paris: Fürsprache bei Franz. Kg. * . . . . . . . . . . p. 190, 40a - Ulm an Nördlingen: Einung mit Bf. v. Augsburg * . . . . . . . . . . . . . . . p. 299, 363 . 4/8 Luzern. Eidgen. Boten an gen. Reichsstände: Zwist mit Herrsch. Öster. *, nr. 159,7 . p. 8, 43b u. 316 5 Basel. Das Konzil gibt Propstci Freising an Kard. Grünwalder * . . . . . . . p. 240, 40b * 10 Wien. Kanzler Schlick an Gouv. v. Mailand: kgl. Bemülg. um Kirchenfrieden * . . . . . p. 156, 44a 14 Sient. P. Engen widerruft alle Erlasse Ebf. Dietrichs v. Köln * . . . . . . . . . . . . p. 50. 513 med. o. O. Mgf. v. Montferrat an Kg. Friedrich: verspricht Gesandte z. neuem Konzil, nr. 69 . p. 171 15 Luxembg. Tagung sächs. Gesandter mit den Lux. Ständen * nr. 55.4 . . . . . . . . . . p. 134 16 Venedig. Ratsbeschluß üb. Instruktion f. Gesandtschaft an Kg. Friedrich * . . . . . . . p. 172, 25b 18 o. O. Bündniserweiterung der Gif. v. Württemb. mit gen. Stadten *, nr. 150,15 . . . . . p. 298 19 Ulm. H. Nythart an Nördlingen: Städteeinung mit Abt v. Ellwangen * p. 297, 52а * 21 Ellwangen. Abt v. E. an Nördlingen: bittet um Botschaft zu Einungsverhandlungen — . . p. 298, 533 22 Venedig an Kg. Friedrich: Bereitschaft z. Beschiekung des neuen Konzils, nr. 70 . . . p. 172 * — 24 Luxemb. Sächs. Gesandte an ihre Hzz.: Vergleich mit Stadt Lux. v. 15. Juli . . . . p. 134, 33 — — — —
810 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten — — — — — 1443 Mai 9 Saarburg an Straßburg: franz. Bedrohung Lothringens *, nr. 161,2 . . . . . . . . . . . p. 322 — 10 Metz. Joh. v. Esch an Straßburg: Annäherung franz. Truppen “, nr. 161,3 . . . . . . . p. 322 13 Ulm an Nördlingen: Friedensvermittlg. des Pialzgr. mit den Städtefeinden *, nr. 151,5 . . p. 299 15 Wien. Kard. Alexander überträgt Freisinger Propstei an Wilh. Tatz *) . . . .. . . . . p. 119 45b 18 Zürich an die Eidgenossen: bietet Rechtsentscheid durch gen. Schiedsleute an * . . . . . p. 315, 48a 20 Schwyz. Kriegserklärung der Eidgenossen geg. Zürich *, nr. 159,3 . . . . . . . . . p. 315, 14 21 Wien. Kg. Friedrich an Gen.: warnt vor Hilfe für Eidgenossen * nr. 159,2 . . . . . . . p. 315 22 o. 0. Protest d. Eidgen. geg. Herrsch. Österreich weg. Unterstützg. Zürichs *, nr. 159,3 . . p. 315, 18 24 Ulm. Schwäb. Städtetag: Verhältnis der Städte zu Rentlingen * . . . . . . . . . . 299, 515 26 n. O. Österr. Landvogt an Zürich: verspricht Hilfe geg. die Eidgenossen *, nr. 159,4 . . . p. 315 27 Elbing. Instruktion des HM. für Verhandl. mit Brandenburg üb. die Neumark *, nr. 153,1 . p. 301, 12 — u. 28 Bern. Kriegserklärungen d. Stadt an Mgf. v. Hochberg u. Österr. *, nr. 159,5 . . . . p. 315 28 Zürich. Mgf. v. Hochberg n. Th. v. Hallwil an Hz. v. Baiern: Hilfe geg. Eidgen. ", nr. 159,3 p. 315, 20 — — 29 Wien. Kg. Friedrich an Domkap. Freising: empfiehlt U. Nusdorfer als Dompropst “ p. 119, 52b u. 240, 34a — 0. O. . Bock u. O. Schalk an Schanlit: Friedensverhandl. zw. Österr. u. Eidgenossen * . . p. 8, 31b — 31 — Bf. v. Würzburg veröffentlicht Münzvertrag v. Kitzingen * * . . . . . . . . p. 233, 31a Juni 1 Wien. Kg. Friedrich an alle: erklart Hz. Ludwig d. J. v. Baiern als Friedbrecher, nr. 154 . p. 304 gen. Könige: Aufforderg. z. Besuch v. neuem Konzil, nr. 60 . . . p. 148 5 Basel an Straßburg: Anfrage wegen der Armagn.* nr. 161.4 . . . . . . . . p. 322 6 o. O. Bf. v. Straßburg verspricht elsäß. Stadten Zollfreiheit *) . . . . . . . . . . . . . p. 229, 36 9 — Joh. v. Esch an Straßburg: Zuzug weiterer franz. Truppen *, nr. 161,5 . . . . . . p. 322 zu 9 Aschaffb. Erklärungen v. Carvajal u. Kues zur Antwort P. Eugens, nr. 88, a . . . . . p. 193 Beschlüsse v. Mainzer Prov.-Synode in der Kirchenfrage, nr. 88, b . . . . . . p. 194 10 Jona. Sächs. Vollmachten zu Verhandlungen üb. Luxemburg *, nr. 55,3 . . . . . . . . p. 133 — Altenburg. Desgl. zu Verhandl. mit Luxemb. Ständen *, nr. 55,3 . . . . . . . . . . . p. 133, 41 11 Koburg. Desgl. seitens der Hzgin. v. Sachsen *, nr. 55,3 . . . . . . . . . . . . . . . p. 133, 43 12 Heidelbg. Friedensvergleich Schwäb. Städte mit ihren Feinden *, nr. 151,6 . . . . . . . p. 299 14 Terracina. Friedensvertrag zw. Kg. v. Aragon u. P. Eugen*) . . . . . . . . . . . . . p. 180. 313 — 9. O. Bündnis zw. Ebf. v. Mainz u. Bf. v. Hildesheim * . . . . . . . . . . . . . p. 233, 14 15 Eckartsh. Vollmacht der Hzgin. v. Sachsen zu Verhandl. ub. Luxemb. *, nr. 55,3 . . . . p. 133, 40 20 Ulm an Nördlingen: übersendet Heidelb. Friedensvergleich *, nr. 151,6 . . . . . . . . p. 299, 13 Frankf. a. O. Abschied der Verhandl. üb. die Neumark zw. DO. u. Brandenb. * nr. 153,1 . p. 301, 23 Zürich an gen. Städte: verwahrt sich geg. Unterstützung der Eidgenossen *, nr. 159.6 . . p. 315 Gaeta. Kg. v. Aragon an s. Untertanen: hat sich f. P. Eugen entschieden * - . . . . . . p. 180, 35b 22 o. O. Br. v. Würzburg an brand. Statthalter : Beschwerde üb. Münzpragung . . . . . . p. 233, 33а zu 22 Basel. Bericht Segovias üb. Wirksamkeit Kard. Alexanders in Wien, nr. 58 . . . . . p. 139 23 o. O. Schutzbündnis zw. Nürnberg, Weißenburg u. Windsheim *, nr. 152,7 . . . . . . . p. 300, 31 24 Wien. Kg. Friedrich an Univ. Bologna: erbittet Gutachten üb. Konzilsberufg., nr. 62 . . p. 151 Siena u. Florenz: fordert Besuch eines neuen Konzils, nr. 61 . . p. 150 24/28 Trier. Verhandlungen üb. sächs. Rechtgebote betr. Luxemburg . . . . . * . . p. 133, 45 25 Wien. Kg. Friedrich an P. Eugen: erbittet Zustimmung zu Berufg. v. neuem Konzil, nr. 63 p. 152 Kard.-Kolleg: wünscht Unterstützung f. neues Konzil, nr. 64 . . p. 153 Kanzler Schlick an nichtgen. Kard.: desgl., nr. 65 . . . . . . . . . . . . . . . p. 154 28 Solothurn. Fehde-Erklärung der Stadt geg. Zürich *, nr. 159,5 . . . p. 315, 39 Juli 00 Basel. Bericht Segovias: Konzil zum kgl. Rundschreiben an Kgg. u. Fürsten, nr. 67 . . . p. 156 Bologna. Univ.-Gutachten üb. Konzilsberufung durch den Rom. König, nr. 68 . . . . . . p. 157 1 Wien. Kg. Friedrich an Univ. Paris: Fürsprache bei Franz. Kg. * . . . . . . . . . . p. 190, 40a - Ulm an Nördlingen: Einung mit Bf. v. Augsburg * . . . . . . . . . . . . . . . p. 299, 363 . 4/8 Luzern. Eidgen. Boten an gen. Reichsstände: Zwist mit Herrsch. Öster. *, nr. 159,7 . p. 8, 43b u. 316 5 Basel. Das Konzil gibt Propstci Freising an Kard. Grünwalder * . . . . . . . p. 240, 40b * 10 Wien. Kanzler Schlick an Gouv. v. Mailand: kgl. Bemülg. um Kirchenfrieden * . . . . . p. 156, 44a 14 Sient. P. Engen widerruft alle Erlasse Ebf. Dietrichs v. Köln * . . . . . . . . . . . . p. 50. 513 med. o. O. Mgf. v. Montferrat an Kg. Friedrich: verspricht Gesandte z. neuem Konzil, nr. 69 . p. 171 15 Luxembg. Tagung sächs. Gesandter mit den Lux. Ständen * nr. 55.4 . . . . . . . . . . p. 134 16 Venedig. Ratsbeschluß üb. Instruktion f. Gesandtschaft an Kg. Friedrich * . . . . . . . p. 172, 25b 18 o. O. Bündniserweiterung der Gif. v. Württemb. mit gen. Stadten *, nr. 150,15 . . . . . p. 298 19 Ulm. H. Nythart an Nördlingen: Städteeinung mit Abt v. Ellwangen * p. 297, 52а * 21 Ellwangen. Abt v. E. an Nördlingen: bittet um Botschaft zu Einungsverhandlungen — . . p. 298, 533 22 Venedig an Kg. Friedrich: Bereitschaft z. Beschiekung des neuen Konzils, nr. 70 . . . p. 172 * — 24 Luxemb. Sächs. Gesandte an ihre Hzz.: Vergleich mit Stadt Lux. v. 15. Juli . . . . p. 134, 33 — — — —
Strana 811
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 811 — — — — — 1443 Juli 29/31 Luxemb. Neue Tagung sachs. Gesandter mit den Luxemb. Ständen *, nr. 55,4 . . . . p. 135 Aug. in. o. O. Kg. Friedrich an Doge v. Venedig: dankt für seine Konzils-Bereitsch. *) - P. 172, 34a 1 — Mgf. Albr. v. Brandenburg an Bf. v. Würzburg: Antwort auf Münzbeschwerde" „ p. 233, 39а 3 Siena. P. Eugen an gen. Kirchenfürsten: üb. sein Verhältnis zu Aragon *) p. 184, 368 . . 9 o. O. Waffenstillstand zw. Österreich u. don Eidgenossen *, nr. 159,8 . . . . . . . . . p. 316 10 Wiener-N. Kg. Friedrich an gen. Fürsten: laden z. Nürnb. RT., nr. 89 u. 90 . . . . . . . p.1941. 195 11 Luxemb. Sächs. Gesandte an ihre Hzz.: Verhandl. mit Lux. Ständen * nr. 55,5 . . . . . p. 135 12 Ulm. Schwäb. Städtetag: Beschlüsse üb. Reitgeld u. Botenlohn * . . . . . . . . . . . p. 300, 42а 16 Erfurt. Univ.-Gutachten für Ebf. v. Mainz zur Kirchenfrage *, nr. 88, c . . . . . . . . p. 224 21 Siena an Kg. Friedrich : Iehnt. Teilnahme an neuem Konzil ab. nr. 71 . . . . . . . . . . p. 173 Wiener-N. Hz. Sigmund an Kg. v. Frankreich: fordert Hilfe geg. die Eidgen. *, nr. 160. a . p. 318 22 — Kg. Friedrich an dens.1 desgl. *, nr. 160, b . . . p. 319 — Hz. v. Savoyen: Beschwerde üb. die Eidgen. *, nr. 160, c . . p. 320 0. O. Kg. Erich v. Danemark an IIM.: Bitte um Fürsprache bei Papst u. Kaiser * . . . . p. 234, 43a 23 o. O. Richtung zw. Österreich u. gen. Schweizer Städten *, nr. 159,8 . . . . . . . p. 316, 37 . . Basel an Straßburg: dankt I. Nachr. üb. Truppensammlg, im Westrich *, nr. 161,6 . . P. 322 27 Trier. Tag des Ebfs v. Trier mit sächs. Gesandten u. Lux. Ständen *, nr. 55,5 . . . . P. 135, 23 25 Siena. P. Eugen an Kg. Friedrich: lohnt neues Konzil ob. nr. 72 . . . . . . . . . p. 174 26 Wiener-N. Kg. Friedrich an Schweiz. Städte: droht mit Privil.-Entzug *, nr. 160, d . . . p. 320 27 Siena. Kardinäle an Kg. Friedrich: verweisen auf päpstl. Antwort, nr. 73 . . . . . . . . p. 179 Trier. Schiedsspruch u. Einigung in der Lux. Angelegenheit *, nr. 55,5 . . . . . . . p. 135, 29 28 Florenz an Kg. Friedrich : verspricht Antwort durch Gesandte, nr. 74 . . . . . . . . p. 179 31 Basel. Bericht Segovias üb. Verhaltnis des Ebfs. v. Mainz zum Konzil * . . . . . . . . p. 203, 50- ex. o. O. Kg. v. Aragon an Kg. Friedrich: lehnt reues Konzil ab, nr. 75 . . . . . . . . . p. 180 Leipzig. Univ. an Hz. V. Sachsen: bestätigt die Autorität des Bas. Konzils. nr. 91 p. 196 . . Sept. in. o. O. Kg. v. Portugal an Kg. Friedrich: sagt Mitarbeit an neuem Konzil zu, nr. 76 - . . p. 181 Kg. v. Kastilien an dens.: wird sich nach P. Eugen richten, nr. 77 . . . . . . . p. 183 Ebf. v. Toledo an dens.: lehnt Vermittlung bei s. König ab, nr. 78 . . . . . . . . p. 184 Großadmiral v. Kastilien an dens.; verweist auf Antwort s. Königs, nr. 79 . . . . p. 185 Kg. v. Navarra an dens.: Antwort nach Befragung s. Bruders, Kgs. v. Aragon, m. 80 p. 186 Kgin. v. Aragon an dens.: keino Zusage ohne Befrag. ihres Gemahls, ur. 81 . . . . p. 186 1 Stirling, Kg. v. Schottland an dens.: stellt Befragung s. Reichsstände in Aussicht, nr. 82 . p. 187 12 Siena. P. Eugen an H. Schlick: bestätigt s. Wahl zum Bf. v. Freising* * * . . . . . p. 212, 3 15 0. O. Protest sächs. Gesandter geg. Einrücken burg. Truppen in Luxemb. “, nr. 55, 6 . . . p. 135 17 u. 18. o. O. Sächs. Gesandte an ihre Hzz.: empiehlen Werbg. um Bundesgenossen *, nr.55.6 p. 136 19 Ulm an Nördlingen: ladet z. Städtetag am 27. Sept. *) . . . . p. 300, 471 . . 20 Schellenb. Sächs. Hzz. an Mainz u. Hessen: Hilfegesuche f. Luxemb. . . . . . . . . . p. 136, 413 21 Saarburg, Geheime Besprethung üb. Luxemburg *, nr. 55,6 . . . . . . . . . . . . p. 136, 11 22 Eisensch. Sächs. Hzz. erklären sich zum Zweikampf mit Hz. v. Burgund bereit “, nr. 55,6 . p. 136, 19 23 o. O. E. Silvio an Aleman: empfiehlt Eingchen d. Konzils auf kgl. Wünsche * . . . p. 180. 46au.214, 4)a Erklarung des kommend. RT. zur Konzilsfrage *) . . . . . . . p. 180, 48b 25 Zürich an Kg. Friedrich: Hilfegesuch geg. die Eidgenossen *. nr. 159,9 . . . . . . . . . p. 316 26 Weinsberg. Konrad v. W. beglaubigt gen. Gesandten zum kgl. Hof * . . . . . . . . p. 311, 333 27 Diedenhofen. Besprechung sächs. Gesandter mit Gf. v. Virneburg üb. Luxemb. *, nr. 55,6 p. 136, 13 28 Nürnberg. H. Tetzel an Joh. v. Magdeburg: ub. Nurnb. Münzwerte * . . . . . . . . . P. 233, 413 . . . . . . . . p. 299, 413 29 Ulm. Abschied v. Schwäh. Städtetagung: Einung mit Bf. v. Augsburg Gotha. Hz. Wilh. v. Sachsen an s. Bruder: Furtgang in der Luxemb. Sache *) . . . . . . p. 136, 463 ex. o. O. Ansprache Carvajals vor Kg. Friedrich : weist Baseler Anwürfe zurück, nr. 59 . . . p. 140 — Okt. in. Rom. P. Eugen an Carvajal u. Kues: beordert sie zum Nürnb. RT., nr. 92 . . . . . . . p. 197 1 Basel. J. Bruckerunüller an K. v. Weinsberg: Neuigkeiten vom Konzil* . . . . . . . p. 203, 253 2/Dz. 14. Anfzeichnung Segovias üb. Beschickung des Nümb. RT., nr. 102 . . . . . . . . p. 214 3 Aschaffb. Ebf. v. Mainz an Sachson : lehnt Hilie für Luxemburg ab *) . . . . . . . p. 136, 550 4 Rom. P. Eugen an Kg. Friedr. u. K. Schlick: Besetzg, d. Bist. Freising . . . p. 174, 433 u. 242, 11 Windsor. Kg. v. England an Kg. Friedrich: lehnt bindende Antwort ab, nr. 81 . . . . . p. 189 6 o. O. Ebf. v. Köln an K. v. Weinsberg: betr. Reichsmünzstätten “ . . . . . . . . . . . p. 311, 475 Pf. Ludwig überläßt s. Bruder Friedrich die Pfalzgrafschaft auf 8 Jahre * . . . . p. 233, 23 vor 7 o. O. Gf. v. Foix an Kg. Friedrich: hat beim Franz. Kg. Fürsprache eingelegt, nr. 85 . P. 189 7 Saumur. Kg. v. Frankreich an dens.: regt Fürstenbesprechg. üb. Kirchenfrage an, nr. 86 . p. 190 Flörchingen. Besprechg. sächs. Gesandter mit Hz. v. Burgund üb. Luxemburg *, nr. 55.6 . p. 136, 14 /16 Frankfurt a. O. Verhandlungen üb. die Neumark*, nr. 153,2 . — . . . . . . . . . . p. 301
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 811 — — — — — 1443 Juli 29/31 Luxemb. Neue Tagung sachs. Gesandter mit den Luxemb. Ständen *, nr. 55,4 . . . . p. 135 Aug. in. o. O. Kg. Friedrich an Doge v. Venedig: dankt für seine Konzils-Bereitsch. *) - P. 172, 34a 1 — Mgf. Albr. v. Brandenburg an Bf. v. Würzburg: Antwort auf Münzbeschwerde" „ p. 233, 39а 3 Siena. P. Eugen an gen. Kirchenfürsten: üb. sein Verhältnis zu Aragon *) p. 184, 368 . . 9 o. O. Waffenstillstand zw. Österreich u. don Eidgenossen *, nr. 159,8 . . . . . . . . . p. 316 10 Wiener-N. Kg. Friedrich an gen. Fürsten: laden z. Nürnb. RT., nr. 89 u. 90 . . . . . . . p.1941. 195 11 Luxemb. Sächs. Gesandte an ihre Hzz.: Verhandl. mit Lux. Ständen * nr. 55,5 . . . . . p. 135 12 Ulm. Schwäb. Städtetag: Beschlüsse üb. Reitgeld u. Botenlohn * . . . . . . . . . . . p. 300, 42а 16 Erfurt. Univ.-Gutachten für Ebf. v. Mainz zur Kirchenfrage *, nr. 88, c . . . . . . . . p. 224 21 Siena an Kg. Friedrich : Iehnt. Teilnahme an neuem Konzil ab. nr. 71 . . . . . . . . . . p. 173 Wiener-N. Hz. Sigmund an Kg. v. Frankreich: fordert Hilfe geg. die Eidgen. *, nr. 160. a . p. 318 22 — Kg. Friedrich an dens.1 desgl. *, nr. 160, b . . . p. 319 — Hz. v. Savoyen: Beschwerde üb. die Eidgen. *, nr. 160, c . . p. 320 0. O. Kg. Erich v. Danemark an IIM.: Bitte um Fürsprache bei Papst u. Kaiser * . . . . p. 234, 43a 23 o. O. Richtung zw. Österreich u. gen. Schweizer Städten *, nr. 159,8 . . . . . . . p. 316, 37 . . Basel an Straßburg: dankt I. Nachr. üb. Truppensammlg, im Westrich *, nr. 161,6 . . P. 322 27 Trier. Tag des Ebfs v. Trier mit sächs. Gesandten u. Lux. Ständen *, nr. 55,5 . . . . P. 135, 23 25 Siena. P. Eugen an Kg. Friedrich: lohnt neues Konzil ob. nr. 72 . . . . . . . . . p. 174 26 Wiener-N. Kg. Friedrich an Schweiz. Städte: droht mit Privil.-Entzug *, nr. 160, d . . . p. 320 27 Siena. Kardinäle an Kg. Friedrich: verweisen auf päpstl. Antwort, nr. 73 . . . . . . . . p. 179 Trier. Schiedsspruch u. Einigung in der Lux. Angelegenheit *, nr. 55,5 . . . . . . . p. 135, 29 28 Florenz an Kg. Friedrich : verspricht Antwort durch Gesandte, nr. 74 . . . . . . . . p. 179 31 Basel. Bericht Segovias üb. Verhaltnis des Ebfs. v. Mainz zum Konzil * . . . . . . . . p. 203, 50- ex. o. O. Kg. v. Aragon an Kg. Friedrich: lehnt reues Konzil ab, nr. 75 . . . . . . . . . p. 180 Leipzig. Univ. an Hz. V. Sachsen: bestätigt die Autorität des Bas. Konzils. nr. 91 p. 196 . . Sept. in. o. O. Kg. v. Portugal an Kg. Friedrich: sagt Mitarbeit an neuem Konzil zu, nr. 76 - . . p. 181 Kg. v. Kastilien an dens.: wird sich nach P. Eugen richten, nr. 77 . . . . . . . p. 183 Ebf. v. Toledo an dens.: lehnt Vermittlung bei s. König ab, nr. 78 . . . . . . . . p. 184 Großadmiral v. Kastilien an dens.; verweist auf Antwort s. Königs, nr. 79 . . . . p. 185 Kg. v. Navarra an dens.: Antwort nach Befragung s. Bruders, Kgs. v. Aragon, m. 80 p. 186 Kgin. v. Aragon an dens.: keino Zusage ohne Befrag. ihres Gemahls, ur. 81 . . . . p. 186 1 Stirling, Kg. v. Schottland an dens.: stellt Befragung s. Reichsstände in Aussicht, nr. 82 . p. 187 12 Siena. P. Eugen an H. Schlick: bestätigt s. Wahl zum Bf. v. Freising* * * . . . . . p. 212, 3 15 0. O. Protest sächs. Gesandter geg. Einrücken burg. Truppen in Luxemb. “, nr. 55, 6 . . . p. 135 17 u. 18. o. O. Sächs. Gesandte an ihre Hzz.: empiehlen Werbg. um Bundesgenossen *, nr.55.6 p. 136 19 Ulm an Nördlingen: ladet z. Städtetag am 27. Sept. *) . . . . p. 300, 471 . . 20 Schellenb. Sächs. Hzz. an Mainz u. Hessen: Hilfegesuche f. Luxemb. . . . . . . . . . p. 136, 413 21 Saarburg, Geheime Besprethung üb. Luxemburg *, nr. 55,6 . . . . . . . . . . . . p. 136, 11 22 Eisensch. Sächs. Hzz. erklären sich zum Zweikampf mit Hz. v. Burgund bereit “, nr. 55,6 . p. 136, 19 23 o. O. E. Silvio an Aleman: empfiehlt Eingchen d. Konzils auf kgl. Wünsche * . . . p. 180. 46au.214, 4)a Erklarung des kommend. RT. zur Konzilsfrage *) . . . . . . . p. 180, 48b 25 Zürich an Kg. Friedrich: Hilfegesuch geg. die Eidgenossen *. nr. 159,9 . . . . . . . . . p. 316 26 Weinsberg. Konrad v. W. beglaubigt gen. Gesandten zum kgl. Hof * . . . . . . . . p. 311, 333 27 Diedenhofen. Besprechung sächs. Gesandter mit Gf. v. Virneburg üb. Luxemb. *, nr. 55,6 p. 136, 13 28 Nürnberg. H. Tetzel an Joh. v. Magdeburg: ub. Nurnb. Münzwerte * . . . . . . . . . P. 233, 413 . . . . . . . . p. 299, 413 29 Ulm. Abschied v. Schwäh. Städtetagung: Einung mit Bf. v. Augsburg Gotha. Hz. Wilh. v. Sachsen an s. Bruder: Furtgang in der Luxemb. Sache *) . . . . . . p. 136, 463 ex. o. O. Ansprache Carvajals vor Kg. Friedrich : weist Baseler Anwürfe zurück, nr. 59 . . . p. 140 — Okt. in. Rom. P. Eugen an Carvajal u. Kues: beordert sie zum Nürnb. RT., nr. 92 . . . . . . . p. 197 1 Basel. J. Bruckerunüller an K. v. Weinsberg: Neuigkeiten vom Konzil* . . . . . . . p. 203, 253 2/Dz. 14. Anfzeichnung Segovias üb. Beschickung des Nümb. RT., nr. 102 . . . . . . . . p. 214 3 Aschaffb. Ebf. v. Mainz an Sachson : lehnt Hilie für Luxemburg ab *) . . . . . . . p. 136, 550 4 Rom. P. Eugen an Kg. Friedr. u. K. Schlick: Besetzg, d. Bist. Freising . . . p. 174, 433 u. 242, 11 Windsor. Kg. v. England an Kg. Friedrich: lehnt bindende Antwort ab, nr. 81 . . . . . p. 189 6 o. O. Ebf. v. Köln an K. v. Weinsberg: betr. Reichsmünzstätten “ . . . . . . . . . . . p. 311, 475 Pf. Ludwig überläßt s. Bruder Friedrich die Pfalzgrafschaft auf 8 Jahre * . . . . p. 233, 23 vor 7 o. O. Gf. v. Foix an Kg. Friedrich: hat beim Franz. Kg. Fürsprache eingelegt, nr. 85 . P. 189 7 Saumur. Kg. v. Frankreich an dens.: regt Fürstenbesprechg. üb. Kirchenfrage an, nr. 86 . p. 190 Flörchingen. Besprechg. sächs. Gesandter mit Hz. v. Burgund üb. Luxemburg *, nr. 55.6 . p. 136, 14 /16 Frankfurt a. O. Verhandlungen üb. die Neumark*, nr. 153,2 . — . . . . . . . . . . p. 301
Strana 812
812 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1443 Okt. 10 Marienbg. Instruktion f. DO-Gesandten Ruperti zum Nürnb. RT., nr. 93 . . . . . . . . p. 198 13/14 Ulm. Schwäb. Städtetag: Maßregeln geg. Nürnb. Landgericht * . . . . p. 230,33b u. 36b; 300, 49a . . . . . 14 Rom. P. Eugen verkündet die Eröffnung des Laterankonzils . . . . p. 63, 48b . . . . . . . . . . p. 230, 553 —Nürnberg beglaubigt Gesandten z. kgl. Hof i. S. westfal. Gerichto — 0. O. Sächs. Gesandte an IIz. v. Burgund üb. ihre Luxemb. Rechtgebote *, nr. 55,7 . . . p. 136 16 Frankf. a. O. Verträge zw. Brandenburg u. DO. üb. Abtretg. d. Neumark *, nr. 153. 3-4 p. 302 23 Rheinfelden. Tagung zw. Herrsch. Österreich n. Stadt Basel *, nr. 159,10 . . . . . . p. 316 Wien. K. Schlick an Gouv. v. Mailand: kgl. Schreiben an Hz. weg. des RT., nr. 66 . . . . p. 155 17 . . . . . . . . . . . p. 238, 333 18 Rom. P. Eugen verleiht Bist. Würzburg an Godfr. v. Limburg Wien. Kg. Friedrich entscheidet im Streit zw. Magdebg. u. Halle geg. Hzz. v. Sachsen * . . p. 229, 41b . . . . . . . p. 190, 42" 19 Paris. Beratung der Univ. zur Antw. an d. Kaiser üb. Besuch des RT. p. 230, 108 . 22 Wien. Kg. Friedrich setzt Schiedsrichter zw. Hzz. v. Braunschweig u. Stadt Lüneburg . . . p. 311, 55b Weinsberg. Instruktion Konrads v. W. f. Räte z. Ebf. v. Köln: Reichsmünzstätten * p. 1991. vor 24 Altenbg. Verzeichn. sächs. Prälaten u. Abgeordn. z. RT., nr. 94, ab . . . - . . . . . . p. 199, 302 Kf. v. Sachsen an nichtgen. Bff.: Besuch des RT. *) . . . . . . 24 Basel. Das Konzil an Br. v. Chiemsee: bevollmächtigt gen. Gesandte zum RT., nr. 96 . . p. 203 Wien. Kg. Friedrich ernennt gen. Gesandte zum Nürnb. RT., nr. 95 . . . . . . . . p. 202 . . . . . . . . . . p. 202, 40a K. Schlick an Mgf. v. Mantua: üb. Gesandtsch. zum RT. * p. 136, 29 26 Arlon. Hz. v. Burgund an sächs. Gesandte: üb. Luxemb. Rechtsverhältnisse * nr. 55,7 . . . . p. 230. 20a 31 o. O. Hzz. v. Braunschweig unterwerfen sich dem Schiedsgericht geg. gen. Städte “ Nov. in. Mailand. IIz. v. Mailand an Kg. Friedrich: will in der Kirchenfrage zuwarten, nr. 87 . . . p. 192 2 Köln. Ebt. v. Köln an Univ.: begehrt Abgeordnete für Nünb. RT. *, nr. 97,1 . . . . . p. 204 Univ. an Ebf.1 erwartet Nachr. üb. Anzahl der Vertretor * nr. 97,2 . . . . . . . p. 204 n. 2— beglaubigt ihren Pedell beim Ebf. *, nr. 97,3 . . . . . . . . . . . . . . . p. 204 — 4 Stirling. Beschluß d. Schott. Parlaments: Erklarung für P. Eugen * . . . . . . . . . . p. 188. 35а . . . . . . . . . . . p. 137 5/19 Trier. Verhandlungen üb. Luxemb. Friedensschluß *, nr. 55,8 p. 200, 40b 6 Erfurt. Abt v. St. Peter an Kf. v. Sachsen: wird Gesandte zum Nürnb. RT. schicken p. 229, 25а 8 Wiener-N. Kg. Friedrich verschiebt d. Spruch zw. Bf. u. Stadt Passau * . . . . . . . . . . . . . . p. 201, 47a 11 Pforta. Abt. Jacobus an Kf. v. Sachsen: wird den Nürnb. RT. beschicken * 12 Altenbg. Kf. v. Sachsen an Abte v. Erfurt u. Pforta: Beschickung des RT., nr. 94, c . . . p. 201 14 Brühl. Ebf. v. Köln an Univ.: Bereitsch. Z. Verhandl. üb. ihre Boschwerden *, nr. 97,4 . . p. 204 . . . p. 233, 16 0. O. Bündnis zw. Ebf. v. Mainz, Mgf. Albr. v. Brandenb. u. Hochstift Würzburg — . p. 204 15 Brühl. Ebf. v. Köln an Univ.: nennt abzuordnende Gelehrte für Nürnb. RT. *, nr. 97,5 p. 205, 45а . . . . . bevollmächtigt Vertreter b. Kammergericht geg. Soest *) 17 Poppelsdf. . . . . . p. 204 an Univ.: üb. Abreise der Gesandten zum RT. ", nr. 97,6 18 . . . . . . p. 231, 43b Nürnberg an Regensburg: Tag zn München mit Hz. Ludwig v. Baiern *) . . . . . . . . . p. 205 ca. 18 Köln. Univ. bevollmächtigt gen. Abgeordnete zum RT., nr. 98 19 Ulm an Nördlingen: Aufschub d. Beschwerde geg. Nürnb. Landgericht bis ET. *, nr. 112 . p. 258 . . . . p. 215 20 Nürnberg. Stadtschr. Bechtenhenne an Frankfurt: üb. Besuch des RT. ", nr. 103 21 o. O. Sächs. Vertr. an sächs. Gesandte b. RT.: Klage üb. Eroberg. v. Lux. *, nr. 55,9 . . p. 137 * . . . . . . . . p. 205, 353 24 Zons. Ebf. v. Köln an Frankfurt: empfiehlt s. Gesandten zum RT. . . . . . p. 303 25 Marienbg. Einung zw. HM. u. Mgff. v. Brandenbg. auf Lebenszeit *. nr. 153,5 . . . . p. 304 30 Zahlungsanweisungen des HM. f. Abtretung der Neumark *, nr. 153,8 00 Nürnberg. Denkschrift des N. v. Kues üb. rechtswidrige Wahrheiten des Konzils, nr. 99 . . p. 206 u. 22d 1 Frankf.a.O. DO.-Bevollmächtigte quittieren Empfang v. Urkk. üb. d. Neumark “, nr.153,9 p. 304 p. 216 - 2 Nürnborg an gen. Städte: regt Städtebesprechungen an *, nr. 104 . . . . - . s 4 . . . . . p. 217 Weißenburg i. E.: üb. Besuch des RT. durch den König *, nr. 105 5 0. O. Vergleich zw. Herrsch, Österreich u. Bern *, nr. 159,10 . . . . . . . . . . . . . p. 317, 12 . . 7 Augsburg an Ulm: ompfichlt Städtobesprechung * . . . . . . . . p. 216, 473 . . . . . p. 216, 47b — Nürnberg: Verstandigung unter den Städten zu Besprechungen *) Heilbronn 1. Wimpfen an Ulm: Unterstützung der Stadt Weinsberg *, nr. 151,7 . . . . p. 299 . . . . . . . . . p. 217 11 Graz. E. Silvio an K. Schlick: Nachrichten vom kgl. IIof *, nr. 106,1 16 Weimar. Hz. Wilhelm v. Sachsen an s. Bruder: Vorschl. f. kgl. Eingreifen in Lux.*, nr.55,9 p. 137, 29 . . . . . . p. 322 18 Metz. J. v. Esch an Straßburg: weitere Ankunft franz. Truppen *, nr. 161,7 21 St. Veit. E. Silvio an Bf. v. Chiemsee: üb. Antworten der christl. Könige ", nr. 106,2 . . . p. 217 . p. 137, 47 - . . . . . . . . . . . . 22 Hespering. Verhandlungen üb. Luxemburg *, nr. 55,9 p. 239, 282 . . . . . . . . 27 St. Veit. Kg. Friedrich an Bas. Konzil: Besetzung des Bist. Brixen * . . u. Hz. Sigmund an P. Eugen: desgl. . . . . . . . . . . p. 239, 473 E. Silvio an K. Schlick: u. a. üb. d. Antworten d. christl. Könige *, nr. 106,3 . . p. 218 u. Tolner: Tod des Bfs. v. Brixen* . . . . p. 239, 53a u. 34h Dez. s — — 28 28/29
812 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1443 Okt. 10 Marienbg. Instruktion f. DO-Gesandten Ruperti zum Nürnb. RT., nr. 93 . . . . . . . . p. 198 13/14 Ulm. Schwäb. Städtetag: Maßregeln geg. Nürnb. Landgericht * . . . . p. 230,33b u. 36b; 300, 49a . . . . . 14 Rom. P. Eugen verkündet die Eröffnung des Laterankonzils . . . . p. 63, 48b . . . . . . . . . . p. 230, 553 —Nürnberg beglaubigt Gesandten z. kgl. Hof i. S. westfal. Gerichto — 0. O. Sächs. Gesandte an IIz. v. Burgund üb. ihre Luxemb. Rechtgebote *, nr. 55,7 . . . p. 136 16 Frankf. a. O. Verträge zw. Brandenburg u. DO. üb. Abtretg. d. Neumark *, nr. 153. 3-4 p. 302 23 Rheinfelden. Tagung zw. Herrsch. Österreich n. Stadt Basel *, nr. 159,10 . . . . . . p. 316 Wien. K. Schlick an Gouv. v. Mailand: kgl. Schreiben an Hz. weg. des RT., nr. 66 . . . . p. 155 17 . . . . . . . . . . . p. 238, 333 18 Rom. P. Eugen verleiht Bist. Würzburg an Godfr. v. Limburg Wien. Kg. Friedrich entscheidet im Streit zw. Magdebg. u. Halle geg. Hzz. v. Sachsen * . . p. 229, 41b . . . . . . . p. 190, 42" 19 Paris. Beratung der Univ. zur Antw. an d. Kaiser üb. Besuch des RT. p. 230, 108 . 22 Wien. Kg. Friedrich setzt Schiedsrichter zw. Hzz. v. Braunschweig u. Stadt Lüneburg . . . p. 311, 55b Weinsberg. Instruktion Konrads v. W. f. Räte z. Ebf. v. Köln: Reichsmünzstätten * p. 1991. vor 24 Altenbg. Verzeichn. sächs. Prälaten u. Abgeordn. z. RT., nr. 94, ab . . . - . . . . . . p. 199, 302 Kf. v. Sachsen an nichtgen. Bff.: Besuch des RT. *) . . . . . . 24 Basel. Das Konzil an Br. v. Chiemsee: bevollmächtigt gen. Gesandte zum RT., nr. 96 . . p. 203 Wien. Kg. Friedrich ernennt gen. Gesandte zum Nürnb. RT., nr. 95 . . . . . . . . p. 202 . . . . . . . . . . p. 202, 40a K. Schlick an Mgf. v. Mantua: üb. Gesandtsch. zum RT. * p. 136, 29 26 Arlon. Hz. v. Burgund an sächs. Gesandte: üb. Luxemb. Rechtsverhältnisse * nr. 55,7 . . . . p. 230. 20a 31 o. O. Hzz. v. Braunschweig unterwerfen sich dem Schiedsgericht geg. gen. Städte “ Nov. in. Mailand. IIz. v. Mailand an Kg. Friedrich: will in der Kirchenfrage zuwarten, nr. 87 . . . p. 192 2 Köln. Ebt. v. Köln an Univ.: begehrt Abgeordnete für Nünb. RT. *, nr. 97,1 . . . . . p. 204 Univ. an Ebf.1 erwartet Nachr. üb. Anzahl der Vertretor * nr. 97,2 . . . . . . . p. 204 n. 2— beglaubigt ihren Pedell beim Ebf. *, nr. 97,3 . . . . . . . . . . . . . . . p. 204 — 4 Stirling. Beschluß d. Schott. Parlaments: Erklarung für P. Eugen * . . . . . . . . . . p. 188. 35а . . . . . . . . . . . p. 137 5/19 Trier. Verhandlungen üb. Luxemb. Friedensschluß *, nr. 55,8 p. 200, 40b 6 Erfurt. Abt v. St. Peter an Kf. v. Sachsen: wird Gesandte zum Nürnb. RT. schicken p. 229, 25а 8 Wiener-N. Kg. Friedrich verschiebt d. Spruch zw. Bf. u. Stadt Passau * . . . . . . . . . . . . . . p. 201, 47a 11 Pforta. Abt. Jacobus an Kf. v. Sachsen: wird den Nürnb. RT. beschicken * 12 Altenbg. Kf. v. Sachsen an Abte v. Erfurt u. Pforta: Beschickung des RT., nr. 94, c . . . p. 201 14 Brühl. Ebf. v. Köln an Univ.: Bereitsch. Z. Verhandl. üb. ihre Boschwerden *, nr. 97,4 . . p. 204 . . . p. 233, 16 0. O. Bündnis zw. Ebf. v. Mainz, Mgf. Albr. v. Brandenb. u. Hochstift Würzburg — . p. 204 15 Brühl. Ebf. v. Köln an Univ.: nennt abzuordnende Gelehrte für Nürnb. RT. *, nr. 97,5 p. 205, 45а . . . . . bevollmächtigt Vertreter b. Kammergericht geg. Soest *) 17 Poppelsdf. . . . . . p. 204 an Univ.: üb. Abreise der Gesandten zum RT. ", nr. 97,6 18 . . . . . . p. 231, 43b Nürnberg an Regensburg: Tag zn München mit Hz. Ludwig v. Baiern *) . . . . . . . . . p. 205 ca. 18 Köln. Univ. bevollmächtigt gen. Abgeordnete zum RT., nr. 98 19 Ulm an Nördlingen: Aufschub d. Beschwerde geg. Nürnb. Landgericht bis ET. *, nr. 112 . p. 258 . . . . p. 215 20 Nürnberg. Stadtschr. Bechtenhenne an Frankfurt: üb. Besuch des RT. ", nr. 103 21 o. O. Sächs. Vertr. an sächs. Gesandte b. RT.: Klage üb. Eroberg. v. Lux. *, nr. 55,9 . . p. 137 * . . . . . . . . p. 205, 353 24 Zons. Ebf. v. Köln an Frankfurt: empfiehlt s. Gesandten zum RT. . . . . . p. 303 25 Marienbg. Einung zw. HM. u. Mgff. v. Brandenbg. auf Lebenszeit *. nr. 153,5 . . . . p. 304 30 Zahlungsanweisungen des HM. f. Abtretung der Neumark *, nr. 153,8 00 Nürnberg. Denkschrift des N. v. Kues üb. rechtswidrige Wahrheiten des Konzils, nr. 99 . . p. 206 u. 22d 1 Frankf.a.O. DO.-Bevollmächtigte quittieren Empfang v. Urkk. üb. d. Neumark “, nr.153,9 p. 304 p. 216 - 2 Nürnborg an gen. Städte: regt Städtebesprechungen an *, nr. 104 . . . . - . s 4 . . . . . p. 217 Weißenburg i. E.: üb. Besuch des RT. durch den König *, nr. 105 5 0. O. Vergleich zw. Herrsch, Österreich u. Bern *, nr. 159,10 . . . . . . . . . . . . . p. 317, 12 . . 7 Augsburg an Ulm: ompfichlt Städtobesprechung * . . . . . . . . p. 216, 473 . . . . . p. 216, 47b — Nürnberg: Verstandigung unter den Städten zu Besprechungen *) Heilbronn 1. Wimpfen an Ulm: Unterstützung der Stadt Weinsberg *, nr. 151,7 . . . . p. 299 . . . . . . . . . p. 217 11 Graz. E. Silvio an K. Schlick: Nachrichten vom kgl. IIof *, nr. 106,1 16 Weimar. Hz. Wilhelm v. Sachsen an s. Bruder: Vorschl. f. kgl. Eingreifen in Lux.*, nr.55,9 p. 137, 29 . . . . . . p. 322 18 Metz. J. v. Esch an Straßburg: weitere Ankunft franz. Truppen *, nr. 161,7 21 St. Veit. E. Silvio an Bf. v. Chiemsee: üb. Antworten der christl. Könige ", nr. 106,2 . . . p. 217 . p. 137, 47 - . . . . . . . . . . . . 22 Hespering. Verhandlungen üb. Luxemburg *, nr. 55,9 p. 239, 282 . . . . . . . . 27 St. Veit. Kg. Friedrich an Bas. Konzil: Besetzung des Bist. Brixen * . . u. Hz. Sigmund an P. Eugen: desgl. . . . . . . . . . . p. 239, 473 E. Silvio an K. Schlick: u. a. üb. d. Antworten d. christl. Könige *, nr. 106,3 . . p. 218 u. Tolner: Tod des Bfs. v. Brixen* . . . . p. 239, 53a u. 34h Dez. s — — 28 28/29
Strana 813
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 813 1443 Dez. 29 Luxemb. Vertrag zw. Sachsen u. Burgund über Izt. Luxemburg*, nr. 55.9 . . . . . . . p. 137, 53 31 St. Veit. Kg. Friedrich an Hz. Albr. v. Baiern u. nichtgen. Kff.: ladet Z. RT., nr. 111 . . p. 257 Mainz an Gf. v. Katzenellenbogen: verantwortet sich geg. Ebf. v. Mainz* . . . . . . p. 229. 373 1444 Jan. 1 St. Veit. E. Silvio an K. Schlick: üb. den Auischub des Nürnb. RT.7, nr. 106.4 . . . . . p. 219 2 Kg. Friedrich an d. Besucher d. RT.: sagt s. Teilnahme ab, nr. 100 . . . . . . p. 212 — 6 Radolfzell an Ulm: bittet um Aufnahme in Schwäb. Städtebund * . . . . . . . . . . . p. 300, 563 . . . . . . . . . p. 260, 53b 7 o. O. Mgf. Friedr. v. Brandenb. quittiert üb. sächs. Erbschaftserlës * — Trier. Berichte Ap. Vitztums üb. den Luxemb. Vertrag *. nr. 55.10 . . . . . . . . . . p. 138 11 Nürnberg. H. Engelhard an Vitztum u. Bebenburg: üb. d. RT.-Verhandlungen, nr. 107 . . p. 220 14 St. Veit. Kg. Friedr. an gen. Städte: ladet z. Tag in Baden am 5. Fbr. , nr. 160, e . . . p. 321 17 0. O. Instruktion f. DO.-Gesandten zu Verhandl. üb. d. Neumark *, nr. 153,6 . . . . . . p. 303 - 18 Nürmberg an Straßburg: regt Städte-Versammlung an *, nr. 110 . . . . . . . . . . p. 223 Andr. Ruperti an HM.; üb. d. Antworten der christl. Könige *, nr. 108 . . . . p. 222 19 üb. d. RT.-Abschied, nr. 109 . . . . . . . . . . . . . p. 222 21 Abschied des Martini-RT., nr. 101 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 213 22 — 26 Weimar. Hz. Wilh. v. Sachsen an Ebf. v. Trier: Gesandtsch. z. Kg. betr. Luxemb. * . . . p. 230, 44b 27 Nümberg an Zürich: lehnt Besuch des Tages zu Baden ab *, nr. 159,11 . . . . . . . . p. 317. 19 Febr. 4 Laibach. Österr. Landkomtur an HM.: empfiehlt Geschenke an den König . . . . . . p. 259 49b 9 n. O. Bündnis zw. Kg. Christoph v. Dänemark u. Hz. Heinr. v. Baiern auf 10 Jahre “ - - p. 235. 372 10 Laibach. Östcr. Landkomtur an HM.: Nachrichten v. kgl. Hof *, nr. 113,1 . . . . . . . p. 258 13 Rom. P. Eugen beglaubigt Carvajal als Gesandten für Deutschland *. nr. 114a . . . . . p. 261 19 Angsburg an Bf. v. Augsburg: keine Verhandlungen mit ihm üb. Einung * . . . . . . . p. 299, 492. 21 Ulm an Rottweil u. Nördl.: Tagesordng. u. Einladg. z. Städtetag am 16. März *, nr. 115 . p. 262 23 Ortelsbg. HM. an Pfr. z. Danzig: Anweisungen f. Verhandl, mit dem König . . . . . . . p. 258, 373 — Marienbg. Verpfändung der DO.-Ballei Elsaß * - * . . . . . . . . p. 303, 588 - März 00 0. O. Verzeichnis v. Juden-Achtungen weg. unbezahlter Krönungssteuer, nr. 155 . . . . . p. 305 — 7 Nürnberg an Barn u. Zürich: Zusage f. Tag zu Baden am 22. Mz. *, nr. 159,11 . . . . . p. 317. 23 14 Graz. Ungen. an HM.: Nachricht üb. Vorgänge in Böhmen, Ungarn usw. *, nr. 113,2 . . p. 259 Kgl. Lehnbrief für Pf. Otto v. Mosbach* 15 — . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 234 10 16 Ulm. Abschied v. Schwäb. Städtetag: neuer Landfriedenstag am 29. Apr. *, mr. 152,3 . . p. 300 — 0. O. Isny u. Radolfzell treten d. Schwab. Stadtebündnis bei *, nr. 152,2 . . . - . . . p. 300 21 Wiener-N. Kgl. Priv.-Bestätig, für Pf. Otto v. Mosbach * . . . . . . . . . . . . . . . p. 234. 12 22 Amberg. Bündnis Pf. Ludwigs mit Kg. Christoph v. Dänemark * p. 233. 24 . . . . . . . . . . . Baden. Tag zw. Österreich, Zürich u. den Eidgenossen *. mI. 159.11 . . . . . . . . . . р. 317 — Ulr. Riederer an Frankfurt: Schadens-Furderung . . . . . . . . . . . . . p. 305. 513 23 Saarburg an Straßburg: Gerüchte üb. Vergleich zw. Frankreich u. Metz *, nr. 161,8 . . . p. 322 — 27 Frankfurt. Carvajal an Lysura: verspricht kirchl. Würden boi Anerkenng. P. Eugens, nr. 116 p. 263 . . . . . . . . . p. 303. 458 — 28 Landsbg. a. W. Urk. üb. Verpfandg. u. Erbhuldigung der Neumark * April 00 o. O. Ratschlage v. nichtgen. Dr. über Lösung des Kirchenschismas * . . . . . . . . . p. 264, 463 3 Rom. P. Eugen an Kg. Friedrich: beglaubigt s. Gesandten Carvajal, nr. 114, b . . . . . p. 261 — 3 o. O. K. Armbruster an O. Schalk: Rücksprache mit dem Ulmer Rat *, nr. 117,1 . . . . p. 264 — Erbauseinandersetzung zw. Sachsen u. Brandenburg 9 - . . . . . . . . . . p. 260, 543 . p. 259. 48а 11 Wiener-N. Kg. Friedrich verschiebt Entscheidg. zw. DO. u. H. David auf Nürnb. RT.* 12/Mai 21 Wier. Gutachten d. theol. Fakultät üb. Berufg. v. neuem Gen.-Konzil, nr. 118, a . p. 264 desgl. der jurist. Fakultät, nr. 118. b . . . . . . . . . . . . . p. 266 16 Wien. Gen. DO.-Gesandter an HM.: Aufschub der Sache H. David bis z. RT. * nr. 113, 3 . p. 259 18 Wiener-N. E. Silvio an Peregallo: üb. Reise des Königs z. HT. *. nr. 119,1 p. 269 - . . - . - - 19 Ulm an Nördlingen: Tagesordnung des Städtstags am 29. Apr. *, nr. 152,3 8 . . . . . . P. 300. 20 Bingen. Münzvertrag der Rhein. Kurfürsten, nr. 156 . . . . . . . . . . . . p. 306 21 Rom. Anweisung d. päpsfl. Kammer für Carvajal * - - . . - - . p. 261, 38a * 23 o. D. IIz. u. Hzgin. v. Sachsen: versprechen Ebf. v. Trier Vergüt. f. Bemüh. um Lux.* . p. 231, 30a 27 Nümberg an Ulm: kann Städtetag am 29. Apr. nicht beschicken *, nr. 152,4 . . . . . . p. 300 Zabern. Br. v. Straßb. an Stadt Str.: Einmarsch franz. Truppen in Lothringen *, nr. 161,9 p. 322, 46 28 o. O. Bündnis zw. Ebr. v. Mainz u. Mgf. v. Baden auf 50 Jahre * . . . . . . . . . . . p. 233, 18 30 Brügge. Hz. v. Burgund an K. v. Weinsherg: bestätigt dessen Gesandten“ . . . . . . . p. 312, 49a — 0. O. Memmingen tritt Schwäb. Städtebund bei *, nr. 152.2 . . . . . . . . . . . . p. 300. 2 Mai 00 Wien. Kg. Friedrich an das Bas. Konzil: Besetzg. des Bist. Brixen auf dem RT. . . . . p. 239, 5 2 0. O. Bf. v. Straßburg an Stadt Str.: Anmarsch franz. Truppen 3, m. 161,9 . . . . . . . p. 323, 4 — — — — — — — — —
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 813 1443 Dez. 29 Luxemb. Vertrag zw. Sachsen u. Burgund über Izt. Luxemburg*, nr. 55.9 . . . . . . . p. 137, 53 31 St. Veit. Kg. Friedrich an Hz. Albr. v. Baiern u. nichtgen. Kff.: ladet Z. RT., nr. 111 . . p. 257 Mainz an Gf. v. Katzenellenbogen: verantwortet sich geg. Ebf. v. Mainz* . . . . . . p. 229. 373 1444 Jan. 1 St. Veit. E. Silvio an K. Schlick: üb. den Auischub des Nürnb. RT.7, nr. 106.4 . . . . . p. 219 2 Kg. Friedrich an d. Besucher d. RT.: sagt s. Teilnahme ab, nr. 100 . . . . . . p. 212 — 6 Radolfzell an Ulm: bittet um Aufnahme in Schwäb. Städtebund * . . . . . . . . . . . p. 300, 563 . . . . . . . . . p. 260, 53b 7 o. O. Mgf. Friedr. v. Brandenb. quittiert üb. sächs. Erbschaftserlës * — Trier. Berichte Ap. Vitztums üb. den Luxemb. Vertrag *. nr. 55.10 . . . . . . . . . . p. 138 11 Nürnberg. H. Engelhard an Vitztum u. Bebenburg: üb. d. RT.-Verhandlungen, nr. 107 . . p. 220 14 St. Veit. Kg. Friedr. an gen. Städte: ladet z. Tag in Baden am 5. Fbr. , nr. 160, e . . . p. 321 17 0. O. Instruktion f. DO.-Gesandten zu Verhandl. üb. d. Neumark *, nr. 153,6 . . . . . . p. 303 - 18 Nürmberg an Straßburg: regt Städte-Versammlung an *, nr. 110 . . . . . . . . . . p. 223 Andr. Ruperti an HM.; üb. d. Antworten der christl. Könige *, nr. 108 . . . . p. 222 19 üb. d. RT.-Abschied, nr. 109 . . . . . . . . . . . . . p. 222 21 Abschied des Martini-RT., nr. 101 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 213 22 — 26 Weimar. Hz. Wilh. v. Sachsen an Ebf. v. Trier: Gesandtsch. z. Kg. betr. Luxemb. * . . . p. 230, 44b 27 Nümberg an Zürich: lehnt Besuch des Tages zu Baden ab *, nr. 159,11 . . . . . . . . p. 317. 19 Febr. 4 Laibach. Österr. Landkomtur an HM.: empfiehlt Geschenke an den König . . . . . . p. 259 49b 9 n. O. Bündnis zw. Kg. Christoph v. Dänemark u. Hz. Heinr. v. Baiern auf 10 Jahre “ - - p. 235. 372 10 Laibach. Östcr. Landkomtur an HM.: Nachrichten v. kgl. Hof *, nr. 113,1 . . . . . . . p. 258 13 Rom. P. Eugen beglaubigt Carvajal als Gesandten für Deutschland *. nr. 114a . . . . . p. 261 19 Angsburg an Bf. v. Augsburg: keine Verhandlungen mit ihm üb. Einung * . . . . . . . p. 299, 492. 21 Ulm an Rottweil u. Nördl.: Tagesordng. u. Einladg. z. Städtetag am 16. März *, nr. 115 . p. 262 23 Ortelsbg. HM. an Pfr. z. Danzig: Anweisungen f. Verhandl, mit dem König . . . . . . . p. 258, 373 — Marienbg. Verpfändung der DO.-Ballei Elsaß * - * . . . . . . . . p. 303, 588 - März 00 0. O. Verzeichnis v. Juden-Achtungen weg. unbezahlter Krönungssteuer, nr. 155 . . . . . p. 305 — 7 Nürnberg an Barn u. Zürich: Zusage f. Tag zu Baden am 22. Mz. *, nr. 159,11 . . . . . p. 317. 23 14 Graz. Ungen. an HM.: Nachricht üb. Vorgänge in Böhmen, Ungarn usw. *, nr. 113,2 . . p. 259 Kgl. Lehnbrief für Pf. Otto v. Mosbach* 15 — . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 234 10 16 Ulm. Abschied v. Schwäb. Städtetag: neuer Landfriedenstag am 29. Apr. *, mr. 152,3 . . p. 300 — 0. O. Isny u. Radolfzell treten d. Schwab. Stadtebündnis bei *, nr. 152,2 . . . - . . . p. 300 21 Wiener-N. Kgl. Priv.-Bestätig, für Pf. Otto v. Mosbach * . . . . . . . . . . . . . . . p. 234. 12 22 Amberg. Bündnis Pf. Ludwigs mit Kg. Christoph v. Dänemark * p. 233. 24 . . . . . . . . . . . Baden. Tag zw. Österreich, Zürich u. den Eidgenossen *. mI. 159.11 . . . . . . . . . . р. 317 — Ulr. Riederer an Frankfurt: Schadens-Furderung . . . . . . . . . . . . . p. 305. 513 23 Saarburg an Straßburg: Gerüchte üb. Vergleich zw. Frankreich u. Metz *, nr. 161,8 . . . p. 322 — 27 Frankfurt. Carvajal an Lysura: verspricht kirchl. Würden boi Anerkenng. P. Eugens, nr. 116 p. 263 . . . . . . . . . p. 303. 458 — 28 Landsbg. a. W. Urk. üb. Verpfandg. u. Erbhuldigung der Neumark * April 00 o. O. Ratschlage v. nichtgen. Dr. über Lösung des Kirchenschismas * . . . . . . . . . p. 264, 463 3 Rom. P. Eugen an Kg. Friedrich: beglaubigt s. Gesandten Carvajal, nr. 114, b . . . . . p. 261 — 3 o. O. K. Armbruster an O. Schalk: Rücksprache mit dem Ulmer Rat *, nr. 117,1 . . . . p. 264 — Erbauseinandersetzung zw. Sachsen u. Brandenburg 9 - . . . . . . . . . . p. 260, 543 . p. 259. 48а 11 Wiener-N. Kg. Friedrich verschiebt Entscheidg. zw. DO. u. H. David auf Nürnb. RT.* 12/Mai 21 Wier. Gutachten d. theol. Fakultät üb. Berufg. v. neuem Gen.-Konzil, nr. 118, a . p. 264 desgl. der jurist. Fakultät, nr. 118. b . . . . . . . . . . . . . p. 266 16 Wien. Gen. DO.-Gesandter an HM.: Aufschub der Sache H. David bis z. RT. * nr. 113, 3 . p. 259 18 Wiener-N. E. Silvio an Peregallo: üb. Reise des Königs z. HT. *. nr. 119,1 p. 269 - . . - . - - 19 Ulm an Nördlingen: Tagesordnung des Städtstags am 29. Apr. *, nr. 152,3 8 . . . . . . P. 300. 20 Bingen. Münzvertrag der Rhein. Kurfürsten, nr. 156 . . . . . . . . . . . . p. 306 21 Rom. Anweisung d. päpsfl. Kammer für Carvajal * - - . . - - . p. 261, 38a * 23 o. D. IIz. u. Hzgin. v. Sachsen: versprechen Ebf. v. Trier Vergüt. f. Bemüh. um Lux.* . p. 231, 30a 27 Nümberg an Ulm: kann Städtetag am 29. Apr. nicht beschicken *, nr. 152,4 . . . . . . p. 300 Zabern. Br. v. Straßb. an Stadt Str.: Einmarsch franz. Truppen in Lothringen *, nr. 161,9 p. 322, 46 28 o. O. Bündnis zw. Ebr. v. Mainz u. Mgf. v. Baden auf 50 Jahre * . . . . . . . . . . . p. 233, 18 30 Brügge. Hz. v. Burgund an K. v. Weinsherg: bestätigt dessen Gesandten“ . . . . . . . p. 312, 49a — 0. O. Memmingen tritt Schwäb. Städtebund bei *, nr. 152.2 . . . . . . . . . . . . p. 300. 2 Mai 00 Wien. Kg. Friedrich an das Bas. Konzil: Besetzg. des Bist. Brixen auf dem RT. . . . . p. 239, 5 2 0. O. Bf. v. Straßburg an Stadt Str.: Anmarsch franz. Truppen 3, m. 161,9 . . . . . . . p. 323, 4 — — — — — — — — —
Strana 814
814 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten — — — — — — — — — — 1444 Mai 3 Rom. Anweisung d. päpstl. Kammer für Boten zu Carvajal * . . . . . . . . . p. 261, 523 6 Augsburg an Ulm: will Schwäb. Städtevereinigung beitreten *, nr. 152,5 . . . . . . . . p. 300 8 tritt dem Schwäb. Städtebund bei ", nr. 152,5 . . . . . . . . . . . . . . . p. 300, 20 — Zons. Ebf. v. Köln an Univ. Köln: Abordnung v. 4 Univ.-Mitgliedern z. RT., nr. 120, a . . p. 271 9 Köln an J. Vrunt: hat Gesandten zum RT. abgeardnef * . . . . . . . p. 279, 493 . . . . - vor 10 0. O. K. Schlick an Kard. Cesarini: u. á. Unterstützung P. Eugens auf RT. *, rr. 121 . p. 272 14 Wien. Kg. Friedrich an Freiburg i. Br.: wünscht Botschaft zum RT. *, nr. 160. f . . . . . p. 321 — gen. Städte: verbietet Unterstützung der Eidgenossen *, nr. 160, g p. 322 15 p. O. Eidgen. Rechtfertigungsschreiben an die Kurfürsten *, nr. 159,12 . . . . . . . . p. 317 Ef. v. Straßburg an Stadt Str.: verstärkter Einmarsch der Armagnaken *, nr. 161,9 p. 323,6 18 Augsburg an Ulm: bestätigt Eingang des Bundesbriefs *) p. 300, 53b . . . . . . . . . . . . . . 20 Wien. E. Silvio an Carvajal: über die Unfrüchtharkeit der RTT. *, nr. 119,2 . . . . . . p. 269 K. Schlick an Carvajal: begrüßt seinen Besuch auf dem RT., nr. 122 . . . . . . . p. 273 Godesbg. Ebf. v. Köln an Univ.: Abordng. v. 12 Gelehrten zum RT., nr. 120, b . . . . . p. 271 Heidelbg. Pf. Ludwigs Gründungsurk. der Rittergesellschaft z. Pelikan * p. 698, 495 . . . . . . . — n. 20 Köln. Univ. an Ebf. v. Köln: Bereitsch. ihrer Mitglieder z. Reise z. RT., nr. 120, 6 . . p. 272 — 21 Wien. Waffenstillstand zw. Kg. Friedrich u. Kg. Wladislaw v. Polen *) p. 270,55 . . . . . . . . Ofen. Kard. Cesarini an K. Schlick: poln. Waffenstillstand, Aufgaben des RT., nr. 125 . . . p. 276 Koburg. Gutachten sächs. Bff. u. Gelehrten zur Kirchenfrage, nr. 123 P. 274 . . . . . . . Leipzig. Prof. Weigel an Kard. Aleman: üb. sächs. Besuch des RT., nr. 124 . . . . . . . p. 275 5) 22 o. O. Biberach tritt Schwäb. Städtebund bei *, nr. 152,6 . . . . . . . p. 300 . . . . . . . Nürnberg an Mgf. v. Hochberg u. Zurich: üb. die Ankunft des Königs *, nr. 126,1 . . . p. 277 . 24 0. O. Instruktion f. DO.-Gesandten zu Verhdl. m. Brandenh. in Freienwalde *, nr. 153,7 p. 303 „ 25 Rolondscck. Ebf. v. Köln will Ebf. v. Trier zu kirchl. Würden verhelfen *, nr. 157, b . . . p. 310 Weinsberg. Instruktion Konrads v. W. f. Gesandten an Hz. v. Burgund ", nr. 158 . . . . p. 311 Nürnberg an K. v. Weinsberg: Ungewißheit üb. des Königs Ankunft *, nr. 126,2 . . . . . p. 277 — 27 Wien. E. Silvio an J. Vrunt: üb. d. Waffenstillstand mit Polen usw. *, nr. 119,3 . . . . . p. 269 28 K. Schlick an Kard. Cesarini: üb. die Kirchenfrage auf kommendem RT. *, nr. 127 . p. 278 E. Silvio an dens.: üb. Folgen der Neutralität *, nr. 119,4 . . . . .. p. 269 - Ad. de Moleyns : üb. den Besuch des RT. * nr. 119.5 . . . . . . . . . p. 269 — 9. O. K. Armbruster an O. Schalck: üb. s. Reise nach Wien *, nr. 117,2 . . . . . . . . . p. 261 — ex. Rom. Anweisung der päpstl. Kammer für Boten zum Nürnb. RT. *) . . . p. 261, 44b Juni 1u.2 Wien. E. Silvio an Peregallo: Besetzg. d. Bist. Freising u. Brixen*. nr. 119,6-7 . p. 239. 41bu.269f. 5 Metz. J. v. Esch an Straßburg: franz. Truppenansammlung vor Metz *, nr. 161.10 . . . . p. 323 Ulm an Nordlingen: Bündniseid gen. Städte “, nr. 152,6 . . . . . . . . . . . . . . . p. 300, 26 o. O. Ravensburg u. Pfullendorf treten Schwäb. Städtebund bei *, nr. 152, 6 . . . . . . p. 300, 25 Köln an s. Gesandten: Empfehlungsschreiben an die Kurfürsten, nr. 128, a . . . . . . . p. 279 6 Wien. E. Silvio an Segovia: Reiseabsichten d. Königs; Tod Kard. Alexanders *, nr. 119,8 p. 270 6. O. K. Armbruster an O. Schalck: üb. des Königs Aufenthalt *, nr. 117,3 . . . . . . . p. 264 7 Wien. E. Silvio an K. Schlick: Nachrichten vom kgl. Hof *, nr. 119,9 . . . . . . . . p. 270 8 Wiener-N. Kg. Friedrich an Nürnberg; teilt sein Kommen mit. nr. 129 . . . . . . . . . p. 281 9 Augsburg an Ulm: kgl. Verbot der Unterstützung d. Eidgenossen * . . . . . . . . . . p. 322, 47 10 o. O. Wangen tritt Schwäb. Städtebund hei *, nr. 152, 6 . . . . . . . . . . . p. 300, 25 11 Meran an Innsbruck u. Hall : notwendige Beschickung des RT. *, nr. 130, a „ p. 282 - - . . 13 Wien. E. Silvin an K. Schlick: Sorge des Königs um den Nürnb. RT. ", nr. 119, 10 . . . p. 270 Nürnberg an Kg. Friedrich: Verständig. d. RT.-Besucher üb. Ankunft des Königs. nr. 131 p. 283 Metz. J. v. Esch an Straßburg: üb. die Absichten der Armagnaken *, nr. 161,11 . . . . p. 323 14 Meran an Innsbruck u. Hall: Versorg. gen. Schlosser für Hz. Sigmund *, nr. 130, b . . . p. 282 o. O. Mgf. v. Baden an Straßburg: verspricht Hilfe geg. die Armagnaken *) 49b p. 322, - 16 Nürnberg an Weißenburg: ladef zu Fränk. Städtetag am 22./23. Juni * nr. 152, 7 p. 300, 35 . . 19 Metz. J. v. Esch an Straßburg: üb. franz. Truppenbewegungen *, nr. 161,12 . . . . . p. 323 22 Altenbg. Kf. v. Sachsen an Mgf. v. Brandenburg: Erkundig. nach RT. *, nr. 132 . . . . p. 283 — 24 Wien. K. Schlick an Kard. Cesarini: Aufbruch des kgl. Hofs zum RT., u. a. m. *, nr. 133 . p. 283 Tangerm. Joh. Bentim an HM.: Verhandl. zu Jüterbog mit Sachsen *. m. 113,4 . . . . p. 259 25 Wien. E. Silvio an Campisio : Vorgänge in Ungarn; Besuch des RT.*, nr. 119,11 p. 270 . . . . 27 Nürnberg an osterr. Rater Geleit f. Tiroler Gesandte zum ET. *, nr. 134,1 — . . . . . . . p. 284 Geleithrief f. Sendboten Hz. Sigmunds v. Östorreich *, nr. 134,2 - . . . p. 284 28 Weißenfels. Kf. v. Sachsen an sächs. Bischöfe: Aufforderg. z. RT.-Besuch *, nr. 135,1 . . p. 285 29 sächs. Domkap. usw.: Abstelig. v. Ges. z. RT. * 1r. 135.2 p. 285 Juli 10.0. Mgf. v. Baden an Straßburg: Anmarsch der Armagnaken * . . . . . . . . . . . . p. 249, 33 — g
814 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten — — — — — — — — — — 1444 Mai 3 Rom. Anweisung d. päpstl. Kammer für Boten zu Carvajal * . . . . . . . . . p. 261, 523 6 Augsburg an Ulm: will Schwäb. Städtevereinigung beitreten *, nr. 152,5 . . . . . . . . p. 300 8 tritt dem Schwäb. Städtebund bei ", nr. 152,5 . . . . . . . . . . . . . . . p. 300, 20 — Zons. Ebf. v. Köln an Univ. Köln: Abordnung v. 4 Univ.-Mitgliedern z. RT., nr. 120, a . . p. 271 9 Köln an J. Vrunt: hat Gesandten zum RT. abgeardnef * . . . . . . . p. 279, 493 . . . . - vor 10 0. O. K. Schlick an Kard. Cesarini: u. á. Unterstützung P. Eugens auf RT. *, rr. 121 . p. 272 14 Wien. Kg. Friedrich an Freiburg i. Br.: wünscht Botschaft zum RT. *, nr. 160. f . . . . . p. 321 — gen. Städte: verbietet Unterstützung der Eidgenossen *, nr. 160, g p. 322 15 p. O. Eidgen. Rechtfertigungsschreiben an die Kurfürsten *, nr. 159,12 . . . . . . . . p. 317 Ef. v. Straßburg an Stadt Str.: verstärkter Einmarsch der Armagnaken *, nr. 161,9 p. 323,6 18 Augsburg an Ulm: bestätigt Eingang des Bundesbriefs *) p. 300, 53b . . . . . . . . . . . . . . 20 Wien. E. Silvio an Carvajal: über die Unfrüchtharkeit der RTT. *, nr. 119,2 . . . . . . p. 269 K. Schlick an Carvajal: begrüßt seinen Besuch auf dem RT., nr. 122 . . . . . . . p. 273 Godesbg. Ebf. v. Köln an Univ.: Abordng. v. 12 Gelehrten zum RT., nr. 120, b . . . . . p. 271 Heidelbg. Pf. Ludwigs Gründungsurk. der Rittergesellschaft z. Pelikan * p. 698, 495 . . . . . . . — n. 20 Köln. Univ. an Ebf. v. Köln: Bereitsch. ihrer Mitglieder z. Reise z. RT., nr. 120, 6 . . p. 272 — 21 Wien. Waffenstillstand zw. Kg. Friedrich u. Kg. Wladislaw v. Polen *) p. 270,55 . . . . . . . . Ofen. Kard. Cesarini an K. Schlick: poln. Waffenstillstand, Aufgaben des RT., nr. 125 . . . p. 276 Koburg. Gutachten sächs. Bff. u. Gelehrten zur Kirchenfrage, nr. 123 P. 274 . . . . . . . Leipzig. Prof. Weigel an Kard. Aleman: üb. sächs. Besuch des RT., nr. 124 . . . . . . . p. 275 5) 22 o. O. Biberach tritt Schwäb. Städtebund bei *, nr. 152,6 . . . . . . . p. 300 . . . . . . . Nürnberg an Mgf. v. Hochberg u. Zurich: üb. die Ankunft des Königs *, nr. 126,1 . . . p. 277 . 24 0. O. Instruktion f. DO.-Gesandten zu Verhdl. m. Brandenh. in Freienwalde *, nr. 153,7 p. 303 „ 25 Rolondscck. Ebf. v. Köln will Ebf. v. Trier zu kirchl. Würden verhelfen *, nr. 157, b . . . p. 310 Weinsberg. Instruktion Konrads v. W. f. Gesandten an Hz. v. Burgund ", nr. 158 . . . . p. 311 Nürnberg an K. v. Weinsberg: Ungewißheit üb. des Königs Ankunft *, nr. 126,2 . . . . . p. 277 — 27 Wien. E. Silvio an J. Vrunt: üb. d. Waffenstillstand mit Polen usw. *, nr. 119,3 . . . . . p. 269 28 K. Schlick an Kard. Cesarini: üb. die Kirchenfrage auf kommendem RT. *, nr. 127 . p. 278 E. Silvio an dens.: üb. Folgen der Neutralität *, nr. 119,4 . . . . .. p. 269 - Ad. de Moleyns : üb. den Besuch des RT. * nr. 119.5 . . . . . . . . . p. 269 — 9. O. K. Armbruster an O. Schalck: üb. s. Reise nach Wien *, nr. 117,2 . . . . . . . . . p. 261 — ex. Rom. Anweisung der päpstl. Kammer für Boten zum Nürnb. RT. *) . . . p. 261, 44b Juni 1u.2 Wien. E. Silvio an Peregallo: Besetzg. d. Bist. Freising u. Brixen*. nr. 119,6-7 . p. 239. 41bu.269f. 5 Metz. J. v. Esch an Straßburg: franz. Truppenansammlung vor Metz *, nr. 161.10 . . . . p. 323 Ulm an Nordlingen: Bündniseid gen. Städte “, nr. 152,6 . . . . . . . . . . . . . . . p. 300, 26 o. O. Ravensburg u. Pfullendorf treten Schwäb. Städtebund bei *, nr. 152, 6 . . . . . . p. 300, 25 Köln an s. Gesandten: Empfehlungsschreiben an die Kurfürsten, nr. 128, a . . . . . . . p. 279 6 Wien. E. Silvio an Segovia: Reiseabsichten d. Königs; Tod Kard. Alexanders *, nr. 119,8 p. 270 6. O. K. Armbruster an O. Schalck: üb. des Königs Aufenthalt *, nr. 117,3 . . . . . . . p. 264 7 Wien. E. Silvio an K. Schlick: Nachrichten vom kgl. Hof *, nr. 119,9 . . . . . . . . p. 270 8 Wiener-N. Kg. Friedrich an Nürnberg; teilt sein Kommen mit. nr. 129 . . . . . . . . . p. 281 9 Augsburg an Ulm: kgl. Verbot der Unterstützung d. Eidgenossen * . . . . . . . . . . p. 322, 47 10 o. O. Wangen tritt Schwäb. Städtebund hei *, nr. 152, 6 . . . . . . . . . . . p. 300, 25 11 Meran an Innsbruck u. Hall : notwendige Beschickung des RT. *, nr. 130, a „ p. 282 - - . . 13 Wien. E. Silvin an K. Schlick: Sorge des Königs um den Nürnb. RT. ", nr. 119, 10 . . . p. 270 Nürnberg an Kg. Friedrich: Verständig. d. RT.-Besucher üb. Ankunft des Königs. nr. 131 p. 283 Metz. J. v. Esch an Straßburg: üb. die Absichten der Armagnaken *, nr. 161,11 . . . . p. 323 14 Meran an Innsbruck u. Hall: Versorg. gen. Schlosser für Hz. Sigmund *, nr. 130, b . . . p. 282 o. O. Mgf. v. Baden an Straßburg: verspricht Hilfe geg. die Armagnaken *) 49b p. 322, - 16 Nürnberg an Weißenburg: ladef zu Fränk. Städtetag am 22./23. Juni * nr. 152, 7 p. 300, 35 . . 19 Metz. J. v. Esch an Straßburg: üb. franz. Truppenbewegungen *, nr. 161,12 . . . . . p. 323 22 Altenbg. Kf. v. Sachsen an Mgf. v. Brandenburg: Erkundig. nach RT. *, nr. 132 . . . . p. 283 — 24 Wien. K. Schlick an Kard. Cesarini: Aufbruch des kgl. Hofs zum RT., u. a. m. *, nr. 133 . p. 283 Tangerm. Joh. Bentim an HM.: Verhandl. zu Jüterbog mit Sachsen *. m. 113,4 . . . . p. 259 25 Wien. E. Silvio an Campisio : Vorgänge in Ungarn; Besuch des RT.*, nr. 119,11 p. 270 . . . . 27 Nürnberg an osterr. Rater Geleit f. Tiroler Gesandte zum ET. *, nr. 134,1 — . . . . . . . p. 284 Geleithrief f. Sendboten Hz. Sigmunds v. Östorreich *, nr. 134,2 - . . . p. 284 28 Weißenfels. Kf. v. Sachsen an sächs. Bischöfe: Aufforderg. z. RT.-Besuch *, nr. 135,1 . . p. 285 29 sächs. Domkap. usw.: Abstelig. v. Ges. z. RT. * 1r. 135.2 p. 285 Juli 10.0. Mgf. v. Baden an Straßburg: Anmarsch der Armagnaken * . . . . . . . . . . . . p. 249, 33 — g
Strana 815
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 815 1444 Juli 2 Soldin. Vogt d. Neumark an IIM.: keine Nachricht üb. des Königs Aufenthalt“, nr. 113,5 . p. 260 3 Nürmberg an Ebf. v. Trier: Ungewißheit über die Ankunft des Königs *, nr. 126,3 . . . . p. 277 f Speier an Straßburg: Nachr. aus Heidelberg üb. den Dauphin *. nr. 161.13 . . . . . . . p. 323 5 Metz. J. v. Esch an Straßburg: Marsch des Dauphin geg. Deutschland ", nr. 161,14 . . . p. 323 6 Nürnberg an Ebf. v. Trier: noch Ungewißheit üb. Ankunft des Königs *, nr. 126. 4 . . p. 277 Basel: erwartet die Ankunft des Königs *, nr. 126,5 . . . . . . . . . p. 277 — 8 Ulm. Züncher Gesandte an Z.: üb. ihre Reise zum König . .. tat n .e . — p. 289, 413 . 11 Weißenfels. Bündnis der Herzöge v. Sachsen miteinander auf 3 Jahre * . . . . . . . . . p. 231, 2 12 Speier an Straßburg; üb. Stärke u. Führung der Armagnaken . . . . . . . . p. 575, 500 13 Nürnberg an Augsburg: bevorstchende Ankunft des Königs “. nr. 126,6 . . . . . . . . p. 278 — 15 Enns. K. Armbruster an O. Schalck: Zug des Königs nach Nürnberg *, nr. 117, 4 . . . . . p. 264 o. O. Niehtgen. an Straßburg: ub. den franz. Anfmarsch*) — . . . . . . . . . . . . . p. 575, 500 16 Nürnberg ladet zu Frank. Städtetag am 22./23. Juli ein *, nr. 152,7 — . . . . . . . . p. 300, 39 . . 18 Leipzig. Kf. v. Sachsen an sächs. Bff. usw.: üb. Abruf der RT.-Gesandten *, nr. 135,3 — p. 285 * Predigerorden an Sächs. Ki.: bedingte Zusage v. RT.-Gesandten *, nr. 135,5 . . . p. 286 . . . . . p. 288 — 19 Passau. Kg. Friedrich an gen. Reichsstände: fordert Gesandto z. RT. an, nr. 136 Zürich: Beratung üb. Eidgenossen auf dem RT., nr. 137 . . . . . p. 289 — 21 Nürnberg an gen. Städte u. Herren: beverstehende Ankunft des Königs *, nr. 126.7 . . . p. 278 Pforta. Gen. Abte an Sächs. Kf.: Bereitschaft z. Besuch des RT. ", nr. 135,6 . . . . . . p. 287 Metz. J. v. Esch an Straßburg: üb. franz. Anmärsche *, nr. 161,15 . . . . . . . . . . p. 324 Straßburg an Schwäb. Städte: Bitte um Hilfe geg. anrück. Armagnaken *, nr. 272.1 . . . p. 575 — — 22 Wittenberg. Stiftskap. an Sächs. Kf.: benennt RT.-Gesandten *, nr. 135.7 . . . . . . . . p. 287 Halle. Bündnis zw. den Sächs. Hzz. u. Ebf. v. Magdeburg anf 24 Jahre *) . . . . . . p. 231,3 - o. O. P. v. Sent Mart an J. v. Esch: franz. Truppenbeweg, geg. Lothringen “, nr. 161,16 . p. 324 — 23 Passau. E. Silvio an Campisio: Reise des kgl. Hofes zum RT. *, m. 119,12 . . . . . . . p. 271 6. O. Kf. v. Sachsen an Meißener Kap.: Anforderung v. Gesandten *, nr. 135, 4 . . . . . p. 286 Ausgburg an Straßburg; erkundigt sich nach franz. Kriegsabsichten *, nr. 271,1 . . . . . p. 572, 4 — n. 23 Passan. E. Silvio an Bf. v. Passau: üb. seinen Besuch in Passau *, nr. 119,13 . . . . p. 271 . 24 Nürnberg. Hofgerichts-Vorladung an Mocheln betr. brab. Goldschmied *) . . . . . p. 485, 421 Hofgerichts-Spruch: Geldfordg. v. Less. Münzmeister an Brabant*) p. 485, 388 . . . . . o. O. Robinet v. Dalnoy an J. v. Esch: franz. Kriegsabsichten *, nr. 161,17 p. 324 . . . . . . St. Michel. H. Dagy an dens.: desgl. ", nr. 161,18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 324 p. 250,3 25 o. O. Grafen v. Württemb. an Diep. v. Neuenburg: Absage eines gütl. Tages . . . . . Ulm an Nordlingen: stadt. Beschickung des RT. u. a. m.* nr. 138 . . . . . . . . . . . p. 289 26 o. O. Amtm. v. Mömpelgard an Straßburg: Anmarsch des Dauphin “ . . . . . . . . . p. 250, 6 27 Augsburg an Ulm: städt. Abordnung zum RT.*, nr. 139 . . p. 290 . . . . . . . . . a . Straßburg: wird erbetene Schützon schicken *, nr. 271,1 28 p. 572,6 . . . . . . . . . — Aschaffenburg. Ebf. v. Mainz an Frankfurt: erbittet Reisebegleitung z. RT.*, nr. 140 . * p. 290, 41 will Frankf. Gesandten mitnehmen *, nr. 140 . . p. 291, 2 29 Nürnberg. Ebf. v. Triez an Frankfurt: verlangt Entlassung s. gefang. Dieners *) . . . . p. 277, 523 Regensburg. Kg. Friedrich an Hzg. Albr. v. Baiern: Vorladung s. Juden n. Nürnberg, nr.141 p. 291 Okt. 28 — Ausgabon d. Stadt boi Durchreise Kg. Friedrichs, nr. 149, b . . . . . . . . p. 295 30 UIm an Nördlingen: Aufgebot fur Straßburg *. nr. 272,2 . . . . . . . . . . . . . . p. 575 . . . . . . . . . . Frankfurt an Ebi. v. Mainz: Reischegleitung zum RT. *, nr. 140 p. 291, 8 . . — — 31 Weißenfels. Kf. v. Sachsen an gen. Abte usw.: Treffpunkt für RT.-Gesandto *, ur. 135,9 . p. 287 Nürnberg an köln. Gesandte: gibt ihnen Geleit * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 280, 543 Straßburg: Abstellung v. Schützen; Ankunft d. Königs * . . . . . . . . . p. 278, 50а Augsburg. Zusendung v. Büchsenschützen* . . . . . . . . . . . . . p. 290, 43a kann Schützen, keine Büchsenmstr. schicken *, nr. 271.1 . . . . p. 572,8 an Köln: fragt nach Verhalten d. Fürsten geg. d. Armagn. *. rr. 271.1 . . . . p. 572,10 ex. Lunéville. J. v. Esch an Straßburg; franz. Auimarschpläne * nr. 161,18 . . . . . . . . p. 325,2 Aug. 00 Luzern. Eidgen. Rechtfertigungsschr. an die RT.-Besucher *, nr. 159,13 . . . . p. 318 Nürnb. z. Nachricht a. d. Städtcboten *, nr. 159,13 p. 318,36 Nümberg, Kgl. Gnadenbrief für gen. Ulmer Juden *, nr. 202, f. . . . . . . . . . . . . p. 418 Geleitbrief der Stadt für Pf. Ludwig *, nr. 134,3 1 . . . . . . . . . . . . . p. 281 K. Armbruster an Strabburg: Anreise des Königs, Besuch des RT., nr. 226, a. . p. 472 * . . . . . Aschaffh. Ebf. v. Mainz an Friedberg : Reiseabsichten zum RT. p. 290, 45b . . . . . Ulm an Nördlingen: gemeinsame Abreise der Städteboten zum RT. “, nr. 142 . . . . . . p. 292 Nv. 11 Nürnb. Autzeichng. v. FT.-Besucher üb. die Kirchenfrage, nr. 290 . . . . . . . p. 621 Dz. 13 o. O. Reisekosten Konrads v. Weinsberg zum RT. *, nr. 143 . . . . . . . . . . p. 292 — — — — — — m—
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 815 1444 Juli 2 Soldin. Vogt d. Neumark an IIM.: keine Nachricht üb. des Königs Aufenthalt“, nr. 113,5 . p. 260 3 Nürmberg an Ebf. v. Trier: Ungewißheit über die Ankunft des Königs *, nr. 126,3 . . . . p. 277 f Speier an Straßburg: Nachr. aus Heidelberg üb. den Dauphin *. nr. 161.13 . . . . . . . p. 323 5 Metz. J. v. Esch an Straßburg: Marsch des Dauphin geg. Deutschland ", nr. 161,14 . . . p. 323 6 Nürnberg an Ebf. v. Trier: noch Ungewißheit üb. Ankunft des Königs *, nr. 126. 4 . . p. 277 Basel: erwartet die Ankunft des Königs *, nr. 126,5 . . . . . . . . . p. 277 — 8 Ulm. Züncher Gesandte an Z.: üb. ihre Reise zum König . .. tat n .e . — p. 289, 413 . 11 Weißenfels. Bündnis der Herzöge v. Sachsen miteinander auf 3 Jahre * . . . . . . . . . p. 231, 2 12 Speier an Straßburg; üb. Stärke u. Führung der Armagnaken . . . . . . . . p. 575, 500 13 Nürnberg an Augsburg: bevorstchende Ankunft des Königs “. nr. 126,6 . . . . . . . . p. 278 — 15 Enns. K. Armbruster an O. Schalck: Zug des Königs nach Nürnberg *, nr. 117, 4 . . . . . p. 264 o. O. Niehtgen. an Straßburg: ub. den franz. Anfmarsch*) — . . . . . . . . . . . . . p. 575, 500 16 Nürnberg ladet zu Frank. Städtetag am 22./23. Juli ein *, nr. 152,7 — . . . . . . . . p. 300, 39 . . 18 Leipzig. Kf. v. Sachsen an sächs. Bff. usw.: üb. Abruf der RT.-Gesandten *, nr. 135,3 — p. 285 * Predigerorden an Sächs. Ki.: bedingte Zusage v. RT.-Gesandten *, nr. 135,5 . . . p. 286 . . . . . p. 288 — 19 Passau. Kg. Friedrich an gen. Reichsstände: fordert Gesandto z. RT. an, nr. 136 Zürich: Beratung üb. Eidgenossen auf dem RT., nr. 137 . . . . . p. 289 — 21 Nürnberg an gen. Städte u. Herren: beverstehende Ankunft des Königs *, nr. 126.7 . . . p. 278 Pforta. Gen. Abte an Sächs. Kf.: Bereitschaft z. Besuch des RT. ", nr. 135,6 . . . . . . p. 287 Metz. J. v. Esch an Straßburg: üb. franz. Anmärsche *, nr. 161,15 . . . . . . . . . . p. 324 Straßburg an Schwäb. Städte: Bitte um Hilfe geg. anrück. Armagnaken *, nr. 272.1 . . . p. 575 — — 22 Wittenberg. Stiftskap. an Sächs. Kf.: benennt RT.-Gesandten *, nr. 135.7 . . . . . . . . p. 287 Halle. Bündnis zw. den Sächs. Hzz. u. Ebf. v. Magdeburg anf 24 Jahre *) . . . . . . p. 231,3 - o. O. P. v. Sent Mart an J. v. Esch: franz. Truppenbeweg, geg. Lothringen “, nr. 161,16 . p. 324 — 23 Passau. E. Silvio an Campisio: Reise des kgl. Hofes zum RT. *, m. 119,12 . . . . . . . p. 271 6. O. Kf. v. Sachsen an Meißener Kap.: Anforderung v. Gesandten *, nr. 135, 4 . . . . . p. 286 Ausgburg an Straßburg; erkundigt sich nach franz. Kriegsabsichten *, nr. 271,1 . . . . . p. 572, 4 — n. 23 Passan. E. Silvio an Bf. v. Passau: üb. seinen Besuch in Passau *, nr. 119,13 . . . . p. 271 . 24 Nürnberg. Hofgerichts-Vorladung an Mocheln betr. brab. Goldschmied *) . . . . . p. 485, 421 Hofgerichts-Spruch: Geldfordg. v. Less. Münzmeister an Brabant*) p. 485, 388 . . . . . o. O. Robinet v. Dalnoy an J. v. Esch: franz. Kriegsabsichten *, nr. 161,17 p. 324 . . . . . . St. Michel. H. Dagy an dens.: desgl. ", nr. 161,18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 324 p. 250,3 25 o. O. Grafen v. Württemb. an Diep. v. Neuenburg: Absage eines gütl. Tages . . . . . Ulm an Nordlingen: stadt. Beschickung des RT. u. a. m.* nr. 138 . . . . . . . . . . . p. 289 26 o. O. Amtm. v. Mömpelgard an Straßburg: Anmarsch des Dauphin “ . . . . . . . . . p. 250, 6 27 Augsburg an Ulm: städt. Abordnung zum RT.*, nr. 139 . . p. 290 . . . . . . . . . a . Straßburg: wird erbetene Schützon schicken *, nr. 271,1 28 p. 572,6 . . . . . . . . . — Aschaffenburg. Ebf. v. Mainz an Frankfurt: erbittet Reisebegleitung z. RT.*, nr. 140 . * p. 290, 41 will Frankf. Gesandten mitnehmen *, nr. 140 . . p. 291, 2 29 Nürnberg. Ebf. v. Triez an Frankfurt: verlangt Entlassung s. gefang. Dieners *) . . . . p. 277, 523 Regensburg. Kg. Friedrich an Hzg. Albr. v. Baiern: Vorladung s. Juden n. Nürnberg, nr.141 p. 291 Okt. 28 — Ausgabon d. Stadt boi Durchreise Kg. Friedrichs, nr. 149, b . . . . . . . . p. 295 30 UIm an Nördlingen: Aufgebot fur Straßburg *. nr. 272,2 . . . . . . . . . . . . . . p. 575 . . . . . . . . . . Frankfurt an Ebi. v. Mainz: Reischegleitung zum RT. *, nr. 140 p. 291, 8 . . — — 31 Weißenfels. Kf. v. Sachsen an gen. Abte usw.: Treffpunkt für RT.-Gesandto *, ur. 135,9 . p. 287 Nürnberg an köln. Gesandte: gibt ihnen Geleit * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 280, 543 Straßburg: Abstellung v. Schützen; Ankunft d. Königs * . . . . . . . . . p. 278, 50а Augsburg. Zusendung v. Büchsenschützen* . . . . . . . . . . . . . p. 290, 43a kann Schützen, keine Büchsenmstr. schicken *, nr. 271.1 . . . . p. 572,8 an Köln: fragt nach Verhalten d. Fürsten geg. d. Armagn. *. rr. 271.1 . . . . p. 572,10 ex. Lunéville. J. v. Esch an Straßburg; franz. Auimarschpläne * nr. 161,18 . . . . . . . . p. 325,2 Aug. 00 Luzern. Eidgen. Rechtfertigungsschr. an die RT.-Besucher *, nr. 159,13 . . . . p. 318 Nürnb. z. Nachricht a. d. Städtcboten *, nr. 159,13 p. 318,36 Nümberg, Kgl. Gnadenbrief für gen. Ulmer Juden *, nr. 202, f. . . . . . . . . . . . . p. 418 Geleitbrief der Stadt für Pf. Ludwig *, nr. 134,3 1 . . . . . . . . . . . . . p. 281 K. Armbruster an Strabburg: Anreise des Königs, Besuch des RT., nr. 226, a. . p. 472 * . . . . . Aschaffh. Ebf. v. Mainz an Friedberg : Reiseabsichten zum RT. p. 290, 45b . . . . . Ulm an Nördlingen: gemeinsame Abreise der Städteboten zum RT. “, nr. 142 . . . . . . p. 292 Nv. 11 Nürnb. Autzeichng. v. FT.-Besucher üb. die Kirchenfrage, nr. 290 . . . . . . . p. 621 Dz. 13 o. O. Reisekosten Konrads v. Weinsberg zum RT. *, nr. 143 . . . . . . . . . . p. 292 — — — — — — m—
Strana 816
816 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1444 Aug. 3 Nünberg an Straßburg: verspricht erbotone Hilfe *, nr. 224,1 . . . . . . . . . p. 463 desgl. geg. Armagn. und vor Kammergericht *, nr. 271,3 . . . p. 573,11 .. p. 472 K. Armbrnster an Straßburg: versproch. Waffenhilfe Nürnbergs, nr. 226, b Eberstein. Ebf. v. Köln an Frankfurt: erbittet Geleit für s. Gesandten z. RT. *, nr. 144 . p. 293 Friedberg an Frankfurt: üb. die Reise des Ebfs. v. Mainz zum RT. . . . . . . . . . p. 291, 318 Uhn an Straßburg: stellt Aufgebot in Aussicht *, nr. 271,4 р. 573 . - o. O. M. v. Plaxey an den Amtm. v. Bar: Kriegsabsichten des Dauphin *, nr. 162,2 . . . p. 326 Regensb. Landfriedensbund zw. Kg. Christ. v. Dänemk. u. Pfgf. mit Baiern u. Regensb.* . p. 234, 4 Basel. Ungen. an Straßburg: Nachrichten üb. die Armagnaken *, nr. 162,3 . . . . . . . p. 326 Köln an s. Gesandten: Anweisung für Verbalten auf dem RT. *, nr. 128, b . . . . . . . p. 280 Ulm an Nördlingen: Maßregeln geg. d. Armagn., u. a. m.*, nr. 272,3 . . . . . . . p. 575 - Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßb.: Kriegsplane des Dauphin *, nr. 162,4 . . . . . . . p. 326 Masmstr. C. v. Bußnang an Straßb.: Abreise v. pfgfl. Gesandtsch. z. Dauphin *, nr. 248,1 . p. 528 Okt. 9 Nürnberg. Kgl. Privilegien-Vorleihungen *, nr. 197 . . . . . . . . . . . . . . p. 409 — 10 . . . . — Kgl. Belehnungen *, nr. 198 . . . . . . . p. 411 . . . . . . . - Aschaffh. Frankf. Gesandte an Frankl.: keine Reise d. Mainzer Ebfs. z. RT., nr. 145 . . . p. 293 Augsburg an s. RT.-Gesandten: Nachrichten üb. dic Armagnaken * nr. 227,1 . . . p. 479 Ulm an Straßburg: schickt Aufgebot der Schwäb. Städte “, nr. 271,4 . . . . . . . . . p. 573, 44 Pierrefort. H. de la Tour an J. v. Esch: Nachr. üb. franz. Vormarsch *, nr. 162,5 . . . . p. 327 9 Nürnberg. J. v. Bopfingen an Nördlingen: Audienz b. Kg., RT.-Besuch, nr. 229, a . . . p. 494 10 Gen. Straßb. Gesandte an Strßb.: Verhandl. üb. Eidgen. u. Armagn., nr. 226, c p. 473 Köln an Augsburg: beantw. Anfrage weg. franz. Ansammlungen *, nr. 271,2 . . . . . . p. 572, 11 o. 0. DO.-Komtur an HM.: Besuch des RT. durch Kg. u- Ebf. v. Köln *, nr. 113,5 . . . p. 261 Altkirch. Ungen. an Straßburg: Zusammenkunft mit Dauphin in A. *, nr. 182,6 . . . . . p. 327 - 12 Nürnberg. Kgl. Verleihung v. Palatinatsbrief an B. Marna *, nr. 199 . . . . . . p. 413 . * 13 Kg. Friedrich mahnt Ebf. v. Mainz zum Besuch des RT., nr. 146 . . . . . . p. 293 Frankfurt an Friedberg: empfichlt Boschickung des RT. * — . . . . - . . p. 291, 18a 14 Nurnberg. Zuricher Gesandte an Zürich: Besuch des RT., Botsch. an Dauphin, nr. 230, a . p. 498 Angsburg an Konstanz: erkundigt sich nach den Armagnaken *, nr. 271,1 p. 572, 14 Köln an gen. Stadte: Anfrage weg. drohender Kriegsgefahr *, nr. 271,2 . . . . p. 572, 47 15 Nürnberg. Kg. Friedrich erlaubt Ebf. v. Trier u. s. Bruder Zollerhöhungen *, nr. 200, a p.413, 38 u. 51a Frankf. Gesandte an Frankf.: Audienz beim König, u. a. mn., nr. 228, a . . . . p. 480 16 17 Gelnhausen an Frankfurt: erkundigt sich nach Reiseplänen des Kgs.*, nr. 147,1 . . . . . p. 294 . . . . . p. 287 Katz. Bf. v. Naumburg an Kf. v. Sachsen: will den RT. besuchen *, nr. 135,8 Dampierre. Vertrag des Dauphin mit württ. Gesandten üb. Schloß Mömpelgard *. nr. 240.1 p. 514 Der Dauphin bestätigt d. Freiheiten Mömpelgards *, nr. 240,2 . . . . . . . p. 514 18 Nürnberg. Hofgerichtsurteil: Erben Ortlieb gg. Aachener Bürger “, nr. 201 . . . . . - . p. 415 Vergleich zw. Bi. v. Würzburg u. den Herzögen v. Sachsen . . . . . . p. 238, Züricher Gesandte an Zürich: Gesandtschaft zum Dauphin, nr. 230, b . . . . p. 500 . . Valenciennes. DO.-Gesandte an HM.: Nachrichten v. Burgund. Hof *, nr. 162,8 . . . p. 327 . . . p. 481. — 19 Frankfurt an s. RT.-Gesandten: Anfrage weg. kgl. Reise nach Frankf. * nr. 228, b Gelnhausen : weiß noch nichts üb. kgl. Reiseplane *, nr. 147, 2 p. 294 . . . Köln an s. Gesandten: gibt Verhaltungsmaßregeln im RT. *, nr. 128, c . p. 280 . . . - . - . Ulm. Abschied eines Schwäb. Städtetags: Rüstung geg. Armagn., u. a. m., nr. 272,4 . . p. 576 o. O. Prazeptor v. Isenheim an Straßburg: Absichten des Dauphin *, nr. 162,7 . . . . . p. 327 NV. 4 Wien. Ausgaben der Stadt für Reise Kg. Friedrichs zum RT., nr. 149, a . . . . . p. 295 20 Nürnberg. Kgl. Privileg für Regensburger Juden *, nr. 202, a - . . . . p. 416 . . . . J. v. Bopfingen an Nördlingen: Nachr. üb. Armagn., RT.-Besuch *, nr. 229,b . p. 495 Ausreise Hz. Albrechts v. O. *, nr. 229,c — . . . p. 496 29 Augsburg an Ulm: üb. ihs Aufgebot für Straßburg *, nr. 274, 4b p. 581 22 Nümberg. Züricher Gesandte an Z.: Verhandl. üb. Hilfe, Gesandtsch. z. Dauphin, nr. 230,c p. 500 . . . . . . . p. 483. 38а Speier an Altbgm. Frispach: Verhandl. zw. Pfalzgf. u. Dauphin u. a. m. Basel an den Dauphin: bitten um Schutz vor s. Kriegsvölkern *, nr. 273, a . . . . . . . p. 577 — 23 Nürnberg. Frankf. Gesandte an Frankf.: Nachrichten vom RT., nr. 228, c . . . . . . . p. 482 StraBb. Gesandte an Straßb.: RT.-Botsch. zu d. Armagn. usw., nr. 226, d . P. 474 * Kg. Friedrich an Frankfurt: Ausliefg. d. Sladtsteuer an s. Kämmerer . . p. 482, Frankf. Gesandte an Frankf.: Forderung der kgl. Stadtsteuer “, nr. 228, d . . p. 482 Basel an Nürnberg u. Straliburg: Anmarsch u. Absichten des Dauphin *, nr. 225,1 . . . p. 467 Nördlingen: bittet um Ililfe geg. die Armagnaken *, nr. 274,1 . . . . . . . . p. 579 Rottweil: u. a. üb. Einnahme v. SchIoß Farnsburg “, nr. 274,2 . . . . . . . . p. 579 4 6 7 8) 21 43 47a 42a —
816 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1444 Aug. 3 Nünberg an Straßburg: verspricht erbotone Hilfe *, nr. 224,1 . . . . . . . . . p. 463 desgl. geg. Armagn. und vor Kammergericht *, nr. 271,3 . . . p. 573,11 .. p. 472 K. Armbrnster an Straßburg: versproch. Waffenhilfe Nürnbergs, nr. 226, b Eberstein. Ebf. v. Köln an Frankfurt: erbittet Geleit für s. Gesandten z. RT. *, nr. 144 . p. 293 Friedberg an Frankfurt: üb. die Reise des Ebfs. v. Mainz zum RT. . . . . . . . . . p. 291, 318 Uhn an Straßburg: stellt Aufgebot in Aussicht *, nr. 271,4 р. 573 . - o. O. M. v. Plaxey an den Amtm. v. Bar: Kriegsabsichten des Dauphin *, nr. 162,2 . . . p. 326 Regensb. Landfriedensbund zw. Kg. Christ. v. Dänemk. u. Pfgf. mit Baiern u. Regensb.* . p. 234, 4 Basel. Ungen. an Straßburg: Nachrichten üb. die Armagnaken *, nr. 162,3 . . . . . . . p. 326 Köln an s. Gesandten: Anweisung für Verbalten auf dem RT. *, nr. 128, b . . . . . . . p. 280 Ulm an Nördlingen: Maßregeln geg. d. Armagn., u. a. m.*, nr. 272,3 . . . . . . . p. 575 - Zabern. Bf. v. Straßburg an Straßb.: Kriegsplane des Dauphin *, nr. 162,4 . . . . . . . p. 326 Masmstr. C. v. Bußnang an Straßb.: Abreise v. pfgfl. Gesandtsch. z. Dauphin *, nr. 248,1 . p. 528 Okt. 9 Nürnberg. Kgl. Privilegien-Vorleihungen *, nr. 197 . . . . . . . . . . . . . . p. 409 — 10 . . . . — Kgl. Belehnungen *, nr. 198 . . . . . . . p. 411 . . . . . . . - Aschaffh. Frankf. Gesandte an Frankl.: keine Reise d. Mainzer Ebfs. z. RT., nr. 145 . . . p. 293 Augsburg an s. RT.-Gesandten: Nachrichten üb. dic Armagnaken * nr. 227,1 . . . p. 479 Ulm an Straßburg: schickt Aufgebot der Schwäb. Städte “, nr. 271,4 . . . . . . . . . p. 573, 44 Pierrefort. H. de la Tour an J. v. Esch: Nachr. üb. franz. Vormarsch *, nr. 162,5 . . . . p. 327 9 Nürnberg. J. v. Bopfingen an Nördlingen: Audienz b. Kg., RT.-Besuch, nr. 229, a . . . p. 494 10 Gen. Straßb. Gesandte an Strßb.: Verhandl. üb. Eidgen. u. Armagn., nr. 226, c p. 473 Köln an Augsburg: beantw. Anfrage weg. franz. Ansammlungen *, nr. 271,2 . . . . . . p. 572, 11 o. 0. DO.-Komtur an HM.: Besuch des RT. durch Kg. u- Ebf. v. Köln *, nr. 113,5 . . . p. 261 Altkirch. Ungen. an Straßburg: Zusammenkunft mit Dauphin in A. *, nr. 182,6 . . . . . p. 327 - 12 Nürnberg. Kgl. Verleihung v. Palatinatsbrief an B. Marna *, nr. 199 . . . . . . p. 413 . * 13 Kg. Friedrich mahnt Ebf. v. Mainz zum Besuch des RT., nr. 146 . . . . . . p. 293 Frankfurt an Friedberg: empfichlt Boschickung des RT. * — . . . . - . . p. 291, 18a 14 Nurnberg. Zuricher Gesandte an Zürich: Besuch des RT., Botsch. an Dauphin, nr. 230, a . p. 498 Angsburg an Konstanz: erkundigt sich nach den Armagnaken *, nr. 271,1 p. 572, 14 Köln an gen. Stadte: Anfrage weg. drohender Kriegsgefahr *, nr. 271,2 . . . . p. 572, 47 15 Nürnberg. Kg. Friedrich erlaubt Ebf. v. Trier u. s. Bruder Zollerhöhungen *, nr. 200, a p.413, 38 u. 51a Frankf. Gesandte an Frankf.: Audienz beim König, u. a. mn., nr. 228, a . . . . p. 480 16 17 Gelnhausen an Frankfurt: erkundigt sich nach Reiseplänen des Kgs.*, nr. 147,1 . . . . . p. 294 . . . . . p. 287 Katz. Bf. v. Naumburg an Kf. v. Sachsen: will den RT. besuchen *, nr. 135,8 Dampierre. Vertrag des Dauphin mit württ. Gesandten üb. Schloß Mömpelgard *. nr. 240.1 p. 514 Der Dauphin bestätigt d. Freiheiten Mömpelgards *, nr. 240,2 . . . . . . . p. 514 18 Nürnberg. Hofgerichtsurteil: Erben Ortlieb gg. Aachener Bürger “, nr. 201 . . . . . - . p. 415 Vergleich zw. Bi. v. Würzburg u. den Herzögen v. Sachsen . . . . . . p. 238, Züricher Gesandte an Zürich: Gesandtschaft zum Dauphin, nr. 230, b . . . . p. 500 . . Valenciennes. DO.-Gesandte an HM.: Nachrichten v. Burgund. Hof *, nr. 162,8 . . . p. 327 . . . p. 481. — 19 Frankfurt an s. RT.-Gesandten: Anfrage weg. kgl. Reise nach Frankf. * nr. 228, b Gelnhausen : weiß noch nichts üb. kgl. Reiseplane *, nr. 147, 2 p. 294 . . . Köln an s. Gesandten: gibt Verhaltungsmaßregeln im RT. *, nr. 128, c . p. 280 . . . - . - . Ulm. Abschied eines Schwäb. Städtetags: Rüstung geg. Armagn., u. a. m., nr. 272,4 . . p. 576 o. O. Prazeptor v. Isenheim an Straßburg: Absichten des Dauphin *, nr. 162,7 . . . . . p. 327 NV. 4 Wien. Ausgaben der Stadt für Reise Kg. Friedrichs zum RT., nr. 149, a . . . . . p. 295 20 Nürnberg. Kgl. Privileg für Regensburger Juden *, nr. 202, a - . . . . p. 416 . . . . J. v. Bopfingen an Nördlingen: Nachr. üb. Armagn., RT.-Besuch *, nr. 229,b . p. 495 Ausreise Hz. Albrechts v. O. *, nr. 229,c — . . . p. 496 29 Augsburg an Ulm: üb. ihs Aufgebot für Straßburg *, nr. 274, 4b p. 581 22 Nümberg. Züricher Gesandte an Z.: Verhandl. üb. Hilfe, Gesandtsch. z. Dauphin, nr. 230,c p. 500 . . . . . . . p. 483. 38а Speier an Altbgm. Frispach: Verhandl. zw. Pfalzgf. u. Dauphin u. a. m. Basel an den Dauphin: bitten um Schutz vor s. Kriegsvölkern *, nr. 273, a . . . . . . . p. 577 — 23 Nürnberg. Frankf. Gesandte an Frankf.: Nachrichten vom RT., nr. 228, c . . . . . . . p. 482 StraBb. Gesandte an Straßb.: RT.-Botsch. zu d. Armagn. usw., nr. 226, d . P. 474 * Kg. Friedrich an Frankfurt: Ausliefg. d. Sladtsteuer an s. Kämmerer . . p. 482, Frankf. Gesandte an Frankf.: Forderung der kgl. Stadtsteuer “, nr. 228, d . . p. 482 Basel an Nürnberg u. Straliburg: Anmarsch u. Absichten des Dauphin *, nr. 225,1 . . . p. 467 Nördlingen: bittet um Ililfe geg. die Armagnaken *, nr. 274,1 . . . . . . . . p. 579 Rottweil: u. a. üb. Einnahme v. SchIoß Farnsburg “, nr. 274,2 . . . . . . . . p. 579 4 6 7 8) 21 43 47a 42a —
Strana 817
Chronologisches Verzoichnis der Urkunden und Akten 817 1444 Aug. 25 Nürnberg. Frankf. Gesandte an Franki.: keine kgl. Reise n. Fkf.; Stadtsteuer, nr. 228, e . p. 482 * Mecheln an Frankfurt: erbittet Vermittlung in s. brab. Geldangelegenheit . . . . . p. 485, 48h Augsburg an Ulm: Aufgebot für Straßburg *, nr. 274,4 . . . . . . . p. 580 . . . Rom. P. Eugen ernennt den Dauphin zum Gonfaloniere . . . . . . . . v . . . p. 435, 36а . . . . . p. 416 26 Nümberg. Kgl. Gebot für Nürnberg z. Zahlung der Judensteuer 2, nr. 202, b — Augsburg an s. Gesandten in Ulm: üb. Einnahme Mömpelgards u. a. m.*, nr. 274, 4a . . . p. 580 Rottweil an Ulm: u. a. üb. Einschließg. Basels durch die Armagnaken *, nr. 274, 3 . . . p. 580 27 Nünberg. Frankf. Gesandte an Frankf.: Brief Speiers üb. Armagn., u. a. m., nr. 228, f . . p. 483 Nördl. Gesandte an Nordl.: Beratung d. Stadte u. Fürsten usw. *. nr.229, d . p. 496 Aschaffb. Ehf. v. Mainz an Frankfurt: wiinscht Reisebegleitung zum RT. *, nr. 148 . p. 295 * Augsburg an Basel: verspricht Unterstützung beim RT. *, nr. 271,1. . . . . . p. 572, 16 u. 479, 46" s. RT.-Gesandten: übersendet Baseler Brief *, nr. 227,2 . . . . . . . . . . p. 479 Konstanz: wiederholte Anfrage weg. der Armagnaken *, nr. 271,1 . . . . . p. 572, 15 Giengen an Nordlingen: fragt nach der Ankunft Hz. Albrechts v. Ö. . . . . . . . . . . p. 518, 513 o. O. Thur. v. Hallwil an Kg. Friedrich: Niederlage der Armagn. bei Basel, nr. 208 . . . p. 428 . . . . . . . . . . . . . p. 428, 44b Mgf. v. Hochberg u. Züricht desgl. 28 Nürnberg an Regensburg: erfragt Quittungsformular f. Judensteuer * . . . . . . . . . p. 417, 31a . - quittiert üh. Regensb. Judensteuer*) . . . . . . . . . . . . . . . p. 411, 403 Zuricher Gesandte an Z.: fstl. Zug geg. d. Eidgen., deren Niederlage, nr. 230, d p. 501 Ulm an Nördlingen: ladet weg. Kriegslage z. Städtetag am 2. Sept. *, nr. 274,5 . . . . . p. 581 p. 585, 54а Angsburg an Hz. Albr. v. Baierm: Geleit für hzgl. Landsassen *) - . . . . . . . . . p. 419 — 29 Nürnberg. Kg. Friedrich verlängert Herrsch.-Vergleich mit s. Bruder *, nr. 203, a . . p. 479 Angsburg an s. RT.-Gesandten: Bestellung v. Büchsen in Nürnb., u. a. m. *, nr. 227.3 . . p. 468 — Straßburg. H. Höhling an Nürnberg: Niederlage der Eidgen. bei Basel ", nr. 225,2 — 30 Nümberg. Kg. Friedrich ernennt IIz. Albr. v. Ö. z. Reichshauptmann geg. Eidgen., nr. 209, b p. 430 an alle: Beistand für Hz. Albr. geg. die Eidgenossen, nr. 209, a . p. 129 . . . . p. 430 Verbot jeder Unterstutzg. d. Eidgen.. nr. 209, c Frankfurt an s. RT.-Gesandten: Stadtsteuer, Friedberg. Angelegenh. u. a. m., nr. 228, g . p. 484 . . . . . . . . . . . . . . p. 291, 42b Ebf. v. Mainz: Friedberger Angelegenheit * Freiburgi. Br. Bgm. König an Straßburg: üb. kgl. Gesandtsch. zum Dauphin *, nr. 210,1 . p. 431 p. 435, 456. . . . . . . Rom. P. Eugen bewilligt dem Dauphin ein jährl. Gehalt als Gonfaloniere * 31 Nünberg. Kg. Friedrich erlaubt Ebf. v. Trier Zollerhöhung zu Boppard " . . . p. 413, 435 p. 419 Hz. Albr. v. Ö. beurkundet Art der Nutzung der Österr. Lande *, mr. 203, b . . Kgl. Kammergerichtsurtell: Urs. Riedin gg. Memmingen “, nr. 201 . . . . p. 415 . p. 497 J. v. Bopfingen an Nördlingen: Besuch des RT. Kirchenfrage *, nr. 229, e Augsburg an s. Büchsenmstr. in Passau: verlangt s. Rückkehr *, nr. 271,1 . . . . . . . P. 572, 25 Épinal. Gouverneure v. E. an dies. v. Metz: erbitten Hilfe geg. d. Armagn., nr. 260 . . . p. 559 Sept. 1/26 Nürnberg. Kgl. Verleihung v. Wappen- u. Rechtsbriefen *, nr. 199 . . . . . . . . . p. 413 Kg. Friedrich verbietet westfal. Freigrafen Prozeßeinmischung *, nr. 201 . p. 421 Hz. Albr. v. Ö. anerkennt Beding. f. s. Regierg, im Land Österr. *, nr. 203,c p. 420 Hz. Sigmund gibt Uberlassg. der Regierg. an Hz. Albr. bekannt *, nr. 203, d p. 420 an Feldkirch: befichlt Gehorsam geg. Ilz. Albrecht *, nr. 203, e p. 421 . . . . p. 475 K. Armbruster an Strabburg: Besuch des RT., u. a. m., nr. 226, c W. v. Schwarzenberg an Frankf.: Aufschub v. Frankf. Angeleg. *, ur. 228, h . p. 485 J. v. Bopfingen an Nördlingen: Verhandl. mit Dauphin ", nr. 229, f . . . . .p. 497 Nog. an Basel: üb. Besuch u. Aufgabe des RT.*, nr. 224,2 . . . . . . . p. 463 Konstanz an Nürnberg: Friedensvermittlg. d. Bfs. v. K. zw. Eidgen. u. Armagn.* nr. 225, 4 . p. 468 Schaffhausen an Nürnberg: erbittet Hilfe geg. die Armagnaken *, nr. 225,3 . . . . . . p. 468 Nördlingen: bittet un Schützen *, nr. 275,1 . . . . . . . . p. 429, 38a u. 583 Oberehnheim. Anschlag eines elsäB. Städtetags: Aufmarschplan geg. Armagn., nr. 249,b . p. 530 — Abschied des Tages : Maßnahmen geg. d. Armagnaken, nr. 249. a . . . . . p. 529 — Vy-les-Lure. Bil. Rate v. Metz an Gouverneure v. Épinal: versprechen Hilfe, nr. 261 . . . p. 560 2 Nümberg. Kg. Friedrich gibt Ubergang d. österr. Regierg. an Hz. Albr. bekannt *, nr. 203, d p. 420, 47 an Feldkirch: befichlt Gehorsam geg. Hz. Albrecht *, nr. 203 e . p. 421 Straßb. Gesandte an Straßb.: kirchenpolit. Verhandl., Klagen d. Städte, nr.226,i p. 475 . . . . р. 583 Basel an Rottweil: üb. die Schlacht b. Basel, Hilfegesuch *, nr. 275,2 . . . . . Straßburg an Frankfurt: Niederlage der Eidgenossen bei Basel * . . . . . . . p. 428, 51b Sept. 3 Nürnberg. Kammergerichtsurteil: Gf. v. Schaumburg gg. Gf. z. Görz *, nr. 201 . . . . p. 415 Frankfurt an s. Gesandten b. RT.: Anfr. üb. Armagn. u. Haltung d. Städte, nr. 228. i . . p. 485 Basel an Städteboten b. RT.: rechtfertigt s. Verhaltnis z. d. Eidgenossen *, nr. 231,1 . . p. 502 — — 1
Chronologisches Verzoichnis der Urkunden und Akten 817 1444 Aug. 25 Nürnberg. Frankf. Gesandte an Franki.: keine kgl. Reise n. Fkf.; Stadtsteuer, nr. 228, e . p. 482 * Mecheln an Frankfurt: erbittet Vermittlung in s. brab. Geldangelegenheit . . . . . p. 485, 48h Augsburg an Ulm: Aufgebot für Straßburg *, nr. 274,4 . . . . . . . p. 580 . . . Rom. P. Eugen ernennt den Dauphin zum Gonfaloniere . . . . . . . . v . . . p. 435, 36а . . . . . p. 416 26 Nümberg. Kgl. Gebot für Nürnberg z. Zahlung der Judensteuer 2, nr. 202, b — Augsburg an s. Gesandten in Ulm: üb. Einnahme Mömpelgards u. a. m.*, nr. 274, 4a . . . p. 580 Rottweil an Ulm: u. a. üb. Einschließg. Basels durch die Armagnaken *, nr. 274, 3 . . . p. 580 27 Nünberg. Frankf. Gesandte an Frankf.: Brief Speiers üb. Armagn., u. a. m., nr. 228, f . . p. 483 Nördl. Gesandte an Nordl.: Beratung d. Stadte u. Fürsten usw. *. nr.229, d . p. 496 Aschaffb. Ehf. v. Mainz an Frankfurt: wiinscht Reisebegleitung zum RT. *, nr. 148 . p. 295 * Augsburg an Basel: verspricht Unterstützung beim RT. *, nr. 271,1. . . . . . p. 572, 16 u. 479, 46" s. RT.-Gesandten: übersendet Baseler Brief *, nr. 227,2 . . . . . . . . . . p. 479 Konstanz: wiederholte Anfrage weg. der Armagnaken *, nr. 271,1 . . . . . p. 572, 15 Giengen an Nordlingen: fragt nach der Ankunft Hz. Albrechts v. Ö. . . . . . . . . . . p. 518, 513 o. O. Thur. v. Hallwil an Kg. Friedrich: Niederlage der Armagn. bei Basel, nr. 208 . . . p. 428 . . . . . . . . . . . . . p. 428, 44b Mgf. v. Hochberg u. Züricht desgl. 28 Nürnberg an Regensburg: erfragt Quittungsformular f. Judensteuer * . . . . . . . . . p. 417, 31a . - quittiert üh. Regensb. Judensteuer*) . . . . . . . . . . . . . . . p. 411, 403 Zuricher Gesandte an Z.: fstl. Zug geg. d. Eidgen., deren Niederlage, nr. 230, d p. 501 Ulm an Nördlingen: ladet weg. Kriegslage z. Städtetag am 2. Sept. *, nr. 274,5 . . . . . p. 581 p. 585, 54а Angsburg an Hz. Albr. v. Baierm: Geleit für hzgl. Landsassen *) - . . . . . . . . . p. 419 — 29 Nürnberg. Kg. Friedrich verlängert Herrsch.-Vergleich mit s. Bruder *, nr. 203, a . . p. 479 Angsburg an s. RT.-Gesandten: Bestellung v. Büchsen in Nürnb., u. a. m. *, nr. 227.3 . . p. 468 — Straßburg. H. Höhling an Nürnberg: Niederlage der Eidgen. bei Basel ", nr. 225,2 — 30 Nümberg. Kg. Friedrich ernennt IIz. Albr. v. Ö. z. Reichshauptmann geg. Eidgen., nr. 209, b p. 430 an alle: Beistand für Hz. Albr. geg. die Eidgenossen, nr. 209, a . p. 129 . . . . p. 430 Verbot jeder Unterstutzg. d. Eidgen.. nr. 209, c Frankfurt an s. RT.-Gesandten: Stadtsteuer, Friedberg. Angelegenh. u. a. m., nr. 228, g . p. 484 . . . . . . . . . . . . . . p. 291, 42b Ebf. v. Mainz: Friedberger Angelegenheit * Freiburgi. Br. Bgm. König an Straßburg: üb. kgl. Gesandtsch. zum Dauphin *, nr. 210,1 . p. 431 p. 435, 456. . . . . . . Rom. P. Eugen bewilligt dem Dauphin ein jährl. Gehalt als Gonfaloniere * 31 Nünberg. Kg. Friedrich erlaubt Ebf. v. Trier Zollerhöhung zu Boppard " . . . p. 413, 435 p. 419 Hz. Albr. v. Ö. beurkundet Art der Nutzung der Österr. Lande *, mr. 203, b . . Kgl. Kammergerichtsurtell: Urs. Riedin gg. Memmingen “, nr. 201 . . . . p. 415 . p. 497 J. v. Bopfingen an Nördlingen: Besuch des RT. Kirchenfrage *, nr. 229, e Augsburg an s. Büchsenmstr. in Passau: verlangt s. Rückkehr *, nr. 271,1 . . . . . . . P. 572, 25 Épinal. Gouverneure v. E. an dies. v. Metz: erbitten Hilfe geg. d. Armagn., nr. 260 . . . p. 559 Sept. 1/26 Nürnberg. Kgl. Verleihung v. Wappen- u. Rechtsbriefen *, nr. 199 . . . . . . . . . p. 413 Kg. Friedrich verbietet westfal. Freigrafen Prozeßeinmischung *, nr. 201 . p. 421 Hz. Albr. v. Ö. anerkennt Beding. f. s. Regierg, im Land Österr. *, nr. 203,c p. 420 Hz. Sigmund gibt Uberlassg. der Regierg. an Hz. Albr. bekannt *, nr. 203, d p. 420 an Feldkirch: befichlt Gehorsam geg. Ilz. Albrecht *, nr. 203, e p. 421 . . . . p. 475 K. Armbruster an Strabburg: Besuch des RT., u. a. m., nr. 226, c W. v. Schwarzenberg an Frankf.: Aufschub v. Frankf. Angeleg. *, ur. 228, h . p. 485 J. v. Bopfingen an Nördlingen: Verhandl. mit Dauphin ", nr. 229, f . . . . .p. 497 Nog. an Basel: üb. Besuch u. Aufgabe des RT.*, nr. 224,2 . . . . . . . p. 463 Konstanz an Nürnberg: Friedensvermittlg. d. Bfs. v. K. zw. Eidgen. u. Armagn.* nr. 225, 4 . p. 468 Schaffhausen an Nürnberg: erbittet Hilfe geg. die Armagnaken *, nr. 225,3 . . . . . . p. 468 Nördlingen: bittet un Schützen *, nr. 275,1 . . . . . . . . p. 429, 38a u. 583 Oberehnheim. Anschlag eines elsäB. Städtetags: Aufmarschplan geg. Armagn., nr. 249,b . p. 530 — Abschied des Tages : Maßnahmen geg. d. Armagnaken, nr. 249. a . . . . . p. 529 — Vy-les-Lure. Bil. Rate v. Metz an Gouverneure v. Épinal: versprechen Hilfe, nr. 261 . . . p. 560 2 Nümberg. Kg. Friedrich gibt Ubergang d. österr. Regierg. an Hz. Albr. bekannt *, nr. 203, d p. 420, 47 an Feldkirch: befichlt Gehorsam geg. Hz. Albrecht *, nr. 203 e . p. 421 Straßb. Gesandte an Straßb.: kirchenpolit. Verhandl., Klagen d. Städte, nr.226,i p. 475 . . . . р. 583 Basel an Rottweil: üb. die Schlacht b. Basel, Hilfegesuch *, nr. 275,2 . . . . . Straßburg an Frankfurt: Niederlage der Eidgenossen bei Basel * . . . . . . . p. 428, 51b Sept. 3 Nürnberg. Kammergerichtsurteil: Gf. v. Schaumburg gg. Gf. z. Görz *, nr. 201 . . . . p. 415 Frankfurt an s. Gesandten b. RT.: Anfr. üb. Armagn. u. Haltung d. Städte, nr. 228. i . . p. 485 Basel an Städteboten b. RT.: rechtfertigt s. Verhaltnis z. d. Eidgenossen *, nr. 231,1 . . p. 502 — — 1
Strana 818
818 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1444 Sept. 3 Basel an Nümberg: erbittet Rechtfertig, vor dem RT. *, nr. 225,5 . . . . . . . . . . . p. 468 Nördlingen: üb. s. Belagerung, Bitte um Hilfe *. nr. 275, 2a . . . . . . . . . p. 584 Augsburg an Ulm: Verantwortung d. Städte geg. König u. Fürsten *, nr. 274, 10 . . . . p. 583 — Ulm an Nördlingen: ladet zu Städtetag am 12. Sept., nr. 274, 6 . r . . . . p. 581 Altkirch. Instruktion des Dauphin f. Gesandte zn Kg. Friedrich, nr. 211 . . . . . . . . p. 435 4 Nürnberg. Kammergerichtsurteil: G. Judman gg. Hofgerichtsentscheid *, nr. 201 . . . . p. 415 Nog. an Straßburg: Anfrage weg, dortiger Kriegslage *, nr. 224,3 . . . . . . p. 463 Ulm an Straßburg: fordert entbehrliche Schützen zurück *, nr. 271,7 . . . . . . . p. 582 Épinal. Not.-Instr.: Treueid der Bürgerschaft f. Kg. v. Frankreich *, nr. 262 . . . . . . p. 560 Nürnberg. Bestätig. v. Hofgerichtsurteil: H. v. Wenkheim gg. Schweinfurt *, nr. 201 . . . p. 415 Augsburg an Ulm: verspricht Absendung von Ratsboten “, nr. 274,8 . . . 1 . . p. 582 Isenheim. Präzeptor v. I. an Straßburg: üb. Verhandl. mit dem Dauphin *, nr. 210,2 . . p. 431 6 Nümberg an Regensburg: Ungewißhoit üb. die kirchl. Verhandlungen *, nr. 224, 4 p. 463 . . Windsheim: Landfriedenseinung mit gen. Fürsten * . . . . . . . . . . . p. 464, Frankf. Gesandte an Fkf.: Stadtsteuer, Unzufriedenh. d. Städte u.a.m., nr. 228, k p. 486 K. Armbruster an Straßb.: Verzögerg. der Kammergerichtsklage *, nr. 226, g . p. 476 Basel. Walfenstillstandsverhandlung zw. Dauphin u. Eidgenossen * nr. 241,1 . . . . . . p. 515,2 B. an d. Städteboten b. RT.: wiederholt s. Schreiben vom 3. Sept. *, nr. 231,2 . . p. 503 Augsburg an Konstanzt ernente Anfrage weg. der Armagnaken *, nr. 271,1 . . . . . . . p. 572, 15 7 Nürnberg. Kammergerichtsurteil: A. v. Hollenegg gg. Gf. v. Görz *, nr. 201 . . . . . . . p. 415 Schaffhausen an Nümberg: erbittet Hilfstruppen geg. die Armagnaken *, nr. 225,6 . . . p. 468 Ulm. H. Ainkürn an Nördlingen: üb. die Rüstung der Städte u. a. m., nr. 274,9 . . . . . p. 582 8 Nürnberg, Kg. Friedr. gibt Hz. Albrecht v. Ö. d. Blutbann’in österr. Landen *, nr. 203, f . p. 421 verspricht Ebf. v. Trier Zollbestätig, doh. Kg. Ladislaus, nr. 200, b p. 414 quittiert Nürnb. üb. Regensbg. Krönungssteuer, nr. 202, c . . . . p. 417 — Altkirch. Mgf. v. Horhberg an Zürich: Friedensverhdlg. zw. Dauphin u. Eidgen.* nr. 241,2 p. 515 9 Nürnberg. Hz. Albr. v. Č. an Städte i. Breisgau: stellt Kommen in Aussicht *, nr. 243,1 . p. 518 Augsburg an s. RT.-Gesandten: Bestellung v. Garn f. Armbrüste, usw.*), nr. 227,4 - . . . p. 480 Basel an Städteboten u. Nürnb.: Verhdl. m. Dauphin *, nr. 225, 7 u. 231,3 . . . . . . p. 503 u. 468 Giengen an Nördlingen: fragt nach Kommen Hz. Albrechts * . . . . . . . . . . . . . p. 518, 190 u. 15 Nürnberg. Gutachten Köln. Gelehrter f. Ehf. z. Neutralitätsfrage, nr. 164 . . . . . p. 330 Fkf. Gesandte an Fkf.: Angeleg. Mechelns, Verhdl. weg. Armagn., nr. 228, 1 p. 487 Augsburg an Hz. Albr. v. Baiern: sendet Knecht z. Bericht üb. Armagn. *, nr. 271,1 . . . p. 572, 29 — s. Bgm. in Ulm: Augsburgs Verhältn. zu d. Eidgen. u. a. m.*, nr. 275,3 . . . p. 584 Freiburg i. Br. Bgm. König an Straßburg: Nachr. aus d. Reich n. v. Dauphin *, nr. 210,3 . p. 433 Ulm. H. Ainkürn an Nördlingen: Hilferuf Schaffhausens n. a. m.*, nr. 275,4 . . . . . . p. 585 11 Nünberg, Kg. Friedrich begnadigt Hz. Ludwig d. J. v. Baiern, nr. 205, a . . . . . . . p. 422 nimmt Hz. Ludwig d. J. als Rat auf, nr. 205, b . . . . . . p. 422 Hz. Ludwig d. J. v. Baiern verspricht Hilfe für Österreich *, nr. 205, c . . . . . p. 423 Schwabach. Hz. Albrecht v. Ö. an Städte i. Breisgau: toilt s. Reiseweg mit * nr. 243,2 . . p. 519 Straßb. an Nürnbg.: Eidgen. Niederl., Fried.-Vermittl. zw. Dauphin u. Basel *, nr. 225,8 . p. 468 — H. Höhling an Nürnberg: berichtet üb. d. Kriegslage *, nr. 225,9 . . . . . . p. 468 Épinal. Manifest Karls VII. üb. Rückeroberg, franz. Gebiets . . . . . . . p. 252, 283 u. 324, Not.-Instr.: die Bürgerschaft erkennt Französ. Kg. als Herrn an, nr. 262,2 . . . p. 561 12 Nürnberg. Hzz. Albr. u. Sigmund vergleichen sich üb. brandenb. Hilfe *, nr. 203, g . . . p. 421 Nog. an Regensburg: erbittet Zahlung der Judensteuer . . . . . . . . . p. 417. 483 Straßb. Gesandte an Straßb.: Verhandl. u. Botschaften beim RT., nr. 226, h . p. 476 Zürichier Gesandte an Zürich: Hilfe für Z., nr. 230, e . . . . . . . . . . . . p. 502 Augsburg an s. Bgm. in Ulm: Ililfe für Schaffhausen u. a. m. *. nr. 275,3a . . . . . . . p. 584 Ulm. H. Ainkürn an Nördlingen: Klagen d. Städte üb. Leutemangel usw. *, nr. 275. 4a . p. 585 Nürnberg. Kgl. Gebot für Nürnb. 2. Zahlung der Regensb. Judenstouer, nr. 202, d . . . p. 417 Frankfirt an s. RT.-Gesandten: Weisung f. ihre Rückkehr ; Stadtsteuer, nr. 228, m . . . p. 188 Straßburg. H. Höhling an Nürnberg: weitere Nachrichten üb. d. Kriegslage *, nr. 225, 10 . p. 468 Ensisheim. Waffenstillstand zw. Dauphin u. eidgen. Städten *. nr. 241,3 . . . . . . . . p. 515 Nürnberg. Kg. Friedrich bestatigt den Vergleich üb. d. Neumark, nr. 206, a - p. 424 . . . . . Ulm. Abschied d. Schwab, Städtetags : Hilie f. Schaffh., Basel u. a. m., nr. 275, 5 - p. 586 . . . Die Ratsboten an Nordlingen : erbitton Nachsicht f. ihre Söldner * nr. 275, 6 . . . p. 587 n. 14 Nürnberg, RT.-Beschluß: Gesandtschaft zum Dauphin, nr. 212 . . . . . . . . p. 438 15 Kammergerichtsurteil: Gf. v. d. Hoya gg. Osnabrück *, nr. 201 . . . . . p. 415 * Bf. v. Chiemsee quittiert empfang. Regensb. Judensteuer . . . . . . p. 417, 37b 5 — 10 13 40а 422 —14 —
818 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1444 Sept. 3 Basel an Nümberg: erbittet Rechtfertig, vor dem RT. *, nr. 225,5 . . . . . . . . . . . p. 468 Nördlingen: üb. s. Belagerung, Bitte um Hilfe *. nr. 275, 2a . . . . . . . . . p. 584 Augsburg an Ulm: Verantwortung d. Städte geg. König u. Fürsten *, nr. 274, 10 . . . . p. 583 — Ulm an Nördlingen: ladet zu Städtetag am 12. Sept., nr. 274, 6 . r . . . . p. 581 Altkirch. Instruktion des Dauphin f. Gesandte zn Kg. Friedrich, nr. 211 . . . . . . . . p. 435 4 Nürnberg. Kammergerichtsurteil: G. Judman gg. Hofgerichtsentscheid *, nr. 201 . . . . p. 415 Nog. an Straßburg: Anfrage weg, dortiger Kriegslage *, nr. 224,3 . . . . . . p. 463 Ulm an Straßburg: fordert entbehrliche Schützen zurück *, nr. 271,7 . . . . . . . p. 582 Épinal. Not.-Instr.: Treueid der Bürgerschaft f. Kg. v. Frankreich *, nr. 262 . . . . . . p. 560 Nürnberg. Bestätig. v. Hofgerichtsurteil: H. v. Wenkheim gg. Schweinfurt *, nr. 201 . . . p. 415 Augsburg an Ulm: verspricht Absendung von Ratsboten “, nr. 274,8 . . . 1 . . p. 582 Isenheim. Präzeptor v. I. an Straßburg: üb. Verhandl. mit dem Dauphin *, nr. 210,2 . . p. 431 6 Nümberg an Regensburg: Ungewißhoit üb. die kirchl. Verhandlungen *, nr. 224, 4 p. 463 . . Windsheim: Landfriedenseinung mit gen. Fürsten * . . . . . . . . . . . p. 464, Frankf. Gesandte an Fkf.: Stadtsteuer, Unzufriedenh. d. Städte u.a.m., nr. 228, k p. 486 K. Armbruster an Straßb.: Verzögerg. der Kammergerichtsklage *, nr. 226, g . p. 476 Basel. Walfenstillstandsverhandlung zw. Dauphin u. Eidgenossen * nr. 241,1 . . . . . . p. 515,2 B. an d. Städteboten b. RT.: wiederholt s. Schreiben vom 3. Sept. *, nr. 231,2 . . p. 503 Augsburg an Konstanzt ernente Anfrage weg. der Armagnaken *, nr. 271,1 . . . . . . . p. 572, 15 7 Nürnberg. Kammergerichtsurteil: A. v. Hollenegg gg. Gf. v. Görz *, nr. 201 . . . . . . . p. 415 Schaffhausen an Nümberg: erbittet Hilfstruppen geg. die Armagnaken *, nr. 225,6 . . . p. 468 Ulm. H. Ainkürn an Nördlingen: üb. die Rüstung der Städte u. a. m., nr. 274,9 . . . . . p. 582 8 Nürnberg, Kg. Friedr. gibt Hz. Albrecht v. Ö. d. Blutbann’in österr. Landen *, nr. 203, f . p. 421 verspricht Ebf. v. Trier Zollbestätig, doh. Kg. Ladislaus, nr. 200, b p. 414 quittiert Nürnb. üb. Regensbg. Krönungssteuer, nr. 202, c . . . . p. 417 — Altkirch. Mgf. v. Horhberg an Zürich: Friedensverhdlg. zw. Dauphin u. Eidgen.* nr. 241,2 p. 515 9 Nürnberg. Hz. Albr. v. Č. an Städte i. Breisgau: stellt Kommen in Aussicht *, nr. 243,1 . p. 518 Augsburg an s. RT.-Gesandten: Bestellung v. Garn f. Armbrüste, usw.*), nr. 227,4 - . . . p. 480 Basel an Städteboten u. Nürnb.: Verhdl. m. Dauphin *, nr. 225, 7 u. 231,3 . . . . . . p. 503 u. 468 Giengen an Nördlingen: fragt nach Kommen Hz. Albrechts * . . . . . . . . . . . . . p. 518, 190 u. 15 Nürnberg. Gutachten Köln. Gelehrter f. Ehf. z. Neutralitätsfrage, nr. 164 . . . . . p. 330 Fkf. Gesandte an Fkf.: Angeleg. Mechelns, Verhdl. weg. Armagn., nr. 228, 1 p. 487 Augsburg an Hz. Albr. v. Baiern: sendet Knecht z. Bericht üb. Armagn. *, nr. 271,1 . . . p. 572, 29 — s. Bgm. in Ulm: Augsburgs Verhältn. zu d. Eidgen. u. a. m.*, nr. 275,3 . . . p. 584 Freiburg i. Br. Bgm. König an Straßburg: Nachr. aus d. Reich n. v. Dauphin *, nr. 210,3 . p. 433 Ulm. H. Ainkürn an Nördlingen: Hilferuf Schaffhausens n. a. m.*, nr. 275,4 . . . . . . p. 585 11 Nünberg, Kg. Friedrich begnadigt Hz. Ludwig d. J. v. Baiern, nr. 205, a . . . . . . . p. 422 nimmt Hz. Ludwig d. J. als Rat auf, nr. 205, b . . . . . . p. 422 Hz. Ludwig d. J. v. Baiern verspricht Hilfe für Österreich *, nr. 205, c . . . . . p. 423 Schwabach. Hz. Albrecht v. Ö. an Städte i. Breisgau: toilt s. Reiseweg mit * nr. 243,2 . . p. 519 Straßb. an Nürnbg.: Eidgen. Niederl., Fried.-Vermittl. zw. Dauphin u. Basel *, nr. 225,8 . p. 468 — H. Höhling an Nürnberg: berichtet üb. d. Kriegslage *, nr. 225,9 . . . . . . p. 468 Épinal. Manifest Karls VII. üb. Rückeroberg, franz. Gebiets . . . . . . . p. 252, 283 u. 324, Not.-Instr.: die Bürgerschaft erkennt Französ. Kg. als Herrn an, nr. 262,2 . . . p. 561 12 Nürnberg. Hzz. Albr. u. Sigmund vergleichen sich üb. brandenb. Hilfe *, nr. 203, g . . . p. 421 Nog. an Regensburg: erbittet Zahlung der Judensteuer . . . . . . . . . p. 417. 483 Straßb. Gesandte an Straßb.: Verhandl. u. Botschaften beim RT., nr. 226, h . p. 476 Zürichier Gesandte an Zürich: Hilfe für Z., nr. 230, e . . . . . . . . . . . . p. 502 Augsburg an s. Bgm. in Ulm: Ililfe für Schaffhausen u. a. m. *. nr. 275,3a . . . . . . . p. 584 Ulm. H. Ainkürn an Nördlingen: Klagen d. Städte üb. Leutemangel usw. *, nr. 275. 4a . p. 585 Nürnberg. Kgl. Gebot für Nürnb. 2. Zahlung der Regensb. Judenstouer, nr. 202, d . . . p. 417 Frankfirt an s. RT.-Gesandten: Weisung f. ihre Rückkehr ; Stadtsteuer, nr. 228, m . . . p. 188 Straßburg. H. Höhling an Nürnberg: weitere Nachrichten üb. d. Kriegslage *, nr. 225, 10 . p. 468 Ensisheim. Waffenstillstand zw. Dauphin u. eidgen. Städten *. nr. 241,3 . . . . . . . . p. 515 Nürnberg. Kg. Friedrich bestatigt den Vergleich üb. d. Neumark, nr. 206, a - p. 424 . . . . . Ulm. Abschied d. Schwab, Städtetags : Hilie f. Schaffh., Basel u. a. m., nr. 275, 5 - p. 586 . . . Die Ratsboten an Nordlingen : erbitton Nachsicht f. ihre Söldner * nr. 275, 6 . . . p. 587 n. 14 Nürnberg, RT.-Beschluß: Gesandtschaft zum Dauphin, nr. 212 . . . . . . . . p. 438 15 Kammergerichtsurteil: Gf. v. d. Hoya gg. Osnabrück *, nr. 201 . . . . . p. 415 * Bf. v. Chiemsee quittiert empfang. Regensb. Judensteuer . . . . . . p. 417, 37b 5 — 10 13 40а 422 —14 —
Strana 819
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 819 — . - 17 1444 Sept. 15 Colmar an den Dauphin: bittet um Schutz vor s. Truppen *, nr. 273. b . . . . . . . . p. 578 o. O. Franz. Seneschall sagt der Stadt Metz Fehde an, nr. 263 . . . . . . . . . . . . p. 561 med. Nürnberg. Gutachten Tudeschis zur Frage der Konzisautoritäl, nr. 167 . . . . . . . p. 351 Rede eines Konzilsgesandten geg. Ungültigk. d. Wahl Felix’ V., nr. 168 . . . p. 357 Gutachten v. Univ.-Gelehrten geg. die Neutralität, nr. 169 . . . . . . . . p. 366 Abhandl. v. Konzilsgesandten: Gültigk. d. Prozesses geg. P. Eugen, nr. 170 . p. 370 Antwort der Konzilspartei zur angebl. Konzilsverleging, nr. 171 . . . . p. 377 Ausführung v. päpstl. Gesandten z. Gutachten d. Univ. Köln v. 1440, nr. 172 p. 378 Antwort d. Nik. v. Kucs auf verschied. Baseler Behauptungen, nr. 173 . . . p. 379 Bemerkungen eines RT.-Besuchers zu den kirchl. Verhandlungen, nr. 171 . . p. 389 Aufzeichnung d. Lektors Chr. v. Zinna üb. d. Meinungen des RT., nr. 175 . P. 389 Vorschlag v. Univ.-Vertreter zur Kirchenreform, nr. 176 . . . . . . . . . p. 390 Bemerkung Carvajals z. d. Beschlüssen d. Mainz. Kongresses, nr. 177 . . . p. 390 Berichtigung Carvajals ub. fürstl. Proteste b. Absetzung P. Eugens, nr. 178 . p. 391 Vorschlag des Nik. v. Kues zur Berufung des 3. Konzils, nr. 179 . . . . . . p. 391 Beschluß der Städteboten: Berufung v. Städtetagen am 16. Okt., nr. 213 . . p. 139 Straßb. Gesandte an Straßh.: Beratungen üb. Armagn. u. Eidgen., nr. 226, i p. 477 Frankf. Gesandte an Frankf.: Beschluß üb. Städtetag Worms usw., nr. 228,n p. 488 Augsburg an s. Bgm. Argun in Nürnb.: berichtet v. Ulmer Tag am 14. Sept., nr. 275,9 . . p. 587 Nördlingen an Straßburg: fordert s. Gesellen zurück *, nr. 275,8 . . . - p. 587 Ulm an Straßburg: erhittet Nachricht üb. die Armagnaken *, nr. 275,7 . . . . . . . . p. 587 9. O. Franzos. Marschall sagt der Stadt Metz Fehde an, nr. 263 . . . . . . p. 561, 36 Heidelbg. Pfalzgf. an gen. Fürsten: ladet z. Besprechg. n. Bruchsal am 23. Sept. nr. 252,1 p. 538 Ulm u. Schwab. Stüdte: Vorschlag e. Städtetags z. Eßlingen, nr. 250. a p. 531 Straßburg: verspricht Unterstützg- geg. d. Armagn. . nr. 248,3 . . p. 529 gen. Klöster: üb. Ausstattung d. bestellten Wagen . . . . . . . p. 537, 483 Pfgfl. Anweisungen z. Durchführung 2. Reichskriegs geg. d. Armagn., nr. 251 . p. 534 f. Gesandtsch. z. Königan v. Frankr., Engl. usw., nr. 253, a-c p. 541 zu Verhandl. mit Schwäb. Städten üb. Truppenhilie, nr. 250.b p. 531 f. Verhalten geg. die elsäb. Bevölkerung, nr. 253, d . . . . p. 543 Pfalzgf. an Frankfurt: fordert Aufgebot n. Speier *, nr. 250, c . . . . . . . . . p. 532 Metz an StraBburg: übersendet Ianz. Fehdeansagen *, nr. 264 . . . . . . . . . . . P. 561 - J. v. Esch an Straßburg: kgl. Gesandtsch. b. Dauphin, n. a. m.*, nr. 210,4 . . . . . p. 433 18 Nürnberg. Kammergerichtsurteil: H. Fraunberger gg. Gf. z. Ortenberg *, nr. 201 . . . . p. 415 Nog. an Worms: Weitergabe v. dessen Brief an d. Städteboten *, nr. 224,5 . p. 464 Heidelbg. Pfalzgi. an geistl. Fürsten: erbittet Aufgebot n. Kreuznach, nr. 250, d . . . . p. 532 —ungen. Untertant fordert Aufgebot f. 14. Okt. n. Seeheim, nr. 250, e . p. 532 Speier an Frankfurt: Bericht üb. Kriegslage u. Vorhdl. m. Dauphin * nr. 248,2 . . . . . p. 528 Worms an Frankfurt: ladet zu Städtetag am 24. Sept. *, nr. 276.1 . . . . . . . . . . p. 587 20 Nürnberg. Städteboten an Basel: Weitergabe v. Basels Schreiben an RT., nr. 231, 4-4a p. 503f. 19 Augsburg an Regensburg; Anwerbung reisiger Pferde *, nr. 271,1 . . . . . . . . . . . p. 572, 32 — Schaffhausen: stellt stadt. Hilfe in Aussicht * „ . . . . . . . . . . . . p. 584, 560 Worms an Frankfurt: stadt. Beitrag für die Kriegsrüstung des Pfalzgr. *, nr. 276,2 . . . p. 588 Ensishm. Mgf. v. Hochberg bevollm. Hofmstr. d. Dauphin z. Verhandl. m. Eidgen. *, nr. 242,1 p. 516. 50 — 20 Nürnberg. Abhandlg. des Chr. v. Zinna üb. RechtmäBigkeit d. Neutralitat, nr. 165 . . . . p. 333 Straßb. Gesandte an Straßb.: Botschaft d. Dauphin b. Kg. Friedr., nr. 226, k . p. 477 Basel. Das Konzil an Zürich: teilt Waffenstillstand m. Eidgen. mit *, nr. 242,2 . . . . . p. 517 Bf. Friedrich an Bf. v. Konstanz: desgl. *, nr. 242,3 - * - . . . . . . . . . . p. 517 Straßburg an Frankiurt: üb. Reise Hz. Albrechts v. Ö. zum Dauphin * . . . . . . p. 519, 24а Ensishm. Hofmstr. d. Dauphin schließt Waffenstillst. zw. Österr., Zurich u. Eidg.*, nr. 242.1 p. 516, 52 Ulm an Nördlingen: ersucht um Erledig. d. Schulden an Schwäb. Städtebund * . . . . . p. 590. 513 um 20 Freibg. i. Br. Bgm. König an Straßburg: üb. Tagung d. Herren u. Städte* . . . . . p. 519, 33a 21 Nürnberg. Die Kff. v. Mainz, Trier u. Sachsen stimmen Neumark-Vergleich zu, nr. 206, b p. 426 Frankfurt an Worms: entschuldigt s. Fernbleiben v. Wormser Tag *, nr. 276,3 . . . . . p. 588 Reutlingen. Hz. Albr. v. Ö. an Städte im Breisgaur kündigt Tag in Villingen an 2. nr. 243,3 p. 519 22 Nürnberg. Ansprache des Burgund. Gesandten an Kg. Friedr.: Frage des 3. Konziis, nr. 166 p. 342 E. Silvio an J. Gers: Verhdl. üb. Kirchenfrage, m. Dauphin u.am. 2, nr. 233,a p. 508 H. Ehinger an Ulm: Verhandl. ub. die Armagnaken u. a. m., nr. 232, a . . . . p. 506 Freibg. i. Br. Straßb. Gesandte an Ammstr.: üb. d. Kriegslage n. Waffenruhe *, nr. 242, 5 . p. 517 Säckingen. Mgf. v. Hochberg an Zürich: übersendet Abschr. v. Waffenstillst. *, nr. 242,4 - p. 517 — 16 zu 15
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 819 — . - 17 1444 Sept. 15 Colmar an den Dauphin: bittet um Schutz vor s. Truppen *, nr. 273. b . . . . . . . . p. 578 o. O. Franz. Seneschall sagt der Stadt Metz Fehde an, nr. 263 . . . . . . . . . . . . p. 561 med. Nürnberg. Gutachten Tudeschis zur Frage der Konzisautoritäl, nr. 167 . . . . . . . p. 351 Rede eines Konzilsgesandten geg. Ungültigk. d. Wahl Felix’ V., nr. 168 . . . p. 357 Gutachten v. Univ.-Gelehrten geg. die Neutralität, nr. 169 . . . . . . . . p. 366 Abhandl. v. Konzilsgesandten: Gültigk. d. Prozesses geg. P. Eugen, nr. 170 . p. 370 Antwort der Konzilspartei zur angebl. Konzilsverleging, nr. 171 . . . . p. 377 Ausführung v. päpstl. Gesandten z. Gutachten d. Univ. Köln v. 1440, nr. 172 p. 378 Antwort d. Nik. v. Kucs auf verschied. Baseler Behauptungen, nr. 173 . . . p. 379 Bemerkungen eines RT.-Besuchers zu den kirchl. Verhandlungen, nr. 171 . . p. 389 Aufzeichnung d. Lektors Chr. v. Zinna üb. d. Meinungen des RT., nr. 175 . P. 389 Vorschlag v. Univ.-Vertreter zur Kirchenreform, nr. 176 . . . . . . . . . p. 390 Bemerkung Carvajals z. d. Beschlüssen d. Mainz. Kongresses, nr. 177 . . . p. 390 Berichtigung Carvajals ub. fürstl. Proteste b. Absetzung P. Eugens, nr. 178 . p. 391 Vorschlag des Nik. v. Kues zur Berufung des 3. Konzils, nr. 179 . . . . . . p. 391 Beschluß der Städteboten: Berufung v. Städtetagen am 16. Okt., nr. 213 . . p. 139 Straßb. Gesandte an Straßh.: Beratungen üb. Armagn. u. Eidgen., nr. 226, i p. 477 Frankf. Gesandte an Frankf.: Beschluß üb. Städtetag Worms usw., nr. 228,n p. 488 Augsburg an s. Bgm. Argun in Nürnb.: berichtet v. Ulmer Tag am 14. Sept., nr. 275,9 . . p. 587 Nördlingen an Straßburg: fordert s. Gesellen zurück *, nr. 275,8 . . . - p. 587 Ulm an Straßburg: erhittet Nachricht üb. die Armagnaken *, nr. 275,7 . . . . . . . . p. 587 9. O. Franzos. Marschall sagt der Stadt Metz Fehde an, nr. 263 . . . . . . p. 561, 36 Heidelbg. Pfalzgf. an gen. Fürsten: ladet z. Besprechg. n. Bruchsal am 23. Sept. nr. 252,1 p. 538 Ulm u. Schwab. Stüdte: Vorschlag e. Städtetags z. Eßlingen, nr. 250. a p. 531 Straßburg: verspricht Unterstützg- geg. d. Armagn. . nr. 248,3 . . p. 529 gen. Klöster: üb. Ausstattung d. bestellten Wagen . . . . . . . p. 537, 483 Pfgfl. Anweisungen z. Durchführung 2. Reichskriegs geg. d. Armagn., nr. 251 . p. 534 f. Gesandtsch. z. Königan v. Frankr., Engl. usw., nr. 253, a-c p. 541 zu Verhandl. mit Schwäb. Städten üb. Truppenhilie, nr. 250.b p. 531 f. Verhalten geg. die elsäb. Bevölkerung, nr. 253, d . . . . p. 543 Pfalzgf. an Frankfurt: fordert Aufgebot n. Speier *, nr. 250, c . . . . . . . . . p. 532 Metz an StraBburg: übersendet Ianz. Fehdeansagen *, nr. 264 . . . . . . . . . . . P. 561 - J. v. Esch an Straßburg: kgl. Gesandtsch. b. Dauphin, n. a. m.*, nr. 210,4 . . . . . p. 433 18 Nürnberg. Kammergerichtsurteil: H. Fraunberger gg. Gf. z. Ortenberg *, nr. 201 . . . . p. 415 Nog. an Worms: Weitergabe v. dessen Brief an d. Städteboten *, nr. 224,5 . p. 464 Heidelbg. Pfalzgi. an geistl. Fürsten: erbittet Aufgebot n. Kreuznach, nr. 250, d . . . . p. 532 —ungen. Untertant fordert Aufgebot f. 14. Okt. n. Seeheim, nr. 250, e . p. 532 Speier an Frankfurt: Bericht üb. Kriegslage u. Vorhdl. m. Dauphin * nr. 248,2 . . . . . p. 528 Worms an Frankfurt: ladet zu Städtetag am 24. Sept. *, nr. 276.1 . . . . . . . . . . p. 587 20 Nürnberg. Städteboten an Basel: Weitergabe v. Basels Schreiben an RT., nr. 231, 4-4a p. 503f. 19 Augsburg an Regensburg; Anwerbung reisiger Pferde *, nr. 271,1 . . . . . . . . . . . p. 572, 32 — Schaffhausen: stellt stadt. Hilfe in Aussicht * „ . . . . . . . . . . . . p. 584, 560 Worms an Frankfurt: stadt. Beitrag für die Kriegsrüstung des Pfalzgr. *, nr. 276,2 . . . p. 588 Ensishm. Mgf. v. Hochberg bevollm. Hofmstr. d. Dauphin z. Verhandl. m. Eidgen. *, nr. 242,1 p. 516. 50 — 20 Nürnberg. Abhandlg. des Chr. v. Zinna üb. RechtmäBigkeit d. Neutralitat, nr. 165 . . . . p. 333 Straßb. Gesandte an Straßb.: Botschaft d. Dauphin b. Kg. Friedr., nr. 226, k . p. 477 Basel. Das Konzil an Zürich: teilt Waffenstillstand m. Eidgen. mit *, nr. 242,2 . . . . . p. 517 Bf. Friedrich an Bf. v. Konstanz: desgl. *, nr. 242,3 - * - . . . . . . . . . . p. 517 Straßburg an Frankiurt: üb. Reise Hz. Albrechts v. Ö. zum Dauphin * . . . . . . p. 519, 24а Ensishm. Hofmstr. d. Dauphin schließt Waffenstillst. zw. Österr., Zurich u. Eidg.*, nr. 242.1 p. 516, 52 Ulm an Nördlingen: ersucht um Erledig. d. Schulden an Schwäb. Städtebund * . . . . . p. 590. 513 um 20 Freibg. i. Br. Bgm. König an Straßburg: üb. Tagung d. Herren u. Städte* . . . . . p. 519, 33a 21 Nürnberg. Die Kff. v. Mainz, Trier u. Sachsen stimmen Neumark-Vergleich zu, nr. 206, b p. 426 Frankfurt an Worms: entschuldigt s. Fernbleiben v. Wormser Tag *, nr. 276,3 . . . . . p. 588 Reutlingen. Hz. Albr. v. Ö. an Städte im Breisgaur kündigt Tag in Villingen an 2. nr. 243,3 p. 519 22 Nürnberg. Ansprache des Burgund. Gesandten an Kg. Friedr.: Frage des 3. Konziis, nr. 166 p. 342 E. Silvio an J. Gers: Verhdl. üb. Kirchenfrage, m. Dauphin u.am. 2, nr. 233,a p. 508 H. Ehinger an Ulm: Verhandl. ub. die Armagnaken u. a. m., nr. 232, a . . . . p. 506 Freibg. i. Br. Straßb. Gesandte an Ammstr.: üb. d. Kriegslage n. Waffenruhe *, nr. 242, 5 . p. 517 Säckingen. Mgf. v. Hochberg an Zürich: übersendet Abschr. v. Waffenstillst. *, nr. 242,4 - p. 517 — 16 zu 15
Strana 820
820 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten — T 1444 Sept. 22 Straßburg an Ulm: berichtet üb. die Kriegslage *, nr. 278,3 . . . . . . . . . . . . . p. 591 Ulm an Nümberg: ladet z. Städtetag am 2. Okt. *, nr. 278,1 . . . . . . . . . . p. 589 Teplitz. Hptm. v. Leitmeritz an Nürnberg: verspricht erbetene Hilfe *, nr. 225, 11 . . . . p. 469 um 22 Augsburg an gen. Herren: lehnt Söldner-Angebot ab*, nr. 271,1 . . . . . . . . . . p. 572, 34 23 Nürnberg. Kg. Friedr. verlängert Frieden zw. süddt. Fürsten u. Städten, nr. 205, d . . . p. 423 Kgl. Erlaubnis e. Brieföffnung im Prozeß DO. geg. H. David *, nr. 201 . . . . p. 415 Straßb. Gesandte an Straßb.: Reichsbanner geg. die Armagn., nr. 226,1 . . . p. 479 Bruchsal. Beschluß pfalz. Fürstentages üb. Heeresordng. geg. d. Armagn, nr. 252,2 . . . p. 539 .p. 540 Gesandtschaft nach Württemberg, nr. 252,3 Kaiserslautern an Frankfurt: Nachrichten üb. die Kriegslage *, nr. 254, 1a . . . . . . . p. 544 Speier an Straßburg: fragt an nach Friedensverhandl. mit Eidgen. * nr. 241,4 . . . . . p. 515 . . . . p. 517 Zürich an Bf. v. Basel: fragt an weg. Verhaltens z. Waffenstillstand *, nr. 242, 6 Ulm an Nördlingen: ladet z. Städtetag am 2. Okt. *, nr. 278,2 . . . . . . . . . . . p. 590 24 Nürnberg. Kf. v. Mainz stimint Neuverschreibg. d. Mark Brandenburg zu, nr. 206 c . . p. 427 . . . p. 238, 50а Vergleich zw. Bf. v. Würzburg u. Carvajal üb. Servitien-Nachlaß* . . . Frankf. Gesandte an Frankf.: Reichsbanner geg. Armagn. u. a. m., nr. 228, p . p. 190 Frankfurt an den Pfalzgf.: stellt Hilfe in Aussicht *, nr. 254.2 . . . . . . . . . . . . p. 544 Pf. Ofto: karn keine Reisigen schicken *, nr. 254,3 p. 544 - . s. RT.-Gesandten: Rückkehr der Gesandten, Hilfe f. Pfalzgf., nr. 228, ° . . p. 489 . . . . Straßburg an Rottweil : Nachrichten üb. die Kriegslage *, nr. 254,4 p. 544 . . . . - . Worms. Städt. Rate an Städteboten b. RT.: Anfrage n. Reichskrieg, nr. 276,4 . . . . . . p. 588 25 Nürnberg. Kleiner Anschlag geg. die Armagnaken, nr. 214 . . . . . . . . . . . . . . p. 440 Kg. Friedrich an gen Städte: teilt den kleinen Anschlag mit, nr. 215 . . . . p. 441 Kgl. Vollmacht z. Eintreibung der Judensteuer in gen. Orten, nr. 202, 6 . . . p. 418 Straßburg an Speier: franz. Forderg. f. Einkaufe in Str., Hilferuf Hz. Albrechts * - p. 470,51au.519,290 Ulm. H. Ainkürn an Nördlingen: n. a. üb. den Einsatz d. städt. Aufgebote, nr. 278,4 - . . p. 591 Zürich an Mgi. v. Hochburg : Ungewißsheit üb. Vertrag mit den Eidgen.*, nr. 242,7 . . . . p. 517 — 26 Nürnberg. W. v. Schwarzenberg an Frankf.: Anschläge geg. d. Armagn. u. a. m., nr. 228, q p. 490 Fkf. Stadtschr.: üb. d. kloin. Anschlag u.a.m., nr. 228,r p. 492 Nbg. an Windsheim u. Weißenburg: erinnert an Ulmer Tag am 1. Okt., nr. 278,5 p. 591 Rottweil an Ulm: empfichlt Hilfeleistung für Hz. Albrecht v. Ö., nr. 278, 7 . . . . . . p. 591 Rom. P. Eugen ermächtigt Carvajal u. Kues zu Benefizienerteilungen *, nr. 114, c . . . . p. 262 . . . . . p. 442 30 Nürnberg. Der große Anschlag geg. die Armagnaken, nr. 216 - . . . 27 Heidelbg. Pf. Ludwig stimmt Neuverschreibung d. Mark Brandenburg zu *, nr. 206, c . . p. 428,4 . p. 517 Rheinfelden. Mgf. v. Hochberg an Zürich: erwartet Auskunft üb. d. Vertrag *, nr. 242, 8 Konstanz an St. Gallen: ladet zur Städtebesprechung am 3. Okt. *) . . . . . . . . . . p. 595, 52а Straßburg, H. Höhling an Nürnbergt Abwehrmaßn. geg. d. Armagn. u. a. m.*, nr. 225,12 p. 469 p. 591 Ulm an Straßburg: hofft auf Hilfe durch Herren u. Städte *, nr. 278, 6 . . . . . . . . . 28 Nürnberg an Windsheim: teilt u. a. d. Tag zu Konstanz am 12. Okt. mit. nr. 280,1 . . . p. 595 W. v. Schwarzenberg an Frkf.: kgl. Reise nach Frkf., klein. Anschlag, nr. 228, s . p. 492 . . . . . Köln bevollmächtigt Gesandte zum Hofgericht *, nr. 128, d . . . . . P. 281 . . . . . . p. 509 Meran an Innsbruck u. Hall: Vorhältn. des Kgs. zu Hz. Sigmund *, nr. 234 Straßburg. H. Hohling an Nürnberg: üb. d. Vormarsch des Dauphin *, nr. 225.13 . . . . p. 469 . . p. 591 Ulm. H. Ainkürn an Nördlingen: sendet städt. Schreiben üb. d. Armagn. *, nr. 278,3 üb. Verteidig. d. Schwarzwalds u. a. m., nr. 278,8 . . . p. 592 um 29 Nürnberg. Kurfstl. Bedingungen z. Sicherung d. Kirchenfriedens “, nr. 186 . . . . . p. 400 p. 416, 46b . . . . . . Kgl. Gebot für Nürnberg z. Zahlung der Judensteuer *) . . * Ebf. v. Köln stimmt dem Vergleich üb. d. Neumark zu *, nr. 206, b . . . p. 427, 11 Basel an d. Städteboten b. RT.: Kriegslage u. Waffenstillstand m. Dauphin, nr. 231,5 . . p. 504 . . . . . p. 469, 562 Nürnberg: bittet um Empfehlg. d. elsäB. Städte bei Kg., Kff. usw.*. Frankfurt an W. v. Schwarzenberg: Zusage eines Aufgebets geg. die Armagn.*, nr. 228, t.. p. 492 . . . . . . . . . . p. 4701 Speier an Nürnberg: Kriegslage im Elsaß u. Westrich *, nr. 225,14 Köln an gen. Städte: beabsichtigt Besuch d. Wormser Städtetags am 16. Okt., nr. 281,1 . p. 599 30 Nürnberg. Kg. Friedrich an gen. Städte: teilt den großen Anschlag mit, nr. 217 . . . . . p. 443 Städteboten an Städtetag zu Worms: üb. d. Anschlag geg. d. Armagn., nr. 231,6 p. 504 Straßhurg an Nurnberg: ub. die vom Dauphin eroberten Stadte *, nr. 225,15 . . . . . . p. 470 Ulm. H. Koler an Nürnberg: Nachrichten, v. Städtetag, nr. 278, 9 . . . . . . . . . . . p. 592 . . . . . . p. 543 Nanty. Antwort des Franz. Königs an die pfalzgfl. Gesandtschaft, nr. 253, e ex. Nürnberg. Leitgedanken sächs. Gelehrter z. Behandlg. d. Kirchenfrage, nr. 181 . . . . . p. 393 Vorschlag v. Leipz. Univ.-Vertretern zur Lösung der Kirchenfrage, nr. 182 . . p. 393 —
820 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten — T 1444 Sept. 22 Straßburg an Ulm: berichtet üb. die Kriegslage *, nr. 278,3 . . . . . . . . . . . . . p. 591 Ulm an Nümberg: ladet z. Städtetag am 2. Okt. *, nr. 278,1 . . . . . . . . . . p. 589 Teplitz. Hptm. v. Leitmeritz an Nürnberg: verspricht erbetene Hilfe *, nr. 225, 11 . . . . p. 469 um 22 Augsburg an gen. Herren: lehnt Söldner-Angebot ab*, nr. 271,1 . . . . . . . . . . p. 572, 34 23 Nürnberg. Kg. Friedr. verlängert Frieden zw. süddt. Fürsten u. Städten, nr. 205, d . . . p. 423 Kgl. Erlaubnis e. Brieföffnung im Prozeß DO. geg. H. David *, nr. 201 . . . . p. 415 Straßb. Gesandte an Straßb.: Reichsbanner geg. die Armagn., nr. 226,1 . . . p. 479 Bruchsal. Beschluß pfalz. Fürstentages üb. Heeresordng. geg. d. Armagn, nr. 252,2 . . . p. 539 .p. 540 Gesandtschaft nach Württemberg, nr. 252,3 Kaiserslautern an Frankfurt: Nachrichten üb. die Kriegslage *, nr. 254, 1a . . . . . . . p. 544 Speier an Straßburg: fragt an nach Friedensverhandl. mit Eidgen. * nr. 241,4 . . . . . p. 515 . . . . p. 517 Zürich an Bf. v. Basel: fragt an weg. Verhaltens z. Waffenstillstand *, nr. 242, 6 Ulm an Nördlingen: ladet z. Städtetag am 2. Okt. *, nr. 278,2 . . . . . . . . . . . p. 590 24 Nürnberg. Kf. v. Mainz stimint Neuverschreibg. d. Mark Brandenburg zu, nr. 206 c . . p. 427 . . . p. 238, 50а Vergleich zw. Bf. v. Würzburg u. Carvajal üb. Servitien-Nachlaß* . . . Frankf. Gesandte an Frankf.: Reichsbanner geg. Armagn. u. a. m., nr. 228, p . p. 190 Frankfurt an den Pfalzgf.: stellt Hilfe in Aussicht *, nr. 254.2 . . . . . . . . . . . . p. 544 Pf. Ofto: karn keine Reisigen schicken *, nr. 254,3 p. 544 - . s. RT.-Gesandten: Rückkehr der Gesandten, Hilfe f. Pfalzgf., nr. 228, ° . . p. 489 . . . . Straßburg an Rottweil : Nachrichten üb. die Kriegslage *, nr. 254,4 p. 544 . . . . - . Worms. Städt. Rate an Städteboten b. RT.: Anfrage n. Reichskrieg, nr. 276,4 . . . . . . p. 588 25 Nürnberg. Kleiner Anschlag geg. die Armagnaken, nr. 214 . . . . . . . . . . . . . . p. 440 Kg. Friedrich an gen Städte: teilt den kleinen Anschlag mit, nr. 215 . . . . p. 441 Kgl. Vollmacht z. Eintreibung der Judensteuer in gen. Orten, nr. 202, 6 . . . p. 418 Straßburg an Speier: franz. Forderg. f. Einkaufe in Str., Hilferuf Hz. Albrechts * - p. 470,51au.519,290 Ulm. H. Ainkürn an Nördlingen: n. a. üb. den Einsatz d. städt. Aufgebote, nr. 278,4 - . . p. 591 Zürich an Mgi. v. Hochburg : Ungewißsheit üb. Vertrag mit den Eidgen.*, nr. 242,7 . . . . p. 517 — 26 Nürnberg. W. v. Schwarzenberg an Frankf.: Anschläge geg. d. Armagn. u. a. m., nr. 228, q p. 490 Fkf. Stadtschr.: üb. d. kloin. Anschlag u.a.m., nr. 228,r p. 492 Nbg. an Windsheim u. Weißenburg: erinnert an Ulmer Tag am 1. Okt., nr. 278,5 p. 591 Rottweil an Ulm: empfichlt Hilfeleistung für Hz. Albrecht v. Ö., nr. 278, 7 . . . . . . p. 591 Rom. P. Eugen ermächtigt Carvajal u. Kues zu Benefizienerteilungen *, nr. 114, c . . . . p. 262 . . . . . p. 442 30 Nürnberg. Der große Anschlag geg. die Armagnaken, nr. 216 - . . . 27 Heidelbg. Pf. Ludwig stimmt Neuverschreibung d. Mark Brandenburg zu *, nr. 206, c . . p. 428,4 . p. 517 Rheinfelden. Mgf. v. Hochberg an Zürich: erwartet Auskunft üb. d. Vertrag *, nr. 242, 8 Konstanz an St. Gallen: ladet zur Städtebesprechung am 3. Okt. *) . . . . . . . . . . p. 595, 52а Straßburg, H. Höhling an Nürnbergt Abwehrmaßn. geg. d. Armagn. u. a. m.*, nr. 225,12 p. 469 p. 591 Ulm an Straßburg: hofft auf Hilfe durch Herren u. Städte *, nr. 278, 6 . . . . . . . . . 28 Nürnberg an Windsheim: teilt u. a. d. Tag zu Konstanz am 12. Okt. mit. nr. 280,1 . . . p. 595 W. v. Schwarzenberg an Frkf.: kgl. Reise nach Frkf., klein. Anschlag, nr. 228, s . p. 492 . . . . . Köln bevollmächtigt Gesandte zum Hofgericht *, nr. 128, d . . . . . P. 281 . . . . . . p. 509 Meran an Innsbruck u. Hall: Vorhältn. des Kgs. zu Hz. Sigmund *, nr. 234 Straßburg. H. Hohling an Nürnberg: üb. d. Vormarsch des Dauphin *, nr. 225.13 . . . . p. 469 . . p. 591 Ulm. H. Ainkürn an Nördlingen: sendet städt. Schreiben üb. d. Armagn. *, nr. 278,3 üb. Verteidig. d. Schwarzwalds u. a. m., nr. 278,8 . . . p. 592 um 29 Nürnberg. Kurfstl. Bedingungen z. Sicherung d. Kirchenfriedens “, nr. 186 . . . . . p. 400 p. 416, 46b . . . . . . Kgl. Gebot für Nürnberg z. Zahlung der Judensteuer *) . . * Ebf. v. Köln stimmt dem Vergleich üb. d. Neumark zu *, nr. 206, b . . . p. 427, 11 Basel an d. Städteboten b. RT.: Kriegslage u. Waffenstillstand m. Dauphin, nr. 231,5 . . p. 504 . . . . . p. 469, 562 Nürnberg: bittet um Empfehlg. d. elsäB. Städte bei Kg., Kff. usw.*. Frankfurt an W. v. Schwarzenberg: Zusage eines Aufgebets geg. die Armagn.*, nr. 228, t.. p. 492 . . . . . . . . . . p. 4701 Speier an Nürnberg: Kriegslage im Elsaß u. Westrich *, nr. 225,14 Köln an gen. Städte: beabsichtigt Besuch d. Wormser Städtetags am 16. Okt., nr. 281,1 . p. 599 30 Nürnberg. Kg. Friedrich an gen. Städte: teilt den großen Anschlag mit, nr. 217 . . . . . p. 443 Städteboten an Städtetag zu Worms: üb. d. Anschlag geg. d. Armagn., nr. 231,6 p. 504 Straßhurg an Nurnberg: ub. die vom Dauphin eroberten Stadte *, nr. 225,15 . . . . . . p. 470 Ulm. H. Koler an Nürnberg: Nachrichten, v. Städtetag, nr. 278, 9 . . . . . . . . . . . p. 592 . . . . . . p. 543 Nanty. Antwort des Franz. Königs an die pfalzgfl. Gesandtschaft, nr. 253, e ex. Nürnberg. Leitgedanken sächs. Gelehrter z. Behandlg. d. Kirchenfrage, nr. 181 . . . . . p. 393 Vorschlag v. Leipz. Univ.-Vertretern zur Lösung der Kirchenfrage, nr. 182 . . p. 393 —
Strana 821
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 821 1444 Sept. ex Nürnberg. Kg. Friedrich setzt Mainzer Dekrete von 1439 in Kraft, nr. 183 . . . . . . . P. 394 einigt sich mit den Fürsten in der Kirchenfrage *, nr. 184 . . . p. 397 Bedingungen für ein neues Konzil, nr. 185 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 397 Aufzeichug. üb. die Verhandlungen zum Kirchenstreit, nr. 180 . . . . . . . . p. 392 I Kammergerichts-Entscheidungen *, nr. 201 „ . . . . . . . . . . . . . . . p. 416 W. V. Schwarzenberg an Frankf.: u. a. keine Reise des Kgs. n. Fkf., nr. 228, u . p. 493 Heidelbg. Pfalzgf. an gen. Städte: fordert Mehllieferungen an, nr. 250, f . . . . . . . . р. 533 Basel an Kg. Friedr.: üb. Verhandl. mit d. Dauphin in Altkirch, u. a. m., nr. 218 . . . . p. 445 Nürnberg u. dort. Stadteboten: ub. s. Iiffegesuch an d. Kg.*, nr. 225,16 u. 231,7 p.470u. 505 Straßhurg : begründet sein Schreiben an Kg. u. Kfi. * . . . . . . . . . . . . p. 505, 17а zu 1 Nürnberg, 1. kgl. Yorschlag z. Lösung der Kirchenfrage, nr. 187 . . . . . . . . . . p. 400 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 401 Kurfürstl. Gegenvorschlag, nr. 188 Kg. Friedr. ernennt Pf. Ludwig z. Reichshauptmann geg. d. Armagn., nr. 219 p. 447 Schiedsrichter im Streit Lüneburgs geg. Gf. v. Oldenbg.* 30a p. 230, Gedenkzettel üb. kfl. Zusammenkunft am 11. Dez. in Frankfurt . . . . . p. 612, 513 Frankfurt an s. Desandten b. Mainzer Städtetag: üb. d. Anschlag geg. d. Armagn. *, III. 277 p. 589 Köln an s. Gesandten b. RT.: Anweisg. f. Verhalten vor Kammergericht *. nr. 128, e p. 281 . . will Wormser Städtetag beschicken *, nr. 281,2 . . . . . . p. 599 Bern an Straßb. Rate in Basel: üb. d. Friedensverhandlungen in Zofingen *, nr. 241,5 . . p. 515 — 3 Nürnbg. II. Ehinger an Ulm: übersendet gr. Anschlag; Aufbruch v. Kg. n. Fürsten, nr. 232,b p. 508 Heidelbg. Pfalzgf. an Straßburg: fordert Schützen für Rheinau an *, nr. 250, g p. 533 Hagenau an Nürnberg: bittet um Büchsen u. Schützen *, nr. 225,17 . . . . . . . . . . p. 470 IIlm. Abschied des fränk.-schwäb. Städtetags, nr. 278, 11 . . . . . . . . . . . . . p. 592 4 Nüberg, W. v. Schwarzenberg an Fkl.: kein Bescheid ü. Kirchenfr. u. Landfriede, nr. 228,v p. 494 Ulm. Städteboten an Straßburg: üb. Ergebnis des Städtetags *, nr. 278. 12 . . . . . . . p. 593 /10 Colmar. Ausgaben d. Stadt f. Gesandtschait z. Tag in Straßburg . . . . . . . . p. 256, 5 Nürnberg an Straßburg: Abreise d. Fürsten, Anfrage üb. Kriegslage *, nr. 224,7 . . . . p. 464 Vitztum zu Amberg: üb. die Aufgobote für d. Pfalzgf. *, nr. 224,6 . . . . . p. 464 Heidelbg. Pfalzgf. an Straßburg: stellt IIilfe in Aussicht ", nr. 250, h . . . . . p. 533 . . . Speier an Straßburg: Anfrage nach dem Tag zu Worms am 16. Okt. *, nr. 281,3 . . . . p. 599 Villingen. Cl. Schanlit an Straßb. Ammstr.: üb. dortige Tagung *, mr. 213, 1 . . . . . . p. 519 Basel. d. Verhandl. z. Zofingen *, nr. 241,6 . . p. 515 30 o. O. Ausgaben Hz. Albrechts v. Ö. für Reise zum Dauphin *, nr. 243, 7 . . . . . . . p. 520 6 Nürnberg. Kg. Friedr. setzt Mgf. v. Baden z. Richter zw. d. Ebff. v. Trier u. Köln “ . . . p. 230, Antrag des Joh. Scotus geg. doppeite Obôdienzerklärung, nr. 189 . . . . . . p. 403 Nbg. an Speier : u. a. üb. die Abreise der Fürsten *, nr. 224,9 — . . . . . . . p. 465 Böhm. Herren: verzichtet auf Hilfe geg. d. Armagn. ", nr. 224,8 . . . p. 464 Neuenpilsen: dankt f. Unterstützg. s. Bürgers *) . . . . . . . . . p. 464, 49b Colmar an den Pfalzgf.: Hilferuf* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 533, 46а Ulm an Nördlingen: ladet zum Tag der 5 Städte am 10. Okt., nr. 279,1 . . . . . . . p. 594 Villingen. H. Koler an Nürbg.t 11. a. üb. Besuch d. bevorsteh. Konstanz. Tags, nr. 280,2 p. 596 7 Nürnberg. Protest der Konzilsgesandten geg. die Neutralität, nr. 190 . . . . . . . . . p. 403 Kammergerichtsurteil: Berufg. M. Angrer gg. Landshut. Urteil *, nr. 201 . . . p. 416 Villingen. Hz. Albrecht an Freiburg: begehrt Hilfe für Laufenburg “, nr. 243,5 . . . . . p. 520 belehnt U. v. Hornstein mit Feste Schiltau *, nr. 243,5 . . . . . p. 520, 26 Schaffhausen an Nördlingen: dankt für Hilfe *, nr. 279,2 . . . . . . . . . . . . . . . p. 594 8 Nürnberg. 2. kgl. Vorschlag zur Kirchenfrage, nr. 193 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 405 Städteboten an Basel: haben Klage vor Kg. u. Fürsten gebracht, nr. 231,8 . p. 505 Nog. a. Basel u. Straßb.: Anschläge d. RT., Abreise d. Fürsten *, nr. 224, 10 u. 11 p. 465 u.466 Heidelbg. Pfalzgł. an Straßburg : will beim kleinen Auschlag bleiben *, nr. 250, i . . . . p. 533 Angsburg an Nümberg: fragt weg. des Anschlags geg. d. Armagn. * nr. 225,18 . p. 471 - - . Straßburg u. s. Schützen dort: lubt deren gutes Verhalton *, nr. 271,1 . . . p. 572, 36 . . . . . . . . . . . . . . P. 443, 452 Friedberg an Frankfurt: vermißt übersandten kgl. Brief *) Straßburg an Speier: berichtet üh, ernherte Städte, Pläne d. Pfalzgf. u. a. m. *, nr. 281, 4 . p. 599 Villingen. Mgf. Albr. v. Brandenb. u. Gf. Ulr. v. Württbg. erklären Schwyz d. Felde, nr. 244, a p. 520 Beschluß üb. Hilfe für Gff. v. Württemb. geg. d. Eidgenossen nr. 244. b . . . . p. 521 Württemb. Ritter sagen den Eidgenossen die Fehde an. nr. 211, c . . . . . . p. 522 zu 8 Nürnberg. Ebfl. Ergänzungen zu kgl. u. kfl. Entwürfen z. Kirchenfrage, nr. 191 . . . p. 404 Sächs. Aufzeichnung üb. d. verschied. Vorschläge, nr. 192 p. 405 „ . Kgl. u. kfl. Versprechen üb. Anerkennung des Bas. Konzils, nr. 194 . . . . p. 408 — 2 36а 38a Úkt. in. —
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 821 1444 Sept. ex Nürnberg. Kg. Friedrich setzt Mainzer Dekrete von 1439 in Kraft, nr. 183 . . . . . . . P. 394 einigt sich mit den Fürsten in der Kirchenfrage *, nr. 184 . . . p. 397 Bedingungen für ein neues Konzil, nr. 185 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 397 Aufzeichug. üb. die Verhandlungen zum Kirchenstreit, nr. 180 . . . . . . . . p. 392 I Kammergerichts-Entscheidungen *, nr. 201 „ . . . . . . . . . . . . . . . p. 416 W. V. Schwarzenberg an Frankf.: u. a. keine Reise des Kgs. n. Fkf., nr. 228, u . p. 493 Heidelbg. Pfalzgf. an gen. Städte: fordert Mehllieferungen an, nr. 250, f . . . . . . . . р. 533 Basel an Kg. Friedr.: üb. Verhandl. mit d. Dauphin in Altkirch, u. a. m., nr. 218 . . . . p. 445 Nürnberg u. dort. Stadteboten: ub. s. Iiffegesuch an d. Kg.*, nr. 225,16 u. 231,7 p.470u. 505 Straßhurg : begründet sein Schreiben an Kg. u. Kfi. * . . . . . . . . . . . . p. 505, 17а zu 1 Nürnberg, 1. kgl. Yorschlag z. Lösung der Kirchenfrage, nr. 187 . . . . . . . . . . p. 400 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 401 Kurfürstl. Gegenvorschlag, nr. 188 Kg. Friedr. ernennt Pf. Ludwig z. Reichshauptmann geg. d. Armagn., nr. 219 p. 447 Schiedsrichter im Streit Lüneburgs geg. Gf. v. Oldenbg.* 30a p. 230, Gedenkzettel üb. kfl. Zusammenkunft am 11. Dez. in Frankfurt . . . . . p. 612, 513 Frankfurt an s. Desandten b. Mainzer Städtetag: üb. d. Anschlag geg. d. Armagn. *, III. 277 p. 589 Köln an s. Gesandten b. RT.: Anweisg. f. Verhalten vor Kammergericht *. nr. 128, e p. 281 . . will Wormser Städtetag beschicken *, nr. 281,2 . . . . . . p. 599 Bern an Straßb. Rate in Basel: üb. d. Friedensverhandlungen in Zofingen *, nr. 241,5 . . p. 515 — 3 Nürnbg. II. Ehinger an Ulm: übersendet gr. Anschlag; Aufbruch v. Kg. n. Fürsten, nr. 232,b p. 508 Heidelbg. Pfalzgf. an Straßburg: fordert Schützen für Rheinau an *, nr. 250, g p. 533 Hagenau an Nürnberg: bittet um Büchsen u. Schützen *, nr. 225,17 . . . . . . . . . . p. 470 IIlm. Abschied des fränk.-schwäb. Städtetags, nr. 278, 11 . . . . . . . . . . . . . p. 592 4 Nüberg, W. v. Schwarzenberg an Fkl.: kein Bescheid ü. Kirchenfr. u. Landfriede, nr. 228,v p. 494 Ulm. Städteboten an Straßburg: üb. Ergebnis des Städtetags *, nr. 278. 12 . . . . . . . p. 593 /10 Colmar. Ausgaben d. Stadt f. Gesandtschait z. Tag in Straßburg . . . . . . . . p. 256, 5 Nürnberg an Straßburg: Abreise d. Fürsten, Anfrage üb. Kriegslage *, nr. 224,7 . . . . p. 464 Vitztum zu Amberg: üb. die Aufgobote für d. Pfalzgf. *, nr. 224,6 . . . . . p. 464 Heidelbg. Pfalzgf. an Straßburg: stellt IIilfe in Aussicht ", nr. 250, h . . . . . p. 533 . . . Speier an Straßburg: Anfrage nach dem Tag zu Worms am 16. Okt. *, nr. 281,3 . . . . p. 599 Villingen. Cl. Schanlit an Straßb. Ammstr.: üb. dortige Tagung *, mr. 213, 1 . . . . . . p. 519 Basel. d. Verhandl. z. Zofingen *, nr. 241,6 . . p. 515 30 o. O. Ausgaben Hz. Albrechts v. Ö. für Reise zum Dauphin *, nr. 243, 7 . . . . . . . p. 520 6 Nürnberg. Kg. Friedr. setzt Mgf. v. Baden z. Richter zw. d. Ebff. v. Trier u. Köln “ . . . p. 230, Antrag des Joh. Scotus geg. doppeite Obôdienzerklärung, nr. 189 . . . . . . p. 403 Nbg. an Speier : u. a. üb. die Abreise der Fürsten *, nr. 224,9 — . . . . . . . p. 465 Böhm. Herren: verzichtet auf Hilfe geg. d. Armagn. ", nr. 224,8 . . . p. 464 Neuenpilsen: dankt f. Unterstützg. s. Bürgers *) . . . . . . . . . p. 464, 49b Colmar an den Pfalzgf.: Hilferuf* . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 533, 46а Ulm an Nördlingen: ladet zum Tag der 5 Städte am 10. Okt., nr. 279,1 . . . . . . . p. 594 Villingen. H. Koler an Nürbg.t 11. a. üb. Besuch d. bevorsteh. Konstanz. Tags, nr. 280,2 p. 596 7 Nürnberg. Protest der Konzilsgesandten geg. die Neutralität, nr. 190 . . . . . . . . . p. 403 Kammergerichtsurteil: Berufg. M. Angrer gg. Landshut. Urteil *, nr. 201 . . . p. 416 Villingen. Hz. Albrecht an Freiburg: begehrt Hilfe für Laufenburg “, nr. 243,5 . . . . . p. 520 belehnt U. v. Hornstein mit Feste Schiltau *, nr. 243,5 . . . . . p. 520, 26 Schaffhausen an Nördlingen: dankt für Hilfe *, nr. 279,2 . . . . . . . . . . . . . . . p. 594 8 Nürnberg. 2. kgl. Vorschlag zur Kirchenfrage, nr. 193 . . . . . . . . . . . . . . . . p. 405 Städteboten an Basel: haben Klage vor Kg. u. Fürsten gebracht, nr. 231,8 . p. 505 Nog. a. Basel u. Straßb.: Anschläge d. RT., Abreise d. Fürsten *, nr. 224, 10 u. 11 p. 465 u.466 Heidelbg. Pfalzgł. an Straßburg : will beim kleinen Auschlag bleiben *, nr. 250, i . . . . p. 533 Angsburg an Nümberg: fragt weg. des Anschlags geg. d. Armagn. * nr. 225,18 . p. 471 - - . Straßburg u. s. Schützen dort: lubt deren gutes Verhalton *, nr. 271,1 . . . p. 572, 36 . . . . . . . . . . . . . . P. 443, 452 Friedberg an Frankfurt: vermißt übersandten kgl. Brief *) Straßburg an Speier: berichtet üh, ernherte Städte, Pläne d. Pfalzgf. u. a. m. *, nr. 281, 4 . p. 599 Villingen. Mgf. Albr. v. Brandenb. u. Gf. Ulr. v. Württbg. erklären Schwyz d. Felde, nr. 244, a p. 520 Beschluß üb. Hilfe für Gff. v. Württemb. geg. d. Eidgenossen nr. 244. b . . . . p. 521 Württemb. Ritter sagen den Eidgenossen die Fehde an. nr. 211, c . . . . . . p. 522 zu 8 Nürnberg. Ebfl. Ergänzungen zu kgl. u. kfl. Entwürfen z. Kirchenfrage, nr. 191 . . . p. 404 Sächs. Aufzeichnung üb. d. verschied. Vorschläge, nr. 192 p. 405 „ . Kgl. u. kfl. Versprechen üb. Anerkennung des Bas. Konzils, nr. 194 . . . . p. 408 — 2 36а 38a Úkt. in. —
Strana 822
822 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1444 . . . . . . . . . . . p. 510 Okt. zu 8 Nürnberg. Bericht E. Silvios üb. Beschlüsse des RT., nr. 235 9 Kgl. Lehnbrief für Bf. v. Würzburg *, nr. 197 . . . . . . . . . p. 239, 183 u. 411. 15 Kfl. u. ebfl. Ubereinkommen üb. neue Beratg. a. 8. Dez. zu Frankf.“, nr. 195 p. 408 . p. 594 Augsburg an s. Altbgm. in Ulm: Weisung f. Verhandl. mit Eidgen., u. a. m. *, nr. 279,3 Straßburg an Nümberg u. Städteboten: eroberte Städte, Hilferuf an Kg. n. Kff. *, nr. 231,9 p. 505 10 Augsburg an Passau: sendet deren Büchsenmstr. zurück *, nr. 271,1 . . . . . . . . . . p. 572, 27 s. Schützen in Straßb.: lobt ihr Verhalten *, nr. 271,1 . . . . . . . . . . p. 572, 27 Nürnberg an Ulm: empfiehlt weitere Städteberatungen, nr. 278,13 . . . . . . . . . . . p. 593 . . . . . . . . . . . . p. 601 Ulm an Nordlingen: ladet zu neuem Tag am 21. Okt., nr. 282,1 . . . . . . . . p. 480, 303 (Nv. 14 Frankfurt. Ausgaben der Stadt für s. RT.-Gesandtschaft 11 Nürnberg. Ubereinkommen d. Königs mit gen. Fürsten z. kirchl. u. deutsch. Einigk., nr. 196,a p. 409 . . . . . . p. 409 Desgl. über neuen Tag zu Frankfurt am 6. Jan. *, nr. 196,b * Kg. Friedr. an Ebf. v. Mainz: überträgt ihm Prozeß DO. gg. H. David*, nr. 207 . p. 428 Heidelbg. Pfalzgf. Ludwig stimmt der Neumark-Übereignung zu ", nr. 206, b . . . . . . p. 427, schließt Freundschaitsbund mit Hz. v. Burgund, nr. 335, a . . p. 709 Frankfurt an Ebf. v. Mainz: gemeinsame Absendung der Aufgebote *, nr. 254, 5d . . . . p. 544 . . . . . . . . p. 544 Straßburg; schickt veranschlagtes Aufgebot *, nr. 254, 5c . . . p. 471 u. 12 Straßburg. H. Höhling an Nürnberg: Klage üb. das Nb. Aufgebot “, nr. 225, 19 12 Nürnberg an Basel: Eindruck dortig. Schreibens auf d. RT. Abreise d. Fürsten*, nr. 224, 12 p. 466 . . . . . . . . . p. 466 — Straßburg: üb. Basels Brief an den RT. *, nr. 224,13 . Dr. Leubing an nichtgen. Bf.: Abstimmung im RT. z. Kirchenfrage, nr. 236 . . p. 510 Aschaifb. Ebf. v. Mainz an Frankf.: will f. gutes Einvernehmen d. Reisigen sorgen *. nr. 254,6 p. 545 Frankfurt. Dienstverträge der Stadt mit gen. Süldnern geg. d. Armagn. *, nr. 254,7 . . . p. 545 Heidelbg. Die Univ. an ihre Mitglieder : warnt vor Spionage *, nr. 254,8a . . . . . . . . p. 545, 31 Konstanz. Nürnb. Gesandte an Nbg.: üb. Besuch des Konstanzer Tages u.a.m., nr. 280,3 p. 596 р. 602 . . . . . . - - Ulm an Straßburg: empfiehlt Gf. v. Helfenstein als Diener *, nr. 282,2 Nördlingen: üb. weitere Versorgung d. Aufgebote, nr. 282,3 . . . . . . . . . . p. 602 . . . . . . . . . . . . p. 416 13 Nürnberg, Hofgerichts-Vorladung f. Frankf. Bürger *, nr. 201 Nbg. an Augsburg: Durchführung d. Anschläge geg. d. Armagnakon *, nr. 224,14 p. 467 Heidelbg. Pfalzgf. an Frankf.: Abstellg. d. Aufgebote n. Germersh. u. Speier, nr. 255, a . p. 546 - p. 547 * Ulm u. Schwäb. Städte: desgl. n. Straßburg, nr. 255, b . . . . . . p. 602 Ulm an Nördlingen: Durchführung des Aufgebots für den Pfalzgf., nr. 282,4 420 . . . . . p. 413, 14 Regensb. Kg. Friedrich für Ebf. v. Mainz: keine Benachteilig. dch. Trierer Zoll*) verbürgt Rechte des Ebfs. geg. Stadt Mainz * . . . . . . . . p. 229, 44а Nancy. Kg. v. Frankreich an Kg. Friedr.: rechtfertigt s. Vorgehen geg. Toul u. Épinal, nr. 220 p. 448 Heidelbg. Pfalzgf. an Strafb.: üb. s. Aufmarschplane als Reichshauptm. *, nr. 255, c 1 . . . p. 547 antwortet weg. Aufschub d. kgl. Anschlags *, nr. 255, c2 . p. 547 . . . . . . p. 600 Köln an s. Gesandten in Speier: soll Verhalten d. Städte erkunden, nr. 281.5 * . . . . p. 471 Straßburg an Nürnberg: üb. Untaten d. Armagn., eroberte Städte *, nr. 225,21 15 Heidelbg. Pfalzgf. an Straßb.: wiederholt Auffordg. z. Verteidig. v. Rheinau *, nr. 250, k . p. 534 Angsburg an IIIm: bittet um Nachricht üb. Nürnb. RT. u. a. m. *, nr. 282.5 . . . . . . p. 603 Basel an Straßburg: dankt f. Nachr. üb. Hilfe durch den Pfalzgf. *, nr. 254. 10 . . . . . p. 515 Speier ersucht um Aumahme s. Aufgebots f. d. Pfalzgf. *, nr. 254,9b . . . p. 545, 39 . . . . . p. 239, 14 * - Rom. P. Eugen an Hz. Sigmund v. Ö.: empfiehlt neuen Bf. v. Trient.* Nürnberg. Verabredung gen. Kurfürsten üb. Frankf. Tag am 11. Dez., nr. 221 . . . . . . p. 449 . p. 596 Konstanz an Nümberg: fragt nach d. Zug. v. Kg. u. Fürsten geg. d. Armagn., nr. 280.4 Straßburg an Frankfurt: üb. Untaten d. Armagn. u. eroberte Städte *, nr. 254,11 . . p. 545 — . . . . p. 547 1'7 Heidelbg. Pfalzgf. an Frankf. u. Schwab. Stadte: ladet z. Spoierer Tag, nr. 255, d . . - . - . . . . . . . . . p. 548 — Köln n. Nürnherg: desgl., nr. 255,2 - Frankfurt an den Pfalzgf.: stellt stärkeres Aufgebot in Aussicht *, nr. 256,1 . . . . . . p. 549 . . . . . . . . . p. 603 Ulm an Nördlingen : üb. Erhöhung des pialzgfl. Aufgebots, nr. 282,6 18 Bern. Eidgen. Boten an Biborach: verwahren sich geg. falsche Beschuldig. * nr. 280,5 . . p. 597 . . . . . . . . . . . . p. 661 Oldenzaal. Bf. v. Utrecht sagt dem Kölner Ebf. Fehde an * 19 Germersheim. Pfalzgf. an Straßb. u. St. Gallen: ladet z. Speierer Tag *, nr. 255. e . . . . p. 548 Konstanz. Nürnb. Gesandte an Nbg.: berichten üb. dortige Verhandl., nr. 280,6 . . . . . p. 597 Straßburg an Frankfurt: Verhandl. zw. Hz. Albrecht u. Dauphin in Breisach *. nr. 245,1 . p. 522 .. . . . . . . . p. 471 Nürnberg: fragt nach dem Ausgang des RT., nr. 225, 23 n. 19 Isenheim. Präz. v. Is. an Straßburg: Verhandl. mit d. Dauphin u. a. m. *, nr. 210,5 . p. 434 20 Straßburg. H. Höhling an Nürnberg: Tag zu Breisach, Kriegserklärg, an Eidgen., nr. 245,2 p. 523 Frankf. Hauptmann an Frankf.: üb. Ankunft s. Aufgebots in Str. *, nr. 271,5 . p. 573 — 16 12 45a — —
822 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1444 . . . . . . . . . . . p. 510 Okt. zu 8 Nürnberg. Bericht E. Silvios üb. Beschlüsse des RT., nr. 235 9 Kgl. Lehnbrief für Bf. v. Würzburg *, nr. 197 . . . . . . . . . p. 239, 183 u. 411. 15 Kfl. u. ebfl. Ubereinkommen üb. neue Beratg. a. 8. Dez. zu Frankf.“, nr. 195 p. 408 . p. 594 Augsburg an s. Altbgm. in Ulm: Weisung f. Verhandl. mit Eidgen., u. a. m. *, nr. 279,3 Straßburg an Nümberg u. Städteboten: eroberte Städte, Hilferuf an Kg. n. Kff. *, nr. 231,9 p. 505 10 Augsburg an Passau: sendet deren Büchsenmstr. zurück *, nr. 271,1 . . . . . . . . . . p. 572, 27 s. Schützen in Straßb.: lobt ihr Verhalten *, nr. 271,1 . . . . . . . . . . p. 572, 27 Nürnberg an Ulm: empfiehlt weitere Städteberatungen, nr. 278,13 . . . . . . . . . . . p. 593 . . . . . . . . . . . . p. 601 Ulm an Nordlingen: ladet zu neuem Tag am 21. Okt., nr. 282,1 . . . . . . . . p. 480, 303 (Nv. 14 Frankfurt. Ausgaben der Stadt für s. RT.-Gesandtschaft 11 Nürnberg. Ubereinkommen d. Königs mit gen. Fürsten z. kirchl. u. deutsch. Einigk., nr. 196,a p. 409 . . . . . . p. 409 Desgl. über neuen Tag zu Frankfurt am 6. Jan. *, nr. 196,b * Kg. Friedr. an Ebf. v. Mainz: überträgt ihm Prozeß DO. gg. H. David*, nr. 207 . p. 428 Heidelbg. Pfalzgf. Ludwig stimmt der Neumark-Übereignung zu ", nr. 206, b . . . . . . p. 427, schließt Freundschaitsbund mit Hz. v. Burgund, nr. 335, a . . p. 709 Frankfurt an Ebf. v. Mainz: gemeinsame Absendung der Aufgebote *, nr. 254, 5d . . . . p. 544 . . . . . . . . p. 544 Straßburg; schickt veranschlagtes Aufgebot *, nr. 254, 5c . . . p. 471 u. 12 Straßburg. H. Höhling an Nürnberg: Klage üb. das Nb. Aufgebot “, nr. 225, 19 12 Nürnberg an Basel: Eindruck dortig. Schreibens auf d. RT. Abreise d. Fürsten*, nr. 224, 12 p. 466 . . . . . . . . . p. 466 — Straßburg: üb. Basels Brief an den RT. *, nr. 224,13 . Dr. Leubing an nichtgen. Bf.: Abstimmung im RT. z. Kirchenfrage, nr. 236 . . p. 510 Aschaifb. Ebf. v. Mainz an Frankf.: will f. gutes Einvernehmen d. Reisigen sorgen *. nr. 254,6 p. 545 Frankfurt. Dienstverträge der Stadt mit gen. Süldnern geg. d. Armagn. *, nr. 254,7 . . . p. 545 Heidelbg. Die Univ. an ihre Mitglieder : warnt vor Spionage *, nr. 254,8a . . . . . . . . p. 545, 31 Konstanz. Nürnb. Gesandte an Nbg.: üb. Besuch des Konstanzer Tages u.a.m., nr. 280,3 p. 596 р. 602 . . . . . . - - Ulm an Straßburg: empfiehlt Gf. v. Helfenstein als Diener *, nr. 282,2 Nördlingen: üb. weitere Versorgung d. Aufgebote, nr. 282,3 . . . . . . . . . . p. 602 . . . . . . . . . . . . p. 416 13 Nürnberg, Hofgerichts-Vorladung f. Frankf. Bürger *, nr. 201 Nbg. an Augsburg: Durchführung d. Anschläge geg. d. Armagnakon *, nr. 224,14 p. 467 Heidelbg. Pfalzgf. an Frankf.: Abstellg. d. Aufgebote n. Germersh. u. Speier, nr. 255, a . p. 546 - p. 547 * Ulm u. Schwäb. Städte: desgl. n. Straßburg, nr. 255, b . . . . . . p. 602 Ulm an Nördlingen: Durchführung des Aufgebots für den Pfalzgf., nr. 282,4 420 . . . . . p. 413, 14 Regensb. Kg. Friedrich für Ebf. v. Mainz: keine Benachteilig. dch. Trierer Zoll*) verbürgt Rechte des Ebfs. geg. Stadt Mainz * . . . . . . . . p. 229, 44а Nancy. Kg. v. Frankreich an Kg. Friedr.: rechtfertigt s. Vorgehen geg. Toul u. Épinal, nr. 220 p. 448 Heidelbg. Pfalzgf. an Strafb.: üb. s. Aufmarschplane als Reichshauptm. *, nr. 255, c 1 . . . p. 547 antwortet weg. Aufschub d. kgl. Anschlags *, nr. 255, c2 . p. 547 . . . . . . p. 600 Köln an s. Gesandten in Speier: soll Verhalten d. Städte erkunden, nr. 281.5 * . . . . p. 471 Straßburg an Nürnberg: üb. Untaten d. Armagn., eroberte Städte *, nr. 225,21 15 Heidelbg. Pfalzgf. an Straßb.: wiederholt Auffordg. z. Verteidig. v. Rheinau *, nr. 250, k . p. 534 Angsburg an IIIm: bittet um Nachricht üb. Nürnb. RT. u. a. m. *, nr. 282.5 . . . . . . p. 603 Basel an Straßburg: dankt f. Nachr. üb. Hilfe durch den Pfalzgf. *, nr. 254. 10 . . . . . p. 515 Speier ersucht um Aumahme s. Aufgebots f. d. Pfalzgf. *, nr. 254,9b . . . p. 545, 39 . . . . . p. 239, 14 * - Rom. P. Eugen an Hz. Sigmund v. Ö.: empfiehlt neuen Bf. v. Trient.* Nürnberg. Verabredung gen. Kurfürsten üb. Frankf. Tag am 11. Dez., nr. 221 . . . . . . p. 449 . p. 596 Konstanz an Nümberg: fragt nach d. Zug. v. Kg. u. Fürsten geg. d. Armagn., nr. 280.4 Straßburg an Frankfurt: üb. Untaten d. Armagn. u. eroberte Städte *, nr. 254,11 . . p. 545 — . . . . p. 547 1'7 Heidelbg. Pfalzgf. an Frankf. u. Schwab. Stadte: ladet z. Spoierer Tag, nr. 255, d . . - . - . . . . . . . . . p. 548 — Köln n. Nürnherg: desgl., nr. 255,2 - Frankfurt an den Pfalzgf.: stellt stärkeres Aufgebot in Aussicht *, nr. 256,1 . . . . . . p. 549 . . . . . . . . . p. 603 Ulm an Nördlingen : üb. Erhöhung des pialzgfl. Aufgebots, nr. 282,6 18 Bern. Eidgen. Boten an Biborach: verwahren sich geg. falsche Beschuldig. * nr. 280,5 . . p. 597 . . . . . . . . . . . . p. 661 Oldenzaal. Bf. v. Utrecht sagt dem Kölner Ebf. Fehde an * 19 Germersheim. Pfalzgf. an Straßb. u. St. Gallen: ladet z. Speierer Tag *, nr. 255. e . . . . p. 548 Konstanz. Nürnb. Gesandte an Nbg.: berichten üb. dortige Verhandl., nr. 280,6 . . . . . p. 597 Straßburg an Frankfurt: Verhandl. zw. Hz. Albrecht u. Dauphin in Breisach *. nr. 245,1 . p. 522 .. . . . . . . . p. 471 Nürnberg: fragt nach dem Ausgang des RT., nr. 225, 23 n. 19 Isenheim. Präz. v. Is. an Straßburg: Verhandl. mit d. Dauphin u. a. m. *, nr. 210,5 . p. 434 20 Straßburg. H. Höhling an Nürnberg: Tag zu Breisach, Kriegserklärg, an Eidgen., nr. 245,2 p. 523 Frankf. Hauptmann an Frankf.: üb. Ankunft s. Aufgebots in Str. *, nr. 271,5 . p. 573 — 16 12 45a — —
Strana 823
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 823 1444 Okt. 20 Colmar an Straßburg: Anfrage ih. dortig. Kriegslage * p. 256, 478 „ 21 Nürnberg an s. Schützen in Strafibg.; rügt sie weg. ihres Verhallens *, nr. 271,3 p. 573, 15 . . . . —Straßburg: dankt für Nachr. über die Armagnaken *, nr. 224,15 . . . . . p. 467 — Zofingen. Friedensvertrag zw. Dauphin u. Eidgenossen *, nr. 241,7 . . . . . . . . . p. 515 22 Frankfurt an Pfgf.: sagt stärk. Ililfe u. Besuch d. Speicr. Tages zu“, nr. 256,2n. 257,1 . . p. 549 u. 551 . . . . . p. 671 Nürnberg an Konstanz: Einladg. d. Städte z. Frankf. Tag am 11. Dez., nr. 305 Nümberg an Ulm: Anfrage weg. neuerer Zusammenkunft dor 5 Städte *, nr. 279,4 . . . p. 595 23 Basel an Straßburg: über die Kriegslage u. erfreul. Brief des Kgs.*, nr. 256,3 . . . . . p. 550 24 Frankfurt an s. Hauptm. in Strabb.: Anweisung für s. Verhalten *, nr. 271,5 . . . . . . p. 574, 35 Köln an Pfalzgf.: entschuldigt s. Fernbleiben v. Speierer Tag *, nr. 257,2 . . . . . . . . p. 551 Augsburg an s. Hauptm, in Straßb.; üb. Besoldung ihrer Gesellen*, nr. 271,1 . . . . . . p. 572, 38 Ulm: Ichnt Erhöhung des pfgfl. Aufgebots ab *, nr. 282, 7 . . . . . . . . р. 603 . Frankfurt: fragt weg. Durchführg. des kgl. Anschlags an *, nr. 256,4 . . 6 p. 550 p. 551 Basel an Pfalzgf.: entschuldigt s. Fernblaiben v. Speier. Tag *, nr. 257.3 . . . . . . . p. 551,33 Straßburg: teilt desgl. mit *, nr. 257,3 . . . . - . . . . p. 520 . . . . . . . Breisach. Hz. Albrecht v. Ü. an Freiburg: fordert Fußvolk an *, nr. 243, 6 — Gen. Herren an Eidgen. in Luzern: Schwierigk. d. Friedensvermittlg., nr. 245,3 . p. 523 Gormersh. Ebff. v. Trier u. Köln an Straßb.: künden ihre Ankunft mit d. Pigf. an *. nr. 246,1 p. 525 Villingen. Cl. Schanlit an Straßburg: üb. Verhandlungen m. d. Eidgen. *, nr. 280,7 . . . p. 597 . . . . . . . . . . . . p. 551, 22 26 Köln beglaubigt gen. Ratsboten zum Pfalzgrafcn *. nr. 257,2 . Ulm an Nördlingen: beruft neuen Stădtetag für 5. Nov. ", nr. 283,1 . . . . . . . . . . p. 604 — . p. 598 27 o. O. Cl. Schanlit an Straßb. Ammstr.: üb. s. Verhdl. in Basel u. Villingen *, nr. 280,7 a noch kein Friede zw. Dauphin u. Eidgen. *, nr. 245, 4 p. 523 Basel. Breisach. Hz. Albrecht v. Ö. an Freiburg : fordert weitere Schützen an *, nr. 243. 6 . . . . p. 520, Nürnberg an Windsheim u. Weißenb.: schickt Bescheid d. Ulmer Tugs *, nr. 282,8 . . . . p. 604 Straßburg. Schwab. Hauptleute an Ulm: üb. ihre Verhandl. m. pfalzgfl. Raten, nr. 283,2 p. 604 . - p. 604 28 Angsburg an Ulmt noch kein neuer Tag m. ihren Feinden festgesetzt *, nr. 282,7a - - p. 524 Breisach. Präz. v. Isenh. an Straßb.: üb. dortige Verhandl. m. Dauphin *, nr. 245,5 - . Straßburg. Schwäb. Hauptleute an Ulm: Gegensätze bei d. Aufgeboten, nr. 283,3 . . . . p. 605 — an Schlettstadt: lehnt Fürsten-Verhandl. in Strafb. ab *, nr. 246,2 u. 257,4 . p. 525 n. 551 . . . . . . . . p. 606 Ulm an Frankfurt: bittet um Nachricht üb. die Kriegslage *, nr. 283,4 Basel. Ansprache d. kgl. Cesandten Ebendorfer an d. Konzil: Zustimmg. f. 3. Konzil, nr. 291 p. 649 Antrag Kg. Friedrichs an dass.: Einberufg v. neuem Konzil, nr. 292 . . . . . . . p. 653 31 Nürnberg an Speier: fordert das f. Büchsen gelieh. Geld zurück “, nr. 271,3 . . . . . . . p. 573, 19 Speier. Straßb. Gesandte an Str.: üb. Besuch u. Verhdl. d. dortig. Tages, nr. 257,5 . . . p. 551 — . . . . . . P. 428, 275 — 0. O. Instruktion f. DO.-Gesandten Ruperti z. König nuch Nürnberg ex. Frankfurt. Frkf. Rechenmstr. an H. Schiltknecht in Straßb.: Anforderg. d. Reiserechng. * p. 480, 50a — 0. O. H. Schiltknecht an Frankf.: üb. s. Reisekosten z. Nürnb. RT. * . . . . . . . . p. 480, 33b . . Nov. P o. O. Gesandtsch. des Herzogs v. Mailand zum Kg. v. Frankreich betr. Hz. Sigm. v. Č.* . p. 459, 482 in. Nancy. Ansprache des Bis. v. Augsburg an Kg. v. Frankr.: überreicht Beglaubig., nr. 222, a p. 450 — o. O. Entwurf zur Ansprache vor dems. mit Beschwerden v. Kg. u. Kff. nr. 222,b . . . . p. 450 Nancy. Beschwerden d. kgl. Gesandtsch. weg. Toul. Verdun u. Metz, nr. 222, f. . . . . . p. 455 Antwort des Franz. Königs darauf, nr. 222, d . . . . . . . . . . . . . . . . p. 456 Ansprache der kgl. Gesandtsch. an Kg. René v. Sizilien, nr. 223, a . . . . . . . p. 461 Antwort Kg. Renis: rechtfertigt s. Verhalten, nr. 223, h . . . . . . . . . . . p. 462 Weinsberg. Instruktion Konrads v. W. f. Gesandten nach Metz, nr. 265, a . . . . . . . p. 562 . . . - - 1 Ulm an Nordlingen: ladet z. Städtotag am 4. Nov. *. nr. 283, 4a . . . . . . p. 606 . . . . . . P. 553 2 Speier. Teidigung zw. Ebf. v. Mainz, Pf. Ludwig u. Stadt Mainz *, nr. 257,7 . . p. 553 Pfalzgr. an Köln: teilt Beschlüsse z. Anschilag geg. d. Armagn. mit *, nr. 257,8 . p. 553 Straßburg: mahnt zum Widerstand geg. d. Armagnaken *, nr. 257,6 Breisach. Rite Hz. Albrochts v. Ö. an J. v. Finstingen: bitten, nach Br. z. kommen*,nr. 245,6 p. 524 Augsburg an Hz. Albrecht: üb. d. Verweigerg. fürstl. Verhandl. zu Straßb. *, nr. 246,3 . . . p. 525, 48 . . . p. 525 Basel an Straßburg: Anfrage weg. fürstl. Verhandlungen mit Dauphin *, nr. 246,4 3 Nümberg. DO.-Gesandter an IIM.: üb. den Verlauf der RT.-Verhandlungen *, nr. 237, a . p. 511 Weinsberg, Konrad v. W. an Schwab. Städte u. Erfurt: fordert Hilfe f. Metz, nr. 265, b . p. 565 — 4 Breisach an Straßburg: erbittet Zinsaufschub weg. der Kriegsläufte *, nr. 245,7 . . . . . p. 524, 43 . . . . p. 524 Hagenan an Straßb. Ammstr.: erkundigt sich n. Breisacher Tagung *, nr. 245,8 . p. 573, 21 Nümberg an s. Hauptmarn u. Straßburg: Rückzahlg. vorgeschoss. Gelder *, nr. 271,3 . . . . p. 554 — Ratsherrn in Speier: wartet auf weitere Nachr. v. Tage, nr. 257,9 Strabburg. Hptm. H. v. Lierhein an Nördlingen: üb. fstl. Verhandl. u. a. m., nr. 283,5 . . p. 606 = — 25 — — ma 33 —
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 823 1444 Okt. 20 Colmar an Straßburg: Anfrage ih. dortig. Kriegslage * p. 256, 478 „ 21 Nürnberg an s. Schützen in Strafibg.; rügt sie weg. ihres Verhallens *, nr. 271,3 p. 573, 15 . . . . —Straßburg: dankt für Nachr. über die Armagnaken *, nr. 224,15 . . . . . p. 467 — Zofingen. Friedensvertrag zw. Dauphin u. Eidgenossen *, nr. 241,7 . . . . . . . . . p. 515 22 Frankfurt an Pfgf.: sagt stärk. Ililfe u. Besuch d. Speicr. Tages zu“, nr. 256,2n. 257,1 . . p. 549 u. 551 . . . . . p. 671 Nürnberg an Konstanz: Einladg. d. Städte z. Frankf. Tag am 11. Dez., nr. 305 Nümberg an Ulm: Anfrage weg. neuerer Zusammenkunft dor 5 Städte *, nr. 279,4 . . . p. 595 23 Basel an Straßburg: über die Kriegslage u. erfreul. Brief des Kgs.*, nr. 256,3 . . . . . p. 550 24 Frankfurt an s. Hauptm. in Strabb.: Anweisung für s. Verhalten *, nr. 271,5 . . . . . . p. 574, 35 Köln an Pfalzgf.: entschuldigt s. Fernbleiben v. Speierer Tag *, nr. 257,2 . . . . . . . . p. 551 Augsburg an s. Hauptm, in Straßb.; üb. Besoldung ihrer Gesellen*, nr. 271,1 . . . . . . p. 572, 38 Ulm: Ichnt Erhöhung des pfgfl. Aufgebots ab *, nr. 282, 7 . . . . . . . . р. 603 . Frankfurt: fragt weg. Durchführg. des kgl. Anschlags an *, nr. 256,4 . . 6 p. 550 p. 551 Basel an Pfalzgf.: entschuldigt s. Fernblaiben v. Speier. Tag *, nr. 257.3 . . . . . . . p. 551,33 Straßburg: teilt desgl. mit *, nr. 257,3 . . . . - . . . . p. 520 . . . . . . . Breisach. Hz. Albrecht v. Ü. an Freiburg: fordert Fußvolk an *, nr. 243, 6 — Gen. Herren an Eidgen. in Luzern: Schwierigk. d. Friedensvermittlg., nr. 245,3 . p. 523 Gormersh. Ebff. v. Trier u. Köln an Straßb.: künden ihre Ankunft mit d. Pigf. an *. nr. 246,1 p. 525 Villingen. Cl. Schanlit an Straßburg: üb. Verhandlungen m. d. Eidgen. *, nr. 280,7 . . . p. 597 . . . . . . . . . . . . p. 551, 22 26 Köln beglaubigt gen. Ratsboten zum Pfalzgrafcn *. nr. 257,2 . Ulm an Nördlingen: beruft neuen Stădtetag für 5. Nov. ", nr. 283,1 . . . . . . . . . . p. 604 — . p. 598 27 o. O. Cl. Schanlit an Straßb. Ammstr.: üb. s. Verhdl. in Basel u. Villingen *, nr. 280,7 a noch kein Friede zw. Dauphin u. Eidgen. *, nr. 245, 4 p. 523 Basel. Breisach. Hz. Albrecht v. Ö. an Freiburg : fordert weitere Schützen an *, nr. 243. 6 . . . . p. 520, Nürnberg an Windsheim u. Weißenb.: schickt Bescheid d. Ulmer Tugs *, nr. 282,8 . . . . p. 604 Straßburg. Schwab. Hauptleute an Ulm: üb. ihre Verhandl. m. pfalzgfl. Raten, nr. 283,2 p. 604 . - p. 604 28 Angsburg an Ulmt noch kein neuer Tag m. ihren Feinden festgesetzt *, nr. 282,7a - - p. 524 Breisach. Präz. v. Isenh. an Straßb.: üb. dortige Verhandl. m. Dauphin *, nr. 245,5 - . Straßburg. Schwäb. Hauptleute an Ulm: Gegensätze bei d. Aufgeboten, nr. 283,3 . . . . p. 605 — an Schlettstadt: lehnt Fürsten-Verhandl. in Strafb. ab *, nr. 246,2 u. 257,4 . p. 525 n. 551 . . . . . . . . p. 606 Ulm an Frankfurt: bittet um Nachricht üb. die Kriegslage *, nr. 283,4 Basel. Ansprache d. kgl. Cesandten Ebendorfer an d. Konzil: Zustimmg. f. 3. Konzil, nr. 291 p. 649 Antrag Kg. Friedrichs an dass.: Einberufg v. neuem Konzil, nr. 292 . . . . . . . p. 653 31 Nürnberg an Speier: fordert das f. Büchsen gelieh. Geld zurück “, nr. 271,3 . . . . . . . p. 573, 19 Speier. Straßb. Gesandte an Str.: üb. Besuch u. Verhdl. d. dortig. Tages, nr. 257,5 . . . p. 551 — . . . . . . P. 428, 275 — 0. O. Instruktion f. DO.-Gesandten Ruperti z. König nuch Nürnberg ex. Frankfurt. Frkf. Rechenmstr. an H. Schiltknecht in Straßb.: Anforderg. d. Reiserechng. * p. 480, 50a — 0. O. H. Schiltknecht an Frankf.: üb. s. Reisekosten z. Nürnb. RT. * . . . . . . . . p. 480, 33b . . Nov. P o. O. Gesandtsch. des Herzogs v. Mailand zum Kg. v. Frankreich betr. Hz. Sigm. v. Č.* . p. 459, 482 in. Nancy. Ansprache des Bis. v. Augsburg an Kg. v. Frankr.: überreicht Beglaubig., nr. 222, a p. 450 — o. O. Entwurf zur Ansprache vor dems. mit Beschwerden v. Kg. u. Kff. nr. 222,b . . . . p. 450 Nancy. Beschwerden d. kgl. Gesandtsch. weg. Toul. Verdun u. Metz, nr. 222, f. . . . . . p. 455 Antwort des Franz. Königs darauf, nr. 222, d . . . . . . . . . . . . . . . . p. 456 Ansprache der kgl. Gesandtsch. an Kg. René v. Sizilien, nr. 223, a . . . . . . . p. 461 Antwort Kg. Renis: rechtfertigt s. Verhalten, nr. 223, h . . . . . . . . . . . p. 462 Weinsberg. Instruktion Konrads v. W. f. Gesandten nach Metz, nr. 265, a . . . . . . . p. 562 . . . - - 1 Ulm an Nordlingen: ladet z. Städtotag am 4. Nov. *. nr. 283, 4a . . . . . . p. 606 . . . . . . P. 553 2 Speier. Teidigung zw. Ebf. v. Mainz, Pf. Ludwig u. Stadt Mainz *, nr. 257,7 . . p. 553 Pfalzgr. an Köln: teilt Beschlüsse z. Anschilag geg. d. Armagn. mit *, nr. 257,8 . p. 553 Straßburg: mahnt zum Widerstand geg. d. Armagnaken *, nr. 257,6 Breisach. Rite Hz. Albrochts v. Ö. an J. v. Finstingen: bitten, nach Br. z. kommen*,nr. 245,6 p. 524 Augsburg an Hz. Albrecht: üb. d. Verweigerg. fürstl. Verhandl. zu Straßb. *, nr. 246,3 . . . p. 525, 48 . . . p. 525 Basel an Straßburg: Anfrage weg. fürstl. Verhandlungen mit Dauphin *, nr. 246,4 3 Nümberg. DO.-Gesandter an IIM.: üb. den Verlauf der RT.-Verhandlungen *, nr. 237, a . p. 511 Weinsberg, Konrad v. W. an Schwab. Städte u. Erfurt: fordert Hilfe f. Metz, nr. 265, b . p. 565 — 4 Breisach an Straßburg: erbittet Zinsaufschub weg. der Kriegsläufte *, nr. 245,7 . . . . . p. 524, 43 . . . . p. 524 Hagenan an Straßb. Ammstr.: erkundigt sich n. Breisacher Tagung *, nr. 245,8 . p. 573, 21 Nümberg an s. Hauptmarn u. Straßburg: Rückzahlg. vorgeschoss. Gelder *, nr. 271,3 . . . . p. 554 — Ratsherrn in Speier: wartet auf weitere Nachr. v. Tage, nr. 257,9 Strabburg. Hptm. H. v. Lierhein an Nördlingen: üb. fstl. Verhandl. u. a. m., nr. 283,5 . . p. 606 = — 25 — — ma 33 —
Strana 824
824 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten — 1444 Nov. 5 Frankfurt an Augsburg: üb. die Beschlüsse v. Speier * nr. 257,11 . . . . . . . . . . p. 555 Mainz an Augsburg: antwortet üb. die Fürstenbesprechg. zu Speier *, nr. 257,10 . . . . p. 554 Ulm. Städt. Ratsboten an Nördl. u. Straßb.: Aufschub d. pfgff. Anschlags *, nr. 283,6 u. 7 p. 608 . 6 Dinkelsbühl an Ulm: Hilfegesuch Konrads v. Weinsberg f. Metz *, nr. 265, c . . . . p. 566 7 Heidelbg. Pfalzgf. an Franki. u. Strußb.: erbittet Hilfe f. d. Wagenburg 7, nr. 255, f . . . p. 549 Nürnberg an Straßburg: Anfrage weg. des dortig. Fürstentages *, nr. 247,1 . . . . . . p. 526 Nürnberg an die Führer s. Aufgcb. i. Straßb.: soll Beobachter z. Tag schicken *, nr.247,1 p. 526, 12 Schaffhausen an Radolfzell : üb. die Kriegslage *, nr. 286,1 * . . . . - . . . . . . p. 610 8 Belfort an IIz. Albrecht v. Ö.: klagt üb. Untaten der Armagn. *, nr. 334 a . . . . . . p. 708 Aalen an Nördlingen: üb. Geldversorgung s. Aufgebots in Straßb. * nr.283,8 . . . . . . p. 608 Nürnberg an Windsheim: erwartet Bescheid v. Konstanzer Tag *, nr. 280,8 . . . . . . . p. 598 gen. Lehnsmannen: üb. Verlängerg. d. kgl. Anschlags *, nr. 256,5 . . . . . p. 550 Radolfzell an Ulm: bittet u. a. um neue Büchsen ", nr. 286,2 . . . . . . . . . . . . . p. 610 17 Nürnberg verhandelt üb. Aufnahme v. Söldnern 7, nr. 271,3 . . . . . . . . . . . . p. 573, 24 9 quittiert Abschlagszahlg. der Regensburger Judensteuer * . . . . . . . . p. 417,41b Speier an Worms: regt mittelrhein. Städtetag an, nr. 285,1 . . . . . . . . . . . . p. 609 10 Frankfurt an s. Hauptmann in Straßburg: Anweisung f. Rückkehr s. Aufgebots *, nr. 271,5 p. 575, 5 Straßburg an Nördlingen : üb. Mordtat durch Nördl. Gesellen 7 . . . . . . . . . . . . p. 608, 513 — 12 Konstanz. Abschied d. Städtetags: Friedensvermittlg. zw. Österr. u. Eidgen., nr. 280,9 . . p. 598 Frankfurt an Ulm: u. a. üb. Belagerg. v. Metz u. Gefährdg. d. Trierer Landes *, nr. 286, 5 p. 612 Ulm an Nördlingen: ladet zum Städtetag am 23. Nov., u. a. m. * nr. 286,4 . . . . . . . p. 610 — bittet um Büchsen für Radolfzell *, nr. 286,3 . . . . . . . . . . . p. 610 . . . . . . p. 526 13 Basel an Straßburg: bittet um Abschied des dortig. Fürstentags ", nr. 247,2 Nürnberg an Konr. v. Weinsberg: Absage der verlangten Hilfe f. Metz *. nr. 265, d . . . p. 567 Vienne. Kg. v. Frankreich an Straßb.: mißbilligt Verhalten des Dauphin *, nr. 273, c . . p 578 Worms an Frankfurt: ladet zu Städtebesprechung am 21. Nov. * nr. 285,2 . . . . . . . p. 609 Colmar an Straßburg: bittet um Abschied des dortig. Fürstentags*, nr. 247,4 . . . . . p. 526 Erfurt an Konr. v. Weinsberg: Absage der verlangten Hlilfe für Metz * nr. 265, e . . . . p. 567 Frankfurt an den Pfalzgf.: schickt gewünschten Wagenmeister *, nr. 256.6 . . . . . . . p. 550 Kenzingen. Hz. Albrecht v. Ö. beglaubigt s. Herold f. Werbung b. Straßb. *, nr. 247,3 . p. 526 Nancy. Kg. v. Frankr. an Ebf. v. Trier: Geleitsbriof zu gegenseitig. Verhandl. ", nr. 309,1 p. 676 15 Frankfurt an Worms: schlägt Verlegung d. Städtetags nach Mainz vor,* nr. 285,3 . . . p. 609 — Leipzig. A. Ruperti an HM.: Ergebnis d. RT., Friede mit d. Armagnaken, nr. 237, b . . . p. 512 med. Nancy. Bericht kgl. Gesandter üb. franz. Gegengesandtschaft, nr. 222, e . . . . . . . p. 459 — Kg. René v. Sizilien an nichtgen. Städte: beglaubigt Gesandten *) . . . . . . p. 461, 418 16 Basel. Das Konzil an Kg. Friedr.: wird Antwort z. Frankl. Tag am 6. Jan. senden, nr. 293 p. 653 . . . . p. 573, 26 Nürnberg an s. Hauptm. in Straßbg.: Rückkehr d. dortig. Aufgebots *, nr. 271,3 Kleve. Hz. v. Kleve an P. Engen: bittet um Entbindg. v. Eid geg. Köln u. Münster * . . p. 661, 55a — . . . . . . p. 660 zu 16 o. O. Bericht E. Silvios üb. die kgl. Gesandtschaft nach Basel “, nr. 295 16/Dz. 19 Rom. Ausgaben d. päpstl. Kammer f. päpstl. Gesandte n. Deutschland *, nr. 149, c . p. 295 17 Konstanz. Verlängerg. d. Waffenstillstands zw. Eidgen. u. Österr.-Zürich *, nr. 242,9 . . . p. 517 . . . . . . . . . . . p. 513 Köln an Ebf. v. Trier: dankt f. Unterstützung beim RT., nr. 238 Mainz an Frankf. Schöffen: üb. Abreise des Pfalzgrafen *, nr. 285,4 . . . . . . . . . . p. 609 — 18 Nürnberg an Windsheim u. Weißenburg: ladet z. Beratung am 20. Nov. *, nr. 284,1 . . . p. 608 19 Bruck. E. Silvio an P. de Noxeto: zwiespältiges Ergebnis d. RT. * nr. 233, b . . . . . . p. 509 Frankfurt an Ulm u. Nürnberg: üb. d. pfgfl. Anschlag zu Speier, nr. 257,11 u. 286,6 . p. 555,19 u. 613 o. O. Xantener Domherr an Ebf. v. Trier: üb. s. Verhandl. mit Franz. Kg. *, nr. 309,2 . . p. 676 p. 528 zu 19 Ausgaben Hz. Albrechts v. Ö. währ. d. Straßburger Fürstentags * nr. 247,10 . . 20 Augsburg an Radolfzell: schickt 2 Büchsen *, nr. 271,1 p. 572, 39 . . . . . . . . Basel an Straßburg : erkundigt sich nach heiml. Verhandl. mit d. Dauphin *, nr. 247,5 „ . p. 526 Köln an Worms : kann dortigen Tag am 25. Nov. nicht beschicken, nr. 285,5 . . . . . . p. 609 Bruck. E. Silvio an J. Campisio: üb. Ausgang d. Kirchensache in Nürmb. *, nr. 233, 6 . . p. 509 — 21 Köln an Frankfurt: ersucht um Nachricht üb. die Armagnaken *, nr. 271,2 . . . . . . p. 573, 1 p. 573, 4 . . . — Frier: fragt an weg. der Armagn. um Trier u. Metz *, nr. 271,2 . . . . — Pfalzgraf: will ggf. am Anschlag geg. d. Armagn. teilnehmen °, nr. 257,12 . . . p. 555 Pfalzel, Ebi. v. Trier gestattet Mainz, Ebf. u. Pfalzgf. Weinzôlle an Mosel u. Rhein p. 413, 49b . . . . . p. 526 Speier an Strafiburg: bittet um Abschied d. dortig. Fürstentags *, nr. 247,6 . . 23 Ensisheim. Dauphin an Hz. Albr.: Gefang.-Freigabe gem. Breisach. Vereinbarg.*, nr.245,9 p. 525 p. 613 24 Ulm. Abschied d. Schwäb. Städtetags: Kriegsmaßnahmen, neuer Tag am 4. Dez., nr. 286, 7 . . . . . . p. 526 Straßburg an Speier: ub. d. furstl. Verhandl. in Straßb. u. a. m. *, nr. 247,7 14 —
824 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten — 1444 Nov. 5 Frankfurt an Augsburg: üb. die Beschlüsse v. Speier * nr. 257,11 . . . . . . . . . . p. 555 Mainz an Augsburg: antwortet üb. die Fürstenbesprechg. zu Speier *, nr. 257,10 . . . . p. 554 Ulm. Städt. Ratsboten an Nördl. u. Straßb.: Aufschub d. pfgff. Anschlags *, nr. 283,6 u. 7 p. 608 . 6 Dinkelsbühl an Ulm: Hilfegesuch Konrads v. Weinsberg f. Metz *, nr. 265, c . . . . p. 566 7 Heidelbg. Pfalzgf. an Franki. u. Strußb.: erbittet Hilfe f. d. Wagenburg 7, nr. 255, f . . . p. 549 Nürnberg an Straßburg: Anfrage weg. des dortig. Fürstentages *, nr. 247,1 . . . . . . p. 526 Nürnberg an die Führer s. Aufgcb. i. Straßb.: soll Beobachter z. Tag schicken *, nr.247,1 p. 526, 12 Schaffhausen an Radolfzell : üb. die Kriegslage *, nr. 286,1 * . . . . - . . . . . . p. 610 8 Belfort an IIz. Albrecht v. Ö.: klagt üb. Untaten der Armagn. *, nr. 334 a . . . . . . p. 708 Aalen an Nördlingen: üb. Geldversorgung s. Aufgebots in Straßb. * nr.283,8 . . . . . . p. 608 Nürnberg an Windsheim: erwartet Bescheid v. Konstanzer Tag *, nr. 280,8 . . . . . . . p. 598 gen. Lehnsmannen: üb. Verlängerg. d. kgl. Anschlags *, nr. 256,5 . . . . . p. 550 Radolfzell an Ulm: bittet u. a. um neue Büchsen ", nr. 286,2 . . . . . . . . . . . . . p. 610 17 Nürnberg verhandelt üb. Aufnahme v. Söldnern 7, nr. 271,3 . . . . . . . . . . . . p. 573, 24 9 quittiert Abschlagszahlg. der Regensburger Judensteuer * . . . . . . . . p. 417,41b Speier an Worms: regt mittelrhein. Städtetag an, nr. 285,1 . . . . . . . . . . . . p. 609 10 Frankfurt an s. Hauptmann in Straßburg: Anweisung f. Rückkehr s. Aufgebots *, nr. 271,5 p. 575, 5 Straßburg an Nördlingen : üb. Mordtat durch Nördl. Gesellen 7 . . . . . . . . . . . . p. 608, 513 — 12 Konstanz. Abschied d. Städtetags: Friedensvermittlg. zw. Österr. u. Eidgen., nr. 280,9 . . p. 598 Frankfurt an Ulm: u. a. üb. Belagerg. v. Metz u. Gefährdg. d. Trierer Landes *, nr. 286, 5 p. 612 Ulm an Nördlingen: ladet zum Städtetag am 23. Nov., u. a. m. * nr. 286,4 . . . . . . . p. 610 — bittet um Büchsen für Radolfzell *, nr. 286,3 . . . . . . . . . . . p. 610 . . . . . . p. 526 13 Basel an Straßburg: bittet um Abschied des dortig. Fürstentags ", nr. 247,2 Nürnberg an Konr. v. Weinsberg: Absage der verlangten Hilfe f. Metz *. nr. 265, d . . . p. 567 Vienne. Kg. v. Frankreich an Straßb.: mißbilligt Verhalten des Dauphin *, nr. 273, c . . p 578 Worms an Frankfurt: ladet zu Städtebesprechung am 21. Nov. * nr. 285,2 . . . . . . . p. 609 Colmar an Straßburg: bittet um Abschied des dortig. Fürstentags*, nr. 247,4 . . . . . p. 526 Erfurt an Konr. v. Weinsberg: Absage der verlangten Hlilfe für Metz * nr. 265, e . . . . p. 567 Frankfurt an den Pfalzgf.: schickt gewünschten Wagenmeister *, nr. 256.6 . . . . . . . p. 550 Kenzingen. Hz. Albrecht v. Ö. beglaubigt s. Herold f. Werbung b. Straßb. *, nr. 247,3 . p. 526 Nancy. Kg. v. Frankr. an Ebf. v. Trier: Geleitsbriof zu gegenseitig. Verhandl. ", nr. 309,1 p. 676 15 Frankfurt an Worms: schlägt Verlegung d. Städtetags nach Mainz vor,* nr. 285,3 . . . p. 609 — Leipzig. A. Ruperti an HM.: Ergebnis d. RT., Friede mit d. Armagnaken, nr. 237, b . . . p. 512 med. Nancy. Bericht kgl. Gesandter üb. franz. Gegengesandtschaft, nr. 222, e . . . . . . . p. 459 — Kg. René v. Sizilien an nichtgen. Städte: beglaubigt Gesandten *) . . . . . . p. 461, 418 16 Basel. Das Konzil an Kg. Friedr.: wird Antwort z. Frankl. Tag am 6. Jan. senden, nr. 293 p. 653 . . . . p. 573, 26 Nürnberg an s. Hauptm. in Straßbg.: Rückkehr d. dortig. Aufgebots *, nr. 271,3 Kleve. Hz. v. Kleve an P. Engen: bittet um Entbindg. v. Eid geg. Köln u. Münster * . . p. 661, 55a — . . . . . . p. 660 zu 16 o. O. Bericht E. Silvios üb. die kgl. Gesandtschaft nach Basel “, nr. 295 16/Dz. 19 Rom. Ausgaben d. päpstl. Kammer f. päpstl. Gesandte n. Deutschland *, nr. 149, c . p. 295 17 Konstanz. Verlängerg. d. Waffenstillstands zw. Eidgen. u. Österr.-Zürich *, nr. 242,9 . . . p. 517 . . . . . . . . . . . p. 513 Köln an Ebf. v. Trier: dankt f. Unterstützung beim RT., nr. 238 Mainz an Frankf. Schöffen: üb. Abreise des Pfalzgrafen *, nr. 285,4 . . . . . . . . . . p. 609 — 18 Nürnberg an Windsheim u. Weißenburg: ladet z. Beratung am 20. Nov. *, nr. 284,1 . . . p. 608 19 Bruck. E. Silvio an P. de Noxeto: zwiespältiges Ergebnis d. RT. * nr. 233, b . . . . . . p. 509 Frankfurt an Ulm u. Nürnberg: üb. d. pfgfl. Anschlag zu Speier, nr. 257,11 u. 286,6 . p. 555,19 u. 613 o. O. Xantener Domherr an Ebf. v. Trier: üb. s. Verhandl. mit Franz. Kg. *, nr. 309,2 . . p. 676 p. 528 zu 19 Ausgaben Hz. Albrechts v. Ö. währ. d. Straßburger Fürstentags * nr. 247,10 . . 20 Augsburg an Radolfzell: schickt 2 Büchsen *, nr. 271,1 p. 572, 39 . . . . . . . . Basel an Straßburg : erkundigt sich nach heiml. Verhandl. mit d. Dauphin *, nr. 247,5 „ . p. 526 Köln an Worms : kann dortigen Tag am 25. Nov. nicht beschicken, nr. 285,5 . . . . . . p. 609 Bruck. E. Silvio an J. Campisio: üb. Ausgang d. Kirchensache in Nürmb. *, nr. 233, 6 . . p. 509 — 21 Köln an Frankfurt: ersucht um Nachricht üb. die Armagnaken *, nr. 271,2 . . . . . . p. 573, 1 p. 573, 4 . . . — Frier: fragt an weg. der Armagn. um Trier u. Metz *, nr. 271,2 . . . . — Pfalzgraf: will ggf. am Anschlag geg. d. Armagn. teilnehmen °, nr. 257,12 . . . p. 555 Pfalzel, Ebi. v. Trier gestattet Mainz, Ebf. u. Pfalzgf. Weinzôlle an Mosel u. Rhein p. 413, 49b . . . . . p. 526 Speier an Strafiburg: bittet um Abschied d. dortig. Fürstentags *, nr. 247,6 . . 23 Ensisheim. Dauphin an Hz. Albr.: Gefang.-Freigabe gem. Breisach. Vereinbarg.*, nr.245,9 p. 525 p. 613 24 Ulm. Abschied d. Schwäb. Städtetags: Kriegsmaßnahmen, neuer Tag am 4. Dez., nr. 286, 7 . . . . . . p. 526 Straßburg an Speier: ub. d. furstl. Verhandl. in Straßb. u. a. m. *, nr. 247,7 14 —
Strana 825
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 825 — 27 — — 1444 Nov. 25 Nürnberg an Ulm: jragt nach Erstreckg. des kgl. Anschlags *, nr. 256,7 . . . . . . . . p. 550 — s. Ratsherrn: soll sich in Ulm weg. d. Anschlags erkundigen *, nr. 256,7a . p. 550, 43 — Ulm an Frankfurt: üb. pigfl. Aufgebot, Verhdl. m. Dauphin usw. *, nr. 247,8 u. 286, 7a . p. 527 u. 614 26 Nürnberg an Frankfurt: UngewiBheit üb. fürstl. Vorhaben 5, nr. 256,8 . . . . . . . . . p. 550 s. Haupimann i. Straßb.: Rückbeorderg. d. dortig. Aufgebots * nr. 271,3 . p. 573, 31 Worms. Städt. Ratsboten an Ulm: üb. Besuch u. Beschlüsse d. Tags *, nr. 281,6 . . . . p. 600 Leipzig. Gutachten sächs. Bischöfe usw. f. KI. v. Sachsen z. Kirchenfrage. nr. 306, a . . . p. 671 — Abschied sachs. Tagung üb. gemeins. Handeln in d. Kirchenfrage, nr. 306, b . . . p. 672 27 — — Sächs. Bischöfe u. Gelehrte an Kf.: übersenden ihr Gutachton *, nr. 306, c . . . p. 673 o. O. Richtung zw. Österr. u. Appenzell nach Konstanz. Frieden *, nr. 280, 10 . . . . . . p. 598 Köln an Nürnberg: bittet um Büchsenmstr., fragt n. Lage i. d. Oberlanden *. nr. 271,2 . p. 573, 6 Ulm an Nördlingen : üb. Gewerbe Mgf. Albrechts v. Drandenb. um Ulm ", nr. 280,8 . . . p. 615 . . . . . . . p. 527 u. 615 — Straßburg: dankt f. Bericht üb. Fürstentag *, nr. 247,9 u. 286,9 28 — Nürnberg an Windshoim u. Woißenburg: ladet zu neuer Beratg. am 1. Dez. *, nr. 284.2 . p. 608 29 Solothurn an nichtgen. Stadt: Friedens-Verhandl. m. Dauphin 7, nr. 242,10 . . . . . . p. 517 30 Bruchsal. Altammsir. an Straßburg: berichtet üb. dortig. Fürsten- u. Stadtetag *, nr. 258 p. 556 — Metz an Straßburg: fragt nach der Einig. zw. Eidgenossen u. Dauphin *, nr. 266 . . . . J. 567 Dez. 1 Augsburg an Straßburg: Austausch eines Bogenschützen *, nr. 271,1 . . . . . . . . . . p. 572, 41 — Ulm: Vhdl. m. Hz. A. v. Baiern; Anfr. n. Friede m. Eidg. *, nr. 242, 11 u. 355, a p. 518 u. 727 Köln. Gen. Franki. Rat an s. Stadt: Hilfefordg. d. Köln, Ebfs. v. d. Armagn.*, nr. 256,9 . p. 551 — 2 Basel. Bf. an Ulm u. Vogt z. Konstanz: Nichtbeachtg. d. Konst. Friedens *, nr. 280,10 . . p. 599, 2 Heidelbg. Pialzgi. an Köln: sagt Aufgebot geg. die Armagnaken ab, nr. 259, a . . . . . . p. 556 — Nürnberg an Frankfurt: Anfrage weg. Kurfürstentag zu Fkf. am 11. Dez. *, nr. 307,1 . . p. 673 3 Zabem. Bf. Eupr. an Stadt Straßburg: Einladung z. Tag n. Hagenau . . . . . p. 256, 370 Frankfurt an Köln: üb. d. Aufenthalt des Dauphin im Elsa3 *, nr. 271,2 . . . . . . p. 573, 2 4 Heidelbg. Pialzgf. an gen. Stäcte: bestellt Aufgebot z. 1. Jan. n. Hagenau, nr. 259, b . . p. 556 5 Köln. H. Schelme an Frankfurt:Boschickg. d. Frankf. Kurf.-Tages am 8. Dez. *, nr. 307,2 p. 674 — o. O. U. v. Ratsamh. an Oberehnheim: schickt Vertrag zw. Dauphin u. Eidgen. *, nr. 241, 8 p. 516 7 Augsburg an s. Altbgm. Hidler: Verhandlungen mit Hz. Albr. v. Baiern *, nr. 355. b . . p. 727 Frankfurt an Nürnberg: Ungewißheit üb. Frankf. Kurf.-Tag u. a. m.*, nr. 307, 3 . . . . p. 674 . . . . . . . . . p. 300 0. O. Gen. Fränk. Städte treten Schwäb. Städtebund bei *, nr. 152,7 — . . . p. 615 8 Ulm. Abschied d. Sclwäb. Städtetags: Durchfülrg. d. stadt. Aufgebote, nr. 287, a Frankfurt an Straßburg : Anfrage nach dein Frieden zw. Österr. u. d. Eidgen.*, 1r. 242,12 p. 518 — den Pialzgf.: Aufgebot gemäß Haltung d. and. Reichsstände, nr. 259, c . p. 557 um 8. 9 Naney. Mandat d. Kgs. v. Frankreich: Verbot d. Besetzg. v. Trierer u. a. Gebicten *, nr. 309,3 p. 677 10 Ulm an Nördlingen: Sammlg. d. Aufgebots f. d. Pfgf. in Eblingen, nr. 259, d . . . . . . p. 558 11 Ensisheim an Hz. Albr. v. Ö.: erbittet Hilfe geg. den Dauphin *. mr. 334, h . . . . . . . p. 708 Mgf. v. Hochberg: bittet um Vermittlung beim Dauphin . . . . . . . p. 708, 443 12 Frankfurt an Nürnberg: üb. den Besuch des Fkf. Kurfürstentages *, nr. 307,4 . . . . . . p. 674 Köln an Straßburg: erbetene Anleihe ist noch nicht möglich *, nr. 271,2 . . . . . . . . p. 573, 8 Nürnberg an Straßburg: Anfrage üb. Verhältuis des Pigf. z. Armagn.-Krieg *, nr. 307.5 . p. 674 Würzburg. Nürnb. Rat Voikmer an Frankfurt: fragt n. Besuch des Kf.-Tages *, nr. 307,6 . p. 674 14 Breisach an Hz. Albr. v. Ö.: Aufschub d. Zugs geg. d. Armagn. *, nr. 334, 6 . . . . . . p. 708 — — 15 Aschaffburg. Ebf. v. Mainz an Frankfurt: Beschiekg. d. Mergenth. Tages, nr. 316 . . . . p. 683 Hagenau an Straßburg: Reise Ebfs. v. Trier n. Nancy ; Tag zu Trier am 21. Dz. *, nr. 310 . . p. 677 Köln an Pfalzgf.: kann Aufgebot n. Hagenau nicht stellen, nr. 259, c . . . . . . . . . . p. 558 16 Straßburg an Frankfurt: antwortet üb. Kriegslage u. Frieden m. Eidgenossen *, nr. 242,13 p. 518 17 Augsburg an Nürnberg: fragt weg. Aufgebot n. Hagenau ar. 7, nr. 259, f . . . . . . . . p. 559 Frankfurt an s. Rat Volkmer: Besuch des Kurf.-Tages u. üb. d. Tag z. Mergenth, nr. 307,7 p. 674 — 18 Basel an Straßburg: rechtiertigt den Friedensschluß mit d. Dauphin *, nr. 241,9 . . . . . p. 516 Ulm an Nördlingen (1. Brief): Iadet z. Städtetag an 21. Dez. *, nr. 288, a . . . . . . . p. 617 . . . . . . . p. 617, 31 (2 Brief) : weitere Hilfe f. d. Pfalzgrafen *, nr. 288, a 21 Köln an Straßburg: lohnt Anleihe ab *, nr. 271,2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 573, 9 Nümberg an gen. Städter Durchführg. d. Ulmer Stadtetags-Beschlüsse ", nr. 287, b . . . p. 616 Trier. PfalzgH. Entwurf f. Vergleich mit Frankreich, nr. 311 . . . . . . . . . . . p. 677 - Entwurf f. Bündnis zw. Frankreich u. den Kurfürsten, nr. 312 . . . . . . . . . p. 679 Abschied d. Trierer Tages: neuer Tag am 10. Fbr. 1445, nr. 313 . . . . . . . . . p. 680 Rom. P. Engen an Kg. Friedrich: wird Bullen z. Kirchenbefriedg. schicken *, nr. 296, a p. 660 — 22 Wiener-N. Kg. Friedrich an Kg. v. Frankreich: ist zu Verhdlg. in Mainz bereit, nr. 336 p. 710 n. 22 o. O. Antwort d. Dauphin auf österr. Beschw. üb. d. Armagn. (Entwurf), nr. 340 . . . p. 717 — —
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 825 — 27 — — 1444 Nov. 25 Nürnberg an Ulm: jragt nach Erstreckg. des kgl. Anschlags *, nr. 256,7 . . . . . . . . p. 550 — s. Ratsherrn: soll sich in Ulm weg. d. Anschlags erkundigen *, nr. 256,7a . p. 550, 43 — Ulm an Frankfurt: üb. pigfl. Aufgebot, Verhdl. m. Dauphin usw. *, nr. 247,8 u. 286, 7a . p. 527 u. 614 26 Nürnberg an Frankfurt: UngewiBheit üb. fürstl. Vorhaben 5, nr. 256,8 . . . . . . . . . p. 550 s. Haupimann i. Straßb.: Rückbeorderg. d. dortig. Aufgebots * nr. 271,3 . p. 573, 31 Worms. Städt. Ratsboten an Ulm: üb. Besuch u. Beschlüsse d. Tags *, nr. 281,6 . . . . p. 600 Leipzig. Gutachten sächs. Bischöfe usw. f. KI. v. Sachsen z. Kirchenfrage. nr. 306, a . . . p. 671 — Abschied sachs. Tagung üb. gemeins. Handeln in d. Kirchenfrage, nr. 306, b . . . p. 672 27 — — Sächs. Bischöfe u. Gelehrte an Kf.: übersenden ihr Gutachton *, nr. 306, c . . . p. 673 o. O. Richtung zw. Österr. u. Appenzell nach Konstanz. Frieden *, nr. 280, 10 . . . . . . p. 598 Köln an Nürnberg: bittet um Büchsenmstr., fragt n. Lage i. d. Oberlanden *. nr. 271,2 . p. 573, 6 Ulm an Nördlingen : üb. Gewerbe Mgf. Albrechts v. Drandenb. um Ulm ", nr. 280,8 . . . p. 615 . . . . . . . p. 527 u. 615 — Straßburg: dankt f. Bericht üb. Fürstentag *, nr. 247,9 u. 286,9 28 — Nürnberg an Windshoim u. Woißenburg: ladet zu neuer Beratg. am 1. Dez. *, nr. 284.2 . p. 608 29 Solothurn an nichtgen. Stadt: Friedens-Verhandl. m. Dauphin 7, nr. 242,10 . . . . . . p. 517 30 Bruchsal. Altammsir. an Straßburg: berichtet üb. dortig. Fürsten- u. Stadtetag *, nr. 258 p. 556 — Metz an Straßburg: fragt nach der Einig. zw. Eidgenossen u. Dauphin *, nr. 266 . . . . J. 567 Dez. 1 Augsburg an Straßburg: Austausch eines Bogenschützen *, nr. 271,1 . . . . . . . . . . p. 572, 41 — Ulm: Vhdl. m. Hz. A. v. Baiern; Anfr. n. Friede m. Eidg. *, nr. 242, 11 u. 355, a p. 518 u. 727 Köln. Gen. Franki. Rat an s. Stadt: Hilfefordg. d. Köln, Ebfs. v. d. Armagn.*, nr. 256,9 . p. 551 — 2 Basel. Bf. an Ulm u. Vogt z. Konstanz: Nichtbeachtg. d. Konst. Friedens *, nr. 280,10 . . p. 599, 2 Heidelbg. Pialzgi. an Köln: sagt Aufgebot geg. die Armagnaken ab, nr. 259, a . . . . . . p. 556 — Nürnberg an Frankfurt: Anfrage weg. Kurfürstentag zu Fkf. am 11. Dez. *, nr. 307,1 . . p. 673 3 Zabem. Bf. Eupr. an Stadt Straßburg: Einladung z. Tag n. Hagenau . . . . . p. 256, 370 Frankfurt an Köln: üb. d. Aufenthalt des Dauphin im Elsa3 *, nr. 271,2 . . . . . . p. 573, 2 4 Heidelbg. Pialzgf. an gen. Stäcte: bestellt Aufgebot z. 1. Jan. n. Hagenau, nr. 259, b . . p. 556 5 Köln. H. Schelme an Frankfurt:Boschickg. d. Frankf. Kurf.-Tages am 8. Dez. *, nr. 307,2 p. 674 — o. O. U. v. Ratsamh. an Oberehnheim: schickt Vertrag zw. Dauphin u. Eidgen. *, nr. 241, 8 p. 516 7 Augsburg an s. Altbgm. Hidler: Verhandlungen mit Hz. Albr. v. Baiern *, nr. 355. b . . p. 727 Frankfurt an Nürnberg: Ungewißheit üb. Frankf. Kurf.-Tag u. a. m.*, nr. 307, 3 . . . . p. 674 . . . . . . . . . p. 300 0. O. Gen. Fränk. Städte treten Schwäb. Städtebund bei *, nr. 152,7 — . . . p. 615 8 Ulm. Abschied d. Sclwäb. Städtetags: Durchfülrg. d. stadt. Aufgebote, nr. 287, a Frankfurt an Straßburg : Anfrage nach dein Frieden zw. Österr. u. d. Eidgen.*, 1r. 242,12 p. 518 — den Pialzgf.: Aufgebot gemäß Haltung d. and. Reichsstände, nr. 259, c . p. 557 um 8. 9 Naney. Mandat d. Kgs. v. Frankreich: Verbot d. Besetzg. v. Trierer u. a. Gebicten *, nr. 309,3 p. 677 10 Ulm an Nördlingen: Sammlg. d. Aufgebots f. d. Pfgf. in Eblingen, nr. 259, d . . . . . . p. 558 11 Ensisheim an Hz. Albr. v. Ö.: erbittet Hilfe geg. den Dauphin *. mr. 334, h . . . . . . . p. 708 Mgf. v. Hochberg: bittet um Vermittlung beim Dauphin . . . . . . . p. 708, 443 12 Frankfurt an Nürnberg: üb. den Besuch des Fkf. Kurfürstentages *, nr. 307,4 . . . . . . p. 674 Köln an Straßburg: erbetene Anleihe ist noch nicht möglich *, nr. 271,2 . . . . . . . . p. 573, 8 Nürnberg an Straßburg: Anfrage üb. Verhältuis des Pigf. z. Armagn.-Krieg *, nr. 307.5 . p. 674 Würzburg. Nürnb. Rat Voikmer an Frankfurt: fragt n. Besuch des Kf.-Tages *, nr. 307,6 . p. 674 14 Breisach an Hz. Albr. v. Ö.: Aufschub d. Zugs geg. d. Armagn. *, nr. 334, 6 . . . . . . p. 708 — — 15 Aschaffburg. Ebf. v. Mainz an Frankfurt: Beschiekg. d. Mergenth. Tages, nr. 316 . . . . p. 683 Hagenau an Straßburg: Reise Ebfs. v. Trier n. Nancy ; Tag zu Trier am 21. Dz. *, nr. 310 . . p. 677 Köln an Pfalzgf.: kann Aufgebot n. Hagenau nicht stellen, nr. 259, c . . . . . . . . . . p. 558 16 Straßburg an Frankfurt: antwortet üb. Kriegslage u. Frieden m. Eidgenossen *, nr. 242,13 p. 518 17 Augsburg an Nürnberg: fragt weg. Aufgebot n. Hagenau ar. 7, nr. 259, f . . . . . . . . p. 559 Frankfurt an s. Rat Volkmer: Besuch des Kurf.-Tages u. üb. d. Tag z. Mergenth, nr. 307,7 p. 674 — 18 Basel an Straßburg: rechtiertigt den Friedensschluß mit d. Dauphin *, nr. 241,9 . . . . . p. 516 Ulm an Nördlingen (1. Brief): Iadet z. Städtetag an 21. Dez. *, nr. 288, a . . . . . . . p. 617 . . . . . . . p. 617, 31 (2 Brief) : weitere Hilfe f. d. Pfalzgrafen *, nr. 288, a 21 Köln an Straßburg: lohnt Anleihe ab *, nr. 271,2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 573, 9 Nümberg an gen. Städter Durchführg. d. Ulmer Stadtetags-Beschlüsse ", nr. 287, b . . . p. 616 Trier. PfalzgH. Entwurf f. Vergleich mit Frankreich, nr. 311 . . . . . . . . . . . p. 677 - Entwurf f. Bündnis zw. Frankreich u. den Kurfürsten, nr. 312 . . . . . . . . . p. 679 Abschied d. Trierer Tages: neuer Tag am 10. Fbr. 1445, nr. 313 . . . . . . . . . p. 680 Rom. P. Engen an Kg. Friedrich: wird Bullen z. Kirchenbefriedg. schicken *, nr. 296, a p. 660 — 22 Wiener-N. Kg. Friedrich an Kg. v. Frankreich: ist zu Verhdlg. in Mainz bereit, nr. 336 p. 710 n. 22 o. O. Antwort d. Dauphin auf österr. Beschw. üb. d. Armagn. (Entwurf), nr. 340 . . . p. 717 — —
Strana 826
826 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1444 Dez. 23 Colmar an Straßburg: verspricht Hilfs-Aufgebot *, nr. 289, a p. 618 . . „ . . p. 675 — Horneck. Andr. Ruperti an HM.: üb. Mergenth. Fürsten- u. Fkf. Kurf.-Tag *, nr. 308 24 Paris. Kg. Heinrich v. England an HM.: teilt Frieden m. Frankreich mit*) . . . . . . p. 675, 48а 27/1445 Apr. Colmar. Auslagen für Tagfahrten n. Straßb., Trier usw. *, nr. 289, f . . . . . p. 621 31 Ulm. Abschied d. Schwäb. Städtetags: u. a. Durchführg. d. pfgfl. Aufgebots, nr. 288, b p. 617 1445 Anfg. P o. O. Kg. Friedr. an Lausanne: klagt üb. Hz. v. Savoyen, warnt vor Hilfe f. Eidg. “ . . . p. 5, 52b Jan. ? Oberehnheim. Ausgaben f. städt. Botschaften. nr. 289, e . . . . . . . . . . . . . . P. 620 . — 1 Wiener-N. Kg. Friedr. bevollmächtigt gen. Gesandte z. Mainzer Tag am 21. Fbr., nr. 337 . p. 713 . . . . . . . — an gen. Reichsstände: ladet z. Mainzer Tag, nr. 338 p. 714 77 p. 771, 475 Berlin. Joh. Bontim an HM.: Vhdl. m. mgfl. Räten, Verhältn. v. Kff. u. Kg. z. Neutralität * Rom. Kanon. J. Pleeßke an HM.: Königl. Botschaft an P. Eugen * . . . . . . . . . . p. 626,1 Colmar an Kaisersborg: verspricht Nachricht üb. d. Straßb. Tag* . . . . . . . . . . p. 619. 525 zu 1 0. O. Instruktion für kgl. Gesandte zum Mainzer Tag, nr. 339 . . . . . . . . . . p. 716 2 Mergenth. Friedensbund gen. Fürsten u. Grafen auf 10 Jahre. nr. 317 . . . . . . . . . p. 683 3 Colmar an Schlettstadt: berichtet v. d. Tagen zu Straßburg u. Mergentheim . . . . . p. 689, 378 Heidelbg. Pfalzgf. an Elsäß. Stadte: Waffenstillst.-Besprechg, in StraSb., Tag z. Trier, nr. 314 p. 682 4 Basel. Das Konzil an Kg. Friedr.: lehnt Verlegung ab, verlangt Anerkenng., nr. 294 . . .. р. 654 5 Colmar an Schlettstadt: berichtet üb. Straßb. Tagung *, nr. 289 b * - . . . . . p. 619 8 Nürnberg an Ulm: üb. den Abschied des Mergenth. Tages *, nr. 318 . . . . . . . . . . p. 688 Mömpelgd. Der Dauphin an Hz. Albr. v. O.: rechtfertigt Besetzung v. Ensisheim, nr. 341 p. 718 9 0.O. Kg. v. Frankr. an s. Beamten: üb. französ. Kriegspläne *) . . . . . . . . . . . p. 323, 12 Augsburg an Ulm: schlägt neue Städtebesprechung vor *, nr. 355. c . . . . . . . . . . p. 727 16 Rom. P. Eugen an Bf. v. Utrecht: enthebt Kleve d. Gewalt v. Köln u. Münster *, nr. 297, a p. 661 Breisach, W. v. Pforr an Hz. Albr. v. Ö.: Beschwerden Ensisheims ub. d. Dauphin “, nr. 334, d p. 703 Bensberg. Hz. v. Jülich an Hz. v. Burgund; üh. d. geldr. Fehde *, nr. 335, e . . . . . . P. 710 19 20 Ulm an Nördlingen: mahnt das Aufgebot f. d. Pfalzgf. nach Eßlingen *, nr. 356 . . . . p. 728 übersendet kgl. Schreiben an Frankreich *) 21 . . . . . . . . . . p. 710, 34 Ehrenbreitst. Ebf. v. Trier an Sächs. Herzöge: Räte f. Trierer Tag am 10. Fbr., nr. 315 . . p. 682 — . . . . . . . . 26 Basel an Straßburg: über die Kriegslage *, nr. 289, c . . . . . . . . p. 619 Ulm an Nördlingen : üb. städt. Beschickung des Mainzer Tages *, nr. 342 . . . . . . . . p. 719 — 27 Nürnberg an Kg. Friedrich: wird den Mainzer Tag beschicken, nr. 343 . . . . . . . . p. 719 28 Augsburg an Ulm: Beschickg. d. Mainzer Tages dch. Nürnb. u. Ulm, nr. 344 . . . . . . p. 720 Waldsee. Rittersch. St. Georgenschild an Hz. v, Baiern ; Zweiung mit Br. v. Augsbg. * . . p. 743, Hilfe f. Hz. Albr. v. Č. *, nr. 370 p. 743 29 Nürnberg an Ulm: bestätigt Empfang kgl. Einladung z. Mainzer Tag . . . . . . . . p. 719, 488 30 Meißen. Ki. Friedr. v. Sachsen bevollmächt. 2 Räte z. Trierer Tag am 10. Fbr. *, nr. 321 . . p. 689 31 Villingen. IIz. Albr. v. Österr. tritt dem Mergenth. Fürstenbund bei *, nr. 319 . . . . . p. 688 . . . . . . . p. 642, 4 o. O. Hans Iberg an d. Eidgen.: Verhandlungen in Burgund u. Mailand * . . . . p. 735, Febr. 00 Freising. Kard. Grünwalder an das Bas. Konzil: beglaubigt s. Sekr. Hamerlin *) . 1 Nürnberg an Ulm: üb. städt. Beschickung des Mainzer Tages, nr.345 - . . . . . . . p. 720 3 Augsburg an Regensburg: üb. städt. Botschaft z. Mainzer Tag *, nr. 346 . . . . . . . p. 720 Ulm: Verhandlungen mit dem Pfalzgf. *, nr. 355, d . . . . . . . . . . . p. 727 empfiehlt stadt. Hilfe für Donauwörth *, nr. 355, e . . . . . . . . . p. 727 — Nancy. Kg. Karl v. Frankr. entbindet Ebi. v. Trier v. Hilfepflicht, nr. 322 . . . . . . . p. 689 — Frankfurt an Trierer Offizial: bittet um Bericht v. kommenden Trierer Tag *, nr. 323, a . p. 690 4 . . . . p. 703, 503 Speier u. Straßb.: fragt an weg. Einigkeit zw. Frankreich u. Metz “ 6 Basel an Straßburg: üb. s. Verhältnis zu den Armmagn. ", nr. 289,d . . . . . . . . . p. 620 Koblenz. Trierer Offiz. an Frankf.: will Bericht üb. Trier. Tag einholen *, nr. 323, b . . . p. 690 n. 6 o. O. Kg. Friedr. an P. Eugen u. Kardinäle: Lage in Ungarn, RT. zu Ofen *, nr. 298, ab . p. 664 . p. 689 8 Heidelbg. Pfalzgf. an Straßburg: antwortet betr. Mergenth. Vertrags-Abschrift, nr. 320 Masmünster an Hz. Albr. v. Ö.: bittet um Hilfe geg. die Armagnaken *, nr. 334, e . - . . p. 709 9 Thann — desgl. ", nr. 334, f . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 700 — Frankfurt an Köln u. Aachen: üb. Falschgeld-Umlauf *) . . . . . . . . . . . . . p. 308, 11 Straßburg an Frankfurt: Motz leistet dem Kg. v. Frankreich Widerstand*, nr. 267,1 - . p. 568 o. O. K. v. Weinsberg an Kard. Aleman: Konzilsfrage im Nürnb. RT., nr. 239 . . . . p. 513 12 Ulm an Nördlingen: ladet z. Städtetag am 24. Fbr., u. a. m. *, nr. 357 . . . . . . . . . p. 728 13 Trier. Vertrag Pf. Ludwigs u. Bfs. v. Straßb. mit Frankr. üb. Armagn.-Abzug, nr. 324, II . p. 691 —Trier. Bundnis u. Handelsvertrag gen. Kurfursten m. Karl VII. u. Dauphin, nr. 325, a . . p. 693 — — 44a 43a 33а 485
826 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1444 Dez. 23 Colmar an Straßburg: verspricht Hilfs-Aufgebot *, nr. 289, a p. 618 . . „ . . p. 675 — Horneck. Andr. Ruperti an HM.: üb. Mergenth. Fürsten- u. Fkf. Kurf.-Tag *, nr. 308 24 Paris. Kg. Heinrich v. England an HM.: teilt Frieden m. Frankreich mit*) . . . . . . p. 675, 48а 27/1445 Apr. Colmar. Auslagen für Tagfahrten n. Straßb., Trier usw. *, nr. 289, f . . . . . p. 621 31 Ulm. Abschied d. Schwäb. Städtetags: u. a. Durchführg. d. pfgfl. Aufgebots, nr. 288, b p. 617 1445 Anfg. P o. O. Kg. Friedr. an Lausanne: klagt üb. Hz. v. Savoyen, warnt vor Hilfe f. Eidg. “ . . . p. 5, 52b Jan. ? Oberehnheim. Ausgaben f. städt. Botschaften. nr. 289, e . . . . . . . . . . . . . . P. 620 . — 1 Wiener-N. Kg. Friedr. bevollmächtigt gen. Gesandte z. Mainzer Tag am 21. Fbr., nr. 337 . p. 713 . . . . . . . — an gen. Reichsstände: ladet z. Mainzer Tag, nr. 338 p. 714 77 p. 771, 475 Berlin. Joh. Bontim an HM.: Vhdl. m. mgfl. Räten, Verhältn. v. Kff. u. Kg. z. Neutralität * Rom. Kanon. J. Pleeßke an HM.: Königl. Botschaft an P. Eugen * . . . . . . . . . . p. 626,1 Colmar an Kaisersborg: verspricht Nachricht üb. d. Straßb. Tag* . . . . . . . . . . p. 619. 525 zu 1 0. O. Instruktion für kgl. Gesandte zum Mainzer Tag, nr. 339 . . . . . . . . . . p. 716 2 Mergenth. Friedensbund gen. Fürsten u. Grafen auf 10 Jahre. nr. 317 . . . . . . . . . p. 683 3 Colmar an Schlettstadt: berichtet v. d. Tagen zu Straßburg u. Mergentheim . . . . . p. 689, 378 Heidelbg. Pfalzgf. an Elsäß. Stadte: Waffenstillst.-Besprechg, in StraSb., Tag z. Trier, nr. 314 p. 682 4 Basel. Das Konzil an Kg. Friedr.: lehnt Verlegung ab, verlangt Anerkenng., nr. 294 . . .. р. 654 5 Colmar an Schlettstadt: berichtet üb. Straßb. Tagung *, nr. 289 b * - . . . . . p. 619 8 Nürnberg an Ulm: üb. den Abschied des Mergenth. Tages *, nr. 318 . . . . . . . . . . p. 688 Mömpelgd. Der Dauphin an Hz. Albr. v. O.: rechtfertigt Besetzung v. Ensisheim, nr. 341 p. 718 9 0.O. Kg. v. Frankr. an s. Beamten: üb. französ. Kriegspläne *) . . . . . . . . . . . p. 323, 12 Augsburg an Ulm: schlägt neue Städtebesprechung vor *, nr. 355. c . . . . . . . . . . p. 727 16 Rom. P. Eugen an Bf. v. Utrecht: enthebt Kleve d. Gewalt v. Köln u. Münster *, nr. 297, a p. 661 Breisach, W. v. Pforr an Hz. Albr. v. Ö.: Beschwerden Ensisheims ub. d. Dauphin “, nr. 334, d p. 703 Bensberg. Hz. v. Jülich an Hz. v. Burgund; üh. d. geldr. Fehde *, nr. 335, e . . . . . . P. 710 19 20 Ulm an Nördlingen: mahnt das Aufgebot f. d. Pfalzgf. nach Eßlingen *, nr. 356 . . . . p. 728 übersendet kgl. Schreiben an Frankreich *) 21 . . . . . . . . . . p. 710, 34 Ehrenbreitst. Ebf. v. Trier an Sächs. Herzöge: Räte f. Trierer Tag am 10. Fbr., nr. 315 . . p. 682 — . . . . . . . . 26 Basel an Straßburg: über die Kriegslage *, nr. 289, c . . . . . . . . p. 619 Ulm an Nördlingen : üb. städt. Beschickung des Mainzer Tages *, nr. 342 . . . . . . . . p. 719 — 27 Nürnberg an Kg. Friedrich: wird den Mainzer Tag beschicken, nr. 343 . . . . . . . . p. 719 28 Augsburg an Ulm: Beschickg. d. Mainzer Tages dch. Nürnb. u. Ulm, nr. 344 . . . . . . p. 720 Waldsee. Rittersch. St. Georgenschild an Hz. v, Baiern ; Zweiung mit Br. v. Augsbg. * . . p. 743, Hilfe f. Hz. Albr. v. Č. *, nr. 370 p. 743 29 Nürnberg an Ulm: bestätigt Empfang kgl. Einladung z. Mainzer Tag . . . . . . . . p. 719, 488 30 Meißen. Ki. Friedr. v. Sachsen bevollmächt. 2 Räte z. Trierer Tag am 10. Fbr. *, nr. 321 . . p. 689 31 Villingen. IIz. Albr. v. Österr. tritt dem Mergenth. Fürstenbund bei *, nr. 319 . . . . . p. 688 . . . . . . . p. 642, 4 o. O. Hans Iberg an d. Eidgen.: Verhandlungen in Burgund u. Mailand * . . . . p. 735, Febr. 00 Freising. Kard. Grünwalder an das Bas. Konzil: beglaubigt s. Sekr. Hamerlin *) . 1 Nürnberg an Ulm: üb. städt. Beschickung des Mainzer Tages, nr.345 - . . . . . . . p. 720 3 Augsburg an Regensburg: üb. städt. Botschaft z. Mainzer Tag *, nr. 346 . . . . . . . p. 720 Ulm: Verhandlungen mit dem Pfalzgf. *, nr. 355, d . . . . . . . . . . . p. 727 empfiehlt stadt. Hilfe für Donauwörth *, nr. 355, e . . . . . . . . . p. 727 — Nancy. Kg. Karl v. Frankr. entbindet Ebi. v. Trier v. Hilfepflicht, nr. 322 . . . . . . . p. 689 — Frankfurt an Trierer Offizial: bittet um Bericht v. kommenden Trierer Tag *, nr. 323, a . p. 690 4 . . . . p. 703, 503 Speier u. Straßb.: fragt an weg. Einigkeit zw. Frankreich u. Metz “ 6 Basel an Straßburg: üb. s. Verhältnis zu den Armmagn. ", nr. 289,d . . . . . . . . . p. 620 Koblenz. Trierer Offiz. an Frankf.: will Bericht üb. Trier. Tag einholen *, nr. 323, b . . . p. 690 n. 6 o. O. Kg. Friedr. an P. Eugen u. Kardinäle: Lage in Ungarn, RT. zu Ofen *, nr. 298, ab . p. 664 . p. 689 8 Heidelbg. Pfalzgf. an Straßburg: antwortet betr. Mergenth. Vertrags-Abschrift, nr. 320 Masmünster an Hz. Albr. v. Ö.: bittet um Hilfe geg. die Armagnaken *, nr. 334, e . - . . p. 709 9 Thann — desgl. ", nr. 334, f . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 700 — Frankfurt an Köln u. Aachen: üb. Falschgeld-Umlauf *) . . . . . . . . . . . . . p. 308, 11 Straßburg an Frankfurt: Motz leistet dem Kg. v. Frankreich Widerstand*, nr. 267,1 - . p. 568 o. O. K. v. Weinsberg an Kard. Aleman: Konzilsfrage im Nürnb. RT., nr. 239 . . . . p. 513 12 Ulm an Nördlingen: ladet z. Städtetag am 24. Fbr., u. a. m. *, nr. 357 . . . . . . . . . p. 728 13 Trier. Vertrag Pf. Ludwigs u. Bfs. v. Straßb. mit Frankr. üb. Armagn.-Abzug, nr. 324, II . p. 691 —Trier. Bundnis u. Handelsvertrag gen. Kurfursten m. Karl VII. u. Dauphin, nr. 325, a . . p. 693 — — 44a 43a 33а 485
Strana 827
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 827 1445 Febr. 14 o. O. Hr. v. Burgund an Gf. v. Württembg.: Verhandlungen üb. Mömpelgard *, nr. 335, d p. 710 * Wien. IIz. Sigm. v. Ö. verzichtet auf gen. Schlösser — . . . . . . . . . . . . . . p. 747, 46a 15 Trier. H. Engelhard an Sachs. Herzöge: üb. Besuch u. Beschlusse d. Trier. Tags, nr. 326, ab p. 699 Nürnberg an Regensburg: Entsendg. v. kgl. Botschaft z. Mainzer Tag *, nr. 347 . . . . p. 721 Köln an Nürnberg: Forderung ihres Bürgers Krebs an Nürnb. Bürger . . . . . p. 416 43— 28 Meißen. Vollmacht f. sacns. Gesandten Engelh. i. d. Kirchenfrage (Entw.), nr. 362 . . . p. 734 Aachen an Köln: übersendet gefälschten Gulden *) 16 . . . . . . p. 308 50b 17 Basel. Konzil an Nürnb. u. Straßb.: ladet z. Tag i. Rheinfelden am 7. März.*, nr. 371, a . p. 743 Köln an Ebf. v. Köln: erkundigt sich nach Mainzer Tagung, nr. 348 . . . . . . . . . . p. 721 Wien. Kg. Friodr. an Hz. Albr. v. Baiern: Beschwerde üb. Kard. Grünwalder, nr. 303 . . p. 735 Frankfurt an Hz. v. Braunschweig: üb. die v. d. Armagn. eingenomm. Stadte *, nr. 267,2 . p. 568 18 Trier. Ritter Friedr. v. Sachsenh. an Frankf.: üb. Verhandl. m. Hz. v. Orléans *, nr. 327 . p. 702 — Basel an Straßburg; ladet z. Tag in Rheinfelden am 8. Mz. ", nr. 371, b . . . . . . . . p. 743 Febr. 19 Basel. Das Konzil an Konstanz: desgl. *, nr. 371, c . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 743 20 Nancy. Der Dauphin ratifiz. Vertrag üb. Armagn.-Abzug m. Pfgf. u. Bf. v. Straßb., nr. 324, 1 p. 699 Bündnis u. Handelsvertrag mit gen. Kurfursten, nr. 325, b . . p. 693 Köln an Aachen: übersendet Falschgeld . . . . . . . . . . . p. 309, 362 21 Dießenhofon. Hz. Albr. v. Ö. gibt eidgen. Boten Geleit n. Rheinfelden “, 1r. 371, d . . . . p. 744 22 Wien. Kg. Friedr. an schwäb. Klöster: begehrt Verpfleg. f. Hz. Albr. v. Č. *, nr. 375, t . p. 747 Feldkirch: fordert Gehorsam geg. Hz. Albr. *, nr. 375, a . . . . . p. 746 Hz. Sigmund v. Öster. an Feldkirch: desgl. *, nr. 375, b . . . . . . . . . . . . p. 747 23 Nancy. Karl VII. v. Frankr. ratifiziert Vertrag üb. Armagn.-Abzug, nr. 324, I . . . . p. 690 Bündnis u. Handelsvertrag m. gen. Kurf., nr. 325, b p. 693 Mainz, H. Engelhard an Sächs. Herzoge: ub. Lux. u. Bopparder Tag, nr. 349 . . . . . . . p. 721 üb. Besuch des Mainzer Tages u. a. m., nr. 350 . . p. 723 24 Nancy. Instruktion f. franz. Gesandte 2. Mainzer Tag, ur. 351 . . . . . p. 724 zu 24 0. O. Sächs. Aufzeichng, üb. Ansprüche Frankreichs an Hz. v. Baiern-Ingolst.* . . . . p. 725, 268. 27 Ulm. Abschied d. Städtetags: Aufgebot f. Straßb., Bündn. m. Pfgf. usw., nr. 358 . . . . p. 730 — Verabschiedung d. Jahresrechng. d. Schwäb. Städtebunds " . . . . . . . . . . p. 730, 52а - Frankfurt. Ausgaben gen. Gesandter z. Mainzer Tag, nr. 352 „ . . . . . . . . . . p. 726 28 Nancy. Friedensvertrag zw. Kg. v. Frankreich u. Metz, nr. 268 . . . . . . . . p. 568 Boppard. Vorschläge d. Kurfürstentags f. d. innerdeutsche Kirchenbefriedg., nr. 364 . . . p. 736 Beschluß des Tages f. kfl. Erklärg. auf kommend. Frankf. Tag, nr. 365 . . . . p. 737 Wiener-N. Hz. Sigm. v. Ö. verspr. Einigk. m. Kg. Friedr. ü. Verwaltg. d. Gft. Tirol*, nr. 376 p. 747 Schaffhausen bevollmächtigt s. Rat Nunaugster z. Ulmer Städtetag “, nr. 359,1 . . p. 732 o. O. H. Juntlin an Ritter v. Wyspriach: sendet Trier. Vertrag f. Hz. Albr. *, nr. 328 . . . p. 702 März 00 Straßburg. Aufzeichnung üb. Verletzung d. Trierer Vertrage *, nr. 331 * . . . . p. 705 — in. Augsburg an Donauworth : üb. Besuch 1. Ergebnis des Mainzer Tages “, nr. 353 . . . . p. 726 1 Rom. Anweisung der päpstl. Kammer für Nuntius Carvajal " . . . . . . . . . . . . . p. 660, 453 — 2 Dießenhofen. Hz. Albr. v. U. gibt eidgen. Boten freies Geleit *, nr. 371, e . . . . . . . . p. 744 Schaffhausen tritt der Städtevereinigung vom 12. Mz. 1443 bei *, nr. 359,2 . . . . . . . p. 732 3 Boppard. Denkschrift des Kgs. v. Frankr. a. d. Kff.: Beschw. üb. Haus Üsterr., nr. 366 . p. 737 H. Engelhard an die Süchs. Hrz.: üb. Besuch u. Verhdl. des Bopp. Tages, nr. 367 p. 740 — Nancy. Vergloich zw. Kg. René v. Sizilien u. Stadt Metz, nr. 269 . . . . . . . . . . p. 570 4 Ulm an Nordlingen: üb. d. Mainzer Tag u. d. Aufgebote n. Eßlingen *. nr. 354 . . . . . p. 726 5 Nürnberg an Bf. v. Basel u. 2.: kann Rheinfelder Tag nicht mehr besuchen *, nr. 377, n . p. 748 6 Bern: desgl. * nr. 377, b . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 748 Augsburg: wird zur Einung m. d. Pfalzgf. n. Ulm schreiben *, nr. 360, h . . p. 733 Ulm: fragt nach der Einung mit d. Pfalzgf. *, nr. 360, a . . . . . . . . . p. 732 Nördlingen an Ulm ub. Vereinig. m. Pfgf., Abschied d. Mainzer Tags *, nr. 361 . . . . . p. 733 7 DieBenhofen. Hz. Albr. v. Ö. an Freiburg i. Br.: Hilfe z. Rückerobg. v. Ensish.*, nr. 378 . . p. 748 8 Zabern. Bf. v. Straßburg an Gf. v. Saarbrücken: üb. Abzug d. Armagnaken *, nr. 329,1 . p. 703 Nürnberg an Windsh. u. Weißonb.: wird Aufgebot f. Straßb. n. Eßlingen senden *, nr. 360, c p. 733 Speier an Frankfurt: üb. d. Abzug der Armagnaken *, nr. 329, 2 . . . . . . . . . . . . p. 703 Boppard. Protokoll z. Übergabe d. franz. Denkschrift f. Kg. Friedr., nr. 368 . . . . . . p. 741 Leipzig. Bündnis Kf. Friedrichs v. Sachsen mit Karl VII. u. Dauphin *. nr. 325,a . . . p. 699 Rosheim. Marsch. v. Frankr. an Straßb.: üb. Ausliefg. d. Gelang. gem. Trier. Vertr. *, nr. 330,1 p. 703 Nancy. H. v. Ritenhofen an Frankf. Schultheiß: Franz. Friede mit Metz *, nr. 270 . . . p. 571 — 14 — Kg. v. Frankreich an Hz. v. Kleve: warnt vor Schädig. d. Ebfs. v. Köln *, nr. 330,5 . p. 704 Straßburg an Marsch. v. Frankreich: antwortet z. Freigabe der Gefangenen ", nr. 330,2 . p. 703 — —— — — — 13 313
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 827 1445 Febr. 14 o. O. Hr. v. Burgund an Gf. v. Württembg.: Verhandlungen üb. Mömpelgard *, nr. 335, d p. 710 * Wien. IIz. Sigm. v. Ö. verzichtet auf gen. Schlösser — . . . . . . . . . . . . . . p. 747, 46a 15 Trier. H. Engelhard an Sachs. Herzöge: üb. Besuch u. Beschlusse d. Trier. Tags, nr. 326, ab p. 699 Nürnberg an Regensburg: Entsendg. v. kgl. Botschaft z. Mainzer Tag *, nr. 347 . . . . p. 721 Köln an Nürnberg: Forderung ihres Bürgers Krebs an Nürnb. Bürger . . . . . p. 416 43— 28 Meißen. Vollmacht f. sacns. Gesandten Engelh. i. d. Kirchenfrage (Entw.), nr. 362 . . . p. 734 Aachen an Köln: übersendet gefälschten Gulden *) 16 . . . . . . p. 308 50b 17 Basel. Konzil an Nürnb. u. Straßb.: ladet z. Tag i. Rheinfelden am 7. März.*, nr. 371, a . p. 743 Köln an Ebf. v. Köln: erkundigt sich nach Mainzer Tagung, nr. 348 . . . . . . . . . . p. 721 Wien. Kg. Friodr. an Hz. Albr. v. Baiern: Beschwerde üb. Kard. Grünwalder, nr. 303 . . p. 735 Frankfurt an Hz. v. Braunschweig: üb. die v. d. Armagn. eingenomm. Stadte *, nr. 267,2 . p. 568 18 Trier. Ritter Friedr. v. Sachsenh. an Frankf.: üb. Verhandl. m. Hz. v. Orléans *, nr. 327 . p. 702 — Basel an Straßburg; ladet z. Tag in Rheinfelden am 8. Mz. ", nr. 371, b . . . . . . . . p. 743 Febr. 19 Basel. Das Konzil an Konstanz: desgl. *, nr. 371, c . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 743 20 Nancy. Der Dauphin ratifiz. Vertrag üb. Armagn.-Abzug m. Pfgf. u. Bf. v. Straßb., nr. 324, 1 p. 699 Bündnis u. Handelsvertrag mit gen. Kurfursten, nr. 325, b . . p. 693 Köln an Aachen: übersendet Falschgeld . . . . . . . . . . . p. 309, 362 21 Dießenhofon. Hz. Albr. v. Ö. gibt eidgen. Boten Geleit n. Rheinfelden “, 1r. 371, d . . . . p. 744 22 Wien. Kg. Friedr. an schwäb. Klöster: begehrt Verpfleg. f. Hz. Albr. v. Č. *, nr. 375, t . p. 747 Feldkirch: fordert Gehorsam geg. Hz. Albr. *, nr. 375, a . . . . . p. 746 Hz. Sigmund v. Öster. an Feldkirch: desgl. *, nr. 375, b . . . . . . . . . . . . p. 747 23 Nancy. Karl VII. v. Frankr. ratifiziert Vertrag üb. Armagn.-Abzug, nr. 324, I . . . . p. 690 Bündnis u. Handelsvertrag m. gen. Kurf., nr. 325, b p. 693 Mainz, H. Engelhard an Sächs. Herzoge: ub. Lux. u. Bopparder Tag, nr. 349 . . . . . . . p. 721 üb. Besuch des Mainzer Tages u. a. m., nr. 350 . . p. 723 24 Nancy. Instruktion f. franz. Gesandte 2. Mainzer Tag, ur. 351 . . . . . p. 724 zu 24 0. O. Sächs. Aufzeichng, üb. Ansprüche Frankreichs an Hz. v. Baiern-Ingolst.* . . . . p. 725, 268. 27 Ulm. Abschied d. Städtetags: Aufgebot f. Straßb., Bündn. m. Pfgf. usw., nr. 358 . . . . p. 730 — Verabschiedung d. Jahresrechng. d. Schwäb. Städtebunds " . . . . . . . . . . p. 730, 52а - Frankfurt. Ausgaben gen. Gesandter z. Mainzer Tag, nr. 352 „ . . . . . . . . . . p. 726 28 Nancy. Friedensvertrag zw. Kg. v. Frankreich u. Metz, nr. 268 . . . . . . . . p. 568 Boppard. Vorschläge d. Kurfürstentags f. d. innerdeutsche Kirchenbefriedg., nr. 364 . . . p. 736 Beschluß des Tages f. kfl. Erklärg. auf kommend. Frankf. Tag, nr. 365 . . . . p. 737 Wiener-N. Hz. Sigm. v. Ö. verspr. Einigk. m. Kg. Friedr. ü. Verwaltg. d. Gft. Tirol*, nr. 376 p. 747 Schaffhausen bevollmächtigt s. Rat Nunaugster z. Ulmer Städtetag “, nr. 359,1 . . p. 732 o. O. H. Juntlin an Ritter v. Wyspriach: sendet Trier. Vertrag f. Hz. Albr. *, nr. 328 . . . p. 702 März 00 Straßburg. Aufzeichnung üb. Verletzung d. Trierer Vertrage *, nr. 331 * . . . . p. 705 — in. Augsburg an Donauworth : üb. Besuch 1. Ergebnis des Mainzer Tages “, nr. 353 . . . . p. 726 1 Rom. Anweisung der päpstl. Kammer für Nuntius Carvajal " . . . . . . . . . . . . . p. 660, 453 — 2 Dießenhofen. Hz. Albr. v. U. gibt eidgen. Boten freies Geleit *, nr. 371, e . . . . . . . . p. 744 Schaffhausen tritt der Städtevereinigung vom 12. Mz. 1443 bei *, nr. 359,2 . . . . . . . p. 732 3 Boppard. Denkschrift des Kgs. v. Frankr. a. d. Kff.: Beschw. üb. Haus Üsterr., nr. 366 . p. 737 H. Engelhard an die Süchs. Hrz.: üb. Besuch u. Verhdl. des Bopp. Tages, nr. 367 p. 740 — Nancy. Vergloich zw. Kg. René v. Sizilien u. Stadt Metz, nr. 269 . . . . . . . . . . p. 570 4 Ulm an Nordlingen: üb. d. Mainzer Tag u. d. Aufgebote n. Eßlingen *. nr. 354 . . . . . p. 726 5 Nürnberg an Bf. v. Basel u. 2.: kann Rheinfelder Tag nicht mehr besuchen *, nr. 377, n . p. 748 6 Bern: desgl. * nr. 377, b . . . - . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 748 Augsburg: wird zur Einung m. d. Pfalzgf. n. Ulm schreiben *, nr. 360, h . . p. 733 Ulm: fragt nach der Einung mit d. Pfalzgf. *, nr. 360, a . . . . . . . . . p. 732 Nördlingen an Ulm ub. Vereinig. m. Pfgf., Abschied d. Mainzer Tags *, nr. 361 . . . . . p. 733 7 DieBenhofen. Hz. Albr. v. Ö. an Freiburg i. Br.: Hilfe z. Rückerobg. v. Ensish.*, nr. 378 . . p. 748 8 Zabern. Bf. v. Straßburg an Gf. v. Saarbrücken: üb. Abzug d. Armagnaken *, nr. 329,1 . p. 703 Nürnberg an Windsh. u. Weißonb.: wird Aufgebot f. Straßb. n. Eßlingen senden *, nr. 360, c p. 733 Speier an Frankfurt: üb. d. Abzug der Armagnaken *, nr. 329, 2 . . . . . . . . . . . . p. 703 Boppard. Protokoll z. Übergabe d. franz. Denkschrift f. Kg. Friedr., nr. 368 . . . . . . p. 741 Leipzig. Bündnis Kf. Friedrichs v. Sachsen mit Karl VII. u. Dauphin *. nr. 325,a . . . p. 699 Rosheim. Marsch. v. Frankr. an Straßb.: üb. Ausliefg. d. Gelang. gem. Trier. Vertr. *, nr. 330,1 p. 703 Nancy. H. v. Ritenhofen an Frankf. Schultheiß: Franz. Friede mit Metz *, nr. 270 . . . p. 571 — 14 — Kg. v. Frankreich an Hz. v. Kleve: warnt vor Schädig. d. Ebfs. v. Köln *, nr. 330,5 . p. 704 Straßburg an Marsch. v. Frankreich: antwortet z. Freigabe der Gefangenen ", nr. 330,2 . p. 703 — —— — — — 13 313
Strana 828
828 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten — — 1445 Marz 15 Rosheim. Marsch. v. Frankr. an Straßb.: zum Gefangenen-Austausch *, nr. 330,4 . . . . p. 704 Zabern. Bf. v. Straßb. an Gf. v. Zweibrücken: üb. Freigabe d. franz. Gefangenen *, nr. 330,3 p. 703 . . . . . med. Rom. Ansprache E. Silvios an P. Eugen: Ausschreibg. v. allg. Konzil, nr. 299 p. 664 16 Rheinfelden. Abschied d. Tages: neues Schiedsverfahren zw. Österr. u. Eidgen. * 1r. 379 . p. 748 17 Nürnberg an Eger: lehnt Darlehnsgewährung ab *, nr. 271, 3 . . . . . . . . . . . . p. 573, 33 18 Rom. P. Eugen ermächtigt Carvajal als Auditor f. Frankr. u. Dtschld. *, nr. 296, b . . . p. 660 * n. 19 Basel. Beschluß d. Stadt üb. Verhalten zu Österr. u. den Eidgenossen . . . . . . . p. 750, 47а 20 Tübingen. Rittersch. St. Gcorgensch. verspricht Gff. v. Württ. Hilfe geg. Eidgen. *, nr. 380, a p. 750 22 Salzburg. Kg. Friedr. an St. Gallen: verlangt Rechtfort. wg. Unterstützg. d. Eidgen. *, nr. 381 p. 752 Wien. Hz. Albr. v. Ö.: üb. Einig. mit Hz. V. Burgund, u. a. m. *, nr. 372 p. 744 Hz. v. Burgund: erwartet Hilfe I. Hz. Albr. geg. d. Eidgen., nr. 373 p. 745 gen. Reichsstädte: fordert Hilfe geg. die Eidgen., nr. 374 . . . . p. 745 Frankfurt an Mühlhausen : üb. die v. d. Armagn. genommenen Städte*, nr. 267, 2 . . . p. 568,30 - 23 Köln an Nürb. Bgr. Kampneter: dankt f. Unterstutzung s. Ratsboten* . . . . p. 416, 48" . . 27 Dießenbofen. Hz. Albr. v. O. an St. Gallen: ladet z. Tag in Mengen am 13. Apr., nr. 382 . p. 752 Nünberg an Ulm: erkundigt sich nach Abschied d. Tags v. Rheinfelden *, nr. 383 . . . . p. 752 Ulm an Nördlingen: Hilfegesuch des Kgs. geg. die Eidgen. u. a. m. *, nr. 387 . . . . . p. 757 . . . . . . Frankfurt: erkundigt sich nach Falschgeld-Umlauf * . . . . . . . p. 309, 45a 28 0. O. Hz. v. Kleve an Kg. v. Frankr.: bezichtigt Ebf. v. Köln d. Bündnisbruchs *, nr. 330,6 p. 704 . . 30 — Bf. v. Brixen an Meran: üb. Aufenthalt Kg. Friedrichs in Salzburg am 19. März. p. 752, 343 eX. Rom. P. Eugen antwortet auf die kgl. Bitte um Berufg. v. neuem Konzil, nr. 300 . . . . p. 665 — 0. O. Berichte E. Silvios üb. s. Gesandtsch. zu P. Eugen, nr. 304, d u. e - . . . . . . . p. 669 April 1 Rom. P.Eugen an gen. Kurfürsten u. andere: gibt s. Antwört an Kg. Friedr. bekannt, nr. 301 p. 666 Kg. Friedr.: schickt Carvajal als Nuntius zu ihm * nr. 296, c . . - . - p. 660 2 auch zum Tag in Buda *, nr. 296. d . . . p. 660 die Versammlung in Buda: üb. Entsendg. Carvajals dorthin *, 1r. 296, e p. 660 Nik. v. Kues: schickt die päpstl. Schreiben an Kff. u. a., nr. 302 . . . . p. 667 0. O.Beitritt d. Izs. v. Jülich n. d. Gf. v. Looz zum Trier. Vertrag, nr. 332, à . . . . . p. 705 3 Frankfurt an Ulm: üb. Falschgeld-Umlauf in d. Niederlanden * . . . - . . . . . . . p. 309, 4 Nancy. Instrukt. d. Franz. Kgs. an Mgf. v. Baden: Beschw. z. Uberfall i. Lebertal *, nr. 330,8 p. 704 5 Nürnberg an Salzburg u. Pfr. v. Gemünd: fragt n. Salzb. Verhandlungen *) . . . . . . . p. 752, 45а Straßburg: dankt f. Nachricht üb. den Armagn.-Abzug *, nr. 329,3 . . . . p. 703 13 Bern an den Dauphin: crbittet Abschr. s. Anwerbung dch. Kg. Friedr. *, nr. 384 . . . . p. 753 14 Nünberg an Windsheim : wünscht Absendung v. Ratsbotschaft n. Nbg. *, nr. 360, d . . p. 733 . . . . . . . p. 757 — Ulm: Einung m. Pfalzgf., Abschied v. Heilbronn *, nr. 388 17 - 18 Kleve. Hz. v. Kleve an Soest: üb. angebl. Anwerb. d. Armagn. dch. Ebf. v. Köln *, nr. 330,7 p. 704 23 Nürnberg an Augsburg: üb. Einung mit dem Pfalzgf. u. a. m. *, nr. 360, e . . . . . . . . p. 733 24 Heidelbg. Pfalzgf. an Straßburg: sendet Vidim. d. franz. Bündnisbriefe v. Trier *, nr. 330.9 p. 704 28 Augsburg an Ulm: zur Vereinigung mit dem Pfalzgf. * . . . . . . . . . . . . . . p. 757 Mai 00 Châlons. Kg. v. Frankreich an Kg. Friedrich: beglaubigt Gesandte z. RT., nr. 399 a . . . p. 766 Kg. Ladislaus v. Ungarn: empfichlt gen. Gesandte, nr. 399, b p. 767 gen. Kurfürsten u. Fürsten: desgl. 4, nr. 399, c u. d . . . . p. 767 Ebf. v. Köln: sagt Kriegshilfe geg. Soest zu, nr. 399, e . - p. 767 Hz. v. Kleve: empfiehlt 3 Bevollmächtigto, nr. 399, f . . . p. 768 Kg. v. Schottland: üb. gegenseit. Verhandlungen . . . p. 766, beglaubigt Gesandte z. Dogen v. Venedig* . . - p. 766. 378 . . . . p. 768 o. O. Instruktion f. nichtgen. Gesandte d. Kgs. v. Frankreich z. Fkf. RT., nr. 400 . . . . . . . p. 758 . 1 Heilbronn. Abschied des Heilbr. Tages: Abstellung d. Räubereien, nr. 389 4 o. O. Gf. v. Katzenelnbogen an Frankfurt: erbittet Geleit f. Kaufmann z. RT., nr. 401 . . p. 770 10 Xanten. Das Stiftskapitel ladet z. Beratung d. Kirchenfrage in X. am 26. Mai* . . . . . p. 661, 50b 13 Ulm an Nördlingen : üb. die Beschlüsse v. Ieilbronn *, nr. 393,1 . . . . . . . p. 760 . . . . 15 Königsbg, Bf. v. Samland u. OMarsch. d. DO. an HM.: Festh. an Kircho u. Reich *, nr. 402, ab p. 771 17 Preuß.-Markt. Komtur zu Christburg an HM.: desgl. *, nr. 402, c . . . . . . . . . . . p. 771 Ulm an Nördlingen: Geschenk z. Hochzeit des Pfalzgf. *, nr. 390 . . . . p. 758 . . . . p. 667 18 Rom. P. Eugen an Bf. v. Verden: Auftrag z. Vorgehen geg. Neutralität *, nr. 303 Marienwerder. Bł. v. Pomesanien an HM.: will in Kirchenfrage z. DO. halten, nr. 402 d . . p. 771 Vierzighub. Komtur z. Osterode an HM.: Unterredg. m. Bf. v. Kulm in Kirchenfrage, nr. 402, e p. 772 19 Zürich. Hz. Albr. v. Ö. an Gif. v. Württemb.: ladet zu Besprech. n. Villingen, nr. 385 . . . . p. 753 Leonberg. Abschied des Tages: Abstellung von Räubereien, nr. 391 . . . . . . . . . . . p. 759 — zu 19 0. 0. Pfgf. u. Gf. v. Württb. an ihre Schlösser: Vereinbar. v. Heilbr. u. Leonb. 7, nr. 392 p. 759 380 49a 40 —
828 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten — — 1445 Marz 15 Rosheim. Marsch. v. Frankr. an Straßb.: zum Gefangenen-Austausch *, nr. 330,4 . . . . p. 704 Zabern. Bf. v. Straßb. an Gf. v. Zweibrücken: üb. Freigabe d. franz. Gefangenen *, nr. 330,3 p. 703 . . . . . med. Rom. Ansprache E. Silvios an P. Eugen: Ausschreibg. v. allg. Konzil, nr. 299 p. 664 16 Rheinfelden. Abschied d. Tages: neues Schiedsverfahren zw. Österr. u. Eidgen. * 1r. 379 . p. 748 17 Nürnberg an Eger: lehnt Darlehnsgewährung ab *, nr. 271, 3 . . . . . . . . . . . . p. 573, 33 18 Rom. P. Eugen ermächtigt Carvajal als Auditor f. Frankr. u. Dtschld. *, nr. 296, b . . . p. 660 * n. 19 Basel. Beschluß d. Stadt üb. Verhalten zu Österr. u. den Eidgenossen . . . . . . . p. 750, 47а 20 Tübingen. Rittersch. St. Gcorgensch. verspricht Gff. v. Württ. Hilfe geg. Eidgen. *, nr. 380, a p. 750 22 Salzburg. Kg. Friedr. an St. Gallen: verlangt Rechtfort. wg. Unterstützg. d. Eidgen. *, nr. 381 p. 752 Wien. Hz. Albr. v. Ö.: üb. Einig. mit Hz. V. Burgund, u. a. m. *, nr. 372 p. 744 Hz. v. Burgund: erwartet Hilfe I. Hz. Albr. geg. d. Eidgen., nr. 373 p. 745 gen. Reichsstädte: fordert Hilfe geg. die Eidgen., nr. 374 . . . . p. 745 Frankfurt an Mühlhausen : üb. die v. d. Armagn. genommenen Städte*, nr. 267, 2 . . . p. 568,30 - 23 Köln an Nürb. Bgr. Kampneter: dankt f. Unterstutzung s. Ratsboten* . . . . p. 416, 48" . . 27 Dießenbofen. Hz. Albr. v. O. an St. Gallen: ladet z. Tag in Mengen am 13. Apr., nr. 382 . p. 752 Nünberg an Ulm: erkundigt sich nach Abschied d. Tags v. Rheinfelden *, nr. 383 . . . . p. 752 Ulm an Nördlingen: Hilfegesuch des Kgs. geg. die Eidgen. u. a. m. *, nr. 387 . . . . . p. 757 . . . . . . Frankfurt: erkundigt sich nach Falschgeld-Umlauf * . . . . . . . p. 309, 45a 28 0. O. Hz. v. Kleve an Kg. v. Frankr.: bezichtigt Ebf. v. Köln d. Bündnisbruchs *, nr. 330,6 p. 704 . . 30 — Bf. v. Brixen an Meran: üb. Aufenthalt Kg. Friedrichs in Salzburg am 19. März. p. 752, 343 eX. Rom. P. Eugen antwortet auf die kgl. Bitte um Berufg. v. neuem Konzil, nr. 300 . . . . p. 665 — 0. O. Berichte E. Silvios üb. s. Gesandtsch. zu P. Eugen, nr. 304, d u. e - . . . . . . . p. 669 April 1 Rom. P.Eugen an gen. Kurfürsten u. andere: gibt s. Antwört an Kg. Friedr. bekannt, nr. 301 p. 666 Kg. Friedr.: schickt Carvajal als Nuntius zu ihm * nr. 296, c . . - . - p. 660 2 auch zum Tag in Buda *, nr. 296. d . . . p. 660 die Versammlung in Buda: üb. Entsendg. Carvajals dorthin *, 1r. 296, e p. 660 Nik. v. Kues: schickt die päpstl. Schreiben an Kff. u. a., nr. 302 . . . . p. 667 0. O.Beitritt d. Izs. v. Jülich n. d. Gf. v. Looz zum Trier. Vertrag, nr. 332, à . . . . . p. 705 3 Frankfurt an Ulm: üb. Falschgeld-Umlauf in d. Niederlanden * . . . - . . . . . . . p. 309, 4 Nancy. Instrukt. d. Franz. Kgs. an Mgf. v. Baden: Beschw. z. Uberfall i. Lebertal *, nr. 330,8 p. 704 5 Nürnberg an Salzburg u. Pfr. v. Gemünd: fragt n. Salzb. Verhandlungen *) . . . . . . . p. 752, 45а Straßburg: dankt f. Nachricht üb. den Armagn.-Abzug *, nr. 329,3 . . . . p. 703 13 Bern an den Dauphin: crbittet Abschr. s. Anwerbung dch. Kg. Friedr. *, nr. 384 . . . . p. 753 14 Nünberg an Windsheim : wünscht Absendung v. Ratsbotschaft n. Nbg. *, nr. 360, d . . p. 733 . . . . . . . p. 757 — Ulm: Einung m. Pfalzgf., Abschied v. Heilbronn *, nr. 388 17 - 18 Kleve. Hz. v. Kleve an Soest: üb. angebl. Anwerb. d. Armagn. dch. Ebf. v. Köln *, nr. 330,7 p. 704 23 Nürnberg an Augsburg: üb. Einung mit dem Pfalzgf. u. a. m. *, nr. 360, e . . . . . . . . p. 733 24 Heidelbg. Pfalzgf. an Straßburg: sendet Vidim. d. franz. Bündnisbriefe v. Trier *, nr. 330.9 p. 704 28 Augsburg an Ulm: zur Vereinigung mit dem Pfalzgf. * . . . . . . . . . . . . . . p. 757 Mai 00 Châlons. Kg. v. Frankreich an Kg. Friedrich: beglaubigt Gesandte z. RT., nr. 399 a . . . p. 766 Kg. Ladislaus v. Ungarn: empfichlt gen. Gesandte, nr. 399, b p. 767 gen. Kurfürsten u. Fürsten: desgl. 4, nr. 399, c u. d . . . . p. 767 Ebf. v. Köln: sagt Kriegshilfe geg. Soest zu, nr. 399, e . - p. 767 Hz. v. Kleve: empfiehlt 3 Bevollmächtigto, nr. 399, f . . . p. 768 Kg. v. Schottland: üb. gegenseit. Verhandlungen . . . p. 766, beglaubigt Gesandte z. Dogen v. Venedig* . . - p. 766. 378 . . . . p. 768 o. O. Instruktion f. nichtgen. Gesandte d. Kgs. v. Frankreich z. Fkf. RT., nr. 400 . . . . . . . p. 758 . 1 Heilbronn. Abschied des Heilbr. Tages: Abstellung d. Räubereien, nr. 389 4 o. O. Gf. v. Katzenelnbogen an Frankfurt: erbittet Geleit f. Kaufmann z. RT., nr. 401 . . p. 770 10 Xanten. Das Stiftskapitel ladet z. Beratung d. Kirchenfrage in X. am 26. Mai* . . . . . p. 661, 50b 13 Ulm an Nördlingen : üb. die Beschlüsse v. Ieilbronn *, nr. 393,1 . . . . . . . p. 760 . . . . 15 Königsbg, Bf. v. Samland u. OMarsch. d. DO. an HM.: Festh. an Kircho u. Reich *, nr. 402, ab p. 771 17 Preuß.-Markt. Komtur zu Christburg an HM.: desgl. *, nr. 402, c . . . . . . . . . . . p. 771 Ulm an Nördlingen: Geschenk z. Hochzeit des Pfalzgf. *, nr. 390 . . . . p. 758 . . . . p. 667 18 Rom. P. Eugen an Bf. v. Verden: Auftrag z. Vorgehen geg. Neutralität *, nr. 303 Marienwerder. Bł. v. Pomesanien an HM.: will in Kirchenfrage z. DO. halten, nr. 402 d . . p. 771 Vierzighub. Komtur z. Osterode an HM.: Unterredg. m. Bf. v. Kulm in Kirchenfrage, nr. 402, e p. 772 19 Zürich. Hz. Albr. v. Ö. an Gif. v. Württemb.: ladet zu Besprech. n. Villingen, nr. 385 . . . . p. 753 Leonberg. Abschied des Tages: Abstellung von Räubereien, nr. 391 . . . . . . . . . . . p. 759 — zu 19 0. 0. Pfgf. u. Gf. v. Württb. an ihre Schlösser: Vereinbar. v. Heilbr. u. Leonb. 7, nr. 392 p. 759 380 49a 40 —
Strana 829
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 829 1445 Mai 20 o.O. Hz. Albr. v. Ö. gibt Dienern d. Gemahlin des Pfalzgf. Geleit* . . . . . p. 758, 463 21 Wien. E. Silvie an Campisio: üb. Ungar. u. kommend. Fkf. RT. *, nr. 304, a 1l. 403, a . . p. 668 u. 773 — Rorn. Anweisung der päpstl. Kammer f. Nik. v. Kues * . . . . . . . . . . p. 667, 373 22 Basel. Das Konzil an sächs. Univ.: fordert z. Besuch des Fkf. RT. anf, nr. 404, a . . . . . p. 774 — 23 — Hz. Albr. v. Baiern : wünscht Beguch od. Beschickg. d. RT., nr. 404, b p. 775 Reims. Kg. V. Frankreich ratifiziert Vertrag mit Jülich, nr. 332. b . . . . . . . . . . . p. 706 -- .. Franenhg. Br. v. Ermland an HM.: rat, kirchlich b. Röm. Kg. zu bleiben *, nr. 402, f . . . p. 772 OMarsch. u. Komt. z. Elbing an IIM.. Rückspr. m. Bf. v. Heilsberg, nr. 402, gu. 1 . p. 772 24 Wion. E. Silvio an Bf. v. Chiemsee: Aussichten in d. Kirchenfrage *, nr. 403, b . . . . . p. 773 — Bf. v. Passau: üh. die Lage an der Kurie *, nr. 301, b . . . . . . . . p. 668 Ulm an Nördlingen: Ausführg. d. Beschlüsse v. Heilbronn u. Leonberg , nr. 393,2 . . . . p. 760 Rottwoil: desgl. *, nr. 393,3 . . . . . . . . . . . 25 p. 760 . . . . — 26 Gmünd an Ulm: Beschwerde üh. falsche Einordng. in Bündnisurk. * . . . . . . . . . . p. 761, Juni 1 Wien. E. Silvio an J. Vrunt: üb. seine Gesandtschaft n. Rom u. a. m. *, nr. 304, c . p. 668 . . — Mailänd. Kzlr. Barzizza: Aussichten d. kommenden RT. *, nr. 403, c . p. 774 2 Ulm an Nördlingen: städt. Anschläge gemaß Beschlussen v. Heilbronn *, nr. 393,4 . . . p. 760 8 — Gmund: entschuldigt G's. falsche Einordng. im Bündnisbrief . . . . . . . . p. 761, 573 9 Gmünd an Ulm: wird Bündnis mit Pfalz u. Württembg. besiegeln * . . . . . . . . . . p. 761, 54b — Basel verbündet sich mit Rheinfelden auf 10 Jahre . . . . . . . . . . . . . . . p. 789. 483 14 Trier. Das Domkap. an d. Kapitel v. Mainz u. Köln: Abschied d. Koblenz. Tagung, nr. 405 p. 775 15 Heidelbg. Bündnis v. Pialz n. Württembg, mit gen. Reichsstädten *. nr. 394, a . . . . . p. 760 — Straßburg an Burkh. v. Müllheim: üb. d. Abzug der Armagn. *, nr. 333,1 . . . . . . . . p. 706 19 München. Hz. Albr. v. Baiern bevollmächtigt gen. Räte z. Fkf. RT., nr. 406 . . . . . . p. 777 Juni 22/26 Basel. Vermerk üb. Basels Gesandtschaft zum RT. . . . . . . . . . . . . . . . p. 783, 463 24 Frankfurt. Abschied d. RT.: Verläng. d. Protestation, Yorbereitg. f. Nationalkonzil, nr. 407 p. 777 Bescheid an P. Eugen u. Bas. Konzil: üb. Derufung eines allg. Konzils, nr. 408 . p. 779 Entwurf f. Ansprache an Bas. Konzil b. Ubergabe d. Fkf. Bescheids, nr. 409 . p. 780 Instrukt. f. Ges. z. P. Eugen: Wunsch n. Wiederherstg. d. Kirchenfried., nr. 410 p. 781 25 Aschaffb. Ebf. v. Mainz an Frankf.: wünscht ein Schiff f. Fahrt z. RT. ", nr. 411 . . . . p. 781 Basel an Straßburg: üb. weitere Brandschatzungen der Armagnaken *, nr. 333,2 . . . . p. 707 — Ulm an Nördlingen: ladet z. Stüdtetng am 14. Juli *, nr. 895 . . . . . . . . . . . . . p. 762 — 26 Rottweil an Basel: erkundigt sich nach Verhalten der Armaguaken, * nr. 333,3 . . . . . p. 707 Friedberg an Frankfurt: will Gesandte z. Ebf. v. Mainz n. Frkf. schicken ", nr. 412 . . . p. 781 — Rom. Zahlungsanweisung d. päpstl. Kammer f. Boten zu Carvajal * . . . . . . . . . . p. 779, 49a 29 Stockach. Rittersch. St. Georgensch. verspricht Österr. Hilfe geg, Eidgen. ", nr. 380, b . . p. 751 Juli 2 Wiener-N. Hzgin. Kath. v. Ö. an Hz. Albr.: will ins Kloster gehen *) . . . . . . . . . . p. 744, 45a 5 Mülhausen an Colmar : meldet Auszug d. Armagn. aus Mömpelgard *, nr. 333,4 . . . . . p. 707 7 Ulm an Frankfurt: fragt an nach Besuch des RT. *, nr. 413 . . . . . . . . . . . . . . p. 781 8 Frankfurt. Gen. Kurf. an Hz. Albr. v. D.: laden z. Schiedstag n. Konstanz, II. 414 . . . . p. 782 Basel an Frankfurt: bittet um Rechtfertigung geg. Österreich, nr. 415 . . . . . . . . . p. 783 * 10 Châlons. Not.-Instr. üb. Anwerbg. d. Armagn. deh. Kg. Friedr. u. Hz. Sigmund . . . . p. 753, Rum. P. Eugen entbindet Klev. Untertanen v. Eid. an Köln u. Münster 7, nr. 297, b . . . p. 661 —Aug. 7 Franki. Aufwendungen der Stadt aus Anlaß des RT., nr. 419 . . . . . . . . p. 784 — 13 Frankfurt an Ulm: üb. Besucher des FT. u. Beschlüsse in d. Kirchenfrage, nr. 416 . . . . p. 783 * 14 Wiener-N. Kg. Friedrich an Wien: üb. s. Aufbruch z. ungar. Feldzug — . . . . . . . . p. 627. 493 18 Waldshut. Hz. Albr. v. O. a. Hz. v. Burgund: gegseit. Vhdl. z. Besançon a. 11. Spt. *, nr. 386, a p. 754 — 20 Rom. Päpstl. Vorladg. d. Ebfs. v. Köln weg. Widersetzlichkeit *, nr. 297. c . . . . . . . p. 662 — . . . . . . . . . . . . . . . p. 50 Anklageschrift geg. Ebf. v. Köln *, nr. 22 21 Nördlingen an Ulm: Besprechg. bair. Voriälle auf dortig. Städtetag v. 14. Juli * . . . . . — p. 763, 513 28 Leipzig, B. Liebenwald an HM.: übersendet RT.-Abschied ", nr. 417 . . . . . . . . . p. 783 - — 27 Ehrenfels. Gelcitsbricf des Ebfs. v. Maínz f. J. Bechtenhenne v. Frankf. *) . . . . . . - a P. 784, 37а — Luzern. Die Eidgen. an gen. Kurfürsten: erbitten Geleit L. Konstanzer Tag *, nr. 421 . — * P. 787 Aug. 2 o. O. Bündnis von Pialz. Baiern-Mchn. u. Württembg. bis 1451 *, m. 396 . . . . . . p. 763 . 3 25 Städten mit Hz. Albr. v. Baiern-Mchn. bis 1449 *, nr. 397, a u. b p. 764 . . 4 Konstanz. Eidgen. Boten an ihre Gemeinden: üb. d. Beschlüsse d. Tages, nr. 422 . . p. 787 * Memmingen tritt dem Städtebund mit Pialz u. Württemberg bei *, nr. 394, b . . . . . p. 762 Ulm an Nördlingen: üb. Beitritt Augsburgs z. Bündnis v. 2. Aug. *, nr. 398,1 . . . . . p. 764 6 Nürnberg. J. Bechtenh, an Frankfurt: üb. Städtebündnis, Feldlager d. Kgs., u. a. m.*, nr. 418 p. 784 7 Konstanz. Hz. Albr. v. H. gibt eidgen. Boten Geleit z. Konstanz. Tag *, nr. 423 . . . . . p. 788 Konstanz Cl. Schanlit an Straßb. Ammstr.: Besuch u. Aufschub d. Tages, nr. 424 . . . . p. 783 — 53a 423 — —
Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 829 1445 Mai 20 o.O. Hz. Albr. v. Ö. gibt Dienern d. Gemahlin des Pfalzgf. Geleit* . . . . . p. 758, 463 21 Wien. E. Silvie an Campisio: üb. Ungar. u. kommend. Fkf. RT. *, nr. 304, a 1l. 403, a . . p. 668 u. 773 — Rorn. Anweisung der päpstl. Kammer f. Nik. v. Kues * . . . . . . . . . . p. 667, 373 22 Basel. Das Konzil an sächs. Univ.: fordert z. Besuch des Fkf. RT. anf, nr. 404, a . . . . . p. 774 — 23 — Hz. Albr. v. Baiern : wünscht Beguch od. Beschickg. d. RT., nr. 404, b p. 775 Reims. Kg. V. Frankreich ratifiziert Vertrag mit Jülich, nr. 332. b . . . . . . . . . . . p. 706 -- .. Franenhg. Br. v. Ermland an HM.: rat, kirchlich b. Röm. Kg. zu bleiben *, nr. 402, f . . . p. 772 OMarsch. u. Komt. z. Elbing an IIM.. Rückspr. m. Bf. v. Heilsberg, nr. 402, gu. 1 . p. 772 24 Wion. E. Silvio an Bf. v. Chiemsee: Aussichten in d. Kirchenfrage *, nr. 403, b . . . . . p. 773 — Bf. v. Passau: üh. die Lage an der Kurie *, nr. 301, b . . . . . . . . p. 668 Ulm an Nördlingen: Ausführg. d. Beschlüsse v. Heilbronn u. Leonberg , nr. 393,2 . . . . p. 760 Rottwoil: desgl. *, nr. 393,3 . . . . . . . . . . . 25 p. 760 . . . . — 26 Gmünd an Ulm: Beschwerde üh. falsche Einordng. in Bündnisurk. * . . . . . . . . . . p. 761, Juni 1 Wien. E. Silvio an J. Vrunt: üb. seine Gesandtschaft n. Rom u. a. m. *, nr. 304, c . p. 668 . . — Mailänd. Kzlr. Barzizza: Aussichten d. kommenden RT. *, nr. 403, c . p. 774 2 Ulm an Nördlingen: städt. Anschläge gemaß Beschlussen v. Heilbronn *, nr. 393,4 . . . p. 760 8 — Gmund: entschuldigt G's. falsche Einordng. im Bündnisbrief . . . . . . . . p. 761, 573 9 Gmünd an Ulm: wird Bündnis mit Pfalz u. Württembg. besiegeln * . . . . . . . . . . p. 761, 54b — Basel verbündet sich mit Rheinfelden auf 10 Jahre . . . . . . . . . . . . . . . p. 789. 483 14 Trier. Das Domkap. an d. Kapitel v. Mainz u. Köln: Abschied d. Koblenz. Tagung, nr. 405 p. 775 15 Heidelbg. Bündnis v. Pialz n. Württembg, mit gen. Reichsstädten *. nr. 394, a . . . . . p. 760 — Straßburg an Burkh. v. Müllheim: üb. d. Abzug der Armagn. *, nr. 333,1 . . . . . . . . p. 706 19 München. Hz. Albr. v. Baiern bevollmächtigt gen. Räte z. Fkf. RT., nr. 406 . . . . . . p. 777 Juni 22/26 Basel. Vermerk üb. Basels Gesandtschaft zum RT. . . . . . . . . . . . . . . . p. 783, 463 24 Frankfurt. Abschied d. RT.: Verläng. d. Protestation, Yorbereitg. f. Nationalkonzil, nr. 407 p. 777 Bescheid an P. Eugen u. Bas. Konzil: üb. Derufung eines allg. Konzils, nr. 408 . p. 779 Entwurf f. Ansprache an Bas. Konzil b. Ubergabe d. Fkf. Bescheids, nr. 409 . p. 780 Instrukt. f. Ges. z. P. Eugen: Wunsch n. Wiederherstg. d. Kirchenfried., nr. 410 p. 781 25 Aschaffb. Ebf. v. Mainz an Frankf.: wünscht ein Schiff f. Fahrt z. RT. ", nr. 411 . . . . p. 781 Basel an Straßburg: üb. weitere Brandschatzungen der Armagnaken *, nr. 333,2 . . . . p. 707 — Ulm an Nördlingen: ladet z. Stüdtetng am 14. Juli *, nr. 895 . . . . . . . . . . . . . p. 762 — 26 Rottweil an Basel: erkundigt sich nach Verhalten der Armaguaken, * nr. 333,3 . . . . . p. 707 Friedberg an Frankfurt: will Gesandte z. Ebf. v. Mainz n. Frkf. schicken ", nr. 412 . . . p. 781 — Rom. Zahlungsanweisung d. päpstl. Kammer f. Boten zu Carvajal * . . . . . . . . . . p. 779, 49a 29 Stockach. Rittersch. St. Georgensch. verspricht Österr. Hilfe geg, Eidgen. ", nr. 380, b . . p. 751 Juli 2 Wiener-N. Hzgin. Kath. v. Ö. an Hz. Albr.: will ins Kloster gehen *) . . . . . . . . . . p. 744, 45a 5 Mülhausen an Colmar : meldet Auszug d. Armagn. aus Mömpelgard *, nr. 333,4 . . . . . p. 707 7 Ulm an Frankfurt: fragt an nach Besuch des RT. *, nr. 413 . . . . . . . . . . . . . . p. 781 8 Frankfurt. Gen. Kurf. an Hz. Albr. v. D.: laden z. Schiedstag n. Konstanz, II. 414 . . . . p. 782 Basel an Frankfurt: bittet um Rechtfertigung geg. Österreich, nr. 415 . . . . . . . . . p. 783 * 10 Châlons. Not.-Instr. üb. Anwerbg. d. Armagn. deh. Kg. Friedr. u. Hz. Sigmund . . . . p. 753, Rum. P. Eugen entbindet Klev. Untertanen v. Eid. an Köln u. Münster 7, nr. 297, b . . . p. 661 —Aug. 7 Franki. Aufwendungen der Stadt aus Anlaß des RT., nr. 419 . . . . . . . . p. 784 — 13 Frankfurt an Ulm: üb. Besucher des FT. u. Beschlüsse in d. Kirchenfrage, nr. 416 . . . . p. 783 * 14 Wiener-N. Kg. Friedrich an Wien: üb. s. Aufbruch z. ungar. Feldzug — . . . . . . . . p. 627. 493 18 Waldshut. Hz. Albr. v. O. a. Hz. v. Burgund: gegseit. Vhdl. z. Besançon a. 11. Spt. *, nr. 386, a p. 754 — 20 Rom. Päpstl. Vorladg. d. Ebfs. v. Köln weg. Widersetzlichkeit *, nr. 297. c . . . . . . . p. 662 — . . . . . . . . . . . . . . . p. 50 Anklageschrift geg. Ebf. v. Köln *, nr. 22 21 Nördlingen an Ulm: Besprechg. bair. Voriälle auf dortig. Städtetag v. 14. Juli * . . . . . — p. 763, 513 28 Leipzig, B. Liebenwald an HM.: übersendet RT.-Abschied ", nr. 417 . . . . . . . . . p. 783 - — 27 Ehrenfels. Gelcitsbricf des Ebfs. v. Maínz f. J. Bechtenhenne v. Frankf. *) . . . . . . - a P. 784, 37а — Luzern. Die Eidgen. an gen. Kurfürsten: erbitten Geleit L. Konstanzer Tag *, nr. 421 . — * P. 787 Aug. 2 o. O. Bündnis von Pialz. Baiern-Mchn. u. Württembg. bis 1451 *, m. 396 . . . . . . p. 763 . 3 25 Städten mit Hz. Albr. v. Baiern-Mchn. bis 1449 *, nr. 397, a u. b p. 764 . . 4 Konstanz. Eidgen. Boten an ihre Gemeinden: üb. d. Beschlüsse d. Tages, nr. 422 . . p. 787 * Memmingen tritt dem Städtebund mit Pialz u. Württemberg bei *, nr. 394, b . . . . . p. 762 Ulm an Nördlingen: üb. Beitritt Augsburgs z. Bündnis v. 2. Aug. *, nr. 398,1 . . . . . p. 764 6 Nürnberg. J. Bechtenh, an Frankfurt: üb. Städtebündnis, Feldlager d. Kgs., u. a. m.*, nr. 418 p. 784 7 Konstanz. Hz. Albr. v. H. gibt eidgen. Boten Geleit z. Konstanz. Tag *, nr. 423 . . . . . p. 788 Konstanz Cl. Schanlit an Straßb. Ammstr.: Besuch u. Aufschub d. Tages, nr. 424 . . . . p. 783 — 53a 423 — —
Strana 830
830 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1445 Aug. 8 Ulm an Nordlingen : üb. Durchfuhrg, des Bündnisses m. Baiern-Mchn. *, nr. 398,2 . . . p. 764 10 städt. Aufgebote z. Heilbr. u. Wimpfen, Anschläge v. Ulm *, nr. 398,3 p. 764 . . 11 Wien. Kg. Friedr. an gen. Kurfürsten: weist franz. Beschuldig. zurück, nr. 369 . . . . p. 742 13 Horneck, Diener d. Komturs z. Mewe an HM.: Dtschmstr. b. d. Konstanz. Verhandl. *, nr. 425 p. 788 14 Konstanz. Vereinbarg, kfl. Räte üb. Schiedsgericht zw. Österr. u. Stadt Basel, nr. 426 . . p. 788 15 Mons. Hz. v. Burgund an Hz. Albr. v. Ö.: wird Gesandte n. Besançon senden *, nr. 386, b p. 754 med. o. O. E. Silvio an Campisio: üb. Beschlüsse d. Fkf. RT. u. die allg. Lage *, nr. 420, a . p. 785 Mgf. v. Hochberg verspricht Hz. Albr. v. Ö. Hilfe geg. d. Eidgen. *, nr. 380, c 23 . . p. 751 — Baden. Mgf. v. Baden an Schwäb. Städte: zum Vorwurf d. Begünst. v. Städteteinden * — р. 765, 60 а 28 Wien. J. Bechtenhenne an Frankfurt: Nachriehten v. kgl. Hof * . . . . . . . . . . p. 784, 48а * Sept. 4 München, Zusalzurk. b. Bündnis zw. Baiern-Mohn., Pfalz u. Würltemberg v. 2. Aug. — p. 763, 47 6 Ulm an Nünberg: üb. Brandschatzungen d. Armagn. v. Mömpelgard aus *, nr. 333,5 a . p. 707 10 Genf. Hz. v. Savoyen an Hz. Albr. v. O.: will Bern geg. Rheinfelden helfen * - . p. 792, 36а . - . n. 10 0. O. Hz. Albr. v. Ö. an Hz. v. Savoyen: ist üb. diese Haltung verwundert *) . . . . . p. 792, 43а 13 Wien. E. Silvio an G. Lolli in Siena: üb. Lage in Österr. u. a. m. *, nr. 420, b . . . . p. 785 . . Kard. Landriano: üb. Lage in Ungarn u. a. m. *, nr. 420, c - p. 785 nichtgen. Br.: Hoffnung in d. Kirchenfrage u. a. m. *, nr. 420, d p. 786 * Kard. Le Jeune: desgl., Lage in Ungarn *, nr. 420, e . . . . . . . . p. 786 S. Freund Franz in Ferrara: desgl. *, nr. 420, f . . . . . . . . . . . p. 786 . . . . . p. 627, 39b Bf. v. Krakau: Verhandlungen der Ungarn am Hof* Okt. 2 Wien. Kgl. Vollmacht f. Hz. Albr. v. O. z. Eintreibg. d. Judensteuer im Reich, nr. 202, g . p. 419 5 Worms. Gen. Kff. an eidgen. Bund u. Straßb.: laden z. neuem Tag n. Konstanz, nr. 427, a b p. 789 Ulm an Nördlingen: üb. Verläng. d. Städtebunds u. a. m. auf Tag. am 26. Okt. *, nr. 398, 4 p. 765 6 sLüdl. Aufgebote gem. Bündnis m. Pfalz u. Württemb. *, nr. 398,5 . p. 766 7 Genf. IIz. v. Savoyen an Hz. Albr. v. Č.: verteidigt s. Verhalten geg. Zürich *) . . p. 792, 8 o. O. Burgund. Gesandte an Hz. Albr. v. Ö.: Aufschub d. Tags z. Besançon *, nr. 386, c . p. 754 . . . . . . p. 765, 503 22 Nördlingen. Ratsprotokoll: Beschworung d. Einung mit Hz. Albr. v. Baiern* 23 Dijon. Burgund. Ges. an Hz. Albr. v. O.: schlag. neuen Verhandl.-ort Belfort vor*, nr. 386, d p. 755 25 erwarten in Besançon neue Vereinbarg. “, nr. 386, e p. 756 26 Luzern. Eidgen. Bundestag an Bern: üb. Besuch d. Konstanz. Tags am 11. Nov. *, nr. 428 p. 790 29 Ulm. Städteboten an Rottweil: Beschlüsse des Städtetags vom 26. Okt.* . . . . . . . p. 765, 11b . . . . p. 791 Nov. 3/10 Konstanz. Ausgaben d. Stadt f. Besucher des dortigen Schiedstages *, nr. 429 11 München. J. v. Bopfingen an Ulm: üb. d. Tag zu München mit den Stadtefeinden *) . . . p. 765, 19а Konstanz. Teilnehmerlisten des Tages, nr. 430, ab . . . . . p. 791 . . . . . . . Aufzeichnung üb. die österr. Rechtgebote, nr. 431, a . . . . . . . . . . . . p. 791 Dz.1 Eidgen. Bericht üb. Verhandl. u. Abschied des Tages *, nr. 431, b . . . . . p. 795 12/21 Vhdl.-Protok. d. österr. Räte: vergebl. Schiedsversuche 1n. Eidgen., nr. 432 p. 797 . 15 Stuttgart. Gff. v. Württemb. an Thieb. v. Neufchâtel: Räte z. Verhandl. n. Mömpelg. . . p. 706, 43b betr. Rückgabe v. Schloß Étobon * um 15 o. O. . p. 707, 338 . . p. 663 Dez. 14 Rom. P. Eugen nimmt 3 Trierer Domherren geg. Ebf. v. Trier in Schutz *, nr. 297, d zu 14 o. O. Anschlag d. päpstl. Exkommunikation üb. Ebf. v. Trier, Rf. v. Metz u. Annänger *) p. 663, 37а 18 Wien. Kg. Friedr. an IIz. v. Savoyen: Vorwürfe üb. dessen Feindschaft geg. Zürich *) . . p. 792, 39b 21 Luzern. Eidgen. Räte an gen. Kurf.: danken f. Vermittlungsversuche z. Konstanz, nr. 433 p. 803 Konstanz. Ausgaben der Stadt für Besucher des Tages *) . . . . . . . . . . . . . . p. 791, 20 Abrede üb. Vergleich z. Ubergabe v. Tirol an Hz. Sigm. *, nr. 434 . . . . . . p. 804 9. O. Mgff. v. Baden u. Brandenb. übergeben d. Parteien d. Konst. Vereinbarungen *, nr. 435 p. 806 — — — 48a 31 1446 Febr. 9 Rom. P. Eugen an Kf. v. Brandenburg: Absetzung d. Ebfs. v. Koln*, nr. 22 . . . . . p. 51, 17 Kg. Friedrich: desgl.*, nr. 22 . . . . . . . . — u. 10 Rom. . * . . . . . . p. 51, 15 . . Okt. 14 Nürnberg an Zürich: mahnt Schulden der Gesandten Z’s. beim Nürnb. RT.*, nr. 224, 16 p. 467 1447 März 1 o.0. Kg. v. Frankreich beglaubigt Gesandte z. Nürnb. RT., nr. 162, 1 . . . . . . . . p. 325 1448 März 30 Nürnberg an Zürich: wiederholt Mahnung der Geldschuld v. Z's. Gesandten 1444*) . . . p. 467, 45a.
830 Chronologisches Verzeichnis der Urkunden und Akten 1445 Aug. 8 Ulm an Nordlingen : üb. Durchfuhrg, des Bündnisses m. Baiern-Mchn. *, nr. 398,2 . . . p. 764 10 städt. Aufgebote z. Heilbr. u. Wimpfen, Anschläge v. Ulm *, nr. 398,3 p. 764 . . 11 Wien. Kg. Friedr. an gen. Kurfürsten: weist franz. Beschuldig. zurück, nr. 369 . . . . p. 742 13 Horneck, Diener d. Komturs z. Mewe an HM.: Dtschmstr. b. d. Konstanz. Verhandl. *, nr. 425 p. 788 14 Konstanz. Vereinbarg, kfl. Räte üb. Schiedsgericht zw. Österr. u. Stadt Basel, nr. 426 . . p. 788 15 Mons. Hz. v. Burgund an Hz. Albr. v. Ö.: wird Gesandte n. Besançon senden *, nr. 386, b p. 754 med. o. O. E. Silvio an Campisio: üb. Beschlüsse d. Fkf. RT. u. die allg. Lage *, nr. 420, a . p. 785 Mgf. v. Hochberg verspricht Hz. Albr. v. Ö. Hilfe geg. d. Eidgen. *, nr. 380, c 23 . . p. 751 — Baden. Mgf. v. Baden an Schwäb. Städte: zum Vorwurf d. Begünst. v. Städteteinden * — р. 765, 60 а 28 Wien. J. Bechtenhenne an Frankfurt: Nachriehten v. kgl. Hof * . . . . . . . . . . p. 784, 48а * Sept. 4 München, Zusalzurk. b. Bündnis zw. Baiern-Mohn., Pfalz u. Würltemberg v. 2. Aug. — p. 763, 47 6 Ulm an Nünberg: üb. Brandschatzungen d. Armagn. v. Mömpelgard aus *, nr. 333,5 a . p. 707 10 Genf. Hz. v. Savoyen an Hz. Albr. v. O.: will Bern geg. Rheinfelden helfen * - . p. 792, 36а . - . n. 10 0. O. Hz. Albr. v. Ö. an Hz. v. Savoyen: ist üb. diese Haltung verwundert *) . . . . . p. 792, 43а 13 Wien. E. Silvio an G. Lolli in Siena: üb. Lage in Österr. u. a. m. *, nr. 420, b . . . . p. 785 . . Kard. Landriano: üb. Lage in Ungarn u. a. m. *, nr. 420, c - p. 785 nichtgen. Br.: Hoffnung in d. Kirchenfrage u. a. m. *, nr. 420, d p. 786 * Kard. Le Jeune: desgl., Lage in Ungarn *, nr. 420, e . . . . . . . . p. 786 S. Freund Franz in Ferrara: desgl. *, nr. 420, f . . . . . . . . . . . p. 786 . . . . . p. 627, 39b Bf. v. Krakau: Verhandlungen der Ungarn am Hof* Okt. 2 Wien. Kgl. Vollmacht f. Hz. Albr. v. O. z. Eintreibg. d. Judensteuer im Reich, nr. 202, g . p. 419 5 Worms. Gen. Kff. an eidgen. Bund u. Straßb.: laden z. neuem Tag n. Konstanz, nr. 427, a b p. 789 Ulm an Nördlingen: üb. Verläng. d. Städtebunds u. a. m. auf Tag. am 26. Okt. *, nr. 398, 4 p. 765 6 sLüdl. Aufgebote gem. Bündnis m. Pfalz u. Württemb. *, nr. 398,5 . p. 766 7 Genf. IIz. v. Savoyen an Hz. Albr. v. Č.: verteidigt s. Verhalten geg. Zürich *) . . p. 792, 8 o. O. Burgund. Gesandte an Hz. Albr. v. Ö.: Aufschub d. Tags z. Besançon *, nr. 386, c . p. 754 . . . . . . p. 765, 503 22 Nördlingen. Ratsprotokoll: Beschworung d. Einung mit Hz. Albr. v. Baiern* 23 Dijon. Burgund. Ges. an Hz. Albr. v. O.: schlag. neuen Verhandl.-ort Belfort vor*, nr. 386, d p. 755 25 erwarten in Besançon neue Vereinbarg. “, nr. 386, e p. 756 26 Luzern. Eidgen. Bundestag an Bern: üb. Besuch d. Konstanz. Tags am 11. Nov. *, nr. 428 p. 790 29 Ulm. Städteboten an Rottweil: Beschlüsse des Städtetags vom 26. Okt.* . . . . . . . p. 765, 11b . . . . p. 791 Nov. 3/10 Konstanz. Ausgaben d. Stadt f. Besucher des dortigen Schiedstages *, nr. 429 11 München. J. v. Bopfingen an Ulm: üb. d. Tag zu München mit den Stadtefeinden *) . . . p. 765, 19а Konstanz. Teilnehmerlisten des Tages, nr. 430, ab . . . . . p. 791 . . . . . . . Aufzeichnung üb. die österr. Rechtgebote, nr. 431, a . . . . . . . . . . . . p. 791 Dz.1 Eidgen. Bericht üb. Verhandl. u. Abschied des Tages *, nr. 431, b . . . . . p. 795 12/21 Vhdl.-Protok. d. österr. Räte: vergebl. Schiedsversuche 1n. Eidgen., nr. 432 p. 797 . 15 Stuttgart. Gff. v. Württemb. an Thieb. v. Neufchâtel: Räte z. Verhandl. n. Mömpelg. . . p. 706, 43b betr. Rückgabe v. Schloß Étobon * um 15 o. O. . p. 707, 338 . . p. 663 Dez. 14 Rom. P. Eugen nimmt 3 Trierer Domherren geg. Ebf. v. Trier in Schutz *, nr. 297, d zu 14 o. O. Anschlag d. päpstl. Exkommunikation üb. Ebf. v. Trier, Rf. v. Metz u. Annänger *) p. 663, 37а 18 Wien. Kg. Friedr. an IIz. v. Savoyen: Vorwürfe üb. dessen Feindschaft geg. Zürich *) . . p. 792, 39b 21 Luzern. Eidgen. Räte an gen. Kurf.: danken f. Vermittlungsversuche z. Konstanz, nr. 433 p. 803 Konstanz. Ausgaben der Stadt für Besucher des Tages *) . . . . . . . . . . . . . . p. 791, 20 Abrede üb. Vergleich z. Ubergabe v. Tirol an Hz. Sigm. *, nr. 434 . . . . . . p. 804 9. O. Mgff. v. Baden u. Brandenb. übergeben d. Parteien d. Konst. Vereinbarungen *, nr. 435 p. 806 — — — 48a 31 1446 Febr. 9 Rom. P. Eugen an Kf. v. Brandenburg: Absetzung d. Ebfs. v. Koln*, nr. 22 . . . . . p. 51, 17 Kg. Friedrich: desgl.*, nr. 22 . . . . . . . . — u. 10 Rom. . * . . . . . . p. 51, 15 . . Okt. 14 Nürnberg an Zürich: mahnt Schulden der Gesandten Z’s. beim Nürnb. RT.*, nr. 224, 16 p. 467 1447 März 1 o.0. Kg. v. Frankreich beglaubigt Gesandte z. Nürnb. RT., nr. 162, 1 . . . . . . . . p. 325 1448 März 30 Nürnberg an Zürich: wiederholt Mahnung der Geldschuld v. Z's. Gesandten 1444*) . . . p. 467, 45a.
Strana 831
Alphabetisches Register Vgl. Varwort B. V. A Aachen (Ach, Aiche), Reichsstadt 134, 23. 137, 32, 380, 32. 308, 50». ^». 419, 2. 440, 14. 488, 83. 599, 1T. — Bürger s. Heek. — Gesandte 600, 42. — Augustiner-Chorherren 411, 17. — Marienkirche 202, 12. Aslen (Anlun) i. Wiirttemb., Reichsstadt 296, 23; 32. 297, 11. 299, 30. 313, 25. 496, 45. 497, 3; 39. 608, 22. 616, 11. 618, 26, 782, 2b. 761, 3. 764, b. Aargau (Ergow), schweiz. Kt., österr. Gebiete dort 420, 49. 796, 12. 798, 30. 799, 23; 26. ’ Abaelard, Petrus, scholast, Philosopn, ? 1142: 888, 48b. Abendland (Occidens) 149, 43. Abimelech, isracl. Konig 40, 2. Abiron, Gegner v. Moses 143, 518. 177, 31. 278, 40. Abraham, Krcuznacher Jude 305, 41. Absberg (Abensoerg, Appsperg) in M-Franken nó. Gunzenhausen, Herren v. —, 496, 14. 618, 22. Absalom (Absolon), Sohn Kg. Davids 18, 24. Adam, Stammyater 398, 29. 359, 12. 318, 41. Adelmari, Thadeus degli —, Mgr. 786, 29. Adorno, Kafael, Doge v. enna 188, 11. Adrianopel, Stadt i. Thrakien 270, 37. 715, 30. Aethiopier (Ethiopes) Union mit latein. Kirche 5b, 24. 141, M, . Agarener, arab. Nomadenvolk z. Zt. Sauls 143, 22. Agram in Kroatien, Mrzpriester, s. Bachenstein. Abrweiler (Arwiller), Tilman v, —, Dechant v. St. Simeon i. Trier 663, 17. Ainkiirn, Hans, Nórdł. Altbgm. u. Gesandter 495, 20. 544, 42. 679, 12. 562, 41. 563, 49. 565, 15. 591, 8; 12. 592, 15. 63, 545, Aix-en-Provence (Aquens.), B£ Robert Damiani 1437 bis 1466 (Mitgl. d. Bas. Konziis) 11, 25, 19, 34, 207, 32. Ala) mania, Johannes de —, päpstl. Läufer 261, 40%. —, Nieolnus de —, dgl. 780, 488. Albe, Hang v. —, Bzi. zu Dieuze (Tüsc) i. Lothr. | 323, 4. Albenga i. Ligurien, Bf. Matthaeus del Caretto 1429 his 1448, Gesandter d. Hegs. v. Mailand 207, 37. 459, 49+, Albergati, Nicolaus, Ebf. v. Bologna 1418-43, seit 1426 Kard. s. Crucis i. Jerusalem D2, 16; 41. 68, 3. 141, 41. 146, 21. 154, 38. 175, 29. 380, 23. Albert d. Gr. (Albertus Magnus), Dominikaner, sehn- last, Philosoph i. Küln 13. Jh., 335, 1. 371, 36; 38. Alcmaria, Johannes, Dr. jur, Mitel. d. Univ. Kôln 272. 17. Aldeloz, Hans, Frankf, Birger 416, 14. Aleman, Louis, Ebf. v. Arles (Arelat.) 1429-50, seit 1420 Kard. s. Clecilie, seit 14. 2. 1438 Konzils-Präsi- dent 11-21 passim. 26, 28. 29, 22; 46». 86, 8; 41*. 49, 13. 44, 9f. 69, 14H. 75, 11; 19. 76, 6. 81, 37. 111, 44», 119, 41%. 120, 2. 121, 27, 125, 191r. 126, 16", 130, 21. 140, 7. 180, 46a. 203, 30°; 445, 206-209 passim, 211, 9; 231, 212, B. 214, 99; 41eff, 224, 40; 48, 240, 24. 270, 4. 275, 24, 381, 32; 35. 382, 15. 888. 16. 386, 43. 387, 1. 513, 25. 598, 14. 654, 23. — Konzils-Kanzler 29, 28. — Vermittler zw. Öster- reich, Eidgen. u. Dauphin 816, 57. 432, 9; 12, 509, 8. 749, 1. — Sein Kaolan Johannes 36, 29; 31. Alencon, Stadt i. franz. Dép. Orne 767, 489, — Hzg. 433, 14. Alexandria i. Agypten, Bischółc 161, 36. — Patri- arch Dioskur 444-451: 381, 27. — Prasbyter s. Arius. Alfalter (Apfaltor) i. M-Franken, Dorf nö. Hersbruck 412, 15%, Alguve (Algarbium), ehem. Reich i. südl Portugal, Könige 182, 36. Alneto, Gilbert de —, Ritter 675, 505. Alnoy, Robin d’, Begleiter des Dannhin 245, 474. Aloys, franz, Kauzleibeumter 526, 12. Altdorf, Gem. i. M-Franken so. Nürnberg 411, 26. Altenburg (Aldemburg) i. Sachsen, SchloB d. süchs. . Hzz. 188, 43. 199, 2; 33°. 201, 14. 360, 13. 283, 25. 268, 26. — Augustiner-Chorherren 201, 7. — DO.- Kommende 201, 10. Altenstein 1. U-Franken, BzA. Ebern 412, 7. . Altheim (Althain), woh! Dorf i. Baden óstl. Buchen 730, 30. 757, 23. Altkirch (Alkileh, Haulte Crick, Kerkques?) in O-ElsaB, wnw. Basel, Besetzung durch Armagn. 504, 40. 516, 13. 568, 34, 717, 44, 719, 3. 770, 15. — Hauptquartier d. Danphin 433. 31; 37. 434, 9. 435, 12. 446, 35. 563, 9. 769, 32. — Verhand- lungsort 246, 3. 325, 15. 326, 9. 327, 24. 431, 37. 459. 445, 9. 474, 8. 476, 13. 417, 4. 515, 1; 9. 516, 18. 517, 51. TLT, 33. 738, 36. Altmark (Alde Marcke) i. Kftm. Brandenburg 301, 60. 302, Alvolk, Heinrich, v. Klein-Gründlach 412, 29. Alzey i. Rheinhessen, knrptálz. Amt. A36, 80. 533, 18. 698, 21.
Alphabetisches Register Vgl. Varwort B. V. A Aachen (Ach, Aiche), Reichsstadt 134, 23. 137, 32, 380, 32. 308, 50». ^». 419, 2. 440, 14. 488, 83. 599, 1T. — Bürger s. Heek. — Gesandte 600, 42. — Augustiner-Chorherren 411, 17. — Marienkirche 202, 12. Aslen (Anlun) i. Wiirttemb., Reichsstadt 296, 23; 32. 297, 11. 299, 30. 313, 25. 496, 45. 497, 3; 39. 608, 22. 616, 11. 618, 26, 782, 2b. 761, 3. 764, b. Aargau (Ergow), schweiz. Kt., österr. Gebiete dort 420, 49. 796, 12. 798, 30. 799, 23; 26. ’ Abaelard, Petrus, scholast, Philosopn, ? 1142: 888, 48b. Abendland (Occidens) 149, 43. Abimelech, isracl. Konig 40, 2. Abiron, Gegner v. Moses 143, 518. 177, 31. 278, 40. Abraham, Krcuznacher Jude 305, 41. Absberg (Abensoerg, Appsperg) in M-Franken nó. Gunzenhausen, Herren v. —, 496, 14. 618, 22. Absalom (Absolon), Sohn Kg. Davids 18, 24. Adam, Stammyater 398, 29. 359, 12. 318, 41. Adelmari, Thadeus degli —, Mgr. 786, 29. Adorno, Kafael, Doge v. enna 188, 11. Adrianopel, Stadt i. Thrakien 270, 37. 715, 30. Aethiopier (Ethiopes) Union mit latein. Kirche 5b, 24. 141, M, . Agarener, arab. Nomadenvolk z. Zt. Sauls 143, 22. Agram in Kroatien, Mrzpriester, s. Bachenstein. Abrweiler (Arwiller), Tilman v, —, Dechant v. St. Simeon i. Trier 663, 17. Ainkiirn, Hans, Nórdł. Altbgm. u. Gesandter 495, 20. 544, 42. 679, 12. 562, 41. 563, 49. 565, 15. 591, 8; 12. 592, 15. 63, 545, Aix-en-Provence (Aquens.), B£ Robert Damiani 1437 bis 1466 (Mitgl. d. Bas. Konziis) 11, 25, 19, 34, 207, 32. Ala) mania, Johannes de —, päpstl. Läufer 261, 40%. —, Nieolnus de —, dgl. 780, 488. Albe, Hang v. —, Bzi. zu Dieuze (Tüsc) i. Lothr. | 323, 4. Albenga i. Ligurien, Bf. Matthaeus del Caretto 1429 his 1448, Gesandter d. Hegs. v. Mailand 207, 37. 459, 49+, Albergati, Nicolaus, Ebf. v. Bologna 1418-43, seit 1426 Kard. s. Crucis i. Jerusalem D2, 16; 41. 68, 3. 141, 41. 146, 21. 154, 38. 175, 29. 380, 23. Albert d. Gr. (Albertus Magnus), Dominikaner, sehn- last, Philosoph i. Küln 13. Jh., 335, 1. 371, 36; 38. Alcmaria, Johannes, Dr. jur, Mitel. d. Univ. Kôln 272. 17. Aldeloz, Hans, Frankf, Birger 416, 14. Aleman, Louis, Ebf. v. Arles (Arelat.) 1429-50, seit 1420 Kard. s. Clecilie, seit 14. 2. 1438 Konzils-Präsi- dent 11-21 passim. 26, 28. 29, 22; 46». 86, 8; 41*. 49, 13. 44, 9f. 69, 14H. 75, 11; 19. 76, 6. 81, 37. 111, 44», 119, 41%. 120, 2. 121, 27, 125, 191r. 126, 16", 130, 21. 140, 7. 180, 46a. 203, 30°; 445, 206-209 passim, 211, 9; 231, 212, B. 214, 99; 41eff, 224, 40; 48, 240, 24. 270, 4. 275, 24, 381, 32; 35. 382, 15. 888. 16. 386, 43. 387, 1. 513, 25. 598, 14. 654, 23. — Konzils-Kanzler 29, 28. — Vermittler zw. Öster- reich, Eidgen. u. Dauphin 816, 57. 432, 9; 12, 509, 8. 749, 1. — Sein Kaolan Johannes 36, 29; 31. Alencon, Stadt i. franz. Dép. Orne 767, 489, — Hzg. 433, 14. Alexandria i. Agypten, Bischółc 161, 36. — Patri- arch Dioskur 444-451: 381, 27. — Prasbyter s. Arius. Alfalter (Apfaltor) i. M-Franken, Dorf nö. Hersbruck 412, 15%, Alguve (Algarbium), ehem. Reich i. südl Portugal, Könige 182, 36. Alneto, Gilbert de —, Ritter 675, 505. Alnoy, Robin d’, Begleiter des Dannhin 245, 474. Aloys, franz, Kauzleibeumter 526, 12. Altdorf, Gem. i. M-Franken so. Nürnberg 411, 26. Altenburg (Aldemburg) i. Sachsen, SchloB d. süchs. . Hzz. 188, 43. 199, 2; 33°. 201, 14. 360, 13. 283, 25. 268, 26. — Augustiner-Chorherren 201, 7. — DO.- Kommende 201, 10. Altenstein 1. U-Franken, BzA. Ebern 412, 7. . Altheim (Althain), woh! Dorf i. Baden óstl. Buchen 730, 30. 757, 23. Altkirch (Alkileh, Haulte Crick, Kerkques?) in O-ElsaB, wnw. Basel, Besetzung durch Armagn. 504, 40. 516, 13. 568, 34, 717, 44, 719, 3. 770, 15. — Hauptquartier d. Danphin 433. 31; 37. 434, 9. 435, 12. 446, 35. 563, 9. 769, 32. — Verhand- lungsort 246, 3. 325, 15. 326, 9. 327, 24. 431, 37. 459. 445, 9. 474, 8. 476, 13. 417, 4. 515, 1; 9. 516, 18. 517, 51. TLT, 33. 738, 36. Altmark (Alde Marcke) i. Kftm. Brandenburg 301, 60. 302, Alvolk, Heinrich, v. Klein-Gründlach 412, 29. Alzey i. Rheinhessen, knrptálz. Amt. A36, 80. 533, 18. 698, 21.
Strana 832
832 —, Diether v. —, Advokat, Frankf, Gesandter 77, 408; 48%; 420. 293, 38. 428, 29. 450-490. 492, 37; 45. 493, 9. 494, 12. — Ilans v. — 290, 20. Amberg a. d. Vils, 0-Pialz, 233, 53b. — Landsehreiber, kurpfálz. Gesundter 110, 21; 4). — Vitztum 535, 45. Ambronay (Ambroniacum) i franz, Dép. Ain, Abt v. — (Mitel d. Bas. Konzils) 14, 28. 16, 17. 17, 20. Amhrns, d. i. SehloG Amxas b. Innsbruck 420, 26. Ambrosius, der heilige, s. Mailand, Ebt. Amicus, Johaancs s. Vrunt. — Nicolaus, Dr. theol, Domherr v. Amions, Gesandter d. Univ. Paris b. Bas. Ronzil 78, 519. 76, 4. Amidano, Niccolo, Rechtsanwalt Tudeschis (Bf. v. Piacenza 1448-53) 67, 412. 119, 44%, Amiens, Domherren s. Amicus, Courcelles. Amorbach (Ammerbach) i. U-Franken siidl. Milten- berg od. Wald-Amorbach sw. Aschaifenb. 675, 45. | Anaxagoras, griech. Philosoph 499-428 v. Chr. 840, 18. Ancona, Mark i. Mitrelitalien 180, 409. Andernach am Rhein, Kr. Mayen 65, 37b. Andrei, Johannes, Kirchenreehtslehrer i Bologna, + 1348: 142, 32; 49b, 53. 378, 35, Angrer, Martin 416, 10. Anhalt, Fstm., Bernhard VI. zu A.-Bernburg 1420 bis 1468; Georg I. zn A.-Dessau 1405-74 u. Adolf T. zu A.-Zerbst 1424-78: 411, 3. Anjou (Andegavia), Hztm. i. NW-Frankreich, Hz. Łonis JI., Kg. v. Sizilien 1864-1417: 300, 408, — Hz. Louis liL, Sohn d. Vorgen, Kg. v. Sizilien 1417-34, verheir. m. Maryaretę v, Savoyen, Tochter P. Felix? V.: 249, 522; 41b. 350, 4. — Hz, Ronó I.,Brudor d. Vorgen., Hz. 7. Lothr, 1431-53 u Bar 1419-80, Kg. v. Sizilien 1434-80 u. Neapel 1426-49: 130, 49. 187, 1. 221, 39 ; dd. 393. 324, 36. 350, 4. 434, 12, 437, 31. 449, 43. 461, 5; 412. 507, 10. 533, 48a. 541, 20. 678, 20. 680, 15. 681, 18. 692, 37if. 697, 27b, 713, 15%; 16b. 717, 8. 770, 8. - Watfen- gefihrte Kg. Karls VII. 252, 46b, 324, 1; 10. 326, 29. 827, 19. 438, 14. 504, 52. 507, 10. 559, 32. 568, 18; 27, 571, 35. 575, 53b. 568, 34. 676, 12. 677, 22. 682, 35. 703, 58e. 714, d2ff. 719, 31. 742, 17. — Vergleich mit Metz 670, 8. 740, 41. — Reichs- Lehnstrüger 461, 17, — Gesandte 323, 31. 387, 42. 463, 7. — Kanzleibeamter s. Dedisy. — Seine Ge- mahlin Isabella, Tochter Hz. Karls JIL v. Lothr., 46, 42v. 249, 30; 48%, 541, 24ff, 542, 29; 39. 543, 15. 677, 9. — Ihre Tachter Margarete, verheir. 22. Apr. 1445 mit Kg. Heinrich v. England 221, 41. 323, 11. 462, 43. 676, 14. 741, 19. — Franz. Gouverneur v. Anjou s. Brezć. Ansman, Kreuznacher Judę 305, 42. Antiochien. Kirche 335, 30; 43. Antiochus IV. Epiphanes, makedon. Ke. v. Chr.: 39, 20. 356, 16. 659, 121. Antonian, Bruder Cyprians 176, 48%. Antonius, Oberschreiber P. Felix' Y. 221, 16. Antwerpen (Andwerp) i. Flandern 485, 482, Anwannden, Hof wew. Nürnberg 4:2, 34. Apostel, die, 49, 1. 88, 31. 35, 28. 96, 23, 144, 23. 334, 13. 336, 2511. 352, 2; 7. 358, 10. 373, 36. 774, 47. — A.-geschichte 348, 25. 659, 6. 175-164 Alphabetisches Register Appenwciler i. Wiirtt. Gera. Ettenkirch, nw. Tettnang, Kaplan Erhard 7, 39a, Appenzell sw, St, Gallen, Aufgehot 681, 2. - Friede m, Österr. 468, 14, 598, 49. Aquleja i. O-Italien, Patriarchat 269, 5h. 668, 21, — Patriarch Ludwig IL, Hz. v, Teck 1118-39 (Mitel. d. Bas. Konz.) 395, 4. — Patriarch Alexander v. Masovien 1410-14, seit 1423 Bf. v. "'riuni, seil 12. Okt. 1440 Kurd. s. Laurentii in Damaso 11. 15-18 passim. 28, 21. 30, 2; 5. 42, 14. 44, 8b; 44. 45, 33. 51. 1L5, 21. 119f. 139-140. 909, 4. 239, J2. 204, 25. 269, 04. 210, 101.; 14. 668, 22. Patriarch Tadovico Scarampi Mezzarota 1439-65, seit 1. Juli 1440 Kard. s. Laurcntii i. Damaso, seit Jan. 1440 päpstl. Kämmerer 63, 36. 18), 335, 204, 3, 261, 535; 46^. 295, 45. 660, 46*. 667, 38*. 668, 21. 670, 13. 119, 60». Aquino, Thomas v. —, Dominikaner, gen. doctnr sanctus, 1 1274: 161, 7. 33B, 1. 346, 27.359, 28. 366, 10. Aragon, Fürsten, Prälaten, Untertanen 180, 38%, 181, 23, — König Ferdinand I. 1412.16, Vater Kg. Johannz II. v. Áragon 186, 14. . — Kónig Alfons V., Sohn d. Vorgen., 1416-36: 1, 41, 76, 27.77, 3. 147, 65^. 148, 14. 180, 1; 30*1.; 35b, 184, 40x; 4[b, 186, 3; 98. 214, 49". 210, 2. 222, 23. 238, 7. 88b, 4. 391, 19. 434, 13. 668, 36. 267, dRo. — Gesandte 160, 2. 206, 23, 207, 9. 387, 42. Vgl. Bosa, Catania, Palermo, Serra. — Sekretür s. Cheseasas, — Friede m. P. Engen s. "'erracina. — Kónigin Maria v. A, u. Sizilien, Gem. Altonsos 186, 1. Archidiaconus s. Baysio. Arcimboldi, Nicoolo.degli —, Dr., Rat u. Gesandter d. Hzs. v. Mailand 126, 13%. 155, 569, 166, 43€, Arco, Schlofi i, Südtirol nó. Riva, GE Galeazzo 226, 15. Ardjisch (Argens.) i. d. Walachei, Bf. Johannes s, Stoj- kovich. Argun (Argaw, Argon), Peter v. —, Augsb. Bgm. u. Gesandter 479, 28; 47b. 495, 21. 306, 81, 380, 60. 581, 12. 587. 36. Aristoteles, gan. philosophus, 384-329 v. Chr.: 1*0, 16 339, 42. 340, 42. 378, 32. — Werke: Ethik 103, 1. — Metaphysik 161, 11. 170, 24. 171, 18; 23. — Phy. sik 171, 9; 16. 867, 43. — Politik 350, 17. — Topik 170, 31. 337, 6. 339, 48h. — Pseudo-Aristoteles (liber do causis) 170, 5; 85; 40, 171, 3. 340, 502. Ar(r)ins, Preshyter in Alexandria, Schismatiker, ] 336: 169, 18. 365, 6; 27. Arken (de Arka), Juhannes v.d. —, Kóln. Ratsherr 566, 49. Arlberg, Wasserscheide zw. Vorarlborg u, Tirol, österr, Lande diesseits 419, 41. 420, 49. 421, 6. 688, 33. 689, 1. 748, 9. Arles (Arelat) a. d. Rhóne, Kirche 36, 48%. — Ebf. 3. Aleman. — Konigreich, Erzkanzler s. Trier, Ebf. Arles-sur-Toch (Arulae), Franz, Dép. Pyrénées orient., Abt 207, 29. Avlon (Arle), Stadt i. belg. Prov. Luromb. 136, 29. 722, 21. Armagnac (Arminincus), Gf. Johann IV. v. --, Halb- bruder P. Felix' V., franz, Heerführer 300, 7.
832 —, Diether v. —, Advokat, Frankf, Gesandter 77, 408; 48%; 420. 293, 38. 428, 29. 450-490. 492, 37; 45. 493, 9. 494, 12. — Ilans v. — 290, 20. Amberg a. d. Vils, 0-Pialz, 233, 53b. — Landsehreiber, kurpfálz. Gesundter 110, 21; 4). — Vitztum 535, 45. Ambronay (Ambroniacum) i franz, Dép. Ain, Abt v. — (Mitel d. Bas. Konzils) 14, 28. 16, 17. 17, 20. Amhrns, d. i. SehloG Amxas b. Innsbruck 420, 26. Ambrosius, der heilige, s. Mailand, Ebt. Amicus, Johaancs s. Vrunt. — Nicolaus, Dr. theol, Domherr v. Amions, Gesandter d. Univ. Paris b. Bas. Ronzil 78, 519. 76, 4. Amidano, Niccolo, Rechtsanwalt Tudeschis (Bf. v. Piacenza 1448-53) 67, 412. 119, 44%, Amiens, Domherren s. Amicus, Courcelles. Amorbach (Ammerbach) i. U-Franken siidl. Milten- berg od. Wald-Amorbach sw. Aschaifenb. 675, 45. | Anaxagoras, griech. Philosoph 499-428 v. Chr. 840, 18. Ancona, Mark i. Mitrelitalien 180, 409. Andernach am Rhein, Kr. Mayen 65, 37b. Andrei, Johannes, Kirchenreehtslehrer i Bologna, + 1348: 142, 32; 49b, 53. 378, 35, Angrer, Martin 416, 10. Anhalt, Fstm., Bernhard VI. zu A.-Bernburg 1420 bis 1468; Georg I. zn A.-Dessau 1405-74 u. Adolf T. zu A.-Zerbst 1424-78: 411, 3. Anjou (Andegavia), Hztm. i. NW-Frankreich, Hz. Łonis JI., Kg. v. Sizilien 1864-1417: 300, 408, — Hz. Louis liL, Sohn d. Vorgen, Kg. v. Sizilien 1417-34, verheir. m. Maryaretę v, Savoyen, Tochter P. Felix? V.: 249, 522; 41b. 350, 4. — Hz, Ronó I.,Brudor d. Vorgen., Hz. 7. Lothr, 1431-53 u Bar 1419-80, Kg. v. Sizilien 1434-80 u. Neapel 1426-49: 130, 49. 187, 1. 221, 39 ; dd. 393. 324, 36. 350, 4. 434, 12, 437, 31. 449, 43. 461, 5; 412. 507, 10. 533, 48a. 541, 20. 678, 20. 680, 15. 681, 18. 692, 37if. 697, 27b, 713, 15%; 16b. 717, 8. 770, 8. - Watfen- gefihrte Kg. Karls VII. 252, 46b, 324, 1; 10. 326, 29. 827, 19. 438, 14. 504, 52. 507, 10. 559, 32. 568, 18; 27, 571, 35. 575, 53b. 568, 34. 676, 12. 677, 22. 682, 35. 703, 58e. 714, d2ff. 719, 31. 742, 17. — Vergleich mit Metz 670, 8. 740, 41. — Reichs- Lehnstrüger 461, 17, — Gesandte 323, 31. 387, 42. 463, 7. — Kanzleibeamter s. Dedisy. — Seine Ge- mahlin Isabella, Tochter Hz. Karls JIL v. Lothr., 46, 42v. 249, 30; 48%, 541, 24ff, 542, 29; 39. 543, 15. 677, 9. — Ihre Tachter Margarete, verheir. 22. Apr. 1445 mit Kg. Heinrich v. England 221, 41. 323, 11. 462, 43. 676, 14. 741, 19. — Franz. Gouverneur v. Anjou s. Brezć. Ansman, Kreuznacher Judę 305, 42. Antiochien. Kirche 335, 30; 43. Antiochus IV. Epiphanes, makedon. Ke. v. Chr.: 39, 20. 356, 16. 659, 121. Antonian, Bruder Cyprians 176, 48%. Antonius, Oberschreiber P. Felix' Y. 221, 16. Antwerpen (Andwerp) i. Flandern 485, 482, Anwannden, Hof wew. Nürnberg 4:2, 34. Apostel, die, 49, 1. 88, 31. 35, 28. 96, 23, 144, 23. 334, 13. 336, 2511. 352, 2; 7. 358, 10. 373, 36. 774, 47. — A.-geschichte 348, 25. 659, 6. 175-164 Alphabetisches Register Appenwciler i. Wiirtt. Gera. Ettenkirch, nw. Tettnang, Kaplan Erhard 7, 39a, Appenzell sw, St, Gallen, Aufgehot 681, 2. - Friede m, Österr. 468, 14, 598, 49. Aquleja i. O-Italien, Patriarchat 269, 5h. 668, 21, — Patriarch Ludwig IL, Hz. v, Teck 1118-39 (Mitel. d. Bas. Konz.) 395, 4. — Patriarch Alexander v. Masovien 1410-14, seit 1423 Bf. v. "'riuni, seil 12. Okt. 1440 Kurd. s. Laurentii in Damaso 11. 15-18 passim. 28, 21. 30, 2; 5. 42, 14. 44, 8b; 44. 45, 33. 51. 1L5, 21. 119f. 139-140. 909, 4. 239, J2. 204, 25. 269, 04. 210, 101.; 14. 668, 22. Patriarch Tadovico Scarampi Mezzarota 1439-65, seit 1. Juli 1440 Kard. s. Laurcntii i. Damaso, seit Jan. 1440 päpstl. Kämmerer 63, 36. 18), 335, 204, 3, 261, 535; 46^. 295, 45. 660, 46*. 667, 38*. 668, 21. 670, 13. 119, 60». Aquino, Thomas v. —, Dominikaner, gen. doctnr sanctus, 1 1274: 161, 7. 33B, 1. 346, 27.359, 28. 366, 10. Aragon, Fürsten, Prälaten, Untertanen 180, 38%, 181, 23, — König Ferdinand I. 1412.16, Vater Kg. Johannz II. v. Áragon 186, 14. . — Kónig Alfons V., Sohn d. Vorgen., 1416-36: 1, 41, 76, 27.77, 3. 147, 65^. 148, 14. 180, 1; 30*1.; 35b, 184, 40x; 4[b, 186, 3; 98. 214, 49". 210, 2. 222, 23. 238, 7. 88b, 4. 391, 19. 434, 13. 668, 36. 267, dRo. — Gesandte 160, 2. 206, 23, 207, 9. 387, 42. Vgl. Bosa, Catania, Palermo, Serra. — Sekretür s. Cheseasas, — Friede m. P. Engen s. "'erracina. — Kónigin Maria v. A, u. Sizilien, Gem. Altonsos 186, 1. Archidiaconus s. Baysio. Arcimboldi, Nicoolo.degli —, Dr., Rat u. Gesandter d. Hzs. v. Mailand 126, 13%. 155, 569, 166, 43€, Arco, Schlofi i, Südtirol nó. Riva, GE Galeazzo 226, 15. Ardjisch (Argens.) i. d. Walachei, Bf. Johannes s, Stoj- kovich. Argun (Argaw, Argon), Peter v. —, Augsb. Bgm. u. Gesandter 479, 28; 47b. 495, 21. 306, 81, 380, 60. 581, 12. 587. 36. Aristoteles, gan. philosophus, 384-329 v. Chr.: 1*0, 16 339, 42. 340, 42. 378, 32. — Werke: Ethik 103, 1. — Metaphysik 161, 11. 170, 24. 171, 18; 23. — Phy. sik 171, 9; 16. 867, 43. — Politik 350, 17. — Topik 170, 31. 337, 6. 339, 48h. — Pseudo-Aristoteles (liber do causis) 170, 5; 85; 40, 171, 3. 340, 502. Ar(r)ins, Preshyter in Alexandria, Schismatiker, ] 336: 169, 18. 365, 6; 27. Arken (de Arka), Juhannes v.d. —, Kóln. Ratsherr 566, 49. Arlberg, Wasserscheide zw. Vorarlborg u, Tirol, österr, Lande diesseits 419, 41. 420, 49. 421, 6. 688, 33. 689, 1. 748, 9. Arles (Arelat) a. d. Rhóne, Kirche 36, 48%. — Ebf. 3. Aleman. — Konigreich, Erzkanzler s. Trier, Ebf. Arles-sur-Toch (Arulae), Franz, Dép. Pyrénées orient., Abt 207, 29. Avlon (Arle), Stadt i. belg. Prov. Luromb. 136, 29. 722, 21. Armagnac (Arminincus), Gf. Johann IV. v. --, Halb- bruder P. Felix' V., franz, Heerführer 300, 7.
Strana 833
Alphabetisches Register Armagnaken (Ermegecken, frembdes folk, Schinder), als Engländer oder Schotten bozcichact 469, 29. 493, 35. 594, 35. 544, 29. — Dgl. als Wälsche (Walen) i 524, 52. 525, 26. 520, 24. 582, 30, 583, 31, 682, 35. 691, 435. 702, 24. 703, 31£. — Anforderung durch Kg. Friedrich geg. d. Schweizer 816, 81. 319, 7; 45; 47%. 825, 11. 421, 42, 431-438, 469, 2. 110, 21. 716, 25. 717, 10. 724-725. 737, 41. 753, 2. — Ab- sichten 486, 23. 489, 10. Vgl. Frankreich (Kriegs- ziele). — Anmarseh, Bedrohunp d. Reiches 206,30. 289, 46b, 293, 29; 40. 322-327. 423, 19. 464, 31. 466, 10. 467-479. 671, 2. 674-618. 720, 42. 126. 9; 3b. 727, 12. 731, 1. 752, 28. 762, 2. 788, 32. — Kriegsstirke an Reisigen (Pferden) 322-327. 431, 43. 433, 32. 484, 9. 469, 13. 483, 49m. 496, 26. b44, 28. 515, 20; 28. 579, 16; 31. 580, 264. 581, 256; 28. 583, 32. 584, 6. 585, 28, 604, Obff. 610, 9. 707, 12. 708. 724, 39, — Dgl. an FuBvolk 822, 27; 32. 323, 6. 320, 41. 469, 18. — VYersproch. Winterqnartiere u. Verpflegung 826, 11if, 404, 38, 486, 11, 438, 271f. 456, 34. 477, 47. 601, 99. 5C9, 10. 51B, 95. 525, 40. 521, 14, 568, 25. 671, 20; 28. 681, 20. 108, 16. 717, 221i. 118, 12. 124, £1, 737, 42, 768, 25, 771, 51b, — Abzug aus dem ElsaB 525, 25. 559, 10. 688, 22. 880, 36. 682, 13£.; 35f. 690, 36; 465. 700, 37. 103, 1. 704, 16. 706, 38. 716, 9. 790, 111. 799, 4ft. 723, 34, 726, 23; 42. 740, 41, 741, 16. — Geplanter Ein- satz 5. Eroberung Luxemburzs 700, 371. 741, 38, — Del. i. Soester Fehde 651, 7. 702, 1. 704, 26; 41 164, 218. — Antührer &. Bueil, Frankr. (Dauphin). — Kapitäne, Offiziere 322, 26. 677, 7. 717, 38. 718, Lif. 738, 40. 763, 11. 768, 7. 769, 44 770, 12. 778, 80, — Bogenschützen usw. 697, 17ff. 767, 41, — Gefangene 576, 9. 579, 41. 580, 1211. 585, 21. 691, 18. 620. 631, 42%, 708-705. 707, 26. 725, 3. 773, 29, — Tntaten (unrat, nalofi) 446, 42[f. 417, 39. 400, 38, £65, 2. 456, 98. 450, 29. 466-73. 5604, 217, 506, 3ff, 507, 201. o2b, 38. D40, 8b. 542, 1. 546, 2. 548, B4. 63, 21. GRA, 141. 568, 53. 573, 3. 576, 8. 678-560. 503-585. 539, 33. 691, 13H. 594, 16. 596, 36. 600, 1. 611-613, 617, 20. 618, 88. 620, 2H. 678, 18. 681, 15. 708-705. 708-711. 714, 42. 116-718. 721, G. 727, 41. 129, 57, 742, 17. 765, 34, 186, 4. 804, 17H. — Folterwerkzeuge 827, 37. Armbruster, Konrad, StraBb. (Alt-) Ammeister 264, 1. 463, 18; 20. 472, ib. 573, 12; bU. Armenier, Union mit lat. Kirche, Gesandte 55, 24. 93, 12; 29; 40. 141, 34. 166,37. 167, 7. 185, 5. 347, 1. — Sehisma 183, 3. Armenier, Stephan, Prüsident des burg. Rates in Dijon 1754, 54. 755, 33. 756, 19. Amhover, Fritz, v. Altdorf 411, 27. Arnsberg i. Westfalen 292, 18f. Amstadt (Arnstete) a. d. Gera ssw. Erfurt, Tag 2u — 135, 569, 555. Artelshofen i. M-Frkn. nno. IIersbruck, Zehnt 412, 26. Aschaffenburg, kurmainz. Residenz 124, 388. 136, 562. 290, 41; 469. 201, 21. 298, 25. 295, 6. 314, 25, 480, 41b (7). 645, 13. 683, 26, 781, 27, — Prov.-Synode 1448: 69, 84. 120. 124, 13. 145, 584. 198.194, 224, 2. — Tag zu — 767, 19. 833 Asien 279, 20. Aspach, Di, ssó. Braunau ji, O-Osterr., Plarr(pfründe) des Enca Silvio 668, 26. Ast (Asch), Ludwig v. —, Kanzler u, Rat Pf. Ludwigs 133, 51b, 263, 43. 693, 3. Athener, Krieg der — 279, 15. Aub (Auwe) i. U-Franken westl, Uffonheim 292, 37. i Aubange (= Ybisch?), belg. Arr. Arlon 722, 21. Aude, Ja{ques), franz. Kanzleibeamter 677, 12. Auerbach in der O-Pialz siidl. Bayreuth 412, 23. Augsburg (Ougspurg), Bistmn: Domkapitel 285, 34^. — Bi. Peter v. Sehaumberg 1424-69, seit 1439 Kard. s. Vitalis 45, 15. 298, 50». 304, 46. 353, 11. 498, 27°, 440, 35. 495, 14. 576, 16f. 745, 46*. 749, 19ff, — Gesandter K. Sigmunds 384, 45. 385, 2. 391, 16. — Dgl. Kg. Friedrichs zu s. Bruder 478, 2. 641, 28. 752, 12. — Dgl. z. Dauphin 431, 31. 484, 24. 474, 3. 477, 8. 48C, 25. 487, 39. 499, 29. 508, 43. 528, 40. 506, 11. 742, 29. — Dgl. z. Kg. v. Frank- reich 448, 37, 450-463. 527, 7, 703, 9, T14, 43, 742, 21. — Dgl. z. Mainzer u. Bopparder Tag 1445: 713, 25. 721, 21. 723, 22; 24, 726, 20; 37. 740, 82. — Dgl z, Frankf, RT, 1445; 783, 17, — Bündnis- partner 262, 27; 80. 999, 9; 90^ff. 614, 27; 36. — Zoll s, Füben. : — Reichsstadt 216, 3; 21; 474,b, 231, 37b. 262, 51. 290, 43°, 301, 3. 479, 27. 518, 9. 525, 48, 509, 16, 572, 4. 580, 34, 531, 21; 67, 582, 42, 589, 16. 684, 39. 585. 54%. 587, 36. 594, 49. 602, 57. 603, 21; 49. 606. 612, 9. 726, 10. 737, 2. 191, 28. 182, 3. 164, 9. — Zuschriften 223, 46. 263, 18. 278, 9; 14. 304, 48. 892, 47%. 467, 6. 555, 4. 573, 30. 594, 55%. 612, 46. 735, 1l; 82. — Bürgermeister 299, 49% 583, 17. Vgl. Argun, Hangenor, Riedler, Róchlinger. — Rat- (geben) 290, 26. 411, 7. 479, 43. 550, 16. 554, 29. b84. bi, 604, b, 720, 4; 46, 727, 35, — Gosandte 134, 7. 583, 21. 727, 6; 10. 762, 48. . Dgl z. d. RIT. 290, 494. 292, 20. 467, 10. 475, 14, 483, 18f. 572, 21f. — Del. z. Städtetagen 297, 59% 572, 21. 582, 911.; 43, 584, 58°. 585, 25; 30, 587, 2. 503, 24. 608. 50. 604, 8; 10. 608, 2; 478, 6:1, 47, 614, 39. 733. 12H.; 35. 763, 51b. 764, 304. — Dgl. z. Schieds- verhandig, m. Kidgen, 502, 39, 596, 4; 7; 21, 608, 1. 765, 420. 791, 384; 41b, 796, 47. — Stadischreiber 784. 27. — Hauptmann 616, 5. Vgl. Ellerbach, Gereutter. — Büchsenmstr. s. Koggenburg. — Gesellen 290. 32. — Boten, Knechte 525, 50. 572, 30. 580, 51, 598, 16. 603, 26. 728, 7. Vgl. Hegel- miillor. — Birger 594, 50. 762, 42. — Biindnis- partner 299, 519. 300. 611, 38. 616, 37. 727, 2. 731, 18. 782, 22, 738, 47, 757, 15; 509. 760, 47. 164, 3; 22. 784, 23. — Stadt als Schiedsrichter 749, 201, — Tagungen 604, 74, 612, 10, 618, 22, 728, 32, 764, I, — Konzilsort 15, 3, 56, 43. 60, 10. 243, 44. 401, 2, 406, 40%; 42b. — Aufgebota 290, 45%. 441, 19%. 559, 17. 372-074. 580-581. 565, 30. 595, 10. 602, 38; 46. 605. 616, 4. 732, 8. — Abt v. St. Ulrich 290, 25. 720, 19. —, Heinrich v. —, BüohsengieBer 585, 34. Augostinerorden 200, 15; 34 Vgl. Lirfart, Pillenreuth, St. Maurice, Wittenberg; auch Klenekoe. — Chorher. ren (Regularkanon.: 201, 8. — Y gl. Aachen, Alteuburg,
Alphabetisches Register Armagnaken (Ermegecken, frembdes folk, Schinder), als Engländer oder Schotten bozcichact 469, 29. 493, 35. 594, 35. 544, 29. — Dgl. als Wälsche (Walen) i 524, 52. 525, 26. 520, 24. 582, 30, 583, 31, 682, 35. 691, 435. 702, 24. 703, 31£. — Anforderung durch Kg. Friedrich geg. d. Schweizer 816, 81. 319, 7; 45; 47%. 825, 11. 421, 42, 431-438, 469, 2. 110, 21. 716, 25. 717, 10. 724-725. 737, 41. 753, 2. — Ab- sichten 486, 23. 489, 10. Vgl. Frankreich (Kriegs- ziele). — Anmarseh, Bedrohunp d. Reiches 206,30. 289, 46b, 293, 29; 40. 322-327. 423, 19. 464, 31. 466, 10. 467-479. 671, 2. 674-618. 720, 42. 126. 9; 3b. 727, 12. 731, 1. 752, 28. 762, 2. 788, 32. — Kriegsstirke an Reisigen (Pferden) 322-327. 431, 43. 433, 32. 484, 9. 469, 13. 483, 49m. 496, 26. b44, 28. 515, 20; 28. 579, 16; 31. 580, 264. 581, 256; 28. 583, 32. 584, 6. 585, 28, 604, Obff. 610, 9. 707, 12. 708. 724, 39, — Dgl. an FuBvolk 822, 27; 32. 323, 6. 320, 41. 469, 18. — VYersproch. Winterqnartiere u. Verpflegung 826, 11if, 404, 38, 486, 11, 438, 271f. 456, 34. 477, 47. 601, 99. 5C9, 10. 51B, 95. 525, 40. 521, 14, 568, 25. 671, 20; 28. 681, 20. 108, 16. 717, 221i. 118, 12. 124, £1, 737, 42, 768, 25, 771, 51b, — Abzug aus dem ElsaB 525, 25. 559, 10. 688, 22. 880, 36. 682, 13£.; 35f. 690, 36; 465. 700, 37. 103, 1. 704, 16. 706, 38. 716, 9. 790, 111. 799, 4ft. 723, 34, 726, 23; 42. 740, 41, 741, 16. — Geplanter Ein- satz 5. Eroberung Luxemburzs 700, 371. 741, 38, — Del. i. Soester Fehde 651, 7. 702, 1. 704, 26; 41 164, 218. — Antührer &. Bueil, Frankr. (Dauphin). — Kapitäne, Offiziere 322, 26. 677, 7. 717, 38. 718, Lif. 738, 40. 763, 11. 768, 7. 769, 44 770, 12. 778, 80, — Bogenschützen usw. 697, 17ff. 767, 41, — Gefangene 576, 9. 579, 41. 580, 1211. 585, 21. 691, 18. 620. 631, 42%, 708-705. 707, 26. 725, 3. 773, 29, — Tntaten (unrat, nalofi) 446, 42[f. 417, 39. 400, 38, £65, 2. 456, 98. 450, 29. 466-73. 5604, 217, 506, 3ff, 507, 201. o2b, 38. D40, 8b. 542, 1. 546, 2. 548, B4. 63, 21. GRA, 141. 568, 53. 573, 3. 576, 8. 678-560. 503-585. 539, 33. 691, 13H. 594, 16. 596, 36. 600, 1. 611-613, 617, 20. 618, 88. 620, 2H. 678, 18. 681, 15. 708-705. 708-711. 714, 42. 116-718. 721, G. 727, 41. 129, 57, 742, 17. 765, 34, 186, 4. 804, 17H. — Folterwerkzeuge 827, 37. Armbruster, Konrad, StraBb. (Alt-) Ammeister 264, 1. 463, 18; 20. 472, ib. 573, 12; bU. Armenier, Union mit lat. Kirche, Gesandte 55, 24. 93, 12; 29; 40. 141, 34. 166,37. 167, 7. 185, 5. 347, 1. — Sehisma 183, 3. Armenier, Stephan, Prüsident des burg. Rates in Dijon 1754, 54. 755, 33. 756, 19. Amhover, Fritz, v. Altdorf 411, 27. Arnsberg i. Westfalen 292, 18f. Amstadt (Arnstete) a. d. Gera ssw. Erfurt, Tag 2u — 135, 569, 555. Artelshofen i. M-Frkn. nno. IIersbruck, Zehnt 412, 26. Aschaffenburg, kurmainz. Residenz 124, 388. 136, 562. 290, 41; 469. 201, 21. 298, 25. 295, 6. 314, 25, 480, 41b (7). 645, 13. 683, 26, 781, 27, — Prov.-Synode 1448: 69, 84. 120. 124, 13. 145, 584. 198.194, 224, 2. — Tag zu — 767, 19. 833 Asien 279, 20. Aspach, Di, ssó. Braunau ji, O-Osterr., Plarr(pfründe) des Enca Silvio 668, 26. Ast (Asch), Ludwig v. —, Kanzler u, Rat Pf. Ludwigs 133, 51b, 263, 43. 693, 3. Athener, Krieg der — 279, 15. Aub (Auwe) i. U-Franken westl, Uffonheim 292, 37. i Aubange (= Ybisch?), belg. Arr. Arlon 722, 21. Aude, Ja{ques), franz. Kanzleibeamter 677, 12. Auerbach in der O-Pialz siidl. Bayreuth 412, 23. Augsburg (Ougspurg), Bistmn: Domkapitel 285, 34^. — Bi. Peter v. Sehaumberg 1424-69, seit 1439 Kard. s. Vitalis 45, 15. 298, 50». 304, 46. 353, 11. 498, 27°, 440, 35. 495, 14. 576, 16f. 745, 46*. 749, 19ff, — Gesandter K. Sigmunds 384, 45. 385, 2. 391, 16. — Dgl. Kg. Friedrichs zu s. Bruder 478, 2. 641, 28. 752, 12. — Dgl. z. Dauphin 431, 31. 484, 24. 474, 3. 477, 8. 48C, 25. 487, 39. 499, 29. 508, 43. 528, 40. 506, 11. 742, 29. — Dgl. z. Kg. v. Frank- reich 448, 37, 450-463. 527, 7, 703, 9, T14, 43, 742, 21. — Dgl. z. Mainzer u. Bopparder Tag 1445: 713, 25. 721, 21. 723, 22; 24, 726, 20; 37. 740, 82. — Dgl z, Frankf, RT, 1445; 783, 17, — Bündnis- partner 262, 27; 80. 999, 9; 90^ff. 614, 27; 36. — Zoll s, Füben. : — Reichsstadt 216, 3; 21; 474,b, 231, 37b. 262, 51. 290, 43°, 301, 3. 479, 27. 518, 9. 525, 48, 509, 16, 572, 4. 580, 34, 531, 21; 67, 582, 42, 589, 16. 684, 39. 585. 54%. 587, 36. 594, 49. 602, 57. 603, 21; 49. 606. 612, 9. 726, 10. 737, 2. 191, 28. 182, 3. 164, 9. — Zuschriften 223, 46. 263, 18. 278, 9; 14. 304, 48. 892, 47%. 467, 6. 555, 4. 573, 30. 594, 55%. 612, 46. 735, 1l; 82. — Bürgermeister 299, 49% 583, 17. Vgl. Argun, Hangenor, Riedler, Róchlinger. — Rat- (geben) 290, 26. 411, 7. 479, 43. 550, 16. 554, 29. b84. bi, 604, b, 720, 4; 46, 727, 35, — Gosandte 134, 7. 583, 21. 727, 6; 10. 762, 48. . Dgl z. d. RIT. 290, 494. 292, 20. 467, 10. 475, 14, 483, 18f. 572, 21f. — Del. z. Städtetagen 297, 59% 572, 21. 582, 911.; 43, 584, 58°. 585, 25; 30, 587, 2. 503, 24. 608. 50. 604, 8; 10. 608, 2; 478, 6:1, 47, 614, 39. 733. 12H.; 35. 763, 51b. 764, 304. — Dgl. z. Schieds- verhandig, m. Kidgen, 502, 39, 596, 4; 7; 21, 608, 1. 765, 420. 791, 384; 41b, 796, 47. — Stadischreiber 784. 27. — Hauptmann 616, 5. Vgl. Ellerbach, Gereutter. — Büchsenmstr. s. Koggenburg. — Gesellen 290. 32. — Boten, Knechte 525, 50. 572, 30. 580, 51, 598, 16. 603, 26. 728, 7. Vgl. Hegel- miillor. — Birger 594, 50. 762, 42. — Biindnis- partner 299, 519. 300. 611, 38. 616, 37. 727, 2. 731, 18. 782, 22, 738, 47, 757, 15; 509. 760, 47. 164, 3; 22. 784, 23. — Stadt als Schiedsrichter 749, 201, — Tagungen 604, 74, 612, 10, 618, 22, 728, 32, 764, I, — Konzilsort 15, 3, 56, 43. 60, 10. 243, 44. 401, 2, 406, 40%; 42b. — Aufgebota 290, 45%. 441, 19%. 559, 17. 372-074. 580-581. 565, 30. 595, 10. 602, 38; 46. 605. 616, 4. 732, 8. — Abt v. St. Ulrich 290, 25. 720, 19. —, Heinrich v. —, BüohsengieBer 585, 34. Augostinerorden 200, 15; 34 Vgl. Lirfart, Pillenreuth, St. Maurice, Wittenberg; auch Klenekoe. — Chorher. ren (Regularkanon.: 201, 8. — Y gl. Aachen, Alteuburg,
Strana 834
834 Baumburg, Frankenthal, Hördt, Leipzig, Naum- burg, Neunkitehen, Petersberg, St. Florian; auch Passert. — Augustinerinnen s. Iochheim. Augustinus, Aurelius, Kirchenvater, Bf. v, Hippore- eius i. Afrika, * 364, + 430: 108, 3. 148, 36. 144, 34; 43, 182, 19. 360, 12. 366, 4. 368, 12. 378, 24, 814, 22, 318, 21. 388, 39. 651, 8. — Werke: De agone Ohri- stiano 334, 16. — Te civitato dei 25, 24. 454, 19. — Emchiridion 662, 34. — De genesi contra Mani- ohàeos 24,12. — De gracin. 978, 4. — Ad inquisitiones Januarii 654, 4. — Ad Johonnis evang. tractatus 24, 85. 88, 8. — Ad Neophytos 88, 28. — Do verbis domini 329, 41. —— Epistolae 39, 512. 346, 13. 555, 15. — Sermones 25, 11. 399, 57. 384, 10. 348, 9. 889, 29. Aurau (Awraw) i. M-Franken west. Roth b. Nürn- berg, Zchnt 412, 83, " Aureo Cipho, Johanncs de —, aus Speier, Lic. i. decr., Gesandter d, Univ. Heidelberg 81, 27. Ausonia, d. i. Latium i. M-Italien 284, 24. Auvergne, südfranz. Landschaft, Beamte f. Kriegs- hilfe dort 323, 47s. Auxonne (Augois, pays d') sò. Dijon *04, 49; 51. Avignon, Herrschaft 435, 6. — Papstsitz 267, 30. — Kunzilsort 55, 86. 858, 23. 361, 3212. 377, 24; 34. 392, 29. — Universität 352, 475, Awor, Augustin, Konzilsmitgl. 29, 21, —, Jorg, Städtofeind 765, 334. Ayrrer, Hans, v. Heilbronn 607, 37, B (vgl. P) Baal, (der Gott B.) 403, 13. Babylan, die Hure — 344, 21. Buchurach, Münzprüfstelle 308, 13.— Rhoinzoll 414, 483, Bachenstein, Johannes v. —, Dr. deer., Wiirzb, Dom- propst, Erzpriester v. Agram 15, 7. 17, 49. 76, 4. 130, 23. 239, 1. 817, 1. 749, 3. Bachrach, Niclas, kurpfälz. Rat 119, 38. Baden (Paden, Nidren-Baden), Markgrafschaft 249, 32, 684, 765, 24b. -- Vagt a. Therg. — Schultheiß 762, 40. — Amtleute 519, 36%, — Juden 305, 56b. — Mgt. Jakob 1. 1431-58, seit 1437 auch Cf. v. Spon- heim 134, 26. 136, 4; 39, 218, 15. 440, 36b. 142, 85°, 468, 51. 409, 33. 765, 60%. — Kpl Kommissar u. Gesandter 230, 892, 258, 31. 259, 512; 59%. 478, 2. 528, 4 553, 12. 637, Sff. 713, 25. 721, 22. 723, 22; 24. 126, 19; 34. — Unterhándler b. Schweiz u. Danphin 246, 24, 249, 264i, 260, 26. 322, 49v, 434, 8; 49. 472, 10. 523. 624, 17. 527, 4. 536, 25. 538, 97. 539, 4; 11. 556, 13. 590, 26. 607, 3; 12. 635, 37. 637, BH. 641, 30; 43b, 642, 6. 704, 47. 758, 29; 88, 767, 21. 788, 3. 791, 17. 792, 33. 796. 800. 805. 806, 4. — Bündnis-Partner 233, 18. 998, 36. 631, . 41. 632, b. 675, 39. 676, 10. 684, 3. GR8, 30. 729, 19. — Seine Gemahlin Katharina v. Lothringen 249, 468. — Seine Söhne Karl I. u. Bornhard 744, 47PIL 791, 18. — Räte, Gesandte 473, 13. 590, 288. Vgl. Stadien. — Hauptleute s. Stanfen, Stan- fanberg. — Pfoifer u. Trompeter 528, 5. 791, 21, Alphabetisches Register ! Baden (-Baden ?) 822, 49b, 765, 20°. — Nieder- 305, 578, : —i. d. Schweiz, Kt. Aargau, Tagungen m. Eidgen. | 28b, 27. 231, 6. 263, 10. 817, 16. 318, 10. 321, 32; | 44. 322, 5, 502, 39. 199, 41. 800, 85. : — bei Wien 264, 13; 23. 270, 23; 26. : Baiern (Bavaria), Land, Leute 219, 31. 262, 38. 564, : 87. 587, 11. 612, 3. 684. 699, 3. 131, 30, 763, 56a, — | Nieder- (Nyderlensche stette) 476, 16. -- Herzöge 416, 24; 26. 428, 18. 548, 34. 694, 411. 698, 465, 699, 1. — Prülaten 771, 55%. — Judenstouer 416, 26. — B.-Ingolstadt, Hz, Ludwig VII. der Gebartebe, Gi. v. Mortagnou, Groisbaeh 1413-41, ? 1447: 231, 7. 236, 448; 81b, 298, 35. 304, 55%. 305, 6; 14. 498, 17. 724, 12, 726, 28a, 768, 28. — Scine Schwester Isabella 8. Frankreich (Gem. Karls VI.) ~ Hz, Ludwig VIII. der Bucklige, Sohn des Vorgen., 7. 4. 1445: 231, 32»fi. 235, 31b, 246, 23. 262, 24; 31. 304, 39. 405, 46. 409, 9. 421, 41. 423, 17. 49B, 38^. 442, 43b. 462, 19, 469, 41, 476, 2; 49. 478, 1. 501, 35, 010, 7. 535, 25. 573, 13. 614, 31. 675, 31. 683, 27. 725, 22; 36bfi, ‘252, 398. 766, 30. — Besucher d. RT. 1444, Aussób- nung mit Keg. Friedrich 248, 25. 466, 9; 38. 472, 24; 31, 474, 44. 475, 4; 40. 479, 3. 495, 13. 505, 28. 511, 7! 671, 11. — Biindnispartner 409, 9. 491, 41. 675, 31. 683. 27. — Lehen 305, 4. — Boten 446, 4, | — B.- Landshut, Ilz. Heinrich TV. der Reiche 1393 bis 1450: 80, 6. 231, 31^; 38^. 234, 18. 248, 17; 25. 298, 35. 315, 22. 405, 45. 423. 15. 428, 36b. 440, 345, 411, 8, 442, 41». 466, 9; 38. 491, 80. 505, 22. 511, 7. 585, 24. 583, 20. 590, 44, 614, 31, 666, 14. 671, 14. 676, 30. 483, 1; 14. 752, 39. 161. 44; 49. 765, 355; 402. 767, 21. 805, 8. — Bündnispartner 235, 88. 298, 35. 409, 9. 612, I. 731, 20ff. 733, 48. 757, 17, 761, 44; 49. — B.- München, Hz. Wilhelm I11.1397-1435: 234,91. — Iz. Ernst 1301-1488: 294, 21. — He. Albrecht (U!- brecht) der Fromme, Pi. bei Rhein, Gf. za Vehburg, Sohn des Vorgen., 1438-60: 4b, 19. 71, 2; 392. 80, 5. 114, 23. 139, 18; 34^. 194, 27. 231, 32b; 88^, 284, 18. 238, 2. 257, 2. 291, 13. 298, 35. 428, 37b. 440, 35b. 441, 4. 442, 425, 580, 26. 572, 30. 582, 21. 585, 555. 602, 19. 611, 4€. 675, 31. 714, 17. 736, 10. 749, 2. Th2, 898. 761, 44; 49. 771, 54%. 774, 93. 177, 1. 805, 8. — BiindnisparLner 234, 6; 21, 638, 251. 643, 6ff. 727, 3. 731, 19H. 733. 157, 16. 760, 35. 763, 13. 764, 1; 23. 765, 2481f.; 84; 55", — Räte, Gesandte 71, 31. 764, 30; 42. 760, 249, 715, 38. 77, 1. VgL Laber, Siber. -- Amtlente 763, 13. — Kaplan s. Crümwalder. — Gelehrte 194, 28, — Kanzlei 41, 96*, — Juden 291, 14. | Raisen, Hans v. —, DO.-Gosandter 712, 20ff, ' Baifwyle, Ursula v. —, Mernming, Bürgerin 576, 19. Balduini, Michael, Dr.leg., Props zu Triest (Terca- strin.), Konzilsgosandter 829, 28, 749, 7. | Baldus de Ubaldis, Postglossator, 7 1400 Pavia 158, 18. 159. 160, 4; 18. 161, 11. 1€3, 29. 164, 1; 5. 165, 6. 166, 16. 167, 22. 108, 36; 445, Balbronn i. U-llsafl nw. Molsheim 568, 35. Ballmertshofen i. Wiirtt. sso. Neresheim 585, 42. Balthasar s. Belsazar. Bamberg (Babenberg, Bemberz), Bistum 233, 8. — Juden 418, 24.
834 Baumburg, Frankenthal, Hördt, Leipzig, Naum- burg, Neunkitehen, Petersberg, St. Florian; auch Passert. — Augustinerinnen s. Iochheim. Augustinus, Aurelius, Kirchenvater, Bf. v, Hippore- eius i. Afrika, * 364, + 430: 108, 3. 148, 36. 144, 34; 43, 182, 19. 360, 12. 366, 4. 368, 12. 378, 24, 814, 22, 318, 21. 388, 39. 651, 8. — Werke: De agone Ohri- stiano 334, 16. — Te civitato dei 25, 24. 454, 19. — Emchiridion 662, 34. — De genesi contra Mani- ohàeos 24,12. — De gracin. 978, 4. — Ad inquisitiones Januarii 654, 4. — Ad Johonnis evang. tractatus 24, 85. 88, 8. — Ad Neophytos 88, 28. — Do verbis domini 329, 41. —— Epistolae 39, 512. 346, 13. 555, 15. — Sermones 25, 11. 399, 57. 384, 10. 348, 9. 889, 29. Aurau (Awraw) i. M-Franken west. Roth b. Nürn- berg, Zchnt 412, 83, " Aureo Cipho, Johanncs de —, aus Speier, Lic. i. decr., Gesandter d, Univ. Heidelberg 81, 27. Ausonia, d. i. Latium i. M-Italien 284, 24. Auvergne, südfranz. Landschaft, Beamte f. Kriegs- hilfe dort 323, 47s. Auxonne (Augois, pays d') sò. Dijon *04, 49; 51. Avignon, Herrschaft 435, 6. — Papstsitz 267, 30. — Kunzilsort 55, 86. 858, 23. 361, 3212. 377, 24; 34. 392, 29. — Universität 352, 475, Awor, Augustin, Konzilsmitgl. 29, 21, —, Jorg, Städtofeind 765, 334. Ayrrer, Hans, v. Heilbronn 607, 37, B (vgl. P) Baal, (der Gott B.) 403, 13. Babylan, die Hure — 344, 21. Buchurach, Münzprüfstelle 308, 13.— Rhoinzoll 414, 483, Bachenstein, Johannes v. —, Dr. deer., Wiirzb, Dom- propst, Erzpriester v. Agram 15, 7. 17, 49. 76, 4. 130, 23. 239, 1. 817, 1. 749, 3. Bachrach, Niclas, kurpfälz. Rat 119, 38. Baden (Paden, Nidren-Baden), Markgrafschaft 249, 32, 684, 765, 24b. -- Vagt a. Therg. — Schultheiß 762, 40. — Amtleute 519, 36%, — Juden 305, 56b. — Mgt. Jakob 1. 1431-58, seit 1437 auch Cf. v. Spon- heim 134, 26. 136, 4; 39, 218, 15. 440, 36b. 142, 85°, 468, 51. 409, 33. 765, 60%. — Kpl Kommissar u. Gesandter 230, 892, 258, 31. 259, 512; 59%. 478, 2. 528, 4 553, 12. 637, Sff. 713, 25. 721, 22. 723, 22; 24. 126, 19; 34. — Unterhándler b. Schweiz u. Danphin 246, 24, 249, 264i, 260, 26. 322, 49v, 434, 8; 49. 472, 10. 523. 624, 17. 527, 4. 536, 25. 538, 97. 539, 4; 11. 556, 13. 590, 26. 607, 3; 12. 635, 37. 637, BH. 641, 30; 43b, 642, 6. 704, 47. 758, 29; 88, 767, 21. 788, 3. 791, 17. 792, 33. 796. 800. 805. 806, 4. — Bündnis-Partner 233, 18. 998, 36. 631, . 41. 632, b. 675, 39. 676, 10. 684, 3. GR8, 30. 729, 19. — Seine Gemahlin Katharina v. Lothringen 249, 468. — Seine Söhne Karl I. u. Bornhard 744, 47PIL 791, 18. — Räte, Gesandte 473, 13. 590, 288. Vgl. Stadien. — Hauptleute s. Stanfen, Stan- fanberg. — Pfoifer u. Trompeter 528, 5. 791, 21, Alphabetisches Register ! Baden (-Baden ?) 822, 49b, 765, 20°. — Nieder- 305, 578, : —i. d. Schweiz, Kt. Aargau, Tagungen m. Eidgen. | 28b, 27. 231, 6. 263, 10. 817, 16. 318, 10. 321, 32; | 44. 322, 5, 502, 39. 199, 41. 800, 85. : — bei Wien 264, 13; 23. 270, 23; 26. : Baiern (Bavaria), Land, Leute 219, 31. 262, 38. 564, : 87. 587, 11. 612, 3. 684. 699, 3. 131, 30, 763, 56a, — | Nieder- (Nyderlensche stette) 476, 16. -- Herzöge 416, 24; 26. 428, 18. 548, 34. 694, 411. 698, 465, 699, 1. — Prülaten 771, 55%. — Judenstouer 416, 26. — B.-Ingolstadt, Hz, Ludwig VII. der Gebartebe, Gi. v. Mortagnou, Groisbaeh 1413-41, ? 1447: 231, 7. 236, 448; 81b, 298, 35. 304, 55%. 305, 6; 14. 498, 17. 724, 12, 726, 28a, 768, 28. — Scine Schwester Isabella 8. Frankreich (Gem. Karls VI.) ~ Hz, Ludwig VIII. der Bucklige, Sohn des Vorgen., 7. 4. 1445: 231, 32»fi. 235, 31b, 246, 23. 262, 24; 31. 304, 39. 405, 46. 409, 9. 421, 41. 423, 17. 49B, 38^. 442, 43b. 462, 19, 469, 41, 476, 2; 49. 478, 1. 501, 35, 010, 7. 535, 25. 573, 13. 614, 31. 675, 31. 683, 27. 725, 22; 36bfi, ‘252, 398. 766, 30. — Besucher d. RT. 1444, Aussób- nung mit Keg. Friedrich 248, 25. 466, 9; 38. 472, 24; 31, 474, 44. 475, 4; 40. 479, 3. 495, 13. 505, 28. 511, 7! 671, 11. — Biindnispartner 409, 9. 491, 41. 675, 31. 683. 27. — Lehen 305, 4. — Boten 446, 4, | — B.- Landshut, Ilz. Heinrich TV. der Reiche 1393 bis 1450: 80, 6. 231, 31^; 38^. 234, 18. 248, 17; 25. 298, 35. 315, 22. 405, 45. 423. 15. 428, 36b. 440, 345, 411, 8, 442, 41». 466, 9; 38. 491, 80. 505, 22. 511, 7. 585, 24. 583, 20. 590, 44, 614, 31, 666, 14. 671, 14. 676, 30. 483, 1; 14. 752, 39. 161. 44; 49. 765, 355; 402. 767, 21. 805, 8. — Bündnispartner 235, 88. 298, 35. 409, 9. 612, I. 731, 20ff. 733, 48. 757, 17, 761, 44; 49. — B.- München, Hz. Wilhelm I11.1397-1435: 234,91. — Iz. Ernst 1301-1488: 294, 21. — He. Albrecht (U!- brecht) der Fromme, Pi. bei Rhein, Gf. za Vehburg, Sohn des Vorgen., 1438-60: 4b, 19. 71, 2; 392. 80, 5. 114, 23. 139, 18; 34^. 194, 27. 231, 32b; 88^, 284, 18. 238, 2. 257, 2. 291, 13. 298, 35. 428, 37b. 440, 35b. 441, 4. 442, 425, 580, 26. 572, 30. 582, 21. 585, 555. 602, 19. 611, 4€. 675, 31. 714, 17. 736, 10. 749, 2. Th2, 898. 761, 44; 49. 771, 54%. 774, 93. 177, 1. 805, 8. — BiindnisparLner 234, 6; 21, 638, 251. 643, 6ff. 727, 3. 731, 19H. 733. 157, 16. 760, 35. 763, 13. 764, 1; 23. 765, 2481f.; 84; 55", — Räte, Gesandte 71, 31. 764, 30; 42. 760, 249, 715, 38. 77, 1. VgL Laber, Siber. -- Amtlente 763, 13. — Kaplan s. Crümwalder. — Gelehrte 194, 28, — Kanzlei 41, 96*, — Juden 291, 14. | Raisen, Hans v. —, DO.-Gosandter 712, 20ff, ' Baifwyle, Ursula v. —, Mernming, Bürgerin 576, 19. Balduini, Michael, Dr.leg., Props zu Triest (Terca- strin.), Konzilsgosandter 829, 28, 749, 7. | Baldus de Ubaldis, Postglossator, 7 1400 Pavia 158, 18. 159. 160, 4; 18. 161, 11. 1€3, 29. 164, 1; 5. 165, 6. 166, 16. 167, 22. 108, 36; 445, Balbronn i. U-llsafl nw. Molsheim 568, 35. Ballmertshofen i. Wiirtt. sso. Neresheim 585, 42. Balthasar s. Belsazar. Bamberg (Babenberg, Bemberz), Bistum 233, 8. — Juden 418, 24.
Strana 835
Alphabetisches Register — Bf. Anton v. Rotenhan 1431-69: 222, 8, 238, 88s. 415, 19. 535, 33. G14, 32. — Bundnispartner 464, 455, — Aufgebote 440, 348. 441, 10. 449, 365. — Stadt 110, 605. 222, 8. 511, 24, — Gesandte z. RT. | ! 1 110, 14; 36. — Aufgchote 442, 369. — Benedikt. . Kloster St. Michael 410, 47, Bar (Barrois, Bore), Herzogtum, Land, Stüdte 134, 22. 262, 368. 322-324. 570, 3. — Bellis v. — 326, 22. - Vgl. Dagy. —, Jehan de —, franz. Finanzminister 323. 4a. Barbavsriüs (Barbarus) Franeisous do —, Gesandter d. Hzs. v. Mailand 207, 17. Bardexino, Georg de —, Protonotar d. Bas. Konzils 207, 39. Barnabas, Apostel 98, 23. Barr (Barre) i. U-ElsaB nórdl. Schlettetadt 543, 1. 568, 36. Barratus, Julian 670; 17. Bartholomeus, Prior d. Karthiuserkl. i. Rurmond, Prof. theol. i. Koln 261, 6. 328, 18; 66, 382, 373, 34. Bartolus de Sassoferrato, Rechtslehrer i. Bologna u. Perugia, 11357: 169, 26. 164, 3. 167, 98. Barzizza, Guinifcrte, Kanzler d, Hzs. v. Mailand 155, 51b. 714, 4. Basel, Bistum 363, 482. 446, 41. 64, 39. — Bf, Friedrich zu Rhein 1437-61; 42. 240, 6. 442, 32. 446, 16. — Friedensvermittler 236, 14. 316, 355 : 68, 317, 13, 616, 1; 40. 517. 820, 1; 16. 623, 32. 524, 6. 595, 5. 597, 33. 598, 1; 29. 599, 2. 748, 18. 749, 19. 7E0, 9. 787, 31. 788, 10. 789, 25. 791, 288 ; 409. 795. — Freie Stadt 184, 28, 277, 47, 317. 443, 9%, 446, 1. 463, 24. 465, 37. 466, 22; 42. 468, 17; 31. 460, 53; - 58%, 470, 34. 478, 13. 478, 40. 487, 48>. 490, 27. 508-605. 523, 61, 645, 45. 568, 41; 61. 572, 16; 47. 588, 60. 707, 6; 18. 740, 88. — Ortsangaben passim. — Dgm. u. Rat 42, 9. 207, 24. 816, 4). 447, 13. 467, 36. 502, 33. 503, 7. 504, 13. 516, 10. 595, 55. 526, 17; 38. 650, 4. 551, 25. 577, 48. 570, 18; 95. 588, 53. 619, 40. 620, 26, 783,8. — Bgm. vgl. Ratperg, Rot. — . SchultheiB, Schn des 42, 17. -- Zunftmeister s. Ospernel. — Gesancte 134, 6. 431, 48. 438, 37. 445, 30. 515. 551, 28. 578, 19, 584, 1, 182, 46. 783, 479, Vgl. Halbisen, Laużen, Schilling. — Boten 470, 38. 509, 21; 28. 018, 40. 626. 572, 22. 584, 17. 620. 4L. 789, 2. — Bürger 509, 3. — Mönch v. B. als Rat des Dauphin 580,58, — Schiffsleute 758, 445, — Freiheiten, Privilegien 446, 12, 557, 40. — Münze 311, 19; 31b; 48b. 812, 588. 563. Miimzmeister a, Gatz. — Burgund. "l'or 42, 10. — Augustinerkloster 515, 4. — Palast P. Felix! V. 18, 10. — Siecheu — Le- prosenhaus St. Jakeb 11, 37. 429, 16. — Weinberge bei B. 42, 8, 45, 2, — Tagungsort 515, 26. — Ver- tragsort 131, 37. 311, 37°. — Konzilsart 18, 18. 20, 4, 75, 442, 94, 30. 129, 44, 206, 30£, 211, 2. 265, 40. 352, 22. — Besuch Kg. Friecriehs i. B. 11. 14, 41. 16, 13. 17, 4; 46. 27, 20. 98, 30; 40. 29.32. 36, 24. 41, 88, 42, 499, 44, 50% 45, 14. 46, 14, — Bünd- nis m. Kidgen. geg. Üsterr. 221, 83. 256, 29. 315, 13. 315, 44. 317, 320, 49. 489, 26; 28. 438, 44. 474. 476, 30, 476, 28. 519, 47°, 528, 37, 598, 10. 641, 44a; 450. 717, 36. 748, 86. 751, 48. 769, 41. 789, 98. 786, 85. 786, 32. 788-791. 795. 796, 41. — 835 Vermittlerrolle 317,13; 30. 195, 12ff. — Bedrohung u, Belagerung deh. d. Armagn. 322, 29. 394. 35. 326, 7. 326, 25. 327, 432. 437, 9. 471, 32, 478, 21f. 482, 18. 483, 33°. 4056, 31. 496, 24. 497, 17; 43. 502,35 -506, 1. 509, 7, 523, 28. 528, 34. 546, 1. 558, 32. 579, 49. 580, 11; 27. 681, 25; 26. $83. 584, 22. 587, 38. 695, 03». 599. 32; 41. 707, 2. — Schlacht b. St. Jakob a. d. Birs 287, 24. 498, 19, 499, 424, 432, 7. 468, 502, 6; 45. 503, 5. 508, 41. 514, 43. 626, 4. 628, 963. 883, 4; 55. 597, 15. 724. 41. 739, 3; 27. 769, 22. — Walienylilisl, m. d. Dauphin, Huldigung an dens. 469, 26. 478, 13. 503, 9. 504, 14. 515. 516, 6; 54, 517. 518, 28, 619, 54. 526, 58. 527, 24. 528, 48. 568, 8. 701, 28. — Gefangene 577, 46, 578, 9. — Konzil, dessen Mitglieder (patres, prelati, suppo- sita) u. Anhünger (Dasilienses) passim. — Frrich- tung (institucio) 336, 26. 339, 18, 375, 34. 657, 41. — Bestand (existencia, continuacio, non-dissolutum) 197, 15. 266, 25; 46. 384, 5, 338, 24. 341, 9. 375, dóm. — Geschäftsordnung 84, 26ff. 100, 10; 26. 384, 8, — Anerkennung, Autorität (obodioneia) 11 bis 21. 24, 28. 32. 33. 74, 6. 81, 38. 82-106, 120, 42a, 147, 30. 166, 32. 158, 48b. 197, 15. 974, 3. 955, 31. 336, 35. 340, 29. 301, 16. 386, 36. 392, 44. 403, 8. 405, 3. 408, 19. 621, 39. 672, 17. 673, 39. 701, 12; 26. 734, 36, 137, 34. 778, 46. 777, — Deutsche An- hânger 612, 1ff. 513, 33. 622, 7, 774, 16. — Aufló- sung 19, 9. 95, 12. 97, 14. 161. 108, 28. 166. 30. 197, 15, 206, 3. 333, 23. 358, 21. 659, 22. — Verlc- gung (translacio) 18, 41. 19. 73, 524; 42b, 82, 83. 104. 166, 33. 209, 32, 911, 39. 90$, 41b; 40b, 265. 359, 17, 871, 17. 377, 19. 381, 15. 382. 383, 9. 392, 26; 39. 393, 18. 401. 404, 38. 407, 7. 408, 8; 19. 054, 14, 672, 80. 6:2, 40. 737, 6. — Bedingungen u. Sicherheiten f. ü. Verlegung 19, 25. 27, 11. 28, 1; 30. 30, 44. 31, 7. 33. 84, — Geleit daiür 19, 25. 20, 3. 30, 46. 93, 22. — Sessionen, Dekrete allg. 15, 11. 18, 14. 33, 37. 34, 4, 84, 27. 92, 21. 101, 19, 102, 17. 868. 354. 356, 15; 43. 359, 19. 379, 17, 380, 18; 26. 387, 23. 894, 16. 397, 85. 406, 4. 669, 95. G72, 17. 734, 38. — 1. Bess. (14. Dez. 1491): Dekr. Ad omnipoteutis, Erneue- Tung v. Konstanz. Dokr. Froquens 93, 9. 108, 33. 210. Bullen 210, 29; 32. 882, 22; 26. 383, 20. — 2. Sesy, (10. Febr. 1432): Dekr. Ad laidem dei, Rechtmäßigkeit des Konzils 106, 1. — 8. Sess. (18. Doz. 1482): 2, Dekr. Sicut unica, Ungültigkeit eines konkurrier, Konzils 92, 27, 383, 31; 40. — 9. Sess. (22. Jan. 1433): Dekr. Inter justitiae, Schutz d, Róm. Kónigs geg. Maßnahmen d. Papstes 380, 13. — 11. Sess. (27. Apr. 1433): 1, Dekr, Quo- niam frequens, Päpstl. Teilnahme am Allg. Konzil 368, 43. 364, 24. 377, 2. 384, 11. 4. Dekr, Statuitque ex certis, Unauflósbarkeit des ATlg. Konzils 16, 38. 361, 20. 376, 29. — 12. Sess. (18, Juli 1433): 1. Dekr. Sancta catholica ecclesia, Mahnung an den Papst 380, 49e, 2. Dekr. Quemadmodum in construenda, Freie Bischofa- u. Abtswahlen 102, 17. 241, 2. 249, 10. 359, 20. 364, 8. 380, 20. 383, 13. — 14. Sess. (3.N0v.1433): 1. Dekr, Terminum sexaginta, Wider- ruí d. Konzilsauflósung 210, 24. 380, 9. 882, 10.
Alphabetisches Register — Bf. Anton v. Rotenhan 1431-69: 222, 8, 238, 88s. 415, 19. 535, 33. G14, 32. — Bundnispartner 464, 455, — Aufgebote 440, 348. 441, 10. 449, 365. — Stadt 110, 605. 222, 8. 511, 24, — Gesandte z. RT. | ! 1 110, 14; 36. — Aufgchote 442, 369. — Benedikt. . Kloster St. Michael 410, 47, Bar (Barrois, Bore), Herzogtum, Land, Stüdte 134, 22. 262, 368. 322-324. 570, 3. — Bellis v. — 326, 22. - Vgl. Dagy. —, Jehan de —, franz. Finanzminister 323. 4a. Barbavsriüs (Barbarus) Franeisous do —, Gesandter d. Hzs. v. Mailand 207, 17. Bardexino, Georg de —, Protonotar d. Bas. Konzils 207, 39. Barnabas, Apostel 98, 23. Barr (Barre) i. U-ElsaB nórdl. Schlettetadt 543, 1. 568, 36. Barratus, Julian 670; 17. Bartholomeus, Prior d. Karthiuserkl. i. Rurmond, Prof. theol. i. Koln 261, 6. 328, 18; 66, 382, 373, 34. Bartolus de Sassoferrato, Rechtslehrer i. Bologna u. Perugia, 11357: 169, 26. 164, 3. 167, 98. Barzizza, Guinifcrte, Kanzler d, Hzs. v. Mailand 155, 51b. 714, 4. Basel, Bistum 363, 482. 446, 41. 64, 39. — Bf, Friedrich zu Rhein 1437-61; 42. 240, 6. 442, 32. 446, 16. — Friedensvermittler 236, 14. 316, 355 : 68, 317, 13, 616, 1; 40. 517. 820, 1; 16. 623, 32. 524, 6. 595, 5. 597, 33. 598, 1; 29. 599, 2. 748, 18. 749, 19. 7E0, 9. 787, 31. 788, 10. 789, 25. 791, 288 ; 409. 795. — Freie Stadt 184, 28, 277, 47, 317. 443, 9%, 446, 1. 463, 24. 465, 37. 466, 22; 42. 468, 17; 31. 460, 53; - 58%, 470, 34. 478, 13. 478, 40. 487, 48>. 490, 27. 508-605. 523, 61, 645, 45. 568, 41; 61. 572, 16; 47. 588, 60. 707, 6; 18. 740, 88. — Ortsangaben passim. — Dgm. u. Rat 42, 9. 207, 24. 816, 4). 447, 13. 467, 36. 502, 33. 503, 7. 504, 13. 516, 10. 595, 55. 526, 17; 38. 650, 4. 551, 25. 577, 48. 570, 18; 95. 588, 53. 619, 40. 620, 26, 783,8. — Bgm. vgl. Ratperg, Rot. — . SchultheiB, Schn des 42, 17. -- Zunftmeister s. Ospernel. — Gesancte 134, 6. 431, 48. 438, 37. 445, 30. 515. 551, 28. 578, 19, 584, 1, 182, 46. 783, 479, Vgl. Halbisen, Laużen, Schilling. — Boten 470, 38. 509, 21; 28. 018, 40. 626. 572, 22. 584, 17. 620. 4L. 789, 2. — Bürger 509, 3. — Mönch v. B. als Rat des Dauphin 580,58, — Schiffsleute 758, 445, — Freiheiten, Privilegien 446, 12, 557, 40. — Münze 311, 19; 31b; 48b. 812, 588. 563. Miimzmeister a, Gatz. — Burgund. "l'or 42, 10. — Augustinerkloster 515, 4. — Palast P. Felix! V. 18, 10. — Siecheu — Le- prosenhaus St. Jakeb 11, 37. 429, 16. — Weinberge bei B. 42, 8, 45, 2, — Tagungsort 515, 26. — Ver- tragsort 131, 37. 311, 37°. — Konzilsart 18, 18. 20, 4, 75, 442, 94, 30. 129, 44, 206, 30£, 211, 2. 265, 40. 352, 22. — Besuch Kg. Friecriehs i. B. 11. 14, 41. 16, 13. 17, 4; 46. 27, 20. 98, 30; 40. 29.32. 36, 24. 41, 88, 42, 499, 44, 50% 45, 14. 46, 14, — Bünd- nis m. Kidgen. geg. Üsterr. 221, 83. 256, 29. 315, 13. 315, 44. 317, 320, 49. 489, 26; 28. 438, 44. 474. 476, 30, 476, 28. 519, 47°, 528, 37, 598, 10. 641, 44a; 450. 717, 36. 748, 86. 751, 48. 769, 41. 789, 98. 786, 85. 786, 32. 788-791. 795. 796, 41. — 835 Vermittlerrolle 317,13; 30. 195, 12ff. — Bedrohung u, Belagerung deh. d. Armagn. 322, 29. 394. 35. 326, 7. 326, 25. 327, 432. 437, 9. 471, 32, 478, 21f. 482, 18. 483, 33°. 4056, 31. 496, 24. 497, 17; 43. 502,35 -506, 1. 509, 7, 523, 28. 528, 34. 546, 1. 558, 32. 579, 49. 580, 11; 27. 681, 25; 26. $83. 584, 22. 587, 38. 695, 03». 599. 32; 41. 707, 2. — Schlacht b. St. Jakob a. d. Birs 287, 24. 498, 19, 499, 424, 432, 7. 468, 502, 6; 45. 503, 5. 508, 41. 514, 43. 626, 4. 628, 963. 883, 4; 55. 597, 15. 724. 41. 739, 3; 27. 769, 22. — Walienylilisl, m. d. Dauphin, Huldigung an dens. 469, 26. 478, 13. 503, 9. 504, 14. 515. 516, 6; 54, 517. 518, 28, 619, 54. 526, 58. 527, 24. 528, 48. 568, 8. 701, 28. — Gefangene 577, 46, 578, 9. — Konzil, dessen Mitglieder (patres, prelati, suppo- sita) u. Anhünger (Dasilienses) passim. — Frrich- tung (institucio) 336, 26. 339, 18, 375, 34. 657, 41. — Bestand (existencia, continuacio, non-dissolutum) 197, 15. 266, 25; 46. 384, 5, 338, 24. 341, 9. 375, dóm. — Geschäftsordnung 84, 26ff. 100, 10; 26. 384, 8, — Anerkennung, Autorität (obodioneia) 11 bis 21. 24, 28. 32. 33. 74, 6. 81, 38. 82-106, 120, 42a, 147, 30. 166, 32. 158, 48b. 197, 15. 974, 3. 955, 31. 336, 35. 340, 29. 301, 16. 386, 36. 392, 44. 403, 8. 405, 3. 408, 19. 621, 39. 672, 17. 673, 39. 701, 12; 26. 734, 36, 137, 34. 778, 46. 777, — Deutsche An- hânger 612, 1ff. 513, 33. 622, 7, 774, 16. — Aufló- sung 19, 9. 95, 12. 97, 14. 161. 108, 28. 166. 30. 197, 15, 206, 3. 333, 23. 358, 21. 659, 22. — Verlc- gung (translacio) 18, 41. 19. 73, 524; 42b, 82, 83. 104. 166, 33. 209, 32, 911, 39. 90$, 41b; 40b, 265. 359, 17, 871, 17. 377, 19. 381, 15. 382. 383, 9. 392, 26; 39. 393, 18. 401. 404, 38. 407, 7. 408, 8; 19. 054, 14, 672, 80. 6:2, 40. 737, 6. — Bedingungen u. Sicherheiten f. ü. Verlegung 19, 25. 27, 11. 28, 1; 30. 30, 44. 31, 7. 33. 84, — Geleit daiür 19, 25. 20, 3. 30, 46. 93, 22. — Sessionen, Dekrete allg. 15, 11. 18, 14. 33, 37. 34, 4, 84, 27. 92, 21. 101, 19, 102, 17. 868. 354. 356, 15; 43. 359, 19. 379, 17, 380, 18; 26. 387, 23. 894, 16. 397, 85. 406, 4. 669, 95. G72, 17. 734, 38. — 1. Bess. (14. Dez. 1491): Dekr. Ad omnipoteutis, Erneue- Tung v. Konstanz. Dokr. Froquens 93, 9. 108, 33. 210. Bullen 210, 29; 32. 882, 22; 26. 383, 20. — 2. Sesy, (10. Febr. 1432): Dekr. Ad laidem dei, Rechtmäßigkeit des Konzils 106, 1. — 8. Sess. (18. Doz. 1482): 2, Dekr. Sicut unica, Ungültigkeit eines konkurrier, Konzils 92, 27, 383, 31; 40. — 9. Sess. (22. Jan. 1433): Dekr. Inter justitiae, Schutz d, Róm. Kónigs geg. Maßnahmen d. Papstes 380, 13. — 11. Sess. (27. Apr. 1433): 1, Dekr, Quo- niam frequens, Päpstl. Teilnahme am Allg. Konzil 368, 43. 364, 24. 377, 2. 384, 11. 4. Dekr, Statuitque ex certis, Unauflósbarkeit des ATlg. Konzils 16, 38. 361, 20. 376, 29. — 12. Sess. (18, Juli 1433): 1. Dekr. Sancta catholica ecclesia, Mahnung an den Papst 380, 49e, 2. Dekr. Quemadmodum in construenda, Freie Bischofa- u. Abtswahlen 102, 17. 241, 2. 249, 10. 359, 20. 364, 8. 380, 20. 383, 13. — 14. Sess. (3.N0v.1433): 1. Dekr, Terminum sexaginta, Wider- ruí d. Konzilsauflósung 210, 24. 380, 9. 882, 10.
Strana 836
836 383, 33. — 1b. Sess. (20. Nov. 1432): Pridem hec, Kirchl Reformen 329, 34, — 19. Sess. (7. Sept. 1434): 1. Dekr. Sicut pin mater, Abmachung m. d. Griechen Z11, 1. 212, 1. 365; 40, 883, 36; 89, 386, 16, 892, 21; 38. — 91. Sess. (9. Tuni 1486): 1. Dea. In nomine spiritus, Ánnatcn 102, 18. 355, 6. 359, 20, 364, 8, 879, 2, — 23, Sess. (25. Mürz 1436): 6. Dekr. lit qui» mulüplices, Aufhebung der Resor- vationen 102, 18. — 25. Sess. (7. Mai 1431); Majori- tütsdekr. Nuper hec, Oxt £. d. Unionskonzil 377, 27. Minoritátsdekr. Hec sacrosancta 105, 11. 141, 40. 333, 30. 536, 32. 355, 38. 362, 26H. 377, 25. — 26. Sess. (31. Juli 1437): Bulle (citatorium, monito- xium) Cum Christi, Vorladung d. Papstes 63, 22. 360, 36. — 31. Sess. (24. Jan. 1438): 1. Dekr, Ecele- siastice, Zustindigk. b. kirchL Streitfillen 102, 18, 2. Dekr. Plaeuit divine, Verleibung v. Piriinden 102, 19. 359, 21. — 3. Dele. Audivit omnis, Suspen- Sion P. Eugens 347, 10. — 33. Sess. (16. Mad 1439): Dekr. Sieut una, üb. die tres veritatos fidei 206, - 48e. 346, dis. 347, 14. 369, 10. --- 34. Soes. (25. Juni 1439): Dekr. Prospexit dominus, Abset- zung d, Papstes 91, 26, 102, 37. 108, 10. 143, 12. 908, 402. 847, 1b. 392, 47b. — 45. Sess. (16. Mai 1448 bzw. 14467): Dekr. Desideravit Hzechias, Neue Synade zu f;yon i. 8 Jahren 2, 12. 120, 9. 624, 42ff. — Beschlusseue ,,Wakrheiten 106, 15. 194, 3; 6. 206, 3. 354, 17. 387, 121, 657, 29. — Ge- nannt dogmata stulta, perfida 53, 4. 141, 30; 45. — Bullen u, Schreiben 157, 12ff. 215, 14; 25. 238, 38^. 382, 1. 383, 1144. 655, 9. — Tullo Cogitanti v, 3, Sept. 1432: 105, 98. 210, 23H. 384, 23. — Inter omnes v. 14, Dez. 1432: 210, 53°, — Petieionam v. 6. Okt. 1442: 81, 6. 402, 5. — Memores v. 19, Okt, 1442; 36, 98. — Libentor v. Anfg. 1443: 74, 6. — Devotionem v. 5, Apr. 1448: 138, 41. — Cupientes v. 12. Apr. 1448: 139, 1. -— Quoniam v. 24. Okt. 1443: 209, 1. 215, 14. — Cognovit v. 16. Nov. 1444: 653, 14, — Magnum virtntis v. 4. Jan, 1445: 664, 12. — Sic devotiones v. 22. Mai 1440: 774, 36. — Non neces- sarium v. 28. Mai 1445: 775, 22, Gencralkongregationen 18, 81; 84, 14, 19, 16. 17, 8; 18, 19, 19. 20, 11; 30. 27, 29; 42. 28, 19. 32, 20. 33, 505, 34. 36. 42, 22. 84, 26. 102, 9. 130, 22. 139, 549. 174, 6. 208, 344; 524. 207, 3; 49a:hb. 208. 209, 8, 214, 33. 362, 1. 377, 44. 387, 43. 368. 658, 27. — Deputztionen 13-20. 29, 26, 34, 31, 35, 26. 75, 12ff.; 47 ft. 76, 15; 28. 84, 26. 100, 34. 130, 20. 206, 20; 3bif. 207, 5. 208, 1; 27. 214, 30. 387, 43. — Deput. pro communibus 16, 29. 17. 20, 14. 27, 1. 28, 16; 49°, 215, 15. — Deput. fidei 75, 604. 214, 31. — Deput. pro (de) reformatorio 16, 82; 37. — Zwälfer- ausschuß (dumiut de duodecim) 16, 31; 37. 20, 12. 27, 24. 28, 20: 45%, — Nationen 13, 36. 14, 35. 100, 37. 166, 32. 212, d. . Doutsohe Nation 14, 86, 77, 4, -101, 22. 399, 27. 735, 364. — Franzôs, Nation 14, 36. — Italien. u. Span. Nation 14, 35. — Protector 88, 27. — Drüsidenten 83, 24; 32. 64, 28. 95, 30. 210, 27; 29. 211. 328, 44. 362. 3€3, 9; 42, 882, Lo. 353, 131. Vgl. Aleman, Cesarini, Taront. — Promo- toren 42, 4. — Auditoren s. Piocheti, Rüdesheim. — Alphabetisches Rogister Vizekämmerer 11, 28; 35. 41, 48. 76, 4; 131. Vgl. P. Felix. — Protonotnre, Notare 21, 16; 18. 207, 4. 209, 7. 383, 4; 25. 387, 81; 36. 388, 7; 334. 396, 33, Vgl. Bardexino, Galteri, Hüslin, Roma. — Advo- katen s. Quadratis, Rosellis. — Kanzlei (bull- schreibamt) 203, 29. — Blai-, Goldbullen 21, 14; 17. 85, 40. 138, 47. 139, &. 141, 87. 208, 3. 653, 18. 654, 19. Kopisten, Schreiber 27, 40h. 206, 39. 207. 208, 29, 209, 8; 14, VgL Cerveriis, Cossel, Krainburga, Laelinger, Piccolomini, Vrygdag, Vydemoyd, Wer- neri. — Registratoren s. Panigaliis, Poncii. — Fami- liaren 207, 22, 208. — Singer (cantores) 42, 25. — Kôche 206, 29. — Legaten d, Pspstes s. P. Eugen. — Legaten, Gesandte 330, 54. 361, 34ff. 362. 363, 4. 377, 26, 380, 7. 308, 42. 305, 5. 599, 6. 621, 37H. — Dgl. zu Kg. Friedrich 11, 14. 13, 27. 16-18. 20, 97. 27-30. 32, 27.43, 31.118-120.138-140. — Dęl. z. d. LT. 1443: 74, 28, 79, 32, 82, 486. 36, 1. 111, 24; 31. 203, 27°, 214, 13; 44°. — Dg'. z. RT. 1444: 278, 4. 284, 16. 357, 40. 370, 29. 377, 18. 379, 90. 390, 28. 391, 9. 403, 28. 472, 27. 509, 23. 510, 22, — Del.z. RT. 1446: 777, 18; 22. 779, 37. 780, 5. — Dgl als Vermittler z. Dauphin 421, 47. 432. 445, 301. 446, 3. 509, 3. 515. 516. 517, 55. 598, 9. — Dgl. zu d. Kidgenossen 236, 7. 468, 35. 748, 22. 749, 7. Baubast, Burlrart, württ. Ritter 522,245, Baumburg b. Traunstein (Augustinerchorherrenstilt) 199, 49b. Baustetten (Buwst.) i. Wiirtt. ssi. Laupheim, Rudolt v. — 522, 19%. Bayert, TTenriens, franz. Ritter u. Gesnndter 761, 1; 10. Bayreuth, städt. Gesandter z. RT. 1443: 110, 18. Baysio, Guido de —, gen. Archidiaconus, 7 1318: 158,26. 159,14, 164, 166,10; 14, 168,13; 16. 169,21. Beauvois, Diener des Dauphin 525, 5. Bebenburz, Georg v. —, sichs. Obermarschall u. Ge- sandter 110, 42. 133, 32; 37. 134, 42a, 136, 23, 137, 24. 159. 220, 24. 280, b8b, 283, 33. 287, 87. 312, 4ff. 814, 36. 416, 2. 682, 38. 683, 8. 700, 6; 28. 701, 5. 762, 46. — Konrad (Contz) v. —, schwüh. Ritter 110, 19 (?). 390, 20b, 132, 36. 757, 19. 762, 40. Bechtenhenne, Johannes, KrankF. Stadtschreiber u, Gesandter 77, 418. 215, 28. 482, 6. 784, 8. Bechtolsheim i, Rheinhessen wsw. Oppenheim, Dorí- mstr. 537, 23. Soekingon, kurpfülz. Dorf ssó. Merzig 536, 98^. Beda, angelsichs. Kirchengesehiehtssehreiber, | 735: 161, 29. Beerbach (Perpach) i. M-Franken. nw. Lauf 411, 41. Befoesin (?), Herr v. —, i. Gefolge d. burg. Hzs. 135, 50. ; Beglingen (?), Höfe zu — 412, 54. Beheim, Dietrich s. Mórlen. — Sebald, kgl Diener. 418, 8. Behemen, Herman, sáchs. Bote 720, 1; 4. 102, 8. 721, 44. 740, 20; 35. Belfort (Pefort) Stadt u. Feste i. Sundgau 327, 29. 708, 7. 75b, 29. 756, 14; 29. Belsazar (Balthasar), babylon. Kónig 38, 29. 39, 21. Belzebub (Belczebuch) 94, 43.
836 383, 33. — 1b. Sess. (20. Nov. 1432): Pridem hec, Kirchl Reformen 329, 34, — 19. Sess. (7. Sept. 1434): 1. Dekr. Sicut pin mater, Abmachung m. d. Griechen Z11, 1. 212, 1. 365; 40, 883, 36; 89, 386, 16, 892, 21; 38. — 91. Sess. (9. Tuni 1486): 1. Dea. In nomine spiritus, Ánnatcn 102, 18. 355, 6. 359, 20, 364, 8, 879, 2, — 23, Sess. (25. Mürz 1436): 6. Dekr. lit qui» mulüplices, Aufhebung der Resor- vationen 102, 18. — 25. Sess. (7. Mai 1431); Majori- tütsdekr. Nuper hec, Oxt £. d. Unionskonzil 377, 27. Minoritátsdekr. Hec sacrosancta 105, 11. 141, 40. 333, 30. 536, 32. 355, 38. 362, 26H. 377, 25. — 26. Sess. (31. Juli 1437): Bulle (citatorium, monito- xium) Cum Christi, Vorladung d. Papstes 63, 22. 360, 36. — 31. Sess. (24. Jan. 1438): 1. Dekr, Ecele- siastice, Zustindigk. b. kirchL Streitfillen 102, 18, 2. Dekr. Plaeuit divine, Verleibung v. Piriinden 102, 19. 359, 21. — 3. Dele. Audivit omnis, Suspen- Sion P. Eugens 347, 10. — 33. Sess. (16. Mad 1439): Dekr. Sieut una, üb. die tres veritatos fidei 206, - 48e. 346, dis. 347, 14. 369, 10. --- 34. Soes. (25. Juni 1439): Dekr. Prospexit dominus, Abset- zung d, Papstes 91, 26, 102, 37. 108, 10. 143, 12. 908, 402. 847, 1b. 392, 47b. — 45. Sess. (16. Mai 1448 bzw. 14467): Dekr. Desideravit Hzechias, Neue Synade zu f;yon i. 8 Jahren 2, 12. 120, 9. 624, 42ff. — Beschlusseue ,,Wakrheiten 106, 15. 194, 3; 6. 206, 3. 354, 17. 387, 121, 657, 29. — Ge- nannt dogmata stulta, perfida 53, 4. 141, 30; 45. — Bullen u, Schreiben 157, 12ff. 215, 14; 25. 238, 38^. 382, 1. 383, 1144. 655, 9. — Tullo Cogitanti v, 3, Sept. 1432: 105, 98. 210, 23H. 384, 23. — Inter omnes v. 14, Dez. 1432: 210, 53°, — Petieionam v. 6. Okt. 1442: 81, 6. 402, 5. — Memores v. 19, Okt, 1442; 36, 98. — Libentor v. Anfg. 1443: 74, 6. — Devotionem v. 5, Apr. 1448: 138, 41. — Cupientes v. 12. Apr. 1448: 139, 1. -— Quoniam v. 24. Okt. 1443: 209, 1. 215, 14. — Cognovit v. 16. Nov. 1444: 653, 14, — Magnum virtntis v. 4. Jan, 1445: 664, 12. — Sic devotiones v. 22. Mai 1440: 774, 36. — Non neces- sarium v. 28. Mai 1445: 775, 22, Gencralkongregationen 18, 81; 84, 14, 19, 16. 17, 8; 18, 19, 19. 20, 11; 30. 27, 29; 42. 28, 19. 32, 20. 33, 505, 34. 36. 42, 22. 84, 26. 102, 9. 130, 22. 139, 549. 174, 6. 208, 344; 524. 207, 3; 49a:hb. 208. 209, 8, 214, 33. 362, 1. 377, 44. 387, 43. 368. 658, 27. — Deputztionen 13-20. 29, 26, 34, 31, 35, 26. 75, 12ff.; 47 ft. 76, 15; 28. 84, 26. 100, 34. 130, 20. 206, 20; 3bif. 207, 5. 208, 1; 27. 214, 30. 387, 43. — Deput. pro communibus 16, 29. 17. 20, 14. 27, 1. 28, 16; 49°, 215, 15. — Deput. fidei 75, 604. 214, 31. — Deput. pro (de) reformatorio 16, 82; 37. — Zwälfer- ausschuß (dumiut de duodecim) 16, 31; 37. 20, 12. 27, 24. 28, 20: 45%, — Nationen 13, 36. 14, 35. 100, 37. 166, 32. 212, d. . Doutsohe Nation 14, 86, 77, 4, -101, 22. 399, 27. 735, 364. — Franzôs, Nation 14, 36. — Italien. u. Span. Nation 14, 35. — Protector 88, 27. — Drüsidenten 83, 24; 32. 64, 28. 95, 30. 210, 27; 29. 211. 328, 44. 362. 3€3, 9; 42, 882, Lo. 353, 131. Vgl. Aleman, Cesarini, Taront. — Promo- toren 42, 4. — Auditoren s. Piocheti, Rüdesheim. — Alphabetisches Rogister Vizekämmerer 11, 28; 35. 41, 48. 76, 4; 131. Vgl. P. Felix. — Protonotnre, Notare 21, 16; 18. 207, 4. 209, 7. 383, 4; 25. 387, 81; 36. 388, 7; 334. 396, 33, Vgl. Bardexino, Galteri, Hüslin, Roma. — Advo- katen s. Quadratis, Rosellis. — Kanzlei (bull- schreibamt) 203, 29. — Blai-, Goldbullen 21, 14; 17. 85, 40. 138, 47. 139, &. 141, 87. 208, 3. 653, 18. 654, 19. Kopisten, Schreiber 27, 40h. 206, 39. 207. 208, 29, 209, 8; 14, VgL Cerveriis, Cossel, Krainburga, Laelinger, Piccolomini, Vrygdag, Vydemoyd, Wer- neri. — Registratoren s. Panigaliis, Poncii. — Fami- liaren 207, 22, 208. — Singer (cantores) 42, 25. — Kôche 206, 29. — Legaten d, Pspstes s. P. Eugen. — Legaten, Gesandte 330, 54. 361, 34ff. 362. 363, 4. 377, 26, 380, 7. 308, 42. 305, 5. 599, 6. 621, 37H. — Dgl. zu Kg. Friedrich 11, 14. 13, 27. 16-18. 20, 97. 27-30. 32, 27.43, 31.118-120.138-140. — Dęl. z. d. LT. 1443: 74, 28, 79, 32, 82, 486. 36, 1. 111, 24; 31. 203, 27°, 214, 13; 44°. — Dg'. z. RT. 1444: 278, 4. 284, 16. 357, 40. 370, 29. 377, 18. 379, 90. 390, 28. 391, 9. 403, 28. 472, 27. 509, 23. 510, 22, — Del.z. RT. 1446: 777, 18; 22. 779, 37. 780, 5. — Dgl als Vermittler z. Dauphin 421, 47. 432. 445, 301. 446, 3. 509, 3. 515. 516. 517, 55. 598, 9. — Dgl. zu d. Kidgenossen 236, 7. 468, 35. 748, 22. 749, 7. Baubast, Burlrart, württ. Ritter 522,245, Baumburg b. Traunstein (Augustinerchorherrenstilt) 199, 49b. Baustetten (Buwst.) i. Wiirtt. ssi. Laupheim, Rudolt v. — 522, 19%. Bayert, TTenriens, franz. Ritter u. Gesnndter 761, 1; 10. Bayreuth, städt. Gesandter z. RT. 1443: 110, 18. Baysio, Guido de —, gen. Archidiaconus, 7 1318: 158,26. 159,14, 164, 166,10; 14, 168,13; 16. 169,21. Beauvois, Diener des Dauphin 525, 5. Bebenburz, Georg v. —, sichs. Obermarschall u. Ge- sandter 110, 42. 133, 32; 37. 134, 42a, 136, 23, 137, 24. 159. 220, 24. 280, b8b, 283, 33. 287, 87. 312, 4ff. 814, 36. 416, 2. 682, 38. 683, 8. 700, 6; 28. 701, 5. 762, 46. — Konrad (Contz) v. —, schwüh. Ritter 110, 19 (?). 390, 20b, 132, 36. 757, 19. 762, 40. Bechtenhenne, Johannes, KrankF. Stadtschreiber u, Gesandter 77, 418. 215, 28. 482, 6. 784, 8. Bechtolsheim i, Rheinhessen wsw. Oppenheim, Dorí- mstr. 537, 23. Soekingon, kurpfülz. Dorf ssó. Merzig 536, 98^. Beda, angelsichs. Kirchengesehiehtssehreiber, | 735: 161, 29. Beerbach (Perpach) i. M-Franken. nw. Lauf 411, 41. Befoesin (?), Herr v. —, i. Gefolge d. burg. Hzs. 135, 50. ; Beglingen (?), Höfe zu — 412, 54. Beheim, Dietrich s. Mórlen. — Sebald, kgl Diener. 418, 8. Behemen, Herman, sáchs. Bote 720, 1; 4. 102, 8. 721, 44. 740, 20; 35. Belfort (Pefort) Stadt u. Feste i. Sundgau 327, 29. 708, 7. 75b, 29. 756, 14; 29. Belsazar (Balthasar), babylon. Kónig 38, 29. 39, 21. Belzebub (Belczebuch) 94, 43.
Strana 837
Alphabetisches Register 837 Bemel, Heinrich v. —, Dr. decr… Mitgl. d. Univ, Kôln | —, Koarad s. Meiz, Bf. 272, 17. 932, 3. 393, 14. Benedikt, Sigmund, Meraner Bürger 610, 1. Benediktbeuren, Kloster sw. iul; i. O-Bai. 189, 43b. Benediktiner-Orden 199, 355, 200, 2; 42». 901, 2. 393, 5. Vgl Augsburg, Bamberg, Boncdikthouren, Chemnitz, Donauwarth, Einsiedeln, Ellwangen, Er- iuri, Coseck, Homburg, Kempten, Komburp, Lim- burg, Luxemburg, Millstatt, Murrhardt, Naumb.ug, Niirnberg, Ochsenhansen, Old:sleben, Pegau, Reiche- nau, Reinhardsbrunn, San Cueufate, St. Blagien, St. Gallen, Sb. Johann, Theres, Weissenohe. Vgl. auch Maimo. — Berediktinerimnen s. Homburg, Lobenfeld, Neuburg, Rupertsberg. Berfeld a. d. 1 i. U-ElsaB, ssw. Erszein 607, 89. Bersberg (Baensoür) jül-berg. Sehlof östl. Köln 710, 7. Bentim, Johannes, Schreiber des HM. 259, 44. 511, 25. 512, 36. 771, 48a, Ber (etwa Birweiler sw. Kreuznach?), Juden(schaft) 306, 4. Berchtold, Vogt zu Konstanz 599, 3. Beren, Johannes, kurbrand. Mat 304, 2€; 36. Berg (Mons), Herzüge. sishe Jülich. —, Gerard v. —, Proi. in. Kóln, s. Monte, Berghieten (Berbietehrim) i TU-KlsaB nw. Moisheim 568, 36. Berzen-op-Zoom i. N-Brabant 485, 49a. Berlin (Perlin) 771, 48a. — Propst v. —, kurbrond. Rab 110, 34. — Tagungen 201, 99, — Zoll 410, 36, Bermont, Herr v. —, kurmainz, Rat 133, 47). Bern i. Uchtland, Stadt 6, 54>, 36, 23. 41, 56%, 221, 26ff. 236, 21. 315-817. 320, 42. 435, 29. 514, 31. 738, 1. 790, 35. 792, 382; 429. — SchultheiB n. Rat 816, 50°. 316, 40. 515, 26. 597, 3. 748, 27. — Bürger 579, 34, 594, 51. 595, 3. — Bündnis-Partner 445, 49. 446, 26. 477, 18, 604, 34. 515, 16; 5). 516, 54. 517, 2; 10. 684, 25. 594, 52f. 792, 400. — Kidyen. Tagung 235, 27. — Eilgen. Aufgebote 236, 14. 499, TL. 519, 42. 581, 3. 641, 45h, — Botschaften 5, 605, 42, 42%; 43°, 317, 2, 321, 11. 446, 3. 515. 744, 20, 787, 8. 800, 22. 304, 39, — DO.-Komtur 222, 6. Borneck, württ. Burg aw. Nagold 759, 44. Bernes (Bernai) i. franz. Dép. Somme, Gabriel de —, Hofmeister d. Dauphin 266, 31, 510, 8. 516, 61, Bernhard, der Hl, Abt v. Clairvaux, 1091-1153: 22, 20, 162, 22. 155, 5. 328, 34. 338, 44. 358, 19. 366, 34. 363, 37. 378, 21. Bersabe, Mutter Salomos 378, 29. Besancon (Bisuneium, Bisenez) a. Doubs, Verhand- lungsort m. Burgund 5-7. 41, 39; 549, 46, 8; die, : 620, 23. 744, 28. 764-756. Bessarion, Patriarch w, Konstantinopel Kard. v. 12 Apostein (card. Grecus od. Nicenus) 52, 16. 63, 3. 141, 24, 668, 24. Bessmerlin, der --, Nórdlinger Geselle 591, 20. Betrelorden, Grammônèhe. Mendikanten 200, 4. 249, : 32. 287, 14. 329, 15, 399, 17; 25. Vgl. Dominikaner, l'ranziskaner, Karmeliter, Kartháuser, Minoriten. Beyer, Johannes, v. Boppard, Trierer Domherr. 663, 23; 498. Beyharting (Peyhart.) nw. Rosenheim, Pfarre 139, 45b, Biberach (Brbrach), Reichsstadt 315, 42. 597, 5. — Bündnispartner 262, 46, 300, 24; 27. 732, 23. 761, 1. 764, 4. — Aufgebot 616, 13. | Binzen 810,8. — Kurmainz, Münzstütte 307, 27, 308, 17. Bischoi, Martin, v. Laut 411, 45. Bischofsheim i. U-ElsaB so. Rosheim 471, 42. 506, 9. 546, 6. 594, 22. 600, 2. 601, 32. — Forst 262, 50. DBissersheim i.d. Pfalz westl Frankenthal, Scholehin u. Sygel v, — 537, 181, Bitseh só. Saargemünd, Forst i Land —, 68, 28, — lerr v. — siehe Zweibrücken. Bitscher, Jeckel, Ratsherr v. Hagenau 594, 32. Blnen, Heinrich v. —, Ritter 536, 1. Blanckenberg, Feter, Frankf. Süldner 545, 24: 26. Blankeuheim (Blanckhem) i, d, Kifel sw. Kon, Grafen 134, 26. 411, 18. — GZ. Gerhard v. Looz, Ilerr zu Heinsberg u. 700, 35; 39. 704, 41. 705, 50=£f. 706, 2; 24. 710, 5. 722, 3. 741, 7. 767, 89, — Gem. Margarete, T. Gf. Friedriehs II. v. Mórs- Saarwerden 700, 49>. Blénod (Bleinnoe) -les-Tonl 32%, 17. Blienschweiler i. U-Elsa8 nnw. Schlettstadź 530, 26. Blisia, Walter v. —, Dr. deer., Mitel. i. Univ, Kóln 332, 1. 333, 12. Blodelsheim i. O-BlsaB óstl, Gcbweiler 594, 20. 601, 33. Blume, Wolff, Franki. Birger (?) 215, 38. Blumegg i. Baden nw. Schaffhausen, Jkr. Kngel- hart v, —, Hauptmaun 519, 418, — Melchior v. —, Ritter, Vogt zu Thann 709, 10. Bochetel, Kunzloiboamter dus. Dauphin 693, 15, 699, 32», Bochew, Wenzel v. —, Notar i. Wien 114, 51». 508, 49s, 625, 30. Bock, Konrad, Straßb. Ammeister 471, 60. 50b, 44, 518, 21. 526, 56. 545, 54. 599, 46, — Ulrich - à. À, StraBb. Gesandter 8, 33^, 551, 41. Bocke, Gebr., Wappenbrict 413, 22. Bodelschwingh i. Westt., Freigt. 421, 21. Bodensee (Podensec) 728, 36. 805, 31. — Reichestädte am —, Seestádte 262, 35. 300. 410, 0; 17. 610, 19£. 729, 9. — Gusandle 598, 21; 35. Bodman am Bodensee, Burg nö. Radolfzell, Frisch- hanns v. —, Mitgl. d. St. Georgs-Ritterschnit 751, 5; 36. Ródigheim (3odekain), württ. Burg ng. Mosbach 769,44. Böhmen (Behemen), Land, Königreich 102, 5. 264, 26. 676, 42. 751, 48, 763, 43, 779, 2, Vel. Neven- pilsen, Pilsen, Prag. — Kurwiirde 114, 20. — Konigstrage 608,16. — Anwartschaft Kg. Ladis- laus', Verweserschaft Kg. Friedrichs 156, 14. 227. 259, 9. 414, 21; 33. 767, 5. 774, 18. — Bohm. An- liegen, Vorhandlungen 93, 15. 102, 6. 114, 18ff. 209, 34; 38. 210, 404, 212, 9. 919, 89. 236, 5. 297, 41.; 48^. 213, 3. 914, 41. 256, 3: 36. — Herren, Ständo 114, 22. 135, 16. 259, 194f.; 41. 511, 36. 774, 13; 17. 785, 21; 88. 786, 88. Vgl. Holiczky, Lutoiisl, Neu- haus, Ptączko, Nabstein, Rosonberg, Schwanberg. — Klerus 238, 5. 259, 15. — Städte 259, 14, — Admini- strator s. Rosenberg. — Hauptmann s. Wrzesso-
Alphabetisches Register 837 Bemel, Heinrich v. —, Dr. decr… Mitgl. d. Univ, Kôln | —, Koarad s. Meiz, Bf. 272, 17. 932, 3. 393, 14. Benedikt, Sigmund, Meraner Bürger 610, 1. Benediktbeuren, Kloster sw. iul; i. O-Bai. 189, 43b. Benediktiner-Orden 199, 355, 200, 2; 42». 901, 2. 393, 5. Vgl Augsburg, Bamberg, Boncdikthouren, Chemnitz, Donauwarth, Einsiedeln, Ellwangen, Er- iuri, Coseck, Homburg, Kempten, Komburp, Lim- burg, Luxemburg, Millstatt, Murrhardt, Naumb.ug, Niirnberg, Ochsenhansen, Old:sleben, Pegau, Reiche- nau, Reinhardsbrunn, San Cueufate, St. Blagien, St. Gallen, Sb. Johann, Theres, Weissenohe. Vgl. auch Maimo. — Berediktinerimnen s. Homburg, Lobenfeld, Neuburg, Rupertsberg. Berfeld a. d. 1 i. U-ElsaB, ssw. Erszein 607, 89. Bersberg (Baensoür) jül-berg. Sehlof östl. Köln 710, 7. Bentim, Johannes, Schreiber des HM. 259, 44. 511, 25. 512, 36. 771, 48a, Ber (etwa Birweiler sw. Kreuznach?), Juden(schaft) 306, 4. Berchtold, Vogt zu Konstanz 599, 3. Beren, Johannes, kurbrand. Mat 304, 2€; 36. Berg (Mons), Herzüge. sishe Jülich. —, Gerard v. —, Proi. in. Kóln, s. Monte, Berghieten (Berbietehrim) i TU-KlsaB nw. Moisheim 568, 36. Berzen-op-Zoom i. N-Brabant 485, 49a. Berlin (Perlin) 771, 48a. — Propst v. —, kurbrond. Rab 110, 34. — Tagungen 201, 99, — Zoll 410, 36, Bermont, Herr v. —, kurmainz, Rat 133, 47). Bern i. Uchtland, Stadt 6, 54>, 36, 23. 41, 56%, 221, 26ff. 236, 21. 315-817. 320, 42. 435, 29. 514, 31. 738, 1. 790, 35. 792, 382; 429. — SchultheiB n. Rat 816, 50°. 316, 40. 515, 26. 597, 3. 748, 27. — Bürger 579, 34, 594, 51. 595, 3. — Bündnis-Partner 445, 49. 446, 26. 477, 18, 604, 34. 515, 16; 5). 516, 54. 517, 2; 10. 684, 25. 594, 52f. 792, 400. — Kidyen. Tagung 235, 27. — Eilgen. Aufgebote 236, 14. 499, TL. 519, 42. 581, 3. 641, 45h, — Botschaften 5, 605, 42, 42%; 43°, 317, 2, 321, 11. 446, 3. 515. 744, 20, 787, 8. 800, 22. 304, 39, — DO.-Komtur 222, 6. Borneck, württ. Burg aw. Nagold 759, 44. Bernes (Bernai) i. franz. Dép. Somme, Gabriel de —, Hofmeister d. Dauphin 266, 31, 510, 8. 516, 61, Bernhard, der Hl, Abt v. Clairvaux, 1091-1153: 22, 20, 162, 22. 155, 5. 328, 34. 338, 44. 358, 19. 366, 34. 363, 37. 378, 21. Bersabe, Mutter Salomos 378, 29. Besancon (Bisuneium, Bisenez) a. Doubs, Verhand- lungsort m. Burgund 5-7. 41, 39; 549, 46, 8; die, : 620, 23. 744, 28. 764-756. Bessarion, Patriarch w, Konstantinopel Kard. v. 12 Apostein (card. Grecus od. Nicenus) 52, 16. 63, 3. 141, 24, 668, 24. Bessmerlin, der --, Nórdlinger Geselle 591, 20. Betrelorden, Grammônèhe. Mendikanten 200, 4. 249, : 32. 287, 14. 329, 15, 399, 17; 25. Vgl. Dominikaner, l'ranziskaner, Karmeliter, Kartháuser, Minoriten. Beyer, Johannes, v. Boppard, Trierer Domherr. 663, 23; 498. Beyharting (Peyhart.) nw. Rosenheim, Pfarre 139, 45b, Biberach (Brbrach), Reichsstadt 315, 42. 597, 5. — Bündnispartner 262, 46, 300, 24; 27. 732, 23. 761, 1. 764, 4. — Aufgebot 616, 13. | Binzen 810,8. — Kurmainz, Münzstütte 307, 27, 308, 17. Bischoi, Martin, v. Laut 411, 45. Bischofsheim i. U-ElsaB so. Rosheim 471, 42. 506, 9. 546, 6. 594, 22. 600, 2. 601, 32. — Forst 262, 50. DBissersheim i.d. Pfalz westl Frankenthal, Scholehin u. Sygel v, — 537, 181, Bitseh só. Saargemünd, Forst i Land —, 68, 28, — lerr v. — siehe Zweibrücken. Bitscher, Jeckel, Ratsherr v. Hagenau 594, 32. Blnen, Heinrich v. —, Ritter 536, 1. Blanckenberg, Feter, Frankf. Süldner 545, 24: 26. Blankeuheim (Blanckhem) i, d, Kifel sw. Kon, Grafen 134, 26. 411, 18. — GZ. Gerhard v. Looz, Ilerr zu Heinsberg u. 700, 35; 39. 704, 41. 705, 50=£f. 706, 2; 24. 710, 5. 722, 3. 741, 7. 767, 89, — Gem. Margarete, T. Gf. Friedriehs II. v. Mórs- Saarwerden 700, 49>. Blénod (Bleinnoe) -les-Tonl 32%, 17. Blienschweiler i. U-Elsa8 nnw. Schlettstadź 530, 26. Blisia, Walter v. —, Dr. deer., Mitel. i. Univ, Kóln 332, 1. 333, 12. Blodelsheim i. O-BlsaB óstl, Gcbweiler 594, 20. 601, 33. Blume, Wolff, Franki. Birger (?) 215, 38. Blumegg i. Baden nw. Schaffhausen, Jkr. Kngel- hart v, —, Hauptmaun 519, 418, — Melchior v. —, Ritter, Vogt zu Thann 709, 10. Bochetel, Kunzloiboamter dus. Dauphin 693, 15, 699, 32», Bochew, Wenzel v. —, Notar i. Wien 114, 51». 508, 49s, 625, 30. Bock, Konrad, Straßb. Ammeister 471, 60. 50b, 44, 518, 21. 526, 56. 545, 54. 599, 46, — Ulrich - à. À, StraBb. Gesandter 8, 33^, 551, 41. Bocke, Gebr., Wappenbrict 413, 22. Bodelschwingh i. Westt., Freigt. 421, 21. Bodensee (Podensec) 728, 36. 805, 31. — Reichestädte am —, Seestádte 262, 35. 300. 410, 0; 17. 610, 19£. 729, 9. — Gusandle 598, 21; 35. Bodman am Bodensee, Burg nö. Radolfzell, Frisch- hanns v. —, Mitgl. d. St. Georgs-Ritterschnit 751, 5; 36. Ródigheim (3odekain), württ. Burg ng. Mosbach 769,44. Böhmen (Behemen), Land, Königreich 102, 5. 264, 26. 676, 42. 751, 48, 763, 43, 779, 2, Vel. Neven- pilsen, Pilsen, Prag. — Kurwiirde 114, 20. — Konigstrage 608,16. — Anwartschaft Kg. Ladis- laus', Verweserschaft Kg. Friedrichs 156, 14. 227. 259, 9. 414, 21; 33. 767, 5. 774, 18. — Bohm. An- liegen, Vorhandlungen 93, 15. 102, 6. 114, 18ff. 209, 34; 38. 210, 404, 212, 9. 919, 89. 236, 5. 297, 41.; 48^. 213, 3. 914, 41. 256, 3: 36. — Herren, Ständo 114, 22. 135, 16. 259, 194f.; 41. 511, 36. 774, 13; 17. 785, 21; 88. 786, 88. Vgl. Holiczky, Lutoiisl, Neu- haus, Ptączko, Nabstein, Rosonberg, Schwanberg. — Klerus 238, 5. 259, 15. — Städte 259, 14, — Admini- strator s. Rosenberg. — Hauptmann s. Wrzesso-
Strana 838
838 wiez. — Söldner 675, 27. — Gesandte 114, 28; 470. 189, QU. 156, 13. 227, 11; 191, Böhmischer Wald 587, 11. Boethius, róm. Philosoph, T 524: 170, 34. 210, 28. Bofremont ({Beaufremont, Dép. Vosges, Arr. Neuf- chatenu), Petrus do --, Herr v. Charny, burg. Kimmerer 41, 35. ’ Boire, F., franz. Kanzleiheamfer 525, 13. Bologna (Dononia), Stadt 781, €. -— Konzilsort 99, 10. 981, 90. 989, 98. 383, 32. — Univ. 161, 19. 157, 24. — Ebf. s. Albergati. Bi. Thomas Tarentucelli '(nachmals P. Nikolaus V.) 3445-47: 670. Bolomier (Bolomerii), Anton, savoy. Oberschreiber 221, 17. —, Wilhelm, Herr v. Nercillac, savoy. Kämmerer 44, 34, 127, 15. 689, 23. 699, 45. 700. 701, 14ff. 723, 45. 740, 24H. Bondori i Württ. ssó. Herrenberg, Sammelstelle d. Aufgebote ger. Armagn. 041, 501, Bonifilii, Marco, Magister theol. 119, 20. 270, 19. Bonn, Stadt 61, 13. — Miinzprifstätte 308, 16. Bonnet (Bonney) a. d. Maas wew. Toul 327, 17. Bopfingen wnw. Nördlingen, Reichsstadt 313, 25. 423, 26. — Bündnispartner 296, 23; 33. 297, 11. 298, 32. 299, 30. 732, 2b. 761, 3. 764, 5: 40. — Aulgebole ger. Armagn. 558, 45b, G16, 11. —, Hieronymus v. —. Nórdl Altogm. u. Gesandter 412, 51. 494, 22. 780, 44. 765, 204; 485. Boppard (Poppaxt) a. Rhein, Kel. Kurfürstentag 1445: 319, 490, 325, 16, «00. 701. 122, 9. 723, 3; 45. 724, 6. 734-742. 770, 38. — Trierer Zollstätte 413, 452; 693. 414, 41. —. Helwig v. —, Dr, deer., Mainzer Grl.-Vikar, Dechant v. St. Marien i. O-Wosel u. St. Florin i. Koblenz 110, 29. 246, 25. 449, 38; 46. 450, 3; 36. 482, 15. 675, 38. —, Peyer v. — s. Metz (Bf. Konrad). Bosa auf Sardinien, Bf. Julian 1485-45, Gesandter Aragons b. Bas. Konzil 207, 10; 14, Bossi, Francesco, Dr. docr., Konzils-Mitgl. 126, 13b. 219, b7b. Rotone, Rernhard de —, Dr. decr, Glossator in Bo- logna, | 1266: 157, 46b, Boullencyviile (Bainvilie sw. Nancy?) 321, 18. Bourbon (Barbon.), Hz, Karl I., verheir. m. Agnes, Schw. Hz. Philipps v. Burgund 350, 7. 433, 14. 701, 33. Bourges, franz. Dép. Cher, Pragm. Sanktion v. 1488: ‘14, 40%. JYZ, 488, 349, 502. 645, 41. — Versammlung v. 1440: 146, 545, Bourjadi, Johannes — de Tholosa, bacc. in dect., kais. Notar in Besangon 40, 20. Bozen i. Südtirol 79, 49b. Brabant, Herzogtum, Städte 134, 21. 313, 31; 49. 701, 40. — Herzöge 411, 18. — Hz, Anton 1405-15; . 485, 42». Brackenheim i. Wiirtt. sw. Heilbronn 769, 23. 760, 13. Brand (Prannde) i. M-Frkn, óstl, Erlangen 411, 33; 50. Brandeis s. Giskra. Brandenburg, Markgrafschaft, Land n. Leute 302, 22. 908, 9; 8811. 410, 29. 427, 15. Vgl. Alt-, Neumark. — Alphabetisches Register Kurfürsten, Markgrafen 233, 7. 301, 48. 423, 13. 424, 20. — Grafen, Prälaten usw, 302, 30. — Bürger, Banern 302, 33. — Keßler(-schutz i. Reich) 411, 6. — BüruBen 304, 2. — Met. Friedrich I., Bef. za Niimberg, Kurfiirst 1417 bis 1440: 236, 42s. 428, 20. 425, 2. 427, 29. 632, 7; 11. — Mgf. Johann (Hans) i. Franken (Kulmbach), 1. Sohn Fripdrichs L, 1404-61: 110, 18. 298, 35. 302, 42. 406, 45. 411, 6. 418, 1. 428, 36b, 464, 462, 585, 28. 614, 89. 681, 41. 632, 8; 13. 675, 31. 676, 3. 688, 28. 688, 29. . — Mei. Friedrich II., 2. Sohn Friedrichs L, Kurfürst 1440-71: 12, 22. 51, 17. 78, 465. 80, 14. 134, 3. 222, 11. 230, 12s, 258, 50%. 283, 23. 285, 54%, 410, 29. 424-427, 441, 9. 451, 8. 666, 12; 17. — RT.-Teil- nehmer $5, 13; 19. 220, 44. 228, 11. 259, 44. 260. 405, 44. 426, 528, 464, 24, 465, 31, 406, 6. 475, 20. 497, 81. 505, 21. 507, 46. 509, 20. 511, 7; 43. 512, 84. 622, 5. 671, 10. 774, 17. — Bündnis-Partner 124, „44b, 298, 35, 301, 7, 409, 8. — Gemahlin Katharina v. Sachsen 260, 57%, — Räte, Gesandte 35, 13; 19. 80, 8..108, 44. 110, 34. 215, 29. 220, 45. 260, 11; 35, 301. 302, 3. 3083, 35. 04, 5E.: 9. 723, 25. 771, 518. Vgl. Beren, Berlin, Sesselmann, Walde. — Statt- halter 233, 35%. — Kanzler 260, 26. 724, ?. — Boten, Diener 260, 22. Vgl. Rabensteiner. — Lehnsleute 312, 37. — Lehen 413, 1. 427, 47. — Münzprügung 233, 37%. — Zölle 427, 47. . — Mgf. Albrecht (Achilles), 3. Sohn Friedrichs I., Bgf. j zu Nürnberg u. Mgf. i, Franken (Ansbach) 1440-86, i Rat Kg. Friedrichs, Kurfiirst 1471-86: 110, 18. 411, i 6. 413, 1. 491,9, 428, 36). 440. 35%, 535, 27, 615, 35. 675, 32. 744, 49b. 767, 21. — Verhandl.-Teilnehmer 246, 23. 248, 14. 260, 40. 434, 3; 49. 472, 9. 473, 14. 44, 45. 478, L. 479, 22. 495, 14. 496, 4. 497, 36. 501, 4; 87. 520, 3; 45. 523, 7; 18. 524, 17. 527, 41. 552, 11; 45. 553, 11; 344, ś54, 30; 41. 556, 18. 592, 41. 596, 5. 697, 42. 598, 8. 607, 2; 11. 614, 30. 615, 14. 788, 2. 791, 16. 796, 43+Ł 805, 4; 17. 806, 1; 4. — Bündnis-Partner 233, 16; 394, 298, 3b. 302, 42. 464, 46», 683, 28, 688, 30. — Pfeiler 293, 6. — Mgf. Friedrich der Jiingere, der Fette, 4, Sohn Friedrichs I., ^ 1422, t 1468: 302, 20; 42. 303, 2; 38 304, 21. 4D5, 45. 413, 1. — Anwärter auf Ebst. Magdeburg 260, 36. — Bf. Stephan Bodecker 1421-59: 260, 37. — Propst Peter v. —, kurbrand. Gesandter 260, 25. 293, 12. 301, 21; 89. 400, 26. — Sein Knecht 293, 8, — Primonstrat.-Kloster 411, 8. —, Luxómb. Ritter 722, 21; 44 Braunsberg i. Ostpreuben, Bf. s. Kulm. Braunschweig, IIerzóge 42, 14. 43, 17. 312, 21. — Hz. Otto TIT, d. Lahme, 1434-46 n. Hz. Friedrich v. — u, Lüneburg 1440-57: 9930, 169; 205. — Hz. Wil- helm I. d. A, v. — u. Calenberg 1416-82: 568, 28. Bregenz (Pregentz) a. Bodonsec 129, 2. Breisach (Brisacum, Prisach) i. Breisgau 3, 34. 310, 40. 825, 7. 484, BOL 509, 19. 518, 43. 619, 528. 520, 80. 524, 44. 529, 311, 621, 18. 107, 19, 708, 16; 38. — Bgm. u. Rat 321, 35. 708, 31. — Gesandte
838 wiez. — Söldner 675, 27. — Gesandte 114, 28; 470. 189, QU. 156, 13. 227, 11; 191, Böhmischer Wald 587, 11. Boethius, róm. Philosoph, T 524: 170, 34. 210, 28. Bofremont ({Beaufremont, Dép. Vosges, Arr. Neuf- chatenu), Petrus do --, Herr v. Charny, burg. Kimmerer 41, 35. ’ Boire, F., franz. Kanzleiheamfer 525, 13. Bologna (Dononia), Stadt 781, €. -— Konzilsort 99, 10. 981, 90. 989, 98. 383, 32. — Univ. 161, 19. 157, 24. — Ebf. s. Albergati. Bi. Thomas Tarentucelli '(nachmals P. Nikolaus V.) 3445-47: 670. Bolomier (Bolomerii), Anton, savoy. Oberschreiber 221, 17. —, Wilhelm, Herr v. Nercillac, savoy. Kämmerer 44, 34, 127, 15. 689, 23. 699, 45. 700. 701, 14ff. 723, 45. 740, 24H. Bondori i Württ. ssó. Herrenberg, Sammelstelle d. Aufgebote ger. Armagn. 041, 501, Bonifilii, Marco, Magister theol. 119, 20. 270, 19. Bonn, Stadt 61, 13. — Miinzprifstätte 308, 16. Bonnet (Bonney) a. d. Maas wew. Toul 327, 17. Bopfingen wnw. Nördlingen, Reichsstadt 313, 25. 423, 26. — Bündnispartner 296, 23; 33. 297, 11. 298, 32. 299, 30. 732, 2b. 761, 3. 764, 5: 40. — Aulgebole ger. Armagn. 558, 45b, G16, 11. —, Hieronymus v. —. Nórdl Altogm. u. Gesandter 412, 51. 494, 22. 780, 44. 765, 204; 485. Boppard (Poppaxt) a. Rhein, Kel. Kurfürstentag 1445: 319, 490, 325, 16, «00. 701. 122, 9. 723, 3; 45. 724, 6. 734-742. 770, 38. — Trierer Zollstätte 413, 452; 693. 414, 41. —. Helwig v. —, Dr, deer., Mainzer Grl.-Vikar, Dechant v. St. Marien i. O-Wosel u. St. Florin i. Koblenz 110, 29. 246, 25. 449, 38; 46. 450, 3; 36. 482, 15. 675, 38. —, Peyer v. — s. Metz (Bf. Konrad). Bosa auf Sardinien, Bf. Julian 1485-45, Gesandter Aragons b. Bas. Konzil 207, 10; 14, Bossi, Francesco, Dr. docr., Konzils-Mitgl. 126, 13b. 219, b7b. Rotone, Rernhard de —, Dr. decr, Glossator in Bo- logna, | 1266: 157, 46b, Boullencyviile (Bainvilie sw. Nancy?) 321, 18. Bourbon (Barbon.), Hz, Karl I., verheir. m. Agnes, Schw. Hz. Philipps v. Burgund 350, 7. 433, 14. 701, 33. Bourges, franz. Dép. Cher, Pragm. Sanktion v. 1488: ‘14, 40%. JYZ, 488, 349, 502. 645, 41. — Versammlung v. 1440: 146, 545, Bourjadi, Johannes — de Tholosa, bacc. in dect., kais. Notar in Besangon 40, 20. Bozen i. Südtirol 79, 49b. Brabant, Herzogtum, Städte 134, 21. 313, 31; 49. 701, 40. — Herzöge 411, 18. — Hz, Anton 1405-15; . 485, 42». Brackenheim i. Wiirtt. sw. Heilbronn 769, 23. 760, 13. Brand (Prannde) i. M-Frkn, óstl, Erlangen 411, 33; 50. Brandeis s. Giskra. Brandenburg, Markgrafschaft, Land n. Leute 302, 22. 908, 9; 8811. 410, 29. 427, 15. Vgl. Alt-, Neumark. — Alphabetisches Register Kurfürsten, Markgrafen 233, 7. 301, 48. 423, 13. 424, 20. — Grafen, Prälaten usw, 302, 30. — Bürger, Banern 302, 33. — Keßler(-schutz i. Reich) 411, 6. — BüruBen 304, 2. — Met. Friedrich I., Bef. za Niimberg, Kurfiirst 1417 bis 1440: 236, 42s. 428, 20. 425, 2. 427, 29. 632, 7; 11. — Mgf. Johann (Hans) i. Franken (Kulmbach), 1. Sohn Fripdrichs L, 1404-61: 110, 18. 298, 35. 302, 42. 406, 45. 411, 6. 418, 1. 428, 36b, 464, 462, 585, 28. 614, 89. 681, 41. 632, 8; 13. 675, 31. 676, 3. 688, 28. 688, 29. . — Mei. Friedrich II., 2. Sohn Friedrichs L, Kurfürst 1440-71: 12, 22. 51, 17. 78, 465. 80, 14. 134, 3. 222, 11. 230, 12s, 258, 50%. 283, 23. 285, 54%, 410, 29. 424-427, 441, 9. 451, 8. 666, 12; 17. — RT.-Teil- nehmer $5, 13; 19. 220, 44. 228, 11. 259, 44. 260. 405, 44. 426, 528, 464, 24, 465, 31, 406, 6. 475, 20. 497, 81. 505, 21. 507, 46. 509, 20. 511, 7; 43. 512, 84. 622, 5. 671, 10. 774, 17. — Bündnis-Partner 124, „44b, 298, 35, 301, 7, 409, 8. — Gemahlin Katharina v. Sachsen 260, 57%, — Räte, Gesandte 35, 13; 19. 80, 8..108, 44. 110, 34. 215, 29. 220, 45. 260, 11; 35, 301. 302, 3. 3083, 35. 04, 5E.: 9. 723, 25. 771, 518. Vgl. Beren, Berlin, Sesselmann, Walde. — Statt- halter 233, 35%. — Kanzler 260, 26. 724, ?. — Boten, Diener 260, 22. Vgl. Rabensteiner. — Lehnsleute 312, 37. — Lehen 413, 1. 427, 47. — Münzprügung 233, 37%. — Zölle 427, 47. . — Mgf. Albrecht (Achilles), 3. Sohn Friedrichs I., Bgf. j zu Nürnberg u. Mgf. i, Franken (Ansbach) 1440-86, i Rat Kg. Friedrichs, Kurfiirst 1471-86: 110, 18. 411, i 6. 413, 1. 491,9, 428, 36). 440. 35%, 535, 27, 615, 35. 675, 32. 744, 49b. 767, 21. — Verhandl.-Teilnehmer 246, 23. 248, 14. 260, 40. 434, 3; 49. 472, 9. 473, 14. 44, 45. 478, L. 479, 22. 495, 14. 496, 4. 497, 36. 501, 4; 87. 520, 3; 45. 523, 7; 18. 524, 17. 527, 41. 552, 11; 45. 553, 11; 344, ś54, 30; 41. 556, 18. 592, 41. 596, 5. 697, 42. 598, 8. 607, 2; 11. 614, 30. 615, 14. 788, 2. 791, 16. 796, 43+Ł 805, 4; 17. 806, 1; 4. — Bündnis-Partner 233, 16; 394, 298, 3b. 302, 42. 464, 46», 683, 28, 688, 30. — Pfeiler 293, 6. — Mgf. Friedrich der Jiingere, der Fette, 4, Sohn Friedrichs I., ^ 1422, t 1468: 302, 20; 42. 303, 2; 38 304, 21. 4D5, 45. 413, 1. — Anwärter auf Ebst. Magdeburg 260, 36. — Bf. Stephan Bodecker 1421-59: 260, 37. — Propst Peter v. —, kurbrand. Gesandter 260, 25. 293, 12. 301, 21; 89. 400, 26. — Sein Knecht 293, 8, — Primonstrat.-Kloster 411, 8. —, Luxómb. Ritter 722, 21; 44 Braunsberg i. Ostpreuben, Bf. s. Kulm. Braunschweig, IIerzóge 42, 14. 43, 17. 312, 21. — Hz. Otto TIT, d. Lahme, 1434-46 n. Hz. Friedrich v. — u, Lüneburg 1440-57: 9930, 169; 205. — Hz. Wil- helm I. d. A, v. — u. Calenberg 1416-82: 568, 28. Bregenz (Pregentz) a. Bodonsec 129, 2. Breisach (Brisacum, Prisach) i. Breisgau 3, 34. 310, 40. 825, 7. 484, BOL 509, 19. 518, 43. 619, 528. 520, 80. 524, 44. 529, 311, 621, 18. 107, 19, 708, 16; 38. — Bgm. u. Rat 321, 35. 708, 31. — Gesandte
Strana 839
Alphabetisches Register 444, 94. — Fürstl Zusammenkmnft m. Dauphin 431, 30. 472, 11, 522, 37. 550, 9. 597, 44 598, 607, 3H. — Birger s. Plorr. — Stadtbote s. Juvicel. Breisgau (Brisgov), österr. Grebiete dort 420, 48. 433, 33, 474, 40. 629, 2. 501, 48. 092, D. 751, 56. 752, 1. 796, 12. — Stände, Städte 321, 32. 519, dba, — : Städteboten 495, 29. 519, 35%, — Landvogb siehe Hochberg. Breitenbronn, bad. Dorf westl. Mosbach, Karl v. --, kurpfälz, Edelmann 537, 24. Braiten-T.andenburg (wohl Tan:iensherg ond. Rurgau), Hans v. der —, schwáb. Edclmann 262, 40. — Michael v. der — 522, 18%, Breitenlohe (Pravtenloch) i. M-Franken west]. Roth b. Nürnb., Zehnt 412, 33. Braitenstein (Praitenstuin) i. O-Pfalz, Burg nw. Sulz- bach, 412, 82. — Erasmus v. — 412, 91. — Hans v. — 422, 81. Bremen, Bistum 128, 16; 31. 129, 8. 180, 43. 131, 14; 43. — Ebf. Gerhard v. Hoya 1442-63: 404, 11. 405, 44. 410, 47. b11, 10. — Gesandte z. d. RIT. 108, 45. 110, 23. 409, 2. — Stidt. Gesandte 701, 9. Brescia (Brixien.), Bf. Petrus dal Monte 1442-57: 184, 37a. 296, 10. Breslau, BE. Konrad, Ilz. v. Schlesien-Oels, 1417-47: 29, 31. 34, 29; 38. 35, 1. 200, 21. — Domkapitel 29, 20; 485. 34$. Bretten óstl Karlsruhe, kurpfülz. Amt 536, 41. 536, 32. 531, 34; 50b. Bretzenheim (Pretzenhain) sw. Mainz, Juden 306, 14. Brezé, Pierre de —, iranz. Seneschall 253. 448, 484, 470, 698, FRY, 31. 580, 9. K61, 26. h69, 2. A70, | 44, 700, 1. Brieg, Hz. Johaun zu Liegnitz u, —, ÿ 1453: 259, 27. Briot, Hugo, Bote Hz. Albrechts v. Ostorz., 766. 766. Brixen, Bistum 218, 35. 270, 1, 239, 3ff. — Bf. Georg v. Stubay 1437-43: 213, 34. 239, 3. — Domherr u. Bt. Dr. Johann Rättel 1444-50 : 239, 10, 270, 52a. TE2, 34^, BromBere, Johann, kurpfälz. Edelmann 537, 20. Bruchsal, Tagungen zu — 536, 26. 538, 28. 556, 6. Bruck (Prugg) a. d. Mur 509, 29; 36. — i M-Frankon sew. Erlangen, Gut 112, 23, —, Walter v. —, Trier. Erzdiakon 663, 20; 445, 716, 10. Bruckenmuller, Johannes, Kaplan Weinsbergs 203, 254. Brügge (Burgis) i. Flandern 312, 499, 327, 51. 667, 44%. Brühl, Sehloż d. Ebis, v. Kóln 204, 35. Brünn (Brunens.} i. Mähren, Propst (Christian, Pr. des Stiftes auf dem Petersberg} 35, 54%, Brüssel (Bruchsal, Bruxell.) i. Brabart 485, 47v. 709, 45. Brugę(e) i. schwoiz. Kt. Aorgnu 579, 39. Brugis, Ricardus de —, papstl. Cursor 261, 50b. Brunn, Hans v. — 290, 11. Bru(i)nsherg (Brunsperen), Konrad v. —, Trierer Dom- herr 563, 22; 478. 776, 11. Branshansen (Brumnifihausen) sw. Bremervôrde, Frei- stuhl 230, 26b, Brayne, Diener d. DO.-Komturs v. Koblenz 261, 7. Bube, 1lans, Frankf. So.dner b4b, 24; 27, Buch b. Leipzig, Zisverz.-Kloster 201, 4; 37vif. 287, 11, 238, 22; 25, 839 | Bucher, Erhart 757, 20. 762, 20. } Buchheim (Puekhaim) j, M-Franken b. Uffenheim, : Güter 411, 26. | Buchhorn a. Bodensee, jetzt Friedrichshafen, Reichs- stadt 315, 42, 591, 20. 129, 9, — Aufpebote 441, 17b. 443, 124; 19. Buda(pest) bzw. Ofer, i. Ungarn 259, 8. 277, 19. 284, 1. 714, 71, — Ungar. RT. 627, 20ff. 660, 36ff. 664, 10. 668, 6. Büdingen, Lutter v. —, Frankf. Sôldner 545, 18, Bncil, Jean de —, Comte de Saucerre, Anführer d. Armagn. 325, 42; 47. 326, 5. 456, 1, 515, 8. 524, 36. 718, 38. Bulach b. Karlsruhe, Rudolf Zorn v. —, Ritter, Strañb. Ammeister 568, 15. 703, 26. 704, 18. Bulgaren 715, 28. Burckardt, kurpfilz. Rav u. Gesandter 528, 17, Burgos i, Spanien, Bi Alfonso 1485-56, Gosandter d. Kgs. v. Kastilien b. Bas. Konzil 207, 8, 48b, 208, 7. Burgund (Bourgonyen), Land, Herrschait 40f. 116, 32. 323, 94. 709, 234. — Herzöge 4), 80f. — Herzoginnen 134, 18. — Bischöfe, Prälaten, Herren 327, 52. 345, 12f. 350, 13. — Hzt. Bourgogne 134, 22. — Präsident des Rates s. Armenier. — Hz. Philipp III. der Gute 1419-67: 6f. 225, 14. 311, 18. 812, 50%. — Verhältnis zu Kg. Friedrich u. Üsterroich 40, 16. 41, 54*. 46. 129, 17. 219, 34. 236, 38b. 356. 23. 641, 3612. 643, 917. 709, 49. 744, 12. 745, 16. 764-056. 804, 22. — Dyl. z. Kirchen- frago 327, 45fi. 342, 31. 349, 31. 350, 6. — Del z. deutschen Fürsten 710, 1; 9. — Dg]. z, Sachsen u. Tuxemburg 118, 36ff. 118, 111f. 132-128 passim, 221, 271. 222, 350. 230. 495, 231, 895. 701, 21.; 81. 721, 39. — Dgl. z. Frankreich 291, 49. 479, 34. 514, 470, 572, 18; 45. 707, 349. 125, 29^; 470, 741, 4; 11; 17. — Lehnsverhältnis z. Roich 6, 13H. 40, 17. 344, 8. 745, 28, 744-746. 764-750. 800, 15; 25. 804, 21. — Anwartschait auf Hómisches Kónigtum 318, 46. — Vasali Frankreichs 693, 34. — Bündnis-Partner 696, 29. 709, 20. 761, 49. 768, 35; 43. — Seine Mutter Margarete v. Baie. 313, 49. — Seine Gemahlin Isabella 40, 35. 46, 9. 636, 1. — Rite, Cesandte 37, 7. 41, 2, 118, 23. 134-138. 328, 36. 636, 2. 744, 294. 754.756. 774, 7. Vgl. Defoesin, Croy(e), Lalaing Tuvu:, Touruni, Vacquer, Verdun. — Kanzler siehe Rolin. — Kammerer s. Bofremont. — Marschall 265, 37 ff. Vgl. Freiburg i. U., Neufchätel. — Sekretär 344, 10. Vgl. Witenbereh. — Notar s. Bourjadi, — Boten 744, 4*, —, Üsterr. Gebiete i. — 420, 48. Bureundische Pforte 250, 2, Bussière (Buxieres), Jacquemin de —, Sekr. u. Ge- sandter Karls VIT. 246, 9. 724, 24. T41, 40. Bufnane i Thurgau östl. Frauenfeld, . Konrad Herr v. --, kurpíülz. Gesandter 510, 56^. 598, 9; 16. 534, 28. 544, 88, 619, 6. Buzzbach (Putzb.) i. O-Ilessen nnw. Friedberg, Judon 306, 3. Buxdorff, Dr., Mitgl. d. Univ. Leipzig 199, 26. Bylstein, Dicbolt, kurpfilz. Bdolmann $37, 4,
Alphabetisches Register 444, 94. — Fürstl Zusammenkmnft m. Dauphin 431, 30. 472, 11, 522, 37. 550, 9. 597, 44 598, 607, 3H. — Birger s. Plorr. — Stadtbote s. Juvicel. Breisgau (Brisgov), österr. Grebiete dort 420, 48. 433, 33, 474, 40. 629, 2. 501, 48. 092, D. 751, 56. 752, 1. 796, 12. — Stände, Städte 321, 32. 519, dba, — : Städteboten 495, 29. 519, 35%, — Landvogb siehe Hochberg. Breitenbronn, bad. Dorf westl. Mosbach, Karl v. --, kurpfälz, Edelmann 537, 24. Braiten-T.andenburg (wohl Tan:iensherg ond. Rurgau), Hans v. der —, schwáb. Edclmann 262, 40. — Michael v. der — 522, 18%, Breitenlohe (Pravtenloch) i. M-Franken west]. Roth b. Nürnb., Zehnt 412, 33. Braitenstein (Praitenstuin) i. O-Pfalz, Burg nw. Sulz- bach, 412, 82. — Erasmus v. — 412, 91. — Hans v. — 422, 81. Bremen, Bistum 128, 16; 31. 129, 8. 180, 43. 131, 14; 43. — Ebf. Gerhard v. Hoya 1442-63: 404, 11. 405, 44. 410, 47. b11, 10. — Gesandte z. d. RIT. 108, 45. 110, 23. 409, 2. — Stidt. Gesandte 701, 9. Brescia (Brixien.), Bf. Petrus dal Monte 1442-57: 184, 37a. 296, 10. Breslau, BE. Konrad, Ilz. v. Schlesien-Oels, 1417-47: 29, 31. 34, 29; 38. 35, 1. 200, 21. — Domkapitel 29, 20; 485. 34$. Bretten óstl Karlsruhe, kurpfülz. Amt 536, 41. 536, 32. 531, 34; 50b. Bretzenheim (Pretzenhain) sw. Mainz, Juden 306, 14. Brezé, Pierre de —, iranz. Seneschall 253. 448, 484, 470, 698, FRY, 31. 580, 9. K61, 26. h69, 2. A70, | 44, 700, 1. Brieg, Hz. Johaun zu Liegnitz u, —, ÿ 1453: 259, 27. Briot, Hugo, Bote Hz. Albrechts v. Ostorz., 766. 766. Brixen, Bistum 218, 35. 270, 1, 239, 3ff. — Bf. Georg v. Stubay 1437-43: 213, 34. 239, 3. — Domherr u. Bt. Dr. Johann Rättel 1444-50 : 239, 10, 270, 52a. TE2, 34^, BromBere, Johann, kurpfälz. Edelmann 537, 20. Bruchsal, Tagungen zu — 536, 26. 538, 28. 556, 6. Bruck (Prugg) a. d. Mur 509, 29; 36. — i M-Frankon sew. Erlangen, Gut 112, 23, —, Walter v. —, Trier. Erzdiakon 663, 20; 445, 716, 10. Bruckenmuller, Johannes, Kaplan Weinsbergs 203, 254. Brügge (Burgis) i. Flandern 312, 499, 327, 51. 667, 44%. Brühl, Sehloż d. Ebis, v. Kóln 204, 35. Brünn (Brunens.} i. Mähren, Propst (Christian, Pr. des Stiftes auf dem Petersberg} 35, 54%, Brüssel (Bruchsal, Bruxell.) i. Brabart 485, 47v. 709, 45. Brugę(e) i. schwoiz. Kt. Aorgnu 579, 39. Brugis, Ricardus de —, papstl. Cursor 261, 50b. Brunn, Hans v. — 290, 11. Bru(i)nsherg (Brunsperen), Konrad v. —, Trierer Dom- herr 563, 22; 478. 776, 11. Branshansen (Brumnifihausen) sw. Bremervôrde, Frei- stuhl 230, 26b, Brayne, Diener d. DO.-Komturs v. Koblenz 261, 7. Bube, 1lans, Frankf. So.dner b4b, 24; 27, Buch b. Leipzig, Zisverz.-Kloster 201, 4; 37vif. 287, 11, 238, 22; 25, 839 | Bucher, Erhart 757, 20. 762, 20. } Buchheim (Puekhaim) j, M-Franken b. Uffenheim, : Güter 411, 26. | Buchhorn a. Bodensee, jetzt Friedrichshafen, Reichs- stadt 315, 42, 591, 20. 129, 9, — Aufpebote 441, 17b. 443, 124; 19. Buda(pest) bzw. Ofer, i. Ungarn 259, 8. 277, 19. 284, 1. 714, 71, — Ungar. RT. 627, 20ff. 660, 36ff. 664, 10. 668, 6. Büdingen, Lutter v. —, Frankf. Sôldner 545, 18, Bncil, Jean de —, Comte de Saucerre, Anführer d. Armagn. 325, 42; 47. 326, 5. 456, 1, 515, 8. 524, 36. 718, 38. Bulach b. Karlsruhe, Rudolf Zorn v. —, Ritter, Strañb. Ammeister 568, 15. 703, 26. 704, 18. Bulgaren 715, 28. Burckardt, kurpfilz. Rav u. Gesandter 528, 17, Burgos i, Spanien, Bi Alfonso 1485-56, Gosandter d. Kgs. v. Kastilien b. Bas. Konzil 207, 8, 48b, 208, 7. Burgund (Bourgonyen), Land, Herrschait 40f. 116, 32. 323, 94. 709, 234. — Herzöge 4), 80f. — Herzoginnen 134, 18. — Bischöfe, Prälaten, Herren 327, 52. 345, 12f. 350, 13. — Hzt. Bourgogne 134, 22. — Präsident des Rates s. Armenier. — Hz. Philipp III. der Gute 1419-67: 6f. 225, 14. 311, 18. 812, 50%. — Verhältnis zu Kg. Friedrich u. Üsterroich 40, 16. 41, 54*. 46. 129, 17. 219, 34. 236, 38b. 356. 23. 641, 3612. 643, 917. 709, 49. 744, 12. 745, 16. 764-056. 804, 22. — Dyl. z. Kirchen- frago 327, 45fi. 342, 31. 349, 31. 350, 6. — Del z. deutschen Fürsten 710, 1; 9. — Dg]. z, Sachsen u. Tuxemburg 118, 36ff. 118, 111f. 132-128 passim, 221, 271. 222, 350. 230. 495, 231, 895. 701, 21.; 81. 721, 39. — Dgl. z. Frankreich 291, 49. 479, 34. 514, 470, 572, 18; 45. 707, 349. 125, 29^; 470, 741, 4; 11; 17. — Lehnsverhältnis z. Roich 6, 13H. 40, 17. 344, 8. 745, 28, 744-746. 764-750. 800, 15; 25. 804, 21. — Anwartschait auf Hómisches Kónigtum 318, 46. — Vasali Frankreichs 693, 34. — Bündnis-Partner 696, 29. 709, 20. 761, 49. 768, 35; 43. — Seine Mutter Margarete v. Baie. 313, 49. — Seine Gemahlin Isabella 40, 35. 46, 9. 636, 1. — Rite, Cesandte 37, 7. 41, 2, 118, 23. 134-138. 328, 36. 636, 2. 744, 294. 754.756. 774, 7. Vgl. Defoesin, Croy(e), Lalaing Tuvu:, Touruni, Vacquer, Verdun. — Kanzler siehe Rolin. — Kammerer s. Bofremont. — Marschall 265, 37 ff. Vgl. Freiburg i. U., Neufchätel. — Sekretär 344, 10. Vgl. Witenbereh. — Notar s. Bourjadi, — Boten 744, 4*, —, Üsterr. Gebiete i. — 420, 48. Bureundische Pforte 250, 2, Bussière (Buxieres), Jacquemin de —, Sekr. u. Ge- sandter Karls VIT. 246, 9. 724, 24. T41, 40. Bufnane i Thurgau östl. Frauenfeld, . Konrad Herr v. --, kurpíülz. Gesandter 510, 56^. 598, 9; 16. 534, 28. 544, 88, 619, 6. Buzzbach (Putzb.) i. O-Ilessen nnw. Friedberg, Judon 306, 3. Buxdorff, Dr., Mitgl. d. Univ. Leipzig 199, 26. Bylstein, Dicbolt, kurpfilz. Bdolmann $37, 4,
Strana 840
€ (vgl. K) Caffari, Stefano, Römer 63, 43%, Callio, B. de —, pápstl. Kanzleibeamter 47, 45b. Campisio, Giovanni 270, 36. 271, 1; 27. 609, 36. 668, 4. 713, 21. 785, 6. Capellen, Coentz v. d. — 281, 16. Cappel, Hans v. —, Konstanzer Gesandter 317, 3. 791, 41a. Cappeler, Meinrich, elsäB. Vogt 709, 4. Capua, Ebi, Nicolaus d' Acciapaccio 1436-47: 11, 27. Cartier (Carlerii), Agidius, Prof. theol. a. d. Univ. Paris 210, 45a, Carvajal (Gravial, Karmigal), Johannes v. —, Audi- tor causarum (soit 1446 Kard. s. Angeli, Bź. v. Pla- sencia i. Span. 1146-69) 52,18. 09,0. D8, 12. — Legat P. Eugens n. Deutschland 65, 6. 190, 91. 140, 19. 193, 36, 194, 24. 215. 6. 644, 37. 660, 11. 667, 16. 669, 24; 28. 670, 20. 780, 49a. 765, 786, 12; 19. — Dgl. z. RT. 1443: 78, 28; 46s. 109, 16. 110, 38. 111, 31. 112, 20; 27. 214, 45%, — Dgl. z. RT. 1444: 197, 21. 238, 52a; 49h. 261, 16; 44=ff. 263, 49. 269, 15. 273, 16. 284, 14. 295, 43. 329, 49. 350. 390, 33. 891, 12. — Begleitung (familiares) 261, 17. 273, 25. Vgl. Menendi. Cassiodorus, M. Aurelius, rórn, Geschichtssehr. 6. Jh., 25,24. 95,10. Castello, Ventura de —, piipst]. Fiscalprocurator 50, 30. 662, 20. Castres-sur-l’Agout, Dép. Tarne, Bf. Gérard Machet, Beichtvater Karls VIT., 192, 38s, Catania auf Sizilien, Bf. Johannes de Piscibus 1431-47, Gesandter Aragons (b. Bas. Konzil) 207, 10. Cepel, d. i. Insel Csepel südl. Budapest, 276, 25. Cepta, d. i. Centa, Hafenstadt i. span. Marokko, Herr s. Portugal. Cervantes, Johannes, seit: 1426 Kard. s. Petri ad vinc., T1453: 141, 41. 184, 37a. 380, 23. Cerveriis, Jacobus de —, Kanzleibeamter d. Bas. Konzils 775, 30. : Cesarini, Julian, Kard.-Diakon s. Angeli, seit 1440 Kard.-Priester 3. Sabine, Konzils-Prüsident, püpstl. Legat i. Ungam, 11444: 2, 472. 1926, 15a. 114, 45a, 139, 81; 31. 140, 3; 9. 141, 41; 56°, 259, 99. . 209, 33. 272, 45. 276, 18, 278, 20. 283, 31. 382, 49. .383, 44s. 609, 43. OCB, 26. 669, 47. 715, 29; 32. 774, 5. 7856, 52. 786, 31. Chalcedon i. Bithynien, 4. allg. Konzil 451: 18, 39. . 91, 17. 368, 26. 869, 33. 873, 35. 371, 14. 381, 97. 385, 21. Chaligant, franz. Kanzleïbeamter 693, 14. 699, 31b. Châlon-sur-Saône (Cabilon.), Bf. Johannes Germain 1431-58: 41, 28; 84. Chálons-sur-Marne (Cathalami, Caynone ?) 823, 20. 324, 15. 758, 43%. 767, 4. 768, 5; 932. — Verhandlungen 636, 1. ; Cham a. Zugersee, Rudolf v, —, Zitricher Schreiber u, Gesandter 289, 42a, 498. 13, Charybdis, Meeresstrudel 669, 53. Château-Thierry 2. d. Marne sw. Reims 323, 27. | Alphabetisches Register Chaumont-en-Bassigny a. d. Marne, Bailli 671, 27, Chénecey-Buillon (Chanency), Dép. Doubs, sw. Besan- con 324, 19. Cheunilz (Kemuiez), Benedikliner-AbL Albert 199, 24, 285, 27. 286, 3. Chemrig (Kamenz?) i. Sachsen, Kapitel 286, 33, Chescasas, Ludwig, Sckretär d. Kgs. v. Aragon 77, 3. Chevalier, E., franz. Kanzleibeamter 569, 51. Chiaves, Jakob de —, Johanniterritter 119, 20. Chiemsee (Uhymens., Kemesso), Bi. Silvester Pflieger 1488-54, kgl Rat v. Begleiter, Gesandter z. Bas. Konzil 3, 46%. 12. 13, 29. 14, 4. 15. 17. 18, 10; 87. 21, 2. 31, 54. 40, 27. 43, 44, 76, 7. 622, 23%, — Del. z. d. RTT. 1443: 76, 24. 77, 80. 78, 8, 79, 23. 110, 32. 111, 9. 112, 17. 201, 22. 202, 20. 208, b. 215, 23; 35. 216, 13. 21', 19; 48. 219, 21. 220, 11; 14. — Dzl. z. RT. 1444: 270, 24 271, 24. 911, 364, 417, 27; 320; 37», 475, 18, 510, 26. — Dgl. z. RT. 1445: 773, 36. 783, 17. Chiny, Grafschaft 11b, 36. 132, 2. 281, 485. Christburg i. Ostpreufen, DO.-Komtur 771, 34. Christenheit (Christiani, Christicclae, -fideles) passim. — Erdkreis (mundus, orbis, universum) 22, 95. 62, 13. 129, 27. 147. 148, 10. 165, 36. 357, 6. 158, 29f. 161, 87. 162, 3; 13. 164, 11. 185, 83. 166, 36. 182, 40. 185, 1. 191, 28. 210, 1. 376, D. 386, 8. 650, 2; 33. 652, 31. 657,1; 26. — Nationen, Lánder (populi, regna) 22, 18. 23. 37, 27. 63, be; 7, 82, 19, 150. 151. 154, 24. 166, 32. 175, 41. 178, 31. 182, 10. 183, 81. 185, 18. 192, 11. 210, 1. 211, 11. 219, 4 217, bl. 216, 4. 266, 24. 265, 1; 37. 318, 50. 319, 3b. 334, 231t. 336, 27. 940, 26. 341, 1. 343, 27. 347-348, 360, 14. 351, 2. 353, 38. 360, 1£.; 20. 365, 1. 368, 4b. 376, 5. 380, 21; 43. 381, 35. 387, 4. 394, 13. 395, 19. 405, 11. 453, 5. 454, 39. 456, 21. 650, 2. 655, 27. 658, 7; (3. — Pipste s. dieselben, — Patriarchen (primates) 62, 13£ 68, 87°. 9, 38. 93, 6. 161, 19; 37. 211, 3; 6. 335, 27; 3b. 381, 4. Vgl Konstantinopel. ..- Erz- n. Bischöfe 63, 37%, 93, 6. 94, 26. 159, 12. 260, 40. 266, 26. 267. 834. 335. 389, 11. 341, 4. 347, 19ff. 348, 26. 360, 13. 352. 353, 82. 364, 31ff. 365, 6; 86. 372, 34. 373, 3. 374, 23. 375, 30. 316, 20; 22. 981, 33. 382, 2; JI. 384, 21ff. 386, 22H. 390, 23; 25. 651, 17. "345, 30. 771, 14. — Deren Autorität 268, 10. 375, 30. 392, 30, Vgl. Deutschland (Kirche). — Prälaten 27, 16. 28, 34, 33, 9. 64. 65, 6£ 79, 89. 82, 11. 53, 33. 84, 2. 85, 27. 99, 28ff. 100, 17. 103, 19. 104, 11; 35. 106, 17. 110, 4. 139, 2. 145-151. 157, 34f 161, 13. 175, 40. 172, 7. 178, 29. 191, 27; 89. 195, 4; 96. 196, 10, 209, 7; 13. 211, 31. 268, 275, 60; 103, 347. 349, 15. 360, 14. 383, 29. 386, 8; 14. 387, 35. 393, 32. 401, 14. 407, 101. 651. 658, 30. 66b, 41. 673, 6. 715, 31, 774, 24, 777, 14. — Klerus (sacerdotes) 161, 13. 218, 4; 44f. 364, 31. 372, 34. 650. — Orden s. Kirche. . — Theologen (doctores, magistri, professores) 18, 25. Champagne, Aufmarschgebiet des Dauphin 324, 16. ' | 89, 15. 87, 11. 89, 6. 96, 2. 9v, 33. 102, 80. 140, 46. 158, 19. 161, 4ff. 169, 39. 191, 39. 209, 28. 260, 40. 275, 6h; 10a. 338, 28. 346, 27. 350, 13. 351, 31.
€ (vgl. K) Caffari, Stefano, Römer 63, 43%, Callio, B. de —, pápstl. Kanzleibeamter 47, 45b. Campisio, Giovanni 270, 36. 271, 1; 27. 609, 36. 668, 4. 713, 21. 785, 6. Capellen, Coentz v. d. — 281, 16. Cappel, Hans v. —, Konstanzer Gesandter 317, 3. 791, 41a. Cappeler, Meinrich, elsäB. Vogt 709, 4. Capua, Ebi, Nicolaus d' Acciapaccio 1436-47: 11, 27. Cartier (Carlerii), Agidius, Prof. theol. a. d. Univ. Paris 210, 45a, Carvajal (Gravial, Karmigal), Johannes v. —, Audi- tor causarum (soit 1446 Kard. s. Angeli, Bź. v. Pla- sencia i. Span. 1146-69) 52,18. 09,0. D8, 12. — Legat P. Eugens n. Deutschland 65, 6. 190, 91. 140, 19. 193, 36, 194, 24. 215. 6. 644, 37. 660, 11. 667, 16. 669, 24; 28. 670, 20. 780, 49a. 765, 786, 12; 19. — Dgl. z. RT. 1443: 78, 28; 46s. 109, 16. 110, 38. 111, 31. 112, 20; 27. 214, 45%, — Dgl. z. RT. 1444: 197, 21. 238, 52a; 49h. 261, 16; 44=ff. 263, 49. 269, 15. 273, 16. 284, 14. 295, 43. 329, 49. 350. 390, 33. 891, 12. — Begleitung (familiares) 261, 17. 273, 25. Vgl. Menendi. Cassiodorus, M. Aurelius, rórn, Geschichtssehr. 6. Jh., 25,24. 95,10. Castello, Ventura de —, piipst]. Fiscalprocurator 50, 30. 662, 20. Castres-sur-l’Agout, Dép. Tarne, Bf. Gérard Machet, Beichtvater Karls VIT., 192, 38s, Catania auf Sizilien, Bf. Johannes de Piscibus 1431-47, Gesandter Aragons (b. Bas. Konzil) 207, 10. Cepel, d. i. Insel Csepel südl. Budapest, 276, 25. Cepta, d. i. Centa, Hafenstadt i. span. Marokko, Herr s. Portugal. Cervantes, Johannes, seit: 1426 Kard. s. Petri ad vinc., T1453: 141, 41. 184, 37a. 380, 23. Cerveriis, Jacobus de —, Kanzleibeamter d. Bas. Konzils 775, 30. : Cesarini, Julian, Kard.-Diakon s. Angeli, seit 1440 Kard.-Priester 3. Sabine, Konzils-Prüsident, püpstl. Legat i. Ungam, 11444: 2, 472. 1926, 15a. 114, 45a, 139, 81; 31. 140, 3; 9. 141, 41; 56°, 259, 99. . 209, 33. 272, 45. 276, 18, 278, 20. 283, 31. 382, 49. .383, 44s. 609, 43. OCB, 26. 669, 47. 715, 29; 32. 774, 5. 7856, 52. 786, 31. Chalcedon i. Bithynien, 4. allg. Konzil 451: 18, 39. . 91, 17. 368, 26. 869, 33. 873, 35. 371, 14. 381, 97. 385, 21. Chaligant, franz. Kanzleïbeamter 693, 14. 699, 31b. Châlon-sur-Saône (Cabilon.), Bf. Johannes Germain 1431-58: 41, 28; 84. Chálons-sur-Marne (Cathalami, Caynone ?) 823, 20. 324, 15. 758, 43%. 767, 4. 768, 5; 932. — Verhandlungen 636, 1. ; Cham a. Zugersee, Rudolf v, —, Zitricher Schreiber u, Gesandter 289, 42a, 498. 13, Charybdis, Meeresstrudel 669, 53. Château-Thierry 2. d. Marne sw. Reims 323, 27. | Alphabetisches Register Chaumont-en-Bassigny a. d. Marne, Bailli 671, 27, Chénecey-Buillon (Chanency), Dép. Doubs, sw. Besan- con 324, 19. Cheunilz (Kemuiez), Benedikliner-AbL Albert 199, 24, 285, 27. 286, 3. Chemrig (Kamenz?) i. Sachsen, Kapitel 286, 33, Chescasas, Ludwig, Sckretär d. Kgs. v. Aragon 77, 3. Chevalier, E., franz. Kanzleibeamter 569, 51. Chiaves, Jakob de —, Johanniterritter 119, 20. Chiemsee (Uhymens., Kemesso), Bi. Silvester Pflieger 1488-54, kgl Rat v. Begleiter, Gesandter z. Bas. Konzil 3, 46%. 12. 13, 29. 14, 4. 15. 17. 18, 10; 87. 21, 2. 31, 54. 40, 27. 43, 44, 76, 7. 622, 23%, — Del. z. d. RTT. 1443: 76, 24. 77, 80. 78, 8, 79, 23. 110, 32. 111, 9. 112, 17. 201, 22. 202, 20. 208, b. 215, 23; 35. 216, 13. 21', 19; 48. 219, 21. 220, 11; 14. — Dzl. z. RT. 1444: 270, 24 271, 24. 911, 364, 417, 27; 320; 37», 475, 18, 510, 26. — Dgl. z. RT. 1445: 773, 36. 783, 17. Chiny, Grafschaft 11b, 36. 132, 2. 281, 485. Christburg i. Ostpreufen, DO.-Komtur 771, 34. Christenheit (Christiani, Christicclae, -fideles) passim. — Erdkreis (mundus, orbis, universum) 22, 95. 62, 13. 129, 27. 147. 148, 10. 165, 36. 357, 6. 158, 29f. 161, 87. 162, 3; 13. 164, 11. 185, 83. 166, 36. 182, 40. 185, 1. 191, 28. 210, 1. 376, D. 386, 8. 650, 2; 33. 652, 31. 657,1; 26. — Nationen, Lánder (populi, regna) 22, 18. 23. 37, 27. 63, be; 7, 82, 19, 150. 151. 154, 24. 166, 32. 175, 41. 178, 31. 182, 10. 183, 81. 185, 18. 192, 11. 210, 1. 211, 11. 219, 4 217, bl. 216, 4. 266, 24. 265, 1; 37. 318, 50. 319, 3b. 334, 231t. 336, 27. 940, 26. 341, 1. 343, 27. 347-348, 360, 14. 351, 2. 353, 38. 360, 1£.; 20. 365, 1. 368, 4b. 376, 5. 380, 21; 43. 381, 35. 387, 4. 394, 13. 395, 19. 405, 11. 453, 5. 454, 39. 456, 21. 650, 2. 655, 27. 658, 7; (3. — Pipste s. dieselben, — Patriarchen (primates) 62, 13£ 68, 87°. 9, 38. 93, 6. 161, 19; 37. 211, 3; 6. 335, 27; 3b. 381, 4. Vgl Konstantinopel. ..- Erz- n. Bischöfe 63, 37%, 93, 6. 94, 26. 159, 12. 260, 40. 266, 26. 267. 834. 335. 389, 11. 341, 4. 347, 19ff. 348, 26. 360, 13. 352. 353, 82. 364, 31ff. 365, 6; 86. 372, 34. 373, 3. 374, 23. 375, 30. 316, 20; 22. 981, 33. 382, 2; JI. 384, 21ff. 386, 22H. 390, 23; 25. 651, 17. "345, 30. 771, 14. — Deren Autorität 268, 10. 375, 30. 392, 30, Vgl. Deutschland (Kirche). — Prälaten 27, 16. 28, 34, 33, 9. 64. 65, 6£ 79, 89. 82, 11. 53, 33. 84, 2. 85, 27. 99, 28ff. 100, 17. 103, 19. 104, 11; 35. 106, 17. 110, 4. 139, 2. 145-151. 157, 34f 161, 13. 175, 40. 172, 7. 178, 29. 191, 27; 89. 195, 4; 96. 196, 10, 209, 7; 13. 211, 31. 268, 275, 60; 103, 347. 349, 15. 360, 14. 383, 29. 386, 8; 14. 387, 35. 393, 32. 401, 14. 407, 101. 651. 658, 30. 66b, 41. 673, 6. 715, 31, 774, 24, 777, 14. — Klerus (sacerdotes) 161, 13. 218, 4; 44f. 364, 31. 372, 34. 650. — Orden s. Kirche. . — Theologen (doctores, magistri, professores) 18, 25. Champagne, Aufmarschgebiet des Dauphin 324, 16. ' | 89, 15. 87, 11. 89, 6. 96, 2. 9v, 33. 102, 80. 140, 46. 158, 19. 161, 4ff. 169, 39. 191, 39. 209, 28. 260, 40. 275, 6h; 10a. 338, 28. 346, 27. 350, 13. 351, 31.
Strana 841
Alphabetisches Register 352, 33. 356, 3; 23. 567, ZT. 360, 27. 382, 42, 387, 33. 390, 7. 658, 29. — Doctores sancti 33, 6. 143, 42. 144, 32; 46. 161, 4. 338, 37. 360, 12. 370, 40. 378, 1; 28. 385, 19. 386, 10. 388, 39. Vgl. Kirche (-väter). — Scholastiker 368, 11. — Kanon'sten 89, 6. £52, 27. 161, 5. — Universitüten s. dieselben. — Kaiser 42, 35f. 93, 7. 144, 33. 149, 6. 157-169. 177, 29. Vgl. Kaiser, Rom. — Könige (u. Fürsten) 19, 44, 26, 10. 27, 14. 28, 83. 32, 11; 33, 33, 8. 43, 54. 47, 37. 59, 42. 64, dia; 432. 65, GF. 83, 33f. 94, 35£ 104. 106, 14; 17. 110, 4. 112, 23, 145-196. 214, 26; 50», 217, 50. 218, 36, 219, 13; 26. 267, 20; 28. 262, 54. 266, 33. 967. 968, 381. 9R4, B. 319, 3. 345, 37. 348, J1. 849, 29. 351, 2. 357, 13. 360, 9. 361, 21; : 26. 363, 27. 364, 44. 372, 42. 390, 4. 405, 10. 407, 9. 153, 454, 24. 457, 22. 650, 2. 656-667. 659, 4: 24. 565, 41. 781, 17. — Fürsten 18, 84. 49, 2. 83, 15; | 39. 55, 35. 74, 19. B4, 3. 85, 15; 26. 95, 16. 99, 37. 101, 28, 109, 35. 136, 27, 139, 2. 144, 80. 145-196. 218, 2tf. 220, 3. 223, 18. 264, 55a. 265, 3b. 266, 31. 268, 3. 277, 14. 278, 44. 284, 25. 285, 25. 318, 69. 319, 39. 338, 40. 339, 23; 33. 340, 2; 11. 342, 24, 343, 30. 348, 13. 349, 15. 338, 14. 359, 34. 364, 241f, 366, 1. 379, 27. 364. 386, 8; 14. 388, 16. 300, 25. 301, 14ff. 893. 403, G. 608, 30. 678, 5. 792, 48^; 37. — Gesandte der Könige u. Fürsten 19, 13. 27, 16. 28, 5; 34. 33, 9. 48, 1. 100, 17. 104. 106, 15, 149, 26. 156, 27. 157, 34f. 176, 14. 191, 5. 306, 18, 208, 33. 209, 7; 13. 211, 31. 212, 1. 219, 13. 265, 36. 887, 30. 388, 1b. 389, 89. 345, 25. 347, 17. 361, 23. 363, 25. 364. 332, 7. 387, 35; 43. 388, 21. 390, 32. 895, 2. 401, 18. 407, 9. Christus (salvator) 13. 10. 668, 28; 33. 859, 4. — Christa tuniea 774, 46. Chrysostoraus, Johannes, Patriarch v. Konstantinopel 398-404, t 407: 24, 25. Chunpede, Hans. Wappenbrief 413, 24. Chur, Bistum 240, 3, Churwalden (Kurwahlen) im schweiz. Kt. St. Gallen, üsterr, Gebiete dort 420, 49. Cicero, M. Tullius 25, 31. 358, 16. 369, 14. Cilli (Sillaceus, Zyle) a. d. Sau i. Steiermark, Grafen 114, 1. — GI. Friedrich JI. 1484-54: 225, 36. — Gi. Ulrich ITT., Sohn d. Vorgen., 1454-56, kgl. Rat 219, 3; 32. 225, 36. 226, 1. 268, 84. 264, 31. 269, 27. 270, 43. 284. 12. 508, 17. 89b, 9, Cincius, papstl. Beamter G68, 26. Clairvaux, Abt s. Bernhard d. ill, Clant, Jakob, Dr. decr, Rektor d. Univ. Küln 272, 16. 331, 43. 333, 10. ConBheim, wohl Kienzheim i. O-Elsal nw. Colmar, Tag zu —, 621, 16. Colmar (Columbaria, Kolmor) j. Elsaß, Reichsstadt 8, 282; 395, 265f. 526, 25. 533, 47%, 578, 24, 619, 534, 689, 378. 690, 480. — Zuschriften 440, 15. 488, 34. 682, 6. 707, 21. — Meister u. Rat 618, 30. 619, 17, Vgl Kempf. — Schuliheiß 256, 378, 621, 15£. — Gosandte, Verhandl. m. Danphin 525, 39. 580, 13. 618, 36ff. 619, 22:1,; 55%, 620, 53, Vgl Heinrich, Kempf, Kliipfel. — Boten 578, 42. Vgl. Lantwig, Wiler. — Bundestag 635, 519if. — Colm. Richtung 841 281, 96^. — Bedrohung dch. Armagn. 446, 39. 483, 98», 496, 24. 497, 18. 304, 26. 506, 2. — Aufrebote geg. Armagn. 443, 63. 533, 16b. Colonna, Antonio, Fürst v. Balerno 102, 10. — (Columna), Prospero, seit 1426 Kard.i-Diak.) s. Georgii, | 1463: 668, 24. Colyn, engl. Kanzleiheamter 676, 499, Commercy (Kumersec) a. d. Maas, Herr (Robert v, Saarbriicken), śranz. Heorfiihrer 323, 4. 324, 18. 325, 4. 826, 28. 327, 21. 468, 52. 580, 13; 17; 21. 581,24. Compe, wohl Kem(p)ten i. Rheinhessen b. Bingen, die v. — 585, 468. Uontrari, Uguecio dei —, Gouv. v. Mailand 155, 22; 55°. 156, 342; 45%, 192, 42%, Cornezdes, Athener 142, 2, Cornoto i. Mittelitalien, Bf. Bartolommeo Vitellegchi 1438-42, (Mitgl. d. Bas. Konzils) 386, 44. Cortario (= Cantarini?), Raphael, i. Venedig 767, 50a, Oossel, O., Kanzleibeamter d. Bas. Kouzils 664, 11. Courcelles, Thomas de —, Dr. thcol. Domherr v. Amiens {Mitgl. d. Bas, Konzils) 14, 40, 29, 29. 215, 13; 19. 317, 1. Craftshover, Jukob, Nürnh. Bürger 110, 49b. Crailsheim (Crewlßh.) i. württ. Jagstkreis 293, 1. Creglingen a. d. l'unber óstl. Mergentheim 293, i1. Croel, Nikolaus, Bresl. Dorrherr (?) 85, 32. Croy(e) (wohl Grouy a. d. Somme), Herren v. —, Be- gleiter d. Hzs, v. Burgund 135, 51, Cruce, Johannes de — , pápstl. Kanzleibenniter 9, 45b. Cuenca (Conchens.) i. Kastilien, B£ Alvaro 1418-45, Gesandter z. Bus. Konzil 207, 8; 486, Cueur, Jaques, franz. Schatzmeister (argentier) 323, 46°, Culans (Cullento), Philiope de — (Jalognes), franz. Marschall 703, 20£t. 704, 18. 705, 10fi, C(h)us(a)v. Freund Dav:ds 18, 24. Cyprian, Thascius Caecilius, Bf. v. Karthago 248 his 258: 143, 38. 144, 11. 161, 26f. 176, 19. 178, 13. 374, 492, 378, 22, 386, 211f. 464, 18. Cyrillis v. Alexandrien, Kirehenvater, T 444: 161, 35. D (vgl. T) Dänemark, Königreich 779, 3. — Kg. Erich v. Pommern 1412-39: 234, 25s, — Kg. Christoph, Sohn Pi. Johanns v. Noumarkt, 1440-48: 136, 7; 49b. 234, 37a. — Biindnispartner 284, 1; 28. 235, 373. 298, 34. 698, 44, 761, 48; 49. 163, 35H. 764, 10. — Aufgebote geg. Armagn. 441, 2. Dugy, Heinrich, Bailli v. St.-Mihiel (Hzt. Bar) 324, 32. Dalnoy (2) Robinet, Herr v, — 324, 21. Dambach(-1a-Villo) i, Elsa rmw. Schlettstadt 266, 97. 434, 5. 471, 42. 5C6, 10. 530, 21. 546, 6. 568, 35. 600, 4. 705, 19. Dampierre-sur-le-Doubs sw. Besancon 514, 24; 87, Dangelsheim (Danckratzh.) 1 U-Elsaß nw. Molsheim 568, 36. Danzig (Gdanezk). Pfarrer s. Ruperti. Darney a. d. Saône wsw. Épinal 258, 16. 325, 9. ; Dathan, Gegner d. Moses 143, 518. 177, 31. 218, 40.
Alphabetisches Register 352, 33. 356, 3; 23. 567, ZT. 360, 27. 382, 42, 387, 33. 390, 7. 658, 29. — Doctores sancti 33, 6. 143, 42. 144, 32; 46. 161, 4. 338, 37. 360, 12. 370, 40. 378, 1; 28. 385, 19. 386, 10. 388, 39. Vgl. Kirche (-väter). — Scholastiker 368, 11. — Kanon'sten 89, 6. £52, 27. 161, 5. — Universitüten s. dieselben. — Kaiser 42, 35f. 93, 7. 144, 33. 149, 6. 157-169. 177, 29. Vgl. Kaiser, Rom. — Könige (u. Fürsten) 19, 44, 26, 10. 27, 14. 28, 83. 32, 11; 33, 33, 8. 43, 54. 47, 37. 59, 42. 64, dia; 432. 65, GF. 83, 33f. 94, 35£ 104. 106, 14; 17. 110, 4. 112, 23, 145-196. 214, 26; 50», 217, 50. 218, 36, 219, 13; 26. 267, 20; 28. 262, 54. 266, 33. 967. 968, 381. 9R4, B. 319, 3. 345, 37. 348, J1. 849, 29. 351, 2. 357, 13. 360, 9. 361, 21; : 26. 363, 27. 364, 44. 372, 42. 390, 4. 405, 10. 407, 9. 153, 454, 24. 457, 22. 650, 2. 656-667. 659, 4: 24. 565, 41. 781, 17. — Fürsten 18, 84. 49, 2. 83, 15; | 39. 55, 35. 74, 19. B4, 3. 85, 15; 26. 95, 16. 99, 37. 101, 28, 109, 35. 136, 27, 139, 2. 144, 80. 145-196. 218, 2tf. 220, 3. 223, 18. 264, 55a. 265, 3b. 266, 31. 268, 3. 277, 14. 278, 44. 284, 25. 285, 25. 318, 69. 319, 39. 338, 40. 339, 23; 33. 340, 2; 11. 342, 24, 343, 30. 348, 13. 349, 15. 338, 14. 359, 34. 364, 241f, 366, 1. 379, 27. 364. 386, 8; 14. 388, 16. 300, 25. 301, 14ff. 893. 403, G. 608, 30. 678, 5. 792, 48^; 37. — Gesandte der Könige u. Fürsten 19, 13. 27, 16. 28, 5; 34. 33, 9. 48, 1. 100, 17. 104. 106, 15, 149, 26. 156, 27. 157, 34f. 176, 14. 191, 5. 306, 18, 208, 33. 209, 7; 13. 211, 31. 212, 1. 219, 13. 265, 36. 887, 30. 388, 1b. 389, 89. 345, 25. 347, 17. 361, 23. 363, 25. 364. 332, 7. 387, 35; 43. 388, 21. 390, 32. 895, 2. 401, 18. 407, 9. Christus (salvator) 13. 10. 668, 28; 33. 859, 4. — Christa tuniea 774, 46. Chrysostoraus, Johannes, Patriarch v. Konstantinopel 398-404, t 407: 24, 25. Chunpede, Hans. Wappenbrief 413, 24. Chur, Bistum 240, 3, Churwalden (Kurwahlen) im schweiz. Kt. St. Gallen, üsterr, Gebiete dort 420, 49. Cicero, M. Tullius 25, 31. 358, 16. 369, 14. Cilli (Sillaceus, Zyle) a. d. Sau i. Steiermark, Grafen 114, 1. — GI. Friedrich JI. 1484-54: 225, 36. — Gi. Ulrich ITT., Sohn d. Vorgen., 1454-56, kgl. Rat 219, 3; 32. 225, 36. 226, 1. 268, 84. 264, 31. 269, 27. 270, 43. 284. 12. 508, 17. 89b, 9, Cincius, papstl. Beamter G68, 26. Clairvaux, Abt s. Bernhard d. ill, Clant, Jakob, Dr. decr, Rektor d. Univ. Küln 272, 16. 331, 43. 333, 10. ConBheim, wohl Kienzheim i. O-Elsal nw. Colmar, Tag zu —, 621, 16. Colmar (Columbaria, Kolmor) j. Elsaß, Reichsstadt 8, 282; 395, 265f. 526, 25. 533, 47%, 578, 24, 619, 534, 689, 378. 690, 480. — Zuschriften 440, 15. 488, 34. 682, 6. 707, 21. — Meister u. Rat 618, 30. 619, 17, Vgl Kempf. — Schuliheiß 256, 378, 621, 15£. — Gosandte, Verhandl. m. Danphin 525, 39. 580, 13. 618, 36ff. 619, 22:1,; 55%, 620, 53, Vgl Heinrich, Kempf, Kliipfel. — Boten 578, 42. Vgl. Lantwig, Wiler. — Bundestag 635, 519if. — Colm. Richtung 841 281, 96^. — Bedrohung dch. Armagn. 446, 39. 483, 98», 496, 24. 497, 18. 304, 26. 506, 2. — Aufrebote geg. Armagn. 443, 63. 533, 16b. Colonna, Antonio, Fürst v. Balerno 102, 10. — (Columna), Prospero, seit 1426 Kard.i-Diak.) s. Georgii, | 1463: 668, 24. Colyn, engl. Kanzleiheamter 676, 499, Commercy (Kumersec) a. d. Maas, Herr (Robert v, Saarbriicken), śranz. Heorfiihrer 323, 4. 324, 18. 325, 4. 826, 28. 327, 21. 468, 52. 580, 13; 17; 21. 581,24. Compe, wohl Kem(p)ten i. Rheinhessen b. Bingen, die v. — 585, 468. Uontrari, Uguecio dei —, Gouv. v. Mailand 155, 22; 55°. 156, 342; 45%, 192, 42%, Cornezdes, Athener 142, 2, Cornoto i. Mittelitalien, Bf. Bartolommeo Vitellegchi 1438-42, (Mitgl. d. Bas. Konzils) 386, 44. Cortario (= Cantarini?), Raphael, i. Venedig 767, 50a, Oossel, O., Kanzleibeamter d. Bas. Kouzils 664, 11. Courcelles, Thomas de —, Dr. thcol. Domherr v. Amiens {Mitgl. d. Bas, Konzils) 14, 40, 29, 29. 215, 13; 19. 317, 1. Craftshover, Jukob, Nürnh. Bürger 110, 49b. Crailsheim (Crewlßh.) i. württ. Jagstkreis 293, 1. Creglingen a. d. l'unber óstl. Mergentheim 293, i1. Croel, Nikolaus, Bresl. Dorrherr (?) 85, 32. Croy(e) (wohl Grouy a. d. Somme), Herren v. —, Be- gleiter d. Hzs, v. Burgund 135, 51, Cruce, Johannes de — , pápstl. Kanzleibenniter 9, 45b. Cuenca (Conchens.) i. Kastilien, B£ Alvaro 1418-45, Gesandter z. Bus. Konzil 207, 8; 486, Cueur, Jaques, franz. Schatzmeister (argentier) 323, 46°, Culans (Cullento), Philiope de — (Jalognes), franz. Marschall 703, 20£t. 704, 18. 705, 10fi, C(h)us(a)v. Freund Dav:ds 18, 24. Cyprian, Thascius Caecilius, Bf. v. Karthago 248 his 258: 143, 38. 144, 11. 161, 26f. 176, 19. 178, 13. 374, 492, 378, 22, 386, 211f. 464, 18. Cyrillis v. Alexandrien, Kirehenvater, T 444: 161, 35. D (vgl. T) Dänemark, Königreich 779, 3. — Kg. Erich v. Pommern 1412-39: 234, 25s, — Kg. Christoph, Sohn Pi. Johanns v. Noumarkt, 1440-48: 136, 7; 49b. 234, 37a. — Biindnispartner 284, 1; 28. 235, 373. 298, 34. 698, 44, 761, 48; 49. 163, 35H. 764, 10. — Aufgebote geg. Armagn. 441, 2. Dugy, Heinrich, Bailli v. St.-Mihiel (Hzt. Bar) 324, 32. Dalnoy (2) Robinet, Herr v, — 324, 21. Dambach(-1a-Villo) i, Elsa rmw. Schlettstadt 266, 97. 434, 5. 471, 42. 5C6, 10. 530, 21. 546, 6. 568, 35. 600, 4. 705, 19. Dampierre-sur-le-Doubs sw. Besancon 514, 24; 87, Dangelsheim (Danckratzh.) 1 U-Elsaß nw. Molsheim 568, 36. Danzig (Gdanezk). Pfarrer s. Ruperti. Darney a. d. Saône wsw. Épinal 258, 16. 325, 9. ; Dathan, Gegner d. Moses 143, 518. 177, 31. 218, 40.
Strana 842
842 Dauben, Jakob — gen. Wachenheim, v. Worms 589, 2. Dauphine (Delfinat) 578, 54. 594, 61. — Dauphin 8. Frankreich. David, israel. Kg. 18, 24. 39, 11f. 602, 18. — , Hans, Liebstádter Bürger, Gegnar d. DO. 198, 36. 222, 5. 258, 31; 44. 259, 30; 51%. 314, 48. 428, 12; 34s. 675, 19. Davus, einfält. Sklave i, Terenz' Lustspiel ,,Andria* 218, 82. Dax (Aquensis) Df. Bernard III. de la Planche 1427 bis 1444, Kard. ss. Nerei et AcLilL, gen. Aquensis 1l, 20. 19, 34. . Deckersberg (Dickersperek) südl. Hersbruck, Zehnt 412, 81. Dedisy, Kanzleibeamter Kp. Benés v. Sizilien 571, 28. Dehnberg (Dennwerg) i. M-Franken nórdl. Laui 411, 48. : Demosthenes 279, 15. Dertingen, bad. Ort ond. Wertheim 537, 29. Deutschland {Duczsche, Tuytsche lande) passim, vgl.- auch Reich. — Deutsche Lande 72, 11. 322, 23. 323, 3. 824, 2; 25ff, 826,88; bl. 327, 1. 444, 13; 28; 40. 445, 14; 16. 446, 23f. 447, 31. 467, 42. 471, 44. 488, 48. 490, 49. 496, 34. 506, 1; 7. 513, 16. 516, 29. 617, 48. 518, 32. 526, 10. 528, 25. 553, 21f. 550, 22. 576, 29. 569, 15. 597, 17. 601, 52. 613, 7; 14. 682, 13; 86. 702, 32. 707, 8. 716, 20. 717, 1, 722, 4. 776, 23; 26. 790, 6; 15. 804, 17. — Die Deutsehen 260, 41. 324, 493, 596, b. 584, 8, — Al(a)mania 38, 4. 78, 35. 19, 1; b. 147, 4, 177, 2. 138, 36. 194, 8. 197, 41. 261, 46%; 51b. 296, b; 8; 14. 319, 40. 320, 32. 324, 598, 927, 40. 484, 38. 436, 14. 724, 38. 753, 14. 770, 6. — Germania (Germani, natio Germ.) 32,82, 74,2, 81, 17. 104, 5. 105, 9. 106, 25. 130, 10; 13. 218, 5; 18. 262, Tif. 268, 12. 269, 40. 270, 44. 276, 50. 345, 85. 346, 11. 359. 360. 395. 396, 19. 510, 31; 38. 651, 39. 786, 16; 33; 49. — Nation (nacio nostra) 155, 6. 195, 19, 212, 43, 318, 24; 36; dd, 221, 3, 260, 42, 265, 21ff. 397, 43. 400, 15. 401, 30; 44. 611, 3f. 779, 21; 26ff, — Spaltung der Nation 669, 4. — Reichsstände: Adel, Kurfürsten, Fürsten usw., s. unter Reich, — Knechte, Gesellen 522, 27. 540, 2; 16. 148, 12; 17. — Reichsstädte (als Reichsstände) s. Reich. — Stadt- rochto 480, 4, 690, 40. — Bürperl. Gesetze (statuta civilia) 389, 32. — Bürger, deren Aufnahme 297, 34; 47.507, 46. 685, 25. 687, 84. 761, 35f. — Pfahlbürger 801, 1. 611, 54^. 761, 32. — Dörfer, Gemeinden, Märkte 304, 52. 318, 9, 319, 39. 499, 31. 430, 46. 131, 10. 148, 7. 640, 5. 618, 98. 726, 42, 747, 42. — Bauern 219, 51. 677, 2, 685, 26. 687, 34. 773, 30. — Kirche (vyL Chrislenheil, Kirche); Diüzeseu 310, 37, 396, 34. 397, 1. 398, 42. 400, 13. — Erz- u. Bischóte, Ordinarien 12, 492. 79, 29. 81, 11. 129, - 25, 196, 28. 364, 34. 383, 48*. 389, 14. 394, 46. 398. 399. 402, 26. 510, 24. 524, 51. 667, 25f. 703, 22. 786, 39. 787, 1. 779, 8f. — Exempte Bischife usw. 897, 36. 737, 1; 3. 779, 6. — Ábte 779, 6. — Erz- diakone 398, 29; 31. — Prilaten 392, 5. 393, 2. 898. 12. 401, 16. 402, 87. 405, 17. 407, 13. 34, 33. 775, 2. 802, Alphabetisches Register 13. Vel. Christenheit, Deutschorden, Reich. — Geist. lichkeit, Priesverschait (clerus, pfaffen) 74, 22. 164, 15. 200, 38». 210, 9. 266, 11. 328, 28. 399, 35. 471, 88. 543, 33, 673, 19. 787, 86, 804, 18. — Kapitel, Kollegien, Konsistorien 396, 39. 398, 12. 401, 16. 402, 37. 405, 18. 407, 18. 661, 14. 666, 7. Kirchen, Kloster 318, 9. 320, 13. 321, 14. 396. 398, 20; 28. 399, 174. 462, 35. 455, 26; 35. 458, 1. 537, 27, 661, 14, 716, 19. Vgl, Orden. — Benefizien, Pfründen, Würden 164, 15. 267, 28. 268, 21. 269, 89. 310, 12. 354, 39. 356, 4. 396, 16. 397, 4. 398, 43it, 399, 37, 400, 12. 401, 18. 402. 404, 42. 406, 20. 407, 198; 215. 413, 19. 661, 5Sf. 736. — Bestene- rung (annatne, decimae) 277, 7. 3bb, 6. 899, 27. 736, 38. — AblaBgeld 208, 468. — Geistl. Gerichte 318, 8. — Prozesse, Kirchenstrafen (causae, cen- surae, sentenciae) 188, 45°. 397, 36. 399, 4, 402, 14. 404, 42. 136. — Pragmausche Sanktion s. dieselbe. | — Universitüten s. dieselben. Deutschorden 200, 10. 201, 11. 222, 12. 259, 509, 314, 49. -415, 46. 424-428. 536, 2. 676, 16. 771-773. — Ordens- land, Städte 302, 22, 303. 304, 1. Vgl. Neumark, — Prälaten 302, 30. 772, 773, 3; 7. — Grafen, Herren, Ritter 302, 26: 30. - Untorsassen, Bürger, Bauern | 802, 38. 303, 26ff. 304, 7. — Hochmeister 79, 7; 488. 124, 48%. 198, 40. 234, 268. 238, 4. 258, 25; 985, 259, 51^, 301, 6. 309, 48^; 545. 327, 49. 428, 294. 626, 1. 675, 12; 498. 771, 1. 779, 6. 788, 27. 788, 11; 50. Vgl. Erlichshausen, Jun- gingen. — Gehietizer 258, 459. 304, 22. 426, 39^. — GroBkomtur 301, 13; 34; 55%. 302, 13. 512, 27. Vgl. | Renchingen. — Oberster Marschall 771, 772, 81. — Treßler 741, 41, — Oberster Gebietiger in Deutschen Landen, Deutschmeister 222, 5. 269, 30. 261, B. 428, 32%, 511, 24, 512, 24, 535, 35. 596,35, 675, 18, 749, 19, 772, 57. 788, 16; 30. Vgl. Stetten. — Landkomtur 749, 12. Vgl. Landsce, Pommersheim, Schellenberg, Zweczen (Statthalter in Sachsen). — Landkomtuzei, Ballei s. ElsaB. — Komture 201, 11. Vgl. Reuß, Thyn, Wesentau. — Komtureien, Kommenden s. Altenburg, Bern, Christburg, Dommitzsch, Ein- siedeln, Klbing, Ellingen, Flörsheim, Griefstedt, Heilbronn, Horneck, Ibersheim, Kapfenburg, Ko- blenz, Leipe, Lichtenberg, Liebstedt, Mergentheim, Movo, Mühlhausen, Nügelstedt, Nürnberg, Osterode, Zschilien. — Vögte 30%, 23. Vgt, Dirsehau, Eglin- ger, Loipe. — Gesandte 79, 6. 198, 20. 258, 25. 801-804. 511, 16. 771, 11i. Vgl. Baisen, Drutmerin- chusen, Frauenburg, Kemnaden, Liebenwald, Mar- genhagen, Pleeüke, Ruperti. — Schreiber s. Bentim. — Schlösser s. Küstrin. — Straßen 304, 2. — Zölle | 198, 38. 303, 271. — Privilegien 303, 26f. | Dhaun, Johann Wildgraf zu — u. Kyburę, Rhgf. z. | Stein, Trierer Domherr 776, 39. . | Diedenhofen i. Lothr., Tagungsort 136, 13. 138, 30; 89. Dieffenthal i, U-Elsab b. Schletrstadt, Roesch v. —, elsäß. Hauptmann 530, 45. Dielchin, Landachreiber v. Katzanelnhogen 770, 46. Dicpoltsdorf i. M-¥ranken nw. Hersbruk 411, 30. DieBenhofen (Tvessenh.) a. Rhein śstl. Schaffhausen | 520, 3b. 641, 42a. 744, 4; 9. 748, 83. 702, 28.
842 Dauben, Jakob — gen. Wachenheim, v. Worms 589, 2. Dauphine (Delfinat) 578, 54. 594, 61. — Dauphin 8. Frankreich. David, israel. Kg. 18, 24. 39, 11f. 602, 18. — , Hans, Liebstádter Bürger, Gegnar d. DO. 198, 36. 222, 5. 258, 31; 44. 259, 30; 51%. 314, 48. 428, 12; 34s. 675, 19. Davus, einfält. Sklave i, Terenz' Lustspiel ,,Andria* 218, 82. Dax (Aquensis) Df. Bernard III. de la Planche 1427 bis 1444, Kard. ss. Nerei et AcLilL, gen. Aquensis 1l, 20. 19, 34. . Deckersberg (Dickersperek) südl. Hersbruck, Zehnt 412, 81. Dedisy, Kanzleibeamter Kp. Benés v. Sizilien 571, 28. Dehnberg (Dennwerg) i. M-Franken nórdl. Laui 411, 48. : Demosthenes 279, 15. Dertingen, bad. Ort ond. Wertheim 537, 29. Deutschland {Duczsche, Tuytsche lande) passim, vgl.- auch Reich. — Deutsche Lande 72, 11. 322, 23. 323, 3. 824, 2; 25ff, 826,88; bl. 327, 1. 444, 13; 28; 40. 445, 14; 16. 446, 23f. 447, 31. 467, 42. 471, 44. 488, 48. 490, 49. 496, 34. 506, 1; 7. 513, 16. 516, 29. 617, 48. 518, 32. 526, 10. 528, 25. 553, 21f. 550, 22. 576, 29. 569, 15. 597, 17. 601, 52. 613, 7; 14. 682, 13; 86. 702, 32. 707, 8. 716, 20. 717, 1, 722, 4. 776, 23; 26. 790, 6; 15. 804, 17. — Die Deutsehen 260, 41. 324, 493, 596, b. 584, 8, — Al(a)mania 38, 4. 78, 35. 19, 1; b. 147, 4, 177, 2. 138, 36. 194, 8. 197, 41. 261, 46%; 51b. 296, b; 8; 14. 319, 40. 320, 32. 324, 598, 927, 40. 484, 38. 436, 14. 724, 38. 753, 14. 770, 6. — Germania (Germani, natio Germ.) 32,82, 74,2, 81, 17. 104, 5. 105, 9. 106, 25. 130, 10; 13. 218, 5; 18. 262, Tif. 268, 12. 269, 40. 270, 44. 276, 50. 345, 85. 346, 11. 359. 360. 395. 396, 19. 510, 31; 38. 651, 39. 786, 16; 33; 49. — Nation (nacio nostra) 155, 6. 195, 19, 212, 43, 318, 24; 36; dd, 221, 3, 260, 42, 265, 21ff. 397, 43. 400, 15. 401, 30; 44. 611, 3f. 779, 21; 26ff, — Spaltung der Nation 669, 4. — Reichsstände: Adel, Kurfürsten, Fürsten usw., s. unter Reich, — Knechte, Gesellen 522, 27. 540, 2; 16. 148, 12; 17. — Reichsstädte (als Reichsstände) s. Reich. — Stadt- rochto 480, 4, 690, 40. — Bürperl. Gesetze (statuta civilia) 389, 32. — Bürger, deren Aufnahme 297, 34; 47.507, 46. 685, 25. 687, 84. 761, 35f. — Pfahlbürger 801, 1. 611, 54^. 761, 32. — Dörfer, Gemeinden, Märkte 304, 52. 318, 9, 319, 39. 499, 31. 430, 46. 131, 10. 148, 7. 640, 5. 618, 98. 726, 42, 747, 42. — Bauern 219, 51. 677, 2, 685, 26. 687, 34. 773, 30. — Kirche (vyL Chrislenheil, Kirche); Diüzeseu 310, 37, 396, 34. 397, 1. 398, 42. 400, 13. — Erz- u. Bischóte, Ordinarien 12, 492. 79, 29. 81, 11. 129, - 25, 196, 28. 364, 34. 383, 48*. 389, 14. 394, 46. 398. 399. 402, 26. 510, 24. 524, 51. 667, 25f. 703, 22. 786, 39. 787, 1. 779, 8f. — Exempte Bischife usw. 897, 36. 737, 1; 3. 779, 6. — Ábte 779, 6. — Erz- diakone 398, 29; 31. — Prilaten 392, 5. 393, 2. 898. 12. 401, 16. 402, 87. 405, 17. 407, 13. 34, 33. 775, 2. 802, Alphabetisches Register 13. Vel. Christenheit, Deutschorden, Reich. — Geist. lichkeit, Priesverschait (clerus, pfaffen) 74, 22. 164, 15. 200, 38». 210, 9. 266, 11. 328, 28. 399, 35. 471, 88. 543, 33, 673, 19. 787, 86, 804, 18. — Kapitel, Kollegien, Konsistorien 396, 39. 398, 12. 401, 16. 402, 37. 405, 18. 407, 18. 661, 14. 666, 7. Kirchen, Kloster 318, 9. 320, 13. 321, 14. 396. 398, 20; 28. 399, 174. 462, 35. 455, 26; 35. 458, 1. 537, 27, 661, 14, 716, 19. Vgl, Orden. — Benefizien, Pfründen, Würden 164, 15. 267, 28. 268, 21. 269, 89. 310, 12. 354, 39. 356, 4. 396, 16. 397, 4. 398, 43it, 399, 37, 400, 12. 401, 18. 402. 404, 42. 406, 20. 407, 198; 215. 413, 19. 661, 5Sf. 736. — Bestene- rung (annatne, decimae) 277, 7. 3bb, 6. 899, 27. 736, 38. — AblaBgeld 208, 468. — Geistl. Gerichte 318, 8. — Prozesse, Kirchenstrafen (causae, cen- surae, sentenciae) 188, 45°. 397, 36. 399, 4, 402, 14. 404, 42. 136. — Pragmausche Sanktion s. dieselbe. | — Universitüten s. dieselben. Deutschorden 200, 10. 201, 11. 222, 12. 259, 509, 314, 49. -415, 46. 424-428. 536, 2. 676, 16. 771-773. — Ordens- land, Städte 302, 22, 303. 304, 1. Vgl. Neumark, — Prälaten 302, 30. 772, 773, 3; 7. — Grafen, Herren, Ritter 302, 26: 30. - Untorsassen, Bürger, Bauern | 802, 38. 303, 26ff. 304, 7. — Hochmeister 79, 7; 488. 124, 48%. 198, 40. 234, 268. 238, 4. 258, 25; 985, 259, 51^, 301, 6. 309, 48^; 545. 327, 49. 428, 294. 626, 1. 675, 12; 498. 771, 1. 779, 6. 788, 27. 788, 11; 50. Vgl. Erlichshausen, Jun- gingen. — Gehietizer 258, 459. 304, 22. 426, 39^. — GroBkomtur 301, 13; 34; 55%. 302, 13. 512, 27. Vgl. | Renchingen. — Oberster Marschall 771, 772, 81. — Treßler 741, 41, — Oberster Gebietiger in Deutschen Landen, Deutschmeister 222, 5. 269, 30. 261, B. 428, 32%, 511, 24, 512, 24, 535, 35. 596,35, 675, 18, 749, 19, 772, 57. 788, 16; 30. Vgl. Stetten. — Landkomtur 749, 12. Vgl. Landsce, Pommersheim, Schellenberg, Zweczen (Statthalter in Sachsen). — Landkomtuzei, Ballei s. ElsaB. — Komture 201, 11. Vgl. Reuß, Thyn, Wesentau. — Komtureien, Kommenden s. Altenburg, Bern, Christburg, Dommitzsch, Ein- siedeln, Klbing, Ellingen, Flörsheim, Griefstedt, Heilbronn, Horneck, Ibersheim, Kapfenburg, Ko- blenz, Leipe, Lichtenberg, Liebstedt, Mergentheim, Movo, Mühlhausen, Nügelstedt, Nürnberg, Osterode, Zschilien. — Vögte 30%, 23. Vgt, Dirsehau, Eglin- ger, Loipe. — Gesandte 79, 6. 198, 20. 258, 25. 801-804. 511, 16. 771, 11i. Vgl. Baisen, Drutmerin- chusen, Frauenburg, Kemnaden, Liebenwald, Mar- genhagen, Pleeüke, Ruperti. — Schreiber s. Bentim. — Schlösser s. Küstrin. — Straßen 304, 2. — Zölle | 198, 38. 303, 271. — Privilegien 303, 26f. | Dhaun, Johann Wildgraf zu — u. Kyburę, Rhgf. z. | Stein, Trierer Domherr 776, 39. . | Diedenhofen i. Lothr., Tagungsort 136, 13. 138, 30; 89. Dieffenthal i, U-Elsab b. Schletrstadt, Roesch v. —, elsäß. Hauptmann 530, 45. Dielchin, Landachreiber v. Katzanelnhogen 770, 46. Dicpoltsdorf i. M-¥ranken nw. Hersbruk 411, 30. DieBenhofen (Tvessenh.) a. Rhein śstl. Schaffhausen | 520, 3b. 641, 42a. 744, 4; 9. 748, 83. 702, 28.
Strana 843
Alphabetisches Register 843 Dieuze (Duse, Tůse) a. d. Seille i. Lothr. ö. Nancy 544, 7. — Bgf. Albe 323, 4. Dijon (Divionum). Dép. Côte-d'Or 133, 27. 326, 35. 756, 17; 39. Dinkelsbühl, Reichsstadt 293, 1. 423, 25. 484, 48b. 566, 44. 602, 51; 53. 612, 33; 37. 762, 44. 764, 40; 48. — Ratsfreunde 764, 39. — Boten 567, 7. — Bündnispartner 296, 22; 32. 297, 11. 298, 23; 31. 299, 29. 732, 23. 761, 2. 764, 4. — Aufgebote geg. Armagn. 602, 35. 616, 11. 728, 45b. Dionysius Areopagita 144, 27. 162, 11. 334, 47. 336, 10. 374, 12. — Pseudo-Dionysius 143, 39. Dirschau (DirBaw) a. d. Weichsel i. Westpr., DO.-Vogt 303, 35. Dischingen (Tisch.) i. Württ. östl. Heidenhoim 410, 11. Dobrilugk (Dobrelug) i. d. Lausitz ssw. Finsterwalde, Zisterz.-Abt 200, 21. Dominieus, Stifter d. gleichnam. Ordens, † 1221: 371, 6. Dominikaner (praedicatores) 200, 14; 32. — General 51, 13. — Sächs. Provinzial 286. 51. Vgl. Leipzig; auch Albert d. Gr., Aquino, Kalteisen, Schlüssel, Stojkovich. Turrecremata. — Dominikanerinnen s. Hatzenbühl, Liebenau, Nürnberg. Dommitzsch nw. Torgan, DO.-Kommende 200, 19. Donato, Andrea, Kaufmann, Venet. Gesandter 19, 12. Dunau (Danubius), bei Ulm 582, 52. — Reiseweg 260, 18.289, 44b. 671, 22. 721, 18;24. — Stadt a. d. Donau als Konzilsort 657, 7. Donauworth (Swebischwerde. Werde), Reichsstadt 281, 29b; 36d. 304, 48. 725, 378. 72fi, 10. 727, 52. 730, 14. — Dündnispartner 296, 22; 32. 297, 11. 298, 31. 299, 29. 423, 25. 732, 24. 761, 2. 764, 4. — Aufgebote geg. Armagn. 581, 16ff. 616, 11. Bened.-Kloster Il. Kreuz 110, 45. 410, 15. Durse, Hans, Frankf. Söldner 545. 19. Dorus, Gaspar, Ritter 413, 31. Dortmund (Dorpmunde), Reichsstadt 280, 32. Douglas, schottischer Graf 11, 38. Drachenfeils, Lienhart, Straßb. Altammeister u. Ge- sandter 551, 41. 556, 11. Drutmorinchusen, Bruyn van —,DO.-Gesandter 259,29. Dume, Eberhard, württ. Gesandter 788, 14. Dun (wohl Dun-sur-Meuse) i Frankr., Herr v. —571,26. Durand, Esterne, (Priester), kais. Notar i. Épinal 560, 39. E Ehendorfer, Thomas — v. Haselbach, Prof. theol. i. Wien, Domherr v. St. Stephan, * 1387, † 1464, Be- gleiter Kg. Friedrichs 18, 48a. 37, 6. 43, 2. 45, 4. 69, 22. 107, 12. 108, 47b. 510, 27. — Kgl. Gesandter z. Bas. Konzil 12, 2. 13, 6. 18. 21, 24. 32, 1. 35, 10; 17. 624, 16ff. 649, 3. 653, 25. 656, 23. 660, 6. — Dgl. z. d. RTT. 1443: 69, 12; 25. 76, 25. 78, 10. 79, 24. 112, 17. 126, 17a. 202, 21. 215. 216, 13. 217, 12. — Dgl. z. RT. 1445: 773, 41. Eberbach a. Neckar nw. Moshach, Reichsburg 234, 11. Ebersberg, Feste Oberhaus b. Passau 271, 9ff. Ebersheim-Münster i. U-Elsa8 nö. Schlettstadt 706, 40. Eberstein (?) 293, 18. — (-burg) nö. B.-Baden, Gf. Hans v. —, kurpfälz, Amtmann zu Ortenberg 8, 7. 533, 20. Eberswalde, Neustadt — a. d. Finow nö. Berlin, Zoll 410, 35. Echters, Contz, Feind d. Schwäb. Städte 729, 15. Eckartsberga sw. Naumburg a. d. Saale 133, 41. Edilz(?), franz. Kanzleibeamter 706, 37. Eger (Egra) i. Böhmen, Stadt 255, 26. 573, 33. — Gesandte n. Nürnberg 110, 42. — Münze 410. 22. — Kupitän s. Schlick. Egerland, Reichslehen i. — 412, 60. Egjsheim (Eigisshin) sw. Colmar 470, 28. 471, 40. 506, 8. 519, 58af. 544, 33. 546, 4. 568, 34. 619, 2. Eglinger, Christoph, DO.-Vogt d. Neumark 303, 46a. Eglisau a. Rhein sw. Schaffhausen 431, 42. Egloffstein i. O-Franken nö. Erlangen, Heinrich, Wolfram u. Konrad v. —, Ritter 410, 42f. — Jorge v. —, Vogt d. Neumark 304, 25; 28. Ehingen a. d. Donau sw. Ulm 519, 2. Ehinger (Einchinger), Hans — gen. Rumelin, Ulmer Gesandter z. RT. 1444: 476, 10. 495, 21. 496, 42. 497, 9; 12. 498, 101. 506, 25. 585, 17. 594, 26. 603, 22. 607, 32; 54. Uirich 607, 36; 55. Walter, Ulmer Altbgm. u. Gesandter 297, 57b. 582, 45. 727, 16ff. Ehrenberger Kause i. Tirol südl. Reutte 420, 25f. Ehrenhreitstein a. Rh., kurtrier. Feste gegenüber Koblenz 683, 10. Ehrenfels gegenüber Bingen, kurmainz. Zoll 414, 483. Eich (Aych), Johannes v. —. Dr., Prof. i. Wien, kgl. Gesandtor z. Dnuphin 431, 82. 499, 30. 508, 43. 520, 39, 528, 40, 596, 11, 788, 13. Eichstätt (Aystetten), Bf. Albrecht II. v. Hohen- rechberg 1429-45: 248, 15. 304, 46. 423, 16. 495, 15. 498, 2. 576, 17. — Aufgebote geg. Armagn. 440, 37a. 441, 7. 442, 39b. 535, 29. — Vikar s. Eyb. Stadt, Aufgebot geg. Armagn. 442, 39b. Eidgenossen s. Schweiz. Einrich, Land- bzw. Grafschaft südl. d. unt. Lahn 770. 46. Einsiedeln i. d. Pfalz b. Weilerbach nw. Kaiserslau- tern, DO.-Kumtur 538, 10. Bened.-Kloster sö. Zürich, Tagung d. Eidgen. 235, 27. 315, 51a. 800, 16; 28. Elbing i. Westpr., DO.-Kommende 301, 14. 772, 19f. 773, 11. — Komtur 302, 7. 772, 31. 773, 6. Vgl. Reuß. Elbogen (Cubitus) i. Böhmen sw. Karlsbad 124, 46b. — Kapitän s. Schlick. Eleasar, Bruder des Judas Makkabaus 369, 5. Elgast, Heinz, Friedberger Bürger (?) 443, 48b Elias (Helias), Prophet 403, 12. Ellerbach i. Schwaben ssö. Dillingen, Buppelin v. — d. A., schwäb. Hauptmann 604, 46. 605. 606. Ellingen i. M-Franken nördl. Weißenburg, DO.-Kom- tur 512, 26. Ellwangen i. Württ., Bened.-Abtei 110, 19. — Abt Johann 297, 56a. 298, 53a. Elsaß (Alsacia, Eilsaß), Landleute (Almani) 326, 47. 439, 5. 460, 10ff. 518, 26f. 543, 22. — ÖsterT. Land- —
Alphabetisches Register 843 Dieuze (Duse, Tůse) a. d. Seille i. Lothr. ö. Nancy 544, 7. — Bgf. Albe 323, 4. Dijon (Divionum). Dép. Côte-d'Or 133, 27. 326, 35. 756, 17; 39. Dinkelsbühl, Reichsstadt 293, 1. 423, 25. 484, 48b. 566, 44. 602, 51; 53. 612, 33; 37. 762, 44. 764, 40; 48. — Ratsfreunde 764, 39. — Boten 567, 7. — Bündnispartner 296, 22; 32. 297, 11. 298, 23; 31. 299, 29. 732, 23. 761, 2. 764, 4. — Aufgebote geg. Armagn. 602, 35. 616, 11. 728, 45b. Dionysius Areopagita 144, 27. 162, 11. 334, 47. 336, 10. 374, 12. — Pseudo-Dionysius 143, 39. Dirschau (DirBaw) a. d. Weichsel i. Westpr., DO.-Vogt 303, 35. Dischingen (Tisch.) i. Württ. östl. Heidenhoim 410, 11. Dobrilugk (Dobrelug) i. d. Lausitz ssw. Finsterwalde, Zisterz.-Abt 200, 21. Dominieus, Stifter d. gleichnam. Ordens, † 1221: 371, 6. Dominikaner (praedicatores) 200, 14; 32. — General 51, 13. — Sächs. Provinzial 286. 51. Vgl. Leipzig; auch Albert d. Gr., Aquino, Kalteisen, Schlüssel, Stojkovich. Turrecremata. — Dominikanerinnen s. Hatzenbühl, Liebenau, Nürnberg. Dommitzsch nw. Torgan, DO.-Kommende 200, 19. Donato, Andrea, Kaufmann, Venet. Gesandter 19, 12. Dunau (Danubius), bei Ulm 582, 52. — Reiseweg 260, 18.289, 44b. 671, 22. 721, 18;24. — Stadt a. d. Donau als Konzilsort 657, 7. Donauworth (Swebischwerde. Werde), Reichsstadt 281, 29b; 36d. 304, 48. 725, 378. 72fi, 10. 727, 52. 730, 14. — Dündnispartner 296, 22; 32. 297, 11. 298, 31. 299, 29. 423, 25. 732, 24. 761, 2. 764, 4. — Aufgebote geg. Armagn. 581, 16ff. 616, 11. Bened.-Kloster Il. Kreuz 110, 45. 410, 15. Durse, Hans, Frankf. Söldner 545. 19. Dorus, Gaspar, Ritter 413, 31. Dortmund (Dorpmunde), Reichsstadt 280, 32. Douglas, schottischer Graf 11, 38. Drachenfeils, Lienhart, Straßb. Altammeister u. Ge- sandter 551, 41. 556, 11. Drutmorinchusen, Bruyn van —,DO.-Gesandter 259,29. Dume, Eberhard, württ. Gesandter 788, 14. Dun (wohl Dun-sur-Meuse) i Frankr., Herr v. —571,26. Durand, Esterne, (Priester), kais. Notar i. Épinal 560, 39. E Ehendorfer, Thomas — v. Haselbach, Prof. theol. i. Wien, Domherr v. St. Stephan, * 1387, † 1464, Be- gleiter Kg. Friedrichs 18, 48a. 37, 6. 43, 2. 45, 4. 69, 22. 107, 12. 108, 47b. 510, 27. — Kgl. Gesandter z. Bas. Konzil 12, 2. 13, 6. 18. 21, 24. 32, 1. 35, 10; 17. 624, 16ff. 649, 3. 653, 25. 656, 23. 660, 6. — Dgl. z. d. RTT. 1443: 69, 12; 25. 76, 25. 78, 10. 79, 24. 112, 17. 126, 17a. 202, 21. 215. 216, 13. 217, 12. — Dgl. z. RT. 1445: 773, 41. Eberbach a. Neckar nw. Moshach, Reichsburg 234, 11. Ebersberg, Feste Oberhaus b. Passau 271, 9ff. Ebersheim-Münster i. U-Elsa8 nö. Schlettstadt 706, 40. Eberstein (?) 293, 18. — (-burg) nö. B.-Baden, Gf. Hans v. —, kurpfälz, Amtmann zu Ortenberg 8, 7. 533, 20. Eberswalde, Neustadt — a. d. Finow nö. Berlin, Zoll 410, 35. Echters, Contz, Feind d. Schwäb. Städte 729, 15. Eckartsberga sw. Naumburg a. d. Saale 133, 41. Edilz(?), franz. Kanzleibeamter 706, 37. Eger (Egra) i. Böhmen, Stadt 255, 26. 573, 33. — Gesandte n. Nürnberg 110, 42. — Münze 410. 22. — Kupitän s. Schlick. Egerland, Reichslehen i. — 412, 60. Egjsheim (Eigisshin) sw. Colmar 470, 28. 471, 40. 506, 8. 519, 58af. 544, 33. 546, 4. 568, 34. 619, 2. Eglinger, Christoph, DO.-Vogt d. Neumark 303, 46a. Eglisau a. Rhein sw. Schaffhausen 431, 42. Egloffstein i. O-Franken nö. Erlangen, Heinrich, Wolfram u. Konrad v. —, Ritter 410, 42f. — Jorge v. —, Vogt d. Neumark 304, 25; 28. Ehingen a. d. Donau sw. Ulm 519, 2. Ehinger (Einchinger), Hans — gen. Rumelin, Ulmer Gesandter z. RT. 1444: 476, 10. 495, 21. 496, 42. 497, 9; 12. 498, 101. 506, 25. 585, 17. 594, 26. 603, 22. 607, 32; 54. Uirich 607, 36; 55. Walter, Ulmer Altbgm. u. Gesandter 297, 57b. 582, 45. 727, 16ff. Ehrenberger Kause i. Tirol südl. Reutte 420, 25f. Ehrenhreitstein a. Rh., kurtrier. Feste gegenüber Koblenz 683, 10. Ehrenfels gegenüber Bingen, kurmainz. Zoll 414, 483. Eich (Aych), Johannes v. —. Dr., Prof. i. Wien, kgl. Gesandtor z. Dnuphin 431, 82. 499, 30. 508, 43. 520, 39, 528, 40, 596, 11, 788, 13. Eichstätt (Aystetten), Bf. Albrecht II. v. Hohen- rechberg 1429-45: 248, 15. 304, 46. 423, 16. 495, 15. 498, 2. 576, 17. — Aufgebote geg. Armagn. 440, 37a. 441, 7. 442, 39b. 535, 29. — Vikar s. Eyb. Stadt, Aufgebot geg. Armagn. 442, 39b. Eidgenossen s. Schweiz. Einrich, Land- bzw. Grafschaft südl. d. unt. Lahn 770. 46. Einsiedeln i. d. Pfalz b. Weilerbach nw. Kaiserslau- tern, DO.-Kumtur 538, 10. Bened.-Kloster sö. Zürich, Tagung d. Eidgen. 235, 27. 315, 51a. 800, 16; 28. Elbing i. Westpr., DO.-Kommende 301, 14. 772, 19f. 773, 11. — Komtur 302, 7. 772, 31. 773, 6. Vgl. Reuß. Elbogen (Cubitus) i. Böhmen sw. Karlsbad 124, 46b. — Kapitän s. Schlick. Eleasar, Bruder des Judas Makkabaus 369, 5. Elgast, Heinz, Friedberger Bürger (?) 443, 48b Elias (Helias), Prophet 403, 12. Ellerbach i. Schwaben ssö. Dillingen, Buppelin v. — d. A., schwäb. Hauptmann 604, 46. 605. 606. Ellingen i. M-Franken nördl. Weißenburg, DO.-Kom- tur 512, 26. Ellwangen i. Württ., Bened.-Abtei 110, 19. — Abt Johann 297, 56a. 298, 53a. Elsaß (Alsacia, Eilsaß), Landleute (Almani) 326, 47. 439, 5. 460, 10ff. 518, 26f. 543, 22. — ÖsterT. Land- —
Strana 844
844 vogtei 8, 36a, 326, 419, 41, 420, 43. 423, 10. 468, 53. 929, 27. 618, 42. 619, 568. 678, 10. 680, 32. 681, 10. 692, 17. 796, 12. — Statthalter s. Hochberg. — Vogt в. Cappeler. — Huuplleute 529, 33ff. 530, 444. Vel. Dieffenthal, Kórber, Renner, Sudclin. — Adel, Ritter- schaft 470, 271, 483, 36b, 409, 26. 301, 26. 508, 40. 509, 10. 616, 7; 23. 518, 26; 30. 627, 18. 544, 32; 86. 619, 51; 425. 620, 6. 708, 35, Vel. Sundeau. — Wasserburgen 594, 21. 601, 33. — Zölle 229, 305 ft. — Städtetaäge 251, 46°. 255, 44. 440, 16. 488, 34. 618 bis 621. 629, 38£, — Städteboten 8, 3. 251, 37. 527, 19. 529, 29. 600, 16. 621, 6. — Helchsst&dte, deren Kriegsnöte 251, 46°. 465, 43. 466, 23; 44. 470, 30. 471, 19; 37. 472, 7. 506, 33. 506, 4; 19. 509, 12, 518, 25. b23, 1; 4. 526, 34; 41. 526, 51. 527, 26. 599, 44. 154, 31. — Hilfe, Versorgung d. Stádte 468, ББ. 469, 594. 504, 44. 516, 28. 580, 2; 17. 533, 30ff. 534, 12. 546, 18. 548, 10, 549, 2. 600, 19. 619. 11; 29. — Einfall d. Àrmagn. 219, 39. 278, 622. 290, 16. 222, 15. 446, 88. 449, 34. 452, 28; 39. 455. 470, 3; 27; 528, 471, 22. 449, 3b. 496, 2K. MM, 26. 541, 21. 549, 37. 544, 8; 27. 548, 33. 558, 12. 571, 37, 576. 687, 62. 696, 16. 599, 48. 600, 1; 14. 674, 15. 707, 13. 740, 2. — Eroberte Städte u. Schlösser 568, 25. 601, 29. 620, 7. 676, 4Н. 690, 4751. 691, 39ff. 708, db. 716, 19. 738, 42. — Anufgebote geg. Armagn. 441, 19e. 443, 8^. 529. 23. 580, 17. 5836, 13; 21. — Räu- mung, Frieden 630, 10ff. 635. 25. 677, 40. 680, 36. 690, 36; 46b. 700, 13. 701, 39. 703, 29. 730, 1. 740, 40. 779, 26. — IIuldigung a. d. Franz, König 546, 8. — DO.-Landkomtur(ei) 222, 61f, 308, 568: 5b5. 51b, 41. 620, 1; 15. Vgl Landsee, Schellenberg. Elteradorf i. M-Franken siidl. Erlangen 412, 17. Eltville a. Rh., Judenschaft 306, 13. Eltz (Burg sů. Mayen), Wilhelm v. —, kurtrier, Ge- sandter 791, 34%; 389, Emershoven, Stephan v. —, württ. Ritter 522, 135; 33. Endingen i. Breisgau wnw. Emmendingen 321, 95. Enea Silvio s. Piccolomini. Engelhard(i), Heinrich, Mgr., Domherr z. MejBen, RTI. Gesandter z. P. Eugen 1442: 9, 26; 83. 10, 3. 31, 16. 61, 38. — Kursüchs. Kanzler u. Gesandter 117, 498. 127, 48^. 196, 40. 199, 10. 209, 492 fi, 221, 47. 242, 18. 675, 39. 689, 17; 231. 691, 18. 699, 33. 721, 38. 734, 4. 740, 13. Enger, Leonhard, Burgvogt z. Wangenburg i. U-Elsaß 534, 39. Engers a. Rhein, kurtrier. Zoll 310, 15; 51%, 314, 22; 25. 413, 33; 460. 414, 21. — Zollschreiber s. Valender. —, Johann de — gen, Weniggelt, Wappenbrief 413, 26. England (Anglia, Britania), Land u. Leute 105, 9, 187, 38. 195, 3, 196, 9. 256, 27. 257, 24. 388, 43. D11, 10. 779, 8. — Erbfcind Frankreichs 823, 522, — Könige 145, 12, — Fürsten 279, 18. — Englische Truppen 483, 17. 675, 99. 741, 178. — Kapitáne ‚ 323, 26. 324, 36. 395, 5. — Trięde m. Frankreich zu Tours 246, 31. 328. 434, 11. 528, 14. 675, 50%. 680, 22. 706, 32. 717, 28. 769, 16. 770, 9. — Ort i. 3. Konzil 146, 4; 586. — Ke. Heinrich VI, Kg. v. Frankreich, Herr v. Irland, 1422-61, + 1472 : 18€, 26. 137, 1. 189, 1; 339, 221, 39. -Alphabetisches Register 222, 23. 236, 62b, 245, 465. 391, 19. 541, 19. 588, 34. 675, 23; 48a. 676, 13. 680, 25. 698, 9ff. 702, 30. — Heirat (22. Apr. 1445) mit Margarete v. Anjou, Tochter Kg. Ren6s v. Sizilien 221, 89. 328, 10; 16. — Rite 189, 13£. — Gesandte 55, 8. 143, 24. 146, 1. — Kanzlei s. Colyn. — Siezelbewahrer 180, 40^. Vel. Moleyns. Enkenbach, Primonstr.-Kloster пб. Kaiserslautern, Propst 538, 11. En(n)s (Anasus) i. N-Üsterr. só. Linz 264, 28. 271, 8. Ensishoim (Einsin, En8haim) i. Q-ElsaB, Gemeinde, Vogt, Rate 708. 718, 20. — Gesandte 483, 23. 434. — Besetzung, Hauptquartier d. Dauphin 432, 4611. 434. 446, 35. 483, 35b. 497, 18. 519, 22%; 578, 523, 28. 524, 12. 525, 2. 529, 3, 544, 32. 550, 9. 568, 34. 717, 44. 748, 31. 770, 15. — Verhandlungsort 36, 19; 45%. 326, 46. 327, 4. 481, 31, 438, 31. 434. 515, 18. 516, 1. 517, 10. — Waffenstillstand 515, 51. Enzinger, Martin — v. Rosenheim. Wappenbrief 413, 3%. Epfig i. U-Elsa nôrdl. Schlettstadt, Belagorung 471, 42. — Schaffner s. Kuppenheim. Ephesus, Gomeinde 23, 6. 374, 27, — 3. allg. Konzil 431: 364, 32. 378, 16. — Sogen. Rsubersynode 449: 91, 15. 176, 37. 268, 7. 381, 28. | Épinal (Spinalum) i. Vogesen, Biirgerschaft u. Klerus 448, 45%. 449, 2. — Gonvemreure 559, 22. 560, 1; 32. — Belagerung 324, 425, 437, 9. 448, 26. 450, 37. 45b, 2. 456, 32. 461, 18. 462, 12. 528, 47. 724, 9. — Reichslehen 452, 31. 455, 16. Epp(en)stein i. Taunus n6. Wiesbaden, Godźried, Herr zu — 413, 5. 784, 41a. — Eberhard v. — zu König- stein wnw. Frankf. 784, 42. — Junker zu Kónig- stein 493, 41. 494, 26, Erbach i. Odenwald, Konrad Schenk zu —, kurpfilz. Rat 549, 47f. 604, 50, 605, 36. — i. Rheingan, Zisterz.-Abt 538, 14. Erfurt, Stadt 565, 86. 567, 26. — Liebfrauen- u. St. Severins-Stift 200, 8. 286, 11. 287, 53, — Augustiner- Provinzial 200, 34. 286, 25. 287, 54. — Benedikt.- Kloster St. Peter, Abt Hartung 199, 6; 33*. 200, 36; 40b. 201, 12. 285, 37, 286, 33. 287, 43. — Kart- häuser-Prior 287, 54. — Minoriten-General 200, 29. 286, 26, — Universitit 72, 41. 200, 1, 224, 6. 388, 5. 275, 39. 285, 45. 286, 10. 287, 53. 622, 1. 774, 23. Erlach a, Biclorsee i. Kt. Bern, Ulrich v, —, Schult hoiB 800, 22. Krlenstegen b. Nürnberz (eingemeindet), Hof 412, 4. Erlichshausen, Konrad v. —, DO.-Hochmstr. 222, 1; 42. 302, 49. 424, 32. 425, 12. 426, 42. 511, 16. 512, 31. Vgl. Deutschorden. — Biindnispartner 302, 20. 303, 2, — Schreiber s. Bentim. Frligheim i. wiirtt. Neckarkreis, :Ians v: —, kurpfalz. Edelmann 537, 12. i Ermland i. Ostpr. Bf. Tranz Kuhschmalz 1424-57, Dt. deer. ?58, 43*. 512, 97. 772. — Domherr siehe Kalle. Ernst, Cunz 442, 10. Ernste, Rudolf, Frankf. Söldner 545, 21. Erpel (Iferpel) à. Rh., Heinrich v. —, Dr, leg, Propst v. St. Severin i. Köln, kurköln. Gesandter z. Bas. Konzil 12, 4; 19; 37°. 82, 3, 381, 31. 382, 36.
844 vogtei 8, 36a, 326, 419, 41, 420, 43. 423, 10. 468, 53. 929, 27. 618, 42. 619, 568. 678, 10. 680, 32. 681, 10. 692, 17. 796, 12. — Statthalter s. Hochberg. — Vogt в. Cappeler. — Huuplleute 529, 33ff. 530, 444. Vel. Dieffenthal, Kórber, Renner, Sudclin. — Adel, Ritter- schaft 470, 271, 483, 36b, 409, 26. 301, 26. 508, 40. 509, 10. 616, 7; 23. 518, 26; 30. 627, 18. 544, 32; 86. 619, 51; 425. 620, 6. 708, 35, Vel. Sundeau. — Wasserburgen 594, 21. 601, 33. — Zölle 229, 305 ft. — Städtetaäge 251, 46°. 255, 44. 440, 16. 488, 34. 618 bis 621. 629, 38£, — Städteboten 8, 3. 251, 37. 527, 19. 529, 29. 600, 16. 621, 6. — Helchsst&dte, deren Kriegsnöte 251, 46°. 465, 43. 466, 23; 44. 470, 30. 471, 19; 37. 472, 7. 506, 33. 506, 4; 19. 509, 12, 518, 25. b23, 1; 4. 526, 34; 41. 526, 51. 527, 26. 599, 44. 154, 31. — Hilfe, Versorgung d. Stádte 468, ББ. 469, 594. 504, 44. 516, 28. 580, 2; 17. 533, 30ff. 534, 12. 546, 18. 548, 10, 549, 2. 600, 19. 619. 11; 29. — Einfall d. Àrmagn. 219, 39. 278, 622. 290, 16. 222, 15. 446, 88. 449, 34. 452, 28; 39. 455. 470, 3; 27; 528, 471, 22. 449, 3b. 496, 2K. MM, 26. 541, 21. 549, 37. 544, 8; 27. 548, 33. 558, 12. 571, 37, 576. 687, 62. 696, 16. 599, 48. 600, 1; 14. 674, 15. 707, 13. 740, 2. — Eroberte Städte u. Schlösser 568, 25. 601, 29. 620, 7. 676, 4Н. 690, 4751. 691, 39ff. 708, db. 716, 19. 738, 42. — Anufgebote geg. Armagn. 441, 19e. 443, 8^. 529. 23. 580, 17. 5836, 13; 21. — Räu- mung, Frieden 630, 10ff. 635. 25. 677, 40. 680, 36. 690, 36; 46b. 700, 13. 701, 39. 703, 29. 730, 1. 740, 40. 779, 26. — IIuldigung a. d. Franz, König 546, 8. — DO.-Landkomtur(ei) 222, 61f, 308, 568: 5b5. 51b, 41. 620, 1; 15. Vgl Landsee, Schellenberg. Elteradorf i. M-Franken siidl. Erlangen 412, 17. Eltville a. Rh., Judenschaft 306, 13. Eltz (Burg sů. Mayen), Wilhelm v. —, kurtrier, Ge- sandter 791, 34%; 389, Emershoven, Stephan v. —, württ. Ritter 522, 135; 33. Endingen i. Breisgau wnw. Emmendingen 321, 95. Enea Silvio s. Piccolomini. Engelhard(i), Heinrich, Mgr., Domherr z. MejBen, RTI. Gesandter z. P. Eugen 1442: 9, 26; 83. 10, 3. 31, 16. 61, 38. — Kursüchs. Kanzler u. Gesandter 117, 498. 127, 48^. 196, 40. 199, 10. 209, 492 fi, 221, 47. 242, 18. 675, 39. 689, 17; 231. 691, 18. 699, 33. 721, 38. 734, 4. 740, 13. Enger, Leonhard, Burgvogt z. Wangenburg i. U-Elsaß 534, 39. Engers a. Rhein, kurtrier. Zoll 310, 15; 51%, 314, 22; 25. 413, 33; 460. 414, 21. — Zollschreiber s. Valender. —, Johann de — gen, Weniggelt, Wappenbrief 413, 26. England (Anglia, Britania), Land u. Leute 105, 9, 187, 38. 195, 3, 196, 9. 256, 27. 257, 24. 388, 43. D11, 10. 779, 8. — Erbfcind Frankreichs 823, 522, — Könige 145, 12, — Fürsten 279, 18. — Englische Truppen 483, 17. 675, 99. 741, 178. — Kapitáne ‚ 323, 26. 324, 36. 395, 5. — Trięde m. Frankreich zu Tours 246, 31. 328. 434, 11. 528, 14. 675, 50%. 680, 22. 706, 32. 717, 28. 769, 16. 770, 9. — Ort i. 3. Konzil 146, 4; 586. — Ke. Heinrich VI, Kg. v. Frankreich, Herr v. Irland, 1422-61, + 1472 : 18€, 26. 137, 1. 189, 1; 339, 221, 39. -Alphabetisches Register 222, 23. 236, 62b, 245, 465. 391, 19. 541, 19. 588, 34. 675, 23; 48a. 676, 13. 680, 25. 698, 9ff. 702, 30. — Heirat (22. Apr. 1445) mit Margarete v. Anjou, Tochter Kg. Ren6s v. Sizilien 221, 89. 328, 10; 16. — Rite 189, 13£. — Gesandte 55, 8. 143, 24. 146, 1. — Kanzlei s. Colyn. — Siezelbewahrer 180, 40^. Vel. Moleyns. Enkenbach, Primonstr.-Kloster пб. Kaiserslautern, Propst 538, 11. En(n)s (Anasus) i. N-Üsterr. só. Linz 264, 28. 271, 8. Ensishoim (Einsin, En8haim) i. Q-ElsaB, Gemeinde, Vogt, Rate 708. 718, 20. — Gesandte 483, 23. 434. — Besetzung, Hauptquartier d. Dauphin 432, 4611. 434. 446, 35. 483, 35b. 497, 18. 519, 22%; 578, 523, 28. 524, 12. 525, 2. 529, 3, 544, 32. 550, 9. 568, 34. 717, 44. 748, 31. 770, 15. — Verhandlungsort 36, 19; 45%. 326, 46. 327, 4. 481, 31, 438, 31. 434. 515, 18. 516, 1. 517, 10. — Waffenstillstand 515, 51. Enzinger, Martin — v. Rosenheim. Wappenbrief 413, 3%. Epfig i. U-Elsa nôrdl. Schlettstadt, Belagorung 471, 42. — Schaffner s. Kuppenheim. Ephesus, Gomeinde 23, 6. 374, 27, — 3. allg. Konzil 431: 364, 32. 378, 16. — Sogen. Rsubersynode 449: 91, 15. 176, 37. 268, 7. 381, 28. | Épinal (Spinalum) i. Vogesen, Biirgerschaft u. Klerus 448, 45%. 449, 2. — Gonvemreure 559, 22. 560, 1; 32. — Belagerung 324, 425, 437, 9. 448, 26. 450, 37. 45b, 2. 456, 32. 461, 18. 462, 12. 528, 47. 724, 9. — Reichslehen 452, 31. 455, 16. Epp(en)stein i. Taunus n6. Wiesbaden, Godźried, Herr zu — 413, 5. 784, 41a. — Eberhard v. — zu König- stein wnw. Frankf. 784, 42. — Junker zu Kónig- stein 493, 41. 494, 26, Erbach i. Odenwald, Konrad Schenk zu —, kurpfilz. Rat 549, 47f. 604, 50, 605, 36. — i. Rheingan, Zisterz.-Abt 538, 14. Erfurt, Stadt 565, 86. 567, 26. — Liebfrauen- u. St. Severins-Stift 200, 8. 286, 11. 287, 53, — Augustiner- Provinzial 200, 34. 286, 25. 287, 54. — Benedikt.- Kloster St. Peter, Abt Hartung 199, 6; 33*. 200, 36; 40b. 201, 12. 285, 37, 286, 33. 287, 43. — Kart- häuser-Prior 287, 54. — Minoriten-General 200, 29. 286, 26, — Universitit 72, 41. 200, 1, 224, 6. 388, 5. 275, 39. 285, 45. 286, 10. 287, 53. 622, 1. 774, 23. Erlach a, Biclorsee i. Kt. Bern, Ulrich v, —, Schult hoiB 800, 22. Krlenstegen b. Nürnberz (eingemeindet), Hof 412, 4. Erlichshausen, Konrad v. —, DO.-Hochmstr. 222, 1; 42. 302, 49. 424, 32. 425, 12. 426, 42. 511, 16. 512, 31. Vgl. Deutschorden. — Biindnispartner 302, 20. 303, 2, — Schreiber s. Bentim. Frligheim i. wiirtt. Neckarkreis, :Ians v: —, kurpfalz. Edelmann 537, 12. i Ermland i. Ostpr. Bf. Tranz Kuhschmalz 1424-57, Dt. deer. ?58, 43*. 512, 97. 772. — Domherr siehe Kalle. Ernst, Cunz 442, 10. Ernste, Rudolf, Frankf. Söldner 545, 21. Erpel (Iferpel) à. Rh., Heinrich v. —, Dr, leg, Propst v. St. Severin i. Köln, kurköln. Gesandter z. Bas. Konzil 12, 4; 19; 37°. 82, 3, 381, 31. 382, 36.
Strana 845
Alphabetisches Register 845 —, Johannes v. —, Dr. leg., Mitgl. d. Univ. Kóln 272, ! Ferrara, Mef. s. d'Este. — Bürger dort s. Franciscus. 18. 332, 4. 388, 16. Esau, alt. Sohn Jsaaks 651, 17. Esch, Johann v, — gen. v. Luxemburg, Metzer Stadt- sehreiber 342-824. 835, 2. 326, 32. 327, 8. 435, 89. Eschach, (ebr. v. —, Wappenbrief 413, ?8. Fschenau i. M-Franken osó. Erlangen 411, 48. 412, 9. Eschenbach i. M-Franken nó. Hersbruck 412, 17; 25. —, Wolframs-, i. M-Franken £5. Ansbach 293, 2. Es(d)ra, israel. Schriftgelehrter 343, 12. F3lingen, Reichsstadt 262, 39. 297, 29. 313, 25. 497, 15, 618, 26, 762, 20; 42. 765, 11, — Mitg). 1. 5-Stádte- Augschusses 080, 40. 581, 21; 57. — Bgm. als Ge- sandter 531, 15; 26. Vgl. KxydenwiB. — Gcsandte 297, 42. 582, 44. 587, 2. 593, 25. 604, 1. 608, 2, 614, 39. — Boten 580, 11. — Biindnispartner 297, 441, 393, 6; 30. 299, 34, B8G, 45. 732, 22. 261, 1, 764, 3. — Tagungsort 531, 23. 536, 24. 761, 13. — Anfgehate geg. Armagn. 58h, 2h. 616, 8. — Sammel- platz d. Auigebote 522, 22, 531, 19. 545, 37. 558, 28; 43b, 593, 3; b. 601, 55. 602, 34. 603. 604, 36ff. 6056, 46. 606, 36. 608, 8. 617, 33. 726, 46. 728, 26. 730, 41. 733, 28. Este (civitas Astensis) 1. Prov. Padua 460, 353; 30hif. —. Mef. Leonello d'-- v. Ferrara 129, 17; 46%, 180, 30%, 786, 43. — Sein Bruder Horso 736, 43. Estissae, Baron Amnury d'--, Soneschall v. Saintonge, Gesandter d. Dauphin 246, 6. 432, 45. 430, 20. Étobon (Stoumont), Burg westl. Belfort 707, 344. Etsch (Athosis, Eczhe), Landschaft i. Tirol, Leute 79, 49», 222, 81, 258, 35, 259, 89, 270, 2£,; 46, 420, 27. 423, 11. 762, 36b. 784, 39. 804, 48. — Unruhen 217, 45. 219, 6; 32. 226, 13. — Gesandte 433, 28. 476, 13. 785, 92. Europa 178, 26. 279, 20. Luscbius Pamphili, Bf. v. Caesarea, Kirchenhistoriker, T um 340: 64, 31. 328, 35. EuBorthal (Ussersta!) wnw. Landau, Zisterz.-Kloster 538, 5. Eva, Stammutter 378, 41. Eyb (i. M-Franken sü. Ansbach), Johann y. —, Vikar z. Eichstátt 110, 17. Ezochiol, Prophot, 849, 1. 365, 3v. 374, 27, F (vul. V) Fürber, Hans, v. Nócdlingen (?) 412, 51. Fulkenfels, Burg i. N-Bayern nórdL Straubinę 416, 41. Falkenstein, Herren v. —, Besitzer Farnsburgs b23, 40. 579, 33. Famsburg (Varensperg, Yesperch), Burg sw. Sackingen 237, 19. 325, 29; 44, 429, 7ff.; 41»1f. 436, 3. 500, 5. 501. 528, 47. 579. 580, 38. 681, 8; 27. 688, 54. 738, 28. 789, 1. Feehter, Cunz, v. Sittenbach westl. Hersbruck 412, 4. Feiningzen (wohl Finstingen, s. dort) 590, 58. Feldkirch (Veltkilch: i. Vorarlberg, Rat u. Bürger 421, 2. 510, 9; 12. 146, 39. Fern(paB) (Verren, Wern), Wasserscheide i, N-Tirol, Österr. Lande diesseits 419, 41. 420, 26; 49. 421, 6. | | i l — Konzilsort 90, 48. 91, 26. 92, 16, 99, 1, 141, 31, : 856, 2. — Konzil, Vorleg. d. Bas. Konsils dorthin 83, 26, 84, 18. 87, 22. 07, 1. 101, 12. 104, 17; 23. 147, 20; 22. 166, 35, 211, 7; 44. 393, 32. 336, 42. 337. 339, 21. 350, 28. 854, 6. 355, 35. 360, 38. 376, 31. 383, 26. 386, 8. — Autoritü5 351, 22:f, — Be- zeichn. als cangregatio, conventiculum (u. i.) Eugenii 92-94. 100, 35. 108, 40. 101. 10. 6566, 12. — Verhandl. m. d. Griechen 97. 146, 9. — Dekr. d. 1. Sess. 90, 34. 97, 3. 363, 10. 384, 4. Festus, rom. Prokurator i. Paldstina 18, 23. Feucht i M-Franken só, Nürnberg 412, 33. Feyvelman, Jude i. Mainz- Kastel 208, 15. Filustre, Guillaume, Bf. s. Verdun. Finarzwesen, Reichs-, Kgl. (Rechnungs-) Kammer 72, 94. 414, 17. 416, 37. 426, 26. 465, 90. 482, 80; 485. — Kammermeister, Kümmerer 43, 15, 44, 34, 271,24, 295, 32. 418, 7. 613, 38. Vgl. Ungnad. -- Kammer- Schreiber 476, 7. — Kammerknechte 482, 25, — Steuern allg, 722, 27, 761, 31. — Krónunsssteuer 8. Juden. — Stüdtesteuern 216, 5. Vgl. Frankfurt. — Türkensteuer 277, 3. — Geldmangel 788, 32. — Geldvarrat 80b, 34. Vgl auch Minzwesen. — Zoll(freiheit) 307, 34. 771, 52a. Finsterloh, Cunz v. —, Gesandter K's. v. Weinsberg 311,845, Finst(r)ngen (Fonestranges, Vinstingen), Fénétranee i. Lothr., Johann v. —, Ritter, KüRmmerer u. Ge- sandter d. Dauphin 432, 45. 436, 24. 488, 485. 461, 468. 476, 45, 477, 9, 524, 31. 528, 45. 558, 23. 580, 5812), 598, 6. 639, 971. 640, 19. €97, 45. 724, 24, 741, 99. 767, 1; 9. 768, 20. Fischelen, Georg, Ritter 238, 54P. Fladung, Hans, v. Schweinfurt 110, 19. Flandern, Grafschaft 134, 22, 313, 32. Flechsine, Herman, v. Mersbruck 412, 19, Fleckenstein, Heinrich v. —, Junker, kurpfälz. Go- sandter u. Sehiedsmann 528, 17. 534, 21; 24. 790, 9. 791, 360; 330, 798, 32; 42. — Sein Schreiber 483, 47a. Fleisnitz i. O-Franken b. Münchberg, llofe 412, 57. Fleville, Werner de —, franz, Ritter u. Gesandter 768, 21, ; Flörsheim (Flerzheim), Ober-, nw. Worms, Fried- rich v. —, Ritter, kurpfalz. Amtmann u. Gesandter 528, 16. 543, 29. 544, 10. — DO.-Xomtur 538, 14. Fiórchingen (Florange) a. d. Mosel i. Luxemb., Tagung 136, 14; 28. Florentin, A. de —, püpstl. Kanzleibeamter 961, 26. 262, 9. 660, 28. 667, 22. Florenz, Stadt, Bürger 160, 17, 179, 29. 198, 4. 215, 3. 222,26.767, 44v (? 5. — Gesandte 179,91. — Konzilsort 68, 415. 90, 43. 98, 39. 99, 1#. 145, 4. 146, 17. 154, 37. 330, 7. — Päpstl. Residenz 63, 48¢. 655, 33. 665, 18. — Hankier s. Medici. - Ebi. Bartholomaus Zabarella 1439-46: £2, 17. 53, 4. — Konzil 53, 86. 54, 26. 55, 12. 69, 38, 37, 22, 141. 149, 7. 147, 20. 175, 36. 211, 45. 342, 13. 354, €. 662, 32. — Autoritit 141, 44, 142, 7H. 386, & — Bezeichnung als conciliabulum u. i. 82, 11. 84. 656, 12. — Verhandl. m. Griechen 88, 428. —
Alphabetisches Register 845 —, Johannes v. —, Dr. leg., Mitgl. d. Univ. Kóln 272, ! Ferrara, Mef. s. d'Este. — Bürger dort s. Franciscus. 18. 332, 4. 388, 16. Esau, alt. Sohn Jsaaks 651, 17. Esch, Johann v, — gen. v. Luxemburg, Metzer Stadt- sehreiber 342-824. 835, 2. 326, 32. 327, 8. 435, 89. Eschach, (ebr. v. —, Wappenbrief 413, ?8. Fschenau i. M-Franken osó. Erlangen 411, 48. 412, 9. Eschenbach i. M-Franken nó. Hersbruck 412, 17; 25. —, Wolframs-, i. M-Franken £5. Ansbach 293, 2. Es(d)ra, israel. Schriftgelehrter 343, 12. F3lingen, Reichsstadt 262, 39. 297, 29. 313, 25. 497, 15, 618, 26, 762, 20; 42. 765, 11, — Mitg). 1. 5-Stádte- Augschusses 080, 40. 581, 21; 57. — Bgm. als Ge- sandter 531, 15; 26. Vgl. KxydenwiB. — Gcsandte 297, 42. 582, 44. 587, 2. 593, 25. 604, 1. 608, 2, 614, 39. — Boten 580, 11. — Biindnispartner 297, 441, 393, 6; 30. 299, 34, B8G, 45. 732, 22. 261, 1, 764, 3. — Tagungsort 531, 23. 536, 24. 761, 13. — Anfgehate geg. Armagn. 58h, 2h. 616, 8. — Sammel- platz d. Auigebote 522, 22, 531, 19. 545, 37. 558, 28; 43b, 593, 3; b. 601, 55. 602, 34. 603. 604, 36ff. 6056, 46. 606, 36. 608, 8. 617, 33. 726, 46. 728, 26. 730, 41. 733, 28. Este (civitas Astensis) 1. Prov. Padua 460, 353; 30hif. —. Mef. Leonello d'-- v. Ferrara 129, 17; 46%, 180, 30%, 786, 43. — Sein Bruder Horso 736, 43. Estissae, Baron Amnury d'--, Soneschall v. Saintonge, Gesandter d. Dauphin 246, 6. 432, 45. 430, 20. Étobon (Stoumont), Burg westl. Belfort 707, 344. Etsch (Athosis, Eczhe), Landschaft i. Tirol, Leute 79, 49», 222, 81, 258, 35, 259, 89, 270, 2£,; 46, 420, 27. 423, 11. 762, 36b. 784, 39. 804, 48. — Unruhen 217, 45. 219, 6; 32. 226, 13. — Gesandte 433, 28. 476, 13. 785, 92. Europa 178, 26. 279, 20. Luscbius Pamphili, Bf. v. Caesarea, Kirchenhistoriker, T um 340: 64, 31. 328, 35. EuBorthal (Ussersta!) wnw. Landau, Zisterz.-Kloster 538, 5. Eva, Stammutter 378, 41. Eyb (i. M-Franken sü. Ansbach), Johann y. —, Vikar z. Eichstátt 110, 17. Ezochiol, Prophot, 849, 1. 365, 3v. 374, 27, F (vul. V) Fürber, Hans, v. Nócdlingen (?) 412, 51. Fulkenfels, Burg i. N-Bayern nórdL Straubinę 416, 41. Falkenstein, Herren v. —, Besitzer Farnsburgs b23, 40. 579, 33. Famsburg (Varensperg, Yesperch), Burg sw. Sackingen 237, 19. 325, 29; 44, 429, 7ff.; 41»1f. 436, 3. 500, 5. 501. 528, 47. 579. 580, 38. 681, 8; 27. 688, 54. 738, 28. 789, 1. Feehter, Cunz, v. Sittenbach westl. Hersbruck 412, 4. Feiningzen (wohl Finstingen, s. dort) 590, 58. Feldkirch (Veltkilch: i. Vorarlberg, Rat u. Bürger 421, 2. 510, 9; 12. 146, 39. Fern(paB) (Verren, Wern), Wasserscheide i, N-Tirol, Österr. Lande diesseits 419, 41. 420, 26; 49. 421, 6. | | i l — Konzilsort 90, 48. 91, 26. 92, 16, 99, 1, 141, 31, : 856, 2. — Konzil, Vorleg. d. Bas. Konsils dorthin 83, 26, 84, 18. 87, 22. 07, 1. 101, 12. 104, 17; 23. 147, 20; 22. 166, 35, 211, 7; 44. 393, 32. 336, 42. 337. 339, 21. 350, 28. 854, 6. 355, 35. 360, 38. 376, 31. 383, 26. 386, 8. — Autoritü5 351, 22:f, — Be- zeichn. als cangregatio, conventiculum (u. i.) Eugenii 92-94. 100, 35. 108, 40. 101. 10. 6566, 12. — Verhandl. m. d. Griechen 97. 146, 9. — Dekr. d. 1. Sess. 90, 34. 97, 3. 363, 10. 384, 4. Festus, rom. Prokurator i. Paldstina 18, 23. Feucht i M-Franken só, Nürnberg 412, 33. Feyvelman, Jude i. Mainz- Kastel 208, 15. Filustre, Guillaume, Bf. s. Verdun. Finarzwesen, Reichs-, Kgl. (Rechnungs-) Kammer 72, 94. 414, 17. 416, 37. 426, 26. 465, 90. 482, 80; 485. — Kammermeister, Kümmerer 43, 15, 44, 34, 271,24, 295, 32. 418, 7. 613, 38. Vgl. Ungnad. -- Kammer- Schreiber 476, 7. — Kammerknechte 482, 25, — Steuern allg, 722, 27, 761, 31. — Krónunsssteuer 8. Juden. — Stüdtesteuern 216, 5. Vgl. Frankfurt. — Türkensteuer 277, 3. — Geldmangel 788, 32. — Geldvarrat 80b, 34. Vgl auch Minzwesen. — Zoll(freiheit) 307, 34. 771, 52a. Finsterloh, Cunz v. —, Gesandter K's. v. Weinsberg 311,845, Finst(r)ngen (Fonestranges, Vinstingen), Fénétranee i. Lothr., Johann v. —, Ritter, KüRmmerer u. Ge- sandter d. Dauphin 432, 45. 436, 24. 488, 485. 461, 468. 476, 45, 477, 9, 524, 31. 528, 45. 558, 23. 580, 5812), 598, 6. 639, 971. 640, 19. €97, 45. 724, 24, 741, 99. 767, 1; 9. 768, 20. Fischelen, Georg, Ritter 238, 54P. Fladung, Hans, v. Schweinfurt 110, 19. Flandern, Grafschaft 134, 22, 313, 32. Flechsine, Herman, v. Mersbruck 412, 19, Fleckenstein, Heinrich v. —, Junker, kurpfälz. Go- sandter u. Sehiedsmann 528, 17. 534, 21; 24. 790, 9. 791, 360; 330, 798, 32; 42. — Sein Schreiber 483, 47a. Fleisnitz i. O-Franken b. Münchberg, llofe 412, 57. Fleville, Werner de —, franz, Ritter u. Gesandter 768, 21, ; Flörsheim (Flerzheim), Ober-, nw. Worms, Fried- rich v. —, Ritter, kurpfalz. Amtmann u. Gesandter 528, 16. 543, 29. 544, 10. — DO.-Xomtur 538, 14. Fiórchingen (Florange) a. d. Mosel i. Luxemb., Tagung 136, 14; 28. Florentin, A. de —, püpstl. Kanzleibeamter 961, 26. 262, 9. 660, 28. 667, 22. Florenz, Stadt, Bürger 160, 17, 179, 29. 198, 4. 215, 3. 222,26.767, 44v (? 5. — Gesandte 179,91. — Konzilsort 68, 415. 90, 43. 98, 39. 99, 1#. 145, 4. 146, 17. 154, 37. 330, 7. — Päpstl. Residenz 63, 48¢. 655, 33. 665, 18. — Hankier s. Medici. - Ebi. Bartholomaus Zabarella 1439-46: £2, 17. 53, 4. — Konzil 53, 86. 54, 26. 55, 12. 69, 38, 37, 22, 141. 149, 7. 147, 20. 175, 36. 211, 45. 342, 13. 354, €. 662, 32. — Autoritit 141, 44, 142, 7H. 386, & — Bezeichnung als conciliabulum u. i. 82, 11. 84. 656, 12. — Verhandl. m. Griechen 88, 428. —
Strana 846
846 Verlegung n. Rom 61,.12. 68, 30%; 504; 35b. 166, 35. — Grl-HKongregation 63,4858: 304. — Dekrete 84, b. — Dekr. ,,Moyses" s. P. Eugen. Flosser, Herman, v. Würzburg .110, 46. Fogel, Peter, Frunkf. Säldner 545, 21, Foil, Adam, v. Ermenrod (Yrmentrode), Trier. Erz- diakon 663, 12; 15. ’ Foix (Fuxum), südiranz. Gft, Gif. Johann v. — u. Bigorre 190, 21. Folle (?), Herr v. —, kurmainz, Gesandter 293, 31. Forcheim (Furcheim, Vorchaim) i. O-Franken 229, 8, 412, 16. — Juden 418, 9. Forstenried i. O-Bayern sw. München, Filialkirche TIL Kreuz 139, 49*. Forstaneister, Gerhard, kurpiźlz. Mann 537, 11. Foscari Francesco, Dore v. Venedig 172, 365, Foulani, H(ugo), päpstl. Kanzleibeamter 660, 51». Tragenstein i. Inntal b. Iunsbruck, Silberbergwerk 989, 51. 490, 95. Framberg(er) (Franbriquet) Hans v. (scutifer) der franz. Kónigin u. Gesandter 246, 30. 459, 24; 39. 629, 35. 676, 98. 795, 49^. 739, 43. Franefordia, Johannes de —, Tricrer Cffizial, siche Rade. Franciscus, Freund E. Silvias i. Ferrara 736, 34. Franken, Land u. Lente 319, B. 564, 38. 484, 20. — Reiehsstadte 589, 26. 608, 81. — Bündnispartner 299, 24. 480, 14. 550, 56. 732, 4; 15. — Landgericht 415, 26. Frankenstein i. Rheinhessen b. Darmstadt, Philipp v. — 216, 17. E37, 6. Frankenthal i. d. Pfalz, August.-Chorherren 538, 11. Frankfurt (Francfordia), Reichsstadt 8, 44%, 77, 373. 291, 48»; 39bff, 294, 47. 308, 46aff. 309, 38. 410, | 58. 440, 16, 518, 13; 22. 519, 24s, 544. 549, 36; 41. 650. 551, 14. 565, 3; 20. 557, 28. 568, 16; 28. 573, 2; 41ff. 574, 35. 575, 6. 588, 18. 589, v. 609, 11; 29. 612, 27; 45. 613, 11, 674, 690, 17. 703, 518. 783, 9. — Zuschriften 134, 23. 229, 20s. 27%, 54%. 278, 16. 280, 32. 288, 30. 291, 325. 805, 532. 316, 28. 325, 1. 428, 52», 439, 38. 441, 25. 443, 31. 447, 19. 480-494. b22, 40. 527, 32. 529, 6. 532, 12. 536, 17, 543, 47°. 546, 12, 547, 39. 549, 23. 550, 17. bna, 39. 548, 7. 699, 17. 614, 47. 674, 5; 86. 683, J4. 702, 16. 703, 6; 8, Vgl.dazu Bgm.u. Rat. — Ortsangabe 263, 45. 329, 43. 701, 9; 28. 757, 24. — Bgm. u. Rat 8, 452, 205, 38e. 215, 28. 290, 41. 293, 16. 294, 36. 295, 1. 309, 46%, 442, 18, 481, 32, 452, 432, 485, 21. 484, 9. 485, 28. 488, 1. 489-494. 545, 55. 551, 4. 571, 41. 587, 50. 589, 10. 606, 28, 609, 24. 673, 47. 690, 81. TU, 41, 781, 22; 29.782, 32. 784, 8; AX. — Schůffen 485, 15. 551, b. 674, 7. 781, 85. Vgl. Steinenhause, Straln- berg. — Schultheib 682, 17. Vel. Hohenwissel, — Rats- freunde, Gesandte 112, 19. 134, 6. 548, 8, 550, 1. 551, 15; 47. 554, 64. 565, 8. 588. 600, 85. 609, 25; 31f. 674, 65. 683, 24. 726, 5. Vgl Alzey, Bechten- henne, Neuhaus, Schelme, Schwarzenberg, Steinen- —, Knappe . hause, Stralnberg, Wisse, — Del. z. RU, 1444: 2988, : 28. 291, 4ft.; 45e; 50b. 203, 23. 994, 48. 428, 23. 439, 86. 468, 80. 475, 14. 480-494. 507, 84. 544, 20. VgL Alzey, Schiltknecht, Sehwarzanberg. — Boten, Diener 205, 424, 481. 488, 6; 14. 491, 44. 492. 30; Alphabetisches Register 40. 494, 7, 555, 33, 575, 2. 568, 16. 613, 26. Vgl. Helt, Hesse, Lórber, Ulworm, Wecstadt. — Hauptmann 522, 41. 574, 11fi. ; 36. Vgl. Schiltlnecht. — Sóldner 545, 18IE. — Advukat s. Alzey. — Stadtschrejber s. Bechtenhenne, Uffsteiner. — Rechenmeister 480, 508. — Bürger g. Aldeloz, Blumo (?), MoneB (?), Silber- rat. — Arzt: Mstr. Conrat 2%, 2. — Kaufleute 484, 19. — Rathaus 675, 43. 676, 6. — Affen- u. Oppenheimer Tor 784, 31f. — Herberzen 674, 14. 676, 5. — Schiff 781, 24, — Messe 309, 442; 40b. 482, 29. 664, 64. -- Geldleihe, Wechsel 215, 4119. 309, 47b. 470, 18, 761, 32, — Aufwendungen für Besucher 784, 98. — Münze 311, 19; 31b; 495. 312, 58», 563, 1111.; 45. 564, 51. — Stadtsteuer 216, DIF. 482, 31; 47a, 483, 10. 484, 121. 486, 29f. 488, 2. 761, 31. — Privilegien 484, 181f. 486, 35. — Fehden 544, 15; 24. 557, 48, — Krieesversorgung 484, 3. 489, 1. — Anschläge, Auf- gebote geg. Armagn. 440, 40e, 441, 175, 443, 3h, 444, 25. 492. 498, 16f. 522, 41. 523, 23. 632, 16. 644-549. 557, 33; 46. KTA, 474. 589, 21. 607, 30. 613, 2; 19. 615. — RU. 1409: 529, 11. — Wahltag 1438: 12, 14, 380, 63. 672,12. — Kurtürst]. Protestation v. März 1438: 785, 18. — RT 1441: 47, 50. 48, 5. — RT. 1442: 11. 12. 15. 17, 47. 19. 17. 99, 16. 30, 3I. 34, 37. 40, 614; 40b, 44, 9. 47, 50^. 48, 11, 71, 17. 72, 0. 79, 14. 79, 28. 80, 25f. 81, 7. 104, 85, 108, 8. 180, 14. 134, 47b. 146, 2. 148, 48, 203, 26b; 32b. 938, 20. 329, 48 И. 475, 31. 621, 34. — Reformatio 1442: 244, 25. 421, 29. — „Pragmat. Sanktion“ v. Aug. 1442: 75, 818. 135, 20. — Ort d. RTT, 1443 u. 1444: 108, 24. 213, 21. 215, 24. 220, 421. 223, 6; 18. — Kurfiirstl. Tag Dez. 1444: 409, 8. 449, 21. 612. 671-676. — Beah- sichtigter Kgl. Tag Jan. 1445: 409, 32. 624, 31, 628, 26; 81. 664, 1. 676, 1. — RI. Juni 1445: 669, 31. "01, 28. 725, 51». 736, 15. 737, 9. 741, 23. 766-786. — RT. 1446: 117, 45b, — RT. Okt, 1454: 247, 21. — à d. Oder, Verhandl u. Vertrag üb. d. Neumark 1443: 960, 28. 301, 8. 425, 13. Frankreich (Gallia, Welische lande), Land, Nation 38, 5. 188, 19. 134, 92. 195, 3. 196, SE. 296, 10. 393, 14: 519. 324, 30. 413, 39. 611, 40. 542, 14. 572, 44, 670, 20. 594, 51. 715, 20. -- Sprache 770, 35. — Fürsten, Ritter, Vasallon 279, 18, 3923, 26; 10. 324. 25, 325, 22. 326, 40. 349, 25. 434, 17. 462, 19; 47. 569. 696, 4iff. — Städte 560, 47. — Untertanen, Stände 105, 4. 451, 381, 455, 11; 43. 466, 26f.; 40. 408, 19; 40. 461-462. 569, 16. 679, 371. 696, 47H. — Kirche 105, 8. 267, 27. 888, 43. 773, 28. Vgl. Karl VII. — Bischüfe, Prälaten 99, 36. 150, 2. 191, 11. 349, 24, 360, 13. 364, 34, 378, 6. — Universitäten 91, 4. 349, 25, 393, 4. Vgl. Paris. — Konzilien 105, 8, 146, 1. — Pragmat. Sanktion s. Bourges. . — Königreich, Krone 319, 43, 445, 35. 446, 9. 451, 3741. 452-456. 468, 2, 431, 19. 569, 16. 678, 19. 679, 45. 700, 22; 33. 701, 36. 704, 62. 713, 34. 714, 6. 716, 17; 38. 717, 40. 738, 14. 740, 23. 770, 3. 773, 98. — Rechte u. Ansprüche auf deutsches Land 252, 398, 452, 40. 455. 493, 39. 508, 38. 515, 7. 516, 17. 517, 53. 528, 37. 542, 14. 578. 579, 3; 18. 684, 2; 23.
846 Verlegung n. Rom 61,.12. 68, 30%; 504; 35b. 166, 35. — Grl-HKongregation 63,4858: 304. — Dekrete 84, b. — Dekr. ,,Moyses" s. P. Eugen. Flosser, Herman, v. Würzburg .110, 46. Fogel, Peter, Frunkf. Säldner 545, 21, Foil, Adam, v. Ermenrod (Yrmentrode), Trier. Erz- diakon 663, 12; 15. ’ Foix (Fuxum), südiranz. Gft, Gif. Johann v. — u. Bigorre 190, 21. Folle (?), Herr v. —, kurmainz, Gesandter 293, 31. Forcheim (Furcheim, Vorchaim) i. O-Franken 229, 8, 412, 16. — Juden 418, 9. Forstenried i. O-Bayern sw. München, Filialkirche TIL Kreuz 139, 49*. Forstaneister, Gerhard, kurpiźlz. Mann 537, 11. Foscari Francesco, Dore v. Venedig 172, 365, Foulani, H(ugo), päpstl. Kanzleibeamter 660, 51». Tragenstein i. Inntal b. Iunsbruck, Silberbergwerk 989, 51. 490, 95. Framberg(er) (Franbriquet) Hans v. (scutifer) der franz. Kónigin u. Gesandter 246, 30. 459, 24; 39. 629, 35. 676, 98. 795, 49^. 739, 43. Franefordia, Johannes de —, Tricrer Cffizial, siche Rade. Franciscus, Freund E. Silvias i. Ferrara 736, 34. Franken, Land u. Lente 319, B. 564, 38. 484, 20. — Reiehsstadte 589, 26. 608, 81. — Bündnispartner 299, 24. 480, 14. 550, 56. 732, 4; 15. — Landgericht 415, 26. Frankenstein i. Rheinhessen b. Darmstadt, Philipp v. — 216, 17. E37, 6. Frankenthal i. d. Pfalz, August.-Chorherren 538, 11. Frankfurt (Francfordia), Reichsstadt 8, 44%, 77, 373. 291, 48»; 39bff, 294, 47. 308, 46aff. 309, 38. 410, | 58. 440, 16, 518, 13; 22. 519, 24s, 544. 549, 36; 41. 650. 551, 14. 565, 3; 20. 557, 28. 568, 16; 28. 573, 2; 41ff. 574, 35. 575, 6. 588, 18. 589, v. 609, 11; 29. 612, 27; 45. 613, 11, 674, 690, 17. 703, 518. 783, 9. — Zuschriften 134, 23. 229, 20s. 27%, 54%. 278, 16. 280, 32. 288, 30. 291, 325. 805, 532. 316, 28. 325, 1. 428, 52», 439, 38. 441, 25. 443, 31. 447, 19. 480-494. b22, 40. 527, 32. 529, 6. 532, 12. 536, 17, 543, 47°. 546, 12, 547, 39. 549, 23. 550, 17. bna, 39. 548, 7. 699, 17. 614, 47. 674, 5; 86. 683, J4. 702, 16. 703, 6; 8, Vgl.dazu Bgm.u. Rat. — Ortsangabe 263, 45. 329, 43. 701, 9; 28. 757, 24. — Bgm. u. Rat 8, 452, 205, 38e. 215, 28. 290, 41. 293, 16. 294, 36. 295, 1. 309, 46%, 442, 18, 481, 32, 452, 432, 485, 21. 484, 9. 485, 28. 488, 1. 489-494. 545, 55. 551, 4. 571, 41. 587, 50. 589, 10. 606, 28, 609, 24. 673, 47. 690, 81. TU, 41, 781, 22; 29.782, 32. 784, 8; AX. — Schůffen 485, 15. 551, b. 674, 7. 781, 85. Vgl. Steinenhause, Straln- berg. — Schultheib 682, 17. Vel. Hohenwissel, — Rats- freunde, Gesandte 112, 19. 134, 6. 548, 8, 550, 1. 551, 15; 47. 554, 64. 565, 8. 588. 600, 85. 609, 25; 31f. 674, 65. 683, 24. 726, 5. Vgl Alzey, Bechten- henne, Neuhaus, Schelme, Schwarzenberg, Steinen- —, Knappe . hause, Stralnberg, Wisse, — Del. z. RU, 1444: 2988, : 28. 291, 4ft.; 45e; 50b. 203, 23. 994, 48. 428, 23. 439, 86. 468, 80. 475, 14. 480-494. 507, 84. 544, 20. VgL Alzey, Schiltknecht, Sehwarzanberg. — Boten, Diener 205, 424, 481. 488, 6; 14. 491, 44. 492. 30; Alphabetisches Register 40. 494, 7, 555, 33, 575, 2. 568, 16. 613, 26. Vgl. Helt, Hesse, Lórber, Ulworm, Wecstadt. — Hauptmann 522, 41. 574, 11fi. ; 36. Vgl. Schiltlnecht. — Sóldner 545, 18IE. — Advukat s. Alzey. — Stadtschrejber s. Bechtenhenne, Uffsteiner. — Rechenmeister 480, 508. — Bürger g. Aldeloz, Blumo (?), MoneB (?), Silber- rat. — Arzt: Mstr. Conrat 2%, 2. — Kaufleute 484, 19. — Rathaus 675, 43. 676, 6. — Affen- u. Oppenheimer Tor 784, 31f. — Herberzen 674, 14. 676, 5. — Schiff 781, 24, — Messe 309, 442; 40b. 482, 29. 664, 64. -- Geldleihe, Wechsel 215, 4119. 309, 47b. 470, 18, 761, 32, — Aufwendungen für Besucher 784, 98. — Münze 311, 19; 31b; 495. 312, 58», 563, 1111.; 45. 564, 51. — Stadtsteuer 216, DIF. 482, 31; 47a, 483, 10. 484, 121. 486, 29f. 488, 2. 761, 31. — Privilegien 484, 181f. 486, 35. — Fehden 544, 15; 24. 557, 48, — Krieesversorgung 484, 3. 489, 1. — Anschläge, Auf- gebote geg. Armagn. 440, 40e, 441, 175, 443, 3h, 444, 25. 492. 498, 16f. 522, 41. 523, 23. 632, 16. 644-549. 557, 33; 46. KTA, 474. 589, 21. 607, 30. 613, 2; 19. 615. — RU. 1409: 529, 11. — Wahltag 1438: 12, 14, 380, 63. 672,12. — Kurtürst]. Protestation v. März 1438: 785, 18. — RT 1441: 47, 50. 48, 5. — RT. 1442: 11. 12. 15. 17, 47. 19. 17. 99, 16. 30, 3I. 34, 37. 40, 614; 40b, 44, 9. 47, 50^. 48, 11, 71, 17. 72, 0. 79, 14. 79, 28. 80, 25f. 81, 7. 104, 85, 108, 8. 180, 14. 134, 47b. 146, 2. 148, 48, 203, 26b; 32b. 938, 20. 329, 48 И. 475, 31. 621, 34. — Reformatio 1442: 244, 25. 421, 29. — „Pragmat. Sanktion“ v. Aug. 1442: 75, 818. 135, 20. — Ort d. RTT, 1443 u. 1444: 108, 24. 213, 21. 215, 24. 220, 421. 223, 6; 18. — Kurfiirstl. Tag Dez. 1444: 409, 8. 449, 21. 612. 671-676. — Beah- sichtigter Kgl. Tag Jan. 1445: 409, 32. 624, 31, 628, 26; 81. 664, 1. 676, 1. — RI. Juni 1445: 669, 31. "01, 28. 725, 51». 736, 15. 737, 9. 741, 23. 766-786. — RT. 1446: 117, 45b, — RT. Okt, 1454: 247, 21. — à d. Oder, Verhandl u. Vertrag üb. d. Neumark 1443: 960, 28. 301, 8. 425, 13. Frankreich (Gallia, Welische lande), Land, Nation 38, 5. 188, 19. 134, 92. 195, 3. 196, SE. 296, 10. 393, 14: 519. 324, 30. 413, 39. 611, 40. 542, 14. 572, 44, 670, 20. 594, 51. 715, 20. -- Sprache 770, 35. — Fürsten, Ritter, Vasallon 279, 18, 3923, 26; 10. 324. 25, 325, 22. 326, 40. 349, 25. 434, 17. 462, 19; 47. 569. 696, 4iff. — Städte 560, 47. — Untertanen, Stände 105, 4. 451, 381, 455, 11; 43. 466, 26f.; 40. 408, 19; 40. 461-462. 569, 16. 679, 371. 696, 47H. — Kirche 105, 8. 267, 27. 888, 43. 773, 28. Vgl. Karl VII. — Bischüfe, Prälaten 99, 36. 150, 2. 191, 11. 349, 24, 360, 13. 364, 34, 378, 6. — Universitäten 91, 4. 349, 25, 393, 4. Vgl. Paris. — Konzilien 105, 8, 146, 1. — Pragmat. Sanktion s. Bourges. . — Königreich, Krone 319, 43, 445, 35. 446, 9. 451, 3741. 452-456. 468, 2, 431, 19. 569, 16. 678, 19. 679, 45. 700, 22; 33. 701, 36. 704, 62. 713, 34. 714, 6. 716, 17; 38. 717, 40. 738, 14. 740, 23. 770, 3. 773, 98. — Rechte u. Ansprüche auf deutsches Land 252, 398, 452, 40. 455. 493, 39. 508, 38. 515, 7. 516, 17. 517, 53. 528, 37. 542, 14. 578. 579, 3; 18. 684, 2; 23.
Strana 847
Alphabetisches Register 841 587, 40. Vgl. Karl VII. (Kriegspläne). — Könige alle. ; — Dauphin (Dailphin. Telfin) Ludvig XI. v. Vienne, 145, 12. 324, 57b, 455, 7. 456, 17; 44. 528, 32f. 694, 311. — Kgl. Haus, Familie 192, ?. 350, 1. 432. 711, 18. 712, 45. 724, 40. — Johann I., Bruder Karls V., Hz. v. Berry 1360-1416: 350, 2. — Seine Tochter Bonne, verheir. mit 1) Gf. Amadeus VII. v. Savoyen, 2) GŁ Bernhard VII. v. Armagnac, T1435: 3060, 385; 495; 365, — Kg. Karl VI. 1980-1429: 458, 8. 460, | 41^, — $cinc Gemahlin Isabella, Toohter Hz. Ste- phans 1IT. v. Baiern-Ingolst. 542, 11. 543, 17. 725, 333. — Karl VII., Kónig v. Frankreich 1422-61: passim. — Seine Gem. Margarete v. Nsapel 350, 4f. 468, 42. ; 676, 20. — Verhältnis zu Papst u. Konzil 55, 35, 56, 17. 73, 44b. 74. 395. 82, 10. 101, 20. 104, 42. 147, 55%. 148, 6. 184, 42 = ff. 189, 23. 190, 22; 40; 48, 217-219. 222, 23. 361, 23. 385, 7. 391, 19. 701, 24. — Dęl. zu Österreich u. deutschen Fürsten 257, 94. 318, 4b. 319, 22; 46^, 134-491. 448, 16, 449-462, 477, 38; 30. 597, 74. 541, 5; 8. 544, 11. 676, 20. 677, 22E£. 679.683. 689-699. 701, 44. 703, 29; 35. 704, 706, 29, 710, 19, 714, 15. 716, 104. 719, 12; 30. 721, 31. 723. 724, 3. 728, 36ff. 738-740. 742. 766-710, — Del. zu elsif. m. Jothr, Stádten 203, 31, 448, 468, 470, 578. 471, 39. 504, 52. 559, 24. 560, 33. 561, 21. 568, 18; 44, 71, 30.578, 4. 584, 3; 23. 703, 53%. — Dgl. zu aus- lind. Fürsten 136, 26. 137, 1. 221, 41f, 459, 429. 707, 33%, — Kriegspläne 322, 16. 324. 433, 14; 41. 468, 42. 469, 46. 47), 7. 4171, 431. 472, 35. 493, 381f. 512, 42. 544, 7. 546, 3. 555, 21. 568, 391. 575, 53%, 684, GE. 588, 34f. 613, 5; 13. 676, 13. 721, 3. Vgl. Dauphin u. Frankreich (Krone). — Rückeroberung franz. Gebiete 470, 31. 493. 38. 506, 6; 11. 507, 10. 546, 3f. — Gesandte zu Papst u. Konzil 150, 2. 191, 11; 40. 192, 47°, 207, 7, — Dgl. zu den RTT. 145, 43. 190, 41b. 319, 485. 325, 16ff. 345, 25. 701, 21. 713, 33. 714, 3. 716, 3. 123, 38. 724, 8. 737, 40. 739, 1485, 741,31. 742, 14. 766, 10. 768, 24. 770, 30. — Dgl. zu Kg. Friedrich 456, 3b. 459, 19. 676, 26. ; 725, 17. — Dgl. an deutsche Fürsten 525, 17. 582, 4. 682, 11; 40. 704, 47, Vel. Bayert, Bubsiére, Flevillo, Framberg, Gaucourt, Huyn, Ivenheim, Monjou, Peyer, Reims, Tours. — Hofhaltung: Rat (grant conseil), Rite 122, 29. 569, 50. 570, 19. 690, 1%. 698, 14. 706, 37. 725, 49%; 26b. — Kämmerer (chambellan) 470, 31, Vgl, Fin- stingen, Gaucourt. -- Kanzler 319, 16. 753, 444, — Kanzlei, Sokretäre 459, 1. 711, 6f. 715, 1. 766, 425, Vgl. Aloys, Aude, Boire, Bussiere, Chalignut, Cheva- lier, Edilz, Fresnoy, Jouguet, Loere. — Persónl. Unterschrift d. Kgs. 726, 4. — Seneschail 659, 23. 560, 41. 589, 30. Vgl. Brez£. — Schatzmeister, Pinanzmini- ater s. Bar, Cueur. — Beichtvater s. Machet. — Herolde 459, =. — Heerwesen: Gencral-Procurator 693, 28. — Mar- schille 325, 4. 561, 43, 669, 88. 677, 7. Vgl. Culant, Val. -- Hoerfiihrer, Kapitine sw. 569. 677, 7. 168, 8; 7. 769, 44, Vgl. Commercy. — Spione 468, 26. — Vgl. im übrigen unter Armapnaken. — Vertrżge mii Deutschland 512, 32. 555, 10. 615, 12. 116, 2. 118, 36. 721, 40, 742, 19. Ygl. Trier. — Dęl. m. England s. dort. Sohn Karls VIL, verheir. 28. 2. 1451 mit Karola v. Savoyen 7, 412, 117, 85. 127, 458; 41%, 578, 46. 725, 315; 545, — Verhalbnis zu s. Vater 434, 6X. 518, b. £26, 39. 578, 45. — Ermennung z. pápsti. Gonfalo- Tiere 435, 4; 38*, — Heerführer der Armsgnaken 280, 36; 46^, 322-221. 445, 1. 449, 34. 450-460. 46b, 1; 508. 470, 27. 493, 37. 494, 43. 497, 17; 38. 502, 36. 505, 45. 519, 55%, 346, 1. 555, 29. 561, 48. 568, 31. 573, 3. 575, 54%", 58), 55. 681, 22. 583-004. 594, 18. 597, 14. 601, 31. 613, 13. 815, 49, 674, 16. 675, 32. 676, 11. 677, 24. 7C8, 17fi. 711, 22 ff. 717, 9. 718, 11. 740, 40, 742,17, 773, 26. 786, 32. 186, 41. — Kriegsziele 323, 32, 432, 41, 467, 42, 497, 38. 500, 27. 508, 35. 509, 7. 572, 5; 45. 5756, 45. 576, 29. — Verhandl. m. Kg. Friedrich u. Hz. Albr. v. Osterr. 992-821. 491-439. 4607, 403€. 469. 470, 54b. 412, 11. 414, 2. 480, 25. 499, 261f. 506, 43. 507, 11. 508, 26. b16, 45. 519, 21»; 38b, 520, 38if. 622, 37. 550, 9. 562, 7ff. 596, 11. 597, 44. 615, 16. 701, 20. 711, 221f. 715, 8, 723, 21ff. 724, 36m. 726, 354. 753, 1. 7683, 25. — Dgl m. and. Heichsiürsten 483, 438, 496, 1811.; 26. 014, 16. 595, 17. 590, 7. 528, B. 541, 9. 554, 30f. 556, 14. 577, 41. 606, 55. 607, 4ff. 610, 2. 614, 28. 677, 39. 679, 101. 680, 46fi. 690, 21; 35; 45%, 693, 17. 708, 30. — Dgl. m. d. Fidgen. 468, 36. 503, 9; 31. 509, 7. 514, 41. 516, 16+f. 527, 28. 567, 46. 587, 89. 594, 52. 620, 31. — Friede mit Eid- gen. u. Metz 568, 53a. 594, 59. 620, 31. — Seine Verwundung 434, 5, — Gesandte 432, 43:.; 50. 434, 45. 435, 9. 438, 18. 476, 19. 477, 4; 47. 500, 26. 503, 8; 30. 508, 26. 515, 3; 44. 592, 89. 526, 41. 628, 44H. 598, 611. 607, 1511. 717, 33. 142, £7. Vgl. Estissac, Finstingen, Regnault. — Hofhaltnng: Ráte (famili- ares) 327, 24. 436, 25. 460, 8; 10. 474,20. 524, 32. 528, 48. B81, 1. — Kiimmerer 451, 27. 433, 11. Vgl. Nins- tinron, Poisieux. — Kanzler 266, 12. VgL. Bochetel, Seittoris. — Notar s. Hermandi, — Hofmeistor s. Bernes. — Stallmeister s. Orisnano. — Hsrolde 519, 542. 620, 41. . Diener s, Bonuvois, — Marschall 527. 7. Vgl. Val. — Kapitüne 327, 42. 433, 18. 434, 10. 460, 15. 461. 317, 91; 58. 569, 38t. 578, 26, 620, 3; 13. — Tochter Karls VII. Radesunde (Aragonds), Ver- lobte Hz, Sigmunds v. Österr, 236, 27, 319, 49. 435, 27. 459, 16. 468, 45. 509, 14. 725, 4be, 738, 16. 739, 36. — Tochter dgl. Jolante. Verlobte Hz. Amadeos [X. v. Savoven 349, 44b. Kranquemont, Herr v. —, s. Mómpelgart. Franz'skaner (Minoriten, BarfiBery 200, 12; 29. Vgl. Tetzelorden, Erfurt; zuch l'uce, Lyra, Olivi, Schmidt. Fraueaburg (Frawenbiirge) i. Ostpr., Sitz d. Bfa. v. Frmland, Tagune 772, 16fi, 773, 11. — Propst, DO.-Gesandter 301, 14. 512, 27. — Domherren siehe Tleefike, Venrade. Fraunberger, Mans — zum Hag, u. Ehefrau Kuni- gund 415, 401. Freiberg, Eberhart v. — zu Achstetten, schwib. Ritter 522, 118; 83. — Eberhart d. J. v. — 522, 16>. — (Fryberg), Konrad v. — aus Weil 198, 40. 262, 37. 743, 21.
Alphabetisches Register 841 587, 40. Vgl. Karl VII. (Kriegspläne). — Könige alle. ; — Dauphin (Dailphin. Telfin) Ludvig XI. v. Vienne, 145, 12. 324, 57b, 455, 7. 456, 17; 44. 528, 32f. 694, 311. — Kgl. Haus, Familie 192, ?. 350, 1. 432. 711, 18. 712, 45. 724, 40. — Johann I., Bruder Karls V., Hz. v. Berry 1360-1416: 350, 2. — Seine Tochter Bonne, verheir. mit 1) Gf. Amadeus VII. v. Savoyen, 2) GŁ Bernhard VII. v. Armagnac, T1435: 3060, 385; 495; 365, — Kg. Karl VI. 1980-1429: 458, 8. 460, | 41^, — $cinc Gemahlin Isabella, Toohter Hz. Ste- phans 1IT. v. Baiern-Ingolst. 542, 11. 543, 17. 725, 333. — Karl VII., Kónig v. Frankreich 1422-61: passim. — Seine Gem. Margarete v. Nsapel 350, 4f. 468, 42. ; 676, 20. — Verhältnis zu Papst u. Konzil 55, 35, 56, 17. 73, 44b. 74. 395. 82, 10. 101, 20. 104, 42. 147, 55%. 148, 6. 184, 42 = ff. 189, 23. 190, 22; 40; 48, 217-219. 222, 23. 361, 23. 385, 7. 391, 19. 701, 24. — Dęl. zu Österreich u. deutschen Fürsten 257, 94. 318, 4b. 319, 22; 46^, 134-491. 448, 16, 449-462, 477, 38; 30. 597, 74. 541, 5; 8. 544, 11. 676, 20. 677, 22E£. 679.683. 689-699. 701, 44. 703, 29; 35. 704, 706, 29, 710, 19, 714, 15. 716, 104. 719, 12; 30. 721, 31. 723. 724, 3. 728, 36ff. 738-740. 742. 766-710, — Del. zu elsif. m. Jothr, Stádten 203, 31, 448, 468, 470, 578. 471, 39. 504, 52. 559, 24. 560, 33. 561, 21. 568, 18; 44, 71, 30.578, 4. 584, 3; 23. 703, 53%. — Dgl. zu aus- lind. Fürsten 136, 26. 137, 1. 221, 41f, 459, 429. 707, 33%, — Kriegspläne 322, 16. 324. 433, 14; 41. 468, 42. 469, 46. 47), 7. 4171, 431. 472, 35. 493, 381f. 512, 42. 544, 7. 546, 3. 555, 21. 568, 391. 575, 53%, 684, GE. 588, 34f. 613, 5; 13. 676, 13. 721, 3. Vgl. Dauphin u. Frankreich (Krone). — Rückeroberung franz. Gebiete 470, 31. 493. 38. 506, 6; 11. 507, 10. 546, 3f. — Gesandte zu Papst u. Konzil 150, 2. 191, 11; 40. 192, 47°, 207, 7, — Dgl. zu den RTT. 145, 43. 190, 41b. 319, 485. 325, 16ff. 345, 25. 701, 21. 713, 33. 714, 3. 716, 3. 123, 38. 724, 8. 737, 40. 739, 1485, 741,31. 742, 14. 766, 10. 768, 24. 770, 30. — Dgl. zu Kg. Friedrich 456, 3b. 459, 19. 676, 26. ; 725, 17. — Dgl. an deutsche Fürsten 525, 17. 582, 4. 682, 11; 40. 704, 47, Vel. Bayert, Bubsiére, Flevillo, Framberg, Gaucourt, Huyn, Ivenheim, Monjou, Peyer, Reims, Tours. — Hofhaltung: Rat (grant conseil), Rite 122, 29. 569, 50. 570, 19. 690, 1%. 698, 14. 706, 37. 725, 49%; 26b. — Kämmerer (chambellan) 470, 31, Vgl, Fin- stingen, Gaucourt. -- Kanzler 319, 16. 753, 444, — Kanzlei, Sokretäre 459, 1. 711, 6f. 715, 1. 766, 425, Vgl. Aloys, Aude, Boire, Bussiere, Chalignut, Cheva- lier, Edilz, Fresnoy, Jouguet, Loere. — Persónl. Unterschrift d. Kgs. 726, 4. — Seneschail 659, 23. 560, 41. 589, 30. Vgl. Brez£. — Schatzmeister, Pinanzmini- ater s. Bar, Cueur. — Beichtvater s. Machet. — Herolde 459, =. — Heerwesen: Gencral-Procurator 693, 28. — Mar- schille 325, 4. 561, 43, 669, 88. 677, 7. Vgl. Culant, Val. -- Hoerfiihrer, Kapitine sw. 569. 677, 7. 168, 8; 7. 769, 44, Vgl. Commercy. — Spione 468, 26. — Vgl. im übrigen unter Armapnaken. — Vertrżge mii Deutschland 512, 32. 555, 10. 615, 12. 116, 2. 118, 36. 721, 40, 742, 19. Ygl. Trier. — Dęl. m. England s. dort. Sohn Karls VIL, verheir. 28. 2. 1451 mit Karola v. Savoyen 7, 412, 117, 85. 127, 458; 41%, 578, 46. 725, 315; 545, — Verhalbnis zu s. Vater 434, 6X. 518, b. £26, 39. 578, 45. — Ermennung z. pápsti. Gonfalo- Tiere 435, 4; 38*, — Heerführer der Armsgnaken 280, 36; 46^, 322-221. 445, 1. 449, 34. 450-460. 46b, 1; 508. 470, 27. 493, 37. 494, 43. 497, 17; 38. 502, 36. 505, 45. 519, 55%, 346, 1. 555, 29. 561, 48. 568, 31. 573, 3. 575, 54%", 58), 55. 681, 22. 583-004. 594, 18. 597, 14. 601, 31. 613, 13. 815, 49, 674, 16. 675, 32. 676, 11. 677, 24. 7C8, 17fi. 711, 22 ff. 717, 9. 718, 11. 740, 40, 742,17, 773, 26. 786, 32. 186, 41. — Kriegsziele 323, 32, 432, 41, 467, 42, 497, 38. 500, 27. 508, 35. 509, 7. 572, 5; 45. 5756, 45. 576, 29. — Verhandl. m. Kg. Friedrich u. Hz. Albr. v. Osterr. 992-821. 491-439. 4607, 403€. 469. 470, 54b. 412, 11. 414, 2. 480, 25. 499, 261f. 506, 43. 507, 11. 508, 26. b16, 45. 519, 21»; 38b, 520, 38if. 622, 37. 550, 9. 562, 7ff. 596, 11. 597, 44. 615, 16. 701, 20. 711, 221f. 715, 8, 723, 21ff. 724, 36m. 726, 354. 753, 1. 7683, 25. — Dgl m. and. Heichsiürsten 483, 438, 496, 1811.; 26. 014, 16. 595, 17. 590, 7. 528, B. 541, 9. 554, 30f. 556, 14. 577, 41. 606, 55. 607, 4ff. 610, 2. 614, 28. 677, 39. 679, 101. 680, 46fi. 690, 21; 35; 45%, 693, 17. 708, 30. — Dgl. m. d. Fidgen. 468, 36. 503, 9; 31. 509, 7. 514, 41. 516, 16+f. 527, 28. 567, 46. 587, 89. 594, 52. 620, 31. — Friede mit Eid- gen. u. Metz 568, 53a. 594, 59. 620, 31. — Seine Verwundung 434, 5, — Gesandte 432, 43:.; 50. 434, 45. 435, 9. 438, 18. 476, 19. 477, 4; 47. 500, 26. 503, 8; 30. 508, 26. 515, 3; 44. 592, 89. 526, 41. 628, 44H. 598, 611. 607, 1511. 717, 33. 142, £7. Vgl. Estissac, Finstingen, Regnault. — Hofhaltnng: Ráte (famili- ares) 327, 24. 436, 25. 460, 8; 10. 474,20. 524, 32. 528, 48. B81, 1. — Kiimmerer 451, 27. 433, 11. Vgl. Nins- tinron, Poisieux. — Kanzler 266, 12. VgL. Bochetel, Seittoris. — Notar s. Hermandi, — Hofmeistor s. Bernes. — Stallmeister s. Orisnano. — Hsrolde 519, 542. 620, 41. . Diener s, Bonuvois, — Marschall 527. 7. Vgl. Val. — Kapitüne 327, 42. 433, 18. 434, 10. 460, 15. 461. 317, 91; 58. 569, 38t. 578, 26, 620, 3; 13. — Tochter Karls VII. Radesunde (Aragonds), Ver- lobte Hz, Sigmunds v. Österr, 236, 27, 319, 49. 435, 27. 459, 16. 468, 45. 509, 14. 725, 4be, 738, 16. 739, 36. — Tochter dgl. Jolante. Verlobte Hz. Amadeos [X. v. Savoven 349, 44b. Kranquemont, Herr v. —, s. Mómpelgart. Franz'skaner (Minoriten, BarfiBery 200, 12; 29. Vgl. Tetzelorden, Erfurt; zuch l'uce, Lyra, Olivi, Schmidt. Fraueaburg (Frawenbiirge) i. Ostpr., Sitz d. Bfa. v. Frmland, Tagune 772, 16fi, 773, 11. — Propst, DO.-Gesandter 301, 14. 512, 27. — Domherren siehe Tleefike, Venrade. Fraunberger, Mans — zum Hag, u. Ehefrau Kuni- gund 415, 401. Freiberg, Eberhart v. — zu Achstetten, schwib. Ritter 522, 118; 83. — Eberhart d. J. v. — 522, 16>. — (Fryberg), Konrad v. — aus Weil 198, 40. 262, 37. 743, 21.
Strana 848
848 —,Peter v. —, Hauptmann d. St. Georgs-Rittor- schaft 743, 6. Freiburg (Fryburg) L Breisgan, Stadt, Bgm. u. Rat | 321,35, 42.322,11. 518, 45. 520. 641, 4On. 748, 80. Bym. vgl. Kónig. — Botschaften 321, 50. 322, 7, 433, 34, 749, 11. — Ortsangabe 429, 5. 469, 38, 42. 470, 53b, 501, 17. 517, 18. 519, 278; 37%, 020. 692, 41. — Ort f. 3. Konzil 16, 3. 56, 43. 60, 10. — Tagnng 518, 322. : Tinuptquarticr Hs. Albrechta v. Usterr. 597, 43. 607, 11. 610, 12. 706, 16. — Bedrohung deh. Armagn. 509, 13. — i. Uchiland (Ochleland) 438, 84. — Aufeuthult Kg. Friedrichs 1442: 2, 49», 9, 18. 36, 23. 77, 45b. — Botschaft 749, 10f Vgl. Kilchin. —, Gf. Jahannes v. -- u. Nouenburg, burę. Marschall 6, 545, 41, 17; 35. 46, 21. 313, 12. 516, 33. 517, 56. Freienwalde nö. Berlin, Vorhandlung 803, 36. Treising, Bistum 174, 415. 217, 29ff. 218, 34. 219, 24. 920, 13. 939, 49^. 240-249. 270, 47. 273, 39. 353, 10, 735, 42%. 115, 10. 240, 16; 27, 242, 10, 811, 368, — Nachfolger vgL Grünwaldor u. H. Schlick. — Dompropstei 119, 35. 240, 15; 4i». Vel Nusdorfer. — Domkapitel 203, 324. 240, 358. Vol. Sache, Tatz, Thulbeckhen. Tresnoy, franz. Kanzleibeamter 076, 36. Freund, Johann, Kon, Gesandter s. Vrunt, Freundsborg b. Sehwatz i. Inntal, der v. - 520, 13. Friedberz i. d. Wetterau, Dgm. u. Rat 290, 47%, 291, 32e. 433, 45e. 781, 29. — Stadt, stüdt. Angelegen- heiten 298, 34. 410, 8. 492, 13, 483, 6; 17. 484, 49. 487, 21. 488, 46. 491, 43. — Burgmannen 535, 4. 761, 47. 763, 38. — Botschaft 481, 33. — Aufgebot ! geg. Armagn. 44), 42. 441, 18% 443, 4b. 491, 41, : 492, 15. 535, 4. Fri(e)dingen_ a. d. Donau nd. Tuttlingen (?), Rudolf v. — 622, 14b, Friesach i. Kürnten nórdl. St, Veit 323, 37. Frispach, Jost — gen. Hcimburg, Altbgm. v. Speicr 410, 8. 483, 28; 405, Fritzstroim, d. i. Burg Friedestrom, s. Zons. Fronzola, Robert do —, Advokat c. d. Kurie 329, 9. ‘ 330, 34. Fürstonfeld(-bruck) westl. München, Zisterz.-Abtei 231, 33% Füßen i. Allgiin, bfl. Angsburg. Zoll 262, 30. Iulhi, NiBhelm, württ. Ritter 522, 17b. Fuce (Fusce), Franciscus de —, Minorit, Dr. theol., 14, 29. 16, 1. 75, 18. G Gabeurrc (Gebweiler od. Creberwier i. O-ElsaB?) 718, 36, Gaeta a. Tyrrhen. Meer, Prov. Caserta i. U-Ttalien 180, 37%. Galteri, Michael, aus Coutances, Notar d. Bas, Konzils 81, 11; 27. 196, 37. 664, 31. Gara, Ladislaus, Banus v. Ungarn 774, 10. Gartach, Neckar-, nw. Heilbronn 312, 35. 535, 21v. Gaspar, kgl. Diener (*) 218, 24; 27, Gatz, Peter, Bascler Münzmeister 568, 43. 641, 88b. -— Bf. Nicodemus della Scala 1422-48:. Alphabetisches Register Gaucourt, Raoul de —, franz. Kammerherr, Rat u. Gesandter 246, 30. 459, 23; 39. 629, 35. 676, 27. 725, 43b. 739, 43. ; Gelellenberg, Salzbergwerk b. Hall i. Tirol 420, 24. Gehe, Nikolaus, v. St. Agatha, Erzdiakon 192, 39*. Geigler (Gvaler), IIuns, Hof(gorichts)sohreiber 60, 505. 216, 6. 230, 58^. 415, 28. 416, 17. 482, 3. 485, 5. 437, 13ff. Geislingen (CGyslingen) in Württ. nö. Schw, Hall 298, 1. Geldern (Gelre), Land u. Städte 134, 22. 513, 17. — Hz. Arnold, Gf. v. Egmont, 1423-65, verheir, 1430 mit Katharina v. Kleve, Gegner d. Ebfs. v. Kôln 134, 17. 222, 36. 710, 2. —, Petrus v. — (de Gelria), de Nova ecelesia (— Nien- kerk, nw. Krefeld), Prof. thecl. i. Kóln, Karmel.- Provinzial 272, 14. 331, 34. 332, 39. Geleitswosen: Goloit (salvus concuctus, sauf conduict) 19, 25. 20, 3. 30, 46. 35, 14, 76, 18. 93, 22, 159, 27. 215, 52. 229, 38^. 284, 9. 256, 25. 282, 31; 36. 293, 18. 308, 36. 309. 322, fi. 478, 98, 488, 12, 312, 26. 616, 14; 17. 517, bi. 525, 26; 20. 527, 6. 528, 12; 50, 580, 53. 607, 1b. 642, 41. 664, 16. 686, 46. 681, 8; 12. 718, 20^; 215. 718, 7. 758, 12, 760, 11. 762, 41, 763, 30. 765, 8; 36b. 770, 83; 42. 787, 13. 788, 172. Vgl. Österreich (Hz. Albrecht). -- Geleitsbrieie 284, 23. 523, 39; 51. 627, 35b. 744, 3; 6. 784, 89*, 788, 9. 501, 6. — Geleitgeld 296, 16. 480, 438; 40». 618, 27, — Geleitsleute 788, 19. 791, 8. — GeleitstraBen 710, 4. Gelnhausen (Geylnhusen), Stadt, Bgm. u. Rat 294, 36. 410, 38. 761, 47. 763, 39. — Botschaft 294, 44. — Aufgebote 440, 41, 441, 198, 443, 5b, 491, 41. 535, 5. 536, 18. Geltinger, Wilhelm 413, 14. Geminus, Q. Varius, róm. Redner 342, 44. Gemmingen, Burg só. Heidelberg, Eberhart u. Konrad v. —, kurpfül. Edelleute 537, 8. — Hans v. —, kurpfälz. Rat u. Gesandter 532, 11, Gemnich, Erhard v, —, Lux. Edelmann 722, 33ff. Genf (Gobenna, Jenif), Graf, Grafschaît 37, 4. 42, 7; | 14 44, 34; 37. 46, 15. 75, 44b. 320, 19; 52b. — | Stadt, Rat 37, 48°. 620, 47. 792, 278; AR. — Orts- augabe 36, 24. 37, 3; 43h. 41, 48, 46, 6; 294, 76, 13. 116, 42. 127, 16. 128, ô88. — Bf. Franz de Meez 1426-44: 11, 27, 18, 3, Gensenlauwel, Meister v. Oberehnheim 620, 56. Gensterndorffer, Johann, ósterr. Kammermstr. 620, 37. Genua (Janua), Genuesen (Guinisenses) 435, 2. 668, 17. — Anziunen 188, 81. — Doge s. Adorno. — Práülaten, ($easndfe 18R, 92, Georg (Df. v. Vich?), kel. Gesandter n. Ungarn 276, 23. Georgenschild, Gesellschaft mit St. — s. Ritterbund. Georgenthal (Jurgontal) sew. Gotha, Zisterz.-Kloster 201, 4; 37", Gereutter, Lienhart, A nysh. TTauptmann 572, 38. 581, 5. Gerichtswesen; Gerichte, Bezirke (districtus) 320, 29, 396, 39. 397, 1. 684, 30. 685. 758, 19. 759, 24. 761, 23. — Dgl i. Schwarzwald 529, 1. — Blutbann 121,5. — Halsgerichte s. Reicheneck, Sparneck, Waltstein. — Kel. (Reichs-) [Tafgericht 8, 14. ?16, 6. 930, 365. : 278, 10, 279, 36, 281, 8. 014, 21, 415, 6, 485, 32;
848 —,Peter v. —, Hauptmann d. St. Georgs-Rittor- schaft 743, 6. Freiburg (Fryburg) L Breisgan, Stadt, Bgm. u. Rat | 321,35, 42.322,11. 518, 45. 520. 641, 4On. 748, 80. Bym. vgl. Kónig. — Botschaften 321, 50. 322, 7, 433, 34, 749, 11. — Ortsangabe 429, 5. 469, 38, 42. 470, 53b, 501, 17. 517, 18. 519, 278; 37%, 020. 692, 41. — Ort f. 3. Konzil 16, 3. 56, 43. 60, 10. — Tagnng 518, 322. : Tinuptquarticr Hs. Albrechta v. Usterr. 597, 43. 607, 11. 610, 12. 706, 16. — Bedrohung deh. Armagn. 509, 13. — i. Uchiland (Ochleland) 438, 84. — Aufeuthult Kg. Friedrichs 1442: 2, 49», 9, 18. 36, 23. 77, 45b. — Botschaft 749, 10f Vgl. Kilchin. —, Gf. Jahannes v. -- u. Nouenburg, burę. Marschall 6, 545, 41, 17; 35. 46, 21. 313, 12. 516, 33. 517, 56. Freienwalde nö. Berlin, Vorhandlung 803, 36. Treising, Bistum 174, 415. 217, 29ff. 218, 34. 219, 24. 920, 13. 939, 49^. 240-249. 270, 47. 273, 39. 353, 10, 735, 42%. 115, 10. 240, 16; 27, 242, 10, 811, 368, — Nachfolger vgL Grünwaldor u. H. Schlick. — Dompropstei 119, 35. 240, 15; 4i». Vel Nusdorfer. — Domkapitel 203, 324. 240, 358. Vol. Sache, Tatz, Thulbeckhen. Tresnoy, franz. Kanzleibeamter 076, 36. Freund, Johann, Kon, Gesandter s. Vrunt, Freundsborg b. Sehwatz i. Inntal, der v. - 520, 13. Friedberz i. d. Wetterau, Dgm. u. Rat 290, 47%, 291, 32e. 433, 45e. 781, 29. — Stadt, stüdt. Angelegen- heiten 298, 34. 410, 8. 492, 13, 483, 6; 17. 484, 49. 487, 21. 488, 46. 491, 43. — Burgmannen 535, 4. 761, 47. 763, 38. — Botschaft 481, 33. — Aufgebot ! geg. Armagn. 44), 42. 441, 18% 443, 4b. 491, 41, : 492, 15. 535, 4. Fri(e)dingen_ a. d. Donau nd. Tuttlingen (?), Rudolf v. — 622, 14b, Friesach i. Kürnten nórdl. St, Veit 323, 37. Frispach, Jost — gen. Hcimburg, Altbgm. v. Speicr 410, 8. 483, 28; 405, Fritzstroim, d. i. Burg Friedestrom, s. Zons. Fronzola, Robert do —, Advokat c. d. Kurie 329, 9. ‘ 330, 34. Fürstonfeld(-bruck) westl. München, Zisterz.-Abtei 231, 33% Füßen i. Allgiin, bfl. Angsburg. Zoll 262, 30. Iulhi, NiBhelm, württ. Ritter 522, 17b. Fuce (Fusce), Franciscus de —, Minorit, Dr. theol., 14, 29. 16, 1. 75, 18. G Gabeurrc (Gebweiler od. Creberwier i. O-ElsaB?) 718, 36, Gaeta a. Tyrrhen. Meer, Prov. Caserta i. U-Ttalien 180, 37%. Galteri, Michael, aus Coutances, Notar d. Bas, Konzils 81, 11; 27. 196, 37. 664, 31. Gara, Ladislaus, Banus v. Ungarn 774, 10. Gartach, Neckar-, nw. Heilbronn 312, 35. 535, 21v. Gaspar, kgl. Diener (*) 218, 24; 27, Gatz, Peter, Bascler Münzmeister 568, 43. 641, 88b. -— Bf. Nicodemus della Scala 1422-48:. Alphabetisches Register Gaucourt, Raoul de —, franz. Kammerherr, Rat u. Gesandter 246, 30. 459, 23; 39. 629, 35. 676, 27. 725, 43b. 739, 43. ; Gelellenberg, Salzbergwerk b. Hall i. Tirol 420, 24. Gehe, Nikolaus, v. St. Agatha, Erzdiakon 192, 39*. Geigler (Gvaler), IIuns, Hof(gorichts)sohreiber 60, 505. 216, 6. 230, 58^. 415, 28. 416, 17. 482, 3. 485, 5. 437, 13ff. Geislingen (CGyslingen) in Württ. nö. Schw, Hall 298, 1. Geldern (Gelre), Land u. Städte 134, 22. 513, 17. — Hz. Arnold, Gf. v. Egmont, 1423-65, verheir, 1430 mit Katharina v. Kleve, Gegner d. Ebfs. v. Kôln 134, 17. 222, 36. 710, 2. —, Petrus v. — (de Gelria), de Nova ecelesia (— Nien- kerk, nw. Krefeld), Prof. thecl. i. Kóln, Karmel.- Provinzial 272, 14. 331, 34. 332, 39. Geleitswosen: Goloit (salvus concuctus, sauf conduict) 19, 25. 20, 3. 30, 46. 35, 14, 76, 18. 93, 22, 159, 27. 215, 52. 229, 38^. 284, 9. 256, 25. 282, 31; 36. 293, 18. 308, 36. 309. 322, fi. 478, 98, 488, 12, 312, 26. 616, 14; 17. 517, bi. 525, 26; 20. 527, 6. 528, 12; 50, 580, 53. 607, 1b. 642, 41. 664, 16. 686, 46. 681, 8; 12. 718, 20^; 215. 718, 7. 758, 12, 760, 11. 762, 41, 763, 30. 765, 8; 36b. 770, 83; 42. 787, 13. 788, 172. Vgl. Österreich (Hz. Albrecht). -- Geleitsbrieie 284, 23. 523, 39; 51. 627, 35b. 744, 3; 6. 784, 89*, 788, 9. 501, 6. — Geleitgeld 296, 16. 480, 438; 40». 618, 27, — Geleitsleute 788, 19. 791, 8. — GeleitstraBen 710, 4. Gelnhausen (Geylnhusen), Stadt, Bgm. u. Rat 294, 36. 410, 38. 761, 47. 763, 39. — Botschaft 294, 44. — Aufgebote 440, 41, 441, 198, 443, 5b, 491, 41. 535, 5. 536, 18. Geltinger, Wilhelm 413, 14. Geminus, Q. Varius, róm. Redner 342, 44. Gemmingen, Burg só. Heidelberg, Eberhart u. Konrad v. —, kurpfül. Edelleute 537, 8. — Hans v. —, kurpfälz. Rat u. Gesandter 532, 11, Gemnich, Erhard v, —, Lux. Edelmann 722, 33ff. Genf (Gobenna, Jenif), Graf, Grafschaît 37, 4. 42, 7; | 14 44, 34; 37. 46, 15. 75, 44b. 320, 19; 52b. — | Stadt, Rat 37, 48°. 620, 47. 792, 278; AR. — Orts- augabe 36, 24. 37, 3; 43h. 41, 48, 46, 6; 294, 76, 13. 116, 42. 127, 16. 128, ô88. — Bf. Franz de Meez 1426-44: 11, 27, 18, 3, Gensenlauwel, Meister v. Oberehnheim 620, 56. Gensterndorffer, Johann, ósterr. Kammermstr. 620, 37. Genua (Janua), Genuesen (Guinisenses) 435, 2. 668, 17. — Anziunen 188, 81. — Doge s. Adorno. — Práülaten, ($easndfe 18R, 92, Georg (Df. v. Vich?), kel. Gesandter n. Ungarn 276, 23. Georgenschild, Gesellschaft mit St. — s. Ritterbund. Georgenthal (Jurgontal) sew. Gotha, Zisterz.-Kloster 201, 4; 37", Gereutter, Lienhart, A nysh. TTauptmann 572, 38. 581, 5. Gerichtswesen; Gerichte, Bezirke (districtus) 320, 29, 396, 39. 397, 1. 684, 30. 685. 758, 19. 759, 24. 761, 23. — Dgl i. Schwarzwald 529, 1. — Blutbann 121,5. — Halsgerichte s. Reicheneck, Sparneck, Waltstein. — Kel. (Reichs-) [Tafgericht 8, 14. ?16, 6. 930, 365. : 278, 10, 279, 36, 281, 8. 014, 21, 415, 6, 485, 32;
Strana 849
Alphabetisches Register 47a; 98». 486, 46. 426,8. Vgl. Rotbweil. — Hotrichter 981,7. 487, 11. Vgl. Hardegg, Neuenahr. — Prokurator s. Hoetel. — Hofgerichtsschrelber siehe Geisler. — Kg]. Karmunergericht 205, 46%. 232, 4. 204, 13; 19; 29. 281, 12, 301, 16. 415, 6. 416, 46%. 428, 10, 463, 19; 22. 473, 19. 475, b; 42. 476, 3. 486, 46. 495, 7. 578, 18. 784, 21. — Kel. Richter, Kom- missare 232, 8. Vel. Osterr. (Hz. Albr.), Preysing, Weinsberg, Würzburg (Bf). — Kammergerichts- schreiber s. Pfullendorf, — Geistl. Gerichte s, Deutsch- land (Kirche). — Heimliche, Vem-Gerichte s. West- falen. . — Gütliche Tage, Vergleich, Verhandlung (teidine) 183, 28. 137, 46. 138, 28; 36. 700, 32, 726, 41. 744, 26, 784, 20; 879. 796, 7. 198. — Tiidingsleute (underteidinger) 144, 22. 748, 46. 792, 18. 194, 17. 796. 801-803, 3. — Tüdingsherren E00. — Schiedstagungen 134, 499. 136, 38; 45h, 748, 37. 760, 34. 762, 39. 787-808. — Berufung, Ladung dazu 684, 26. 707, 23. — Wahl, Zusammensetzung 684, 28. 710, 13. 192. 801, 37. 809, 2. 803, 1; 48. 804. — Sehiedsrichrer: Obm&nner 684, 26. 761, 25. 768, 28. 787, 27. 792-797. B04, 10. — Gemeiner als Richter 685, 22, 189, 6. 792, 16. 79b. 797, 32. 802. 804, 8. — Appellationen 404, 42. 685, 36ff. — Forderungen (zu- sprach) 684, 22. 685. 763, 32. 789, 2; 18. 792, 12. 798, 39, 794, 3, 766, 28, 798-808. — Klagzettel 684, 28. 742, 13. 782, 42. 801. 803, 37. — Rechtgebote 133, 46. 135, 46. 221, 29. 748, 608, 146, 701, 45. 796. 798-808, 38. — Urieile, Schiedssprüche 134, 1. 135, 29, 687, 24. 798, 11. 798, 1. 802, 14. Vgl. auch Recht. Gerona (Gerundin.) i. Katalonien, Bf. Bernardus dc Pavo 1436-57, Mitgl. d. Bas. Konzils 207, 28. Geroldseck dst. Lehr i. Baden, Georg v. —, Herr zu Sulz 583, 34, Gerresheim (Gherisheym) óstl. Diisseldi., Paul v. —, Prof. theol. i. Kóln 272, 15, 331, 46. 333, 6. Germersheim a. Rhein, Zusammerkunit Rhein. Kff. va. Dauphin 251, 32. 252, 17. 525, 20ff. 552, 4. 620, 56, — Aufgoboto 687, 39; 50b, 538, 25. — Sammel- stelle d. Aufgebote 536, 31; 34. 546, 21. 647, 28. 549, 16. — Kbtissin 538, 19. Gernsheim a. Ithein nó. Worms, kurpfálz. Zoll 414, 489, Gers, Johannes, kel. Protonotar 508, 34. Gerson, Johannes, Kanzler d. Univ, Paris, } 1429: 328, 38. 329, 5. Geschaidt, GroB- u. Klein-, u. Geschederberg b. Esche- mau óstl. Erlangen 411, 48; 50. 412. Gesetze, Verordnungen s. Gold. Bulle, Reformatio Friderici. Geyerr i. M-l'ranken auf d. Frankenalb nó. Weifen- burg 412, 3; 28. Giengen s.d, Brenz ni. fIeidenheim, Rojehsstadt 411, 12. 618, 50». 760, 27. — Bürdnispartner 296, 23; 32. 297, 11. 298, 32. 299, 30. 732, 2h. 761, 2. 764, 5. — Aufgebote 538, 45°. 616, 9. Gießen a.d. Lahn, Judenschatt 306, 6. Giruspau, Stephan, Wappenbrief 413, 22. Giskra, Johann — v. Brandeis, ungar. Gesandter 714, 10. Glarus, schweiz. Kantonsort 315, 44, 316, 4, 317, 41. 849 515, 51. 87, 38. — Hatsfreunde, Gesandte 597, 5. 787, 8. 804, 40. Gleichen (Glichen) só. Gotha, Gf. Ernst v. —, sáchs. Rat u. Hauptmanr. 193, 36. 138, 35. 722, 13. Glesch wsw. Kóln, Hermann v. —. Kälr, Ratsherr u. Gesandter 551, 23. Glux, Hartung, Besucher d. Nürnb. RT. 1443: 110, 40. Gmünd (Gemunde), Schwähisch-, Reichsstadt 313, 25. 580, 40. 762, 19; 42. 765, 11. — Bündnispartner 296, 22; 32, 297, 11. 298, 23; 31. 299, 29, 732, 23. 761, 1; 53%; 54b. 764, d. — Aufgebote 558, d4b. 586, 48. 616, 11. — Piarrer s, Sachs. Goehsheirr. (Gowchtzhain), Burg osó. Bruchsal 759, 44, (rodesberg a. Rhein 272, 22. Göppingen i. Wůrtt. sů. Stuttgart, Tagung 296, 54. 297, 4. | (Görlitz i. Schlesien, !Izgin. Elisabeth s. Luxemburg. Górz a. Isonzo now. Triest, Gf. Heinrich 219, 9. 220, 16. 415, 16; 30; 53. 805, 9. Goldene Bulle, Reichsgesetz Karls IV. v. 1356: 301, 46. 302, 48, 303, 11; 16. 425, 4, 426, 2ff. Goler, Martin, kurpfälz. Edelmann 537, 4. Gonzaga, Giovanni Francesco, Mef. v. Mantua 122, 37; 44b, 126, 17b, 202, 41», Goseck (Goisk) a. d. Saaie ně. Naunburg, Bened.-Abtei 201, 1. Goshein, Johann, Gesandter Weinsbergs 299, 47. Gotha, sächs. Schloß 134, 16. 135, 55%. 136, 47a. 137, 28. 138, 39. Gramis, Nikolaus, Breslauer Domherr (?) 29, 20; 32; 40b. 34, 29. 35, 55%. 74, 40b, Gran i. Ungarn, Ebf. Dionys Széchy, Kazd. s. Cvriaei, 1440-65: 227, 28. 827, 81. 774, 10. 766, 3. Grandvillars (Granwyler) sü. Belfort 508, 34. Granse (viell. Grenzingen só. Altkirch?) 568, 36. Grasian, Kirohenrechtslebrer i. Bologna, f vor 1159: 161, 45. 163, 40, 165, 45a, 166, 503. 169, 47b. 968, 16. Graz (Grecz) i. Steiermark 917, 26. 218, 25. 221, 8. 259, 8. — Vertrag v. 1448: 225, 30. Greifenklau (Griffonclac), Friedrich, kurmainz. Rat 133, 602, — Johannes, "Trier. Fradiak. i Longuion (wohl Longuyon wsw. Luxemburg) 662, 21; 448. — Heinrich, v. Valraytz (Wnidrach a8. Tricr?), Trioror Domherr 663, 23; 483. Greifensee, Burg 2. gleichnamigen See östl. Zürich 236, 1. 918, 17. Gretl, wohl Grefithal nw. Schweinfurt, Judenschaft 306, 7. Griechenland (Grecia), Alt- 279, 16. — Land, Volk 183, 3. 279, 24. — Kaiser 211,4. — Kircho s. daselbst. Criefstedt a. d. Unstrub 36. Sondershausen, DO.-Kom- mende 201, 10. Grimma i. Sachsen 135, 37. Grolea, Johannes v. —, süehs. Rat, Vizekanzler u. Protonotar P. Felix' V. 204, 5 (s, S, 896) 659, 16. Grosseto i. Toskana, Bi. Nicolaus de Senis, Mitęl. d. Bas. Konzils 207, 32. Griinenberg (Grienonb.) nordl, Luzern, Rittar Wilhelm v. —, Beanfiragter Hz. Albrechts v. Üsierr. 240, 7. 433, 33. 517, 23. 788, 13. Grünhain i, Sachs, 80, Zwiekau, Zisterz.-Kloster 201, 4.
Alphabetisches Register 47a; 98». 486, 46. 426,8. Vgl. Rotbweil. — Hotrichter 981,7. 487, 11. Vgl. Hardegg, Neuenahr. — Prokurator s. Hoetel. — Hofgerichtsschrelber siehe Geisler. — Kg]. Karmunergericht 205, 46%. 232, 4. 204, 13; 19; 29. 281, 12, 301, 16. 415, 6. 416, 46%. 428, 10, 463, 19; 22. 473, 19. 475, b; 42. 476, 3. 486, 46. 495, 7. 578, 18. 784, 21. — Kel. Richter, Kom- missare 232, 8. Vel. Osterr. (Hz. Albr.), Preysing, Weinsberg, Würzburg (Bf). — Kammergerichts- schreiber s. Pfullendorf, — Geistl. Gerichte s, Deutsch- land (Kirche). — Heimliche, Vem-Gerichte s. West- falen. . — Gütliche Tage, Vergleich, Verhandlung (teidine) 183, 28. 137, 46. 138, 28; 36. 700, 32, 726, 41. 744, 26, 784, 20; 879. 796, 7. 198. — Tiidingsleute (underteidinger) 144, 22. 748, 46. 792, 18. 194, 17. 796. 801-803, 3. — Tüdingsherren E00. — Schiedstagungen 134, 499. 136, 38; 45h, 748, 37. 760, 34. 762, 39. 787-808. — Berufung, Ladung dazu 684, 26. 707, 23. — Wahl, Zusammensetzung 684, 28. 710, 13. 192. 801, 37. 809, 2. 803, 1; 48. 804. — Sehiedsrichrer: Obm&nner 684, 26. 761, 25. 768, 28. 787, 27. 792-797. B04, 10. — Gemeiner als Richter 685, 22, 189, 6. 792, 16. 79b. 797, 32. 802. 804, 8. — Appellationen 404, 42. 685, 36ff. — Forderungen (zu- sprach) 684, 22. 685. 763, 32. 789, 2; 18. 792, 12. 798, 39, 794, 3, 766, 28, 798-808. — Klagzettel 684, 28. 742, 13. 782, 42. 801. 803, 37. — Rechtgebote 133, 46. 135, 46. 221, 29. 748, 608, 146, 701, 45. 796. 798-808, 38. — Urieile, Schiedssprüche 134, 1. 135, 29, 687, 24. 798, 11. 798, 1. 802, 14. Vgl. auch Recht. Gerona (Gerundin.) i. Katalonien, Bf. Bernardus dc Pavo 1436-57, Mitgl. d. Bas. Konzils 207, 28. Geroldseck dst. Lehr i. Baden, Georg v. —, Herr zu Sulz 583, 34, Gerresheim (Gherisheym) óstl. Diisseldi., Paul v. —, Prof. theol. i. Kóln 272, 15, 331, 46. 333, 6. Germersheim a. Rhein, Zusammerkunit Rhein. Kff. va. Dauphin 251, 32. 252, 17. 525, 20ff. 552, 4. 620, 56, — Aufgoboto 687, 39; 50b, 538, 25. — Sammel- stelle d. Aufgebote 536, 31; 34. 546, 21. 647, 28. 549, 16. — Kbtissin 538, 19. Gernsheim a. Ithein nó. Worms, kurpfálz. Zoll 414, 489, Gers, Johannes, kel. Protonotar 508, 34. Gerson, Johannes, Kanzler d. Univ, Paris, } 1429: 328, 38. 329, 5. Geschaidt, GroB- u. Klein-, u. Geschederberg b. Esche- mau óstl. Erlangen 411, 48; 50. 412. Gesetze, Verordnungen s. Gold. Bulle, Reformatio Friderici. Geyerr i. M-l'ranken auf d. Frankenalb nó. Weifen- burg 412, 3; 28. Giengen s.d, Brenz ni. fIeidenheim, Rojehsstadt 411, 12. 618, 50». 760, 27. — Bürdnispartner 296, 23; 32. 297, 11. 298, 32. 299, 30. 732, 2h. 761, 2. 764, 5. — Aufgebote 538, 45°. 616, 9. Gießen a.d. Lahn, Judenschatt 306, 6. Giruspau, Stephan, Wappenbrief 413, 22. Giskra, Johann — v. Brandeis, ungar. Gesandter 714, 10. Glarus, schweiz. Kantonsort 315, 44, 316, 4, 317, 41. 849 515, 51. 87, 38. — Hatsfreunde, Gesandte 597, 5. 787, 8. 804, 40. Gleichen (Glichen) só. Gotha, Gf. Ernst v. —, sáchs. Rat u. Hauptmanr. 193, 36. 138, 35. 722, 13. Glesch wsw. Kóln, Hermann v. —. Kälr, Ratsherr u. Gesandter 551, 23. Glux, Hartung, Besucher d. Nürnb. RT. 1443: 110, 40. Gmünd (Gemunde), Schwähisch-, Reichsstadt 313, 25. 580, 40. 762, 19; 42. 765, 11. — Bündnispartner 296, 22; 32, 297, 11. 298, 23; 31. 299, 29, 732, 23. 761, 1; 53%; 54b. 764, d. — Aufgebote 558, d4b. 586, 48. 616, 11. — Piarrer s, Sachs. Goehsheirr. (Gowchtzhain), Burg osó. Bruchsal 759, 44, (rodesberg a. Rhein 272, 22. Göppingen i. Wůrtt. sů. Stuttgart, Tagung 296, 54. 297, 4. | (Görlitz i. Schlesien, !Izgin. Elisabeth s. Luxemburg. Górz a. Isonzo now. Triest, Gf. Heinrich 219, 9. 220, 16. 415, 16; 30; 53. 805, 9. Goldene Bulle, Reichsgesetz Karls IV. v. 1356: 301, 46. 302, 48, 303, 11; 16. 425, 4, 426, 2ff. Goler, Martin, kurpfälz. Edelmann 537, 4. Gonzaga, Giovanni Francesco, Mef. v. Mantua 122, 37; 44b, 126, 17b, 202, 41», Goseck (Goisk) a. d. Saaie ně. Naunburg, Bened.-Abtei 201, 1. Goshein, Johann, Gesandter Weinsbergs 299, 47. Gotha, sächs. Schloß 134, 16. 135, 55%. 136, 47a. 137, 28. 138, 39. Gramis, Nikolaus, Breslauer Domherr (?) 29, 20; 32; 40b. 34, 29. 35, 55%. 74, 40b, Gran i. Ungarn, Ebf. Dionys Széchy, Kazd. s. Cvriaei, 1440-65: 227, 28. 827, 81. 774, 10. 766, 3. Grandvillars (Granwyler) sü. Belfort 508, 34. Granse (viell. Grenzingen só. Altkirch?) 568, 36. Grasian, Kirohenrechtslebrer i. Bologna, f vor 1159: 161, 45. 163, 40, 165, 45a, 166, 503. 169, 47b. 968, 16. Graz (Grecz) i. Steiermark 917, 26. 218, 25. 221, 8. 259, 8. — Vertrag v. 1448: 225, 30. Greifenklau (Griffonclac), Friedrich, kurmainz. Rat 133, 602, — Johannes, "Trier. Fradiak. i Longuion (wohl Longuyon wsw. Luxemburg) 662, 21; 448. — Heinrich, v. Valraytz (Wnidrach a8. Tricr?), Trioror Domherr 663, 23; 483. Greifensee, Burg 2. gleichnamigen See östl. Zürich 236, 1. 918, 17. Gretl, wohl Grefithal nw. Schweinfurt, Judenschaft 306, 7. Griechenland (Grecia), Alt- 279, 16. — Land, Volk 183, 3. 279, 24. — Kaiser 211,4. — Kircho s. daselbst. Criefstedt a. d. Unstrub 36. Sondershausen, DO.-Kom- mende 201, 10. Grimma i. Sachsen 135, 37. Grolea, Johannes v. —, süehs. Rat, Vizekanzler u. Protonotar P. Felix' V. 204, 5 (s, S, 896) 659, 16. Grosseto i. Toskana, Bi. Nicolaus de Senis, Mitęl. d. Bas. Konzils 207, 32. Griinenberg (Grienonb.) nordl, Luzern, Rittar Wilhelm v. —, Beanfiragter Hz. Albrechts v. Üsierr. 240, 7. 433, 33. 517, 23. 788, 13. Grünhain i, Sachs, 80, Zwiekau, Zisterz.-Kloster 201, 4.
Strana 850
850 Grünwalder, Johannes, natürl. Sohn Iz. Johanns IF. v. Baiern, Neffe u. Kaplan IIz. Albrechts v. Baiern, seit 1440 Kard. s. Martini i. montibus, Grl.-Vikar v. Treising, | 1452: 11, 28. 15, 24. 18, 36. 29, 22. 44, 28, 4b, 13, 76, 6, 125, 26. 203, 31a. 240, 19if. 640, 8. 7135, 17; 335. — Sein Sekr. s. Ilamerlin. Gruntakker, Hans, Lehnsmann 411, 47. Guldein, Martin, Dr. med., Wappenbrief 413, 24. Guldenkopf, Johann, kurpiülz. Rat u. Gesandter 110, 39. 528, 17. Gumppenberg i. O-Baziern, Konrad v. — zu Scherneck (i. Sa.-Cohurg) 28, 10. Gundelfingen i. Schwaben (wohl wsw. Dillingen) | 725, 378, . Gunzenhausen i. M-Franken nô, Närclingen 502, 14; 25. Gurk (Gurtzens.) i. Kürnten, Bf. Johannes Sehaller- mann 1436-53, kgl. Gesandtor z. RT. 1445, | 1465: 30, 33. 42, 2. 415, 52, 622, 1.7. 644, 34. 783, 17. 806, 9. Gutenzell, wiirtt. Donaukreis óstl. Biberach, Zister- zienserinnenkloster 411, 13. Guttenberg i. Kraichgau b. Mühlbach a. Neckar, Schloß K's. v. Weinsberg 311, 20t, 319, 35, H Habkirchen (Habklich) sv. Zweibrüeken, Hedrohg. dch. Armagn. 708, 7. Hack, Happe, kgl. Maehtbote 932, 18, Haeve, Henz v. dem —, Nürnb. Bürger 416, 47^. Tlazenau, Heichsstadt i. U-Elsaf! 822, 9. 421, 15; 51». 446, 40. 524, 48. 617, 24. 619, 37. 620, 53. 621, 3H. 682, 6. — Meister u. Rat 421, 21. 470, 40, 677, 19. — Ravsherr s. Bitecher. — Stadtschreiber s. Korn- kouff. — Gesandte 236, 19. 266, 8. 822, 7. 556, 14. 619, 24; 88. 677, 19; 35, 669, 419. 723, 91. — Bürye- rin s, Strenge. — "l'azungen 256, 3; 502; 89b, 621, 3; 5. — Aufgebot 443, 62, — Hilie 533, 16%, — Sam- melstelle d. Aufgebote 471, 49. 531, 38. 545, 38; 48. 550, 8. 557, 19; 34, 558, 6; 40; 44». 069, 17. 600, 9. 606, 25. 617, 12. — Kriegsschauplaiz 504, 25. 671, 21. Ilagenbaeh i. O-Elsa&B nw. Altkirch 368, 36. Hagenhausen i. M-Franken üstl. Altdorf, Zehnt 411, 28. Hagio, A. de —, pápstl. Kanzleibea:nter 669, 4. Hagk, Peter — zu Brand (i. M-Franken?) 411, 50, Haimo, Benediktiner, Bf. v. Halberstadt, + 853: 358, 20, Halberstadt, Bt. Burchard v. Warburg 1437-58: 673, 35. — Sein Rat u. Gesandter 110, 31. — Vgl. auch Haimo. Halbisen, Heinrich, Baseler Gosandter 317, 8. 800, 8. Ilal (Falle) a. Inn óstl, Innsbruek 282, 10. 420, 24. 510, 1. — Räte 284, 33. — Salzberg 282, 41. Hall, Sehwübiseh- (Sweh. Halle) a. Kocher, Reichs- stadt 230, 22b. 313, 25. 416, 2. 783, 35. 157, 18. 762, 39; 44; 47, — Bündnispartner 296, 22; 32. 297, 11. 298, 31. 299, 29. 132, 23. 761, 1. 764, 3. — Aut- ‘gebot 616, 11, lIalle a. d. Saale 229, 42^; 49b, 231, 219, Haller, Paul, Ritter 412, 35. Hallstatt i. O-Osterr. siidl. Bad Ischl 282, 41. Hallwil i, schweiz. Kt. Aarpan sw. Zürich, Thuring Alphabetisches Register v. — d.A., ósterr, Gesandter 289, 48, 315, 21. 428, 44v, 429, 24. 414, 8T. 487, 485. 642, 6. 645, 4. 782, 16, 796, 45. — Sein Sohn, Junker Thuring 246, 42. 498, 36. 499, 24; 82. 519, 52%. 596, 12. Hamburg, Stadt 8, 14: 508. — Schreiber u. Gesandter s. Quentin. Hamerlin, Friedrich, Mgr., Sekr. d. Kard. Griinwzlder 7356, 41b. Hanau (Hanawe) óstl. Frankf. a. M., Graf Reinhart b35, 8. — Junker Heinrich 535, 8. 574, 3. 5%, 7, Handel u. Verkehr: 297, 41, 679, 2, 693, 16. Vgl. Hol- land, Huusrück, Kriegswesen (Freier Handel) — Reichs- u. Landstraüen 263, 18. 298, 32. 304, 2. 317, 46. 410, 58. 439, 17. 482, 11. 483, 8. 485, 24. 486, 38; 41. 488, 39. 489, 13; 20. 498, 11. 651, 81. 567, 22. 612, 4. 728, 39. 752, 31. 759, 37. Vel. Bran- denburg. — Kaufmannschaft 306, 32. 807, 84. 808, 87, 309, 518. 310, 27; 489, 313, 32. 314, 31, 414, 10; 42911. 563, 19. 584, 29. 668, 55b. 709, 39, 728, 354, 762, 31. 759, 98. Vgl. Schwaben. — Schiffahrt 187, 36. 308, 38, 708, 445. 781, 29. Vgl. Main, Mosel u. Rhein. — Weinfuhren 413, 5425, 414, 9; 40^. — Geleit s. da- selbst. . Handschühsheim nórdl. Heidelberg, Hartman v. —, kurpiálz. Edelmann 08%, 9. ' Hanelin, Oppenheimer Jude 306, 11. Hangenor, Stephan, Augsb. Altbgm. 572, 31. 681, 2. 584, 39; 50. 587, 38; 42. 592, 44. 595, 6. 727, 15. Hannover, Stadt 230, 1; 245. Happhenne, Frankf. Séidner 545, 21. Horandt, Peter, württ. Ritter 522, 228, Haraucourt i. Lothr. ssw. Mórchingen, Jagne de —, Mitglied d. Rates i. Hzgt. Bar u. Lothringen 571, 27. Hardegg i. N-Osterr. nw. Wien, Gi. Michael, Bgf. z, Magdeburg, Hofrichter 234, 415, 415, 8; 24. 484, 27. 485, 445, Harfleur (Arraflor) ństl. Te Havre, Belagerg. dch. die Englinder 1439: 106, 9. Hartheim, Burg i, Baden sw. Freiburg 159, 44. Hartung s. Kappel. Haselbach i. N-Üsterr. b. Korneuburg s. Ebendorfer, Hasselt, Peter v, —, Domherr v. Xanten, kurtrier. Gesandter 676, 39. Iabturt a. Main, Rechtstag 314, 48. Huttstatt i. 0-Flsa8 sw. Colmar. Gebr. v. — 8, 34a. 644, 34. llatzenbühl (Hasenpfuhf) sw. Germersheim, Priorin 538, 15. Ilauenstein a. Rh. i. schweiz. Kt. Aargau 529, 2. Hauson, Heinrich v. —, sächs. Gesandter 110, 27. Hobert, Schreiber d. Univ. Paris 73, 34b. Ilebrüor — Israeliten 89, 43», — Brief an dieselben 26, 26. Hechsenaeker, Hans, Gegner Memmingens 602, 18. 612, 9. 757, 17. 762, 17. Hecht, Hermann, kgl. Protonotar 413, 30, 414, 19, 415, b. 442, 19. 444, 45. 467, 13. Heck, Heinrich, Aachener Biirger 415, 10. Hedervary, Lorenz v, —, ungar. Palatin 276, 26. 24, 2 668, 18. Hees i. belg. Limburg westt. Maastricht, Wilhelm v. —, Dr. leg. an Univ. Kóln 331, 48. 333, 8.
850 Grünwalder, Johannes, natürl. Sohn Iz. Johanns IF. v. Baiern, Neffe u. Kaplan IIz. Albrechts v. Baiern, seit 1440 Kard. s. Martini i. montibus, Grl.-Vikar v. Treising, | 1452: 11, 28. 15, 24. 18, 36. 29, 22. 44, 28, 4b, 13, 76, 6, 125, 26. 203, 31a. 240, 19if. 640, 8. 7135, 17; 335. — Sein Sekr. s. Ilamerlin. Gruntakker, Hans, Lehnsmann 411, 47. Guldein, Martin, Dr. med., Wappenbrief 413, 24. Guldenkopf, Johann, kurpiülz. Rat u. Gesandter 110, 39. 528, 17. Gumppenberg i. O-Baziern, Konrad v. — zu Scherneck (i. Sa.-Cohurg) 28, 10. Gundelfingen i. Schwaben (wohl wsw. Dillingen) | 725, 378, . Gunzenhausen i. M-Franken nô, Närclingen 502, 14; 25. Gurk (Gurtzens.) i. Kürnten, Bf. Johannes Sehaller- mann 1436-53, kgl. Gesandtor z. RT. 1445, | 1465: 30, 33. 42, 2. 415, 52, 622, 1.7. 644, 34. 783, 17. 806, 9. Gutenzell, wiirtt. Donaukreis óstl. Biberach, Zister- zienserinnenkloster 411, 13. Guttenberg i. Kraichgau b. Mühlbach a. Neckar, Schloß K's. v. Weinsberg 311, 20t, 319, 35, H Habkirchen (Habklich) sv. Zweibrüeken, Hedrohg. dch. Armagn. 708, 7. Hack, Happe, kgl. Maehtbote 932, 18, Haeve, Henz v. dem —, Nürnb. Bürger 416, 47^. Tlazenau, Heichsstadt i. U-Elsaf! 822, 9. 421, 15; 51». 446, 40. 524, 48. 617, 24. 619, 37. 620, 53. 621, 3H. 682, 6. — Meister u. Rat 421, 21. 470, 40, 677, 19. — Ravsherr s. Bitecher. — Stadtschreiber s. Korn- kouff. — Gesandte 236, 19. 266, 8. 822, 7. 556, 14. 619, 24; 88. 677, 19; 35, 669, 419. 723, 91. — Bürye- rin s, Strenge. — "l'azungen 256, 3; 502; 89b, 621, 3; 5. — Aufgebot 443, 62, — Hilie 533, 16%, — Sam- melstelle d. Aufgebote 471, 49. 531, 38. 545, 38; 48. 550, 8. 557, 19; 34, 558, 6; 40; 44». 069, 17. 600, 9. 606, 25. 617, 12. — Kriegsschauplaiz 504, 25. 671, 21. Ilagenbaeh i. O-Elsa&B nw. Altkirch 368, 36. Hagenhausen i. M-Franken üstl. Altdorf, Zehnt 411, 28. Hagio, A. de —, pápstl. Kanzleibea:nter 669, 4. Hagk, Peter — zu Brand (i. M-Franken?) 411, 50, Haimo, Benediktiner, Bf. v. Halberstadt, + 853: 358, 20, Halberstadt, Bt. Burchard v. Warburg 1437-58: 673, 35. — Sein Rat u. Gesandter 110, 31. — Vgl. auch Haimo. Halbisen, Heinrich, Baseler Gosandter 317, 8. 800, 8. Ilal (Falle) a. Inn óstl, Innsbruek 282, 10. 420, 24. 510, 1. — Räte 284, 33. — Salzberg 282, 41. Hall, Sehwübiseh- (Sweh. Halle) a. Kocher, Reichs- stadt 230, 22b. 313, 25. 416, 2. 783, 35. 157, 18. 762, 39; 44; 47, — Bündnispartner 296, 22; 32. 297, 11. 298, 31. 299, 29. 132, 23. 761, 1. 764, 3. — Aut- ‘gebot 616, 11, lIalle a. d. Saale 229, 42^; 49b, 231, 219, Haller, Paul, Ritter 412, 35. Hallstatt i. O-Osterr. siidl. Bad Ischl 282, 41. Hallwil i, schweiz. Kt. Aarpan sw. Zürich, Thuring Alphabetisches Register v. — d.A., ósterr, Gesandter 289, 48, 315, 21. 428, 44v, 429, 24. 414, 8T. 487, 485. 642, 6. 645, 4. 782, 16, 796, 45. — Sein Sohn, Junker Thuring 246, 42. 498, 36. 499, 24; 82. 519, 52%. 596, 12. Hamburg, Stadt 8, 14: 508. — Schreiber u. Gesandter s. Quentin. Hamerlin, Friedrich, Mgr., Sekr. d. Kard. Griinwzlder 7356, 41b. Hanau (Hanawe) óstl. Frankf. a. M., Graf Reinhart b35, 8. — Junker Heinrich 535, 8. 574, 3. 5%, 7, Handel u. Verkehr: 297, 41, 679, 2, 693, 16. Vgl. Hol- land, Huusrück, Kriegswesen (Freier Handel) — Reichs- u. Landstraüen 263, 18. 298, 32. 304, 2. 317, 46. 410, 58. 439, 17. 482, 11. 483, 8. 485, 24. 486, 38; 41. 488, 39. 489, 13; 20. 498, 11. 651, 81. 567, 22. 612, 4. 728, 39. 752, 31. 759, 37. Vel. Bran- denburg. — Kaufmannschaft 306, 32. 807, 84. 808, 87, 309, 518. 310, 27; 489, 313, 32. 314, 31, 414, 10; 42911. 563, 19. 584, 29. 668, 55b. 709, 39, 728, 354, 762, 31. 759, 98. Vgl. Schwaben. — Schiffahrt 187, 36. 308, 38, 708, 445. 781, 29. Vgl. Main, Mosel u. Rhein. — Weinfuhren 413, 5425, 414, 9; 40^. — Geleit s. da- selbst. . Handschühsheim nórdl. Heidelberg, Hartman v. —, kurpiálz. Edelmann 08%, 9. ' Hanelin, Oppenheimer Jude 306, 11. Hangenor, Stephan, Augsb. Altbgm. 572, 31. 681, 2. 584, 39; 50. 587, 38; 42. 592, 44. 595, 6. 727, 15. Hannover, Stadt 230, 1; 245. Happhenne, Frankf. Séidner 545, 21. Horandt, Peter, württ. Ritter 522, 228, Haraucourt i. Lothr. ssw. Mórchingen, Jagne de —, Mitglied d. Rates i. Hzgt. Bar u. Lothringen 571, 27. Hardegg i. N-Osterr. nw. Wien, Gi. Michael, Bgf. z, Magdeburg, Hofrichter 234, 415, 415, 8; 24. 484, 27. 485, 445, Harfleur (Arraflor) ństl. Te Havre, Belagerg. dch. die Englinder 1439: 106, 9. Hartheim, Burg i, Baden sw. Freiburg 159, 44. Hartung s. Kappel. Haselbach i. N-Üsterr. b. Korneuburg s. Ebendorfer, Hasselt, Peter v, —, Domherr v. Xanten, kurtrier. Gesandter 676, 39. Iabturt a. Main, Rechtstag 314, 48. Huttstatt i. 0-Flsa8 sw. Colmar. Gebr. v. — 8, 34a. 644, 34. llatzenbühl (Hasenpfuhf) sw. Germersheim, Priorin 538, 15. Ilauenstein a. Rh. i. schweiz. Kt. Aargau 529, 2. Hauson, Heinrich v. —, sächs. Gesandter 110, 27. Hobert, Schreiber d. Univ. Paris 73, 34b. Ilebrüor — Israeliten 89, 43», — Brief an dieselben 26, 26. Hechsenaeker, Hans, Gegner Memmingens 602, 18. 612, 9. 757, 17. 762, 17. Hecht, Hermann, kgl. Protonotar 413, 30, 414, 19, 415, b. 442, 19. 444, 45. 467, 13. Heck, Heinrich, Aachener Biirger 415, 10. Hedervary, Lorenz v, —, ungar. Palatin 276, 26. 24, 2 668, 18. Hees i. belg. Limburg westt. Maastricht, Wilhelm v. —, Dr. leg. an Univ. Kóln 331, 48. 333, 8.
Strana 851
Alphabetisches Registor Hegau, Landsch, i. siidl, Baden, Stidte 262, 42, 528, 53. — Lgf. s. Thengen. Hegelmniiller, Augsb. Stadżbote 419, 30. Heidburg i. Baden nö. Emmendingen 759, 44, Heideck i. M-Franken südl. Nürnberg, Herren v. — 110, 24; 52%, 590, 44. — Konrad, Herr zu — 410, 8; 13. Heidelberg a. Neckar, Schloß (castrum) 709, 43. — Ortsangabe 293, 14, 427, 13, 428, 4. 529, J 4. D9:., 21, 634, 8. 639, 8. 541, 9. 546, 28. 547. 548, 26. 556, 35. 549, 15; 30. 557, 26. 509, 40. 682, 26. 689, 11. 698, 49°, 704, 556. 758, 57. 762, 6, 789, 26. — Herberge 675, 28. — Tagunxen 298. 299, 6; 13. 323, 30; 37. 556, 17ft. 675, 20. 729, 24. 69, 1. — Anfgehote aus 4. Amt 635, 41 (2). 536, 32. 538, 428. — Aufmarsch- platz 587, 43b. 638, 3. 655, 12. 610, 45. — Universität 73, 1. 81, 13, 046, 31. — Rektor siehe Wissenburg. Ileiden, Klaus, v. Rheinfelden 317, à. —, Otto, Nürnb: Bürger 411, 12. Heilbronn (Helpron) a. Neckar, Reichsstadt 262, 32. 299, 16. 780, 28; 30. 732, 1. 760, 14. 766, 2, — Bür- germejster 531, 14; 25. — Ratsbotschaft 298, 20. 608, 34. 674, 54. 762, 51. Vgl. Ayrrer. — Abt 110, 30. — DO.-Komtur 615, 20. — Judenstener 313, 25. — Weinzehnt 725, 38%. — Biindnispartner 298, 6; 31. 299, 29; 43%, 732, 23, 761, 1, 764, 4. — Tagun- gon 556, 16. 638, 84H. 686, 23. 688, 16. 729, doff. 731, 16. 767-751. — Sammelstelle d. Anfgebote 535, 27»; 31. 616,9. 761, 18. 762, 288. 764, 51; 54. 765, 1. Heiligenstadt i. Eichsfeld, Propst s. Thile. Heilig-Kreuz ssb. Colmar 470, 29. 471, 40, 483, 335, 496, 24. 497, 18, 506, 8. 519, 55%. 531, 21. 544, 33. 546, 4. 568, 34. 619, 1. 691, 432. Heilsberg i. Ostpr., Bf. s. Ermland, Heilsbruck b. Edenkoben i. d. Pfalz, Zisterziensermnen- Kloster 538, 5. Heimbach i, d, Pfalz wnw. Germersheim, Johanniter- Konmende 534, 32. 638, 1; 398, —, Ober- u, Nieder-, b. Lorch a. Rhein 307, 26. Heimburg, Gregor (Jorge), Dr. jur. utr., kfl. Gesandter, i. Nürnb. Diensten 216, 15. 239. 178. 463, 21. 472, 40. 079, 14. Heinrich, Oswalt, Colmarer Gesandter 256, 408. Hoinsborg (Honspurg) nórdl. Aachen, Herren v. — 134, 18. 705. 58%. — Gf. Johann IV. 701, 3. — Bf. Johann s. Lüttich. Helchner, Peter, Lehnsempiinger 412, 33. Helfenstein b. Geislingen, Grafen 641, 44°. — GL Kon- rad, Heuptm. d. Schwib. Stidte 602, 26. 604, 46. 605, 41; 44. — Gf. Ulrich 762, 43. Helias s. Elias. Hellespont, StraBe d. Dardanellen 269, 25. Helmstatt i. Kraichgau só. Heidelberg, Herren v, — : 282, 50. — Hans v. —, kurpfálz. Rat u. Gesandter 110, 40, 532, 10. — Martin v. —, österr, Gesandter 325, 21; 33. 897, 3. — Wiprecht v. —, kurmainz. Hofrastr. u. Gosandtor 506, 35. 790, 8, 791, 328; 365, Halt, deg — Sohn, Frankf. Bote 433, b. Hemerlin, Hans, v. Altdorf, Tehnsempiinger 411, 27. Henghart, Heinrich, kursüchs. Gesandter 110, 33, 851 | Henneberg i. Franken ssw, Meiningen, Graien 312, 22, — Gt. Wilhelm 411, 19. Hennegau, Gft. i. S-Belgien, Stadte 134, 21. 313, 32; 49. Heppenheim a. d. Wiese, sw. Worms 536, 31. Herentals (Herntal) osü. Antwerpen 485, 48e. Herlisheim i. O-ElsaB, Schlof ssw. Colmar 470, 28. 411, 40. 506, 8. 542, 34. 546, 4. 568, 34. 619, 2. Her(riman, Scareiber d. Bfs. v. Würzburg (?) 498, 33. — Diener d. DO.-Komturs z, Mowe 788, 30, Hermnndi, Peter, franz. Notar v. Chilons-s.-M. 319, 15, 168, 45^. : Hermstedt i. Sa.- Weimar, Michael v. —, RT.-Besucher 110, 15. : Hersbruck nü. Nürnberg 411, 53. 412. Vgl. Priindling. | Wertel, Cunz, v. Werdel(stein) 412, 9. Hertogenbosch i. N-Brabant 485, 4854 Herwarth, Heinrich, kel Beauftragter 418, 23. Ierzogenrath rôrdl. Aachen, brab.-burg. Jchon 710, 3. Hesperingen 36. Luxemburg, Verhandl.-Ort 137, 48. Hesse, Konrad, Frankf, Diener 277, 650, Hessen, Lzí. Ludwig 1. d. Friedfertige 1413-58: 134, 98. 135. 136, 3; 43"; 519. 319, 17. 474, 49. 566, 15. 614, 30, — Kgl. Kommissar 250, 434; 40^. 232, 7. 312, 568, — Bündnispartner 314, 45. — Anfrebote 440, 37». 4492, 44b. 535, 3. — Münzmeister s. Nysse. Heuchlingen i. M-Franken só. Erlangen, Güter 411, 38; 41fi. 412, 1; 111. Tleusenstamm (Ilusenstain) i. Llosson sl. Offenbach, Schloß 413, 5. Hexheim, Hermann, Nürnb. Gesandter 232, 56^. Hezelsdorfer, Gebr. — z. Brand (Prannde) 411, 33. Hieronymus (Yeronimns), Eusebius, Kirchenlehrer, +420; 63, 12. 89, 8. 144, 40; 46. 163, 1; 0. 341, В. 360, 12. 361,9. 364, 39. 365,25. 368, 5. 371, 41. 314, 3: 341. 376, 4. 454, 13. 651, 3; 14. 662, 10. Hilarius, hl. Bf. v. Poitiers, 4367: 328, 35. Hildesheim, B£. Magnus, Hz. v. Sa.-Lauenburg, 1424 bis 1452: 124, 439. 280, 32%, 233, 15. 079,90. — Propst s. Holmann, Hilprant, Cunz, Lehnsempfanger 412, 22. Hilzhofen i. O-Pialz enó, Neumarkt, Zehnt 412, 2. Hilzigkirch 1, Elsa (etwa Hippoltskireh sw. Basel?) 068, 36. Hirschhorn (Hershorn) nó. Heidelberg, Hans v. —, kurpfalz. Rat, Vitztum z. Amberg 133, 91^. 464, 18, Hirschland b, Dambach i. U-Klsall 530, 20; 26; 43. Hirsman, Werndlin — v. (teschaidt 411, 48. Hispanus, Martin, Familiar d. Bfs. v. Bologna 670, 18. i Hochberg (Hohberg) nordl. Freiburg i. Br., Mgi. Wil- helm 1428-41, Herr zu Тебе (Rotilt, Rates) u. Sausonberg, österr. Statth. i. ElsaB u. Vorderüsterr., + nach 1478: 41,18, 46, 1; 819. 134, 18, 977, 93. 316, 23. 428, 45^. — Unterhandler b. Eidgen. 5, 48^. 236, 9#. 250, 16. 815. 816, 37; 49. 317. 321, 4. 617. 641, 11. 646, 3. 788, 12. 789,31; 37. 796, 44. 799, 40. 800, 37. — Dgl. b. Dauphin 325, 23 ff, 327, 5. 484, 3; 49. 610, 9. 616, 50. 594, 17. 525, 6. 708. 718, 41. 724.34. 738, 24. — Gesandter z. RT. 144b: 782, 16. 783, 20. — Scin Sohn Rudolf IV. 1441-87: 483, 33; 36, 761, 38.
Alphabetisches Registor Hegau, Landsch, i. siidl, Baden, Stidte 262, 42, 528, 53. — Lgf. s. Thengen. Hegelmniiller, Augsb. Stadżbote 419, 30. Heidburg i. Baden nö. Emmendingen 759, 44, Heideck i. M-Franken südl. Nürnberg, Herren v. — 110, 24; 52%, 590, 44. — Konrad, Herr zu — 410, 8; 13. Heidelberg a. Neckar, Schloß (castrum) 709, 43. — Ortsangabe 293, 14, 427, 13, 428, 4. 529, J 4. D9:., 21, 634, 8. 639, 8. 541, 9. 546, 28. 547. 548, 26. 556, 35. 549, 15; 30. 557, 26. 509, 40. 682, 26. 689, 11. 698, 49°, 704, 556. 758, 57. 762, 6, 789, 26. — Herberge 675, 28. — Tagunxen 298. 299, 6; 13. 323, 30; 37. 556, 17ft. 675, 20. 729, 24. 69, 1. — Anfgehote aus 4. Amt 635, 41 (2). 536, 32. 538, 428. — Aufmarsch- platz 587, 43b. 638, 3. 655, 12. 610, 45. — Universität 73, 1. 81, 13, 046, 31. — Rektor siehe Wissenburg. Ileiden, Klaus, v. Rheinfelden 317, à. —, Otto, Nürnb: Bürger 411, 12. Heilbronn (Helpron) a. Neckar, Reichsstadt 262, 32. 299, 16. 780, 28; 30. 732, 1. 760, 14. 766, 2, — Bür- germejster 531, 14; 25. — Ratsbotschaft 298, 20. 608, 34. 674, 54. 762, 51. Vgl. Ayrrer. — Abt 110, 30. — DO.-Komtur 615, 20. — Judenstener 313, 25. — Weinzehnt 725, 38%. — Biindnispartner 298, 6; 31. 299, 29; 43%, 732, 23, 761, 1, 764, 4. — Tagun- gon 556, 16. 638, 84H. 686, 23. 688, 16. 729, doff. 731, 16. 767-751. — Sammelstelle d. Anfgebote 535, 27»; 31. 616,9. 761, 18. 762, 288. 764, 51; 54. 765, 1. Heiligenstadt i. Eichsfeld, Propst s. Thile. Heilig-Kreuz ssb. Colmar 470, 29. 471, 40, 483, 335, 496, 24. 497, 18, 506, 8. 519, 55%. 531, 21. 544, 33. 546, 4. 568, 34. 619, 1. 691, 432. Heilsberg i. Ostpr., Bf. s. Ermland, Heilsbruck b. Edenkoben i. d. Pfalz, Zisterziensermnen- Kloster 538, 5. Heimbach i, d, Pfalz wnw. Germersheim, Johanniter- Konmende 534, 32. 638, 1; 398, —, Ober- u, Nieder-, b. Lorch a. Rhein 307, 26. Heimburg, Gregor (Jorge), Dr. jur. utr., kfl. Gesandter, i. Nürnb. Diensten 216, 15. 239. 178. 463, 21. 472, 40. 079, 14. Heinrich, Oswalt, Colmarer Gesandter 256, 408. Hoinsborg (Honspurg) nórdl. Aachen, Herren v. — 134, 18. 705. 58%. — Gf. Johann IV. 701, 3. — Bf. Johann s. Lüttich. Helchner, Peter, Lehnsempiinger 412, 33. Helfenstein b. Geislingen, Grafen 641, 44°. — GL Kon- rad, Heuptm. d. Schwib. Stidte 602, 26. 604, 46. 605, 41; 44. — Gf. Ulrich 762, 43. Helias s. Elias. Hellespont, StraBe d. Dardanellen 269, 25. Helmstatt i. Kraichgau só. Heidelberg, Herren v, — : 282, 50. — Hans v. —, kurpfálz. Rat u. Gesandter 110, 40, 532, 10. — Martin v. —, österr, Gesandter 325, 21; 33. 897, 3. — Wiprecht v. —, kurmainz. Hofrastr. u. Gosandtor 506, 35. 790, 8, 791, 328; 365, Halt, deg — Sohn, Frankf. Bote 433, b. Hemerlin, Hans, v. Altdorf, Tehnsempiinger 411, 27. Henghart, Heinrich, kursüchs. Gesandter 110, 33, 851 | Henneberg i. Franken ssw, Meiningen, Graien 312, 22, — Gt. Wilhelm 411, 19. Hennegau, Gft. i. S-Belgien, Stadte 134, 21. 313, 32; 49. Heppenheim a. d. Wiese, sw. Worms 536, 31. Herentals (Herntal) osü. Antwerpen 485, 48e. Herlisheim i. O-ElsaB, Schlof ssw. Colmar 470, 28. 411, 40. 506, 8. 542, 34. 546, 4. 568, 34. 619, 2. Her(riman, Scareiber d. Bfs. v. Würzburg (?) 498, 33. — Diener d. DO.-Komturs z, Mowe 788, 30, Hermnndi, Peter, franz. Notar v. Chilons-s.-M. 319, 15, 168, 45^. : Hermstedt i. Sa.- Weimar, Michael v. —, RT.-Besucher 110, 15. : Hersbruck nü. Nürnberg 411, 53. 412. Vgl. Priindling. | Wertel, Cunz, v. Werdel(stein) 412, 9. Hertogenbosch i. N-Brabant 485, 4854 Herwarth, Heinrich, kel Beauftragter 418, 23. Ierzogenrath rôrdl. Aachen, brab.-burg. Jchon 710, 3. Hesperingen 36. Luxemburg, Verhandl.-Ort 137, 48. Hesse, Konrad, Frankf, Diener 277, 650, Hessen, Lzí. Ludwig 1. d. Friedfertige 1413-58: 134, 98. 135. 136, 3; 43"; 519. 319, 17. 474, 49. 566, 15. 614, 30, — Kgl. Kommissar 250, 434; 40^. 232, 7. 312, 568, — Bündnispartner 314, 45. — Anfrebote 440, 37». 4492, 44b. 535, 3. — Münzmeister s. Nysse. Heuchlingen i. M-Franken só. Erlangen, Güter 411, 38; 41fi. 412, 1; 111. Tleusenstamm (Ilusenstain) i. Llosson sl. Offenbach, Schloß 413, 5. Hexheim, Hermann, Nürnb. Gesandter 232, 56^. Hezelsdorfer, Gebr. — z. Brand (Prannde) 411, 33. Hieronymus (Yeronimns), Eusebius, Kirchenlehrer, +420; 63, 12. 89, 8. 144, 40; 46. 163, 1; 0. 341, В. 360, 12. 361,9. 364, 39. 365,25. 368, 5. 371, 41. 314, 3: 341. 376, 4. 454, 13. 651, 3; 14. 662, 10. Hilarius, hl. Bf. v. Poitiers, 4367: 328, 35. Hildesheim, B£. Magnus, Hz. v. Sa.-Lauenburg, 1424 bis 1452: 124, 439. 280, 32%, 233, 15. 079,90. — Propst s. Holmann, Hilprant, Cunz, Lehnsempfanger 412, 22. Hilzhofen i. O-Pialz enó, Neumarkt, Zehnt 412, 2. Hilzigkirch 1, Elsa (etwa Hippoltskireh sw. Basel?) 068, 36. Hirschhorn (Hershorn) nó. Heidelberg, Hans v. —, kurpfalz. Rat, Vitztum z. Amberg 133, 91^. 464, 18, Hirschland b, Dambach i. U-Klsall 530, 20; 26; 43. Hirsman, Werndlin — v. (teschaidt 411, 48. Hispanus, Martin, Familiar d. Bfs. v. Bologna 670, 18. i Hochberg (Hohberg) nordl. Freiburg i. Br., Mgi. Wil- helm 1428-41, Herr zu Тебе (Rotilt, Rates) u. Sausonberg, österr. Statth. i. ElsaB u. Vorderüsterr., + nach 1478: 41,18, 46, 1; 819. 134, 18, 977, 93. 316, 23. 428, 45^. — Unterhandler b. Eidgen. 5, 48^. 236, 9#. 250, 16. 815. 816, 37; 49. 317. 321, 4. 617. 641, 11. 646, 3. 788, 12. 789,31; 37. 796, 44. 799, 40. 800, 37. — Dgl. b. Dauphin 325, 23 ff, 327, 5. 484, 3; 49. 610, 9. 616, 50. 594, 17. 525, 6. 708. 718, 41. 724.34. 738, 24. — Gesandter z. RT. 144b: 782, 16. 783, 20. — Scin Sohn Rudolf IV. 1441-87: 483, 33; 36, 761, 38.
Strana 852
852 Alphabetisches Register Hochheim b. Worms, Augustinerinnen-Kloster 538, 12. Höchstadt a. d. Donau no. Dillingen 725, 37a. Höhling, Hans, Nürnb. Gesandter 468. 469, 22; 48. 471, 16; 26. 523, 13. Hoemberger, Diether, Gegner d. Ebfs. v. Trier 277, 56a. Hör, Konrad, Gesandter v. St. Gallen 800, 8. Hoerdt i. d. Pfalz ssw. Germersheim, Augustiner-Chor- herrenstift 538, 6. Hörtenberg (Hertenb.), Schloß b. Telfs westl. Innsbr. 420, 24. Hörmannsdorf i. O-Pialz nõ. Parsberg, Zehnt 411, 31. Hoesen, Gerhurd i. der —, Gegner Kölns 281, 1. Hoetel, Georg, Hofgerichtsprokurator 281, 9. Hoeze, Wilhelm v. —, Dr. jur. an Univ. Köln 272, 17. Hoffwarte, Hans, kurpfalz. Edelmann 537, 3. Hofman, Fritz u. Ulrich, v. O-Schöllenbach 411, 40. 412, 1. Götz, v. Groß-Geschaidt 412, 6. Hohenberg östl. Rottweil, Gf. Sigmund, württ. Ge- sandter 514, 19; 32. 522, 7a. — Friedrich v. —, kgl. Gesandter z. Dauphin 245, 41. 431, 32. 499, 31. Hoheneck i. württ. Neckarkreis, Walther v. —, Mitgl. d. St. Goorgs-Rittersch. 743, 47a. Hohenecken (Hoenecke) sw. Kaiserslaubern 584, 31. Hohenhaslach i. Württ. nw. Ludwigsburg, Gut 412, 20. Hohenlohe b. Hohlach i. M-Franken nw. Rothenb. o. T., Albrecht, Heir zu — 414, 40. — „Kraft, Herr zu — 535 12. Hohenrieth i. Schwaben, Konrad v. —, württ. Ritter 522, 17а. Hohenstein i. Thür. b. Nordhausen, Grafen 312, 21. Hohenwissel, Hermann v. —, Frankf. Schultheiß 291, 3. 571,34. Hohlin, Hans, Nürnb. Hauptmann 573, 16. Holiczky, Alsso, böhm. Herr 259, 14. Holland, Grafschaft, Städte 134, 21. 136, 8. 313, 32; 49. 701, 40. 745, 13. — Kölner Iandel dort 668, 47. Hollenegg (Holnegk) i. Steiermark südl. Deutsch- Landsberg, Andreas v. —, österr. Kammermstr. 115, 30. 520, 37. 524, 29. 528, 2. 744, 48a. Holmann, Konrad, Propst z. Hildesheim 413, 19. Holofernes 357, 31. Holzungen (i. O-Hessen?), Judenschaft 306, 5. Holzschuch, Kreuznacher Jude 305. 41. Holzschuher, Karl, Nünb. Bürger 412, 45. Homburg i. Thür. zw. Langensalza u. Thamsbrück, ehem. Benediktinerinnen-Kloster 201, 1. Honburg, Burkart v. — Hauptmann d. St. Georgs- Rittersch. 750, 20. Honhart, Schloß i. Württ. ssw. Crailsheim 416, 3. Hornberg a. Neckar, Arnold u. Nithart v. —, kurpfälz. Edelleute 587, 14. Horneck a. Nockar b. Gundelsheim, kurpfälz. Edel- mann(?) 537, 13. — DO.-Komtur 675, 18. 788, 35. Hornheim, Walther v. —, Ritter 411, 20. Hornstein b. Sigmaringen, Jos v. —, württ. Ritter 522, 21b. — Ulrich v. — 520, 27. Hostiensis (scil. cardinalis), Henr. de Segusia, Kanonist i. Paris, Kard.-Bf. v. Ostia, † 1270: 160. 13. 164, 12. 167, 12. Hove. Gerolph van den —, Kleriker d. Diöz. Tournai 262, 13 (vgl. S. 896). Hoya a. d. Weser unw. Nienburg, Gi. Erich v. der — Kölner Dompropst 415, 35. — Gf. Johann, Bruder d. Vorgen. 415, 36. Hubenryß, Johann, v. Odenbach nw. Kusel, kurpfälz. Edelmann 537, 24. Huberin, Kunigund, v. Heuchling 411, 39. IIubertusschlacht b. Linnich am 3. Nov. 1444: 705, 39a. Hüffener, Stephan, v. Prettin, Dr. theol. an d. Univ. Leipzig 206, 2. 224, 21. Hüffenhardt i. Baden sw. Mosbach 293, 14. Hüglin. Jakob. Notar d. Bas. Konzils 139, 53a. 206, 45b. 207, 46a; 46b. 208, 51a; 46b. Hürnheim i. Schwaben südl. Nördlingen, Walther v. —, Ritter 535, 30. Hueßberg b. Straßburg (?), Bernhart v. —. kurpfälz. Edelmann 537, 12. Huettel, Georg, i. Wien 264, 20. Hugonis s. Huyn. Hundt, Herman u. Heinrich, v. Saulheim 537, 21. Hungerland, Johannes, österr. Herold, s. Ungerlant. Hunrer, Bles, aus Konstanz 788, 26. Hunsrück, pfgl. Landvogt im — 133, 53b. — Handel üb. d. — 414, 42a; 44b. Hunyadi, ungar. Gubernator 627, 47a. Husenstamme, Hans, Frankf. Söldner 545, 19. Hus, Friedrich vom — 429, 9. Huß, Johannes, böhm. Reformator 1369-1415: 328, 13. Hussiten (Hussen) i. Böhmen 247, 19, 314, 41, Hutter, Fritz, Frankf. Söldner 545, 21. Huyn (Hugonis), Wilhelm, Dr. leg., Erzdiak. v. Metz, Kaplan P. Felix' V., Kard. s. Sabine, Gesandter Karls VII. 20, 32. 28, 11. 76, 4. 129, 44; 48a. 215, 18. 221, 24. 768, 20. I (vgl. Y) Iberg, Hans, bad. Vogt 642, 4, Ibersheim i. Hessen nördl. Worms, DO.-Komtur 538, 13. Ilmmünster nw. Freising, Propst s. Siber. Ilshofen (UlBhofen) wnw. Crailsheim 293, 1. Inder (Indi), Volk 84, 1. 141, 34. Ingelfingen (Jüngelffingen) ssw. Mergentheim 292, 37. Ingelheim i. Rheinhessen westl. Mainz 535, 42. — Philipp v. —, kurpfälz. Edelmann 537, 17. Ingolstadt (Yngelstatt) 231, 41b. 410, 21. 765, 34a. Herzoge s. Baiern. — Ingolst. Fehde 231. 235, 4. Innsbruck (Ysprugk) 79, 523; 502ff. 80, 6. 215, 42f. 216, 3. 282, 10. 747, 54b. — Rat 284, 33. 509, 53. — Schloß u. Amt 420, 24; 35. Inntal, Verweser 284, 33. — Schlösser 420, 27. 423, 12. Insheim (Inseltheym) i. d. Pfalz sö. Landau, Hans Stephan v. —, kurpfälz. Edelmann 537, 25. Irland, Königreich 779, 3. Isaias (Ysayas), Prophet 176, 13. 182, 15. 343, 15; 22. 348, 17; 23. 357, 48. 358, 26. 652, 7. Isenburg no. Neuwied. Herr v. —. kurpfälz. Haupt- mann 605, 26. — Schloß 759, 43.
852 Alphabetisches Register Hochheim b. Worms, Augustinerinnen-Kloster 538, 12. Höchstadt a. d. Donau no. Dillingen 725, 37a. Höhling, Hans, Nürnb. Gesandter 468. 469, 22; 48. 471, 16; 26. 523, 13. Hoemberger, Diether, Gegner d. Ebfs. v. Trier 277, 56a. Hör, Konrad, Gesandter v. St. Gallen 800, 8. Hoerdt i. d. Pfalz ssw. Germersheim, Augustiner-Chor- herrenstift 538, 6. Hörtenberg (Hertenb.), Schloß b. Telfs westl. Innsbr. 420, 24. Hörmannsdorf i. O-Pialz nõ. Parsberg, Zehnt 411, 31. Hoesen, Gerhurd i. der —, Gegner Kölns 281, 1. Hoetel, Georg, Hofgerichtsprokurator 281, 9. Hoeze, Wilhelm v. —, Dr. jur. an Univ. Köln 272, 17. Hoffwarte, Hans, kurpfalz. Edelmann 537, 3. Hofman, Fritz u. Ulrich, v. O-Schöllenbach 411, 40. 412, 1. Götz, v. Groß-Geschaidt 412, 6. Hohenberg östl. Rottweil, Gf. Sigmund, württ. Ge- sandter 514, 19; 32. 522, 7a. — Friedrich v. —, kgl. Gesandter z. Dauphin 245, 41. 431, 32. 499, 31. Hoheneck i. württ. Neckarkreis, Walther v. —, Mitgl. d. St. Goorgs-Rittersch. 743, 47a. Hohenecken (Hoenecke) sw. Kaiserslaubern 584, 31. Hohenhaslach i. Württ. nw. Ludwigsburg, Gut 412, 20. Hohenlohe b. Hohlach i. M-Franken nw. Rothenb. o. T., Albrecht, Heir zu — 414, 40. — „Kraft, Herr zu — 535 12. Hohenrieth i. Schwaben, Konrad v. —, württ. Ritter 522, 17а. Hohenstein i. Thür. b. Nordhausen, Grafen 312, 21. Hohenwissel, Hermann v. —, Frankf. Schultheiß 291, 3. 571,34. Hohlin, Hans, Nürnb. Hauptmann 573, 16. Holiczky, Alsso, böhm. Herr 259, 14. Holland, Grafschaft, Städte 134, 21. 136, 8. 313, 32; 49. 701, 40. 745, 13. — Kölner Iandel dort 668, 47. Hollenegg (Holnegk) i. Steiermark südl. Deutsch- Landsberg, Andreas v. —, österr. Kammermstr. 115, 30. 520, 37. 524, 29. 528, 2. 744, 48a. Holmann, Konrad, Propst z. Hildesheim 413, 19. Holofernes 357, 31. Holzungen (i. O-Hessen?), Judenschaft 306, 5. Holzschuch, Kreuznacher Jude 305. 41. Holzschuher, Karl, Nünb. Bürger 412, 45. Homburg i. Thür. zw. Langensalza u. Thamsbrück, ehem. Benediktinerinnen-Kloster 201, 1. Honburg, Burkart v. — Hauptmann d. St. Georgs- Rittersch. 750, 20. Honhart, Schloß i. Württ. ssw. Crailsheim 416, 3. Hornberg a. Neckar, Arnold u. Nithart v. —, kurpfälz. Edelleute 587, 14. Horneck a. Nockar b. Gundelsheim, kurpfälz. Edel- mann(?) 537, 13. — DO.-Komtur 675, 18. 788, 35. Hornheim, Walther v. —, Ritter 411, 20. Hornstein b. Sigmaringen, Jos v. —, württ. Ritter 522, 21b. — Ulrich v. — 520, 27. Hostiensis (scil. cardinalis), Henr. de Segusia, Kanonist i. Paris, Kard.-Bf. v. Ostia, † 1270: 160. 13. 164, 12. 167, 12. Hove. Gerolph van den —, Kleriker d. Diöz. Tournai 262, 13 (vgl. S. 896). Hoya a. d. Weser unw. Nienburg, Gi. Erich v. der — Kölner Dompropst 415, 35. — Gf. Johann, Bruder d. Vorgen. 415, 36. Hubenryß, Johann, v. Odenbach nw. Kusel, kurpfälz. Edelmann 537, 24. Huberin, Kunigund, v. Heuchling 411, 39. IIubertusschlacht b. Linnich am 3. Nov. 1444: 705, 39a. Hüffener, Stephan, v. Prettin, Dr. theol. an d. Univ. Leipzig 206, 2. 224, 21. Hüffenhardt i. Baden sw. Mosbach 293, 14. Hüglin. Jakob. Notar d. Bas. Konzils 139, 53a. 206, 45b. 207, 46a; 46b. 208, 51a; 46b. Hürnheim i. Schwaben südl. Nördlingen, Walther v. —, Ritter 535, 30. Hueßberg b. Straßburg (?), Bernhart v. —. kurpfälz. Edelmann 537, 12. Huettel, Georg, i. Wien 264, 20. Hugonis s. Huyn. Hundt, Herman u. Heinrich, v. Saulheim 537, 21. Hungerland, Johannes, österr. Herold, s. Ungerlant. Hunrer, Bles, aus Konstanz 788, 26. Hunsrück, pfgl. Landvogt im — 133, 53b. — Handel üb. d. — 414, 42a; 44b. Hunyadi, ungar. Gubernator 627, 47a. Husenstamme, Hans, Frankf. Söldner 545, 19. Hus, Friedrich vom — 429, 9. Huß, Johannes, böhm. Reformator 1369-1415: 328, 13. Hussiten (Hussen) i. Böhmen 247, 19, 314, 41, Hutter, Fritz, Frankf. Söldner 545, 21. Huyn (Hugonis), Wilhelm, Dr. leg., Erzdiak. v. Metz, Kaplan P. Felix' V., Kard. s. Sabine, Gesandter Karls VII. 20, 32. 28, 11. 76, 4. 129, 44; 48a. 215, 18. 221, 24. 768, 20. I (vgl. Y) Iberg, Hans, bad. Vogt 642, 4, Ibersheim i. Hessen nördl. Worms, DO.-Komtur 538, 13. Ilmmünster nw. Freising, Propst s. Siber. Ilshofen (UlBhofen) wnw. Crailsheim 293, 1. Inder (Indi), Volk 84, 1. 141, 34. Ingelfingen (Jüngelffingen) ssw. Mergentheim 292, 37. Ingelheim i. Rheinhessen westl. Mainz 535, 42. — Philipp v. —, kurpfälz. Edelmann 537, 17. Ingolstadt (Yngelstatt) 231, 41b. 410, 21. 765, 34a. Herzoge s. Baiern. — Ingolst. Fehde 231. 235, 4. Innsbruck (Ysprugk) 79, 523; 502ff. 80, 6. 215, 42f. 216, 3. 282, 10. 747, 54b. — Rat 284, 33. 509, 53. — Schloß u. Amt 420, 24; 35. Inntal, Verweser 284, 33. — Schlösser 420, 27. 423, 12. Insheim (Inseltheym) i. d. Pfalz sö. Landau, Hans Stephan v. —, kurpfälz. Edelmann 537, 25. Irland, Königreich 779, 3. Isaias (Ysayas), Prophet 176, 13. 182, 15. 343, 15; 22. 348, 17; 23. 357, 48. 358, 26. 652, 7. Isenburg no. Neuwied. Herr v. —. kurpfälz. Haupt- mann 605, 26. — Schloß 759, 43.
Strana 853
Alphabetisches Register 853 Isenburg. Diether v. -, Gf. zu Büdingen 784, 40a. Isenheim (Ysenhein) i. O-Elsaß sö. Gebweiler 432, 3. — Präzeptor s. Saint-Antoine. Isidor s. Sevilla. Isle-s.-le-Doubs (Insula) sw. Mömpelgart 755, 20; 24. Isny (Ysnín), Reichsstadt 263, 25. 315, 43. 757, 21. 762, 19. — Bündnispartner 300, 2. 732, 25. 761, 2. 764, 5. — Auigebot 616, 14. Israel, Land (Judea) 652, 8. — Volk (domus, populus dei, Judei) 89, 53b. 105, 43. 186, 28. 344, 23. 349, 2. 355, 12; 16f. 365, 38. 390, 39. 659, 11. Vgl. auch Juden. — Erzväter 25, 34. Vgl. Jakob, Moses. — Könige s. Abimelech, David, Sohn Absalom, Roboam, Salomo, seine Mutter Bersabe, Saul, auch Joatham.— Propheten s. darunter. — (Hohe-) Priester s. Jason, Mattathias, Ozias, Pfassur, Samuel. — Führer u. Helden s. Judith, Judas Makk., Othoniel, Samson. — Synagoge 162, 11. 218, 14. 219. 3. Istrion, vonctian. Orte dort 173, 33a. Italien (Ytalia), Land n. Leute 92, 39. 99, 39. 102, 7. 15, 11. 123, 17. 141, 1. 147, 4. 180, 293. 181, 10. 206, 24. 219, 11; 33. 263, 48. 267, 27. 269, 33. 284, 28. 349, 29. 385, 5. 388, 43. 434. 12. 657, 15. 785, 24. — Fürsten 145, 13. — Städte 122, 19. — Uni- versitäten 393, 4. Vgl. Bologna. — Erzkanzler s. Köln (Ebf.). — Konzilsort daselbst 381, 20. Ittling (Uttlingen) nnw. Hersbruck, Gut 412, 20. Ivenheim, wohl Isenheim, Johann v. —, franz. Ge- sandter 470, 45h. Vgl. Saint-Antoine. — Karthäuser-Prior i. Köln 332, 12; 42. — Monachus, Glossator, Bf. v. Meaux u. Kard., †1313: 163, 30; 38. Johanniterorden, HM. s. Walde. — Meister 749, 12. — Komture s. Heimbach, Wädenswil, Weisel. — Ritter s. Chiaves. Johel, Tilman (Thyleman), v. Linz, Dr. decr., Propst v. St. Florin i. Koblenz, kurköln. Gesandter 9, 523. 35. 10 (?). 40, 51a. 110, 37. 133, 495; 542. 331, 20. 332, 24; 27. 675, 36. Joinville a. d. Marne wsw. Naney 717, 33, 769, 32. Jonvelle-sur-Saône nw. Vesoul, Verhandl. 325, 14; 32. 327, 7. Jouguet, franz. Kanzleibeamter 704, 30. Judas, Apostel 178, 14. — Makkabaus 366, 25. Judſe)a s. Israel. Juden, kgl. Kammerknechte 158, 31. 291, 13. 417, 6. Ihre Krönungssteuer 244, 29. 291, 13. 305, 35; 54b. 311. 20; 31b; 39u. 313, 16ff, 416-419. — Gold. Opferpfennig 419, 18f. — Städt, Schutzgeld 311, 42b. — Achtung, Ausschluß aus der Gemeinschaft mit d. Christen 305, 40. 418, 32. Judith, israel. Heldin 357, 31. Judman, Gebhart 415, 20. Jülich, Herzöge v. — u. Berg 411, 13. 706, 21. — Auf- gebot geg. Armagn. 442, 393. — Hz. Reinhold. †1423: 705, 38b. — Hz. Gerhard, Gi. zu Ravensburg, 1437 bis 1475: 134, 26. 634, 37. 705, 23, 710, 1. — Seine Gemahlin Sophia v. Sa.-Lauenburg 705, 32a. Jüterbog (Jewterbug) südl. Potsdam, Tagung 260, 1; 29. 283, 30. Jungerwirt, Gaspar, Wappenbrief 413, 28. Jungingen, Konrad v. —, DO.-Hochmeister. 1 1407: 302, 45. Juntlin, Hans 691, 7. 702, 35. Juvicel, Breisacher Stadtbote 474, 24. Jagher, Johann, Straßh. Stadtschraiber 433, 39. Jakob, Sohn Isaacs u. Rebeccas, Erzvater 339, 2. 345, 10. 651, 17. ,Meister aus Nördl. (?) 497. 28. Jakobiten, monophys. Sekte i. Syrien, Schisma 141, 34. 183, 3. — Union mit latein. Kirche 185, 5. Jakobus d. J., Apostel, Bf. v. Jerusalem, † um 62: 193, 42. Jalognes, Herr v. —, s. Culant. Jason, Druder d. Onias, israel. Hoherpriester 39, 19f. Jena i. Thür. 133, 39. Jeremias, Prophet 38, 28. 39, 20. 342, 43. 365, 20. 454, -3. Jerusalem 23, 18. 187, 4. — Burg Syon 39, 1. — Apo- stelkonzil 95,37. — Bi. v. — 335. 44. Vgl. Jakobus. Jeune [Juvenis), Johannis le —, Bf. v. Terouanne, Kard. s. Laurencii i. Lucina, gen. Morinensis 10, 15. 51, 3. 52, 17; 40. 53, 3. 54, 9. 55, 3. 56, 29. 57. 58, 35. 154, 50a. 241, 41. 662, 14. 669, 26; 39. 785, 28. 786, 18. Jofa)tham, Sohn des israel. Richters Gideon 40, 2. Jobs, Nürnb. Bürger (?) 216, 5. Jogenkother, kgl. Bote 7, 513. Johannes, Apostel u. Evangelist 23, 7. 24, 33. 37, 38; 48d. 48, 21. 49, 40. 178, 18. 334, 13. 348, 41. 370, 26. 371, 32, 34. 372, 24. 374, 35. 651, 27f. 656, 9. Seine Apokalypse 218, 29. — der Täufer (Baptista) 374, 34. K (vgl. C) Kärnten (Karinthia), Herzogtum 76, 23. 124, 32. 226,35a. Kaib, Georg, zu Hohenstein, schwäb. Hauptmann 604, 46. 605, 34; 44. 606, 26. Kaiser u. Könige (vorvarn am riche) 38, 9. 40, 29. 43, 23. 54, 2; 4. 57, 12, 140, 16ff. 150, 37. 216, 35. 263, 3. 291, 23. 297, 35. 416, 22; 38. 419, 19. 454, 29. 455, 5. 456, 18. 458, 7. 799, 2; 1. Vgl. Rom (Kaiser v. Altrom) u. Konstantinopel. — Rechte, Privilegien 144, 33. 164, 11. 177, 29. 297, 35. 321, 21. 396, 30. 416, 22. — Wahl u. Krönung 87, 11; 54a. 165, 35. 347,36. — Röm. Kaiser als Konzilsberufer 14, 26. 55, 32. 123. 149, 6. 157, 26. 164, 11. 169, 23. 211, 6. Karl d. Gr. 768-814: 42, 36. 168, 26. 177, 29. — Lothar II. 855-869: 786, 26. — Otto I. 936-973: 168, 28. — Ruprecht, Pf. 1352-1440, Kf. 1398, Röm. Kg. 1400-10: 329, 11. Sigmund, Röm. König 1410-37, Kaiser 1433, Kg. v. Ungamn 1387, v. Böhmen 1419, Mgf. u. Kf. v. Brandenburg 1378-95 u. 1411-15: 132, 20. 281, 22. 292, 44. 301, 46: 53a. 302, 43. 303, 8; 14. 320, 52b. 110, 33. 413, 39. 414, 39. 418, 40. 423, 45.
Alphabetisches Register 853 Isenburg. Diether v. -, Gf. zu Büdingen 784, 40a. Isenheim (Ysenhein) i. O-Elsaß sö. Gebweiler 432, 3. — Präzeptor s. Saint-Antoine. Isidor s. Sevilla. Isle-s.-le-Doubs (Insula) sw. Mömpelgart 755, 20; 24. Isny (Ysnín), Reichsstadt 263, 25. 315, 43. 757, 21. 762, 19. — Bündnispartner 300, 2. 732, 25. 761, 2. 764, 5. — Auigebot 616, 14. Israel, Land (Judea) 652, 8. — Volk (domus, populus dei, Judei) 89, 53b. 105, 43. 186, 28. 344, 23. 349, 2. 355, 12; 16f. 365, 38. 390, 39. 659, 11. Vgl. auch Juden. — Erzväter 25, 34. Vgl. Jakob, Moses. — Könige s. Abimelech, David, Sohn Absalom, Roboam, Salomo, seine Mutter Bersabe, Saul, auch Joatham.— Propheten s. darunter. — (Hohe-) Priester s. Jason, Mattathias, Ozias, Pfassur, Samuel. — Führer u. Helden s. Judith, Judas Makk., Othoniel, Samson. — Synagoge 162, 11. 218, 14. 219. 3. Istrion, vonctian. Orte dort 173, 33a. Italien (Ytalia), Land n. Leute 92, 39. 99, 39. 102, 7. 15, 11. 123, 17. 141, 1. 147, 4. 180, 293. 181, 10. 206, 24. 219, 11; 33. 263, 48. 267, 27. 269, 33. 284, 28. 349, 29. 385, 5. 388, 43. 434. 12. 657, 15. 785, 24. — Fürsten 145, 13. — Städte 122, 19. — Uni- versitäten 393, 4. Vgl. Bologna. — Erzkanzler s. Köln (Ebf.). — Konzilsort daselbst 381, 20. Ittling (Uttlingen) nnw. Hersbruck, Gut 412, 20. Ivenheim, wohl Isenheim, Johann v. —, franz. Ge- sandter 470, 45h. Vgl. Saint-Antoine. — Karthäuser-Prior i. Köln 332, 12; 42. — Monachus, Glossator, Bf. v. Meaux u. Kard., †1313: 163, 30; 38. Johanniterorden, HM. s. Walde. — Meister 749, 12. — Komture s. Heimbach, Wädenswil, Weisel. — Ritter s. Chiaves. Johel, Tilman (Thyleman), v. Linz, Dr. decr., Propst v. St. Florin i. Koblenz, kurköln. Gesandter 9, 523. 35. 10 (?). 40, 51a. 110, 37. 133, 495; 542. 331, 20. 332, 24; 27. 675, 36. Joinville a. d. Marne wsw. Naney 717, 33, 769, 32. Jonvelle-sur-Saône nw. Vesoul, Verhandl. 325, 14; 32. 327, 7. Jouguet, franz. Kanzleibeamter 704, 30. Judas, Apostel 178, 14. — Makkabaus 366, 25. Judſe)a s. Israel. Juden, kgl. Kammerknechte 158, 31. 291, 13. 417, 6. Ihre Krönungssteuer 244, 29. 291, 13. 305, 35; 54b. 311. 20; 31b; 39u. 313, 16ff, 416-419. — Gold. Opferpfennig 419, 18f. — Städt, Schutzgeld 311, 42b. — Achtung, Ausschluß aus der Gemeinschaft mit d. Christen 305, 40. 418, 32. Judith, israel. Heldin 357, 31. Judman, Gebhart 415, 20. Jülich, Herzöge v. — u. Berg 411, 13. 706, 21. — Auf- gebot geg. Armagn. 442, 393. — Hz. Reinhold. †1423: 705, 38b. — Hz. Gerhard, Gi. zu Ravensburg, 1437 bis 1475: 134, 26. 634, 37. 705, 23, 710, 1. — Seine Gemahlin Sophia v. Sa.-Lauenburg 705, 32a. Jüterbog (Jewterbug) südl. Potsdam, Tagung 260, 1; 29. 283, 30. Jungerwirt, Gaspar, Wappenbrief 413, 28. Jungingen, Konrad v. —, DO.-Hochmeister. 1 1407: 302, 45. Juntlin, Hans 691, 7. 702, 35. Juvicel, Breisacher Stadtbote 474, 24. Jagher, Johann, Straßh. Stadtschraiber 433, 39. Jakob, Sohn Isaacs u. Rebeccas, Erzvater 339, 2. 345, 10. 651, 17. ,Meister aus Nördl. (?) 497. 28. Jakobiten, monophys. Sekte i. Syrien, Schisma 141, 34. 183, 3. — Union mit latein. Kirche 185, 5. Jakobus d. J., Apostel, Bf. v. Jerusalem, † um 62: 193, 42. Jalognes, Herr v. —, s. Culant. Jason, Druder d. Onias, israel. Hoherpriester 39, 19f. Jena i. Thür. 133, 39. Jeremias, Prophet 38, 28. 39, 20. 342, 43. 365, 20. 454, -3. Jerusalem 23, 18. 187, 4. — Burg Syon 39, 1. — Apo- stelkonzil 95,37. — Bi. v. — 335. 44. Vgl. Jakobus. Jeune [Juvenis), Johannis le —, Bf. v. Terouanne, Kard. s. Laurencii i. Lucina, gen. Morinensis 10, 15. 51, 3. 52, 17; 40. 53, 3. 54, 9. 55, 3. 56, 29. 57. 58, 35. 154, 50a. 241, 41. 662, 14. 669, 26; 39. 785, 28. 786, 18. Jofa)tham, Sohn des israel. Richters Gideon 40, 2. Jobs, Nürnb. Bürger (?) 216, 5. Jogenkother, kgl. Bote 7, 513. Johannes, Apostel u. Evangelist 23, 7. 24, 33. 37, 38; 48d. 48, 21. 49, 40. 178, 18. 334, 13. 348, 41. 370, 26. 371, 32, 34. 372, 24. 374, 35. 651, 27f. 656, 9. Seine Apokalypse 218, 29. — der Täufer (Baptista) 374, 34. K (vgl. C) Kärnten (Karinthia), Herzogtum 76, 23. 124, 32. 226,35a. Kaib, Georg, zu Hohenstein, schwäb. Hauptmann 604, 46. 605, 34; 44. 606, 26. Kaiser u. Könige (vorvarn am riche) 38, 9. 40, 29. 43, 23. 54, 2; 4. 57, 12, 140, 16ff. 150, 37. 216, 35. 263, 3. 291, 23. 297, 35. 416, 22; 38. 419, 19. 454, 29. 455, 5. 456, 18. 458, 7. 799, 2; 1. Vgl. Rom (Kaiser v. Altrom) u. Konstantinopel. — Rechte, Privilegien 144, 33. 164, 11. 177, 29. 297, 35. 321, 21. 396, 30. 416, 22. — Wahl u. Krönung 87, 11; 54a. 165, 35. 347,36. — Röm. Kaiser als Konzilsberufer 14, 26. 55, 32. 123. 149, 6. 157, 26. 164, 11. 169, 23. 211, 6. Karl d. Gr. 768-814: 42, 36. 168, 26. 177, 29. — Lothar II. 855-869: 786, 26. — Otto I. 936-973: 168, 28. — Ruprecht, Pf. 1352-1440, Kf. 1398, Röm. Kg. 1400-10: 329, 11. Sigmund, Röm. König 1410-37, Kaiser 1433, Kg. v. Ungamn 1387, v. Böhmen 1419, Mgf. u. Kf. v. Brandenburg 1378-95 u. 1411-15: 132, 20. 281, 22. 292, 44. 301, 46: 53a. 302, 43. 303, 8; 14. 320, 52b. 110, 33. 413, 39. 414, 39. 418, 40. 423, 45.
Strana 854
854 424, 7; 36. 427, 27. 458, 8. 511, 35. 563, 34. 586, 7. 799, 251. — Verhältnis zu Papst u. Konzil 19, 10; 12. 30, 45. 106, 12. 142, 1. 149, 6. 173, 28. 175, 22. 176,18. 185,10. 274, 53%; 51°. 330, 53. 043,39. , 384, 41. 391, 17f. 659, 17. 772, 26, — Konzils-Pro- tektor 106, 18. 855, 971. — Seine (2) Gemahlin (Barbara), die Kaiserin 484, 26. — Albrecht (Albertus) V., Hz. v. Osterr. 1404-39, Róm. Ke. als Albrecht 1I. 1438, Kg. v. Ungarn 1137, Kg. v. Bühmen 1438, ? 27, Okt, 1439: 12, 14, 146, 10 (gen. Robert). 173,28. 274,598; 51b. 292,44. 845,28. 366, 28. 304, 4B, 484, 25. 577, 483. 5806, 7. 672, 13. 747, 52%, 780, 10. — Seine Gesandten 895, 3; 8; 22. 396, 28. — Friedrich ILE, Sohn Hz Ernsts vw. Steiermark, Kimten u. Krain, Róm. Kónig seit 1440, Kaiser seit 1452: passim, — Wahl 44, 15. 109, 18. 140, 22. 225, 425, 310, 34. — Krünung 38, 9. 39, 10. 47, 30. R2, 6. 105, 24. 148, 36; 4v. 154, 42. 173, 49^. 177, 13. 189,8. 191,1. 417, ?;25. 418, 17; 42. 419, D. 746, 8. — Von P. Eugen als ,,electus'* bezeichnet 62, 51.; 211. 08, 199.5. 79, 35. 92, 6. 86, 7. 87, 6; 13. 106, 23. 109, 19. 123, 49%. 174, 41P. 175, 14. 184, bOeff. 197, 39. 198, 5. — Vorgesehene Kaiserlaónung, zukůnřticer Kaiser 235, 16. 313, 46. 577, 35. 611, 55b, — Als Kaiser uw. Romanus princeps bezeichnot 48, 34. 18, 33; 50b, 140, 38.£. 146, 49 ff. 148, 11. 156, 4. 107, 26. 167, 17. 174, 495. 177, 12. 179, 36. 181, 2711. 189, 3lit. 190, 50m; 46b. 192, 7; 29. 217, 50. 3156, 23. 786, 30, — Vogt der Kirche 44, 7. 45, 26. 54, 5, 67, 11, 60, 20. 73, 8, 78, 23, 35, 35. 149, 22; 37, 162, 4. 174, 10. 177, 17; 26. 182, 1. 186, 18. 192, 29. 196, 7. 274, 37a. 276, 40. 360, 7. 390, 8f. 396, 30. 400, 43. 402, 2. 404, 20. 405, 17. 406, 10; 371. 446, 64. 659, 35. 665, 5. — Uble Nachreden 580, 10. 319, $6, 184, 26; 41*ij. — Gedanken an Gegen- kónig 400, 15. 512, 17. — Besuch i. hl. Land 140, 44. 143, 7. — Del. i. d. Schweiz 1442: 2-7, 29-46, — Heiratsabsicht m. Margarete v. Anjon 5, 191i; 40. — Besuch d. RT. 1444- 481, 33. 489, 37. 483, 2. 490, 11. 492, 20. 493, 8. 498, 16. 508, 2. — Dgl. in Salz- . burg 1445: 757, 24. — Feldzug i. Ungarn 1446: 627, 241f. 784, 17. 785,23; 36. 786, 39. — Verweser v. Bohmen u. Ungarn, Yormund v. Kg. Ladislaus u. Hz. Sigmund 76, 21. 113, 36. 137, 32. 225, 23£. 226, 612,; 40», 246, 31. 269, 10; 16. 414, 94. 409, 4. 460, 1f.; 29%. 627, 15, 625, 45b. 636, 21, 646, 14. 648, 26. 664, 5. 725, 17. 738, 111. 739, 88. 740, 10. 744, 8. 768, 191. 784, 88°, — Schiedsrichter, Saehwalter 710, 12. 797, 24ff 799, 3H. 802, 45. — Konzils- Protektor 45, 21. 355, 28, 654, 5. — Hofhaltung: Hofleute (cariales, domestici, famili- ares) 11,23. 44 20. 67,493. 76, 25. 77, 43; 39b, 139, 12. 157, 22. 150, 52», 181, 425, 214, 36. 217, 17. 227,350; 44°. 241, 21. 258, 12; 33, 259, 31. 264, 2. 269, . 1. 271, 20. 283, 37. 416, 495, 498, 11; 14f. 481, 40. 482,20; 38. 486, 49. 488, 8; 17. 489,33; 36. 498, 401. 509, 42. 510, 21. — Rat; (consilinm) 5, 450. 72, 32. 74,5. 120, 41b. 219,12; 47, 258, 12. 289, 34. 294, 81. 305, 33. 321, 28; 40; 65, 322, 8. 420, 13. 423, b. 430, 31; 43. 431, 23. 710, 36. 714, 28. 715, Alphabetisches Register 44. 746, 80, 147, 9. 179, 49. — Rate 43, 18. 44, 33. 45, 24. 137, 37. 219, 21. 226, 32. 258, 18; 34. 259, 38. 264, J4; 24. 273, 2. 295, 27. 326, 15. 327, 30. 396, 11. 405, 29I. 421, 32. 433, 30. 448, 13. 472, 40. 474-418, 487,37. 498, 3o. 502, 8. 506, 37. 507, 16; 20. 744, 29, 765, 34a, 719, 9. 805, 141f. Vgl. Augs- burg (BE), Baiern (Hz. Ludwiz), Brandenburg (Mef. Albrecht), Cilli, Eich, TTohenherg, Österr, (Hz. Al- brecht), Schlick, Starkenberg, Würzburg (Bf.), Zebinger, Zelking. — Kgl. Hef- u. Kammergericht S, Gericht. — Kgl. (Rechnungs-)Kammer s. Finanz- wesem. — Machtboten, Kommissare 3. Beheim, Hack, Herwarth, Hessen, Preysing, Riederer, Sachsen- Lauenb. — Steuerkomnissare s. Riederer, Vaist, — Kanzler s. Schlick. — Vizekanzler s. Leubiny. — Protonotare s. Gors, Hecht, Tatz, Thile. — Kanzlei, Schreiber 114, 509. 122, 19. 148, 10. 156, 48%, 264, 23. 271, 12. 416, 4T. 481, 48f, 494, 90f. 498, 38. 747,23. — Rogistrator s, Widerl. — Österreichische Kanzlei 773, 43. — Hof- u. Kammermstr. s. Neip- -perg, Ungnad. — Marschall 43, 18. 271, 14. 784, 410, — Küche 295, 35. Küchenmstr. s. Neuburg. — Tür- hüter 290,33. — Pfeiffer, Lautenschläger 293, 4ff, — Boten (reitende) 73, 3. 77, 11. 150, 11, 151, 6; 34. 154, 23. 155, 15; 55%. 186, 8. 167, 20. 139, 44b. 190, 34, 19b, 2. 196, 8. 201. 19. 217, 27; 36. 278. 11. 983, 31. 295, 34. 320, 37. 528, 4. Vpgl. Gaspar, Jogenkother, Vilseek. — Kapitiin siehe Pisini. i — Verhandlungspartner der deutschen Fürsten 680, 19. 687, 48. 697, 27=. 702, 29. 761, 43; 48. 763, 34. 764, 14. — Dgl. der Stádte 762, 1. 764, 9. — Del. v. Frankreich, Burgund, Schweiz 40, 16. 901, 37, 742, 19. 744, 11. (46. 764-766. — Gesandte allg. 41, 1ff. 108, 4. 148, 44. 276, 22. 29, 58». 327, 48; 54. 367, 10. 473, 28; 35. 668, 29. Vgl. Chiemsee, Eich, Georg, Gurk, Kappel, Petrus, St. Blasjen, Starhemberg, Waldsee, Zelkinz, — Dgl. zu Papst u. Konzil 71, 21. 73, 17; 20. 80, 85. 107, 21. 149, 15; 19. 160, 88. 195,1. 330,7. 623, 39f£. — Dgl. zu P. Eugen 47-65. ! 79, 36. 82, 1. 86, 48. 90. 140, 27; 36. 141, 18. 145, 28; | 40. 153, 39. 154, 12. 178, 25. 181, 4. 193, 89. 197, 36. 509, 32; 41. 662, 22. 181, 1. Vgl. Sonnenberg. — Del. z. Bas. Konzil 11-46. 75,304, 79,16. 188, 51^. 649- 660. Ygl. Chiomsoe, Kbendorter, Zelking. — Del zd. RTT. 1443: 71,26. 72,4. 71,8. 108,39. 111, 25. 195, 24; 38. 205, 24. 212, 27; 30. 213, 28. 214, 52°1.; 50b, 217, 2; 16. 220, Jbff. 221, 1. 223, 2; 8. 257. Vgl. Chiemsee, Ebendorfer, Schlick. — Del. z. d. Reichs- tagungen 1444-45: 701, LO. 713, 10; 24. 716, L. 121, 18. 778, 11. 180,30. 781,37. 783,42. Vgl. Angahurg, Baden, Würzburg. — Del. z. RT. i. Ofen (Buda) 664, I0. — Dgl zu Kg. Karl VII. u. Kg. René 449, 27. 461, 5. 413, 92. 711-712. 714, 15. 718, 4: 9. 724, 25. 742, 21. 110, 24; 37. Vgl. Augsburg, Hallwil, Hochberg. — Dgl. zum Dauphin 294, 26, 431, 26. 436, 21. 438, 31. 476, 18. 481, 17. 485, 8. 487, 40. 499, 28. 500, 14. 501, 24. 608, 421f, 528, 39. Vel. Augsburg, Eich., Starhemberg. Kaiserslautern (Keysers-Lutern) 534, 25£. 543, 47b. — Bgm. u. Rat 544, 6. — Propst 598, 8. Kaisheim i. Schwaben nnö. Donauwörth 615, 36. ; Kalabrien i. Süditalien, Hz. 433, 16.
854 424, 7; 36. 427, 27. 458, 8. 511, 35. 563, 34. 586, 7. 799, 251. — Verhältnis zu Papst u. Konzil 19, 10; 12. 30, 45. 106, 12. 142, 1. 149, 6. 173, 28. 175, 22. 176,18. 185,10. 274, 53%; 51°. 330, 53. 043,39. , 384, 41. 391, 17f. 659, 17. 772, 26, — Konzils-Pro- tektor 106, 18. 855, 971. — Seine (2) Gemahlin (Barbara), die Kaiserin 484, 26. — Albrecht (Albertus) V., Hz. v. Osterr. 1404-39, Róm. Ke. als Albrecht 1I. 1438, Kg. v. Ungarn 1137, Kg. v. Bühmen 1438, ? 27, Okt, 1439: 12, 14, 146, 10 (gen. Robert). 173,28. 274,598; 51b. 292,44. 845,28. 366, 28. 304, 4B, 484, 25. 577, 483. 5806, 7. 672, 13. 747, 52%, 780, 10. — Seine Gesandten 895, 3; 8; 22. 396, 28. — Friedrich ILE, Sohn Hz Ernsts vw. Steiermark, Kimten u. Krain, Róm. Kónig seit 1440, Kaiser seit 1452: passim, — Wahl 44, 15. 109, 18. 140, 22. 225, 425, 310, 34. — Krünung 38, 9. 39, 10. 47, 30. R2, 6. 105, 24. 148, 36; 4v. 154, 42. 173, 49^. 177, 13. 189,8. 191,1. 417, ?;25. 418, 17; 42. 419, D. 746, 8. — Von P. Eugen als ,,electus'* bezeichnet 62, 51.; 211. 08, 199.5. 79, 35. 92, 6. 86, 7. 87, 6; 13. 106, 23. 109, 19. 123, 49%. 174, 41P. 175, 14. 184, bOeff. 197, 39. 198, 5. — Vorgesehene Kaiserlaónung, zukůnřticer Kaiser 235, 16. 313, 46. 577, 35. 611, 55b, — Als Kaiser uw. Romanus princeps bezeichnot 48, 34. 18, 33; 50b, 140, 38.£. 146, 49 ff. 148, 11. 156, 4. 107, 26. 167, 17. 174, 495. 177, 12. 179, 36. 181, 2711. 189, 3lit. 190, 50m; 46b. 192, 7; 29. 217, 50. 3156, 23. 786, 30, — Vogt der Kirche 44, 7. 45, 26. 54, 5, 67, 11, 60, 20. 73, 8, 78, 23, 35, 35. 149, 22; 37, 162, 4. 174, 10. 177, 17; 26. 182, 1. 186, 18. 192, 29. 196, 7. 274, 37a. 276, 40. 360, 7. 390, 8f. 396, 30. 400, 43. 402, 2. 404, 20. 405, 17. 406, 10; 371. 446, 64. 659, 35. 665, 5. — Uble Nachreden 580, 10. 319, $6, 184, 26; 41*ij. — Gedanken an Gegen- kónig 400, 15. 512, 17. — Besuch i. hl. Land 140, 44. 143, 7. — Del. i. d. Schweiz 1442: 2-7, 29-46, — Heiratsabsicht m. Margarete v. Anjon 5, 191i; 40. — Besuch d. RT. 1444- 481, 33. 489, 37. 483, 2. 490, 11. 492, 20. 493, 8. 498, 16. 508, 2. — Dgl. in Salz- . burg 1445: 757, 24. — Feldzug i. Ungarn 1446: 627, 241f. 784, 17. 785,23; 36. 786, 39. — Verweser v. Bohmen u. Ungarn, Yormund v. Kg. Ladislaus u. Hz. Sigmund 76, 21. 113, 36. 137, 32. 225, 23£. 226, 612,; 40», 246, 31. 269, 10; 16. 414, 94. 409, 4. 460, 1f.; 29%. 627, 15, 625, 45b. 636, 21, 646, 14. 648, 26. 664, 5. 725, 17. 738, 111. 739, 88. 740, 10. 744, 8. 768, 191. 784, 88°, — Schiedsrichter, Saehwalter 710, 12. 797, 24ff 799, 3H. 802, 45. — Konzils- Protektor 45, 21. 355, 28, 654, 5. — Hofhaltung: Hofleute (cariales, domestici, famili- ares) 11,23. 44 20. 67,493. 76, 25. 77, 43; 39b, 139, 12. 157, 22. 150, 52», 181, 425, 214, 36. 217, 17. 227,350; 44°. 241, 21. 258, 12; 33, 259, 31. 264, 2. 269, . 1. 271, 20. 283, 37. 416, 495, 498, 11; 14f. 481, 40. 482,20; 38. 486, 49. 488, 8; 17. 489,33; 36. 498, 401. 509, 42. 510, 21. — Rat; (consilinm) 5, 450. 72, 32. 74,5. 120, 41b. 219,12; 47, 258, 12. 289, 34. 294, 81. 305, 33. 321, 28; 40; 65, 322, 8. 420, 13. 423, b. 430, 31; 43. 431, 23. 710, 36. 714, 28. 715, Alphabetisches Register 44. 746, 80, 147, 9. 179, 49. — Rate 43, 18. 44, 33. 45, 24. 137, 37. 219, 21. 226, 32. 258, 18; 34. 259, 38. 264, J4; 24. 273, 2. 295, 27. 326, 15. 327, 30. 396, 11. 405, 29I. 421, 32. 433, 30. 448, 13. 472, 40. 474-418, 487,37. 498, 3o. 502, 8. 506, 37. 507, 16; 20. 744, 29, 765, 34a, 719, 9. 805, 141f. Vgl. Augs- burg (BE), Baiern (Hz. Ludwiz), Brandenburg (Mef. Albrecht), Cilli, Eich, TTohenherg, Österr, (Hz. Al- brecht), Schlick, Starkenberg, Würzburg (Bf.), Zebinger, Zelking. — Kgl. Hef- u. Kammergericht S, Gericht. — Kgl. (Rechnungs-)Kammer s. Finanz- wesem. — Machtboten, Kommissare 3. Beheim, Hack, Herwarth, Hessen, Preysing, Riederer, Sachsen- Lauenb. — Steuerkomnissare s. Riederer, Vaist, — Kanzler s. Schlick. — Vizekanzler s. Leubiny. — Protonotare s. Gors, Hecht, Tatz, Thile. — Kanzlei, Schreiber 114, 509. 122, 19. 148, 10. 156, 48%, 264, 23. 271, 12. 416, 4T. 481, 48f, 494, 90f. 498, 38. 747,23. — Rogistrator s, Widerl. — Österreichische Kanzlei 773, 43. — Hof- u. Kammermstr. s. Neip- -perg, Ungnad. — Marschall 43, 18. 271, 14. 784, 410, — Küche 295, 35. Küchenmstr. s. Neuburg. — Tür- hüter 290,33. — Pfeiffer, Lautenschläger 293, 4ff, — Boten (reitende) 73, 3. 77, 11. 150, 11, 151, 6; 34. 154, 23. 155, 15; 55%. 186, 8. 167, 20. 139, 44b. 190, 34, 19b, 2. 196, 8. 201. 19. 217, 27; 36. 278. 11. 983, 31. 295, 34. 320, 37. 528, 4. Vpgl. Gaspar, Jogenkother, Vilseek. — Kapitiin siehe Pisini. i — Verhandlungspartner der deutschen Fürsten 680, 19. 687, 48. 697, 27=. 702, 29. 761, 43; 48. 763, 34. 764, 14. — Dgl. der Stádte 762, 1. 764, 9. — Del. v. Frankreich, Burgund, Schweiz 40, 16. 901, 37, 742, 19. 744, 11. (46. 764-766. — Gesandte allg. 41, 1ff. 108, 4. 148, 44. 276, 22. 29, 58». 327, 48; 54. 367, 10. 473, 28; 35. 668, 29. Vgl. Chiemsee, Eich, Georg, Gurk, Kappel, Petrus, St. Blasjen, Starhemberg, Waldsee, Zelkinz, — Dgl. zu Papst u. Konzil 71, 21. 73, 17; 20. 80, 85. 107, 21. 149, 15; 19. 160, 88. 195,1. 330,7. 623, 39f£. — Dgl. zu P. Eugen 47-65. ! 79, 36. 82, 1. 86, 48. 90. 140, 27; 36. 141, 18. 145, 28; | 40. 153, 39. 154, 12. 178, 25. 181, 4. 193, 89. 197, 36. 509, 32; 41. 662, 22. 181, 1. Vgl. Sonnenberg. — Del. z. Bas. Konzil 11-46. 75,304, 79,16. 188, 51^. 649- 660. Ygl. Chiomsoe, Kbendorter, Zelking. — Del zd. RTT. 1443: 71,26. 72,4. 71,8. 108,39. 111, 25. 195, 24; 38. 205, 24. 212, 27; 30. 213, 28. 214, 52°1.; 50b, 217, 2; 16. 220, Jbff. 221, 1. 223, 2; 8. 257. Vgl. Chiemsee, Ebendorfer, Schlick. — Del. z. d. Reichs- tagungen 1444-45: 701, LO. 713, 10; 24. 716, L. 121, 18. 778, 11. 180,30. 781,37. 783,42. Vgl. Angahurg, Baden, Würzburg. — Del. z. RT. i. Ofen (Buda) 664, I0. — Dgl zu Kg. Karl VII. u. Kg. René 449, 27. 461, 5. 413, 92. 711-712. 714, 15. 718, 4: 9. 724, 25. 742, 21. 110, 24; 37. Vgl. Augsburg, Hallwil, Hochberg. — Dgl. zum Dauphin 294, 26, 431, 26. 436, 21. 438, 31. 476, 18. 481, 17. 485, 8. 487, 40. 499, 28. 500, 14. 501, 24. 608, 421f, 528, 39. Vel. Augsburg, Eich., Starhemberg. Kaiserslautern (Keysers-Lutern) 534, 25£. 543, 47b. — Bgm. u. Rat 544, 6. — Propst 598, 8. Kaisheim i. Schwaben nnö. Donauwörth 615, 36. ; Kalabrien i. Süditalien, Hz. 433, 16.
Strana 855
Alphabetisches Register Kalchreuth, Dorf osé. Erlangen 412, 25. Kalle, Johannes, Mgr., Domherr v. Ermland 778, 5. Kalteisen (Ualdisen), Heinrich, Dominikaner, Prof. theol, 11465: 210, 47e. 668, 20. Kaltenthal b. Vaihingen westl. Stuttgart, Hans v. — 522, 218, Kamersleiten, Flurname 411, 29. Kam(m)ern, Jakob v. —, zu Utzendor£ (?) 602, 19. Kampneter, Lukas, Nürnb. Bürger 416, 492, Kapfenburg i. Würlt., DO.-Kommende 491, 41. Kapfer. Jobst, HofgerichtsprozeB 415, 9. Kappel, Hartung, Dr. jur. utr. 115, 13. 270, 34. Kgl. Gesandter 94^, 1, Karmeliterorden, Pravinzial s. Geldern. Karthäuser 200, 7. 329, 15; 18. 380, 44. Vgl. Erfurt, Mainz; auch Dartholomeus u. Johannes i. Kôln, Prubin. Kastel s. Mainz-Kastal. Kustilien (Castella), Kg. Johann II. v. — u. Leon 1406-54: 82, 10. 148, 17. 181, 47^. 183, 14. 184, 45^; 00a. 185, 32. 222, 23 ff. ; 48». 385, 7, 391, 19. — Ge- sandte 150, 2. 183, 27; 38. 206, 22 (?). 207, 8. Vgl. Burgos. — GroBadmiral Friedrich 185, 85. — Kauzler siehe Toledo. Katalonien, span. Landschaft 511, 40. Katz (Cacz), Ober-, wnw. Meiningen 287, 34. Katgenelnbogen i. Nassau sw. Limburg a. d. Lahn, Gf. Johann III. 1402-44: 134, 27 (2). — Gf. Philipp 1444-19, kurpfńlz. Ubmann m. Hauptmann 68, 41°, 229, 32a; 39a. 551, 46. 605,20. 770,41, — Land- schreiber Dielchm 770, 46. — Schreiber Henrice 784, 15. Kanb a. Rhein, Rheinzoll 414, 485, Kanfbeuren (Koufburen) a. d. Wertach, Reichsstadt 765, 16. — Bindnispartner 296. 298, 31. 299, 29. 732, 24. 761, 2. 764, 5. — Aufgebote 568, 24, 610, 4. — Gefang. Knecht 707, 26. Kaufman, Eltviller Jude 306, 18. Kaysersberg i. O-Elsaf nw. Colmar 613,44; 47. 619, 338, 682, 7. Kemberg (Kemerick, Kemmzin) siidl. Wittenberg, Propst 200, 16. 285, 6. Kemerer, Diether, Karpfilz. Gosandter 536, 15, 587, i 5,588, 7, — Adam u. Wolff, kurpfäls, Mannen 687,31. : Kemnaden, Wilhelm v. der —, DO.-Gesandter 303, 6. Kempnater, Lukas, Nürnb. Bote 983, 47. Kempf, Gilz, v. Colmar 517, 4. 621, 25. Kempten i. Allgäu, Reichsstadt 262, 28; 36. 315, 42. 576, 14. 780, 20. — Bündnispartner 296, 22; 33. 298, ! 32. 299, 30. 182, 24, 161, 2, (64, 5. — Aufgebote 508, : 455. 816, 4. — Rened..Abt 576, 16. — Wald 282, 20, : 916, 14. Kenvinzen, Schloß nnw. Freiburg i, Br. 318,9; 88. 526, 22. Kerpen i. d. Eifel nmw. Dann, Egidius v, —, Trier. Dechant 663, 12; 17; 52a. Kestenholz i. U-ElsaB nw. Śchlettstadt +71, 41. 506, 9. 546, 5. 568, 35. Kiew, Ebf. Isidor, ruf. Metropolit, Kard. s. Marcelli et Petri (card. Ruthensis), 71462: 141, 51h. Kijpe, Konrad, Frankf, Soldner 545, 24; 26. 855 Kilehin, Rudolf v. —, Gesandter Freiburgs i. Ü. 433, 36. Kirehborg 4, d. Iller südl. Ulm, GL Eberhart 522, 8, — b. Bludenz (Vorarlbere), Gf. s. Matsch. Kirehe, Kirchonfrage, -spaltung usw. passim. Vgl. da- zu Basel, Christenheit, Deutsehland, Rom. — Hierarchische Ordnurg 162. 334, 21. 335, 4. 367, 96. — Einzelne geistl, Stánde s. Christenheit. — Ein- heit 335, 46. 976, 13. — Reform an IIaupt u. Gliedern 25, 40. 35, 42. 63, 11. 79, 42. 82, 16; 34. 83. 84, 5. 86. 90, 36. 94, 9. 96, 35. 97. 98, 151, 100, 20; 29. 101. 106, 39. 176, 25. 152. 27. 184, 32. 197, 12; 17. 198, 8. 215, 5, 346, 17. 352, 12. 354, 8. 356, 45. 359, 18. 363, 34ff, 364, 23; 36. 366. 378, 14. 380, 5#. 381, 9; 14. 390, 21. 391, 6. 395, 6. 659, 30. 772, 27. 774, 41. — Sittenroform 340, 461. . — Diözesen 352, 5. 395, 19. — Annaten, Kirchenzehnt 97, 27. 102, 18. 128-131. -- Benofizicn 97, 27. 102, 19. 128, 54. 353, 32. — Pallium-Gebraueh 161, 39. —Mönchtum, Orden 243, 49. 865, 41. 390, 25. 658, 1. Vgl. Augustiner, Benediktjner, Deutschorden, Bettel- erden (Graumünche, Mendikanten) Dominikaner, Franziskaner, Johanniter, Karmeliter, Karthäuser, Pri-noustratunser, Ritrerorden, Zisterzierser, — Kirchenviter (sancti patres) 24, 43. 98, 5. 109, 35. - 144, 23; 30, 161, 88. 177, 28, 372, 37. 374, 43. 876, 22, — Abendländisehe Kirche (ecel. Latina, Occidentalis) 82,24; 38. 97. 98,5. 140,32. 146,16. — Brant Christi 24, 7, 48,45, — Mutter der Kirchen 88, 56%, — Petri navicula 24, 4). 182, 24. — Abendliind. Sehisma, Zwietracht passim, — Vorwurf der Hárosio 13, 41. 28, 12. 49, 10. 54, 38. 88, 2ff. 92, 34. 98, 21. 103, 36, 142-147, 149, 4, 163, ff. 165, 231i. 168, 411. 169, 95. 177, 24, 178, 10. 182, 20. 275, 35, 328, 27. 331, 1. 341, 8. 354, 97. 8àb, 3; 21. 056, 45. 359, 7; 22. 363, 15. 371,28. 373, 2. 314. 37b, 19ff. 387, 168. 403. 774, 44. — Griechisehe, Orientalische Kirche (Greci, Orientales) b5, 40. 140,32. 141,26. 146,11;13. 383,3. — Patriarchen. 56,21. 92, 34ff. 98. 211, 3ff. 212, 4. Vgl. Kiew, Konstantinepel. — Griech.-rôm. Schiama (herosis) 82, 23. 166, 34. 138, 4. 365, 6, — Ankunft d. Griechen i. lat. Hafen 82,32. 833, 30. 361, 34. 392, 28. — Verhältnis zır. röm. u. griech. Kirche (negocium, i compaotata) 82. 84,3. 92. 9B. 97. 98, 346, 41. 347,1. | 858.25. 361, 311. 382, 44. 354, 4; 6. 399, 971.; 40. — | Union mit lut. Kircho (xeduetio Grecorum) 55, 24. 82, ! | 36. 92,31. 98, 11. 98,43. 108,89. 141,338. 142, 98.166, 36. 185, 4. 211, 1. 835, 31. 336, 39. 347, 4. 360, 29. 351, 1. 355, 40. 360, 34. 330, 42. 977, 20. 380, 99, 386, 15. Vgl. Jakobiten. — Golder f. d. Union 362, 2H. 392, 40. Kirchensittenbaeh i. Giter 411, 33. Kirchhain (öst. Marburg ?), Judenschaft 306, 43, Kirchheim a, Neckar südl. Lauffen, württ. Amt 296, ‚dd; 50. : — i. Bader. westl. Frankenthal (?) 557, 7». | — i Kürnten od. Steiermark?, Lehen 415, 81. j Kitzingen sö. Würzburg, Tagung 233, 252, Kleeberg i. Taunus b, Usingen, Judenschaft 306, 9. Klein-Gründlach 1. M-Frkn. b. Fürth 412, 18; 21; 29. M-Franken nw. Ilersbruck,
Alphabetisches Register Kalchreuth, Dorf osé. Erlangen 412, 25. Kalle, Johannes, Mgr., Domherr v. Ermland 778, 5. Kalteisen (Ualdisen), Heinrich, Dominikaner, Prof. theol, 11465: 210, 47e. 668, 20. Kaltenthal b. Vaihingen westl. Stuttgart, Hans v. — 522, 218, Kamersleiten, Flurname 411, 29. Kam(m)ern, Jakob v. —, zu Utzendor£ (?) 602, 19. Kampneter, Lukas, Nürnb. Bürger 416, 492, Kapfenburg i. Würlt., DO.-Kommende 491, 41. Kapfer. Jobst, HofgerichtsprozeB 415, 9. Kappel, Hartung, Dr. jur. utr. 115, 13. 270, 34. Kgl. Gesandter 94^, 1, Karmeliterorden, Pravinzial s. Geldern. Karthäuser 200, 7. 329, 15; 18. 380, 44. Vgl. Erfurt, Mainz; auch Dartholomeus u. Johannes i. Kôln, Prubin. Kastel s. Mainz-Kastal. Kustilien (Castella), Kg. Johann II. v. — u. Leon 1406-54: 82, 10. 148, 17. 181, 47^. 183, 14. 184, 45^; 00a. 185, 32. 222, 23 ff. ; 48». 385, 7, 391, 19. — Ge- sandte 150, 2. 183, 27; 38. 206, 22 (?). 207, 8. Vgl. Burgos. — GroBadmiral Friedrich 185, 85. — Kauzler siehe Toledo. Katalonien, span. Landschaft 511, 40. Katz (Cacz), Ober-, wnw. Meiningen 287, 34. Katgenelnbogen i. Nassau sw. Limburg a. d. Lahn, Gf. Johann III. 1402-44: 134, 27 (2). — Gf. Philipp 1444-19, kurpfńlz. Ubmann m. Hauptmann 68, 41°, 229, 32a; 39a. 551, 46. 605,20. 770,41, — Land- schreiber Dielchm 770, 46. — Schreiber Henrice 784, 15. Kanb a. Rhein, Rheinzoll 414, 485, Kanfbeuren (Koufburen) a. d. Wertach, Reichsstadt 765, 16. — Bindnispartner 296. 298, 31. 299, 29. 732, 24. 761, 2. 764, 5. — Aufgebote 568, 24, 610, 4. — Gefang. Knecht 707, 26. Kaufman, Eltviller Jude 306, 18. Kaysersberg i. O-Elsaf nw. Colmar 613,44; 47. 619, 338, 682, 7. Kemberg (Kemerick, Kemmzin) siidl. Wittenberg, Propst 200, 16. 285, 6. Kemerer, Diether, Karpfilz. Gosandter 536, 15, 587, i 5,588, 7, — Adam u. Wolff, kurpfäls, Mannen 687,31. : Kemnaden, Wilhelm v. der —, DO.-Gesandter 303, 6. Kempnater, Lukas, Nürnb. Bote 983, 47. Kempf, Gilz, v. Colmar 517, 4. 621, 25. Kempten i. Allgäu, Reichsstadt 262, 28; 36. 315, 42. 576, 14. 780, 20. — Bündnispartner 296, 22; 33. 298, ! 32. 299, 30. 182, 24, 161, 2, (64, 5. — Aufgebote 508, : 455. 816, 4. — Rened..Abt 576, 16. — Wald 282, 20, : 916, 14. Kenvinzen, Schloß nnw. Freiburg i, Br. 318,9; 88. 526, 22. Kerpen i. d. Eifel nmw. Dann, Egidius v, —, Trier. Dechant 663, 12; 17; 52a. Kestenholz i. U-ElsaB nw. Śchlettstadt +71, 41. 506, 9. 546, 5. 568, 35. Kiew, Ebf. Isidor, ruf. Metropolit, Kard. s. Marcelli et Petri (card. Ruthensis), 71462: 141, 51h. Kijpe, Konrad, Frankf, Soldner 545, 24; 26. 855 Kilehin, Rudolf v. —, Gesandter Freiburgs i. Ü. 433, 36. Kirehborg 4, d. Iller südl. Ulm, GL Eberhart 522, 8, — b. Bludenz (Vorarlbere), Gf. s. Matsch. Kirehe, Kirchonfrage, -spaltung usw. passim. Vgl. da- zu Basel, Christenheit, Deutsehland, Rom. — Hierarchische Ordnurg 162. 334, 21. 335, 4. 367, 96. — Einzelne geistl, Stánde s. Christenheit. — Ein- heit 335, 46. 976, 13. — Reform an IIaupt u. Gliedern 25, 40. 35, 42. 63, 11. 79, 42. 82, 16; 34. 83. 84, 5. 86. 90, 36. 94, 9. 96, 35. 97. 98, 151, 100, 20; 29. 101. 106, 39. 176, 25. 152. 27. 184, 32. 197, 12; 17. 198, 8. 215, 5, 346, 17. 352, 12. 354, 8. 356, 45. 359, 18. 363, 34ff, 364, 23; 36. 366. 378, 14. 380, 5#. 381, 9; 14. 390, 21. 391, 6. 395, 6. 659, 30. 772, 27. 774, 41. — Sittenroform 340, 461. . — Diözesen 352, 5. 395, 19. — Annaten, Kirchenzehnt 97, 27. 102, 18. 128-131. -- Benofizicn 97, 27. 102, 19. 128, 54. 353, 32. — Pallium-Gebraueh 161, 39. —Mönchtum, Orden 243, 49. 865, 41. 390, 25. 658, 1. Vgl. Augustiner, Benediktjner, Deutschorden, Bettel- erden (Graumünche, Mendikanten) Dominikaner, Franziskaner, Johanniter, Karmeliter, Karthäuser, Pri-noustratunser, Ritrerorden, Zisterzierser, — Kirchenviter (sancti patres) 24, 43. 98, 5. 109, 35. - 144, 23; 30, 161, 88. 177, 28, 372, 37. 374, 43. 876, 22, — Abendländisehe Kirche (ecel. Latina, Occidentalis) 82,24; 38. 97. 98,5. 140,32. 146,16. — Brant Christi 24, 7, 48,45, — Mutter der Kirchen 88, 56%, — Petri navicula 24, 4). 182, 24. — Abendliind. Sehisma, Zwietracht passim, — Vorwurf der Hárosio 13, 41. 28, 12. 49, 10. 54, 38. 88, 2ff. 92, 34. 98, 21. 103, 36, 142-147, 149, 4, 163, ff. 165, 231i. 168, 411. 169, 95. 177, 24, 178, 10. 182, 20. 275, 35, 328, 27. 331, 1. 341, 8. 354, 97. 8àb, 3; 21. 056, 45. 359, 7; 22. 363, 15. 371,28. 373, 2. 314. 37b, 19ff. 387, 168. 403. 774, 44. — Griechisehe, Orientalische Kirche (Greci, Orientales) b5, 40. 140,32. 141,26. 146,11;13. 383,3. — Patriarchen. 56,21. 92, 34ff. 98. 211, 3ff. 212, 4. Vgl. Kiew, Konstantinepel. — Griech.-rôm. Schiama (herosis) 82, 23. 166, 34. 138, 4. 365, 6, — Ankunft d. Griechen i. lat. Hafen 82,32. 833, 30. 361, 34. 392, 28. — Verhältnis zır. röm. u. griech. Kirche (negocium, i compaotata) 82. 84,3. 92. 9B. 97. 98, 346, 41. 347,1. | 858.25. 361, 311. 382, 44. 354, 4; 6. 399, 971.; 40. — | Union mit lut. Kircho (xeduetio Grecorum) 55, 24. 82, ! | 36. 92,31. 98, 11. 98,43. 108,89. 141,338. 142, 98.166, 36. 185, 4. 211, 1. 835, 31. 336, 39. 347, 4. 360, 29. 351, 1. 355, 40. 360, 34. 330, 42. 977, 20. 380, 99, 386, 15. Vgl. Jakobiten. — Golder f. d. Union 362, 2H. 392, 40. Kirchensittenbaeh i. Giter 411, 33. Kirchhain (öst. Marburg ?), Judenschaft 306, 43, Kirchheim a, Neckar südl. Lauffen, württ. Amt 296, ‚dd; 50. : — i. Bader. westl. Frankenthal (?) 557, 7». | — i Kürnten od. Steiermark?, Lehen 415, 81. j Kitzingen sö. Würzburg, Tagung 233, 252, Kleeberg i. Taunus b, Usingen, Judenschaft 306, 9. Klein-Gründlach 1. M-Frkn. b. Fürth 412, 18; 21; 29. M-Franken nw. Ilersbruck,
Strana 856
856 Klenekoe, Johannes, Mgr., Augustinermüneh, 1 1374: 889, 5. l Klettgau (Cleggow), Landsch. b. Schaffhausen 583, 32. | Kleve (Cleephe), Land 661,15. — Ilerzóge 232, 10. 626, 36, 768, 13, — Hz. Adolf I. 1217-48, verheir. m. Maria v. Burgund 67, 469. 68, 396. 134, 17. 222, 36. 314, 9; 46. 442, 408. 661, 8. 704. — Jkr. Johann L, Sohn d. Vorgen., Hz. 1449-81: 6, 29. 133, 2. 135, 50 232, 20. 661, 3. 72b, 28°; 405. 744, 13. 2. Sohn Adolf 51, 8. — Tochter Elisabeth, Gem. Gf, IIein- riches v. Schwarzburg 312,24. — Gesandtsch. z. Tapst 026, 35. — Fehde im. Ebf. v. Kóln 704, 21 Klingen, Abtei b. Speier a. Rh. 538, 18. Klingenberg b. Steckborn (Schweiz), Herren v. Yogie v. St. Gallen 787, 39. Klóden (Cloden) a. d. Elbe s6. Wittenberg, Propst 200, 16. — Kapitel 286, 83. 288, 6. Klüptel, Peter, Colmarer Gesandter 621, 16. Knah, Feslin, StraBb. Diener 431, 45. Knebel, Bartolomens, Nürnb. Bürger 216, 38; 47. 486, 26. — Sein Diener s. Meyer, Knorre, Peter, Dr. decr., sächs. Gesandter 132, 33. Koblenz {Cavelenez, Confluencia), Bürger 222, 35. — Tagungsort 118, 15ff.; 47°. 132, 23f 138, 16; 22. 690, 18; 34. 775, 32. — Minzpriistelle 308, 15. — St. Castor, Dechant 128, 41, -- St, Florin, Dechant Ss. Boppard. — DO.-Komtur 198, 458, 228, 1. Val. Bruyne, 'Thyn. Koburg i. Sa. 133, 44. 274, 6; 10. 611, 23. Köln pre Exzdiózoso, Kirche 661, 15. 662, 99; 53», 704, — Erzbischôfe 694, 395, 786,26. — Sutiraganbischéie 196, 23. — Damkapitel 661, 48%. 666, 15. 775, 31. — Dompropst s. Hoya. — Dessen Knecht 298,7. — Oftizialen 50, 54e, — Prälaten 196, 19. 204, 13; 36. 205, 2. — Bf. Gunthar 850-864: 786, 452, — Ebf. Dietrich H., Gt. v. Môte, Hz. v. Engem u. Westfalen, 1414-63, seit 1415 auch Bi. v. Pader- born 12,13; 30*. 31,36, 40,32; 499, 67, 48, 68, 88stf. 76, 48P. 80, 41. 134, 25. 958, 49». 279, 49b. 280, 17; D1, 281, 25f.; 32. 310, 42. 311, 45»; 48b if. 411, 18. 419, 23, 427, 11. 428, bla. 669, 8. 721, 26. 742, 44. 744, 25. 767, 19. 795, 336. — Erzkanzler i. Italien 694, 24. — RT-Besucher 195, 34. 204, 10. 205, 3584, 271, 31. 293, 16. 409, 1. 465, 32. 466, 8; 36. 474, 46. 485, 20. 492, 24f. 505, 21. 509, 21. 510, 22. 562, 20. 612, 15; 20; 64». 671, 12; 23. 674, 9. — Verhältnis zu Konzil u. P. Eugen 50, 29ff.; 563s. 128, 49. 203, 46%. 330, 46. 3556, 19. 401, 36. 405, 32. 408, 22. 510, 39. 611, 10; 44. 622, 4. 661, 1. 737, 15. 771, 54°, 774, 15. 786, 25. 786,25. — Fehden mit Soest u. a. 217, 28, 222, 36. 230, 40*, 314, Bff. 310, 22. 505, 41. 509, 4. 704, 28ft. 767, 37. — Verhältnis zu Frankreich 817, 43. 442, 329. 449, 20. 461, 6. 466, 26; 30. 525. 526, 41. 552,3; dl. 607, 13; 28. „682, 11; 40; 13. 698, 16. 699, 46. 700, 14:8. 738, 9. 740, 23. 773, 27. — Biindnis-Partner 306, 28. 314, Sif.; 441 705, 45%. 261, 45. 763,36. — Kanzler 110, 87. — Trotonotar s. Linz, — Sekrelär 216, 34f. 216, 9; 14. Vgl. Waldorp. — Gesandte (doctores) 6, 51. 40, 398. 50, 23fi. 148, 15. 204, 36. 205, 38s. 3 Alphabetisches Register 551,6. 607,21. 701,44. 790, 41. Vel. Erpel, Johel, Neuenahr, Sayn. — Del. 7. d. EET. 196, 41. 215, 33. 261,4f, 271, 42H. 293, 16. 393,1. 496,3. 674. 675, 861. 676, 6, 723,25. Vgl. Juhel — Diener s. Langen. — Juden 419, 8. — Zôlle 258, 42%, — Miinzvertrag 306, 16. 311, 48b, — Freie Stadt 61, 13. 134, 22; b0P. 187, 32. 281, 429, 279, 28; 498; 54%. 309, 36a. 416, 425. 439, 38. 513, 1. 551, 16. 555,95. 558,35. 572. 43ff. 599. 009, 45. 612, 26. 661, 488, 721, 26. — Zuschriften 308, 508. 443, 33, 546, 515. 548, 29. 556, 26; 40. 572, 11. 600, 09%, 714,34. — Ortsungabe, Tagungsort 132, 49. 204, 21; 49. 205, 41». 261, 2. 313, 40. 459, 36. obi, 4. 674, 7. 721, 30. — Bgm. v. Rat 281, 6. 558, 40, — Bgm. s. Waaserfab. — Schóffengerichts-Greve siehe Overstolz. — Gesandte, Ratsfreunde 134, 6. 549, 12. 551, 19. 563, 42, 555, 80. 569,2; 7. 599,21; 43. 600, 36. 609, 48. 721,30. Vel. Glesch, Stommel, Vrunt. — Dgl. z. d. RTT. 279, 52a; 56b, 416, 524, 475, 14. 483, 18. 495, 6; 45. 507, 84. 513, 7. 599, 18. 600, 24. 674, 9. — Sekrotůr s. Vrunt. — Bote 981, 38. 416, 533. 561, 19.699,92. Vgl. Ludowich. — Bürgers. Krebs, — Bürgerwacht 229, 34. — St. Kunibert, Decliant 661, 35. — St. Severin, Propst a. Erpel; Dechant s.Zwyvel. — Gorichi 280, 17. — Notar s. Trummel. — Münze 306, 43. 307, 19; 23. 309, 378. — Darleken, Wechsel 231, 42^, 255, 24, 312, 29. 416,584. 513,19, — Tlandel nut Holland 668, 47. — Privilegien 260, 10. 281,23. — Fehden 513,18. 600,98. Vgl. Ebf. Dietrich. — Kriegsversorgang 518,16. — Anschläge, Aufgebote 440, 14; 36°, 441, 20°. 443, 22, 488, 33. 491, 39. 548, 30. 554, 4. 556, 25. 558, 35. — Universität 72, 44. 204, 10. 205, 4. 271, 31. 329, 30. 330, 46. 378, 5. 887, 49». 622, 1. 675, 97. — Vize- kanzler s. Mecheln.— Artisc. Fakultt 31, 24. — Pedell 204, 35. 205, 12. Vel. Vizeto. — Gesandte 204205. Konig (Kung), Hans, Bym. v. Freiburg i. Br. 431, 29. 433, 22. 519, 38a. Kónigsberg (Konigisperg) i. O-PreuBien 771, 20; 23; 32, Kónigsegg (KungBecke) sw. Saulgau, Herr v. . 536,2. —, Walther v. —, schwäb, Edelmann 262, 40. Konigshofen a. d. Heide i. M-Franken nórdl. Dinkels- biihl 298,1. | Konigstein i. Taunus wnw. Frankf., Junker s. Epp- stein. Kórber dv Bult, (slsiB.) Hauptmann 530, 44. Kohlberg (Kolemberg), Dorf aaf d. Schwab. Alb südl. Nürtingen (?) 290, 11. 759, 44. Koller, Hans, Nürnb, Gesandter 470, 25. 471, 6; 24. 592, 35. 596, 1; 19. 697, 30. Komburg (Chambcrg) w. Kocher b. Schwib.-Hall, Bened.-Kloster 410, 17. Konstantinopel, Kaiser Marzian 450- 157; B5, 25. Johannes VIII. Palüologus 1426-48: 327, 63. 774, 7. — Kirche s. daselbst. — Erzbischöfe, Patriarchen 88, 1. 160,26. 169,33. 211,5. 327, 53; 66. Vgl. Bessarion, Chrysostomus, Nazianz. Patriarch Joseph, 83, 442. Konstanz (Constantin, Costencz), Bistum 240. 762, 45. — Bf, Heinrich v. Hówen 1436-62: 75, 30s. 730, TH. 787,36. — Friedensvermittler 286, 8. 237, 4.
856 Klenekoe, Johannes, Mgr., Augustinermüneh, 1 1374: 889, 5. l Klettgau (Cleggow), Landsch. b. Schaffhausen 583, 32. | Kleve (Cleephe), Land 661,15. — Ilerzóge 232, 10. 626, 36, 768, 13, — Hz. Adolf I. 1217-48, verheir. m. Maria v. Burgund 67, 469. 68, 396. 134, 17. 222, 36. 314, 9; 46. 442, 408. 661, 8. 704. — Jkr. Johann L, Sohn d. Vorgen., Hz. 1449-81: 6, 29. 133, 2. 135, 50 232, 20. 661, 3. 72b, 28°; 405. 744, 13. 2. Sohn Adolf 51, 8. — Tochter Elisabeth, Gem. Gf, IIein- riches v. Schwarzburg 312,24. — Gesandtsch. z. Tapst 026, 35. — Fehde im. Ebf. v. Kóln 704, 21 Klingen, Abtei b. Speier a. Rh. 538, 18. Klingenberg b. Steckborn (Schweiz), Herren v. Yogie v. St. Gallen 787, 39. Klóden (Cloden) a. d. Elbe s6. Wittenberg, Propst 200, 16. — Kapitel 286, 83. 288, 6. Klüptel, Peter, Colmarer Gesandter 621, 16. Knah, Feslin, StraBb. Diener 431, 45. Knebel, Bartolomens, Nürnb. Bürger 216, 38; 47. 486, 26. — Sein Diener s. Meyer, Knorre, Peter, Dr. decr., sächs. Gesandter 132, 33. Koblenz {Cavelenez, Confluencia), Bürger 222, 35. — Tagungsort 118, 15ff.; 47°. 132, 23f 138, 16; 22. 690, 18; 34. 775, 32. — Minzpriistelle 308, 15. — St. Castor, Dechant 128, 41, -- St, Florin, Dechant Ss. Boppard. — DO.-Komtur 198, 458, 228, 1. Val. Bruyne, 'Thyn. Koburg i. Sa. 133, 44. 274, 6; 10. 611, 23. Köln pre Exzdiózoso, Kirche 661, 15. 662, 99; 53», 704, — Erzbischôfe 694, 395, 786,26. — Sutiraganbischéie 196, 23. — Damkapitel 661, 48%. 666, 15. 775, 31. — Dompropst s. Hoya. — Dessen Knecht 298,7. — Oftizialen 50, 54e, — Prälaten 196, 19. 204, 13; 36. 205, 2. — Bf. Gunthar 850-864: 786, 452, — Ebf. Dietrich H., Gt. v. Môte, Hz. v. Engem u. Westfalen, 1414-63, seit 1415 auch Bi. v. Pader- born 12,13; 30*. 31,36, 40,32; 499, 67, 48, 68, 88stf. 76, 48P. 80, 41. 134, 25. 958, 49». 279, 49b. 280, 17; D1, 281, 25f.; 32. 310, 42. 311, 45»; 48b if. 411, 18. 419, 23, 427, 11. 428, bla. 669, 8. 721, 26. 742, 44. 744, 25. 767, 19. 795, 336. — Erzkanzler i. Italien 694, 24. — RT-Besucher 195, 34. 204, 10. 205, 3584, 271, 31. 293, 16. 409, 1. 465, 32. 466, 8; 36. 474, 46. 485, 20. 492, 24f. 505, 21. 509, 21. 510, 22. 562, 20. 612, 15; 20; 64». 671, 12; 23. 674, 9. — Verhältnis zu Konzil u. P. Eugen 50, 29ff.; 563s. 128, 49. 203, 46%. 330, 46. 3556, 19. 401, 36. 405, 32. 408, 22. 510, 39. 611, 10; 44. 622, 4. 661, 1. 737, 15. 771, 54°, 774, 15. 786, 25. 786,25. — Fehden mit Soest u. a. 217, 28, 222, 36. 230, 40*, 314, Bff. 310, 22. 505, 41. 509, 4. 704, 28ft. 767, 37. — Verhältnis zu Frankreich 817, 43. 442, 329. 449, 20. 461, 6. 466, 26; 30. 525. 526, 41. 552,3; dl. 607, 13; 28. „682, 11; 40; 13. 698, 16. 699, 46. 700, 14:8. 738, 9. 740, 23. 773, 27. — Biindnis-Partner 306, 28. 314, Sif.; 441 705, 45%. 261, 45. 763,36. — Kanzler 110, 87. — Trotonotar s. Linz, — Sekrelär 216, 34f. 216, 9; 14. Vgl. Waldorp. — Gesandte (doctores) 6, 51. 40, 398. 50, 23fi. 148, 15. 204, 36. 205, 38s. 3 Alphabetisches Register 551,6. 607,21. 701,44. 790, 41. Vel. Erpel, Johel, Neuenahr, Sayn. — Del. 7. d. EET. 196, 41. 215, 33. 261,4f, 271, 42H. 293, 16. 393,1. 496,3. 674. 675, 861. 676, 6, 723,25. Vgl. Juhel — Diener s. Langen. — Juden 419, 8. — Zôlle 258, 42%, — Miinzvertrag 306, 16. 311, 48b, — Freie Stadt 61, 13. 134, 22; b0P. 187, 32. 281, 429, 279, 28; 498; 54%. 309, 36a. 416, 425. 439, 38. 513, 1. 551, 16. 555,95. 558,35. 572. 43ff. 599. 009, 45. 612, 26. 661, 488, 721, 26. — Zuschriften 308, 508. 443, 33, 546, 515. 548, 29. 556, 26; 40. 572, 11. 600, 09%, 714,34. — Ortsungabe, Tagungsort 132, 49. 204, 21; 49. 205, 41». 261, 2. 313, 40. 459, 36. obi, 4. 674, 7. 721, 30. — Bgm. v. Rat 281, 6. 558, 40, — Bgm. s. Waaserfab. — Schóffengerichts-Greve siehe Overstolz. — Gesandte, Ratsfreunde 134, 6. 549, 12. 551, 19. 563, 42, 555, 80. 569,2; 7. 599,21; 43. 600, 36. 609, 48. 721,30. Vel. Glesch, Stommel, Vrunt. — Dgl. z. d. RTT. 279, 52a; 56b, 416, 524, 475, 14. 483, 18. 495, 6; 45. 507, 84. 513, 7. 599, 18. 600, 24. 674, 9. — Sekrotůr s. Vrunt. — Bote 981, 38. 416, 533. 561, 19.699,92. Vgl. Ludowich. — Bürgers. Krebs, — Bürgerwacht 229, 34. — St. Kunibert, Decliant 661, 35. — St. Severin, Propst a. Erpel; Dechant s.Zwyvel. — Gorichi 280, 17. — Notar s. Trummel. — Münze 306, 43. 307, 19; 23. 309, 378. — Darleken, Wechsel 231, 42^, 255, 24, 312, 29. 416,584. 513,19, — Tlandel nut Holland 668, 47. — Privilegien 260, 10. 281,23. — Fehden 513,18. 600,98. Vgl. Ebf. Dietrich. — Kriegsversorgang 518,16. — Anschläge, Aufgebote 440, 14; 36°, 441, 20°. 443, 22, 488, 33. 491, 39. 548, 30. 554, 4. 556, 25. 558, 35. — Universität 72, 44. 204, 10. 205, 4. 271, 31. 329, 30. 330, 46. 378, 5. 887, 49». 622, 1. 675, 97. — Vize- kanzler s. Mecheln.— Artisc. Fakultt 31, 24. — Pedell 204, 35. 205, 12. Vel. Vizeto. — Gesandte 204205. Konig (Kung), Hans, Bym. v. Freiburg i. Br. 431, 29. 433, 22. 519, 38a. Kónigsberg (Konigisperg) i. O-PreuBien 771, 20; 23; 32, Kónigsegg (KungBecke) sw. Saulgau, Herr v. . 536,2. —, Walther v. —, schwäb, Edelmann 262, 40. Konigshofen a. d. Heide i. M-Franken nórdl. Dinkels- biihl 298,1. | Konigstein i. Taunus wnw. Frankf., Junker s. Epp- stein. Kórber dv Bult, (slsiB.) Hauptmann 530, 44. Kohlberg (Kolemberg), Dorf aaf d. Schwab. Alb südl. Nürtingen (?) 290, 11. 759, 44. Koller, Hans, Nürnb, Gesandter 470, 25. 471, 6; 24. 592, 35. 596, 1; 19. 697, 30. Komburg (Chambcrg) w. Kocher b. Schwib.-Hall, Bened.-Kloster 410, 17. Konstantinopel, Kaiser Marzian 450- 157; B5, 25. Johannes VIII. Palüologus 1426-48: 327, 63. 774, 7. — Kirche s. daselbst. — Erzbischöfe, Patriarchen 88, 1. 160,26. 169,33. 211,5. 327, 53; 66. Vgl. Bessarion, Chrysostomus, Nazianz. Patriarch Joseph, 83, 442. Konstanz (Constantin, Costencz), Bistum 240. 762, 45. — Bf, Heinrich v. Hówen 1436-62: 75, 30s. 730, TH. 787,36. — Friedensvermittler 286, 8. 237, 4.
Strana 857
Alphebetisches Register 240, 8; 10. 316, 34. 317, 16ff, 468, 13. 515, 17. 517, 9. 599, 7. 749, 19. 762, 17. 788, 11. 791, 28^; 39b. — Bündnis-Partner 762, 45. 765, 9. — 'l'eilnehmer am Armagn.-Kriez 440, 365, 441, 12, 442, 33^. 591, 14. — Reichsstadt 8, 10. 471, 53. 535, 2. 749, 20f. 787, 37. 791,12. — Zuschriften 278, 15. 315, 41. 572, 15. 671, 2. 729, 8. 743, 41. -- Ortsangabe 42, 51%, 297, 59b. — Bgm. w Rat 468, 12. 695, b2s. 596, 48. — Bgm, 5, Plorer, — Bürger s, Nuwiler (?), Hunrer. — Gesandte #75, 14. 507,32. 791, 40^; 41h. 769, 47. Vel. Cappel, Sahütor. - Voet a. Berehtold. Süekler s. Sch"lter. — Aufpebote gag. Armagn, 440, 17; 20;38e. 441, 149. 445, 10%; 17. 491, 39. — Konzil 1414-18: 35, 44. 93, 2. 94, 14. 95, 32f. 97, 25. 102, 27. 105, 41. 149, 8. 182, 41. 336, 32. 354, 14. 361, 17. 364, 41. 425, 489. 669, 19; 31. 799, 94, — Dekrete allg. 83, 5. 93, 9; 24. 96, 6; 13, 98, 11, 99,19. 101,4. 106,927. 352,32; 97. 353, 31; 34 3b4, 2; 17. 336, 8; 43. 379, 17. 380, 26. 885, 17, 652, 17, 774, 43. — Dekr. der 4. u. 5. Sess. v. 30. Marz u. 6. Apr. 1415 ib. Autoritit d. Konzi- Tien 20, 36. 22, 84. 38, 82. 84, 12. 49, 5, 74,11. 82, 39. 83,32;38. 9:,9. 95, 5. 102, 24; 33. 209, 24. 361,38. 359,14. 361,3; 11. 567,10. 368, 1; 25, 376, 40. 385. 405. 6. 408, 2; 4b. 657, 28, 63, 18. 1109, 94, — Dekr. ,. Frequens" der 38. Sess. v. 9. Okt. 1417 üb. Abhaltung vy, Ceneralkonzjlien 18, 26, 30, 37. 88, 10. 89, 24. 95, 25. 103, 33. 109, 39, 144, 2. 145, 8f.; 20. 147, 38; 41. 184, 28. 197, 13. 329, 13. 397,23. 341, 16. 342,7. 376, 24, 384, 83, 392,20. 402, 34. 404, 34. — Geschüftsgang 84, 22. 10), 34. 376, 23. — Ort fiir 3. Konzil 16, 3. 56, 43. 60, 10. 218, 57. 401, 1. 406, 351. 510, 29, 37. 6K7, 6. 664, 40. 665, 36. — Kgl. Stideetag Nov. 1442: 5, 4, 7, 264, 42, dab, 45, 351, 46,19. 67, 408. 70, 37. 235,26. 921,1. 822, 4. — Schiedstagungen 1444 u, 1445: 321, 30. 439, 32. 471, 6; 24. 491, 12. 517, 41. 518, 4. 520, 11; 14. 523, 38. 524, 6. 527, 52. 595, 25. 603, 2. 615, 28. 6471. 743, 37. 746, 17; 43, 782, 22, 737-806, Konzilien, die <esten 14, 25. 364, 38. 377, 12. Vgl. Ephesus, Nicaa, Rimini, Rom. — Generalsynoden 270, 88. 910, 88. 311, 9. 834-836. 347, 611. 358, 10; 22. 382, 34. 385, 20. 389-392. Vel. Basel, Ferrara, Florenz, Konstanz, Lyon, Pisa, Siena. --- Doren Be- rufung (celebratio, modus procedendi) 54, 16. 149, 4. 158-169. 172, 50*. 177, 11. 191, 6; 44. 210, 90. 211. 383, 10. — Präsidentschaft 210, 16. 211, 26, 402, 17, — Teilnehmerkrais 210, 16. 265, 266, 27. 334, 281. 338, 5. 360, 9. 401, 17. 402, 11: 38. 405, 9. 407, 16f. — Zuständigkeit (putestus) 22, 16. 26, 16, 32, 6. 159, 271. 197, 10. 209, 217. 211, 28. 212, 9. 330, 32. 335, 47, 858, 6. — Autorität 13, 19. 20, 85, 34, 13. 36, 43, 36, 4. 44, 16. 82-106 passim. 112, 6. 138, 42, 139, 25, 150, 32. 163, 34. 176, 46. 177, 16. 203, 10. 209, 37. 211. 212, 3. 268, öff, 801,17, 334, 31. 338, 2. 341, 3f. 351, 16. 353, 17; 30. 334, 34. 356, 9. 357, 7. 360. 361, 6. 364-370. 378, 2, 381, 40ff. 384, 29, 385, 14; 27. 386, 40. 387, 14:t. 385, 22. 391, 4E. 399, 17, 405, b. 408, 1. 632, 16; 41. 653, 37. 654-659. 666, 23. 77, 26; 32. 174, 40; 44, 779, 23, 781, 11. — Dekreie 82, 867 41. 93, 30. 100, 28; 41. 102, 23. 196, 24. 164, 21. 166. 210, 20. 266, 271, 268, 29ff, 335, 61; 4. 347, 20. 356, 24. 389, 15. 394, 40. 395, 37. — National- Konzilien 267, 25ff, 392, 6. 777, 42, VgL Aschaffen- burg, Metz. — Conciliabula 164, 22. Vgl. Ferrara, Florenz. — Versammlung eines neuen (8.) Konzils 11-65. 71 bis 112. 130, 38. 138-193. 214, 472; 52h. 217. 220. 222, 28, 257. 27. 264, 38; 56%. 266, 10. 328, 11. 333-409. 649-670. 734, 5. 136, 40. 779, 39. 781, 19. 785, 13. — Frogc der Einberufung (modus procedendi) 14, 34. 16, 42, 26, 40. 27, 11; 18. 28, 30. 64, 78; 6b, 84, 20, Rh, 231. 90, 40f. 100, 10; 284. 101, 13. 146, 27. 214, 27, 354, 16. 892, 14. 393, 16. 404, 161t. 405, 36. 672, 10. 785. 13. — Ortsfrage 14, 12; 34. 16, 97; 46. 16, 21.; 39, 26, 41. 9%, 10; 38. 28, 99. 31, 8. 47, 5. 76, 26, 111, 27, 145, 28 ft. 147, 331f. 218, 3; 39. 264, 40; 4b*. 274, 3. 353, 22. 354, 22; 27. 391, 23. 622, 15. 658, 10. 664, 23. 672, 26. — Teilnehmerschaft 28, 3f. 32, 84. 64, 29. 88-109 passim, 143, 27 ff, 265, 36. 266, 11. 404, 6. 736, 41. Kopenhagen 136, 50%, Korah (Core), Rotte, Gezner d. Moses 143, 40a, Komkoufi, Jakeb, Stadtscehrciber v. Hagenau 317, 4. Kottrer, Petrus, ósterr. Kunzler 220, 16. Krai(f), Heinrich, Ulmer Gesandter 592, 45. —, Konrad, v. Memmingen (?) 576, 19, Krain, llerzogtum 226, 372. Krainburga, Jacobus de —, Kanzlist d. Bas. Konzils 743, 83. Krakau (Cracov.), Bf. Sbizneus Olesnicki 1423-55, Kard. s. Anastasiuc 119, 15; b0*. 108, 53^. 225, 39m, 627, 39%. — Universität 238, 6, 622, 1, Kramer, Hans, Nürnb. Bürger 216, 1. Krebs (Kreyitz), Wilhelm v. —, Kölner Bürger 280, 9; 58». 416, 6; 452, — Nikolaus s. Kues. Krof, Sebald, zu Neunhof 413, 4. Kreuzburg (Crutzperz) a. d, Werra i. 5a.- Weimar 1926, 548. Kreuzherron 622, 6. Kreuznach (Oruczenach) a. d. Nahe, kurptálz. Amt 536, 30. 538, 93. 665, 19. — Juden 305, 41. — Aufmarsch- platz 092, 93, KreyB, Barnhart, kurpfälz. Lehnsmann 537, 7. Kriegswesen: Reichspanier 305, 22. 430, 32. 447, 48. 419,1. 490, 6. 546, 17. 547. 548, 43. bol, 61. 574, 32. 599, 39; 49. 671, 18. — Reichs-, oberster Haupt- mann 305,21, Vgl. Pf. Ludwig, Hz. Albrecht v. Österr. — Hauptleute 137, 27. 529. 38. D31, 2, 539, 22ff. 554, 6. 557, 20. 564, 12. 574. 583, 37. 602, 35. 605-608, 613. 614. 616. 617. 620, 13. 758-761. 763, 25. Vgl. Nürnberg, Schwäb. Städte. — Soldner (buben, gesellen) 222, 34. 546, 171. 638, 27. 564, 572, 35, 573, 24. 581, 6. 582, 7. 58b, 47. 587. 592,2. 593,16. 594,38. 602, 35. 605, 61. 608, 25. 610, 18. 618, 40. 760, 6. 762, 87. 800, 15. — Verhal- ten der Söldner 574, 27. 758, 26. 759, 24. 765, 13. Vgl. Nürnberg. - Sald (stipondium) 290, 46%, 584, 20. 563, 1. 664. 666, 572, 39. 574, 21. b52, b6f, 584, 12. 586, 18. 602, 3671. 607, 42. 608, 25. 768, 1. — Verpflegung (coste, zerung) 533, 4. 634, 36. 536, 37%
Alphebetisches Register 240, 8; 10. 316, 34. 317, 16ff, 468, 13. 515, 17. 517, 9. 599, 7. 749, 19. 762, 17. 788, 11. 791, 28^; 39b. — Bündnis-Partner 762, 45. 765, 9. — 'l'eilnehmer am Armagn.-Kriez 440, 365, 441, 12, 442, 33^. 591, 14. — Reichsstadt 8, 10. 471, 53. 535, 2. 749, 20f. 787, 37. 791,12. — Zuschriften 278, 15. 315, 41. 572, 15. 671, 2. 729, 8. 743, 41. -- Ortsangabe 42, 51%, 297, 59b. — Bgm. w Rat 468, 12. 695, b2s. 596, 48. — Bgm, 5, Plorer, — Bürger s, Nuwiler (?), Hunrer. — Gesandte #75, 14. 507,32. 791, 40^; 41h. 769, 47. Vel. Cappel, Sahütor. - Voet a. Berehtold. Süekler s. Sch"lter. — Aufpebote gag. Armagn, 440, 17; 20;38e. 441, 149. 445, 10%; 17. 491, 39. — Konzil 1414-18: 35, 44. 93, 2. 94, 14. 95, 32f. 97, 25. 102, 27. 105, 41. 149, 8. 182, 41. 336, 32. 354, 14. 361, 17. 364, 41. 425, 489. 669, 19; 31. 799, 94, — Dekrete allg. 83, 5. 93, 9; 24. 96, 6; 13, 98, 11, 99,19. 101,4. 106,927. 352,32; 97. 353, 31; 34 3b4, 2; 17. 336, 8; 43. 379, 17. 380, 26. 885, 17, 652, 17, 774, 43. — Dekr. der 4. u. 5. Sess. v. 30. Marz u. 6. Apr. 1415 ib. Autoritit d. Konzi- Tien 20, 36. 22, 84. 38, 82. 84, 12. 49, 5, 74,11. 82, 39. 83,32;38. 9:,9. 95, 5. 102, 24; 33. 209, 24. 361,38. 359,14. 361,3; 11. 567,10. 368, 1; 25, 376, 40. 385. 405. 6. 408, 2; 4b. 657, 28, 63, 18. 1109, 94, — Dekr. ,. Frequens" der 38. Sess. v. 9. Okt. 1417 üb. Abhaltung vy, Ceneralkonzjlien 18, 26, 30, 37. 88, 10. 89, 24. 95, 25. 103, 33. 109, 39, 144, 2. 145, 8f.; 20. 147, 38; 41. 184, 28. 197, 13. 329, 13. 397,23. 341, 16. 342,7. 376, 24, 384, 83, 392,20. 402, 34. 404, 34. — Geschüftsgang 84, 22. 10), 34. 376, 23. — Ort fiir 3. Konzil 16, 3. 56, 43. 60, 10. 218, 57. 401, 1. 406, 351. 510, 29, 37. 6K7, 6. 664, 40. 665, 36. — Kgl. Stideetag Nov. 1442: 5, 4, 7, 264, 42, dab, 45, 351, 46,19. 67, 408. 70, 37. 235,26. 921,1. 822, 4. — Schiedstagungen 1444 u, 1445: 321, 30. 439, 32. 471, 6; 24. 491, 12. 517, 41. 518, 4. 520, 11; 14. 523, 38. 524, 6. 527, 52. 595, 25. 603, 2. 615, 28. 6471. 743, 37. 746, 17; 43, 782, 22, 737-806, Konzilien, die <esten 14, 25. 364, 38. 377, 12. Vgl. Ephesus, Nicaa, Rimini, Rom. — Generalsynoden 270, 88. 910, 88. 311, 9. 834-836. 347, 611. 358, 10; 22. 382, 34. 385, 20. 389-392. Vel. Basel, Ferrara, Florenz, Konstanz, Lyon, Pisa, Siena. --- Doren Be- rufung (celebratio, modus procedendi) 54, 16. 149, 4. 158-169. 172, 50*. 177, 11. 191, 6; 44. 210, 90. 211. 383, 10. — Präsidentschaft 210, 16. 211, 26, 402, 17, — Teilnehmerkrais 210, 16. 265, 266, 27. 334, 281. 338, 5. 360, 9. 401, 17. 402, 11: 38. 405, 9. 407, 16f. — Zuständigkeit (putestus) 22, 16. 26, 16, 32, 6. 159, 271. 197, 10. 209, 217. 211, 28. 212, 9. 330, 32. 335, 47, 858, 6. — Autorität 13, 19. 20, 85, 34, 13. 36, 43, 36, 4. 44, 16. 82-106 passim. 112, 6. 138, 42, 139, 25, 150, 32. 163, 34. 176, 46. 177, 16. 203, 10. 209, 37. 211. 212, 3. 268, öff, 801,17, 334, 31. 338, 2. 341, 3f. 351, 16. 353, 17; 30. 334, 34. 356, 9. 357, 7. 360. 361, 6. 364-370. 378, 2, 381, 40ff. 384, 29, 385, 14; 27. 386, 40. 387, 14:t. 385, 22. 391, 4E. 399, 17, 405, b. 408, 1. 632, 16; 41. 653, 37. 654-659. 666, 23. 77, 26; 32. 174, 40; 44, 779, 23, 781, 11. — Dekreie 82, 867 41. 93, 30. 100, 28; 41. 102, 23. 196, 24. 164, 21. 166. 210, 20. 266, 271, 268, 29ff, 335, 61; 4. 347, 20. 356, 24. 389, 15. 394, 40. 395, 37. — National- Konzilien 267, 25ff, 392, 6. 777, 42, VgL Aschaffen- burg, Metz. — Conciliabula 164, 22. Vgl. Ferrara, Florenz. — Versammlung eines neuen (8.) Konzils 11-65. 71 bis 112. 130, 38. 138-193. 214, 472; 52h. 217. 220. 222, 28, 257. 27. 264, 38; 56%. 266, 10. 328, 11. 333-409. 649-670. 734, 5. 136, 40. 779, 39. 781, 19. 785, 13. — Frogc der Einberufung (modus procedendi) 14, 34. 16, 42, 26, 40. 27, 11; 18. 28, 30. 64, 78; 6b, 84, 20, Rh, 231. 90, 40f. 100, 10; 284. 101, 13. 146, 27. 214, 27, 354, 16. 892, 14. 393, 16. 404, 161t. 405, 36. 672, 10. 785. 13. — Ortsfrage 14, 12; 34. 16, 97; 46. 16, 21.; 39, 26, 41. 9%, 10; 38. 28, 99. 31, 8. 47, 5. 76, 26, 111, 27, 145, 28 ft. 147, 331f. 218, 3; 39. 264, 40; 4b*. 274, 3. 353, 22. 354, 22; 27. 391, 23. 622, 15. 658, 10. 664, 23. 672, 26. — Teilnehmerschaft 28, 3f. 32, 84. 64, 29. 88-109 passim, 143, 27 ff, 265, 36. 266, 11. 404, 6. 736, 41. Kopenhagen 136, 50%, Korah (Core), Rotte, Gezner d. Moses 143, 40a, Komkoufi, Jakeb, Stadtscehrciber v. Hagenau 317, 4. Kottrer, Petrus, ósterr. Kunzler 220, 16. Krai(f), Heinrich, Ulmer Gesandter 592, 45. —, Konrad, v. Memmingen (?) 576, 19, Krain, llerzogtum 226, 372. Krainburga, Jacobus de —, Kanzlist d. Bas. Konzils 743, 83. Krakau (Cracov.), Bf. Sbizneus Olesnicki 1423-55, Kard. s. Anastasiuc 119, 15; b0*. 108, 53^. 225, 39m, 627, 39%. — Universität 238, 6, 622, 1, Kramer, Hans, Nürnb. Bürger 216, 1. Krebs (Kreyitz), Wilhelm v. —, Kölner Bürger 280, 9; 58». 416, 6; 452, — Nikolaus s. Kues. Krof, Sebald, zu Neunhof 413, 4. Kreuzburg (Crutzperz) a. d, Werra i. 5a.- Weimar 1926, 548. Kreuzherron 622, 6. Kreuznach (Oruczenach) a. d. Nahe, kurptálz. Amt 536, 30. 538, 93. 665, 19. — Juden 305, 41. — Aufmarsch- platz 092, 93, KreyB, Barnhart, kurpfälz. Lehnsmann 537, 7. Kriegswesen: Reichspanier 305, 22. 430, 32. 447, 48. 419,1. 490, 6. 546, 17. 547. 548, 43. bol, 61. 574, 32. 599, 39; 49. 671, 18. — Reichs-, oberster Haupt- mann 305,21, Vgl. Pf. Ludwig, Hz. Albrecht v. Österr. — Hauptleute 137, 27. 529. 38. D31, 2, 539, 22ff. 554, 6. 557, 20. 564, 12. 574. 583, 37. 602, 35. 605-608, 613. 614. 616. 617. 620, 13. 758-761. 763, 25. Vgl. Nürnberg, Schwäb. Städte. — Soldner (buben, gesellen) 222, 34. 546, 171. 638, 27. 564, 572, 35, 573, 24. 581, 6. 582, 7. 58b, 47. 587. 592,2. 593,16. 594,38. 602, 35. 605, 61. 608, 25. 610, 18. 618, 40. 760, 6. 762, 87. 800, 15. — Verhal- ten der Söldner 574, 27. 758, 26. 759, 24. 765, 13. Vgl. Nürnberg. - Sald (stipondium) 290, 46%, 584, 20. 563, 1. 664. 666, 572, 39. 574, 21. b52, b6f, 584, 12. 586, 18. 602, 3671. 607, 42. 608, 25. 768, 1. — Verpflegung (coste, zerung) 533, 4. 634, 36. 536, 37%
Strana 858
$58 538, 65; 27. 539, 21. 506. D72, 39. 576, 36. 681, 45. 582, 7. 590, 37. 593, 9; 20. 002. 36. 611, 33. 697, 38. 761, 11, Vgl. Armagnaken. — Freicr Handel 1, Kriogsgobict (feiler Кац!) 439, L5. 516, 41. 529, 3. : 539, 42. 545, 42. 620, 45. 678, 25; 28. 680, DF. 681, | 23. 696, 47. 697, 8. 703,37. 761, 11. — Ileeresordnung - v. 1427: 442, 27. — Aufmarsch, Gefechtsordnung (rotten) 530, 16. 536, 1. 539, 93if. 605, 46ff. 613, 47. 614, 12; 19. 618. 132, 7. 733, 49. — Наше (herst) 533, 15b. 540, 5ff. 605, 48. 677, 44. 679, 44. 708,16. — Fihnlein (venlin) 605, 49ff. 614, 10. — Gleven 441, 7. 443, 18. 444, 48. Б54, 9. 557, 42, 558, 16; 22. 564, 12. 617. 702, 24. 728, 20. 741, 7. 761, 7. — Vergatterung 572, 45. — Erkonnungszeichen, Feld- geschrei 530, 24. 531, 34, 539, 19. Gefangene 525, 4. 529, 45. 569, 24. 571, 14. 598, 15. 620, 14. 687, 34. 761, 17. 763, 11; 29, Vgl, Armagnaken. — Spione 468, 26. 545,33. — Frauen beim Heer 323, 18. 826, 41. 539, 34. 540, 20. — Büchsenmojster 442, 24. 144, 31: 49. 565, 31. 579, - 7; 9. 573, 6. 575. 588, 89. 585, 34. 601,11. 602, 6. 611, 29. 708, 10. Büchsengießer 610, 28. Schützen, Bogen-, Büchsen- 290, 158, 429, 39b, 442, 6. 527, 35. 533, 23. 536, 9. 540, 14. 546, 24. 548, 7. 549, 1. 555, 27. 573. 673. 675, 36. 540, 36; 43. 577, 4. 580, 15; 43. 581. KA2, 31. KRA, 1; 43. 686-687. 591 bis 593. 605, 50ft. 608, 19. 610. 611, 22. 619%, 546. 680, 9. 723, 3. — Armbrustschiitzen 443, 25, 444, 52. 493, 17. 502, 44. 590, 95; 34. 597, 35. 533, 93. 534. 536, 9. 540, 16. 546, 24. 547, 15, 557, 18. 558, 40. 559, 17. 562, 44. 566, 1. 567,81. 576, 44. 582, | 57. 583, 1; 43. 584, 11; 34, 586, 591, 47. 592, 1. 598. 601, 54, 605, 51, 608, 19. 610, 18. 611, 22, 615, 7. — Geschütze, groBe Büchsen 322, 27. 326, 29. 492, 35. 518, 6. 520, 84. 632. 584. 540. 548, 7. 549, 11, 575, 28. 580, 30. 585, 35. 589, 22. 600, 4. 709, 1. — Hakenbiichsen 470, 44. 496, 43. .. Handbiichsen 448. 444, 61, 471, 1, 419, 45. 483, 41'*, 498, 17. 496, 43. 502, 44. 520, 25. 634. 546. 39. 547, 15. 569, 44. 666, 1. 667, 92. 575, 21. 584, 11;34. — Kammer- büchsen 443. 444, 61. 546, 40, 601, 11, 602, 5. — Steinbiichsen 484, 478, Tarrasbüchsen 471, 1. G34, 34; 88. 572, 40, 610, 22ffi. — Pieileisen 483, 43b. 484, 49b. 520, 25. 534. 540, 14. 546, 44. 548, 7. 549, 11. -— Garn für Armbrüste 490, 16. — Pulver, Salpotor, Sehwefel 443, 24. 444, 31. 470, 42. 471, 2. 483, 40%. 484, 3. 493, 2bif. 534, 15. 540, 14. 546, 44. 548, 7, 549, 11. 576, 36. 581, 45. 601, 12. 602, 6. 611, 28. — Harnisch (harnasch) 576, 37. 581, 46. 691, 20. 607, 8. 611, 28, 680, 2, — Kiirah, Gewappnete 483, 515. 496, 20. 498, 4 528, 26. 564, b. 759, 17. — SpicBe (helbarten) 296, 34. 536, 9. 558, 44%. 605, 51 ff. — Wagen 322, 27. 324, 35. 518, ¢; 15. 520, 32. 528, 49. 536, 39. 587, 540, 15; 24, 546, 26, 555, 12. 565, 27. 666, 30. 575, 28; 44. 593, 9. 605, 3. 606, 6. 614, ‚18. — Wagenburz 493, 20, 540, 8211, 548, 6. 549. 550, 35. 551, 27. 565, 28. 566, 31. — Land-, Schutzwchren (letze) 519, 38%; 43%. 534, 17. 574, 14, 591, 49, 592, 3; 20. — Offenhäuser 420, 10; 84. 492, 19. 590, 27. 678, 39. 681, 32. 751, 45. 761, 20. 763, 29, 765, 25^. Alphabetisches Rogister — Anschläge u. Aufgebote ger. Armagnaken usw. 304, 39. 439, 25. 440-144. 447, 38:f. 465-467. 471, 81f. 472, 6. 490, 17. 491, 32ff, 508, 7. 567, 18, 568, 1; 3. 589, 24, 595, 39; 42, 596, 50ff. 509, 31; 48. 603, 4ff.; 36. 609, 8. 610, 56. 611, 7. 613, 2; 16, 615, B, 675, 25. 716, 43. 720, 12. 723, 41. 751, 26. 760, 24. VgL die einzelnen Fürsten u. Reichsstädte, — Deren Durch- führung (gczug) 480-493, 539, 21. 544, 1, 646-559, 566, 50. 568, 1. 572, 2. 5756, 12. 585, 7. 589, 5; 27. 590 36. 592, 56ff, 593, 33. 594, 2. 599, 41; £9. 600, *. 601, 2. 604, 17. 609, 8. 610, 1. — Kontingente, Hohe d. Anschlags 440-444. 594, 8. 601, 11. 603, 35. 605, 25. 606, 57. 619, 841, — Zweikampf der Ileor- fiibrer als Kriegsentscheidung 136, 18. 187, 16; 49. Krompbeyne, Peter, Frankf. Soldner 545, 20. Kronberg i. Taunus nw. Frankl., Judenschaft 306, 12, Krydenwif, Clans, Altbem. v. E3linyen 252, 40. Kubeler, Bote v, Qberehnheim 620, 52. 621, 2; 71. Kudortf, Franz, Wappenbrief 413, 16. Kiihn, Hans, v. Heuchlingen 411, 42. Kiinsberg, Alten., i. Frankca siidl, Bayreuth, Georg v. — 110, 15. Kürnberg i. unt. Breisgau, Schloß 313, 9; 38. Kues (Cusa), Nikolaus (Krobs) v. —, * 1401, 1 1464, Dr, decr., Propst v. Münstermaifeld (seit 1448 Kard. s. Petri ad vine.), piipstl. Legat i. Deutschland 194, 7; 24. 120, 33. 121, 16; 20. 262, 6. 264, 15. 236, 7. 627, 8. 628, 21. 667, 5. 616, 3. — Dgl. z. d. RTT. 1448: 78, 34; 47*. 195, 19. 197, 26. 206, 6. 224, 25. — DeL z. RT. 1444: 330, 21. 379, 22. 391, 26. 392, 23. 622, 2, 735, 44a. — Seine Concordantia cathol, 328, 39H. Küstrin a. d. Oder, SchloB 222, 15. 302, 32. Kütel, Jôrg, Hoigerichtsproze& 415, 9, Kulm u. Kulmsee (Colmensee) i. Westpr., Bf. Johan- nes Margenau 1416-51: 772, 9; 56. 773, 5. — Handfeste v. 1233: 803, 21H. 711, 534. Kummersheim, Herr v. — s. Commercy. Kunhofer, Konrad, Dr., Regensh. Dompropst 110, 14. Kuppenheim a. d. Murg só. Rastatt, Friedrich v. —, Altsehafiner у, Epfie 530, 46. Kusel (Cusicl) nw. Kaisersloutern, Judonschaft 306, 4. L Laa siidl. Wien, Pfarr-Rektor s. Sonnenborg, La(a)ber i. O-Pfalz só. Parsberg, SchloB 415, 21. —, Ulrich, Herr v. —, Rat Hz. Albreehts v. Baiern 777, 12. Laelingor, Ma., Kanzlist d. Bas. Konzils 659, 43. Lahnstein, Nieder- (a. Rh.) südl. Koblenz, Rheinzoll 414, 491, Laibach i. Krain 258, 30. 259, 52», Taimioger, Strafib. Bote 471, 19. Lalaing, Simon de —, burg. Gesandter 709, 49. Landau i. d. Pfalz 256, 8. Landeck i. Baden nürdl Emmendingen, Hans v. —, Ritter 474, 3. 495, 29. 501, 17; 26. 519, 40». Tandriano, Gerard, Bf. v. Como (Cumanus), Kard. s. Mariae tr. Tiberim 668, 20, G69. 78b, 28.
$58 538, 65; 27. 539, 21. 506. D72, 39. 576, 36. 681, 45. 582, 7. 590, 37. 593, 9; 20. 002. 36. 611, 33. 697, 38. 761, 11, Vgl. Armagnaken. — Freicr Handel 1, Kriogsgobict (feiler Кац!) 439, L5. 516, 41. 529, 3. : 539, 42. 545, 42. 620, 45. 678, 25; 28. 680, DF. 681, | 23. 696, 47. 697, 8. 703,37. 761, 11. — Ileeresordnung - v. 1427: 442, 27. — Aufmarsch, Gefechtsordnung (rotten) 530, 16. 536, 1. 539, 93if. 605, 46ff. 613, 47. 614, 12; 19. 618. 132, 7. 733, 49. — Наше (herst) 533, 15b. 540, 5ff. 605, 48. 677, 44. 679, 44. 708,16. — Fihnlein (venlin) 605, 49ff. 614, 10. — Gleven 441, 7. 443, 18. 444, 48. Б54, 9. 557, 42, 558, 16; 22. 564, 12. 617. 702, 24. 728, 20. 741, 7. 761, 7. — Vergatterung 572, 45. — Erkonnungszeichen, Feld- geschrei 530, 24. 531, 34, 539, 19. Gefangene 525, 4. 529, 45. 569, 24. 571, 14. 598, 15. 620, 14. 687, 34. 761, 17. 763, 11; 29, Vgl, Armagnaken. — Spione 468, 26. 545,33. — Frauen beim Heer 323, 18. 826, 41. 539, 34. 540, 20. — Büchsenmojster 442, 24. 144, 31: 49. 565, 31. 579, - 7; 9. 573, 6. 575. 588, 89. 585, 34. 601,11. 602, 6. 611, 29. 708, 10. Büchsengießer 610, 28. Schützen, Bogen-, Büchsen- 290, 158, 429, 39b, 442, 6. 527, 35. 533, 23. 536, 9. 540, 14. 546, 24. 548, 7. 549, 1. 555, 27. 573. 673. 675, 36. 540, 36; 43. 577, 4. 580, 15; 43. 581. KA2, 31. KRA, 1; 43. 686-687. 591 bis 593. 605, 50ft. 608, 19. 610. 611, 22. 619%, 546. 680, 9. 723, 3. — Armbrustschiitzen 443, 25, 444, 52. 493, 17. 502, 44. 590, 95; 34. 597, 35. 533, 93. 534. 536, 9. 540, 16. 546, 24. 547, 15, 557, 18. 558, 40. 559, 17. 562, 44. 566, 1. 567,81. 576, 44. 582, | 57. 583, 1; 43. 584, 11; 34, 586, 591, 47. 592, 1. 598. 601, 54, 605, 51, 608, 19. 610, 18. 611, 22, 615, 7. — Geschütze, groBe Büchsen 322, 27. 326, 29. 492, 35. 518, 6. 520, 84. 632. 584. 540. 548, 7. 549, 11, 575, 28. 580, 30. 585, 35. 589, 22. 600, 4. 709, 1. — Hakenbiichsen 470, 44. 496, 43. .. Handbiichsen 448. 444, 61, 471, 1, 419, 45. 483, 41'*, 498, 17. 496, 43. 502, 44. 520, 25. 634. 546. 39. 547, 15. 569, 44. 666, 1. 667, 92. 575, 21. 584, 11;34. — Kammer- büchsen 443. 444, 61. 546, 40, 601, 11, 602, 5. — Steinbiichsen 484, 478, Tarrasbüchsen 471, 1. G34, 34; 88. 572, 40, 610, 22ffi. — Pieileisen 483, 43b. 484, 49b. 520, 25. 534. 540, 14. 546, 44. 548, 7. 549, 11. -— Garn für Armbrüste 490, 16. — Pulver, Salpotor, Sehwefel 443, 24. 444, 31. 470, 42. 471, 2. 483, 40%. 484, 3. 493, 2bif. 534, 15. 540, 14. 546, 44. 548, 7, 549, 11. 576, 36. 581, 45. 601, 12. 602, 6. 611, 28. — Harnisch (harnasch) 576, 37. 581, 46. 691, 20. 607, 8. 611, 28, 680, 2, — Kiirah, Gewappnete 483, 515. 496, 20. 498, 4 528, 26. 564, b. 759, 17. — SpicBe (helbarten) 296, 34. 536, 9. 558, 44%. 605, 51 ff. — Wagen 322, 27. 324, 35. 518, ¢; 15. 520, 32. 528, 49. 536, 39. 587, 540, 15; 24, 546, 26, 555, 12. 565, 27. 666, 30. 575, 28; 44. 593, 9. 605, 3. 606, 6. 614, ‚18. — Wagenburz 493, 20, 540, 8211, 548, 6. 549. 550, 35. 551, 27. 565, 28. 566, 31. — Land-, Schutzwchren (letze) 519, 38%; 43%. 534, 17. 574, 14, 591, 49, 592, 3; 20. — Offenhäuser 420, 10; 84. 492, 19. 590, 27. 678, 39. 681, 32. 751, 45. 761, 20. 763, 29, 765, 25^. Alphabetisches Rogister — Anschläge u. Aufgebote ger. Armagnaken usw. 304, 39. 439, 25. 440-144. 447, 38:f. 465-467. 471, 81f. 472, 6. 490, 17. 491, 32ff, 508, 7. 567, 18, 568, 1; 3. 589, 24, 595, 39; 42, 596, 50ff. 509, 31; 48. 603, 4ff.; 36. 609, 8. 610, 56. 611, 7. 613, 2; 16, 615, B, 675, 25. 716, 43. 720, 12. 723, 41. 751, 26. 760, 24. VgL die einzelnen Fürsten u. Reichsstädte, — Deren Durch- führung (gczug) 480-493, 539, 21. 544, 1, 646-559, 566, 50. 568, 1. 572, 2. 5756, 12. 585, 7. 589, 5; 27. 590 36. 592, 56ff, 593, 33. 594, 2. 599, 41; £9. 600, *. 601, 2. 604, 17. 609, 8. 610, 1. — Kontingente, Hohe d. Anschlags 440-444. 594, 8. 601, 11. 603, 35. 605, 25. 606, 57. 619, 841, — Zweikampf der Ileor- fiibrer als Kriegsentscheidung 136, 18. 187, 16; 49. Krompbeyne, Peter, Frankf. Soldner 545, 20. Kronberg i. Taunus nw. Frankl., Judenschaft 306, 12, Krydenwif, Clans, Altbem. v. E3linyen 252, 40. Kubeler, Bote v, Qberehnheim 620, 52. 621, 2; 71. Kudortf, Franz, Wappenbrief 413, 16. Kiihn, Hans, v. Heuchlingen 411, 42. Kiinsberg, Alten., i. Frankca siidl, Bayreuth, Georg v. — 110, 15. Kürnberg i. unt. Breisgau, Schloß 313, 9; 38. Kues (Cusa), Nikolaus (Krobs) v. —, * 1401, 1 1464, Dr, decr., Propst v. Münstermaifeld (seit 1448 Kard. s. Petri ad vine.), piipstl. Legat i. Deutschland 194, 7; 24. 120, 33. 121, 16; 20. 262, 6. 264, 15. 236, 7. 627, 8. 628, 21. 667, 5. 616, 3. — Dgl. z. d. RTT. 1448: 78, 34; 47*. 195, 19. 197, 26. 206, 6. 224, 25. — DeL z. RT. 1444: 330, 21. 379, 22. 391, 26. 392, 23. 622, 2, 735, 44a. — Seine Concordantia cathol, 328, 39H. Küstrin a. d. Oder, SchloB 222, 15. 302, 32. Kütel, Jôrg, Hoigerichtsproze& 415, 9, Kulm u. Kulmsee (Colmensee) i. Westpr., Bf. Johan- nes Margenau 1416-51: 772, 9; 56. 773, 5. — Handfeste v. 1233: 803, 21H. 711, 534. Kummersheim, Herr v. — s. Commercy. Kunhofer, Konrad, Dr., Regensh. Dompropst 110, 14. Kuppenheim a. d. Murg só. Rastatt, Friedrich v. —, Altsehafiner у, Epfie 530, 46. Kusel (Cusicl) nw. Kaisersloutern, Judonschaft 306, 4. L Laa siidl. Wien, Pfarr-Rektor s. Sonnenborg, La(a)ber i. O-Pfalz só. Parsberg, SchloB 415, 21. —, Ulrich, Herr v. —, Rat Hz. Albreehts v. Baiern 777, 12. Laelingor, Ma., Kanzlist d. Bas. Konzils 659, 43. Lahnstein, Nieder- (a. Rh.) südl. Koblenz, Rheinzoll 414, 491, Laibach i. Krain 258, 30. 259, 52», Taimioger, Strafib. Bote 471, 19. Lalaing, Simon de —, burg. Gesandter 709, 49. Landau i. d. Pfalz 256, 8. Landeck i. Baden nürdl Emmendingen, Hans v. —, Ritter 474, 3. 495, 29. 501, 17; 26. 519, 40». Tandriano, Gerard, Bf. v. Como (Cumanus), Kard. s. Mariae tr. Tiberim 668, 20, G69. 78b, 28.
Strana 859
Alphabetisches Register Landsberg a. Lech 743, 47. — i. N-Klsaß sw. Niederehnheim, Herren. v. — 706, 15. — a. d. Warthe 303, 468. Lendsbergische Mark s. Neumark. Landsechade, TIans, kurpíülz. Gesandter 110, 40. — Ulrich, kurpfäls. Edelmann 537, 10. Landsee, Ludwig v. —, DO.-Komtur i. Elsn 222, 10. 801, 41. Landshut i. N-Baiern 765, 413, — Hz. Heinrich III. s. Baiern. Langen, Konrad v. —, kurkóln. Diener 205, 36t. Lamgenhave, Lambert v. dem —, v. Heyss (wohl Rheydt) Dr. Jeg. i. Koln 332, 8. 333, 17. Langenzenn i. M-Franken westl. Firth 292, 37. Langres (Lengres) a. d. oberen Marne, franz, Haupt- quartier 263, 14. 324-327, 9. 435, 16. 717, 33. 138, 22. 769, 32, Langnedoil, franz. Länder nördl. u. südl. d. Loire gemcins. Btàrdeversammlnngen) 322, $85. Tantwig, Peter, v. Colmar 621, 17. Laon, Anselm v. —, Glossator, ÿ 1117: 23, 48. Lippe s. Zorn. Lauenburg, Herzogtum s. Sachsen-L. Lauf i. M-Franken 86. Nürnberg, Güter 411, 3918. 412. — am Holz (Lauffenholez) b. Nürnberg 411, 3C. 412, 2. Lauî{fjen, Hans v. —, Baseler Gesandter 317, 7. Laufenburg a. Rh. i. schweiz. Aargau sw. Waldshut, v. Eldren, bolagorte österr, Feste 236, 13. 316, 43 ff. 431, 42. 446, 35. 520, 22; 25. 529,2. 796,12. — Friedensverhandl. ‘Laufenburæ. Richtung) 236, 151. 316, 49. 317, 9. 795, 16; 22. — Xrob. deh. Dauphin 498, 5, 504, 40. 309, 12. 516, 13. 517, 20. 519, 51%. 588, 10. 610, 9. — Gesandte z. RT. 1444: 500, 17. Lzuginger, Narzis, StraBb. Birger (?) 607, 45. Lauingen a. d. Donan wsw. Dillingen 729, 37%. Lausanne, Bf, Louis de la Palu 1431-38, seit 1440 Kard. e. Susannae, gca. oard. de Varambone 11, 96. 20, 16. — BE Johannes IV. de Prangins 1433-89: 207, 32. — DI. Georg de Saluzzo 1440-61: 16,17. : 17, 7; 20. 18, 5. 30, 18. 336, 58. — Stadt 5, 52. — Residenz P, Felix' V.: 75, 19; 35a, | 76, 34. 129,19. 276, 10. — Besuch Kg. Wriedrichs 1442: 36, 11. 41, 46. — Verhandlungsort 116, 374. 127, 4; 415. 129, 40. 131, 6. 132, 56%. 133, 27. 147, 66%. — Konzilsort, Baseler Soheinsynode 120, 11. 157, 9£.; 22, 626, 16. Lausitz (Lusattz), schles. Landschaft 269, 34. Lautorn (Lutern) s. Kaiserslautern. Lavant i. Kürntan, Bi. Laurentius v. Lichtenberg 499, 80. 805, 9. Levezins, F., päpsti. Kanzletheamter 296, 3; 11. Laxenburg, Schloß südl, Wien 747, 509. Lazan, Jude i. Kleebere 306, 9, Leb, Jude zu Mainz-Kastel 306, 15. Leber ilievre), FluB i. U-ElsaB, Uberfall bad. Unter- tanen aul Armagu. 585, 38. 704, 48. 773, 30. Leinburg (Leynburgk) i. M-Kranken 386. Lauf 417, 50. Leimingen (Lyningen), Gfb, i.d. Pfalz, Lgf. Hesse zu —, kurpfälz, Hofmstr. 410, 51. 479, 6. 490, 36, 535, 44. 551, 49. — Gi Bernhard, kurmainz. Ge- sandter 791, 318; 30». — Junker v. — 322, 42. 859 : Leipe i. Kulmer Land, Vogt v. der — 301, 52b. . Leipzig (Leipezke, Typcz), Stadt u. Bars (castrum) : 29,15. 79, 15; 52e. 197, 9. 182, 47. 260, 2. 276, 10, | 266,47. 512, 38; 44. 699, 31". 783, 41. 784,7. — Predigerorden 200, 32. 288, 26. 288, 5. Dessen Prior, Mer. theol. Johannes 286, 49. — Regnlarkanoniker 200, 5. 288, 5. — St Themas 206,1. — Tazung siichs. Rate 871, 40. 672, 88. ' — Universitát 196, 36; 48%. 199, 25. 275, 39. 286, 45. 288, 5. 392, 17. 393, 28. 632,2; 6; 9. 698, 13. 671, 33. 673, 38. 774, ID. — Rektor s. Wiese. — Milglie- der s, Buxdorff, Hüffener. Leitmeritz a. d. Elbo i. närdl, Bôhmen, Kreishauptmann s. Wrzessowiez. Lembergio), Johannes da —, Dr. u. Mgr. theol., kur- pfälz. Gesandter z. Bas. Konzil 32, 4. 25, 12, Lengfeld (i. Odemwald sü. Dieburg?), Konrad v. —, kurpiülz. Gesandter 536, 14. Lengfelder, Martin, KammergerichisprozeB 416, 11, Lenoncourt ssó. Nancy, Philippe de —, Bailli i. d. Vo- gesen 571, 27, Leon (Legio) i. Spanion, Künig s. Kastilien; Kanzler s. Toledo; Domherr s. Vinche. Leonberg ;Leowenb., Jijeunb.) i. Württ, Tag i. Mai 1445: 758, 30. 759, 12; 30. 760, 11. 761, 13. Leubing (Lebing, Tupy), Heinrich, Dr, decr., Stifts- propst v. Heiligorstadt, knrmainz. Kanzler, seit 31. Juli 1441 kgl. Protonotar u. Vizekanzler 110, 29, 924, 19. 329, 32. 482, 15. 611, 15. 791, 32. Loutkirch i. sudl. Wirtt., Reichsstadt 576, 13. 762, 47. — Bündnispartner 296. 28; 32, 298, 23, 299, 30, 732, 24. 761, 2. 764, 3. — Aufgebot 510, 14. Levingstor, Thomas v. —, Konzilszesandter 329, 28. Leviticus, 3. Bach Mosis 373, 20. Libanon, Zedem am — 40, 3. Libetraut, Jude i. Wetzlar 306, 10. Ti(e)chtenberg i. U-Elsaß nô. Zabern, Herrschaft 493, 36, 568, 23, — Ludwig, Herr zu —, Vetter à, Bis, v. Strafihurg 256, 41b. ; — i. Sachsen nô. Dresden, (DO.-) Meister 200, 19. Liebenau (Lytenaw) b. Neuhausen unweit Worms, Dominikanerinnenkloster 538, 12. liebemwald (Lywenwali), Bartholomius, DO.-Ge- sandter 198, 45». 260, 44. 511, 35. 513, 25. 784, 7. Liebenwerda i. Sa., Pfarrer s. Pfiel. Liebstadt i. Ostpr., Bürger s. David. Liebstedt i. Thür. nö. Weimar, DO.-Komm. 201, 10. Liechtenstein, Städtchen b. Basel, wohl Liestal (früher Liechstul) s. dasselbe. —, Mathes u. Teinz v, —, RT.-Besucher 110, 15. " Lieehtmeyer, Martin, v. Regensburg 488, 21. Liepman, Kreuznacher Jude $08, 41. Lier i. Flandern sö. Antwerpen 485, 485, Lierhein, lans v. —, Nord, dsuptm. 524, 41. 606, 51. Liestal (Lichstal) sd. Basel 203, 448. 237, 19. 580, 291. (?). Lignano, Johannes dec —, Bologn. Kanonist, T 1889: 164, 13. Liguror („do Lignribus*) 267, b. ; Limburg westl, Dürkheim, Boned.-Kloster 388, 7. | —(Lympurg) südl Scehw.-Hall, Friedrich Schenk | v. — 885, 13. — Konrad (d. A.) Scaenk v. — 464,
Alphabetisches Register Landsberg a. Lech 743, 47. — i. N-Klsaß sw. Niederehnheim, Herren. v. — 706, 15. — a. d. Warthe 303, 468. Lendsbergische Mark s. Neumark. Landsechade, TIans, kurpíülz. Gesandter 110, 40. — Ulrich, kurpfäls. Edelmann 537, 10. Landsee, Ludwig v. —, DO.-Komtur i. Elsn 222, 10. 801, 41. Landshut i. N-Baiern 765, 413, — Hz. Heinrich III. s. Baiern. Langen, Konrad v. —, kurkóln. Diener 205, 36t. Lamgenhave, Lambert v. dem —, v. Heyss (wohl Rheydt) Dr. Jeg. i. Koln 332, 8. 333, 17. Langenzenn i. M-Franken westl. Firth 292, 37. Langres (Lengres) a. d. oberen Marne, franz, Haupt- quartier 263, 14. 324-327, 9. 435, 16. 717, 33. 138, 22. 769, 32, Langnedoil, franz. Länder nördl. u. südl. d. Loire gemcins. Btàrdeversammlnngen) 322, $85. Tantwig, Peter, v. Colmar 621, 17. Laon, Anselm v. —, Glossator, ÿ 1117: 23, 48. Lippe s. Zorn. Lauenburg, Herzogtum s. Sachsen-L. Lauf i. M-Franken 86. Nürnberg, Güter 411, 3918. 412. — am Holz (Lauffenholez) b. Nürnberg 411, 3C. 412, 2. Lauî{fjen, Hans v. —, Baseler Gesandter 317, 7. Laufenburg a. Rh. i. schweiz. Aargau sw. Waldshut, v. Eldren, bolagorte österr, Feste 236, 13. 316, 43 ff. 431, 42. 446, 35. 520, 22; 25. 529,2. 796,12. — Friedensverhandl. ‘Laufenburæ. Richtung) 236, 151. 316, 49. 317, 9. 795, 16; 22. — Xrob. deh. Dauphin 498, 5, 504, 40. 309, 12. 516, 13. 517, 20. 519, 51%. 588, 10. 610, 9. — Gesandte z. RT. 1444: 500, 17. Lzuginger, Narzis, StraBb. Birger (?) 607, 45. Lauingen a. d. Donan wsw. Dillingen 729, 37%. Lausanne, Bf, Louis de la Palu 1431-38, seit 1440 Kard. e. Susannae, gca. oard. de Varambone 11, 96. 20, 16. — BE Johannes IV. de Prangins 1433-89: 207, 32. — DI. Georg de Saluzzo 1440-61: 16,17. : 17, 7; 20. 18, 5. 30, 18. 336, 58. — Stadt 5, 52. — Residenz P, Felix' V.: 75, 19; 35a, | 76, 34. 129,19. 276, 10. — Besuch Kg. Wriedrichs 1442: 36, 11. 41, 46. — Verhandlungsort 116, 374. 127, 4; 415. 129, 40. 131, 6. 132, 56%. 133, 27. 147, 66%. — Konzilsort, Baseler Soheinsynode 120, 11. 157, 9£.; 22, 626, 16. Lausitz (Lusattz), schles. Landschaft 269, 34. Lautorn (Lutern) s. Kaiserslautern. Lavant i. Kürntan, Bi. Laurentius v. Lichtenberg 499, 80. 805, 9. Levezins, F., päpsti. Kanzletheamter 296, 3; 11. Laxenburg, Schloß südl, Wien 747, 509. Lazan, Jude i. Kleebere 306, 9, Leb, Jude zu Mainz-Kastel 306, 15. Leber ilievre), FluB i. U-ElsaB, Uberfall bad. Unter- tanen aul Armagu. 585, 38. 704, 48. 773, 30. Leinburg (Leynburgk) i. M-Kranken 386. Lauf 417, 50. Leimingen (Lyningen), Gfb, i.d. Pfalz, Lgf. Hesse zu —, kurpfälz, Hofmstr. 410, 51. 479, 6. 490, 36, 535, 44. 551, 49. — Gi Bernhard, kurmainz. Ge- sandter 791, 318; 30». — Junker v. — 322, 42. 859 : Leipe i. Kulmer Land, Vogt v. der — 301, 52b. . Leipzig (Leipezke, Typcz), Stadt u. Bars (castrum) : 29,15. 79, 15; 52e. 197, 9. 182, 47. 260, 2. 276, 10, | 266,47. 512, 38; 44. 699, 31". 783, 41. 784,7. — Predigerorden 200, 32. 288, 26. 288, 5. Dessen Prior, Mer. theol. Johannes 286, 49. — Regnlarkanoniker 200, 5. 288, 5. — St Themas 206,1. — Tazung siichs. Rate 871, 40. 672, 88. ' — Universitát 196, 36; 48%. 199, 25. 275, 39. 286, 45. 288, 5. 392, 17. 393, 28. 632,2; 6; 9. 698, 13. 671, 33. 673, 38. 774, ID. — Rektor s. Wiese. — Milglie- der s, Buxdorff, Hüffener. Leitmeritz a. d. Elbo i. närdl, Bôhmen, Kreishauptmann s. Wrzessowiez. Lembergio), Johannes da —, Dr. u. Mgr. theol., kur- pfälz. Gesandter z. Bas. Konzil 32, 4. 25, 12, Lengfeld (i. Odemwald sü. Dieburg?), Konrad v. —, kurpiülz. Gesandter 536, 14. Lengfelder, Martin, KammergerichisprozeB 416, 11, Lenoncourt ssó. Nancy, Philippe de —, Bailli i. d. Vo- gesen 571, 27, Leon (Legio) i. Spanion, Künig s. Kastilien; Kanzler s. Toledo; Domherr s. Vinche. Leonberg ;Leowenb., Jijeunb.) i. Württ, Tag i. Mai 1445: 758, 30. 759, 12; 30. 760, 11. 761, 13. Leubing (Lebing, Tupy), Heinrich, Dr, decr., Stifts- propst v. Heiligorstadt, knrmainz. Kanzler, seit 31. Juli 1441 kgl. Protonotar u. Vizekanzler 110, 29, 924, 19. 329, 32. 482, 15. 611, 15. 791, 32. Loutkirch i. sudl. Wirtt., Reichsstadt 576, 13. 762, 47. — Bündnispartner 296. 28; 32, 298, 23, 299, 30, 732, 24. 761, 2. 764, 3. — Aufgebot 510, 14. Levingstor, Thomas v. —, Konzilszesandter 329, 28. Leviticus, 3. Bach Mosis 373, 20. Libanon, Zedem am — 40, 3. Libetraut, Jude i. Wetzlar 306, 10. Ti(e)chtenberg i. U-Elsaß nô. Zabern, Herrschaft 493, 36, 568, 23, — Ludwig, Herr zu —, Vetter à, Bis, v. Strafihurg 256, 41b. ; — i. Sachsen nô. Dresden, (DO.-) Meister 200, 19. Liebenau (Lytenaw) b. Neuhausen unweit Worms, Dominikanerinnenkloster 538, 12. liebemwald (Lywenwali), Bartholomius, DO.-Ge- sandter 198, 45». 260, 44. 511, 35. 513, 25. 784, 7. Liebenwerda i. Sa., Pfarrer s. Pfiel. Liebstadt i. Ostpr., Bürger s. David. Liebstedt i. Thür. nö. Weimar, DO.-Komm. 201, 10. Liechtenstein, Städtchen b. Basel, wohl Liestal (früher Liechstul) s. dasselbe. —, Mathes u. Teinz v, —, RT.-Besucher 110, 15. " Lieehtmeyer, Martin, v. Regensburg 488, 21. Liepman, Kreuznacher Jude $08, 41. Lier i. Flandern sö. Antwerpen 485, 485, Lierhein, lans v. —, Nord, dsuptm. 524, 41. 606, 51. Liestal (Lichstal) sd. Basel 203, 448. 237, 19. 580, 291. (?). Lignano, Johannes dec —, Bologn. Kanonist, T 1889: 164, 13. Liguror („do Lignribus*) 267, b. ; Limburg westl, Dürkheim, Boned.-Kloster 388, 7. | —(Lympurg) südl Scehw.-Hall, Friedrich Schenk | v. — 885, 13. — Konrad (d. A.) Scaenk v. — 464,
Strana 860
860 438. 535,14. 562, 34. 514,8, — Godiried, Schenk v. —, Bf. s. Würzburg, - Lincken, Bartholomiins, Lehnsempfanger 412, 32. Lindau (Lynndgw) a. Bodensee, Keichsstadt 315, 49. BRA, 2. 610, 22. 729, 8. 792, R. 796, 18. 799, 83. — Auigebote 440, 340. 441, 10^. 449, 11^; 18. . Linnich i. Rhld. nw, Jülieb, Hubertusschlacht 1444: 7056, 408. Linz (Lincig, Lyns) a. d. Donau 271, 16. — &, Rh., Johannes do —, kurküln. Protonotar 311, 16. — Tilman s. Johel. Litauen, Großfürst Kasimir 238, 6. 302, 37. Lobenherg, Jos v. —, Hauptm. d. St. Georgs-Ritter- gesellschaft 743, 22ff, Lobenfeld osó, Heidelberg, Benediktinerinnenkloster 531, 30. Lobkowitz a, d. Elbe nnó. Prag, Nikolaus, Herr v. — 464, 475. Lo(c)bau i. Westpr. só. Marienwerder 772, 9. Lorber, Frankf. Bote 433, 5. Loere, dela —, franz. Kanzleibeamter 690, 12. Lôsel, Rulman, zu Blienschweiler 530, 31. Lôwe, Jorg, Ulmer Biirgermstr, 599, 3, 791, 409, Lówen (Loven) i. (belg.) Brabant 485, 482. Lowenberg (Lenwenb.), Johannes v. —, kurpfilz, Ge- sandter 12, 4. Lowenstein ost. Heilbronn, Wolfram v. —, kurpfülz. Edelmann 537, 16. Lolli, Gregor, i. Siena 627, 379. 18b, 30. Lombardei i O-Ijwalien 327, 54. 460, 468. Looz (Loss), Git. i. (belg.) Limburg, Gf. Gerhard s. Blankenheim. Longeville b. Bar-le-Duc 326, 3. Lothringen (Lorraine), Land u. Städte, franz. Ein- marsch 134, 22, 245, 5; 33. 252ff, 322, 15. 434, 9. 449, 36. 450, 39. 462, 42, 507, 14. 570. 3. 773, 28. — Bailli d'Allemagne (Dutzschen Behliß) 822, 42. — Bailli des Vosges s. Lenoncourt. Louis, Hans, Frankf. Sóldner 545, 22. Loy, BT.-Besucher 1443: 215, 341.1 45. 216, 4. —, Fitel, v. Ulm 607, 36, Lucas, Evangelist 370, 10. 374, 34. 651, 28. Ludowich, Meisver, Küln. Bote 416, 42^. Lübeck, Stadt 69, 50%. — Gesandte z. RT. 1444: 612, 5. — Bf, Johann VII. Sehele 1420-39, kais. Gesandter z. Bas. Konzil 207, 6; 48b. — Bf. Nikolaus Sachow 1439-49; 230, 148, : Lüneburg, Stadt 230, 177^f1.; 33» ff. Lünen (Lunen) ji. Westi,, Verbandl. 230, 182, 981, 1. —, Heinrich v, — (Lyne), westtül. Freigraf 421, 20. Luetgin, Land (Lothringen ?) 324, 29. Lüttich (Leod., Luytze) Diózese 50, 525. 134, 22, — Bf. Johann VIII. v. Heinsberg 1419-55: 134, 16. 663, 1. 701, 49%. 705, 529. — Aufgebot 442, 418. — Stadt 50, 51%. 281, 21, — Abt 668, 28. Liitzelstein (Luczilst., Petite Pierre) i. U-Elsafi nnw. Zaborn 534, 18. 571, 37. — Heinrich v. — 8,6. — nó. Saarburg, Gf. Jakob, dsterr. Amtmann zu Bel- fort, kgl. u. bfl. StraBb. Gesandter 325, 21. 434, 35. 619, 23. 708, 9. Alphabetisches Register Lunders (viell. Lure ?) 628, 15. Lunéville sô. Nancy 770, 31. Lupfen nw. Tutilingen, Herr v. — 619, 5; 15. Lure (Lutra) westl Belfort 756, 16. Lustadt i. d. Pfalz waw. Germersheim, Erpf v. — kurpfäls. Edelmann 537, 18. Łutitz i. Bóhmen (wohl Luditz só. Karlsbad) 469, 16. Lutomisl, Bohuss vom —, bôhm. Herr 259, 17. Luxemburg (Luezelburg) Herzogtum, Land 40, 46". 41, 14. 46,11. 115-118. 132-138. 220, 291. 221,97. 980,8. 231, 34». 233, 19. 311, 18. 500, 37. 701, 42. 702, 20. 721, 39. 741, 20. 744, 36. 745, 4. — Haus s. Kaiser (Sigm.) — Ritterschaït, Stände 132-135. 729, 20. -. Städte 134, 31. 135, 2; 14. 722, 22. — Hzgin. Elisabeth v. —, Limburg u. Brabant, Torch- ter Hz. Johanns v. Görlitz, Nichte K, Sigmunds, Witwe Hz. Antons v. Brabant u. Hz. Johanns v. Bai.-Straubing, + 1451: 40, 148. 116, 8. 118, 13. 133, 38. 134, 47°. 185. 2831, 58%. 722, 39. — Stadt L. 134, 3511. 137, 8; 28if. 138. — Schloß 722, 45. Maria-Miinstor, Boncd,-Abtei 137, 54, —, Johann v. —, Metzer Unterhändler 253, 39. Luxeuil (Lusse) nw. Belfort 327, 28. Luzern, Reichsstadt 5, 495; 474, 41, 50b. 315, 17; 44. 317, 40. 615, 50. — Ratsfreunde 316, 3. 317, 2. 597, 4. 787, 8. 804, 39. — Stadtsiegel 787, 15, 791, 10, 804, 36. — Tagungsort d. Fidgen. 4, 47». 8, 439. 237, 7; 16; 413, 315, B5*. 316, 3. 318, 19; BAP. 523, 34; 48. 642, b. 6473, 787,9; 25. 790, 40. 800, 28. 804, 41. T.uzifer 390, 38. Lyne s. Lünen. Lyon (Lugdunum), Bi. Amadeus dé Talaru 1415-44: 387, 34, — 2. (14. allg.) Konzi11274: 97, 41. — Verleg. d. Bas. Konzils dorthin 120, 10. 625, 4 if. Lyra, Nikolaus de —, Franziskaner, +1340: 18, 50s. 330, 39. 371, 36. 372, 8. Lysura (d. i. Lieser a. d. Mosel), Johannes v. — , Dr. deer., Propst v. St. Maria ad grad. i. Mainz, kurmainz. Ge- sandter 12, 3; 21. 17, 29. 32, 1. 35, 11; 17. 138, 605; b3^. 963, 36. 393, 39. 399, 48. 481, 2. 489, 14. 510, 82. 622, 3. M Maastricht i. (ndld.) Limburg 134, 23. Machet, Gérard, Bf. v. Uastres, Beichtvater Karls VIL. 192, 380. Madaura ji. Tunis, heidn. Akademie 346, 13, Mähren (Merhern), Land 264, 26. 715, 35. 785, 23. Mátsch, Gift. i. Tirol, Ulrich v. — d. A., Gi. zu Kirch- berg, Vogt u. Hauptm. a. d. Etsch 282, 13, 509, 51: 804, 47. 806, 8. Magdeburg (Maidburg), Diözese 78, 50%, 128, 15; 36. 129, 8. 130, 48. 131, 14; 43. 673, 18. — Prilaten 672, 4bif. — Stiftskapitel 672, 40. — Ebf. Günther IL, Gf, v. Schwarzbure 1403-45: 8, 44a; 45^. 229, 51b. 931, 3. 353, 11. 404, 10. 405, 44. 511, 9. 672, 39ff. 184, 1. — Räve, Gesandte 108, 45.
860 438. 535,14. 562, 34. 514,8, — Godiried, Schenk v. —, Bf. s. Würzburg, - Lincken, Bartholomiins, Lehnsempfanger 412, 32. Lindau (Lynndgw) a. Bodensee, Keichsstadt 315, 49. BRA, 2. 610, 22. 729, 8. 792, R. 796, 18. 799, 83. — Auigebote 440, 340. 441, 10^. 449, 11^; 18. . Linnich i. Rhld. nw, Jülieb, Hubertusschlacht 1444: 7056, 408. Linz (Lincig, Lyns) a. d. Donau 271, 16. — &, Rh., Johannes do —, kurküln. Protonotar 311, 16. — Tilman s. Johel. Litauen, Großfürst Kasimir 238, 6. 302, 37. Lobenherg, Jos v. —, Hauptm. d. St. Georgs-Ritter- gesellschaft 743, 22ff, Lobenfeld osó, Heidelberg, Benediktinerinnenkloster 531, 30. Lobkowitz a, d. Elbe nnó. Prag, Nikolaus, Herr v. — 464, 475. Lo(c)bau i. Westpr. só. Marienwerder 772, 9. Lorber, Frankf. Bote 433, 5. Loere, dela —, franz. Kanzleibeamter 690, 12. Lôsel, Rulman, zu Blienschweiler 530, 31. Lôwe, Jorg, Ulmer Biirgermstr, 599, 3, 791, 409, Lówen (Loven) i. (belg.) Brabant 485, 482. Lowenberg (Lenwenb.), Johannes v. —, kurpfilz, Ge- sandter 12, 4. Lowenstein ost. Heilbronn, Wolfram v. —, kurpfülz. Edelmann 537, 16. Lolli, Gregor, i. Siena 627, 379. 18b, 30. Lombardei i O-Ijwalien 327, 54. 460, 468. Looz (Loss), Git. i. (belg.) Limburg, Gf. Gerhard s. Blankenheim. Longeville b. Bar-le-Duc 326, 3. Lothringen (Lorraine), Land u. Städte, franz. Ein- marsch 134, 22, 245, 5; 33. 252ff, 322, 15. 434, 9. 449, 36. 450, 39. 462, 42, 507, 14. 570. 3. 773, 28. — Bailli d'Allemagne (Dutzschen Behliß) 822, 42. — Bailli des Vosges s. Lenoncourt. Louis, Hans, Frankf. Sóldner 545, 22. Loy, BT.-Besucher 1443: 215, 341.1 45. 216, 4. —, Fitel, v. Ulm 607, 36, Lucas, Evangelist 370, 10. 374, 34. 651, 28. Ludowich, Meisver, Küln. Bote 416, 42^. Lübeck, Stadt 69, 50%. — Gesandte z. RT. 1444: 612, 5. — Bf, Johann VII. Sehele 1420-39, kais. Gesandter z. Bas. Konzil 207, 6; 48b. — Bf. Nikolaus Sachow 1439-49; 230, 148, : Lüneburg, Stadt 230, 177^f1.; 33» ff. Lünen (Lunen) ji. Westi,, Verbandl. 230, 182, 981, 1. —, Heinrich v, — (Lyne), westtül. Freigraf 421, 20. Luetgin, Land (Lothringen ?) 324, 29. Lüttich (Leod., Luytze) Diózese 50, 525. 134, 22, — Bf. Johann VIII. v. Heinsberg 1419-55: 134, 16. 663, 1. 701, 49%. 705, 529. — Aufgebot 442, 418. — Stadt 50, 51%. 281, 21, — Abt 668, 28. Liitzelstein (Luczilst., Petite Pierre) i. U-Elsafi nnw. Zaborn 534, 18. 571, 37. — Heinrich v. — 8,6. — nó. Saarburg, Gf. Jakob, dsterr. Amtmann zu Bel- fort, kgl. u. bfl. StraBb. Gesandter 325, 21. 434, 35. 619, 23. 708, 9. Alphabetisches Register Lunders (viell. Lure ?) 628, 15. Lunéville sô. Nancy 770, 31. Lupfen nw. Tutilingen, Herr v. — 619, 5; 15. Lure (Lutra) westl Belfort 756, 16. Lustadt i. d. Pfalz waw. Germersheim, Erpf v. — kurpfäls. Edelmann 537, 18. Łutitz i. Bóhmen (wohl Luditz só. Karlsbad) 469, 16. Lutomisl, Bohuss vom —, bôhm. Herr 259, 17. Luxemburg (Luezelburg) Herzogtum, Land 40, 46". 41, 14. 46,11. 115-118. 132-138. 220, 291. 221,97. 980,8. 231, 34». 233, 19. 311, 18. 500, 37. 701, 42. 702, 20. 721, 39. 741, 20. 744, 36. 745, 4. — Haus s. Kaiser (Sigm.) — Ritterschaït, Stände 132-135. 729, 20. -. Städte 134, 31. 135, 2; 14. 722, 22. — Hzgin. Elisabeth v. —, Limburg u. Brabant, Torch- ter Hz. Johanns v. Görlitz, Nichte K, Sigmunds, Witwe Hz. Antons v. Brabant u. Hz. Johanns v. Bai.-Straubing, + 1451: 40, 148. 116, 8. 118, 13. 133, 38. 134, 47°. 185. 2831, 58%. 722, 39. — Stadt L. 134, 3511. 137, 8; 28if. 138. — Schloß 722, 45. Maria-Miinstor, Boncd,-Abtei 137, 54, —, Johann v. —, Metzer Unterhändler 253, 39. Luxeuil (Lusse) nw. Belfort 327, 28. Luzern, Reichsstadt 5, 495; 474, 41, 50b. 315, 17; 44. 317, 40. 615, 50. — Ratsfreunde 316, 3. 317, 2. 597, 4. 787, 8. 804, 39. — Stadtsiegel 787, 15, 791, 10, 804, 36. — Tagungsort d. Fidgen. 4, 47». 8, 439. 237, 7; 16; 413, 315, B5*. 316, 3. 318, 19; BAP. 523, 34; 48. 642, b. 6473, 787,9; 25. 790, 40. 800, 28. 804, 41. T.uzifer 390, 38. Lyne s. Lünen. Lyon (Lugdunum), Bi. Amadeus dé Talaru 1415-44: 387, 34, — 2. (14. allg.) Konzi11274: 97, 41. — Verleg. d. Bas. Konzils dorthin 120, 10. 625, 4 if. Lyra, Nikolaus de —, Franziskaner, +1340: 18, 50s. 330, 39. 371, 36. 372, 8. Lysura (d. i. Lieser a. d. Mosel), Johannes v. — , Dr. deer., Propst v. St. Maria ad grad. i. Mainz, kurmainz. Ge- sandter 12, 3; 21. 17, 29. 32, 1. 35, 11; 17. 138, 605; b3^. 963, 36. 393, 39. 399, 48. 481, 2. 489, 14. 510, 82. 622, 3. M Maastricht i. (ndld.) Limburg 134, 23. Machet, Gérard, Bf. v. Uastres, Beichtvater Karls VIL. 192, 380. Madaura ji. Tunis, heidn. Akademie 346, 13, Mähren (Merhern), Land 264, 26. 715, 35. 785, 23. Mátsch, Gift. i. Tirol, Ulrich v. — d. A., Gi. zu Kirch- berg, Vogt u. Hauptm. a. d. Etsch 282, 13, 509, 51: 804, 47. 806, 8. Magdeburg (Maidburg), Diözese 78, 50%, 128, 15; 36. 129, 8. 130, 48. 131, 14; 43. 673, 18. — Prilaten 672, 4bif. — Stiftskapitel 672, 40. — Ebf. Günther IL, Gf, v. Schwarzbure 1403-45: 8, 44a; 45^. 229, 51b. 931, 3. 353, 11. 404, 10. 405, 44. 511, 9. 672, 39ff. 184, 1. — Räve, Gesandte 108, 45.
Strana 861
Alphabetisches Register 110,23. 215,93. 409,2. 672,31. — Knecht 298, 7. — Bistumsanwürter v. Brandenburg (Mf. Friedrich d. J.) — Stadt 229, 18, 41b. 701, 18. — Schoffenstuhl 771, 524. — Bet. Michael s. Harderg. — Tagung 138,519. —, Johonnes v. —, Naumburger Dompropst, sächs. Kanzler 9, 22; 416, 233, 429. 274, 13. 672, 1. Mailand (Melan), E»i Ambrosius 374-897, Kirchen- vuter 25, 38. 162, 81. 160, 8. 358, 37. — Ebl. Fran- eesco Piccolpasso 1435-43: 7, 36v. 207, 17; 498, — Hz. Filippo Maria Visconti, Gf. v. Pavin, Aaghiora u. Vertus, Herr v. Genua, verheir. m. Maris v. Savoyon, T. Felix? V., 1419-47: 155,19; 515. 156, 84%; 58b. 189, 27. 226, 21; 46^, 238, 7. 300, 8. 385, 4. 991, 20. 435, 3. 459, 46a. 686, 19. 649,5. — Prälaten, Rite 198, 19. — Karzler s. Barzizza. — Gesandte 165,9. 206, 23. 207,16, Val. Albenga, Bardavariis. — Stadt 460, 45°, 668, 42. — Gesandte 827, 64, — Gouverneur & Contrari — Propstei St. Lorenz 155, 52b. 156, 13; 498. Maillozais i. d. Vendée, Bf. Thibaud de Lucé 1458-53: 323, 454. Main, Schiffabrie- u. Reiseweg 314, 24. Mainz (Mencze), Erzbistum 128, 49. 198, 30. 224, 2. 229, 408. 413, 470. 684. 784, 448. — Suffragane 194, 12; 16. — Generalvikar s. Boppard. — Domkapitel 666, 7; 15. 775, 36. — Juden 306, 555. 419, 8. — Ebf. Konrad III.. Rheingf. zu Danun 1419-34: 484, 26. — Ebf. Dietrich v. Erbach 1434-59, Erzkanzler i. Germanien 134, 426. 239. 230, 44«. 286, 14. 314, 2b. 413, 465, 410, 22. 426, 3D. 497, 26. 428, 51^. 742, 44, 784, 398fi, — Dechant des Ki.-Kollegs 294, 9. 481, 11. — RT.-Besucher 228, 28. 248, 24. 288, 33. 290, 38; 46H, 293, 29; 39. 295, 1. 464, 27. 466, 3C. 466. 5. 474, 47. 480, 23. 482,9. 483, 16. 484, 33, 486, 21. 498, 29. 494, 2. 505, 21. 508, 11. 609, 20. G7L, 12. 676, 30. 781, 22; 80. 783, 18. — Gesandte, Rite 35, 11; 17. 193. 39. 480, 27. 481, 13. 492, 37. 723, 25. 724, 6. 758, 37. 789, 42. 790, 46%, 791, 30%; 84». 796, 41. 808, 22H. Vel Dermont, Folde, Grei- fenklau, Ilelmstatt, Leiningen, Lysura, Wertheim. — Dy. z. d. RTT. 108, 43. 194, 17. 216, 14. 293,31; 47. 234, 48. 674, 22; 52. 675, 41. 740,33. — Kanzler s. Leubing. — Erbmarschall 138, 45^. — Hofmeister 293, 30; 34. Vel. Helmsvatt. — Münz- meister 307, 27. — Schreiber 216, 14. -- Boten, Knechte 291, 10. — Siegel 790,88. — Zoli 814, 23. — Vorhältnis zu Papst n. Konzil 12, 11. 75, 29a. i 121, 14. 194, 4; 19. 208, 36; 508. 217, 33£ 924, 5; 10. 287, 41b, 288, 16; 345, 240, 8. 356, 19. 405, 44. 409, 18. 611, 6; 42. 666, 10. 675, 44 701,10. 774, ‘ 16. — Bündnispartner 134, 25. 135. 136. 233, 14. 298. 36. 306, 27, 418, 52b, 683, 14; 27, 088,99, — Schiedsrichter 443, 47°. 484, 31ff. 488, 46. 491, 42. 492, 36. 707,18. 762,39. 782,1. 787, 9. 789, 40. 795, 33ff. 803, 12. — Aufgebote geg. Armagn. 440, 31s, 442, 318, 193, 17, 536, 46, 514, 58. 5145, 13, 567, 34, — Verhandl. mit Frankreich 4b:, 4. 526, 3; 41, 551, 44. 554, 37. 614, 29. 738, 10. 767, 20. — Streit mit Stadt Mainz 229, 16; 2491, 553, 32; 36. 861 — Freie Stadt 134, 22. 229, 16. 280, 32. 553, 33. 609. 612, 26. 676, 11 ff. 680, 39. 681, 11. 692,17. 763, 40. — Zuscariften 77,27. 278, 16. 440, 16. 488, 33. 538,4. 589, 16. 699, 17. — Ortsangabe 197,28, 339,41, 565, 12. 723, 8; 46. — Bgm. u. Rat Add, 2B. 589, 18. 609,36. — Gesandfe, Rutsfreunde 134, 6. 488, 35. 504, 48. 551, 47. 604, 39; 48. 588, 31. 589, 19. 600, 35. 609, 37. 728, 26. Vgl. Pock. — SŁ. Viktor, Propsr 128, 40. — Kurlhöuser 583, 15, — Kaufmann siehe Suren. — SchutzbrieË 229, 22/6. — Anfgobota geg. Armagn. 449, 37°, 441, 145. 443, 9^; 14. 491, 36. 536, 16. 567, 53, 589, 21. — Kongreß 1489: 3, 31. 9, 362. 12, 27. 145, 43. 330, 17, 331, 40. 337, 34. 338, 1, 345, 43%, 347, 11; 508, 350, 27. 390, 32. 395, 1. 402, 21. 672, 17. 735, 21. — Kongre3 1440: 18, 47b, — RT, u. Kongreß 1441: 18, 49e, 47, 37, 48, 5. 65, 8. 130, 8. — Ort f, komm, RT. u. 8. Konzil 216, 25. 220, 42f, 402, 6. — Ge- riehtstne 1410: 939,80*. — Stüdtetag Sept. 1444: D88, 23:3. 539,4. 609,33. — Borschatter-Treffen 1445: 701,11; 20. 708-726. 733, 51. 740, 26. 767, 27. 768, 17. 770, 26; 30. 783, 43. — Kastel, Jucenschaft 306, 15. Makkabüer 348, 14. 365, 16. 569, 51, Malehus, Diener d. Hohenpriesters 98, 28. ; Maleti, Franz, Apotheker, Suraßb. Gesandter 256, 11; 51°, 524, 10ff, Maletta, Freund Kaspar Schlieks i. Pavia 126, 15b. Maltitz (Maltis) i. Sa. óstl. Bautzen, Hans v. —, kur- Süchs. Gesandter 118, 47b. 192, 28. 220,20. — Peter v. — 675, 26: 28. Mangold, württ, Kanzler 511, 26. ! Mannheim, kurpfälz. Stadt u. SehloB 483, 44m. 538, 6b. Mansfeld i. Thür. nw. Eisleben, Grafen 412, 36. | Mantua, Bi. Galeazzo Cavriani 1444-66, püpsti. Vize- | kämmerer 261, 39%, ! — Met. s. Gonzaga. | Marche, Olivier dela —, burg. ITóflinx u. Chronist 41, 53b. Marcus, Evangelist 34, 34. 651, 26. Marende, Johannes, Kanzlist P. Felix! V. 129, 21. Margenhagen, Johann, DO.-Gesandter 327, 49. Maria, Gottesmutter, Ilimmelskóniein 425, 33. 560, | 80. 584, 28. Marienburg i. Westpr, DC.-Schlofi 198, 21. 308,1; | 47), 428, 304. — Briofkammor 302, 39. " Marienwerder i. Westpr., DO.-Haus 172, 6. 773, 13. Markolsheim i. O-ElsaB só. Schlettstadt 256, 26. 469, 60. 470, 29. 411, 41. 006, 8. 624, 37. 546, 5. 068, 9b. 594, 18. 601, 31. 610, 43. 619, 1. 691, 43%. 705, 17. — | Räumung 796, 40. 707, L. | Marlenheim (Marley) i. U-Elsaß nördl. Melsheim 471, 41. 506, 9. 546, 5. 600, 2. “ Marna, Bertrand, Lateran. Pialzgraf 419, 11. ; Marquard (de Stiten), Mgr., Mitel. d. Deput. fidei d, Bos. Konzils 276, 29. Marquardi, Johamnes, Mstr., Nürnb. Stadtschreiber 215, 39. 230, 16b, — Goswin, Dr., Bruder d. Yorgen. 110, 44. Marsal a.d. Seille i. Lothr. ôstl. Nancy 544, 7. * Marseh, Otto, mm Klain-Gnmdlach 412, 20. , Marschalk, Ieinrich s. Pappenheim (Erbmarsch.).
Alphabetisches Register 110,23. 215,93. 409,2. 672,31. — Knecht 298, 7. — Bistumsanwürter v. Brandenburg (Mf. Friedrich d. J.) — Stadt 229, 18, 41b. 701, 18. — Schoffenstuhl 771, 524. — Bet. Michael s. Harderg. — Tagung 138,519. —, Johonnes v. —, Naumburger Dompropst, sächs. Kanzler 9, 22; 416, 233, 429. 274, 13. 672, 1. Mailand (Melan), E»i Ambrosius 374-897, Kirchen- vuter 25, 38. 162, 81. 160, 8. 358, 37. — Ebl. Fran- eesco Piccolpasso 1435-43: 7, 36v. 207, 17; 498, — Hz. Filippo Maria Visconti, Gf. v. Pavin, Aaghiora u. Vertus, Herr v. Genua, verheir. m. Maris v. Savoyon, T. Felix? V., 1419-47: 155,19; 515. 156, 84%; 58b. 189, 27. 226, 21; 46^, 238, 7. 300, 8. 385, 4. 991, 20. 435, 3. 459, 46a. 686, 19. 649,5. — Prälaten, Rite 198, 19. — Karzler s. Barzizza. — Gesandte 165,9. 206, 23. 207,16, Val. Albenga, Bardavariis. — Stadt 460, 45°, 668, 42. — Gesandte 827, 64, — Gouverneur & Contrari — Propstei St. Lorenz 155, 52b. 156, 13; 498. Maillozais i. d. Vendée, Bf. Thibaud de Lucé 1458-53: 323, 454. Main, Schiffabrie- u. Reiseweg 314, 24. Mainz (Mencze), Erzbistum 128, 49. 198, 30. 224, 2. 229, 408. 413, 470. 684. 784, 448. — Suffragane 194, 12; 16. — Generalvikar s. Boppard. — Domkapitel 666, 7; 15. 775, 36. — Juden 306, 555. 419, 8. — Ebf. Konrad III.. Rheingf. zu Danun 1419-34: 484, 26. — Ebf. Dietrich v. Erbach 1434-59, Erzkanzler i. Germanien 134, 426. 239. 230, 44«. 286, 14. 314, 2b. 413, 465, 410, 22. 426, 3D. 497, 26. 428, 51^. 742, 44, 784, 398fi, — Dechant des Ki.-Kollegs 294, 9. 481, 11. — RT.-Besucher 228, 28. 248, 24. 288, 33. 290, 38; 46H, 293, 29; 39. 295, 1. 464, 27. 466, 3C. 466. 5. 474, 47. 480, 23. 482,9. 483, 16. 484, 33, 486, 21. 498, 29. 494, 2. 505, 21. 508, 11. 609, 20. G7L, 12. 676, 30. 781, 22; 80. 783, 18. — Gesandte, Rite 35, 11; 17. 193. 39. 480, 27. 481, 13. 492, 37. 723, 25. 724, 6. 758, 37. 789, 42. 790, 46%, 791, 30%; 84». 796, 41. 808, 22H. Vel Dermont, Folde, Grei- fenklau, Ilelmstatt, Leiningen, Lysura, Wertheim. — Dy. z. d. RTT. 108, 43. 194, 17. 216, 14. 293,31; 47. 234, 48. 674, 22; 52. 675, 41. 740,33. — Kanzler s. Leubing. — Erbmarschall 138, 45^. — Hofmeister 293, 30; 34. Vel. Helmsvatt. — Münz- meister 307, 27. — Schreiber 216, 14. -- Boten, Knechte 291, 10. — Siegel 790,88. — Zoli 814, 23. — Vorhältnis zu Papst n. Konzil 12, 11. 75, 29a. i 121, 14. 194, 4; 19. 208, 36; 508. 217, 33£ 924, 5; 10. 287, 41b, 288, 16; 345, 240, 8. 356, 19. 405, 44. 409, 18. 611, 6; 42. 666, 10. 675, 44 701,10. 774, ‘ 16. — Bündnispartner 134, 25. 135. 136. 233, 14. 298. 36. 306, 27, 418, 52b, 683, 14; 27, 088,99, — Schiedsrichter 443, 47°. 484, 31ff. 488, 46. 491, 42. 492, 36. 707,18. 762,39. 782,1. 787, 9. 789, 40. 795, 33ff. 803, 12. — Aufgebote geg. Armagn. 440, 31s, 442, 318, 193, 17, 536, 46, 514, 58. 5145, 13, 567, 34, — Verhandl. mit Frankreich 4b:, 4. 526, 3; 41, 551, 44. 554, 37. 614, 29. 738, 10. 767, 20. — Streit mit Stadt Mainz 229, 16; 2491, 553, 32; 36. 861 — Freie Stadt 134, 22. 229, 16. 280, 32. 553, 33. 609. 612, 26. 676, 11 ff. 680, 39. 681, 11. 692,17. 763, 40. — Zuscariften 77,27. 278, 16. 440, 16. 488, 33. 538,4. 589, 16. 699, 17. — Ortsangabe 197,28, 339,41, 565, 12. 723, 8; 46. — Bgm. u. Rat Add, 2B. 589, 18. 609,36. — Gesandfe, Rutsfreunde 134, 6. 488, 35. 504, 48. 551, 47. 604, 39; 48. 588, 31. 589, 19. 600, 35. 609, 37. 728, 26. Vgl. Pock. — SŁ. Viktor, Propsr 128, 40. — Kurlhöuser 583, 15, — Kaufmann siehe Suren. — SchutzbrieË 229, 22/6. — Anfgobota geg. Armagn. 449, 37°, 441, 145. 443, 9^; 14. 491, 36. 536, 16. 567, 53, 589, 21. — Kongreß 1489: 3, 31. 9, 362. 12, 27. 145, 43. 330, 17, 331, 40. 337, 34. 338, 1, 345, 43%, 347, 11; 508, 350, 27. 390, 32. 395, 1. 402, 21. 672, 17. 735, 21. — Kongre3 1440: 18, 47b, — RT, u. Kongreß 1441: 18, 49e, 47, 37, 48, 5. 65, 8. 130, 8. — Ort f, komm, RT. u. 8. Konzil 216, 25. 220, 42f, 402, 6. — Ge- riehtstne 1410: 939,80*. — Stüdtetag Sept. 1444: D88, 23:3. 539,4. 609,33. — Borschatter-Treffen 1445: 701,11; 20. 708-726. 733, 51. 740, 26. 767, 27. 768, 17. 770, 26; 30. 783, 43. — Kastel, Jucenschaft 306, 15. Makkabüer 348, 14. 365, 16. 569, 51, Malehus, Diener d. Hohenpriesters 98, 28. ; Maleti, Franz, Apotheker, Suraßb. Gesandter 256, 11; 51°, 524, 10ff, Maletta, Freund Kaspar Schlieks i. Pavia 126, 15b. Maltitz (Maltis) i. Sa. óstl. Bautzen, Hans v. —, kur- Süchs. Gesandter 118, 47b. 192, 28. 220,20. — Peter v. — 675, 26: 28. Mangold, württ, Kanzler 511, 26. ! Mannheim, kurpfälz. Stadt u. SehloB 483, 44m. 538, 6b. Mansfeld i. Thür. nw. Eisleben, Grafen 412, 36. | Mantua, Bi. Galeazzo Cavriani 1444-66, püpsti. Vize- | kämmerer 261, 39%, ! — Met. s. Gonzaga. | Marche, Olivier dela —, burg. ITóflinx u. Chronist 41, 53b. Marcus, Evangelist 34, 34. 651, 26. Marende, Johannes, Kanzlist P. Felix! V. 129, 21. Margenhagen, Johann, DO.-Gesandter 327, 49. Maria, Gottesmutter, Ilimmelskóniein 425, 33. 560, | 80. 584, 28. Marienburg i. Westpr, DC.-Schlofi 198, 21. 308,1; | 47), 428, 304. — Briofkammor 302, 39. " Marienwerder i. Westpr., DO.-Haus 172, 6. 773, 13. Markolsheim i. O-ElsaB só. Schlettstadt 256, 26. 469, 60. 470, 29. 411, 41. 006, 8. 624, 37. 546, 5. 068, 9b. 594, 18. 601, 31. 610, 43. 619, 1. 691, 43%. 705, 17. — | Räumung 796, 40. 707, L. | Marlenheim (Marley) i. U-Elsaß nördl. Melsheim 471, 41. 506, 9. 546, 5. 600, 2. “ Marna, Bertrand, Lateran. Pialzgraf 419, 11. ; Marquard (de Stiten), Mgr., Mitel. d. Deput. fidei d, Bos. Konzils 276, 29. Marquardi, Johamnes, Mstr., Nürnb. Stadtschreiber 215, 39. 230, 16b, — Goswin, Dr., Bruder d. Yorgen. 110, 44. Marsal a.d. Seille i. Lothr. ôstl. Nancy 544, 7. * Marseh, Otto, mm Klain-Gnmdlach 412, 20. , Marschalk, Ieinrich s. Pappenheim (Erbmarsch.).
Strana 862
862 —, Konrad, RT.-DBesucher 1443: 110, 19. —, Lienhart, Gegner Donauwórths 726, 16.. Marseille (Marsiliens.), Bf. Bartholomaeus de Rocalli 1433-45: 29, 29. 207, 82. Martini, saneti (i. Rasgel?), Abt, Mitgl. d. Bas. Konzils 207, 29. : Martinlamitz i. O-Franken gsi. Hof 412, 57. Martinus (Lefranc), May. art., Sckr. P. Felix? V. 36, 58h, Murya, Kanzleibeamter P. Felix" V. 129, 21. Marville i. tranz. Dóp. Meuse wsw. Luxemburg 135, 50. Masmünster (Maison Vaul Masaminster) i. O-ElsaB | sw. Thann 483, 345, 496, 22. 497, 18. 528, 10. 708, 85. 709, 4; 14. 765, 27. — Gesandte, Boten 483, 24:26. Masovien, poln. Herzogtum, Kard. s. Aquileja. Mater, Ulrich, v. Eltersdorf 412, 17. Mattathias, israel. Hoherpriester 369, 5. — Vater der Makkabäer 659, 9. Mattháus, Apostel n. Evanpelist. 25, 0. 38, 19. 87, 37. 89, 20; 449. 161, 29. 182, 51. 359, 31. 361, 9. 365, 32. 368, 4, 370, 26. 371, 41. 372, 8. 378, 12. 374, 2. - 376, 3. 389, 5; 12. 403, 14; 17. 453, 29. 649, 27. Mauer (Muwren) só. Heidelberg 536, 165. Maulbronn sw. Heilbronn, Zisterz.-Xloster, Abt 536, 35. 537, 28. — Fiirsteneinungen 632, 5. 684, 50%, Mauvages (Maulvaige) wsw. Toul 327, 17. Mayr, Krenznacher .Tnde 305, 41. —, Hans, v. Lauf 411, 46. Mecheln i. (Machlinia) Gft, Flandern, Bym. u. Rat 485, 31; 4891, 487, 12; 24. —, Johann v. —, Mgr. theoL, Vizekanzler d. Univ. Köln 204, 42. 205, 20. 272, 13. 332, 20. Mechtildhausen, SchloB só. Wiesbacen 413, 5. Meckenheim 5. d. Pfalz, Dorf nö. Neustadt a. H. 535, 14». Mecklenburg-Stargard, Hz, Heinrich IV. 1436-77: 301, 30. 304, 411. Medici, Cosimo di - -, Bankier i. Florenz, 1 1464: 625,28. Medinger, Hoinz 607, 451, Meh, Burkart, v. Rheinfelden 317, 5. Meißen (Misna, Myssen), Land 564, 36. — Df. Jo- hannes IV. 1427-51: 199, 15. 274, 152. 285, 612, 3. 673, 37. — Offizial s. Swatfheim. — Kapitel 199, 17. 280, 30. 286, 16; 88. — Dekan 127, 44^. — Dom- herr s. Engelhard. — Markgrafon 319, 4, — Stadt 127, 44). 493, 26. — Burg 689, 20. 735, 8. 778, 2. — St. Aira 201, 7. Memmingen, Reichsstadt 296, 27. 298,23. 315, 43. 415,18. 602, 12. — Birger 576, 21. 720,20. Vgl. Baiswyle. Kraft. — Gesandte 475, 15. 495, 7: 45, 766, 29%, — Biindnispartner 300, 2. 732, 23. 762, 7. 764, 4. — Aufgebote 607, 38. 616, 4. 730, 46. Mendikanten s. Bettelorden. Menendi, Roderico, Familiar Carvajals 261, 420.660, 450. Menestrey, Dudier, Priester, Notar i, Épinal 560, 39. Mengen i. Württ. wnw. Saulgau, Tagung 641, 96. ‚752, 19. Menzing, Ober-, b. München, Schlofkzpelle St. Georg 139, 42b, Menzingen östl. Bruchsal, Bernhart, Diether, Hermann u. Peter v. —, kurpfülz. Edelleute 537, 6, — Ulrich, Hitter, kurplüla. Gesandter 791, 362; 32%, Alphabetisches Register Meran i. Tirol 805, 491. — Landeshptm. u. Rat 289, 10. 509, 52. 752, 36a. — Bürger s. Benedikt. — Ge- sandte 510, 2, 805, 504. Merckolschusterin, Kunigund, v. Lauf 411, 89. Mergontheim a. d. Tauber 686,23. 771, 11, — Tagungon 631 ft. 614, 34. 619, 26. 675, 3; 29. 653-639. 729, 16: 28. — Fürstenbund v. 1441: 632, 12. — Dgl v. 1445: 683, 29, 781, 18. 751, 11. — DO.-Komtur 301, 42; 44. Merseburg, Bf. Johannes II. Bose 1431-63: 199, 18; 38s. 2774, 152. 285, 16; 47. 672, 8. 678, 37 (s. S. 896). — Kapitel 199, 19. 285, 31. 286, 16. 288, 14. Metz (Metis), Bistum, Land 323, 53b, 324, 437, 9. 548, 33. 560. 669, 2811. 570, 8b. 571, 36. — Bf. Konrad 11. Beyer v. Boppard 1416-58: 17. 2. 453, 17. 457, 26. 569, 35. 560, 10; 26, 562, 92, 664, 48, 663, 19; 42a, — RT.-Besucher 472, 27. 474, 45. 475, 18. — Rite, Gouverneure 253, 19. 569, 28. 560, 1. — Erzdiakon s. Huyn. — Beswitz, Lehen 255,18. 497, 9. 452,3; 10: 15. 453, 18. 45b, 16. 456, 2. Vgl. Épinal, Wych. Reichsstadt 130, 50%, 134, 22, 462, 13, 470, 31, 711, 26. 713, 162; 18b. 741, 6. — Bem. u. Rat 565, 41. 567, 13; 29. — Schöffen, Die 7 v. Kriege 433, 40. 561. 567, 48. 509, 570, 12. — Bürger 452, 241. 459, 16ft. 45h, 241. 456, 3. 457, 36ff. 463, 6. — Sekretär s. Esch, — Gesandte 253; 301 543, 47», Vgl Luxemburg (Joh. v.). — Belagerung, Fehde 252-254. 322, 33; 52h, 223, 22. 324, 6; 13. 433, 15. 449, 36. 450, 8B. 455, 2. 468, 47. 460, 47. 498, 44. 541, 18. 561-571. 573, 5. 612, 34. 613, 5. 676, 13. 717, 8. 724, 28. — Vertrag mit Frankreich 322, 41 ff, 568, 19£.; 44. 570, 1. 671, 86. 100, 31. 703, 54^. 740, 40fř. — Synode v. 863: 176, 37. — Ort f. 3. Konzil 16, 3. 66, 42. 60, 9. Mewe a.d. Weichsel i. Westpr. nnw. Merienwerdor, DO.- Kommende 773, 13. — Diener Herrmann 788, 30. ; Meyenfelder, Friedrich, Trierer Doraherr 663, 93: 482. 776, 11. Meyer, Ulrich, Diener v. Barth. Knebel 498, 21. Milla, Conz, Nürnb. Fleischhacker 486, 26. 488, 20. Millstatt i. Kürnten, Bened.-Kloster St. Salvator 410, 91, 415, 51. Minerva, rom. Gittin 279, 19. Minoriten (Graumünche) 200, 4. 626, 2, Vgl. Fuce. -- General 51, 13, Vgl. Erfurt. Mithridates, König v. Pontus 652, 19. Mitelburg, wohl Mittelberg, Dorf b. Neustadt i. Sa,- Coburg 411, 62f. 412, 4. Mitte, Dietrich v. —, Frank£. Süldner 546, 18. Modena (Mutina) 1. O-Ttnlien nw, Bologna 781, 8. Méolmühl a. d. Jagst nö. Neckarsulm, Burg u. Stadt, Würzb. Lehen 319, 37. Mödling, Schloß b. Wien 747, 508. Měompelgard (Monbeliard, Mons Pilicardi. Mumpelg.), württ. Gft. u. Schlol siidl. Belfort 250, 3ff. 324, 22. . 325, 4. 326, 39; 52. 327, 14. 484, 9. — Reichslehen 710,14. — Franz. Durchzugsgebiet 568,32. — Be- lagerung, Einnahme d. Burg 396, 24. 327, 10. 432, €. 483, 52». 496, 21. 497, 41. 568, 96. 010, 19. 518, 7; 22. 568, 34. 580, 02if. 581,22. 708, 7. — Ver- handl. m. Dsuphin 325, 14; 37. 327, 35. 485, 34. 579,15; 81. 584, 21. 717,33. 719,3. 769,32. —
862 —, Konrad, RT.-DBesucher 1443: 110, 19. —, Lienhart, Gegner Donauwórths 726, 16.. Marseille (Marsiliens.), Bf. Bartholomaeus de Rocalli 1433-45: 29, 29. 207, 82. Martini, saneti (i. Rasgel?), Abt, Mitgl. d. Bas. Konzils 207, 29. : Martinlamitz i. O-Franken gsi. Hof 412, 57. Martinus (Lefranc), May. art., Sckr. P. Felix? V. 36, 58h, Murya, Kanzleibeamter P. Felix" V. 129, 21. Marville i. tranz. Dóp. Meuse wsw. Luxemburg 135, 50. Masmünster (Maison Vaul Masaminster) i. O-ElsaB | sw. Thann 483, 345, 496, 22. 497, 18. 528, 10. 708, 85. 709, 4; 14. 765, 27. — Gesandte, Boten 483, 24:26. Masovien, poln. Herzogtum, Kard. s. Aquileja. Mater, Ulrich, v. Eltersdorf 412, 17. Mattathias, israel. Hoherpriester 369, 5. — Vater der Makkabäer 659, 9. Mattháus, Apostel n. Evanpelist. 25, 0. 38, 19. 87, 37. 89, 20; 449. 161, 29. 182, 51. 359, 31. 361, 9. 365, 32. 368, 4, 370, 26. 371, 41. 372, 8. 378, 12. 374, 2. - 376, 3. 389, 5; 12. 403, 14; 17. 453, 29. 649, 27. Mauer (Muwren) só. Heidelberg 536, 165. Maulbronn sw. Heilbronn, Zisterz.-Xloster, Abt 536, 35. 537, 28. — Fiirsteneinungen 632, 5. 684, 50%, Mauvages (Maulvaige) wsw. Toul 327, 17. Mayr, Krenznacher .Tnde 305, 41. —, Hans, v. Lauf 411, 46. Mecheln i. (Machlinia) Gft, Flandern, Bym. u. Rat 485, 31; 4891, 487, 12; 24. —, Johann v. —, Mgr. theoL, Vizekanzler d. Univ. Köln 204, 42. 205, 20. 272, 13. 332, 20. Mechtildhausen, SchloB só. Wiesbacen 413, 5. Meckenheim 5. d. Pfalz, Dorf nö. Neustadt a. H. 535, 14». Mecklenburg-Stargard, Hz, Heinrich IV. 1436-77: 301, 30. 304, 411. Medici, Cosimo di - -, Bankier i. Florenz, 1 1464: 625,28. Medinger, Hoinz 607, 451, Meh, Burkart, v. Rheinfelden 317, 5. Meißen (Misna, Myssen), Land 564, 36. — Df. Jo- hannes IV. 1427-51: 199, 15. 274, 152. 285, 612, 3. 673, 37. — Offizial s. Swatfheim. — Kapitel 199, 17. 280, 30. 286, 16; 88. — Dekan 127, 44^. — Dom- herr s. Engelhard. — Markgrafon 319, 4, — Stadt 127, 44). 493, 26. — Burg 689, 20. 735, 8. 778, 2. — St. Aira 201, 7. Memmingen, Reichsstadt 296, 27. 298,23. 315, 43. 415,18. 602, 12. — Birger 576, 21. 720,20. Vgl. Baiswyle. Kraft. — Gesandte 475, 15. 495, 7: 45, 766, 29%, — Biindnispartner 300, 2. 732, 23. 762, 7. 764, 4. — Aufgebote 607, 38. 616, 4. 730, 46. Mendikanten s. Bettelorden. Menendi, Roderico, Familiar Carvajals 261, 420.660, 450. Menestrey, Dudier, Priester, Notar i, Épinal 560, 39. Mengen i. Württ. wnw. Saulgau, Tagung 641, 96. ‚752, 19. Menzing, Ober-, b. München, Schlofkzpelle St. Georg 139, 42b, Menzingen östl. Bruchsal, Bernhart, Diether, Hermann u. Peter v. —, kurpfülz. Edelleute 537, 6, — Ulrich, Hitter, kurplüla. Gesandter 791, 362; 32%, Alphabetisches Register Meran i. Tirol 805, 491. — Landeshptm. u. Rat 289, 10. 509, 52. 752, 36a. — Bürger s. Benedikt. — Ge- sandte 510, 2, 805, 504. Merckolschusterin, Kunigund, v. Lauf 411, 89. Mergontheim a. d. Tauber 686,23. 771, 11, — Tagungon 631 ft. 614, 34. 619, 26. 675, 3; 29. 653-639. 729, 16: 28. — Fürstenbund v. 1441: 632, 12. — Dgl v. 1445: 683, 29, 781, 18. 751, 11. — DO.-Komtur 301, 42; 44. Merseburg, Bf. Johannes II. Bose 1431-63: 199, 18; 38s. 2774, 152. 285, 16; 47. 672, 8. 678, 37 (s. S. 896). — Kapitel 199, 19. 285, 31. 286, 16. 288, 14. Metz (Metis), Bistum, Land 323, 53b, 324, 437, 9. 548, 33. 560. 669, 2811. 570, 8b. 571, 36. — Bf. Konrad 11. Beyer v. Boppard 1416-58: 17. 2. 453, 17. 457, 26. 569, 35. 560, 10; 26, 562, 92, 664, 48, 663, 19; 42a, — RT.-Besucher 472, 27. 474, 45. 475, 18. — Rite, Gouverneure 253, 19. 569, 28. 560, 1. — Erzdiakon s. Huyn. — Beswitz, Lehen 255,18. 497, 9. 452,3; 10: 15. 453, 18. 45b, 16. 456, 2. Vgl. Épinal, Wych. Reichsstadt 130, 50%, 134, 22, 462, 13, 470, 31, 711, 26. 713, 162; 18b. 741, 6. — Bem. u. Rat 565, 41. 567, 13; 29. — Schöffen, Die 7 v. Kriege 433, 40. 561. 567, 48. 509, 570, 12. — Bürger 452, 241. 459, 16ft. 45h, 241. 456, 3. 457, 36ff. 463, 6. — Sekretär s. Esch, — Gesandte 253; 301 543, 47», Vgl Luxemburg (Joh. v.). — Belagerung, Fehde 252-254. 322, 33; 52h, 223, 22. 324, 6; 13. 433, 15. 449, 36. 450, 8B. 455, 2. 468, 47. 460, 47. 498, 44. 541, 18. 561-571. 573, 5. 612, 34. 613, 5. 676, 13. 717, 8. 724, 28. — Vertrag mit Frankreich 322, 41 ff, 568, 19£.; 44. 570, 1. 671, 86. 100, 31. 703, 54^. 740, 40fř. — Synode v. 863: 176, 37. — Ort f. 3. Konzil 16, 3. 66, 42. 60, 9. Mewe a.d. Weichsel i. Westpr. nnw. Merienwerdor, DO.- Kommende 773, 13. — Diener Herrmann 788, 30. ; Meyenfelder, Friedrich, Trierer Doraherr 663, 93: 482. 776, 11. Meyer, Ulrich, Diener v. Barth. Knebel 498, 21. Milla, Conz, Nürnb. Fleischhacker 486, 26. 488, 20. Millstatt i. Kürnten, Bened.-Kloster St. Salvator 410, 91, 415, 51. Minerva, rom. Gittin 279, 19. Minoriten (Graumünche) 200, 4. 626, 2, Vgl. Fuce. -- General 51, 13, Vgl. Erfurt. Mithridates, König v. Pontus 652, 19. Mitelburg, wohl Mittelberg, Dorf b. Neustadt i. Sa,- Coburg 411, 62f. 412, 4. Mitte, Dietrich v. —, Frank£. Süldner 546, 18. Modena (Mutina) 1. O-Ttnlien nw, Bologna 781, 8. Méolmühl a. d. Jagst nö. Neckarsulm, Burg u. Stadt, Würzb. Lehen 319, 37. Mödling, Schloß b. Wien 747, 508. Měompelgard (Monbeliard, Mons Pilicardi. Mumpelg.), württ. Gft. u. Schlol siidl. Belfort 250, 3ff. 324, 22. . 325, 4. 326, 39; 52. 327, 14. 484, 9. — Reichslehen 710,14. — Franz. Durchzugsgebiet 568,32. — Be- lagerung, Einnahme d. Burg 396, 24. 327, 10. 432, €. 483, 52». 496, 21. 497, 41. 568, 96. 010, 19. 518, 7; 22. 568, 34. 580, 02if. 581,22. 708, 7. — Ver- handl. m. Dsuphin 325, 14; 37. 327, 35. 485, 34. 579,15; 81. 584, 21. 717,33. 719,3. 769,32. —
Strana 863
Alphabetisches Register 863 Angebl. Rückeroberg. 518, 14. 523, 27. — Vertrag üb. Rückgabe 496, 25. 514, 16. 528, 21ff. 580, 56. 635, 27ff.; 41; 49a. 636, 3. 706, 38. — Amtmann s. Neuveroche. Heinrich, Bastard v. —. Herr zu Franquemont 707, 36a. 710, 10. Mörlen (Morle) i. O-Hessen b. Hachenburg, Dietrich v. — gen. Beheim 492, 7. 535, 10. 784, 20. Môrs (Morse) i. Rhld. westl. Duisburg, Gf. Friedrich IV. 1417-48: 67, 45b. 134, 18. — Seine Brüder Dietrich u. Heinrich s. Köln u. Münster. Mörsberg (Morimont, Murersperg, vgl. Morsberg), Peter v. —, Ritter, österr. Gesandter 325, 32. 431, 40. 434, 35. 514, 21. Mohamed (Macomet), Religionsstifter 143, 22. 277, 16. 279, 25. 284, 5. Moleyns, Adam de —, päpstl. Notar, engl. Siegelbe- wahrer 189, 40a; 36n. 269, 45. Molsheim i. U-Elsaß wsw. Straßburg 255, 17. 256, 28. 610, 43. Monche, Johann — v. Buchsecke d. J., Frankf. Söld- ner 545, 23; 25. Mondovi (Mons regalis), Bf. Aymericus Segaudo 1439 bis 1470: 215, 12. 432, 21. Moneß, Henne, Frankf. Bürger (2) 480, 42b. Monich, Burkard, Herr, franz. Gefolgsmann 528, 31. Monjou, Propst v. —, Gesandter Karls VII. 724, 23. Mons i. Hennegau 754, 49. Montanfy) i. Tirol b. Bozen, Joachim v. — 510, 11. Monte, Gerard de —, Prof. theol. i. Köln 332, 15. Montferrat i. O-Italien, Mgf. Johann Jakob 172, 12. Montfort i. Rheintal a. Bodenses, Gf. Rudolf 290, 25. 720, 19. Montmajour, Abtei 36, 48a. Montpellier i. Südfrankreich, Univ. 352, 50a. Morandis, Benedict de —, papstl. Schreiber 184, 44b. More, Emmerich, Frankf. Söldner 515, 19. Morschweiler i. O-ElsaB wsw. Mülhausen 708, 8. Morsberg (wohl Meersburg a. Bodensee) 764, 47. Mortereul, Jean de 325, 33. Mosbach a. d. Elz sö. Heidelberg, Schloß 234, 11. 525, 33b. — Pigf. Otto s. Pfalzgit. Mosel, Schiffahrtsweg 414, 433; 44p. — Zoll 414, 50a. Moselland 741, 20. Moses, isr. Erzvater 22, 21. 344, 27. 345, 8; 33f. Mosse, Jude zu Pettersweil 306, 8. Moßlin, Jude zu Oppenheim 306, 11. Motz, Jakob, Pfarrer, Gesandter Zürichs 316, 53. Moys, Ludwig, österr. Untertan 719, 2. Muckentaler, Emeran, RT.-Desucher 1443: 110, 18. Mühlbach (Mulnb.) i. Baden südl. Eppingen 535, 34b. Mühlhausen (Molhusen) i. Thür., Stadt 566, 23. 567, 39. 568, 30. — DO.-Kommende 201, 10. Mülhausen (Mulhusen) i. O-Elsaß, Reichsstadt 8, 28a. 682, 7. 707, 21. — Stadtschreiber s. Schad. — Ge- sandte 236, 19. 256, 8. — Aufgebot 443, 7a. — Be- lagerung durch Armagn. 432, 47. 446, 39. 483, 33b. 496, 24 (Müldorf). 497, 18. 504, 26. Müller, Hans, Straßb. Bürger 607, 47. Mufe)ller, H., Nürnh. Bürger, Wappenbrief 413, 23. Müllheim (Mulich, Mulnh.) i. Breisgau sw. Freiburg, Burkard v. — d. A., Ritter, Straßb. Gesandter z. RT. 1444: 472, 14. 596, 34; 41. 706, 39. — Hans v. — d. A, Ritter, Straßb. Gesandter z. Hz. Albr. v. Österr. 517, 17. 519, 26b. 551, 41. 704, 9. München (oppid. Monac., Mynchon uf die Ysser), Stadt 71, 36b. 119, 21. 139, 18; 33P. 234, 540. 264, 10. 763, 49. 777, 39. — Marienkirche 139, 40b. Pfarrer siehe Thulbeckhen. — Botschaft 765, 44n. — Tagungen 231, 46b. 727, 8ff. 743, 23ff. 764, 44. 765, 21a ff.; 57b. Hz. Albrecht s. Baiern. — Münsingen i. Württ. nw. Ehingen 296, 47. Münster (Munster) i. St. Gregorienthal westl. Colmar 618, 44; 47. 619, 6. 682, 6. [Monaster.) i. Westf., Diözese 626, 36. 661, 15; 29. — Bf. Hemrich v. Moers 1424.50: 232, 11. 661, 2. Münsterthal i. Breisg. b. Ettenheim, Ians v. — 431,40. Münzwesen 313, 27; 35. 110, 22. 413, 6. 563, 19. 757, 25. Vgl. Bascl, Brandenburg, Eger, Frankfurt, Nörd- lingen. — Münzmeister, -prüfer, -wardein 306-309. Vgl. Nysse. — Münzknechte 308, 5. — Stempel. schneider 308, 31. — Falschmünzen 308, 47a, 309. 413; 48a; 41b. 757, 25. — Münzverein v. 1386: 233, 11. — Kil. Münzvortrag v. 20. 4. 1444: 233, 2. 306, 16. Muffel, Nikolaus, Nünb. Ratsherr u. Gesandter 550, 44. 595, 18. 688, 12. 757, 32. Mulhamer, Paul, Wappenbrief 413, 27. Munch, Burkhard, Ritter 499, 40. 580, 13. Munsinger, Heinrich, Meister 538, 2. Muracher, Erhart 497, 16. Murher, Georg, zu Flugelsberg (2), Nürnb. Lehnsmann 550, 21; 31. Murrhardt a. d. Murr sw. Schwäb. IIall, Bened.-Kloster 410, 46. Mutzig (Moltzie) i. U-Elsaß westl. Molsheim, Belage- rung 471, 22: 42. Naabeck i. O-Pfalz b. Schwandorf 412, 60. Nadler, Züricher Bote 502, 20. Nägelstedt (Neilstete) i. Thür. uw. Erfurt, DO.-Kom- mende 201, 10. Nancy (Nansey) i. Lothr., franz. Hauptquartier 435, 41b. 442, 8; 28. 461, 6; 42a. 543, 27; 46a. 544, 7. 568, 37. 569, 48. 571, 23; 31. 703, 10. 704, 22. 722, 3; 12. 741, 19. — Verhandl. u. Verträge 693, 9a. 699, 241; 28n. 700, 17. 718, 5. 726, 3. 770, 25. Dgl. mit Ebf. v. Trier 676, 25. 677, 5; 23. 682, 34. 690, 10. Nassau, Gf. v. — 136, 523. — Gf. Heinrich II. v. N.-Vianden, 7 1450: 705, 18a. — Gf. Johann II. v. N.-Saarbrücken, † 1472: 571, 39. 703, 3. Nathan, Jude zu Kreuznach 305, 41. Naumburg (Nuenb.) a. d. Saale, Bf. Petrus Schinner v. Haugwitz 1435-63: 199, 21; 38a. 274, 15a. 285, 16; 47. 286, 18; 21. 287, 33. 672, 4. 673, 37. — Kapitel 199, 22. 285, 31. 286, 16. 283, 14. — Dom- propst s. Magdeburg. — Bened.-Abtei St. Georg 201, 1. — Moritzkloster, Regularkanoniker 201, 7. —
Alphabetisches Register 863 Angebl. Rückeroberg. 518, 14. 523, 27. — Vertrag üb. Rückgabe 496, 25. 514, 16. 528, 21ff. 580, 56. 635, 27ff.; 41; 49a. 636, 3. 706, 38. — Amtmann s. Neuveroche. Heinrich, Bastard v. —. Herr zu Franquemont 707, 36a. 710, 10. Mörlen (Morle) i. O-Hessen b. Hachenburg, Dietrich v. — gen. Beheim 492, 7. 535, 10. 784, 20. Môrs (Morse) i. Rhld. westl. Duisburg, Gf. Friedrich IV. 1417-48: 67, 45b. 134, 18. — Seine Brüder Dietrich u. Heinrich s. Köln u. Münster. Mörsberg (Morimont, Murersperg, vgl. Morsberg), Peter v. —, Ritter, österr. Gesandter 325, 32. 431, 40. 434, 35. 514, 21. Mohamed (Macomet), Religionsstifter 143, 22. 277, 16. 279, 25. 284, 5. Moleyns, Adam de —, päpstl. Notar, engl. Siegelbe- wahrer 189, 40a; 36n. 269, 45. Molsheim i. U-Elsaß wsw. Straßburg 255, 17. 256, 28. 610, 43. Monche, Johann — v. Buchsecke d. J., Frankf. Söld- ner 545, 23; 25. Mondovi (Mons regalis), Bf. Aymericus Segaudo 1439 bis 1470: 215, 12. 432, 21. Moneß, Henne, Frankf. Bürger (2) 480, 42b. Monich, Burkard, Herr, franz. Gefolgsmann 528, 31. Monjou, Propst v. —, Gesandter Karls VII. 724, 23. Mons i. Hennegau 754, 49. Montanfy) i. Tirol b. Bozen, Joachim v. — 510, 11. Monte, Gerard de —, Prof. theol. i. Köln 332, 15. Montferrat i. O-Italien, Mgf. Johann Jakob 172, 12. Montfort i. Rheintal a. Bodenses, Gf. Rudolf 290, 25. 720, 19. Montmajour, Abtei 36, 48a. Montpellier i. Südfrankreich, Univ. 352, 50a. Morandis, Benedict de —, papstl. Schreiber 184, 44b. More, Emmerich, Frankf. Söldner 515, 19. Morschweiler i. O-ElsaB wsw. Mülhausen 708, 8. Morsberg (wohl Meersburg a. Bodensee) 764, 47. Mortereul, Jean de 325, 33. Mosbach a. d. Elz sö. Heidelberg, Schloß 234, 11. 525, 33b. — Pigf. Otto s. Pfalzgit. Mosel, Schiffahrtsweg 414, 433; 44p. — Zoll 414, 50a. Moselland 741, 20. Moses, isr. Erzvater 22, 21. 344, 27. 345, 8; 33f. Mosse, Jude zu Pettersweil 306, 8. Moßlin, Jude zu Oppenheim 306, 11. Motz, Jakob, Pfarrer, Gesandter Zürichs 316, 53. Moys, Ludwig, österr. Untertan 719, 2. Muckentaler, Emeran, RT.-Desucher 1443: 110, 18. Mühlbach (Mulnb.) i. Baden südl. Eppingen 535, 34b. Mühlhausen (Molhusen) i. Thür., Stadt 566, 23. 567, 39. 568, 30. — DO.-Kommende 201, 10. Mülhausen (Mulhusen) i. O-Elsaß, Reichsstadt 8, 28a. 682, 7. 707, 21. — Stadtschreiber s. Schad. — Ge- sandte 236, 19. 256, 8. — Aufgebot 443, 7a. — Be- lagerung durch Armagn. 432, 47. 446, 39. 483, 33b. 496, 24 (Müldorf). 497, 18. 504, 26. Müller, Hans, Straßb. Bürger 607, 47. Mufe)ller, H., Nürnh. Bürger, Wappenbrief 413, 23. Müllheim (Mulich, Mulnh.) i. Breisgau sw. Freiburg, Burkard v. — d. A., Ritter, Straßb. Gesandter z. RT. 1444: 472, 14. 596, 34; 41. 706, 39. — Hans v. — d. A, Ritter, Straßb. Gesandter z. Hz. Albr. v. Österr. 517, 17. 519, 26b. 551, 41. 704, 9. München (oppid. Monac., Mynchon uf die Ysser), Stadt 71, 36b. 119, 21. 139, 18; 33P. 234, 540. 264, 10. 763, 49. 777, 39. — Marienkirche 139, 40b. Pfarrer siehe Thulbeckhen. — Botschaft 765, 44n. — Tagungen 231, 46b. 727, 8ff. 743, 23ff. 764, 44. 765, 21a ff.; 57b. Hz. Albrecht s. Baiern. — Münsingen i. Württ. nw. Ehingen 296, 47. Münster (Munster) i. St. Gregorienthal westl. Colmar 618, 44; 47. 619, 6. 682, 6. [Monaster.) i. Westf., Diözese 626, 36. 661, 15; 29. — Bf. Hemrich v. Moers 1424.50: 232, 11. 661, 2. Münsterthal i. Breisg. b. Ettenheim, Ians v. — 431,40. Münzwesen 313, 27; 35. 110, 22. 413, 6. 563, 19. 757, 25. Vgl. Bascl, Brandenburg, Eger, Frankfurt, Nörd- lingen. — Münzmeister, -prüfer, -wardein 306-309. Vgl. Nysse. — Münzknechte 308, 5. — Stempel. schneider 308, 31. — Falschmünzen 308, 47a, 309. 413; 48a; 41b. 757, 25. — Münzverein v. 1386: 233, 11. — Kil. Münzvortrag v. 20. 4. 1444: 233, 2. 306, 16. Muffel, Nikolaus, Nünb. Ratsherr u. Gesandter 550, 44. 595, 18. 688, 12. 757, 32. Mulhamer, Paul, Wappenbrief 413, 27. Munch, Burkhard, Ritter 499, 40. 580, 13. Munsinger, Heinrich, Meister 538, 2. Muracher, Erhart 497, 16. Murher, Georg, zu Flugelsberg (2), Nürnb. Lehnsmann 550, 21; 31. Murrhardt a. d. Murr sw. Schwäb. IIall, Bened.-Kloster 410, 46. Mutzig (Moltzie) i. U-Elsaß westl. Molsheim, Belage- rung 471, 22: 42. Naabeck i. O-Pfalz b. Schwandorf 412, 60. Nadler, Züricher Bote 502, 20. Nägelstedt (Neilstete) i. Thür. uw. Erfurt, DO.-Kom- mende 201, 10. Nancy (Nansey) i. Lothr., franz. Hauptquartier 435, 41b. 442, 8; 28. 461, 6; 42a. 543, 27; 46a. 544, 7. 568, 37. 569, 48. 571, 23; 31. 703, 10. 704, 22. 722, 3; 12. 741, 19. — Verhandl. u. Verträge 693, 9a. 699, 241; 28n. 700, 17. 718, 5. 726, 3. 770, 25. Dgl. mit Ebf. v. Trier 676, 25. 677, 5; 23. 682, 34. 690, 10. Nassau, Gf. v. — 136, 523. — Gf. Heinrich II. v. N.-Vianden, 7 1450: 705, 18a. — Gf. Johann II. v. N.-Saarbrücken, † 1472: 571, 39. 703, 3. Nathan, Jude zu Kreuznach 305, 41. Naumburg (Nuenb.) a. d. Saale, Bf. Petrus Schinner v. Haugwitz 1435-63: 199, 21; 38a. 274, 15a. 285, 16; 47. 286, 18; 21. 287, 33. 672, 4. 673, 37. — Kapitel 199, 22. 285, 31. 286, 16. 283, 14. — Dom- propst s. Magdeburg. — Bened.-Abtei St. Georg 201, 1. — Moritzkloster, Regularkanoniker 201, 7. —
Strana 864
864 Alphabetisches Register Navarra, Kg. Johann IL, Sohn Kg. Ferdinands I. v. Aragon, verheir. 1420 m. Blanka, Tochter Kg. Karls III. v. Navarra († 1425), folgt 1425, † 1479: 188, 6. 391, 19. — Seine Gesandten 206, 23. 207, 17. Nazianz i. Kappadozien, Gregor v. —, Patriarch v. Konstantinopel 380-381: 49, 34. 264, 52n. Neapel (Naples), Königreich 717, 43. — Könige siehe Anjon. Neapoli, Lancelotto de -, päpstl. Laufer 296, 2. Neckarhausen nw. Heidelberg 536, 33. Neipperg (Nyperg) i. Kraichgau sw. Heilbronn, Worm- ser Lehen 312, 35. — Diether u. Eberhart v. — 537, 7f. — Hans v. —. Ritter, kgl. Hofmstr. u. Gesandter 30, 34. 31, 2. 40, 26. 217, 7. 226, 33b. 311, 38a, 506, 39ff. 784, 413. — Reinhart v. —, Ritter, kurpfälz. Unterlandvogt 421, 18. 468, 54. 469, 37. 533, 25. 535, 39. 536, 21. 604, 50. 605, 27. 690, 473. Nellenburg i. Schwaben nördl. Radolfzell, Gf. siehe Thengen. Nercillac i. SW-Frankr. b. Cognac, Dép. Charente, ILerr v. —, siche Bolomier. Neuburg (Nuwenburg) a. d. Donau, Belagerung 304, 55a.305, 5; 14. — Benediktinerinnenkloster 537, 30. —. Hans v. —, kgl. Küchenmeister 110, 20. Neuenahr (Newnar), Gf. Gumprecht II., Hofrichter 1425-65: 40. 503. —,Herr v. —, Rat d. Kölner Ebfs. 133, 49b. Neuenburg (Nuwemburg) i. Breisgau sw. Freiburg 321, 35. 431, 39. 518, 43. 580, 12. — Gf. Johann s. Frei- burg. — Diepold v. — 250, 4. „d. i. Neu(f)châtel (Neuch.-Urlière[?]. Dép. Doubs. Arr. Montbéliard), Thiébaud do — Vetter d württ. Gff., burg. Marschall 635, 39. 636, 4. 706, 45b. 710, 11ff. Neuenpilsen 464, 50p. Neuenstadt (Nuwenst.) a. Kocher nö. Neckarsulm 292, 52f. 293, 11. Neuenstein (Nuwenst.) östl. Öhringen, Weinsberg. Lehen 293, 1. 312, 39. Neufchâteau a. d. ober. Maas ssw. Toul 327, 22. Neufchátel s. Nonenburg. Neufels (Nuenfels) a. Kupfer nö. Öhringen, Heinrich V. — 433, 35. Neuhans (Newenhawse) i. südl. Böhmen, Meinhard v. —, böhm. Edelmann 227, 12. 259, 13. — Schloß osö. Sinshaim 759, 44. — (Nuhus), Konrad, Frankf. Ratsherr 215, 39. Neuhausen (Nunhusen, Nuwenhuse) nördl. Wormns, Balthasar v. —, kurpfalz. Edelmann 537, 13. — Wolff v. —, württ. Gesandter 297, 10. 514, 20; 33. 522, 153 Neukirch, wohl Neunkirchen i. U-Elsaß nö. Schlett- stadt 591, 14; 17. Neumark (Newenmarke), früher Landsborg. Mark, Vertrag 124, 44b. 260, 7. 301, 7. 410, 33. 424, 18. — Prälaten, Stände 303, 49a. — Vogt 260, 47. 303, 34. Vgl. Eglinger, Egloffstein. — Gefangene 301.31. 304,3. Neumarkt (Nugenmerket) i. O-Pfalz sõ. Nürnberg 472, 25. — Bgm. u. Rat 77, 46a; 45b. — Gesandte z. RT. 1443: 110, 24. Neuneck i. Schwarzwald sõ. Frendenstadt, Pfost v. —: württ. Ritter 522, 232. Neunhof b. Kraftshof nw. Nürnberg 413, 4. Neunkirchen am Brand no. Erlangen, Augustiner- Kloster 412, 13. Neustadt (Nuwenstat) a. d. Haardt, Sammelstelle z. Aufmarsch geg. Armagn. 537, 26b. 538, 22; 26. 555, 12. a. d. Rems nnö. Waiblingen 564, 57. (?), RT.-Gesandte 1443: 110, 28. vgl. Wiener-Neustadt. Neuveroche (Nuwenfelde), Erhard de —, württ. Amtm. zu Mömpelgard 250, 7. 514, 20; 33. Neuzelle (Czelle, Nuwenzcelle) a. d. Oder ssö. Frankf. a. O., Zisterz.-Kloster 200, 21. 201, 4; 37) ff. 287, 10. 288, 21; 25. Nevers (Nyvers) sö. Bourges, Grafen 135, 50. Newssesser, Fritz, zu Sendelbach 412, 12. Nicaa i. Bithynien, 1. allg. Konzil 325: 95, 11. 218, 42; 60b. 380, 29. 383, 30. 386, 36. Nicolas-du-Port s5. Nancy, Sammelplatz d. Armagn. 495, 33. Nicolaus, Kaplan d. Präz. v. Isenheim, Straßb. Proku- rator 327, 44. — Woiwode s. Ungarn. Nidberg b. Bagatz i. Graubünden, Herr v. — 796, 43. Nidda i. O-Hessen nw. Büdingen. Grafen s. Ziegen- hain. Nieder-Baden 305, 57a. Vgl. auch Baden. Niederchnheim i. U-Elsaß, Schloß d. Herren v. Lands- berg 705, 16. — Dorf v. Armagn. eingenommen 471, 41. 506, 9. 546, 5. 568, 35. 600, 3. 705, 19. Niederland, d. i. 1. N-Baiern, Städteboten b. RT. 1444: 475, 16. — 2. Nieder(deutsch land 307, 26. 309, 40b. 440, 9. Niederrhein, Fürsten 788, 33. — Städte 572, 13. N(ilerstein i. Rheinhessen nördl. Oppenheim 535, 20. Nithart (Nyth.), Bartholomäus, (Nürnb. Ratsschreiber) 8, 43a. — Hans, Ulmer Bürger 297, 52a. — Matthäns, Propst zu Zürich 641, 15. Noccto (Noxet.) westl. Parma, Petrus de —, päpstl. Schreiber 509, 30. 670, 30. Nördlingen (Nerdelyngen), Reichsstadt. 230, 180. 502, 22. 618, 22. 733, 10. 763, 51a. Zuschriften 8, 15h. 230, 28b; 33h. 231, 30b. 258, 13, 262, 17. 316, 30. 322, 11. 323, 36. 429, 39a. 468, 59a. 518, 50a. 575, 25f.; 41. 585, 58a. 615, 34. 710, 33. 719, 7. 726, 26. 728, 8; 28. 730, 35. 746, 2. 757, 3. 758, 33. 760, 1. 762, 12. 764, 22. 765, 21b. — Bgm. u. Rat 289, 38. 292, 18. 304, 48. 423, 25. 494, 32. 581, 14. 582, 42. 592, 16. 594,36. 757,7. — Altbgm. s. Ainkürn, Bopfin. gon. Großer u. Kleiner Rat611, 10.763, 4. 765,53a. Gesandte, Ratsboten 290, 29. 576, 11; 21. 581. 582, 9ff. 587. 590, 15; 53a ff. 593, 25. 594. 601, 8. 604, 31. 606, 32; 47, 608, 2. 610, 40. 611, 12. 614, 40. 617, 24; 38. 618, 24f. 728, 12; 32. 730, 23. 757, 23. 762, 39. 763,8. 765, 10. Vgl. Lierhein, Nützel. — Dgl. z. RT. 1444: 292, 24; 27. 475, 15. 483, 18f. Vgl. Bopfin- gen. — Hauptmann 616, 12. Vgl. Lierhein. — Boten, Gesellen, Knechte 298, 1. 498, 8ff. 587, 31ff. 607, 33. 608, 23ff. 764, 52. Vgl. Bessmerlin, Rennhans, Towinger. — Deren Löhnung 602, 36. 607, 42ff. 608,25 II. — Meister s. Jakob. — Messe 563.46. 760,27. — —
864 Alphabetisches Register Navarra, Kg. Johann IL, Sohn Kg. Ferdinands I. v. Aragon, verheir. 1420 m. Blanka, Tochter Kg. Karls III. v. Navarra († 1425), folgt 1425, † 1479: 188, 6. 391, 19. — Seine Gesandten 206, 23. 207, 17. Nazianz i. Kappadozien, Gregor v. —, Patriarch v. Konstantinopel 380-381: 49, 34. 264, 52n. Neapel (Naples), Königreich 717, 43. — Könige siehe Anjon. Neapoli, Lancelotto de -, päpstl. Laufer 296, 2. Neckarhausen nw. Heidelberg 536, 33. Neipperg (Nyperg) i. Kraichgau sw. Heilbronn, Worm- ser Lehen 312, 35. — Diether u. Eberhart v. — 537, 7f. — Hans v. —. Ritter, kgl. Hofmstr. u. Gesandter 30, 34. 31, 2. 40, 26. 217, 7. 226, 33b. 311, 38a, 506, 39ff. 784, 413. — Reinhart v. —, Ritter, kurpfälz. Unterlandvogt 421, 18. 468, 54. 469, 37. 533, 25. 535, 39. 536, 21. 604, 50. 605, 27. 690, 473. Nellenburg i. Schwaben nördl. Radolfzell, Gf. siehe Thengen. Nercillac i. SW-Frankr. b. Cognac, Dép. Charente, ILerr v. —, siche Bolomier. Neuburg (Nuwenburg) a. d. Donau, Belagerung 304, 55a.305, 5; 14. — Benediktinerinnenkloster 537, 30. —. Hans v. —, kgl. Küchenmeister 110, 20. Neuenahr (Newnar), Gf. Gumprecht II., Hofrichter 1425-65: 40. 503. —,Herr v. —, Rat d. Kölner Ebfs. 133, 49b. Neuenburg (Nuwemburg) i. Breisgau sw. Freiburg 321, 35. 431, 39. 518, 43. 580, 12. — Gf. Johann s. Frei- burg. — Diepold v. — 250, 4. „d. i. Neu(f)châtel (Neuch.-Urlière[?]. Dép. Doubs. Arr. Montbéliard), Thiébaud do — Vetter d württ. Gff., burg. Marschall 635, 39. 636, 4. 706, 45b. 710, 11ff. Neuenpilsen 464, 50p. Neuenstadt (Nuwenst.) a. Kocher nö. Neckarsulm 292, 52f. 293, 11. Neuenstein (Nuwenst.) östl. Öhringen, Weinsberg. Lehen 293, 1. 312, 39. Neufchâteau a. d. ober. Maas ssw. Toul 327, 22. Neufchátel s. Nonenburg. Neufels (Nuenfels) a. Kupfer nö. Öhringen, Heinrich V. — 433, 35. Neuhans (Newenhawse) i. südl. Böhmen, Meinhard v. —, böhm. Edelmann 227, 12. 259, 13. — Schloß osö. Sinshaim 759, 44. — (Nuhus), Konrad, Frankf. Ratsherr 215, 39. Neuhausen (Nunhusen, Nuwenhuse) nördl. Wormns, Balthasar v. —, kurpfalz. Edelmann 537, 13. — Wolff v. —, württ. Gesandter 297, 10. 514, 20; 33. 522, 153 Neukirch, wohl Neunkirchen i. U-Elsaß nö. Schlett- stadt 591, 14; 17. Neumark (Newenmarke), früher Landsborg. Mark, Vertrag 124, 44b. 260, 7. 301, 7. 410, 33. 424, 18. — Prälaten, Stände 303, 49a. — Vogt 260, 47. 303, 34. Vgl. Eglinger, Egloffstein. — Gefangene 301.31. 304,3. Neumarkt (Nugenmerket) i. O-Pfalz sõ. Nürnberg 472, 25. — Bgm. u. Rat 77, 46a; 45b. — Gesandte z. RT. 1443: 110, 24. Neuneck i. Schwarzwald sõ. Frendenstadt, Pfost v. —: württ. Ritter 522, 232. Neunhof b. Kraftshof nw. Nürnberg 413, 4. Neunkirchen am Brand no. Erlangen, Augustiner- Kloster 412, 13. Neustadt (Nuwenstat) a. d. Haardt, Sammelstelle z. Aufmarsch geg. Armagn. 537, 26b. 538, 22; 26. 555, 12. a. d. Rems nnö. Waiblingen 564, 57. (?), RT.-Gesandte 1443: 110, 28. vgl. Wiener-Neustadt. Neuveroche (Nuwenfelde), Erhard de —, württ. Amtm. zu Mömpelgard 250, 7. 514, 20; 33. Neuzelle (Czelle, Nuwenzcelle) a. d. Oder ssö. Frankf. a. O., Zisterz.-Kloster 200, 21. 201, 4; 37) ff. 287, 10. 288, 21; 25. Nevers (Nyvers) sö. Bourges, Grafen 135, 50. Newssesser, Fritz, zu Sendelbach 412, 12. Nicaa i. Bithynien, 1. allg. Konzil 325: 95, 11. 218, 42; 60b. 380, 29. 383, 30. 386, 36. Nicolas-du-Port s5. Nancy, Sammelplatz d. Armagn. 495, 33. Nicolaus, Kaplan d. Präz. v. Isenheim, Straßb. Proku- rator 327, 44. — Woiwode s. Ungarn. Nidberg b. Bagatz i. Graubünden, Herr v. — 796, 43. Nidda i. O-Hessen nw. Büdingen. Grafen s. Ziegen- hain. Nieder-Baden 305, 57a. Vgl. auch Baden. Niederchnheim i. U-Elsaß, Schloß d. Herren v. Lands- berg 705, 16. — Dorf v. Armagn. eingenommen 471, 41. 506, 9. 546, 5. 568, 35. 600, 3. 705, 19. Niederland, d. i. 1. N-Baiern, Städteboten b. RT. 1444: 475, 16. — 2. Nieder(deutsch land 307, 26. 309, 40b. 440, 9. Niederrhein, Fürsten 788, 33. — Städte 572, 13. N(ilerstein i. Rheinhessen nördl. Oppenheim 535, 20. Nithart (Nyth.), Bartholomäus, (Nürnb. Ratsschreiber) 8, 43a. — Hans, Ulmer Bürger 297, 52a. — Matthäns, Propst zu Zürich 641, 15. Noccto (Noxet.) westl. Parma, Petrus de —, päpstl. Schreiber 509, 30. 670, 30. Nördlingen (Nerdelyngen), Reichsstadt. 230, 180. 502, 22. 618, 22. 733, 10. 763, 51a. Zuschriften 8, 15h. 230, 28b; 33h. 231, 30b. 258, 13, 262, 17. 316, 30. 322, 11. 323, 36. 429, 39a. 468, 59a. 518, 50a. 575, 25f.; 41. 585, 58a. 615, 34. 710, 33. 719, 7. 726, 26. 728, 8; 28. 730, 35. 746, 2. 757, 3. 758, 33. 760, 1. 762, 12. 764, 22. 765, 21b. — Bgm. u. Rat 289, 38. 292, 18. 304, 48. 423, 25. 494, 32. 581, 14. 582, 42. 592, 16. 594,36. 757,7. — Altbgm. s. Ainkürn, Bopfin. gon. Großer u. Kleiner Rat611, 10.763, 4. 765,53a. Gesandte, Ratsboten 290, 29. 576, 11; 21. 581. 582, 9ff. 587. 590, 15; 53a ff. 593, 25. 594. 601, 8. 604, 31. 606, 32; 47, 608, 2. 610, 40. 611, 12. 614, 40. 617, 24; 38. 618, 24f. 728, 12; 32. 730, 23. 757, 23. 762, 39. 763,8. 765, 10. Vgl. Lierhein, Nützel. — Dgl. z. RT. 1444: 292, 24; 27. 475, 15. 483, 18f. Vgl. Bopfin- gen. — Hauptmann 616, 12. Vgl. Lierhein. — Boten, Gesellen, Knechte 298, 1. 498, 8ff. 587, 31ff. 607, 33. 608, 23ff. 764, 52. Vgl. Bessmerlin, Rennhans, Towinger. — Deren Löhnung 602, 36. 607, 42ff. 608,25 II. — Meister s. Jakob. — Messe 563.46. 760,27. — —
Strana 865
Alphabetisches Register 865 — Münze 311, 19; 315; 48^. 568, 34; 45. — Bündnis- Partner 296 - 301. 616,38. 732,22. 761,1. 764,3. 765, 53%, — Finungsbriet 616, 38. — Aufgebote geg. Armega. 496,41. 545,86, 558, à; 485, 675, 36. 581, 45ff, 584,54. 586,31. 593,5. 594, 38 EE. 602,31 fi. 616,11.730, 45. 702, 36. Vgl. Schwäb. Städtebumd. — Beratun- gen darüber 546, 50°, 560, 47. 558, 5. 575, 25; 41. 579, 26; 30. 580, 40. 581, 45; 57. 583, 27. 584, 19. 685, 38. 587, 30. 590, 12; 52% 391, 0; 11. 694, 5, 801,6. 602, 30; 56. 603,30. 604, 22. 606,32. 608. 610, 26; 32. 617,19. — Kerwiosc (Fehde) 685, 9; 495, 681, 12. — Kom-Besehlagnahme, -Versorgung 495, 42. 497, 13; 25. 576, 12. 618, 26. Nonnenmünster, Zisterzienserinnen-Abtei auf d. Wallen- | berg b. Worms 538, 12. Nordhausen i. 'fhür. 565, 23. 567, 39. Nothafft, Hans — d. A., würte. Ritter 322, 16°, Novara i. Piemont, Bf. Bartholom. Visconti 1429-57: 785, 28. Novatiap, xom. Presbyter i. 3. Jh., Gogonpapst geg. P. Cornelius 374,22. 386,284. Nürnberg (Noremberga, Nuremberge, Nyerenberg), Bnrggrafentum 427, 40, — Schultheißenamt 412,38, SchultheiB s, Parsberg. — Landgericht 77,26; 44.280, 320, 258, 19. 280, 26. 281, 14; 19. 3C0, 52%, 301, 1. 611, 56b. — Reichsstadt 8,9. 77,7; 19. 120,7. 111,1. 112,10. 216, | | — RT. 1431: 247,18. — RT. Okt. 1438: 98,42. 146,18; 19. 217, 1. 223, 30. 231, 43b, 280, 542, 317, 19; 24. 464, 46bff. 526,8; 13. 564,21. 567,11. 591,26. 593,38. 595,15; 33. 671,2. 674. 688,12. 703,13, 719,21; 484. 720,21. 721,11. 732,33, 748,15, 752,24; 458, 757,28; bla, — Zuschriften 216, 47. 918, 37. 416, 34; 408. 443, 37. 519, 239, 523, 13. 514, 43. 545, 38. 555, 19. 592, 35, 696, 2. 597, 30. 707, 24. 714, 21. 726, 31. 149, 30. — Ortsangaben 79, 58°. 222, 40. 264, 16. 311,37. 331,80, 333, 24. 502-506. 564,10; 41. 784,21. — Schriftwechsel üb. Rt-Angelegenheiten 262, 51. 217, 2U. 281, 41. 283, 6. 463, 14. 467, 29. 49%, 16; 98, — Städtebundsfragen 300. 440,18. 464, 49a 611,8411. ; 55^ ff. 616. 132,3;8. 784,22. — Ваш. п. Вай 110. 304, 48. 417. 466, 2: 46. 505, 42. 674, 87, 675, 8. — Rat 216, 48. 227, 38e. 933, 455. 260, 16. 417, 44v, 467, 87. 468, 13; 32. 469, 472, 44. 413, 3. 560, 49. 589, 32. 596, 49. 673, 46. 720, 34. 57, 38L. — Gesandte, Ratsireunde 134, ?. 317,20. 463,21. 465,13. 502, 39. 507,32. 549, 12. 661, 47, 673, 13. 598, 17; 25. 674, 29. 719,32, 720,9; 29. 732,36 Hf. 738. 748,22. 763, 50bf. 791, 398; 40°. Vgl. Hexheim, Hohling, Koler, Muffel, Nützel, Volkmer, — Dgl. zu Stadtetagen 263,18, 300, 11. 590, 4. 593, 41: 46. B95, 21. 604, 241. 608, 36; 441. 609, 41. 611,33. 616,46. — Dgl. als Schiedslente 196,47. — Raiskanzlei 247, 43. — Stadtsehreiber | 260, 1b. Vgl. Marquardi, Nithart. — Bürger 215,49: 51. 260,20. 416, 0. Vel, Craftshover, Haeve, Heiden. Holzschnher, Jobs(?), Kampneter, Knebel, Kramer. Muller, Pesler, Pewrlsin, Pfinzire, Ratzko, Rumel, Tetzel, Vetter, Ziele. — Fleischhacker s. Milla. — Zeidler 410, 49. -- Boten, Diener 280, 24. 443, 5151. 464, 31. 467, 5, 468, 11, 469, 18; 43. 5U8, 19. 504, 17. 550, 45 ff. 573,22. 595,20. 596,33. 674,42. Vgl. Kemp- nater, Spet. — Botealohn 464,33. — Taupimann | 616,8. Vel. Hohlin, Parsberg. — Biichsenmeister 573,6. — Gesellen, Schützen, deren Unbotmäßigkeit 469, 5:91. 471, 18. 473. 4. 526, 14. 573, 15. — Burg, -kapelle 112, 42. 415, 8; 25. 473, 17. 477, 6. 481, 2. — Rathaus 194, 41b. 472, 20. 477, 15. 490, 18. 494, 30. 498, 44. 409,1; 20. 506, 331. 507,93. — Herbergen, Wirte 260,201. 314,39. 483,350. 784,14; 22. — Haus z. Ziegelstein 412, 35. — "Kirchen: St. Lorenz 412, 37; 42. — St. Maryureth 412, 43. — St. Sebald 419, 37. — Orden: Bened.-Abtei St. Agi- dier 410. 40. DO. Komtur 223,26, 301, 41. 013, 94; 26. — Dominikanerinnen St, Katharina 411, 10. — Karthänser s. Pmftia. — Wälder 412,37; 4051. — Hot Katzenloch 412,37, — Messe 215, 47. — Geldumlnuf 674.25. — Darlehen, Wechsel 215, 49. 255, 26. 467,25; 47a, 470, 17. 573, 23; 34. 592, 38. — Zoll 412, 38. — Judensteuor £16, 34; 49b, 417, 1; 314, 484, 16, — Traeiheiten 481, 29. -— Reichslchen um Niirb. 412, 21; 45. — Huldigvng f. d. König 413, 45, 481, ЭВ, 577, 20. — Heiltumsweisung 300, 13. — Stroit mit westfäl. Gerichten 230, 558. — Fehden u.ä. 222, 33. 250, 4. 260, 101. 300,18. 416, 439; 494, 784, 18. — Armern.-Abwehr 278, 534. 463, 17. 469, 13. 470, 42H. 473, 4. 191, 38. 548, 29. 650, 23; 40. 559, 16. 567, 12. 573, 121. 574, 6. 580, 15. 598, 23. 604, 12. 607, 30. 613, 11. 615, 45. 616, 6; 41. 732, 8. — Aufgebote 441, 20. 143, 7b; 23. 23. 175, 29. — LiehtmeD-RT. 1449: 17, 38. 44, 25. 46, 58b. 66-113. 149, 27. 194, 40. 195, 35. 136. 281, 49^. 251, 21. Be- sucher 77, 7, 81,1. Mortini-RT. 1443: 107, 1. 112, 22, 118-223, 241,23. 257, 22; 30f. Besucher 137, 36; 41. 212, 12. 214, 10. — RT. 1444: 31, 34. 212, 12. 210,1. 219, 14H.; 46. 222, 19. 223, 4; 42. 257-513. 581, 16. 594, 2. 621, 8. 656, 19. 664, 32, 708, 24; 492, 714, 40. 715, 28. 716, 25; 42. 725, 415, 735, 455, 742, 25. 744, 33. 746, 7. 748,7. 782,41. — Besucher 213, 42. 352,43. 966, 41. 366, 3. 389,1; 40. 390, 7. 398, 11. 403, 7; 84, 438, 27, 463, 25f. 465. 466. 458, 7. 471,28. 472,20. 474, 6.476, 4 462, 38. 426, 48. 497. 22. 492,39. 494, 3; 35. 496, 19. 497, 20. 498, 18. 508, 88. 505. L08, 261, 562, 19, 596, 89. 621, 31. 656.20. — Beschlüsse 405-409. 438-443. 449, 10. 463-467. 472-512. 669, 2; 10. 676, 1. — Beabsicht, Kgl, Fiirstenteg am 6. Jan. 1445: 639, 9. — Del. am 6. März 1446: 783, 24. 785, 11. 786, 35. — Ort f. d. Nationalkonzil 1446; 778, 46. 780, 18. 785, 12. — Stádtetamungen 300, 371f. 608, 31. 620, 55. Niitzel, Berthoid, Nürnb, Ratsherr и. Gesundiec 554, 22. Nulart, wohl Neulantern $6. :Teilbronn, Wilhelm v. —, württ, Ritter 622, 239, Nunangster, Peter, Schaffh. Ratsherr u. Gesandter 782, 17. Nusdorfer, Ulrich, Dompropst zu Freising 120, 37% 240, 378; 43, Nuwi.er, Bgr. (7) v. Konstanz, Gefang. v. Glarus 787,37, Nysse, Nikolaus v. der —, Miinzinstr. à. Lg*. v. Hessen 485, 86; 89», 486, 2. 487, 14[f.
Alphabetisches Register 865 — Münze 311, 19; 315; 48^. 568, 34; 45. — Bündnis- Partner 296 - 301. 616,38. 732,22. 761,1. 764,3. 765, 53%, — Finungsbriet 616, 38. — Aufgebote geg. Armega. 496,41. 545,86, 558, à; 485, 675, 36. 581, 45ff, 584,54. 586,31. 593,5. 594, 38 EE. 602,31 fi. 616,11.730, 45. 702, 36. Vgl. Schwäb. Städtebumd. — Beratun- gen darüber 546, 50°, 560, 47. 558, 5. 575, 25; 41. 579, 26; 30. 580, 40. 581, 45; 57. 583, 27. 584, 19. 685, 38. 587, 30. 590, 12; 52% 391, 0; 11. 694, 5, 801,6. 602, 30; 56. 603,30. 604, 22. 606,32. 608. 610, 26; 32. 617,19. — Kerwiosc (Fehde) 685, 9; 495, 681, 12. — Kom-Besehlagnahme, -Versorgung 495, 42. 497, 13; 25. 576, 12. 618, 26. Nonnenmünster, Zisterzienserinnen-Abtei auf d. Wallen- | berg b. Worms 538, 12. Nordhausen i. 'fhür. 565, 23. 567, 39. Nothafft, Hans — d. A., würte. Ritter 322, 16°, Novara i. Piemont, Bf. Bartholom. Visconti 1429-57: 785, 28. Novatiap, xom. Presbyter i. 3. Jh., Gogonpapst geg. P. Cornelius 374,22. 386,284. Nürnberg (Noremberga, Nuremberge, Nyerenberg), Bnrggrafentum 427, 40, — Schultheißenamt 412,38, SchultheiB s, Parsberg. — Landgericht 77,26; 44.280, 320, 258, 19. 280, 26. 281, 14; 19. 3C0, 52%, 301, 1. 611, 56b. — Reichsstadt 8,9. 77,7; 19. 120,7. 111,1. 112,10. 216, | | — RT. 1431: 247,18. — RT. Okt. 1438: 98,42. 146,18; 19. 217, 1. 223, 30. 231, 43b, 280, 542, 317, 19; 24. 464, 46bff. 526,8; 13. 564,21. 567,11. 591,26. 593,38. 595,15; 33. 671,2. 674. 688,12. 703,13, 719,21; 484. 720,21. 721,11. 732,33, 748,15, 752,24; 458, 757,28; bla, — Zuschriften 216, 47. 918, 37. 416, 34; 408. 443, 37. 519, 239, 523, 13. 514, 43. 545, 38. 555, 19. 592, 35, 696, 2. 597, 30. 707, 24. 714, 21. 726, 31. 149, 30. — Ortsangaben 79, 58°. 222, 40. 264, 16. 311,37. 331,80, 333, 24. 502-506. 564,10; 41. 784,21. — Schriftwechsel üb. Rt-Angelegenheiten 262, 51. 217, 2U. 281, 41. 283, 6. 463, 14. 467, 29. 49%, 16; 98, — Städtebundsfragen 300. 440,18. 464, 49a 611,8411. ; 55^ ff. 616. 132,3;8. 784,22. — Ваш. п. Вай 110. 304, 48. 417. 466, 2: 46. 505, 42. 674, 87, 675, 8. — Rat 216, 48. 227, 38e. 933, 455. 260, 16. 417, 44v, 467, 87. 468, 13; 32. 469, 472, 44. 413, 3. 560, 49. 589, 32. 596, 49. 673, 46. 720, 34. 57, 38L. — Gesandte, Ratsireunde 134, ?. 317,20. 463,21. 465,13. 502, 39. 507,32. 549, 12. 661, 47, 673, 13. 598, 17; 25. 674, 29. 719,32, 720,9; 29. 732,36 Hf. 738. 748,22. 763, 50bf. 791, 398; 40°. Vgl. Hexheim, Hohling, Koler, Muffel, Nützel, Volkmer, — Dgl. zu Stadtetagen 263,18, 300, 11. 590, 4. 593, 41: 46. B95, 21. 604, 241. 608, 36; 441. 609, 41. 611,33. 616,46. — Dgl. als Schiedslente 196,47. — Raiskanzlei 247, 43. — Stadtsehreiber | 260, 1b. Vgl. Marquardi, Nithart. — Bürger 215,49: 51. 260,20. 416, 0. Vel, Craftshover, Haeve, Heiden. Holzschnher, Jobs(?), Kampneter, Knebel, Kramer. Muller, Pesler, Pewrlsin, Pfinzire, Ratzko, Rumel, Tetzel, Vetter, Ziele. — Fleischhacker s. Milla. — Zeidler 410, 49. -- Boten, Diener 280, 24. 443, 5151. 464, 31. 467, 5, 468, 11, 469, 18; 43. 5U8, 19. 504, 17. 550, 45 ff. 573,22. 595,20. 596,33. 674,42. Vgl. Kemp- nater, Spet. — Botealohn 464,33. — Taupimann | 616,8. Vel. Hohlin, Parsberg. — Biichsenmeister 573,6. — Gesellen, Schützen, deren Unbotmäßigkeit 469, 5:91. 471, 18. 473. 4. 526, 14. 573, 15. — Burg, -kapelle 112, 42. 415, 8; 25. 473, 17. 477, 6. 481, 2. — Rathaus 194, 41b. 472, 20. 477, 15. 490, 18. 494, 30. 498, 44. 409,1; 20. 506, 331. 507,93. — Herbergen, Wirte 260,201. 314,39. 483,350. 784,14; 22. — Haus z. Ziegelstein 412, 35. — "Kirchen: St. Lorenz 412, 37; 42. — St. Maryureth 412, 43. — St. Sebald 419, 37. — Orden: Bened.-Abtei St. Agi- dier 410. 40. DO. Komtur 223,26, 301, 41. 013, 94; 26. — Dominikanerinnen St, Katharina 411, 10. — Karthänser s. Pmftia. — Wälder 412,37; 4051. — Hot Katzenloch 412,37, — Messe 215, 47. — Geldumlnuf 674.25. — Darlehen, Wechsel 215, 49. 255, 26. 467,25; 47a, 470, 17. 573, 23; 34. 592, 38. — Zoll 412, 38. — Judensteuor £16, 34; 49b, 417, 1; 314, 484, 16, — Traeiheiten 481, 29. -— Reichslchen um Niirb. 412, 21; 45. — Huldigvng f. d. König 413, 45, 481, ЭВ, 577, 20. — Heiltumsweisung 300, 13. — Stroit mit westfäl. Gerichten 230, 558. — Fehden u.ä. 222, 33. 250, 4. 260, 101. 300,18. 416, 439; 494, 784, 18. — Armern.-Abwehr 278, 534. 463, 17. 469, 13. 470, 42H. 473, 4. 191, 38. 548, 29. 650, 23; 40. 559, 16. 567, 12. 573, 121. 574, 6. 580, 15. 598, 23. 604, 12. 607, 30. 613, 11. 615, 45. 616, 6; 41. 732, 8. — Aufgebote 441, 20. 143, 7b; 23. 23. 175, 29. — LiehtmeD-RT. 1449: 17, 38. 44, 25. 46, 58b. 66-113. 149, 27. 194, 40. 195, 35. 136. 281, 49^. 251, 21. Be- sucher 77, 7, 81,1. Mortini-RT. 1443: 107, 1. 112, 22, 118-223, 241,23. 257, 22; 30f. Besucher 137, 36; 41. 212, 12. 214, 10. — RT. 1444: 31, 34. 212, 12. 210,1. 219, 14H.; 46. 222, 19. 223, 4; 42. 257-513. 581, 16. 594, 2. 621, 8. 656, 19. 664, 32, 708, 24; 492, 714, 40. 715, 28. 716, 25; 42. 725, 415, 735, 455, 742, 25. 744, 33. 746, 7. 748,7. 782,41. — Besucher 213, 42. 352,43. 966, 41. 366, 3. 389,1; 40. 390, 7. 398, 11. 403, 7; 84, 438, 27, 463, 25f. 465. 466. 458, 7. 471,28. 472,20. 474, 6.476, 4 462, 38. 426, 48. 497. 22. 492,39. 494, 3; 35. 496, 19. 497, 20. 498, 18. 508, 88. 505. L08, 261, 562, 19, 596, 89. 621, 31. 656.20. — Beschlüsse 405-409. 438-443. 449, 10. 463-467. 472-512. 669, 2; 10. 676, 1. — Beabsicht, Kgl, Fiirstenteg am 6. Jan. 1445: 639, 9. — Del. am 6. März 1446: 783, 24. 785, 11. 786, 35. — Ort f. d. Nationalkonzil 1446; 778, 46. 780, 18. 785, 12. — Stádtetamungen 300, 371f. 608, 31. 620, 55. Niitzel, Berthoid, Nürnb, Ratsherr и. Gesundiec 554, 22. Nulart, wohl Neulantern $6. :Teilbronn, Wilhelm v. —, württ, Ritter 622, 239, Nunangster, Peter, Schaffh. Ratsherr u. Gesandter 782, 17. Nusdorfer, Ulrich, Dompropst zu Freising 120, 37% 240, 378; 43, Nuwi.er, Bgr. (7) v. Konstanz, Gefang. v. Glarus 787,37, Nysse, Nikolaus v. der —, Miinzinstr. à. Lg*. v. Hessen 485, 86; 89», 486, 2. 487, 14[f.
Strana 866
866 0 Oberdeutschland (oherlande), Fürsten, Herren, Städte 440,24. 430,10. 078, 1. Vgl. Bodensee, XlsaD, : Oberrhein, Österreich, Schwaben. Öberehnheim i. U-Elsaß, Reichsstadt 516, 5. 619, 37. 682, 6. — Tagungen 251, 37. 529, 17, — Belagerung deh. Armagn. 471, 22. .. Sehreiber Johannes 620, 64; 56. 621, 5. — Meister s. Gensenlauwel — Bot. schaften 620, 49, — Bote s. Kubeler, Steller. Ober-Elsa8, österr. Lundvogt 8, Hochberg, Oberkirch i. Baden nd. Offenburg, Siegfried v. —, Rat ' d, Stralib. Bís. 619, 24. Oberrhein, Städte am -- 585, 13. Oberried(eu) i. M-Franken nà. Altdort 411, 27. Oberschóllenbach b. Fschenau óstl. Erlangen 411, 40, 412, 1; 5. Oberstein, 1dar-, u. l. Nuhe, Eberhard vom —, kurpiálz. Edelmann 537, 16. Oberursel i. Taunus nw. Frankfurt, Stadt 411, 20, Uchsenhausen i Württ. óstl. Biberach, Bencd.-Abt : 516, 20. 730, 19. Odenbach i. d. Pfalz nw. Kusel, Johann HubenryB8 v.—, kurpfälz. Edelmann 537, 94. Odenheim i, Kraichgau nö. Bruchsal, Propstei 535, 42. 538, 5. Odenwald (Ottenw.), Aufgebote ges. Armagn, 585, 26. Odernheim a. Glan sw. Kreuznach, kurpfálz. Amt 536, 30, — Judenschaft 306, 4. Oderzheim i. U-Elsaß, wohl Uttenheim só. N-Ehnheim 705, 19. Ödipus (Edyppus), sagenhafter Kg. v. Theben 218, 32, Ohringen (Oringew, vel. S. 897) i. Württ., Weinsb. Lehen 312, 39. 632, 11. 686, 23. Ülworm, Peter, Frankf. Bote 482. 59. Ortlin, Hans, Stadtschreiber v. Rheinfelden 317, 6. Österreich (Austria, Naulte-Riche), Herzöge 225, 436, 226, 43». 2:39, 402. 476, 26. 583,30. 673,801, 681,33 ff. — lfaus, Anliegen desselben 38, 12. 46, 21. 79, 22. 80, 7. 113, 31ff. 114, 37, 124, 36, 212, 32. 257, 31; 39. 256, 201f. 288, 42. 294, 7. 311, 34h, 314, 42, 319, 53a, 419,33. 630, 20. 681,33. 784, 43V, 791,47. 797-806. Vgl. Schweiz. — Adel 259, 40. 316, 43. 326, 9; 15. 327, 11. 717, 19, 738, 23. 745, 38. 09, 8; 40. — Laude, Stadte, Untertanen 137, 37. 259, 40. 319, 30. 320, 16. 321, 19. 446, 34. 520, 9. 678, 361f, 638, 34. GL, 34. 707, 28. 709. 711. 712. 729, 50. 785, 37. 786, 5; 40. — Huldigung ders. 575, 13. 583,34. — Obere Lande, Gebiete am Oberrhein (Vorarlberg) 420, 7. 421, 9. 430, 6; 34. 481, 7. 518, 44; 542. 519, 9. 527, 17. 746, 32. Vel. Arlberg. — Niedere T.ande (Niederósterroich) 420, 7. 717, 9. Vel. Ens. -- Scllüsser 324, 28. 326, . 43. 419, 48. 420, 7; 9. 436-437. 439. 495, 37. 496, 22. 503, 43. 520, 24. 742, 23. 769, 7. — Amtlente, Land- „vógle (gouverneurs) 316, 23£ 317. 58. 318, 26. 320, 46. 418, 16. 457,38. 526,28. 717, 19. 730,21. 769,3. Vel. Lützelstcin. - - Ilauptleute 588, 837. 724, 35. 751, 56. VgL Staufen. — Wafienstillstand, Friede m. Eidgen. 921, 34. 516, 36; 44. 627, 19. 595, 26. 598, 29; 52. 815, 20. 727, 11, 787-806. Alphabetisches Register — Albrecht VI. v. Steiermark, * 1418. + 1463, Bruder Kg. Friedrichs 6, 30; 40% 40, 525, 46, 17. 79, 47h (gen. Ulbrecht). 219, 9, 220, 16. 238, 3. 415, 12; 21. 419, 1; 33. 688, 20. 702, 41. 743.756. 758, 46%. 804, 42. — Rat u. Begleiter Kg. Friedrichs 258, 33. 260, 18. 264,16; 31. 269, 26; 48, 2W), 43; 585. 273, 36. 278, 47, 284, 11. 289. 19; 483. 514, 89. 321, 49; 56. 438, 35b, 468, 19. 470, 26. 412, 22, 474, 43. 476, LT. 476, 46. 418, 27. 495, 12. 498, ?4, 499, 1, 002, 8; 42, 806, 7. — Oberbefehlshaber i. Krieg geg. d. EFidgen. 428, 7. 429, 26. 433, 27. 469, 38; 42. 470, 51*, 414, 38. 42h, 40. 477, 50. 495, 36. 496, 8. 497, 26. FOO, 16; 31. 601,35; 42, 502,15. 508,18. 510,9. 618. 526, 22. 527, 47. 540. 33; 44, 552, 10, 585, 11. 690 bis 592. 610,11. 615,20. 707,25. 708,2. 728,35. 743,3. 746, 33. 748, 80. 751, 7; 38. 162, 7; 11. 763, 20. 785, 786. 792, 37° ff. — Verband. m. d. Dauphin 431, 26, 434, 46. 438,31, 450,2. 472,9. 499, 927.006, 48 ff. 519. 599, 36. 526,41. 527,4. 528,3. 550,9, 553,12. 607,24, 615, 13. 717, 9. 718, 11. «89, 20. 767, 20. — Del. ^m. d. Eidgen. 516,48. 517,18; 42. 527, G1. 596, 4. 597,34ff. 598, 17. 599, 5. 743,28. 748,37. 782,2, 758.1; 23. 789, 28. 791,14. 797,20; 44. — Rat(consilium)518, 38. 744, 5. 748,835, 752,28. — Räte, Gesaudten 266, 23. 419,12. 434, 1. 474, 20. 498, 86. 524, 38. 652,11. 596, 10, 615,27, 743,9; 1GP. 764-256, 782,98. 788, 12:38. 792,14. 794, 34. 795, 20. 797, 1, 805, 14. Vgl. Grünenberg, Hallwil, Helmstatk, Hochberg, Mörsberg, Rechberg, Stein, Thierstein. — Konzler 591,52, Vgl. Kottrer, Sonnenberg. — Kanzlei 773, 43. — Kammermeister s. Gensterndorffer, Hollenegg. — Sekretür 7154, L7H. — Heruld s. Ungerlant. — Diener 729, 1ff, — Boten 430,24. 519, 469. 754, 40. Vy]. Briot, Weispriacher. — Goleit 144, 4; 6. 765, 30. 756, 1: 15, 758, 44P. 188,2. — Katharina, Schwester Kg. Iriedrichs u, Hz, Al- hrechts VI., * 1420, § 1498, verheir. 1447 mit Mgż. Karl v. Baden 6, 29, 132, 2. 744, 12; 453; 47%, — Hz. Friodrich IV. i. Tirol 747, 51%. 805, 41. — Hz. Sigmund, Sohn des Vorgen., * 1427, 1 1496, Gf. v. Tirol 1439-90: Mündel Kg. Friedriehs, «. denselben. — Bogloiter d. Kónies 939, 472. 960, 19. 264, 17; 31. 269, 27; 48, 270, 43. 271, 14f. 279, 36. 218, 47. 282, 20. 284, 11; 29. 289, 20; 459, 314, 39, 321, 50; 56. 472, 23. 474, 43. 475, 17. 495, 13. 498, 94. 459, 1; 27. 502, 42. 747, 4; 20; 460, 752, 37%, 753, 41%, 788,2. — Anwartschaft auf Tirol 259, 1. 419, 45. 420, 121, £; 8, 468, 10. 476, 14. 510, 8. 520, 26. 6E8, 44, 804, 44. 806, 6. — Yerlobung mit Radegunde v. Frankreich 319, 48b. 320, 1. 324, 97. 482, 95. 438, 49. 450, 15. 460, 7. 468, 43, 509, 14. 697, 29; 8Db. 120, b6*. 788, 16. — Entlassung aus Vormundschaft, VerhandL darüber mit Frankreich 318, 45. 319, 598. 456, 36. 438, 43. 477, 14; 36. 531, 20. 606, 48, 514, 29. 528, 36ff. 725, 17. 789, 38. 740, 10. 766, 19. Öttingen nö. Nördlingen, Grafen 582, 39. 018, 20. 641, 44», — Gf. Johann (Hans), Ulrich u. Wilhelm 423, 15. 428, 38b. 53b, 17. 618, 25. Oewer, Jorg, zu Brennberg nd. Regensburg 262, 31. Ofen, Toilstadt v. Budapest, s. dort. Oifonburg, Honmann, Ritter 297, 58°. 800, 8. | Okzident (Abendland) 142, 43,
866 0 Oberdeutschland (oherlande), Fürsten, Herren, Städte 440,24. 430,10. 078, 1. Vgl. Bodensee, XlsaD, : Oberrhein, Österreich, Schwaben. Öberehnheim i. U-Elsaß, Reichsstadt 516, 5. 619, 37. 682, 6. — Tagungen 251, 37. 529, 17, — Belagerung deh. Armagn. 471, 22. .. Sehreiber Johannes 620, 64; 56. 621, 5. — Meister s. Gensenlauwel — Bot. schaften 620, 49, — Bote s. Kubeler, Steller. Ober-Elsa8, österr. Lundvogt 8, Hochberg, Oberkirch i. Baden nd. Offenburg, Siegfried v. —, Rat ' d, Stralib. Bís. 619, 24. Oberrhein, Städte am -- 585, 13. Oberried(eu) i. M-Franken nà. Altdort 411, 27. Oberschóllenbach b. Fschenau óstl. Erlangen 411, 40, 412, 1; 5. Oberstein, 1dar-, u. l. Nuhe, Eberhard vom —, kurpiálz. Edelmann 537, 16. Oberursel i. Taunus nw. Frankfurt, Stadt 411, 20, Uchsenhausen i Württ. óstl. Biberach, Bencd.-Abt : 516, 20. 730, 19. Odenbach i. d. Pfalz nw. Kusel, Johann HubenryB8 v.—, kurpfälz. Edelmann 537, 94. Odenheim i, Kraichgau nö. Bruchsal, Propstei 535, 42. 538, 5. Odenwald (Ottenw.), Aufgebote ges. Armagn, 585, 26. Odernheim a. Glan sw. Kreuznach, kurpfálz. Amt 536, 30, — Judenschaft 306, 4. Oderzheim i. U-Elsaß, wohl Uttenheim só. N-Ehnheim 705, 19. Ödipus (Edyppus), sagenhafter Kg. v. Theben 218, 32, Ohringen (Oringew, vel. S. 897) i. Württ., Weinsb. Lehen 312, 39. 632, 11. 686, 23. Ülworm, Peter, Frankf. Bote 482. 59. Ortlin, Hans, Stadtschreiber v. Rheinfelden 317, 6. Österreich (Austria, Naulte-Riche), Herzöge 225, 436, 226, 43». 2:39, 402. 476, 26. 583,30. 673,801, 681,33 ff. — lfaus, Anliegen desselben 38, 12. 46, 21. 79, 22. 80, 7. 113, 31ff. 114, 37, 124, 36, 212, 32. 257, 31; 39. 256, 201f. 288, 42. 294, 7. 311, 34h, 314, 42, 319, 53a, 419,33. 630, 20. 681,33. 784, 43V, 791,47. 797-806. Vgl. Schweiz. — Adel 259, 40. 316, 43. 326, 9; 15. 327, 11. 717, 19, 738, 23. 745, 38. 09, 8; 40. — Laude, Stadte, Untertanen 137, 37. 259, 40. 319, 30. 320, 16. 321, 19. 446, 34. 520, 9. 678, 361f, 638, 34. GL, 34. 707, 28. 709. 711. 712. 729, 50. 785, 37. 786, 5; 40. — Huldigung ders. 575, 13. 583,34. — Obere Lande, Gebiete am Oberrhein (Vorarlberg) 420, 7. 421, 9. 430, 6; 34. 481, 7. 518, 44; 542. 519, 9. 527, 17. 746, 32. Vel. Arlberg. — Niedere T.ande (Niederósterroich) 420, 7. 717, 9. Vel. Ens. -- Scllüsser 324, 28. 326, . 43. 419, 48. 420, 7; 9. 436-437. 439. 495, 37. 496, 22. 503, 43. 520, 24. 742, 23. 769, 7. — Amtlente, Land- „vógle (gouverneurs) 316, 23£ 317. 58. 318, 26. 320, 46. 418, 16. 457,38. 526,28. 717, 19. 730,21. 769,3. Vel. Lützelstcin. - - Ilauptleute 588, 837. 724, 35. 751, 56. VgL Staufen. — Wafienstillstand, Friede m. Eidgen. 921, 34. 516, 36; 44. 627, 19. 595, 26. 598, 29; 52. 815, 20. 727, 11, 787-806. Alphabetisches Register — Albrecht VI. v. Steiermark, * 1418. + 1463, Bruder Kg. Friedrichs 6, 30; 40% 40, 525, 46, 17. 79, 47h (gen. Ulbrecht). 219, 9, 220, 16. 238, 3. 415, 12; 21. 419, 1; 33. 688, 20. 702, 41. 743.756. 758, 46%. 804, 42. — Rat u. Begleiter Kg. Friedrichs 258, 33. 260, 18. 264,16; 31. 269, 26; 48, 2W), 43; 585. 273, 36. 278, 47, 284, 11. 289. 19; 483. 514, 89. 321, 49; 56. 438, 35b, 468, 19. 470, 26. 412, 22, 474, 43. 476, LT. 476, 46. 418, 27. 495, 12. 498, ?4, 499, 1, 002, 8; 42, 806, 7. — Oberbefehlshaber i. Krieg geg. d. EFidgen. 428, 7. 429, 26. 433, 27. 469, 38; 42. 470, 51*, 414, 38. 42h, 40. 477, 50. 495, 36. 496, 8. 497, 26. FOO, 16; 31. 601,35; 42, 502,15. 508,18. 510,9. 618. 526, 22. 527, 47. 540. 33; 44, 552, 10, 585, 11. 690 bis 592. 610,11. 615,20. 707,25. 708,2. 728,35. 743,3. 746, 33. 748, 80. 751, 7; 38. 162, 7; 11. 763, 20. 785, 786. 792, 37° ff. — Verband. m. d. Dauphin 431, 26, 434, 46. 438,31, 450,2. 472,9. 499, 927.006, 48 ff. 519. 599, 36. 526,41. 527,4. 528,3. 550,9, 553,12. 607,24, 615, 13. 717, 9. 718, 11. «89, 20. 767, 20. — Del. ^m. d. Eidgen. 516,48. 517,18; 42. 527, G1. 596, 4. 597,34ff. 598, 17. 599, 5. 743,28. 748,37. 782,2, 758.1; 23. 789, 28. 791,14. 797,20; 44. — Rat(consilium)518, 38. 744, 5. 748,835, 752,28. — Räte, Gesaudten 266, 23. 419,12. 434, 1. 474, 20. 498, 86. 524, 38. 652,11. 596, 10, 615,27, 743,9; 1GP. 764-256, 782,98. 788, 12:38. 792,14. 794, 34. 795, 20. 797, 1, 805, 14. Vgl. Grünenberg, Hallwil, Helmstatk, Hochberg, Mörsberg, Rechberg, Stein, Thierstein. — Konzler 591,52, Vgl. Kottrer, Sonnenberg. — Kanzlei 773, 43. — Kammermeister s. Gensterndorffer, Hollenegg. — Sekretür 7154, L7H. — Heruld s. Ungerlant. — Diener 729, 1ff, — Boten 430,24. 519, 469. 754, 40. Vy]. Briot, Weispriacher. — Goleit 144, 4; 6. 765, 30. 756, 1: 15, 758, 44P. 188,2. — Katharina, Schwester Kg. Iriedrichs u, Hz, Al- hrechts VI., * 1420, § 1498, verheir. 1447 mit Mgż. Karl v. Baden 6, 29, 132, 2. 744, 12; 453; 47%, — Hz. Friodrich IV. i. Tirol 747, 51%. 805, 41. — Hz. Sigmund, Sohn des Vorgen., * 1427, 1 1496, Gf. v. Tirol 1439-90: Mündel Kg. Friedriehs, «. denselben. — Bogloiter d. Kónies 939, 472. 960, 19. 264, 17; 31. 269, 27; 48, 270, 43. 271, 14f. 279, 36. 218, 47. 282, 20. 284, 11; 29. 289, 20; 459, 314, 39, 321, 50; 56. 472, 23. 474, 43. 475, 17. 495, 13. 498, 94. 459, 1; 27. 502, 42. 747, 4; 20; 460, 752, 37%, 753, 41%, 788,2. — Anwartschaft auf Tirol 259, 1. 419, 45. 420, 121, £; 8, 468, 10. 476, 14. 510, 8. 520, 26. 6E8, 44, 804, 44. 806, 6. — Yerlobung mit Radegunde v. Frankreich 319, 48b. 320, 1. 324, 97. 482, 95. 438, 49. 450, 15. 460, 7. 468, 43, 509, 14. 697, 29; 8Db. 120, b6*. 788, 16. — Entlassung aus Vormundschaft, VerhandL darüber mit Frankreich 318, 45. 319, 598. 456, 36. 438, 43. 477, 14; 36. 531, 20. 606, 48, 514, 29. 528, 36ff. 725, 17. 789, 38. 740, 10. 766, 19. Öttingen nö. Nördlingen, Grafen 582, 39. 018, 20. 641, 44», — Gf. Johann (Hans), Ulrich u. Wilhelm 423, 15. 428, 38b. 53b, 17. 618, 25. Oewer, Jorg, zu Brennberg nd. Regensburg 262, 31. Ofen, Toilstadt v. Budapest, s. dort. Oifonburg, Honmann, Ritter 297, 58°. 800, 8. | Okzident (Abendland) 142, 43,
Strana 867
Alphabetisches Register Oldennurg, GF. Christian v. — u. Delmenhorst 230, 342, Oldenzaal (Altensal) im. Bst. Utrecht, Propst Joh. v. Rone 749, 3. Oldisleben a. d. Unstrut i. d. Sa. Weimar, Bened.-Abtei | 201, 1. Olhan, Witwe, Jüdin zu Kreuznach 306, 41. Olivi, Petrus Johannis, Minorit, ; 1298: 161, 49b, Olmiitz, Bf. Paulus v. Miliezin 1434-50: 74, 6. —, Hicronymus v. —, Dr., Propst, Beglcitcr d. Kard. Alex. v. Masovien 118, 21. 139, 28; 80. COmiro, Hans, Gesandter Sehletístadts 317, 4. Oppenheim i, Rheinhessen, lurpílz Amb 595, 19. 536, 30, — Judenschaft 306, 11. — Zoll 414, 48+, | Oratius, Johannes (?) 218, 30; 65. Orden, Xlöster s. Kirche. Orient 142, 43. — Kirche u. Patriarchen s. Kirche u. Konstantinopel. Origenes, Kircheolehrer, t 204: 365, 38. Orignano (Aurelian.), Ottaviano d’—, Stallmatr. d. Dauphin 436, 365, ! Orléans (Auxielun.) a. d. Loire, Hz, Karl 1407-05: 400, ' 37a; 39v4f. 702, 19. i Orsini (Ursinis), Jordanis de —, Kard.-Bf. v. Sabina 1431-39: 210, 30. Ortelsburg (Ortulfish.) 1 Ostpr. 258, 39s, Oztenberg só. Olfenburg, kurpiilz. Amtmann s, Eber- siein. Ortenburg i. Kürnten, Gi. Heinrich 410, 41. Ortlieb, Ulrich, Erben 415, 9. Ortolif, Wenzlafi, v. Altenstein 412, 7. Osnabrück (Osnanbrngg), Stadt 415, 36. Ospernel, Andrens, Raseler Zanftmstr. 317, 7. 620, 44. Osterode i. Ostpr., DO.-Kommendo 772, 8. 783, 32. Ostia west]. Rom, Kard.-Bf. Henr, de Segusia, + 1271, 8. Hostiensis. | Ostrom, Kaiser s. Konstantinopel. Otesheim, wohl Ottersheim i. d. Pialz wsw. Germers- heim 635, 18%, Othoniel, Retter Israels 187, 3. Ott, Peter, Ulmer Bürger 412, 54. Ottenmann, Hans Ulrich, zu Rheinfelden 317, 5. Otterberg nnô. Kaiserslantern, Zisterz.-Kloster 538, 16. Ovorstolz, Wornor, gewes. Grove d. Gerichès zu Köln 415, 45. Ovidius, P. — Naso, róm. Dichter, T 17 n. Chr.; 87,549. | 142, 565, Owen (Awe) i. Württ. am 'leckberg südL Kjrchheim : 733, 35. Ozias (Useia), Israel. Priester 59, 15; 20. 652, 7. P (vgl B) Paderborn, Stadt 661, 492. Padua, Ri. Petrus Dannto 1428-47: 52, 18. 53, 4. —, Franciscus de —, papstl. Kubikular bzw. Thesanrar 78, 31; 39. 79, 2. 197, 26. 961, 4U*. 290, 40. 667, SUR, 779, 49b. Palästina, Hl. Land 178, 27. Palermo (Panormus), Ebi. Niccolo Tudoschi 1433-45, seit 1440 Kard. 12 apostolarum 11, 25. 14, 21; 35, 867 15, 20; 44. 16, 7. 17,2, 18, 26. 19, 18; 35, 28, 11. 41, 9. 75, 13; 49%, 6, 6; 31. 59, 459. 109, 15. 114. 36. 141, 45fi. 142, 2. 203, 492. 362, 35. 331, 18. 387, 34. 388, 36. 392, 32. 669, 48, — Anwärter auf Bst, Ohur 240, 4, — Sehrifton, Traktate 86, 21. 119, 1. 328, 49; 52. 399, 26. 330, 3; 6. 851, 16. 377, 21. 387, 36. — Gesandter Aragons b. Bas. Konzil 207. 208. — Konzilsgesancter 7. d. RTT. 203, 44*. 351. 16. 377,21. — Sein Tod 568, 38, Panigaliis, Andreas de —, Kanzleibeamter d. Bas. Konzils 138, 49, 139, 9, 654, 28. ‚ Pankratius v, St. Miklos 275, 11. Tapiensis, Johannes, vüpstl. Familiar 670, 22. Pappenheim (Bepperh.) a. d. Altmihl nw, Eichstitt, Ertmarschall Heinrich I. 1439-82 :416, 505. 576, 18(?)). — Konrad, Bruder d. Vorgen. 110, 13; 19. Papsléum s. Rom (Kurie). — Päpste im einzelnen: Anaclet T. 79-91: 165, 24. — Fabian 236-50: 54, 84. — Cornelius 251-258: 54, 81. 176, 50^. 178, 14. 386, 28. — Lucius L 252-253: 165, 9. — Stephan I. 253-251: 162, 87. — Sixtus II. 257-258: 165, 11. — Marcellinus 296-304: 165, 29, — Marcellas 307-309; 162, 30. 165, 26. — Eusebius 308: 165,12. — Sil. vester I. 214-335: 160, 21. 383, 30. — Damasus I. 366-384: 652, 11. — Coclestin 431: 364, 31. 373, 15. — Leo I. 440-461: 32, 51». 91, 16. 176, 12: 29. 176, 7. 378, 21. 385, 47b. — Gelasius 492-456: 39, 52%, 165, 14; 82. — Symmachus 498-514: 169, 29. 162, 30. 169. 29. 268, 16. — Johannes IL 533-535: 142, 54%. — Pelagius I. 555-D6C: 162, £0, — Gregor 1. 590-604: 56, 44. 101, 43. 102,1. 162, 38. 163, 13. 210, 28, 368, 5; 8. 373, 6; 484, 377, 11f. - Acathon 678 bis 651: 162, 36. — Hadrian I. 772-795: 168, 26. 267, 17. — Leo II. 734.816: 168, 26. — Nikolaus I. 858-867: 162, 31. 165, 20. — Johannes XL. 931-935: 168, 27. — Benedikt IX. 1052-48: 168, 23, — Leo IX. 1048-54: 168, 28. — Innozenz II. 1150-43: 96,11. — Eugen 111. 1145-1153: 162, 23. 165, 6. — Gregor VIIL „Burdinus“, Gegennapst 1187: 184, 26. — In. nozenz HI, 1198-1216: 157, 40. 158. 160, 24. 164, 30. 165, 36. 166, 17. 167. — Gregor LX. 1227-41, sein Liher Extravagantiom 96, 11. 158-164. — Bo- nifacius VIIT. 1294-1325, sein Liber sextus 158-162, 167, 28. 168, 16. 171, 28. — Bulie Unam sanctam 143, 65, 168, 19. — Clemens V. 1205-14, seine Consti- wutiones 159,8. 165,36. 166, 11. 167, 281. 168, 15, 169, 34. 399, 18; 24. — Benedikt XIII. 1394-1400: 354, 49b. 361, 14. — Gregar XII. 1406-17: 354, 48b. 361, 15. — Johannes (XX111.) 1410-19: 209, 31. 364, 49b. 361, 14. 659, 19. -— Martin V. 1417-31: 74, 11. 89, 93, 101, 6. 102, 2. 144, 9. 210, 27. 211, 40. 274. 50%, 336, 31. 364, 499. 355. 32, 861, 15; 17. 876, 41, 362, 26. — Bulle v. 1418 Fobr, 23 (Ingnisitoribus) 369, 30. — Dgl. v. 1418 Juli 29 (Viam ambicioso) 329, 14, — Del. v. 1481 Febr. 31 (Nnper siqnidem n. Dum onus) 210. 29; 32; 43v. 211, 41. 380. 11. 382, 22. — Kugen JV. (Gabriel Condulmero), * um 1383, Papst 1431-17: passim. Sein Charakter 669, 17; 33. — An- erkennung, Autoritàt (obediencia) 19. 47-65 passim. 86. 101, 38. 103, 12; 29. 104. 105, 25. 109, 27. 130, 8; 18. 141, 48. 148, 6. 147, 30. 178, 13; 445, 180 bis
Alphabetisches Register Oldennurg, GF. Christian v. — u. Delmenhorst 230, 342, Oldenzaal (Altensal) im. Bst. Utrecht, Propst Joh. v. Rone 749, 3. Oldisleben a. d. Unstrut i. d. Sa. Weimar, Bened.-Abtei | 201, 1. Olhan, Witwe, Jüdin zu Kreuznach 306, 41. Olivi, Petrus Johannis, Minorit, ; 1298: 161, 49b, Olmiitz, Bf. Paulus v. Miliezin 1434-50: 74, 6. —, Hicronymus v. —, Dr., Propst, Beglcitcr d. Kard. Alex. v. Masovien 118, 21. 139, 28; 80. COmiro, Hans, Gesandter Sehletístadts 317, 4. Oppenheim i, Rheinhessen, lurpílz Amb 595, 19. 536, 30, — Judenschaft 306, 11. — Zoll 414, 48+, | Oratius, Johannes (?) 218, 30; 65. Orden, Xlöster s. Kirche. Orient 142, 43. — Kirche u. Patriarchen s. Kirche u. Konstantinopel. Origenes, Kircheolehrer, t 204: 365, 38. Orignano (Aurelian.), Ottaviano d’—, Stallmatr. d. Dauphin 436, 365, ! Orléans (Auxielun.) a. d. Loire, Hz, Karl 1407-05: 400, ' 37a; 39v4f. 702, 19. i Orsini (Ursinis), Jordanis de —, Kard.-Bf. v. Sabina 1431-39: 210, 30. Ortelsburg (Ortulfish.) 1 Ostpr. 258, 39s, Oztenberg só. Olfenburg, kurpiilz. Amtmann s, Eber- siein. Ortenburg i. Kürnten, Gi. Heinrich 410, 41. Ortlieb, Ulrich, Erben 415, 9. Ortolif, Wenzlafi, v. Altenstein 412, 7. Osnabrück (Osnanbrngg), Stadt 415, 36. Ospernel, Andrens, Raseler Zanftmstr. 317, 7. 620, 44. Osterode i. Ostpr., DO.-Kommendo 772, 8. 783, 32. Ostia west]. Rom, Kard.-Bf. Henr, de Segusia, + 1271, 8. Hostiensis. | Ostrom, Kaiser s. Konstantinopel. Otesheim, wohl Ottersheim i. d. Pialz wsw. Germers- heim 635, 18%, Othoniel, Retter Israels 187, 3. Ott, Peter, Ulmer Bürger 412, 54. Ottenmann, Hans Ulrich, zu Rheinfelden 317, 5. Otterberg nnô. Kaiserslantern, Zisterz.-Kloster 538, 16. Ovorstolz, Wornor, gewes. Grove d. Gerichès zu Köln 415, 45. Ovidius, P. — Naso, róm. Dichter, T 17 n. Chr.; 87,549. | 142, 565, Owen (Awe) i. Württ. am 'leckberg südL Kjrchheim : 733, 35. Ozias (Useia), Israel. Priester 59, 15; 20. 652, 7. P (vgl B) Paderborn, Stadt 661, 492. Padua, Ri. Petrus Dannto 1428-47: 52, 18. 53, 4. —, Franciscus de —, papstl. Kubikular bzw. Thesanrar 78, 31; 39. 79, 2. 197, 26. 961, 4U*. 290, 40. 667, SUR, 779, 49b. Palästina, Hl. Land 178, 27. Palermo (Panormus), Ebi. Niccolo Tudoschi 1433-45, seit 1440 Kard. 12 apostolarum 11, 25. 14, 21; 35, 867 15, 20; 44. 16, 7. 17,2, 18, 26. 19, 18; 35, 28, 11. 41, 9. 75, 13; 49%, 6, 6; 31. 59, 459. 109, 15. 114. 36. 141, 45fi. 142, 2. 203, 492. 362, 35. 331, 18. 387, 34. 388, 36. 392, 32. 669, 48, — Anwärter auf Bst, Ohur 240, 4, — Sehrifton, Traktate 86, 21. 119, 1. 328, 49; 52. 399, 26. 330, 3; 6. 851, 16. 377, 21. 387, 36. — Gesandter Aragons b. Bas. Konzil 207. 208. — Konzilsgesancter 7. d. RTT. 203, 44*. 351. 16. 377,21. — Sein Tod 568, 38, Panigaliis, Andreas de —, Kanzleibeamter d. Bas. Konzils 138, 49, 139, 9, 654, 28. ‚ Pankratius v, St. Miklos 275, 11. Tapiensis, Johannes, vüpstl. Familiar 670, 22. Pappenheim (Bepperh.) a. d. Altmihl nw, Eichstitt, Ertmarschall Heinrich I. 1439-82 :416, 505. 576, 18(?)). — Konrad, Bruder d. Vorgen. 110, 13; 19. Papsléum s. Rom (Kurie). — Päpste im einzelnen: Anaclet T. 79-91: 165, 24. — Fabian 236-50: 54, 84. — Cornelius 251-258: 54, 81. 176, 50^. 178, 14. 386, 28. — Lucius L 252-253: 165, 9. — Stephan I. 253-251: 162, 87. — Sixtus II. 257-258: 165, 11. — Marcellinus 296-304: 165, 29, — Marcellas 307-309; 162, 30. 165, 26. — Eusebius 308: 165,12. — Sil. vester I. 214-335: 160, 21. 383, 30. — Damasus I. 366-384: 652, 11. — Coclestin 431: 364, 31. 373, 15. — Leo I. 440-461: 32, 51». 91, 16. 176, 12: 29. 176, 7. 378, 21. 385, 47b. — Gelasius 492-456: 39, 52%, 165, 14; 82. — Symmachus 498-514: 169, 29. 162, 30. 169. 29. 268, 16. — Johannes IL 533-535: 142, 54%. — Pelagius I. 555-D6C: 162, £0, — Gregor 1. 590-604: 56, 44. 101, 43. 102,1. 162, 38. 163, 13. 210, 28, 368, 5; 8. 373, 6; 484, 377, 11f. - Acathon 678 bis 651: 162, 36. — Hadrian I. 772-795: 168, 26. 267, 17. — Leo II. 734.816: 168, 26. — Nikolaus I. 858-867: 162, 31. 165, 20. — Johannes XL. 931-935: 168, 27. — Benedikt IX. 1052-48: 168, 23, — Leo IX. 1048-54: 168, 28. — Innozenz II. 1150-43: 96,11. — Eugen 111. 1145-1153: 162, 23. 165, 6. — Gregor VIIL „Burdinus“, Gegennapst 1187: 184, 26. — In. nozenz HI, 1198-1216: 157, 40. 158. 160, 24. 164, 30. 165, 36. 166, 17. 167. — Gregor LX. 1227-41, sein Liher Extravagantiom 96, 11. 158-164. — Bo- nifacius VIIT. 1294-1325, sein Liber sextus 158-162, 167, 28. 168, 16. 171, 28. — Bulie Unam sanctam 143, 65, 168, 19. — Clemens V. 1205-14, seine Consti- wutiones 159,8. 165,36. 166, 11. 167, 281. 168, 15, 169, 34. 399, 18; 24. — Benedikt XIII. 1394-1400: 354, 49b. 361, 14. — Gregar XII. 1406-17: 354, 48b. 361, 15. — Johannes (XX111.) 1410-19: 209, 31. 364, 49b. 361, 14. 659, 19. -— Martin V. 1417-31: 74, 11. 89, 93, 101, 6. 102, 2. 144, 9. 210, 27. 211, 40. 274. 50%, 336, 31. 364, 499. 355. 32, 861, 15; 17. 876, 41, 362, 26. — Bulle v. 1418 Fobr, 23 (Ingnisitoribus) 369, 30. — Dgl. v. 1418 Juli 29 (Viam ambicioso) 329, 14, — Del. v. 1481 Febr. 31 (Nnper siqnidem n. Dum onus) 210. 29; 32; 43v. 211, 41. 380. 11. 382, 22. — Kugen JV. (Gabriel Condulmero), * um 1383, Papst 1431-17: passim. Sein Charakter 669, 17; 33. — An- erkennung, Autoritàt (obediencia) 19. 47-65 passim. 86. 101, 38. 103, 12; 29. 104. 105, 25. 109, 27. 130, 8; 18. 141, 48. 148, 6. 147, 30. 178, 13; 445, 180 bis
Strana 868
868 185. 188, 492. 198, 15. 209-211. 216, 7. 219, 27. 228, 23. 264, 47». 269, 40. 332, 31; 4b. 334, 6. 336, 27ff. 338, 25. 339, 31. 341, 10. 344, 28. 345, 14; 21. 346, 6f. 349, 26H. 361, 3; 7. 352, 44. 357, 41. 379, 38. 384, 43. 389, 43. 391, 22, 392, 18, 400, 10. 509, 25, 511, 38. 867, 19. 661, 55b. 662, 24; 28. 664-870. 666, 35. 680, 14; 19. 687, 47. 701, 26. 706, 29. 736, 42. 773, 45. 778, 38. 779, 18. 781, 6. 768, 38. 784, 2. 786, 15. — Anhänger (Eugenistc) 328, 25. 402, 10. 408, 2. 621, 37. — Absetzung (processus, suspensio, scandalum) 15,9. 18, 98. 54, 13; 18. 109, 41. 138, 42. 142, 40. 159, 30. 166, 38. 167, 5; 14. 168, 6. 180, 23; 465, 185,3, 197, 15, 206, 10. 208, 26. 209, 10. 211, 19; 30. 275, 84; 1b. 332, 19. 333, 28; 40. 337, 10; 20. 888, 36. 841, 48, 345, 475, 347, 354, 12; 30. 356. 357, 44. 363, 211. 370, 30. 381, 14H. 382, 6; 18. 388, 42, 384, 16%f. 357, 111. 391, 14. 892, 31; 42. 408, 8, 621, 40, 622, 14; 19, 672, 23. 737, 38. — Bezcichnet als Vicarius Christi od. dei 50, 37. 51, 18. 142, 27 ; 33. 143, 24, 174, 1; 19. 178, 23. 180, 24. 184-186. — Dgl. als Gabriel, olim Eugenius 15, 17: 33. 16, 18. 30, 22. 61, 25; 35. 82-89. 130, 8; 13. 167, 11; 21. 380, 4. 302, 30. 353, 3. 378, 28, 621, 3b. 655, 5. 659. — Dgl. als Schismatiker (hereticus, rebellis) 50, 40. 102. 160, 2. 652,13. — Dgl. als Konzils- gegner 18. 20, 20. 30, 42, 61, 19: 29. 76, 7, — Be- schuldiyung der Simonie 880, 3211. — Seine Kurie s. Rom. — Legaien (nuncii, oratores) 15, 16. 56, 20. 84, 28. 85, 7. 91, 1. 96,32. 98,1; 4. 101, 27; 33. 101. 106, 37. 166, 31. 176. 194, 26. 197, 41. 198, 1. 211. 327, 53. 328, 44, 330, 54. 657, 16. 670, 3, Vgl. Carvajal, Cesarini, Kues. — Dgl. 2n Kg. Friedrich 64, 142; 16», 177, 19. 178, 36. 660-670 passim. — Dgl. z. LichtmeB-RT. 1443: 76, 8. 80, 3. 104, 12; ; 87. — Del. z. RT. 1444: 260, 43. 278, 5. 283, 15. 284, 16, 829, 52, 357, 41, 378, L. 509, 23; 39, 610, 22, — Dęgl. z. Franki. RT. 1445: 621, 3£; 36. 665, 28. 119,87. 183, 15. 784,13. — DeL z. künftigen Konzil 392, 4. 401, 7. 402, 9. 404, 29. 407, 3i. 657, 9. 779, 16. 780, 21. — Deputierte z. Verhandl. mit kel. Gesandten 52, 16; 32. 63-61. 63, 30b, 141, 20. — Bullen allgemein 92, 14. 95, 50». 155, 10. 175, 17. 180, 41a, 279, 24. 354, 6. 386, 28. 393, 41. 622, 11. 657, 14, 660, 17. 664,18. — Bullen einzeln: 1431 Nov. 18 (Postquam divina) 84, 50%. — 1431 Dez. 18. (prima dissolucio: Quoniam alto) 84, 498, 99,9. 609, 22. — 1432 Dez. 14 (Inter omnes) 210, 30. — 1433 Marz 1 (Alta nos cura) 210, 99. — 1433 Aug, 1 (Dudum sacrum) 83, 21. 84, 25; 82. 95, 17; 489. 101, 3. 364, 10. 359, 23. — 1488 Sept. 18 (Deus noxit) 90, 46. 656, 14. — 1434 Juni 23 (Existimaret) 96, 38. — 1437 Mai 29 u. 30 (Salva- toris et. dei) 362, 40. — 1487 Juli 31 (citatorium: Cum Christi ecclesia) €3, 22. — 1437 Sept. 18 (Doc- toris gentium) 96, 43. 383, 32. 350, 519. — 1437 Dez. 30 (translacio in Ferrariam: Tridem ex justis) ' 88, 26. 97, 19. — 1438 April 9 (Magnae profecto) 363, 10. — 1439 Juli 6 (Unionsbulle: Laetentur coeli) 98, 6. — 1489 Juli 7 (Gloria in altissimis) 347, 42. — 1439 Sept. 4 (Movses) 84, 38. 96, 19. 102, 25. 209, 26. 386, 18. 662, 32. — 1440 Márz 23 (Multa sanc- ! Alphabotisches Register torum) 84, 48b. — 1440 Okt. 23 (Dignum ducimus) 117, 8. — 1441 Apr. 20 (Etsi non dubitornus) 91, 8. 106, 4. 125, 48b_ 209,19. 328, 19. 352,37. 357, 31. 359, 16. 961, 1. 365, 16. — 1443 Jan. 1 (Puskquau ad per- petuam) 2, 448. — 1443 Febr, 24 (Miserator) 63. 33b, — 1443 Ang. 3 (Si forte contingat) 184, 382, — 1443 Aug. 25 (Literis quas ex Vienna) 174, 30. — 1443 Sept. 12 (Divina disponente) 242,3. — 1443 Okt. (Literas tuas) 197,26. — 1443 Okt. 4 (Vidimus literas) 242, 11. — 1443 Okt. 4 (Recepimus) 242, 13. — 1443 Okt. 14 (Humani generis) 62, 40b, — 1444 Febr. 18 (Cum dileubus) 261, 18. — 1444 Apr. 3 (Ali- qua honorem) 261, 28. — 1444 Dez. 21 (Rediens nuper) 660, 13. — 1445 Jan. 16 (Ministerialis officii) 661, 3. — 1415 Apr.1 (Novissime) 666, 4. — 1445 April 2 (Mittentes) 660, 30. — DgL (Literas tue) 660, 35. — Dgl. (Significatum nobis) 660, 41. — Dgl. (Mittimus devotioni) 667, 1. — 1445 Mai 18 (Cum nichil) 667, 19. — 1445 Juli 10 (Commissam nobis) 661, 42. — 1445 Dez. 14 (Romanus pontifex) 663, 1. — Verfügung v. 14. Juli 1443: B0, 52*. — Schreiben (ohne Inr.) v. 18. Okt. 1449: 238, 33a; 37a, — Del. v.18, Marz 1445: 660, 26. — Antworten (formlóg) ca. Mai 1438: 91, 28, 104, 28. — Dgl v. 8. Dez. 1442: 01, 10. — Dyl. v. Ende Márz 1445: 065, 7. — Felix V, (Herzog Amadeus V ILL, v. Savoyen), Gegen- papst 1439-19, t 1451: 13-20 passim, 36, 4; 10. 37, 46», 42, 42», 68, 23. 75, 14; 36#, 76, 201f. 180, 47^. 157, 17. 203, 11. 214.215. 286, 22. 276, 9. 353, 42. 854, 12; 86. 391, 30. 404, 28. 475,98. 519,90ff. 600, 12. 774, 41. 783, 21. — Seine Wahl 15, 10. 18, 28. 20, 21. 160, 1. 196,33. 197,18. 337,20. 345, 33; 49b, 356, 21. 357, 41. 376, 43. 737, 11. — Aner- kennung, Autoritüt (4, 28. 81, 38. 103, 16. 129, 311. 130, 16; 29. 264, 47b. 266, 22. 330, 47. 332, 32H. 333, 9; 16. 351, 20. 352, 43. 359, 3f, 366, 2b; ab. 389, 41. 390, 1. 391, 33£. 400, 9. 607, 24 (?). 659, 29. 177, Et. — Anhiinger (Feliciste) 326, 26. 886, 33. 663, 34. — Als Gegenpapst (Amedeus, antipapa, intrusus) be- zeichnet 50, 34. 54, 29. 145, 16. 147, 364. 160, 2. 168. 169, 7. 224, 45. 349, 42, 360, LE, 380, 40. 386, 33. 661, 17; 33. 662, 30. 663, 32. — Seine Abdankung gefordert 354, 19. 622, 14; 18. — Verhiiltnis zu Kg. Friedrich 7. 11, 24. 33, 46, 29, 5. 30, 3. 41, 38, 45, 14. 75, 7; 36». 81, 398. — Dgl. z. d. Kurfürsten 116 bis 119, 197, 5. 129, 17; 40, 181, 16: 46. 184, 5; 16. 136, 38. 137, 44. 221, 25; 32. 311, 9. 380, 47. 342, 7; 11; 82. 344, 25. — Friedensvermittler 515, 43ff. 516, 31. 527, 23. 676, 8. — Sein Tod 127, 37v, — Kardinile s. Aquileja, Dax, Griinwalder, Huyn, Lau. sanne (gen. Varambone), Segovia, Tortosa, Tudeschi, Turrecrernata, Vich. — Hofstaat (curia, familia, do- mostici, Rite) 42, 7. 75, 60a; 43v, 130, 48%, 215, 8. 221, 12; 16. — Vizekanzler s. Grolea. — Sekre- táre 141,4, Vgl Antonius, Marende, Martinus, Marva. -- Kammer, Kollektoren 198. 199, 71f. 181, 4l. — Kammerer, Vize- 42,1; 6, 44, 34. 215,9; 1815. 221. Vel. Rode. — Masschall 44, 34; 38. — Kaplan s. Huyn. — Nuntien 13, 46. 75, 32b. 119, 5. 129, 29ff. 214,13. 404,29. — Dgl. z. d. RTT. 1444.45: 283,6. 509, b. 515,43. 516, 31. 517, 54.
868 185. 188, 492. 198, 15. 209-211. 216, 7. 219, 27. 228, 23. 264, 47». 269, 40. 332, 31; 4b. 334, 6. 336, 27ff. 338, 25. 339, 31. 341, 10. 344, 28. 345, 14; 21. 346, 6f. 349, 26H. 361, 3; 7. 352, 44. 357, 41. 379, 38. 384, 43. 389, 43. 391, 22, 392, 18, 400, 10. 509, 25, 511, 38. 867, 19. 661, 55b. 662, 24; 28. 664-870. 666, 35. 680, 14; 19. 687, 47. 701, 26. 706, 29. 736, 42. 773, 45. 778, 38. 779, 18. 781, 6. 768, 38. 784, 2. 786, 15. — Anhänger (Eugenistc) 328, 25. 402, 10. 408, 2. 621, 37. — Absetzung (processus, suspensio, scandalum) 15,9. 18, 98. 54, 13; 18. 109, 41. 138, 42. 142, 40. 159, 30. 166, 38. 167, 5; 14. 168, 6. 180, 23; 465, 185,3, 197, 15, 206, 10. 208, 26. 209, 10. 211, 19; 30. 275, 84; 1b. 332, 19. 333, 28; 40. 337, 10; 20. 888, 36. 841, 48, 345, 475, 347, 354, 12; 30. 356. 357, 44. 363, 211. 370, 30. 381, 14H. 382, 6; 18. 388, 42, 384, 16%f. 357, 111. 391, 14. 892, 31; 42. 408, 8, 621, 40, 622, 14; 19, 672, 23. 737, 38. — Bezcichnet als Vicarius Christi od. dei 50, 37. 51, 18. 142, 27 ; 33. 143, 24, 174, 1; 19. 178, 23. 180, 24. 184-186. — Dgl. als Gabriel, olim Eugenius 15, 17: 33. 16, 18. 30, 22. 61, 25; 35. 82-89. 130, 8; 13. 167, 11; 21. 380, 4. 302, 30. 353, 3. 378, 28, 621, 3b. 655, 5. 659. — Dgl. als Schismatiker (hereticus, rebellis) 50, 40. 102. 160, 2. 652,13. — Dgl. als Konzils- gegner 18. 20, 20. 30, 42, 61, 19: 29. 76, 7, — Be- schuldiyung der Simonie 880, 3211. — Seine Kurie s. Rom. — Legaien (nuncii, oratores) 15, 16. 56, 20. 84, 28. 85, 7. 91, 1. 96,32. 98,1; 4. 101, 27; 33. 101. 106, 37. 166, 31. 176. 194, 26. 197, 41. 198, 1. 211. 327, 53. 328, 44, 330, 54. 657, 16. 670, 3, Vgl. Carvajal, Cesarini, Kues. — Dgl. 2n Kg. Friedrich 64, 142; 16», 177, 19. 178, 36. 660-670 passim. — Dgl. z. LichtmeB-RT. 1443: 76, 8. 80, 3. 104, 12; ; 87. — Del. z. RT. 1444: 260, 43. 278, 5. 283, 15. 284, 16, 829, 52, 357, 41, 378, L. 509, 23; 39, 610, 22, — Dęgl. z. Franki. RT. 1445: 621, 3£; 36. 665, 28. 119,87. 183, 15. 784,13. — DeL z. künftigen Konzil 392, 4. 401, 7. 402, 9. 404, 29. 407, 3i. 657, 9. 779, 16. 780, 21. — Deputierte z. Verhandl. mit kel. Gesandten 52, 16; 32. 63-61. 63, 30b, 141, 20. — Bullen allgemein 92, 14. 95, 50». 155, 10. 175, 17. 180, 41a, 279, 24. 354, 6. 386, 28. 393, 41. 622, 11. 657, 14, 660, 17. 664,18. — Bullen einzeln: 1431 Nov. 18 (Postquam divina) 84, 50%. — 1431 Dez. 18. (prima dissolucio: Quoniam alto) 84, 498, 99,9. 609, 22. — 1432 Dez. 14 (Inter omnes) 210, 30. — 1433 Marz 1 (Alta nos cura) 210, 99. — 1433 Aug, 1 (Dudum sacrum) 83, 21. 84, 25; 82. 95, 17; 489. 101, 3. 364, 10. 359, 23. — 1488 Sept. 18 (Deus noxit) 90, 46. 656, 14. — 1434 Juni 23 (Existimaret) 96, 38. — 1437 Mai 29 u. 30 (Salva- toris et. dei) 362, 40. — 1487 Juli 31 (citatorium: Cum Christi ecclesia) €3, 22. — 1437 Sept. 18 (Doc- toris gentium) 96, 43. 383, 32. 350, 519. — 1437 Dez. 30 (translacio in Ferrariam: Tridem ex justis) ' 88, 26. 97, 19. — 1438 April 9 (Magnae profecto) 363, 10. — 1439 Juli 6 (Unionsbulle: Laetentur coeli) 98, 6. — 1489 Juli 7 (Gloria in altissimis) 347, 42. — 1439 Sept. 4 (Movses) 84, 38. 96, 19. 102, 25. 209, 26. 386, 18. 662, 32. — 1440 Márz 23 (Multa sanc- ! Alphabotisches Register torum) 84, 48b. — 1440 Okt. 23 (Dignum ducimus) 117, 8. — 1441 Apr. 20 (Etsi non dubitornus) 91, 8. 106, 4. 125, 48b_ 209,19. 328, 19. 352,37. 357, 31. 359, 16. 961, 1. 365, 16. — 1443 Jan. 1 (Puskquau ad per- petuam) 2, 448. — 1443 Febr, 24 (Miserator) 63. 33b, — 1443 Ang. 3 (Si forte contingat) 184, 382, — 1443 Aug. 25 (Literis quas ex Vienna) 174, 30. — 1443 Sept. 12 (Divina disponente) 242,3. — 1443 Okt. (Literas tuas) 197,26. — 1443 Okt. 4 (Vidimus literas) 242, 11. — 1443 Okt. 4 (Recepimus) 242, 13. — 1443 Okt. 14 (Humani generis) 62, 40b, — 1444 Febr. 18 (Cum dileubus) 261, 18. — 1444 Apr. 3 (Ali- qua honorem) 261, 28. — 1444 Dez. 21 (Rediens nuper) 660, 13. — 1445 Jan. 16 (Ministerialis officii) 661, 3. — 1415 Apr.1 (Novissime) 666, 4. — 1445 April 2 (Mittentes) 660, 30. — DgL (Literas tue) 660, 35. — Dgl. (Significatum nobis) 660, 41. — Dgl. (Mittimus devotioni) 667, 1. — 1445 Mai 18 (Cum nichil) 667, 19. — 1445 Juli 10 (Commissam nobis) 661, 42. — 1445 Dez. 14 (Romanus pontifex) 663, 1. — Verfügung v. 14. Juli 1443: B0, 52*. — Schreiben (ohne Inr.) v. 18. Okt. 1449: 238, 33a; 37a, — Del. v.18, Marz 1445: 660, 26. — Antworten (formlóg) ca. Mai 1438: 91, 28, 104, 28. — Dgl v. 8. Dez. 1442: 01, 10. — Dyl. v. Ende Márz 1445: 065, 7. — Felix V, (Herzog Amadeus V ILL, v. Savoyen), Gegen- papst 1439-19, t 1451: 13-20 passim, 36, 4; 10. 37, 46», 42, 42», 68, 23. 75, 14; 36#, 76, 201f. 180, 47^. 157, 17. 203, 11. 214.215. 286, 22. 276, 9. 353, 42. 854, 12; 86. 391, 30. 404, 28. 475,98. 519,90ff. 600, 12. 774, 41. 783, 21. — Seine Wahl 15, 10. 18, 28. 20, 21. 160, 1. 196,33. 197,18. 337,20. 345, 33; 49b, 356, 21. 357, 41. 376, 43. 737, 11. — Aner- kennung, Autoritüt (4, 28. 81, 38. 103, 16. 129, 311. 130, 16; 29. 264, 47b. 266, 22. 330, 47. 332, 32H. 333, 9; 16. 351, 20. 352, 43. 359, 3f, 366, 2b; ab. 389, 41. 390, 1. 391, 33£. 400, 9. 607, 24 (?). 659, 29. 177, Et. — Anhiinger (Feliciste) 326, 26. 886, 33. 663, 34. — Als Gegenpapst (Amedeus, antipapa, intrusus) be- zeichnet 50, 34. 54, 29. 145, 16. 147, 364. 160, 2. 168. 169, 7. 224, 45. 349, 42, 360, LE, 380, 40. 386, 33. 661, 17; 33. 662, 30. 663, 32. — Seine Abdankung gefordert 354, 19. 622, 14; 18. — Verhiiltnis zu Kg. Friedrich 7. 11, 24. 33, 46, 29, 5. 30, 3. 41, 38, 45, 14. 75, 7; 36». 81, 398. — Dgl. z. d. Kurfürsten 116 bis 119, 197, 5. 129, 17; 40, 181, 16: 46. 184, 5; 16. 136, 38. 137, 44. 221, 25; 32. 311, 9. 380, 47. 342, 7; 11; 82. 344, 25. — Friedensvermittler 515, 43ff. 516, 31. 527, 23. 676, 8. — Sein Tod 127, 37v, — Kardinile s. Aquileja, Dax, Griinwalder, Huyn, Lau. sanne (gen. Varambone), Segovia, Tortosa, Tudeschi, Turrecrernata, Vich. — Hofstaat (curia, familia, do- mostici, Rite) 42, 7. 75, 60a; 43v, 130, 48%, 215, 8. 221, 12; 16. — Vizekanzler s. Grolea. — Sekre- táre 141,4, Vgl Antonius, Marende, Martinus, Marva. -- Kammer, Kollektoren 198. 199, 71f. 181, 4l. — Kammerer, Vize- 42,1; 6, 44, 34. 215,9; 1815. 221. Vel. Rode. — Masschall 44, 34; 38. — Kaplan s. Huyn. — Nuntien 13, 46. 75, 32b. 119, 5. 129, 29ff. 214,13. 404,29. — Dgl. z. d. RTT. 1444.45: 283,6. 509, b. 515,43. 516, 31. 517, 54.
Strana 869
Alphabetisches Register 598, 8. 658, 26. 777, 18; 28. 783, 15. Vel. Rüdesheim. Bulien, Schreiben allg. 130, 20; 32. 191, 12; 88. 233, 395, — Im einzelnen: 1442 Mai 6 an Univ. Wien 35, 50». — Okt. 19 an Konr. v. Weinskerg 36, 53%, — 1443 Mürz (12.) à Anost, Kammer 1?8, 14. — Márz 14 an Ebf. v. Trier 128, 29. — Del. an Gen. i, Mainz u. Koblenz 128, 40, — Dgl an Bf. v. Utreeht usw. 128, 4c. — Del an Trierer Kirche 128, 53. — Del. an Kfí. v. Trier u. Sachsen 129, 17. — März 23 an Ebf. v. Trier 129, 3. — 1444 Tii 15 an Bf. v. Brixen 238, 101. Paradisi, Robertus, pápstl. Kanzleibeamter 78, 37. 261, 50a. Paris, Stadt 323, 40. 452, 20. 455, 21. 458, 9. 559, 33. 376, 49a, 726,849, — Universität (scolu) 73, 472, 74, 379, 122, 27, 151, 47a, 190, 42a, 209, 29. 238, b. 352, 47». 985, 16. 621, 30. 669, 49. — Natio Germa- nica 190, 428. — Prof. s, Carlier, Wilhelm, — Schrei- ber s. Hebert. — Gesandte 190, 45b. Vel. Amicus, Sabre vais. Parma. (i. Italien), Bř. Delfino Angeli de Pergnla 1425 ois 1463: 207, 28. Parsberg i. O-Pfalz nw. Regensb, Werner Y. —, SchułtheiB u. Fiihrer d. Niirnb. Aulgebots 526, 14. 573, 22 ff. Passau (Patavia, Passoge), B£ Leonhard v. Laiming 1424-51: 929, 97v. 271, 113t.; 22. 304, 46. 311, 382. 423, 16, 428, 59°, 475, 18, 626, b. 668, 29, 752, 428, 805, 8. — Stadt 229, 28H, 254, 32, 271, 1H. 289, 7; 32. 410, 40. 572, 25; 27, — Gesandte z, RT, 1444: 475, 16. — Stephanskirche 271, 23. — Ort, f. 3. Kanaïl 626, 16. 657, 60^, €63, 56, Passert, Johann, Prior d. Augustiner-Chorherren 749, 6. Paulinzella (Pavelzcelle) i. Thür. westł Rudolstadt, Zisterz.-Kloster 201, 4. Paulsdorfer, Gehr. Heinrich u. Wilhelm, v. Naabeck, Nürnb. Lehnsmannen 412, 60. 060, 24. Paulus, gen. ,,apostolus" 18, 22. 23,36. 93, 23. 161, 31. 165, 17. 878, 35. Vel Petrus. — Briefe &. d. Römer 22, 7. 106, 21. 276, 43. 351, 14. 369, 7: 14; 23. 370, 18. 374, 25, 390, 41. 453, 27. 658,36. — Korinther 22, 5. 94, 36. 349, 22. 350, 19. 360, 31. 372, 3, 374, 29. 390, 40, 451, 27. 651, 40. — Galater 21, 41. 22, 2. 95, 36. 106, 30. 362, 43. — Epheser 341, 28. 372, 45*, 651, 94; 27. — Thilipper 344, 20. 312,1. — Kolosser 99, 18. 65J, 45, — Thessalonicher 106, 29. 345, 1. — Timothous 23, 10. 25, 22. 87, 35. 106, 32. 106, 28. 359, 24; 29, — Titus 103, 1. —, Prokonsul 659, 6. Pawr, Hans 111, 14, - Ulrich, v. Forchhoim 412, 16. Pecz, Kunz, v. Lauf 412, 27. Pezan a.d. Klster ssw. leipzig, Rened.-Kloster 201, 1. Pelagius, Hüretiker zu Rom i, 5. Jh. 379, 4. Pemer, Hermanr, v. Hersbruck 411, 52. Peregallo, Giovanni, i. Basel 119, 429, 120, 46». 239, 4i», 269, 11; 53. 2:0, 9. Ternklingen, Flurname i. M-Franken 411, 47. Perser, Volk 39, 21. FPesler, Gebr, Burkhard, Martin u. Hans, Nürnb. Ber. 412, 55. 869 Petersberg b. Halle, Augustiner-Chorherrenstift 201, 7. Petirchin, sichs. Bote 700, 7£. 740, 26. Petrarca, Francesco, i. Florenz, + 1374: 350, 17. Detras, Aposteltürst (caput, petra, Primat) 98, 26. 89, 4; 019, 91, 5. 96, 26. 161, 8; 201. 152, 37. 164, 33. 165, 16; 25. 168, 4. 176, 13. 209, 22. 210, 6. 211, 13. 335, 25; 29, 386, 42f. 389, 10; 29. 656, 8. — Potrus u. Paulus 23, 35. 95, 35. 98, 23. 106, 31, 161, 81. 165, 17. 834, 16. 978, 3b. -- Schifflein Petri 39, 81. 165, 9. — Sehlüsselgewalt 166, 6. 334, 12. — Uathedra s. Rom. — Briefe 22, 9. 348, 20. — Grab 348, 14. —, gi. Gesandter 276, 23, Pettenhofen (Püteuh.) i, O-Pfalz nö. Neumarkt 411, 26. Peitersweil (Pfeterwii) zw. Franki. u. Friedberg, Juden 306, 8, Poyer, Heinrich, v. Boppard, iranz. Gesandter 703, 35. 705, 6. — Vel. auch Metz (Bf. Konrad). Peyrer, Konrad, Birger v. $t. Gallen 787, 39, Pewrlein, Heinrich, Mirnb. Bęr. 412, 3. Pfalzgrafschaft, Land u. Leute 293, 24. 249, 33. 262, 26, 452, 31, 532,39. 541-543, 557, 8; 18. 558, 12. 630, 10. 378, 2; 7. 680, 37. 703, 28. 705, 6. 709, 24. 124,9. 759, 6, 161. — Adel 537,1. 723,31. — Städte, Dörfer, Schlösser 534, 12. 586, R. £43, 38%. 158, 11; 27. 759,29. — Klüster 537, 27. — Amt- leute, Ämter 298, 49. 299, 15. 636, 28; 37. 559, 17. 758, 21. 760, 20. 731, 32. 762, 50. Vgl. Eberstein, Flörsheim, Hirschhorn, Odernheim, Oppenheim, Stramberg, Uzberg, Wiesenbach (?). — Hauptlente 557, 20, 558, 30. 738, 26. 758, 14. 759, 20. Vgl. Isenburg, Sturm, Sturmieder, — Landvagt i. Elsaß 21,36. 2ań, 2; ARA; 40b. 468, 53. 329, 27. 531, 8. 536, 12, Vgl. Hunsrück, Noipperg. Pfalzgrafen bei Rhein: Vgl, Kg, Ruprecht, — Ludwig III. 1378-1436, Hz. i. Baiern, soit 1410 Ki. 542, 20, 731, 33, 733, 2. — Tmdwiz IV., Sohn d. Vorgan., Hz. i Baiern u. Ki. 1436-49: 6, 45%. 134, 25. 135, 22. 136,4. 250, 44°. 232, 49°, 283, 22. 282, 34. 264, 8. 299, 10; 633. 304, 45. 306,30. 312, 39, 415, 5635, 426,07. 427,14. 423, 51s. 474, 36. 512, 21. 514, 8. 620, 50. 675, 20. 682, 1. 742, 45. 758, 36; 472. — Reichsvikar, Kónigs- Richter u. -Anwärter 8, 21. 578, 36. 607, 23. 796, 20. 199, 4ff. — Seine Heirat mit Margarete v. Sa- voven 249, 608. 613, 46, 668, 1, 607, 22, 676, 14, 758, 36. 773, 31. — RT.-Basucher 234, 49, 474, 47. 509, 20. 723, 25. 740, 32, 783, 19. 791, 15. — Ver- haïten i. d. Kirchentrage 12, 12. 46,22. 75, 29s. 228, 22, 240, 8. 405, 45. 666, 18. 737, 16. 741, 25. T4, 15. — Seliedsrichter u. Vermittler 8, 865, 229, 19. 317, 42. 421, 23 £.; 49». 782, 1. 787, 3. 789, 40. 195, 331 196, 25. 799, 13. 803, 13, — Rite, Ge- sancte 491, 94. 531, 16; 23. 538, 41. 675, 24. 688, 16. 728, #9. 728, 479, 729, 92; 48. 761, 14. 768, 3. 788, 37. 780, 42. T90, 429, 795, 4, 808, 22 ff, Vel. Ambere, Ast, Bachrach, Burckardt, Bunang, Erbach, Flecken- stein, Kiorsheim, Gemmingen, Guldenkopf, Helm- statt, Hirschhorn, Xemerer, Landschade, Lemberg, Lowenberg, Menzinzen, Sickingen, Solms, Veunin- gen, Wachenheim, Zweibrücken, — Del. = d. RTT. 108, 45. 223, 20. 409, 2. 479, 5. 510, 41. 811, 9. 512,
Alphabetisches Register 598, 8. 658, 26. 777, 18; 28. 783, 15. Vel. Rüdesheim. Bulien, Schreiben allg. 130, 20; 32. 191, 12; 88. 233, 395, — Im einzelnen: 1442 Mai 6 an Univ. Wien 35, 50». — Okt. 19 an Konr. v. Weinskerg 36, 53%, — 1443 Mürz (12.) à Anost, Kammer 1?8, 14. — Márz 14 an Ebf. v. Trier 128, 29. — Del. an Gen. i, Mainz u. Koblenz 128, 40, — Dgl an Bf. v. Utreeht usw. 128, 4c. — Del an Trierer Kirche 128, 53. — Del. an Kfí. v. Trier u. Sachsen 129, 17. — März 23 an Ebf. v. Trier 129, 3. — 1444 Tii 15 an Bf. v. Brixen 238, 101. Paradisi, Robertus, pápstl. Kanzleibeamter 78, 37. 261, 50a. Paris, Stadt 323, 40. 452, 20. 455, 21. 458, 9. 559, 33. 376, 49a, 726,849, — Universität (scolu) 73, 472, 74, 379, 122, 27, 151, 47a, 190, 42a, 209, 29. 238, b. 352, 47». 985, 16. 621, 30. 669, 49. — Natio Germa- nica 190, 428. — Prof. s, Carlier, Wilhelm, — Schrei- ber s. Hebert. — Gesandte 190, 45b. Vel. Amicus, Sabre vais. Parma. (i. Italien), Bř. Delfino Angeli de Pergnla 1425 ois 1463: 207, 28. Parsberg i. O-Pfalz nw. Regensb, Werner Y. —, SchułtheiB u. Fiihrer d. Niirnb. Aulgebots 526, 14. 573, 22 ff. Passau (Patavia, Passoge), B£ Leonhard v. Laiming 1424-51: 929, 97v. 271, 113t.; 22. 304, 46. 311, 382. 423, 16, 428, 59°, 475, 18, 626, b. 668, 29, 752, 428, 805, 8. — Stadt 229, 28H, 254, 32, 271, 1H. 289, 7; 32. 410, 40. 572, 25; 27, — Gesandte z, RT, 1444: 475, 16. — Stephanskirche 271, 23. — Ort, f. 3. Kanaïl 626, 16. 657, 60^, €63, 56, Passert, Johann, Prior d. Augustiner-Chorherren 749, 6. Paulinzella (Pavelzcelle) i. Thür. westł Rudolstadt, Zisterz.-Kloster 201, 4. Paulsdorfer, Gehr. Heinrich u. Wilhelm, v. Naabeck, Nürnb. Lehnsmannen 412, 60. 060, 24. Paulus, gen. ,,apostolus" 18, 22. 23,36. 93, 23. 161, 31. 165, 17. 878, 35. Vel Petrus. — Briefe &. d. Römer 22, 7. 106, 21. 276, 43. 351, 14. 369, 7: 14; 23. 370, 18. 374, 25, 390, 41. 453, 27. 658,36. — Korinther 22, 5. 94, 36. 349, 22. 350, 19. 360, 31. 372, 3, 374, 29. 390, 40, 451, 27. 651, 40. — Galater 21, 41. 22, 2. 95, 36. 106, 30. 362, 43. — Epheser 341, 28. 372, 45*, 651, 94; 27. — Thilipper 344, 20. 312,1. — Kolosser 99, 18. 65J, 45, — Thessalonicher 106, 29. 345, 1. — Timothous 23, 10. 25, 22. 87, 35. 106, 32. 106, 28. 359, 24; 29, — Titus 103, 1. —, Prokonsul 659, 6. Pawr, Hans 111, 14, - Ulrich, v. Forchhoim 412, 16. Pecz, Kunz, v. Lauf 412, 27. Pezan a.d. Klster ssw. leipzig, Rened.-Kloster 201, 1. Pelagius, Hüretiker zu Rom i, 5. Jh. 379, 4. Pemer, Hermanr, v. Hersbruck 411, 52. Peregallo, Giovanni, i. Basel 119, 429, 120, 46». 239, 4i», 269, 11; 53. 2:0, 9. Ternklingen, Flurname i. M-Franken 411, 47. Perser, Volk 39, 21. FPesler, Gebr, Burkhard, Martin u. Hans, Nürnb. Ber. 412, 55. 869 Petersberg b. Halle, Augustiner-Chorherrenstift 201, 7. Petirchin, sichs. Bote 700, 7£. 740, 26. Petrarca, Francesco, i. Florenz, + 1374: 350, 17. Detras, Aposteltürst (caput, petra, Primat) 98, 26. 89, 4; 019, 91, 5. 96, 26. 161, 8; 201. 152, 37. 164, 33. 165, 16; 25. 168, 4. 176, 13. 209, 22. 210, 6. 211, 13. 335, 25; 29, 386, 42f. 389, 10; 29. 656, 8. — Potrus u. Paulus 23, 35. 95, 35. 98, 23. 106, 31, 161, 81. 165, 17. 834, 16. 978, 3b. -- Schifflein Petri 39, 81. 165, 9. — Sehlüsselgewalt 166, 6. 334, 12. — Uathedra s. Rom. — Briefe 22, 9. 348, 20. — Grab 348, 14. —, gi. Gesandter 276, 23, Pettenhofen (Püteuh.) i, O-Pfalz nö. Neumarkt 411, 26. Peitersweil (Pfeterwii) zw. Franki. u. Friedberg, Juden 306, 8, Poyer, Heinrich, v. Boppard, iranz. Gesandter 703, 35. 705, 6. — Vel. auch Metz (Bf. Konrad). Peyrer, Konrad, Birger v. $t. Gallen 787, 39, Pewrlein, Heinrich, Mirnb. Bęr. 412, 3. Pfalzgrafschaft, Land u. Leute 293, 24. 249, 33. 262, 26, 452, 31, 532,39. 541-543, 557, 8; 18. 558, 12. 630, 10. 378, 2; 7. 680, 37. 703, 28. 705, 6. 709, 24. 124,9. 759, 6, 161. — Adel 537,1. 723,31. — Städte, Dörfer, Schlösser 534, 12. 586, R. £43, 38%. 158, 11; 27. 759,29. — Klüster 537, 27. — Amt- leute, Ämter 298, 49. 299, 15. 636, 28; 37. 559, 17. 758, 21. 760, 20. 731, 32. 762, 50. Vgl. Eberstein, Flörsheim, Hirschhorn, Odernheim, Oppenheim, Stramberg, Uzberg, Wiesenbach (?). — Hauptlente 557, 20, 558, 30. 738, 26. 758, 14. 759, 20. Vgl. Isenburg, Sturm, Sturmieder, — Landvagt i. Elsaß 21,36. 2ań, 2; ARA; 40b. 468, 53. 329, 27. 531, 8. 536, 12, Vgl. Hunsrück, Noipperg. Pfalzgrafen bei Rhein: Vgl, Kg, Ruprecht, — Ludwig III. 1378-1436, Hz. i. Baiern, soit 1410 Ki. 542, 20, 731, 33, 733, 2. — Tmdwiz IV., Sohn d. Vorgan., Hz. i Baiern u. Ki. 1436-49: 6, 45%. 134, 25. 135, 22. 136,4. 250, 44°. 232, 49°, 283, 22. 282, 34. 264, 8. 299, 10; 633. 304, 45. 306,30. 312, 39, 415, 5635, 426,07. 427,14. 423, 51s. 474, 36. 512, 21. 514, 8. 620, 50. 675, 20. 682, 1. 742, 45. 758, 36; 472. — Reichsvikar, Kónigs- Richter u. -Anwärter 8, 21. 578, 36. 607, 23. 796, 20. 199, 4ff. — Seine Heirat mit Margarete v. Sa- voven 249, 608. 613, 46, 668, 1, 607, 22, 676, 14, 758, 36. 773, 31. — RT.-Basucher 234, 49, 474, 47. 509, 20. 723, 25. 740, 32, 783, 19. 791, 15. — Ver- haïten i. d. Kirchentrage 12, 12. 46,22. 75, 29s. 228, 22, 240, 8. 405, 45. 666, 18. 737, 16. 741, 25. T4, 15. — Seliedsrichter u. Vermittler 8, 865, 229, 19. 317, 42. 421, 23 £.; 49». 782, 1. 787, 3. 789, 40. 195, 331 196, 25. 799, 13. 803, 13, — Rite, Ge- sancte 491, 94. 531, 16; 23. 538, 41. 675, 24. 688, 16. 728, #9. 728, 479, 729, 92; 48. 761, 14. 768, 3. 788, 37. 780, 42. T90, 429, 795, 4, 808, 22 ff, Vel. Ambere, Ast, Bachrach, Burckardt, Bunang, Erbach, Flecken- stein, Kiorsheim, Gemmingen, Guldenkopf, Helm- statt, Hirschhorn, Xemerer, Landschade, Lemberg, Lowenberg, Menzinzen, Sickingen, Solms, Veunin- gen, Wachenheim, Zweibrücken, — Del. = d. RTT. 108, 45. 223, 20. 409, 2. 479, 5. 510, 41. 811, 9. 512,
Strana 870
870 3. 674, 23; 53. 675, 41. 682, 12; 40. 688,1. Vgl. Bacharach, Guldenkopf, Sohns. DęL z. Dau- phin 251. 264, 18. 483, 439. 496, 18. 528, 8. 541, 8, 54, 90. 556, 0; 30. 574, 8. 548, Jb. 588, 14. 590, 17; 2711. 592, 50, 603, 8, 604, 50E, 605, 606, 56. 609, 9. /gl. Erbach, Gemmingen, Helmstatt, Neipperg, Sickingen. — Hofhaltung 537, 34°, — IIofmeister 8. Leiningen. — Kanzler 737, 26. Vgl. Ast. — Kanz- lei 252, 6. 529, 7. 588, 1. 541, 16. -- Siegel 790, 34. — Ilauptleute s. Isenburg, Katzenelnbogon. — Pfeifer, Trompeter 528, 5. 791, 20. — Apotheker 538, 2. — Bündnis-Parlner 297, 39; 41, 298, 11. 586, 37; 41. 688,16. 689, 6. 608, 49». 709, 20. 727-730. 782, 27; 38. 793, 46. 757-760. 762. 168, 18. 764. — "Teilnehmor am Armagnakenkrieg 245ff. 323, 30ff. 440, 31. 441, 38; 45. 442, 34a. 444, 15, 451, 7. 452, 31. 459, 24. 465, 81. 466, 14. 524, 8f. 595, 24, 596, 4). D?1. 5628-559. 566, 49. 568, 1. 573, 29. 574, 874. 587, 48. 583, 9it 589, 14. 590, 15; 28. 592, 56. 593, 38. 601, 2. 509, 38f. 610, 35; 47, 613, 17, 615, 617, 11, 619, 29; 50. 674, 33. 677, 191. 680, 31. «07, 3E. — Reichshauptmann geg. d. Armagn. 255, 48. 256, I. 447, 14. 464, 101. 469, 35. 470, 14. 471, 48. 493, 2. 489, L1. 507, 24. 523, 21. 627, 46. 546-550. 551, 51. 653, 23. 654,1. 556, 36. 559, 16. 514, 32, 595, 11. 600, 68. 603, 28. 604, | 18. 611, 5. 615, 18. 617, 16. 671, 17. — Bindnis mit Frankreich 677, 38. 640, 53: 43. 693, 16. 700, 11fi. 703, 22; 27. 704, 55. 723, 30. 726, 26. 738, 9. 767, 19; 23. — Zoll 8. Gernsheim. ++ Darlehen 533, 41. 564, 101i, 092, 51. — Friedrich I. der Siegreiche, Bruder des Vorgen., Ki. 1461-16: 298, 34. 160, 31. 761, 42. 163, 36. 767, 479. — Johann III. zu Neumarkt, Sohn Xg. Ruprechts, Hz. i. Baiorn, Pf. 1410-49. 235, 41^. 498, 22. — Otto I. zu Mosbach, Sohn Kg. Ruprechts, Hz. i. Baiern 1410-61: 234, 8; 10, 440, 33b, 442, 37a, 535, 11; 155; 35b. 536, 25; 41. 688, 87. 539, 4; 10. 544, 22, 551, 46, 553, 35. 6B4, 38. 683, 27. 688, 29. 783, 19. — Bündnis-Partner 234, 8; 5de. 298, 35. — Stephan (d. À.) v. Simmern-Zweibrücken, Sohn Kg, Ruprechts, Hz. i, Baiern, 1410-59: 8, 469. 134, 26. 156, 4; 88. 288, 8. 816, 29. 410, 32b. 442, 36. 536, 25. 539, 9. 633, 17. 671, 38. 551, 48. 763, 36. — Bündniz-Partner 298, 34. — Sein Land 542, 26f.; 34. Pfalzel (Palezel) nô. Trier, kurlrier, Residenz 138, 17. 413, 49b, Pfassur, israel. Priester 38, 98. Pfedderaheim i. Rheinhessen westl, Worms, Juden- schaft 506, 1. Pfiel, Johannes, Pfr. z. Liebenwerda 287, 29. Pfnzing, Konrad, Nürnb. Bgr. 412, 48. Pfrt, Stüdtehen wsw. Basol, v. Armagn. eingenom- men 707, 2. Pforr, Werner v, --, zu Brcisach 708, 36. Pforta (Pfortin, Porta), Schul-, westl. Naumburg a. d. S., Zisterz.-Klastor, Abt Jakobus (Johann, Albert) 199, 6. 201, 3; 12; 47s. 40b. 285, 38. 286, 34. 9R7,4; 13. 288, 19; 56a f. Pforzheim i. Baden 765, 310. Pfünz i. M-Franken stl. Richstitt 415, 13. Alphabetisches Register Pfullendorf nö, Überlingen, Reichsstadt 315, 43. — Bündnispartner 300, 25; 28. 732, 24. 761, 2. 764, 4, — Aufgebot 616, 14. —, Michael v. —, kel. Kamrnergerichtsschreiber 217, 32. 412. 49. Pharisüer 49, 39, 365, 4b, Philippus, Apostel 349, 32. Philistar 363, 18. Picardie (Pychardien), Git. i nôrdl. Frankr. 280, 43. Piccolomini, Enea Silvio —, * 1406, 11464, Briefe 67, 408, 111, 491, 119, 41b, 120, b. 123, 505. 126, 13a ff. 152, 5. 158, 20. 155, 24; 49», :'72, 28%, 180, 464; 534, 181, 40», 212, 50b, 214, 408; 48b, 217, 21. 225, 38». 228, 38b. 239, 54a. 278, 27. 319, 12. 773, 15. "85, 1. — Zuschriften 119, 45%, — Sekretär d. Bas. Konzils 669, 20; 33#. — Dgl Kg. Friedrichs (seit 1442) 7, 22; 859. 85, 55), 114, 50%. 115. 121, 27JE. 151, 11. 1562, 53% 163, 16; 54. 156, 12: 38%, 189, 308; 38b, 217, 16. 227, 45b. 269, 1. 284, 61f. 320, 4. 508, 23. 510, 27; 38. 670,1. 774,20. Poeta : laureatus 664, 26. 665, 11. — Werke 46, 472. 115, 8. 120, 20. 139, 40». 180, 43», 241, 24. 387, 47s. 510, 15. 680, 1. 669, 14; 30. Kgl. Gesandter zu P. Eugen 510, 27. 625, 404. 664-670. 773, 23; 38. 186, 31. — Sein Vater Silvio 669, 17. 670, 25. — Pfarr-Besitz s. Sarnthal. Pierrefort (óstl. Aurillac?), Herr v. — 827,8. Tillenreuth ssw. Nurnberg, Augustinerkloster 410, 54. Pilsen (Bitsen), bohm. Kreis 763, 42. 764, 17. Piocheti, Antonius, Auditor s. palatii d. Das. Konzils 76, 11. Pisa, Konzil 1409: 100, 31, 169, 30, 182, 41, Pisini, Kapitän d. kgl. Flotte 173, 328. Plattnor, dor, mgfl. Ansbacher Untertan (?) 497, 35. Plaxey (?), Martin v. — 326, 22. Plech i. U-Franken ssw. Pegnitz, Güter 411, 41. | Pleefike, Jakob, Domherr zu Frauenburg, DO.-Go- sandter z. RT, 512, 80. 625, 42. Plorer, Ulrich, Bgm. v. Konstanz 791, 408. Plutarch, gricch. Schriftsteller, +20 n. Chr.: 142, 49a, Pock, Hans, Gesandter d. Stadt Mainz 110, 26; 49. Pageins, päpsti. Kanzlist, 662, 3. 667, 23. 668, 26. Togolt aus Heuchlinsen in M-Franken 411, 35. Poisieux westl. Bourges, Aymar de —, gen. Capdorat, Kämmerer u, Gesandter d. Dauphin 246, 7. 432, 46. Polen (Połan), Kónigreich 3b, 32. 119, 37>. 139, 26. 140,6. 302, 37. 668,12. 729,3. Vel. Masovien (Hzt.). — Peterspfennig 76, 39. — Kg. Windislaw III. ” 1423, Ke. seit 1440: 76,21; 7. 114, Sff, 119, 7. 122, 16; 49a. 227, 7. 228, 1ff. 959. 272, 51. G08, 13. — Waffenstillstand m. Hg. Friedrich 228, 1ff. 269, 24. 270, 5; 57%, 273, 6. 276, 16. 278, 35, — Gesandte 273,7. — Sein Tod i. Tiirkenkrieg 1444: 627, 13. 664, 8; 14. 715, 27; 32. 774, BiT. 785, 62, i| Polenz(k) i. Sachsen, Nikel v. —, sichs. Gesandter 460, 29. Pollart, E., pipstl. Kanzleibeamter 262, 16. —, Johannes, Mitgl. d. Bas. Konzils 215, 19. Pomesanien, Landsch. i. Westpr. am rechten Weichsel. uter 773, b. — BE, Caspar Linke 1440-68: 771, 41.
870 3. 674, 23; 53. 675, 41. 682, 12; 40. 688,1. Vgl. Bacharach, Guldenkopf, Sohns. DęL z. Dau- phin 251. 264, 18. 483, 439. 496, 18. 528, 8. 541, 8, 54, 90. 556, 0; 30. 574, 8. 548, Jb. 588, 14. 590, 17; 2711. 592, 50, 603, 8, 604, 50E, 605, 606, 56. 609, 9. /gl. Erbach, Gemmingen, Helmstatt, Neipperg, Sickingen. — Hofhaltung 537, 34°, — IIofmeister 8. Leiningen. — Kanzler 737, 26. Vgl. Ast. — Kanz- lei 252, 6. 529, 7. 588, 1. 541, 16. -- Siegel 790, 34. — Ilauptleute s. Isenburg, Katzenelnbogon. — Pfeifer, Trompeter 528, 5. 791, 20. — Apotheker 538, 2. — Bündnis-Parlner 297, 39; 41, 298, 11. 586, 37; 41. 688,16. 689, 6. 608, 49». 709, 20. 727-730. 782, 27; 38. 793, 46. 757-760. 762. 168, 18. 764. — "Teilnehmor am Armagnakenkrieg 245ff. 323, 30ff. 440, 31. 441, 38; 45. 442, 34a. 444, 15, 451, 7. 452, 31. 459, 24. 465, 81. 466, 14. 524, 8f. 595, 24, 596, 4). D?1. 5628-559. 566, 49. 568, 1. 573, 29. 574, 874. 587, 48. 583, 9it 589, 14. 590, 15; 28. 592, 56. 593, 38. 601, 2. 509, 38f. 610, 35; 47, 613, 17, 615, 617, 11, 619, 29; 50. 674, 33. 677, 191. 680, 31. «07, 3E. — Reichshauptmann geg. d. Armagn. 255, 48. 256, I. 447, 14. 464, 101. 469, 35. 470, 14. 471, 48. 493, 2. 489, L1. 507, 24. 523, 21. 627, 46. 546-550. 551, 51. 653, 23. 654,1. 556, 36. 559, 16. 514, 32, 595, 11. 600, 68. 603, 28. 604, | 18. 611, 5. 615, 18. 617, 16. 671, 17. — Bindnis mit Frankreich 677, 38. 640, 53: 43. 693, 16. 700, 11fi. 703, 22; 27. 704, 55. 723, 30. 726, 26. 738, 9. 767, 19; 23. — Zoll 8. Gernsheim. ++ Darlehen 533, 41. 564, 101i, 092, 51. — Friedrich I. der Siegreiche, Bruder des Vorgen., Ki. 1461-16: 298, 34. 160, 31. 761, 42. 163, 36. 767, 479. — Johann III. zu Neumarkt, Sohn Xg. Ruprechts, Hz. i. Baiorn, Pf. 1410-49. 235, 41^. 498, 22. — Otto I. zu Mosbach, Sohn Kg. Ruprechts, Hz. i. Baiern 1410-61: 234, 8; 10, 440, 33b, 442, 37a, 535, 11; 155; 35b. 536, 25; 41. 688, 87. 539, 4; 10. 544, 22, 551, 46, 553, 35. 6B4, 38. 683, 27. 688, 29. 783, 19. — Bündnis-Partner 234, 8; 5de. 298, 35. — Stephan (d. À.) v. Simmern-Zweibrücken, Sohn Kg, Ruprechts, Hz. i, Baiern, 1410-59: 8, 469. 134, 26. 156, 4; 88. 288, 8. 816, 29. 410, 32b. 442, 36. 536, 25. 539, 9. 633, 17. 671, 38. 551, 48. 763, 36. — Bündniz-Partner 298, 34. — Sein Land 542, 26f.; 34. Pfalzel (Palezel) nô. Trier, kurlrier, Residenz 138, 17. 413, 49b, Pfassur, israel. Priester 38, 98. Pfedderaheim i. Rheinhessen westl, Worms, Juden- schaft 506, 1. Pfiel, Johannes, Pfr. z. Liebenwerda 287, 29. Pfnzing, Konrad, Nürnb. Bgr. 412, 48. Pfrt, Stüdtehen wsw. Basol, v. Armagn. eingenom- men 707, 2. Pforr, Werner v, --, zu Brcisach 708, 36. Pforta (Pfortin, Porta), Schul-, westl. Naumburg a. d. S., Zisterz.-Klastor, Abt Jakobus (Johann, Albert) 199, 6. 201, 3; 12; 47s. 40b. 285, 38. 286, 34. 9R7,4; 13. 288, 19; 56a f. Pforzheim i. Baden 765, 310. Pfünz i. M-Franken stl. Richstitt 415, 13. Alphabetisches Register Pfullendorf nö, Überlingen, Reichsstadt 315, 43. — Bündnispartner 300, 25; 28. 732, 24. 761, 2. 764, 4, — Aufgebot 616, 14. —, Michael v. —, kel. Kamrnergerichtsschreiber 217, 32. 412. 49. Pharisüer 49, 39, 365, 4b, Philippus, Apostel 349, 32. Philistar 363, 18. Picardie (Pychardien), Git. i nôrdl. Frankr. 280, 43. Piccolomini, Enea Silvio —, * 1406, 11464, Briefe 67, 408, 111, 491, 119, 41b, 120, b. 123, 505. 126, 13a ff. 152, 5. 158, 20. 155, 24; 49», :'72, 28%, 180, 464; 534, 181, 40», 212, 50b, 214, 408; 48b, 217, 21. 225, 38». 228, 38b. 239, 54a. 278, 27. 319, 12. 773, 15. "85, 1. — Zuschriften 119, 45%, — Sekretär d. Bas. Konzils 669, 20; 33#. — Dgl Kg. Friedrichs (seit 1442) 7, 22; 859. 85, 55), 114, 50%. 115. 121, 27JE. 151, 11. 1562, 53% 163, 16; 54. 156, 12: 38%, 189, 308; 38b, 217, 16. 227, 45b. 269, 1. 284, 61f. 320, 4. 508, 23. 510, 27; 38. 670,1. 774,20. Poeta : laureatus 664, 26. 665, 11. — Werke 46, 472. 115, 8. 120, 20. 139, 40». 180, 43», 241, 24. 387, 47s. 510, 15. 680, 1. 669, 14; 30. Kgl. Gesandter zu P. Eugen 510, 27. 625, 404. 664-670. 773, 23; 38. 186, 31. — Sein Vater Silvio 669, 17. 670, 25. — Pfarr-Besitz s. Sarnthal. Pierrefort (óstl. Aurillac?), Herr v. — 827,8. Tillenreuth ssw. Nurnberg, Augustinerkloster 410, 54. Pilsen (Bitsen), bohm. Kreis 763, 42. 764, 17. Piocheti, Antonius, Auditor s. palatii d. Das. Konzils 76, 11. Pisa, Konzil 1409: 100, 31, 169, 30, 182, 41, Pisini, Kapitän d. kgl. Flotte 173, 328. Plattnor, dor, mgfl. Ansbacher Untertan (?) 497, 35. Plaxey (?), Martin v. — 326, 22. Plech i. U-Franken ssw. Pegnitz, Güter 411, 41. | Pleefike, Jakob, Domherr zu Frauenburg, DO.-Go- sandter z. RT, 512, 80. 625, 42. Plorer, Ulrich, Bgm. v. Konstanz 791, 408. Plutarch, gricch. Schriftsteller, +20 n. Chr.: 142, 49a, Pock, Hans, Gesandter d. Stadt Mainz 110, 26; 49. Pageins, päpsti. Kanzlist, 662, 3. 667, 23. 668, 26. Togolt aus Heuchlinsen in M-Franken 411, 35. Poisieux westl. Bourges, Aymar de —, gen. Capdorat, Kämmerer u, Gesandter d. Dauphin 246, 7. 432, 46. Polen (Połan), Kónigreich 3b, 32. 119, 37>. 139, 26. 140,6. 302, 37. 668,12. 729,3. Vel. Masovien (Hzt.). — Peterspfennig 76, 39. — Kg. Windislaw III. ” 1423, Ke. seit 1440: 76,21; 7. 114, Sff, 119, 7. 122, 16; 49a. 227, 7. 228, 1ff. 959. 272, 51. G08, 13. — Waffenstillstand m. Hg. Friedrich 228, 1ff. 269, 24. 270, 5; 57%, 273, 6. 276, 16. 278, 35, — Gesandte 273,7. — Sein Tod i. Tiirkenkrieg 1444: 627, 13. 664, 8; 14. 715, 27; 32. 774, BiT. 785, 62, i| Polenz(k) i. Sachsen, Nikel v. —, sichs. Gesandter 460, 29. Pollart, E., pipstl. Kanzleibeamter 262, 16. —, Johannes, Mitgl. d. Bas. Konzils 215, 19. Pomesanien, Landsch. i. Westpr. am rechten Weichsel. uter 773, b. — BE, Caspar Linke 1440-68: 771, 41.
Strana 871
Alphabetisches Register Pommern, Herzog 238, 7. Pommershéim, Johann v. —, DO.-Landkomtur v. Üsterr. 258, 30. 259, 50». 289, 43. Pont-à-Mousson nórdl. Naney, Marquisat du — 570,9; 37. 571,12. — Mgf. Ludwig, Statthalter v. Bar u. Lothr. 184, 17. 323, 1. Pontano, Lodovieo -- de Roma, Dr, jur. pipstl Protonotar 207, 9. 669, 48. Pontus, Landsch. i. nôrdl. Kleinasien, Kg. 8. Mithri- dates. Poppelsdorf b. Bonn, kurköln. Schloß 204, 45. Portner, Peter 411, 31. Portugal, Kg. Johann I, 1385-1453: 182,40. — Ke, Eduard 1433-88: 182, 43. — Kg. Alfons V., Kg. v. Algarbien u. Herr v. Ceuta (Centa) 1438-81: 181, 31. 391. 19. — Gesandie 182. — Infant Peter 181, 45, Tortzili (Poreia b. "'riest), Gt. Morand zu — 415,52. : Poxdorl (wohl Boxdorf b. Dresden), Dietrich, Dr., kur- sichs, Rat u. Gesandter 110, 32, 135, 582. Prag, Ebi. (Nikolaus Henrici, van P. Felix V. ernannt am 6. November 1440), Gesandter P. Felis? V.: 86, 53°, — Stadt 220, 7. 264, 26, 384, 44. — Lardtage 997, 15; 22; 39h. 269, 14. Priimonstratenserorden s. Brandenburg, Enkenbach, Speinshart. Pragmatische Sanktionen 394, 19. 397, 41. 645,40. 719. 34. Vgl. Bourges, Frankfurt. Prato, À, de —, pipstl. Kanzlist 650, 34. Pratteln (Bratelen) osó, Bnsel 429, 10; 13. Prawen, Ilermen, Wsppenbrief 413, 1b. Prefüburg i. Ungarn 426, 41. Preufen (Prussia, Prwssen), Lard 428, 46a, 512, 7. 660, 41». G76, 4. PreuBisch-Mark(t) b. Elbing i. Westpr. 771, 40. Treysing, Erasmus v. —, zu Landshut, kgl. Kom- Tnissar 416, 11. Prisoinn, róm. Graramatiker, f 518: 343, 41. Propheten 39, 14. 96, 42. 144, 24, 343, 19. 349, 13. 358, 2: 35. 370, 15; 18; 21. 651, 29. 652, 8; 22. Vgl. Elias. Ezechiel, lsaias, Jeremias, Zacharias, Psendo-Propheten 344, 36. 345, 5, Prosper, Anhänger Augustins, | um 463: 23, 495. 25, 27. Prudentius, christl, Dichter, [ nach 405: 25, 25. Pründling, Heinz, v. Hersbruck 411, 36; 52. Prugker, Eberlín 411, 62. PraBia, Nikolaus de —, Nürnb. Karthäuser 242, 33. 380, 42. Pugniaco, Wilhelm de — 413, 18. Putner, Cunz, v. Geschaidt 412, 13. Ptaczke, bóhm, Herr 259, 14. 0 Quadratis, Franciscus de —, Dr. leg., Advokat d. Bas. Konzils 241, 24. Quentin, Johann, Mstr., Hamburg. Schreiber u, Go- sandter 8, 418, 871 R i Rabensteiner, kurbrand. Diener 802, 13. Tabstein, Prokop v. —, bühm, Herr 227, d4a, Rabvolt, Heinz, zu Erlenstegen 412, 3. Racaneto, A. de —, pipsti. Kanzleibeumter 666, 46. Rachel, israel. Frauennamo 370, 37. Rade, Johann zum —, auch de Francfordia, kuvtrier. Offizial nu. Gesandter 12,3. 32,2. 110, 29. 216, 9; 14. 690, 17; 31. Radeheyme, Henne v. —, gen. Krolleherne, Frankf. Söldner 545, 20. Radolfzell (Ratolfszelle, Zelle) nw. Konstanz, Reichs- stadt 262, 41. 315, 43. 572, 40. 610, 7; 16; 97. Vgl. Rapperszell. — Biindnispartner 300, 2; 567. 732, 9b. 161, 3. 761, 0. — Aufgebot 615, 14. Radstetten (wohl Rattstadt b. Ellwangen ?) 606, 641. 606, 16. Radulphi, Jacobus, püpsti Schreiber 63, 12b. Rain, Dominicus, Df. v. Lerida 1415-84, E51. v. Tarra- gonna (Terrachon.) 1434-45, seit 1423 Kard, s. Joh. et, Pauli, 206, 1811; 81. 207, 2. 208. 208, 1; 6. : Rama, Orte i. Palistina 370, 36. Ram(m)ingen nó. Ulm, Ber v. —, Stüdteteind 762, 43. Ramsbery, SehloB b. Roichenbach a. d. Fils, Hans v. —, württ. Ritter 522, 15^. Ramstein a. Glan, SchloB nnw. Lundstuhl i. d. Pfalz 759, 44. — Rudolf v. - - 816, 86. Happerswil, óaterr. Stadt am Zürichsee, 5, 2. 518, 11. 595, 24. 597, 46. 727, 12. 771, 55b. 796, 13. 798, 81. 809, 15. — Friede zw. Zürich u. Fidgen. 316, 49. Rapperszel, wohl Radolizell, Reichsstalt 583, 10f. 592, 19. , Rappeltstein i, O-ElsaB nórdl. Colmar, Junker v. — 619, 6. Tappoltsweiler (Rapolczwir) nördl. Colmar 526, 53. 708, 19. Raren i. sehweiz. Kt. Wallis, Petermann v. —, Herr zu Toggenburg 315, 9, Rasch (Rosch) i. M-Franken sů. Altdorf 412, 26. | Rastenburg (Resterb.) i. Ostpr. 772, 56. Hatenhan, Hans v. —. RT.-Besueher 1443: 110,38. Ratsamhausen i. TI-Elsafi westl. Oherehnheim, Pirieh Y. — zum Stein, bfl. StraBb. Rat, 516, 4. 619, 24. Ratporg, Arnold v. —, Ritter, Bgm. v. Basel 788, 8. Rat(t)enberg a. Inn sw. Kufstein, Städtchen 510, 7. ‚Ratzeburg i. Meckl.-Strelitz, Bi. Johannes Proehl 1440-54: 230, 158, Ratzko, Peter, Nürab. Bürzer 465, 3; 48*. 469, 11. Rauch, Albrecht, v. Becrbach i. M-Franken 411, 40. Ravonsbure, Roiohsstadt 216, 22; 495. 223, 17. 263, 7; 18. 315, 34; 42. 560, 40. 581, 21; 57. — Cresandte 582, 42. 585, 25. 587, 2. 593, 25. 608, 9. 014, 40. — Bündnispartner 216,22». 300, 25; 27. 132,28. — Schiedsrichter 792,9. 7196,18; 39. 799,33. 803, 45, — Aufgebot 616, 13. — II&uptmarn 616, 15. Rayzenheim (7), Zehn 112, 29. ! Rebecca, Mutter v. Esan n. Jakob 651, 17. , Rechberg sitdl. Schwib. Guiind, Hans v. — zu Hohen- | rechberg, Junker 429,8. 498, 2. 500, 4. 501, 45. 515, 10. — Sein Bruder Ulrich, Ritter, österr. Ge-
Alphabetisches Register Pommern, Herzog 238, 7. Pommershéim, Johann v. —, DO.-Landkomtur v. Üsterr. 258, 30. 259, 50». 289, 43. Pont-à-Mousson nórdl. Naney, Marquisat du — 570,9; 37. 571,12. — Mgf. Ludwig, Statthalter v. Bar u. Lothr. 184, 17. 323, 1. Pontano, Lodovieo -- de Roma, Dr, jur. pipstl Protonotar 207, 9. 669, 48. Pontus, Landsch. i. nôrdl. Kleinasien, Kg. 8. Mithri- dates. Poppelsdorf b. Bonn, kurköln. Schloß 204, 45. Portner, Peter 411, 31. Portugal, Kg. Johann I, 1385-1453: 182,40. — Ke, Eduard 1433-88: 182, 43. — Kg. Alfons V., Kg. v. Algarbien u. Herr v. Ceuta (Centa) 1438-81: 181, 31. 391. 19. — Gesandie 182. — Infant Peter 181, 45, Tortzili (Poreia b. "'riest), Gt. Morand zu — 415,52. : Poxdorl (wohl Boxdorf b. Dresden), Dietrich, Dr., kur- sichs, Rat u. Gesandter 110, 32, 135, 582. Prag, Ebi. (Nikolaus Henrici, van P. Felix V. ernannt am 6. November 1440), Gesandter P. Felis? V.: 86, 53°, — Stadt 220, 7. 264, 26, 384, 44. — Lardtage 997, 15; 22; 39h. 269, 14. Priimonstratenserorden s. Brandenburg, Enkenbach, Speinshart. Pragmatische Sanktionen 394, 19. 397, 41. 645,40. 719. 34. Vgl. Bourges, Frankfurt. Prato, À, de —, pipstl. Kanzlist 650, 34. Pratteln (Bratelen) osó, Bnsel 429, 10; 13. Prawen, Ilermen, Wsppenbrief 413, 1b. Prefüburg i. Ungarn 426, 41. Preufen (Prussia, Prwssen), Lard 428, 46a, 512, 7. 660, 41». G76, 4. PreuBisch-Mark(t) b. Elbing i. Westpr. 771, 40. Treysing, Erasmus v. —, zu Landshut, kgl. Kom- Tnissar 416, 11. Prisoinn, róm. Graramatiker, f 518: 343, 41. Propheten 39, 14. 96, 42. 144, 24, 343, 19. 349, 13. 358, 2: 35. 370, 15; 18; 21. 651, 29. 652, 8; 22. Vgl. Elias. Ezechiel, lsaias, Jeremias, Zacharias, Psendo-Propheten 344, 36. 345, 5, Prosper, Anhänger Augustins, | um 463: 23, 495. 25, 27. Prudentius, christl, Dichter, [ nach 405: 25, 25. Pründling, Heinz, v. Hersbruck 411, 36; 52. Prugker, Eberlín 411, 62. PraBia, Nikolaus de —, Nürnb. Karthäuser 242, 33. 380, 42. Pugniaco, Wilhelm de — 413, 18. Putner, Cunz, v. Geschaidt 412, 13. Ptaczke, bóhm, Herr 259, 14. 0 Quadratis, Franciscus de —, Dr. leg., Advokat d. Bas. Konzils 241, 24. Quentin, Johann, Mstr., Hamburg. Schreiber u, Go- sandter 8, 418, 871 R i Rabensteiner, kurbrand. Diener 802, 13. Tabstein, Prokop v. —, bühm, Herr 227, d4a, Rabvolt, Heinz, zu Erlenstegen 412, 3. Racaneto, A. de —, pipsti. Kanzleibeumter 666, 46. Rachel, israel. Frauennamo 370, 37. Rade, Johann zum —, auch de Francfordia, kuvtrier. Offizial nu. Gesandter 12,3. 32,2. 110, 29. 216, 9; 14. 690, 17; 31. Radeheyme, Henne v. —, gen. Krolleherne, Frankf. Söldner 545, 20. Radolfzell (Ratolfszelle, Zelle) nw. Konstanz, Reichs- stadt 262, 41. 315, 43. 572, 40. 610, 7; 16; 97. Vgl. Rapperszell. — Biindnispartner 300, 2; 567. 732, 9b. 161, 3. 761, 0. — Aufgebot 615, 14. Radstetten (wohl Rattstadt b. Ellwangen ?) 606, 641. 606, 16. Radulphi, Jacobus, püpsti Schreiber 63, 12b. Rain, Dominicus, Df. v. Lerida 1415-84, E51. v. Tarra- gonna (Terrachon.) 1434-45, seit 1423 Kard, s. Joh. et, Pauli, 206, 1811; 81. 207, 2. 208. 208, 1; 6. : Rama, Orte i. Palistina 370, 36. Ram(m)ingen nó. Ulm, Ber v. —, Stüdteteind 762, 43. Ramsbery, SehloB b. Roichenbach a. d. Fils, Hans v. —, württ. Ritter 522, 15^. Ramstein a. Glan, SchloB nnw. Lundstuhl i. d. Pfalz 759, 44. — Rudolf v. - - 816, 86. Happerswil, óaterr. Stadt am Zürichsee, 5, 2. 518, 11. 595, 24. 597, 46. 727, 12. 771, 55b. 796, 13. 798, 81. 809, 15. — Friede zw. Zürich u. Fidgen. 316, 49. Rapperszel, wohl Radolizell, Reichsstalt 583, 10f. 592, 19. , Rappeltstein i, O-ElsaB nórdl. Colmar, Junker v. — 619, 6. Tappoltsweiler (Rapolczwir) nördl. Colmar 526, 53. 708, 19. Raren i. sehweiz. Kt. Wallis, Petermann v. —, Herr zu Toggenburg 315, 9, Rasch (Rosch) i. M-Franken sů. Altdorf 412, 26. | Rastenburg (Resterb.) i. Ostpr. 772, 56. Hatenhan, Hans v. —. RT.-Besueher 1443: 110,38. Ratsamhausen i. TI-Elsafi westl. Oherehnheim, Pirieh Y. — zum Stein, bfl. StraBb. Rat, 516, 4. 619, 24. Ratporg, Arnold v. —, Ritter, Bgm. v. Basel 788, 8. Rat(t)enberg a. Inn sw. Kufstein, Städtchen 510, 7. ‚Ratzeburg i. Meckl.-Strelitz, Bi. Johannes Proehl 1440-54: 230, 158, Ratzko, Peter, Nürab. Bürzer 465, 3; 48*. 469, 11. Rauch, Albrecht, v. Becrbach i. M-Franken 411, 40. Ravonsbure, Roiohsstadt 216, 22; 495. 223, 17. 263, 7; 18. 315, 34; 42. 560, 40. 581, 21; 57. — Cresandte 582, 42. 585, 25. 587, 2. 593, 25. 608, 9. 014, 40. — Bündnispartner 216,22». 300, 25; 27. 132,28. — Schiedsrichter 792,9. 7196,18; 39. 799,33. 803, 45, — Aufgebot 616, 13. — II&uptmarn 616, 15. Rayzenheim (7), Zehn 112, 29. ! Rebecca, Mutter v. Esan n. Jakob 651, 17. , Rechberg sitdl. Schwib. Guiind, Hans v. — zu Hohen- | rechberg, Junker 429,8. 498, 2. 500, 4. 501, 45. 515, 10. — Sein Bruder Ulrich, Ritter, österr. Ge-
Strana 872
872 sandter z Dauphin 246, 1. 501, 46. 522, 108. 596, 12. — Ulrich d. J. 522, 208, Rehdorf i. M-Franken wsw. Niirnberg 412, 34. Recht 684, 30. Ygl. Gerichtswesen, — Altes Recht 162, 12, 169, 34. — Rom. Recht (Texte) 158-160. 164 bis 168. Ygl Rhodia lex. — Naturrecht 162, 13. — Positives Recht (jus posit., lex civil.) 162, 16. 167, 9. — Kirchenrecht s. Andreä, Baldus, Bartolus, Baysio, Gratian, llostiensis, Rosale, Zaburella. — Bürgschaft (gewere) 128. 138, 11. 761, 30. — Ehe. beredungen 127-181. 139, bo^. — Eid (juramentum) 394, 4. 684, 30. 686, 25, 687, 23. 750, 36. (62, 4, 795, 4. 800, 20. 802,23; 31. 804, 7H. 806,13; 96. — Fürstenwort (glübd) an Eidesstatt 310, 4. 408, 28. 699, 12. 706, 9. 708, 43; 4ób, 709, 26, 736, 1. 777, 36. — Eigengut 685, 28ff, 687, 18. — Erhschaften, Mit- ; erben 133. 685, 15ff, 747, 21. 707, 30. 805,39. — Erbteilungen 748, 2. — Lehngut 684, 42ff. 695, 10; 21. 681, 18. Lehensurkunden passim. — Pjándungen, . ; Pfandschaften 887, 29; 42f. 725, 428. 747, 498. 805, 42, — Majestätsbeleidigung (crimen laesae maj.) 662, 40, 668, 42, D. — Acht, Aberacht, Bann 232, 27, 280, 25. 9281, 14. 418, 84. 419, 16; 22. 668, 54b. 280, 7. 798, 26. — Sühno 138, 28. 686, 49. 687, 37. 700, 31. 707, 16. 716, 23. 741, 13. 762, 40. Regensburg (Ratispona), Bf. Friedrich v. Parsberg 1437-50: 304, 47, 812, 88. 428, 39b. — Siegel 417, 425, — Biindnispartner 234, ?. 761, 46. 763, 37; 48. 764, 15. — Aufgchoto 441, 6. 442, 88°, — Dom- kapitel 410, 42. — Dompropst s. Kunhofer. — Reichsstadt; 223, 49. 231, 43%, 295, 17. 304, 48. 417, 32a; 498, 440, 18, 441,27. 448, 39, 463, 35; 48*f, 589, 44. 690, 448. 714, 23, 720, 41. 721, 11. — Orts- angabe 292, 13. 766, 41%. .- Rat u. Gemeinde 184, 7. 416, 28. 417, 46». — Bürger s. Liechtmeyer, Schwab, Zelle. — Juden, deren Krónungsstener 410, 16. 416,20. 417. — Auigebote 441, 140, 448, 6b. 491, 38. 572, 33. — Kyl, Schiedstag 229, 458, 736, 22. — Ort f. 3. Konzil 16, 3. 56, 48. 60, 10. 620, 10. 057, 60». 665, 86, Reformatio Friderici v. 14. Aug. 1442: 244, 95. 421, 29. Regis, Johannes, Notar zu Tours 693, 98. Regnault, Raoulin, Gesandter d. Dauphin 246, 8. Regularkanoniker s. Augustiner. Reich (imperium Romanum), passim. -- Formel „hl. Reich u. Deutsche Laude‘ 294, 21. 446, 58. 447, 31. 487, 35. 190, 9. 518, 32. 525, 32; 37. 597, 16. 531, 90f. 082. 682,8; 43. 540, 37. 546, 22; 25. 547, 17. 548. 557, 8ff. 565, 51. 566, 19. 790, 6. — Reich u. Kirche 26, 11. 38, 18. 41, 25. 60, 18. 74, 41v. 188, 20. 198, 8; 13, 215, 6. 218, 16. 221, 4; 30. 257, 41. — Reichssachen, -ehre (gravamina, landslouf) 284, 6. 289, 4, 802, 97. 813, 43. 321, 8. 414, 1. 461, 37ff. 452, 19. 464, 27. 481, 18. 491, 10; 20. 568, 6. 577, 36. 674, 1. 684,13. 701, 6. 711,18. 712, 46. 713, 34. 714. 715, 164. 716, 14, 720, 36. 724, 40. 731. 749, 40. 744, 23; 27. 745, 12; 28f. 747, 15. 768, 17. 784, 479. 785, 2. 793, 45%, 799, 26. 802, 7; 45. 803, 40 f. Alphebetisches Rogister — Reichsfeinde 305, 18. 315, 47. 316, 27. 318, 21. 819, 24; 33; 58). 821, 21ff. 425, 35. 430-438. 488-442. 444. 446-448. 453. 456-457, 461-463. 466, 18; 33. 4(0, 6, 478, 16; 35. 508, 36. 506, 20; 46. 503, 1. 627, 13ff. 688, 37, 693, 41. 597, 13£, 617, 21. 711, 43. 716, 16. 727, 52. 742, 17. 746,40; 44. 792, 528, 793, 508. 796, 32. 804. — Schutz des Reiches, Boistandspfiieht 442, 5f. 447, 4, 448. 466, 18; 33, 467, 1. 470, 11. 504, 9. 505, 2. 528, 42f. 531-533. 547, 14. 552, 6. 653,14; 27. 554, 3. 636, 34. 557, 11; 16. 567, 42. 580, 4; 10. 584, 29. 589, 42, 610, 44. 612, 18; 56b. — Kurfiirston passim. Vgl. Rhein. Kurfiirsten. — Verhilt- nis zum König 107,29; 40£, 109,458, 175,25, 177,21, 195, 26. 196, 20. 198, 28. 202, 9. 212.216. 225, 40b. 226, 429; 529. 257-260. 265, 17. 269, 42, 279, 6. 289, 12. 320, 33. 331, 11. 379, 28. 397, 25. 491 bis 406. 421, 30. 428, 479, 438, 16; 28. 477, 49. 478, 17; 41. 480, 422. 487, 38, 490-492, 510, 24, 516, 26. 622, 7; 12. 713-716. 724, 1; 5. 768, 17. 766, 42. — Von | diesem als ,unsere (Oheime u.) Kurlürsteu" be. zeichnet 71, 18. 194, 38. 268, 40. 3056, 16. 406, 31f. 441, 43. 442, 9. 444. 447, 86; 40. 448, 9, — Beziehung zu Papst u, Konzil 82, 6. 85, 7. 86-106. 109, 26. 141. 180, 27. 184, 39. 198. 209, 98, 266, 31. 267, 48. 274 276. 276, 17. 100, 1. 662, 46», 667, 7. 672, 18; 27. 180, 8i. 719, 37, — "Veranstalter v. Tagungen 671-683. 689-707. 734-742. — Teilnahme a. d. RTT. 282, 24, 294, 13. 411, 5. 449, 10, 468, 25. 465-467. 469, 59°. 472, 1. 475, 20. 476, 17. 498, 26ff. 503-506. 510, 24. 612, 56%. 770, 43. 773, 83. 777, 17. 778, 18ff. 781, 37, — Spaltung i. Kf.-Kolleg 130, 6ff. 622, 5. — Rechte 308, 10ff. 304, 15; 32. 311, A. 864, 40. — Schiedsrichterrolle 134, 3. 136, 6. 137. 315, 51». 316, 1; b. 317, 42. 318, 19, 321, 3. 583, 37. 595. 596, 37. 787, 10. 792, 15. 798. 794. 796 bis 798, 1, 802. — Neutralität, Union (protestacio, suspensio animorum) 19, 15; 438, 52, 7. 64, 72,6. 79, 37. 85, 9ff, 86, 13. 88, 1f. 101, 81. 108, 148. 108, 258 109, 30ff. 115, 14. 116, 26. 127, 21. 190, 6; 45e; 37, 143, 9ff. 175-178. 180, 1; 48%. 194, 18, 198, 6. 919,14. 220,45. 224, 5. 240,11; 45%, 909,22. 269,361; 49. 276,17. 330-333. 342, 33. 352, 27. 366, 25. 363, 198. 366, 32. 885, 6. 390, 10. 393, 30. 398, b. 400, 16. 401, 36. 403, 29. 404, 25. 405, 85. 408, 40. 669, 24. 665-687. 669, 53. 672, 11. 786, 11. 486, 8. 701, 91. 741, 24. 771, b6^ff, 778, 48, 185, 17. — Gesandte 80, 36. 356, 30. 357, 10. 401, 22; 34. — Dgl. zn Papst u. Konzil 35, 1; 15. 80, 36. 104, 26, 140, 27, 141,39. Vel. im übr. Kg. Friedrich. — Dgl. z. d. RTT. 1443: 77, 31. 78, 16. 79, 2. 80, 36. 81, 11. 111, 25. 112, 19. 195,39. 205, 24. 212, 21. 214, 9. 215, 2. 220, 36; 46. 223, 2, 207. — Dgl.z. RT. 1444: 277, 26. 283, 11. 318, 20. 487,38. 512,. 38. — Del. z. Frankf, Tag Dez. 1444: 612, 592, 674, 44. 675,35. — Dgl. z. d. Tagungen 1445: 713, 12; 37. 715, 2ff.: 14. 734, 32. 736, 41. 741, 45. 742, 24. 783, 20; 42. — Dgl. nach Fraukreich 449, 27. 458, 44. 461, 5. — Dgl. zu Schiedsverhand], m. d. Eid- genossen 491, 5;12. 596, 8:22. 615,27. 748, 22. 787-797. 802, 43.
872 sandter z Dauphin 246, 1. 501, 46. 522, 108. 596, 12. — Ulrich d. J. 522, 208, Rehdorf i. M-Franken wsw. Niirnberg 412, 34. Recht 684, 30. Ygl. Gerichtswesen, — Altes Recht 162, 12, 169, 34. — Rom. Recht (Texte) 158-160. 164 bis 168. Ygl Rhodia lex. — Naturrecht 162, 13. — Positives Recht (jus posit., lex civil.) 162, 16. 167, 9. — Kirchenrecht s. Andreä, Baldus, Bartolus, Baysio, Gratian, llostiensis, Rosale, Zaburella. — Bürgschaft (gewere) 128. 138, 11. 761, 30. — Ehe. beredungen 127-181. 139, bo^. — Eid (juramentum) 394, 4. 684, 30. 686, 25, 687, 23. 750, 36. (62, 4, 795, 4. 800, 20. 802,23; 31. 804, 7H. 806,13; 96. — Fürstenwort (glübd) an Eidesstatt 310, 4. 408, 28. 699, 12. 706, 9. 708, 43; 4ób, 709, 26, 736, 1. 777, 36. — Eigengut 685, 28ff, 687, 18. — Erhschaften, Mit- ; erben 133. 685, 15ff, 747, 21. 707, 30. 805,39. — Erbteilungen 748, 2. — Lehngut 684, 42ff. 695, 10; 21. 681, 18. Lehensurkunden passim. — Pjándungen, . ; Pfandschaften 887, 29; 42f. 725, 428. 747, 498. 805, 42, — Majestätsbeleidigung (crimen laesae maj.) 662, 40, 668, 42, D. — Acht, Aberacht, Bann 232, 27, 280, 25. 9281, 14. 418, 84. 419, 16; 22. 668, 54b. 280, 7. 798, 26. — Sühno 138, 28. 686, 49. 687, 37. 700, 31. 707, 16. 716, 23. 741, 13. 762, 40. Regensburg (Ratispona), Bf. Friedrich v. Parsberg 1437-50: 304, 47, 812, 88. 428, 39b. — Siegel 417, 425, — Biindnispartner 234, ?. 761, 46. 763, 37; 48. 764, 15. — Aufgchoto 441, 6. 442, 88°, — Dom- kapitel 410, 42. — Dompropst s. Kunhofer. — Reichsstadt; 223, 49. 231, 43%, 295, 17. 304, 48. 417, 32a; 498, 440, 18, 441,27. 448, 39, 463, 35; 48*f, 589, 44. 690, 448. 714, 23, 720, 41. 721, 11. — Orts- angabe 292, 13. 766, 41%. .- Rat u. Gemeinde 184, 7. 416, 28. 417, 46». — Bürger s. Liechtmeyer, Schwab, Zelle. — Juden, deren Krónungsstener 410, 16. 416,20. 417. — Auigebote 441, 140, 448, 6b. 491, 38. 572, 33. — Kyl, Schiedstag 229, 458, 736, 22. — Ort f. 3. Konzil 16, 3. 56, 48. 60, 10. 620, 10. 057, 60». 665, 86, Reformatio Friderici v. 14. Aug. 1442: 244, 95. 421, 29. Regis, Johannes, Notar zu Tours 693, 98. Regnault, Raoulin, Gesandter d. Dauphin 246, 8. Regularkanoniker s. Augustiner. Reich (imperium Romanum), passim. -- Formel „hl. Reich u. Deutsche Laude‘ 294, 21. 446, 58. 447, 31. 487, 35. 190, 9. 518, 32. 525, 32; 37. 597, 16. 531, 90f. 082. 682,8; 43. 540, 37. 546, 22; 25. 547, 17. 548. 557, 8ff. 565, 51. 566, 19. 790, 6. — Reich u. Kirche 26, 11. 38, 18. 41, 25. 60, 18. 74, 41v. 188, 20. 198, 8; 13, 215, 6. 218, 16. 221, 4; 30. 257, 41. — Reichssachen, -ehre (gravamina, landslouf) 284, 6. 289, 4, 802, 97. 813, 43. 321, 8. 414, 1. 461, 37ff. 452, 19. 464, 27. 481, 18. 491, 10; 20. 568, 6. 577, 36. 674, 1. 684,13. 701, 6. 711,18. 712, 46. 713, 34. 714. 715, 164. 716, 14, 720, 36. 724, 40. 731. 749, 40. 744, 23; 27. 745, 12; 28f. 747, 15. 768, 17. 784, 479. 785, 2. 793, 45%, 799, 26. 802, 7; 45. 803, 40 f. Alphebetisches Rogister — Reichsfeinde 305, 18. 315, 47. 316, 27. 318, 21. 819, 24; 33; 58). 821, 21ff. 425, 35. 430-438. 488-442. 444. 446-448. 453. 456-457, 461-463. 466, 18; 33. 4(0, 6, 478, 16; 35. 508, 36. 506, 20; 46. 503, 1. 627, 13ff. 688, 37, 693, 41. 597, 13£, 617, 21. 711, 43. 716, 16. 727, 52. 742, 17. 746,40; 44. 792, 528, 793, 508. 796, 32. 804. — Schutz des Reiches, Boistandspfiieht 442, 5f. 447, 4, 448. 466, 18; 33, 467, 1. 470, 11. 504, 9. 505, 2. 528, 42f. 531-533. 547, 14. 552, 6. 653,14; 27. 554, 3. 636, 34. 557, 11; 16. 567, 42. 580, 4; 10. 584, 29. 589, 42, 610, 44. 612, 18; 56b. — Kurfiirston passim. Vgl. Rhein. Kurfiirsten. — Verhilt- nis zum König 107,29; 40£, 109,458, 175,25, 177,21, 195, 26. 196, 20. 198, 28. 202, 9. 212.216. 225, 40b. 226, 429; 529. 257-260. 265, 17. 269, 42, 279, 6. 289, 12. 320, 33. 331, 11. 379, 28. 397, 25. 491 bis 406. 421, 30. 428, 479, 438, 16; 28. 477, 49. 478, 17; 41. 480, 422. 487, 38, 490-492, 510, 24, 516, 26. 622, 7; 12. 713-716. 724, 1; 5. 768, 17. 766, 42. — Von | diesem als ,unsere (Oheime u.) Kurlürsteu" be. zeichnet 71, 18. 194, 38. 268, 40. 3056, 16. 406, 31f. 441, 43. 442, 9. 444. 447, 86; 40. 448, 9, — Beziehung zu Papst u, Konzil 82, 6. 85, 7. 86-106. 109, 26. 141. 180, 27. 184, 39. 198. 209, 98, 266, 31. 267, 48. 274 276. 276, 17. 100, 1. 662, 46», 667, 7. 672, 18; 27. 180, 8i. 719, 37, — "Veranstalter v. Tagungen 671-683. 689-707. 734-742. — Teilnahme a. d. RTT. 282, 24, 294, 13. 411, 5. 449, 10, 468, 25. 465-467. 469, 59°. 472, 1. 475, 20. 476, 17. 498, 26ff. 503-506. 510, 24. 612, 56%. 770, 43. 773, 83. 777, 17. 778, 18ff. 781, 37, — Spaltung i. Kf.-Kolleg 130, 6ff. 622, 5. — Rechte 308, 10ff. 304, 15; 32. 311, A. 864, 40. — Schiedsrichterrolle 134, 3. 136, 6. 137. 315, 51». 316, 1; b. 317, 42. 318, 19, 321, 3. 583, 37. 595. 596, 37. 787, 10. 792, 15. 798. 794. 796 bis 798, 1, 802. — Neutralität, Union (protestacio, suspensio animorum) 19, 15; 438, 52, 7. 64, 72,6. 79, 37. 85, 9ff, 86, 13. 88, 1f. 101, 81. 108, 148. 108, 258 109, 30ff. 115, 14. 116, 26. 127, 21. 190, 6; 45e; 37, 143, 9ff. 175-178. 180, 1; 48%. 194, 18, 198, 6. 919,14. 220,45. 224, 5. 240,11; 45%, 909,22. 269,361; 49. 276,17. 330-333. 342, 33. 352, 27. 366, 25. 363, 198. 366, 32. 885, 6. 390, 10. 393, 30. 398, b. 400, 16. 401, 36. 403, 29. 404, 25. 405, 85. 408, 40. 669, 24. 665-687. 669, 53. 672, 11. 786, 11. 486, 8. 701, 91. 741, 24. 771, b6^ff, 778, 48, 185, 17. — Gesandte 80, 36. 356, 30. 357, 10. 401, 22; 34. — Dgl. zn Papst u. Konzil 35, 1; 15. 80, 36. 104, 26, 140, 27, 141,39. Vel. im übr. Kg. Friedrich. — Dgl. z. d. RTT. 1443: 77, 31. 78, 16. 79, 2. 80, 36. 81, 11. 111, 25. 112, 19. 195,39. 205, 24. 212, 21. 214, 9. 215, 2. 220, 36; 46. 223, 2, 207. — Dgl.z. RT. 1444: 277, 26. 283, 11. 318, 20. 487,38. 512,. 38. — Del. z. Frankf, Tag Dez. 1444: 612, 592, 674, 44. 675,35. — Dgl. z. d. Tagungen 1445: 713, 12; 37. 715, 2ff.: 14. 734, 32. 736, 41. 741, 45. 742, 24. 783, 20; 42. — Dgl. nach Fraukreich 449, 27. 458, 44. 461, 5. — Dgl. zu Schiedsverhand], m. d. Eid- genossen 491, 5;12. 596, 8:22. 615,27. 748, 22. 787-797. 802, 43.
Strana 873
Alphabetisches Register — Reichsstände (getreue), Untertanen (subditi) ins- gesamt (Aufzählung ders.) 12, 499. 72, 8. 199, 26. 211, 14, 904, 38. 316, 4, 3:8, 84. 356, 13. 396, 24. 401, 25; 35. 402, 31. 407, 28, 414, 11, 419, 27, 429,- 33. 425, 99, 426, 20. 429, 34. 480, 46. 431, 9. 447, 2, 448, 6. 451, 38ff. 452. 15. 455-457. 458, 7. 508, 46, 585, 1. 538, 31. 557, 29. 665, 3. 711, 21f. 729, 50ff. 746, 10. 771. 776, 2. T96, 83. 797. 803, 31. — Auf. i gebote geg. d. Armagnaken s, Kriegswesen. — Adel (nobiles) 75, 45». 414, 2, 425, 37. 426, 20. 445, 46ff. 446, 1, 502, 37. 507. 524, 18. 635, 40. 552, 6. 576, 13. 5R4. 58^, R. 584, 587, 45. 590, 45. 610,10, | 676, 41. 684,9. 708, 49°. 716,9. 742,18. 753,38, 192, 51^. — Bastarde (unedel) 418, 17. 430, 33, — Fürstenehre 802,6. — Fürsten, goistlicho u. welć- liche 38, 2. 72. 73, 16. 78, 20. 8), 82, 107, 40f. 150. 196, 30. 212, 31. 213, 93; 36. 223, 11. 274. 280, 27. 304, 51. 816, 1; 5. 318, 37. 397, 6; 26. 419, 26. 779. 6. 794, 29. 804, 1. — Firsten u, Prilaten 74, 17. 81,11. 148, 43. 150-166. 177,2. 191, 3. 195, 10. 196, 20. 202, 10. 203, 8; 20. 206, 24. 214, 25. 265. 267, 2. 394, 3; 7. 463, 25, 464, 11. 621, 35. 622, 13, 655, 3. 658. 662, 473. 664, 32. 666, 32. 734, 83, 775, 2, 777, 14. 802, 13. — Fürsten, Herren (Grafen, Ritter) u. Städte 129, 26. 137. 148, 50. 149, 24i. 150, 34; 49. 191, 8f. 202, 10. 214, 25. 280,27. 304, 41£. 315, 61%. 316, 1; 5. 318, 2; 37. 319, 41. 419, 26. 433, 45ff. 441, 40. 442, 2; 21. 444. 447, 1. 448, 2; 7, 149, 14. 46b, 11. 467, 5f. 470, 40". 471, 11; 48. 479, 34. 487, 22. 506, 14, 511,35, 516, 25. 525, 36. 526, 2; 50. 527. 581. 36. 532, 19; 35. 533, 6. 539, 48. 540. 38. 544, 17; 39. 545, 46; 5L 646, 7E 547, 8, 548. 549, 39ff. PRO. AA3, 27. 554, 340, 666, 7. 567, 86. 668, 6. 676, 19. 578, 57f. 584, 27. 538, 9. 589, 35. 591,40, 597, (if. 598, 51. 600, %. 605, 4£.; 36. 613. | 615, 9. 616, 17. 620, 37. 671, 20, 683, 22. 708, 98, 708,32. 712. 714, 41. 716, 13. 716, 8£ 726, 88. 742, 18; 25. 746, 44. 788, 31. 793, 32f. — Fürstan u. Herren (Ritter, Kneckte) 11, 19. 70, 20. 111, 4. 223, lif. 271, 41. 274. 280, 38. 458, 25. 465, 18. 466, 7; 14. 472, 23. 475, 34. 494, 38. 495-501. 503-505. 519, 8; 12. 523, 37. 526. 557, 9. 658, 1. 562, 29. 572, 13. 588. 595, 39. 596, 51. 603, 55, 606, 20. 615. 671, 7. 674, 14. 676, 27. 684, 61. 707, 4. 708, 48%. 720, 35. 726, 19. 729, 27. 781, 6H. 732, 29. 743. 768, 41. 719,10. 781, 37. 784. 33. 798, 12. — Herzóge 12, M18, 141,11. — Markgrafen 511, 7. — Grafen, Herren (barones) 150, 34. 279, 33. 475, 21. 479, 36. 496, 30. 608, 12. 520, 5. 539, 24; 48. 564, 35. 568, 5. 572, 34. 576, 7. 636, 1. 585, 31. 090, 22. 600, 52. 615, 15. 727, 51. 728, 32, 762, 21. 770, 43, -- Ritter u. Knechte 222,9. 473,22. 476, 21. 496, 30ff, 499, 13. 500, 6. 520, af. 551, 30; 46, 654, 38, 562, 30. 592, 21. 610, boi. 613, 88; 37. 614, 17. 616, 25. 684, 68. — Ritterschaft (milites) 429, 21, 473, 22. 481, 14, 521, 14, 17. 635, 39. bež, 19, 543, 33, 562, 47, 578, 7. b96, 6. 752, 18; 359. 788, 31. 793, 9; 15. 796, 224. 798, 13. — Kuechie, Gesellen s. Deutschland, — Gesandte der Fiirsten, Rite zu verschied. Verhand- lungon 207, 18. 353, 23; 97. 999, 31. 401, 34. 520, 11. 526, 50. 527, 42. 557, 5, 596, 9; 22. 622, 13. 584f, 873 657, 22, 748, 22, 794, 31. — Del 7. Frankf. RT. 1449: 622,18. — Del. z.d. RTT, 1443: 213, 39. 214, 10. 220, 46. 221, 1. 222, 18; 38. 223. 3. 257, 20; 94. — Dgl. z. RT. 1444: 280, 39. 283, 12. 490, 40. 496, 28. 498, 49. 498. 584, 44, — Dgl. z. Mainzer Tag 1446: 116,14. 716,9. 726,21; 38. — Del. z. Frankf, RT. 1445: 778, 19. 780, 31. 781, 88. — Dgl. z. reuem Konzil 353, 23; 37. 399, 31. 401,34. 779, 12, — Frei- u. Reichsstädte (communitates) passim, vgl. Fürsten u. Stádte: Schwaben. — Bürgermeister u. kleiner Kat 792, 10. 794, 93, 801, 39ff. 802, 2, 808, 2:0; 47. — Stadteboten, Ratsireunde an verschicd, Orten 98, 41. 258, 15, 464, 15. 470, 25. 564, 381, 557, 5. 512-821 passim. 109, 22. — Dgl. z. d. RTT. 1443; 77, 82. 148, 25. — Dgl. z. Nürnb. RT. 1444: 280, 28. 284, 12. 289, 2. 290, 1; 28f. 318, 38, 322, 7, 438, 16. 440, 5. 449, 24, 463, 25. 464, 13. 466, 39. 466. 456, 18; 32, 459, 54, 470, 36. 478, If.; 10. 414, 24; 48. 475, 47. 416, 20. 477, 20; 40. 478. 479, 36. 481, 1. 483,19; 47v. 484,06. 186, 11: 46. 497-490. 402, 4. 493, 18. 494, 38. 496. 496, 15; 29. 497, 32, 498, 43. 499. 502, 26. 509, 15. 520, 5. 582, 8t. 583, 20. 588. 30. 589, 37; 46. 609, 20f. 593, 44. 594, 6. 596, 43; 53°, 599, 19; 30. 600, 37; 382. 601, 9; 12. 612, 16. — Dgl z. Frank. Tag Des. 1444: 449, 24. 612, 59b. 671, 26. — DgL z. d, "Tagen 1446: 683, 22f. 115, 14. 716, 9. 720. 726, 38. 781, 38. — Dgl. z. Ver- handl. m. d. Kidgonosscn 746, 13. 749, 92, 702-802 passim. — Huldigung d. Stidte, Verhältnis z König u. Haus Habsburg 29, 18. 955,38. 520,8. 577, 198. 590, 46. 611, 689, 747, 1, 794, 18. — Teil- nahme an RL. 77, 35%. 216. 223, 30. 202, 18. 280, 497. 595, 32. 671, 3. 762, 18; 355, — Bündnispartner 290, 39. 913, 13; 37. 470, 48, 761, 48. 762, 1. 764, 11. 770, 82. — Schiedsrichter 136, 39f. 317, 30; 38. 319, 29. 320, 14. 331, 8, 32A, 5. 787, 27. 793, 10; 16. 794, 22ff. 795, 5. 796. 501-804. — Feinde (Armagn.; 432, 36. 441, 90. 447, 34. 453, 12. 456, 1; 11. 464, 9, 467, 8. 476, 94. 416, 12; 90. 480, 10. 481, 2, 489, 37. 495, 11; 23ff. 496, 29; 39. 505, 499. 506. 543, 27. 588, 371; 49. 589, 41. 600, GOff, 784, 241, Vgl. Waldenfelser. — Selbsthilfe, Rüstung 487, 3. 495, 27. 496, 36. 503, 13. 563,1. 672, 2. 680, 682. 584, 587, 47. 590,3. 593, 46. 671, 3. 747. 1. — Reichstage (dietac) alle. 19, 40; 42. 43, 29, 47, 97. 45,4. 86,1. 111,36. 180, 39. 148, 43. 151, 94. 185, 14. 194, 87. 208,9. 220,4. 288,46. 273, 27. 850, 10. 366, 3. 644, 731, 24. Vgl. Frankfurt, Nürnberg. — „Bin RT. gabiert den sndoron“ 111, 26. 269, 18. 766, 30. — Peichskrone, (dyadema, majestat) 353, 10. 389, 14. 411, 4. 418,42. 419,5. 659,93. — Kónigsthron (solium imperii) 394, 44, ; Reiehenau i Bodensee, Roned.-Abt 780, 6. Reichelsberg (Reygelb.) i. U-Franken, Würzb. Lehen 292, 31. 208, 11. 312, 86. Reicheneck i. Württ. b. Urach, Halsgericht 410, 43. Reichenstein b. Dierdorf nó. Neuwied, Rorich v. —, Trier. Kantor 663, 21; 463. . Reims (Remis, Reuse) i. ©. Champagne, Rbf. Renaud de Chartres 1414-44: 383, 468. — Ebf. Jacobus Juve-
Alphabetisches Register — Reichsstände (getreue), Untertanen (subditi) ins- gesamt (Aufzählung ders.) 12, 499. 72, 8. 199, 26. 211, 14, 904, 38. 316, 4, 3:8, 84. 356, 13. 396, 24. 401, 25; 35. 402, 31. 407, 28, 414, 11, 419, 27, 429,- 33. 425, 99, 426, 20. 429, 34. 480, 46. 431, 9. 447, 2, 448, 6. 451, 38ff. 452. 15. 455-457. 458, 7. 508, 46, 585, 1. 538, 31. 557, 29. 665, 3. 711, 21f. 729, 50ff. 746, 10. 771. 776, 2. T96, 83. 797. 803, 31. — Auf. i gebote geg. d. Armagnaken s, Kriegswesen. — Adel (nobiles) 75, 45». 414, 2, 425, 37. 426, 20. 445, 46ff. 446, 1, 502, 37. 507. 524, 18. 635, 40. 552, 6. 576, 13. 5R4. 58^, R. 584, 587, 45. 590, 45. 610,10, | 676, 41. 684,9. 708, 49°. 716,9. 742,18. 753,38, 192, 51^. — Bastarde (unedel) 418, 17. 430, 33, — Fürstenehre 802,6. — Fürsten, goistlicho u. welć- liche 38, 2. 72. 73, 16. 78, 20. 8), 82, 107, 40f. 150. 196, 30. 212, 31. 213, 93; 36. 223, 11. 274. 280, 27. 304, 51. 816, 1; 5. 318, 37. 397, 6; 26. 419, 26. 779. 6. 794, 29. 804, 1. — Firsten u, Prilaten 74, 17. 81,11. 148, 43. 150-166. 177,2. 191, 3. 195, 10. 196, 20. 202, 10. 203, 8; 20. 206, 24. 214, 25. 265. 267, 2. 394, 3; 7. 463, 25, 464, 11. 621, 35. 622, 13, 655, 3. 658. 662, 473. 664, 32. 666, 32. 734, 83, 775, 2, 777, 14. 802, 13. — Fürsten, Herren (Grafen, Ritter) u. Städte 129, 26. 137. 148, 50. 149, 24i. 150, 34; 49. 191, 8f. 202, 10. 214, 25. 280,27. 304, 41£. 315, 61%. 316, 1; 5. 318, 2; 37. 319, 41. 419, 26. 433, 45ff. 441, 40. 442, 2; 21. 444. 447, 1. 448, 2; 7, 149, 14. 46b, 11. 467, 5f. 470, 40". 471, 11; 48. 479, 34. 487, 22. 506, 14, 511,35, 516, 25. 525, 36. 526, 2; 50. 527. 581. 36. 532, 19; 35. 533, 6. 539, 48. 540. 38. 544, 17; 39. 545, 46; 5L 646, 7E 547, 8, 548. 549, 39ff. PRO. AA3, 27. 554, 340, 666, 7. 567, 86. 668, 6. 676, 19. 578, 57f. 584, 27. 538, 9. 589, 35. 591,40, 597, (if. 598, 51. 600, %. 605, 4£.; 36. 613. | 615, 9. 616, 17. 620, 37. 671, 20, 683, 22. 708, 98, 708,32. 712. 714, 41. 716, 13. 716, 8£ 726, 88. 742, 18; 25. 746, 44. 788, 31. 793, 32f. — Fürstan u. Herren (Ritter, Kneckte) 11, 19. 70, 20. 111, 4. 223, lif. 271, 41. 274. 280, 38. 458, 25. 465, 18. 466, 7; 14. 472, 23. 475, 34. 494, 38. 495-501. 503-505. 519, 8; 12. 523, 37. 526. 557, 9. 658, 1. 562, 29. 572, 13. 588. 595, 39. 596, 51. 603, 55, 606, 20. 615. 671, 7. 674, 14. 676, 27. 684, 61. 707, 4. 708, 48%. 720, 35. 726, 19. 729, 27. 781, 6H. 732, 29. 743. 768, 41. 719,10. 781, 37. 784. 33. 798, 12. — Herzóge 12, M18, 141,11. — Markgrafen 511, 7. — Grafen, Herren (barones) 150, 34. 279, 33. 475, 21. 479, 36. 496, 30. 608, 12. 520, 5. 539, 24; 48. 564, 35. 568, 5. 572, 34. 576, 7. 636, 1. 585, 31. 090, 22. 600, 52. 615, 15. 727, 51. 728, 32, 762, 21. 770, 43, -- Ritter u. Knechte 222,9. 473,22. 476, 21. 496, 30ff, 499, 13. 500, 6. 520, af. 551, 30; 46, 654, 38, 562, 30. 592, 21. 610, boi. 613, 88; 37. 614, 17. 616, 25. 684, 68. — Ritterschaft (milites) 429, 21, 473, 22. 481, 14, 521, 14, 17. 635, 39. bež, 19, 543, 33, 562, 47, 578, 7. b96, 6. 752, 18; 359. 788, 31. 793, 9; 15. 796, 224. 798, 13. — Kuechie, Gesellen s. Deutschland, — Gesandte der Fiirsten, Rite zu verschied. Verhand- lungon 207, 18. 353, 23; 97. 999, 31. 401, 34. 520, 11. 526, 50. 527, 42. 557, 5, 596, 9; 22. 622, 13. 584f, 873 657, 22, 748, 22, 794, 31. — Del 7. Frankf. RT. 1449: 622,18. — Del. z.d. RTT, 1443: 213, 39. 214, 10. 220, 46. 221, 1. 222, 18; 38. 223. 3. 257, 20; 94. — Dgl. z. RT. 1444: 280, 39. 283, 12. 490, 40. 496, 28. 498, 49. 498. 584, 44, — Dgl. z. Mainzer Tag 1446: 116,14. 716,9. 726,21; 38. — Del. z. Frankf, RT. 1445: 778, 19. 780, 31. 781, 88. — Dgl. z. reuem Konzil 353, 23; 37. 399, 31. 401,34. 779, 12, — Frei- u. Reichsstädte (communitates) passim, vgl. Fürsten u. Stádte: Schwaben. — Bürgermeister u. kleiner Kat 792, 10. 794, 93, 801, 39ff. 802, 2, 808, 2:0; 47. — Stadteboten, Ratsireunde an verschicd, Orten 98, 41. 258, 15, 464, 15. 470, 25. 564, 381, 557, 5. 512-821 passim. 109, 22. — Dgl. z. d. RTT. 1443; 77, 82. 148, 25. — Dgl. z. Nürnb. RT. 1444: 280, 28. 284, 12. 289, 2. 290, 1; 28f. 318, 38, 322, 7, 438, 16. 440, 5. 449, 24, 463, 25. 464, 13. 466, 39. 466. 456, 18; 32, 459, 54, 470, 36. 478, If.; 10. 414, 24; 48. 475, 47. 416, 20. 477, 20; 40. 478. 479, 36. 481, 1. 483,19; 47v. 484,06. 186, 11: 46. 497-490. 402, 4. 493, 18. 494, 38. 496. 496, 15; 29. 497, 32, 498, 43. 499. 502, 26. 509, 15. 520, 5. 582, 8t. 583, 20. 588. 30. 589, 37; 46. 609, 20f. 593, 44. 594, 6. 596, 43; 53°, 599, 19; 30. 600, 37; 382. 601, 9; 12. 612, 16. — Dgl z. Frank. Tag Des. 1444: 449, 24. 612, 59b. 671, 26. — DgL z. d, "Tagen 1446: 683, 22f. 115, 14. 716, 9. 720. 726, 38. 781, 38. — Dgl. z. Ver- handl. m. d. Kidgonosscn 746, 13. 749, 92, 702-802 passim. — Huldigung d. Stidte, Verhältnis z König u. Haus Habsburg 29, 18. 955,38. 520,8. 577, 198. 590, 46. 611, 689, 747, 1, 794, 18. — Teil- nahme an RL. 77, 35%. 216. 223, 30. 202, 18. 280, 497. 595, 32. 671, 3. 762, 18; 355, — Bündnispartner 290, 39. 913, 13; 37. 470, 48, 761, 48. 762, 1. 764, 11. 770, 82. — Schiedsrichter 136, 39f. 317, 30; 38. 319, 29. 320, 14. 331, 8, 32A, 5. 787, 27. 793, 10; 16. 794, 22ff. 795, 5. 796. 501-804. — Feinde (Armagn.; 432, 36. 441, 90. 447, 34. 453, 12. 456, 1; 11. 464, 9, 467, 8. 476, 94. 416, 12; 90. 480, 10. 481, 2, 489, 37. 495, 11; 23ff. 496, 29; 39. 505, 499. 506. 543, 27. 588, 371; 49. 589, 41. 600, GOff, 784, 241, Vgl. Waldenfelser. — Selbsthilfe, Rüstung 487, 3. 495, 27. 496, 36. 503, 13. 563,1. 672, 2. 680, 682. 584, 587, 47. 590,3. 593, 46. 671, 3. 747. 1. — Reichstage (dietac) alle. 19, 40; 42. 43, 29, 47, 97. 45,4. 86,1. 111,36. 180, 39. 148, 43. 151, 94. 185, 14. 194, 87. 208,9. 220,4. 288,46. 273, 27. 850, 10. 366, 3. 644, 731, 24. Vgl. Frankfurt, Nürnberg. — „Bin RT. gabiert den sndoron“ 111, 26. 269, 18. 766, 30. — Peichskrone, (dyadema, majestat) 353, 10. 389, 14. 411, 4. 418,42. 419,5. 659,93. — Kónigsthron (solium imperii) 394, 44, ; Reiehenau i Bodensee, Roned.-Abt 780, 6. Reichelsberg (Reygelb.) i. U-Franken, Würzb. Lehen 292, 31. 208, 11. 312, 86. Reicheneck i. Württ. b. Urach, Halsgericht 410, 43. Reichenstein b. Dierdorf nó. Neuwied, Rorich v. —, Trier. Kantor 663, 21; 463. . Reims (Remis, Reuse) i. ©. Champagne, Rbf. Renaud de Chartres 1414-44: 383, 468. — Ebf. Jacobus Juve-
Strana 874
874 nal des Ursins 1444-49, Gesandter Karls VII. 677, 12. 683, 5. — Stadt, Hauptquartier d. Dauphin 575, 559. 706, 37. 74i, 11. | Rein, Sigmund über — 282, 42. Reinhardsbrunn i. Sa-Uoburz nnw. Friedrichsroda, Bened -Abtei 199, 305, 201, 1; 35%, 28%, 43, Reinheim (Rinheim) i. d. Pfalz sw. Zweibrücken, Hans Kalp v. —, kurpfälz. Fdelmann 537, 11. Reiter, Hans, Ulmer Wirt 592, 38, Ecmagen a. Rhein, Stadt 68, 40%, 230, 3; 414. Renchmgon (Reineh., Remch.) zw. Durlach u. Pforz- heim, Ilemrich x. —, kurpialz. Edelmaun 587, 38. —, Johann v. —, DO.-Grofkonmtur 301, 39. Renner, Cunther, elsi 5. Hauptmann 680, 44. Rennhans, Nórdlinger Knecht 764, 41 ; 45, Rennwart, Bornhart u. Jórg, schwób. Hauptlente 592, 19. 760; 4; 25. 766, 3; 6. ReuD, Heinrich -- v. Plauen, DO.-Xomtur zu lilbing | 79, 6. 301, 13; 35if. Reutlingen (Rull.), Reichsstudt 297, 29; 42ff, 299, 53. 313, 26, 519, 2; 6. — Gesandte 297, 42, — Biindnis- partner 298, 6; 23. 299, 34; d9b. 732, 2%. 701,1. 764, 3. — Aufgebot 616, 13. —, Konrad v, — s. Wellem. Reydu, Bernard v. —, Prof. theol. i. Kóln 331, 38. Keyne, Otto vom — 772, 21. Reysser, Hans u. Gótz — v. Wetzendort 411, 42; 53. Rheda (Rode) i. Westf., Freigf. 230, 36%. Rhein (Ryn), Rheinland, ITerren, Städte, Schlösser 198,38. 236,400. 308,36. 480,84. 440,9; 24. 504,27; 883 (2). 521,50. 644,82. 687,49. 688, 36. 639, 4, 599,11. 600, 38. 609, 53. 613, 311. 615, 25. 708, 29. 729, 9. 741,20. 804,25. — Kurfürsten 6,25. 41,55%, 67,381, 68,459, 80, 41. 133, 34. 134,4; 58», 198, 38. 220, 43. 223, 8. 250, 40. 279, 32. 306, 16. 414, 41, 440, 24. 469, 35. 525, 17. 707, 7. 796, 37, — Österr. Gebiete am Rhein 420, 48. — Branz. Rheinziele 256, 17. 290, 15. 321, 18: 39; 54". 468, 48; 52. 469, 11, 471,45. 487,1. 493,39. 506, 12, 508,38. 531,44. 533, 23, 542,6. 543, 4. 572,12. 581, 25. 588, 33. 591, 51. 592, 5. 594, 24. 598, 50. 601, 87: 481. 608, 40£. 608, 15. 611, 23. 613, 3£. 614, 22, 616, 17. 617, 21f. 676, 43. 721, 4. 729, 58. — Tagungen 458, 42. 459, 35. 469, 39f. 494, 1. 364, 44; 67. 599, 11. 609, 7. 713, 2, 715, 3. — Rhein als Sehiffahrtswev 204, 49. 906, 87. 814, 81. 414, 444; 469, 520, 23. 728, 36. — Rhein- brücken, Fähren (varc) 326, 43. 413, 6. 469, 82; 34. 471, 44. 506, 11. 594, 23. 601, 36; 42. 765, 51%. — Zôlle 308, 96. 309,3; 18, 814, 29; Vel. Boppurd, Engers. . Rheinau (Rinowo) i. U-Elal ssó. Erstein, Stadt u. Schloß 469, 62, 470, 30, 533, 19. 534,1, 544, 356. 594, 23. 596, 14. 601, 36. 603, 39. Rheineck i. Xt, St. Gallen óstl. Rohrschach 581, 2. — (Rinek) b. Sinzig a. Rh, (?}, Henrich v. —, Trierer Kustos 663, 22; 45%. — Vgl. auch Rieneck. : Rheinfelden (Rynffelden) östl. Basel, Stadt 409, 44. B17, 36. 647, 20. 789, 17H. 790, 4; 9; 23. 795, 28ff. 796, 41. — Stadbschreiber s. Ürtlin. — Gesandte i 236, 19. 749,13. — Bündnispartner 789, 488, — ; Alphabetisches Registor Belagerg. dch. Eidgen. 707. 25. 792, 39a. — Tagun- gen 316, 56. 733, 7. 743-756. 795, 17; 22, Rheinsheim (RenBh.) nd. Germersheim 536, 33; 36; 42, Rheinzabem i. d. Pfalz só. Landau 621, 1. Rhodia, lex — de jactu, rüm. Gesetz 168, 30. Füchter, Hermann, v. Eschenau 412, 8. Riederer, Ulrich, Lic. jur., kg). Stoner- u. Gerichts- kommissar 232, 18. 305, 615; 52b, Riedin, Ursula, zu Pfünz 415, 13. Hiodler, Gabriel, Augsb. Altbgm, 594, 49. 602, 67. 121, 14. Rieneck b. Gemiinden i. U-Franken, Gotz, Vogt v. — 562, 36. Riff, Adam, StraBb. Ammeister 317, 3. 788, 6. “ Rimini (Ariminwm) sü, Ravenna, BE. Christophorus de S. Marcello 1435-45: 52, 18. 53, 4. — Konzil 359: 176, 36. : Ringhenne, Frankf. Söldner 545, 20. Ripaille (Ripalia) a. Genfer See 41, 46. Rit(t)enhofen i. Saarland b. Vôlklingen, Hans v. — 571, 29. 708, 6. Ritterbund der Gesellschaft mit St. Genrgen-Schild i. Hegau;284, 99. 925, 802i. 270, 15. 815, 86. 612,2. 641,28. 743, 6; 43°, 750, 20. 751,13. 752,18. — Haupt. leute 748,17: 20. 751,26: 30. Vgl. Bodmann, Freiberg, Ionburg, Lobenbers, Thungen, Werdeuberg. — Bündnispartner 761, 51. 763,41; 45. 764,16; 35. — Aufgebot geg, Armagn. 441,13. 641, 28. — der Gesellschaft St. Georg mit dem Pelikan 698, 47. 761, 47. 763, 39. Ritterorden s. Deutschordeu, Johanuiterorden. Robinet, Herr v. Dalnoy 324, 21. Roboam, israel. Konig 39, 8. Rode, Thomas, Basel. Domherr, Kämmerer P. Felix" V.: 29, 21; 29, 134, 45%, 317, 2. 749, 5. Rodenbach, lux, Ritter 722, 21; 44. Róchlinger (Rohlinger), Ulrich, Augsb. Bgm. 580, 35. 582, 36. 726, 18. 791, 389. : Róteln nórdl. Lórrach, Mgf. s. Ilochberg. Roggenburg, Hans, Augsb. Büchsenmstr. 572, 26. Rohrbach b. Heidelberg 537, 75. Rolandseck, Burg b. Oberwinter a. Rh. 311, 15. Rolin(i), Nicolaus, Ritter. Herr v. Authumes sw. Besan- con, burg. Kanzler 41, 30. Rom, Kaiser i. Alt- u. Ostrom: Severus, L. Septimius (193-211) 652, 19. — Constantin I. d. Gr. (306-337) 42, 36. 96, 20. 149, b. 159, 18. 169, 26. 180, 14. 218, 42; 622, 343, 36. 373, 3. — Constantin IL (337 bis 840) 159, 22. — Theodosius I. (879-395) 149, 5. 159, 19. 180, L4. — Theodosius II. (408-450) 159, 21. 176, 29. 38b, 21. — Valentinian 1II. (425-455) 32, 515. 149, 6. — Marcian (450-457) 32, 51b. 149, 5. 343, 36. 38D, 469. — Leo (457-474) 343, 36. — Justinien I. (527-566) 42, 36. 142, 545. 149, D. 108, 400, 168, 422, — Novitian (?) 343,36. -— Stadt (alma Urbs) 16, 3. 49, 36. 63, P1Dff. 99, 12; 40. 10%, 11; 18. 146, 46. 147, b. 165, 18. 197, 469, 339, 41f. 651, 16. 668, 3v. — Caput mundi 335, 34. -- Ortsangabe .,Rome“ 261, 49^; 52b, 662, 18. 667, 37%, 779, 50°, — Dgl, „apud s, Pevum" 261, 25; 33. 262, 14. 660, 12. 661, 40. 562, 3. 663, 36. 666,
874 nal des Ursins 1444-49, Gesandter Karls VII. 677, 12. 683, 5. — Stadt, Hauptquartier d. Dauphin 575, 559. 706, 37. 74i, 11. | Rein, Sigmund über — 282, 42. Reinhardsbrunn i. Sa-Uoburz nnw. Friedrichsroda, Bened -Abtei 199, 305, 201, 1; 35%, 28%, 43, Reinheim (Rinheim) i. d. Pfalz sw. Zweibrücken, Hans Kalp v. —, kurpfälz. Fdelmann 537, 11. Reiter, Hans, Ulmer Wirt 592, 38, Ecmagen a. Rhein, Stadt 68, 40%, 230, 3; 414. Renchmgon (Reineh., Remch.) zw. Durlach u. Pforz- heim, Ilemrich x. —, kurpialz. Edelmaun 587, 38. —, Johann v. —, DO.-Grofkonmtur 301, 39. Renner, Cunther, elsi 5. Hauptmann 680, 44. Rennhans, Nórdlinger Knecht 764, 41 ; 45, Rennwart, Bornhart u. Jórg, schwób. Hauptlente 592, 19. 760; 4; 25. 766, 3; 6. ReuD, Heinrich -- v. Plauen, DO.-Xomtur zu lilbing | 79, 6. 301, 13; 35if. Reutlingen (Rull.), Reichsstudt 297, 29; 42ff, 299, 53. 313, 26, 519, 2; 6. — Gesandte 297, 42, — Biindnis- partner 298, 6; 23. 299, 34; d9b. 732, 2%. 701,1. 764, 3. — Aufgebot 616, 13. —, Konrad v, — s. Wellem. Reydu, Bernard v. —, Prof. theol. i. Kóln 331, 38. Keyne, Otto vom — 772, 21. Reysser, Hans u. Gótz — v. Wetzendort 411, 42; 53. Rheda (Rode) i. Westf., Freigf. 230, 36%. Rhein (Ryn), Rheinland, ITerren, Städte, Schlösser 198,38. 236,400. 308,36. 480,84. 440,9; 24. 504,27; 883 (2). 521,50. 644,82. 687,49. 688, 36. 639, 4, 599,11. 600, 38. 609, 53. 613, 311. 615, 25. 708, 29. 729, 9. 741,20. 804,25. — Kurfürsten 6,25. 41,55%, 67,381, 68,459, 80, 41. 133, 34. 134,4; 58», 198, 38. 220, 43. 223, 8. 250, 40. 279, 32. 306, 16. 414, 41, 440, 24. 469, 35. 525, 17. 707, 7. 796, 37, — Österr. Gebiete am Rhein 420, 48. — Branz. Rheinziele 256, 17. 290, 15. 321, 18: 39; 54". 468, 48; 52. 469, 11, 471,45. 487,1. 493,39. 506, 12, 508,38. 531,44. 533, 23, 542,6. 543, 4. 572,12. 581, 25. 588, 33. 591, 51. 592, 5. 594, 24. 598, 50. 601, 87: 481. 608, 40£. 608, 15. 611, 23. 613, 3£. 614, 22, 616, 17. 617, 21f. 676, 43. 721, 4. 729, 58. — Tagungen 458, 42. 459, 35. 469, 39f. 494, 1. 364, 44; 67. 599, 11. 609, 7. 713, 2, 715, 3. — Rhein als Sehiffahrtswev 204, 49. 906, 87. 814, 81. 414, 444; 469, 520, 23. 728, 36. — Rhein- brücken, Fähren (varc) 326, 43. 413, 6. 469, 82; 34. 471, 44. 506, 11. 594, 23. 601, 36; 42. 765, 51%. — Zôlle 308, 96. 309,3; 18, 814, 29; Vel. Boppurd, Engers. . Rheinau (Rinowo) i. U-Elal ssó. Erstein, Stadt u. Schloß 469, 62, 470, 30, 533, 19. 534,1, 544, 356. 594, 23. 596, 14. 601, 36. 603, 39. Rheineck i. Xt, St. Gallen óstl. Rohrschach 581, 2. — (Rinek) b. Sinzig a. Rh, (?}, Henrich v. —, Trierer Kustos 663, 22; 45%. — Vgl. auch Rieneck. : Rheinfelden (Rynffelden) östl. Basel, Stadt 409, 44. B17, 36. 647, 20. 789, 17H. 790, 4; 9; 23. 795, 28ff. 796, 41. — Stadbschreiber s. Ürtlin. — Gesandte i 236, 19. 749,13. — Bündnispartner 789, 488, — ; Alphabetisches Registor Belagerg. dch. Eidgen. 707. 25. 792, 39a. — Tagun- gen 316, 56. 733, 7. 743-756. 795, 17; 22, Rheinsheim (RenBh.) nd. Germersheim 536, 33; 36; 42, Rheinzabem i. d. Pfalz só. Landau 621, 1. Rhodia, lex — de jactu, rüm. Gesetz 168, 30. Füchter, Hermann, v. Eschenau 412, 8. Riederer, Ulrich, Lic. jur., kg). Stoner- u. Gerichts- kommissar 232, 18. 305, 615; 52b, Riedin, Ursula, zu Pfünz 415, 13. Hiodler, Gabriel, Augsb. Altbgm, 594, 49. 602, 67. 121, 14. Rieneck b. Gemiinden i. U-Franken, Gotz, Vogt v. — 562, 36. Riff, Adam, StraBb. Ammeister 317, 3. 788, 6. “ Rimini (Ariminwm) sü, Ravenna, BE. Christophorus de S. Marcello 1435-45: 52, 18. 53, 4. — Konzil 359: 176, 36. : Ringhenne, Frankf. Söldner 545, 20. Ripaille (Ripalia) a. Genfer See 41, 46. Rit(t)enhofen i. Saarland b. Vôlklingen, Hans v. — 571, 29. 708, 6. Ritterbund der Gesellschaft mit St. Genrgen-Schild i. Hegau;284, 99. 925, 802i. 270, 15. 815, 86. 612,2. 641,28. 743, 6; 43°, 750, 20. 751,13. 752,18. — Haupt. leute 748,17: 20. 751,26: 30. Vgl. Bodmann, Freiberg, Ionburg, Lobenbers, Thungen, Werdeuberg. — Bündnispartner 761, 51. 763,41; 45. 764,16; 35. — Aufgebot geg, Armagn. 441,13. 641, 28. — der Gesellschaft St. Georg mit dem Pelikan 698, 47. 761, 47. 763, 39. Ritterorden s. Deutschordeu, Johanuiterorden. Robinet, Herr v. Dalnoy 324, 21. Roboam, israel. Konig 39, 8. Rode, Thomas, Basel. Domherr, Kämmerer P. Felix" V.: 29, 21; 29, 134, 45%, 317, 2. 749, 5. Rodenbach, lux, Ritter 722, 21; 44. Róchlinger (Rohlinger), Ulrich, Augsb. Bgm. 580, 35. 582, 36. 726, 18. 791, 389. : Róteln nórdl. Lórrach, Mgf. s. Ilochberg. Roggenburg, Hans, Augsb. Büchsenmstr. 572, 26. Rohrbach b. Heidelberg 537, 75. Rolandseck, Burg b. Oberwinter a. Rh. 311, 15. Rolin(i), Nicolaus, Ritter. Herr v. Authumes sw. Besan- con, burg. Kanzler 41, 30. Rom, Kaiser i. Alt- u. Ostrom: Severus, L. Septimius (193-211) 652, 19. — Constantin I. d. Gr. (306-337) 42, 36. 96, 20. 149, b. 159, 18. 169, 26. 180, 14. 218, 42; 622, 343, 36. 373, 3. — Constantin IL (337 bis 840) 159, 22. — Theodosius I. (879-395) 149, 5. 159, 19. 180, L4. — Theodosius II. (408-450) 159, 21. 176, 29. 38b, 21. — Valentinian 1II. (425-455) 32, 515. 149, 6. — Marcian (450-457) 32, 51b. 149, 5. 343, 36. 38D, 469. — Leo (457-474) 343, 36. — Justinien I. (527-566) 42, 36. 142, 545. 149, D. 108, 400, 168, 422, — Novitian (?) 343,36. -— Stadt (alma Urbs) 16, 3. 49, 36. 63, P1Dff. 99, 12; 40. 10%, 11; 18. 146, 46. 147, b. 165, 18. 197, 469, 339, 41f. 651, 16. 668, 3v. — Caput mundi 335, 34. -- Ortsangabe .,Rome“ 261, 49^; 52b, 662, 18. 667, 37%, 779, 50°, — Dgl, „apud s, Pevum" 261, 25; 33. 262, 14. 660, 12. 661, 40. 562, 3. 663, 36. 666,
Strana 875
Alphabetisches Register 44. 667,18;28. — Romer (Romani) 102,9. Vel. Taulusbriet. — Abbas Grecus extra. Urbem 52, 18, 53. 5. — Apostol Stuhl (sedes Romana) 49. 37; 42. 55, 29. 66, 2; 6. 67, 3: 13. 65, 6. 81, 21; 30. 82, 19. 88, 98, 41. 106, 7. 144, 16. 149,13. 165. 174, 11. 178, 1. 183,24; 34. 219,8. 267,27. 278. 42. 374, 31. 330,43. | 388, 23. 392, 10. 398,88, 407,45. 781, 12. — Genannt | cathedra, sedes Petri 54, 34. 144,8. 163,4. 165,21. | 335, BO. 345,17. 852,40. 365, 18; 40. 386, 45. 887, 4. 389, 26. 652, 27. — Papsttum: Päpste ailgemein 43, 24. 54, 2. 86, 7. 89, 5. €5, 34.101, 44. 147, 19. 163, 4. 161, 176, 14. 268, 26H. 334, 231f. 339, 10f. 380, 42. 398, 16. 652, 20. Im einzelnen s. unter Päpste. — Papst als vicarius Christi, dei 28, 20. 66, LI, 143, 4k, 162, 6, 190, 17. 210, 16. 211,96. 276,37. 278,39. 345, 17; 81. 847,31. 371, 21. 379, 32; 37. 381. 383, 40. — Dgl. succes- sor Petri 89, b. 161. 341, 6. — Dgl. caput ecclesie 341, 39. 362, 3. 365. 34. 386, 10. 328, 40. 889, 21. 891,91. — Dg]. servus servorum (dei) 314,37. 978,93; 35. 319, 4. — Papstwahl 158, 18. 159, 7. 169, 151. 170, 9. 862, 17. 354, 14. 378, 4). — Absetzbarkeit 197, 12. 392, Z6. — Autoritàt (potestas) passim, Vel, P. Eugen IV. — FuBkuB 210, 14. — Kurie, Kurialen | (hov zu Rome) 51, 2. 63, 295; 46a, 84, 11; 35, 99, 21. | 122, 93. 155, 1; 49a. 168, 18. 180, 52». 239, 25^. 260, 87. 268, 20, 398, 6. 402,23. 609, 39. 612, 13. G60, 29. 607, 22. 668, 31; 38. 781, 8. 784, 5. 785, 10; 31. — Kardinále 61, 17; 21. 63,375. 79, 38. 98, 0. 103, 37. 164, 30. 165, 44», 188. 159, 7. 160, 23. 167, 30. 169, 16; 33. 179, 1. 197, 40. 198, 2; 8. 211, 12. 200, ' 89. 279,13. 361, 42. 362,18£ 381, 43. 384, 21M. 890,22. 662.33. 608,38. 040,21, Vgl. Alhergati (gen. s. Cruzis), A'oman (Arelatens.), Aquilejs, Augsburg, Bessarion (Greous od. Nicenus), Carvajal, i Cervantes, Cesarini (s. Angeli), Colonna, Jeune (Marinens.), Kiew, Krakan, Landriano (Cumanus), Orsini, Ram (Terracon.), 8tojkovich, Tarent. Vel. Papsttum (Felix V.). — Kardinalskolleg 51, 1. 153, 17. 164, 23. 242, 15. 664,14. — Rat d. Kardinäle f, päpstl. Entscheidungen 51,31. 62,2. 84,9. 9C,25. 101,8. 381, 8. 665, 16. 066, 26. — General-Konsistorium 50, 36; 89. 51, 26. — Geheim-Konsistoriun 61, 16; 21; 85, 662, 15; 39. 666, 18. — Päpstl. Kanzlei 51, 12. — (zoldbulle 141, 37. — Proto. notare s, PunLunu, Sclick. — Notat s. Moleyns. — Sekretäre, Kanzlcibeamte 50, 44. Vel Callio, Cruce, Florentia, Foulani. Hagio, Lavozine, Morandis, Nacoto, Paradisi, Pogzius, PoTlart, Prato, Racaneto, Radulphi, Roverella, Senftleben, Steccatis, Synodi, Thenini, Tuscanis, Yulteris. — Doten (cursores) 296, 15. Vgl. Alumania, Brugis, Neapoli. — Püpstl. Karumer 78, 28. 261, 38911. 295, 42. 435, 475, 660, 46%, 667, 818. 719, 499. — Kammerer siehe Aquileja, Mantua. — Thesaurar 261, 36h; 47k. Vgl. Padua, Trau, Turlono. — Depositar 261, Q?*. Vel. Spinellis, — Fiscal-Procurators, Castello, — Kubikuler s.Padua. — GroBpóritentiar s. Tarent. — Richter s. Jeune, — Kapitüne püpstl. Truppen 261,20. — Offi- . zialen, Familiaren 261,90. Vgl. Cincins, Papiensis. — | 875 . Kurtisanen 260, 40. — Annaten, Servitien 102, 18. 288, 81", 389, 27. — Konzi] unter P, Silvester I. 383, 30. — Dgl. unter P. Hadrian I. 267,17. — Laterankonzl seis Mai 1443: 63, 22; 31°; 36%, 79. 42, 83, 39. 84, 11 ; 18, 85. 98, 35. 99,12;31. 145,35. 146. 44. 147,14. 167, 35. 175, 39. 177, 6. 178, 24. 181, 13. 215, 5. 260, 39. 386, 6. 398, 6. 510, 35. 658, 32; 39. 78L, 16. i Rone, Johann v. —, Propst zu Oldenzaal 149, 3. ' Rorbock, Werner, Gegner Mommingens COR, 12, 612, 9. 618, 23. 157, 18. 162, 17. Rosnte b. Bergamo, Afberieh v. -—-, Rechtsgelehrter, 11804: 168, 17; 21; 26. Rosellis, Anton de ---, Jurist d. Bas. Konzils 242, 8. Rosenberg i. Odenwalc nó. Mosback, Anselm v. —, Ritter 562, 36. — Kcnrad u. Ulrich v. --, kurpfilz, Ritter 537, 2£. — Thomns v. — 525,31. -- a. d. Moldaa südl, Krumau, Ulrich II. v. --, bóhrn. Administrator 227, 12; 463, 238, 6. 239, 13. Rosenheim i. O-Baiern 413, 27. Rosheim (Raßh., Russe) i, U-Elsuü sw. Molsheim, Reichsstadt 471, 41. 506, 9. 533, 2G. 527, 6; 10. 546, 5. 568, 36. 594, 19. 600, 2. 601, 32. 604, 54f. 605, 1; 621, 26, 703, 21; 46, 704, 12, RoBheim. Ludwig v. —, StraBb. Ammeister 51%, 29». Rot, Ilans, Ritter, Baseler Bęm. u. Gesandter 317, 7. 447,12, 467, 36. 470, 35. 502, 33. 504, 12. 516, 10. 525, 26. 526, 17; 38. 545, 45. 550, 4. 551, 25. 577, 43. 574, 13: 25. 563, 53. 619, 45. 620, 26. 743, 36. Rotella, Lorenzo di —, Trienter Doraherr 76, 16; 29; 82, 119, 20. 156, 31; 489. 156, 50%, Rotemburg i. Tirol (wohl Rotenbrunn b. Innsbruck) 282, 51. 285, 1; 4. 420, 25. Rollienburg (Ratemo.) ab d, Tanher, Reichsstadt 262, 38. 423, 25. 616, 41. — Gesandte 290, 30. 298, 20. 461, 522, 617, 3. — Knocht 762, 41 (?). — Bündnis- partner 296, 23; 31. 299, 35. 464, 49». 732, 22. — Aufgebot 616, 6. Rotlin (wohl Ródlas nó. Erlangen) 412, 2. Rott, Lazarus 412, 53. Rottenburg (Rotemb.) a. Nceekar sw. Tübingen 519, 2. 511, 8; 131. 743, 15; 26. Rottweil (Rotwyle), Reichastedt 262, 17. 319, 94. 315, 48, 544, 96, 579, 26, 581, 18. 583, 48. 586,1. 591, vf. 44. 592,14. 617, 48. 707, 18. 714, 26. 760, 18. 765, 43°, — Bgm. u. Rat 680, 1. — Gesandte 733, 7. — Diindnispattner 298, 0; 31, 999, 29, 739, 23, 161, 1. 764, 4. — Aufgebote 591, 47. 6016,18. — Hofgericht 230, 395, Roverella, B., pipstl. Kanzleibeamter 47, 46b. Rualmesnil (°) 262, 462. 324, 574. 061,16, Rudelsdotf n. d. Aurach i, M-Frankon 298, 2, Rübsam, Haus, Junker 3206, 34. Riickersdorf i. M-Franken nó. Nürnberg 111, 45. Riidesheim a. Rh., Rudo/t v. —, Di. decr., Dumherr u. Propst v. St. Paul zn Worms, Auditor d. Bas. Konzila, Gosundter P, Felix' V, z. RT, 2444: 14, 36. 17, 2. 28, 12. 203, 54%, 215, 19. 317, 1. 392, 36. 628, 21. 676, 4. Rufach i. O-T3248 30. Gebweiler 483, 36». 491, 19. 519, 582. 534, 23.
Alphabetisches Register 44. 667,18;28. — Romer (Romani) 102,9. Vel. Taulusbriet. — Abbas Grecus extra. Urbem 52, 18, 53. 5. — Apostol Stuhl (sedes Romana) 49. 37; 42. 55, 29. 66, 2; 6. 67, 3: 13. 65, 6. 81, 21; 30. 82, 19. 88, 98, 41. 106, 7. 144, 16. 149,13. 165. 174, 11. 178, 1. 183,24; 34. 219,8. 267,27. 278. 42. 374, 31. 330,43. | 388, 23. 392, 10. 398,88, 407,45. 781, 12. — Genannt | cathedra, sedes Petri 54, 34. 144,8. 163,4. 165,21. | 335, BO. 345,17. 852,40. 365, 18; 40. 386, 45. 887, 4. 389, 26. 652, 27. — Papsttum: Päpste ailgemein 43, 24. 54, 2. 86, 7. 89, 5. €5, 34.101, 44. 147, 19. 163, 4. 161, 176, 14. 268, 26H. 334, 231f. 339, 10f. 380, 42. 398, 16. 652, 20. Im einzelnen s. unter Päpste. — Papst als vicarius Christi, dei 28, 20. 66, LI, 143, 4k, 162, 6, 190, 17. 210, 16. 211,96. 276,37. 278,39. 345, 17; 81. 847,31. 371, 21. 379, 32; 37. 381. 383, 40. — Dgl. succes- sor Petri 89, b. 161. 341, 6. — Dgl. caput ecclesie 341, 39. 362, 3. 365. 34. 386, 10. 328, 40. 889, 21. 891,91. — Dg]. servus servorum (dei) 314,37. 978,93; 35. 319, 4. — Papstwahl 158, 18. 159, 7. 169, 151. 170, 9. 862, 17. 354, 14. 378, 4). — Absetzbarkeit 197, 12. 392, Z6. — Autoritàt (potestas) passim, Vel, P. Eugen IV. — FuBkuB 210, 14. — Kurie, Kurialen | (hov zu Rome) 51, 2. 63, 295; 46a, 84, 11; 35, 99, 21. | 122, 93. 155, 1; 49a. 168, 18. 180, 52». 239, 25^. 260, 87. 268, 20, 398, 6. 402,23. 609, 39. 612, 13. G60, 29. 607, 22. 668, 31; 38. 781, 8. 784, 5. 785, 10; 31. — Kardinále 61, 17; 21. 63,375. 79, 38. 98, 0. 103, 37. 164, 30. 165, 44», 188. 159, 7. 160, 23. 167, 30. 169, 16; 33. 179, 1. 197, 40. 198, 2; 8. 211, 12. 200, ' 89. 279,13. 361, 42. 362,18£ 381, 43. 384, 21M. 890,22. 662.33. 608,38. 040,21, Vgl. Alhergati (gen. s. Cruzis), A'oman (Arelatens.), Aquilejs, Augsburg, Bessarion (Greous od. Nicenus), Carvajal, i Cervantes, Cesarini (s. Angeli), Colonna, Jeune (Marinens.), Kiew, Krakan, Landriano (Cumanus), Orsini, Ram (Terracon.), 8tojkovich, Tarent. Vel. Papsttum (Felix V.). — Kardinalskolleg 51, 1. 153, 17. 164, 23. 242, 15. 664,14. — Rat d. Kardinäle f, päpstl. Entscheidungen 51,31. 62,2. 84,9. 9C,25. 101,8. 381, 8. 665, 16. 066, 26. — General-Konsistorium 50, 36; 89. 51, 26. — Geheim-Konsistoriun 61, 16; 21; 85, 662, 15; 39. 666, 18. — Päpstl. Kanzlei 51, 12. — (zoldbulle 141, 37. — Proto. notare s, PunLunu, Sclick. — Notat s. Moleyns. — Sekretäre, Kanzlcibeamte 50, 44. Vel Callio, Cruce, Florentia, Foulani. Hagio, Lavozine, Morandis, Nacoto, Paradisi, Pogzius, PoTlart, Prato, Racaneto, Radulphi, Roverella, Senftleben, Steccatis, Synodi, Thenini, Tuscanis, Yulteris. — Doten (cursores) 296, 15. Vgl. Alumania, Brugis, Neapoli. — Püpstl. Karumer 78, 28. 261, 38911. 295, 42. 435, 475, 660, 46%, 667, 818. 719, 499. — Kammerer siehe Aquileja, Mantua. — Thesaurar 261, 36h; 47k. Vgl. Padua, Trau, Turlono. — Depositar 261, Q?*. Vel. Spinellis, — Fiscal-Procurators, Castello, — Kubikuler s.Padua. — GroBpóritentiar s. Tarent. — Richter s. Jeune, — Kapitüne püpstl. Truppen 261,20. — Offi- . zialen, Familiaren 261,90. Vgl. Cincins, Papiensis. — | 875 . Kurtisanen 260, 40. — Annaten, Servitien 102, 18. 288, 81", 389, 27. — Konzi] unter P, Silvester I. 383, 30. — Dgl. unter P. Hadrian I. 267,17. — Laterankonzl seis Mai 1443: 63, 22; 31°; 36%, 79. 42, 83, 39. 84, 11 ; 18, 85. 98, 35. 99,12;31. 145,35. 146. 44. 147,14. 167, 35. 175, 39. 177, 6. 178, 24. 181, 13. 215, 5. 260, 39. 386, 6. 398, 6. 510, 35. 658, 32; 39. 78L, 16. i Rone, Johann v. —, Propst zu Oldenzaal 149, 3. ' Rorbock, Werner, Gegner Mommingens COR, 12, 612, 9. 618, 23. 157, 18. 162, 17. Rosnte b. Bergamo, Afberieh v. -—-, Rechtsgelehrter, 11804: 168, 17; 21; 26. Rosellis, Anton de ---, Jurist d. Bas. Konzils 242, 8. Rosenberg i. Odenwalc nó. Mosback, Anselm v. —, Ritter 562, 36. — Kcnrad u. Ulrich v. --, kurpfilz, Ritter 537, 2£. — Thomns v. — 525,31. -- a. d. Moldaa südl, Krumau, Ulrich II. v. --, bóhrn. Administrator 227, 12; 463, 238, 6. 239, 13. Rosenheim i. O-Baiern 413, 27. Rosheim (Raßh., Russe) i, U-Elsuü sw. Molsheim, Reichsstadt 471, 41. 506, 9. 533, 2G. 527, 6; 10. 546, 5. 568, 36. 594, 19. 600, 2. 601, 32. 604, 54f. 605, 1; 621, 26, 703, 21; 46, 704, 12, RoBheim. Ludwig v. —, StraBb. Ammeister 51%, 29». Rot, Ilans, Ritter, Baseler Bęm. u. Gesandter 317, 7. 447,12, 467, 36. 470, 35. 502, 33. 504, 12. 516, 10. 525, 26. 526, 17; 38. 545, 45. 550, 4. 551, 25. 577, 43. 574, 13: 25. 563, 53. 619, 45. 620, 26. 743, 36. Rotella, Lorenzo di —, Trienter Doraherr 76, 16; 29; 82, 119, 20. 156, 31; 489. 156, 50%, Rotemburg i. Tirol (wohl Rotenbrunn b. Innsbruck) 282, 51. 285, 1; 4. 420, 25. Rollienburg (Ratemo.) ab d, Tanher, Reichsstadt 262, 38. 423, 25. 616, 41. — Gesandte 290, 30. 298, 20. 461, 522, 617, 3. — Knocht 762, 41 (?). — Bündnis- partner 296, 23; 31. 299, 35. 464, 49». 732, 22. — Aufgebot 616, 6. Rotlin (wohl Ródlas nó. Erlangen) 412, 2. Rott, Lazarus 412, 53. Rottenburg (Rotemb.) a. Nceekar sw. Tübingen 519, 2. 511, 8; 131. 743, 15; 26. Rottweil (Rotwyle), Reichastedt 262, 17. 319, 94. 315, 48, 544, 96, 579, 26, 581, 18. 583, 48. 586,1. 591, vf. 44. 592,14. 617, 48. 707, 18. 714, 26. 760, 18. 765, 43°, — Bgm. u. Rat 680, 1. — Gesandte 733, 7. — Diindnispattner 298, 0; 31, 999, 29, 739, 23, 161, 1. 764, 4. — Aufgebote 591, 47. 6016,18. — Hofgericht 230, 395, Roverella, B., pipstl. Kanzleibeamter 47, 46b. Rualmesnil (°) 262, 462. 324, 574. 061,16, Rudelsdotf n. d. Aurach i, M-Frankon 298, 2, Rübsam, Haus, Junker 3206, 34. Riickersdorf i. M-Franken nó. Nürnberg 111, 45. Riidesheim a. Rh., Rudo/t v. —, Di. decr., Dumherr u. Propst v. St. Paul zn Worms, Auditor d. Bas. Konzila, Gosundter P, Felix' V, z. RT, 2444: 14, 36. 17, 2. 28, 12. 203, 54%, 215, 19. 317, 1. 392, 36. 628, 21. 676, 4. Rufach i. O-T3248 30. Gebweiler 483, 36». 491, 19. 519, 582. 534, 23.
Strana 876
876 Rumel, Gebr. Lienhart, Heinz u. Hieronymus, v. Nürn- berg 112, 18, Ruperti, Andreas, Dr., Pír. z. Danzig, DO.-Gesandter 79, fi; 478, 124, 478; 420. 198, 20. 222,1; 42, 268, 388, 209, 30. 428, 298. 512, 31. 676, 12. 771, 42ff. Hupertsberg (Sant Rupreehtsb.) b. Bingerbrück, Bene- diktinerinnenkloster 538, 17. Rusticus, Monch z. Zt. v. Hieronymus 651, 3; 14. Rute, Ticze v. d. —, Begleiter d. sächa. Gesandten Vitatum 188, 53». S Saalfeld a. d. Saale onó. Moiningen 287, 48; 56. 288, 2; 16. — Abt 199, 30%, 200, 50%. 201, 1. 287, 43; 51. Saarburg i. Kurtrier ssw. Trier, Tagung 136, 11. — i. Lothr. westl. Zabern 322, 21; 39. Saarwerden i. U-KisaB nw. Zabern, Gft, 571, 37. Sabbaoth, hebr. Beiname Gottes 659, 10. Sabrevais, Dionysius de —, Pros. u. Gesandter d. Univ. Paris 18, 50s. Sachs, Hans, Mstr,, Domherr z. Gmünd, Rat u. 752, 478. Sachsen (Sassen), Herzogtum, Untertanen 128, 15; 361. 129, 8; 49bf. 130, 43. 131, 14; 43. 312, 13. 314, 7. 566, 16. 673, 7; 18. 695, 47:1. 734, 22; 28. — Mer- 20ge (Haus Wettin) 2383, 47, 274, 1. 302, 38. 312, 4ff.; 45. 314, 44. 464, 47a. 474, 44, 493, 3. 694, 4, 699, 32. 721, 38. — Magnaten (Grufen, Ritter) 200, 24, 216, 4. 312, 13, — Amtleute 135, 53», — Baupt- leute 197, 27. Vgl. Gleichen. — Schlosser 220, 635, — Bischüfe, Pràlaten 197. 200, 424. 274, 1. 276, 25. 276, 4. 285, 5. 496, 3. 671,98. 672, 451f. 734, 99: 28. - Univeraitäten 275, 25. 255.6. — Gelehrte (doctores) 274, 1. 393, 7. 496, 3. 621, 482, 079, 451f. — Kirchl. Gutachten 274, 1. 276, 24, 671,38. — Orden 200-201. — Ki. Friedrich II, der Santtmiitige, Lef. i. Thüringen, Mgt. zu Meißen, Erzmarschall 1428-64: 127,8. 131,12 ; 31. 230, 531. 232, 49°, 260, 426, 39. 428, 528, 673, 38. — Verhältnis zu Papst u. Konzil 12, 21, 31, 36. 35, 13; 18, 80, 14ff. 129, 17. 196, 82. 286, 2. 401, 36. 408, 18, 510,39. 511,10. 512,9. 622,4. 671,31. 784,3. 771,540. 774,16. — Dgl. z. Frankreich 451,8. 682, 28. 693, 16. 767,17. — Del. zu Burgand u, Luxem- burg 40, 42a. 41, Ti. 46, ILff. 115-118. 132-138. 682, 28. 740,13. 745,2. — RT.-Besuch 199, 1; 858; 34%. 200, 25. 201,13. 220, 44, 293, 11. 283, 23. 286, 6. 464, 24. 465, 30. 466, b. 475, 19. 482, 13. 496, 2, 605, 21. 608, 11. 509, 20. 671, 10. 689, 16. — Seine Gemahlin Margarethe v. Österreich * 1416, + 1486: 137,25. 270, 45. — Ihr ält. Sohn Hz. Friedrich 1439-51, Eheberodung m, Karola v. Savoyen 68,42%. 1161. 127-131. 132, bba. 133, 54a, 208, 408. 312,17. — Ihr 2. Sohn Hz. Ernst 1441-80: 72D, 26b. — Gesandte, Räte 80, 16. 117, 34, 127, 28. 131, 36. 132-138. 260, 36. 314, 36. 672, 81. 700, 3. Vgl. Engolhard, Grolea, Hausen, Henghart, Knorre, Maltitz, Polenz, Pox- dorf, Sack, Schotte, Vitztum, Zweibriicken. — Del. Freising, Plr. z. Gesandter d. Salzb. Bís. 110, 81. i Alphabotisches Register z. d. RTT. 1443: 80,8. 108,29. 187, 42, 199,11. 201, 18. 220, 45. — Dal z. Niirnb. RT. 1444: 260, 14 276, 5. 406, 32. 408, 23, 409, 9. 722,1. — Dgl z.d. Tagen 1444-40: 074, 29; 63. 682, 29. 689,16. 702,10. 723,3. 737,16. 738,9. 740, 24. 783, 36. — Boten 289,99. 986, 56, Vgl. Behemen, Petirchin, Rute, Smedichen. — Kanzlei 10, 2; 32. 31,15. 67, 31. 128, 7, 135, 57°. 199, 05; 50b. 200, 24; 26. 287, 40. 676, 3€. 784, 10. 778, 2. — Siegel 131, 9. 184, 06b. — Kanzler 110, 33. 138, 32. Vgl. Magdeburg, Schosser. — Vizekanzler g. Groles, — Obermarschall s. Debenburg. — Huîmeister v. Marschall 701, 6. 722,14. Vgl. Vitztum. — Auf- gebote geg. Armagn. 441, B. 442, 40b. 535, 32; 47. — Hz, Wilhelm IIT., der Tapfere, Bruder d. Yorgen., Lgf. i. Thüringen, Mgf. zu Meifien 1428-82: 40, 482. 181, 12. 192-188. 320, 44^. 231, 2. 260, 59b. 482, 18. 496, 2. 511, 10. 682, 28, 695, 9b; 205. 702, 15. 784, 3. 740,13. — Seine Gemahlin Anna 280, bib, 231, 31%, — Gesandte 230, 62^, 682, 29, — Hz. Sigmund, Bruder d. Vorgen., 1417-68, Pfezer u. erváhlter Bf. zu Würzburg 1440-43: 288, 148i. 382, 8; 14. — Anna, Sehwester d, Yorgen., ^ 1420, 1462, verheir. 1433 mit Lgf Ludwig v. Hessen 189, 41; 43, 312, 17. Ihr Hofmeister 138, 82, — Katharina, Schwester d. ' Vorgen., Gemaklin Kf, Friedriehs v. Brandenburg 260, 573, | Sachsen-Lauenburg, Hz. Erich 1411-35, verheir. mit Elisabeth, T. Konrads v. Weinsberg 313, 2. — Ez. Bernhard II. 1486-63, kgl. Kommissar 282, 7; 12. Sachsenhausen (Sassenhusen) b. Frankf, Friedrich v. —, Ritter 702, 18. — Konrad v. —, Mstr., Arzt 290, 42. 291, 9. Sachsenheim i. Württ. óstl. Vaihingen, Berchtold v. — 522, 185. 541, 1. — Bemolt y. — 522, 12b, Sack, Ulrich, kursüchs, Rat u. Gesandter z. RT. 1443: 110, 27. Säckingen (Sogkingen) a. Rh. wsw. Waldshut 429, 7; 9. 517, 15. 796, 12. Gesandtę 7, RT. 1444: 500, 17. — Belagerung dch. Armagn. 431, 42. 446, 86. 604, 41, 509, 12, 516, 18. 017, 20. 529,2. 588, 68. 610, 9. 790, 11; 25. Saint-Antoine, Johannes — de Viennois, Präzeptor v. Tsenheim 327, 34, 432, 2. 434, 4, 470, 45% (?). 524, 8, — Sein Kaplan Nicolaus 327, 44. Saint-Dié a. d. Meurthe sw. Straßburg 635, 39. Sainte-Menehould nů. Chálons-s,-M, 323, 12. Saint-Maurice i. Kt. Wallis, Augustiner-Abt 749, 2. Saint-Nicolas (-du-Port) a. 4. Meurthe sé, Nancy 324, 1: 11. 326, 30. 327, 19. Sallustius, C. — Crispus, róm. Geachichtsschreiber, 194 v. Chr.: 26, 29. Salm i. Vogesen, Gf. v. —, Neffe d. StraBb. Bis. 823, 5. Salomo, ist, Kg. 378, 30. — Seine Mutter s. Bersabe. . Salzburg, Bistum, Suffragane 72,30, — Offizial 512, 104. ‘ — Gelehrte 195, 15. — AblaBgcld 76,89. 203, 46s, — Ebf. Friedrich IV. v. Emmovsberg 1441-53: v1, 9. 139, 18. 194, 34. 241, 27. 242, 7, 265, 95. 304, 47. 353, 12. 404, 11. 406, 44. 512, 9. 56D, 82. 805, 8. — Gesandte 71,31, 108, 45. 215, 28, 409, 2, 611, 9. Vgl Sachs. — Aufgebot 441, 5.
876 Rumel, Gebr. Lienhart, Heinz u. Hieronymus, v. Nürn- berg 112, 18, Ruperti, Andreas, Dr., Pír. z. Danzig, DO.-Gesandter 79, fi; 478, 124, 478; 420. 198, 20. 222,1; 42, 268, 388, 209, 30. 428, 298. 512, 31. 676, 12. 771, 42ff. Hupertsberg (Sant Rupreehtsb.) b. Bingerbrück, Bene- diktinerinnenkloster 538, 17. Rusticus, Monch z. Zt. v. Hieronymus 651, 3; 14. Rute, Ticze v. d. —, Begleiter d. sächa. Gesandten Vitatum 188, 53». S Saalfeld a. d. Saale onó. Moiningen 287, 48; 56. 288, 2; 16. — Abt 199, 30%, 200, 50%. 201, 1. 287, 43; 51. Saarburg i. Kurtrier ssw. Trier, Tagung 136, 11. — i. Lothr. westl. Zabern 322, 21; 39. Saarwerden i. U-KisaB nw. Zabern, Gft, 571, 37. Sabbaoth, hebr. Beiname Gottes 659, 10. Sabrevais, Dionysius de —, Pros. u. Gesandter d. Univ. Paris 18, 50s. Sachs, Hans, Mstr,, Domherr z. Gmünd, Rat u. 752, 478. Sachsen (Sassen), Herzogtum, Untertanen 128, 15; 361. 129, 8; 49bf. 130, 43. 131, 14; 43. 312, 13. 314, 7. 566, 16. 673, 7; 18. 695, 47:1. 734, 22; 28. — Mer- 20ge (Haus Wettin) 2383, 47, 274, 1. 302, 38. 312, 4ff.; 45. 314, 44. 464, 47a. 474, 44, 493, 3. 694, 4, 699, 32. 721, 38. — Magnaten (Grufen, Ritter) 200, 24, 216, 4. 312, 13, — Amtleute 135, 53», — Baupt- leute 197, 27. Vgl. Gleichen. — Schlosser 220, 635, — Bischüfe, Pràlaten 197. 200, 424. 274, 1. 276, 25. 276, 4. 285, 5. 496, 3. 671,98. 672, 451f. 734, 99: 28. - Univeraitäten 275, 25. 255.6. — Gelehrte (doctores) 274, 1. 393, 7. 496, 3. 621, 482, 079, 451f. — Kirchl. Gutachten 274, 1. 276, 24, 671,38. — Orden 200-201. — Ki. Friedrich II, der Santtmiitige, Lef. i. Thüringen, Mgt. zu Meißen, Erzmarschall 1428-64: 127,8. 131,12 ; 31. 230, 531. 232, 49°, 260, 426, 39. 428, 528, 673, 38. — Verhältnis zu Papst u. Konzil 12, 21, 31, 36. 35, 13; 18, 80, 14ff. 129, 17. 196, 82. 286, 2. 401, 36. 408, 18, 510,39. 511,10. 512,9. 622,4. 671,31. 784,3. 771,540. 774,16. — Dgl. z. Frankreich 451,8. 682, 28. 693, 16. 767,17. — Del. zu Burgand u, Luxem- burg 40, 42a. 41, Ti. 46, ILff. 115-118. 132-138. 682, 28. 740,13. 745,2. — RT.-Besuch 199, 1; 858; 34%. 200, 25. 201,13. 220, 44, 293, 11. 283, 23. 286, 6. 464, 24. 465, 30. 466, b. 475, 19. 482, 13. 496, 2, 605, 21. 608, 11. 509, 20. 671, 10. 689, 16. — Seine Gemahlin Margarethe v. Österreich * 1416, + 1486: 137,25. 270, 45. — Ihr ält. Sohn Hz. Friedrich 1439-51, Eheberodung m, Karola v. Savoyen 68,42%. 1161. 127-131. 132, bba. 133, 54a, 208, 408. 312,17. — Ihr 2. Sohn Hz. Ernst 1441-80: 72D, 26b. — Gesandte, Räte 80, 16. 117, 34, 127, 28. 131, 36. 132-138. 260, 36. 314, 36. 672, 81. 700, 3. Vgl. Engolhard, Grolea, Hausen, Henghart, Knorre, Maltitz, Polenz, Pox- dorf, Sack, Schotte, Vitztum, Zweibriicken. — Del. Freising, Plr. z. Gesandter d. Salzb. Bís. 110, 81. i Alphabotisches Register z. d. RTT. 1443: 80,8. 108,29. 187, 42, 199,11. 201, 18. 220, 45. — Dal z. Niirnb. RT. 1444: 260, 14 276, 5. 406, 32. 408, 23, 409, 9. 722,1. — Dgl z.d. Tagen 1444-40: 074, 29; 63. 682, 29. 689,16. 702,10. 723,3. 737,16. 738,9. 740, 24. 783, 36. — Boten 289,99. 986, 56, Vgl. Behemen, Petirchin, Rute, Smedichen. — Kanzlei 10, 2; 32. 31,15. 67, 31. 128, 7, 135, 57°. 199, 05; 50b. 200, 24; 26. 287, 40. 676, 3€. 784, 10. 778, 2. — Siegel 131, 9. 184, 06b. — Kanzler 110, 33. 138, 32. Vgl. Magdeburg, Schosser. — Vizekanzler g. Groles, — Obermarschall s. Debenburg. — Huîmeister v. Marschall 701, 6. 722,14. Vgl. Vitztum. — Auf- gebote geg. Armagn. 441, B. 442, 40b. 535, 32; 47. — Hz, Wilhelm IIT., der Tapfere, Bruder d. Yorgen., Lgf. i. Thüringen, Mgf. zu Meifien 1428-82: 40, 482. 181, 12. 192-188. 320, 44^. 231, 2. 260, 59b. 482, 18. 496, 2. 511, 10. 682, 28, 695, 9b; 205. 702, 15. 784, 3. 740,13. — Seine Gemahlin Anna 280, bib, 231, 31%, — Gesandte 230, 62^, 682, 29, — Hz. Sigmund, Bruder d. Vorgen., 1417-68, Pfezer u. erváhlter Bf. zu Würzburg 1440-43: 288, 148i. 382, 8; 14. — Anna, Sehwester d, Yorgen., ^ 1420, 1462, verheir. 1433 mit Lgf Ludwig v. Hessen 189, 41; 43, 312, 17. Ihr Hofmeister 138, 82, — Katharina, Schwester d. ' Vorgen., Gemaklin Kf, Friedriehs v. Brandenburg 260, 573, | Sachsen-Lauenburg, Hz. Erich 1411-35, verheir. mit Elisabeth, T. Konrads v. Weinsberg 313, 2. — Ez. Bernhard II. 1486-63, kgl. Kommissar 282, 7; 12. Sachsenhausen (Sassenhusen) b. Frankf, Friedrich v. —, Ritter 702, 18. — Konrad v. —, Mstr., Arzt 290, 42. 291, 9. Sachsenheim i. Württ. óstl. Vaihingen, Berchtold v. — 522, 185. 541, 1. — Bemolt y. — 522, 12b, Sack, Ulrich, kursüchs, Rat u. Gesandter z. RT. 1443: 110, 27. Säckingen (Sogkingen) a. Rh. wsw. Waldshut 429, 7; 9. 517, 15. 796, 12. Gesandtę 7, RT. 1444: 500, 17. — Belagerung dch. Armagn. 431, 42. 446, 86. 604, 41, 509, 12, 516, 18. 017, 20. 529,2. 588, 68. 610, 9. 790, 11; 25. Saint-Antoine, Johannes — de Viennois, Präzeptor v. Tsenheim 327, 34, 432, 2. 434, 4, 470, 45% (?). 524, 8, — Sein Kaplan Nicolaus 327, 44. Saint-Dié a. d. Meurthe sw. Straßburg 635, 39. Sainte-Menehould nů. Chálons-s,-M, 323, 12. Saint-Maurice i. Kt. Wallis, Augustiner-Abt 749, 2. Saint-Nicolas (-du-Port) a. 4. Meurthe sé, Nancy 324, 1: 11. 326, 30. 327, 19. Sallustius, C. — Crispus, róm. Geachichtsschreiber, 194 v. Chr.: 26, 29. Salm i. Vogesen, Gf. v. —, Neffe d. StraBb. Bis. 823, 5. Salomo, ist, Kg. 378, 30. — Seine Mutter s. Bersabe. . Salzburg, Bistum, Suffragane 72,30, — Offizial 512, 104. ‘ — Gelehrte 195, 15. — AblaBgcld 76,89. 203, 46s, — Ebf. Friedrich IV. v. Emmovsberg 1441-53: v1, 9. 139, 18. 194, 34. 241, 27. 242, 7, 265, 95. 304, 47. 353, 12. 404, 11. 406, 44. 512, 9. 56D, 82. 805, 8. — Gesandte 71,31, 108, 45. 215, 28, 409, 2, 611, 9. Vgl Sachs. — Aufgebot 441, 5.
Strana 877
Alphabetisches Register Stadt 282, 41, — Ortsangabe 79, 54%; 47%, 80, 6f. 119, 22. 217, 36; 46. 2394, 47%, 752, 83Mf, 757, 24. 173, 86. — Domkirehe 139, 49b, — Tagung 805, 15ff. —, Erhard v. —, Matr,, Streitwagenbauer 565, 27, Samland i. Ostpr., Bf. Nikolaus v. Schoeneck 1442-10: 171, 1; 22. 772, 44; 46; 48. Sumson, Füchse des S. 359, 20. 363, 10. Samuel, isracl. Hohepriester 39, 11; 13. Snn(c)ta Croec, Andreas de — 51, 569, Sancti Poncii (Saint-Pons b. Nizza?), Yswrnus, Regi- | stra£or d. Bas, Konzils 654, 17. Son Cucufate del Vallés i. Katalonien, Bened.-Abt (Petrus) 207, 29. Sand Jorgen-Arm (Bosporus b. Konstantinopel ?) 715, 29. San Foca i. lriaul westl, Udine, Gericht 416, 53, Sankt Alban i, d. Pfalz nw. Kirchheimbolanden, Her- ren v. — 638, 16. Sankt Anthonien (i. d. Pfalz?), (Ordens-)Mstr. 538, 20. Sankt Blasien, Bencd.-Abtei 529, 1. — Abt Nikolaus, kel. Gesundter z. Bas. Korzil 649, 4. 663, 26. 656, | 23. 660, 5. Sankt Cassian i. Südtirol b. Bruneck 670, 27. Sankt Florian i. O-Osterr., Augustinor-Chorh. 31, 20. Sankt Gallen, Reichsstadt 315, 42. 441, 28, 447, 26. 595. 088. 728. 36. 726, 5; 8. 752, 6. 788, 15. — Bgr. u. Rat 441, 29, 752, 16. 799, 32, — Bgr. S. Poyrar, I — Boischuflen 641, 89%. 749, 18. Vgl. Hor. — Bürdnispartner 767, 21. — Aufgebote 441, 18b. 546, 49b, 548, 29. — Schiedsrichter 792, 8, 796, 18. — Vogtei 787,38. Vgl. Klingonberg. — Bened.-Abt Kaspar 315, 5; 9. 788, 19. Sankt Goar (Bent Gewere) a. Rh., Tagung 67, 38; 482. 68, 872; 4652, Sankt Johann b. Saarbrücken, Bened.-Abtei 638, 18, Sankt Lambrecht i. d. Pfalz wnw. Neustadt 588, 7. Sankt Pit (Pult) i. U-Elsa8 пб. Rappoltsweiler 471, 41. 506, 8. 546, 5. 568, 34. Sankt Ruprechtsberz s. Rupertsberg. Sankt Veit i. Kärnten 212, 44. 217, 462. 219, 49, 220, 17. 226, 14. 268, 10. 321, 39. Sant-Rock, Otto, v. Leinburg 411, 50. Saóne (Sone), FiuB i. Burgund 327, 29, Sarazenen, Ungliubige 23, 19. 166, 38. 168, 33. 276, 48. Vel. Türken. Sarntasl, Platre (Cem. Sarntheim) i Südtirol nórdl. - Bozen i. Bes.tz d. Enea Silvio 219, 41. Saul, israel. Konig 39, 12. 369, 4. Seullieim i. Rheiuhesseu wesll. Oppenheim, Heinrich u. Hermann Hundt v. —, kurpfálz. Edelleuta 537, 21. — Dorimstr. 537, 23. Saumur (Salmurium) a. d. Loire sò. Angers 192, 19. Savoyen (Saffen, Sofoyen), Land 2, 31. 3, 9. 36, 45b. 38, 5. 221,19. — Adel 75, 45°. — Herzogtum, Haus 38, 12. 41, 46, 117, 608, 131, 40. 178, 12. 349, 27; 34. 709,52b. — Lehnsverhiltnis z. Reich 5, 41. 6, 37%. 320, 19; 51b. 792, 463. — Gf. Amadeus VIIL, Hz. 1417-84, seit 5. Nov. 1439 P. Felix V., s. Püpste. — Hz. Ludwig L, Sohn d. Vorgen., seit 1434 Fürst v. Piemont, seit 1440 Hz. v. Sav., 5. 6, 358, 37, 3ff.; 877 44a, 122, 17. 127, 15; 498. 128, 19f,; 578, 131, 34m. 184, 5; 16. 186, 39. 312, t6. 320, 7. 515, 11; 46. 516, 38. 617, 56. 701, 31. 792, 33; 3641. 796, 19. — Sein Sohn Amadeus IX, * 1435: 134, 5, — Seine Tochter Margarete s. Pfalz. — Seine Tochter Karola (Char- lotte) * 7. Sept. 1441, verlobt m. Hz. Friedrich d. J. v. Sachsen, verheir. 1451 m. Dauphin Ladwiz, siele Sachsen. — Seine Schwester Margarete, Wwe. Hz. Ludwigs v. Anjou 5, 12. 7, 18. 46,6; 16. 117, 24, — Kämmeror 688, 6. Vel. Bolomier — Räte, Ge sandte 127, 28, 515, 43; 52. 516, 31. 598, 9. 607, 19. 744, 20. Suyn nórdl. Koblenz, Gi. Dietrich 1, * 1415, + 1452, kurköln. Rat 133, 49%, Seurampi, Lodovico, Patriarch s. Aquiloja. Schad, Andreas, Stadtschreïber v. Mülhaason 317, &. Schafthausen {Schofhusen), Reichsstadt 315, 42, 409, 44. 429, 38, 468, 4; 21. 476, 27. 487, 47. 488, 37. 504, 49. 505, 18. 583. 10; 28. 584, 50; 568. 585, 20. 586, 41. 587, 38. 588, 50. 591, 8; 19; 54. 594, 36. 699, 32. 610, 7. 723, 36. 729, 8, — Bgm. u. Rat 732, 17. — Gesandto 596, 35. 729, 49. Vgl. Nunaugster. — Bündnispurtner 732, 21. 767, 22. 761,1. 764,3. — Hilfe f. d. Stadt 592, 2; 8; 20. 610, 20. Schalk, Obrecht (Albr.), Straßb. Ammeister 8, 32%, 264, 1. 472,15. 515, 39. 517, 18. 519, 17. 523, 56. 524, 49. 525, 47. 597, 55. 598, 14. : Bchuuk, Haus, y. Buulery, RT.-Besucher 1443: 110, 56. | Sehanlit, Klaus, StraBb. Ammeister u. Gesandter 5, 32b, 515, 38, 517, 17. 519, 17, 623, 33; 55, 525, 46, 597, 55. 598, 13. 788, 29. 791, 882. Scharrackbergheim i. U-Elsaß nnw. Molsheim 471, 41. 506, 9. 546, 6. Schaumberg (Schaumburg b. Schalkan i. Sa.-Co- burg 7), Georg v. — 110, 18. Sekaumburg i. O-Osterr. westl. Linz, Gf. Johann I 415, 16. Schechingen i Wiirtt. wnw. Aalen, Ernfried v. —, wiirtt, Ritter 622, 150, Scheiflenz, Oher- u. Unter-, i. Odenwald nö. Mosbach 586, 84°. Sehezenburg (?), Grafen v. — 264, 31. Schellenberg i. Sa. Bstl. Chemnitz 136, 438. —, Burchard r. —, Landkomtur i. Elsa 303, 61°. 523, 32. — Marquard v. —, DO.-Komtur 765, 443, 791, 422, Schelme, Hugo, Frankf. Rassherr 561, 4. 674, b. Schenk, Fritz, v. Geyern 412, 3; 26. i — v. Limburg s. Limburg, Würzburg (BL. God. IV.). | | i i Soherenberg, wohl Schermbeck mw. Dorsteni. W., Verhandl. 230, 17^. Scherer, Henne, Frankf, Soldner 546, 21. Schilling, Friedrich, Beseler Gesandtar 317, 7. —, Georg, württ. Ritter 522, 22°. Schiltaw, d. i. Schiltach i. Schwarzwald nw. Schram- berg, Feste 520, 27. Schiter, Ludwig, Sackler v. Konstanz 791, 23, —, Ulrich, Gesandter v. Konstanz 860, 8. Schitknecht, Heilozam, Frankf, Hauptmann u. Ge- sandter 216, L 293, 38. 480-490. 492,45. 498,9. 494, 12. 673, 48. 675, 6.
Alphabetisches Register Stadt 282, 41, — Ortsangabe 79, 54%; 47%, 80, 6f. 119, 22. 217, 36; 46. 2394, 47%, 752, 83Mf, 757, 24. 173, 86. — Domkirehe 139, 49b, — Tagung 805, 15ff. —, Erhard v. —, Matr,, Streitwagenbauer 565, 27, Samland i. Ostpr., Bf. Nikolaus v. Schoeneck 1442-10: 171, 1; 22. 772, 44; 46; 48. Sumson, Füchse des S. 359, 20. 363, 10. Samuel, isracl. Hohepriester 39, 11; 13. Snn(c)ta Croec, Andreas de — 51, 569, Sancti Poncii (Saint-Pons b. Nizza?), Yswrnus, Regi- | stra£or d. Bas, Konzils 654, 17. Son Cucufate del Vallés i. Katalonien, Bened.-Abt (Petrus) 207, 29. Sand Jorgen-Arm (Bosporus b. Konstantinopel ?) 715, 29. San Foca i. lriaul westl, Udine, Gericht 416, 53, Sankt Alban i, d. Pfalz nw. Kirchheimbolanden, Her- ren v. — 638, 16. Sankt Anthonien (i. d. Pfalz?), (Ordens-)Mstr. 538, 20. Sankt Blasien, Bencd.-Abtei 529, 1. — Abt Nikolaus, kel. Gesundter z. Bas. Korzil 649, 4. 663, 26. 656, | 23. 660, 5. Sankt Cassian i. Südtirol b. Bruneck 670, 27. Sankt Florian i. O-Osterr., Augustinor-Chorh. 31, 20. Sankt Gallen, Reichsstadt 315, 42. 441, 28, 447, 26. 595. 088. 728. 36. 726, 5; 8. 752, 6. 788, 15. — Bgr. u. Rat 441, 29, 752, 16. 799, 32, — Bgr. S. Poyrar, I — Boischuflen 641, 89%. 749, 18. Vgl. Hor. — Bürdnispartner 767, 21. — Aufgebote 441, 18b. 546, 49b, 548, 29. — Schiedsrichter 792, 8, 796, 18. — Vogtei 787,38. Vgl. Klingonberg. — Bened.-Abt Kaspar 315, 5; 9. 788, 19. Sankt Goar (Bent Gewere) a. Rh., Tagung 67, 38; 482. 68, 872; 4652, Sankt Johann b. Saarbrücken, Bened.-Abtei 638, 18, Sankt Lambrecht i. d. Pfalz wnw. Neustadt 588, 7. Sankt Pit (Pult) i. U-Elsa8 пб. Rappoltsweiler 471, 41. 506, 8. 546, 5. 568, 34. Sankt Ruprechtsberz s. Rupertsberg. Sankt Veit i. Kärnten 212, 44. 217, 462. 219, 49, 220, 17. 226, 14. 268, 10. 321, 39. Sant-Rock, Otto, v. Leinburg 411, 50. Saóne (Sone), FiuB i. Burgund 327, 29, Sarazenen, Ungliubige 23, 19. 166, 38. 168, 33. 276, 48. Vel. Türken. Sarntasl, Platre (Cem. Sarntheim) i Südtirol nórdl. - Bozen i. Bes.tz d. Enea Silvio 219, 41. Saul, israel. Konig 39, 12. 369, 4. Seullieim i. Rheiuhesseu wesll. Oppenheim, Heinrich u. Hermann Hundt v. —, kurpfálz. Edelleuta 537, 21. — Dorimstr. 537, 23. Saumur (Salmurium) a. d. Loire sò. Angers 192, 19. Savoyen (Saffen, Sofoyen), Land 2, 31. 3, 9. 36, 45b. 38, 5. 221,19. — Adel 75, 45°. — Herzogtum, Haus 38, 12. 41, 46, 117, 608, 131, 40. 178, 12. 349, 27; 34. 709,52b. — Lehnsverhiltnis z. Reich 5, 41. 6, 37%. 320, 19; 51b. 792, 463. — Gf. Amadeus VIIL, Hz. 1417-84, seit 5. Nov. 1439 P. Felix V., s. Püpste. — Hz. Ludwig L, Sohn d. Vorgen., seit 1434 Fürst v. Piemont, seit 1440 Hz. v. Sav., 5. 6, 358, 37, 3ff.; 877 44a, 122, 17. 127, 15; 498. 128, 19f,; 578, 131, 34m. 184, 5; 16. 186, 39. 312, t6. 320, 7. 515, 11; 46. 516, 38. 617, 56. 701, 31. 792, 33; 3641. 796, 19. — Sein Sohn Amadeus IX, * 1435: 134, 5, — Seine Tochter Margarete s. Pfalz. — Seine Tochter Karola (Char- lotte) * 7. Sept. 1441, verlobt m. Hz. Friedrich d. J. v. Sachsen, verheir. 1451 m. Dauphin Ladwiz, siele Sachsen. — Seine Schwester Margarete, Wwe. Hz. Ludwigs v. Anjou 5, 12. 7, 18. 46,6; 16. 117, 24, — Kämmeror 688, 6. Vel. Bolomier — Räte, Ge sandte 127, 28, 515, 43; 52. 516, 31. 598, 9. 607, 19. 744, 20. Suyn nórdl. Koblenz, Gi. Dietrich 1, * 1415, + 1452, kurköln. Rat 133, 49%, Seurampi, Lodovico, Patriarch s. Aquiloja. Schad, Andreas, Stadtschreïber v. Mülhaason 317, &. Schafthausen {Schofhusen), Reichsstadt 315, 42, 409, 44. 429, 38, 468, 4; 21. 476, 27. 487, 47. 488, 37. 504, 49. 505, 18. 583. 10; 28. 584, 50; 568. 585, 20. 586, 41. 587, 38. 588, 50. 591, 8; 19; 54. 594, 36. 699, 32. 610, 7. 723, 36. 729, 8, — Bgm. u. Rat 732, 17. — Gesandto 596, 35. 729, 49. Vgl. Nunaugster. — Bündnispurtner 732, 21. 767, 22. 761,1. 764,3. — Hilfe f. d. Stadt 592, 2; 8; 20. 610, 20. Schalk, Obrecht (Albr.), Straßb. Ammeister 8, 32%, 264, 1. 472,15. 515, 39. 517, 18. 519, 17. 523, 56. 524, 49. 525, 47. 597, 55. 598, 14. : Bchuuk, Haus, y. Buulery, RT.-Besucher 1443: 110, 56. | Sehanlit, Klaus, StraBb. Ammeister u. Gesandter 5, 32b, 515, 38, 517, 17. 519, 17, 623, 33; 55, 525, 46, 597, 55. 598, 13. 788, 29. 791, 882. Scharrackbergheim i. U-Elsaß nnw. Molsheim 471, 41. 506, 9. 546, 6. Schaumberg (Schaumburg b. Schalkan i. Sa.-Co- burg 7), Georg v. — 110, 18. Sekaumburg i. O-Osterr. westl. Linz, Gf. Johann I 415, 16. Schechingen i Wiirtt. wnw. Aalen, Ernfried v. —, wiirtt, Ritter 622, 150, Scheiflenz, Oher- u. Unter-, i. Odenwald nö. Mosbach 586, 84°. Sehezenburg (?), Grafen v. — 264, 31. Schellenberg i. Sa. Bstl. Chemnitz 136, 438. —, Burchard r. —, Landkomtur i. Elsa 303, 61°. 523, 32. — Marquard v. —, DO.-Komtur 765, 443, 791, 422, Schelme, Hugo, Frankf. Rassherr 561, 4. 674, b. Schenk, Fritz, v. Geyern 412, 3; 26. i — v. Limburg s. Limburg, Würzburg (BL. God. IV.). | | i i Soherenberg, wohl Schermbeck mw. Dorsteni. W., Verhandl. 230, 17^. Scherer, Henne, Frankf, Soldner 546, 21. Schilling, Friedrich, Beseler Gesandtar 317, 7. —, Georg, württ. Ritter 522, 22°. Schiltaw, d. i. Schiltach i. Schwarzwald nw. Schram- berg, Feste 520, 27. Schiter, Ludwig, Sackler v. Konstanz 791, 23, —, Ulrich, Gesandter v. Konstanz 860, 8. Schitknecht, Heilozam, Frankf, Hauptmann u. Ge- sandter 216, L 293, 38. 480-490. 492,45. 498,9. 494, 12. 673, 48. 675, 6.
Strana 878
878 Schindel, ndl. N-Brabant sô. ’s-Hertoxenbosch, Pfarre 262, 14. Schlappen, Ulmer Bate (?) 508, 31. Schlenderhahn, Schloß sö. Bergheim i. Rheinland 261, 1. Sehlesien, Bewohner s. Teitoriez. Schlettstadt (Sclitstat) i. U-ElsaB, Reichsstadt 8, 7. 86, 18. 255, 49. 256, 325, 7. 446, 89. 504, 26. 506, 2. 516, 6. 525, 29. 588, 15^. 551, 37. 619. 17. 621, 9; 7. 682, 6. 689, 88^, 708, 85. 723, 31. 719,80. — Ge- sandte 236,19. Vgl, Onfro. — Diener a. Kuppen- heim. — Aufgebote 443, 75, 530, 19. 531, 8. Schlick, Kaspar, Hurr zu WeiBenstadt, kgl. Rat u. Kanz- ler, seit 1442 auch bei Kg. Friedrich, T1449: 79,9731. 115, 10. 193, 36+. 214, 43s. 227,12. 230, 57s. 240 bis 248. 269. 264,13; 22. 271, 6; 12; 26. 353, 10. 416, 34. 784, 40b, 796, 43fT. — Briefaussteller 114, 44b, 126, 14). 154, 30. 15b, 18; 43"; 55», 156, 380, 180, 033. 102, 42^. 202, 40». 269, 15, 272, 4b, 273, 16. 218, 21. 983, 37. — Briefempfünger 115, 44», 124, 38»; 43, 126, 178. 174, 445. 181, 40. 198, 40. . 212, piv. 217, 26, 218, 24. 219, 44. 226, 43a. 239, 542, 270, 22; 81. 276, 15. 311, 36%. 498,97», — Unterfertigungen als Kanzler 151, 11, 163, 16. 234, 29b. 320, 4. 416, 31. 424, 17. 448, 15. 482, 47b. 715, 52, 746, 15; 40. — Yerhandl.-Parlner b. Bas. Konzil 30, 24ff. 141, 21. — Kgl. Gesandter zu T. Eugen 1442: 9,23; 442, 46, 348, 47-61 passim. 79, 18. 145, 20. — Dyul. z. d. RTT. 1443: 76, 24, 77, 31. 78, 8. 79, 23. 110, 34. 111, 5; 8. 112, 17. 201, 22. 202, 1. 216-217, 218, 34. 219, 44. 622, 18. — Del. z. RT. 1444; 472, 41, 473, 37; 46. 476, 7. 481, 7. 482,11. 483, 8. 484, 27. 485, 23. 486, 37H. 488, 40; 45. 489, ! 5; 14f. 492, 13; 21. 493, 10. 494, 4; 14ff. 506, 39. 507, 7; 15. 508, 3. — Kapitiin v. Eger u, Elbogzen | 47,15. — Geldforderungen 155, 45b. 695,96. — Seine Gemahlin 217, (3; 44. — Sein Sohn 217, 29. — Sein Sehreiber (tabellnrims) 785, 9. —, Heinrich, Bruder d. Vorgen., Propst v. Bunzlau, apost. Protonotar, erwühlter Bi. v. Freising 9, 455, 174, 46a. 208, 339. 240, 1815. 270, 47. 273, 14; 39. 735, 26, —, Wilhelm, v. Secberg 410, 20, Schlieben (Sliwen, Sluwen) nd. Torgau, Propst 200, 16, — Kapitel 286, 33. 288, 6. SchloBberg, wohl Feste Ehrenberg b. Reutte i. Tirol 282, 51, 420, 25, Schlüssel (SluBel), Godfried, Dominikaner, Prof. theol. an Univ. Köln 272, 14, 331, 33. 332, 87. Sclunalz (Smalez), Fritz, v. Hersbruck 412, 14, Schmid (Smid), Hans, v. Dehnberg 411, 43. — Heinz, v. Eschenbach 412, 25. — Wolihart, v. Hersbruck 411, 62. a Schmidt, Johann, Franziskaner, aus Flmendingen 248, 47m, Schneyder, Fritz, v. Oberschellenbach 412, 5, Schönau a. d. Steinach 6stl. Heidelberg, Zistcrz.-Abt | 537. 29. Sehoenberg (Schunberg), Johann v. — 493, 43. Schosser, Hans, süáchs. Kanzler 195, 019. 675, 39. Schotte (Schutten), Eckarius, Ritter, sichs. Gesandter 138, 37. 188, 86. Alphabetisches Register Schottland (Scocia), Königreich 195, 3, 196, 9. 257, 24, 779, 3. Vgl. Stirling. — Stände 187, 45. 188, 4; 35%. Vgl. Gf, Douglas. — Prälaten 187, 32; 42. — Erzdiakon 29, 35. — Kg. Jakob II. 1437-60: 29,36. 187, 17. 138, 39a; 40», 222, 23. 323, 18; 26. 391, 10. 680, 15. 691, 27>, 766, 40^. — Rat 188,3; 385. — Gesandte 187, 14, Schuster, Eberhard, v. Kalchreuth 412, 25. Schuwerhenne, Frankf. Söldner 546, 20, S(ch)wab, Fritz, Begensb. Bürger (?) 417, 45b, : Schwabach i. M-Franken saw, Nürnberg 293, 2. 519, 1. Schwaben, Land u. Leute 312, 14. 423, 10. 465, 62, 601, 43. 731, 38. 759, 6. 792, 47b. — Adel, Ritter- schaft 8, 4. 312, 14. 521, 11. — Klöster 747, 13. — Amtleute 758, 21. 761, 32. — Kaufleute 262, 25. 728, 35. — Juden(steuer) 311, 20. — Landvogtei, dsterr. Lande i. Schwaben 511,825. 419,41, 420,48. 423, 10. — Reichsstädte, Stidtebund: Tiindnisse 262, 421. 296, 19. 208, 11. 299, 24. 558, 19. 611, 84. 612, 10. 703, 29, 710, 85, 729, 171£. 731, 12, 732, 4: 15. 757, 8. 758, 2; 38. 759, 5; 89. 760, BŁ; 31. 762,8; 25, 763, 39; 46, 764, 1; 23. 784, 23. — Zuschriften 216, 49%, 236, 40%. 288, 35. 289, 39, 290, 10. 292, 19. 304, 49. 325, 10; 55*. 328, 28. 444, 1. 531, 12. 556, 16; 44, D60, 36. 566, 47, 567, 2. 710, 35, 714, 25, 719, 20. 720, 47. 728, 34. 746, 1. 757, R. 785, 19. — Ge- sandte, Ratsfreunde 230, 37», 237, 10. 258, 13. 296, 45; 51. 297, 4. 298, 49, 551, 48, 558, 18. 594, 31. 612, 21; 28. 615, 3. 618, 1f. 689, 11; 43e. 729, 24, VgL i. iibr. unter Tagungen. — DgL z. RE. 4444: 288, 28. 290, 3ff. 292, 15. 322.7. 494, 38. 495, À; 22. 496, 12. 497, 82. 498, €. 676, 47. 581, 17. — Del. zu and. Tagungen 674, 64. 719, 7. 720. 723, 26. 726, 34. — Tagungen (manung) 216, 512. 258, 16. 263, 14it. 440, 10; 17. 4956, 41. 523, 22. 531, 23. 536, 23. 567, 4. 575-577. 579-087. 589-598. 601-608, 609, 53. 610-618. 727, 36. 728, 28. 730, 31. 781, 41. 732, 32. 733, 40, 757, 321. 758, 88. 162, 18. 165, 3; 41b, Vgl. Ulm. — Fünf (Vicr)-Stüdre- Ansachif A58, 1R. 576, 48ff. 584, 39. 593, 17; 24, 594,1. 601, 18; 24. 608, 42. 604, 248. 610, 17; 39. 611. 618, 47. 614, b. 615, 45. — Ilauptlente 558,29. 593,91f. 595, 12. 608, 10. 604, 45. 606-608. 611, 14. 613, 41; 49. 614. 616, 617, 21. 198,26. 158,14. 760, à. 761, 10. 765,1. Vgl. Eller- baoh, Holfenstein, Koib, Rennwart. — Marschälle 593,18. — Biichsenmeister 611, 29. — Freiheiten 761, 4; 37. — Huldigung f. d. Künig 527, 19H. 580, 46, — Angelegenheiten (Suevica negotia) 219,83. — Finanzwesen, Schulden 262, 3b. 263, 27. 299, 48bif, 590, 562ff, 730, 21; 52%, — Fehden, Feinde 230, bf. ; 30b. 208, 19. 262, 41. 298, 45. 299, 565, 31; 56. 730,18; 20. 732,4. 762. 765,24». — Bedrohunr deh. Armagn. 541, 21. 542, 7; 17. 543, 4. 611, 26f. 615, 1Gff. 678, 11ff. 680,32. 681,11. 692,18. — Rüstung, Aufgebote pep. Armagn. 440, 31°. 441, 208. 443, 20; 21. 461,87, 524, 53, 527,34; 48. 528, 49. 544, 4); 48. 547. 558, 101i. ; 43». 573,39. 574,18; 30. 576,12. 579, 7. 584,11. 586, 6. 586. 687, ff. 591. 18. 592, 1. 593, 38ff. 594,2. 601-602. 604, 17. 610, €16, 46, 617, 11, 728, 780,3: 81. 759,14. 760,5;14. 761,71. 762,29. 764, 23, 766, 14.
878 Schindel, ndl. N-Brabant sô. ’s-Hertoxenbosch, Pfarre 262, 14. Schlappen, Ulmer Bate (?) 508, 31. Schlenderhahn, Schloß sö. Bergheim i. Rheinland 261, 1. Sehlesien, Bewohner s. Teitoriez. Schlettstadt (Sclitstat) i. U-ElsaB, Reichsstadt 8, 7. 86, 18. 255, 49. 256, 325, 7. 446, 89. 504, 26. 506, 2. 516, 6. 525, 29. 588, 15^. 551, 37. 619. 17. 621, 9; 7. 682, 6. 689, 88^, 708, 85. 723, 31. 719,80. — Ge- sandte 236,19. Vgl, Onfro. — Diener a. Kuppen- heim. — Aufgebote 443, 75, 530, 19. 531, 8. Schlick, Kaspar, Hurr zu WeiBenstadt, kgl. Rat u. Kanz- ler, seit 1442 auch bei Kg. Friedrich, T1449: 79,9731. 115, 10. 193, 36+. 214, 43s. 227,12. 230, 57s. 240 bis 248. 269. 264,13; 22. 271, 6; 12; 26. 353, 10. 416, 34. 784, 40b, 796, 43fT. — Briefaussteller 114, 44b, 126, 14). 154, 30. 15b, 18; 43"; 55», 156, 380, 180, 033. 102, 42^. 202, 40». 269, 15, 272, 4b, 273, 16. 218, 21. 983, 37. — Briefempfünger 115, 44», 124, 38»; 43, 126, 178. 174, 445. 181, 40. 198, 40. . 212, piv. 217, 26, 218, 24. 219, 44. 226, 43a. 239, 542, 270, 22; 81. 276, 15. 311, 36%. 498,97», — Unterfertigungen als Kanzler 151, 11, 163, 16. 234, 29b. 320, 4. 416, 31. 424, 17. 448, 15. 482, 47b. 715, 52, 746, 15; 40. — Yerhandl.-Parlner b. Bas. Konzil 30, 24ff. 141, 21. — Kgl. Gesandter zu T. Eugen 1442: 9,23; 442, 46, 348, 47-61 passim. 79, 18. 145, 20. — Dyul. z. d. RTT. 1443: 76, 24, 77, 31. 78, 8. 79, 23. 110, 34. 111, 5; 8. 112, 17. 201, 22. 202, 1. 216-217, 218, 34. 219, 44. 622, 18. — Del. z. RT. 1444; 472, 41, 473, 37; 46. 476, 7. 481, 7. 482,11. 483, 8. 484, 27. 485, 23. 486, 37H. 488, 40; 45. 489, ! 5; 14f. 492, 13; 21. 493, 10. 494, 4; 14ff. 506, 39. 507, 7; 15. 508, 3. — Kapitiin v. Eger u, Elbogzen | 47,15. — Geldforderungen 155, 45b. 695,96. — Seine Gemahlin 217, (3; 44. — Sein Sohn 217, 29. — Sein Sehreiber (tabellnrims) 785, 9. —, Heinrich, Bruder d. Vorgen., Propst v. Bunzlau, apost. Protonotar, erwühlter Bi. v. Freising 9, 455, 174, 46a. 208, 339. 240, 1815. 270, 47. 273, 14; 39. 735, 26, —, Wilhelm, v. Secberg 410, 20, Schlieben (Sliwen, Sluwen) nd. Torgau, Propst 200, 16, — Kapitel 286, 33. 288, 6. SchloBberg, wohl Feste Ehrenberg b. Reutte i. Tirol 282, 51, 420, 25, Schlüssel (SluBel), Godfried, Dominikaner, Prof. theol. an Univ. Köln 272, 14, 331, 33. 332, 87. Sclunalz (Smalez), Fritz, v. Hersbruck 412, 14, Schmid (Smid), Hans, v. Dehnberg 411, 43. — Heinz, v. Eschenbach 412, 25. — Wolihart, v. Hersbruck 411, 62. a Schmidt, Johann, Franziskaner, aus Flmendingen 248, 47m, Schneyder, Fritz, v. Oberschellenbach 412, 5, Schönau a. d. Steinach 6stl. Heidelberg, Zistcrz.-Abt | 537. 29. Sehoenberg (Schunberg), Johann v. — 493, 43. Schosser, Hans, süáchs. Kanzler 195, 019. 675, 39. Schotte (Schutten), Eckarius, Ritter, sichs. Gesandter 138, 37. 188, 86. Alphabetisches Register Schottland (Scocia), Königreich 195, 3, 196, 9. 257, 24, 779, 3. Vgl. Stirling. — Stände 187, 45. 188, 4; 35%. Vgl. Gf, Douglas. — Prälaten 187, 32; 42. — Erzdiakon 29, 35. — Kg. Jakob II. 1437-60: 29,36. 187, 17. 138, 39a; 40», 222, 23. 323, 18; 26. 391, 10. 680, 15. 691, 27>, 766, 40^. — Rat 188,3; 385. — Gesandte 187, 14, Schuster, Eberhard, v. Kalchreuth 412, 25. Schuwerhenne, Frankf. Söldner 546, 20, S(ch)wab, Fritz, Begensb. Bürger (?) 417, 45b, : Schwabach i. M-Franken saw, Nürnberg 293, 2. 519, 1. Schwaben, Land u. Leute 312, 14. 423, 10. 465, 62, 601, 43. 731, 38. 759, 6. 792, 47b. — Adel, Ritter- schaft 8, 4. 312, 14. 521, 11. — Klöster 747, 13. — Amtleute 758, 21. 761, 32. — Kaufleute 262, 25. 728, 35. — Juden(steuer) 311, 20. — Landvogtei, dsterr. Lande i. Schwaben 511,825. 419,41, 420,48. 423, 10. — Reichsstädte, Stidtebund: Tiindnisse 262, 421. 296, 19. 208, 11. 299, 24. 558, 19. 611, 84. 612, 10. 703, 29, 710, 85, 729, 171£. 731, 12, 732, 4: 15. 757, 8. 758, 2; 38. 759, 5; 89. 760, BŁ; 31. 762,8; 25, 763, 39; 46, 764, 1; 23. 784, 23. — Zuschriften 216, 49%, 236, 40%. 288, 35. 289, 39, 290, 10. 292, 19. 304, 49. 325, 10; 55*. 328, 28. 444, 1. 531, 12. 556, 16; 44, D60, 36. 566, 47, 567, 2. 710, 35, 714, 25, 719, 20. 720, 47. 728, 34. 746, 1. 757, R. 785, 19. — Ge- sandte, Ratsfreunde 230, 37», 237, 10. 258, 13. 296, 45; 51. 297, 4. 298, 49, 551, 48, 558, 18. 594, 31. 612, 21; 28. 615, 3. 618, 1f. 689, 11; 43e. 729, 24, VgL i. iibr. unter Tagungen. — DgL z. RE. 4444: 288, 28. 290, 3ff. 292, 15. 322.7. 494, 38. 495, À; 22. 496, 12. 497, 82. 498, €. 676, 47. 581, 17. — Del. zu and. Tagungen 674, 64. 719, 7. 720. 723, 26. 726, 34. — Tagungen (manung) 216, 512. 258, 16. 263, 14it. 440, 10; 17. 4956, 41. 523, 22. 531, 23. 536, 23. 567, 4. 575-577. 579-087. 589-598. 601-608, 609, 53. 610-618. 727, 36. 728, 28. 730, 31. 781, 41. 732, 32. 733, 40, 757, 321. 758, 88. 162, 18. 165, 3; 41b, Vgl. Ulm. — Fünf (Vicr)-Stüdre- Ansachif A58, 1R. 576, 48ff. 584, 39. 593, 17; 24, 594,1. 601, 18; 24. 608, 42. 604, 248. 610, 17; 39. 611. 618, 47. 614, b. 615, 45. — Ilauptlente 558,29. 593,91f. 595, 12. 608, 10. 604, 45. 606-608. 611, 14. 613, 41; 49. 614. 616, 617, 21. 198,26. 158,14. 760, à. 761, 10. 765,1. Vgl. Eller- baoh, Holfenstein, Koib, Rennwart. — Marschälle 593,18. — Biichsenmeister 611, 29. — Freiheiten 761, 4; 37. — Huldigung f. d. Künig 527, 19H. 580, 46, — Angelegenheiten (Suevica negotia) 219,83. — Finanzwesen, Schulden 262, 3b. 263, 27. 299, 48bif, 590, 562ff, 730, 21; 52%, — Fehden, Feinde 230, bf. ; 30b. 208, 19. 262, 41. 298, 45. 299, 565, 31; 56. 730,18; 20. 732,4. 762. 765,24». — Bedrohunr deh. Armagn. 541, 21. 542, 7; 17. 543, 4. 611, 26f. 615, 1Gff. 678, 11ff. 680,32. 681,11. 692,18. — Rüstung, Aufgebote pep. Armagn. 440, 31°. 441, 208. 443, 20; 21. 461,87, 524, 53, 527,34; 48. 528, 49. 544, 4); 48. 547. 558, 101i. ; 43». 573,39. 574,18; 30. 576,12. 579, 7. 584,11. 586, 6. 586. 687, ff. 591. 18. 592, 1. 593, 38ff. 594,2. 601-602. 604, 17. 610, €16, 46, 617, 11, 728, 780,3: 81. 759,14. 760,5;14. 761,71. 762,29. 764, 23, 766, 14.
Strana 879
Alphabetisehes Register Schwabenheim (Swabheim), Burg Sauer-, i. Rheinhessen osó. Bingen 535, 21. Sehwütiseh Gmünd s. Gmünd. Sehwübisch Hall s. Hall a. Kocher. Schwibisoh Wórth s. Donauwórth. S(ch)wanberg i. Bihmen b. Pilsen, Herren v. —, Geener Nürnbergs 238, 36. 784, 18. S(ch)wanbeck (?), Güter 411, 81. Schwarzenberg, Schlalś i, M-Franken, Herren s. Seins- heim. —. Walther v. —, d. A., Franki. Gesaadter 77, 405. 110,99. 293, 38. 449, 498, 480-494, 544,46, — Walther d. J. 726, 7. Schwarzeniohe, Klein- i. M-Franken b. Schwiabach, Gut 419, 19. Schwarzburg i. Thür., Grafen 312, 28. — Gf. Hein- rich XXVI. d, À., Herr zu Arnscadt, 1416-44: 230, 195, 312,24; 53b. 482,12. 488,16. — rich XXVII. d. J., } 1488, Sohn d. Vorgen. 484, 41, Schwarzwald (der wald), Ritter, Amtleute 519, 378. — Österr. Landvogt s. Hochherg. — Gerichto 528, 58. — Bedrohung deh. d. Armagn. 439, 32, 591, 50, 592, 5; 21. Schweinfurt (Swinfurt), Reichsstadt 415, 27. 566, 2ff, 567, 33. — Gesandte 464, 40b. Vgl. Fladump. — Jaden 418, 9. — Tagung 314, 34; 43. — Aufgebot 441, 15° 443, 11%. Schweiz, Land 594,50. — Fidgenossen (Swyczer, Soysses), Feinde Osterreichs u. Ziirichs 6, 42. 8, 15; 48b. 46,94. 919,34, 235,96, 263, 1]. 270, 47. 289, 13. 315, 2. 318, 46. 319, 28. 320,8; 42. 321, 43. 420,2; 5. 494, 40. 520. 521. 525, 14. 627, 47. 581, 2. 588, 12. 584, 24; 30. 590, 36£ 697, 8. 615, 21. 688, 45, 707, 25. 128,37. 729, 5. 743. 3. 746, 17. 782,18. 786, 22; 36. 786. — Freiheiten, Privilegiem 4, 494. 796, 16. — Bund- briefe mit Oster. 221, 3h. 315, 33; 53efi. 320, 22, 321, 8. — Dgl mit Zürioh 315, 16. 316-318, , 241, 792, 28. 198, 34. 794, 6; 2b. 796, 49. 798, 15m, 799, 19 ; 441. 800. 801,8;18. 802, 21. 808, 44. 804, 5f. — Ihre Bundesgenossen 289, 17. 445, 46. 474, 10. 475,36, B02, 37. 607, 38£. 528,49. 594, b4i. 595, 6. — Verhandl. mit Kg. Friedrich 8, 15; 35h. 42, 523. 221, 34. 268, 10. Beschwerden b. RT. 1444: 320, 8. 321, 43. 429, 26. 495-487. 414, 15. 475,30. 477,2; 45. 494, 40. 493, 45. 499, Sff.; 87. 501, 21 ; 88. 506, 49. 507,281. 572,17, 584, 45. — Franz. Waftenhilte gez. sie 318, 43, 319, 475. 223. 21. 924, 39. 325-827. 469, 2. 497, 44. 501, 21. 509. 9. 514,81. 579, 21; 82. 681,24. 111, 42E. 717, 11. 724, 17. 137, 41. 768, 35. — Dgl. burgund. Ililfe 6. 53Mi. — Waffenstillstand mit Österr, u, Zürich 316, 13,36, 317. 318,12. 470,57", 473, 40. 411,2 ; 45. 430,3. 506, 49. 616, 44. 519, 46. 520, 8; 18. 523, 43ff. 527. 20; 51. 696, 25. 597, 34. 598, 787, 11. 797,21. — Del. m. d. Dauphin 256,29. 433, 44. 514, 41. 526, Det. 527, 24. 528, 30. 568, 5. 501, b2. 595, 8f. 676, . 9. 101, 91. 795, 12, — Pundestage 9, 43^. 724, 36. 789, 46. Vel. Basel, Luzern, Wädenswil. — Bot- schaften s. die Yorbandlungen. Sebwyz (Sviez) Landamman, Rite, Landleute 236, 395, 315, 15; 44. 317, 41. 321. 322, 3. 473, 11. 502, 38. 321, 1. 522, 27. 800, öff,; 36, — Friede m. Dan- 879 phir. 515, 51. — Gesandte 316, 4. 817, 8. 597, 4. 787, 8. 804, 39. Scipio Africamns 662, 28. Seiten, Marquard de — 29, 23. Seocía (Scotus) Johanures v. —, Lic. theol. i. Koln 272, 1b, 332, 5. 333, 18. 409, 1. Scylla, Meeresklippe 569, 53. . Sebner, Oswalt, vom Retffenstein (b. Sterzins 2) 284, 33. Seckau i. d. Sceiermark, Bf. Georg Lembacher 1443 bis 1446: 80h, 9. Seckendorf, Heinrich v, — 290, 11. 762, 44. Seeheim i. Hessen nnô. Henshcim, Aufmarschplatz geg. die Armagn. 532, 45. Seeland (Sell), GIU, Stidte 194, 22. 196, 8, 813, 32; 49. 701, 40. Seger, ITans 788, 25, G4. Hein- ; Segorbe (Segobriga) i. Spanien nordl. Valencia, BE. Jaeohns Gerardi 1438-45, Mitgl. d Bas. Konzils 207, 28. — Erwühlter Bf. Gisbert, 1 1459: 14, 27. Segovia i. Spanien nw. Madrid, Johannes Alfonsi v. —, Proi, theol, seit 1440 Kard. s. Calixti, A ufzeichnan- gen 11, 3. 21, 478. 22, 448. 27, 482. 30, 12. 33, 524. 41, 37. 44, 50b. 45, 40%, 68, 25; 34. 69, 74,28. 76, 37a, 81, 50^. 90, 1. 111, 12. 112, 2. 119, 2; 3^. 129, 89. 134, 414. 139, 11. 144, 53^. 166, 17. 157, 468, 178, 469. 180, 3ób. 202, 51». 206, 49". 207, 50*; 45b, 208, 459, 214, 13. 240, 1. 242, 7. — Briefwechsel 116, 17, 139, 40%. 242, 33. 270, 4; 14. 330, 41, — Bevoll- müeht. d. Bas. Konzils 11, 28. 14, 36. 15, 23. 17, 2. 18, 8; 42. 28, 11. 44, 9. 75, 13. 76, 6; 31. 215, 12. 316, 57. 432, 9. 500, 3. 745, 1. Seidehnan, Hans, v. Lanf 412, 2. Seifersholz (?), Vogtci 412, 3; 28. Seinsheim (Sawnsh.) i. U-Frunken usó. Kitzingen, Gebr. Hans, Erkingor, Jobst, Sigmund u. Ulrich, Herren v. — 410, 27. Seittoris, C. de —, Kanzleibeamter d. Dauphin 718, 6. Selbitz (d. i. Sculbitz i. O-Franken onô. Münehbg.), Höfe 412, 57. Seldemburg, wohl Sóldenau sidl. Vilsholen i. N- Baiern, SchloB 415, 42. Seligenporten i O-Pfalz wsw, Neumarkt, Zisteraiense- rinnenkloster 411, 44. Seligenstadt i, Hessen s0, Offenbach, Kerr v. — 484, 88, Seligman, Jude zu Kreuznach 906,41, — Dgl. zu Mainz-Kastel 306, 15. — DeL zu Ulm 418, 89. Selz i, T-BlsaB nw. Rastatt 534, 14. Sendelbach (Seytelb.), Klein-. i. O-Franken b. Neun- kirehen 412, 12. Seneca, L. Annaeus d. À. 343,8; 469. 348,37. 378,32. 51,13. — L. Annaeus d. J., Philosoph, +65 n. Chr.: 349, 11. Senfteben, Heinrich, p&pstl. Sekretär 785, 46. 786, 8. Sennhoim (Seenh.) i. O-ElsaB nw. Mülhausen 452, 35b. 491, 18. Sent Mart, Peter v. — 324, 14. | Septfontaines s. Sicbenbrunnen. “ Serra, frater, Aragon. Gesandter z. Bas. Konzil 207,10. | Serrata, Leonard dela —, Kleriker v. Vercelli (wsw. | Mailand) 156, 12.
Alphabetisehes Register Schwabenheim (Swabheim), Burg Sauer-, i. Rheinhessen osó. Bingen 535, 21. Sehwütiseh Gmünd s. Gmünd. Sehwübisch Hall s. Hall a. Kocher. Schwibisoh Wórth s. Donauwórth. S(ch)wanberg i. Bihmen b. Pilsen, Herren v. —, Geener Nürnbergs 238, 36. 784, 18. S(ch)wanbeck (?), Güter 411, 81. Schwarzenberg, Schlalś i, M-Franken, Herren s. Seins- heim. —. Walther v. —, d. A., Franki. Gesaadter 77, 405. 110,99. 293, 38. 449, 498, 480-494, 544,46, — Walther d. J. 726, 7. Schwarzeniohe, Klein- i. M-Franken b. Schwiabach, Gut 419, 19. Schwarzburg i. Thür., Grafen 312, 28. — Gf. Hein- rich XXVI. d, À., Herr zu Arnscadt, 1416-44: 230, 195, 312,24; 53b. 482,12. 488,16. — rich XXVII. d. J., } 1488, Sohn d. Vorgen. 484, 41, Schwarzwald (der wald), Ritter, Amtleute 519, 378. — Österr. Landvogt s. Hochherg. — Gerichto 528, 58. — Bedrohung deh. d. Armagn. 439, 32, 591, 50, 592, 5; 21. Schweinfurt (Swinfurt), Reichsstadt 415, 27. 566, 2ff, 567, 33. — Gesandte 464, 40b. Vgl. Fladump. — Jaden 418, 9. — Tagung 314, 34; 43. — Aufgebot 441, 15° 443, 11%. Schweiz, Land 594,50. — Fidgenossen (Swyczer, Soysses), Feinde Osterreichs u. Ziirichs 6, 42. 8, 15; 48b. 46,94. 919,34, 235,96, 263, 1]. 270, 47. 289, 13. 315, 2. 318, 46. 319, 28. 320,8; 42. 321, 43. 420,2; 5. 494, 40. 520. 521. 525, 14. 627, 47. 581, 2. 588, 12. 584, 24; 30. 590, 36£ 697, 8. 615, 21. 688, 45, 707, 25. 128,37. 729, 5. 743. 3. 746, 17. 782,18. 786, 22; 36. 786. — Freiheiten, Privilegiem 4, 494. 796, 16. — Bund- briefe mit Oster. 221, 3h. 315, 33; 53efi. 320, 22, 321, 8. — Dgl mit Zürioh 315, 16. 316-318, , 241, 792, 28. 198, 34. 794, 6; 2b. 796, 49. 798, 15m, 799, 19 ; 441. 800. 801,8;18. 802, 21. 808, 44. 804, 5f. — Ihre Bundesgenossen 289, 17. 445, 46. 474, 10. 475,36, B02, 37. 607, 38£. 528,49. 594, b4i. 595, 6. — Verhandl. mit Kg. Friedrich 8, 15; 35h. 42, 523. 221, 34. 268, 10. Beschwerden b. RT. 1444: 320, 8. 321, 43. 429, 26. 495-487. 414, 15. 475,30. 477,2; 45. 494, 40. 493, 45. 499, Sff.; 87. 501, 21 ; 88. 506, 49. 507,281. 572,17, 584, 45. — Franz. Waftenhilte gez. sie 318, 43, 319, 475. 223. 21. 924, 39. 325-827. 469, 2. 497, 44. 501, 21. 509. 9. 514,81. 579, 21; 82. 681,24. 111, 42E. 717, 11. 724, 17. 137, 41. 768, 35. — Dgl. burgund. Ililfe 6. 53Mi. — Waffenstillstand mit Österr, u, Zürich 316, 13,36, 317. 318,12. 470,57", 473, 40. 411,2 ; 45. 430,3. 506, 49. 616, 44. 519, 46. 520, 8; 18. 523, 43ff. 527. 20; 51. 696, 25. 597, 34. 598, 787, 11. 797,21. — Del. m. d. Dauphin 256,29. 433, 44. 514, 41. 526, Det. 527, 24. 528, 30. 568, 5. 501, b2. 595, 8f. 676, . 9. 101, 91. 795, 12, — Pundestage 9, 43^. 724, 36. 789, 46. Vel. Basel, Luzern, Wädenswil. — Bot- schaften s. die Yorbandlungen. Sebwyz (Sviez) Landamman, Rite, Landleute 236, 395, 315, 15; 44. 317, 41. 321. 322, 3. 473, 11. 502, 38. 321, 1. 522, 27. 800, öff,; 36, — Friede m. Dan- 879 phir. 515, 51. — Gesandte 316, 4. 817, 8. 597, 4. 787, 8. 804, 39. Scipio Africamns 662, 28. Seiten, Marquard de — 29, 23. Seocía (Scotus) Johanures v. —, Lic. theol. i. Koln 272, 1b, 332, 5. 333, 18. 409, 1. Scylla, Meeresklippe 569, 53. . Sebner, Oswalt, vom Retffenstein (b. Sterzins 2) 284, 33. Seckau i. d. Sceiermark, Bf. Georg Lembacher 1443 bis 1446: 80h, 9. Seckendorf, Heinrich v, — 290, 11. 762, 44. Seeheim i. Hessen nnô. Henshcim, Aufmarschplatz geg. die Armagn. 532, 45. Seeland (Sell), GIU, Stidte 194, 22. 196, 8, 813, 32; 49. 701, 40. Seger, ITans 788, 25, G4. Hein- ; Segorbe (Segobriga) i. Spanien nordl. Valencia, BE. Jaeohns Gerardi 1438-45, Mitgl. d Bas. Konzils 207, 28. — Erwühlter Bf. Gisbert, 1 1459: 14, 27. Segovia i. Spanien nw. Madrid, Johannes Alfonsi v. —, Proi, theol, seit 1440 Kard. s. Calixti, A ufzeichnan- gen 11, 3. 21, 478. 22, 448. 27, 482. 30, 12. 33, 524. 41, 37. 44, 50b. 45, 40%, 68, 25; 34. 69, 74,28. 76, 37a, 81, 50^. 90, 1. 111, 12. 112, 2. 119, 2; 3^. 129, 89. 134, 414. 139, 11. 144, 53^. 166, 17. 157, 468, 178, 469. 180, 3ób. 202, 51». 206, 49". 207, 50*; 45b, 208, 459, 214, 13. 240, 1. 242, 7. — Briefwechsel 116, 17, 139, 40%. 242, 33. 270, 4; 14. 330, 41, — Bevoll- müeht. d. Bas. Konzils 11, 28. 14, 36. 15, 23. 17, 2. 18, 8; 42. 28, 11. 44, 9. 75, 13. 76, 6; 31. 215, 12. 316, 57. 432, 9. 500, 3. 745, 1. Seidehnan, Hans, v. Lanf 412, 2. Seifersholz (?), Vogtci 412, 3; 28. Seinsheim (Sawnsh.) i. U-Frunken usó. Kitzingen, Gebr. Hans, Erkingor, Jobst, Sigmund u. Ulrich, Herren v. — 410, 27. Seittoris, C. de —, Kanzleibeamter d. Dauphin 718, 6. Selbitz (d. i. Sculbitz i. O-Franken onô. Münehbg.), Höfe 412, 57. Seldemburg, wohl Sóldenau sidl. Vilsholen i. N- Baiern, SchloB 415, 42. Seligenporten i O-Pfalz wsw, Neumarkt, Zisteraiense- rinnenkloster 411, 44. Seligenstadt i, Hessen s0, Offenbach, Kerr v. — 484, 88, Seligman, Jude zu Kreuznach 906,41, — Dgl. zu Mainz-Kastel 306, 15. — DeL zu Ulm 418, 89. Selz i, T-BlsaB nw. Rastatt 534, 14. Sendelbach (Seytelb.), Klein-. i. O-Franken b. Neun- kirehen 412, 12. Seneca, L. Annaeus d. À. 343,8; 469. 348,37. 378,32. 51,13. — L. Annaeus d. J., Philosoph, +65 n. Chr.: 349, 11. Senfteben, Heinrich, p&pstl. Sekretär 785, 46. 786, 8. Sennhoim (Seenh.) i. O-ElsaB nw. Mülhausen 452, 35b. 491, 18. Sent Mart, Peter v. — 324, 14. | Septfontaines s. Sicbenbrunnen. “ Serra, frater, Aragon. Gesandter z. Bas. Konzil 207,10. | Serrata, Leonard dela —, Kleriker v. Vercelli (wsw. | Mailand) 156, 12.
Strana 880
880 Sesselmann, Friedrich, Lehrer welt]. Rechts, kurbrand. Rat 304, 26; 35. Sevilla, Bf. Isidor (Ysidorus) 599-636: 98, 19. 210, 46b. 347, 7. 878, 2. . Sewolt, Honne v. —, Ritter, Frankf, Söldner 545, 21, Siber, Konrad, Propst v. Ilmmünster, Rat d. Hzs. v. Bai-München 777, 11, . Siberg, Johaun v. —, Kammergerichts-Proze8 416, 15. Sibylle, Orakel der 219, 47. Siekingen i. Kraiehgau west]. Bruchsal, Dietrich v. —, kurpfalz. Rat 604, 51. 605, 35. — Hans v. —, dgl. 188,02». — Heinrich u. Iloffart v. —, kurpfils. Edelleute 537, 5; 9. — Merwin, Krafts Sohn 537, 7. Siebenbrunnen (Septfontaines, Sivenborn) Teil d. Stadt Luxemb. 157, 10If, Siebenbiirgen s. Transsilvania. Siena (Senons.), Stadt 129, 89", 216, 4. 218, 11f. 660, 16; 32. 670, 25. 785, 31. — Gouverneur, Kapitäne 150, 21. 174, 29, 785, 32. — Aufenthalt P. Eugens 63, 46b. 173, 60°. 178, 42; 47°, 179,2, — Tagung. 269, 34. 284, 24. — Konzil 1423-24: 35, 44, 84, 23, 93, 3. 101, 4. 211, 40. 351, 33. 356, 8. 375, 40. 382, 28; 26. 669, 31. Sierck i. Lothr. nó. Diedenhoven, Herren v. — 48, 44h, — Tagung 136, 11. — Arnold v. — 192, 48. 133, 7; 13. 231, 33%. — Jakob, Sohn d. Vorgen., Ebf. s. Trier. — Philipp, Bruder d. Vorgen., Diakon, Dompropst v. 'frier 9, 419. 46, 93^; 45*; 48b, 128, 45. 130, 23; 528; 54%. 133, 508, 1306, 10. 413, 525. 414, 60b. 564, 49. 663, 20; 13s, Anwürter auf Würzb. Dompropstei 289, 1. Sigolsheim (Siegelsh.) i. U-Elsaß nw. Colmar 568, 87. Silberrat, Ulrich, Franki. Bürger 550, 34. Simmeru, Fürstentum, s. Pfalz. Simon d, Aussätzige 339, 27H. Singer, Has, v. Alfalter 412, 15. Sinsheim só. Heidelberg, Reichsschlof 234, 11. Siuzig &, d. Ahr sü. Bonn, Stadt 68, 40», 230, 41», Sittenbach, Alten-, i. M-Franken westl Hersbruck 412, 4, Sizilien (Cecili), Land, Herrschaft 324, 24. 680, 15f. 681, 18. 692,38. — Bischófe 373, 49a, — Koónige s. Anjou. Smalriem, Straßb. Bürger 620, 16. Smedichen, sáehs. Bote 740, 37. Smoel, Eltviller Jude 306, 13. Sneschewicz, Johann, Breslauer Domherr, Gegandter 2. Bas. Konzil 29, 9. 34, 28. Boden (Süden) wuw. Frauklurt, Reichsdori i. Besitz d. Stadt Frankfurt 410, 56. 482, 10. 483, 8. 485, 24. 486, 38. 487, 19. 488, 39, 189, 19: 19. 493, 11. 40. — Fehde m. Ehf. v. Köln 217, 28. 281£. 314, 57%. 510, 23. 634, 34. 646, 20. 702, 1. 704, 21. 767, 37. — Belagerung 509, 22. —, Johann v. — 281, 34. Holdin, Hauplsiadt d. Neumark 260, 47, Solms (Sulms) nérdl. Wetzlar, Herr v. — 575, 6. -- Gf, Johann, kurpfälz. Gesandter 791, 35%; 32b, Solothurn (Salutrum) 206, 33. 207, 2. 208, 22. 236, 14, 315, 39; 45. 316, 44. 317, 40. 820, 42. 517, 45. 579, Alphabetisches Register 34. — Bgm. u, Rat 316,40. — Gesandte 817, 2, 321, 11. 446, 8. 515, 4; 11. 517. 597, 4. 787, 8. 791, 5. 804, 39. — Bündnispartner 445, 49. 684, 26, — Aufgebole 429, 11. 579, 42. 041, 45*. — Friede m. Dauphin 446,26. 504,35. 516,16; 51. 616, 54. 517, 2. Sonnenberg(er), Ulrich (von —), Lic. i. deer., Rektor i.Laa, óstarr. Kanzer 2,45b, 9,25;408, 47,3; 42a. 79, 18. 610, 37. Sotern, Friedrich v. —, Trier. Scholaster 663,12;18; 53s. Sozzini, Marisnus, i. Siena, Briefpartner E. Silvios 180, 499. Spanien (Yspania), Land u. Leute 181, 438. 195, 3. 198, 9. 257, 24. 349, 29. 388, 43. 511, 40, 659, 20. — Konige 145, 12. 181, 42°. 680, 14. 697,27b, Vgl. Aragon, Kastilien, Navarra. — Prälaten 99, 36. 206, 28. — Universitäten 393, 4. Sparneck i. O-Franken 36. Münchberg, Gebr. Fritz u. Rüdiger v. -, 412, 57. — Halsgerieht 412, 58. Speier (Spire), Bf. Reinhard v. Helmstatt 1438-55: -536, 26. 539,6; 12. Rb1, 45. 761, 46; à0. 763, 39; 44. — Auigebote 440, 385. 442, 43s. . — Reichsstadt 323,57, 483,25. 516, 22. 519,325, 526, 48. 529, 67533, 152. 536, 14. 561,10; 41. 674,19. 587,54. D39, 88. 609, 10; 25. 812, 27 ff. 678, 11. 680,32. 681,11. 692, 17, 103,8. 763, 40. — Zuschriften 184,23. 273, 16. 280, 32. 288, 38. 440,15. 465,24. 470, 512. 488, 24. 519, 31°. 544, 50. 568, 17. 572, 47. 588. 589,9; 16. 599, 17. 600, 55. 674, 17. 703, bis, 746, 5. — Bgm. u. Rat 470, 1. 483, 39». 626, 57. 575, 620. 600, 21. Bem. 496, 17. Vel Frispach. — Gesandte 134, 6. 323, 37. 604, 48, 651, 47. 566, 7, 574, 31. 588, 31. 689, 19. 599, 48. 600, 35. 609. 723, 26; 31. — Dgl. z. RT. 1444: 475, 15. 483, 18. 486, 41. — Domdechanei 609, 14. — Juden 305, 55%, — Darléhen 256,24. 544,44. 564,45.578, 19. — l'agungsort 298, 13; 19. 299, 4. 565, 12. — Fiirsten-, Stidtetage 262, 17. 471, 56. b2b, 80. 547,40. 548,31. 550, 1. 551,9. 556,30. 557, 4, 559, 2. 566, 12. 605, 5:11. 607, 11.608. 5; 13. 609, 9. 610, 35. 613, 18. 615, 1ff. — Autzebote 440, 39, 441, 16%. 448, 5%; 16. 491, 37. 545, 40. 589, 22. — Anfmarsch geg. Armagn. 247, 2. 443, 27; 8b. 498, 22. 582, 17. 546, 13. 547, 27; 40. 548, 30. 566, 12. 574, 42. 095, 12. 607, 56. 610, 45. 613, 12. — Ort £. 3. Konzil 402, 6, Speinsharb (Swinshart) b. Eschenbach i. O-Pfalz, Prämonstr.-Kloster 410, 38, Spet, Stephan, Nürnb. Bote 469, 28; 45, Spiesheim i. Rheinhessen no. Alzey, Philipp u. Endris Wylieh v. —, kurpfálz, Kdelleute 537, 22. ; Spinellis, Thomas de —, päpstl. Depositar 261, 424; Soest (Soist, Susatum) i. Westf., Stadt 205, 47a, 704, | 48b. 296, 1. 660, 49s, 667, 41%. Sponheim (Spanh.) öetl, Kreuznach, Hoinrich Wolff u. Hermann v. —, kurpfälz. Edelleute 537, 19. o Spul, Johannes v. —, Dr. utr. jur. i. Kol 331, 41. 838, 2. Stadien, wohl Oberstadion b. Khingen, Hans v. —, bad. Gesandter 536, 2. 788, 13. : Stampes, d. i. Bcarapes südl. Paris, Grafen 185, 50. Stapel, Bernhard, Kanonikus i. Xanten 662, 489, | Stargard, Hz. Heinrich s. Mecklenburg.
880 Sesselmann, Friedrich, Lehrer welt]. Rechts, kurbrand. Rat 304, 26; 35. Sevilla, Bf. Isidor (Ysidorus) 599-636: 98, 19. 210, 46b. 347, 7. 878, 2. . Sewolt, Honne v. —, Ritter, Frankf, Söldner 545, 21, Siber, Konrad, Propst v. Ilmmünster, Rat d. Hzs. v. Bai-München 777, 11, . Siberg, Johaun v. —, Kammergerichts-Proze8 416, 15. Sibylle, Orakel der 219, 47. Siekingen i. Kraiehgau west]. Bruchsal, Dietrich v. —, kurpfalz. Rat 604, 51. 605, 35. — Hans v. —, dgl. 188,02». — Heinrich u. Iloffart v. —, kurpfils. Edelleute 537, 5; 9. — Merwin, Krafts Sohn 537, 7. Siebenbrunnen (Septfontaines, Sivenborn) Teil d. Stadt Luxemb. 157, 10If, Siebenbiirgen s. Transsilvania. Siena (Senons.), Stadt 129, 89", 216, 4. 218, 11f. 660, 16; 32. 670, 25. 785, 31. — Gouverneur, Kapitäne 150, 21. 174, 29, 785, 32. — Aufenthalt P. Eugens 63, 46b. 173, 60°. 178, 42; 47°, 179,2, — Tagung. 269, 34. 284, 24. — Konzil 1423-24: 35, 44, 84, 23, 93, 3. 101, 4. 211, 40. 351, 33. 356, 8. 375, 40. 382, 28; 26. 669, 31. Sierck i. Lothr. nó. Diedenhoven, Herren v. — 48, 44h, — Tagung 136, 11. — Arnold v. — 192, 48. 133, 7; 13. 231, 33%. — Jakob, Sohn d. Vorgen., Ebf. s. Trier. — Philipp, Bruder d. Vorgen., Diakon, Dompropst v. 'frier 9, 419. 46, 93^; 45*; 48b, 128, 45. 130, 23; 528; 54%. 133, 508, 1306, 10. 413, 525. 414, 60b. 564, 49. 663, 20; 13s, Anwürter auf Würzb. Dompropstei 289, 1. Sigolsheim (Siegelsh.) i. U-Elsaß nw. Colmar 568, 87. Silberrat, Ulrich, Franki. Bürger 550, 34. Simmeru, Fürstentum, s. Pfalz. Simon d, Aussätzige 339, 27H. Singer, Has, v. Alfalter 412, 15. Sinsheim só. Heidelberg, Reichsschlof 234, 11. Siuzig &, d. Ahr sü. Bonn, Stadt 68, 40», 230, 41», Sittenbach, Alten-, i. M-Franken westl Hersbruck 412, 4, Sizilien (Cecili), Land, Herrschaft 324, 24. 680, 15f. 681, 18. 692,38. — Bischófe 373, 49a, — Koónige s. Anjou. Smalriem, Straßb. Bürger 620, 16. Smedichen, sáehs. Bote 740, 37. Smoel, Eltviller Jude 306, 13. Sneschewicz, Johann, Breslauer Domherr, Gegandter 2. Bas. Konzil 29, 9. 34, 28. Boden (Süden) wuw. Frauklurt, Reichsdori i. Besitz d. Stadt Frankfurt 410, 56. 482, 10. 483, 8. 485, 24. 486, 38. 487, 19. 488, 39, 189, 19: 19. 493, 11. 40. — Fehde m. Ehf. v. Köln 217, 28. 281£. 314, 57%. 510, 23. 634, 34. 646, 20. 702, 1. 704, 21. 767, 37. — Belagerung 509, 22. —, Johann v. — 281, 34. Holdin, Hauplsiadt d. Neumark 260, 47, Solms (Sulms) nérdl. Wetzlar, Herr v. — 575, 6. -- Gf, Johann, kurpfälz. Gesandter 791, 35%; 32b, Solothurn (Salutrum) 206, 33. 207, 2. 208, 22. 236, 14, 315, 39; 45. 316, 44. 317, 40. 820, 42. 517, 45. 579, Alphabetisches Register 34. — Bgm. u, Rat 316,40. — Gesandte 817, 2, 321, 11. 446, 8. 515, 4; 11. 517. 597, 4. 787, 8. 791, 5. 804, 39. — Bündnispartner 445, 49. 684, 26, — Aufgebole 429, 11. 579, 42. 041, 45*. — Friede m. Dauphin 446,26. 504,35. 516,16; 51. 616, 54. 517, 2. Sonnenberg(er), Ulrich (von —), Lic. i. deer., Rektor i.Laa, óstarr. Kanzer 2,45b, 9,25;408, 47,3; 42a. 79, 18. 610, 37. Sotern, Friedrich v. —, Trier. Scholaster 663,12;18; 53s. Sozzini, Marisnus, i. Siena, Briefpartner E. Silvios 180, 499. Spanien (Yspania), Land u. Leute 181, 438. 195, 3. 198, 9. 257, 24. 349, 29. 388, 43. 511, 40, 659, 20. — Konige 145, 12. 181, 42°. 680, 14. 697,27b, Vgl. Aragon, Kastilien, Navarra. — Prälaten 99, 36. 206, 28. — Universitäten 393, 4. Sparneck i. O-Franken 36. Münchberg, Gebr. Fritz u. Rüdiger v. -, 412, 57. — Halsgerieht 412, 58. Speier (Spire), Bf. Reinhard v. Helmstatt 1438-55: -536, 26. 539,6; 12. Rb1, 45. 761, 46; à0. 763, 39; 44. — Auigebote 440, 385. 442, 43s. . — Reichsstadt 323,57, 483,25. 516, 22. 519,325, 526, 48. 529, 67533, 152. 536, 14. 561,10; 41. 674,19. 587,54. D39, 88. 609, 10; 25. 812, 27 ff. 678, 11. 680,32. 681,11. 692, 17, 103,8. 763, 40. — Zuschriften 184,23. 273, 16. 280, 32. 288, 38. 440,15. 465,24. 470, 512. 488, 24. 519, 31°. 544, 50. 568, 17. 572, 47. 588. 589,9; 16. 599, 17. 600, 55. 674, 17. 703, bis, 746, 5. — Bgm. u. Rat 470, 1. 483, 39». 626, 57. 575, 620. 600, 21. Bem. 496, 17. Vel Frispach. — Gesandte 134, 6. 323, 37. 604, 48, 651, 47. 566, 7, 574, 31. 588, 31. 689, 19. 599, 48. 600, 35. 609. 723, 26; 31. — Dgl. z. RT. 1444: 475, 15. 483, 18. 486, 41. — Domdechanei 609, 14. — Juden 305, 55%, — Darléhen 256,24. 544,44. 564,45.578, 19. — l'agungsort 298, 13; 19. 299, 4. 565, 12. — Fiirsten-, Stidtetage 262, 17. 471, 56. b2b, 80. 547,40. 548,31. 550, 1. 551,9. 556,30. 557, 4, 559, 2. 566, 12. 605, 5:11. 607, 11.608. 5; 13. 609, 9. 610, 35. 613, 18. 615, 1ff. — Autzebote 440, 39, 441, 16%. 448, 5%; 16. 491, 37. 545, 40. 589, 22. — Anfmarsch geg. Armagn. 247, 2. 443, 27; 8b. 498, 22. 582, 17. 546, 13. 547, 27; 40. 548, 30. 566, 12. 574, 42. 095, 12. 607, 56. 610, 45. 613, 12. — Ort £. 3. Konzil 402, 6, Speinsharb (Swinshart) b. Eschenbach i. O-Pfalz, Prämonstr.-Kloster 410, 38, Spet, Stephan, Nürnb. Bote 469, 28; 45, Spiesheim i. Rheinhessen no. Alzey, Philipp u. Endris Wylieh v. —, kurpfálz, Kdelleute 537, 22. ; Spinellis, Thomas de —, päpstl. Depositar 261, 424; Soest (Soist, Susatum) i. Westf., Stadt 205, 47a, 704, | 48b. 296, 1. 660, 49s, 667, 41%. Sponheim (Spanh.) öetl, Kreuznach, Hoinrich Wolff u. Hermann v. —, kurpfälz. Edelleute 537, 19. o Spul, Johannes v. —, Dr. utr. jur. i. Kol 331, 41. 838, 2. Stadien, wohl Oberstadion b. Khingen, Hans v. —, bad. Gesandter 536, 2. 788, 13. : Stampes, d. i. Bcarapes südl. Paris, Grafen 185, 50. Stapel, Bernhard, Kanonikus i. Xanten 662, 489, | Stargard, Hz. Heinrich s. Mecklenburg.
Strana 881
Alphabetisches Rogistor Starhemberg, Schloß i. N-Österr. b. Neustadt 747, 50%, — Herr v. —, kgl. Gesandter z. Dauphin 245, 41. 431, 32 (Starkenberg). 499, 31, Staufen sw. Freiburg i. Br., Jakob v. —, bad. Haupt- mann 519, 409. — Werner v. —, üsterr. Hauptm. 738, 51, Staufenberg (Steifenb.) i. Baden nó. Offenburg, Jkr. Hans Erhart v. —, Hauptmann 517, 19. 619, 428. Steceatis, Johannes de —, päpstl. Kanzleibeamter 50, $4». 178, 42. Steger, Konrad, Ulmer Hauptmann 578, 45. 581, 8. Steiermark, Hat., Leute 226, 542. 297, 472, Steige, die Zaberner — 326, 44. Stein, Feste b. Rheinfelden 289, 472, 641, 46b, — Schloß, wohl nö. Neckarsulm, Mainzer Lehen 312, 34. — a. d. Donau b. O-Maxchthal, Konrad vom —, wiirtt. Ritter 022, 249, — Paul, dgl. 522, 95, — Wolf zum —, württ. Gesandter 7868, 14. — (?), Wilhelm vom —, österr, Rat 476, 10, 591, 52, 744, 18. — (?), Ritter v. — 499, 3; 15. Steinenhause, Jost im —, Franki. Schoffe 589, 11. 609, 86. 726, 7. — Friedrich im —, Frankf. Sôldner 545, 18, Steinheim s. Main ond. Frankfurt, Tagung 281, 46b, 484, 32. 181, 25. Steller, Friedrich, Bote v. Oberehnheim 621, 7. Stephanus Provincinlis, Kommentator 159, 7. Stetten, Eberhard v. —, Gebietieer z, deutschen 1L widsehen Landen, Komtur i. Nürnb. 301,93. 303, 46b, 791, 294. — Haas v. —, DO.-Komtur z.Üsterr. 428,81*. 791, 285, Stettenberger, Ortel, v. Wetzendorf 412, 11; 14. Stettin, Hz. 238, 7. — Bzm., RT.-Besucher 1443: 110, 22. Stirling (Strivelium) i. Schottland 188, 10; 39s. Stockach i. Baden 751, 36. Stóffeln i. Hegnu nà. Schaffhausen, Gf, Simon, wirtt, Gesandter 514, 20; 38. Stojkovich, Johannes v. —, aus Ragusa, Dominikaner, erwiihlt. Bf. v. Ardjisch (Argens.), seit 1440 Kard. s. Sixt), 11449: 11, 27. 203, 418. 210, 43°, 395, 4. Stommel (Stummel), Johann v. —, kiln. Ratsherr u. Gesandter 551, 23. 600, 23. Stompe, Hans, Frankf, Söldner 545, 19. Sto(r)zingon nw. Sigmaringen 764, 47. Stotzheim i. U-Elsaó nno. Schlettstadt 546, b. 568, 36. Stoumont s. Étobon. Strabo, Walairid, +849: 29, 47. Stra(o)len nw. Krefeld, Johann v. —, ProzeBzezner d. Stadt Koln 261, 10; 27. Stralnberg, Johann, Frankf. Schöffe 589, 11. 609, 36. StraBburg (Argentina, Strausburg) Stift, Lande, Unter- tanen 446, 40. 504, 39. 678, 3; 8. 661,2. 703, 28. 706, 5. 124, 46. — Juden 805, 569. — Bf. Ruprecht v. Simmern 1440-78: 8, 5; 328. 134, 25. 229, 32h11, 205, 48. 256, 97b. 322, 18; 45, 826, 49. 529, 43. 544, 35. 571, 38. 618, 41. 619, 60: 56%. 889, 409, 708, 2: 415. 707, 3. — Räte 215, 45. 619, 28. — Gesandte s. Liitzelstein, Oberkirch, Ratsam- hausen. — Archiv 694, 2. — Zalle 8, 6. 229, 385; 881 885, — Aufgebot 442, 428. — Bündnispartner 690, 36. 700, 11. 703, 28. 723, 90. 761, 45; 50. 768, 37; 44. i — Freie Stadt 278, 50s. 323, 28. 428, 62>. 468, 34, 470, 26; 519. 471, 26; 58. 495, 30. 504, 88. 516, 11. 519, 24e. 522, 40. 5625, 28. 544, 27. 545, 44. 580, 411i. 585,19; 36. 691, 6. 694, 17. 601, 30. 603, 9; 88. 607, 29. 608, 515. 617, 19. 611, 19. 674, 575. 689, 6. 703, 43. 706, 39. 762, 28. 773, 29. — Zuschriften 134, 28, 216, 27, 223, 30. 249, 46bft. 250, 7. 278, 16. 290, 44s. 315, 43. 326, 50. 827, 33. 431, 30. 433. 434, 4. 444, B. 445, 7. 463, 17; 33, 464, 24, 466, 10; 40. 467, 18; 38. 504, 1. 515, 22. 616, 23. 518, 13. 524, 44. 525, 21. 526-527. 528, 10. 529, 7. 533. 534, 1. 545, 40, 647, 24. 048, 29. 549, 23, 5D1, 33. 553, 4. 556, 12. 572. 573, 8; 22. 575. 582, 28; 34. 587, 24; 31, 591, 36, 593, 32, 599, 38, 602, 25, 608, 11. 6156, | 39. 618, 30. 674, 31. 677, 14. 708, 14; 52%, 707, 6. 743, 30; 36. 746, 4. 782, 2. Vgl. such Mstr. n. Rat. — Ortsangabe 127, 31. 128, 1; 08^. 131,26, 311, 380. 433, 11. 468,3; 49. 469, 22:49. 471,16. 519, 20s. 523, 14. 524, 42. 574, 8. 598, 16. 604, 45. — Meister u. Rat 471, 60. 505, 44. 516, 27. 518, 21. 519, 29h, 526. 56. 568, 15. 515, 16. 599, 46. 703, 21. 704, 56. 714, 32, 790, 19. — Zuschriften 288, 33. 326, 34. 432, 4. 505, 525. 524, 9. B26, 66. 550, 5. 5561, 42. 561, 44. 567, 48. 619, 45. 620, 26. 652, 4. — (Alt-)Ammeister 290, 615. 468, 41. 469, 32ff. 472-479. 574, 29. 604, 48. 607, 48. 721,2. 727, 40. Vgl. Armbruster, Bock, Bulach, Drachenteils, Riff, ReBheim, Schalk, Sehanlit. — Rat 827, 24. 468, 56. 469, 50. 619, 28. 904, 14. — Gesandte, Ratsboten 134, 6. 433, 4. 470, 54%. 475, 1. 477,23. 478, 2611. 479, 16H. 507, 32. 519, 26. 519, 415; 48». 525, 36. 527, 17; 23. 529, 28. 54b, 48. 549, 13. 574, 10. 596, 34. 598, 19. 690, 41, 607, 53. 682, 20. 089, 42^. 723. 729, 56. 743, 82. 749, 12. 788, 27, 790, 81. 191, 37^; 40^, Vgl. Bock, Drachenfeils, Maleti, Müllheim, Riff, Schanlit. — Dgl. z. RT. 1444: 264, 18. 288, 28. 322, 7. 433, 18. 495, 7; 45. 545, 49. 600, 11. Vgl. Armbruster, Müllheim. — Boten, Diener 223, 34. 278, 59b. 468, 42. 471,31. 472, 36. 475, 2. 476, 42. 479, 25, VeL Knab, Laiminger, Vese, Wernher. — Prokurator s, Nicolaus. — Stadt- schreiber 574, 2. Vgl. Jagher. — Haupileute 529, 41, — Tfoiffer 528, 5 — Knechto 607, 39. — Bürger s. Langinger, Müller, Smalriem, Umbach. — Münze 324, 8. — Geldanlciho 573, 9. — Herbergen 544, ö4. 574, 16, 569, 28, 593, 35, 608, 569, — Bedruhung durch Armagn. 322-325. 446, 39. 468, 44. 469, 4. 471, 23. 501, 26. 508, 39. 516, 8. 536, 12; 21. 668, 32. 574,4; 33. 575. 577, 3. 581, 5ff, 591,17. 705, 1. 727,41. 780, 31. 788, 22. 771, 52°. — Aufgebot peg. dies, 441, 18°, 443, 6%, 444, 49», 530, 19, 531, 6. 522, 40. — Treffpunkt der Aufgebote 442, 4; 7. 491, 38. 531, 40f. 645, 3, 647, 548, 30, 549, 38; 43. 561, 27. 552, 26. 567, 46. 566, 50. 574, 42, 603-608, 611, 14. 614,9. 615, 7. 617, 28. 708, 82. — Verhältnis zu Frankreich 256, 241, 493, 37. 578,45. 678, 11 ff. 680, 32. 681, 11. 692, 17. — Angeblich franz. Stadt 324,71. — Ladung zu Stidtetegen 44), 16. 488,
Alphabetisches Rogistor Starhemberg, Schloß i. N-Österr. b. Neustadt 747, 50%, — Herr v. —, kgl. Gesandter z. Dauphin 245, 41. 431, 32 (Starkenberg). 499, 31, Staufen sw. Freiburg i. Br., Jakob v. —, bad. Haupt- mann 519, 409. — Werner v. —, üsterr. Hauptm. 738, 51, Staufenberg (Steifenb.) i. Baden nó. Offenburg, Jkr. Hans Erhart v. —, Hauptmann 517, 19. 619, 428. Steceatis, Johannes de —, päpstl. Kanzleibeamter 50, $4». 178, 42. Steger, Konrad, Ulmer Hauptmann 578, 45. 581, 8. Steiermark, Hat., Leute 226, 542. 297, 472, Steige, die Zaberner — 326, 44. Stein, Feste b. Rheinfelden 289, 472, 641, 46b, — Schloß, wohl nö. Neckarsulm, Mainzer Lehen 312, 34. — a. d. Donau b. O-Maxchthal, Konrad vom —, wiirtt. Ritter 022, 249, — Paul, dgl. 522, 95, — Wolf zum —, württ. Gesandter 7868, 14. — (?), Wilhelm vom —, österr, Rat 476, 10, 591, 52, 744, 18. — (?), Ritter v. — 499, 3; 15. Steinenhause, Jost im —, Franki. Schoffe 589, 11. 609, 86. 726, 7. — Friedrich im —, Frankf. Sôldner 545, 18, Steinheim s. Main ond. Frankfurt, Tagung 281, 46b, 484, 32. 181, 25. Steller, Friedrich, Bote v. Oberehnheim 621, 7. Stephanus Provincinlis, Kommentator 159, 7. Stetten, Eberhard v. —, Gebietieer z, deutschen 1L widsehen Landen, Komtur i. Nürnb. 301,93. 303, 46b, 791, 294. — Haas v. —, DO.-Komtur z.Üsterr. 428,81*. 791, 285, Stettenberger, Ortel, v. Wetzendorf 412, 11; 14. Stettin, Hz. 238, 7. — Bzm., RT.-Besucher 1443: 110, 22. Stirling (Strivelium) i. Schottland 188, 10; 39s. Stockach i. Baden 751, 36. Stóffeln i. Hegnu nà. Schaffhausen, Gf, Simon, wirtt, Gesandter 514, 20; 38. Stojkovich, Johannes v. —, aus Ragusa, Dominikaner, erwiihlt. Bf. v. Ardjisch (Argens.), seit 1440 Kard. s. Sixt), 11449: 11, 27. 203, 418. 210, 43°, 395, 4. Stommel (Stummel), Johann v. —, kiln. Ratsherr u. Gesandter 551, 23. 600, 23. Stompe, Hans, Frankf, Söldner 545, 19. Sto(r)zingon nw. Sigmaringen 764, 47. Stotzheim i. U-Elsaó nno. Schlettstadt 546, b. 568, 36. Stoumont s. Étobon. Strabo, Walairid, +849: 29, 47. Stra(o)len nw. Krefeld, Johann v. —, ProzeBzezner d. Stadt Koln 261, 10; 27. Stralnberg, Johann, Frankf. Schöffe 589, 11. 609, 36. StraBburg (Argentina, Strausburg) Stift, Lande, Unter- tanen 446, 40. 504, 39. 678, 3; 8. 661,2. 703, 28. 706, 5. 124, 46. — Juden 805, 569. — Bf. Ruprecht v. Simmern 1440-78: 8, 5; 328. 134, 25. 229, 32h11, 205, 48. 256, 97b. 322, 18; 45, 826, 49. 529, 43. 544, 35. 571, 38. 618, 41. 619, 60: 56%. 889, 409, 708, 2: 415. 707, 3. — Räte 215, 45. 619, 28. — Gesandte s. Liitzelstein, Oberkirch, Ratsam- hausen. — Archiv 694, 2. — Zalle 8, 6. 229, 385; 881 885, — Aufgebot 442, 428. — Bündnispartner 690, 36. 700, 11. 703, 28. 723, 90. 761, 45; 50. 768, 37; 44. i — Freie Stadt 278, 50s. 323, 28. 428, 62>. 468, 34, 470, 26; 519. 471, 26; 58. 495, 30. 504, 88. 516, 11. 519, 24e. 522, 40. 5625, 28. 544, 27. 545, 44. 580, 411i. 585,19; 36. 691, 6. 694, 17. 601, 30. 603, 9; 88. 607, 29. 608, 515. 617, 19. 611, 19. 674, 575. 689, 6. 703, 43. 706, 39. 762, 28. 773, 29. — Zuschriften 134, 28, 216, 27, 223, 30. 249, 46bft. 250, 7. 278, 16. 290, 44s. 315, 43. 326, 50. 827, 33. 431, 30. 433. 434, 4. 444, B. 445, 7. 463, 17; 33, 464, 24, 466, 10; 40. 467, 18; 38. 504, 1. 515, 22. 616, 23. 518, 13. 524, 44. 525, 21. 526-527. 528, 10. 529, 7. 533. 534, 1. 545, 40, 647, 24. 048, 29. 549, 23, 5D1, 33. 553, 4. 556, 12. 572. 573, 8; 22. 575. 582, 28; 34. 587, 24; 31, 591, 36, 593, 32, 599, 38, 602, 25, 608, 11. 6156, | 39. 618, 30. 674, 31. 677, 14. 708, 14; 52%, 707, 6. 743, 30; 36. 746, 4. 782, 2. Vgl. such Mstr. n. Rat. — Ortsangabe 127, 31. 128, 1; 08^. 131,26, 311, 380. 433, 11. 468,3; 49. 469, 22:49. 471,16. 519, 20s. 523, 14. 524, 42. 574, 8. 598, 16. 604, 45. — Meister u. Rat 471, 60. 505, 44. 516, 27. 518, 21. 519, 29h, 526. 56. 568, 15. 515, 16. 599, 46. 703, 21. 704, 56. 714, 32, 790, 19. — Zuschriften 288, 33. 326, 34. 432, 4. 505, 525. 524, 9. B26, 66. 550, 5. 5561, 42. 561, 44. 567, 48. 619, 45. 620, 26. 652, 4. — (Alt-)Ammeister 290, 615. 468, 41. 469, 32ff. 472-479. 574, 29. 604, 48. 607, 48. 721,2. 727, 40. Vgl. Armbruster, Bock, Bulach, Drachenteils, Riff, ReBheim, Schalk, Sehanlit. — Rat 827, 24. 468, 56. 469, 50. 619, 28. 904, 14. — Gesandte, Ratsboten 134, 6. 433, 4. 470, 54%. 475, 1. 477,23. 478, 2611. 479, 16H. 507, 32. 519, 26. 519, 415; 48». 525, 36. 527, 17; 23. 529, 28. 54b, 48. 549, 13. 574, 10. 596, 34. 598, 19. 690, 41, 607, 53. 682, 20. 089, 42^. 723. 729, 56. 743, 82. 749, 12. 788, 27, 790, 81. 191, 37^; 40^, Vgl. Bock, Drachenfeils, Maleti, Müllheim, Riff, Schanlit. — Dgl. z. RT. 1444: 264, 18. 288, 28. 322, 7. 433, 18. 495, 7; 45. 545, 49. 600, 11. Vgl. Armbruster, Müllheim. — Boten, Diener 223, 34. 278, 59b. 468, 42. 471,31. 472, 36. 475, 2. 476, 42. 479, 25, VeL Knab, Laiminger, Vese, Wernher. — Prokurator s, Nicolaus. — Stadt- schreiber 574, 2. Vgl. Jagher. — Haupileute 529, 41, — Tfoiffer 528, 5 — Knechto 607, 39. — Bürger s. Langinger, Müller, Smalriem, Umbach. — Münze 324, 8. — Geldanlciho 573, 9. — Herbergen 544, ö4. 574, 16, 569, 28, 593, 35, 608, 569, — Bedruhung durch Armagn. 322-325. 446, 39. 468, 44. 469, 4. 471, 23. 501, 26. 508, 39. 516, 8. 536, 12; 21. 668, 32. 574,4; 33. 575. 577, 3. 581, 5ff, 591,17. 705, 1. 727,41. 780, 31. 788, 22. 771, 52°. — Aufgebot peg. dies, 441, 18°, 443, 6%, 444, 49», 530, 19, 531, 6. 522, 40. — Treffpunkt der Aufgebote 442, 4; 7. 491, 38. 531, 40f. 645, 3, 647, 548, 30, 549, 38; 43. 561, 27. 552, 26. 567, 46. 566, 50. 574, 42, 603-608, 611, 14. 614,9. 615, 7. 617, 28. 708, 82. — Verhältnis zu Frankreich 256, 241, 493, 37. 578,45. 678, 11 ff. 680, 32. 681, 11. 692, 17. — Angeblich franz. Stadt 324,71. — Ladung zu Stidtetegen 44), 16. 488,
Strana 882
882 34. — Schiedsrichter 749, 20£f. 796, 47. — Tagungen 256. 525, 18. 526, 6. 529, 25. 562, 32. 5504, SOff, 607, 14ff. 610, 2. 614, 28. 615, 15; 40. 618, 28. 689, 20. 689,39n, 708,18. 787, 35.. Konzils- u. KongreB- ort 218, 40. 402, 4. Straubing a. d. Donau 562, 32. Strenge, Grete, Hagenauer Bürgerin 421, 224f,; 51%, Strolin, Jude zu Uppenheim 306, 11. Stromberg auf d. Hunsrück nö. Kreuznach, kurpfälz. Amt 538, 24. Stromer, Fritz, v. Auerbach 412, 23. Struperger, Jakob, zu Rasch 412, 26. Strigonium (d.i. Gran in Ungarn), Dof. v. Kard. s. Gran. StuhlweiBenbury i. Ungarn, RT. 1445: 627, 18; 29; 48. Sturm, Tans, kurpfilz. Ilanptmann 634, 20, Sturmer, Ul 412, 7. ' Sturmfeder, Burkhard, kurpfáülz. Hauptmann 537, 13. 545, 41. Stuttgart 595, 13. 706, 485, Suckan, Kr, Glogau i. Schlesien, Propst 784, 4. Sudelin, Johann, elsäß. Hauptmann 530, 45, Sulz i. O-Klsaß 3ö. Gebweiler 483, 350. 497, 19. 519, 58a, — a. Neckar ssw. Horb, Burgirieden 759, 43. 761, 61, 168, 46. . Sulzbach i, Baden ostl. Mosbuch, Trofipunkt d. Auf- gebote 535, 34b. — wnw. Frankfurt, Reichsdorf 410, 1. Vgl. ij. übrigen Soden. — Gesandte z. RT. 1443: 110, 21, Sundgau (Sungkow} i. O-Elsaß, Adel 237, 20. 325, 14. —, Üsterr, Gebiete dort 420, 48. 702, 13. Landvogt s. Huchberg. Sunthausen b. Villingen, württ. SchloB 759, 43. Suren, Peter, Mainzer Kautmann 770, 42, Susenhart, Landstzich i.südl Schwarzwald 528, 53. Swatfheim, Johann, Dr. deer., Offizial d. Bfs. v. Mei- Ben 199, 15. Swend, Hans, Ratsherr 1. Gesandter Ziirichs 289, 41», 467, 24. 498, 13. Synodi, Johannes, piipstl. Kanzleibcamter 261, 25. 262, 2. Syon b. Morschheim i. Rheinpfalz, Zisterzienserinnen- Kloster 038, 18. Syrfen, d. i. Serben, Balkanvolk 715, 28. T (vgl. D) Taehenhausen nö. Nürtingen, Wolf v. —, wiirtt. Ritter 522, 85, Tamertin (wohI Dommartin 2), Grat v, — 429, 19. Tancarville, óstl. Le Havre, Conte de —, i. Getfolgo Karls VII. 677, J2. Tangermünde a. d. Elbe 85. Stendzi 259, 44. "l'arazona i. Kastilien, Bf. Martinus Cerdani (episc, Tirason.) 1435-43: 20%, 28. T'arent, Ebf. Johannes de Tagliucozzo 1491-39, Kard. “ss. Nerei et Achillei, seit 1444 Kard.-Bf. v. Prae- neste, püpstl. Konzilsprüsidemt 82, 45^. 93, 16. 193, 35. 210, 25. 389, 101. 668, 20. .- Grofpinitontiar 1856, 7; 27. Tarragona (Terrachon.} in Katalonien, Ebf. s. Ram. Alphabetisches Register Tatz, Wilhelm, Freisinger Domherr, Anwärter auf Propstei St, Johann, kg]. Protonotar 119, 32. 234, 30b; 40b. 310, 17. 482, 45^. Touchersrcuth i. M-Franken osó. Erlangen 411, 30. 412, 5. Teplitz i. Bôhmen 469, 9. Terentius, P, — Afer, róm. Komodiendichter; + 159 v. Uhr. 348, 31. Terracina sm Golf di Gaeta sö. Rom, Friede zw. P. Fugen u. Aragon 180, 32». Tetzel (Deczel), Hans 233, 41*. — Jost u. Sohn Jürgen, Nürnb. Bürger 485, 17, Tewrlcin, Hans, Heinz u. Otto, v. Tauchersreuth 411, 29: 49. 412, 6. Thann (Dan, Thennes) i, O-Elsaf nw. Milhausen 438, 24. 483, 35b. 497, 18. 709, 6; 10. 756, 27. — Hnb- schreiber Konrad u. Einnehmer 4133, 26. Thaur, Dorf b. Hall i. Tirol 420, 24. Thengen nórdl. Schaffhausen, Hans, Heinrich u. Kon- rad v, --, Gif. zu Nolleuburg. Lit. i. Hegau 410, 28. 2051, 4; 35. | Thenini, Miletus, pápstl. Kanzleibeamter 261, 44%. Theoderich, Ostgoten-Kg. 159, 27. 169, 28. 268, 17. Theres, ‘Obet-, a. Main i. U-Franken wsw. Ilaffurt, Bened. Kloster 410, 53. Thierberg i. württ. OÀ. Balingen, Hans v. —, württ. Ritter 522, 20». 585, 41; 46 (?). Thierstein i. Kt. Solothurn, Gf. [Mans v. —, üsterr. Gesandter 316, 36. 748, 31. T(h)ile, Dietrich, Wappenbrief 413, 25. —, Ludwig, Propsc z. Ileilirenstadt, kgl Protonotar 413, 12. Thomas, s. Aquino. —, Mgr., Diakon P. Eugens 52, 19. Thorn i. Westpr. 308, 22. Thüringen (Dorringen), Land 138, 14. 64, 36. Thüringer, Frankenwali 288, 1C. Thulbeckhen, Johann, Lie. decr., Frejsinger Domherr, Pir. a. d. Münchener Frauenkirche 777, 48. Thurgau i. d. NO-Selrweiz, dsterr. Gebicte dort 420, 49. Thyn, Eberhard, DO.-Komtur z. Koblenz 261, 1. Ticnen (Tynn) i. Brabant ogi. Brissel 485, 484, v. Slenderhain, ; Tiesch, Jude zu Kleeberg 306, ©. , Tinctoris, Johannes, Mer. theol. an Univ. Kóin, Ge- 272 272, sandtor z. RT. 1443: 204, 42. 205, 20. 45, 333, 5. Tinduliu, Wilbelm de —, Erzdiakon v. Schottland 29, 34. Tirol, Gft, Landschaft, Stände 282, 10. 284, 35; 42. 419, 34. 509, 46. 747, 20, 804, 44, Vgl, Etsch (Athe- sis), Bistümer, Prälaturen 748, 6. — Städte, Schlös- ser 420, 26; 32, 510,10. — Landtag 288, 4. 805, 26. — Landvögte 419, 46. — Verweserschaft Kg. Friedrichs 113, 36íf. 226,8. — Huldigunzen 808, 13ff, 806, 0. — Gesandte z. RT. 1444: 282, 21. Tode, Andreas 411, 20. Toledo i. Kastilien, Ebf. Georg (Guttierre) Alvarez, | Primas v. Spanien 1442-46, kastil, Kanzler 181, 47b, 183, 40b. 184, 365. 186, 29, Tolner, Johannes, i. Rom 126, 19b, £39, 36°, G68, 26. 15. 381,
882 34. — Schiedsrichter 749, 20£f. 796, 47. — Tagungen 256. 525, 18. 526, 6. 529, 25. 562, 32. 5504, SOff, 607, 14ff. 610, 2. 614, 28. 615, 15; 40. 618, 28. 689, 20. 689,39n, 708,18. 787, 35.. Konzils- u. KongreB- ort 218, 40. 402, 4. Straubing a. d. Donau 562, 32. Strenge, Grete, Hagenauer Bürgerin 421, 224f,; 51%, Strolin, Jude zu Uppenheim 306, 11. Stromberg auf d. Hunsrück nö. Kreuznach, kurpfälz. Amt 538, 24. Stromer, Fritz, v. Auerbach 412, 23. Struperger, Jakob, zu Rasch 412, 26. Strigonium (d.i. Gran in Ungarn), Dof. v. Kard. s. Gran. StuhlweiBenbury i. Ungarn, RT. 1445: 627, 18; 29; 48. Sturm, Tans, kurpfilz. Ilanptmann 634, 20, Sturmer, Ul 412, 7. ' Sturmfeder, Burkhard, kurpfáülz. Hauptmann 537, 13. 545, 41. Stuttgart 595, 13. 706, 485, Suckan, Kr, Glogau i. Schlesien, Propst 784, 4. Sudelin, Johann, elsäß. Hauptmann 530, 45, Sulz i. O-Klsaß 3ö. Gebweiler 483, 350. 497, 19. 519, 58a, — a. Neckar ssw. Horb, Burgirieden 759, 43. 761, 61, 168, 46. . Sulzbach i, Baden ostl. Mosbuch, Trofipunkt d. Auf- gebote 535, 34b. — wnw. Frankfurt, Reichsdorf 410, 1. Vgl. ij. übrigen Soden. — Gesandte z. RT. 1443: 110, 21, Sundgau (Sungkow} i. O-Elsaß, Adel 237, 20. 325, 14. —, Üsterr, Gebiete dort 420, 48. 702, 13. Landvogt s. Huchberg. Sunthausen b. Villingen, württ. SchloB 759, 43. Suren, Peter, Mainzer Kautmann 770, 42, Susenhart, Landstzich i.südl Schwarzwald 528, 53. Swatfheim, Johann, Dr. deer., Offizial d. Bfs. v. Mei- Ben 199, 15. Swend, Hans, Ratsherr 1. Gesandter Ziirichs 289, 41», 467, 24. 498, 13. Synodi, Johannes, piipstl. Kanzleibcamter 261, 25. 262, 2. Syon b. Morschheim i. Rheinpfalz, Zisterzienserinnen- Kloster 038, 18. Syrfen, d. i. Serben, Balkanvolk 715, 28. T (vgl. D) Taehenhausen nö. Nürtingen, Wolf v. —, wiirtt. Ritter 522, 85, Tamertin (wohI Dommartin 2), Grat v, — 429, 19. Tancarville, óstl. Le Havre, Conte de —, i. Getfolgo Karls VII. 677, J2. Tangermünde a. d. Elbe 85. Stendzi 259, 44. "l'arazona i. Kastilien, Bf. Martinus Cerdani (episc, Tirason.) 1435-43: 20%, 28. T'arent, Ebf. Johannes de Tagliucozzo 1491-39, Kard. “ss. Nerei et Achillei, seit 1444 Kard.-Bf. v. Prae- neste, püpstl. Konzilsprüsidemt 82, 45^. 93, 16. 193, 35. 210, 25. 389, 101. 668, 20. .- Grofpinitontiar 1856, 7; 27. Tarragona (Terrachon.} in Katalonien, Ebf. s. Ram. Alphabetisches Register Tatz, Wilhelm, Freisinger Domherr, Anwärter auf Propstei St, Johann, kg]. Protonotar 119, 32. 234, 30b; 40b. 310, 17. 482, 45^. Touchersrcuth i. M-Franken osó. Erlangen 411, 30. 412, 5. Teplitz i. Bôhmen 469, 9. Terentius, P, — Afer, róm. Komodiendichter; + 159 v. Uhr. 348, 31. Terracina sm Golf di Gaeta sö. Rom, Friede zw. P. Fugen u. Aragon 180, 32». Tetzel (Deczel), Hans 233, 41*. — Jost u. Sohn Jürgen, Nürnb. Bürger 485, 17, Tewrlcin, Hans, Heinz u. Otto, v. Tauchersreuth 411, 29: 49. 412, 6. Thann (Dan, Thennes) i, O-Elsaf nw. Milhausen 438, 24. 483, 35b. 497, 18. 709, 6; 10. 756, 27. — Hnb- schreiber Konrad u. Einnehmer 4133, 26. Thaur, Dorf b. Hall i. Tirol 420, 24. Thengen nórdl. Schaffhausen, Hans, Heinrich u. Kon- rad v, --, Gif. zu Nolleuburg. Lit. i. Hegau 410, 28. 2051, 4; 35. | Thenini, Miletus, pápstl. Kanzleibeamter 261, 44%. Theoderich, Ostgoten-Kg. 159, 27. 169, 28. 268, 17. Theres, ‘Obet-, a. Main i. U-Franken wsw. Ilaffurt, Bened. Kloster 410, 53. Thierberg i. württ. OÀ. Balingen, Hans v. —, württ. Ritter 522, 20». 585, 41; 46 (?). Thierstein i. Kt. Solothurn, Gf. [Mans v. —, üsterr. Gesandter 316, 36. 748, 31. T(h)ile, Dietrich, Wappenbrief 413, 25. —, Ludwig, Propsc z. Ileilirenstadt, kgl Protonotar 413, 12. Thomas, s. Aquino. —, Mgr., Diakon P. Eugens 52, 19. Thorn i. Westpr. 308, 22. Thüringen (Dorringen), Land 138, 14. 64, 36. Thüringer, Frankenwali 288, 1C. Thulbeckhen, Johann, Lie. decr., Frejsinger Domherr, Pir. a. d. Münchener Frauenkirche 777, 48. Thurgau i. d. NO-Selrweiz, dsterr. Gebicte dort 420, 49. Thyn, Eberhard, DO.-Komtur z. Koblenz 261, 1. Ticnen (Tynn) i. Brabant ogi. Brissel 485, 484, v. Slenderhain, ; Tiesch, Jude zu Kleeberg 306, ©. , Tinctoris, Johannes, Mer. theol. an Univ. Kóin, Ge- 272 272, sandtor z. RT. 1443: 204, 42. 205, 20. 45, 333, 5. Tinduliu, Wilbelm de —, Erzdiakon v. Schottland 29, 34. Tirol, Gft, Landschaft, Stände 282, 10. 284, 35; 42. 419, 34. 509, 46. 747, 20, 804, 44, Vgl, Etsch (Athe- sis), Bistümer, Prälaturen 748, 6. — Städte, Schlös- ser 420, 26; 32, 510,10. — Landtag 288, 4. 805, 26. — Landvögte 419, 46. — Verweserschaft Kg. Friedrichs 113, 36íf. 226,8. — Huldigunzen 808, 13ff, 806, 0. — Gesandte z. RT. 1444: 282, 21. Tode, Andreas 411, 20. Toledo i. Kastilien, Ebf. Georg (Guttierre) Alvarez, | Primas v. Spanien 1442-46, kastil, Kanzler 181, 47b, 183, 40b. 184, 365. 186, 29, Tolner, Johannes, i. Rom 126, 19b, £39, 36°, G68, 26. 15. 381,
Strana 883
Alphabetisehes Register Toppilsteyn, Hermann, Gesandter z. Franz. Kg. 723,11. Torgau (Turgaw) a. d. Elbe, kursiohs. Residenz 107, 6. 138, 7. 221, 21. Tortosa (Dar-, Dertusx) i. Katalunien, Bf. Otun de Mon- cada 1415-73, seit 144) Kard. s. Poteutiane 11, 27. 907, 28. 209, 14. Toul 9. À. Mosel, Bf.Louis d’Haraucourt 1437-49 : 57 1, 26. — Stadt, Besetzz. dch. Frankr. 254, 14; 41b. 448, 17. 450, 37. 455, 2. 406, 38, 461, 18, 462, 12, 507, 8. 568, 38. 717, 7. 724,9. — Schóffen 448,35L — Als | Stad: d. Heiches bezeichnet 711, 26. Taulouse (Tholosa) s. Bourjadi. Tour, Henry de la —, Ilerr v. Pierrefort u. Flore- henges 327, 7. Tournai (Tornacum) à. d. Schelde i. belg. Hennegau, BE. Johannes Chevrot 1437-60, burg. Rat 754, 53. 756, DL. 750, 1; 19. — Stadt 107, 44», Tours (Thuron.) a. d. Loire, Bi. Johannes Bernardi 1441 bis 1466, franz. Gesandter z, Bas. Konzil 207, 7; 48b, 208, 8. — Stadt 324. 12. 717, 33. 738, 515. 769, 89. — Notar s. Regis. Towinger, Nórdlinger Geselle 608, 53bf. Transsilvania, Siebenbüvgen, Woiwode 785, 40. Tratzberg, SchloB b. Jenbach nó. Innsbruck 282, 51. 420, 25. Traà (Tragura) i. Dalmatien, Bf. Angelus Cavazza 1440-68, päpstL Thesuurar 63, 848, 78,30, 79,3. 84, 10. Trautszirchen ("Traxwezk.) i. M-Franxen südl. Neustadt, ' Gut 412, 19. Trebbin (Trebyn), wohl ssó. Potsdam 222, 11. Treis (fryB) a, d. Mose] 414, 408, Treviso ř. Venetion, Mark 181, 46e. Trient (Trynt) Bst. Bosctzg. 238, 11. 239, 13. — Bf. Alexander s, Aquileja. — Stadt 2, 28. 9, 15. 79, 49%. 226,15. — Belagerg. dch. d. Tiroler 222, 81, 259, 39. — Domherr s. Rotella. — Abt v. St. Lau- Tentïus 259, 16. Trier, Erzstift, Lanc u. Leute, Städte 128, 54. 310. 21,33. 311, 25, 394, 84; 37, 413, 89. 414, 4; 80, 493,45. 568,38. 513, 6. 616, b. 677, 8. 695, 478, 702, 26. — Erzbischöfe, Kurfürsten 694, 39=. 786. 26. — Offiziale, Erzdiakono 227, 13, 676, 37. 776. 41. Vgl. Bruck, Foil, Greifenklau, Rade. — Dom- kapitel 412, 515. 776, 41. — Dompropst, -dechant 716, 331. Vgl. Kerpen, Sierek. — Kapitulare vgl. Beyer, Brunsberg, Greifenklau, Metz (Bf.), Meyen- felder. - Kuntor 9. Reiohonstein, — Kustos s. Rheineek, — Kellermeister s. Zant. — Scholaster | s, Sotern. — Interdikt 663, 27. — Verschuldung 311,9. — Juden 419, 2. — Bi. Theugand 841.68; (86, 468. Ebf. Jakob v. Siorok 1439-66, Erzkanzler i. Arclat (Gallen, Wülschlaad) 46, 1. 230, 40a. 268, 42e. 279, 495; 54». 980, 17; 61. 281, 25. 310, 11; 495. 314, 22; 24, 411, 13. 413, 32; 46bff, 419, 24, 426, 31, 498, 510, 481, 24, 513, 1. 504, 49. — Tagungs-Teilnehmer 277, 36; 44; b2*. 460, 32. 466, 5; 36. 472, 26. 474, 45, 415, 18, 490,18, 198, 26. 506,21. 509,20. 562, 20. 612, 16; 20; 56%. 671, 19; 24. 740, 24; 32. 788, 19. 791, 15. — Vermittlor i. Luxemburg 6, 40^. 7, 883 32b, 68, 48efi. 197-138. 221, 19ft. 230, 44*. 231, 322. 312, 6. 721, 46. — Del b. Fidgen. 782,1. 787,2. 789, 40. 795, 33. 603, 7. — Gesandto, Rate 9, 30b, 131, 22. 625, 53. 702, 25. 723, 25. 788, 87. 789, 42. 190, 468, 791, 33e; 370. 795, 41, 803, 22tf. Vgl Eltz, Hasselt, Rade. — Dg]. z. d. RTT. 108, 43. 392, 19. 674, 23; 52. Vg]. Rade. — Hofmeister 506, 35. -- Kanzlei, Archiv 116, 48. 117, 2. 127, 24. 634, 8. — Zölle 253, 43». 310, ble. 314, 22m. 413, 33; 45mF, Zollschreiber s. Valender. — Verháltnis zu Papst u. Konzil 12, 11. 208, 46b. 2'7, R3f. 355, 20. 401, 36. 405, 32. 408,18. 409, 1. 610, 39. 511, 10; 43. 512, 2. 787, 16. 771, 548, 774,15. 775, 33. — Pépstl. Prozoß код, Ebf. 50, 29. 661, 2. — Bündnis- Partner 306, 26. 698, 16, 699, 40. 702, 28. 161, 45. 763,36. — Audgebote geg. Armagn. 440, 324. 449, 332. 535, 46. — Verhandl. mit Frankreich 449, 21. 451,5, 466, 26; 30. 493, 43. 526. 526, 3. 532, 3; 41. 607, 14; 28. 676, 20. 677, 14. 6832, 11; 28. 689, 21. 690, 28. 788,9. 742, 46. 757, 20. 773, 27. — Yertráge mitFrankreich 1445: 677,38. 679, 1. 690, 2; 35. 693, 16. 700, 11. 704, 57. 705, 24. 707, 9. 122, 5.723, 33. 129, 5. 740, 34. ı — Stadt 134, 23. 573,4. 693,9. 699, 242; 208 — Räte, Gesandte 134, 6, 155, 14. — Wirt zu Trier 722,13; 42. — Tagungsort 459, 20. — Tagungen 183. 135, 23; 47. 137-138. — Kf.-Tage 1444.45: 675, 5. 676-683. 689-707. 721, 6; 458. 736, 28. 740, 21. -- Ort £ 3. Konzil 16, 2, 56, 43. 60, 9, | Triest (Tergestum) 668, 41. — Propsb s. Balduini. Troja i Klcinsasien, Belagernng 786, 24. "Troyes 1. 4. Champagne, franz, Tanpianartier 323, 19; 254. 324, 10; £8. 826, 30. 327, 18. ‘TruchseB, Jakob, Besucher des RT. 1443: 110, 20. Trummol, Heinrich, kóln. Kleriker u. Notar 238, 524. "Tudeschi, Nicolaus, s. Palermo, Tübingen ('Tuwingen) 751, 6. Tiirken (Teweri), Einfall i. Ungarn, Bekaanpfung 140, 48. 167, 8, 178, 26. 272, 61. 278, 81. 276, 17. 279, 20. 984, 19. 294, 6. 327, 57. 380, 39. 481, 7. 668, 8, 715, 34. 784, 40b. 785, 40; 53. — Bezeichnet als infideles 215, 6. 281, 03. Vyl. Sarazenen, — Gefechte 259, 4: 23%. 270, 37; 40. 715, 27. 717, Ł 785, 53. Vgl. Vama. — Türkenablab, -zehnt 2, 455, 247, 8. — Flotte u. Heer geg. die T. 277,11. 279, 22. 715, 28. Türkheim (Thuringkein) i. O-FlsaB wnw. Colmar 618, 44; 41. 619, 6. 082, 7, Tugend, Otto, v. Taut 412, 10. Tumm, Hans d, À., v. Nunburg (wohl Neuenbürg sw. Pforzheim), württ, Ri;tor 522, 7b. Tungen (d.i. T'hüngen i. U-Franken), Karl v. — 535, 36. Turin (Taurin.), Bf. Lodovieo de Romsgnano 1488-68, Konsilsyesandter z. BT. 1443: 204, 6. 215, 9; 18. Turlono, Jacobus, stellv. püpstl, T'hesaucar 660, 472, Turrecremata, Johannes de —, Dominikaner, seil 1439 Kard. s. Sixti, ÿ 1468: 11, 27, 29, 22. 52, 17; 41. 53, 4. 193, 34. 276, 7. Tuscenis, À. de —, päpstl. Kanzlist 660, 25. Tydemann 511, 25. ! Taitericz Hermann, | 1448: 110, 48. aus Schlesien, RT.-Besucher
Alphabetisehes Register Toppilsteyn, Hermann, Gesandter z. Franz. Kg. 723,11. Torgau (Turgaw) a. d. Elbe, kursiohs. Residenz 107, 6. 138, 7. 221, 21. Tortosa (Dar-, Dertusx) i. Katalunien, Bf. Otun de Mon- cada 1415-73, seit 144) Kard. s. Poteutiane 11, 27. 907, 28. 209, 14. Toul 9. À. Mosel, Bf.Louis d’Haraucourt 1437-49 : 57 1, 26. — Stadt, Besetzz. dch. Frankr. 254, 14; 41b. 448, 17. 450, 37. 455, 2. 406, 38, 461, 18, 462, 12, 507, 8. 568, 38. 717, 7. 724,9. — Schóffen 448,35L — Als | Stad: d. Heiches bezeichnet 711, 26. Taulouse (Tholosa) s. Bourjadi. Tour, Henry de la —, Ilerr v. Pierrefort u. Flore- henges 327, 7. Tournai (Tornacum) à. d. Schelde i. belg. Hennegau, BE. Johannes Chevrot 1437-60, burg. Rat 754, 53. 756, DL. 750, 1; 19. — Stadt 107, 44», Tours (Thuron.) a. d. Loire, Bi. Johannes Bernardi 1441 bis 1466, franz. Gesandter z, Bas. Konzil 207, 7; 48b, 208, 8. — Stadt 324. 12. 717, 33. 738, 515. 769, 89. — Notar s. Regis. Towinger, Nórdlinger Geselle 608, 53bf. Transsilvania, Siebenbüvgen, Woiwode 785, 40. Tratzberg, SchloB b. Jenbach nó. Innsbruck 282, 51. 420, 25. Traà (Tragura) i. Dalmatien, Bf. Angelus Cavazza 1440-68, päpstL Thesuurar 63, 848, 78,30, 79,3. 84, 10. Trautszirchen ("Traxwezk.) i. M-Franxen südl. Neustadt, ' Gut 412, 19. Trebbin (Trebyn), wohl ssó. Potsdam 222, 11. Treis (fryB) a, d. Mose] 414, 408, Treviso ř. Venetion, Mark 181, 46e. Trient (Trynt) Bst. Bosctzg. 238, 11. 239, 13. — Bf. Alexander s, Aquileja. — Stadt 2, 28. 9, 15. 79, 49%. 226,15. — Belagerg. dch. d. Tiroler 222, 81, 259, 39. — Domherr s. Rotella. — Abt v. St. Lau- Tentïus 259, 16. Trier, Erzstift, Lanc u. Leute, Städte 128, 54. 310. 21,33. 311, 25, 394, 84; 37, 413, 89. 414, 4; 80, 493,45. 568,38. 513, 6. 616, b. 677, 8. 695, 478, 702, 26. — Erzbischöfe, Kurfürsten 694, 39=. 786. 26. — Offiziale, Erzdiakono 227, 13, 676, 37. 776. 41. Vgl. Bruck, Foil, Greifenklau, Rade. — Dom- kapitel 412, 515. 776, 41. — Dompropst, -dechant 716, 331. Vgl. Kerpen, Sierek. — Kapitulare vgl. Beyer, Brunsberg, Greifenklau, Metz (Bf.), Meyen- felder. - Kuntor 9. Reiohonstein, — Kustos s. Rheineek, — Kellermeister s. Zant. — Scholaster | s, Sotern. — Interdikt 663, 27. — Verschuldung 311,9. — Juden 419, 2. — Bi. Theugand 841.68; (86, 468. Ebf. Jakob v. Siorok 1439-66, Erzkanzler i. Arclat (Gallen, Wülschlaad) 46, 1. 230, 40a. 268, 42e. 279, 495; 54». 980, 17; 61. 281, 25. 310, 11; 495. 314, 22; 24, 411, 13. 413, 32; 46bff, 419, 24, 426, 31, 498, 510, 481, 24, 513, 1. 504, 49. — Tagungs-Teilnehmer 277, 36; 44; b2*. 460, 32. 466, 5; 36. 472, 26. 474, 45, 415, 18, 490,18, 198, 26. 506,21. 509,20. 562, 20. 612, 16; 20; 56%. 671, 19; 24. 740, 24; 32. 788, 19. 791, 15. — Vermittlor i. Luxemburg 6, 40^. 7, 883 32b, 68, 48efi. 197-138. 221, 19ft. 230, 44*. 231, 322. 312, 6. 721, 46. — Del b. Fidgen. 782,1. 787,2. 789, 40. 795, 33. 603, 7. — Gesandto, Rate 9, 30b, 131, 22. 625, 53. 702, 25. 723, 25. 788, 87. 789, 42. 190, 468, 791, 33e; 370. 795, 41, 803, 22tf. Vgl Eltz, Hasselt, Rade. — Dg]. z. d. RTT. 108, 43. 392, 19. 674, 23; 52. Vg]. Rade. — Hofmeister 506, 35. -- Kanzlei, Archiv 116, 48. 117, 2. 127, 24. 634, 8. — Zölle 253, 43». 310, ble. 314, 22m. 413, 33; 45mF, Zollschreiber s. Valender. — Verháltnis zu Papst u. Konzil 12, 11. 208, 46b. 2'7, R3f. 355, 20. 401, 36. 405, 32. 408,18. 409, 1. 610, 39. 511, 10; 43. 512, 2. 787, 16. 771, 548, 774,15. 775, 33. — Pépstl. Prozoß код, Ebf. 50, 29. 661, 2. — Bündnis- Partner 306, 26. 698, 16, 699, 40. 702, 28. 161, 45. 763,36. — Audgebote geg. Armagn. 440, 324. 449, 332. 535, 46. — Verhandl. mit Frankreich 449, 21. 451,5, 466, 26; 30. 493, 43. 526. 526, 3. 532, 3; 41. 607, 14; 28. 676, 20. 677, 14. 6832, 11; 28. 689, 21. 690, 28. 788,9. 742, 46. 757, 20. 773, 27. — Yertráge mitFrankreich 1445: 677,38. 679, 1. 690, 2; 35. 693, 16. 700, 11. 704, 57. 705, 24. 707, 9. 122, 5.723, 33. 129, 5. 740, 34. ı — Stadt 134, 23. 573,4. 693,9. 699, 242; 208 — Räte, Gesandte 134, 6, 155, 14. — Wirt zu Trier 722,13; 42. — Tagungsort 459, 20. — Tagungen 183. 135, 23; 47. 137-138. — Kf.-Tage 1444.45: 675, 5. 676-683. 689-707. 721, 6; 458. 736, 28. 740, 21. -- Ort £ 3. Konzil 16, 2, 56, 43. 60, 9, | Triest (Tergestum) 668, 41. — Propsb s. Balduini. Troja i Klcinsasien, Belagernng 786, 24. "Troyes 1. 4. Champagne, franz, Tanpianartier 323, 19; 254. 324, 10; £8. 826, 30. 327, 18. ‘TruchseB, Jakob, Besucher des RT. 1443: 110, 20. Trummol, Heinrich, kóln. Kleriker u. Notar 238, 524. "Tudeschi, Nicolaus, s. Palermo, Tübingen ('Tuwingen) 751, 6. Tiirken (Teweri), Einfall i. Ungarn, Bekaanpfung 140, 48. 167, 8, 178, 26. 272, 61. 278, 81. 276, 17. 279, 20. 984, 19. 294, 6. 327, 57. 380, 39. 481, 7. 668, 8, 715, 34. 784, 40b. 785, 40; 53. — Bezeichnet als infideles 215, 6. 281, 03. Vyl. Sarazenen, — Gefechte 259, 4: 23%. 270, 37; 40. 715, 27. 717, Ł 785, 53. Vgl. Vama. — Türkenablab, -zehnt 2, 455, 247, 8. — Flotte u. Heer geg. die T. 277,11. 279, 22. 715, 28. Türkheim (Thuringkein) i. O-FlsaB wnw. Colmar 618, 44; 41. 619, 6. 082, 7, Tugend, Otto, v. Taut 412, 10. Tumm, Hans d, À., v. Nunburg (wohl Neuenbürg sw. Pforzheim), württ, Ri;tor 522, 7b. Tungen (d.i. T'hüngen i. U-Franken), Karl v. — 535, 36. Turin (Taurin.), Bf. Lodovieo de Romsgnano 1488-68, Konsilsyesandter z. BT. 1443: 204, 6. 215, 9; 18. Turlono, Jacobus, stellv. püpstl, T'hesaucar 660, 472, Turrecremata, Johannes de —, Dominikaner, seil 1439 Kard. s. Sixti, ÿ 1468: 11, 27, 29, 22. 52, 17; 41. 53, 4. 193, 34. 276, 7. Tuscenis, À. de —, päpstl. Kanzlist 660, 25. Tydemann 511, 25. ! Taitericz Hermann, | 1448: 110, 48. aus Schlesien, RT.-Besucher
Strana 884
884 U Ubelein, Heinrich, v. Bamberg, RT.-Besuchcr 1443: 110, 41. : Udenheim (d. i. Philippshurg nö. Germersheim), Philipp v. —, kurpfälz. Edelmann 587, 17. . Überlingen (Oberlingen) a, Bodensee, Reichsstadt 262, 35. 315, 42. 590, 554. 729, 8. .- Bgm. u. Rat 799, 33. — Gesandte 749,18, — Aufgebote 440, 35°, 441, 156%. 448, 18; 20. 586, 2. — Schiedsrichter 792, 9. 796, 18; 39. 803, 45. Ülzen i. Fstm. Lünebure, Stadt 230, 242. . Uffsteiner, Nikolaus, Frankf. Stadtschreiber 490, 31. 492, 1. Ujlaki, Niklas, ungar. Gesandter 627, 35%, Ulm (Olme), Reichsstadt 230, 28°, 253, 13. 309, 455. 323, 36. 527, 32; 54. 545, 29; 36. 573, 38; 44, 575, 25; 41. 582, 587, 23. 591, 36. 602, 603, 28, 606, 28. 608, 37. 610, 26. 614, 46, 615, 34; 39. 707, 24. 710, 84; 38. 714, 26. 719, 7. 726, 26. 728, 8, 746, 2. 157,- 3. 166, 33. 760, 1. 761, 57%, 764, 22.765, 208; 21b, — Zuschriften 77, 22; 29, 112, 12, 216, 22; 48%, 228, 47. 278, 14. 290, 29. 315, 84; 43. 322, 11; 48». 490, 16, 498, 7. 506-508, 518, 9. 531, 12. 550, 40. 5556, 20. . 566, 42. 579, 26. 580, 2; 34. 591, 44, 600, 36. 608, 921; 49. 604, 6; 46. 619, 44. 618, 11. 688, 12. 719, 49*. 720, 1; 21, 127. 792, 86. 733. 152, 94. 757, 98. "88, 528, 783,9. — Ortsangahe 264, 6. 239, 43a, 502, 23, 519,2. — Bürgermeister u. Rat 262, 23. 264, 6f. 289, 38. 292, 18. 304, 48. 506, 28. 720, 4. 757, 7. 781, 35. — Bürgermeister 582, 55. 583, 3; 8, Vgl. Ehinger, Löwe. -- Rat, großer u. kleiner 297, 18. 617,35. — Botschaftan 258, 16. 298, 20. 470, 256. 502, 89. 596, 699, 6. 605, 46. 608, 2. 610, 88; 47. 615, 3. 688, 14. 727, 9. 729, 3, 760, 4. 764, 30ff, 791, 392; 415. Vgl. Kraft, Loy. — Dgl. z. RT. 1444: 288, 36, 289, 85. 290, 22. 298, 27. 475, 15, 488, 18. 581, 17. 682, 3. Vgl. Ehinger. — Boten, Knechte 290, 6. 296, 89. 608, 6. 690, 9. 598, 16. 602, 50. 719, 19; 23. 726, 31. 732, 39. 764. Vgl. Schlappen. — Hauptmann 616, 10. Vgl. Steger. — Steuermeister 690, 60b; 58, — Bürger s. Nithart, Ott, Waller, — Kauf- leute 728, 35. 729, 3. 765, 38%. — Wirt s. Reiter. — Juden 415, 40. — Stadtbau 582, 48ff. 595, 33. — Mühle 412, 49, — Ladung zu Stüdtetapen 230, 88. 581, 13; 42. 589, 31, 594, 4. 604, 21. 610, 82. 617, 12. 728,28, 762, 12. — Tagungen (manunge) 202, 17. 297, bbb, 299, 37hif. 300, 4. 439, 33. 469, 8. 631, 20. 558, 18. 57h, 12. 579, 7. 689, 26. 6C1, 1. 604, 17. 610, 1. 614, 42, 015, 45. 617, 10. 727-783, 757, 28. 762, 13. 768, 26. 65,17. — Biindnispartner 296-300. 616, 37. 732, 22. 761, 1. 764, 3, 784, 22. — Schicds- richter 134, 7. 749, 20H, 796, 39; 47. 803, 46. — KrieesmaBnahmen 484, 2. 496, 43. 497, 45. 545, 29. 558, 6. 573, 38if. 574, 6. 682, 31, 587, 27, 616, 8. . 780, 16. 764, 23. — Aufgebote 441, 20%, 448, 25; 21. 467, 15. 491, 37. 547, 1. 558, 5. 728, 8. Umbach, Strafb. Bürger (?) 479, 32. Umstadt (Omstat), Groß-, i. Hessen sö. Dieburg, Sam- molstolle d. kurpfilz, Auigebote 535, 8b. Ungarn, Land u. Leute, ungar, Lage (res Hungar.) 79, ! Unterwalden, schweiz. Urkanton 315, 44, 917, 41. Alphahetischos Register 668. 114, 6; 488. 115, 23, 219, 10; 82. 227, 40a. 273, 38. 284, 4; 6, 294, 5, 511, 41. 664, 1. 774, Gft. 779, 2. 784, 43>. 786, 30. Vgl. Budapest, Preßburg, — Stinde, Magnaten, Prülaten 297, 6. 272, 51. 660, 41. 664, 9; 15, 742, 34, Vgl Hunyadi, Pankratius. — Vbi. s Gran. — Palatin s. Hedervary. — Banus s. Gara, — Gesandte 627, 49b, 668, 7; 48. 774, 11, 785, 19. Vgl. Giskra, Ujlaki. — Dpl Woiwode Niko- laus 774, 10. 786, 20. 786, 9. — Krieg geg. Österreich 480, 24. 676, 42. — Heerfahrt Kg. Friedrichs geg. d. Aufstand. 627, 61%, 742, 32. — Waffenstillstand 140, 10. 270, 5; 38ff. 273, 2ff. 276, 29. 278, 36. 281, 5öff. 314, 41. — Heer u. Kampf geg, d, Türken 259, 4; 22ff. 273, 1. 715, 28; 34. 717, 3. — Kgin. Elisabeth, Wwe. Kg. Albrechts V., +19. Dea. 1442: 76, 20. 79, 21; 46>, 114, 8; 26. Ke. Ladislaus Posthumus, Sehn d. Vorgen., * 22. Febr. 1440, 1 1457, unter Kg. Friedricbs Vormund- schaft 76,21. 226,40. 227, bif. 263,47. 292,1. d14, 33. 725, 27°. — Anerkennung als Kg. 664, 5; 11; 15. 668, 6; 47. 701, 39. 709, 50, 722, 31, 742, 35, 767, 6. 174, 8. 784, 385. 785, 38. 786, 1; 29; 38. — Krönung 627, 28. — Privilegien 226, 51b. Ungeriant (Hungerl.), ósterr. Herold 520, 38. 526, 28. 527, 6. 754, 11. Ungnad, Ilans, Ritter, kgl. Kumrmermstr. 46, 30%; 49», 217, 8. 311, 39». 498, 265. 489, 26. 486, 28; 38. 506, 40. Hofmstr. 796, 44ff. — Wolfgang, kel Kümmerer 482, 449, 484, 11; 28. Univorsitäten, Schulen (studia) 12, 60%. 66, 24; 36. 72, 33. 73, 456°, 80, 32, 82, 11, 98, 7. 100, 47. 105, 39. 107, 438; 41%, 124, 7, 129, 27. 139, 2. 148, 50. 149, 25. 160, 34; 42, 151, 85. 191, 4. 195,11, 214, 25, 265, 31. 852, 32. 356, 5; 24. 360, 27. 366, 40, 367, 27. 390, 28, 398, 4. 401, 16. 402, 37. 403, 6; 33. 405, 18. 407, 13. 621, 35; 89. 622, 13. 657, 41. 6568, 28. 661, 32. 669, 60. 737,28. 779,7. Vgl. Avignon, Bologna, Erfurt, Frankreich, Heidelberg, Köln, Kra- kau, Leipzig, Montpellier, Paris, Sachsen, Spanien, Wien. — Gelehrte (doctores) 196, 20. 199. 200. 213, 34,37. 220, 2, 293, 9; 18. 268, 4. 260, 40. 357,27. 366, 36. 993, 3. 394, 4; 8. 403, 34. 481, 16. 621, 39. — Theologen 192, 47b, — Rechfszelehrte 403, 7. 658, 29. Gesandte 316, 4. 317, 3. 697, 4. 787, 8. 804, 39. Friede m. Dauphin 515, 51. Urach westl. Tübiugen, württ. Amt 296, 43f.; 47. Sammelstelle d. kurpfälz. Aufgebote 750, 341. Urbach i. Württ. östl, Reutlingen, Bernolt v. 586, 43 u. Eberhard d. A. v. —, Gegner d. Schwáb. Städte 765, 29b. Uri, schweiz. Urkanton 915, 44. 316, B. 317, 41. — Gesandte 317, 2. 597, 4. 787, 8. 804, 39. — Friede m. Dauphin 516, 01. t Ursberg i. Schwaben n5. Krumbach 765, 14 f. Utrecht (Trajectum), Bf. Rudol v. Diepholz 1433-56: 222, 36. 2832, 12. 661, 3; 45", 663,1. 669,9. Walram, Kard.-Diakon P. Felix’ V., erwáhlter Bf. v. U. 128, 44 (vgl. S. 898). — Prior 215, 13. Uttenheiin i, U-ElsaB wsw. Erstein, Herr v. —, 468, 50. Uttlingen, wohl Htling nnw. Hersbruck, Gut 412, 20.
884 U Ubelein, Heinrich, v. Bamberg, RT.-Besuchcr 1443: 110, 41. : Udenheim (d. i. Philippshurg nö. Germersheim), Philipp v. —, kurpfälz. Edelmann 587, 17. . Überlingen (Oberlingen) a, Bodensee, Reichsstadt 262, 35. 315, 42. 590, 554. 729, 8. .- Bgm. u. Rat 799, 33. — Gesandte 749,18, — Aufgebote 440, 35°, 441, 156%. 448, 18; 20. 586, 2. — Schiedsrichter 792, 9. 796, 18; 39. 803, 45. Ülzen i. Fstm. Lünebure, Stadt 230, 242. . Uffsteiner, Nikolaus, Frankf. Stadtschreiber 490, 31. 492, 1. Ujlaki, Niklas, ungar. Gesandter 627, 35%, Ulm (Olme), Reichsstadt 230, 28°, 253, 13. 309, 455. 323, 36. 527, 32; 54. 545, 29; 36. 573, 38; 44, 575, 25; 41. 582, 587, 23. 591, 36. 602, 603, 28, 606, 28. 608, 37. 610, 26. 614, 46, 615, 34; 39. 707, 24. 710, 84; 38. 714, 26. 719, 7. 726, 26. 728, 8, 746, 2. 157,- 3. 166, 33. 760, 1. 761, 57%, 764, 22.765, 208; 21b, — Zuschriften 77, 22; 29, 112, 12, 216, 22; 48%, 228, 47. 278, 14. 290, 29. 315, 84; 43. 322, 11; 48». 490, 16, 498, 7. 506-508, 518, 9. 531, 12. 550, 40. 5556, 20. . 566, 42. 579, 26. 580, 2; 34. 591, 44, 600, 36. 608, 921; 49. 604, 6; 46. 619, 44. 618, 11. 688, 12. 719, 49*. 720, 1; 21, 127. 792, 86. 733. 152, 94. 757, 98. "88, 528, 783,9. — Ortsangahe 264, 6. 239, 43a, 502, 23, 519,2. — Bürgermeister u. Rat 262, 23. 264, 6f. 289, 38. 292, 18. 304, 48. 506, 28. 720, 4. 757, 7. 781, 35. — Bürgermeister 582, 55. 583, 3; 8, Vgl. Ehinger, Löwe. -- Rat, großer u. kleiner 297, 18. 617,35. — Botschaftan 258, 16. 298, 20. 470, 256. 502, 89. 596, 699, 6. 605, 46. 608, 2. 610, 88; 47. 615, 3. 688, 14. 727, 9. 729, 3, 760, 4. 764, 30ff, 791, 392; 415. Vgl. Kraft, Loy. — Dgl. z. RT. 1444: 288, 36, 289, 85. 290, 22. 298, 27. 475, 15, 488, 18. 581, 17. 682, 3. Vgl. Ehinger. — Boten, Knechte 290, 6. 296, 89. 608, 6. 690, 9. 598, 16. 602, 50. 719, 19; 23. 726, 31. 732, 39. 764. Vgl. Schlappen. — Hauptmann 616, 10. Vgl. Steger. — Steuermeister 690, 60b; 58, — Bürger s. Nithart, Ott, Waller, — Kauf- leute 728, 35. 729, 3. 765, 38%. — Wirt s. Reiter. — Juden 415, 40. — Stadtbau 582, 48ff. 595, 33. — Mühle 412, 49, — Ladung zu Stüdtetapen 230, 88. 581, 13; 42. 589, 31, 594, 4. 604, 21. 610, 82. 617, 12. 728,28, 762, 12. — Tagungen (manunge) 202, 17. 297, bbb, 299, 37hif. 300, 4. 439, 33. 469, 8. 631, 20. 558, 18. 57h, 12. 579, 7. 689, 26. 6C1, 1. 604, 17. 610, 1. 614, 42, 015, 45. 617, 10. 727-783, 757, 28. 762, 13. 768, 26. 65,17. — Biindnispartner 296-300. 616, 37. 732, 22. 761, 1. 764, 3, 784, 22. — Schicds- richter 134, 7. 749, 20H, 796, 39; 47. 803, 46. — KrieesmaBnahmen 484, 2. 496, 43. 497, 45. 545, 29. 558, 6. 573, 38if. 574, 6. 682, 31, 587, 27, 616, 8. . 780, 16. 764, 23. — Aufgebote 441, 20%, 448, 25; 21. 467, 15. 491, 37. 547, 1. 558, 5. 728, 8. Umbach, Strafb. Bürger (?) 479, 32. Umstadt (Omstat), Groß-, i. Hessen sö. Dieburg, Sam- molstolle d. kurpfilz, Auigebote 535, 8b. Ungarn, Land u. Leute, ungar, Lage (res Hungar.) 79, ! Unterwalden, schweiz. Urkanton 315, 44, 917, 41. Alphahetischos Register 668. 114, 6; 488. 115, 23, 219, 10; 82. 227, 40a. 273, 38. 284, 4; 6, 294, 5, 511, 41. 664, 1. 774, Gft. 779, 2. 784, 43>. 786, 30. Vgl. Budapest, Preßburg, — Stinde, Magnaten, Prülaten 297, 6. 272, 51. 660, 41. 664, 9; 15, 742, 34, Vgl Hunyadi, Pankratius. — Vbi. s Gran. — Palatin s. Hedervary. — Banus s. Gara, — Gesandte 627, 49b, 668, 7; 48. 774, 11, 785, 19. Vgl. Giskra, Ujlaki. — Dpl Woiwode Niko- laus 774, 10. 786, 20. 786, 9. — Krieg geg. Österreich 480, 24. 676, 42. — Heerfahrt Kg. Friedrichs geg. d. Aufstand. 627, 61%, 742, 32. — Waffenstillstand 140, 10. 270, 5; 38ff. 273, 2ff. 276, 29. 278, 36. 281, 5öff. 314, 41. — Heer u. Kampf geg, d, Türken 259, 4; 22ff. 273, 1. 715, 28; 34. 717, 3. — Kgin. Elisabeth, Wwe. Kg. Albrechts V., +19. Dea. 1442: 76, 20. 79, 21; 46>, 114, 8; 26. Ke. Ladislaus Posthumus, Sehn d. Vorgen., * 22. Febr. 1440, 1 1457, unter Kg. Friedricbs Vormund- schaft 76,21. 226,40. 227, bif. 263,47. 292,1. d14, 33. 725, 27°. — Anerkennung als Kg. 664, 5; 11; 15. 668, 6; 47. 701, 39. 709, 50, 722, 31, 742, 35, 767, 6. 174, 8. 784, 385. 785, 38. 786, 1; 29; 38. — Krönung 627, 28. — Privilegien 226, 51b. Ungeriant (Hungerl.), ósterr. Herold 520, 38. 526, 28. 527, 6. 754, 11. Ungnad, Ilans, Ritter, kgl. Kumrmermstr. 46, 30%; 49», 217, 8. 311, 39». 498, 265. 489, 26. 486, 28; 38. 506, 40. Hofmstr. 796, 44ff. — Wolfgang, kel Kümmerer 482, 449, 484, 11; 28. Univorsitäten, Schulen (studia) 12, 60%. 66, 24; 36. 72, 33. 73, 456°, 80, 32, 82, 11, 98, 7. 100, 47. 105, 39. 107, 438; 41%, 124, 7, 129, 27. 139, 2. 148, 50. 149, 25. 160, 34; 42, 151, 85. 191, 4. 195,11, 214, 25, 265, 31. 852, 32. 356, 5; 24. 360, 27. 366, 40, 367, 27. 390, 28, 398, 4. 401, 16. 402, 37. 403, 6; 33. 405, 18. 407, 13. 621, 35; 89. 622, 13. 657, 41. 6568, 28. 661, 32. 669, 60. 737,28. 779,7. Vgl. Avignon, Bologna, Erfurt, Frankreich, Heidelberg, Köln, Kra- kau, Leipzig, Montpellier, Paris, Sachsen, Spanien, Wien. — Gelehrte (doctores) 196, 20. 199. 200. 213, 34,37. 220, 2, 293, 9; 18. 268, 4. 260, 40. 357,27. 366, 36. 993, 3. 394, 4; 8. 403, 34. 481, 16. 621, 39. — Theologen 192, 47b, — Rechfszelehrte 403, 7. 658, 29. Gesandte 316, 4. 317, 3. 697, 4. 787, 8. 804, 39. Friede m. Dauphin 515, 51. Urach westl. Tübiugen, württ. Amt 296, 43f.; 47. Sammelstelle d. kurpfälz. Aufgebote 750, 341. Urbach i. Württ. östl, Reutlingen, Bernolt v. 586, 43 u. Eberhard d. A. v. —, Gegner d. Schwáb. Städte 765, 29b. Uri, schweiz. Urkanton 915, 44. 316, B. 317, 41. — Gesandte 317, 2. 597, 4. 787, 8. 804, 39. — Friede m. Dauphin 516, 01. t Ursberg i. Schwaben n5. Krumbach 765, 14 f. Utrecht (Trajectum), Bf. Rudol v. Diepholz 1433-56: 222, 36. 2832, 12. 661, 3; 45", 663,1. 669,9. Walram, Kard.-Diakon P. Felix’ V., erwáhlter Bf. v. U. 128, 44 (vgl. S. 898). — Prior 215, 13. Uttenheiin i, U-ElsaB wsw. Erstein, Herr v. —, 468, 50. Uttlingen, wohl Htling nnw. Hersbruck, Gut 412, 20.
Strana 885
Alphabetisches Rogistor Uzberg (Oczperg), kurpfalz. Amt i. Git. Katzeneln- bogen 535, 41, 536, 32. 537, 33; 505, U(c)zlinger, Gerhard, Zehnt z. Raygenheim (?) 412, 28. Y (vel. F) Vacquer (vielmehr: Vasgue), Pierre, burg. Gesandter 709, 50 (vgl. S. 897). Vaist, Jakob, kgl. Einzieher d. Judensteuer 305, 53%. Val, Andrée do la — , Horr v. Lohéao, franz, Marsohall 268, 21, 661, 36, Valenciennes i. Hennegau 327, 50. Valender, Johann r. —, kurtrier. Zollschrejber 513, 11 ff. Valentia, Riocardo v. —. i. Mailand (?) 158, SUP. Varna, Hafensfadt i. Bulgarien, Türkenschlacht Nov. 1444: 228, 0. i| Varnbach, Konrad, Ratsherr v. Windsheim 300, 36. Varnsberg, Johann v. —, Prozefgozner KàIns 281, 11; 36. Velg, Wilhelm, Herr 748, 19. Venaissin, Grafschait b. Avignon 435, 6. Venedig (Veneti), Stadt 19, 11. 215, 3. 222, 26. 277, 10. -- Sonat 172, 15. — Doge 668, 40. 766, 38%. Vgl Foscari. — Gesandté 172, 48%; 9T». 173, 11; 39b. 327, hd. Vgl. Donato. — Sekretür Ulixes 172, 191.5 27>, 173, 40°. — Galeeren 172, 49 ff, 269, 24. — Salpeterlieferung 783, 7. Venningen (Fenine) i.d. Pfalz nó. Landau, Albert Y. —, kurpfilz. Gesandter z. Franz. Kg. 246, 20. 449, 42. — Eberhard v. —, kurpfilz. Edelmann 537, 10. — Siegfried v. —, first. Gesandter z. Dau- phin 325, 21; 33. 326, 45, 327, 8, 499, 49, 514, 21, 76, 10. Venrade, Arn(ol)d, zu Frauenkurg 512, 28, Verden a. d. Aller, BÉ. Johann III. v. Alzel 1426-70: 230, 395, 667, 19. Yeráun (Vixduuum, Wirden), Bí. Guillaume Filastre 1437-49, burg. Hat u. Gesandter 342, 30. 462, 44. 508, 27. 509, 24. 721, 46. 744, 34. — Stadt (des Reiches) 134, 22. 253f. 450, 97. 466, 2. 456, 33. 462, 13. 568, 38. 711, 26. 713, 169; 18b. 717, 7. 124, 9. — Reichsteilung v. 843: 263, 9. Vergier (Vergy), Bastard v. --, Herr v. Darney (a. d. S&ónc) 825, 10. 483, 16. Verkehrswesen s. unter Geleit, Handel u. Verkchr, Vese, Strafib. Bot» 788, 22. Vetter, Gaspar, Nürnb. Bürger 413, 21. Vetzer, Diether u. Wernhar, v. Gissigheim sw. ''auber- bischoisheim, kurpfalz. Edellente 537, 26. — Philipp 587, 16, Viborg (Wisborgh) i. Jůtland, Residenz d. dán. Kgg. 234, 36. Vieh (Vicens.) j, Katalonien, B£, Georg IL. d'Ornós 1423-45, seit 1440 Kard. s. Anastasiae, +1452: 11, 27, 19, 34, 42, 31. 45, 5. 76, 34. 77, 4. 110, 4. 208, 43m, 209, 14. 595, 4. Viehperger, Konrad, vı Hersbruck 412, 30, Vierme, wohl V.-Ie-Chäteau östl, Reims 579, 4. Vierzighuben i. Ostpr., vohl nó. Allenstein 772, 221. Villingen i. Schwarzwald, Hauptquartier Hz. Albr.' v. Ústerr. 260, 26. 519, 7. 691, 46. 692, 40. 596, 1. 885 697, 87. 598, 16. 641, 8. 689, b. 755, 1. — Tagungen 250, 27. 515, 40. 518, 35, 520, 43. 641, 27H. 763, 21. Vilseck i. O-Pfalz nórdl. Amberg, Leonhard v. —, Ritter, kgl. Diener 305, Sff. Vinche, Nicolaus, Kanonikus v. Leon 184, 40b, Virnehurg westl. Koblenz, Gf. Ruprecht V. 1402-44: 136, 14; 622, : VisirB, wohl Vouziers a. d. Aisne i. d. Ardennen 322, 6. Vitry (-le-Francois) a. d. Marne ssó. Chálons-s.-M. 328, 12; 20. Vitztum, Apel, sächs. Hofmstr. u. Gesandter 68, 444. 127, 9. 132, 43; 58*ff, 133, 30£.; 37; 49%. 136, 23. 137, 24; 57b. 138, 14f.; 25, 220, 23. 230, 47b; 57b, 682, 37. 683, 8. 700, 6; 28. — Boß, sächs. Rat u. Gesandter z. RT. 1443: 110, 42. Vizeto, Sebastian de —, kóln. Univ.-Pedell 204, 33; 35. Vólkel, Nikolaus, v. Diepoltedorf 411, 30. Vogel, Ulrieh, 7. Auerbach 412, 23. Vogt, Götz 564, 37. Vogtland 564, 36, Volkenrode (Volkolderode) nnw. Gotha, Kloster 201, 4; 36bff. 287, 10. 288, 21, Vulkmer, Berthult, Nürnb, Ratsherr u. Gesandter 471, 24; 51. 595, 17. 596, 19. 597, 30, 674, 36; 50. 791, 398, Vorchom, Hana v, — 486, 41%, Vrunt (Amicus), Johannes, Mstr., Sekr. u. Gesandter v. Köln 140, 7. 298, 36». 289, 23. 279, 29: 508. 599, 34. 668, 46. Vrvgdng, B., Kanzleibeamter d. Bas. Konzils 715, 21. Vulter(r)is (Volterra, i. Toscana), G. de —, püpsti. Kanzlelbeamter 667, 39b, 780, 47%. Vy-lès-Lure nw. Belfort 560, 31. Vydemoyd, Johannes, Kanzleibeamter d. Das. Konzils 36, 41. Zisterz.- Ww Wachenheim b. Dürkheim, Hans v. —, kurpfälz. Edel- mann 537, 21. —, Nicolaus de —, Prof. theol. i. Heidelb., kurpfälz. Gesandter 81, 27. 548, 29. Wacker, Peter 484, 27. Wädenswil (Wetiswilr) a. Zürichsee, Eidgen. Tagungen 647, 26. 790, 41. 796, 14; 49, 791, 19i. — Johan- niter-Komtur 790, 468. Wälschland (Welische lande), Walen u. Walchen 257, 24, 499, 19; 21. 511, 40. 702, 24, 708, 81f. 709, 16. 723, 27: 35. Vel. Armagn., Frankreich. — Erzkanzler dort s. Trier (Ebf). ; Waibd, Johannes, württ. Kanzler 296, 31. Walachei, Walachen i. heutigen Rumänien 2%3, 10. 715, 28. 785, 40. Waldburg (Walpurg) sd. Ravensbure, Gf. Jakob Truch- 805 zu —, Reichslandvogt i, O-Schwaben 315, 32. Walddorf, d. i. Waltrop i Westf. westl. Lünen, Freigf. 491, 90. Walde, Hans vom —, Mstr. d. Johanniterordens, kur- brand. Gesandter 391, 21; 39. Waldeck, Schloß i, U-Elsaß nw. Hagenau 759, 44. Waldenburg, Burg u. Stadt 0sö. Öhringen, Weinsb. Lehen 312, 38.
Alphabetisches Rogistor Uzberg (Oczperg), kurpfalz. Amt i. Git. Katzeneln- bogen 535, 41, 536, 32. 537, 33; 505, U(c)zlinger, Gerhard, Zehnt z. Raygenheim (?) 412, 28. Y (vel. F) Vacquer (vielmehr: Vasgue), Pierre, burg. Gesandter 709, 50 (vgl. S. 897). Vaist, Jakob, kgl. Einzieher d. Judensteuer 305, 53%. Val, Andrée do la — , Horr v. Lohéao, franz, Marsohall 268, 21, 661, 36, Valenciennes i. Hennegau 327, 50. Valender, Johann r. —, kurtrier. Zollschrejber 513, 11 ff. Valentia, Riocardo v. —. i. Mailand (?) 158, SUP. Varna, Hafensfadt i. Bulgarien, Türkenschlacht Nov. 1444: 228, 0. i| Varnbach, Konrad, Ratsherr v. Windsheim 300, 36. Varnsberg, Johann v. —, Prozefgozner KàIns 281, 11; 36. Velg, Wilhelm, Herr 748, 19. Venaissin, Grafschait b. Avignon 435, 6. Venedig (Veneti), Stadt 19, 11. 215, 3. 222, 26. 277, 10. -- Sonat 172, 15. — Doge 668, 40. 766, 38%. Vgl Foscari. — Gesandté 172, 48%; 9T». 173, 11; 39b. 327, hd. Vgl. Donato. — Sekretür Ulixes 172, 191.5 27>, 173, 40°. — Galeeren 172, 49 ff, 269, 24. — Salpeterlieferung 783, 7. Venningen (Fenine) i.d. Pfalz nó. Landau, Albert Y. —, kurpfilz. Gesandter z. Franz. Kg. 246, 20. 449, 42. — Eberhard v. —, kurpfilz. Edelmann 537, 10. — Siegfried v. —, first. Gesandter z. Dau- phin 325, 21; 33. 326, 45, 327, 8, 499, 49, 514, 21, 76, 10. Venrade, Arn(ol)d, zu Frauenkurg 512, 28, Verden a. d. Aller, BÉ. Johann III. v. Alzel 1426-70: 230, 395, 667, 19. Yeráun (Vixduuum, Wirden), Bí. Guillaume Filastre 1437-49, burg. Hat u. Gesandter 342, 30. 462, 44. 508, 27. 509, 24. 721, 46. 744, 34. — Stadt (des Reiches) 134, 22. 253f. 450, 97. 466, 2. 456, 33. 462, 13. 568, 38. 711, 26. 713, 169; 18b. 717, 7. 124, 9. — Reichsteilung v. 843: 263, 9. Vergier (Vergy), Bastard v. --, Herr v. Darney (a. d. S&ónc) 825, 10. 483, 16. Verkehrswesen s. unter Geleit, Handel u. Verkchr, Vese, Strafib. Bot» 788, 22. Vetter, Gaspar, Nürnb. Bürger 413, 21. Vetzer, Diether u. Wernhar, v. Gissigheim sw. ''auber- bischoisheim, kurpfalz. Edellente 537, 26. — Philipp 587, 16, Viborg (Wisborgh) i. Jůtland, Residenz d. dán. Kgg. 234, 36. Vieh (Vicens.) j, Katalonien, B£, Georg IL. d'Ornós 1423-45, seit 1440 Kard. s. Anastasiae, +1452: 11, 27, 19, 34, 42, 31. 45, 5. 76, 34. 77, 4. 110, 4. 208, 43m, 209, 14. 595, 4. Viehperger, Konrad, vı Hersbruck 412, 30, Vierme, wohl V.-Ie-Chäteau östl, Reims 579, 4. Vierzighuben i. Ostpr., vohl nó. Allenstein 772, 221. Villingen i. Schwarzwald, Hauptquartier Hz. Albr.' v. Ústerr. 260, 26. 519, 7. 691, 46. 692, 40. 596, 1. 885 697, 87. 598, 16. 641, 8. 689, b. 755, 1. — Tagungen 250, 27. 515, 40. 518, 35, 520, 43. 641, 27H. 763, 21. Vilseck i. O-Pfalz nórdl. Amberg, Leonhard v. —, Ritter, kgl. Diener 305, Sff. Vinche, Nicolaus, Kanonikus v. Leon 184, 40b, Virnehurg westl. Koblenz, Gf. Ruprecht V. 1402-44: 136, 14; 622, : VisirB, wohl Vouziers a. d. Aisne i. d. Ardennen 322, 6. Vitry (-le-Francois) a. d. Marne ssó. Chálons-s.-M. 328, 12; 20. Vitztum, Apel, sächs. Hofmstr. u. Gesandter 68, 444. 127, 9. 132, 43; 58*ff, 133, 30£.; 37; 49%. 136, 23. 137, 24; 57b. 138, 14f.; 25, 220, 23. 230, 47b; 57b, 682, 37. 683, 8. 700, 6; 28. — Boß, sächs. Rat u. Gesandter z. RT. 1443: 110, 42. Vizeto, Sebastian de —, kóln. Univ.-Pedell 204, 33; 35. Vólkel, Nikolaus, v. Diepoltedorf 411, 30. Vogel, Ulrieh, 7. Auerbach 412, 23. Vogt, Götz 564, 37. Vogtland 564, 36, Volkenrode (Volkolderode) nnw. Gotha, Kloster 201, 4; 36bff. 287, 10. 288, 21, Vulkmer, Berthult, Nürnb, Ratsherr u. Gesandter 471, 24; 51. 595, 17. 596, 19. 597, 30, 674, 36; 50. 791, 398, Vorchom, Hana v, — 486, 41%, Vrunt (Amicus), Johannes, Mstr., Sekr. u. Gesandter v. Köln 140, 7. 298, 36». 289, 23. 279, 29: 508. 599, 34. 668, 46. Vrvgdng, B., Kanzleibeamter d. Bas. Konzils 715, 21. Vulter(r)is (Volterra, i. Toscana), G. de —, püpsti. Kanzlelbeamter 667, 39b, 780, 47%. Vy-lès-Lure nw. Belfort 560, 31. Vydemoyd, Johannes, Kanzleibeamter d. Das. Konzils 36, 41. Zisterz.- Ww Wachenheim b. Dürkheim, Hans v. —, kurpfälz. Edel- mann 537, 21. —, Nicolaus de —, Prof. theol. i. Heidelb., kurpfälz. Gesandter 81, 27. 548, 29. Wacker, Peter 484, 27. Wädenswil (Wetiswilr) a. Zürichsee, Eidgen. Tagungen 647, 26. 790, 41. 796, 14; 49, 791, 19i. — Johan- niter-Komtur 790, 468. Wälschland (Welische lande), Walen u. Walchen 257, 24, 499, 19; 21. 511, 40. 702, 24, 708, 81f. 709, 16. 723, 27: 35. Vel. Armagn., Frankreich. — Erzkanzler dort s. Trier (Ebf). ; Waibd, Johannes, württ. Kanzler 296, 31. Walachei, Walachen i. heutigen Rumänien 2%3, 10. 715, 28. 785, 40. Waldburg (Walpurg) sd. Ravensbure, Gf. Jakob Truch- 805 zu —, Reichslandvogt i, O-Schwaben 315, 32. Walddorf, d. i. Waltrop i Westf. westl. Lünen, Freigf. 491, 90. Walde, Hans vom —, Mstr. d. Johanniterordens, kur- brand. Gesandter 391, 21; 39. Waldeck, Schloß i, U-Elsaß nw. Hagenau 759, 44. Waldenburg, Burg u. Stadt 0sö. Öhringen, Weinsb. Lehen 312, 38.
Strana 886
886 Waldenfels, Herren s. Wallenfels. Waldorp, Christian v. —, kurkóln. Sekr. 205, 36b. Waldsassen i. O-Pfalz sw. Eger, Zisterz.-Abtei 410, 37. Wal(d)see a. d. Steinach i. 0-5chwaben, l'agung 743, 14. Waldshut a. O-Rhein 481, 42. 468, 23; 26. 004, 41. 509, 12. 516, 14. 517, 20. 520, 22. 591, 49. 610, 10. 196, 12. — Gesandte z. KT. 1444: 500, 17. — Laupt- quartier Hz. Albr.' v. Osterr. 446, 85. G41, 48^ if. 707, 25. 754, 10; 39. Wal(e)nsee i. schweiz. Ki. St. Gallen, österr. Gebiete diesseits 805, 30. Waïkenried mw. Nordhausen, Zisterz.-Kloster, Abt : Nikolaus 201, 4. 287, 10; 12. Wallenfels ( Waldenf.) i. O-Franken nó. Kronach, Her- ren v. —, Gegner Niirnberzs 223, 34, 230, 30%, 511, 23. 551, 1. 667, 22. Wallsee a. d. Donau i. O-Österr., Herr v. —, kal Begleiter 245, 43. 269, 28. 270, 44. 284, 12. Walrad, Jorg v. —, gen. Fridinanstorif 412, 31. Waltheim, Johann, Wappenbriei 413, 24. Walther, Ulmer Biirger (?) 766, 3074, Waitstein, Nordustzug d. Fichtelgebirges, Halsgericht 419, 58. Wangen so. Ravensburg, Reichsstadt 315, 42. Alphabetisches Register 30. 311, 17. 476, 7. 484, 27. 514, 13. 562, 13. 612, 83. — Protektor d. Bas. Konzils 311, 56%. 563, 50. — Kammerrichter 415, 15. 416, 1; 9. — Einnehmer d. Judensteuer 313, 20H, — Seine Familie 312,22. — Seine 2. Gemahlin Anna Gfin z. Henneberg 518, 49. — Seine Sühme 311, 86°. 564, 29. — Ge- sandte 311, 28*1f. 562, 15. 666, 81. Vgl Gosheim, Wissach. — Freunde, Gescllen 562, 41. 564, 1; 56. 565,21. — Ilausstand, Schreiber, Kóche usw. 312,6. 564, 20. — SchloB 312, 44. — Münze 312, 44. 5631. — Geldleihe 563-605, 17. — Aufgebote, Hilfe geg. Armagn. 535, 15. 562-565. © _ Stadt 262, 83, 298, 25, 289, 18; 21, Weisel (Wissel), Nieder-, im Taunus nw. Friedberg, (Johanniter-) Komtur 498, 42. 494, 27. Weißenburg (Wyssenb.) i. Nordgau ssw. Niirnb., Reichsstadt 300, 35. 304, 49. 423, 26. 440, 18. 463, 44d, 559, 18. 589, 45. 591, 26. 404, 13. 608, 35; 41. 611, 43. 616, 44. 733, 20; 27. 757, 35. — Ratsboi- schaft 608, 38. 609, 3. 617, 3. — Boten 757, 37. — ' Bündnjspurtner 800, 29. 464, 49^. 616, 37; 45, 732, 24. — Aufgebote 441, 16°. 443, 9b. 616, 7. ; — Ekaß, Reichsstadt 256, 8. 533, 14°. 662, 6. 689, Bündnispartner 300, 25. 732, 24. — Aufgebot 616, 14. ; — ij, U-Kleab nnw, Molshetm 471, 41. 506, 9. 046, 6. 568, 36. 600, 2. Wangenbureg i. U-Blsa8 nw. Molsheim 534, 37. Wartenberg (Werdenb.) só. Donaueschingen, Gf. Hans 635, 18. Wartenstein, Schloß i. Österr. (?) 747, 514, Wasinger Tal, wol] Wasigny i. frauz. Ardennen nórdl. Rethel 323, 6. Wassenberg i, Rhld. wnw, Erkelenz, brab.-burg. IIorr- schaft 710, 3. WasserfaB (de Lavaero), Codhart v. d. —, Bgm. 279, 28; 55s. 599, 34. Wattweiler (Waltwiler) i. O-ElsaB nd. Thann 568, 34. Waybler, Eberhard, v. Rehdorf 412, 34, Wecstadt, Frankf. Bote (?) 492, 11. Weiherbere (Wehersp.) i. M-Frkn. siidl. Lauf 411, 45. Weigel (Weygil), Nikolaus, Bresl. Domhęrr, Prof. f. Kirchenrecht i. Leipzig, Gesandter z. Bas. Konzil 29, 9. 34, 21. 242, 40. 276, 12, 328, 13. 330, 23. Weigendori (Wenlanonslorll) südl Gräfenberg (?), Vogtei 412, 3; 2B. Weigenhoven i. M-Franken 8ö, Lauf 111, 51, Weigenhuber, Hans, v. Ileuchling 411, 41. Weilcersheim (Wickersh.) a. d. Tauber östl. Mergentheim, Burg u. Stadt, Würzb. Lehen 212, 36. Weil (WAL Wyle) westl. Stuttgart, Reichsstadt 262, 33. 297, 30; 45, 313, 25. 743, 22. 762, 20. 163, 11. 765, 3; 46°, — Bündnispartner 298, 7; 31. 299, 34. 732, 24, 761.2. 764, 4, — Aufgebote 558, 45”. 616, 9. Weimar (Wymare), s&chs, Residenz 132, 53h, 138, 19; 21; 38. 689, 25. W(e)inheim a. d. BergstraBe, Swendman v. —, kurpfälz. Edelmann 687, 11, Weinsberg Ost. Heilbronn, Konrad XIIL v. —, seit 1411 Reichserbkhümmerer, Rat Kg. Friodrichs, (1448: 36,13; 54m, 208, 26a. 254, 8. 277, 30. 292, Kölner | 41%, — Mstr. u. Rat 217, 4. — 619, 24. Weifentels (Wissenvels) a, d. Saale 133, 478, 231, 19b, 286, 15. 287, 39. 288, 9. Woissenohe (Weissenach) i. O-Franken südl. Gräfen- berg, Bened.-Kloster 8t. Bonifaz 410, 2ff. WeiBpriach (Wyspr.) i. Salzburg., Sigmund v. —, Ritter $24, 30. 102, 35, Weispriacher, Andreas, österr. Bote 520, 40. Weitingen (Wyting.) L Württ. onó. Horb, Friedrieh v. - 622, 11b. Wellem, Konrad, v. Reutlingen, Prof. theol. i. Kóln 972, 15 (?). 331, 42. 333, 4. Welssenach (?) i. Dünemark 136, 52». Wenckeim, Hans v. —, zu Willanzheim 415, 26. Wendelstein i. M-Franken sd. Nürnh., Amtshof 412, 81. Weniggelt, Johann de Engers, gen. — 413, 26. Werdonberg a. O-Rhein südl Appenzell, Gf. Johannes, Herr z, Heiligenberg (sò. Piullendi), lIauptm. d. St. Georgs- Rittersch. 751, 12. resandte 556, 14. | Werdnow, Ludwig v. —, württ. Ritter 522, 195. . Werndlin zu Heuchling 411, 98. Wernher, StraBb. Bote 476, 43. 479, 18, — (Wernhixgs), Ulrich. v. Lauf 411, 46. 412, 30. Werneri, Johannes, Kanzleibeamter d. Bas. Konzils 204, 9. Wertheim a. Main, Ci. Wilhelm v. —, kurmainz. Ge- sandter 293, 32. 535, 6. — G£ Georg v. — 535, 7. Wertingen (Wei gen), Stadt nw. Augsburg 480, 1ft. Wesentau, d. i. Wiesentau i. O-Frkn. ó. Forchheim, Eberhard v. —, DO.-Komtur zu Balga i Ostpr. 804, 25; 28. Westernach, Eitel (Ytcl), 110, 36. 410, 11. Westerwald, rechtsrhein. Gebirge 312, 14. Westfalen, Hztm. s. Kóln (Ebl.). — Heiml. (Vem-)Ge- riehte, 230, 6; 115. 244, 24. 577, 9. 762, 19. — Frej- grafon 3. Jünon, Rhoda, Walddorf. — Freischöffen 577, 12. — Freistühle s. Brunshausen, Wickede.
886 Waldenfels, Herren s. Wallenfels. Waldorp, Christian v. —, kurkóln. Sekr. 205, 36b. Waldsassen i. O-Pfalz sw. Eger, Zisterz.-Abtei 410, 37. Wal(d)see a. d. Steinach i. 0-5chwaben, l'agung 743, 14. Waldshut a. O-Rhein 481, 42. 468, 23; 26. 004, 41. 509, 12. 516, 14. 517, 20. 520, 22. 591, 49. 610, 10. 196, 12. — Gesandte z. KT. 1444: 500, 17. — Laupt- quartier Hz. Albr.' v. Osterr. 446, 85. G41, 48^ if. 707, 25. 754, 10; 39. Wal(e)nsee i. schweiz. Ki. St. Gallen, österr. Gebiete diesseits 805, 30. Waïkenried mw. Nordhausen, Zisterz.-Kloster, Abt : Nikolaus 201, 4. 287, 10; 12. Wallenfels ( Waldenf.) i. O-Franken nó. Kronach, Her- ren v. —, Gegner Niirnberzs 223, 34, 230, 30%, 511, 23. 551, 1. 667, 22. Wallsee a. d. Donau i. O-Österr., Herr v. —, kal Begleiter 245, 43. 269, 28. 270, 44. 284, 12. Walrad, Jorg v. —, gen. Fridinanstorif 412, 31. Waltheim, Johann, Wappenbriei 413, 24. Walther, Ulmer Biirger (?) 766, 3074, Waitstein, Nordustzug d. Fichtelgebirges, Halsgericht 419, 58. Wangen so. Ravensburg, Reichsstadt 315, 42. Alphabetisches Register 30. 311, 17. 476, 7. 484, 27. 514, 13. 562, 13. 612, 83. — Protektor d. Bas. Konzils 311, 56%. 563, 50. — Kammerrichter 415, 15. 416, 1; 9. — Einnehmer d. Judensteuer 313, 20H, — Seine Familie 312,22. — Seine 2. Gemahlin Anna Gfin z. Henneberg 518, 49. — Seine Sühme 311, 86°. 564, 29. — Ge- sandte 311, 28*1f. 562, 15. 666, 81. Vgl Gosheim, Wissach. — Freunde, Gescllen 562, 41. 564, 1; 56. 565,21. — Ilausstand, Schreiber, Kóche usw. 312,6. 564, 20. — SchloB 312, 44. — Münze 312, 44. 5631. — Geldleihe 563-605, 17. — Aufgebote, Hilfe geg. Armagn. 535, 15. 562-565. © _ Stadt 262, 83, 298, 25, 289, 18; 21, Weisel (Wissel), Nieder-, im Taunus nw. Friedberg, (Johanniter-) Komtur 498, 42. 494, 27. Weißenburg (Wyssenb.) i. Nordgau ssw. Niirnb., Reichsstadt 300, 35. 304, 49. 423, 26. 440, 18. 463, 44d, 559, 18. 589, 45. 591, 26. 404, 13. 608, 35; 41. 611, 43. 616, 44. 733, 20; 27. 757, 35. — Ratsboi- schaft 608, 38. 609, 3. 617, 3. — Boten 757, 37. — ' Bündnjspurtner 800, 29. 464, 49^. 616, 37; 45, 732, 24. — Aufgebote 441, 16°. 443, 9b. 616, 7. ; — Ekaß, Reichsstadt 256, 8. 533, 14°. 662, 6. 689, Bündnispartner 300, 25. 732, 24. — Aufgebot 616, 14. ; — ij, U-Kleab nnw, Molshetm 471, 41. 506, 9. 046, 6. 568, 36. 600, 2. Wangenbureg i. U-Blsa8 nw. Molsheim 534, 37. Wartenberg (Werdenb.) só. Donaueschingen, Gf. Hans 635, 18. Wartenstein, Schloß i. Österr. (?) 747, 514, Wasinger Tal, wol] Wasigny i. frauz. Ardennen nórdl. Rethel 323, 6. Wassenberg i, Rhld. wnw, Erkelenz, brab.-burg. IIorr- schaft 710, 3. WasserfaB (de Lavaero), Codhart v. d. —, Bgm. 279, 28; 55s. 599, 34. Wattweiler (Waltwiler) i. O-ElsaB nd. Thann 568, 34. Waybler, Eberhard, v. Rehdorf 412, 34, Wecstadt, Frankf. Bote (?) 492, 11. Weiherbere (Wehersp.) i. M-Frkn. siidl. Lauf 411, 45. Weigel (Weygil), Nikolaus, Bresl. Domhęrr, Prof. f. Kirchenrecht i. Leipzig, Gesandter z. Bas. Konzil 29, 9. 34, 21. 242, 40. 276, 12, 328, 13. 330, 23. Weigendori (Wenlanonslorll) südl Gräfenberg (?), Vogtei 412, 3; 2B. Weigenhoven i. M-Franken 8ö, Lauf 111, 51, Weigenhuber, Hans, v. Ileuchling 411, 41. Weilcersheim (Wickersh.) a. d. Tauber östl. Mergentheim, Burg u. Stadt, Würzb. Lehen 212, 36. Weil (WAL Wyle) westl. Stuttgart, Reichsstadt 262, 33. 297, 30; 45, 313, 25. 743, 22. 762, 20. 163, 11. 765, 3; 46°, — Bündnispartner 298, 7; 31. 299, 34. 732, 24, 761.2. 764, 4, — Aufgebote 558, 45”. 616, 9. Weimar (Wymare), s&chs, Residenz 132, 53h, 138, 19; 21; 38. 689, 25. W(e)inheim a. d. BergstraBe, Swendman v. —, kurpfälz. Edelmann 687, 11, Weinsberg Ost. Heilbronn, Konrad XIIL v. —, seit 1411 Reichserbkhümmerer, Rat Kg. Friodrichs, (1448: 36,13; 54m, 208, 26a. 254, 8. 277, 30. 292, Kölner | 41%, — Mstr. u. Rat 217, 4. — 619, 24. Weifentels (Wissenvels) a, d. Saale 133, 478, 231, 19b, 286, 15. 287, 39. 288, 9. Woissenohe (Weissenach) i. O-Franken südl. Gräfen- berg, Bened.-Kloster 8t. Bonifaz 410, 2ff. WeiBpriach (Wyspr.) i. Salzburg., Sigmund v. —, Ritter $24, 30. 102, 35, Weispriacher, Andreas, österr. Bote 520, 40. Weitingen (Wyting.) L Württ. onó. Horb, Friedrieh v. - 622, 11b. Wellem, Konrad, v. Reutlingen, Prof. theol. i. Kóln 972, 15 (?). 331, 42. 333, 4. Welssenach (?) i. Dünemark 136, 52». Wenckeim, Hans v. —, zu Willanzheim 415, 26. Wendelstein i. M-Franken sd. Nürnh., Amtshof 412, 81. Weniggelt, Johann de Engers, gen. — 413, 26. Werdonberg a. O-Rhein südl Appenzell, Gf. Johannes, Herr z, Heiligenberg (sò. Piullendi), lIauptm. d. St. Georgs- Rittersch. 751, 12. resandte 556, 14. | Werdnow, Ludwig v. —, württ. Ritter 522, 195. . Werndlin zu Heuchling 411, 98. Wernher, StraBb. Bote 476, 43. 479, 18, — (Wernhixgs), Ulrich. v. Lauf 411, 46. 412, 30. Werneri, Johannes, Kanzleibeamter d. Bas. Konzils 204, 9. Wertheim a. Main, Ci. Wilhelm v. —, kurmainz. Ge- sandter 293, 32. 535, 6. — G£ Georg v. — 535, 7. Wertingen (Wei gen), Stadt nw. Augsburg 480, 1ft. Wesentau, d. i. Wiesentau i. O-Frkn. ó. Forchheim, Eberhard v. —, DO.-Komtur zu Balga i Ostpr. 804, 25; 28. Westernach, Eitel (Ytcl), 110, 36. 410, 11. Westerwald, rechtsrhein. Gebirge 312, 14. Westfalen, Hztm. s. Kóln (Ebl.). — Heiml. (Vem-)Ge- riehte, 230, 6; 115. 244, 24. 577, 9. 762, 19. — Frej- grafon 3. Jünon, Rhoda, Walddorf. — Freischöffen 577, 12. — Freistühle s. Brunshausen, Wickede.
Strana 887
Alphahetisches Register ’ 887 "Westhofen 1. U-ElsaB nnw, Molsheim 563, 35. 604, 54. 705, 19. Westrich (Westerrich), Landsch. jenseits d. Vogesen 322,36. 470,7. 505,1. 542, 24; 33. 544,9;29. 548, 33. 568, 38, 588, 35, Wetterau (Wederauwe), Landsch. i. O-Hessen, Grafen u. Rit£erschait 312, 14. 314, 6: 19; 46. Wetzendori (Weyezend.) i. M-Franken sw. Lauf 411, 42; 63. 419, 11; 16. Wetzlar (Wetflar), Judonschaft 306, 10. Waydas (Weydesch) od, Marienborn b. Alzey, Zisterz.- Kloster 538, 17. Wickede i. Westf. osó. Dortmund, Freistuhl 230, 19^. Wielifi, Johannes, Prof. theol i. Oxford, 119384: 96, 47». Wiczigkireh (7) j. Elsaà 568, 36, Widerl, Jakob, kgl. Registratar 310, 18. 414, 19. 415, 6. 428, 5. 424. 16. Widdern а. d. Jagst, Schloß sw. Mergentheim 75%, 44, Wien (Vienna, Wyen), Stadt 297, 49^. 268 34. 259, 41, 295, 9. 627, 49%. — Ortsangabe 76, 22, 136, 43%. 139, 194f.; 388, 197, 411. 259, 30. 260, 18. 264, 12 if. 269,9. 271,2. 273, 44. 279, 27, 284, 28. 289, 41b, 300, 81. 310, 8. 320, 89; 496. 321, 64. 322, 8. 574, 29. 668,28. 669,12. 736, 4. 742, 42. 745, 13; 40. 746, 29. 747, 2; 12; 19. 774, 3; 21. 784, 16; 485. 785, 49, 186,32 ;44. 192,89». 805,51. — Birger s. Huottel. — St. Stephanskirche 120, 4. 270, 11; 19. — Chormstr., Kantor usw. 299, 141f. — Tagungen 220,20 ff. 227,11. 668, 8. 806, 9. — Universität 35, 619, 72, 38. 73, 307; 408; 400, 119, 18. 139, 50a, 238, 5. 622, 1. — Rektor, Gelehrbe 35, 38. 189, 1. — Artistenfalultát 72, 47°. Deren Ge- sandte 73, 36*, — Jurist.-kanon, Fakultit 265, 6. 266, 15. — Theol. Fakultät 264, 41. Wienex-Neustadr (Nova civitas, Nugonstat) Ortsan- gabe 195, 27. 196, 21, 227, 30; 42a, 229, 25, 282, 44b. 234, 32). 258, 34. 259, 41: 498. 260, 15; 17. 264, 22; 29. 269,11. 270,25; 83. 271,5. 282,8. 819, 10. 320, 3; 10. 321, 27. 713, 22. 714, 13. 715, 43. 744, 468, 748, 13. — Vertrag 113, 34. Wienna, Thomas de —, s. Ebendorfer, Wierz, Appel v. —, Frankf. Soldner 492, 7. Wiese, Johannes, v. Rostock, Rektor d. Univ. Leip- zig. 196, 38, Wiesanbach só. Heidelharg, kurpialz. Amt (?) 537, 31. Wiesloch ( Wyeslaw) siidl. Heidelberg 293, 13. Wil i. Thurgau enà. Zürich 315, 6. 787, 40. Wiler, Heinrich u. Klaus v. —, Colmarer Boten 621, 23. Wilhelm v. (i. Univ.) Paris 888, 29. Willanzheim (Weylantzh.) só. Kitzingen 415, 26. Wimpien a. Neckar, Reichsstadt 262, 32; 50. 293, 14. 299, 17, 313, 26. 730, 28. 732, 1. 760, 14. 762, 231f. 764, 51. 766, 2; 7. — Gesandte 661, 47. — Bündnis- partner 298,7; 81. 299,29; 49b. 732,24. 761,2. 764, 5. — Aufgebote 668, 44b. 616, 9. — Stadietage 297, 39. 298, 2; 13; 15. Windischmark, Landsch, i. Hztm. Krain, Privileg 226, 368. Windsheim i. M-Franken, Reichsstadt 112, 14, 292, 37. 293, 10. 300, 29; 85. 440, 18. 463, 44bf, 464, 40a, 569, 19. 591, 25. 595, 33. 598, 23. 604, 13. 608. 35; 41. 611, 42, 616, 41. 733, 20; 26. 757, 34. — Rats- herr s. Varnbach. — Gesandte 589, 45. 608, 38. 609, 3. 617, 8. 15% 87. Vgl Zoller. — Biindnis- partner 616,87. 732,24. — Anfgebote 441, 17°, 443, 10». 616, 6. ‚ Windsor (Windesora) a. d.Themse, Burg d. engl. Könige 189, 21, Winther, Werner, lurpfalz. Edelmann 637, 87. Winterbecher, Wilhelm, kurpfilz. Edelmann 527, 16. Winternheim i. Rheirhessen osó. Bingen 535, 22. Winterthar (Wintertorn), üsterr. Stadt i. Kt. Zürich 30, 36. 289, 44». 431, 42. 600, 29. 796, 12, — Ge- sandte z. RT. 1444: 500, 16. Wippingen nw. Ulm, Rudolf v. —, Ricter 748, 19. Wipptal, südl. Innsbruck, Verweser 284, 34. Wirt, Klaus, zu Lauf 411, 48. Wisborgh s. Viborg. Wissach, Heinrich, gon. Vaihinger, Gesandter Weins- bergs 311, 25. 312, 52s. Wisse, Heinrich — z. Klobelauch, Frankf. Gesandter T4, 463; 42v, Wissel s. Weisel, Wissenburg, Nicolaus de —, Rektor d. Univ. Heidelb. 81, 483, . Wifhain (wohl Ob.- v. Nied.-Widdersheim i. O-Hessen sü. GieBeu), Judenuschalt 806, 2. Witenberch, burg. Kanzleibeamter 709, 46. Witten, Johann v. —, Frankf, Söldner 545, 24; 26. Wittenberg a. d. Elbe, kurs&ehs. Residenz 10, 3. 80, 16 260, 2. — Augustiner-Propst Petrus 287, 23. — Kapi- tel 200, 16; 42*, 286, 33, 287, 23. 288, 6. — Pfurrer 281, 2411. Witzstad (wohl Ob.- Wibtstadb sw. Mergentheim), Horr у. — 484, 35. Wölwarth (Wolwart), Herrschaft i. Wörnitztal, Wil- helm v. —, württ. Ritter 522, 14». Wolf, Nikolaus, Breslauer Domherr, Erzdiakon i. Oppeln 35, 32; 56% — Stephan, Brest. Domherr 35, 49^. Wolfstoin a, d. Lauternó. Kusel, Amt u. SchloB 534, 28f. ey v. —, 2 Wolispacti i. RADO nů. Landshut | Wolgast, Herzóge v. Ponuneru- 288, 7. Worms (Wormifi, Wurms), Bischófe 761, 47. — Juden d. Stifts 305, 5b. — Bf. Friedrich IL. v. Domneck 1426-45: 507, 23; 41. 690, 41. Dessen Aufgebot 442, 315. — Erwihlter Bf, Reinhart 763, 98. 784, 3. — Treie Stadt 278, 16. 280, 32. 440, 16. 464, 8. 488, 33. 507, 16. 627, 28. 536, 16, 544, 4, 672, 47. 588, 7; 19, 689, 9; 16. 599, 17. 609, 11; 30. 612, 27. 678, 11. 680, 32. 681,11. 692, 17. — Ortsangabe 825, 1. 565,12. 190,17; 88. -- Bgm. u. Rat 587,49. 609, 28. Vel. Dauben. — Gesandte 504, 48. 551, 47. 88, 16; 98, 589, 19. 600, 35. 609, 38; 41. 723, 26. — Ort. 1.3. Konzil 402, 6, — Städtetage usw. 229, 224; 208. 281, 85. 439, 32. 488, 3h. 504, 48. 527, 58°, 644, 50. 587, 41. 589, 49. 599, 11. 609, 7. 612, 28, — Auigebote . 440, 386, 441, 15%, 443, 4%; 16. 491, 36. 589, 21.
Alphahetisches Register ’ 887 "Westhofen 1. U-ElsaB nnw, Molsheim 563, 35. 604, 54. 705, 19. Westrich (Westerrich), Landsch. jenseits d. Vogesen 322,36. 470,7. 505,1. 542, 24; 33. 544,9;29. 548, 33. 568, 38, 588, 35, Wetterau (Wederauwe), Landsch. i. O-Hessen, Grafen u. Rit£erschait 312, 14. 314, 6: 19; 46. Wetzendori (Weyezend.) i. M-Franken sw. Lauf 411, 42; 63. 419, 11; 16. Wetzlar (Wetflar), Judonschaft 306, 10. Waydas (Weydesch) od, Marienborn b. Alzey, Zisterz.- Kloster 538, 17. Wickede i. Westf. osó. Dortmund, Freistuhl 230, 19^. Wielifi, Johannes, Prof. theol i. Oxford, 119384: 96, 47». Wiczigkireh (7) j. Elsaà 568, 36, Widerl, Jakob, kgl. Registratar 310, 18. 414, 19. 415, 6. 428, 5. 424. 16. Widdern а. d. Jagst, Schloß sw. Mergentheim 75%, 44, Wien (Vienna, Wyen), Stadt 297, 49^. 268 34. 259, 41, 295, 9. 627, 49%. — Ortsangabe 76, 22, 136, 43%. 139, 194f.; 388, 197, 411. 259, 30. 260, 18. 264, 12 if. 269,9. 271,2. 273, 44. 279, 27, 284, 28. 289, 41b, 300, 81. 310, 8. 320, 89; 496. 321, 64. 322, 8. 574, 29. 668,28. 669,12. 736, 4. 742, 42. 745, 13; 40. 746, 29. 747, 2; 12; 19. 774, 3; 21. 784, 16; 485. 785, 49, 186,32 ;44. 192,89». 805,51. — Birger s. Huottel. — St. Stephanskirche 120, 4. 270, 11; 19. — Chormstr., Kantor usw. 299, 141f. — Tagungen 220,20 ff. 227,11. 668, 8. 806, 9. — Universität 35, 619, 72, 38. 73, 307; 408; 400, 119, 18. 139, 50a, 238, 5. 622, 1. — Rektor, Gelehrbe 35, 38. 189, 1. — Artistenfalultát 72, 47°. Deren Ge- sandte 73, 36*, — Jurist.-kanon, Fakultit 265, 6. 266, 15. — Theol. Fakultät 264, 41. Wienex-Neustadr (Nova civitas, Nugonstat) Ortsan- gabe 195, 27. 196, 21, 227, 30; 42a, 229, 25, 282, 44b. 234, 32). 258, 34. 259, 41: 498. 260, 15; 17. 264, 22; 29. 269,11. 270,25; 83. 271,5. 282,8. 819, 10. 320, 3; 10. 321, 27. 713, 22. 714, 13. 715, 43. 744, 468, 748, 13. — Vertrag 113, 34. Wienna, Thomas de —, s. Ebendorfer, Wierz, Appel v. —, Frankf. Soldner 492, 7. Wiese, Johannes, v. Rostock, Rektor d. Univ. Leip- zig. 196, 38, Wiesanbach só. Heidelharg, kurpialz. Amt (?) 537, 31. Wiesloch ( Wyeslaw) siidl. Heidelberg 293, 13. Wil i. Thurgau enà. Zürich 315, 6. 787, 40. Wiler, Heinrich u. Klaus v. —, Colmarer Boten 621, 23. Wilhelm v. (i. Univ.) Paris 888, 29. Willanzheim (Weylantzh.) só. Kitzingen 415, 26. Wimpien a. Neckar, Reichsstadt 262, 32; 50. 293, 14. 299, 17, 313, 26. 730, 28. 732, 1. 760, 14. 762, 231f. 764, 51. 766, 2; 7. — Gesandte 661, 47. — Bündnis- partner 298,7; 81. 299,29; 49b. 732,24. 761,2. 764, 5. — Aufgebote 668, 44b. 616, 9. — Stadietage 297, 39. 298, 2; 13; 15. Windischmark, Landsch, i. Hztm. Krain, Privileg 226, 368. Windsheim i. M-Franken, Reichsstadt 112, 14, 292, 37. 293, 10. 300, 29; 85. 440, 18. 463, 44bf, 464, 40a, 569, 19. 591, 25. 595, 33. 598, 23. 604, 13. 608. 35; 41. 611, 42, 616, 41. 733, 20; 26. 757, 34. — Rats- herr s. Varnbach. — Gesandte 589, 45. 608, 38. 609, 3. 617, 8. 15% 87. Vgl Zoller. — Biindnis- partner 616,87. 732,24. — Anfgebote 441, 17°, 443, 10». 616, 6. ‚ Windsor (Windesora) a. d.Themse, Burg d. engl. Könige 189, 21, Winther, Werner, lurpfalz. Edelmann 637, 87. Winterbecher, Wilhelm, kurpfilz. Edelmann 527, 16. Winternheim i. Rheirhessen osó. Bingen 535, 22. Winterthar (Wintertorn), üsterr. Stadt i. Kt. Zürich 30, 36. 289, 44». 431, 42. 600, 29. 796, 12, — Ge- sandte z. RT. 1444: 500, 16. Wippingen nw. Ulm, Rudolf v. —, Ricter 748, 19. Wipptal, südl. Innsbruck, Verweser 284, 34. Wirt, Klaus, zu Lauf 411, 48. Wisborgh s. Viborg. Wissach, Heinrich, gon. Vaihinger, Gesandter Weins- bergs 311, 25. 312, 52s. Wisse, Heinrich — z. Klobelauch, Frankf. Gesandter T4, 463; 42v, Wissel s. Weisel, Wissenburg, Nicolaus de —, Rektor d. Univ. Heidelb. 81, 483, . Wifhain (wohl Ob.- v. Nied.-Widdersheim i. O-Hessen sü. GieBeu), Judenuschalt 806, 2. Witenberch, burg. Kanzleibeamter 709, 46. Witten, Johann v. —, Frankf, Söldner 545, 24; 26. Wittenberg a. d. Elbe, kurs&ehs. Residenz 10, 3. 80, 16 260, 2. — Augustiner-Propst Petrus 287, 23. — Kapi- tel 200, 16; 42*, 286, 33, 287, 23. 288, 6. — Pfurrer 281, 2411. Witzstad (wohl Ob.- Wibtstadb sw. Mergentheim), Horr у. — 484, 35. Wölwarth (Wolwart), Herrschaft i. Wörnitztal, Wil- helm v. —, württ. Ritter 522, 14». Wolf, Nikolaus, Breslauer Domherr, Erzdiakon i. Oppeln 35, 32; 56% — Stephan, Brest. Domherr 35, 49^. Wolfstoin a, d. Lauternó. Kusel, Amt u. SchloB 534, 28f. ey v. —, 2 Wolispacti i. RADO nů. Landshut | Wolgast, Herzóge v. Ponuneru- 288, 7. Worms (Wormifi, Wurms), Bischófe 761, 47. — Juden d. Stifts 305, 5b. — Bf. Friedrich IL. v. Domneck 1426-45: 507, 23; 41. 690, 41. Dessen Aufgebot 442, 315. — Erwihlter Bf, Reinhart 763, 98. 784, 3. — Treie Stadt 278, 16. 280, 32. 440, 16. 464, 8. 488, 33. 507, 16. 627, 28. 536, 16, 544, 4, 672, 47. 588, 7; 19, 689, 9; 16. 599, 17. 609, 11; 30. 612, 27. 678, 11. 680, 32. 681,11. 692, 17. — Ortsangabe 825, 1. 565,12. 190,17; 88. -- Bgm. u. Rat 587,49. 609, 28. Vel. Dauben. — Gesandte 504, 48. 551, 47. 88, 16; 98, 589, 19. 600, 35. 609, 38; 41. 723, 26. — Ort. 1.3. Konzil 402, 6, — Städtetage usw. 229, 224; 208. 281, 85. 439, 32. 488, 3h. 504, 48. 527, 58°, 644, 50. 587, 41. 589, 49. 599, 11. 609, 7. 612, 28, — Auigebote . 440, 386, 441, 15%, 443, 4%; 16. 491, 36. 589, 21.
Strana 888
888 Alphabetisches Register Wrzessowicz (Witzess.), Jocuff v. —, Hauptm. i. Leitmeritzer Kreis i. Nord-Böhmen 227, 37b. 464, 37. 469, 9. Württemberg (Wyrthenb.), Herrschaft, Landsassen 247, 1. 262, 26. 296, 39. 521, 27. 528, 23. 580, 56. 684ff. 759, 6. 761, 23; 34ff. — Ritter 522, 3..— Städte 296, 25. 758, 11; 27. 759, 29. Gf. Ludwig I. 1419-50: 136, 5. 234, 54a. 327, 14. 469, 41. 478, 2. 496, 9. 501, 38. 510, 9. 514, 26. 524, 17. 541, 7. 551, 45. 553, 35. 576, 18. 710, 9. 730, 17. 760, 20; 25. 762, 24ff. 791, 16. — Bündnispartner 586, 35f. 729, 43. 757, 13. 758, 9. 759, 15ff.; 29. 760, 9; 46. 763, 16. 764, 10; 16; 23. — Seine Gemahlin Mathilde, Schwester Pf. Ludwigs 678, 50. 681, 44. 765, 48b. — Sein Bruder Ulrich I. 1419-80: 246, 24. 472, 10. 474, 49. 475, 41. 497, 14; 40. 501, 36. 520, 45. 522, 3. 523, 8; 17. 527, 4; 42. 541, 1. 553, 12. 597, 45. 607, 3; 10. 611, 32. 615, 14. 684, 3. 688, 30. 704, 42. 762, 41. 765, 11. — Bündnispartner 262, 26. 761, 50. 763, 44. Beide Grafen 249, 26. 250. 278, 15. 304, 45. 496, 26. 497, 13. 520, 3; 19. 521, 10. 536, 26. 539, 1ff. 540, 28. 556, 14. 595, 13. 596, 5. 597, 43. 635, 39. 675, 32. 678, 49f. 681, 43f. 706, 43b1. 743, 52а. 753, 20. 767, 22. 788, 3. — Räte 296. 297, 16ff. 521, 27; 35. 614, 33. Amtleute 296, 38ff. 297. 758, 21. 759, 20. 760, 20. 761, 32. 762, 54. Vgl. Neuveroche. — Kanzler s. Mangold, Waibel. — Ge- sandte 237, 11. 250, 46b. 514, 16. 707, 31a, 710, 12 15. 743, 9. 761, 14. 763, 3. Vgl. Dume, Hohenberg, Neuhausen, Stein, Stöffeln. — Hauptleute 758, 14. — Boten 580, 52. — Bündnispartner 296, 19. 298, 18. 514, 19; 34. 731, 33; 49a. 732, 28. 733, 3. 750, 16. — Ihre Aufgebote 440, 38b. 442, 38a. Würzburg (Harbipol., Wirczpurg), Bistum 238, 11ff. 562, 29f. — Bischöfe allg. 281, 17. — Domkapitel 238, 15. — Propstei 130, 23. 239, 1. Vgl. Bachen- stein, Sierck. — Schreiber s. Hermann. — Münz- prägung 233, 8. Bf. Johann II. v. Brunn 1411-40: 238, 13. — Bf. Godfried IV. v. Limburg 1443-55: 233, 318 238, 21ff.; 47a ff. 248, 24. 411, 15. 464, 26. 493, 32. 505, 22. 562, 20ff. 614, 29. 663, 1. 666, 16. 671, 11. 762, 18. — Kgl. Gesandter 713, 42. 721, 22. 723, 22. — Kammerrichter 784, 19f. — Bündnispartner 233, 17. 464, 45a. 761, 46. 763, 37. — Aufgebote 432, 35b. 440, 33a. 441, 11. 442, 34b. 535, 34. Sein Bruder Konrad d. A., Reichserbschenk s. Lim- burg. Bis.-Anwärter Hz. Sigmund 1440-43 s. Sachsen. Stadt 562, 19; 33. 565, 22. 674, 39; 47; 50. — Auf- gebot 442, 34h. 20 Wurczer, H., Wappenbrief 413, 22. Wych (wohl Vic b. Châtean-Salins) i. Lothr., dem Bf. v. Metz gehörig 322, 27. Wylak s. Ujlaki. — — Z Zabarella, Franciscus de —, Kanonist i. Padua, Lehrer Tudeschis, Kard., †1417: 158, 27. Zabern (Tabernis) i. U-Elsaß 322, 45. 326, 50. 694, 3. 703, 44. Vgl. auch (Zah.) Steige. Zacharias, Prophet 83, 8ff. Zachsen, Gebr., Wappenbrief 413, 24. Zant (Tzant), Johannes — de Merle (wohl Merll i. Luxemb.), Trier. Kellermstr. 663, 22; 47a. Zauwer, Hartman, Frankf. Söldner 545, 20. Zbigniew, Kard. Sbigneus Olesnicki, s. Krakau. Zebinger, Walter, kgl. Rat 217, 8. 271, 14. 311, 403. Zeiskam (Zeysickoim) i. d. Pfalz nö. Landau, Rudolf v. —, kurpfälz. Edelmann 537, 25. Zella, Alt- b. Meißen, Zisterz.-Kloster 410. 25 Vgl. Neuzelle. Zeller, Hermann, Regensb. Bürger 417, 363; 41a. Zelking (Czelling), Erhard v. —, Freiherr, kgl. Rat u. Gesandter 12, 2. 32, 1. Zessingen (?). Erhard v. —. Ritter 468, 24. Ziegenhain i. Hessen nö. Marburg, Gebr. Gf. Johann u. Godfried v. — u. Nidda 414, 40f. Ziele (Czeille), Konrad, Nürnb. Bürger 215, 38; 47. 483, 21. 493, 24. 494, 6. Zigerlin, oidgen. Gesandter 800, 23. Zilchenberg, der — b. Dambach i. U-Elsaß 530, 23. Zimmern (Zymeren) nö. Rottweil, Wernher v. —, württ. Ritter 522, 9a. — a. d. Eger nö. Nördlingen, Gft. Öttingen, Zister- zienserinnen-Kloster 410, 7. Zinna (Czenn) westl. Torgan, Christian v. —, Lektor d. Univ. Leipzig 328, 48. 330, 15. 342, 29. 389, 39. Zisterzienser-Orden 201, 4; 49a. Vgl. Buch, Dobrilugk, Erbach, Eußerthal, Fürstenfeld, Georgenthal, Grün- hain, Maulbronn, Neuzelle, Otterberg, Paulinzella, Pforta, Schönau, Volkenrode, Waldsassen, Walken- ried, Weydas, Zella. — Zisterzienserinnen s. Guten- zell, Heilsbruck, Nonnenmünster, Seligenporten, Syon, Zimmern. Zöllerhof b. Dambach i. U-Elsaß 530, 30. Zollner, Peter, v. Windsheim, RT.-Besucher 1443: 110, 17. Zons, Burg Friedestrom (Fritzstroim) a. N-Rhein 205, 35a. 271, 37; 48. Zufingen i. Aargau, Verhandl. u. Friede 203, 43a. 515 , 34; 41ff. 520, 13. 523, 34. 598, 9. Zorn, Ritter Rudolf, s. Bulach. —, Klaus gen. Lappe, Gesandter d. franz. Marschalls Culant 705, 13ff. Zschillen (Zcillen), jetzt Wechselburg a. d. Zwickailer Mulde, DO.-Kommende 201, 10. Zülnhard (Zulnhart) b. Göppingen, Siegfried v. —, württ. Ritter 522, 10b; 33. Y (vgl. I) Ybisch, wohl Anbange i. Luxemb. südl. Arion 722, 21. Ysaac, Jude zu Oppenheim 306, 11. Ysoma, Anthon de — (Dysome), Notar i. Tours (?) 693, 29. X Xanten a. N-Rhein., St. Viktor, Dechant u. Kapitel 661, 51b. Vgl. Hasselt, Stapel.
888 Alphabetisches Register Wrzessowicz (Witzess.), Jocuff v. —, Hauptm. i. Leitmeritzer Kreis i. Nord-Böhmen 227, 37b. 464, 37. 469, 9. Württemberg (Wyrthenb.), Herrschaft, Landsassen 247, 1. 262, 26. 296, 39. 521, 27. 528, 23. 580, 56. 684ff. 759, 6. 761, 23; 34ff. — Ritter 522, 3..— Städte 296, 25. 758, 11; 27. 759, 29. Gf. Ludwig I. 1419-50: 136, 5. 234, 54a. 327, 14. 469, 41. 478, 2. 496, 9. 501, 38. 510, 9. 514, 26. 524, 17. 541, 7. 551, 45. 553, 35. 576, 18. 710, 9. 730, 17. 760, 20; 25. 762, 24ff. 791, 16. — Bündnispartner 586, 35f. 729, 43. 757, 13. 758, 9. 759, 15ff.; 29. 760, 9; 46. 763, 16. 764, 10; 16; 23. — Seine Gemahlin Mathilde, Schwester Pf. Ludwigs 678, 50. 681, 44. 765, 48b. — Sein Bruder Ulrich I. 1419-80: 246, 24. 472, 10. 474, 49. 475, 41. 497, 14; 40. 501, 36. 520, 45. 522, 3. 523, 8; 17. 527, 4; 42. 541, 1. 553, 12. 597, 45. 607, 3; 10. 611, 32. 615, 14. 684, 3. 688, 30. 704, 42. 762, 41. 765, 11. — Bündnispartner 262, 26. 761, 50. 763, 44. Beide Grafen 249, 26. 250. 278, 15. 304, 45. 496, 26. 497, 13. 520, 3; 19. 521, 10. 536, 26. 539, 1ff. 540, 28. 556, 14. 595, 13. 596, 5. 597, 43. 635, 39. 675, 32. 678, 49f. 681, 43f. 706, 43b1. 743, 52а. 753, 20. 767, 22. 788, 3. — Räte 296. 297, 16ff. 521, 27; 35. 614, 33. Amtleute 296, 38ff. 297. 758, 21. 759, 20. 760, 20. 761, 32. 762, 54. Vgl. Neuveroche. — Kanzler s. Mangold, Waibel. — Ge- sandte 237, 11. 250, 46b. 514, 16. 707, 31a, 710, 12 15. 743, 9. 761, 14. 763, 3. Vgl. Dume, Hohenberg, Neuhausen, Stein, Stöffeln. — Hauptleute 758, 14. — Boten 580, 52. — Bündnispartner 296, 19. 298, 18. 514, 19; 34. 731, 33; 49a. 732, 28. 733, 3. 750, 16. — Ihre Aufgebote 440, 38b. 442, 38a. Würzburg (Harbipol., Wirczpurg), Bistum 238, 11ff. 562, 29f. — Bischöfe allg. 281, 17. — Domkapitel 238, 15. — Propstei 130, 23. 239, 1. Vgl. Bachen- stein, Sierck. — Schreiber s. Hermann. — Münz- prägung 233, 8. Bf. Johann II. v. Brunn 1411-40: 238, 13. — Bf. Godfried IV. v. Limburg 1443-55: 233, 318 238, 21ff.; 47a ff. 248, 24. 411, 15. 464, 26. 493, 32. 505, 22. 562, 20ff. 614, 29. 663, 1. 666, 16. 671, 11. 762, 18. — Kgl. Gesandter 713, 42. 721, 22. 723, 22. — Kammerrichter 784, 19f. — Bündnispartner 233, 17. 464, 45a. 761, 46. 763, 37. — Aufgebote 432, 35b. 440, 33a. 441, 11. 442, 34b. 535, 34. Sein Bruder Konrad d. A., Reichserbschenk s. Lim- burg. Bis.-Anwärter Hz. Sigmund 1440-43 s. Sachsen. Stadt 562, 19; 33. 565, 22. 674, 39; 47; 50. — Auf- gebot 442, 34h. 20 Wurczer, H., Wappenbrief 413, 22. Wych (wohl Vic b. Châtean-Salins) i. Lothr., dem Bf. v. Metz gehörig 322, 27. Wylak s. Ujlaki. — — Z Zabarella, Franciscus de —, Kanonist i. Padua, Lehrer Tudeschis, Kard., †1417: 158, 27. Zabern (Tabernis) i. U-Elsaß 322, 45. 326, 50. 694, 3. 703, 44. Vgl. auch (Zah.) Steige. Zacharias, Prophet 83, 8ff. Zachsen, Gebr., Wappenbrief 413, 24. Zant (Tzant), Johannes — de Merle (wohl Merll i. Luxemb.), Trier. Kellermstr. 663, 22; 47a. Zauwer, Hartman, Frankf. Söldner 545, 20. Zbigniew, Kard. Sbigneus Olesnicki, s. Krakau. Zebinger, Walter, kgl. Rat 217, 8. 271, 14. 311, 403. Zeiskam (Zeysickoim) i. d. Pfalz nö. Landau, Rudolf v. —, kurpfälz. Edelmann 537, 25. Zella, Alt- b. Meißen, Zisterz.-Kloster 410. 25 Vgl. Neuzelle. Zeller, Hermann, Regensb. Bürger 417, 363; 41a. Zelking (Czelling), Erhard v. —, Freiherr, kgl. Rat u. Gesandter 12, 2. 32, 1. Zessingen (?). Erhard v. —. Ritter 468, 24. Ziegenhain i. Hessen nö. Marburg, Gebr. Gf. Johann u. Godfried v. — u. Nidda 414, 40f. Ziele (Czeille), Konrad, Nürnb. Bürger 215, 38; 47. 483, 21. 493, 24. 494, 6. Zigerlin, oidgen. Gesandter 800, 23. Zilchenberg, der — b. Dambach i. U-Elsaß 530, 23. Zimmern (Zymeren) nö. Rottweil, Wernher v. —, württ. Ritter 522, 9a. — a. d. Eger nö. Nördlingen, Gft. Öttingen, Zister- zienserinnen-Kloster 410, 7. Zinna (Czenn) westl. Torgan, Christian v. —, Lektor d. Univ. Leipzig 328, 48. 330, 15. 342, 29. 389, 39. Zisterzienser-Orden 201, 4; 49a. Vgl. Buch, Dobrilugk, Erbach, Eußerthal, Fürstenfeld, Georgenthal, Grün- hain, Maulbronn, Neuzelle, Otterberg, Paulinzella, Pforta, Schönau, Volkenrode, Waldsassen, Walken- ried, Weydas, Zella. — Zisterzienserinnen s. Guten- zell, Heilsbruck, Nonnenmünster, Seligenporten, Syon, Zimmern. Zöllerhof b. Dambach i. U-Elsaß 530, 30. Zollner, Peter, v. Windsheim, RT.-Besucher 1443: 110, 17. Zons, Burg Friedestrom (Fritzstroim) a. N-Rhein 205, 35a. 271, 37; 48. Zufingen i. Aargau, Verhandl. u. Friede 203, 43a. 515 , 34; 41ff. 520, 13. 523, 34. 598, 9. Zorn, Ritter Rudolf, s. Bulach. —, Klaus gen. Lappe, Gesandter d. franz. Marschalls Culant 705, 13ff. Zschillen (Zcillen), jetzt Wechselburg a. d. Zwickailer Mulde, DO.-Kommende 201, 10. Zülnhard (Zulnhart) b. Göppingen, Siegfried v. —, württ. Ritter 522, 10b; 33. Y (vgl. I) Ybisch, wohl Anbange i. Luxemb. südl. Arion 722, 21. Ysaac, Jude zu Oppenheim 306, 11. Ysoma, Anthon de — (Dysome), Notar i. Tours (?) 693, 29. X Xanten a. N-Rhein., St. Viktor, Dechant u. Kapitel 661, 51b. Vgl. Hasselt, Stapel.
Strana 889
Alphabetisches Register 889 Zürich (Czurich, Turego), Reichsstadt 277, 24. 315, 41; 48a. 316, 47. 428, 46b. 467, 23; 44a. 495, 37. 506, 50. 515, 19. 517. 579, 20. 641, 47n. 753, 38. — Herr- schaftsgebiet 317, 29; 33. — Aufenthalt Kg. Fried- richs 1412: 29, 44b. 30, 4; 19. 36, 23. 41, 45. S Bgm. u. Rat 289, 11; 43a. 498, 14. 515. 10. — Ge- sandte 245, 40. 263, 10. 289, 24. 797, 8. 799, 39. 800. 802, 21. Vgl. Oham, Motz. Swend. — Propst s. Nithart. — Pfarrer s. Motz. — Stadtschreiber 467, 24. Vgl. Cham. — Boten. Läufer: Konrad 498, 22. 501, 29. Heini 502, 14; 23. Vgl. Nadler. — Alter Bund m. Eidgen. vgl. Schweiz. — Tagungen 297, 56b. 298, 51°. — Fehde m. d. Eidgen. 4f. 235, 26ff. 245, 18ff. 315, 2. 318, 43. 479, 50a. 526, 52. 572, 17. 597, 7ff. 746, 9. 782, 17. 792, 36°; 42b. 793, 32ff. — Be- lagerung durch diese 316, 47. 325, 24ff. 327, 43. 429, 40b. 430, 4. 431, 6. 436, 6f. 468, 15. 473, 23. 509, 10. 528, 47. 530, 26. 581, 2. 738, 24ff. 792, 489. 800, 38. — Waffenstillstand (frid) 446, 27ff. 473, 29; 40. 504, 36. 516, 36; 44. 518, 2. 744, 9. 748, 20; 43. 749, 35; 47. 787, 28. 790, 448. 795, 3; 10. 796. 797, 2. 803, 8. Zug südl. Zürich 315, 44. 316, 4, 317, 41. 515, 51. — Gesandte 597, 4. 787, 8. 804, 40. Zweczon, Statthalter des DO. i. Sachsen 201, 9. Zweibrücken (Zweinbruch), Friedrich, Herr zu — u. Bitsch, kurpfälz. Gesandter 543, 28. Zwyvel (d. i. Zweifall b. Aachen), Johannes vam — Lic. i. legibus, Dechant v. St. Severin i. Köln 331, 36. 332, 44.
Alphabetisches Register 889 Zürich (Czurich, Turego), Reichsstadt 277, 24. 315, 41; 48a. 316, 47. 428, 46b. 467, 23; 44a. 495, 37. 506, 50. 515, 19. 517. 579, 20. 641, 47n. 753, 38. — Herr- schaftsgebiet 317, 29; 33. — Aufenthalt Kg. Fried- richs 1412: 29, 44b. 30, 4; 19. 36, 23. 41, 45. S Bgm. u. Rat 289, 11; 43a. 498, 14. 515. 10. — Ge- sandte 245, 40. 263, 10. 289, 24. 797, 8. 799, 39. 800. 802, 21. Vgl. Oham, Motz. Swend. — Propst s. Nithart. — Pfarrer s. Motz. — Stadtschreiber 467, 24. Vgl. Cham. — Boten. Läufer: Konrad 498, 22. 501, 29. Heini 502, 14; 23. Vgl. Nadler. — Alter Bund m. Eidgen. vgl. Schweiz. — Tagungen 297, 56b. 298, 51°. — Fehde m. d. Eidgen. 4f. 235, 26ff. 245, 18ff. 315, 2. 318, 43. 479, 50a. 526, 52. 572, 17. 597, 7ff. 746, 9. 782, 17. 792, 36°; 42b. 793, 32ff. — Be- lagerung durch diese 316, 47. 325, 24ff. 327, 43. 429, 40b. 430, 4. 431, 6. 436, 6f. 468, 15. 473, 23. 509, 10. 528, 47. 530, 26. 581, 2. 738, 24ff. 792, 489. 800, 38. — Waffenstillstand (frid) 446, 27ff. 473, 29; 40. 504, 36. 516, 36; 44. 518, 2. 744, 9. 748, 20; 43. 749, 35; 47. 787, 28. 790, 448. 795, 3; 10. 796. 797, 2. 803, 8. Zug südl. Zürich 315, 44. 316, 4, 317, 41. 515, 51. — Gesandte 597, 4. 787, 8. 804, 40. Zweczon, Statthalter des DO. i. Sachsen 201, 9. Zweibrücken (Zweinbruch), Friedrich, Herr zu — u. Bitsch, kurpfälz. Gesandter 543, 28. Zwyvel (d. i. Zweifall b. Aachen), Johannes vam — Lic. i. legibus, Dechant v. St. Severin i. Köln 331, 36. 332, 44.
Strana 890
ne Zusatze und Verbesserungen Nachträglich eingegangene Texte (vgl. Vorwort S. IV): 184. Kg. Friedrich erklärt, daß er sich mit den Kurfürsten und den anderen deutschen Fürsten in der Kirchenfrage über genannte Punkte geeinigt habe (Entwurf). 1444 [September/ Nürnberg. 5 In Dresden Sächs. Landeshauptarchiv Loc. 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 2458.246b cop. chart.; Uberschrift Fedus Romanorum regis et electoruim elc.; daneben am Rande non est consumatum; Randbemerkungen von anderer Hand. Fridericus dei gracia Romanorum rex semper augustus ete. universis presentes nostras litteras inspecturis. exorto dudum in ecclesia dei inter sanctissimum dominum Eugenium 10 Romanum pontificem ex una et sacrum concilium partibus ex altera gravi dissidio felicis recordacionis Albertus Romanorum rex ete., predecessor et patruus noster, una cum senatu suo, sacri videlicet Romani imperii principibus electoribus, tamquam advocatus dicte sancte coclosie dei aviditate componende pacis et dicti removendi dissidii partes suas interponere et contencionem hujusmodi pro viribus sibi ab alto concessis ad concordie terminos producere 15 arbitrabatur, cui quidem negocio ut liberiori animo vacare posset, quandam eciam protesta- cionis sentonciam tempore sue eleccionis per prefati sacri imperii palmites ex causis animis eorum insidentibus interpositam, inter cetera se neutrius parcium contendencium mandata edicta et precepta recepturos continentem, et presertim ut rejectis suspicionum scrupulis partes ad pacis suavitatem levius converteret, veluti in dicta protestacione plenius contine- 20 turl, amplexatus est. nos quoque dicti antecessoris nostri sacris vestigiis conformiter inherentes cum antedictis sacri imperii principibus electoribus nonnullisque aliis inter partes antedictas similiter pacem struere et differentiam hujusmodi de medio tollere sathagentes, pacem hanc, quam quesivimus, fere cunctis gentibus affectatam hueusque invenire nequivi- mus. vocavimus? eam nec vocata ad vota respondit. cumque tandem fedus, quod, veluti 25 prefertur, sincero animo optimaque intencione, quemadmodum mediatoris ordo inter dissi- dentes partes retinere consueverat, receptum et aliquamdiu continuatum lest]a deserere caputque, cujus precepcionibus mandatis atque edictis pareatur, ne acephali videamur, amplecti conveniat, ne sine remigeb navigemus et naufragio proximi efficiamur, ad castra nostra, in quibus inpresenciarum agimus, rumor pervenerat, quod a partibus supradictis so hincinde gravissimarui penarum censure contra quemcumque et quoscumque ipsis et cuili- bet eorum non parentem vel non parentes, neenon in prefate protestacionis fedus seu animo- rum suspensionem contidentes prodite et fulminate sint. ne itaque pietas animorum tam predecessoris nostri felicis recordacionis nostrorum quam sacri imperii principum electorum predictorum ad concordiam parcium excitata predictarum sibipsi neenon aliis ipsis acce- 35 dentibus precipicium parasse, sinceritatis et puritatis dulcedo vindicte ac invidie amaritu- a) am. Vorl. b) sm. Vorl. remiga. I Vgl. RTA. 13 nr. 130. 2 Vgl. Cantic. 5, 6.
ne Zusatze und Verbesserungen Nachträglich eingegangene Texte (vgl. Vorwort S. IV): 184. Kg. Friedrich erklärt, daß er sich mit den Kurfürsten und den anderen deutschen Fürsten in der Kirchenfrage über genannte Punkte geeinigt habe (Entwurf). 1444 [September/ Nürnberg. 5 In Dresden Sächs. Landeshauptarchiv Loc. 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 2458.246b cop. chart.; Uberschrift Fedus Romanorum regis et electoruim elc.; daneben am Rande non est consumatum; Randbemerkungen von anderer Hand. Fridericus dei gracia Romanorum rex semper augustus ete. universis presentes nostras litteras inspecturis. exorto dudum in ecclesia dei inter sanctissimum dominum Eugenium 10 Romanum pontificem ex una et sacrum concilium partibus ex altera gravi dissidio felicis recordacionis Albertus Romanorum rex ete., predecessor et patruus noster, una cum senatu suo, sacri videlicet Romani imperii principibus electoribus, tamquam advocatus dicte sancte coclosie dei aviditate componende pacis et dicti removendi dissidii partes suas interponere et contencionem hujusmodi pro viribus sibi ab alto concessis ad concordie terminos producere 15 arbitrabatur, cui quidem negocio ut liberiori animo vacare posset, quandam eciam protesta- cionis sentonciam tempore sue eleccionis per prefati sacri imperii palmites ex causis animis eorum insidentibus interpositam, inter cetera se neutrius parcium contendencium mandata edicta et precepta recepturos continentem, et presertim ut rejectis suspicionum scrupulis partes ad pacis suavitatem levius converteret, veluti in dicta protestacione plenius contine- 20 turl, amplexatus est. nos quoque dicti antecessoris nostri sacris vestigiis conformiter inherentes cum antedictis sacri imperii principibus electoribus nonnullisque aliis inter partes antedictas similiter pacem struere et differentiam hujusmodi de medio tollere sathagentes, pacem hanc, quam quesivimus, fere cunctis gentibus affectatam hueusque invenire nequivi- mus. vocavimus? eam nec vocata ad vota respondit. cumque tandem fedus, quod, veluti 25 prefertur, sincero animo optimaque intencione, quemadmodum mediatoris ordo inter dissi- dentes partes retinere consueverat, receptum et aliquamdiu continuatum lest]a deserere caputque, cujus precepcionibus mandatis atque edictis pareatur, ne acephali videamur, amplecti conveniat, ne sine remigeb navigemus et naufragio proximi efficiamur, ad castra nostra, in quibus inpresenciarum agimus, rumor pervenerat, quod a partibus supradictis so hincinde gravissimarui penarum censure contra quemcumque et quoscumque ipsis et cuili- bet eorum non parentem vel non parentes, neenon in prefate protestacionis fedus seu animo- rum suspensionem contidentes prodite et fulminate sint. ne itaque pietas animorum tam predecessoris nostri felicis recordacionis nostrorum quam sacri imperii principum electorum predictorum ad concordiam parcium excitata predictarum sibipsi neenon aliis ipsis acce- 35 dentibus precipicium parasse, sinceritatis et puritatis dulcedo vindicte ac invidie amaritu- a) am. Vorl. b) sm. Vorl. remiga. I Vgl. RTA. 13 nr. 130. 2 Vgl. Cantic. 5, 6.
Strana 891
Zusitze und Verbesserungen 891 dine absumi conspiciatur, et ne, cum aliorum volnera mederi conata sit, sibi volneris cica- tricem exstruere et radicare videatur, pacem eternam expetivimus, ne in seculi hujus ea crassari dissidiis videremur, quodque nemo propter opus bonum, ut ad litteram1 loquamur, lapidandus venit, unaeum antedieti saeri imperii principibus elcetoribus ceterisque Germa- 5 nice nacionis archiepiscopis metropolitanis prelatis et principibus optimatibus atque majori- bus, quorum in re hac auctoritas merito expetitur, matura deliberacione prohibita sub fiducia, quod partes antedicte, uti prefertur, dissidentes malaa pro bonis non retribuant, unanimi consensu et voluntate presencium serie in hoc resedimus, convenimus pactique sumus, quod nulli parcium predictarum dissidencium accedemus nec accedere sive adherere intendimus, 10 nisi rigor iste, de quo supra sermo habitus est, contra nos nostrosque subditos tam eocle- siasticos quam seculares, cujuscumque dignitatis eminencie vel condicionis extiterint et quibuscumque censeantur nominibus, sive conjunctim sive divisim quomodolibet emanatus cessaverit sufficienter abolitusqueb fuerit penitus et omnino. confidimus namque in olemencia altissimi, qui conscienciarume libros perlegit nutlumque bonum irremuneratum dimittit, 15 nostram in hac re puritatem sive vindictamd tollerafuram preterea quia nacio Germanica licet per processus, qui in concilio Basiloensi contra dominum Eugenium neenon per domi- num Eugenium contra concilium instituti fuerant, graviter exagitata fucrit, nullum tamen umquam eciam hujusmodi suspensionis vel deposicionis processus contra dictum dominum Eugenium nee e converso acceptaverit; sed se pocius sub quadam neutralitatis protestacione 20 et animorum suspensione continuit, donec se recolligere et unanimi consensu tam in sancte sedis apostolice quam sancte matris ecclesie obediencia honore et reverencia paribus incedere posset gressibus. qua protestacione durante plures elecciones et provisiones facte, plurima beneficia auctoritatee ordinaria collata, sentencie interlocutorie et diffinitive prolate pluraque alia gesta sunt, super quibus sive ad dominum Eugenium sive concilium Basileense recurri 25 non potuitf ipsa protestacione et animorum suspensione obstantibus, ne igitur adherentes et confidentes hujusmodi protestacioni sub alis sacri imperii et aliorum ecclesiasticorum et sccularium prelatorum et principum decipiantur, unanimiter convenimus pepigimusque, [I] quod hujusmodi elecciones collaciones provisiones et disposiciones ordinaria auctoritate factas de quibuscumque dignitatibus et beneficiis, eciamsi pontificales vel abba- so ciales fuerint, necnon processus et sentencias aliaque acta judiciaria rata habentes, ea omnia inviolabiliter manutenere et defensare volumus, acsi presentibus de verbo ad ver- bum forent expressa, ita ut nullus super hujusmodi dignitatibus seu beneficiis processibus sentenciis sive actis, eciamsi in Romana curia" vel extra eam desuper penderet lis indecisa, cujus statum habemus pro expresso, aut alteri in illis vel contra illa jush quesitum fuerit, per 35 hujusmodi alios in eis seu ad ea vel contra ea quomodolibet jus habentes seu habere preten- dentes exnunc inantea in dicta curia vel extra eam apostolica vel alia quavis auctoritate preterquam ordinaria, ut sequitur, impeti possit vel quomodolibet impediri. [Ia quibus eciam aliis super hujusmodi dignitatibus et beneficiis ac eciam hiis, super quibus processus sentencie et acta supradicta emanarunt, ac jure, si quid eis in contrarium quomodolibet 40 competere posset, necnon lite et causa hujusmodi perpetuum silencium imponi volumus, ipsorumque possessorum titulos, sive juris sint sive facti, manutenebimus! et defensabimus realiter et cum effectu, hiis dumtaxat litibus exceptis, que coram ordinariis judicibus, apud quos juxta formam dicte protestacionis et animorum suspensionis lieuit litigare, pendent indecise, quas coram illis prosequi et consequenter juxta presentis sanxionis formam sinere 45 liceat et sine debito terminare. [Ib] et adieimus, quod, si quis vel qui ab ordinarii vel a) Zeile 6—12 am Rande mil Schlangenlinis, daneben nota verba. b) em., Vorl. aboliusque. c) Lesar! jraglich. d) em., Vorl. vindicta. e) am Rande mit Ferwetoung notabene de provisionibus ordinarlorum factis. f) darfber licuit. h) dgl nota ubi. g) am Rarde curialis est. nota de possessoribus manutenendis. i) dal. 50 1 Vgl. Joh. 10, 32.
Zusitze und Verbesserungen 891 dine absumi conspiciatur, et ne, cum aliorum volnera mederi conata sit, sibi volneris cica- tricem exstruere et radicare videatur, pacem eternam expetivimus, ne in seculi hujus ea crassari dissidiis videremur, quodque nemo propter opus bonum, ut ad litteram1 loquamur, lapidandus venit, unaeum antedieti saeri imperii principibus elcetoribus ceterisque Germa- 5 nice nacionis archiepiscopis metropolitanis prelatis et principibus optimatibus atque majori- bus, quorum in re hac auctoritas merito expetitur, matura deliberacione prohibita sub fiducia, quod partes antedicte, uti prefertur, dissidentes malaa pro bonis non retribuant, unanimi consensu et voluntate presencium serie in hoc resedimus, convenimus pactique sumus, quod nulli parcium predictarum dissidencium accedemus nec accedere sive adherere intendimus, 10 nisi rigor iste, de quo supra sermo habitus est, contra nos nostrosque subditos tam eocle- siasticos quam seculares, cujuscumque dignitatis eminencie vel condicionis extiterint et quibuscumque censeantur nominibus, sive conjunctim sive divisim quomodolibet emanatus cessaverit sufficienter abolitusqueb fuerit penitus et omnino. confidimus namque in olemencia altissimi, qui conscienciarume libros perlegit nutlumque bonum irremuneratum dimittit, 15 nostram in hac re puritatem sive vindictamd tollerafuram preterea quia nacio Germanica licet per processus, qui in concilio Basiloensi contra dominum Eugenium neenon per domi- num Eugenium contra concilium instituti fuerant, graviter exagitata fucrit, nullum tamen umquam eciam hujusmodi suspensionis vel deposicionis processus contra dictum dominum Eugenium nee e converso acceptaverit; sed se pocius sub quadam neutralitatis protestacione 20 et animorum suspensione continuit, donec se recolligere et unanimi consensu tam in sancte sedis apostolice quam sancte matris ecclesie obediencia honore et reverencia paribus incedere posset gressibus. qua protestacione durante plures elecciones et provisiones facte, plurima beneficia auctoritatee ordinaria collata, sentencie interlocutorie et diffinitive prolate pluraque alia gesta sunt, super quibus sive ad dominum Eugenium sive concilium Basileense recurri 25 non potuitf ipsa protestacione et animorum suspensione obstantibus, ne igitur adherentes et confidentes hujusmodi protestacioni sub alis sacri imperii et aliorum ecclesiasticorum et sccularium prelatorum et principum decipiantur, unanimiter convenimus pepigimusque, [I] quod hujusmodi elecciones collaciones provisiones et disposiciones ordinaria auctoritate factas de quibuscumque dignitatibus et beneficiis, eciamsi pontificales vel abba- so ciales fuerint, necnon processus et sentencias aliaque acta judiciaria rata habentes, ea omnia inviolabiliter manutenere et defensare volumus, acsi presentibus de verbo ad ver- bum forent expressa, ita ut nullus super hujusmodi dignitatibus seu beneficiis processibus sentenciis sive actis, eciamsi in Romana curia" vel extra eam desuper penderet lis indecisa, cujus statum habemus pro expresso, aut alteri in illis vel contra illa jush quesitum fuerit, per 35 hujusmodi alios in eis seu ad ea vel contra ea quomodolibet jus habentes seu habere preten- dentes exnunc inantea in dicta curia vel extra eam apostolica vel alia quavis auctoritate preterquam ordinaria, ut sequitur, impeti possit vel quomodolibet impediri. [Ia quibus eciam aliis super hujusmodi dignitatibus et beneficiis ac eciam hiis, super quibus processus sentencie et acta supradicta emanarunt, ac jure, si quid eis in contrarium quomodolibet 40 competere posset, necnon lite et causa hujusmodi perpetuum silencium imponi volumus, ipsorumque possessorum titulos, sive juris sint sive facti, manutenebimus! et defensabimus realiter et cum effectu, hiis dumtaxat litibus exceptis, que coram ordinariis judicibus, apud quos juxta formam dicte protestacionis et animorum suspensionis lieuit litigare, pendent indecise, quas coram illis prosequi et consequenter juxta presentis sanxionis formam sinere 45 liceat et sine debito terminare. [Ib] et adieimus, quod, si quis vel qui ab ordinarii vel a) Zeile 6—12 am Rande mil Schlangenlinis, daneben nota verba. b) em., Vorl. aboliusque. c) Lesar! jraglich. d) em., Vorl. vindicta. e) am Rande mit Ferwetoung notabene de provisionibus ordinarlorum factis. f) darfber licuit. h) dgl nota ubi. g) am Rarde curialis est. nota de possessoribus manutenendis. i) dal. 50 1 Vgl. Joh. 10, 32.
Strana 892
892 Zusätze und Verbesserungen ordinariorum suorum sentenciis seu processibus nondum executis ad curiam vel ad Basileense concilium rite et racionabiliter provocaverit vel provocaverint, nec metu protesta- cionis hujnsmodi causam provocacionis prosequia ansus vel ausi et de hoe protestatus vel protestati fuerit vel fuerint, dum tamen hujusmodi appellacio racionabiliter deserta non extitorit, liccat illi vel illis hanc provocacionem coram alio judice sibi per ordinarium depu- tando intentare finire et terminare, unica dumtaxat sentencia terminandam justicia medi- ante. [2] in casu eciam, ubi quis jus sibi quesitumb esse contenderet, ut prefertur, illam damus logem, ut ille cciam jus hujusmodi adversa parte vocata coram loci ordinario producat; qui videlicet ordinarius idipsum simpliciter et de plano sola facti veritate inspecta unica sua sentencia discutere et terminare habeat; a qua eciam, ut litium sit finis, non liceat appel- 10 lare. [3] de senteneiisc autem in Romana curia vol in Basilea sub auctoritate universalis concilii hujusmodi protestacione et animorum suspensione durante prolatis, que nondum sunt execucioni demandate, talem damus ordinem, quod sentencie hujusmodi, et quidquid adhue unaqueque parcium volit producere seu pro se allegare, coram ordinario judice habeat exhibere. qui summarie simpliciter et de plano sola facti veritate inspecta 15 procedens negocium ipsum unica valeat sentencia terminare; a qua nee appellari liceat nec quomodolibetd provocari. [3a] idem eciam in senteneiis ordinariorum, ubi expressa et manifesta apparet nullitas, volumus observari, videlicet quod hec nullitas et iniquitas hujusmodi unica ordinarii sentencia parte vocata, et quemadmodum antefertur, sine provoca- [3b] idem de causis in Romana curia vel in Basilea tempore durante 2o cione termineture. predicte protestacionis motis et adhuc pendentibus volumus coram ordinariis premisso modo [4] insuper volumus, quod omnes et singule nove provisionesf et con- terminari. firmaciones, quemadmodum in sacro Constanciensi concilio eciam in pari casu ordina- tum1 extitit de et super collacionibus g disposicionibus et factis ordinariorum, nechon dis- pensaciones super defectu natalium aut super beneficiorum incompatibilitate vel super 35 rebus et negociis aliis in foro consciencie a partibus contendentibus sive conjunctimh sive divisim impetrate et obtente in suo robore et effectu inconvulse perdurant. [5] item cum nacio nostra aliis exaccionibus et imposicionibus multipliciter gravata existat, convenimus: attento, quod annatarum solucio sublata est, quod nulla dicte nacioni fiat imposicio seu exaccio presertim pecuniarum, nisi Romani principis! et principum electorum et metro- 30 politanorum Alamanie vel saltem majoris partis ex eis accedat consensus vel, nisi hoc fieret in aliquo generali concilio et nacio Germanica, in qua dictorum dominorum oratores vel majoris partis essent presentes, expresse consentiretk. [6] item nec consenciemus in ali- quam provisionem faciendam Romano pontifici, nisi flat modo premisso. [7 item convenimus eciam, ut, quieumque beneficiis suis privatus fuerit aut inabilitatus aut alia 35 pena afflictus, eo ipso, quia non adhesit alteri parcium predictarum et nune adherere pre- tendat pro se et suis, sit illius privacio cassa irrita et nulla; et sic privatus restituetur effectu- aliter et abilitetur et nunquam eciam ad racionem ponetur propter hoe seu quacumque alia via directe vel indirecte contra eum procedetur. et omnis indignacio, injuria aut inobediencia sit remissa impune et nunquam reviviscat. [7a] iteml nullus ecclesiastici status ad vetita 40 et Westfalica tribunalia nec in civili nec in criminali negocio evocetur. [8] verum quia nonnulli contra fedus et concordiam per prefatum predecessorem nostrum, nos neenon nostros Romani imperii principes electores archiepiscopos prelatos et principes pro unitate et utilitate nostre nacionis, ut prefertur, receptum et receptam cervices suas erigent et ipsam 2 tam in 5 b) dgl. nota sperifien. a) am Rands nota de appellacionibus interpositis prosequendis. c) dal. de 45 sentenelis in curia vel Basilee latis. d) om. Yorl. nur quolibet. ") am Rande nota contradici [?] ubi. f) dyl. nota diapensacioncs nove provisionis. g) dal. nota competitor ... (meiterhin unlzserlich). h) desgl, an honestue. i) so Vorl.; man erwartet Romanorum regis oder Romani imperii (wie in Z. 43). 1) Dieser Art. ist mit Verweisung aut fol. 24g3 unten nackgetragen. k) em., Vort. consentirent. 1 Vgl. die Reformdekrete der 13. Sitzung zu Konstanz vom 21. Marz 1418 (Hefele 7, 350ff.)- 2 Man ergänce concordiam. 50
892 Zusätze und Verbesserungen ordinariorum suorum sentenciis seu processibus nondum executis ad curiam vel ad Basileense concilium rite et racionabiliter provocaverit vel provocaverint, nec metu protesta- cionis hujnsmodi causam provocacionis prosequia ansus vel ausi et de hoe protestatus vel protestati fuerit vel fuerint, dum tamen hujusmodi appellacio racionabiliter deserta non extitorit, liccat illi vel illis hanc provocacionem coram alio judice sibi per ordinarium depu- tando intentare finire et terminare, unica dumtaxat sentencia terminandam justicia medi- ante. [2] in casu eciam, ubi quis jus sibi quesitumb esse contenderet, ut prefertur, illam damus logem, ut ille cciam jus hujusmodi adversa parte vocata coram loci ordinario producat; qui videlicet ordinarius idipsum simpliciter et de plano sola facti veritate inspecta unica sua sentencia discutere et terminare habeat; a qua eciam, ut litium sit finis, non liceat appel- 10 lare. [3] de senteneiisc autem in Romana curia vol in Basilea sub auctoritate universalis concilii hujusmodi protestacione et animorum suspensione durante prolatis, que nondum sunt execucioni demandate, talem damus ordinem, quod sentencie hujusmodi, et quidquid adhue unaqueque parcium volit producere seu pro se allegare, coram ordinario judice habeat exhibere. qui summarie simpliciter et de plano sola facti veritate inspecta 15 procedens negocium ipsum unica valeat sentencia terminare; a qua nee appellari liceat nec quomodolibetd provocari. [3a] idem eciam in senteneiis ordinariorum, ubi expressa et manifesta apparet nullitas, volumus observari, videlicet quod hec nullitas et iniquitas hujusmodi unica ordinarii sentencia parte vocata, et quemadmodum antefertur, sine provoca- [3b] idem de causis in Romana curia vel in Basilea tempore durante 2o cione termineture. predicte protestacionis motis et adhuc pendentibus volumus coram ordinariis premisso modo [4] insuper volumus, quod omnes et singule nove provisionesf et con- terminari. firmaciones, quemadmodum in sacro Constanciensi concilio eciam in pari casu ordina- tum1 extitit de et super collacionibus g disposicionibus et factis ordinariorum, nechon dis- pensaciones super defectu natalium aut super beneficiorum incompatibilitate vel super 35 rebus et negociis aliis in foro consciencie a partibus contendentibus sive conjunctimh sive divisim impetrate et obtente in suo robore et effectu inconvulse perdurant. [5] item cum nacio nostra aliis exaccionibus et imposicionibus multipliciter gravata existat, convenimus: attento, quod annatarum solucio sublata est, quod nulla dicte nacioni fiat imposicio seu exaccio presertim pecuniarum, nisi Romani principis! et principum electorum et metro- 30 politanorum Alamanie vel saltem majoris partis ex eis accedat consensus vel, nisi hoc fieret in aliquo generali concilio et nacio Germanica, in qua dictorum dominorum oratores vel majoris partis essent presentes, expresse consentiretk. [6] item nec consenciemus in ali- quam provisionem faciendam Romano pontifici, nisi flat modo premisso. [7 item convenimus eciam, ut, quieumque beneficiis suis privatus fuerit aut inabilitatus aut alia 35 pena afflictus, eo ipso, quia non adhesit alteri parcium predictarum et nune adherere pre- tendat pro se et suis, sit illius privacio cassa irrita et nulla; et sic privatus restituetur effectu- aliter et abilitetur et nunquam eciam ad racionem ponetur propter hoe seu quacumque alia via directe vel indirecte contra eum procedetur. et omnis indignacio, injuria aut inobediencia sit remissa impune et nunquam reviviscat. [7a] iteml nullus ecclesiastici status ad vetita 40 et Westfalica tribunalia nec in civili nec in criminali negocio evocetur. [8] verum quia nonnulli contra fedus et concordiam per prefatum predecessorem nostrum, nos neenon nostros Romani imperii principes electores archiepiscopos prelatos et principes pro unitate et utilitate nostre nacionis, ut prefertur, receptum et receptam cervices suas erigent et ipsam 2 tam in 5 b) dgl. nota sperifien. a) am Rands nota de appellacionibus interpositis prosequendis. c) dal. de 45 sentenelis in curia vel Basilee latis. d) om. Yorl. nur quolibet. ") am Rande nota contradici [?] ubi. f) dyl. nota diapensacioncs nove provisionis. g) dal. nota competitor ... (meiterhin unlzserlich). h) desgl, an honestue. i) so Vorl.; man erwartet Romanorum regis oder Romani imperii (wie in Z. 43). 1) Dieser Art. ist mit Verweisung aut fol. 24g3 unten nackgetragen. k) em., Vort. consentirent. 1 Vgl. die Reformdekrete der 13. Sitzung zu Konstanz vom 21. Marz 1418 (Hefele 7, 350ff.)- 2 Man ergänce concordiam. 50
Strana 893
Zusätze und Verbesserungen 893 judiciis quam extra, necnon dicte protestacionia seu federi confidentes multipliciter molestare et turbare nostramque nacionem dehonorare, sanctitatis) fedus atque concordiam hujusmodi parvipendere ausi fuerunt, ne itaque tales pro sua temeritate et pacis in nostra nacione recepte violacione comodum reportent et inantea, si quid simile pro consolidanda 5 nostra nacione fieret emanaret vel statueretur, majoris audacie libidine foveantur, unani- miter convenimus, ut hujusmodi temeratores seu turbatores notorii, cujuscumque status fuerint tam ecelesiastici quam secularis, inprovide sue temeritatis recipiant vindictam, et presertim juxta protestacionem et federis sentenciam et effectum tam in bonis temporali- bus quam beneficiis luant et paciantur; [8a] idco ut prelatie ordinarii capitula sou domini 10 de hiis disponant, quemadmodum de bonis et rebus vacantibus disponere et providere justum est et conswetum, nisi tales in ea re a dominis prelatis seu ordinariis, quorum in ea re requiri- 9] protorcad omnia et singula, tur auctoritas, indulgenciam obtinucrint singularem. que dicta protestacione seu animorum suspensione durante in prejudicium gravamen sive lesionem jurisdiccionis juris vel possessionis metropolium diocesium principatuum dominio- 15 rum sive terrarum prolatorum oollegiorum personarum seu rerum quarumoumque, eorum videlicet qui hujusmodi protestacioni et unioni nostre majestatis electorum et aliorum principum et prelatorum imperii confisi fuerunt, contra fedus protestacionis vel unionis ipsius aut ordinaciones constituciones et decreta hujusmodi per felicis recordacionis antecessorem nos- trum, nos et imperii principes antedictos cum quibusdam modificacionibus acceptatas et 20 acceptata quoquomodo vergencia per quemoumque seu quoscumque cujuseumque auctori- tatis, cciamsi papalis aut cujuslibet alterius dignitatis eminencie sive status fuerit aut fuerint, concessae vel in posterum quomodolibet concedenda aut in judicio vel extrajudicia- liter quomodolibet obtenta vel obtinenda, nullius volumus esse roboris vel momenti et [9a] volentes et invicem sincera fide promittentes, quod in pro infectis habcantur ; 25 nacione nostra Germanica necnon in omnibus et singulis dominiis terris territoriis atque provinciis nostris taliter impetratis concessis vel oblentis, impetrandis concedendis vel obtinendis omnibusque et singulis in contrarium ordinacionibus disposicionibus sentenciis pro- cessibus atque censuris, eciam cujuscumque aut quorumcumque auctoritate, ut prefertur, ad cujuscumque vel quorumeumque instanciam factis vel fiendis, fulminatis vel fulmi- [9b] quinymo quod con- so nandis nullatenus acquiescatur aut pareatur quoquomodo; facientes et attemptantes sine cujuscumque gradus distinccione debitis penis et mulctis in dicione seu dicionibus cujuscumque promulgandis plectantur et subiciantur; [9c] quodque, si premissorum occasione contra nos vel aliquem nostrum eciam regali vel quacumque alia" prefulgentem conjunctim vel divisim fuerit quomodolibet attemptatum, alter alteri fideliter s5 assistat ipsumque firmiter adjuvabit et pro viribus suis succurret ac manutenebit; neo pacietur alter alterius ex nobis regale fastigium principatus dominia et jura molestari turbari aut aliquatenus convelli aut infringi, donec et quousque per sacrum generale indubitatum concilium plenaria super hiis discussio et determinacio emanabit. [10] insuper conveni- mus operam daturi, quatenus ille, cujus obedienciam amplexi fuerimus, omnia et singula 40 premissa neenon et modificaciones et moderaciones ordinacionum constitucionum et decreto- rum, veluti premittitur, acceptatorum propter bonum pacis et concordie clementer gratificet admittat et approbet nobisque et unicuique nostrum, prout illud ipsum concernet, super nonnullis articulis in presenti dieta avisatis et in publicam formam redactis pro cujuslibet provincie vel diocesis necessitate vel comoditate paterne moderacionis seu pro- visionis accomodet liberalitatem, ut et nacio nostra de jocunda accessione letetur et tran- quillitatis et pacis dulcedinem se gaudeat reperisse. 45 c) em., Forl. by em. Forl. nor sanctita. a) am Rande pena lilorum, qui vlolarunt protestacionem. 1) am Rands quis sperat. Di Jalgenden Artikel sind mit anderer Feder nachgetragen. prelatus. e) am Randd mit Verweisuna. 50 1 Zu ergänzen ist dignitate.
Zusätze und Verbesserungen 893 judiciis quam extra, necnon dicte protestacionia seu federi confidentes multipliciter molestare et turbare nostramque nacionem dehonorare, sanctitatis) fedus atque concordiam hujusmodi parvipendere ausi fuerunt, ne itaque tales pro sua temeritate et pacis in nostra nacione recepte violacione comodum reportent et inantea, si quid simile pro consolidanda 5 nostra nacione fieret emanaret vel statueretur, majoris audacie libidine foveantur, unani- miter convenimus, ut hujusmodi temeratores seu turbatores notorii, cujuscumque status fuerint tam ecelesiastici quam secularis, inprovide sue temeritatis recipiant vindictam, et presertim juxta protestacionem et federis sentenciam et effectum tam in bonis temporali- bus quam beneficiis luant et paciantur; [8a] idco ut prelatie ordinarii capitula sou domini 10 de hiis disponant, quemadmodum de bonis et rebus vacantibus disponere et providere justum est et conswetum, nisi tales in ea re a dominis prelatis seu ordinariis, quorum in ea re requiri- 9] protorcad omnia et singula, tur auctoritas, indulgenciam obtinucrint singularem. que dicta protestacione seu animorum suspensione durante in prejudicium gravamen sive lesionem jurisdiccionis juris vel possessionis metropolium diocesium principatuum dominio- 15 rum sive terrarum prolatorum oollegiorum personarum seu rerum quarumoumque, eorum videlicet qui hujusmodi protestacioni et unioni nostre majestatis electorum et aliorum principum et prelatorum imperii confisi fuerunt, contra fedus protestacionis vel unionis ipsius aut ordinaciones constituciones et decreta hujusmodi per felicis recordacionis antecessorem nos- trum, nos et imperii principes antedictos cum quibusdam modificacionibus acceptatas et 20 acceptata quoquomodo vergencia per quemoumque seu quoscumque cujuseumque auctori- tatis, cciamsi papalis aut cujuslibet alterius dignitatis eminencie sive status fuerit aut fuerint, concessae vel in posterum quomodolibet concedenda aut in judicio vel extrajudicia- liter quomodolibet obtenta vel obtinenda, nullius volumus esse roboris vel momenti et [9a] volentes et invicem sincera fide promittentes, quod in pro infectis habcantur ; 25 nacione nostra Germanica necnon in omnibus et singulis dominiis terris territoriis atque provinciis nostris taliter impetratis concessis vel oblentis, impetrandis concedendis vel obtinendis omnibusque et singulis in contrarium ordinacionibus disposicionibus sentenciis pro- cessibus atque censuris, eciam cujuscumque aut quorumcumque auctoritate, ut prefertur, ad cujuscumque vel quorumeumque instanciam factis vel fiendis, fulminatis vel fulmi- [9b] quinymo quod con- so nandis nullatenus acquiescatur aut pareatur quoquomodo; facientes et attemptantes sine cujuscumque gradus distinccione debitis penis et mulctis in dicione seu dicionibus cujuscumque promulgandis plectantur et subiciantur; [9c] quodque, si premissorum occasione contra nos vel aliquem nostrum eciam regali vel quacumque alia" prefulgentem conjunctim vel divisim fuerit quomodolibet attemptatum, alter alteri fideliter s5 assistat ipsumque firmiter adjuvabit et pro viribus suis succurret ac manutenebit; neo pacietur alter alterius ex nobis regale fastigium principatus dominia et jura molestari turbari aut aliquatenus convelli aut infringi, donec et quousque per sacrum generale indubitatum concilium plenaria super hiis discussio et determinacio emanabit. [10] insuper conveni- mus operam daturi, quatenus ille, cujus obedienciam amplexi fuerimus, omnia et singula 40 premissa neenon et modificaciones et moderaciones ordinacionum constitucionum et decreto- rum, veluti premittitur, acceptatorum propter bonum pacis et concordie clementer gratificet admittat et approbet nobisque et unicuique nostrum, prout illud ipsum concernet, super nonnullis articulis in presenti dieta avisatis et in publicam formam redactis pro cujuslibet provincie vel diocesis necessitate vel comoditate paterne moderacionis seu pro- visionis accomodet liberalitatem, ut et nacio nostra de jocunda accessione letetur et tran- quillitatis et pacis dulcedinem se gaudeat reperisse. 45 c) em., Forl. by em. Forl. nor sanctita. a) am Rande pena lilorum, qui vlolarunt protestacionem. 1) am Rands quis sperat. Di Jalgenden Artikel sind mit anderer Feder nachgetragen. prelatus. e) am Randd mit Verweisuna. 50 1 Zu ergänzen ist dignitate.
Strana 894
894 Zusätze und Verbesserungen 186. [Kurfürstliche] Bedingungen zur Sicherung des Kirchenfriedens in Deutschland. um September 29 Nürnberg]. ƒ 1444 A aus Dresden Sächs. Landeshauptarchiv Loc. 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 248a cop. chart.; Uberschrift Avizamenta propter pacem inter dominos nostros. R coll. ebenda fol. 257 a cop, chart.; Uherschrift De dominis inter se ipsos. P [I Primo quoda, si — quod deus avertat — principes nostri juxta" consciencias suas ad diversas se conferrent obediencias, provideatur, ut unus alium non molestet, non se aut subditos suos mutuo“ per processus aut alias seandalizent nec se vitent, prout alias eciam in scismate super hoc salubriter fuerat provisum, donecd per indubitatum generale concilium. 10 quod tenendum sit, essent informati. [2] Item non sustineat aliquis ex eis subditum alterius obediencie beneficiis, que in suis diocesi vel dominio tenet, privari vel quomodolibet molestari, quia, nisi hoe fieret, non possent domini se et suos subditos a maximis scandalis reservaree. [3] Item quia prochdolor timendum est, dum aliquis prelatus uni obedit, alter sibi ordinet 15 competitorem, ex quo non solum lesio, sed totalis ruina ecclesiarum possit exoririf, sed se secretissime domini nostri confederent€, quod eciam, si in diversas se dividerent obediencias, alter alterum contra competitorem aut alias racione obediencie molestatores fideliter cum omni possibilitate adjuvabit. et fiat hoc in plenissima forma. [4] Item provideant domini, si fortassis, quod absit, propter scissuram divideretur 20 imperium et daretur Romanorum regi competitor, quomodo sibi mutuo assistant et pro- videant, ne per illum casum inclita Germanica nacio irrecuperabiliter desoletur h. 195. Ubereinkommen gen. Kurfürsten sowie erzbischöft. und kurfürstb. Gesandter, am 8. Dezember in Frankfurt neuerdings über die Beendigung der Neutralität zu beraten und am 1I. De- zember ebenda gemeinsam mit den Städteboten Maßnahmen gegen die Armagnaken zu 25 beschließen. 1444 Oktober 9 Nürnberg. A aus Dresden Sächs. Landeshauptarchiv Loc. 4369: Wittenb. Archiv, Relig.-Sachen A fol. 263 ab cop. chart.; Uberschrift Rocessus diete Nurembergensis super ascen- sionis domini anno etc. 44 to; darunter (von anderer Hand?) dominorum Colo- niensis Treverensis Saxonie et trium provinciarum etc. B coll. ebenda fol. 266b-267 a cop. chart. mit gleicher Uberschrift. 30 1444 Okt. 9 Mai 25 Zu wissen, das uf hute Dionisii anno domini etc. quadragesimo quarto die erwirdigisten in got vetere und herren, herre Dietherich zu Koln und herre Jacob zu Triere erzbischove, myne gnedigen liben horron, personlich und der erwirdigisten in got vetere und hochgebornen fursten von Magdeburg Bremen und Salezpurg erzbischove, des pfalzgraven bij Rin und des 35 herzogen von Sachsen, myner gnedigen liben herren sendboten von dem tage uf ascensionis nestvergangon in der heiligen kirchen sache here goin Nuremborg berampt und bishere hie gehalten in nachgeschribener maße eintrechtiglich sind abgescheiden. [I] Zum ersten, das myne obgnanten gnedigen hern die kurfursten personlich zu eim Det. s tage gein Franckfurt an dem Meyn uf unser liben frauwen tag concepcionis schirstkunftig 40 b) B om. juxta — suas. a) om. E. c) om. A. d) B om, donec — informati. e) A preser- vare; B am Rande videtur, quod sit tibi permittendum... (der Rest ist unleserlich). f) B provenire. hat in folg, statt sed se secretissime (ilber durchstrichenem sin autem) se strictissime confederent domini nostri. g) A federent; B add. durchstrichen: [5) Item quod inantea nacio Germanica non sit plus astricta Romano pontifici ad obediendum quam Ytalica nacio, in qua communiter [2) summi pontiflces consueverunt residere; d5 ilher dem Art. va. — cat.
894 Zusätze und Verbesserungen 186. [Kurfürstliche] Bedingungen zur Sicherung des Kirchenfriedens in Deutschland. um September 29 Nürnberg]. ƒ 1444 A aus Dresden Sächs. Landeshauptarchiv Loc. 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 248a cop. chart.; Uberschrift Avizamenta propter pacem inter dominos nostros. R coll. ebenda fol. 257 a cop, chart.; Uherschrift De dominis inter se ipsos. P [I Primo quoda, si — quod deus avertat — principes nostri juxta" consciencias suas ad diversas se conferrent obediencias, provideatur, ut unus alium non molestet, non se aut subditos suos mutuo“ per processus aut alias seandalizent nec se vitent, prout alias eciam in scismate super hoc salubriter fuerat provisum, donecd per indubitatum generale concilium. 10 quod tenendum sit, essent informati. [2] Item non sustineat aliquis ex eis subditum alterius obediencie beneficiis, que in suis diocesi vel dominio tenet, privari vel quomodolibet molestari, quia, nisi hoe fieret, non possent domini se et suos subditos a maximis scandalis reservaree. [3] Item quia prochdolor timendum est, dum aliquis prelatus uni obedit, alter sibi ordinet 15 competitorem, ex quo non solum lesio, sed totalis ruina ecclesiarum possit exoririf, sed se secretissime domini nostri confederent€, quod eciam, si in diversas se dividerent obediencias, alter alterum contra competitorem aut alias racione obediencie molestatores fideliter cum omni possibilitate adjuvabit. et fiat hoc in plenissima forma. [4] Item provideant domini, si fortassis, quod absit, propter scissuram divideretur 20 imperium et daretur Romanorum regi competitor, quomodo sibi mutuo assistant et pro- videant, ne per illum casum inclita Germanica nacio irrecuperabiliter desoletur h. 195. Ubereinkommen gen. Kurfürsten sowie erzbischöft. und kurfürstb. Gesandter, am 8. Dezember in Frankfurt neuerdings über die Beendigung der Neutralität zu beraten und am 1I. De- zember ebenda gemeinsam mit den Städteboten Maßnahmen gegen die Armagnaken zu 25 beschließen. 1444 Oktober 9 Nürnberg. A aus Dresden Sächs. Landeshauptarchiv Loc. 4369: Wittenb. Archiv, Relig.-Sachen A fol. 263 ab cop. chart.; Uberschrift Rocessus diete Nurembergensis super ascen- sionis domini anno etc. 44 to; darunter (von anderer Hand?) dominorum Colo- niensis Treverensis Saxonie et trium provinciarum etc. B coll. ebenda fol. 266b-267 a cop. chart. mit gleicher Uberschrift. 30 1444 Okt. 9 Mai 25 Zu wissen, das uf hute Dionisii anno domini etc. quadragesimo quarto die erwirdigisten in got vetere und herren, herre Dietherich zu Koln und herre Jacob zu Triere erzbischove, myne gnedigen liben horron, personlich und der erwirdigisten in got vetere und hochgebornen fursten von Magdeburg Bremen und Salezpurg erzbischove, des pfalzgraven bij Rin und des 35 herzogen von Sachsen, myner gnedigen liben herren sendboten von dem tage uf ascensionis nestvergangon in der heiligen kirchen sache here goin Nuremborg berampt und bishere hie gehalten in nachgeschribener maße eintrechtiglich sind abgescheiden. [I] Zum ersten, das myne obgnanten gnedigen hern die kurfursten personlich zu eim Det. s tage gein Franckfurt an dem Meyn uf unser liben frauwen tag concepcionis schirstkunftig 40 b) B om. juxta — suas. a) om. E. c) om. A. d) B om, donec — informati. e) A preser- vare; B am Rande videtur, quod sit tibi permittendum... (der Rest ist unleserlich). f) B provenire. hat in folg, statt sed se secretissime (ilber durchstrichenem sin autem) se strictissime confederent domini nostri. g) A federent; B add. durchstrichen: [5) Item quod inantea nacio Germanica non sit plus astricta Romano pontifici ad obediendum quam Ytalica nacio, in qua communiter [2) summi pontiflces consueverunt residere; d5 ilher dem Art. va. — cat.
Strana 895
Zusatze und Verbesserungen. 895 knmen oder sie und auch die egnanten drye erzbischove ire volmechtigen sendeboten schicken sollen, daselbst ane vurdern verzog, ane hinder sich zu brengen, einszuwerden unde zu beslißen, wie sie allerbeqwemlichst gotlichst rechtlichst erlichst" und bestontlichst uß der protestacion gehin und irer gotlichen I meynunge, doruf sie ytzt uf dissem tage zu Nuremberg bliben sind, 5 nachkomen und zu gutem ende brengen mugen. [21 Item das bynnen der zijt myne hern von Koln und von Trier bij mynem herren von Menez, mine hern von Sachssen bij mynem herren von Brandeburg irem swagere, sie und auch die drye erzbischove obgnant anderswo bij andern fursten herren und steten, wu sie dunket, desb not sij, vlis thun sollen, die auch an sich und uf irer obgemelten meynunge zu 10 brengen und zu zeihen. [3] Item das uf fritag schirst nach dem obingerurten tage concepcionis ein ander tag Der. 11 auch zu Franckfurd sin und gehalten werden sal, dorzu die rijchstete ire frunde und send- boten mit macht bij myne obgnanten gnedigen hern die kurfursten auch schicken sollen, doselbst einszuwerden und zu beslißen, wie man des fremden volgks uß dem rijche muge 15 entladen werden und das rijch nach notdorft versorgen. 196b. Ubereinkommen Kg. Friedrichs mit gen. acht Fürsten, bzw. deren Gesandten, über eine Zusammenkunft königl. und fürstl. Gesandter in Frankjurt am 6. Januar 1445. 1444 Okt. 11 Nürnberg. Aus Dresden Sachs. Landeshauptarchiv Loc. 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 267b cop. chart. 20 1444 Okt. 11 [Il Zu wissen, das uf sontag nach Dionisii anno domini ete. quadragesimo quarto die erwirdigisten in got vetere und hern, herre Jacob zu Triere und herre Dietherich zu Kolne erzbischove, personlich und der erwirdigisten in got vettere und hochgebornen fursten von Magdeburg Bremen und Salezpurg erzbischove, des pfalzgraven bij Ryne, des herzogen von Sachssen und des marograven von Brandemburg sendeboten von dem tage in der heiligen 25 kirchen sachen zu Nuremberg gehalten von unserm gnedigisten herren dem Romischin kunige gescheiden sind, das sine kunigliche gnade uf Epiphanie nestkumpt gegin Franckfurd schicken sal, doselbs alsdanne die vurgnanten hern iglicher einen haben sal, zu versteen von unsers herren des kuniges botschaft, was sine gnade hie zwusschin in der heiligen kirchen sachen ge- schafft und geworben habe, sollichs furder an die hern ubgnant zu brengen, sich furder zu so bedenken, was in der sache nach aller geleginheit fort fuge furzunemen. [2] Item hat uf die vurgnante zijt unser herre der kunig obgnant die vurgnanten herren und sendeboten gebeten, das sie sich auch zwusschin [hute]e und Epiphanie nehstkumpt in Jan. a der kirchen sachen nit ercleren, sunder in der protestacien und eynigunge bliben wullen; solliches die hern und anderer hern sendeboten von irer hern wegin unserm herren dem kunige 3n auch zugesaget haben. 1445 Jan. 1) om. 4. b) B o, dre án čich. c) om. Vorl. 1 Hier = gilllich oder fromm, nicht mit Bach- mann svgl. oben S. 409, Z. 5) „göttlich“.
Zusatze und Verbesserungen. 895 knmen oder sie und auch die egnanten drye erzbischove ire volmechtigen sendeboten schicken sollen, daselbst ane vurdern verzog, ane hinder sich zu brengen, einszuwerden unde zu beslißen, wie sie allerbeqwemlichst gotlichst rechtlichst erlichst" und bestontlichst uß der protestacion gehin und irer gotlichen I meynunge, doruf sie ytzt uf dissem tage zu Nuremberg bliben sind, 5 nachkomen und zu gutem ende brengen mugen. [21 Item das bynnen der zijt myne hern von Koln und von Trier bij mynem herren von Menez, mine hern von Sachssen bij mynem herren von Brandeburg irem swagere, sie und auch die drye erzbischove obgnant anderswo bij andern fursten herren und steten, wu sie dunket, desb not sij, vlis thun sollen, die auch an sich und uf irer obgemelten meynunge zu 10 brengen und zu zeihen. [3] Item das uf fritag schirst nach dem obingerurten tage concepcionis ein ander tag Der. 11 auch zu Franckfurd sin und gehalten werden sal, dorzu die rijchstete ire frunde und send- boten mit macht bij myne obgnanten gnedigen hern die kurfursten auch schicken sollen, doselbst einszuwerden und zu beslißen, wie man des fremden volgks uß dem rijche muge 15 entladen werden und das rijch nach notdorft versorgen. 196b. Ubereinkommen Kg. Friedrichs mit gen. acht Fürsten, bzw. deren Gesandten, über eine Zusammenkunft königl. und fürstl. Gesandter in Frankjurt am 6. Januar 1445. 1444 Okt. 11 Nürnberg. Aus Dresden Sachs. Landeshauptarchiv Loc. 4369: Wittenb. Arch., Relig.-Sachen A fol. 267b cop. chart. 20 1444 Okt. 11 [Il Zu wissen, das uf sontag nach Dionisii anno domini ete. quadragesimo quarto die erwirdigisten in got vetere und hern, herre Jacob zu Triere und herre Dietherich zu Kolne erzbischove, personlich und der erwirdigisten in got vettere und hochgebornen fursten von Magdeburg Bremen und Salezpurg erzbischove, des pfalzgraven bij Ryne, des herzogen von Sachssen und des marograven von Brandemburg sendeboten von dem tage in der heiligen 25 kirchen sachen zu Nuremberg gehalten von unserm gnedigisten herren dem Romischin kunige gescheiden sind, das sine kunigliche gnade uf Epiphanie nestkumpt gegin Franckfurd schicken sal, doselbs alsdanne die vurgnanten hern iglicher einen haben sal, zu versteen von unsers herren des kuniges botschaft, was sine gnade hie zwusschin in der heiligen kirchen sachen ge- schafft und geworben habe, sollichs furder an die hern ubgnant zu brengen, sich furder zu so bedenken, was in der sache nach aller geleginheit fort fuge furzunemen. [2] Item hat uf die vurgnante zijt unser herre der kunig obgnant die vurgnanten herren und sendeboten gebeten, das sie sich auch zwusschin [hute]e und Epiphanie nehstkumpt in Jan. a der kirchen sachen nit ercleren, sunder in der protestacien und eynigunge bliben wullen; solliches die hern und anderer hern sendeboten von irer hern wegin unserm herren dem kunige 3n auch zugesaget haben. 1445 Jan. 1) om. 4. b) B o, dre án čich. c) om. Vorl. 1 Hier = gilllich oder fromm, nicht mit Bach- mann svgl. oben S. 409, Z. 5) „göttlich“.
Strana 896
896 Zusatze und Verbesserungen S. XIV, Z. I vgl. jetzt: Uta Fromberz, Johannes von Segovia als Geschichteschreiber des Konzils von Basel. Baster Beiträge zur Geschichtswissenschaft 81, 1960. S. 4, Z. 47" lies: 3. (statt: 9.) Sept. S. 85, Z. 50 J. Anmerkung 3: das gen. Schreiben P. Felix' V. ist schon vom 8. Nov. 1441 datiert (das fälschlich angegebene Datum 2. non. maji entstammt der in. RTA. 16 abgedreckten nr. 182). Von den beiden genannten „apostolischen Legaten“ ist der archiepiscopus Pragensis der von P. Felix mit Zustimmung des Konzils am 6. November 1440 mit dem Erzbistum providierte Prager Dompropst Nicolaus Henrici: F. Palacki, G. von Böhmen 4, 1 S. 51 mit Belegen. Am 4. Juli war in der Deputatio pro communibus u. a. Information aber die Vakanz des Prager Erzbistums und über die Person d. Nicolai prepositi eiusdem ecclesie beschlossen worden: im Falle der Eignung solle das Konzil jede Wahl oder Provision des „Johannes de Rokisan" kas- sieren: Conc. Bas. 7 S. 194. Der „Propst von Brünn“ ist Christian von Königgrätz (Königin- grätz), magister in theologia. Kanoniker bei St. Stephan in Wien und Propst der („Dom“-) Kirche auf dem Petersberg in Brünn: Repertorium Germanioum 4 S. 342: Christianus de Gretz- regine. Er nimmt nach seiner am 10. April 1439 erfolgten Inkorporation in das Konzil (Cone. Bas. 6 S. 352) unter den intransigenten Baslern eine bedeutende, unter den Deutschen eine füh- rende Stellung ein. Die drei Pralaten, welche am 24. Oktober I439 zur Bestimmung der (32) Papstwähler eingesetzt sind (Segovia 16, 3: Mon. conc. 3 8. 406), kooptieren ikn, den Vorsitzen- den der Deutschen Nation, am 28. Oktober als vierten: Hefele 7 S. 783 und H. Manger, Die Wahl Amadeos von Savoyen zum Papste usw. Diss. phil. Marburg 1901 S.36; er selbst war einer der 8 deutschen Wähler Felix' V.reb. S. 40. S. 61, Z. 47 lies: Patricius, Summa conciliorum, in Hardouin 9, 1190. S. 117, Z. If. lies: nr. 54 und 54, 2 (statt: 53 bzw. 53, 2). Z. 5 lies: nr. 53 (statt: 52). Z. 38 lies: nr. 55 (statt: 54). S. 118. Z. 18 lies: per dominum regem (statt: regum). Z. 50a ist zu ergänzen: Jean François Pierret: Eesai de l'histoire du duché de Luxembourg et comté de Chiny, Bd. V (Preuves Bd. 2, S. 397-417), Archives Etat Luxembourg. A X, 34. S. 119, Z. 385 lies: nr. 58 (statt: 57). S. 125, Z. 12 Das anachronistische Wort „Kardinal“ entfällt. S. 128, Z. 44 lies: Utrecht (statt: Maastricht). S. 147, Z. 24 Am Zeilenende ist zu ergänzen: dominus. S. 184, Z. 37 "/. lies: Bj. Petrus von Brescia (statt: Brixen). S. 204, Z. 5 lies: Johannem de Grolea (statt: Trolea). S. 213, Z. 9 ergänze man: Regest: Joachim-Hubatsch I, 1 nr. 8410. S. 242, Z. 33 lics: Nikolans (statt: Johannes) de Prußia. S. 258, Z. 40 u. 45: die Randzahlen sind um je cine Zeile höher zu rücken. S. 261, Z. 42 a lies: Roderico Menendi (statt: Mevendi). S. 262, Z. 6 lies: Cusza (statt: Casza). Z. 13 lies: van den Hove (statt van den Here). Uber den dort genannten Streit vgl. jetzt auch E. Meuthen, Die Pfründen des Cusanus (Mitt. u. Forsch. d. Cusanus-Gesellschaft 2) S. 48. Danuch uire die im Anfang unserer Urkunde genannts Vollmacht bereits 1443 erteilt worden; ein urkundlicher Beleg dafär ist jedoch nicht nachweisbar. S. 263, Z. 52" bies: Anspielung (statt: Anspielurg). S. 281, Z. 1 lies: Hoesen (statt: Hocston). S. 305, Z. 21 hinter wölde ist ein Komma (statt Punkt) zu setzen, desgl. Z. 23 hinter ervordern. S. 319, Z. 56° bies: Coll. Le Grand t. VI fol. 240 und t. VII (statt: undt). S. 346, Z. 42 convolarunt ist wohl zu emendieren in convocarunt? S. 350, Z. 12 lies: queruntne (statt: querunt ne). Z. 31 lies: quando onim vidit illos Basilienses. Z. 30 t. 35 sind die Randziffern nach Z. 15 in 20 bzw. 25 umzuändern. S. 354, Z. 37 statt in favorem ist gemäe S. 383 Z. 8 richtiger in fautoriam zu setzen. S. 355, Z. 50z lies: Mansi (stati: Mausi). S. 359, Z. 34 Der Sinn verlangt zu emendieren: per declaracionem suc in-obediencie. S. 373, Z. 8 Man trenne: salubris de. S. 379, Z. 19 Das Wort „Kard." ist zu tilgen. S. 410, Z. 10 ist zu streichen: „bzw. 24. Aug.“. Laut freundl. Milteilung des Österr. Staatsarchivs hat der Kopist bei der Eintragung eines Ausaugs der Millstätter Urkunde vom 20. August im Reichsregisterbuch O beim Datum die Worte an dem nechsten donrstag vor irrtümlich ausge- lassen.
896 Zusatze und Verbesserungen S. XIV, Z. I vgl. jetzt: Uta Fromberz, Johannes von Segovia als Geschichteschreiber des Konzils von Basel. Baster Beiträge zur Geschichtswissenschaft 81, 1960. S. 4, Z. 47" lies: 3. (statt: 9.) Sept. S. 85, Z. 50 J. Anmerkung 3: das gen. Schreiben P. Felix' V. ist schon vom 8. Nov. 1441 datiert (das fälschlich angegebene Datum 2. non. maji entstammt der in. RTA. 16 abgedreckten nr. 182). Von den beiden genannten „apostolischen Legaten“ ist der archiepiscopus Pragensis der von P. Felix mit Zustimmung des Konzils am 6. November 1440 mit dem Erzbistum providierte Prager Dompropst Nicolaus Henrici: F. Palacki, G. von Böhmen 4, 1 S. 51 mit Belegen. Am 4. Juli war in der Deputatio pro communibus u. a. Information aber die Vakanz des Prager Erzbistums und über die Person d. Nicolai prepositi eiusdem ecclesie beschlossen worden: im Falle der Eignung solle das Konzil jede Wahl oder Provision des „Johannes de Rokisan" kas- sieren: Conc. Bas. 7 S. 194. Der „Propst von Brünn“ ist Christian von Königgrätz (Königin- grätz), magister in theologia. Kanoniker bei St. Stephan in Wien und Propst der („Dom“-) Kirche auf dem Petersberg in Brünn: Repertorium Germanioum 4 S. 342: Christianus de Gretz- regine. Er nimmt nach seiner am 10. April 1439 erfolgten Inkorporation in das Konzil (Cone. Bas. 6 S. 352) unter den intransigenten Baslern eine bedeutende, unter den Deutschen eine füh- rende Stellung ein. Die drei Pralaten, welche am 24. Oktober I439 zur Bestimmung der (32) Papstwähler eingesetzt sind (Segovia 16, 3: Mon. conc. 3 8. 406), kooptieren ikn, den Vorsitzen- den der Deutschen Nation, am 28. Oktober als vierten: Hefele 7 S. 783 und H. Manger, Die Wahl Amadeos von Savoyen zum Papste usw. Diss. phil. Marburg 1901 S.36; er selbst war einer der 8 deutschen Wähler Felix' V.reb. S. 40. S. 61, Z. 47 lies: Patricius, Summa conciliorum, in Hardouin 9, 1190. S. 117, Z. If. lies: nr. 54 und 54, 2 (statt: 53 bzw. 53, 2). Z. 5 lies: nr. 53 (statt: 52). Z. 38 lies: nr. 55 (statt: 54). S. 118. Z. 18 lies: per dominum regem (statt: regum). Z. 50a ist zu ergänzen: Jean François Pierret: Eesai de l'histoire du duché de Luxembourg et comté de Chiny, Bd. V (Preuves Bd. 2, S. 397-417), Archives Etat Luxembourg. A X, 34. S. 119, Z. 385 lies: nr. 58 (statt: 57). S. 125, Z. 12 Das anachronistische Wort „Kardinal“ entfällt. S. 128, Z. 44 lies: Utrecht (statt: Maastricht). S. 147, Z. 24 Am Zeilenende ist zu ergänzen: dominus. S. 184, Z. 37 "/. lies: Bj. Petrus von Brescia (statt: Brixen). S. 204, Z. 5 lies: Johannem de Grolea (statt: Trolea). S. 213, Z. 9 ergänze man: Regest: Joachim-Hubatsch I, 1 nr. 8410. S. 242, Z. 33 lics: Nikolans (statt: Johannes) de Prußia. S. 258, Z. 40 u. 45: die Randzahlen sind um je cine Zeile höher zu rücken. S. 261, Z. 42 a lies: Roderico Menendi (statt: Mevendi). S. 262, Z. 6 lies: Cusza (statt: Casza). Z. 13 lies: van den Hove (statt van den Here). Uber den dort genannten Streit vgl. jetzt auch E. Meuthen, Die Pfründen des Cusanus (Mitt. u. Forsch. d. Cusanus-Gesellschaft 2) S. 48. Danuch uire die im Anfang unserer Urkunde genannts Vollmacht bereits 1443 erteilt worden; ein urkundlicher Beleg dafär ist jedoch nicht nachweisbar. S. 263, Z. 52" bies: Anspielung (statt: Anspielurg). S. 281, Z. 1 lies: Hoesen (statt: Hocston). S. 305, Z. 21 hinter wölde ist ein Komma (statt Punkt) zu setzen, desgl. Z. 23 hinter ervordern. S. 319, Z. 56° bies: Coll. Le Grand t. VI fol. 240 und t. VII (statt: undt). S. 346, Z. 42 convolarunt ist wohl zu emendieren in convocarunt? S. 350, Z. 12 lies: queruntne (statt: querunt ne). Z. 31 lies: quando onim vidit illos Basilienses. Z. 30 t. 35 sind die Randziffern nach Z. 15 in 20 bzw. 25 umzuändern. S. 354, Z. 37 statt in favorem ist gemäe S. 383 Z. 8 richtiger in fautoriam zu setzen. S. 355, Z. 50z lies: Mansi (stati: Mausi). S. 359, Z. 34 Der Sinn verlangt zu emendieren: per declaracionem suc in-obediencie. S. 373, Z. 8 Man trenne: salubris de. S. 379, Z. 19 Das Wort „Kard." ist zu tilgen. S. 410, Z. 10 ist zu streichen: „bzw. 24. Aug.“. Laut freundl. Milteilung des Österr. Staatsarchivs hat der Kopist bei der Eintragung eines Ausaugs der Millstätter Urkunde vom 20. August im Reichsregisterbuch O beim Datum die Worte an dem nechsten donrstag vor irrtümlich ausge- lassen.
Strana 897
Zusätze und Verbesserungen 897 S. 410, Z. 35 lics: Fynow (statt: Synow). Z. 22 Das Randdatum muß lauten Okt. (statt: Sept.) 19]. S. 434, S. 440, Z. 14 u. 15 Kommata hinter Côln und Frankfürt entfallen. S. 458, Z. 9 Zum Besuch Kg. Sigmunde in Paris i. J. 1416 vgl. Alimann, Regesten Nr. I880a, 1966 u. 2111. S. 488, Z. 33 Komma hinter Frangfurt entfallt. S. 500, Z. 12 lies: Laufenburg (statt: Laufenbarg). S. 501, Z. 1 Der Variantenbuchstabe a bei nau entfällt. S. 514, Z. 16 lies: über die Feste (statt: zw) Mömpelgard. S. 518, Z. 40 ist die Randziffer 50 durch die Zahl 40 zu ersetzen. S. 523, Z. 15 lies. und der (statt: die) Stadte. S. 646, Z. 50" lies: Nordlingen (Stuck b, in obigen Varianten als Vorl. E bezeichnet]. S. 556, Z. 42 lies: domino Johanni de Arka. lecta crastino Lucie. S. 561, Z. 26 lies: Varane (slatt: Varave). S. 582, Z. 34 ergänzs: In einem weiteren Schreiben Augsburgs. S. 600, Z. 23 lies: in Worms (statt: in Speier). S. 608, Z. 32 lies: auf den 1. (statt: 2.) Dezember. S. 614, Z. 46 lies: [7a] (statt: [71). S. 655, Z. 31/32 Das Randdatum „1443 Mai“ gehört vu Z. 34/35. S. 664, Z. 20 lies: päpstlicher Nuntius (statt: Bote). Z. 14 Die eckige Klammer samt Inhalt entfallt. S. 666, S. 667, Z. 31 Das Randdatum ist zu streichen. S. 673, Z. 37 lies: Johann von Merseburg (statt: Magdeburg). S. 674, Z. 57" Man füge hinzu: Auszug des Briefes s. oben S. 526j. nr. 247, 7. S. 675, Z. 31 Dae Kommz hinter Engelstad gehört hinter der junge. S. 686. Z. 23 lies: Oringew (statt: Ormgew). S. 709, Z. 49—51 iet anf Grund falscher Datierung der Vorlage hier irrtimlich singefigt. Das Regest gehört zu 12. Dez. 1454 und wird in Bd. I9 in richtigem Zusammenhang gebracht. S. 710, Z. 3 Der Gedankenstrich am Ende der Zeile entfällt. S. 738, Z. 11 Zu diesem Artikel 1 vgl. schon oben S. 319 Anm. 1. S. 746, Z. 49" Anm. I muß lauten: Vgl. oben S. 7f. S. 766, Z. 11 Hinter Châlone-sur-Marne wäre zusätzlich ein Fragezeichen als Hinweis auf die Unsicherheit dieser Ortsbestimmung zu setzen. Die Ortsangaben Caynone in der Vorlage müßten zutreffend mit „Chinon“ wiedergegeben werden. Doch hat schon Beaucourt (4, 75 Anm. 2) her- vorgehoben, daß dieser Ort im vorliegenden Fall nicht zutreffon hann, woil Karl VII. dort zwischen August 1443 und November 1445 nicht nachweisbar ist. (Die von Beaucourt statt dessen vorgeschlagene Lesart Cayurne = Keures-les-Saint-Mihiel in der Nahe von Châlons hat in der eindeutigen Schreibung Caynons der Vorlagen keine annehmbare Stülze). Deshalb glaubie ich, nach dem Inhalt der Briefe, die eindeutig auj den kommenden Frankfurter Tag 1445 hinweisen, an der Auflösung „Châlons“ festhalten zu müssen. Unregelmaßigkeiten in Datumsangaben bei späteren Kanzleiabschriften kommen auch in den Reicheregisterbüchern gelegentlich vor. S. 766, Z. 13 Zusatz: Teilabdruck von nr. a bei Chmel, Reg. 2007. S. 791, Z. 32" Komma hinter Helmstat ritter.
Zusätze und Verbesserungen 897 S. 410, Z. 35 lics: Fynow (statt: Synow). Z. 22 Das Randdatum muß lauten Okt. (statt: Sept.) 19]. S. 434, S. 440, Z. 14 u. 15 Kommata hinter Côln und Frankfürt entfallen. S. 458, Z. 9 Zum Besuch Kg. Sigmunde in Paris i. J. 1416 vgl. Alimann, Regesten Nr. I880a, 1966 u. 2111. S. 488, Z. 33 Komma hinter Frangfurt entfallt. S. 500, Z. 12 lies: Laufenburg (statt: Laufenbarg). S. 501, Z. 1 Der Variantenbuchstabe a bei nau entfällt. S. 514, Z. 16 lies: über die Feste (statt: zw) Mömpelgard. S. 518, Z. 40 ist die Randziffer 50 durch die Zahl 40 zu ersetzen. S. 523, Z. 15 lies. und der (statt: die) Stadte. S. 646, Z. 50" lies: Nordlingen (Stuck b, in obigen Varianten als Vorl. E bezeichnet]. S. 556, Z. 42 lies: domino Johanni de Arka. lecta crastino Lucie. S. 561, Z. 26 lies: Varane (slatt: Varave). S. 582, Z. 34 ergänzs: In einem weiteren Schreiben Augsburgs. S. 600, Z. 23 lies: in Worms (statt: in Speier). S. 608, Z. 32 lies: auf den 1. (statt: 2.) Dezember. S. 614, Z. 46 lies: [7a] (statt: [71). S. 655, Z. 31/32 Das Randdatum „1443 Mai“ gehört vu Z. 34/35. S. 664, Z. 20 lies: päpstlicher Nuntius (statt: Bote). Z. 14 Die eckige Klammer samt Inhalt entfallt. S. 666, S. 667, Z. 31 Das Randdatum ist zu streichen. S. 673, Z. 37 lies: Johann von Merseburg (statt: Magdeburg). S. 674, Z. 57" Man füge hinzu: Auszug des Briefes s. oben S. 526j. nr. 247, 7. S. 675, Z. 31 Dae Kommz hinter Engelstad gehört hinter der junge. S. 686. Z. 23 lies: Oringew (statt: Ormgew). S. 709, Z. 49—51 iet anf Grund falscher Datierung der Vorlage hier irrtimlich singefigt. Das Regest gehört zu 12. Dez. 1454 und wird in Bd. I9 in richtigem Zusammenhang gebracht. S. 710, Z. 3 Der Gedankenstrich am Ende der Zeile entfällt. S. 738, Z. 11 Zu diesem Artikel 1 vgl. schon oben S. 319 Anm. 1. S. 746, Z. 49" Anm. I muß lauten: Vgl. oben S. 7f. S. 766, Z. 11 Hinter Châlone-sur-Marne wäre zusätzlich ein Fragezeichen als Hinweis auf die Unsicherheit dieser Ortsbestimmung zu setzen. Die Ortsangaben Caynone in der Vorlage müßten zutreffend mit „Chinon“ wiedergegeben werden. Doch hat schon Beaucourt (4, 75 Anm. 2) her- vorgehoben, daß dieser Ort im vorliegenden Fall nicht zutreffon hann, woil Karl VII. dort zwischen August 1443 und November 1445 nicht nachweisbar ist. (Die von Beaucourt statt dessen vorgeschlagene Lesart Cayurne = Keures-les-Saint-Mihiel in der Nahe von Châlons hat in der eindeutigen Schreibung Caynons der Vorlagen keine annehmbare Stülze). Deshalb glaubie ich, nach dem Inhalt der Briefe, die eindeutig auj den kommenden Frankfurter Tag 1445 hinweisen, an der Auflösung „Châlons“ festhalten zu müssen. Unregelmaßigkeiten in Datumsangaben bei späteren Kanzleiabschriften kommen auch in den Reicheregisterbüchern gelegentlich vor. S. 766, Z. 13 Zusatz: Teilabdruck von nr. a bei Chmel, Reg. 2007. S. 791, Z. 32" Komma hinter Helmstat ritter.
- Ia: Titul
- Ib: Inhaltsübersicht
- I: Vorrede
- 1: Edice
- 807: Chronologisches Verzeichnis
- 831: Alphabetisches Register
- 890: Zusätze und Verbesserungen